Está en la página 1de 1649



Universidade de Vigo
Facultade de Historia. Departamento de Historia, Arte e Xeografía

COLECCIÓN DOCUMENTAL DEL ARCHIVO DE LA


CATEDRAL DE OURENSE (S. XIV)

Mª ASCENSIÓN ENJO BABÍO

Tesis de Doctorado
Directores:
Prof. Dr. Miguel Romaní Martínez
Profª Dra. Mª Beatriz Vaquero Díaz

Ourense 2014
PREÁMBULO ___________________________________________________________ 1
OBJETIVOS DEL ESTUDIO Y FUENTES DOCUMENTALES ___________________________ 3
1. OBJETIVOS DEL ESTUDIO __________________________________________________ 3
2. FUENTES DOCUMENTALES _________________________________________________ 3
2.1. FUENTES ___________________________________________________________________ 3
2.2. POSIBILIDADES DE INVESTIGACIÓN _______________________________________________ 6
3. NORMAS DE EDICIÓN DE LOS DOCUMENTOS ___________________________________ 7
3.1. NORMAS DE PRESENTACIÓN ____________________________________________________ 8
3.1.1. ORDENACIÓN ___________________________________________________________ 8
3.1.2. DATACIÓN ______________________________________________________________ 8
3.1.3. REGESTO _______________________________________________________________ 9
3.1.4. APARATO CRÍTICO-ERUDITO ________________________________________________ 9
3.1.4.1. LAS FUENTES ________________________________________________________ 9
3.1.4.2. APARATO BIBLIOGRÁFICO _____________________________________________ 10
3.1.4.3. ESTUDIO Y ANÁLISIS DE LOS DOCUMENTOS ________________________________ 10
3.2. NORMAS DE TRANSCRIPCIÓN. __________________________________________________ 10
3.2.1. GRAFÍAS_______________________________________________________________ 10
3.2.2. ABREVIATURAS _________________________________________________________ 12
3.2.3. UNIÓN Y SEPARACIÓN DE PALABRAS _________________________________________ 13
3.2.4. USO DE MAYÚSCULAS ____________________________________________________ 13
3.2.5. CITAS _________________________________________________________________ 14
3.2.6. ALINEACIONES __________________________________________________________ 14
3.3. ÍNDICES ___________________________________________________________________ 14
3.3.1. ÍNDICE TOPONÍMICO (ALFABÉTICO DE LUGARES) ________________________________ 15
3.3.2. ÍNDICE ONOMÁSTICO GENERAL (ALFABÉTICO DE NOMBRES) _______________________ 15
3.3.3. ÍNDICE SOCIOPROFESIONAL ________________________________________________ 15
3.3.4. ÍNDICE DE DOCUMENTOS __________________________________________________ 16
INTRODUCCIÓN HISTÓRICA _______________________________________________ 17
1. ORÍGENES DE LA CIUDAD Y DE LA SEDE EPISCOPAL____________________________ 17
2. ORGANIZACIÓN DE LA SEDE AURIENSE ______________________________________ 20
3. ASPECTOS SOCIOPOLÍTICOS ______________________________________________ 23
EL ARCHIVO CATEDRALICIO ______________________________________________ 26
1. LOCAL E INSTALACIONES DEL ARCHIVO_____________________________________ 28
2. INSTALACION __________________________________________________________ 32
3. ARCHIVEROS ___________________________________________________________ 37
4. INSTRUMENTOS DE DESCRIPCION __________________________________________ 43
5. EL CONTROL Y EL MOVIMIENTO DE LOS FONDOS _____________________________ 53
5.1. INGRESOS Y SALIDAS DE DOCUMENTOS ___________________________________________ 54
5.1.1. INGRESOS DE DOCUMENTOS ________________________________________________ 54
5.1.2. SALIDAS DE DOCUMENTOS _________________________________________________ 55
5.2. CONTROL DE ACCESO _________________________________________________________ 57
5.2.1. OBTENCION DE COPIAS ____________________________________________________ 57
5.2.2. ACCESO AL ARCHIVO _____________________________________________________ 58
5.3. CONTROL DE LA DOCUMENTACIÓN ______________________________________________ 59
ESTUDIO PALEOGRÁFICO ________________________________________________ 61
1. TIPOS ESCRITURARIOS ___________________________________________________ 61
1.1. LETRA DE PRIVILEGIOS _______________________________________________________ 61

I
1.2. LETRA DE ALBALAES _________________________________________________________ 62
1.3. GÓTICA DOCUMENTAL GALLEGA ________________________________________________ 64
1.4. ESCRITURA PRE-CORTESANA ___________________________________________________ 72
1.5. CURIAL ROMANA ____________________________________________________________ 74
2. LA LENGUA ____________________________________________________________ 74
ESTUDIO DIPLOMÁTICO __________________________________________________ 76
1. PROCEDENCIA Y TIPOLOGÍA DE LA DOCUMENTACIÓN _________________________ 76
1.1. CANCILLERÍA CAPITULAR _____________________________________________________ 76
1.1.1. ADMINISTRACIÓN Y GESTIÓN _______________________________________________ 79
1.1.1.1. CONTRATOS ENFITÉUTICOS ____________________________________________ 79
1.1.1.1.1. LOS FOROS _____________________________________________________ 79
1.1.1.1.2. OTROS CONTRATOS FORALES _______________________________________ 83
1.1.1.1.3. ARRENDAMIENTOS _______________________________________________ 85
1.1.1.2. CONTRATOS DE COMPRA-VENTA ________________________________________ 85
1.1.1.3. ULTIMAS VOLUNTADES _______________________________________________ 86
1.1.1.3.1. TESTAMENTOS Y CLÁUSULAS TESTAMENTARIAS ________________________ 87
1.1.1.3.2. CODICILOS _____________________________________________________ 89
1.1.1.4. DOCUMENTOS DE CARÁCTER ECONÓMICO _________________________________ 89
1.1.1.4.1. DONACIONES ___________________________________________________ 90
1.1.1.4.2. PERMUTAS _____________________________________________________ 90
1.1.1.4.3. CARTAS DE PAGO ________________________________________________ 91
1.1.1.4.4. CARTAS DE EMPEÑO ______________________________________________ 91
1.1.2. DOCUMENTACIÓN ECLESIÁSTICA ____________________________________________ 92
1.1.2.1. CONCESIONES DE BENEFICIOS ECLESIÁSTICOS ______________________________ 92
1.1.2.2. PROVISIONES _______________________________________________________ 93
1.1.2.3. CARTAS DE MERCED __________________________________________________ 93
1.1.2.4. PRÉSTAMOS ________________________________________________________ 94
1.1.2.5. PROMESAS _________________________________________________________ 94
1.1.3. DOCUMENTACIÓN PROCESAL _______________________________________________ 95
1.1.3.1. SENTENCIAS ________________________________________________________ 95
1.1.3.2. DEMANDAS ________________________________________________________ 96
1.1.3.3. ALEGACIONES ______________________________________________________ 96
1.1.3.4. APELACIONES _______________________________________________________ 96
1.1.3.5. PROTESTAS _________________________________________________________ 97
1.1.3.6. CARTAS DE PODER ___________________________________________________ 97
1.1.3.7. ACUERDOS O AVINZAS ________________________________________________ 98
1.1.4. DOCUMENTACIÓN SEÑORIAL _______________________________________________ 99
1.1.4.1. MEMORIALES _______________________________________________________ 99
1.1.4.2. PRESTACIÓN DE HOMENAJE ___________________________________________ 100
1.1.4.3. CONCORDIA _______________________________________________________ 101
1.1.4.4. PETICIONES _______________________________________________________ 102
1.2. LA CANCILLERÍA REAL _______________________________________________________ 103
1.2.1. FERNANDO IV _________________________________________________________ 104
1.2.1.1. PRIVILEGIOS REALES ________________________________________________ 104
1.2.1.2. CARTAS PLOMADAS _________________________________________________ 107
1.2.1.3. CARTAS ABIERTAS __________________________________________________ 108
1.2.2. ALFONSO XI___________________________________________________________ 109
1.2.2.1. PRIVILEGIOS REALES ________________________________________________ 109
1.2.2.2. CARTAS PLOMADAS Y ABIERTAS _______________________________________ 110
1.2.2.3. MANDATOS _______________________________________________________ 110
1.2.3. PEDRO I ______________________________________________________________ 110
1.2.3.1. PROVISIONES REALES ________________________________________________ 111
1.2.4. ENRIQUE II ____________________________________________________________ 112
1.2.4.1. PRIVILEGIO RODADO ________________________________________________ 112
1.2.4.2. PROVISIONES REALES ________________________________________________ 113
1.2.4.3. CARTAS DE MERCED ________________________________________________ 113
1.2.4.4. ALBALÁS _________________________________________________________ 114
1.2.5. JUAN I _______________________________________________________________ 114

II
1.2.5.1. CARTAS DE MERCED _________________________________________________ 115
1.2.5.2. CARTAS MISIVAS ___________________________________________________ 115
1.2.6. ENRIQUE III ___________________________________________________________ 116
1.3. CANCILLERÍA PONTIFICIA ____________________________________________________ 116
1.4. DOCUMENTOS DE PARTICULARES ______________________________________________ 118
2. SISTEMAS DE DATACIÓN CRÓNICA ________________________________________ 118
3. ORIGINALES Y COPIAS __________________________________________________ 120
4. CARACTERÍSTICAS FÍSICAS DE LA DOCUMENTACIÓN _________________________ 121
4.1. SOPORTES ________________________________________________________________ 121
4.2. ELEMENTOS ORNAMENTALES _________________________________________________ 122
4.3. ESTADO DE CONSERVACIÓN ___________________________________________________ 123
LOS NOTARIOS Y LA SUSCRIPCIÓN NOTARIAL_________________________________ 124
1. TIPOS DE NOTARIOS ____________________________________________________ 124
1.1. NOTARIOS REALES __________________________________________________________ 125
1.2. NOTARIOS SEÑORIALES ______________________________________________________ 126
1.3. NOTARIOS ECLESIÁSTICOS ____________________________________________________ 127
1.4. LOS ESCUSADORES O NOTARIOS SUSTITUTOS ______________________________________ 128
2. LA SUSCRIPCIÓN NOTARIAL Y OTROS ELEMENTOS DE VALIDACIÓN _____________ 129
2.1. LA SUSCRIPCIÓN NOTARIAL Y EL SIGNO NOTARIAL _________________________________ 129
2.2. LOS SELLOS _______________________________________________________________ 132
2.3. TABLA DE NOTARIOS ________________________________________________________ 133
BIBLIOGRAFÍA ________________________________________________________ 152
COLECCIÓN DOCUMENTAL ______________________________________________ 163
ÍNDICES ____________________________________________________________ 1221
1. ÍNDICE DE LOS DOCUMENTOS ___________________________________________ 1223
2. ÍNDICE TOPONÍMICO __________________________________________________ 1369
3. ÍNDICE ONOMÁSTICO GENERAL __________________________________________ 1431
4. ÍNDICE SOCIOPROFESIONAL. ESQUEMA ___________________________________ 1521
5. ÍNDICE SOCIOPROFESIONAL_____________________________________________ 1527

III
PREÁMBULO

Desde el primer momento que crucé la puerta del archivo catedralicio quedé fascinada,
por la belleza de sus instalaciones -una sala del siglo XIII y comienzos del XIV con
bóveda de crucería y capiteles románicos-, por la calidad humana y profesional de las
personas que trabajaban en él, con las que guardo una deuda de gratitud, y por la riqueza
de su fondo documental.

Antes de iniciar esta tesis creía conocer la riqueza de las fuentes medievales que se
concentraban en dos de los archivos de la ciudad auriense, el Archivo Histórico
Provincial (AHPOU) y el Archivo Catedralicio (ACO). Del AHPOU tenía un
conocimiento directo, los documentos medievales que custodia no se circunscriben
exclusivamente a los fondos monásticos que llegaron al archivo a raíz del proceso
desamortizador, sino que también los encontramos en los fondos municipales, como el
de Ourense, donde se conservan series bastante completas como pueden ser los libros de
acuerdo o los padrones, y en los fondos privados de familias, como la Casa de Vilanova
de Arroxo o la Casa del Castro. De la riqueza del ACO tan sólo tenía noticia a través de
la guía y de los catálogos editados1 en los que se recogen documentos en soporte
pergamino. No obstante, ha sido a raíz de la elaboración de esta tesis doctoral cuando
realmente he tomado conciencia del enorme acervo documental existente en el Archivo
catedralicio para el estudio de la Edad Media, especialmente para el siglo XV, que en su
gran mayoría permanece inédita al tratarse de documentos en soporte papel que no
aparecen recogidos en ninguna publicación y, aunque sí aparecen referenciados en los
distintos repertorios de época moderna del archivo, han pasado inadvertidos para gran
parte de los investigadores.

En un principio esta tesis pretendía continuar la labor de transcripción iniciada por el


archivero Duro Peña2, tomando el testigo donde él lo había dejado, en el año 1289, y
extendiéndola hasta el año 13993. No obstante, a raíz del convenio firmado el 11 de
julio del 2007 entre el Presidente de Caja España, Santos Llamas Llamas y el obispo de
Ourense, Luis Quintero Fiuza y el deán presidente de la catedral, Serafín Marqués Gil,
la tesis experimentará un cambio, tanto en el período cronológico como en la materia
que abarca. El concierto comprendía la ordenación, catalogación, digitalización, estudio
y publicación del fondo documental del ACO en la prestigiosa colección «Fuentes y
Estudios de la Historia Leonesa». El proyecto se iniciaría con la publicación de cuatro
volúmenes en los que se comprendería el fondo propiamente catedralicio para, a
continuación, proseguir con los documentos de los distintos monasterios depositados en
el archivo catedralicio. En los dos primeros volúmenes, que abarcarían los años 888 a
1300, se procedería a la transcripción completa de los documentos, mientras que los dos
restantes tan sólo recogerían el regesto, en una versión extensa, de aquellos documentos
comprendidos en los siglos XIV y XV respectivamente.

El hecho de estar trabajando con documentación del siglo XIV motivó que los
responsables del proyecto me encomendaran la realización del tercer volumen de los

1
DURO PEÑA, E. (1973) y (1972a); LEIRÓS FERNÁNDEZ, E. (1951).
2
DURO PEÑA, E. (1996).
3
En un primer momento esta tesis doctoral fue matriculada bajo el título A documentación privada en
pergameo da Catedral de Ourense (1289-1399).

1
previstos en el convenio, en el cual se incluirían los documentos pertenecientes al fondo
catedralicio comprendidos entre los años 1301 y 1400.

Los distintos volúmenes, a pesar de ser de distintas autorías, fueron planteados como un
trabajo unitario en los que los documentos se ordenarían cronológicamente, asignando a
cada uno un número de edición que seguiría una secuencia correlativa a lo largo de los
distintos tomos4. Lamentablemente, este ilusionante y ambicioso proyecto se vio
truncado por la crisis económica y por los problemas de la entidad financiera que lo
patrocinaba y, aunque afortunadamente si vieron la luz los dos primeros volúmenes5, el
tercero no llego a publicarse.

La elaboración del tercer volumen de la colección de documentos de la catedral de


Ourense ha condicionado fuertemente esta tesis doctoral. En un primer momento, el
hecho de que el marco cronológico del segundo volumen abarcará hasta el año 1300,
hizo que la tesis se adelantará unos cuantos años y se prolongará uno más, así en el año
2010 aprovechando un cambio en la dirección de la tesis se modificó también el título
de la misma pasando a denominarse Documentos privados en pergameo da catedral de
Ourense (s. XIV)6. Posteriormente, una vez terminado el tercer volumen, al volver a
retomar la tesis, en un intento de aprovechar todo el tiempo y trabajo invertido, creímos
conveniente añadir los documentos reales, los pontificios y aquellos que se encontraban
en soporte papel, para abarcar así toda la documentación conservada del siglo XIV.

Así pues, esta tesis doctoral se ha planteado como una continuación de la colección de
documentos de la catedral de Ourense; esta es la razón por lo que el número de edición
de los documentos prosiga la numeración de la colección, iniciándose en el número 721.
Pero esta circunstancia no ha afectado únicamente a la numeración de los documentos
también ha condicionado otros aspectos, como las normas de transcripción o la
estructura de los regestos, de la bibliografía y de los índices.

No quiero acabar esta presentación sin mencionar a las personas que me han ayudado en
la elaboración de esta tesis doctoral. En primer lugar, quiero expresar mi profundo
agradecimiento a los directores de este trabajo, Miguel Romaní Martínez y Mª Beatriz
Vaquero Díaz, por sus buenos consejos y su inestimable ayuda a lo largo de estos años.
De la misma forma quiero dejar testimonio de la ayuda y las facilidades prestadas en el
Archivo Catedralicio de Ourense, personalizadas en las figuras del canónigo archivero,
Miguel Ángel González García, en José Manuel Uruburu Ventura y, muy
especialmente, en el trabajo de María Belén Pumar Diéguez, sin cuyo apoyo, tanto
personal como profesional, no habría terminado este trabajo. Asimismo, tengo una
deuda de gratitud con Francisco Javier Pérez Rodríguez por su generosidad y su
impagable ayuda a la hora de transcribir los documentos escritos en lengua latina, así
como en la elaboración de los índices, deuda que hago extensiva a Beatriz Vaquero
Díaz. Por último, no quiero olvidarme de mencionar el apoyo recibido por parte de mi
familia, amigos y compañeros de trabajo, especialmente de Amalia López Martínez, Mª
José Losada Meléndez y Esther Fernández Pérez por sus observaciones, sugerencias y
sus constantes mensajes de ánimo.

4
El tercer volumen englobaría los documentos 721 a 1506.
5
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a) y (2010b).
6
El 15 de noviembre de 2010 la Comisión de Estudios de Posgrado aprobó la modificación de la
dirección de la tesis, en la que se incluyó a un codirector, María Beatriz Vaquero Díaz, a la vez que
autorizó la modificación del título.

2
OBJETIVOS DEL ESTUDIO Y FUENTES DOCUMENTALES

1. OBJETIVOS DEL ESTUDIO

El principal objetivo de esta tesis doctoral es realizar la transcripción de los documentos


del cabildo catedralicio de Ourense del siglo XIV custodiados en el archivo de la
Catedral de Ourense. Por tanto, nuestro propósito no es obtener conclusiones sobre el
cabildo catedralicio ourensano del siglo XIV, sino presentar y poner a disposición de los
investigadores fuentes que les permitan estudiar el cabildo y el territorio sobre el que
éste ejercía su dominio -entre el que se encuentra la ciudad de Ourense-, a la vez que
contribuir a dar a conocer el ingente patrimonio documental que encierra el archivo
catedralicio de Ourense.

Así pues, el núcleo principal de esta tesis está constituido por la transcripción de los
documentos que se completa con la elaboración de índices onomásticos y toponímicos
en donde se recogen, identifican y ordenan los nombres de personas y lugares
mencionados en la documentación, con el fin de facilitar la consulta, haciéndola fácil y
rápida.

La edición de los documentos va precedida de un estudio introductorio en el que se


abordan distintas cuestiones relativas a este fondo documental. Consta de seis capítulos:
en el primero situamos a los documentos en su contexto histórico y hacemos un breve
recorrido por la historia de la institución que los ha generado; en el segundo analizamos
el archivo catedralicio, estudiando todo lo relacionado con la conservación y el
tratamiento archivístico, desde los depósitos y los sistemas de instalación de los
documentos hasta la labor desempeñada por los canónigos y personas que desarrollaron
la función de archivero en la Iglesia auriense, sin olvidarnos de la descripción de los
fondos y las formas de acceso y control a los mismos; en los dos capítulos siguientes se
realiza un estudio paleográfico y diplomático de los documentos que integran esta
colección; en el quinto se exponen los tipos de notarios ante los que se han redactado
los documentos y se recogen sus signos notariales; para finalizar con un capítulo en el
que se recoge la bibliografía utilizada para la realización del trabajo.

Los motivos que nos llevaron a escoger la colección diplomática del cabildo auriense
para realizar nuestra tesis de doctorado se resumen en el importante papel desempeñado
por esta institución en todos los ámbitos de la sociedad medieval. Su importancia no se
reduce exclusivamente al ámbito eclesiástico, su influencia se extiende también a la
sociedad civil. A través de los documentos recogidos en la colección se podrá analizar
el verdadero peso de la Iglesia a través de sus relaciones con las acontecimientos de
cada momento y con el entorno político, económico, social o cultural en el que se
enclava.

2. FUENTES DOCUMENTALES

2.1. FUENTES

En esta tesis se recogen 786 documentos con sus respectivos asientos catalográficos, de
los cuales sólo dos no pertenecen al archivo catedralicio auriense. Se trata de un traslado

3
notarial, redactado en 1384, de una venta otorgada el 27 de marzo de 1375 a un
canónigo de la catedral para lo que se requirió el consentimiento de los clérigos de coro.
Este documento fue donado por Carlos Palao Taboada al Archivo Histórico Provincial
de Ourense (AHPOU.), formando parte del archivo de su abuelo, Carlos Taboada
Tundidor7. El hecho de ajustarse al período cronológico, que uno de los actores del
documento sea un canónigo, que fuera necesaria la autorización de los clérigos de coro
y la mención de una parte de la ciudad, A Pía da Casca, que hasta este momento no
había aparecido en la documentación, creemos que justifica su inclusión en esta
colección documental.

Los 784 documentos restantes se custodian en el Archivo catedralicio (ACO). Al igual


que sucedía con los diplomas anteriores a 1300 un número importante de los
documentos incluidos en este volumen forman parte de los cuadernos de Escrituras y
Privilexios, aunque también se debe constatar el fuerte incremento de documentos
procedentes de los libros y cuadernos como Cregos de Coro, Tenza de Puga, Bispo,
Libro Grande, Diversarum Rerum, Fábrica do Santísimo, Bispo e Dignidades,
Fábrica,... que contienen tanto documentación en pergamino como en papel.

De acuerdo con el cuadro de clasificación del ACO los distintos documentos


consultados para la realización de esta tesis doctoral se encuentran distribuidos en las
siguientes secciones del archivo:

SECCIÓN UNIDAD DE INSTALACIÓN


Privilexios 1
Privilexios 2
Privilexios 3
Privilexios 4
Libro Grande
Cregos de Coro
Escrituras 1
Escrituras 2
Escrituras 4
Escrituras 5
SECCIÓN A
Escrituras 6
Escrituras 7
Escrituras 8
Escrituras 10
Escrituras 12
Escrituras 13
Escrituras 14
Escrituras 15
Escrituras 16
Escrituras 17

7
Este fondo en la actualidad está en proceso de descripción por lo que queremos agradecer a Pablo
Sánchez Ferro, director del AHPOU, habernos concedido el permiso para su publicación.

4
Escrituras 18
Escrituras 19
Escrituras 20
Escrituras 21
Escrituras 22
Escrituras 24
Caderno de Unións
Tenza de Puga
SECCIÓN B Tenzas de Santa Ouxea
Tenzas 34
Bispo
Bispo e dignidades
SECCIÓN C Tumbo de beneficios
Tumbo da cidade de Ourense
Tumbo xeral da cidade de Ourense
Minutario notarial de Álvaro González
Minutarios notariais de Estevo Pérez
Minutario notarial de García Díaz
Minutario notarial de García Fernández de Berlanga
SECCIÓN E Minutario notarial de Juan de Espinosa
Catálogos dos documentos da Catedral de Ourense
Fragmentos de notarios A
Memoria simple
Porto Vello
Actas capitulares
SECCIÓN F Fábrica 2
Fábrica do Santísimo 1
SECCIÓN G Diversarum rerum

Una parte importante de la documentación que se incluye en esta colección, 547


documentos, fueron catalogados por Emilio Duro Peña8. Los restantes documentos son
resultado, por una parte, de la individualización de documentos que E. Duro había
agrupado bajo un único asiento catalográfico, en unos casos porque se trata de unidades
documentales compuestas9, en otros porque, aun tratándose de actos documentales
distintos, tienen un punto en común, es el caso de tres escrituras de préstamo de libros,
realizadas en el mismo espacio temporal, el 6 de marzo de 134310, de dos escrituras de
venta, en las que interviene el mismo comprador, realizadas en la misma fecha, el 28 de
diciembre de 134611 o de un foro que es ratificado varios días después por uno de los
participantes en el contrato12, estos ejemplos se repiten con relativa frecuencia, unas
veces están indicados en el cuerpo de la descripción, otras mediante una pequeña reseña

8
En dos catálogos que el archivero Emilio Duro Peña realizó sobre los documentos del fondo
catedralicio: DURO PEÑA, E. (1973) y (1972a).
9
Es el caso de los pleitos, partijas de bienes... en esta colección se ha descendido hasta el nivel de
descripción de la unidad documental simple.
10
C.D. nº 1074, 1075 y 1076.
11
C.D. nº 1101 y 1102.
12
C.D. nº 1109 y 1110.

5
en el apartado de descripción física y, en otras ocasiones, se omiten. La
individualización de estos documentos ha motivado un incremento considerable del
número de escrituras. Por otra parte, a estos documentos debemos sumar cuarenta y
nueve que hasta este momento habían permanecido inéditos13 -dieciséis de los cuales
son extractos-, otros nueve habían sido publicados pero no figuraban en ningún
catálogo14 y tres que tan sólo habían sido citados de forma aislada en alguna
publicación15.

Asimismo, en lo referente a la edición de los documentos, un número considerable de la


documentación emanada de la cancillería regia en este período fue publicada por
Manuel Castro y por Luis Vicente Díaz Martín16. Por contra, la mayor parte de la
documentación producida en la sede auriense no ha sido editada, tan sólo un pequeño
grupo de investigadores ha acometido la publicación de algunos de estos documentos17.
Pese al bajo número de documentos publicados, los catálogos de E. Duro han tenido una
gran repercusión, no sólo en el ámbito de la investigación gallega, sino también
nacional, prueba de ello es el gran número de veces que aparecen referenciados en
estudios de distintos campos científicos: lingüística, genealogía, arte e historia.

2.2. POSIBILIDADES DE INVESTIGACIÓN

En este apartado tan sólo pretendemos esbozar algunas de las múltiples posibilidades de
estudio que ofrece esta colección documental. Como ya señalamos los cabildos son una
de las instituciones eclesiásticas más significativas de la Edad Media por encontrase
conectados con la realidad socioeconómica que los rodea. En este sentido, los
documentos generados por el cabildo auriense no sólo nos permiten estudiar a la
institución que los creó, sino que también se convierten en un testigo excepcional de la
sociedad medieval, permitiéndonos reconstruir todos los campos de la historiografía del
siglo XIV.

Las líneas de investigación que nos presentan son múltiples, entre las que podemos
destacar las siguientes:

Estudios de carácter institucional. Los documentos nos proporcionan información


sobre la institución capitular, tanto en lo relacionado con su organización y
funcionamiento desde un punto de vista administrativo –su composición,
organización y gobierno- como con las actividades relacionadas con el culto y la
celebración de fiestas religiosas. Además nos permite documentar a los distintos
obispos aurienses del siglo XIV, ya que en muchos documentos se expresa el nombre
del obispo que regía la diócesis, su condición de electo o los momentos en los que la
sede permanece vacante.

13
Se han encontrado en las portadas de minutarios notariales, insertos en documentos del siglo XV y XVI y
en diversos tumbos y libros del fondo catedralicio.
14
C.D. nº 1133, 1229, 1278, 1279, 1291, 1369, 1457, 1458 y 1459.
15
C.D. nº 1004, 1361 y 1476.
16
Documentos del archivo de la catedral de Orense (1923) y DÍAZ MARTÍN, L. V. (1997-1999).
17
LÓPEZ, A. (1927-1929 Documentos del archivo de la catedral de Orense (1923); DONO LÓPEZ, P.
(2010); DURO PEÑA, E. (1972b); FERNÁNDEZ ALONSO, B. (1897); GONZÁLEZ GARCÍA, M. Á. (2006b);
LEIRÓS FERNÁNDEZ, E. (1941-1942a); LÓPEZ CARREIRA, A. (1989a) y (1989b); MARTÍNEZ SUEIRO, M.
(1912); RODRÍGUEZ MUÑIZ, V. (2010); VAQUERO DÍAZ, Mª B. (2004) y (2006).

6
Estudios de carácter jurídico económico. La colección nos permitirá realizar un
estudio del señorío catedralicio en dos de sus grandes ámbitos: el patrimonial y el
jurisdiccional, ambas facetas pueden ser analizadas básicamente a través del estudio
de los contratos agrarios y de compraventa, aunque también nos proporcionan
importantes noticias la documentación procesal y administrativa. La propiedad
territorial constituye la base económica de este período, durante el cual el cabildo
acumula un importante volumen de propiedades tanto en lo que respecta a bienes
rurales como urbanos, la mayoría de ellos de carácter inmueble. El análisis de los
foros nos permitirá no sólo conocer las distintas formas de organización y
explotación del dominio sino también estudiar los distintos tipos de propiedades
administradas por el cabildo, el valor de las mismas y las rentas obtenidas por su
arrendamiento. Por otra parte, la documentación también nos permitirá analizar la
jurisdicción y los derechos inherentes a ella, permitiéndonos incluso la elaboración
de un mapa jurisdiccional.

Estudios de carácter político, es decir, el análisis de las relaciones políticas e


institucionales que el cabildo mantiene con la Corona, el Papado, la nobleza y el
concejo auriense.

Estudios de carácter sociológico, no sólo referidos al recinto de la catedral, en la


que conviven un conjunto de personas, pudiendo resultar interesante estudiar su
identidad, su extracción social, su nivel cultural, formas de vida y comportamiento;
sino también de la propia sociedad civil, analizando las distintas clases sociales
presentes en la documentación, las relaciones que se establecen entre ellas...

Estudios de carácter urbano. Las escrituras nos proporcionan datos que nos
permitirían reconstruir el plano de la ciudad, elaborar estadísticas demográficas,
conocer los distintos oficios y otras informaciones de interés para la vida de la
ciudad.

Estudios de carácter toponímico. La riqueza toponímica es asombrosa, hasta el


punto de poder establecer grupos para el estudio de la geonimia, la hidronimia y la
hagiotoponimia.

En definitiva, la colección se presta a estudios interdisciplinares, ya que son muchas las


materias susceptibles de análisis, junto a las ya señaladas también podemos citar otras
líneas de investigación como las de carácter lingüístico; las relacionadas con la historia
del arte; las referidas al ejercicio de oficios públicos; las tocantes a distintos aspectos de
la vida cotidiana, como los sistemas de pesos y medidas; también nos permitirá estudiar
la religiosidad popular, visible especialmente en los testamentos; la genealogía; la
numismática; la climatología; las epidemias y catástrofes naturales...

3. NORMAS DE EDICIÓN DE LOS DOCUMENTOS18

La amplitud del marco cronológico, un siglo, y la variedad de redactores y lenguas


recogidas en esta tesis doctoral han condicionado las normas de edición adoptadas.
Hemos intentado, en aras de dar unidad a la colección documental, establecer unos

18
Se siguen las mismas normas adoptadas en VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a) y
(2010b) porque, como ya indicamos, esta tesis doctoral se ha planteado como la continuación de esta
colección.

7
parámetros editoriales que sirvan a toda la documentación. Sin embargo, con el fin de
primar su utilización como fuente histórica y ante la ausencia, hasta el momento, de una
norma que aúne los intereses de historiadores y filólogos19, se ha optado por realizar una
transcripción un tanto alejada de los cánones filológicos que realizan una transcripción
más rigurosa.

A la hora de abordar la explicación de las normas de edición documental hemos optado


por establecer tres grupos: por una parte, expondremos los criterios tenidos en cuenta
para ordenar, datar y elaborar los regestos y el aparato crítico-erudito; por otra,
indicaremos las normas adoptadas en la transcripción paleográfica, referidas a las
grafías, a las abreviaturas, a las uniones y separaciones de palabras, al uso de
mayúsculas, a las citas y alineaciones; y, por último, explicaremos los criterios seguidos
en la elaboración de los distintos tipos de índices -toponímico, onomástico,
socioprofesional y de documentos- incluidos en esta colección documental.

3.1. NORMAS DE PRESENTACIÓN.

Dentro de este grupo hemos establecido los siguientes subgrupos, que siguen el orden
aquí expuesto.

3.1.1. ORDENACIÓN.

Los documentos se ordenan cronológicamente, asignando a cada uno de ellos un


número arábigo que aparece, en negrita y centrado, antes de la transcripción20.

3.1.2. DATACIÓN.

Consta de los siguientes elementos: Data crónica (año, mes, día, día de la semana). Data
tópica (lugar).

En los casos en que falta algún elemento pero lo podemos deducir por el texto, lo
suplido va entre corchetes [ ]. También utilizamos corchetes para indicar que
cambiamos la datación del documento, en los casos en que creemos que se copió mal,
por ejemplo: [1324] o 13[2]4.

En los casos en que no hemos podido datar con exactitud el documento se indica entre
corchetes [ ] los años extremos entre los que consideramos posible que se otorgara,
guiándonos por la aparición de determinados personajes: reyes, obispos, notarios... Por
ejemplo, durante el obispado de don Pedro Eanes de Nóvoa = [1286-1308]. El último
año es el que sirve para ordenar cronológicamente el documento y para asignarle un
número en la colección.

19
Una reivindicación demandada por ambos sectores desde hace años. En la actualidad, desde el Consello
da Cultura Galega, dentro del proyecto de Gallaeciae Monumenta Historica, se está procediendo a la
redacción de unas normas con las que se pretende aunar los intereses de ambos campos científicos.
20
Como ya se ha indicado en el preámbulo de este trabajo está tesis se ha planteado como una
continuación de la Colección documental del archivo de la catedral de Ourense, iniciada por Mª Beatriz
Vaquero Díaz y Francisco Javier Pérez Rodríguez, esta es la razón por la que la numeración de los
documentos se inicia en el nº 721, recogiendo el testigo donde ellos lo dejaron.

8
Todos los cambios o suplidos que hemos realizado aparecen consignados en el aparato
crítico.

3.1.3. REGESTO

El regesto es un resumen del documento -en el que se utilizan cursivas- en el que se


debe hacer constar: la persona o personas que otorgan el documento; el acto jurídico que
lo origina; los destinatarios; los bienes a los que se refiere el otorgamiento: su tipología,
situación geográfica, precio, etc.; y otros elementos que se consideren de interés.

Los topónimos cuando son identificables, se hacen constar con su nombre actual.
Cuando no ha sido posible su identificación, el nombre va como aparece en el texto.

Los nombres de personas se hacen constar con su forma actual, siempre que sea posible.

3.1.4. APARATO CRÍTICO-ERUDITO

3.1.4.1. LAS FUENTES

Se realiza una relación de las fuentes conservadas, de la tradición manuscrita, indicando


la signatura, su carácter de original o no, las dimensiones, el tipo de escritura, el estado
de conservación y la materia escriptoria. La secuencia es la siguiente:

Tradición documental. Nombre del legajo, folio. Original o copia. Materia escriptoria
(pergamino / papel); dimensiones, indicadas en milímetros; escritura; notas de
conservación. Quirógrafo. Notas al dorso.

La tradición documental se indica, en el caso de originales, con un A; cuando existen


originales múltiples (caso por ejemplo de algunos quirógrafos) se encabezan como A1,
A2, A3...; las minutas (documentación registrada en los minutarios o protocolos
notariales) se encabezan como α; los originales falsos como A̕ .

En los casos en los que existen copias del original, estas se ordenan por orden
cronológico y se encabezan con las letras B, C, D..., siguiendo el alfabeto.

Los extractos de documentos se encabezan como Ext.

Las dimensiones se expresan en milímetros (mm.), la primera cifra es la medida del


documento en la dirección de la escritura y la segunda la vertical respecto a la primera.

La transcripción de las letras que forman el quirógrafo se hace en versales, indicando la


posición en la que se encuentra, por ejemplo: Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C.

Se reproducen, entre paréntesis angulares duplos « », las notas y escritos dorsales que
estén escritos con tipos documentales góticos, por ejemplo: Al dorso, escr. gótica:
«Carta da casa da Corredoyra». Las realizadas en escritura humanística tan sólo se
reproducen las curiosas o aquellas que suministren una información relevante.

9
3.1.4.2. APARATO BIBLIOGRÁFICO

En él constan las ediciones, traducciones, catalogaciones, comentarios y facsímiles que


han sido publicados sobre el documento en cuestión, precedidos de su correspondiente
abreviatura: Ed., Reg., Cit.

3.1.4.3. ESTUDIO Y ANÁLISIS DE LOS DOCUMENTOS

En este tercer apartado se recogen las notas sobre su autenticidad, cronología,


aclaraciones al regesto, aspectos particulares de los documentos y de la edición, etc.

3.2. NORMAS DE TRANSCRIPCIÓN.

3.2.1. GRAFÍAS

Como norma general se respetan las grafías de los documentos, incluidas las
incorrecciones e irregularidades. En los casos en los que nos ha parecido necesario,
añadimos a continuación (sic) para indicar que lo transcripto aparece así en el texto y
que no se debe un error de transcripción, ni es intencionado.

Las letras, palabras o frases ilegibles o de difícil lectura se suplen, de acuerdo con las
fórmulas habituales del documento, entre corchetes [ ]. En los casos en los que no se
han podido suplir: se indica su falta con puntos suspensivos entre corchetes [...] cuando
la causa es un roto y únicamente con puntos suspensivos ... cuando la causa es otra,
manchas de humedad, suciedad, tinta desvaída, etc. Los espacios en blanco, en los que
nunca hubo escritura, se indican con la frase entre paréntesis y en cursiva (en blanco).

Las palabras, letras o sílabas omitidas por un error evidente del escribano van entre
corchetes angulares < >.

Cuando en el texto hay lagunas evidenciadas por la falta de sentido del mismo, se señala
con tres asteriscos ***.

Las palabras o frases escritas entre líneas o sobre líneas se incluyen en el texto en el
lugar que le corresponde y en nota se explica su situación.

Las palabras tachadas, subpuntuadas o repetidas, se eliminan del texto y se transcriben


en nota. Lo mismo haremos con las repeticiones inútiles de palabras o frases por parte
de los escribas.

La nasal abreviada ante p y b se transcriben en latín m y en romance –gallego, portugués


o castellano- como n.

Se mantiene la distinción entre ç y z. Asimismo se respeta la y.

Independientemente de su valor vocálico o consonántico se respeta el uso de la u y v.

Transcribimos la j como i, salvo cuando tiene un valor consonántico en romance, ya sea


en gallego, portugués o castellano.

10
Las letras dobles en principio de palabra se transcriben como simples, mientras que en
medio o final de palabra son respetadas. Conservamos siempre las vocales dobles, sea
cual sea su posición en la palabra.

La R en medio de palabra se transcribe como rr. Transcribimos la doble rr allí donde


aparece, incluso en casos como Ferrnandez o prresente.

La s alta de doble curva, es transcripta como doble ss; los problemas para diferenciarla
de la s simple, se han solventado optando por transcribir como ss cuando presenta una
base doble y por s simple cuando la base está unida. Se aplica el mismo criterio con la f
y ff.

Sobre la ejecución del signo ϭ -s en espiral o en forma de sigma griega- optamos al


igual que Pedro Dono por transcribirla siempre como s21. A diferencia de Millares
Carlo22, que defiende que la s sigmática desde mediados del XIV sirve para representar
indistintamente los sonidos s y z, Pedro Dono no la incluye dentro de las posibles
grafías de la letra z, siempre que no se distinga de las de s. En este sentido, debemos
señalar que este autor presenta unas láminas con las distintas formas que adoptan la z y
la s, que son las que hemos tomado de base para realizar esta edición, no obstante
creemos necesario señalar que en ocasiones, en un período comprendido en el primer
tercio del siglo XIV, formas que identificaríamos como z aparecen formando los plurales
tanto de artículos como de vocablos, en estos casos hemos optado por transcribirlas
como s, ya que en caso contrario nos encontraríamos con transcripciones del tipo: todoz
loz. A continuación ponemos algunos ejemplos que pueden ayudar a comprender el
criterio adoptado.

Perez uoz razon treze fezo quatrorze

dizia Galiza voz cruz trezentos alguaziles

Galisia Ouriues praser algoasil senllas diser

quantos a montes aos feytas Deus cartas

La nasal final abreviada, se transcribe como m en latín y como n en gallego y castellano.

La n con un trazo sobre ella, se transcribe como nn.

Se transcribe como con un trazo sobre la palabra, por commo.

La q con un trazo sobre la palabra se transcribe como que, pero qe con un trazo sobre la
palabra como qen.
21
DONO LÓPEZ, P. (2010): 66.
22
MILLARES CARLO, A. (1923): vol. 1: 194-195, 227-228 y vol. 2: XVIII.

11
Las formas eno, ena, enos, enas con un trazo sobre la palabra se transcriben como eno,
ena, enos, enas. Sin hacer mención, ni en el texto ni en notas, del trazo sobrante que
cubre la palabra.

Las sílabas çoes e ços se transcriben tal y como aparecen en el texto, sin desarrollar el
signo de abreviatura general cuando aparece sobre ellas.

El topónimo Ourense, siempre que se acompañe del signo general de abreviación se


transcribe por su forma completa, Ourense.

Ourense d´Ourense Ourense d´Ourensse Ourense Orens

La nota tironiana se transcribe como e y cuando aparece un et completo éste se


mantiene. Sobre este punto debemos realizar algunas matizaciones. Millares Carlo
sostiene que desde mediados del siglo XIII cuando la conjunción, después de una
puntuación fuerte, va en mayúscula, adopta la forma de Et, aunque progresivamente, a
medida que avanzamos en el tiempo y la escritura se va haciendo más cursiva, podemos
observar como la t tiende a reducirse de tamaño hasta convertirse en un símbolo
convencional, que se mantiene por rutina como un “resabio gráfico latino” sin que la t
se llegue a pronunciar, hasta el punto de que se llega a confundir con el trazo intermedio
de la E, el resultado es que su representación se aproxima a la E mayúscula y que se
emplee con el valor de ésta23. Nosotros en estos casos hemos optado por transcribirla
como e, por lo que sólo representamos la conjunción et cuando su transcripción es clara
y la t esté plenamente desarrollada.

et et et e e e e e e e e e

En ocasiones observamos el uso de este tipo de E mayúscula en nombres propios,


tiempos verbales y artículos

Eynes Eluyra estando el el

Los números se representan siempre tal y como aparecen en el texto (IIII, VIIII, etc)
excepto XL (X caudato) que se transcribe como XL.

Las grafías latinas ae, oe, e se reproducen como aparecen en el texto. El e caudato, se
transcribe como ae.

3.2.2. ABREVIATURAS

Se desenvuelven sin señalar las letras suplidas, utilizando las formas que aparecen
normalmente en los documentos. En caso de duda a la hora de escoger la transcripción

23
MILLARES CARLO, A. (1923): vol. 2: XXII.

12
adecuada para palabras constantemente abreviadas, se elige la forma consagrada por la
norma actual.

Dado que las variantes de ts. y conf. (testis, testes; confirmat; confirmans, confirmauit)
casi nunca aparecen en los documentos desarrolladas se puede optar por la forma
abreviada.

Las abreviaturas tas y e tso se transcriben respectivamente como testemoyas y


testemoyo. Por otra parte, moeda es la forma escogida cuando aparece la palabra
completa y por lo tanto es la que adoptamos cuando aparece la palabra abreviada como
–mon o monª–.

Las abreviaturas mor, mrs, mr e m se transcriben como morabedis en gallego y como


maravedis en castellano.

El crismón se señala (Christus). Los crismones en los que se distingue el monograma de


Cristo con las letras χ y ρ se transcribe como (Christus monográmatico) y si llevan el α
y ω como (Christus monogramático con alfa y omega).

Las iniciales χρ de nombres como Cristo (χρo), Cristouoo (χρouoo), Cristina (χρina),
cristiano (χρano), etc. se transcriben como Chr (Christo, Christouoo, Christina,
christiano).

Ihesu Christo Christosende Christina

Cuando aparecen sólo las siglas de los nombres propios lo suplido va entre corchetes,
por ejemplo, J = J[ohan].

Dnus/dna se transcribe como dominus cuando va referido a Dios o designa a una


autoridad, como señor. Pero se transcribe como domnus/domna cuando aparece como
un predicativo ante los nombres de dignidades eclesiásticas o seglares.

3.2.3. UNIÓN Y SEPARACIÓN DE PALABRAS

Optamos por unir las palabras que aparecen ahora juntas, ahora separadas, por ejemplo;
supradictus, insuper, desuper, etc.

Se unen los vocablos resultantes de la deformación de una palabra, por ejemplo:


cogentis > quoquegentis, quoqueientis, etc.

Los nombres compuestos se separan como norma general.

Las contracciones, en general, se respetan, a no ser que vayan con nombres propios o
topónimos, por ejemplo: doutro, daquelo, pero d´Elvira y d´Ourense. Del mismo modo
transcribimos todaslas, todoslos, voslo, trasla, anbalas, etc.

3.2.4. USO DE MAYÚSCULAS

Como norma general se sigue el sistema actual.

13
Se utilizan las mayúsculas con nombres propios de personas y de lugar, incluyendo el
Sanctus únicamente cuando forma parte del nombre de una institución o topónimo.

Con los adjetivos gentilicios en latín, por ejemplo: territorio Bracarense, sede Auriense.

Al principio de palabra y después de punto.

3.2.5. CITAS

Las palabras o frases citadas textualmente por el escribano se indican entrecomilladas.


También usamos entrecomillado para los pasajes en los que se emplea el estilo directo;
siendo el caso más frecuente el que se produce cuando el notario da fe de los errores
cometidos y/o corregidos en el documento.

3.2.6. ALINEACIONES

En general se respetan las del texto. Se separan siempre con punto y aparte: la fecha, las
suscripciones de otorgantes, confirmantes y testigos, y la suscripción notarial.

Cuando las suscripciones están ordenadas en columnas, cada una de ellas se inicia con
un punto y aparte:

(1ª col.) 1º nombre, ts. o conf.- 2º nombre, idem.- 3º nombre, idem.


(2ª col.) 1º nombre, ts. o conf.- 2º nombre, idem.- 3º nombre, idem.

El nombre del escribano se deja para el final y también con punto y aparte.

En los casos de que varios nombres convergen en un sólo ts. o conf., estas palabras se
repiten tantas veces como nombres hay, con una nota que aclare que sólo están escritas
una vez.

Se transcribe por (signum) el signo del notario. Cuando el signo se acompaña de letras
que forman un nombre propio, estas se harán constar (signum: Garçia). La presencia de
una rúbrica que enmarca la signatura del notario o de alguna otra persona se indica entre
paréntesis (rúbrica) o (rubricado).

Cuando aparece en el texto el dibujo de una cruz se señala con este símbolo †.

Los signos de párrafo se transcriben por §.

En los documentos en forma de cuaderno indicamos el número del folio, en numerales


árabes, y a continuación una r para el recto [fol. 9r.] y una v para el vuelto [fol. 9v.].

3.3. ÍNDICES

Se elaboran los índices toponímico, onomástico, socioprofesional, de documentos y


general de la obra, con el fin de facilitar la consulta, haciéndola fácil y rápida, sin que
ello suponga sacrificar la fidelidad a las formas que aparecen en la documentación. Las
referencias a los documentos se hacen por su número de edición.

14
3.3.1. ÍNDICE TOPONÍMICO (ALFABÉTICO DE LUGARES)

El índice toponímico recoge e identifica los nombres de lugar. Por la dificultad que
reviste su identificación en Galicia, a causa de la numerosa coincidencia de topónimos,
se ha tenido especial cuidado en este aspecto. Como es norma, se presentan ordenados
alfabéticamente.

Las referencias toponímicas se han remitido a sus formas actuales, que se han puesto en
el rol con versalitas –único estilo diferenciado en la relación–, indicándose a
continuación la feligresía, municipio y provincia en que se encuentran en la actualidad.
Cuando no existe mención provincial ha de entenderse que se trata de la de Ourense,
que se ha obviado al encontrarse en ella la inmensa mayoría de los topónimos. En los no
españoles se ofrece la circunscripción correspondiente a la configuración territorial del
estado actual en cuestión. En aquéllos que designan realidades desaparecidas, como
terras o arcedianatos, se describe brevemente el territorio al que hacen referencia.

Cuando la referencia toponímica no coincide con el nombre actual del lugar se indica,
entre paréntesis, el número de documento o documentos en que se encuentra para, a
continuación y tras un vide, remitir a su denominación actual.

De los lugares no localizados, actualmente desaparecidos o, probablemente, topónimos


menores quizás todavía en uso, se ofrece, de haberlos, los datos disponibles.

Cuando un mismo topónimo es válido para varias realidades (ciudad, reino, obispado,
etc.) se separan las entradas de cada una de tales realidades, encabezándolas con un
guión. En las ciudades que lo permite la documentación –especialmente en el caso de
Ourense– se han separado varios grupos de topónimos, como las calles o las iglesias, en
la entrada correspondiente a la villa o ciudad. En estos casos no se han recogido sus
variantes toponímicas, dándose solamente los números de los documentos en que
aparecen en el lugar correspondiente, dentro de la entrada de la villa.

3.3.2. ÍNDICE ONOMÁSTICO GENERAL (ALFABÉTICO DE NOMBRES)

En el índice onomástico general se recoge en nombre de las personas citadas, siempre


en su variante actual tanto en el nombre como en los apellidos. Se diferencia en distintas
entradas la profesión, cargo, parentesco o domicilio de las personas con el mismo
nombre, y sólo en ciertas ocasiones, cuando la identificación es segura, se remite en las
entradas más simples (p.ej. Aldonza Rodríguez) a las más complejas (Aldonza
Rodríguez de Calvelle) citando éstas al final entre corchetes.

Las distintas versiones de nombres y apellidos tienen entradas específicas en las que se
remite a su forma actual (p.ej.: Aldonça nombre vide Aldonza).

3.3.3. ÍNDICE SOCIOPROFESIONAL

Partiendo del índice onomástico general se ha realizado otro organizando a las personas
citadas en la documentación en función de su calidad social, oficio, cargo, etc. según el
esquema que puede verse en el apartado correspondiente.

15
Aunque generalmente dichas categorías se ordenan, como es habitual, alfabéticamente,
se ha optado, en algunas, por el orden cronológico. Se ha hecho con vistas a facilitar la
posible datación que mencione a esos personajes en diplomas sin fechar. En estos casos
se incluye, entre paréntesis tras el nombre, los años en que aparecen en la
documentación estudiada.

Con el mismo objeto, y gracias a las posibilidades que ofrece la documentación, se ha


tenido especial cuidado en la identificación personal de varias categorías, como, por
ejemplo, los capitulares y los notarios aurienses. En todos ellos se separan,
individualmente, las distintas informaciones de las que provee la documentación. Para
una identificación más rápida estas notas se distribuyen separadamente, identificándose
cada una con un símbolo que encabeza el ítem y el número o número de documentos,
que son los siguientes:

●: Cargo, oficio principal


○: Cargo, oficio secundario
◊: Relación familiar
∩: Morador/a en.
□: Otras indicaciones
: Fallecido/a

3.3.4. ÍNDICE DE DOCUMENTOS

En el índice de documentos se recogen los regestos de los distintos documentos


ordenados cronológicamente, que nos remiten a las páginas en las que se localizan.

16
INTRODUCCIÓN HISTÓRICA24

1. ORÍGENES DE LA CIUDAD Y DE LA SEDE EPISCOPAL

Todos los autores sitúan los orígenes de Ourense en la época romana, si bien no todos
están de acuerdo en las causas que motivaron su nacimiento. Así mientras unos
sostienen que nació de un establecimiento militar vinculado a la vigilancia y protección
del paso y puente sobre el río Miño,25 otros afirman que surgió como un núcleo al lado
de una vía, aprovechando un lugar que se encontraba en las proximidades de unas
fuentes termales.26 En cualquier caso, la cronología más antigua nos remite siempre a
este momento inmediatamente posterior a la conquista romana, así lo atestiguan los
numerosos testimonios arqueológicos y epigráficos hallados hasta el momento, que
están vinculados a lo que actualmente creemos el núcleo originario de Ourense, situado
en un radio de poco más de trescientos metros en torno a las Burgas.

La escasez de fuentes documentales conservadas no nos permiten reconstruir fielmente


la historia de Ourense en la época altomedieval, aun así, debemos señalar, que en los
últimos años se han realizado algunos avances, gracias a un análisis más riguroso de las
fuentes conservadas y a los restos arqueológicos encontrados en las excavaciones
arqueológicas llevadas a cabo hasta el momento.

En relación con esa escasez de fuentes, la primera referencia de un obispo auriense no


tiene lugar hasta el segundo Concilio de Braga de 572, en donde se menciona la figura
del obispo Andrés, Auriensis ecclesiae episcopus, no será, por tanto, hasta el último
tercio del siglo VI cuando encontremos las primeras referencias escritas de Ourense,
sedem Auriensem, citas que ponen de manifiesto que Ourense disponía de sede
episcopal por lo menos desde el siglo VI. Por lo que respecta a la siguiente centuria, el
siglo VII, las referencias documentales se limitan a las firmas de sus prelados en las
actas conciliares toledanas.

Pero las dificultades para conocer el devenir histórico de la ciudad de Ourense y de su


sede episcopal en los siglos altomedievales no derivan sólo de las pocas fuentes
conservadas, sino también de su escasa fiabilidad de algunas de ellas. Hasta hace
relativamente poco tiempo, la tesis tradicional sostenía que la sede ourensana fue
ocupada por los árabes en torno al año 716 y destruida por Abb-Al-Aziz Ben Musa,
para posteriormente sufrir las incursiones de Alfonso I, lo que acabaría por desmantelar
lo poco que habría quedado en pie, quedando en un estado de postración del que no se
repondría hasta la época de Alfonso III, quien, en el año 900, concedería un privilegio a
la ciudad de Ourense por el cual se procedía a la restauración del patrimonio de la sede
y se delimitaba su primitivo coto. No obstante, en la actualidad, está tesis ha sido
rechazada, se considera que está zona no sufrió un proceso de destrucción y abandono,
sino al contrario, que habría mantenido la población y estructuras precedentes. Esta
nueva teoría se basa en la revisión de la documentación de los siglos IX y X lo que, junto

24
Este capítulo ha sido elaborado basándonos principalmente en los siguientes autores: CARRERO
SANTAMARÍA, E. (2005); DURANY CASTRILLO, M. (1996); DURO PEÑA, E. (1964); PÉREZ RODRÍGUEZ, F.
J. (2010): 159-175; VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 9-38.
25
FERRO COUSELO, J. (1987).
26
LÓPEZ CUEVILLAS, F. (1934).

17
a los restos arqueológicos encontrados, confirmarían la permanencia de la población y
sus estructuras. Tras el estudio detallado de los documentos conservados, muchos
autores, entre los que se encuentran Duro Peña27, Isla Frez28 o, más recientemente, F.J.
Pérez Fernández y Beatriz Vaquero29, han llegado a la conclusión de que tanto el
documento por el que Alfonso III restauraba la sede auriense, en torno al año 90030,
como la donación de Braga y Ourense a la diócesis lucense, en 832, no serían
documentos originales, sino que por el contrario habrían sido elaborados a finales del
siglo XI, con el fin de asegurar los territorios que la sede auriense se disputaba con las
sedes vecinas.

A lo largo de los siglos IX y X volvemos a tener noticias documentadas de la presencia


de varios obispos al frente de la sede orensana, noticias que desaparecen en la centuria
siguiente. Entre finales del siglo X y principios del XI, la ciudad fue objeto de dos
expediciones, una protagonizada por Almanzor, en el año 985 y otra por los normandos,
en el año 1015. A causa de estas expediciones la sede orensana se vio seriamente
afectada, y atravesará por un período de inestabilidad hasta el año 107131, en que
Ederonio ocupa la silla episcopal, gracias a un privilegio otorgado por la infanta doña
Elvira y Sancho II32. A pesar de que, una vez más, este documento ha sido catalogado
como falso, en este caso sí existen otras fuentes que prueban la presencia de este obispo
al frente de la sede por estos años. A partir de este momento, asistimos a la restauración
de la vida diocesana que ya no se verá interrumpida hasta nuestros días. Así, en el
último tercio del siglo XI, la sede auriense, tras medio siglo vacante, retoma su historia a
través de la figura del obispo Ederonio, para poco después, en torno al 1100, quedar
bajo la dependencia de la sede metropolitana de Braga. En los primeros años de esta
nueva etapa y durante la centuria siguiente irá configurando su espacio territorial y la
veremos inmersa en pleitos territoriales con las sedes episcopales vecinas33. Es este el
momento en el que debemos situar las distintas falsificaciones documentales ya
comentadas, su finalidad será fijar las fronteras diocesanas, por lo que las aportarán
como pruebas documentales en la defensa de sus intereses. A mediados del siglo XII, la
recién restaurada sede entablará un duro enfrentamiento, que se prolongará hasta los
primeros años del siglo XIII, con el en aquel entonces poderoso monasterio de
Celanova, el motivo del conflicto se enmarca en la reforma gregoriana, una de cuyas
bases era el reforzamiento del poder episcopal; así, el motivo de este enfrentamiento

27
DURO PEÑA, E. (1972a): 14 (doc. nº 2)
28
ISLA FREZ, A. (1999): 63-65, 76.
29
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 25-26, 51.
30
A los problemas de datación de este documento, unos autores lo datan en 886 mientras que otros lo
hacen en el año 900, se unen las dudas acerca de su veracidad. Son muchos los autores que han discutido
sobre este asunto, los profesores Pérez y Vaquero se posicionan al lado de A. Isla, quien tras resumir las
distintas teorías sobre el tema se inclina del lado de los que opinan que se trata de un documento falso que
sería realizado a finales del siglo XI, en el momento en que se estaban delimitando los distintos territorios
diocesanos.
31
Existe una controversia entre distintos autores sobre si la sede auriense paso a depender o no de la de
Lugo durante este período.
32
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 56-59 (doc. nº 5).
33
Con su metrópoli, Braga, por los territorios de Baronceli y Viñales, la zona sudoriental del obispado;
con Astorga, por Trives y Caldelas; con Lugo, por Lemos y Búbal; y, probablemente con Tui, por las
tierras entre el Avia y la Sierra do Suído. Aunque el conflicto más grave y duradero lo mantendrá con la
sede ovetense, que reclamaba la práctica totalidad del territorio diocesano auriense –en un primer
momento el territorio de la Limia y, posteriormente, la tierra de Celanova- argumentando que ya lo
habían regido en la Alta Edad Media, mientras la sede estuvo vacante; el conflicto no se solventará hasta
el siglo XIII, a raíz de la donación efectuada por Alfonso IX a la sede de Oviedo.

18
residía en la oposición del monasterio de Celanova a someterse al poder de la sede
auriense, por la consiguiente pérdida de independencia que ello le supondría.

En definitiva, frente a la ausencia de documentación para los siglos alto medievales, en


la Plena Edad Media, especialmente a partir del siglo XII, la Iglesia auriense irá
generando un volumen cada vez más creciente de documentación, lo que constituye la
principal prueba de la restauración de la sede y de la configuración de la ciudad en la
que se asienta.

Con la restauración de la sede episcopal y la construcción de un nuevo templo, la Iglesia


de Santa María Nai34, en las últimas décadas del siglo XI, asistimos al primer síntoma
del renacer de la ciudad, o si queremos ser un poco más precisos del nacimiento de una
ciudad, ya que como sostiene la profesora Mercedes Durany hasta ahora el núcleo
poblacional que conocemos por Ourense no debió de ser más que una pequeña
aglomeración de marcado carácter rural...35.

Será en un privilegio del año 1122, por el que Doña Teresa de Portugal concede a la
Iglesia auriense la jurisdicción sobre la ciudad de Ourense, autorizando la creación de
una feria mensual y garantizando la seguridad y la protección para todos los vayan a
repoblarla36, en el que aparezca mencionado por primera vez el calificativo de burgum
refiriéndose a la ciudad auriense, que según la profesora Durany se utiliza en esta época
para designar una nueva aglomeración formada alrededor de un antiguo núcleo de
población37.

La donación de este espacio y el traspaso de su dominio a la Iglesia ourensana, explica


que en ese mismo año de 112238, el obispo Don Diego, confirme las costumbres de la
ciudad de Ourense y conceda facilidades a aquellas gentes que quisieran instalarse en la
ciudad,39 estableciendo que todos los que vayan a morar allí adquirirán el rango de
ciudadanos, lo que les supondría vivir como hombres libres.

Poco tiempo después, en 1131, Alfonso VII, otorga un nuevo privilegio por el que
concede el señorío de la ciudad al obispo y canónigos, permitiéndoles su repoblación y
eximiendo a sus pobladores del portazgo de Limia40. No será éste el único beneficio que
obtiene la Iglesia auriense de Alfonso VII, así dos años más tarde, en 1133, concede una
importante ampliación del coto de la catedral mediante otros tres documentos41. Durante

34
CARRERO SANTAMARÍA, E. (2005): 191, defiende, frente a la tesis de la catedral doble, que la sede
auriense, estaba integrada por una iglesia catedralicia, la de San Martiño, situada en un lugar similar al
actual, mientras que la de Santa María Nai fue edificada por el obispo Ederonio con el fin de restaurar el
culto catedralicio, ya que la catedral de San Martiño se encontraba muy deteriorada como consecuencia
de las distintas incursiones que había sufrido.
35
DURANY CASTRILLO, M. (1996): 124.
36
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 66-68 (doc. nº 9).
37
DURANY CASTRILLO, M. (1996): 125.
38
Esta fecha le ha sido atribuida por Manuel Murguía, siendo aceptada por otros autores, al considerar
que debió ser otorgado poco tiempo después del privilegio por el que Doña Teresa de Portugal otorgaba la
jurisdicción de la ciudad a la Iglesia auriense.
39
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 68-69 (doc. nº 10).
40
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 71-73 (doc. nº 12).
41
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 75-76 (doc. nº 14), 77-78 (doc. nº 15) y 80-
82 (doc. nº 17).

19
lo que resta de siglo la Iglesia se verá beneficiada por nuevas donaciones reales gracias
a las cuales obtendrá nuevos señoríos y ampliará su coto y marco de influencia42.

Esta política real de favorecimiento a la iglesia es común a la época y la debemos


enmarcar dentro de la política de protección real de las sedes catedralicias. En el caso de
Ourense, buscaban también un reforzamiento de sus posiciones en territorio gallego
frente a la amenaza portuguesa43.

Por último, tras haber hablado de la iglesia y de la monarquía, sólo nos resta mencionar
al tercer protagonista del renacer de la ciudad, el concejo, que aparecía ya mencionado,
ciuium collectione, en la concesión del obispo don Diego del año 1122. Sabemos, pues,
que desde el primer cuarto del siglo XII existe el concejo de Ourense, si bien de forma
precisa el vocablo Concilio aparece documentado el 17 de noviembre de 1188, cuando
Alfonso IX exime a la Iglesia y concejo auriense del pago de portazgos por el transporte
del vino o cualquier otro producto a Santiago44.

En definitiva y como dice la profesora Durany: ... la monarquía, el obispo los


ciudadanos, fueron indudables protagonistas en el renacimiento, o quizás mejor, en el
nacimiento del Ourense medieval45.

A partir de este momento asistiremos al desarrollo de una ciudad medieval que se


caracterizará, entre otras cosas, por los continuos enfrentamientos entre la mitra y el
concejo por cuestiones que afectan al gobierno municipal y a la defensa de las libertades
concejiles. Entre ambos, operará la monarquía, apoyando al bando más propicio a sus
intereses. Así veremos a los reyes dictando sentencias con las que intentaban poner fin a
las discusiones de las partes, especialmente en dos asuntos: la jurisdicción de la ciudad
y el nombramiento y competencias de los oficiales concejiles y eclesiásticos. En
definitiva, en los siglos siguientes las partes en conflicto intentarán repetidamente
ampliar sus competencias, lo que provocará una sucesión de desencuentros, disputas y,
sobre todo, litigios ante las diferentes instancias de la administración real.

En este punto se hace necesario realizar una serie de apuntes relativos a la conformación
del cabildo auriense, presentando un breve esquema de su estructura y organización, ya
que sus distintos miembros se nos presentarán de diversas formas –como otorgantes,
testigos, beneficiarios de donaciones, litigantes, jueces...- a lo largo de toda la
documentación. También creemos necesario realizar un breve comentario sobre las
circunstancias sociopolíticas en las que vive la ciudad de Ourense, puesto que es el
marco principal donde que se desarrolla la mayor parte de la documentación objeto de
esta tesis.

2. ORGANIZACIÓN DE LA SEDE AURIENSE

Una vez restaurada la sede, debe dotarse de una organización, ésta se fue configurando
entre la segunda mitad del siglo XII y el primer tercio del siglo XIII, a lo largo de este

42
Además del señorío sobre la ciudad de Ourense, su coto se extendía por ambas márgenes del Miño y
poseía señoríos repartidos por todo el obispado.
43
Las tropas lusas llegaron a penetrar en el territorio de Ourense y Tuy.
44
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 141-142 (doc. nº 52).
45
DURANY CASTRILLO, M. (1996): 126.

20
periodo irán haciendo su aparición las distintas dignidades catedralicias46, las cuales
comenzaran a desarrollar sus funciones en torno al servicio de la catedral.

Todo parece indicar que en la recién restaurada sede episcopal se debió organizar, en un
primer momento, al igual que el resto de los cabildo gallegos, de forma que los
canónigos llevarían una vida en comunidad con su obispo47. No obstante, a pesar de la
obligatoriedad de la vida regular, no todos los canónigos la llevaban, algunos de ellos
residían en casas particulares del entorno de la catedral48. La secularización del cabildo
auriense se produce, según Duro Peña49, en el siglo XII, mientras que Eduardo Carrero
sitúa la desaparición de la vida regular del cabildo auriense en la segunda mitad del
siglo XIII, antes de 1250, fecha en la que también se seculariza el cabildo
compostelano50. En todo caso, la secularización debió llevarse a cabo de forma
progresiva, quedando como vestigio de aquel pasado comunitario el reparto de la ración
entre los canónigos51.

La compleja organización del cabildo auriense, hace suponer que no siguió en su


formación el modelo compostelano, mucho más simple, sino el de su metrópoli, Braga,
aunque también se aprecia una cierta influencia compostelana, en la existencia de las
canonjías presbiteriales. Frente al modelo compostelano, integrado por el deán y cuatro
arcedianatos, el cabildo auriense, en el siglo XIV, estará integrado por 12 dignidades,
cada una de las cuales recibirá el nombre de su dignidad y se le asignará, salvo
excepciones, un territorio sobre el que ejercerán su potestad en nombre del obispo. Las
dignidades catedralicias del cabildo auriense están ya documentadas en el siglo XII y
XIII: deán, arcedianos, chantre, maestrescuela y tesorero que serán elegidos entre los
distintos miembros del cabildo. El deán, con deberes arcedianales sobre el margen
derecho del río Miño, es el encargado de presidir y reunir al cabildo, de proponer los
asuntos a tratar y ordenar el cumplimiento de las decisiones adoptadas por el cabildo; en
su ausencia puede nombrar a un vicario que lo sustituya al frente del mismo, siempre
que cuente con la aprobación del cabildo. El chantre, es el encargado de controlar todas
las funciones del coro, tenía bajo su dependencia las tierras al Sur de la Arnoia en su
confluencia con el Miño. El maestrescuela, encargado de dirigir la cancillería del
cabildo, la Escuela de Gramática y el Scriptorium de la iglesia auriense, se ocupa de la
redacción de las cartas del cabildo, tenía bajo su cargo el territorio de la tierra de
Orcellón52. El tesorero, el único que no posee un distrito diocesano, es el responsable de
la custodia del tesoro de la Iglesia y el que recibe una renta menor, de ahí que Duro la
califique como la más pobre de las dignidades catedralicias53. El vicariato, es una
circunscripción regida por el cabildo, cuyo ámbito de influencia se extendía desde el Sur

46
Tenemos constancia de la presencia del deán, el chantre y del tesorero a finales del siglo XII, mientras
que el maestrescuela no aparece mencionado hasta 1217.
47
En los concilios de Coyanza (1055) y Compostela (1060 y 1063), se establece que los canónigos debían
vivir en comunidad con su obispo.
48
CARRERO SANTAMARÍA, E. (2005): 183. Señala que los arcedianos residían en casas situadas en la rúa
archidiaconorum, de ahí su nombre. Esta rúa aparece documentada por primera vez en el año 1198
(Escrituras 1, nº 33). VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 167-169 (doc. nº 70).
49
DURO PEÑA, E. (1964): 306.
50
CARRERO SANTAMARÍA, E. (2005): 183, basa su afirmación en el hecho de que a mediados del siglo
XIII todavía se sigue citando como jalón urbano el recinto de la canónica, ad clausum canonicorum, lo
que probaría que, al menos hasta estas fechas, seguía vigente la vida comunitaria en la catedral.
51
Sobre este punto distintos documentos hacen referencia al cobro de las raciones, y a diversos problemas
relacionados con su prestación.
52
En 1400 se le unirá el arcedianato de Caldelas.
53
DURO PEÑA, E. (1964): 311.

21
del río Miño hasta el Norte del río Arnoia, incluyendo la ciudad auriense. Los
arcedianos aurienses son un total de cinco, los veremos participando en el gobierno de
la diócesis, al frente de sus respectivos territorios: el primero en aparecer es el de
Baronceli, en 1151, y posteriormente los de Caldelas, Búbal, Castela y Limia54. El
vicearcedianato de Celanova hace su aparición en 1221 -tras años de enfrentamientos
con el cabildo por mantener los derechos arcedianales sobre su coto55- cuando el obispo
don Lorenzo reconoce a Celanova la dignidad vicearcedianal en la diócesis, otorgándole
como territorio las parroquias del entorno del monasterio. El grupo de dignidades se
completa en la segunda mitad del siglo XIII con el abadengo de la Trinidad, ésta abadía
seglar, ejercerá su jurisdicción sobre los cotos de San Cibrao das Viñas y A Valenzá, lo
que unido a la gran cantidad de propiedades que atesoró, hará que perciba las rentas más
altas del cabildo. En el año 1400 el arcedianato de Caldelas se anexiona a la
maestrescolía y en 1518, a raíz de una bula de León X, se crea el arcedianato de
Ourense, a partir de este momento, las dignidades aurienses permanecerán inalterables
hasta el concordato de 1851, en el que son suprimidas.

El cabildo se completa con 18 canonjías diaconales y con seis canonjías presbiteriales56.


Estas últimas, que tradicionalmente se ha pensado que pudieron tomar como modelo las
cardenalías establecidas en Santiago por Diego Gelmírez57, estaban encargadas de los
oficios diarios en el altar mayor de la catedral y llevaban aparejada la obligatoriedad de
ser ordenados presbíteros58.

Entre la clerecía menor que está al servicio de la catedral, aunque ya no formando parte
del cabildo, destacan los 12 porcioneros o racioneros, que ocupaban el rango más alto
dentro este grupo, son conocidos como los canónigos menores, ya que les corresponde
media canonjía, por lo que recibirán retribuciones en especie y en dinero de la mesa
capitular. Este grupo se completaría con los dobleros, encargados de sustituir al deán, al
chantre y al maestrescuela en el coro; los cuatro capellanes vinculados a las parroquias
de Santa Eufemia y la Trinidad: y tras ellos un número variable de clérigos,
denominados capellanes o clérigos de coro, así como un número indeterminado de
acólitos, niños del coro...

En definitiva, en la catedral confluyen dos instancias de poder, por una parte el obispo,
que se encargará de asignar los cargos y establecer los ordenamientos que regirán la
vida del cabildo y, por otra, el cabildo, que colabora con el obispo en la administración
de la catedral y de parte del territorio diocesano. Frente a los siglos XII y XIII, cuando los
obispos, salvo excepciones, eran elegidos entre los miembros del cabildo, a fines del XIII
y en el XIV comienzan a ser nombrados prelados ajenos a la diócesis, convirtiéndose la
sede en un escalafón más de la carrera eclesiástica59.

54
Los tres últimos aparecen documentados en el siglo XIII.
55
Las disputas se alargaron durante todo el siglo XII y parte del XIII.
56
En Ourense no aparecen documentadas hasta 1210, en un breve de Inocencio III en el que se confirma
su colación por parte del obispo y las dignidades, prebendas quibus onus sacerdotii est annexum.
57
PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010): 167. Sostiene que el origen de las “cardenalías” aurienses está más
relacionado con las necesidades del culto de la catedral que con la influencia compostelana, ya que a
diferencia de éstas no pertenecían al grupo de dignidades catedralicias, ni eran titulares de parroquias
urbanas.
58
En 1232 el papa Gregorio IX ordenaba, a instancia del obispo don Lorenzo, que seis de las prebendas
canonicales fueran ocupadas obligatoriamente por presbíteros.
59
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 28-30. Sitúan a Ourense en la parte más baja
del escalafón episcopal de la corona castellana, sólo por encima de los otros tres obispados gallegos y de

22
Por lo que respecta a la mesa capitular, se cree que fue instituida por el obispo Diego
Velasco (1100-1132) siguiendo el ejemplo de Gelmírez, o incluso por Eredonio (1071-
1085)60. Su función primordial es el mantenimiento de los miembros del cabildo, cada
uno de ellos recibiría una retribución –en especie o en dinero- en función de su
asistencia a las horas canónicas. Para poder hacer frente a sus gastos la mesa se organiza
mediante un sistema de “administraciones” consistente en agrupar rentas y propiedades
en distintos lotes de bienes que salen a subasta del mejor postor, el adquiriente se
compromete a satisfacer una renta concreta, ya sea en dinero, en especie o mixta. En
Orense estos lotes, que reciben el nombre de rentas, son doce y cada uno de ellos
recibirá el nombre de un mes, ya que lo que se pretendía era que cada una de ellas
cubriera la necesidades del cabildo durante un mes. Durante la Baja Edad Media
veremos como algunas de ellas reciben el nombre de la propiedad más destacada, por
ejemplo: rentas de Noalla, de Moreiras, de Gustei, de Santa Locaia, de Pasadán, de
Belesar...

3. ASPECTOS SOCIOPOLÍTICOS

Cuando estudiábamos los orígenes de la ciudad de Ourense veíamos como la


monarquía, la iglesia y el concejo eran los principales protagonistas del renacer de esta
ciudad. En ese momento dejábamos a la ciudad de Ourense configurada, gracias a los
privilegios otorgados por los reyes, como una ciudad de señorío episcopal donde las
decisiones de poder emanaban de la sede episcopal61. El obispo es el señor y los
ciudadanos están bajo su dominio, aunque entre estos últimos irá surgiendo una
oligarquía que también querrá tomar parte en el gobierno de la ciudad y que rivalizará
con el obispo por los privilegios y facultades que ha ido obteniendo de los reyes. Entre
estas prerrogativas son de destacar: la administración de justicia, que englobaba tanto la
potestad de dictar normas o legislar como la facultad de nombrar jueces; la facultad de
nombrar las autoridades y cargos municipales, como el chanciller, además de poseer el
sello del concejo, lo que fue objeto de las continuas protestas por parte del concejo;
detentar el control económico de la ciudad: el monopolio de compra de cualquier tipo de
heredad, el estanco de la venta del vino, el cobro del portazgo, el control de las plazas
donde se hacían los mercados, etc.

No obstante, pese a las tensas relaciones existentes entre el concejo y el obispado, que
se suceden desde comienzos de la Plena Edad Media, es necesario señalar que si bien en
otras ciudades gallegas, como Lugo y Santiago, se producen enfrentamientos graves
entre los burgueses de las ciudades y sus respectivos obispos en la primera mitad del
siglo XII, en Ourense habrá que esperar a mediados del siglo XIII para observar como el
deterioro de las relaciones sociales desemboca en un conflicto de cierta gravedad. Así el
primer conflicto estalla en 1256, cuando Alfonso X, el Sabio, recibe homenaje
directamente del concejo62, lo que provoca la inmediata reacción del obispo y del

Zamora, aunque también señalan que uno de los atractivos de la sede, además de su alejamiento de la
corte, era el hecho de ser, con la excepción de la archiepiscopal de Santiago, la más rica de Galicia,
prueba de ello es que en 1326 retribuía los servicios eclesiásticos de forma más elevada que otras sedes de
la corona castellana, siendo únicamente superada por las sedes archiepiscopales de Toledo, Santiago y
Sevilla y por los obispados de Burgos, León y Oviedo.
60
PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010): 161.
61
La concesión del señorío llevaba asociada una serie de prerrogativas, derechos y rentas sobre sus
habitantes, que pasan a ser vasallos de la Mitra.
62
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): 229-230 (doc. nº 420).

23
cabildo que presentan por este hecho una protesta63. El conflicto se resolverá por vía
judicial cuando en el año 1259 Alfonso X dicta sentencia en el pleito entre el concejo y
el obispo de Ourense sobre los principales fueros de la ciudad64, aun así las querellas
prosiguieran hasta que el 3 de agosto 1291 Sancho IV vuelve a dar sentencia favorable al
obispado sobre la jurisdicción de la ciudad65.

A finales de siglo, el conflicto adquiere tintes violentos, hasta el punto de producirse


varias muertes al asaltar los hombres del obispo la casa del juez del rey, provocando la
muerte de éste y la quema de varias casas en la Rúa Nova66; poco tiempo después tiene
lugar el incendio del convento de San Francisco por partidarios del obispo don Pedro
Yáñez de Nóvoa. Ambos hechos sirven de muestra del grave deterioro de las relaciones
sociales en el Ourense de finales del siglo XIII. La consecuencia de estas acciones fue la
retirada, por parte de Fernando IV, del derecho del obispo a nombrar jueces - que le
restaurará en 131167- y el compromiso, por parte del obispo, de proporcionar los
terrenos adecuados para construir un nuevo convento68.

Todos estos acontecimientos traerán consigo un aumento de las tensiones sociales en el


siglo XIV, a lo que también contribuyen: la mayor diversificación social, con la
aparición en la escena de nuevos grupos sociales, como los hidalgos, y la contraposición
de dos grupos sociales, los pecheros y los privilegiados. Mientras que el primer grupo,
integrado por pequeños comerciantes, mercaderes, artesanos y labriegos, está obligado
al pago de tributos, el grupo privilegiado, integrado por los ricos hombres, caballeros,
nobles, eclesiásticos, hidalgos, etc., están exentos del pago de estos impuestos69. En este
contexto, tampoco podemos olvidar las consecuencias de la crisis del siglo XIV en la
sociedad ourensana: caída demográfica, crisis económica... Asimismo, debemos tener
en cuenta que nos encontramos en una época de luchas señoriales entre diversas
facciones nobiliarias: los enfrentamientos entre Pedro I y Enrique de Trastámara, la
llegada a Ourense del Duque de Lancaster, etc. En definitiva, acontecimientos socio-
políticos que tendrán gran transcendencia en la sociedad, enalteciendo los ánimos, hasta
el punto que en ocasiones acabaron con el asalto y destrucción de distintos edificios y
fortalezas.

A lo largo del siglo XIV también asistiremos a un aumento de las tensiones en las
relaciones entre el concejo, el obispo y la monarquía. Durante los reinados de Fernando
IV y de Alfonso XI, la iglesia de Ourense solicita en repetidas ocasiones la confirmación
de sus privilegios. Por su parte, el concejo, que ya a fines del siglo XIII intentó

63
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010b): 231-233 (doc. nº 422).
64
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010b): 284-289 (doc. nº 471).
65
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010b): 513-514 (doc. nº 669).
66
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010b): 521-524 (doc. nº 675). Sentencia del juez
real Arias Pérez en que identifica y condena a los responsables del asesinato de Martín Nannes, juez del
rey, y de los desórdenes que tuvieron en la ciudad a finales de 1291 o principios de 1292 (1292, junio, 4.
Ourense).
67
C.D. nº 803. Fernando IV comunica al concejo de la ciudad de Ourense que en adelante el obispo don
Gonzalo nombrará a los jueces y notarios de la ciudad, de acuerdo con la sentencia dictada por Alfonso
X en el pleito que enfrentó al concejo con la iglesia auriense. Se señala que este derecho lo tenían
recogidos los obispos aurienses desde tiempos del rey Fernando III, pero los agravios cometidos por el
anterior obispo, don Pedro Eanes de Nóvoa, habían provocado que Fernando IV asumiera para si este
derecho (1311, junio, 6. Valladolid).
68
Para el estudio de la conflictividad social de Ourense en los siglos bajomedievales véase: DURANY
CASTRILLO, M. (1996); LÓPEZ CARREIRA, A. (1998); VILA ÁLVAREZ, J. A. (2006).
69
C.D. nº 1465.

24
convertirse en una ciudad de realengo, lo vuelve a intentar durante el reinado de
Alfonso XI, sin ningún resultado. Durante el reinado de Pedro I, al no haber logrado por
vía pacífica su paso a realengo, se lleva a cabo la usurpación del señorío de la ciudad y
el derribo del “Castelo Ramiro”70 por parte de los hombres del concejo, ayudados por
Gómez Fernández de Soria, adelantado mayor de Galicia, y contando con el apoyo del
rey Pedro I. Estos acontecimientos debemos encuadrarlos en la lucha entre Pedro I y
Enrique de Trastámara por la corona de Castilla; mientras que el primero encontró la
colaboración de los hombres del concejo, el segundo contaba con el apoyo del obispo.
La victoria de Enrique de Trastámara, supuso el fortalecimiento del poder episcopal.
Con el acceso al trono de Juan I, que continuará con la tarea de fortalecimiento del
poder regio iniciada por sus antecesores, los hombres del concejo creyeron que el
monarca les apoyaría. Por el contrario, su actitud se inclinó más a apoyar al obispo, lo
que dará lugar a nuevos enfrentamientos y tensiones, que se calmarán entre 1384 y 1385
al producirse la concordia definitiva entre el concejo y el obispo.71 Llegamos al final de
la centuria en un clima de fuerte inestabilidad social que no sólo perdurará en el siglo
XV sino que incluso se agravará.

70
El Castelo Ramiro era un enclave estratégicamente situado en las inmediaciones de la ciudad, desde el
que se controlaba todo el conjunto urbano y las vías de acceso a la misma. En la etapa bajomedieval el
castillo se convierte en el símbolo del poder episcopal, razón por la cual será destruido y nuevamente
levantado en numerosas ocasiones a lo largo de los siglos XIV y XV. Para más información véase VILA
ÁLVAREZ, J. A. (2006).
71
C.D. nº 1352, 1353 y 1354.

25
EL ARCHIVO CATEDRALICIO72

En este capítulo trataremos de abordar la organización archivística de la Iglesia auriense


a partir de distintas fuentes documentales, entre las que se encuentran los propios
documentos -con sus notas dorsales-, los distintos instrumentos de descripción que se
han ido elaborando en el transcurso de los siglos (especialmente el repertorio del
canónigo Juan Pérez de Nóboa) y las noticias aportadas por las actas capitulares. En fin,
se trata de exponer las actuaciones desarrolladas por el cabildo auriense para gestionar
su memoria escrita, actuaciones que pondrán de manifiesto tanto la mentalidad de
guardia y custodia de la institución como los procedimientos archivísticos y los medios,
tanto humanos como materiales, que empleaban para la conservación de su patrimonio.

En la actualidad definimos un archivo como un conjunto orgánico de documentos


generados por una institución o persona, pública o privada, en el ejercicio de sus
actividades, que está al servicio de su utilización para la investigación, la cultura, la
información y la gestión administrativa. No obstante, debemos señalar que éste no es el
concepto que ha predominado a lo largo de la historia, por el contrario, la concepción
del archivo ha ido cambiando a través de los siglos y con ella los criterios y formas de
organizarlo, pudiendo distinguir distintas fases: en la Alta Edad Media primaba el
concepto de archivo de época romana, como el lugar en el que se conservan los
documentos para que tengan fe; en el período comprendido entre finales del s. XIII y
finales del s. XIV, coincidiendo con el renacimiento del derecho romano y con el
florecimiento de la escolástica, el archivo atribuye a los documentos en él custodiados
un valor jurídico. Este concepto se reelabora en el siglo XVI, momento en el que el
archivo se convierte en elemento fundamental de la administración, adquiriendo una
función predominantemente jurídico-política73. En estos momentos el archivo se
encuentra únicamente al servicio de la institución o persona que lo crea, todavía no se
contempla al archivo como un bien cultural, como el lugar donde se alberga la memoria
de la institución que lo ha creado y como centro e instrumento de la investigación
histórica. Podemos afirmar que durante los siglos XVI y XVII el concepto que prima es el
de custodia, guardia, protección y vigilancia, prueba de ello es que en el archivo no sólo
se guardaban documentos sino también otros objetos de alto valor o significación, en el
caso ourensano: dinero74, llaves de las reliquias75, las llaves de Santa Eufemia76... El
simple hecho de que el mobiliario del archivo -arcas, cajones o armarios- dispusieran de

72
Para la realización de este capítulo se han tomado como punto de partida los siguientes artículos:
GONZÁLEZ GARCÍA, M. Á. (2010) y (2006a), PUMAR DIÉGUEZ, Mª B. (2010). Asimismo, se ha tomado
como referente el trabajo de SÁNCHEZ MAIRENA, A. (2007). Queremos agradecer a Belén Pumar Diéguez
y a Laura Rodicio Pereira su desinteresada ayuda al proporcionarnos distintas referencias documentales
relativas al archivo catedralicio.
73
MENDO CARMONA, C. (2005): 122.
74
En la actas capitulares es frecuente encontrar menciones en las que se hace referencia al archivo como
el lugar en el que se guardaban caudales, así por ejemplo en la reunión del cabildo del 5 de enero de 1685
se menciona que consta haberse robado del archivo alguna cantidad de dinero sobre que hubo pleito
(Libro de actas capitulares 17, f. 220).
75
Acuerdo del cabildo del 16 de octubre de 1717: acordose que las llaves de las reliquias y el testimonio
dellas se pongan en el archivo (Libro de actas capitulares 20, f. 275).
76
Acuerdo del cabildo del 29 de octubre de 1717: entrego el señor Alvarez las llabes de Santa Eufemia y
los testimonios del reconocimiento de su santo cuerpo y de los otros dos santos compañeros y se acordo
se ponga por aora todo en el archivo (Libro de actas capitulares 20, f. 276v.).

26
un número especifico de cerraduras, cuyas llaves sólo se encontraban a disposición de
un número reducido de personas, pone de manifiesto la preocupación de este tipo de
instituciones por la custodia de los documentos77.

A partir del siglo XVI asistimos a un incremento de la preocupación por la organización


de los archivos eclesiásticos, ejemplificado en el Concilio de Trento78 al que siguen toda
una serie de normas que tienen por finalidad la buena conservación de los documentos,
valga de ejemplo la Sollicitudo pastoralis officii (1588) de Sixto V en la que se
establece que en todas las catedrales, monasterios y abadías se creen archivos públicos y
generales en donde se conserven los documentos. Está preocupación por los archivos no
se ciñe exclusivamente al ámbito eclesiástico, sino que se extiende también a la política
archivística de los reyes, en este sentido tanto Carlos I como Felipe II, manifiestan ser
conscientes del poder que otorga un archivo organizado para el mantenimiento del
aparato burocrático del estado, lo que en sus políticas se traduce en la creación del
primer archivo estatal, el Archivo de Simancas79. Pero los cambios no sólo se reducen a
la creación de archivos, también se plasman en el inicio de una nueva política de
descripción reflejada en la elaboración de memoriales y repertorios o en la adaptación
de antiguos instrumentos como los cartularios que, de ser instrumentos jurídicos y
administrativos en los siglos medievales, pasan a ejercer entre los siglos XVI y XVIII una
función exclusivamente archivística, como instrumentos de control y descripción,
equivalentes a los actuales catálogos80. Todo ello obedece a una finalidad: evitar
pérdidas y mantener reunidos y ordenados los documentos que son necesarios para la
defensa de derechos y para la gestión administrativa.

Centrándonos ya en la catedral de Ourense, ésta posee un importante archivo no sólo


por la cantidad sino también por la calidad de sus fondos, entre los que encontramos no
sólo el fondo propiamente capitular sino también los correspondientes a distintos
monasterios que han llegado al archivo, no se sabe en que circunstancias, fruto del
proceso desamortizador. La escasez de datos referidos a documentos conservados hasta
el siglo XII, hace que sólo a partir de este momento podamos hablar de archivo capitular
propiamente dicho, archivo que estaba formado por diplomas reales, pontificios,
episcopales y, sobre todo, escrituras de compraventa, donaciones, testamentos, pleitos,
avinzas... que están relacionadas directamente con el cabildo, con sus miembros o con
terceras personas que actúan como benefactores. Es de destacar el hecho de que entre
está documentación observamos la presencia de un alto índice de documentos
particulares, lo que podría hacer pensar que no nos encontramos ante un conjunto
orgánico de documentos fruto del ejercicio de funciones de una institución. De hecho en
los distintos catálogos publicados por los archiveros de la catedral auriense en el siglo
XX, comprobamos como se ha establecido una distinción entre los documentos

77
En la reunión capitular del 9 de septiembre de 1566 se recoge que el arcediano de Ourense hace entrega
de las cuatro llaves del archivo al cabildo, repartiéndolas entre las cuatro personas que en ese momento
tenían encomendada la labor de realizar los memoriales de las escrituras (Libro de actas capitulares 2, f.
53v.).
78
Sistematizó la práctica de crear archivos parroquiales en todas las diócesis, al establecer la
obligatoriedad de que sus párrocos registrasen en libros las actas sacramentales de bautismo, matrimonio
y defunción.
79
En 1545 Carlos V transfiere la documentación del reino castellano al castillo de Simancas, una labor
que será finalizada por Felipe II cuando concentra en Simancas los archivos procedentes de todos los
consejos, audiencias, chancillerías, tesorerías, etc. proceso que será confirmado con la aprobación del
reglamento para el Gobierno del Archivo de Simancas (1588).
80
MENDO CARMONA, C. (2005).

27
procedentes de los distintos monasterios de la diócesis, los reales y los particulares,
suponiendo estos últimos un porcentaje muy elevado sobre el total. No obstante,
debemos hacer una matización: dejando de lado la documentación procedente de los
monasterios, que realmente no forman parte del fondo capitular -entendido como
conjunto orgánico de documentos- ya que han llegado al archivo en circunstancias
desconocidas, los otros dos catálogos de E. Duro81 recogerían la mayor parte del fondo
capitular de época medieval. Así, mientras que en el Catálogo de documentos reales del
archivo de la catedral de Orense se recogen los documentos emanados de las relaciones
entre la Iglesia auriense y la Monarquía, en el Catálogo de los documentos privados en
pergamino del archivo de la catedral de Orense (888-1554) está recogida la
documentación medieval en pergamino de los distintos órganos dependientes del obispo
y del cabildo: obra y fábrica, clérigos de coro, capellanías, mesa capitular, mesa
episcopal... y un número elevado de documentos otorgados entre particulares cuya
relación con la sede auriense se hace evidente desde el momento en que han ingresado
en el archivo catedralicio como títulos de propiedad de bienes que pasaron al dominio
del cabildo a través de mandas testamentarias o donaciones82.

1. LOCAL E INSTALACIONES DEL ARCHIVO

Poco sabemos de la primera ubicación del archivo. Probablemente, durante la Edad


Media y hasta el último tercio del siglo XVI no existía un único archivo o depósito, sino
arcas o armarios colocados en distintas estancias; de hecho las primeras relaciones
documentales conservadas del archivo catedralicio de Ourense, datables a mediados del
siglo XVI, son listados de documentos que, de forma indirecta, nos proporcionan
información sobre estos primeros depósitos del archivo83. Algunos de ellos aparecen
intitulados como documentos sueltos que se encontraban en el arca de la contaduría;
otros nos hablan de documentación depositada en sacos o malletas, creemos que estos
últimos hacen referencia a los sacos que menciona el canónigo Pérez de Nóboa cuando
nos habla de las escrituras depositadas con el tesoro de la catedral84; mientras que otros
estarían en manos de los distintos miembros del cabildo, circunstancia esta última, que
se prolongará en el tiempo, prueba de ello son las entregas de documentos al cabildo
una vez que el que el titular de los documentos fallece85.

81
DURO PEÑA, EMILIO (1973) y (1972a).
82
Así, por ejemplo, a raíz de la donación que el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle realiza al cabildo
de todos sus bienes (C.D. nº 1277), ingresan en el archivo hasta cincuenta y siete escrituras, entre las que
encontramos compraventas, foros, cartas de pago, avinzas, trueques... que hacen las veces de títulos de
propiedad de los bienes donados.
83
ACO. Caja 4.
84
Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 r. Por otra parte, cuando el 18 de diciembre de 1531 el
licenciado Diego Pérez saca del archivo unos privilegios para entregárselos al obispo con el fin de que los
presente como prueba testifical en el pleito que sostiene con la ciudad indica que estás escrituras se
encontraban en el tesoro: Digo yo, el liçenciado Diego Pérez, probyssor de Orensse, que resçiby y saque
de las arcas del thesoro de la yglesia mayor desta çibdad de Orensse las escripturas e pribyllejos
contenidas en este memoryal... (Diversarum rerum 1, nº 90).
85
Acuerdo del 27 de junio de 1605: Entrego ansimismo el señor doctor Nogueira el previlegio de los seis
mill maravedis de juro por la jurisdicion de la Tenencia de Jubin y un apeo de la Tenencia de la Quinça
de los bienes y jurisdiçion de ella que hallo entre los papeles del arçediano de Limia, Bartolome de Mira,
y un conocimiento firmado de Bastian Albarez, vezino de Jubin, del apeo de Jubin y Erbedelo en que
confiesa haberlo reçivido y que lo bolvera y esta juntamente firmado del liçençiado Calderon, canonigo
Rodriguez y Garçia y Jorje Varela. Y los dichos señores le dieron las graçias y mandaron se pongan los
dichos papeles en el archivo (Libro de actas capitulares 7, f. 732 v.).

28
A pesar de ser pocas las fuentes que nos informan de donde estaban ubicados estos
depósitos, todo apunta a que en estos momentos el archivo catedralicio, propiamente
dicho, se encontraba distribuido en dos estancias distintas. Una en el tesoro de la Iglesia,
entendido como un archivo de seguridad donde se guardaban los documentos más
importantes, cuya pérdida supondría un grave perjuicio para la Iglesia auriense. Y la
otra estaría probablemente ubicada junto al secretario capitular, y en ella se custodiarían
los documentos generados por la cancillería capitular y episcopal.

El canónigo Juan Pérez de Nóboa nos proporciona noticias sobre la ubicación del tesoro
de la catedral, en lo alto de iglesia, y sobre el estado en el que se encontraban las
escrituras depositadas junto al tesoro, completamente desorganizadas, metidas en sacos
apoyados en las paredes, lo que dificultaba la labor de búsqueda de estas escrituras86.
También nos informa del momento en que se procedió a la reunificación de los dos
archivos en una única estancia junto a la sala capitular, depositando los documentos,
debidamente agrupados en cuadernos, como luego veremos, en un armario de cajones
cerrados87, cuyas llaves estarían en poder de un número reducido de personas.
Precisamente, la primera noticia directa sobre el archivo la encontramos en un acuerdo
capitular, del 9 de septiembre de 1566, en el que el arcediano de Ourense hace entrega
al cabildo de las cuatro llaves de los archivos, procediendo a repartirlas entre las cuatro
personas que en ese momento tenían encomendada la labor de realizar los memoriales
de las escrituras88.

86
Digo pues como in nomine Patris et Filis et Spiritus Sanctus, que las escrituras desta santa Iglesia en
tienpos atras estaban en lo alto de la Iglesia, a donde dizen el tesoro, en sacos de anglo?, acostados a
las paredes y bien le quadro el nombre de tesoro, pues lo eran los papeles de toda la hazienda della, mas
era tesoro incognito, por lo menos escondido, pues no se savia lo que alli abia respeto del gran trabajo
que auia de costar buscar qualquiera escritura vaciando tantos sacos y manoseando y leyendo tantos
papeles (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 r.).
87
Abia (en blanco) años que el cabildo ora*** fuese que deseyo se mouiesen o por lo mas cierto por
mandato de (en blanco), obispo de Orense, en la visita que hizo el año de como se vera en el libro viejo
de la fábrica, folio (en blanco) ordenaron que el canonigo Marin, sobrino de don Fernando Tricio,
obispo deste obispado, y el racionero Pedro de Ortega, personas prudentes e inteligentes, viesen estos
papeles y los conpusiesen en mejor forma y hizieron para ello archibio junto al cavildo ansi en cajones
cerrados en la forma que se ve (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 r.). Esto debió ocurrir en
torno a 1570, es en está fecha cuando el canónigo Marín se queja por no contarle las horas en que está
trabajando en el archivo (Libro de actas capitulares 2, f. 139 r.) y. por otra parte, el obispo Fernando
Tricio de Arenzana ocupó la sede auriense entre 1565 y 1578.
88
Este dicho dia, mes y año arriba dichos el señor arçedyano de Orense entrego cuatro llabes las quales
son de los archibios del cabildo y diolas a sus mercedes para que las repartiessen como fuessen seruidos
e bisto por sus mercedes dixeron que atento que estaban nombrados los señores licenciado Horbina,
Guitian, Polanco y racionero Pedro de Ortega, chanciller, para bisitar las escripturas y hacer nuevos
memoriales que les daban a cada uno su llabe de las dichas quatro y esto mientras fuere su boluntad y
no de otra manera y los dichos señores con este aditamento las rescibieron con tal pacto y condicion y
assy lo probeyeron y mandaron (Libro de actas capitulares 2, f. 53 v.).

29
Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 r.

Así pues, las noticias aportadas por el canónigo Nóboa apuntan a que en el siglo XVI se
lleva a cabo la agrupación del archivo, reuniéndose la documentación en un solo local,
con lo cual la catedral pasa a tener un archivo propiamente dicho, para el que se habilita
una sala junto a la sala capitular. Allí se mantendrá hasta el año 1734, cuando es
trasladado a su ubicación actual, a las salas que se encuentran sobre la claustra Nova y
sobre la sala capitular. El traslado se realizó en virtud de un acuerdo del cabildo fechado
el 3 de noviembre de 1734, en el que se nos indica que la causa del traslado fue que se
había detectado la presencia de roedores que estaban dañando la documentación89,
ordenando su traslado al cuarto alto que estaba inmediato al archivo y tenía su entrada
por la escalera del reloj, donde en la actualidad se encuentra la biblioteca capitular y la
sala de consulta del archivo. El actual archivero, Miguel Ángel González, cree que la
ubicación actual fue la destinada para albergar el archivo desde un primer momento,
basa su hipótesis en la existencia de un capitel situado en la ménsula que ocupa el

89
Propuso el presente secretario que en el archiuo auian entrado los ratones y hazian notable daño por
lo que se nezesitaba pronta providencia y aviendose conferenciado largamente se acordo que siendo a
proposito y commodo el quarto alto que esta inmediato al archivo y tiene su entrada por la escalera que
ba al relox y se le puede dar otra mas comoda que se muden alli los papeles y se asegure aquel quarto
para archivo en toda forma y por hallarse enfermo el señor Amoeiro, fabriquero, se cometio a los
señores Muñoz Alvarez y Ojea y que para esta obra concurran los interesados sobre que se tomara
providencia (Libro de actas capitulares 22, f. 59 r.). De esta época debe datar también el cierre de la
puerta que comunica con la escalera del reloj.

30
contrafuerte de la catedral, en el que se representan dos mujeres, una de ellas parece
estar leyendo una larga cartela, mientras que la otra un libro, lo que le hace preguntarse
si esta iconografía no nos estará indicando que esta estancia era la indicada para
albergar el archivo desde un principio y que, con posterioridad, quizá para una mayor
comodidad de los archiveros, el archivo se ubicó en una estancia inmediata a la sala
capitular90.

A finales de la década de los 90 se llevaron a cabo obras de transformación, adaptación


y modernización de los locales destinados a archivo, transformándolo en un archivo
moderno y funcional. Pero mucho más importante que la transformación y adaptación
moderna del archivo puede considerarse la labor archivística y profesional de su director
Miguel Ángel González García, quien, pese a la penuria de los medios y la inexistencia
de un presupuesto y personal, realiza una encomiable labor describiendo y conservando
los fondos y dando servicio a un número elevado de usuarios, poniendo a su disposición
los distintos fondos que alberga su depósito, orientando a los investigadores en sus
búsquedas y, sobre todo, dando a conocer el archivo mediante artículos científicos y
divulgativos a través de la revista que el fundó y que lleva el nombre de uno de los
principales repertorios del archivo, Diversarum rerum.

Por lo que se refiere al mobiliario, los primeros muebles utilizados para albergar la
documentación serían las arcas, muebles de depósito muy habituales en los archivos
bajo medievales que también fueron utilizados por otras instituciones, como el concejo,
para la guardia y custodia de sus documentos. Normalmente contaban con tres
cerraduras con sus respectivas llaves que se entregaban a tres personas, siendo
necesarias el empleo de las tres llaves para poder abrirlas91. En el archivo catedralicio
también tenemos noticias del empleo de este tipo de mueble, así en él estaba depositada
el arca en la que se guardaban los caudales92. Otro de lo muebles destinados a albergar
la documentación eran los armarios, los cuales aparecen frecuentemente mencionados
en distintas fuentes documentales93. Al igual que las arcas, disponían de llave, lo que

90
GONZÁLEZ GARCÍA, M. Á. (2010): 11. Las noticias aportadas por Juan Pérez de Nóboa respecto a la
ubicación del tesoro podrían avalar la tesis de Miguel Ángel González, puesto que aquel indicaba que el
tesoro estaba situado en lo alto de la Iglesia.
91
En una paulina publicada por el vicario del obispo (1606), por la que ordena la devolución de los
papeles y privilegios que se habían sustraído del arca del concejo, se hacen varias referencias a esta arca,
indicando que era un arca de tres llaves, aunque la persona que se llevó los papeles declara que el motivo
de que se los hubiera llevado a su casa fue porque los papeles se abian metido en una arca sin llabes y
ser de muy poca custodia y guarda las casas del ayuntamiento los llebo a su casa y tubo asta oy (Paulina,
f. 9 r.).
92
Acuerdo del 7 de julio de 1800: ...recoger y depositar en el arca nueva que se puso en el archivo todos
los caudales de que se hablo y tomo razon por medio de los señores Varela y Rogel, comisionados para
esto, segun consta de los cabildos de 14 de enero y 28 de abril 800 y determinar juntamente si se ha de
guardar el mismo método de custodia con los cuadales de la fabrica (Libro de actas capitulares 22, f.
209).
93
Acuerdo del 3 de febrero de 1759: Acordose que la libreria que ha dejado el abad de Moreyras al
cabildo y que el señor Mercado ha conducido y recogido a su casa se suba por ahora al archivo y que
dicho señor Mercado la disponga en el mejor modo que halle. Asi mismo a instancia del señor doctoral
se acordo que la libreria correspondiente a la canongia doctoral por inconducente a su facultad se traiga
al archivo (Libro de actas capitulares 25, f. 122 r.-v.). Otras noticias nos informan de la presencia de
llaves en el archivo El señor Rogel dijo estaba concluida la obra de la libreria y custodiados algunos
libros prohibidos en un cajon con llabe (Libro de actas capitulares 32, f. 288). En la introducción del
catálogo de la biblioteca realizado por el deán Bedoya también nos da noticia de la existencia de una
librería que disponía de tres llaves La libreria estaba colocada en la pieza interior del archivo y juraban

31
pone de manifiesto la preocupación del cabildo por el control del acceso, primando
siempre el concepto de custodia, guardia, protección y vigilancia.

2. INSTALACION

En este apartado trataremos de estudiar la disposición de la documentación que integra


esta tesis en los distintos tipos de unidades de instalación existentes en el archivo. La
instalación en un tipo u otro de unidad archivística responde a las distintas agrupaciones
documentales realizadas a lo largo del tiempo atendiendo tanto a criterios jurídicos y
administrativos como de simple conservación. La documentación medieval adopta los
siguientes sistemas de instalación: sacos, legajos, libros y cuadernos, todos ellos
caracterizados por presentar múltiples tamaños y por su falta de homogeneidad.

Los sacos son mencionados en la documentación del cabildo en dos ocasiones: una, en
1606, cuando se hace referencia a la Paulina por la que el obispo reclama la devolución
de los documentos sacados del arca del concejo94 y otra, en 1624, refiriéndose a los
documentos que se encontraban con el tesoro de la catedral95. Creemos que se trata de
algún tipo de bolsa, posiblemente de lienzo, que probablemente era utilizada para
transportar documentos.

Bajo las denominaciones de legajos, atados o mazos de escrituras, se hace referencia al


atado o conjunto de papeles que se agrupan por tratar de una misma materia. En ellos se
reunen un número diverso de documentos, cuadernos, escrituras..., que están ordenados
bien cronológicamente, o por materias, asuntos, etc., utilizando para su protección unas
tapas rígidas.

Los libros debemos entenderlos como un conjunto de documentos seriados, resultado de


un procedimiento administrativo o jurídico que se desarrolla a lo largo de un ciclo
cronológico y que por razones de manejo, conservación y custodia se encuadernaban,
con lo que también se garantizaba su control. Por lo que respecta a su forma
generalmente los libros adoptan como soporte el papel y están encuadernados en piel.
Un claro ejemplo de los tipos documentales que adoptan este tipo de unidad de
instalación son las actas capitulares del cabildo, donde se recogen los acuerdos
adoptados en las sesiones capitulares, ordenados cronológicamente. Este tipo de

los capitulares no extraer de ella ningun libro encerrados asi bajo tres llabes en una pieza nada
ventilada.
94
Paulina publicada en 1606 para averiguar quien había extraído del archivo unos papeles y un privilegio
de los reyes católicos referidos a la Iglesia catedral de San Martiño: Fernando de Prado, procurador
general desta çiudad de Orensse el regimiento della que a la çaçon hera tenia sacados de la arca de
conçejo, que esta en la cassa de consistorio y ayuntamiento desta çiudad, ciertas escripturas antiguas las
quales tenian metidas de muchos días atras en un retrete que estaba debajo de las çiades y escaleras de
las dichas cassas de ayuntamiento y quando pussieron alli el altar para desçir la missa en el regimiento,
por caussa que los carpinteros abian de andar alli y deshazello, las sacaron en un saco en que estaban y
entonzes los dichos regidores que al tienpo residian por ser este que declara procurador general y tener
en conoçimiento suyo le entregaron el dicho saco y scripturas que en el venian para que las tubiese en
su poder en guarda y custodia y no las manifestasse a persona ninguna asta que la justicia y regimiento
diesen horden en ello y anssi este que declara las tomo e trajo a su cassa y las tubo en la dicha guarda y
custodia sin las manifestar ni desçir a nayde... alli este que declara dixo aparte al dicho liçençiado
Castaño como el ayuntamiento en guarda y custodia abia depositado en poder deste dicho declarante
çiertos papeles en un saco que estaban en las cassas de consistorio y que avia que avia mucho tiempo
que los tenia en su poder nunca los avia visto nayde...
95
Vide nota nº 87.

32
formato lo encontramos también aplicado a otros tipos documentales, como los
minutarios notariales.

Otro formato codicológico es el cuaderno, consistente en la agrupación de un número


variable de pliegos de papel o distintos pergaminos que servían para la escrituración de
diversos tipos documentales como cuentas, testamentos, foros, ventas, dotes... En este
tipo de unidad de instalación se encontraban los documentos más antiguos e importantes
que posee el archivo capitular.

Centrándonos ya en los documentos que constituyen la base de esta tesis, la mayor parte
de las escrituras del siglo XIV se encontraban, hasta hace poco tiempo, agrupadas en
cuadernos que se hallaban dispuestos en forma de libros y encuadernados en pergamino.
Estos documentos estaban cosidos y numerados por folios y, con el fin de adaptarlos al
formato del volumen, muchos de ellos estaban doblados por varios lados, colgando al
exterior los hilos y los sellos que todavía conservan. Aunque ésta no fuese quizá la
disposición más adecuada, a causa de las dobleces y desgarros que sufren los distintos
documentos, hemos de reconocer que gracias a ella se ha evitado el extravío o la pérdida
de documentos.

Entre estos cuadernos distinguimos los que están íntegramente realizados en soporte
pergamino y aquellos otros en los que se intercalan documentos en papel con otros en
pergamino, en ambos casos el cosido se realiza por el extremo izquierdo, lo que en
ocasiones ha dificultado la lectura, al afectar el cosido a las primeras letras de cada
frase, sobre todo en los cuadernos más voluminosos.

Uno de los propósitos de este apartado es analizar el criterio que se siguió al realizar los
distintos cuadernos y tratar de vislumbrar, en la medida de lo posible, el orden o las
razones de los distintos agrupamientos.

La formación de los cuadernos se realizó en dos fases: la primera se inició en el último


tercio del siglo XVI por el racionero Pedro de Ortega, junto con el canónigo Marín, a
raíz del traslado de estos documentos desde el tesoro a la nueva ubicación del archivo,
al lado de la sala capitular. El canónigo Juan Pérez de Nóboa nos indica que estas
agrupaciones se realizaron sin tener en cuenta ningún tipo de orden, los documentos se
iban encuadernando tal y como les llegaban a las manos96. La segunda fase es
emprendida por el propio Juan Pérez de Nóboa, que se encargará de encuadernar
aquellos documentos que habían quedado sueltos y aquellos otros que se habían
generado desde entonces. Entre los cuadernos formados por el canónigo Nóboa
podemos citar el cuaderno de Diversarum rerum 1 o el de la capilla del Santísimo97.

Estos cuadernos, confeccionados en el siglo XVI, se mantuvieron con este formato hasta
la puesta en marcha del convenio con Caja España (2007), a raíz del cual se procedió a
la separación de cada pergamino del cuaderno en el que se encontraba cosido,
96
Estos dos prebendados recogieron los libros de notas de diuersos chancelleres y secretarios del
cavildo ante quien en tienpos pasados pasaban los fueros y estas escrituras y los pusieron en diversos
cajones y juntaron los preuilegios aunque sen orden de data y de seys en seys los pusieron cosidos en
veynte e quatro quadernos, juntaron los papeles sueltos y sin orden mas de como les venian a las manos
hizieron quadernos sacaron sus repertorios de los mas dellos (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f.
61 r.).
97
Fueron ajuntados y reportados estas escrituras por el canónigo Juan Perez de Noboa, secretario del
cabildo de Orense, año 1592. (Índice del cuaderno Fábrica do Santísimo, f. 9 v.).

33
respetando siempre su signatura, individualizándolo dentro de una carpetilla, de PH
neutro, desdoblándolo e instalándolo completamente estirado en una carpeta de cartón
neutro de gran formato, en la que se instalarían todos los pergaminos pertenecientes a
ese cuaderno, indicando por el exterior el nombre del cuaderno del que procede.

La documentación que ha servido de base a este trabajo se encontraba recogida en 36


cuadernos: 24 de ellos se denominan como cuadernos de escrituras, numerados del 1 al
24, cada uno con un número variable de escrituras, desde los 41 folios del menos
voluminoso hasta los 487 del más grueso98; cinco cuadernos se encuadran bajo las
siguientes denominaciones: cregos de coro, Bispo e dignidades, Bispo, fábrica do
Santísimo, Diversarum rerum y Tenza de Puga; cuatro cuadernos en los que se recogen
los privilegios reales a los que debemos sumar el conocido como Libro Grande, en el
que se incluyen copias de distintos documentos, la mayoría reales; y el cuaderno en el
que se recoge el pleito por la posesión de la barca de Porto Vello. Además se ha
consultado el segundo libro de Fábrica de la catedral y los distintos minutarios
notariales del siglo XIV. Asimismo se han localizado traslados de escrituras del siglo XIV
en el cuaderno de unións, en el de la tenza de Santa Ouxea y en el de cidade e
competencias.

Pese a las afirmaciones del canónigo Nóboa, en el sentido de que los distintos cuadernos
se realizaron sin un trabajo de organización previo, en algunos de ellos si observamos
agrupaciones documentales que responden a criterios archivísticos como el principio de
procedencia o a una determinada serie documental, los testamentos.

La mayoría de los cuadernos no hacen ninguna indicación relativa al tipo de


documentos que contienen, ya que aparecen denominados como Cuadernos de
escrituras, aun así en algunos hemos observado que estos agrupamientos se han
realizado atendiendo a algún tipo de criterio archivístico:

El cuaderno 1 está formado por 42 pergaminos entre los que encontramos


testamentos, traslados de cláusulas testamentarias, codicilos y actos de apertura y
lectura de testamentos, todos ellos comprendidos entre los años 1198 y 1506. Este
cuaderno, al contrario de lo que ocurre con otros, presenta un principio de
organización, la tipología documental, ya que recoge sólo documentos relativos a
últimas voluntades, ya sea de obispos, miembros del cabildo o personas que han
dejado dotados aniversarios o hacen donación de sus bienes al cabildo o al obispo.

Los cuadernos 2 (41 escrituras en pergamino reunidas por el racionero Pedro


Ortega), 4 (41 escrituras en pergamino comprendidas entre 1177 y 1505), 5 (44
escrituras en pergamino), 6 (52 escrituras en pergamino comprendidas entre 1209 y
1516), 7 (114 escrituras comprendidas entre 1249 y 1516), y 8 (341 folios que
comprenden documentos en papel y en pergamino), agrupan documentos relativos al
cabildo, al obispo, a la fábrica y a particulares, entre estos últimos figura el maestro
Juan de Solveira, un gran benefactor del cabildo99. En el cuaderno 7 también se
incluyen documentos otorgados por el arzobispo de Santiago de Compostela, que se
custodian en el archivo por el trueque de tierras que el cabildo de Ourense realizó

98
No en todos ellos hemos encontrado documentación del siglo XIV.
99
En el índice del cuaderno 7 se indica que los bienes de Juan de Solveira son del directo dominio del
cabildo.

34
con el arzobispo de Santiago, documento ubicado en este mismo cuaderno100. Entre
la tipología documental encontramos: foros, ventas, sentencias, partijas,
nombramientos, poderes, sentencias judiciales, testamentos, entregas de bienes... En
todos estos cuadernos no apreciamos un sistema claro de ordenación, aunque en
ocasiones observamos la disposición de varias escrituras seguidas que pertenecen a
un mismo lugar o la disposición de una misma tipología documental de forma
continuada.

El cuaderno 10 reune 57 pergaminos, comprendidos entre los años 1217 y 1372, que
ingresaron en el archivo a raíz de la donación de todos sus bienes de Lope
Rodríguez de Sabadelle, entre los que encontramos foros, ventas, trueques,
arriendos, cartas de pago, donaciones... llegando a distinguir en algunos casos una
secuencia cronológica. En este caso observamos una agrupación que responde al
principio de procedencia y, de hecho, en el propio índice figura una nota en la que se
indica que estos documentos pertenecen a la tenencia de Os Casares de Lope
Rodríguez.

Los cuadernos de escrituras restantes presentan todos una estructura similar, en


ellos se reúnen entremezcladas escrituras emanadas del obispo, del cabildo, de la
fábrica y de particulares. Entre la tipología documental destacamos los foros,
arriendos, ventas, sentencias judiciales, testamentos, poderes, avinzas, donaciones...
tanto en soporte papel como en pergamino. En ninguno de estos cuadernos
apreciamos un sistema claro de ordenación, aunque en ocasiones sí observamos la
disposición de varias escrituras seguidas pertenecientes a un mismo lugar o a una
misma tenencia.

En otros casos, el propio nombre del cuaderno nos está indicando el tipo de documentos
que alberga, ya que han recibido el título de sus otorgantes:

Es el caso del cuaderno denominado Bispo, formado íntegramente por escrituras en


pergamino, con un total de 121 escrituras, en las que se recogen escrituras tocantes a
la mesa episcopal, sin que se aprecie ningún tipo de sistema de ordenación, ni
cronológico, ni toponímico, ni por tipologías documentales, entre las que
encontramos: foros, ventas, traspasos de bienes, traslados de privilegios, sentencias
judiciales, avinzas... A pesar de lo cual, en ocasiones sí podemos observar la
disposición de algunas escrituras relacionadas con un mismo obispo de forma
continuada.

En el cuaderno de Bispo e dignidades se recogen 95 pergaminos relacionados con el


obispo y las dignidades catedralicias, desde cartas de poder, a visitas a beneficios
eclesiásticos, mandamientos de pago, permutas, foros, ventas... Pero, al igual que en
el cuaderno anterior, no observamos ningún tipo de ordenación.

En el cuaderno denominado Cregos de coro se recogen las escrituras emanadas de la


Universidad de los clérigos de coro, entre las que encontramos una gran diversidad
de escrituras, todas ellas en pergamino. Es uno de los cuadernos más voluminosos, y
en él sí hemos observado un principio de ordenación, el toponímico, así primero nos
encontramos las escrituras referidas a la ciudad de Ourense, ordenadas por calles,

100
C.D. nº 1349.

35
para a continuación poner las de los bienes radicados en los alrededores de la
ciudad.

En el cuaderno de la Fábrica do Santísimo, se recogen las escrituras relativas a la


fábrica del Santísimo y a las diversas capillas fundadas en la catedral. En este
cuaderno encontramos testamentos en los que diversas personas fundan capillas y
distintas escrituras relacionadas con la gestión de los bienes donados para el
mantenimiento de las mismas: foros, ventas... En este sentido destaca la capilla
fundada por Rodrigo Pérez Fungoso, al que se refieren muchas de las escrituras
contenidas en este cuaderno, de hecho el mismo se inicia con su testamento al que
siguen las distintas escrituras otorgadas por el tenente de la capilla.101

Diversarum rerum, es el primer tomo de los doce que existen en la actualidad.


Formado por 346 folios, fue compilado por el canónigo Nóboa, y como su propio
nombre indica recoge asuntos diversos, desde documentos emanados de la curia
pontificia, a los emanados de la cancillería capitular y episcopal. Integrado por
escrituras en papel y en pergamino, en él se recogen una gran diversidad de
tipologías documentales: foros, sentencias, nombramientos, cláusulas
testamentarias, presentación de beneficios, recibos de documentos, paulinas... No
apreciamos ningún tipo de ordenación. Cuenta con tres índices, un índice alfabético
de materias, elaborado por el deán Juan Manuel Bedoya y dos topográficos, uno de
ellos elaborado por el canónigo Nóboa.

Tenza de Puga, recoge escrituras referidas a esta tenencia.

Porto Vello, en el que se recoge el pleito celebrado entre el 13 y el 29 de febrero de


1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense con el obispo don Diego,
representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión de la barca de Porto
Vello.

El tercer grupo de cuadernos esta formado por aquellos donde se reúnen los documentos
emanados de las relaciones entre la Iglesia auriense y la Monarquía; se trata de cuatro
cuadernos en los que no apreciamos un principio de organización claro, encontramos
documentos de diversos reyes entremezclados, aunque en algunos casos, al igual que
ocurría con los cuadernos de escrituras, sí se distinguen algunas agrupaciones que
vienen dadas por la disposición continuada de documentos que se confirman unos a
otros.

Por último, sólo nos resta comentar los documentos que adoptan la forma de libro
propiamente dicho .

El libro de Fábrica 2, recoge la documentación relativa a la fábrica de la catedral, en


el que se combinan documentos en soporte papel con los de soporte en pergamino,
siendo mucho más abundantes los primeros. Desde el punto de vista diplomático nos
encontramos con testamentos, pleitos, ventas y foros. Al igual que en los casos
anteriores no apreciamos un sistema de ordenación claro, si bien es cierto que en
ocasiones se aprecian agrupaciones relativas a un mismo lugar o capilla, como la de
Santa María Madre.

101
Según una nota del índice este fue uno de los cuadernos compilados por el canónigo Nóboa.

36
El Libro Grande, formado por 24 hojas de pergamino, en las que se han copiado
privilegios reales y documentos emanados de las relaciones entre el cabildo y el
concejo, como las concordias. No se distingue un sistema de ordenación claro y se
observan errores en el cosido, así por ejemplo la escritura de concordia firmada
entre el obispo y el concejo auriense, el 26 de julio de 1384, se encuentra en los
folios 22r. y 23v., y la parte final de la misma en el folio 7r.102. El libro se completa
con 250 hojas de papel en las que se recogen fundamentalmente las consultas
realizadas a otras iglesias y sus respuestas, además de algunos documentos
relacionados con el nombramiento de notarios.

Minutarios notariales, se trata de libros que recogen fundamentalmente las


escrituras otorgadas por un notario en un año natural, escrituras que suelen
disponerse ordenadas cronológicamente.

3. ARCHIVEROS

En este apartado pretendemos aproximarnos a las personas a las que el cabildo


encomienda la organización y el cuidado del archivo, analizando su labor en las
distintas etapas.

La preocupación del cabildo por la conservación y guarda de los documentos ha sido


una constante a lo largo de los siglos, hecho que se pone de manifiesto a la hora de
elegir a las personas encargadas del archivo. Las actas capitulares nos muestran que el
cabildo encomendaba la responsabilidad del archivo a un canónigo, normalmente al
canónigo doctoral o al secretario capitular, cuya función era velar por la conservación
del archivo. Junto a ellos desarrollarían su labor un oficial de archivo, que no
necesariamente debía ser miembro de la iglesia. Y es, precisamente, a través de los
distintos nombramientos de estos oficiales donde observamos como el cabildo tenía
perfectamente regladas todas las cuestiones relativas al trabajo en el archivo: la jornada
de trabajo, las funciones, el sueldo y la duración del contrato. Así, cuando en 1762, tras
la muerte de Francisco Moreno (oficial del archivo) el cabildo ha de buscar a una
persona que lo sustituya, expone claramente las características que busca para el
desempeño del cargo: tras rechazar a varios candidatos por considerarlos jóvenes y sin
experiencia, proponen al escribano Jacinto Benito del Villar, por ser una persona de
buena conducta, integra, con buena letra y, sobre todo, que sabe guardar la
confidencialidad103. Asimismo, en el acuerdo por el que se nombra al nuevo oficial del
archivo tambien se deja constancia del sueldo que ha de percibir, la duración del
contrato, sus funciones y la obligación del nuevo oficial de prestar un juramento de

102
C.D. nº 1353.
103
Acuerdo del 4 de enero de 1762: Propuso el señor dean que en consecuencia de la comisión que antes
de ahora le había dado el cabildo y tambien al señor doctoral para que se informasen de sujeto capaz y
habil para el archivo, por muerte de Francisco Moreno, habían hecho varias diligencias por hallarse y
aunque salieron algunos pretendientes les ha parecido a dichos señores que no eran de su satisfacción,
por ser todos ellos mui jovenes y de poca experiencia, por lo mismo havian puesto los ojos en Benito de
el Villar, escribano, vezino de esta ciudad, sugeto de buena conducta, de buena letra, decente contador y
sobre todo mui fiel y secreto, que es lo mas apreciable para el empleo. Por tanto, lo proponia para que el
cabildo resuelva lo que mas bien le pareciere y en su vista se acordo se despache cedula para mañana 5
de el corriente eligir sugeto para este empleo y assimismo para nombrar señores de Junta de Hacienda
(Libro de actas capitulares 25, 287 v.-288 r.).

37
confidencialidad104. Las funciones del oficial de archivo recogidas en el acuerdo
capitular son las siguientes: asistencia diaria al archivo, en jornada de mañana y tarde, y
asentar las cuentas de la mesa capitular en los libros correspondientes105. El concepto de
guardia y custodia del archivo queda perfectamente reflejado en los juramentos que
deben prestar los oficiales de archivo una vez que acceden al cargo: guardar secreto de
todo lo que lea y escriva en el archivo, de no desvelar cosa ninguna que en el se
trate106. Por último, la jornada laboral del oficial del archivo aparece recogida en el
acuerdo del 26 de junio de 1759, cuando se procede a nombrar una Junta de Hacienda,
encargada de poner en orden los papeles del archivo y elaborar un nuevo repertorio,
estableciendo una jornada de mañana y tarde, con un horario de verano e otro de
invierno107.

Las primeras noticias que tenemos relativas a personas que se harán cargo del archivo
datan del 9 de septiembre de 1566, fecha del acuerdo capitular en el que se mencionan a
cuatro miembros del cabildo -el licenciado Horbina, vicario; Guitian; Polanco; y el
racionero Pedro de Ortega, secretario capitular- que tienen el encargo de realizar nuevos
memoriales del archivo, por lo que se procede a entregarles las llaves del mismo108.

La siguiente noticia relativa a personas encargadas del archivo nos la proporciona el


canónigo Juan Pérez de Nóboa, quién nos narra como, a raíz de una visita del obispo, el
cabildo ordenó que las escrituras que se encontraban en el tesoro pasaran a formar un
archivo junto a la sala capitular, encomendando al canónigo Marín, sobrino del obispo
Fernando Tricio de Arenzana, y al racionero Pedro de Ortega, a los que califica como
personas prudentes e inteligentes, el cambio de ubicación de las escrituras y la
ordenación de las mismas, para lo cual procedieron a juntar las escrituras en veinte y
cuatro cuadernos, con sus respectivos índices, que depositaron en cajones cerrados en el
nuevo local de archivo109. El canónigo Juan Pérez de Nóboa no nos facilita la fecha en
la que se produce el cambio de ubicación de estas escrituras, pero creemos que debió
producirse en torno a 1570, ya que en esta fecha el canónigo Marín presenta una queja

104
En el acuerdo del cinco de enero, en vista del informe del deán, el cabildo procede a nombrar al oficial
del archivo: En consecuencia de la cedula despachada en el cabildo antecedente y en vista de el informe
de el señor dean que ha dado a favor de Benito de el Villar, escribano, vezino de esta ciudad, y que es
sugeto de buena conducta, fiel, secreto e integro, vino el cabildo en eligir al dicho Benito de el Villar por
oficial de el archivo, con ducientos ducados anuales, con las mismas obligaciones con que egercia este
empleo Francisco Moreno y con la condicion de que haya de hacer juramento de fidelidad y secreto, bien
entendido que este empleo lo confiere el cabildo por el tiempo de su voluntad y no de otra suerte (Libro
de actas capitulares 25, f. 288 v.).
105
Acuerdo del cinco de enero de 1762: Condiciones y cargos del oficial del archibo desta Santa Iglesia
Catedral de Orense: 1ª Ha de assistir todos los dias de trabajo en el archibo, por mañana y tarde, para
emplearse en todo lo que ocurra del serbiçio del cavildo. 2ª Ha de estampar las quentas de la mesa
capitular en el libro que le corresponde: las de la fabrica de esta Santa Iglesia, las de la capilla del
Santisimo Christo, las del subsidio y escusado y formar otras qualesquiera que el cabildo le hordenare.
(Libro de actas capitulares 25, f. 289 r.).
106
Acuerdo del 26 de enero de 1748 por el que el secretario del cabildo certifica que Francisco Moreno,
oficial del archivo, ha realizado el juramento de confidencialidad (Libro de actas capitulares 23, f. 218 r.).
107
Acuerdo del 26 de junio de 1759, condición 9ª: ... se travajara en el verano desde las ocho hasta las
onze de la mañana y a la tarde desde las tres y media hasta las seis; en invierno desde las nuebe hasta
las onze y media y desde las dos y media de la tarde hasta las cinco... (Libro de actas capitulares 25, f.
147 v.).
108
Libro de actas capitulares 2, f. 53 v.
109
Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 r.

38
ante el cabildo porque los contadores no le cuentan las horas que está trabajando en el
archivo110.

No volvemos a tener noticias relativas a personas encargadas del archivo hasta el 5 de


marzo de 1605 cuando el cabildo nombra a Juan Pérez de Nóboa y al cardenal Nóboa
Sotelo, secretario capitular, para organizarlo, asignándoles una gratificación anual de 60
ducados.111

Siete años más tarde, el cabildo encarga en solitario a Juan Pérez de Nóboa la
realización de un repertorio, con el fin de gestionar mejor su hacienda. Disponemos de
gran cantidad de información sobre el canónigo Nóboa no sólo porque su trabajo ha
tenido una gran trascendencia entre sus sucesores, como lo evidencian las continuas
referencias a su persona y a su obra por archiveros de distintas épocas112, sino también
porque él mismo, de su puño y letra, en el prólogo de uno de los libros que integran su
repertorio, nos relata no sólo como a raíz de la influencia de su hermano se convierte en
religioso, sino también el momento en que llegó a Ourense, como recibe el encargo del
cabildo de organizar el archivo y la metodología empleada para la realización de los
repertorios.

El canónigo Juan Pérez de Nóboa llega a Ourense en 1580, aunque no será hasta un par
de años más tarde cuando inicie su residencia en la sede auriense, en donde
permanecerá hasta su muerte, el 19 de agosto de 1645113. En 1582 es nombrado
secretario del cabildo, cargo que ejercerá durante nueve años, en los cuales toma
contacto con la realidad del archivo, iniciando ya en esa época las labores de
organización114. De hecho si observamos el primer libro que realiza, el repertorio 2,
comprobaremos como la fecha de inicio data de 1588, es decir, unos años antes de
recibir el encargo oficial del cabildo de organizar el archivo junto con el cardenal Nóvoa
Sotelo. Años más tarde el cabildo vuelve a confiar en él, encomendándole la labor de
juntar la documentación de cada tenencia y de obtener información sobre la fundación
de la catedral, de los obispos y su dotación, trabajo por el cual recibirá una retribución
económica para cubrir los gastos que ello le pudiera ocasionar115, que según sus propias

110
Acuerdo del 10 de abril de 1570 (Libro de actas capitulares 2, f. 139 r.).
111
Acuerdo del 25 de marzo de 1605: Este dia nonbraron al señor canonigo Noboa y a mi secretario por
deputados para asistir a ber el archivo y ponerlo en orden, de suerte que aya claridad en el y se sepa de
la haçienda de la mesa capitular y ansi mismo se informen de los pleytos della y hagan se tenga la cuenta
neçessaria con ellos y senalaron sesenta ducados ducados (sic) por cada ano a los dichos diputados por
gratificaçion de su trabajo (Libro de actas capitulares 7, f. 732 v.).
112
En el Inventario nuevo de 1645, en el Indice de tenencias de 1766 y en el Indice General de 1834 del
deán Bedoya.
113
En el acuerdo capitular del 20 de agosto de 1645 se recoge el fallecimiento, el día anterior, del
canónigo Juan Pérez de Nóboa (Libro de actas capitulares 12, f. 187).
114
Vine a residir en prebenda y entre en el coro el dia de San Lucas del año 1580. Luego, el año
siguiente fuy a La Coruña a los pleytos de la iglesia donde estube un año entero; luego fuy a Leon a
conpeler a los escultores para que viniesen a hazer el coro; pase a Madrid a conponer en la Camara lo
de los quindenios. Y buelto me nombraron por secretario del cavildo y serviendo este oficio nuebe años
en los quales vi el archibio y la forma en que estaban los papeles y metime feser de reducirlos a mejor
estado asta que el dean y cabildo me lo cometio y para ello me senalo retribución, que esto que suele
alentar para no sentir el trabajo, como se celebra la fiesta del glorioso San Juan Baptista de gela su
degollacion solemne y un aniversario con veynte ducados de la mesa capitular de interpresentes segundo
esta para lo capitular (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 60 v.-61 r.).
115
Acuerdo del 24 de febrero de 1612: Este dicho dia se dixo como aunque los papeles del archivo estan
enquadernados y hechos repertorios en los quadernos sirue de poco por estar las escripturas repartidas
en muchos quadernos y para buscar qualquiera dellas era trabajo inmenso pues avian de correr todos

39
palabras suele alentar para no sentir el trabajo, además de otras prestaciones, como un
aniversario. Así pues, los repertorios obedecen al intento de mantener agrupadas todas
las escrituras correspondientes a cada una de las tenencias de la catedral auriense, lo que
contribuiría a reducir el tiempo empleado en las búsquedas116.

Su primer paso fue revisar una por una, de todas las escrituras117, ordenándolas e
incluso llegando a formar nuevos cuadernos118. En todas las escrituras dejó constancia
de su paso, bien a través de subrayados con los que pretendía resaltar las partes más
importantes del documento, como a través de la redacción de notas dorsales que
probablemente le sirvieran de fichas de trabajo para después redactar no sólo los
distintos asientos de los repertorios sino también los índices que incorporó a cada uno
de los cuadernos119, ya que en sus propias palabras los índices elaborados por sus
predecesores, el canónigo Marín y el racionero Pedro Ortega, eran demasiado escuetos y
muy poco útiles120. Posiblemente también sean de su autoria las notas en papel que
aparecen cosidas a los privilegios y escrituras donde consignaba el contenido, la fecha
y, en ocasiones, información adicional que nos permiten ubicar el documento en su
contexto histórico: quien era el rey, el papa y otros personajes destacados, facilitando
así la datación de aquellos documentos que se han visto afectados por el paso del tiempo

los repertorios para buscar qualquier escritura y que convendria sacar las escrituras que cada thenecia
tiene de por si para que no se andubiese corriendo tantos libros y que el señor canonigo Juan Perez de
Noboa se ofrecía tomar esse trauajo y haçer juntar la raçon de todas las escrituras de cada thenencia
por si juntas para que con facilidad se pueda saver cada thenencia los papeles y donde y de camino
sacar memoria de los obispos que aya avia en este obispado y fundación desta cathedral y su dotacion y
capillas della y otras cossas de que se pudiere sacar luz de los papeles del dicho archivio. Y este dando
al dicho señor canonigo Noboa retribuçion y gratificaçion de semejante trabajo, quento, escribiente y
gasto que hiçiere papel y tinta y libros... (Libro de actas capitulares 8, f. 221 v.).
116
De todos estos trabajos y diligencias no se sacaba ni podia conseguir efeto alguno, a lo menos pleno,
porque se quedaban los papeles de una tenencia tan esparcido que para ver lo que a cada uno tocaba era
fuerza correr todos los repertorios, lo qual me movio a juntar todos los repertorios de cada tenencia por
si, haziendo quaderno de cada vna dellas, dandole su principio, y luego poniendo todas las escrituras y
memorias tocantes a su hazienda de manera que qualquiera en media ora de trabajo pueda sauer que
papeles tiene su tenencia y aprouecharse de los que hallare y tener por mi puesto que fuera de aquello no
ay otro alguno... (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 v.).
117
Por orden y mandado del dean y cavildo de la cathedral del señor Sant Martin de la ciudad de Orense
vi y registre todas las escrituras y privilegios del archibio y lo mejor que pude los puse en orden,
anadiendo quadernos nuebos de muchos fueros que saque de las ... y por otras diversas formas vinieron a
mis manos, puseles sus repertorios y despues de todos saque la sustancia de todos ellos y por tenencias
puse los bienes y escrituras que a cada una pertenescian sus principios y uniones con la mayor claridad
que pude de suerte que con poco trabajo qualquiera pueda verlo no solo lo que toca a cada tenencia en
general sino tanbien lo que toca a cada lugar i propiedad della (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 2, f.
3 r.).
118
Entre los cuadernos que formó se encuentra el nº 1 de Diversarum Rerum, así se indica en uno de sus
índices: fueron juntas y reportadas estas escrituras por el canónigo Juan Péres de Noboa, año 1608.
119
... porque afirmo que todos los he visto e leydo como por ellos se vera pues van rayados en las partes
sustanciales y los mas sumados a las espaldas o al fin. ... se añadieron por mi otros (en blanco)
quadernos enquadernados como por ellos se veran hize a estos y a los otros antiguos que no los tenían
repertorios diziendo lo que se aforaba y sus demarcaciones y a quien y porque pension, de manera que
sen ver la escritura, con solo ver el repertorio, sabran todo lo que pueden saver y mejor pues las
escrituras por ser letra antigua algunos no la sabrian leer (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61v.).
En este sentido en el índice del cuaderno Bispo hace la siguiente puntualización: De Lorenços y Juan ay
muchos instrumentos que se pueden ver por el repertorio y ansi no se sacan aqui los folios. El canonigo
Juan Perez de Noboa (rúbrica). Año 1608.
120
... sacaron sus repertorios de los mas dellos, aunque tan cortos que no servian de nada, pues
solamente dezian fuero fecho a fulano de una viña o casa o lugar en tal parte, folio tantos. (Repertorio de
Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61r.-v.).

40
y por la acción de los agentes externos, fundamentalmente la humedad. Toda la
información que obtuvo del examen directo de la documentación la trasladó a los cuatro
tomos que constituyen su repertorio. Aunque su último libro data de 1624, la entrega al
cabildo no se efectuará hasta el 22 de marzo de 1631121 recibiendo en agradecimiento
por parte del cabildo el compromiso de dedicarle, perpetuamente, dos responsos
cantados anualmente, uno el día de san Juan en su capilla y el otro el día de Nuestra
Señora de las Nieves, en la capilla nueva.

De los sesenta y cinco años que el canónigo Nóboa permaneció en la catedral ourensana
gran parte de ellos los dedicó a organizar el archivo, ya que en todo momento era
consciente de la importancia que tenía la organización de las escrituras como garante de
los derechos de la Iglesia122. Años más tarde, el canónigo doctoral, Juan de Amoeiro,
intentó continuar con la labor de Juan Pérez de Nóboa, completando el repertorio con
las nuevas escrituras que se habían ido depositando en el archivo, pero su muerte
interrumpió su trabajo que no llegó a terminarse123.

En el momento de la muerte de Juan Pérez de Nóboa los responsables del archivo son el
cardenal Gregorio de Prado y Santiago García, ambos canónigos, que estaban al frente
del archivo en los años 1645 y 1646, su trabajo quedó plasmado en el Inventario nuebo,
a través del cual organizan todos los documentos del archivo en los 24 cajones del
armario en el que estaban instalados124.

Las siguientes noticias que tenemos son relativas al nombramiento de un oficial de


archivo, Francisco Moreno, maestro de niños de San Cosme, a quien se le ofrece el
cargo el 22 de enero de 1748, tomando posesión del mismo y realizando el juramento de
confidencialidad cuatro días más tarde125.

En 1759 el cabildo nombra una Junta de Hacienda con el fin de buscar un nuevo método
de gobierno de la misma. La Junta tendrá por misión ordenar los documentos del
archivo y la puesta al día del repertorio realizado por Nóboa, en letra más clara y de
fácil lectura. Esta Junta estaba integrada por el doctoral, el deán y el secretario, junto
con otras dos personas que serán nombradas anualmente y que deberán ser lo bastante

121
Acuerdo del 22 de marzo de 1631: Este dia el señor canonigo Noboa truxo al cabildo los libros que
tiene escritos para claridad de la hacienda del cabildo y propusso como queria darlos a la iglessia y
aviendose discurrido en ello largamente el dicho señor canonigo Noboa dixo que por servir al señor Sant
Martin y por las obligaciones que tiene a la a la (sic) iglesia les haçe graçia y donaçion ansi a la dicha
yglesia como al cabildo de los dichos libros, que son cuatro cuerpos, en que se contienen los repertorios
de todos los privilegios, fueros y escrituras antiguas y todo lo que asta ahora ay de toda la hacienda de
la iglesia, ansi de fabrica como de la messa capitular. Y el cabildo se lo agradecio y estimo en lo que es
raçon... (Libro de actas capitulares 10, f. 183 v.-184 r.).
122
Por donde colijo y tengo por muy cierto que por estos modos quiso Dios que yo fuese clerigo y
canonigo desta cathedral y no de otra y que lo hizo por hazerme bien y merced y para que le sirbiese en
algo y esto pudo ser en la fundacion de la capilla de Nuestra señora de las Nieves, pues yo fui, despues
de la voluntad del mismo Dios, quien lo aconsejo al canonigo mi hermano y quien la edifico despues del
muerto, y procura y procurara su aumento, o porque tomase la mano a ordenar los papeles del archibio
desta Santa Iglesia que tanta necesidad tenian de que se entendiese en ello para la conserbacion y
reparo de sus bienes desta santa iglesia... (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 60 v.).
123
Haviendose pasado mas de un siglo sin que huviese persona que siguiendo las huellas del señor
Novoa se dedicase a la laboriosa tarea de añadir a lo ymbentariado por dicho señor, a excepcion del
señor don Juan de Amoeiro, canonigo doctoral, que había tomado esto con mucho empeño, pero a lo
mejor del tiempo le corto Dios el hilo de la vida (Indice das Tenzas, prólogo).
124
PUMAR DIÉGUEZ, Mª B. (2010); ACO. Caja 354/36.
125
Libro de actas capitulares 23, f. 216 v.-218 r.

41
inteligentes para desempeñar su cometido e instruír a los dos sustitutos que los
reemplazarán al año siguiente; en este primer año los elegidos son el magistral y el
señor Gallardo, siendo nombrados sustitutos el señor Álvarez y el señor Fole. En las
condiciones de creación de la Junta se establece que el oficial del archivo, Francisco
Moreno, se dedicara íntegramente a esta labor auxiliado por los miembros de la Junta
que deberán establecer turnos para asistir diariamente al archivo126. Por espacio de dos
años, hasta 1762, trabajaron en el cotejo de escrituras, a partir de este momento el
trabajo sería continuado en solitario por el deán José Benito Álvarez de Suntín127, quien
contará con la ayuda del oficial del archivo, en un primer momento por Benito del
Villar128 que será sustituido por Luis Blanco en 1766129. Entre 1762 y noviembre de
1766 se procedió a realizar un borrador de cada tenencia, partiendo del repertorio
elaborado por Juan Pérez de Nóboa, al que se le fueron añadiendo las nuevas escrituras
que se habían incorporado al archivo tras su muerte y aquellas otras que se habían
omitido en el repertorio original; a partir de noviembre de 1766 se procedió a la puesta
en limpio de este trabajo130. A pesar de que el deán muere en 1769, deja perfectamente
sentadas las bases para su conclusión, que llevará a cabo el oficial del archivo, Luis
Blanco, acabando la obra el 4 de octubre de 1770.

En el siglo XIX la figura más sobresaliente es la deán Juan Manuel Bedoya, al que
debemos la elaboración del catálogo general del archivo; nos estamos refiriendo a los
once volúmenes de Diversarum rerum en donde catalogó todo el fondo capitular. Pero
el deán Bedoya no sólo se dedicó a catalogar el archivo, también contribuyó al
incremento de sus fondos al reunir en él documentación referente al Cardenal Quevedo,
que emplearía para redactar su biografía. También es de destacar la labor que realizó en
la biblioteca capitular, impulsando el cambio de ubicación desde el depósito del archivo
a la sala que ocupa en la actualidad y elaborando un catálogo de la misma.

Por último en el siglo XX hay que destacar la labor de tres archiveros Eladio Leirós,
Emilio Duro Peña y Miguel Ángel González García. El canónigo Eladio Leirós estuvo
al frente del archivo desde 1919 hasta 1950, año en que se traslada a Santiago de
Compostela; durante este tiempo catalogó los documentos monacales en pergamino,
redactó la guía del archivo y utilizó abundante documentación del archivo para la
realización de sus publicaciones. Le sucedió el canónigo Emilio Duro Peña, archivero
desde 1951 hasta el año 1990, en que se jubiló; a su autoría debemos un gran número de
obras que han sido muy consultadas y tomadas como referente por muchos estudiosos
de distintos campos, entre ellas destacan los catálogos de los documentos reales y de los
documentos privados en pergamino, aunque también debemos mencionar las

126
Acuerdo del 26 de junio de 1759 (Libro de actas capitulares 25, f. 145 r.-148v.).
127
Llego por fin el año de 1760 en que reflexionando el cabildo la utilidad que resultaria a los yntereses
de su mesa si se diese un repaso general a los yndices del señor Novoa y se hiciesen otros de letra más
clara e ynteligible y con mejor orden y methodo, nombro a los señores dean, secretario capitular,
magistral y doctoral que al tiempo eran, para que entendiesen con todo ciudado en esta operacion
quienes ocuparon un año entero en hacer cotejo de las citas de el señor Novoa, reconociendo cada
ynstrumento de por si y reformando las que estaban erradas; concluido esto, quedo despues solo uno de
dichos señores para continuar esta penosa tarea (Indice das Tenzas, prólogo).
128
Accedió al cargo el 7 de enero de 1762 a raíz de la muerte de Francisco Moreno (Libro de actas
capitulares 25, f. 289). En el proceso de selección se indica que es necesario nombrar a una persona que
desempeñe el mismo empleo con el fin de continuar la obra que esta principiada, como tan util y
conveniente (Libro de actas capitulares 25, f. 283 v.).
129
Accede al cargo el 15 de julio de 1766, siendo elegido por el cabildo el día once (Libro de actas
capitulares 26, f. 245).
130
Índice das Tenzas, prólogo.

42
colecciones documentales de distintos monasterios de la diócesis y artículos en
publicaciones sobre temas muy diversos como las dignidades de la Catedral de Ourense.
Acabamos este apartado haciendo mención al actual archivero Miguel Ángel González
García quién, como ya indicamos anteriormente, a pesar de los escasos medios
materiales con los que cuenta y de carecer de personal131, logra mantener el archivo
abierto a los investigadores y realizar una importante labor de difusión del mismo a
través de la revista Diversarum rerum, que se ha convertido en la voz del archivo, en
donde se publican los trabajos descriptivos y en la que también participan, con sus
artículos, muchos de los investigadores que acuden al mismo. Son muchos los logros
que lleva realizados hasta el momento, tan sólo vamos a enumerar algunos: bajo su
dirección se acometió la modernización del archivo, en cuanto a instalaciones y medios;
es impulsor de iniciativas como las jornadas de jóvenes investigadores o la firma de
convenios como el de Caja Madrid que ha supuesto una importante mejora en la
instalación física de los documentos medievales del archivo a la vez que ha permitido la
obtención de una copia digital de los mismos y su publicación en la prestigiosa
colección Fuentes y Estudios de la Historia Leonesa; ha participado activamente en la
organización de congresos, como los del Císter... y son numerosas sus contribuciones a
la historia ourensana a través de distintas publicaciones.

4. INSTRUMENTOS DE DESCRIPCION

La importancia del archivo capitular ourensano viene dada por los fondos que conserva.
Si realizamos una breve comparativa con los documentos publicados en el marco del
concierto con Caja Madrid132 observamos como la documentación no sólo se
incrementa a medida que van transcurriendo los siglos sino que se conservan de forma
más sistemática. El incremento de los privilegios y escrituras en las siguientes centurias
conllevó una mayor dificultad en el manejo de una documentación cada vez más
voluminosa, y con ello, también se incrementó la necesidad de control de la misma a
través de la realización de distintos instrumentos de descripción que permitiesen tener
localizados los documentos sobre los que se asentaban los derechos y fundamentos
jurídicos del cabildo y de la Iglesia auriense, así como la administración de los bienes
de la mesa capitular.

La confección de distintos instrumentos de descripción indica que la preocupación del


cabildo auriense por la conservación y guarda de los documentos ha sido una constante
a lo largo de los siglos y aunque la primera noticia documental acerca de los mismos se
remonta a mediados del siglo XVI, al 9 de septiembre de 1566, cuando el cabildo
nombra a varios canónigos para realizar memoriales del archivo, ya con anterioridad en
los documentos se había dejado huella de esta preocupación, a través de las notas
dorsales y de los distintos tumbos.

En el verso o a los márgenes de la mayor parte de los documentos figuran regestos de su


contenido, se trata de pequeños resúmenes que podríamos datar, por su grafía, entre los
siglos XII y XVII. Este tipo de anotaciones evidencian la preocupación del cabildo por
tener controlados los documentos, ya que a través del regesto se facilitaría el rápido
acceso al mismo, al permitir identificar con rapidez el documento sin necesidad de
leerlo íntegramente. En algunas escrituras observamos la existencia de varios regestos

131
Tan sólo cuenta con la ayuda de dos voluntarios, María Belén Pumar Diéguez y José Manuel Uruburu
Ventura, quienes le ayudan mantener abierto el archivo y a atender a los distintos investigadores.
132
VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a) y (2010b).

43
elaborados por distintas manos y en distintas épocas, algunos están realizados en
escrituras góticas y se caracterizan por ser más someros133 que los realizados con
posterioridad, en escritura humanística. Ignoramos quienes fueron los autores de las
primeras anotaciones, así como tampoco podemos determinar en qué fecha se
incorporaron a los documentos, ya que tanto podrían ser coetáneas como posteriores a la
redacción de la escritura. Entre finales del siglo XVI y principios del XVII se redactan
nuevos regestos, más amplios, que proporcionan más datos del documento: la fecha, el
acto jurídico, el autor y el destinatario, la localización de los bienes, la renta, hasta el
punto de que en ocasiones también añaden notas de carácter archivístico e histórico, la
nota dorsal se va convirtiendo en un instrumento más técnico. Al contrario de lo que
ocurría con las otras notas, en estas sí nos atrevemos a determinar su autoría, las de
carácter más histórico, en las que se hace referencia a los distintos obispos de Ourense,
fueron realizadas por el canónigo magistral Francisco de la Carrera, que consultó los
documentos con la finalidad de elaborar una tabla de los obispos de Ourense, de hecho
sus anotaciones, situadas tanto al verso como a los márgenes de los documentos son
fáciles de identificar pues van firmadas y creemos que fueron realizadas en el primer
cuarto del siglo XVII134. Los regestos de carácter más técnico corresponderían a Juan
Pérez de Nóboa, así lo indica la grafía y el reconocimiento explícito del propio autor
cuando en el prólogo de su obra señala que todos los he visto e leydo como por ellos se
vera pues van rayados en las partes sustanciales y los más <sumados> a las espaldas o
al fin135, probablemente estas anotaciones harían las veces de fichas de trabajo sobre las
que con posterioridad realizaría el repertorio.

Los primeros instrumentos de descripción que conservamos en el archivo catedralicio,


anteriores a los repertorios, son los tumbos, su finalidad era mantener organizados y
clasificados los documentos conservados en el archivo para que el cabildo pudiera
conocer y hacer valer sus derechos de propiedad. En el archivo catedralicio auriense se
conservan varios ejemplos pertenecientes a este tipo documental, entre los que destacan:

Un tumbo conocido con el nombre de Tumbo viejo o Tumbo general del señor
Fonseca (1477), en el que se asienta los bienes y derechos pertenecientes a la mesa
episcopal. Este tumbo fue autentificado en el año 1572 a raíz del pleito entablado
entre el obispo y la ciudad por la jurisdicción del coto de Canedo. El obispo presenta
el tumbo como prueba de sus derechos sobre el coto, para ello solicita al rey realizar
el traslado de la parte del tumbo concerniente al coto de Canedo, en lo que se refiere
a sus límites y demarcaciones; el rey despacha una real provisión autorizándolo pero
señalando que antes debe comprobarse la autenticidad del tumbo, para lo cual
deberá tomarse declaración a los distintos notarios del número de la ciudad de
Ourense con el fin de que identifiquen la firma del escribano del número y concejo
Juan García, ante quien se realizó. Estos autos fueron añadidos al tumbo original,

133
Los más antiguos indican tipo documental y la localización de la propiedad, por ejemplo: Carta de
foro de Sabadelle, con el paso del tiempo se van incrementando los datos, añadiendo el otorgante o el
destinatario y el bien al que se refiere.
134
La tabla fue entregada al cabildo el 10 de abril de 1627, tal y como aparece recogido en la sesión de
ese dia: Este dia hiço presentaçion en cabildo el señor doctor Francisco de la Carrera, canónigo
magistral, de una tabla grande en pergamino en que su merced junto, con mucho trabajo, los obispos que
ha avido en este obispado y las cossas memorables que hicieron. El señor dean, en nombre del cabildo,
dio las gracias a dicho señor doctor Carrera y se mando poner dicha tabla en la sacristia, de manera que
se pueda leer, y mandar a dichos señores se pague lo que costo escribir dicha tabla y el pergamino
(Libro de actas capitulares 9, f. 692 v.).
135
Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 v.

44
precediéndolo. Desde el punto de vista técnico, debemos señalar que el criterio de
ordenación escogido es el geográfico, iniciándose el tumbo por el partido de
Ourense y a continuación los distintos cotos del obispado. En este documento no se
recogen los diplomas completos, sino un extracto de los mismos, en los que se
señala la persona que presenta la escritura, precedido de un pequeño extracto
centrado y anotaciones marginales.

El Tumbo de los beneficios o Libro becerro de la Iglesia de Ourense, de 1489, está


formado por 249 folios, en los que las distintas dignidades de la catedral presentan
sus títulos, enumeran las iglesias parroquiales que tienen asignadas, así como los
derechos y rentas que perciben por ellas; los canónigos, racioneros y el doblero
también hacen presentación de sus títulos; y las diversas capillas de la catedral
además de presentar sus títulos hacen una relación de sus rentas, heredades,
ornamentos y libros. Con todo, es necesario señalar que la mayor parte de las
páginas del tumbo lo que recogen es la descripción de las iglesias de la diócesis,
proporcionándonos una información detallada sobre cada una de ellas. Tras una
breve presentación en la que nos indican el tipo de iglesia de que se trata, su
advocación, el nombre del clérigo, los derechos de presentación y colación, sus
obligaciones, se señala a quien pagan tributos y se relacionan los ornamentos y
libros que poseen, pasan a enumerar los foros y heredades de las mismas así como
las rentas que perciben por ellas, para terminar indicando, de forma aproximada, el
número de feligreses y su rendimiento global y, en ocasiones, también se mencionan
las dispensas apostólicas, bulas... que les han sido concedidas a sus clérigos.
Centrándonos ya en los aspectos formales, señalar que cada iglesia aparece
perfectamente encuadrada en la dignidad a la que pertenece, de acuerdo con la
siguiente disposición: Deanato, Arcedianato de Castela, Arcedianato de Baronceli,
la Chantría, Arcedianato de Búbal, Maestrescuelado de Orcellón, Vicearcedianato
de Celanova y Vicariato. Cada dignidad constituye como un capítulo, en el cual
aparece su nombre centrado, para a continuación ir detallando la información de
cada iglesia, cuyo título aparece al margen izquierdo del comienzo de su
descripción. Por lo que se refiere a sus características externas, el soporte ha sufrido
los efectos de la humedad, lo que ha dado lugar a la perdida de consistencia del
papel con la consiguiente perdida de parte del texto, sobre todo en sus primeras
páginas; y, por otra parte, la tinta ferrogálica también ha propiciado el
oscurecimiento y la fragilidad del soporte, así como la transminación de la tinta136.

En el archivo capitular de Ourense también se custodian tres libros de aniversarios


datados entre los siglos XV y XVI, en los que se recogen los aniversarios y las
dotaciones económicas dejadas por el testador para la realización de las misas por su
alma. El primero de ellos, el Liber aniuersariorum, fue realizado en el siglo XV (en
1452) sobre soporte de pergamino, consta de 147 folios y se encuentra inconcluso.
Eladio Leirós realizó una transcripción parcial del mismo en donde estructura el
libro en dos partes: la primera abarcaría hasta el folio 96, en la que se enumeran, día
a día, los aniversarios y fundaciones establecidas en ese momento en la Catedral,
señalando el lugar de los enterramientos, los sufragios que se han de realizar y la
cuantía de la dotación correspondiente a cada acto y, en ocasiones, los bienes

136
Existe también una copia contemporánea, realizada unos años despues, además de la
transcripción inédita de Duro Peña y los artículos de CID, C. (1913-1918) y (1918-1922) en los
que se recogen extractos de su contenido.

45
fundacionales; la segunda parte, desde el folio 97 al final, indica en orden
cronológico las festividades y principales cultos que se celebran en la catedral. Los
otros dos libros están realizados sobre soporte papel, en ellos se recopilan los
aniversarios y su dotación. El primero, que recibe el nombre de Tumbo de
aniversarios, se inicia en 1550 por delante del escribano de su majestad y número
Rodrigo Gato y cuenta con anotaciones de otros notarios entre los que figuran
Gaspar Gato, Luis Fernández, Francisco Martínez, Juan Sotelo, Juan Serrano y Juan
Fernández. El segundo fue redactado en cumplimiento de la orden dictada en 1577
por el obispo don Fernando Tricio de Arenzana, en respuesta a una petición del
cabildo; con él se pretendía eliminar los aniversarios que ya no tenían base
económica.137

Por último, otro de los tumbos conservados en el archivo es el conocido como


Tumbo de la ciudad de Ourense, que en realidad es un apeo de los bienes raíces del
cabildo, realizado entre el 20 de diciembre de 1558 y el 30 de marzo de 1560.

Estos tipos documentales, los tumbos, podríamos considerarlos como los primeros
instrumentos de descripción del archivo y cumplen una triple función: por una parte
administrativa o de gestión, por otra de conservación de la identidad y la memoria de la
institución y, por último, de salvaguarda de los documentos originales.

Aunque sin duda, los primeros «instrumentos de control» propiamente dichos son
fragmentos de memoriales en los que se recogen escrituras que se encontraban en el
arca de la contaduría y en el tesoro de la catedral, que por tipo de letra podríamos situar
a mediados del XVI. El sistema empleado en la redacción de los memoriales varia de
unos sacos a otros138, en unos casos identifican los distintos sacos con letras mayúsculas
y en otras por agrupaciones documentales, por ejemplo: Memorial de fueros que estan
en este saco tocantes a su reverendisima o en este saco que tiene una C estan las
escrituras siguientes. No sabemos si estos son los memoriales que el cabildo encargó
realizar a el licenciado Horbina, a Guitian, a Polanco y al racionero Pedro de Ortega, en
1566139, pero todo parece indicar que estas relaciones fueron realizadas con anterioridad
al traslado de las escrituras al nuevo local de archivo. Lo que si podemos afirmar con
seguridad es que este traslado dio lugar a que el canónigo Marín y el racionero Pedro de
Ortega procedieran a dotar de una nueva organización a estas escrituras, para lo cual
procedieron a juntarlas en cuadernos, en los que fueron agrupando las distintas
escrituras, atendiendo a distintos criterios, y dotándolas de un número en función de su
ubicación dentro de cada cuaderno, empleando para ello la numeración corrida. La
mayoría de los cuadernos estarían acompañados de un índice topográfico en el que se
indicaba el tipo documental, el destinatario, el bien y el folio en el que se encontraba la
escritura140.

137
LEIRÓS FERNÁNDEZ, E. (1941-1942b): 11 y CARRERO SANTAMARÍA, E. (2002): 6.
138
Los memoriales hacen referencia a que la documentación se encontraba depositada en sacos o
malletas.
139
Libro de actas capitulares 2, f. 53 v.
140
Estos dos prebendados recogieron los libros de notas de diversos chancelleres y secretarios del
cavildo ante quien en tienpos pasados pasaban los fueros y estas escrituras y los pusieron en diversos
cajones y juntaron los preuilegios, aunque sen orden de data, y de seys en seys los pusieron cosidos en
veynte e quatro quadernos, juntaron los papeles sueltos y sin orden, mas de como les venian a las manos
hizieron quadernos, sacaron sus repertorios de los mas dellos aunque tan cortos que no servian de nada
pues solamente dezian fuero fecho a fulano de una viña o casa o lugar en tal parte folio tantos
(Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61).

46
A raíz de la reunificación del archivo son varios los instrumentos de descripción que
han dejado constancia de los documentos que albergaba, del ritmo de crecimiento del
archivo y de los sistemas de organización empleados en las distintas épocas, entre los
que destacamos los siguientes.

Repertorio de Juan Pérez de Nóboa (1588-1626)

Sin duda el que podemos considerar como el primer gran repertorio del archivo es el
realizado por el canónigo Juan Pérez de Nóboa, formado por cuatro tomos, redactados
entre 1588 y 1626141. Por sus palabras comprobamos como él mismo es consciente de la
importancia de su trabajo142 y así se lo reconocen los archiveros que le suceden,
convirtiéndose su obra en un referente, hasta el punto que un siglo más tarde solicitan
que se actualice, ordenando el cabildo que se transcriba con una letra más clara y de
fácil lectura143.

El propio canónigo Nóboa nos expone a lo largo de los distintos tomos los motivos que
lo movieron a realizar la obra y la metodología de trabajo empleada en su realización144.

El repertorio propiamente dicho está formado por tres cuadernos, a los que se les ha
dotado de una ordenación de carácter geográfico: en el primero se contienen los
registros referidos a la ciudad y los de las tenencias situadas alrededor de la misma; en
los dos restantes los de las tenencias situadas a uno y otro lado del río Miño, aunque él
mismo advierte que pueden haberse producido errores, ya que en el momento de su
encuadernación se encontraba enfermo y no pudo supervisar el trabajo. El cuarto tomo
viene a ser un compendio de los anteriores145, en el que se nos proporcionan importantes
informaciones relativas tanto al origen del archivo capitular como al planteamiento

141
Repertorio 2 (1588~1526), repertorio 3 (1621), repertorio 4 (1622) y repertorio 1 (1624). Como se
puede apreciar los cuadernos están mal numerados en el lomo, no ocurre lo mismo en el interior de los
mismos, donde la numeración es la correcta: Repertorio 1 (1588~1526), repertorio 2 (1621), repertorio 3
(1622) y repertorio (1624), no obstante hemos utilizado la que figura en el lomo para referenciarlos
porque es la que figura como signatura actualmente.
142
La orden que pienso llevar en este trabajo o obra, que obra se puede dezir, y aun nueba pues asta
agora no se auia echo otra como ella en esta Santa Iglesia ni de tanta inportancia, si bien es verdad que
ya otros la auian comenzado segundo queda delo (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 v.-62 r.).
143
Un siglo más tarde, el oficial del archivo, Luis Blanco, se refiere así a la obra del canónigo Nóboa: ...
de modo que esta obra cuanto más se mira causa mas admiración y se hace cada dia mas acrehedor su
autor a los maiores elogios por su ynfatigable celo y que el cabildo le manifestase su mas alto
agradecimiento por haber trabajado con tanto acierto y sin esperanza de premio ... (Indice das Tenzas,
prólogo).
144
Véase el apartado de archiveros, donde se trata la figura y la labor desempeñada por Juan Pérez de
Nóboa.
145
El mismo autor lo indica en el primer tomo de su obra: Haziendo este trabajo fuy poniendo en un
quaderno por si todo lo que alle por papeles de cosas antiguas que podrian servir alguna vez de
probecho o gusto pues suele serlo saber cosas antiguas y aunque estan escritas en diversos tienpos y
libros y escrituras... Encabezando este libro de la siguiente forma: En este quaderno se an puesto todos
quadernos que se an echo de la vista de los papeles y escrituras en borron y sin orden como se fueron
sacando de los originales para que se le hiziere menos algun quaderno de los concertados o libro dellos
se pueda hazer otros con menos trabajo que seria grande se se hubiera de correr todos los libros y
escrituras para hazer otros (Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 1 r.).

47
general de su obra, además de incluir una breve historia sobre los orígenes de la ciudad
y la sede auriense146, así como la demarcación de las distintas tenencias.

Índice del primer tomo (repertorio 2) Índice Tenencia de Puga (repertorio 3)

Por lo que se refiere a la organización de la información dentro de cada repertorio, en


todos las distintas tenencias están organizadas por lugares, con un regesto centrado en el
que se nos suministran los principales datos para identificar la escritura y su ubicación
dentro del archivo. No obstante, observamos pequeñas diferencias entre los distintos
libros, así en el libro 1 la distribución de la información es la siguiente: en el margen
izquierdo figura el cuaderno en el que se encuentra la escritura, en el centro el regesto y
al margen derecho el número de folio. Los tres libros restantes presentan todos ellos una
estructura semejante: se encabezan con el índice de las distintas tenencias que abarca
cada tomo; cada tenencia constituye un capítulo, al final del cual figura un índice de
lugares, además de unas hojas en blanco que tenían la finalidad de que sirvieran para
añadir las omisiones detectadas o los nuevos ingresos. Dentro de cada tenencia la
organización es la siguiente: en el margen izquierdo figura el lugar y un número corrido
con el que se van enumerando las escrituras correspondientes a ese lugar y en el centro
se sitúa el regesto. Debemos resaltar que el libro 2, comienza con una introducción en la
que se enumera y explica la historia y funciones de las distintas dignidades y oficios del
cabildo, además de contar con una relación de obispos, desde los orígenes de la diócesis
hasta don Diego Ros de Medrano (1673-1694)147, una enumeración de las distintas
rentas, realizando una breve historia de cada una de ellas, además de indicar su
ubicación y demarcación. Todos los libros presentan anotaciones en los márgenes,
realizadas por distintas manos y en distintas épocas, en las que se nos indican
cuestiones, como la pérdida de la escritura, y en algunos casos también se detectan
líneas que atraviesan los regestos, como anulándolos, probablemente fruto de las
continuas revisiones de que fue objeto este repertorio en los años posteriores.

146
Juan Pérez indica que no es historiador, no pretendo se de fe ni eredito como a estoriador que no lo
soy, limitándose a señalar lo que lee en las escrituras, presentando estas como prueba de sus afirmaciones.
147
Lógicamente algunos fueron añadidos con posterioridad a la redacción del repertorio.

48
Primer tomo (repertorio 2) Segundo tomo (repertorio 3)

El estado de conservación en general es bueno, aunque en algunas páginas se detectan


los efectos ocasionados por la tinta ferrogálica o metaloácida, provocando el
oscurecimiento y la fragilidad del papel y la transminación de la tinta, en la que el texto
comienza a pasarse hacia el otro lado de la hoja, aunque sin llegar a perforar el papel.

La lectura y estudio de este repertorio nos permite entrever los intereses del cabildo en
este momento en relación al archivo: facilitar la correcta gestión de todo su patrimonio,
a través de un instrumento, de fácil manejo, que permitiría la búsqueda y recuperación
de los documentos. No obstante, también se observa, al igual que vimos en el caso de
los tumbos, un interés por preservar la memoria de la institución, a través de la
elaboración de una historia, no sólo de la ciudad y de la sede auriense, sino también de
las distintas dignidades y cargos del cabildo, de los distintos obispos aurienses, además
de indicarnos la forma de arriendo de las tenencias...148. Al recordar los orígenes y la
fundación del dominio lo que pretende es reafirmar la identidad de la comunidad, al
tiempo que recuerda y conmemora a sus benefactores, fundadores y donantes; en
definitiva, es la forma de mantener la memoria de los hechos.

Inventario nuebo (1645)

Pocos años más tarde de que tuviera lugar la entrega del repertorio de Nóboa al
cabildo149, en 1645, el cardenal Gregorio de Prado y Santiago García, ambos canónigos,
emprenden una nueva organización del archivo capitular, trabajo que quedó plasmado
en un inventario, conocido bajo el nombre de Inventario nuebo o Tabla y memoria de
los papeles y libros que están en el archivo de la Santa Iglesia Catedral de Orense
reportada por cada cajón150. Se trata de un inventario topográfico en el que la
documentación está organizada en veinte y cuatro cajones que se corresponderían con
los del armario en el que estaban instalados. Los documentos se distribuyen en los

148
Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1 y 2.
149
La entrega tuvo lugar el 22 de marzo de 1631 (Libro de actas capitulares 10, f. 183 v.-184 r.).
150
PUMAR DIÉGUEZ, Mª B. (2010); ACO. Caja 354/36.

49
distintos cajones atendiendo a una clasificación mixta, combinando una clasificación
orgánica151 con otra que agrupa distintas tipologías documentales152 e incluso
agrupaciones temáticas153, presentando referencias cruzadas entre cajones, numerosas
notas marginales y anotaciones referidas a la pérdida de documentos, por ejemplo en el
cajón 3 se indica que falta el libro viejo de la fábrica. Ciñéndonos a la documentación
objeto de esta tesis, los documentos del siglo XIV se ubicarían en los siguientes cajones:
en el cajón 18, se encontrarían los 24 cuadernos de escrituras; en el cajón 19, el
cuaderno de escrituras de la fábrica, el de la capilla del Santísimo, un cuaderno de
escrituras, la memoria simple, y el primer cuaderno de Diversarum Rerum; en el cajón
22, los privilegios, el cuaderno de uniones y el libro grande.

Inventario Nuevo. Cajón 1º Inventario Nuevo. Cajón 7º

Índice de varias cosas, algunas notables (ca. 1781)

Sesenta y siete años después, en la reunión del cabildo del 29 de octubre de 1717, se
ordena que se realice un libro en el que se anoten las cosas memorables de la Iglesia154.
No sabemos si se está refiriendo al índice de varias cosas, algunas notables, realizado a
finales del siglo XVIII, en torno 1781. Se trata de un índice alfabético de materias en el
que se recogen los asuntos más sobresalientes que se encuentran en los minutarios
notariales, en los cuadernos de escrituras... Se acompaña de índices que tienen la
finalidad de facilitar la localización del documento en el libro o completarlo, tales como
un índice onomástico de los reyes que concedieron privilegios a la Iglesia auriense que
se completa con un índice alfabético de lugares en el que se localizan los lugares,
posesiones y regalias concedidos por la Monarquía a la Iglesia, obispos y particulares;
un índice alfabético de los escribanos, notarios y cancilleres del cabildo; y otro general
de escribanos de número y escribanos reales que actuaron en la ciudad de Ourense,
distribuídos entre los ocho oficios de número de la ciudad. La metodología seguida es
similar a la empleada por Nóboa, tras revisar pormenorizadamente los legajos de

151
Caxon 1º del Rossario; Caxon 2º Dignidades; Caxon 3º Fabrica...
152
Caxon 11 Actas capitulares; Caxon 15 Apeos...
153
Caxon 4º Officios de Sanctos; Caxon 5º de constituciones y ceremonias...
154
Acordose que se haga un libro en que se baian anotando las cosas memorables de la Iglesia y que se
encargue de el el señor penittenciario y se le quenten las horas quando se ocupe en este trabajo (Libro de
actas capitulares 20, f. 276 r.).

50
escrituras, los minutarios de los cancilleres y otros documentos referidos a las regalias
de la iglesia y fábrica y haber puesto nuevos índices a cada uno de los dichos libros, se
realiza un extracto o recopilación de los asuntos más notables. Sigue siempre el mismo
orden, primero comienza con las noticias extraídas de los minutarios notariales para
continuar con las noticias contenidas en los distintos cuadernos de escrituras. Se trata de
una herramienta de trabajo que requiere una actualización de ahí que se dejen espacios
en blanco con la finalidad de realizar nuevas adiciones y que se observen anotaciones
realizadas por distintas manos.

Índice general alfabético de las tenencias del cabildo de Orense (1759-1770)

En 1759 el cabildo nombra una Junta de Hacienda a la que encomienda, entre otras
funciones, la organización de los documentos del archivo y la puesta al día del
repertorio realizado por Nóboa, en una letra más clara y de fácil lectura155, con lo que
buscaba mejorar la gestión de su hacienda. El trabajo se termina varios años más tarde,
dando como resultado un repertorio conocido con el nombre índice general alfabético
de las tenencias del cabildo de Orense, que comprende seis gruesos volúmenes
ordenados alfabéticamente, y en el que la documentación aparece ordenada por las
letras del alfabeto con las que empezaban los asuntos o tipologías documentales. El
primer año de trabajo se ocupó en el cotejo del repertorio de Nóboa, reconociendo uno a
uno los registros de cada uno de los tomos de su repertorio y modificando aquellos que
fueran erróneos. El siguiente paso fue crear un borrador de cada tenencia, siguiendo
también el esquema empleado por Nóboa; a los registros de éste se le añadirían todas las
escrituras que se habían generado desde la confección del repertorio de Nóboa,
buscándolos incluso en las distintas escribanías de número de la ciudad, y aquellos otros
que por omisión no figuraban en aquel repertorio, en esta labor se emplearon cinco
años. En 1766 se comienza la puesta en limpio de todo el trabajo, seis volúmenes en los
que las tenencias están organizadas alfabéticamente, tal y como se encuentran en los
estantes. Se acompaña de varios índices, entre los que se encuentran uno general de
tenencias y otro por cada una de ellas.

Prólogo de la obra Índice general de las tenencias Índice de la tenencia de Armental

155
Primeramente se supone por obra indispensable la composicion de los papeles de el archivo y copia
de los repertorios que hizo el señor canonigo Noboa, pues sin este passo faltara la claridad que se
necesita para hallar con promptitud las escrituras y mas documentos que son necesarios para la defensa
de los pleitos... (Libro de actas capitulares 25, f. 145 v.).

51
Diversarum rerum (s. XIX)

En el siglo XIX, el deán Juan Manuel Bedoya confecciona once de los doce volúmenes
de Diversarum rerum en donde catalogó todo el archivo, dotándolos de una
organización por materias. Al igual que ocurre en los instrumentos elaborados en los
siglos XVII y XVIII se acompañan de anotaciones marginales en las que se recoge el acto
jurídico, así como de índices o tablas de contenido para facilitar el acceso a las distintas
materias. Todos los libros cuentan al principio con un doble índice, según el orden de
las páginas y alfabético de asuntos.

Diversarum rerum 2, fol.1 Índice general. Diversarum rerum 2, fol.5

Índice General de los documentos existentes en el Archivo de la Catedral de Ourense


(principios s. XX)

Para terminar vamos a mencionar un instrumento de descripción titulado Índice General


de los documentos existentes en el Archivo de la Catedral de Ourense, que por el tipo
de escritura podríamos datarlo en los primeros años del siglo XX. Nos encontramos ante
un sistema de clasificación por niveles, el archivo se presenta organizado por secciones
y estantes, sistema que ha pervivido hasta su remodelación a finales de siglo. El
inventario se completa con un índice alfabético de parroquias, dignidades, etc.
señalando por medio de una letra el armario en el que se encuentra y con un número el
estante. Al igual que hicimos con el inventario de 1645, si nos ceñimos a la
documentación objeto de nuestra tesis veríamos como el principal núcleo documental se
encontraría en la Sección A (estantes 4, 6, 7 y 8) donde encontramos los cuatro
cuadernos de privilegios, el Libro Grande, el cuaderno de Unións y los 26 cuadernos de
escrituras; en la Sección B (estante 9) encontraríamos el cuaderno correspondiente a la

52
Tenza de Puga; en la Sección C (estante 1 y 2) los cuadernos del Bispo y de la capela do
Santísimo; en la Sección E (estante 4 y 21) la Barca de Portovello, los doce volúmenes
de Diversarum rerum y los minutarios notariales.

Índice general, fol.1r. Índice general, fol.9r.

Además de estos instrumentos se conservan otros inventarios, de carácter


administrativo, con los siguientes títulos: Índice de pertenencias de la Fábrica de la
Catedral, de gran utilidad pese a no seguir exactamente el orden de los legajos, ya que
agrupa datos y noticias referidos a derechos y rentas y a las capillas de la Catedral y
Santa Mª Madre, fundación capellanías, etc.; Índice de documentos y rentas de la
Capilla del Santísimo Cristo (siglo XVIII); Índice general de los libros del archivo (se
trata del catálogo de la biblioteca capitular) realizado por el deán Juan Manuel Bedoya
(1834); Índice general de las cosas más notables que se hallan en los libros de
acuerdos capitulares (1527-1773), en el que se recoge un pequeño extracto de los
acuerdos más significativos del cabildo, que son enumerados siguiendo el orden
cronológico. Todos estos inventarios fueron realizados entre mediados del siglo XVIII y
finales del XIX y todos se acompañan de índices alfabéticos con los nombres de los
lugares y alguna otra indicación que facilitan la búsqueda y localización tanto del
documento como de la finca o propiedad en cuestión.

Los distintos instrumentos de descripción conservados en el archivo nos proporcionan


distintas relaciones de documentos correspondientes a distintos momentos lo que nos
permitiría realizar un estudio sobre el ritmo de crecimiento del archivo a lo largo de su
historia, además de proporcionarnos información relativa a documentos hoy perdidos y
ofrecernos una visión bastante clara de la situación del archivo en sus distintas épocas.

5. EL CONTROL Y EL MOVIMIENTO DE LOS FONDOS

A través de las actas de los acuerdos capitulares podemos entrever las normas que
regulaban el acceso al archivo en los siglos XVI al XVIII. Se trata de normas de

53
carácter interno que son adoptadas en las distintas reuniones del cabildo con el fin de
dar respuesta a los problemas a medida que éstos se van planteando. Estos acuerdos
capitulares nos permitirán conocer los procedimientos seguidos para la entrada y salida
de documentos del archivo, para la obtención de copias por terceros y para acceder al
archivo.

5.1. INGRESOS Y SALIDAS DE DOCUMENTOS

5.1.1. INGRESOS DE DOCUMENTOS

La escasez de fuentes documentales, limitadas a las esporádicas noticias aparecidas en


las actas capitulares, nos impiden hablar con exactitud de las distintas formas de ingreso
de la documentación en el archivo capitular, aunque creemos que no son muy distintas a
las que se producen hoy en día.

La primera forma de ingreso es la que en la actualidad equivaldría a lo que conocemos


como transferencia, los distintos órganos de la administración capitular remitirían al
archivo los documentos una vez que el trámite hubiera finalizado. Estaríamos hablando
de los fondos documentales generados y custodiados por los distintos cargos y
dignidades del cabildo, como el tesorero, maestrescuela, el chantre o el deán156. En este
caso es la lógica la que nos hace apuntar esta forma de ingreso y esta misma lógica nos
lleva a pensar que no todos los documentos eran traslados al archivo, sino que debían
pasar por una fase de valoración, selección y expurgo. De hecho, si observamos los
documentos que aparecen recogidos en los distintos repertorios comprobaremos como
la mayor parte hace referencia a derechos, privilegios y bienes del cabildo, lo que nos
lleva a pensar que toda esta documentación se conserva básicamente por motivos
económicos y de gobierno. Esta teórica selección obedecería a que a los documentos se
les otorgaba un distinto grado de protección en función de su valor, así se conservarían
aquellos documentos que afectaban de una forma directa a la defensa de derechos, los
que tienen efectos legales y administrativos, mientras que aquellos otros que
experimentaran una pérdida de utilidad para la gestión serían susceptibles de ser
eliminados. En este sentido, es destacable la presencia de notas dorsales en las que
figuran expresiones con las que se indica que el documento ha perdido su valor: No
vale, nada, ninguna cosa que aproveche, no interesa... En otros casos la pérdida de su
valor hizo que fueran empleados como encuadernaciones de otros documentos
conservados en forma de libro o cuadernillo, prueba de ello es que varios de los
documentos integrados en esta colección fueron encontrados formando parte de
encuadernaciones de otros documentos posteriores157.

La segunda forma de ingreso consiste en la entrada de documentos desde el exterior,


fruto de las relaciones del cabildo con otras instituciones o particulares, ya sea en forma
de correspondencia158 o de documentos traídos por personas que han sido comisionadas

156
Acuerdo del 5 de febrero de 1652: El señor dean entrego los papeles tocantes a la cobrança de la
nueva Xma de los años que corrio por su cuenta y las cartas de pago de su collectaria, los quales papeles
se entregaron al señor Garçia, archivero, que los puso en el archivo luego y el señor dean pidio que se
pongan por auto capitular para que conste de su entrega (Libro de actas capituales 13, f. 238 r.).
157
Entre los que encontramos nombramientos, entregas de bienes, ventas, testamentos...
158
El 6 de marzo de 1623 se recoge en la reunión del cabildo que se ha recibido una carta de la Iglesia de
Astorga por la que se le comunica que entre sus papeles han encontrado una carta de hermandad muy
antigua con la Iglesia auriense. El cabildo adopta el acuerdo de que a los prebendados que muriesen en
ambas iglesias se le realizase un oficio de vigilia y misa, ordenando que la carta que se envíe a la Iglesia

54
por el cabildo para actuar en su nombre ante otras instancias, como la Corte159.
Asimismo, también aparece referenciado en las actas capitulares el ingreso en el archivo
de copias documentos aportados por otras instituciones160 y particulares161.

Y, por último, creemos que otro de los posibles procedimientos de entrada de


documentos en el archivo sería a través de las donaciones. Son relativamente
abundantes las escrituras de foros, ventas, partijas de bienes, estipulaciones de arras,
compromisos de pagos, escrituras de empeño, nombramiento de tutores, sentencias,
retirada de querellas... que ingresaron en el archivo acompañando a las mandas
testamentarias y donaciones que dejaban por beneficiaria a la Iglesia auriense. En este
sentido, destacan las escrituras relacionadas con el notario Gonzalo Pérez do Mato, el
maestro Juan de Solbeira y el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle y su familia.

5.1.2. SALIDAS DE DOCUMENTOS

La salida de documentos originales del archivo estaba sometida a un férreo control por
parte del cabildo, tan sólo autorizaba aquellas salidas que estuvieran debidamente
justificadas. La lectura de las actas capitulares nos permite establecer los motivos que
daban lugar a la autorización del cabildo para que determinados documentos salieran
temporalmente del archivo:

Algunas salidas de documentos estaban motivadas por órdenes directas de la Corona,


como la de Carlos III por la que ordena que en el término de cuatro meses todos aquellos
que disfruten de beneficios eclesiásticos presenten en la Secretaría del Patronato de
Castilla los privilegios e indultos de los que gozan162.

En otros casos salían del archivo para ser empleados como pruebas documentales en los
pleitos en los que se hallaba inmerso el cabildo, así en 1633 una provisión real ordena
que el cabildo de Ourense envíe a la Real Audiencia de A Coruña los autos originales
del nombramiento del vicario del cabildo163. También para la defensa de derechos de

de Astorga se guarde en el archivo desta santa Iglesia para que alla memoria della (Libro de actas
capitulares 9, f. 176 r.).
159
Así, por ejemplo, en la reunión del 25 de noviembre de 1737 se le concede un poder al deán para que
presentado dicho cabildo en el Supremo Consejo la antiguedad de la Iglesia y de sus papeles, que
algunos se hallan carcomidos y otros no bien tratados, pida cedula real para tramitarlos jurídicamente
(Libro de actas capitulares 22, f. 262 v.).
160
En 1605 entrego el señor Cardenal Correa una executoria antigua del lugar d´Acal que se saco en
Chancelleria de Valladolid, que agora reside en la ciudad de Burgos, y se metio en el archivo (Libro de
actas capitulares 7, f. 732 v.).
161
Acuerdo del 23 de abril de 1760: Propuso el señor doctoral haver recibido carta del escribano Martin
del Seijo con un testimonio de los autos obrados a pedimiento de los subarrendatarios del voto del lugar
de Melon y otros contra los vezinos de ellos, se acordo que para los efectos que aya lugar se tome una
razon puntual y se ponga en el archivo (Libro de actas capitulares 25, f. 192 v.-193 r.).
162
Acuerdo del 8 de agosto de 1760: Dio cuenta el señor doctoral de que en la puerta principal de la
yglesia esta fijado un edicto que contiene orden real para que todos los que presentan por indulto o
priviligio beneficios eclesiasticos exhiban dicho indulto o priviligio dentro de quatro meses en la
Secretaria del Real Patronato de Castilla y por quanto el cabildo presenta las cuatro cardenalias del
choro del señor dean en los meses ordinarios y algunos curatos que estan agregados a la mesa capitular
acordo que los señores lectoral y doctoral con los señores de la Junta reconozcan los papeles
conducentes a este asunto (Libro de acuerdos capitulares 25, f. 215 v.-216 r.).
163
Acuerdo del 19 de diciembre de 1633: Este dia se propuso que por parte del señor chantre se notefico
una provision real, con termino de seis dias, para el canonigo Rios, secretario del cabildo, para que
embiase los autos originales de los nombramientos del vicario de dicho señor chantre y señor doctor

55
otras instituciones, como la Iglesia de Santiago, es precisamente en el acuerdo adoptado
en 1672 donde podemos apreciar el trámite seguido para una salida de documentos del
archivo: petición previa -en este caso es una Orden de la Real Chancillería de
Valladolid-, el acuerdo favorable de la mayoría del cabildo, el nombramiento de la
persona encargada de llevarla y el plazo de devolución164. El trámite se completaría con
la firma de un recibo de entrega en el cual se detallan las escrituras que salen del
archivo, por el que el comodatario se compromete con su persona y bienes a la
devolución de las mismas una vez concluído el trámite; una vez devueltas se libera al
prestatario de las obligaciones contraídas.165

En otras ocasiones el cabildo autorizaba la salida de documentos del archivo previa


justificación del interesado, así ocurrió en 1736 cuando el señor Pardiñas solicitó la
salida de una escritura de censo que necesitaba para poder pedir y cobrar la renta166.

Pese a lo expuesto, llama la atención un acuerdo adoptado en 1651, cuando no se


autoriza la salida de unos documentos para un pleito argumentando que esa no era la

Armida y por estar escritos en los libros de autos capitulares del dicho cabildo y ser de tanta importancia
nombraron al señor cardenal Pelaez para que con titulo de secretario vaya a la Coruña a llebar dichos
libros de autos capitulares con el secreto y guarda que se requiere, con salario competente. Presente el
señor chantre que dixo contradeçia que fuese señor prebendado a llebar dichos libros y protestava no
fuese por su quanta por quanto estava qualquiera persona para llebar dicho libro. Presente assi mismo
el dicho señor cardenal Fuentefria que dixo nombraba al dicho señor canonigo doctoral para ir a
defender dicho pleito y para llevar el libro nombro al señor Rodrigo Meyre y protesto que el mas gasto
que se hiciese no fuese por su quenta ni del cabildo sino de los vicarios nombrados (Libro de actas
capitulares 10, f. 343 r.-v.).
164
Acuerdo del 19 de julio de 1672: Propuso el señor dean como estaua un escrivano fuera para hacer la
diligencia con el cabildo sobre que se dio cedula para este dia, para responder a ella sobre entregar la
escritura de concordia desta Santa Iglesia y la de Santiago y señor arcobispo del coto de Dubio y la villa
de Finistera por otros bienes que se dieron a esta en este obispado y abiendose conferido la respuesta
que se devia dar se acordo por la maior parte se obedeciese como lo mandan los señores de la Real
Chancilleria de Balladolid y en su cumplimiento nombraron al señor arcediano de Baronceli, por ser de
toda confianza, para que la llebase y bolbiese al archivo dentro de todo este año de setenta y dos. Mando
que entrase Luis de Remesal, escriuano del numero desta ciudad, y abiendo entrado hizo saber al cavildo
el auto de los señores de la Real Chancillería de Balldolid que dentro de veinte dias se presentase dicha
escritura y que el cabildo la entregue a persona ... (Libro de actas capitulares 16, f. 198 r.).
165
Así ocurrió el 17 de junio de 1555 cuando el obispo de Ourense, Francisco Manrrique de Lara, recibe
en la Corte los seis privilegios y un traslado de una sentencia para presentarlos en el pleito que lo
enfrentaba con la ciudad. Tras recibir las escrituras de mano del licenciado Yllanes, otorga una escritura
de obligación por la que se obliga con su persona y bienes a restituir las escrituras al cabildo,
comprometiéndose a cumplir las mismas penas y las mismas condiciones y vínculos a los que se había
obligado el licenciado cuando el cabildo le hizo entrega de las escrituras. Tres meses después, el 17 de
septiembre de 1555, las escrituras son devueltas y el nuevo obispo de Ourense, Francisco Blanco, libera a
Francisco Manrrique de Lara, actual obispo de Salamanca, de las obligaciones que había contraído
(Diversarum rerum 1, 89). Tiempo antes, el 18 de diciembre de 1531, el licenciado Diego Pérez ya había
sacado del archivo escrituras para presentar en el pleito con la ciudad: Digo yo, el liçenciado Diego Pérez,
probyssor de Orensse, que resçiby y saque de las arcas del thesoro de la yglesia mayor desta çibdad de
Orensse las escripturas e pribyllejos contenidas en este memoryal para enbyar a su señoria a la corte
para que se presentasen en el pleyto que trata con la dicha çibdad, las quales son estas que se siguen: ...
E porque es verdad que las dichas escrituras resçiby e las lleve, fyrme aqui mi nonbre... (Diversarum
rerum 1, f. 90 r. – 91 r.).
166
Acuerdo del 30 de mayo de 1736: El señor Pardiñas pidio se le diese de el archivo una escritura de
cien ducados de prinzipal que tomo a zenso don Juan Blanco de Puga, difunto. Por no hallarse en el
ofizio y nezesita de ella para pedir y cobrar los reditos. Acordose que se le entregue dejando obligacion
de volverla... Hago fee como oi, treinta de maio de este presente año hize saver el acuerdo antezedente al
señor racionero don Alonso Alvarez Garzia que dijo le obedeze y dara cumplimiento entregandole los
papeles conzernientes (Libro de actas capitulares 22, f. 166 r.).

56
costumbre de la Iglesia auriense, sino que lo habitual era proceder a la compulsa de los
mismos, acordándose en cabildo consultar a otras iglesias del trámite que seguían y en
función de las respuestas adoptar una decisión sobre este tema.167 Todo parece indicar, a
raíz de la salida de documentos que se producen en años posteriores, que la consulta fue
afirmativa.

5.2. CONTROL DE ACCESO

El carácter patrimonial del archivo se pone de manifiesto en los sistemas de control de


acceso al mismo y al contenido de sus documentos. Al igual que ocurría con la salida de
documentos las actas capitulares nos muestran los procedimientos que se han de seguir
para solicitar la copia de documentos depositados en el archivo y para tener acceso al
mismo. Tanto en las solicitudes de acceso como de copia de escrituras el interesado
deberá exponer el motivo de su interés, ya sea por pérdida de la escritura, defensa de sus
derechos, etc.

5.2.1. OBTENCION DE COPIAS

Los acuerdos capitulares nos revelan que la obtención de copias estaba perfectamente
regulada normativamente. Las personas o instituciones que solicitan al cabildo copia
fidedigna de los documentos custodiados en su archivo deberán solicitarlo previamente,
solicitud en la que procederán a identificarse, a enumerar los documentos que necesitan
y a exponer las razones por las que los solicitan. En este sentido llama la atención el
acuerdo adoptado por el cabildo el 15 de marzo de 1753 cuando, tras recibir unas letras
de la Sacra Rota para que proporcione una copia de un documento a don Pascual
Armesto -para usar en un pleito que mantiene con el señor Mercado-, accede a lo
solicitado pero dejando constancia escrita de su malestar por no haber seguido los
cauces acostumbrados.168

El procedimiento para obtener copia de una escritura queda muy bien reflejado en el
acuerdo capitular fechado el 22 de febrero de 1621 en el que se recoge la solicitud
presentada por una representación de la ciudad para la obtención de la copia del
privilegio sobre la feria; en la misma se identifican a los peticionarios, se indica el

167
Acuerdo del 2 de diciembre de 1651: Propuso el señor dean como el provisor deste obispado havia
dado un auto para que çiertos papeles del archivo se llevassen originales a su presencia a pedimento del
fiscal ecclesiastico sobre çierto pleyto benefiçial con el monasterio de Zelanova y que esto no se havia
estilado nunca en esta Santa Iglesia sino que dentro del mismo archivo se compulsaban, que se viesse el
inconveniente que podia resultar desta consequençia y haviendose conferido parezio no convenir el que
los papeles saliessen por no haberse permitido nunca en esta Santa Iglesia y que asi se le dixesse al
provisor que suspenda la execucion del auto asta que se consulten las demas santas iglesias del reyno y
si en ellas o en alguna fuere estilo que los papeles salgan fuera se consentira en esto y acordose que asi
se lo diga al provisor el señor arcediano de Limia (Libro de actas 13, f. 219 r.).
168
Propuso el señor dean, como archivero, que se hallava notificado con unas letras de la Sacra Rota
para dar del archivo una compulsa, a pedimiento de don Pasqual Armesto, sobre la question que sigue
con el señor Mercado sobre el benefizio de Puentedeheva y los otros dos señores dixeron lo mismo. Y se
resolvio por el cabildo que los señores archiveros franqueen el archivo para el efecto que se señala. No
obstante, de no haverse practicado diligencia con el cavildo segun se acostumbra, con la protesta de que
no pare perjuizio a su derecho y de usar del que le competa sobre la falta de dicha diligencia (Libro de
actas 24, f. 166 v.).

57
documento que se solicita y se exponen los motivos de su solicitud. El cabildo accede
ordenando al responsable del archivo proceder a la copia169.

5.2.2. ACCESO AL ARCHIVO

Al igual que vimos en las copias, cuando una institución o persona está interesada en
acceder al archivo debe solicitarlo previamente, indicando la documentación y las
razones por las cuales requiere su consulta. Son varios los ejemplos de que disponemos
que nos indican claramente cuáles son los pasos a seguir: el Conde de Ribadavia solicita
que se le abran las puertas del archivo para consultar los documentos que afectan a los
intereses de su casa170.

La preocupación por la seguridad también queda perfectamente plasmada en los


acuerdos del cabildo cuando hace referencia a las peticiones de la Iglesia de Santiago
para acceder al archivo a consultar y obtener copia de los documentos relativos al voto
de Santiago, indicándose que se deben adoptar unas medidas de seguridad171 y que tan
sólo podrán consultar los documentos solicitados172.

En otras ocasiones el cabildo autoriza el acceso al archivo capitular a personas que


tienen encomendada la labor de elaborar obras en las que se recoja la historia de la
Iglesia, es el caso del Padre Flores. En las actas capitulares aparece recogida su solicitud

169
Este dia entraron en cavildo el licenciado Inocençio Delgado y Alonso de Noboa, regidores, y de
parte de la ciudad propussieron como aqui esta.... que por orden del concejo biene hacer deligencia en
orden a que se quiten las ferias y mercados que se hacen en el reyno sin pribilegio de su magestad y que
la ciudad tiene noticia que en el archibo desta santa iglesia ay previlegio real para la feria que se haçe
en esta ciudad que es mucha inportançia para el comun y piden para su conserbaçion que el cauildo
mande dar un traslado de dicho privilegio para este efecto. Tratose de ello y resolbieron los dichos
señores se de el traslado del prebilegio que piden y se cometio al señor canónigo Noboa, por cuya quenta
esta el archibo (Libro de actas capitulares 9, f. 49 r.).
170
Acuerdo del 22 de abril de 1673: El conde de Ribadavia pidio al cabildo dar permiso para que del
archivo se saque razon, por el mayordomo o persona que a este efecto se nombrare, de algunos
instrumentos conducentes a los intereses de su casa por cuanto al presente lo necesita y en su vista se
acordo que el sujeto encargado de ello presente al señor dean y doctoral un tanto de los instrumentos
que se piden y primero se reconozcan por dichos señores y no habiendo inconveniente se le flanqueen y
se responda a dicho señor que esta es la primera insinuación que hace al cabildo de este particular y se
lo concede gustoso (Libro de actas capitulares 25, f. 374 v.-375 r.). El 21 de mayo el conde de Ribadavia
da las gracias al cabildo por haberle permitido el acceso a los papeles del archivo.
171
Acuerdo del 30 de septiembre de 1773: Leyeronse dos cartas de la Santa Yglesia de Santiago: una con
fecha de veinte y cinco de agosto en que pide al cavildo tenga a bien franquearle los documentos que se
hallen en su archivo y favorecen a su derecho para la percepción del voto del Santo Apostol; y la otra
con fecha de veinte y cinco del corriente en que expone dicha Santa Yglesia le hace al caso para su
defensa en dicho asunto del voto en presentar originalmente en el Consejo la copia autentica del
privilegio del señor rey don Ramiro primero que se halla en el archivo de esta Santa Yglesia, y en este
supuesto piden encarecidamente al cavildo se sirva concederle la gracia de entregar dicha copia
autentica para el efecto referido... y visto todo por el cavildo convino en que se entregue dicha copia del
privilegio originalmente, tomando las seguridades que ofrecen los referidos señores diputados en la
forma que lleban entendido los señores archiveros (Libro de actas capitulares 27, f. 290 v.-291 r.).
172
Acuerdo del 6 de octubre de 1773: Dio quenta el señor dean que se le havia notificado un auto del
señor juez de comisión para convocar cabildo el dia de oi con el fin de hacerle saber un auto de dicho
juez de votos. Entro Josef Antonio Alvarez, escribano, y leio dicho auto en que manda que se diputen (sic)
persona que franqueen los documentos que se pidan por las partes, atento los señores archiveros se
escusaron y se respondio que se daba facultades a los señores archiveros en los terminos precisos de
compulsa y comprobacion, con arreglo al real despacho, sin exceder ni permitir la lectura o inspeccion
de otro algun documento por ningun pretexto sino los que se pidan expresamente en terminos legales
(Libro de actas capitulares 27, f. 292 r.).

58
en la que solicita al cabildo que designe a personas con las cuales pueda mantener
correspondencia con el fin de elaborar la historia de la iglesia173, comisionando el
cabildo a los señores Álvarez, Caballero y Cariedes. Su trabajo nos permite
aproximarnos al estado y situación en que se encontraba el archivo en ese momento.

Por último, en ocasiones, el acceso al archivo venía impuesto por una orden directa de
la Corona, como la de Felipe V, quien a través de una real cédula comisiona a Asensio
Morales, oidor de la Real Audiencia de Sevilla, para acceder a todos los archivos en los
que se custodien privilegios, donaciones y escrituras que tengan que ver con la Iglesia
de Santiago. El cabildo auriense, una vez presentada la cédula, le concede la
autorización para traspasar las puertas del archivo señalando que siempre están
dispuestos a permitir el acceso a su archivo cuando así les sea ordenado por una real
cédula.174.

En todos los casos las personas que obtengan la autorización para acceder al archivo
deberán estar acompañados por las personas designadas por el cabildo, con el fin de
garantizar el control de lo que consultan.175

5.3. CONTROL DE LA DOCUMENTACIÓN

Queremos cerrar este capítulo dejando constancia del control que ejercía el cabildo
sobre toda aquella documentación que afectaba a la defensa de sus derechos, no sólo de
los documentos que se custodiaban en su archivo, sino también de aquellos otros que se
encontraban en manos de particulares o en el propio archivo del concejo.

La consulta de las actas capitulares deja constancia de esta preocupación, entre ellas
podemos encontrar órdenes por las cuales se obliga a la entrega de aquellos documentos
referidos a la mesa capitular.176

En ocasiones comprobamos como documentos pertenecientes al cabildo pasaban a


formar parte del archivo particular del funcionario encargado de la tramitación o

173
Acuerdo del 1 de julio de 1761: Leiose carta de el padre maestro Enrique Florez que dice ha llegado
ia el tiempo de escribir las glorias y antiguedad de esta Iglesia, pero que para hacerlo con el acierto que
corresponde necesita de varios documentos y emolumentos que se hallen conducentes al intento y que
puedan adquirir por inscriptiones o otras antiguedades, para lo qual pide se nombre persona para la
correspondencia y para practicar todas las demas diligencias que ocurran en el asunto. Y en su vista se
nombraron los señores Alvarez, Cavallero y Cariedes, tanto para la correspondencia como para todos
los demas incidentes y que dichos respondan a la carta (Libro de actas capitulares 25, f. 263 r.).
174
Acuerdo del 25 de junio de 1746: Leyose una real zedula de su Magestad y su consejo de Camara en
que manda a la Santa Yglesia de Santiago exhiva todos los privilegios, donaciones y escrituras que tenga
en su archivo a don Ascensio Morales, oydor de la Real Audiencia de Sevilla, a fin de averiguar si dicha
yglesia es de su patronato y con commision trascendental para registrar todos los archivos que
contengan papeles concernientes a este asumpto. Y pidiendo con peticion se le manifiesta el de esta
yglesia: se acordo que los señores Sanz y Mendez visiten por parte del cavildo a este oydor y el señor
dean le responde que el cavildo esta prompto a manifestar su archivo y papeles siempre que por cedula
real se le mande expressamente a esta yglesia que lo haga (Libro de actas capitulares 23, f. 112 v.).
175
Acuerdo del 15 de enero de 1748: Se acordo que los señores archiveros suban al archivo con el señor
Muñoz para reconocer ciertos papeles que necesita ver de la tenencia de Nogueira de Vetan (Libro de
actas capitulares 24, f. 214).
176
Acuerdo del 28 de enero de 1605: El dicho dia se ordeno que todas las personas que tubiesen en su
poder apeos o otras memorias y escrituras tocantes a la hazienda de la mesa capitular los traygan a
cavildo dentro de tres dias, con apercibimiento, y se notifique al tesorero, Francisco de Noboa y
Christobal Garçia, raçioneros (Libro de actas capitulares 7, f. 721 v.).

59
recepción de dicho documento, lo que dio lugar a que en ocasiones se procediese a la
recuperación de documentos que debían estar en el archivo; es el caso de las escrituras
que se hallaron en poder del canónigo Martín Rodríguez y sus herederos177 .
En otros casos, documentos que debían encontrarse en el arca del concejo son
sustraídos, lo que lleva al vicario del obispo a publicar en 1606 una paulina ordenando
la devolución de los mismos, dando lugar a un conjunto de declaraciones para aclarar
los motivos de la desaparición, averiguar en manos de quien se encuentran y proceder a
su devolución al arca del concejo178. Esta situación debía ser frecuente en el archivo del
ayuntamiento, ya que en los años sucesivos se repite la publicación de paulinas
ordenando la devolución de documentos sustraídos, aunque en ocasiones algunos no
eran reintegrados al archivo, al no poder averiguar en manos de quien se encontraban o
por haber sido destruídos179.

177
Recuento de las escrituras que se hallaron en poder del canónigo Martín Rodríguez y sus herederos.
Año 1621 (ACO, caja 4/01).
178
Paulina publicada en 1606 para averiguar quien había extraído del archivo unos papeles y un privilegio
de los reyes católicos referidos a la Iglesia catedral de San Martiño, f. 1-14.
179
En 1743 una paulina ordena la devolución de unos libros de acuerdo y otros papeles de mucha
importancia que habían sido sustraídos del archivo de las casas consistoriales, relativos a derechos de
hacienda, rentas y diezmos del Hospital de San Lázaro, patrono de la ciudad. Pocos años más tarde, en
1754, se publica una nueva paulina por la que se vuelve a ordenar la devolución de varios libros de
acuerdos, papeles y escrituras pertenecientes a los propios y rentas del seminario de San Cosme y de San
Lázaro, en las declaraciones de los testigos se averigua que uno de los libros ha sido destruído:
Declaración de don Alonso de Arauxo. En la ciudad de Orense, a veinte y nuebe de septtiembre de
settezientos y cinquenta y seis, yo notario ynttime e hize saver el monittorio y decretto antezedente del
señor provisor de estte obispado a don Alonso de Araujo, quien despues de haver jurado segun se
requiere de derecho dixo que siendo procurador general destta ciudad, el año de settezientos quarenta y
tres, en su nombre se havia publicado ottra paulina al mismo asumptto y que solo por mano ynconitta le
entregaron un libro de acuerdos de la ciudad del año de seiszientos y veinte y seis asta el de seiszientos
treinta y seis y que tambien don Juan alonso de Lemos le entrego unos memoriales de la renta que se
pagava al hospital de San Lazaro, no esta fixo las hojas que heran, cuio libro y papeles presento a la
ciudad y que oio que en poder de don Juan Blanco de Puga parava el libro de acuerdos de dicha ciudad
del año de settezientos y nuebe y que muerto dicho don Juan se le pregunttara por el a sus hixas, doña
Juana y doña Josepha de Puga, y que respondieran ser zierto haver parado dicho libro en su poder y que
lo deshizieran para hazer caxas a vizcochos y es ziertto que posteriormente con la ocasion de visittarlas
como vezino ha vistto sobre un bufette un pergamino del tamaño de a folio con un rottulo que dezia libro
de acuerdos de la muy noble y leal ciudad de Orense del año de mill settezientos y nuebe... (AHPOU,
Concello de Ourense, C-171).

60
ESTUDIO PALEOGRÁFICO

1. TIPOS ESCRITURARIOS

Por el período temporal que abarca está colección documental, el siglo XIV, los tipos
escriturarios utilizados se engloban plenamente en el ciclo de la escritura gótica.
Distinguimos las siguientes variedades: letra de privilegios, de albalaes, cursivas
documentales y pre-cortesanas.

1.1. LETRA DE PRIVILEGIOS

La letra de privilegios o minúscula diplomática es una escritura de ductus sentado,


elegante, utilizada por la cancillería castellana para la documentación regia más
solemne, los privilegios rodados. Se caracteriza por ser una escritura minúscula,
redonda, de trazo fuerte, de cuerpo pequeño pero con astiles elevados y algo curvos,
donde las letras se representan separadas entre si y las abreviaturas son poco frecuentes,
aunque a medida que vamos avanzando en el siglo, observamos como se va
incrementado el grado de cursividad. Entre sus letras más características destacan la a,
que se caracteriza por tener el capelo poco prominente; la c se diferencia muy bien de la
t, al igual que la ç de la z; la d, que suele ser uncial; la rr se representa por R mayúscula;
la s suele adoptar la forma de doble curva al final de palabra, mientras que en posición
inicial o intermedia se emplea la s alta, sin que llegue a bajar de la línea del renglón.

Este tipo de letra será utilizada por la cancillería regia para emitir sus documentos más
solemnes hasta el siglo XVI. Este tipo de grafía suele acompañarse de signos externos
que remarcan su solemnidad: la materia escriptoria es siempre el pergamino y presenta
iluminaciones: en el crismón inicial, en la rota, en los nombres de los reyes otorgantes y
en alguna otra palabra. A medida que avanzamos en el tiempo, este tipo de escritura
sufrirá escasas modificaciones, se ira anquilosando, mostrando claros indicios de
canonización y rigidez, de forma que si observásemos privilegios otorgados por reyes
del siglo XVI comprobaríamos que las características gráficas son prácticamente las
mismas que en el siglo XIV; algo semejante ocurre con sus signos externos, se continúan
redactando sobre pergamino, pero en ese momento adoptan la forma de cuaderno, y
mantienen los elementos externos que los dotan de solemnidad: emplean tintas de varios
colores, orlas caligráficas, miniaturas y letras capitales, la rota es sustituida por un sello
que cuelga de un cordón realizado con hilos de seda de varios colores.

Privilegio rodado de Fernando IV (1310). ACO. Privilexios 3, nº 42 (C.D. nº 790)

61
En esta colección documental también constatamos la presencia de otras escrituras,
pertenecientes al grupo de gótica documental, que parecen estar influenciadas por esta
escritura emanada de la chancillería real. Se trata de copias de documentos reales
realizadas por escribanos aurienses que se caracterizan por presentar un aspecto más
cuidado, lo que probablemente obedece al intento del escriba de asemejar la escritura
que trasladan al original, mientras que otras copias emplean directamente este tipo de
escritura, por ejemplo las copias del libro grande.

Traslado realizado por el notario auriense Alfonso Rodríguez. ACO, Privilexios 1, nº 15 (C.D. nº 728)

Traslado realizado por el notario auriense Gómez Fernández. ACO, Privilexios 4, nº 8 (C.D. nº 886)

En definitiva, los documentos expedidos por los monarcas que reinan en el siglo XIV
proceden: una parte, de la propia cancillería regia y otra, de las copias realizadas por
notarios aurienses, especialmente por lo que se refiere a los reinados de Juan I y Enrique
III.

ACO, Libro Grande, ff. 9r-10r. (C.D. nº 1342)

1.2. LETRA DE ALBALAES

La cancillería regia también empleará los tipos más cursivos o letra de albalaes para los
escritos menos solemnes, como mandatos, reales provisiones, cartas misivas, albalaes,

62
cartas plomadas y cartas abiertas. Millares Carlo define este tipo de letra como una
minúscula gótica pero trazada con mayor rapidez y descuido, sus principales diferencias
con respecto a la escritura de privilegios radican en sus proporciones, en la inclinación y
en las ligaduras entre las letras180.

La letra de albalaes, utilizada hasta la primera mitad de siglo, se caracteriza por su


angulosidad y por su apariencia liviana a lo que contribuye el pequeño tamaño del
cuerpo de sus letras con respecto a los alzados y caídos -alargados y desarrollados- y el
poco contraste existente entre los perfiles y los rasgos de las letras -casi rectilíneos y
tendentes a mantener paralelismo con respecto a la caja del renglón-; además, las letras
no permanecen aisladas entre sí, como en la escritura de privilegios, sino que se unen
para favorecer la rapidez de su trazado, aunque todavía no se produce una proliferación
de nexos; también se observa una pequeña inclinación de las letras con respecto a la
línea del renglón. Otras característica definitorias de esta letra es la duplicación de los
caídos de las s y f; la tendencia a que el alzado de la d uncial se cierre, describiendo un
arco que enlaza con la letra siguiente; a que los caídos de las h, m, n, q o la y suban por
la izquierda y formen una especie de línea paralela con el trazo fundamental de la letra;
mientras que la g traza su caído paralelo a la línea del renglón y muestra una tendencia
al doble rasgueo, la p presenta un caído recto que en ocasiones también se cierra; se
emplea la s larga -sencilla o doble- en posición inicial o intermedia, mientras que al
final de palabra predomina la s con forma de sigma; la ç aparece ya con el rasgo inferior
separado, aunque también aparece representada con la forma de z copetuda; la t puede
confundirse con la c; y, en cuanto a las vocales, se caracteriza por el empleo de la a alta
en posición inicial y por la representación de una e curva de la que arranca un pequeño
trazo.

ACO, Privilexios 4, nº 9 (C.D. nº 828)

Entre la documentación emanada del cabildo y de los particulares contamos con pocos
documentos cuya letra pueda considerarse como plenamente de albalaes, ya que la
escritura predominante para este período es la que Lucas Álvarez bautizó como letra
gótica documental gallega181, enmarcada, en nuestro caso, en la primera mitad de siglo
y que comparte muchas características gráficas con la letra de albalaes. A pesar de que
en este grupo de documentos la escritura de albalaes apenas está representada, sí
conservamos algunos ejemplos, la mayoría relacionados con traslados notariales de
escrituras reales.

180
MILLARES CARLO, A. (1923): vol. 1: 193-194.
181
LUCAS ÁLVAREZ, M. (1950).

63
Traslado realizado por el notario auriense Miguel Pérez. ACO, Escrituras 13, nº 17 (C.D. nº 776)

1.3. GÓTICA DOCUMENTAL GALLEGA

La escritura gótica documental gallega es aquella que se desarrolla en territorio gallego,


entre el período comprendido entre los últimos decenios del siglo XIII y mediados del
XIV, englobándose plenamente dentro del grupo de escrituras góticas. Como ya hemos
señalado, este tipo de escritura presenta más rasgos comunes que diferenciadores con
respecto a la escritura de la que es coetánea, la letra de albalaes, sus principales
diferencias residen en su ductus característico y en un sistema de abreviaturas propio
que la identifica. De hecho, si observamos detenidamente los documentos no
encontraremos en ellos ninguna letra característica, su alfabeto tanto por el número de
letras como por los rasgos básicos de su trazado es análogo al empleado por las
escrituras coetáneas del resto del reino castellano, lo que la hace diferente es su ductus,
su visión de conjunto, que le confiere un aspecto más rústico, más arcaico, rudo y
pesado; a esta visión contribuye la preferencia por las formas redondeadas, el contraste
entre los trazos gruesos del cuerpo de las letras y los perfiles, los alzados y caídos
encorvados sobre si mismos, la tendencia a la separación de los caracteres y el diseño
descuidado de las letras, y la propensión a la duplicación de los caídos de la f y s, sin
que lleguen a unirse en la parte inferior182.

ACO. Escrituras 5, nº 28 (C.D. nº 722). Año 1301

ACO. Escrituras 6, nº 50 (C.D. nº 1053). Año 1341

182
Aunque lógicamente, al igual que ocurre con otro tipo de escrituras, cada escriba posee sus propias
singularidades que están, en la mayoría de los casos, determinadas por su destreza y esmero a la hora de
escribir.

64
No obstante, el principal rasgo diferenciador de este tipo de escritura lo encontramos en
el sistema de abreviaturas que, aunque también parte del sistema carolino, tuvo que
adaptarse a las características lingüísticas del gallego, lo que la hace diferente. En las
líneas siguientes trataremos de exponer las principales características de este sistema
abreviativo y como se adapta a las peculiaridades del idioma.

Con el sistema gráfico latino, la escritura romance hereda también toda una serie de
sistemas de abreviación que están representados en esta colección: por suspensión, por
contracción, por letras sobrescritas y por distintos signos especiales. Los tres primeros
grupos los podemos agrupar bajo la denominación de abreviaturas silábicas. Todas ellas
provienen de la época carolina, especialmente las letras sobrepuestas.

Las abreviaturas por suspensión o apócope183 son escasas y generalmente se emplean en


palabras muy conocidas, como morabedís o notario. Este tipo de abreviaturas no
ofrecen especial dificultad, ya que en ocasiones tan sólo se omite la vocal final. La
suspensión se indica mediante el signo general de abreviación.

portugueses notario morabedi pendente

capelan graça iten

Las abreviaturas por contracción o sincopa184 son más utilizadas por los amanuenses;
podemos establecer tres grupos: el primero está representado por aquellas abreviaturas
en las que la palabra abreviada se reduce a la inicial, escrita en la caja del renglón, que
se acompaña de otra letra o letras, más pequeñas, que se colocan a la derecha o encima,
en posición exponencial. Aunque la mayoría de las veces la letras sobrepuestas hacen
referencia al final del vocablo abreviado, también hay casos en los que estas letras
ocupan una posición intermedia dentro de la palabra. Este tipo de abreviatura se emplea
sobre todo con nombres propios.

Martinno Pero Maria Lourenço

Martín Moor Gonçaluo

183
Se suprime en una palabra o en sílabas de una palabra las letras en posición final. Dentro de este
grupo se engloban también las siglas, se denominan así aquellas palabras en las que sólo se conserva la
letra inicial y se suprime el resto.
184
En este tipo de abreviación se suprime algunas letras o sílabas, pero se respetan siempre la letra inicial
y la letra final del vocablo.

65
En el segundo grupo se engloban aquellas palabras abreviadas en las que la terminación
de la palabra se sitúa en la línea del renglón, este tipo de contracción la podemos
designar como clásica, ya que es la más habitual.

Igleia notario sentença bispo

testamento clerigo dito

El grupo de abreviaturas por contracción lo cierran las abreviaturas en las que el final de
la palabra se suspende en lo alto, distinguiendo dos tipos: aquellas en las que la última
sílaba o letra se sitúa en posición exponencial y aquellas otras que terminan en as, es,
os, or, ez, en las que la r, la s o la z se escriben en la caja del renglón y las vocales
sobrepuestas.

Estevo publico carta Domingues

Rodrigues Papa segunda testamento

La presencia de una abreviatura es indicada a través del llamado signo general de


abreviación, presente tanto en las abreviaturas por suspensión como por contracción.
Este signo suele presentarse bajo distintas formas que van desde la más utilizada,
consistente en una línea, ligeramente sinuosa, que cubre prácticamente toda la palabra
abreviada, hasta otras menos frecuentes que se asemejan a un bucle o una espiral,
llegando incluso a imitar al signo utilizado para abreviar er o a la diéresis que marca la
existencia de dos vocales contiguas.

Este signo también se emplea, con frecuencia, para abreviar las nasales m, n y la vocal
e. A lo largo del siglo, especialmente en la segunda mitad, lo vemos sobre palabras en
las que no tiene ningún significado, simplemente parece que es un rasgo más de
cursividad; aunque también evidenciamos el fenómeno contrario, es decir, la falta de
línea en palabras en las que se abrevia una nasal.

Ben d´Ourense coengo notario

omes non testemoyo notario

El grupo de abreviaturas silábicas se completa con las letras sobrepuestas, se trata de un


sistema de abreviación muy sencillo que normalmente queda reducido al empleo de las
vocales con omisión de la r correspondiente, por ejemplo: la a sobrepuesta, que adopta

66
una forma parecida a la a minúscula visigótica o la a en línea, se utiliza indistintamente
para abreviar ra pero también ar y a según sea necesario.

dentro contra conprido traballar

frigressia samcristam lugar

Por lo que respecta a los signos especiales, están presentes distintos tipos que pasamos a
enumerar:

1.- El signo , escrito en la caja del renglón, se utiliza para representar la sílaba con (en
gallego) y cum (en latín) al comienzo de palabra.

conuen condiçon contenda

conuosco contra contrauto

2.- La conjunción copulativa se abrevia con la nota tironiana, que presenta formas
variadas en función del grado de cursividad del escriba, pero por lo general muestra una
forma más acortada con respecto a la empleada en el sistema carolino, llegando en
ocasiones a asemejarse a una i.

3.- El signo que representa los fonemas er, eir y re. Este signo, que procede del sistema
carolino, en un principio conserva en lo esencial su forma carolina para, con el paso del
tiempo, ir adquiriendo mayores dimensiones. El signo se utiliza mayoritariamente para
abreviar la forma eir, ejemplificando de esta forma la adaptación del sistema abreviativo
a la lengua a la que sirve, el gallego; en algunos casos el procedimiento que se sigue
para abreviar eiro o eira, consiste en escribir io o ia y abreviar las letras er con el signo,
en forma exponencial, aunque a la hora de transcribirlas quedan separadas en distintas
sílabas.

determine tendeiro dereito termio liures

Moesteiro carreiro dereyto maneira ualledeiro

caualleiro presentes piteiros feuereiro escudeiro

67
Lo cierto es que cuando las palabras aparecen desarrollados lo hacen con la forma eiro y
eira.

adegueyro moradeyra caualleyro

feuereyro çelleyroo dereito

4.- En ocasiones se utiliza una línea que cruza las letras v, s, h, con ello se está
representando la abreviatura de er o ir en función de la palabra abreviada.

quiserdes seruo herdade seruente

quiser disseron verdade

5.- Es frecuente la utilización del signo exponencial de ur, or. Su forma se asemeja a la
del signo matemático de infinito, aunque en ocasiones da la impresión de que han
escrito directamente la sílaba or, lo que quizás obedezca a la similitud de formas.

estormento dereytura outorgante uentura

escriptura natural outorgo figura

6.- Otra abreviatura que aparece representada en esta colección, aunque en escasas
ocasiones, es la formada por una r cuadrada cortada de arriba abajo y de derecha a
izquierda por una línea vertical, utilizada para representar las sílabas ron o rom (en
gallego), rum (en latín).

eorum foron

7.- Otro de los signos abreviativos especiales empleados por los escribanos es aquel que
tiene forma de , se emplea para representar las desinencias us, os, pudiendo adoptar
dos posiciones, en forma exponencial o en la caja del renglón.

Seus Deus minos meus

tollemos obligamos damos

68
Debemos señalar que este signo se emplea no sólo para las desinencias, sino también en
medio de palabra, aunque en contadas ocasiones.

iusto agosto

8.- La suplencia de er en la sílaba per se indicaba mediante la p con su caído cruzado


por una raya, , este signo en ocasiones también es utilizado para representar la sílaba
par.

uespera perda Perez vespera

partes partida anparar para

Por su parte, la sílaba pro se representa por una p de cuya panza parte una curva hacia la
izquierda que después cambia de dirección hasta alcanzar el caído de la letra.

procurador propiedade protestaçoes conpra propia

Por último, la abreviatura de pre se representa de distintas formas, bien con un rasgo
horizontal, con un bucle, con el signo que representa el fónema re o con una letra
sobrepuesta sobre la p.

preço aprendiz en prezo preguntou

presente senpre presentes

9.- La abreviatura de la sílaba que también adopta distintas formas, desde aquella en la
que la q tiene su caído cruzado por una raya, de arriba abajo y de derecha la izquierda,
hasta la que se representa con el signo general de abreviación, que en ocasiones es
trazado aprovechando el caído de la letra siguiente que sube por la izquierda y forma
una especie de línea paralela sobre la q y en otras por el propio caído de la q que sube y
envuelve la letra.

fiquen que quen quer que me que

69
Otras sílabas, como qui, qua y quo se representan con letras sobrepuestas.

qualquer çinquoeenta quinon a quantos

quisesse quinentos quatro

10.- Otro de los signos que está ampliamente representado en este tipo de letra y que se
presenta como una de sus principales características es el signo diacrítico. Nos
referimos a las antiguas virgulillas185, que en está escritura están situadas sobre vocales
duplas con independencia de que su sonido sea ii, aa, ee, oo, uu. Este signo se
representa bajo dos formas que oscilan entre una doble tilde y una línea que se asemeja,
llegándo a confundirse, con el signo general de abreviación.

paaços seelos viinte Moor aprouuo

yrmaas heree meessma Esteueez cabidoo

En ocasiones este signo también se sitúa sobre vocales distintas, como ua, iu, oe, io; y
también sobre vocales que pertenecen a dos palabras distintas.

guanar condiçoes aa uos cada ano

En algunos de los ejemplos que hemos expuesto se pueden observar dos fenómenos que
son recurrentes: la duplicación de sistemas de abreviaturas, sobre todo con las letras p y
q que pueden utilizar tanto signos especiales como letras sobrepuestas para abreviar las
mismas letras y la combinación de distintos signos abreviativos en una misma palabra.
Por ejemplo, nos encontramos con combinaciones de signos especiales: la sílaba pro
con las sílabas er, ur, con...; de letras sobrepuestas con las sílabas ser, con, er; del signo
general de abreviación con letras sobrepuestas, con signos especiales e incluso con el
signo diacrítico.

procurador conprometeran portuguesa aprouuer

escriuan quiserdes pustrimeiro perequino

185
Utilizadas desde el siglo XII para señalar la presencia de la doble ii.

70
primeiro contradiser conprey conpridores

preguntou conpridamente portagen regueenga auiinça

Otra de las constantes presentes en este sistema abreviativo es el empleo de abreviaturas


que provienen del sistema carolino, como moeda, soldos, dineiro, graça que no se
ajustan a la forma que adoptan cuando son desarrolladas por extenso.

soldo moeda moeda graça dineiro

De la misma forma, observamos el empleo de este tipo de abreviaturas latinizadas para


abreviar determinados apellidos, como Míguez, que cuando aparecen desarrollados por
extenso están romanceados.

Migueell Migeell Migueez

En relación con estos tipos de abreviaturas latinizadas debemos resaltar que en


ocasiones observamos como junto a la forma plena santo es muy frecuente la solución
sancto, lo mismo ocurre con dicto y Sanctiago, lo que puede estar relacionado con la
influencia que puede tener una abreviatura en la representación gráfica de la palabra
cuando ésta aparece desarrollada186.

sanctos dictos sancto sancta octorgo

Frente a abreviaturas que no presentan ningún problema a la hora de desarrollarlas, nos


encontramos con otras que, en ocasiones, son difíciles de interpretar, lo que obedece a
que, o bien presentan grafías desajustadas o porque la misma señal puede tener distintas
interpretaciones o, en otras ocasiones, una misma palabra aparece abreviada de
múltiples formas, es el caso de morabedi.

Pero las principales dudas se plantean a la hora de interpretar las palabras que llevan un
trazo horizontal sobre una vocal. En los textos en gallego, cuando tenemos un trazo más
o menos recto sobre una vocal, la transcripción depende del valor que tenga esa tilde y
por lo tanto no se puede adoptar una solución unitaria, mientras que unas veces se
corresponde con el signo diacrítico, en otras indica la existencia de una nasalización. En

186
TORRENS, Mª J. (1995): 23, explica que se trata de convenciones ortográficas fosilizadas, cuya
realización fonética depende de la lengua y del contexto geográfico-cronológico en el que aparezcan.

71
los casos en los que está colocado sobre una n hemos optado por transcribirlo por nn, ya
que entre los documentos que integran esta colección encontramos ejemplos de palabras
plenamente desarrolladas en las que están presentes la doble nn. En otras ocasiones el
trazo sobre una letra no tiene ningún valor especial, por ejemplo: Johan. Lo mismo
ocurre con otras palabras en las que este signo carece de valor, sobre todo a medida que
nos acercamos al siglo xv.

voontade Migeez çidadaa quinnon

sinnal çelleyroo beens

1.4. ESCRITURA PRE-CORTESANA

El tránsito de la gótica documental gallega a la escritura pre-cortesana es difícil de fijar,


ya que la escritura gallega, por sus formas redondeadas, ofrece mayores dificultades a la
hora de establecer una diferenciación. El cambio debió producirse de manera gradual,
iniciándose a mediados de siglo: es en este momento cuando las formas tienden a
redondearse; el cuerpo de las letras se va engrosando al tiempo que se reduce el
contraste con los perfiles; los alzados y caídos se acortan; se reduce la duplicación de
los caídos de las s y f, que continúan sin unirse por su parte inferior; y aumenta la unión
entre las letras dentro de una misma palabra, con el consiguiente aumento del número
de nexos. Progresivamente la escritura ganará en velocidad, aunque ello no significa que
los signos se unan en un sólo golpe de pluma, lo que si evidenciamos es una
proliferación de trazos superfluos. En definitiva, estamos ante un ductus distinto, el
aspecto de la escritura se hace más pesado; nos encontramos de pleno con la escritura
precortesana, vigente en la segunda mitad del siglo XIV, que presenta características
tanto del período anterior como del siguiente: es una escritura mucho más cursiva que
en el período anterior aunque sin llegar al grado de cursividad que se alcanzará con la
escritura cortesana, cuando con un sólo golpe de pluma se pueden escribir varias
palabras.

ACO. Escrituras 12, nº 73 (C.D. nº 1365). Año 1388

Por lo que respecta al sistema de abreviaturas, se mantienen en lo fundamental las


características comentadas para la gótica documental gallega. Los cambios no se centran
tanto en el significado como en el trazado de los signos y de las letras. Así nos
encontramos con un signo general de abreviación que, al igual que en la gótica

72
documental, puede presentarse bajo distintas formas, pero que suele representarse con
un tamaño más reducido, lo que le permite situarse con mayor exactitud sobre la sílaba
que abrevia. Observamos la utilización de un signo exponencial, semejante al utilizado
para abreviar er, eir y re, para abreviar la r final; en otras ocasiones se utiliza la r como
letra sobrepuesta entre una consonante y una vocal, en lugar de situar sobre el renglón la
vocal; y otras veces es la s final la que se coloca en posición exponencial. También se
utiliza el signo de -ur, -or para abreviar –er y -eir. Pero quizás lo que más llama la
atención es que aumentan los casos de mal uso de las abreviaturas, como el empleo de
signos generales, signos especiales o vocales sobrepuestas, que no abrevian nada.

fazer testimoyas adeante

Villarnaz Gonçaluo tiudos

Por ultimo, para terminar este apartado, debemos señalar que, tal y como apuntan
Mercedes Alonso y Mercedes Vázquez Bertomeu, se puede establecer una
diferenciación entre documentos públicos y documentos privados187. Mientras que en
los primeros observamos una escritura más esteriotipada, creando un modelo un tanto
uniforme, en las escrituras de carácter interno, como pueden ser los minutarios
notariales, nos encontramos con escrituras más personalizadas, en las que cada
individuo crea, a partir de un modelo gráfico básico, su propia variante.

ACO. Minutario notarial de Estevo Pérez 4, f. 59v. (C.D. nº 1405). Año 1393

Está escritura más personalizada también está presente en las suscripciones notariales de
algunos notarios.

ACO. Escrituras 6, nº 41 (C.D. nº 778). Año 1309

187
ALONSO PEQUENO, M. y VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (2001): 123-124.

73
1.5. CURIAL ROMANA

Una vez vistos los tipos escrituarios góticos empleados en la colección documental que
presentamos, sólo nos resta mencionar el modelo de escritura utilizado en los
documentos procedentes de la curia pontificia. Éstos emplean una escritura denominada
curial romana, derivada de la cursiva minúscula, caracterizada por sus formas menudas,
estilizadas y elegantes.

ACO. Bispo e dignidades, nº 18. (C.D. nº 1134). Año 1351

2. LA LENGUA

El siglo XIV se caracteriza por ser aquel en el que el gallego alcanza su plena madurez.
Si habíamos dejado el siglo XIII con el comienzo de la redacción de escrituras en
gallego, en el siglo XIV veremos como el gallego sustituye al latín como lengua
documental predominante.

A lo largo del siglo XIII se da una coexistencia de los dos idiomas, mientras que el
gallego predominaba en el uso coloquial, el latín lo hacía en los usos administrativos,
literarios... A medida que avanzamos en el siglo el gallego va ganando terreno en
aquellos campos en los que predominaba el latín, al tiempo que logra un cierto grado de
elaboración, se va intelectualizando para adaptarse a sus nuevos usos, a su puesta por
escrito. Los encargados de fijar los nuevos usos lingüísticos serán los escribanos, por lo
general, personas alfabetizadas e instruidas en el empleo del latín, por lo que
probablemente utilizaron esta lengua como punto de referencia a la hora de escribir en
gallego.188 En este sentido, se observa el uso de abreviaturas que provienen del latín y
que no se ajustan a la forma que adoptan cuando son desarrolladas por extenso, es el
caso del sustantivo moeda que por lo general aparece abreviada y
desarrollada siempre como , estos casos se repiten en otras palabras, como es el
caso de que en las escasas ocasiones en que aparece desarrollado por extenso
aparece o en las abreviaturas de los apellidos, que en ocasiones también emplean
formas latinizadas, así como el empleo del signo tironiano o directamente de la
conjunción et.

A partir de mediados del siglo XIII los notarios comienzan a emplear la lengua de sus
clientes, el gallego, a la hora de redactar los documentos y a comienzos del siglo XIV ya
lo utilizan de forma habitual. Prueba de ello es que tan sólo se utiliza el latín en nueve

188
ALONSO PEQUENO, M. y VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (2001): 118. Estas autoras señalan que esta
adaptación no fue sencilla, sobre todo si tenemos en cuenta que el gallego presenta muchos sonidos que
no tienen una correspondencia en latín, por lo que los escribanos se vieron obligados a emplear letras
latinas con valores fonéticos distintos a los empleados en latín y a la consiguiente creación de nuevos
signos gráficos.

74
foros, comprendidos entre los años 1302 y 1317189; en nueve ventas, realizadas entre los
años 1303-1311190; en cinco arriendos, redactados entre los años 1310-1316191 y en una
cesión de bienes, realizada en el año 1328192.

En el siglo XIV el predominio del gallego es ya incuestionable, el latín sólo se sigue


empleando en una parte de la documentación eclesiástica producida por el cabildo
(nombramientos, cambios de propiedades con la iglesia de Santiago, testamentos de
miembros de la iglesia auriense...) y en la documentación emanada de la cancillería
pontificia. Mientras, el castellano ha quedado relegado a los documentos emitidos por la
cancillería regia y por sus oficiales.

Mención aparte, en cuanto a la lengua empleada, merece una carta de poder otorgada en
Braga el 24 de agosto de 1367, que está redactada en portugués aunque presenta muchas
semejanzas con el gallego; las principales diferencias estriban en las m al final de
palabra, en algunas formas verbales y en palabras que incluyen los grupos lh y nh193.

Llama la atención el que en función de la lengua empleada los notarios utilicen


repertorios gráficos distintos, así observamos que cuando los notarios emplean el
gallego utilizan un sistema gráfico propio que se diferencia claramente del que emplean
cuando redactan o trasladan textos en lengua latina o en castellano194.

Por otra parte la proximidad lingüística entre dos lenguas romances, como son el
castellano y el gallego, provocará en ocasiones interferencias lingüísticas, así por
ejemplo encontramos empleos de palabras en castellano en textos en gallego y
viceversa195. Lo mismo ocurre en el caso portugués, en ocasiones en textos gallegos se
emplea el grupo consonántico nh196, adoptado en Portugal en la segunda mitad del siglo
XIII, como grafema indicador de nasalización. Por último, señalar que estas
interferencias lingüísticas también están presentes en textos latinos, así en algunos casos
aparecen palabras totalmente romanceadas con n en posición final y en otras ocasiones
desaparece la n intervocálica con la correspondiente nasalización de la vocal precedente.

189
C.D. nº 735, 749, 810, 812, 826, 836, 854, 862 y 866.
190
C.D. nº 748, 754, 755, 759, 762, 764, 765, 766 y 806.
191
C.D. nº 789, 809, 817, 824 y 849.
192
C.D. nº 946.
193
C.D. nº 1231.
194
Véase tipos escrituarios.
195
Por ejemplo, C.D. 1205.
196
C.D. nº 852 (minha); 931 (Martinho); 1120 (Pedrynha); 1012 (tenho); 1151 (Espanha, Espanhas);
1158 (Tacanho); 1213 (tenha); 1312 (caminho, vinhas); 1413 (ontreponho).

75
ESTUDIO DIPLOMÁTICO

1. PROCEDENCIA Y TIPOLOGÍA DE LA DOCUMENTACIÓN

El objeto del presente capítulo es realizar una aproximación a los productores y a los
distintos tipos diplomáticos presentes en esta colección, para lo cual hemos tomado
como punto de partida los distintos manuales de diplomática citados en la bibliografía.
También hemos consultado los artículos sobre la organización de las escribanías
capitulares de Francisco Marsilla y Mercedes Vázquez Bertomeu que resultaron de gran
utilidad para conocer el funcionamiento de este tipo de cancillerías y los tipos
documentales que generan197.

Entre la documentación del archivo catedralicio distinguimos distintos productores de la


documentación en función de que se trate de documentos emanados del propio cabildo o
recibidos por éste en el marco de las relaciones que establece con otras instituciones de
su marco cronológico. En este sentido podemos distinguir hasta cuatro tipos de
productores: el propio escritorio catedralicio, la cancillería regia, la cancillería episcopal
y documentos emanados de la voluntad de particulares que acuden a los distintos
notarios de su entorno para dejar constancia por escrito de los contratos y acuerdos que
han firmado entre ellos.

1.1. CANCILLERÍA CAPITULAR

En este apartado trataremos de acercarnos al cabildo como institución productora de


documentos que ha contribuido a la creación de la memoria escrita ourensana del siglo
XIV. El cabildo es un centro de carácter público y privado donde se desarrollan las
funciones de gobierno, administración y burocracia de la sede. No obstante, no debemos
olvidar que el obispo y el cabildo no sólo desempeñan funciones de carácter religioso
sino que también tienen atribuciones de carácter señorial que llevan aparejadas
funciones de gobierno, administración, justicia...198, y aunque en esta época ambas
instituciones –obispo y cabildo- comienzan a diferenciarse desde el punto de vista de la
expedición documental, lo cierto es que entre la documentación del cabildo
encontramos mucha que ha emanado del obispo y que está relacionada con el ejercicio
de ambas funciones –espiritual y temporal- lo cual tendrá su reflejo en la producción de
distintos tipos documentales, públicos y privados, de muy variado contenido. En
definitiva, nos encontramos con un amplio abanico documental cuya redacción y
tramitación recae sobre un determinado grupo de personas que desarrollan su trabajo en
la escribanía capitular.

Por los pocos datos con que contamos, y por homologación con lo que ocurre en otras
sedes, es de suponer que esta escribanía se ubicaría en el propio edificio de la catedral,
probablemente en el lugar en el que se reunía la asamblea capitular para adoptar sus

197
MARSILLA DE PASCUAL, F. R. (1995-1996) y VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (1997).
198
El obispo como delegado del rey goza de importantes prerrogativas: nombra regidores, jueces,
notarios, cobra rentas, dicta ordenanzas y disposiciones de gobierno.

76
acuerdos: costra noua de San Martinno199. Por otra parte, en el proceso documental
debían intervenir distintas escalas de profesionales, aunque por encima de todas ellas
estaría la asamblea capitular que es la que ha de dar su confirmación a los escritos y
controlar todo el proceso documental. Entre el personal de la escribanía podemos
distinguir diversos cargos que presentan distinto grado de especialización y jerarquía:
canciller, maestrescuela, tesorero, notarios y escribanos.

El canciller es el máximo responsable de la cancillería capitular, era la persona ante la


que pasaban las escrituras más importantes, el encargado de custodiar el sello de la
ciudad y de validar los documentos200. A lo largo del siglo XIV encontramos
desempeñando este cargo a tesoreros, notarios y canónigos201.

La segunda figura en importancia al frente de la cancillería es el maestrescuela,


encargado de escribir y responder las cartas del cabildo y el máximo responsable de la
escuela de gramática202. Las noticias documentales de los siglos XVI y XVII revelan
que el maestrescuela tenía a su cargo de forma simultánea la cancillería del cabildo, la
escuela de gramática y el scriptorium capitular. En definitiva, creemos que participaba
activamente en todo el ciclo de vida de los documentos: es el responsable de la
redacción de las cartas intituladas por el cabildo, recibe y guarda los documentos
procedentes del exterior, además de estar vinculado a la conservación de los mismos203.

El tesorero también juega un importante papel en el ciclo vital de los documentos, ya


que es el encargado de preservar los documentos más importantes que se custodian con

199
seendo dom Gil Uellasques, deam, et o cabidoo da igleia d´Ourense ena caustra noua da dita igleia per
canpaa tanguda ... (C.D. nº 1214).
200
El canónigo Nóboa, en el primer tomo de su repertorio, nos indica cuales eran sus funciones: el cavildo
solia nonbrar antiguamente chanciller para los autos capitulares y para las escrituras, era oficio
preheminente ante quien pasaban las escrituras de mas calidad que se otorgaban y si se advierte en los
privilegios reales concedidos por los señores reyes d´Espana a esta cathedral ... estan todos firmados por
chancelleres clerigos y en una sentencia que dio el señor rey don Alonso, era de 1297, que esta en el
quaderno 3º de privilegios, folio 25, a muchas querellas que dio el consejo (sic) de Orense contra el
obispo y cavildo fue esta una que tenia un chanceller ante quien pasaban las escrituras de mas
inportancia y que tenia el sello de la ciudad y para signar las cartas y escrituras avian de venir a que las
sellase y el rey declaro poderle tener y que la ciudad hiziese sello pequeno para sellar las cartas y el
cavildo les hazia título... Pasando a continuación a mencionar a distintas personas que han ostentado el
cargo.
201
De los seis cancilleres documentados en el siglo XIV cinco de ellos eran canónigos, de los cuales uno,
Bartolomé Pérez, también ejerció el cargo de tesorero y otros dos, Esteban Pérez y García Díaz, eran
notarios; el sexto, Alfonso Pérez, es un notario que también ocupó el cargo de chantre.
202
El canónigo Nóboa, también nos indica cuales eran sus funciones: Al oficio o dignidad del
maestrescuela toca escrivir las cartas del cavildo y responder a ellas, ha de tener quenta con el estudio
de gramatica y si el maestro se muriere o se ausentare el maestrescuela estaba obligado a traer otro
maestro o cachiller que ansi se nonbraba a contento del cavildo... Durante el siglo XIV están
documentados once maestrescuelas, algunos de los cuales los vemos también desempeñando otros cargos
en el cabildo: tesoreros, chantres, deanes, arcedianos...
203
En este sentido son numerosas las llamadas de atención que se le hacen al maestrescuela, a finales del
siglo XVI y principios del XVII, por no cumplir con este cometido, hasta el punto de que en 1607 se le
amenaza con que de persistir en su actitud se pagará a otra persona, con cargo a su salario, para que
escriba las cartas. Poco tiempo después el cabildo acuerda establecer un sueldo de 3000 maravedís para la
persona que supla al maestrescuela en la obligación de escribir las cartas y, en 1608, se designa a quien
debe escribir las cartas, especificando que su sueldo correrá por cuenta del maestrescuela. En los años
siguientes se suceden las llamadas de atención, hasta el punto de que se nombran a distintos capitulares
para que reconozcan las cartas que se escriben por el cabildo.

77
el tesoro catedralicio: privilegios reales, pontificios, donaciones...204; y son varios los
tesoreros que también han ostentado el cargo de canciller y maestrescuela durante el s.
XIV205.

Aunque, sin duda, los verdaderos protagonistas de la redacción de los contratos son los
notarios públicos jurados de la iglesia de Ourense, que son los encargados de elaborar
las escrituras otorgadas por el cabildo, es decir, de elaborar la minuta, anotarlas y
registrarlas, elevándolas a escritura pública cuando así se lo requieran, para lo cual
tendrían bajo sus órdenes a otros notarios o escribanos, con categoría de amanuenses,
que se encargarían de la redacción del mundum u original206, algunos de éstos últimos
están presentes como testigos en alguna de estas escrituras: e Johan Fernandes,
escripuan de min, o dito notario207. El cabildo disponía de uno o varios notarios a su
servicio, cuya función consistía en redactar y validar la documentación de la comunidad
aunque, en ocasiones, también recurría al servicio de notarios públicos de la zona,
mientras que los asuntos internos serían encargados a un clérigo de confianza. En todo
caso, todo este trabajo se lleva a cabo bajo la vigilancia del canciller y del
maestrescuela.

En el período comprendido entre 1301 y 1400 el escritorio catedralicio es el responsable


de la mayor parte de los documentos que se contienen en esta colección. La mayoría de
ellos fueron redactados por cancilleres, vicecancilleres y notarios que dependen del
obispo y de la iglesia auriense. No obstante, junto a ellos también actúan notarios
públicos del rey en Ribadavia, Limia, Pobra de Chantada, Monterrei, entre otros; así
como de la iglesia de Santiago de Compostela; y apostólicos vinculados a Roma o al
Papa.

Centrándonos ya en los tipos documentales, Mansilla establece una diferenciación entre


documentos de primer y segundo grado. Sostiene que el documento capitular
propiamente dicho es aquel que es emitido de forma pública en la escribanía capitular,
con la intervención directa de su titular -deán y cabildo- así como el emitido de forma
conjunta con el obispo. Mientras que el documento de segundo grado es el emitido de
forma pública o privada en la escribanía capitular, generalmente de tipo administrativo,
judicial o pastoral no despachados por el deán y cabildo, sino por sus colaboradores más
directos - arcedianos, procuradores, jueces, secretarios- aunque actuando en nombre de
dicha institución capitular208.

Pese a que el criterio utilizado por Marsilla podría servir para agrupar los tipos
documentales aurienses, hemos considerado más operativo dividirlos en cuatro grandes
grupos atendiendo a su contenido209: el primer grupo está constituido por aquellos

204
Así lo indica Juan Pérez de Nóboa cuando al hablar del archivo relata como las escrituras se
encontraban en lo alto de la Iglesia, en el Tesoro (ACO. Repertorio de Juan Pérez de Nóboa 1, f. 61 r).
205
De los dieciocho tesoreros documentados en el siglo XIV, uno de ellos Bartolomé Pérez ejerció como
canciller entre los años 1301 y 1316; y otros tres como maestrescuelas: Juan Rodríguez, entre 1317 y
1318, el maestro Macias, entre 1320 y 1324, y Juan Martínez, entre 1373-1376.
206
Si observamos las escrituras que forman parte de esta colección comprobaremos como en ocasiones se
distinguen dos manos, la del que redacta el documento y la del notario que valida la escritura.
207
C.D. nº 996.
208
MARSILLA DE PASCUAL, F. R. (1995-1996): 154-155.
209
Se ha optado por incluir en estos grupos los documentos de particulares que se custodiaban en el
archivo catedralicio, ya que muchos de los tipos documentales emanados del cabildo coinciden con los
contratos suscritos por personas particulares en el ejercicio de sus actividades.

78
documentos que están relacionados con la administración y gestión, que constituyen la
base del sistema documental de la escribanía capitular; el segundo grupo, está formado
por la documentación de carácter eclesiástico; el tercero, por documentos de carácter
procesal; y el cuarto, por aquellos documentos que están relacionados con el ejercicio
del señorío jurisdiccional sobre la ciudad.

1.1.1. ADMINISTRACIÓN Y GESTIÓN

Al igual que en los períodos anteriores210, la documentación más abundante continúa


siendo la relacionada con la adquisición y administración del patrimonio. Los foros, una
vez más, siguen siendo el tipo documental más abundante, doscientos cinco contratos, a
los que debemos sumar otros tipos documentales que están directamente relacionados
con la documentación foral: subforos211, ratificaciones212, cesiones de bienes213,
cambios en la renta214, entrega y recepción de bienes215, renuncias216, reclamaciones de
renta217, requerimientos para labrar bien las fincas218, alzamientos de voz219. Dentro de
este grupo también podemos englobar los arrendamientos, un tipo de contrato mucho
menos utilizado, de hecho tan sólo se conservan dieciocho casos referidos al arriendo de
rentas, viñas y casas ubicadas en la ciudad de Ourense o en sus alrededores220.

A los contratos forales le siguen los pasos por número los contratos de compra-venta,
ciento un ejemplares. Asociados con este tipo documental también aparecen cuatro
casos de ratificaciones de ventas221 y tres de recepción de bienes adquiridos222. En un
número inferior se conservan documentos relacionados con las últimas voluntades:
testamentos, codicilos y dotaciones de aniversarios y con otra documentación de
carácter económico: donaciones, cartas de pago, cartas de empeño y reconocimiento de
pago de deudas, cuentas, obligaciones.

1.1.1.1. CONTRATOS ENFITÉUTICOS

1.1.1.1.1. LOS FOROS

El análisis de los documentos de carácter foral lo vamos a centrar en el estudio del foro,
un contrato agrario de tipo enfitéutico de gran presencia en Galicia que suele adoptar la
siguiente forma diplomática:

El protocolo inicial suele encabezarse por una invocación verbal: In Dei nomine o Eno
nome de Deus, amen, a la que por lo general sigue la notificación: sabean quantos esta
carta viren o connuçuda cousa seia a todos; en ocasiones la notificación incluye la
210
Véase VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a) y (2010b).
211
C.D. nº 1271 y 1287.
212
C.D. nº 1110, 1167, 1178, 1283, 1437 y 1451
213
C.D. nº 946.
214
C.D. nº 1008.
215
C.D. nº 786, 933, 978, 979, 980, 981, 982, 1060 y 1083.
216
C.D. nº 1255, 1452 y 1481.
217
C.D. nº 898.
218
C.D. nº 1053, 1054, 1055, 1056, 1057 y 1058.
219
C.D. nº 1317.
220
C.D. nº 789, 798, 809, 817, 824, 849, 899, 965, 968, 970, 1022, 1040, 1112, 1113, 1195, 1274, 1368 y
1504.
221
C.D. nº 785, 843, 887 y 995.
222
C.D. nº 845, 927 y 1194.

79
mención de la presencia notarial: Sabean quantos esta carta viren que en presença de
min Affonso Rodriguez, publico notario da çidade d´Ourense...223; en otras también nos
informa sobre la naturaleza jurídica del documento: Sabean quantos esta carta de
aforamento viren224, y en una ocasión se hace mención a la validez del documento:
Sabean todos los que son et seran per aqueste escrito para senpre ualledeiro que225. En
los casos en los que no se incluye la invocación, la notificación es la que introduce el
acto escriturado, aunque en ocasiones es la fecha la que da inicio al documento: Anno
do nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e çinquo
annos, martes, viinte e çinquo dias do mes de janeiro226, seguida de la notificación y la
intitulación. En todo caso, a la notificación le sigue la intitulación, en donde nos vamos
a encontrar con distintas variantes en función de quien sea el otorgante del foro: cuando
el acto es otorgado por el propio cabildo se nos pueden presentar distintas alternativas,
la más completa en la que se menciona la asamblea, el lugar de reunión y la existencia
de una convocatoria de acuerdo con la costumbre y el derecho: don Pero Suares, dean
d´Ourense et o cabidoo desse lugar seendo juntados per canpaa taniuda ena costra
noua de San Martinno hu he de custume de nos juntarmos a faser cabidoo227, y una más
breve en donde tan sólo se menciona al deán por su nombre y al cabildo: eu Vaasco
Perez, dean d´Ourense, e ho cabidoo desse lugar228; cuando el deán no está presente se
indica que el cabildo cuenta con la autorización de su vicario: nos o cabidoo d´Ourense,
presente e outorgante, Bertolameu Peres, thesoureiro e vigario de dom Gonçaluo
Nunez, dayam dessa igleia229; también se da el caso en el que el cabildo afora bienes de
una renta determinada para lo cual debe contar con la autorización del tenedor de esa
renta: Gonçaluo Perez, coengo e uigario de dom Pero Suarez, dean d´Ourense e o
cabidoo desse lugar seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de san
Martinno hu he de custume de nos juntarnos a faser cabidoo con outorgamento de
Johan Gonçalues, coengo, teente a nosa renda de Moreiras, que he presente e
outorgante230; en otras ocasiones el cabildo autoriza a otro para actuar en su nombre,
haciendo constar que cuenta con su autorización: eu Johan Rodriguez, chantre
d´Ourense e teedor da capella que ordinou dom Pero Bochechas, coengo que foy
d´Ourense, com outorgamento do deam e do cabidoo dessa igleia e per seu mandado231.

El segundo tipo de variante se da cuando el que afora es el obispo directamente: nos,


don Johan, porla graça de Deus e da santa Igleia de Roma, bispo d´Ourense; aunque en
ocasiones delega en otras personas: eu Bertram Bertraez, liçençiado en lees, coengo da
igleia d´Ourense, procurador e vigario geeral do onrrado padre e sennor don Johan
polla graçia de Deus et da santa igleia de Roma bispo d´Ourense232. La tercera variante
se nos presenta cuando los aforantes son los clérigos de coro, en este caso podemos
encontrarnos con una intitulación en la que se menciona a todos los miembros que
integran la universidad de los clérigos de coro: nos Johan Anes e Fernan Rodrigues,
capelaes da capela de Santa Ouffemea e nos Roy Copelo e Vasco Çide e Roy Lourenço,
dobreyros et Roy do Pe e Afonso Peres e Johan da Agoada et Johan de Canbeo e Johan

223
C.D. nº 816.
224
C.D. nº 1466.
225
C.D. nº 1312.
226
C.D. nº 1433.
227
C.D. nº 1079.
228
C.D. nº 950.
229
C.D. nº 756.
230
C.D. nº 1086.
231
C.D. nº 942.
232
C.D. nº 1143.

80
de Sayoanne e Johan Fernandes et Fernan Yanes e Afonso Fernandes, capelan de
Santa Maria a Madre, clerigos do coro da igleia d´Ourense et eu Martin Anes, clerigo
procurador da vniuersidade dos clerigos do coro estando juntados a misa apregoada
segundo o auemos de custume233; y otras veces aforan por medio de procuradores: nos
Garçia Anes e Lourenço Fernandes, procuradores da vnyuersidade dos clerigos da
igleia d´Ourense, per consintimento e outorgamento dos ditos clerigos do dito coro da
dita igleia d´Ourense cuios procuradores somos234. Por último, otra variante aparece
cuando se aforan propiedades de una iglesia, en este caso serán sus rectores los
autorizados para obrar: eu, Domingo Yanes, clerigo rector da iglleia de San Lourenço
da Pena, per liçençia e abtoridade de don Vaasco Peres Coruacho, arçidiago de
Castela ena eglleia de Ourees, que esta presente, outorgante e me da sua autoridade
para esto235. El protocolo se cierra con la dirección en la que aparecen el titular o
titulares del foro, normalmente una pareja, aunque también nos encontramos con
aforamientos a clérigos, a hermanos, a hombres solteros, a mujeres viudas acompañadas
por uno de sus hijos, o incluso a varias parejas a la vez. La dirección se acompaña de la
indicación de la duración del contrato, expresado en voces y en ocasiones se indica
como debe ser el tracto sucesorio. Observamos la tendencia de que el otorgante y el
destinatario queden unidos en la redacción por el verbo dispositivo: damos et
outorgamos, aforamos para senpre a uos Martin de Montes, coengo d´Ourense, que
sodes presente236.

El cuerpo del documento se inicia con la disposición, cuyo verbo, como ya indicamos,
se encuentra situado, por razones gramaticales, entre la intitulación y la dirección. La
disposición, propiamente dicha, comienza tras la dirección con la fórmula: conven a
saber: que vos aforamos, o incluso directamente, sin mediar ninguna fórmula,
inmediatamente después de las voces: e asy vaan as ditas tres voses huna pos outra
suçessyue, huna cortinna que he da dita igleia de Santa Maria237. Sea cuál sea la
fórmula empleada a continuación de la misma se procede a nombrar el bien que se
afora, su situación geográfica y, en ocasiones, se proporciona una detallada relación de
sus límites e incluso introducen una breve expositio en la que se detallan cuestiones
relativas al estado del bien objeto del contrato: quién lo tenía aforado con anterioridad,
cómo lo han adquirido, renuncias de anteriores foreros o anulaciones de foros por
incumplimientos de condiciones, etc.: os quaes herdamentos e cousas sobreditas foron
de Migeell Eanes, dito o Uello, clerigo que foy do coro e capellan que fuy de Santa
Maria a Madre, os quaes herdamentos e cousas sobreditas el leixou a dom Pero Paes,
dean que foy d´Ourense e o dito dean mandoos aos ditos clerigos238. El siguiente paso
es la identificación de los derechos que lleva aparejados la propiedad o propiedades
aforadas, así como el establecimiento de las condiciones de explotación y del pago de
rentas, renta que se compone de dos partes diferenciadas: la primera en especie o en
dinero, por el usufructo de la tierra o del inmueble aforado, y la segunda parte en
especie, dinero o trabajo, por el vasallaje (entre esta última se incluyen: derechuras,
fumazgo, luctuosas, searas...). A la disposición le siguen las cláusulas de sanción entre
las que encontramos: cláusulas de obligación, pudiendo distinguir varios tipos, unas en
las que el forero se compromete a devolver el bien una vez que se haya muerto la última

233
C.D. nº 1370.
234
C.D. nº 1185.
235
C.D. nº 1433.
236
C.D. nº 1364.
237
C.D. nº 1316.
238
C.D. nº 1100.

81
voz y aquellas en las que las partes se comprometen a que en caso de suscitarse un
litigio entre ambas éste se resolverá por medio de dos hombres buenos: E he mays posto
que, se contenda requeçer ontre nos, o dito cabidoo, e uos, o dito Ares Fernandes,
chantre, e vosas voses e herdeiros, en algun tenpo sobre esto que uos asi aforamos
commo dito he, que se termine a dita contenda per dous homes boos de nos, o dito
cabidoo, tomados a praser das partes, toda a outra apelaçon remota239; en este mismo
documento encontramos cláusulas por las que el que afora se reserva la opción de
compra en el caso de que el forero quisiera vender lo que tiene aforado y, en caso de no
interesarle, le impone una cláusula prohibitiva por la que se lo impide vender a una
persona o institución privilegiada: E he posto que se uos, o dito chantre, ou uosos
herdeiros e voses quiserdes uender, deitar ou supinorar esto que uos asi aforamos
commo dito he que primeiramente frontedes com elo a nos, o dito cabidoo, e no lo
dedes porlo justo preço que uos outro por elo der, e non no querendo nos por ese preço
reçeber enton uendede, deitade ou supinorade a tal persona que seia semellauele de
uos, e non mayor; entre las cláusulas prohibitivas figura: non posades fazer manda nen
aniuersario a outra igleia nen moesteiro nen santuario algun sacado a noss, o dito
cabidoo. Las partes también se obligan y comprometen a cumplir lo pactado, mediante
cláusulas en las que ponen como garantía sus bienes; por último, los contratantes
establecen la sanción o pena contra los que no acaten o estorben el cumplimiento del
contrato y proceden a corroborar su decisión reafirmando la validez del trato y su
escrituración: Posto foy e outorgado que qual quer de nos, as partes, que contra esto
passar e o non conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar
quiser por nome de pena e de interesse dusentos morabedis da boa moeda; e a dita
pena pagada ou non esta carta e aforamento sobredito fique firme e valla para
senpre240. Y, en ocasiones, por ejemplo cuando el que afora es el rector de una iglesia,
al final de estas cláusulas se incluye la autorización por la que se autoriza al párroco a
realizar el foro por ser beneficioso para su iglesia: E nos, don Vaasco Peres Coruacho,
arçidiano de Castela ena iglleia de Ourees, damos e outorgamos nossa liçençia e
abtoridade a este dito aforamento por quanto vos, o dito Domingo Yanes, fesestes
juramento enas maaos de nos, o dito arçidiano, que esto que he prol da dita vosa
iglleia, e mandamos que valla porlo dito tenpo e voses por que he feito e entrepoemos a
elo noso decreto241, cerrándose así el cuerpo del documento.

El escatocolo se compone de la fecha y de los elementos de validación. La fecha, tópica


y crónica, aparecerá en esta parte del documento precedida de la palabra Feyta siempre
y cuando no haya sido mencionada en el protocolo inicial, en cuyo caso se recoge
únicamente la expresión: Feyta a carta en ... o anno e dia e mes sobreditos. Por lo que
respecta a la validación, ésta se inicia con la relación de testigos a la que sigue la
suscripción notarial, en la que el notario nos proporciona algunos datos personales:
nombre, título, la autoridad que le confirió el oficio o su condición de titular de un
despacho o de escusador; además de informarnos sobre las noticias relativas a la
tradición del escrito: si el documento ha sido elaborado a partir del registro de otro
notario o si se trata de un traslado acordado y autorizado por autoridad judicial. En el
caso de que el notario o sus oficiales hayan cometido algun error o enmienda en la
redacción del documento242 se introducirá una cláusula por la que enmendarán estos
errores con expresiones del tipo: non enpesca onde vay escripto...; vay escripto entre

239
C.D. nº 1393.
240
C.D. nº 1450.
241
C.D. nº 1433.
242
Del tipo: tachadura, corregir alguna palabra o interlinearla.

82
rengloes... non enpesca. Para finalizar el documento se cierra con el dibujo del signo
notarial.

1.1.1.1.2. OTROS CONTRATOS FORALES

Por lo que se refiere al resto de documentos relacionados con el contrato foral sólo
vamos a esbozar sus principales características.

El subforo presenta una estructura documental idéntica al foro, tan sólo presenta
diferencias en la parte dispositiva pero éstas están más relacionadas con el contenido
que con la forma, así entre las cláusulas de obligación vemos como el subforista obliga
los bienes del cabildo para garantizar el cumplimiento de lo pactado: e obrigo os bees
da mesa do cabidoo que a min son obliguados para uos anparar e defender a dereyto
con este dito aforamento243.

Las ratificaciones de foros tienen lugar cuando una de las partes está integrada por más
de una persona y alguna de ellas no ha podido estar presente en la firma del contrato
foral; la ratificación del contrato puede realizarse en el mismo día o unos días después,
en todo caso el notario lo escritura sobre el mismo soporte que el foro, a continuación
de éste, y se suele introducir con la fórmula: E despois desto, para a continuación
mencionar la fecha: ena era sobredita, quarta feira, dose dias do mes de abril244, y la
presencia del notario que da fe de la ratificación: en presença de min o dito Roi
Gonçalues, notario, e das testemoyas adeante escritas; a continuación el otorgante
manifiesta su consentimiento con el contrato foral otorgado por sus compañeros: diso
que outorgaua e consintia e outorgou e consintiu eno dito aforamento que o dito
cabidoo auia feito para senpre da dita leira d´erdade ao dito Afonso Peres e sua moller
e sua uoz sigundo e ena maneira que sobredita he245, y el documento se cierra con la
relación de testigos.

Los cambios de renta forales consisten en una rebaja de la renta. La forma diplomática
comienza con la notificación, la intitulación y la dirección; le sigue la disposición por la
que se establece la rebaja y las cláusulas de obligación por parte del forero y de
presentación de nuevos fiadores que son aceptados por el cabildo; las cláusulas de
sanción son semejantes a las que aparecen en un foro, sólo podemos destacar la
presencia de una cláusula de renuncia por parte de la mujer del forero: a dita Marinna
Eanes, renunçio aa lee de Valeyano que diz que nihuna moller non possa fyar; el
documento se cierra con el escatocolo que sigue las mismas pautas que en un foro.

Las entregas y recepciones de bienes presentan la siguiente estructura diplomática:


suelen comenzar por la fecha, tópica y crónica, sólo en un caso se inicia por una
notificación situándose la fecha en el escatocolo. No obstante, en ambos casos el
siguiente paso es la intitulación ante un notario y la indicación de la capacitación del
titular para actuar en nombre de la institución. El cuerpo del documento se inicia con
una exposición en la cual se indican los motivos que justifican la recepción del bien
para a continuación tomar posesión del bien aforado y finalizar con la petición al notario
de que dé fe de lo ocurrido: Et desto en [commo] passou o dito Johan Affonso pidio a
min, Johan Eanes, notario sobredito, que lle desse ende huun publico stromento con

243
C.D. n 1271.
244
C.D. nº 1283.
245
C.D. nº 1451.

83
meu nome e con meu signal246. El documento se cierra con la relación de testigos
presentes y con la certificación del notario y su signo.

Las renuncias de foro presentan la siguiente forma diplomática: el protocolo comienza


por la fecha, seguida de una notificación en la que se incluye la mención de la presencia
notarial, de la intitulación y la dirección. El cuerpo del documento se inicia con una
exposición en la que el forero deja constancia de los motivos por los que deja la
propiedad, para acto seguido dimitirla: que demetia as ditas casas con seus sotoos et
sobrados eno dito cabidoo247. A continuación se insertan las distintas cláusulas de
renuncia de derechos por parte del forero y de aceptación por parte del forista que libera
al forero y a sus bienes de toda carga en el futuro. El documento se cierra con el
escatocolo en la que se incluye la relación de testigos y la validación notarial.

En lo que respecta a las reclamaciones de renta, el único ejemplar que conservamos se


inicia con la fecha, sigue con una notificación que incluye la mención de la presencia
notarial y testigos, para a continuación incluir la intitulación y la dirección entre las que
media el verbo dispositivo disso e frontoua. El cuerpo del documento se inicia con una
exposición en la que se detallan los motivos de la reclamación para seguir con la
disposición y finalizar con la respuesta del forero y con la petición al notario de que dé
fe de lo ocurrido. El escatocolo cierra el documento con la mención a la fecha que se ha
escrito al inicio del documento: que foy feyto en Ourense na era e dia sobredita, la
relación de testigos y la validación notarial.

Los requerimientos para labrar bien las fincas presentan una estructura muy similar
a la reclamación; se diferencian en el protocolo inicial, ya que estos comienzan por una
notificación que incluye la mención de la presencia notarial y en ocasiones también nos
informa sobre la naturaleza jurídica del documento: Sabean quantos esta carta de fronta
vyren. El resto del documento sigue punto por punto lo visto para la carta de
reclamación, con la única salvedad de la fecha completa, tópica y crónica, que aparece
recogida en el escatocolo.

Por último, de los alzamientos de voz sólo conservamos un ejemplar cuyo protocolo
inicial está formado por la fecha cronológica, la notificación, la intitulación y la
dirección. Al igual que en otros tipos documentales el verbo dispositivo se sitúa entre la
intitulación y la dirección: nomeo e alço por uos a uos. El dispositivo se inicia con la
mención del bien objeto de la escritura, con la indicación de su situación geográfica, de
quién es el forista y de los derechos que son inherentes a la propiedad: do casal de
Gaton con todos seus erdamentos e dereitos e proes e pertenças que eu teno a foro do
arçibispo e espital e chanteiro de Santiago, que he en feligresia de San Saluador de
Paaços d´Arenteiro e en seus terminos. A la disposición le sigue la cláusula de sanción
por la que se establece una pena para aquellos que incumplan el contrato y procede a
corroborar su decisión reafirmando la validez del acuerdo: e outorgo se contra esto
pasar que peyte a uos por pena tresentos morabedis de dineiros brancos e al rey outros
tantos peyte e a carta fique firme e valla no seu tenpo e estea en sua reuor. El
escatocolo se compone únicamente de la relación de testigos y la validación notarial.

246
C.D. nº 1083.
247
C.D. nº 1481.

84
1.1.1.1.3. ARRENDAMIENTOS

Un tipo documental muy relacionado con los contratos forales son los arrendamientos.
Su estructura es prácticamente igual, la principal diferencia estriba más en el contenido
que en la forma, en el empleo de verbos distintos: arrendamos y en el pago de un
alquiler en lugar de una renta: e dedes ende cada anno d´alugeiro. También es
destacable la presencia de cláusulas de renuncia: e outrossy renunçio a foro, ferias,
tralado desta carta e a praso para auer conssello e auogado e a huso e a custume e aa
demanda en escripto e a todo dereito ecclesiastico e çeuil e a todas outras rasoes e
exçepçoes e deffenssoes que por min pederia (sic)auer e allegar contra esta presente
carta que me non vallan em juyso nen fora de juyso248.

1.1.1.2. CONTRATOS DE COMPRA-VENTA

Comenzaremos este bloque con el análisis de los contratos de compra-venta que suelen
presentar una estructura diplomática que se asemeja mucho a la del foro. Así al
protocolo inicial podríamos aplicarle todo lo que vimos en el contrato foral, se suele
iniciar con una invocación del tipo: Eno nome de Deus, amen, a la que por lo general
sigue la notificación: sabean quantos esta carta viren o connuçuda cousa seia a todos.
Al igual que en el contrato foral en los casos en los que no se incluye la invocación, la
notificación es la que introduce el acto escriturado, aunque en ocasiones es la fecha la
que inicia el documento, seguida de la notificación y la intitulación que también puede
adoptar distintas variantes; en este sentido los más destacables son los casos en los que
los vendedores son personas particulares: si estos gozan de plena capacidad jurídica se
enuncia su nombre y por lo general su profesión y vecindad; en el caso de tratarse de
una mujer siempre se deja constancia de su estado civil y, en el caso de estar casada, de
que, aun cuando los bienes son de su propiedad en exclusiva, cuenta con el
consentimiento del marido, aunque también en el caso contrario, cuando el marido actúa
en nombre de su mujer, debe dejar constancia de que cuenta con la licencia de su
esposa249; si el vendedor es un menor se acompañará de la mención de su tutor o
curador; y si el actor es un procurador de una tercera persona, se alude a su condición.
El protocolo se cierra con la dirección.

El cuerpo del documento se inicia con la disposición que suele venir introducida por el
verbo vendemos que, como en los foros, suele situarse entre la intitulación y la
dirección. A continuación aparece la propiedad o bien vendido, indicando su
localización geográfica, sus linderos y en ocasiones, la procedencia de la propiedad:
compra, herencia, trueque... así como los derechos que lleva asociados: vendemosuos o
dicto casar assy commo o nos conpramos, a monte e a fonte, que uos façan desse casar
os foros e dereytos que a nos auian de fazer ben e conpridamente250, para continuar con
las cláusulas en las que se establece el precio y se da cuenta de su pago con frases del
tipo: ca outorgo et conosco que reçebi de uos bem e conpridamente todo o preço que a
min e aa uos por elo aprouuo, comuen a saber: cento e viint morabedis de dineiros
brancos, contados a XVI par de dineiros brancos por tres morabedis, de que me logo

248
C.D. nº 965.
249
En ocasiones vemos como a continuación del documento figura otro en el que se contiene la
confirmación del negocio por parte de la parte ausente (C.D. nº 1110 o 1437) o incluso el caso contrario,
en el que la esposa se ve obligada a desautorizar a su marido por haber actuado sin su consentimiento
(C.D. nº 1082 y 1088).
250
C.D. nº 945.

85
outorgo entrega et bem pagada251. En el caso de que el objeto de la venta fuera un foro
se deja constancia de que el nuevo titular debe cumplir con las condiciones y rentas a las
que estaba obligado el vendedor: e se a herdade que he de foro do moesteiro de
Sant’Esteuo, he para senpre que a aiades uos para senpre, e se he en voses que a
aiades nas uoses en que o he, e façades enos foros e dereytos que se per y deuen a
faser252. La parte final del cuerpo del documento introduce expresiones de transmisión
del derecho de propiedad y de confirmación del trato: e todo jur e possisom e
propiadade e uoz e dereito que en el aio tolloo de min e ponoo en uos e en uossa uoz e
metouos en possisom del corporalmente per esta carta253, así como cláusulas
renunciativas por las que las partes renuncian a ciertos beneficios que les concede la ley,
con la finalidad de facilitar la ejecución del contrato. Este tipo de cláusulas presentan
una gran variedad, así van desde las muy generales: e outrossy renunçio a toda
excepçon e allegaçon e quantos dereitos por min poderia auer e allegar que me non
vallan254, a otras más especificas como aquella que afecta a las mujeres y menores de
edad: renunçio as leyes de Veliano e Justiliano, o aquella otra en la que se establece que
deben existir testigos de la transacción económica: renunçio espresamente aa ley e
dereyto que diz que as testimuyas deuen ueer fazer a paga do auer en dineiro ou en
cousa que os ualla255, o las que renuncian a la ley non numerata pecunia lo cual implica
la renuncia a emprender acciones legales bajo el pretexto de no haber recibido el pago, o
las que se aplican a determinados beneficios legales como la ley do engano e do erro
por la que el autor renuncia a demandar una cantidad mayor por el bien vendido si se
hubiera producido una tasación errónea, dando la diferencia como donación: e <se> os
ditos herdamentos e coussas que uos eu vendo mays ualen ca esta contia renunçio que
me non possa chamar a engano ninhuun per min nen outro en meu nome256. El cuerpo
de documento se cierra con las cláusulas penales, en las que las partes establecen penas
espirituales y pecunarias para aquellos que incumplan el contrato: e quen quer que
contra a carta veer aia a yra de Deus e a myna maldiçon, e quanto demandar peyteo a
uos et a uossa uos dobrado, e a uos del rey peyte C morabedis da boa moeda de pena257
y con la cláusula de corroboración: e esta carta fique firme para senpre.

El escatocolo, al igual que vimos con otros tipos documentales, se compone de la fecha,
tópica y crónica, siempre y cuando no se haya iniciado el documento con ella, en cuyo
caso se emplea la siguiente fórmula: Feyta a carta en ... o anno e dia e mes sobreditos,
seguida de la relación de testigos y de la suscripción y signo notarial.

Los otros dos tipos documentales relacionados con los contratos de compra-venta: las
ratificaciones de ventas y recepción de bienes adquiridos, siguen el mismo esquema
que los vistos para las escrituras forales.

1.1.1.3. ULTIMAS VOLUNTADES

Entre la documentación referida a últimas voluntades destacamos la presencia de dos


tipos documentales: testamentos y codicilos.

251
C.D. nº 1080.
252
C.D. nº 958.
253
C.D. nº 897.
254
C.D. nº 1212.
255
C.D. nº 958.
256
C.D. nº 1182.
257
C.D. nº 958.

86
1.1.1.3.1. TESTAMENTOS Y CLÁUSULAS TESTAMENTARIAS

Comenzaremos por el tipo documental del que se conservan mayor número de


ejemplares -treinta y cinco- los testamentos y cláusulas testamentarias, caracterizados
por su fuerte carga de devoción religiosa.

El protocolo se inicia con una invocación explícita en latín -In nomine Domini nostri
Ihesu Christi, amen- y en gallego -Eno nome de Deus, amen o Eno nome de Deus padre
e do fillo et do espirito santo que som tres pesoas en hun Deus verdadeyro e da sua
madre, virgen santa Maria, amen- seguida en unos casos de una notificación: Sabean
quantos este testamento viren, o directamente por la intitulación en la que se nos
proporciona el nombre del testador acompañado de noticias relativas a su categoría
social, relaciones de parentesco y residencia.

El cuerpo del documento comienza con un preámbulo en el que se deja constancia de


que la persona que testa, aun estando enfermo, goza de plenas facultades mentales:
jazendo doente et fraco pero con todo meu siso et con toda mia memoria et con todo
meu entendemento258, para a continuación poner de manifiesto la fragilidad humana y su
deseo de evitar enfrentamientos entre sus herederos: e temendo Deus padre et a morte
que he cousa natural per que todos los vyuos deste mundo avemos de pasar e temendo
outrossy que depoys de minna morte poderia recleçer contenda entre algunas pessoas
sobre meus bees ou sobre parte delles259. Tras el preámbulo se introduce la disposición
en la que se ordena la redacción del testamento y se relacionan las distintas mandas
testamentarias: Por ende faço minna manda e testamento para senpre valedeyro en
aquesta maneira que aqui dira260. La primera manda siempre se refiere a la
encomendación del alma: Primeiramente dou e mando a minna alma ao meu sennor
Ihesu Christo que a conprou e remiiu por lo seu santo sangre preçiosso e peçelle e
rogolle por merçee moy omildosamente que me queira perdoar os meus pecados que eu
ata aqui ey feitos et ditos contra a sua voentade. E outrossi rogo e peço por merçee aa
Virgen sennora Santa Maria sua madre e a todos os santos e santas da gloria do
paraysso que lle queiran rogar por min que me aia remiimento a esta minna alma261. A
continuación suele aparecer el lugar escogido para su enterramiento, en algunos casos se
indican las prendas con las que ha de ser enterrado, así como los bienes que se han de
entregar a la institución en donde se entierra y el número de misas que se han de aplicar
para la salvación de su alma: E mando enterrar o meu corpo ena costra de Sam
Martinno da igleia et çidade d´Ourense eno meu moymento que y tenno. E mando que
me metan em vestidura huna saya et huun capeyrote et hunas calças de goarença. E
mando que conprem çera para onrra da minna sopultura, aquella que meu conpridor
bir que conpre. E mando que leuem comigo em offerta et por minna alma aa dita igleia
de Sam Martinno quando me leuarem a enterrar triinta morabedis de pan branco et
quatro açunbres de vinno. Item mando que me terçem tres uezes eno anno do dia que
me enterraren a huun anno primeyro segente, o primeiro terço do dia que me
enterraren ao terçer dia et ho outro aas seis somanas et o terçeyro ao ano conprido. E
mando que dem em cada terço por amor de Deus por minna alma çem morabedis em

258
C.D. nº 893.
259
C.D. nº 1239.
260
C.D. nº 1290.
261
C.D. nº 1480.

87
pam et em vinno e em carne ou em pescado por lo dia que for. Item mando que façan
rezar por minna alma dez et seys salteyros, os dez mentre eu jouuer fignado na casa et
os seis sobre minna sopultura des que me enterraren. Item mando que digan por minna
alma biinte missas de requien o dia que me enterraren. Item mando que tenna por
minna alma quatro triintanarios. Item mando que me façan deser huun salteyro cantado
aquella noyte que me eu fignar. Item mando que me façan teer huun anal de missas de
sacreffiçio por minna alma...262. En el resto de las mandas se suelen repartir sus bienes
entre diversas instituciones religiosas: monasterios, iglesias... y personas con las que al
difunto le unen relaciones afectivas u otro tipo de relaciones personales: parientes,
criados, amigos...:§ Iten mando a Vaasco Sabadelle, meu yrmaao, duas varas de viado
ou de valançinna para huna saya e que a mays de meus bees non se tenda. § Iten mando
a Esteueynna, minna moller, moradeyra en Melees, o meu çerame do viado que eu
trago e huna pel noua. § Iten mando a Roy de Montes, juys d´Ourense, con que eu viuo,
as viinte liuras que me auya de dar cada anno de foro para senpre das casas que estan
en Ourense, na rua Noua263, reservando la última manda a sus herederos y albaceas: E
faço meu heree e conpridor deste meu testamento dom Johan Rodrigues, chantres na
igleia d´Ourense en seis marquos de prata que cupra (sic) esto que eu mando pelo meu
e sen seu dano264. Tras la relación de mandas testamentarias se procede a introducir la
sanción entre las que encontramos cláusulas penales y espirituales: E quen quer da
minna parte ou da estraya que contra este meu testamento et minna postrumeira
voontade quiser pasar aja a yra de Deus et a minna maldiçon e peite por ende a meus
herees e conpridores por nome de pena e de interese quanto demandar dobrado e se lle
alguna cousa en este testamento ey mandado quero et outorgo que o perca e que o non
aja et que o ajan os ditos meus herees e conpridores265, así como la revocación de
testamentos y codicilos anteriores y el otorgamiento del presente testamento como el
único: E reuoco todos os outros testamentos e mandas e codiçilos que ata aqui ey feitos
e outorgados e mando que non vallan nen aian firmedue saluo este que agora faço e
outorgo per Gomez Peres de Penavegia, scripuan de noso sennor el rey et seu notario
publico ena sua corte e en todos los seus regnos et notario publico d´Ourense por lo
bispo e por la igleia dese lugar que dou e outorgo por meu testamento e por mina
postromeira voontade valedeiro para senpre266. El cuerpo del documento se cierra con
la cláusula de corroboración, por lo general muy breve: este meu testamento et minna
pustrimeira uoentade et todo o que em el he escripto et contiudo ualla et fique firme
para senpre267.

El escatocolo, al igual que otros muchos tipos documentales, se limita a la fecha tópica
y crónica, introducida por una expresión del tipo: Feito o testamento en, seguida de la
relación de testigos y de la suscripción notarial.

Antes de acabar este análisis queremos remarcar que muchos de estos testamentos se
acompañan de una relación de deudas y deudores en la que el testador deja constancia
de los nombres y las cantidades que le son debidas y que él debe en el momento de la
redacción del testamento, llegando en algunos casos a especificar la causa de la deuda: §
Estas som as deuedas que eu Pero Gonçaluez, arçidiago de Buual ena Iglleia

262
C.D. nº 1239.
263
C.D. nº 1326.
264
C.D. nº 893.
265
C.D. nº 1326.
266
C.D. nº 1480.
267
C.D. nº 1239.

88
d´Ourense, deuo: primeiramente a Martin Geestosa o que el diser per sua uerdade. Iten
a huun mercador de Santiago dusentos morabedis portugueses. Iten deuo aa moller de
Pero Caluo de Soueral quatroçentos morabedis portugueses. Iten a Fernan Nunes,
mercador, seseenta libras. § Estas som as deuedas que a min deuen: primeiramente o
abade d´Osseyra seteçentos morabedis portugueses. Iten me debe Johan Peres de
Nouoa mill morabedis portugueses sobre huna pouca d´escarlata. Item me deue Martin
Afonso, coengo que foy, çento morabedis de brancos sobre huun uaso de prata. Iten me
deue Andre de Gostei seisçentos morabedis portugueses268. Estas relaciones se suelen
colocar antes o después del testamento.

1.1.1.3.2. CODICILOS

Los codicilos269 se redactan cuando se quiere añadir o modificar alguna manda al


testamento. La estructura que presentan es la siguiente:

El protocolo inicial se inicia con una notificación en la que a veces se nos informa sobre
la naturaleza jurídica del documento: Sabean quantos esta carta deste codeçyldo vieren
commo270, aunque en ocasiones es la fecha crónica la que da inicio al documento
seguida de la notificación: Era de mill e tresentos e seteenta e çinque annos, viinte e
oyto dias de janeyro. Conuçuda cousa seia a todos que271. En uno u otro caso a la
notificación sigue la intitulación formada por el nombre del testador que al igual que el
testamento va acompañada de noticias relativas a su categoría social, relaciones de
parentesco y residencia.

El cuerpo del codicilo se inicia con un preámbulo en el que al igual que en el testamento
se pone de manifiesto que el testador goza de plenas facultades mentales y se indica que
ya ha redactado su testamento: jasendo doente de doença eno meu corpo, qual Deus
teuo por ben de me dar, e avendo ja feyto e outorgado meu testamento per Pero Gomes
e Vaasco Martines, notarios d´Orense, e querendo ya der (sic) e mandar algunas
cousas que son seruiço de Deus e soude de minna alma, non reuocando o dito meu
testamento, mays avendoo por firme e por estable e todas las cousas en el contyudas272,
para a continuación introducir la disposición en la cual ordena la nueva manda
testamentaria. El cuerpo se cierra, como es habitual, con las cláusulas de sanción y
corroboración.

El escatocolo responde a lo comentado para el testamento.

1.1.1.4. DOCUMENTOS DE CARÁCTER ECONÓMICO

Finalizamos este bloque comentando algunos de los principales tipos documentales


relacionados con documentación de carácter económico: donaciones, permutas, cartas
de pago y cartas de empeño.

268
C.D. nº 893.
269
C.D. nº 823, 1026, 1069 y 1428.
270
C.D. nº 1428.
271
C.D. nº 1026.
272
C.D. nº 1428.

89
1.1.1.4.1. DONACIONES

Las donaciones273 comienzan con una notificación para seguidamente pasar a la


intitulación en las que nos proporcionan distintos datos con los que se identifica al
donante: nombre, profesión, vecindad, filiación... y en la que además de incluir las
autorizaciones del cónyuge respectivo si lo hubiera, se afirma que la donación es fruto
de un acto meditado y libre: Fernan Martinet, morador en Ourense, yrmao de Johan
Villauerde que foy, de meu prazer e de mina propia uoontade274. El protocolo se
completa con la dirección y el beneficiario de la donación.

El cuerpo del documento puede iniciarse con una exposición en la cual se detallan las
razones que han movido a la donación: dou e outorgo en esmonla por mina alma e do
chantre, Bertolameu Peres, meu yrmao que foy, et por las almas de meu padre e de
mina madre et do padre et madre do dito Lourenço Ferrnandes et por las almas do
thesoureiro Garçia Martinet e de seu padre e de sua madre et de todos aqueles e
aquelas a que eu soo tiuda275, para dar paso a la disposición en la que se identifica el
bien donado y seguir con las cláusulas de sanción que se asemejan mucho a las que
vimos al comentar las compra-ventas, así nos encontramos con cláusulas de obligación
en las que el donante pone como garantía su persona y bienes o renuncia a aquellas
leyes que le pudieran permitir revocar el contrato: e para todo esto asy conprirmos e
aguardarmos obrigamosuos todos nossos bees gaanados e por gaanar e renunçiamos
que non possamos contra esto que dito he diser nen alegar o contrario per nos nen per
outro en juyso nen fora del, e se o disermos que nos non uala276; con cláusulas penales:
e quen quer que uos contra esto que sobredito e ueer que uos peite por nome de pena
çem morabedis da boa moeda e aa uos del rey outros tantos277 y cláusulas de
corroboración: esta carta et doaçon ualla et fique firme para senpre278.

El escatocolo también sigue las pautas que vimos en las cartas de venta: fecha, tópica y
crónica, relación de testigos y suscripción notarial.

1.1.1.4.2. PERMUTAS

En las permutas279 el protocolo inicial se inicia, en ocasiones, con una invocación


verbal: Eno nome de Deus. Amen, seguida de la notificación en la que se incluye la
naturaleza jurídica del documento: Sabbeam quantos esta carta de canbeo uiren, y de la
intitulación que a través de un verbo se une a la dirección: Loppo Rodrigues, escudeyro,
morador en terra d´Aguiar, dou en canbeo para senpre a uos, Costança Rodrigues,
mina yrmaa et moller de Domingo Affonso280.

El cuerpo del documento comienza con la disposición en la que se nos indica cuales son
los bienes que se intercambian, señalando su ubicación geográfica así como los

273
C.D. nº 794, 902, 1043, 1078, 1098, 1162, 1176, 1199, 1227, 1240, 1277 y 1322.
274
C.D. nº 1043.
275
C.D. nº 1199.
276
C.D. nº 1176.
277
C.D. nº 1043.
278
C.D. nº 1227.
279
C.D. nº 751, 1129, 1141, 1163 y 1349.
280
C.D. nº 1141.

90
derechos que tiene asociados la propiedad. A lo largo del dispositivo se incluyen las
cláusulas de obligación por las que ambas partes ponen sus bienes como garantía del
cumplimiento del acuerdo: e para uos e uossa uoz seerdes anparados para senpre a
dereito con a dita leyra de vina que uos dou en canbeo polo dito piteiro de vina obrigo
a uos todos meus bees gaanados e por gaanar. El texto se cierra con las cláusulas
penales y de corroboración: e he posta pena entre nos que qual das partes esta dita
canbia britar que peite aa outra parte que a agardar çen morabedis da boa moeda, e aa
voz del rey outros tantos; e esta carta fique firme e valla para senpre281.

El escatocolo responde a lo que vimos para la mayoría de los tipos documentales: fecha
completa, relación de testigos y suscripción notarial.

1.1.1.4.3. CARTAS DE PAGO

Las cartas de pago282 presentan la siguiente estructura diplomática: el protocolo


comienza con la notificación: Sabeam quantos esta carta viren o Conuçuda cousa seia
a todos, y continúa con la intitulación que incluye al titular de la deuda, identificado por
su nombre y categoría social o profesión, dando paso a la disposición en donde el
acreedor manifiesta que se da por pagado y libera al deudor y a sus fiadores de toda
carga: Johan Peres de Nouoa, caualleiro, outorgo e conosco que reçibi de uos, Pero
Çide, morador en Aguyar, mill morabedis de dineiros portugueses, contados XVI pares
de dineiros nouos por tres morabedis, os quaes mill morabedis so[n] os en que foy
contado o pan que me uos deuiades, de que me era fiador Lopo Rodrigues, escudeiro de
Aguiar; e outorgome por ben pagado dos ditos mill morabedis e per esta presente carta
douuos e todos uossos bees por liures e por quites da deueda sobredita que me uos a
min deuiades de que me o dito Lopo Rodrigues era fiador, e dou o dito Lopo Rodrigues
e todos seus bees por liures e por quites da dita fiadoria que me por uos fiou283. El
cuerpo del documento se completa con las cláusulas renunciativas: e renunçiou que
nunca per si nen per outre podesse diser nen alegar en juyso nen fora del que non era
pagado e entrego das ditas deuedas e d[i]neiros e que as non reçebera ia e que as non
auya en seu jur e en seu poder bem e compridamente. Outrossi, renunçiou a todalas
outras boas rasoes, exçepçoes, dereito e deffenssoes que por si contra esto poderian
auer e alegar en juyzo e fora del284, y las de corroboración en las que se pide al notario
que emita una copia por escrito: e porque esto seia çerto e non venna en dulta rogey a
Fernan Gonçalues, notario d´Ourense, que uos dese ende esta carta de pago sinada de
seu sinal285. El escatocolo, al igual que en muchos otros tipos documentales, está
formado por la fecha completa y los elementos de validación: relación de testigos y
suscripción.

1.1.1.4.4. CARTAS DE EMPEÑO

Las cartas de empeño -sólo conservamos un ejemplar286- presentan la siguiente forma


diplomática:

281
C.D. nº 1163.
282
C.D. nº 906, 994, 1011, 1189, 1217, 1221, 1225 y 1319.
283
C.D. nº 1011.
284
C.D. nº 994.
285
C.D. nº 1189.
286
C.D. nº 1198.

91
El protocolo se inicia con una notificación: Sabeam quantos esta carta viren, para a
continuación introducir la intitulación y la dirección, mediando entre ambos el verbo
dispositivo: eu, Roy Sabadelle, fillo de Roy Sabadelle, escudeiro d´Aguiar, deyto a
pennor a uos, Loppo Rodrigues de Sabadelle, meu tio, que sodes presente.

El cuerpo del documento se inicia con el dispositivo en el que se identifica el bien


empeñado, situándolo geográficamente y detallando las condiciones y la duración del
contrato: per tal condiçon que uos que aiades o dito foro e dereitura per tanto tenpo ata
que uos seiades entrego e pagado de çento e viinte morabedis de dineiros brancos desta
moeda que ora corre, de dez dineiros cada morabedi, de que me outorgo por ben
pagado en presença do notario e testemoyas adeante scritas. La sanción está formada
por cláusulas de renuncia: e renunçio aa exçepçon de nunumerata (sic) pecunia; de
obligación: e para uos seerdes anparado e defeso a dereito con o dito foro e dereitura
obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar, y penales: e he posto que qual quer
de nos que contra esto ueer peyte aa outra parte por pena o preço dobrado, e aa uoz
del rey outro tanto; e a pena pagada; además se acompaña de la cláusula de recepción
del beneficiario: e eu, o dito Loppo Rodrigues, asy reçebo de uos. El texto se cierra,
como es habitual, con la cláusula de corroboración: que esta carta fique firme e ualla
commo dito he.

En el escatocolo están presentes la fecha completa, la relación de testigos y la


suscripción notarial.

1.1.2. DOCUMENTACIÓN ECLESIÁSTICA

El escritorio capitular también expide diplomas relacionados con la vida religiosa de la


institución, como concesiones de beneficios eclesiásticos, préstamos de libros,
autorizaciones -como la concedida en 1363 por la que se permite a los clérigos del
obispado testar sus bienes patrimoniales-, cobro de pedidos papales -el solicitado en
1373 por el cardenal Guido de Bolonia-, la promesa realizada en 1311 por Álvaro
Rodríguez de Cerveira, por la que se compromete a defender y amparar a la iglesia de
San Martiño287.

1.1.2.1. CONCESIONES DE BENEFICIOS ECLESIÁSTICOS

Uno de los tipos documentales más destacados dentro de este grupo es el de las
concesiones de beneficios eclesiásticos288. El documento comienza con una
notificación seguida de una exposición en la que se señala que el beneficio de Santa
Marta de Moreiras ha quedado vacante por la renuncia de su párroco, la cual da paso a
la intitulación: ego vero Gonsaluus Marini, canonicus in dicta ecclesia Auriense ac
vicarius generalis terre Capituli dicte ecclesie Auriensis, inter Mineum et Arnogiam et
Aquilari et da Raueda in nomine dicti capituli, para a continuación introducir la parte
dispositiva en la que procede a la concesión del beneficio al clérigo Pedro Eanes,
señalando que previamente ha sido examinado y considerado idóneo; para acabar
cerrando el cuerpo del documento con una cláusula de corroboración: In cuius rey
testimonium has presentes litteras tibi fieri mandaui meo nomine roboratas et sigilli

287
C.D. nº 801.
288
C.D. nº 1363.

92
mey appendente munitas. Por último, en el escatocolo, aparece la fecha, tópica y
crónica, la relación de testigos y la firma autógrafa de Gonzalo Mariño.

1.1.2.2. PROVISIONES

En el tercer cuarto del siglo XIV se solicitó un subsidio a través del legado pontificio, el
cardenal Guido de Bolonia, que dio origen a diversos tipos documentales289 entre los
que se encontraba la provisión290 por la que García Díaz, receptor del pedido del
cardenal Guido de Bolonia, ordena hacer pública la excomunión de los priores, abades y
otros clérigos del obispado que no han pagado el pedido eclesiástico. Esta presenta la
siguiente estructura:

El protocolo se inicia directamente con la intitulación: De min, Garçia Diaz, coengo


d´Ourense et receptor do pedido dos froliis que foy lançado no bispado d´Ourense o
qual perteençe ao cardeal de Bollona, delleguado en Espanna a la que sigue la
dirección aos cappellaes de Santa Ouffemia e de Santa Maria a Madre e de Santa
Triindade da çibdade d´Ourense e a todos llos outros clerigos e cappellaes do bispado
d´Ourense et a qualquer de uos a quen esta carta for mostrada, y se cierra con un
saludo saude.

El cuerpo del documento comienza con una exposición: ben sabedes en commo en esta
igleia d´Ourense foy liuda carta de denunciaçon e scomoyom contra todos llos
exemptos deste bispado e contra alguuns abbades e clerigos e priores et abbadesas
deste dito bispado por que non paguaron nen paguam a min ao termio que nos
proçessos do dito sennor cardeal..., para inmediatamente continuar con el dispositivo
que se inicia con esta frase: por ende digo e mando a uos e a cada huun de uos, en la
que ordena la excomunión de los abades de Oseira, Montederramo, Xunqueira de
Espadanedo, Celanova, San Clodio, Santa Cristina de Ribas de Sil, las abadesas de
Lobás, Bóveda y todos los clérigos, párrocos y tenedores de iglesias que no satisfacen
las prestaciones requeridas; el texto se cierra con una cláusula de sanción: e nom
fa[gades ende] al so a dita pena.

El escatocolo se compone únicamente de la fecha completa: Dada en Ourense, XVIII


dias de oytubre, era de mill CCCC XI annos, y la firma del canónigo, que en este caso
no está presente ya que se trata de una copia inserta.

1.1.2.3. CARTAS DE MERCED

Entre este grupo de documentos también destaca la presencia de una carta de


merced291 por la que el obispo concede a los clérigos del obispado libertad para testar
sus bienes patrimoniales y, a los que tengan beneficio, poder disponer en sus mandas y
testamentos de la mitad de los bienes y frutos benefíciales hasta un año y un día después
de su muerte.

El documento comienza con la fecha cronológica seguida de una notificación, en la que


se incluye la mención de la presencia notarial, y de la intitulación, el obispo reunido en
sínodo: o onrrado padre e sennor dom frey Afomso, da ordem de Sam Françisco, por
289
C.D. nº 1276, 1278 y 1279.
290
C.D. nº 1278.
291
C.D. nº 1206.

93
lla graça de Deus e da Santa Iglleia de Roma bispo d´Ourense, ena dita iglleia
cathedral de Sam Martinno d´Ourense, çelebrando santo sinado con dom Gyl
Uaasques, deyan e as pesoas e coengos e raçoeiros da dita iglleia et con a outra
clelizia (sic) do seu bispado, seguido por la dirección a la que se une por el verbo
dispositivo: disso que fasia ben e merçee aa clelizia do dito seu bispado e
espeçialmente aos capellaes de Santa Oufemya e dobreiros e clerigos do coro da dita
sua iglleia.

A continuación se incluye la parte dispositiva en la que se incluye la merced que les


otorga. El cuerpo del documento se cierra con la cláusula de sanción y corroboración.

El escatocolo incluye la fecha tópica y la referencia a la fecha cronológica que se incluía


en el protocolo inicial: Esto foy em Ourense, ena dita iglleia cathedral, era, dia, mes
sobreditos, a la que siguen la relación de testigos y la suscripción notarial.

1.1.2.4. PRÉSTAMOS

Nos ha llamado la atención la presencia de tres escrituras de préstamo292 con las que
se procede al préstamo de tres libros de la biblioteca, por lo que vamos a proceder a un
rápido análisis de las mismas.

Las tres cartas comienzan por una notificación: Sabeam quantos esta carta virem,
seguida inmediatamente de la intitulación y de la dirección, mediando entre ambos el
verbo dispositivo: outorgo e conosco que reçeby enprestado.

Después de la dirección se introduce el dispositivo en el cual se citan los libros que ha


recibido en préstamo, la duración del mismo y las sanciones económicas que se
compromete a pagar en caso de no devolverlos en plazo o si éstos sufren algún daño. El
texto se cierra con una cláusula de obligación en la que el prestatario pone como
garantía su persona y bienes a la vez que nombra a sus fiadores: e para esto assy
conprir obligo a uos min e todos meus bees e demays dou a uos conmigo fiador,
Gonçaluo Peres da Triindade, coengo d´Ourense, esse fiador presente e outorgante e
obligante seus bees aa dita fiadoria, y con otra cláusula en la que se compromete a
devolver los libros antes del plazo estipulado en el caso de que así se lo solicitase el
obispo.

Para concluir, en el escatocolo se incluye la fecha completa: esto foy en Ourense, eno
cabidoo, sex dias de março, era de mill e CCCLXXX e hun anno, seguida de la relación
de testigos y la suscripción notarial.

1.1.2.5. PROMESAS

También es destacable la promesa de Álvaro Rodríguez de Cerveira293, por la que se


compromete a defender y amparar a la iglesia de San Martiño.

292
C.D. nº 1074, 1075 y 1076.
293
C.D. nº 801.

94
El documento se inicia con una notificación a la que sigue la intitulación en la que se
incluye el nombre del otorgante y su filiación: eu, Aluar Rodriguez de Çerueyra, fillo de
Roy Lourenço de Çerueyra [e] neto de don Pero Pelaez Marinno.

El cuerpo del documento comienza directamente con el dispositivo: outorgo e prometo


que anpare e defenda en quanto meu poder for a egleia de San Martinno d´Ourense e
cada hun da dicta egleia assy commo a anpararon e defenderon os de meu linage...; y se
cierra con un juramento sobre las santas escrituras y con la petición al notario de que dé
fe de lo ocurrido: E desto mando a Domingo Eanes Cougill, notario por el rey en
Ourense, que uos de ende vna carta con seu nome e con seu sinal.

El escatocolo, como es habitual, presenta la fecha completa, tópica y crónica, la relación


de testigos y la suscripción notarial.

1.1.3. DOCUMENTACIÓN PROCESAL

Entre la documentación procesal encontramos documentación emanada y recibida por


distintas instancias judiciales: la mayor parte procede de la audiencia episcopal auriense,
aunque también encontramos documentos emitidos por la audiencia episcopal
compostelana, a la que llegan las sentencias en grado de apelación, y por la justicia real,
representada por la cancillería regia y por los jueces reales que desempeñan su labor en
Ourense y en otros concejos del entorno, como Allariz y Ribadavia; asimismo,
contamos con un documento presentado en grado de apelación ante la curia romana294.

Este grupo hemos reunido los siguientes tipos documentales: sentencias, demandas,
alegaciones, apelaciones, protestas, nombramientos de procuradores, avinzas...

1.1.3.1. SENTENCIAS

Las sentencias que se conservan en el archivo catedralicio responden casi todas al


siguiente esquema diplomático: comienzan con una notificación en la que se hace
constar la naturaleza jurídica del documento ante el que nos encontramos, al tiempo que
incluye la mención de la presencia de un notario y testigos: Sabean quantos esta carta
de sentença viren que en presença de min, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade
d´Ourense porla igleia dese lugar, et das testemoyas adeante escriptas295, para a
continuación introducir la parte expositiva en la que nos da cuenta de quienes son las
partes que se enfrentan, del asunto por el cual mantienen el pleito y de las alegaciones
presentadas; para finalmente, en la disposición, introducir la decisión adoptada por el
juez así como la orden de cumplirla: seendo en lugar de julgar per sentenza, mandaron
que a dita vina que se venda e que pagen aa dita Tereyia Ares seus morabedis de que
lle Esteuoo Perez e sua moler, Maria Esteuees, son teudos segundo sobredito he. E o
dito Esteuoo Perez disso e mandou que assy se conprise poys elles en dereito achauan
que assy se deuia aconplir296, incluyendo, en algunos casos, la condena al pago de
costas procesales: e a pedimento do dito Johan Affonso condenou os dito thesoureiro e

294
C.D. nº 853. Apelación presentada ante la curia romana sobre la negativa del cabildo auriense a pagar
las procuraciones que correspondían al tiempo del arzobispo bracarense don Martín.
295
C.D. nº 1321.
296
C.D. nº 808.

95
Fernan Anes e Garçia Aluarez nas custas dereitas297. El documento se concluye con la
fecha completa, en la que se indica de nuevo el tipo documental ante el que nos
encontramos: Dada foy esta sentença en Ourense, des e seys dias de desenbro, era de
mill e quatroçentos e des e septe annos298, con la relación de testigos y la suscripción
notarial.

No obstante, debemos señalar que también nos encontramos con otras sentencias que
siguen básicamente esta estructura diplomática con la salvedad de que comienzan por la
fecha cronológica y en la notificación no se hace mención a su naturaleza jurídica,
aunque si lo hace cuando se emite el veredicto: e per nosa sentença deffenitiua299.

También nos encontramos con sentencias en grado de revista, que se diferencian de las
anteriores porque nos indican que las peticiones se realizan en grado de apelación300
hecho del que se deja constancia tanto en la exposición: pleito de apelaçon fuy ante min
presentado o qual pasou primeiramente ante dom Iohan Afomso de Castro, arçidiano
de Caldelas ena igleia d´Ourense, como en el dispositivo: acho que o dito pleito e
apelaçon.

1.1.3.2. DEMANDAS

La demanda301 que conservamos es una copia y se encuentra en muy mal estado de


conservación, por lo que no facilita su análisis, aun así lo que apreciamos es que se
comienza por la fecha crónica, seguida de la mención de la presencia notarial y,
probablemente, del juez ordinario de la jurisdicción en la que se originó el conflicto,
seguida de la exposición en la que se nos da cuenta de las partes enfrentadas y el motivo
de la disputa, y a continuación el juez fija una fecha para que la parte demandada pueda
presentar las pruebas que considere oportunas.

1.1.3.3. ALEGACIONES

Las alegaciones302 presentan, desde el punto de vista diplomático, una gran semejanza
con las demandas, así comienzan por la fecha crónica, a la que en este caso sigue una
notificación: Conuçuda cousa seia a todos, para a continuación designar la asamblea
compuesta por el notario, el juez y las partes litigantes: pareçeron en juizo ante Johan
Gonçaluez, thesoureiro et vigario geeral do onrrado padre et sennor don Johan, pola
graça de Deus et da Santa Igleia de Roma bispo d´Ourense, Gonçaluo Peres do Mato,
vizinno dessa villa, da huna parte, e Fernan Anes, auogado, morador en esse lugar, en
nome do dito sennor obispo, da outra, a la que sigue la exposición y la testificación.

1.1.3.4. APELACIONES

Las apelaciones303, presentadas a instancia de parte, presentan la siguiente forma


diplomática: el protocolo comienza con una notificación en la que se menciona la

297
C.D. nº 1117.
298
C.D. nº 1313.
299
C.D. nº 1292.
300
C.D. nº 1483.
301
C.D. nº 1443.
302
C.D. nº 1151, 1153 y 1156.
303
C.D. nº 848 y 853.

96
presencia notarial y de testigos y se cierra con la intitulación en la que se indica el
nombre, la profesión y la residencia del peticionario: Sabeam quantos esta carta viren
que en presença de min, Domingo Eanes Cougill, notario jurado ena çidade d´Ourense
polo bispo e pola igleia da dita çidade, e das testemoyas que en fin desta carta som
escriptas, Ruy Peres, çapateyro dese lugar, morador ena rua dos Çapateyros304. El
cuerpo del documento se inicia con una exposición en la cual se exponen los motivos
que han llevado al interesado a presentar esta apelación: porque o remedio da
appellaçon he achado por aqueles que som a grauados contra dereyto, por ende eu,
Ruy Peres, çapateyro, sintindome agrauado per uos, onrrado padre e sennor dom
Gonçaluo, pola graçia de Deus bispo d´Ourense, que commo uos mandasedes..., para
continuar con la parte dispositiva: appello en este escripto de uos e de uoso
mandamento... En el escatocolo aparece la fecha tópica y crónica, la relación de testigos
y la suscripción notarial: E o dito Gonçaluo Martines protestou en nome do dito
cabidoo que o poyna por força.

1.1.3.5. PROTESTAS

Las protestas305 presentan una estructura diplomática muy simple, comienzan con una
notificación seguida en ocasiones de la fecha y la intitulación, mientras que en otras la
fecha se sitúa en el escatocolo pasando directamente de la notificación a la
intitulación306. El texto se inicia con una exposición en la que se relatan los hechos que
han motivado la protesta para seguir con la parte dispositiva: protestou en nome do dito
cabidoo que o poyna por força, y finalizar con la petición al notario de que dé fe de lo
ocurrido: E destas protestaçoes en commo passaron et da força que fazian ao dito
cabidoo o dito Gonçaluo Martinet pedio a min notario huun publico estormento e eu
deylle ende este307. El documento se cierra con la fecha completa o la referencia a su
mención en el protocolo inicial, la relación de testigos y la suscripción notarial.

1.1.3.6. CARTAS DE PODER

Las cartas de poder308 no presentan mucha complejidad desde el punto de vista


diplomático.

El protocolo inicial comienza por norma general con una notificación que en ocasiones
ya nos indica la naturaleza jurídica del documento al que nos enfrentamos: Sabeam
quantos esta carta de procuraçon viren, aunque también se nos presentan casos en los
que se inician con la fecha cronológica: Eno anno da nacençia de nostro Sennor Ihesu
Christo de mill e trezentos e oyteenta e quatro annos, dous dias de abril. Sabean todos
que309; tras la notificación se introduce la intitulación en la que figuran las personas que
nombran al procurador.

El cuerpo del documento se inicia con una exposición en la que se indican los motivos
por los que se ha otorgado la carta de poder, mientras que en el dispositivo se detallan
los poderes que se delegan en los procuradores, estos pueden ser muy específicos:

304
C.D. nº 848.
305
C.D. nº 929, 930, 931 y 955.
306
C.D. nº 955.
307
C.D. nº 931.
308
C.D. nº 753, 777, 778, 825, 876, 1038, 1139, 1145, 1231, 1348, 1472y 1501.
309
C.D. nº 1348.

97
dandolle todo meu liure et conprido poder que por min et en meu nome posa aforar e
arrendar herdades para vinnas hu quer que as eu aja en quaesquer frigisias e lugares
de terra d´Orzellon310, o por el contrario muy generales: et damos et outorgamos aos
ditos nossos procuradores et a cada huun deles liure et conprido et abastado poder de
enprazar, pedir, denunçiar, demandar, reçeber, recadar, responder, defender,
contradiser, razoar, alegar, recusar, frontar, querelar, acusar, protestar, pennorar,
conuiir, reconuiir libello ou libellos, ...311. El texto del documento se completa con la
sanción en la que se incluye la cláusula de obligación por la que los que otorgan la carta
de poder ponen sus bienes como garantía de que cumplirán lo acordado por sus
procuradores: e quanto perlos ditos suos procuradores sobresto que dicto he ou sobre
parte delo feyto fosse e procurado que eles o outorgauan e abian por firme e estable so
obligacion dos bees do dicto cabidoo, que disseron que para elo obigauan312; y termina
con la corroboración: e o que o sobredicto procurador fezer en estas cousas sobredictas
fique firme e estauiles. E que esto fosse çerto roguey a Johan Ferrnandez, notario, que
fesesse huna procuraçom313.

En el escatocolo figura la fecha completa, en la que en ocasiones se nos indica el tipo de


documento de que se trata: Feita a procuracom em Bragaa, viinte e quatro dias
d´agosto, era de mil quatroçentos e çinque annos314, la relación de testigos y la
suscripción notarial.

1.1.3.7. ACUERDOS O AVINZAS

Cerramos este grupo con un tipo documental que está muy presente entre la
documentación procesal son los acuerdos o avinzas315 con los que las partes trataban de
evitar o zanjar un litigio que se podía dilatar en el tiempo y suponer una fuerte carga
económica.

De las siete avinzas conservadas sólo una comienza con una invocación verbal, las
restantes comienzan con una notificación que introduce una exposición: Sabeam
quantos esta carta virem que sobre contenda que era entre316, en la cual se mencionan a
las partes implicadas y el asunto a tratar y es en la disposición donde se detallan los
acuerdos alcanzados entre las partes. El cuerpo del documento se puede completar con
cláusulas de obligación por las que las partes se comprometen a cumplir lo acordado: e
para esto assy conprir anbalas partes obligaronsse hun a outro sy e seus bees317; con
cláusulas de renuncia: e sobresto nos, os ditos Affonso Peres e [Martin] Martinet
renunçiamos huuns outros que nunca desto possamos diser o contrario per nos nen
[per] outre nen venamos contra ello en juyso nen fora del318; con cláusulas penales y de
corroboración: E a parte que contra esto quiser uiir en juyzo ou fora de juyzo peyte aa
outra parte de pena mill morabedis de boa moeda ante que seia oydo en juyzo nen fora
de iuyzo. E esta carta firme fique a todo tenpo e que esto seia çerto e non venna en
dulta, os ditos dean e cabidoo e Aras Paez mandaron a min sobredito notario que lles

310
C.D. nº 1501.
311
C.D. nº 1145.
312
C.D. nº 1348.
313
C.D. nº 777.
314
C.D. nº 1231.
315
C.D. nº 787, 816, 841, 851, 939, 1009 y 1387.
316
C.D. nº 939.
317
C.D. nº 787.
318
C.D. nº 841.

98
fezesse ende sennos cartas partidas per ABC e que desse en huna ao cabidoo e a outra a
Aras Paes319. El documento se cierra con el escatocolo donde encontraremos la fecha
completa, la relación de testigos y la suscripción notarial.

1.1.4. DOCUMENTACIÓN SEÑORIAL

También son importantes para este período los documentos que dejan entrever las
tensas relaciones entre la iglesia y el concejo auriense, en una época caracterizada por
sus continuos enfrentamientos por la jurisdicción de la ciudad. Entre los más
destacables figuran el memorial de agravios presentado por el concejo auriense en 1346
que se acompaña de la respuesta dada por el obispo al mismo; la prestación del
homenaje por parte del concejo al obispo como señor de la ciudad, en 1382; la firma de
la concordia y la posterior ratificación de la misma, en 1384; y la presentación de una
serie de capitulaciones por parte del concejo y la aceptación de las mismas por el
obispo, en diciembre de 1384320.

1.1.4.1. MEMORIALES

Comenzaremos comentando el memorial de agravios321 en el que el concejo enumera


las actuaciones que considera que atentan contra sus derechos concejiles.

El escrito comienza por la fecha cronológica para a continuación introducir una


notificación en la que se hace mención a la presencia de un notario y testigos, a la que
sigue la intitulación, que en este caso esta formada por el nombre de los procuradores
del concejo auriense.

El cuerpo del documento se inicia con una exposición en la que los representantes del
concejo presentan un escrito en el que enumeran de forma detallada todos los agravios
que reciben por parte del obispo y de sus oficiales: Sennor estos son os agraueamentos
que o conçello reçebe de uos e dos uosos de que uos peden sennor por merçee que os
desagraueedes. Primeiramente... El documento se cierra con la petición del obispo de
que se dé traslado al memorial y emplazando su respuesta hasta dentro de dos días.

El escatocolo se compone de la data tópica y una alusión a la fecha cronológica que


figura al comienzo del documento: esto foy en Ourense eno Eyrado das cassas do dito
senor obispo, eno dia e era sobreditos, y se completa con la relación de testigos.

Dos días más tarde el obispo da respuesta a este memorial322 en la que uno a uno va
contestando a todos los agravios que se contenían en el escrito presentado por los
procuradores del concejo, en el cuerpo del documento se reproduce la queja para a
continuación darle respuesta. El documento se cierra con la mención a la fecha
contenida al comienzo del documento, la relación de testigos y la suscripción notarial.

319
C.D. nº 816.
320
Los enfrentamientos entre el cabildo y el concejo auriense están también plasmados en la
documentación que se custodia en el AHPOu. SÁNCHEZ FERRO, P. (dir.) y LOSADA MELÉNDEZ (aut.)
(2008).
321
C.D. nº 1091.
322
C.D. nº 1092.

99
1.1.4.2. PRESTACIÓN DE HOMENAJE

Sin duda uno de los documentos más interesantes de este grupo es aquel por el que el
concejo presta homenaje y jura como señor de la ciudad de Ourense al obispo don
Juan323.

La relevancia del documento se pone de manifiesto al comienzo del mismo, ya que tras
la fecha crónica se mencionan a los notarios que refrendarán el documento, dos
apostólicos, uno real y dos notarios públicos de Ourense: en presençia de nos, Alfonso
Perez, chantre de Orens, e Roy Gonçales de Tapia, notarios por la uctoridat (sic)
apostolical, e Ferrant Rodriguez de Ouiedo, notario publico por nuestro senor el rey en
su corte e en todos los sus regnos, e Martin Gonçales e Gonçaluo Perez, notarios
publicos de Orense por la eglesia e por el obispo desta çibdat, e de los testigos adelante
scriptos, para a continuación mencionar a las partes, reunidas en el palacio episcopal,
que intervienen en el acto documental: el obispo, el cabildo y el concejo auriense: don
Pasqual, por la graçia de Dios e de la Sancta Eglesia de Roma obispo de Orens, en la
dicha çibdat de Orens, en el su palaçio, llamado el Corral, en el palaçio trauieso del
que esta junto con la eglesia de Sancta Maria Madre, e el dean e el Cabillo de la dicha
eglesia de Orens, seyendo y presentes ante el Martin Yanes de Gordon e Esteuan
Lorenço e Iohan Arias e Roy Lorenço e Alfonso Gonçalues Maldegollado e Gonçaluo
Perez de Noalla e Iohan Perez, mercador e Roy de Montes, regidores que han de veer
fazienda del conçejo de Orens por el dicho obispo; e Gonçalo Yanes de las Tiendas e
Anton Fernandez [de] los Blancos e Gonçaluo Perez Seixaluo e Gonçaluo Vasquez e
Garçi Paez e Garçi Perez de la Fontaina e Alfonso Caruon e Gomez Mosquero e
Gomez Perez, notario, e Miguell Perez, carniçeiro e otros muchos vezinos e moradores
en la dicha çibdat, llamados a conçeio por pregon del pregonero.

El cuerpo del documento comienza con una exposición en la que se hace un recorrido
por la historia del señorío episcopal de la ciudad, mientras que el dispositivo se inicia
cuando el obispo les solicita que lo tomen como señor y le presten homenaje: por ende
que pidia a los dichos omes buenos que lo reçebiessen por su senor e lo obedesçiesen
en el senorio e juridisçion de la dicha çibdat a el e a la dicha su egleia de Orens..., para
a continuación recibir el homenaje del concejo a través de sus representantes: et luego
todos e cada uno de los dichos omes buenos, por si e en nombre del dicho conçeio,
dixieron que les plazia de reçibir e reçibiam al dicho senor obispo por su senor natural
e queriam e prometian guardar en todo seruiçio del dicho senor rey e del infante, su
fijo. Et otrosy de seer al dicho senor obispo e a la dicha su eglesia leales vassallos,
seruientes e obedientes, e de guardar, en todo e per todo, seruiçio e prod e onrra del
dicho senor obispo e de la dicha su eglesia de Orens. Et para lo conplir e aguardar
todo asi fizieron pleito e omenage en la mano de Diego Goterrez de Fermosa, escudero
de Pero Ruyz Sarmiento, que estaua present, vna dos e tres uezes segund fuero de
Castiella. El cuerpo del documento concluye con el juramento de ambas partes de
cumplir lo acordado y con la petición al notario de que expida un documento público: e
desto en commo paso el dicho senor obispo, por si, e los dichos omes buenos, por la
dicha cibdat, pediero a nos, los dichos notarios, hun publico instromento o mas,
quantos le conplisen, para guarda de su derecho e de la dicha egleia.

323
C.D. nº 1331. Se trata de una copia simple.

100
El documento se cierra con la data tópica y la mención de la fecha cronológica que está
en el protocolo inicial y con la relación de testigos que en el documento original se
acompañaría de la suscripción notarial de los cinco notarios presentes.

1.1.4.3. CONCORDIA

Otro documento interesante es la concordia324 firmada entre el obispo auriense don


Pascual y la ciudad con la que intentaban poner fin a los enfrentamientos que mantenían
por distintas cuestiones, entre las que se encontraba la reedificación del Castelo Ramiro.

El documento comienza por la fecha crónica y la mención de la presencia notarial, un


notario real y dos notarios públicos nombrados por el obispo e iglesia auriense, para a
continuación introducir la intitulación y dar paso a una exposición, a la que sigue la
transcripción literal del escrito, en la que los representantes del concejo dejan constancia
de que han llegado a un acuerdo con el obispo que ha quedado plasmado en un escrito
en papel: auendo uisto e tractado con o dicto senor obispo, estando y presentes os
dictos regedores e Pero Paez e Garçia Perez e Garçia Fernandes, enos Paaços do
Curral do dicto senor obispo, que estan ena dicta çibdade, eno seu uergen dos dictos
Paaços, et auendo tractado sobre las cousas de juso scriptas, presentaron e fezeron leer
per nos, os dictos notarios, presente o dicto senor obispo e os dictos regidores e omes
boos, huna escriptura em maneira de capitulos escripta en papel, da qual o tenor he
este que se logo adeant segue. Et o dicto senor obispo respondendo a cada capitulo
escriuio de sua propia maao en fin de cada huun destes capitulos a resposta que a cada
huun delles daua ena maneira que se segue. El paso siguiente es la disposición por la
que ambas partes ratifican el acuerdo: diseron que outorgaua e outorgaron en todo e
por todo a dicta escriptura e capitulos e que consentiam en ella segundo que en ela era
scripto e contiudo, y el concejo accede a la construcción del castillo por parte del
obispo. El cuerpo del documento se completa con las cláusulas de corroboración, con
las que ambas partes se comprometen a solicitar la confirmación real: e pri (sic) que a
dicta escriptura e capitulos fossem mays firmes que tambem o dicto senor obispo
commo o dicto conçello que enuiarian logo seus procuradores con suas cartas ao dicto
senor rey para que llo outorgasse e confirmasse, segundo que se en el contiinna, y
realizan un juramento sobre los santos evangelios, tanto el concejo: os dictos juyzes
regedores e omees boos fezeron juramento aos sanctos euangeos que corporalmente
tanjeron con suas maaos e pelo dicto juramento prometeron e outorgarom de conprir e
aguardar ao dicto senor obispo en todo e por todo todos seus priuilegios e sentenças e
liberdades e os husos e custumes que el e a dicta sua egleia an e omengees que auiam
feytas a el e aos outros obispos seus anteçessores e delles obedeeçer a el e a seus
suçesores en todo e por todo commo a seus senores naturaes... como el obispo et logo o
dicto senor obispo, por si e por seus suçesores, fez juramento, poendo a maao enos seus
peytos sagrados, teendo os sanctos euangeos deante, de guardar ao dicto conçello seus
boos usos e custumes segundo o jurou outra uez quando reçebeu a omenagen do dicto
conçello; ambas partes también suscriben cláusulas de renuncia: outrosi renonçiaron a
huna apelaçon e escriptura que auiam feyta ao dicto senor obispo... o outrosi o dicto
senor obispo deu por nenhuun o en prazamento que este outro dia fez en este dicto mes
aos dictos juyzes regidores do dicto conçello en razon da custa do dicto castello; el
cuerpo del documento se cierra con un perdón mutuo y la solicitud a los notarios de que
eleven el acuerdo a escritura pública: et desto en commo pasou o dicto senor obispo,

324
C.D. nº 1353. Copia simple.

101
por si e porla dicta sua egleia, et os dictos juyzes, regedores e omees boos, por si e en
nome do dicto conçello, pidiron a nos dictos notarios senllos publicos instromentos ou
mays, os que lle conprisem, para guarda de seu dereito. El escatocolo está formado por
la relación de testigos que, en el documento original, se acompañaría de las
suscripciones notariales de los tres notarios que estaban presentes.

Trece días más tarde las partes ratifican la concordia325 con un documento cuyo
protocolo inicial está formado por la fecha, la mención de la presencia notarial, siete
notarios, lo que da idea de la importancia del documento, y la intitulación en la que se
indica que se encuentran reunidos en el palacio episcopal el obispo y el concejo
auriense, mencionándose todos y cada uno de sus miembros: seendo o dicto senor
obispo eno paaço grande da sala do seu cural da dicta çibdade, seendo y juntados per
pregon o conçello da dicta çibdade, segundo que o an de uso e de custume, conuen a
saber: Bernal Guitar de la Guerra e Anton Fernandes dos Brancos, juyzes ena dicta
çibdade ... El cuerpo del documento se inicia con una exposición en la que se narra
como el obispo presenta y hace leer la concordia firmada entre el obispo y el concejo y
como les pregunta a los representantes del concejo si están dispuestos a ratificarla. La
exposición da paso a la disposición en la que ambas partes ratifican la concordia:
diseron que lles pareçia que estaua //[fol. 8r.] ben a dicta auiinça e escriptura e que a
outorgauan e outorgaron logo na maneira que era feyta. Et o dicto sennor obispo diso
que poys que a elles prazia e outorgauan a dicta auiinça que el, por si e por seus
suçesores, que a outorgaua e outorgou logo ena maneyra que pasara e estaua escripta.
Para cerrar el texto ambas partes solicitan a los notarios que emitan sendos instrumentos
públicos. En el escatocolo se hace mención a la fecha que figura al comienzo del
documento: e esto foy en Ourens, eno dicto logar, eno dia e era e mes sobredictos, y se
completa con la relación de testigos; al tratarse de una copia se han omitido las
suscripciones de los distintos notarios que ratificaron el documento, que si estarían
presentes en el original.

1.1.4.4. PETICIONES

Finalmente, el 23 diciembre de 1384 el concejo, reunido en la caustra de Sancta Maria


la Madre, presenta al obispo una serie de peticiones relativas a los fueros de la ciudad y
a la reedificación del Castelo Ramiro, solicitándole su aprobación. El obispo responderá
una por una a todas ellas, aceptándolas pero reservándose para siempre la jurisdicción y
señorío sobre la ciudad de Ourense326.

El documento presenta una estructura diplomática muy similar a la de los documentos


anteriores, el protocolo inicial comienza con la fecha crónica y tópica, sigue con la
mención a la presencia notarial, en este caso un notario real y dos públicos nombrados
por el obispo y la iglesia de Ourense, y se cierra con la intitulación: estando el moy
onrrado padre e sennor don Pascoal, por la graçia de Dios e de la Sancta eglesia de
Roma obispo de Orens; e Bernal Guitar e Anton Ferrnandes, juezes de la dicha çibdat;
e Roy Lourenço e Martin Anes e Iohan Arias e Roy de Montes e Alfonso Gonçalues
Maldegollado, regidores; e Goncaluo Anes de las Tiendas e Gonçaluo Martinez de
Motalegre (sic) e Garçia Ferrnandes, mercadores; e outros omes boos, uezinos da dicta
çibdade, e Aluaro Gonçalues, procurador do conçello da dicta çibdade, juntados en

325
C.D. nº 1354. Copia simple.
326
C.D. nº 1359. Copia simple.

102
conçejo por pregon, segunt que lo han de huso e de costunbre en la caustra de Sancta
Maria la Madre.

El texto comienza con una exposición en la que el concejo presenta un escrito en el que
se contienen unas peticiones y la respuesta dada a las mismas por parte del obispo:
estonçe los dichos juezes, regidores e procurador e conçeio presentaron al dicho senor
obispo vnos capitulos en escripto e pedieronle por merçed que gelos otorgase, et el
thenor de los dichos capitulos e de la respuesta que el dicho senor obispo a ellos do es
esta que se sige: primeramiente...; una vez enumeradas las distintas peticiones el obispo
accede a su concesión: et estas merçedes otorgo deles tener e goardar e conplir pero
que dixo que saluo e reseruado fincase para el la su juridiçion e sennorio mero e mixto
imperio que el auia en la dicha çibdat de Orens en todas cosas para sienpre. El cuerpo
del documento se cierra con la petición de las partes a los notarios para que emitan
escritura pública de lo acordado: e desto en commo passo el dicho sennor obispo e los
dichos conçeio, omes buenos, juezes, regidores e procurador pediron a nos, los dichos
notarios, senllos publicos instrimentos o mas, los que les conplisen, para guarda de su
derecho.

El documento termina con la relación de testigos.

1.2. LA CANCILLERÍA REAL

Durante el siglo XIV la cancillería regia experimentará una serie de cambios derivados
del incremento de la complejidad de las tareas administrativas. Durante la primera mitad
del siglo, la cancillería todavía se nos presenta como un organismo con competencias
judiciales y de administración central, que se distribuían en oficinas de justicia, cámara
y general, existiendo una fuerte interrelación entre todas ellas. A partir 1338 se inicia
una transformación que culminará en 1371 con la separación de la función judicial, la
Chancillería se convertirá en el órgano supremo de administración de justicia, mientras
que la cancillería se ocupará exclusivamente de la expedición, validación y registro de
la documentación regia327. En definitiva, durante este siglo se inicia un nuevo período,
en el que vemos como la mayor complejidad de la administración da paso a cambios
que se podrán apreciar no sólo en el campo documental, con la aparición de nuevos
tipos documentales, como la provisión real, el albalá o la carta misiva, sino también en
el incremento del personal al servicio de la cancillería. Aun así, la base de la estructura
de este organismo continúa estando formada por el canciller, notarios y escribanos. El
canciller mayor es, después del rey, la máxima autoridad en materia de documentos, su
principal función es la custodia del sello, de sus matrices, debiendo controlar todas las
improntas que se sacaban del sello real, tanto de cera como de plomo; también es el
responsable de su estampación para lo cual deberá proceder al examen de los
documentos antes de proceder a su sellado y expedición; asimismo, también le compete
la toma de juramento a los notarios y escribanos de la Corona, así como la fijación de
los derechos a pagar por cada diploma y su anotación. Los notarios, son los altos
funcionarios de la cancillería y los responsables inmediatos de cada documento,
distinguimos hasta cinco notarios mayores: Castilla, León, Toledo, Andalucía y el de
privilegios, este último creado durante el reinado de Enrique II. Pero el personal sobre el
que verdaderamente se asienta el trabajo de la cancillería son los escribanos, encargados
de redactar las minutas, de revisar el documento, de controlar a los amanuenses...

327
GONZÁLEZ CRESPO, E. (1986).

103
Centrándonos ya en Ourense, en el archivo catedralicio se conservan un total de sesenta
y nueve diplomas; de ellos, dieciocho fueron redactados durante el reinado de Fernando
IV, entre los años 1301 y 1311, dieciséis en el de Alfonso XI de 1314 a 1345, cinco en la
época de Pedro I, entre 1351 y 1367, otros ocho en la de Enrique II de 1371 y 1377,
catorce en el reinado de Juan I de 1379 a 1386, y los ocho últimos entre 1393 y 1400, en
el reinado de Enrique III.

1.2.1. FERNANDO IV

Fernando IV dedica los primeros años de su reinado a confirmar privilegios otorgados a


la iglesia de Ourense por sus antecesores, aquellos en los que se define el dominio
señorial y las donaciones de importantes propiedades eclesiásticas y civiles, entre las
que se encuentran las confirmaciones referidas a las feligresías de San Vicente de Duio,
Santa María de Fisterra y Santa Mariña de Maroñas328. En los años 1302 y 1307, ordena
a sus oficiales que respeten el perdón concedido a la iglesia auriense por la irrupción en
el convento de San Francisco y por los actos violentos cometidos contra el concejo y
gentes de Ourense, ordenándoles que cesen los embargos contra la dicha iglesia;
asimismo, en 1305 ordena al obispo que no cobre el portazgo del vino a los moradores
de Ourense que pasen por el puente, por tierra del Castillo de Alba y por el Ribeiro do
Miño. En 1311, comunica al concejo el derecho del obispo para nombrar los jueces y
notarios de la ciudad. Y, por último, ese mismo año comunica a sus oficiales las penas
que se deben aplicar a aquellos que se mantengan en la situación de excomulgados.

Todos estos documentos se traducen, desde el punto de vista diplomático, en tipos


documentales heredados de los reyes que le precedieron: once privilegios rodados329,
cuatro cartas plomadas330 y tres cartas abiertas331.

1.2.1.1. PRIVILEGIOS REALES

Como ya indicamos al hablar de la letra minúscula diplomática, el privilegio rodado


constituye el tipo documental más solemne, solemnidad que le viene dada por su propia
forma diplomática, que lo hace inconfundible. En este caso prácticamente todos los
privilegios de Fernando IV conservados en el archivo catedralicio confirman otros
privilegios anteriores, tan sólo en uno de ellos concede nuevas mercedes a la iglesia
auriense332. Observamos, con respecto a otros períodos anteriores, un incremento de
elementos ornamentales presentes tanto en el monograma de Cristo como en la rueda,
en las letras mayúsculas, en el nombre del rey y de la reina, todos ellos dibujados y
policromados vistosamente, lo que contribuye a dotarlos de una mayor solemnidad.

328
Estas feligresías pertenecían a la familia Mariño, y es a ellos a quien el rey confirma la donación de
estos lugares. Estos privilegios se encuentran en el archivo capitular a raíz de que en 1380 Vasco Pérez
Mariño renunció a su derecho vitalicio sobre estos lugares en favor del cabildo, cumpliendo así con lo
dispuesto en el testamento de su tío, del mismo nombre, que había sido obispo de Ourense. Cuatro años
más tarde estas feligresías serán intercambiadas con el arzobispo de Santiago por bienes situados en el
Ribeiro y en la diócesis auriense.
329
C.D. nº 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790 y 802.
330
C.D. nº 731, 743, 803 y 807.
331
C.D. nº 744, 758 y 763.
332
C.D. nº 802.

104
Privilegio rodado de Fernando IV (1301). ACO. Privilexios 3, nº 44 (C.D. nº 724)

El documento se inicia con una invocación simbólica, representada por el monograma


de Cristo, en el extremo superior izquierdo, que aparece inscrito en un círculo que a su
vez está inmerso en un cuadrado decorativo, para a continuación, después de una letra
capital ornamentada, realizar la invocación verbal: En el nombre del Padre e del Fijo e
del Spiritu Sancto, que son tres perssonas e vn Dios, e de la bienauenturada uirgen
gloriosa sancta Maria, su madre, e a onrra e a seruicio de todos los sanctos de la corte
çelestial333. A continuación se escribe un preámbulo de carácter erudito en el que se
pone de manifiesto la importancia de la escritura como garante de derechos: porque que
es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelante, e que se
non oluide nin se pierda, que commo quier que canse e mingue el curso de la uida deste
mundo aquello es lo que finca en remembrança por el al mundo, e este bien es guyador
de la su alma ante Dios e por non caer en oluido lo mandaron los reys poner en
escripto en sus priuilegios porque los otros que regnasen despues dellos e touiessen el
su lugar fuessen tenudos de guardar aquello e de lo leuar adelante, conffirmandolo por
sus priuilegios334. El protocolo se cierra con la intitulación que aparece introducida por
una notificación: queremos que sepan por este nuestro priuilegio los que agora son e
seran d´aqui adelantre, enlazando con la palabra “commo” con la intitulación que está
formada por el nombre del rey, por su título, precedido de la expresión, “por la gracia de
Dios”, la relación de sus reinos e dominios y, en ocasiones, seguida de los nombres de
la reina y de su hijos: commo nos, don FERNANDO, por la graçia de Dios, rey de
Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen,
del Algarbe, e sennor de Molina, en vno con la reyna donna COSTANÇA, mi muger, e con
la infante donna LEONOR, nuestra fija primera e heredera335.

Privilegio rodado de Fernando IV (1310). ACO. Privilexios 3, nº 42 (C.D. nº 790)

El cuerpo del documento, presenta variantes en función de que se trate de un privilegio


de confirmación o de un privilegio dispositivo.

333
C.D. nº 724.
334
C.D. nº 725.
335
C.D. nº 790.

105
En el primer caso, el cuerpo del documento se inicia con la exposición, en la que se deja
constancia de que el privilegio que se confirma fue visto antes de proceder a su copia:
viemos un priuillegio de don Alffonso, rey de Leon e de Gallizia, fecho en esta guisa336,
a la que sigue la transcripción literal del privilegio que se confirma, lo único que se
obvia es la rota y la disposición en columnas de los confirmantes y testigos. A
continuación aparece la solicitud de confirmación de los beneficiarios: et agora don
Pero, obispo de Orens, veno a nos, a estas Cortes que fiziemos en Medina del Campo, e
pidionos merçed, por si e por su eglesia, que les conffirmassemos este priuilegio e gelo
mandassemos guardar337. El paso siguiente es la disposición que se inicia con una
fórmula de merced y beneplácito real para a continuación dejar constancia de la
confirmación: et nos, el sobredicho rey don FERRANDO, regnant en uno con la reyna
donna COSTANCA, mi muger, por fazer bien e merçed al obispo e a la eglesia de Orens
los sobredichos, otorgamosles e conffirmamosles este priuilegio338. El cuerpo del
documento se cierra con las cláusulas de sanción -de carácter espiritual y pecunario- y el
anuncio de la validación mediante el sello de plomo: ninguno non sea osado de yr nin
de passar contra este priuilegio para quebrantarlo nin pora minguarlo en ninguna cosa
ni en ninguna manera, ca qualquier que lo fiziesse aurie nuestra yra e pecharnos ya en
coto los mill maravedis que en el priuilegio se contienen e al obispo e al cabildo los
sobredichos o aqui su boz touiesse todo el danno doblado que por esta razon
recibiessen. Et porque esto sea firme e estable pora siempre mandamosles dar ende este
priuilegio seellado con nuestro seello de plomo339.

En el segundo caso, la exposición expresa los motivos por los que el monarca ha
decidido conceder una merced: sabiendo que los reyes onde nos uenimos sienpre
ondraron las eglesias de sus regnos e las dotaron de grandes donadios e las guardaron
en sus libertades e les dieron priuilleios e cartas e por esto fueron mantenidos e
ayudados de Dios sennaladamiente contra los enemigos de la fe, nos queriendo seguir
la carrera de los buenos reyes onde nos uenimos e porque sabemos e creemos que en la
guerra que tenemos en coracon de fazer contra los moros a seruiçio de Dios, otra cosa
non puede seer tan aprouechosa commo la ayuda de Dios, sin la qual ninguna
conquista non se puede acabar, tenemos por bien de fazer algunas merçedes a los
prelados e a las eglesias e a las ordenes e a los clerigos de nuestros regnos..., para a
continuación -en la disposición- describir de forma pormenorizada todas las mercedes
que les concede, introducidas por la fórmula: otrosi tenemos por bien. Finalmente, el
cuerpo del documento se cierra con la cláusula de corroboración: Et porque esto sea
firme e estable pora en todo tienpo mandamos dar estas cartas e nuestros priuilleios a
todos los prelados de nuestra tierra seellados con nuestro seello de plomo et este
especial a don Gonçalo, obispo de Orens, pora el e pora su eglesia e pora los sus
susçesores que uenian depues del340.

El escatocolo incluye tanto la data tópica como la crónica introducida con la fórmula
fecho el priuilegio y todos los elementos que darán validez al documento: la rota, las
distintas columnas de confirmantes y el sello de plomo. La validación constituye la
parte más solemne del documento a lo que contribuyen las largas listas de confirmantes
dispuestas con gran lujo caligráfico y que probablemente obedecían más a un artificio

336
C.D. nº 741.
337
C.D. nº 742.
338
C.D. nº 742.
339
C.D. nº 738.
340
C.D. nº 802.

106
cancilleresco que a la verdadera presencia de estos personajes en alguna de las fases del
documento. La distribución de los confirmantes se organiza en torno a la rota: arriba los
miembros de la familia real; a la izquierda, en dos columnas, los altos dignatarios del
reino de Castilla, en la primera columna los eclesiásticos y en la segunda los magnates
castellanos; a la derecha, en otras dos columnas, los del reino de León, en idéntica
distribución; debajo de la rota están los más altos oficiales de la cancillería. La
validación se cierra con el sello de plomo que pende de la plica en hilos de seda de
distintos colores.

El empleo de tintas de color azul y rojo, en el monograma de Cristo, en el signo rodado,


en las f de separación de las columnas de confirmantes341, en las letras capitales, así
como el recuadro que sirve de fondo a los nombres de los reyes contribuye a darle una
mayor vistosidad y solemnidad, haciéndolo inconfundible entre el resto de los tipos
documentales reales, reconocible a un solo golpe de vista.

Por último, sólo nos resta señalar que en la parte baja del documento, aparecen una serie
de firmas que se corresponden con distintos funcionarios de la cancillería que han
intervenido en la redacción del documento (el escribano, su firma es identificable ya que
es la que se acompaña de la palabra vista, el registrador...)

Privilegio rodado de Fernando IV (1301). ACO. Privilexios 3, nº 45 (C.D. nº 725)

1.2.1.2. CARTAS PLOMADAS

El otro tipo documental presente entre los documentos emanados de la cancillería de


Fernando IV es la carta plomada, se trata de un documento menos solemne que el
privilegio rodado, ya que carece de todos los elementos decorativos que lo dotaban de
solemnidad, pero al igual que aquellos también se emplean para servir de documento
confirmatorio de mandatos, privilegios y mercedes. Se conservan cuatro ejemplares, dos

341
Las columnas de confirmantes aparecen separadas en toda su extensión por la F de la abreviatura
confirma que se completa con el signo con al final de cada nombre.

107
de los cuales pertenecen al tipo de las notificativas342 y las otras dos al de las
intitulativas343.

Las primeras, como su propio nombre indica, comienzan directamente por la


notificación: Sepan quantos esta carta vieren, enlazando por medio de un commo con la
intitulación, que es prácticamente idéntica a la que veíamos en los privilegios rodados,
la única diferencia estriba en que no están presentes ni la reina ni los infantes, está
formada por un pronombre personal, el nombre del monarca, la frase por la gracia de
Dios y el enumeración de sus reinos y señoríos: commo nos don FERRANDO por la
graçia de Dios, rey de Castiella de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de
Cordoua, de Murçia, de Jahen e del Algarbe e sennor de Molina.344 Carece de dirección
explícita por lo que de la intitulación se pasa directamente al cuerpo del documento que
se inicia con la exposición: por muy grant uoluntad que auemos de fazer mucho biene e
mucha merçed e mucha onrra a don Pero, obispo de orens, e a su eglesia, tanbien a los
que agora y son commo a los que seran d´aqui adelante, para a continuación iniciar la
disposición mediante un verbo conjugado en primera persona: otorgamosles e
conffirmamosles todos los priuilegios e cartas... y se cierra con las cláusulas de sanción
y la fórmula que anuncia la validación mediante un sello de plomo pendiente: e porque
esto sea firme e estable mandamosles dar esta carta seellada con nuestro seello de
plomo. El escatocolo se inicia con la fecha, en la que se sustituye el sistema consuetudo
Bononiensis por el sistema directo y se termina con la validación que se presenta de
forma breve y sencilla y en uno de los casos acompañada del año del reinado: Yo Per
Alffonsso la fiz escriuir por mandado del rey en el ochauo anno que el rey sobredicho
regno. Por último el documento se cierra con las firmas de los funcionarios que han
intervenido en su redacción. En ambos casos estas cartas se emplearon para confirmar
mercedes y privilegios.

El segundo tipo, las cartas plomadas intitulativas, tan sólo se diferencia del primero en
el protocolo del documento, el cual se inicia con la intitulación similar a la del tipo
anterior para a continuación introducir una dirección explícita, van dirigidas a
funcionarios o personas con cargos públicos a los que transmite órdenes: a uos Alffonso
Gomez, o a qualquier otro merino que andar en Galliza345, y se cierra con el clásico
saludo bajomedieval: salut e graçia. El cuerpo del texto se inicia con el verbo Sepades
para a continuación seguir la misma estructura que la aplicada en las cartas notificativas.

1.2.1.3. CARTAS ABIERTAS

El último tipo documental utilizado por Fernando IV es la carta abierta, que tan sólo se
diferencia de la carta plomada por la utilización del sello de cera en lugar del de plomo:
Et desto les mande dar esta carta siellada con mio siello de çera colgado346,
distinguiéndose también dos tipos, aunque en nuestro caso las tres cartas que
conservamos se corresponden con las intitulativas.

342
C.D. nº 807 y 744.
343
C.D. nº 731 y 743.
344
C.D. nº 743.
345
C.D. nº 744.
346
C.D. nº 763.

108
1.2.2. ALFONSO XI

Alfonso XI, al igual que su antecesor, confirmó varios privilegios relativos a la exención
del pago de yantares, del pago de la moneda forera, fonsadera y otros servicios, así
como al dominio y coto de la ciudad. Durante su minoría de edad, en 1314, sus tutores
se comprometen con los arzobispos y obispos de su iglesia a guardar todos los
privilegios franquezas y libertades otorgadas por sus antecesores a cambio de que éstos
acepten el acuerdo por el que se convertían en tutores del monarca. En 1315, con el
consejo de sus tutores, Alfonso XI accede a las peticiones del clero relativas a la defensa
de la inmunidad eclesiástica, a la exención jurisdiccional y de los bienes de la iglesia
contra los abusos de los caballeros. En 1316, revoca la orden por la cual las propiedades
convertidas en abadengo durante los últimos veintiocho años debían volver a realengo.
En 1327, exime a los clérigos de coro de la iglesia de San Martín y a los capellanes de la
Trinidad del pago de los marcos de plata. En 1331, ordena a su alcalde y juez en
Ribadavia, Fernando Díaz, que juzgue el pleito que mantienen la iglesia y el concejo
auriense sobre el derecho del obispo a nombrar un nuevo juez en caso de fallecimiento
del titular. En 1334, ordena al merino mayor de Galicia y a sus oficiales que no
consientan los abusos cometidos por el obispo contra las gentes de la ciudad. En 1335,
ordena que no se permita a los patronos de las iglesias tomar más de un yantar al año.
En 1336, pone las llaves de la ciudad y el sello en manos de tres hombre buenos,
mientras se resuelve el pleito entre el obispo y el concejo sobre el señorío de la ciudad.
Y, por último, en 1345, ordena a sus oficiales que obedezcan su carta por la que declara
al cabildo auriense exento del pago de yantares.

Desde el punto de vista diplomático nos encontramos al igual que en el reinado anterior
con tipos documentales heredados: dos privilegios reales347, nueve cartas plomadas -de
las cuales cuatro son intitulativas348 y cinco notificativas349-, dos cartas abiertas -una
intitulativa y otra notificativa350- y tres mandatos351.

1.2.2.1. PRIVILEGIOS REALES

Los privilegios reales presentan las mismas características y estructura que los emitidos
por Fernando IV, y la solemnidad del documento sigue estando representada por el
monograma de Cristo, en las letras capitales, en el signo rodado, en las f de separación
de las columnas de confirmantes y en el recuadro que sirve de fondo a los nombres del
rey, la reyna y el infante.

347
C.D. nº 1002 y 1037.
348
C.D. nº 973, 989, 1014 y 1047. La primera y la última son copias.
349
C.D. nº 842, 850, 857, 1019 y 1020 las dos últimas son copias.
350
C.D. nº 934 y 1015. La primera, la intitulativa, es copia.
351
C.D. nº 1005, 1031 y 1085. Tan sólo la última es un original.

109
Privilegio rodado de Alfonso XI (1339). ACO. Privilexios 4, nº 18 (C.D. nº 1037)

1.2.2.2. CARTAS PLOMADAS Y ABIERTAS

Al igual que los privilegios las cartas plomadas y abiertas, mantienen la mismas
características y estructura que las vistas en el reinado de Fernando IV.

1.2.2.3. MANDATOS

El mandato es otro tipo documental heredado de tiempos anteriores pero que va a


terminar su recorrido en este reinado para dar paso a la provisión real, aunque su
desaparición se realizará de forma paulatina.

Este tipo documental se presenta como un instrumento funcional y rápido para


comunicar órdenes a toda clase de funcionarios. Al igual que los tipos anteriores
podemos establecer dos clases: intitulativos y notificativos, aunque en nuestro caso tan
sólo conservamos tres documentos pertenecientes a la segunda categoría.

Presenta una estructura muy similar a la carta abierta intitulativa, la principal diferencia
radica en que se expide en papel y cerrado, estampándole un sello de placa en el cierre
de la carta o en el dorso. El protocolo inicial se inicia con la intitulación completa,
seguida de la dirección, y la salutación. El cuerpo del documento comienza con la
notificación Sepades seguida de la exposición que, a diferencia de otros mandatos
anteriores, presenta una extensión considerable, en ella se explica la causa de la queja o
el conflicto que obliga a la expedición del mandato. El comienzo de la disposición es lo
que caracteriza y da nombre a este documento: Por que uos mandamos, para a
continuación pasar a detallar las órdenes del rey y concluir con alguna cláusula final
prohibitiva y penal: non fagades ende al so pena de la nuestra merçed e de cient
maravedis de la moneda nueua y la orden la carta leyda datgela352. El escatocolo se
inicia con la fecha escrita en estilo directo y en la era hispánica introducida con la
palabra dada y se cierra con la validación que contiene el nombre y la firma de quien
manda escribir la carta: Yo Alfonso Ferrnandes la fis escriuyr por mandado del rey, y
las firmas de los funcionarios que han intervenido en la redacción.

1.2.3. PEDRO I

De Pedro I «El Cruel» el archivo catedralicio custodia cinco documentos. En dos de


ellos confirma los privilegios de Alfonso XI: uno, declara exentos del pago de moneda

352
C.D. nº 1085.

110
fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que labren las tierras de la iglesia
compostelana y, el otro, exime del pago de yantares al cabildo auriense. Los tres
restantes son órdenes cursadas a sus oficiales, unas en 1361 y 1367 en las que les manda
que no tomen al cabildo auriense la parte de los pedidos que corresponde pagar al
obispo, abadías y clerecía, otra en 1367 en la que ordena a su recaudador en Galicia de
las rentas y derechos de algunos préstamos de canónigos que no embargue ningún bien
perteneciente a la iglesia auriense y proceda a su devolución en caso de haberlo hecho.

Diplomáticamente hablando nos encontramos ante dos cartas plomadas notificativas353


que responden a las mismas características estudiadas en los reinados de sus
predecesores y tres provisiones reales354 que han llegado hasta nosotros en forma de
copia.

1.2.3.1. PROVISIONES REALES

Nos encontramos por vez primera, ante un nuevo tipo documental, la provisión real,
que según la mayoría de autores tiene su origen en el reinado de Alfonso XI,
presentándolo como una evolución del mandato. Lo cierto es que se nos han planteado
grandes dudas con estos tres documentos ya que su similitud con los mandatos que
vimos con Alfonso XI es muy grande y el hecho de ser copias no facilita la labor de
identificación, lo que nos ha inclinado a decantarnos por este tipo documental son las
cláusulas de validación que utilizan.

Las tres provisiones conservadas en el archivo catedralicio comienza todas por la


intitulación, representada tal y como la veíamos en las cartas abiertas intitulativas de
períodos anteriores: Dom Pedro, por la graçia de Dios, rey de Castella, de Leon, de
Tolledo, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahem, del Algarbe, de Algasira et
sennor de Mollina, seguida de la dirección -introducida por un pronombre- y del saludo:
a uos dom Culema Aben Iex, mio recabdador de Galisia, salud et graçia355.

El cuerpo del documento se inicia con la notificación en imperativo Sepades para a


continuación desarrollar la parte expositiva y dispositiva, precedida esta última de la
frase: por que uos mando, y se termina con cláusulas conminatorias relativas al
cumplimiento de la carta y a la pena en la que incurrieran los infractores.

El escatocolo se compone de la fecha, encabezada por la palabra dada, seguida del


lugar, los días contados por el sistema directo y la era hispánica y de la validación, en
dos de los documentos vemos como son ordenadas por dos oidores de la audiencia real:
dom Fernand Sanches, cançeller del rey e oydor de la su audiençia la mando dar. Yo
Pero Ferrnandes, scripuam del rey la fis scripuir por su mandado y Dom Arnalt de
Françia, alcalle del rey et oydor de la su audiençia la mando dar. Yo, Rodrigo Alfomso,
escriuano del rey la fis scripuyr 356, mientras que la última es firmada por el propio rey:
Yo el rey357

353
C.D. nº 1137 y 1142.
354
C.D. nº 1196, 1230 y 1232.
355
C.D. nº 1232.
356
C.D. nº 1196 y 1230.
357
C.D. nº 1232.

111
1.2.4. ENRIQUE II

Este rey se caracteriza por iniciar una labor reformadora en la administración,


haciéndola más compleja, a partir de su reinado la cancillería quedará separada en dos
organismos diferentes: la propia cancillería que se encarga del trabajo administrativo y
diplomático y el Tribunal de Oidores, la Audiencia, que se ocupará de la administración
de justicia y se denominará Chancillería. Es en este momento cuando se procede a la
separación de la Cancillería Mayor , de carácter y competencia general, de la Cancillería
de la Poridad, de carácter reservado y personal del rey. Redacta toda una normativa que
regula el funcionamiento, tanto de la cancillería como de la Chancillería, relativas al
trabajo de los escribanos, los registros, el uso del sello de la poridad... Todo esto tendrá
su reflejo en la aparición de nuevas tipologías documentales que gozarán de una larga
vida. Aun así se continuarán utilizando algunos de los documentos existentes en épocas
anteriores, aunque incorporando a su formato y texto algunas modificaciones, así los
privilegios reales verán modificadas algunas de sus características, mientras que otros
documentos como la cartas abiertas y mandatos se extinguirán.

De Enrique II se conservan ocho documentos. Por medio de una carta de merced y un


privilegio rodado otorgados en 1371 confirma a la iglesia de Ourense privilegios que le
habían sido concedidos por la Corona en el pasado: en uno, confirma todos los fueros,
costumbres, privilegios, sentencias, etc. de sus antepasados y en el otro, los derechos de
la iglesia sobre la ciudad y su coto, además del privilegio de Fernando IV por el que se
restablecía al obispo don Gonzalo su derecho a nombrar jueces y notarios en la ciudad.
Los cinco documentos restantes están referidos al arzobispado de Santiago: en 1372,
emite cuatro diplomas dirigidos a sus oficiales ordenándoles que no exijan pedidos,
monedas, servicios, moyos a los hombres dependientes del arzobispado de Santiago y,
en 1377, ordena a los concejos de la ciudad de Segovia y de la villa de Olmedo que
paguen el voto de Santiago.

Desde el punto de vista diplomático nos encontramos ante los siguientes tipos
documentales: un privilegio rodado358, cinco reales provisiones359, una carta de
merced360 y un albalá361.

1.2.4.1. PRIVILEGIO RODADO

El privilegio rodado, en esencia, continua siendo igual que en los períodos anteriores,
los cambios los podríamos resumir en los siguientes: por lo que se refiere a su estructura
interna presenta cambios en el protocolo inicial, donde continúa manteniendo tanto la
invocación monogramática como la verbal, pero ha desaparecido el preámbulo pasando
directamente a la intitulación, mientras que en el cuerpo del documento se ha incluido la
cláusula de emplazamiento: mandamos al home que este nuestro priuillegio mostrar
que los enplase que parescan ante nos del dia que los enplazare a quinze dias, so la
dicha pena de los dichos seyçientos maravedis a cada vno, a dezir por qual razon non
cunplen nuestro mandado362, y, por último, en el escatocolo, vemos aparecer por

358
C.D. nº 1251.
359
C.D. nº 1257, 1258, 1261, 1300 y 1301.
360
C.D. nº 1250.
361
C.D. nº 1267.
362
C.D. nº 1251.

112
primera vez la figura del canciller mayor de los privilegios rodados: Don Pero
Ferrnandes, arçidiano de Alcaraz, notario mayor de los priuillegios rodados, lo mando
fazer por mandado del rey; en cuanto a su forma, la principal novedad es que la rota se
inscribe en un cuadrado cuyo interior está decorado con filigranas lo que, de estar el
documento bien conservado, lo convertirían en una auténtica obra de arte de la
miniatura.

Privilegio rodado de Enrique II (1371). ACO. Privilexios 4, nº 31 (C.D. nº 1251)

1.2.4.2. PROVISIONES REALES

De las cinco provisiones reales tan sólo una es original, las otras son copias insertas en
otros documentos. Tres de ellas emanaron directamente del rey, contando dos con su
firma, Nos el Rey 363, mientras que las dos restantes fueron emitidas por la Audiencia
Don Iohan, obispo de Siguença, chançeller mayor del rey, e Sancho Sanches e Velasco
Peres, oydores de la Audiençea del rey, la mandaron dar porque fue asi librado en el
audiençia364. Por lo demás su estructura sigue, en líneas generales, las características
que comentamos para el reinado de Pedro I.

1.2.4.3. CARTAS DE MERCED

En este reinado nos encontramos ante una nueva tipología documental: la carta de
merced, que no es otra cosa que una provisión real, por la que el monarca concedía, por
propia iniciativa o en respuesta a una solicitud, mercedes, beneficios o cualquier otro
trato de favor. En nuestro caso responde a una petición de la iglesia auriense para que le
confirme genéricamente todos sus privilegios y costumbres.

Lo que la hace fácilmente reconocible entre el resto de las provisiones reales es la


expresión: por faser bien e merced a uos, con la que el rey hace saber su voluntad de
favorecer al interesado. Por lo que se refiere a su estructura: el protocolo se inicia con
una notificación para seguidamente unirse mediante un como a la intitulación completa,
a la que sigue la frase mencionada de la voluntad real de favorecer al interesado y se
cierra con la dirección: a uos, don Iohan Garçia Manrrique, eleyto confirmado de la
eglesia de Orense, oydor de la nuestra abdiençia, e a uuestra eglesia. El cuerpo del
documento se inicia directamente con la disposición: otorgamosvos e confirmamosvos

363
C.D. nº 1257 y 1258.
364
C.D. nº 1300.

113
todos los fueros e buenos vsos e buenas costunbres... a la que siguen las cláusulas de
sanción, emplazamiento y corroboración. El escatocolo se inicia con la data tópica y
crónica, encabezada por la palabra dada, para a continuación ser validada con el
refrendo del secretario real: Yo, Diego Ferrnandes, la fis escriuir por mandado del rey,
las firmas de los funcionarios que han intervenido en su redacción y el sello de plomo.

1.2.4.4. ALBALÁS

El otro tipo documental de nueva creación es el albalá, se trata de un documento breve


cuyo contenido suele ser de carácter económico, en este caso es la exención del pago de
un tributo y el ejemplar ha llegado hasta nosotros en forma de copia.

Su composición es sencilla: comienza con la intitulación: Nos el rey, escrita al


comienzo de la primera línea del documento, sin destacarse del texto, a la que sigue la
notificación: fasiemos saber y la dirección, a uos, Johan Nunes, nuestro dispenssero. A
continuación figura una breve exposición que recoge los antecedentes del asunto que ha
originado el documento para continuar con la parte dispositiva: Por ende, vos
mandamos. El escatocolo se compone de la fecha introducida por la palabra Fecho y la
firma autógrafa del rey: Yo el rey.

1.2.5. JUAN I

Por su parte Juan I concede a la iglesia auriense catorce documentos. Los tres primeros
son confirmatorios de privilegios anteriores. En 1379, ordena a Vasco Gómez de Seixas
que desembargue las encomiendas de Temes y que proceda a devolver todo lo que haya
tomado a su legítimo propietario, el adelantado mayor de Galicia, Pedro Ruiz
Sarmiento. En 1381, ordena la ejecución de la sentencia dictada por su audiencia, por la
que declara exentos del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los
hombres que labrasen las propiedades de la iglesia de Santiago en los cotos y lugares de
Amarante, Vilar de Rei y Xubín. En 1382 se expiden dos documentos: uno ordenando al
concejo auriense que no perturbe al obispo la jurisdicción y el señorío de la ciudad; en
el otro comunica a las justicias de la ciudad de Ourense que el obispo tan sólo goza de la
potestad de ejercer la justicia y la jurisdicción y que a partir de ese momento
administrarán la justicia junto con el obispo. Durante 1383, revoca el diploma anterior y
ordena al concejo auriense que reconozca a la iglesia el señorío sobre la ciudad y le
guarde los juramentos y homenajes que le había prestado; ese mismo año ordena al
concejo de Allariz que reedifique el castillo que el obispo tenía en la villa, les prohíbe
imponer pechos ni pedidos a los labradores que viven en los casales del obispo, así
como proteger a los abades y clérigos que no cumplan con sus obligaciones, y les
ordena tratar al obispo y a sus hombres con respeto. Los tres siguientes diplomas
expedidos por la cancillería de Juan I, entre febrero de 1383 y noviembre de 1384, están
relacionados con la reedificación del castillo Ramiro, el cual había sido derribado por
oficiales reales, inducidos por el concejo auriense. Por último, en 1386 el monarca
concede al obispo de Ourense, don Pascual García, una serie de mercedes con el fin de
favorecer el poblamiento del Castelo Ramiro, entre las que se encuentran la exención
del pago de moneda a treinta vecinos y moradores, así como la celebración de una ferial
anual y otra mensual.

114
Diplomáticamente hablando nos encontramos ante cuatro cartas de merced365, un
albalá366, ocho provisiones reales -de las que seis emanan del rey367, una del notario
mayor del reino de León368 y otra de su audiencia369- y una carta misiva370.

Los tres primeros tipos responden a las características ya mencionadas en reinados


anteriores. Así, tanto el albalá como las provisiones reales no presentan cambios
significativos en su configuración, no ocurre lo mismo en lo referido a las cartas de
merced, que merecen comentario aparte.

1.2.5.1. CARTAS DE MERCED

Tres de las cartas de merced obedecen a la confirmación de privilegios anteriores y


sólo en una se conceden nuevas mercedes con el fin de favorecer el poblamiento del
Castelo Ramiro.

En las tres primeras el esquema es el siguiente: el protocolo está formado por la


notificación e intitulación; mientras que el cuerpo del documento se inicia con la
exposición, en la que se deja constancia de que el privilegio que se confirma fue visto
antes de proceder a su copia: vimos vna carta del rey don Enrrique, nuestro padre, que
Dios perdone, escripta en pargamino de cuero e seellada con su seello de plomo
colgado, fecha en esta guisa371, a la que sigue la transcripción de la carta que se
confirma para a continuación aparecer la solicitud de confirmación de los beneficiarios:
E agora don Garçia, obispo de la dicha eglesia enbionos pedir merçet que le
confirmasemos la dicha carta e mandasemos que le fuese gardada. El paso siguiente es
la disposición que se inicia con una fórmula de merced para a continuación dejar
constancia de la confirmación: E nos, el sobredicho rey don Johan, por fazer bien e
merçet al dicho obispo e a la dicha eglesia confirmamosles la dicha carta e mandamos
que les vala e sea guardada, y finalizar con las cláusulas de sanción y corroboración;
mientras que el escatocolo está formado por la fecha, el refrendo del secretario y las
firmas de los funcionarios.

Por lo que se refiere a la otra carta de merced, ésta sigue el mismo patrón que veíamos
en el reinado de Enrique II salvo en el hecho de que el protocolo se inicia con una
invocación verbal y que en la fecha se sigue el estilo de la natividad.

1.2.5.2. CARTAS MISIVAS

La carta misiva, que surge en el reinado de Enrique II, es la carta más personal y
directa, es la empleada por los reyes tanto para sus relaciones personales como
diplomáticas, así como también para cursar órdenes o instrucciones. Sus características

365
C.D. nº 1308, 1309, 1310 y 1360. Las dos últimas son copias, la primera procede de un traslado
notarial que a su vez es copiada de otro traslado y la segunda es una copia simple.
366
C.D. nº 1311. Se trata de una copia que está inserta en un presentación.
367
C.D. nº 1330, 1332, 1339, 1338, 1340 y 1357. Todas son copias excepto la que figura con el número
1339.
368
C.D. nº 1325. Se trata de una copia que fue realizada por un notario que a su vez la copio de otro
traslado.
369
C.D. nº 1346.
370
C.D. nº 1358. Se trata de una copia simple.
371
C.D. nº 1309.

115
principales residen en la inclusión de fórmulas de cortesía y en que el mandato combina
términos de ruego y mandato al mismo tiempo.

Su estructura documental es la siguiente: siempre se inicia con la intitulación abreviada:


[N]os, el rey de Castiella, de Leon, de Portogal, escrita al principio de la primera línea
del texto, sin destacarse de éste, seguida de la salutación: enbiamos mucho saludar a
uos, y de la dirección, en nuestro caso el obispo de Ourense, seguido de una
manifestación de afecto: commo aquel de quien fiamos, inmediatamente le sigue la
notificación: fazemosuos saber, la exposición de antecedentes y, por último, la parte
dispositiva: Sabede que nos plaz dello et nos enbiamos nuestra carta a Diego Perez
Sarmiento, nuestro adelantado, en que le enbiamos mandar que uos. En el escatocolo la
fecha se inicia con la palabra Dada seguida del lugar de expedición, el día y el mes,
pero no el año, ya que se supone que sería recibida por el destinatario a los pocos días;
por último, valida el documento el refrendo del secretario y la firma autógrafa del rey.

1.2.6. ENRIQUE III

Desde el punto de vista de este rey quizás lo más destacable es el acuerdo adoptado en
las Cortes de Segovia de 1383, por el que se dispuso que los documentos reales se
datasen con la era cristiana en el estilo de la natividad, abandonando así la era hispánica
que se había utilizado hasta este momento.

Los tres primeros diplomas expedidos en 1393 por Enrique III hacen referencia a
cuestiones monetarias: al embargo de una cantidad de dinero procedente de la venta de
unos bienes hasta que se resuelva un pleito entre don Pascual, obispo de Astorga y don
Diego, obispo de Salamanca, ambos antiguos obispos aurienses, y al embargo de las
rentas eclesiásticas que se encontraban en manos de extranjeros. Ese mismo año
confirma dos privilegios, en uno se exime al cabildo del pago de yantares y en el otro se
confirman genéricamente todos los privilegios, bienes y costumbres de la iglesia de
Ourense. En los años 1394 y 1396, se expiden dos diplomas relativos al derecho del
cabildo al libre uso del barco de Portovello. Por último, en 1400, ante las quejas del
cabildo, ordena a sus oficiales que no le exijan la parte que corresponde pagar a los
monasterios, clerecía y otras personas del obispado de Ourense.

Todos estos documentos se traducen, desde el punto de vista diplomático, en: seis reales
provisiones372, todas emanadas directamente del monarca, salvo una que es expedida
por su Audiencia; y dos cartas de merced373, ambas originales. Todas estas tipologías
documentales responden a las características que hemos estudiado en los reinados
anteriores.

1.3. CANCILLERÍA PONTIFICIA

Otro de los organismos productores de documentación presentes en la colección


documental de la catedral de Ourense es la cancillería apostólica. Ésta va a sufrir
cambios a raíz del papado de Juan XXII, quién introduce una nueva organización y unos
nuevos estatutos lo que traerá consigo la aparición de nuevos tipos documentales.

372
C.D. nº 1403, 1405, 1406, 1423, 1454 y 1503. Todas ellas son copias, cuatro proceden de minutarios
notariales y dos están insertas en un pleito.
373
C.D. nº 1416 y 1417. Ambas son originales.

116
La estructura de la cancillería papal en el siglo XIV es similar a la que vimos para los
reyes, al frente de la misma se encuentra el vicecanciller, cargo ocupado por un
cardenal, lo que hará que en tiempos de Juan XXII se le incorpore un lugarteniente, el
regens o presidens, cuya función será sustituirlo durante sus ausencias o cuando el
vicecanciller lo estime oportuno. En jerarquía le siguen los notarios que, bajo la
dependencia directa del vicecanciller, se ocupan de dirigir y controlar el trabajo de los
oficiales, aunque la responsabilidad final de la redacción del documento recae sobre
ellos; reciben también el nombre de protonotarii para diferenciarse de los notarios
apostólicos que se crean en el siglo XIV para actuar en las curias y despachos
eclesiásticos y en el campo de la documentación privada. El siguiente escalafón estaba
ocupado por los oficiales, entre los que distinguimos cuatro categorías: los abreviatores
litterarum apostolicarum, que vienen a ser el cuerpo técnico de la cancillería, eran los
que se ocupaban de redactar la minuta, la cual una vez que había sido revisada por un
notario y aprobada por el Papa o el vicecanciller pasaba a manos de los scriptores
litterarum apostolicarum que, bajo la dependencia del vicecanciller y los notarios, eran
los encargados de redactar el documento; los scriptores registri o registradores eran los
encargados de asentar en los libros registros del archivo el texto de los documentos; y,
por último, los bullatores que estaban encargados del sellado de los documentos. El
personal de la cancillería se completaba con los correctores, encargados de revisar tanto
las minutas como las matrices y los archiveros entre cuyas funciones se encontraban la
custodia y el servicio de los documentos.

Los siete documentos expedidos por la cancillería pontificia que se conservan en el


archivo catedralicio fueron otorgados por Juan XXII374, Clemente VI375, Gregorio XI376,
Urbano VI377 y Clemente VII378. Entre ellos nos encontramos con cuatro originales, en
los que se comunican distintos nombramientos relacionados con la iglesia auriense. Tres
de ellos se refieren al nombramiento de Juan de Cardailhac como nuevo obispo
auriense, comunicándoselo al cabildo de Ourense, al arzobispo de Braga y al clero de la
ciudad y diócesis de Ourense, mientras que en el cuarto Gregorio XI comunica al clero y
a los notarios de las ciudades, diócesis y provincias eclesiásticas compostelana y
bracarense que ha concedido la chantría de la iglesia de Ourense, ordenando que apoyen
y defiendan al beneficiario del nombramiento. Otro es un traslado notarial realizado por
un notario apostólico de un documento por el que Urbano VI comunica al chantre de
Lisboa y a dos canónigos de Palencia la concesión de una canonjía en la iglesia auriense
a favor de Lorenzo Pérez de Soto. Por último, los dos restantes son copias insertas, una
en la sentencia de un juez apostólico designado por Juan XXII, y la otra en la dispensa de
defectu natalium concedida por el cardenal de Santa María in Cosmedin, designado por
Clemente VII, al clérigo y estudiante auriense Alfonso López.

Todos ellos pertenecen al grupo documental de las litterae (cartas), más concretamente
al de la litterae executoriae, se trata de cartas de estructura sencilla relativas a asuntos
de carácter administrativo y jurisdiccional, en nuestro caso están referidas a la
comunicación de distintos nombramientos a diversas instancias.

374
C.D. nº 1004.
375
C.D. nº 1133, 1134 y 1135.
376
C.D. nº 1270.
377
C.D. nº 1303.
378
C.D. nº 1362.

117
El protocolo se inicia con la intitulación en la que la inicial del nombre del Papa va
escrita en letras alargadas y mayúsculas y se acompaña de la fórmula: seruus seruorum
Dei, cerrándose con la dirección y el saludo: salutem et apostolicam benedictionem. El
texto del documento se compone de una larga exposición en la que se describen los
hechos que han motivado la carta y de un dispositivo que comienza con la fórmula:
mandamus quatinus. Por su parte, el escatocolo se limita a la data tópica y crónica de la
carta, ya que el único elemento de validación que figuraba en el documento era el sello,
hoy perdido. La fecha se expresa combinando la calendación romana con el año del
pontificado y se escribe de forma que ocupa íntegramente la última línea del
documento, lo cual se lograba a base de establecer grandes separaciones entre las
palabras.

Litterae de Clemente VI (1351). ACO. Bispo e dignidades, nº 18 (C.D. nº 1134)

1.4. DOCUMENTOS DE PARTICULARES

Junto con la sede auriense, la cancillería regia y la pontificia, como principales


instituciones implicadas en la producción documental, también observamos una gran
presencia de las escrituras realizadas entre particulares, son relativamente abundantes
las escrituras de foros, ventas, partijas de bienes, estipulaciones de arras, compromisos
de pagos, escrituras de empeño, nombramiento de tutores, sentencias, demandas... que
con toda seguridad se entregaban acompañando a los testamentos que dejaban por
beneficiaria a la iglesia auriense. En este sentido, destacan las escrituras relacionadas
con el notario Gonzalo Pérez do Mato, el maestro Juan de Solbeira y el escudero Lope
Rodríguez de Sabadelle y su familia.

La estructura de estos documentos responde a la misma estudiada en los documentos


emanados de escritorio capitular, por lo que, al haberse procedido a su estudio conjunto,
remitimos a ese apartado.

2. SISTEMAS DE DATACIÓN CRÓNICA

Los sistemas de datación crónica utilizados en la documentación de la catedral auriense


en el siglo XIV son la era hispana y el año de Cristo, en el estilo de la natividad. Para el
cómputo de los días del mes se utilizan los sistemas romano, el directo, en menor
medida, la consuetudo Boboniensis y, muy esporádicamente, el hagiográfico.

De la combinación de estos sistemas surgen diversas modalidades:

La combinación más frecuente une la era hispana con el sistema directo, aunque en
ocasiones se sustituye este último por la calendación romana o la consuetudo. En
algunos casos, la fecha se completa con la indicación de los nombres de las principales

118
autoridades del momento: el monarca reinante, el obispo auriense y los más altos
oficiales regios: Feyta a carta en Ourense, XIX dias de mayo, era de mil CCC e
quareenta e noue annos, reynante en Leon e en Castella o rey don Fernando;
endeantado mayor en Gallisa, Affonso Suares de Deça; vagante a igleia d´Ourense per
morte do bispo don Rodrigo379.

En menor medida se utiliza el año de Cristo, en el estilo de la natividad -con indicación


del día del mes por el sistema directo-, que se comienza a generalizar a finales del siglo
XIV. En cinco ocasiones se utiliza el año de Cristo en el estilo de la natividad junto a la
indicción: en un documento redactado en San Miguel de Souto en 1321: actum apud
ecclesiam Santi Michaelis de Saltu, Auriensis diocesis, in domo Iohannis Geraldi, testis
infrascripti, XVI die mensis februarii, anno a natiuitatis Domini Mº CCCº XXIº,
indictione quarta, videlicet, era Mª CCCª LIXª380; y en otros cuatro redactados en 1352,
1372, 1384 y 1394381, en los que se combina la indicción con el año del pontificado: IN
DEI NOMINE. AMEN. Nouerint vniuersi quod a anno a natiuitate Eiusdem Domini
millesimo trescentesimo octougesimo (sic) quarto, die vero decima nona mense aprilis,
indictione septima pontifficatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domni
Clementis, diuina prouidencia pape septimo, anno sexto.

En cuatro documentos redactados en Ourense en 1384, 1388 y 1394 se emplea la Era da


naçença, que se viene a equiparar con el año de Cristo en el estilo de la natividad382.

La datación utilizada en la documentación regia, hasta 1383, es la era hispánica y el


sistema directo de numeración de los días del mes; salvo en nueve ocasiones, durante el
reinado de Fernando IV –años 1301, 1302 y 1310- y en una ocasión durante el reinado
de Alfonso XI –año 1339- en las que se utiliza la consuetudo Boboniensis en lugar del
sistema directo. A partir de 1384, durante el reinado de Juan I, la era cristiana es
sustituida por el año de Cristo, en el estilo de la natividad.

Los documentos pontificios conservados en el fondo catedralicio ourensano expresan la


fecha mediante el año del pontificado junto a la calendación romana383: Datum Auinione
VI idus iunii, pontificatus nostri anno decimo384.

En ochenta y cuatro ocasiones se indica el día de la semana, lo encontramos redactado


en gallego, en castellano y por la nomenclatura litúrgica, el sistema de ferias, al modo
actual portugués: Eno nome de Deus, amen. Era de mill CCCLII annos, quarta feria
XXI dia de agos[to]385. La indicación del día de la semana, ha facilitado la fijación de la
fecha en algunos documentos que presentaban rotos o se encontraban muy afectados por
la acción de la humedad.

En uno de los documentos se aprecia un error de datación respecto a la correspondencia


de la era hispana con los personajes que intervienen en el documento, de forma que

379
C.D. nº 805.
380
C.D. nº 896.
381
C.D. nº 1139, 1270, 1349 y 1419.
382
C.D. nº 1348, 1355, 1375 y 1400.
383
C.D. nº 1004, 1133, 1134, 1135, 1270, 1303, 1362.
384
C.D. nº 1133.
385
C.D. nº 829.

119
existe un desfase de 38 años386. Asimismo, en nueve ocasiones el día de la semana está
mal identificado387.

También hemos constatado que se ha incrementado, con respecto a los períodos


anteriores, el número de originales mutilados o muy deteriorados, lo que ha dificultado
la datación de los mismos. En trece documentos, la falta de la fecha, nos ha obligado a
datar mediante términos post y ante quem388.

Por último, dos copias se han datado por aproximación a la fecha del documento que las
contenían389 y cuatro originales por aproximación a los documentos que contienen o les
acompañan390.

3. ORIGINALES Y COPIAS

Los documentos procedentes de los notarios aurienses, comprendidos entre los años
1301 a 1400, son mayoritariamente originales, tan sólo en cuarenta y nueve ocasiones
contamos únicamente con copias, casi todas ellas cuentan con plena validez jurídica al
ser traslados realizados por notarios públicos de la ciudad de Ourense. Se trata
principalmente de testamentos, en los que se reproducen las mandas testamentarias más
directamente relacionadas con la catedral y con las instituciones religiosas de su
entorno.

Contamos también con seis casos de originales múltiples, tres de ellos hacen referencia
a las sentencias dictadas en el pleito por el señorío de Mende entre el Obispo auriense
don Juan y el notario Gonzalo Pérez do Mato391 y los tres restantes son consecuencia de
la conservación de las dos partes de un quirógrafo. La elaboración de quirógrafos o
cartas partidas por A B C constituye uno de los métodos más utilizados por la cancillería
catedralicia para garantizar la autentificación de un documento, en este caso se trata de
tres contratos forales, datados respectivamente en 1328, 1329 y 1397392.

Entre la documentación se aprecia un incremento considerable, con respecto a siglos


anteriores, de los casos de copias simples en las que no parece existir ninguna intención
de alterar el contenido textual. En veinte ocasiones las copias son las únicas piezas
documentales que conservan el tenor documental393.

Por último, existe un considerable porcentaje de copias que no pertenece a ninguna de


estas categorías. Así, entre la documentación, aparecen treinta y un documentos
insertados en originales posteriores que los autentifican, de cuatro de ellos se conservan
las escrituras originales o traslados, de los veintiséis restantes estas copias son los
únicos documentos conservados.

386
C.D. nº 1354.
387
C.D. nº 1124, 1151, 1160, 1191, 1315, 1353, 1354, 1433 y 1505.
388
C.D. nº 786, 804, 900, 924, 1097, 1125, 1211, 1229, 1314, 1465, 1491, 1492 y 1506.
389
C.D. nº 796 y 852.
390
C.D. nº 860, 871, 1216 y 1374.
391
C.D. nº 1158, 1159 y 1160.
392
C.D. nº 942, 952 y 1435.
393
C.D. nº 1069, 1070, 1071, 1073, 1330, 1331, 1340, 1342, 1352, 1353, 1354, 1357, 1358, 1359, 1360,
1443, 1445, 1447, 1448 y 1449.

120
En lo que respecta a la cancillería real, al igual que ocurría en los períodos anteriores, el
número de copias se eleva, basta con fijarnos en el apartado de tradición documental de
los asientos catalográficos para observar el alto número de copias que existen de los
documentos expedidos por ella, lo que obedece a la necesidad de sus titulares de
confirmar los privilegios y mercedes regias de las que gozan cada vez que un nuevo
monarca asciende al trono. Aun así, la iglesia auriense veía como los oficiales reales y
el concejo auriense vulneraban sus derechos, prueba de ello son las veintitrés órdenes
cursadas desde la cancillería regia ordenando a sus oficiales y al concejo auriense que
respetasen los privilegios concedidos a la iglesia.

La importancia de las copias de documentos emitidos por la cancillería regia se


multiplica en los casos en los que no se conserva el original. Entre los años 1301 y 1400
en treinta y tres ocasiones contamos únicamente con copias: cuatro de ellas pertenecen
al reinado de Fernando IV, siete al de Alfonso XI, cinco al de Enrique II, once al de Juan
I y seis al de Enrique III. De estas treinta y tres copias, sólo una fue redactada como
confirmación por la propia cancillería, mientras que en los casos restantes, doce están
insertos en documentos posteriores redactados ante notarios aurienses, cinco fueron
trasladados por notarios públicos ourensanos, ocho son traslados realizados por un
notario de Ribadavia de otros traslados realizados por un notario compostelano y siete
son copias simples.

Por lo que se refiere a la documentación pontificia, su número es muy inferior a la


privada y a la real. Entre esta documentación encontramos cuatro originales – tres de
Clemente VI394 y uno de Urbano VI395-, un traslado de un documento de Gregorio XI396
realizado por un notario pontificio, y dos copias insertas, una de una sentencia de un
juez apostólico designado por Juan XXII397 y otra una autorización de Clemente VII
facultando al cardenal de Santa María in Cosmendin para conceder dispensas de defectu
natalium.

4. CARACTERÍSTICAS FÍSICAS DE LA DOCUMENTACIÓN

4.1. SOPORTES

El soporte escriptorio de la documentación custodiada en el Archivo Catedralicio de


Ourense entre los años 1301 y 1400 continua siendo mayoritariamente, al igual que en
los siglos anteriores, el pergamino. Aunque el papel comienza a utilizarse como soporte
de la escritura no será hasta el siglo XV cuando su uso se extienda de forma más
generalizada.

Los pergaminos empleados para la redacción de documentos son de distintos tamaños y


de formas desiguales y variadas, que aumentan de tamaño a medida que avanzamos en
el tiempo. Es de destacar el empleo de pergaminos cosidos, utilizados preferentemente
en procesos judiciales, que en aquella época probablemente serían guardados en forma
de «rollo», pero que en la actualidad plantean serios problemas de conservación e
instalación. En el archivo catedralicio contamos con varios ejemplos, el más singular lo
constituye el pleito mantenido entre el obispo auriense don Juan y el notario Gonzalo

394
C.D. nº 1133, 1134 y 1135.
395
C.D. nº 1303.
396
C.D. nº 1270.
397
C.D. nº 1004.

121
Pérez do Mato por el señorío de Mende, éste forma un rollo de pergamino de 2 metros y
66 centímetros de largo por 49 centímetros de ancho398. Otro ejemplo análogo lo
constituye el requerimiento del alcalde del rey, Alfonso Nicolás, al obispo auriense para
que éste cumpla la promesa que había realizado a la reina, está formado por cuatro
piezas de pergamino que cosidas forman una pieza de 2 metros y 2 centímetros de largo
por 24 centímetros de ancho399 (en la actualidad se hayan separadas, el descosido se
llevó a acabo con anterioridad a la realización del catálogo de E. Duro, probablemente
con vistas a su mejor conservación).

Aunque el papel comienza a utilizarse en la redacción de documentos en el siglo XIII, no


será hasta 1345 cuando encontremos el primer documento original conservado,
procedente de la cancillería regia400 mientras que el primer documento en soporte papel
redactado en Ourense está fechado en 1346401. No obstante, tenemos constancia de su
empleo con anterioridad, son varios los traslados de documentos en los que se indica
que el documento original estaba redactado en papel y que se traslada a pergamino
debido a la inseguridad que genera este nuevo tipo de soporte, expresando de forma
explícita el miedo a la pérdida: dicta carta esset scripta in papiro et casu aliquo de
facili rumperetur et littere sigilli de facili abolerentur, et sic propter difficultatem
[…]nis cadetur capitulum […] suo, ideo, nomine suo et ipsius capituli, peti[…] rei
memoriam et pro ipsius capituli cautela perpetua, dictam cartam in pergameno
transcribi et in publicam formam redigi de mandato et actoritate (sic) et decreto
eiusdem vicarii402.

4.2. ELEMENTOS ORNAMENTALES

Por lo que se refiere a elementos ornamentales, es poco lo que podemos decir, salvo la
presencia de algunas letras capitales, como la S, la E o la C. Situadas al inicio del
documento o al comienzo de un párrafo, presentan formas de grandes dimensiones que
abarcan varias líneas y, junto a los signos notariales, son los únicos elementos que
rompen la monotonía de los renglones dispuestos regularmente.

398
C.D. nº 1151, 1152, 1153, 1154, 1156, 1157, 1158, 1159 y 1160.
399
C.D. nº 730.
400
C.D. nº 1085.
401
C.D. nº 1094.
402
C.D. nº 888 (el documento que traslada es de 1318).

122
En ocasiones también están presentes, en los márgenes laterales, manecillas indicadoras
que son empleadas como signo de advertencia o llamada de atención para indicar al
lector donde se encuentra la parte del documento que interesa al cabildo.

ACO. Escrituras 17, nº 41 (C.D. nº 1475).

4.3. ESTADO DE CONSERVACIÓN

El estado de conservación de la documentación no siempre es el óptimo, en varias


ocasiones se ha visto afectado por distintas causas, algunas de carácter intrínseco,
derivadas de las características físicas del propio documento, otras por causas
extrínsecas, producidas por las condiciones climáticas, el paso del tiempo y el uso.

Entre los causas intrínsecas, se encuentran, por un lado, las derivadas de la propia
naturaleza de los soportes empleados, tanto del pergamino (algunos presentan
imperfecciones, como agujeros, manchas, endurecimientos o rigidez causados por
defectos en su elaboración o por las enfermedades que haya podido sufrir el animal)
como en el papel (en este caso vendrían determinadas por el grado de acidez o por las
sustancias nocivas que pueda contener); y por otra parte, por las tintas empleadas (cuyo
color oscila entre el siena y el sepia oscuro).

Entre las causas extrínsecas, la principal son los factores ambientales. Un clima como el
ourensano, caracterizado por el alto grado de humedad y los fuertes contrastes de
temperatura, no favorece la correcta conservación de los documentos, repercutiendo
negativamente en sus características físicas. Mientras que las temperaturas altas
favorecen la aparición de microorganismos, dando lugar a una amplia gama de
deterioros físicos y químicos que afectan tanto al soporte como a las tintas, las bajas
temperaturas provocan problemas de condensación de la humedad lo que conlleva la
aparición de manchas y deformaciones en los soportes. Por otra parte, la humedad
relativa alta favorece el aumento, el crecimiento y la actividad de los microorganismos.

Todos estos factores, intrínsecos y extrínsecos, han dejado su huella en la


documentación. Las alteraciones más habituales son el cambio de tonalidad del soporte,
el descoloramiento y la suciedad superficial. En los pergaminos es habitual el
oscurecimiento y las manchas provocadas por la humedad, además de la presencia de
pliegues y arrugas, en muchos casos agravados por la acción de la humedad. También es
relativamente frecuente la presencia de grietas, desgarros, exfoliaciones, ondulados y
rotos. Por otra parte, es usual la presencia de tintas desvaídas como consecuencia de la
acción de la luz, el exceso de humedad y el envejecimiento de los colorantes. A todo
ello debemos sumar los daños ocasionados por el transcurso del tiempo y, en ocasiones,
por la manipulación humana, como las reparaciones y actuaciones realizadas, en épocas
anteriores, por los custodios de la documentación, un ejemplo de esto lo constituye el
cosido de pergaminos en mazos de escrituras, que los criterios actuales han demostrado
que son inadecuados.

123
LOS NOTARIOS Y LA SUSCRIPCIÓN NOTARIAL

Con este apartado pretendemos aproximarnos a los notarios que actuaban en la diócesis
auriense en el siglo XIV, centrando nuestro estudio en los distintos tipos de notarios que
ejercen en este territorio en función de la autoridad que los nombra y de su ámbito de
actuación, para lo cual hemos elaborado una tabla en la que aparecen reflejados todos
los notarios que practican su oficio en territorio ourensano acompañados de su signo
notarial, de la autoridad que les confiere el oficio, así como de la indicación del lugar
donde ejercen y los años de actuación.

1. TIPOS DE NOTARIOS

Aunque los antecedentes más remotos de los notarios los encontramos en los "tabularii"
romanos, no será hasta la Edad Media cuando encontremos sus verdaderos orígenes. La
institución notarial no surge hasta el siglo XIII, aunque ya en la Alta Edad Media existe
la figura del scriptor, experto en la redacción de documentos, que en el siglo XII recibe
el nombre de escribano, profesional al que las partes encomendaban la puesta por
escrito de un negocio jurídico y con su suscripción y su signo le otorgaba fuerza
probatoria. Será Alfonso X, el Sabio (1252-1284) quién a través de sus textos jurídicos -
Fuero Real, Espéculo y Partidas- establezca las bases de la institución del notariado.
Con el Fuero Real el notario deja de ser un escritor profesional y se convierte en un
oficial público nombrado por el rey, al que confiere facultad autentificadora, de forma
que los documentos por él redactados adquieren la calidad de instrumentos públicos; se
regulariza la confección de escrituras y se establece la obligación de conservar las
anotaciones previas del escribano, que son recogidas en forma de registro o minutario
notarial, mientras que las escrituras originales son entregadas a los otorgantes. Por su
parte, el Especulo y las Partidas consagran la institución notarial y reglamentan el
nombramiento y funciones de los escribanos, distinguiendo claramente dos clases: los
que redactan los privilegios y cartas de la casa del rey y los que refrendan los
documentos entre particulares, denominando a éstos últimos escribanos públicos. Entre
el segundo grupo podemos distinguir los escribanos de nombramiento real: los
escribanos del número, adscritos a una ciudad, villa o jurisdicción, tanto señorial como
real, y los escribanos del rey que pueden actuar en cualquier punto del reino donde no
hubiese un escribano de número; los de nombramiento comunal: los escribanos de
concejo (en Galicia son los más escasos) y los de nombramiento señorial, tanto laicos
como eclesiásticos, que en Galicia son los más comunes. A partir de este momento el
notario, como depositario de la fe pública, comienza a adquirir un papel relevante y se
convierte en una figura imprescindible en la vida ciudadana, dando fe de los contratos,
donaciones, ventas, provisiones de cargos... No obstante, debemos matizar que si bien
es cierto que la legislación alfonsina, junto con el nacimiento de las escuelas jurídico-
notariales, supuso un punto de partida en lo referente al desarrollo y nueva
estructuración tanto del derecho notarial como de la propia institución y función del
notariado su organización práctica de tipo jurídico doctrinal no tendrá lugar hasta los
reinados de Alfonso XI y Pedro I quienes a través del Ordenamiento de Alcalá de 1348 y
de las Cortes de Valladolid de 1351 dotarán de plena vigencia y de categoría de ley
general a las disposiciones alfonsinas403.

403
RIESCO TERRERO, Á. (2003b).

124
En el siglo XIV la diócesis de Ourense estaba compuesta por distintas tierras sujetas a
diferentes jurisdicciones: real, señoríos laicos, cotos monásticos y el señorío episcopal;
en función del tipo de jurisdicción ante el que nos encontremos distinguiremos tres
clases de notarios: reales, señoriales y eclesiásticos, predominando entre todos ellos los
notarios de nombramiento episcopal.

Pero antes de adentrarnos en el análisis de los distintos tipos de notarios presentes en


esta colección, debemos señalar la amplia variedad de títulos utilizados para designar a
la profesión notarial que se acrecienta si tenemos en cuenta que un mismo notario no
siempre emplea la misma denominación a la hora de suscribir sus documentos,
pudiendo utilizar de forma indistinta varias denominaciones, llegando incluso a
mezclarlas o a emplearlas de forma incompleta, así por ejemplo observamos como los
notarios de la ciudad se intitulan: notario de Ourense, notario público en Ourense por
la iglesia, notario jurado en Ourense por el obispo y por la iglesia dese lugar, notario
jurado en la ciudad de Ourense por el obispo y por la iglesia, notario público de la
ciudad de Ourense, notario jurado por la iglesia, etc. No sabemos a que obedece esta
práctica, lo que si evidenciamos es que se trata de un hecho frecuente que en ocasiones
puede dar lugar a confusiones, llegando a poder pensar que nos encontramos ante
notarios distintos cuando en realidad es uno, hecho que queda evidenciado por el
empleo del mismo signo notarial. Este es el caso del notario Alfonso Martínez en el que
distinguimos hasta tres tipos de intitulaciones desde la más completa: notario publico
da çibdade d´Ourense e do castelo e dos coutos do bispo e da igleia d´Ourense porlo
bispo e porla dita igleia404, a otra más simple: notario publico da çibdade d´Ourense e
dos coutos do bispo e da igleia d´Ourense porlo bispo e porla dita igleia405, pasando
por la más reducida: notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e porla igleia
desse lugar406; o el caso del notario Domingo Eanes que la primera vez que aparece, en
1308, se intitula: notario jurado por el rey en Ourensse407, para en los años siguientes
reducir su intitulación: a notario por el rey em Ourense408, en 1313 cambiar de
tipología: notario d´Ourense per noso senor obispo e pela igleia deese lugar409, y en su
última intitulación, 1314, pasar a denominarse simplemente: notario d´Ourense410.

1.1. NOTARIOS REALES

Comenzaremos nuestro estudio con los notarios de creación real, entre los cuales
destacan, por su presencia, los notarios públicos del rey, éstos son nombrados
mediante un título real, asignándoles una ciudad o localidad en la que ejercer su oficio,
hecho que queda reflejado en su intitulación: notario del rey en Ourense. En el caso
concreto de Ourense los veremos actuando junto con los notarios episcopales
nombrados por el obispo, es el caso de Alfonso Eanes, Domingo Eanes Cougil o
Domingo Fernández; así mismo, también encontraremos a diversos notarios reales
actuando en otras localidades ourensanas como en la villa de Ribadavia, en Limia, en el

404
C.D. nº 1188.
405
C.D. nº 1217.
406
C.D. nº 1223.
407
C.D. nº 768.
408
C.D. nº 785.
409
C.D. nº 819.
410
C.D. nº 827.

125
coto de Santo Estevo de Ribas de Sil, en la villa de Milmanda y su alfoz, así como en la
tierra de Orcellón.

Dentro de este grupo también están presentes los antiguos escribanos reales o
escribanos del rey cuyo título los facultaba para ejercer la función notarial en cualquier
lugar del reino, asumiendo plenamente el carácter de un notario público; normalmente
los vemos actuar en sus comarcas de origen en las que suelen ostentar también una
autoridad de carácter señorial que aparece reflejada en su suscripción, es el caso de
Gómes Pérez de Penavigia o Nuño González a los que vemos expidiendo documentos
bajo la siguiente intitulación: Gomes Peres de Penavigia, escriuan de nuestro sennor el
rey e su notario publico en la su corte e en todos los sus regnos e notario publico de
Orense por el obispo e por la eglesia desse lugar411 o Nuno Gonçalues, escripuan del
rey e seu notario publico ena sua corte e em todos seus reynos e notario publico
d´Ourense porla igleia dese lugar412.

1.2. NOTARIOS SEÑORIALES

Ourense es una ciudad episcopal en la que el obispo goza del señorío sobre la ciudad, lo
que conlleva la potestad jurisdiccional por la que está facultado para nombrar a los
cargos municipales y judiciales, entre estos últimos, se encuentran los notarios y
escribanos públicos. Sin embargo hubo un período breve de tiempo en el que se vio
privado de esta facultad como consecuencia de los sucesos acaecidos durante el
obispado de don Pedro Eanes de Nóvoa que dieron lugar a que Fernando IV asumiera
para sí este derecho. No obstante, el obispo recuperará el privilegio de nombrar a jueces
y notarios a raíz de la sentencia dictada por Alfonso X en el pleito que enfrentó al
concejo con la iglesia auriense413. A partir de ese momento el prelado podrá nombrar
notarios públicos de la ciudad de Ourense apoyándose en el señorío sobre la misma, así
basta consultar la tabla que adjuntamos para comprobar como los notarios se intitulan
como notario jurado en Ourense por el obispo y la iglesia, o simplemente por la iglesia
de Ourense. Normalmente el oficio recaerá sobre laicos y, ocasionalmente, sobre
escribanos reales, es el caso de Domingo Eanes, Gonzalo Eanes y Juan Eanes, quienes
suscriben sus documentos haciendo mención a esa doble autoridad. Sus funciones se
pueden resumir en escriturar y dar fe pública de los contratos entre particulares y de las
actuaciones judiciales. También veremos a la iglesia auriense nombrando a los notarios
de los cotos que se encuentran bajo su señorío como el de Vilarrubín y Toubes: notario
do couto de Vilarrouin e de Touzes por noso sennor obispo d´Ourense e pola sua
eigleia.

Dentro de este grupo también es destacable la presencia de notarios nombrados por la


iglesia de Santiago, son los notarios que actúan en tierra de Aguiar, comarca ourensana
que pertenecía al señorío arzobispal de Santiago de Compostela, sus notarios aparecen
intitulados como: notario publico en terra de Aguyar por nosso sennor o arcibispo e
pola igleia de Santiago o notario publico en terra d´Aguiar porla igleia de Santiago.
Incluso en ocasiones hemos observado como un mismo notario está investido de una
doble autoridad, la iglesia de Santiago y la de Ourense: Affonso Eanes, notario publico
na çidade d´Ourense e en terra d´Aguiar; si observamos el resto de intitulaciones de
este notario comprobaremos como a la vez que ésta también utiliza otras intitulaciones

411
C.D. nº 1463.
412
C.D. nº 1499.
413
ED. VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010b): 513-514 (nº 669).

126
en las que expresa el origen de su autoridad: unas veces es: Affonso Eanes, notario
jurado en Ourense pola ygleia, en otras es: Affonso Eanes, notario jurado en Ourense
[polo] nosso sennor o bispo e pola ygleia desse lugar, y en varias ocasiones también se
intitula como: Affonso Eanes, notario publico en terra d´Aguiar por nosso sennor ho
arçibispo e pola ygleia de Santiago, en todos los casos está presente el mismo signo
notarial. Curiosamente es en este territorio, la tierra de Aguiar, donde observamos una
mayor presencia de notarios escusadores, así como de los notarios sustitutos que suplen
al notario titular.

Por lo que se refiere a los señoríos laicos, apenas contamos con ejemplos, tan sólo el
caso de un notario que presenta una doble titularidad, real y señorial: Rodrigo Afomso,
notario publico del rey, e por Diego Peres Sarmento, em terra de San Joan Nouoa et do
Ribeiro d´Auia e em toda a merindade d´Orsellon414.

1.3. NOTARIOS ECLESIÁSTICOS

Dentro de este grupo diferenciamos a los notarios pontificios o papales, episcopales y


monásticos.

Una parte de la documentación que integra esta colección documental fue redactada por
notarios apostólicos que reciben el título del Papa, quien puede delegar esta potestad
en los obispos a través de las correspondientes bulas apostólicas. Este tipo de notarios
no suelen indicar en sus suscripciones de donde proviene su autoridad, si directamente
del papa o través de una delegación, por lo que no podemos determinar con exactitud
quien es realmente la autoridad que los nombra, en la suscripción la mayoría aparecen
bajo la intitulación notario porla autoridad apostolica. Aun así, creemos que muchos de
los notarios que aparecen ostentando la autoridad apostólica son clérigos, puesto que así
lo indican en su intitulación, que fueron nombrados directamente por el obispo en virtud
de la delegación papal, cuyo ámbito de actividad se suele reducir a escriturar
documentos relacionados con la actividad eclesiástica o con alguno de sus miembros.
Conservamos documentos de cinco notarios apostólicos, todos ellos fácilmente
identificables por su signo ya que éste presenta una serie de características que lo hacen
inconfundible, tanto por su posición en el margen inferior izquierdo del documento, en
cuerpo aparte del resto del texto, como por la presencia de una simbología propia que
los diferencia del resto de otros signos notariales. Estos símbolos serían: la peana o
calvario, se trata de una pirámide, de dos o tres tramos, sobre la que se eleva el signo,
bajo la cual suele situarse el nombre y apellido del notario, bien en forma
monogramática, abreviada o desarrollada415; las llaves en souter, símbolo que con
claridad indica que nos hallamos ante un notario dotado de la dignidad apostólica,
aunque hemos de decir que éstas no siempre están presentes en la representación de los
signos de los notarios apostólicos, así el signo de Alfonso Pérez carece de este elemento
y el de Esteban Lorenzo en ocasiones las tiene y en otras no; otro de los elementos
presentes en este tipo de signos es la cruz, que en nuestro caso aparece coronando los
signos de Alfonso Pérez y Lorenzo Martínez.

414
C.D. nº 1433.
415
El signo de Alfonso Lorenzo carece de este símbolo.

127
Esteban Pérez Lorenzo Martínez Alfonso Pérez

El segundo tipo de notarios eclesiásticos son los de creación episcopal. El obispo de


Ourense, como ya mencionamos, nombraba notarios en los lugares que se encontraban
bajo su señorío en virtud de sus atribuciones señoriales, pero también gozaba de
facultades eclesiásticas que le permitían crear notarios que se ocuparan de la
escrituración de los asuntos de la iglesia, pudiendo asignar a éstos competencias en
cualquier parte de su diócesis. Así nos encontramos con notarios adscritos a la
cancillería episcopal y capitular, cuya autoridad les era conferida bien conjuntamente
por el cabildo y el obispo o tan sólo por el cabildo.

El grupo de notarios eclesiásticos lo cerramos con los notarios monásticos. Igual que
vimos en el caso de los obispos, los grandes monasterios, también gozaban de la
facultad de instituir notarios tanto en sus cotos como en la sede del monasterio. En
nuestra colección se mencionan dos notarios que ejercían sus funciones por la autoridad
que les había conferido el monasterio de San Pedro de Rocas, ambos se llamaban igual,
Fernando Eanes, diferenciándolos por sus signos.

1.4. LOS ESCUSADORES O NOTARIOS SUSTITUTOS

Dentro de este grupo englobamos a todos aquellos notarios y escribanos que actúan
como sustitutos, escusados o escusadores de los notarios titulares de una notaria.

El termino escusador sólo lo encontramos empleado en dos escrituras del notario


Alfonso Eanes: escriuam jurado e escusador en Terra de Aguyar en lugar de Affonso
Eanes, notario publico ena dita Terra d´Aguyar porla ygleia de Santiago416. Así mismo,
tan sólo encontramos una ocasión en la que se emplee directamente la palabra
sustitución, en la cual el notario se intitula como: [Martin Maçia?], notario publico en
terra d´Aguiar [per sustituçon] de Gonçaluo Garçia, notario da dita terra porlo
arçibispo e igleia de Santiago417. En el resto de los casos el notario sustituto indica la
suplencia del titular mediante la preposición por: Affonso Fernandes, notario por
Gonçaluo Garçia en terra d´Aguiar418, o con la expresión en lugar de: Duran
Ferrnandez, notario publico en lugar de Ferrnan Ferrnandes, notario publico del rey
en Monterrey419.

Los notarios reales son los que presentan un mayor número de suplencias, hemos
contabilizado siete notarios que sustituyen a notarios reales, por seis que sustituyen a

416
C.D. nº 998 y 1080.
417
C.D. nº 1287.
418
C.D. nº 1207.
419
C.D. nº 815.

128
notarios que ejercen su oficio en tierra de Aguiar, cuyo nombramiento corresponde al
arzobispo e iglesia de Santiago y tres que suplen a notarios nombrados por la iglesia
ourensana. Pero quizá el caso más singular es el de un notario que realiza la siguiente
suplencia: Johan Fernan, notario posto [por] Johan Monte, notario en Tera dos Montes
e d´Espinoso e de Raual por [Garçia Anes], notario del rei en Limia e en [...]e420. En
cuanto a los notarios sustitutos, seis de ellos se intitulan como notarios públicos, cuatro
como notarios jurados, otros cuatro simplemente como notarios, especificando en uno
de los casos que ha sido nombrado por el obispo e iglesia de Ourense y, finalmente, dos
como escribanos jurados.

2. LA SUSCRIPCIÓN NOTARIAL Y OTROS ELEMENTOS DE VALIDACIÓN

2.1. LA SUSCRIPCIÓN NOTARIAL Y EL SIGNO NOTARIAL

La función principal de la suscripción notarial es servir como elemento de validación,


garantizar la autenticidad del documento, para lo cual el notario emplea fórmulas de
suscripción y el signo de validación. Como ya hemos indicado en el comentario
diplomático el notario a través de la suscripción nos proporciona los principales datos
para su identificación: su nombre, la indicación de la autoridad que le confirió el oficio,
además de otras noticias concernientes a la tradición del escrito para acabar validando el
documento señalando que él ha estado presente y que lo ha escrito que a esto todo
presente foy e esta carta esscryui o bien, que lo ha hecho escribir por otro en su
presencia que a esto presente foy e en myna presença o fige escriuir y concluir
señalando los elementos de autentificación que ha empleado e meu nome e meu synal
aqui fis en testemoyo de uerdade, que tal he.

La suscripción notarial se completa con un signo, que viene a ser la marca personal del
notario421, confiriendo al documento validez jurídica a la vez que lo dota de
autenticidad.

Sobre el tamaño y la forma de los signos notariales es poco lo que podemos decir, así
observamos como el tamaño de los mismos varía de unos notarios a otros y como sus
formas también presentan gran variedad, aun así creemos entrever que en muchos de
ellos el eje central del signo podría haber sido una cruz a la que se le añaden distintos
trazos o elementos que contribuyen a proporcionarle esas formas tan diversas, por
ejemplo: tréboles, formas lobuladas, círculos o rombos que enmarcan la cruz; cruces
con forma de estrella, o en lugar de la cruz aparecen dibujadas aspas encerradas en
distintas formas...

420
C.D. nº 1012.
421
La presencia del signo nos permite diferenciar a notarios homónimos, como es el caso de Alfonso
Eanes, bajo este nombre hemos distinguido a cuatro notarios distintos, algunos actuando en el mismo
período cronológico.

129
Aunque también observamos otros casos en los que el motivo central adopta diferentes
formas, como un castillo, una luna u otras formas geométricas.

En ocasiones observamos como el nombre del notario está integrado en el signo


notarial. En la mayor parte de los casos se trata del nombre de pila, que puede aparecer
completamente desarrollado, abreviado o en forma monográmatica, aunque también se
observan casos en los que el nombre del notario está completo.

En otras ocasiones además del signo encontramos la firma autógrafa del notario,
formada por el nombre y su rúbrica.

Por lo que se refiere a su colocación, el signo puede ocupar distintas posiciones, tanto
puede estar situado al lado izquierdo como al derecho de la suscripción autógrafa del
notario, interrumpiendo en ocasiones la suscripción, aunque también lo encontramos
separado del tenor documental, en cuerpo aparte.

La posición central, cuando aparece, lo hace bajo la suscripción notarial autógrafa y está
a renglón seguido del tenor documental, aunque en ocasiones también puede interrumpir
la suscripción.

130
Por lo que respecta a la posición de los signos apostólicos, como ya hemos indicado, se
sitúan siempre separados del tenor documental, en cuerpo aparte, en el margen
izquierdo del documento.

ACO, Escrituras 7, nº 31 (C.D. nº 1418)

También se observa que cuando el tamaño de los documentos obliga a utilizar


pergaminos cosidos el notario amplia el número de elementos de autentificación, así
ocurre en el pleito que enfrenta al obispo de Ourense con Gonzalo Pérez do Mato por el
señorío de Mende, donde el notario explica los elementos empleados para validar las
cuatro piezas de pergamino empleadas: E eu Johan Fernandez, notario sobredito, que a
todas estas cousas chamado et presente foy et esta escriptura e sentenças ençima
declaradas en minna presença fiz escriuir, a pidimento do sobredito Gonçaluo Perez do
Mato, en quatro peles de purgemeo con esta en que uay escripta esta mina suscripçon
ben e fielmente e entre a cosedura d´entre huna pel e outra des la çima ata juso desta
escriptura e aqui meu nome e meu signal puge que tal he422. Lo mismo ocurre con las
cuatro piezas de pergamino empleadas para redactar el requerimiento del alcalde del
rey, Alfonso Nicolás, al obispo auriense para que éste cumpla la promesa que había
realizado a la reina: Eu Affonso Rodriguez, publico notario sobredito, fuy presente a
estas cousas de suso ditas con Bertolameu Perez, coengo e chançeler da çidade
d´Ourense e con Beeyto Perez e Esteuoo Perez, notarios dessa meesma çidade (signum)
e en nossa presença as fesemos escriuir e eu en cada huna destas quatro peças meu
sinal y puge en testemuyo de uerdade423.

ACO, Escrituras 7, nº 71 (C.D. nº 1158)

422
C.D. nº 1160.
423
C.D. nº 730.

131
ACO, Bispo e dignidades, nº 25 a 28 (C.D. nº 730)

Cuando el documento se redacta sobre soporte papel en forma de cuaderno, volvemos a


ver como al final de cada folio el notario estampa su nombre con su rúbrica para dejar
constancia de la autenticidad de cada una de las páginas de que se compone el
documento.

ACO, Escrituras 21, nº 17, 18 y 19 (C.D. nº 1250)

Los elementos de validación se completan con la relación de testigos ante quienes se


realizó el acto jurídico contenido en el documento; relaciones en las que figura el
nombre de cada uno de los testigos presentes, sus profesiones o condición social y con
frecuencia, sus motes o datos relativos a su vecindad o filiación, datos todos ellos que
facilitarían una mejor identificación de los mismos: testemuyas que a esto presentes
foron: don Pero Suares, dean d´Ourense, Pero Eanes, mestrescolla, Gonçaluo Peres,
Lourenço Eanes, Johan Gonçalues, coengos desse lugar, Gonçaluo Ferrnandes, dito
Furon, Johan Domingues, castelleiro, Johan Ferrnandes, notario e Ruy Dias,
camareiro do dito sennor obispo, moradores en Ourense424.

2.2. LOS SELLOS

Otro de los elementos de validación lo constituyen los sellos. Aunque tenemos


constancia de que en origen los documentos validados por medio de un sello debían ser
numerosos, por la presencia de las perforaciones y restos de los hilos de los que
colgaban así como por la descripción detallada de los mismos en copias posteriores, del
siglo XIV tan sólo se conservan veinte y tres sellos, la mayoría procedentes de la
chancillería real, un total de 18, de los cuales 13 son de plomo, cuatro de cera y uno de
placa425; a mayores conservamos cinco sellos de cera: dos de obispos aurienses, uno del
cabildo auriense, otro del monasterio de San Salvador de Celanova y uno del abad de
Celanova.

424
C.D. nº 1092.
425
Fernando IV, cuatro de plomo y uno de cera; tutor de Alfonso XI, uno de cera; Alfonso XI, cinco de
plomo, uno de cera y uno de placa; Pedro I, uno de plomo; Enrique II, uno de cera; Juan I, dos de plomo;
Enrique III, uno de plomo.

132
2.3. TABLA DE NOTARIOS

En la siguiente tabla se ha tratado de identificar a los notarios presentes en esta


colección documental, que actuaban en territorio ourensano, acompañados de su signo
respectivo, que nos ha servido de base para identificar a notarios que presentan variantes
en su intitulación, que también se han recogido, así como sus años de actuación.

Nombre del Años de


Signo notarial Tipo de notario
notario actuación

Notario jurado por el rey en


Alfonso Eanes 1311
Ourense

Notario jurado en Ourense


por el obispo y por la iglesia 1315-1316
de Ourense
Notario jurado en Ourense 1316-17, 1325,
por la iglesia de Ourense 1342
Alfonso Eanes Notario público en la ciudad
de Ourense y en tierra de 1313, 1329, 1334
Aguiar

Notario público en tierra de 1329, 1332, 1340,


Aguiar por el arzobispo y la 1341-1342, 1350-
iglesia de Santiago 1352

Escribano jurado y
escusador en tierra de
Aguiar en lugar de Alfonso
1333 y 1344
Eanes, notario público en
tierra de Aguiar por la
iglesia de Santiago
Alfonso Eanes
Notario jurado en tierra de
Aguiar en lugar de Alfonso
Eanes, notario público en 1334
dicha tierra por la iglesia de
Santiago

1389, 1391, 1393,


Notario público de Ourense 1397, 1399, 1400
Alfonso Eanes Guiza
por el obispo y por la iglesia (actúa como
notario hasta 1401)

Notario por Gonzalo García


Alfonso Fernández 1363
en tierra de Aguiar

133
Canónigo de Ourense y
1325, 1338
canciller de la ciudad

Alfonso Lorenzo
Tesorero de la iglesia de
1340, 1341, 1344-
Ourense y canciller de la
1346
ciudad

Canónigo auriense y notario


1328, 1332
público por el Papa

Alfonso Lorenzo
Notario público de Ourense
1332
por el papa

Tesorero de la iglesia de
Alfonso Lorenzo Ourense y canciller de la [1340-1346]
ciudad

Notario público de la ciudad


de Ourense, del castillo y de
los cotos del obispo y de la 1355, 1359-1360
iglesia de Ourense por el
obispo y por la iglesia

Notario público de la ciudad


Alfonso Martínez de Ourense y de los cotos
del obispo y de la iglesia de 1364
Ourense por el obispo y por
la iglesia

Notario público de la ciudad


de Ourense por el obispo y 1365
por la iglesia

Alfonso Pérez Notario jurado de Ourense 1301

Notario jurado en la ciudad


de Ourense y en el obispado 1328 y 1331
por el obispo y por la iglesia
Alfonso Pérez
Notario público de Ourense
1337
por la iglesia

134
Chantre y canciller de la
iglesia y ciudad de Ourense
Alfonso Pérez 1388 y 1389
y notario público por la
autoridad apostólica

Notario Público de la ciudad


Alfonso Pérez 1393, 1394
de Ourense por la iglesia

Notario público de Ourense 1301 y 1306

Alfonso Rodríguez Notario público de la ciudad


de Ourense por el obispo y 1312
por la iglesia

1317-1318, 1320,
Canónigo de Ourense y 1323-1325, 1328,
Alfonso Viviani
canciller de la ciudad 1330-1331, 1334,
1336-1337

Notario jurado de Búbal y


Arias Eanes Castella por Alfonso Eanes, 1332
notario del rey

Notario público de la ciudad


de Ourense por el obispo y 1395-1396, 1399
por la iglesia
Arias Eanes de Notario público de la ciudad
Canedo de Ourense y de los cotos y
señorío de la iglesia de 1392
Ourense por el obispo y por
la iglesia

Notario público de Ourense


Andrés Pérez 1351
por la iglesia

135
1301-1302, 1304-
Canónigo de Ourense y
1306, 1311, 1313,
canciller de la ciudad
1314- 1316
Tesorero y canciller de la
1304-1307
ciudad
Bartolomé Pérez
Tesorero y vicario del deán 1305

Chantre y canciller de la
1316
ciudad de Ourense

Notario de Ourense por el


obispo e iglesia y
vicecanciller en nombre de
Bartolomé Pérez 1317
Alfonso Viviani, canónigo y
canciller de la ciudad de
Ourense

Notario público en la ciudad


Bernal Pérez 1345
de Ourense por la iglesia

Notario de la iglesia de
Benito Pérez 1301
Ourense

Notario jurado por el rey en


1308
Ourense

Notario por el rey en


1309-1310
Ourense
Domingo Eanes
Notario de Ourense por el
1313
obispo y la iglesia

Notario de Ourense 1314

Notario jurado de Búbal en


lugar de Pedro Meomaes,
Domingo Eanes 1324
notario público por el rey en
dicha tierra

136
Notario jurado de Ourense
Domingo Eanes 1315, 1330 y 1332
por la iglesia

Domingo Eanes Notario jurado por el rey en


1310-1311
Cougil Ourense

Notario jurado en la ciudad


Domingo Eanes
de Ourense por el obispo y 1311, 1316-1317
Cougil
por la iglesia

Notario público del rey en


Domingo Estévez 1331
Ribadavia

Notario público por el rey


Domingo Fernández 1311 y 1326
en Ourense

Notario público de Ourense 1313, 1317-1318,


Domingo Fernández
por la iglesia 1323, 1327

1301, 1302 [1286-


Notario público de Ourense
1308]

Domingo Martínez

Notario público jurado de la


1305
ciudad de Ourense

137
Notario jurado de Ourense 1329, 1332, 1342,
Domingo Núñez
por el obispo y por la iglesia 1345

Notario jurado en lugar de


Fernando Fernández,
Durán Fernández 1312
notario público del rey en
Monterrei

Notario en tierra de Aguiar


por Alfonso Eanes, notario
Esteban Eanes 1318 y 1321
de esta tierra por la iglesia
de Santiago

Notario público jurado del


rey en Limia y notario en
Esteban Martínez 1309 y 1336
Allariz del Infante don
Felipe

Esteban Pérez Notario de Ourense 1301, 1305

Notario publico de Ourense


Esteban Pérez 1363
por la iglesia

138
Racionero en la Iglesia de
Ourense, notario y canciller 1389, 1391, 1393-
de la dicha iglesia y ciudad 1395, 1398
de Ourense

Canónigo de Tui, notario


Esteban Pérez público por autoridad
apostólica, notario y 1396
canciller de la iglesia y
ciudad de Ourense

Canónigo en la iglesia de
Ourense, notario y canciller
1397, 1399-1400
de la iglesia y ciudad de
Ourense

Notario del monasterio de


Fernando Eanes 1336
San Pedro de Rocas

Monje e notario del


Fernando Eanes monasterio de San Pedro de 1354
Rocas

Notario de Ourense por la


Fernando Fernández 1331,1337, 1342
iglesia

Fernando Giráldez Notario del rey en Braga 1367

Notario público de la ciudad


1339-1340, 1345-
Fernando González de Ourense jurado por la
1346
iglesia

139
1360, 1368, 1371,
Notario público de Ourense 1381, 1384, 1388-
por el obispo y por la iglesia 1389, 1391, 1394-
Fernando González 1396
Notario público de Ourense
1372
por la iglesia

Notario jurado en Ourense


Fernando Míguez 1323 y 1331
por el obispo y por la iglesia

Notario jurado de la ciudad


Fernando Pérez de Ourense por el obispo y 1315 y 1325
por la iglesia

Notario público de la ciudad


Francisco Eanes de Ourense por el obispo y 1394, 1398-1399
por la iglesia

Notario jurado de Búbal, de


Castella y de O Bolo de
Francisco Pérez 1332
Senda por Alfonso Eanes,
notario del rey

Notario público en tierra de


García Alfonso Aguiar por el arzobispo y 1334 y 1347
por la iglesia de Santiago

Racionero y notario público


de la iglesia y ciudad de
1363
Ourense por el obispo y por
la iglesia

García Díaz Notario público jurado de la


1364, 1369
ciudad e iglesia de Ourense

Canónigo de la iglesia de
1370, 1373, 1376,
Ourense y canciller de la
1379, 1380, 1384
iglesia y ciudad de Ourense

140
Canónigo y canciller de la
García Díaz 1389
iglesia de Ourense

Notario público de la ciudad


García Pérez de Ourense por el obispo y 1393
por la iglesia

Notario público de Ourense


Gómez Eanes [1286-1308]
por el obispo

Notario de Ourense por el


Gómez Fernández 1315
obispo y por la igleia

Notario por el rey en el coto


Gómez Lointra de Santo Estevo de Ribas de 1301
Sil

Notario público de Ourense


Gómez Pérez 1347-1348
por el obispo y por la iglesia

Notario público de Ourense


Gómez Pérez 1382-1383
por el obispo y por la iglesia

Escribano de nuestro señor


el rey y su notario público
Gómez Pérez de en su corte y en todos sus 1393, 1395-1396,
Penavigia reinos y notario público de 1398
Ourense por el obispo y por
la iglesia

Notario público en Ourense


por el rey en lugar de Vasco
Gonzalo Eanes Pérez, notario de la cámara 1332
del rey y notario publico de
Ourense

141
Notario público de Ourense
jurado por el obispo y por la 1334, 1341, 1343
iglesia
Gonzalo Eanes
Notario de Ourense por la
1342
iglesia

Notario público de la ciudad


Gonzalo Eanes de Ourense por el obispo y 1390
por la iglesia

Notario del rey en tierra de


Gonzalo Fernández 1380
Orcellón

Notario público de Ourense


Gonzalo Fernández 1395, 1399-1400
por el obispo y por la iglesia

Notario público de la ciudad


Gonzalo Oureiro de Ourense por el obispo y 1381-1382
por la iglesia

Notario público de la ciudad 1381-1383, 1392 y


Gonzalo Oureiro
de Ourense por la Iglesia 1394

Notario de Ourense por el


Gonzalo Pérez 1330
obispo y por la iglesia

142
Notario público de Ourense 1340, 1343, 1346 y
Gonzalo Pérez
por la iglesia 1350

Notario público de la ciudad


1371 y 1372
de Ourense por la iglesia
Gonzalo Pérez
Notario público de la ciudad
de Ourense por el obispo y 1374
por la iglesia

Notario público jurado de la


Gonzalo Pérez 1379
ciudad y diócesis de Tui

Notario público de la ciudad


Gonzalo Pérez 1346-1348
de Ourense por la iglesia

Notario público de la
González Pérez
Ourense por el obispo y por 1379
Seixalbo
la iglesia

Notario público de la ciudad


Gonzalo Pérez
de Ourense por el obispo y 1383, 1388
Sardina
por la iglesia

Notario público de la ciudad


Gonzalo Rodríguez de Ourense por el obispo y [1376-1383, 1383]
por la iglesia

1303-1304, [1286-
Gregorio Notario de Ourense
1308] y 1312

143
Notario público jurado de
Juan Baleato 1359
Santiago

Notario público del rey en la


Juan Bispo villa de Milmanda y en su 1346
alfoz

Juan Domínguez Notario de Aguiar 1302

Notario público de Ourense


Juan Eanes 1312 y 1313
por el obispo y por la iglesia

Notario jurado de Ourense


Juan Eanes 1325 y 1331
por el obispo y por la iglesia

Notario público de la ciudad 1305, 1338, 1340 y


de Ourense por la iglesia 1345

Juan Eanes
Notario público de la ciudad
1335 y 1337
de Ourense

Notario público por el rey


en Ourense en lugar de
Juan Eanes Vasco Pérez, notario de la 1333
cámara del rey y notario de
Ourense

144
Notario de Ourense por el
Juan Fernández 1312
obispo y por la iglesia

Notario puesto por Juan


Monte, notario en tierra de
Juan Fernández Montes, de Espinoso y de 1335
Rabal por [Garçía Eanes],
notario del rey en Limia

Notario público de Ourense


Juan Fernández 1354
por la iglesia

Notario público de la ciudad


Juan Fernández de Ourense por el obispo y 1365, 1398
por la iglesia

Notario jurado de la ciudad


1330
y del obispado de Ourense

Juan González Gato

Notario de Ourense por el


1343, 1347
obispo y por la iglesia

Notario jurado en los cotos


del obispo y de la iglesia de 1328
Ourense

Juan Macía
Notario público del castillo
y de los cotos del obispo y
1340
de la iglesia de Ourense por
el obispo y por la iglesia

Notario de Ourense en los


cotos de la Igleia de ese
Juan Martínez 1315
lugar por el obispo y por la
igleia

145
Notario jurado en Ourense
Lope Sánchez 1322, 1326-1327
por la iglesia

Notario jurado en Ourense 1325, 1327-1329,


por la iglesia 1334 y 1336

Notario público en Ourense


Lorenzo Eanes 1361-1362
por el obispo y por la iglesia

Canónigo en la iglesia de
Lorenzo Martínez Ourense y notario público 1394
por la autoridad apostólica

Notario público jurado en


Lorenzo Pérez Ourense por el obispo y por 1327
la iglesia

Notario en tierra de Aguiar


Martín Alfonso por el arzobispo de Santiago 1397
y por la iglesia

Notario público en O Chao


de Castela, en Búbal y en O
Bolo de Senda por Gonzalo
Martín Eanes 1380
Eanes de Santo Estevo,
notario de ese lugar por el
rey

146
Notario público de Ourense
Martín González 1354
por la iglesia

1363, 1366, 1373,


Notario público de Ourense 1376, 1379, 1380,
por la iglesia 1382, 1384, 1392,
1394
Martín González
Notario público de Ourense
1376-1377 y 1379
por el obispo y por la iglesia

Notario público en tierra de


Aguiar por sustitución de
[Martín Macía] Gonzalo Garçía, notario de 1374
dicha tierra por el arzobispo
y por la igleia de Santiago

Miguel Pérez Notario del rey en Ourense 1307-1308 y 1310

Notario de Ourense por la


Miguel Pérez 1317
iglesia

Notario público de la ciudad


Miguel Pérez da
de Ourense por el obispo y 1316
Corredoira
por la iglesia

Notario de Ourense por el


1314
obispo y por la iglesia

Miguel Pérez
1316-1318, 1320,
Notario de Ourense
1328, 1332 y 1334

Notario público de Ourense


Nuño Eanes 1354-1355 y 1359
por el obispo y por la iglesia

147
Notario público de Ourense
1396-1398
por la Iglesia

Escribano del rey y su


Nuño González
notario público en su corte y
en todos sus reinos y notario 1400
público de Ourense por la
Igleia

Notario público del rey en la


Pedro Anfreus 1364, 1372, 1384
villa de Ribadavia

Notario público de Ourense


Pedro Eanes 1327
por el obispo y por la iglesia

Canónigo y canciller de la
Pedro Enrríquez 1365
iglesia de Ourense

Notario público de Ourense


1347
por el obispo y por la Iglesia
Pedro Fernández
Notario público de Ourense
1351-1352 y 1356
por la iglesia

Notario público de la ciudad


1395
de Ourense por la iglesia

Pedro Gómez Notario público de la ciudad


de Ourense y de los cotos y
señorío del obispo de 1395
Ourense por la iglesia de ese
lugar

148
Notario público de la ciudad
Pedro Macía 1370
de Ourense por la iglesia

Notario jurado en la ciudad


1326-1327, 1339,
Pedro Martínez de Ourense por el obispo y
1340 y 1346
por la iglesia

Notario público de Ourense


1341, 1346 y 1349
por el obispo y por la iglesia
Pedro Lorenzo
Notario público de Ourense 1349-1351, 1355-
por la iglesia 1358 y 1362

Notario del coto de


Vilarrubín y Toubes por el
Rodrigo Alfonso 1373-1374
obispo y por la iglesia de
Ourense

Notario público del rey y


por Diego Pérez Sarmiento,
en tierra de San Xoán de
Rodrigo Alfonso 1395
Nóvoa y de O Ribeiro de
Avia y en toda la Merindad
de Orcellón

Notario público de la ciudad


Rodrigo Fernández de Ourense por el obispo y 1338, 1352-1355
por la iglesia

Notario público del rey en la


Rodrigo Gómez 1389
villa de Ribadavia

149
Notario público de Ourense
Rodrigo González 1355
por el obispo y por la iglesia

Notario público de la ciudad


1370
de Ourense por la iglesia

Rodrigo González
Notario público de la ciudad
de Ourense por el obispo y 1372, 1374 y 1376
por la iglesia

Clérigo de la diócesis de
Burgos y notario público 1384
por la autoridad apostólica
Rodrigo González de
Tapia
Tesorero de la iglesia de
Ourense y notario público 1395
por la autoridad apostólica

Notario público de Ourense


Rodrigo Gutiérrez 1318, 1320
por el obispo y por la iglesia

Notario público de Ourense


Rodrigo Lorenzo 1356-1357
por el obispo y por la iglesia

Notario público en tierra de


Temes, de Búbal, de O Bolo
Rodrigo Lorenzo de Senda y de toda la 1400
merindad de Orcellón por el
rey

Escribano jurado en lugar de


Miguel Pérez, notario del
Silvestre Pérez 1315
rey en Limia y notario del
infante don Felipe en Allariz

150
Notario en tierra de Aguiar
en lugar de Alfonso Eanes,
Tomé Eanes 1316 y 1328-1329
notario de esa misma tierra
por la iglesia de Santiago

Notario del coto de Santo


Tomé Eanes 1319-1320 y 1324
Estevo de Ribas de Sil

Notario público de la ciudad


Vasco Martínez 1388 y 1395
de Ourense por la iglesia

Notario público en tierra de


Aguiar por el arzobispo y
Vasco Pérez 1364-1365
por la iglesia de Santiago en
lugar de Gonzalo García

Notario público de la ciudad


1352, 1356-1359 y
Vicente Suárez de Ourense por el obispo y
1361-1963
por la iglesia

151
BIBLIOGRAFÍA

ALONSO ESTRAVÍS, I. (1995): Dicionário da língua galega, Santiago de Compostela, Sotelo


Blanco (= ALONSO ESTRAVÍS, Dicionário da língua galega).

ALONSO PEQUENO, M. y VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (2001): "Lingua e escritura na Compostela


do Século XV", Cuadernos de Estudios Gallegos, 48: 115-129 (= ALONSO PEQUENO y
VÁZQUEZ BERTOMEU, Lingua e escritura).

ANDRADE CERNADAS, J. M. (1997): El monacato benedictino y la sociedad de la Galicia


medieval (Siglos X al XIII), Sada (A Coruña), Edicións do Castro (= ANDRADE, Monacato
benedictino).

ANTONIO RUBIO, G. (2006): Los judios en Galicia (1044-1492), A Coruña, Fundación Pedro
Barrié de la Maza. Colección Galicia Histórica (= ANTONIO RUBIO, Los judios en Galicia).

ANTONIO RUBIO, G. (2007): "Judíos en Galicia: visión panorámica y nuevas aportaciones


documentales", Espacio, Tiempo y Forma, Serie III, Hª Medieval, 20: 289-314 (= ANTONIO
RUBIO, Judíos en Galicia: visión panorámica).

ARRIBAS ARRANZ, F. (1961): "Organización de una oficina episcopal y de su archivo en el siglo


XVI", Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 69: 453-462 (= ARRIBAS ARRANZ,
Organización de una oficina episcopal).

BARRIOCANAL LÓPEZ, Y. (2003): Hospital, igrexa e pazos da abadía da Santísima Trinidade,


Ourense, Fundación Caixa Galicia - Grupo Marcelo Macías, Guías do Patrimonio Cultural, 8
(= BARRIOCANAL, Santísima Trinidade).

BONO Y HUERTA, J. (1979-1982): Historia del derecho notarial español. I. La Edad Media,
Madrid, Junta de Decanos de los Colegios Notariales de España (= BONO, Historia del
derecho).

CALLEJA PUERTA, M. (2002): "Archivos dispersos, fuentes reencontradas. Notas metodológicas


al estudio de las élites del reino de León en los siglos centrales de la Edad Media",
Medievalismo, 12: 9-36 (= CALLEJA, Archivos dispersos).

CALLEJA PUERTA, M. (2003-2004): "Noticias documentales del Archivo Capitular de la


Catedral de Oviedo (ss. IX-XII)", Acta Historica et Archaeologica Medievalia, 25: 541-570
(= CALLEJA, Noticias documentales del Archivo Capitular).

CAMINO MARTÍNEZ, C. (1998): "El Archivo de la catedral de Sevilla en el siglo XV", Historia.
Instituciones. Documentos, 25: 95-111 (= CAMINO, El Archivo de la Catedral de Sevilla).

CAPPELLI, A. (1969): Cronologia, cronografia e calendario perpetuo: dal principio dell´èra


cristiana ai nostri giorni, Milano, Ulrico Hoepli (= CAPELLI, Cronologia, cronografia e
calendario perpetuo).

152
CARRERO SANTAMARÍA, E. (2005): Las catedrales de Galicia durante la Edad Media.
Claustros y entorno urbano, A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza (= CARRERO,
Las catedrales de Galicia).

CARRERO SANTAMARÍA, E. (2002): "De la Catedral medieval de Ourense y sus inmediaciones:


nuevas hipótesis sobre viejas teorías", Porta de Aira, 9: 9-30 (= CARRERO, La Catedral
medieval de Ourense).

CHACÓN GÓMEZ-MONEDERO, F. (2007): "Luces y sombras en el archivo de la Catedral de


Cuenca", en VI Jornadas Científicas sobre documentación borbónica en España y América,
Madrid, Universidad Complutense de Madrid: 59-84 (= CHACÓN, Luces y sombras).

CID, C. (1913-1918): “Una visita pastoral de la diócesis auriense en 1487”, Boletín de la


Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 5: 187-192, 205-
208, 221-224, 226-233, 261-264, 294-296, 306-311, 320-328, 352-358, 373-376.

CID, C. (1918-1922): “Una visita pastoral de la diócesis auriense en 1487”, Boletín de la


Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense”, 6: 84-85.

DDGM: Dicionario de dicionarios do galego medieval, Seminario de Lingüística Informática,


Universidade deVigo [En línea] http://sli.uvigo.es/DDGM/index.html [Consulta
21/05/2014].

DÍAZ MARTÍN, L. V. (1975): Itinerario de Pedro I de Castilla. Estudio y Regesta, Valladolid,


Universidad de Valladolid (= DÍAZ MARTÍN, Itinerario).

DÍAZ MARTÍN, L. V. (1987): Los oficiales de Pedro I de Castilla, Valladolid, Universidad de


Valladolid (= DÍAZ MARTÍN, Los oficiales de Pedro I).

DÍAZ MARTÍN, L. V. (1994): "Sobre los orígenes de la Audiencia Real", Historia. Instituciones.
Documentos, 21: 125-308 (= DÍAZ MARTÍN, Sobre los orígenes).

DÍAZ MARTÍN, L. V. (1997): Los orígenes de la Audiencia Real Castellana, Sevilla, Universidad
de Sevilla (= DÍAZ MARTÍN, Los orígenes).

DÍAZ MARTÍN, L. V. (1997-1999): Colección documental de Pedro I de Castilla. 1350-1369, 4


vols., Valladolid, Junta de Castilla-León (= DÍAZ MARTÍN, Colección documental de Pedro
I).

Diccionario da Real Academia Galega (1998): A Coruña, Real Académia Galega (=


Diccionario da Real Academia Galega).

DIÉGUEZ GONÇÁLEZ, J. (2000): "Achegas para o estudo da onomástica pessoal da Galiza na


Baixa Idade Média", en Estudos dedicados a Ricardo Carvalho Calero, vol. 2, Santiago de
Compostela, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico da Universidade de Santiago
de Compostela: 421-262 (= DIÉGUEZ GONÇÁLEZ, Achegas para o estudo da onomástica).

Documentos del archivo de la catedral de Orense (1923): 2 vols., Ourense, Comisión Provincial
de Monumentos de la Provincia de Ourense (= Documentos de Orense).

DOMÍNGUEZ FONTELA, J. (1939-1940): "Pedro I el Cruel y la ciudad de Orense", Boletín de la


Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 12: 155-158 (=
DOMÍNGUEZ FONTELA, Pedro I el Cruel y la ciudad de Orense).

153
DONO LÓPEZ, P. (2010): Colección de documentos en pergamiño do mosteiro de Santa Comba
de Naves. Introdución, edición e índices, Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e
Intercambio Científico da Universidade de Santiago de Compostela,
[http://dspace.usc.es/handle/10347/2868] (= DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa
Comba de Naves).

DURANY CASTRILLO, M. (1996): "Ourense na Idade Media", en Historia de Ourense, Perillo (A


Coruña), Vía Láctea: 118-175 (= DURANY, Ourense na Idade Media).

DURO PEÑA, E. (1961): "Los códices de la catedral de Orense", Hispania Sacra, 14: 185-212 (=
DURO PEÑA, Códices de la catedral de Orense).

DURO PEÑA, E. (1964): "Las antiguas dignidades de la catedral de Orense", Anuario de Estudios
Medievales, 1: 289-330 (= DURO PEÑA, Antiguas dignidades).

DURO PEÑA, E. (1972a): Catálogo de documentos reales del archivo de la catedral de Orense,
Barcelona, Universidad de Barcelona (= DURO PEÑA, Documentos reales catedral de
Orense).

DURO PEÑA, E. (1972b): El monasterio de San Pedro de Rocas y su colección documental,


Ourense, Instituto de Estudios Orensanos «Padre Feijóo» (= DURO PEÑA, Monasterio de San
Pedro de Rocas).

DURO PEÑA, E. (1973): Catálogo de los documentos privados en pergamino del archivo de la
catedral de Orense (888-1554), Ourense, Instituto de Estudios Orensanos «Padre Feijóo» (=
DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense).

DURO PEÑA, E. (1996): Documentos da catedral de Ourense, Santiago de Compostela Consello


da Cultura Galega (= DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense).

FERNÁNDEZ ALONSO, B. (1888): "Archivo de la ciudad de Orense: 1383. Concordia entre el


obispo don Pascual y los vecinos y cargo de agravios de éstos". en Galicia Diplomática, 13:
98-100 (= FERNÁNDEZ ALONSO, Archivo de la ciudad de Orense).

FERNÁNDEZ ALONSO, B. (1897): El pontificado gallego, su origen y vicisitudes, seguido de una


crónica de los obispos de Orense, Ourense, El Derecho (= FERNÁNDEZ ALONSO, El
pontificado gallego).

FERNÁNDEZ ALONSO, B. (1918-1922a): "El castillo de Miraflores", Boletín de la Comisión


Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 6: 153-164 (= FERNÁNDEZ
ALONSO, El castillo de Miraflores).

FERNÁNDEZ ALONSO, B. (1918-1922b): "Efemérides para la historia de la provincia y obispado


de Orense", Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de
Orense, 6: 262-264, 267-273, 397-404 (= FERNÁNDEZ ALONSO, Efemérides).

FERNÁNDEZ CASAL, M. A. (2003): "Los conflictos de la sede episcopal de Ourense en la Edad


Media (ss. XII-XIII)", Minius, 11: 97-117 ( = FERNÁNDEZ CASAL, Los conflictos de la sede
de Ourense).

FERNÁNDEZ SUÁREZ, E. (1974): "El monasterio de Santa Cristina de Ribas de Sil", Boletín
Auriense, 4: 7-66 (= FERNÁNDEZ SUÁREZ, Monasterio de Santa Cristina de Ribas de Sil).

154
FERRO COUSELO, J. (1987): Visión urbanística del Ourense antiguo, Ourense, Arquivo
Histórico Provincial de Ourense (= FERRO COUSELO, Visión urbanística del Ourense
antiguo).

FLÓREZ, E. (1789): España Sagrada, Madrid, Antonio Marín (= ES) (Diversos volúmenes).

GALLEGO DOMÍNGUEZ, O. (1972): "Torres, cercas y puertas de la ciudad de Ourense", Boletín


Auriense, 2: 241-278 (= GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres, cercas y puertas).

GALLEGO DOMÍNGUEZ, O. (1973): "La peste en Orense desde el siglo XIV al XIX", Boletín
Auriense, 3: 15-56 (= GALLEGO DOMÍNGUEZ, La peste en Orense).

GALLEGO DOMÍNGUEZ, O. (1987): "Ferias y mercados en la provincia de Ourense", Boletín


Auriense, 17: 131-203 (= GALLEGO DOMÍNGUEZ, Ferias y mercados).

GALLEGO DOMÍNGUEZ, O. (2001): A cidade de Ourense: unha visión a través dos séculos,
anexo de Boletín Auriense, nº 27, Ourense, Museo Arqueolóxico Provincial (= GALLEGO
DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense).

GARCÍA VALVERDE, M. L. (2010): "Los notarios apostólicos de Granada a través de las


legislaciones civil y eclesial", Historia. Instituciones. Documentos, 37: 87-108 (= GARCÍA
VALVERDE, Los notarios apostólicos).

GARCÍA Y GARCÍA, A. (dir.) (1981): Synodicon Hispanum, I. Galicia, Madrid, Biblioteca de


Autores Cristianos (= GARCÍA Y GARCÍA (dir.), Synodicon, I).

GÓMEZ CID, G. (2008): A morte feminina no Ourense Baixomedieval, trabajo presentado para la
obtención del Diploma de Estudios Avanzados (DEA) en el programa de doctorado
“Sociedade, Poder e Cultura na Historia del Departamento de Historia, Arte e Xeografía de
(Bienio 2006-2008), Universidad de Vigo, 2008 (inédito) (= GÓMEZ CID, A morte feminina
no Ourense Baixomedieval “DEA”).

GÓMEZ CID, G. (2009): "A morte feminina no Ourense Baixomedieval", Diversarum rerum, 4:
227-241 (= GÓMEZ CID, A morte feminina no Ourense Baixomedieval).

GONZÁLEZ BALASCH, M. T. (1989): "Un nuevo documento sobre la peste negra en Galicia",
Cuadernos de Estudios Gallegos, 38: 107-112 (= GONZÁLEZ BALASCH, La peste negra en
Galicia).

GONZÁLEZ CRESPO, E. (1986): "Organización de la cancillería castellana en la primera mitad


del siglo XIV", En la España Medieval, 8: 447-470 (= GONZÁLEZ CRESPO, Organización de
la cancillería).

GONZÁLEZ GARCÍA, M. Á. (2006a): "El Archivo de la Catedral de Ourense a principios del siglo
XX", Diversarum rerum, 1: 9-16 (= GONZÁLEZ GARCÍA, El Archivo de la Catedral de
Ourense a principios del siglo XX).

GONZÁLEZ GARCÍA, M. Á. (2006b): "El testamento del maestrescuela Juan Martínez (1376)",
Diversarum rerum, 1: 125-136 (= GONZÁLEZ GARCÍA, El testamento de Juan Martínez).

GONZÁLEZ GARCÍA, M. Á. (2010): "El Archivo de la Catedral de Ourense: espacios, fondos e


investigaciones", en VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J.: Colección
documental del archivo de la catedral de Ourense, I (888-1230), León, Centro de Estudios

155
e Investigación «San Isidoro» - Caja de Ahorros y Monte de Piedad, Colección «Fuentes y
Estudios de Historia Leonesa», nº 131: 9-22 (= GONZÁLEZ GARCÍA, El Archivo de la
Catedral de Ourense).

GONZÁLEZ MÍNGUEZ, C. (1976): Fernando IV de Castilla (1295-1312). La guerra civil y el


predominio de la nobleza, Vitoria-Valladolid, Universidad de Valladolid - Colegio
Universitario de Álava (= GONZÁLEZ MÍNGUEZ, Fernando IV).

GONZÁLEZ VÁZQUEZ, M. (1996) El arzobispo de Santiago: una instancia de poder en la Edad


Media (1150-1400), Sada (A Coruña), Ediciós do Castro (= GONZÁLEZ VÁZQUEZ, El
arzobispo de Santiago).

Gran dicionario Século 21 da lingua galega (2006): Vigo, Ediciós do Cumio - Galaxia 2006 (=
Gran dicionario da lingua galega).

ISLA FREZ, A. (1999): La sociedad gallega en la alta edad media, Madrid, CSIC (=La sociedad
gallega en la alta edad media)

LEIRÓS FERNÁNDEZ, E. (1941-1942a): "La barca de Portovello en Ourense", Boletín de la


Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 13: 128-182 (=
LEIRÓS, La barca de Portovello en Ourense).

LEIRÓS FERNÁNDEZ, E. (1941-1942b): "El libro de aniversarios de la catedral de Orense",


Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 13: 11-
35 (= LEIRÓS, El libro de aniversarios).

LEIRÓS FERNÁNDEZ, E. (1950): Guía del Archivo de la Catedral de Orense, Madrid, Dirección
General de Archivos y Bibliotecas (= LEIRÓS, Guía del Archivo de la Catedral de Orense).

LEIRÓS FERNÁNDEZ, E. (1951): Catálogo de los pergaminos monacales de la S. I. Catedral de


Orense, Santiago, El Eco Franciscano (= LEIRÓS, Catálogo de los pergaminos monacales).

LEMA BENDAÑA, J. R. (1981): "Muíños nas proximidades da cidade de Ourense", Boletín


Auriense, 11: 101-128 (= LEMA BENDAÑA, Muíños nas proximidades de Ourense).

LOP OTÍN, M. J. (1996): "Fuentes medievales para el estudio del Cabildo Catedral de Toledo",
en La investigación y las fuentes documentales de los archivos. I y II Jornadas sobre
Investigación en Archivos, vol. 2: 789-800 (=LOP OTÍN, Fuentes medievales).

LOP OTÍN, M. J. (2003): "Las catedrales y los cabildos catedralicios en la Corona de Castilla
durante la Edad Media: un balance historiográfico", En la España Medieval, 26: 371-404 (=
LOP OTÍN, Las catedrales y los cabildos catedralicios).

LÓPEZ, A. (1927-1929): "Documentos referentes a monasterios orensanos", Boletín de la


Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 8: 422-424 y 435-
440 (= A. LÓPEZ, Monasterios orensanos).

LÓPEZ, A. (1933-1935): "Notas para el episcopologio de Orense", Boletín de la Comisión


Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 10: 39-46, 65-68, 83-92, 136-
146, 155-160, 179-184 y 215-217 (= A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense).

LÓPEZ CARREIRA, A. (1989a): "O traballo da viña nun documento ourensán do século XIV",
Boletín Auriense, 18-19: 155-167 (= LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña).

156
LÓPEZ CARREIRA, A. (1989b): "Tres documentos sobre a crise do século XIV en Ourense",
Boletín Auriense, 18-19: 169-178 (= LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do
século XIV).

LÓPEZ CARREIRA, A. (1998): A cidade de Ourense no século XV, Ourense, Deputación


Provincial de Ourense (= LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense).

LÓPEZ CARREIRA, A. (1999): A cidade medieval galega, Vigo, A Nosa Terra (= LÓPEZ
CARREIRA, A cidade medieval galega).

LÓPEZ CUEVILLAS, F. (1934): "Como nasceu a cidade de Ourense", Nós, 126-127: 94-101 (=
LÓPEZ CUEVILLAS, Como nasceu a cidade de Ourense).

LORENZO, R. (2004): "Edición de documentos medievais problemas que presentan algunhas


abreviaturas", en (Dis)cursos da escrita. Estudos de filoloxía galega ofrecidos en memoria
de Fernando R. Tato Plaza, A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza: 449-458 (=
LORENZO, Edición de documentos medievais).

LUCAS ÁLVAREZ, M. (1949): "Para unas normas complementarias de transcripción de


documentos en gallego", Cuadernos de Estudios Gallegos, 4: 95-110 (= LUCAS, Para unas
normas complementarias).

LUCAS ÁLVAREZ, M. (1950): "Características paleográficas de la escritura gótica gallega:


escritorios notariales compostelanos", Cuadernos de Estudios Gallegos, 5: 53-86 (= LUCAS,
Escritura gótica gallega).

LUCAS ÁLVAREZ, M. (1991): "Paleografía gallega. Estado de la cuestión", Anuario de Estudios


Medievales, 21: 419-470 (= LUCAS, Paleografía gallega).

MANSILLA REOYO, D. (1971): Catálogo documental del Archivo Catedral de Burgos, Madrid-
Barcelona, CSIC (= MANSILLA, Archivo Catedral de Burgos).

MARCOS RODRÍGUEZ, F. (1962): Catálogo de documentos del Archivo Catedralicio de


Salamanca (siglos XII-XV), Salamanca, Universidad Pontificia de Salamanca (= MARCOS
RODRÍGUEZ, Archivo Catedralicio de Salamanca).

MARÍN MARTÍNEZ, T. (1998): Paleografía y diplomática, Madrid, UNED (= MARÍN MARTÍNEZ,


Paleografía y Diplomática).

MARSILLA DE PASCUAL, F. R. (1994-1995): "Notariado eclesiástico de la Iglesia de Cartagena


(s. XV): 1. Los signos notariales", Anales de la Universidad de Alicante. Historia medieval,
10: 233-260 (= MARSILLA, Los signos notariales).

MARSILLA DE PASCUAL, F. R. (1995-1996): "En torno a la diplomática episcopal y capitular


castellana bajomedieval: una aproximación", Miscelánea Medieval Murciana, 19-20: 153-
172 (= MARSILLA, Diplomática episcopal y capitular).

MARTÍNEZ DOMÍNGUEZ, A. (2002): "Unha aproximación á normativa pastoral segundo os


sínodos medievais galegos (s. XIII – s. XVI)", Cuadernos de Estudios Gallegos, 49: 27-56
(= MARTÍNEZ DOMÍNGUEZ, Sínodos medievais galegos).

MARTÍNEZ SUEIRO, M. (1912): Fueros municipales de Orense, Ourense, Impr. La Popular (=


MARTÍNEZ SUEIRO, Fueros municipales de Orense).

157
MARTÍNEZ SUEIRO, M. (1913-1918): "La primera nota histórica de Orense", Boletín de la
Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 5: 73-80 (=
MARTÍNEZ SUEIRO, Primera nota histórica de Orense).

MATEU Y LLOPIS, F. (1954): "Sobre los documentos particulares y eclesiásticos de la diócesis de


Orense (siglos XI-XIV)", Cuadernos de Estudios Gallegos, 9: 319-340 (= MATEU,
Documentos particulares y eclesiásticos).

MENDO CARMONA, C. (1996): "Consideraciones sobre el concepto de documento privado",


Signo, 3: 11-23 (= MENDO CARMONA, Concepto de documento privado).

MENDO CARMONA, C. (1997): "La suscripción altomedieval", Signo, 4: 207-229 (= MENDO


CARMONA, La suscripción altomedieval).

MENDO CARMONA, C. (2002): "Los tumbos medievales desde la perspectiva archivística", en


RIESCO TERRERO, Á (coord.): Jornadas Científicas: Documentación jurídico-administrativa,
económica-fianciera y judicial del reino castellano-leonés (siglos X-XIII), Madrid,
Universidad Complutense de Madrid: 165-189 (= MENDO CARMONA, Los tumbos
medievales).

MENDO CARMONA, C. (2005): "El cartulario como instrumento archivístico", Signo, 15: 119-
137 (= MENDO CARMONA, El cartulario como instrumento archivístico).

MILLARES CARLO, A. (1923): Tratado de paleografía española, Madrid, Espasa Calpe (=


MILLARES, Tratado de paleografía).

NAVARRO BONILLA, D. (2003): La imagen del archivo: representación y funciones en España


(siglos XVI y XVII), Gijón, Trea (= NAVARRO, La imagen del archivo).

Nomenclátor de Galicia: Xunta de Galicia [En línea] http://www.xunta.es/nomenclator


[Consulta 21/05/2014].

ORTUÑO SÁNCHEZ-PEDREÑO, J. M. (1997): El adelantado de la Corona de Castilla, Murcia,


Universidad de Murcia (= ORTUÑO, Adelantado de la Corona de Castilla).

OTERO PIÑEYRO MASEDA, P. S. y GARCÍA G. LEDO, X. A. (2009): "Apuntes de los Ambía:


Linaje y parentelas (siglos XII-XVI)", Cuadernos de Estudios Gallegos, 56: 445-457 (=
OTERO PIÑEYRO y GARCÍA G. LEDO, Apuntes de los Ambía).

PEREIRA MARTÍNEZ, C. (2007): "Documentos da Orde do Santo Sepulcro en Galicia", Anuario


Brigantino, 30: 211-230 (= PEREIRA MARTÍNEZ, Orde do Santo Sepulcro).

PÉREZ BUSTAMANTE, R. (1976): El gobierno y la administración territorial de Castilla (1230-


1474), 2 vols., Madrid, Universidad Autónoma de Madrid (= PÉREZ BUSTAMANTE, El
gobierno).

PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2005): "As abadías seglares do bispado de Ourense na Idade Media
(séculos XII-XV)", en Homenaxe á Profesora Lola F. Ferro. Estudios de Historia, Arte e
Xeografía, Ourense, Universidade de Vigo: 401-442 (= PÉREZ RODRÍGUEZ, Abadías
seglares).

PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2002): "La diócesis de Orense: de la reforma gregoriana al Concilio


de Trento (siglos XII-XVI)", en Historia de las diócesis españolas, 15. Iglesias de Lugo,

158
Mondoñedo-Ferrol y Orense, Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos: 395-469 (= PÉREZ
RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense).

PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010): "Los cabildos catedralicios gallegos en la Edad Media (siglos
XII-XIV)", Semata, 22: 159-175. (= PÉREZ RODRÍGUEZ, Cabildos catedralicios).

PUEYO COLOMINA, P. (2008): "Nombramientos de notarios por los arzobispos de la Diócesis de


Zaragoza (1346-1411)", Aragón en la Edad Media, 20: 635-660 (= PUEYO, Nombramientos
de notarios).

PUMAR DIÉGUEZ, Mª B. (2010): "Inventario Nuebo de lo que contienen los cajones del archivo
por mayor", Diversarum rerum, 5: 45-60 (= PUMAR DIÉGUEZ, Inventario nuebo).

RECUERO ASTRAY, M., GONZÁLEZ VÁZQUEZ, M. y ROMERO PORTILLA, P. (1998): Documentos


Medievales del Reino de Galicia: Alfonso VII (1116-1157), Santiago de Compostela,
Dirección Xeral de Patrimonio Cultural (= RECUERO ASTRAY, Alfonso VII)

REY TRISTÁN, E. (1999): "Participación gallega en los inicios de la expansión portuguesa en el


Índico: Joȃo da Nova", Semata, 11: 85-114 (= REY TRISTÁN, Participación gallega en la
expansión portuguesa en el Índico).

RIESCO TERRERO, Á. (1983): Diccionario de abreviaturas hispanas de los siglos XIII al XVIII:
con apéndice de expresiones y fórmulas jurídico-aiplomáticas de uso corriente, Salamanca,
Ángel Riesco Terrero (= RIESCO TERRERO, Diccionario de abreviaturas).

RIESCO TERRERO, Á. (1984): "El Archivo Capitular de Salamanca: datos para su historia",
Anales de la Universidad de Alicante. Historia Medieval, 3: 289-307 (= RIESCO TERRERO,
El Archivo Capitular de Salamanca).

RIESCO TERRERO, Á. (1999): Introducción a la paleografía y diplomática general, Madrid,


Síntesis (= RIESCO TERRERO, Paleografía y diplomática general).

RIESCO TERRERO, Á. (2003a): Vocabulario científico-técnico de paleografía, diplomática y


ciencias afines, Madrid, Barredo & Azedo (= RIESCO TERRERO, Vocabulario científico-
técnico).

RIESCO TERRERO, Á. (2003b): "El notariado castellano bajomedieval (siglos XIV y XV): historia
de esta institución y de la producción documental de los notarios hasta el reinado de Isabel I
de Castilla", en II Jornadas científicas sobre documentación de la Corona de Castilla (siglos
XIII-XV), Madrid, Universidad Complutense de Madrid: 175-225 (= RIESCO TERRERO, El
notariado castellano bajomedieval).

RÍOS RODRÍGUEZ, M. L. (1993): As orixes do foro na Galicia Medieval, Santiago, Servizo de


Publicacións e Intercambio científico da Universidade de Santiago de Compostela (= RÍOS
RODRÍGUEZ, As orixes do foro).

RÍOS RODRÍGUEZ, M. L. (2000): "La preparación de la reforma en Galicia. Alonso Carrillo de


Albornoz y la diócesis auriense en 1489", Espacio, Tiempo y Forma, Serie III, Hª Medieval,
13: 325-339 (=RÍOS RODRÍGUEZ, La preparación de la reforma en Galicia).

RIVAS FERNÁNDEZ, J. C. (1978): "Los dos antiguos portos fluviales de Orense: el “porto
auriense” y el “porto vello”, sus barcas, ermitas y caminos", Boletín Auriense, 8: 215-275 (=
RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales).

159
RODRÍGUEZ MUÑIZ, V. (2010): O mosteiro de Santa Cristina de Ribas de Sil na Idade Media,
anexo de Boletín Auriense, nº 32, Ourense, Museo Arqueolóxico Provincial (= RODRÍGUEZ
MUÑIZ, Mosteiro de Santa Cristina de Ribas de Sil).

ROMERO PORTILLA, P. (2008): "Relaciones entre Portugal y Galicia Siglo XIV-XV", Revista da
Facultade de Letras HISTÓRIA, serie 3, 9: 217-269 (= ROMERO PORTILLA, Relaciones entre
Portugal y Galicia).

ROMERO TALLAFIGO, M., RODRÍGUEZ LIAÑEZ, L. y SÁNCHEZ GONZÁLEZ, A. (1995): Arte de


leer escrituras antiguas: paleografía de lectura, Huelva, Universidad de Huelva (= ROMERO
TALLAFIGO, Arte de leer escrituras antiguas).

RUBIO MERINO, P. (1987): Archivo de la Santa Metropolitana y Patriarcal Iglesia Catedral de


Sevilla: inventario general, Madrid, Ed. Ramón Areces (= RUBIO MERINO, Archivo de la
Catedral de Sevilla).

RUIZ ASENCIO, J. M. (1987): Colección documental del archivo de la catedralde León (775-
1230), III (986-1031), León, Centro de Estudios e Investigación «San Isidoro» - Caja de
Ahorros y Monte de Piedad, Colección «Fuentes y Estudios de Historia Leonesa», nº 43 (=
RUIZ ASENCIO, Colección catedral de León, III).

SÁEZ SÁNCHEZ, C. (2003-2004): "Códices diplomáticos y conservación documental", Acta


historica et archaelogica medievalia, 25: 831-848 (= SÁEZ SÁNCHEZ, Códices
diplomáticos).

SÁEZ SÁNCHEZ, C. (2005): "Origen y función de los cartularios hispánicos", Anuario del Centro
de Estudios Históricos Prof. Carlos S. A. Segreti, 5: 37-48 (= SÁEZ SÁNCHEZ, Origen y
función de los cartularios).

SÁNCHEZ-ALBORNOZ, C. (1923): "Reorganización de los archivos catedrales", Revista de


Archivos, Bibliotecas y Museos, 44: 527-537 (= SÁNCHEZ ALBORNOZ, Reorganización de
los archivos catedrales).

SÁNCHEZ ARTEAGA, M. (1916): Apuntes histórico-artísticos de la Catedral de Orense,


Ourense, Deputación de Ourense (= SÁNCHEZ ARTEAGA, Apuntes histórico-artísticos).

SÁNCHEZ BELDA, L. (1953): Documentos reales de la Edad Media referentes a Galicia:


catálogo de los conservados en la sección de clero del Archivo Histórico Nacional, Madrid,
Dirección General de Archivos y Bibliotecas (= SÁNCHEZ BELDA, Documentos reales de
Galicia).

SÁNCHEZ FERRO, P. (dir.) y LOSADA MELÉNDEZ (aut.) (2008): Catálogo de documentos


medievais do concello de Ourense, Ourense, Xunta de Galicia (= SÁNCHEZ y LOSADA,
Documentos medievais concello de Ourense).

SÁNCHEZ MAIRENA, A. (2007): "El Archivo de la Catedral de Málaga: su primera organización


a partir del inventario de 1523", e-Spania: revue interdisciplinaire d´études hispaniques
médiévales et modernes, 4 [Revista electrónica en línea] http://e-
spania.revues.org/3243#entries [Consulta 21/05/2014] (= SÁNCHEZ MAIRENA, El Archivo de
la Catedral de Málaga).

SANZ FUENTES, M. J. (1991): "Paleografía de la Baja Edad Media castellana", Anuario de


Estudios medievales, 21: 527-536 (= SANZ FUENTES, Paleografía).

160
SOMOZA MEDINA, X. (2010): Historia de Ourense: a cidade das pontes e os camiños, Ourense,
Duen de Bux (= SOMOZA MEDINA, Historia de Ourense).

SUÁREZ BILBAO, F. (1994): Enrique III, 1390-1406, Palencia, Diputación Provincial de Palencia
- Burgos, La Olmeda (Colección "Corona de España", Serie "Reyes de Castilla y León") (=
SUÁREZ BILBAO, Enrique III).

SUÁREZ FERNÁNDEZ, L. (1972): Historia del reinado de Juan I de Castilla, 2 vols., Madrid,
Universidad Autónoma de Madrid (= SUÁREZ FERNÁNDEZ, Juan I).

TAMAYO, A. (1996): Archivística, Diplomática y Sigilografía, Madrid, Cátedra (= TAMAYO,


Archivística, Diplomática y Sigilografía).

TATO PLAZA, F. R. e BOULLÓN AGRELO, A. I. (2004): "Fontes para o estudo da lingua


medieval", en (Dis)cursos da escrita. Estudos de filoloxía galega ofrecidos en memoria de
Fernando R. Tato Plaza, A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza: 709-770 (= TATO
PLAZA e BOULLÓN AGRELO, Fontes para o estudo da lingua medieval).

Toponimia de Galicia: Xunta de Galicia [En línea] http://www.xunta.es/toponimia-e-


nomenclator [Consulta 21/05/2014].

TORRENS, Mª J. (1995): "La interpretación de las abreviaturas en textos romances medievales:


problemas lingüísticos y textuales", Signo, 2: 19-27 (= TORRENS, la interpretación de las
abreviaturas).

VAQUERO DÍAZ, Mª B. (2002a): "Características gráficas da gótica cursiva documental do


mosteiro de Celanova na Baixa Idade Media", en Homenaje a José García Oro, Santiago de
Compostela, Universidade de Santiago de Compostela: 331-341 (= VAQUERO, Gótica
cursiva documental de Celanova).

VAQUERO DÍAZ, Mª B. (2002b): "La documentación del monasterio de Celanova en los siglos
XIII al XV y su utilidad para la historia bajomedieval", en La documentación para la
investigación: homenaje a José Antonio Martín Fuertes, vol. 1: 563-575 (= VAQUERO, La
documentación del monasterio de Celanova).

VAQUERO DÍAZ, Mª B. (2004): Colección diplomática do mosteiro de San Salvador de


Celanova (ss. XIII - XV), 4 vol., A Coruña, Tórculo (= VAQUERO, Colección diplomática de
Celanova).

VAQUERO DÍAZ, Mª B. (2006): "Resolución dun preito entre Pai Mariño de Lobeira e o Cabido
de Ourense (1377)", Diversarum rerum, 1: 137-143 (= VAQUERO, Preito entre Pai Mariño e
o Cabido de Ourense).

VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010a): Colección documental del archivo


de la catedral de Ourense, I (888-1230), León, Centro de Estudios e Investigación «San
Isidoro» - Caja de Ahorros y Monte de Piedad, Colección «Fuentes y Estudios de Historia
Leonesa», nº 131 (= VAQUERO Y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I).

VAQUERO DÍAZ, Mª B. y PÉREZ RODRÍGUEZ, F. J. (2010b): Colección documental del archivo


de la catedral de Ourense, II (1231-1300), León, Centro de Estudios e Investigación «San
Isidoro» - Caja de Ahorros y Monte de Piedad, Colección «Fuentes y Estudios de Historia
Leonesa», nº 132 (= VAQUERO Y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II).

161
VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (1996): "La función documental de la Iglesia compostelana en tiempo
de los Fonseca (1231-1300)", en GARCÍA QUINTELA, M. (ed.): Las religiones en la Historia
de Galicia, Santiago de Compostela, Universidad de Santiago de Compostela: 355-378
(=VÁZQUEZ BERTOMEU, La función documental de la Iglesia compostelana).

VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (1997): "El escritorio capitular compostelano (1460-1481)", Historia.


Instituciones. Documentos, 24: 497-533. (= VÁZQUEZ BERTOMEU, El escritorio capitular
compostelano).

VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (1999a): "El archivo del Concejo Compostelano en la Baja Edad
Media", Boletín de la ANABAD, 49: 117-142 (= VÁZQUEZ BERTOMEU, El archivo del concejo
compostelano).

VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (1999b): "La cofradía de los Clérigos de Coro de Santiago y las
ordenanzas de 1457", Compostellanum, 44, 3-4: 445-493 (= VÁZQUEZ BERTOMEU, La cofradía
de los Clérigos de Coro).

VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (2001): Notarios, notarias y documentos en Santiago y su tierra en el


siglo XV, Sada (A Coruña), Ediciós do Castro (= VÁZQUEZ BERTOMEU, Notarios, notarias y
documentos).

VÁZQUEZ BERTOMEU, M. (2002): "Una fuente para el estudio de la geografía eclesiástica de


Galicia en la Baja Edad Media: las tasaciones del subsidio y la décima", Cuadernos de
Estudios Gallegos, 49: 57-80 (= VÁZQUEZ BERTOMEU, Una fuente para el estudio de la
geografía eclesiástica de Galicia).

VÁZQUEZ MARTÍNEZ, A. (1941): Documentos pontificios de Galicia (1088-1341), A Coruña,


Imprenta Zineke Hermanos (= VÁZQUEZ MARTÍNEZ, Documentos pontificios de Galicia).

VÁZQUEZ NÚÑEZ, A. (1902-1905): "Documentos históricos", Boletín de la Comisión Provincial


de Monumentos Históricos y Artísticos de Orense, 2: 155-156, 169-171, 186-187, 218-220,
292-295, 307-309 (= VÁZQUEZ NÚÑEZ, Documentos históricos).

VIGIL MONTES, N. (2012): "Una nueva frontera para los estudios sobre los cabildos
catedralicios en la Edad Media: El desarrollo de la Diplomática capitular", Medievalismo,
22: 239-254 (= VIGIL MONTES, Una nueva frontera).

VILA ÁLVAREZ, J. A. (2003): "Encomenda da igrexa e cidade de Ourense ó Conde de


Benavente", Minius, 11: 119-126 (= VILA ÁLVAREZ, Encomenda ó Conde de Benavente).

VILA ÁLVAREZ, J. A. (2006): Castelo Ramiro. Fortaleza episcopal de Ourense, s. XIII – XV,
anexo de Boletín Auriense, nº 29, Ourense, Museo Arqueolóxico Provincial (= VILA
ÁLVAREZ, Castelo Ramiro).

162
COLECCIÓN DOCUMENTAL
(1301-1400)

163
164
721

1301, abril, 28.

Fernando Pérez, servidor del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa y tenente
del Corral do Bispo, en nombre de la iglesia de Ourense, toma posesión de una casa en
la rúa de Cimadevila que había sido vendida al mercader Fernando Domínguez sin
solicitar previamente el consentimiento del obispo y del cabildo auriense, como era
costumbre. Teresa Míguez, mujer de Juan dos Baños, moradora en la casa, confirmó
que la poseía en nombre del obispo y deán aurienses.

A. Escrituras 14, nº 40. Orig. Perg.; 188 x 161 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en la parte inferior del documento; roto en la esquina superior
derecha que afecta a las letras finales de la línea 1; roto en la parte inferior del pergamino
que afecta a la parte central de la línea 18; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a
letras de las líneas 1, 15 y 16.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 149 (nº 537).

Era de mill e CCC XXX IXe annos, XXVIIIº dias do mes d´abril. Conuçuda [cou]sa
seia a todos que en presença de min, Affonsso Perez, jurado notario d´Ourensse, et en
pressença das testemoas soescriptos a esto speçialmente chamados, Fernam Perez,
seruente do onrrado padre e sennor don Pero, pella graça de Deus obispo d´Ourensse, e
teedor do seu Curral, foy aa rua de Çimadevilla et reçebeo y una cassa que esta ontre lla
cassa de Pero Sotil e a cassa de Domingo Dominguez de Seyxaluo, e disso que a reçibia
en nome e en voz do bispo sobredito e da ygreia d´Ourensse por raçom que a venderam
essa cassa a Fernam Dominguez, mercador, e porque non frontaram ante que a
vendessem o bispo e o cabidoo d´Ourensse assy commo e dereyto e usso e custume da
ygreia d´Ourensse de os frontarem quando quisserem vender cassas ou uinnas ou outro
herdamento quarquer da villa d´Ourense e de seus terminos que os conprem
primeyramente ante que outre; e encoutou de parte do bispo que negum ome non fosse
oussado de pessuyr a dita cassa sem o mandado do bispo sobredito. E Tereyia Migeelez,
moller de Johan dos Banos, que moraua en essa cassa, outorgou a moralla e persuylla en
nome do bispo e da ygreia d´Ourensse.
Testemoyas fer: Fernando Abril et Pero Martinez, dito Musgo, e Martin da Rossa
(signum) e Pay Ferrnandez e Johan Dominguez de Caldellas e Johan Dominguez,
clerigo do coro, e Garçia Martinez, peaedro.
E eu, Affonsso Perez, notario sobredito, presente foy e rogado escriui e meu s[ignal]
y puge, que e tal.

722

1301, mayo, 16. Ourense.

El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a perpetuidad al canónigo


Pedro Rodríguez el casal de Vilameá, en Santa Locaia, y la leira de Allarigo, en San
Xurxo da Touza, junto al río del mismo nombre y al camino que va de Santa Locaia
para Calvos, con la condición de plantar de viña la heredad que sea susceptible de ello
y por una renta anual de la mitad de la cosecha del casal y la tercera parte de lo que se

165
coseche en la leira. A su muerte, las voces que hereden el foro pagarán la mitad de toda
la cosecha del pan y del vino, el pan en la era y el vino en el lagar; además serán
vasallos del obispo y contribuirán en los pedidos que se les soliciten.

A. Escrituras 5, nº 28. Orig. Perg.; 222 x 316 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso,
escr. gótica: «Carta celarii de Caluos». Al dorso, escr. gótica: «Cartas do çeleiro de Caluos».
Al dorso, escr. humanística: «Hera I U CCC XXX VIIIIº, a XVI de mayo, vn fuero
pertenesçiente a Pasadam».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 149 (nº 538).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 445-446.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que nos don Pero, pela
graça de Deus bispo de Ourense, damos e outorgamos para por senpre a uos, Pero
Rodriguez, coengo desse lugar, o nosso casar de Sancta Locaya que chaman de
Vilameaa e vna leyra de terreo a que chaman d´Allarigo que nos auemos ena firgresia
de San Jurio da Touça; a qual leyra entesta en çima, ena leyra do casar de Ueredo, e en
fondo parte pelo rio que dizen d´Allarigo que uay per entre essa leyra e a vila de Caluos,
e das outras testeyras parte pelo camyno que uay de Sancta Locaya para Caluos. Damos
e outorgamos a uos o casar e a leyra sobreditos, a monte e a fonte, con entradas e
saydas, e con todas suas dereyturas e perteenças que uos e toda uossa uoz aiades e
pessuyades eles en jur de herdade para por senpre e chantedes de vinna toda a leyra e o
casar du for por chantar. E dedes ende a nos e a nossos suçessores bispos de Ourense
cada anno, conuen a saber: do casar, a meatade de pam e de vino, e terça parte da leyra
en uossa vida; e a uosso passamento daren meo de pam e de vino, conuen a saber, o
pam ena ayra e o vino eno lagar, per nosso ome.
E se per uentura quiserdes vender ou obligar o casar e leyra sobreditos,
primeiramente uendades ou obliguedes eles a nos ou a nossos suçessores bispos
d´Ourense ou ao cabidoo desse lugar ou a algun do cabidoo por iusto preço ante ca a
outre, e se os nos ou nossos suçessores ou o cabidoo de Ourense ou algun do cabidoo
non quisermos reçeber vendudos ou obligados que uendades ou obliguedes eles nen1 a
caualeyro nen a home de religion nen a fillodalgo nen a home poderoso nen a burzes
(sic) nen a morador de Ourense nen de çidade nen de burgo nen doutro lugar foreyro
nen a moordomo nen a seruo, mays aa tal pessoa que more eno nosso couto e seia nosso
uassalo e seia tiudo ao bispo de Ourense a conprir todalas cousas sobreditas e cada vna
delas e seiades uassalo ao bispo de Ourense, fiel e obediente uos e toda uossa uoz assy
que nunca chamedes outro senoryo nen deffensson contra o bispo de Ourense sobrelo
casar e leyra sobreditos. E se per uentura entre lo bispo d´Ourense e uos ouuer contenda
sobrelo casar e leyra sobreditos que seia termyada per dous ou per tres do cabidoo
reçebudos de prazer das partes sen outra appellaçon. Outrossy, se nos ou nossos
suçessores fezermos pidido enos nossos coutos ou enos nossos uassalos que uos e uossa
uoz paguedes con eles segundo que nos acaeçer do casar e leyra sobreditos. E se por
uentura aueer que uos ou uossos suçessores seiades obligados por razon de moeda del
rey ou por maleffiçios ou por outra razon qualquer que o casar e leyra sobreditos non
seian tiudos. Outrossy, que uos nen uossos suçessores non possades mandar a leyra e o

1
nen] da la impresión, por el tipo de abreviatura y por el espacio que media entre la palabra anterior y
la siguiente, que fue añadido con posterioridad, por la misma mano que redactó el documento.

166
casar sobreditos nen poner anyuerssario sobreles a algun lugar de religion senon ao
bispo d´Ourense ou ao cabidoo desse lugar. E se per non poder ou per neglyiençia o
lauor do casar e leyra sobreditos for perdudo ou as condiçoes sobreditas ou cada vna
delas non foren aguardadas que uos e uossos suçessores percades o casar e leyra
sobreditos e nos e nossos suçessores per nossa outoridade seiamos tiudos a reçebelos
assy commo os acharmos e outorgamos a deffenderuos e toda uossa uoz a dereyto con o
casar e leyra sobreditos pelos bees da igleia de Ourense.
Feyta a carta en Ourense, XVI dias de mayo, era de mil e CCCos e XXX VIIII
annos.
Testemoyas que a esto chamadas presentes foron: Gonçaluo Nunez, dayam da igleia
de Ourense, Johan de Pynol, coengo desse lugar, frey Ferrnando, monges do moesteyro
de Montederramo e capelan do bispo, e Ares Nunez, escudeyro de Ribela.
Eu Esteuoo Perez, notario de Ourense, que foy presente a esto e fige escriuir ende en
mia (signum) presença duas cartas partidas en hun tenor e meu sinal y puge en
testimuyo de uerdade.

723

1301, julio, 11. Ourense.

Teresa Muñiz de Sabadelle vende al caballero Rodrigo Arias y a su mujer, Aldonza


Rodríguez, una leira de castaños que tenía a medias con Lorenzo Pérez de Sabadelle en
A Costa, junto al camino que va desde A Fronteira para O Confurco, además de su
quiñón de monte, que está por partir, en Os Vilares, y su quiñón de castaños en A
Gavea, todos ellos en la feligresía de San Martiño de Sabadelle y exentos de cargo
alguno, salvo diezmo, por doscientos sueldos de la moneda nueva del rey don
Fernando.

A. Escrituras 10, nº 48. Orig. Perg.; 117 x 173 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin afectar a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
de Sabadelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 150 (nº 539).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uiren que eu, Thereyia Moniz
de Sabadelle, vendo a uos, Rodrigo Aras, caualeyro, e a uossa moller, Aldonça
Rodrigues, e a toda uossa uoz uuna leyra de castineyros que eu ey per meo con
Lourenço Perez de Sabadelle que esta na fiigresia de San Martin de Sabadelle, no lugar
que chaman A Costa, e fer en fondo no herdamento de Berosende, e en çima no camino
que uay da Fronteyra para o Conffurco, e de un dos lados iaz cabo a leyra que foy de
Orraca Perez, e da outra parte iaz a leyra que foy de donna Toda; e o meu quinon do
monte, que esta por partir, que esta no lugar que chaman Os Uillares; e o meu quinon
dos castineyros exertados que esta no lugar que chaman A Gauea, que e na fiigresia
sobredita. Vendouos este herdamento de disemo a Deus e liure doutro enbargo con
todos seus dereitos e perteenças que uos e toda uossa uoz aiades el en iur de erdade para
por senpre e façades en quen quer que uos prouguer liuremente. E outorgo e prometo
anpararuos senpre e toda uossa uoz con este herdamento a dereito per min e per todos
meus bees gaanados e por gaanar, ca outorgo que reçebi de uos por preso deste

167
herdamento dusentos soldos desta moeda de noue del rey don Fernando, de que contan
IIII dineiros por tres soldos.
E quen contra esto ueer aia a ira de Deus e a mia maldiçon, e aa uoz del rey peyte
por pena CC soldos; e a carta fique firme a todo tenpo.
Feyta a carta onse dias do mes de iullio, era de mill e CCC e XXX IX annos.
Reynante en Leon e en Castella rey don Fernando. Teente o couto de Sant Esteuo Nuno
Gonçalues.
Testemoyas: Rodrigo Eanes de Penela, Johan Gees da Miranda, Domingo Peres de
Sabadelle.
E eu, Gomez Loyntra, notario por el rey no couto de Sant Esteueo de Riba de Sil, a
esto foy presente e escriuio e meu sinal y puge (signum). Testemoyas.

724

1301, septiembre, 10. Ávila.

Fernando IV, con acuerdo de sus tutores y a petición del obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense la confirmación de Alfonso IX de [18
de mayo] de 1228 del privilegio concedido a la iglesia auriense por Alfonso VII el 15 de
mayo de 1131 por el cual le permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y
eximía a sus pobladores de portazgo en la Limia, según los buenos fueros de Allariz.

A. Privilexios 3, nº 44. Orig. Perg.; 585 x 796 mm.; escr. minúscula diplomática;
manchas de humedad que no afectan a la lectura; roto en la esquina inferior izquierda que
no afecta al texto. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «...rense. Alffonsso
Esteuanes, eleyto de çibdat». En la esquina inferior derecha, escr. gótica: «Viene a nos a las
cortes que agora fezimos en Çamora e pidionos merçed que viessemos este priuilegio e que
le confirmassemos». Al dorso, escr. gótica: «XXXIIIIº».
B. Libro grande, ff. 1v-2r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; manchas de humedad que dificultan la lectura.

ED. Documentos de Orense, 230-232.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 48 (nº 141).

CIT. ES, XVII, 108.- GONZÁLEZ MÍNGUEZ, Fernando IV, 112.

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres perssonas e vn Dios, e de la bienauenturada uirgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e a onrra e a seruicio de todos los sanctos de la corte çelestial.
Porque que es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelante,
e que se non oluide nin se pierda, que commo quier que cansse e mingue el cursso de la
uida deste mundo aquello es lo que finca en remembrança por el al mundo, e por non
caer en oluido lo mandaron los reyes poner en escripto en sus priuilegios porque los
otros que regnassen despues dellos e touiessen el su logar fuessen tenudos de guardar
aquello e de lo leuar adelante, conffirmandolo por sus priuilegios. Por ende nos, catando
esto, queremos que sepan por este nuestro priuilegio los que agora son e seran d´aqui
adelantre commo nos, don FERRANDO, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon,
de Toledo, de Galliza, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarue, e

168
sennor de Molina, viemos un priuilegio del rey don Alffonso de Leon, nuestro
trasauuelo, fecho en esta guysa:

[Inserta confirmación de Alfonso IX de [mayo] de 1228 del privilegio concedido por


Alfonso VII el 15 de mayo de 1131 en que permitía a la iglesia auriense repoblar la
ciudad, le entregaba su señorío y eximía a los pobladores de portazgo en la Limia,
según los buenos fueros de Allariz].2

[Inserta privilegio de Alfonso VII de 15 de mayo de 1131 por el que permite a la


iglesia auriense repoblar la ciudad, a la vez que le entrega el señorío de la misma y
exime a sus pobladores del portazgo en la Limia].3

Agora don Pedro, obispo de Orens, pidionos merçed quel confirmassemos este
priuilegio. Et nos, el sobredicho rey don FERRANDO, con conseio e con otorgamiento de
la reyna donna Maria, nuestra madre, e del inffante don Henrrique, nuestro tio e nuestro
tutor, otorgamos este priuilegio e confirmamoslo e mandamos que vala e sea guardado
assi commo lo fue en tiempo de los otros reyes donde nos uenimos e del rey don
Sancho, nuestro padre, que Dios perdone, pero que tenemos por bien de retener en nos
que nos sea guardado todo el sennorio e todo el derecho que nos auemos e deuemos
auer assi en la eglesia commo en el cabildo commo en el conçeio e en la villa deste
logar sobredicho. Et porque esto sea firme e estable mandamos seellar este priuilegio
con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuilegio en Auila, diez dias andados del mes de setiembre en la era de
mill e trezientos e treynta e nueue annos.
El inffante don Henrric, fijo del muy noble rey don Ferrando, tio e tutor del rey,
conf. El inffante don Johan, tio del rey, conf. El inffante don Pedro, conf. El inffante
don Felippe, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don Gonçaluo, arcobispo de Toledo,
primado de las Espannas e chançeller mayor de Castiella, conf.- Don frey Rodrigo,
arçobispo de Santiago, primado de las Espannas e chanceller del reyno de Leon, conf.
Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pedro, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palencia,
conf.- Don Johan, obispo de Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahorra, conf.-
Don Pasqual, obispo de Cuenca, conf.- Don Ximon, obispo de Siguença, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouia, conf.- Don Pero, obispo de Auila, conf.- Don Domingo,
obispo de Plazencia, conf.- Don Diago, obispo de Cartagena, conf.- Don Ferrando,
obispo de Cordoua, conf.- Don Garçia, obispo de Jahen, conf.- Don frey Pero, obispo de
Cadiz, conf.- La eglesia de Aluarrazin vaga.- Don Garçi Lopez, maestre de Calatraua,
conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del inffante don Manuel, adelantado mayor en el regno de
Murçia, conf.- Don Alffonso, fijo del inffante de Molina, conf.- Don Diago de Haro,
sennor de Vizcaya, conf.- Don Johan Nunez, conf.- Don Johan Alffonso de Haro,
sennor de los Cameros, conf.- Don Ferrant Perez de Guzman, conf.- Don Garçi
Ferrnandes de Villamayor, conf.- Don Lope Rodriguez de Villalobos, conf.- Don Roy
Gil, so hermano, conf.- Don Ferrant Royz de Saldanna, conf.- Don Diago Gomez de
Castanneda, conf.- Don Alffonso Garçia, so hermano, conf.- Don Garçia Ferrnandes
Malrric, conf.- Don Gonçal Yanes d’Aguylar, conf.- Don Per Anrriquez de Harana,
conf.- Don Rodrig Aluares d’Aça, conf.- Johan Rodrigues de Roias, adelantado mayor
en Castiella, conf.- Gutier Peres de Castro, notario mayor de Castiella, conf.-
2
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 396-397 (nº 223).
3
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 71-73 (nº 12).

169
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: † SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON DIEGO,
SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ DEL REY, CONFIRMA. DON IOHAN OSOREZ, MAESTRE DE
LA CAVALLERYA DE SANTIAGO, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA).
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, justiçia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almirante mayor de la mar, conf.
(3ª col.) La eglesia de Leon vaga.- Don Ferrando, obispo de Ouiedo, conf.- Don
Alffonso, obispo de Astorga, conf.- Don Pero, obispo de Çamora, conf.- Don frey Pero,
obispo de Salamanca, conf.- Don (en blanco), electo de Çiudade, conf.- Don Alffonso,
obispo de Coria, conf.- Don Bernaldo, obispo de Badaioz, conf.- Don Pero, obispo de
Orens, conf.- Don Rodrigo, obispo de Mendonnedo, conf.- Don Johan, obispo de Thuy,
chançeller de la reyna e notario mayor del regno de Leon, conf.- Don Rodrigo, obispo
de Lugo, conf.- Don Gonçalo Peres, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del inffante don Pero, conf.- Don Ferrant Rodriguez,
pertiguero de Sanctiago, conf.- Don Pero Ponz, conf.- Don Gutier Ferrnandez, conf.-
Don Ferrant Perez, sos hermanos, conf.- Don Johan Ferrnandez, fijo del dean de
Sanctiago, conf.- Don Alffonso Perez de Guzman, conf.- Don Ferrant Ferrnandez de
Limia, conf.- Don Rodrig Aluarez, conf.- Don Arias Diaz, conf.- Don Diago Ramirez,
conf.- Esteuan Perez Froylan, adelantado mayor en tierra de Leon, conf.

725

1301, septiembre, 10. Ávila.

Fernando IV, a petición del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, confirma a
la iglesia de Ourense el privilegio de Alfonso IX de 18 de mayo de 1228 por el que el
monarca confirma la ampliación del coto de Ourense realizada por Alfonso VII el 11 de
abril de 1133.

A. Privilexios 3, nº 45. Orig. Perg.; 580 x 684 mm.; escr. minúscula diplomática;
manchas de humedad que no dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Confirma el rey
don Fernando el priuilegio de la amplificaçion del coto que hizo el emperador don Alonso.
Era M CLXXI va ynserta otra confirmaçión del rey don Alonso de Leon4 era M CC LXVI». Al
dorso, escr. gótica: «Confirmaçon del rey don Fernando».
B. Libro grande, f. 3r-v. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; presenta manchas de humedad que dificultan la lectura.

REG. Documentos de Orense, 232-233 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 49 (nº 142).

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nonbre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres personas e un Dios, e de la bienauenturada uirgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e a onrra e a seruiçio de todos los sanctos de la corte çelestial.
Porque que es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelante,
e que se non oluide nin se pierda, que commo quier que canse e mingue el curso de la
uida deste mundo aquello es lo que finca en remembrança por el al mundo, e este bien
es guyador de la su alma ante Dios e por non caer en oluido lo mandaron los reys poner

4
de Leon] interlineado, sobre el renglón.

170
en escripto en sus priuilegios porque los otros que regnasen despues dellos e touiessen
el su lugar fuessen tenudos de guardar aquello e de lo leuar adelante, conffirmandolo
por sus priuilegios. Por ende nos, catando esto, queremos que sepan por este nuestro
priuilegio los que agora son e seran d´aqui adelante commo nos, don FERRANDO, por la
graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de
Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, e sennor de Molina, viemos un priuilegio
del rey don Alffonso de Leon, nuestro trasauuelo, fecho en esta guysa:

[Inserta privilegio de Alfonso IX de 18 de mayo de 1228 por el que confirma la


ampliación del coto de Ourense realizada por Alfonso VII el 11 de abril de 1133].5

[Inserta privilegio de Alfonso VII de 11 de abril de 1133 por el que amplia el coto
auriense y fija los deberes militares de sus habitantes].6

Agora don Pero, obispo de Orens, pidionos merced quel confirmassemos este
priuilegio. Et nos, el sobredicho rey don FERRANDO, con conseio e con otorgamiento de
la reyna donna Maria, nuestra madre, e del inffante don Henrrique, nuestro tio e nuestro
tutor, otorgamos este priuilegio e confirmamoslo e mandamos que uala e sea guardado
assi commo lo fue en tienpo de los otros reys donde nos uenimos e del rey don Sancho,
nuestro padre, que Dios perdone, pero que tenemos por bien de retener en nos que nos
sea guardado todo el sennorio e todo el derecho que nos auemos e deuemos auer assi en
la eglesia commo en el cabildo commo en el conçeio e en la uilla deste lugar
sobredicho. Et porque esto sea firme e estable mandamos seellar este priuilegio con
nuestro seelo de plomo.
Fecho el priuilegio en Auilla, diez dias andados del mes de setienbre en la era de
mill e CCC e trinta e nueue annos.
El inffante don Henrrique, fijo del muy noble rey don Ferrando, tio e tutor del rey,
conf. El inffante don Johan, tio del rey, conf. El inffante don Pedro, conf. El inffante
don Phelippe, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don Gonçalo, arcobispo de Toledo,
primado de las Espannas e chançeller mayor de Castiella, conf.- Don frey Rodrigo,
arçobispo de Sanctiago, primado de las Espannas e chançeller del regno de Leon, conf.
Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pedro, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palençia,
conf.- Don Johan, obispo d´Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahorra, conf.-
Don Pascual, obispo de Cuenca, conf.- Don Simon, obispo de Siguença, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouia, conf.- Don Pedro, obispo de Auyla, conf.- Don Domingo,
obispo de Plazencia, conf.- Don Diago, obispo de Cartagena, conf.- Don Ferrando,
obispo de Cordoua, conf.- Don Garçia, eleyto de Jahen, conf.- Don frey Pedro, obispo
de Cadiz, conf.- La yglesia de Aluarrazym vaga.- Don Garçia Lopez, maestre de
Calatraua, conf.- Diago Gomez, prior del Hospital, conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del inffante don Manuel, adelantado mayor en el regno de
Murçia, conf.- Don Alffonso, fijo del inffante de Molina, conf.- Don Diago de Haro,
sennor de Vizcaya, conf.- Don Johan Nunnez, conf.- Don Johan Alffonso de Haro,
sennor de los Cameros, conf.- Don Ferrand Perez de Guzman, conf.- Don Garçia
Ferrnandez de Uillamayor, conf.- Don Lope Rodriguez de Uillalobos, conf.- Don Ruy
Gil, su hermano, conf.- Don Ferran Royz de Saldanna, conf.- Don Diago Gomez de
Castaneda, conf.- Don Alffonso Garçia, so hermano, conf.- Don Garçia Ferrnandez
Malrrique, conf.- Don Gonçal Yanes d’Aguylar, conf.- Don Per Anrriquez de Harana,
5
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 361-362 (nº 196).
6
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 77-78 (nº 15).

171
conf.- Don Rodrig Aluarez d’Aça, conf.- Johan Rodriguez de Rojas, adelantado mayor
en Castiella, conf.- Gutier Perez de Castro, notario mayor de Castiella, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: † SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON DIEGO,
SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ DEL REY, CONFIRMA. DON IOHAN OSOREZ, MAESTRE DE
LA CAVALLERIA DE SANTIAGO, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA).
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, justicia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almyrante mayor de la mar, conf.
(3ª col.) La yglesia de Leon vaga.- Don Ferrando, obispo de Ouyedo, conf.- Don
Alffonso, obispo de Astorga, conf.- Don Pedro, obispo de Çamora, conf.- Don frey
Pero, obispo de Salamanca, conf.- Don (en blanco), eleyto de Çibdat, conf.- Don
Alffonso, obispo de Coria, conf.- Don Bernaldo, obispo de Badaioz, conf.- Don Pedro,
obispo de Orense, conf.- Don Rodrigo, obispo de Mendonedo, conf.- Don Johan, obispo
de Tuy, chançeller de la reyna e notario mayor del regno de Leon, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Lugo, conf.- Don Gonçalo Perez, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del inffante don Pedro, conf.- Don Ferrant Rodriguez,
pertiguero de Sanctiago, conf.- Don Pero Ponze, conf.- Don Gutier Ferrnandez, conf.-
Don Ferrand Perez, conf.- Don Johan Ferrnandez, fijo del dean de Sanctiago, conf.- Don
Alffonso Perez de Guzman, conf.- Don Ferran Ferrnandez de Limia, conf.- Don Rodrig
Aluarez, conf.- Don Arias Diaz, conf.- Don Diago Ramirez, conf.- Esteuan Perez
Floryan, endelantado mayor de tierra de Leon, conf.

726

1301, septiembre, 10. Ávila.

Fernando IV, con acuerdo de sus tutores, su madre la reina doña María y su tío el
infante don Enrique, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de Alfonso IX de 19
de mayo de 1228 por el que confirma al obispo auriense la concesión del señorío sobre
la ciudad dada por Fernando II el 4 de diciembre de 1165, especificando el derecho de
prelado y canónigos a adquirir preferentemente las propiedades que en ella se vendan y
que ningún caballero o religioso –salvo los dichos– pueda adquirirlas, así como que
nadie lleve armas en la ciudad sin permiso del obispo.

A. Privilexios 3, nº 46. Orig. Perg.; 688 x 690 mm.; escr. minúscula diplomática;
manchas de humedad que no dificultan la lectura; roto de pequeñas dimensiones cercado
por una mancha de humedad que afecta al comienzo de la línea 23, dificultando a la lectura
de los años finales de la fecha, y al primer confirmante de la primera columna de testigos;
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de la líneas 13 y 20; roto que
afecta a las últimas letras de las líneas 18 a 20; rotos que afectan a la parte central de la
primera y segunda columna de confirmantes, a parte de la rueda y a la tercera columna de
confirmantes; desgarros en la parte superior del pergamino, que han sido reparados
mediante dos cosidos un tanto rudimentarios, uno de ellos se extiende desde la línea 1 a 4 y
el otro afecta al crismón y a las líneas 8 a 10. Al dorso, escr. gótica: «El rey don Fernando
confirmo el priuilegio del rey don Alfonso, su visauuelo, que confirma otro del rey don
Fernando, su padre, en que le da el dominio y manda que non puedan bivir con otro sennor.
Es la confirmacon. Era M CCC XXX IX».
B. Libro grande, ff. 4v-5r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; manchas de humedad que dificultan la lectura.

172
REG. Documentos de Orense, 233 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales catedral
de Orense, 49 (nº 143).

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nonbre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres personas e un Dios, et de la bienauenturada uirgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e a onrra e a seruiçio de todos los sanctos de la corte celestial.
Porque que es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelantre,
e que se non oluide nin se pierda, ca commo quier que canse e mingue el curso de la
uida deste mundo aquello es lo que finca en remembrança por el al mundo, et este bien
es guyador de la su alma ante Dios et por non caer en oluido lo mandaron los reys poner
en escripto en sus priuilegios porque los otros que regnassen despues dellos e touiessen
el su lugar fuessen tenudos de guardar aquello e de lo leuar adelante, conffirmandolo
por sus priuilegios. Por ende nos, catando esto, queremos que sepan por este nuestro
priuilegio los que agora son e seran d´aqui adelantre commo nos, don FERRANDO, por la
graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Galizia, de Seuilla, de Cordoua,
de Murçia, de Iahen, de Algarbe, e sennor de Molina, viemos un priuilegio del rey don
Alffonsso de Leon, nuestro trasauuelo, fecho en esta guysa:

[Inserta privilegio de Alfonso IX, de 19 de mayo de 1228, por el que confirma al


obispo auriense la concesión del señorío sobre la ciudad concedida por Fernando II el
4 de diciembre 1165].7

[Inserta donación de Fernando II, de 4 de diciembre de 1165, por el que concede el


señorio sobre la ciudad al obispo auriense].8

Agora don Pero, obispo de Orens, pidiononos (sic) merçed quel confirmassemos
este priuilegio. Et nos, sobredicho rey don FERRANDO, con conseio e con otorgamiento
de la reyna donna Maria, nuestra madre, e del inffante don Henrrique, nuestro [tio] e
nuestro tutor, otorgamos este priuilegio e confirmamoslo e mandamos que uala e sea
guardado assi como lo fue en tienpo de los otros reys donde nos uenimos e del rey don
Sancho, nuestro padre, que Dios perdone, pero que tenemos por bien de retener en nos
que nos sea guardado todo el sennorio e todo el derecho que nos auemos e deuemos
auer assi en la eglesia como en el cabildo commo en el conçeio e en la uilla deste logar
sobredicho. Et porque esto sea firme e estable mandamos seellar este priuilegio con
nuestro seello de plomo.
Fecho el priuilegio en Auila, diez dias andados del mes de setienbre en era de mill e
CCC e trinta e nueue annos.
El inffante [don] Henrrique, fijo del muy noble rey don Fernando, tio e tutor del rey,
conf. El inffante don Johan, tio del rey, conf. El inffante don Pedro, conf. El inffante
don Felipe, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don Gonçaluo, arcobispo de Toledo,
primado de las Espannas e chançeller mayor de Castiella, conf. Don frey Rodrigo,
arçobispo de Sanctiago, primado de las Espannas e chançeller del regno de Leon, conf.
Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pedro, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palencia,
conf.- Don Iohan, obispo d´Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahora, conf.- Don
Pascual, obispo de Cuenca, conf.- Don Simon, obispo de Siguença, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouya, conf.- Don Pedro, obispo d´Auilla, conf.- Don Domingo,

7
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 370-372 (nº 203).
8
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 107-109 (nº 32).

173
obispo de Plazencia, conf.- Don Diago, obispo de Cartagena, conf.- Don Ferrando,
obispo de Cordoua, conf.- Don Garçia, heleyto de Jahen, conf.- Don frey Pero, obispo
de Cadiz, conf.- La yglesia de Aluarrazin vaga.- Don Garçi Lopez, maestre de
Calatraua, conf.
(2ª col.) Don Iohan, fijo del inffante don Manuel, adelantado mayor en el regno de
Murçia, conf.- Don Alffonso, fijo del inffante de Molna (sic), conf.- Don Diago de
Haro, sennor de Vizcaya, conf.- Don Iohan Nunnez, conf.- Don Iohan Alffonso de
Haro, sennor de los Cameros, conf.- Don Fernand Perez de Guzman, conf.- Don Garçia
Ferrnandez de Villamayor, conf.- Don Lope Rodri[guez de V]illalobos, conf.- [Don Ruy
Gil, su hermano, conf.]- Don Ferrnant Ro[yz de] Saldanna, conf.- Don Diago Gomez de
Castaneda, conf.- Don Alffonso Garçia, su hermano, conf.- Don Garçia Ferrnandez
Malrric, conf.- Don Gonçalu<o> Yanes d’Aguylar, conf.- Don Per Anrriquez de
Harana, conf.- Don Rodrig Aluarez d’Aça, conf.- Johan Rodriguez de Roias, adelantado
mayor en Castiella, conf.- Gutier Perez de Castro, notario mayor de Castiella, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: † SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON DIEGO,
SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ DEL REY, CONFIRMA. DON IOHAN OSOREZ, MAESTRE DE
LA CAVALLERYA DE SANTIAGO, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA).
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, iusticia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almyrante mayor de la mar, conf.
(3ª col.) La yglesia de Leon vaga.- Don Ferrando, obispo de Ouyedo, conf.- Don
Alffonsso, obispo de Astorga, conf.- Don Pero, obispo de Çamora, conf.- Don frey
Pero, obispo de Salamanca, conf.- Don (en blanco), heleyto de Çibdat, conf.- Don
Alffonso, obispo de Coria, conf.- Don Bernaldo, obispo de Badajoz, conf.- Don [Pe]dro,
obispo de Orens, conf.- Don Rodrigo, obispo de Mendonedo, conf.- Don Iohan, obispo
de Tuy e chançeller de la reyna e notario mayor del regno de Leon, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Lugo, conf.- Don Gonçalo Perez, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del inffante don Pero, conf.- Don Ferrnan Rodriguez,
pertiguero de Sanctiago, conf.- Don Pero Ponze, conf.- Don Gutier Ferrnandez, conf.-
Don Fernan Perez, conf.- Don Iohan Ferrnandez, fijo del dean de Sanctiago, conf.- Don
Alffonso Perez de Guzman, conf.- Don Fernant Ferrnandez de Limia, conf.- Don
Rodrig Aluarez, conf.- Don Arias Diaz, conf.- Don Diago Ramirez, conf.- Esteuan
Perez Florian, adelantado mayor de tierra de Leon, conf.

727

1301, octubre, 9. Ourense.

El notario auriense Domingo Martínez, a petición del obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa, traslada el mandato de Sancho IV de 3 de agosto de 1291 en el que
ordena que se observen los privilegios que posee la catedral de Ourense así como la
sentencia dada por Alfonso X sobre los fueros de la ciudad de Ourense.

A. Privilexios 3, nº 33. Orig. Perg.; 515 x 235 mm.; escr. gótica; manchas de humedad y
antiguas dobleces verticales que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta en que
el rey don Sancho declaro todos los priuillegios otorgados por los otros reyes al obispo e
Egleia de Orense ser buenos e que valan e manda guardar la sentençia del rey don Alfonso,
su padre». Al dorso, escr. gótica: «Traslado da carta del rey don Sancho por que deu os
privilegios da Igleia d´Ourensse por muy boos e en como mando guardar a sentençia del rey

174
don Alffonso …». Al dorso, escr. gótica: «Trasunptum sentencie domini regis Sancii in qua
confirmauit omnia privilegia ecclesie auriensis».

ED. Documentos de Orense, I, 216-218.

[Inserta orden de Sancho IV, de 3 de agosto de 1291, por la que manda que se
observen los privilegios de la catedral de Ourense y ordena que se cunpla la sentencia
dada por Alfonso X sobre los fueros de la ciudad de Ourense].9

Este o traslado o qual eu, Domingo Martines, publico notario de Ourense, a pitiçon
do onrrado padre e senor don Pero, pela graça de Deus bispo d´Ourense, de ueruo a
ueruo trasladey da carta sobredita, seelada do seelo colgado de nosso sennor el rey don
Sancho, que foy, a que Deus perdon, segundo a descripçon desse seelo disia. No qual
traslado puge meu nome e meu sinal en testimuyo de verdade.
Noue dias de octobre, era de mill e CCC e XXX VIIII annos (signum).

728

1301, octubre, 9. Ourense.

Traslado realizado por el notario auriense Alfonso Rodríguez, a petición del obispo
auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, de la confirmación de Alfonso IX de [mayo] de
1228 del privilegio concedido a la Iglesia de Ourense por Alfonso VII, el 15 de mayo de
1131, por el que le permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y eximía a los
pobladores de portazgo en la Limia, según los buenos fueros de Allariz.

A. Privilexios 1, nº 15. Orig. Perg.; 538 x 500 mm.; minúscula diplomática; antiguas
dobleces horizontales y verticales que en algunos puntos han originado pequeñas roturas
que no impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Primum Priuilegium». Al dorso, escr.
gótica: «Priuillegio do enperador en que deu o senorio a obispo de Ourense e que podesse
fazer en aquel lugar burgo ou çidade». Al dorso, escr. gótica: «Primeyro priulegio (sic)». Al
dorso, escr. gótica: «Traslado do priuilegio del rey don Alffonso en que se contem a doaçon
da vila de Ourense e quer sea burgo […] cidade qual o bispo quiser». Al dorso, escr.
humanística: «Traslado de vn privillegio en que manda que se llame Orense çibdad y que
los vecinos della sean subjectos al obispo y cabildo y a sus successores».

REG. Documentos de Orense, I, 17 (en nota).

Nouerint vniuersi quod in presencia mei Alfonsi Roderici, publico notario Auriense
iurati, et testium subscriptorum ad hoc specialiter uocatorum et rogatorum reuerendi
patri domni Petri, Dei gratia Auriense episcopi, ostendit quodam priuilegium illustris
domni Alfonsi, Dei gratia regis Legionis et Gallecie, non rasum, non cancellatum nec in
aliqua sui parti suspectum, bullatum cum uera bulla plumbea prout in superscriptione
sua continebatur habente ex una parte ymaginem ipsius regis super equum residentis et
gladium in manu tenentis et ex alia parte ymaginem leonis cum sericis filis albis, cuius
uero priuilegii tenor seu continentia talis erat:

9
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 513-515 (nº 669).

175
[Inserta privilegio de Alfonso IX, de mayo de 1131, en el que confirma el privilegio
concedido a la iglesia de Ourense por Alfonso VII, de 15 de mayo de 1131, por el que le
permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y eximía a los pobladores de
portazgo en la Limia].10

[Inserta privilegio de Alfonso VII, de 15 de mayo de 1131, en el que, a petición del


obispo don Diego y para que la sede recupere su pasado esplendor, concede a la
iglesia de Ourense que pueda repoblar la ciudad, que pone bajo el señorío de obispo y
canónigos, y exime a los pobladores de portazgo en la Limia, según los buenos fueros
de Allariz].11

Ego uero Alfonsus Roderici, supradictus notarius, ad peticionem memorati episcopi


hoc transactum de supradicto priuilegio manu mea propria de uerbo ad uerbum
conscripsi, signumque meum apposui in testimonium rei geste.
Presentibus: Paulo Uiuiani, canonico Auriense. Fernando Iohannis, monacho de
Monte de Ramo. Aria Iohannis, ciue Auriense. Fernando Couelas, homine
magistriscolarum. Johanne Laurencii, sellario. Petro Moas, homine abbatis de Juncaria.
Actum fuit hoc Aurie, VIIº idus octobris, era Mª CCCª XXXª VIIIIª (signum).

729

1301, octubre, 9.

El notario auriense Domingo Martínez, a petición del obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa, traslada la confirmación de Alfonso IX, de 19 de mayo de 1228, de la
concesión al obispo de Ourense del señorío sobre la ciudad otorgada por Fernando II
el 4 de diciembre de 1165.

A. Privilexios 1, nº 36. Orig. Perg.; 487 x 489 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales que en algunos
puntos han originado pequeñas roturas sin llegar a impedir la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Traslado do priuilegio del rey don Alffonso do senorio da vila e que nenhun cidadao
d´Ourensse non aia outro senor senon o bispo nen venda a negun herdamento senon a
obispo, se o obispo quiser conprar».

ED. Documentos de Orense, I, 52.

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 19 mayo de 1228 de la concesión del


señorío sobre la ciudad a la iglesia auriense dada por Fernando II el 4 de diciembre de
1165].12

[Inserta donación de Fernando II de 4 de diciembre de 1165 a la iglesia auriense


del señorío sobre la ciudad].13

10
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 396-397 (nº 223).
11
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 71-73 (nº 12).
12
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 370-372 (nº 203).
13
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 107-109 (nº 32).

176
Este o traslado o qual eu, Domingo Martines, publico e iurado notario d’Ourense, a
petiçon do onrrado padre e sennor don Pero, pela graça de Deus, bispo d’Ourense, de
uerbo a uerbo trasladey do priuilegio sobredito, seelado con vn seelo de chonbo, o qual
seelo contiinna en sy da una parte figura de vn rey coroado con huna spada na mao e
caualgado sobre figura duum caualo, e da outra parte contiinna en sy figura de vn leon
et a descripçon desse seelo disia «Adefonssus, Dei gratia rex Legionis et Gallecie», no
qual traslado puge meu nome e meu sinal en testimuyo de verdade.
IX dias de octobre, era de mill e CCC e XXX VIIII annos (signum).

730

1301, noviembre, 7, martes. Ourense.

Alfonso Nicolás, alcalde del rey don Fernando, ante las quejas presentadas por los
vecinos de la ciudad de Ourense, requiere al obispo auriense don Pedro Eanes de
Nóvoa que cumpla la promesa que había realizado a la reina doña María de Molina
sobre la entrega de bienes a los ourensanos. El obispo responde que tanto él como su
iglesia ya habían cumplido con su promesa y que, en el caso de que quedara algo por
cumplir, lo harían de acuerdo con lo recogido en un escrito que presenta ante el
alcalde, en el cual se relaciona lo prometido a la reina y al infante don Juan: su
compromiso de devolver a los ourensanos las heredades que se les habían confiscado
desde la muerte del rey Sancho IV hasta este momento, con la excepción de aquellos
bienes por los que estaban en juicio en tiempos de dicho monarca. En el escrito se
recoge asimismo el compromiso del infante don Felipe de devolver lo que había
confiscado a la iglesia auriense desde que se firmó la paz hasta su entrada en Ourense,
así como todos los bienes muebles confiscados tras su marcha de la ciudad. El alcalde
le responde que él tiene un documento en el que se relacionan más compromisos, ante
lo que el obispo contesta que él no se había comprometido a nada más, amparándose
en la palabra de la reina, del infante y de los hombres buenos que habían estado
presentes en el momento de realizar su promesa. El prelado presenta otro escrito en el
que se enumera a los ourensanos a los que ya había realizado entregas; tras proceder a
su lectura, señala que ya se han realizado todas las entregas salvo la de aquellos bienes
por los que mantenía un pleito con los vecinos en tiempos de Sancho IV. El alcalde
responde que no es juez en esta causa y que su única responsabilidad es hacer cumplir
el documento que le habían entregado. El obispo presenta otro escrito en el que una
por una va respondiendo a las demandas que distintos ourensanos habían presentado
ante este alcalde. Tras su lectura, el alcalde solicita el traslado de este último escrito
así como de los nombres de aquellos a los que el obispo decía que había entregado
bienes. El obispo ordena el traslado.

A. Bispo e dignidades, nº 25 a 28. Orig. Perg.; 233 x 550, 234 x 557, 333 x 508, 232 x
405 mm.; cuatro pergaminos que originalmente estaban cosidos y que en la actualidad están
separados; escr. gótica. Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura; rotos de
pequeñas dimensiones en el primer pergamino que afectan a letras aisladas de las líneas 24
y 33. En las tres primeras piezas de pergamino figura, en la parte inferior, los signos de los
notarios y el canciller que redactan el documento. Al dorso, escr. gótica: «Preyto das
entregas».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 150 (nº 540).

177
Sabeam quantos esta carta viren que en era de mill e CCC e XXX VIIII annos,
martes, VII dias de nouenbro, entre prima e terça, que en presença de nos, Bertolameu
Peres, coengo e chançeler da igleia d´Ourense, e Beyto Peres e Affonso Rodrigues e
Esteuoo Peres, notario desse lugar, a esto chamados, Affonso Nicolas, alcallde do muy
nobre nosso sennor el rey don Fernando, rogou e frontou ao onrrado padre e sennor don
Pero, pola graça de Deus bispo d´Ourensse, que aquelas entregas que el prometera aa
reyna de faser aos d'Ourensse que llas fesesse segundo que o prometera aa reyna. E o
bispo respondeo que el e a igleia d´Ourense e quanto auyan era todo a seruiço e a
mandamento del rey e da reyna e assy serria senpre, e disso que aquelo que el prometera
a reyna que o auia conprido, e se alguna cousa ficara por conprir daquelo que prometera
que o queria conprir segundo que se contiinna en hun escrito que en logo mostrou feyto
en aquesta maneyra:

§ Esto es lo que o bispo de Orense deue a faser a ruego de la reyna dona Maria e del
infante don Johan: deue a entregar a los de Orense los herdamentos que lles tomo
despues de la morte del rey don Sancho a aca saluo aquellos sobre que ando en juyso en
tienpo del rey don Sancho e los que lles mando reçebir usando de su derecho. E sobresto
enbiaran alla un onbre bueno sin sospecha que uea en commo lo obispo cunple esto.
Outrossy, este onbre bueno deue a saber lo mueble quel obispo tomo a los de Orense
desque morreu el rey don Sancho ata que se começo la guerra, e outrossy los que lles
fillo des que se don Filipe salio de Orense a aca. E lo quel obispo conosçer que lles fillo
que gello faga todo entregar saluo o que disser que fillo a su derecho, que deue a seer
oydo per ante el rey e el rey liuralo commo fallar por derecho e sobre elo que lle non
conoçer que non quiser demandar que o demande per su derecho que a.
§ Otrossy, don Filipe deue a entregar e faser entregar todalas cosas que fillo o
mando fillar o otre quienquer al obispo e a los suyos despues que la pas fu fecha ata que
don Filipe entro en Orense e lo mueble todo quel fillo o mando fillar el o otre
quienquier despues que se salio de la uilla de Orense. Otrossy, este onbre bueno deue a
saber lo mueble que tomaron a los de Orense los que ueneron en boz e en ayuda de
donna Yolante. Otrossy, deue a saber se algunas malfechorias fezeron desde Pascoa que
ora passo a aca los que estan en la Puente; e aquellos que fallar quel fesieron quel
obispo que lla faga luego enmendar e correger, e desd´aqui en delantre que non fagan
della ninguna malfechoria, e si la fesieren per uentura que [... se la] correga.

§ O qual escrito liudo, o alcayde disso que mays se contiinna en hun escrito que
disia que el tiina que lle fora dada daquelo que el auya a conprir. E o bispo disso que el
non ficara teudo a conprir mays per ante a reyna de quanto se contiina eno escrito
sobredito que el mostrou; e se desto o alcayde duldaua que se recurria aa fe da reyna e
do infante don Johan e dos outros homees boos que y esteueran; e por esta rason dizia
que o alcallde non auya por que lle passar mays daquelo que lle fora posto per ante a
reyna, poys que se el chamaua aa sua fe; e se lle o alcallde sobresto queria passar a
mays ou lle faser alguna grauesa que el que se alçaua aa merçee del rey e da reyna en
aquelas cousas en que podia e deuya; e que poyna sy e a igleia d´Ourense con todo seu
cabidoo e todos seus clerigos e as ordees tanben da vila commo do bispado e todos seus
uassalos tanbem da vila commo de fora e todos seus bees su garda e su deffendemento
de seu sennor el r[ey] don Fernando e da reyna.
E por mays abastança deu en escrito os nomees daqueles da vila que disia que auya
ia entregados; o qual escrito era feyto en aquesta maneira:

178
§ Da Corredoyra: Esteuo Ferrnandes e donna Ouffemea, Vaasco Peres e sua yrmaa
Moor Affonso; na rua dos Çapateyros: Johan Leyno, a moller de Aras Ferrnandes; da
rua Noua: Johan Eanes, dito Menino, e Fernando Domingues Ferramoscas, Johan
Oruallo, Lourenço de Çeleyroo, Johan Martines Freyro; de Cimadeuila: Lourenço Peres,
Pero Eanes, Pero Fillo, Martin Pelaes, Johan Coello, Pero Ferrnandes, Aluar Eanes,
Aras Pelaez e seus fillos, Pero Rodriguez, Johan Rodrigues, Johan Nicolas, Affonso
Nicolas, Fernando Eanes, Martin Carneiro, Pero Tinoso, Johan Abril, Macia Roxo,
Martin do Vinno, Pero Uergallo; dos Brancos: Martin Criado, Macia Martines, Affonso
Lopez, Esteuo Martines; da rua da Obra: Johan Ferrnandes; da rua dos Arcidiagos,
Martin Perez Salamon e a moller de Martin Cachucho, Garçia Perez, sobrino de Fernan
Eanes, Domingo Burzes e Garçia Fiiz, Johan Martines de Penauigia e seu genrro Aras
Perez, fillos de Pero Greyzes, Rodrigo Perez; das Tendas: Gonçaluo Ferrnandez e
Esteuo Ferrnandes, Johan d´Allariz, Johan de San Thome, Martin Burla, Affonso
Çerron; na rua das Chousas: Ruy Perez, o Alto, e seu fillo Johan Boto, Pero Perez e
Martin Perez, Martin Anes Beesteyro, Pero Colaço, Rodrigo Martines, Fernando
Dominguez, Martin Ordonez; Migeel Ferrnandes da rua do Vilar e Johan Eanes e
Sancho Ferrnandes, Domingo Cougelle, Pero Ianeyro, a moller de Johan Cacho, Moor
Martines, Sancha Martines e Maria Martines, fillas que foron de Martin Limao, Pero
Agno, Pero Rouin, Moor Laa, Pero Sutil e Aras Perez, homes de Pay Aras, e Moor
Aras, moller que fui de Pero Carrazedo, e Fernando Carrazedo e seus yrmaos.
§ O qual escrito liudo o bispo disso que auya entregos estes sobreditos saluo
daquelas cousas que disia que tomara con seu dereyto e das outras cousas sobre que
disia qua andara en preyto con eles per ante el rey don Sancho, segundo dizia que fora
posto per ante a reyna, sobre que dizia que estaua aparellado de conprir dereyto a quen
quer que o demandasse protestando que se alguna cousa ficara por conprir segundo
ficara per ante a reyna que aparellado era de o conprir en todo segundo que sobredito e.
E enton o alcayde disso que el sobresto non era juyz nen ueera aqui sobresto para
julgalo nen para determialo nen faser mays de quanto se contiina en aquel escrito que
disia que lle deran para conprilo, nen a mays non se tenderia nen minguaria en quanto el
podesse.
E enton o bispo sobre todo esto, respondendo aas querelas que os da vila deran del
ante14 esse alcalde, mostrou e fezo leer hun escrito feyto en aquesta maneira:15 //
[fol. 26]
Ao que diz Lourenço Eanes de Celeyroo que lle entreguemos os bees que
foron de Macia Esteuees, coengo que fuy de nossa igleia, disemos que por moytas
rasoes non llos deuemos a entregar: Primeyramente por que o dereyto manda que
todolos bees que o clerigo gaana con a igleia que fiquen aa igleia con que os gaana, e
assy quanto el gaanou seendo coengo de nossa igleia non llo deuemos a entregar. A
outra rason e porque Macia Esteueez non fezo testamento, pero que llo enuyamos rogar
e frontar per homes boos que o fesesse; e o custume de nossa igleia e tal que se pessoa
ou coengo morrer sen testamento todos seus bees deuen aficar a nossa igleia. Aynda
digo que depoys que Macia Esteuees morreu teuemos nos senpre a possisson dos seus
bees sobreditos e nunca sobre eles fomos chamados en dereyto. E por estas rasoes e
cada una delas non somos teudos de os entregar mays a Lourenço Eanes ou a outre
qualquer que nos demande faremoslle nos sobre eles conprimento de dereyto. Aynda
dizemos demays que a reyna non nos rogou que nos entregassemos estes bees nen
fomos sobre eles chamado. Era en cas del rey quando y fomos, pero que y foy o dito

14
ante] repetido.
15
Cambio de pergamino, en la unión de ambos pergaminos aparecen los signos de los cuatro notarios
que validan el documento.

179
Lourenço Eanes, ao que diz que lle mandamos tomar as vinnas das conpras que mandou
faser rey don Sancho; declare quaes son e en qual lugar son e enton responderlemos
quanto for razon e dereyto.
Aa demanda que faz Pero Eanes que lle tomamos o couto que auya el e seu linagen
en Alongos, dizemos que declare quanta parte demanda que lle entreguen. Iten, diga
quen lle tomou aqueles herdamentos das conpras, e declare quaes son e u iazen, ou
quaes son aqueles que llos teen. E esso meesmo disemos ao de Esteueyna Perez, sua
filla.
A aquelo que diz Aras Pelaez da herdade do Çerdedo, dizemos que esta herdade
partia de suun con una nossa herdade e con outra do cabidoo que non era aynda partida
con ele; e el meteosse a derronper non seendo partida, e o moordomo que y andaua por
nos encoutoulla aa querela do cabidoo; e depoys desto aueeronsse en dous homees,
conuen a saber: en Pero Rodrigues, coengo e en Ruy Gomes, seu genrro, que eles
soubessen a uerdade per u deuya a seer; e aqueles omees boos, sabuda a uerdade dos
uedrayos da terra, deron a cada un sua parte, e nos e o cabidoo teemos per u no lo deron.
E esta e a uerdade do feyto. § Iten, ao al que diz que lle tomamos outro herdamento en
Mugares, non sabemos qual e e declare u iaz. § Iten, aos herdamentos que dis que lle
tomamos en Pinol dizemos outrossy que os declare quaes son e en que lugar iasen. §
Iten, ao que diz que lle tomamos na Barbana una cortina, diga qual e ou entre quaes iaz,
ca nos non o sabemos. § Ao que diz que lle tomamos a terça da cortina que esta cabo a
Burgaa que auya con o cabidoo, non sabemos nen creemos que assy seia, mays
demandea a quen a tem. § Ao que diz que lle tomamos na Cruz dos Ferreyros a meatade
duna casa e que a demos ao cabidoo, disemos que nunca a tomamos nen mandamos
tomar, mays o cabidoo dis que e sua e que fara sobre ela dereyto a quen o demandar. §
Ao que diz que lle deffendemos que non penorasse por C morabedis que diz que a cada
anno de renda per una casa que esta sobre la igleia de San Martinno, disemos que el nen
outre non a por que penorar nen deue de dereyto ena vila per sua outoridade senon pelo
nosso moordomo que anda na vila por nos e polo cabidoo. Ao al que diz que lle
tollemos que lle non dessen a renda, dizemos que a non deue aauer, ca el conprou estes
dineiros non seendo nos nen o cabidoo conuidados assi commo manda o priuilegio e a
sentença de rey don Affonso. § Ao que dis das casas que estan sobre la porta da Fonte
do Bispo que foron da moller de Migeel Garçia essa meesma rason lle disemos. § Ao
que dis que lle derreygauan seuz seruiçoos en Loyro de Iusao e que lle tomamos o
derrengado, disemos que llo non tomamos nen mandamos tomar, mays dissemos que
non laurasse y mays ata que non fosse partido. § Ao que dis que lle tomamos en Loyro
de Jusao una leyra no lugar que disen A Senrra, disemos que sobresto andauamos en
preyto per ante el rey don Sancho assy commo sobre los outros herdamentos. § Ao que
diz que tomamos a seus fillos en Rante una herdade e que a demos a Pero Ferrnandes,
disemos que lla non tomamos nen madamos (sic) tomar, mays el andou en juyso per
ante nos con o dito Pero Ferrnandes e uençeoa del per sentença o sobredito Pero
Ferrnandes. § Ao que dis que lle tomamos as casas en que moraua, dizemos que aquel
cuias [son]16 as casas que no las alugou e as teemos de sa mao por certo preço que lle
auemos cada anno de dar por elas, e assy non auemos por que llas entregar, e se alguun
preyto con el a que llo demande.
Ao que querela Johan Eanes que lle tomaron herdamentos non lle podemos
responder porque non diz quaes son, ou u iasen, ou quen llos tomou, ou se son casas ou
vinnas, se herdade de pan ou soutos.

16
s son] afectado por una mancha de grasa que dificulta la lectura.

180
Ao que diz Maria Anes, moller que dis que fuy de Affonso Dias, disemos que ao
tenpo que morreu Affonso Dias Toda Diaz, sua yrmaa, ueo a nos disendo que non auya
fillo liidimo o dito Affonso Diaz nen parente tan prouinco commo ela e que lle
entregassemos o herdamento, ca a ela perteeçia de dereyto; e nos, porque non ueo outre
que se aposesse a esto, madamoslle (sic) que o entrasse; mays se a dita Maria Anes
entende que y alguun dereyto a chamea per ante nos e daremos a cada un seu dereyto.
Ao que diz Pero Sutil que Martin Porteiro e sa moller, Maria Anes, lle tomaron o
nouo da vinna ca Caal, non o sabemos nos, mays se acharmos que assy e mandallo
emos logo entregar.
Ao que diz Aldonça Peres e Gonçaluo Peres que lles tomamos as casas e as vinnas
que se conteen en sua querela, dizemos que nunca llas tomamos nen mandamos tomar,
mays o cabidoo assignou aqueles bees a hun capelam que celebrasse cada dia pola alma
de Aldara Lopes segundo que ela ordenou en hun seu testamento.
Ao que diz Pero Fillo que lle tomamos una vinna das conpras que mandou faser el
rey don Sancho non lle podemos responder, ca non diz en qual lugar iaz esta vinna nen
entre quaes.
A aquelo que querela Fernando Domingues sobre los herdamentos que dis que lle
tomamos, disemos que non somos teudo a responderlle sobre eles, ca andamos en
preyto ante el rey don Sancho; e quando nos demandar nos lle faremos conprimento de
dereyto. Ao que dis que lle mandamos tomar os herdamentos das conpras que mandou
faser el rey don Sancho no lle podemos responder a meos d´espaçificar quaes son e en
qual lugar iasen.17 //
[fol. 27]
Ao que querela Ruy Peres e Johan Martines que lles tomamos os herdamentos
que foron de Martin Fernandes, dizemos que os tomamos porque os uenderon e non
fomos con eles conuidados nos nen o cabidoo segundo mandam os priuilegios da igleia
e as cartas18 do foro.
Ao que querela Johan Esteueez que Gonçaluo Namorado lle ten tomada una vinna
en Sequeyros per nosso mandado, disemos nos que lla non tomamos nen mandamos
tomar, mays demandeo se quiser per aly per u deue e aia con el seu dereyto.
Ao que querela Pero Ianeiro que lle tomamos una chousa e casas, disemos que este
anno que fuy lle mandamos entregar todo aquelo de que se el querela. E a casa que dis
que lle derribamos non lla derribamos nen mandamos derribar.
Aa querela de Ruy Martines, de Marinna Martines e de Gonçaluo Martines da
chousa de Giizo, dizemos que nos montren Ruy Martines e Marinna Martines alguun
mandado, se o am, de Gonçaluo Martines, ou senon que declaren quanto demandan por
sy.
Aa querela de Martin Anes que diz que lle tomamos un casar en Vilarrouin, dizemos
que andamos con el en preyto per ante el rey don Sancho, e quando nos quiser
demandar faremoslle del conprimento de dereyto. Ao das casas que dis que lle
derribamos e una peça de cortina non lla derribamos por le faser mooria mays posemos
per y a cartaua porque e prol da vila e deffendemento dos que y son e del, e assy a
posemos pelas nossas herdades e do cabidoo e pelas herdades dos outros da uila per u
acaeçia. Ao que diz que lle tomamos das conpras quanto custara CC morabedis, diga

17
Cambio de pergamino, en la unión de ambos pergaminos aparecen los signos de los cuatro notarios
que validan el documento.
18
cartas] repetido.

181
aquelo que e, se son casas se vinnas, e o lugar u iasen, e enton responderllemos quanto
for de dereyto19.
Aa querela que da Johan Coello non somos teudo de lle responder, ca a non da
contra nos, mays demande aquel de que se el querela per ante nos e nos lle faremos
faser conprimento de dereyto.
Ao que querela Johan Eanes que lle tomamos o herdamento de Barbadaes e una casa
no Uilar e o souto de Pinol, disemos que spacifique quanto herdamento e e o lugar u ias,
ca Barbadaes e gram termio e a y moytos herdeyros e moytos herdamentos. Ao da casa
disemos que diga qual e a casa e entre quaes ias que seiamos certo para lle responder.
Iten, ao souto que demanda diga qual e, ca moytos soutos a en Pinol. E esso disemos
pola vinna de Seyxaluo.
Ao que querela Moor Aras da seara de Rante, das vinnas das Bouças, do casar de
Loyro, do herdamento de Santo Oseue, do herdamento da Barra de Mino, e do Meogo
de Uilla, iten II casares en Dornelas, e o herdamento de Tarascon e o de Reça, disemos
que ante e ao tenpo da morte del rey don Sancho que os tiinamos e os possuyamos e
uiuendo el rey don Sancho andamos sobre estes herdamentos en preyto con Pero
Ferrnandes, seu marido, per ante el rey don Sancho, e assy non deue seer oyda en sa
querela. Quanto e dos outros herdamentos, conuen a saber: as vinnas de Pena Igleia e as
de Uilanoua, as vinnas de Carualleyra, as vinnas de Sesnande, a vinna do Couto, a vinna
do Medoo, antregamosllos que os aia e nos pague nosso foro segundo se conten nas
cartas dos afforamentos. Ao que querela das nouidades dizemos que lle non somos
teudo de que lle tomaron no tenpo da guerra; e do herdamento que tiinamos mentre
andamos con el en preyto per ante el rey don Sancho non somos teudo dello entregar.
Ao que querela Maria Beytez non somos teudo de responder, mays demande aqueles
de que se querela e faremoslle faser conprimento de dereyto.
Ao que querela Moor Ferrnandes que lle entreguemos os herdamentos que foron de
Fernan Perez, nosso coengo, disemos que non auemos porque llos entregar por duas
razoes: Primeyra e porque o dereyto manda que os bees que o clerigo gaanar con a
igleia que fiquen a sua morte aa igleia con que os gaanou; e assy os bees que Fernan
Peres gaanou seendo nosso coengo ficaron aa igleia e non llos deuemos a entregar. § A
outra rason e porque morreu sen testamento, e o custume da igleia d´Ourense e tal que
todo coengo ou pessoa que morrer sen testamento todos seus bees deuen ficar aa igleia;
e por esta rason outrossy non llos touemos a entregar, mays faremoslle sobre eles
conprimento de dereyto. § Aynda disemos que sobrestes bees non fomos chamado, pero
fomos en cas del rey nen a reyna non nos disso nen nos rogou que estes herdamentos
entregassemos nen nos non ficamos para os entregar.
Ao que querela Maria Martines, Moor Martines e Sancha Martines, fillas que foron
de Martin Limao, dos herdamentos que disen que lles tomamos; nos e os de nossa parte
disemos que elas non poden todo demandar, ca ay outros que son tan chegados a Martin
Limao commo elas, e por esto disemos que spacifiquen quanta parte demandan e quaes
son os da nossa parte que lle lo tomaron e quanto lle tomaron.
Ao que querela Fernando Domingues e sua moller, Moor Martines, do herdamento
de Cumeal, disemos que llo non tomamos nen llo mandamos tomar, mays demandeo se
quiser a aquel que o tem e aia con el seu dereyto. Outrossy, o herdamento de Cullarelle
e de Uigo que dis que lle nos tomamos, non llo tomamos nen llo mandamos tomar,
mays Affonso Eanes, que e clerigo, o liurou per carta del rey don Sancho. Ao que
querela da terça das casas de Fiel Garçia non a tomamos nen mandamos, tomar mays

19
Ao que diz que lle tomamos das conpras quanto custara CC morabedis diga aquelo que e se son casas
se vinnas e o lugar u iasen e enton responderllemos quanto for de dereyto] llamada en forma de † que
lleva a otra igual al final, antes de que el alcalde solicite el traslado, donde se escribe este texto.

182
demandea ao arcidiago don Martinno, que diz que a ten e que a conprou de donna
Mayor.20 //
[fol. 28]
A lo que querela Fernando Eanes da rua do Pumar, que diz que teendo el hun
herdamento que fuy das conpras en iur e en mao e llo tomaron per força e o poseron del
fora, disemos que o demande a quen lle fez a força e o desaiurou del, ca nos non lle
somos teudo.
Ao que querela Aldonça Affonso, que diz que lle tomaron huun herdamento en
Barbadaes, demandeo a quen llo tomou, se quiser, ca nos non auemos por que lle
responder.
Do que se querela Pero Martines que lle tomaron hun celeyro e que o teem forçado
dos herdamentos das conpras, demandeo a quen lle tomou o çeleyro e os herdamentos
sobreditos, ca nos non lle somos teudo de lle responder, ca non dis que llos nos
tomassemos.
Ao que diz Johan Domingues que nos e nossos clerigos lle tomamos a meatade
minus a quinta da seara de Sobrado que fuy de Johan d´Urroos, dizemos que uos,
alcayde, non o deuedes en esto a oyr, ca sobresto andauamos en preyto con el per ante el
rey don Sancho, e esto ben pareçe pelo que el dis, ca dis que a VII annos que a teemos.
Alcayde, disemosuos e frontamosuos que aquestes que nos uos (sic) destes en
escrito que se querelauan que uenan per pessoa ante nos a dizeren se querem leuar sa
querela adeante.

§ O qual escrito leudo, o alcallde pedio del o tralado e dos21 nomees daqueles que o
bispo disia que entregara.
E o bispo mandoullo dar e pedio a nos notarios sobreditos que lle fesessemos fe de
todo esto en commo passara.
Esto fuy en Ourense eno dia e na era sobreditos.
Testemuyas que presentes foron: Don Martin Peres, arcidiago, Pero Rodrigues,
Lourenço Eanes e meestre Johan, coengos d´Ourense, Anton Peres, escriuan del rey,
Garçia Peres, juys d´Ourense, frey Fernando, monges do moesteyro de Montederramo,
Affonso Eanes, Pero de Bayona, Ruy Uelasques, Domingo Martines, clerigos do coro
d´Ourense.
Et eu, Bertholameu Perez, chançeler sobredito, fuy presente a estas cousas
sobreditas con os sobreditos Beeyto Perez, Alffonsso Rodriguez e Esteuao Perez,
notarios, e fezemoslas escriuir en nossa presença e en cada huna destas quatro peças
puge meu synal en testimuyo de uerdade (signum).
Eu, Beyto Perez, notario sobredito, foy presente a estas cousas sobreditas e na fin de
cada una destas quatro peças puge meu sinal que tal e (signum: Benedictus auriensis).
Eu, Affonso Rodriguez, publico notario sobredito, fuy presente a estas cousas de
suso ditas con Bertolameu Perez, coengo e chançeler da çidade d´Ourense, e con Beeyto
Perez e Esteuoo Perez, notarios dessa meesma çidade (signum), e en nossa presença as
fesemos escriuir e eu en cada huna destas quatro peças meu sinal y puge en testemuyo
de uerdade.
Eu Esteuoo Perez, notario sobredito, que foy presente a estas cousas sobreditas e ena
fin de cada una destas quatro peças puge meu sinal (signum) en testimuyo de uerdade.

20
Cambio de pergamino; en la unión de ambos pergaminos aparecen los signos de los cuatro notarios
que validan el documento.
21
e d] repetido y tachado.

183
731

1301, diciembre, 4. Burgos.

Fernando IV, con acuerdo de sus tutores, confirma a don Martín Mariño la
donación de las feligresías de Santa María de Fisterra y San Vicenzo de Duio hecha
por Sancho IV el 15 de mayo de 1287.

A. Privilexios 3, nº 43. Orig. Perg.; 421 x 340 + 64 mm.; escr. minúscula diplomática
con rasgos cursivos; manchas de humedad que han desvaído la tinta, especialmente en la
parte central de las ocho primeras líneas y en la última línea, dificultando la lectura de la
suscripción notarial. Sello de plomo pendiente de hilos de seda verde, amarilla y rosa; en el
anverso: figura de monarca armado, montado en caballo pasante, con leyenda: Ǡ S.
FERNANDI, ILLUSTRIS REGIS CASTELLE ET LEGIONIS»; en el reverso: armas cuarteladas de
Castilla y León, con leyenda: «† S. FERNANDI, ILLUSTRIS REGIS CASTELLE ET LEGIONIS».
Al dorso, escr. cortesana: «Preuilegio de Finesterra».
B. Privilexios 3, nº 42. Perg.; 580 x 780 + 71 mm.; escr. minúscula diplomática. En
confirmación del propio Fernando IV de 20 de febrero de 1310. Sello de plomo pendiente
de hilos de seda blanca, amarilla, verde y roja. Al dorso, escr. cortesana: «Preuilegis de
Finistera». Al dorso, escr. cortesana: «Finisterra».

ED. Documentos de Orense, 238-239 (transcripción hecha sobre B).

REG. Documentos de Orense, 239 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales catedral
de Orense, 49 (nº 144).

CIT. GONZÁLEZ MÍNGUEZ, Fernando IV, 119.

Sepan quantos esta carta vieren commo yo, don FERRANDO, por la graçia de Dios,
rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen, del Algarbe, e sennor de Molina, vi una carta del rey don Sancho, mio padre, que
Dios perdone, seellada con su seello de çera colgado, fecha en esta guisa:

[Inserta donación de Sancho IV a Martín Mariño de las feligresías de Santa María


de Fisterra y San Vicenzo de Duio, de 15 de mayo de 1287].22

Et agora Martin Maryno pediome merçed quel mandasse conffirmar esta carta desta
merçed que el rey, myo padre, le fizo, et yo, por fazer bien e merçed al dicho Martin
Maryno, con consseio e con otorgamiento de la reyna donna Maria, mi madre, e del
inffante don Henrrique, myo tio e mio tutor, conffirmogela e mando quel uala e le sea
guardada en todo segund que en ella dize, et deffiendo firmemente que ninguno non sea
osado del yr nin del passar contra ella en ninguna manera, ca qualquier que lo fiziesse o
contra ella le passasse pecharmya la pena sobredicha, e demas a los cuerpos e a quanto
que ouiessen me tornaria por ello. Et desto le mande da (sic) esta carta seellada con mio
seello de plomo.
Dada en Burgos, quatro dias de deziembre, era de mill e trezientos e treynta e nueue
annos.
Yo Benito Garçia la fis escriuir por mandado del rey e del inffante don Enrrique, su
tutor, en el seteno anno que el rey sobredicho regno.

22
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 490-491 (nº 650).

184
Fernando Yanes, vista (rubricado). Pedro Rodrigues (rubricado).

732

[1301].

Cláusulas testamentarias del deán maestro Pedro.

B. Escrituras 12, nº 31. Perg.; 184 x 163 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por el
canónigo y canciller auriense don Bartolomé Pérez, por orden del arcediano de Baronceli
Rodrigo Pérez, a petición del cabildo (doc. nº 733). Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino sin llegar a impedir la lectura; pequeños rotos en el interior
del pergamino, especialmente en el lateral izquierdo, que afectan al texto en las líneas 7, 8,
10 a 16 y sobre todo en la 15.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 150 (nº 541).

Datamos el documento en 1301 por ser esta la última fecha en la que aparece
mencionado el deán maestro Pedro.

In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Amen. Quia nichil est quod magis
hominibus debeatur quam ut suppreme uoluntatis postquam iam aliud uelle non possunt
liber sit stilus et licitum quod iterum non reddat arbitriu. Idcirco ego, magistro Petro,
Auriensis decanus, licet indignus, condo de rebus meis huiusmodi testamentum nec post
mortem meam super eis oriatur aliquis occasio contendendi, nisi corpore non sit sanus
tamen compos mentis mee et integri mei sensus. In primis, do animam meam domino
meo Ihesu Christo et gloriose Uirgini matri sue et beato Martino confessori, et eligo
michi sepultura[m in] ausidam Sancti Eleuterii, ubi requiescit Iohannes Martini de
Casdesancho, consanguineus meus ; et ponatur i[bi t]umulus lapideus cum lapide
superposito. Item, lego capitulo Auriensi mille morabitinos ad emendas possesiones, de
quarum fructibus faciant annuatim anniuersarium pro anima mea in die obitum meum.
Item, lego eidem capitulo CC morabitinos quos diuidant inter se in die sepulture mee, et
[cetera]. Item, lego Alffonso Dominici, fratri mei, patrimonium meum quod habeo in
Codario, et det inde quolibet anno […]s modios vini capitulo Auriensi ad faciendum
festum translationis sancti Iacobi ut ego […]eueram facere in ecclesia Beati Martini, cui
etiam lego vineolam quod emi in Parata; item [lego]etiam quod de cappella Iohannis
Carballar[ia …] CC solidos annuatim in festo trans[lationis sancti I]acobi ad faciendum
dictum festum cum aliis […] vini supradictis.

733

1302, febrero, 10.

El canónigo y canciller de la ciudad de Ourense, Bartolomé Pérez, a petición del


deán y del cabildo y con autoridad del vicario del obispo, el arcediano de Baronceli
Rodrigo Pérez, traslada varias cláusulas testamentarias del deán maestro Pedro.

185
A. Escrituras 12, nº 31. Orig. Perg.; 184 x 163 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin llegar a impedir la lectura; pequeños rotos en el
interior del pergamino, especialmente en el lateral izquierdo, que afectan al texto en las
líneas 7, 8, 10 a 16, sobre todo en la 15.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 150 (nº 541).

[Inserta cláusulas testamentarias del deán auriense maestro Pedro, doc. nº 732].

Et [ego, Ba]rtholomeus Petri, canonicus Auriensis eiusdemque ciuitatis


chancellarius, ad peticionem decani et capituli et de mandato venerabilis viri domni
Roderici Petri, archidiaconi de Baroncelle et reuerendi patris domni Petri, Dei gratia
episcopi Auriensis, vicarii generalis, hoc transsumptum ex testamento prefati decani
manu propria transcripsy signumque meum apposui in testimonium rey geste, IIIIº idus
februarii, era Mª CCCª XXXXª.
Presentibus testibus: Petro Roderici, canonico. Alffonso Roderici, cappellano Sancti
Iohannis, Alffonso Petri, clericis chori.
(Signum).

734

1302, febrero, 25. Ourense.

Marina Domínguez, en presencia y con el consentimiento de su marido, Pedro


Eanes de Casdatán, moradores en Figueiredo, venden por quinientos sueldos de la
moneda del rey don Fernando a Pedro Domínguez y a su mujer, María Eanes,
moradores en Figueiredo, una leira en Vilanova, feligresía de San Salvador de
Solbeira, que ha heredado de su padre, Domingo Eanes. La leira esta cargada con foro
de cuarta al cabildo de Ourense, dos capones y un almud de vino pagaderos por la
fiesta de san Martín.

A. Escrituras 17, nº 37. Orig. Perg.; 122 x 167 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin afectar a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
de Sorueira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 150-151 (nº 542).

Connoçuda cousa seia a todos que eu, Marina Dominguez, morador (sic) en
Figueyredo, presente e outorgante meu marido, Pere Anes de Casdatan, vendo a uos,
Pero Dominguez, fillo de Domingo Eanes, e a uossa muller, Maria Anes, [m]oradores
en esse lugar, e a toda uossa uoz por senpre, aquela mya leyra que eu ey su signo de San
Saluador de Sorueyra, no lugar que chaman Vilanoua; e ias entre a vyna de Affonso
Eanes, da huna parte, e a vyna de Johan Perez, prelado de Sorueyra, da outra, e en çima
entesta no lagar, e en fondo fer no nosso terreo que e de gremeydade; a qual leyra me
ficou dos bees de meu padre, Domingo Eanes, e e de foro de quarta ao cabidoo
d´Ourense e con quinon de dous capoes e de vn almude de vyno, quanto perteeçe de
dereyto aa dita leyra pola festa de san Martin e liure de todo outro enbargo. Vendo a uos
a dita leyra a monte e a fonte, con todas suas perteenças, ben e conpridamente assi

186
commo a eu ey e de dereyto deuo aauer assi que uos e toda uossa uos aiades ela des aqui
en deante en jur d´erdade por senpre e façades dela toda uossa uoontade liuremente23, ca
me outorgo por ben pagada de todo o preço que a min e a uos aprouuo, conuen a saber:
quinentos soldos desta moeda del rey don Fernando que agora corre, de que contan IIIIº
dineiros nouees por III soldos. Todo jur, propiedade, possisson e todo dereyto que eu ey
na dita leyra todo o de min tollo e ponoo en uos e en toda uossa uos des aqui en deante
per esta presente carta. E outorgo a deffenderuos e toda uossa uos con a dita leyra
senpre24 a dereyto per min e per todolos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta myna uenda quiser passar aia a yra e a maldiçon de
Deos poderoso e a myna e quanto demandar peyteo a uos ou a uossa uos doblado e a
uos del rey pague de pena çen morabedis da boa moeda; e a carta fique senpre en seu
reuor.
Reynante en Leon e en Castella rey don Fernando. Bispo en Ourense don Pero
Eanes. Endeantado mayor del rey en Galliza infante don Filipe. Teente a terra de Limya
don Fernan Fernandez.
Feyta a carta en Ourense, XXV dias de feuereyro, era de mill e CCC e XL anos.
Testemoyas: Domingo Martinez, escudeyro do bispo, Fernan Perez, Johan Perez,
Affonso Eanes, moradores en Sobrado.
E eu, Affonso Rodriguez, publico notario d´Ourense, que presente fuy e en myna
presença a fiz escriuir e meu sinal y puge en testemuyo de verdade (signum).

735

1302, marzo, 6. Ourense.

El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a perpetuidad a Martín


Vázquez y su mujer, Mayor Eanes, moradores en Currás, el casal en que ambos viven,
en dicho lugar –salvo dos leiras, que se especifican– con la condición de plantar de
viña en tres años las heredades que se han estipulado –que no se mencionan
expresamente– por una renta anual de la mitad del pan y vino que cosechen, más, por
derechura, un modio de vino. Se especifica que el foro nunca ha de tener más de dos
titulares y que estos han de ser vasallos del obispo, así como contribuir a los pedidos.

A. Bispo, nº 21. Orig. Perg.; 202 x 299 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que no
impiden la lectura; rotos en ambos lados que afectan al texto: en el lateral derecho a las
líneas 1 a 6, 21 a 22, y en el lateral izquierdo a las líneas 19 a 21; roto entre las líneas 33 y
34 que no afecta al texto; mutilado a partir de la línea nº 36, faltando la mayor parte de los
nombres de los testigos así como la suscripción notarial. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C D E. Al dorso, escr. humanística: «Era 1340, es año de Christo 1302, don
Pedro Eanes de Noboa afuera cierto lugar, en Rante, con muchas condiciones, e dize que era
a este tiempo el infante don Phelipe, endeantado mayor en Galicia».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 151 (nº 543).

23
e façades dela toda uossa uoontade liuremente] llamada mediante signo que lleva a otro igual, al final
del documento, después del signo notarial, donde se escribe este texto.
24
senpre] llamada en forma de # que lleva a otra igual, a continuación de la siguiente palabra,
«dereyto», donde se escribe este texto.

187
In Dei nomine. Amen. Nouerint vniuersi quod nos, Petrus, Dei gratia Auriensis
episcopus, damus et concedi[mus ad] forum Martino Uelasci et uxori sue, Maiori
Iohannis, moratoribus in Curraes, et omni uoci eorum [in perpe]tuum illud nostrum
casale quod ibi habemus in quo modo ipsi habitant cum toto heredamento quod […]
pertinet et cum omnibus pertinenciis suis bene et perfecte sicut illud tenebat et
possidebat […] dictus Bispo, qui in eo moratus est, exceptis leyris, uidelicet, quam
tenent Paulus Uiuiani, can[onicus] Auriensis, et alia quam est coiuncta cum25 agro
ecclesie de Rante. Damus inquam eis dictum casale [ut] dictum est tali uidelicet
condicione: ut ipsi et omnis uox eorum habeant illud iure hereditario in perpetuum
possidendum, et excolant et parent bene omnes hereditates que ad ipsum casale
pertinente, exceptis illis duabus supradictis leyris, ita quod non deficiant per culturam
nec per malum paramentum; et quod plantent de vinea quicquid ibi est ad plantandum
usque ad tres annos proximo uenientes. Et dent nobis et omnibus successoribus nostris
annuatim per maiordomum nostrum medietatem omnium que Deus ibi dederit, vinum
uero in lagari et panem in area, sine quo maiordomo non debent colligere vinum, panem
et fructus. Et pro directura debent dare annuatim26 unum modium vini. Et si ipsi
hereditates dicti casalis27 uel earum partem uendere aut obligare uoluerint, primo
uendant aut obligent pro iusto precio episcopo Auriensi quam alii, qui si illas aut partem
earum emere aut obligare recipere noluerit, tunc uendant aut obligent non militi, non
generose persone, non potenti, non religioso, non burgensi nec ciui nec moratori
Auriensis nec de ciuitate nec de burgo nec de alio loco forario, nec maiordomo nec
seruo alicuius, sed tali persone que moretur in cauto nostro de Louredo et que teneatur
episcopo Auriensi ad omnia ad que ipsi ex ipsa pactione tenentur. Tenentur etiam ipsi et
omnis eorum uox esse fideles uassal[li] episcopi Auriensis et omnes similiter qui
hereditates ipsius casalis uel earum partem tenuerint. Et non debent contra [episcopi]
Auriensis dominium uel defensionem alicuius super predictis hereditatibus uel earum
parte seu fructibus earum aliqua […] inuocare, sed si inter episcopum Auriensem et
ipsos uel successores suos super predictis hereditatibus uel earum fruc[ti]bus questio
aliqua orta fuerit, eligantur ex neccesitate de beneplacito partium duo uel tres de
capitulo Auriense quorum composicione uel iudicio, omni appellatione cessante, ipsa
questio terminetur. Volumus etiam et mandamus quod si episcopus Auriensis petitum
fecerit in uillis aut in uasallis suis, quod contribuant cum eis in ipso petito pro rata que
eos ex predictis hereditatibus continget. Et si contigerit eos uel succesores suos ob
collectam monete regis, raciociniis uel maleficiis obligari supradictum casale cum
omnibus pertinenciis suis remaneat quitum et liberum semper episcopo Auriensi ab
omni impedimento sicut modo est. Et nos debemus defendere eos omnesque
successores suos cum predicto casali et pertineciis suis senper ad directum per omnia
bona ecclesie Auriensis. Et non liceat eis uel successoribus suis hereditates predicti
casalis aut partem earum uel anniuersarium super eius aliquo loco religioso legare nisi
episcopo Auriensi si illud legare uoluerint. Et post mortem earum dictum casale et eius
hereditates non diuidantur nisi in duas personas uoci eorum, et ita successiue perpetuo
obseruetur. Et si per impotenciam aut negligenciam cultura predictarum hereditatum
omissa fuerit uel ea que superius continentur aut eorum aliqua non fuerint obseruata,
ipso facto ipsi et omnis successores sui cadant omni iure quod in predictis casali et
hereditatibus suis habent, et licitum sit episcopo Auriensi predictas hereditates
auctoritate propria, sine contradictione aliqua, prout eas inuenerit recipere et habere.

25
cum] subpuntuado.
26
annuatim] interlineado, sobre el renglón.
27
casalis] is interlineado, sobre el renglón.

188
Facta carta Aurie, pridie nonas marcii, era millesima CCCª XLª. Regnante in
Legione et Castella rege domno Fernando. Indeantato maiore domini regis in Gallecia
infante domno Philipo.
Testibus presentibus: Petro Roderici, can[oni]co Aur[iense ….] domini episcopi;
domno Iohanne Petri, priore Sancte Columbe […].

736

1302, abril, 16. Ourense.

El notario auriense Alfonso Rodríguez, por orden del obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa y a petición del abad de Servoi, Enrique Muñiz, traslada la
confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 de la donación hecha a la iglesia
auriense por Alfonso VII del monasterio de Servoi el 28 de mayo de 1132.

A. Privilexios 1, nº 25. Orig. Perg.; 304 x 415 mm.; escr. gótica. Manchas de humedad
que dificultan la lectura en la mitad derecha de las dos primeras líneas y en el parte central
de la línea 11; antiguas dobleces horizontales; roto de pequeñas dimensiones a causa de las
incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras, que afecta a la primera palabra de la
línea 26.

ED. Documentos de Orense, I, 22.

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 de la donación hecha


por Alfonso VII a la iglesia de Ourense del monasterio de Servoi, de 28 de mayo de
1132].28

[Inserta donación de Alfonso VII a la iglesia de Ourense del monasterio de Servoi,


de 28 de mayo de 1132].29

Hoc transumptum de expresso mandato reuerendi patris domni Petri, Dei gratia
Auriensis episcopi, et ad peticionem Enrici Munionis, abbatis monasterii de Seruoy, ego
Alffonsus Roderici, publicus et iuratus Auriensis notarius, de uerbo ad uerbum manu
propria scripsi de quodam priuilegio illustrissimi domni Alfonsi, quondam regis
Legionis et Gallecie, non raso, non cancellato nec in aliqua sua parte suspecto, bullato
uera bulla plumbea et ueris filis sericis albis habente, ex una parte ymaginem regis super
eqvm residentis et gladium in manu habentis, et ex altera ymaginem leonis, cui inquam
transumpto signum meum apposui in testimonium rei geste.
Actum fuit hec Aurie (signum) XVIº kalendas maii, era Mª CCCª quadragesima.
§ In XVª linea a fine computando ad inferius interlineaui «Sancia» et non est uix
quia non est locus suspectus

737

1302, mayo, 19. Ourense.

28
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 367-368 (nº 200).
29
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 74-75 (nº 13).

189
El canónigo Lorenzo Eanes, en nombre de la iglesia de Ourense, recibe unas casas
en la rúa dos Arcediagos, en las que vivió el clérigo de coro Pedro Macías, que a su vez
las había recibido, en nombre del obispo y del cabildo, junto con otros bienes que
habían pertenecido al difunto Macías Estévez, canónigo auriense. Los hermanos
Lorenzo Eanes, doblero, y Juan Eanes, se oponen a la entrega alegando que son los
herederos de Pedro Macías y como tales les pertenecen todos sus bienes; con vistas a
posibles demandas dan por fiador, en diez mil maravedíes, al mercader Juan Muñiz.
Lorenzo Eanes responde que el obispo y el cabildo son los propietarios de los bienes
que habían pertenecido al canónigo Macías Estévez y que Pedro Macías sólo los había
disfrutado en su nombre y da por fiador a García Eanes, despensero del obispo.

A. Escrituras 20, nº 66. Orig. Perg.; 235 x 135 mm.; escr. gótica; deteriorado, manchas
de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura, especialmente
en la mitad superior.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 151 (nº 544).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 255.

Sabiam quantos esta carta uirem que en presença de min, Domingo Martines,
publico notario d´Ourense e das testemoyas su escriptas, Lourenço Eanes, coengo desse
lugar, estando na rua dos Arçidiagos, ante as casas en que morou Pero Maçia, clerigo do
coro, disso que el, per mandado de don Pedro, perla graça de Deus bispo d´Ourense, e
do cabidoo desse lugar, e en seu nome, entregara ao dito Pero Maçia as casas sobreditas
e todos los outros herdamentos que Maçia Esteuez auia a tempo de sa morte, que os
teuesse e pessuysse en nome delles. E disia que, poys o dito Pero Maçia era passado,
que el reçebia as ditas casas para o bispo e cabidoo sobreditos, e que pelo reçebemento
dellas reçebia todolos outros herdamentos que o dito Pero Maçia auia e possuya de parte
de Maçia Esteueez, coengo, que foy. E entrou dentro, nas ditas casas, e çerrou as portas
dellas.
E enton Lourenço Eanes, dobreyro, e seu yrmao, Johan Eanes, que eram presentes,
disseron que elles ficaran herees do dito Pero Maçia e estauan na possisson de todos
seus bees, e disian que darian fiadores en dez mill morabedis que conprissem de dereyto
per u deuessen a quen quer que lles demandasse os bees que o dito Pero Maçia auia de
parte de Maçia Esteueez ou doutra parte qualquer. E tomou logo pela mao Johan Monis,
mercador, que era presente, disendo que o dauan por fiador.
E Lourenço Eanes disso que o bispo e o cabidoo estauan na possisson dos
herdamentos que foran de Maçia Esteuees, e que Pero Maçia os pessuya por elles e en
seu nome, e que assy tiinnan elles a possisson e era sua, e se os ditos Lourenço Eanes e
Johan Eanes ou outre quen quer quisesse demandar os ditos herdamentos que el daua
fiador que o bispo e o cabidoo fesessem dereyto sobre elles per u deuessem. E tomou
logo aa mao Garçia Eanes, despensseyro do bispo, disendo que o daua fiador.
E de commo esto passou os sobreditos Lourenço Eanes, coengo, Lourenço Eanes e
Johan Eanes pediron a min, notario sobredito, que lles desse en senllos estrumentos, e
eu dey ende este aos sobreditos Lourenço Eanes e Johan Eanes.
Que foy feyto en Ourense XVIIII dias de mayo, era de mill e CCC e XLta annos.
Testemoyas: Fernan Peres, prelado da igleia de Çea; Garçia Eanes de Moreyras;
Johan Monis, mercador; Johan Domingues, fillo de Domingo de Beyro, Fernan,
tendeyro; Gonçaluo Namorado; Pero Peres, piliteyro.

190
Et eu, Domingo Martines, notario sobredito, que presente foy a esto e o escriui e
(signum) meu sinal y puge en testimuyo de uerdade.

738

1302, junio, 2. Medina del Campo.

Fernando IV, con la reina doña Constanza, a petición del obispo auriense don
Pedro Eanes de Nóvoa, confirma la confirmación de Alfonso IX, de mayo de 1228, del
privilegio concedido a la iglesia de Ourense por Alfonso VII el 15 de mayo de 1131 que
le permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y eximía a los pobladores del
portazgo en la Limia, según los buenos fueros de Allariz.

A. Privilexios 4, nº 4. Orig. Perg.; 560 x 682 mm.; escr. minúscula diplomática; bien
conservado. En la esquina inferior izquierda, escr. humanística: «A 2 de junio, ano 1302, en
Medina del Campo». En el verso de la plica, escr. gótica: «Era Mª Cª LXª IXª». En el verso
de la plica, escr. procesal: «Presentado a ocho dias de abril de M D XXXI annos». Al dorso,
escr. gótica: «Confirmaçion de los priuillegios que fueron a los obispos que poblasen la
çibdat e los moradores fuesen so sennorio del obispo de Orense».
B. Libro grande, f. 2r-v. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; manchas de humedad que dificultan la lectura.

REG. Documentos de Orense, I, 234 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 49 (nº 145).

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres perssonas e vn Dios, e de la bienauenturada uirgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e a onrra e a seruicio de todos los sanctos de la corte celestial.
Porque es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelantre, e
que se non oluide nin se pierda, que commo quier que cansse e mengue el cursso de la
vida deste mundo aquello es lo que finca en remenbrança por el al mundo, et este bien
es guyador de la su alma ante Dios, et por non caer en oluido lo mandaron los reyes
poner en escripto en sus priuilegios, porque los otros que regnassen despues dellos e
touiessen el so logar fuessen tenudos de guardar aquello e delo leuar adelante,
conffirmandolo por sus priuilegios. Et por ende nos, catando esto, queremos que sepan
por este nuestro priuilegio los omes que agora son e seran d´aqui adelantre commo nos,
don FERRANDO, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Toledo, de Leon, de Gallizia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, viemos
vn priuilegio de don Alffonso, rey de Leon e de Gallizia, fecho en esta guysa:

[Inserta privilegio de Alfonso IX, de mayo de 1131, en el que confirma el privilegio


concedido a la iglesia de Ourense por Alfonso VII, de 15 de mayo de 1131, por el que le
permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y eximía a los pobladores de
portazgo en la Limia].30

[Inserta privilegio de Alfonso VII de, 15 de mayo de 1131, en el que, a petición del
obispo don Diego y para que la sede recupere su pasado esplendor, concede a la

30
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 396-397 (nº 223).

191
iglesia de Ourense que pueda repoblar la ciudad, que pone bajo el señorío de obispo y
canónigos, y exime a los pobladores de portazgo en la Limia, según los buenos fueros
de Allariz].31

§ Et agora don Pedro, obispo de Orens, veno a nos, a estas cortes que fiziemos en
Medina del Campo, et pidionos merçed, por si e por su eglesia, que les conffirmassemos
este priuilegio e gelo mandassemos guardar. E nos, el sobredicho rey don FERRANDO, en
vno con la reyna donna COSTANÇA, mi mugier, por fazer bien e merçed al obispo e a la
eglesia de Orens, los sobredichos otorgamosles e confirmamosles este priuilegio et
mandamos que les vala e les sea guardado en todo pora siempre jamas, segund que en el
dize, onde mandamos e deffendemos firmemente que ninguno non sea osado de yr nin
de passar contra este priuilegio para quebrantarlo nin pora minguarlo en ninguna cosa ni
en ninguna manera, ca qualquier que lo fiziesse aurie nuestra yra e pecharnos ya en coto
los mill maravedis que en el priuilegio se contienen e al obispo e al cabildo los
sobredichos o a qui su boz touiesse todo el danno doblado que por esta razon
recibiessen. Et porque esto sea firme e estable pora siempre mandamosles dar ende este
priuilegio seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuilegio en Medina del Campo, dos dias andados del mes de junio, en la
era de mill e trezientos e quarenta annos.
Et nos el sobredicho rey don FERRANDO, regnant en vno con la reyna donna
COSTANÇA, mi mugier, en Castiella, en Leon, en Toledo, en Gallizia, en Seuilla, en
Cordoua, en Murçia, en Jahen, en Baeça, en Badalloz, en el Algarbe e en Molina,
otorgamos este priuilegio e confirmamoslo.
El inffante don Henrric, fijo del muy noble rey don Ferrando, tio del rey, conf. El
inffante don Johan, tio del rey, conf. El inffante don Pero, hermano del rey, conf. El
inffante don Felippe, hermano del rey, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don
Gonçaluo, arçobispo de Toledo, primado de las Espannas e chançeller mayor de
Castiella conf. Don frey Rodrigo, arçobispo de Santiago, primado de las Espannas e
chançeller del regno de Leon, conf. Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pedro, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palençia,
conf.- Don Johan, obispo de Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahorra, conf.-
Don Pasqual, obispo de Cuenca, conf.- Don Symon, obispo de Siguença, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouia, conf.- Don Pedro, obispo de Auila, conf.- Don Domingo,
obispo de Plazençia, conf.- Don Ferrando, obispo de Cartagena, conf.- La iglesia de
Aluarrazin vaga.- Don Ferrando, obispo de Cordoua, conf.- Don Garçia, obispo de
Jahen, conf.- Don frey Pero, obispo de Cadiz, conf.- Don frey Rodrigo, obispo de
Marruecos, conf.- Don Aleman, maestre de Calatraua, conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del inffante don Manuel, adelantado mayor del regno de
Murcia, conf.- Don Alffonso, fijo del inffante de Molina, conf.- Don Diago de Haro,
sennor de Vizcaya, conf.- Don Johan Nunez, conf.- Don Johan Alffonso de Haro,
sennor de los Cameros, conf.- Don Garçi Ferrnandez de Villamayor, adelantado mayor
de Castiella, conf.- Don Lope Rodriguez de Villalobos, conf.- Don Roy Gil, so
hermano, conf.- Don Ferrant Royz de Saldanna, conf.- Don Diago Gomez de
Castanneda, conf.- Don Alffonso Garçia, so hermano, conf.- Don Roy Gonçaluez
Maçanedo, conf.- Don Garçi Ferrnandez Malrric, conf.- Don Gonçal Yanes de Aguylar,
conf.- Don Per Anrriquez de Harana, conf.- Don Lope de Mendoça, conf.- Don Rodrig
Aluarez de Aça, conf.- Don Johan Rodriguez de Roias, conf.

31
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 71-73 (nº 12).

192
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON IOHAN
NUNNEZ, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA. DON DIEGO, SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ
DEL REY, CONFIRMA)
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, justiçia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almirante mayor de la mar, conf.- Lope Perez, alcalde por el rey en Burgos
e su notario mayor de Castiella, conf.
(3ª col.) Don Gonçaluo, obispo de Leon, conf.- Don Ferrant Aluarez, electo de
Ouiedo, conf.- Don Alffonso, obispo de Astorga e notario mayor del regno de Leon,
conf.- Don Pero, obispo de Çamora, conf.- Don frey Pero, obispo de Salamanca, conf.-
Don Alffonso, obispo de Ciudade, conf.- Don Alffonso, obispo de Coria, conf.- Don
Bernaldo, obispo de Badaioz, conf.- Don Pero, obispo de Orens, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Mendonedo, conf.- Don Johan, obispo de Tuy, conf.- Don Rodrigo, obispo de
Lugo, conf.- Don Johan Osorez, maestre de la orden de la caualleria de Sanctiago,
conf.- Don Goncaluo Perez, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del inffante don Pero, conf.- Don Ferrant Rodriguez,
pertiguero de Sanctiago, conf.- Don Pero Ponç, conf.- Don Ferrant Perez, so hermano,
conf.- Don Johan Ferrnandez, fijo del dean de Sanctiago, conf.- Don Alffonso Perez de
Guzman, conf.- Don Ferrant Ferrnandez de Limia, conf.- Don Rodrig Aluarez, conf.-
Don Arias Diaz, conf.- Don Diago Ramirez, conf.- Esteuan Perez Froylan, merino
mayor en tierra de Leon.
Yo Per Alffonsso, lo fiz escriuir por mandado del rey en el anno ochauo que el rey
sobredicho regno.
Apariçio Martines (rubricado). Suer Alffonso (rubricado). Pero Gonçalues
(rubricado).

739

1302, junio, [2. Medina del Campo].

Fernando IV, con la reina doña Constanza, a petición del obispo auriense don
Pedro Eanes de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de Alfonso IX de
18 de mayo de 1228 por el que el monarca confirma la ampliación del coto de Ourense
realizada por Alfonso VII el 11 de abril de 1133.

A. Privilexios 4, nº 2. Orig. Perg.; 499 x 694 mm.; escr. minúscula diplomática;


mutilado, con rotos en ambos lados, en la parte derecha del pergamino afectan a las líneas
13 a 25 y a la quinta columna de confirmantes, líneas 34 a 40, mientras que en la parte
izquierda afectan al texto al comienzo de las líneas 18 a 20 y a la primera columna de
confirmantes, líneas 38 a 41; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura. Al
dorso, escr. gótica: «Sodium priuilegium imperatoris domni Alfonsis per quod concessit
omne ius regale ecclesie Auriensis [et] dicta ciuitate terminis suis quod priuilegium factam
fuit in era Mª Cª LXXª Iª et preea per domni Alfonsus ... Legiones … Gallecie, et per
dominum Fernando nunc regem Castelle e Legiones extitit confirmatum. Inque priuilegio
continent ...omes auriensis debent facere domno regi».
B. Libro grande, ff. 3v-4r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; manchas de humedad que dificultan la lectura.

REG. Documentos de Orense, I, 234 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 50 (nº 146).

193
(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres perssonas e vn Dios, e de la bienauenturada virgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e a honrra e a seruiçio de todos los sanctos de la corte celestial.
Porque es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelante, e
que se non oluide nin se pierda, que commo quier que cansse e mengue el cursso de la
uida deste mundo aquello es lo que finca en remenbrança por el al mundo, et este bien
es guiador de la su alma ante Dios, e por non caer en oluido lo mandaron los reyes
poner en escripto en sus priuillegios, porque los otros que regnassen despues dellos e
touissen el su logar fuessen tenudos de guardar aquello e delo leuar adelante,
confirmandolo por sus priuillegios. Por ende nos, catando esto, queremos que sepan por
este nuestro priuillegio los omes que agora son e seran d´aqui adelante commo nos, don
FERRANDO, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Toledo, de Leon, de Galizia, de
Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, viemos vn
priuillegio de don Alffonso, emperador de Espanna, fecho en esta guisa:

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 18 mayo de 1228 de la ampliación del coto


de Ourense realizada el 11 de abril de 1133 por Alfonso VII a la iglesia auriense y los
derechos sobre los hombres del coto sobre el servicio de armas a la monarquía].32

[Inserta privilegio de 11 de abril de 1133 en el que Alfonso VII concede a la iglesia


de Ourense la ampliación del coto auriense, fijando sus límites y donándole en ese
espacio lo que pertenece al rey y al castillo de Louredo. El emperador fija también los
deberes militares que para con la corona tendrán los hombres que vivan en el coto, que
sólo servirán en tierra de Limia y, en caso de prestar directamente servicio al monarca,
lo harán durante veinte días y dentro del reino de Galicia].33

Et agora don Pero, obispo de Orens, el sobredicho, veno a nos, a estas cortes que
fiziemos en Medina del Campo, et pidionos merçed, por [si e por su eglesia, que les
confirmassemos este priuilegio e gelo mandasse]mos guardar. Et nos, el sobredicho rey
don FERRANDO, en vno con la reyna donna COSTANÇA, mi muger, por fazer bien [e
merçed al obispo e a la eglesia de Orens, los sobredichos otorgamosles e
confirma]mosles este priuillegio et mandamos que les uala e les sea guardado en todo
para siempre jamas, segunt que en el dize, onde mandamos e defendemos firmemente
que ninguno [non sea osado de yr nin de passar] contra este priuillegio para
quebrantarlo nin para minguarlo en ninguna cosa nin en ninguna manera, ca qualquier
que lo fiziesse aurie nuestra yra e pecharnos ya en pena los mill maravedis de la moneda
nueua e al obispo e al cabildo los [...]sse en el priuillegio contiene e demas el danno
doblado que por esta razon reçebiessen. Et porque esto sea firme e estable para siempre
mandamosles dar ende este priuillegio seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuillegio [en Medina del Campo, dos dias andados del mes de] junio, en
la era de mill e trezientos e quarenta annos.
Et nos el sobredicho rey don FERRANDO, regnant en uno con la reyna donna
COSTANÇA, mi muger, en Castiella, en Toledo, [en Leon, en Gallizia, en] Seuilla, en
Cordoua, en Murçia, en Jahen, en Baezca, en Badaioz, en el Algarue e en Molina,
otorgamos este priuillegio e confirmamoslo.

32
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 361-362 (nº 196).
33
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 77-78 (nº 15).

194
El infante don Enricque, fijo del muy noble rey don Ferrando, tio del rey, conf. El
infante don Johan, tio del rey, conf. El infante don Pedro, hermano del rey, conf. El
infante don Felippe, hermano del rey, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don
Goncalo, arçobispo de Toledo, primado de las Espannas e chançeller mayor de Castiella
conf. Don frey Rodrigo, arçobispo de Santiago, primado de las Espannas e chançeller
del reyno de Leon, conf. Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pero, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palencia, conf.-
Don Juhan, obispo de Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahora, conf.- Don
Pasqual, obispo de Cuenca, conf.- Don Symon, obispo de Siguença, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouia, conf.- Don Pero, obispo de Auilla, conf.- Don Domingo,
obispo de Plazençia, conf.- Don Ferrando, obispo de Cartaiena, conf.- Don Ferrando,
obispo de Cordoua, conf.- [Don] Garçia, electo de Jahen, conf.- [Don] frey Pero, obispo
de Caliz (sic), conf.- [La] egllesia de Aluarazin vaga.- Don Aleman, maestre de
Calatraua, conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del infante don Manuel, adelantado mayor del regno de
Murçia, conf.- Don Alfonso, fijo del infante de Molina, conf.- Don Diego del Haro,
sennor de Uizcaya, conf.- Don Johan Nunez, conf.- Don Johan Alffonso de Haro,
sennor de los Cameros, conf.- Don Garçia Ferrandez de Villamayor, adelantado mayor
en Castiella, conf.- Don Lope Rodriguez de Villalobos, conf.- Don Roy Gil, su
hermano, conf.- Don Ferrant Royz de Saldanna, conf.- Don Diego Gomez de
Castanneda, conf.- Don Alfonso Garçia, su hermano, conf.- Don Garçia Ferrnandez
Malricque, conf.- Don Gonçaluo Yanes de Aguilar, conf.- Don Per Anrriquez de
Harana, conf.- Don Lope de Mendoça, conf.- Don Rodrig Aluarez d´Aça, conf.- Don
Johan Rodriguez de Roias, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON IOHAN
NUNNEZ, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA. DON DIEGO, SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ
DEL REY, CONFIRMA)
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, justicia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almirante mayor de la mar, conf.- Lope Perez, alcalle por el rey en Burgos e
su notario mayor de Castiella, conf.
(3ª col.) Don Gonçalo, obispo de Leon, conf.- Don Ferrant Aluarez, electo de
Ouiedo, conf.- Don Alffonso, obispo de Astorga e notario mayor del regno de Leon,
conf.- Don Pero, obispo de Çamora, conf.- Don frey Pero, obispo de Salamanca, conf.-
Don Alffonso, obispo de Çibdat, conf.- Don Alffonso, obispo de Coria, conf.- Don
Bernaldo, obispo de Badaioz, conf.- Don Pero, obispo de Orens, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Mendonedo, conf.- Don Johan, obispo de Tui, conf.- Don Rodrigo, obispo de
Lugo, conf.- Don Johan Osorez, maestre de la orden de la caualleria de Sanctiago,
conf.- Don Goncaluo Perez, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del inffante don Pero, conf.- Don Ferrant Rodriguez,
pertiguero de Sanctiago, conf.- Don Pero Ponçe, conf.- Don Ferrant Perez, su hermano,
conf.- Don Johan Ferrandez, fijo del dean de Santiague, conf.- Don Alffonso Perez de
Guzman, conf.- Don Ferrant Ferrnandez [de Limia, conf.]- Don Rodrig [...].
Yo Per Alffonsso, lo fiz escriuir por mandado del rey en el anno34 ochauo que el rey
sobredicho regno.
Apariçio Martines (rubricado). Suer Alffonso (rubricado).

34
anno] interlineado, sobre el renglón.

195
740

1302, junio, 2. Medina del Campo.

Fernando IV con la reina doña Constanza, a petición del obispo don Pedro Eanes
de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de 23 de mayo de 1228 en que
Alfonso IX, a su vez, confirma su propia concesión de 28 de septiembre de 1190 de los
derechos de la iglesia sobre la ciudad y su coto según los tenía en tiempos de Alfonso
VII y Fernando II (vide doc. nº 54).

A. Privilexios 2, nº 6. Orig. Perg.; 715 x 700 mm.; minúscula diplomática; manchas de


humedad que no impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de
las líneas 15 y 17; rotos en los laterales del pergamino que no afectan al texto. Al dorso,
escr. gótica: «Era M CCC XL, el rey don Fernando confirma el priuilegio del rey don
Alonso de Leon».

ED. Documentos de Orense, I, 88-90.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 50 (nº 147).

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres personas e vn Dios, e de la bienauenturada virgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e ha onrra e a seruicio de todos los sanctos de la corte celestial.
Porque que es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelante,
e que se non oluide nin se pierda, que commo quier que cansse e mengue el curso de la
uida deste mundo aquello es lo que finca en remembrança por el al mundo, et este bien
es guiador de la su alma ante Dios e por non caer en oluido lo mandaron los reyes poner
en escripto en sus priuilegios porque los otros que regnassen despues dellos e touiessen
el su logar fuessen tenudos de guardar aquello e de lo leuar adelante, confirmandolo por
sus priuilegios. Por ende nos, catando esto, queremos que sepan por este nuestro
priuilegio los omes que agora son e seran d´aqui adelante commo nos, don FERRANDO,
por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Toledo, de Leon, de Gallizia, de Seuilla, de
Cordoua, de Murçia, de Jahen, de Algarbe, e sennor de Molina, viemos vn priuilegio de
don Alffonsso, rey de Leon e de Galizia, fecho en esta guissa:

[Inserta confirmación de Alfonso IX, de 23 de mayo de 1228, de su propia


confirmación, del 28 de septiembre de 1190, del señorío sobre la ciudad y su coto].35

[Inserta confirmación de Alfonso IX a la iglesia de Ourense, del 28 de septiembre


de 1190, del señorío sobre la ciudad y su coto].36

Et agora don Pero, obispo de Orens, veno a nos, a estas Cortes que fiziemos en
Medina del Campo, et pidionos merçed, por si e por su eglesia, que les confirmassemos
este priuilegio e gelo mandassemos guardar. Et nos, el sobredicho rey don FERRANDO,
en uno con la reyna donna COSTANÇA, mi muger, por fazer bien e merçed al obispo e al
eglesia de Orens los sobredichos, otorgamosles e confirmamosles este priuilegio et
mandamos que les uala e les sea guardado en todo para siempre jamas, segunt que en el

35
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 385-387 (nº 215).
36
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 144-146 (nº 54).

196
dize. Ende mandamos e defendemos firmemiente que ninguno non sea osado de yr nin
de passar contra este priuilegio para quebrantarlo nin para minguarlo en ninguna cosa
nin en ninguna manera, ca qualquier que lo fiziesse aurie nuestra yra e pecharnos ya en
coto los mill maravedis que en el priuilegio se contienen e al obispo e al cabildo los
sobredichos o a qui su boz touiesse todo el danno doblado que por esta razon
recibiessen. Et porque esto sea firme e estable para siempre mandamosles dar ende este
priuilegio seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuilegio en Medina del Campo, dos dias andados del mes de junio, en era
de mill e trezientos e quarenta annos.
Et nos, el sobredicho rey don FERRANDO, regnante en vno con la reyna donna
COSTANÇA, mi muger, en Castiella, en Leon, en Toledo, en Gallizia, en Seuilla, en
Cordoua, en Murçia, en Jahen, en Baeça, en Badalloz, en el Algarbe e en Molina,
otorgamos este priuilegio e confirmamoslo.
El infante don Henrric, fijo del muy noble rey don Ferrando, tio del rey, conf. El
infante don Johan, tio del rey, conf. El infante don Pero, hermano del rey, conf. El
infante don Felippe, hermano del rey, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don
Gonçaluo, arçobispo de Toledo, primado de las Espannas e chanceller mayor de
Castiella, conf. Don frey Rodrigo, arçobispo de Santiago, primado de las Espannas e
chanceller del regno de Leon, conf. Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pero, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palencia, conf.-
Don Johan, obispo de Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahorra, conf.- Don
Pasqual, obispo de Cuenca, conf.- Don Symon, obispo de Siguenca, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouia, conf.- Don Pedro, obispo de Auila, conf.- Don Domingo,
obispo de Plazencia, conf.- Don Ferrando, obispo de Cartagena, conf.- La eglesia de
Aluarrazin vaga.- Don Ferrando, obispo de Cordoua, conf.- Don Garçia, obispo de
Jahen, conf.- Don frey Pero, obispo de Cadiz, conf.- Don frey Rodrigo, obispo de
Marruecos, conf.- Don Aleman, maestre de Calatraua, conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del infante don Manuel, adelantado mayor del regno de
Murçia, conf.- Don Alffonso, fijo del inffante de Molina, conf.- Don Diago de Haro,
sennor de Vizcaya, conf.- Don Johan Nunez, conf.- Don Johan Alffonso de Haro,
sennor de los Cameros, conf.- Don Garci Ferrnandez de Villamayor, adelantado mayor
en Castiella, conf.- Don Lope Rodriz de Uillalobos, conf.- Don Roy Gil, su hermano,
conf. - Don Ferrant Royz de Saldanna, conf.- Don Diego Gomez de Castaneda, conf.-
Don Alffonso Garçia, su hermano, conf.- Don Garçia Ferrandez Malricque, conf.- Don
Gonçalo Yanes de Aguilar, conf.- Don Per Anrriquez de Haranna, conf.- Don Lope de
Mendoça, conf.- Don Rodrig Aluarez d’Aça, conf.- Johan Rodriguez de Roias, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: † SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON IOHAN
NUNNEZ, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA. DON DIEGO, SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ
DEL REY, CONFIRMA).
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, justicia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almirante mayor de la mar, conf. Lope Lopez, alcalle por el rey en Burgos e
su notario mayor de Castiella, conf.
(3ª col.) Don Gonçaluo, obispo de Leon, conf.- Don Ferrant Aluarez, electo de
Ouiedo, conf.- Don Alffonso, obispo de Astorga e notario mayor del regno de Leon,
conf.- Don Pero, obispo de Camora, conf.- Don frey Pero, obispo de Salamanca, conf.-
Don Alffonso, obispo de Cibdad, conf.- Don Alffonso, obispo de Coria, conf.- Don
Bernaldo, obispo de Badaioz, conf.- Don Pero, obispo de Orens, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Mendonedo, conf.- Don Johan, obispo de Tui, conf.- Don Rodrigo, obispo de

197
Luguo, conf.- Don Johan Osorez, maestre de la orden de la caualeria de Santiago, conf.-
Don Gonçaluo Perez, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del infante don Pedro, conf.- Don Ferrando Rodriguez,
pertiguero de Santiago, conf.- Don Pero Ponçe, conf.- Don Ferrant Perez, su hermano,
conf.- Don Johan Ferrandez, fijo del dean de Santiago, conf.- Don Alffonso Perez de
Guzman, conf.- Don Ferrant Ferrandez de Limia, conf.- Don Rodrig Aluarez de
Asturias, conf.- Don Arias Diez, conf.- Don Diego Ramirez, conf.- Esteuan Perez
Florian, merino mayor en tierra de Leon, conf.
Yo Per Alffonsso lo fiz escriuir por mandado del rey en el anno ochauo que el rey
sobredicho regno.
Apariçio Martines (rubricado). Suer Alffonso (rubricado). Pero Gonçaluez
(rubricado)

741

1302, junio, 3. Medina del Campo.

Fernando IV, con la reina doña Constanza, a petición del obispo don Pedro Eanes
de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de Alfonso IX de 19 de mayo
de 1228 por el que se renovaba la concesión del señorío sobre la ciudad realizada por
Fernando II el 4 de diciembre de 1165 especificando el derecho de prelado y canónigos
a adquirir preferentemente las propiedades que en ella se vendan y que ningún
caballero o religioso –salvo los mencionados– pueda adquirirlas, así como que nadie
lleve armas en la ciudad sin permiso del obispo.

A. Privilexios 4, nº 1. Orig. Perg.; 619 x 774 + 43 mm.; escr. minúscula diplomática;


manchas de humedad que no afectan a la lectura; antiguas dobleces horizontales y
verticales. En la parte superior del pergamino, escr. humanística: «El Rei don Fernando da a
la iglesia la ciudad por seruicio del gloriosso Martin y Santa Euffemia». Al dorso, escr.
gótica: «Era M CCC XL el rey don Fernando confirma el priuilegio del rey don Fernando
de Leon de la era MCCIII y va ynclusa en confirmaçión del rey don Alonso de Leon, era de
MCCLXVI en que se da al obispo el dominio de la çibdad de Orense y que los vecinos no
tengan otro sennor syno a el».
B. Libro grande, f. 5r-v. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; manchas de humedad que dificultan la lectura.

REG. Documentos de Orense, I, 234 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 50 (nº 148).

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres personas e un Dios, e de la bienauenturada uirgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e ha onrra e a seruiçio de todos los sanctos de la corte celestial.
Porque es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelante, e
que se non oluide nin se pierda, que commo quier que canse e mengue el curso de la
uida deste mundo aquello es lo que finca en remenbrança por el al mundo, et este bien
es guiador de la su alma ante Dios, e por non caer en oluido mandaron los reyes poner
en escripto en sus priuillegios, porque los otros que regnassen despues dellos e
touiessen el su logar fuessen tenudos de guardar aquello e delo leuar adelante,
conffirmandolo por sus priuillegios. Por ende nos, catando esto, queremos que sepan

198
por este nuestro priuillegio los omes que agora son e seran d´aqui adelante commo nos,
don FERRANDO, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Toledo, de Leon, de Gallizia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, viemos
un priuillegio de don Alffonso, rey de Leon e de Gallizia, fecho en esta guisa:

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 19 mayo de 1228 de la concesión del


señorío sobre la ciudad dada por Fernando II, especificando el derecho de prelado y
canónigos a adquirir preferentemente las propiedades que en ella se vendan y que
ningún caballero o religioso –salvo los dichos– pueda adquirirlas, así como que nadie
lleve armas en la ciudad sin permiso del obispo].37

[Inserta donación de Fernando II de 4 de diciembre de 1165 al obispo de Ourense


el señorío sobre la ciudad, estableciendo el derecho de prelado y canónigos a adquirir
preferentemente las propiedades que en ella se vendan y que ningún caballero o
religioso –salvo los dichos– pueda adquirirlas, así como que nadie lleve armas en la
ciudad sin permiso del obispo].38

§ Et agora don Pero, obispo de Orens, veno a nos, a estas cortes que fiziemos en
Medina del Campo, et pidionos merçed, por si e por su eglesia, que les conffirmassemos
este priuillegio e gelo mandasemos guardar. Et nos, el sobredicho rey don FERANDO,
regnante en uno con la reyna donna COSTANÇA, mi mugier, por fazer bien e merçed al
obispo e a la eglesia de Orens, los sobredichos otorgamosles e conffirmamosles este
priuillegio e mandamos que les uala e les sea guardado en todo pora siempre jamas,
segund que en el dize, onde mandamos e deffendemos firmemente que ninguno non sea
osado de yr nin de passar contra este priuillegio pora quebrantarlo nin pora minguarlo
en ninguna cossa ni en ninguna manera, ca qualquier que lo fiziesse aurie nuestra yra e
pecharnos ya en coto los mill maravedis que en el priuillegio se contienen e al obispo e
al cabildo los sobredichos o a qui su boz touiessen todo el danno doblado que por esta
razon recibiessen. Et porque esto sea firme e estable pora sienpre mandamosles dar ende
este priuillegio seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuillegio en Medina del Campo, tres dias andados del mes de junio, en la
era de mill e trezientos e quarenta annos.
Et nos el sobredicho rey don FERRANDO, regnant en uno con la reyna donna
COSTANÇA mi mugier, en Castiella, en Leon, en Toledo, en Gallizia, en Seuilla, en
Cordoua, en Murçia, en Jahen, en Baezça, en Badalloz, en el Algarbe e en Molina,
otorgamos este priuillegio e conffirmamoslo.
El inffante don Henrrique, fijo del muy noble rey don Ferrando, tio del rey, conf. El
inffante don Johan, tio del rey, conf. El inffante don Pero, hermano del rey, conf. El
inffante don Felippe, hermano del rey, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don
Gonçaluo, arçobispo de Toledo, primado de las Espanas e chançeller mayor de Castiella
conf. Don frey Rodrigo, arçobispo de Sanctiago, primado de las Espanas e chanceller
del regno de Leon, conf. Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pero, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palencia, conf.-
Don Johan, obispo de Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahorra, conf.- Don
Pasqual, obispo de Cuenca, conf.- Don Symon, obispo de Siguença, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouia, conf.- Don Pero, obispo de Auilla, conf.- Don Domingo,
obispo de Plazencia, conf.- Don Ferrando, obispo de Cartaiena, conf.- La iglesia de
Aluarrazin vaga.- Don Ferrando, obispo de Cordoua, conf.- Don Garçia, obispo de
37
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 370-372 (nº 203).
38
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 107-109 (nº 32).

199
Jahen, conf.- Don frey Pero, obispo de Cadiz, conf.- Don frey Rodrigo, obispo de
Marruecos, conf.- Don Aleman, maestre de Calatraua, conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del inffante don Manuel, adelantado mayor del regno de
Murcia, conf.- Don Alffonso, fijo del inffante de Molina, conf.- Don Diago de Haro,
sennor de Uizcaya, conf.- Don Johan Nunnez, conf.- Don Johan Alffonso de Haro,
sennor de los Cameros, conf.- Don Garçi Ferrnandez de Villamayor, adelantado mayor
de Castiella, conf.- Don Lope Rodriguez de Villalobos, conf.- Don Roy Gil, so
hermano, conf.- Don Ferrant Royz de Saldanna, conf.- Don Diago Gomez de Castaneda,
conf.- Don Alffonso Garçia, so hermano, conf.- Don Roy Gonçaluez Maçanedo, conf.-
Don Garci Ferrnandez Malrric, conf.- Don Goncal Yanes de Aguilar, conf.- Don Per
Anrriquez de Haranna, conf.- Don Lope de Mendoça, conf.- Don Rodrig Aluarez de
Aça, conf.- Don Johan Rodriguez de Roias, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON IOHAN
NUNNEZ, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA. DON DEGO, SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ
DEL REY, CONFIRMA)
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, justicia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almirante mayor de la mar, conf.- Lope Perez, acalde (sic) por el rey en
Burgos e su notario mayor de Castiella, conf.
(3ª col.) Don Gonçaluo, obispo de Leon, conf.- Don Ferrant Aluarez, electo de
Ouiedo, conf.- Don Alffonso, obispo de Astorga e notario mayor del regno de Leon,
conf.- Don Pero, obispo de Çamora, conf.- Don frey Pero, obispo de Salamanca, conf.-
Don Alffonso, obispo de Cibdade, conf.- Don Alffonso, obispo de Coria, conf.- Don
Bernaldo, obispo de Badaioz, conf.- Don Pero, obispo de Orens, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Mendonedo, conf.- Don Johan, obispo de Tuy, conf.- Don Rodrigo, obispo de
Lugo, conf.- Don Johan Osorez, maestre de la orden de la caualleria de Sanctiago,
conf.- Don Goncalo Perez, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del inffante don Pero, conf.- Don Ferrant Rodriguez,
pertiguero de Sanctiago, conf.- Don Pero Ponçe, conf.- Don Ferrant Perez, so hermano,
conf.- Don Johan Ferrnandez, fijo del dean de Sanctiago, conf.- Don Alffonso Perez de
Guzman, conf.- Don Ferrant Ferrnandez de Limia, conf.- Don Rodrig Aluarez, conf.-
Don Arias Diaz, conf.- Don Diago Ramirez, conf.- Esteuan Perez Florian, merino
mayor en tierra de Leon.
Yo Per Alffonsso, lo fiz escriuir por mandado del rey en el anno ochauo que el rey
sobredicho regno.
Apariçio Martines (rubricado). Suer Alffonso (rubricado). Pero Gonçales
(rubricado).

742

1302, junio, 4. Medina del Campo.

Fernando IV con la reina doña Constanza confirma a la iglesia de Ourense la


donación del Vilar de Paymuñiz hecha por Alfonso IX el 15 de septiembre de 1213 (vide
doc. nº 125).

A. Privilexios 2, nº 32. Orig. Perg.; 574 x 790 mm.; minúscula diplomática; roto de
pequeñas dimensiones que afecta a la última palabra de la línea 11; antiguas dobleces
horizontales y verticales. Al dorso, escr. gótica: «Priuilegium de Vila de Paymoniz». Al
dorso, escr. gótica: «…taum de Villar de Paymuniz».

200
REG. Documentos de Orense, I, 132 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 50-51 (nº 149).

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres personas e un Dios, e de la bienauenturada uirgen gloriosa
sancta Maria, su madre, e a onrra e a seruicio de todos los sanctos de la corte celestial.
Porque que es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo lieuen adelante,
e que se non oluide nin se pierda, que commo quier que canse e mengue el curso de la
uida deste mundo aquello es lo que finca en remenbrança por el al mundo, e este bien es
guiador de la su alma ante Dios e por non caer en oluido lo mandaron los reyes poner en
escripto en sus priuilegios porque los otros que regnassen despues dellos e touiessen el
su logar fuessen tenudos de guardar aquello e de lo leuar adelante, confirmandolo por
sus priuilegios. Por ende nos, catando esto, queremos que sepan por este nuestro
priuilegio los omes que agora son e seran d´aqui adelante commo nos, don FERRANDO,
por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de
Cordoua, de Murçia, de Jahen, de Algarbe, e sennor de Molina, viemos un priuilegio de
don Alffonsso, rey de Leon e de Gallizia, fecho en esta guisa:

[Inserta donación de Alfonso IX, de 15 de septiembre de 1213, del lugar de Vilar de


Paymuñiz a la iglesia de Ourense y a su obispo electo, don Fernando Méndez, como
compensación por los bienes muebles que había tomado a la mitra auriense a la muerte
del obispo anterior, don Alfonso].39

Et agora don Pero, obispo de Orens, veno a nos, a estas Cortes que fiziemos en
Medina del Campo, e pidionos merçed, por si e por su eglesia, que les conffirmassemos
este priuilegio e gelo mandassemos guardar. Et nos, el sobredicho rey don FERRANDO,
regnant en uno con la reyna donna COSTANCA, mi muger, por fazer bien e merçed al
obispo e a la eglesia de Orens los sobredichos, otorgamosles e conffirmamosles este
priuilegio e mandamos que les vala e les sea guardado en todo pora sienpre jamas,
segund que en el dize. Onde mandamos e defendemos firmemiente que ninguno non sea
osado de yr nin de passar contra este priuilegio para quebrantarlo nin pora minguarlo en
ninguna cosa nin en ninguna manera, ca qualquier que lo fiziesse aurie nuestra yra e
pecharnos ya en coto los mill maravedis que en el priuilegio se contienen e al obispo e
al cabildo los sobredichos o a qui su boz touiesse todo el danno doblado que por esta
razon recibiessen. E porque esto sea firme e estable para sienpre mandamosles dar ende
este priuilegio seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuilegio en Medina del Campo, quatro dias andados del mes de junio, en
la era de mill e trezientos e quarenta annos.
Et nos, el sobredicho rey don FERRANDO, regnant en uno con la reyna dona
COSTANÇA, mi muger, en Castiella, en Leon, en Toledo, en Gallizia, en Seuilla, en
Cordoua, en Murçia, en Jahen, en Baeça, en Badalloz, en el Algarbe e en Molina,
otorgamos este priuilegio e conffirmamoslo.
El inffante don Henrricque, fijo del muy noble rey don Ferrando, tio del rey, conf.
El inffante don Johan, tio del rey, conf. El inffante don Pero, hermano del rey, conf. El
inffante don Felippe, hermano del rey, sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don
Gonçaluo, arçobispo de Toledo, primado de las Espannas e chanceller mayor de

39
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 264-266 (nº 125).

201
Castiella, conf. Don frey Rodrigo, arçobispo de Sanctiago, primado de las Espannas e
chançeller del regno de Leon, conf. Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pedro, obispo de Burgos, conf.- Don Aluaro, obispo de Palencia,
conf.- Don Johan, obispo de Osma, conf.- Don Ferrando, obispo de Calahorra, conf.-
Don Pasqual, obispo de Cuenca, conf.- Don Symon, obispo de Siguença, conf.- Don
Ferrando, obispo de Segouia, conf.- Don Pero, obispo de Auilla, conf.- Don Domingo,
obispo de Plazencia, conf.- Don Ferrando, obispo de Cartaiena, conf.- La eglesia de
Aluarazin vaga.- Don Ferrando, obispo de Cordoua, conf.- Don Garçia, obispo de
Jahen, conf.- Don frey Pero, obispo de Cadiz, conf.- Don frey Rodrigo, obispo de
Marruecos, conf.- Don Aleman, maestre de Calatraua, conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del inffante don Manuel, adelantado mayor del regno de
Murçia, conf.- Don Alffonso, fijo del inffante de Molina, conf.- Don Diago de Haro,
sennor de Uizcaya, conf.- Don Johan Nunez, conf.- Don Johan Alffonso de Haro,
sennor de los Cameros, conf.- Don Garci Ferrnandez de Uillamayor, adelantado mayor
de Castiella, conf.- Don Lope Rodriguez de Uillalobos, conf.- Don Roy Gil, so
hermano, conf.- Don Ferrant Royz de Saldanna, conf.- Don Diago Gomez de Castaneda,
conf.- Don Alffonso Garçia, so hermano, conf.- Don Roy Gonçaluez Maçanedo, conf.-
Don Garci Ferrnandez Malrric, conf.- Don Gonçal Yanes de Aguilar, conf.- Don Per
Anrriquez de Haranna, conf.- Don Lope de Mendoça, conf.- Don Rodrig Aluarez d’Aça,
conf.- Don Johan Rodriguez de Roias, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: † SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON IOHAN
NUNNEZ, MAIORDOMO DEL REY, CONFIRMA. DON DIEGO, SENNOR DE VIZCAIA, ALFIEREZ
DEL REY, CONFIRMA).
(Bajo el signo rodado) Don Tel Gutierrez, justicia mayor en casa del rey, conf.-
Aluar Paez, almirante mayor de la mar, conf. Lope Perez, alcalde por el rey en Burgos e
su notario mayor de Castiella, conf.
(3ª col.) Don Gonçaluo, obispo de Leon, conf.- Don Ferrant Aluarez, electo de
Ouiedo, conf.- Don Alffonso, obispo de Astorga e notario mayor del regno de Leon,
conf.- Don Pero, obispo de Çamora, conf.- Don frey Pero, obispo de Salamanca, conf.-
Don Alffonso, obispo de Çibdade, conf.- Don Alffonso, obispo de Coria, conf.- Don
Bernaldo, obispo de Badaioz, conf.- Don Pero, obispo de Orens, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Mendonedo, conf.- Don Johan, obispo de Tuy, conf.- Don Rodrigo, obispo de
Lugo, conf.- Don Johan Osorez, maestre de la orden della caualleria de Sanctiago,
conf.- Don Gonçaluo Perez, maestre de la orden de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del inffante don Pero, conf.- Don Ferrant Rodriguez,
pertiguero de Sanctiago, conf.- Don Pero Ponçe, conf.- Don Ferrant Perez, so hermano,
conf.- Don Johan Ferrnandez, fijo del dean de Sanctiago, conf.- Don Alffonso Perez de
Guzman, conf.- Don Ferrant Ferrnandez de Limia, conf.- Don Rodg (sic) Aluarez,
conf.- Don Arias Diaz, conf.- Don Diago Ramirez, conf.- Esteuan Perez Florian, merino
mayor en tierra de Leon, conf.
Yo Per Alffonsso lo fiz escriuir por mandado del rey en el anno ochauo que el rey
sobredicho regno.
Apariçio Martines (rubricado). Suer Alffonso (rubricado). Pero Gonçaluez
(rubricado).

743

1302, junio, 8. Medina del Campo.

202
Fernando IV confirma genéricamente todos los privilegios, bienes y costumbres de
la iglesia auriense.

A. Privilexios 4, nº 3. Orig. Perg.; 301 x 332 + 102 mm.; escr. minúscula diplomática;
manchas de humedad que no dificultan la lectura y pequeño roto en la parte derecha del
pergamino que no afecta al texto. Sello de plomo pendiente de hilos de seda verde, rojos y
amarillos; en el anverso: figura de monarca armado, montado en caballo pasante, con
leyenda: «† S. FERNANDI, ILLUSTRIS REGIS CASTELLE ET LEGIONIS»; en el reverso: armas
cuarteladas de Castilla y León, con leyenda: «† S. FERNANDI, ILLUSTRIS REGIS CASTELLE
ET LEGIONIS». Al dorso, escr. gótica: «Confirmacion domni regis Fernandi fr priuilegiis.
Era Mª CCCª XLª».

ED. Documentos de Orense, I, 233-234.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 51 (nº 150).

Sepan quantos esta carta vieren commo nos don FERRANDO por la graçia de Dios,
rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen e del Algarbe e sennor de Molina, por muy grant uoluntad que auemos de fazer
mucho biene (sic) e mucha merçed e mucha onrra a don Pero, obispo de Orens, e a su
eglesia, tanbien a los que agora y son commo a los que seran d´aqui adelante,
otorgamosles e conffirmamosles todos los priuilegios e cartas que el obispo e el cabildo
e los clerigos de su yglesia an del enperador e de llos otros reyes onde nos uenemos.
Otrossi les otorgamos las franquezas e las liberdades e los buenos usos e las buenas
costunbres que ellos ouieron e an fasta aqui e que lles sean gardados en todo bien e
conplidamiente lo meyor que lles foron gardados en tienpo de llos otros reyes e
deffendemos firmemente que ninguno adelantado nin merino nin juyez nin alcalle nin
otro ome ninguno non sea osado de gellos quebrantar nin delles passar contra ellos en
ninguna guisa nin en ninguna manera ca qualquier que gello fiziessen auria la nuestra
yra e pecharnos ya las penas que en llos sus priuilegios e en las sus cartas se contienen e
demays en pena mill maravedis de lla bona moneda e al obispo e al cabillo e a los
clerigos de su ygllesia todo el danno e menoscabo que por ende reçibiessen doblado e
demays a los cuerpos e a llo que ouiessen nos tornariemos por ello e porque esto sea
firme e estable mandamosles dar esta carta seellada con nuestro seello de plomo.
Fecha la carta en Medina del Campo, ocho dias de junio, era de mill e trezientos e
quarenta annos.
Yo, Per Alffonsso, la fiz escriuir por mandado del rey en el ochauo anno que el rey
sobredicho regno.
Yo Ferrand Yanes, vista (rubricado). Pero Gonçalues (rubricado). Suer Alffonso
(rubricado).

744

1302, julio, 1. Valladolid.

Fernando IV, ante la queja del cabildo auriense de que los oficiales reales siguen
confiscándoles bienes por lo ocurrido en el convento franciscano de Ourense, a pesar

203
del perdón que ya les había otorgado, ordena a Alfonso Gómez, merino mayor de
Galicia, y a todos los oficiales reales que observen dicho perdón.

B. Escrituras 13, nº 17. Perg.; 215 x 830 mm.; escr. albalaes. En traslado realizado por el
notario auriense Miguel Pérez a petición de Fernando Martínez, portero del obispo auriense
don Pedro Eanes de Nóvoa (nº doc. 775). Presenta manchas de humedad en la mitad
superior del pergamino, especialmente en su esquina derecha, que dificultan la lectura en las
siete primeras líneas. En el pergamino, el notario Miguel Pérez traslada tres cartas abiertas
de Fernando IV, de las cuales ésta es la tercera. Al dorso, escr. gótica: «Carta de perdon del
rey don Ferrnando al obispo et cabildo e concejo d´Ourense del danno del Mosteiro de Sant
Francisco». Al dorso, escr. humanística: «El obispo don Pedro Yanes y los canonigos y
clerigos y sus honbres o criados andaban fuera de la gracia del rey don Fernando por auer
destruydo el monesterio de San Francisco y otras cosas y por ruego del infante don Juan, su
tio, les perdona y manda a sus justicias no les hagan maltrato en sus bienes. Era 1338. Y el
traslado de dichas dos cartas cerca lo mesmo dadas por el mesmo rey don Fernando».

ED. Documentos de Orense, I, 234-235.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 51 (nº 151).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 50 (nº 118).

CIT. ES, XVII, 109.- PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense, 414.

Dom Ferrando, por la graçia de Dios rey de Castiella, de Leom, de Tolledo, de


Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, a
uos, Alffonso Gomez, o a qualquier otro merino que andar en Galliza, salut e graçia.
Sepades que el cabildo de Orense se me enbio querellar e diz que uos que le non
aguardades la merçed que le yo fiz en rason de lo que fuera fecho en el monasterio de
San Françisco, pero que uos muestran la mi carta de la dicha merçed que les yo fiz
sobresta rason. E agora dixieronme que los prindauades nouamientre e les tomauades lo
que am a ellos e a sus clerigos e a sus omes por cartas que fueron ganadas contra ellos
ante que lles yo esta merçed fiziesse, e pidironme merçed que mandasse y lo que
touiesse por bien. Porque uos mando, uista esta mi carta, a uos e a to<dos> los otros
merinos e alcalles que por mi andaren en Gallizia que veades la mi carta de la [merçed]
que les y fiz e guardaagela e conplidegela en todo segund que en la diz, e non lo
dexedes de faser por carta que contra esta sea, ca mi uoluntad es que lles sea tenida e
guardada esta merçed que les yo fiz sobresta razom; e se algunna cosa lles am tomado o
prindado fazedgelo entregar luego si non a uos e a lo que auiessedes me tornaria por ello
la carta leyda dadgela.
Dada en Valladolit, primero dia de julio, era de mill e trezientos e quarenta anos40.
Yo, Ferrant Gil, la fiz escriuir por mandado del rey.

745

1302, julio, 8. Burgos.

40
anos] repetido.

204
Fernando IV confirma al monasterio de Santa Comba de Naves un privilegio de
Alfonso VII de 4 de febrero de 1155 por el que dona al monasterio diversas
propiedades –que enumera–, entre las que se encuentra el lugar de Mende.

B. Escrituras 7, nº 71. Incluido en el pleito que en 1354 enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato por el señorío de Mende.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 285-288 (nº 123).

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 105 (nº 353).

§ En el nonbre del Padre et del Fijo et del Spiritu Santo, que son tres perssonas e
hun Deus, et de la bienauenturada uirgen gloriosa santa Maria, su madre, a quien nos
tenemos por sennora et por auogada en todos nostros fechos. Porque es natural cosa que
todo ome que bien fase quiere que gelo lieuen adelante et que se non oluide nin se
pierda que commo quier que cansse et mingue el cuersso de la vida deste mundo aquello
es lo que finca en remenbrança por el al mundo et este bien es guiador de la su alma
ante Dios e por non caer en vluydo lo mandaron los reys poner en escripto en sus
priuilegios porque los otros que regnassen despues dellos et touyessen el so lugar fossen
tenidos de guardar aquello et de lo leuar adelante confirmandolo por sus priuilegios. Por
ende nos catando esto queremos que sepam por este nuestro priuilegio, los que agora
son et seran d´aqui adelante commo nos, don Fernando, pola graça de Dios rey de
Castiella, de Leon, de Tolledo, de Galisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen,
del Algarbe et sennor de Mulina, viemos hun priuilegio de Don Alfonsso, enperador de
toda Espanha, fecho en esta guisa:

[Inserta un privilegio de Alfonso VII por el que confirma al monasterio de Santa


Comba de Naves todas las posesiones que tenía en tiempos de su abuelo Alfonso VI, de
4 de febrero de 1155].41

Agora el prior et el conuento del monasterio de Santa Columa enuyaronos pedir


merçed que les confirmassemos este priuilegio. § E nos, el sobredicho rey don
Fernando, por les faser bien et merçed et porque roguen a Dios por nos, e otrossy
porque somos en tienpo et edat que lo podemos faser por nos otorgamos este priuilegio
et confirmamoslo et mandamos que uala segund que valio en tienpo de los otros reys
onde nos venimos et en el nostro fast´aqui e defendemos firmemiente que ninguno non
sea osado de yr contra este priuilegio para quebrantrarlo nin para mingarlo en ninguna
cosa, ca qualquier que lo feziesse auerya nuestra yra e de mas pecharnos ya los mill
marcos et las quinentas libras de oro puro que en el priuilegio sobredicho se contienen e
al prior et al conuento del monasterio de Santa Coloma el sobredicho o a quien su boz
touyesse todo el dano doblado. Et porque esto sea firme et estable, mandamos seellar
este priuilegio con nuestro sello de plomo.
Fecho el priuilegio en Burgos, ocho dias andados del mes de jullio, era de mill et
trezientos et quareenta annos.
Et nos, el sobredicho rey don Fernando, regnant en vno con la reyna dona Costança,
my muger, en Castiella, en Leon, en Toledo, en Gallisia, en Seuilla, en Cordoua, en

41
Véase: ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 127-128 (nº 1), 286 (nº
123); RECUERO ASTRAY, Alfonso VII, 179-180; VÁZQUEZ NÚÑEZ, Documentos históricos,169-171.

205
Murçia, en Jahen, en Baeça, en Badaioz, en el Algarbe et Mulina, otorgamos este
priuilegio et confirmamoslo.
El infante don Enrrique, fijo del muy noble rey don Fernando, tio del rey, confirma.
El infante don Johan, tyo del rey, confirma. El infante don Pero, hermano del rey,
confirma. El infante don Fillippe, sennor de Cabrera et de Ribera, hermano del rey,
confirma. Don Gonçaluo, arçobispo de Tolledo, priuado (sic) de las Espanhas et
chançeler mayor del rey, confirma. Don frey Rodrigo, arçobispo de Santiago, confirma.
Don Almorauid, arçobispo de Seuilla, confirma.
Don Pero, obispo de Burgos, confirma. Don Aluaro, obispo de Palençia, confirma.
Don Johan, obispo de Osma, confirma. Don Fernando, obispo de Calahorra, confirma.
Don Pasqual, obispo de Cuenca, confirma. Don Simon, obispo de Siguença, confirma.
Don Fernando, obispo de Segouya, confirma. Don Pero, obispo de Auila, confirma. Don
Rodrigo (sic)42, obispo de Plasença, confirma. Don Fernando, obispo de Cartagena,
confirma. Don Fernando, obispo de Cordoua, confirma. Don Garçia, obispo de Jahen
<confirma>. La iglesia de Aluarrazin vaga. Don frey Pero, obispo de Cadiz, confirma.
Don frey Rodrigo, obispo de Marruecos, confirma. Don Alema, maestre de Calatraua,
confirma.
Don Johan, fijo del infante don Manuel, adelantado mayor del reyno de Murçia,
confirma. Don Alfonsso, fijo del infante de Mulina, confirma. Don Diago de Lero (sic),
confirma. Don Johan Alfonsso, sennor de los Cameros, confirma. Don Garçi Fernandes
de Vilamayor, adelantrado mayor de Castiella, confirma. Don Pero Nunez de Guzman,
confirma. Don Loppo Rodrigues de Vilalobos, confirma. Don Ruy Gil, so hermano,
confirma. Don Fernant Ruys de Saldanna, confirma. Don Ruy Gonçalues Maçanedo,
confirma. Don Diago Gomez Castanneda, confirma. Don Alfonsso Garçia, so hermano,
confirma. Don Garçi Fernandez Malrric, confirma. Don Loppe de Mendeça (sic),
confirma. Don Gonçaluo d´Aguilar, confirma. Don Per Anrriquez de Aranna, confirma.
Don Rodrigo Aluarez de Alça, confirma. Don Johan Rodrigues de Roias, confirma.
Don Gonçaluo, obispo de Leon, confirma. Don Fernando, obispo de Ouyedo,
confirma. Don Alfonsso, obispo de Astorga, confirma. Notario mayor del reyno de
Leon, confirma. Don Pero, obispo de Çamora, confirma. Don frey Pero, obispo de
Salamanca, confirma. Don Alfonso, obispo de Çiudade, confirma. Don Alfonso, obispo
de Coria, confirma. Don Bernaldo, obispo de Badaioz, confirma. Don Rodrigo, obispo
de Mendonedo, confirma. Don Pero, obispo de Orense, confirma. Don Johan, obispo de
Tui, confirma. Don Rodrigo, obispo de Lugo, confirma. Don Johan Osorez, maestre de
la orden de caualaria de Santiago, confirma. Don Gonçaluo Perez, maestre de la orden
de Alcantara, confirma.
Don Sancho, fijo del infante don Pero, confirma. Don Fernant Ruiz, pertigero de
Santiago, confirma. Don Pero Ponz, confirma. Don Fernant Perez, so hermano,
confirma. Don Johan Fernandez, fijo del dean <de> Santiago, confirma. Don Alfonso
Perez de Guzman, confirma. Don Fernan Fernandes de Limya, confirma. Don Rodrigo
Aluarez, adelantado mayor en terra de Leon et en Asturias, confirma. Don Arias Diaz,
confirma. Don Diago Ramirez, confirma. Esteuan Perez Froylan, confirma.
Don Tiel Goterrez, justiçia mayor en casa del rey, confirma. Aluar Paez e Diago
Garçia, almirantes mayores de la mar, confirman. Loppe Perez, alcalle por el rey en
Burgos et su notario mayor en Castiella, confirma.
Yo, Pero Alfonso, lo fis escriuyr por mandado del rey en el ochauo anno que el rey
sobredicho regno.
Fernand Yanes, vista. Pero Gonçalues. Roy Peres. Garçia Fernandes.

42
Debería ser Domingo.

206
746

1302, agosto, 8.

Martín Eanes de Sabadelle, juez en tierra de Aguiar, constituye a Gómez Pérez


como su procurador en los pleitos que mantiene con su hermana María Eanes de Souto
y con su cuñado, Juan Arias de Santiago. Se señala que el poder responde, en especial,
a la citación que ha recibido del deán de Santiago por la demanda presentada por
Rodrigo Eanes de Lamela, en representación de Juan Arias, sobre la renta del casal de
Sabadelle.

A. Escrituras 12, nº 117. Orig. Perg.; 279 x 105 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 151 (nº 545).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uiren commo eu, Martin
Yanes de Sabadelle, iuiz en terra de Aguiar, no preyto ou preytos que comigo an ou
entenden auer Maria Eanes do Souto, mia irmaa, ou Johan Aras de Santiago, seu
marido, ou cada un delles, ou ey ou entende auer contra elles, por qualquer rason e
sobre qualquer cousa e specialmente por razon de uuna çitaçon que me fes Rodrigo
Yanes de Lamela per carta do dayan de Santiago en nome do dito Johan Aras por rason
do casar de Sabadelle, que este Johan Aras diz que eu tenno del conprido o tenpo da
renda, faço e estabelesco meu geeral e sufiçiente procurador Gomez Peres, que leua esta
presente proçuraçon, e doulle liure e conprido poder de demandar, deffender, rasoar,
responder, contradizer, alegar cartas, gaanar, mostrar e testar outras, conuiir, reconuiir
plleito ou pleitos, entrar, sentença ou sentenças, oyr e reçeber e apelar delas e apelacon
siguir se for mester, exenpcoes poer e responder a elas e para dar iuramento en mia alma
qualquer que lle seia pidido de dereito. Façoo meu procurador ante qualquer iuiz ou
iuzes ordinarios ou delegados ou aruidros per que se deua faser conprimento de dereito.
Et aynda lle dou poder para faser todas las outras cousas e cada uuna delas que çerto
geeral e suffiçiente procurador, pode e deue fazer de dereito e que eu mismo faria se per
min presente fosse. Et que este meu procurador seia senpre hun, sen danno e sen perda
do que for iulgado e procurado, tanben por min commo contra min, obligo min e meus
bees. Et que esto seia çerto e non possa uiir en dulta, roguey Johan Domingues, notario
de Aguiar, que fesesse faser en esta presente procuraçon e posesse en ela seu nome e
seu sinal.
Que foy feyta, VIII dias de agosto, era de mill e tresentos e quareenta annos.
Testemoyas que presentes foron a esto chamadas e rogadas: Aras Diaz de
Uillarinno; Johan Domingues, notario d´Ourense; Johan Martines desse lugar; Domingo
Perez, seu cunnado.
Eu, Johan Dominguez, notario sobredito, que present a esto fuy e em mia (signum)
presença o fiz escripui e meu sinal y fiz en testemoya de verdade.

207
747

1302, octubre, 29. Ourense.

El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa resuelve la contienda entre el deán
Gonzalo Núñez y el cabildo auriense, representado por el canónigo Bartolomé Pérez,
sobre la ración que correspondía al deán por velar por los intereses del cabildo. El
deán solicita que por el tiempo que dure su ausencia de Ourense, por estar en estudio,
se entregue la ración que le corresponde a su vicario Lorenzo Eanes; el cabildo se
niega argumentando que la ración sólo le pertenece al deán, siempre y cuando resida
en Ourense, y manifiesta que durante su ausencia no se la pueden entregar a otra
persona. El obispo, oídos los argumentos de ambas partes, falla a favor del deán
siempre que el cabildo no presente una prueba documental que impida a aquel disfrutar
de la ración mientras se encuentre en estudio.

A. Escrituras 17, nº 39 bis. Orig. Perg.; 223 x 395 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extiende por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura,
afectando especialmente a la mitad derecha de las líneas 36 a 38. Al dorso, escr. gótica:
«Como o dean dela».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 151-152 (nº 546).

CIT. PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense, 445.

Sabam quantos esta carta virem commo fosse contenda entre Gonçaluo Nunes,
dayan d´Ourense, da una parte, e o cabidoo desse meesmo lugar, da outra, sobre huna
raçon que o dean disia que deuia auer polo traballo que leuaua en anparar e en ueer as
cousas do cabidoo, assy commo a el leuara atra aqui e leuaran os outros deaes que foran
ante el, e el querria que a dessen en quanto el fosse en studio a Lourenço Eanes, seu
vigario.
E o cabidoo respondeo que ben era uerdade que des tenpo do dayan don Affonso a
aca que o cabidoo deu aquela raçon aos deaes que foron por aquela rason sobredita, e
que a el darlla yan de boamente mentre fosse ena terra assy commo a deran aos outros,
mays se se el queria yr para studio ou para outra parte non lla queriam dar a seu vigario,
ca nunca lla acustumaron a dar.
E o dean disso que, poys el leyxaua vigario sufiçiente que traballasse por el enas
cousas do cabidoo assy commo el deuia fazer, que lla deuian a dar.
O cabidoo disso que esto, porque elles entenderan que polo dayan, que era mays
onrrado ome do cabidoo, podian seer as cousas do cabidoo mellor paradas e mellor
endereçados, lle deran esta raçon que uisse as contas do cabidoo e anparasse as suas
cousas quanto podesse en quanto el fosse ena terra mays se el a outra parte fosse que
non auian por que lla dar, mays se el queria fazer algo a seu vigario que lle desse
daquelo que lle o cabidoo dera entre Minno e Arnoya.
E o dayan disso que, commo el fosse ena possisson desta raçon auer en scolas, que
lles pedia que lla non enbargassen ca ia lla deran a el en studio sen contenda, e ao dayan
meestre Pero quando se queria yr para Lisboa non lla enbargauan.
E elles responderon que lla non deran a el en studio nen o dean meestre Pero non
lles fezera menço dela quando se queria yr, pero era ia espidido do bispo e do cabidoo, e
pero o dayan don Pero Rodriguez fora a Roma en seruiço da igleia sobrelo daeadigo e
esteuo ala ben çinco annos que nunca lle deron esta raçon nen a sua coensia, pero

208
leyxou don Pero Parente por seu vigario nen ao dean don Affonso pero foy a studio non
lla deron; e outrossy disian que pero o dayan Johan Franco fora en stado de graça,
fraqueza e en çima de seu tenpo e non podia traballar polo cabidoo assy commo deuia e
quis fazer seu vigario don Johan Anes, seu sobrino, que conprisse aquelo que el deuia
conprir, que o cabidoo que llo non quisera soffrer e que deran ao thesoureyro don Johan
Pelaez terra d´Aguyar per que conprisse aquelo que o dayan deuia conprir en aquelas
cousas que eran proe do cabidoo; e assy non eran tiudos de a dar a el nen o seu vigario
aquela raçon porque estauan en esta possisson dela.
E sobresto se acordaron que fosse o dayan ao bispo por sy e o cabidoo enuyou min,
Bertolameu Peres, coengo e chaçer, su escripto por sy, e que lle mostrassemos estas
rasoes, e el que mellor sabya o custume da igleia e sabian ben todas estas cousas commo
passaran que catasse commo desse a cada un seu dereito.
E nos fomos ante el e razoamos todas estas cousas que aqui uan escriptas. E
sobresto eu, Bertolameu Peres, pidi por merçee ao bispo, de parte do cabidoo, que os
teuesse a seu dereito e lles desse que os oysse con o dayan e os liurasse commo visse
que era dereito.
E o bispo disso que non auya por que fazer aquesto, mays poys que o cabidoo non
demostraua algua carta ou algua conpoissiçon ou outra çertudue per que lle non deuyan
dar aquela raçon ao dayan quando fosse a estudio, e el era çerto que des grande tenpo a
aca os deas foran senpre en esta possison, que mandaua que o dayan ouuesse aquela
desenbargadamente aquela raçon, pero se o cabidoo achasse algua ordinaçon ou
constituiçon çerta ou carta43 perque o dayan non deuia auer esta raçon estando en studio,
que aparellado era de os oyr a todo tenpo e dar a cada un seu dereito; ca do que disseron
do thesoureyro don Johan Pelaez, o bispo disso que aquelo non fora assy, mays que o
dean don Johan Franco a dera aquela terra ao thesoureyro don Johan Pelaez que
conprisse aquelo que el deuia de conprir poys que se non pagaua o cabidoo dea el dar a
don Johan Anes, seu sobrinno.
Depoys desto, o cabidoo, aiuntado en Ourense assy commo e de custume, eu,
Bertolameu Peres, coengo e chançeler sobredito, reconteylles estas cousas assy commo
se passaran per ante o bispo, e o dito dayan demandoulles ao cabidoo sobredito per ante
min que lle dessen aquela resposta que ... respondeo que non queria yr contra uoentade
do bispo.
E desto o sobredito dayan pedio a min, ..., chançeler, que lle desse ... estromento
signaado con meu sinal, e eu a seu pidemento figeo escriuir en mina presença e puge en
el meu sinal en testemuyo de uerdade.
Feyto foy en Ourense, XXIX dias d´oytubre, era de mill e CCCª quareenta annos.
Testemoyas que foron presentes: don Ruy Peres, arçidiago de Baronçelle, don Johan
Gonçalues, arçidiago de Limia, e Domingo Eanes, Pero Rodriguez Colaço; Pero
Rodriguez, mayordomo; Johan Eanes, Paulo Viuiaez, Lourenço Eanes, coengos.
E eu, Bertholomeu Perez, coengo e chançeler ia dito, a esto foy presente e fige y
meu synal, que tal e (signum).

748

1303, abril, 13.

43
ou carta] interlineada, sobre el renglón.

209
El notario auriense Gregorio, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes de
Nóvoa, traslada la venta hecha el 28 de septiembre de 1238 por Lope González y su
mujer, Elvira Rodríguez, con permiso del obispo don Lorenzo, a tres matrimonios de la
heredad de Valboo.

A. Bispo, nº 93. Orig. Perg.; 158 x 214 mm.; escr. gótica.

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 160-161 (nº 175).

[Inserta venta hecha por Lope González y su mujer, Elvira Rodríguez, a tres
matrimonios de una heredad de Valboo, de 28 de septiembre de 1238].44

Hoc est transsumtum de carta supradicta quod ego, Gregorius, notarius auriensis, in
presencia mei feti scribi de mandato reverendi patris domini Petri, Dei gratia auriensis
episcopi, in quo transsumto signuum meum apposui in testimonium veritatis.
Idus aprillis, era Mª CCCª LXª I (signum).

749

1303, diciembre, 10. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el vicario del deán y con acuerdo del canónigo
Pedro Rodríguez, tenenciero de la renta da Tellada, en Cristosende, aforan a Juan
Eanes de Sacardebois y a su mujer, Marina Pérez, más una voz los lugares de Costa y
Galiana, en San Salvador de Cristosende, con la condición de que derriben las casas
que hay en Galiana y las construyan más abajo, donde les parezca conveniente. Se
estipula como renta anual la cuarta parte del pan cosechado, la quinta parte del
«sachado», la tercera del «serico», la mitad de las nueces y las castañas más, por el
resto de las derechuras, doce maravedíes de la moneda del rey don Fernando,
pagaderos el día de san Martín.

A. Escrituras 5, nº 13. Orig. Perg.; 174 x 395 mm.; escr. gótica; en la primera columna
de testigos, «ts.» unido a ambos nombres mediante sendas rayas; en la segunda, el
«capituli» final del segundo nombre se une al «Aurien.» final del anterior mediante otra
raya. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: C B A.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 152 (nº 547).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 177.

E. Duro afirma que este foro aparece redactado en gallego exactamente igual pero con
distinta fecha, el 20 de enero de 1305 (doc. nº 756). Da la impresión, pues, que se preparó y
no se llevó a efecto, pues no lleva la suscripción notarial correspondiente. El foro datado en
1305 no hace referencia a las casas, ni a la renta de la tercera parte del «serico».

44
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 86-87 (nº 301).

210
Nouerint vniuersi presens scripti seriem inspecturi quod capitulum Auriense et
Laurencius Iohannis, canonicus et vicarius domni G(undisalui) Nuni, decani eiusdem,
de consensu Petri Roderici, canonici ac tenentis rendam da Tellada, loco vocato
Christosende, a dicto capitulo arrendata, dant ad forum Iohanni Iohannis de Sequar de
Boys et vxori sue, Marine Petri, et uni persone quam ultimus eorum in vita uel in obitu
su nominauerit, loca sua que habent in parrochia Sancti Saluatoris de Christosende,
videlicet, loca sua da Costa et da Galiana cum omnibus iuribus et pertinenciis suis tali
condicione: que diruant inde domos que stant in dicto loco da Galiana et construant eas
inferius, ubi sibi melius visum fuerit, et quod laborent bene hereditates dictorum
locorum ita quod non deficiant per culturam; et dent inde annuatim in saluo dicto
capitulo dictam rendam pro tempore tenuerit quartam partem panis et quintam de
sachado et terciam partem de serico quod Deus ibi dederit et medietatem de nucibus et
de castaneis, et pro alia directura dabunt duodecim morabitinos monete domini regis
Fernandi, computatis XVI par pro tribus morabitinis, annuatim in festo sancti Martini.
Et ipsi et illa persona quam ultimus eorum in vita sua uel in morte nominauerit debent
esse fideles vassalli, legales et hobedientes, dicti capituli uel illius qui pro tempore a
predicto capitulo dictam rendam tenuerit. Et si per impotenciam uel negligenciam
cultura dictarum hereditatum omissa fuerit uel aliquid ex hiis que superius sunt
comprehensa non fuerit obseruatum, licitum sit dicto capitulo uel illi qui rendam por
capitulo tenuerit dicta loca actoritate (sic) propria recipere et habere sine aliqua
contradictione. Et post obitum suum et illius persone quam ultimus ipsorum in vita uel
in morte sua nominauerit dicta loca expedita debent remanere prefato capitulo uel ipsius
arrendatori sine alio impedimento. Et si questio aliqua inter eos et capitulum uel ipsius
arrendatorem super aliqua causa mota fuerit, per duos de capitulo terminetur, omni
appellacione cessante.
Actum fuit hoc Aurie, IIIIº idus decembris, era Mª CCCª XLª prima.
Qui presentes fuerunt:
(1ª col.) Iohannes Petri de Pinnol, ts.- Paulus Viuiani, ts.
(2ª col.) Iohannes Iohannis, canonicus Auriensis.- Et Martinus Alfonsi, maiordomus
ipsius capituli.

750

1304, abril, 23, jueves.

El notario auriense Gregorio, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes de
Nóvoa, traslada las cláusulas testamentarias del vecino de Ourense Juan Fernández
«Laa», marido de doña Teresa Pérez, de 5 de enero de 1292.

A. Escrituras 17, nº 85. Orig. Perg.; 188 x 445 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
dificultan la lectura de las líneas 7 a 17, 26 a 30 y 38 a 40; roto en el centro que afecta a las
líneas 12 a 15.

ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 519-520 (nº 673).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 141 (nº 506).

211
[Inserta cláusulas testamentarias de Juan Fernández «Laa», marido de doña Teresa
Pérez, de 5 de enero de 1292].45

Este he tralado das clausulas sobreditas, sacadas do testamento sobredito, feyto per
Johan Peres, notario que foy d´Ourense e sinado con seu sinal. O qual tralado eu,
Grigorio, notario d´Ourensse, fiz escriuir e puge y meu sinal en testemuyo de verdade
per mandado de don Pero, bispo d´Ourense.
Quinta feyra, XXIII dias de abril, era de mill e CCC e XL e dous anos.
Testemuyas: Johan Eanes, capelam do bispo; Fernan Peres, Martin Ferrnandez,
Gomez Ferrnandez, seus clerigos; Esteuoo Aras, seu escudeyro (signum).

751

1304, mayo, 22. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del obispo don Pedro


Eanes de Nóvoa y de Juan Fernández de Trelle, clérigo de coro y tenenciero de la
capilla del canónigo Pelayo Mouro, realiza un cambio de bienes con el tesorero
auriense Pedro Rodríguez. El cabildo entrega al tesorero unas casas en A Barreira
cuyo «exido» está gravado con el pago anual de un modio de vino al mismo cabildo; a
la muerte del tesorero, estas casas formarán parte de los bienes que dotarán a la
capilla que dicho tesorero instituirá a favor de uno de los canónigos cardenales de la
catedral de Ourense. A cambio, el cabildo recibe del tesorero una casa en la Cruz do
Vilar que, como cargas, debe pagar el diezmo y un sueldo leonés anual a la iglesia de
la Trinidad, y su viña de Forcado, de foro de quinta y con el deber de pagar
anualmente, el día de la santa Cruz de mayo, un maravedí de moneda leonesa a la
capilla de Pelayo Mouro, de la que es tenenciero el citado Juan Fernández de Trelle.

A. Escrituras 17, nº 1. Orig. Perg.; 188 x 290 mm.; escr. gótica; pequeñas manchas de
humedad que no afectan a la lectura. En las columnas, «ts.» escrito a la derecha y unido a
cada uno de los nombres de los testigos mediante una línea. Quirógrafo, con letras
invertidas, en la parte superior del documento: C B A. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
cambio que fez Johan de Trelle, … da capela que ordenou don Pay Mouro, coengo
d´Ourense …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 152 (nº 548).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

Nouerint vniuersi quod, presente reuerendo patre domno Petro, Dei gratia Auriense
episcopo, et assensum prestante, nos, Gunsaluus46 Nuni, decanus, et capitulum eiusdem,
de consensu Iohannis Fernandi de Trella, clerici chori, tenentis quod cappellam quam
ordinauit Pelagius Maurus, quondam canonicus Auriensis, facimus concambium
perpetuo ualiturum cum Petro Roderici, thesaurario eiusdem. Primo, nos, supradicti
decanus et capitulum, damus et in perpetuum concedimus dicto thesaurario domos illas
que sunt contigue domibus illis prestimonialibus in quibus modo moratur domnus

45
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 519-520 (nº 673).
46
Gunsaluus] sobreescrita la segunda u de –uus.

212
Rodericus Petri, archidiaconus de Baronçelle, ex una parte, et ex altera parte sunt
contigue domibus aliis prestimonialibus in quibus modo moratur Iohannes Petri de
Pinnol, canonicus, et iste domus tendunt usque ad Barrariam cum exitu suo sicut
demarcate fuerunt per Bartholomeum Petri et per Iohannem Roderici, canonicos
nostros, pro quo exitu debet ipse thesaurarius uel quicumque tenuerit istas domos dare
perpetuo annuatim unum modium vini de torculari capitulo et nichil aliud. Et post
mortem ipsius thesaurarius debent remanere dicte domos cum cappella quam dictus
thesaurarius promisit ordinare cuidam canonico cardinali dicte ecclesie que ipse elegerit
in vita sua uel in morte. Et propter hoc ipse thesaurario similiter dat et in perpetuum
concedit dicto capitulo Auriensi domum suam de Cruce Vilaris que est sita inter domos
Trinitatis in quibus modo moratur Petro Moxena ex una parte et uiam que tendit de
Fontaina ad Pussio ex altera et habet ianuas in vico qui ducit de ipsa Cruce Vilaris ad
Trinitatem, et est de decima Deo excepto quod qui tenuit ipsam domum debet annuatim
dare unum solidum Legionensis monete ecclesie Trinitatis. Item, dictus thesaurarius dat
et in perpetuum concedit eidem capitulo vineam suam de Forcadum quam ipse emit a
Dominico Morzelo de Uilari, de foro de quinta, per quam capitulum debet habere unum
morabitinum monete Legionensis soluendum annuatim in festo sancte Crucis mensis
maii per dictum Iohannem Fernandi uel per successorem qui cappellam dictas vineas et
domos pro tempore tenuerit. Et ut hoc in dubium euenire non possit rogamus
Bartholomeum Petri, canonicum Auriensem et cancellarium eiusdem ciuitatis, ut de
premissis omnibus faceret fieri duo instrumenta per alfabetum diuisa in testimonium
premissorum.
Actum fuit hoc Aurie, XIº kalendas iunii, era Mª CCCª XLª secunda.
(1ª col.) Qui presentes fuerunt: Gunsaluus Nuni, decanus, ts. Martinus Petri,
Rodericus Petri, Iohannes Gundissalui, Gunsaluus Nuni, archidiaconi, ts.
(2ª col.) Petrus Roderici, Iohannes Petri de Pinol, Laurentius Iohannis, Petrus de
Barreyros, Iohannes Roderici, canonici, ts. Et Martinus Alfonsi, maiordomus dicti
capituli, ts.
Et ego Bartholomeus Petri, canonicus et chancellarius suppradictus (sic), adhibitus
et rogatus, premissis interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum (signum)
apposui in testimonium premissorum.

752

1304, agosto, 27. Ourense.

El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a perpetuidad a Pedro


Domínguez, zapatero de la Aira do Bispo, y a su mujer, María Martínez, un terreno en
Portovello, que linda con el camino que va para Astrés y atraviesa el camino que va
hacía Cudeiro, con la condición de plantarlo de viña, por una renta anual de la tercera
parte de la cosecha, más dos capones por el día de san Martín. Se establece asimismo
que los foreros serán vasallos de la Iglesia de Ourense.

A. Bispo, nº 99. Orig. Perg.; 178 x 225 mm.; escr. gótica; manchas de humedad en la
parte derecha del pergamino y en la línea 8 que no impiden la lectura; mancha de humedad
que dificulta e impide la lectura en las líneas 15 y 16; roto de pequeñas dimensiones que
afecta a la línea 16. En la columna de confirmantes, «ts.» está escrito a la derecha, y unido
al nombre de los testigos mediante una línea. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C.

213
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 152 (nº 549).

CIT. RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales, 257.

In Dei nomine. Amen. Sabean quantos esta carta viren que nos don Pero pela graça
de Deus bispo d´Ourense afforamos a uos Pero Dominguez, çapateyro da Ayra do
Bispo, e a uossa moller Maria Martinez e a uossa uoz por senpre o nosso terreo que iaz
no Portouello; e iaz da huna parte ontre lo terreo de Marcos Pelaez e da outra parte iaz o
terreo de Fiel Garçia e entesta da huna parte no camino que uay a Astrees e atrauessa da
outra parte o camino que uay para Codeyro. Afforamosuos o dito terreo per tal condiçon
que o chantedes logo de vinna et dedes a nos ou a nossos suçessores cada ano terça
parte do que Deus y der per nosso home sen o qual non deuedes a coller os froytos et
deuedes dar cada ano por dia de san Martinno dous capoes; et deuedes seer fiel uassalo
da igleia d´Ourense; e non chamardes outro sennorio sobre lo dito terreo; nen deuedes
poer aniuerssario nehuun sobre la dita herdade saluo aa igleia d´Ourense.
Et se uender ou obligar quiserdes a dita herdade, primeyramente a nos ou a nossos
suçessores por iusto preço ante ca a a utre (sic) et se a nos non quisermos enton vendea
ou obligadea pero non a caualeyro nen a religiosa pessoa nen a seruo nen a moordomo
d´alguun poderoso nen a home de burgo nen de çidade nen morador en Ourensse, mays
aa tal pessoa que seia cumunal de uos e que agarde todalas condiçoes da carta. Et se per
uentura … da dita [herdade] desfaleçer en parte ou en todo conuenna a nos dea
reçebermos per nossa autoridade segundo a acharmos. Et nos deuemosuos a deffender
senpre a dereito pelos bees da igleia d´Ourense.
Feyta a carta en Ourense, XXVII dias d´agosto, era de mill e CCC e XL II anos.
Qui presentes, testemoyas: don Pero Rodriguez, arçidiago de Limya, Pero de
Barreyros, coengo, Martin Ferrnandez, prelado de Bouadela, Rodrigo, criado do bispo.
Et eu, Grigorio, notario d´Ourense que o escriui e puge y meu sinal que tal he.

753

1304, octubre, 27.

El peletero auriense Juan Pérez, con el consentimiento de su esposa, Marina


Martínez, constituye como su procurador al también peletero Juan Martínez para
recibir y demandar todos los bienes muebles y raíces que poseen en la ciudad de
Ourense y en sus términos.

B. Escrituras 17, nº 48. Orig. Perg.; 251 x 523 mm.; escr. gótica. Inserto en escritura de
venta otorgada por el peletero auriense Juan Martínez, como procurador de Juan Pérez, a
favor del canónigo auriense maestro Juan de Solbeira de una viña en Barrocás (doc. nº 755).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 153 (nº 550).

§ Era Mª CCCª XLª IIª annos, XXVII dias d´oytubre. Eu, Johan Peres, peliteiro
d´Ourense, con outorgamento de mina moller, Marina Martines, presente e outorgante,
fasemos e establecemos nosso sufiçiente procurador Johan Martines, peliteiro
d´Ourense, morador ena rua das Chousas, que por nos e en nosso nome possa
dem[andar] e reçeber todos nossos bees mouiis e rayzes que nos auemos en Ourense e

214
en seus termios, e damos [...] procurador liure e conprido poder que possa uender e
enpennorar e arrendar os bees que a nos perteençen e [perteençer] deuen en esses
lugares sobreditos e en cada hun delles assi commo se nos missmos presentes o
fesessemos [...] a ello e rogamos aos notarios ou notario de Ourense que faça as cartas
ou carta ou estrumentos ou [...] sobre esto ouueren mester o meu procurador ou que le el
mandar faser dos nossos bees. E para anparar e [deffender] e auer por firme todas as
nossas cousas e qualquer dellas que o dito nosso procurador feser en rason de nossos
bees ou de parte deles, obligamosnos e todos nossos bees de o auer por firme e por
estauil para en todo tenpo. E porque esto seia çerto e non uenna en dulda mandamos
ende faser esta procuraçon per Esteuao Martines, notario del rey en Allaris e en terra de
Limya.
Presentes testemoyas: Pero Eanes Chao, Vinçente Peres, escriuan de don Filippe,
Garçia Peres, andador, Johan Uaasques de Tauara.
E eu, Esteuao Martines, notario jurado publico del rey en Allaris e en terra de
Limya, que a esto presente foy e fizia escriuir en mina presencia e este neu (sic) signo y
fis.

754

1304, noviembre, 8. Ourense.

María Rodríguez «Charles», en presencia y con el consentimiento de su marido, el


peletero Juan Martínez «Boto», vende al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira
una leira de viña en O Mollón, en el término de Ourense, que debe foro de media al
cabildo auriense, por mil cincuenta maravedíes de la moneda del rey don Fernando.

A. Escrituras 17, nº 48. Orig. Perg.; 251 x 523 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº 755
de esta colección. El primer documento presenta manchas de humedad que dificultan o
impiden la lectura en el lateral derecho del pergamino; en el segundo documento las
manchas de humedad dificultan o impiden la lectura en el lateral derecho del pergamino y
en la suscripción notarial; roto en la parte derecha del documento que afecta al texto al final
de las líneas 6 a 11. Al dorso, escr. gótica: «Carta do Molon».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 153 (nº 550).

Nouerint vniuersi presentis scriptis seriem inspecturi quod ego, Maria Roderici dicta
Charles, uxor Iohannis Martini dicti Boto, peliparii Auriensis, ipso presente et
concedente, moratoris in uico Clausarum, vendo uobis, magistro Iohanni de Sorbaria,
canonico Auriensi, quandam leyram uinee quam habeo in termino Auriense, loco uocato
Mollon, quam habui ex parte patris mei; que leyra iacet inter leyram Dominici Iohannis,
ex parte una, et leyram Iohannis Iohannis dicti Angeo, ex altera, et superius intestat in
uia publica que ducit de Auria ad Sanctam Marinam de Monte, et inferius fierit in uinea
cappelle Sancte Marie Matris. Vendo uobis dictam leyram de foro de medio capitulo
Auriensi et liberam ab omnio alio impedimento vt uos et omnis uox uestra habeatis eam
ex nunc iure hereditario in perpetuum possidendam et de ea faciatis quicquid uestre
placuerit uoluntati, seruato iure ecclesie Auriensis et consuetudine ciuitatis. Totum enim
precium quod michi et uobis complacuit, uidelicet, mille et quincuaginta morabitinos
[monete domini] regis Fernandi, de qua computantur XVI par pro tribus morabitinos.

215
Confiteor me a uobis plenarie recepisse in pecunia [numera]ta. Omne ius, dominium,
possesiomem et proprietatem quod habeo in dicta leyra a me ex nunc remoueo et per
traditionem istius [instrumenti] quam inde uobis mando fieri in uestram transfero
potestatem, et obligo me et omnia bona mea tam habita quam habenda sing[ulam]
totanque (sic) uocem uestram cum dicta uendicione defendere ad directum.
Si quis igitur contra hanc meam uendicionem in aliquo [ue]nire temptauerit habeat
iram Dei omnipotentis et meam maledicionem incurrat, et quicquid inde petierit uel
inuase[rit uobis] uel uoci uestre in duplum restituat47 et uoci regie C morabitinos bone
monete de pena persoluat, carta ista nichilominus suo robore permanente.
Facta carta Aurie, VIº idus nouembris, era Mª CCCª CLª IIª.
Presentibus: Dominici Laurentii, cappellano; G(undissaluo) Fernandi de Pena Uigia;
Iohanne Fernandi, sutore; Dominico Iohannis de Saxo Albo; Martino Iohannis.
Et me, Bartholomeo Petri, thesaurario Auriense eiusdem ciuitatis cancellario,
adibito et rogato premissis interfui et in mea presentia scribi feci signumque meum
apposui (signum) in testimonium ueritatis.

755

1304, noviembre, 8. Ourense.

El peletero Juan Martínez, como procurador del peletero Juan Pérez, vende al
canónigo auriense maestro Juan de Solbeira una viña en Barrocás, en término de
Ourense, de foro de quinta debido al cabildo auriense, por doscientos setenta y cinco
maravedíes de la moneda del rey don Fernando. Se incluye la carta de procuración de
Juan Pérez a favor de Juan Martínez.

A. Escrituras 17, nº 48. Orig. Perg.; 251 x 523 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº 754
de esta colección. El primer documento presenta manchas de humedad que dificultan o
impiden la lectura en el lateral derecho del pergamino; en el segundo documento las
manchas de humedad dificultan o impiden la lectura en el lateral derecho del pergamino y
en la suscripción notarial; roto en la parte derecha del documento que afecta al texto al final
de las líneas 6 a 11. Al dorso, escr. gótica: «Carta do Molon».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 153 (nº 550).

Et eodem die, in presencia mei, Bartholomei Petri, thesaurarii et chancellarii


ciuitatis Auriensis, et testium subscriptorum, Iohannes Petri, pelliparius Auriensis,
monstrauit et legi fecit per me quoddam procuratorium confectum per Stephanum
Martini, publicum notarium et iuratum domini regis in Allarico et in terra Limie, suoque
signo consignatum, prout in eo prime facie apparebat, cuius tenor talis est:

[Inserta poder dado por Juan Pérez, con el consentimiento de su esposa, Marina
Martínez, al peletero auriense Juan Martínez para recibir y demandar todos los bienes
que poseen en la ciudad de Ourense y en sus términos, de 27 de octubre de 1304, doc.
nº 753].

47
restituat] llamada que lleva a otra igual, en la línea 16, tras el nombre del último testigo y antes de
comenzar la suscripción notarial,bajo la cual se escribe este texto.

216
Et ego Johannes Martini, pelliparius Auriensis, morator in uico Clausarum,
procurator dicti Johannes Petri, pelliparii Auriensis, potestate mihi data per dictum
procuratorium, vendo uobis, magistro Johanni de Sorbaria, canonico Auriensi, quandam
uineam quam dictus Johannes Petri, pelliparius, habet in termino Auriense, loco certo
uocitato Barrocaes, que uinea iacet inter uineam Johannis Petri de Allarico, ex una
parte, et uiam que ducit de Auria ad Sanctam Marinam de Monte, ex altera, et ex altera
parte iacet vinea Dominici Galine. Vendo uobis dictam uineam de foro de quinta
capitulo Auriense et liberam ab omni alio inpedimento vt uos et omnis uox uestra
habeatis eam ex nunc iure hereditario in perpetuo possidendam et de ea faciatis quicquid
uestre placuerit uoluntati, seruato iure ecclesie Auriensis et consuetudine ciuitatis.
Totum enim pretium quod mihi et uobis complacuit, uidelicet, ducentos et septuaginta
et quinque morabitinos monete domini regis Fernandi, de qua computatur XVI par pro
tribus morabitinis, confiteor me a uobis plenarie recepisse in pecunia numerata. Omne
ius, dominium, possesionem, proprietatem quod habeo in dicta leyra a me ex nunc
remoueo et per traditionem istius carte quam inde uobis mando fieri in uestram transfero
potestatem, et obligo me et omnia bona mea et bona dicti Johannis Petri et Marine
Martini48 tam habita quam habenda senper uos totanque uoocem uestram cum dicta
uenditione deffendere ad directum. Siquis igitur contra hanc meam uenditionem in
aliquo uenire temptauerit habeat iram Dei omnipotentis et meam madicionem incurrat,
et quicquid inde petierit uel inuaserit uobis uel uoci uestre in duplum restituat et uoci
regie C morabitinos bone monete de pena persoluat; carta ista nichilominus suo robore
permane<n>te.
Presentibus: Johanne Garsie, rectore Sancti Michaelis de Canedo, clerico chori;
Dominico Laurentii et Stephano Fernandi, cappellanis; Gundisaluo Fernandi de
Penauigia; Johanne Fernandi, subtore.
Et me, Bartholomeo Petri, Auriensis thesaurario, eiusdem ciuitatis chancellario,
adibito et rogato premissis interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum
apposui (signum) in testimonium rei geste.

756

1305, enero, 20. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento de Bartolomé Pérez,


tesorero y vicario del deán Gonzalo Núñez, afora a Juan Eanes de Cristosende y a su
mujer, Marina Pérez, más una voz los lugares de Costa y Galiana, en San Salvador de
Cristosende, por una renta anual de la cuarta parte del pan cosechado, la quinta parte
del «sachado», la mitad de las nueces y las castañas más, en concepto de derechuras,
doce maravedíes de la moneda del rey don Fernando, pagaderos el día de san Martín.
Además, deberán ser vasallos del cabildo.

A. Escrituras 5, nº 13 bis. Orig. Perg.; 310 x 204 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que no afectan a la lectura; presenta trazos realizados con un bolígrafo
en las líneas 11 y 12 que no impiden la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C D E. Al dorso, escr. gótica: «Littera capituli Cristosende in parrochia de
christosende in Caldelas». Al dorso, escr. gótica: «Anno domini mil CCCCº XX VII, dia

48
et bona dicti Johannis Petri et Marine Martini] incluido al final, antes de la suscripción notarial,
mediante llamada en el texto.

217
lunes, XV dias de setenbro d´Ourense, Joan d´Ortega, vigario do sennor obispo don Diego,
deu licençia e outoridade a estas cartas para Lionor Gonçalues, moller que foy de Fernando
Soutelo, ajo de entregar estas cartas ao dito mestrescola. Testemoyas: Alonso da Costa,
notario, Lois Fernandes, raçioneiro, Joan Afonso, [criado] de Fernando Falaco, e Gomes de
Fraça, clerigo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 153 (nº 551).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.

Sabeam quantos esta carta virem commo nos, o cabidoo d´Ourense, presente e
outorgante Bertolameu Peres, thesoureyro e vigario de dom Gonçaluo Nunez, dayam
dessa igleia, damos a uos, Johan Eanes de Christosende, e a uossa moller, Marinna
Perez, o lugar da Costa e o lugar da Galiana que he su signo de Sam Saluador de
Christosende, a monte e a fonte, con todas suas perteenças e apus morte de uos anbos
que fique a huna uos qual uos nomeardes per tal condiçon que o lauredes e paredes bem
que non fallesca per mingoa de lauor e dedes ende cada anno dos ditos lugares a nos ou
a quen teuer esta renda de nos quarta de49 pam e quinta de sachado e meo de nozes e de
castanas, e dedes ende cada anno pola festa de sam Martinno por dereytura de cada un
dos lugares seys morabedis da moeda del rey dom Fernando de que contan XVI pares
de dineyros por tres morabedis, e se esta moeda non for en huso pagardes doutra moeda
que for en huso a estimaçon desta segundo a estimaren dous omees boos do cabidoo. E
se sobre alguna cousa veer contenda entre nos e o cabidoo seia detirmiado per dous do
cabidoo çesante toda apelaçon. E deuedes a tirar as casas daquel lugar da Galiana onde
estam e poellas en outro lugar hu o arçidiago dom Pero Rodriguez, que ten de nos esta
renda, uir que mellor estaram, e que as façades taes ou mellores commo aquelas que ora
y estam. E uos e aqueles que morarem enos ditos lugares deuen seer vassallos fiees e
obedientes ao cabidoo. E que esto seia çerto e non uenna en dulta mandouos ende faser
duas cartas partidas per ABC huna para uos e outra para nos.
Esto foy feyto eno coro da igleia de Sam Martinno d´Ourense, viinte dias de
janeyro, era de mill e CCC XL III annos.
Testemuyas que foron presentes: o arçidiago dom Rodrigo e o arçidiago dom Pero
Rodrigues, Johan de Pinol, Johan Rodrigues, Johan Eanes, meestre Iohan, coengos.
E eu, Bertolomeu Perez, thesoureyro sobredito, a esto presente fuy e en mia
presença fige escriuir estas cartas e meu synal y puge en cada huna delas que e tal en
(signum) testimuyo de uerdade

757

1305, enero, 22. Ourense.

El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a tres matrimonios –dos de
ellos formados por Juan Pérez de Toén y María Méndez, Pedro Eanes «Cano», hombre
del obispo, y Mayor Eanes–, a cada uno de ellos en una tercera parte, un casal en el
lugar de Figueiredo y dos leiras con la obligación de, donde sea posible, plantar viña

49
de] interlineado, sobre el renglón.

218
en tres años. Los matrimonios pagarán anualmente de renta la tercera parte del pan,
vino, lino y legumbres que cultiven más, por derechura, diez sueldos leoneses o un
cerdo y nueve sueldos por el día de san Martín; por el fumazgo entregarán dos fanegas
de trigo –medida la fanega por seis celemines–; llevarán a su corral fardos de leña por
el día de Navidad y le prestarán seara como es costumbre en el lugar de Toén. A sus
muertes, las voces que hereden el foro pagarán la mitad de la cosecha de vino. Se
estipula asimismo que, tras la muerte de los tres matrimonios, deberá haber siempre
tres titulares del foro, que serán vasallos del cabildo y contribuirán a los pedidos.

A. Escrituras 14, nº 103. Orig. Perg.; 271 x 296 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en la parte derecha
del pergamino; mutilado, con rotos en ambos lados que afectan al texto: en el borde
derecho, al final de las líneas 1 a 7 y 33 a 40; en el izquierdo, al principio de las líneas 1 a 5
y 18 a 38. También presenta rotos en el interior del texto que afectan a las líneas 1, 15 a 17
y 24 a 29; antiguas dobleces verticales y horizontales que dificultan la lectura. Quirógrafo,
con letras invertidas, en la parte superior el documento: [E] D C B A. Al dorso, escr. gótica:
«Carta … bispo do Tello de Graadeira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 153 (nº 552).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 177.

[Eno] nome de [Deu]s. Amen. Sabiam quantos esta carta virem commo nos, don
Pedro, pela gr[aça de Deus …] outorgamos a foro a uos, Johan Perez de Toem, e a uossa
moller, Maria Meendez, en huna terça parte, e a [… o]utra terça parte, e a uos, Pero
Eanes dito Cano, nosso ome, e a uossa moller, Moor Eanes, na outra terça parte, o nosso
[…] do Figueyredo a monte e a fonte con todas suas dereyturas e perteenças, e con huna
leyra de terreo que foy de R[…]r da herdade dos nossos casares do Souto e, do outro
cabo, parte con a leyra do Felgar que e de Marina Diaz e […]. Iten, damos a uos con o
dito casar outra leyra de monte que iaz en Villauerde, que uay ferir na presa do moyno,
a qual iaz a par […] deste casar que a uos damos, e parte pelo lameyro de Maçaayras a
iuso quanto y e por afforar. Damos e outorgamos a uos […] leyras sobreditas per tal
condiçon que uos e toda uossa uoz aiades eles en iur de herdade por sempre e lauredes e
paredes eles de que non falescam per mingua de lauor; e chantedes de uina aquelo que y
for para chantar deste dia a tres annos compridos primeiros que veen; e dedes ende a nos
ou a nossos suçessores cada anno per nosso moordomo en toda uossa vida e das ditas
uossas molleres a terça parte do pam e do vino e do lino e da legumea que Deus y der,
conuen a saber: o pam na ayra e o vino no lagar, sen o qual moordomo non deuedes
en[t]rar a coller os froytos do casar e leyras sobreditos; deuedes aynda dar cada anno, en
dia de san Martin, por dereytura dez soldos de leoneses ou vn porco que os ualla, qual
nos ante quisermos, e noue soldos dessa meesma moeda; outrossy, deuedes dar por
fugaça duas fanegas de triigo cada anno per fanega dereyta de seys çelemiis, e quando
ouuer triigo eno casar e leyras sob[…] tomedes ende estas duas fanegas do nosso e do
uosso de conssuun; e dardes cada anno, por dia de Natal, eno nosso Curral [...] feyxes
de lena; e aiudardesnos a fazer seara assy commo e custume no dito lugar de Toem. E
porque uos, Jurdana […] auedes agora marido, outorgamos que tenna a uossa terça50
parte huna pessoa depoys de uossa morte commo sobredito […] a morte de uos todos
[…] e da dita pessoa aqueles que teueren os ditos casar e leyras deuennos dar a meatade

50
terça] repetido.

219
do vino que Deus y der e todas las ou[tras co]usas assy commo sobredito e. E este casar
e leyras sobreditos deuen sempre andar en tres pessoas e nunca en mays seeren de[…].
E non deuedes sobre eles nen sobre parte delles poer nen mandar vniuerssario nen renda
senon aa igleia d´Ourense. E deue[des] seer vassalos fiees e obedientes da igleia
d´Ourense assy que contra ela nunca chamedes outro sennorio nen outra deffenson
sobre [o casar] e leyras sobreditos. E se contenda alguna recreçer entre o bispo
d´Ourense e uos sobrelos ditos casar e leyras ou sobre parte deles […] commo dous
omes boos da igleia d´Ourense reçebudos de praser das partes mandaren sen appellaçon
neuna. Queremos aynda […] ou nossos suçessores posermos pedido enas nossas villas e
enos nossos vassalos que […]des con eles sen esse pedido […] nos acaeçer ao casar e
leyras sobreditos. E se ouuerdes a uender ou obligar o casar [e leyras sobre]ditos ou
parte deles […]dades ou obliguedes ante a nos ou a nossos suçessores que a outre polo
iusto preço, e se os […] nossos suçessores non qui[…] reçeber conprados ou obligados
que os vendades ou obliguedes ao cabidoo d´Ourense, e se [o dito cabidoo] non quiser
comprar […]ados reçeber que os vendades ou obliguedes a alguun desse cabidoo, e se
os alguun do cabidoo non quiser comprar ou reçeber […]s enton vendades ou
obliguedes eles pero non a caualeyro nen religiosa pessoa nen [ome po]deroso nen
burzes nen amo […] çidadao nen morador en Ourense nen en burgo nen en outro lugar
foreyro, mays aa tal pessoa que seia comunal de uos e more en [te]rra de Louredo e
compra ao bispo d´Ourense todas las cousas que uos per esta presente carta sodes tiudos
de comprir. E se per non poder ou per negligençia o lauor do casar e leyras sobreditos
for minguado en parte ou en todo ou alguna cousa das que sobreditas son non for
aguardada, por esso uos e toda uossa uoz percades todo o dereito que enos ditos51 casar
e leyras auedes e saluo seia a nos ou a nossos suçessores de os tomar e reçeber para nos
se quisermos assy commo os acharmos per nossa autoridade sen contradiçon neuna. E
nos [ou]torgamos deffender sempre uos e toda uossa uoz con o casar e leyras sobreditos
a dereyto pelos bees da igleia d´Ourense.
Feyta a carta en Ourense, viinte e dous dias de janeyro, era de mill e trezentos e
quareenta e tres annos
[Testemoyas que foron presentes, a esto ch]amadas e rogadas: don Pero Rodriguez,
arçidiago de Limia e moordomo do bispo, Martin Ferrnandez, clerigo d[…] da igleia de
Bouadela de Trasalua, Pero Bezerril, camareyro do bispo, Pero de Bayona, prelado da
igleia de Santa U[aya de An]feoz, Rodrigo Eanes e Gomez Ferrnandez, clerigos do
bispo.
Et eu, Domingo Marrtinez, publico e iurado notario da çidade d´Ourense que
presente foy a esto e per mandado do bispo fiz ende duas cartas partidas per ABC e en
cada una delas puge meu sinal en testimuyo de verdade.

758

[1305], mayo, 29. Medina del Campo.

Carta abierta del rey Fernando IV ordenando al obispo auriense don Pedro Eanes
de Nóvoa, ante la queja formulada por el concejo de Ourense, que no cobre a los
moradores de la ciudad el portazgo del vino que pase por A Ponte Vella, por la tierra

51
que enos ditos] llamada en forma de # que lleva a otra igual al final del documento, antes de la
suscripción notarial, donde se escribe este texto.

220
del castillo de Alba de Búbal, ni por O Ribeiro do Miño, según tienen de uso y
costumbre desde tiempos de Alfonso IX.

B. Escrituras 12, nº 45. Perg.; 182 x 527 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 18 de abril de 1329 por el notario auriense Domingo Núñez, por orden del canónigo
Pedro Xianz, vicario del obispo don Gonzalo y a petición de Rodrigo Arias y Gómez Pérez,
jueces aurienses, (doc nº 954) de la sentencia que ordena al arrendador del portazgo García
Pérez, que no cobre el portazgo del vino a los moradores de la ciudad de Ourense, de 9 de
mayo de [1306-1311] (doc. nº 804). Muy deteriorado, con tinta desvaída y grandes manchas
de humedad que dificultan e impiden la lectura; mutilado por numerosos rotos que han
provocado la perdida gran parte del texto. Al dorso, escr. gótica: «Sentença per que os
vizinos e os moradores d´Ourense non an de pagar portagen de seu vinno que passar pela
ponte etçetera».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 160 (nº 578).- DURO
PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 51 (nº 152) [Fechándolo entre 1302 y 1305].

Datamos la carta en función del cargo como adelantado mayor de Galicia de don Felipe
de Castilla y Molina, quién aparece intitulado en el documento como infante de Castilla,
señor de Cabrera y Ribera. A raíz de la muerte del conde de Lemos, don Fernando
Rodríguez de Castro, Fernando IV recompensa a su hermano, el infante don Felipe, con los
títulos y posesiones que habían pertenecido al difunto señor de Lemos. De esta forma, en
1304 don Felipe se convierte en señor de Lemos y Sarria, Cabrera y Ribera, adelantado
mayor de Galicia, pertiguero mayor de Santiago y comendero de la iglesia de Lugo. A los
pocos meses las tierras del señorío de Lemos fueron entregadas a don Alfonso de la Cerda,
nieto de Alfonso X el Sabio, como compensación por su renuncia, el 8 de agosto de 1304, a
sus derechos al trono de León. El hecho de que en el documento no figuren los títulos de
señor de Lemos y Sarria, unido a la parte que se conserva de la fecha, nos llevan a pensar
que el documento debe fecharse en 1305, año en que, además, se celebraron cortes en
Medina del Campo.

§ Don Fernando, por la graça de Deus [rey de] Castela, de Leon, de Tolledo, de
Galisa, de Seuilla, de Cordoua, de Murça, de Jhaen, [del Al]garbe e sennor de Molina, a
uos don Pero, por essa miisma graça, obispo de Ourense sa[… c]ommo a aquel a que
quiero bien e en mucho fio e para quien querria mucha onrra e buena uen [tura], sepades
que el conçeio de Ourense se me enuyaron querelar e disen que los uisinos e mo
[radores] de la vila ouuyeron senpre de huso e de costunbre en tienpo del rey don
Alffonso, […] don Sancho, myo padre, a que Dios perdone, de non pagar portagen delo
[…] pola terra del castello d´Alua nin por el Ribero de Mynno e […] gelo demanda
agora nouamente del vinno que por […] sin derecho e enuiaronme pidir […] ruego e
uos mando que si los uizinnos e moradores […] costunbre en tenpo del rey don
Alffonsso [….] que Dios perdone de pagar portagen del su uynno que passassen [por la]
ponte [… c]astillo d´Alua nin por el Ribero de Mynno que non consintades a aquel que
la recabda el […] que gelo demande agora nouamiente e que lle fagades guardar el huso
e el costunbre […] segunt sobredicho es e si lo assy faser non quisierdes mando al
inffante don […]ano e sennor de Cabrera e de Ribera e adelantrado mayor por min en el
reg[no de Galizia ou ] a outro qualquier que y andudier (sic) en mio lugar que gelo faga
faser e el e uos non […] dagela.
Dada en Midina del Canpo, uiinte e noue dias de mayo […] la fiz escriuir por
mandado del rey.
Apariçio Martines […].

221
759

1305, agosto, 1. Ourense.

Vasco Rodríguez de Fonte Arcada vende al canónigo auriense maestro Juan de


Solbeira una leira de viña en Rairo, de foro de quinta debido al cabildo de Ourense,
por seiscientos maravedíes de la moneda del rey don Fernando.

A. Escrituras 5, nº 10. Orig. Perg.; 174 x 268 mm; escr. gótica; mancha de humedad que
afecta a las líneas 7 a 11 sin dificultar la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Rairo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 154 (nº 553).

Notum sit omnibus per hoc scriptum perpetuo ualiturum quod ego, Velascus
Roderici de Fonte Arcato, uendo uobis, magistro Johanni de Sorbaria, canonico
Auriensi, quandam leyram uinee quam habeo in termino Auriense, loco uocato Ranario,
et iacet inter uineam succesionis domni P(etri) Stephani, archidiaconi, quam tenetis uos,
magister Iohannes, et ex altera parte iacet uinea Dominici Galleci, et superius intestat in
uinea eiusdem successionis, et inferius ferit in uia que ducitur de Auria ad Ranarium.
Vendo uobis dictam leyram, de foro de quinta capitulo Auriensi, cum omnibus iuribus,
directuris et pertinenciis suis liberam ab omni alio inpedimento vt uos et omnis uox
uestra habeatis eam ex nunc iure hereditario perpetuo possidendam, et de ea faciatis
quicquid uestre placuerit uoluntati, seruato iure ecclesie Auriensis et consuetudine
ciuitatis, totum enim precium quod michi et uobis complacuit, uidelicet, sexcentos
morabitinos monete domini regis Fernandi, de qua coputatur (sic) XVI par pro tribus
morabitinis; confiteor me a uobis plenarie recepisse in pecunia numerata. Omne ius,
dominium, possesionem et proprietatem quod ego habeo in dictam leyra a me ex nunc
remoueo et per traditionem istius carte quam inde uobis mando fieri in uestram transfero
potestatem. Et obligo me et omnia bona mea tan (sic) habita quam habenda semper uos
totamque uocem uestram cum dicta uenditione defendere ad directum.
Si quis igitur contra hanc meam spontaneam uenditionem in aliquo uenire
tenptauerit indignationem Dei omnipotentis et meam malediccionem52 incurrat, et ausu
temerario uoci regie C morabitinos bone monete de pena persoluat, carta ista
nichilominus in suo robore permanente.
Regnante in Legione et Castella rege domno Fernando. Tenente Limia infante
domno Philipo. Episcopo Aurie domno Petro.
Facta carta Aurie, kalendas augusti, era Mª CCCª XLª IIIª.
Presentibus testibus: Iohanne de Caluis, cappellano, Martino Dominici, Petro
Moogo, seruientibus thesaurarii. Fernando Petri, petrario.
Et me, Bartholomeo Petri, thesaurario Auriense eiusdemque ciuitatis chancellarius,
adibito et rogato premissis interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum
apposui (signum) in testimonium ueritatis.

760

1305, septiembre, 7. Ourense.

52
malediccionem] interlineado, superpuesto sobre el renglón.

222
El racionero Pedro Domínguez, como juez arbitro nombrado por el deán auriense
Gonzalo Núñez y aceptado por las partes, emite sentencia en el pleito que enfrenta a los
clérigos de coro con el mercader Gonzalo Eanes por la renta y derechuras de una casa
y lagar situados en la Fonte do Bispo. El juez sentencia a favor del mercader,
asignándole los doce sueldos leoneses de renta, señalando que el lagar debe pertenecer
a la casa y estableciendo que, en caso de que los capellanes hubiesen sustraido alguna
cosa del lagar o hubieran cometido algún destrozo en él, deberán restituirla o
repararlo. El pleito se había iniciado ante el maestro Juan de Solbeira, canónigo y
vicario del deán Gonzalo Núñez, quién había remitido a las partes ante el deán.

A. Cregos de coro, nº 128. Orig. Perg.; 150 x 242 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
tinta desvaída por las manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino,
especialmente en su mitad derecha, dificultando la lectura; pequeñas incisiones que afectan
a algunas letras. Al dorso, escr. cortesana: «Sentença sobre a casa [da Fonte do Bispo]». Al
dorso, escr. cortesana: «Sentençia de los clerigos del coro de doze soldos de Leon sobre la
casa y lagar de Gonçaluo Yanes, questa en la Fonte do Bispo». Al dorso, escr. humanística:
«No se puede leer».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 154 (nº 554).

Sabeam quantos esta carta uirem que commo fosse contenda entre os clerigos do
coro da i[g]leia de Sam Martino d´Ourense, da huna parte, e Gonçaluo Eanes, mercador
d´Ourense, da outra, sobre huna casa com seu lagar que esta ena Fonte do Bispo e sobre
la renda e dereytura da dita casa e lagar que o dito Gonçaluo Eanes demandaua aos
clerigos sobreditos, e o preito assy andando per ante meestre Johan de Sorueyra, coengo
d´Ourense e vigario que era aa sasom de dom Gonçaluo Nunes, dayam d´Ourense, e
esse vigario nom q[ue]rendo mays conoçer do preito enuyou as ditas partes ante o dito
dayam com esse preito en aquel estado en que o preito estaua que o liurasse en commo
por bem teuesse; e o preito posto en este estado as ditas partes de seu prazer e de sua
uoentade, por estraeçerem custas e traballos e danos e meoscabos, conprometeron en
Pero Domingues, raçoeyro da dita igleia, assy commo en juys aruidro e en amigauil
conpoedor que elle, uistas as çertedues e as razoes da huna e da outra parte, liurasse o
preito assy commo achasse por dereito. E a parte que nom quisesse estar ao que esse
Pero Domingues mandasse, julgasse, peytasse aa outra parte çem morabedis da moeda
del rey dom Fernando.
E o dito Pero Dominguez, seendo en lugar de julgar, julgou per sentença que
Gonçaluo Eanes ouuesse cada anno doze soldos de Leon pela dita casa, e que o lagar
sobre que era a contenda con essa casa que esteuesse en essa casa para senpre; e se
alguna cousa os ditos capelaes leuarom desse lagar ou desffeserom e outro por elles que
o tornassem y e refesessem o lagar assy commo ante estaua.
Dada foy esta sentença en Ourense, sete dias de setenbre, en era de mill e CCC e XL
III annos.
Testemuyas que a esto chamadas presenten forom: Lourenço Eanes Periquino,
Martin Ferrnandes, o Auogado, Roy Gonçalues, ser[v]iente do dito Pero Domingues e
Fernan Peres, dito Salgueyro, clerigo de Lousada.
E eu, Esteuoo Peres, notario d´Ourense que foy presente quando esta sentença foy
dada e figea escriuir ante min (signum) e meu sinal y puge en testimuyo de uerdade.

223
761

1306, marzo, 25. Ourense.

El clérigo de coro auriense Juan Martínez, nieto de doña Elvira, esposa de


Fernando Domínguez, morador en la rúa do Pumar, vende al maestro Juan de
Solbeira, canónigo auriense, morador en la misma rúa, una leira de viña que había
heredado de su abuela en Porteiro, feligresía de San Breixo de Seixalbo, que debe foro
de cuarta al obispo auriense, por mil maravedíes de la moneda blanca del rey don
Fernando y mil doscientos maravedíes de la moneda portuguesa.

A. Bispo, nº 105. Orig. Perg.; 219 x 179 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que no
impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de una vinna que iaz en Porteyro que foy
uenduda a maestre Johan de Sorueyra, coengo de53 d´Ourense». Al dorso, escr. gótica:
«Meestre Johan, coengo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 154 (nº 555).

En nome de Deus. Amen. Sabyam quantos esta carta viren que eu, Johan Martinez,
clerigo do coro d´Ourensse e neto de dona Eluira, moller que foy de Fernan Dominguez
da Rua do Pumar, vendo a uos, meestre Johan, coengo d´Ourense, morador en essa rua,
e a toda uossa uos por senpre, huna leyra de vinna que eu ey en termio de Seyxaluo, no
lugar que chaman Porteiro, que me ficou de boas da dita dona Eluira, mya auoa. Et iaz
esta leyra entre o camyno publico e a leyra da egleia de Seyxaluo, da huna parte, e da
outra, a leyra do cabidoo d'Ourense e a que foy de dona Luzia, e en çima entesta na
seara do dito cabidoo, e en fondo fer no dito rigueyro. Vendouola dita leyra con foro de
quarta ao bispo d´Ourense e liure de todo outro54 enbargo, con entradas e seydas e con
todas suas perteenças ben e conpridamente que uos e toda uossa uoz a aiades e
possuyades des aqui en deante en iur d´erdade por senpre e façades dela toda uossa
uoontade liuremente ca me outorgo por ben pagado de todo o preço que a min e a uos
aprouuo por ela, conuen a saber mill morabedis da moeda branca del rey don Fernando
e mill e duzentos morabedis da moeda portugaesa que ora e en Ourense en uso, que
contan de cada huna destas moedas XL pares por III libras e XVI por III morabedis.
E outorgo e connosco que os ey ia en meu poder ben e conpridamente en dineiros
contados todo iur, propriadade, possisson e dereyto que eu ey na dita leyra todo o tollo
de min e de toda myna uoz e ponnoo en uos e en toda uossa uoz des aqui en deante en
iur d´erdade por senpre. Et outorgo a deffender e anparar uoz (sic) e toda uossa uoz
senpre a dereyto con ela per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar. Et quen
quer da myna parte ou da estraya que se contra esta myna uenda quiser passar aia a ira e
a maldiçon de Deus poderoso e a myna e quanto demandar peyteo a uos ou a uossa uoz
dobrado e aa uoz del rey pague de pena çen morabedis da boa moeda e a carta fique
senpre firme e en seu reuor.
Reynante en Leon e en Castela rey don Fernando. Bispo en Ourense don Pero.
Endeantado mayor del rey en Galiza infante don Filippe.
Feyta a carta en Ourensse, XXV dias de março, era de mill e CCC XL IIIIº anos.

53
Corueyro] tachado.
54
outro] llamada en forma de ǁ que lleva a otra igual, a continuación de la siguiente palabra, donde se
escribe este texto.

224
Testemoyas que a esto presentes foron: Affonso Rodriguez, capelan de San Oane,
Domingo Eanes, capelan da Triidade, clerigos do coro d´Ourense, Johan de Caluos,
capelan, Pero Martinez, dito Escudeiro, seruente do arçidiago don Rodrigo.
Et eu Affonso Rodriguez, publico notario d´Ourensse que a esto presente fuy e esta
carta escriui e meu sinal y puge que e tal (signum).

762

1306, julio, 20. Ourense.

Un vecino de Ourense, hijo de Pelayo Pixota, y su mujer, Mayor Martínez, venden


al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira una viña en O Mollón por mil
maravedíes de la moneda del rey don Fernando.

A. Escrituras 21, nº 106. Orig. Perg.; 155 x 288 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; roto en las esquinas superior izquierda e inferior derecha,
habiéndose perdido el final del texto de las líneas 1 a 3 y el principio de las 27 a 30;
pequeños rotos en el interior que afectan al texto en las líneas 4 a 6; rotos de pequeñas
dimensiones a causa de las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras, que no
afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Molon».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 154 (nº 556).

Notum sit omnibus per hoc scriptum perpetuo ualiturum quod ego, […] ciuis
Auriensis, morator in Corritorio, filius quondam Pelagii Pixota, prese[nte uxore] mea,
Maiore Martini, et concedente, vendo uobis, magistro Iohanne […] canonico Auriensi,
quandam uineam quam habeo in termino Auriense […]lon; que uinea iacet ex una parte
inter uineam archidiaconi domni […] uineam Dominici Cougille, et [inte]stat in carrario
quod ducit de Mollon ad uineas inferius, et ex altera parte iacet inter uineam cappelle
Dominici Cipriani et uineam Therasie Pelagii et uineam suppradicti (sic) archidiaconi.
Vendo uobis dictam uineam de foro de medio sucepsioni archidiaconi domni Petri
Fafini, quam uos tenetis, et liberam ab omni alio impedimento, vt uos et omnis uox
uestra habeatis eam ex nunc iure hereditario in perpetuo possidendam et de ea faciatis
quicquid uestre placuerit uoluntati, seruato iure ecclesie Auriensis et consuetudine
ciuitatis. Totum enim precium quod michi et uobis complacuit, uidelicet, mille
morabitinos monete domini regis Fernandi, de qua computantur XVI par pro tribus
morabitinis. Confiteor me a uobis plenarie recipisse in pecunia numerata. Omne ius,
dominium, possesionem et proprietatem quod habeo in dicta uinea a me ex nunc
remoueo et per tradicionem istius carte quam inde uobis mando fieri in uestram
transfero potestatem. Et obligo me et omnia bona mea tam habita quam habenda senper
uos totamque uocem uestram cum dicta uenditione defendere ad directum.
Si quis igitur contra hanc meam uendicionem in aliquo uenire temptauerit, habeat
iram Dei omnipotens et meam maledictionem incurrat, et quicquid inde pecierit uel
inuaserit uobis uel uoci uestre in duplum restituat, et uoci regie centum morabitinos
bone monete de pena persoluat, carta ista nichilominus suo robore permanente.
Regnante in Legione et Castella rege domno Fernando. Tenente Limiam infante
domno Philipo. Episcopo Aurie domno Petro.
Facta carta Aurie, XIIIº kalendas augusti, era Mª CCCª XLª IIIIª.

225
Presentibus: Petri de Beyro, Alfonso Laurentii, Dominico Petri, clericis chori;
Iohannes […] dicto Tinto; Martino Petri, seruiente dicti magistri Iohannis.

763

1307, abril, 17. Valladolid.

Fernando IV, ante las quejas del cabildo auriense acerca de que los oficiales reales
les confiscan y toman bienes a causa de la pesquisa que el adelantado mayor de Galicia
había ordenado sobre la destrucción del convento franciscano de Ourense, ordena a
don Diego García, su adelantado mayor en Galicia y canciller mayor del sello de la
poridad, y a todos los oficiales reales que no tomen cosa alguna al obispo, cabildo y
clérigos de Ourense y que procedan a devolver todo aquello que les hubieran tomado.
El rey señala que el obispo auriense ya se había quejado de lo mismo en las cortes de
Zamora y que él mismo había sentenciado que, puesto que el asunto era eclesiástico y
se juzgaba en Roma, debía ser resuelto por el tribunal pontificio; además, les recuerda
que ya había concedido una carta de perdón sobre estos hechos, la cual ahora renueva.

A. Privilexios 4, nº 5. Orig. Perg.; 240 x 242 + 29 mm.; escr. gótica; manchas de


humedad que en ocasiones dificultan la lectura. Fragmento de sello de cera pendiente sujeto
por hilos de seda. Al dorso, escr. gótica: «Carta per que el rey don Fernando mandou que
sobre la pedra e madeyra de San Francisco non fezessen pennora a nihuun ome da igleia».
B. Escrituras 13, nº 17. Perg.; 215 x 830 mm.; escr. albalaes. En traslado realizado por el
notario auriense Miguel Pérez a petición de Fernando Martínez, portero del obispo auriense
don Pedro Eanes de Nóvoa (doc. nº 776). Presenta manchas de humedad en la mitad
superior del pergamino, especialmente en su esquina derecha, que dificulta la lectura en las
siete primeras líneas. En el pergamino, el notario Miguel Pérez traslada tres cartas abiertas
de Fernando IV, de las cuales ésta es la segunda. Al dorso, escr. gótica: «Carta de perdon
del rey don Ferrnando al obispo et cabildo e concejo d´Ourense del danno del Mosteiro de
Sant Francisco». Al dorso, escr. humanística: «El obispo don Pedro Yanes y los canonigos y
clerigos y sus honbres o criados andaban fuera de la gracia del rey don Fernando por auer
destruydo el monesterio de San Francisco y otras cosas y por ruego del infante don Juan, su
tio, les perdona y manda a sus justicias no les hagan maltrato en sus bienes. Era 1338. Y el
traslado de dichas dos cartas cerca lo mesmo dadas por el mesmo rey don Fernando».

ED. Documentos de Orense, I, 235-236.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 51 (nº 153).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 56 (nº 138).

CIT. ES, XVII, 108, 109.- PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 256.- PÉREZ RODRÍGUEZ,
Diócesis de Orense, 414.

Don Ferrando, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de


Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, a
uos, Diego Garçia, mio adelantado mayor en Gallisia e mio chançeller mayor del siello
de la poridat et a todos los otros adelantados e merinos e alcalles que por mi andam e
andodieren d´aqui adelante en el regno de Gallisia que esta mi carta uieren, salut
commo aquelles que quiero bien e en que mucho fio. Sepades que el obispo e el cabildo
de la iglesia de Orense se me enbiaron querellar que les preyndauades e tomades lo que

226
an por rason de huna pesquisa que uos mandastes faser en rason del britamento del
monesterio de San Françisco de y, de Orense, e de la piedra e de la teia e de la madera e
de otras cosas que tomaron desse monesterio, e que les demandauades las penas que se
contienen en los priuilegios e en las cartas que los frades disen que an de los reys onde
yo uengo; et esto que lo fasedes sin rason e sin derecho siendo ellos e los frades
sobredichas perssonas de santa Iglesia e deuan conprir derecho por el iuiz de la Iglesia.
Demas que ya me esta querella fue dada del obispo en las cortes de Çamora et yo mande
por sentençia que pues el pleito era en la corte de Roma que por y ouiessen su derecho.
E sobre esto que uos mostraron una mi carta de perdon porque yo perdonara el
britamiento del dicho monesterio al obispo e a aquellos que y fueron e pedieromme
sobre esto merçed que mandasse y lo que touiesse por bien. Porque mando a uos e a
todos los otros adelantados, merinos e alcalles que por mi andan e andodieren d´aqui
adelante en Gallisia que non tomedes nin preyndedes al obispo nin al cabildo nin a
ningun del cabildo nin a los clerigos de la iglesia de Orense nin a sus omes ninguna cosa
de lo suyo por rason de la dicha pesquisa, ca yo la reuoco e perdono e quito toda la
iustiçia e todas las penas que a mi perteneçen por rason del dicho monesterio e de los
priuilegios que los frades disen que an. Et se les por esta rason alguna cosa tenedes
tomado o preyndado que gelo entreguedes luego todo e non fagades en<de> al so pena
de mill maravedis55 de la moneda nueua, ca mi uoluntat es deles seer guardada d´aqui
adelante en todo tiempo esta merçed que les yo fago. Et desto les mande dar esta carta
siellada con mio siello de çera colgado.
Dada en Valladolit, XVII dias de abril, era de mill e tresientos e quarenta e çinco
annos.
Yo, Alffonso Viçent, la fis escriuir por mandado del rey.
Archidiaconus Astoricensis (rubricado). Johan Martines (rubricado). Suer Alfonso
(rubricado).

764

1307, noviembre, 17. Ourense.

Juan Pérez de Solbeira, morador en Freegundia, vende por ciento veinticinco


maravedíes de la moneda del rey don Fernando al canónigo auriense maestro Juan de
Solbeira todo lo que le fue aforado por el arcediano don Pedro Eanes en el lugar de
Solbeira, de foro de tercia.

A. Escrituras 16, nº 21. Orig. Perg.; 215 x 573 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 11 de diciembre de 1307,
el nº 765 de esta colección; el tercero, de 19 de diciembre de 1307, el nº 766 de esta
colección. Presenta manchas de humedad, especialmente en el tercer documento, que no
afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de maestre Iohan de Sorueyra». Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Pena Caneira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 155 (nº 557).

Notum sit omnibus per hoc scriptum perpetuo ualiturum quod ego, Iohannes Petri de
Soruaria, morator in loco uocato Freegundia, vendo uobis, magistro Iohanni, canonico

55
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «morª».

227
Auriensi, omnem hereditatem quam recepi adforatam ab archidiacono dompno P(etro)
Iohannis in termino ipsius uille de Sorbaria, tam uineas quam terras quam fontes quam
montes, arbores, omnia culta et inculta que habeo et de iure habere debeo ratione illius
dicte aforacionis. Uendo uobis omnia suppradicta cum egresibus et ingresibus et
pertinenciis suis, de foro de tercia uobis, et liberam ab omni alio inpedimento, ut uos et
omnis uox uestra habeatis eam ex nunc iure hereditario perpetuo possidendam et de ea
faciatis quicquid uestre placuerit uoluntati. Totum enim precium quod michi et uobis
conplacuit, uidelicet, CXXV morabitinos monete domini regis Fernandi, de qua
conputant XVI par pro tribus morabitinis, confiteor me a uobis plenarie recepisse in
pecunia numerata. Omne ius, dominium, possesionem et proprietatem quod habeo in
dicta hereditate a me ex nunc remoueo et per traditionem istius carte quam inde uobis
mando fieri in uestram transfero potestatem. Et obligo me et omnia bona mea tam habita
quam habenda senper uos totanque (sic) uocem uestram cum dicta uendicione defendere
ad directum.
Si quis igitur contra hanc meam uendicionem in aliqui uenire temptauerit, habeat
iram Dei omnipotentis et incurrat meam maledictionem, et quantum quesierit uobis uel
uoci uestre in duplum restituat, et uoci regie C morabitinos bone monete de pena
persoluat, presente carta nichilominus suo robore permanente.
Facta carta Aurie, XVº kalendas decenbris, era Mª CCCª XLª Vª.
Presentibus testibus: Iohanne Antonii, rectore ecclesie Sancti Cipriani de Lama;
Iohanne Iohannis, cappellano; Iohanne Petri dicto Tinto; Dominico Iohannis dicto
Canudo; Petro Martini, scriptore thesaurarii; Iohanne Petri; Petro Sancii.
Et me, Bartholomeo Petri, Auriense thesaurario eiusdemque ciuitatis chancellario,
adibito et rogato, presmissis interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum,
quod tale (signum) est in eadem apposui in testimonium premissorum.

765

1307, diciembre, 11. Ourense.

Marina Domínguez, en presencia y con el consentimiento de su marido, el peletero


Domingo Pérez, vende por ochocientos maravedíes de la moneda del rey don Fernando
al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira una viña en Seixalbo, en el lugar de
Pena Caneira, que debe foro de media y de tercia al cabildo auriense.

A. Escrituras 16, nº 21. Orig. Perg.; 215 x 573 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 17 de noviembre de 1307,
el nº 764 de esta colección; el tercero, de 19 de diciembre de 1307, el nº 766 de esta
colección. Presenta manchas de humedad, especialmente en el tercer documento, que no
afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de maestre Iohan de Sorueyra». Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Pena Caneira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 155 (nº 558).

Notum sit omnibus per hoc scriptum perpetuo ualiturum quod ego, Marina
Dominici, uxor Dominici Petri, pelliparii, consoprini quondam Benedicti Fernandi, ipso
presente et concedente, vendo uobis, magistro Iohanni de Sorbaria, canonico Auriensi,
quandam uineam quam habeo in termino de Saxo Albo, loco uocato Pena Caneyra; que
uinea iacet inter aliam uestram leyram ex parte una et leyram Laurencii Iohannis ex

228
altera, et superius intestat in leyram Iohannis Dominici, et inferius ferit in carrario.
Vendo uobis dictam vineam, in parte de medio et in parte de tercia capitulo Auriensi,
liberam ab omni alio inpedimento, ut uos et omnis uox uestra habeatis eam ex nunc iure
hereditario perpetuo possidendam, et de ea faciatis quicquid uestre placuerit uoluntati,
seruato iure ecclesie Auriensis et consuetudinem ciuitatis. Totum enim precium que
michi et uobis complacuit, uidelicet, DCCC morabitinos monete domini regis Fernandi,
de qua conputatur XVI par pro tribus morabitinis, confiteor me a uobis plenarie
recepisse in pecunia numerata. Omne ius, dominium, possessionem et proprietatem
quod habeo in dicta uinea a me ex nunc remoueo et pro tradicionem istius carte quam
inde uobis mando fieri in uestram transfero potestatem. Et obligo me et omnia bona mea
tam habita quam habenda senper uos totanque (sic) uocem uestram cum dicta
uendicione defendere ad directum.
Si quis igitur contra hanc meam uendicionem in aliquo uenire temptauerit, habeat
iram Dei omnipotentis et incurrat meam maledicionem, et quantum quesierit uobis uel
uoci uestre in duplum restituat, et uoci regie C morabitinos bone monete de pena
persoluat, presente carta nichilominus suo robore permanente.
Facta carta Aurie, IIIº idus decembris, era Mª CCCª XLª Vª.
Presentibus testibus: Martino Lupi, duplario, Dominico Petri, clericis chori;
Stephano Fernandi, cappellano; Iohanne Dominici, cerdone.
Et me, Bartholomeo, Auriense thesaurario eiusdem ciuitatis chancellario, adibito et
rogato premissis, interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum, quod tale
(signum) est apposui in testimonium ueritatis.

766

1307, diciembre, 19. Ourense.

Los hermanos Martín, Teresa y Elvira Eanes, hijos del fallecido mercader auriense
Juan Alfonso y de Mayor Eanes, vecinos de Penavixía, en Ourense, en su nombre y en
el de su madre, venden por doscientos veinticinco maravedíes de la moneda del rey don
Fernando al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira dos leiras de viña en
Montoscó, en San Breixo de Seixalbo, que deben foro de tercia al cabildo de Ourense.
Los vendedores ponen como garante de la venta a Esteban Fernández, vecino de la rúa
do Vilar, quien, presente, acepta serlo.

A. Escrituras 16, nº 21. Orig. Perg.; 215 x 573 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 11 de diciembre de 1307,
el nº 764 de esta colección; el segundo, de 17 de noviembre de 1307, el nº 765 de esta
colección. Presenta manchas de humedad, especialmente en el tercer documento, que no
afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de maestre Iohan de Sorueyra». Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Pena Caneira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 155 (nº 559).

Notum sit omnibus per hoc scriptum perpetuo ualiturum quod nos, Martinus
Iohannis, Therasia Iohannis et Eluira Iohannis, fratres, filii Iohannis Alfonsi, quondam
mercatoris Auriensis, et Maioris Iohannis, quodam moratorum in Pena Uigia, vendimus
uobis, magistro Iohanne de Sorbaria, canonico Auriensi, nomine nostro et nomine dicte

229
Maioris Iohannis, nostre genitricis, duas leyras uinearum quas habemus in parrochia de
Saxo Albo, loco nominato Montooscos. Quarum una iacet inter leyram Iohannis
Dominici et Marie Petri ex parte inferiore et leyram Menendi Munionis ex altera, et
superius ferit in alia uestra uinea, et ex parte alia diuidit cum leyram que fuit Marie
Lupiç. Item aliam uero leyra iacet inter leyram que fuit Martini Limiano ex parte una et
leyram Marie Lupi ex altera, et superius intestat in alia leyra dicti Menendi Munionis, et
inferius ferit in uia que ducit de Cumeal ad Montooscos. Vendimus uobis dictas leyras
de foro de tercia capitulo Auriensi et liberas ab omni alio inpedimento vt uos et omnis
uox uestra habeatis eas ex nunc iure hereditario perpetuo possidendis, et de eis faciatis
quicquid uestre placuerit uoluntati, seruato iure ecclesie Auriensis et consuetudine
ciuitatis. Totum enim precium pro nobis et uobis conplacuit, uidelicet ducentos et
uiginti quinque morabitinos monete albe domini regis Fenandi, de qua conputatur XVI
par pro tribus morabitinis, confitemur nos a uobis plenarie recepisse in pecunia
numerata. Omne ius, dominium, possesionem et proprietatem quod habemus in dictis
leyris a nobis ex nunc remouimus et per tradicionem istius carte quam inde uobis
mandamus fieri in uestram transferimus potestatet. Et insuper damus fideiussorem
Stephanum Fernandi, moratorem in uico Uilaris, presentem, et omnia bona sua ad hinc
fideiussionem obligatem ut senper uos totanque uocem nostram cum dictam uendicione
defendere ad directum.
Si quis igitur contra hanc nostram uendicionem in aliquo uenire temptauerit, habeat
iram Dei omnipotentis et incurrat nostram maledictionem, et quantum quesierit uobis
uel uoci uestre in duplum restituat, et56 uoci regie C morabitinos bone monete de pena
persoluat, presente carta nichilominus suo robore permanente.
Facta carta Aurie, XIIIIº kalendas ianuarii, era Mª CCCª XLª Vª.
Presentibus testibus: Alfonso Iohannis, clerico chori; Petro Aluari, rectore Sancti
Iacobi de Gostey; Iohanne Petri dicto Tinto, Iohanne Dominici d’Abilles, Martino
Dominici, Petro Martini, scriptore, seruientibus thesaurarii; Petro Sancii de Saxo Albo.
Et me, Bartholomeo Petri, Auriense thesaurario eiusdemque ciuitatis chancellario,
adibito et rogato, premissis interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum,
quod tale est (signum), apposui in testimonium rei geste.

767

1308, abril, 6, sábado.

El priorato agustino de Santa María de Xunqueira de Ambía se obliga a entregar al


obispo y a la iglesia auriense, hasta el próximo día de Pascua, mil maravedíes para
corregir las fechorías que Rodrigo Méndez de Ambía había realizado en contra del
obispo y la iglesia auriense. Se obliga también a entregar dos casales, uno en Gudín y
otro en Coiledo, ocho modios de pan anuales, dos tercias de centeno y un tercio de
«verynço» además de las derechuras. Realiza esta obligación para honrar al priorato
que se encontraba en entredicho al haber desterrado allí a Rodrigo Méndez de Ambía.

A. Escrituras 14, nº 70. Orig. Perg.; 155 x 127 + 21 mm.; escr. gótica. El pergamino
presenta cuatro ranuras de los que pendían dos sellos, de los cuales solamente queda el
cordón y algún resto de cera. Al dorso, escr. gótica: «E se algunna ren destes moios

56
et] repetido.

230
sobreditos faleçer obligamosnos cada57 que defaleçeçem e per façelo58 per nos e pelos bees
de noso moesteyro». Al dorso, escr. gótica: «Sabeam quantos esta carta viren commo». Al
dorso, escr. humanística: «Obligasse el monesterio de Junqueyra de Ambia dar al cabildo
mill maravedies por el damno que a la iglesia hizo Roy Mendez d´Ambian y ocho moyos de
pan».

ED. Documentos de Orense, I, 236-237.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 155 (nº 560).

CIT. OTERO PIÑEYRO y GARCÍA G. LEDO, Apuntes de los Ambía, 447.

Sabian quantos esta carta viren que nos, don Johan Dominguez, prior do moesteyro
de Junqueyra d´Anbia, e o conuento desse meesmo logar obligamosnos e os bees do
dito moesteyro a dar ao bispo e a igleia d´Ourense, ata dia de Pascoa primeyra que uen,
mill morabedis de brancos por corregemento das malfeytorrias que Roy Mendez
d´Anbia fez ao bispo e a igleia d´Ourense; e dous cassares, conuen a saber: un en Godin
e outro en Coiledo, e deuemolos a per façer con oyto moyos de pan cada anno, as duas
terças de çenteo e a huna de uereynço, e suas dereyturas. Et esta obligaçon façemos
porque entendemos que e gran prol e grande onrra de nosso moesteyro, que estaua
entredyto por raçon de que britaron o moesteyro e deytaron y o dyto Roy Mendez per
força. E que esto seya firme e non venna en dulta damosuos ende esta carrta seelada con
nossos seelos pendentes en testemonyo de uerdade.
Era de mill e CCC e XL e seys anos, e sabado, uespera de Ramos, seys dias andados
do mes d´abril.

768

1308, septiembre, 8. Ourense.

Fernando Pérez «de Calvos», hijo del difunto Pedro de Calvos, en presencia y con
el consentimiento de su mujer, Elvira Alfonso, vende al maestro Juan de Solbeira,
canónigo auriense, todas las propiedades que había heredado de su padre en la villa de
Calvos –excepto las casas en las que habían vivido sus abuelos, Pedro Méndez y María
Fernández, y un terreno en Os Pumares–, más un terreno en A Pozeca, en término de
Rabeda, que está exento de cargo alguno salvo diezmo, por dos mil quinientos
maravedíes de la moneda portuguesa. Se estipula asimismo que ha de pagar la parte
que le corresponde en el yantar del obispo.

A. Bispo, nº 83. Orig. Perg.; 136 x 321 mm.; escr. gótica; manchas de humedad en la
mitad superior derecha del pergamino que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 156 (nº 561).

57
uno] tachado.
58
por façelo] tachado.

231
Conoçuda cousa seia a todos per aqueste scripto ualedero por sempre que eu, Fernan
Perez, dito de Caluos, fillo que foy de Pero de Caluos, presente mia moller, Eluira
Affonso, e outorgante, per min e per toda mia uoz vendo e por sempre outorgo a uos,
meestre Johan, dito de Sorueyra, coego d´Ourense, e ad toda uoz para semple (sic) toda
a herdade e uoz que eu ey e a min perteençe ena villa de Caluos e en seu termio de parte
de meu padre sobredito, a monte e a fonte, cun entradas e seydas, pastos, vinnas,
aruores, casas e terreos, laurados e per laurar e cun todos seus dereitos e perteezas assi
como me ficaren de parte de meu padre sobredito; e desta uenda uos saco as casas de
Caluos en que morou meu auoo Pero Meez e mia auoa Maria Fernanz cun sas paredes e
cun seu curral; e outrosy uoz saco desta uenda o terreo que iaz u chaman os Pumares; e
ena questa uenda que uos eu fazo vay huna leyra de terreo que eu ey en termio de
Raueeda eno lugar a que chaman a Poçeca, de deçemo a Deus, e liure doutro enbargo.
Vendouos a dita herdade e uoz que uos e uossa uoz a aiades por herdade por sempre e
fazades dela uossa uoentade e que paguedes ende aquello que uos acaezer no jantar do
bispo e outorgo que rezebi de uos en prezo pela dita uendizon dous mill e quinentos
morabedis destes portugueses que agora corren de que contan XVI par por tres
morabedis. E per esta carta ponouos e uossa uos no jur e na possison da dita herdade e
uoz e prometo e outorgo defenderuos e uossa uoz a dereito cun ela per min e per meus
bees e renuncio assi que non possa dizer que de uos non rezebi o dito prezo nen me
possa chamar a engano ena questa uendizon. E eu, Eluira Affonso, sobredita, outrosi
oblige min e meus bees a defendervos, meestre Johan, a dereito cun na dita uendizon et
uossa uoz se alguen de qual parte quer que seia contra esta uendizon que uos eu Fernan
Perez sobredito fiz de meu grado quiser viir ou a quiser enbargar en parte ou en todo
aya a yra de Deus e peyte aa uoz del rey de pena mill morabedis da boa moneda e a
carta ficar semple (sic) firme.
Feyta a carta en Ourensse, VIIIº dias de setenbro, era de mill e CCCtos e XL VI anos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Migeel Eanes, clerigo, sobrino que foy de
Migeel Ouella, Tome Martinez de Caluos, Domingo Perez, tyo de Fernan de Caluos
sobredito, Pay Martinez, criado de don Johan Eanes que foy da Triidade, Pero Fernanz,
dito Soleyro, que mora en Rayro.
Eu, Domingo Eanes, no(signum)tario jurado por el rey en Ourensse, presente foy a
estas cousas sobreditas e scriuias e puge este meu signo en testimoyo de uerdade que est
a tal.

769

[1286-1308].

El notario Gregorio, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa,
traslada el foro hecho el 27 de mayo de 1231 por el obispo don Lorenzo a Pedro López
de Gargantós de una «presura» en Gargantós.

A. Bispo, nº 35. Orig. Perg.; 158 x 283 mm.; escr. gótica.

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 124-125 (nº 127). - VAQUERO y
PÉREZ,Colección catedral de Ourense, II, 26-27 (nº 249).

Se data este documento en función del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, que
lo fue entre 1286 y 1308.

232
[Inserta foro perpetuo hecho por el obispo auriense don Lorenzo a Fernando
Fernández y a Pedro López de Gargantós, de una «presura» en Gargantós, a 27 de
mayo de 1231].59

Este he o tralado da carta sobredita, o qual tralado eu, Grigorio, notario d´Ourense,
fiz traladar de uerbo a uerbo per mandado de don Pero, bispo d´Ourense, dua carta que
era partida per ABC, e puge y meu sinal, que tal e (signum).

770

[1286-1308].

El notario Domingo Martínez, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes de
Nóvoa, traslada el traspaso de bienes hecho el 20 de junio de 1249 por el arcediano de
Salnés, don Pedro Martínez, como procurador del obispo y cabildo de Ourense, de los
bienes que de éste tiene doña Eldara Vermúdez a favor de su hijo, el canónigo
compostelano don Pelayo Martínez.

A. Escrituras 7, nº 30. Orig. Perg.; 220 x 345 mm.; escr. gótica primitiva.

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 200-202 (nº 231). - VAQUERO y
PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 155-156 (nº 364).

Se data este documento en función del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, que
lo fue entre 1286 y 1308.

[Inserta traspaso de bienes hecho por el arcediano del Salnés en la Iglesia


compostelana, Pedro Martínez, como procurador del obispo y cabildo de Ourense, a
favor del canónigo compostelano Pelayo Martínez, de los bienes que doña Eldara
Vermúdez había tenido hasta ese momento por parte del obispo y cabildo auriense, a 20
de junio de 1249].60

Hoc est transumptum quod ego, Dominicus Martini, publicus Auriensis notarius, de
expresso mandato reuerendi patris domni Petri, Dei gratia Auriensis episcopi, de uerbo
ad uerbum in mea presencia transcribi feci de quadam carta diuisa per alfabetum,
confecta per Iohannem Pelagii, notarium Compostellanum, suoque signo signata, ut
prima facie apparebat. Cui trasumpto signum meum apposui in testimonium
pr(signum)missorum.

771

[1286-1308].

59
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 26-27 (nº 249).
60
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 155-156 (nº 364).

233
El notario Gómez Eanes, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa,
traslada el traspaso del foro hecho el 6 de diciembre de 1260 por el obispo don Juan
Díaz a favor de su sobrino Pedro Eanes «de Carracedo» de una heredad episcopal en
el término de Santa María de Reza (vide doc. nº 496).

A. Bispo, nº 104. Orig. Perg.; 165 x 315 mm.; escr. gótica.

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 284-285 (nº 352).

Se data este documento en función del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, que
lo fue entre 1286 y 1308.

[Inserta traspaso de foro realizado por el obispo auriense, don Juan Díaz, a favor
de su sobrino Pedro Eanes «de Carracedo» de una heredad episcopal en el término de
Santa María de Reza, de 6 de diciembre de 1260 ].61

Hoc est transsumptum quod ego, Gomecius Iohannis, publicus Auriensis notarius,
de mandato reverendi patris domino Petri Iohannis, Dei gratia eiusdem episcopi, manu
(signum) propia, de uerbo ad uerbum, transtuli de instrumento predicto diuiso per
alphabetum cui transsumpto signum meum apposui in testimonium premissorum.

772

[1286-1308].

El notario Gómez Eanes, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa,
traslada el foro hecho el 16 de enero de 1264 por el obispo don Juan Díaz a su hombre
Domingo Pérez de la cuarta parte de tres casales en Eiras Vedras, en San Miguel de
Canedo.

A. Bispo, nº 28. Orig. Perg.; 292 x 192 mm.; escr. gótica. Al dorso, escr. gótica:
«Trassumptum instrumenti hereditatis de Canedo que fuit adfforata Dominico Petri». Al
dorso, escr. gótica: «De Eyras Vedras, Canedo».

ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 334-336 (nº 518).

Se data este documento en función del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, que
lo fue entre 1286 y 1308.

[Inserta foro perpetuo hecho por el obispo auriense don Juan Díaz a su hombre,
Domingo Pérez, de parte de tres casares en Eiras Vedras, a 16 de enero de 1264].62

Hoc est transsumptum quod ego, Gometius Iohannis, publicus Auriensis notarius, de
mandato domni Petri, Dei gratia episcopi eiusdem, de uerbo ad uerbum transtuli de carta

61
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 312-313 (nº 496).
62
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 334-336 (nº 518).

234
predicta per alphabetum diuisa, cui trassu(signum)mpto signum meum apposui in
testimonium premissorum.

773

[1286-1308].

El notario Alfonso Pérez, por orden del canónigo Rodrigo Pérez, vicario del obispo
auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada el alquiler hecho el 8 de abril de 1288
por el mercader auriense Juan Pérez da Eira y su mujer, Sancha Rodríguez, al herrero
García Pérez y a su mujer, Mayor Míguez, de una casa en la Aira do Bispo por una
renta anual de doscientos sueldos de moneda blanca.

A. Escrituras 14, nº 87. Orig. Perg.; 135 x 153 mm.; escr. gótica; gran roto que afecta a
las líneas 8 a 23. Al dorso, escr. cortesana: «Esta carta he duna casa que foy de Johan da
Ayra, e que mandoua reçeber o bispo porque o mandou aos frades por nouessario con outras
cousas, assi commo diz o testamento deste Joha da Ay[r]a».

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 388 (nº 494).- VAQUERO y
PÉREZ,Colección catedral de Ourense, II, 494-495 (nº 654).

Se data este documento en función del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, que
lo fue entre 1286 y 1308.

[Inserta alquiler hecho por el mercader auriense Juan Pérez da Eira y su mujer,
Sancha Rodríguez, al herrero García Pérez y a su mujer, Mayor Míguez, de una casa
en la Aira do Bispo, de 6 de diciembre de 1260 ].63

... notarius Auriensis, de mandato domni Roderici Pet[ri, canonici et vicarii


re]uerendi patris ac domni Petri, Dei gratia Auri[...] confecta per Alfonsum Petri,
eiusdem ciuita[...] suo signata de uerbo ad uerbum propia manu scripsi[...].
Presentibus testibus: Petro de Bayonna, Roderico de P[...]morati episcopi clericis.
Garsia Petri de Ribela, scutifero.
[...] fato trasumpto signum meum (signum) appo[...].

774

[1307-1308].

El notario Miguel Pérez, a petición de Fernando Martínez, portero del obispo


auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada el perdón concedido por Fernando IV, de
7 de julio de 1300, por el que retira a la iglesia de Ourense así como a sus partidarios,
clérigos y legos, todas las demandas y querellas que pudiese tener contra ellos a causa
de haber apoyado al prelado, don Pedro Eanes de Nóvoa.

63
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 494-495 (nº 654).

235
A. Escrituras 13, nº 17. Orig. Perg.; 215 x 830 mm.; escr. albalaes; presenta manchas de
humedad, especialmente en el lateral derecho, que no llegan a impedir la lectura. En el
pergamino, el notario Miguel Pérez traslada tres cartas abiertas de Fernando IV, de las
cuales ésta es la primera. Al dorso, escr. gótica: «Carta de perdon del rey don Ferrnando al
obispo et cabildo e concejo d´Ourense del danno del Mosteiro de Sant Francisco». Al dorso,
escr. humanística: «El obispo don Pedro Yanes y los canonigos y clerigos y sus honbres o
criados andaban fuera de la gracia del rey don Fernando por auer destruydo el monesterio de
San Francisco y otras cosas y por ruego del infante don Juan, su tio, les perdona y manda a
sus justicias no les hagan maltrato en sus bienes. Era 1338. Y el traslado de dichas dos
cartas cerca lo mesmo dadas por el mesmo rey don Fernando».

ED. Documentos de Ourense, I, 227-228.- VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de


Ourense, II, 572-573 (nº 717).

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 48 (nº 139).

Se data el documento entre 1307, fecha de uno de los diplomas trasladados en este
pergamino, y 1308, último año del obispado de don Pedro Eanes de Nóvoa.

[Inserta perdón de Fernando IV al obispo y cabildo auriense, de 7 de julio de


1300].64

Este e o tralado da sobredita carta seelada do seelo pendente de nosso sennor el rey
don Ferna<n>do, o qual eu, Migeel Peres, notario por esse (signum) sennor en Ourense,
de ueruo a ueruo, a pedimento de Fernan Martines, porteiro do bispo don Pero Annes de
Ourense, que fuy, fiz traladar e meu signal y puge, que he tal.

775

[1307-1308].

El notario auriense Miguel Pérez, a petición de Fernando Martínez, portero del


obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada la real provisión de Fernando IV,
de 1 de julio de 1302, por la que ordena al merino mayor en Galicia Alfonso Gómez y a
todos los oficiales regios que observen el perdón, que había concedido al obispo y
cabildo auriense, por lo ocurrido en el convento franciscano de Ourense.

A. Escrituras 13, nº 17. Orig. Perg.; 215 x 830 mm.; escr. albalaes; presenta manchas de
humedad, especialmente en el lateral derecho, que no llegan a impedir la lectura. En el
pergamino, el notario Miguel Pérez traslada tres cartas abiertas de Fernando IV, de las
cuales ésta es la tercera. Al dorso, escr. gótica: «Carta de perdon del rey don Ferrnando al
obispo et cabildo e concejo d´Ourense del danno del Mosteiro de Sant Francisco». Al dorso,
escr. humanística: «El obispo don Pedro Yanes y los canonigos y clerigos y sus honbres o
criados andaban fuera de la gracia del rey don Fernando por auer destruydo el monesterio de
San Francisco y otras cosas y por ruego del infante don Juan, su tio, les perdona y manda a
sus justicias no les hagan maltrato en sus bienes. Era 1338. Y el traslado de dichas dos
cartas cerca lo mesmo dadas por el mesmo rey don Fernando».

ED. Documentos de Orense, I, 234-235

64
Veáse: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 572-753 (nº 717).

236
REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 51 (nº 151).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 50 (nº 118).

Se data el documento entre 1307, fecha de uno de los diplomas trasladados en este
pergamino, y 1308, último año del obispado de don Pedro Eanes de Nóvoa.

[Inserta provisión real de Fernando IV por la ordena a los oficiales regios que
observen el perdón concedido al obispo y cabildo auriense por lo ocurrido en el
convento franciscano de Ourense, de 1 de julio de 1302, doc. nº 744].

Este e o tralado da sobredita carta de nosso sennor el rey don Fernando, seelada enas
custas do seu seelo chao, o qual eu, Migeel Peres, (signum) notario por esse sennor en
Ourense de uerbo a uerbo, a pidimento de Fernan Martines, porteiro do bispo don Pero
Annes, que foy de Ourense, fiz traladar e meu signal y puge, que he tal.

776

[1307-1308].

El notario Miguel Pérez, a petición de Fernando Martínez, portero del obispo


auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada la real provisión de Fernando IV, de 17
de abril de 1307, por la ordena a don Diego García, su adelantado mayor en Galicia y
canciller mayor del sello de la poridad, y a todos los oficiales reales que no tomen cosa
alguna a obispo, cabildo y clérigos de Ourense, a los que renueva su perdón por lo
ocurrido en el convento franciscano de la ciudad.

A. Escrituras 13, nº 17. Orig. Perg.; 215 x 830 mm.; escr. albalaes; presenta manchas de
humedad, especialmente en el lateral derecho, que no llegan a impedir la lectura. En el
pergamino, el notario Miguel Pérez traslada tres cartas abiertas de Fernando IV, de las
cuales ésta es la segunda. Al dorso, escr. gótica: «Carta de perdon del rey don Ferrnando al
obispo et cabildo e concejo d´Ourense del danno del Mosteiro de Sant Francisco». Al dorso,
escr. humanística: «El obispo don Pedro Yanes y los canonigos y clerigos y sus honbres o
criados andaban fuera de la gracia del rey don Fernando por auer destruydo el monesterio de
San Francisco y otras cosas y por ruego del infante don Juan, su tio, les perdona y manda a
sus justicias no les hagan maltrato en sus bienes. Era 1338. Y el traslado de dichas dos
cartas cerca lo mesmo dadas por el mesmo rey don Fernando».

ED. Documentos de Orense, I, 235-236.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 51 (nº 153).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 56 (nº 138).

CIT. PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 256.

Se data el documento entre 1307, fecha del diploma que traslada, y 1308, último año del
obispado de don Pedro Eanes de Nóvoa.

237
[Inserta provisión real de Fernando IV por la que renueva el perdón concedido a la
iglesia de Ourense por lo ocurrido en el convento franciscano de Ourense y ordena a
sus oficiales que no actuen contra el obispo, el cabildo y los clérigos, de 17 de abril de
1307, doc. nº 763].

Este e o tralado da sobredita carta seelada do seelo pendente de nosso sennor el rey
don Ferna<n>do o qual eu, Migeel Peres, notario por (signum) esse sennor en Ourense,
a pidimento de Fernan Martines, porteiro do bispo don Pero Annes de Ourense, que fuy,
fiz traladar e meu signal y puge, que he tal.

777

1309, abril, 19, sábado.

María Alfonso, moradora en Freixoso de Penela, en la feligresía de Santiago de


Penela, constituye como su procurador a su marido, Mendo Gómez, para que pueda
vender las heredades que ambos poseen en la feligresía de San Salvador de Solbeira.

B. Escrituras 14, nº 116. Perg.; 145 x 715 mm.; escr. gótica. Inserto en escritura de
venta, del 14 de septiembre de 1309, otorgada por el caballero Menendo Gómez, como
procurador de su esposa María Alfonso, a favor del maestro Juan de Solbeira, canónigo
auriense, de medio casal en O Vilar, feligresía de San Salvador de Solbeira (doc. nº 783).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 157 (nº 566).

Sabean quantos esta carta de procu[raçom] virem commo eu, Maria Affonsso,
moradeyra en Freyxeoso, que e friig[uisia de] Sanctiago de Penela, faço e estabelesco e
ordino meu procurador suffiç[iente] e abastante Meem Gomes, meu marido: que el
possa vender e enpennorar e supinnorar e enprazar o meu herdamento que eu e o dicto
Meem Gomez, meu marido, teemos e auemos en Sorueyra d´Aguiar, que e friiguisia de
San Saluador. Eynda lle dou liure e conprido poder que possa fazer carta de ... de venda
ou d´enpennorar ou d´enprazar, caes el quiser ou uir que mellores seran e mays
estauiles, que as faça assy commo se eu, Maria Affonsso, presente esteuesse. E para esto
obligo min e todos meus bees a estar a quanto este sobredicto Meem Gomez y fezer e
anparar e deffender a dereyto a quen el vender ou enpennorar ou enprazar. E a quen
passar ou britar o que este ia dicto procurador fezer en estas cousas sobredictas peyte aa
parte quinnentos (sic) morabedis de pena ante que entre en juyzo nen fora del. E o que o
sobredicto procurador fezer en estas cousas sobredictas fique firme e estauiles. E que
esto fosse çerto roguey a Johan Ferrnandez, notario, que fesesse huna procuraçom.
Que foy feyta, sabado, dez e noue dias d´abril, era de mill e CCC e quareenta e sete
annos.
Testemoyas: Johan Eanes, clerigo prelado da sancta Cristina de Freyxao, Johan
Rodriguez, clerigo desse lugar, e Françisco Eanes, criado de Johan Eanes, e Pero
Rodriguez de Freyxeoso.
E eu, Johan Ferrnandez, notario jurado eno julgado de San Saluador d´Eyres polo
abbade don Fernando, que a estas rasoes sobredictas presente foy e a rogo da dicta
Maria Affonsso esta procuraçom con mia mao escriui e meu sinal y puge en testemuyo
de verdade, que tal he.

238
778

1309, agosto, 3. Ourense.

El maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, constituye como su procurador a


Tomás Martínez, morador en Calvos, para recibir por él y en su nombre la venta
realizada por Urraca Díaz, hija del caballero Diego Vázquez «Cide», de una leira de
viña en Pedra Pousadeira, en Calvos.

A. Escrituras 6, nº 41. Orig. Perg.; 199 x 363 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 4 de agosto de 1309, nº
779 de esta colección. El primer documento presenta un roto en el lateral izquierdo que
afecta a las primeras palabras de las cuatro primeras líneas y otro roto de pequeñas
dimensiones en el lateral derecho que no afecta al texto; el segundo documento presenta
algunas manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de
Caluos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 156 (nº 562) [Fechándolo
en 1308].

[...] de procuraçom viren que en presença Domingo Eanes, notario por el rey en
Ourense, e [...] meestre Johan, dicto de Sorueyra, coengo d´Ourense, fezo seu
procurador e seu pessoey[ro ...] morador en Caluos, para reçeber por el e en seu nome a
vendiçon duna leyra de vinna que [...] Orraca Diaz, filla de Diago Uaasquez, dicto Çide,
caualeyro que foy da Regueenga, auia de fazer en Caluos, no lugar a que chaman A
Pedra Pousadeyra, e para reçeber o jur e a possissom dela, e outrossy para reçeber por el
a obligaçon que lle a dicta Orraca Diaz auia de faser de seus bees para anparar senpre o
dicto meestre Johan a dereyto con a dicta leyra.
Et que esto non venna en dulta deylle ende esta procuraçom feyta per min, notario,
sobredicto que foy feyta en Ourense, tres dias d´agosto, era de mill e trezentos e
quareenta e sete annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Pedro Ferrnandez, dicto de Loyro, Fernan
Perez, dicto Crespo, de Seyxaluo, Johan Ferrnandez, fillo de Marinna Meendez de
Sorueyra, Pero Eanes, dicto Carualleyra, de Paaços, e Lourenço Dominguez, escriuam.
Eu Domingo Eanes, (signum) notario sobredito, foy presente a estas cousas
sobreditas e figeas escriuir en mia presenza e puge este meu signo en testimoyo de
uerdade que est a tal.

779

1309, agosto, 4. A Reguenga.

Urraca Díaz, hija del difunto Diego Vázquez «Cide», caballero de A Reguenga, en
presencia y con el consentimiento de su madre María Pérez, vende a Tomás Martínez,
como procurador del maestro Juan de Solbeira, una viña en Pedra Pousadeira, en
Calvos, de foro de octava debido al obispo y al cabildo auriense, por doscientos treinta
maravedíes de la moneda portuguesa.

239
A. Escrituras 6, nº 41. Orig. Perg.; 199 x 363 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 3 de agosto de 1309, nº
778 de esta colección. El primer documento presenta un roto en el lateral izquierdo que
afecta a las primeras palabras de las cuatro primeras líneas y otro roto de pequeñas
dimensiones en el lateral derecho que no afecta al texto; el segundo documento presenta
algunas manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de
Caluos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 156 (nº 562) [Fechándolo
en 1308].

Sabean quantos esta carta virem que eu, Orraca Diaz, filla de Diago Uaasquez, dicto
Çide, caualeyro que foy da Regueenga, presente minna madre, Maria Perez, e
outorgante, por min e por toda minna uoz, vendo e por senpre outorgo a uos, Tome
Martinez, morador en Caluos, en nome e en uoz de meestre Johan de Sorueyra, coengo
d´Ourense, cuio procurador uos sodes, huna leyra de vinna que eu ey en Caluos, no
lugar a que chaman A Pedra Pousadoyra, e iaz entre as vinnas da terça da huna parte e a
dos fillos de Moor Perez e do dicto meestre Johan da autra (sic) parte, e fer na de Pero
Martinez, çapateyro d´Ourense, morador na Ayra do Bispo, e uay entestar na de Pero
Eanes de Caluos e de Martin Perez, seu cunnado. Vendouos a dicta leyra de foro de
oytaua ao bispo e ao cabidoo d´Ourense e liure e quite de todo outro enbargo con todos
seus dereytos e perteenças, assy que o dicto meestre Johan aia e pessoya a dicta leyra
des aqui en deante en jur d´erdade para por senpre e faça dela toda sua voontade
liuremente et outorgo que reçebi do dicto meestre Johan en preço pola dicta leyra
duzentos e triinta morabedis da moeda portuguesa de que contan dez e seys par por tres
morabedis. Et logo todo jur, dereyto, sennorio, possisson, propriadade que eu ey e deuo
aauer de dereyto na dicta leyra remouoo de min e de toda minna uoz e ponno o dicto
meestre Johan e toda sua uoz en jur e en corporal possisson de todo.
E outorgo a deffender el e toda sua uoz senpre a dereyto con a dicta leyra e para o
deffender obligo ao dicto Tome Martinez en nome del min e todos meus bees gaanados
e por gaanar et renunçio que nunca possa dizer que o dicto preço non reçebi do dicto
meestre Johan e que o non ouue en meu poder e que nunca me possa chamar a engano
en aquesta vendiçon sobredicta. Et se alguen da minna parte ou da estranya que contra
esta minna venda que eu faço de meu grado quiser viir ou a quiser enbargar en parte ou
en todo aia a yra de Deus e peyte aa uoz del rey por pena çem morabedis da moeda del
rey don Fernando e a pena pagada ou non esta carta ficar senpre firme. O dicto Tome
Martinez, presente e reçebente, a dicta venda en nome do dicto Meestre Johan e o jur e a
possissom da dicta leyra e a obligaçon da dicta Orraca Diaz para deffendelo a dereyto
con ela.
Feyta a carta eno dicto lugar da Regueenga, quatro dias d´agosto, era de mill e
trezentos e quareenta e sete annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Johan Perez da Regueenga e Pero Perez,
desse lugar, e Johan Ferrnandez da Enfesta, Fernan Perez, dicto Crespo, de Seyxaluo, e
Lourenço Dominguez, escriuam, morador en Ourense.
Eu, Domingo Eanes, notario por el rey en Ourense, (signum) presente fui a estas
cousas sobreditas e figeas escriuir en mia presenza e puge este meu signo en testimoyo
de uerdade que est a tal.

240
780

1309, septiembre, 11.

Abril Tomé y su mujer, Teresa Estévez, venden a Salvador Domínguez y a su mujer,


Estefanía Fernández, una leira de heredad en Carreiracova, en Guillamil, otra leira en
Chao y un linar en Cerdedo, por ochenta maravedíes de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 21, nº 92. Orig. Perg.; 148 x 467 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 21 de septiembre de 1309,
el nº 781 de esta colección; el tercero, de 22 de septiembre de 1309, el nº 782 de esta
colección. Presenta una gran mancha de humedad en la mitad derecha del pergamino que
dificulta e impide la lectura; rotos a causa de las incisiones hechas para el cosido al mazo de
escrituras, que no afectan al texto; antiguas dobleces horizontales que afectan a la lectura.
Al dorso, escr. gótica: «Saluador Domingues de Roison». Al dorso, escr. humanística:
«1309 notario del ynfante Phelipe en Allariz».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 156 (nº 563).

Era de mill e CCC XL VII anos, XI dias de setenbre. Sabian quantos esta carta uiren
come eu, Abril Tome, en senbra con mia moller, Tereyia Esteueez, vendemos a uos
Saluador Dominguez e a uossa moller, Esteueynna Fernandez, vna leyra d´erdade ena
uilla de Gillemir, en lugar que dizen Carreyracoua, que iaz a par da do Domingo
Uelazques e da de Johan Domingues, o Clerigo, e da outra parte a carreyra, e entesta na
carreira sobredita; e outra leyra en lugar que dizen Chao que entesta no rego e uay ferir
en outra uossa e da vna parte iaz a leyra de Esteuoo Perez, o Grande, e da outra parte a
de Esteuoo Perez, o Amo; e o linnar do Çerdedo que entesta eno rego e iaz a par da de
Johan Dominguez e da outra parte a de Esteuoo Perez, o Amo, con entradas, con seydas,
con todos seus jures e con todos seus dereytos per u quer que os aian e os deua aauer,
que as aiades uos e toda uossa uoz depus uos por senpre de jur e por herdade por
oyteenta morabedis desta moeda portugeesa, de que contan XVI pares de dineiros por
tres morabedis, que de uos reçebemos que tanto a nos e a uos aplougo e de que nos
outorgamos que somos ia ben pagados. E outorgamos a enparar e deffenderuos con
estas leyras sobreditas per nos e per todas nossas boces tanben de Per Eanes, cuias estas
leyras foron, come doutre quen quer que uolas queyra demandar ou enbargar.
Quen contra esta nossa uenda e uossa conpra ueer quanto demandar peyteo a uos
dobrado e peyte aa uoz del rey CLX morabedis, e a uenda fique firme e estauil e ualla
para senpre.
Testemoyas que presentes foron: don Johan Perez e Pay Perez, coengos de
Junqueyra; Fernan Eanes, mercador; Johan Siluela; Pero Martines de Sauariz.
Et eu, Esteuo (signum) Martines, notario jurado publico del rey en Limia e notario
en Allaris do inffante don Felippe, aqui a escriui e presente foy e meu signo y fiz.

781

1309, septiembre, 21.

Domingo Pérez, hijo de Pedro Mouro, vende por cincuenta maravedíes de la


moneda portuguesa a Salvador Domínguez y a su mujer, Estefanía Fernández, una

241
leira de heredad en Pena Belai, en Rairiz de Veiga, y otra leira llamada O Muiño
Tellado, que linda por la parte superior con el río y con el camino que va para la
iglesia.

A. Escrituras 21, nº 92. Orig. Perg.; 148 x 467 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 11 de septiembre de 1309,
el nº 780 de esta colección; el tercero, de 22 de septiembre de 1309, el nº 782 de esta
colección. Presenta una gran mancha de humedad en la mitad derecha del pergamino que
dificulta e impide la lectura; rotos a causa de las incisiones hechas para el cosido al mazo de
escrituras, que no afectan al texto; antiguas dobleces horizontales que afectan a la lectura.
Al dorso, escr. gótica: «Saluador Domingues de Roison». Al dorso, escr. humanística:
«1309 notario del ynfante Phelipe en Allariz».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 156 (nº 564) [Fechándolo
en 1300, probablemente por un error tipográfico].

Era de mill e CCC XL VII anos, XXI dia de setenbre. Sabian quantos esta carta
uiren come eu, Domingo Pérez, fillo de Pero Mouro, vendo a uos, Saluador Dominguez
e a uossa moller, Esteueynna Fernandez, vna leyra d´erdade en termio de Roeriz, en
lugar que disen Pena Belay, que ias a par da de Domingo Rodrigues, e da outra parte a
que foy de Gonçaluo Gonçalues; e outra leyra u chaman o Muynno Tellado que iaz a
par da nossa e da outra parte a de Ferrnando Eanes e uen entestar en çima na carreyra
que uay para a igleia e iuso entesta no rio, con entradas e con seydas, con todos seus
jures e con todos seus dereytos per u quer que os aian e os deuan aauer e que as aiades
uos e toda uossa uoz depus uos por senpre de jur e por herdade por çinquenta morabedis
desta moeda portugeesa, de que contan XVI pares de dineiros por tres morabedis, que
de uos reçebi que tanto a min e a uos aplougo e de que me outorgo que soo ia ben
pagado. E outorgo a anparar e deffenderuos con elas per min e per todas mias boces.
Et quen contra esta mia uenda e uossa conpra ueer quanto demandar e peyteo a uos
dobrado e peyte aa uos del rey çen morabedis, e esta uenda fique firme e estauil e ualla
para senpre.
Testemoyas que presentes foron: Johan Dominguez de Gillemir; Pero Dominguez
de Quelmelas; Pero de Melide (signum) Pero Perez, pedreyro; Pero Perez de Uilan.
Et eu, Esteuoo Martinez, notario jurado publico del rey en Limia e notario en Allaris
do inffante don Felippe, que a escriui e presente foy a esto e este meu signo y fis.

782

1309, septiembre, 22.

Juan Domínguez de Guillamil, con el consentimiento de su mujer, Marina Vázquez,


vende a Salvador Domínguez y a su mujer, Estefanía Fernández, los quiñones que
poseen en la leira de Carreiracova, en el linar de Pereira, en la leira de Alvariza y en
la casa y el corral en el que vive Domingo Mouro, por doscientos maravedíes de la
moneda portuguesa.

A. Escrituras 21, nº 92. Orig. Perg.; 148 x 467 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 11 de septiembre de 1309,
el nº 780 de esta colección; el segundo, de 21 de septiembre de 1309, el nº 781 de esta

242
colección. Presenta una gran mancha de humedad en la mitad derecha del pergamino que
dificulta e impide la lectura; rotos a causa de las incisiones hechas para el cosido al mazo de
escrituras, que no afectan al texto; antiguas dobleces horizontales que afectan a la lectura.
Al dorso, escr. gótica: «Saluador Domingues de Roison». Al dorso, escr. humanística:
«1309 notario del ynfante Phelipe en Allariz».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 157 (nº 565).

Era de mill e CCC XL VII anos, XXII dia de setenbre. Sabian quantos esta carta
uiren come eu, Juan Dominguez de Gillamir, por min e por mia moller, Marinna
Uelazques, que outorgo a dar a outorga desta carta, vendo a uos, Saluador Domingues, e
a uossa moller, Esteueynna Fernandez, o quinon que eu e a dita mia moller auemos ena
leyra da Carreyracoua e o linnar da Pereyra e o meu quinon da leyra da Aluariça e o
meu quinon da casa e do curral en que mora Domingo Mouro que e da quarta as d...ças.
Vendouos esto que dito e con entradas, con seydas, con todos seus jures e con todos
seus dereytos per u quer que os aian e os deuan aauer e que as aiades uos e toda uossa
uoz depus de uos por senpre de jur e por herdade por dusentos morabedis desta moeda
portugeesa, de que contan XVI pares de dineiros por tres morabedis que de uos reçebi
que tanto a min e a uos aplougo e de que me outorgo que soo ia ben pagado. E outorgo a
anparar e deffenderuos con elas per min e per todas mias boces.
Et quen contra esta mia uenda e uossa conpra ueer quanto demandar peyteo a uos
dobrado e peyte aa uos del rey quatroçentos morabedis e a uenda fique firme e estauil e
ualla para senpre.
Testemoyas que presentes foron: Johan Perez, alffayate; Johan de Caruallo, don
Bertolameu, Pero Domingues de Quelmelas.
Et eu, Esteuoo Martinez, notario (signum) jurado publico del rey en Limia e notario
en Allariz do infante don Felippe, que a escriui e presente foy a esto e este meu signo y
fis.

783

[1309, septiembre, 24]. Ourense.

Mendo Gómez, caballero de Espiñoso, como procurador de su esposa, María


Alfonso, vende al maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, la mitad del casal que
posee en O Vilar, feligresía de San Salvador de Solbeira, en el que vive Juan Pérez, y el
patronazgo que ella tiene sobre la iglesia de San Salvador de Solbeira, por setecientos
cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 14, nº 116. Orig. Perg.; 161 x 715 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de 18 de octubre de
1309, el nº 785 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito el
primer documento– en su parte derecha, tiene una gran mancha de humedad que dificulta e
impide la lectura y, además, presenta dos rotos en el lateral derecho, afectando al final de las
líneas 3 a 7 y 51 a 60, habiéndose perdido parte de la fecha, la suscripción y el signo
notarial; la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo– está en perfecto estado de
conservación. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de Sorueira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 157 (nº 566).

243
Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta virem que eu, Meem Gomes,
caualeyro d´Espinnoso, en uoz e en nome de Maria Affonsso, minna moller, cuio
procurador soo per huna procuraçom feita per Johan Ferrnandez, notario iurado [eno]
julgado de San Saluador d´Eyres, segundo se conten na susscriçom da [pro]curaçon, da
qual procuraçom o tenor a tal este:

[Inserta poder dado por María Alfonso a su marido Menendo Gómez, para que
pueda vender las heredades que ambos poseen en la feligresía de San Salvador de
Solbeira, de 19 de abril de 1309, doc. nº 777].

Por ela e per sua uoz e pelo poder que dela ey pela dicta procuraçom, vendo e por
senpre outorgo a uos, meestre Johan de Sorueyra, coengo d´Ourense, e a toda uossa uoz
para senpre o meo dun casar que a dicta minna moller a na friiguisia de San Saluador de
Sorueyra da Raueeda, no lugar a que chaman Vilar, eno qual ora mora Johan Perez.
Vendouos a meatade do dicto casar a montes e a fontes, con sas entradas e seydas e con
seus dereytos, casas, aruores, pastos e perteenças u quer que uaan, e con o padroadigo e
dereyto que ela a na dicta egleia, assy que uos e uossa uoz o aiades des aqui en deante
en jur d´erdade para senpre e façades delo toda uossa uoontade liuremente. E se esta
vindiçon sobredicta non ten ou non ual, douuola en doaçom por graça e por amor que eu
e a dicta minna moller de uos reçebemos, que ual mays e e mellor ca esta venda
sobredicta. E per esta carta renunçio a quanto dereyto eu e a dicta minna moller auemos
na dicta egleia e nas outras cousas sobredictas e per esta carta uos ponno no jur e na
possissom de todo; e outorgo que reçebi de uos en preço por esta vindiçon sobredicta
seteçentos e çinquoenta morabedis da moeda portugoesa, de que contan dez e seys par
de dineiros nouos por tres morabedis. E outorgo a deffenderuos e toda uossa uos senpre
a dereyto, e para uos deffender obligo a uos min e todos meus bees e os da dicta minna
moller. E renunçio assy que nunca posa dizer que o dicto preço de uos non reçebi e que
o non ouue en meu jur e en meu poder bem e conpridamente.
E se alguen da nossa parte ou da estraya que contra esta vindiçon que uos eu faço de
meu grado quiser viir aia a yra de Deus e peyte [aa uos] del rey por pena çem morabedis
da moeda branca del rey don Fernando ...ssa uoz outros tantos; e esta carta ficar senpre
firme .
[...] Ourensse, viinte[e quatro de setenbro, era de mill e trezen]tos e quarenta [...]
[...], caualeyro de [...], clerigo do coro [...] Lourenço Domin[guez...].
Eu, Domingo Eanes, notario [...]te a estas cousas sobredictas e figeas [...] puge este
meu signo en testimoyo de [...]

784

1309, septiembre, 26. Ourense.

El peletero Juan Martínez «Boto» y su hermana, Marina Martínez, sobrinos del


difunto Martín Fernández, carpintero de la rúa das Chousas, venden al maestro Juan
de Solbeira, canónigo auriense, tres leiras de viña de foro de quinta en A Morteira, en
el término de Ourense, por setecientos maravedíes de la moneda portuguesa.

244
A. Escrituras 16, nº 18. Orig. Perg.; 165 x 357 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 22 de enero de 1310, el nº
787 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso,
escr. gótica: «Carta da Morteira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 157 (nº 567).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta virem que eu, Johan Martinez,
dicto Boto, piliteyro d´Ourense, e eu, Marinna Martinez, sua yrmaa, sobrinnos de
Martin Ferrnandez, carpenteyro que foy da rua das Chousas, por nos e por toda nossa
uoz, vendemos e por senpre outorgamos a uos, meestre Iohan, dicto de Sorueyra,
coengo d´Ourense, e a toda uossa uos para senpre tres leyras de vinnas que nos auemos
no lugar a que chaman A Morteyra; das quaes leyras a huna delas iaz entre a de Iohan
d´Allaris e a de Johan das Vinnas, e en fondo fer no caminno publico que uay de
Ourense para Sancta Marinna do Monte; e a outra leyra iaz entre a de dona Eldonça e a
de Affonsso Peres, çapateyro, e en fondo fer na do chantres; e a outra leyra ias entre
duas leyras de Roy Peres, çapateyro, e en çima entesta na de Pero Migeeles, e en fondo
fer na de Moor Aras. Vendemosuolas dictas leyras de foro de quinta e liures de todo
outro enbargo, con todos seus dereytos e perteenças assy que uos e toda uossa uos as
aiades liures e quites de todo outro enbargo para senpre e façades delas toda uossa
uootade liuremente. E outorgamos que reçebemos de uos en preço por elas seteçentos
morabedis da moeda portuguesa de que conta des e seys par por tres morabedis. E per
esta carta uos poemos no jur e na possissom das dictas leyras e outorgamos a
deffenderuos e toda uossa uos senpre a dereyto con elas, e para uos deffender obligamos
a uos nos e todos nossos bees gaanados e por gaanar e cada hun de nos polo todo.
E se alguen da nossa parte que contra esta nossa venda, que uos nos (sic) fazemos de
nosso grado, quiser viir aia a yra de Deus e peyte aa uos del rey por pena çem
morabedis da moeda branca del rey don Fernando e a uos ou a uossa uoz outros tantos;
e esta carta ficar senpre firme.
Feyta a carta en Ourense, viinte e seys dias de setenbro, era de mill e CCC e
quareenta e sete annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Gonçaluo Namorado, porteiro do cabidoo
d´Ourense, Domingo Eanes de Moreyras de Louredo, Martin Peres e Pero Eanes,
sergentes do dicto meestre Iohan, e Lourenço Dominguez, escriuam.
Eu, Domingo Eanes, notario por el rey en Ourense, foy (signum) presente a estas
cousas sobredictas e figeas escriuir en mia presenza e puge este meu signo en testimoyo
de uerdade, que e tal.

785

1309, octubre, 18. Ourense.

María Alfonso, esposa de Mendo Gómez, caballero de Espiñoso, ratifica la venta


que su esposo había realizado al maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, de la
mitad de un casal en O Vilar y del patronazgo de la iglesia de San Salvador de
Solbeira.

A. Escrituras 14, nº 116. Orig. Perg.; 161 x 715 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de 24 de septiembre de

245
1309, el nº 783 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito el
primer documento– en su parte derecha, tiene una gran mancha de humedad que dificulta e
impide la lectura y, además, presenta dos rotos en su parte derecha, afectando al final de las
líneas 3 a 7 y 51 a 60, habiéndose perdido parte de la fecha, la suscripción y el signo
notarial; la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo– está en perfecto estado de
conservación. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de Sorueira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 157 (nº 566).

Sabean quantos esta carta virem que eu, Maria Affonsso, moller de Meem Gomes,
caualeyro d´Espinnoso, outorgo e connosco que dey poder ao dicto meu marido, Meem
Gomes, que el podesse vender por min e en meu nome a mina meatade dun casar que eu
auia en Sorueyra, no lugar a que chaman Vilar, e a venda que ende el feso a meestre
Johan, dicto de Sorueyra, coengo d´Ourense, por min e en meu nome per huna
procuraçom que lle eu dey. Por min e por toda minna uoz outorgo e aio por firme para
todo tenpo a venda que lle o dicto meu marido fezo da dicta meatade do dicto casar assy
que este meestre Iohan e sua uoz a aian des aqui en deante en jur d´erdade para senpre e
façan dela sua uoontade liuremente. E obligo a ele e sua uos min e todos meus bees a
deffendelo senpre a dereyto con a meatade do dicto casar. E doulle e outorgo ao dicto
meestre Iohan e a sua uoz todo o meu quinom do padroadigo e egleiario da egleia de
San Saluador de Sorueyra assy que el faça delo o que lle aprouuer. E renunçio a todo
aquel dereyto que en el ey e per esta carta ponno o dicto meestre Iohan e sua uos no jur
e en corporal possissom de todo. E se eu ou minna uoz contra estas cousas sobredictas
que son contiudas en esta carta ou contra cada huna delas veermos ou as quisermos
enbargar, per nos ou per outre en nosso nome, outorgo que lle peytemos de pena mill
morabedis da boa moeda; e esta carta ficar senpre firme. E para esto assy conprir e para
pagar a dicta pena, se caer en ela, obligo a el min e todos meus bees gaanados e por
gaanar.
Feyta a carta en Ourense, des e oyto dias d´oytubro, era de mill e CCC e quareenta e
sete annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Meem Gomes, caualeyro sobredicto, Johan
Rodriguez, carpenteyro de Pero de Barreyros, coengo d´Ourense, Johan Perez e Pero
Rodriguez, moradores en Espinnoso, Pero Ferrnandez, dicto de Loyro, morador en
Raayro, e Lourenço Domingues, escriuam, morador en Ourense.
Eu, Domingo Eanes, notario por el rey em Ou (signum) rense, fuy presente a estas
cousas sobredictas e fizeas escriuir en mia presença e puge este meu signo, que e atal.

786

[1301-130_?]. O Couto.

Pedro Suárez, alcalde del rey, entrega a Álvaro Alfonso los bienes que habían
pertenecido al notario Alfonso Pérez, con la excepción de dos leiras de viña –una en O
Pereiro y otra sobre Fonte Arcada– que se reserva para él.

A. Minutario notarial de García Fernández de Berlanga, cubierta. Orig. Perg.; 197 x 224
mm.; escr. gótica. Incompleto, falta la parte final del documento; manchas de humedad y
antigua doblez vertical que dificultan e impiden la lectura, especialmente en el lateral

246
derecho; roto en la esquina superior izquierda del documento que afecta al comienzo de las
cuatro primeras líneas.

La fecha se ha delimitado en función de las personas que intervienen en el documento:


Pedro Suárez aparece solamente una vez en la documentación, el 25 de agosto de 1300,
cuando es perdonado por don Fernando Fernández de Limia por haber sido uno de los
responsables de su cautiverio (doc. nº 718); la última escritura conservada del notario
Alfonso Pérez data de 1301. Así, en función de las personas citadas en el texto,
consideramos que el documento puede datarse entre 1301, fecha en la que actúa por última
vez el notario, y los años inmediatamente posteriores.

[…] dito dia, estando en termio do Couto, dentro eno baçelo e vinnas do dito […] y
presente o dito Pero Suares, alcalle. E logo o dito alcalle diso ese […] podia e deuia de
dereito que puyna e apoderaua logo ao dito Aluaro […]orro que estaua presente en
teença e en posison do dito baçelo e vinnas e herdades do dito Afonso Peres et tomou
logo a terra e rama e follas do dito baçelo et vinnas do dito Afonso Peres et deoas e
entregoas de sua maao ao dito Aluaro Afonso e perlo dito baçelo e binnas diso que lle
entregaua e entregou logo ao dito Aluaro Afonso a teença e posison de todas las outras
vinnas e herdades e ortas e cortinnas e de todos los outros bees mouelles e raizes que o
dito Afonso Peres auia na dita çibdade d´Ourense e en seus terminos saluo das ditas
duas leiras de vinnas do Pereiro e de çima de Fonte Arcada, que el reseruara para si ante
da dita entrega dos bees do dito Afonso Peres.
E que mandaua e defendia de parte do dito sennor rey que nenhuun nen alguuns non
fosen ousados de tirar nen desapoderar ao dito Aluaro Afonso da … e posison do dito
baçelo e vinnas e herdades e ortas e cortinnas e de todos los outros sobreditos bees que
asi foran do dito Afonso Peres sen mandado e liçençia do dito Aluaro Afonso a menos
de el primeiramente seer oydo, chamado e vençido per onde deuia e commo deuia sub
aquelas penas que as leis et os dereitos mandauan en tal raso e que a saluo quedase
dereito algun aos fillos do dito Afonso Peres ou a outre qualquer persona se o auia aos
ditos bees do dito Afonso Peres ou a qualquer parte deles.
E logo o dito Aluaro Afonso diso que asy reçebia en sy a dita entrega que lle asi
fasia o dito Pero Suares, alcallde, do dito baçelo e vinnas e herdades e ortas e cortinnas
e de todos los outros bees mouilles e raises que ansy foran do dito Afonso Peres, notario
e em vsando da teença e posison do dito baçelo e vinnas e de todos los outros sobreditos
bees tomou logo a dita terra e rama que lle asy dera e entregara o dito alcalle e deitoa e
arren… perlo dito ...

787

1310, enero, 22. Ourense.

Acuerdo entre el maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, y Lorenzo Eanes,


clérigo de coro, por el que el primero se compromete a ayudar al segundo en la
demanda por la tenencia de la capilla del arcediano don Pedro Fafiño a cambio de
repartirse los beneficios que pudieran obtener.

A. Escrituras 16, nº 18. Orig. Perg.; 165 x 357 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 26 de septiembre de 1309,

247
el nº 784 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al
dorso, escr. gótica: «Carta da Morteira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 157 (nº 568).

Conoçuda cousa seia a todos que en presença de min, Domingo Eanes, notario por
el rey en Ourensse, e das testemuyas subscriptas, meestre Iohan de Sorueyra, coengo
d´Ourense, e Lourenço Eanes, clerigo do coro d´Ourense, feseron entre sy tal preyto e
tal conposiçon: assy que meestre Johan aiude o dicto Lourenço Eanes a demandar a
suçissom que ordinou o arçidiago don Pero Faffinno, que foy d´Ourense, e aquelo que
ende poderem vençer e gaanar que o partan entre de per meo.
E qual das partes contra esto passar que peyte a autra parte por pena mill morabedis
da moeda branca de nosso sennor el rey don Fernando; e esta carta ficar65. E para esto
assy conprir anbalas partes obligaronsse hun a outro sy e seus bees.
Feyto foy esto en Ourense, viinte e dous de janeyro, era de mill e CCC e quareenta e
oyto annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Johan Dominguez, dicto d´Outeyro, yrmao
do dicto Lourenço Eanes, Johan Ferrnandez, sergente de meestre Iohan sobredicto, e
Lourenço Domingues, scriuam, morador en Ourense.
Eu, Domingo Eanes, notario por (signum) el rey en Ourense, fuy presente a estas
cousas sobredictas e figeas escriuir e en mia presenza e puge este meu signo en
testimoyo de uerdade, que est a tal.

788

1310, febrero, 3. Ourense.

El arcediano auriense don Pedro Rodríguez afora a Juan Pérez y a su mujer,


Marina Pérez, y una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– un casal en Os
Abeledos, en la feligresía de San Vicenzo dos Abeledos, por los foros acostumbrados.

B. Escrituras 5, nº 13. Perg.; 174 x 395 mm.; escr. gótica. Escrito como nota al final del
foro realizado por el cabildo el 10 de diciembre de 1303 a Juan Eanes de Sacardebois y su
mujer, Marina Fernández, de los casales de Costa y Galiana, en San Salvador de
Cristosende (doc. nº 749).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 152 (nº 547).

Era de mil e CCC e XL VIII, tres dias de feureyro.


O arcidiago don Pero Rodriguez deu o casal en que mora Domingo Perez e sa
muller, Maria Perez66, que e nos Aueleedos, su u signo de San Viçenço, que o aia
Domingo Perez67 Johan Perez e sa muller, Maria Perez, e una uoz apus eles, qual

65
ficar] repetido.
66
e sa muller, Maria Perez] interlineado, sobre el renglón.
67
D(omingo) Perez] tachado.

248
nomearen o que ficar68 a sa uoz. Que eles fazan ende aqueles foros que foron
acustamados ao cabidoo ou aquel que o teuer por el.
Testemoyas: Pero, maestrescola. O tesoureyro. Pero de Barreyros, Pero? Eanes,
coengos.

789

1310, febrero, 3. Ourense.

El cabildo auriense arrienda al canónigo Juan Eanes la renta de ¿Moreiras? y


Mugares «cum apotecas» por una renta anual de dos mil maravedíes del rey don
Fernando.

B. Escrituras 5, nº 13. Perg.; 174 x 395 mm.; escr. gótica. Escrito como nota al final del
foro realizado por el cabildo el 10 de diciembre de 1303 a Juan Eanes de Sacardebois y su
mujer, Marina Fernández, de los casales de Costa y Galiana, en San Salvador de
Cristosende (doc. nº 749).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 152 (nº 547).

Et predicta, eodem mense et die69, recepit Iohannes Iohannis, canonicus, rendam de


Morariis et de Mugares cum apotecas a capitulo pro duobus mille morabitinos monete
domini regis Fernandi.
Presentes: archidiacono P(etro) Uelasci. P(etro) Gundissalui, Iohannes Iohannis
Iohannes Geraldi, Alfonsus Martini, P(etrus) Roderici et alii.

790

1310, febrero, 20. Sevilla.

Fernando IV, a petición de Pedro Eanes Mariño y de su mujer, Sancha Vázquez,


otorga nuevos diplomas de la confirmación de 4 de diciembre de 1301 de la donación
de las feligresías de Santa María de Fisterra y San Vicenzo de Duio hecha por Sancho
IV el 15 de mayo de 1287 a Martín Mariño; de la donación realizada por él mismo el 5
de febrero de 1298 de las feligresías de Santa María de Fisterra, San Vicenzo de Duio y
Santa Mariña de Maroñas a favor de Martín Mariño; y de la confirmación del 15 de
octubre de 1300 de la venta realizada por Martín Mariño a Pedro Eanes Mariño y a su
mujer, doña Sancha Vázquez, de las feligresías de Santa María de Fisterra y San
Vicenzo de Duio.

A. Privilexios 3, nº 42. Orig. Perg.; 580 x 780 + 71 mm.; escr. minúscula diplomática;
bien conservado. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blanca, amarilla, verde y roja.
Al dorso, escr. cortesana: «Preuilegis de Finistera». Al dorso, escr. cortesana: «Finisterra».

ED. Documentos de Orense, I, 237-243.

68
o que ficar] interlineado, sobre el renglón.
69
et die] interlineado, superpuesto sobre el renglón.

249
REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 52 (nº 154).

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre del Padre e del Fijo e del
Spiritu Sancto, que son tres personas e vn Dios que biue e regna por siempre jamas, e de
la bienauenturada uirgen sancta Maria, su madre, que nos tenemos por sennora e por
auogada en todos nuestros fechos et a onrra e a seruiçio de todos los sanctos de la corte
celestial. Et porque que es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo
lieuen adelante, porque non se oluide nin se pierda, commo quier que canse e mengue el
curso de la uida deste mundo aquello es lo que finca en remembrança por el mundo, et
este bien es guiador del alma ante Dios et por non caer en oluido lo mandaron los reyes
poner en escripto en sus priuilegios porque los otros que regnassen despues dellos e
touiessen su lugar fuessen tenidos de guardar aquello e de lo leuar adelante,
confirmandolo por sus priuilegios. Por ende nos, cantando esto, queremos que sepan por
este nuestro priuilegio todos los omes que agora son e seran d´aqui adelante commo
nos, don FERNANDO, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de
Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, e sennor de Molina,
en vno con la reyna donna COSTANÇA, mi muger, e con la infante donna LEONOR,
nuestra fija primera e heredera, otorgamos que viemos vna nuestra carta, fecha en esta
guisa:

[Inserta privilegio de Fernando IV, de 4 de diciembre de 1301, por el que confirma


a Martín Mariño la donación de las feligresías de Santa María de Fisterra y San
Vicenzo de Duio hecha por Sancho IV el 15 de mayo de 1287, doc. nº 731].

[Inserta privilegio de Sancho IV, de 15 de mayo de 1287, por el que dona a Martín
Mariño las feligresías de Santa María de Fisterra y San Vicenzo de Duio por los
servicios prestados a la monarquía].70

§ Et otrossi uiemos una nuestra carta seellada con nuestro seello de plomo que nos
ouiemos dado a Martin Merinno, fecha en esta guisa:

[Inserta donación de Fernando IV a Martín Mariño de las feligresías de Santa


María de Fisterra, San Vicenzo de Duio y Santa Mariña de Maroñas, de 5 de febrero de
1298].71

§ Et otrossi uiemos otra nuestra carta que nos ouiemos mandado dar a este Martin
Merinno, fecha en pargamino de cuero, seellada con nuestro seello de plomo, fecha en
esta guisa:

[Inserta confirmación de Fernando IV a Pedro Eanes Mariño y a Sancha Vázquez,


su mujer, de la venta que les había hecho Martín Mariño de las feligresías de Santa
María de Fisterra y San Vicenzo de Duio y Santa Mariña de Maroñas, de 15 de octubre
de 1300].72

70
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 490-491 (nº 650).
71
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 566-567 (nº 711).
72
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 576-577 (nº 720).

250
§ Et agora el dicho Per Eanes Marinno veno a nos e pidionos merçed, por si e por la
dicha Sancha Uasquez, su muger, quel confirmassemos todas estas cartas sobredichas e
la compra que ellos fizieron del dicho Martin Merinno destas feligresias sobredichas
segund que el rey don Sancho, nuestro padre, e nos lo diemos e lo confirmamos porque
les fuesse valedero e tenido pora siempre iamas. Et nos, el sobredicho rey don
FERNANDO, veyendo los muchos buenos seruiçios que el dicho Per Eanes Marinno nos
fizo e sennaladamente en la çerca de sobre Algezira, que nos ueno y seruir muy bien
guisado con mucha gente e con cauallos e armas, tenemoslo por bien e
confirmamosgelo e mandamos que les vala a el e a su muger, Sancha Uasquez, e a los
que dellos vinieren pora siempre jamas, segund que sobredicho es e en las dichas cartas
se contiene. Et mandamos e deffendemos firmemente que ninguno non sea osado de les
yr nin de les passar contra ello nin contra ninguna cosa dello en ninguna manera, ca
qualquier que lo fiziesse aurie la nuestra yra e pecharnos ya en coto mill maravedis de
oro et a los dichos Per Eanes e Sancha Uasquez o a sus herederos o a quien su boz
touiere todo el danno e el menoscabo que por esta razon reçibiessen doblado. Et porque
esto sea firme e estable pora siempre jamas mandamosuos dar este priuilegio con rueda
seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuilegio en Seuilla, veynte dias andados del mes de febrero, era de mill e
CCC e quarenta e ocho annos.
Et nos, el sobredicho rey don FERNANDO, regnante en vno con la reyna donna
COSTANÇA, mi muger, e con nuestra fija la inffante donna LEONOR, primera e heredera
en Castiella, en Leon, en Toledo, en Gallizia, en Seuilla, en Cordoua, en Murçia, en
Jahen, en Baeça, en Badaioz, en el Algarbe e en Molina, otorgamos este priuilegio e
confirmamoslo.
Don Ynaçer Abelguz, rey de Granada, vassallo del rey, confirma. El inffante don
Johan, tio del rey, conf. El inffante don Pedro, hermano del rey, conf. El inffante don
Felippe, hermano del rey, confirma. Don Gonçalo, arçobispo de Toledo, primado de las
Espannas e chanceller de Castiella, conf. Don Rodrigo, arcobispo de Santyago, conf.
Don Ferrando, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Pedro, obispo de Burgos, conf.- Don Giraldo, obispo de Palençia,
conf.- Don Johan, obispo de Osma, conf.- Don Rodrigo, obispo de Calahorra, conf.-
Don Simon, obispo de Siguença, conf.- Don Pasqual, obispo de Cuenca, conf.- Don
Fernando, obispo de Segouia, conf.- Don Domingo, obispo de Plazencia, conf.- Don
Pedro, obispo de Auila, conf.- Don Pedro, obispo de Cartagena, conf.- Don Ferrando,
obispo de Cordoua, conf.- Don frey Pedro, obispo de Cadiz, conf.- Don Garçia Lopez,
maestre de Calatraua, conf.- Don Ruy Ferrnandez, prior del Ospital, conf.
(2ª col.) Don Johan, fijo del infante don Manuel, adelantado mayor en el regno de
Murçia, conf.- Don Alfonso de Molina, conf.- Don Johan Nunnez, conf.- Don Johan
Alfonso de Haro, conf.- Don Ruy Gil de Villalobos, conf.- Don Ferrand Ruyz de
Saldanna, conf.- Don Garçia Ferrnandez de Villamayor, conf.- Don Lop de Mendoça,
conf.- Don Johan Rodriguez de Roias, conf.- Don Gonçaluo Eanes de Aguilar, conf.-
Don Per Enrriquez de Harana, conf.- Don Lope Royz de Baeça, conf.- Don Sancho
Sanchez, adelantado mayor en Castiella, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: † SIGNO DEL REY DON FERNANDO; y, en el exterior: † EL INFANTE DON
PEDRO, MAORDMO (sic) MAYOR DEL REY, CONFIRMA. DON LOP DIAZ DE HARO, SENNOR
DE VIZCAIA, ALFEREZ DEL REY, CONF.)
(Bajo el signo rodado) Pero Lopez de Padiella, justicia mayor de casa del rey,
confirma. Gonçalo Royz de Toledo, notario mayor de Castiella, conf. Don Gizbert de

251
Castiel, nueuo almirante mayor de la mar, conf. Fernand Romero, chanceller del rey,
conf.
(3ª col.) Don Gonçalo, obispo de Leon, conf.- Don Gonçalo, obispo de Çamora,
conf.- Don Alfonso, obispo de Astorga, notario mayor en el regno de Leon, conf.- Don
Fernando, obispo de Ouiedo, conf.- Don Fernando, obispo de Salamanca, conf.- La
yglesia de Badaioz vaga.- Don Alfonso, obispo de Coria, conf.- Don Rodrigo, obispo de
Orens, conf.- Don Rodrigo, obispo de Mendonedo, conf.- Don Johan, obispo de Tuy,
conf.- Don frey Iohan, obispo de Lugo, conf.- Don Johan Osorez, maestre de la
caualleria de Santyago, conf.- Don Gonçaluo, maestre de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Sancho, fijo del infante don Pedro, conf.- Don Alfonso, fijo del infante
don Johan, conf.- Don Johan, su hermano, conf.- Don Pero Ferrnandez de Castro, conf.-
Don Pero Ponçe, conf.- Don Ferrand Perez Ponçe, conf.- Don Ferrand Ferrnandez de
Limia, conf.- Don Johan Ferrnandez, su fijo, conf.- Don Pero Nunnez de Guzman,
conf.- Don Johan Remirez, su hermano, conf.- Don Diego Remirez, conf.- Don Roy
Gonçaluez Maçanedo, conf.- Don Rodrig Aluarez, adelantado mayor en Gallizia, conf.-
Pero Gonçalues de Sandoual, adelantado mayor en el regno de Leon e de Asturias, conf.
Fernand Gomez, notario mayor en el regno de Toledo, conf.
Roy Perez de Alcala, notario mayor del Andaluzia, conf.
Yo, Alffonsso Peres de la Camara, lo fis escriuir por mandado del rey en el
catorzeno anno que el rey sobredicho regno.
Johan Martines (rubricado). Ferrand Yanes (rubricado). Pero Peres (rubricado).

791

1310, febrero, 23.

El obispo auriense don Rodrigo Pérez afora a perpetuidad a Arias Fernández de


San Cibrao, hijo de María Martínez, dos leiras de terreno en Rante con la obligación
de plantar en ellas viña en dos años, por una renta anual de la mitad de la cosecha. Se
establece asimismo que los foreros serán vasallos del obispo.

A. Bispo, nº 9. Orig. Perg.; 199 x 190 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
dificultan e impiden la lectura en la parte derecha del pergamino, afectando a las líneas 1 a 6
y 12 a 22; mutilado, rotos en el lado izquierdo que afecta al comienzo de casi todas las
líneas, a algunas letras de las líneas 3 a 12, a palabras completas de las líneas 14 a 22,
especialmente a la relación de testigos y a la suscripción notarial; roto de pequeñas
dimensiones en el interior del pergamino, que afecta al texto en la línea 7. Quirógrafo, con
letras invertidas, en la parte superior del documento: C B A. Al dorso, escr. gótica: «Do bispo
por razon do aforamento d´Aras Ferrnandes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 158 (nº 569).

CIT. ES, XVII, 110.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 284.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que nos, don Rodrigo,
pela graça de Deus bispo d´Ourense, damos e outorgamos a foro para senpre a uos, Ares
Ferrnandes de San Çibrao, fillo de Maria Martinet, e a toda uossa uoz duas leiras de
terreos que nos auemos en termyo [de] Rante; das quaes a huna iaz entre o outeiro do
Candeo da vna parte e as vinas que ueen do Gurgullon da outra, e en çima entesta nas

252
[...]as e terreo de dona Moor e de Pero Aras, e en fondo fer no agro da igleia de Sancto
Andre de Rante; e a outra leira iaz en [...]rraes, e corre a toda arredor o herdamento de
Martin Uelasquez e de Joan Peres siso (sic) de Sancta Locaya. Damos a uos as leiras
sobreditas que as chan[tede]s de vina ata dous anos primeiros que ueeren que uos e toda
uossa uoz aiades e p[os]suyades elas en jur d´erdade para por [se]npre e lauredes e
paredes elas ben que non deffalescan per mingua de lauor e dedes [a nos] e a nossos
suçessores bispos d´Ourense [a m]eatade de todo o froyto que Deus y der e non
entrardes a coller os froytos delas sen nosso ome.
E uos e uossa uoz que [...] ditas leiras pessuyr seiades vassalos do que pelo tenpo for
bispo en Ourense assi que nunca contra el chamedes outro sennorio so[br]elas ditas
leiras e se uender ou obligar quiserdes as leiras sobreditas ou parte delas que
primeiramente uendades ou oblige[d]es ellas ao que pelo tenpo for bispo d´Ourense ante
ca a outre porlo iusto preço e se as el non quiser reçeber enton uendades [e] obliguedes
elas ao cabidoo d´Ourense ou a cada un dos do cabidoo e se as non quiser tomar enton
uendades ou obliguedes ellas pero non a caualeiro nen a donna nen a escudeiro nen a
religiosa pessoa nen a ome poderoso nen a seruo nen a amo nen a moor[domo] alleo
mays aa tal pessoa que seia semellauil de uos e que conpra ao bispo d´Ourense todalas
cousas sobreditas e ca[...] delas. Outrossi uos nen uossa uoz non deuedes a poer
aniuerssario nen renda sobrelas ditas leiras se non [...]nes. E outorgamos anpararuos a
dereito con as leiras sobreditas e para conprir e aguardar assi as [...] Ares Ferrnandes
sobredito obligo min e todos meus bees guaanados e por guaanar.
Feyta a carta [...] XXIII dias de feuereyro, en era de mill e CCC e XL VIII annos.
Testemoyas que a esto chamadas [...] Martinet, dito Scudeiro, sobrino do bispo,
Pero Esteueez e Fernan Migeellez, seus clerigos, Pero Pelaez, porteiro [...]radores en
Ourense, regnante en Leon e en Castella [...] Fernan Ferrnandes.
E eu Migeel Peret, notario por (signum) [...] presente foy e en [mina] presença o fiz
escriuir [...].

792

1310, marzo, 6. Ourense.

Mayor Martínez, en presencia y con el consentimiento de su marido, Juan Peláez,


hijo del difunto Pelayo Pixoto, morador en la rúa dos Zapateiros, vende al maestro
Juan de Solbeira, canónigo auriense, cuatro leiras de viñas en O lagar do Bispo de
Porteiro, que está sobre el camino que va desde Ourense a Seixalbo, en la feligresía de
San Breixo de Seixalbo, que deben foro de cuarta al obispo, por mil quinientos
cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa.

A. Bispo, nº 88. Orig. Perg.; 183 x 262 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que no
afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones en la parte derecha del pergamino que
afecta a las letras finales de la líneas 5 y 6. Al dorso, escr. gótica: «Meestre Iohan de
Sorueira». Al dorso, escr. gótica: «Carta u chaman o lagar de Seixaluo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 158 (nº 570).

Eno nome de Deus. Amen. Sabam quantos esta carta uiren que eu Mayor Martinet,
moller de Johan Paez, fillo que foy de Pay Pixoto, morador no cabo da rua dos
Çapateiros, presente este meu marido e outorgante, vendo a uos meestre Johan de

253
Sorueyra, coengo d´Ourense, quatro leyras de vinas que eu ey en termio de Seyxaluo, as
quaes iazen no lugar que chaman O Lagar do Bispo de Porteyro, a sobrelo camino que
vay d´Ourense para Seyxaluo; das quaes leyras vna delas iaz ontre a leira de Sancha
Martinez, mina yrmaa, da vna part[e], e da outra a leira de Pero Peres da rua do Pumar,
e en çima entesta ena de Maria Pelaez, moller que fo[y] de Nicolao de Seixaluo, e en
fondo fer eno camino publico que vay d´Ourense para Seixaluo; e a segunda leira iaz
ontre duas leyras de vina da dita Sancha Martinet da vna parte, e da outra e en çima
[en]testa ena seara de Porteiro da capella que ora tem Lourenço Anes, coengo, e en
fondo fer eno camino publico; a terçeira leira iaz ontre a leyra da dita Sancha Peres da
vna parte, e da outra iaz a leira de Fernan Martinet, çapateiro, que mora ena rua dos
Çapateiros, e en çima entesta ena seara da capella ia dita, e en fondo fer eno camino
publico; e a quarta leyra iaz ontre a seara da capella sobredita da vna parte, e da outra a
leyra da dita Sancha Martinez, e en çima entesta ena seara da capella sobredita, e en
fondo fer no camino publico que vay d´Ourense para Seixaluo. Vendo a uos as ditas
vinas de foro de quarta ao bispo d´Ourense e liures e quitas de todo outro enbargo que
uos e toda uossa uoz aiades e pessuyades ellas en jur de herdade para por senpre e
façades delas toda uossa uoentade liuremente ca outorgo que reçebi ben e
conpridamente de uos por esta vendiçon todo o preço que a min e a uos aprouuo conuen
a saber mill e quinentos e çincoeenta morabedis da moeda portugueesa de que contan
XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis.
E outorgo anpararuos e toda uossa uoz a dereito con as leiras sobreditas per min e
per todos meus bees guaanados e por guaanar. E quen quer que contra esta vendiçon
veer aia a yra de Deus e a mina maldiçon e quanto demandar peyteo a uos e a uossa uoz
doblado e aa uoz del rey CC morabedis da boa moeda de pena e esta carta fique firme e
valedeyra para por senpre.
Feyta a carta en Ourense, seys dias de março, en era de mill e CCC e XL VIII annos.
Testemoyas que a esto chamadas presentes forom: Affonso Eanes, reitor da igleia de
Carrasedo, Domingo Eanes, dito Canudo, Migeel Eanes, clerigo, Pero Eanes, dito
Çeym. Reynante en Leom e en Castella rey don Fernando. Bispo en Ourense don
Rodrigo. Teente Limya, don Fernan Ferrnandes. Endeantado mayor en Gallisa don
Rodrigo Aluarez d'Asturas.
E eu, Migeel Perez, notario por el rey en Ourense que asto (sic) chamado das partes
presente (signum) foy e en mya presença o fiz escriuyr e meu signal y puge que he tal.

793

1310, marzo, 27. Ourense.

El mercader auriense Pedro Eanes «Santorum», en nombre del abad de Celanova,


don Fernando Eanes, heredero del clérigo de coro Francisco Vázquez, vende al
maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, una leira de viña de foro de quinta
llamada A Cuña, por setecientos maravedíes de la moneda portuguesa. El mercader
pone como aval de la venta todos sus bienes y los del clérigo Francisco Vázquez.

A. Escrituras 16, nº 3. Orig. Perg.; 200 x 230 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que sólo afectan a la lectura de la última palabra de la línea 17. Al dorso, escr. gótica:
«Carta da Cuinna».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 158 (nº 571).

254
Eno nome de Deos. Amen. Sabian quantos esta carta viren que eu, Pero Yanes, dito
Santorum, mercador de Ourense, en nome de don Fernan Yanes, abbade de Çellanoua,
heree de Françisco Vaasquez, clerigo do choro d`Ourense, que foy, cuio procurador soo,
vendo e firmemente outorgo para por senpre en nome do dito abbade e eno meu a uos,
meestre Johan de Sorueira, coego d`Ourense, e a toda uossa vos vna leira de vina de
foro de quinta, a qual esta eno lugar que chaman A Cuina; a qual vina ias entre a vina de
Aldonça Peres, da vna parte, e, da outra, a vina de Pero Escudeiro, e en sima entesta ena
vina que ten o bispo a qual he da capella de San Loucer, e en fondo vay firir ena vina da
capella que ten Pero Vidal. Vendo a uos a dita vina de foro de quinta commo sobredito
he, con entradas e con seidas e con todas suas perteeças e dereituras por preço çerto que
ende a min destes, o qual a uos e a min aprouuo, conuen a saber: seteçentos morabedis
de dineiros portugueses, de oyto en soldo cada morabedi, dos quaes morabedis me
outorgo por ben pagado en presença deste notario e das testemoyas que en fondo son
escriptas; e renonçio a toda eyçepçon de dereito que a min podia perteeçer do auer a min
non dado nen contado. E logo todo jur, dereito, senorio, posison, propiedade que eu ey
ena dita vina en nome do dito abbade e eno meu todo o tollo de min e de vos do dito
abbade e meto uos, meestre Johan sobredito, e toda uosa vos en corporal posison della
per esta presente carta que ende mando faser, e obligo min e todos meus bees gaanados
e por gaanar e os do dito Françisco Vaasquez, clerigo, para uos anparar e uos defender
con a dita vina a dereito en todo tenpo.
E a parte que contra vindiçon veer, en parte ou en todo, peite a outra parte de pena
çen morabedis da boa moeda e a vos del rey outros çen morabedis; e esta carta fique
firme e estauil para por senpre.
Feita a carta en Ourense, XXVII dias de marso, era de mill CCC e XL e oyto annos.
Testemoyas que presentes foron: Pero Yanes, clerigo de choro de Ourense, Pero
Domingues, mercador, Pero Yanes, dito Laa, Afonso Bufos, pixoteiro.
E eu, Domingo Yanes Cougell, notario jurado por el rey en Ourense, a esto rogado e
chamado (signum) presente foy e escriui e aqui ponno meu nome e meu signal, que tal
he.

794

1310, agosto, 1. Ourense.

El deán Gonzalo Núñez dona al cabildo auriense dos casales en Fontefría, el de


Cacabelos y el de Loureiro, para dotar un aniversario el día de la víspera de santa
Catalina para el remedio de su alma y del obispo don Pedro Eanes de Nóvoa. El
cabildo solicita al deán que le entregue el documento por el que sus hermanos le cedían
la parte del quiñón que les correspondía, entregándoles éste el traslado del mismo.

A. Escrituras 2, nº 29. Orig. Perg.; 143 x 215 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extiende por todo el pergamino dificultando la lectura, especialmente en la parte
central de las líneas 4 a 9 y en la parte izquierda de las líneas 15 a 28; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a las palabras finales de las líneas 11 y 12. Quirógrafo, en la parte
inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta dos casares do dean que son en
Fontefria, a huun chaman [Caca]belos e ao outro Loureyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 158-159 (nº 572).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia , 200 y 205.

255
Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que en presença de min,
Migeel Peres, notario de Ourense, e das testemoyas adeante scriptas o cabidoo de
Ourense jutado (sic) per tangemento da canpaa ena costra de cabo San Martino y
acustuman desse os coengos jutaren (sic) o cabidoo, presente y don Gonçaluo Nunez,
dayan ena dita igleia, esse dayan disso que el, querendo proueer a alma do bispo don
Pero Anes e aa sua, que daua e para senpre outorgaua en doaçon a mays firme que pode
seer entre viuos ao dito cabidoo de Ourense e a todos seus suçesores dous casares de
herdade que esse dayan a en Fontefria vun delles e a que chaman de Cacauelos e o outro
casar e o que chaman do Loureyro. Deulles os ditos casares a monte e a fonte con
entradas e seydas e con todos seus dereytos e perteenças asy commo ora estan aforados.
E obl[...] todos seus bees para os anparar senpre a dereyto con elles e [...] os ditos
casares que os aian en jur de herdade para senpre per tal con[diçon] que o dito cabidoo
façan para senpre cada anno vun aniuersario en uespera de santa Catalina, conuen a
saber: mentre el for uiuo que o faça pola alma do bispo don Pero, e desque o daian
morrer que o façan pola alma d´anbos; e aian o dito aniuersario tanben os presentes
commo os ausentes. E per esta carta os metia en corporal possison delles.
As quaes possissos a dito cabidoo diseron que as recebian e as metian eno comun, e
outorgaron de fazer o dito aniuersario. E logo o cabidoo pediron ao dito dayan que lles
desse o poder que auia de seus yrmaos e commo lle deran o quinon que y auian.
E el deulles logo o tralado de vna carta per commo llo os yrmaos deran da qual eu
notario con outoridade do bispo don Rodrigo lles dey o tralado.
Esto foy en Ourense, primeiro dia de agosto, era de mill e CCC e XL VIIIº annos.
Testemoyas que presentes foron: Fernan Peres, raçoeyro, Migeel Peres, Johan Peres
e Lourenço Peres, clerigos do coro, Gonçaluo Namo[ra]do, porteiro do cabidoo.
E eu, Migeel Peres, notario por el rey en (signum) Ourense que presente foy e desto
per mandado das partes duas cartas partidas per ABC escriuy e meu signal y puge que he
tal.

795

1310, noviembre, 25.

Testamento de Fernando Eanes de Ourense, alcalde del rey en Monterrei y su juez


en Limia.

B. Escrituras 2, nº 41. Perg.; 340 x 1140 mm.; escr. gótica. En traslado realizado, tras su
lectura, por Durán Fernández, notario público en Monterrei en lugar de Fernando
Fernández, el 26 de julio de 1312 (doc. nº 815).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 159 (nº 573).

Eno nome de Deus. Amen. Era de [mill] e CCC e quarenta e oyto anos e vinte e
çinco dias de nouenbro. Esta he a manda que eu, Fernan Eanes d´Ourense, alcalle del
rey e por el en Monterrey e seu juyz en Limia, faço por razon de d[...] ey eno meu corpo
e temendome de meu passamento dou mia alma a Deus e a santa Maria, sua madre, que
a aia en seu poder. E mando soterrar meu corpo ena igleia de Santa Maria de Monterrey,
escon[...] cabo do altar. E mando fazer o altar, e acerca del mando fazer vn arco ena

256
parede de igleia, e que façan y hun moymento e que me deyten y. E en este altar que
digan cada dia para por senpre [...] del rey don Sancho, a que Deus perdon, e pola mia.
E mando que façan este arco pintar e laurar de meus signaes. E para esta capela mando a
seara da Fonte ende, o meu quinon e mandolle o [...] ... baçelo que foy de Matheos
Migeellez que esta cabo da seara da Fonte que parte con Tereyia Perez. E mando a esta
capela a cassa que foy de Pero Aluelo que esta cabo da igleia de Santa Maria de
Monte[rrey] o capellan ... que colla seu vinno. Iten, lle mando vn dos meus lagares do
arreualdo con a meadade da cassa. Iten, lle mando quatro cubas en que colla o vinno,
duas de dez73 moyos e d[...] quito. E mando [que] den para esta capela vn calez de plata
e vistimenta conprida daquelo que ouuer mester. E mando que den ao capelan vn leyto
perffeyto. E mando e quero que esta capela que a tenna d[...] meu capelan en seus dias,
e a morte deste Diego Affonso fique aa igleia de Santa Maria de Monterrey, e que o que
ende for prelado que faza dizer missa cada dia en este altar commo sobredito he [...] assi
non quisser fazer e conprir assi commo eu mando que estas coussas que eu mando aa
capela mando que se tornen a meu heree, que o mande fazer. Iten, mando que os
herdamentos que foron de fillas de Fernan Ferrnandez [...] vendan e que den os dineiros
deles para a obra da igleia de Santa Maria de Monterrey pola alma desse Fernan
Ferrnandez e pola minna. Iten, mando y demays para esta obra, para se fazer a parede
cabo do arco que [...] do fazer, quinentos morabedis de portugueses. Iten mando, que
per hun ano que leuen cada dia offerta que monte dous morabedis de portugueses cada
dia aa igleia de Santa Maria de Monterrey pola mia alma. Iten, mando que uenna en esta
igleia de [...] de Monterrey pelos meus bees dez anaes por mia alma e daqueles que
ouue alguna coussa e non sey quen xe son. Iten, mando a todolos clerigos que y veeren
sobre mia sepultura seys morabedis a cada [...], e aos moozinnos dous morabedis cada
vn. Iten, mando aa igleia de San Martinno d´Ourense o cassal que foy de Pero Balteiro
d´Ossonno e o cassal que foy de fillos de Rodrigo Sanchez que son en Ossonno, sacado
(sic) as cassas [...] que foron de fillos desse Rodrigo Sanchez. Iten, mando a esta igleia
de San Martinno d´Ourense mill morabedis de portugueses. Iten, mando aa dita igleia de
Santa Maria de Monterrey a vinna da Quadrela que foy de [...] lo que esta cabo do Porto
yndo para Vilela por razon da mea Quadrela que ouue dessa igleia que jaz na mia
cortinna do Poonbar. Iten, mando aa igleia de Santa Trinidade [...] lo vinno que eu e mia
conpanna y despendi trezentos morabedis. Iten, mando ao moesteiro de San Françisco
d´Ourense, para a obra, duzentos morabedis. Iten, mando ao moesteiro de [San]
Françisco de Monterrey, para a obra, trezentos morabedis. Iten, mando aa igleia de
Queyçaes dous moyos de pan e dous moyos de vinno. Iten mando ao moesteiro de
Vilaça [...] moyos entre pan e vinno. Iten, dou por mia alma aas igleias de Cabreiroaa e
de Santa Maria de Rossela e de Santa Christina de Tintores as hereenças que eu en elas
ey, que lles non demanden meu heree nen outren de mia parte. Iten, mando ao altal de
Santiago de Conpostela çinquaenta morabedis de brancos. Iten, mando aa igleia de
Reuor[dondo ... morabedis]. Iten, mando aa igleia de Gondulffez çinquaenta morabedis.
Iten mando a Martin Ferrnandez, meu fillo, a seara de Vimieyro que ey de Çelanoua
con todas las outras coussas que ey en Paaços, assi vinnas commo cassas. Iten, mando a
este Martin Ferrnandez os dereitos que eu ey na igleia de Sant Esteuoo de Trasestrada e
os da Tauoada. Iten, mando que aya este Martin Ferrnandez liures e quites todolas
conplas que el fezo. Iten, lle mando o meu lugar de Vilela. Iten, lle mando as cassas
sobradadas de Monterrey que foron, sacadas as de fondo das tullas e as da caualariça.
Iten, lle mando o meu liuro de Leon. E mandolle a este Martin Ferrnandes que aya
todalos ar[mas] que eu ey sal[uo] o meu escudo, que mando poner sobre min. Iten,

73
dez] repetido.

257
mando a este Martin Ferrnandez a adega pequena que esta cabo das casas que foron de
Pero Rodrigues con as cubas que en ela seen, sen o vino; que son oyto cubas. Iten, lle
mando duas tinallas. E todas estas coussas que mando ao dito Martin Ferrnandez
mandolle per tal condiçon que el que tenna en sa vida vn capelan que diga cada dia
missa por mia alma e pola del rey don Sancho; e a sa morte, se o dito Martin Ferrnandez
ouuer fillos liidimos, mando que lles fique e que façan dizer cada dia missa por mia
alma e [porla] del rey don Sancho; e se per aventura o dito Martin Ferrnandez non ouver
fillo liidimo ou filla, mando que fique a meu heree que o faca fazer commo dito e.
Iten, mando ao moesteiro de Seruoy a mia cuba carualliça e outra cuba de doze
moyos, sen o vinno. Iten lle, mando a este moesteiro de Seruoy çinqueenta morabedis.
Iten, mando a Johan Ferrnandez, meu sobrinno, todolas cassas e forno e todo o
herdamento que foron de mestre Pedro, meu yrmao, que son en Ourense e en seus
terminos; as quaes cassas e forno e herdamento auia de ficar a sa morte deste mestre
Pedro ao arçidiagoo dom Johan Yanes, nosso yrmao, per cartas que ende auya con el.
Iten, mando a este Johan Ferrnandes a vinna da Caal e a do Chaguaçal que foron de
Martin Perez. Iten, lle mando a vinna da Fonte do Monte que foy de Pero Çapateyro.
Iten, lle mando a vinna de Tras lo Castelo que foy de Fernando, sobrinno de Fernan
Pays Palla. Iten, lle mando a meadade das cassas da Corredoyra que foron de donna
Esteueynna; per que mando que tenna Eluyra Eanes, mia yrmaa, en sa vida as cassas
pequenas en que mora, e a sa morte que fiquen ao dito Johan Ferrnandes. Et estas cassas
e herdamentos que mando a este Johan Ferrnandez son en Ourense e en seus terminos.
Iten mando a Eluyra Eanes, mia hermaa, os moynos da Coua que eu hy ey cabo da vila
d´Ourense e o cassal que ey en Sant´Osseue; que os tenna en sa vida, e a sa morte
mando que fique ao dito Johan Ferrnandes, meu sobrino.
Iten, mando a Maria Padroa, mia mançeba, as cassas e a cortinna que foron de fillos
de Rodrigo Saluadorez que estan en Ossonno e o cassal que foy de Roy Vasquez,
caualleiro, con a leyra que trage doujagos (sic) que foy deste Ruy Vasquez que son eno
dito lugar; e mando que den a esta Maria Padroa hun jugo de boys dessos meus que y
andan e duas vacas. Iten, mando que se esta Maria Padroa quisser entrar en orden e
quisser ante mill morabedis de portugueses ca esto que lle eu mando que llos den se ela
leyxar esto que lle eu mando.
Iten, mando a Vasco Perez, meu coyrmao, mill morabedis para ayuda se se quisser
meter en orden. Iten, mando a Johan Aras, meu sobrinno, fillo de Nuno Eanes, para
ayuda para cassamento, mill morabedis. Iten, mando a Lourenço, meu criado, trezentos
morabedis. Iten, mando a Rodrigo Affonso, meu criado, trezentos morabedis. Iten,
mando a todolos meus homees que lles den a todos de vestir: aqueles que soen trager de
valançinas que lles den capas e sayas de valançinas, e os que soen trager doutro pano
que lles den sayas de valançinas e çerames segouiaos. Iten, mando aas mias mançebas
que soen trager de valançina que lles den senas sayas de valançina, e aas outras que a
non soen trager que lles den senas sayas de picote. Iten, mando que paguen aos
azemeleyros suas soldadas e que lles den senas sayas de valançinna. Iten, mando a
Fernan Padron, meu criado, çent morabedis. Iten, mando a Migeell, seu yrmao,
çinquaenta morabedis. Iten, mando que se vendan todolos panos de meu corpo e que
den os dineiros deles en pannos a pobres. Iten, mando ao ome das trauancas que rendeo
Lourenço Eanes e Fernan Carrazedo duzentos morabedis. Iten, mando a Martin do
Vinno mill morabedis; e quitolle quanto de min ouue e el que me perdoe o [que] eu del
ouue. Iten, mando a Affonso de Gaaça trezentos morabedis; e que de conta daquelo que
de min ha.
Outrossi, mando que todos aqueles e aquelas que veeren e mostraren que lles eu
alguna coussa deuo ou lles tomey commo non deuia que lles seya entregado todo; e se

258
disseren alguuns ou algunas que foren omees de boa fama que lles eu algua coussa deuo
ata çinquaenta morabedis mando que lles seia entrego a cada hun. Iten, mando a herees
de Domingo Saluadores trezentos e çinquaenta morabedis que o sino que lle deuia. Iten,
mando a herees de Pero Sanchez quatroçentos morabedis.
Iten, mando que os dineiros que me deuya Pero Carrazedo que llos non demanden.
Iten, mando que os dineiros que me deuia Fernan Domingues, meu coyrmao, que llos
non demanden. Iten, mando que os mill morabedis de seys sees e de coroados que me
deuia Esteuoo Carta de Ribadauia que lle non demanden mays ca os seteçentos, ca ouue
eu del trezentos. Outrossi, mando que os trezentos morabedis de seys sees que me deuia
Aras Ferrnandez d´Ourense, de que ten Martin Domingues, çapateiro d´Allariz, de min
o plazo desto e do al que me deue, e de quanto por min recabdar mando que de y conta a
meu heree; e mando que lle quiten ende çent morabedis.
Iten, mando que o calez que se na mia arca que o den ao moesteiro de Vilanoua de
Daçon, e que paguen por el mill soldos de corroados e de seys sees que entreguen as
nouidades que leuou de min do cassal de Barrela. Iten, mando ao moesteiro de Santa
Clara d´Allariz por razon de Maria Ferrnandes, mia filla que y esta, e que non
enbarguen os outros meus bees os quatro mill e quinentos e quarenta e dous morabedis
de brancos que teen de min en guarda en esse moesteiro. Iten, lle mando dous mill
morabedis de seys sees e de coroados que seen na hucha verde dos signaes d´aguyas que
se no dito moesteiro de Santa Clara, e a plata que en ela se; e esto que o aya por razon
de mia filla Maria Ferrnandez, que entrou en esse moesteiro contra mia voontade, e que
non enbargue meu heree por rason de meus bees. E mando que se o dito moesteiro
quisser enbargar por alguna rason meus bees que estes morabedis e plata que lle eu
mando que os den e entreguen a meu heree, e que perça mia herença e o dereyto que
auia nos meus bees, porque y entrou sen meu mandado e porque a elas reçeberon,
enviandolles eu faser frontas que a non reçebessen e que a leyxassen seyr, poys que ela
non era de ydade.
Iten, mando a Esteuynna, mia criada, filla de Maria Braua74, a cortinna do Poonbar e
a vinna que foy de donna Dominga commo ven susso con o baçelo. Iten, lle mando a
adega da Pedreyra con quatro cubas de dez75 moyos. Iten, lle mando vn dos meus
lagares do arraualdo con a meatade da cassa. Iten, lle mando mill morabedis de
portugueses que lle tragan agianno (sic) ata que venna a ydade. E estas coussas
sobreditas lle mando por tal pleito que, se pola ventura a dita Esteueynna morrer sen
seme, que fique a meu heree e as den por mia alma e del rey don Sancho, o que Deus
perdon.
Iten, mando ao moesteiro de Montederramo a mia cortinna que esta no Toural, a
qual eu conprey de Esteuoo Eanes. Iten, mando a Gomez Eanes d´Astariz que me
perdoe o que eu del ouue quinentos morabedis. Et mando a Marinna Ferrnandes dez
mill morabedis de portugueses, e que seia conteenta per eles por rason de algunas
coussas que eu con ela guaney en Ourense e en Monterrey; e que non demande ninhuna
coussa dos meus bees por ninhuna rason; e esto he por rason de muytas coussas que ela
tomou de meu contra mia voontade assi commo non deuia. E se pela ventura a dita
Marinna Ferrnandez quisser demandar alguna coussa dos meus bees por alguna rason,
mando que perca estes dez mill morabedis de portugueses que lle eu mando, e que meu
heree que lle demande aquelas coussas que ela do meu leuou contra mia voontade e
commo non deuia e que aya dereito sobreles meus bees se os ela demandar.

74
Cambio de pergamino, en la unión de ambos pergaminos aparece el signo y nombre del notario
«Duran Ferrnandez (signum) notario»
75
dez] repetido.

259
E mando que estas mandas que eu faço en este meu testamento que son en dineiros
que se entendan de dineiros portugueses, e que meu heree que o cunpla de dineiros
portugueses saluo os çinqueenta morabedis de brancos que mando ao altar de Santiago.
E faço meu heree e meu conpridor en todolos meus bees assi moueles commo rays o
arçidiagoo don Johan Eanes, meu yrmao, e que cunpla este testamento polos meus bees
e sen seu danno assi commo dito he. Et outrossi mando e quero que este seia meu
testamento e mia postrimeira voontade, e prometo aa boa fe de non viir contra ele. E se
pela ventura eu algun testamento fiz ante daqueste mando que non valla e se o fezer des
aqui en deante outrossi que non valla senon este, ca esta he mia voentade: que o
arçidiagoo don Johan Eanes, meu yrmao, que seia meu heree e conplidor de meu
testamento.
Iten, mando a Ynes, mia criada, filla do abbade de Vilaça, a mynna vinna de
Requeyxo que foy de Pero Nicolas. E iten mando a Fernand Mendez de Queyçaes hun
vasso de plata dun marco. Iten, mando ao dito Martin Ferrnandez, meu fillo, dous
vassos de senos marcos de plata.
Eu Fernan Eanes, alcalle del rey, este testamento mandey escriuer e y puge meu
nome con mia mao por seer mays estauyl. Fernan Eanes.
Testemoyas que foron pressentes quando Fernan Eanes outorgou esta manda: o
cardeal don Marcos Perez de Santiago, Pay Aras e Fernan Ares, mestre, Johan
d´Ourees, Pariço Pelaes de Santiago, Johan Ferrnandez, escriuan do arçidiagoo don
Johan Yanes, Lopo Perez, mercador de Santiago e outros.

796

1310. Ourense.

Documento de autorización otorgado por el cabildo auriense.

B. Escrituras 14, nº 16. Perg.; 188 x 355 mm.; escr. gótica. Inserto en la escritura de foro
otorgada por el canónigo auriense Juan Piñeira al matrimonio formado por Pedro Eanes y
Dominga Pérez, de unas propiedades en Zaín que habían pertenecido al canónigo Fernando
Pérez (doc. nº 797). Mutilado, faltándole prácticamente toda la mitad inferior, lo que ha
motivado que se haya perdido gran parte del texto, especialmente la autorización que se
hallaba inserta en este documento; roto en la parte superior derecha que afecta a las palabras
finales de las líneas 1 a 3; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura,
especialmente en las líneas 14 a 21, 27 a 29, 32 a 40; doblez vertical que afecta a algunas
letras de las dos primeras líneas. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C D. Al
dorso, escr. gótica: «Carta do herdamento de Çeym…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 159 (nº 574).

Sabean quantos esta [...] entendendo que non auiamos[...] de nosso cabidoo,
quitamosnos [...] Perez segundo que nos esse Johan [...] Martinez, notario d´Allariz, e
assy [...] asy commo lle o dito Fernan Perez[...] partonos a enbargo [...] damoslle dar
[...] e CCC e XLª VIII [...]

260
797

[1310]. Ourense.

El canónigo auriense Juan Piñeira, cumplidor del testamento del canónigo


Fernando Pérez, afora a perpetuidad a Pedro Eanes «Zaín», morador en Seixalbo, y a
su mujer, Dominga Pérez, las propiedades que Fernando Pérez poseía en Zaín, que
deben foro de cuarta al señorío, por una renta anual de cuatro modios y un puzal de
vino, medido por la cuarta de tres almudes, que deben llevar al lagar. Como aval del
pago, el matrimonio pone todos sus bienes, mencionándose expresamente varias fincas.

A. Escrituras 14, nº 16. Orig. Perg.; 191 x 354 mm.; escr. gótica; mutilado, faltándole
prácticamente toda la mitad inferior, lo que ha motivado que se haya perdido gran parte del
texto, especialmente la autorización que se hallaba inserta en este documento; roto en la
parte superior derecha que afecta a las palabras finales de las líneas 1 a 3; manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en las líneas 14 a 21, 27 a 29,
32 a 40; doblez vertical que afecta a algunas letras de las dos primeras líneas. Quirógrafo,
en la parte superior del documento: A B C D. Al dorso, escr. gótica: «Carta do herdamento de
Çeym…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 159 (nº 574).

Este documento ha sido datado por aproximación a la fecha del documento que
contiene.

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta virem que eu, Johan Pinneyra,
coengo d´[Ourense], rector e conpridor do testamento de Fernan Perez, coengo que foy
desse lugar, dou a foro [a uos], Pero Eanes, dito Çeim, morador en Seyxaluo, e a uossa
moller, Dominga Perez, e a toda [uossa] uoz para senpre todo aquel herdamento que o
dito Fernan Perez auia en Çeim, assy commo se de parte con a casa e con o herdamento
de Çeim que foy de Tome Anes da Corredoyra pelo rigueyro que uen firir ao lagar desse
herdamento de Fernan Perez, e na carreyra que vay dos lagares de Çeim para Seyxaluo,
e da autra parte commo se departe con o herdamento que foy de Johan Paaez, dito
Motooscos, e uen firir a esta carreyra sobredita, e en çima departesse con o herdamento.
Dou a uos a foro o dito herdamento a montes e a fontes con todos seus dereytos, aruores
e perteenças e con suas entradas e seydas e casas e cortinnas assy que uos e uossa uoz o
aiades por herdamento para por senpre e que o lauredes e paredes bem assy que non
deffalesca per mingua de lauor; e dedes ende foro de quarta ao sennor e dedes a min ou
a uoz do dito Fernan Perez cada ano en saluo aa bica do lagar quatro moyos e hun puçal
de vinno, per quarta de tres almudes, desse herdamento sobredito; e non colleredes
conposta en esse herdamento u me derdes este vinno, e aquelo que marmar destes
quatro moyos e hun puçal sobreditos que mo entreguedes eno lagar doutro tan boo
commo o deste herdamento de Çeim en que se non colla conposta. E nos, Pero Eanes e
Dominga Peres, sobreditos, outorgamos a dar a uos, Johan Pinneyra, ou a uoz do dito
Fernan Perez os ditos quatro moyos e hun puçal de vinno cada ano eno lagar assy
commo sobredito e, e obligamosnos e todos nossos bees, assy [mouel] commo rayz,
gaanados e por gaanar, e speçialmente quanto auemos na uila de Se[yx]aluo assy ...
commo cortinnas, commo aquelas vinnas que auemos no lugar a que dizen P... caminno
que [uay] d´Ourense para Seyxaluo e todo outro herdamento u quer e commo quer que o
[...]balos cortinnas, da huna das partes parten con a cortinna de Maria Per[...] partensse

261
pela de Pero Escudeyro, e as casas con suas cortinnas [...] da uila de Seyxaluo commo
uen para egleia, e da autra parte [...] Seyxaluo. Iten, tres leyras de vinnas que iazen a
sobrela carreyra [...]uo, entre as leyras de meestre Johan de Sorueyra, da huna parte, por
[...] vinnas das capelas que teen Lourenço Eanes e Domingo Eanes [...]Pinneyra, coengo
sobredito, outorgo a deffenderuos e uossa uoz [...] anparar obligo a uos os bees do dito
Fernam Perez e por seerdes [...]damento sobredito mandouos meter en esta [...] con
conssello e con outorgamento do cabidoo [...] mento do dito Fernam Perez todos
aqueles [...], da qual carta a tal he:

[Inserta autorización del cabildo auriense, doc. nº 796].

[...] guardar en todo [...] de pena mill morabedis [...]


[...] Ourense, viinte e [...]
[...] Domingo Eanes, dito [...] e Johan Martinez, clerigo do co[ro ...]
[...] por el rey en Our[rense ...] en mia presenza e puge [...]

798

1311, febrero, 1. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el canónigo Pedro González, vicario del deán
Gonzalo Núñez, arrienda a Juan Eanes «Biduedo», morador en Piñeiro, feligresía de
San Lourenzo da Pena, durante su vida, todas las propiedades que posee en las
feligresías de Santa María de Cenlle y San Lourenzo da Pena –que tuvo arrendadas
previamente el deán– con la condición de labrarlas y reparar las casas y lagares.
Como renta anual pagará setecientos maravedíes de la moneda blanca del rey don
Fernando, la mitad, el día de san Juan Bautista y, la otra mitad, el día de la Asunción.
Juan Eanes presenta como avales del pago a García Eanes de Pazos, en una mitad, y a
Juan Pérez do Rollo, morador en Roucos, en la otra mitad, que, presentes, acceden; en
el caso que alguno de estos fiadores falleciera antes que él deberá nombrar otro en el
plazo de un mes.

A. Escrituras 19, nº 433. Orig. Perg.; 269 x 234 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
en la mitad inferior derecha del pergamino que no impiden la lectura. Quirógrafo, en la
parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Esta he ame da carta do
arendamento que fes Pero Goncalues, coengo e o cabidoo a Johan Yanes, dito de Biduedo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 159 (nº 575).

Sabian quantos esta carta viren commo nos, Pero Gonçalues, coengo d´Ourense e
vigario de don Gonçaluo Nunes, dayan dese lugar, e o cabidoo d´Ourense arendamos a
uos, Johan Yanes, dito de Biduedo, morador eno Pineiro, que he ena frigisia de San
Lourenso da Pena, en toda uosa vida e mays non, todallas posisoes e rendas e dereituras,
searas, casas e lagares e voentades e todallas outras cousas que nos auemos ena frigisia
de Zeelle e ena de San Lourenso da Pena asy commo as de nos o dito dayan teuo
arendadas, per tal condison que uos lauredes e fasades laurar ben as herdades en guisa
que non defallescan per miga de lauor e reparar ben as casas e os lagares de toda cousa
que ayan mester. E dardes cada ano ao dito cabidoo en saluo en Ourense setesentos
morabedis da moeda branca del rey don Fernando, de oyto en soldo o morabedi, e se

262
esta moeda non for en vso de corer commo agora core que pagedes a estimason della
doutra moeda que corer assy commo a estimaren dous coengos da igleia d´Ourense; e
pagardes os ditos morabedis en estimason a meatade por dia de san Johan Bautista e a
autra meatade por santa Maria d´agosto; e esta renda non na enbarge grando nen geada
nen outra tenpestade nenvuna nen outra cousa nenvuna que acaesca que a non pagedes
cada anno en saluo ao dito cabidoo aos termios sobreditos sen contenda e sen enbargo
nenvun. E se contenda dalguna cousa desta renda sobredita recreser entre o cabidoo e
uos que se determii per dous do cabidoo postos a praser das partes, toda appellazon
remouuda. E para todo esto asy conplir eu, Johan Yanes sobredito, obligo min e todos
meus bees gaanados e por gaanar, e demays dou conmigo fiadores Garçia Yanes de
Paazos, ena vna meatade desta renda, e Johan Peres do Rollo, morador en Rouces, ena
outra meatade, estes fiadores presentes e outorgantes e obligantes a esta fiadoria si e
seus bees; e outrosy se cada vun destes fiadores morer ante ca eu, Johan Yanes, que eu
que uos de outro fiador manente en seu lugar a cabo dun mes. E se eu, Johan Yanes,
estas cousas sobreditas non aguardar nen conplir assy commo sobredito he que o
cabidoo tome a dita renda per sua outoridade e sen coomia nenvuna, se quisser. Outrosy
nos, Pero Gonçalues, coengo e vigario e cabidoo sobreditos, prometemos que uos
anparemos e uos defendamos con a dita renda a dereyto eno tenpo sobredito per nos e
pellos bees do cabidoo.
Feita a carta en Ourense, primeiro dia de feuereiro, era de mill e CCC e XL e noue
anos.
Testemoyas que presentes foron: Martin Affonso, rasoeiro da igleia d´Ourense,
Johan Rodrigues, moordomo do dito cabidoo, Pero Martines, dito Escudeiro, Migeel
Peres, notario d´Ourense, Gonsaluo Yanes, dito Namorado, Gonçaluo Gomes, escriuan.
E eu, Domingo Yanes Cougell, notario jurado por el rey en Ourense, a esto presente
foy e escriui e aqui ponno meu nome e meu signal, que tal he (signum).

799

1311, febrero, 7. Ourense.

Martín Eanes, morador na rúa de Penavixía, en presencia y con el consentimiento


de su mujer, Sancha Alfonso, vende al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira,
morador en la rúa do Pumar, dos leiras de viña en Riozó, feligresía de San Breixo de
Seixalbo, que deben foro de cuarta al obispo, por doscientos maravedíes de la moneda
blanca del rey don Fernando.

A. Bispo, nº 18. Orig. Perg.; 227 x 190 mm; escr. gótica; manchas de humedad que no
afectan a la lectura, salvo en las líneas 11 y 12; pequeña incisión entre las líneas 12 y 13 que
no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Rioçoo». Al dorso, escr. gótica: «De
meestre Jhoan de Sorueyra».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 160 (nº 576).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uirem que eu Martin Anes,
morador en Ourense, na rua de Penauigia, presente Sancha Affonso, mia moller, e
outorgante, vendo e entrego para senpre per esta carta a uos meestre Johan, coengo
d´Ourense, morador ena rua do Pumar, duas leyras de vina que eu aio e a min perteençe
en termio de Seyxaluo, eno lugar que chaman Rioçoo, das quaes huna iaz entrelas leyras

263
da dita mia madre, Moor Eanes, da vna parte e da outra, e entesta na seara de Raayro de
Pero Reymodez76 e de Pay Aras, e en fondo fer na seara do cabidoo que ten Pero de
Canba; e a outra leyra iaz ontre outra uossa leyra e outra da dita mia madre da vna parte
e da outra, e entesta entre outra nossa leyra e fer en fondo en outra leyra desta mia
madre. Vendo a uos as ditas leyras de foro de quarta ao bispo e liures de todo outro
enbargo que uos e toda uossa uoz as aiades e pessuyades d´aqui en deante en jur de
herdade para senpre e façades delas liuremente toda uossa uoentade que<n> quer que a
uos aprasa, ca outorgo que reçebi de uos todo o preço que a min e a uos por ellas
aprouuo, conuen a saber: dusentos morabedis de brancos da moeda del rey dom
Fernando contado XVI par de [dineiros] por tres morabedis. E logo todo jur, dereito,
sennorio, possisson, propriedade que eu ey nas ditas leyras todo o to[ll]o de min e de
toda myna uoz e metouos e toda uossa uoz en corporal possisson dellas per esta presente
carta que ende mando fazer. E outorgo a anparar e deffenderuos e toda uossa uoz con a
dita vendiçon a dereito per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar. E se as
ditas leyras agora mays ualen ou ualuerem en alguun tenpo ca este preço que eu de uos
reçebi aquella mayoria douuolla en doaçon por moyto amor e a uida que de uos reçebi
que ual mays ca esto. E quen quer que contra esta vendiçon que eu a uos faço ueer aia a
yra de Deus e a mia maldiçon e peyte a uos ou a uossa uoz o preço doblado e a uoz del
rey de pena C morabedis da boa moeda e a carta fique firme en seu reuor para senpre.
Feyta a carta en Ourense, VII dias de feuereyro, era de mill e CCC e XL VIIIIe
annos.
Testemoyas que presentes foron a esto: Migeell Eanes, clerigo, Fernando Peres e
Tome Peres de Seyxaluo, Martin Peres e Pero Eanes, omes de meestre Iohan sobredito.
E eu Affonsso Eanes, notario jurado por el rey en Ourense que a esto (signum)
presente foy e en mynna presença o fige escriuir ante min e meu signal y puge en
testimoyo de verdade que tal est.

800

1311, marzo, 12. Ourense.

El mercader auriense Esteban Pérez entrega a Teresa Arias, moradora en la rúa


Nova, una leira de viña en Castroverde para saldar la deuda de mil maravedíes de la
moneda portuguesa que había contraído, desde hacía dieciséis años, con ella y su
difunto esposo, Pedro Núñez.

A. Escrituras 14, nº 5. Orig. Perg.; 118 x 146 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura, especialmente en las líneas 6 a 8, 14 a 22; pequeñas
incisiones en la parte izquierda del pergamino para coser el pergamino al mazo de escrituras
que han afectado a algunas letras del texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta de una leyra que
iaz en Castrouerde».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 161 (nº 582) [Fechándolo
en diciembre].

Connuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Affonso Eanes, notario
jurado por el rey en Ourense, e das testemoyas su escriptas, Esteuoo Peres, mercador

76
Reymodez] escrito con posterioridad.

264
desse lugar, estando en vna leyra de vinna que dizia que era sua, a qual iaz en
Castroverde, entre la leyra que foy de Lourenço Gomez, caualeiro, da vna parte, e a de
meestre Johan de Sorueyra, da outra, e entesta ena deste meestre Johan e fer ena que foy
de Domingo Ferrnandes da Ayra; disso que por razon de mill morabedis portugueses,
contado XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis, e dos guaanos deles des seys
annos aaco que el deuia a Tereyia Aras, moradeyra na rua Noua, e a seu marido, Pero
Nunez, que foy, segundo se contiinna eno estromento da deueda per que llos deuia, que
entregaua esta leyra sobredita con suas perteenças aa dita Tereyia Aras, que era
presente. E tomou logo na mao da terra e da rama desta vina e duna figueira e dun
prexegueiro que y estauan e meteua na mao da dita Tereyia Aras dizendo que lle
entregaua esta leyra per rama e per terra, en tal guisa que ella a teuesse e a pessuysse e a
laurasse come non deffaleçesse per mingua de lauor e reçebesse en para si des aqui en
deante todalas nouidades e proes que Deus y desse ata que lle el fesesse paga da deueda
sobredita, descontando o custo do lauor, que o mays reçebesse en paga desta deueda; e
prometeu de a non vender nen obrigar ata que esta Tereyia Aras fosse entrega dos
morabedis sobreditos. E renunçiou que nunca desto podese diser o contrario per si nen
per outre en juizo nen fora del.
Esto foy en Ourense, XII dias de março, era mill e CCC XL IX annos.
Testemoyas: Pero das Pias, Johan Eanes, carreeyro, Pero Anes, dito do Rio,
laurador.
E eu, Affonso Anes, notario sobredito, que a esto (signum) presen te foy e o escriuy
e meu sinal y puge en testimoyo de uerdade.

801

1311, abril, 14. Ourense.

Álvaro Rodríguez de Cerveira, hijo de Rodrigo Lorenzo de Cerveira y nieto de don


Pedro Peláez Mariño, promete amparar y defender, en la medida de sus posibilidades,
a la iglesia de San Martiño de Ourense, tal y como lo han hecho los de su linaje y
ordenar que lo entierren, con independencia del lugar en el que tenga lugar su óbito, en
dicha iglesia. Establece que en el caso de que no ordenara su entierro en la iglesia de
San Martiño de Ourense o, aún haciéndolo, sus familiares no cumplieran su orden, los
dos mejores casales que posee en la feligresía de San Fiz de Celeiros pasarían a ser
propiedad de la citada iglesia.

B. Escrituras 16, nº 39. Perg.; 225 x 206 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el notario auriense Miguel Pérez el 20 de julio de 1318 a petición de Juan Rodríguez,
maestrescuela y vicario del deán don Gonzalo Núñez, en nombre del cabildo auriense (doc.
nº 875). Presenta manchas de humedad que no impiden la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 160 (nº 577).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Aluar Rodriguez de Çerueyra, fillo de Roy
Lourenço de Çerueyra [e] neto de don Pero Pelaez Marinno, outorgo e prometo que
anpare e defenda en quanto meu poder for a egleia de San Martinno d´Ourense e cada
hun da dicta egleia assy commo a anpararon e defenderon os de meu linage e commo
som teudos de a defender e de a amar, e que estorue en todo seu danno e sua perda cada
que poder sella uir, e que a minna morten, u quer que eu moyra, que me mande deytar

265
na dicta egleia de San Martinno, e se me en ela non mandar deytar mando que os dous
casares, dos mellores que eu ey ena friigresia de San Fiiz de Çeleyros, que fiquem liures
e quites aa dicta ygleia de San Martinno d´Ourense para por senpre. Aynda mando que
se me eu y mandar deytar e meus parentes ou outre qualquer me y non quiser trager nen
deytar que os dictos casares fiquem para por senpre liures e quites aa dicta egleia de San
Martinno; e se me y trouxerem e me y soterraren que os dictos casares fiquem liures e
quites a meus herees. E que eu cunpra e aguarde ben todas estas cousas sobredictas faço
juramento corporalmente aos sanctos auangelios en presença deste notario e das
testemoyas que en fondo desta carta som escriptas. E desto mando a Domingo Eanes
Cougill, notario por el rey en Ourense, que uos de ende vna carta con seu nome e con
seu sinal.
Feyta a carta en Ourense, XIIII dias de abril, era de mill e CCC e XLª e IX annos.
Testemoyas que presentes foron: Rodrigo Fernan, Rodrigo Lourenço, Johan Eanes,
Affonso Perez, capelaes, Gonçaluo Eanes, dicto Namorado.
E eu, Domingo Cougill, notario jurado por el rey en Ourense, a esta carta presente
fuy e en mya presença a fiz escriuir e aqui ponno meu nome e meu sinal, que tal e.

802

1311, mayo, 17. Valladolid.

Fernando IV con su mujer, la reina doña Constaza, y su hija, la infanta doña


Leonor, otorga un privilegio por el que confirma genéricamente todos los privilegios,
bienes y costumbres de las iglesias y comunidades religiosas de sus reinos; ordena a
sus oficiales que respeten las sentencias dictadas por los prelados; se compromete a no
demandar pechos ni servicios a los religiosos ni a sus vasallos y, en el caso de hacerlo,
primero lo someterá a su consentimiento; prohíbe tomar yantares en las iglesias y
monasterios; reafirma los ordenamientos aprobados en las cortes de Valladolid de
1307 y en las de Burgos de 1308. Señala que el privilegio se otorga con el fin de
conseguir la ayuda de Dios en la lucha contra los árabes.

A. Privilexios 4, nº 7. Orig. Perg.; 755 x 505 + 30 mm.; escr. minúscula diplomática;


manchas de humedad que dificultan la lectura, especialmente en la parte final de la primera
columna de confirmantes y en la suscripción notarial. Al dorso, escr. humanística:
«Priuillegios concedidos al estado ecclesiastico y mando dar traslado del al obispo y vigario
de Orense». Al dorso, escr. gótica: «Confirmaçion del rey don Fernando en que confirma
todos los priuillegios, usos e buenas costubres (sic) que el obispo e igleia de Orense han».
Al dorso, escr. gótica: «Confirmationis generalis domini regis Fernandis».
B. Privilexios 4, nº 8. Perg.; 490 x 610 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el notario auriense Gómez Fernández, autentificado además por los notarios Fernando
Pérez, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez, también notarios de Ourense, a petición del
obispo auriense don Gonzalo (doc. nº 886). Presenta manchas de humedad que no afectan a
la lectura. Al dorso, escr. humanística: «Traslado de priuillegio». Al dorso, escr. gótica:
«Priuilegios para todos los obispos d´Espanna y este traslado para el obispo de Orense».

ED. Documentos de Orense, I, 243-248.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 52 (nº 155).

CIT. ES, XVII, 112.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 286.

266
(Christus monogramático con alfa y omega) En el nonbre de Dios Padre e Fijo e
Spiritu Santo, que son tres personas e un Dios, e a ondra e a seruicio de la virgen
gloriosa santa Maria, su madre, que nos tenemos por sennora e por auogada en todos los
nuestros fechos. Porque es natural cosa que todo ome que bien faze quiere que gelo
lieuen adelante, e que non se oluide nin se pierda, que commo quier que canse e mengue
el curso de la uida deste mundo aquello es lo que finca por memoria del al mundo, e
este bien es guiador de la su alma e mereçedor de buen galardon ante Dios, et no caer en
oluido lo mandaron los reyes poner en escripto en sus priuilleios, porque los otros que
regnasen depues dellos touiesen el su logar e fuesen tenudos de guardarlo e leuarlo
adelante, confirmandolo por sus priuilleios e aquellos que el bien reçiben sean tenudos
de rogar a Dios por ellos. Por ende nos, catando aquesto, queremos que sepan por este
nuestro priuilleio todos los que agora son e seran d´aqui adelante commo nos, don
FERRANDO, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de
Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, con la reyna
donna COSTANCA, mi muger, e con la infante donna LEONOR, nuestra fija, primera
heredera, sabiendo que los reyes onde nos uenimos sienpre ondraron las eglesias de sus
regnos e las dotaron de grandes donadios e las guardaron en sus libertades e les dieron
priuilleios e cartas e por esto fueron mantenidos e ayudados de Dios sennaladamiente
contra los enemigos de la fe, nos queriendo seguir la carrera de los buenos reyes onde
nos uenimos e porque sabemos e creemos que en la guerra que tenemos en coracon de
fazer contra los moros a seruiçio de Dios, otra cosa non puede seer tan aprouechosa
commo la ayuda de Dios, sin la qual ninguna conquista non se puede acabar, tenemos
por bien de fazer algunas merçedes a los prelados e a las eglesias e a las ordenes e a los
clerigos de nuestros regnos.
Primeramiente, otorgamosles e confirmamosles todos los priuilleios e franquezas
que an de los reyes onde nos uenimos e de nos e buenos vsos que an e mandamos que
les sean guardados et mandamos a las nuestras justiçias, juezes, alcalles, merinos e
aportellados que gelas guarden e gelas fagan guardar, so pena de mill maravedis de la
moneda nueua que peche aquel que fuere negligente en lo conplir.
Otrosi, tenemos por bien que las sentençias derechas que los prelados dieren e
posieren que las cunplan los merinos e las justiçias e los juezes e los aportellados cada
que fueren requeridos por los prelados o prelado de aquel logar do acaesçier o por sus
uicarios.
Otrosi, tenemos por bien de non demandar pechos a los prelados nin a los clerigos
nin a las ordenes de nuestros regnos et si por alguna razon les ouieremos a demandar
algun seruiçio o ayuda que llamemos ante a todos los prelados ayuntadamiente e los
pidamos con su consintimiento, pero si algunos non podieren y uenir que los pidamos
aquellos que y uenieren e a los procuradores de aquellos que y non uenieren.
Otrosi, tenemos por bien de non demandar pechos nin seruiçios a los uasallos de los
prelados e de las eglesias e de las ordenes sin llamar personalmiente a nuestras cortes o
ayuntamiento quando lo fezieremos todos los prelados e pedirlos con su consintimiento,
segunt sobredicho es.
Otrosi, defendemos que ninguno de nuestros regnos non sea osado de echar pecho a
los clerigos e qualquier que lo echare que lo peche doblado e la meatat sea pora nos e la
otra meatat pora el prelado que lo querellar.
Otrosi, defendemos que ninguno non sea osado de tomar a los clerigos lo que an de
uianda nin en otras cosas e qualesquier que lo tomaren posando en sus casas o en otra
parte que lo pechen doblado.

267
Otrosi, tenemos por bien que los caualleros o otros omes qualesquier que sean
padrones en las eglesias e herederos en los monesterios de nuestros regnos que usen en
razon de las yantares con los abades e con los clerigos asi commo vsaron en tienpo del
rey don Fernando, nuestro uisauuelo, e del rey don Alfonso, nuestro auuelo, e del rey
don Sancho, nuestro padre, e que les non pasen a mas.
Otrosi, tenemos por bien que los nuestros adelantados e merinos non entren en los
logares priuilligiados de los prelados e ordenes e de las eglesias do non an costunbrado
de entrar en tienpo de los otros reyes onde nos uenimos e de nos, et si por auentura los
nuestros adelantados e merinos usaron a entrar en los logares priuilligiados por fuerca
que este uso non enpezca a los prelados nin a las eglesias desde el tienpo del rey don
Alfonso, nuestro auuelo, aca.
Otrosi, tenemos por bien que ninguno non sea osado de tomar yantares en las
eglesias nin en los abbadengos nin a las ordenes nin en sus logares nin en sus uasallos
nin otra uianda, saluo ende los herederos e los padrones que uusen commo dicho es e
qualquier o qualesquier otros que lo tomaren que lo pechen en Castiella segunt el fuero
e en el regno de Leon e en las Estremaduras doblado e los nuestros merinos e los
aportellados que les sean tenudos de lo entregar en lo suyo e de sus uasallos de aquellos
que lo fezieren.
Otrosi, tenemos por bien que los merinos en sus merindades e los otros que an de
tener justiçia en sus logares con un ome bueno lego que ponga y el prelado de cada un
obispado que faga pesquisa cada anno contra aquellos que fezieren malfeitas en los
bienes de los prelados e de las eglesias e de las ordenes e de los clerigos e de los
uasallos de los prelados e de las eglesias e de las ordenes e lieuen dellos las penas
segunt sobredicho es. Et si ante del anno fuere demandado por alguno de los prelados
que el nuestro merino faga la pesquisa o aquel que ouiere de fazer la justiçia quando
conpliere.
Otrosi, tenemos por bien que cada que demandaremos algunos pechos o seruiçios o
fonsadera o asemilas o monedas o pedido o pecho o otra ayuda en qualquier manera que
sea a los uasallos de los prelados e de las ordenes que les sean guardadas sus libertades
e sus priuilleios o cartas en que ayan la meatat de todo aquello bien e conplidamiente
aquellos que lo an por priuilleios o por carta sobresta razon de los reyes onde nos
uenimos e de nos et que non ayan a demandarles otras nuestras cartas espeçiales
sobresta rason et los cogedores non sean osados de tomar ninguna cosa de la su meatad.
Otrosi, tenemos por bien de non costrennir prelado ninguno a dar las encomiendas
de los sus uasallos nin de sus logares a ninguno mas tenemos por bien de las tomar en
nos et tenemos por bien de non fazer pueblas en sus cotos nin en sus heredades nin de
sus eglesias sin su uoluntat.
Otrosi, tenemos por bien de ordenar que aya dos alcalles çiertos en nuestra casa que
espeçialmiente libren todos los pleytos e las cartas de los prelados e de las ordenes.
Otrosi, tenemos por bien que los ordenamientos que nos fezimos en las cortes de
Valladolit, en la era de mill e trezientos e quarenta e çinco annos, et el ordenamiento
que fezimos en Burgos, en la era de mill e trezientos e quarenta e seys annos, a guarda e
endreçamiento de nuestros regnos e de los pueblos que sean guardados en nuestra casa e
en todos nuestros regnos et mandamos que los nuestros notarios non libren nin pasen
carta nin cartas nin priuilleios contra los dichos ordenamientos et mandamos e
defendemos que ninguno non sea osado de pasar contra estas cosas de susodichas nin
cotra (sic) alguna dellas en ninguna manera, so pena de mill maravedis de la moneda
nueua et si carta o cartas de nuestra chançelleria o priuilleio contra esto uenier o pasar
mandamos firmemiente que non uala nin se cupla (sic).

268
Otrosi, tenemos por bien de non dar yantar nin yantares a infante nin a otre en las
eglesias nin en las ordenes et si alguna carta o priuilleio de nos contra esto ganaren que
non uala; et aquellos que an de nos yantares, asi commo el infante don Iohan e el infante
don Iohan (sic) e el infante don Pedro, que las non tomen si non quando fueren en los
logares do las nos auemos, e que non tomen mas de aquella quantia que les nos dimos;
et estos uiuiendo que non fagamos otro palazin nin le demos estas yantares e depues
destos que non fagamos otro palazin nin le demos estas yantares, et despues destos que
non fagamos otro palazin en todos nuestros regnos nos nin los reyes que depues de nos
uenieren.
Otrosi, tenemos por bien que esto mismo guarden los adelantados e los merinos en
sus merindades en fecho de sus yantares, que las non tomen si non yendo a los logares.
Et porque esto sea firme e estable pora en todo tiempo mandamos dar estas cartas e
nuestros priuilleios a todos los prelados de nuestra tierra seellados con nuestro seello de
plomo; et este especial a don Gonçalo, obispo de Orens, pora el e pora su eglesia e pora
los sus susçesores que uenian depues del.
Fecho el priuilleio en Ualladolit, dizesiete dias de mayo, era de mill e trezientos e
quarenta e nueue annos.
Et nos, el sobredicho rey don FERRANDO, reynante en uno con la reyna donna
COSTANCA, mi muger, e con la infante donna LEONOR, nuestra fija primera heredera, en
Castiella e en Leon e en Toledo e en Gallizia e en Seuilla e en Cordoua e en Murçia e en
Jahen e en Baeça e en Badaioz e en el Algarbe e en Molina, otorgamos este priuilleio e
confirmamoslo.
Don Nazar, rey de Granada, uasallo del rey, conf. El infante don Iohan, tio del rey,
adelantado mayor en la Frontera e sennor de Vizcaya, conf. El infante don Pedro,
hermano del rey, conf. El infante don Felipe, hermano del rey e pertiguero mayor de
Santyago, conf. Don Gutierre, arçobispo de Toledo, conf. Don Rodrigo, arçobispo de
Santyago e notario mayor del regno de Leon, conf. Don Fernando, arçobispo de Seuilla,
conf.
(1ª col.) Don Pedro, obispo de Burgos, conf.- Don Guiraldo, obispo de Palencia,
conf.- Don Iohan, obispo de Osma, conf.- La eglesia de Calahorra uaga.- Don Ximeno,
obispo de Siguença, conf.- Don Fernando, obispo de Segouia, conf.- Don Pedro, obispo
de Auila, conf.- Don Domingo, obispo de Plazençia, conf.- Don Martino, obispo de
Cartaiena, conf.- Don Anton, obispo de Aluarazim, conf.- Don Fernando, obispo de
Cordoua, conf.- Don Garçia, obispo de Iahen, conf.- Don frey Pedro, obispo de Caliz
(sic), conf.- Don Garçia Lopez, maestre de Calatraua, conf.- Don Ruy Ferrnandez, prior
del Hospital, conf.
(2ª col.) Don Iohan, fijo del infante don Manuel, conf.- Don Alfonso, fijo del infante
de Molina, conf.- Don Iohan Nunes, conf.- Don Lop Dias de Haro, conf.- Don Iohan
Alfonso de Haro, conf.- Don Fernando de Haro, conf.- Don Alfonso Lopes de Haro,
conf.- Don Fernan Ruys de Saldanna, conf.- Don Garçia Fernandez de Uillamayor,
conf.- Don Ruy Gil de Uillalobos, conf.- Don Ruy Peres de Uillalobos, conf.- Don Ruy
Diaz de Finoiosa, conf.- Don Pero Manrique, conf.- Don Pero Nunes de Guzman, conf.-
Don Iohan Ramirez, su hermano, conf.- Don Ruy Gonçalues Macanedo, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: SIGNO DEL REY DON FERRANDO; y, en el exterior: † DON JUAN, HIJO DEL
INFANTE DON MANUEL, MAYORDOMO MAYOR DEL REY, CONFIRMA. DON LOP DIAZ DE
HARO, ALFEREZ DEL REI, CONFIRMA).
(3ª col.) Don Gonçalo, obispo de Leon, conf.- Don Fernando, obispo de Ouiedo,
conf.- Don Alfonso, obispo de Astorga, conf.- Don (en blanco).- Don Pedro, obispo de
Salamanca, conf.- Don Alfonso, obispo de Çipdat, conf.- Don Alfonso, obispo de Coria,

269
conf.- Don frey Ximeno, obispo de Badaioz, conf.- Don Gonçalo, obispo de Orens,
conf.- Don Rodrigo, obispo de Mendonnedo, conf.- Don Iohan, obispo de Tuy, conf.-
Don frey Iohan, obispo de Lugo, conf.- Don Diago Munniz, maestre de la caualleria de
Santyago, conf.- Don Gonçalo Peres, maestre de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Fernando, fijo del infante don Fernando, conf.- Don Sancho, fijo del
infante don Pedro, conf.- Don Alfonso, fijo del infante don Iohan, conf.- Don Iohan, su
hermano, conf.- Don Pero Ponz, conf.- Don Rodrig Aluares de Asturias, conf.- Don
Pero Fernandez, fijo de don Feran Ruyz de Castro, conf.- Don feran Perez Ponz, conf.-
Don Fernan Fernandez de Limia, conf.- Don Diago Ramirez, conf.- Don pero
Gonçaluez de Sandoual, adelantado mayor de Tierra de Leon e de Asturias, conf.-
Alfonso Suarez de Deça, adelatado (sic) mayor de Gallizia.
Fernan Gomez, notario mayor del regno de Toledo. Sancho Sanches de Uelascor,
adelantado Mayor de Castiella. Pero Lopes de Padiella, iustiçia mayor de casa del Rey.
Don Diago Gomez de Castanneda, almirante mayor de la mar. Gonçalo Ruyz, notario
mayor de Castiella. Garçi Suarez, chançeller del rey. Maestre Gonçaluo, abbat de Aruas,
notario mayor del Andaluzia.
Gonçaluo Royz, notario mayor de Castiella, lo mando fazer por mandado del rey.
Yo Alffonso Royz lo fiz escriuir en el sezeno anno que el rey sobredicho regno.
Gonçalo Ruyz (rubricado). Diego Garçia (rubricado). Alffonso Peres (rubricado).
Garçia Suarez (rubricado).

803

1311, junio, 6. Valladolid.

Fernando IV comunica al concejo de la ciudad de Ourense que en adelante el


obispo don Gonzalo nombrará a los jueces y notarios de la ciudad, de acuerdo con la
sentencia dictada por Alfonso X en el pleito que enfrentó al concejo con la iglesia
auriense. Se señala que este derecho lo tenían recogidos los obispos de Ourense desde
tiempos del rey Fernando III, pero los agravios cometidos por el anterior obispo, don
Pedro Eanes de Nóvoa, habían provocado que Fernando IV asumiera para si este
derecho.

B. Privilexios 4, nº 15. Perg.; 576 x 597 mm.; escr. minúscula diplomática. En


confirmación de Alfonso XI de 18 de junio de 1333 (doc. nº 1002). Presenta manchas de
humedad que no afectan a la lectura; antiguas dobleces que si dificultan la lectura; rotos que
afectan a la rueda, a los últimos confirmantes de la tercera columna y a la suscripción
notarial. Sello de plomo pendiente de hilos de seda amarilla, roja y verde. Al dorso, escr.
gótica: «Conffirmaçon de nosso sennor el rey don Affonso que deu en Seuilla quando ya
para Gibraltar». Al verso, escr. gótica: «Confirmaçion del rey don Alfonso de la çibdat e los
cotos e de poner ofiçiales».
C. Privilexios 4, nº 31. Perg.; 652 x 642 + 52 mm.; escr. minúscula diplomática. En
confirmación de Enrique II de 22 de septiembre de 1371. Borroso como consecuencia de las
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura. Sello de plomo pendiente de hilos
de seda verdes, amarillos y rojos. Al dorso, escr. gótica: «Confirmaçon del rey don Enrrique
padre del rey dom Sancho, abuelo del rey don Enrrique».
D. Cidade e as súas competencias, ff. 91v-92r. Copia. Papel, 170 x 245mm.; escr.
gótica. En traslado notarial de la confirmación de Enrique II, de 22 de septiembre de 1371,
realizado el 26 de marzo de 1379 por el canónigo canciller García Díaz, por orden del
obispo electo don García.

270
E. Libro grande, f. 31v. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula diplomática. Copia
inserta en los estatutos de don Esteban Rodríguez de Muros de 23 de febrero de 1498 sobre
la reducción de los notarios de la curia eclesiástica.
F. Cidade e as súas competencias, f. 208r-v. Copia. Papel, 210 x 306 mm.; escr.
humanística. En el traslado notarial realizado el 8 de febrero de 1598 por el escribano
Gregorio Vázquez, a petición del canónigo auriense Juan de Guinicio, visitador del
obispado de Ourense, en nombre del obispo.
G. Diversarum rerum 5, ff. 95v-96r. Copia simple del siglo XVIII de la confirmación de
Alfonso XI de 18 de junio de 1333.

ED. Documentos de Orense, I, 300-301.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 52 (nº 156).

§ Don Fernando, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de


Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina,
al conçeio de Ourens, salut e graçia. Sepades que don Gonçalo, obispo de y, de Orens,
me dixo que el obispo don Pedro, su anteçesor, e los otros obispos que fueron ante del
que pusieron siempre i, en Orens, los juezes, clerigos e legos, e notarios publicos,
segund de contiene en la sentençia que ouo dada el rey don Alfonso, mio auuelo, entre
el obispo e el cabillo e el conçeio, et por razon que el obispo don Pedro fue en algunas
cosas que non eran mio seruiçio que yo que tome estos offiçios pora mi e que puse y
alcalles e notarios e que tire aquellos que y estauan por el obispo e por la eglesia et
pidiome merçed que mandasse y lo que touiesse por bien. Porque tengo por bien e
mando que d´aqui adelante que el dicho don Gonçalo, obispo de y, de Orens, ponga y
juezes e notarios, assi commo se contiene en la dicha sentençia que dio el dicho rey don
Alfonso, en esta razon entre el obispo e el cabillo e el conçeio de orens, et vsaron con
los obispos que fueron ante del en tienpo del rey don Fernando, mio visauuelo, et del
rey don Alfonso, mio auuelo, et del rey don Sancho, mio padre, et d´aqui adelante non
vse ningun alcalle nin juez nin notario que yo y aya puesto, sinon los que pusiere el
dicho obispo o los sus successores que depues del vinieren. Et desto le mande dar esta
mi carta seellada con mio seello de plomo.
Dada en Valladolit, seys dias de junio, era de mill e trezientos e quarenta e nueue
annos.
Yo Alfonso Ruyz la fiz escreuir por mandado del rey.
Diego Garçia, vista. Garçi Suarez. Alfonso Perez. Johan Garçia. Johan Martinez.

804

[1306-1311], mayo, 9. Ourense.

Sentencia dada por Alfonso Gómez, merino mayor en Galicia, y Fernando Eanes,
alcalde del rey, en el pleito que enfrenta a ¿Alfonso Fernández, morador en Ourense,
en su nombre y en el de los otros moradores de la ciudad de Ourense?, con García
Pérez dos Brancos, arrendador del portazgo, por quererles cobrar el portazgo del vino
que pasa por A Ponte Vella, la tierra del castillo de Alba de Búbal y O Ribeiro do
Miño. Escuchadas las partes y leída la carta abierta del rey Fernando IV (vide doc. nº
758), los jueces fallan a favor de los moradores de la ciudad de Ourense, a quienes se
les ha de devolver todo lo que se les ha recaudado hasta este día y ordenan a García

271
Pérez y a los otros recaudadores que dejen de cobrar este portazgo a los moradores de
la ciudad de Ourense de acuerdo con lo recogido en la carta del rey Fernando IV.

B. Escrituras 12, nº 45. Perg.; 182 x 527 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 18 de abril de 1329 por el notario auriense Domingo Núñez, por orden del canónigo
Pedro Xianz, vicario del obispo don Gonzalo y a petición Rodrigo Arias y Gómez Pérez,
jueces aurienses (doc. nº 954). Muy deteriorado, con tinta desvaída y grandes manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura; mutilado por numerosos rotos que han
provocado la perdida gran parte del texto. Al dorso, escr. gótica: «Sentença por que os
vizinos e os moradores d´Ourense non an de pagar portagen de seu vinno que passar porla
ponte etçetera».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 160 (nº 578) [Fechándolo
entre 1303 y 1311].

Datamos la sentencia en función de lo que se conserva de la fecha, «Dada foy esta


sentença en Ou[rense enas casas de morada] en que pousa o dito Affonso Gomez, meirino,
dez e oito dias de mayo, era Mª CCCª quareenta e … annos» y de la fecha de la carta de
Fernando IV que lleva inserta, de 29 de mayo de [1305]. Por ello, atendiendo al documento
que lleva inserto y a las posibilidades que ofrece lo que se conserva de la fecha, datamos el
documento entre 1305 y 1311.

[Eno nome ] de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta de [sentença virem …],
merino mayor en Galisa en lugar de Aff[…] del rey en essa terra, et Fernan Iohanes,
allcalde del rey [… Affonso Fernandes], morador d´Ourense por sy e porlos […] Peres
de Brancos, recadador da […] por Affonsso Lopes de […] Afonsso Fernandes mostrou
logo huna carta de nosso se[nnor el rey don] Fernando e see[llada con] seu seelo enas
costas da qual o tenor a tal he:

[Inserta carta abierta del rey Fernando IV ordenando al obispo auriense don Pedro
que no cobre a los moradores de la ciudad de Ourense el portazgo del vino, de 29 de
mayo de 1305, doc. nº 758].

E a carta liuda o dito Affonsso Fernandes diso que os moradores de […] huso e en
custunbre confirmado dos […] perlo Ribeiro do Mynno e perla terra do castillo d´Alua
[…] disia que nouamente o dito Garçia Peres os pennoraua por pa[…]. E pidia a nos que
lles mandassemos que lles entregasse seus penores que […]mos a Garçia Peres e a
todolos outros que d´aqui en deante a dita portagen recadass[en …] d´Ourense a
sobredita carta que lles nosso sennor el rey sobresto dera e os usos e […] rason da dita
portagen auya de mays, disia que soubessemos de omees boos e ançiaos que […] a dita
portagen deste uso e liberdade e per eles achariamos çerto que os moradores d´Ourense
auyan […] non page a dita portagen. E Garçia Peres rasoou e disso que el recadaua a
dita portagen e dizia […] outros que a recadaran ante ca el que tomaran portagen aos
moradores d´Ourense do uinno[…] rasoaron quanto quiseron e concluiron e pediron
sentença.
E nos, Afonso Gomez e Fernan […] a carta del rey sobredita que o conçello
d´Ourense a sobresta razon e uista a demanda do dito e dos moradores d´Ourense e a
resposta do dito Garçia Peres, e sabuda a uerdade de omes boos […] a dita portagen
sobre rason do dito uso e liberdade e per outras partes per [prata que coller podemos
…]mos per eles des quareenta annos e des çinquoeenta e des sasseenta a aco que se os
omes […] auyan uso e liberdade confirmada dos reys e aguardada ata aqui que do uinno

272
que passasse pela Ponte [… ribero do Minno] e perla terra do castello d´Alua que non
pagassen del portagen por ende por sentença manda [… que entregen] aos moradores
d´Ourense todolos penores que por rason da dita portagen lles tiinna tomado, et des aqui
en deante […] mandamos ao dito Garçia Peres e a todolos outros que a dita portaien
recadaren que lles non tomen nen penoren aos moradores d´[Ourense] nenhuna cousa
nen lle demanden por razon de portagen de uinno que passen perla ponte nen perlo
ribeiro do Mynno nen perla terra do caste[llo d´Alua, aguarden en] todo a sobredita
carta del rey e usos e liberdades sobreditos e lles non passen contra elas en nenhuna
maneira ... conprir e aguardar so pena de çen morabedis da boa moeda a cada hun e
demays esta sentença fique firme e ualedey[ra para senpre e] non uenna en dulta
mandamos a Migeel Peres, notario por el rey en Ourense, que a esto chamado presente
[…] posesse en ela seu nome e seu sinal e a desse ao dito Affonso Fernandes.
Dada foy esta sentença en Ou[rense …] en que pousa o dito Affonso Gomes,
meirino, dez e oito dias de mayo, era Mª CCCª quareenta e [… annos.
Testemoyas que presentes] foron: Gonçaluo Peres e Affonso Martines, scriuaes do
dito meirino; Lourenço Domingues, capelan; Gregorio ... Peres, Domingo Eanes, dito
Uirgo; Pero Eanes, dito de Caba; Afonso Pego, alguazil; Pero Eanes, dito Laa; Simon
Fernandes, ... escudeiros do dito meirino; Pero Domingues e Martin Domingues,
çapateiros; Esteuo Peres, Ares Domingues, moradores en Ourense.
E eu, Migeel [Peres, notario] en Ourense, que a todo esto presente fuy e per
mandado do dito Affonso Gomes, meirino, e Fernan Iohannis, [allcalde] del rey, ... meu
sinal y puge, que tal e.

805

1311, mayo, 19. Ourense.

Pedro Martínez «Escudeiro», servidor del difunto obispo don Rodrigo, en presencia
y con el consentimiento de su esposa, Teresa Arias, vende al maestro Juan de Solbeira,
canónigo auriense, unas casas que había heredado del obispo en la rúa do Pumar, que
habían sido de Urraca Pérez de Gradeira, por dos mil y quinientos maravedíes de la
moneda blanca del rey don Fernando.

A. Escrituras 12, nº 72. Orig. Perg.; 172 x 287 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
en la parte inferior del pergamino que no llegan a impedir la lectura; rotos en la parte
derecha del pergamino, habiéndose perdido el final de las líneas 12 a 14 y 22 a 25. Al dorso,
escr. gótica: «Cartas da rua do Pumar». Al dorso, escr. humanística: «Nada».

ED. Documentos de Orense, I, 248-249.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 160-161 (nº 579).

CIT. ES, XVII, 110 [sostiene que debe leerse marzo en lugar de mayo, argumentando que
el 17 de mayo de aquel año era ya obispo don Gonzalo].

Eno nome de Dios. Amen. Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Martines,
dito Escudeiro, seruente do bispo don Rodrigo, que foy, presente Tereyia Eres, mia
moller, e outorgante, vendo a uos, maestre Johan de Sorueyra, coengo da iglesia
d´Ourense, e a toda uossa uos, hunas cassas que eu aio en Ourense, na rua do Pumar,

273
que a min o dito bispo mandou en seu testamento, as quaes foron de Orraca Peres de
Graadeyra, commo uan da rua do Pumar aa rua das Choussas; as quaes cassas estam
entre o çeleyro do bispo, que chaman de Sobrado, da huna parte, e as cassas que foron
de Sancha Paez, da outra. Vendo a uos as ditas cassas con seus sobrados e con entradas
e seydas e con todas suas dereituras e perteenças asy commo se uam duna rua e ende
autra, de huna parte, e da outra liures e quites de todo outro enbargo e de toda outra
seruedume que uos e toda uossa uoz aiades e pessuyades elas d´aqui en deante en jur de
herdade para por senpre e liuremente façades delas toda uossa uoentade que quer que a
uos aprouu[o], guardado o dereito da igleia d´Ourense e os custumes da çidade, ca
outorgo [que] reçebi de uos o preço conpridamente por elas en dineiros contados o qual
a min e a uos a prouuo, conuen a saber: dous mil e quynentos morabedis de dineiros
brancos da moeda del rey don Fernando, contado XVI par de dineiro por tres morabedis.
E logo todo jur, uoz, dereyto, senorio, possison, propiedade que eu ey e de dereyto deuo
aauer enas ditas cassas todo o tollo de min e de toda mynna uos e per esta presente carta
que uos ende mando faser metouos e toda uossa uoz en corporal possisson delas e
prometo e outorgo anparar e deffenderuos e toda uossa uos senpre a dereito con as ditas
cassas per min e per todos meus bees guanados e por guanar.
E quen quer da mynna parte ou da estraya que contra esta vindiçon que eu faço ueer
ou [a] enbargar aia a yra de Deus e a myna maldiçon e quanto demandar outro tanto a
uos ou a uosa uoz con o dobro e a uoz del rey peyte por pena mil morabedis [...] boa
moeda, anque en juyso nen fora del seia oydo, e a carta e vindiçon fique firme para
senpre.
Feyta a carta en Ourense, XIX dias de mayo, era de mil CCC e quareenta e noue
annos. Reynante en Leon e en Castella o rey don Fernando. Endeantado mayor en
Gallisa Affonso Suares de Deça. Vagante a igleia d´Ourense per morte do bispo don
Rodrigo.
Testemuyas que a esto chamadas presentes foron: Viuian Iohanes e Johan
Domingues, capelaes da Triidade, Migeel Anes, clérigo do coro, Lourenço Aras, ome
que foy do bispo don Pero Anes.
Et eu, Domingo Ferrnandes, publico notario por el Rey en Ourense, que a esto
chamado, rogado e presente foy e con mynna mao o escriui et meu signal y puge en
testemuyo (signum) de uerdade.

806

1311, julio, 12. Ourense.

El cabildo auriense vende a su canónigo Juan Rodríguez las casas que habían sido
de Martín Pérez, arcediano de Búbal, en la rúa dos Zapateiros, por mil quinientos
maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando. El comprador entrega
solamente cuatrocientos maravedíes en el momento de hacerse el contrato,
comprometiéndose a pagar el resto en tres plazos, dos de cuatrocientos maravedíes y el
último de trescientos, todos pagaderos el día de san Juan Bautista de los tres años
siguientes. A la muerte del canónigo las casas volverán a poder del cabildo, que
celebrará anualmente un aniversario por su alma.

A. Escrituras 14, nº 64. Orig. Perg.; 167 x 276 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a letras de las cinco primeras líneas y a las líneas 24 a 26; rotos en el interior del
pergamino, en su lado izquierdo, que afectan al texto en sus líneas 5, 6 y 15 a 27.
Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: A B C D E F. Al dorso,

274
escr. gótica: «Littera capituli domorum de uico Ar[c]h[idiacom]orum (sic) que fuerunt
quondam domni Martini Petri, archidiaconi, quas possidet Iohannis Roderici, canonicus, in
vita sua».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 161 (nº 580).

Nouerint vniuersi quod nos, domnus G(undisaluus) Nuni, decanus, et capitulum


Auriense vendimus uobis, Iohanni Roderici, canonico eiusdem, quasdam domos cum
suo solio in uico Cerdonum; que domus fuerunt quondam domni Martini Petri,
archidiaconi de Buual, et sunt site inter domos Iohannis Iohannis dicto Leynno, ex una
parte, et inter solare capellanorum de Cautio, ex alia, et superius intestant [in dom]ibus
Laurencii Dominici, et habent ianuas in uico Cerdonum. Vendimus uobis dictas do[mos
cum] suo solio de decima Deo et liberas ab omni honere seruitutis ut uos habeatis eas ex
nunc iure hereditario possidendas, et de eas faciatis quicquid uestre placuerit uoluntati
toto tempore uite uestre, seruato iure ecclesie Auriensis et consuetudine ciuitatis
eiusdem. Quia totum precium quod nobis et uobis complacuit, videlicet, mille et
quingentos morabitinos monete albe domini regis Fernandi, de qua computatur XVI
paria pro tribus morabitinos, confitemur nos a uobis debere recipere in terminis
infrascriptis in pecunia numerata, de qua suma soluistis nobis statim CCCC morabitinos
iam dicte monete in die qua hac litera scripta fuit, et debetis soluere nobis in tribus annis
proximo uenturis alios mille et centum morabitinos prefate monete, videlicet: in festo
sancti Iohannis Babtiste proximo v[en]turo [CC]CC morabitinos, et in alio festo sancti
Iohannis Babtiste sequenti totidem morabitinos, et in alio fest[to sancti Iohanni]
Babtiste tertii anni CCC morabitinos supradicti monete; et debetis istas domos […] tota
vita uestra, et post obitum uestrum debent iste domus remanere libere […] supradicto
capitulo Auriensi, et debemus celebrare perpetuo annuatim anniuersarium pro [anima]
uestra [in] die obitus uestri. Et obligamus omnia bona dicti capituli tam habita [quam
habenda quod sem]per uos cum dicta uendicione deffendere ad directum. Et si forte
d[…] uoluerit occupare predictas domos cum suo solio taliter quod non possimus uos
d[..]ere cum dicta uendicione quod nos, dictum capitulum, soluamus uobis totam
pecuniam […] hac uendicione recepimus.
Si quis igitur contra hanc uendicionem […] iram Dei omnipotentis et nostram
maledictionem incurrat et [quantum] pecierit uel inuaserit in duplum uobis restituat, et
ausu temerario C morabitinos [dict]e monete uoci regie de pena soluere teneatur,
presente carta nichilominus suo [r]obore permanente.
Facta carta Aurie, IIIIº idus iulii, era Mª CCCª XLª VIIIIª.
Presentibus: Petro Uelasci, archidiacono de Buual; Velasco Petri, magister
scolarum; Petro Gundissalui, Petro Reymundi, canonicis; Martino Alfonsi et Fernando
Petri, porcionariis Auriensibus.
Et me, Bartholomeo Petri, cantore et cancellario ciuitatis eiusdem, premissis interfui
et in mea presencia scribi feci signumque meum, quod tale est, appo(signum)sui in
testimonium ueritatis.

807

1311, agosto, 15. Toro.

Fernando IV ordena a los oficiales y justicias del obispado de Ourense que a


aquellas personas que fueran excomulgadas y no hicieran nada para volver al seno de

275
la iglesia en un plazo de treinta días, sean condenadas al pago de sesenta sueldos por
cada día que permanezcan en esta situación, la cantidad recaudada se repartirá entre
el obispo o arcediano que dictó la sentencia de excomunión y García Fernández
Barroso, criado del rey. Asimismo, ordena que a aquellos que permanezcan
excomulgados más de un año y un día les sean apresados y confiscados sus bienes, los
cuales se entregarán a García Fernández o al recaudador quienes deberán proceder a
su venta y, en el caso de no haber nadie que los quisiera comprar, deberán ser
adquiridos por los cinco o seis hombres más ricos de la villa o lugar.

A. Privilexios 4, nº 6. Orig. Perg.; 297 x 443 + 70 mm.; escr. albalaes; manchas de


humedad y pequeños rotos que no afectan a la lectura; antiguas dobleces horizontales y
verticales; pequeñas incisiones en el interior del pergamino que no afectan a la escritura; el
cosido de una nota de papel, en escritura humanística, dificulta la lectura de las primeras
palabras de las líneas 1 a 20. Conserva hilos de seda rojos, verdes y naranjas del sello de
plomo. Al dorso, escr. gótica: «Priuilegium quod si excomunicatus asciterit …nicaçione
ultra …».

ED. Documentos de Orense, I, 250-252.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 52-53 (nº 157).

Don Fernando, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de


Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, e sennor de Molina,
a todos los conçeios, alcalles jurados, jueçes, justiçias, alguasiles, maestres
comendadores, seus comendadores e al adelantrado e a los merynos que por el
andudieren en esse obispado e a todos los otros aportellados de las villas e de los
lugares del obispado de Orenes assi regalengos commo abadengos e ordenes e cotos e
tierras llanas e bienfetrias e solariegos o a qualquier o a qualesquier de uos que esta mi
carta vieren o el traslado della signado de escriuan publico, salut e graçia. Porque me
fizieron entender que algunos omes clerigos e legos e mugeres que auia y, en esse
obispado, que non temiendo a Dios nin a sus almas nin auiendo verguenza de los omes
terrenales, que desprezian e non aguardan las sentençias de descomunion que ponen en
ellos el obispo e los arcidianos a aquellos que lo fazer pueden con derecho sobre los
derechos de la yglesia sobre los pleytos que acaesçen e que estan rebeldes e despreçian
a santa Yglesia e non quieren salir de la descomunion nin venir a mandamento de santa
Yglesia nin faser emienda de aquel pecado sobre que la sentençia es puesta. E que
entran en la yglesia a oyr las oras e maguer que los mandan los clerigos salir e los
amonestan que salgan ende que lo non quieren faser. E yo veyendo que esto es contra
derecho e contra ley e ramo de heregia e porque yo, segund derecho, puedo escarmentar
a los malos e a los que son desobedientes a santa Yglesia por el braso seglar, quando los
non escarmientan por el braso de la yglesia, sobre esto toue por bien que todos aquellos
que estudieren en sentensia de descomunion mas de treynta dias, e les fuere prouado,
que pechen cada dia, dende en adelante, sesenta sueldos de la bona moneda, la meytad
para mi e la otra meytad para <e>l obispo o para el arçidiano en cuyo arçidianadgo
acaesçier. E agora toue por bien, que la meytad de los sesenta sueldos sobredichos de la
pena de los que estudieren en sentençia de descomunion mas de treynta dias que la ayan
por mi en nuestros lugares Garçia Ferrnandes Barrosso, mio criado, assi desdel tienpo
que el rey don Sancho, mio padre, fino, que Dios perdone aca, commo d´aqui adelante.
Porque mando e tengo por bien que todos aquellos e aquellas que en este obispado son o
fueren descomulgados que non apeldaron ante que los descomulgassen o que apeldaron

276
e non siguyeron nin siguen la apeldasion, assi commo es derecho, e estudieren en la
sentençia de descomunion, assi commo sobredicho es, e non quissieron venir a
mandamiento de santa Yglesia a faser emienda fasta los treynta dias, que dende adelante
que les peyndredes luego qualquier o qualesquier de uos o los que estudieren por uos do
esto acaesçiere por sesenta sueldos de la bona moneda a cada vno por cada dia, quantos
dias passaren adelante. E aquellos descomulgados que entraren en las yglesias contra
defendimiento e non quissieren luego ende salir desde que gelo dixieren los clerigos que
les peyndredes por la pena sobredicha a cada vno e los maravedis que ende recabdardes
recudit con la meytad a Garçia Ferrnandes o al ome que lo ouyere de racabdar por el, e
con la otra meytad al obispo o al arçidiano en cuyo arcidianadgo fuere, saluo que non
pueda el obispo nin el arçidiano faser ninguna abenençia en esta razon sin el dicho
Garçia Ferrnandes o sin el que lo ouyere de recabdar por el. E si alguno o algunos
fisieren alguna abenençia con el dicho obispo o con el dicho arçidiano sin el dicho
Garçia Ferrnandes o sin el que lo ouyere de recabdar por el, que non vala e que sea
luego desffecha. E si por auentura alguno o algunos estudieren rebeldes en la sentençia
de descomunion fasta vn anno e vn dia e non quissiere venir a fazer emienda a la
yglesia, asi como derecho es, mando a qualquier o a qualesquier de uos, los offiçiales
sobredichos, que les recabdedes los cuerpos e todo quanto les fallardes para faser dello
lo que la mi merçet fuere. E todos aquellos bienes que les tomardes entregatlos al dicho
Garçia Ferrnandes o al que lo ouyere de recabdar por el e entonçe fare en el cuerpo del
descomulgado assi commo de deue faser con aquellos que non temen a Dios nin a sus
almas nin an uerguensa de los omes terrenales e uan contra mandamiento de santa
Yglesia e contra ley e si non fallaren quien conpre los bienes que por esta rason fueren
entregados que los fagades conprar a los çinco o a los seys omes mas ricos de la uilla o
del lugar do esto acaesciere so pena de çient maravedis de la moneda nueua a cada vno.
E a qualquier o a qualesquier que los conpraren yo gelos fago sanos con el traslado
desta mi carta signado de escriuano publico, ca mi uoluntad es que el seruiçio de Dios e
el mandamiento de la santa Yglesia que sea guardado e tenido e reselado e conplido en
todo assi commo derecho e guissado es. E non fagades ende al por ninguna manera si
non mando al dicho Garçia Ferrnandes o al que uos esta mi carta mostrare por el o el
traslado de commo dicho es que uos enplaçe que parescades ante min los conçeios, por
uuestros perssoneros, e los otros personalmiente do quier que yo sea, del dia que uos
enplasaren a quinse dias, so la pena sobredicha a cada vno, a desir por qual rason non
queredes conplir esto que yo mando e de commo lo conplierdes. E del enplazamiento si
uos fuere fecho mando a qualquier escriuan publico de la villo (sic) o del lugar do esto
acaesçiere que de al dicho Garçia Ferrnandes o al que lo ouiere de recabdar por el
testimonio signado de su signo o robrado con sus nonbres porque lo yo sepan (sic). E
non faga ende al so la pena sobredicha de los çient maravedis. E desto le mande dar esta
carta seellada con mio seello de plomo.
Dada en Toro, quinse dias de agosto, era de mill e trezientos e quarenta e nueue
annos.
Yo Bernald Eanes la fis escriuir por mandado del rey.
Benduco Flores (rubricado). Diego Garçia, vista (rubricado). Johan Garçia
(rubricado). Johan Martines (rubricado). Johan Domingues (rubricado).

808

1311, diciembre, 3.

277
Los jueces Lorenzo Eanes, Juan Arias y Juan Eanes, dirimen el pleito que enfrenta
a Teresa Arias, representada por Pedro Pérez, morador en Cimadevila, con el
mercader auriense Esteban Pérez y su mujer, María Estévez, por una deuda de mil
maravedíes de la moneda portuguesa que éstos había contraído con Teresa Arias y su
difunto marido, Pedro Núñez. El representante de Teresa Arias alega que la deuda, de
mil maravedíes más los intereses de siete años, ya había sido demandada con
anterioridad y que aquellos, al no poder hacer frente a la misma, habían entregado a
Teresa Arias una viña en Castroverde; en esta nueva demanda solicita que se proceda
a la venta de la viña para así poder hacer frente al pago de la deuda. Por su parte, el
matrimonio ratifica lo expuesto por el representante de Teresa Arias y accede a su
solicitud. Escuchadas las partes, los jueces ordenan proceder a la venta de la viña y
con el dinero obtenido saldar la deuda.

A. Escrituras 12, nº 7. Orig. Perg.; 170 x 360 mm.; escr. gótica; borroso, tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura a lo largo de todo el pergamino,
especialmente en la mitad superior; roto que afecta a letras de las líneas 17 a 19; las
incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Al dorso,
escr. humanística: «No bale nada».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 161 (nº 581).

Sabian quantos esta carta viren que en presenza de min, Domingo Yanes Cougill,
notario jurado ena çidade d´Ourense pollo bispo e polla igleia da dita cidade, aparezesen
en juyzo ante Lourenço Yanes, coengo, e Johan Ares e Johan Yanes, juises... Pero
Peres, morador en Zimadevilla en nome de Tereyia Ares, moradeira ena rua Noua, ...zia
que era, da vuna parte, e Esteuoo Perez, mercador d´Ourense, por sy, da outra, ...
demandase ao dito Esteuoo Peres en nome e en vos da dita Tereyia Ares que ... Esteuoo
Peres e Maria Esteuees, sua moler, deuesen aa dita Tereyia Ares e a seu [marido], Pero
Nunnes, que foy, mill morabedis de dineiros portugueses, de oyto en soldo o morabedi,
con os gaanos de sete anos a aco, segundo que se contiina en vun estrumento feito per
Esteuoo Peres, notario que foy d´Ourense, e signado de seu signo segundo en el
aparezia e commo le ya estes dineiros con o gano delles fosen demandados e los o dito
Esteuoo Peres non pagase e le metese por elles en per mao vuna sua vina e da dita Maria
Esteuees, sua moler, a qual jas en Castroverde, entre a leira que foy de Ruy Gomes,
caualeiro, da vuna parte, e a de meestre Iohan de Sorueira da outra e entesta ena deste
meestre Iohan e feer ena que foy de Domingo Ferrnandes. Pidiole que lle desse e le
pagase en nome da dita Tereyia Ares os ditos mill morabedis con os gaanos delles dos
ditos sete anos e pidia aos ditos juyses que assi llo mandasen per sentenza ou que
mandasen per sentensa ao dito Esteuoo Peres que vendese a dita vina e que lle pagase os
ditos morabedis ou elles que a fesen vender e pagarle os ditos morabedis.
E os ditos juyses preguntaron ao d[ito Este]uoo Peres que era o que queria diser
contra esta demanda que lle o dito Pero Peres fasia en [nome da dita] Tereyia Ares, e
Esteuoo Peres disso que verdade era que el e [a] dita sua moler Maria [Esteu]es, que
foy, eran deuedores e teudos aa dita Tereyia Ares e a Pero Nunes, seu marido, que foy,
dos mill morabedis sobreditos e dos gaanos de sete anos a aca delles disendo mays que
os pagaria mays non tiina guisado de os pagar mays que fe<çe>sen vender a dita vina en
guisa commo Tereyia Ares ouuese o seu ca ele (sic) a mandaua vender e o outorgaua e
que fezesen en guisa commo a dita Tereyia Ares ouuese o seu. E os ditos juyses vista a
demanda que o dito Pero Peres fazia ao dito Esteuoo Peres en nome e en vos da dita
Tereyia Ares e visto o estrumento da dita deueda e o estrumento da entrega que o dito

278
Esteuoo Peres fes aa dita Tereyia Ares da dita vina, e vistas todallas razoes que estes
sobreditos Pero Peres, en nome da dita Tereyia Ares, e Esteuoo Peres sobre esto
quiseron diser e razoar, <tom>ando conselo con omees boos, seendo en lugar de julgar
per sentenza, mandaron que a dita vina que se venda e que pagen aa dita Tereyia Ares
seus morabedis de que lle Esteuoo Perez e sua moler, Maria Esteuees, son teudos
segundo sobredito he. E o dito Esteuoo Perez disso e mandou que assy se conprise poys
elles en dereito achauan que assy se deuia aconplir.
Dada foy esta sentenza, tres dias de dezenbre, era de mill CCC XL e noue anos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Peres, dito d´Allaris; Ruy Peres, mercader;
Martin Yanes, Masia Martines, Ares Perez, auogado, Fernan Yanes, visinos d´Ourense.
E eu, Domingo Yanes Cougill e notario sobredito, que a esta sentenza foy presente o
escriui e aqui ponno meu (signum) nome e meu signal, que tal he.

809

1312, enero, 16. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el vicario del deán, arrienda al trabajador


Domingo Pérez y a su mujer, María Fernández, que viven en la Aira do Bispo, durante
la vida de ambos, nueve leiras de viña –ocho de foro de media y la restante de tercia–
en O Couto, tal y como las había tenido arrendadas el fallecido tesorero, don Juan
Pérez. Como renta anual pagarán treinta libras de la moneda del rey Fernando por el
día de san Juan de junio. Se establece como condición que las pongan en buen estado
en el plazo de un año y que den aval del pago, presentando como tal al zapatero Martín
Domínguez, marido de Eufemia Míguez y morador en la rúa dos Zapateiros.

A. Escrituras 14, nº 86. Orig. Perg. 237 x 162 mm.; varios rotos de pequeñas
dimensiones en el interior del pergamino que afectan al texto en las líneas 1, 2, 10, 11 y 16;
manchas de humedad que no llegan a impedir la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del
documento, con letras invertidas: E D C B A. Al dorso, escr. gótica: «Littera capituli de
arrendationi VIIII leyrarum [incautu quas] tenuit Iohannes de Pinnol, quondam
thesaurarius».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 161-162 (nº 583).

Nouerint vniuersi quod Iohannes Roderici, uicarius domni G(undisaluus) Nuni,


decani, et capitulum Auriense […] Dominico Petri, laboratori, moratori in Fonte
Episcopi, et uxori sue, Marie Fernandi, noue leyras uinearum quas capitulum habet in
Cautum, que fuerunt quondam […]i Pelagii, canonici; arrendant eiusdem dictas leyras,
videlicet: VIIIº de foro de medio et unam de foro de tercia sicut eas domnus Iohannes
Petri, quondam thesaurarius, a capitulo tenuit arrendatas, vt habeant et possideant eas in
tota uita sua, et uno mortuo remaneat alterius, vt excolant eas semper bene et plantent et
propagient bene eas in omnibus que neccessaria fuerint a festo Paschatis proximo
uenturo usque ad unum annum, secundum uisum fuerit duobus de capitulo. Et dent inde
in saluo annuatim, casu quolibet contingentem, non obstante grandine uel glacie seu
qualibet alia temporis tempestatis, in festo beati Iohannis Babtiste dicto capitulo XXX
libras monete domini regis Fernandi, de qua tunc computant XL paria per tribus libris;
et si ista moneta in usu non fuerit dabunt de alia moneta que pro tempore fuerit,
extimacionem istam prout duo de capitulo duxerint extimandum, et liceat capitulum per

279
maiordomum suum uel per alium pro dicta pecunia pignorare in termino supradicto uel
postea si sibi in dicto termino non fuerit plenarie satisfactum. Et si per impotenciam uel
negligenciam cultura dictarum leyrarum ommissa fuerit uel aliquod ex hiis que superius
sunt conprehensa non fuerit obseruatum, licitum sit [capitulum], monicione perhabita,
dictas leyras prout ipsas inuenitur auctoritate propria sine contradiccione aliqua recipere
et habere. Et ad mortem predictorum, si dicte l[ey]re non fuerint reparate et culte bene
retirentur per bona illorum, scilicet, Dominici Petri et Marie Fernandi suppradictorum.
Et si contentio super aliquo inter eos et capitulum orta fuerit per duos de capitulo
terminetur, omni appellatione cessante. Et ad hoc sic complendum obligant se et omnia
bona sua tam habita quam habenda, et insuper dant fideiussorem, presentem et
consencientem, et omnia bona sua ad hanc fideiussionem obligantem, Martinum
Dominici, cerdonem, uirum Euffemie Michaelis, moratore in vico Cerdonum; et si forte
iste Martinus Dominici, fideiussor, decesserit, Dominicus Petri et Maria Fernandi, uxor
sua, supradicti statim sine aliqua mora teneantur loco ipsius alium fideiussorem
idoneum subrrogare que teneat ad omnia […]a.
Actum fuit hoc Aurie, XVII kalendas februarii, era Mª CCCª Lª.
Presentibus testibus: Martino Lupi, duplario. Fernando Petri, porcionario et
maiordomo capituli. Iohanne Petri, cappellano Sancti Iohannis. Fernando G(arsi)e,
magistro gramatice. Laurencio Martini et Bartolomeo Petri, seruientibus cantoris.
Et me Bartolomeo Petri, cantore et cancellario ciuitatis Auriensis, premissis interfui
et in mea presencia scribi feci signumque meum, quod tali est, appo(signum)sui in
testimonium dicti geste.

810

1312, marzo, 29. Ourense.

El cabildo auriense afora a Juan Rodríguez de Xestosa y a su mujer, Marina


Fernández, durante la vida de ambos más una voz, el casal da Coenga, en Xestosa –
perteneciente a la renta de Puga–, con la obligación de reparar las casas en él
existentes en los dos años siguientes y prestar vasallaje al cabildo. Como renta anual
pagarán la tercera parte del pan y vino que cosechen así como, por derechura, ochenta
sueldos de moneda blanca del rey don Fernando, por fogaza, ocho celemines de trigo,
más dos capones que entregarán el día de san Martín.

B. Tenza de Puga, nº 445. Perg., 168 x 289 mm., escr. gótica. En traslado realizado por
el canónigo y canciller auriense Alfonso Viviánez a partir de las notas tomadas por el
chantre y canciller de la ciudad de Ourense Bartolomé Pérez (doc. nº 1021). Presenta
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura en
algunas ocasiones. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C D E F G H I. Al
dorso, escr. gótica: «Litera capituli de casar de Geestosa afforata que Roderici et uxori sue».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 162 (nº 584).

Nouerint vniuersi quod nos, domnus G(undisaluus) Nuni, decanus, et capitulum


Auriensis, damus uobis, Iohanni Roderici de Geestosa, et uxori uestre, Marine Fernandi,
et uni uoci quam ultimus uestrum in morte uel in uita nominauerit ad forum, casale
nostrum de Geestosa quod uocatur de Coenga, quod pertenet (sic) ad rendam nostram
de Puga. Damus uobis dictum casale ut habeatis et possideatis illud in tota uita utriusque

280
et dicte uocis cum omnibus iuribus et pertinentiis suis, tali videlicet condictione: ut
excolatis bene totum heredamentum ipsius casalis de omni agricultura, ita quod non
deficiant per culturam, et construatis et reparetis domos eiusdem casalis usque ad duos
annos proximo uenturos ab era istius carte in antea. Et detis nobis in saluo, casu quolibet
contingente, non obstante grandine uel gelu seu qualibet alia temporis tempestate,
terciam partem panis in area et terciam partem uini in torculari. Et non intrabitis ad
colligendos fructus sine homine nostro, cui debetis prouidere in cibo et potu
competenter dum fructus colligeritis. Et dabitis nobis annuatim pro directura et pro
omnibus aliis LXXXª solidos monete albe domini regis Fernandi, de qua computantur
duo paria per tribus solidis. Et dabitis insuper annuatim VIIIto celemines tritici pro
fugacia et duos capones in festo sancti Martini. Et si dicta moneta in usu non fuerit,
dabitis de alia moneta que pro tempore cucurrerit extimationem istius, prout duo de
capitulo duxerint extimandum. Et debetis esse uassalli nostri fideles et non alterius. Et
ad mortem cuiuslibet uestrum dabitis pro luctuosa decem solidos predicte monete. Et si
heredamentum et vinee et domus ad mortem uestram non fuerit bene culte et reparate,
reparentur per bona uestra. Et non debetis plantari arbores in heredamento culto ubi
tollatis panem et uinum. Et non debetis ibi nutrire filium militis nec armigeri nec
domine nec alicuius potentis uiri. Et si uendere uel obligare uolueritis dictum casale uel
partem eius, uendatis primo uel obligetis dicto capitulo uel alicui de capitulo, qui, si
noluerint illud emere uel obligatum recipere, tunc uendatis uel obligetis tali persone que
teneatur dicto capitulo ad omnia que uos tenemini, dum modo non sit miles nec armiger
nec domina nec religiosa persona nec seruus nec maiordomus alicuius potentis uiri, nec
morator Auriensis uel alicuius burgi uel castri. Et si per impotencia uel negligencia
cultura dicti casalis omisa fuerit uel aliqua ex hiis que superius sunt comprehensa non
fuerit obseruata, licitum sut predicto capitulo dictam hereditatem auctoritate propria,
monitione perhabita, prout ipsam inuenerit recipere et habere sine contradictione aliqua.
Et si contentio super aliquo inter uos et capitulum orta fuerit, per duos de capitulo
terminetur, omni appellatione cessante. Et ad hoc sic complendum ego, predictus
Iohannes Roderici, et uxor mea, Maria Fernandi, pro nobis et pro uoce nostra obligamus
nos et omnia bona nostra tam habita quam habenda. Et capitulum cum dicto casali debet
nos defendere ad directum.
Actum fuit hoc Aurie, IIIIto kalendas aprilis, era Mª CCCª Lª.
Presentibus testibus: Fernando Petri, porcionario Auriense; Stephano Petri, clerico
chori; Martino Dominici, Iohanne Petri et Bartholomeo Petri, seruientibus cantoris.

811

1312, abril, 30. Ourense.

Juan Xes da Miranda, en nombre y por orden de su madre, María Alfonso, afora a
perpetuidad a Pedro Míguez y su mujer, Marina Martínez, moradores en Lagocios,
todas las propiedades que posee su madre en la villa de Lagocios, en la feligresía de
San Martiño de Sabadelle, que deben foro de quinta al monasterio de Santo Estevo de
Ribas de Sil, por una renta anual de ciento cuarenta sueldos, pagaderos el día de san
Martín. Juan Xes da Miranda pone como aval del foro todos sus bienes y los de su
madre.

B. Escrituras 10, nº 6 bis. Perg.; 132 x 276 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado el 7 de agosto de 1316 por el notario Tomás Eanes, por orden de Martín Eanes,

281
juez en Tierra de Aguiar, a petición de Rodrigo Martínez, párroco de la iglesia de San
Martiño de Sabadelle (doc. nº 856). Este pergamino está cosido a otro en el que Juan Ges
vende parte de la renta de este foro a Martín Eanes, juez en tierra de Aguiar y a su mujer,
María Eanes (doc. nº 855). Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 162 (nº 585).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta uirem que eu, Joham Gees da
Miranda, fillo de Maria Fonsso, en nome desta mia madre, que non e presente, e per seu
mando della, a qual deuo dar a outorga desta carta, dou e outorgo a foro para senpre a
uos, Pero Migeellez, morador en Lagoços, e a uossa moller, Marinna Martiz, que nom e
presente, todo o erdamento laurado e por laurar, casas, vinnas, aruores, cortinnas, a
monte e a fonte, con entradas e seidas, e com todos seus dereytos e pertiinças que a
dicta mia madre, Maria Fonsso, a e a ella pertiinçen por qualquer razon ena dicta villa
de Lagoços e en seu termino, que som na fiigresia de Sabadelle. Que uos e toda uossa
uoz aiades e possuiades el en jur d´erdade para senpre e lauredes e paredes el bem en
maneira que nom deffalesca per mingua de lauor e de boo paramento; e paguedes ende
ao moesteyro de Sancto Esteuoo de Riba de Sil cada anno foro de quinta e reçebades
para uos todos los outros nouos e proes que Deus y der; et dedes ende aa dicta mya
madre e a sua uoz de foro cada anno a saluo, por dia de sam Martinno, çento e quareenta
soldos de qual moeda en Aguiar correr mays chaamente, e liure e quite de todo outro
enbargo. E outorgo que seiades sepre (sic) uos e toda uossa uoz com este afforamento
anparados a dereyto per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar e pelos bees
da dicta myna madre. E para laurar e pagar e comprir commo dicto e eu, Pero
Migeellez, sobredicto, obligo min e todos meus bees gaanados e por gaanar.
Et he posto qualquer das partes que contra esto passar que peyte aa outra parte de
pena Ç morabedis de brancos da moeda del rey don Fernando; et esta carta fique firme
para senpre.
Feyta a carta en Ourense, XXX dias de abril, era de mill e CCC e Lª annos.
Testemoyas que presentes foron: Pero Eanes, ome que foy do arçidiago dom
Martinno, Aras Migeez, escriuan, Johan Migeelles de Moreyras, Pero Eanes, dito
Cupinno de Caschamoynna.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en Ourense e en terra de Aguiar, que a esto
presente foy e en mia presença o fis escriuir e meu sinal y puge en testemoyo de
uerdade.

812

1312, mayo, 4. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Gonzalo Núñez, afora a Domingo Pérez
«Boo», morador en Piñor, y a dos voces –especificándose, su hijo y su nieto– lo que el
fallecido tesorero don Juan Pérez de Piñor tenía arrendado del cabildo: la heredad de
Peyçales, bajo el camino que va a Mugares, y una leira en Santa Tecla. El forero, en
los cuatro años siguientes, ha de plantar de viña toda la tierra que sea susceptible para
ello –según el parecer de dos capitulares– y, lo que no, de árboles. Se establece una
renta anual de dos puzales de vino durante los cuatro primeros años y, transcurridos
estos, de dos modios de vino. Para garantizar el cumplimiento del pago del foro,
Domingo Pérez presenta como aval a otro Domingo Pérez, morador en Cerdedo, que,

282
presente, acepta serlo; en caso de morir éste, el forero habrá de buscar otro aval que
garantice el pago en las mismas condiciones.

B. Escrituras 4, nº 10. Perg., 138 x 244 mm., escr. gótica. En traslado realizado por el
canónigo y canciller auriense Alfonso Viviánez a partir de las notas tomadas por el chantre
y canciller de la ciudad de Ourense Bartolomé Pérez (doc. nº 1023). Mutilado en su parte
final, habiéndose perdido también el comienzo de las líneas del texto a partir de la 33;
manchas de humedad que no impiden la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 162 (nº 586).

Nouerint vniuersi quod G(undisaluus) Nuni, decanus, et capitulum Auriense dant et


concedunt ad forum uobis, Dominico Petri dicto Boo, moratori in Pinole, et duabus
uocibus post mortem uestram, uidelicet filio et nepoti, illam hereditatem quam
thesaurarius quondam Iohannes Petri de Pinole a capitulo tenuit arrendatam in uita
uestra (sic), videlicet, hereditatem de Peyçales subtus uiam que tendit ad Mugares et
unam leyram in Sancta Tecla. Dant uobis dictam hereditatem ut habeatis et possideatis
eam uos et dicte uoces in tota uita uestra, et plantetis de uinea quicquid in dicta
hereditate aptam fuerit ad plantandum usque ad quatuor annos proximo uenturos ab era
istius carte in antea, et plantaueritis arbores in illis locis qui non duerunt apti ad uineam
secundum quod uisum fuerit duobus de capitulo. Et excolatis bene uineas, ita quod non
deficiant per culturam, et propaginetis et plantetis quicquid ibi de vinea aptum fuerit ad
plantandum in termino supradicto. Et detis inde annuatim in saluo dicto capitulo in
primis quatuor annis proximo uenturis duo puçalia uini in torculari; et postea dabitis
annuatim duos modios uini prefato capitulo in saluo in torculari, non obstante grandine
uel gelu seu qualibet alia temporis tempestate. Et si per impotentiam uel negligentiam
cultura dicte hereditatis omissa fuerit uel aliqua ex hiis que superius sunt comprehensa
no fuerit oberuata, licitum sit capitulo supradicto dictam hereditatem autoritate propria,
monitione perhabita, prout ipsam inuenerit recipere et habere sine condicione aliqua. Et
ad mortem uestram et dictarum personarum si dicta hereditas non fuerit reparata et culta
bene reparetur per bona uestra. Et si contentio super aliquo inter uos et capitulum orta
fuerit per duos de capitulo terminetur, omni apellatione cessante. Et ad hoc sic
complendum predictus Dominicus Petri, per se et successoribus suis, obligat se et omnia
bona sua tam habita quam habenda, et insuper dat fideiussorem, presentem et
consentientem et omnia bona sua ad hanc fideiussionem obligantem, Dominicum Petri,
moratore in Cerdedo; et si forte dictus Dominicus Petri decesserit detis alium
fideiussorem sufficientem loco eius qui teneatur ad omnia supradicta. Et sic semper in
dicto termino obseruetur. Et capitulum cum dicta hereditate debet uos deffendere et
amparare ad directum.
Actum fuit hoc Aurie, IIIIª die mensis madii, era Mª CCCª Lª.
Presentibus: Rodericus Guterrii, Stephano Petri, clericis chori. Gunsaluo Petri,
rectore Sancte Eufemie […]da. Bartholomeo Petri, scriptore cantoris.

813

1312, mayo, 24, miércoles. Ourense.

Sentencia dictada por don Alfonso Viviánez, vicario del obispo auriense don
Gonzalo, en el pleito que enfrenta a Martín Eanes, morador en el casal de O Regueiro,

283
feligresía de Santo André de Marrubio, y al arcediano Pedro Rodríguez, tenente de los
bienes capitulares en tierra de Caldelas, por el pago de media quinta de heredad en O
Regueiro. El arcediano le reclama la media quinta de la heredad que Martín Eanes
labra fuera del casal do Regueiro, que no pertenecía al cabildo, reclamándole además
el pago de los años anteriores, alegando que esa era la costumbre de la tierra. Martín
Eanes responde que, aunque fuera costumbre pagarlo en otros casales, ni él ni los
anteriores habitantes del casal lo habían pagado nunca. El juez falla a favor de Martín
Eanes.

A. Bispo, nº 114. Orig. Perg.; 225 x 173 mm.; escr. gótica; mancha de humedad al
comienzo de las líneas 10 a 16 que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 163 (nº 587).

CIT. ES, XVII, 112.

Sabeam quantos esta carta virem que ante Affonso Viuiaez, vigario do onrrado
padre e sennor dom Gonçaluo, pela graça de Deus bispo d´Ourense, pareçerom en juizo
Martin Eanes, morador en Marruuyo, no casal do Rigueyro, por sy, da huna parte, e o
arçidiago dom Pero Rodrigues, teente o que o cabidoo d´Ourense a en Caldelas, por sy,
da autra. Entom o dito arçidiagoo demandou ao dito Martin Ioanes que lle desse mea
quinta da herdade que ya laurar fora do casar que non era da herdade do cabidoo e pedia
que lla pagasse d´anos passados que dizia que laurara fora do casar e que lla non dera
dizendo que tal era aly o custume da terra. E Martin Iohanes razoou e disso que, commo
quer que fosse custume dea darem dos outros casares, que nuncaa el nen aqueles que no
dito casal moraran ante del pagaran nen acustumaram de pagar mea quinta da herdade
que yam laurar fora do casal na herdade que non era do cabidoo.
E o vigario, sabuda a uerdade sobresto e oydas as razoes d´anbolas partes, seendo en
lugar de julgar, auudo consello con omees boos, mandou per sentença ao dito Martin
Iohanes que non desse ao dito arçidiagoo nihuna cousa por razom da mea quinta do que
laurara ca aqui fora do dito casal do Rigueyro na herdade que non era do cabidoo, e
mandou que se des aqui adeante laurar fora do casar outra herdade saluo na do cabidoo
que se aueesse con o arçidiagoo.
Esto foy en Ourense, quarta feira, XXIIIIº dias de mayo, era de mill e CCC e Lª
anos.
Testemoyas: Gonçaluo Nunez, coengo; Esteuoo Ferrnandes, caualeyro; Pero
Santorum, Pero Escudeyro, Migeell Eanes e Martin Eanes da Ayra, Affonso Eanes,
Johan de Lousada, notario, Aras Peres da Touça.
E eu, Grigorio, notario da çidade d´Ourense, que a esto presente foy e figeo escriuir
en minna presença e puge y meu sinal en testemuyo de uerdade (signum).

814

1312, julio, 6. Ourense.

Eulalia Lorenza, hija del fallecido Lorenzo Peláez de Ervedelo y de Mayor


Martínez, vende por sesenta maravedíes de la moneda portuguesa al deán auriense
Gonzalo Núñez la parte que le corresponde en la renta foral del lugar de Figueiredo
que el deán debe entregar anualmente a ella y a sus hermanos –el deán había situado

284
esta renta sobre el casal de Loureiro, en la feligresía de Santa María de Freás– y, una
vez que haya fallecido su madre, la casa y cortiña de Ervedelo que le había tocado por
herencia.

A. Escrituras 16, nº 17. Orig. Perg.; 159 x 318 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a las líneas 24 a 27, 29 a 31, 33, 34, 37 y 38.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 163 (nº 588).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Olaya
Lourença, filla de Lourenço Paez, que foy d´Eruededo, e de Mayor Martinet, vendo e
entrego logo per esta carta a uos, dom Gonçaluo Nunez, dayam da igleia d´Ourense, e a
toda uossa uoz per herdamento para senpre todo o meu quinon do foro que uos auedes a
dar cada anno a min e a meus yrmaos do lugar do Figueyredo, o qual foro uos [a] nos
posestes pelo uosso casar de Loureyro, que e ena fiigrisia de Froyaes. Outrossy, vendo a
uos, para depois de morte da dita mynna madre, a casa e cortina con suas perteenças que
ela ten en Heruededo, a qual casa a min ou a mia uoz a de ficar a tenpo de sua morte.
Vendo a uos o foro e casa e cortina sobreditos commo dito e con entradas e seidas e con
todos seus dereytos e perteenças; que uos e toda uossa uoz aiades e pessuyades elles en
jur de herdade para senpre e facades delles liuremente uossa uoentade que quer que a
uos aprouuer, ca outorgo que reçebi de uos conpridamente todo o preço que a min e a
uos por elo aprouuo, conuen a saber: sesseenta morabedis de dineiro portugues, contado
XVI pares de dineiros por tres morabedis, que aio en meu jur e en meu poder
conpridamente en dineiros contados e de que me outorgo por bem pagada; e se o foro,
casa e cortina sobreditos agora mays ualem ou ualueren en algum tenpo, aquela mayoria
dou e outorgo a uos en doaçom para senpre por muyto amor e ajuda que de uos reçebi,
que ual muyto mays ca esto. E logo todo jur, senorio, possissom, propiedade e dereyto
que eu aio e de dereyto deuo aauer no foro, casa e cortina sobreditos, todo o tollo de min
e de toda myna uoz e metouos e toda uossa uoz en corporal possissom delles para
senpre per esta carta, e renunçio que non possa diser que de uos non reçebi o preço
sobredito nen me possa chamar a engano desta vendiçon nen uiir contra ela en neuna
maneira per min nen per outre, e se o feser que non ualla nen seia y oyda. E obrigo min
e todos meus bees gaanados e por gaanar para anpararuos e toda uossa uoz senpre a
dereito con o foro, casa e cortina sobreditas.
E quen quer que contra esta vendiçon ueer aia a yra de Deus e quanto demandar
peyteo a uos ou a uossa uoz dobrado e aa uoz del rey peyte por pena Lª morabedis da
boa moeda; e esta carta fique firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, VI dias de jullo, era de mill e CCC L annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Ares Yanes, auogado, Lourenço Eanes, dito
Periquino, dobleyro da igleia d´Ourense, Pero Paes de Çima de Villa, Esteuo
Domingues, capelan do dayan, Domingo de Souto.
E eu, Johan Ferrnandez, notario d´Ourense por meu sennor o bispo e por a igleia
desse lugar, que a esto chamado presente foy (signum) e o escriui e meu sinal y puge en
testimuyo de uerdade.

815

[1312], julio, 26.

285
Martín Fernández se presenta ante el notario Durán Fernández, que sustituye a
Fernando Fernández, para que se dé forma pública al testamento de su padre, el
fallecido Fernando Eanes, alcalde del rey en Monterrei y su juez en Limia, que estaba
cerrado y sellado con tres sellos pendientes del propio Fernando Eanes. El notario se
niega a abrirlo sin el consentimiento de Juan Eanes, arcediano de Cornado, hermano
del testador y cumplidor de su testamento. El juez de Monterrei y Mateo Míguez,
arcipreste de Baronceli en representación de Juan Eanes, ordenan al notario que
atienda la solicitud de Martín Fernández y dé traslado del testamento a Juan Eanes, a
Martín Fernández y a Marina, viuda de Fernando Eanes. Se procede a su apertura,
lectura y escritura, dándosele así la validez requerida como escritura pública.

A. Escrituras 2, nº 41. Orig. Perg.; 340 x 1140 mm.; escr. gótica. Dos piezas de
pergamino cosidas, la segunda comienza en la línea 74. Deteriorado, presenta manchas de
humedad que se extienden por todo el documento, preferentemente por la primera pieza del
pergamino, dificultando e impidiendo la lectura; rotos que afectan a las últimas palabras de
las líneas 6 a 28 y a las primeras letras de las líneas 21 a 23, 35 a 39, 57, 94; roto de
pequeñas dimensiones, que no afecta al texto, entre las líneas 90 y 91; arrugas y dobleces
que dificultan e impiden la lectura en las líneas 84 a 91. Al dorso, escr. cortesana:
«Testamento de Ferrnand Yanes, alcallde de Monterrey». Al dorso, escr. cortesana: «Cartas
perteeçentes a Iohan Fernandes de Monterrey».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 159 (nº 573) [Fechándolo
en 1311].

Era de mill e CCC e çinquaeenta [annos], vinte e seys dias de jullio. Conusçuda
coussa seya commo en pressença de min, Duran Ferrnandez, notario jurado en lugar de
Fernan Ferrnandez, notario pubrico del rey en Monterrey e en a uila de Laça, [e das
testi]moias que aqui son escriptas, Martin Ferrnandez, fillo de Fernan Eanes, alcalle del
rey que foy, e morador en Monterrey, pedio a min, notario sobredito, que vn testamento
que este Fernan Eanes, alcalle, f[eze]ra por [min], notario, o qual testamento eu tiinna
çerrado e seelado con el seelo do dito Fernan Eanes, que eu que o abrisse e o metesse en
pubrica forma e desse ende a el o traslado ... meu signo ..., notario sobredito, dixo que
llo non daria ata que veesse o arçidiagoo de Cornado, don Johan Eanes, que era cabeçel
e conplidor do dito testamento, a que me mandara Fernan Eanes a que o desse e este
[Martin] Ferrnandez frontou a Pero ... de Monterrey e a Matheos Migeez, arçipreste de
Baronçelle, que me costrengessen que llo desse, ca o tenpo a que se auia de pubricar
passauasse, ca el dizia que era cabaçel de Fernan Eanes ...cas de dito arçidiagoo per que
lle enviasse o traslado do dito testamento. E o sobredito juyz mandou a min, notario, per
sentença de juyzo, e o arçipreste mandou ... mento que eles viron çerrado con tres seelos
pendentes con o seelo do dito Fernan Eanes en hun cordon cardeo, e o pubricasse,
seendo nos tendaes das cassas que foron do d[ito] Fernan Eanes na villa [de Monte]rrey,
hu ele jazia sepultado, e o metesse en publica forma e desse del o traslado a este Martin
Ferrnandez, e desse outro traslado a dona Marinna, muller que foy do dito Fer[nan]
Eanes, que estaua pressente e o pidio, e desse outro traslado ao dito arçidiagoo, e desse
a cada hun o que lle perteençesse su meu signal. E eu, por mandado deste arçipreste e
deste juyz, abri o dito te[sta]mento e o metio en publica forma, o qual logo foy leudo
per ante estes juyzes e per ante Martin Ferrnandez e dona Marinna do qual testamento o
tenor tal este:

286
[Inserta testamento de Fernando Eanes de Ourense, alcalde del rey en Monterrei y
su juez en Limia, de 25 de noviembre de 1310, doc. nº 795].

Testemoyas que viron çerrado este testamento e o viron leer: Maçia Yanes, Martin
do Vinno, Diego Affonso e Martin Ferrnandes, clerigos, Affonso de Gaaça, Johan
Rodrigues de Paaços, Vasco Peres, caualleiro e Gonçaluo Rodrigues e Pero Eanes,
caualleiros, e Johan Yanes, mercador, Viuian Martines e Saluador Lourenço e Migeell
Martines e Gil Perez, clerigos, Esteuo Martines, Fernan Domingues e Johan Guyllen,
escriuaes, frey Johan da Granya de Tamagoos, Pero Garçia, ayo, Johan ..., myo andador,
Giraldo, ome de Martin Ferrnandez, Pero Lourenço, uogado, e outros muytos.
Et eu, Duran Ferrnandez, notario publico en lugar de Ferrnan Ferrnandes, notario
publico del rey en Monterrey, que esta carta deste testamento en mia presença fiz
escriuir e en ela fiz meu signo, que tal este (sic).
E este testamento he escrito en duas tiras de pergameo (signum) de coiro e enserta
con huna linna branca e ten tres meus sinaes e meu nome que fillan d´anbas as tiras.

816

1312, agosto, 7. Ourense.

Acuerdo entre el cabildo auriense y Arias Peláez, caballero de Albán, sobre el


contrato por el cual el caballero, en el momento de su muerte, debía dejar todos sus
bienes al cabildo a cambio de los frutos de una canonjía. Se acuerda, para terminar la
contienda pendiente, que el cabildo renuncie a todos los bienes que el caballero se
comprometiera a dejar al cabildo, con la excepción del casal de Barrela, en la
feligresía de Santiago de Toubes. El caballero, por su parte, accede a entregarles el
casal, a cambio de invalidar el contrato y devolver los maravedíes que ya había
recibido del cabildo, cuya cuantía no se especifica.

A. Escrituras 5, nº 5. Orig. Perg.; 278 x 364 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; rotos de pequeñas dimensiones
que afectan al signo notarial. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C D E F. Al
dorso, escr. gótica: «Cartas do casar de Ares Paez da Barrela e doutro casar de Gostei e
doutros dous casares que ten y Pero Goncales».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 163 (nº 589).

En nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren que en presença de min
Affonso Rodriguez, publico notario da çidade d´Ourense por meu sennor o bispo e pola
ygleia desse lugar, e das testemoyas adeante escriptas para esto77 espeçialmente
chamadas e rogadas, don Gonçaluo Nunes, dean, e o cabidoo da ygleia d´Ourense,
aiuntados per tangimento de canpaa, assi commo e custume, ena costra noua, u
acostumaron a fazer o cabidoo, sobre contenda que era entre o dean e cabidoo
sobreditos, da huna parte, e Aras Pelaez, caualeyro d´Aluan, da outra, sobre razon dun
enprazamento que os ditos dean e cabidoo fezeran con o dito Aras Paez de todolos
herdamentos que esse Aras Paez auya que deuyan ficar ao dito cabidoo aa morte do dito
Aras Pelaez e que esse cabidoo desse ao dito Aras Paes por ende os fruytos duna

77
esto] interlineado, sobre el renglón.

287
coensia de todalas cousas que a ela perteeçessen commo a hun coengo presente e outras
cousas segundo se contiian ena carta do enprazamento. Estas partes presentes non
constreiudas nen per engano enduzudas mays de seu prazer e de sua propria uoentade
por se guardaren de custos e de traballos ueeron aa tal auiinça e tal conposiçon. Conuen
a saber que os ditos dean e cabidoo quitaron e desenbargaron e liuraron logo para por
senpre ao dito Aras Paez todolos herdamentos que o dito Aras Pelaez deuia aleyxar a
esse cabidoo a tenpo de sua morte que faça deles ena uida e ena morte o dito Aras Paes
liuremente toda sua uoentade saluo o casar que chaman de Barrela, que e ena friiguisia
de Sanctiago de Tougues, que o dito Aras Pelaez deu e entregou logo aos ditos dean e
cabidoo con todas suas dereyturas e perteenças por rason que os ditos dean e cabidoo lle
desfezessen o dito enprazamento e por huna quantia de morabedis que o dito Aras Paez
ouuo do dito cabidoo por razon do enprazamento sobredito.
E o dito Aras Pelaez deu logo aos ditos dean e cabidoo a propriedade, sennorio e
possisson que auya eno dito casar e tirou sy da possisson del e meteo y eles e deulles
conprido poder que per sy ou per seu procurador per sua propria outoridade possan
entrar corporalmente a possisson deste casar e prometeo per todos seus bees de os
anparar e deffender con este casar e dellelo fazer senpre de paz a todo tenpo.
E o dean e cabidoo sobreditos renunçiaron a toda demanda e a toda auçon que auyan
ou poderian auer contra o dito Aras Pelaez ou contra sua uoz sobre razon do dito
enprazamento e herdamentos sobreditos ou doutra cousa se ao dito Aras Paez deles
leuou por esta razon.
E outrossi o dito Aras Paez, por si e por toda sua uoz, renunçiou a toda demanda e a
toda auçon que el auya ou podia auer contra os ditos dean e cabidoo sobre razon deste
enpramento (sic) e das outras cousas que se na carta do enprazamento sobredito contiian
que esses dean e cabidoo que auyan de faser e conprir a esse Aras Pelaes.
E os ditos dean e cabidoo78 e Aras Paez prometeron por si e por toda sua uoz de teer
e guardar todas estas cousas e cada huna delas que se en esta carta conteen.
E a parte que contra esto quiser uiir en juyzo ou fora de juyzo peyte aa outra parte de
pena mill morabedis de boa moeda ante que seia oydo en juyzo nen fora de iuyzo. E esta
carta firme fique a todo tenpo e que esto seia çerto e non venna en dulta, os ditos dean e
cabidoo e Aras Paez mandaron a min sobredito notario que lles fezesse ende sennos
cartas partidas per ABC e que desse en huna ao cabidoo e a outra a Aras Paes.
Feyta a carta en Ourense, eno sobredito lugar, VII dias d´agosto era de mill e CCC
Lª annos.
Testemoyas que a esto chamadas e rogadas presentes foron: Fernan Perez, raçoeyro
da ygleia d´Ourense e moordomo desse cabidoo, Aras Eanes, auogado, clerigo desse
coro, Johan Martinez, dito Uiela, çidadao d´Ourense, Gregorio Beytes e Affonso Eanes,
notarios dessa çidade.
E eu, Affonso Rodrigues, sobredito notario, que chamado e rogado a esto presente
fuy e a rogo e a pidimento dos ditos dean, cabidoo e Aras Paez esta carta escriui e meu
sinal en ela puge (signum).

817

1312, octubre, 5. Ourense.

78
que auyan de faser e conprir a esse Aras Pelaes. Et os ditos Dean e Cabidoo] llamada en forma de † que
lleva a otra igual al final del documento, después de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.

288
El cabildo auriense arrienda a su maestrescuela, Vasco Pérez, durante su vida, las
casas que habían sido del canónigo Fernando Peláez y que tuvo arrendadas el tesorero
Juan Rodríguez, por una renta anual de trescientos maravedíes del rey Fernando
pagaderos en dos plazos, el día de san Juan de junio y el día de la Asunción. El
maestrescuela pone como aval del pago su propia porción en el cabildo y presenta
como fiel del pago al tesorero Juan Rodríguez, que, presente, consiente serlo.

A. Escrituras 14, nº 7. Orig. Perg.; 144 x 192 mm.; escr. gótica; manchas de humedad y
pequeño roto al principio de la línea 4 que no impiden la lectura. Quirógrafo, con letras
invertidas, en la parte superior del documento: C B A. Al dorso, escr. gótica: «Littera capituli
domorum que fuerunt Fernandi, quas Velascus Petri, thesaurarius, tenet in uita sua».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 163 (nº 590).

Nouerint vniuersi quod nos, G(undisaluus) Nuni, decanus, et capitulum Auriense


arrendamus uobis, Velasco Petri, magistro scolarum eiusdem, domos nostras que
fuerunt Fernandi Pelagii, quondam canonici Auriensis, sicut eas Iohannes Roderici,
thesaurarius, a nobis tenuit arrendatas. Arrendamus uobis dictas domos ut habeatis et
teneatis eas in uita uestra, et detis nobis in saluo annuatim trecentos morabitinos monete
domini regis Fernandi, de que computantur XVI paria pro III morabitinis, uidelicet,
medietatem in festo sancti Iohannis Babtiste et aliam medietatem in festo Assumptionis
beate Uirginis; et si ista moneta in usu non fuerit dabitis de alia moneta que pro tempore
circurrerit, extimationem istius prout duo de capitulo ducxerint extimandum. Et debetis
reparare dictas domos in omnibus in tita uita uestra excepto quod si funditus corruerint
non tenemini ad earum reparationem. Et ad hoc sic complendum ego, predictus magister
scolarum, obligo me et omnia bona mea tam habita quam habenda, et specialiter
porcionem meam, per quam sitis integri de dictis CCC morabitinis, et insuper do uobis
fideiussorem presentem et omnia bona sua ad hanc fideiussionem obligantem Iohannem
Roderici, thesaurarium Auriensem, quo defuncto teneor uobis dare alium fideiussorem
loco eius. Et si contencio inter me et dictum capitulum orta fuerit super aliquo, per duos
de capitulo terminetur, omni apellatione cessante.
Actum fuit hoc Aurie, in capitulo, IIIº nonas otcobris (sic), era Mª CCCª Lª.
Presentibus testibus: Petro Sugerii, portionario Auriense, Roderico Padron, recotre
ecclesie Sancti Iacobi de Baruantes, Stephano Fernandi, clericis chori. Iohanne de
Sancto Iacobo, scriptore.
Et me, Bertholomeo Petri, cantore et cancellario ciuitatis Auriensis, adhibito et
rogato premissis omnibus interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum,
quod tale est (signum), apposui in testimonium premissorum.

818

1312, noviembre, 12. Ourense.

Mayor Eanes, moradora en la rúa de Penavixía, viuda de Gonzalo Fernández,


vende al maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, una leira de viña en Riozó,
feligresía de San Breixo de Seixalbo, que debe foro de cuarta al cabildo auriense, por
quinientos veinticinco maravedíes de la moneda portuguesa.

289
A. Bispo, nº 108. Orig. Perg.; 164 x 249 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en las tres primeras líneas, que no impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Liorçoo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 164 (nº 591).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Moor Eanes,
moradeyra en Ourense, na rua de Penauigia e moller de Gonçaluo Ferrnandes, que foy
desse lugar, vendo e logo per esta presente carta entrego por herdamento para senpre a
uos, meestre Johan de Sorueyra, coengo d´Ourense, huna leyra de vinna que eu ey en
termio de Seixaluo, no lugar a que chaman Rioçoo, a qual iaz entre a seara do cabidoo
que agora ten Pero de Canba da huna parte e aa uossa vina da outra, e en çima entesta na
vina de Pero Reymondes e de Pay Aras, e en fondo fere na cortina que agora o dito Pero
de Canba ten do dito cabidoo. Vendouos a dita vinna a monte e aa fonte con todas suas
entradas e seydas e deyturas e perteenças du quer que uaan assi que uos e toda uossa uos
a aiades en jur de herdade para senpre e façades della liuremente todo aquello que uos
aprouer e paguedes della foro de quarta ao bispo d´Ourense e liure e quite de todo outro
enbargo e seruidue. Et outorgo que reçeby de uos ben e conpridamente todo o preso
della que a min e aa uos aprouo en dineiros contados, conuen a saber: quinentos e viinte
e çinque morabedis da moeda portuguesa de que contan XVI par de dineiros nouos por
tres morabedis.
Et logo todo jur, dereyto, senorio, possison, propiadade que eu ey ou de dereyto
deuo aauer na dita vinna todo o tollo de min e de toda mia uos e per esta presente carta
ponnouos e toda uossa uos en corporal possison della et obligo min e todos meus bees
gaanados e por gaanar d´anppararuos e toda uossa uos para senpre a dereyto con a dita
leyra et renunçio que nunca posa diser que uos a dita leyra non vendy e que de uos non
reçebi ben e conpridamente todo o preso della en dineiros contados. Et outorgo que se
alguen da mia parte ou da estraya quisser viir contra esta venda que uos eu faso que uos
peyte de pea çen morabedis da moeda del rey don Fernando e esta carta e venda fique
firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, doçe dias de nouenbro, era de mill e tresentos e çinqueenta
annos.
Testemoyas que a esto chamadas e rogadas presentes foron: Johan Peres, dito
d´Allaris, Pero Martines, dito Garrido, Johan de Uillanoua, Migeell Domingues de
Penauigia, moradores en Ourense.
Et eu, Johan Eanes, notario publico en Ourense por nosso sennor obispo [e]79 polla
igleia desse lugar, que a esto foy presente (signum) e o escriuy e en testemuyo de
uerdade este meu signal y pugy.

819

1313, enero, 21. Ourense.

Pedro Martínez, morador en Ourense, en la Aira do Bispo, vende a su hermano


Lorenzo Martínez, morador en la misma rúa, y a su mujer, María Eanes, un solar de
terreno con su corral, la mitad de un lagar y la mitad de un alpendre que posee en
Pazos de San Clodio, por cincuenta libras de la moneda portuguesa. Pedro Martínez

79
e] escrita bajo una mancha de tinta.

290
había comprado estos bienes a Fernando Martínez y a María Martínez, moradores en
O Outeiro, feligresía de Pazos de San Clodio.

A. Escrituras 21, nº 97. Orig. Perg.; 130 x 232 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por el pergamino dificultando la lectura, especialmente en la parte
izquierda del texto; rotos que afectan a la primera línea del texto; rotos a causa de las
incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras, que afectan a letras de las líneas 5,
20, 25 y 29; rotos en los márgenes laterales que no afectan al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 164 (nº 592).

[Eno] nome de Deus. Amen. Sabean [quantos esta carta] virem que eu, Pero
[Martines], morador en Ourense, na Ayra do Bispo, por min80 e por toda minna uos,
vendo [e para] senpre outorgo a uos, Lourenço Martines, meu yrmao, morador y, na
[Ay]ra do Bispo, e a uossa moller, Maria Anes, e a toda uossa uos para por senpre, hun
soar de terreo con seu curral e o meo daquel lagar que y esta, con a meatade da pendella
que eu ey na uila de Paaços de San Croyo, que conprey de Fernam Martines e de Maria
Martines que moraron y, en Paaços, no lugar a que chaman Outeyro, o qual soar ias a
par da casa de Pero Martinez, que foy d´Outeyro, e de sua moller, Maria Peres, e
commo parte con o meu quinnon do curral assy commo uolo peeguey e assyney per
omes boos. Vendouos estas cousas sobreditas con sas entradas e seydas, liures doutro
enbargo, asy que uos e toda uossa uos as aiades liuresmente des aqui en deante en jur
d´erdade para por senpre e façades delas toda uossa uoontade. E outorgo que reçebi de
uos en preço por elas çinquoenta libras da moeda portuguesa, de que contan quareenta
par de dineiros nouos por tres libras. E per esta carta uos ponno no jur e na possissom
desta vindiçon sobredita. E outorgo a deffenderuos e toda uossa uos senpre a dereyto
con ela, e para uos deffender obligo a uos min e todos meus bees gaanados e por gaanar.
E se alguen da minna parte ou da estraya que contra esta vindiçon, que uos eu faço
de meu grado, quiser viir aia a yra de Deus e peyte aa uos del rey por pena çem
morabedis e esta carta ficar senpre firme.
Feyta a carta en Ourense, viinte e hun dia de janeyro, era de mill e tresentos e
çinquoenta e hun anno.
Testemoyas que a esto foron presentes: Fernan Çebolinno; e Pero Peres de Paaços; e
Lourenço Domingues, escriuam, morador en Ourense.
Eu, Domingo Eanes, notario d´Ourense (signum) per noso senor obispo e pela igleia
deese lugar, fuy presente e figea escriuir en mia presenza e puge este meu signo, que e
tal.
E suso na segunda lina uc diz «por min» eu o fiz enterlinar.

820

1313, mayo, 27. Ourense.

El ciudadano auriense Pedro Martínez «Escudeyro», morador en la rúa do Pumar,


heredero del ya fallecido obispo don Rodrigo, vende al maestro Juan de Solbeira,
canónigo auriense, todas las propiedades que el obispo don Rodrigo poseía en la

80
por min] interlineado, sobre el renglón.

291
feligresía de Santa Cruz da Rabeda, que están exentas de cargo alguno, salvo diezmo,
por mil doscientos trece maravedíes y medio de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 22, nº 195. Orig. Perg.; 170 x 207 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura, afectando especialmente a las líneas 1 a 10, 23 y 24; este
documento está cosido a otros formando un mazo de escrituras, el cosido dificulta la lectura
de las primeras palabras de todas las líneas. Al dorso, escr. gótica: «Do herdamento de
Santa Crut».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 164 (nº 593).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 443.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Pero Martinet,
dito Escudeyro, çidadao d´Ourense, morador ena rua do Pumar, e heree do bispo don
Rodrigo, que foy d´Ourense, vendo e entrego logo per esta carta por herdamento para
senpre a uos, meestre Iohan de Sorueyra, coengo d´Ourense, e a toda uossa uoz, todo
quanto herdamento o dito bispo don Rodrigo auia en toda a friigesia de Santa Crus de
Raueeda, assy a afforada commo a por afforar, a monte e a fonte, con todas suas
entradas e seydas, e dereituras e perteenças hu quer que uaam, assi que uos e toda uossa
uoz aiades e pessuyades o dito herdamento en jur de herdade para senpre, de dezemo a
Deus, e liures e quites de todo outro enbargo. Et outorgo que reçebi de uos por el todo
aquel preço que a min e a uos aprouuo, conuen a saber: mill e duzentos e treze
morabedis e meo de dineiros portugueses, contado XVI pares de dineiros por tres
morabedis. E per esta carta metouos e toda uossa uoz no jur e na possissom ena
propiedade do dito herdamento et obligo min e todos meus bees gaanados e por gaanar e
os bees que foron do bispo sobredito, dom Rodrigo, para anpararuos e toda uossa uoz a
dereito para senpre con o dito herdamento. Et renunçio que non possa dizer que de uos
non reçeby o dito preço e que o non ey ia en meu jur e en meu poder conpridamente en
dineiros contados.
E quen quer que contra esto ueer aia a yra de Deus e a mia maldiçom e quanto
demandar peyteo a uos ou a uossa uoz doblado e a uoz del rey de pena Lª morabedis da
sua moeda, e esta carta fique senpre firme.
Feyta a carta en Ourense, XXVII dias de mayo, era de mill e CCC L Iª anno.
Testemoyas que a esto chamadas e rogadas presentes foron: Johan Lourenço,
Domingo Eanes, capelaes, clerigos do coro; Pero Eanes, dito Gramedo, clerigo;
Fachoyrim; Pero Ferrnandes, morador en Santa Marta de Noalla; Johan Domingues,
ome de meestre Iohan, e Fernan Crespo de Seyxaluo.
Et eu, Johan Eanes, notario publico en Ourense por nosso sennor o bispo e polla
igleia desse lugar, (signum) que a esto foy presente e en mia presença o fiz escriuir e en
testemuyo de uerdade este meu signal y pugy. Testemoyas.

821

1313, julio, 25. Ourense.

Cláusulas testamentarias de Martín Pérez «de Pereira».

292
B. Cregos de coro, nº 117. Perg.; 120 x 306 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado el 10 de septiembre de 1323 por el notario auriense Domingo Fernández, por
orden del canónigo Pedro Alfonso, vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de
Fernando Pérez, capellán de Santa Eufemia (doc nº 905). Presenta manchas de humedad que
dificultan la lectura en las palabras finales de las líneas 1, 2, 8 y 26; las incisiones hechas
para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta
da vinna de Penna Redonda. Noue libras». Al dorso, escr. gótica: «Carta da vinna de Pena
Redonda. IX libras».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 164 (nº 594).

In nomine Domini. Amen. Ego Martinus Petri, dictus de Pereyra, cerdo, morator in
uico Cerdonum, graui egritudine costitutus, compos tam mentis mei et integri mei
sensus, timens nec post mortem meam super bonis meis oratur aliquibus occasio
contendendi, de eis ordino et condo huiusmodi perpetuo testamento. Primo, mando
animam meam Domino meo Ihesu Christo et gloriose Uirgini matri sue, et cetera. Item,
mando quod si Therasia, consoprina mea, uenerit, quod dentur eidem nouem libras quas
mihi debet Petrus dictus Ribela ratione vinee mee de Pena Redonda; et si non uenerit,
mando quod supradicte nouem libre dentur Sancte Eufemie pro anima mea, et cetera. Et
instituo heredem in omnibus aliis bonis meis filium uel filiam uel filios meos, si eos
portauerit uxor mea, quod ueniant ad lumen, et hoc fiat prout ditauerit ordo iuris; et si
forte semen a me non habuerit, instituo heredem in omnibus aliis bonis meis de quibus
non feci legatum Dominicum Iohannis, fabrum, auunculum meum, moratorem in
Crucem Fabrorum, et cetera.
Facto testamento Aurie, XXVª die mensis iulii, era Mª CCCª L Iª.
Presentibus testibus: Michaele Dominici, clerico chori Auriensis. Iohanne Iohannis
dicti Gento, mercatore. Petro Dominici de Sicariis. Dominico Iohannis dicto Canudo.
Petro Martini, fabro, moratore in Cruce Fabrorum. Fernandus Dominici de Sancta
Marina. Francisco Dominici, cerdone.
Et ego, Bartholomeus Petri, cantor et cancelarius ciuitatis Auriensis, adhibitus et
rogatus premissis omnibus interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum,
quod tale est, apposui in testimonium premissorum.

822

1313, noviembre, 3. Ourense.

Teresa Arias de Sabadelle, hija del caballero [Arias] Perez y de doña Urraca,
vende por doscientos maravedíes de la moneda portuguesa a Aldonza Rodríguez, viuda
del caballero Rodrigo Arias y madre del escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, todas
las propiedades que había heredado de sus padres en la feligresía de san Miguel de
Calvelle, además de la cortiña de A Retorta, en la feligresía de san Martiño de
Sabadelle, junto al camino que va para Velle, que está exenta de cargo alguno, salvo
diezmo.

A. Escrituras 10, nº 46. Orig. Perg.; 138 x 312 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
grandes manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e
impidiendo la lectura, especialmente en las doce primeras líneas; algunas de las incisiones

293
hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica:
«Carta da leyra da cortynna da Retorta que he na frigrisia de Sadelle (sic)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 165 (nº 595).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 379.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uirem que eu, Thereyia Ares
de Sabadelle, filla de ...s Peres, caualeiro, e de donna Orraca, que forom desse lugar, por
min e por toda myna uoz, uendo e entrego per esta carta ha Aldonça Rodriguez, moller
de Rodrigo Ares, caualeiro que foy de Sabadelle, e a toda sua uoz para senpre todo
quanto herdamento laurado e por laurar, casas, vinnas, aruores, cortinas, a monte e a
fonte, com entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças eu aio e me
perteençen de parte dos ditos meus padre e myna madre na fiigresia de Sam Migeel de
Caluelle e en todos seus termios, a tanbem o de disemo a Deus commo o de foro; aynda
uendo a ela todo o meu quinom de huna leyra de terreo que iaz en Sabadelle, na cortina
da Retorta, ontre la cortinna de Johan da Armada, da huna parte, e a herdade da ygleia,
da outra, e entesta en çima na cortina que tem Lourenço Peres, e fer en fondo no camino
per que uam a Belle, o qual meu quinom da dita leyra he de disemo a Deus e liure e
quite de todo outro enbargo. Que a dita Aldonça Rodrigues e toda sua uoz aia e pessuya
o herdamento e quinon da dita leyra e cousas sobreditas en jur de herdade para por
senpre e faça ende aqueles foros e dereitos que eu soo teuda de faser e liures e quites de
todo outro enbargo, ca outorgo que reçeby dela por esto ben e conpridamente todo o
preço que a min e a ela aprouuo, conuen a saber: dusentos morabedis da moeda
portuguesa que agora corre, de que contan XVI pares de dineiros nouos por tres
morabedis; e se aquesta uendiçon agora mays ual ou ualuer d´aqui en deante, aquela
mayoria dou e outorgo a ella en doaçon por moyto amor e aiuda que dela reçebi, que ual
mays ca esto. E logo todo jur, uoz, sennorio, possison propiedade e dereito que eu aio
enas cousas sobreditas todo o tollo de min e de myna uoz e meto e pono a dita Aldonça
Rodriguez e toda sua uoz en corporal possissom delas para senpre por esta carta. E
outorgo a anparar e deffender senpre ela e toda sua uoz a dereito con esta uendiçon per
min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta carta ueer aia a yra de Deus e a myna maldiçon e quanto
demandar peiteo a ela e a sua uoz doblado, e aa uoz de el rey de pena çem morabedis da
boa moeda; e esta carta fique firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, tres dias de nouenbro, era de mill e CCC L I anno.
Testemoyas que foron presentes: Martin Anes, dito Torrado d´Aguyar, Domingo
Peres, alffayte d´Ourense, e Johan Mateu, seu aprentiz (sic), Migeel Eanes, custureyro,
natural de Monterroso, Domingo Martinez, escriuam, natural de Deça.
E eu, Affonso Eanes, notario publico na çidade d´Ourense e en terra d´Aguiar, que a
esto presente foy e en myna presença o fige escriuir e (signum) meu sinal y puge en
testimoyo de verdade.

823

1313, diciembre, 3. Ourense.

Codicilo del canónigo auriense maestro Juan de Solbeira, que expresamente revoca
un codicilo anterior.

294
A. Escrituras 17, nº 24. Orig. Perg.; 265 x 182 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; pequeño roto en la esquina inferior izquierda del pergamino,
provocado por la rasgadura de una de las incisiones realizadas para su costura al mazo de
escrituras. Al dorso, escr. gótica: «Codicilius magister Iohannis de Sorbaria, canonicus
auriensis».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 165 (nº 596).

Nouerint vniuersi presentis codicilli seriem inspecturis quod cum ego, magister
Iohannes de Sorbaria, canonicus Auriensis, per Bertholomeum Petri, cantorem et
cancellarium Auriensem, super bonorum meorum disposicione meum condiderim
testamentum et codicillum coram testibus ad dictum testamentum et codicillum per me
adhibitis et rogatis, omnia et singula in predicto testamento contenta rata habeo et
confirmo, excepto quod corrigo clausulam mearum domorum in quibus habito et
uineam meam de Castro Uiride81, quod lego eas Laurentio Iohannis, clerico chori,
nepoti meo, quod teneat eas in uita sua; et post mortem eius remaneant perpetuo libere
et inmunes capitulo Auriensi; et per redditum illarum fiat festum sancti Andree
annuatim perpetuo, prout continetur in meo testamento. Item, de sex cupis vini quas
habeo mando quod habeat dictus Laurentius Iohannis vinum de IIIIor cupis, et capitulum
habeat vinum ex aliis duabus cupis que sedent inferius, contra Fonteyna, et pecucunia
(sic) istius uini mictatur in possessionibus ad opus tercie et sexte, prout continetur in
meo testamento. Item, mando quod heres meus soluat legata mea et adimpleat
sepulturam meam per IIIIor milia morabitinos Portucalensis quos in thesauro teneo et
per aliam pecuniam que michi debetur, excepto illo quod sibi legaui pro labore suo,
quod mando quod accipiat inde; et residuum detur pro anima mea. Item, lego dicto
Laurentio Iohannis totum panem et carnem et alia superlectilia que non sunt legata in
meo testamento. Item, lego Petro, alumpno et consoprino meo, tunicam meam albam. Et
reuoco alium codicillum quem iam condideram, et mando quod non ualeat. Item, uolo et
mando quod iste sit meus codicillus et mea ultima uoluntas et quod ualeat iure
codicillorum uel etiam iure cuiuslibet ultime uoluntatis manu publice confecte et coram
testibus roborate, que de iure melius et utilius ualere potuerit.
Si quis igitur tam ex parte mea quam aliunde contra hunc meum codicillum et meam
ultimam uoluntatem in aliquo uenire presumpserit, iram Dei omnipotentis et meam
maledictionem incurrat, et ipso facto amictat quicquid sibi in isto meo codicillo et
testamento legatum fuerit, et uoci episcopali D morabitinos bone monete de pena
persoluat, presente codicillo nichilominus suo robore permanente.
Facto codicillo Aurie, IIIª die mensis decembris, era M CCCª Lª prima.
Presentibus testibus: Martino Alfonsi, porcionario. Dominico Iohannis, Iohanne
Laurentii, Iohanne Alfonsi, Uiuiano Dominici, Petro Fernandi, capellano Sancte
Eufemie, clericis chori Auriensis ecclesie. Bartholomeo Petri, scriptore cantoris.
Et ego, Bartholomeus Petri, cantor et cancellarius ciuitatis Auriensis, adhibitus [et
rogatus] premissis omnibus interfui et in mei presenciam scribi feci signumque meum,
quod tale est, appo(signum)sui in testimonium ueritatis.

81
et uineam meam de Castro Uiride] llamada mediante signo que lleva a otro igual, en la esquina
superior derecha del pergamino, donde se copia este texto.

295
824

1314, enero, 19. Ourense.

El cabildo auriense arrienda a Domingo Eanes «das Mesas», morador en la rúa da


Obra, durante su vida, una viña en A Cal, en el término de Ourense, por una renta
anual de cuatrocientos ochenta sueldos de la moneda del rey don Fernando, pagadera
en dos plazos, el día de san Juan Bautista y el día de la Ascensión. Domingo Eanes
presenta como aval del pago a Lorenzo Domínguez, también morador en la rúa da
Obra, que, presente consiente serlo.

A. Escrituras 17, nº 15. Orig. Perg.; 212 x 193 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C D E. Al
dorso, escr. gótica: «Littera capituli uinee quam tenet Dominicus das Mesas».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 165 (nº 597).

CIT. ES, XVII, 111.

Nouerint vniuersi quod nos, Gundisaluus Nuni, decanus, et capitulum Auriense,


arrendamus uobis, Dominico Iohannis dicto das Mesas, moratori in vico Operis,
quandam vineam quam habemus in termino Auriense, loco uocato Caal; arrendamus
uobis dictam vineam cum omnibus iuribus et pertinenciis suis in tota uita uestra, de
decima Deo, ut progaginetis et excolatis et paretis eam bene, ita quod non defficiat per
culturam; et soluatis inde nobis annuatim in saluo quatuorcentos et octuaginta solidos
monete domini regis Fernandi, de qua computantur due paria pro tribus solidis,
videlicet, medietatem in festo sancti Iohannis Babtiste et aliam medietatem in festo
Assumptionis beate Uirginis Marie, non obstante grandine uel gelu seu qualibet alia
temporis tempestate; et si ista moneta in usu non fuerit dabitis de alia moneta que pro
tempore cucurrerit (sic), extimationem istius prout duo de capitulo duxerint. Et si per
impotenciam uel negligenciam cultura dicte vinee ommissa fuerit uel aliquid ex hiis que
superius sunt comprehenssa non fuerit obseruatum, licitum sit nobis, monitione
perhabita, auctoritate propria dictam vineam prout ipsam inuenerimus recipere et habere
sine contradictione aliqua. Et ad mortem uestram si dicta vinea non fuerit reparata bene
reparetur per bona uestra. Et si contencio super aliquo inter uos et capitulum orta fuerit
per duos de capitulo terminetur, omni appellacione cessante. Et ad hoc sic complendum
ego, predictus Dominicus Iohannis, obligo me et omnia bona mea tam habita quam
habenda, et insuper do uobis fideiussorem, presentem et consencientem, et omnia bona
sua ad hanc fideiussionem obligantem Laurencium Dominici, moratorem in vico
Operis; et si dictus Laurencius Dominici decesserit detis alium fideiussorem
sufficientem loco ipsius qui teneatur ad omnia supradicta. Et capitulum debet uos
deffendere ad directum cum dicta vinea.
Acta fuit hoc Aurie, Xª VIIIIª die menssis ianuarii, era Mª CCCª L IIª.
Presentibus testibus: Fernando Petri, porcionario et maiordomo capituli; Viuianus
Iohannis, rectore Sancti Iohannis de Moreyras; Petro Didaci, de Bezerril, cappellano;
Gunssaluo Namorado, ianitore capituli; Roderico Guterrii, notarius Auriensis.
Et ego, Bartholomeus Petri, cantor et cancellarius ciuitatis Auriensis, adhibitus et
rogatus premissis omnibus interfue et in presencia scribi feci signumque meum, quod
tale est, ap(signum)posui in testimonium premissorum.

296
825

1314, mayo, 6. Ourense.

Los clérigos de coro constituyen como sus procuradores al clérigo Pedro Eanes,
morador en la rúa Nova, a Juan Pérez y a Arias Lorenzo, clérigos de coro, para que los
representen en sus pleitos y demandas. Se especifica que no podrán usar este poder
para arrendar y aforar en su nombre.

B. Cregos de coro, nº 4. Perg.; 335 x 358 mm.; escr. gótica. Inserto en la solicitud que
presentan los clérigos de coro ante el canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo don
Gonzalo, para que dicte sentencia contra el escudero Pedro Martínez por no haberles
entregado las dos terceras partes de unas casas de la rúa da Corredoira que el obispo don
Rodrigo les había dejado en su testamento (doc. nº 829). Presenta un roto en la parte central
de las líneas 1 a 7 y rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de las líneas
9, 25 y 30; las manchas de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino,
especialmente en la parte superior alrededor del roto, dificultando o impidiendo la lectura;
la presencia de dobleces también dificulta la lectura en la parte superior del pergamino. Al
dorso, escr. gótica: «Carta das casas da Corredoyra».82

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 600).

§ Sabeam quantos esta carta de procuraçon uirem e das testemoyas que em presença
de min notario e da testemoyas que en fondo som escriptas os clerigos do coro
d´Ourense juntatados (sic) a su Pena Redonda, ena Pedreira, [...]erom, ordinarom e
estabeleçerom seus suffiçientes e geeras procuradores Pero Eanes, clerigo, morador na
rua Noua e Johan Peres e Aras Lourenço, clerigos do coro, todos em senbra e cada huun
delles [en todo] [...] assy que de tan boa condiçon seia huun commo o outro en todos los
preitos e demandas muuidos e por mouer que elles an ou entendem a auer contra
qualquer pessoa ou pessaos (sic) ou que outra qualquer pessoa ou pessoas con ou
entendem a auer contra elles sobre qualquer coussa e sobre qualquer rason per ante o
onrrado padre e sennor dom Gonçaluo pela graça de Deus bispo d´Ourense ou per ante
seu uigario ou uigarios ou per ante qualquer juys ou juyses ordinarios ou dellegados,
ecclesiasticos ou segrares, per que se possa e deua faser conprimento de dereito et
derom a estes seus procuradores e a cada huun delles liure e conprido poder de pidir,
demandar, reçeber, responder, deffender, rasoar, allegar, contradiser, trautar, conponer,
recusar, protestar excepçoes, poer feonosas (sic) ou criminaes, entrar preito per resposto
e prouar per cartas e per testemoyas e outras contradiser preito ou preitos contestar
juramento de calupnya e outro qualquer que lles demandado for de dereito en nossas
almas, dar posiçoes, poer e contradisir e responder a outras, concluyr sentença ou
sentenças, pidir, oyr e reçeber e apellar e segir a apellaçon se mester for et pidir a
exsecuçon do que for julgado et de faser todas las outras cousas e cada huna dellas que
uerdadeiros procuradores podem faser e deuem e que elles farian ou poderian faser se
presentes fossem saluo que lles non derom poder para arrendar nen para afforar em seu
nome. Outrossy lles derom poder que postam (sic) sustituyr outro ou outros procurador
ou procuradores em seu lugar se mester for e de os reuogaren cada que quisserem e
quantas ueses quisserem et tomarem em sy o preito ou preitos em aquell estado em que
os acharem.

82
Carta da casa da Corredoyra] repetido en la parte superior del dorso.

297
E outorgamos e auemos por firme todalas cousas e cada huna dellas que pellos ditos
seus procuradores ou per cada huun delles ou per aquell ou aquelles que elles ou cada
huun sustituyrem en seu lugar e per elles forem feitos e procurados em quanto sobredito
he. E obrigaromssy e todos seus bees de estarem per ello a todo tenpo e pagar e conprir
quanto for julgado.
Feita a procuracom no lugar sobredito, seys dias de mayo, era de mill CCC L II
annos.
Testemoyas que a esto presentes forom: Johan Lourenço, Pero Eanes, Martin Lopes,
dobreiro, Aras Eanes, auogado e outros moytos que o uirom e oyrom.
Et eu, Gomes Ferrnandes, publico jurado notario d´Ourense por nosso sennnor
obispo e polla iglesia desse lugar, que a esto chamado e rogado presente foy e a rogo e
pitiçon da dita uniuerssidade dos clerigos sobreditos esta procuraçon em minna presença
fige escriuir e meu signal y puge, que e tal, em testemoyo de uerdade.

826

1314, julio, 9.

El cabildo auriense afora a perpetuidad a Juan Eanes, capellán de Santa María de


Sobrado do Bispo, y a Juan Míguez dos leiras de monte en el lugar de Porriño, en
Trelle, con la obligación de roturarlas en el plazo de doce años, poniendo en cultivo la
tierra que sea susceptibe de ello, según lo juzgarán dos miembros del cabildo. Como
renta, pagarán anualmente la tercera parte de todo lo que cosechen, y un cuarto sus
sucesores en el foro, cuyos titulares no deberán ser nunca más de dos.

A. Escrituras 8, f. 163. Orig. Perg.; 180 x 245 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C D E F. Al
dorso, escr. gótica: «Dichas leyras en termino de Trella, onde chaman Porrinno».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 165 (nº 598).

Nouerint vniuersi quod nos, G(undisaluus) Nunii, decanus, et capitulum Auriensis,


damus uobis, Iohanni Iohannis, cappellano Sancte Marie de Superato, et Iohanni
Michaelis ipsius loci, ad forum perpetuo, duas leyras de monte quas habemus in termino
de Trella, loco uocato Porrinno, cum omnibus iuribus et pertinenciis suis, ut erradicetis
totum montem qui in dictis leyris stat ab era istius carte usque ad duodecim annos
proximo uenturos in omnibus locis qui apti fuerint ad habendum panem et vinum,
secundum uisum fuerit duobus de capitulo; et excolatis et paretis bene dictas leyras
senper, ita quod non defficiant per culturam; et detis inde nobis in vita uestra in saluo
quartam partem de omni fructu ex dictis leyris prouenienti, videlicet, panem in area et
vinum in torculari. Et ad mortem uestram successores uestri dabunt terciam partem de
omni fructu ex inde prouenienti similiter. Et non intrabitis ad colligendos fructus nisi
per hominem nostrum, cui debetis prouidere in cibo et potu competenter dum fructus
colligeritis. Et iste leyre nunquam diuidantur, sed senper remaneant in duabus perssonis
tantum, et non in pluribus. Et si uendere uel obligare uolueritis dictas leyras uel partem
earum, uendatis uel obligetis primo capitulo uel alicui de capitulo, qui, si noluerit eas
emere uel obligatas recipere, tunc uendatis uel obligetis eas tali persone que teneatur ad
omnia supradicta, dummodo non sit miles, nec donna, nec religiosa perssona, nec seruus
nec maiordomus alicuius potentis uiri uel domine, nec sit uicinus nec morator alicuius

298
burgi uel castri seu ciuitatis Auriensis. Et non possitis eas legare nec anniuersarium
super eis ponere alicui ecclesie nisi ecclesie Beati Martini Auriensis. Et si per
ipotenciam (sic) uel negligentiam cultura dictarum leyrarum omissa fuerit uel aliqua ex
hiis que superius sunt comprehenssa non fuerit obseruata, licitum sit capitulo, monitione
perhabita, dictas leyras auctoritate propria prout ipsas inuenerit recipere et habere sine
contradictione aliqua. Et si contentio super aliquid inter uos et capitulum uel
successores uestros orta fuerit per duos de capitulo terminetur, omni appellatione
cessante. Et ad hoc sic conprehendum predictos Iohannes Iohannis et Iohannes
Michaelis, pro se et successoribus suis, obligant se et omnia bona sua tam habita quam
habenda. Et capitulum debet deffendere eos ad directum cum predictis leyris.
Actum fuit hoc Aurie, VIIIIª die mensis iulii, era Mª CCCª L IIª.
Presentibus testibus: Fernando Petri, porcionario. Laurentio Petri, eiusdem fratre.
Roderico Uelasci et Iohanne Martini, cappellano Petri Alffonsi, canonici, clericis cori.
Et me, Bartholomeo Petri, cantore et cancellario ciuitatis Auriensis, adhibito et
rogato premissis omnibus interfui et in mei presencia scribi feci signumque meum, quod
tale est, ap(signum)posui in testimonium ueritatis.

827

1314, julio, 12. Ourense.

Sancha Alfonso, hija del difunto Alfonso Eanes, morador en la rúa da Fontaíña, en
presencia y con el consentimiento de su marido, Martín Eanes, vende a Domingo Arias,
morador en la rúa do Vilar, y a su mujer, María Fernández, una viña de foro de cuarta
en A Carballeira, por noventa libras de la moneda portuguesa.

A. Cregos de coro, nº 67. Orig. Perg.; 130 x 206 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
que afecta a las palabras finales de las líneas 10 a 14; tinta borrosa en las líneas de la
suscripción notarial; presenta una pequeña incisión, que no afecta a la lectura, entre las
líneas 11 y 12.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 165-166 (nº 599).

Sabean quantos esta carta virem que eu Sancha Affonso, filla que foy de Affonso
Eanes, que foy d´Ourense, que morou na Fonteynna, presente meu marido, Martin
Anes, e outorgante, por min e por toda mia uos, vendo e logo per esta carta outorgo a
uos, Domingo Aras, morador en Ourense, na rua do Vilar, e a uossa moller, Maria
Ferrnandes, e a toda uossa uoz para por senpre huna leyra de vinna que ey en termio de
Carualleyra que iaz entre a de Gonçaluo Eanes e outra de Eldonça Affonsso, e no fondo
fer na de Dominga Eanes e de seus fillos que ouuo de Maçia Martinez, e na çima entesta
na que foy de Johan de Pinnol, thesoureyro que foy d´Ourense. Vendouos a dicta leyra
con sas entradas e seydas e con sas perteenças de foro de quarta e liure de todo outro
enbargo. E outorgo que reçebi de uos en preço por ela noueenta libras da moeda
portuguesa de que contan quareenta par de dineiros nouos por tres libras. Et outorgo a
deffenderuos e toda uossa uos senpre a dereyto con a dicta leyra e para uos deffender
obligo a uos min e todos meus bees gaanados e por gaanar. Et quen quer da minna parte
ou da estraya que contra esta vendiçon que uos eu faço de meu grado quiser viir aia a
yra de Deus e peyte aa uos del rey por pena çem morabedis e esta carta ficar senpre
firme.

299
Feyta a carta en Ourense, doze dias de jullo, era de mill e trezentos e çinquanta e
dous annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Affonso Peres, sobrinno de Garçia Burzes,
Lourenço Dominguez, escriuam, Pero Eanes e Roy Ferrnandes, lauradores d´Ourense,
moradores en Font´Arcada, moradores en Ourense.
Eu Domingo Eanes, notario d´Ourense (signum), presente fuy a estas cousas
sobreditas e figela escriuir en mia presenza e puge este meu signo, que est atal.

828

1314, agosto, 1, jueves. Palazuelos.

La reina doña María de Molina y los infantes don Juan y don Pedro, entregan al
obispo auriense don Gonzalo una carta en la que se comprometen con los arzobispos y
obispos de sus reinos a guardar todos los privilegios, franquezas y libertades otorgadas
por la realeza al estado eclesiástico, así como las que les habían sido otorgadas por la
misma doña María y el infante don Pedro en las cortes de Palencia y de Valladolid a
cambio de que éstos acepten la concordia por la que se convertían en tutores de
Alfonso XI.

A. Privilexios 4, nº 9. Orig. Perg.; 311 x 282 + 34 mm.; escr. albalaes; deteriorado,


manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente al comienzo de las
líneas 13 a 18, 22 a 29, a las últimas letras de las líneas 5 a 7 y a la parte central de las líneas
20 a 29; roto que afecta a las líneas 25 a 28; rotos en la parte derecha del pergamino que no
afectan al texto. Tenía tres sellos de cera pendientes del que sólo se conserva el central, de
los dos restantes tan sólo se conservan los cordones.

ED. Documentos de Orense, I, 252-254.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 53 (nº 158).

CIT. ES, XVII, 113.

Sepam quantos esta carta vierem commo yueues, primero dia de agosto, era de mill
e trezientos e çinquanta e dos annos, ante nos, donna Maria, por la graçia de Dios, reyna
de Castiella, e de Leon e sennora de Molina, e el inffante don Johan, fijo del muy noble
rey don Alffonso e sennor de Vizcaya, e el inffante don Pedro, fijo del muy noble rey
don Sancho, tutores del rey don Alffonso e guarda de sus regnos, dom Gotierre
arçobispo de Toledo, don Rodrigo arçobispo de Sanctiago, don Gonçalo, obispo de
Burgus, don Simon obispo de Siguença, don Pedro, obispo de Salamanca, don Alffonso,
obispo de Coria, don Domingo, obispo de Plasençia, don Johan, obispo de Tuy, don frey
Johan, obispo de Lugo, don frey Simon, obispo de Badaios, don Alffonso, obispo de
Çibdat, don Sancho, obispo de Auila, sobrel ordenamiento e postura que era feita entre
nos, en el monesterio de Palaçuelos, que ouiesemos la tutoria del dicho rey don
Alffonso todos tres en vno, e cada vno de nos por si, en todo en los regnos de Castiella e
de Leon recebieronnos por tutores segund que era tractado e escripto e pareçe por vna
carta de la postura que es entre nos fecha, seellada con nuestros siellos de cada vno de
nos, con vna protestaçion e condiçion que fezieron en esta manera:

300
Nos, dom Gotierre, arçopispo de Toledo, don Rodrigo, arçobispo de Sanctiago, don
Gonçalo, obispo de Burgus, don Simon obispo de Siguença, don Pedro, obispo de
Salamanca, don Alffonso, obispo de Çibdat, don Diego, obispo de Plasençia, don Johan,
obispo de Tuy, don frey Johan, obispo de Lugo, don frey Simon, obispo de Badaios,
don Sancho, obispo de Auila, consentimos en todas las cosas e cada vna delas que entre
uos, senores reyna dona Maria e inffante don Johan e inffante don Pedro, tutores de
nuestro sennor el rey e guarda de sus regnos, son tractadas e fechas segund que esta
escripto en vna carta de la postura seellada con nuestros siellos. E reçebimosuos por
tutores a todos e a cada vno de uos en todo del dicho rey don Alffonso con esta
condiçion e protestaçion que fazemos en nuestro nonbre e de los otros prelados, clerigos
e religiosos e eglesias de los regnos del dicho rey don Alffonso, que vos los tutores e
cada vno de uos nos guardedes todos los priuillegios, cartas e libertades, husos e
franquesas que ouiemos fast´aqui de los reyes e de los enperadores e del dicho rey don
Alffonso, cuyos tutores uos sodes, e por ninguna cosa que en esta postura [es] escripta
que nos non passedes contra ninguna cosa destas que sobredichas son.
Otrossi, que aquelas cartas e las cosas que nos otorgastes e nos diestes vos, la reyna
donna Maria e el inffante don Pedro, en las cortes que fueron fechas en Palençia e en
Valladolit, e senaladamiente aquelas que son escriptas en el quaderno que fazen a la
libertat de santa Eglesia, que nos valan e nos sean guardadas a nos e a nuestras eglesias
e a los otros prelados e clerigos e religiosos del reyno; e desto que nos dedes cartas e
preuillegios del rey e vuestras.
Otrossi, que vos, la reyna dona Maria, nin vos, don Johan, nin vos, don Pedro, que
nos non entredes en las nuestras villas nin en los nuestros lugares nin fagades y justiçia
saluo a petiçion del prelado cuya fuere la villa en aquelos lugares do el rey ha la justiçia,
nin fagades mal a nos nin a nuestros clerigos nin a nuestros uasallos, nin nos tomedes lo
nuestro nin lo de los nuestros clerigos nin lo de los nuestros vasallos. E lo que nos
tomaron depues de la muerte del rey don Ferrando a aca que nos lo fagades ... los
tutores, asi de los inffantes commo de los ricos omes commo de los caualleros e de
conçeios.
Otrossi, que non tomedes jantares sinon quando ... personalmiente en lugares que el
rey las ha de derecho e por costunbre.
Et nos, los dichos tutores, reyna dona Maria e inffante don Johan e inffante don
Pedro, en nonbre de nuestro sennor, el rey don Alffonso, cuyos tutores e guardadores
somos, e en ell nuestro uos otorgamos ... cousas e cada vna de... nos pediestes en esta
dicha protestaçion e condiçion sobredichas, e juramos e prometemos a bona fe de non
venir [...] ninguna cosa, e de uos las conprir e aguardar e tener segund sobredicho es, e
damos desto nos, inffante don Johan e inffante don Pedro fa[...]nage a don Johan Nunes
de uos lo conprir e guardar e tener en todo conpridamiente en la manera que dicha es
E porque esto sea firme e non venna en dubda mandamosuos ende dar esta carta
seellada con nuestros siellos.
Dada en Palaçuelos, ell anno e en ell mes e en el dia sobredichos.
E desto mandamos dar esta carta speçial a don Gonçalo, obispo de Orens.

829

1314, agosto, 21, miércoles. Ourense.

Los clérigos de coro, representados por su procurador, Juan Pérez, solicitan al


canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, que ordene por

301
sentencia a Pedro Martínez «Escudeiro», morador en la rúa do Pumar, que les
entregue las dos terceras partes de unas casas en la rúa da Corredoira –cercanas a la
puerta de la citada rúa– que fueron de Teresa Coitalleira, las cuales les había dejado el
obispo don Rodrigo en su testamento para dotar un aniversario. Los clérigos de coro
también le reclaman el dinero que les adeuda por el alquiler de dichas casas, que
estiman en unos cuatrocientos maravedíes de la moneda portuguesa, correspondientes
a los cuatro años transcurridos desde la muerte del obispo. Por su parte, Pedro
Martínez «Escudeiro» solicita al vicario que lea el testamento para después proceder a
juzgar lo que estime oportuno. Oidas las partes, el vicario ordena a Pedro Martínez
«Escudeiro» que presente el testamento sellado por un letrado y lo cita para el próximo
martes, 27 de agosto, con el fin de que presente sus alegatos.

A. Cregos de coro, nº 4. Orig. Perg.; 335 x 358 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado seis documentos relativos al pleito entre los clérigos de coro y Pedro
Martínez por unas casas en la rúa da Corredoira, siendo éste el primero; el segundo, de 27
de agosto de 1314, el nº 830 de esta colección; el tercero, de 31 de agosto de 1314, el nº 831
de esta colección; el cuarto, de 7 de septiembre de 1314, el nº 832 de esta colección; el
quinto, de 9 de septiembre de 1314, el nº 833 de esta colección; el sexto, de 9 de septiembre
de 1314, el nº 834 de esta colección. Presenta un roto en la parte central de las líneas 1 a 7 y
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de las líneas 9, 25 y 30; las
manchas de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente en
la parte superior alrededor del roto, dificultando o impidiendo la lectura; la presencia de
dobleces también dificulta la lectura en la parte superior del pergamino. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas da Corredoyra».83

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 600) [Fechándolo
entre el 21 de agosto y el 11 de septiembre de 1314].

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 31.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

Eno nome de Deus. Amen. Era de mill CCC L II annos, quarta feria, XXI dia de
agos[to, en presençia de min], [...] d´Ourense por nosso sennor obispo e polla igleia
desse lugar, chamado das partes adeante escriptas para esta [car]ta bem e fielmente
escriuir e guardar, pareçeron en juyzo ante Pedro de Barre[iros], [...], coengo e uigario
do onrrado padre e sennor dom Gonçaluo, pella graça de Deus bispo d´Ourense, Johan
Peres, clerigo do coro d´Ourense, que se disia procurador da uniuerssidade dos clerigos
do dito coro [… d]a huna parte et Pero Martines, dito Escudeiro, morador na rua do
Pumar, da outra. Et enton o dito Johan Peres mostrou hun estromento de procuraçon
feito en esta maneira:

[Inserta poder dado por los clérigos de coro al clérigo Pedro Eanes, a Juan Pérez y
a Ares Lourenzo, clérigos de coro, para que los representen en sus pleitos y demandas,
de 6 de mayo de 1314, doc. nº 825].

§ Et logo o dito Johan Peres, em nome dos ditos clerigos. disso que o bispo dom
Rodrigo, a que Deus perdom, mandara em seu testamento aos clerigos do coro
d´Ourense duas terças de huunas cassas que estam ena rua da Corredoyra, cerça da
porta, as quaes foron de Tereyia Coytalleira, et esta entre a cassa de Johan Aras, fillo de

83
Carta da casa da Corredoyra] repetido en la parte superior del dorso.

302
dom Aras Pelaes que foy d´Ourense, da outra, e a cassa da capela que ordinou dom Ero.
da outra, et que os ditos clerigos lle fesessem cada anno aniuersario por sua alma en
outro dia que o cabidoo d´Ourense fesesse o seu aniuersario por sua alma del, et commo
o dito Pero Martines, seu heree do dito bispo dom Rodrigo, e tenna as ditas cassas des
que o dito bispo morreo e leuou en cada anno os alugeiros contra a uoentade e em gran
preiusio dos ditos clerigos e em perigoo de sua alma e em gram perigoo das almas dos
ditos clerigos por quanto non fasem o dito aniuersario segundo que o dito bispo mandou
em seu testamento; o dito Johan Peres, procurador pedio ao dito Pero Martines que lle
desenbargasse as duas terças das ditas cassas e lle entregasse os allugeiros delas de
quatro annos en que anda que o dito bispo morreo, que estimaua cada anno em çem
morabedis da moeda portuguesa de oyto soldos o morabedi, et pedio ao dito uigario que
assi llo mandasse per sentença. Et o dito Pero Martines disso que o dito uigario uisse o
testemento do dito bispo e que julgasse aquello que achasse por dereito. Et o dito
uigario disso ao dito Pero Martines que ouuesse conssello con algun ome leterado
commo o dito testamento ueesse ante el martes primeiro que uem, que seram XXVII
dias d´agosto, a diser alguna rasom direita se a ouuesse por que non auia a de
desenbargar as duas terças das ditas cassas aos ditos clerigos.

830

1314, agosto, 27, martes. Ourense.

El procurador de los clérigos de coro, Juan Pérez, solicita al canónigo Pedro de


Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, que declare en rebeldia a Pedro Martínez
«Escudeiro», morador en la rúa do Pumar, por no haber acudido a la citación en la
que debía presentar sus alegatos contra la demanda presentada por los clérigos de
coro, en la que le solicitan la entrega de las dos terceras partes de las casas de la rúa
da Corredoira que les había dejado en su testamento el obispo don Rodrigo para dotar
un aniversario. El vicario, ante la ausencia injustificada de Pedro Martínez, accede a
la solicitud y declara al citado en rebeldia.

A. Cregos de coro, nº 4. Orig. Perg.; 335 x 358 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado seis documentos relativos al pleito entre los clérigos de coro y Pedro
Martínez por unas casas en la rúa da Corredoira, siendo éste el segundo; el primero, de 21
de agosto de 1314, el nº 829 de esta colección; el tercero, de 31 de agosto de 1314, el nº 831
de esta colección; el cuarto, de 7 de septiembre de 1314, el nº 832 de esta colección; el
quinto, de 9 de septiembre de 1314, el nº 833 de esta colección; el sexto, de 9 de septiembre
de 1314, el nº 834 de esta colección. Presenta un roto en la parte central de las líneas 1 a 7 y
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de las líneas 9, 25 y 30; las
manchas de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente en
la parte superior alrededor del roto, dificultando o impidiendo la lectura; la presencia de
dobleces también dificulta la lectura en la parte superior del pergamino. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas da Corredoyra».84

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 600) [Fechándolo
entre el 21 de agosto y el 11 de septiembre de 1314].

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 31.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

84
Carta da casa da Corredoyra] repetido en la parte superior del dorso.

303
§ O qual termio uiudo, martes, XXVII dias d´agosto, Johan Peres, procurador
sobredito, pareçeo ante o dito uigario, e Pero Martines non pareçeo per sy nen per seu
procurador nen se enuiou escussar, e o dito Johan Peres acussou contomaçia do dito
Pero Martines e pidio ao uigario que o pronunçiasse por contomas. Et o dito uigario, a
pitiçon do dito Johan Peres, pronunçiou o dito Pero Martines por contomaz.

831

1314, agosto, 31, sábado. Ourense.

El canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, comunica a Pedro
Martínez «Escudeiro» que tiene de plazo hasta el próximo 7 de septiembre para llegar
a un acuerdo con los clérigos de coro sobre las dos terceras partes de las casas de la
rúa da Corredoira que les había dejado el obispo don Rodrigo y que, en caso de no
acceder a ello, atenderá la demanda presentada por los citados clérigos.

A. Cregos de coro, nº 4. Orig. Perg.; 335 x 358 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado seis documentos relativos al pleito entre los clérigos de coro y Pedro
Martínez por unas casas en la rúa da Corredoira, siendo éste el tercero; el primero, de 21 de
agosto de 1314, el nº 829 de esta colección; el segundo, de 27 de agosto de 1314, el nº 830
de esta colección; el cuarto, de 7 de septiembre de 1314, el nº 832 de esta colección; el
quinto, de 9 de septiembre de 1314, el nº 833 de esta colección; el sexto, de 9 de septiembre
de 1314, el nº 834 de esta colección. Presenta un roto en la parte central de las líneas 1 a 7 y
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de las líneas 9, 25 y 30; las
manchas de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente en
la parte superior alrededor del roto, dificultando o impidiendo la lectura; la presencia de
dobleces también dificulta la lectura en la parte superior del pergamino. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas da Corredoyra».85

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 600) [Fechándolo
entre el 21 de agosto y el 11 de septiembre de 1314].

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 31.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

§ Depoys desto, sabado, XXXI dias d´agosto, pareçerom en juyso ante o dito vigario
o dito Johan Peres, en nome dos ditos clerigos, da huna parte, et Pero Martines, dito
Escudeiro, da outra. E o dito uigario, per paraser das partes, assinou termio ao dito Pero
Martines sabado primeiro que uem a que se auenna con os ditos clerigos ou, se non, que
o uigario uisse a demanda que o dito Johan Peres fasia ao dito Pero Martines em nome
do ditos clerigos et o testamento do dito bispo e julgasse aquello que achasse por
dereito.

85
Carta da casa da Corredoyra] repetido en la parte superior del dorso.

304
832

1314, septiembre, 7, sábado. Ourense.

Avenencia entre los clérigos de coro y Pedro Martínez «Escudeiro» sobre las dos
terceras partes de unas casas en la rúa da Corredoira que el difunto obispo don
Rodrigo había dejado a los clérigos de coro para dotar un aniversario por su alma.
Pedro Martínez accede a entregar las casas a cambio de que los clérigos de coro
renuncien a cobrar la cantidad que les adeuda por los alquileres generados desde la
muerte del obispo; la entrega deberá hacerse antes de nona. El juez ratifica la
avenencia y advierte a Pedro Martínez que, de no cumplirla, ordenará a alguno de sus
hombres que lo haga.

A. Cregos de coro, nº 4. Orig. Perg.; 335 x 358 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado seis documentos relativos al pleito entre los clérigos de coro y Pedro
Martínez por unas casas en la rúa da Corredoira, siendo éste el cuarto; el primero, de 21 de
agosto de 1314, el nº 829 de esta colección; el segundo, de 27 de agosto de 1314, el nº 830
de esta colección; el tercero, de 31 de agosto de 1314, el nº 831 de esta colección; el quinto,
de 9 de septiembre de 1314, el nº 833 de esta colección; el sexto, de 9 de septiembre de
1314, el nº 834 de esta colección. Presenta un roto en la parte central de las líneas 1 a 7 y
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de las líneas 9, 25 y 30; las
manchas de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente en
la parte superior alrededor del roto, dificultando o impidiendo la lectura; la presencia de
dobleces también dificulta la lectura en la parte superior del pergamino. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas da Corredoyra».86

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 600) [Fechándolo
entre el 21 de agosto y el 11 de septiembre de 1314].

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 31.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

§ O termio uiudo, sabado, sete dias de setenbro, apareçeron em juyso ante o dito
uigario o dito Johan Peres, em nome dos clerigos do coro, da huna parte, et Pero
Martines, dito Escudeiro, da outra, et aueesse em esta maneira, conuen a saber: que Pero
Martines leixe e que desenbarge des oie este dia en deante aos clerigos do coro
d´Ourense as duas terças das ditas casas liures e desenbargadas, et elles que lle quitam
os alugeiros das duas terças das ditas cassas do tenpo passado des que o bispo dom
Rodrigo morreo ata aqui, et que o dito Pero Martines fosse oie este dia ata a nona
entregar ao dito Johan Peres em nome dos ditos clerigos do coro as duas terças das
cassas sobreditas, et se Pero Martines non lle fosse oie entregar as duas terças das ditas
casas que o uigario enuiasse alla hun seu ome que as entregasse ao dito Johan Peres en
nome dos ditos clerigos et pidirom ao dito vigario que assi o mandasse per sentença. Et
o uigario per praser das partes assy mandou per sentença, et mandou ao dito Pero
Martines que entregasse oie ata a nona as duas terças das ditas casas ao dito Johan Peres
en nome dos ditos clerigos, se non que el enuiaria alla huun seu ome que llas entregas.
Testemoyas que forom presentes: o arçidiago dom Pero Rodrigues, Affonso Eanes,
Gonçaluo Ferrnandes, Johan de Loussado, notarios d´Ourense, Aras Eanes, auogado.

86
Carta da casa da Corredoyra] repetido en la parte superior del dorso.

305
833

1314, septiembre, 9, lunes. Ourense.

El procurador de los clérigos de coro, Juan Pérez, se presenta ante el canónigo


Pedro de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, para informarle de que Pedro
Martínez «Escudeiro» no ha cumplido la sentencia dictada por aquel en el pleito
suscitado entre los clérigos de coro y Pedro Martínez por unas casas en la rúa da
Corredoira. El vicario ordena a su hombre, Pedro, que acuda a las citadas casas, en
compañía del notario Miguel Pérez, y que proceda a la entrega de las mismas al
abogado Arias Eanes y al procurador Juan Pérez, representantes de los clérigos de
coro.

A. Cregos de coro, nº 4. Orig. Perg.; 335 x 358 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado seis documentos relativos al pleito entre los clérigos de coro y Pedro
Martínez por unas casas en la rúa da Corredoira, siendo éste el quinto; el primero, de 21 de
agosto de 1314, el nº 829 de esta colección; el segundo, de 27 de agosto de 1314, el nº 830
de esta colección; el tercero, de 31 de agosto de 1314, el nº 831 de esta colección; el cuarto,
de 7 de septiembre de 1314, el nº 832 de esta colección; el sexto, de 9 de septiembre de
1314, el nº 834 de esta colección. Presenta un roto en la parte central de las líneas 1 a 7 y
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de las líneas 9, 25 y 30; las
manchas de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente en
la parte superior alrededor del roto, dificultando o impidiendo la lectura; la presencia de
dobleces también dificulta la lectura en la parte superior del pergamino. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas da Corredoyra».87

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 600) [Fechándolo
entre el 21 de agosto y el 11 de septiembre de 1314].

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 31.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

§ Depoys desto, lues, IX dias de setenbro, na era sobredita, en presença de min,


notario sobredito, o dito Johan Peres pareçeo ante o dito uigario e disso que Pero
Martines non lle fora entregar as duas terças das casas sobreditas segundo lle el mandara
per sentença. Et pidio ao dito vigario que lle desse hun seu ome que llas entregasse e o
metesse en possissom dellas em nome dos ditos clerigos cuio procurador e. Et o uigario
mandou logo a Pero, seu ome, que fosse entregar em possisom e meter das duas terças
das ditas casas a Aras Eanes, auogado e a Johan Peres en nome dos ditos clerigos do
dito coro. Et mandou a min, notario que, fosse com elles dar testemoyo commo llas
entregaua.
Testemoyas que presentes forom: Gregorio Beeites, Roy Goterres, notarios
d´Ourense, Fernan Martines, clerigo do coro, Domingo Adaas, clerigo de Grou.

834

1314, septiembre, 9, lunes. Ourense.

87
Carta da casa da Corredoyra] repetido en la parte superior del dorso.

306
Pedro, hombre del vicario Pedro de Barreiros, cumpliendo sus órdenes, entrega a
los representantes de los clérigos de coro, Arias Eanes y Juan Pérez, las dos terceras
partes de las casas de la rúa de la Corredoira que les había dejado en su testamento el
obispo don Rodrigo y ordena a sus moradores que a partir de ese día paguen dos
tercios del alquiler a los clérigos de coro.

A. Cregos de coro, nº 4. Orig. Perg.; 335 x 358 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado seis documentos relativos al pleito entre los clérigos de coro y Pedro
Martínez por unas casas en la rúa da Corredoira, siendo éste el sexto; el primero, de 21 de
agosto de 1314, el nº 829 de esta colección; el segundo, de 27 de agosto de 1314, el nº 830
de esta colección; el tercero, de 31 de agosto de 1314, el nº 831 de esta colección; el cuarto,
de 7 de septiembre de 1314, el nº 832 de esta colección; el quinto, de 9 de septiembre de
1314, el nº 833 de esta colección. Presenta un roto en la parte central de las líneas 1 a 7 y
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas letras de las líneas 9, 25 y 30; las
manchas de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente en
la parte superior alrededor del roto, dificultando o impidiendo la lectura; la presencia de
dobleces también dificulta la lectura en la parte superior del pergamino. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas da Corredoyra».88

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 600) [Fechándolo
entre el 21 de agosto y el 11 de septiembre de 1314].

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 31.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

§ Et logo en presença de min, notario sobredito, o dito Pero, ome do dito uigario,
foy aas ditas cassas con os ditos Aras Eanes e Johan Peres e entrou dentro enas casas et
entregou as duas terças das ditas casas en nome dos clerigos do dito coro Aras Eanes e
Johan Peres e meteos en possissom dellas en nome da uniuersidade dos clerigos do coro
sobredito. Et mandou aos que morauam nas ditas casas que recudissem d´aqui en deante
con o alugeiro das duas terças das casas sobreditas aos clerigos do coro ou a quen elles
mandasem. Et os moradores das ditas casas disserom que o fariam.
Feito89 foy esto en Ourense no dia e eras sobreditas.
Testemoyas que a esto chamadas presentes forom: Aras Lourenço, Viuiam
Domingues, clerigos do coro, Pero Abril, carniçeiro, Johan Anes, dito d´Eluira, fereiro,
Johan Anes, laurador, Pero Anes, dito Tininnoso, moradores na rua da Coredoyra.
Eu, Migueel Perez, notario sobredito a todas estas cousas sobreditas fuy presente e
en minna presença as fige escriuir e meu sinal y puge en testimuyo de uerdade (signum:
Micael).

835

1314, septiembre, 13. Ourense.

Cláusulas testamentarias de Mayor Ozores, mujer del mercader Miguel Peláez,


moradora en la rúa da Corredoira.

88
Carta da casa da Corredoyra] repetido en la parte superior del dorso.
89
feito] repetido

307
B. Escrituras 2, nº 25. Perg.; 232 x 675 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 7 de febrero de 1317 por el notario auriense Miguel Pérez, por orden del canónigo Pedro
de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo y a petición del chantre Bartolomé Pérez en
representación del cabildo auriense (doc nº 864). Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura, especialmente en el margen
derecho.

ED. GÓMEZ CID, A morte feminina no Ourense Baixomedieval “DEA”.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 601).

Eno nome de Deus. Amen. Eu, Moor Osores, moller de Migeel Pellaez, mercador de
Ourense, morador ena rua da Corredoyra, jazendo doente de grande door eno meu corpo
pero com todo meu siso e con toda mia memoria conprida temendo que depoys de mia
morte uenna contenda entre alguuns sobre meus bees faço e ordino delles meu
testamento e mia pustrimeira uoentade para senpre ualedeira em esta maneira:
primeyramente, mando a mia alma a Deus e a sua madre sancta Maria que seia mina
auogada e mando suterrar meu corpo eno çimiteiro de San Martinno a par du iaz Maria
Garçia. Iten, mando para me supultaren XIIª libras de çera, ecetera. Iten, instituyo heree
em todolos outros meus bees assy mouel commo rayz Migeel Pellaez, meu marido. Iten,
constituo esse meesmo rector e conpridor deste meu testamento e mia pustrimeira
uoentade que pague todas estas minnas mandas pellos meus bees e sem seu dapno e a
tenpo de sua morte se y alguna cousa ficar dos meus bees e dos seus que ordine delles
commo uir que mellor serra polla mia alma e pola sua ecetera.
Feyto o testamento em Ourense, XIIIe dias do mes de setenbro, era de mill e
tresentos e çinquoeenta e dous annos.
Testemoyas que presentes forom: Martin Affonso, raçoeyro, Andres Peres, clerigo
do coro, Gonçaluo Rella, moozinno do coro, Martin Rella, Johan Martinet da Rua
d´Oobra, Migeel Pellaez, capelam, Martin da Silua, abrocador.
Et eu, Bertolameu Peres, chantres e chançeler da çidade de Ourense, que a esto
chamado e rogado presente fuy e figeo escriuir em mia presença e meu sinal y puge em
testimuyo de uerdade, que tal he.

836

1315, marzo, 24. Ourense.

El cabildo auriense afora a perpetuidad al racionero Fernando Pérez dos leiras de


viña en Sobredo, en San Salvador de Noalla, por una renta anual de la tercera parte
del vino que se coseche. Las leiras las habían tenido, también por foro de tercia, Juan
Pérez, párroco de San Salvador de Solbeira, y Juan Pérez «Queirogao», a quienes el
cabildo se las quitó por no haberlas cultivado durante cuatro años.

A. Escrituras 7, nº 20. Orig. Perg.; 282 x 361 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, sin llegar a impedir la lectura; pequeñas incisiones
que no afectan al texto. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del
documento: C B A. Al dorso, escr. gótica: «Littera capituli vinearum in Soueredo et in
termino de Noalla quas tenet Fernandus Petri, portionarius, ad forum».

308
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 602).

Nouerint vniuersi quod nos, G(undisaluus) Nuni, decanus, et capitulum Auriense,


damus et concedimus ad forum perpetuo uobis, Fernando Petri, porcionario ecclesie
nostre, et omni uoci uestre duas leiras vinearum quas habemus in termino de Noalia,
loco uocato Soueredo; que vinee fuerunt Iohannis Petri, rectoris ecclesie de Sorueira, et
Iohannis Petri dicto Queirogano; quas vineas nos, dicti decani et capitulum, recepimus
in nobis quia non fuerunt culte per quatuor annos et eran ualde male reparate; que vinee
iacent inter vineam que fuit quondam Petri Sancii et uxoris sue, Orrace Iohannis de
Saxo Albo, ex vna parte, et inter vineas Iohannis Felicis et Iohannis Petri de Caluis, ex
altera, et superius intestant in vineis que fuerunt Petri de Villaoxe et Dominici
Carnifficis, et inferius ferunt in via que ducitur ad Penam Ventoeira. Damus et
concedimus uobis dictas vineas de foro de tercia et liberas ab omni alio impedimento ut
habeatis et possideatis eas uos et omnis uox uestra perpetuo cum omnibus iuribus et
pertinentiis suis, et excolatis et plantetis et propaginetis eas bene, ita quod non defficiant
pro cultura; et detis inde annuatim perpetuo nobis et successoribus nostris tertiam
partem vini que Deus ibi dederit in torculari et tertiam partem composte in vineis, si
uolueritis eam colligere, per maiordomum nostrumm cui debetis prouidere in cibo et
potu competenter dum vinum et compostam colligentis; et non intrabitis ad colligendum
vinum nec compostam sine maiordomo nostro. Et si per impotenciam uel negligenciam
cultura dictarum vinearum omissa fuerit uel aliqua ex hiis que superius sunt
comprehensa non fuerint obseruata, licitum sit capitulo, si uoluerit, auctoritate propria,
monitione premissa, eas recipere et habere. Et si uos uel uox uestra uolueritis uendere
uel obligare dictas vineas, primo uendatis uel oblgetis capitulo uel alicui de capitulo, qui
sin noluerint eas emere uel obligatas recipere pro iusto precio, tunc uendatis uel
obligetis tali persone que teneatur ad omnia supradicta, dummodo non sit miles, nec
armiger, nec dona, nec religiosa persso8na, nec seruus nec maiordomus alicuius potentis
viri. Et si contentio inter nos et uos super aliquo orta fuerit, per duos de capitulo
terminetur, omni appellatione cessante. Et ad hoc sic complendum ego, dictus
Fernandus Petri, pro seme et succesoribus meis, obligo me et omnia bona nostra tam
habita quam habenda.
Actum fuit hoc Aurie, in capitulo, IX kalendas aprilis, era millesima trecetesima
(sic) quinquagesima tertia.
Presentibus testibus: Petro Roderici, de Limia, Petro Gundissalui, de Buual, Velasco
Petri, de Castella, archidiaconis; Petro Alffonssi, Iohanne Iohannis, Alffonsso Martini,
Fernando Menendi, Petro Reimundi, canonicis.
Et ego, Bartholomeus Petri, cantor et cancellarius ciuitatis Auriensis, adhibitus,
rogatus, premissis omnibus interfui et in mei presencia scribi feci signumque meum
ap(signum)posui in testimonium premissorum.
§ Et capitulum tenetur defendere uos ad directum. Et fuit error quia non fuit hoc
superius positum loco suo. Et ut non sit dubium ego, predictus cantor, appono hic
signum meum (signum).

837

1315, abril, 5. Ourense.

309
Fernando Martínez, morador en Pena Iglesia, en presencia y con el consentimiento
de su mujer, María Pérez, vende a Gonzalo Martínez, hijo del difunto Gonzalo
Martínez, y a su mujer, Juana Núñez, una leira de viña en O Pereiro, en el término de
Vilanova, feligresía de San Miguel de Soutopenedo, que debe foro de tercia al obispo
de Ourense, por trescientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa.

A. Bispo, nº 32. Orig. Perg.; 179 x 166 mm; tinta desvaída y manchas de humedad que
dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta per que Fernan Martines de Vilanoua
uendeo esta vinna a Johana Nunez a qual iaz en Vilanoua, eno lugar que chaman O
Pereiro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166-167 (nº 603).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uiren que eu, Fernan
Martinet, morador en Pena Igleia, presente e outorgante mina moller, Maria Peres, por
min e por toda mina uoz, vendo e entrego per esta carta a uos, Gonçaluo Martinet, fillo
de Gonçaluo Martinet, que foy d´Ourense, e a uossa esposa, Johana Nunez, e toda uossa
uoz para senpre huna leyra de vinna que eu aio en termio de Uilanoua, na fiigresia de
Sam Migeel de Souto, eno lugar que chaman Pereyro; a qual leyra iaz entre a leyra de
Martin Migees da huna parte e a leyra de Johan Ferrandes da outra, et en çima entesta
ena leyra de Domingo Eanes, e en fondo fer ena leyra de Lourenço Domingues de
Uilanoua. Vendo a uos a dita leyra con entradas e saydas e con todos seus dereitos e
perteenças de foro de terça ao bispo d´Ourense e liure e quite de todo outro enbargo que
uos e toda uossa uoz aiades e pessoyades a leyra sobredita en jur de herdade para senpre
e façades della uossa voentade liuremente e o que uos aprouuer ca outorgo que reçebi de
uos por ella bem e conpridamente todo o preço que a min e a uos aprouuo conuen a
saber trezentos e çinquoeenta morabedis da moeda portuguesa de que contan XVI pares
de dineiros nouos por tres morabedis. Et logo todo jur, uoz, sennorio, possissom,
propiedade e dereito que eu ey na leyra sobredita todo a tollo de min e de toda minna
uoz e meto e ponnouos e toda uossa uoz en corporal possissom dela para senpre per esta
carta.
Et outorgo a anparar senpre uos e toda uossa uoz a dereito con a leyra sobredita per
min e per todos meus bees gaanados e por gaanar et quen quer que contra esta carta veer
aia a yra de Deus e a minna maldiçon e quanto demandar peyteo a uos e a uossa uoz
doblado e aa uoz del rey de pena C morabedis da boa moeda e esta carta fique senpre
firme.
Feyta a carta en Ourense, çinque dias d´abril, era de mill e CCC L III annos.
Testemoyas que foron presentes: Affonsso Uiuiaez, coengo d´Ourense, Fernan
Domingues, çidadao desse lugar, Gomez Eanes da Torre, Lourenço Eanes, alffayate,
ome do dito Affonso Uiuiaez.
Et eu, Gomez Ferrnandes, notario d´Ourense porlo bispo e porla igleia dessa çidade,
que a esto presente foy e o fis escriuir e meu sinal y puge (signum: G), que e tal, en
testimuyo de uerdade.

838

1315, abril, 5. Ourense.

310
Miguel Pérez de Vilanova, en presencia y con el consentimiento de su mujer, Mayor
Salvadórez, vende por seiscientos treinta y cinco maravedíes de la moneda portuguesa
a Gonzalo Martínez, hijo del difunto Gonzalo Martínez, y a su mujer, Juana Núñez, una
viña en Portocelo, en el término de Vilanova, feligresía de San Miguel de Soutopenedo,
que debe la mitad de diezmo a Dios y la otra mitad de foro de tercia al obispo.

A. Bispo, nº 100. Orig. Perg.; 171 x 218 mm.; escr. gótica; mancha de humedad en la
parte derecha del pergamino que dificulta la lectura de las palabras finales de las líneas 1 a
8; mancha de humedad que afecta a las líneas 18 a 23. Al dorso, escr. gótica: «Carta per que
Miguel Peres de Vilanoua vendeo a vinna de Casanoua a Johanna Nunes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 167 (nº 604).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Migeel Peres
de Uilanoua, presente mina moller, Mayor Saluadorez, e outorgante, vendo e entrego
per esta carta a uos Gonçaluo Martinet, fillo de Gonçaluo Martinet, que foy d´Ourense,
e a uossa esposa, Johana Nunes, e a toda uossa uoz para senpre a minna vinna do
Portozelo que eu ey en termio de Vilanoua, que e fiigresia de Sam Migeel de Souto; a
qual vinna se parte da huna das partes pela vinna de Fernan Domingues de Rante, e da
outra parte pela vinna de Johan Uaasquez, e en çima entesta ena leyra de fillos de Johan
Meendez de Penedo, e en fondo fer eno rigueyro. Vendo a uos a dita vinna con entradas
e saydas e con todos seus dereitos e perteenças, a meatade de dizemo a Deus e a outra
meatade de foro de terça ao bispo d´Ourense, e liure e quite de todo outro enbargo,
[a]ssi commo esta demarcada contra a vinna de Johan Uaasquez que e de dizemo a
Deus. E uos e toda uossa uoz aiades e pessoyades ella d´aqui en deante en jur de
herdade para senpre e façades dela uossa uoentade liuremente e o que uos aprouuer ca
outorgo que reçebi de uos por esto bem e conpridamente todo o preço que a min e a uos
aprouuo, conuen a saber: seysçentos e triinta e çinque morabedis da moeda portuguesa
de que contan XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis. Et logo todo jur, uoz,
sennorio, possissom, propiedade e dereito que eu ey na leyra sobredita todo o tollo de
min e de toda minna uoz e meto e ponnouos e toda uossa uoz en corporal possissom
dela para senpre per esta carta. Et outorgo d´anparar senpre uos e toda uossa uoz a
dereito con esta vendiçom per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
Et quen quer que contra esta vendiçom veer aia a yra de Deus e a minna maldiçon e
quanto demandar peyteo a uos e a uossa uoz doblado e aa uoz del rey de pena C
morabedis da boa moeda e esta carta fique senpre firme.
Feyta a carta en Ourense, çinque dias d´abril, era de mill e CCC L III annos.
Testemoyas que foron presentes: Gonçaluo Peres, raçoeyro d´Ourense, Fernan
Domingues, çidadao desse lugar, Fernan Peres de Couçada, clerigo do coro, Gonçaluo
Eanes, fillo de Dominga, mercadeyra.
Et eu, Gomez Ferrnandez, notario d´Ourense porlo bispo e porla igleia dessa çidade,
que a esto presente foy e o fis escriuir e meu sinal y puge, que e tal, (signum: G) en
testimuyo de uerdade.

839

1315, mayo, 12. Ourense.

311
Teresa Méndez, mujer de Martín Eanes de Allariz, vende a Juana Núñez, hija de la
difunta Aldonza Eanes «Fariña», dos leiras de viña en Rairo, junto al arroyo de
Regueiro Foxado y al camino de Rairo, que son de foro de quinta al obispo y al
cabildo, por setecientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 17, nº 77. Orig. Perg.; 168 x 237 mm.; escr. gótica; manchas de humedad ,
especialmente en la mitad superior del pergamino, que no dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 167 (nº 605).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Tereyia Meendez, moller de Martin Anes
d´Allariz, uendo e entrego per esta carta a Johanna Nunez, filla que foy de Aldonça
Eanes, dita Farinna, d´Ourense, duas leyras de vinna que eu ey en termio d´Ourense, no
lugar que dizen Raayro; das quaes a huna parte con a uinna de Domingo Ledo,
carniçeiro, e da outra con a vinna que foy de Domingo Aluardam, e entesta na vinna de
Giral Ferrnandes, e en fondo fer eno rigueyro de Rio de Fossado; e a outra iaz con a
leyra de Domingo Galego da huna parte, e da outra a de Johan Peres, correeyro, e en
çima entesta no caminno de Rayro, e en fondo fer no souto que foy de Roy Peres.
Vendo a ella as ditas leyras de foro de quinta ao bispo e ao cabidoo d´Ourense e liures e
desenbargadas doutro enbargo. Que ella e toda90 sua uoz aia e pessoya as leyras
sobreditas en jur de herdade para senpre e faça delas toda sua uoentade liuremente e o
que lle aprouuer, ca outorgo que reçebi dela ben e conpridamente todo o preço que a
min e a ella aprouuo, conuen a saber: seteçentos e çinquoenta morabedis da moeda
portuguesa, de que contan XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis. E logo todo
jur, uoz, sennorio, possisson, propiedade e dereito que eu ey nas leyras sobreditas todo o
tollo de min e de toda minna uoz e meto e ponno a dita Johanna Nunez e toda sua uoz
en corporal possison delas para senpre per esta carta. E renunçio que non possa diser
que en esta vendiçon foy enganada en mays da meatade do justo preço e que non reçebi
os ditos morabedis ben e conpridamente en dineiros contados. E outorgo que ella e toda
sua uos seia senpre anparada a dereito con as leyras sobreditas per min e per todos meus
bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta vendiçon ueer aia a yra de Deus e a minna maldiçon e
quanto demandar peyteo a ella e a sua uoz dobrado e aa uoz del rey de pena C
morabedis da boa moeda; e esta carta fique firme e ualedeyra para senpre.
Feyta a carta en Ourense, XII dias de mayo, era de mill e CCCª L IIIª annos
Testemoyas que foron presentes: Affonso Uiuiaez, coengo d´Ourense, Johan Peres,
escudeiro, Lourenço Eanes, Fernan Domingues, omes do bispo, e Lourenço do Rego,
ome de Affonso Uiuiaez.
E eu, Fernan Perez, jurado notario da çidade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar, a esta uendiçon presente fuy per mandado de don Bertholomeu Peres,
chantre e chançeler dessa meesma çidade, e esta carta en mia presença fiz escriuir e meu
sinal y puge en testemuyo de uerdade (signum).

840

1315, junio, 17. Ourense.

90
e toda] repetido.

312
El obispo auriense don Gonzalo afora a su criado Fernando González tres casales
en la feligresía de San Miguel de Soutopenedo, uno en el lugar de Outeiro, en el que
vive Pedro Leal, y los otros dos en Pazos, en los que viven Juan de Trelle y Juan do
Carneiro, con la condición de plantar de viña en seis años aquellos terrenos que sean
susceptibles de ello, por una renta anual de la quinta parte del pan y vino que coseche,
más, por derechura, tres maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando por el
día de san Martín y cinco maravedíes por luctuosa. A su muerte, las voces que hereden
el foro pagarán la tercera parte de la cosecha más las derechuras y luctuosas que se
satisfacen en los otros casales de Loiro y Pazos. Se estipula asimismo que la titularidad
del foro nunca deberá ser ostentada por más de tres personas, que serán vasallas del
obispo.

A. Bispo, nº 111. Orig. Perg.; 167 x 264 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura en varias líneas; rotos
en las parte derecha del pergamino que afecta a las últimas letras de las líneas 5 a 9 y 22 a
24. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
Fernan Gonçaluez».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 167 (nº 606).

Sabeam quantos esta carta viren que nos, don Gonçaluo, pela graça de Deus bispo
d´Ourensse, damos a foro a nosso criado Fernan Gonçalues tres casares de herdade ena
friigresia de San Migeel de Souto, no lugar que dizen Loyro de Iusao, dos quaes casares
hun esta no lugar que chaman Outeyro en que mora Pero Leal e dous en Paaços nos
quaes mora hun Johan de Trella e o outro Johan do Carneyro. Damos e outorgamos a
foro ao dito Fernando Gonçalues os sobreditos tres casares a mo[nte] e a fonte, con
entradas e con saydas, e con todas suas dereyturas e perteenças per tal condiçon [...] e
chante de vina ata seys annos aqueles lugares que foren para vinna e que esteueren cabo
as [...] vinnas e que as pare ben que non falescan per mingoa de lauor e de boo
paramento e que os aian [...] possuya el e toda sua uoz en iur de herdade para por senpre
e dia ende a nos e a nossos su[ce] ssores cada anno en sua uida tanto quinta do pan e do
vinno que Deus y der e tres morabedis da moeda branca del rey don Fernando de que
contan XVI pares de dineiros por III morabedis por dereyturas en dia de san Martinno,
conuen a saber o pan na eyra e o vino no lagar per nosso moordomo, e a sua morte deue
dar por loytosa V morabedis da dita moeda; e esta graça lle fazemos en sa uida porque
auera gram traballo e gram custa en chantar e reparar as herdades destes casares. E apus
morte do dito Fernando Gonçalues a sua uoz que ficar deue dar cada anno destes casares
a nos e a nossos sucessores terça daquelo que Deus y der, e as dereyturas assi commo as
deren dos outros nossos casares que estan en Loyro e en Paaços, e loytosa commo a
deren dos ditos casares de Loyro e de Paaços. E estes casares non se deuen a partir mays
ca en tres uozes se os partir quiseren. E Fernando Gonçalues e aqueles que teueren os
ditos casares deuen seer obedientes ao bispo de [O]urense con os seus dereytos e non
chamaren outro senorio contra el sobre los ditos casares senon o do bispo. E se pela
uentura acaeçer que por colleyta del rey ou por alguuns malefiçios este Fernando
Gonçalues ou sua uos seian obligados que os ditos casares fiquen liures e desenbargados
ao bispo d´Ourense. Aynda e posto que se o dito Fernando Gonçalues ou sua uos
quiseren uender ou obligar [os] ditos casares ou parte deles que uendan ou obliguen ante
ao bispo d´Ourense por iusto preço que a outre, e se os el non quiser reçeber uendudos
ou obligados enton uendan ou obliguen non a caualeyro nen dona nen a religiosa pessoa
nen a moordomo ou seruo alleo mays aa tal pessoa que seia obediente ao bispo

313
d´Ourense e conprea e agarde todas las condiçoes de susoditas; e se quiseren poer
aniuersarios por suas almas pelos ditos casares que os ponan ante aa igleia d´Ourense ca
allur. Aynda se contenda acaeçer entre nos e o dito Fernando Gonçalues ou sua uos
sobre los ditos casares ou parte deles que se determii per dous do cabidoo sen outra
apelaçon.
Feyta a carta en Ourense, XVII dias de juyo, era de mill e CCC L III annos.
Testemoyas: Fernando Rodrigues, caualeyro, Gomez Perez, casteleyro, Garçia Anes
Cascallo, Rodrigo Peres d´Ourantes, escudeiros do bispo.
E eu, Fernan Peres, notario da çidade d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar,
a esto presente fuy e con mia mao o escriuy e meu sinal y puge en testemuyo de uerdade
(signum).

841

1315, agosto, 17. Ourense.

Acuerdo entre Martín Martínez, capellán y tenenciero de la capilla de Santa María


Magdalena, y Alfonso Pérez de Bóveda, morador en Santa Mariña do Monte, sobre el
mal estado en que se encontraba una casa de la rúa dos Arcediagos debido a los malos
cuidados de Alfonso Pérez, quién la tenía aforada de la capilla; se acuerda, para
terminar el litigio pendiente, que Alfonso Pérez realice una serie de obras en ella y, a
cambio, el capellán se compromete a retirar la demanda que le había interpuesto.

A. Escrituras 21, nº 27. Orig. Perg.; 195 x 169 mm.; escr. gótica; deteriorado, con tinta
desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en las
líneas 4 a 9; roto que afecta a las últimas letras de las líneas 16 a 18.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 168 (nº 607).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia , 209.

Sabeam quantos esta carta virem que esta e a aviinça e conposiçom feyta de praser
das partes adeante escriptas a qual nos, Martin Martinet, capellam, teente a capella de
Santa Maria Madalena, e Affonso Peres de Boueda, morador en Santa Marinna do
Monte, fasemos entre nos de nosso prazer sobre rasom de maas paranças que eu,
Affonsso Peres, fiz91 en hunas casas da dita capella que estam na rua dos Arçidiagos,
que me uos, Martin Martinet, afforastes. Nos, os sobreditos, aa tal auiinça ueemos per
mandado de Pero Eanes e Martin Eanes, carpenteiros d´Ourense, que tomamos per
homes boos de nosso praser en que nos aueessem sobre …som assy que eu, Affonsso
Peres, degrae o su peyturil de fondo de sobrado das ditas casas …nte mellor ca non esta;
e outrossy que junte as feestras do peyturil e adubell … mellor ca estam, e uirar as
portas do sotoo e do sobrado pelas juntas; e se ouuer passo danado na escaada que o
aguisse; et huna camara de tauoas que eu fige en çima do sobrado que a myna morte
fique aa capella assy como esta no sobrado; e outrossy que a myna morte fique este
lauor sobredito todo acabado assy como sobredito e. E para esto assy conprir obligo min
e todos meus bees gaanados e por gaanar. E conprindo uos, Affonsso Peres, todo esto
que sobredito e, eu, Martin Martinet, renunçio a toda demanda e auçon que eu auya

91
fiz] interlineado, sobre el renglón.

314
contra uos92 por esta rasom. E sobresto nos, os ditos Affonso Peres e [Martin] Martinet
renunçiamos huuns outros que nunca desto possamos diser o contrario per nos nen [per]
outre nen venamos contra ello en juyso nen fora del.
Feyta a carta en Ourense, des e sete dias d´agosto, era de mill e CCC L III annos.
Testemoyas: Pero Eanes, carpenteiro, cunado de Johan Rodrigues; Martin Anes,
carpenteiro da Corredoyra; e Johan Domingues de Toem.
E eu, Domingo Eanes, notario jurado d´Ourense pola igleia desse (signum) lugar,
que a esto presente foy e o escripui e meu signal y puge en testimuyo de uerdade.

842

1315, septiembre, 10. Burgos.

Ordenamiento hecho a petición de los prelados en las cortes de Burgos. Escritura


entregada al obispo auriense don Gonzalo.

A. Privilexios 4, nº 10. Orig. Perg.; 629 x 458 + 56 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en las cinco primeras líneas;
rotos de pequeñas dimensiones en el interior del texto que afectan a las líneas 1, 2, 19 y 20.
El documento estaba validado con cuatro sellos, el del rey y los de sus tres tutores, tenemos
constancia de su existencia por la presencia de las perforaciones de las que pendían los
sellos, de un sólo agujero los de los extremos y de tres los del centro, de éstos últimos
conservamos, de uno hilos de seda amarillos, blancos y rojos y del otro una cinta de seda
roja. Al dorso, escr. gótica: «Priuilegio del ordenamiento del rey don Alfonso de muchas
gracias y libertades a las iglesias e obispos e a sus lugares».93

ED. Cortes, I, 293-.- Documentos de Orense, I, 254-260.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 53 (nº 159).

CIT. ES, XVII, 113.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 286-287.

Sepan ... de Gallizia, de Seuilla ... de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina,
seyendo comigo e con la reyna donna Maria, mi auuela, e con el inffante don Iohan,
sennor de Bizcaya, e con el inffante don Pedro, mios [tutores] ... e mio ... arçobispo de
Santiago, mio ... e don Simon, obispo de Siguença, e don Gomez, obispo de Palençia, et
don Pedro, obispo de Salamanca, e don Sancho, obispo de Auila, e don Alffonso, obispo
de Coria, e don frey Simon, obispo de Badaioz, e don Iohan, obispo de Astorga, e don
frey ... obispo de Lugo, e don Johan Nunez... , frey Fernan Rodriguez, prior de la orden
del Ospital de Sant Iohan, e don Ferran Ruys de Saldanna, e don Garçia Ferrnandez de
Villamayor, e Diago Gomez de Castanneda, e Rodrig Aluarez de Asturias, e Pero Nunez
de Guzman, e otros ricos omes e inffaçones e caualleros e clerigos e omes bonos que a
estas cortes ... e personeros de las çibdades e de las villas e de los maestres de la
caualleria et de los prelados, abbades de religion que a estas cortes non uenieron de los
regnos de Castiella e de Leon e de las Estremaduras e del regno de Toledo e del
Andaluzia commo todos los otros que y fueron los dichos prelados por si e por los otros
prelados que en estas cortes non fueron nin sus procuradores e por los que enbiaron y
92
nos] tachado.
93
de muchas gracias y libertades a las iglesias e obispos e a sus lugares] escrito por otra mano.

315
sus procuradores e por los abbades, priores de los monesterios e de las eglesias que
fueron en las dichas cortes e por los que enbiaron y sus procuradores e por todas las
eglesias e las ordenes de todos los mios regnos fezieron sus petiçiones a mi e a los
dichos mios tutores segunt que aqui diran. E porque los otros reyes onde yo uengo
touieron por bien sienpre de guardar la ondra de las eglesias de los regnos e los sus
derechos e de fazer mucho bien e mucha merçet e mucha ondra a los prelados dellas yo
por fazer bien e ondra e merçet a los prelados e a los abbades e priores e a las eglesias e
a las ordenes de mios regnos con consseio e con otorgamiento de los dichos mios
tutores toue por bien de les responder a las petiçiones que me fezieron en esta guisa que
aqui sera dicha, conuien a saber:
Primeramiente, a lo que me pedieron que tenga por bien de les guardar e fazer
guardar los priuilleios e las cartas e las libertades que an, segunt que les fue jurado en
Palaçuelos e en Valladolit por los dichos mios tutores, e selladamiente que les guarden
las cosas que se recuentan en el priuilleio general del rey don Fernando, que Dios
perdone, que es conffirmado de mi; otorgogelo e tengo por derecho que les sean
guardados, e mando que les uala e les sean guardados asi como les ualieron, les meior
fueron guardados en tienpo de los otros reyes onde yo uengo e en el mio fasta aqui, pero
si algunos y ouiere que contra ellos algo quieran dezir tengo por bien de les oyr sobrello
e guardar a cada uno su derecho.
§ Otrosi, a lo que me pedieron que si algunos ricos omes o caualleros o otros
tomaren o robaren algunas cosas de los bienes de los prelados e de los abbades e de los
priores e de los monesterios e de los comendadores e de las ordenes o de los clerigos o
de los conçeios o de los sus vassallos o de los sus terminos o tomaren yantares en los
sus logares, que luego a querella d´aquel que reçebiere el danno, si fuere manifiesta la
malfetoria, que sea luego entregada, e, si manifiesta non fuere, que sea fecha pesquisa
por los pesquisidores que fueren dados para ello, e la pesquisa fecha que sea trayda a la
mi casa e sea luego librada e dada mi carta pora los de los logares do algo ouiere el que
feziere la malfetoria por que sea luego entregado el querelloso, e si bienes o uassallos
non ouiere que de mis cartas para aquel logar do el touiere tierra de mi aquel en quien la
pesquisa tayere (sic), e que el merino e los alcalles e los juyzes, e los otros ofiçiales de
la tierra o de los logares do esto acaesçiere que se tornen a el e a los sus bienes fasta que
entreguen al querelloso; tengo por bien e mando que esto que se faga e se cunpla asi
como dicho es, segunt me lo ellos pedieron, e mando a los mios merinos e a los mios
alcalles e a los jurados e a los juyzes e a los otros mios ofiçiales que lo cunplan e lo
fagan asi et a los que lo asi non fezieren a los cuerpos e a lo que ouiesen me tornaria por
ello.
§ Otrosi, a lo que me pedieron que si algunos ricos omes o caualleros o escuderos o
otros omes poderosos o los conçeios ouieren querella de los prelados o abbades o
priores de los monesterios o de los clerigos o de los conçeios e de omes de ordenes o de
sus omes o de sus uassallos que les non prenden nin les tomen ninguna cosa de lo suyo
por su octoridat, mas que les demanden por derecho aquellos que los quisieren
demandar; tengolo por bien e mando que los non prende ninguno por su octoridat a ellos
nin a sus uassallos por demanda que ayan contra ellos fasta que sean demandados por
derecho. E aquel o aquellos que les d´otra guisa prendaren mando que peche lo que
prendare doblado, e deste doblo que sea la meatat para mi e la otra meatat paral
querelloso, e mando a los mios merinos e a los mios adelantados e a los alcalles e juyzes
e jurados e a los otros ofiçiales de las villas de la tierra do esto acaesçiere que lo cunplan
e lo fagan asi cunplir.
§ Otrosi, a lo que me pedieron que los inffantes e los ricos omes e inffançones e
caualleros e otros omes poderosos non fagan fortaleza en los logares nin en las

316
heredades nin en los terminos de los prelados e de las eglesias e de las ordenes e de los
conçeios de las villas e las que son fechas depues que el rey don Sancho fino aca que las
fagan luego derribar veyendo que me piden en ello derecho; tengolo por bien e
otorgogelo e mandolo asi fazer.
§ Otrosi, a lo que me pedieron que touiese por bien de mandar deffender que non
posassen los caualleros en los ospitales que fueron fechos para los pobres e para los
enffermos que quando y uienen posar echan los pobres fuera e mu[ere]n en las calles...
non an do entrar; tengo por bien e mando que por quanto es seruiçio de Dios que d´aqui
adelante non posen en los ospitales cauelleros nin otros ningunos e que sea guardado
que se non faga.
§ Otrosi, a lo que me pedieron que los mios tutores nin los ricos omes nin los
caualleros nin conçeios nin otros omes non fagan postura [...]s eglesias nin contra sus
libertades e si algunas an fechas que las desfagan; a esto digo que los dichos mios
tutores que las non faran nin tengo por bien que las fagan e por posturas que otros fagan
sienpre yo e los mios tutores guardaremos el derecho de sancta Eglesia
§ Otrosi, a lo que me pedieron que se non fagan pesquisas sobre clerigos nin sobre
religiosos por legos e si algunas pesquisas fueron fechas fasta aqui que non ualan e que
sean rotas e sacadas de los registros; tengo por bien e mando que se fagan d´aqui
adelante asi como es derecho e non en otra manera.
§ Otrosi, a lo que me pedieron que los prelados e abbades que estan despoiados de
sus sennorios e de sus logares e de sus derechos e de sus bienes, e senaladamiente el
obispo de Palençia e el obispo de Calahora e el obispo de Badaios e el obispo de Lugo e
el monesterio de Sant Fagunt, que sean entregados e restituydos sin alongamiento;
tengolo por bien e por derecho e mandarlo e asi fazer.
§ Et otrosi, a lo que me pedieron que en los sus logares que son priuiligiados en que
los mios merinos nin los mios offiçiales non deuen entrar nin merinar nin a fazer
entrega que mandasse que non entrasen y contra los sus priuilleios nin cotra (sic) los sus
bonos uusos que ouieron; tengolo por bien e otorgogelo pero en tal manera que las
entregas de las debdas que los christianos deuen a los judios o deuieren que las fagan
los mios merinos e los mios offiçiales en aquellos logares do los suelen fazer e en los
sus logares dellos que son priuilligiados e que non ouieron de vso nin de costunbre de
las fazer y nin offiçial mio non deue y entrar mando que sea guardado que las non faga
y.
Otrosi, sobre lo que me pedieron en razon de las mulas e de los uasos que demandan
e dauan los monesterios a los adelantados e a los merinos mayores de Castiella quando
quier que los fazien, porque uenia muy grandes dannos a los monesterios e a los sus
uassallos, que mandasse que lo non tomasen nin prendassen por ende demas que el rey
don Fernando, mio padre, que Dios perdone, dio priuilleio que lo non diessen; tengo por
bien e mando que porque esto fizo el rey, mio padre, en su uida por fazer bien e almosna
a los monesterios, que les sea guardado el priuilleio que el rey, mio padre, les dio sobre
esto, e que non den nin les sea demandado ninguna cosa sobre esta razon fasta que yo
sea de edat. E des que yo fuere de edat, si Dios quisiere, yo mandare commo se faga
esto en aquella manera que yo touiere por bien e que mas mio seruiçio fuere.
Otrosi, a lo que me pedieron que non conssientiese que los ricos omes e caualleros
demandassen e tomassen yantares nin seruiçios en las eglesias nin en los monesterios
nin en las sus casas nin en los sus uassallos asi como lo demandauan ca lo non auien de
auer de fuero nin de derecho. A esto digo que piden bien e derecho e que non conssintre
a niguno que lo faga nin lo tome en ninguna manera e mando e deffiendo que nin rico
ome nin cauallero nin otro ninguno que lo non faga.

317
Otrossi, a lo que me pedieron que por razon de los mios pechos nin por otras debdas
e fiaduras que los de un conçeio de qualquier logar deuan o fagan que non sean
prendados los del otro conçeio de otra aldea por ellos maguer sean todos dun sennorio;
tengolo por bien e otorgelo e mando que les sea asi guardado d´aqui adelante.
Otrosi , a lo que me pedieron que defienda que las eglesias e los monesterios e los
abbadengos que ouieren uassallos que por demandas que ayan los fijosgalgo contra los
sus uassallos que non sean prendados los bienes de sus eglesias e de sus monesterios nin
de sus granjas mas la prenda que ouieren a fazer que la fagan en los sus uassallos contra
quien la demanda ouieren asi como fuere julgado; tengolo por bien e otorgogelo e
mando que ninguno nos sea osado de les pasar contra ello.
Otrosi, a lo que me pedieron que por los fijosdalgo e caualleros de las uillas conpran
casas e heredamientos en las aldeas que son de las eglesias catedrales e de los prelados e
de los monesterios, que por esta razon que se les yerman los uassallos, e que lo que an
conprado en lo suyo e de sus uassallos, que lo mandasse desffazer e entregar a las
eglesias e a los prelados e a los monesterios e a los sus uassallos cuyo es e deue ser.
Otrosi, que mandasse que a los prelados e los abbades que an priuilleios de los reyes
que ninguno non les pueda y conprar sin94 su voluntat dellos que les sea aguardado asi
como los sus priuilleios dizen. Tengolo por bien e otorgogelo, e mando que se faga asi
en tal manera que las casas e los heredamietos (sic) que los prelados e las eglesias e los
abbades e los monesterios conpraron otrosi en los mios rengalengos que lo entreguen e
que lo non ayan saluo aquellos que an priuilleios de los reyes onde yo uengo que les
fueron sienpre otorgados e confirmados de un rey a otro que les uala pero que sobre
todo esto que sean oydos los unos e los otros.
Otrosi, sobre lo que me pedieron que touiesse por bien de les mandar dar mis cartas
que de todas aquellas cosas que la hermandat e los fijosdalgo o los conçeios me
demandaron en que les feziesse merçet que les yo otorgue por quadernos o por cartas
que si alguna cosa y ouiere que sea contra los priuilleios e libertades de santa Eglesia en
danno de las eglesias que les non enpezca nin les sea en su prejuyzio; tengo por bien e
mando que si algunas cosas y a que contra ellos sean que non passen contra ellos por
ende nin sean desapoderados de lo suyo a menos de ser oydos ca yo tego (sic) por bien
de los oyr sobre ello e de les guardar su derecho en esta razon.
Onde mando e defiendo firmemiente que ninguno nin ningunos non sean osados de
yr nin de les pasar contra estas cosas en que esta carta dize nin contra ninguna cosa
dellas por las menguar nin por las quebrantar en ninguna manera, ca qualquier que lo
feziesse o contra ello les passasse pecharme ya en coto mill maravedis de la moneda
nueua et a los dichos prelados e eglesias e abbades e clerigos e ordenes e a sus uassallos
o a quien su voz touiesse todo el danno que por ende reçebiessen doblado. E demas a
los cuerpos e a lo que ouiessen me tornaria por ello. E sobresto mando a todos los mios
merinos e adelantados mayores de los regnos de Castiella e de Leon e de Gallizia e a los
merinos que andodieren por ellos e a todos los alcalles, jurados, merinos, juyzes,
justiçias, alguaziles e a los otros aportellados e a los mios offiçiales de las uillas e de los
logares de mios regnos o a qualquier o a qualesquier delles a quien fuere mostrado que
lo cunplan e lo fagan conplir asi commo sobredicho es e en esta carta se contiene. E que
non consientan que ninguno pase contra ello nin contra parte dello e que si alguno o
algunos pasaren contra esto que dicho es e en esta carta se contiene o contra alguna cosa
dello que gelo non conssientan e quel prenden por la pena de los mill maravedis
sobredichos e los guarden para fazer dellos lo que yo mandare e que fagan emendar a
los querellosos que por ende querellaren o quien su voz touiere todo el danno que por

94
sin] escrito sobre raspado.

318
ende reçebieren doblado, et non fagan ende al por ninguna manera sinon a los cuerpos e
a lo que ouiesen me tornaria por ello. E de commo los dichos offiçiales conplieren esto
que yo mando e en commo esto pasare mando a qualquier o a qualesquier escriuanos
publicos de qualquier logar o villa a quien fuere demandado que de ende testimonio
signado con su signo porque yo e los dichos mios tutores lo sepamos. E non fagan ende
al so pena del offiçio e de lo que ouiere.
E porque esto sea firme e estable yo, el sobredicho rey don Alffonso, mande ende
dar esta carta a don Gonçalo, obispo de Orens, seellada con mio seello de plomo e con
los seellos de la reyna donna Maria, mi auuela, e del inffante don Johan e del inffante
don Pedro, los sobredichos mios tutores.
Dada en Burgos, diez dias de setienbre, era de mill e trezientos e çinquenta e tres
annos.
Yo, Gil Gonçalez, la fiz escreuir por mandado del rey e de los sobredichos sus
tutores en el quarto anno que el rey sobredicho regno.
Johan Bernal (rubricado). Pero Rodriguez (rubricado). Diago Garçia, vista
(rubricado). Johan Guillen (rubricado). Gonçaluo Ximenez (rubricado). Johan
Martines (rubricado).

843

1315, septiembre, 25.

Los hermanos Domingo, Pedro, María y Esteban Pérez, hijos de Pedro Domínguez,
moradores en Pazo, ratifican la venta realizada por Pedro Fernández de Piñeira a
Fernando Méndez de Ambía de una heredad que habían heredado de su padre en la
feligresía de San Xoán de Piñeira de Arcos.

A. Escrituras 21, nº 79. Orig. Perg.; 170 x 160 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a una letra de la primera palabra de la línea 3. Al dorso, escr. gótica:
«Da herdade Pineira a Pedro Ferrnandes». Al dorso, escr. gótica: «Do herdamento de
Pineyra».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 168 (nº 608).

CIT. OTERO PIÑEYRO y GARCÍA G. LEDO, Apuntes de los Ambía, 448.

Era de mill e trezentos e çinqueta e tres annos, vinte e çinquo dias de setenbro.
Sabian quantos esta carta viren commo nos, Domingo Peres e Pero Peres e Maria Peres
e Esteuan Peres, fillo de Pero Dominguez, moradores en Paaaçoo (sic), outorgamos e
auemos por firme e por estauil para todo tenpo per nos e per todos nossos bees a venda
do nosso quinon do herdamento que vos, Pero Ferrnandes de Pineyra, fezestes a Ferrnan
Meendes d´Anbia, o qual herdamento jas ena fiigrissia de San Iohane de Pineyra. E
prometemos e outorgamos de non yr contra esta venda deste herdamento sobredito per
nos nen per outre en niun tenpo, en juyso nen fora de juyso, e se o fezermos que nos non
valla. O qual herdamento a nos ficou de Pero Domingues, nosso padre.
Presentes: Johan Rodrigues, prellado da igleia de Coedo; Johan Peres Bouffaa; Pero
Martines, çapateyro; Domingo Cao d´Allaris; Pero Meendes de Torneyros; Pero Yanes
de Coedo.

319
Eu, Siluestre Peres, escriuan jurado en lugar de Migeell Peres, notario del rey en
Limia e notario do inffante (signum) don Filipe en95 Allaris, que a escriui e meu sinal y
fis, que tal este.

844

1315, octubre, 6. Ourense.

El maestro Macías, tesorero auriense, y Aldonza Rodríguez, moradora en la rúa da


Cruz do Centeo, en presencia y con el consentimiento de su marido, el sastre Domingo
Pérez, venden a Juana Núñez, hija de Constanza Eanes «Fariña», unas casas en O
Tendal, en la rúa de Cimadevila, junto al convento de San Francisco, por cinco mil
maravedíes de la moneda portuguesa. Se establece que, de morir Juana Núñez sin
herederos directos, las casas serán heredadas sucesivamente –de carecer también de
ellos– por sus hermanos Sancha, Lope y Juan Núñez; de fallecer asimismo este último
sin descendencia pasarían al obispo auriense don Gonzalo.

A. Escrituras 12, nº 10. Orig. Perg.; 195 x 488 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
en distintas partes del pergamino que dificultan y, en ocasiones, impiden la lectura,
especialmente en las palabras finales de las líneas 29 a 36; mutilado, con diversos rotos que
afectan a distintas partes del documento: comienzo de la línea 1, parte central de las líneas 6
a 10, palabras finales de las líneas 10 a 21 y 45 a 51, palabras iniciales de las líneas 20 a 25;
pequeño desgarro en el lateral derecho que afecta a las líneas 34 y 35. Al margen inferior,
escr. humanística: «Obispo don Goncalo Nunez Daça. Ano 1315».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 168 (nº 609).

CIT. ES, XVII, 113-114.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 287.- GALLEGO
DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

[Eno nome] de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uirem que, nos [me]estre
Maçia, tesoureyro d´Ourense, et Aldonça Rodrigues, desse lugar, moradeyra ena rua da
Cruz do Çenteo, presente meu marido, Domingo Peres, alfayate, e outorgante, por nos e
por toda nossa voz, vendemos e outorgamos per esta carta a Johanna Nunez, filla de
Costança Eanes, dita Farina, [...] de Ourense, todo quanto dereyto, voz, quinon, jur,
se[norio ... propia]dade nos anbos e cada un de nos auemos e nos per[...]sa e por
qualquer rason en hunas casas, con entrada[s e seidas, e con to]dos seus dereitos e
perteenças que estan en Ourense, ena [rua de] Çima de Vila, hu chama[n] o Tendal, as
quaes estan ontre las outras casas que foron da sobredita Costa[nça] Eanes e de seu
padre, Johan Farina, da huna parte, et as casas que [foron] de Johan Eanes, dito de
Toem, en que ora mora Affonso Doming[ues ...] parte, et entesta en çima no
[çimin]teiro do moesteiro de Sam Franç[isco ...] as portas, e ueen ferir en fondo ena rua
publica; as quaes ca[sas ...] Pero Eanes, dito Perequino, çidadao que foy de Ourense,
criado de [...]quino que a dita Johanna Nunes aia e pessuya todo o quinon, propiad[...] e
uoz e possissom que nos e cada un de nos auemos e nos [...] casas sobreditas per tal
condiçon que se esta Johanna Nunez mo[...] de liidema ou sen seme que fiquen as
cousas sobreditas a sua [... Sancha] Nunez, filla da dita Costança Eanes, criada de

95
en] repetido.

320
Lourenço Eanes, [...]ta Sancha Nunez outrossi morrer sen ydade liidema ou sen seme
que fiquen [... Lopo] Nunez, seu yrmao delas, fillo da sobredita Costança Eanes; et se
aynda [...] Lopo Nunez morrer sen ydade liidema e sen seme que o dereito, uoz, jur,
[quinon], senorio, possissom e propiadade que nos e cada un de nos auemos e nos
perteençe nas ditas casas fique a Johan Nunes, yrmao destes sobreditos; e se assi ynda
este Johan Nunez morrer sen seme liidema e sen ydade que fiquen e se tornen a nosso
sennor dom Gonçaluo, pela graça de Deus bispo d´Ourense, ou aa capela que el ordinar;
et se non ordinar capela que fiquen e se tornen aly hu ficaren os outros bees e ereença
do dito sennor obispo. Ca outorgamos que reçebemos de parte da sobredita Johanna
Nunez, en presença do notario e testemoyas su escritas, ben e conpridamente todo aquel
preço que a nos aprouuo, conuen a saber: çinque mill morabedis da moeda portuguesa
que agora corre, de que contan des e seys pares de dineiros nouos por tres morabedis e
logo todo jur, uoz, dereito, senorio, quinon, possissom, propiadade que nos e cada un
[de] nos auemos e nos perteençe nas ditas casas todo o tollemos de nos e de toda nosa
voz e per esta carta poemos a dita Johana Nunez e os sobreditos pelas ditas co...es en
corporal possisson delas para senpre per esta carta, en tal guisa que eles e cada un deles
e sua vos que se deffendan e anparen per si e per sua custa de quen quer que lles as ditas
casas e vendiçon ou parte delas demandar ou enbargar en qualquer guisa e non seian
tiudos de chamar a nos nen a nossa voz que os anparemos. Et nos nen nossa uoz non
seiamos obrigados nen tiudos de os deffender nen anparar en ninhuna guisa.
Et quen quer que contra esta vendiçon ueer aia a yra de Deus e a nossa maldiçon [e]
quanto demandar peyteo a cada un dos sobreditos e a sua vos dobrado e aa uos [del] rey
mill morabedis da boa moeda de pena e esta carta fique firme e ualla para senpre.
Fey[ta] a carta en Ourense, seys dias de oytubre, era de mill e CCC e L III annos.
Testemoyas que a [esto] presentes foron: Pero Nunez e Johan Moogo, clerigos do
coro d´Ourense; Lourenço Eanes Çeleiroo, Pero [...] dito Escudeiro, çidadaos desse
lugar; e Domingo Martinet, dito Caluo, ferreiro; Johan Peres, dito Bretelo [...] Martin
Domingues, omees do dito tesoureiro.
E eu, Affonso Eanes, notario jurado en Ourense [polo] nosso sennor o bispo e pola
ygleia desse lugar, que a esto chamado presente foy e per mandado e [autori] dade de
don Bertholameu Peres, chantre e chançeler da igleia de Ourense, e en myna pre[sença]
o fige todo escriuir e meu signal y puge (signum) en testimoyo de verdade [que] a tal
est.

845

1315, octubre, 6. Ourense.

Aldonza Rodríguez, moradora en la rúa da Cruz do Centeo, hija de Rodrigo Pérez


«Perequino» y de Teresa Macía, ciudadanos de Ourense, en presencia y con el
consentimiento de su marido, el sastre Domingo Pérez, hace entrega en su nombre y en
el del maestro Macías, tesorero de Ourense, a Lorenzo Eanes «de Celeiró» en
representación de los hermanos Juana, Sancha, Lope y Juan Núñez, de las casas que
éstos les habían comprado en O Tendal, en la rúa de Cimadevila, junto al convento de
San Francisco.

A. Escrituras 12, nº 35. Orig. Perg.; 136 x 263 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones en el interior del pergamino que
afectan al texto en las líneas 8 y 16. Al dorso, escr. gótica: «Carta per como entregaron as
casas de Cima de Villa que foron de Pero Eanes aos moços».

321
ED. Documentos de Orense, I, 260-261.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 168 (nº 610).

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 287.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, A


cidade de Ourense, 75.

Conuçuda cousa seia a todos que, en presença de min notario e testimuyas su


escritas, Aldonça Rodrigues, moradeyra en Ourense, na rua da Cruz do Çenteo, filla de
Roy Peres, dito Perequino, e de Tereyia Maçia, çidadaos que foron de Ourense, presente
seu marido Domingo Peres, alfayate, e outorgante, estando en hunas casas que estam na
rua de Çima de Vila, hu chaman O Tendal, as quaes estan ontre las casas que foron de
Costança Eanes, dita Farina, çidadaa que foy de Ourense e de seu padre, Johan Farina,
da [huna] parte, e as casas que foron de Johan Eanes, dito de Toen, en que ora mora
Affonso Domingues, da outra parte, per chaues e per tella entregou por si e por meestre
Maçia, tesoureyro de Ourense, as ditas casas a Lourenço Eanes Çeleyroo, çidadao desse
lugar, por nome de Johanna Nunez, Sancha Nunez, Lopo Nunez e Johan Nunez, fillos
da sobredita Costança Eanes, entregou a el as ditas casas en tal maneyra que eles aian e
pessuyam todo o dereito, uoz, quinon, jur, senorio, possisson e propiadade que esta
[Ald]onça Rodriguez e o tesoureyro an e lles perteençen nas ditas casas, segundo se
conten na carta per que llas venderon, feyta per min notario.
E o dito Lourenço Eanes, que era presente, en nome dos ditos Johanna Nunes,
Sancha Nunes, Lopo Nunes e Johan Nunes, reçebeo esta entrega sobredita segundo que
lla a dita Aldonça Rodriguez fazia.
Esto foy en Ourense, seys dias de oytubro, em era de mill e trezentos e çincoeenta e
tres annos.
Testemoyas: Fernan Peres, raçoeyro d´Ourense; e Martin Casanoua, seu ome;
Affonso Domingues, canbeador, Pero Ferrnandez, ome de Pero Affonso, coengo;
Lourenço Andador e Johan Ares, laurador, morador en Çima de Vila.
E eu Affonso Eanes, notario jurado em Ourensse por nosso sennor obispo e pola
igleia desse lugar (signum), que a esto presente foy e en mina presença o fige escriuir e
meu sinal y puge en testimoyo de verdade.

846

1315, diciembre, 5.

García Pérez «Burces», ciudadano de Ourense, afora a perpetuidad a Esteban


Lorenzo, capellán de la Trinidad, una viña en Sesnande, junto al camino público que va
para San Cibrao, de foro de quinta a la iglesia de la Trinidad, cargada con un
aniversario y diezmo, por una renta anual de quince libras de la moneda portuguesa y
dos capones, pagaderos por el día de Navidad.

A. Cregos de coro, nº 68. Orig. Perg.; 198 x 202 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
tinta desvaída y manchas de humedad en todo el pergamino que dificultan e impiden la
lectura; roto que afecta al texto al comienzo de las líneas 5 y 6. Quirógrafo, en la parte
superior del documento: A B C Al dorso, escr. gótica: «De Pero Riegro?». Al dorso, escr.
gótica: «Estas cartas perteesçen a uos …».

322
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 169 (nº 611).

Sabeam quantos esta carta viren como eu, Garçia Perez, dito Burzes, çidadao
d´Ourense, dou e outorgo a foro por senpre a uos, Esteuoo Lourenço, capelan da
Triidade, huna leyra de vina que aio hu chaman Sesnande; a qual parte pela vina que foy
de Marina Correia da huna parte e pelo camino publico que uay para San Çibrao da
autra, et fer en Fodes [...] que ten Lourenço Perez de Ribadauea. Douuos a foro a dita
leyra con sua [...] e con sas perteenças per tal condiçon que uos e uossa uoz ha aiades e
perssuyades en jur de herdade para por senpre e a lauredes e paredes ben de guisa que
non deffalesca per mingua de lauor e paguedes ende foro de quinta aa Triidade e o
nouerssaryo (sic) que y he e o dizemo. Et dedes ende a min cada anno en saluo por dia
de Natal, des este Natal primeiro que uen en deante, quinze libras da moeda portuguesa
de que contan quareenta par de dineiros nouos por tres libras e dous capoes e des que
non correren dineiro portugues en este reyno commo ora corren que dedes a estimaçon
ao dia sobredito segundo estimaren as outras rendas da terra que foren feytas de dineiro
portugues. Et eu, Garçia Perez sobredito, obrigo min et todos meus bees a uos deffender
e uossa uoz por senpre a dereyto con esta leyra e con sas perteenças. Et eu, Esteuoo
Lourenço, obrigo min e a mia uoz96 e todos meus bees a pagar e conprir quanto
sobredito he.
Et anbas las partes outorgan que quen quer que contra esto quisser passar peyte a
autra parte de pena çincoeenta [morabedis, e] aa uoz del rey outros çincoeenta
morabedis; e a carta fique firme para por senpre.
Feyta a carta en Ourensse97, Vº dias de dezenbre, era de mill e CCC e L III annos.
Testemoyas: Pero Ferrnandes, Johan Diez, capelan da Triidade, Johan Eanes, yrmao
de donna María, Johan Pellaez, ome de Costança Affonso, Pero Lourenço, clerigo.
Et eu, Johan Martinez, notario d´Ourense [nos] coutos da igleia desse lugar polo
bispo e por essa igleia (signum), a esto foy pressente e en mia pressença o fige escriuir e
meu sinal y puge.

847

1316, febrero, 25. Ourense.

Eufemia Martínez, moradora en la rúa de Penavixía, viuda del mercader Rodrigo


Pérez, y la hija de ambos, Eufemia Rodríguez, por ellas mismas y en representación de
su hijo y hermano, Francisco Rodríguez, venden por mil novecientos setenta
maravedíes de la moneda nueva del rey don Fernando y mil maravedíes de la moneda
portuguesa al obispo auriense don Gonzalo todas las heredades, viñas e higueras que
poseen junto a la horca y en O Vao, que están cargadas con el pago de diezmo y con un
aniversario de nueve libras anuales de la moneda nueva del rey don Fernando. En el
pago se restan los mil novecientos setenta maravedíes que Eufemia Martínez y su
difunto marido, Rodrigo Pérez, debían al difunto Pedro Raimúndez, canónigo auriense,
de acuerdo con una escritura realizada ante el notario Juan Fernández. En el contrato

96
e a mia uoz] llamada en forma de : que lleva a otra igual al final del documento, antes de la
suscripción notarial, donde se escribe este texto.
97
en Ourensse] llamada en forma de : que lleva a otra igual al final del documento, antes de la
suscripción notarial, donde se escribe este texto.

323
de venta se establece que en el caso de que en los años sucesivos se incrementara el
valor de los bienes vendidos, los compradores no deberán de compensar a Eufemia
Martínez ni a sus hijos ya que éstos le donan el posible incremento por la defensa y
buenas obras que el obispo don Gonzalo y su tío, el obispo don Pedro, habían prestado
al difunto Rodrigo Pérez y a su esposa, Eufemia Martínez.

A. Bispo, nº 101. Orig. Perg.; 188 x 409 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que no
impiden la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 169 (nº 612).

CIT. ES, XVII, 114.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 287.- RIVAS
FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales, 231.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uiren que nos, Ouffemea
Martinez, moradeyra em Penavigia, moller que foy de Roy Peres, mercador que foy
d´Ourense, e eu, Ouffemea Rodriguez, filla desta Ouffemea Martinez e do dito Roy
Peres, por nos e por Françisco Rodrigues, fillo do dito Roy Peres e de min, Ouffemea
Martines, e por toda nossa uoz, vendemos e entregamos per esta carta a uos, onrrado
padre e sennor dom Gonçaluo, pela graça de Deus bispo d´Ourense, e a toda uossa uoz
pera senpre todo quanto erdamento laurado e por laurar, vinas e figeyras que nos e cada
una de nos auemos e nos perteençe e deue perteençer de dereito, tanbem de parte do dito
Roy Peres commo en outra maneira qualquer, a su a forca, commo deçende contra a
agoa do Myno, e eno Uao e en todos seus termyos que uos e toda uossa uoz aiades e
pessuyades o herdamento e vinas e figeyras sobreditas con entradas e seydas e con todos
seus dereitos e perteenças de dizemo a Deus e noue libras de brancos da moeda de noue
del rey dom Fernando de que contan XLª pares de dineiros nouos por tres libras de
nouerssario cada anno ao cabidoo d´Ourense e liures e quites de todo outro foro, renda,
n[o]uerssario e de todo outro enbargo assi que façades deles liuremente nossa uoentade
e o que uos aprouuer, ca outorgamos que reçebemos de uos ben e conpridamente todo
aquel preço que a nos e a uos por esto aprouuo, conuen a saber: mill e noueçentos e
seteenta morabedis de brancos da moeda de noue del rey dom Fernando e mill
morabedis da moeda portuguesa que ora corre, de que contan XVI pares de dineiros
nouos por tres morabedis, dos quaes nos outorgamos por bem pagadas, em esta guisa:
quitastesnos dos mill e noueçentos e seteenta morabedis de brancos que eu, Ouffemea
Martinez, e o dito meu marido, Roy Peres, deuyamos a Pero Reymondez, coengo que
foy d´Ourense, per hun estromento feyto per Johan Ferrnandes, notario desse lugar, e
sinado do seu sinal, o qual estromento nos logo entregastes; e os mill morabedis
portugueses nos pagastes en presença do notario e testemoyas su escritas; e demays
quitastesnos aynda das vendas dos moordomos. E se aquesta vendiçon agora mays ual
ou ualuer d´aqui en deante en alguun tenpo, essa mayoria damos e outorgamos a uos en
doaçon para senpre assi commo doaçon mellor e mays firme pode seer feyta entre viuos
por moyto bem e merçee e deffendemento que uos e o bispo dom Pero, que foy uosso
tyo, e aqueles onde uos virdes fezestes ao dito Roy Peres e a min, Ouffemea Martinez,
que ual moyto mays ca esto. E logo todo jur, uoz, senorio, possissom, propiadade e
dereito que nos e o dito Françisco Rodrigues ou cada un de nos auemos e nos perteençe
e deue de dereito em qualquer guisa perteençer no herdamento e vinas sobreditas todo o
tollemos de nos e do dito Françisco Rodrigues e poemosuos o sobredito sennor obispo e
toda uossa uoz en corporal possissom deles per esta carta e renunçiamos que non
venamos contra esto nen digamos ende o contrario. E outrossi renunçiamos que non

324
possamos diser em nenhun tenpo que non reçebemos de uos todo o preço sobredito e
que o non auemos ia en nosso jur e em nosso poder bem e conpridamente. Outrossi
renunçiamos que nunca possamos diser que en esta vendiçon fomos enganadas en mays
ca a meatade do justo preço assi que se o dissermos que nos non ualla nen seiamos y
oydas e a todo dereito e deffenssoes e boas razoes que por nos podriamos auer e alegar
tanben de dereito commo de foro e d´uso e de custume que nos non uallan em juyso nen
fora de juyso. E outorgamos anparar e deffenderuos e toda uossa uoz a dereito con esta
vendiçon tanben do dito Françisco Rodrigues commo doutre quen quer que uola
demandar ou enbargar quiser per nos e per todos nossos bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta carta ueer aia a yra de Deus e a nossa maldiçon, e
quanto demandar peyteo a uos e a uossa uoz dobrado, e aa uoz del rey peyte por pena
mill morabedis da boa moeda; e esta carta fique dirme e ualla senpre.
Feyta a carta en Ourense, XXV dias de feuereyro, era de mill e CCCos L IIIIº annos.
Testemoyas que a esto chamadas e rogadas presentes foron: Affonso Viuiaez,
coengo, Lourenço Eanes Çeleyroo e Pero Martinez, yrmao da dita Ouffemea Martinez,
Esteuo Domingues, capelan de Santa Ouffemea, Sancho Ferrnandes, clerigo do bispo, e
Martin Ferrnandes, porteiro.
E eu, Affonso Eanes, notario jurado en Ourense por nosso sennor o bispo e pola
ygleia desse lugar, que a esto per rogo e outoridade de don Bertholameu Peres (signum),
chantre e chançeler da igleia d´Ourense, presente foy e en mina presença o fige escriuir
e meu sinal y puge en testimoyo de verdade.

848

1316, febrero, 26, jueves. Ourense.

El zapatero Rodrigo Pérez, morador en la rúa dos Zapateiros, presenta ante el


obispo auriense don Gonzalo una apelación, dirigida al rey don Alfonso XI, a la
sentencia dictada por Alfonso Viviánez, juez nombrado por el obispo, en el pleito que
enfrentaba a Rodrigo Pérez con Juan Fernández de Santiago sobre una viña en
Cimadevila. Una vez leída la apelación, el obispo le da curso, fijando un plazo de
sesenta días para que sea alzada ante el rey o sus alcaldes.

A. Escrituras 12, nº 80. Orig. Perg.; 142 x 330 mm.; escr. gótica; algunas de las
incisiones realizadas para el cosido al mazo de escrituras han afectado a algunas letras del
texto; manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Appellaçon
entreposta per Ruy Ferrnandes, çapateiro, antel obispo don Gonçaluo sobre a vinna de Çima
de Vila».

ED. Documentos de Orense, I, 261-262.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 169 (nº 613).

Sabeam quantos esta carta viren que en presença de min, Domingo Eanes Cougill,
notario jurado ena çidade d´Ourense polo bispo e pola igleia da dita çidade, e das
testemoyas que en fin desta carta som escriptas, Ruy Peres, çapateyro dese lugar,
morador ena rua dos Çapateyros, mostrou e fes leer per min, notario sobredito, ante o

325
onrrado padre e sennor dom Gonçaluo, pela graça de Deus bispo d´Ourense, hun
escripto de apellaçon do qual o tenor a tal he:
Porque o remedio da appellaçon he achado por aqueles que som agrauados contra
dereyto, por ende eu, Ruy Peres, çapateyro, sintindome agrauado per uos, onrrado padre
e sennor dom Gonçaluo, pela graça de Deus bispo d´Ourense, que commo uos
mandasedes a Affonso Viuiaez, per uosa carta de comisson, que oysse hun preito que
era entre min, Ruy Peres, da huna parte, et Johan Ferrnandes de Santiago, da outra,
sobre huna vina que he en Çima de Villa, que ias entre lo camyno nouo, da huna parte, e
o seydo das casas de Johan Coello, da outra, a qual me este Johan Ferrnandes
demandaua. Ende, commo eu esteuese en jur e en possisson da dita vina e fesese
conprimento de dereito sobrella per ante aquel juys que me destes uos, sennor, non
seendo eu chamado, nen oydo, nen contumas, nen conuençudo en dereyto, mandastes de
feyto, commo de dereyto non podessedes, meter o dito Johan Ferrandes, meu auersario,
ena possisson da dita vina en meu perjuyso e en meu agrauamento. Do qual
mandamento, sintindome de uos agrauado, appello en este escripto de uos e de uoso
mandamento para a merçee de noso sennor el rey dom Affonso, e ponno min e todos
meus bees e a dita vinna e a posisson della so deffendemento do dito sennor el rey dom
Affonso. E peçouos, sennor, que me reçebades esta apellaçon e me ponnades dia a que a
siguya, e peço os apostollos huna uez e duas e tres e con instançia as peço.
§ A qual appellaçon leuda, noso sennor obispo disso que lle daua en ella lugar e
assignoulle termio a que a seguyse ante noso sennor el rey dom Affonso ou ante seus
alcaydes para deste dia a seseenta dias primeiros que viinan.
Esto foy en Ourense, quinta feyra, viinte e seys dias de feuereiro, era de mill e
tresentos e çinquoeenta e quatro annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Ferrnandes, Affonso Martinet, Pay Ares,
coengos; Ares Eanes, çidadao d´Ourense; Ares Eanes, auogado; Pero de Beyro,
Gonçaluo Peres, clerigos do coro.
E eu, Domingo Eanes Cougill, notario sobredito, que a esto presente foy e en minna
presença a fiz escriuir e aqui ponno meu nome e meu signal (signum), que tal he.

849

1316, marzo, 28. Ourense.

El cabildo auriense arrienda a Lorenzo Pérez, morador en la Cruz dos Brancos,


durante la vida de éste, la renta de Alongos por quinientos maravedíes anuales,
pagaderos en dos plazos, el día de san Juan de junio y de la Asunción de agosto.
Lorenzo Pérez da como avales del pago al mercader Pedro Macías, morador en la rúa
das Chousas, y a un matrimonio de Piñor que, presentes, aceptan serlo.

B. Escrituras 12, nº 49. Perg.; 314 x 184 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por el
canciller auriense Alfonso Viviánez a partir de las notas tomadas por el canciller Bartolomé
Pérez (doc. nº 1024). Muy deteriorado, con manchas de humedad que en ocasiones impiden
la lectura y varios rotos: falta la esquina superior izquierda, habiéndose perdido el inicio o
parte de las líneas 1 a 7; otro roto en el lateral derecho que afecta a las líneas 10 a 16; y
varios pequeños en el interior que afectan a las líneas 8 a 11. Quirógrafo, en la parte
superior del documento: [A] B C D E. Al dorso, escr. gótica: «Littera capituli de renda de
Alongis quam tente Laurentius Petri de Brancis».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 169 (nº 614).

326
[…], decanus, et capitulum Auriense arrendant uobis, Laurencio Petri, moratori in
Cruce Brancorum, in vita uestra tantum, rendam ipsam quod habemus in Alongis …
[…] de Alongis a nobis tenuti arrendatam; arrendamus uobis dictam rendam cum
omnibus iuribus et pertinenciis suis tali uidelicet condicione: quod reparetis bene
[…co]rregietis et reparetis vineas ita quod non defficiant per culturam. Et detis inde
nobis annuatim in saluo, casu quolibet contingente, quingentos morabitinos monete […]
XVI paria pro tribus morabitinos, videlicet, medietatem in festo sancti Iohannis Babtiste
et aliam medietatem in festo Assumptionis beate Uirginis Marie; et si ista moneta […]
que pro tempore fuerit extimacionem istius prout duo de capitulo duxerint extimandum.
Et si per impotenciam uel negligenciam repara… [cul]tura […]torum omissa fuerint uel
aliqua ex hiis que superius sunt comprehensa non fuerit obseruata licitum sit capitulo,
monitione perhabita, predictam rendam prout eam inuene[rit …] propria recipere et
habere sine contradicione aliqua si uoluerit. Et post obitum uestrum si domus, vinee et
omnia alia heredamenta dicte rende non fuerint bene paratas et cultura quod reper[…]
uestra. Et si contencio super aliquo inter uos et capitulum [orta] fuerit, per duos de
capitulo terminetur, omni appellatione cessante. Et ad hoc sic complendum ego,
predictus Laurencius Petri, obl[igo] me et omnia bona mea tam habita quam habenda et
mei […] fideiussores, mecum presentes et consentientes, et se et omnia bona sua ad
hanc fideiuss[ionem consentien]tes, qualibet in solidum [… Pe]trum Mathie,
mercatorem, moratorem in vico Clausarum … et uxorem suam Terasiam Petri,
moratores in Pinol. Et si d… […] aliquis eorum decesserit statim detis alium uel alios
fideiussores suffi[ciente uel] sufficie[ntes] loco ipsius uel ipsorum qui teneantur ad
omnia supradicta que uos […] capitulum tenemus deffendere uos ad directum cum
predicta renda.
Actum fuit hic Aurie X[X] VIIIº die menssis marcii, era Mª CCCª Lª IIIIª.
Presentibus t[estibus …] Gundisaluo Gato. Iohanne Dominici dicto Archiepiscopo.
Martino Dominici et Roderico Laurencii, clericis chori.

850

1316, abril, 18. Toro.

Alfonso XI, con el consejo y el consentimiento de sus tutores, la reina doña María y
los infantes don Juan y don Pedro, revoca unas cartas por las que ordenaba la vuelta a
realengo de las propiedades convertidas en abadengo en los últimos veintiocho años y
confirma genéricamente los privilegios que los reyes anteriores habían otorgado a la
iglesia. El rey accede así a las peticiones de los prelados de sus reinos, quienes,
reunidos primero en Medina del Campo y después en Olmedo, en presencia de los
tutores del rey, habían expresado su desacuerdo con los proyectos desamortizadores de
la monarquía, argumentando que no sólo iban contra los ordenamientos de las cortes
de Nájera, Benavente y Haro sino también contra los privilegios otorgados por Sancho
IV y Fernando IV además de recordarles los servicios prestados en la guerra contra los
musulmanes. Alfonso XI ordena que no se realice pesquisa alguna sobre los bienes de
la Iglesia ni sobre los bienes personales de los clérigos y que no se les exija ninguna
carga por realengo y en el caso de que ésta ya se hubiera cobrado se proceda a su
devolución. Sus tutores, mediante juramento, se comprometen a guardar esta carta

327
hasta la mayoría edad del rey. Esta escritura es entregada al obispo auriense don
Gonzalo.

A. Privilexios 4, nº 36. Orig. Perg.; 311 x 459 + 55 mm.; escr. escr. albalaes; manchas
de humedad que se extienden por prácticamente todo el texto; rotos en la parte izquierda del
pergamino que afectan al comienzo de las líneas 27 a 29, 34 y 35; roto de pequeñas
dimensiones entre las líneas 18 y 19, y otro en la parte derecha del pergamino que no
afectan al texto; antiguas dobleces horizontales que dificultan la lectura en las líneas 5, 13,
27, 40 y 41. Conserva hilos de seda rojos, verdes y blancos de los que pendía el sello. Al
dorso, escr. gótica: «Priuilegio del rey don Alonso que reuoco çiertas cartas dadas contra los
obispos e clerecia para que dexassen los bienes que tenian de los reyes e confirmoles las
cartas avidas de los reyes e que por los bienes que tienen de [patrimonio] o comprados que
por ellos non sean agraviados a pechen. M CCC L IIII98. M CCC L IIII».

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 53 (nº 160).

Sepam quantos esta carta vieren commo yo, Don Alfonso, por la graçia de Dios, rey
de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallisa, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Jahem, del Algarbe e sennor de Molina, seyndo en Burgos, en las cortes, que agora y
fise y seyndo y conmigo la reyna donna Maria, mi auuella e los infantes don Iohan e
don Pero, mios tios, e mios tutores e guarda de mios regnos, con su conseio delles,
demande el regalengo que paso al albadengo de veynte e ocho annos aca que el rey don
Sancho, mio auuelo, que Dios perdone, fue sobre Haro e lo quito, e yo demandelo agora
por mis cartas mucho afincadamiente. Sobresto los prelados de todos mios regnos e
procuradores de algunos prellados que non eran presentes e de los cabildos ayuntaronse
en Medina del Canpo, despues en Olmedo, e fueron y con ellos, en este ayuntamiento
los dichos mios tutores e mostraron a mi e a ellos commo eran agrauiados en muchas
cosas por las mis cartas que fueron dadas contra ellos e contra las yglesias e monesterios
e contra la clerisia en esta rason; e senaladamiente que eran contra los ordenamientos
que fueron fechos en las cortes de Naiara e de Benauente e en Haro e contra los
priuileios e cartas e sentençias que auien del rey don Sancho e del rey don Fernando,
mio padre, que Dios perdone, e de los otros reyes onde yo vengo; e pedironme merçed
que gelo guardase e que reuocase todas las cartas que sobresta rason eran dadas; e ellos
que me querrian faser seruiçio e ayuda entendendo que lo auian menester para seruiçio
de Dios contra los moros, en defendemiento e en exaltamiento de la fe, porque lles
guardase los priuilegios e las cartas e sentenças e donaçiones e libertades que an en esta
rason.
E yo e los dichos mios tutores, vistas las cartas del rey don Sancho, mio auuello, que
los prellados e los procuradores de los prellados e de los cabildos nos mostraron que an
en esta rason, e otrosy la ayuda e el seruiçio que me fesieron aviendolo mester, segunt
dicho es, yo, con conseio e con otorgamiento de los dichos mios tutores, falle por
derecho que todos los ordenamientos e priuilegios e cartas e sentenças e donaçiones e
libertades de los reys que los prellados e la yglesias e los monesterios e la clerisia e cada
vno dellos an en esta rason que gelo deuo guardar. E mando que les sea guardado, e
reuoco todas las mis cartas que son dadas contra los prellados e contra las yglesias e
monesterios e contra la clerisia e contra cada vno dellos en esta rason e mando que non
vallan nin husen dellas en ninguna cosa.

98
M CCC LIIII] borroso.

328
Otrossy, falley por las dichas cartas del rey don Sancho que lo que los clerigos
ouieron de patrimonio o por conpras o por donadios o en otra qualquier manera que non
sea de la yglesia, que non deue el rey mandar faser pesquisa nin entrega ninguna
sobrello por rason del regallengo.
Otrosy, falle por las dichas cartas que las herdades que fueron dadas o mandadas a
las yglesias por los reyes e por los otros fieles de Dios quel rey don Sancho teuo por
bien, e mando que non fesiesen pesquisa ninguna sobrello nen tomasen ende ninguna
cosa por rason del regalengo, e sy alguna cosa auian tomado que gelo entregasen, e por
ende tengo por bien de gelo guardar asy en todo, agora e d´aqui adelante.
E confirmo a los prellados e a las yglesias e a los monesterios e a la cleresia e a cada
vno dellos general e espeçialmiente todos los ordenamientos e priuilegios e cartas e
sentençias e donaçiones e libertades que an de los reys e mando que les sea guardado
d´aqui adelante bien e conplidamiente.
E mando que les den cartas de la mi chançeleria, quantas ouieren menester, en este
tenor, e que lles non tomen chançelleria ninguna por ellas.
E nos, donna Maria, por la graçia de Dios, reyna de Castiella e de Leon e sennora de
Molina, e infante don Iohan, [sennor] de Viscaya, e infante don Pero, tutores
sobredichos, porque los prellados e los monesterios e las yglesias e la cleresia fesieron
seruiçio [...]y al tienpo que lo auia menester el dieron algo, el qual algo nos
despendemos en seruiçio de Dios e suyo en la guerra de los moros, e por[que] ellos sean
mays seguros de todo esto, otorgamos e auemos por firme todo lo sobredicho e juramos
e prometemos a Dios e a santa Maria e sobre los santos euangellos, taniendolos
corporalmente con las manos, de atener e aguardar e faser atener e guardar todo esto que
sobre dicho es, e de non venir contra ello nin contra parte dello por nos nin por otre, nin
lo demandar nin enbargar en bos del rey nin por nos nin por otra rason ninguna nin por
ninguna manera nin ninguna cosa dello, nin seamos en conseio de lo demandar nin de
mouer demanda a los prellados nin a las yglesias nin a los monesterios nin a la clerezia
nin a los otros lugares piadosos nin a ninguno dellos por rason del regalengo fasta que el
rey sea de [he]dat. E sy otro alguno la demandare o lo enbargare en alguna manera o por
alguna rason, que nos paremonos a ello e lo defendamos fasta [el] tienpo sobredicho. E
sy despues que el rey llegar a hedat quisiere tornar a esta demanda de regallengo de las
cortes de Haro a aca prometemos de ayudar a los prellados e a las yglesias e a los
monesterios e a la cleresia quanto nos podiermos en pedir merçed al rey que se parta
desta demanda o que reçeba en su cuenta estos dineros que nos agora dieron que nos
despendemos en su seruiçio.
E porque yo, el rey don Alfonso, con conseio e con otorgamiento de la reyna donna
Maria, mi auuela, e del infante don Iohan e del infante don Pero, mios tios e mios
tutores e guarda de mios regnos, otorgue todas estas cosas que dichas son a los prellados
e a las yglesias e a los monesterios e la clerezia e a cada vno dellos, e senaladamiente
porque don Goncalo99, obispo [de Orense], que foe (sic) en esto con los otros prellados,
pediome merçed que le mandase dar mi carta para que le fuesen guardadas todas estas
cosas sobredichas a el e a su yglesiae a su cleresia e a todo so obispado; e yo touelo por
bien e mandel (sic) ende dar esta mi carta seellada con mio seello de plomo.
Dada en Toro, diez e ocho dias de abril, era de mill e trezientos e çinqueenta e
quatro annos.
Yo Bernald Yanes la fis escriuir por mandado del rey e de los sus tutores en el
quarto anno que el rey sobredicho regno.

99
Goncalo] escrito posteriormente sobre una mancha de humedad.

329
Sancho Bernal (rubricado). Mestre Pedro (rubricado). Diago Garçia, vista
(rubricado). Juan Martines (rubricado).

851

1316, mayo, 22. Ourense.

El obispo don Gonzalo, el deán don Gonzalo Núñez y el cabildo auriense llegan a
un acuerdo con Martín Pérez, párroco de la iglesia de San Salvador de Noalla, sobre
los diezmos que se cobran a los vecinos de Ourense que labran bienes en la feligresía
de San Salvador de Noalla: el párroco percibirá, durante su vida, la mitad de los
diezmos que pertenecen a la Iglesia de Ourense a cambio de un pago anual, al obispo y
al cabildo auriense, de tres modios de vino medidos por «quarta dereyta de tres
almudes a XVII quartas por moyo» en los lagares de Noalla.

A. Escrituras 6, nº 47. Orig. Perg.; 173 x 181 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a las dos primeras líneas; pequeños rotos en el margen izquierdo del pergamino
y entre las líneas 15 y 16, ninguno de ellos afecta al texto; antigua doblez horizontal que
dificulta la lectura en la línea 11. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli conposicionis …
ecclesie Sancti Saluatoris de Noalla». Al dorso, escr. humanística: «Concordia entre obispo
y cauildo y Martin Perez, retor de Noalla, que el sobredicho pague per su vida al obispo y
cauildo tres moyos de vino per la parte de los diezmos que les pertenescian de los de Orense
que labraban en Noalla. Era 1354». Al dorso, escr. humanística: «No importa mas de para
sauer que era obispo don Gonzalo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 170 (nº 615).

Sabiam quantos esta carta viren que don Gonçaluo, pela graça de Deus bispo de
Ourensse, e don Gonçaluo Nunez, deam, e o cabidoo dessa meesma igleia fezerom tal
conposiçon con Martin Perez, rettor da igleia de San Saluador de Noalla, sobre razon
dos dizemos que perteen (sic) ao dito bispo e ao cabidoo dos moradores de Ourense que
lauran na fiigressia da dita igleia de San Saluador de Noalla. Conuen a saber: que o dito
Martin Peres reçeba cada anno a meatade dos dizimos que perteeçen aa igleia
d´Ourense, e de cada anno mentre teuer a igleia de Noalla ao bispo e ao cabidoo tres
moyos de vino cada anno, de lagar, per quarta dereyta de tres almudes a XVII quartas
por moyo enos lagares de Noalla; et quando uagar a dita igleia fiquen os ditos dizimos
desenbargados sem outra contenda ao bispo e cabidoo. E para pagar os ditos moyos no
tenpo sobredito obligou sy e todos seus bees o dito Martin Peres. E o bispo e o cabidoo
obligaronsse e prometeron a aguardar esta conposiçon sem contenda niuna ao dito
Martin Perez mentre el a dita igleia teuer.
Esto foy en Ourense, XXII dias do mes de mayo, era Mª CCCª L IIIIª annos.
Presentes o dito bispo e o dayam e o cabidoo.
E eu, Bertolomeu Perez, chantres e chançeller da çidade de Ourense, a esta
conposiçon presente fuy e en ela consenti e de mandado do bispo e do cabidoo e a
petiçon do dito Martin Perez este estrumento fige escriuir e meu signal y puge (signum).

330
852

[1316].

Carta de Juan Vicente, arcediano de Barroso y colector de las procuraciones en el


obispado de Ourense, al cabildo auriense acerca de su negativa a entregar el dinero de
las procuraciones del tiempo del arzobispo don Martín al electo confirmado del
arzobispado de Braga, don Juan.

B. Diversarum rerum 1, nº 100. Perg.; 300 x 347 mm.; escr. gótica. Inserto en la
apelación presentada el 6 de junio de 1316 por Fernando Pérez, como procurador de la
Iglesia de Ourense, ante don Juan, electo confirmado en el arzobispado de Braga, sobre el
pago de procuraciones (doc. nº 853). Está mutilado, faltándole el final; manchas de
humedad que dificultan la lectura, especialmente en la primera línea y en la mitad inferior
del pergamino. Al verso, escr. gótica: «Apostolici concessi per electum». Al verso, escr.
humanística: «Por aqui consta que esta igleia fue sufraganea a la de Braga ano 1316». Al
verso, escr. humanística: «Aviase apelado de vna sentencia del de Braga y piden por parte
del cabildo los apostolos y da los refutarios».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 170 (nº 616).

Datamos este documento en función del documento que lo contiene (doc. nº 853), está
es la razón por la que le asignamos está posición dentro de la colección.

§ Viris venerabilibus ac discretis decano ac capitulo Auriensibus, Iohannes


Uincentii, archidiaconus de Barroso in ecclesia Bracarense, uir deuotus amicus cum
promptitudine seruiemdi in uestra gracia se comendat.

Sabede que o onrrado padre e sennor don Johane, pela mercee de Deus eleyto
confirmado en arcibispo na sancta iglesia de Bragaa, me enuyou dizer que uos lhe non
queredes dar os dineiros das procuracoes que eu ouui a recadar no uosso bispado no
tenpo do arcibispo don Martinno ata que uos eu desse ou enuyasse hun strumento […]
que y a en que he conteudo que uos obligastes a min por eles ou uos enuyasse minha
carta al […]do que se os uos dessedes ao dito sennor eleyto que me daua deles por
pagado e que […] contra uos auia. E uos ben sabedes que en …

853

1316, junio, 6.

Fernando Pérez, como procurador de la iglesia de Ourense, presenta ante don


Juan, electo confirmado al arzobispado de Braga, la apelación interpuesta ante la
curia romana sobre la negativa del cabildo auriense a pagar las procuraciones que
correspondían al tiempo del arzobispo bracarense don Martín. Entre los argumentos
presentados por Fernando Pérez figura que un electo no puede requerir este pago, por
lo que solicita un documento público o carta dimisoria que lo autorice y, además, hace
alusión a los agravios que reciben por parte del metropolitano. El arzobispo rechaza la
apelación y refuta las quejas formuladas por Fernando Pérez.

331
A. Diversarum rerum 1, nº 100. Orig. Perg.; 300 x 347 mm.; escr. gótica; mutilado,
faltándole el final; manchas de humedad que dificultan la lectura, especialmente en la
primera línea y en la mitad inferior del pergamino. Al verso, escr. gótica: «Apostolici
concessi per electum». Al verso, escr. humanística: «Por aqui consta que esta igleia fue
sufraganea a la de Braga, ano 1316». Al verso, escr. humanística: «Aviase apelado de vna
sentencia del de Braga y piden por parte del cabildo los apostolos y da los refutarios».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 170 (nº 616).

Nouerint vniuersi quod s[ub anno] Domini Mº CCCº XVIº, scilicet dominica die,
sexta die iunii, in presentia mei, Iohannis de Santarena, tabellionis Bracarensis, et
testium infrascriptorum, Fernandus Petri comparuit nomine episcopi et capituli ecclesie
Auriensis, quorum procuratorem se dicebat, coram reuerendo patre domno Iohanne, Dei
gratia electo confirmato in archiepiscopum ecclesie Bracarensis, et petiret ab eo sibi
concedere [apostolos] super appellatione ab eo per ipsum interposita ad curiam
Romanam. Et tunc domnus electus rendit ad cedulam que pro appellatione lecta fuit per
dictum Fernandum coram eo, uidelicet: quod dictus dominus electus non grauauerat nec
grauare intendebat predictos episcopum et capitulum, ut iam predixerat. Et ad id quod
dicebatur in dicta cedula uocando se, dictum Fernandum, procuratorem dictorum
episcopi et capituli rendet ipsum falsum asseruise, cum non constaret ipsum esse
procuratorem suum sufficientem ad agendum et respondendum, prout iura uolunt per
publica instrumenta et legitima documenta, sicut in actis euidenter poterit aparere. Item,
ad id quod dicitur in dicta cedula quod dictus dominus electus non debebat esse iudex in
causa sua, et cetera, rendit dominus electus contrarium esse uerum, cum metropolitani et
diocesani malefactores et detemptores rerum suarum ecclesiasticarum possint coram se
euocare et causas super hoc fine debito terminare, maxime quia hic non agitur nisi
ratione procurationum sibi debitarum que de iure concedunt eisdem, et negando quod
non tenentur racione uisitationis dicte procurationes per consequens negant ius
specialem et correctionem animarum cum racione correctionis animarum procurationes
ministrentur; et ut satisfaceret episcopo e capitulo supradictis commisit causam ista
dicto decano Bracarensi et fine debito terminandam, licet dictam causam posset per se
audire et terminare, ut superius est iam dictum. Rendit etiam quod cum dicti episcopus
et capitulum per suas literas fuissent citati super certa pecunia sibi de iure debita ratione
procuracionum ut certo termino coram eo per procuratorem legitimum comparerent, et
tamquam inobedientes non comparuerint nec procurator legitimus, ut predicitur, pro
eisdem comparuit, et sic fuerunt inobedientes et contumaces temere ueniendo contra
iuramentum prestitum per dictum episcopum de obedientia et reuerentia facienda dicto
domino electo et sue matri, ecclesie Bracarensi, et cum iure sit cautum quod contumax
non auditur appellans. Idcirco, dixit, quod eorum appellatio non procedit et ei non
detulit tamquam inani et friuole manifeste tantum. Hanc responsionem dicto Fernando
Petri duxit per [apostolis] refutatoris concedendam, et in continenti hos tendit dictus
dominus electus ad conuincendum maliciam prefactorum episcopi et capituli et
certificandum ipsos de procuracionibus supradictas quasdam patentes literas domni
Iohannis Uincentii de Barroso, collectoris dictarum procurationum sui uero sigillo a
dorso fixo sigillatas quarum tenor talis est:

[Inserta carta de Juan Vicente, arcediano de Barroso, al cabildo auriense acerca de


su negativa a entregar el dinero de las procuraciones, doc. nº 852].

332
854

1316, julio, 25. Ourense.

El cabildo auriense afora a perpetuidad a Martín Domínguez de Sequeiros y a su


mujer, Marina Domínguez, y a Juan Pérez y a su mujer, Dominga Martínez, el monte de
Sequeiros, en la parroquia de San Mamede de Puga, con la obligación de plantar de
viña todo el lugar que sea posible y ser vasallos del cabildo. Como renta anual pagarán
la tercera parte del pan y la cuarta parte del vino y demás frutos que cosechen.

A. Tenza de Puga, nº 431. Orig. Perg.; 236 x 234 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a la línea 11
del texto; rotos en el margen superior e inferior que no afectan al texto. Quirógrafo, en la
parte inferior del documento: A B C D. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli de foro de
Sequeiros in parrochia Sancti Mametis de Puga».
B. Escrituras 19, nº 267. Copia simple. Papel; 236 x 308 mm.; escr. humanística; rotos
en la parte izquierda del papel que afectan al texto en las líneas 23 a 29 y 34.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 170 (nº 617).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.

Notum sit omnibus per hoc scriptum perpetuo valiturum quod nos Gundisaluus
Nuni, decanus, et capitulum Auriense damus vobis, Martino Dominici de Sequeiros et
Marine Dominici, vxori uestre, et Iohanni Petri et vxori uestre, Dominice Martini,
queendam montem qui nominant Sequeiros, sicut diuidit per metam que est posita in uia
de Geestosa, et per diuisionem que fit cum filiis Petri Tacon, militis, et cum filiis
Reymundi, fratris illius, et per uiam Murmurais que uenit de Puga, et per boucam
Marine Odoriz que iacet in plano. Et mons iste iacet inter villam de Oliuar et Sanctum
Mametem. Damus inquam uobis predictum montem ut vos et omins uox vestra habeatis
et possideatis eum ex nunc iure hereditario perpetuo possidendum, et excolatis eum
bene, et plantetis et propaginetis bene vineas in omnibus locis aptis ad plantandum. Et
detis inde nobis et successoribus nostris vos et omnis uox vestra annuatim in saluo
terciam partem panis et quartam partem vini et omnium fructuum, videlicet, panem in
area et vinum in torculari. Et non intrabitis ad colligendos fructus sine maiordomo
nostro, cui debetis prouidere in cibu et potu competenter dum fructus colligeritis. Et
inabitetis ibi semper uos et omnis posteritatis uestra. Et debetis esse uasalli nostri fideles
et obedientes uos et omnis uox uestra, et non alterius. Et iste terminus montis supradicti
nunquam diuiditur nisi in duabus personis tantum, et non in pluribus. Et si uendere uel
donare uel obligare uolueritis dictum terminum montis illius uel partem eius, vendatis
uel donetis uel obligetis primo nobis et successoribus nostris uel alicui de nostro
capitulo, qui si uoluerimus eum uel partem eius emere uel obligatum recipere […]tis uel
obligetis eum uel partem eius tali persone que teneatur ad omnia supradicta, dummodo
non sit miles nec domina nec religiosa persona nec seruus nec maiordomus alicuius
potentis uiri uel domine, nec morator alicuius burgi uel castri seu ciuitatis Auriensis. Et
non debetis ibi nutrire filium militis nec domine. Nec debetis contra Auriensem
capitulum alicuius deffensionem uel dominium inuocare. Nec debetis dictum terminum
legare uel partem eius alicui ecclesie uel religioso loco nec anniuersarium super eum
ponere nisi ecclesie Beate Martini Auriensis. Et si questio super aliquo inter nos et uos
et successores nostros et uestros orta fuerit, per duos de capitulo nostro terminetur, omni

333
appellatione cessante. Et si per impotencia uel negligencia cultura dicti termini
supradicti montis omissa fuerit uel aliqua ex hiis que superius sunt comprehensa non
fuerit obseruata, licitum sit nobis et successoribus nostris predictum terminum predicti
montis prout eum inuenierimus auctoritate propria recipere et habere sine contradictione
aliqua, si uoluerimus. Et ad hoc sit complendum nos, Martinus Dominici et uxor mea,
Marina Dominici, et Iohannes Petri et uxor mea, Dominica Martini, pro nobis et
successoribus nostris, obligamus nos et omnia bona nostra tam habita quam habenda. Et
nos, predictum capitulum, et successores nostri, debemus deffendere uos et successores
uestros ad directum cum predicto termino predicti montis.
Acta fuit hec in capitulo, XXVª dies mensis iulii, era Mª trecentesima LIIIIª.
Presentibus testibus: Michaele Dominici, maiordomo predicti capituli; Martino
Dominici, Stephano Fernandi, Gondisaluo Martini dicto Rella, Iohanne Dominici dicto
Franquelina Triga, et Roderico Guterrii, clericis chori; et Gondisaluo Petri,
archipresbitero Cantorie.
Et me, Bartholomeo Petri, cantore et cancellario ciuitatis Auriensis, qui premissis
omnibus interfui et in mea presencia scribi feci signumque meum consuetum
ap(signum)posui in testimonium premissorum.

855

1316, julio, 31. Ourense.

Juan Xes, hijo de María Alfonso y Fernando Méndez, vende por mil seiscientos
sueldos de la moneda portuguesa a Martín Eanes, juez en tierra de Aguiar, y a su
mujer, María Eanes, moradores en Sabadelle, cuatro quintas partes de los ciento
cuarenta sueldos anuales que le pagan de renta Pedro Míguez y su mujer, Marina
Martínez «Branca», por unas heredades en Lagocios. La quinta parte restante de los
ciento cuarenta sueldos se la había dejado María Alfonso a su sobrina Marina Branca.

A. Escrituras 10, nº 6. Orig. Perg.; 187 x 224 mm.; escr. gótica. Este pergamino está
cosido a otro en el que se traslada la carta de foro otorgada por Juan Ges y su madre, María
Alfonso, a Pedro Míguez y Marina Martínez (doc. nº 856). Presenta manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas do herdamento de Lagozos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 170-171 (nº 618).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Johan Gees,
fillo de Maria Affonso e de Fernan Meendez, que foron da Miranda, por min e por toda
myna uoz, vendo e outorgo a Martin Eanes, juys d´Agiar, e a Maria Eanes, sua moller,
moradores en Sabadelle, e a toda uosa uoz para senpre os çento e quareenta soldos de
qual moeda correr, minus a quinta delles, que a min a de dar cada anno para senpre Pero
Migeeles e sua moller, Marina Martinet, dita Branca, moradores en Lagoços, do
herdamento que lle eu e a dita myna madre afforamos eno dito termio de Lagoços per
huna carta feyta per notario, saluo ende a quinta dos ditos dineiros que a sobredita myna
madre mandou a Marina Branca, sua sobrina. Vendo aos ditos Martin Eanes e Maria
Eanes, os sobreditos, çento e quareenta soldos, minus a dita quinta parte delles, que
elles e toda sua uos os aian e pessuyan en jur de herdade para senpre, liures e quites de
todo outre enbargo, assy que façan delles toda sua voentade liuremente e o que lles a
prouuer, ca outorgo que reçebi dos ditos Martin Eanes e Maria Eanes, en presença do

334
notario e testemoyas su escriptas, todo o preço que a min e a elles por esto aprouuo,
conuen a saber: mill e seysçentos soldos da moeda portuguesa, contado quatro dineiros
por tres soldos; e se esta vendiçon agora mays ual ou ualuer en alguun tenpo, aquella
mayoria dou e outorgo a elles en doaçon por moyto amor e ajuda que delles reçebi, que
ual mays ca esto. E logo todo jur, uoz, sennorio, possison, propiadade e dereito que eu
ey enos ditos çento e quarenta soldos, minus a quinta, todo o tollo de min e de toda
mina uoz e meto e ponno elles e toda sua uoz en corporal possisson delles para senpre
per esta carta. E outorgo a anparar elles e toda sua uoz senpre a dereito con esta
vendiçon per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta carta veer aia a yra de Deus e a myna maldiçon, e
quanto demandar peyteo a elles e a sua uoz dobrado, e aa uoz del rey peyte por pena
çinquoeenta morabedis da boa moeda; e esta carta fique firme e ualla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, pustrimeiro dia de jullo, era de mill e CCCª e Lª e quatro
annos.
Testemoyas: Domingo Eanes, notario d´Ourense, Fernando Eanes, dito d´Andello,
Bernal Peres, mercador de Santiago, Martin Canellos, moordomo de donna Eluyra,
Gonçaluo Peres, meestre Esteuoo Ferrnandes.
Et eu, Affonso Eanes, notario jurado en Ourense pola ygleia desse lugar, que a esto
presente foy e en myna (signum) presença o fige escriuir e meu sinal y puge en
testimoyo de verdade.

856

1316, agosto, 7. Sabadelle.

Tomás Eanes, notario en tierra de Aguiar en lugar de Alfonso Eanes, por orden del
juez Martín Eanes y a petición de Rodrigo Martínez, párroco de la iglesia de San
Martiño de Sabadelle, traslada el foro realizado por Juan Ges da Miranda, en nombre
de su madre, María Alfonso, a Pedro Míguez y a su mujer, Marina Martínez, de todas
las heredades que poseía en la villa de Lagocios, de 30 de abril de 1312 (vide doc. nº
811).

A. Escrituras 10, nº 6 bis. Orig. Perg.; 132 x 276 mm.; escr. gótica. Este pergamino está
cosido a otro en el que Juan Ges vende parte de la renta de este foro a Martín Eanes, juez en
tierra de Aguiar y a su mujer, María Eanes (doc. nº 855). Presenta manchas de humedad que
no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 162 (nº 585).

[Inserta foro hecho por Juan Ges da Miranda, en nombre de su madre, María
Alfonso, a Pedro Míguez y a su mujer, Marina Martínez, de todas las heredades que
poseía en la villa de Lagocios, de 30 de abril de 1312, doc. nº 811].

Este he o trallado da carta sobredita, a qual foy feyta en presença do dito Affonso
Eanes, notario de Ourense e de Aguiar, e signada de seu sinal e con seu nome, segundo
que per ella pareçia. O qual trallado eu, Tome Anes Tralla, dey de ueruo ad ueruo a
pidimento de Ruy Martiz, prelado da igleia de Sam Martinno de Sabadelle, e per
mandado de Martin Anes, juys da terra sobredicta d´Aguiar.

335
O qual trallado foy feyto en Sabadelle, VII dias de agosto, era de mill e CCC e
çinqueenta e quatro annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan Aras, frade de Sancto Esteuoo,
Vaasco Rodriguez, fillo de Rodrigo Aras de Sabadelle, Martin Anes, dito Torrado,
Johan Sanctorum, Maçia Anes do Rigeyro, Affonso Barreyros, morador en Mellees.
Et eu, Tome Anes, notario na dicta terra de Aguiar en lugar do dicto Affonsso
Eanes, notario da dicta terra polo arçibispo de Sanctiago, (signum) que a esto presente
foy e este trallado escriui e meu sinal y puge en testemoyo de uerdade, que a tal he.

857

1316, agosto, 7. Toro.

Alfonso XI, con el consejo y con el consentimiento de la reina doña María y de sus
tíos, los infantes don Juan y don Pedro, sus tutores, confirma genéricamente todos los
privilegios, mercedes, libertades y sentencias de la iglesia de Ourense.

A. Privilexios 4, nº 11. Orig. Perg.; 480 x 291 + 65 mm.; escr. minúscula diplomática;
manchas de humedad que no dificultan la lectura y tres rotos en el interior del pergamino
que afectan a las líneas 4 a 8 y 14 a 17. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos,
amarillos, verdes y rojos; en el anverso: castillo, con leyenda de difícil lectura; en el
reverso: león rampante, con leyenda de difícil lectura.

ED. Documentos de Orense, I, 262-263.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 54 (nº 161).

Sepan quantos esta carta vieren commo yo, don ALFONSO, por la graçia de Dios, rey
de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen, del Ellgarbe e sennor de Molina, con consseio e con otorgamiento de la reyna,
donna Maria, mi auuela e del infante don Johan e del infante don Pedro, mios tios, e
mios tutores e guarda de mios regnos100, por fazer bien e merçed al obispo e a la eglesia
de Orens et al cabildo desta eglesia tanbien a los que agora y son commo a los que y
seran d´aqui adelante et porque rueguen a Dios por las almas del rey don Fernando, mio
padre, e de la reyna donna Costança, mi madre, que Dios perdone, e por la mi vida e por
la mi salut, otorgoles e conffirmoles los priuillegios e las cartas de merçedes [...] e
libertades e de sentencias que han de los enperadores e de los reyes onde yo uengo e
man[do ...] e les sean guardados en todo bien e conplidamente segunt que en ellos dize
[...]os con todos sus buenos vsos e buenas costunbres que han en aquella manera que
meior e m[...]les ualieron e los ouieron e les fueron guardados e vsaron dellos en tienpo
de los [...] onde yo uengo fasta aqui. Et sobresto mando e deffiendo firmemente que
ninguno non sea [osado] de gelos quebrantar nin de gelos menguar nin passar contra
ellos nin contra ningu[no d]ellos nin contra esta merçed que les yo fago commo dicho es
en ninguna cosa, ca qualquier que lo fiziesse auria la mi yra e demas pecharme ye en
pena mill maravedis de la moneda nuea (sic) con las otras penas que se contienen en los
priuillegios e en las cartas de la franquezas e libertades e merçedes sobredichas. E al
obispo e al cabildo de la eglesia sobredicha de Orens o a quien su boz touiesse todo el

100
e guarda de mios regnos] escrito sobre raspado.

336
danno que por ende recibiessen doblado. E sobresto mando a qualquier que fuere
adelantado o meryno mayor por mi en el regno de Gallizia agora e d´aqui adelante o a
los merynos que y andudieren por ellos o a qualquier o a qualesquier dellos e a los
conçeios e los alcalles, alguaziles, jurados, juezes, justiçias, merynos e otros
aportellados que esta mi carta vieren o el trallado della signado de escriuauano (sic)
publico que los anparen e los deffiendan e mantengan con esta merçed que les yo fago e
con todas estas cosas sobredichas e con cada vna dellas et que non conssientan que les
uengan contra ello. E a qualquier o a qualesquier que gelo quebrantaren o menguaren o
passaren contra ello en alguna cosa quel pendren por las [...]e las guarden para fazer
dellas lo que yo mandare. E fagan emendar al obispo e al cabildo de la eglesia de Orens
o a quien su boz touiere todo el danno e el menoscabo que [... resç]ibieren doblado e
non fagan ende al si non a ellos e a lo que ouiessen me tornaria por ello. Et porque esto
sea firme e estable e non uenga en dubda mand[o ... d]ar esta carta seellada con mio
seello de plomo.
Dada en Toro, siete dias de agosto, era de mill e trezientos e çinquanta e quatro
annos.
Yo, Gil Gonçalez, la fiz [escriuir] por mandado del rey e de los sobredichos sus
tutores en el quarto anno que el rey sobredicho regno.
Sancho Bernal (rubricado). Mestre Pedro (rubricado). Diago Garçia,
archidiaconus... (rubricado). P. Iohannes. Alffonso Lopez.

858

1316, agosto, 24. Ourense.

Testamento del mercader Miguel Peláez, morador en la rúa da Corredoira, por el


que manda que lo entierren en el cementerio de San Martiño, junto a la sepultura de su
esposa, Mayor Ozores. Se acompaña de la relación de deudas y deudores que tenía en
el momento de la redacción del testamento.

A. Escrituras 12, nº 5. Orig. Perg., 295 x 563 mm., escr. gótica; muy deteriorado,
presenta tinta desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura; grandes
rotos que afectan a la parte central y al margen derecho del pergamino. Al margen inferior
derecho, escr. gótica: « Comprido este testamento en todo por [...] mays segundo101 pareze
por stormento e per uerdade [...] Martin Peres, conpridor, que ende a min, Pero Afonso,
uigario, fis nos Santos Auangeos e eu segundo a conta que ui, perlo meudo e o seu
juramento, das cousas meudas que se non poderan mostrar per notario assi como dineiros de
lapaas e pequenas offertas doo perlo ofico que tomo per conprido».
B. Escrituras 2, nº 25. Perg.; 232 x 675 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 7 de febrero de 1317 por el notario auriense Miguel Pérez, por orden del canónigo Pedro
de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo y a petición del chantre Bartolomé Pérez en
representación del cabildo auriense (doc nº 865). Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura, especialmente en el
margen derecho.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 171 (nº 619).

Se transcribe A, supliéndose los pasajes perdidos con la versión de B.

101
segundo] repetido.

337
§ Estas son as deuedas que eu, Migeell Pelaez, mercador d´Ourense, morador ena
Corredoyra, deuo: Primeiramente deuo a Maria, [a mançeba] da casa, huna camisa. Iten,
deuo a Ruy Lourenço, fyllo de Lourenço Yanes, e a Lourenço Peres de Ribadauea as
duas terças do alugueiro da casa em que mora Johan [Coucinno], que son XL libras de
portugueses; e deue Johan Coucinno as XXVII libras. Iten, deuo a frey Johan
Ferrnandes XX libras portuguesas.

§ Estas son as deuedas que a min deuen: Primeiramente, me deue Pero Domingues
de Raayro o que disser en sua uerdade. Iten, me deue Johan Pegadinno, o Pequeno, dez
e seys libras de portugueses per hun praso. Iten, me deue Johan Coucinno quinse libras
de portugueses; sen praso. Iten, Pero Pelaez, abrocador, XIII libras; sen prazo e sen
testimuya. Iten, Johan Domingues da Fonte do Bispo XVII libras portuguesas, se
quisser leuar a manta, e se quiser leixar a manta de VI libras de portugueses. Iten,
Bartolome Charçin da Silua XVIIIIª libras e medea de portugueses per hun praso. Iten,
Johan Deam, XXIIIª libras e medea de portugueses. Iten, Johan Golpello, XXX soldos
de portugueses. Iten, me deue Fernando Anes, comendador d´Astureses, XXIII libras de
portugueses e oyto soldos. Iten, me deue [...] XIII libras minus çinque soldos por Johan
Pelaez de Santa Cruz. Item, me deue [...] Migell Peres os dineiros do vinno da cortinna
do terçeiro anno. Iten, me deue Esteueynna Ferrnandez VII libras e medea de
portugueses. Iten, me deue Johan [de] Vilanova trinta e noue soldos.

§ Eno nome de Deus. Amen. Eu, Migeell Pelaez, mercador d´Ourense, morador ena
rua da Corredoyra, iazendo doente [de grande door eno meu corpo] pero con todo meu
siso e con toda mina memoria conprida, temendo que depois de mina morte uenna
contenda entre alguuns sobre meus bees, [faço e ordino] delles este meu testamento e
mina postrimeira uoentade para sempre ualedeira en aquesta maneira: Primeiramente,
mando mina alma a Deus e a sua madre [santa] Maria, e mando soterrar meu corpo eno
çimiteiro de San Martinno, aa ussia de Sancta Marinna, cabo da sopeltura de Moor
Osorez, mina moller; [e mando que leuen conmigo en] offerta en pan e en vinno LX
soldos. Iten, mando por offerta por hun anno tres soldos cada dia en pan e en vinno.
Iten, mando [...]. Iten, mando aos coengos d´Ourense çent morabedis portugueses. Iten,
aos clerigos do coro Lª morabedis portugueses. Iten, mando a todos los coengos [...]
sopeltura quatro soldos e medeo a cada un. Iten, mando aos102 capelaes de Sancta [...] as
lanpaas da çidade d´Ourense que non an puison tres soldos a cada una [...] a cada una.
Iten, aa de Santiago das Caldas e aa de San Nycolao[...] tres soldos. Iten, mando aa
[egleia] de San Martinno e [...] frades do dito moesteiro Lª morabedis para [...]maas
Dominga Pelaez e Maria Pelaez [...] por rason da compannya que ouue [...] eu ey, tome
qual quiser.
Iten, mando [...] Martin Anes, seu padre, e se o dito Johan [...] que outre der. Iten,
lle quito das vni[...] Peres dito Rella e a Maria Peres, sua m[oller, ...] seu fillo, e a morte
do dito Gonçaluo Martines [...] alma e de [...] metan eno registro e nos enmenten enas
oraçoes ena [...] Maria Peres huna cuba de XI moyos liure e quite, e façan dela sua
uoentade. Iten, mando ao d[...] portugueses. Iten, mando a Garçia Martines, sobrinno do
comendador d´Astureses, CC soldos. Iten, mando a Maria, a mançeba de casa, Lª
soldos. Iten [...] aa igleia de San Martinno pola mina alma e de Moor Osorez polos
disimos que non paguey commo deuera. Iten, mando o meu [...] que iaz cabo a vinna de
Moor Aras, que foy, da huna parte, e uay entestar ena vinna de Maria Franca, e parte

102
aos] repetido.

338
con a de Santa Maria a Madre da outra parte, e entesta eno caminno, a Martin
Domingues, meu criado, que a tenna en sua uida, e a sua morte fique aas capelas de
Sancta Maria a Madre, que nos metan eno registro min e Moor Osorez e nos aian en
mente en suas oraçoes enos domingos e nas festas. Iten, mando que me terçem tres
ueses eno anno, e mando para cada terço trinta e çinquo libras. Iten, mando aos
laserados, quando me terçaren, dez libras cada terço. Iten, mando que tennan logo seys
annaes por mina alma.
Iten, mando que todas estas minas deuedas e minas mandas se paguen de dineiros
portugueses saluo aquelo que se nomear de brancos. Iten, mando que se alguen ueer
disendo que lle alguna cousa deuo, consiirando a perssoa e a quantia da deueda, fasendo
juramento sobre sanctos auangeos, que lle paguen.
E faço meus herees os sobreditos Johan Martines da rua da Obra e Martin Peres,
dito Rella, en çinquaenta morabedis cada un e non mays. E façoos rectores e
conpridores deste meu testamento e mina postrimeira uoentade que pagen minas
deuedas e mandas e cumpran este meu testamento per todos os meus bees e sen seu
danno. E mando a estes Johan Martines e Martin Peres uendan todas las cousas que eu
ey, assi mouyl commo reiz, para comprir esto que eu mando; e todo o al que ficar
remanente que o den pola mina alma e de Moor Osorez assy commo dito he. E doulles
todo o poder que a min deu Moor Osorez eno seu testamento assy commo o eu ey
tanbem do seu commo do meu para compriren e daren por amor de Deus pola sua alma
de Moor Osorez e pola myna aly u entenderen que mellor he. E mando que todas las
mandas de Moor Osorez que non son compridas que se cumpran polo meu e pelo seu
dela e cumprasse ante o seu que o meu.
Iten, quero e mando que este seia meu tes[tamento] e mina postrimeira uoentade e
que ualla commo testamento; e se non poder ualer commo testamento que ualla commo
codeçillo ou commo out[ra escriptura] qual[quer] feita per mao publica de notario e per
ante testemoyas que de dereito mellor e mays firmemente poder ualer. E mando que se
outro testamento pareçer que eu aia feito ante que este que non ualla nen aia
firmedumen ninhuna. E quen quer que contra este meu testamento e mina postrimeira
uoentade en alguna cousa quiser viir tanben de mina parte commo d´estranna aia a yra
de Deus e a mina maldiçon e perca o que lle for mandado en este meu testamento e
quanto ende demandar ou embargar a meus bees e meus compridores o peite dobrado e
peite aa uoz del rey çent morabedis da boa moeda de pena e aa uoz do bispo outros çent
morabedis, o testamento fique sempre firme en seu reuor.
Feito o testamento en Ourense XXIIIIº dias d´agosto, era de mill e tresentos e
çinquaenta e quatro annos.
Testimuyas que a esto chamadas e rogadas e presentes foron: Domingo Martines,
dito Calcanna[res] e Gonçaluo Martines, dito Rella, clerigos do coro; Pero Yanes dito
Maria, pixoteiro; Domingo Yanes, dito Çoula, e Pero [Domingues, ferreiros; Fernan
Peres de Sam Tome; Johan Martinet de Sam Çibrao]
E eu, Bertolomeu Peres, notario iurado da [çidade de Ourense pollo bispo e pola
igleia desse lugar, que a esto chamado e] rogado presente fuy e per liçençia e per
[mandado de dom Bertolameu Peres, chantre e chançeler da dita çidade, escriui] este
testamento per mina mao e meu signal que puge, que tal es, (signum) em testimuyo de
uerdade.

859

1316, octubre, 6. Ourense.

339
El canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo auriense don Gonzalo, a
petición de María Domínguez, moradora en Ourense y viuda de Pedro Martínez
«Musgo», nombra como tutor de su hija Marina, de seis años, al hermano de ésta
Rodrigo Pérez. María Domínguez había acudido al vicario a solicitar un tutor para su
hija con el fin de poder vender unas heredades y hacer así frente a la cantidad que
ambas debían por el quiñón que habían heredado de su esposo, que había sido fijada
por el notario Miguel Pérez da Corredoira, también hermano de Marina, en
ochocientos maravedíes. El vicario ordena a María Domínguez y a Miguel Pérez que
elijan a un hombre bueno para ejercer de tutor, pues Miguel Pérez no puede ejercer
como tal al estar enfrentado en pleito a María Pérez por el pago de las deudas de
Pedro Martínez; ambos, de común acuerdo, eligen a Rodrigo Pérez, hermano de la
huérfana. Tras averiguar si Rodrigo Pérez era la persona apropiada para ejercer esta
responsabilidad, el vicario procede al nombramiento.

B. Escrituras 13, nº 23. Perg.; 175 x 619 mm.; escr. gótica. En traslado realizado el 13
de octubre de 1316 por el notario auriense Miguel Pérez da Corredoira a petición de Miguel
Domínguez, mayordomo del cabildo (doc. nº 860). Presenta una mancha de humedad que
dificulta e impide la lectura de las líneas 11 a 17.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 171 (nº 620).

Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, notario, e das testemoyas que
adeante son escriptas, Maria Dominges, moradeyra en Ourense, moller que foy de Pero
Martinet, dito Musgo, disso a Pero de Barreyros, coengo e vigario do onrrado padre e
sennor don Gonçaluuo, pela graça de Deus bispo de Ourense, que o dito Pero Martinet
que fora seu marido, era finado e que lle ficara del huna filla pequena que a nome
Marinna, e e de ydade de seys annos, e disso que Migeel Peres da Corredoyra, notario
d´Ourense, yrmao da dita Marinna, fezera conto con ella por sy e en nome da dita
Marinna, sua filla que ella tiinna en seu poder, de quanto montaua o quinon das deuedas
que a ella e aa dita sua filla ficauan por pagar do seu quinon, e ficara con ell per conta
que a dita Marinna, sua filla, deuia y no seu quinon oitoçentos morabedis portugueses, e
disso que non auia y ia mouil nen ponton per que se podessen pagar estes dineiros, ca
entrara en outras deuedas, e non se podian pagar se non uendessen dos herdamentos que
… sua filla auia, e que a non queria teer mays en seu poder, nen queria teer os seus …
queria partir seus bees della, e porque a dita sua filla era menor de idade pidia ao dito
uigario que lle desse tutor que partisse por ella e guardasse e amiistrasse seus bees con
aquelas clausullas que o dereito manda e que uendesse aquellos que entendesse per que
se poderian pagar os ditos oitoçentos morabedis poys y mouil non auia per que se
pagassen.
E enton o dito vigario mandou aos ditos Migeel Peres e Maria Dominges, que eran
presentes, que lle nomeassen alguun home boo de parte de seu padre da orfaa, qual
entendessen que era mays digno e mays guisado para o offiçio da tuturia.
E os ditos Migeel Peres e Maria Domingues ouueron seu acordo e nomearonlle Roy
Peres, yrmao da dita orfaa, poys que Migeel Peres non podia seer seu tutor porque auia
pleito con a dita Maria Domingues sobre razon das deuedas que dizian que pagara que o
dito Pero Martinet deuia.
E o dito uigario preguntou a moytos homees boos que y sian con el ena audiençia se
este Roy Peres era digno ou guisado para este ofiçio, e elles disseron que era home boo
e digno e de boa fama e guisado para este ofiçio e para outro mayor se mester fosse, e

340
que auia bees mouiis e reyz na çidade d´Ourense e en seu tirmyo. E enton o dito vigario
deuo por tutor aa dita orfaa e a todos seus bees e deulle autoridade e mandoulle que
gardasse a perssoa da dita orfaa e amiistrasse seus bees e enderençasse e procurasse sua
prol e arredasse seu danno e desse boa conta segudo seu poder quando lle fosse
demandada. E para esto obligou sy e seus bees en lugar de satisdaçon porque non auia
quen o quisesse fiar en este feito e fez juramento corporalmente sobre Santos Auangeos.
E outrossy lle mandou que, poys y non auian outros bees moviis per que se estes
oitoçentos morabedis podessen pagar, que uendesse da rreyz da dita orfaa aquela per
que se podessen pagar estes morabedis todauia con conssello da dita sua madre.
Esto foy en Ourense, aa porta das casas en que mora o dito uigario, seys dias de
oitubro, era de mill e CCC e Lª IIIIº annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Meestre Maçia, thesoureyro da igleia
d´Ourense, don Domingo, prior do moesteyro de San Pero de Rocas, Johan Paez da
Fonteynna, Domingo Caluuo do Outeyro, Thome Anes, ome de Martin Afonso,
raçoeyro d´Ourense.
E eu, Miguel Peres, publico notario da çidade d´Ourense por nosso sennor o bispo e
pola igleia desse lugar, que a esto presente foy e o escriuy e meu signal y puge, que he
tal.

860

[1316, octubre, 13].

El notario auriense Miguel Pérez da Corredoira, a petición de Miguel Domínguez,


mayordomo del cabildo, traslada del nombramiento de Rodrigo Pérez como tutor de su
hermana Marina, hija de María Domínguez y Pedro Martínez «Musgo», realizado el 6
de octubre de 1316.

A. Escrituras 13, nº 23. Orig. Perg.; 175 x 619 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de 13 de octubre de 1316,
el nº 861 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un primer
documento– presenta una mancha de humedad, en las líneas 11 a 17, que dificulta e impide
la lectura; en la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo-, una mancha de humedad
dificulta la lectura de las letras finales de las líneas 1 y 2, existen otras manchas de
humedad, pero éstas no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Conpra de Canp[ell]os».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 171 (nº 620).

Datamos este documento en función del otro documento que figura en el mismo
pergamino, el traslado debió realizarse en la misma fecha que la venta.

[Inserta nombramiento de Rodrigo Pérez como tutor de su hermana Marina, hija de


María Domínguez y Pedro Martínez, de 6 de octubre de 1316, doc. nº 859].

Este e o tralado da sobredita carta feita pelo dito Migeel Peres, notario, o qual eu,
Migeel Peres da Corredoyra, notario d´Ourense, de uerbo a uerbo tralladey a pidimento
de Migeel Domingues, moordomo do cabidoo, e meu signal y fiz, que he tal (signum)

341
861

1316, octubre, 13. Ourense.

María Domínguez, viuda de Pedro Martínez da Corredoira, y Rodrigo Pérez, como


tutor de su hermana Marina, hija de la primera, venden por setecientos cincuenta
maravedíes de la moneda portuguesa al cabildo auriense cinco leiras de viñas en
Campelos, que habían heredado de Pedro Martínez, que deben foro de quinta al
cabildo, con el fin de poder hacer frente a sus deudas. También le venden la mitad del
corral que está junto a la casa de Miguel Peláez.

A. Escrituras 13, nº 23. Orig. Perg.; 175 x 619 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de la misma fecha, el nº
860 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un primer
documento– presenta una mancha de humedad, en las líneas 11 a 17, que dificulta e impide
la lectura; en la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo, una mancha de humedad
dificulta la lectura de las letras finales de las líneas 1 y 2, existen otras manchas de
humedad, pero éstas no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Conpra de Canp[ell]os».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 171 (nº 621).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Maria Dominges, moller de Pero Martinet
da Corredoyra, que foy, ena una meatade, e eu, Roy Peres, fillo do dito Pero Martinet,
tutor de Marinna, minna yrmaa, pello poder da sobredita carta de tutoria, por nome de
essa Marinna para pagar as suas deuedas, ena outra meatade, vendemos e para senpre
outorgamos ao cabidoo de Ourense çinco leiras de vinnas que o dito Pero Martinet da
Corredoyra, padre meu e da dita Marinna auia en Canpellos; das quaes leiras a meatade
dellas a min, Maria Dominges, aqueeçeo en partiçon por razon do quinto que me el
mandou, e a outra meatade aqueeçeo aa dita Marinna, sua filla, en partiçon entre ella e
seus yrmaos; das quaes leiras, a mays de fondo iaz entre a herdade que foy de Migeel
Pelaez d´anbas las yllargas, e en fondo fer en outra leira desse Migeel Pelaez, e en çima
fer ena herdade que foy de Pero Reymondes, v esta a muradella; iten outra leyra, a que
chaman da Fonte, iaz entre outras duas leyras de Migeel Pelaez d´anbas las yllargas, e
eno fondo fer eno rego per que uay a augua, e en çima entesta enas uinnas de fillos de
Pero Colaço; iten outra leyra, que chaman de Moogo, iaz entre duas leyras de Migeel
Pelaez d´anbas las illargas, e en fondo fer eno rego da augua, e en çima entesta enas
uinnas de fillos de Pero Colaço; iten outra leyra, a que chaman do Monte, iaz entre outra
leyra de Migeel Pelaez da una parte, e uay una chaue della firir eno piteyro que Migeel
Pelaez mandou a medio, commo se parte da una yllarga perlo rego da augua que uen
entre ela e o piteyro que medio, e da autra yllarga iaz una leyra e monte de Santa Maria
a Madre, e suso fer enas uinnas de fillos de Pero Colaço, esta leyra leua una testeyra de
monte suso ao caminno commo uay o monte que foy de Pero Colaço, da una parte, e, da
autra, o monte de Santa Maria a Madre en dereito de una muradella afesto; iten outra
leyra, que chaman de Su o Caminno, iaz entre outra leyra que foy de Moor Aras, da una
parte, e a que foy de Migeel Pelaez, da autra, e en fondo fer eno rego da augua que uay
entre ella e a de Migeel Pelaez, e en çima entesta eno caminno per que uan a San
Çibrao; as quaes leyras son de foro de quinta ao cabidoo e liures doutro enbargo.
Vendemos as ditas leyras ao dito cabidoo que el que as aia en jur de herdade para senpre
e faça delas liuremente toda sua uoentade porque outorgamos que reçebemos de Migeel
Domingues, seu moordomo, e en seu nome o preço que a nos e a ellos aprouuo en

342
dineiros contados, conuen a saber: seteçentos e çinqueenta morabedis de dineiros
portugueses, a XVI par por tres morabedis. E de mays e posto que o dito cabidoo page
as uendas que y montaren; e da augua da fonte perteençe a esta uenda a quarta, e a autra
quarta a Migeel Peres e a Roy Peres e a autra meatade a Migeel Pelaez. E esta conpra lle
uendemos a meatade do curral que esta a par da casa de Migeel Pelaez con todos seus
dereitos. E per esta carta poemos a posisson e a propiedade da dita uenda eno dito
cabidoo. E para seeren anparados con ella dereito eu, Maria Domingues, pola minna
meatade obligo meus bees e eu, Roy Peres, pola dita Marinna, obligo os seus bees
gaanados e por gaanar.
Feita a carta en Ourense, XIII dias de oytubro, era de mill e CCC e Lª IIIIº annos.
Testemoyas que presentes foron: Andres Peres, clerigo do coro d´Ourense, Migeel
Peres e Martin Peres, omees de Johan Pardo, meestre de cangoo, Pero Martines, dito
Chorete.
E eu, Miguel Peres (signum) da Corredoyra, notario d´Ourense pola igleia desse
lugar, que a esto presente foy e a pidimento das partes esta carta escriuy e meu signal y
puge, que he tal.

862

1316, diciembre, 29.

El notario auriense Miguel Pérez, a petición de Martín Eanes, procurador del


canónigo Pedro Rodríguez, y con autoridad de don Pedro de Barreiros, canónigo y
vicario general del obispo don Gonzalo, traslada el foro hecho en septiembre de 1232
por el cabildo de Ourense a Pelayo Fernández y a su mujer, Marina Fernández de un
casal en San Pedro da Torre.

A. Escrituras 13, nº 53. Orig. Perg.; 175 x 315 mm.; escr. gótica; pequeños rotos que
afectan al texto en las líneas 8, 9, 10, 16 y 21. Al dorso, escr. gótica: «Carta que perteece ao
sa…». Al dorso, escr. gótica: «Hun casar cabo da torre de Vinaas».

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 130-131 (nº 134).- VAQUERO Y
PÉREZ,Colección catedral de Ourense, II, 40-41 (nº 262).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 49 (nº 134).

[Inserta foro hecho por el cabildo de Ourense a Pelayo Fernández y a su mujer,


Marina Fernández de un casal en San Pedro da Torre, de septiembre de 1232].103

Hoc est transunptum predicte carte facte per Fernandum Pelagii, quondam notarium
Auriensem, suoque signo signate, prout in subscriptione dicte carte apparebat. Quod
transumptum ego, Michael Petri, publicus Auriensis notarius, scripsi ad peticionem
Martini Iohannis, procuratoris venerabilis uiri Petri Roderici, canonici Auriensis, et de
mandato et auctoritate venerabilis et discreti uiri Petri de Barrariis, canonici ac vicarii
generalis reuerendi patris et domini domni Gundisalui, Dei gratia Auriensis episcopi, et
in hoc trasumpto, concordante cum originali, signum meum apposui.

103
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 40-41 (nº 262).

343
Quod transumptum factum fuit Aurie, XXIXª die mensis decenbris, era Mª CCCª Lª
quarta.
Presentibus: Pedro Manacho, clerigo chori ecclesie Auriensis, Iohanne Iohannis,
rectore eclesie Sancte Christine de Freyxeo, Iohanne Petri de Cebolinno (signum:
Micael).

863

1317, febrero, 3. Ourense.

Juan Martínez da rúa da Obra, y Martín Pérez «Rella», ciudadanos de Ourense y


cumplidores de los testamentos del mercader Miguel Peláez y de su mujer, Mayor
Ozores, venden a Pedro González, arcediano de Búbal, y al canónigo Alfonso Martínez,
todas las heredades, la casa y el lagar que tenían en Campelos, por cuatro mil
maravedíes de la moneda portuguesa. Se enumeran los bienes que se venden,
indicándose que quedan exceptuadas de la venta la leira que Miguel Peláez había
dejado a su criado, Martín Domínguez, durante su vida –tras su muerte deberá pasar a
la capilla de Santa María Madre– y las heredades que habían sido de García
Fernández, que Miguel Peláez había comprado con Juan Martínez de San Cibrao.

A. Escrituras 2, nº 25. Orig. Perg.; 232 x 675 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 7 de febrero de 1317, el nº
864 de esta colección; el segundo, de 7 de febrero de 1317, el nº 865 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando la
lectura, especialmente en el margen derecho; roto que afecta a las letras finales de las líneas
30 y 31 del tercer documento; antigua doblez horizontal que dificulta la lectura en la línea
41 de este documento. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das conpras de Canpellos». Al dorso,
escr. humanística: «Juan Matiz, cumplidor del testamento de Miguel Perez, venden a dos
canonigos, para el cauildo, muchas vinas que demarca y de todas las demarcaciones no se
puede colegir en que lugar estan sitas sino es algun que dize esta contra Vagoy, que es
termino da Farija, por donde pareze en esta venda? consisten. Esto fue era 1355».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 171-172 (nº 622).

§ Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que nos, Johan
Martinet da rua d´Oobra e Martin Peres, dito Rella, çidadaos de Ourense, conpridores
dos testamentos de Migeel Pellaes, mercador, e de sua moller, Moor Osores, que forom
de Ourense, e seus herees em çinquoeenta morabedis portugueses cada huun de nos,
pelo poder que nos Migeel Pellaes deu pelo dito seu testamento e para o conprir,
vendemos a uos, dom Pero Gonçales, arçidiago de Buual ena igleia d´Ourense, e a uos,
Affonso Martinet, coengo desse lugar, de per meo, todos quantos herdamentos e casa e
lagar, a monte e a fonte, com entradas e seydas e com todos seus dereitos e perteenças
os ditos Migeel Pellaes e Moor Osores auiam em termio de Canpelos, tirado ende huna
leyra que o dito Migeell Pellaez mandou a Martin Domingues, seu criado, a qual leyra a
de ficar a sua morte aa capella de santa Maria a Madre. Os quaes herdamentos som estes
que uos peegamos em esta maneira: primeiramente, logo huna leyra de vinna que uem
firir eno caminno que ias entre a do cabidoo que foy de Maria Franca, da huna parte, e a
que foy de Moor Ares, da outra, e uay en fondo topar ena do cabidoo que foy de Migeel
Peres e de Roy Peres. Iten, outra leyra ias logo a par do Outeiro, entre a dita leyra do

344
cabidoo que foy de Migeel Peres, e uem firir eno curral do cabidoo que foy de Migeel
Peres commo parte pelo monte en que ueem entestar as leyras de Pero Reymondes e de
Pero Bispo, e en fondo parte pela do cabidoo que foy de Maria Franca, e parte pelo
monte que foy de Moor Ares. Iten, outra leyra he a en que esta a casa e lagar commo
uay com seu monte e com sua vinna partir logo com a leyra que Migeel Pellaez mandou
a Martinno, e parte pelo rego da agoa, e en çima uay firir ena margen de Pero Bispo, e
parte a proo pela leyra do cabidoo que foy de Migeel Peres commo uay firir eno rego da
agoa. Iten, outra leyra que chaman das Oliueiras; partesse da huna parte pelo rego da
agua, e da outra parte pela do cabidoo que foy de Martin Peres, e en çima entesta ena do
cabidoo que foy de Migeel Peres, e en fondo ena da capella que tem Johan Lourenço,
capelam. Iten, outra leyra que chaman do Toutiço; da huna parte jas entre a que foy de
Aldonça Migueelles e a do cabidoo que foy de Migeel Peres, e en çima entesta ena de
Pero Bispo, e en fondo ena do cabidoo que foy de Migeel Peres. Iten, ena Caueanca,
huun tallo que foy de Martin Criado commo parte pello rego da augoa e da outra o
monte que foy de Martin Criado, e en çima topa ena da capella que tem Migeel Eanes
de Seyxaluo, e en fondo fer em outra de Migeel Pellaez. Iten, outro tallo ias entre esta
que foy de Martin [Criado] e a do cabidoo que foy de Migeel Peres, e en çima uay a
huun rego, e en fondo parte pelo rego da agoa. Iten, outro tallo ias entre a da capela que
tem Migeel Eanes, da huna parte, e o rego da agoa, da outra, e en çima entesta ena da
dita capela, e en fondo ena do cabidoo que foy de Migeel Peres. Iten, outro quadrelo ias
entre outra leyra da dita capela que ten Migeel Eanes e a do cabidoo que foy de Migeel
Peres, da outra, e en çima entesta ena que foy de Pero Reymondes, e en fondo fer ena do
cabidoo que foy de Migeel Peres. Iten, outro quadrelo iaz a par da do cabidoo que foy
de Migeel Peres, e en çima fer ena do cabidoo que foy de Migeel Peres, e juntasse com
outra leyra que era de Migeel Pellaes e de Moor Osores commo se uay firir aa rigeira, e
passa aalende huun tallo que e de foro de Sobrado, o qual tallo en çima parte pelo terreo
que Migeel Peres e Roy Peres aforaron a Domingo Carraço de Bauadaes, e en fondo
polo rigeiro; e a leyra jaz entre a da capela que tem Johan Lourenço, e da huna parte e
da outra contra Bagoy, e uay firir eno rigeiro. Iten, outras duas leyras iazem anbas104 a
par eno chao; das quaes huna foy d[e] Johan Oruallo e outra de Johan Golpello, commo
se parte en fondo pela que foy de Moor Ares, e en çima ena da capella que tem [Mi]geel
Eanes e ena que foy de Pero Reymondes, e partesse pelo Outeiro de Pero Reymondes, e
da outra parte partesse eno piteiro do cabidoo que foy de Maria Franca e de sua filla, e
uay huna chaue pequena, estreyta, alende o rego da agoa, topar ena margen da leyra da
capella que tem Johan Lourenço; e parte esta chaue en fondo pela que foy de Moor
Ares. Iten, outra leyra iaz entre a que foy de Pero Reymondes e a do cabidoo que foy de
Maria Franca, e en çima fer enas que forom de Pero Colaço, e en fondo eno rego da
agoa. Iten, outra leyra iaz entre duas leyras do cabidoo que forom de Maria Franca, e en
çima fer enas de Pero Colaço, e en fondo eno rego da agoa. Iten, outra leyra iaz entre
duas do cabidoo que forom de Maria Franca, e en çima topa enas que forom de Pero
Colaço, e en fondo fer eno rego da agoa.
Vendemosuos estes herdamentos ia peegados que os aiades em jur de herdade para
senpre sigundo que os auian os ditos Migeel Pellaez e Moor Osores, e façades delles
aqueles foros e dereitos que elles eram tiudos de fazer, saluo que uos nom uendemos y
nenhuna cousa dos herdamentos que forom de Garçia Fernandes que Migeel Pellaez
conprara com Johan Martinet de Sam Çibrao. Ca outorgamos que reçebemos de uos por
elles o preço que a nos e a uos aprouuo em dineiros contados quatro mill morabedis de
dineiros portugueses de que contam XVIos pares de dineiros nouos por tres morabedis.

104
anbas] interlineado, sobre el renglón.

345
Et logo todo jur, senorio, possissom e propiedade, uoz e auçon e demanda que os ditos
Migeel Pellaez e Moor Osores auiam enos ditos herdamentos e nos em seu nome todo o
tollemos deles e de nos e de toda sua uoz e poemolo em uos per esta presente carta que
ende mandamos fazer. E en presença deste notario uos damos logo as cartas das conpras
que Migeel Pellaez e Pero Martinet auian per que conprarom estes herdamentos per que
uos anparedes uos e o cabidoo a que perteençe por razon da conpra que fezerom de
Migeel Peres e Roy Peres e Maria Franca e sua filla. Outrossi, e posto expresamente que
uos anparedes uos per uos e per uossa custa com esta uendiçon e que nom chamedes
nunca a nos nen a nosso bees nem outrossi que nom chamedes nen demandedes os bees
que forom dos ditos Migeel Pellaez e Moor Osorez que uos anparem por demanda nen
enbargo que uos sobresta vendiçon e herdamentos nem sobre parte delles seia feyta.
Feyta a carta em Ourense, tres dias de feuereyro, era de mill e trezentos e
çinquoeenta e çinque annos.
Testimuyas que presentes forom: Pero Esteuees, clerigo do coro, Gonçaluo Peres,
prelado de Santa Oufemea de Millmanda, Affonso Eanes, clerigo, Gonçaluo Namorado,
porteiro do cabidoo, Lourenço Martinet, ome do chantre, Fernan Migeellez, notario de
Ourense (signum).
E eu, Migeel Peres, notario de Ourensse pola igleia desse lugar, que aas sobreditas
clausullas dos ditos testamentos dos ditos Migeel Paez e de sua moller, Moor Osores,
aquelas que perteençian a esta uenda dos ditos testamentos en mia presença fiz escriuir,
e a esta carta sobredita de uenda presente foy e outrosy en minna presença a fiz escriuir
e meu signal y fiz, que e tal.

864

1317, febrero, 7. Ourense.

El notario auriense Miguel Pérez, por orden del canónigo Pedro de Barreiros,
vicario del obispo don Gonzalo, y a petición del chantre Bartolomé Pérez, en
representación del cabildo auriense, traslada una cláusula del testamento Mayor
Ozores, mujer del mercader Miguel Peláez, de 13 de septiembre de 1314 (vide doc. nº
835), con motivo de la compra de ha realizado el cabildo de las heredades que ésta
tenía en Campelos.

A. Escrituras 2, nº 25. Orig. Perg.; 232 x 675 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 7 de febrero de 1317, el
nº 865 de esta colección; el tercero, de 3 de febrero de 1317, el nº 863 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando la
lectura, especialmente en el margen derecho. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das conpras de
Canpellos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 166 (nº 601).

CIT. ES, XVII, 114.

[Inserta cláusula testamentaria de Mayor Ozores, mujer del mercader Miguel


Peláez, de 13 de septiembre de 1314, doc. nº 835].

346
Esta he a clausula do sobredito testamento que ao cabidoo d´Ourense perteençia del
por razon da conpra que fez dos herdamentos de Canpelos de Moor Ossores. Feyto e
signado pello dito Bertholameu Peres, chantre e chançeler, a qual eu Migeel Peres,
notario de Ourense pola igleia desse lugar, de ueruo a ueruo tirey del a pidimento de
dom Bertolameu Peres, chantre, que a pidio em nome do cabidoo e per outoridade de
Pero de Barreiros, coengo e vigario do onrrado sennor dom Gonçaluo, pella graça de
Deus bispo de Ourense, e meu sinal y puge, que e tal.
Esto foy em Ourense, sete dias de feuereyro, era de mill e trezentos e çinquoeenta e
çinque annos.
Testemoyas que presentes forom: Gonçaluo Peres, prelado de santa Oufemea de
Milmanda, Pero Eanes, clerigo, e Pero Sutil (signum).

865

1317, febrero, 7. Ourense.

El notario auriense Miguel Pérez, por orden del canónigo Pedro de Barreiros,
vicario del obispo don Gonzalo, y a petición del chantre Bartolomé Pérez, en
representación del cabildo auriense, traslada unas cláusulas del testamento del
mercader Miguel Peláez, viudo de Mayor Ozores, de 24 de agosto de 1316 (vide doc. nº
858), con motivo de la compra de ha realizado el cabildo de las heredades que Mayor
Ozores tenía en Campelos.

A. Escrituras 2, nº 25. Orig. Perg.; 232 x 675 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 7 de febrero de 1317, el
nº 864 de esta colección; el tercero, de 3 de febrero de 1317, el nº 863 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando la
lectura, especialmente en el margen derecho. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das conpras de
Canpellos». Al dorso, escr. humanística: «Juan Matiz, cumplidor del testamento de Miguel
Perez, venden a dos canonigos, para el cauildo, muchas vinas que demarca y de todas las
demarcaciones no se puede colegir en que lugar estan sitas sino es algun que dize esta
contra Vagoy, que es termino da Farija, por donde pareze en esta venda? consisten. Esto fue
era 1355».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 171 (nº 619).

[Inserta cláusulas testamentarias del mercader Miguel Peláez, viudo de Mayor


Ozores, de 24 de agosto de 1316, doc. nº 858].

Esta he a clausula do sobredito testamento de Migeel Pellaez que ao cabidoo


d´Ourense del perteençia por rasom da conpra que fes dos herdamentos de Canpelos; o
qual testamento era feyto e signado per Bertolameu Peres, notario d´Ourense, e signada
com seu signal, a qual eu, Migeel Peres, notario d´Ourense, de uerbo a uerbo tirey del a
pidimento de dom Bertolameu Peres, chantre, que a pidio em nome do cabidoo, e per
outoridade de Pero de Barreyros, coengo e vigario do onrrado padre e sennor dom
Gonçaluo, pela graça de Deus bispo de Ourense, e meu sinal y puge, que e tal.
Esto foy em Ourense, VII dias de feuereiro, era de mill e tresentos e çinquoeenta e
çinque annos.

347
Testemoyas que pressentes forom: Gonçaluo Peres, prelado de santa Ouffemea de
Millmanda, Pero Eanes, clerigo, e Pero Sutil (signum)

866

1317, abril, 4. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el vicario del deán, afora a Rodrigo Eanes,
morador en A Granxa, hijo de Juan Vilariño, y a su mujer, Estefanía Fernández, más
una voz una leira de viña en Vilariño con la condición de que la planten de viña, por
una renta anual de la mitad de lo que cosechen más, en concepto de derechura, dos
sueldos leoneses. Además, darán por la luctuosa cinco sueldos leoneses.

B. Escrituras 14, nº 96. Perg.; 223 x 318 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el notario auriense Bartolomé Pérez, vicecanciller, en sustitución del canónigo Alfonso
Viviánez, canciller auriense, tomándola de las notas de Bartolomé Pérez, chantre y canciller
(doc. nº 1025). Presenta manchas de humedad distribuidas a lo largo del pergamino
dificultando en ocasiones la lectura; mutilado, falta la mitad derecha de las ocho primeras
líneas; rotos en el lado derecho del pergamino que afectan al texto en sus líneas 9, 10, 14,
15, 19 a 21; pequeños rotos entre las líneas 17 y 18, 19 y 20 que no afectan al texto.
Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B …

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 172 (nº 623).

Nouerint vniuersi quod Johannes Roderici, magister scolarum ac vicarius domni


Gundissalui, […]derico Iohannis, moratori in Grania, filio quondam Johannis Vilarinno,
et uxo[…]te sua qui ultimus eorum decesserit, quandam vineam que iacet in […] et
iacet subtus turrem de Vilarinno, et est circundata muro, q[…] legauit predicto capitulo,
dant et concedunt eisdem et dicte uoci […], uidelicet conditione ut ipsi et dicta uox
habeant et possideant illam in […]ciat per culturam, et debent plantare et pen[…]e
totam cortineam de […] de Caldelis pro illo annuatim medietatem de omni fructu ex
inde prouenien[te …] vinum in torculari […] intrare ad colligendos fructus sine
maiordomo capituli, cui debent prouidere in cibo et potu […]ter dum fructus colligeritis,
sicut consuetudo ipsius terre; et debent dare annuatim in saluo capitulo predicto casu
qualiter contigente […]os solidos Legionenses pro directura in festo sancti Martini; et si
aliquis eorum ibi habitaberit persoluat ad mortem suam quique solidos Legionenses pro
luctuosa, et si ibi non habitauerit quod predicta uox eorum soluat predictos quinque
solidos; et ad mortem suam et dicte uocis sue predicta vinea libere deuolatur predicto
capitulo sine contradictione aliqua; et si non fuerit bene culta et reparata quod reperitur
per bona sua et dicte uocis sue; et si uendere uel obligare uoluerint dictam vineam uel
partem eius uendant uel obligent [pr]imo capitulo predicto uel alicui de capitulo qui, si
noluerint eam emere uel obligatam recipere, tunc uendat eam uel obligent […] persone
que teneatur ad omnia supradicta dummodo non sit miles ne religiosa persone, nec
seruus nec maiordomus alicuius potentis viri uel domine, nec morator alicuius burgi uel
castra seu ciuitatis Auriensis; et non debent eam legare nec anniuersarium super eam
ponere alicui ecclesie nec ecclesie Beati Martini; et si per imp[tentia]m uel negligentiam
cultura dicte vineee ommisssa fuerti uel aliqua ex hiis que superius sunt comprehensa
non fuerint seruata, liceat […]cione prehabita predictam vineam prout eam inuenerit
auctoritate propria recipere et habere sine contradictione […]; et si contentio super

348
aliquo inter eos er dictum […] capitulum orta fuerit per duos de capitulo terminet[ur]
omni appellatione cessante. Et ad hoc sit complendum predicti Roderici Iojannis et
Stephania Fernandi, uxor […]se et dicta uoce sua obligant se et omnia bona sua tam
habita quam habendam, et capitulum debet eos deffendere ad directum cum dicta vinea.
Actum fuit Aurie IIIIª die menssis abprilis (sic), era Mª CCC L quinta.
Presentibus testibus: archidiaconus Petro Roderici de Limia, Johanne Iohannis,
Alfonso Martini, Martino Fernandi et Petro de Barrariis, canonicis, et Michaele
Dominici, maiordomo capituli.

867

1317, mayo, 15. Ourense.

Cláusulas testamentarias de Pedro Domínguez «Negro» por las que otorga al


cabildo auriense trescientos sueldos portugueses y dos capones para dotar un
aniversario anual el día de Navidad.

B. Cregos de coro, nº 113. Perg.; 210 x 251 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado por el notario auriense Domingo Eanes Couxil, por orden de Pedro de Barreiros,
chantre y vicario del obispo don Gonzalo (doc. nº 871). Deteriorado, tinta desvaída y
manchas de humedad, en diversas partes del pergamino, que dificultan e impiden la lectura;
pequeña incisión entre las líneas 16 y 17 que no afecta a la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a una letra de la línea 21.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 172 (nº 624).

Eno nome de Deus. Amen. Era de mill e tresentos e çinqueenta e çinquo annos, XV
dias de mayo. Eu, Pero Domingues, dito Negro, jasendo con gran door eno meu corpo
pero con todo meu sisso e meu entendemento que depoys de mina morte non venna
contenda sobre meus bees faço e ordino delles meu testamento en esta maneyra:
Primeyramente mando myna alma a Jhesu Christo, Deus uerdadeyro, e aa uirgen santa
Maria, sua madre, e a toda a corte çellestial; e mando soterrar meu corpo eno çimyterio
de San Martinno. Iten, mando aos clerigos do coro os tresentos soldos de portugueses e
dous capoes que eu conprey de Garçia Peres, dito Burses, e que me aa dar cada anno por
dia de Natal Esteuoo Lourenço, capellan da Triindade; et estos clerigos que me aian en
mente en suas oraçoes e que me digan cada anno en outro dia de Natal huna missa por
myna alma e pollas almas daquelles de que eu ouue alguna cousa. Et faço herees en
todollos outros meus bees, assy mouil commo reys, Affonso, meu fillo, e fillo ou filla se
Deus quisser que y venna de Esteueyna Peres, mina moller. Et faço reytores e
conpridores deste meu testamento frey Pero de Canba e Affonso Domingues, meu
yrmao, e que o conpram pellos meus bees e sen seu danno.
Et quero e mando que este seia meu testamento e myna pustrimeira voentade, e se
non ualuer commo testamento que ualla commo codiçillo ou commo outra escriptura
feyta per notario ou per testemoyas. Et quen quer que contra este meu testamento veer,
en parte ou en todo, que perca quanto lle en este meu testamento for mandado e peyte aa
uos del rey mill morabedis da boa moeda; e este testamento fique firme e ualledeyro
para por senpre.
Testemoyas: frey Pero de Canba, frey Lourenço, frades do moesteiro de San
Françisco d´Ourense.

349
E eu, Domingo Eanes Cougell, notario jurado ena çidade d´Ourense pollo bispo e
polla igleia da dita çidade, que a esto presente foy e en mynna presença a fis escriuir e
per mandado e outoridade de Affonso Viuyaes, coengo e chançeller da igleia d´Ourense,
en este testamento ponno meu nome e meu signal, que tal he.

868

1317, mayo, 18. Ourense.

Esteban Pérez «Brauo», morador en Seixalbo, heredero y cumplidor de su hermano


Martín Pérez, vende por setenta y cinco libras de la moneda portuguesa a Domingo
Peláez y a su mujer, María Eanes «Alvela», moradores en Ourense, en la rúa da
Pixotaria, cuatro leiras de viña en el lugar de Bouza de Rotura, en el término de
Noalla, que deben foro de tercia y la cuarta parte de un capón, pagadero por el día de
san Martín, a la capilla de Santa María Madre. Estas leiras, que habían pertenecido a
su difunto hermano, las vende para poder pagar las deudas que aquél tenía en el
momento de su fallecimiento y cumplir sus mandas testamentarias.

A. Fábrica 2, nº 664. Orig. Perg.; 184 x 298 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a algunas letras de las
líneas 33 y 34; pequeña incisión entre las líneas 19 y 20 que afecta a dos letras de la línea
20. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Domingo Paez e de Maria Alvela».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 172 (nº 625).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Esteuoo Peres, dito Brauo, morador en
Seyxaluo, heree e conpridor de meu yrmao Martin Peres, que foy desse lugar, para
conprir o seu testamento e para pagar as deuedas que deuya e mandas que el mandou,
por min e por toda mia uos vendo e entrego per esta carta a uos, Domingo Pellaes, e a
uossa moller, Maria Aluela, moradores en Ourense, na rua da Pixotaria, e a toda uossa
uoz para senpre quatro leyras de vinas que foron do sobredito Martin Peres, meu yrmao,
as quaes iazem en termio de Noalla, no lugar que chaman Bouça de Rotura. Huna delas
entre la vina que ten Lourenço Eanes, sobrino de meestre Johan de Sorueyra, da huna
parte, e a vina de Pero Eanes, alfayate de Ourense, da outra, e entesta en çima na vina de
Fernan Peres, moordomo que foy do cabidoo, e fer en fondo no carreyro; e a outra leyra
iaz ontre la vina de Martin Pellaez e a vina de Johan Dominguez da Carreyra da huna
parte e da outra, e entesta en çima na vina do dito Pero Anes, alffayate, e fer en fondo na
dita leyra de Martin Pellaez; e as outras duas leyras iazem ontre las vinnas de Martin
Pellaez da Ayra do Bispo, da huna parte, e a vinna do dito Fernan Peres, da outra, e
entesta en çima na carreyra per que uan para Bouça de Rotura, e en fondo feren na vinna
da ygleia de Noalla. Vendouos as leyras sobreditas con entradas e seydas e con todos
seus dereitos e perteenças, que uos e toda uossa uoz aiades e pessuyades elas d´aqui en
deante en jur d'erdade para senpre e façades delas liuremente toda vossa voentade, de
foro de terça aa capela de Sancta Maria a Madre, e a quarta de hun capon cada dia de
san Martinno, e liures e quites de [to]do outro enbargo; ca outorgo que reçebi de uos
[co]npridamente todo o preço que a min e a uos por elo aprouuo, conuen a saber:
seteenta e çinquo libras da moeda portuguesa que ora corre, de que contan XLª pares de
dineiros nouos por tres libras.

350
E se esta vindiçon agora mays ual ou ualuer d'aqui en deante en alguun tenpo, essa
mooria dou e outorgo a uos en doaçon por moyto amor e ajuda que me senpre fezestes,
que ual mays ca a mooria pode seer. E logo todo jur, uoz, sennorio, possisson,
propiedade e dereito que eu ey e me perteençen nas leyras sobreditas todo o tollo de min
e de mina uos e per esta carta meto e ponnouos e toda uossa uos en corporal possissom
delas para senpre, e outorgo a anpararuos e toda uossa uos senpre a dereito con esta
vendiçon per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta vindiçon veer aia a yra de Deus e a mina maldiçom e
quanto demandar, peyte o a uos e a uossa uos dobrado, e aa uoz del rey peyte por pena
çem morabedis da boa moeda; e esta carta fique firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, dez e oyto dias de mayo, era de mill e trezentos e
çinquoeenta e çinquo annos.
Testemoyas que presentes forom: Johan Domingues, natural de Bean, de terra de
Montaos, Lou[renço Anes], abrocador de Ourense, morador na rua Escura, Martin
Domingues, dito da Silua[...], [o]dreyro da Cruz dos Ferreyros, Pero Martines, dito
Frade do Soueral, do couto de Gostey.
E eu, Affonso Anes, notario jurado en Ourense pola ygleia desse lugar (signum) que
a esto presente foy e en mynna presença ho fige escriuir e meu sinal y puge en
testimoyo de verdade.

869

1317, mayo, 24. Ourense.

Pedro Eanes «da Iglesia», morador en Noalla, y su mujer, Dominga Eanes, venden
por ciento veinticinco maravedíes de la moneda portuguesa al mercader auriense
Domingo Peláez y a su mujer, María Eanes «Alvela», una leira de viña en Bouza de
Rotura, en el término de Noalla, lindante con el camino que va para los molinos, que
debe foro de tercia y una cierta cantidad de vino anual a la capilla de Santa María
Madre.

A. Fábrica 2, nº 653. Orig. Perg.; 190 x 179 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a las primeras palabras de
la línea 8. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vinna de Bouça…». Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Noalla».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 172-173 (nº 626).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Pero Eanes, dito
da Igleia, morador en Noalla, e eu, Dominga Eanes, sua moller, vendemos a uos,
Domingo Pellaez, mercador d´Ourense, et a Maria Anes, dita Aluela, uossa moller, e a
toda uossa uos para senpre huna leyra de vina que nos auemos que ias en termio de
Noalla, hu chaman Bouça de Ratura; e parte pella vina de Lourenço Peres, dito Espada,
da huna parte, e da outra pella vina que foy de Johan Migeelles, que foy de Noalla, et
fer en fondo na carreyra que uay para os moynos, et en çima na vina da capella de
Sancta Maria a Madre. Vendemos a uos a dita leyra con entradas e seydas e con todos
seus dereitos e perteenças, de foro de terça aa capella de Santa Maria a Madre e [...]
açunbre de vino cada anno por dia de San Martinno aa dita capella, e liure e quite de
todo outro enbargo, assi que uos e toda uossa uos aiades e pessuyades ela d´aqui en

351
deante en jur d´erdade para senpre e liuremente façades della toda uosa voentade e o
que uos aprouuer. E outorgamos que reçebemos de uos por ela ben e conpridamente
todo o preço que a nos e a uos aprouuo, conuen a saber: çento e viinte e çinco
morabedis de dineiros portugueses, de que contan XVI pares de dineiros nouos por tres
morabedis. E todo jur, uos, senorio, possisson, propiadade e dereito que nos e cada un
de nos auemos na dita leyra todo o tollemos de nos e de toda nossa uos e metemos e
poemosuos e toda uossa uos en corporal posisson dela para senpre per esta carta. E
outorgamos anparar senpre uos e toda uossa uos con a dita leyra a dereito per nos e per
todos nosos bees gaanados e por gaanar.
E quen quer, tanben da nossa parte commo da estraya, que contra esta nossa
vendiçon en alguna cousa quiser viir aia a yra de Deus e a nossa maldiçon, e peyte a uos
e a uossa uos por nome de pena quanto demandar con o dobro, e aa uos del rey por pena
Lª morabedis da boa moeda; e esta carta fique firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, viinte e quatro dias de mayo, era de mill e CCC e Lª e
çinque annos.
Testemoyas que a esto presentes forom: Domingo Peres, o Amo, Johan Domingues,
scriuan, seu fillo, Pero Rodrigues, pixoteiro, Domingo Peres, laurador, morador en
Çima de Vila, e Johan Peres, morador en Noalla.
Et eu, Domingo Ferrnandes, publico notario d´Ourense pola igleia dese lugar, que a
esto chamado foy presente e en mynna presença o fige escriuyr e meu signal y puge en
(signum) testemuyo de uerdade.

870

[1317], octubre, 4. Convento de San Francisco de Ourense.

Fray Lorenzo, guardián del convento de San Francisco de Ourense, y frai Pedro de
Camba, cumplidores del testamento del canónigo auriense Juan Piñeira, cumplidor a
su vez del canónigo Fernando Pérez Carraxo, venden al cabildo auriense la renta de
cuatro modios y un puzal de vino que cobran por unas heredades en Zaín –que tienen
aforadas Pedro Eanes «Zaín» y su mujer, Dominga Pérez– por mil doscientos
maravedíes de la moneda portuguesa. Los frailes ponen como aval de la venta todos los
bienes que habían pertenecido a Fernando Pérez y a Juan Piñeira.

A. Escrituras 14, nº 123. Orig. Perg.; 275 x 290 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, la
tinta desvaída y las manchas de humedad dificultan e impiden la lectura en distintas partes
del texto, especialmente en su mitad izquierda; roto en la esquina superior izquierda del
pergamino que afecta al comienzo de las siete primeras líneas; roto en la esquina inferior
izquierda que no afecta al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 173 (nº 627).

Pese a que en el documento figura la era 1455, al comprobar que la fecha original fue
corregida con posterioridad –como lo prueba la grafía y el uso de una tinta distinta,
probablemente en un intento de hacer visible la era- mantenemos la fecha que le asigna E.
Duro, ya que ésta no se contradice con el período de actuación del notario Miguel Pérez.

[Eno nome de Deus]. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que nos, freey
Lourenço, guardiam, e frey [Pedro] de Canba, [frayres do moesteyro] de San Françisco

352
d´Ourense, reytores e conpridores do testamento de Johan Pinneyra, coengo [...] reytor e
conpridor do testamento de Fernan Perez Carrajo, coengo que fuy desse lugar, con
outorga[mento ...] ..., outrosssy reytor e conpridor do testamento do dicto Johan
Pinneyra, uendemos [...] per esta carta... ao cabidoo d´Ourense quatro moyos e hun
puçal de uinno, per quarta de tres almudes, que os ajam [...] para senpre en …aa bica do
lagar per todo o herdamento que o dicto Fernan Perez auia en Ceym assy commo se
departe[...] e con o herdamento de Çeym que fuy de Thome Eanes da Corredoyra perlo
rigueyro que uay ferir ... herdamento de Fernan Perez, e ena carreyra que uay dos
lagares de Çeym para Seyxaluo, e da outra parte ... departe con o herdamento que fuy de
Johan Paez de Monteooscos, e uen ferir a esta carreyra sobredicta, e en çima departesse
con o herdamento. Et o herdamento per que o cabidoo ha de auer o dicto uinno o ten ora
...... aforado Pero Eanes, dicto Çeym, morador en Seyxaluo, e sua moller, Dominga
Perez, para sy e para toda sua [uoz para senpre], e non han a estimar conposta en esse
herdamento u deren este uinno ao cabidoo, e aquelo que marmar... quatro moyos e hun
puçal sobredictos que Pero Eanes e sua moller, Dominga Perez, sobredictos, e toda sua
uoz que ... ao cabidoo eno lagar doutro uinno tan boo como o deste herdamento de
Çeym en que se non es[ter]me conposta. Vendemos o dicto uinno ao dicto cabidoo, que
o aja cada anno para senpre perlo dicto herdamento assy commo sobredicto e, e que faça
del liuremente toda sua uoontade, ca outorgamos que reçebemos do dicto cabidoo todo
o prezo que a nos e a el aprouuo, conuen a saber: mill e duzentos morabedis da moeda
portuguesa, de que contan XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis, e que os
auemos ja en nosso iur e en nosso poder ben e conpridamente en dineiros contados. E
outorgamos a defender o dicto cabidoo para senpre con o dicto vinno a dereyto, e para o
defender obligamosle todolos bees que foron dos dictos Fernan Perez e Johan Pinneyra.
Et quen quer que contra esta vendiçon ueer aja a ira de Deus e peyte ao cabidoo
doblado quanto lle demandar, e aa uoz del rey peyte por pena mill morabedis da boa
moeda; e esta carta fique senpre firme.
Feyta a carta eno moesteyro de San Françisco d´Ourense, quatro dias do mes de
oytubre, era de mill e CCCC Lª105 e çinque annos.
Testemoyas: Pero Martiz, clerigo do coro d´Ourense, Johan Eanes, clerigo de don
Iohan Rodriguez, maestrescola d´Ourense, Martin Perez, dicto Rella, morador en
Ourense, Lourenço Martiz, home do maestrescola, frey Gonçaluo, frade da orden de San
Françisco, Johan Galego e Garçia Perez, frayres da obra do monesteyro de San
Françisco d´Ourense.
Et eu, Miguel Perez, publico notario da çidade d´Ourense [pelo] nosso sennor o
bispo e pola egleia desse lugar, que a esto fuy presente e o escriuy e meu sinal y puge en
testimuyo de uerdade (signum: Micael).

871

[1317].

El notario auriense Domingo Eanes Couxil por orden del canónigo Pedro de
Barreiros, chantre y vicario del obispo don Gonzalo, traslada varias cláusulas del
testamento de Pedro Domínguez «Negro», redactado el 15 de mayo de 1317 (vide doc.
nº 867).

105
CCCLª e] reescrito por encima con letra de época moderna.

353
A. Cregos de coro, nº 113. Perg.; 210 x 251 mm.; escr. gótica; deteriorado, tinta
desvaída y manchas de humedad, en diversas partes del pergamino, que dificultan e impiden
la lectura; pequeña incisión entre las líneas 16 y 17 que no afecta a la lectura; roto de
pequeñas dimensiones que afecta a una letra de la línea 21.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 172 (nº 624).

Domingo Eanes Couxil aparece actuando como notario en 1310, 1311, 1316 y 1317,
mientras que Pedro de Barreiros aparece como vicario del obispo don Gonzalo Daza y
Osorio (1311-1319) en 1314, 1316 y 1317. El traslado pudo darse, por tanto, en el mismo
año en que fue redactado el testamento.

[Inserta cláusulas testamentarias de Pedro Domínguez «Negro», de 15 de mayo de


1317, doc. nº 867].

Este he traslado de vna crasula do testamento de Pero Domingues, dito Negro, feito
per min, Domingo Eanes Cougell, notario d´Ourense, a qual eu en mina presença fiz
tralladar per mandado de don Pero de Barre[i]ros, chantre da igleia de Ourense e en este
vigario do onrado padre e senor don Gonçaluo, pella graça de Deos bispo de Ourense, e
en este trallado ponno meu nome (signum) e meu signal, que tal he.

872

1318, enero.

Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Martín Alfonso.

B. Escrituras 17, nº 53. Perg.; 285 x 385 mm.; escr. gótica. En traslado realizado en el
cabildo auriense el 4 de abril de 1320, tras su lectura, por el canónigo y canciller Alfonso
Viviánez (doc. nº 890). Presenta manchas de humedad en distintas partes del pergamino que
dificultan la lectura; rotos que afectan a las primeras letras de las líneas 14 a 17, 29 a 31, y a
las palabras finales de las líneas 22 a 25. Al dorso, escr. gótica: «Clausule testamenti
Martinus Alffonsus, canonici, capitulo Auriensis pertinentes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 173 (nº 628).

[E]sto he o que eu, Martim Affonso deuo: primeiramente, a Martim Rella sesseenta
libras, etçetera.

Esto he o que a min deuen: primeiramente, Johan Rodrigues de Moreyras dous mill
morabedis portugueses.

In nomine Domini mei Ihesu Christi. Era de Mª CCCª Lª VIª, in messe (sic) januarii.
Eu, Martim Affonso, coengo da igleia d´Ourense, con mia soude e con meu
entendemento, temendo de me viir algun auiimento perque non possa a tenpo de meu
passamento faser meu testamento ou myna manda assy commo se deuyan a faser, o que
Deus non queira, faço este escrito per myna mao, o qual quero que seia meu testamento
e myna manda, se tal cousa acaesçer. Primeiramente, mando a minna alma a Deus, e
peço por merçee a santa Maria, madre de meu sennor Jhesu Christo, e a sam Migeell

354
con toda a corte celestrial dos angeos e dos amigos de Deus, que auoguen por ela e a
liuren de poder dos enemigos de nossa fe. Mando meter o corpo eno meu moymento da
pedra que puge entre la aussia de Sam Loucer e o moymento en que iaz meestre Ihoan
de Sorueyra. Iten, mando a meu sennor, o bispo, hun marco de prata. § Iten, mando ao
cabidoo por manda a aquelles que foren presentes a myna supultura, treçentos
morabedis. Iten, mando a esse cabidoo por leyto quinentos morabedis. [Iten], leyxo a
esse cabidoo as casas e as vinnas que conprey de netos de dom Esteuoo Ouriuez, que e
tanto quanto lles leixou Migeell Eanes de Lemos, coengo que fuy d´Ourense; e
çelebrem aniuerssario por mia alma segundo seu custume en outro dia de kalendas
agostas, e partan entre sy aquelles que forem presentes a faser o aniuerssario aquello
que re[n]derem as possissoes. § Iten, mando aos clerigos do coro çem morabedis. §
Item, mando a mia criada Marinna Martines a myna seara de Samarugeyras, que he na
fiigresia de Paaços; que tenna en sua vida e a laure e a pare bem, e non a uenda nen na
eallee (sic), e dia cada anno ao cabidoo d´Ourense quarta de vinno que Deus y der, e a
sua morte fique a seara a esse cabidoo e junten a renda ao meu aniuerssario que mando
faser. § Iten, mando a casa con seu lugar que eu fige aa Fonteynna, eno soar do cabidoo,
fique a esse cabidoo assy commo esta con seu lagar. § Iten, leyxo o herdamento que
tomey a foro do cabidoo en Noalla a meu heree, que o chante e o [...]re e o tenna el e
seus fillos e paguen o foro, e a morte dos fillos fique o herdamento ao cabidoo e o
cabidoo tenna hun capelan que cante por [mi]a alma ena ygleia de Sam Martinno e sirua
aas oras.

873

1318, febrero, 9.

El obispo auriense don Gonzalo da en prestimonio al caballero Fernando


Rodríguez y a su mujer, Mayor Núñez, criada del obispo, la viña de O Vao, durante la
vida de ambos y la de un hijo. La viña había sido comprada por el prelado a Eufemia
Martínez, viuda de Rodrigo Pérez dos Brancos, y a sus hijos.

A. Bispo, nº 55. Orig. Perg.; 202 x 171 mm; tinta desvaída y manchas de humedad que
dificultan la lectura; pequeño roto en la parte derecha del pergamino, a la altura de las líneas
8 y 9, que no afecta al texto. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 173 (nº 629).

CIT. ES, XVII, 111, 114.- RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales, 231.

Conosçuda cousa seia a todos que nos, dom Gonçaluo, bispo d´Ourense, por
fasermos ben e merçee a uos, Fernan Rodrigues, caualleiro, e a uossa moller, Moor
Nunes, nossa criada, damosuos a nossa vinna do Uao, a qual nos conpramos de
Ouffemea Martines, moller que foy de Ruy Peres dos Brancos, e de seus fillos, per tal
condiçon que uos ambos aiades a dita vinna en uossos dias con suas perteenças, e morto
hun de uos que fique eno outro, e se fillo ou filla ouuerdes de consuum ambos mortos
que lle fique a dita vinna e a tenna en sua vida, e a morte do dito uosso fillo ou filla que
fique a dita vinna liure e desembargada a nos ou a quen a mandarmos ou a nossa uoz. E
desto mandamos faser duas cartas partidas per ABC.

355
Esto foy feito noue dias de febreiro, era de mill CCC e çinqueenta e seis annos.
Testemoyas: Gonçaluo Peres, raçoeiro, Pero de Beyro, capellan de Santa Maria a
Madre, Gonçaluo Eanes, reitor da igleia de Betan, Gomes Peres, escudeiro do dito
bispo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e per mandado do dito sennor estas duas cartas partidas en vn tenor
en mia presenca fige escriuir e en cada una delas meu sinal puge, que tal he, en (signum)
testemuyo de uerdade.

874

1318, mayo, 18. Ourense.

Martín Peláez de Noalla, viudo de Dominga Eanes, vende por quinientos sueldos de
la moneda portuguesa al mercader auriense Domingo Peláez y a su mujer, María
Eanes «Alvela», dos leiras de viña en O Outeiro, en término de Noalla, que deben foro
de tercia a la capilla de Santa María Madre y el diezmo. Ambas leiras se hallaban
mezcladas con otras que el matrimonio había comprado a Esteban Bravo de Seixalbo.

A. Fábrica 2, nº 652. Orig. Perg.; 152 x 192 mm.; escr. gótica; deteriorado, manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura, en las líneas 1, 5, 6, 8, 12, 13 y en las primeras
palabras de todas las líneas.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 173-174 (nº 630).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren que eu, Martin Pellaez
de Noalla, marido de Dominga Anes, que foy, dese lugar, por min e por toda mynna
uos, vendo e outorgo logo per esta presente carta a uos, Domingo Paes, mercador
d´Ourense, e a Maria Anes, dita Aluela, uosa moller, e a toda uossa uos duas leyras de
vinnas que eu aio que jasen en termio de Noalla, hu chaman Bouçe ..., a su u lameyro
das Pegas, as quaes leyras jasen mesturadas con as uosas que conprastes de Esteuo
Brauo de Seyxaluo, e parten pela herdade da capella de Santa Maria a Madre da huna
parte, e da outra pela herdade de Fernan Peres, raçoeyro d´Ourense, e fer a huna delas
no carreyro que uay para o lameyro das Pegas, e a outra leyra entesta na uosa leyra que
foy do dito Esteuo Brauo. Vendo a uos as ditas leyras con entradas e seydas e con todos
seus dereitos e perteenças de foro de terça aa capela de Santa Maria a Madre e disemo a
Deus, liures doutro enbargo; que uos e toda uosa uos aiades e pessuyades elas d'aqui en
deante en jur de herdade para por senpre e liuremente façades de las toda uosa uoentade
o que uos aprouuer, ca outorgo que reçebi o preço de uos conpridamente en dineiros
contados en presença deste notario e das testemoyas su escritas que a min e a uos
aprouuo, conuen a saber: quinentos soldos da moeda portuguesa de que contan quatro
dineiros por tres soldos. E outorgo anparar e defender senpre uos e toda uosa uos con as
ditas leyras a dereyto per min e per todos meus bees guanados e por guanar.
E quen quer da mynna parte ou da estraya que contra esto for aia a yra de Deus e a
mynna maldiçon e peyte a uos ou a uosa uos o preço dobrado, e a uos del rey peyte por
pena Lª morabedis de brancos; e a carta fique firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, XVIII dias de mayo, era de mill e CCC Lª e VI annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Johan Domingues, dito Cabrita, morador na
Crus dos Ferreyros, Esteuo Martines, morador en Seyxaluo, Johan Martines, fillo de

356
Martin Domingues, que foy, ome do chantres Bertolameu Peres, Domingo Anes, ome
de Domingo Ferrnandes, notario.
E eu, Domingo Ferrnandes, publico notario d´Ourense pola igleia dese lugar, que a
este (signum) presente foy e o escriui e meu signal y puge en testemuyo de uerdade.

875

1318, julio, 20.

El notario auriense Miguel Pérez a petición de Juan Rodríguez, maestrescuela y


vicario de deán don Gonzalo Núñez, en nombre del cabildo auriense, traslada la
promesa que el 14 de abril de 1311 hizo Álvaro Rodríguez de Cerveira de amparar y
defender a la iglesia de San Martiño de Ourense y de ordenar que lo entierren en ella
(vide doc. nº 801).

A. Escrituras 16, nº 39. Orig. Perg.; 225 x 206 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 160 (nº 577).

[Inserta promesa realizada por Álvaro Rodríguez de Cerveira, de amparar y


defender a la iglesia de San Martiño de Ourense, de 14 de abril de 1318, doc. nº 801].

Este e o tralado da sobredicta carta signado do signo de Domingo Cougill, notario


jurado por el rey en Ourense, a qual carta eu, Migeel Perez, notario d´Ourense, ui e lii,
non rasa, nen cançelada, nen sospeyta, e a traladey per minna mao de ueruo a ueruo a
petiçon de don Johan Rodrigues, maestrescola e vigario de don Gonçaluo Nunes, dayam
d´Ourense, que pedio a min, notario, en nome do dayam e do cabidoo da egleia
d´Ourense que traladasse a dicta carta con meu sinal.
E en este tralado conferido con o original puge meu sinal en testimuyo de uerdade
XX dias de julio, era de mill e CCC L VI annos.
Testemoyas: Migeel Dominguez, clerigo do coro, Johan Eanes, clerigo do
maestrescola, e Lourenço Martinez, seu home (signum)

876

1318, julio, 20. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por Juan Rodríguez, maestrescuela y vicario del


deán Gonzalo Núñez, constituye como sus procuradores a Gonzalo Namorado, su
portero, y a Juan Arias, hombre del canónigo Martín Fernández para recibir, en su
nombre, los dos casales que le había dejado Álvaro Rodríguez de Cerveira en la
feligresía de San Fiz de Celeiros. Se especifica que los procuradores podrán
representar al cabildo en todos los pleitos y demandas que la posesión de estos dos
casales pudiera suscitar, así como recibir sus rentas y arrendarlos.

A. Escrituras 16, nº 27. Orig. Perg.; 230 x 250 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones en la parte izquierda del

357
pergamino que afecta al comienzo de las líneas 6 a 8 y 30; antigua doblez horizontal que
dificulta la lectura en la mitad derecha de la línea 21; líneas trazadas con bolígrafo azul que
afectan a las líneas 23 y 24.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 174 (nº 631).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 431.

Sabeam quantos esta carta de procuraçon viren que, juntado o cabidoo da igleia
d´Ourense no lugar hu se acostumou a faser o cabidoo per canpaa tanguda, segundo he
huso e custume de se juntar, pressente y don Johan Rodrigues, meestrescolla e vigario
de dom Gonçaluo Nunes, dayam d´Ourense, esses vigario e cabidoo, todos en senbra,
assy commo siiam juntados, feseron seus procuradores uerdadeyros e suffiçientes
Gonçaluo Namorado, seu porteiro, e Johan Ares, ome de Martin Ferrnandes, coengo
d´Ourense, anbos de conssuun e cada uun deles en todo, assy que de tan boa condiçon
seia hun deles commo se anbos fossen presentes, para [de]mandar, reçeber, recadar os
dous casares que lles mandou ao dito cabidoo Aluaro Rodrigues de Çerueyra, os quaes
ca[sa]res son na fregisia de San Fiis de Çelleyros, e que possan reçeber os froytos e as
proes deles e entrar [a] possisson dos ditos cassares e arrendalos se mester fezer. E de
quanto ende os ditos procuradores reçeberen o dito cabidoo se outorga ende por bem
pagado, e a renda que os ditos procuradores e cada uun deles dos ditos cassares feserem
o dito cabidoo aa por firme. Outrossy, dan poder aos ditos seus procuradores e a cada
uun deles que se us algen enbargar os ditos casares ou os froytos deles en alguna
maneira que possam entrar preito e juyso sobre eles ante qualquer ou quaesquer juys ou
juyses que for mester, assy clerigos commo leygos, ordinarios ou delegados, de
qualquer lugar que seian, per ante que se possa e deua a faser conprimento de dereito hu
esta procuraçom pareçer. E dam a estes seus procuradores e a cada un deles liure e
conprido poder de poder demandar, deffender, enprasar, responder, recusar, frontar,
protestar, contradiser e alegar preito, entrar e contestar juramento de calunnya e outro
qualquer que lles demandado for de dereito e eyçepçoes poer e a outras responder,
prouar e reprouar per cartas e per testemoyas e per posiçoes e outras contradiser cartas,
gaanar e mostrar e outras testar e contradiser, e para conconcluyr (sic) sentença e
sentenças, pidyr, oyr e reçeber e conssentir e apelar delas e a apelaçon segir se mester
for, e para pidyr entrega e custas e reçe[b]elas, e dar fiadores se conprir, e para faser
outro outros procurador ou procuradores en seu lugar e en seu nome do dito cabidoo
cada que eles e cada hun deles vn que he mester, e reuogalos se quiseren e tomar o
preito en sy en qual estado o acharen cada que quisseren e quantas ueses quisseren. E
outorgam e am por firme para todo tenpo quanto per estes seus procuradores e per cada
un deles e per aquel ou aquelles que eles e cada un deles feseren en seu lugar e polo dito
cabidoo for feito e procado (sic) en quanto sobredito he. E que estes seus procuradores e
cada un deles e aquel ou aquelles que eles ou cada un deles feser en seu lugar e polo
dito cabidoo seian senpre liures sen danno. E para estar ao que for julgado e procurado
polo dito cabidoo ou contra a el obrigan seus bees a estar per elo a todo tenpo e
conprirlo.
Feyta a procuraçom en Ourense, viinte dias de jullyo, era de mill e tresentos e
cinquoeenta e seys annos.
Testemoyas: Migeell Domingues, clerigo do coro, Johan Eanes, clerigo do
meestrescolla, e Lourenço Martines, seu [ome].

358
Et eu, Migeel Perez, notario d´Ourense, presente fuy a esto e o fige escriuir en
minna presença e meu sinal y puge, que e tal (signum: Micael).

877

1318, julio, 25. Ourense.

Don Gonzalo Núñez, deán de Ourense y obispo electo de Lugo, reconoce haber
recibido del cabildo auriense la administración espiritual de las iglesias de las tierras
de Aguiar de Pedraio, Rabeda y de entre Miño y Arnoia, que corresponde a dicho
cabildo.

B. Escrituras 14, nº 71. Perg.; 199 x 279 mm.; escr. gótica. En traslado realizado el 26
de febrero de 1320 por el notario auriense Miguel Pérez, a petición de Gonzalo Núñez, en
representación del cabildo, y con autorización del canónigo García Martínez, vicario de don
Gonzalo, obispo electo y confirmado en Ourense (doc. nº 888). Presenta manchas de
humedad que en ocasiones dificultan la lectura, especialmente en la primera línea; pequeños
rotos en el lado izquierdo del pergamino que afectan al texto en sus líneas 17, 18, 24 a 28;
antiguas dobleces verticales que también dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 174 (nº 632).- ROMERO
PORTILLA, Relaciones entre Portugal y Galicia, 228 (nº 14).

Nouerint vniuersi quod ego, Gundisaluus Nuni, decanus Auriensis ac electo in


episcopum Lucensem, faceor et recognosco me recepisse a capitulo eiusdem ecclesie
Auriensis illam iurisdiccionem in spiritualibus quam habet idem capituli in ecclesiis de
Aguyar et de Raueenda et de inter Mineum et Arnoeam et eam nomine suo et tanquam
eius vicarius hactenus exercere. In cuius rei testimonium presentes litteras feci sigilli
mei munimine communiri.
Datum Aurie, XXVª die mensis iulii, era Mª CCC L VIª.

878

1318, julio, 28.

A petición del cabildo auriense el notario Rodrigo Gutiérrez redacta un documento


público de la carta que se lee en reunión capitular y en la cual se concede a don
Gonzalo Núñez, deán de Ourense y electo de Lugo, vicario capitular de las iglesias de
las tierras de Aguiar de Pedraio, Rabeda y entre Miño y Arnoia, prorrogar dicho
vicariato para sufragar sus gastos hasta que sea consagrado como obispo de Lugo y
abandone el deanato auriense.

A. Escrituras 4, nº 39. Orig. Perg.; 260 x 325 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; tres pequeños rotos en el interior del pergamino que afectan al
texto en sus líneas 6, 16 y 18. Al margen inferior, letra humanística: «Dize el cauildo que
siendo como es suya y de su mesa la jurisdicion de las iglesias de tierra de Aguiar, Rabenda
y entre Mino y Arnoya, segun la exercia en su nonbre Gonzalo Nuniz, dean de la dicha
iglesia, electo obispo de Lugo, por la pobreza de su mesa, la reuocan y unen a la dicha
mesa, mas atendiendo los grandes gastos que auia de hazer el dicho dean por la

359
confirmacion de su eleccon se la dan para ayudarle asta que sea obispo de Lugo consagrado.
Era 1306».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 174 (nº 633).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.- DURO PEÑA, Antiguas dignidades, 318.

Nouerint vniuersis presentis scripti seriem inspecturi quod, in presencia mei notarii
et testium infrascriptorum, capitulo Auriense, congregato per pulsacionem campane,
prout moris est, in loco soluto consistentes, ostenderunt et ibi legi fecerunt quodam
scriptum cuius tenor talis est:
§ Quia nemini facit iniuria qui utitur iure suo, hanc est quod nos, vniuersum
capitulum ecclesie Auriensis, attendentes quod administracio seu iurisdicio ordinaria
omnium ecclesiarum de Aguiar et de Rauaeda et de inter Mineum et Arnoeam, quod
nunc tenet a nobis tamquam vicarius noster venerabilis vir domnus Gundissaluus Nuni,
decanus eiusdem ecclesie ac electus in episcopum ecclesie Lucensis, est mensse nostre
to (sic) in multum neccesaria propter nimiam paupertatem eiusdem mensse, idcirco
predictam administracionem seu iurisdicionem omnium predictarum ecclesiarum ex
nunc ad nos integre reuocamus mensse nostre ea perpetuo applicantes ut fieri consueuit,
verumptamen facimus gratiam specialem eidem electo propter neccesitates suas quas ei
de nouo emergunt et propter magnas expenssas quas ad presens appartet eum neccesario
facere in prosecutionem electionis sue, in quibus nos decet eum pro possee iuuare ad
honorem et statum suum promouendum et per consequens ecclesie Auriensis, videlicet,
ut predictam administracionem seu iurisdicionem teneat et exerceat sicut prius tamquam
vicarius noster et nomine nostro quamdiu retinuerit decanatum eiusdem ecclesie seu
donec in episcopum Lucensem fuerit consecratus.
Quo scripto lecto, pecierunt a me, notario, quod darem eos ex hoc publicum
instrumentum.
Actum fuit hoc in capitulo, XXVIII die mensis iulii, era millesima trecentesima
quinquagesima sexta.
Presentibus [testibus]: Michaele Dominici, maiordomo capituli. Petro Laurentii et
Iohanne Laurentii, clericis chori Auriensis.
Et ego, Rodericus Guterrii, notarius publicus Auriensis auctoritate [domini episcopi]
et ecclesie eiusdem, hiis presens fui et ad peticionem predictorum presens instrumentum
scripsi meo solito signaui in testimonium omnium premissorum, quod tale est (signum:
RCS. GS.).

879

1318, noviembre, 27

Mayor Fernández, moradora en Ermide, feligresía de San Lourenzo de Siabal, coto


de San Pedro de Rocas, hija de Fernando Pérez y de Marina Pérez «da Camba», vende
por ciento diez maravedíes de la moneda portuguesa a Aldonza Rodríguez, viuda de
Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle, todas las heredades que posee en Vilarchao, en
la feligresía de San Miguel de Calvelle, que había heredado de su aya, Marina Pérez, –
con la excepción de lo que ya había vendido–, y que están cargadas con el pago del
diezmo.

360
A. Escrituras 14, nº 60. Orig. Perg.; 165 x 107 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino y que en ocasiones dificultan la lectura,
especialmente en las líneas 12 a 16. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175 (nº 634).

Conoçuda cousa seia a quantos esta carta viren como eu, Moor Ferrnandez,
moradeira ena frigresia de Sam Lourenço de Seabal, no lugar que chaman Yrmiide, que
e no couto de Sam Pero de Rocas, fila de Fernan Peres e de Marina Peres, que disen da
Canba, per min e per toda mya uoz, vendo a uos, Aldonsa Rodriguez, moler de Rodrigo
Arres, caualeyro que foy de Sabadele, e a toda uosa uoz para senpre, todo o meu quinon
e uoz e dereito da erdade con suas aruores todas e cortinas, con entradas e seidas e con
todoss seus dereitos e perteeças, a monte e a fonte, laurado e por laurar, que eu ey eno
lugar que diçen Uylarchao e en seu termio, que ihaz na frigresia de Sam Migeell de
Caluele, que me ficou de parte de Marinna Perez, mia nana, sacado ende a que cha ey
uendicon. Vendouos esta dita erdade e douuolla en jur de paz, tanben a que ende auya
affora como a de diçimo a Deus, que a aiades e pesuydes por preço que de uos reçeby:
çento e dez morabedis de dineiro purtugues, que coren a dez e seis par por tres
morabedis, de que me outorgo por ben pagada. E pono e outorgo de uos anparar con el
per min e per todoss meus bees a dereito.
E quen contra esto pasar peite a uos a herdade con dobro e quanto y for melorado e
aa uoz del rey C morabedis; e a carta uala.
Feita XXVII dias de nouenbro, erra de mill e CCC L VI anos.
Testemoyas: Johan Enes e Affonso Perez de Uilarchao, Pero Gees, Domingo Enes
das Quintaas.
E eu, Esteuo Enes, notario en tera d´Agiar por Afonso Eanes (signum), notario pela
igleia [de Santiago] en esta terra, que foy presen e a escriuy e meu sinal y fige en
testemoyo de uerdade.

880

1319, marzo, 25. Monasterio de Santo Estevo de Ribas de Sil.

El abad Domingo Eanes y los monjes del monasterio de Santo Estevo de Ribas de
Sil –salvo Juan Fernández y Viviano Fernández, que no están presentes–, con el
consentimiento del obispo auriense don Gonzalo, venden al canónigo Juan Giráldez el
casal que poseen en la villa de Soutopenedo, por quinientos maravedíes de la moneda
portuguesa.

A. Escrituras 14, nº 33. Orig. Perg.; 182 x 293 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 2 de enero de 1320, el nº
887 de esta colección. El pergamino presenta manchas de humedad que en ocasiones
dificultan la lectura, especialmente en la mitad inferior; rotos que afectan a la parte central
de las líneas 1 y 2; rotos en los laterales y en la parte inferior del pergamino que no llegan a
afectar al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta per que Johan […]fon de Santo Esteuo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175 (nº 635).

CIT. ES, XVII, 114.

361
Eno nome de Deus. Amen. Sabeam [...] Domingo Eanes, abbade do moesteiro de
Sancto Esteuoo de Riba de Sil, e [...] coenuento desse meesmo lugar, saluo Johan
Fernandes et Viuian Ferrnandez, frades desse moesteiro sobredicto, que non foron
preesentes, esguardando e consiiramdo en commo auiamos enalleado e forçado per gran
tenpo ha huum casal d´erdade que auiamos ena villa de Souto de Penedo, et entendendo
que fariamos mays nosso prol de cobrarmos alur per el outra erdade, vendemos a Joham
Giradez (sic), coengo de Ourensse, o dicto casal a monte e a fonte con todas sas
perteenças, hu quer que as aia e as deua aauer, per iur d´erdade para senpre para el e
para toda sua uoz, e reçebemos delle en prezo deste casal quinentos morabedis de
dineiros portugueses, contados dez e seis pares por tres morabedis, de que nos
outorgamos por ben pagados.
A qual vendiçon lle fazemos per mandado e per outorgamento de nosso sennor dom
Gonçaluo, pela graça de Deus bispo de Ourensse, e que nolo mandou vender,
entendendo el que era mays prol do moesteyro de metermos estes dineiros en outra
[pos]issom mays preto de nos; e este mandamento e outorgamento do bispo foy per ante
Tome Anes, notario do nosso couto de Sancto Esteuoo, e testemoyas adeante
soescriptas, conuem a saber: dom Martin Fernandez, prior de San Pero de Rocas; e
Johan do Ualle e Pero Luyntra, mongies do dicto moesteiro de Sancto Esteuoo;
Fernando Moogo, clerigo do coro, rector da iglleia de Maçeedo; Joham Giraldes e
Fernan Giraldez, sobrinnos do abbade sobredicto. Este outorgamento fez o dicto bispo
en presença de min, Tome Anes, notario sobredicto, e outorgou no paaço do bispo et per
estas testemoyas sobredictas.
Et nos, abbade e comuento sobredictos, per esta presente carta metemos o dicto
Joham Giraldez e sua uoz en corporal e uerdadeyra possysom do dicto casal.
Feyta foy esta carta desta vendiçon no dicto moesteiro de Sancto Esteuoo, XXV dias
de março, era de mill e CCC e L VII annos.
Testemoyas que foron presentes a esta vendiçon: Johan Perez, juyz do couto
sobredicto de Sancto Esteuoo, Fernan Eanes, seu fillo, Johan Fernandez et Joham
Fernandez, moradores na villa do Poonbar, que e na fiigresia do dicto moesteiro, Joham
Martiz, dicto Bassador, morador en Azeuedo.
Et eu, Tome Anes, notario do couto sobredicto, que a esto presente, chamado e
rogado foy e esta carta escriui e meu sinal en ella (signum) puge en testemoyo de
uerdade, que a tal he.

881

[1311-1319].

El notario auriense Fernando Pérez, a petición del obispo don Gonzalo, traslada la
confirmación de Alfonso IX de 18 de mayo de 1228 de la ampliación del coto de
Ourense concedida por Alfonso VII a la iglesia auriense de 11 de abril de 1133 y de los
derechos sobre los hombres del coto sobre servicio de armas a la monarquía. El
traslado es autentificado además por los notarios aurienses Gómez Fernández, Miguel
Pérez y Rodrigo Gutiérrez.

362
A. Privilexios 3, nº 7. Orig. Perg.; 444 x 369 mm.; escr, gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. cortesana: «Copia do preuillejo que o enperador
don Afonso e donaçión que fezo do Castello de Louredo».

CIT. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 32 (nº 76).

Datamos este documento en función del obispo auriense don Gonzalo Daza y Osorio,
que lo fue entre 1311 y 1319.

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 18 mayo de 1228 de la ampliación del coto


de Ourense realizada el 11 de abril de 1133 por Alfonso VII a la iglesia auriense y los
derechos sobre los hombres del coto sobre el servicio de armas a la monarquía].106

[Inserta privilegio de 11 de abril de 1133 en el que Alfonso VII concede a la iglesia


de Ourense la ampliación del coto auriense, fijando sus límites y donándole en ese
espacio lo que pertenece al rey y al castillo de Louredo. El emperador fija también los
deberes militares que para con la corona tendrán los hombres que vivan en el coto, que
sólo servirán en tierra de Limia y, en caso de prestar directamente servicio al monarca,
lo harán durante veinte días y dentro del reino de Galicia].107

Hoc est tramsumptum predicti108 priuilegii quod ego Fernandus Petri, notarius
Auriensis, uidi non rasum, non cancellatum, non uiciatum nec in aliqua sui parte
suspectum sed uera bulla plumbea predicti domini regis depemdenti (sic) prout in
figuris et descriptione eiusdem bulle apparebat cum fillo serici sigillatum. Quod
transuptum (sic) ego, predictus notarius, de dicto priuilegio manu propria transtuli et de
uerbo ad uerbum una cum notariis eiusdem ciuitatis Auriensis infrascriptis concordaui
et (signum) de mandato et ad peticionem reuerendi patris domni Gundisalui, Dei gratia
Auriensis episcopi, in publicam formam redegi et in testimonium ueritatis hic signum
meum apposui.
Et ego Gomecius Fernandi, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium vidi
et cum Fernando Petri, Roderico Guterrii et Michaele Petri, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et in testimonium omnium
premissorum hoc signum meum apposui (signum: G).
Et ego Micahel Petri, publicus Auriensis notarius, predictum priuilegium uidi et cum
Fernando Petri, Roderico Guterrii et Gomecio Fernandi, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et hoc signum meum
apposui in testimonium veritatis quod tale est (signum: Micael).
Et ego Rodericus Guterrii, Auriensis notarius publicus, predictum priuilegium vidi
et cum Gomecio Fernandi, Fernando Petri et Michaele Petri, predictis notariis
Auriensibus, istud transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et in
testimonium ueritatis hoc signum meum ibi apposui quod tale est (signum: RCS. GS.).

882

[1311-1319].

106
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 361-362 (nº 196).
107
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 77-78 (nº 15).
108
predicti] interlineado, sobre el renglón.

363
El notario auriense Fernando Pérez, a petición del obispo don Gonzalo, traslada la
confirmación de Alfonso IX de 18 de mayo de 1228 de la ampliación del coto de
Ourense concedida por Alfonso VII a la iglesia auriense el 18 de septiembre de 1133.
El traslado es autentificado además por los notarios aurienses Miguel Pérez, Gómez
Fernández y Rodrigo Gutiérrez.

A. Privilexios 3, nº 4. Orig. Perg.; 469 x 387 mm.; escr, gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «In Dei nomine.
Amen. Innotescat omnibus per hoc...». Al dorso, escr. gótica: «Transuntum priuilegii». Al
dorso, escr. humanística: «Traslado de amplificacion y apeamiento de cotos».

CIT. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 32 (nº 77).

Datamos este documento en función del obispo auriense don Gonzalo Daza y Osorio,
que lo fue entre 1311 y 1319.

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 18 mayo de 1228 de la ampliación del coto


de Ourense realizada por Alfonso VII, el 18 de septiembre de 1133, a la Iglesia
auriense].109

[Inserta privilegio de 18 de septiembre de 1133 por el que Alfonso VII amplia el


coto de Ourense en beneficio de la Iglesia auriense].110

Hoc est transumptum priuilegii supradicti quod ego, Fernandus Petri, Auriensis
notarius, uidi, non rasum, non cancellatum, non viciatum nec in aliqua sui parte
suspectum, sed uera bulla plumbea predicti domini regis dependente, prout in figuris et
descriptione eiusdem bulle apparebat, cum fillo serici sigillatum, quod tramsumptum
ego, predictus notarius, de dicto priuilegio manu propria transtuli et de uerbo ad uerbum
una cum notariis eiusdem ciuitatis Auriensis infrascriptis concordaui, et de mandato et
ad peticionem reueremdi patris domni Gundisalui, Dei gratia Auriensis episcopi, in
publicam formam redegi et in testimonium ueritatis hic (signum) signum meum
apposui.
Et ego, Micahel Petri, publicus Auriensis notarius, predictum priuilegium uidi et
cum Fernando Petri, Roderico Gutterrii et Gomecio Fernandi, notariis Auriensibus,
istud transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et hoc signum meum
apposui in testimonium ueritatis quod talis est (signum: Micael).
Et ego, Gomecius Fernandi, publicus Auriensis notarius, predictum priuilegium uidi
et cum Fernando Petri, Michaele Petri et Roderico Guterrii, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et hoc signum meum
apposui in testimonium premissorum (signum: G).
Et ego, Rodericus Guterrii, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium vidi
et cum Gomecio Fernandi, Fernando Petri et Michaele Petri, predictis notariis
Auriensibus, istud transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et in
testimonium ueritatis hoc signum meum ibi apposui quod tale est (signum: RCS. GS.).

109
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 363-364 (nº 197).
110
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 80-82 (nº 17).

364
883

[1311-1319].

El notario auriense Gómez Fernández, a petición del obispo don Gonzalo, traslada
la confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 de la donación del castillo de
Louredo y la villa de Loiro de Arriba hecha por Alfonso VII el 13 de mayo de 1133. El
traslado es autentificado además por los notarios aurienses Fernando Pérez, Miguel
Pérez y Rodrigo Gutiérrez.

A. Privilexios 2, nº 39. Orig. Perg.; 435 x 691 mm.; escr, gótica. En el pergamino se han
redactado dos traslados, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el siguiente
número de esta colección. El primer documento presenta pequeñas manchas de humedad
que no dificultan la lectura, un roto que afecta a una palabra de la línea 28 y una doblez
vertical que atraviesa todo el documento; el segundo documento presenta pequeñas manchas
de humedad en el lateral inferior izquierdo, un roto de pequeñas dimensiones que afecta a
una letra de la línea 31 y antiguas dobleces horizontales y verticales. En la parte superior del
segundo documento, escr. humanística: «Esta errado este trasumpto de abajo porque el
privilegio que se confirma no es de don Fernando sino de Alonso, don Alonso (sic)». Al
dorso, escr. gótica: «Trancriptum d´Ourensis priuilegorum».

Datamos este documento en función del obispo auriense don Gonzalo Daza y Osorio,
que lo fue entre 1311 y 1319.

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 19 mayo de 1228 de la donación del castillo


de Louredo y de la villa de Loiro de Arriba que el 13 de mayo de 1133 le concedio
Alfonso VII a la iglesia auriense].111

[Inserta donación de Alfonso VII a la iglesia auriense del castillo de Louredo y del
lugar de Loiro de Arriba, de 13 de mayo de 1133].112

Hoc est transumptum priuilegii supradicti quod ego, Gomecius Ferrnandi, publicus
notarius Auriensis, uidi, non rasum, non cancellatum, non viciatum nec in aliqua sui
parte suspectum, sed uero sigillo plumbeo predicti domini regis dependenti, prout in
figuris et descripcione eiusden sigillo apparebat cum filo serici sigillatum; quod
transumptum ego, predictus notarius, de dicto priuilegio manu propria transtuli et de
uerbo ad uerbum una cum notariis (signum: G) eiusdem ciuitatis Auriensis infrascriptis
concordaui, et de mandato et ad peticionem reuerendi patris domni Gundisalui, Dei
gratia Auriensis episcopi, in publicam formam redegi et in testimonium ueritatis hic
signum meum apposui.
Et ego, Fernandus Petri, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium uidi et
cum Gometio Fernandi, Roderico Guterrii, Michaele Petri, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et in testimonium omnium
premissorum hoc signum meum apposui (signum).
Et ego, Micahel Petri, publicus Auriensis notarius, predictum priuilegium uidi et
cum Fernando Petri, Roderico Gutterrii et Gometio Fernandi, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et hoc signum meum
apposui in testimonium ueritatis, quod tale est (signum: Micael).
111
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 368-369 (nº 201).
112
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 79-80 (nº 16).

365
Et ego, Rodericus Guterrii, notarius publicus Auriensis, predictum priuilegium vidi
et cum Fernando Petri, Gometio Fernandi et Michaele Petri, predictis notariis (signum:
RCS. GS.) Auriensibus, istud transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui
et in testimonium ueritatis hoc signum meum ibi apposui, quod tale est.

884

[1311-1319].

El notario auriense Gómez Fernández, a petición del obispo don Gonzalo, traslada
la confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia confirmación de 28
de septiembre de 1190 del señorío de la iglesia auriense sobre la ciudad y su coto
según lo tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando II. El traslado es autentificado
además por los notarios aurienses Fernando Pérez, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez.

A. Privilexios 2, nº 39. Orig. Perg.; 435 x 691 mm.; escr, gótica. En el pergamino se han
redactado dos traslados, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, el número
anterior de esta colección. El primer documento presenta pequeñas manchas de humedad
que no dificultan la lectura, un roto que afecta a una palabra de la línea 28 y una doblez
vertical que atraviesa todo el documento; el segundo documento presenta pequeñas manchas
de humedad en el lateral inferior izquierdo, un roto de pequeñas dimensiones que afecta a
una letra de la línea 31 y antiguas dobleces horizontales y verticales. En la parte superior del
segundo documento, escr. humanística: «Esta errado este trasumpto de abajo porque el
privilegio que se confirma no es de don Fernando sino de Alonso, don Alonso (sic)». Al
dorso, escr. gótica: «Trancriptum d´Ourensis priuilegorum».

Datamos este documento en función del obispo auriense don Gonzalo Daza y Osorio,
que lo fue entre 1311 y 1319.

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia


confirmación a la iglesia auriense de 28 de septiembre de 1190 del señorío sobre la
ciudad y su coto con las costumbres que se observaban en tiempos de Alfonso VII y
Fernando II].113

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 28 de septiembre de 1190 a la iglesia


auriense del señorío sobre la ciudad y su coto con las costumbres que se observaban en
tiempos de Alfonso VII y Fernando II].114

Hoc est transumptum priuilegii supradicti quod ego, Gomecius Ferrnandi, publicus
notarius Auriensis, vidi, non rasum, non cancellatum, non viciatum nec in aliqua sui
parte suspectum set (sic) uero sigillo plumbeo predicti domini regis dependenti, prout in
figuris et descripcione eiusdem sigilli apparebat cum filo serici sigillatum; quod
transumptum ego, predictus notarius, de dicto priuilegio manu propria transtuli et de
uerbo ad uerb[um] una cum notariis eiusdem ciuitatis Auriensis (signum: G)
infrascriptis concordaui, et de mandato et peticionem reuerendi patris domni
G(undisalui), Dei gratia Auriensis episcopi, in publicam formam redegi et in
testimonium ueritatis hic signum meum apposui.
113
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 385-387 (nº 215).
114
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 144-146 (nº 54).

366
Et ego, Fernandus Petri, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium uidi et
cum Gometio Fernandi, Roderico Guterrii, Michaele Petri, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et in testimonium omnium
premissorum hoc signum meum apposui (signum).
Et ego, Micahel Petri, publicus Auriensis notarius, predictum priuilegium uidi et
cum Fernando Petri, Roderico Gutterrii et Gometio Fernandi, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et hoc signum meum
apposui in testimonium ueritatis, quod tale est (signum: Micael).
Et ego, Rodericus Guterrii, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium vidi
et cum Fernando Petri, Gometio Fernandi et Michaele Petri, notariis Auriensibus,
(signum: RCS. GS.) istud transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et
in testimonium ueritatis hoc signum meum ibi apposui, quod tale est.

885

[1311-1319].

El notario auriense Fernando Pérez, a petición del obispo don Gonzalo, traslada la
confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de 1291 de la confirmación de Alfonso
IX de 23 de mayo de 1228 de su propia concesión de 28 de septiembre de 1190 de los
derechos de la iglesia sobre la ciudad y su coto según los tenía en tiempos de Alfonso
VII y Fernando II. El traslado es autentificado además por los notarios aurienses
Gómez Fernández, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez.

A. Privilexios 2, nº 4. Orig. Perg.; 517 x 526 mm.; escr, gótica; manchas de humedad
que no dificultan la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales. Al dorso, escr.
gótica: «Traslado de priuilegio que foy confirmado por el rey don Sancho».

ED. Documentos de Orense, I, 87.

Datamos este documento en función del obispo auriense don Gonzalo Daza y Osorio,
que lo fue entre 1311 y 1319.

[Inserta confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de 1291 de la de Alfonso


IX de 23 de mayo de 1228 que, a su vez, confirma su propia confirmación a la iglesia
auriense de 28 de septiembre de 1190 del señorío sobre la ciudad y su coto con las
costumbres que se observaban en tiempos de Alfonso VII y Fernando II].115

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia


confirmación a la iglesia auriense de 28 de septiembre de 1190 del señorío sobre la
ciudad y su coto con las costumbres que se observaban en tiempos de Alfonso VII y
Fernando II].116

115
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 515-517 (nº 671).
116
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 385-387 (nº 215).

367
[Inserta confirmación de Alfonso IX de 28 de septiembre de 1190 a la iglesia
auriense del señorío sobre la ciudad y su coto con las costumbres que se observaban en
tiempos de Alfonso VII y Fernando II].117

Hoc est tramsumptum priuilegii supradicti quod eg,o Fernandus Petri, publicus
Auriensis notarius, uidi, non rasum, non cacellatum (sic), non uiciatum nec in aliqua sui
parte suspectum, sed uero sigillo plumbeo predicti domini regis dependenti put (sic) in
figuris et descriptione eiusdem sigilli apparebat cum fillo serici sigillatum; quod
transumptum ego, predictus notarius, de dicto priuilegio manu propria transtuli et de
uerbo ad uerbum una cum notariis eiusdem ciuitatis Auriensis infrascriptis concordaui,
et de mandato et ad peticionem reuerendi patris domni Gundisalui, Dei gratia Auriensis
episcopi, in publicam formam redegi et in testimonium ueritatis hic signum meum
apposui (signum).
Et ego, Gomecius Ferrnandi, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium
vidi et cum Fernando Petri, Roderico Guterrii, Michaele Petri, notariis Auriensibus,
istud transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et in testimonium
omnium premissorum hoc signum meum apposui, quod tale est (signum: G).
Et ego, Micahel Petri, publicus Auriensis notarius, predictum priuilegium uidi et
cum Fernando Petri, Roderico Gutterrii et Gomecio Fernandi, notariis Auriensibus,
istud transumptum de verbo ad uerbum cum originali concordaui et hoc signum meum
apposui in testimonium veritatis, quod tale est (signum: Micael).
Et ego, Rodericus Guterrii, notarius publicus Auriensis, predictum priuilegium vidi
et cum Fernando Petri, Gomecio Fernandi et Michaele Petri, notariis predictis
Auriensibus, istud transumptum de uerbo ad (signum: RCS. GS.) uerbum cum originali
concordaui et in testimonium ueritatis hoc signum meum ibi apposui, quod tale est.

886

[1311-1319].

El notario auriense Gómez Fernández, a petición del obispo don Gonzalo, traslada
el privilegio de Fernando IV de 17 de mayo de 1311 por el que confirma todos los
privilegios, bienes y costumbres de las iglesias y comunidades religiosas de sus reinos
(vide doc. nº 802). El traslado es autentificado además por los notarios aurienses
Fernando Pérez, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez.

A. Privilexios 4, nº 8. Orig. Perg.; 490 x 610 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Traslado de priuillegio». Al dorso, escr.
humanística: «Priuilegios para todos los obispos d´Espanna y este traslado para el obispo de
Orense».

ED. Documentos de Orense, I, 248.

CIT. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 52 (nº 155).

Datamos este documento en función del obispo auriense don Gonzalo Daza y Osorio,
que lo fue entre 1311 y 1319.

117
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 144-146 (nº 54).

368
[Inserta privilegio de Fernando IV, de 17 de mayo de 1311, por el que confirma
genéricamente todos los privilegios, bienes y costumbres de las iglesias y comunidades
religiosas de sus reinos, doc. nº 802].

Hoc est transumptum priuilegii supradicti quod ego, Gomecius Ferrandi, notarius
Auriensis, vidi, non rasum, non cancellatum, non viciatum nec in aliqua sui parte
suspectum sed uero sigillo plumbeo predicti domini regis dependenti prout in figuris et
descriptione eiusdem sigilli apparebat cum filo (sic) serici sigillatum; quod trasumptum
ego, predictus notarius, de dicto priuilegio manu propria transtuli et de uerbo118 ad
uerbum una cum notariis eiusdem ciuitatis Auriensis infrascriptis concordaui, et de
emendaui superius ex latere in loco ubi dicitur «et del rey don Alffonso, nostro auuelo»,
et de mandato et peticionem reuerendi patris domini Gundisalui, Dei gratia Auriensis
episcopi, in publicam formam redegi et in testimonium ueritatis hic signum meum
apposui (signum: G).
Et ego, Fernandus Petri, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium uidi et
cum Gomecio Fernandi, Roderico Guterrii, Michaele Petri, notariis Auriensibus, istud
transumptum de verbo ad uerbum cum originali concordaui et in testimonium
premissorum hic signum meum apposui (signum).
Et ego, Micahel Petri, publicus Auriensis notarius, predictum priuilegium uidi et
cum Fernando Petri, Roderico Guterrii et Gomecio Fernandi, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et hoc signum meum
apposui in testimonium ueritatis, quod tale est (signum: Micael).
Et ego, Rodericus Guterrii, publicus notarius Auriensis, predictum priuilegium vidi
et cum Fernando Petri, Gomecio Fernandi et Michaele Petri, notariis Auriensibus, istud
transumptum de uerbo ad uerbum cum originali concordaui et in testimonium ueritatis
hoc signum meum ibi apposui, quod tale est (signum: RCS. GS.).

887

1320, enero, 2.

Juan Fernández y Viviano Fernández, monjes del monasterio de Santo Estevo de


Ribas de Sil, aprueban la venta realizada por el cabildo del monasterio al canónigo
auriense Juan Giráldez de un casal en Soutopenedo, el 25 de marzo de 1313 (vide doc.
nº 880).

A. Escrituras 14, nº 33. Orig. Perg.; 182 x 293 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de 25 de marzo de 1319, el
nº 880 de esta colección. El pergamino presenta manchas de humedad que en ocasiones
dificultan la lectura, especialmente en la mitad inferior; rotos que afectan a la parte central
de las líneas 1 y 2; rotos a ambos lados y en la parte inferior del pergamino que no llegan a
afectar al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta por que Johán […]fon de Santo Estevo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175 (nº 635).

118
uerbo] interlineado, sobre el renglón.

369
Despoys desto, dous dias de janeyro, na era de mill et CCC e L VIII annos, os dictos
Johan Fernandes e Viuian Fernandez, mongies do dicto moesteiro, que non foron
presentes no cabidoo com os outros frades, en presença de min, Tome Anes, notario do
couto sobredicto de Sancto Esteuoo, e das testemoyas que adeante som escriptas, estes
sobredictos Joham Fernandez e Viuian Fernandez outorgaron e ouueron por firme e por
ualledeyra para senpre esta vendiçon que se reconta ena carta de çima ao dicto Joham
Giradez (sic), coengo, e a sua uoz para senpre.
Testemoyas: Johan Perez, retor da iglleia de Moura, Pero Eanes, dicto do Alcouçe,
morador en Moura, Johan, home de Pero Luyntra, frade do dicto moesteiro.
Et eu, Tome Anes, notario sobredicto do couto de Sancto Esteuoo de Riba de Sil,
que a esto presente foy e o escriui e meu sinal y puge (signum) en testemoyo de
verdade, que a tal he.

888

1320, febrero, 26. Ourense.

El canónigo auriense Gonzalo Núñez, en nombre de su cabildo y en reunión


capitular, se presenta ante García Martínez, canónigo y vicario de don Gonzalo, obispo
electo y confirmado de Ourense, para que se dé traslado notarial y se pase a pergamino
el reconocimiento de don Gonzalo Núñez, deán de Ourense y obispo electo de Lugo, de
haber recibido del cabildo auriense la administración espiritual de las iglesias de las
tierras de Aguiar de Pedraio, Rabeda y de entre Miño y Arnoia, de fecha 25 de julio de
1318, pues la carta está hecha en papel (vide doc. nº 877). Tras su lectura y con el
consentimiento y autoridad de dicho vicario, el notario auriense Miguel Pérez traslada
el documento a pergamino.

A. Escrituras 14, nº 71. Orig. Perg.; 199 x 279 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que en ocasiones dificultan la lectura, especialmente en la primera línea; pequeños rotos en
el lado izquierdo del pergamino que afectan al texto en sus líneas 17, 18, 24 a 28; antiguas
dobleces verticales que también dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 174 (nº 632).

CIT. ES, XVII, 115.

In nomine Domini. Amen. Nouerint vniuersi quod congregato capituli ecclesie


Auriensis per pulsationem campane, prout moris est maiori ecclesie Auriensis, in loco
ubi consueuit congregari, presente me, notario, et testibus infrascriptis ab hoc specialiter
uocatis et rogatis, Gundisaluus Nuni, canonicus ecclesie Auriensis, pro se et nomine
ipsius capituli, presentauit et ostendit venerabili uiro Garsie Martini, canonico ac domni
Gundisaluui, Dei gratia electi confirmati ecclesie Auriensis, ad etiam coram eo, per me,
notarium, publicari fecit quandam cartam scriptam in papiro, aperta et sigillatam in
dorso sigillo domni Gundisalui Nuni, decani Auriensis ac electi in episcopum
Lucensem, prout prima facie apparebat, cuius carte tenor talis est:

[Inserta el reconocimiento de don Gonzalo Núñez, deán de Ourense y obispo electo


de Lugo, de haber recibido del cabildo auriense la administración espiritual de las

370
iglesias de las tierras de Aguiar de Pedraio, Rabeda y de entre Miño y Arnoia, de fecha
25 de julio de 1318, doc. nº 877].

Qua carta perlecta, dictus Gundisaluus Nuni dixit quod, cum dicta carta esset scripta
in papiro et casu aliquo de facili rumperetur et littere sigilli de facili abolerentur, et sic
propter difficultatem […]nis cadetur capitulum […] suo, ideo, nomine suo et ipsius
capituli, peti[…] rei memoriam et pro ipsius capituli cautela perpetua, dictam cartam in
pergameno transcribi et in publicam formam redigi de mandato et actoritate (sic) et
decreto eiusdem vicarii. Qua carta, per eundem vicarium uisa et mecum, infrascripto
notario, diligenter inspecta, quia ipsam inuenit omni suspiccione carere, petitione
eiusdem Gundislaui Nuni utputa rationabili annuente, mandauit michi, notario
infrascripto, ut eandem cartam de suo mandato adque decreto tanquam iudicis ordinarii
trasncriberem diligenter et in publicam formam redigerem suam supradictam
actoritatem interponens adque decretum.
Actum Aurie, XXVI [die m]ensis februarii, era Mª CCC Lª VIIIª.
Presentibus testibus: Fernando Petri, cappellano Sancte Eufemie; Fernando
Iohannis, Menendo Roderici, Petro Stephani, clericis chori.
Et ego, Michael Petri, publicus notarius [Aur]iensis pro ecclesia eiusdem, predicte
carte tenorem prout in ipso originali inueni, uide et legi, ita […] ad instanciam dicti
Gundisalui Nuni ac de mandato actoritate et decreto prefati vicarii, transcripsi fideliter
in publicam formam redegi meumque signo consueto signaui (signum: Micael).

889

1320, marzo, 31, lunes. Ourense.

El canónigo auriense Martín Alfonso, morador en Cimadevila, entrega al canónigo


y canciller Alfonso Viviánez su testamento cerrado, ordenándole que lo guarde y que en
el momento de su muerte lo eleve a escritura pública.

A. Escrituras 17, nº 53. Perg.; 285 x 385 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos relativos al testamento del canónigo Martín Alfonso, siendo éste
el primero; el segundo, de 2 de abril de 1320, el nº 890 de esta colección. Presenta manchas
de humedad en distintas partes del pergamino que dificultan la lectura; rotos que afectan a
las primeras letras de las líneas 14 a 17, 29 a 31, y a las palabras finales de las líneas 22 a
25. Al dorso, escr. gótica: «Clausule testamenti Martinus Alffonsus canonici capitulio
auriensis pertinentes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 173 (nº 628).

Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Affonso Viuyaez, coengo da
igleia d´Ourense e chançeller dessa çidade, Martim Affonso, coengo desse lugar,
jasendo doente, desse a min hun escripto çerrado e seelado do seu seelo, disendo e
conffessando ante min e ante as testemuyas su escriptas que estauan presentes que este
escripto era seu testamento, e o que se en ele contiina que outorga e o daua por seu
testamento e por sua postrimeira uoentade, e mando a min, Affonso Vivyaez, chançeller
sobredito, que o teuese e o gardasse, e se del deueesse deste mundo para o outro que
metessem o dito escripto en publica forma e fesesse del testamento e o mays firme que
faser podesse, o qual mandaua que ualuesse assy commo testamento ou commo

371
codeçillo ou commo outra qualquer pustrimeira uoentade feyta per mao de publico
notario que de dereito mellor e mays firmemente podesse ualer.
Esto fuy en Ourense, en Çima de Villa, enas casas en que moraua o dito Martim
Affonso, lunes, XXXI dia de março, era de mill e CCC L VIIIº annos.
Testemuyas que a esto chamadas e rogadas presentes foron: Bertolameu Peres,
notario d´Ourense, Pero Affonso, monge do moesteiro de Sancto Esteuoo de Riba de
Sil, Pero Rodrigues, clerigo do coro, Johan Gonçalues, alffayate, Migeell Peres,
mercador, Gonçaluo Anes d´Alongos, Martim Anes, dito Seyxinno, pixoteiro.

890

1320, abril, 2, miércoles. Ourense.

Los herederos y cumplidores del fallecido canónigo Martín Alfonso –el tesorero
maestro Macías, el notario García Pérez y Martín Rella– se presentan ante el vicario
general del obispo auriense don Gonzalo, el canónigo García Martínez, para solicitarle
que ordene al canciller Alfonso Viviánez proceder a la apertura del testamento del
canónigo Martín Alfonso. El vicario accede y se procede a su apertura, lectura y
escritura, dándosele así la validez requerida como escritura pública.

A. Escrituras 17, nº 53. Perg.; 285 x 385 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos relativos al testamento del canónigo Martín Alfonso, siendo éste
el segundo; el primero, de 31 de marzo de 1320, el nº 889 de esta colección. Presenta
manchas de humedad en distintas partes del pergamino que dificultan la lectura; rotos que
afectan a las primeras letras de las líneas 14 a 17, 29 a 31, y a las palabras finales de las
líneas 22 a 25. Al dorso, escr. gótica: «Clausule testamenti Martinus Alffonsus canonici
capitulio auriensis pertinentes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 173 (nº 628).

§ Depoys desto, quarta feyra, dous dias d´abril, ena era sobredita, fiignado o dito
Martim Affonso e soterrado, en presença de min, Affonso Viuyaez, coengo e chançeller
sobredito, e das testemuyas que en fondo som escriptas, meestre Maçia, thesoureyro,
Garçia Peres, notario, e Martim Rella, que se disian herees e conpridores do testamento
do dito Martim Affonso, estando eno cabidoo, pediron a Garçia Martines, coengo e
uigario geeral do onrrado padre e sennor dom Gonçaluo, polla graça de Deus bispo
d´Ourense, que mandasse a min, chançeller, sobredito, que abrisse, leesse e publicasse o
dito testamento e o metesse en publica forma e fesesse del testamento para senpre
ualedeiro. E o vigario mandou a min que o abrisse, leesse e publicasse logo. O qual
testamento aberto, liudo e publicado mandou a min que o metesse en publica forma de
testamento e fesesse del testamento ualedeiro [para] senpre.
Testemoyas que presentes foron: dom Johan Rodrigues, chantre, dom Pero
Rodrigues, arçidiago de Limya, don Pero Gonçalues, arçidiago de Buual, Johan Anes,
Beraldo Affonso, [Mar]tim Ferrnandes, Pero Suarez, coengos, Migeell Domingues,
moordomo do cabidoo, e outros moytos.
Do qual testamento o tenor a tal he:

[Inserta cláusulas testamentarias del canónigo Martín Alfonso, de enero de 1318,


doc. nº 872].

372
Este he o traslado do testamento do dito Martin Affonso, coengo sobredito, conuen a
saber das clausulas desse testamento que facian ao cabidoo da igleia d´Orense; as quaes
clausulas eu, Affonso Viuiaez, coengo de sobredito, em mia presenca fige escriuir e
meu sinal y puge em testemuyo de uerdade aa petiçon do dean e do cabidoo desse lugar
segudo que se en esse testamento contiina (signum).

891

1320, abril, 4. Ourense.

El chantre, el arcediano de Limia, el tesorero y trece canónigos aurienses, reunidos


en cabildo, juran que, en caso de ser elegido como deán de Ourense cualquiera de
ellos, nunca reclamarán al cabildo las tierras de entre Miño y Arnoia, Rabeda y Aguiar
de Pedraio en modo alguno y que, si el deán que se nombrase fuese de fuera de la
comunidad capitular y reclamase dichas tierras, el cabildo y cada uno de los
capitulares intentarán impedirlo. Posteriormente, los capitulares reunidos piden al
notario Rodrigo Gutiérrez, que ha dado fe pública de lo anterior, vaya a tomar
juramento de lo mismo a don Pedro González, arcediano de Búbal, y al canónigo
Alfonso Martínez a sus casas respectivas, donde están enfermos; el notario se presenta
con los testigos que estaban en capítulo y certifica que ambos juraron de la misma
forma.

A. Escrituras 14, nº 18. Orig. Perg.; 290 x 400 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 5 de abril de 1320, nº
892 de esta colección. Presenta manchas de humedad distribuidas por todo el pergamino
que dificultan e impiden la lectura; rotos varios, afectando solamente al texto uno en el
centro de las líneas 16 y 17 y otro, en el lateral izquierdo, de mayores dimensiones, a las
líneas 19 a 26; antiguas dobleces que también dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175 (nº 636).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.

In Dei nomine. Amen. Nouerint vniuersi quod in presencia mei, Roderici Guterrii,
publici notarii Auriensis, et testium infrascriptorum ad hoc uocatorum, capitulo
Auriense congregato per pulsationem campane in loco consuetu, prout moris est, super
facto terre de inter Mineum et Arnoyam et de Rauaeda et de Aquilari, quam terram
dictum capitulum iam receperat pro se et sue mensse aplicauerat, venerabilis viri de
capitulo predicto, vicelicet: domni Iohannes Roderici, cantor; Petrus Roderici,
archidiaconus de Limia; magister Mathias, thesaurarius; Petrus Roderici dictus Collaço,
Petrus Alffonsi de Velle, Martinus Fernandi, Iohannes Iohannis, Iohannes Geraldi,
Iohannes Fernandi, Beraldus Alffonsi, Petrus Alffonsi de Persigueiroo, Fernandus
Menendi, Alffonssis Viuiani, Pelagius Arie, Petrus Sugerii, Garsias Martini, canonici
Aurienses; quilibet istorum per se iurauerunt michi, notario infrascripto stipulanti, vice
et nomine quorum intererant uel interesse poterit in futurum, corporaliter per se
sacrosanctis euangeliis tactis, si contigeret quod aliquis ipsorum esset decanus quod
nunquam peteret terram predictam de inter Mineum et Arnoyam et de Rauaeda et de
Aquilari nec impediret eam seu impeteret dicto capitulo nec eum molestaret super eam

373
per se uel per alium vel alios in iudicio uel extra, et siquis alius aliunde qui non esset de
gremio ecclesie obtineret uel impetraret decanatum Auriensem et uellet petere uel
habere istam terram prelibatam uel aliquis quiuis alius uellet eam impedire dictum
capitulum quod ipsum capitulum et quilibet de capitulo protegerent et deffenderent eam
pro capitulo per omnia bona de comuni ipsius capituli in quantum posset et esset de
iure. Et ex hiis pecierunt a me, notario prelibato, quod darem eis vnum instrumentum
meum signum signatum.
Actum fuit hoc Aurie, in capitulo, in loco ubi consueuit celebrari, quarta die mensis
aprilis, era millesima trecentesima quinquagesi[ma octaua].
Presentibus testibus: Michaele Petri, notario Auriense. Garsia Roderici, Iohanne
Dominici et Iohanne Fernandi, clericis chori Aurien[sis].
§ Et in continenti, die prefata, omnes de capitulo dixerunt michi, notario, et
rogauerunt quod irem cum istis testibus ad domos Petri Gundissalui, ar[chi]diaconi de
Buual, et ad domos Alffonssi Martini, canonici, qui patiebantur suis infirmitatibus, et
quod petirem[…] tale iuramentum quale ipsi omnes desuper fecerunt super facto dicte
terre. Et ego iui ad domos pre[nominati] archidiaconi et Alffonssi Martini, canonici, et
recepi ab eis iuramentum, tactis per se corporaliter sacrosanctis eualngeliis […] tenere
et perpetuo obseruare cum aliis de capitulo.
Predictis testibus presentibus: Garsia Roderici, Iohanne Dominici, [et Iohanne
Fernandi], clericis chori. Est hic rasum, ubi dicit «Fernandi», et non noceat.

892

1320, abril, 5. Ourense.

Ante el cabildo auriense reunido y en presencia del obispo don Gonzalo, los
arcedianos de Castela y Baronceli juran no reclamar para sí las tierras de entre Miño y
Arnoia, Rabeda y Aguiar de Pedraio en caso de ser elegidos deán de Ourense y, de
serlo otra persona, procurar que permanezcan en poder del cabildo, tal y como el día
anterior habían jurado la mayor parte de los capitulares.

A. Escrituras 14, nº 18. Orig. Perg.; 290 x 400 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 4 de abril de 1320, nº
891 de esta colección. Presenta manchas de humedad distribuidas por todo el pergamino
que dificultan e impiden la lectura; rotos varios, afectando solamente al texto uno en el
centro de las líneas 16 y 17 y otro, en el lateral izquierdo, de mayores dimensiones, a las
líneas 19 a 26; antiguas dobleces que también dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175 (nº 636).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.- ES, XVII, 115.

Nouerint vniuersi quod quinta die mensis aprilis, era millesima trecentesima
quinquagesima octaua, presente reuerendo patre [do]mno Gundissaluo, Auriense
episcopo, capitulo eiusdem congregato per pulsationem campane, prout moris est, [in]
presencia mei, notarii, et testium infrascriptorum ad hoc uocatorum, domnus Uelascus
Petri, archidiaconus de Castella, ac domnus Aluarus Fernandi, archidiaconus de
Baroncelle, in eadem Auriense ecclesia, quilibet per se, tactis corporaliter sacrosanctis

374
euangelii, iurauerunt michi, notario, stipulanti prout alii supradicti de capitulo prelibato
predicta omnia tenere perpetuo obseruare cum aliis de capitulo.
Actum fuit hec Aurie, in capitulo, in loco ubi consueuit capitulum celebrari, die et
anno supradictis.
Presentibus testibus: supradicto domno Gundissaluo, Auriense episcopo. Viuiano
Dominici, rectore ecclesie Sancti Uereximi de Vilar de Porcos. Petro Laurentii,
familiare Iohannis Geraldi, canonici Auriensis, Petro Roderici, quondam familiaris
Nunii Alfonsii, canonici Auriensis, clericis chori Auriensis.
Et ego, Rodericus Guterrii, publicus notarius Auriensis … domini episcopi et
ecclesie, eiusdem rogatus hiis interfui et ab omnibus … superius predictum iuramentum
recipi et istud instrumentum ad peticionem ipsorum propria manu scripsi meoque signo
in testimonium premissorum signaui, quod tale est (signum: RCS. GS.).

893

1320, abril, 6. Ourense.

Testamento de Pedro González, arcediano de Búbal. Se acompaña de la relación de


deudas y deudores que tenía en el momento de la redacción del testamento.

B. Escrituras 1, nº 5. Perg.; 500 x 670 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado el
2 de diciembre de 1338 por el canónigo y canciller auriense Alfonso Lorenzo por orden de
Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y vicario general del obispo don Vasco, a
petición del deán y del cabildo auriense (doc. nº 1035). Presenta manchas de humedad que
no afectan a la lectura; rotos de pequeño tamaño en la parte derecha del pergamino que
afectan a las líneas 13 y 34 a 35; pequeña incisión entre las líneas 13 y 14 que no afecta al
texto; rotos en los laterales que no afectan al texto. Al margen inferior izquierdo, escr.
humanística: «Otorgado en 6 de abril, era 1358. Año de 1320. Leido y publicado, 5ª feira, X
abril de 1320. Casas (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «Testamento do arçediano de
Bubal119 dom Pero Gonçalues». Al dorso, escr. gótica: «Traslado do testamento do
arçediago Pero Gonçaluez». Al dorso, escr. gótica: «Testamento do arçidyago Pedro
Gonçaluez».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175-176 (nº 637).

§ Estas som as deuedas que eu, Pero Gonçaluez, arçidiago de Buual ena iglleia
d´Ourense, deuo: Primeiramente a Martin Geestosa o que el diser per sua uerdade. Iten,
a huun mercador de Santiago dusentos morabedis portugueses. Iten, deuo aa moller de
Pero Caluo de Soueral quatroçentos morabedis portugueses. Iten, a Fernan Nunes,
mercador, seseenta libras.
§ Estas som as deuedas que a min deuen: Primeiramente, o abade d´Osseyra
seteçentos morabedis portugueses. Iten, me debe Johan Peres de Nouoa mill morabedis
portugueses sobre huna pouca d´escarlata. Item, me deue Martin Afonso, coengo que
foy, çento morabedis de brancos sobre huun uaso de prata. Iten, me deue Andre de
Gostei seisçentos morabedis portugueses.

119
de Búbal] interlineado, sobre el renglón.

375
§ Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos este escripto, para senpre ualledeiro,
uiren que eu, Pero Gonçalues, arçidiago de Buual ena iglleia d´Ourense, jazendo doente
et fraco pero con todo meu siso et con toda mia memoria et con todo meu
entendemento, faço et ordino de paramento de meus bees assy que depois de mia morte
non uena sobre elles contenda. Primeiramente, mando a minna alma ao meu sennor
Ihesu Christo, Deus uerdadeiro, et rogo a santa Maria, sua madre, et a todolos santos et
a toda a corte çelestrial que lle roguen por min que me aia merçee aa minna alma; et
escollo minna sopoltura ali hu dom Johan Rodrigues, chantre, teuer por ben, todauya
que seia moyto onrrada. Iten, mando a meu sennor obispo hun uaso de prata, et que me
de a meu heree as minnas taças grandes. Et mando ao cabidoo, a aquelles que foren en
minna sopoltura e en minna onrra, mill morabedis portugueses. Iten, lle mando huna
cama de dous almadraas, os mellores que eu ey, e duas colchas et dous lençoos et huun
aliffaffe, hun cabeçal e quatro façoos. Iten, mando que façan a festa de santa Crus de
setenbro assi commo eu tenno apostado con o cabidoo. Iten, mando as casas que eu
conprey en Çima de Uila que estam cabo as do cabidoo en que morou Martin Afonso,
coengo que foy, et as leiras que conprei em Praduzelos ao cabidoo; que me façan hun
aniuersario en outro dia que eu finar cada anno para senpre. Iten, mando ao cabidoo a
minna seara que eu conprey de Roy Lourenço Reliqua; que me façan hun aniuersario do
dia que eu finar, a terçar dia, cada anno para senpre. E estes aniuersarios mando que
aiam os presentes que foren sobre mia sopoltura et sobre min en proçesom. Iten, mando
o meu casar de Noalla a que chaman de Santa Marta et o que ey em Castrouerde para
huna capella perpetua.
Iten, mando o de Ueiga que conprei de Pero Escudeyro et as conpras que fis en
Santa Uaya para huna capella perpetua en esta maneira: que as tena dom Joham
Rodrigues, chantre, en sua uida, et que tenna dous capellaes que canten cada dia pola
minna alma et digan as oras canonicas de cada dia sigundo o huso e custume da igleia, e
tragan en oraçon o bispo dom Pero et Lourenço Eanes, coengo que foy, et digan anbos
de suum as oras, et uaan cada dia sobre mia sopoltura con oraçon e con agua sagrada. E
a morte do sobredito chantre fiquen as ditas capelas ao deam e ao cabidoo en esta
maneira: que as diam a senllos clerigos ydoneos do coro, et quando lle delas fezeren
acolaçon que façan corporalmente nos santos auangeos juramento que lauren et paren
ben as poss[... d]as ditas capellas et que digan e cunpran as cousas sobreditas. Iten,
mando aas ditas capellas quatro liuros que me ten o dito chantre para diseren as oras.
Iten, mando que, pagados os seisçentos morabedis de portugueses que deuen os de
Gostei para a obra da igleia, o al que ficar por pagar dos çinque mill morabedis que a
d´auer o meestre, que o paguen pelo meu. Iten, lle mando a tella que y sse e o castineiro
da Barra que me deu Afonso Suares. Iten, mando aa dita igleia de Gostei todolos
erdamentos que eu conprei na dita friigresia de dizemo a Deus, en tal maneira que o
clerigo que ora e da dita igleia e pelo tenpo for que me traga en sua oraçon de cada dia
et me faça de cada anno para senpre hun aniuersario eno dia que eu finar, e por canbo
do sessego do meu çelleiro et do lagar que esta cabo da igleia et da erdade que teno na
minna orta que foy da dita igleia.
Iten, mando aos clerigos do coro que foren en mina uigia meendo comigo e en mia
onrra et en mia sopoltura quatroçentos morabedis de portugueses, per condiçon que me
façan en aquel dia que lles derem os dineiros hun aniuersario conprido con missa por
mia alma. Iten, mando aos pobres mill morabedis para uestir. Iten, mando aa cruzada
mill morabedis que pela cruz et pela morte que Deus en ela prendeo seia eu saluo. Iten,
mando que as leiras que eu tomei dos casares do cabidoo que afforey en Gostei a
aqueles que as conpraron que llas conprem a uista de dous omes boos sigundo elas
ualian a aquel tenpo que llas eu tomei. Iten, mando que conprem et paguen a quen quer

376
que eu alguna cousa tomasse eno dito couto. Iten, mando o meu para que me antano
recadou Ares Uelazquez, frade que foy de Sam Martinno de Fora, do meu lugar d´Ariis,
aa obra de Sam Martinno de Fora.
Iten, mando que se cunpra o testamento de Lourenço Anes, coengo que foy, aquelo
que aynda non e conprido, conuen a saber: en quinentos morabedis de dineiros
portugueses para ornamento da igleia de San Martinno. Iten, mando que se cupra (sic) o
testamento de Roy d´Ourantes pelo seu.
Iten, mando que me façan meus terços e mia sopoltura ben e onrradamente, sen
escaseza. Iten, mando mia oferta a cabo dun anno, conuen a saber: dous morabedis
portugueses en pan e em vinno. Iten, mando que, se eu morrer de noyte, que me non
soterren logo en outro dia, mais o dia que ueer, e aa noyte que se sigue que me tenna en
mia pousada moyto onrradamente.
Iten, mando o meu casar d´Ogem et os foros que eu ey enos tauernagoos de Gandara
Longa a Nuno Gonçalues, meu criado, fillo de Moor Fernan; que o tenna en sua uida, e
a sua morte fique ao cabidoo para aiuda dos ditos aniuersarios. Iten, mando o al que ey
en Ogem et en Bouadela e en Baruantes e en Gostei a fillos de Giomar Martines, meus
criados, e a Eynes, filla de Moor Guillen, mia criada, en tal maneira que o tenna en sua
uida, e tenna un capellan que cante cada dia por mi alma e pola de dona Orraca ena
igleia de Bouadella de Trasalua; e a sua morte de cada un delles, se fillo ou filla ouueren
liidemos ou non liidemos, que lles fique a seu saluo en sua uida daqueles fillos, e se
fillos non ouueren que fique o quinon do que morrer sen seme aos outros que uiueren; e
mortas estas pessoas que eu mando que tenan estas possisoes e os fillos delles mando
que fiquen ao cabidoo d´Ourense, et que tena por mia alma e de dona Orraca hun
capelan por senpre aqui en Sam Martinno, e seia en escolleita do cabidoo de o dar a hun
clerigo ydoneo do coro que cante por min e por dona Orraca, e estia a todas oras
canonicas ena igleia de Sam Martinno, e uaan cada dia sobre mia sopoltura con oraçon e
con agua sagrada, ou de o teeren en sy e daren hun capelan que cante por min in
perpetuum assi commo cantan por Fernando Pelaes, coengo. Iten, mando que se alguna
destas mias criadas non quiseren aguardar casamento e queseren fazer mal sa fazenda
que non herden esto que lle eu mando.
Iten, mando a Santa Triidade a mia casa do Uilar en esta maneira: que me façan un
aniuersario cada anno por aquel dia que eu finar, e uaan aa seida do aniuersario sobre
mia sopoltura con oraçon e con agua sagrada. Iten, mando aa capela de Santa Ouffemia
a mia leira da Caal e o meu piteiro de su Penarredonda; que me façan hun aniuersario
por mia alma e daquel cuio foy o dito herdamento cada anno daquel dia que eu finar a
oyto dias, e que uaan os capellaes sobre mia sopoltura con oraçon e con agua sagrada.
Iten, mando o meu casar de Ribas et o foro de Mondin a fillos de Giomar Martines,
meus criados, que o tenan en sua uida, e a sua morte que fiquen ao moesteiro de Sam
Martinno de Fora. Iten, mando a Fernando Rodrigues, meu sobrino, o lugar d´Ariis.
Iten, mando a fillos de Giomar Martinet, meus criados, quanto pan e quanto vinno
agora tenno en Bouadela et todalas arcas, tinallas e cubas que eu y tenno; e mando que
lle lo tenna Johan Martinet d´Alueiros e lle lo meta a prol sen pecado e per mandado e
en guarda de Fernando Garçia. E leixo os fillos de Giomar Martines en guarda e en
tutela de Lourenço Anes d´Ourantes, seu tio. E se estes sobreditos morreren ante que
aian ydade liidema conprida, mando que este mouil que se torne a meu heree e o uenda,
e o dia por mia alma a pobres e polas almas daqueles de que eu ouue alguna [...]mo non
deuyan.
Iten, mando a Santa Maria a Madre, que ela seia auogada pola mia alma ante o seu
fillo Ihesu Christo as mias casas da rua Noua; e que os capellaes dela me façan cada

377
anno para senpre en outro dia de meu passamento hun [aniuersa]rio conprido e que uaan
sobre mia sopoltura con agua sagrada.
Iten, mando a Ines des moyos de çenteno pela fanega. Iten, mando a Gonçaluo e a
Clara, meus criados, mill morabedis de portugueses a cada un. Iten, lles mando des
moyos de çenteo a cada un pela tella d´Ourense. Iten, lles mando a herdade que afforey
do cabidoo en Noalla que disen de Reuordelos per tal condiçon que o tenan en sua uida
e de senllos seus fillos apus sua morte; et elles e os fillos mortos fiquen os erdamentos
ao cabidoo, e que metan a renda cada anno destes erdamentos enas oras a seruiço de
Deus et de san Martinno. E rrogo e mando a meu heree que lle lo faça chantar de vinna
e laurar ata que seia chegado a vinno dar pelo meu. E se o elles depois non quiseren
laurar et o danificaren mando a meu heree, se viuo for, ou a seu heree, se viuo non for,
todauya que os amoesten ante que o lauren e o paren bem et o dem ali hu mando depois
da morte delles. E esto que mando a Gonçaluo e a Clara mando que llelo tena en guarda
meu heree et que llelo meta a prol sen pecado. E se elles morreren ante que aian ydade
que o uendam e o den a pobres pola mia alma. E esto que mando a filla de Moor Guillen
mando que llo tenna Pero Fernandes, raçoeiro, e llo meta a prol sem pecado. E se ela
morrer sen ydade mando que se torne todo a meu heree e o uendan e o den a pobres por
mi alma. Iten, mando que do que estes dineiros gaanaren que tome ende Pero
Fernandes, polo traballo que y leuara, cada anno, para hun iantar, duzentos soldos.
Iten, mando e quito a Gonçaluo, fillo de Johan Rodrigues, todalas cousas que foron
de seu padre, pagandome a manda que me seu padre mandou. Iten, mando a Lourenço
Yanes d´Ourantes, meu primo, quinentos morabedis portugueses. Iten, mando a Santa
Maria de Reça IIIIº morabedis. Iten, mando a santa Maria do Porto III morabedis. Iten,
mando a Giomar Martines mill morabedis portugueses. Iten, mando a Moor Guillen
quinentos morabedis portugueses. Iten, mando a Nuno Anes, meu sobrino, as minnas
degretaes e o meu sexto liuro que me ten o chantre; que os tenna e os aia en sua uida per
que aprenda, et que dia fiadores ao cabidoo que as non uenda nen nas eallee; et a sua
morte que fiquen ao cabidoo e os uendan logo e os metan en possisoes e façan per elas
hun aniuerssario mays ca eu mandei en çima. Iten, mando a Pero Fernan, meu abade, os
meus panos d’opres con os çendaes; que me aia en mente en suas oraçoes. Iten, mando a
todolos meus omes, grandes e pequenos, que comigo anden que os uistan assy commo
eu acostumei de lles dar de uestir. Iten, mando demais a Garçia C morabedis. Iten,
mando a Fernando Pelin C morabedis. Iten, mando a Johan Moogo, o Moço, C
morabedis. Iten, mando a Martinno das Vinnas C morabedis. Iten, mando a Ares
Anfreus C morabedis. Iten, mando a Tereyia, cozineira, çinque uaras de ualançina. Iten,
mando a Johan Moogo de Çea o meu manto e o meu pelote do maibi con çendaes. Iten,
mando a Martin Migeeles de Gostei o meu çareme do maibi. Iten, mando a Ares Peres
d´Uzelle o meu tabardo de maibi con pena branca; que me aia en mente en suas oraçoes.
Iten, mando a Affonso Anes do Couto CC morabedis; iten, mando a Fernando Scriuan
CC morabedis; iten, mando a Andres CC morabedis; e quitoos todos tres do
moordomadigo do que por min rreçeberon, despenderon e teueron, ca outorgo que de
todos tres reçebi boa conta e uerdadeira. Iten, mando aa obra de San Francisco
d´Ourense CC morabedis. Iten, mando a San Lazero C morabedis.
E quito a todalas igleias do arçidiagado de Buual os dizemos e as primiças e os
jantares que me deuen; que Deus me perdoe aquelas cousas que ende leuey commo non
deuia.
Iten, mando que se o cabidoo quiser viir contra este meu testamento e contra o meu
heree sobre razon do testamento de Lourenço Anes, coengo que foy, en que elles
coidam que som moyto enganados, que coydan que quantos bees Lourenço Anes auya
mouilles auyan de ficar aa dita capela que el fes, e commo el non leixasse en capela

378
mays das possissoes que auya, sigundo pareçera pelo testamento e pelas testemoyas que
aynda en os de mais*** son viuos. E se contra elas queseren passar ou fazer força,
reuogo todalas cousas que lles en çima mandei. E faço en elas heree aa cruzada; que o
uendan todo e o metan en ella a seruiço de Deus et a saluamento da mia alma, sacado os
erdamentos das capelas que tenna don Johan Rodrigues, chantre, en sua uida, et a sua
morte fiquen aa cruzada. Se o dito cabidoo contra esto passar, e sacado o que ey aalen
Minno, que mando aos sobreditos meus criados para senpre, e que o partan ontre sy
girmaalmente todos; pero se ende algun morrer sen ydade liidema, mando que se torne
aos outros e cupran o que eu de suso mando. Iten, mando a esta capela d´aalen Minno o
que ei de teer en Bouadela et o que ey en Cabanelas pela condiçon sobredita. Iten,
mando a Moor Lourença, criada de Lourenço Anes, coengo que foy, CC morabedis.
Iten, mando que todas estas mandas que faço que se paguen de dineiro portugues, ca
asi os mando de portugueses. Iten, mando que, mia sopoltura feita et acabada, que pague
primeiramente os pobres pelo que se nas mias arcas. Iten, mando que paguen logo depus
esto a meus criados as mandas que lles fiz en dineiro pelo que acharen nas mias arcas e
o pan pelo que se na mia tulla de Gostei. Iten, mando a todalas lanpaas d´Ourense e a
todalas outras que estan arredor de Ourense per mea legoa I morabedi a cada huna. Iten,
mando a meu sobrino Fernando Rodrigues o meu rroçin. Iten, mando a torre de Mondin
ao dito Fernando Rodrigues, meu sobrino. E mando a Johan Esteves que a por min ten
que lla de, den de min deueer; et el dandolla eu lle quito a menagen que me dela tiina
feita assy commo ome fillodalgo deue quitar menagen de fortoleza. Iten, mando que
paguen a Tereyia Peres, mia cunada, o foro da casa de Çima de Uila, quanto ela diser
per sua uerdade que lle ende deuen. Iten, mando que me façan rezar CCC salteiros a
clerigos de missa que seian omes de conçiençia. Iten, mando diser huna missa da crus e
outra de Santi Spiritus e outra de santa Maria et outra dos Angeos e outra de Todolos
Santos. Iten, mando a mia sobrina Tereyia Rodrigues quinentos morabedis portugueses.
Iten, mando que digan por mia alma mill misas de sobre altar; et que seia o mays çedo
que se fazer poder, en maneira que non paguen de mias mandas nihuna cousa ata que
estas missas seian ditas e pagadas. Iten, mando que se alguen ueer dizendo que lle eu
alguna cousa deuo consiirando a pessoa e a quantia da deueda, que llo paguen. Iten,
mando uender as mias vinnas e as mias azemelas e as mias cubas e as mias tinallas e
todalas outras cousas miudas de casa para aiuda a pagar esto que eu mando. E estituyo
ena capella que Lourenço Anes ordenou Johan Lourenço, fillo de Sancha Anes et de
Johan Lourenço de Froyaes.
E faço meu heree e conpridor deste meu testamento dom Johan Rodrigues, chantres
na igleia d´Ourense, en seis marquos de prata; que cupra (sic) esto que eu mando pelo
meu e sen seu dano. E quero e mando que este seia meu testamento e mia postrimeira
uoentade, e que ualla como testamento e se non ualuer como testamento que ualla como
codiçilo ou senon que ualla como outra scritura qualquer publica que mellor e mais
firmemente possa e deua ualer de dereito et de feito.
Feyto o testamento en Ourense, seis dias d´abril, era de mill e trezentos e
çinquoeenta e oyto annos.
Testemoyas que a esto chamadas e rrogadas presentes foron: Pero Martinet,
Bertolameu Peres e Fernan Migeeles, notarios d´Ourense, Johan Domingues, clerigo do
dito arçidiago, Martin Domingues, reitor da igleia do Pinno, Fernando Anes, clerigo,
Johan Fernan e Lourenço Anes, omes d´Affonso Uiuaez, coengo.
E eu, Afonso Uiuiaez, coengo d´Ourense e chançeler dessa çidade, que a estas
cousas presente foy e en mina presença as fige escriuir e este meu signal y puge en
testimuyo de uerdade.

379
894

1320, abril, 10, jueves. Ourense.

Lectura y publicación, en el cabildo auriense, del testamento de Pedro González,


arcediano de Búbal, ante el canónigo y canciller auriense Alfonso Viviánez por orden
del canónigo García Martínez, vicario del obispo don Gonzalo, a petición del chantre
Juan Rodríguez, heredero y cumplidor del testamento.

B. Escrituras 1, nº 5. Perg.; 500 x 670 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado el
2 de diciembre de 1338 por el canónigo y canciller auriense Alfonso Lorenzo por orden de
Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y vicario general del obispo don Vasco, a
petición del deán y del cabildo auriense (doc. nº 1035). Presenta manchas de humedad que
no afectan a la lectura; rotos de pequeño tamaño en la parte derecha del pergamino que
afectan a las líneas 13 y 34 a 35; pequeña incisión entre las líneas 13 y 14 que no afecta al
texto; rotos en los laterales que no afectan al texto. Al margen inferior izquierdo, escr.
humanística: «Otorgado en 6 de abril, era 1358. Año de 1320. Leido y publicado, 5ª feira, X
abril de 1320. Casas (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «Testamento do arçediano de
Bubal120 dom Pero Gonçalues». Al dorso, escr. gótica: «Traslado do testamento do
arçediago Pero Gonçaluez». Al dorso, escr. gótica: «Testamento do arçidyago Pedro
Gonçaluez».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175-176 (nº 637).

[Inserta testamento del arcediano de Búbal Pedro González, de 6 de abril de 1320,


doc. nº 893].

§ Pois desto, quinta feira, X dias d´abril, era sobredita, finado o dito arçidiago don
Pero Gonçalues et o seu corpo suterrado, este testamento foy liudo et publicado eno
cabidoo da igleia d´Ourense, sigundo que e custume ena çidade d´Ourense de se
publicaren eno dito cabidoo os testamentos dos outros coengos e pesoas quando finan,
en presença de min Afonso Uiuiaez, coengo d´Ourense et chançeller sobredito, e das
testemoyas en fondo scritas per mandado et outoridade de Garçia Martinet, coengo
d´Ourense e uigario geeral do onrrado padre e sennor don Gonçaluo, pela graça de Deus
bispo desse lugar, que era presente, et a pedimento de don Johan Rodrigues, chantre e
conpridor sobredito e heree do dito arçediago.
Testemoyas: Johan Giraldes, Fernando Mendez, Affonso Martinet, Berald Affonso e
Johan Anes e Pay Ares, Martin Fernandes, Johan Ferrnandes, coengos d´Ourense.
E eu, Affonso Viuiaez, coengo et chançeller sobredito, que a esta pubricaçon
presente foy e pubriquey o dito testamento per outoridade do dito uigario a pedimento
de don Johan Rodrigues, chantre, heree e conpridor do dito arçediago, et esta
pubricaçon per mia mao scriui et este meu signal y puge.

895

1320, diciembre, 15. Ourense.

120
de Bubal] interlineado, sobre el renglón.

380
El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Juan Domínguez y
a su mujer, Marina Eanes, durante la vida de ambos más una voz –que nombrará el
cónyuge superviviente– el casal de Os Abeledos, en la feligresía de San Vicente dos
Abeledos, por una renta anual de la quinta parte del pan y un modio de seara más, por
derechuras, treinta sueldos de la moneda blanca del rey don Fernando, dos capones y
un lomo pagaderos por el día de san Martín. Además, deberán dar al mayordomo un
sueldo de León, un queso pedernal, una docena de huevos, una gallina, un sextario de
pan y un yantar en la era. Con el casal también le entregan los cilleros que están junto
a la iglesia de San Vicente.

A. Escrituras 17, nº 16. Orig. Perg.; 254 x 189 mm.; escr. gótica; pequeñas manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C
D. Al dorso, escr. humanística: «El Cauildo afuera el casal dos Aueledos, su o signo de San
Vincenzo, a Juan Dominguez por fuero de quinta y vn moyo de pan mas de su parte y, de
derechura, treinta sueldos, dos capones y vn lonbo, y al mayordomo que estubiere a coger la
renta le den vn sueldo leones y vn queso pedres y doze huebos y una gallina y un cesto de
pan y un yantar en la hera. Era 1358».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 176 (nº 638). [datándolo
el 5 de septiembre].

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.

En el documento se cita al casal bajo el nombre de casal de «Ameedos», sin embargo no


existe ningún lugar con ese nombre bajo la feligresía de San Vicente, creemos que en la
actualidad ese lugar se corresponde con el topónimo Abeledos. Por otra parte, en el dorso
figura una nota de letra humanística donde se identifica al casal bajo el topónimo
«Aueledos», indicando que está bajo el signo de San Vicente. En la actualidad en el
ayuntamiento de Montederramo existe la parroquia de San Vicente dos Abeledos, entre
cuyos lugares se encuentra el de Abeledos.

Sabeam quantos esta carta virem que nos, dom Vaasco Peres, deam, e o cabidoo
d´Ourense damos a foro a Johan Domingues e a sua moller, Maria Anes, e a huna uoz,
qual o pustrimeyro deles nomear o nosso casal dos Ameedos, que he su signo de Sam
Viçenço, a monte e a fonte, con entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças
per tal condiçon que os ditos Johan Domingues e sua moller e a dita uoz lauren e paren
bem o dito casal en maneira que non defalesca per mingoa de lauor e de boo paramento;
e de ende cada anno de foro a nos, o dito cabidoo, a quinta do pam ena eyra e hun moyo
de seara do seu quinon pelo nosso moordomo; e que dian por dereytura cada anno pola
festa de sam Martino triinta soldos de brancos da moeda del rey don Fernando, contado
quatro dineiros por tres soldos, e dous capoes e hun lonbo; e dem ao moordomo que y
esteuer por nos hun soldo de Leon e hun queygo pedernal e dose ouos e huna gallina e
hun sesteiro de pam e hun jantar ena eyra; e por rason que a justiça he minguada
outorgamoslle con este casal os çelleyros que estam feytos cabo da igleia de Sam
Viçenco; e se mays quiseren faser d´aqui adeante que se auenan connosco, o dito
cabidoo, ou con aquel que y andar por nos. E se pela uentura estes sobreditos Johan
Domingues e Maria Anes e a uos sobredita quiseren uender ou obligar o dito casal eno
tenpo que eles e a dita uoz am de teer que o uendam ou obligem ao dito cabidoo ou
aalgun do dito cabidoo, e se o cabidoo ou algun do dito cabidoo non quiser reçeber
conprado ou obligado ou supenorado que enton que o uendan ou obligen ou sopenoren
aa tal pessoa que seia seu conmunal e que seia tiudo aas cousas sobreditas e faça os

381
foros ao cabidoo en pas. E se pela uentura o dito casal a morte deles e da dita uoz non
for ben parado que se repare pelos seus bees deles e fique liure e desenbargado ao
cabidoo. E he posto que non criim y fillo de caualleiro, nen de donna, nen d´escudeiro,
nen de home poderosso. E outrossi, se pela uentura recreçer contenda entre os ditos
Johan Domingues e Maria Anes e a dita uoz e o cabidoo sobre alguna cousa, que se
termii per dous homees boos do cabidoo tomados a praser das partes, toda apellaçon
remota. E se per non poder ou per neglegençia o lauor do dito casal for perdudo ou
algunas das cousas sobreditas non foren aguardadas conuenyuil cousa seia ao dito
cabidoo entrar e reçeber o dito casal assi commo o achar se quiser per sua outuridade
sem outra contenda, se non que se torne a seus bees delles. Et para todas estas assy
conprir e aguardar commo sobredito he os ditos Johan Domingues e Maria Anes, por si
e pola dita uoz, obligaron si e todos seus bees gaanados e por gaanar. E o cabidoo deue
adeffender elles e a dita uoz a dereito con o dito casal.
Feyta a carta en Ourense, eno cabidoo, quinse dias de desenbre, era de mill e
tresentos e çinquoeenta e oyto annos.
Testemoyas que presentes foron: dom Johan Rodrigues, chantre, meestre Maçia,
meestrescola, Garçia Martines, tesoureiro, Martin Ferrnandes, Martin Ferrnandes (sic),
Johan Eanes e Johan Ferrnandes e Pero Affonso, coengos, Migeell Domingues,
moordomo do cabidoo.
E eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir (signum) e este meu sinal y puge.

896

1321, febrero, 16. San Miguel de Soutopenedo.

Cláusulas testamentarias del obispo auriense don Gonzalo Núñez de Nóvoa en las
cuales, tras recitar el «Credo», ordena que lo entierren ante el altar de Santa María
Nova de la catedral, donde yace Esteban Núñez Churruchao; funda una capellanía,
lega los casales de Baluga y Faro a su alumno Juan «Bravo», e instituye al cabildo
auriense como heredero y ejecutor del testamento.

B. Diversarum rerum 1, nº 101. Perg., 458 x 202 mm., escr. gótica. En traslado realizado
el 16 de mayo de 1332 por el notario auriense Miguel Pérez (doc. nº 988). Presenta una
rotura en la esquina superior derecha, habiéndose perdido parte del texto en las líneas 1 a 5,
especialmente en las tres primeras; rotos de pequeñas dimensiones en el interior, uno hacia
el lado izquierdo, que afecta a las líneas 12 y 13, y otro en la esquina inferior derecha que
afecta a la línea 20; varios rotos dentados en el lado inferior que solamente llegan a afectar a
la línea final del texto; manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Codiçillo do bispo don Gonçaluo».

ED. Documentos de Orense, I, 276-277.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 176 (nº 639).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.- ES, XVII, 115-116 [datándolo el día 6 de
febrero].

382
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. Ego,
Gundisaluus de Nouoa, licet indignus episcopus Auriensis, sanus mente et corpore,
timens gladium ineuitabilem mortis acutum ex insperato subito irreuentem, qui nulli
parcit nec etiam miseret, timens etiam erubescere in die Iudicii terribili magna et amara
ualde die in calamitosa et miserie que ille gloriosus mundi Saluator tamquam leo
ferocissimus ueniens in carne presens seculum per ignem uidicaturus. Firmiter credo et
simpliciter confiteor unum Deum, Patrem omnipotentem celi et terre, uisibilium et
inuisibilium, omnium creatorem, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, tres quidem
personas set unan Deitatis substanciam, essenciam et naturam. Credo uerasciter et
confiteor quod est Pater generans Filium, nascens Spiritus Sanctus procedens pariter an
utroque, ita quod est vnitas in diuinitate et distincto in personis, et tandem unigenitus
Dei Filius Ihesus Christus, a tota Trinitate communiter, incarnatus natus est ex Maria
Uirgine, uerus homo factus ex anima rationali, carne compositus humana, et secundum
diuinitatem inmortalis et impasibilis et secundum humanitatem carnem pasibilis et
mortalis, qui pro salute quo humani generis in ligno crucis ostiam sanctam et
inmaculatam suscipere dignatus est passis mortuus humaniter, et sepultus est, die
terciam, secundum scripturas, a mortuis resurgens, ad inferos descendens, ibidem portas
hereas confregit, et ascendens ad celos inde per secula uiuos et mor[tuos] prout
unusquisque in corpore geserit siue bonum siue malum fuerit iudicabit. Credo firmiter
sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam toto orbe difusam, prout Christi fideles
credunt et uerasciter confitentur. Condo igitur testamentum meum in hunc modum:
Comendo spiritum meum omnipoten[te et] altisimo Ihesu Christo, qui de nichilo
angelicam humanamque condidit creaturam ut cum a corpore exierit in sanctam
peruenire lucem et in sinu Abrahe, inter Dei angelos, ualeat colocari. Mando etiam
cadauer corporis mei, miserabilis et sordium repleti, in ecclesia Beati Martini tumulari,
et eligo michi sepulturam ibidem, coram altari beate Marie Noue, in loco ubi sepultus
fuit quondam Stephani Nuni Churrichao; et ordino quandam capelam perpetuam, et
cetera. Item, lego casale meum de Baluga et casale meum de Faro Iohanni dicto Brauo,
alupno meo, et cetera. Instituo autem heredes et executores huius mei testamenti et
ultime uoluntatis capitulum ecclesie Auriensis, ita quod ipsi adimpleant per omnia bona
mea, et cetera. Volo autem et mando quod huiusmodi meum testamentum valeat ut
testamentum uel ut codicilum, et cetera.
Actum apud ecclesiam Santi Michaelis de Saltu, Auriensis diocesis, in domo
Iohannis Geraldi, testis infrascripti, XVI die mensis februarii, anno a natiuitatis Domini
Mº CCCº XXIº, indictione quarta, videlicet, era Mª CCCª LIXª.
Presentibus testibus: Iohannes Geraldi, canonico Auriense. Fernando Petri,
porcionario eiusdem. Petro Arie, canonico Pascense. Petro Iuliani, canonico
Vimaranense, Bracharensis diocesis. Iohanne Alfonsi, canonico Yriense, Compostellane
diocesis. Gundisaluo Martini dicto Rella, capellano. Et Iohanne Sebastiani, scriptore
dicti domini episcopi.
Et ego, Alfonsus Laurentii, Auriensis publicus auctoritate apostolica notarius, vna
cum predictis testibus a dicto domino episcopo, sano mente et corpore, ut predictum est,
rogatus premissis interfui et testamentum istud de mandato suo scripsi signoque meo
consueto signaui anno, mense, die et loco predictis.

897

1321, octubre, 20. Terra de Aguiar.

383
Giraldo Estévez, hijo del difunto Esteban Pérez «de Centrós», vende por
novecientos maravedíes de la moneda portuguesa a Rodrigo Pérez, hijo del difunto
Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle, y a su mujer, Elvira Arias, el casal de Rial, en
San Miguel de Calvelle, que había heredado de su padre. El casal está exento de toda
carga, salvo del pago del diezmo.

A. Escrituras 10, nº 7. Orig. Perg.; 122 x 191 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; algunas de las incisiones hechas para el cosido al mazo de
escrituras afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta do casar do Rial».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 176 (nº 640).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Girald Esteueez, fillo de Esteuoo Peres de
Çentroes, por min e por toda mia uoz, para senpre vendo a vos, Ruy Perez, fillo de
Rodrigo Arres, caualeyro que foy de Sabadelle, e a uossa moler, Eluira Areas, que non e
presente, e a toda uossa uoz para senpre o meu casar que diçen do Rial, que iaz ena
frigressia de Sam Migell de Caluele; o qual cassar a min ficou e me perteençe de parte
d´Esteuoo Perez, meu padre, e e de diçimo a Deus, liure e quite de todo outro enbargo, a
monte e a fonte, con entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças. E todo jur
e possisom e propiadade e uoz e dereito que en el aio tolloo de min e ponoo en uos e en
uossa uoz e metouos en possisom del corporalmente per esta carta, nomeadamente por
preço que de uos reçeby e que aio iha todo passado a meu jur e a meu poder: noueçentos
morabedis desta moeda purtuguesa, contados dez <e> seis pares de dineiros nouos por
tres morabedis, do qual preço meu outorgo por ben pagado. E outorgo e conosco que
uos aio de deffender con el a dereito per min e per todos meus bees gaanados e por
gaanar, e se mays ual ca esto que eu de nos (sic) por el reçebo, quitoo todo e douuollo
en doaçon por deuedo que ey conuosco e por outro amor que me uos feçestes que ual
mays.
E se eu quer outre quen quer contra esto passar quisser peite a uos o cassar con
dobro e quanto en el for mellorado, e a uoz del rey por pena çem morabedis da boa
moeda; e a carta seia firme e ualedeira para senpre.
Esto foy en terra d´Agiar, XX dias do mes d´ou[tu]bro, era de mill e CCC L IX
annos.
Testemoyas: Fernando Torneiro, prestameiro de Santa Maria de Mellees; Johan
Conde e Nicollao, desa frigressia; Pero Escudeiro e Johan do Souto, omees de Rodrigo
Ares d´Açedeiro; Pero Migeez, ome de Johan Uaasquez.
E eu, Esteuoo Eanes, notario publico en terra d´Agiar en lugar d´Affonso Eanes,
notario pollo arçebispo e polla igleia (signum) de Sanctiago en esta terra, que a esto
presente foy e o escriuy e meu sinal y puge.

898

1322, julio, 17. Ourense.

El clérigo de coro Arias Pérez da Touza, como procurador del cabildo auriense,
reclama al alcalde Arias Eanes, morador en la rúa Nova, que tenía arrendado del
cabildo el lugar de Fontelo, los mil cien maravedíes que le adeuda por atrasos en el
pago de la renta. El cabildo le había arrendado el lugar de Fontelo por una renta anual
de setecientos maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando, de los cuales

384
Arias Eanes tan sólo pagaba seiscientos cincuenta, por lo que le reclama los cincuenta
maravedíes anuales de diferencia por veintidós años de atrasos. También le requiere
que labre bien las heredades que tiene arrendadas en los lugares de Fontelo, Zaín y
Noalla. Ante está reclamación Arias Eanes responde que por el lugar de Fontelo sólo
debe pagar una renta anual de seiscientos cincuenta maravedíes y que las heredades
que tenía arrendadas las tenía bien labradas.

A. Escrituras 17, nº 73. Orig. Perg.; 295 x 141 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por prácticamente todo el pergamino, dificultando en ocasiones la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 177 (nº 641).

Era de mill e CCC LXª annos, XVIIe dias de julio. Conosçuda cousa seia a todos
que en presença de min, Lopo Sanches, notario jurado en Ourense pella igleia desse
lugar, e das testemoyas adeante escriptas, Ares Peres da Touça, clerigo do coro
d´Ourense, que se dizia procurador do cabidoo desse lugar, en nome do dito cabidoo,
disso e frontou a Ares Anes, alcayde, morador en Ourense, na rua Noua, que commo o
dito Ares Anes teuesse do dito cabidoo arrendado o lugar que dizen Fonteello XXe II
annos fossen passados e ouuesse a dar en cada hun anno ao dito cabidoo de renda
seteçentos morabedis de brancos da moeda branca del rey don Fernando, e o dito Ares
Anes non pagasse ao dito cabidoo en cada hun anno mays de DLC ª morabedis da dita
moeda, e121 assy ficassen por pagar Lª morabedis, que montauan no dito tenpo mill e C
morabedis da dita moeda; por ende amoestou e frontou ao dito Ares Anes, en nome do
dito cabidoo, que pagase ao dito cabidoo os ditos mill C morabedis. Outrossy, o
amoestou e frontou que laurasse e parasse ben os herdamentos do dito lugar de
Fonteello e de Çein e de Noalla que tiinna do dito cabidoo en tal maneira que non
deffalleçessen per mingua de lauor e de boo paramento; se non, que o cabidoo faria
aquello que fosse dereito e de seu custume.
Et Ares Anes disso que el non ouuera de dar ao dito cabidoo de renda do lugar de
Fonteello mays de DCL morabedis da dita moeda e que los pagara cada anno; et quanto
era da fronta que le fasia o dito Ares Peres por razon dos ditos herdamentos, disso que
os tiinna ben laurados e ben parados e que faria sua premia enos laurar o mellor que
podesse.
E de commo esto passou o dito Ares Peres pidio a min, notario sobredito, hun
publico estromento et eu deille este.
Que fuy feyto en Ourense na era e dia sobredita.
Testemoyas: Migeel Dominguez, moordomo do dito cabidoo; Martin Dominguez,
seu yrmao, Affonso Eanes da rua dos Çapateiros, Domingo Peres de San Çibrao.
E eu, Lopo Sanches, notario sobredito, (signum: Lupus) que a esto fuy presente e o
escripuy e puge aqui meu nome e meu signal, que tal he.

899

1323, enero, 14. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el chantre Juan Rodríguez, vicario del deán
Vasco Pérez, arrienda a Lorenzo Eanes Soterravellas y a su mujer, Sancha Pérez,

121
e] repetido.

385
durante la vida de ambos, una leira de viña en As Laxeas, que había tenido arrendada
Pedro Moxena, por una renta anual de ciento diez maravedíes de la moneda blanca del
rey don Fernando. El matrimonio presenta como aval del pago a Juan Martínez
«Chantos» que, presente, accede serlo.

A. Escrituras 17, nº 84. Orig. Perg.; 172 x 204 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
en la parte derecha del pergamino, entre las líneas 13 y 20; agujero del propio pergamino
entre las líneas 20 y 21. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso,
escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 177 (nº 642).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 433.

Sabeam quantos esta carta viren que nos, dom Johan Rodrigues, chantres e vigario
de dom Vaasco Peres, deam d´Ourense, e o cabidoo desse lugar arrendamos a uos,
Lourenço Eanes Suterrauellas, em uossa uida e de uossa moller, Sancha Peres, huna
leyra de vinna que nos auemos em termio das Lageas, a qual de nos teuo arrendada Pero
Moxena, per tal condiçon que a lauredes e paredes bem em maneira que nom defalesca
per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes cada anno ao dito cabidoo en saluo
çento e des morabedis da moeda branca del rey dom Fernando, de que contan XVIs
pares de dineiros por tres morabedis, nom enbargante grando nen geada nen outra
tespestade, e os paguedes aos termios commo he custume do cabidoo. E para esto assi
conprir o dito Lourenço Eanes e a dita sa moller obligaron si e todos seus bees gaanados
e por gaanar, e deron aynda conssigo fiador e deuedor e cada huun delles pello todo
Johan Martinet, dito dos Chantos, este presente e outorgante e obligante a esto sy e
todos seus bees. E tanben o dito Lourenço Eanes e a dita sa moller commo o dito Johan
Martinet renunçiaron que nunca desto dissessem o contrario en ninhuna maneira per sy
nen per outre en juyso nen fora del, e se o dissessem outorgarom que lles nom ualuesse.
E se per uentura o dito Lourenço Eanes ou a dita Sancha Peres, sa moller, quiseren
uender ou deytar a dita vinna no dito tenpo que a vendam ou deyten ou enpenoren ao
dito cabidoo ante ca a outra polo justo preço, e se a o dito cabidoo nom quiser venduda
ou obligada ou supenorada reçeber entom a deuen a uender ou deytar ou enpenorar aa
tal ome que seia semellauil delles e que cunpla e pague todas as cousas que elles am de
faser e pagar. E os ditos Lourenço Eanes e Sancha Peres assy reçeberon a dita vinna. E
o dito chantres e cabidoo obligaron todos seus bees de os anparar e defender a dereito
com a dita vinna no tenpo sobredito e renunciaron que nunca desto dissessem o
contrario em juyso nen fora del.
Feyta a carta em Ourense, catorse dias de janeiro, era de mill e tresentos e sesseenta
e huun anno.
Testimuyas que a esto presentes foron: Françisco Martinet, ouriues, Migeel
Domingues de Puga, clerigo do bispo, Migeel Eanes, ome do bispo dom Gonçaluo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que presente
foy a estas cousas sobreditas e duas cartas partidas per ABC en vn tenor em mia presença
fige escriuir e dey en esta ao cabidoo e meu sinal y puge (signum).

900

[1311-1323].

386
Cláusulas testamentarias de Gonzalo Eanes.

B. Cregos de coro, nº 129. Perg.; 125 x 272 mm.; escr. gótica En traslado notarial
realizado el 12 de marzo de 1323 por el notario auriense Domingo Fernández, por orden del
canónigo Pedro Alfonso, vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Fernando Pérez,
capellán de Santa Eufemia (doc nº 901).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 178 (nº 646) [Fechándolo
en 1323].

El notario Domingo Fernández redactó el documento original y el traslado, por ello se


optó por datar el documento entre 1311, primera actuación que conservamos de este notario
y el año del traslado, 1323.

Eno nome de Deus. Amen. Eu Gonçaluo Eanes, ... meestre Maçia, meestrescola da
igleia d´Ourense, jazendo [doente por] grande infirmidade eno meu corpo, pero con
todo meu sisso e con todo meu entendemento conprido, temendo que depoys de mynna
morte entre alguuns recreçeria contenda sobre los meus bees que mia fazenda fique
mays ordinada, por ende faço e ordino delles meu testamento, que e mia pustrimeira
voentade ualedeira para senpre. Primeiramente dou a mynna alma ao meu sennor
[uerdadeiro], Jhesu Christo, etçetera. Iten, mando para por senpre a Santa Oufemea o
meu quinon, dez dineiros que me an a dar de foro de herdamento de Melees por myna
alma; e os capellaes desse lugar que me aian senpre e[n] mente nos domingos e nas
festas en su[a]s oraçoes e ben[feitas] desse lugar, etçetera. E faço herees en todollos
meus bees a M[oor] Gonçalues, mynna filla e aquela creatoira que trage Tereyia
Martines, mynna moller, fillo ou filla qual Deus y der, etçetera.
Testemoyas que a esto chamadas e rogadas presentes foron: Pero Rodrigues
d´Ourille, Fernan Peres de Couçada, capelan de Santa Oufemea e Pero Yanes, capelan,
e Maçia Lourenço, clerigos do coro d´Ourense, Johan Ferrnandes, dito Furao de Velle,
Lourenço Anes de Esgos, Johan Lourenço, seu fillo, Lourenço Pellaez, Andres Suares,
omes de Pero Afonso, coengo, Domingo Iohannes, morador en Teymeende.
E eu Domingo Ferrnandes, publico notario d´Ourense pola igleia dese lugar que a
todo esto chamado e rogado do sobredito Gonçaluo Eanes, presente foy e per mandado
e liçençia de Afonso Viuiaez, coengo e chançeler da çidade d´Ourense este testamento
en mynna presença fige escriuyr e meu signal y puge en testemuyo de uerdade.

901

1323, marzo, 12.

El notario auriense Domingo Fernández, por orden del canónigo Pedro Alfonso,
vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Fernando Pérez, capellán de Santa
Eufemia, traslada varias cláusulas del testamento de Gonzalo Eanes.

A. Cregos de coro, nº 129. Orig. Perg.; 125 x 272 mm.; escr. gótica; muy borroso, las
manchas de humedad han desvaído la tinta en la parte del pergamino que contiene las
cláusulas, impidiendo y dificultando la lectura; pequeñas incisiones, en el interior del texto
y las originadas para el cosido al mazo de escrituras que afectan a algunas letras. Al dorso,

387
escr. gótica: «Carta de Mellees». Al dorso, escr. humanística: «No se puede ler lo que
contiene por estar raida la letra». Al dorso, escr. humanística: «Esta carcomida la letra y no
se pueda leer».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 178 (nº 646).

[Inserta cláusulas testamentarias de Gonzalo Eanes, doc nº 900].

Este o tralado de hunas claussulas de testamento sobredito de Gonçaluo Yanes,


feyto per min Domingo Ferrnandes, notario sobredito, e signado de meu signal, o qual
tralado d´entre las outras cousas do dito testamento eu, notario ia dito, de ueruo a ueruo
escriui e tirey per mandado e outoridade de Pero Affonso, coengo e vigario geeral do
onrrado padre e sennor don Gonçaluo, pela graça de Deus bispo d´Ourense, e a petiçon
de Fernan Peres, capelan de Santa Oufemea, e meu signal y puge en testemuyo de
uerdade.
Testemoyas: Martin Peres Salamon, Pero Ferrnandes, clerigo, Johan Casado, omes
(signum) do dito vigario, Johan Peres Pissacasca, Domingo d´Agiar, carniçeiro.
XII dias de março, era Mª CCCª LX Iª.

902

1323, mayo, 19. Ourense.

Lorenzo Eanes «de Celeiró», ciudadano auriense y heredero del canónigo Macías
Estévez, dona al cabildo auriense dieciocho sueldos leoneses de renta sobre cuatro
«exidos» en O Vilar, todas sus heredades en Puga, dos leiras de viña y tres «piteiros»
en Papón y el molino de O Carballo, en A Lonia –por el que deben pagar cinco libras
de foro al monasterio de Santa Comba de Naves–, para dotar un aniversario el día
Corpus Christi por el remedio del alma del canónigo Macías Estévez y la de los padres
de éste, así como las de él mismo y sus hermanos.

A. Escrituras 2, nº 28. Orig. Perg.; 295 x 320 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 1 de agosto de 1323, el nº
904 de esta colección. Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura.
Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Donascion».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 177 (nº 643).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Lourenço Eanes de Çelleyroo, çidadao
d´Ourense, heree de Maçia Esteueez, coengo que foy desse lugar, por min e por meus
yrmaos, non costrengudo nen per engano enduzudo mays de meu prazer e de mia propia
voentade, consiirando o ben e ajuda e a merçee que eu e os outros donde eu veno
reçebemos da igleia e do cabidoo d´Ourense, e consiirando outrossi en commo eu soo
tiudo de faser ben pellas almas de Maçia Esteueez, coengo que foy d´Ourense, e de seu
padre e da sua madre, dou e outorgo o mays firmemente que eu poso e que valler pode
dei dereito ao cabidoo d´Ourense dez e oyto soldos de Leon que eu ey cada anno per
quatro yxidos que estam no Villar, a fondo, a su a barreyra commo ome uay da villa
para Possio de mao destra, contra a fonte; os quaes yxidos eu ey de parte do dito Maçia

388
Esteueez e das quaes agora ten Marcos Peres, clerigo, por huna capella que ten e per
hun lagar e per huna casa que ten este Marcos Peres y, en esses yxidos, e per outro
yxido que foy de Pero Reymondez, coengo que foy d´Ourense, que ora ten o chantres e
dona Mayor de Moreyras, e per outro yxido que ten a Triidade, dos quaes uos logo dou
as cartas per que os aio. E aynda uos dou todo quanto herdamento eu ey en Puga que a
min ficou de parte do dito Maçia Esteueez a monte e a fonte, con entradas e saydas e
con todos seus dereytos e perteenças. E aynda uos dou duas leyras de vinna e tres
piteiros que eu ey en termio de Papom, as quaes eu teno de jur e de mao que me ficaron
de parte do dito Maçia Esteueez, e todo o outro herdamento que eu y teno de jur e de
mao donde quer que o eu y aia, a monte e a fonte, con entradas e saydas e con todos
seus dereitos e perteeças. Iten, uos dou o moyno que eu ey en termio de Loona o qual
chaman o moyno do Caruallo, o de çima, assi commo agora esta; e uos que senpre
pagedes o foro que eu per el soo tiudo de faser a Sancta Coonba, que son çinquo libras
de brancos, contado quareenta pares de dineiros por tres libras; pero que senpre eu,
Lourenço Eanes aia a agua da pressa do dito moyno para o outro moyno que eu y teno,
assi commo agora vem per sa custa do cabidoo.
E estes herdamentos e possissoes uos dou polla alma de Maçia Esteueez de que o eu
ouue e de seu padre e de sua madre e da mia e dos meus yrmaos e dos meus deuedores e
daquelles que o gaanaron, e peçouos que uos façades a festa d´Eucaristia cada anno por
sua alma delles conprida de todo do que y feser mester, e que os froytos destas
possissoes aian aquelles que foren a ella presentes, e que vaan commo e custume aa
sayda da vespera na dita festa sobre la supultura do dito Maçia Esteueez e da mia des
que morrer; e todo jur, senorio, possissom, propiadade, uoz e auçon que eu enos ditos
herdamentos e possissoes ey e de dereito deuyan aauer en qualquer maneira e por
qualquer rason todo o tollo de min e de mia uoz e per esta carta meto o dito cabidoo no
jur e na possisson dos ditos herdamentos e possissoes que o aian en jur de herdade para
senpre e liuremente façan del toda sua voentade e que conpran esto que sobredito he. E
nos, o cabidoo, assi o reçebemos e outorgamos de o conprir en todo segundo sobredito
he.
Esto foy en Ourensse ena costra noua de Sam Martinno, eno lugar husse acustuma
desse fazer o cabidoo, XIX dias de mayo, era de mill e CCC LX I anno.
Testemoyas que presentes foron: Johan Lourenço, morador na rua dos Çapateiros,
Pero Lourenço, morador en Çima de Villa, Johan Ferrnandes, dito Giça, morador na rua
d´Oobra e Migeell Eanes, morador no Villar, clerigos do coro da igleia d´Ourense.

903

1323, junio, 22. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el chantre Juan Rodríguez, vicario del deán
Vasco Pérez, afora a Vasco Fernández, «baldreeiro», y a su mujer, durante sus vidas,
una viña en Pena Lontreira, con la condición de cultivarla bien y plantar en ella
higueras, por una renta anual de la cincuenta libras de la moneda portuguesa. Se
establece que en el caso de que esta moneda dejara de correr en Ourense, en vez de las
cincuenta libras deberán pagar veinte libras de la moneda blanca del rey don
Fernando.

A. Escrituras 12, nº 46. Orig. Perg.; 231 x 182 mm.; escr. gótica; mutilado por un gran
roto que afecta a la mitad izquierda del pergamino, desde la línea 1 a la 15; pequeña incisión

389
entre las líneas 19 y 20 que no afecta al texto; manchas de humedad que se extienden por
todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura, especialmente en las líneas 15 a 17.
Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 177 (nº 644).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 246.

[...] eu, dom Johan Rodrigues, chantre e vigario de dom Vaasco Peres, [...] a uos
Vaasco Fernandes, baldreeiro, e a uossa moller, Do[...]ra de vinna que o dito cabidoo ha
en Pena Loutreir[a], a qual [...] en vida de uos anbos e a lauredes e paredes bem em ma
[...] e dedes cada anno en saluo ao dito cabidoo nom enbargant [...], ao que teuer o me[s]
d´Eruedello, çinquoeenta libras de portugueses, de que contan XLª pares de [...]ten en
huso e despois que nom correren dineiro portugues em Ourense chaamente, assy
commo [...] ao dito […] que teuer o dito mes viinte libras de dineiros brancos da moeda
del rey don Fernando. E [...]rez en ella muro em[…]ro a carreira se o aynda y non
fezestes dellas figeiras ata o muro do arçidia[...] e se os coengos uiren que [...] que o
façades. E se per auentura entre uos e o cabidoo recreçer contenda [...] termi per dous
omees boos [...] sospeita sen ninhuna apellaçon. E para esto assy conprir o dito Vaasco
Fer[nan]des e sa moller obligaron [...] gaanados e por gaanar e se per uentura o dito
Vaasco Fernandes [e] sa moller quiseren [...] ou parte della no tenpo sobredito que a
vendam ou obligen ante ao dito cabidoo ca a outre [...] non quiser reçeber venduda ou
obligada enton a uendede ou obligade aa tal ome que seia [...] que cunpla e pague todas
as cousas e cada huna dellas que uos sodes tiudos a conprir. E se as condiçoes da dita
carta nom foren agoardadas commo dito he que o cabidoo possa tomar a dita vinna
commo achar se quiser. E o dito cantre (sic) obligou todos os bees do dito cabidoo para
anparar o dito Vaasco Fernandes e a dita sa moller a dereito com a dita vinna no tenpo
sobredito. E desto as ditas partes pidiron a min, chançeller, que lle desse desto senllas
cartas partidas per ABC.
Feita a carta em Ourense, viinte e dous dias de junyo, era de mill e trezentos e
sesseenta e huun anno.
Testimuyas que a esto presentes foron: Lourenço Periquinno, dobleiro d´Ourense;
Lourenço Dominguez, clerigo; Martin Domingues, odreiro; Gonçaluo Eanes, beesteiro;
e Lourenço, scriuan de Affonsso Viuiaez.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo de Ourense, que a estas cousas presente foy e en mia
presenca as fige es(signum)criuir e meu sinal y puge en testemuyo de uerdade.

904

1323, agosto, 1. Papón.

El ciudadano auriense Lorenzo Eanes «de Celeiró» entrega al canónigo Alfonso


Viviánez, en representación del cabildo auriense, dos leiras de viña y tres «piteiros» en
Papón por los dieciocho sueldos leoneses de renta –situados sobre las heredades de
Puga, los «exidos» en O Vilar y el molino de O Carballo– que había donado al cabildo
para dotar un aniversario por la fiesta de la Eucaristía para el remedio del alma del
canónigo Macías Estévez y de los padres de éste, así como las de él mismo y sus
hermanos.

390
A. Escrituras 2, nº 28. Orig. Perg.; 295 x 320 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 19 de mayo de 1323, el nº
902 de esta colección. Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura.
Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Donascion».

§ Depoys desto, no primeiro dia de agosto na era sobredita, Lourenço Eanes, dito de
Çalleyroo, entregou en presença de, min Fernan Migees, notario jurado en Ourense
pollo bispo e pella igleia desse lugar, e das testemoyas adeante escritas a Affonso
Viuiaz, coengo d´Ourense, para o cabidoo desse lugar, estas leyras que se adeante
seguen que iazen en termio de Papom: Primeiramente, huna leyra de vinna que iaz ontre
huna leyra de Pay Ares, coengo, e ontre outra leyra de Viuian Iohanes, clerigo. Iten,
dous piteiros que entestan ontre la vinna do arçidiago dom Beraldo Affonso e a de
Johan Eanes dito Jenco, mercador. Iten, outro piteiro que iaz ontre lla vina do arçidiago
dom Beraldo Affonso e o piteiro de Johan Brauo de Seyxaluo e de seus fillos. Iten,
outra leyra que iaz ontre huna vinna de Johan Giraldes, coengo, e outra vinna de Pero
Domingues, fillo de Domingo Eanes do Freyxeeyro, que foy, e fer en fondo no rio da
Baruana, e en çima entesta eno monte de Papom. Entregoulle as ditas leyras per rama e
per terra e meteo o dito Affonso Viuiaz, en nome do cabidoo d´Ourense, no jur e na
possissom e na propiedade dellas; e per esto disso que lle entregaua os ditos dez e oyto
soldos de Leon que auya pellos ditos yxidos e a herdade de Puga e o dito moyno do
Caruallo assi commo sobredito he. Et o dito Affonso Viuiaz assi o reçebeo para o dito
cabidoo.
Feyta foy esta entrega en Papom, enas ditas leyras e piteiros, no dia e era sobreditas.
Testemoyas que a esto presentes foron: Pay Ares, coengo e Pero Eanes, seu ome.
E eu, Fernan Migees, notario sobredito que a todo esto presente foy e a pidimento
do dito cabidoo e a rogo do dito Lourenço Eanes escriuy ende duas cartas partidas per
ABC e en esta que dey ao dito Lourenço Eanes (signum) meu signal puge en testemuyo
de uerdade.

905

1323, septiembre, 10.

El notario auriense Domingo Fernández, por orden del canónigo Pedro Alfonso,
vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Fernando Pérez, capellán de Santa
Eufemia, traslada varias cláusulas del testamento de Martín Pérez «de Pereira», de
fecha 25 de julio de 1313 (vide doc. nº 821).

A. Cregos de coro, nº 117. Orig. Perg.; 120 x 306 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan la lectura en las palabras finales de las líneas 1, 2, 8 y 26; las
incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Al dorso,
escr. gótica: «Carta da vinna de Penna Redonda. Noue libras». Al dorso, escr. gótica: «Carta
da vinna de Pena Redonda. IX libras».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 164 (nº 594).

[Inserta cláusulas testamentarias de Martín Pérez «de Pereira», de 25 de julio de


1313, doc. nº 821].

391
Hoc est transsuptum predicte clausule testamenti predicti Martini Petri, cerdonis,
confecti et signati per Bartholomeum Petri, cantorem et cancellarium supradictum, tunc
temporis ut prima facie videratur, quod quidem transumptum ego, Dominicus Fernandi,
publicus Auriensis notarius pro ecclesia Auriense, per mandatum et actoritatem Petri
Alfonsi, canonici, ac reuerendi patris et domini domni Gundisalui, Dei gratia episcopi
Auriensis, vicarii generalis, et ad peticionem Fernandi Petri, capellani Sancte Eufemie,
in mei presencia scribi feci, et in hoc transsumpto signum meum apposui in
testimonium ueritatis, IIII idus septembris, era Mª CCCª LX Iª.
Presentibus testibus (signum): Iohanne de Codeyro, clerico. Dominici Vgo,
piscotario (sic). Petro Martini de Riocalo.

906

1323, octubre, 22. Ourense.

Fray Fernando Pérez de Ourense, guardián del convento de San Francisco de Lugo
y cumplidor del testamento del escudero Gonzalo Pérez Toudana, entrega una carta de
pago a Martín Pérez «Rella», morador en Ourense, representante del cabildo auriense,
conforme ha recibido de éste dos mil doscientos cincuenta maravedíes de la moneda
portuguesa por la compra del lugar de Belesar que había pertenecido a dicho escudero.

A. Escrituras 12, nº 81. Orig. Perg.; 153 x 100 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; pequeña incisión entre las líneas 4 y cinco que no afecta al texto.
Al margen inferior, escr. humanística: «No importa. Era 1361. Auia monesterio de San
Francisco en Lugo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 177 (nº 645).

Conuçuda cousa seia a todos que frey Fernan Peres d´Ourense, da orden de San
Françisco, guardian do moesteiro de Lugo e conpridor do testamento de Gonçaluo Peres
Toudana, escudeiro, que foy, outorgousse por ben pagado e que fezo reçeber de Martin
Peres, dito Rella, morador en Ourense, dous mill e dusentos e çinquoeenta morabedis de
portugueses, d´oyto en soldo o morabedi. E estes morabedis lle pagou este Martin Rella
ao dito frey Fernando en nome do cabidoo da igleia d´Ourense por rason da conpra que
o dito cabidoo feso do lugar de Belsar, que foy do dito Gonçaluo Peres, que lles este
frey Fernando vendeo para conprir o seu testamento del. Et renunçiou o dito frey Fernan
Peres que nunca podesse dizer que os ditos dineiros del non feso reçeber e que os nom
auya em seu jur e en seu poder.
Esto foy en Ourense, viinte e dous dias de oytubro, era de mill e CCC LX I anno.
Testemoyas que a esto presentes foron: Migeell Domingues, moordomo do cabidoo,
Esteuoo Ferrnandes, capelan, clerigos do coro; Domingo Martinet da Rua das Chousas;
frey Simon, da orden de San Françisco.
E eu, Domingo Fernandes, publico notario d´Ourense pela igleia dese lugar, que a
esto chamado presente foy e en mynna presença o fige escriuyr e meu signal y (signum)
puge en testemuyo de uerdade.

392
907

1324, enero, 13. Ourense.

Pedro Martínez, capellán de la capilla que ordenó el canónigo auriense Rodrigo


Díaz, en presencia y con el consentimiento del deán Vasco Pérez y del cabildo auriense,
afora a perpetuidad a Miguel Domínguez da Fonte do Bispo y a su mujer, Mayor
Martínez, un solar en la rúa da Fonte do Bispo, que linda con la rúa Nova y con la
calle que va desde A Fonte do Bispo para A Cruz dos Ferreiros, por una renta anual de
veintiún sueldos de la moneda blanca del rey don Fernando.

A. Escrituras 14, nº 97. Orig. Perg.; 175 x 227 mm.; escr. gótica; manchas de humedad y
antiguas dobleces verticales que dificultan la lectura. Quirógrafo, en la parte inferior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Littera capituli». Al dorso, escr. gótica: «de hun
soar ena Fonte do Obispo que perteeçe a huna capela que ordenou Roy Diiz, canonigo, e
parte con oura (sic) de Santa Maria a Madre».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 178 (nº 647).

CIT. DURANY, Ourense na Idade Media, 131.

Sabbeam quantos esta carta viren que presentes e outorgantes dom Vaasco Perez,
deam d´Ourense, e ho cabidoo desse lugar, Pero Martinet, capellan da capella que
ordinou Roy Diaz, coengo que foy d´Ourense, afforo a uos, Migeel Domingues da
Fonte do Bispo, e a uossa moller, Moor Martinet, e a toda uossa uoz para senpre huun
soar que a dita capella a na rua da Fonte do Bispo; o qual soar esta entre a casa da
capella de Sancta Maria a Madre, da huna parte, e, da outra, a casa de donna Eluira, e en
fondo fere na rua Noua, e da outra parte fere na rua per que uan da Fonte do Bispo para
a Cruz dos Ferreiros. Aforouos o dito soar per tal condiçon que dedes cada anno ao que
teuer a dita capella, por dia de sam Martinno, viinte e huun soldos da moeda blanca del
rey dom Fernando e liure e quite de todo outro enbarguo. E se quiserdes vender o dito
soar ou uossa uoz que o vendades ante ao que teuer a dita capella ca a outro polo justo
preço, e se o el assy non quiser reçeber que o vendades ao cabidoo d´Ourense polo justo
preço, e se o el assy non quiser reçeber enton o vendede aa tal ome que seia semellauil
de uos e que cunpla e pague cada anno o dito foro em paz e en saluo commo dito e. E
eu, o dito Migeel Dominguez, por min e pola dita minna moller e por mya uoz, obligo
todos meus bees gaanados e por gaanar para uos pagar cada anno o dito foro commo
dito he em paz e en saluo. E eu, o dito Pero Martinet, obligo todolos bees da dita capella
para uos anparar e defender senpre a dereito com o dito soar.
E poserom entressy pena que quen quer das partes que contra esto passasse e o non
agoardasse que peitasse aa parte que o agoardasse cem morabedis da boa moeda.
E desto as ditas partes pidirom a min, Afonso Viuiaez, chançeler, senllas cartas
partidas per ABC.
Feita a carta em Ourense, trese dias de janeiro, era de mill e trezentos e seseenta e
dous annos.
Testimuyas que a esto presentes forom: Johan Rodrigues, chantre, don Pero
Rodriguez, arçidiago de Limya, don Berald Afonso, arçidiago de Buual, Pero Afonso,
Pero Afonso (sic), Pay Ares, coengos d´Ourense.

393
Et [eu], Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa çidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escripuir e este meu sinal y puge em
testemuyo de uerdade (signum).

908

1324, enero, 16. Pousada (Ribela).

Gonzalo Núñez, hijo del fallecido García Núñez de Ribela, entrega como arras a su
futura esposa Teresa Lorenza, criada del clérigo Juan Lorenzo de Cambeo e hija de
Teresa Pérez de Sobrecedo, en tierra de Asma, la leira de Savarigos, en la feligresía de
San Xiao de Ribela, y quinientos maravedíes de la moneda blanca del rey don
Fernando. La leira, que se la entrega con todos sus castaños y árboles, linda con varias
propiedades del monasterio de Santa María de Oseira.

A. Cregos de coro, nº 131. Orig. Perg.; 225 x 219 mm.; escr. gótica; mancha de
humedad en el lado derecho del pergamino que afecta a las palabras finales de las líneas 10
a 15; pequeña incisión entre las líneas 17 y 18 que no efecta a la lectura. Al margen inferior,
escr. humanística: «Gonzalo Nunez da ciertos bienes en Ribela a Johan Lorenço de Canbeo
el qual los dono a los clerigos de coro, como se vera en su testamento. Era 1372». Al dorso,
escr. humanística: «Carta da herdade de Sabarigos que jaz en Ribela». Al dorso, escr.
humanística: «Scritura de la heredade de Sabariz sita en Ribela la que le fue dada a Juan de
Cambeo, clerigo, y a su hermana por Gonzalo Nunes. Hes donaçion».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 178 (nº 648).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos esta carta viren commo eu, Gonçaluo
Nunes, fillo de Garçia Nunes de Ribela, que foy, dou e outorgo en pura doaçon e mays
conpridamente pode seer dada entre viuos, a uos Tereyja Lourença, criada de Iohan
Lourenço de Canbeo, clerigo, e filla de Tereyja Peres de Sobreçedo, que he en terra
d´Asma, con que entendo a casar, douvos a dita minna leyra de Sauarigos que jaz ena
friigresia de San Jullaoo de Ribela segundo esta demarcada, con seus castineyros e
aruores que en ela estan; a qual parte con outra leyra que he da dita igleia de Sam
Jullaoo, e da outra parte con outra leyra do mosteiro d´Oseyra, e en fondo fere en outra
que he de Tereyja Ares de Pinnor, e en çima topa ena herdade do dito mosteiro
d´Oseyra; e mays quinetos (sic) morabedis de moeda branca del rey dom Fernando, de
que contan dez e seys pares de dineiros por tres morabedis. E estes ditos morabedis vos
dou e mando con a dita leyra que de suso dita he.
E per todos los outros meus bees e juro e prometo aa boa fe e sen mao enganno a
este sinal de † que tango con minnas maos que nunca contra esta doaçon que de meu
prazer faço que nunca contra elo pase eu nen outre por min e aquel que contra elo quiser
pasar aia a yra de Deus conpridamente e a minna maldyçon, e peyte aa camara del rey
mill morabedis, e e min ou a minna vos por nome de pena outros tantos peyte.
E esta doaçon vos faço por onrra de uoso corpo a mays firme e valedeyra que posa
seer entre viuos. E douvos poder que as posades reçeber per vosa propia outoridade e
teer e esfroytar. E quero, outorgo e que os ditos bees que os ajades e pesuyades vos e
vosas voses d´aqui en deante por vosos liures e quites e desenbargados de min e de toda
minna vos. E que non aja poder des aqui en deante sobre los ditos bees e leyra e
morabedis que sobreditos som.

394
Esto foy en Ribela, eno lugar hu chaman Pousada, dez e seys dias de janeiro, era de
mill e tresentos e seseenta e dous annos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Gonçaluo Nunes de Ribela e Migeel,
morador ena Barra, e Fernan Ares, escudeiro e Rodrigo Anes de Yrmida, que he en terra
de Monterroso e Garçia Peres de Lagarinnos, escudeiro e outros.
E eu, Domingo Anes, notario jurado de Bubal en lugar de Pero Meomaes, notario
publico por el rey ena dita terra, que a esto foy presente e escripui esta carta e puje meu
nome e este sinal en testemoyo de verdade semellante do dito notario, que he tal
(signum).

909

1324, abril, 27.

Pedro Bofón, morador en A Forcada, feligresía del monasterio de Santo Estevo de


Ribas de Sil, renuncia en María Eanes, madre de Rodrigo Martínez, párroco de San
Martiño de Sabadelle, una heredad que tenía aforada en Lama Forcada por no poder
labrarla ni asumir el pago de la renta.

A. Escrituras 21, nº 49. Orig. Perg.; 120 x 139 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura; pequeñas incisiones entre las líneas 4 y 5, 5 y 6 que no
afectan al texto. En el margen inferior del pergamino, escr. humanística: «No inporta». Al
dorso, escr. gótica: «Carta de Roy Martiz de Sabadelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 178 (nº 649).

Sabean quantos este escripto viren que en prese[nça] de min, Tome Anes, notario do
couto de Sancto Esteuoo de Riba de Sil, e das testemoyas que adeante som escriptas,
Pero Boffon, morador no lugar que chaman A Forcada, que e na fiigresia do moesteiro
sobredito de Sancto Esteuoo, disso que se quitaua e renuciaua por sy e por sua vos a
Maria Anes, madre de Ruy Marrtiz, prelado da iglleia de San Martinno de Sabadelle, de
[todo o] erdamento que el tiinna a foro da dita Maria Anes no lugar sobredito da
Forcada, assy que el nen sua voz que o non possam demandar en nium tenpo en juyzo
nen fora del a qual renunçiaçon disso que fazia a dita Maria Anes e a sua voz por quanto
non pudia laurar nen parar o dito erdamento nen pagar a renda del. E de commo esto
passou per min, notario, o dito Ruy Martiz, en nome da dita sua madre; pidiome ende
hum estrumento con meu signal, et eu deylle ende este.
Que foy feyto XXVIIe dias de abril, era de mill e CCCtos e LX II annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Fernan Rey de Rioboo, Johan de Uillalua,
morador en Ourensse, Pero Boto de Lagoços, Martin Anes, forneyro de moesteiro
sobredito, Pero Fernandes Leneyro, seu conpanno, Domingo Iohanes, dicto Docosi.
E eu, Thome Anes, notario sobredito por el rey e por dom Domingo Eanes, abbade
do moesteiro sobredito, que a esto presente foy e esta carta escriui e meu signal
(signum) y puge en testemoyo de verdade, que este a tal.

910

1324. Ourense.

395
Cláusulas testamentarias del maestro Macías, maestrescuela auriense.

B. Escrituras 14, nº 11. Perg.; 294 x 350 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el canónigo y canciller auriense Alfonso Viviánez «Et eu, Affonso Viuias, coengo
d´Ourense et chançeller dessa çidade, que a est [...] este he o trallado [das] clausullas
sobreditas as quaes eu...». Muy deteriorado, con manchas de humedad que se extienden por
todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura; mutilado, con varios rotos que
afectan: a la parte izquierda del pergamino, al comienzo de todas sus líneas; a las palabras
finales de las líneas 1 y 2; a la parte central de las líneas 13 a 15; a la parte inferior del
pergamino, afectando a la relación de testigos, a la fecha, a la suscripción notarial y a la
diligencia de traslado. Al dorso, escr. gótica: «… mandou L morabedis de brancos … San
Maçia».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 178 (nº 650).

[... testa]mento virem commo eu, maestre Maçia, meestrescola da igleia d´Ourense,
seendo fraco eno corpo pero con todo meu siso et con todo meu enten[demento ...]dos
que ey feytos, et temendo que despoys de meu passamento aia contenda ontre alguuns
sobre meus bees, por ende faço et ordino delles meu testamento et mina [...]na a Deus
Padre, et rogo aa Uirgem, madre gloreossa salua santa Maria, et a todollos santos et
santas de pareyso et a toda a corte do çeo que rogem a Deus porlla mina [...]tar o meu
corpo ena costra de Sam Martino, eno meu moymento que y tenno, etçetera. Iten,
mando a Fernando et a Maçia, meus criados, todallas cassas et herdade et [...] friiguesia
de Santa Marta de Belle et as minas cassas da rua do Pumar d´Ourense en que ora moro,
que conprey de Martin Ordones, per tal condiçom que os ditos [...] seus fillos et de seus
neptos, se os ouuerem, et se huun delles morer sem seme entre con aquel que ficar viuo
Tareyia, mina criada, et parta con el [...] os sobreditos que ficar viuo con ella morerem
sem seme entre Maria, mina criada, con aquel ou aquella destes sobreditos que ficar
viuo e parta con el iermyalmente [...]uun delles ouuerem seme a tenpo de seu finamento
fiquen os ditos herdamentos et vinas e cassas aos seus fillos et neptos commo dito he. Et
a morte [...] fillos et neptos se os ouuerem, et se os non ouuerem a morte das ditas
Tereyia et Maria que eu mando que entren con aquel que ficar viuo commo de susso
[...]o mays prouinco do meu linagen, liidemo ou non liidemo; et se eno meu linagem
ouueren dous ...s que seian en ygual grado se y ouuer [...]ys pobre se non for de maa
barata; et se y ouuer dous leygos ou mays en ygual grado aiaos o mays pobre se for de
boa barata. E tam [...]ros o que ficaren os ditos herdamentos et vinas et cassas tenna
cada anno huun cappellam ydoneo que faça uerdade que renda cada dia as horas
canonicas [...]to dia a myssa no altar de Santa Maria a Noua por mina alma et de meu
padre et de [...] Eanes de Esgos, que foy, et de Tereyia Anes [...]ando que faça cada
anno en dia de sam Maçia ena ygleia de Sam Martino d´Ou[rense ... s]am Maçia de seys
candeas de çera que arçam [...] o que as y der. E mando aos coengos et raçoeyros que y
esteueren aas oras [çin]quenta morabedis; et estes morabedis mando que se pagen da
[...]mente commo ora corre, et despoys que assy non correr a dita moeda mando que os
pagem daquella moeda que correr en Ourense comunalmente. E esta [...] cassas et
herdamentos sobreditos, etçetera. E faço conpridores et eysecutores deste meu
testamento et mina postremeyra uoontade Affonso Viuiaz e Pero Affonso [...] Gonçaluo

396
Viuiaz et Lourenço Eanes, meus sobrinos, etçetera.122 E quero et mando et outorgo que
este seia meu testamento et mina postremeyra voontade e que ualla [...] e poer ualler
valla commo codeçillo ou commo outra escriptura publica feyta per mao de notario
publico qual mays firme et estauel pode seer de dereyto para [...] estraya qualquer que
contra este meu testamento et mina postremeyra uoontade ueer en parte ou en todo aia a
yra de Deus et de santa Maria, sua madre, et [...] meu testamento mando e aa uoz del rey
peyte çem morabedis da boa moeda de pena et a mina heree outros çem morabedis
peyte; e este meu testamento e [...] et ualla para senpre.
Testemoyas que a esto chamadas et rogadas presentes forom: Pero Moogo, clerigo
do coro da igleia d´Ourense, Sancho Fernandes et Thome [...] Affonso Viuiaz et Maçia,
escripuan do dito meestrescola, e Lourenço Botom, home de Gonçaluo Viuiaz,
moradores en Ourense.
Esto foy en Ourense [...] seseenta et dous annos.
Testemoyas ...
Eu, Lourenço Domingues, notario jurado da çidade d´Ourense porlla ygleia desse
lugar, que per mandado [...]çeller da ygleia d´Ourense, a esto ... rogado do sobredito
maestrescola presente foy et este testamento per mina mao escripuy et meu sinal.

911

1325, enero, 14. Ourense.

María Arias, viuda del escudero Vasco Rodríguez, con el fin de pagar las deudas
que éste había dejado, vende a su cuñado, el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle,
una leira de viña en Os Agueiros, en la feligresía de San Martiño de Sabadelle, que está
exenta de cargo alguno, salvo diezmo, por doscientos cuarenta maravedíes de la
moneda portuguesa.

A. Escrituras 10, nº 45. Orig. Perg.; 159 x 320 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin afectar a la lectura; algunas de las incisiones
hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Sabadell de Lopo Rodrigues da leyra dos Agoeyros».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 179 (nº 651).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 442.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta uiren que eu, Maria Aras,
moller que foy de Vaasco Rodrigues, escudeiro, que foy, de Sabadelle, para pagar as
deuedas que el deuia, vendo e entrego, per esta carta a Lopo Rodrigues, escudeiro,
yrmao do dito Vaasco Rodrigues123, vna leyra de vina que este Vaasco Rodrigues auia e
lle perteençia na fiigrisia de Sabadelle, a qual iaz eno lugar que chaman Os Agueyros,
ontre la leira de Maria Anes do Paaço, da vna parte, e a leyra de Junqueira, da outra, e
entesta na leira de Moor Eanes, moller de Fernando Aras, e en fondo fer na leira de
Maria Anes. Que o dito Lopo Rodrigues e toda sua voz aia e pessuya a leyra sobredita

122
Inserta una llamada en forma de # de la que no se conserva su correspondencia, probablemente se
encontrará en la parte perdida del documento.
123
Rodrigues] repetido.

397
en jur de erdade para por senpre con entradas e seydas e con todos seus dereitos e
perteenças, de dizimo a Deus, e liure e desenbargada e quite de todo outro enbargo, assi
que faça dela sua voentade liuremente, ca outorgo que reçebi del por esto ben e
conpridamente todo o preço que a min e a el por esto aprouuo, conuen a saber: dusentos
e quareenta morabedis da moeda portuguesa que agora corre, de que contam XVI pares
de dineiros nouos por tres morabedis. E outorgo anparar o dito Lopo Rodrigues e toda
sua uoz a dereito con a leyra sobredita per min e per todos meus bees gaanados e por
gaanar.
E quen quer que contra esta carta veer aia a yra de Deus e a mina maldiçon e quanto
demandar peyteo a el e a sua uoz dobrado, e aa uoz del rey peite C morabedis da boa
moeda de pena; e esta carta fique firme.
Feyta a carta en Ourense, XIIII dias de janeyro, era de mill e CCC LX III annos.
Testemoyas: Roy Peres, dito Sabadelle, Roy Perez de Nugueiraaa (sic) e Roy
Gonçalues, fillo de Gonçaluo Nunez, e Gomez Lourenço, escudeiros de Johan Perez de
Nouoa, e Johan Peres, dito do Couto, alffayate d´Ourense, Domingo Martinet de
Sabadelle e Diego Moniz de Vilarino e Johan Leal.
E eu, Affomso Anes, notario jurado en Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
(signum) presente foy e o escriuy e meu sinal y puge en tistimoyo de uerdade.

912

1325, enero, 16. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Fernando Oárez,
morador en A Merca, a su mujer María Girona, y a dos voces el casal llamado de
Pedro Touceira, en Suameixe, por una renta anual, al cabildo o al que tuviera la renta
de A Merca, de la tercera parte de lo que se coseche, salvo de la tierra que planten de
nuevo por la que pagarán la cuarta parte de la cosecha durante los primeros dos años
y la tercera parte en los siguientes. Además pagarán anualmente, por derechuras, un
buen carnero, tres maravedíes de pan blanco, tres almudes de buen vino y tres
celemines de semillas para nabal pagaderos por el día de san Juan y deberán ser
vasallos del cabildo.

A. Escrituras 13, nº 45. Orig. Perg.; 162 x 276 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; roto que afecta a las palabras finales de las líneas 8 y 9; roto de
pequeñas dimensiones, en la parte izquierda del pergamino, que afecta a letras de las líneas
28 y 29. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica:
«Litera capituli de Suameyxe». Al dorso, escr. humanística: «Este don Vasco Peres, dean,
fue don Vasco Marino, obispo, que lo fue a lo adelante por los anos de 1334».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 179 (nº 652).

Sabbeam quantos esta carta virem que eu, Vaasco Peres, deam de Ourense, e o
cabidoo desse lugar, aforamos a uos, Fernan Oarez, morador em Merca, e a uossa
moller, Maria Girona, e a duas uozes apus uossa morte d´anbos quaes uos nomeardes a
uosas mortes o nosso casar que nos auemos en Suameyxe, ao qual casar chaman de Pero
Touçeyra. Aforamosuos o dito casar per tal condiçon que uos e as ditas uozes o lauredes
e paredes bem em maneira que nom defalesca per mingoa de lauor e de boo paramento;
e dedes ende cada ano ao dito cabidoo en saluo ou a aquel que teuer a renda de Merca

398
polo cabidoo a terça parte de todo froyto que Deus en el der, saluo do lauor que
derreygardes de nouo que dedes a quarta parte nos primeiros dous anos, e des aly en
deante que dedes terça e [...] os froytos dos ditos herdamentos sem mandado do dito
cabidoo ou de seu moordomo ou daquel que teuer a dita [...] e sem seu ome, ao qual
deuedes aprouueer cumunalmente de comer e de beuer mentre y esteuer a coller os
froytos dos ditos herdamentos, e dedes cada anno ao dito cabidoo ou ao que teuer a dita
renda, por san Yoane, huun carneiro boo e tres morabedis de portugueses, d´oyto en
soldo o morabedi, em pam branco e huun almude de boo vinno e por Natal dardes huna
porcalla boa e outros tres morabedis de portugueses, d´oyto en soldo o morabedi, de
pam branco e huun almude de boo vinno, e por estas dereituras deuedes aauer hu viren
que o guisado em essa herdade tres çelamiis de semente para nabal, e desto nom dardes
foro. E uos e as ditas uozes que seiades uassalos do cabidoo sobredito boos e
obedientes. E se quiserdes vender ou deytar ou enpennorar o dito casar ou parte del no
dito tenpo que o vendades ou deytedes ou enpennoredes ante ao dito cabidoo ca a outre
pollo justo preço, e se o el nom quiser reçeber vendudo ou deytado ou enpennorado
entom o vendede ou deytade ou enpennorade aa tal ome que seia semellauil de uos e
que cunpla e agoarde o dito foro en paz e en saluo commo dito he. E se recreçer
contenda entre uos ou uossas uozes e o dito cabidoo sobrelo dito casar ou sobre parte
del que se termine per dous omees boos do dito cabidoo tomados sem suspeyta a prazer
das partes, sem outra apelaçon. E se as condiçoes da dita carta nom forem agoardadas
em todo commo dito he que o dito cabidoo possa tomar o dito casar per sua autoridade
assy commo o achar se quiser. E desto as ditas partes pidirom a min, o dito chançeler,
que lles desse desto senllas cartas partidas per ABC, e eu dey ende esta ao dito cabidoo.
Feyta a carta em Ourense, dez e seys dias de janeiro, era de mill e trezentos e
sesseenta e tres annos.
Testimuyas que a esto chamadas e rogadas presentes foron: Johan Giraldez e Pay
A[..., co]engos d´Ourense, Migeel Peres, notario, Fernan Peres de Couçada, capelam,
Johan Domingues, sancristhan d[a Tri]indade, clerigos do coro, e Lourenço, scriuan,
ome d´Afonso Uiuiaez.
Et eu, Affonsso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e per mandado dos ditos dean e cabidoo em mia presença as fige
escriuir e meu sinal y puge en testemuyo de uerdade (signum).

913

1325, febrero, 10. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Juan Moogo,
párroco de San Martiño de Pedrafita, durante su vida y a una voz, dos leiras de viña en
la feligresía de Santa María de Cristosende, una en Mazaira y la otra en Santa Marta,
por una renta anual de la tercera parte de la cosecha –el vino en el lagar y los demás
frutos de acuerdo con la costumbre de la tierra–, más cuatro buenos capones y una
cuarta de vino, pagaderos por el día de san Andrés.

A. Escrituras 14, nº 120. Orig. Perg.; 160 x 287 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura en distintos puntos; roto en la
parte inferior del pergamino que afecta a la suscripción y al signo notarial; roto en la parte
superior izquierda que no afecta al texto. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A
B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli auriensi».

399
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 179 (nº 653).

Sabbeam quantos esta carta viren que nos, dom Vaasco Perez, deam de Ourense, e o
cabidoo desse lugar damos a foro a uos, Johan Moogo, reytor da igleia de San Martinno
de Perafita, duas leiras de vinna que nos, o dicto cabidoo, auemos na fiigresia de
Christosende con todos seus dereitos e perteenças; das quaes a huna iaz eno lugar a que
chaman Maçaayra, e outra eno lugar a que chaman Sancta Marta. Aforamosuos as dictas
vinnas per tal condiçon que as lauredes e paredes bem em maneira que non falescam per
mingoa de lauor e de boo paramento, e dedes cada anno ao dicto cabidoo en saluo, ou
ao que teuer o dicto lugar de Caldelas por el, a terça parte de todo froyto que Deus y der
per seu ome, ao qual deuedes aproueer cumunalmente de comer e de beuer mentre y
esteuer a coller os froytos das dictas vinnas, a terça do vinno eno lagar e os outros
froytos que os dedes sigundo o custume da terra; e que dedes outrosy cada anno ao dicto
cabidoo ou ao que ouuer d´auer o dicto foro polo dicto cabidoo quatro capoes boos e
huna quarta de vinno por dia de sancto Andre; e aa morte de uos que fique a huna
pessoa semellauil de uos ou meor, qual uos quiserdes, e que pague e agoarde estas
condiçoes sobredictas; e aa morte da dicta pessoa as dictas leyras fiquen ao dicto
cabidoo liures e desenbargadas en paz e en saluo sen outro enbarguo; e se per ventura
nom nomeardes a dicta pessoa que aa morte de uos o dicto cabidoo possa reçeber as
dictas leyras. E se vender ou deitar ou enpenorar quiserdes as dictas leyras ou a dicta
uoz no dicto tenpo que as vendades ou deitedes ou enpennoredes ante ao dicto cabidoo
ca a outre pollo justo preço, e se as el non quiser reçeber vendudas ou deytadas ou
supennoradas entom as vendede aa tal ome que seia semellauil de uos e que cunpla e
pague o dicto foro en pas e en saluo; e non deuedes a uender nen obligar a caualeiro,
nen a escudeiro, nen a dona, nen a ome alleo, nen d´ordem. E se per ventura recreçer
contenda entre uos ou a dicta uoz e o dicto cabidoo sobrelas dictas vinnas que se termie
per dous omees boos do dicto cabidoo tomados sem suspeita a praser das partes, sem
outra appellaçon. E se as condiçoes da dicta carta non foren agoardadas em todo commo
dicto he que o dicto cabidoo possa tomar as dictas vinnas assy commo as [acha]se
quiser per sua outoridade. E desto as dictas partes pidiron a min, Affonso Uiuiaez,
coengo e chançeler, que lles desse desto duas cartas partidas per ABC e eu dey ende esta
ao dicto cabidoo.
Que foy feita em Ourense, dez dias de feuereiro, era de mill e trezentos e sesseenta e
tres annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: dom Pero Rodriguez, arçidiago de Limya,
Johan Giraldez, Martin Fernandez, Afonso Lourenço e Pero Suarez, coengos d´Ourense.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presenca as fige escriuir e [meu] sinal y puge en testemuyo
de uerdade [signum].

914

1325, marzo, 2. Ourense.

El deán Vasco Pérez, con el consentimiento del cabildo auriense, traspasa al


canónigo Alfonso Lorenzo unas casas de la rúa dos Arcediagos que él tenía arrendadas
del cabildo –que habían sido del canónigo Fernando Peláez-, con la condición de que

400
las tenga por la vida del deán y pague, en nombre del deán, una renta de ciento
cincuenta maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando.

A. Escrituras 13, nº 15. Orig. Perg.; 167 x 263 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura de las primeras palabras de las líneas 1 a 6 y 11 a 20. Quirógrafo, en
la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 179 (nº 654).

Sabeam quantos esta carta viren que juntado o cabidoo da igleia de Ourense per
canpaa tanguda, asy commo he custume, eno lugar hu se sol juntar o cabidoo dessa
igleia, dom Vaasco Perez, deam da dita igleia, com outorgamento do dito cabidoo, dou
e outorguou a Afonso Lourenço, coengo desse lugar, as casas que esse deam ten en sa
vida arendadas do dito cabidoo, as quaes estam ena rua dos Arçidiagos, que foron de
Fernan Paez, coengo, con sas entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças
asy commo as el tomou do dito cabidoo, per tal condiçon que esse Afonso Lourenço as
tena e pessuya en toda sa vida desse deam e faça paguo em nome do dito dean ao dito
cabidoo de çento e çinquoeenta morabedis da moeda blanca del rey dom Fernando cada
ano; e non seia tiudo a pagar delas mays em vida do dito dean, nen o dito deam nen o
cabidoo non lle possam por elas mays demandar no dito tenpo; e o dito Afonso
Lourenço pare bem e mantenna as ditas casas em maneira que non defalescam per sa
mingoa sigundo seu poder. E o deam e cabidoo sobreditos o deuen a manteer com elas a
dereito e nom deuen aconsintir a nenguen que lle sobre elas faça torto nen força. E para
pagar os ditos dineiros cada anno commo sobredito he o dito Afonso Lourenço obligou
todos seus bees gaanados e por gaanar. E he posto que se recreçer contenda sobrelas
ditas casas entre o dito Afonso Lourenço e ho deam e cabidoo que se termine per dous
omees boos do dito cabidoo, tomados sen suspeita a prazer das partes, sen outra
apellaçon. E desto as ditas partes pidiron a min, chançeller, que lles desse ende senllas
cartas partidas per ABC.
Feita a carta em Ourense, dous dias de março, era de mill e trezentos e seseenta e
tres annos.
Testemoyas: Pay Ares, Afonso Martinet, Martin Fernam, coengos.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo de Ourense e chanceler dessa çidade, que a estas
cousas chamado e rogado presente foy e em mia presença as fige escriuir e meu sinal y
puge en testemuyo de uerdade (signum).

915

1325, marzo, 3. Ourense.

Los clérigos del coro a través de sus procuradores –el mayordomo Pedro Eanes,
Esteban Fernández y Martín Domínguez– aforan a perpetuidad a Juan Giráldez,
canónigo de Ourense, un solar de casa con su «exido» en O Outeiro –donde se suelen
vender los cerdos y con el portal en la rúa do Outeiro– con la condición de construír
allí una casa, por una renta anual de dos maravedíes de la moneda blanca del rey don
Fernando, pagaderos el día de san Martín de noviembre. Como aval del pago, el
canónigo pone la casa que debe construir en el solar.

401
A. Cregos de coro, nº 18. Orig. Perg.; 226 x 203 mm.; escr. gótica; las manchas de
humedad se extienden por todo el pergamino, especialmente en la mitad superior,
dificultando o impidiendo la lectura de las líneas 1 a 8; pequeña incisión, que no afecta a la
lectura, entre las líneas 12 y 13. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C. Al
dorso, escr. gótica: «Carta de foro124 dos soares das casas que estan eno Outeyro que es …
dos porcos». Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro da casa do Outeiro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 179 (nº 655).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

Sabeam quantos esta carta virem que en presença de min, Lourenço Dominguez,
notario d´Ourense, e das testemoyas subscriptas Pero Eanez, moordomo, Esteuoo
Ferrnandez e Martin Dominguez, que se dizem procuradores da vniuersidade dos
clerigos do coro da igleia d´Ourense, polo poder que deles ham e per seu mandado que
disem que deles ham, dam e outorgam a foro a Johan Giraldez, coengo d´Ourense, e a
toda sua uoz para senpre hun soar de casa con seu seydo que os ditos clerigos do coro
ham en termio d´Ourense, u chaman O Outeyro, u soem vender os porcos; o qual soar
iaz entre a casa deste Johan Giraldez da huna parte e o soar da Tridade da outra, e o dito
seydo entesta na cortinna que foy de Domingo Caluo, e o portal do dito soar sal na rua
do Outeyro. Danlle e outorgan ao dito Johan Giraldez o dito soar e seydo con sas
entradas e saydas e con seus dereytos e perteenças su tal condiçon que o dito Johan
Giraldez faça no dito soar huna casa e que lles dia cada ano aos clerigos do coro por dia
de sam Martinno dous morabedis da moeda branca del rey dom Fernando de oyto en
soldo o morabedi ou a quantia deles. E outorgam que o dito Johan Giraldez e toda sua
uoz seia anparado senpre a dereyto con o dito soar e seydo pelos bees dos ditos clerigos
do coro. E o dito Johan Giraldez por sy e por sua uoz reçebeu deles o dito soar e seydo
que lle dam a foro commo sobredito he e promete e outorga a pagarlles cada anno o dito
foro commo en çima dito he. Et para esto assy conprir obliga aos clerigos do dito coro a
dita casa que el fara no dito soar e se lles el ou sua uoz non pagar o dito foro commo ia
dito he outorga que eles possam tomar a dita casa per sua octoridade seendo el ou sua
uoz ante frontados commo manda o dereyto. E de commo esto passou as ditas partes
pidiron a min, Lourenço Dominguez, notario jurado sobredito que lles desse ende
senllas cartas partidas per ABC feytas en hun tenor e eu deyllas.
Esto foy en Ourense, tres dias de março, era de mill e trezentos e sesseenta e tres
annos.
Testemoyas que a esto forom presentes: Johan Rodriguez, dito Chico, Aluaro Eanez
da rua dos Arçidiagos, çidadaos d´Ourense, Martin Martinez, home de Fernam Meendez
d´Anbia, coengo d´Ourense e Johan Dominguez, clerigo samcristam da Triidade,
Migueel Eanez da porta da Tridade, Pero Lourenço e Maçia Perez, clerigos do dito coro,
moradores en Ourense.
Eu, Lourenço Dominguez, notario sobredito porlla egleia d´Ourense, foy presente a
esto que sobredito he e escriuio e puge y meu nome e meu signal en testemuyo de
uerdade, que tal he (signum).

124
de foro] interlineado, sobre el renglón.

402
916

1325, marzo, 4. Ourense.

Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Pedro Alfonso de Prexigueiró por


las que otorga al cabildo auriense cien sueldos sobre una heredad en Cudeiro para
dotar una misa cantada de réquiem.

B. Cregos de coro, nº 107. Perg.; 184 x 424 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado el 6 de mayo de 1325 por el notario auriense Juan Eanes, por orden del canónigo
Pedro Xianz, vicario del obispo don Gonzalo, a petición del clérigo de coro Martín
Domínguez (doc. nº 919) del acto de apertura, lectura y escritura del testamento (doc.
nº 918). Deteriorado, tinta muy desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo
el pergamino dificultando e impidiendo la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta
a una letra de la línea 31; antiguas dobleces que también dificultan la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Manda da herdade de Codeyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 656).

§ Eno nome de Deus. Amen. Eu, Pero Affonso de Prexegueyroo, coengo d´Ourense,
jazendo con grande inffirmydade no meu corpo pero con todo meu entendemento
conprido, temendome de morte, que a mya fazenda fique mays ordinada e que despoys
non aia contenda sobre los meus bees, por ende faço e ordino delles meu testamento e
mynna postrimeira voentade en aquesta maneira: Primeiramente, mando a mynna alma
a Deus uerdadeyro, etçetera. Iten, mando aos clerigos do coro que forem en mynna
supultura C morabedis; e que digam por min huna mysa cantada de requiem en outro
dia que eu for suterado. Iten, lles mando a estes clerigos para senpre C soldos de
brancos que me am a dar cada anno pela herdade de Codeyro que sabe Pero Rodriguez,
etçetera. Et faço herees en este meu testamento Affonso Perez, fillo de Dominga Eanes
Trapeyra, Gonçaluo Martinet, meu sobrino, fillo de Martin Affonso, meu yrmao, en Lª
morabedis de dineiros portugueses cada huun, e a mays de meus bees non se tendam.
Outrossy, faço reytores e conpridores e eyssecutores deste meu testamento e mynna
pustrimeyra voentade o arçidiago Pero Rodriguez e o arçidiago Beraldo Affonso
sobreditos, etçetera.
Feyto o testamento en Ourense, quatro dias de março, era de mill e CCC LX III
annos.

917

1325, marzo, 4. Ourense.

El canónigo auriense, Pedro Alfonso de Prexigueiró, entrega al notario Domingo


Fernández su testamento, redactado en papel, cerrado y sellado con su sello, para que
lo guarde y le dé pública forma tras su fallecimiento.

B. Cregos de coro, nº 107. Perg.; 184 x 424 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado el 6 de mayo de 1325 por el notario auriense Juan Eanes, por orden del canónigo
Pedro Xianz, vicario del obispo don Gonzalo, a petición del clérigo de coro Martín
Domínguez (doc. nº 919). Deteriorado, tinta muy desvaída y manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura; roto de pequeñas

403
dimensiones que afecta a una letra de la línea 31; antiguas dobleces que también dificultan
la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Manda da herdade de Codeyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 656).

[Conuçuda] cousa seia a todos que Pero Affonso de Prexeueyro, coengo d´Ourense,
deu a min, Domingo Fernandes, notario publico da çidade d´Ourense perla igleia desse
lugar, ante as testemoyas sub escritas, huna çedulla escrita en papel çerrada e seelada en
dous lugares de seu seelo deste Pero Affonso que el auya acustumado, dizendo e
conffessando ante as testemoyas que adeante som escritas que este era seu testamento e
o que se en el contiinna que o outorgaua e o daua por seu testamento e por sua
pus[trimeyra] uoentade e que mandaua que ualuesse assy commo testamento ou commo
codicillo ou commo outra qualquer postrimeyra voontade que de dereito mellor e mays
firmemente podesse ualler. E mandou a min, notario, que o touesse e o guardasse para
quando mester fosse de se publicar e o tornasse en publica forma e fezesse ende
testamento o mays firme que ende podesse fazer.
Esto foy en Ourense, quatro dias de março, era de mill e CCC LX III annos.
Testemoyas que a esto chamadas e rogadas presentes forom: mestre Pero de
Carrom, fisico, morador en Ourense, Gonçaluo Eanes, fillo de Johan Pereyras, mercador
que foy d´Ourense, Pero Maçia, morador ena rua das Chousas, Martin Migeez e
Lourenço Eanes [Çaraco], moradores en Allaril (sic), Affonso Peres, sobrino do dito
Pero Affomso, Johan Garçia e [Thomas] e Maçia Martinet, seus homees.

918

1325, marzo, 8. Ourense.

Los arcedianos Pedro Rodríguez, de Limia, y Bernardo Alfonso, de Búbal, como


cumplidores del testamento del canónigo Pedro Alfonso de Prexegueiró, solicitan al
vicario general del obispo auriense don Gonzalo, el doblero Pedro Xianz, que se
proceda a la apertura y lectura del testamento. El notario Domingo Fernández, por
orden del canciller Alfonso Viviánez, procede a su apertura, lectura y escritura,
dándosele así la validez requerida como escritura pública.

B. Cregos de coro, nº 107. Perg.; 184 x 424 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado el 6 de mayo de 1325 por el notario auriense Juan Eanes, por orden del canónigo
Pedro Xianz, vicario del obispo don Gonzalo, a petición del clérigo de coro Martín
Domínguez (doc. nº 919). Deteriorado, tinta muy desvaída y manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a una letra de la línea 31; antiguas dobleces que también dificultan
la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Manda da herdade de Codeyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 656).

§ Depoys desto, oyto dias do dito mes de março na era sobredita, soterando o dito
Pero Affonso foy aberdo, liudo e publicado o dito testamento eno cabidoo segundo que
he acostumado e per mandado e outoridade de Pero Giaez, dobleyro, vigario geeral do

404
onrrado padre e125 sennor dom Gonçaluo pela <graça> de Deus, bispo d´Ourense, que
era presente, e a pedimento de dom Pero Rodriguez, arçidiago de Limya, e de dom
Beraldo Affonso, arçidiago de Buual, conpridores do dito testamento, presentes y
pessoas e coengos dessa igleia e outros moytos. Do qual testamento o teor a tal he:
etçetera.

[Inserta cláusulas testamentarias del canónigo auriense Pedro Alfonso de


Prexigueiró, de 4 de marzo de 1325, doc. nº 916].

Testemoyas que forom presentes quando este testamento foy aberto, leyudo e
publicado: Pero Maçia da rua das Chousas, Affonso Peres, sobrino do dito Pero
Affonso, Tomas, Johan Garçia, Macia Matinet, seus homees.
E eu, Domingo Fernandez, notario sobredito, que a todas estas cousas chamado
presente foy e en myna presença o fige escriuyr e per liçençia e mandado de Affonso
Viuyaez, coengo e chançeler da çidade de Ourense, este testamento en publica forma
torney e a rogo do dito Pero Affonso e meu signal y puge en testemuyo de uerdade.

919

1325, mayo, 6. Ourense.

El notario auriense Juan Eanes, por orden del canónigo Pedro Xianz, vicario del
obispo don Gonzalo, y a petición de Martín Domínguez, clérigo de coro, traslada el
acto de apertura, lectura y escritura del testamento del canónigo auriense Pedro
Alfonso de Prexigueiró, de 8 de marzo de 1325 (vide doc. nº 918).

A. Cregos de coro, nº 107. Perg.; 184 x 425 mm.; escr. gótica; deteriorado, tinta muy
desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e
impidiendo la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a una letra de la línea 31;
antiguas dobleces que también dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Manda da
herdade de Codeyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 656).

[Inserta la entrega del testamento del canónigo auriense Pedro Alfonso de


Prexigueiró al notario Domingo Fernández, de 4 de marzo de 1325, doc. nº 917].

[Inserta acto de apertura, lectura y escritura del testamento del canónigo auriense
Pedro Alfonso de Prexigueiró, de 8 de marzo de 1325, doc. nº 918].

Este he tralado da clausula sobredita do testamento do dito Pero Affonso, o qual


testamento era feyto per Domingo Ferrnandes, notario publico da çidade d´Ourense pola
igleia desse lugar, assignado de seu signal segundo que en el dezia; a qual clausula eu,
Johan Eanes, notario jurado d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, do dito
testamento en myna presença fige escriuir a pedimento de Martin Domingues da rua
d´Oobra, clerigo de coro, e per mandado e outoridade de Pero Gias, coengo e vigario
geeral do dito sennor obispo d´Ourense; e meu signal y puge en testemuyo de uerdade.

125
padre e] repetido.

405
O qual tralado foy feito en Ourense, seis dias de mayo (signum) era de mill e CCC
LX III anos.
Testemuyas: Diego Garçia, Gonçaluo Eanes, Domingo Ferrnandes, notario, Johan
Ferrnandes, Migeell Eanes, Ferrnan Eanes de Couto, Roy Lourenço e Garçia Eanes,
clerigos do coro.

920

1325, mayo, 27. Ourense.

Teresa Eanes, moradora en Reboredo do Cumial, hija de Marina Eanes, moradora


en Noalla, y del finado Juan Pérez, morador en Reboredo, en presencia y con el
consentimiento de su marido, Domingo Eanes, vende por noventa maravedíes de la
moneda portuguesa a Domingo Peláez y a su mujer, María Eanes «Alvela», moradores
en Ourense, en la rúa da Pixotaria, un «piteiro» de viña en el término de Noalla, que
debe foro de tercia a la capilla de Santa María Madre. El «piteiro» de viña se
encuentra en la cortiña do Pontón, entre otras viñas de Domingo Peláez y María Eanes
«Alvela», lindando por uno de sus lados con caminos públicos.

A. Fábrica 2, nº 658. Orig. Perg.; 271 x 152 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
no impiden la lectura; pequeña incisión entre las líneas 11 y 12 que no afecta al texto; roto
de pequeñas dimensiones en la parte inferior del pergamino que no afecta al texto. Al dorso,
escr. gótica: «Carta dos herdamentos de Noalla». Al dorso, escr. humanística: «Teresa Anes
vende a Domingo Paez vn piteyro de vina sito en termino de Noalla, fuero de quinta al
capellan de Santa Maria la Madre, ante Lorenço Dominguez, notario. Era 1363».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 657).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 248.

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Tereyia Eanes, moradeyra en Reuoredo de
Cumial, filla de Marinna Eanes, moradeyra en Noalla, e de Johan Peres, que foy,
morador y, en Reuoredo, presente meu marido, Domingo Eanes, e outorgante, por min e
por toda mynna uos, vendo e logo per esta carta entrego a uos, Domingo Paes, e a uossa
moller, Maria Aluella, moradores en Ourense, na rua da Pixotaria, e a toda uossa uos
para senpre huun piteyro de vinna que eu ey en termyo de Noalla; e ias na uossa cortina
do Ponton entre outras uossas vinnas da huna parte, e da outra e fer nos camynos
pubricos. Vendouos o dito piteiro con suas entradas e seydas e con todos seus dereitos e
perteenças, de foro de terça aa capella de Santa Maria a Madre e liure e quite doutro
enbargo assy que uos e toda uossa uoz ajades el des aqui en deante en jur d´erdade para
por senpre e façades dello liuremente toda uossa uoentade ca outorgo que soo ben
pagado de todo o preço que me por ello destes o qual e a min e a uos aprouuo, conuen a
saber: noueenta morabedis da moeda portuguesa de que contan dez e seys pares de
dineiros nouos por tres morabedis. E obrigo min e todos meus bees gaanados e por
gaanar para anpararuos e toda uossa uos senpre a dereito con este piteiro de vinna
sobredita, e renunçio que nunca uenna contra esto que sobredito e nen possa dizer o
contrario dello en nenhua maneyra per min nen per outre en juyso nen fora de juyso.

406
E quen quer da myna parte ou da estraya que uos contra esta vendiçon que uos ou de
meu grado faço ueer en parte ou en todo aia a yra de Deus e peyte aa uos del rey por
nome de pena çinquoeenta morabedis de vrancas da moeda del rey don Fernando, e a
uos ou a uossa uos quanto uos demandar dobrado; e a dita pena pagada ou non esta carta
e vendiçon sobredita fique senpre firme, ualledeyra.
Feyta a carta en Ourense, viinte e sete dyas de mayo, era de mill e tresentos e
sesseenta e tres annos.
Testemuyas que presentes foron: Johan Golpello de Çima de Uilla, Pero Eanes,
pixoteyro, cunnado de Marina de Montes, morador na Pixotaria, Domingo Martinet,
yrmao de Johan, mercador, todos moradores en Ourense.
Eu, Lourenço Dominguez, notario jurado en Ourense porlla egleia desse lugar, foy
presente a esto que sobredito he e fizeo escriuir en minna presença e puge y meu nome e
meu signal en testemuyo de uerdade (signum).

921

1325, noviembre, 6. Ourense.

El notario auriense Fernando Pérez, a petición de Juan Fernández, canónigo y


mayordomo del obispo don Gonzalo, en representación de éste y del cabildo auriense,
traslada la confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 de la concesión al
obispo de Ourense del señorío sobre la ciudad dada por Fernando II el 4 de diciembre
de 1165. El traslado es autentificado, además, por el canónigo Alfonso Viviánez,
canciller de Ourense, y por el notario apostólico Alfonso Lorenzo.

A. Privilexios 1, nº 37. Orig. Perg.; 490 x 666 mm.; escr. gótica; roto en el lateral
derecho que afecta a las palabras finales de la suscripción notarial; rotos en el interior del
texto que afectan a las líneas 22 y 23; antiguas dobleces horizontales y verticales. Al dorso,
escr. gótica: «Trasllado que nihuun d´Ourense non aia outro sennor saluo o bispo d´Ourense
e que non venda vina nen casa saluo ao bispo ou ao da sua igleia».

ED. Documentos de Orense, I, 52-54.

Nouerint vniuersi quod sub era Mª CCCª LX IIIª, mensis nouembris, die sexta,
congregato capitulo ecclesie Auriensis per pulsationem campane, ut moris est, in loco
quo consueuit dictum capitulum congregari, presentibus nobis, notariis, et testibus
infrascriptis ad hoc specialiter conuocatis, discretus vir Iohannes, Fernandi canonicus et
maiordomus reueremdi in Christo patris domini Gundisalui, Dei gratia episcopi
Auriensis, in remotis agemtis, nomine ipsius domini episcopi, et venerabilis vir domnus
Velascus Petri, decanus ecclesie Auriensis, nomine et uoce capituli eiusdem Auriensis
ecclesie, ostemderunt et publicari fecerunt coram discreto viro domno Petro Juliani,
canonico et vicario generali dicti domini episcopi, quoddam priuilegium domini
Adefonsi, clare memorie regis Legionis et Gallecie, cum uero sigillo plumbeo in filo
serici depemdenti sigillatum. Quod sigillum continebat in se ex una parte figuram
cuiusdam regis equitamtis super quodam equo gladium habemtis in manu dextera, et ex
altera figuram cuiusdam leonis, et ex utraque parte erant littere in circuitu sigilli: Ǡ
Adefonsus, Dei gratia rex Legionis et Gallecie». Quod priuilegium non erat rasum,
cancellatum, uiciatum nec in aliqua sui parte suspectum dicentes et proponentes coram
eodem vicario quod cum dictus dominus episcopus uellet ad curiam domini nostri regis

407
pro expediemdis suis et ecclesie sue negociis proficisci et indigeret ibidem dicto
priuilegio. Et quod non audebat dictum priuilegium secum portare propter uiarum
discrimina inundaciones aquarum et alios casus fortuitos et ne dictum priuilegium
frangeretur amitteretur petebat ab eodem vicario nomine quo supra ut nobis notariis
infrascriptis auctoritatem prestaret ut dictum priuilegium exemplaremus siue
copiaremus et in publicam formam redigeremus et decerneret auctoritate ordinaria ut
tramsumptum dicti priuilegii per nos copiati exemplati eamdem fidem faceret et idem
robur firmitatis obtineret ac si originali ipsius presencialiter appareret. Et tunc dictus
vicarius ad eorum petitionen eamdem nobis prestitit auctoritatem mandans et decernens
ut eius copia ualeat prout superius est expressum tenor uero dicti priuilegii talis est:

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 19 mayo de 1228 de la concesión del


señorío sobre la ciudad a la iglesia auriense otorgada por Fernando II].126

[Inserta donación de Fernando II de 4 de diciembre de 1165 al obispo de Ourense


el señorío sobre la ciudad, estableciendo el derecho de prelado y canónigos a adquirir
preferentemente las propiedades que en ella se vendan y que ningún caballero o
religioso –salvo los dichos– pueda adquirirlas, así como que nadie lleve armas en la
ciudad sin permiso del obispo].127

Actum Aurie in era, mense, die et loco predictis.


Presentibus testibus: Martino Dominici, aduocato Auriensis, Fernamdo Iohannis
d´Esquadro, Iohanne Laurentii, clericis chori et [...] scripti.
Et ego, Fernamdus Petri, publicus Auriensis notarius, dictum priuilegium uidi, legi
et transumptum ipsius in hanc publicam formam redegi ad peticionem dictorum
Iohannis [...] dicti vicarii et huic transumpto per me de uerbo ad uerbum transcripto
assistemtibus mihi Alfonso Uiuiani, canonico et cancellario ciuitatis Auriensis, et
Alfonso Laurentii [... appo]sui in testimonium ueritatis (signum).
Et ego, Alffonsus Viuiani, canonicus Auriensis, cancellarius eiusdemque ciuitatis,
dictum priuilegium vidi, legi et transumptum ipsius in hanc publicam formam
Fernandus Petri, notarius predictus redegit ad peticionem dictorum Iohannis Fernandi et
decani et de mandato et autoritate dicti vicarii et huic transumpto de uerbo ad uerbum
transcripto assistentibus mihi Alffonso Laurencii, canonico Auriense, auctoritate
apostolica notario et predicto Fernando Petri, notario et in eo signum meum apposui in
testimonium premissorum (signum).
(Signum) Et ego, Alfonsus Laurentii, Auriensis publicus auctoritate apostolica
notarius, prefatum priuilegium non rasum nec cancellatum nec in aliqua sui parte
corrumptum uidi et legi et huic transumpto ex ipso originale sumpto et per Fernandum
Petri, supradictum notarium, de uerbo ad uerbum scripto, signum meum apposui in
testimonium ueritatis.

922

1326, enero, 6. Ourense.

Los clérigos del coro, a través de sus procuradores Gonzalo Martínez «Rella» y
Martín Domínguez, aforan al labrador Miguel Domínguez «Foseiro», y a su mujer,
126
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 370-372 (nº 203).
127
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 107-109 (nº 32).

408
Teresa Gómez, moradores en la rúa de Fonte Arcada, durante la vida de ambos –a
partir del día de santa Eufemia– una casa en esa misma calle, junto a la torre de Fonte
Arcada y con sus puertas hacía el arroyo, por una renta anual de veintiseis libras de la
moneda portuguesa, pagaderos por el día de la Asunción; en caso de que la moneda
portuguesa no se use en Ourense, pagarán doce libras de la moneda blanca del rey don
Fernando. El matrimonio debe hacer, a su costa, una cámara de madera en el
«sobrado», desde el centro hacia las ventanas; la reparación de la casa correrá por
cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe, en cuyo caso el arreglo será por cuenta
de los clérigos del coro. Además, se obliga a los foreros a dar fiadores sobre el pago
anual de la renta, los cuales deberán ser renovados anualmente.

A. Cregos de coro, nº 32. Orig. Perg.; 156 x 304 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; presenta una
pequeña incisión que afecta a la línea 15 y otra situado entre las líneas 21 y 22. Quirógrafo,
en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa de Fonte
Arcada»128. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa que esta a par da torre de Fonte Arcada».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 658).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 62 y 75.

Sabeam quantos esta carta viren que nos, Gonçaluo Martines, dito Rella, e Martin
Domingues, clerigos do coro da igleia d´Ourense, en nome dos clerigos do dito coro,
cuio poder auemos para esto per huna carta feyta per Domingo Fernandes, notario,
aforamos a uos, Migueel Dominguez, dito Foseyro, laurador, e a Tereyia Gomez, uossa
moller, moradores en Ourense, na rua de Fonte Arcada, en uosa vida d´anbos tanto huna
casa que os ditos clerigos an ena dita rua a par da torre de Fonte Arcada; e parte de hun
cabo pela rua que uay para a torre, e do outro pela cassa que y esta que he da igleia de
Seyxaluo, e fer en çima na casa que foy de Johan Rodrigues, o Alto, e ten as portas
contra o regeyro. Damos e outorgamos a foro a uos a dita cassa, entradas e seydas, e con
todos seus dereytos e perteenças que uos tenades e pessuyades ela desta santa Ouffemea
primeira que uen en deante e dedes de foro por ela aos ditos clerigos ou a aquel que o
por elles ouuer de recadar en saluo e sen outro enbargo cada anno por santa Maria
d`agosto viinte e seys libras de dineiros portugueses, contado Xª par de dineiros por tres
libras e mentre que a moeda portuguesa correr chaamente en Ourense que a tomen a
toda dineyrada, e se non correr chaamente que dedes aos clerigos cada anno pelo dito
dia dose libras de brancos da moeda del rey don Fernando ou a estimaçon delles se outra
moeda ueer; e deuedes per uosa custa adubar a dita casa de todalas cousas que y conprir,
saluo se caer per fondamento que a deuen aadubar os ditos clerigos. Outrosy, deuedes
uos a faser eno sobrado da dita casa per uosa custa huna camara de madeyra e de tauoas
de la meatade do sobrado contra as feestraas da rua. Outrosy, deuedes dar fiador aos
ditos clerigos polos ditos dineyros e renoualo cada anno e a morte de uos anbos a dita
casa con todos seus boos paramentos deue ficar aos ditos clerigos e ben reparada. E
obrigamos todos os outros bees da vniuersidade dos ditos clerigos per que seiades
anparados a dereyto con a dita casa. E nos, os ditos Migeel Domingues e Tereyia
Gomez, para conprir e aguardar e pagar commo dito he obrigamos todos nosos bees
guanados e por guanar.

128
Carta da casa de Fonte Arcada] repetido al dorso.

409
E he posto entre as partes que qualquer delas que contra esto for e o non aguardar
que peyte a outra parte que o conprir e aguardar quisser de pena Lª morabedis de
brancos e a carta entodo ualla e fique firme en seu tenpo.
Feyta a carta en Ourense, VI dias de janeyro, era de mill e CCC LX IIIIº annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Martin Afomso, carpenteiro, Fernan de
Caluos e Fernan Aras, seu yrmao, Domingo Fernandes, trapeyro, morador en Çima de
Uilla, Tome Anes, ome d´Afomso Viuiaez, coengo.
E eu, Domingo Fernandes, notario d´Ourense pola igleia dese lugar, que a esto foy
presente e o escriui e a petiçon das partes fige ende duas cartas en hun tenor partidas per
ABC e meu signal y puge en testemuyo de (signum) uerdade.

923

1326, enero, 23. Ourense.

Los hermanos Gonzalo y Sancha Martínez, hijos de Martín Pérez «Salomón» y de


Estefanía Martínez, venden al cabildo auriense un solar en la rúa da Corredoira, que
sólo debe fumazgo, por tres mil ciento setenta y cinco maravedíes de la moneda
portuguesa. Se especifica que los hermanos se comprometen a responsabilizarse ante
cualquier posible demanda presentada por Aldara Eanes.

A. Minutario notarial de Juan de Espinosa, cubierta posterior. Orig. Perg.; 232 x 362
mm.; escr. gótica. En el pergamino se han redactado dos documentos, siendo éste el
primero, y el segundo -que se utiliza de cubierta delantera-, de 5 de diciembre de 1327, el nº
938 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura,
especialmente en la mitad superior, líneas 1 a 12; rotos que afectan al texto al principio de
las líneas 2, 4 a 6 y a las últimas palabras de las tres primeras líneas. Este pergamino se
utilizó para encuadernar el minutario notarial de Juan de Espinosa; los cordones de
pergamino empleados en la encuadernación dificultan la lectura de algunas palabras de las
líneas 16, 17, 18 y 20. El lomo del minutario oculta el signo notarial de este documento y el
espacio intermedio existente entre ambos documentos.

Conuçuda cousa seia a quantos esta carta viren que nos, Gonçaluo Martinez e
Ma[…] Sancha Martinez, [fillos] de Martin Perez, dito Salamon, e de Esteueyna
Martinez, vendemos [ao cabi]doo d´Ourense o nosso soar que nos teemos na rua da
Correaria commo esta entre as [ca]sas de Pedr’A[res], raçoeyro [d´]Ourense, e as outras
casas do cabidoo que y estan en que mora Johan Nicollas […] da Correaria aa rua de
Çima con todos seus tendaes e con entradas e con […] quer que as o soar de dereyto
deue aauer e liure e quito de toda carrega saluo da fumagen sea y a. E que uos liuremos
de Ilduara Eanes se ela y alguna cousa demandar. E este soar uos vendemos por preço
que nos conuosco aueemos, conuen a saber: por tres mill e cento e seteenta e çinquo
morabedis de dineyros portugueses que de uos reçebemos e que ia auemos en noso iur e
en nosso poder e de que [n]os outorgamos por ben pagados. Et obligamos nos e todolos
nossos bees gaanados e por gaanar d´amparar o dito cabidoo a todo tempo con o dito
soar.
Et qualquer de nos que uos contra esta venda que nos nos fazemos quiser passar en
parte ou en todo que nos peyte quinientos morabedis de pena da moeda blanca del rey
dom Fernando e aa uoc del rey outros tantos peyte. E a carta fique firme e ualledeyra
para sempre en todo tenpo.

410
Feyta a carta en Ourense, XXIII dias de janeyro, era de mill e CCC LX IIII annos.
Testemoyas [que] presentes foron: Migeell Dominguet, moordomo do cabidoo,
Lopo Sanchet, Pero Moogo, clerigo de Migeell Dominguez, Johan Dominguez, capellan
de Pinnor, Johan Martinez e Gonçaluo Martinez, homees do chantre.
Et eu, Pero Martinez, notario jurado na cidade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e esta carta scriui e meu synal en ela puge, que a tal
he, en testemuyo de u[erdade] (signum).

924

[1324-1326].

Cláusulas testamentarias del arcediano de Limia Pedro Rodríguez por las que
otorga a los capellanes de Santa Eufemia treinta maravedíes y una leira de bacelo en A
Forcadura, de foro de quinta, para que tengan, a él y a don James, presentes en sus
oraciones.

B. Cregos de coro, nº 139. En traslado realizado en el cabildo auriense el 29 de octubre


de 1326, tras su lectura, por el canónigo y canciller Alfonso Viviánez (doc. nº 925).
Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e
impidiendo la lectura; las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a
algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Triinta morabedis perlo baçelo que jas ena
Forquadura que foy de don James». Al dorso, escr. gótica: «Cartas do [arçediano] don Pero
Rodrigues …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 659).

El notario ante el que se redacto el testamento, Lorenzo Domínguez, aparece actuando


como notario entre 1324 y 1336, la redacción del testamento pudo efectuarse, por tanto,
entre 1324 y la fecha de apertura del testamento, 1326.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos este testamento viren que eu, Pero
Rodrigues, arçidiago de Limea na igleia d´Ourense, jazendo moy doente eno meu corpo,
enpero con todo meu sisso e con todo meu entendemento conprido, temendome que
poys de mia morte uerria contenda entre alguuns sobre meus bees, por ende faço e
ordeno deles meu testamento e mina pustrimeyra voontade en esta maneira:
Primeiramente, mando mia alma a Deus uerdadeiro e rogo a santa Maria, sua madre,
que seia minna auogada, e a todos los santos de Parayso. Iten, mando suterrar meu
corpo eno çimiteiro de Sant Martinno trala ousia de Santa Marinna, eno moymento que
eu y fige, etçetera. § Iten, mando aos capellaes de Santa Ouffemea triinta morabedis; e
pageyllos e huna leyra de bazelo que ey ena Furcadura, de quinta, que foy de dom
James; que aian en mente a mia alma e a de don James en sas oraçoes, etçetera. § E faço
meu heree e conpridor deste meu testamento e mia pustrimeira voontade o sobredito
Johan Migeeles que conpra e page mias deuedas e mandas per meus bees e sen seu
dano, etçetera.

411
925

1326, octubre, 29. Ourense.

El clérigo auriense Juan Míguez se presenta ante el canciller Alfonso Viviánez para
que se proceda a la apertura y publicación del testamento del arcediano de Limia,
Pedro Rodríguez, quien lo había redactado en papel ante el notario Lorenzo
Domínguez. El testamento, cerrado y con tres sellos, es presentado por el notario
Lorenzo Domínguez, quien confirma que el arcediano estaba en plenas facultades en el
momento de su redacción y que fue redactado en presencia de testigos, que se
enumeran. Tras el testimonio del notario se procede a su apertura, lectura y escritura,
dándosele así la validez requerida como escritura pública.

B. Cregos de coro, nº 139. En traslado notarial realizado el 7 de marzo de 1327 por el


notario auriense Pedro Eanes, por orden del canónigo Pedro Xianz, vicario del obispo don
Gonzalo, y a petición de Esteban Lorenzo, capellán de Santa Eufemia (doc nº 928). Presenta
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la
lectura; las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras.
Al dorso, escr. gótica: «Triinta morabedis perlo baçelo que jas ena Forquadura que foy de
don James». Al dorso, escr. gótica: «Cartas do [arçediano] don Pero Rodrigues …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 659).

Era de mill e tresentos e sessaenta e quatro annos, viinte e noue dias d´outubro.
C[o]nosçuda coussa seia a todos que en pressença de min, Affonso Viuaes, coengo
d´Ourense e chaçeler (sic) dessa çibdade, e das testemoyas adeante escriptas, ho corpo
do arçidiago do[n] Pero Rodrigues suterrado ena costra de Sant Martinno da igleia
d´Ourense, assy como conuiina, ho cabidoo d´Ourense foy a essa ora juntado ena costra
noua, hu he custume de se faser cabidoo, e todos os outros que a essa ora y quiseron
estar Johan Migeeles, coengo d´Ourense, mostrou per Lourenço Domingues, notario, en
presença de min, o dito chançeler, e do dito cabidoo per ante Pero Giaes, coengo e
vigario geeral do onrrado padre sennor don Gonçaluo, porla graça de Deus bispo
d´Ourense, hun escripto en papel serrado e seelado en tres lugares do seelo do arçidiago
sobredito, etçetera. Et que o dito Lourenço Domingues escriuira o dito escripto per sa
mao e que en presença do dito arçidiago auendo el seu entendemento conprido o çerrara
e seelara con seelo do dito arçidiago per ante Roy Peres, abbade de Manin, e Johan
Lourenço, clerigo do dito Johan Migeeles, e Migeel Eanes, clerigo do arçidiago Ferrnan
Eanes d´Esquadro, Pero Lourenço de Lamela e Ferrnan Peres, clerigo do dito arçidiago,
que y foron chamados e esteueron presentes por testemoyas e que no dito escripto
escriuiron seus nomees. e que per anteles o dito arçidiago dera o dito escripto por seu
testamento e por sua pustrimeira voontade, etçetera.
Do qual testamento o teor tal he:

[Inserta cláusulas testamentarias del arcediano de Limia Pedro Rodríguez, doc. nº


924].

Esto foy eno dito cabidoo no dia e era sobreditos.


Testemoyas que a esto pressentes foron: don Beraldo Affonso, don Pero Pelaes,
arçidiagos, Affonso Lourenço, Johan Giraldes, Martin Ferrnandes, Bertolame Peres,
coengos, Ferrnan Peres, Pero Ferrnandes, raçoeyros.

412
E eu, Affonso Viuaes, coengo e chançeler sobredito, que a estas cousas presente fuy
e en mina presença o fis escriuir e meu signal y puge en testemoyo de verdade.

926

1326, diciembre, 10. Ourense.

Mayor Eanes de Penavixía, viuda de Juan Alfonso, vende al cabildo auriense,


representado por el chantre Juan Rodríguez, vicario del deán Vasco Pérez, la mitad de
unas casas en la rúa Penavixía por la cantidad que le adeuda al cabildo por el impago
de varios años de renta de unas casas situadas en la misma calle, por las que debe
pagar una renta anual de veintidós libras de la moneda blanca del rey don Fernando.
El vicario, en nombre del cabildo, le perdona la deuda a Mayor Pérez y la libra de la
renta de las casas que vuelven al cabildo. Se señala que las casas las habían comprado,
ella y su marido, a Urraca Alfonso, Arias Fernández y María Muñiz y que estaban
libres de todo cargo, salvo fumazgo.

A. Escrituras 5, nº 2. Orig. Perg.; 248 x 301 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de la misma fecha, el nº
927 de esta colección. Presenta manchas de humedad en la parte derecha del pergamino que
no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta per que deu Mayor Anes as casas de
Penavigia ao cabidoo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 660).

Sabeam quantos esta carta virem que en presença de min, Lopo Sanches, notario
iurado d´Ourense porla igleia desse lugar, et das testemuyas adeante escriptas, Moor
Eanes de Penauigia, moller de Johan Affonso, que foy, disso que ella tiina afforadas do
cabidoo d´Ourense, en sua vida, hunas casas ena rua de Penauigia, et que lle auya a dar
cada anno de renda viinte e duas libras de brancos da moeda del rey dom Fernando, et
porque esta renda era grande et non na podia pagar, e outrossy porque deuya ao dito
cabidoo a renda dalguuns annos do tenpo passado et non tiina perque a pagar, por esta
rason deu en venda para senpre a dom Johan Rodrigues, chantre, que he presente, et
uigario de dom Vaasco Peres, dayam d´Ourense, en pessoa do cabidoo sobredito et para
este cabidoo, a meatade duas casas que ella auya ena dita rua que conprou con o dito seu
marido, as quaes foron de Orraca Fonso et de Ares Fernandes et de Maria Munis; as
quaes casas estan ontre las casas que foron de Maria Esteues et outras casas que foron
de Domingo Domingues, et en çima entestam ena vina do cabidoo, e teem as portas ena
dita rua, segundo que eran demarcadas enas cartas perque as conpraram os ditos Johan
Affonso e Moor Eanes. Vendeulle a meatade das ditas casas con entradas et seydas e
con todos seus dereitos et perteenças et liures et quites de todo outro enbargo, saluo
fumagen, aguardado o sennorio da igleia d´Ourense e o custume dessa çibdade e logo
todo iur, uos e auçon, sennorio, possissom, propiedade que ella auya ou poderia auer na
meatade das ditas casas, todo o telleo (sic) de sy et de toda sua uos et posoo para por
senpre eno dito cabidoo.
E demays outorgou que quen quer que da sua parte ou da estraya que contra esta
carta ueesse que peytasse aa uos del rey por nome de pena çen morabedis da boa moeda
et ao dito cabidoo quanto demandasse doblado et esta carta ficasse firme para senpre.

413
E por esto o dito chantre, uigario sobredito, en nome do dito cabidoo, deu por liure
et por quite para por senpre a dita Moor Yanes et sua uos de todallas cousas et cada
huna dellas que ella deuya ao dito cabidoo ata este presente dia por rason da dita renda
et liuroa da renda das casas et tomoas para o dito cabidoo.
Feyta a carta en Ourense, X dias de desenbro, era de mill et tresentos et saseenta et
quatro annos.
Testemuyas: Johan Sauaschaes, reitor da igleia de Canedo, Gonçaluo Rella,
moordomo do cabidoo, Johan Martinet, seruente do dito uigario, Omenço Yanes,
morador aa Burgaa.
E eu, Lopo Sanchez, notario sobredito, que a esto fuy presente e figeo escripuyr em
minna presença e puge aqui meu (signum) nome e meu signal, que tal he.

927

1326, diciembre, 10. Ourense.

El mayordomo Gonzalo Rella recibe para el cabildo auriense la mitad de unas


casas en la rúa de Penavixía que les había vendido Mayor Eanes.

A. Escrituras 5, nº 2. Orig. Perg.; 248 x 301 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de la misma fecha, el nº
926 de esta colección. Presenta manchas de humedad en la parte derecha del pergamino que
no afectan a la lectura Al dorso, escr. gótica: «Carta per que deu Mayor Anes as casas de
Penavigía ao cabidoo».

En este dia et era sobreditos o dito Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo, en
presença de min, notario sobredito, e testemuyas su escriptas, estando ena rua de
Penauigia, reçebeo para o dito cabidoo a possissom e sennorio da meatade das
sobreditas casas por rason da sobredita uenda que dellas fesera a dita Moor Eanes; a
qual possissom reçebeo per chaue, per porta çarrada.
Testemuyas: Pero Gostey, laurador, Fernando Anes de Seixaluo, Roy Garçia, ome
de Affonso Lourenço, coengo, moradores en Ourense.
Et eu, Lopo Sanchez, notario sobredito, que a esto fuy presente e figeo escripuyr em
minna presença e puge (signum) aqui meu nome e meu signal, que tal he.

928

1327, marzo, 7. Ourense.

El notario auriense Pedro Eanes, por orden del canónigo Pedro Xianz, vicario del
obispo don Gonzalo, y a petición de Esteban Lorenzo, capellán de Santa Eufemia,
traslada el acto de apertura, lectura y escritura del testamento cerrado del arcediano
de Limia Pedro Rodríguez, de 29 de octubre de 1326 (vide doc. nº 925).

A. Cregos de coro, nº 139. Orig. Perg.; 135 x 316 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura; las
incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Al dorso,

414
escr. gótica: «Triinta morabedis perlo baçelo que jas ena Forquadura que foy de don
James». Al dorso, escr. gótica: «Cartas do [arçediano] don Pero Rodrigues …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 180 (nº 659).

[Inserta acto de la apertura y publicación del testamento del arcediano de Limia,


Pedro Rodríguez, de 29 de octubre de 1326, doc. nº 925].

[Inserta cláusulas testamentarias del arcediano de Limia Pedro Rodríguez, doc. nº


924].

E eu, Pero Eanes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar,
vy o dito testamento de don Pero Rodrigues, arçidiago sobredito, signado con signal do
dito Affonso Viuaes, chançeler, segundo per el apareçia, e a petiçon de Esteuo
Lourenço, capelan de Santa Ouffemea, e per mandado e outoridade de Pero Giaes,
coengo e vigario geeral do onrrado padre sennor don Gonçaluo, porla graça de Deus
bispo d´Ourense, tirey ende as sobreditas clasulas veruo por veruo e puge aqui meu
signal en testemoyo de (signum) verdade.
Esto foy en Ourense, sete dias de março, era de mill e CCC LX V annos.
Testemoyas: Domingo Nunes, Johan Eanes, Ferrnan Ferrnandes, Francisco Peres,
notarios d´Ourense, Roy Pixoto.

929

1327, marzo, 8. Ourense.

El cabildo auriense, representado por su mayordomo, Gonzalo Martínez, capellán


de Santa María Madre, presenta una protesta contra Álvaro, portero del obispo don
Gonzalo, por haber entrado en las casas del mayordomo del cabildo, en la rúa de
Cima, y tomado pan de ración del que se da a los canónigos para entregárselo a una
manceba de doña Constanza Churruchaa, diciendo que lo hacía por mandato del
obispo, por la ración que el cabildo debía entregar a doña Constanza.

A. Diversarum rerum 1, nº 7. Orig. Perg.; 254 x 129 mm.; escr. gótica. En el pergamino
se han redactado tres documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 9 de marzo de
1327, el nº 930 de esta colección; el tercero, de 18 de marzo de 1327, el nº 931 de esta
colección. Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura en las últimas palabras de
la primera línea y al comienzo de las líneas 1 a 12. Al verso, escr. gótica: «[Protestaçon
como tomauan] por força a raçon que dauan a donna Costança Curruchaa». Al dorso, escr.
humanística: «Consta por esta scritura que na era de 1365 se pagaba el pan de raçión y era
obispo don Gonzalo. No sirbe para otra cosa. Ninguna cosa».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 181 (nº 661).

Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, notario, et testemoyas


subscriptas, estando na rua de Cima, a sus as casas do … que mora Gonçaluo Martinez,
capelam de Sancta Maria a Madre et moordomo do cabidoo da igleia d´Ourense,
Aluaro, porteiro do onrrado padre et sennor dom Gonçaluo, pola graça de Deus bispo de

415
Ourense, saya das casas en que mora o dito Gonçaluo Martinez et tomou dentro, nas
ditas casas, pam de raçon daquel que dam aos coengos et deo a huna muller que era
mançeba de donna Costança Churrichaa.
E enton o dito Gonçaluo Martinez preguntou ao dito Aluaro por que lle tomaua
aquel pam, et el disso que llo tomaua commo a moordomo do cabidoo per mandado de
nosso sennor obispo, et que o daua aa dita donna Costança pola raçon que lle o dito
cabidoo auia a dar.
E enton o dito Gonçaluo Martines frontou et disso ao dito Aluaro en nome do dito
cabidoo que lle non tomasse o dito pam et que o non forçasse, ca o cabidoo lle
deffendera que non desse raçon aa dita donna Costança, dizendo que lla non deuian assy
a dar de dereito commo ella queria.
E o dito Aluaro disso que, poys que lle obispo mandaua, que lle tomaria o dito pam
et o entregaria aa dita donna Costança de cada dia.
E o dito Gonçaluo Martines protestou en nome do dito cabidoo que o poyna por
força.
Testemoyas que a esto foron presentes: Fernan Charlim, Domingo Sieyro, omes do
deam, Esteuo Peres, fillo de Pero Garrido, que foy.

930

1327, marzo, 9. Ourense.

Álvaro, portero del obispo auriense don Gonzalo, acude a las casas del mayordomo
del cabildo, Gonzalo Martínez, y le reclama el pan de ración para entregárselo a doña
Constanza Churruchaa: al negarse a dárselo, Álvaro coge dos panes de ración por la
fuerza, diciendo que lo hacía por mandato del obispo, ante lo cual el mayordomo, en
nombre del cabildo, presenta una protesta.

A. Diversarum rerum 1, nº 7. Orig. Perg.; 254 x 129 mm.; escr. gótica. En el pergamino
se han redactado tres documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 8 de marzo de
1327, el nº 929 de esta colección; el tercero, de 18 de marzo de 1327, el nº 931 de esta
colección. Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura en las últimas palabras de
la primera línea y al comienzo de las líneas 1 a 12. Al verso, escr. gótica: «Protestaçon
como tomauan por força a raçon que dauan a donna Costança Curruchaa». Al dorso, escr.
humanística: «Consta por esta scritura que na era de 1365 se pagaba el pan de raçion y era
obispo don Gonzalo. No sirbe para otra cosa. Ninguna cosa».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 181 (nº 661).

§ Depoys desto, en outro dia primeiro que se seguio, no mes et era subscriptos, o
dito Gonçaluo Martines, seendo nas sobreditas suas casas en que mora, o dito Aluaro
chegou et disso que lle desse o pam da raçon para a sobredita donna Costança. Et el
disso que llo non daria, ca llo deffendera o cabidoo. E enton Aluaro tomou dous panes
de raçon e deuos aa mançeba da dita donna Costança. Et o dito Gonçaluo Martines
frontou logo et disso ao dito Aluaro que non forçasse o cabidoo. Et el disso que o non
forçaua, mays que o fazia per mandado de seu sennor obispo. Et enton o dito Gonçaluo
Martinet protestou en nome do dito cabidoo que o poyna129 por força.

129
poyna] repetido.

416
Esto foy en Ourense, noue dias de março, era de mill et CCCª LXª V annos.
Testemoyas: Fernando Anes, reitor da igleia de Sam Migeel de Torneyros, Domingo
Martinet, clerigo, teente a capela que ordinou Martin de Pol, Affonso Martinet, ome do
dito Gonçaluo Martinet.

931

1327, marzo, 18. Ourense.

Álvaro, portero del obispo auriense don Gonzalo, entra en las casas del mayordomo
del cabildo, Gonzalo Martínez, y toma por la fuerza gran cantidad del pan de ración y
se lo entrega a la manceba de doña Constanza Churruchaa, diciéndole que era el pan
de cuatro días. El mayordomo, en nombre de cabildo, presenta su protesta.

A. Diversarum rerum 1, nº 7. Orig. Perg., 254 x 129 mm., escr. gótica. En el pergamino
se han redactado tres documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 8 de marzo de 1327,
el nº 929 de esta colección; el segundo, de 9 de marzo de 1327, el nº 930 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura en las últimas palabras de la primera
línea y al comienzo de las líneas 1 a 12. Al margen inferior, escr. gótica: «Es este don
Gonçalo Perez de Novoa, obispo. Ano 1327». Al dorso, escr. gótica: «[Protestaçón como
tomauan] por força a raçón que dauan a donna Costança Curruchaa». Al dorso, escr.
humanística: «Consta por esta scritura que na era de 1365 se pagaba el pan de / raçión y era
obispo don Gonzalo. No sirbe para otra cosa. Ninguna cosa».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 181 (nº 661).

§ Depoys desto, XVIII dias do dito mes de março, na era sobredita, o sobredito
Aluaro, porteiro, entrou nas casas do dito Gonçaluo Martinez et tomou muyto pam de
raçon et entregoo a mançeba da dita donna Costança, disendo que lle queria entregar o
pam de quatro dias. E enton o dito Gonçaluo Martinet, en nome do dito cabidoo,
protestou que o poyna por força. E destas protestaçoes en commo passaron et da força
que fazian ao dito cabidoo o dito Gonçaluo Martinet pedio a min, notario, huun publico
estormento, e eu deylle ende este.
Que foy feyto en Ourense nos dias et lugar e era sobreditos.
Testemoyas que foron presentes: Domingo Peres, reitor da igleia de Proente,
Domingo Peres, reitor da igleia de Sam Mamede, Martinho, ome do dito Gonçaluo
Martinet.
E eu, Lourenço Peres, publico notario jurado en Ourense polo bispo et polla igleia
desse lugar, que a todo esto presente foy et o escripui et meu signal y puge (signum) en
testimuyo de verdade.

932

1327, junio, 2. Ourense.

Los canónigos aurienses Alfonso Viviánez y Alfonso Lorenzo reciben unas casas en
la rúa da Obra, que fueron del tesorero García Martínez, quien las había comprado al

417
clérigo de coro Juan Guiza, así como el resto de sus propiedades por haberlas vendido
su madre, Elvira Arias, sin requerir antes al cabildo.

A. Escrituras 17, nº 78. Orig. Perg.; 165 x 173 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº 933
de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el
pergamino, dificultando en ocasiones la lectura; pequeños rotos en la parte derecha del
pergamino que no afectan al texto. Al dorso, escr. humanística: «El Cauildo tiene priuilegio
real que ninguna persona vendiese cosa raiz sin que requiriese al Cauildo, se la quiere por el
tanto. Y aueendose vendido vas (sic) casas de vn tesorero y otros bienes sin el
requerimiento, el cauildo los recibe para si y por deudas que deuia. Era 1365».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 181 (nº 662).

Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Lourenço Peres, publico
notario jurado en Ourense polo bispo et pola igleia desse lugar, Affonso Uiuiaes et
Affonso Lourenço, coengos de Ourense, estando na rua da Obra, ante as casas que foron
de dom Garçia Martines, thesoureyro que foy de Ourense, as quaes o dito thesoureyro
conprou de Johan Guiça, clerigo do coro, disseron que ao dito cabidoo perueera agora
nouamente que Eluira Ares, madre do dito tesoureyro, uendera estas casas e outras
possissoes et herdades que foron do dito tesoureyro, e commo o cabidoo e a igleia de
Ourense este en possissom que todos aquelles casas ou herdamentos uenderen na dita
uila e en seus termios que conuidem ante o cabidoo da dita igleia d´Ourense, se as
quiser comprar, que as conpre polo justo preço ante ca outre, que a dita Eluira Ares, non
esguardando este dereito que o cabidoo e a igleia d´Ourense auia, que vendera as ditas
casas e herdamentos que ao dito thesoureyro perteençia, et por esta razon que elles, en
nome do dito cabidoo, reçebiam as ditas casas para o dito cabidoo, e disseron que per
estas reçebiam todallas outras herdades et possissoes que a dita Eluira Ares uendera que
perteençiam ao dito thesoureyro.

933

1327, junio, 2. Ourense.

El notario auriense Lope Sánchez, como procurador del cabildo, solicita las llaves
de unas casas, que fueron del tesorero García Martínez, al mercader Pedro de Veiga y,
tras entregárselas, procede a cerrar las casas y a entregar las llaves a Gonzalo
Martínez, mayordomo del cabildo, quien dice que las recibe por los dos mil quinientos
maravedíes que el tesorero debía al cabildo en el momento de su muerte por distintas
rentas.

A. Escrituras 17, nº 78. Orig. Perg.; 165 x 173 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, el nº 932
de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el
pergamino, dificultando en ocasiones la lectura; pequeños rotos en la parte derecha del
pergamino que no afectan al texto. Al dorso, escr. humanística: «El Cauildo tiene priuilegio
real que ninguna persona vendiese cosa raiz sin que requiriese al Cauildo, se la quiere por el
tanto. Y aueendose vendido vas (sic) casas de vn tesorero y otros bienes sin el
requerimiento, el cauildo los recibe para si y por deudas que deuia. Era 1365».

418
E logo esta ora et per estas testimuyas, Lopo Sanches, notario d´Ourense, que se
dizia procurador do dito cabidoo, pedio as chaues das ditas casas a Pero de Ueyga,
mercador desse lugar, et o dito Pero de Ueyga deullas, et el pechou as portas et deu as
chaues dellas a Gonçaluo Martinet, moordomo do dito cabidoo, et disso que el reçebia
aquellas casas para o dito cabidoo por dous mill e quinentos morabedis de brancas que o
dito thesoureyro deuia ao dito cabidoo a tenpo de seu passamento de rendas que del
teuera, e disso que per estas casas reçebia as outras casas que estauan antellas en que
morou o dito thesoureyro et todallas outras herdades que ao dito thesoureyro perteeçian,
que eran obrigadas ao dito cabidoo por estes morabedis sobreditos. E desto en commo
passou os ditos Affonso Uiuiaes et Affonso Lourenço et Lopo Sanches pediron a min,
notario, huun publico estormento, e eu deylle ende este.
Que foy feyto en Ourense, no lugar sobredito, dous dias de junyo, era en mill e
CCCª LX Vª annos.
Testemoyas que foron presentes: Ruy Gonçalues, raçoeyro d´Ourense, Pero da
Freyra, mercador, Johan Pellaes, clerigo do coro, Pero Anes, ome do dito Affonso
Lourenço, Vidal Peres, ome de Affonso Uiuiaez, Fernan Domingues, clerigo, natural de
Palmes.
Et eu, Lourenço Peres, notario sobredito, que a esto presente foy et a pedimento dos
sobreditos Affonso Uiuaes, Affonso Lourenço e Lopo Sanches (signum) escripui este
estormento et puge en el meu signal en testimuyo de uerdade.

934

1327, junio, 7. Sevilla.

Alfonso XI exime a los clérigos de coro de la catedral auriense de San Martiño y a


los capellanes de la Trinidad del pago de los marcos de plata que se recaudaban en las
iglesias y cofradías del obispado de Ourense, ordenando a Gonzalo González de
Burgos, a Juan Vela y a todos los recaudadores que no los cobren y devuelvan lo ya
recaudado.

B. Fábrica 2, nº 643. Perg.; 309 x 421 mm.; escr. gótica. Inserto en la requisitoria
presentada el 5 de julio de 1327 por los capellanes García Eanes y Rodrigo Pérez a los
jueces aurienses Lorenzo Domínguez y Gonzalo Eanes para que hagan cumplir lo contenido
en la carta (doc. nº 935). Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la
lectura, especialmente en el lateral derecho; roto de pequeñas dimensiones que afecta a
letras de la línea 37; doblez horizontal que dificulta la lectura de algunas palabras de la línea
37; desgarros en el lateral derecho que no afectan al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta en
commo non han de lebar marco porlas capelas sinples». Al dorso, escr. humanística: «El rey
don Alonso echo de pecho a las iglesias, a cada vna, vn marco de plata y queriendolo cobrar
de los clerigos del coro y otros capellanes, acudieron al dicho rey diziendo no tenian iglesias
sino que lo que dezian misas por los difuntos. Mando no se les llebase el marco siendo ansi.
Era 1365». Al dorso, escr. humanística: «Inporta a la cathedral para probar que los clerigos
del coro le deben seruicio».

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 54 (nº 162).

419
§ Dom Alffonso, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leom, de Toledo, de
Galisia, de Siuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Viscaya e
de Molina, a uos, Gonçaluo Gonçalues de Burgos e Johan Uela, mios omes,
recabdadores por mi de los marcos que me am a dar en las yglesias e conffradias del
obispado de Orense, o a otro qualquier que ovier de recabdar los dichos marcos en renta
o en fieldad o en otra manera qualquier, salut e graçia. Sepades que los capellanes del
coro de la yglesia de Sant Martino de Orense e los que cantan en la Trinidad se me
enbiarom querellar que seyndo ellos capellanes de la dicha ygllesia e non teniendo
ygllesia ninguno dellos de que ayam disimos nin primiçias nin otros derechos ningunos
por que deuan pagar marcos de plata segunt que lo yo ordene e pagando la ygllesia de
Sant Martino onde ellos cantan e som capellanes su marco de plata segunt que lo yo
mande por mis cartas que uos que lle demandades a cada vnos dellos por las capellanias
que ellos tienen sen os marcos de plata e en esto que les fasedes grant tuerto e sin rason
pues que ellos non an otras ygllesias nin otros beneffiçios de que ayam diesemos nin
primiçias nin otros derechos ningunos por que deuan pagar marco de plata commo
dicho es senon aquellas capellanias que ordenaron los finados en que cata (sic) missas
por sus almas dellos. E enbiaronme pedir merçet que esto que lo non quisiesse
conssintir e que uos enbyasse mandar que gelos non demandassedes pues que ellos non
tenian otras ygllesias de que oviessem diesemos nin primiçias nin otros derechos
ningunos senon las dichas capiellas et frutos de algunnas herdades que dexarom los
omes buenos que cantassen missas por sus almas.
E yo, veyendo que me pedia derecho, touelo por biem por que uos mando, vista esta
mi carta, que sy estes capellanes sobredichos non tienen yglesias de que ayam diesemos
nin primiçias nin otros derechos ningunos por que deuan pagar marco de plata senon las
dichas capiellas en que canta por las almas de los finados commo dicho es e los frutos
de las herdades que y dexaron los omes buenos porque cantassem missas por sus almas
que lles non demandades los dichos marcos de plata nin los leuedes dellos por ninguna
manera nin lles prendedes nin les tomedes ninguna cosa de lo suyo nin de lo de las
dichas capiellas por esta rason. E sy alguna cosa le tenedes prendado o tomado por esta
rason que gelo entreguedes luego todo. Et non fagades ende al por ninguna manera so
pena de la my merçet.
E si lo assy faser non quisierdes mando a dom Gonçaluo, obispo de Orense, e a los
juyses dende, o a qualquier dellos que esta mi carta vierem que anparem e defiendam a
los dichos capellanes e que uos non conssientan que leuedes dellos los dichos marcos de
plata e non fagan ende al so la dicha pena e de çient maravedis de la moneda nueua a
cada vno. E de commo uos esta mi carta fuer mostrada e vos ellos la conplierdes mando
a qualquier notario publico que para esto fuer llamado que de ende a los dichos
capellanes o al que por ellos esta carta mostrar testimonio signado con su signo por yo
sepa en commo conprides mio mandado e non faga ende al sola dicha pena la carta
leyda dagela.
Dada en Seuilla, siete dias de junio, era de mill e CCC LX e çinco annos.
Yo, Alffonso Martinet, la fis escriuir por mandado del rey.
Rodrigo Martines. Gonçaluo Rodrigues. Pero Fernan. Diego Fernan. Johan
Rodrigues.

935

1327, julio, 5. Ourense.

420
García Eanes, capellán de la capilla fundada por el escudero Juan Pérez «O
Calvo», y Rodrigo Pérez, capellán de la capilla fundada por la monja del convento de
Santa Clara de Allariz, doña Aldonza, presentan ante los jueces aurienses Lorenzo
Domínguez y Gonzalo Eanes una carta del rey Alfonso XI, dada en Sevilla el 7 de junio
de 1327, por la que exime a los clérigos del coro y a los capellanes de la Trinidad del
pago de los marcos de plata que se debían recaudar en las iglesias y cofradías del
obispado de Ourense (vide doc. nº 934). Tras la lectura de la carta por el notario
auriense Lope Sánchez, los capellanes requieren a los jueces que cumplan lo en ella
contenido; éstos les contestan que así lo harán, al igual que Miguel Pérez da
Corredoira, cogedor de este pedido por el recaudador Gonzalo González, quién se
compromete a devolver lo que ya había recaudado.

A. Fábrica 2, nº 643. Orig. Perg.; 309 x 421 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
en ocasiones dificultan la lectura, especialmente en el lateral derecho; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a letras de la línea 37; doblez horizontal que dificulta la lectura de
algunas palabras de la línea 37; desgarros en el lateral derecho que no afectan al texto. Al
dorso, escr. gótica: «Carta en commo non han de lebar marco porlas capelas sinples». Al
dorso, escr. humanística: «El rey don Alonso echo de pecho a las iglesias, a cada vna, vn
marco de plata y queriendolo cobrar de los clerigos del coro y otros capellanes, acudieron al
dicho rey diziendo no tenian iglesias sino que lo que dezian misas por los difuntos. Mando
no se les llebase el marco siendo ansi. Era 1365». Al dorso, escr. humanística: «Inporta a la
cathedral para probar que los clerigos del coro le deben seruicio».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 181 (nº 663).

Era de mill e tresentos e saseenta e çinco annos, çinco dias de jullio. Sabeam
quantos esta carta virem que en presença de min, Lopo Sanchez, notario jurado en
Ourense porla igleia desse lugar, e das testemuyas adeante escritas, Garçia Anes,
capellam, teente a capela que ordinou Johan Peres, o Caluo, escudeiro, que foy, et Roy
Peres, capellam, teente a capela que ordinou donna Aldonça, frayra do moesteiro de
Santa Clara de Allaris, presentaron e feseron leer per min, dito notario, ante Lourenço
Domingues et Gonçaluo Eanes, juyses d´Ourense, huna carta de nosso sennor el rey
aberta e seellada do seu seelo, segundo per ella apareçia da qual o tenor a tal he:

[Inserta orden de Alfonso XI a Gonzalo González de Burgos, a Juan Vela y a todos


los recaudadores para que no cobren a los clérigos de coro de la Iglesia de San
Martiño y a los capellanes de la Trinidad los marcos de plata que se recaudaban en las
iglesias y cofradías del obispado de Ourense, de 7 de junio de 1327, doc. nº 934].

§ A qual carta liuda os ditos Garçia Anes e Roy Peres pedirom e frontaron aos ditos
juyses e a cada hun delles que lles conprissem e aguardassem a carta sobredita e os
anparassem e defendessem segundo que nosso sennor el rey mandaua pela dita sua
carta. E os ditos juyses pedirom dela o trallado e disserom que obedeeçerian aa carta de
nosso sennor el rey. E Migeell Peres da Corredoyra, notario, que dizia que collia en
Ourense os ditos marcos da plata por Gonçaluo Gonçalues, disso que el queria
obedeeçer aa carta del rey e que se entento ou testaçon tiina posto ou feito por esta rason
que o alçaua e o daua por nenhun e que os pennores que tiina tomados por esta rasom os
entregaria logo as seus donas donde os tomara.
E pedio o trallado da dita carta con meu nome e con meu signal con esta resposta e
os ditos capellaes de commo publicaron a dita carta e da resposta dos ditos juyses e de

421
Migeel Peres pedirom a min notario sobredito hun publico estormento e eu deilles este
que foy feito en Ourense ena era e dia sobredito.
Testemuyas: Gonçaluo Peres Griynses, Martin Geestosa, Pero Maçia, Lourenço
Paes, çidadaos d´Ourense, Pero da Freyra, Affonso Eanes do Picorno, mercadores,
Affonso Eanes, notario.
E eu, Lopo Sanches, notario sobredito, que a esto fuy present e figeu escripuir
(signum) em minna presença e puge aqui meu nome e meu signal, que tal he.

936

1327, septiembre, 5. Ourense.

Esteban Fernández y Pedro Estévez, clérigos de coro, jueces compromisarios


elegidos por las partes, emiten sentencia en el pleito que enfrenta Arias Pérez y a su
mujer, Catalina Eanes, moradores en la rúa da Obra, con el sacristán Pedro Mogo,
clérigo de coro, sobre una presa que el matrimonio construye en el río Barbaña, en los
molinos de Mariñamansa. El sacristán argumentaba que la presa le causaba un gran
daño en una viña que tenía junto al río Barbaña. Los jueces, tras leer la escritura de
compromiso otorgada por las partes ante el notario auriense Pedro Martínez, y
asesorarse con hombre buenos y letrados, fallan a favor del matrimonio, ordenando
que prosiga la construcción de la presa al considerar que ésta no causa ningún daño a
la viñas del sacristán.

A. Escrituras 12, nº 116. Orig. Perg.; 170 x 455 mm.; escr. gótica; deteriorado, manchas
de humedad que, en ocasiones, dificultan e impiden la lectura, especialmente en las palabras
finales de las líneas 6 a 9; diversos rotos que afectan a distintas partes del documento: al
comienzo de las líneas 32 a 33 y 48 a 50, a la parte central de las líneas 32 a 34, 36 y 37, a
las palabras finales de las líneas 1, 13 a 19, 31, 42 a 46, y a la parte inferior del pergamino
sin llegar a afectar al texto; antiguas dobleces horizontal y verticales que dificultan la
lectura en distintas partes del documento.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 181 (nº 664).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 223.- LEMA BENDAÑA, Muíños nas
proximidades de Ourense, 106.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 179.

Sabeam quantos esta carta de sentença viren que presente min, Domingo Fernandes,
notario d´Ourense porlla igleia desse lugar, e as testemuyas que en fondo desta carta
som escriptas, Aras Peres, çidadao d´Ourense, morador ena rua d´Oobra, e Pero Moogo,
sanchrischan, clerigo do coro d´Ourense, pressentaron e feseron leer per min, notario,
ante Esteuoo Fernandes e Pero Esteuees, clerigos do coro, huun estormento de
conpromisso, feyto per Pero Martines, notario d´Ourense, e signado de seu signal,
segundo per el apareçia eno qual se continna entre las outras cousas que estes Aras
Peres e Pero Moogo conprometeran enos ditos Esteuoo Fernandes e Pero Esteueez
sobre contenda que era ontre elles por rason de huna presa que o dito Aras Peres e sua
moller, Catalina Anes, fasian no rio da Baruanna aos seus moynos que chaman de
Marinnamanssa, assy que estes Esteuoo Fernandes e Pero Esteueez vissen se Aras Peres
fasia a dita pressa per hu non deuya ou se fasia danno ao dito Pero Moogo, que o
partissen commo achassen que era dereito ou aguisado. O qual compromisso liudo

422
Esteuoo Fernandes e Pero Esteueez, sobreditos, disseron que o reçebian e disseron que
elles auerian conssello e mandaron aos ditos Aras Peres e Pero Moogo que en outro dia
veessen ante elles oyr sentença e elles que a darian qual achassen por dereito. Eno qual
termio A[ras] Peres e Pero Moogo, pressentes ante os ditos Esteuoo Fernandes e Pero
Esteuees e pidironlles que dessen sentença segundo que ficaran. E enton estes Esteuoo
Fernandes e Pero Esteueez seendo en lugar de julgar deron huun escripto en maneira de
sentença, feyta en esta maneira:

§ Como fosse contenda entre Aras Peres da rua d´Oobra, por sy e por sua moller,
Ca[talina] Anes, da huna parte, e Pero Moogo, clerigo do coro, da outra, sobre rason da
presa que Est[euoo] Peres e sua moller fasian no rio da Baruanna, aos seus moynos que
chaman de Marinnamanssa, a qual presa o dito Pero Moogo lles enbargaua que a non
fesessen dizendo que era em seu preiuyso e danno grande de huna sua vinna que y tinna,
que perteençia aa capella que el ten a par do dito rio da Baruanna, e por ende que non
deuyan y faser a dita presa. Estas partes de seu prazer conprometeron en nos, Esteuoo
Fernandes, morador ena rua d´Oobra, e Pero Esteueez, clerigo do coro, per conpromisso
feyto per Pero Martines, notario d´Ourense, que nos uissemos a dita pressa, que estes
Aras Peres e sua moller fasian, se fasia danno aa vinna do dito Pero Moogo, e
julgassemos sobrelo o que fosse dereito e aguisado, e demays tomaron por terçeyro,
Martin Fernandes, coengo d´Ourense, que se nos anbos en huna sentença non fossemos
aueudos que con aquel con que o dito Martin Fernandes concordasse que aquela
sentença ualuesse. E nos, os ditos Esteuoo Fernandes e Pero Esteueez, juyzes aruidros,
vist[o] e examynado con homes boos, clerigos e leygos, a[…] que os ditos Ares Peres e
sua moller […]oynnos [...] dito rio e o lugar per que a fasen auudo […] seendo en lugar
de julgar dia assignado para dar sentença as partes pressentes sentença demandantes
pelo poder do conpromisso por que nos achamos per conssello de homes boos e
leterados dignos de fe que aquel lugar per que os ditos Aras Peres e sua moller fasen a
dita presa eno dito rio non faz danno aa vinna do dito Pero Moogo e lle fas prol por
quanto arrendan augoa dela, en maneira que per aquelo non pode reçeber danno.
Por ende, per sentença, julgamos que estes Aras Peres e sua moller lauraron ben e
mandamos que façan a dita presa que començaron pella penna grande que y poso augoa,
e d´ali a çima, ata a vinna de Pero Aras, lançen meyroes en guisa que Pero Moogo nen a
sua vinna non reçeba per y danno. E que o dito Pero Moogo que lla non enbargue
d´a[qui] adeante. E esto mandamos a anbalas partes que o aguardem sub a pena do
con[...] e que nehuna das partes non seia tiuda autra parte de custas nen de dannos [...]
esta contenda reçebesse ou fesesse ata aqui. O qual escripto liudo, Aras Peres e P[ero
Moogo] leeron a dita sentença e outorgaronna e pidiron a min notario ende senllos
estormentos.
[Feyto] foy en Ourense, çinco dias de setenbre, era de mill e CCC LX V annos.
Testemoyas que presentes foron: Pero Rodrigues e Johan Rodrigues, Chico, yrmaos;
Martin Domingues, yrmao de Migeell Domingues [da] rua d´Oobra; Johan de Trella;
Johan Domingues, capellan da Triidade e outros.
E [eu], Domingo Fernandes, notario sobredito, que a esta sentença chamado foy
presente e [en] mynna presença o fige escriuyr e meu (signum) signal puge en
testemuyo de uerdade.

937

1327, septiembre, 20. Ourense.

423
Sancha Gutiérrez, moradora en O Outeiro, feligresía de San Mamede de Puga,
vende al obispo auriense don Gonzalo una leira de viña en ese lugar, junto a la
«pousa» del obispo, que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, por sesenta y dos
libras de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 12, nº 27. Orig. Perg.; 153 x 271 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en las cinco primeras líneas; roto en la esquina superior derecha que
afecta a las primeras palabras de las líneas 1 y 2. Al dorso, escr. gótica: «Carta da herdade
que o bispo conprou en Puga». Al dorso, escr. humanística: «No aprouecha».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 181 (nº 665).

[Sa]beam quantos esta <carta> virem que eu, Sancha Goterres, moradeyra em Puga,
eno lugar a que chaman Outeyro, por min e por toda mynna uos uendo e logo per esta
carta entrego ao honrrado padre e sennor dom Gonçaluo, porla graça de Deus bispo
d´Ourense, e a toda sua uos para senpre, huna leyra de vina na friiguisia de San
Momede de Puga, hu chaman Outeyro, cabo a pousa do dito sennor obispo, a qual leyra
iaz entre a vina de dona Eynes, da huna parte, e a leyra de Johan Anes d´Outeyro, da
outra, e em çima entesta na que foy de Martin de Loyro e de Sancha Meninna e em
fondo fer no piteyro de donna Maria e no ualado en que esta o saluar, cabo a dita pousa.
Vendolle a dita leyra con sas entradas e seydas e con todos seus dereytos e perteenças
de desemo a Deus e liure de todo outro enbargo assy que o dito sennor aia ela e toda sua
uos, des aqui en deante, em jur de herdade para por senpre e faça dela toda sua uoentade
liuremente, ca outorgo que soo bem pagada de todo o preço que a min e a ele aprouuo
por ela, conuen a saber: sesseenta e duas libras da moeda portuguesa, de que contam
quareenta por dineiros nouos por tres libras. E obligo min e todos meus bees gaannados
e por gaannar a defender o dito sennor obispo e toda sua uoz130 senpre a dereito con a
dita leyra. E renunçio que nunca uenna contra esto que sobredito he nem possa diser o
contrario delo per min nen per outre em juyso nen fora del.
E quem quer da minna parte ou da estranya que contra esta carta, que lle eu mando
faser de meu grado, ueer em parte ou em todo aia a yra de Deus e peyte aa uos del rey
por nome de pena çinquaenta morabedis e ao dito sennor obispo ou a sua uos outros
tantos. E a dita pena pagada ou non esta carta e vindiçon sobredita fique senpre firme e
em seu reuor.
Feyta a carta em Ourense, viinte dias de setenbro, era de mill e tresentos e sesseenta
e çinque annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Johan Rodrigues, rector da gleia de Sam
Pedro de Moreyras de Louredo; Esteuoo Anes e Migeel Peres, carpenteiro, moradores
em Gostey; e Anton Gonçalues, alueyte das bestas, morador em Ourensse.
Eu, Lourenço Dominguez, notario jurado en Ourense porlla egleia desse lugar, foy
presente a esto que sobredicto he e fizeo escriuir en minna presença e puge y meu nome
e meu signal en testemuyo de uerdade, que tal he (signum).

938

1327, diciembre, 5. Ourense.

130
uoz] interlineado, sobre el renglón, con llamada.

424
El mayordomo del cabildo auriense, Gonzalo Rella, por orden de Juan Rodríguez,
chantre y vicario del deán Vasco Pérez, entrega a perpetuidad al carnicero Pedro
Domínguez, morador en la rúa dos Brancos, y al mercader Rodrigo Pérez, morador en
la rúa de Cima, un solar situado entre las rúas de Cima y la Corredoira.

A. Minutario notarial de Juan de Espinosa, cubierta delantera. Orig. Perg.; 232 x 362
mm.; escr. gótica. En el pergamino se han redactado dos documentos, siendo éste el
segundo, y el primero -que se utiliza de cubierta posterior-, de 23 de enero de 1326, el nº
923 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura,
especialmente en toda la mitad izquierda del pergamino y a la parte final de las líneas 7 y 8.
Este pergamino se utilizó para encuadernar el minutario notarial de Juan de Espinosa; los
cordones de pergamino empleados en la encuadernación dificultan la lectura de algunas
palabras de las líneas 1, 2, 5, 6, 7 y 17.

Conuçuda cousa [se]ia a quantos esta carta viren que en presença de min, Pero
Martinez, notario jurado na cidade d´Ourense, e das testemuyas adeante scriptas
Gonçaluo Rella, moordomo do cabidoo, per mandado de dom Johan Rodriguez, chantre
e vigario de dom Vaasco Perez, dayan da igleia d'Ourense, entregou a Pero Dominguet,
carniceyro, morador nos Blancos, e a Ruy Perez, mercador na rua de Cima de sobre la
Correaria, para eles e para toda sua uoz hun soar que esta a par das casas de Pedr’Ares,
raçoeyro, e a par doutra casa do cabidoo en que mora Johan Nicolas e entesta na rua da
Correaria en fondo con seu tendal, e en cima entesta na rua de Cima; e este soar lles
outorgou per pedra e per terra e per chaue que lles logo ende entregou; e disso que llo
entregaua por seu en nome do cabidoo que ouuessen e pessuyssen e fezessen del toda
sua liure voontade commo de seu herdamento e que o ouuessem por herdamento para
sempre. Et de commo lles esta entrega foy feyta os ditos Pero Dominguez e Ruy Perez
pidiron a min, notario, que lles desse ende hu publico instrumento.
Esto foy en Ourense, V dias de dezenbro, era de mill e CCC LX V annos.
Testemoyas que presentes foron: Lopo Sanchet, notario, Johan Castelleyro,
mercador, Affonso Eanes e Johan Eanes, clerigos do coro.
Et eu, Pero Martinez, notario sobredito que a esto presente foy e esta carta scriuy e
meu synal en ela puge, que a tal he, en testemuyo de uerdade (signum).

939

1328, enero, 19. Seixalbo.

Acuerdo entre Pedro Estévez, como procurador de los clérigos de coro, y Juan
Domínguez, marido de María Trigo, para poner fin al pleito que los enfrenta por el
cobro de treinta sueldos de la renta sobre una viña y «chousa» en Porteiro, feligresía
de San Breixo de Seixalbo, que Juan Domínguez tenía aforado del clérigo Domingo
Pérez, quién se la había dejado en herencia a los clérigos de coro; se acuerda, para
terminar el litigio pendiente, que Juan Domínguez tendrá de plazo hasta el próximo día
de Pascua para pagar los treinta sueldos que adeuda por el pago de la renta del año
1326, y que en adelante pagará los treinta sueldos anuales por el día de san Martín.
Juan Domínguez ofrece como garantía del pago la viña y «chousa» de Porteiro además
de todos los bienes que tiene aforados del difunto Domingo Pérez.

425
A. Cregos de coro, nº 140. Orig. Perg.; 253 x 188 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
con tinta desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino
dificultando e impidiendo la lectura, especialmente en las siete primeras líneas; roto de
pequeñas dimensiones entre las líneas 14 y 15 que no afecta a la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta da cortiña de Seu». Al dorso, escr. humanística: «No se puede leer».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 182 (nº 666).

Sabeam quantos esta carta virem que sobre contenda que era entre [Pero Eanes e]
Johan Moogo, en nome dos [clerigos do] coro da igleia d´Ourense, cuios procuradores
som, da huna parte, e Johan Domingues, marido de Maria Triigo, morador en ... por sy,
da outra, sobre rasom de triinta soldos da boa moeda que estes Pero Eanes e [Johan]
Moogo [disen] que os ditos clerigos do coro am d´auer cada anno para senpre pellos
bees que foron de Domingo Peres, clerigo que foy do dito coro, dos quaes bees desiam
que o dito Johan Domingues tem huna leyra de vinna e huna chousa en termio de
Porteiro, que he friguesia de Sam Ureyxemo de Seyxaluo, sobre la qual leira de vinna e
chousa disiam que poseram encouto con o moordomo porque lles non pagauan os ditos
trinta soldos, o qual encouto o dito Johan Domingues ergeo con fiador por dereito e
confessou que tiinna a dita vinna e chousa. E por se quitaren de custas et dannos e
perdas que entre elles poderian recreçer se andasem en preito, o dito Johan Dominguez
fez tal aviinca con Pero Esteues, clerigo do dito coro, que os ditos Pero Eanes e Johan
Moogo feseron procurador en este pleito en nome dos ditos clerigos do coro, conuen a
saber: que este Pero Esteues da praso ao dito Johan Domingues ata dia de Pascoa
primeira que uem a que pague aos ditos clerigos do coro os ditos trinta soldos da boa
moeda que lles ficaron por pagar do outro anno que foy, ena era de mill e tresentos e
seseenta e quatro annos, e os que acharem per uerdade que lles ficarom por pagar deste
anno que ora foy que se [fiin]çeo por estas kalendas ianeyras que ora forom,
descontando ende a nouydade que acharen que os ditos clerigos ende leuaron da dita
vina eno dito anno que ora foy, e lles pague d´aqui en deante cada anno para senpre aos
ditos clerigos do coro os ditos trinta soldos da boa moeda por dia de sam Martinno de
nouenbre.
E o dito Johan Dominguez assi o outorgou a conprir todo esto que sobredito e, e
obligou aos ditos clerigos do coro a dita leyra de vina e chousa que el tem eno dito lugar
de Porteiro e todollos outros bees que el tem que foron do dito Domingo Peres per que
aian cada anno para senpre os ditos trinta soldos da boa moeda sigundo sobredito he. E
demays renunçiou que nunca per sy nen per outre ueese contra esto que sobredito he
nen disese ende o contrario en nenhuna maneira en juyso nen fora del e se o disesse
outorgou que lle non ualuese nen fose y oydo.
Feita a carta en Seyxaluo, dez e noue dias de janeiro, era de mill e tresentos e
seseenta e seis annos.
Testemoyas: Pero Eanes de Caluos, Johan Eanes, dito Brauelmo, Lourenço Eanes,
ome de Ares Peres, castelleiro, moradores en Seixaluo, Martin Peres de Reuoredo,
Afonso Gonçalues, alfagime, Gonçaluo de Caluos e Pero Martinet, moradores en
Ourense, en Fonte Arcada.
Eu, Johan Maçia, notario jurado enos coutos do bispo e da egleia (signum)
d´Ourense pollo bispo e polla dita egleia, que a estas coussas que sobreditas son
pressente foy e esta carta en mynna pressença fis escripuyr e meu signal y puge en
testemuyo de uerdade, que tal he.

426
940

1328, marzo, 24.

Traslado notarial realizado por el notario apostólico Alfonso Lorenzo, canónigo


auriense, el canciller episcopal Alfonso Viviánez, también canónigo auriense, y el
notario público de la ciudad de Ourense Miguel Pérez a petición del abad de Celanova
y con autoridad del obispo don Gonzalo de la concesión que el obispo auriense don
Lorenzo hizo a don Pedro, abad de Celanova y a sus sucesores, de la dignidad de
vicearcediano, realizada el 15 de mayo de 1221131. El obispo auriense, reunido en
sínodo diocesano, había requerido al abad de Celanova que presentase el documento;
como el diploma no fue encontrado en el monasterio de Celanova, se expidió este
traslado sobre el original existente en la catedral.

A. Caderno de Unións, nº 122. Orig. Perg.; 520 x 350; rotos en la línea 14 a causa de
una doblez, que dificulta también la lectura en la línea siguiente. Conserva cuatro sellos: el
del obispo don Gonzalo, el del abad de Celanova, el del monasterio de San Salvador de
Celanova y el del cabildo auriense, colgados de cordones de lino teñido de rojo y todos ellos
con forma amigdaloide; el del obispo de cera amarilla, está roto al través y tiene cortado el
campo en dos partes desiguales, en la parte superior, la más grande, aparece la figura de
Cristo mayestático bajo un dosel sostenido por columnas, en la parte inferior aparece una
figura episcopal, con mitra y báculo, entre dos figuras borrosas que parecen ángeles y, a su
alrededor, una leyenda que no se puede leer; el sello del abad de cera amarilla y, al igual
que el del obispo, está roto, con el campo partido en partes desiguales, en la parte superior,
que es la más pequeña, figura un busto de la Virgen con el Niño, y en la inferior restos de
otra figura con hábitos, probablemente San Rosendo, y, a su alrededor, la leyenda: «†
SI[GUILLUM A]BBATIS… [CELL]ENOVE»; el sello del convento lleva en el campo y sobre
ondas un ramo o arbusto con cinco abultadas hojas o frutas en forma de corazón y, a su
alrededor, la leyenda: «† SIGILLUM COV[ENT]VS CELLENOVE»; en el del cabildo auriense, de
cera castaña, figura en el centro un águila bicéfala y, a su alrededor, la leyenda: «†
SIGILLUM CAPITVLI AVRIENSIS». Acompaña transcripción realizada probablemente en el
siglo XVIII o XIX (4 hojas; papel; 206 x 300 mm.; escr. humanística).
B. Escrituras 19, ff. 11-12. Papel; 197 x 295 mm.; escr. humanística. En traslado
notarial realizado el 2 de agosto de 1539 por los notarios Cristóbal de Baeza, Jacobo García
de Sampedro y Juan de Ortega.
C. Diversarum rerum 3, ff. 274v-276v. Papel; escr. humanística. Inserto en la copia
simple de la concordia firmada entre la iglesia auriense y el monasterio de Celanova el 2 de
agosto de 1539.

ED. Documentos de Orense, I, 266-269.- DURO PEÑA, Documentos da catedral de


Ourense, 80-82 (nº 72).- Boletín CMO 5 (1913-1918), 240.- VAQUERO, Colección
diplomática de Celanova, I, 162-163 (nº 114).

CIT. DURO PEÑA, Antiguas dignidades, 302-303.- GARCÍA Y GARCÍA, Synodicon, I, 95.-
FERNÁNDEZ CASAL, Los conflictos de la sede de Ourense, 104.- ANDRADE, Monacato
benedictino, 185.

El original sobre el que se realizó este traslado en la actualidad está perdido.

131
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 300-301 (nº 150).

427
In nomine Domini. Amen. Nouerint vniuersi quod sub era Mª CCCª LXª VIª, die
XXIIIIª mensis martii, in presentia nostri, Alfonsi Laurencii, canonici Auriensis, publica
auctoritate apostolica notarii, Alfonsi Vi[uiani], eidem canonici ac eiusdem ciuitatis
cancellarii, et Michaelis Petri, publici eiusdem auctoritate domini episcopi et ipsius
ecclesii notarii, et testium infrascriptorum, conuocatis et presentis ad sinodum
celebratam in ecclesia Auriense, ut moris est, abbatibus, prioribus, rectoribus et clericis
ciuitatis et diocesis Auriensis, presente ibidem reuerendo in Christo patre ac domino
domno Gundisaluo, Dei et apostolice sedis gratia episcopo Auriensis, cum domno
Velasco Petri, eiusdem decano, et vniuerso eiusdem ecclesie capitulo, predictus
dominus episcopus requisiuit religiosum uirum domnum Johannem Petri, abbatem
monasterii Cellenoue, tunc presentem cum quibusdam monachis sui monasterii, ut
faceret publicari in plena sinodo litteram seu instrumentum per alphabetum diuisum
quod habebat cum ecclesia Auriensis super juridicione et potestate abbatibus Cellenoue
per episcopum et capitulum ecclesie Auriensis concessa prout quolibet anno in plena
sinodo publicare tenetur.
Et tunc dictus abbas respondit quod uerum erat quod ipse et alii abbates qui pro
tempore erant in dicto monasterio tenentur deferre annuatim dictum instrumentum seu
litteram ad sinodum et ipsum in presencia omnium publicare, sed dixit quod non
habebat dictum instrumentum, et iam ipsum diligenter quesierat per se et per alios in
thesauro dicti monasterii et aliby (sic) et quod illud non inuenerat nec poterat habere, et
de hoc prestat ad sancta Dei euangelia corporaliter juramentum, quo prestito peciit
humiliter a dicto domino episcopo ut suam litteram cum littera eiusdem abbatis amissa
per alphabetum diuisam, quam dictus dominus episcopus pro manibus habebat,
publicari faceret et transumptum eiusdem per nos, supradictis notariis, mandari faceret
cum signis nostris et ad hoc nobis suam auctoritatem prestaret ut dictum transumptum
penes suum monasterium haberet et ipsum annuatim ad dictam sinodum deferret et
prout tenetur ibi, in conspectu omium, publicaret.
Et tunc dictus dominus episcopus dictam litteram seu instrumentum a capite et ab
uno latere per alphabetum diuisum et per Ariam Michaelis, olim Auriensem canonicum,
confectum fecit per me, Michaelem Petri, supradictum notarium, ibi in plena sinodo in
conspectu omnium publicari, cuius littere seu instrumenti tenor talis est:

[Inserta la concesión del obispo auriense, don Lorenzo, al abad de San Salvador de
Celanova de la dignidad de vicearcediano, del 15 de mayo de 1221].132

Quo instrumento in dicta sinodo perlecto et publicato dictus dominus episcopus, de


consensu decani et capituli predictorum, mandauit nobis, notariis suprascriptis, ut duo
transumpta dicte littere seu instrumenti per alphabetum diuisa conficieramus et in eis
signa nostra apponeremus, suam nobis super hoc auctoritatem prestans adque decretum;
mandauit etiam in quolibet transumpto sigillum suum et capituli Auriensis et abbatem et
conuentus Cellenoue apponi. Quorum transumptorum vnum penes ecclesiam
Auriensem, aliud uero penes monasterium Cellenoue remaneret ut quolibet anno abbas
Cellenoue ipsum ad sinodum Auriensem deferret et ibi, in conspectu omnium,
publicaret.
Actum in ecclesie Auriense, ubi dicta sinodus celebratur, die et era predictis.
Presentibus religiosis viris dominis Dominico Iohannis de Ripa Silis, Aria Fernandi
Sancte Christine, Laurencio Petro Sancti Claudii, monasteriorum abbatibus; Johanne
Viuiani de Juncaria de Limya, Johanne Gundisalui de Grou, Laurencio Roderici de

132
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 300-301 (nº 150).

428
Porcaria, Johanne Iohannis Sancti Petri de Rupibus, Gundisaluo Petri Sancte Columbe
de Nauibus, monasteriorum prioribus Auriensis diocesis; Petro Menendi de Touça,
Martino Dominici de Pinnario, Johanne Tibaldo Sancti Jacobi de Allarys, Martino
Martini de Cudario, ecclesiarum rectoribus Auriensis diocesis; et pluribus aliis
rectoribus et clericis in dicta sinodo existentibus.
Et ego, Michael Petri, notarius suprascriptus, premissis vna cum Alfonso Laurentii,
notario, ac Alfonso Viuiani, cancellario, canonicis Auriensibus, presens fui et de
mandato, auctoritate adque decreto dicti domini episcopi duo transumpta dicte littere
seu instrumenti per alphabetum diuisa manu propria scripsi et in eorum quolibet signum
meum apposui (signum: Micael).
(Signum) Et ego, Alfonsus Laurentii, Auriensis canonicus, publicus auctoritate
apostolica notarius, una cum predictis Alfonso Viuiani, canonico et chancellario, et
Michaeli Petro, publico notario ciuitatis Auriensis, predictum instrumentum, ut
predicitur, per alphabetum diuisum, vidi et legi, quod quidem instrumentum ad
peticionem dicti domini abbatis in predicta synodo ac de mandato et auctoritate dicti
domini episcopi predictus Michael Petri in mei et Alfonsi Viuiani predicti presencia
copiauit et in hanc publicam formam redegit ipsumque originalem cum presenti
transumpto diligenter ascultaui signumque meum requisitus ac de mandato et auctoritate
dicti domini episcopi apposui in testimonium premissorum era et mense et die et loco
predictis, in plena synodo, ut predicitur, celebrata. Et ad maiorem rei certitudinem
prefati dominus episcopus et capitulum ac abbas et couentus monasterii Cellenoue
presenti transumpto sigilla sua pendentia apponi fecerunt.

941

1328, mayo, 12. Ourense.

Juan Míguez, morador en Sequeiros, feligresía de Santiago de Gustei, hijo de


Miguel Martínez, vende por doce libras de la moneda portuguesa al carpintero Miguel
Pérez y a su mujer, Marina Pérez, moradores en Gustei, la renta de una cuarta de vino
–medida por «quarta dereyta de tres almudes» de lagar– que han de pagar anualmente
Domingo Martínez «Sutil» y Pedro Peláez «Bugallo», moradores en A Lagea, y la
tercera parte de un terreno en Cabo de Vila.

A. Escrituras 12, nº 6. Orig. Perg.; 209 x 240 mm.; escr. gótica; manchas de humedad en
distintas partes del pergamino que dificultan la lectura, especialmente en el final de todas las
líneas; rotos de pequeñas dimensiones a causa de las incisiones hechas para el cosido al
mazo de escrituras, que afectan a algunas letras. Al dorso, escr. humanística: «Bende Joan
Migel vna quarta de vino de renta a Miguel Perez».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 182 (nº 667).

Sabean quantos esta carta virem que eu, Johan Migeelez, morador na friiguisia de
Sanctiago de Gostey, no lugar a que chaman Sequeyros, fillo de Migeel Martinez,
morador e[n] esse lugar, por min e por toda minna uos, vendo e logo per esta carta
entrego a uos, Migeel Peres, carpenteyro, e a uossa moller, Marinna Perez, moradores
en Gostey, e a toda uossa uoz para senpre, huna quarta de vinno cada anno, que a aiades
aa bica do lagar per quarta dereyta de tres almudes que me ham a dar cada ano en saluo
no nouo aa bica do lagar Domingo Martinez, dito Sotil, e Pero Paez, dito Bugallo,

429
moradores y, en Gostey, no lugar a que chaman A Lagea, per todos seus bees. Eynda
uos vendo con esto que dito he todo o meu quinnon e dereyto que eu ey en huna peça de
terreo que iaz y, en Gostey, no lugar a que chaman Cabo de Vila, o qual iaz entre a
herdade do casar de Cabo de Vila que he de fillos de Dominga Migeelez, da huna parte,
e a de Viuiam Rey, da autra, e en fondo fer no uosso çeleyro e na uossa herdade, e en
çima entesta no uosso terreo. Conuen a saber que uos vendo a terça do dito terreo que e
meu quinnon; vendouos esto que dito he con sas entradas e seydas e con todos seus
dereytos, aruores e perteenças. E do dito terreo paguedes ende seu foro e seu dereyto ao
sennorio segundo que eu soo tiudo e aiades todo esto que uos vendo liure doutro
enbargo, assy que uos e toda uossa uoz aiades elo des aqui en deante en jur d´erdade
para por senpre e façades delo toda uossa voontade liuremente. [E] outorgo que soo bem
pagado de todo o preço que a min e a uos aprouuo por elo, conuen a saber: doze libras
da moeda portuguesa de que contan quareenta par de dineiros nouos por tres libras e me
quitedes das vendas. Et obligo todos meus bees gaanados e por gaanar a deffenderuos e
toda uossa uoz senpre a dereyto con a dita quarta do vinno cada ano e con o dito meu
quinnon do dito terreo e renunçio que nunca venna contra esto que sobredito he nen
posssa dizer o contrario delo per min nen per outre en juyso nen fora del.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra esta vindiçon sobredita que uos
eu faço de meu grado ueer en parte ou en todo aia a yra de Deus e peyte aa uos del rey,
por nome de p[ena] dez morabedis e a uos ou a uossa uoz quanto uos demandar
dobrado; e a dita pena pagada ou non esta carta e vindiçon sobredita fique senpre firme
e en seu reuor.
Feyta a carta en Ourense, doze dias de mayo, era de mill e trezentos e sesseenta e
seys annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Johan Maçia, notario do castelo; Affonso
Martinez, ome d´Aras Perez, casteleiro; e Affonso Gonçaluez, alfagime; e Domingo
Martinez, çapateiro da rua da Fonteynna, moradores en Ourense.
E eu, Lourenço Dominguez, notario jurado en Ourense porlla egleia desse lugar, foy
presente a esto (signum) que sobredito he e escriuio e puge y meu nome e meu signal en
testemuyo de uerdade.

942

1328, mayo, 23. Ourense.

El chantre Juan Rodríguez, capellán de la capilla que fundó el canónigo Pedro


Bochechas, por orden y con el consentimiento del deán y del cabildo auriense, afora a
perpetuidad al carnicero Juan Mourín y a su mujer, Mayor Pérez, y a Juan Domínguez
de Caldelas, carnicero de Ourense, y a su mujer, Teresa Fernández, a cada matrimonio
en su mitad, un terreno y viña en Pena Redonda, que deben plantar de viña y abonarlo,
por una renta anual de la quinta parte de la cosecha.

A1. Escrituras 6, nº 12. Orig. Perg., 160 x 276 mm., escr. gótica; manchas de humedad
que afectan especialmente a la línea 2 y a las primeras letras de las líneas 4 a 12; roto en la
parte izquierda del pergamino que afecta a las primeras palabras de las líneas 27 y 28; rotos
en el lateral derecho que sólo afectan a una letra de la línea 27. Quirógrafo, en la parte
superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli [spectas] ad capellam
Petri Bochechas».
A2. Escrituras 14, nº 124. Orig. Perg.; 163 x 262 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, especialmente en las líneas

430
14 a 26, dificultando e impidiendo la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a
letras de las líneas 5, 12, 14 y 15; rotos en el lateral derecho del pergamino que afecta a las
últimas palabras de las líneas 18, 21 a 25. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A
B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 182 (nº 668).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 449.

Se transcribe el texto de Escrituras 6, nº 12, mejor conservado que el de Escrituras 14,


nº 124.

Sabbeam quantos esta carta viren que eu, Johan Rodriguez, chantre d´Ourense e
teedor da capella que ordinou dom Pero Bochechas, coengo que foy d´Ourense, com
outorgamento do deam e do cabidoo dessa igleia e per seu mandado, aforo a uos, Johan
Mourim, carniçeiro, e a uossa moller, Moor Peres, ena huna meatade e a uos, Johan
Domingues de Caldelas, carniçeiro d´Ourense, e a uossa moller, Tereyia Fernandez, ena
outra meatade, e a todas uossas uozes para senpre huna leyra de terreo e de vinna que a
dita capella ha eno lugar a que chaman Pena Redonda; a qual ias entre a vinna de Maria
Fernandez, a cordoeira, da huna parte, e da outra a vinna de Gonçaluo Furon, e en fondo
fere na vinna de uos, o dito Johan Mourim, e ena de Maria Fernandez sobredita, e en
çima entesta nas vinnas que forom de Monio Copelo e de Lourenço Perez dos Brancos.
Aforouos a dita vinna e terreo per tal condiçon que a lauredes e paredes ben e ha
chantedes de vinna hu for para chantar em maneira que non defalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento e a esterquedes e dedes ende cada anno ao que teuer a dita
capella a quinta parte daquel froyto que y Deus der en saluo no dito terreo e vinna. E
non deuedes coller os froytos da dita vinna sem mandado do que teuer a dita capella e
sem seu ome ao qual deuedes proueer de comer e de beuer em quanto esteuer conuosco
a coller o vinno da dita vinna. E se quiserdes vender ou deitar ou enpennorar a dita
vinna e terreo no dito tenpo ou cada huna de uossas uozes que a vendades ou deitedes
ou enpenoredes ante ao que teuer a dita capella ca a outre pollo justo preço e sea el assy
nom quiser reçeber que frontedes con ela ho cabidoo d´Ourense, e se a el non quiser
reçeber assy pollo justo preço enton a vendede ou deitade ou enpennorade aa tal ome
que seia semellauil de uos e que cunpla e pague o dito foro cada anno en paz e en saluo
commo dito he e se recreçer contenda entre uos ou cada huna de uossas uozes e o que
teuer a dita capella sobre la dita vinna ou sobre alguna cousa delo que se termine per
dous omes boos do dito cabidoo tomados sem suspeita a praser das partes sem outra
apellaçon. E os ditos Johan Dominguez e Johan Mourim obligaron todos seus bees
gaanados e por gaanar para laurar e pagar e conprir commo dito he. E o dito [c]hantre
obligou todolos bees da dita capella para anparar os ditos Joha[n] Domingues e Johan
[Mourim] e todas sas uozes a dereito com a dita vinna e terreo. E desto as ditas partes
pidirom a min, Afonso Viuiaez, chançeller, senllas cartas partidas per ABC.
Feita a carta em Ourense, XXIII dias de mayo, era de mill e trezentos et seseenta e
seys annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Domingo Eanes, Pero Martinet, clerigos do
coro, Johan Fernandez, Pero Eanes, omes do dito chantre, e Lourenço Scriuan, ome de
Afonso Viuiaez.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense, e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presenca as fige escriuir e este meu sinal y puge en
testemuyo de uerdade (signum).

431
943

1328, junio, 18.

El notario auriense Alfonso Pérez, a petición de Gonzalo Martínez, mayordomo del


cabildo de Ourense, y con autoridad de Pedro Xianz, canónigo y vicario general del
obispo don Gonzalo, traslada la venta realizada el 27 de septiembre de 1300 por
Gonzalo Eanes, vecino de Ourense, al mercader Pedro Tomé y a su mujer, María
Pérez, de dos leiras de viña en A Carballeira.

A. Escrituras 17, nº 59. Orig. Perg.; 163 x 263 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
en la parte superior del pergamino que dificulta la lectura de las líneas 1 a 4 y a las palabras
finales de las líneas 31 a 34.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 149 (nº 536) [datándolo el
8 de junio].- VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 575-576 (nº 719).

[Inserta venta hecha por Gonzalo Eanes, vecino de Ourense, al mercader Pedro
Tomé y a su mujer, María Pérez, de dos leiras de viña en A Carballeira, a 27 de
septiembre de 1300].133

E eu, Affonso Peres, notario jurado na çidade d´Ourense e no bispado porllo bispo e
porlla igleia desse lugar, que esta carta sobredicta per mina mao tralladey per mandado
e outoridade de Pero Giaz, coengo e uigario geeral do onrrado padre e sennor don
Gonçaluo, perlla graça de Deus bispo d´Ourense, a pedimento de Gonçaluo Martinet,
moordomo do cabidoo d´Ourense, porque desia que perteeçia a dita carta ao dito
cabidoo et meu nome e meu sinal en este trallado puge en testemoyo de uerdade, que tal
he (signum).
Des e oyto dias andados do mes de junyo, era de mill e CCCos e LXª VI annos.
Testemoyas: Johan Migeeles, coengo, Aras Peres da Touça, clerigo do coro
d´Ourense, Pero de Ueyga, mercador, Loppo Sanches, Domingo Nunes, notarios de
Ourense.

944

1328, septiembre, 4. Ourense.

El carnicero Domingo Martínez «de Aguiar», morador en la rúa dos Brancos,


vende al pescadero Pedro Eanes, morador en la Cruz dos Ferreiros, y a su mujer,
Dominga Eanes «de Montes», una leira de viña en Riozó, junto al río, en la feligresía
de San Breixo de Seixalbo, que debe foro de tercia al obispo, por doscientos
maravedíes de la moneda portuguesa.

A. Bispo, nº 5. Orig. Perg.; 194 x 173 mm; manchas de humedad que dificultan la
lectura, especialmente en la mitad inferior, líneas 13 a 25. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
Pero Yañes, pixoteyro de Seyxalluo». Al dorso, escr. humanística: «El senor obispo». Al
dorso, escr. humanística: «Seixaluo. Tercera».

133
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 575-576 (nº 719).

432
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 182 (nº 669).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 257.

Sabean quantos esta carta virem que eu, Domingo Martinez, dito d´Aguiar,
carniçeyro, morador en Ourense, na rua dos Brancos, por min e por toda minna uoz
vendo e logo per esta carta entrego a uos, Pero Eanes, pixoteyro, morador en Ourense,
aa Cruz dos Ferreyros, e a uossa moller, Dominga Eanes, dita de Montes, e a toda uossa
uoz para senpre huna leyra de vinna que ey na friiguisia de Sam Vereyxemo de
Seyxaluo no lugar a que chaman Riaçoo; a qual iaz entre a de Lourenço Sanchez e a de
Martin Perez, dito Crespo, e en fondo fer no rio, e en çima entesta na de Johan Brauo.
Vendouos a dicta leyra con sas entradas e seydas e con todos seus dereytos e perteenças,
de foro de terça ao bispo d´Ourense, e liure doutro enbargo assy que uos e toda uossa
uoz aiades ela des aqui en deante en jur d´erdade para por senpre e façades dela toda
uossa voontade liuremente ca outorgo que soo bem pagado de todo o preço que a min e
a uos aprouuo por ela, conuem a saber: duzentos morabedis da moeda portuguesa de
que contan dez e seys par de dineiros nouos por tres morabedis. E obligo min e todos
meus bees gaanados e por gaanar a deffenderuos e toda uossa uoz senpre a dereyto con
a dicta leyra e renunçio que nunca venna contra esto que sobredicto he nen possa dizer o
contrario delo per min nen per outre en juyzo nen fora del.
Et quen quer da minna parte ou da estraya que contra esta vindiçon sobredicta que
uos eu faço do meu grado veer en parte ou en todo aia a yra de Deus, e peyte aa uoz del
rey por nome de pena çen morabedis, e a uos ou a uossa uoz outros tantos; e a dicta
pena pagada ou non esta carta e vindiçon sobredicta fique senpre firme e en seu reuor.
Feyta a carta en Ourense, quatro dias de setenbro, era de mill e trezentos e sesseenta
e seys annos.
Testemoyas que a esto forom presentes: Martin Dominguez, correeyro da rua das
Chousas, e Johan Sauaschançe da Praça e Fernand escriuam, notario d´Ourense,
moradores en essa çidade.
Eu, Lourenço Dominguez, notario jurado en Ourense porlla egleia dese lugar, foy
presente (signum) a esto que sobredicto he e escriuio e puge y meu nome e meu signal
en testemuyo de uerdade, que tal e.

945

1328, diciembre, 7. Reboredo.

El escudero Rodrigo Pérez, hijo del difunto Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle,
y su mujer, Elvira Arias, venden a su hermano Lope Rodríguez el casal de Rial, en la
feligresía de San Miguel de Calvelle, por novecientos maravedíes de la moneda
portuguesa. El casal se lo habían comprado en 1321 al escudero Giraldo Estévez (vide
doc. nº 897) y en el momento de la venta estaba aforado a Domingo Eanes das Quintas
y a su mujer, Sancha Fernández.

A. Escrituras 10, nº 8. Orig. Perg.; 195 x 169 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; algunas de las incisiones hechas para el cosido al mazo de
escrituras afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta do casar do Rial que jaz na
friigresia de Caluelle». Al dorso, escr. humanística: «Bendida que hizo Roi Perez,

433
escudeyro, hermano de Lope Rodrigues, a su propio hermano, del casal do Rial que tenia
Domingo Yanes en la felegresia de Calbelle. Era de I U CCC LX VI anos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 182 (nº 670).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren que eu, Ruy Peres,
escudeyro, fillo de Rodrigo Aras, caualleyro que foy de Sabadelle, e eu, Eluira Aras,
moller do dicto Ruy Perez, por nos e por toda nossa voz, vendemos e per esta carta en
tergamos (sic) a uos, Lopo Rodriguez, yrmao de min, Ruy Peres, e a toda uossa voz
para senpre todo quanto dereyto e quanta voz nos auemos no cassar do Rial que tem
Domingo Eanes das Quintaas e Sancha Fernandez, sua moller, a foro; o qual nos
conpramos a Giraldo Esteueez, escudeyro, fillo de Esteuoo Peres, dicto Çemtroes, e iaz
na friguesia de Sam Migeell de Caluelle. Vendemosuos o dicto casar assy commo o nos
conpramos, a monte e a fonte, que uos façan desse casar os foros e dereytos que a nos
auian de fazer ben e conpridamente et assy uos commo uossa voz auerdes e possuyrdes
os foros do dicto casar por jur d´erdade para senpre e façades delo liuremente uossa
voentade, ca outorgamos que reçebemos de uos por esto, en prezo que aprouuo a nos e a
uos, conuen a saber: noueçemtos morabedis de portugueses, conta dez e seis par de
dineiros nouos por tres morabedis, e outorgamos que son ia en nosso jur e en nosso
poder. E todo quanto jur, possissom, sennorio e propriadade que nos auemos no dicto
casar todo o tollemos de nos e poemolo en uos per esta presente carta. E outorgamos
deffenderuos e toda uossa voz a dereyto con esta vemdiçon per todos nossos bees.
Et quem quer da nossa parte, quer da estraya, que uos contra esto passar aia a yra de
Deus e peyte de pena aa voz do arçibispo quinentos morabedis, e outros tantos aa parte
querelossa; e [e]sta carta fique firme.
Feyta a carta en Reuoredo, VII dias de dezenbro, era de mill e CCC e LX VI annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan Moogo, retor da iglleia de Caluelle,
Aras Peres de Reuoredo, Johan Lagoços, fillo de Pero Martines, que foy desse lugar,
Johan Marrtinez da Vacariça.
E eu, Tome Anes, notario en terra d´Aguiar en lugar de Affonsso Eanes, notario
dessa meesma terra (signum) pola iglleia de Sançtiago (sic), que foy, a esto presente e
esta carta ende escriui e meu signal y puge, que a tal he.

946

1328, diciembre, 9. Ourense.

El cabildo auriense, en función del pacto que había realizado con el doblero
Lorenzo Eanes «Periquiño» sobre los bienes del fallecido canónigo Macías Estévez,
cede al doblero y a dos voces la mitad de dichos bienes.

A. Escrituras 14, nº 81. Orig. Perg. 185x 138 mm.; deteriorado, con manchas de
humedad que impiden la lectura, especialmente en las seis primeras líneas; rotos en la parte
izquierda del pergamino que no afectan al texto. Quirógrafo, en la parte inferior del
documento: A B C D. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 183 (nº 671).

434
Nouerint vniuersi presentis seriem inspecturi quod nos, Valascus Petri, decanus
Auriensis, et capitulum eiusdem, volentes seruare compositionem et pactum quod
fecimus cum Laurencio Iohannis Periquino, duplario, … possesionibus … Laurencio
Iohannis de Celeyroo per composicionem quam ipse nobiscum fecit super bonis Mathie
Stephani, olim canonici Auriensis, damus et concedimus … Laurencio Periquino et
duabus uocibus, quas ipse nominauerit in vita sua, medietatem omnium possesionum
pred…. fructuum … eis prouenientium ubicumque sint, vt ipse et due uoces ... teneant
eas et habea[n]t … est, et post mortem earum libere remaneant dicto capitulo. Et ne hoc
in dubium veniat m[an]damus Alffonso Uiuiani, canonico cancellario in ecclesia
Auriense, vt faciat inde sibi quoddam publicum instrumentum.
Actum Aurie, in dicto capitulo, IX die mensis decembris, era Mª CCCª LX VIª.
Presentibus: Martino Fernandi, Alffonso Laurencii, canonicis; Gunsaluo Rella,
maiordomo dicti capituli.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d’Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuyr e este meu s[ina]l y puge en
testemoyo d[e u]erdade (signum).

947

1328, diciembre, 14. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán don Vasco Pérez, afora a perpetuidad a
Pedro Eanes «Pintador», morador en la rúa Nova, el bacelar de Montealegre, que está
sobre la cortiña da Fonte, que se extiende desde las casas del lugar de Montealegre
hasta la parte alta del monte, encima del «penedo» de Carpazás, además de un monte y
un solar, en los cuales ha de construir casas en las que viva. Como renta habrá de
pagar anualmente la tercera parte de la cosecha, un capón por el día de san Martín
además de satisfacer el pago del diezmo. El forero ha de plantar de viña el monte en los
cuatro años siguientes, deberá elaborar estiércol para las viñas y levantar un muro o
cerca en la parte alta del camino y del monte, además está obligado a dar posada a la
persona que tenga arrendado el lugar de Montealegre cuando se lo solicite.

A. Escrituras 16, nº 49. Orig. Perg.; 281 x 318 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura al comienzo de las diez primeras líneas; pequeño roto en
el lado izquierdo que afecta a letras de las líneas 1 y 2. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 183 (nº 672).

Sabeam quan[tos esta] carta viren que nos, don Vaasco Peres, daean d´Ourense, et o
cabidoo desse lugar damos a foro a uos, Pero Eanes Pintador, morador en Ourense, na
r[ua] Noua, e a toda uossa uoz para senpre o nosso baçelar de Montealegre que esta
sobrela cortina da Fonte, o qual começa nas casas desse nosso lugar de Montealegre e
uay ferir con a testeira do monte, a çima ao penedo das Carpaças; o qual baçellar esta
entre a vina de uos, Pero Pintador, da huna parte, e a vina de Johan Çerreda, da outra, et
desta parte a esta demarcaçon de Johan Çerreda commo uen ferir ao camynno. § Iten,
uos damos o monte que começa na testeira do dito baçellar commo uay afesto sigundo
dito e e commo uay per sobrelas testeiras da vina de Johan Çerreda e da outra que ten

435
Pero Domingues, e uay topar en huun baçellar de uos, Pero Pintador, e commo uay este
monte agua uertente a çima dos ditos penedos das Carpaças, e deuedes a faser logo huna
casa eno penedo da par da cassa do lagar con curral que tenna a porta no camyno.
Aynda uos damos huun soar que esta ante as cassas de Johan Maçia, que façades y cassa
e dedes dela cada anno por dia de san Martinno huun capon. Damosuos o dito baçellar e
monte e soar sobreditos per tal condiçon que uos e uossos suçessores moredes ou
façades morar as ditas cassas e façades en elas esterco para as ditas vinas; e o que por
nos teuer o dito lugar de Montealegre possa poussar en elas liuremente sigundo lle
conprir; e que lauredes e esterquedes e paredes ben o baçellar sobredito e as outras que
auedes a chantar en guisa que non defalescan per mingua de lauor e de boo paramento; e
que chantedes de vina o monte sobredito e que tapedes nas testeiras do camyno e outrosi
nas testeiras do monte de muro e de valado hu for para tapar en maneira que non reçeba
danno per mingua de tapadura; e deuedes achantar este monte sobredito deste janeiro
primeiro que uen a quatro annos conpridos primeiros que se seguiren, et chantardes cada
anno sen maliçia, et começardes a chantar logo en este primeiro anno en guisa que seia
todo chantado ata o tenpo sobredito; e tanben uos o dito Pero Pintador commo uossa uos
deuedes a dar cada anno a nos en pas e en saluo a terça parte de todas las nouydades,
froitos e proes que Deus y der, as huuas na vina ou o vino no lagar, qual ante quiser o
que por nos teuer o dito lugar de Montealegre, et pan na ayra se o laurardes e os outros
froitos nas herdades sigundo que os y ouuer; e deuedes acoler os froitos per nosso
moordomo, ao qual deuedes aproueer de comer e de beuer comunalmente mentre coller
os ditos froitos; e uos pagando a dita terça e disemo a Deus non seiades tiudo a pagar
delles outra carrega a nos nen a outre, et damosuolos liures e quites de todo outro
enbargo e obrigamosnos a deffenderuos con elles senpre a dereito. E outrosi eu, o dito
Pero Pintador, obrigo min e todos meus bees gaanados e por gaanar a conprir e aguardar
estas cousas sobreditas. E he posto que se alguna contenda recreçer entre uos, o dito
Pero Pintador, ou uossos suçessores e o dito cabidoo ou o rendeiro que o por nos teuer
que se termii per dous homes boos, coengos desse cabidoo tomados a praser das partes,
sen outra appellaçon. E se quiserdes vender ou obrigar que uendades ou obriguedes ante
ao dito cabidoo polo justo preço ca outre, e se o134 cabidoo non quiser que enton
vendades ou obriguedes aa tal pessoa que s[ei]a semelauil de uos per que o cabidoo aia
os seus dereitos e deuedes a seer obediente ao dito cabidoo e non tomar contra el outro
sennorio. E non deuedes a faser manda nen aniuersario dos ditos herdamentos nen sobre
elles a ninhun lugar saluo aa igleia d´Ourense se quiserdes. Et este herdamento que se
non esmyuçe e ande senpre en duas uoses e non en mays. E se uos, o dito Pero Pintador,
ou uossa uos non chantardes sen maliçia aquelo que e por chantar dos ditos montes
sigundo dito he que o cabidoo possa reçeber o seu con todas suas benfeyturias et que
seia outrosi aguardado sen maliçia.
Feyta a carta en Ourense, quatorse dias de desenbro, era de mill et tresentos e
sesseenta e seys annos.
Testemoyas: Johan Giraldes, Martin Ferrnandes, Affonso Lourenço, coengos,
Martin Domingues, dobreiro.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença duas cartas partidas per ABC fige escriuir e en
cad´una delas puge este meu sinal en testemuyo (signum) de uerdade.

134
o] repetido.

436
948

1328, diciembre, 17. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora al correero Juan de
Milmanda y a su mujer, Mayor de Villas, la casa «do Regueiro», en la rúa das
Chousas, por una renta anual de diez libras. La reparación de la casa correrá por
cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe en cuyo caso su reparación será
realizada por el cabildo.

A. Escrituras 5, nº 11. Orig. Perg.; 203 x 187 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C D. Al
dorso, escr. gótica: «Litera capituli auriensi».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 183 (nº 673).

Connuçuda cousa seia a todos que nos dom Vaasco Peres, deyam d´Ourense, e o
cabidoo desse lugar damos a foro a uos, Johan de Milmanda, correeyro, e a uossa
moller, Moor de Villas, huna casa que nos auemos ena rua das Chousas, a que chaman a
casa do Rigeyro, per tal condiçon que a reparedes de todalas cousas que ella ouuer
mester saluo se caer per fondamento a que o cabidoo he tiudo de faser e dedes dela cada
anno en saluo ao dito cabidoo dez libras de dineiros brancos contado Xª pares de
dineiros por tres libras e se esta moeda non correr que dedes a estimaçon dela. E para
esto todo assy conprir o dito Johan de Milmanda obligou si e todos seus bees. E nos o
dito dayam e cabidoo obligamos todos nossos bees anpararuos o dito Johan de
Milmanda a dereito con a dita casa con as condiçoes do cabidoo. E se per ventura
recreçer contenda entre nos e uos que se parta per dous homes boos do cabidoo tomados
a prazer das partes sen outra appellaçon.
Esto foy em Ourense, XVII dias de desenbro, era de mill e CCC LX VI annos.
Testemuyas que presentes forom: dom Affonso Martines, thesoureiro, Johan
Giraldez e Martin Ferrnandes, coengos desse lugar, Gonçaluo Rella, moordomo do
cabidoo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este meu sinal y puge en
testemuyo de uerdade (signum).

949

1329, enero, 9. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora al clérigo de coro
Macías Pérez, tenenciero de la capilla fundada por el arcediano don Pedro Fafiño, y a
dos voces, unas casas en la rúa da Obra. Macías Pérez deberá reedificar las casa con
buenas paredes, buena madera y con un «sobrado», todo ello supervisado por dos
hombres buenos del cabildo auriense. A su muerte, las voces que hereden el foro
pagarán cien sueldos de la moneda blanca del rey don Fernando por el día de santa
Eufemia. En caso de que las casas volvieran a caer le correspondería al clérigo Macía
Pérez o a sus voces reconstruirlas. Se señala que la capilla era muy pobre, pues tan

437
sólo poseía estas casas, que estaban caídas en el momento de realizar el foro, y una
viña en Afonsillón.

A. Escrituras 17, nº 69. Orig. Perg.; 227 x 216 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en la parte derecha del pergamino, que dificultan la lectura; rotos a ambos
lados del pergamino que apenas afectan al texto, únicamente a la primera letra de la línea 20
y a la última de la línea 17. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 183 (nº 674).

Sabbeam quantos esta carta virem que nos, Vaasco Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar, [est]ando em as casas da rua d´Oobra que som da capella que
ordinou ho arçidiago dom Pero Fafinno, a qual capella agora tem Maçia Perez, clerigo
do coro d´Ourense, em commo caerom, e que essa capella he tam pobre que nom ha
senon essas casas e huna vinna que esta em Afonsillom, e em commo as rendas dessa
capella som tam poucas que se non possam fazer as ditas casas per elas, e as casas
iaseam derribadas e non rendan nen migalla aa dita capella; por ende damos a uos, o
dito Maçia Perez, clerigo do coro de Ourense, a foro as ditas casas que essa capella ha
na rua d´Oobra per tal condiçon que as façades de boas paredes e de sobrado e de boa
madeyra a estimaçon de dous omes boos do dito cabidoo, e apus uossa morte as ditas
casas fiquen a duas uoses quaes uos nomeardes em vossa uida ou em morte, e as ditas
duas uozes que ficaren apus uossa morte fiquen diam çem soldos de brancos da moeda
del rey don Fernando, de que contan quatro dineiros por tres soldos, ou ha estimaçon
delles ao que teuer a dita capella cada anno, por dia de santa Oufemea; e por uos
auerdes igleia eno bispado d´Ourense que uos non tollamos a dita capella, por ende a
qual graça uos fazemos polas casas que caerom sobreditas, e uos em uosa vida que
siruades a dita capella sigundo que uos foy dada. E para as ditas casas fazer o dito
Maçia Perez obligou todos seus bees gaanados e por gaanar. E se em este tenpo as ditas
casas caerem que as façades uos, o dito Maçia Perez, em uosso tenpo ou as ditas uozes
em seu tenpo. E se uos ou cada huna das ditas uozes quiserdes vender ou deitar ou
enpennorar as ditas casas no dito tenpo que as vendades ou deitedes ou enpennoredes
ante ao que teuer a dita capella ca a outre polo justo preço, e se as el assy non quiser
reçeber que as vendades ou enpennoredes ao cabidoo d´Ourense ante ca a outre polo
justo preço, e se as el assy non quiser reçeber enton as vendede ou deitade ou
enpennorade aa tal ome que seia semellauil de uos e que cunpla e pague o dito foro cada
anno commo dito he e agoarde as condiçoe[s] sobreditas. E se per ventura as ditas
uossas uozes non pagarem o dito foro cada anno commo dito he que o que teuer a dita
capella uos possa fazer aquela pennora que en Ourense he acustumada de fazerem polo
alugeiro das casas. E desto as ditas partes pidiron [a] min, Afonso Viuiaez, coengo e
chançeler, que lles dese desto senllas cartas partidas per ABC.
Feyta a carta em Ourense, noue dias de janeiro, era de mill e trezentos e seseenta e
sete annos.
Testemoyas que a esto presentes forom: Pero Lourenço, Pero Esteuez, Johan
Lourenço, clerigos do coro d´Ourense, Gonçaluo Rella, moordomo do cabidoo, Martin
Fernandez, Afonso Lourenço, coengos.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chaceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este meu sinal y puge en
testemuyo de uerdade (signum).

438
950

1329, enero, 19. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Pedro Domínguez y
a su mujer, Sancha Pérez, moradores en Calvos, feligresía de Santa Cruz da Rabeda, y
a dos voces una viña en la feligresía de San Salvador de Noalla, que había tenido
Pedro Fernández, por una renta anual de la tercera parte de lo que se coseche. El
matrimonio deberá construir en la «testeira» de la viña un molino, por el cual pagarán
anualmente por renta al cabildo cuatro fanegas de centeno y dos de maíz, medidas por
la fanega de Ourense.

A. Escrituras 6, nº 40. Orig. Perg.; 149 x 227 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin afectar a la lectura. Quirógrafo, en la parte
superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 183 (nº 675).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Vaasco Perez, dean d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar damos a foro a uos, Pero Domingues, morador en Caluos, que e ena
fiigresia de Sancta Cruz da Raueeda, et a uossa moller, Sancha Perez, et a duas uozes
apus uossa morte d´anbos, huna pus outra quaes o pustrimeiro de uos nomear, huna
vinna que nos, o dito cabidoo, auemos ena dita fiigresia de Noalla, a qual vinna teuo
Pero Fernandez, per tal condiçon que a lauredes et paredes bem en maneira que non
defalesca per mingoa de lauor et de boo paramento; e dedes della cada anno eno dito
tenpo en saluo ao dito cabidoo a terça parte de todo froyto que y Deus der. E deuedes a
fazer huun moynno ena testeyra desta vinna; e dedes do dito moynno cada anno en
saluo ao dito cabidoo seys fanegas de pam pella fanega dereita d´Ourense, as quatro
fanegas de çenteo et as duas de millo, en dia de sancto Andre. E non deuedes coller os
froitos da dita vinna sen mandado do dito cabidoo ou de seu moordomo e sen seu ome,
ao qual deuedes proueer cumunalmente de comer et de beuer en quanto esteuer a coller
os froitos da dita vinna conuosco. E se recreçer contenda entre uos ou cada huna das
ditas uossas uozes et o dito cabidoo sobresta vinna et moyno ou sobre parte dello que se
termine per dous <omes> do dito cabidoo tomados sem suspeita a prazer das partes sen
outra apellaçon. E se per ventura uos ou cada huna das ditas uossas uozes no dito tenpo
quiserdes vender ou deitar ou enpennorar a dita vinna ou moynno ou parte dello que o
vendades ou deitedes ou enpennoredes ante ao dito cabidoo ca a outre pollo justo preço
et se o el assy non quiser reçeber enton ho vendede ou deitade ou enpennorade aa tal
ome que seia semellauil de uos e que cunpla et pague o dito foro cada anno en paz e en
saluo commo dito he ao dito cabidoo. E se as condiçoes desta carta nom foren
agoardadas en todo commo dito he, que o dito cabidoo possa tomar as ditas vinna e
moyno com todas sas boas paranças se quiser. E desto as ditas partes pidiron a min
chançeler senllas cartas partidas per ABC.
Feita a carta em Ourense, XIX dias de janeyro, era de mill e trezentos e seseenta e
sete annos.
Testemoyas: Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo, Ares Martinet de Sancta
Iocaya, Martin Perez e Domingo Rodrigues et Martin Fernandez et Pero Giaez, coengos
d´Ourense.

439
E eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourensse e chançeler dessa cidade, que a estas
cousas (signum) presente foy e en mi[a] presenca as fige escriuir e este meu sinal y
puge.

951

1329, febrero, 3. Sabadelle.

Teresa Arias de Sabadelle, hija de Arias Pérez de Costela, vende a Aldonza


Rodríguez, hija del caballero Rodrigo de Sabadelle, la mitad de una leira de terreno,
sobre el camino que va de O Pumar para Medellas, que es de foro de sexta y está
exenta de cargo alguno, salvo diezmo, por catorce libras de la moneda portuguesa.
Teresa Arias había obtenido esta leira de Pedro Eanes de Cachalvite a cambio de una
heredad en Fonte do Mato.

A. Escrituras 10, nº 39. Orig. Perg.; 126 x 149 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino; algunas de las incisiones hechas para el cosido al
mazo de escrituras afectan a algunas letras.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 184 (nº 676).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Tereyia Aras, filla de Aras Perez de
Costeella, vendo e per esta carta entrego a uos, Aldonça Rodriguez, filla de Ruy
Sabadelle, caualleyro, que foy, desse lugar, e a toda uossa voz para senpre a meadade
duna leyra de terreo que esta a sobello (sic) caminno publico que vay do Pumar para
Medellas; a qual leyra Pero Eanes de Casdaluyto deu a min e aa myna uoz en canbeo
pola erdade que lle canbeamos ena Fonte do Mato. Vendola de foro de sesta e dizimo a
Deus e liure doutro enbargo por prezo nomeado, conuen a saber: quatrorze (sic) libras
de portugaesses, contados quareenta p[a]r de dineiros nouos por tres libras. Et outorgo
deffemdervos e uossa uoz a dereito com esta vendiçon per todos meus bees.
Et quem quer da mya parte quer da estraya que uos contra esto passar aia a yra de
Deus poderosso e peyte de pena aa voz do arçibispo XX morabedis; e esta carta fique
firme.
Feyta a carta a par da iglleia de Sabadelle, tres dias de feuereyro, era de mill e
CCCtos e LX VII annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan Fernandez de Lagoços, Johan
Logoços, ome de Ruy Sabadelle, Pero Eanes e Lourenço Rodriguez, omees de Ruy
Martiz, prelado da iglleia de Sabadelle.
E eu, Tome Anes, notario en terra de Aguiar en lugar (signum) de Affonsso Eanes,
notario dessa meesma terra pola iglleia de Sanctiago, que presente foy a esto e o escriui
e meu signal y puge.

952

1329, marzo, 20. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por deán Vasco Pérez, afora a Marina Pérez, hija de
Pedro Peláez y Dominga Eanes, y a dos voces un casal en Moás, en el cual viven sus

440
padres –no podrá ostentar la titularidad del foro hasta la muerte de su padre– por una
renta anual de la tercera parte del pan que se coseche y la cuarta parte de lo que roture
más, por derechuras, once sueldos leoneses y dos capones, pagaderos por Pascua;
deberá entregar en la era, al mayordomo que acuda a mallar el pan, una gallina y diez
huevos. Pagará por luctuosa el mejor buey que posea.

A1. Escrituras 5, nº 6. Orig. Perg.; 210 x 295 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura, especialmente
en las últimas palabras de las seis primeras líneas; rotos en la parte izquierda del pergamino
que impiden la lectura de las primeras palabras de las líneas 1 a 9, 29 a 32; roto de pequeñas
dimensiones entre las líneas 4 y 5 que no afecta al texto. Quirógrafo, en la parte inferior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».
A2. Escrituras 14, nº 115. Orig. Perg.; 150 x 286 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura; rotos
en la parte derecha del pergamino que impiden la lectura de palabras finales de las líneas 2 a
12; roto que afecta al comienzo de las líneas 4 y 5; roto de pequeñas dimensiones que afecta
a algunas letras de la línea 3. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 184 (nº 677).

Se transcribe el texto de Escrituras 5, nº 6, supliéndose la falta de texto con Escrituras 14, nº


115. Se aprecian diferencias entre ambos documentos, especialmente en la primera parte del
texto.

[Sabeam] quantos esta carta viren que eu, Vaasco Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar [damos a foro a uos a Ma]rinna Perez, filla de Pero Paez e de
Dominga Eanes, o nosso casar de Moaas [no qual moran os ditos uossos] padre e madre
per tal condiçon que o aiades apus morte do dito uosso padre e que o [laur...]s bem em
maneyra que non defalesca per mingoa de lauor135. Afforamosuos [...] des apus morte
do dito uosso padre e ho pessuyades em toda uossa uida e apus uossa morte que o tenna
duas uoses huna pus outra, quaes uos nomeardes, per tal condiçon que uos e as ditas
uossas uoses ho lauredes e paredes bem em maneyra que non defalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento. E dedes ende cada anno en saluo ao dito cabidoo a terça parte
de todo o pam que y Deus der das herdades que ia estam feitas, e se y ronperdes monte
que dedes a quarta parte do pam que y Deus der en saluo ena ayra. E non deuedes coller
o pam do dito casar nen as ditas uossas uoses sem mandado do dito cabidoo ou de seu
moordomo e sem seu ome ao qual deuedes proueer cumunalmente de comer e de beuer
mentre esteuer conuosco a coller o pam do dito casar. E deuedes a dar uos e as ditas
uossas uoses cada anno por dereitura no dito tenpo onze soldos de Leon ou a estimaçom
delles e dous capoes por dia de Pascoa. E deuedes a dar cada anno no dito tenpo ao
moordomo que y esteuer ha mallar o pam huna galinna e des ouos na ayra. E aa morte
de uos que dedes por loytosa o mellor boy que ouuerdes e assy cada huna das ditas
uozes. E aa morte de uos e das ditas uoses que o dito casar fique ao dito cabidoo liure e

135
que o aiades apus morte do dito uosso padre e que o [laur...]s bem em maneyra que non defalesca per
mingoa de lauor. Afforamosuos [...] des apus morte do dito uosso padre e ho pessuyades em toda uossa
uida e apus uossa morte que o tenna duas uoses huna pus outra, quaes uos nomeardes, per tal condiçon
que uos e as ditas uossas uoses ho lauredes e paredes bem em maneyra que non defalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento] Que o aiades apus morte do dito uosso padre e ho laur[...] maneira que non
defalesca per mingoa de lauor e de boo paramen[to ...] morte do dito uosso padre e madre e de uos que o
tenan duas uoses huna pus [...] quaes uos nomeardes e elas outrossy que o lauren e parem ben commo dito
he] en A2.

441
quite e desenbargado sem outra carrega con todas sas boas paranças. E se uos ou cada
huna das ditas uossas uozes quiserdes vender ou deitar ou enpennorar o dito casar no
dito tenpo que o vendades ou deitedes ou enpennoredes ante ao dito cabidoo ca a outre
polo justo preço e se o el assy non quiser reçeber enton ho vendede ou deitade ou
enpennorade aa tal ome que seia semellauil de uos e que cunpla e pague o dito foro cada
anno en paz e en saluo ao dito cabidoo commo dito he. E se recreçer contenda entre uos
ou cada huna das ditas uossas uoses e ho dito cabidoo sobrelo dito casar que se termine
per dous omes boos do dito cabidoo tomados sem suspeita a praser das partes sem outra
apellaçon. E se as condiçoes desta carta non foren agoardadas em todo commo dito he
que o dito cabidoo possa tomar o dito casar con sas boas paranças se quiser pero que
deuedes ante a seer frontados que agoardedes as ditas condiçoes. E desto as ditas partes
pedirom a min Affonso Viuiaez, chançeler senllas cartas partidas per ABC.
Feyta a carta em Ourense, viinte dias de março, era de mill e trezentos e seseenta e
sete [anno]s.
Testemoyas: don Berald Afonso, arçidiago de Buual, Affonso Martinet, thesoureiro,
Affonso Lourenço, Martin Fernandez, [coengos d´Ourense].
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chançeler de(signum)ssa cidade, [a
est]as cousas presente foy e en mia presença as fige [escripui]r e este meu sinal y puge
en testemuio de uerdade.

953

1329, abril, 10. Ourense.

María Eanes do Couso y su hijo, Gómez Eanes, venden al carpintero Miguel Pérez,
morador en Gustei, y a su mujer, Marina Pérez, dos leiras en el lugar de Losín,
feligresía de Santiago de Gustei que están exentas de cargo alguno, salvo diezmo, por
veinte libras de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 14, nº 27. Orig. Perg.; 153 x 256 mm.; escr. gótica; deteriorado, con tinta
desvaída y numerosas manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura a lo largo de
todo el pergamino, especialmente en la parte inferior; pequeño roto en la parte inferior del
pergamino.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 185 (nº 683).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Maria Anes do Cousso, que e friiguisia de
Sanctiago de Gostey, e eu, Gomez Eanes, seu fillo, por nos e por todas nossas uozes,
vendemos e logo per esta carta entregamos a uos, Migeel Peres, carpenteyro, morador
en Gostey, e a uossa moller, Marinna Peres, e a toda uossa uoz, para senpre, duas leyras
de herdade que nos auemos na dita friiguisia, no lugar a que chaman Losim; e huna
delas ias entre a de Domingo Paez, pixoteyro, e a do casar que foy de Marinna Aras que
ora he do cabidoo d´Ourense, e en fondo fer no rio, e en çima entesta na do moesteyro
de Boueda; e a outra leyra iaz entre a de Sancta Marinna de Vilaarnat e a de Domingo
dos Boys, e fer na do dito moesteyro de Boueda, e entesta na da egleia de Gostey.
Vendemos a uos as ditas duas leyras com sas entradas e seydas e con seus dereytos e
perteenças, de dezemo a Deus e liures doutro enbargo, assy que uos e toda uossa uos
aiades elas des aqui en deante en jur d´erdade para por senpre e façades delas toda uossa
voontade liuremente, ca outorgamos que somos bem pagados de todo o preço que a nos

442
e a uos aprouuo per elas, conuem a saber: viinte libras da moeda portuguesa, de que
contan quareenta par de dineiros nouos por tres libras. E obligamosnos e todos nossos
bees gaanados e por gaanar a deffenderuos e toda uossa uoz a dereyto con as ditas
leyras; e renunçiamos que nunca vennamos contra esto que sobredito he nen posamos
diser o contrario delo per nos nem per outre en juyso nen fora del.
E quen quer da nossa parte ou da estraya que contra esta carta que uos nos
mandamos fazer de nosso grado ueer, en parte ou en todo, aia a yra de Deus, e peyte aa
uoz del rey por nome de pena viinte morabedis, e a uos ou a uossa uoz quanto uos
demandar dobrado; e aa dita pena pagada ou non esta carta e vindiçom sobredita ficar
senpre firme.
Feyta a carta en Ourense, dez dias d´abril, era de mill e tresentos e seseenta e sete
annos.
Testemoyas que a esto forom presentes: Lourenço do Rego, Pero d´Osseyra,
baldreeyro, e Esteuo Ferrnandes de Gostey, amo de Martin Gonçalues. (signum)
Eu, Lourenço Domingues, notario jurado en Ourense porlla egleia dese lugar, foy
presente a esto que sobredito e e escriuio e puge y meu nome e meu signal en testemuyo
de uerdade, que tal he.

954

1329, abril, 18. Ourense.

El notario auriense Domingo Núñez, a petición de los jueces Rodrigo Arias y


Gómez Pérez y con autoridad del canónigo Pedro Xianz, vicario general del obispo don
Gonzalo, traslada la sentencia dictada por Alfonso Gómez, merino mayor en Galicia, y
Fernando Eanes, alcalde del rey, sobre el pleito que enfrenta a ¿Alfonso Fernández,
morador en Ourense, en su nombre y en el de los otros moradores de la ciudad?, con
García Pérez de Brancos, arrendador del portazgo, por el cobro del portazgo del vino
a los moradores de la ciudad de Ourense (vide doc. nº 804).

A. Escrituras 12, nº 45. Orig. Perg.; 182 x 527 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
tinta desvaída y grandes manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura; mutilado
por numerosos rotos que han provocado la perdida gran parte del texto. Al dorso, escr.
gótica: «Sentença por que os vizinos e os moradores d´Ourense non an de pagar portagen de
seu vinno que passar porla Ponte, etçetera».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 160 (nº 578).

Sabeam quantos esta carta uiren commo en presença de min, Domingo Nunes,
notario jurado d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, e das testemoyas que
adeante son escriptas, Rodrigo Ares […] Perez, juyses d´Ourense, presentaron e feseron
leer per min, Domingo Nunes, notario sobre[dito …] Suarez, coengo e uigario geeral do
onrrado padre e sennor don Gonçaluo, porla [graça de] Deus bispo d´Ourense, huna
carta de sentença escripta en purgameo feyta per Migeel […], notario d´Ourense, e
asignada de seu signal segundo que per ela apareçia da [...]:

[Inserta sentencia del pleito que enfrentaba a los moradores de la ciudad de


Ourense con García Pérez dos Brancos, arrendador del portazgo, por el cobro del

443
portazgo del vino que pasa por el Puente, la tierra del castillo de Alba de Búbal y O
Ribeiro do Miño, doc. nº 804].

[Inserta carta abierta del rey Fernando IV ordenando al obispo auriense don Pedro
que no cobre a los moradores de la ciudad de Ourense el portazgo del vino, de 29 de
mayo de 1305, doc. nº 758].

§ A qual sentença lyuda os ditos Rodrigo Ares e Gomes Peres […] d´Ourense
pediron ao dito uigario que mandasse a min, Domingo Nunes, notario sobredito, e [me
desse autoridade …] desse o tralado da dita sentença assignada do meu signal para se
acorreren dela eles e cada huun dos [uizinnos e mora]dores da uila d´Ourense quando lle
conprisse, commo fosse cumunal a todos e se temian de se perder ou danar a dita
sentença, e porla mingoa dela perderian seu dereyto. E enton o dito uigario, uisto en
commo a dita sentença era cumunal a todos los uizinos e moradores da çidade
d´Ourense, mandou a min, Domingo Nunes, notario sobredito, e deume outoridade que
desse o tralado da dita sentença signada de meu signal ao dito conçello e juyses e aos
moradores da çidade d´Ourense e a cada huun deles que ma pedisse faser.
Esto foy en Ourense, dez e oyto dias d´abril, era Mª CCCª LX VIIe annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan [Fernandes?], coengo d´Ourense; Pero
Eanes, notario desse lugar; Johan Fernandes, reytor da igleia de San Çibrao de Trioes;
Lourenço Rodrigues, ..., moradores en Moreiras; Gonçaluo Eanes, reytor da igleia de
Belle; Johan Garçia, clérigo do coro, Johan Domingues, alfayate; […
Et eu, Domingo] Nunes, notario jurado d´Ourense porlo bispo e porla (signum)
igleia dese lugar, ... commo sobredito he e en myna presença o fige escriuir e ... y puge
que tal he e per mandado e autaridade do dito vigario ... coengo que o pedio en nome do
cabidoo d´Ourense.

955

1329, mayo, 12. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, se opone a que el obispo
conceda dos capillas a Juan Eanes, en sustitución de Domingo Eanes. Estas capillas
debían ser concedidas conjuntamente por el obispo y el cabildo auriense; sin embargo,
tras haber sido nombrado Domingo Eanes como capellán de Santa Eufemia, el obispo
se las otorga a Juan Eanes sin solicitar previamente el consentimiento del cabildo.

A. Escrituras 14, nº 28. Orig. Perg.; 153 x 198 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura, especialmente en la parte superior, líneas 1 a 8. En la
parte inferior del pergamino, escr. humanística: «Ano 1329, obispo era don Goncalo Perez
de Noboa. Dean don Vasco Perez. Es el obispo sucesor d´este don Goncalo». Al dorso, escr.
gótica: «Protestaçon contra Johan Boga». Al dorso, escr. gótica: «Protestaçon do cabido…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 184 (nº 678).

Sabean quantos esta carta viren commo en presenza de min, Domingo Nunes,
notario jurado d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, e das testemoyas
adeante scriptas, juntado o cabidoo d´Ourense per tangemento de canpaa ena coostra
noua de San Martinno, segundo seu custume, presente y don Vaasco Peres, dayam de

444
Ourense, e outros homees boos e pessoas do dito cabidoo, esse dayan e cabidoo
commosiran (sic) e diseron que commo Domingo Eanes, capelan de Santa Ouffemea,
teuesse ante que lle a dita capela dessen duas capelas que se dauan per nosso sennor
obispo e perlo dito cabidoo, que o dito sennor obispo, despoys que dera a dita capella de
Santa Oufemea ao dito Domingo Eanes, dera sen outorgamento do dito cabidoo aquelas
duas capelas que ante o dito Domingo Eanes tiina a Johan Eanes, seu clerigo; e porque o
dito sennor obispo dera as ditas capelas ao dito Johan Eanes sen outorgamento do dito
dayam e cabidoo, e entendendo que en esto o dito sennor obispo lle fesera agrauamento,
que o dito dayan e cabidoo commosiran (sic) que non conssintyan en elo e o
contradisian; e pediron a min, notario, huun estormento.
Esto foy en Ourense, dose dias de mayo, era de mill e CCCª sasseenta e septe annos.
Testemoyas: Gonçaluo Martines, dito Rella, Domingo Martinet e Maçia Peres,
clerigos do coro; Ares Peres, arçipreste do arçidiagado de Buual.
Et eu, Domingo Nunes, notario sobredito, que a esto presente foy e en (signum)
myna presença o fige escriuir e meu signal y puge, que tal he.

956

1329, mayo, 25. Ourense.

El notario auriense Miguel Pérez traslada, a petición del vicario del obispo y del
deán auriense, la confirmación de Alfonso IX de [mayo] de 1228 del privilegio
concedido a la iglesia auriense por Alfonso VII el 15 de mayo de 1131 en que le
permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y eximía a los pobladores de
portazgo en la Limia, según los buenos fueros de Allariz; y la confirmación de Alfonso
IX de 19 de mayo de 1228 de la concesión del señorío sobre la ciudad de Ourense a la
iglesia auriense de 4 de diciembre de 1165.

A. Privilexios 1, nº 17. Orig. Perg.; 573 x 382 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones en el interior del texto que afectan
a palabras de las líneas 10, 17, 43, 44 y 45; antiguas dobleces verticales. Al dorso, escr.
gótica: «Transuntun duorum priuiligiorum ecclesie Auriensis».

REG. Documentos de Orense, I, 17 (en nota).

In nomine Domini. Amen. Nouerint vniuersi quod in presencia mei notarii et


testium infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, constitutus coram ...
uiro Petro Juliani, canonico, ac reuerendi patris et domini domni Gundisalui, Dei et
apostolice sedis gratia episcopi Auriensis, vicario generali venerabilis uir domnus
Velascus Petri, decanus ecclesie Auriensis, presentauit duo priuilegia quondam domni
Adefonsi, regis Legionis et Gallecie, in pergameno scripturarum sigillis plumbeis
sigillata in filis sericis prout per sigilla, et tenorem dictorum priuilegiorum apparebat
quorum tenor talis est:

[Inserta confirmación de Alfonso IX de mayo de 1228 del privilegio de Alfonso VII


de 15 de mayo de 1131 concediendo a la iglesia auriense el señorío de la ciudad de

445
Ourense, permiso para repoblarla y exención a sus pobladores del portazgo en la Limia
según los buenos fueros de Allariz].136

[Inserta privilegio de Alfonso VII de 15 de mayo de 1131 concediendo a la Iglesia


auriense el señorío de la ciudad de Ourense, permiso para repoblarla y exención a sus
pobladores del portazgo en la Limia según los buenos fueros de Allariz].137

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 19 mayo de 1228 de la concesión del


señorío sobre la ciudad a la iglesia auriense dada por Fernando II el 4 de diciembre de
1165].138

[Inserta donación de Fernando II de 4 de diciembre de 1165 a la iglesia auriense


del señorío sobre la ciudad].139

Quibus priuilegiis presentatis et etiam publicatis dictus domnus decanus pro se et


nomine dicti capituli proposuit quod ipse et dictum capitulum propter uiarum discrimina
et peruersorum hominum maliciam tunebant dicta priuilegia ad partes alias mittere et
quia eis erant notaria dictorum priuilegiorum transumpta ad custodiam seu tuicionem et
deffensionem iurium, libertatum, usuum et consuetudinum dicte ecclesie Auriensis,
idcirco petiit ad futuram rei memoriam et per dicte Auriensis ecclesie cautela perpetua
dictum priuilegium transcribi et in publicam formam redigi de mandato auctoritate
adque decreto eiusdem vicarii, quibus priuilegiis et sigillis per eundem vicarium uisis et
me cum infrascripto notario diligenter inspectis et etiam examinatis, quia ipsa priuilegia
et sigilla inuenit omni suspicione carere, peticioni dicti decani, utpote racionabili
annuens, mandauit mihi notario infrascripto ut dicta priuilegia de suo mandato,
auctoritate adque decreto tanquam iudicis ordinarii transcribere diligenter et in publicam
formam redigerem suam super hoc auctoritatem interponens adque decretum.
Acta sunt hoc Aurie, XXVª die mensis maii, era Mª CCCª LXª VIIª.
Presentibus testibus: Roderico Roderici, portionario; Martino Dominici, Laurencio
Iohannis, duplariis ecclesie Auriensis; Johanne Dominici, rectore ecclesie Sancti
Laurencii de Seabal, diocesis Auriensis.
Et ego, Michael Petri, Auriensis publicus auctoritate domini episcopi et eiusdem
ecclesie notarius, premissis vna cum predictis testibus rogatus interfui et predicta
priuilegia sigillis plumbeis sigillata, non rasa, non cancellata, non uiciata nec in aliqua
sui parte corrupta uidi et legi ipsaque in presenti transcripto transcripsi ad peticionem
dicti domini decani, et de mandato et auctoritate dicti vicarii ipsumque transumptum
cum dictis originalibus diligent postmodum ascultaui [...] publicam formam redegi
meoque signo consueto signaui (signum: Micael).

957

1329, septiembre, 1. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Juan Macías,
notario de Castelo Ramiro, a su mujer, Marina Pérez, y a dos voces una «chousa» en la

136
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 396-397 (nº 223).
137
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 71-73 (nº 12).
138
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 370-372 (nº 203).
139
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 107-109 (nº 32).

446
Burga –junto al «exido» de unas casas que el matrimonio tiene aforadas del cabildo y
lindante con la calle que va para el baño– con la condición de labrarla y construir en
ella una casa, en la parte superior de la «chousa», adosada a las casas pertenecientes
al cabildo. Como renta anual pagarán veintiuna libras de la moneda blanca del rey don
Fernando, la mitad por san Juan Bautista y la otra mitad por la Asunción. La «chousa»
la había tenido arrendada con anterioridad Marcos, morador en A Burga, y su mujer,
Mayor Martínez.

A. Escrituras 17, nº 10. Orig. Perg.; 190 x 362 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden a lo largo del pergamino sin impedir la lectura; roto de pequeñas
dimensiones en la esquina superior izquierda que afecta a la letra A. Quirógrafo, en la parte
superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 184 (nº 679).- VILA
ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 121 (nº 11).

Sabeam quantos esta carta virem que nos, Vaasco Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar damos a foro a uos, Johan Maçia, notario do castello, et a uossa
moller, Marinna Perez, et a duas uozes depois da morte de uos anbos quaes uos
nomeardes, e se non foren nomeadas que seian uoses os que herdaren uossos bees, e
estas uoses que seian huna pus outra, huna chousa que nos, o dito cabidoo, auemos aa
Burgaa, en Ourense, a qual de nos teuo arrendada Marcos, morador em esse lugar, e sa
moller, Moor Martinet; a qual chousa da huna parte esta entre a rua poblica que uay
para o Banno, et da outra o yxido das casas que tem o arçidiago meestre Johan e o yxido
das casas que tem o arçidiago dom Pero Paez, e en fondo parte pela chousa do bispo, e
em çima entesta eno yxido das casas que uos, o dito Johan Maçia, e uossa moller e
Afonso Gonçalues, alfagime, de nos teedes aforadas, e a chousa d´Aldonça Afonso.
Damosuos a foro a dita chousa con entradas e seidas e con todos seus dereitos et
perteenças, assy que uos e as ditas uozes a aiades e pessuyades eno dito tenpo e a
lauredes et paredes ben en maneira que non defalesca per mingoa de lauor e de boo
paramento; e que façades huna casa a par das nossas casas que y estan, na testeira da
dita chousa, e pousedes con o lauor dela enas paredes das ditas nossas casas; e que uos e
as ditas uossas uozes que dedes de foro cada anno pola dita chousa e casa viinte e huna
libras da moeda branca del rey dom Fernando, a meatade delles por sam Johan Bautista
e a outra meatade por sancta Maria d´agosto. E se uos ou cada huna das ditas uossas
uozes no dito tenpo quiserdes vender ou deitar ou enpenorar a dita chousa e casa ou
parte delo que o vendades ou deitades ou enpennoredes ante ao dito cabidoo ca a outre
polo justo preço, e se o el assy non quiser reçeber enton o vendede ou deitade ou
enpennorade aa tal ome que seia semellauil de uos e que cunpla e pague o dito foro cada
anno en paz e en saluo ao dito cabidoo commo dito he. E aa morte de uos e das ditas
uozes que a dita chousa e casa fiquen ao dito cabidoo liures e quites e desenbargadas, o
nouo da chousa alçado. E eu, o dito Johan Maçia, por min e pola dita mia moller e polas
ditas uozes, para laurar e140 pagar o dito foro cada anno commo dito he e agoardar as
condiçoes desta carta et cada huna delas, obligo todos nossos bees gaanados e por
gaanar. E nos, o dito deam e cabidoo, obligamos os nossos bees para uos anparar e
defender no dito tenpo a dereito con a dita chousa e casa. E desto as ditas partes pediron
a min, chançeler, senllas cartas partidas per ABC.

140
e] repetido.

447
Feyta a carta em Ourense, o primeiro dia de setenbre, era de mill e trezentos e
sessenta e sete annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo,
Gonçaluo Perez e Fernando Fernandez, notarios d´Ourense, Pero Esteueez, clerigo do
coro.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este meu sinal y puge en
testemuyo de uerdade (signum).

958

1329, octubre, 22. Ourense.

Juan Martínez «Rapatoxos», de Xubande, vende por quinientos maravedíes de la


moneda portuguesa al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle todas las propiedades
que posee en la feligresía de San Martiño de Sabadelle, en Xubande y en toda la tierra
de Aguiar –salvo el casal del monasterio de Santa María de Montederramo, en
Xubande–; algunas de ellas son foreras del monasterio de Santo Estevo de Ribas de Sil.

A. Escrituras 10, nº 10. Orig. Perg.; 230 x 237 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino y que dificultan la lectura de algunas palabras de las
tres primeras líneas. Al dorso, escr. gótica: «Carta do que vende a Lopo Rodrigues et
doutras erdades en Sadelle (sic)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 184 (nº 680).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta uiren que eu, Johan Martines,
dito Rapatogos, de Aiouande, por min e por toda myna uos, vendo e entrego per esta
carta a uos, Lopo Rodrigues, escudeyro de Sabadelle, e a toda uossa uos para senpre
toda quanta herdade, casas, aruores, cortinas, uos, quinon de dereito, a montes e a
fontes, con entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças que eu aio e me
perteençem e deuen perteençer de dereyto na fiigrisia de Sam Martinno de Sabadelle e
en Aiouande e en toda terra de Agiar, tambem de foro commo de disemo a Deus e
doutra parte e maneira qualquer, saluo ende o casar do moesteyro de Montederramo que
esta en Ajouande, que teno afforado, o qual reteno para min. Que uos e toda uossa uos
aiades e pesuyades a herdade e cousas sobreditas en jur de herdade para senpre e se a
herdade que he de foro do moesteiro de Sant’Esteuo, he para senpre que a aiades uos
para senpre, e se he en voses que a aiades nas uoses en que o he, e façades enos foros e
dereytos que se per y deuen a faser, e liures e quites de todo outro enbargo. E logo todo
jur, uos, senorio, possisson, propiadade e dereito que eu aio e me perteençe na herdade e
cousas sobreditas todo o tollo de min e de mynna uos e meto e ponouos e toda uossa uos
en corporal possissom delas para senpre per esta carta, ca outorgo que reçebi de uos por
esto, ben e conpridamente, todo ho preço que a min e a uos aprouuo, conuen a saber:
quinentos morabedis da moeda portuguesa que agora corre, de que contan XVI pares de
dineiros nouos por tres morabedis; e renunçio espresamente aa ley e dereyto que diz que
as testimuyas deuen ueer fazer a paga do auer en dineiro ou en cousa que os ualla. E
outorgo a anparaar senpre uos e toda uosa uos a dereyto con esta uendiçon per min e per
todos meus bees gaanados e por gaanar.

448
E quen quer que contra a carta veer aia a yra de Deus e a myna maldiçon, e quanto
demandar peyteo a uos et a uossa uos dobrado, e a uos del rey peyte C morabedis da boa
moeda de pena; e esta carta fique firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, XXII dias d´oytubro, era de mill e CCC LX VII annos.
Testemoyas que presentes foron: Pero Caluo, çapateiro d´Ourense, morador na rua
dos Çapateiros; Pero Affonso de Sabadelle; Lourenço Gomez, fillo de Gomez
Ferrnandes, que he de Sam Migeel do Canpo; Johan Rodrigues, morador en Fonteelo,
cabo Ourense; Pero Uaasques, ome de Gonçaluo Eanes de Belle.
E eu, Affonso Eanes, notario jurado en Ourense e en terra de Aguyar, que a esto
chamado presente foy e en mina (signum) presença ho fige escriuir e meu sinal y puge
en testimoyo de verdade.

959

1329, noviembre, 16. Mosteiro de San Pedro de Rocas.

El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del difunto caballero Rodrigo Arias,
afora a su madre Aldonza Rodríguez, durante su vida, su quiñón en la cortiña de
Sabadelle, por una renta anual de una fanega de centeno.

A. Escrituras 10, nº 9. Orig. Perg.; 190 x 192 mm.; escr. gótica; leves manchas de
humedad que no afectan al texto; algunas de las incisiones hechas para el cosido al mazo de
escrituras afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Sabadelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 185 (nº 681).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Lopo Rodrigues, escudeiro de Sabadelle,
fillo de Rodrigo Aras, caualeyro, que foy desse lugar, dou e outorgo a foro a uos,
Aldonça Rodrigues, mina madre, en toda vossa vida tan solamente e non mays, todo o
quinon, uoz e dereito que eu aio e me perteençe na cortina de Sabadelle, a qual esta
ontre la casa que foy de Rodrigo Aras e a cortinna de Pero Eanes de Cash[a]luyto, e
parte pela cortina de Roy Peres, meu yrmao, e parte pela congostra per que van aa fonte.
Que uos e vossa uos tenades todo o quinon, uoz e dereito que eu aio e me perteençe na
cortina sobredita, tanben de conpra commo de parte do dito meu padre e doutra parte
qualquer, en toda vossa vida, e lauredes e paredes ela ben e aiades todalas nouidades,
froytes e proes que Deus y der, d[e] dizimo a Deus, e liures e quites de todo outro
enbargo; e diades ende a min de foro cada anno vna fanega de çenteo. E outorgo
anpararvos e vossa uoz a dereito con este afforamento en vossa vida per min e per todos
meus bees, e a uossa morte este afforamento sobredito fique a min e a minna uos liure e
quite de todo enbargo. E para laurar e conprir e aguardar commo dito he eu, Aldonça
Rodrigues, sobredita, obrigo min e todos meus bees.
Feyta a carta no moesteiro de San Pero de Rocas, XVI dias do mes de nouenbro en
era de mill e CCC LX VII annos.
Testemoyas: Johan Ferrnandes de Val d´Osseyra e Lourenço Domingues, ome de
don Johan Eanes, prior do moesteiro de San Pero de Rocas, e Affonso Gomes, home do
dito prior.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en terra d´Aguiar por nosso sennor ho
arçibispo e pola ygleia de Sanctiago, que (signum) a esto presente foy e o escriui e meu
signal y puge.

449
960

1329, noviembre, 16. Mosteiro de San Pedro de Rocas.

Aldonza Rodríguez de Sabadelle, viuda de Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle,


vende a su hijo Lope Rodríguez de Sabadelle su quiñón en la cortiña de Sabadelle,
junto a la «congostra» por la que se va a la fuente, por trescientos maravedíes de la
moneda portuguesa y con la obligación de pagar diezmo.

A. Escrituras 17, nº 18. Orig. Perg.; 162 x 214 mm.; escr. gótica; manchas de humedad ,
especialmente en el lateral derecho del pergamino, al final de las líneas 11 a 17. Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Sabadelle de Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 185 (nº 682).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Aldonça
Rodriguez de Sabadelle, moller de Rodrigo Ares, caualeiro que foy de Sabadelle, por
min e por toda mina voz, vendo e entrego per esta carta a uos, Lopo Rodriguez, meu
fillo, todo o quinom, voz e dereito que eu aio na cortyna de Sabadelle que esta ontre la
casa que foy de Rodrigo Ares, uosso padre, e a cortina de Pero Eanes de Casdaluyto, e
parte pela cortina de Roy Perez, uosso yrmaoo, da huna parte, e, da outra, pela
congostra per que vam aa fonte. Que uos e toda vossa voz para senpre aiades e
pessuyades a dita cortina com todas suas entradas e seidas e con todos seus dereitos e
perteenças de dezemo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo, ca outorgo que
reçebi de uos por esto todo o preço que a min e a uos aprouuo, conuem a saber:
trezentos morabedis da moeda portuguesa que agora corre, de que contan XVI par de
dineiros nouos por tres morabedis. E outorgo anpararuos e toda uossa voz senpre a
dereito com esta vendiçom per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quem quer que contra esta carta e vendiçon veer aia a yra de Deus e a mina
maldiçom e peite a uos e a uossa voz quanto uos demandar dobrado, e a voz del rey
peyte por pena çem morabedis da boa moeda; e esta carta valla e seia firme para senpre.
Feyta a carta no moesteiro de Sam Pero de Rocas, XVI dias de nouenbro, era de mill
e CCC LX VIIe annos.
Testemoyas: Johan Ferrnandez de Val d´Osseira, Lourenço Domingues, home de
dom Johan Eanes, prior do dicto moesteiro, e Affonso Gomez, ome do dicto prior.
Et eu, Affonso Eanes, notario publico en terra de Aguiar por nosso sennor ho
arçibispo e pola igleia de Santiago, que a esto presente (signum) foy e en mina presença
ho fige escriuir e meu signal y puge en testimoyo de uerdade.

961

1330, enero, 16. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora al sastre Domingo
Eanes, a su mujer, Constanza Eanes, y a una voz las casas en las que ya viven, en O
Campo, con la condición de que las rehagan a la vista de dos hombres buenos y paguen
una renta anual veinte libras de la moneda del rey don Fernando por el día de santa
Eufemia. Se establece que en el caso de que las casas se derrumbaran la reedificación
correría a cargo del cabildo.

450
A. Escrituras 17, nº 36. Orig. Perg.; 192 x 247 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 185 (nº 684).

Sabeam quantos esta carta viren que nos, Vaasco Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar aforamos a uos, Domingo Eanes, alfayate, e a uossa moller,
Costança Eanes, em vossa uida d´anbos e a huna uoz apus uossa morte d´anbos, qual o
pustrimeiro de uos nomear, as nossas casas que nos, o dito cabidoo, auemos eno Canpo,
enas quaes uos agora morades, per tal condiçon que as reffaçades de todo lauor que y
ouuer mester a uista e mandamento de dous omes boos do dito cabidoo; e dedes ende a
nos, o dito141 cabidoo, no dito tenpo cada anno, por dia de santa Oufemea, viinte libras
de brancos da moeda del rey dom Fernando, de que contan XLª pares de dineiros por
tres libras; e he posto que se per ventura as ditas casas caeren per fondamento que nos, o
dito cabidoo, as façamos per nossa custa. E se recreçer contenda entre uos ou uossa uoz
e o dito cabidoo sobrelas ditas casas142 que se termine per dous omes boos do dito
cabidoo tomados sem suspeita a praser das partes, sem outra apellaçon. E se no dito
tenpo quiserdes vender ou deitar ou enpennorar a ditas casas143 que as vendades ou
enpenoredes ante ao dito cabidoo ca a outre polo justo preço, e se as el assy non quiser
reçeber enton as vendede ou enpennorade aa tal ome que seia semellauil de uos e que
pague o dito foro cada anno en paz e en saluo commo dito he ao dito cabidoo. E eu, o
dito Domingo Eanes, para laurar e reparar ben a ditas casas144 e pagar o dito foro cada
anno commo dito he no dito tenpo, por min e pola dita myna moller et pola dita uoz,
obligo todos meus bees gaanados e por gaanar. E nos, o dito cabidoo, obligamos todos
nossos bees para uos anpararmos no dito tenpo a dereito com as ditas casas.
Feita a carta em Ourensse, XVI dias de janeiro, era de mill e trezentos e seseenta e
oyto annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: dom Johan Rodrigues, chantre, Afonso
Lourenço, Martin Fernandez, Johan Giraldez, coengos, Gonçaluo Rella, moordomo do
dito cabidoo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourensse e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este meu sinal y puge (signum).

962

1330, enero, 19. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora Alfonso Domínguez
Bofón y a su mujer, María Domínguez, durante la vida de ambos más una voz –que
nombrará el cónyuge superviviente– una casa en la rúa das Chousas por una renta
anual de dieciséis libras de la moneda blanca del rey don Fernando, pagaderas por el
día de santa Eufemia, además del fumazgo acostumbrado. La reparación de la casa

141
o dito] repetido.
142
las ditas casas] las s que pluralizan están sobreelevadas y fueron añadidas con posterioridad.
143
ditas casas] las s que pluralizan están sobreelevadas y fueron añadidas con posterioridad.
144
ditas casas] las s que pluralizan están sobreelevadas y fueron añadidas con posterioridad.

451
correrá por cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe, en cuyo caso su arreglo
será por cuenta del cabildo.

A. Escrituras 17, nº 93. Orig. Perg.; 243 x 240 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a la parte central de las líneas 10 a 12, a las primeras palabras de las líneas 13 a
16; rotos que afectan al centro de las siete primeras líneas; roto en la parte superior que no
afecta al texto. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica:
«Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 185 (nº 685).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 440.

Sabbeam quantos esta carta viren que nos, Vaas[co] Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar damos a foro a uos, Affonso Domingues Boffom, morador em
Ourense, na rua das Cho[usas], e a uossa moller, Maria Domingues, em vossa uida
d´anbos e a huna uoz apus uossa morte d´anbos qual nomear o pustrim[eiro de uos]
huna casa que nos auemos ena dita rua das Chousas; a qual esta entre a casa de
Lourenço Eanes de Sorueira, da huna p[arte,… outra, a] casa en que agora mora Pero
Lueda, ome do bispo, e tem a outoeira ena casa que foy de Pero Fernandez Boffon, e
te[n as p]ortas na rua publica. Aforamosuos a dita casa per tal condiçon que a reparedes
e adubedes de todo lauor a vista d[…ome]s do cabidoo em maneira que nom defalesca
per mingoa de boo paramento, pero que se as paredes destas casas caerem pello
fondamento que nos, ho dito cabidoo, que as adubemos. E deuedes uos e a dita uossa
uoz a dar cada anno no dito tenpo a nos, ho dito cabidoo, por dia de sancta Oufemea,
dez e seys libras de brancos da moeda del rey dom Fernando, de que contan XLª pares
de dineiros por tres libras. E se uos ou cada huun de uos ou vossa uoz sobredita
quiserdes vender a dita casa no dito tenpo ou deitar ou enpennorar que a vendades ou
deitedes ou enpennoredes ante ao dito cabidoo ca a outre pollo justo preço, e se a el assy
non quiser reçeber enton a vendede ou deitade ou enpennorade no dito tenpo aa tal ome
que seia semellauil de uos e que cunpla e pague o dito foro cada anno en paz e en saluo
commo dito he ao dito cabidoo; e que pagedes outrossy dela fumagen acustumada. E se
recreçer contenda entre uos ou a dita uossa uoz e ho dito cabidoo sobrela dita casa que
se termine per dous omes boos do dito cabidoo tomados sen suspeita a praser das partes,
sem outra apellaçon. E se as condiçoes desta carta non forem agoardadas en todo
commo dito he que o dito cabidoo possa tomar a dita casa con todas sas boas paranças
se quiser. E desto as ditas partes pidiron a min, Afonso Viuiaez, chançeler, senllas cartas
partidas per ABC.
Feita a carta en Ourense, XIXe dias de janeiro, era de mill e trezentos e seseenta e
oyto annos.
Testimuyas que a esto presentes forom: Esteuoo Eanes, morador en Gostei,
Domingo Fernandez, çapateiro, Lourenço, scriuan, Pero Eanes, Pero de Cabanelas,
omes do chantre, Vidal, ome de Gonçaluo Anes, capellan.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este meu sinal y puge (signum).

963

1330, abril, 3. Ourense.

452
El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Fernando Eanes
«Guedella» y a su mujer, Teresa Eanes, durante la vida de ambos más una voz –que
nombrará el cónyuge superviviente– una casa con su «exido» en la rúa do Vilar, que
fue de Juan de Astariz y, de su mujer, Urraca Pérez, y en la que había vivido el maestro
de escuela Gonzalo García, con la condición de levantar las paredes y de hacer en el
«exido», a la puerta de la casa, un tendal cubierto de teja, bajo la supervisión de dos
hombres buenos. Como renta anual deberán pagar dieciséis libras de la moneda blanca
del rey don Fernando. En caso de derrumbe, el arreglo correrá por cuenta del cabildo.

A. Escrituras 17, nº 74. Orig. Perg.; 164 x 297 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por prácticamente todo el pergamino dificultando la lectura. Quirógrafo,
en la parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 186 (nº 686) [Fechándolo
en 1320, probablemente por un error tipográfico].

Sabbeam quantos esta carta viren que eu, Vaasco Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar afforamos a uos, Fernan Eanes, dito Gedella, e a uossa moller,
Tereyia Anes, e a huna uoz apus uossa morte d´anbos qual o pustrimeiro de uos nomear,
huna casa que nos, o dito cabidoo, auemos en Ourense, na rua do Vilar, a qual foy de
Johan d´Astaris e d´Orraca Perez, sa moller; a qual esta entre a casa en que agora ten o
vinno Afonso das Maçaas, da huna parte, et, da outra, a casa que foy de Johan d´Astaris,
e ten as portas na rua publica; nas quaes casas morou Gonçaluo Garçia, meestre da
escola. Afforamosuos a dita casa con seu yxido que ella a per tal condiçon que refaçades
as paredes della e façades no yxido aa porta destas casas huun tendal cuberto de tella,
todo esto a uista de dous <omes> do dito cabidoo; e dedes della cada anno en saluo ao
dito cabidoo, por dia de santa Oufemea, dez e seys libras de brancos da moeda del rey
dom Fernando, de que contan XLª pares de dineiros por tres libras, e se esta moeda non
for em huso en Ourense que dedes a estimaçon deles; e que a aiades con sas entradas e
seydas e con todos seus dereitos e liure e quite de todo outro enbargo. E he posto des
que estas casas foren reparadas a uista de dous do dito cabidoo e as paredes dellas
caeren per fondamento que o dito cabidoo as faça. E se quiserdes vender ou deitar ou
enpennorar uos ou uossa uoz no dito tenpo a dita casa e yxido que o vendades ou
deitedes ou enpennoredes ante ao dito cabidoo ca a outre pello justo preço, e se a el assy
non quiser reçeber enton o vendede ou deitade ou enpennorada aa tal ome que pague o
dito foro cada anno en paz e en saluo commo dito he ao dito cabidoo. E se recreçer
contenda entre uos ou a dita uoz e o dito cabidoo sobre esta casa ou sobre parte dello
que se termine per dous do dito cabidoo tomados sen suspeita a prazer das partes, sem
outra apellaçon. E se as condiçoes desta carta non forem agoardadas em todo commo
dito he que o dito cabidoo possa tomar a dita casa com sas boas paranças se quiser. E o
dito cabidoo obligou seus bees para uos anparar e defender senpre a dereito com o dito
aforamento. E eu, o dito Fernan Eanes, por min e polla dita mia moller e pola dita uoz,
obligo todos nossos bees para pagar o dito foro commo dito he e agoardar as ditas
condiçoes e cada huna dellas. E desto as ditas partes pidirom a min, Affonso Viuiaez,
chançeler, senllas cartas partidas per ABC.
Feita a carta en Ourense, tres dias de abril, era de mill e trezentos e seseenta e oyto
annos.

453
Testimuyas que a esto presentes foron: Martin Fernandez, Affonso Lourenço, Roy
Perez, coengos, dom Berald Afonso, arçidiago, Gonçaluo Rella, moordomo do dito
cabidoo.
Et eu, Affonsso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en (signum) mia presença as fige escriuir e este meu sinal y puge.

964

1330, junio, 12. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Tomás Eanes,
hombre del canónigo auriense Alfonso Viviánez, y a su mujer, Teresa Pérez, durante la
vida de ambos más una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– una casa en la
Cruz dos Brancos, con la condición de repararla y levantar en ella un «sobrado», que
vaya desde la puerta de la calle hasta la puerta del «exido», por una renta anual de
veinticinco libras de la moneda blanca del rey don Fernando pagaderas por el día de
santa Eufemia. En caso de derrumbe el arreglo de la casa correrá por cuenta del
cabildo.

A. Escrituras 13, nº 14. Orig. Perg.; 226 x 142 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del
documento: D C B A. En la parte inferior del documento, escr. humanística: «Ano 1330, dean
don Vasco Perez, fue el obispo don Vasco Marino». Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 186 (nº 687).

Sabeam quantos esta carta uiren que nos, Vaasco Perez, dean d´Ourense, e o
cabidoo desse lugar damos a foro a uos, Thome Anes, home d´Affonso Uiuiaez, coengo
d´Ourense, e a uossa moller, Tereyia Perez, e a huna uoz apus uossa morte d´anbos,
qual nomear o pustrimeiro de uos, huna casa que nos, o dito cabidoo, auemos ena Cruz
dos Brancos; a qual esta entre a cassa de Lourenço Perez da huna parte, e, da outra, a
casa do bispo, e ten as portas na rua publica, per tal condiçon que façades en ella hun
sobrado per uossa custa que uaa de la porta da rua ata a porta do seydo, e que reparedes
a dita casa de todo lauor, saluo se as paredes delas caerem de fondamento, que as
correga e faça o cabidoo per sua custa; e que uos e a dita uoz tenades a dita cassa no dito
tenpo e façades dela o que uos prouuer; e dedes ende uos e a dita uoz cada anno ao dito
cabidoo viinte e çinque libras de brancos da moeda del rey don Fernando, contados XLª
pares de dineiros por tres libras en saluo, por dia de sancta Ouffemia. E se uos ou a dita
uoz quiserdes uender, deytar ou supinorar a dita casa que uendades, deytedes ou
supinoredes ao dito cabidoo ante ca a outre porlo justo preço, e se a o cabidoo non
quiser que vendades, deytedes ou supinoredes aa tal pessoa que pague o dito foro e
cunpra e aguarde esto que uos sodes tiudos a aguardar e conprir. E seyda a pustrimeira
uos a dita cassa fique liure ao dito cabidoo. E para faser o dito sobrado e reparar a dita
cassa e pagar o dito foro eu, Thome Anes, e Thereyia Peres sobreditos, por nos e porla
dita uoz, obligamos nos e todos nossos bees. E para seerdes uos e a dita uos anparados a
dereito con a dita cassa no dito tenpo nos, o dito cabidoo, obligamosnos e todos nossos
bees.
Feita a carta na costra noua, hu he custume de se faser o dito cabidoo, XII dias de
juyo, era de mill e CCC LX VIII annos.

454
Testemoyas: Berald Affonso, arçidiago; Martin Ferrnandez, Affonso Lourenço,
Fernando Ares, coengos; Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo; e Lourenço,
scripuan.
E eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia (signum) presença duas cartas ptidas (sic) per ABC fige
escriuir e en cada una meu sinal y puge en testemuyo de uerdad.

965

1330, octubre, 9. Parderrubias.

El obispo auriense don Gonzalo arrienda a Gómez Lorenzo, párroco de la iglesia


de San Mamede de Puga, por seis años, de san Juan a san Juan, los frutos de las dos
tercias partes de la iglesia de San Mamede que le corresponden por la renta de Puga
que tiene del cabildo, por lo que habrá de pagar anualmente, por el día de Pascua,
setecientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa. En caso de no pagar en
plazo, se añadirán dos maravedíes por cada día que se retrase el pago.

A. Escrituras 12, nº 40. Orig. Perg.; 173 x 313 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura; roto en el margen izquierdo del pergamino, a la altura de la línea
29, que no afecta al texto. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del
documento: C B A. Al dorso, escr. humanística: «Nada. Ninguna cossa que aprobeche. Es
arriendo de fructos de Puga». Al dorso, escr. humanística: «Arriendo don Gonçaluo, obispo
de Orense a Gomez Lorenço, prelado de San Mamed de Puga, todas las nouidades que le
pertenecen en Puga por el cauildo de Orense. Era 1368. Es don Goncalo Nunez Daça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 186 (nº 688).

Sabeam quantos esta carta virem que nos, dom Gonçaluo, pela graça de Deus bispo
d´Ourense, arrendamos a uos, Gomes Lourenço, prellado da igleia de Sam Mamede de
Puga, des dia de sam Johan Baptista que agora passou a sex annos conpridos primeiros
que se seguirem, todalas nouidades e proes que nos auemos de auer e a nos perteençem
das duas partes da dita igleia de Sam Mamede que nos auemos de auer por rason da
renda de Puga que nos teemos do cabidoo d´Ourense; polas quaes nouidades e proes nos
auedes a dar cada anno, por dia de Pascoa, seteçentos e çincoenta morabedis de dineiros
portugueses, de que contam des e sex pares de dineiros nouos por tres morabedis.
E eu, Gomes Lourenço, sobredito, reçebo a dita renda commo sobredito he e
outorgo de uos pagar os ditos morabedis eno dito termyo, su pena de dous morabedis da
dita moeda cada dia delo dito termyo en deante; e para esto assy conprir e para uos
pagar a dita pena, se em ela caer, obligo a uos min e todos meus bees gaanados e por
gaanar; e renunçio que nunca venna contra esto que sobredito he nen possa diser o
contrario delo per min nen per outre en juyso nen fora del. E outrossy renunçio a foro,
ferias, tralado desta carta e a praso para auer conssello e auogado e a huso e a custume e
aa demanda en escripto e a todo dereito ecclesiastico e çeuil e a todas outras rasoes e
exçepçoes e deffenssoes que por min pederia (sic) auer e allegar contra esta presente
carta que me non vallan em juyso nen fora de juyso.
Esto foy em Paredes Ruuyas, noue dias de oytubro, era de mill e tresentos e
sesseenta e oyto annos.

455
Testemoyas que presentes foron: Martin Peres, camareiro; Fernando Martines de
Graadeira, Gomes Paes de Sobrado, Esteuo Migeelles de Puga, Pero Lourenço de
Paredes Ruuyas, Johan Couelas de Loyro, todos moordomos do bispo; e Johan Eanes,
morador em Puga.
Et eu, Johan Gonçalues Gato, notario jurado da çidade e do bispado d´Ourense, que
a esto presente foy e en mina presença o fis escruyr e meu signal puge en esta carta
(signum), que tal he, en testemoyo de uerdade.

966

1330, diciembre, 3. O Vao.

El canónigo Alfonso Viviánez en presencia de Pedro Xianz, tesorero y vicario del


obispo don Gonzalo, recibe en nombre del cabildo una viña en O Vao, más allá de la
horca, hacia el río; lo hace porque el caballero Fernando Rodríguez, que tenía aforada
del cabildo durante su vida esta viña y unas casas en la rúa da Corredoira, se había
emplazado con la orden de Santiago para dejarle estos bienes y otras posesiones
después de su muerte, contraviniendo así lo establecido en su escritura de foro.

A. Escrituras 17, nº 67. Orig. Perg.; 221 x 193 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº 967
de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la escritura. Al dorso,
escr. gótica: «Cartas por que receberon as casas da Corredoyra de Fernando Rodriguez e a
vinna do Vao».

REG. ANTONIO RUBIO, Los judíos en Galicia, 372 (nº 8).- DURO PEÑA, Documentos
privados catedral de Orense, 186 (nº 689) [Fechándolo en 1320, probablemente por un
error tipográfico].

CIT. RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales de Orense, 231.

Connuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Gonçaluo Peres, notario
d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, e das testemoyas adeante scriptas,
Affonso Uyuiaez, coengo d´Ourense, en presença de Pero Giaez, thesoureiro e vigario
geeral do onrrado padre e sennor don Gonçaluo, porla graça de Deus bispo d´Ourense,
foy ao lugar a que chaman O Uao e entrou dentro en huna vina que esta aalende a forca,
contra o rio, e disso que Fernan Rodrigues, caualleiro, tiinna a dita vina e hunas casas na
Corredoyra afforadas do cabidoo d´Ourense en sua uyda et a sua morte auyan de ficar a
esse cabidoo, e que agora o dito Fernan Rodrigues fesera enprasamento con o moesteiro
da orden de Santiago per que a sua morte desse Fernan Rodrigues ficasse aa dita orden a
dita vina e cassas et outras posissoes que el auya, e porque esto perueera agora
nouamente a esse cabidoo que el, en nome del, reçebya a dita vina para o dito cabidoo; e
tomou da rama da dita vina e da terra na mao e disso que a reçebya per esto commo o
dito Fernando Rodrigues britasse o afforamento que lle fora feyto, enprasando et
enalleando as herdades que non eram suas con quen non deuya.
Esto foy ena dita vina, tres dias de dezenbro, era de mill e CCC LX VIIIº annos.
Testemoyas: Lourenço Anes e Lourenço Peres, homes de Pero Ferrnandes,
raçoeyro, et Gonçaluo Bocacho, home de Gonçaluo Uyuiaez.

456
967

1330, diciembre, 3. Ourense.

El canónigo Alfonso Viviánez en presencia de Pedro Xianz, tesorero y vicario del


obispo don Gonzalo, recibe en nombre del cabildo unas casas en la rúa da Corredoira,
en las que moraban el judío Rabiaco y su mujer doña Clara, lo hace porque el
caballero Fernando Rodríguez, que tenía aforada del cabildo durante su vida esta casa,
había realizado emplazamiento con el monasterio de la Orden de Santiago para
dejárselas después de su muerte. El canónigo procedió a cerrar las casas, entregó las
llaves a doña Clara y fijó una sanción de cien maravedíes para aquel que entrase en
ellas sin la autorización del cabildo.

A. Escrituras 17, nº 67. Orig. Perg.; 221 x 193 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, el nº 966
de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la escritura. Al dorso,
escr. gótica: «Cartas por que receberon as casas da Corredoyra de Fernando Rodriguez e a
vinna do Vao».

REG. ANTONIO RUBIO, Los judíos en Galicia, 372 (nº 8).- DURO PEÑA, Documentos
privados catedral de Orense, 186 (nº 689) [Fechándolo en 1320, probablemente por un
error tipográfico].

CIT. ANTONIO RUBIO, Judíos en Galicia: visión panorámica, 291.- RIVAS FERNÁNDEZ,
Los dos antiguos portos fluviales de Orense, 231.

§ E logo, essa ora e per essas testimuyas, o dito Affonso Uyuiaez foy aa rua da
Corredoyra, a hunas cassas que y estan en que mora Rabiaco, judeu, e disso que por145
esta meessma maneira et por esta meesma rason que reçebya a dita vina que assy
reçebya as ditas cassas para o dito cabidoo; e pechou as portas delas et deu as chaues
delas de mao do dito cabidoo a donna Clara, moller do dito Rabiaco, e posso encouto de
çen morabedis da boa moeda a quen quer que as entrasse se non porlo dito cabidoo e per
seu mandado. E desto en commo passou o dito Affonso Uyuiaez, en nome do dito
cabidoo, pedio a min, notario sobredito, hun stromento.
Esto foy en Ourense, no dia e era sobreditos.
E eu, Gonçaluo Perez, notario sobredito, que a esto presente foy e en mya presença
este estromento fiz escriuir e meu sinal y puge en testimuyo de uerdade (signum).

968

1330, diciembre, 14. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, arrienda al sastre Miguel
Eanes y a su mujer, Teresa Pérez, moradores en Ourense, durante sus vidas, unas casas
con su tienda en la rúa das Tendas, en las que había vivido el sastre Domingo Pérez,
que están ubicadas contra O Campo, en la esquina de la calle, por una renta anual de
cincuenta libras de la moneda blanca del rey don Fernando, pagaderas por el día de

145
por] interlineado, sobre el renglón.

457
santa Eufemia. El matrimonio arrendatario pone como fiador del pago de la renta al
notario Domingo Eanes de Piñor quien, presente, manifiesta su consentimiento. La
reparación de la casa correrá por cuenta de los arrendatarios a no ser que se derrumbe
en cuyo caso su arreglo será por cuenta del cabildo.

A. Escrituras 6, nº 24. Orig. Perg.; 193 x 230 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en la parte superior del pergamino, que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en
la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 186 (nº 690).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 257.

Sabeam quantos esta carta viren que nos, Vaasco Perez, deam d´Ourense, et ho
cabidoo desse lugar arrendamos a uos, Migeel Eanes, alfayate, et a uossa moller,
Tereyia Perez, moradores em Ourense, em uossa uida d´anbos et non mays, hunas casas
que nos, o dito cabidoo, auemos en Ourense, ena rua das Tendas, enas quaes morou
Domingo Perez, alfayete, que foy; as quaes estam contra O Canpo, no canto da rua,
sigundo que ellas parten pellas casas en que morou Pero de Canba, mercador, e ten a
outoeira enas casas do cabidoo que agora ten Tereyia Dominguez, moller do dito Pero
de Canba, que foy. Arrendamosuos as ditas casas con sa tenda e sobrados e con todas
sas entradas e seidas e con todos seus dereitos et perteenças per tal condiçon que as
adubedes e refaçades de todo lauor e adubeiro que em elas ouuer mester eno dito tenpo
hu foren para adubar e reffazer, saluo se as paredes delas caerem per fondamento que as
façamos nos, o dito cabidoo, per nossa custa e dedes ende cada anno en saluo a nos o
dito cabidoo no dito tenpo por dia de sancta Oufemea çinqueenta libras de brancos da
moeda del rey dom Fernando de que contan XLª pares de dineiros por tres libras. E eu,
o dito Migeel Eanes, por min et pola dita myna moller, para reparar as ditas casas e
pagar cada anno a dita renda commo dito he obligo todos meus bees gaanados et por
gaanar. E dou aynda conmigo fiador para esto conprir Domingo Eanes de Pinnol,
notario d´Ourense, este presente e outorgante e obligante a esto todos seus bees. E nos,
o dito cabidoo, obrigamos todos nossos bees para uos anparar e defender a dereito com
as ditas casas sigundo que as teuo de nos o dito Domingo Perez eno dito tenpo que uolas
arrendamos. E desto as ditas partes pediron a min chançeler senllas cartas partidas per
ABC.
Feita a carta em Ourense, XIIIIe dias de dezenbro, era de mill e trezentos e seseenta
e oyto annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: dom Berald Afonso, arçidiago, Martin
Fernandez e Affonso Lourenço, coengos, Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense, e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este (signum) meu sinal y puge
en testemuyo de uerdade.

969

1330, diciembre, 31. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Martín Domínguez, párroco de la


iglesia de San Pedro de Cudeiro, unas heredades en A Golfa, feligresía de San Pedro

458
de Cudeiro, que fueron del canónigo Pedro Alfonso de Prexigueiró, quien las había
heredado de su padre, Alfonso Domínguez «Cudeiro». Como renta pagará anualmente,
cuatro libras de la moneda blanca del rey don Fernando por el día de san Martín.

A. Cregos de coro, nº 106. Orig. Perg.; 163 x 286 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la
lectura, especialmente en las líneas 1 a 12 y 30 a 35; roto de pequeñas dimensiones al
principio de las líneas 17 a 19, habiéndose perdido solamente las primeras letras; pequeño
roto entre las líneas 16 y 17 que no afecta a la lectura; rotos que afectan a letras de las líneas
30 y 31. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: C B A. Al
margen inferior, escr. gótica: «Et estes herdamentos non se deuen mays…». Al dorso, escr.
gótica: «Carta dos bees de Codeyro dos clerigos do coro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 187 (nº 691).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren commo nos, [Martin]
Domingues da rua [da Obra] e Pero Lourenço, clerigos do coro d´Ourense e
procuradores da vniuerssidade dos clerigos do coro desse lugar, damos e outorgamos a
foro para senpre a uos, Martin Domingues, reitor da igleia de San Pero de Codeyro,
todos quantos herdamentos Pero Affonso de Prexegueyroo, coengo que foy d´Ourense
auya de parte de Affonso Domingues, dito Codeyro, seu padre, que foy, en termio de
Codeyro, no lugar que chaman A Golffa, conuem a saber, della casa de Marinna
Pellaez, dita Marinella, ata a chousa de Migeell Martinet, os quaes herdamentos o dito
Pero Affonso mandou aos ditos clerigos do coro. Afforamos a uos os ditos herdamentos
de dez[e]mo a Deus e libres e quites de todo outro enbargo, a monte e a fonte, con
entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças assi que uos e toda uossa uoz
aiades e possuyades elles d´aqui en deante en jur d´erdade para senpre e os lauredes e
paredes bem en maneira que non deffalescam per mingoa de lauor e de boo paramento;
e dedes dellas de renda cada anno en saluo por dia de sam Martinno aos ditos clerigos
de coro quatro libras de brancos da moeda del rey dom Fernando, contados XL pares de
dineiros nouees por tres libras; e a quantia dello e se [...] vender e deytar ou [obligar] os
ditos herdamentos que os vendades ou obli[guedes ou] deytedes ante aos ditos clerigos
de coro ca outre porlo justo preço e se o elles assi non quiserem reçeber que enton os
vendades ou obliguedes ou deytedes aa tal pessoa que seia semellauil de uos e conpra e
pague en pas aos ditos clerigos do coro todo esto que sobredito e, et estes herdamentos
non se deuen mays [arrendar]146. E nos obligamos a uos todos los bees dos ditos
clerigos do coro para anparar uos e toda uossa uoz senpre a dereito con os ditos
herdamentos. E eu, Martin Domingues sobredito, reytor da dita igleia de Codeyro, para
laurar os ditos herdamentos e para pagar o dito foro e conprir e aguardar todo esto que
sobredito e po[r min e] por toda mia uoz obligo min e todos meus bees gaanados e por
gaanar.
Posto foy e outorgado entre as partes sobreditas que a parte que contra esto passar
que peyte a outra parte por pena Lª morabedis da dita moeda; e esta carta e afforamento
fique senpre firme.
Feyta a carta en Ourense, o pustrimeiro dia de dezenbro, era de mill e CCC LX VIIIº
annos.

146
et estes herdamentos non se deuen mays arrendar] llamada que lleva a otra igual donde se escribe este
texto, escrito por otra mano al final del documento, después de la suscripción notarial.

459
Testemoyas: Pero Esteuez, Roy Peres, clerigos do coro d´Ourense, Pero [Martines],
morador en Çima de Uilla, [...]gos escudeiro e Gonçaluo Cotello, alffayate, Gonçaluo
Peres de Ribadauia (signum) ... [Affonso] Porteiro, ome de Affonso Uiuiaez.
E eu, Domingo Eanes, notario jurado d´Ourense porla igleia desse lugar, que a esto
presente foy a rodo das ditas partes escriui ende duas cartas partidas per ABC e meu
signal y puge.

970

1331, enero, 7. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, arrienda a Juan


Domínguez, morador en Seixalbo, y a su mujer, Marina Eanes, durante sus vidas,
cuatro leiras de viñas y una casa con su lagar en Seixalbo, que habían pertenecido a
Francisco Vázquez, y que había tenido arrendadas del cabildo el canónigo Martín
Fernández do Campo, por una renta anual de ¿veinticinco libras? de la moneda blanca
del rey don Fernando, que pagarán en dos plazos, la mitad el día de san Martín y la
otra mitad el de la Asunción, independientemente de los desastres atmosféricos que
puedan acontecer. El matrimonio arrendatario pone como fiador del pago de la renta
al pescaderoJuan Fernández, morador en Ourense, en la rúa da Praza, quien, presente,
manifiesta su consentimiento.

A. Escrituras 6, nº 34. Orig. Perg.; 165 x 268 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; roto en la parte derecha del pergamino que afecta a las últimas
palabras de las líneas 6 a 11. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C. Al
dorso, escr. gótica: «Litera capituli auriensi».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 187 (nº 692).

Sabeam quantos esta carta viren que nos, Vaasco Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar arrendamos a uos, Johan Domingues, morador em Seyxaluo, e a
uossa moller, Marinna Anes, em uossa uida d´anbos e non mays, quatro leiras de vinnas
e huna casa com seu lagar que em ela se que nos, o dito cabidoo, auemos em termio de
Seyxaluo; as quaes forom de Françisco Uaasquez, as quaes teuo arrendadas do dito
cabidoo Martin Fernandez do Canpo, coengo que foy d´Ourense. Arrendamosuos as
ditas possiss[oes] per tal condiçon que as lauredes e paredes bem em maneira que nom
defalescam per [mingoa de] lauor e de boo paramento e dedes ende cada anno no dito
tenpo ao dito [...] saluo non enbargante grando nen geada nen outra tenpestade viinte et
çin[que ...] brancos da moeda del rey dom Fernando de que contan XLª pares de
dineiros por [...] os quaes auedes a pagar em esta maneira a meatade delles por sam
Martinno e [...] meatade por sancta Maria d´agosto. E para pagar a dita renda cada anno
commo dito he a uos, o dito cabidoo, e laurar e parar ben as ditas possissoes obligo eu, o
dito Johan Domingues, a uos todos meus bees gaanados e por gaanar; e dou aynda a uos
conmigo fiador Johan Fernandez, pixotoeiro, morador en Ourense, na rua da Praça, este
presente e outorgante e obligante a esto todos seus bees. E nos, o dito cabidoo,
obligamos nossos bees para uos anparar e defender a dereito no dito tenpo con as ditas
possissoes e aa morte de uos e da dita uossa moller que as ditas possissoes fiquen ao
dito cabidoo liures e quites e desenbargadas sen outra carrega. E se recreçer contenda
sobrestas possissoes entre uos ou a dita uossa moller e o dito cabidoo que se termine per

460
dous omes boos do dito cabidoo tomados sem suspeita a prazer das partes sem outra
apellaçon. E desto as ditas partes pedirom a min Afonso viuiaez, chançeler, senllas
cartas partidas per ABC.
Feita a carta em Ourense, VII dias de janeiro, era de mill e trezentos e seseenta e
noue annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan Fernandez da Triidade, Martin
Fernandez, Johan Giraldez, Roy Perez, coengos, Gonçaluo Rella, moordomo do dito
cabidoo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este meu (signum) sinal y puge
en testemoyo de uerdade.

971

1331, febrero, 19. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a perpetuidad a


Pedro Pérez, morador en Cimadevila, y a su mujer, Dominga Estévez, siete leiras de
viña en el término de Ourense y dos «piteiros» en Barrocás, por una renta anual de la
mitad de lo que cosechen por las leiras de viña y por los dos «piteiros» foro de quinta.
El cabildo auriense había recibido estas fincas al haberlas vendido el anterior forero,
fray Juan da Aira, al hornero Rodrigo Pérez sin requerir antes al cabildo.

A. Escrituras 16, nº 15. Orig. Perg.; 239 x 295 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
que no afecta a la lectura; roto en la parte izquierda del pergamino que afecta al comienzo
de las líneas 18 a 30; roto de pequeñas dimensiones que afecta al comienzo de la línea 1.
Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: C B A. Al dorso, escr.
gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 187 (nº 693).

Sabeam quantos esta carta viren que seendo o cabidoo d´Ourense juntado per canpaa
taniuda na costra noua, u he husso e custume de se faser, presente y don Vaasco Peres,
dean, esse dean e cabidoo deron a foro a Pero Peres, morador en Çima de Villa, e
Dominga Esteuez, sua moller, e a toda sua uoz para senpre sete leyras de vina que esse
cabidoo a em termio d´Ourense; das quaes a huna iaz ontre a vina de Domingo das
Meses, da huna parte, e a leira da Triidade, da outra, e en fondo fer no camyno pubrico
que uay para Ualançaa; e a outra leyra iaz ontre a leyra de Maria Martinet da Ayra e a
leyra que foy de Pero Fernandes, çapateyro, e en çima entesta na vina de Eluyra
Martines, e en fondo fer em huna vina de Fernando Anes; e a outra leyra iaz ontre a
leyra de Domingo das Mesas e outra leyra de Maria Martines, e en fondo fer no rigeyro;
e outra leyra iaz ontre a da capela que foy de Johan Carualleira, da huna parte, e entesta
ena que foy de Pero Martines, correyro; e autra leyra iaz eno outeyro do Pontom, a par
dos muynos que ten Fernando Paris, e iaz cabo da vina de Maria Anes, moller de
Fernando Infante, que foy, e vay ferir no rio, e em çima entesta eno camyno pubrico; e
outros dous piteyros iasem enos Barrocaes e entestam ena vina d´Affonsso Peres, da
huna parte, e a de Johan Nouo, da outra, e som de foro de quinta ao cabidoo. E estas
vinas tomou e reçebeu esse cabidoo por razon que eram suas foreyras e nom foy com
ellas frontado o dito cabidoo quando dellas fez uenda frey Johan da Ayra a Roy Peres,

461
forneyro. Afforaronlles as ditas leyras com entradas e seydas e con todos seus dereitos e
perteenças assy que elles e toda sua uoz as aian e pessuyan d´aqui en deante em jur de
erdade para senpre per tal condiçon que as laurassen e parassen bem em maneira que
non deffaleçessen per mingua de lauor e de boo paramento; e diam das ditas leyras ao
dito cabidoo a meatade do que Deus y der saluo dos ditos dous piteyros, que deuedes a
dar quinta, per home do dito cabidoo ao qual deuedes aproueer de comer e de beuer
cumunalmente mentre esteuer a coller os ditos foroytos (sic). E que se os ditos Pero
Peres e Dominga Esteueez e sua uoz qui[se]rem vender, deytar ou obrigar as ditas leyras
que uendan, deyten ou obrigen ao cabidoo ante ca a outre [polo] justo preço, e se o o
cabidoo non quisser que uendan, deyten ou obrigen aa tal pessoa que cunpra aquelo que
[os dito]s Pero Peres e sua moller son tiudos a conprir. E se questom reçer (sic) ontre o
dito cabidoo e Pero Peres [e] sua moller ou sua uos que se termii per dous homees boos
do cabidoo tomados a praser das partes, [sen] outra appelaçom. E para laurar as ditas
leyras o dito Pero Peres, por si e pola dita sua moller e por [sua u]os, obrigou sy e todos
seus bees gaanados e por gaanar. E para o dito Pero Peres e sua moller [e toda sua] uos
seerem anparados a deitar (sic) com as ditas leyras os ditos deam e cabidoo obrigarom
seus bees [gaanad]os e por gaanar.
Feyta a carta en Ourense, XIX dias de feuereyro, era de mill e CCC LX IXe annos.
[Testem]uyas: don Johan Rodrigues, chantre, e dom Pero Pellaes, arçidiago de
Castella, e dom Beraldo Afonso, arçidiago de Buual, […] Pero Suarez, arçidiago de
Limya na igleia d´Ourense, Garçia Perez, dito Pritas, d´Allariz, Gonçaluo Rella,
moroodomo (sic), e Johan Garçia [...].
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas [present]e foy e en mina presença as fige escriuir e este meu sinal y puge
(signum).

972

1331, abril, 10. Ourense.

El notario auriense Miguel Pérez, a petición de Gonzalo Martínez, mayordomo del


cabildo auriense, y con autoridad del tesorero don Pedro Xianz, vicario general del
obispo don Gonzalo, traslada la sentencia dictada en 1252 por jueces compromisarios
sobre el pleito que enfrentaba a los párrocos de Santa Cruz de Rabeda y San Xurxo da
Touza por las rentas eclesiásticas de los habitantes del lugar de Calvos.

A. Escrituras 12, nº 15. Orig. Perg.; 283 x 315 mm.; escr. gótica; mutilado, rotos que
afectan a todo el lado derecho del pergamino; manchas de humedad que se extienden por
todo el documento; antiguas dobleces horizontales y verticales que en ocasiones dificultan
la lectura.

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 222-223 (nº 254).- VAQUERO y
PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 186-187 (nº 386).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 79 (nº 254).

462
[Inserta sentencia del pleito que enfrentaba a los párrocos de Santa Cruz de Rabeda
y San Xurxo da Touza por las rentas eclesiásticas de los habitantes del lugar de Calvos,
emitida por jueces compromisarios en 1252].147

Hoc est trasumptum predicte carte alphabetum diuise facte per Gregorium, notarium
predictum, prout per ipsam cartam prima facie apparebat; quam quidem cartam ego,
Michael Petri, Auriensis publicus auctoritate domini episcopi et eiusdem ecclesie
notarius, de uerbo ad uerbum hoc [s]cripsi ad requisicionem et instanciam Gunsalui
Martini, maiordomi capituli ecclesie Auriensis, et […] ac etiam auctoritate venerabili
uiri domni Petri Iuliani, thesaurarii, et reuerendi patris ac domini domni […] Gunsalui
[…] apostolice sedis gratia episcopi Auriensis vicarii generalis.
Et in hoc transumpto concordante cum […] signum […] sui, decima die mensis
aprilis, era Mª CCCª LXª nona, actus Aurie.
Presentibus testibus: Gunsaluo Iohannis […]ris de Aluan, Petro Fernandi Sancti
Iohannis de Ceones, ecclesiarum rectoribus Auriensis diocesis. Dominico Iohannis de
Ca[…] Gomecio Petri, Rodericus Arie, ciuibus Auriensis (signum: Micael)

973

1331, mayo, 12. Trujillo.

Alfonso XI ordena a su alcalde y juez en Ribadavia, Fernando Díaz, que se desplace


a la ciudad de Ourense para dirimir el pleito entre la iglesia y el concejo de Ourense
sobre el derecho del obispo a nombrar un juez tras el fallecimiento de un juez titular en
el ejercicio de su cargo. El rey le ordena que, en caso de que las partes no lleguen a
acuerdo, averigüe entre los vecinos cual es la costumbre de la ciudad y dicte sentencia.
Asimismo, ordena a Pedro Fernández de Castro, adelantado mayor de Galicia, que
haga cumplir la sentencia.

B. Privilexios 4, nº 12. Perg.; 390 x 485 + 62 mm.; escr. gótica. Inserto en la sentencia
dictada por Fernando Díaz en el pleito que enfrenta a la iglesia y concejo de Ourense por el
nombramiento de un juez (doc. nº 976). Borroso, manchas de humedad que se extienden por
todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura; antiguas dobleces horizontales y
verticales que también dificultan la lectura. Cordón de hilos de seda blanca y roja del que
pendía el sello. Al dorso, escr. gótica: «§ Sentença per que o bispo con seu cabidoo an de
fazer juyz quando morrer outro». En nota adjunta, escr. humanística: «Era 1369 anos.
Abiendo pleyto entre el obispo y cabildo y la ciudad, regimiento y concejos sobre quien
abia de reelegir por muerte de un juez hordinario el nuebo juez, el rey don Alonso cometió a
Fernando Diaz, alcalde mayor suyo en Ribadabia, biniesse a Orense a concordarlos y no lo
pudiendo hazer, aberiguada la verdad, los compeliesse a la guardar. Y manda que lo que él
mandare, don Pedro Fernandes de Castro, alcalde mayor en el reino de Galicia, lo aga
executar. Hizo probança en forma, condenosse el conçejo, puso juez el obispo y cabildo».

ED. Documentos de Orense, I, 272-273.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 54 (nº 163).

147
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 186-187 (nº 386).

463
§ Don Alffonso, por la graçia de Dios, rey de Castella, de Leon, de Tolledo, de
Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Viscaya e
de Mollina, a uos Ferrnando Dias, mio alcalle en Ribadauia, e a otro qualquier alcalle
que y fuer por min aguora (sic) e d´aqui adelante, salut e graçia.
Sepades que el obispo e el cabidoo della iglesia de Orense se me enbiaron querellar
e disian que ellos que fesieren aganno (sic) quatro juises en lla dicha uilla de Orense
para oyr e liurar los pleitos que acaecesse e para guardar mio seruiço e a cada uno su
derecho e para faser justiçia a aquelles que la mereçessen, segunt que lo am de uso e de
costunbre dellos ponner cada anno e segunt se contiene em los priuilegios e cartas que
el dicho obispo e cabildo dis que tienen dellos reys onde yo vengo e conffirmadas de
[mi en esta] rason. Et que ante que se conplisse el anno que se fino el huno de los juises,
e que llos otros juises que lle demandaron al dicho obispo que lles diesse otro conpanero
por juis, e el disso pedimento e porque dis que llo auya assi de uso e de costunbre dello
fazer, que lles dio por conpanero en el dicho offiçio del julgado a Johan Rodrigues,
uisino del dicho lugar de Orense, porque entendia que era onbre que guardaria mio
seruiçio e a cada uno su derecho; e que dicho Johan Rodrigues que non quier husar del
dicho offiçio. Otrossi, quel conçejo que non quiser usar con el nin conssentirlle que use
del dicho offiçio por rasion que disian que quando fino el otro juis que dexo otro que
usasse del dicho offiçio fasta el anno conprido, e que lo an assi de uso e de costunbre.
E yo sobre esto enbielles mi carta en que se contien que, se assi llo ouyeron de uso e
de costunbre en tienpo dellos dichos reyes e en el mio fasta aquí, de poner el dicho
obispo e cabildo juis finando el otro juis que y fuesse ante del tienpo conplido, que assi
o usen d´aqui adellante con ellos, porque uos mando luego, uista esta mi carta, que se el
dicho obispo e cabildo e el dicho conçejo posieren dulda entre si e non se podieren
avenyr ontre si en rasion del dicho uso e costunbre que vayades al dicho lugar de Orense
e que fagades pesquisa e sepades uerdat por quantas partes la mejor e mas
conpridamente podierdes e la podierdes saber, e segunt fallardes por la pesquisa a uerdat
en commo passaron en tienpo de los dichos reys e en el mio fasta aqui en rasion del
dicho uso148 e costunbre que assi lles mandedes que passen d´aqui adellante.
E ninguno dellos nos seam osados de passar [de uos] so pena de de çient
maravedis149 della moneda nueua a cada uno.
E demas mando a don Pero Ferrnandes de Castro, mio uassallo e mio adelantrado
mayor en Gallisia, e al adelantrado e al merino o merinos que por mi o por el y
andodieren (sic) aguora e d´aqui adeante que gelo fagan assi faser e conprir.
E non fagan ende al por ninguna manera so pena della mi merçed e demays a ellos e
de lo que ouuyessen me tornaria por ello. E de commo esta mi carta fuer mostrada e se
conplire esto que por ella enbio mandar, mando a qualquier notario publico que para
esto fuer llamado que de ende al onbre que esta mi carta mostrare testemoyo signado
con su signo porque yo sepa en commo se conple esto que yo mando, e non faga ende al
solla dicha pena e del offiçio della notaria, la carta leyda dagela.
Dada en Torgillo, dose dias de mayo, era de mill e tresientos e sasseenta e nueue
annos.
Yo, Alffonso Gonçalues, la fis escriuir por mandado del rey.
Johan Alffonso. Pero Ferrnandes.

148
uso] repetido.
149
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

464
974

1331, mayo, 22. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán don Vasco Pérez, afora al notario
auriense Gonzalo Pérez do Mato y a cuatro voces unas casa, con su «exido», en la rúa
Nova, por una renta anual de cinco maravedíes de la moneda blanca del rey don
Fernando. Las casas las habían tenido aforadas con anterioridad el cantero Martín
Rodríguez y su mujer, Mayor Domínguez.

A. Escrituras 16, nº 29. Orig. Perg.; 204 x 176 mm.; escr. gótica; roto en la parte
superior izquierda, habiéndose perdido parte del texto de las nueve primeras líneas; el roto
está cercado por una mancha de humedad que dificulta la lectura de las 2 a 6, 9 y 10; roto de
pequeñas dimensiones que afecta a la parte superior del signo notarial. Quirógrafo, en la
parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 187 (nº 694).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 157.

Sabean quantos [esta carta viren commo eu,] Affonso Uiuiaez, coengo e chançeler
da çidade d´Ourense, e das testemoyas adeante scriptas, seendo o cabidoo da igleia [...]
tanguda na costra noua, hu e custume desse faser, presente y don Vaasco Peres, dean,
esses dayam e cabidoo reçeberon [...] Gonçaluo Peres do Mato, notario d´Ourense, de
hunas casas con seu seydo que esse cabidoo a na rua Noua, das quaes ca[...] aforara o
soar delas a Martin Rodrigues, pedreyro, e a Moor Domingues, sua moller, e
reçeberonno por foreiro en esta maneira [...]enna e pessuya per sy ou per outre as ditas
casas en sua uyda, e que as tenna por el a sua morte quatro uoses [...] outra asy que o
dito Gonçaluo Peres nomee a primeira et esta nomee a sigunda et a sigunda nomee a
terçeyra et a terçeyra no[mee a qua]rta, e se nomeadas non foren per cada hun que seia
uos nas ditas cassas aquel que ficar heree de cada huna da[s ditas] uoses, e aa morte
desta pustrimeira uos as ditas casas fiquen liures e dessenbargadas ao dito cabidoo; e o
dito Gonçaluo Peres e cada huna das ditas uoses paguen cada anno ao dito cabidoo
çinque morabedis de brancos da moeda del rey don Fernando. E o dito cabidoo anpare o
dito Gonçaluo Peres e sas uoses con as ditas casas a dereito no dito tenpo, e seian
aguardadas entre eles as outras condiçoes que na carta do afforamento som contiudas.
Pela qual carta as ditas casas foron afforadas ao dito Martin Rodrigues e sa moller, e
desto en commo passou o dito Gonçaluo Peres pedio a min, chançeler sobredito, que lle
desse hun stromento, e eu deylle ende este.
Que foy feyto no dito cabidoo, viinte e dous dias de mayo, era de mill e CCC LX e
noue annos.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo,
Lourenço Eanes, clerigo150 de Nugeira, Affonso Eanes, notario d´Ourense, Bertholameu
Perez, morador no Canpo.
E eu, Affonso Viuiaez, coengo e chanceler sobredito, que a estas cousas presente
foy e en mia presenca as fige escriuir e este meu (signum) sinal y puge.

150
clerigo] interlineado, sobre el renglón.

465
975

1331, junio, 10. Ourense.

El obispo don Gonzalo, reunido en concejo, establece que la iglesia y el concejo


auriense no están obligados a dar yantar al rey, salvo cuando viniese en persona a la
ciudad. En ese caso, le entregarían un yantar por la iglesia y otro por el concejo,
consistiendo éste último en tres sueldos y una escudilla por cada casa. Señala asimismo
que el concejo no está obligado a dar yantar a los merinos ni a los adelantados y, en
este sentido, protesta porque el concejo había pagado yantar al adelantado don Pedro
Fernández de Castro, señalando que esta acción no debía ir en perjuicio de la iglesia
auriense.

A. Privilexios 4, nº 13. Orig. Perg.; 286 x 190 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin llegar a impedir la lectura; antiguas dobleces
verticales. Al dorso, escr. gótica: «Carta de como protesto el obispo de non dar jantar al
adelantado». Al dorso, escr. humanística: «El obispo don Gonçaluo, en publico concejo,
dixo que la çibdad no era obligada dar jantar al rey, saluo quando viniesse su persona, y
estonçes el le avia de dar vna jantar por si y por el cabildo y otra por la çibdad e los vezinos
a el de cada casa tres sueldos y vna escodilla, y protesto que no le parasse perjuizio vna
jantar que dieran al adelantado». En nota adjunta, escr. humanística: «Era de 1369. El
obispo don Goncalo dize a la ciudad que no son obligados a dar jantar real y porque lo
dieron a don Pedro Fernandes de Castro, adelantado, protesto no le pare perjuicio, porque al
rey en persona se ha de dar por el obispo y cabildo y los de la ciudad han de pagar tres
sueldos y una escudilla. Don Gonzalo Perez de Noboa murio este mismo ano, 1331».

ED. Documentos de Orense, I, 269-270.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 187 (nº 695).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 254.- ES, XVII, 116-117.- FERNÁNDEZ
ALONSO, El pontificado gallego, 288-289.

Sabeam quantos esta carta virem que en presença de min, Affonso Peres, notario
jurado ena çidade et bispado d´Ourense porllo bispo et ygleia desse lugar, et das
testemoyas adeante escriptas, seendo o cabidoo d´Ourense ajuntado per canpaa tanguda
eno cural das cassas do bispo, seendo presente o onrrado padre et sennor dom
Gonçaluo, perla graça de Deus bispo d´Ourense, et dom Vaasco Peres, dayam, et outros
homes boos do cabidoo da dita ygleia, et outrosy seendo y o conçello da dita uilla
apregoado, seendo y presentes Johan Eanes, juyz, et Pero Peres de Çima de Villa,
procurador, et outros homes boos do dito conçello, o dito sennor obispo, en nome de sy
et do dito cabidoo, disso que el nen o conçello da dita villa non auyam de dar jantar a
nosso sennor el rey, saluo viindo el per seu corpo aa uilla d´Ourense. E quando y veesse
que el que lle auya de dar huun jantar por sy et porllo seu cabydoo et outro iantar porllo
dito conçello, e aquel dia que lle desse o iantar porllo dito conçello que o dito conçello
que lle auyan a dar de cada cassa tres soldos et huna escudella, segundo he husso et
custume. Et outrosy disso que o dito conçello non eram tiudos de dar jantar a meyrino
nen a endeantado nihuun. Et agora nouamente que o dito conçello pagauan jantar a el
rey e outrossy que deran iantar a dom Pero Fernandes de Castro commo aendeantado, et
por esta razon o dito sennor obispo disso et protestou que por esto que o dito conçello
fasia non fosse en preiuyso del nen da dita sua ygleia nen do husso et custume en que

466
estaua sobre esta razon. E outrosy disso et protestou que quando o dito sennor el rey
veesse aa dita uilla d´Ourense et lle el desse o dito iantar porllo dito conçello delles
demandar os ditos tres soldos et huna escudela de cada cassa et elles que seiam tiudos
para llo dar segundo he husso et custume. Et desto o dito sennor obispo pediu a min,
notario sobredito, huun publico estromento et eu de meu offisio deyllo.
Esto foy en Ourense, eno lugar sobredito, des dias de juyo, era de mill et treçentos et
sasseenta et noue annos.
Testemoyas que presentes foron: dom Pero Pelaes, arçidiago de Castella; dom Pero
Guias, thessoureyro; Rodrigo Rodrigues, raçoeyro; Gonçaluo Eanes, clerigo do coro da
ygleia d´Ourense; Affonso Eanes da rua dos Çapateyros; Esteuoo Fernandes, caualleiro;
Johan Fernandes, reitor da ygleia de Sam Çibrao de Trioes; Aluaro Domingues,
porteiro; Gonçaluo Garçia, Gonçaluo do Ualle, escudeyros do dito sennor obispo;
Fernan Anes, dito Gedella, morador ena rua do Villar.
E eu, Affonso Peres, notario sobredito, a esto presente foy et o escripuy (signum) e
meu nome et meu synal y puge en testemoyo de uerdade, que a tal he.

976

1331, julio, 1. Ourense.

Sentencia emitida por Fernando Díaz, juez de Ribadavia y alcalde del rey,
designado por Alfonso XI para dirimir el pleito que enfrenta a la iglesia auriense con el
concejo de Ourense por el nombramiento de un juez. La causa había comenzado
cuando al fallecer el juez ourensano Pedro de Veiga el obispo don Gonzalo y el cabildo
nombraron como juez a Juan Rodríguez. El concejo no acepta este nombramiento,
argumentando que la iglesia auriense tiene la facultad de nombrar, cada primero de
enero, los cuatro jueces de la ciudad, pero que en el caso de que uno de ellos falleciera
en el ejercicio de su cargo, la costumbre establece que éste pueda nombrar a su sucesor
por el tiempo que reste hasta cumplirse el año, habiendo Pedro de Veiga designado a
Pedro Macía. La iglesia de Ourense, por su parte, alega que tiene derecho a nombrar
un nuevo juez en cualquier momento. El juez real, tras realizar pesquisas entre los
vecinos y revisar la documentación presentada por las partes, falla a favor de la iglesia
de Ourense.

A. Privilexios 4, nº 12. Orig. Perg.; 390 x 485 + 62 mm.; escr. gótica; borroso, manchas
de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura;
antiguas dobleces horizontales y verticales que también dificultan la lectura. Cordón de
hilos de seda blanca y roja del que pendía el sello. Al dorso, escr. gótica: «§ Sentença per
que o bispo con seu cabidoo an de fazer juyz quando morrer outro». En nota adjunta, escr.
humanística: «Era 1369 anos. Abiendo pleyto entre el obispo y cabildo y la ciudad,
regimiento y concejos sobre quien abia de reelegir por muerte de un juez hordinario el
nuebo juez, el rey don Alonso cometio a Fernando Diaz, alcalde mayor suyo en Ribadabia,
biniesse a Orense a concordarlos y no lo pudiendo hazer, aberiguada la verdad, los
compeliesse a la guardar. Y manda que lo que el mandare, don Pedro Fernandes de Castro,
alcalde mayor en el reino de Galicia, lo aga executar. Hizo probança en forma, condenosse
el conçejo, puso juez el obispo y cabildo».

ED. Documentos de Orense, I, 271-275.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 187-188 (nº 696).

467
Eno nome de Deus. Amen. Sabam todos quantos esta carta de sentença uiren
commo fosse contenda entre o onrrado padre e sennor dom Gonçaluo, porla graça de
Deus obispo de Ourense, e o cabidoo dessa meesma eglleia, da huna parte, e o conçello
da dita villa, da outra, s[ob]re rason do juis que se deuya afaser ena dita villa apus morte
de Pero de Veiga, que morreu ante do anno, que foy juis della, e commo apus morte do
dito Pero de Veiga o dito obispo, por sy e porlo cabidoo da dita eiglleia, proueesse de
juis aa dita uilla que usasse do offiçio do julgado por que a justiça non se pereçesse,
conuen a saber de Johan Rodrigues, vezino da dita uilla, e o conçello llo enbargasse
disendo que o dito Pero de Veiga a tenpo de sua morte leixara e posera este offiçio deste
julgado a Pero Maçia, visino da dita uilla, porque auya de uso e de costume ena uilla de
Ourense que quando alguun dos juises leigos que fasia o bispo de cada anno por
kallendas janeyras morria ante do anno que aquel a quen o elle leixasse ou en quen o
posesse aquel juiz que morria o deuya usar e nom outre, e desian que, poys o dito Pero
de Ueyga morrera ante do anno e elle leixara o julgado ao dito Pero Maçia a tenpo da
sua morte, e elles o auyan assi de uso e de costume, que o dito obispo non podia dar o
dito julgado ao dito Johan Rodrigues, mays que o deuya auer o dito Pero Maçia a que o
leixara o dito Pero da Ueiga a tenpo de sua morte.
E o dito obispo dezia que elle e seu cabidoo estauan en possisson de faser juises de
cada anno assi por dias de kallendas janeyras commo quando acaeçia que alguun dos
que elle fasia morria ante do anno, e assi desia que o dito Johan Rodrigues a deuya a
usar do dito julgado, e non outre nihuun.
E nehuun destes Johan Rodrigues e Pero Maçia sobreditos non quiseron usar de dito
julgado, e assi o bispo e cabidoo commo o conçello enuyaron mostrar este feyto a nosso
sennor el rey. E elle, vistas as querellas de huna parte e da outra, enuyou mandar a min,
Ferrnando Dias de Valladolit, seu alcalle e seu juiz en Ribadauia, que soubesse e
pesqueresse per quantas partes mellor e mays conpridamente podesse saber a uerdat
deste feyto en commo se usara en tenpo dos reys onde elle uen e eno seu ata aquí; e se
se o dito obispo e cabidoo non se podessen auiir con o conçello que assi commo o eu
achasse que se usara ata aqui que assi o mandasse conprir e aguardar, segunt que todo
esto mellor e mays conpridamente se conten en huna sua carta seellada con seu seello
uerdadeyro, da qual o tenor tal este:

[Inserta orden de Alfonso XI a su alcalde y juez en Ribadavia, Fernando Díaz, para


que se desplace a la ciudad de Ourense para dirimir un pleito que enfrenta a la iglesia
y el concejo de Ourense por el nombramiento de un juez, de 12 de mayo de 1331, doc.
nº 973].

§ E don Ferrnando Dias, alcalle e juis sobredito, obedeeçendo ao mandado de meu


sennor el rey segunt que deuo, e por vertude da dita sua ...da vym, aqui aa dita çibdat de
Ourense, a pedimento dos ditos obispo e cabidoo e conçello, e figie pesquisa e soube
uerdat per aquellas testemoyas que me fueron dadas da parte de obispo e cabidoo e do
conçello e per outros omes que reçeby de meu offiçio; e as testemoyas que reçeby som
dos mellores e mays ançiaos e da mellor fama que avya ena çibdat d´Ourense e doutros
alguuns que non son de Ourense; e reçeby çinquoeenta e çinquo testemoyos porque se
podesse mellor saber a uerdat, segunt todo esto mellor e mays conplidamente se conten
en huna pesquisa que eu per mandado de nosso sennor el rey figie en esta rasion per
Domingo Esteuees, notario publico por el rey en Ribadauia, que eu tomey para este
feyto porque era ome sen bandaria e a tal que conpria para este feyto. E frontey ao juis e

468
aos omes boos do conçello de Ourense, seendo juntados en seu conçello per pregom que
me desse a taes omes en que eu podesse conpridamente saber a uerdade deste feyto. E si
auyan foro ou cartas ou priuillegios del rey para ajuda deste seu feyto que mos
mostrassen, per que eu a cada uun podesse guardar conpridamente o seu dereito. E esta
meesma fronta figie ao bispo e cabidoo sobreditos.
Et eu, vista a carta de nosso sennor el rey e o poder que me per ella foy dado, e a
pesquisa e a uerdat que sobre esta rasion tirey, e os priuellegios e cartas que me fueron
mostradas da parte dos ditos obispo e cabidoo, e en commo seria grande desseruiço del
rey e do bispo e do cabidoo desta çibdat e grande dano desta uilla estar sen juizes ao
tenpo d´oora, e uisto outrossi en commo este Johan das Traues que aguora e juis e tan
uello e tan sinple que non poderia reger esta uilla per sy, e por acorrer aa justiça que se
non perca, e porque se este juis morresse ficaria a uilla en este tenpo sen juis nehuun,
auuudo sobre todo meu acordo con omees boos leterados e sabedores de foro e de
dereito, auendo Deus soo ante meus ollos, presentes dom Vaasco Peres, dean, e don
Pero Pellaes, arçidiago, e don Pero Guias, thesoureyro, procuradores do dito obispo e do
cabidoo d´Ourense, e Ruy Peres, dito Pexoto, e Johan Nicolas e Johan Rodrigues,
procuradores do conçello, e pedindome afficadamente que mandasse sobre ello o que
achasse por dereito este pressente dia assignado para oyr sentença.
Porque acho assi por verdat de moytas testemoyas, assi clerigos como leigos,
commo alguuns outros omes de religion, que o bispo de Ourense e o cabidoo, assi este
que aguora e commo os outros que fueron ante del, estan en possisson, de tanto tenpo
que non e memoria de omes en contrario, de faser juises ena villa de Ourense cada que
acaeçia de cada anno, e quando alguun ante do anno morria de o poer e faser outro en
seu lugar ata o ano conprido; e o am por cartas e por priuillegios que me mostraron dos
reys onde este nosso sennor el rey uen; e por nehuuns de quantas testemoyas eu reçeby
non pude ende achar o contrario; por ende, en este presente escrito, conprindo o
mandado de meu sennor el rey segunt que ena dita sua carta se conten, mando que o juis
que o dito dom Gonçaluo, obispo de Ourense, por si e por seu cabidoo, poso en lugar de
Pero de Veiga, que foi d´aqui juis, para husar do offiçio de julgado ata o anno conprido,
que seia juis e use de seu offiçio e faça justiça segunt que deue de dereito enos que a
mereçeren, sen enbargo e sen contradisemento de nehuun ata dia de kallendas janeyras
que o obispo a de faser outros juises. E mando, da parte de nosso sennor el rey e su a
pena que ena sua carta e conteuda, ao conçello, en perssoa destes seus procuradores, e a
cada uun do conçello, que o aia por seu juis e usen con elle ata o dito tenpo commo con
seu juis. E mando a elle que use do offiçio do julgado en guisa que por sua culpa ou por
sua mingua a justiça non se perca senon que nosso sennor el rey se torne a elle por ende.
E mando da parte de nosso sennor el rey que assi se conpra e se aguarde d´aqui en
deante.
E que esto seia çerto e non venna en dulda dey ende aos ditos obispo e cabidoo esta
carta de sentença seellada con meu seello en que escriui meu nome con minna mao e
signada dos signos de Domingo Esteuees, notario del rey en Ribadauia, e de Ferrnan
Migeelles e Affonso Peres, notarios da dita çibdat de Ourense.
Feyta o primeiro dia de jullo, era de mill e tresentos e sasseenta e noue annos.
Testemoyas: Johan Yanes das Traues, juis d´Ourense; Lourenço Pellaes e Pero
Peres de Çima de Uilla, Johan Aras e Martin Gonçalues, Affonso Yanes, notario,
Domingo Peres, dito Yoglar, Pero Maçia, Johan Rodrigues e Fernan Rodrigues e Pero
Rodrigues, yrmaos; Gonçaluo Ferrnandes e Romeu Peres, Gonçaluo Yanes, escriuan,
fillo de Domingo Yanes, alffaiate, todos uisinos d´Ourense.

469
E eu, Domingo Esteuees, notario publico del rey em Ribadauia, a esto presente foy e
per mandado do dito Ferrnando Dias, alcalle, esta carta se sentença (signum) escriui e
meu sinal ponno que tal he.
Et eu, Affonsso Peres, notario jurado ena çidade e bispado d´Ourense porllo bispo e
porlla igleia (signum) desse lugar, que a esto presente foy con o dito Domingo Esteues,
notario publico del rey en Ribadauea, e per mandado do dito Fernan Diaz, alcayde
sobredito, meu nome e meu signal y puge en testemoyo de uerdade que tal he.
Et eu, Fernan Migeez, notario jurado d´Ourense pela igleia desse lugar que a esto
presente foy con os ditos Domingo Esteueez, notario de Ribadeuya, e con Affonso
Peres, notario d´Ourense, e per mandado do dito Fernan Diaz, meu nome e meu signal y
puge (signum) en testemuyo de uerdade.
Ferrnando Diaz (rubricado).

977

1331, agosto, 25. Ourense.

Los clérigos de coro Pedro Lorenzo y Pedro Eanes, procuradores de los clérigos de
coro, aforan a Domingo Eanes y a su mujer, María Pérez, naturales de Triós, y a Juan
Pérez de Cimadevila y a su mujer, María Eanes, en sus vidas, una casa en la ciudad de
Ourense, en la rúa de Cimadevila, por una renta anual de diez libras de la moneda del
rey don Fernando, pagaderas por el día de san Andrés, además del fumazgo
acostumbrado. La reparación de la casa correrá por cuenta de los foreros a no ser que
se derrumbe en cuyo caso su arreglo será por cuenta de los clérigos del coro, a quienes
también les corresponde el pago de un aniversario anual situado sobre dicha casa,
cuya cantidad no se especifica.

A. Cregos de coro, nº 45. Orig. Perg.; 199 x 170 mm.; escr. gótica; deteriorado, tinta
desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e
impidiendo la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr.
gótica: «Carta da casa de Çima de Villa». Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa d´Elvyra
Rodriguez que esta en Çyma de Vyla que esta junto con la porta da vyla». Al dorso, escr.
cortesana: «Carta da casa de Cima de Uila».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 697).

Sabbeam quantos esta carta virem que nos Pero Lourenço e Pero Anes, clerigos do
coro d´Ourense, ... da vniuersidade dos clerigos do coro da dita igleia d´Ourense, damos
e outorgamos a foro a uos Domingo Eanes e a Maria Peres, uosa moller, que pressente
non he, naturaes de Trioes e a uos Johan [Peres] de Çima de Villa e a Maria Anes, uossa
moller, que presente non he, moradores em ... em toda uossa vida de todos tan
solamente e mays non, huna cassa que esta em Ourense, [na rua] de Çima de Villa, a
qual he da vniuersidade dos ditos clerigos do coro, damos a uos a foro [a dita] cassa con
entradas e seydas e con todas suas dereyturas e perteenças pola qual deuedes dar por
foro della cada anno em saluo por dia de santo Andre aos ditos clerigos do coro des
libras de brancos da moeda del rey dom Fernando de que contan quatro dineiros por tres
soldos ou a quantia delles e se a dita cassa caer per fundamento ou per traue que nos que
a adubemos per nossa custa e uos que reparedes a dita cassa das outras cousas que ouuer
mester e paguedes a fumagen cada anno. E os clerigos do coro que paguen o vniuersario

470
cada anno que a dita cassa ha. E outorgamos de uos anparar a dereyto con este
afforamento perlos bees da dita vniuerssidade. E nos os sobreditos Domingo Eanes e
Johan Peres por nos e polas ditas nossas molleres assy o outorgamos commo dito he e
reçebemos em nos o dito afforamento e obrigamos nos e todos nossos bees e das ditas
nossas molleres para conprir e aguardar esto que aqui he conteudo e para pagar o dito
foro cada anno em paz.
Posto foy que qualquer das partes que contra esto veer e o non conprir e aguardar
quisser que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quisser por nome de pena çem
morabedis de brancos; e a carta fique firme para senpre.
Feyta a carta em Ourense, vinte e çinque dias do mes d´agosto, era de mill e CCC
LX IXe annos.
Testemoyas que presentes foron: Domingo Anes, notario d´Ourense, Pero
Fernandes, morador em Nogeyroaa, Migueel Peres, clerigo de Martin Domingues do
Bayoco, Domingo Peres, dito Gallego.
E eu, Fernan Fernandes, notario d´Ourense pola iglleia dese lugar, presente a esto
foy e en minna presença fis scriuir duas cartas desto en hun tenor partidas per ABC e en
cada huna puge (signum) meu nome e meu sinal.

978

1331, octubre, 25.

El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre del


cabildo auriense, a causa de la muerte de la forera Juana Núñez, unas casas y unas
viñas en Moura que el obispo Gonzalo Daza y Osorio había comprado a Juan Piñeiro;
una viña en Casasoá, en Portocelo; unas casas en Cimadevila, en las que vivía
Domingo Leal; unas leiras en Rairo; una viña en Pena Iglesia; dos heredades en
Pontelle, en Santo André de Rante. Todos estos bienes habían pertenecido al obispo
Gonzalo Daza y Osorio.

A. Escrituras 6, nº 1. Orig. Perg.; 202 x 355 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado cinco documentos, siendo éste el primero. Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a varias letras de la línea 37. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das
possissoes do bispo don Gonçaluo Nunez Daça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 698).

Era de mill e tresentos e sesseenta e noue annos, viinte e çinque dias d´oytubro,
depus jantar. Conuçuda cousa seia a todos que presente min, notario, en presença das
testimuyas adeante escriptas, Pero Esteueez, moordomo do cabidoo d´Ourense, et Johan
Garçia, porteyro do dito cabidoo, reçeberon huna leyra de vina en Moura e hunas casas,
per tella das ditas casas e per rama e per terra da dita vina que o dito Johan Garçia
meteo na mao do dito Pero Esteueez en lugar d´entregua. A qual vina e casas desian que
o bispo don Gonçaluo Daça conprara de Maria Domingues, e a qual desiam que
reçebian e lle Johan Garçia entregaua para o dito cabidoo porque desian que o auyam
d´auer per morte de Johanna Nunez. E disseron que per esto reçebian huna vina en
Portoselo, en termio de Casassoaa, que foy de Migeel Peres, e hunas casas en Çima de
Villa en que mora Domingo Leal, que foron de Pero Eanes, e hunas leyras que foron de

471
Tereyia Meendez en termio de Raayro, e huna vina que foy de Fernan Martinet que ias
en Pena Igleia, e huna vina e casas que o dito bispo conprou a Johan Pineyra que iasen
en Moura, que foron de Fernan Perez Carraio, e huna herdade en Rante, no lugar hu
chaman Pontella, que desian que lles perteençia ao cabidoo per morte de Johanna
Nunez.
Testimuyas: Johan de Bem, morador en Valançaa, Johanne Meendes e Fernan
Rodrigues, moradores nas Lamelas.

979

1331, octubre, 25.

El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre del


cabildo auriense, una viña y unas casas en Moura, que el obispo don Gonzalo Daza y
Osorio había comprado a Fernando Carraio.

A. Escrituras 6, nº 1. Orig. Perg.; 202 x 355 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado cinco documentos, siendo éste el segundo. Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a varias letras de la línea 37. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das
possissoes do bispo don Gonçaluo Nunez Daça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 698).

§ Este dia e ante estas testemoyas, os ditos Pero Esteueez e Johan Garçia reçeberon
para o dito cabidoo huna vina e casas que desiam que o dito bispo conprou en Moura de
Fernan Carraio. E o dito Johan Garçia meteo a Pero Esteuees na mao da rama e da terra
da dita vina en lugar d´entregua do dito lugar; e disserom que per esto reçebian as ditas
cousas.

980

1331, octubre, 25.

El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre del


cabildo auriense, una viña en Portocelo, en el termino de Casasoá, que había
pertenecido a Miguel Pérez.

A. Escrituras 6, nº 1. Orig. Perg.; 202 x 355 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado cinco documentos, siendo éste el tercero. Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a varias letras de la línea 37. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das
possissoes do bispo don Gonçaluo Nunez Daça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 698).

472
§ Este dia os ditos Pero Esteueez e Johan Garçia reçeberon para o dito cabidoo huna
vina em Portesolo (sic), em termio de Casassoaa, que desian que foy de Migeell Peres;
da qual Johan Garçia meteo na mao a Pero Esteuees da rama e da terra em lugar
d´entregua; e disseron que per esto reçebian para o cabidoo todas las ditas cousas.
Testimuyas: Pero Eanes e Domingo Martinet de Baruadaes e Johan Peres, juys de
Vilanoua.

981

1331, octubre, 25.

El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre del


cabildo auriense, una viña en Pena Iglesia, que había pertenecido a Fernando
Martínez.

A. Escrituras 6, nº 1. Orig. Perg.; 202 x 355 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado cinco documentos, siendo éste el cuarto. Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a varias letras de la línea 37. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das
possissoes do bispo don Gonçaluo Nunez Daça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 698).

§ Este dia e ante estas testimuyas, os ditos Pero Esteueez e Johan Garçia receberon
para o cabidoo huna vina en Pena Igleia que desiam que fora de Fernan Martinet; da
qual Johan Garçia meteo a Pero Esteueez da rama e da terra en lugar d´entregua; e
disseron que per esto reçebian todas las ditas cousas.

982

1331, octubre, 25.

El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre del


cabildo auriense, dos leiras de viña en Pontella, en la feligresía de Santo André de
Rante, que habían pertenecido a Miguel Pérez y las leiras que habían sido de Teresa
Méndez en Rairo.

A. Escrituras 6, nº 1. Orig. Perg.; 202 x 355 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado cinco documentos, siendo éste el quinto. Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a varias letras de la línea 37. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das
possissoes do bispo don Gonçaluo Nunez Daça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 698).

§ Este dia e ante estas testimuyas, os ditos Pero Esteueez e Johan Garçia reçeberon
para o cabidoo duas leyras de vinas en Rante, no lugar que chamauan Pontelle, das

473
quaes o dito Johan Garçia entregou a Pero Esteueez da rama e da terra; e disseron que
per esto reçebian as leyras que foron de Thereyia Meendez en Raayro e todas las ditas
cousas.
E eu, Johan Eanes, notario [publico] d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, (signum) a esto todo sobredito presente foy e en mina presença o fis escriuir e
meu signal y fis.

983

1331, noviembre, 8. Ourense.

Cláusulas testamentarias de Lorenzo Eanes, cocinero del obispo.

B. Cregos de coro, nº 125. Perg.; 168 x 590 mm.; escr. gótica En traslado notarial
realizado el 11 de febrero de 1332 por el notario auriense Domingo Martínez, por orden del
canónigo Pedro Xianz, tesorero y vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Mayor
Miguez (doc. nº 986). Presenta manchas de humedad, que en ocasiones han desvaído la
tinta, especialmente en las líneas 1 a 7 y al final de las líneas 49 a 59; roto en la esquina
derecha del pergamino que afecta al final de las líneas 1 a 9, este roto continua con un
rasgado que se extiende desde la línea 9 a la 15, sin que afecte a la lectura; pequeños rotos
entre las líneas 24 y 25, 53 y 54 que no afectan a la lectura. Al margen inferior, escr. gótica:
«Custaron estas clausullas noue morabedis de curtos». Al margen superior, escr.
humanística: «Testamento de particular inpertinente». Al dorso, escr. humanística:
«Testamento sin prouecho».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 699).

Eno nume (sic) de Deus. Amen. Eu, Lourenço Eanes, seendo doente pero con todo
meu siso e con todo meu entendemento conprido, temendome que despoys de mina
morte aia contenda entre alguuns sobre meus bees, por ende faço e ordigno (sic) delles
meu test[a]mento e mina postremeira uoontade. Primeiramente, mando a mina alma a
Deus, e m[ando] soterrar meu corpo ena costra de Santa Maria a Madre, hu ias Pero
Bezerril, m[eu] tio, etçetera. Iten, mando a Marinna Peres, mina moller, as minas tres
cubas que tenno en [...] e a mina meatade151 da tinalla que ela conmigo fez; et mandolle
as mina[s] vinnas de Pinor e a da Ayra e o celeyro, e as duas cu[bas] que seen d..., o
uinno eno çeleiro; e estas duas cubas e a dita vinna da Ayra que as aia ela en sua uida, et
a sua morte que fiquen a Gomez e a Johanne e a Margarida, yrmaos, fillos de Moor
Migees, moradeira en Ourense, ena Praça, en cas Johan Martines; e se alguun morrer
que fique enos outros, en qualquer delles que ficar viuo apos los outros. Iten, mando aa
dita Marinna Peres o meu quinon do vinno que se en casa, etçetera. Iten, mando que
uendan a mina uina do Mollon pola qual me dauan dous mill e oytoçentos morabedis,
etçetera; e destes dineiros mando que den ende a Johanne e a Gomez e a Margarida,
fillos de Moor Migees, seisçentos morabedis, e ponan a mestre Gomez e Margarida
perlo seu quinon destes dineiros; e destes dineiros den a Margarida duzentos e
çinquoeenta morabedis, e aos ditos seus yrmaos dusentos morabedis a cada huun; e
mando que os duzentos morabedis destes que mando a estes moços que os den a Johan
Domingues, amo do dito Johanne, que llos meta en coyros ou en alguna cousa que el

151
meatade] sobreescrito por encima posteriormente, sin poder verse lo escrito originariamente.

474
entenda que seera sua prol do [moço] e fara ben e merçee. Iten, mando a Johanne e a
Gomes senllas sayas de picote e senllas capas de burel de [...], etçetera. Iten, mando a
Margarida huna colcha boa e huun chumaço de trees grosso, etçetera. Iten, mando duas
arcas pequenas huna aa dita Margarida e outra a seu yrmao Johanne, etçetera. Iten, faço
mina heree en todolos outros meus bees que mandados non son que remaeçeren
conprido o meu testamento e mina postrimeira uoontade aa dita Marinna Peres, mina
moller. E faço reytores e conpridores deste meu testamento e mina postrimeira uoontade
a dita Marinna Peres, mina moller, e con ela Pero Domingues, mercador, morador en
Ourense, ena dita rua dos Brancos, que pagen minas deuedas e minas mandas per meus
bees e sen seu danno. E mando e quero que este seia meu testamento e mina postrimeira
uoontade e se por alguna cousa non poder ualer commo testamento que ualla commo
codiçilo ou como outra scritura qualquer feita per notario publico que mellor e mays
conpridamente pode e deue ualer de dereito.
E quen quer de mina parte ou da estraya que contra este meu testamento e minna
postrimeira uoontade ueer aia a yra de Deus e a mina maldiçon e quanto demandar
peyteo a meu heree doblado, e aa uos del rey peyte por pena mill morabedis; e a dita
pena152 pagada ou non este meu testamento fique firme e ualedeiro para senpre en seu
reuor.
Esto foy en Ourense, oyto dias de nouenbre, era de mill e CCCª LX VIIIIe annos.
Testemoyas: Lourenço Domingues, Lopo Sanches, notarios, Domingo Ledo, Johan
Peres, mercador da rua do Pumar, Johan Peres d´Astrees, Johan Pero d´Aguyar,
carniçeiros anbos, Alffomso Gonçalues, alffagime, Johan Lourenço, sobrinno de Johan
Migees, moradores en Ourense.
E eu, Affonso Viuiaes, coengo e chançeller sobredito, que a estas cousas presente
fuy e en mina presença as fige scriuir e este meu sinal y puge en testimuyo de uerdade.

984

1331, diciembre, 6. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a perpetuidad al


chantre Juan Rodríguez un casal en Conchouso, feligresía de San Xoán de Ourantes, en
el que solían vivir Juan Pérez, su mujer, María Eanes, y sus hijos, con la obligación de
cultivar las tierras y habitar las casa. Como renta anual pagará la tercera parte de la
cosecha de pan y vino además entregará por el día de san Martín seis maravedíes y
medio de la moneda blanca del rey don Fernando por las casas, las «chousas», el nabal
y otros frutos que recogiera.

A. Escrituras 16, nº 24. Orig. Perg.; 181 x 291 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del
documento: C B A. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli». Al dorso, escr. gótica: «do casar
de Conchouso sito ena felegresia de Sant Joan de Orantes». Al dorso, escr. gótica: «Iste
leire sunt casalli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 700).

152
pena] interlineado, sobre el renglón.

475
Sabbeam quantos esta carta virem que nos, Vaasco Perez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar aforamos a uos, Johan Rodriguez, chantre da dita igleia, et a toda
uossa uoz para senpre ho nosso casar que nos, o dito cabidoo, auemos eno Conchouso,
que e ena fiigresia de Sayoan d´Ourantes, eno qual casar soyan morrar Johan Perez e
Maria Anes, sa moller, e seus fillos. Aforamosuos o dito casar a uos e a toda uossa uoz
para senpre a monte e a fonte, con entradas e seidas e con todos seus dereitos et
perteenças per tal condiçon que o lauredes et paredes ben em maneira que non defalesca
per mingoa de lauor et de boo paramento, e pobredes as casas del ou façades pobrar; e
dedes ende ao dito cabidoo cada anno en saluo a terça do pam e do vinno que y Deus
der en saluo, o pam na ayra e ho vinno eno lagar; e non deuedes coller os ditos froitos
sem mandado do dito cabidoo ou de seu moordomo e sem seu ome, ao qual deuedes
proueer cumunalmente de comer et de beuer em quanto esteuer a coller os ditos froitos
do dito casar; e dedes cada anno ao dito cabidoo en saluo, por dia de san Martinno, por
as casas do dito casar e por chousas e por nabal et pollas outras cousas que y Deus der
seys morabedis e meo de brancos da moeda del rey dom Fernando. E se quiserdes uos
ou uossa uoz vender o dito casar ou deitar ou enpennorar ou parte del que o vendades ou
deitedes ou enpennoredes ante ao dito cabidoo ca a outre polo justo preço, e se o el assy
non quiser reçeber entom ho vendede ou deitade ou enpennorade aa tal ome que seia
semellauil de uos e que cunpla et pague cada anno o dito foro em paz et en saluo ao dito
cabidoo commo dito he. E se recreçer contenda entre uos ou uossa uoz sobrelo dito
casar ou sobre parte del que se termie per dous omes boos do dito cabidoo tomados sem
suspeita a prazer das partes sem outra apellaçon. E se as condiçoes da dita carta non
foren agoardadas em todo commo dito he que o dito cabidoo possa tomar o dito casar
com sas boas paranças se quiser, pero que deuedes ante a seer frontados que as
cunplades. E desto as ditas partes pediron a min, Afonso Viuiaez, chançeller, senllas
cartas per ABC.
Feita a carta em Ourense, seis dias de dezenbre, era de mill e trezentos e seseenta e
noue annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Dom Pero Suarez, arçidiago, Gonçaluo
Perez, raçoeiro d´Ourense, Lopo Sanchez, notario, Johan Eanes e Esteuoo Eanes,
clerigos do coro, et Lourenço, scriuan, ome d´Afonso Viuiaez.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas presente foy e en mia presença as fige escriuir e este meu sinal y puge en
testemuyo (signum) de uerdade.

985

1332, enero, 1.

Las hermanas María y Sancha Domínguez, hijas del fallecido Domingo Peláez
García de Gustei, en presencia y con el consentimiento de sus maridos, Juan Lorenzo y
Domingo Peláez, venden a Miguel Pérez de Gustei y a su mujer, Marina Pérez, un
terreno en Cabo de Vila, que está exento de cargo alguno, excepto diezmo, por
trescientos sueldos de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 21, nº 38. Orig. Perg.; 137 x 182 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura al comienzo de las cinco primeras líneas y en la parte
central de las líneas 24 a 26; roto entre las líneas 6 y 7 que no afecta a la lectura; roto de
pequeñas dimensiones que afecta a la primera letra de la línea 20.

476
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 189 (nº 701).

Sabean quantos esta carta viren que eu Maria Domingues e eu Sancha Domingues,
fillas de Domingo Paez Garçia, que foy de Gostey, presentes e en presençia de nosos
maridos Johan Lourenço e Domingo Paes, por nos e por toda nossa uoz vendemos e
outorgamos para senpre a uos, Migeel Perez de Gostey, e a uossa moller, Marinna
Peres, e a toda uossa uos huun terreo de dezemo a Deus que jas en Cauo de Uila; e parte
con outro de nossos hyrmaos Lourenço Domingues e Joan Domingues, da huna parte, e
entesta na ayra de Maria Domingues da Ponte, que foy, e eno uosso lagar, e en çima
entesta na erdade de Johan Bugallo, e en fondo na de Lourenço Peres. E desta leyra
vendo eu, Sancha Domingues, as tres quaortas, e eu, Maria Domingues, a huna quaorta
e liure e quita de todo outro enbargo esta vendemos a uos por trezentos soldos da moeda
portugeesa de que nos outorgamos por ben pagadas. E outorgamos a uos anparar a todo
tenpo a dereito con esta uindiçon per todos nossos bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que uos contra esto qiser passar quer da nossa parte quer da estranya aia
a yra de Deus e peyte a uos de pena quanto a uos demandar, e aa uos del rey C
morabedis; e esta carta estia firme.
Feyta a carta, o primeyro dia de janeyro, era de mill e CCC e LXXª annos.
Testemoyas: Domingo Paez da Carreyra e Johan Eanes e Domingo Peres de
Sequeyros e Gonçaluo Ferrnandes d’y.
E eu, Ares Eanes, notario jurado de Buual e de Castella por Affonso Eanes, notario
del rey, a prazer das partes, escripui esta carta e fiz y meu sinal se(signum)mellante o do
dito notario, que tal este

986

1332, febrero, 11. Ourense.

El notario auriense Domingo Martínez, por orden del canónigo Pedro Xianz,
tesorero y vicario del obispo don Gonzalo y a petición de Mayor Míguez, traslada
varias cláusulas del testamento del cocinero del obispo Lorenzo Eanes, de 8 de
noviembre de 1331 (vide doc. nº 983).

A. Cregos de coro, nº 125. Orig. Perg.; 168 x 590 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad, que en ocasiones han desvaído la tinta, especialmente en las líneas 1 a 7 y al final
de las líneas 49 a 59; presenta un roto en la esquina derecha del pergamino que afecta al
final de las líneas 1 a 9, este roto continua con un rasgado que se extiende desde la línea 9 a
la 15, sin que afecte a la lectura; pequeños rotos entre las líneas 24 y 25, 53 y 54 que no
afectan a la lectura. Al margen inferior, escr. gótica: «Custaron estas clausullas noue
morabedis de curtos». Al margen superior, escr. humanística: «Testamento de particular
inpertinente». Al dorso, escr. humanística: «Testamento sin prouecho».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 188 (nº 699).

[Inserta cláusulas testamentarias de Lorenzo Eanes, cocinero del obispo, de 8 de


noviembre de 1331, doc. nº 983].

477
Este he o trallado das clausullas sobreditas que se contiinan eno testamento de
Lourenço Eanes, cosineyro que foy de nosso sennor o bispo dom Gonçaluo, feito per
Affonso Viuiaez, coengo e chançeller da çidade d´Ourense, e assignado de seu signal
segundo que se en ella contiina.
As quaes clausullas de dito testamento eu, Domingo Nunes, [notario] jurado en
Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, [en mina] presença fige tralladar et en
este trallado a pedimento ... Moor Migees e per mandado e outoridade de Pero Giaes,
[tesoureiro] e vigario geeral do onrrado padre e sennor dom Gonçaluo, porla graça de
Deus bispo d´Ourense, meu signal puge que tal he (signum).
Que foy feito en Ourense XI dias de feuereiro, era de mill e CCCª e seteenta annos.
Testemoyas: Lopo Sanches, Françisco Peres, notarios, Johan das Traues, mercador,
e Domingo Eanes e Johan Martinet, Affonso [Yanes], Roy Peres, dito Pycoto, Johan
Sotil, escriuan, Domingo Peres das Tendas, Pero Dias, capateyro, e outros.

987

1332, abril, 15. Ourense.

El capellán de ¿Santa Eufemia? afora a Pedro Eanes y a su mujer, ¿durante sus


vidas y a una voz?, un solar, en la cual han de hacer una casa, por una renta anual de
seis libras de la moneda blanca del rey don Fernando, pagaderas por el día de santa
Eufemia.

A. Escrituras 14, nº 14. Orig. Perg.; 195 x 213 mm.; escr. gótica; mutilado, faltándole la
mitad superior y parte del lateral derecho, lo que ha motivado que se haya perdido gran
parte del texto; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura. ¿Quirógrafo, en la
parte superior del documento: A B C?. En la parte inferior del documento, escr. humanística:
«Era vn fuero que hazia un capellan y no dize de que capilla saluo si era de Santa Eufemia».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 189 (nº 702).

[...] mya capella [...] outro enbargo nenhuun s[...] des a pago e con suas entradas e
seydas e con todas suas [...] uossa uoz aiades e pessuyades el d´aqui en deante en jur de
herdade para senpre; e deades del a min e ao capellan que teuer a dita capella de foro
cada anno em saluo, por dia de santa Ouffemea, seys libras de brancos da moeda del rey
dom Fernando, contados XLª pares de dineiros nouees por tres libras; e que façades no
dito soar huna casas. Et se vender ou obligar quiserdes o dito soar que o vendades ou
obliguedes ante ao capellan que teer a dita capella ca outre porlo justo preço, e se o el
non quiser reçeber conprado nen obligado que entom o vendades ou obliguedes aa tal
pessoa que seia semilauil de uos e que pague en [ca]da anno o dito foro ao capellan que
teuer a dita capella. E eu obligo a uos [todos os] bees da dita capella para anparar uos e
a dita uossa moller e toda uossa uoz senpre [a dereito] con o dito soar. E eu, Pero Eanes,
sobredito, por min [e p]orla dita myna moller e por nossa uoz, para pagar o dito foro e
conprir esto que sobredito he obligo a min e todos meus bees gaanados e por gaanar.
Feyta a carta en Ourense, quinse [dias do mes de] abril, era de mill e trezentos e
seteenta annos.
Testemoyas: Gonçaluo Peres da Triindade, coengo de Lugo, Johan Bocacho
d´Allariz, Fernan Peres e Gonçaluo Martinet, raçoeyros da [igleia] d´Ourense, Aluaro

478
Domingues, porteyro do dito sennor obispo, Aluaro Affonso, seu yscudeyro, Fernando
Parys, meestre da obra, et Gonçaluo Eanes Marra, morador aa porta da Triindade.
Et eu, Domingo Eanes, notario jurado d´Ourense porla igleia desse lugar, que a esto
presente foy e en mia (signum) presença fis ende escripuir duas cartas partidas per ABC e
meu signal y puge en testimuyo de verdade.

988

1332, mayo, 16. Ourense.

El notario auriense Miguel Pérez traslada varias cláusulas del testamento del
obispo auriense don Gonzalo Núñez de Nóvoa por orden del tesorero Pedro Xianz,
vicario en sede vacante, a petición de Juan Bravo, alumno de dicho obispo. El vicario
recuerda, al dar la orden, que el cabildo ha renunciado expresamente a la herencia que
le ha dejado el prelado y a ejecutar lo ordenado en su testamento.

A. Diversarum rerum 1, nº 101. Orig. Perg.; 458 x 202 mm.; escr. gótica; rota la esquina
superior derecha, habiéndose perdido parte del texto en las líneas 1 a 5, especialmente en las
tres primeras; rotos de pequeñas dimensiones en el interior, uno hacia el lado izquierdo, que
afecta a las líneas 12 y 13, y otro en la esquina inferior derecha que afecta a la línea 20;
varios rotos dentados en el lado inferior que solamente llegan a afectar a la línea final del
texto; manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Codiçillo do
bispo don Gonçaluo».

ED. Documentos de Orense, I, 275-277.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 176 (nº 639).

[In nomine Domin]i. Amen. […] Mº CCCº CCCº (sic) IIº, die XVIª mensis madii. In
presencia mei, Michael Petri, notarius publicus Auriensis, auctoritate eiusdem ecclesie,
Iohannes dictus Brauo, alumnus quondam domni Gundisalui de Nouoa, episcopi
Auriensis, constitutus Aurie coram uenerabili uiro [domno] Petro Iuliani, thesaurario
A[…] sede uacante, dixit et proposuit quod domnus Gundisaluus de Nouoa, quondam
episcopus predictus, in suo testamento per Alfonsum Laurencii, Auriensem publicum
auctoritate apostolica notarium confecto, legauerat casale suum de Baluga et casale
suum [de] Faro eidem Iohanni Brauo; et quia dicta […] testamenti era sibi neccesaria,
petiit instantisime idem Iohannes Brauo eidem vicario ut michi, notario predicto,
mandaret et auctoritate prestaret ut de dicta clausula predicti testamenti dicti domini
episcopi vnum sibi conficere publicum instrumentum […]stamento per me notarium
predictum coram dicto vicario, nomine suo et capituli dicte ecclesie Auriensis, quod
dictam actoritatem michi, notario, prestabat tanquam uicarius generalis eiusdem ecclesie
Auriensis, et quia ipse et dictum capitulum non consenciebant in herencia nec in
executoria dicti testamenti domini episcopi predicti, cum iam decanus et capitulum dicte
ecclesie Auriensis expresse renunciassent dictis herencia et executorie et omni iuri quod
habebant ex herencia dicti domini episcopi, qui heredes et executores dicti sui
testamenti dictum capitulum instituerat. Clausule uero dicti testamenti tenor talis est:

[Inserta varias cláusulas del testamento del obispo auriense don Gonzalo de Nóvoa,
redactado el 16 de febrero de 1321, doc. nº 896].

479
Acta sunt hec Aurie, ante ianuam habitacionis dicti domini vicarii, anno, mense, die
superius anotatis.
Presentibus testibus: Roderico Roderici, Iohanne Dominici, porcionariis ecclesie
Auriensis. Fernando Iohannis, Petro Iohannis, capellanis, clericis cori eiusdem.
Et ego, Michael Petri, notarius pr[dictus], premissis interfui et dictam clausulam de
dicto test[ament]o in mei presencia trasncribi feci ad instanciam et requisicionem
Iohannis Brauo predicti et de mandato et auctoritate domni Petri Iuliani, thesaurarii et
vicarius predicti, signumque meum apposui consuetum (signum: Micael).

989

1332, mayo, 25. Burgos.

Alfonso XI, a petición del cabildo auriense, ordena a los oficiales y justicias del
reino de Galicia que no permitan que los recaudadores demanden yantares al cabildo
auriense.

A. Privilexios 4, nº 14. Orig. Perg.; 210 x 290 + 69 mm.; escr. albalaes; manchas de
humedad que dificultan la lectura, especialmente en la mitad derecha del pergamino; rotos
de pequeñas dimensiones que afectan a letras de las líneas 20 a 22. Sello de plomo
pendiente de hilos de seda azules, amarillos y rojos; en el anverso: monarca a caballo,
coronado y con espada desenvainada, con leyenda poco visible; en el reverso: armas
cuarteladas de Castilla y León, con la leyenda: «† S. ILLEFON(N)SI DEI GRA(TIA) REGIS
CASTELLE ET LEGIONIS».
B. Privilexios 4, nº 39. Perg.; 314 x 198 + 71 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Pedro I de 15 de mayo de 1352. Presenta manchas de humedad que no impiden la lectura;
antigua doblez horizontal que dificulta la lectura de la línea 5. Sello de plomo pendiente de
hilos de seda blancos, amarillos, verdes y morados.
C. Privilexios 4, nº 26. Perg.; 255 x 318 + 40 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan I de 15 de agosto de 1379. Presenta manchas de humedad que no impiden la lectura;
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de la línea 36. Sello de plomo pendiente
de hilos de seda blancos y rojos.
D. Privilexios 4, nº 22. Perg.; 467 x 288 + 55 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Enrique III de 15 de diciembre de 1393. Presenta manchas de humedad que dificultan la
lectura en la parte superior izquierda del pergamino que afecta a las ocho primeras líneas del
texto; rotos que afectan a la suscripción notarial y a las firmas. Sello de plomo pendiente de
hilos de seda blancos, rojos y verdes.
E. Privilexios 4, nº 38. Perg.; 335 x 312 + 48 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan II de 15 de febrero de 1408. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos, verdes
y rojos.
F. Privilexios 4, nº 32. Perg.; 320 x 450 + 45 mm.; En confirmación de Juan II de 5 de
abril de 1420. Conserva hilos de seda rojos, verdes y blancos del sello de plomo.

ED. Documentos de Orense, I, 263-264 [Datándolo el viernes 5].

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 54 (nº 164).

Don Alffonso, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de


Galisia, de Seuilla, de Cordoua, Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Viscaya e de

480
Molina, al adelantrado o adelantrados, meryno o merynos e a todos los otros alcalles,
juezes, justiçias que agora son en el mio regno de Galisia e seran d´aqui adelante e a
qualquier o qualesquier de vos que esta mi carta vierdes, salut e graçia. Sepades que el
dean e el cabildo de la eglesia de Orens me enbiaron mostrar que ellos, por rason que
non an vassallos de que llieuen pechos porque deuiessen pagar yantar, que nunca la
pagaron en tienpo de los reyes onde yo vengo nin en el mio fata (sic) aqui, e que los
mios cogedores que gela demandan e los pendran por ello agora nueuamente sin razon e
sin derecho. E enbiaronme pedir merçed que pues ellos non an vassallos de que lieuen
pechos porque deuan pagar yantar nin la pagaron commo dicho es que mandasse que les
non fuesse demandado e yo sobre esto mande saber la verdat por mi carta e falle por
pesquisa signada de escriuanos publicos que ellos non an vassallos de que llieuen
pechos porque deuan pagar yantar nin la pagaron en el tienpo de los reyes onde yo
vengo nin en el mio fata aqui e por ende tengo por bien que les non sea demandada la
dicha yantar d´aqui adelante nin sean pendrados nin demandados por ella. Porque vos
mando, vista esta mi carta, o el traslado della signado de escriuano publico e sacado por
autoridat de alcalle o de jues que pues pareçe por la dicha pesquisa que ellos non an
vassallos de que lieuen pechos porque deuan dar yantar que non conssintades a cogedor
nin a otro ninguno que les demanden la dicha yantar nin les pendre nin tome nin
enbargue ninguna cosa de lo suyo d´aqui adelante por esta rason. E vos nin ellos non
fagades ende al so pena de la mi merçed e de çient maravedis de la moneda nueua a
cada vno. E de commo vos esta mi carta fuere mostrada e la cunplierdes mando a
qualquier escriuan publico que para esto fuere llamado que de ende al ome que la
mostrare testimonio signado con su signo porque yo sepa en commo conplides mio
mandado. E non fagan ende al so la dicha pena e desto les mande dar esta mi carta
seellada con mio seello de plomo.
Dada en Burgos, veynte e çinco dias de mayo, era de mill e tre[zientos] e setenta
annos.
Yo, Johan Ponçe de la Camara, la fiz escreuir por mandado del rey.
Johan Martines (rubricado). Pero Ferrnandes, vista (rubricado). Ferrand Sanches
(rubricado). Pero Eanes (rubricado). Gonçalo Gonçalues (rubricado). Roy Martines
(rubricado). Abbsardiel(rubricado).

990

1332, agosto, 3. Ourense.

El cabildo auriense afora a Esteban Míguez y a su mujer, María Martínez, durante


sus vidas, las de sus hijos y nietos, dos casales en el lugar de San Fiz, feligresía de San
Mamede de Puga, que ya trabaja el matrimonio, con la condición de edificar en ellos
casas y cultivarlos. Como renta anual pagarán la tercera parte de la cosecha de pan,
vino, lino y legumbres –el pan lo han de llevar al cillero capitular de Puga y el vino al
lagar– más, en concepto de derechura, diez maravedíes de la moneda blanca del rey
don Alfonso, dos capones, ocho celemines de trigo y dieciséis celemines de «eyradigo»
que entregarán el día de san Martín. Se establece que el foro ha de tener solamente dos
titulares, que serán vasallos del cabildo.

A. Tenza de Puga, nº 462. Orig. Perg.; 194 x 373 mm.; escr. gótica; pequeñas manchas
de humedad que no afectan a la lectura; pequeño roto entre las líneas 8 y 9 que afecta a una
letra de cada línea. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: C B
A.

481
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 189 (nº 703).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 177.

Sabeam quantos esta carta virem que nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, afforamos
a uos, Esteuoo Migeelles, e a uossa moller, Maria Martinet, em toda uossa vida d´anbos
e a uossos fillos e a uosos netos, dous casares que nos, o dito cabidoo, auemos em Sam
Fiis, ena friigrisia de Sam Mamede de Puga, os quaes casares uos agora laurades.
Afforamosuos os ditos casares per tal condiçon que uos que os lauredes e paredes bem
em maneyra que non defalescan per mingoa de lauor e de boo paramento, e façades as
casas e as mantenades; e dedes terça de pam e de vinno e de lyno et de lygumea que
Deus y der, conuen a saber: o pam no çelleiro de Puga e o vinno no lagar per nosso
moordomo, o qual auedes aproueer cumunalmente de come[r] e de beber mentre se
coller o pam e o vinno desses casares; e dardes cada anno em dia de sam Martinn[o],
por dereytura, des morabedis de brancos de cada huun destes casares, da moeda del rey
dom Affonso, contados XVIex pares de dineiros brancos por tres morabedis, et dous
capoes, et oyto çiramis de triigo, et dez e seys ciramis d´eyradigo, meo uereyço e meo
çeueyra, e dardes outrosy cada anno huna carrada de fachas destes dous casares. E
andarem estes dous casares em duas pessoas e non em mays. E uos e as ditas uossas
uoses seerdes uassalos seruentes e obidientes do dito cabidoo e non tomardes outro
sennorio sobre los ditos casares, senon o do cabidoo d´Ourense. E se alguna contenda
recreçer ontre uos e o dito cabidoo sobre los ditos casares que se termii per dous omes
boos do dito cabidoo, tomados de praser das partes, toda appellaçon remouuda. E non
auedes a criar criado d´ome fillodalgo nos ditos casares, nen deuedes a poer anyuersario
perlos ditos casares nen per parte delles, saluo ao cabidoo d´Ourense. E se vender ou
supinorar quiserdes os ditos casares ou parte delles que ante vendades ou supinoredes ao
cabidoo d´Ourense ca outre polo justo preço, e se o cabidoo d´Ourense ou alguun dos
do cabidoo non quisser conprar ou reçeber obrigado, que enton vendades ou
supinoredes aa tal pessoa que seia semellauil de uos pero que non seia caualeyro, nen
escudeyro, nen donna, nen home poderoso, nen fillodalgo, nen home d´ordem, nen
religiosa pessoa, nen seruo, nen moordomo d´ome poderoso, mays seia pessoa
semellauil de uos que cunpra e page e aguarde todas estas cousas sobreditas e cada huna
dellas que uos sodes tiudos a pagar e conprir e aguardar. E se per non poder ou per
nyglyiençia o lauor dos ditos casares for perdudo ou alguna destas cousas sobreditas
non forem aguardadas e uos amoestados, commo dereyto manda, e non quiserdes
enmendar ou correger que o cabidoo d´Ourense per sua outoridade, per seu moordomo
ou per seu ome, possa entrar e tomar os ditos casares assy commo os achar e reçeberlos
para o dito cabidoo. E outorgamos que seiades anparados a dereyto eno dito tenpo con
nos (sic) ditos casares perlos bees da mesa do dito cabidoo. E eu, Esteuoo Migeelles,
por min e polla dita mynna moller, Maria Martinet, que non he presente, e porlas ditas
nossas uoses, para laurar os ditos casares commo dito he e para pagar e conprir e
aguardar todas estas cousas sobre ditas e cada huna dellas obrigo ao dito cabidoo min e
todos meus bees gaanados e por gaanar.
Feyta a carta em Ourense, eno lugar hu se acustumou a ajuntar o cabidoo, tres dias
d´agosto, era de mill e tresentos e seteenta annos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Pero Lourenço, Domingo Eanes, Johan
Guiça, clerigos do coro da igleia d´Ourense; et Gonçalo Eanes, reytor da igleia de Sam
Payo d´Aluam.

482
(Signum) Et eu, Affonso Lourenço de Ourense, publico notario per autoridade do
papa, a esto presente foy e esta carta fiz escriuir e meu sinal y puge en testemuyo de
uerdade.

991

1332, agosto, 3. Ourense.

El cabildo auriense afora a Martín Domínguez, morador en San Fiz, y a su mujer,


María Eanes, durante sus vidas, las de sus hijos y nietos, un casal en el lugar de San
Fiz, feligresía de San Mamede de Puga, que con anterioridad había tenido el difunto
Domingo Eanes, con la condición de edificar en él casas y cultivarlo. Como renta anual
pagarán la tercera parte de la cosecha de pan, vino, lino y legumbres; el pan lo han de
llevar al cillero capitular de Puga y el vino al lagar. Además, han de pagar por el día
de san Martín, en concepto de derechura, diez maravedíes de la moneda blanca del rey
don Alfonso, dos capones, ocho celemines de trigo, dieciséis celemines de «eyradigo» y
media «cárraga de fachas». Se establece que el foro ha de tener solamente un titular,
que será vasallo del cabildo.

A. Tenza de Puga, nº 428. Orig. Perg.; 209 x 288 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad, especialmente en la parte izquierda del pergamino, que no afectan a la lectura;
roto de pequeñas dimensiones que afecta a dos letras de la línea 8. Quirógrafo, en la parte
superior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 189 (nº 704).

Sabeam quantos esta carta virem que nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, afforamos
a uos, Martin Domingues, morador em Sam Fiis, e a uossa moller, Maria Anes, em toda
uossa vida d´anbos e a uossos fillos e a uossos netos, o casar que nos, o dito cabidoo,
auemos em Sam Fiis, na friigrisia de Sam Mamede de Puga, o qual casar teuo Domingo
Eanes, que foy, de Sam Fiis. Afforamosuos o dito casar per tal condiçon que uos que o
lauredes e paredes bem, em maneira que non defalesca per mingoa de lauor e de boo
paramento, e façades as casas e as mantennades; e dardes terça de pam e de vinno e de
linno e de lygumea que Deus y der, conuen a saber: o pam no çelleyro de Puga e o
vinno no lagar per nosso moordomo, o qual auedes aproueer cumunalmente de comer e
de beber mentre se coller o pam e o vinno desse casar; e dardes cada anno em dia de
sam Martinno por dereytura des morabedis de brancos da moeda del rey dom Affonso,
contados XVIex pares de dineiros br[anco]s por tres morabedis, et dous capoes, et oyto
çiramis de triigo, et des e seys çiramis d´eyradigo, meo uereyço e meo çeueyra; e dardes
outrosy cada anno mea carrada de fachas. E o dito casar debe andar em huna pessoa e
non em mays. E uos e as ditas uossas uozes seerdes uassalos seruentes e obidientes do
dito cabidoo e non tomardes outro sennorio sobrelo dito casar, se non o do cabidoo
d´Ourense. E se contenda alguna recreçer ontre uos e o dito cabidoo sobrelo dito casar
que se termii per dous omes boos do dito cabidoo tomados de praser das partes, toda
appellaçom remouuda. E non auedes a criar criado d´ome fillodalgo no dito casar, nen
deuedes a poer anyuersario perlo dito casar nen per parte del, saluo ao cabidoo
d´Ourense. E se vender ou supinorar quiserdes o dito casar ou parte del que ante
vendades ou supinnoredes ao cabidoo d´Ourense ca outre polo justo preço, e se o
cabidoo d´Ourense ou alguun dos do cabidoo non quiser conprar ou reçeber obrigado,
que enton vendades ou supinnoredes aa tal pessoa que seia semellauil de uos, pero que

483
non seia caualeyro, nen escudeyro, nen donna, nen home poderoso, nen fillodalgo, nen
home d´ordem, nen religiosa pessoa, nen seruo, nem moordomo d´ome poderoso, mays
seia pessoa semellauil de uos e que cunpra e pague e aguarde todas estas cousas
sobreditas e cada huna dellas que uos sodes tiudos a pagar e conprir e aguardar. E se per
non poder ou per niglyiençia o lauor do dito casar for perdudo ou alguna destas cousas
sobreditas non forem aguardadas e uos amoestados commo dereyto manda e non
quiserdes enmendar ou correger, que o cabidoo d´Ourense per sua outoridade per seu
moordomo ou per seu home possa entrar e tomar o dito casar assy commo o achar e
reçeberlo para o dito cabidoo. E outorgamos que seiades anparados a dereyto eno dito
tenpo con o dito casar pelos bees da mesa do dito cabidoo. E eu, Martin Domingues, por
min e pola dita Maria Eanes, myna moller, que non he presente, e polas ditas nossas
uozes, para laurar o dito casar commo dito he et para pagar e conprir e aguardar todas
estas cousas sobreditas e cada huna dellas obrigo ao dito cabidoo min e todos meus bees
gaanados e por gaanar.
Feyta a carta em Ourense, eno lugar hu se acustumou aa juntar o cabidoo, tres dias
d´agosto, era de mill e trezentos e seteenta annos.
Testemuyas que a esto forom presentes: Pero Lourenço, Domingo Eanes, Johan
Guiça, clerigos do coro da igleia d´Ourense; et Gonçaluo Eanes, reytor da igleia de Sam
Payo d´Aluam.
(Signum) Et eu, Affonsso Lourenço de Ourensse, publico notario per autoridade do
papa, a esto presente foy e esta carta fiz escriuir e meu sinal y puge en testemuyo de
uerdade.

992

1332, agosto, [3. Ourense].

El cabildo auriense afora a Alfonso Eanes, morador en San Fiz, y a su mujer, María
Pérez, durante sus vidas, las de sus hijos y nietos, un casal en el lugar de San Fiz,
feligresía de San Mamede de Puga, que con anterioridad había tenido el difunto
Esteban Vázquez, con la condición de edificar en él casas y cultivarlo. Como renta
anual pagarán la tercera parte de la cosecha de pan, vino, lino y legumbres, el pan lo
han de llevar al cillero capitular de Puga y el vino al lagar. Además, han de entregar
por el día de san Martín, en concepto de derechuras, diez maravedíes de la moneda
blanca del rey don Alfonso, dos capones, ocho celemines de trigo, dieciséis celemines
de «eyradigo» y media «cárraga de fachas». Se establece que el foro ha de tener
solamente un titular, que será vasallo del cabildo.

A. Tenza de Puga, nº 460. Orig. Perg.; 200 x 337 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura,
especialmente en las líneas 9 a 11, 27 a 35; mutilado en su mitad inferior, con rotos que
afectan al texto desde la línea 23 al final, impidiendo leer la fecha completa. Quirógrafo, en
la parte superior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 189 (nº 705).

Aunque el estado actual del documento no permite saber la fecha exacta de la redacción
del foro, es probable que se trate del 3 de agosto, fecha que le atribuye E. Duro, al haberse
realizado en esta misma fecha otros dos foros relativos a casales del lugar de San Fiz, que
fueron redactados por el mismo notario y en los mismos términos.

484
Sabeam quantos esta carta virem que nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, afforamos
a uos, Affonso Eanes, morador em Sam Fiis e a uosa moller, María Peres, em toda
uossa vida d´anbos e a uossos fillos e a uosos netos, o casar que nos, o dito cabidoo,
auemos em Sam Fiis, ena friigrisia de Sam Mamede de Puga, o qual casar teuo Esteuoo
Uaasques que foy de Sam Fiis. Afforamosuos o dito casar per tal condiçon que uos que
o lauredes e paredes bem, em maneyra que non deffalesca per mingoa de lauor e de boo
paramento, e façades as casas e as mantennades; e dardes terça de pam e de vinno e de
lyno e de lygumea que Deus y der, conuen a saber: o pam no çelleiro de Puga e o vinno
no lagar per nosso moordomo, o qual auedes aproueer cumunalmente de comer e de
beber mentre se coller o pam e o vinno desse casar; e dardes cada anno em dia de sam
Martinno, por dereitura, des morabedis de brancos da moeda del rey dom Affonso,
contados XVIex pares de dineiros brancos por tres morabedis, e dous capoes, e oyto
çiramis de triigo, et dez e seys çiramis d´eyradigo, meo uereyco e meo çeueyra; e dardes
outrossy cada anno mea carrada de fachas. E o dito casar deue andar em huna pessoa e
non em mays. E uos e as ditas uossas uozes seerdes uassalos seruentes e obidientes do
dito cabidoo e non tomardes outro sennorio sobre lo dito casar senon o do cabidoo
d´Ourense. E se contenda alguna recreçer ontre uos e o dito cabidoo sobre lo dito casar
que se termii per dous omes boos do dito cabidoo tomados de praser das partes toda
appellaçon remouuda. E non auedes a criar criado d´ome fillodalgo no dito casar, nen
deuedes a poer anyuersario perlo dito casar nen per parte del, saluo ao cabidoo
d´Ourense. E se vender ou supinnorar quiserdes o dito casar ou parte del que ante
vendades ou supinoredes ao cabidoo d´Ourense ca outre polo justo preço, e se o cabidoo
d´Ourense ou alguun dos do cabidoo non quiser conprar ou reçeber obrigado, que enton
vendades ou supinoredes aa tal pessoa que seia semellauil de uos, pero que non seia
caualeyro, nen escudeyro, nen donna, nen ome poderoso, nen fillodalgo, nen ome
d´ordem, nen religiosa pessoa, nen seruo, nen moordo[mo] d´ome poderoso, mays seia
pessoa semellauil de uos e que cunpra e page e aguarde [todas est]as cousas sobreditas e
cada huna delas que uos sodes tiudos a pagar e conprir e agu[ardar. E] se per non poder
ou per nyglyiençia o lauor do dito casar for perdudo ou alg[una destas] cousas
sobreditas non forem aguardadas e uos a[moesta]dos commo dereyto [manda e non]
quiserdes enmendar ou correger que o cabidoo d´Ourense [per su]a outoridade [per seu
moord]omo ou per seu ome possa entrar e tomar o dito ca[sar assy] commo [o achar e
reçeberlo par]a o dito cabidoo. E outorgamos que seiades anparados [a dereito] eno [...]
perlos bees da mesa do dito cabidoo. E eu, Affonso Eanes [por] min e [pola dita Maria
Peres, mina mo]ller, que non he presente, e polas ditas nossas uoses, para laurar [...]ar e
conprir e ag[uardar] todas estas cousas [...] dito cabidoo min e [to]dos meus bees
gaanados e [...] lugar huse[...] tomou [...].
[... ag]osto, era [...] seteenta an[nos...].
[...] Lourenço [..., cleri]gos do [...] reytor da igleia [...].
[Signum] Et eu, Affonso Lourenço de Ourensse, publico notario per auctoridade do
papa, a esto presente foy e esta carta fiz escriuir e meu signal y puge en testemuyo de
uerdade.

993

1332, agosto, 18. Prexigueiró.

485
Domingo Pérez de Silvela, morador en Vilarchao, feligresía de San Miguel de
Calvelle, y su mujer, Dominga Eanes, que no está presente, venden al escudero Lope
Rodríguez de Sabadelle todas las propiedades que poseen en la feligresía de San
Miguel de Calvelle y en Vilarchao, que están cargadas con el pago de diezmo, por
quinientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa. Domingo Pérez debía esta
cantidad a Lope Rodríguez desde hacia tiempo, razón por la cual Lope Rodríguez ya
estaba disfrutando de estas propiedades; con la venta el escudero adquiere la
propiedad plena y Domingo Pérez queda liberado de su deuda.

A. Escrituras 10, nº 36. Orig. Perg.; 249 x 220 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Estas som tres cartas de Lopo
Rodrigues». Al dorso, escr. gótica: «Carta do cabido da erdade de Caluelle que foy de Lopo
Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 190 (nº 706).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Domingo Perez
de Siluela, morador en Vilarchao, da fiigrisia de Sam Migeell de Caluelle, por min e por
toda mina voz e por mia moller, Dominga Eanes, que nom he presente, a qual deuo dar
a outorga desta carta, vendo e entergo (sic) per esta carta a uos, Lopo Rodriguez de
Sabadelle, escudeiro de terra de Aguiar, e a toda uossa uoz para senpre toda quanta
erdade de dezemo a Deus laurada e por laurar, casas, vinas, aruores, cortinas que eu aio
e me perteençem de dezemo a Deus ena fiigrisia de Sam Migeell de Caluelle e en
Vilarchaao e en todos seus tirmios. Que uos e toda uosa uoz aiades e pessuiades a
herdade e cousas sobreditas de dezemo a Deus e liures doutro enbargo en jur de herdade
para por senpre para fazerdes delas vosa voentade liuremente e o que uos aprouuer, ca
outorgo que reçebi por esto de uos bem e conpridamente todo o preço que a min e a uos
aprouuo, conuem a saber: quinentos e çinquoeenta morabedis da moeda portuguesa que
agora corre, de que contam XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis, dos quaees
me outorgo por bem pagado en esta maneira: eu deuyaos a uos ante desto, gram tenpo
auya, e tiinades por eles obrigada e enterga (sic) a herdade e cousas sobreditas e
estauades en pussissom delas, e outorgo que uos aiades a dita herdade para senpre e eu
seia quite e liure d´aqui en deante para senpre dos ditos quinentos e çinquoeenta
morabedis que a uos deuya. E outorgo anparar uos e toda uossa voz senpre a dereito
com esta vendiçon per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quem quer que contra esta carta e vendiçom veer aia a yra de Deus e a mina
maldiçom e peyte por ende de pena a uos e a uossa uoz quanto demandar dobrado, e aa
uos do arçibispo de Santiago peyte çem morabedis de boa moeda de pena; e esta carta e
vendiçom fiquem senpre firmes.
Feyta a carta en Prexegeiroo de terra d´Aguiar, dez e oyto dias do mes d´agosto, era
de mill e trezentos e seteenta annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: Johan Domingues de Vilarino, Pero Eanes de
Felgueiras, do couto de Sam Pero de Rocas, Martin Casado de Prexegeiroo, Migeell
Perez de Caluelle, Affonsso Eanes e Martin Lourenço, escriuaaes d´Ourense.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en terra de Aguyar por nosso sennor o
arcibispo e pola igleia de Sanctiago, (signum) que a esto presente foy e en mina
presença o fige escriuir e meu sinal y puge en testimoyo de uerdade.

486
994

1332, octubre, 8. Pedraio.

El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle entrega una carta de pago a Domingo


Pérez de Silvela y a su mujer, Dominga Eanes, moradores en Vilarchao, conforme ha
recibido todo cuanto éstos le debían hasta la fecha.

A. Escrituras 10, nº 52. Orig. Perg.; 194 x 149 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
escrito dos documentos, de los cuales éste es el primero; el segundo, de la misma fecha, nº
995 de esta colección. Presenta manchas de humedad, especialmente en el lateral derecho,
que no llegan a impedir la lectura; las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras
afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 190 (nº 707).

Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, notario, e das testemoyas su
escriptas Lopo Rodriguez de Sabadelle, escudeiro de terra de Aguiar, disso que el
conoçia e outorgaua que era entrego e bem pagado conpridamente de todolos dineiros,
deuedas e cousas que lle Domingo Perez de Siluela, morador en Vilarchao, e sua moller,
Dominga Eanes, e cada un deles a el deuyam e de que lle eran tiudos e obrigados ata o
dia da era desta carta, tambem per prasos commo per testemoyas e per outra maneira
qualquer, e renunçiou que nunca per si nen per outre podesse diser nen alegar en juyso
nen fora del que non era pagado e entrego das ditas deuedas e d[i]neiros e que as non
reçebera ia e que as non auya en seu jur e en seu poder bem e conpridamente. Outrossi,
renunçiou a todalas outras boas rasoes, exçepçoes, dereito e deffenssoes que por si
contra esto poderia auer e alegar en juyzo e fora del.

995

1332, octubre, 8. Pedraio.

Dominga Eanes, mujer de Domingo Pérez de Silvela, ratifica la venta que había
hecho su cónyuge al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle de las propiedades que
poseían en la feligresía de Calvelle (vide doc. nº 993).

A. Escrituras 10, nº 52. Orig. Perg.; 194 x 149 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
escrito dos documentos, de los cuales éste es el segundo; el primero, de la misma fecha, nº
994 de esta colección. Presenta manchas de humedad, especialmente en el lateral derecho,
que no llegan a impedir la lectura; las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras
afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 190 (nº 707).

E logo a dita Dominga Eanes, moller do sobredito Domingo Perez, disso que ela
outorgaua e auya por firme e por estauil para senpre a venda que o dito Domingo Perez,
seu marido, auya feyta a este Lopo Rodrigues da sua herdade e cousas que som na

487
fiigrisia de Caluelle segundo que he nomeado e contiudo na carta da venda feyta per
min, Affonso Eanes, notario d´Aguiar.
Esto foy en Pedraiço de terra d´Aguiar, oyto dias d´oytubro, era de mill e CCC LXX
annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Martin Amor de Prexegueiroo, Pero Eanes,
dito Ueleso, morador no Outeiro de Moreiras, Ares Perez de Reuoredo e Johan Rey do
Moredo, moradores en terra d´Aguiar.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en terra de Aguiar por nosso sennor o
arçibispo e pola igleia desse lugar, que a esto (signum) presente foy e en myna presença
o fige escriuir e meu sinal y puge en testimoyo de uerdade.

996

1332, noviembre, 13. Convento de San Francisco de Ourense.

Pedro Domínguez «Sequeiros», morador en Ourense, perdona a Lope Rodríguez,


escudero de Aguiar, hijo de Rodrigo Arias y Aldonza Rodríguez, todas las querellas que
le tenía interpuestas, especialmente la que le interpuso por haberse llevado a su hija,
Eufemia Pérez, del lugar donde vivía, Santa Mariña do Monte.

A. Escrituras 14, nº 38. Orig. Perg.; 353 x 232 mm.; escr. gótica; muy borroso como
consecuencia de la tinta desvaída y las manchas de humedad que dificultan la lectura,
especialmente en la mitad inferior; roto en la parte derecha del pergamino que afecta a las
líneas 4 a 8. Al dorso, escr. gótica: «Carta de perdon de Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 190 (nº 708).

Eno nome de Deus. Amem. Sabbam quantos esta carta virem que eu, Pero
Dominguez, dito Sequeiros, morador em Ourense, perdoo para por senpre a uos, Lopo
Rodriguez, escudeiro d´Aguiar, fillo de Rodrigo Aras, que foy, e de Aldonça Rodriguez,
toda querella e auçon e demanda e queixume que eu de uos auya per qual cousa e
demanda e por qualquer rasom ata o dia da era desta carta, e espeçialmente a querella
que de uos auya por razon de minna filla Ouffimia Peres, que me fezerom entendente
que leuarades per força de Santa Marinna do Monte, hu ella moraua. E este perdom uos
faço de boo co[raçon] e de boa voontade porque foy çerto per ella e per outros omees
boos, dinos e de creer, que se fora <con>uosco per seu tallem e se cassara [...]ade. E
toda querella que por esta rason de uos ouuesse dada, renunçoo a ella e doua por
ninhuna em esta maneyra: que eu nen meus [...]igados por rason das querellas que de
uos dei ata aquí, e peço a meu sennor el rey por merçee e a todos outros meyrinos e
ju[...] e alcaydes de todollas villas e lugares de seus reynos que uos non façan enbargo
nen demanda nen uos acussem por est[a r]ason a uos nen a aquelles que conuosco foron
quando se ella conuosco foy. E renunçio que nunca per min nen per outre desto possa
diser o contrario em nihuna maneyra em juyzo nen fora del, e se o disser que me non
valla nen seia y oydo.
E outorgo, so pena de mill morabedis da boa moeda, que nunca uos acusse por esta
rasom des aqui en deante per min nen per outre que eu mande nen per meu conssello,
nen possa de uos dar querella em nihuna maneyra, e se a der que non valla nen seia
valledeira. E que esto seia çerto e non venna em dulta rogey a Gonçaluo Eanes, notario
d´Ourense, que uos desse ende huna carta con seu nome e con seu signal.

488
E eu, de meu offiçio, deille em esta, que foy feyta no moesteiro de Sam Françisco
d´Ourense, treze dias de nouenbro, era de mill e trezentos e seteenta annos.
Testimoyas que a esto presentes forom: Affonso Eanes, morador na rua dos
Çapateiros, frey Affonso Maçaaira, frey Johan Greyses, frades do dito moesteiro de
Sam Francisco, Giraldo, yrmao do dito Affonso Eanes, Johan Rey, morador em
Moreyras, Pero Peres de Çebollinno e Johan Fernandes, escripuan de min, o dito
notario.
E eu, Gonçaluo Eanes, notario publico en Ourense por nosso sennor el rey en lugar
de Vassco Peres, da camara desse meessmo sennor e seu notario publico da dita çidade,
que a esto presente foy e en minna presença o fige escripuyr e meu signal y puge en
testemoyo de uerdade (signum).

997

1333, febrero, 3, miércoles.

Vivián Pérez «Rey» vende a Miguel Pérez «Carpenteiro», morador en Gustei, y a su


mujer, Marina Pérez, una cortiña en Cabo de Vila, que debe foro de media al cabildo
auriense, por ocho libras de la moneda portuguesa.

A. Escrituras 14, nº 105. Orig. Perg.; 118 x 160 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 190 (nº 709).

Era de mill e CCC LXX I anno, quarta feira, III dias de feuereiro. Sabean quantos
esta carta viren que eu, Viian Perez, dito Rey, vendo e logo per esta pressente carta
entrego a vos, Migel Perez, morador en Gostey, dito Carpenteiro, e a vossa moler,
Marinna Peres, e a toda vossa vos pera senpre a mina cortina que yat en Cabo de Vila
que yat ontras vossas. Vendo a vos essa cortinna sobredita, libre e quita de todo octro
enbargo, per tal preito que facades dela foro de meo ao cabido d´Ourensse. Vendo a vos
e aprouo, conven a saber: VIII libras de portugueses de que me logo deu e octorgo por
ben pagado, e son ja en meu jur e en meu poder; e octorgo que se mais val ac esta
cortina ca esto que me uos a min por ela dades douola en doacom por moito amor e
aiuda que de uos ricebi, que et melor et val moito mais ca esto.
E quen quer da mina parte ou da estraia que vos contra esta cart e vindicon que vos
eu faço quisser passar e o non atender aia a ira de Deus e a mina maldiçon e peite a uos
de pena quanto demandar dobrado, e a uos del rei cen morabedis; e a carta fice firme e
vala para senpre.
Testemoyas que pressentes foron: Iohan Pas, prelado de Sancta (sic) Saluador de
Barbantes, Joan Domingues, filo de Iohan Pas da Careira, Iohan Perez de Prados.
Eu, Francisco Perez, notario jurado de Buual e de Castella e do Bolo de Senda por
Affonso Anes, notario del rey, que a esto pressente foi e a praser das partes esta carta
escribi et este sinal y (signum) puge, semelar ao do dito notario, que tal este, en
testimonio de verdade.

489
998

1333, febrero, 22. Calvelle.

Domingo y Teresa Martínez, hijos de Martín Domínguez, y María y Teresa


Domínguez, hijas de Domingo Eanes y de Marina Xes, todos ellos de Vilarchao, venden
al escudero Lope Rodríguez, hijo del caballero de Sabadelle Rodrigo Arias y de
Aldonza Rodríguez, todas las heredades que poseen en la feligresía de San Miguel de
Calvelle –excepto el quiñón que tenían María y Teresa Domínguez en las viñas de
Marnel, As Lagoas y Verea– todas ellas exentas de cargo alguno, salvo diezmo, por
doscientos maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso.

A. Escrituras 19, nº 260. Orig. Perg.; 230 x 217 mm.; escr. gótica; con manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de Caluelle de Lopo
Rodrigues». Al dorso, escr. humanística: «Quatro particulares venden a Lopo Rodrigues de
Sabadelle todos los bienes que tenian en la feligresia de Calbelle. Este Lopo Rodrigues dexo
por heredero al Cauildo y si hazienda anda en tenencia que se dize de los casares de Lopo
Rodrigues y podria ser que importase este papel».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 190-191 (nº 710).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que nos, Domingo
Martinet e Tereyia Martines, fillos de Martin Dominguez, que foy, de Vilarchao, e nos,
Maria Domingues e Tereyia Domingues, fillos de Domingo Eanes e de Marina Gees,
que foron, do dito lugar de Vilarchaao, todos quatro de conssuun, por nos e por todas
nossas uoses, vendemos e entregamos logo per esta carta a uos, Lopo Rodrigues,
escudeiro de terra de Aguyar, fillo de Rodrigo Ares, que foy, de Sabadelle, e de Eldonça
Rodrigues, e a toda uossa uos para senpre toda quanta herdade laurada e por laura<r>,
casas, aruores, cortinas, vos, quinom e dereito, a montes e a fontes, com entradas e
seydas e com todos seus dereituras et perteenças, nos todos e cada un de nos auemos e
nos perteençen, tambem de parte de nossos padres commo de parte de nossas madres,
ena fiigrisia de Sam Migeell de Caluelle e en todos seus termios, tirado ende o quinom
que a nos, as ditas Maria Domingues e Tereyia Domingues, perteençen ena leyra da
vina de Marnel e ena leyra da vina das Lagoas e ena leira da vina da Verea, que nos
reteemos para nos. Que uos e toda uossa uoz para senpre aiades et pessuyades as
herdades e cousas sobreditas de dizemo a Deus e liures e quites de todo outro anbargo,
ca outorgamos que reçebemos por esto de uos bem e conpridamente, en presença do
notario e das testemoyas su escriptas, todo o preço que a nos e a uos aprouuo, conuen a
saber: duzentos morabedis da moeda branca del rey dom Affonso que agora corre, de
que contan XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis. E outorgamos anpararuos e
toda uossa voz senpre a dereito com esta vendiçon per nos e per todos nossos bees
gaanados e por gaanar.
E quem quer que contra esta carta e vendiçom veer ou passar aia a yra de Deus e a
nossa maldiçom et quanto demandar peyteo a uos ou a uossa uos dobrado, e aa vos do
arçibispo de Santiago peyte de pena, por ende, çem morabedis de brancos; e esta carta e
vendiçon uallam e fiquem firmes para senpre.
Feyta a carta en Caluelle de terra de Aguiar, viinte e dous dias andados do mes de
feueiro, era de mill e trezentos e setenta e hun anno.
Testemoyas: Roy Perez, dito Sabadelle, escudeiro de terra de Aguyar, Johan Rey,
Ares Perez e Domingo Peres e Domingo Lourenco, moradores ena fiigrisia de Caluelle.

490
E eu, Affonsso Eanes, escriuam jurado e escusador en terra de Aguyar en lugar de
Affonso Eanes, notario publico ena dita terra d´Aguyar porla ygleia de Santiago, que a
esto presente foy per mandado e outoridade do dito Affonso Eanes, notario, e o escriuy
a rogo e a pidimento das partes sobreditas e meu (signum) signal y puge en testimuyo de
verdade, que tal he.

999

1333, febrero, 27. Prexigueiró.

Alfonso y Juan Domínguez, moradores en Riodebodas, venden al escudero Lope


Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez,
todas las propiedades que poseen en la feligresía de San Miguel de Calvelle, por
trescientos ochenta maravedíes de la moneda portuguesa. Estas propiedades están
exentas de toda carga, salvo diezmo.

A. Escrituras 10, nº 11. Orig. Perg.; 185 x 190 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta das erdes (sic) de Caluelle que
venderon Afonso Dominguez et Johan Domingues, moradores en Riodeuodas a Lopo
Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 191 (nº 711).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que nos, Affonsso
Domingues et Johan Domingues, moradores en Ryodevodas, por nos e por toda nossa
uoz, vendemos et entregamos a Lopo Rodriguez, escudeiro de terra de Aguyar, fillo de
Rodrigo Ares, caualeiro que foy de Sabadelle, e de Aldonça Rodriguez, e a toda sua uoz
para senpre todo quanto herdamento, casas, aruores, cortinas, uos, quinon e dereito, a
montes e a fontes, com entradas e seydas et com todos seus dereitos e perteenças nos
anbos e cada un de nos auemos e nos perteençen de disimo a Deus ena fiigrisia de Sam
Migeell de Caluelle e en todos seus termios. Que o dito Lopo Rodriguez e a toda sua
uoz aiam e pessuyam o herdamento e cousas sobreditas en jur de herdade para senpre de
dizimo a Deus e liures doutro enbargo, ca outorgamos que reçebemos por esto del bem e
conpridamente todo o preço que a nos e a el aprouuo, conuem a saber: trezetos (sic) e
oyteenta morabedis da moeda portuguesa, contados a XVI pares de dineiros nouos por
tres morabedis. E outorgamos anparar el e toda sua uos senpre a dereito com esta
vendiçon per nos e per todos nossos bees gaanados e por gaanar.
E quem quer que contra esta carta e vendiçon veer ou passar aia a yra de Deus e a
nossa maldiçon, e quanto demandar peyto a el ou a sua uos dobrado por ende de pena, e
aa uos do arçibispo de Santiago pey<te> por ende de pena çem morabedis da boa
moeda; e esta carta ualla e seia firme para senpre.
Feyta a carta en Prixegueiroo, viinte e sete dias de feueiro, era de mill e CCC LXX e
hun anno.
Testemoyas: Rodrigo Eanes, morador no Espinedo, Lourenço Dias de Ajuuande,
Martin Ferrnandes da Salseda e Martin Domingues de Casdaldora, Johan Bandom de
Rueyras.

491
E eu, Affonso Eanes, notario jurado en terra de153 Aguiar en lugar de Affonso
Eanes, notario pubrico ena dita terra de Aguiar porla igleia de Santiago, que a esto
presente foy (signum) e o escriuy e meu sinal y puge en testemoyo de uerdade, que tal
he.

1000

1333, mayo, 3. Ourense.

Mayor González, moradora en la rúa de Penavixía, hija de Gonzalo Fernández, en


presencia y con el consentimiento de su marido, Domingo Martínez, y su hermana,
Eufemia González, venden a Pedro Domínguez dos Brancos y a su mujer, Dominga
Eanes, en una mitad, y al mercader Rodrigo Pérez y a su mujer, Mayor Domínguez, en
la otra, dos leiras de viñas que habían heredado de su padre en el termino de Ourense,
junto al Regueiro Foxado, por seiscientos cuarenta maravedíes de la moneda blanca
del rey don Alfonso.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 43. Orig. Perg.; 263 x 155 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas das binas de Rio de
Fosado».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 93r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 191 (nº 712).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Moor
Gonçalues, moradeira en Ourense, na rua de Penavigia, filla de Gonçaluo Ferrnandez,
que foy, pressente e outorgante meu marido, Domingo Martines, çapateiro, et eu,
Ouffemea Gonçaluez, moradeyra eno dito lugar de Penauygia, yrmaa da dita Moor
Gonçalues, filla do dito Gonçaluo Ferrnandes, por nos e por toda nossa uoz, vendemos e
entregamos logo per esta presente carta a uos, Pero Domingues dos Brancos, e a uossa
moller, Dominga Eanes, na huna meatade, et a uos, Roy Perez, mercador, e a uossa
moller, Moor Dominguez, na outra meatade, et a toda uossa uoz para senpre, duas leyras
de vinas que nos auemos en termio d´Ourense, a par de Rio de Fossado, das quaes a
huna iaz alende o rio, contra Seyxaluo, et a outra aaquende, as quaes a nos ficaron de
parte do dito nosso padre, que foy; et a leyra que iaz alende o rio, contra Seyxaluo, iaz
da huna das yllargas a par da leyra de Gonçaluo Greyzes, et da outra a par doutra leyra
do cabidoo, et entesta en çima no camyno que uay para Raayro et fer en fondo na de
Ares Eanes da rua Noua, que foy; et esta outra leyra que iaz aquende o rio iaz da huna
das yllargas a par doutra leyra de Gonçaluo Greyses, e da outra a par doutra leyra do
cabidoo, et entesta en çima na que foy de Pero Domingues da Ayra, et en fondo fer no
rio. Vendemosuos as ditas leyras con as aruores que en elas estan e con sas entradas e
seydas e con todos seus dereitos e perteenças de dizemo a Deus, e liures e quites de todo
outro enbargo, assy que uos e toda uossa uoz as aiades e pessuyades d´aqui en deante en
jur de herdade para senpre et façades delas toda uossa uoentade liuremente que quer que
uos aprouuer, ca outorgamos que somos ben pagadas de todo o preço que a nos e a uos
aprouuo de nos por elas dardes, conuen a saber: seysçentos et quareenta morabedis de
dineiros brancos desta moeda de nosso sennor el rey don Affonso, que contan XVI par

153
de] repetido.

492
por tres morabedis, dos quaes nos logo outorgamos por ben pagadas e os auemos ia en
nosso jur e en nosso poder ben e conpridamente en dineiros contados, et renunçiamos
spresamente aa eyçepçon de non numerata pecunya. E logo todo jur, uoz, sennorio,
posisson, propriadade e dereito que nos auemos enas ditas leyras todo o tollemos e
remouemos de nos e de toda nossa uoz et poemoslo en uos, os ditos Pero Domingues e
Roy Perez, e enas ditas uossas molleres e en toda uossa uoz para senpre per esta
presente carta. E obligamosnos e todos nossos bees gaanados e por gaanar para
anpararuos e toda uossa uos senpre a dereito con as ditas leyras.
E quen quer da nossa parte ou da estraya que contra esto passar aia a yra de Deus e a
nossa maldiçon, et peite aa uos del rey por pena çinquoeenta morabedis da boa moeda,
et aa uos ou a uossa uos quanto demandar dobrado; e a pena pagada ou non esta carta e
venda sobredita fique firme e valla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, tres dias de mayo, era de mill e CCC LXX et hun anno.
Testemoyas que presentes foron: Johan Eanes, dito Leyteyro, carniçeiro; Domingo
Martines, subrino do dito Roy Peres; Duran Eanes, canbeador; Pero Gostey, laurador;
Johan Ledo, home de Johan Ares de Penauygia; Pero Uellazquez e Pero Scriuan, homes
do dito Pero Domingues, moradores en Ourense.
E eu, Johan Eanes, notario publico por nosso sennor el rey en Ourense [en] lugar de
Vaasco Peres, da camara do dito sennor e seu notario da dita uilla, a esto presente foy e
esta carta en mynna presença fige escriuir e puge (signum) y meu signal en testemuyo.

1001

1333, junio, 17. Ourense.

El zapatero Pedro Martínez, morador en la rúa da Aira do Bispo, y su mujer,


Teresa Míguez, venden por cien maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso al
pescadero Pedro Eanes, morador en la rúa da Pixotaria, y a su mujer, Dominga Eanes,
tres leiras de viña en Fonte Caada, en término de Seixalbo, cargada con un foro de
cuarta debido al obispo auriense y el pago del diezmo.

A. Escrituras 13, nº 33. Orig. Perg.; 195 x 193 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
distribuidas por todo el pergamino, que en ocasiones dificultan e impiden la lectura; dos
rotos en el lateral derecho del pergamino, que afectan a las letras finales de las líneas 6 y 17.
Al dorso, escr. gótica: «Carta da conpra da vm (sic) vinna de Fonte Canada».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 191 (nº 713).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Martinet,
çapateiro, morador en Ourense, ena rua da Ayra do Bispo, e Thereyia Migeelez, sua
moller, por nos e por todas nossas uozes, vendemos e entregamos logo per esta carta a
uos, Pero Eanes, pixoteiro, morador en Ourense, ena rua da Pixotaria, e a Dominga
Yanes, uossa moller, e a toda uossa uoz para senpre, tres leyra<s> de vina que nos
auemos en termio de Seyxaluo, eno lugar que chaman Fonte Caada; e huna delas, da
huna parte, ias entre leyra de Aldonça Affonso, moradeira en Ourense, ena rua da
Fonteyna, e da outra a de Martin Fernandes, fillo de Martin Burla, en fondo fer ena
leyra de Ares Peres, que foy castelleiro, e en çima fer eno camino publico que uay de
Seyxaluo para ...; iten a outra leyra ias entre duas leyras da dita Alldonça Affonso, e en
fondo fer ena do dito Martin Fernandes, e en çima entesta eno dito camino; iten, a outra

493
leyra iaz entre duas leyras da dita Aldonça Afonso, e en cima entesta ena vina do dito
Martin Fernandes, e en fondo fer ena de Fernan Migeeles, notario do castillo.
Vendemos a uos as ditas tres leyras de vina con suas entradas e seydas, con todos seus
dereitos e perteenças, de foro de quarta ao bispo d´Ourense e dezemo a Deus e liures e
quites de todo outro enbargo assy que uos e toda uossa uos as aiades e pessuyades
d´aqui en deante en jur de herdade para senpre e facades dellas liuremente o que uos
aprouuer, ca outorgamos que recebemos de uos ben e conpridamente todo o preço que a
nos e a uos por ellas aprouo de dar, conuen a saber: çem morabedis de dineiros brancos
da moeda de nosso sennor el rey dom Affonso, de que contan XVI pares de dineiros
nouos por tres morabedis, dos quaes nos logo outorga[mosnos] por ben pagados, os
quaes de uos recebemos en presença do notario e testemoyas adeante escriptas. E todo
jur, senorio, possisson, propriedade, dereito, uos e auçon que nos auemos enas ditas
leyras de vina todo o tollemos de nos e de toda nossa uos e poemoslo en uos e en toda
uossa uos para senpre. E obligamos todos [no]ssos bees gaanados e por gaanar para
anpararuos e toda uossa uos senpre a dereito con esta vendiçon.
E quen quer que contra esta carta quiser passar aia a yra de Deus e a nossa maldiçon
e peyte a uos ou a uossa uos por nome de pena a preco dobrado, e aa uos del rey peyte
de pena Lª morabedis; e esta carta e venda fique firme e valla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, dez e sete dias de junyo, era de mill e trezentos e seteenta
e huun anno.
Testemoyas: Affonso Domingues, dito Virgo, Martin de Montes, pixoteiros, Johan
Lourenço, carniçeiro, Martin Esteues de Uaamonde, boffon, Pero d´Aluan, piliteiro.
E eu, Johan Eanes, notario publico por nosso sennor el rey en Ourense en lugar de
Vaasco Peres, da camara do dito sennor e seu notario publico da dita uilla, a esto
presente foy e esta carta en mynna presença fige escriuir e puge y meu signal (signum)
en testemuyo de uerdade.

1002

1333, junio, 18. Sevilla.

Alfonso XI, con la reina doña María y el infante don Fernando, a petición del
arcediano auriense Pedro Suárez, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de 15
de septiembre de 1291 en que Sancho IV, a su vez, confirma la confirmación de Alfonso
IX de 23 de mayo de 1228 de su propia concesión de 28 de septiembre de 1190 de los
derechos de la iglesia sobre la ciudad y su coto según los tenía en tiempos de Alfonso
VII y Fernando II; y la carta de Fernando IV de 6 de junio de 1311 (vide doc. nº 803) al
concejo auriense por la que restablece al obispo don Gonzalo su derecho a nombrar a
los jueces y notarios de la ciudad.

A. Privilexios 4, nº 15. Orig. Perg.; 576 x 597 mm.; escr. minúscula diplomática;
manchas de humedad que no afectan a la lectura; antiguas dobleces que si dificultan la
lectura; rotos que afectan a la rueda, a los últimos confirmantes de la tercera columna y a la
suscripción notarial. Sello de plomo pendiente de hilos de seda amarilla, roja y verde; en el
anverso: figura de monarca armado, montado en caballo pasante, con leyenda de difícil
lectura, que parece la misma que la del reverso; en el reverso: figura sedente con cetro en la
mano derecha y como fondo las armas cuarteladas de Castilla y León, con leyenda: «† S.
ILLEFONSIS, DEI GRATIA, REGIS CASTELLE ET LEGIONIS». Al dorso, escr. gótica:
«Conffirmaçon de nosso sennor el rey don Affonso que deu en Seuilla quando ya para

494
Gibraltar». Al verso, escr. gótica: «Confirmaçion del rey don Alfonso de la çibdat e los
cotos e de poner ofiçiales».
B. Privilexios 4, nº 31. Perg.; 652 x 642 + 52 mm.; escr. minúscula diplomática. En
confirmación de Enrique II de 22 de septiembre de 1371. Borroso como consecuencia de las
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura. Sello de plomo pendiente de hilos
de seda verdes, amarillos y rojos. Al dorso, escr. gótica: «Confirmaçón del rey don Enrrique
padre del rey dom Sancho, abuelo del rey don Enrrique».
C. Cidade e as súas competencias, ff. 90r-92v. Copia, Papel, 170 x 245mm.; escr.
gótica. En el traslado notarial de la confirmación de Enrique II, de 22 de septiembre de
1371, realizado el 26 de marzo de 1379 por el canónigo canciller García Díaz, por orden del
obispo electo don García.
D. Cidade e as súas competencias, ff. 207r-210r. Copia, Papel, 210 x 306 mm.; escr.
humanística. En el traslado notarial realizado el 8 de febrero de 1598 por el escribano
Gregorio Vázquez, a petición del canónigo auriense Juan de Guinicio, visitador del
obispado de Ourense, en nombre del obispo.
E. Diversarum rerum 5, ff. 95v-97v. Copia simple del siglo XVIII.

ED. Documentos de Orense, I, 278-281.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 55 (nº 165).

CIT. DURANY, Ourense na Idade Media, 159.- ES, XVII, 117.- PÉREZ RODRÍGUEZ,
Diócesis de Orense, 461.

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre de Dios Padre e Fijo e


Spiritu Sancto, que son tres personas e vn Dios uerdadero que biue e regna por siempre
jamas, et de la bienauenturada uirgen gloriosa sancta Maria, su madre, a quien nos
tenemos por sennora e por auogada en todos nuestros fechos et a onrra e a seruiçio de
todos los sanctos de la corte çelestial. Queremos que sepan por este nuestro priuillegio
todos los omes que agora son e seran d´aqui adelante commo nos, don ALFONSO, por la
graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de
Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Vizcaya e de Molina, en vno con
la reyna donna MARIA, mi muger, et con nuestro fijo, el infante don Fernando, primero e
heredero, viemos priuillegio del rey don Sancho, nuestro auuelo, que Dios perdone,
escripto en pargamino e sellado con su sello de plomo, fecho en esta guysa:

[Inserta confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de 1291 de la de Alfonso


IX de 23 de mayo de 1228 que, a su vez, confirma su propia confirmación a la iglesia
auriense de 28 de septiembre de 1190 del señorío sobre la ciudad y su coto con las
costumbres que se observaban en tiempos de Alfonso VII y Fernando II].154

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia


confirmación a la iglesia auriense de 28 de septiembre de 1190 del señorío sobre la
ciudad y su coto con las costumbres que se observaban en tiempos de Alfonso VII y
Fernando II].155

154
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 515-517 (nº 671).
155
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 385-387 (nº 215).

495
[Inserta confirmación de Alfonso IX de 28 de septiembre de 1190 a la iglesia
auriense del señorío sobre la ciudad y su coto con las costumbres que se observaban en
tiempos de Alfonso VII y Fernando II].156

Otrossi viemos vna carta del rey don Fernando, nuestro padre, que Dios perdone,
escripta en pargamino e seellada con su sello de plomo, fecha en esta guysa:

[Inserta carta de Fernando IV al concejo auriense por la que restablece al obispo


auriense don Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y notarios de la ciudad, de 6
de junio de 1311, doc. nº 803].

Et agora Pero Suarez, arçidiano de Orens, pidionos merçed, que touiessemos por
bien de confirmar este priuillegio e esta carta e de lo mandar guardar. Et nos, el
sobredicho rey don ALFONSO, por le fazer bien e merçed, touiemoslo por bien e
confirmamoslo et mandamos que vala e sea guardado el dicho priuillegio e carta en todo
bien e conplidamente segund que valio e fue guardado en tienpo del rey don Alfonso,
nuestro visauuelo, et del rey don Sancho, nuestro auuelo, et del rey don Fernando,
nuestro padre, que Dios perdone. Et deffendemos firmemente que ninguno nin ningunos
non sean osados de yr nin de passar contra este priuillegio e carta por lo quebrantar nin
menguar en ninguna cosa, ca qualquier o qualesquier que lo fiziessen aurian nuestra yra
et demas pecharnos yen la pena que en el dicho priuillegio e carta se contiene et al
arçidiano sobredicho o a quien su boz touiere todos los dannos e menoscabos que por
ende recibieren doblados. Et porque esto sea firme e estable para siempre jamas
mandamosle ende dar este priuillegio rodado e seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuillegio en Seuilla, diez e ocho dias de junio, en era de mill e trezientos
e setenta e vn annos.
Et nos el sobredicho rey don ALFONSO, regnante en vno con la reyna donna MARIA,
mi muger, et con nuestro fijo el infante don Fernando, primero e heredero, en Castiella,
en Leon, en Toledo, en Gallizia, en Seuilla, en Cordoua, en Murçia, en Jahen, en Beça
(sic), en Badaioz, en el Algarbe, en Vizcaya e en Molina, otorgamos este priuillegio e
confirmamoslo.
Don Alfonso, fijo del infante don Fernando, vasallo del rey, conf. Don Johan, fijo
del infante don Manuel, adelantado mayor por el rey en la Frontera e en el regno de
Murçia, conf. Don Pedro, fijo del rey e sennor de Aguilar, conf. Don Sancho, fijo del
rey e sennor de Cabrera e de Ribera, conf. Don Ximeno, arçobispo de Toledo e primado
de las Espannas e chançeller mayor de Castiella, conf. Don Johan, arçobispo de
Sanctiago e capellan mayor del rey e chançeller del regno de Leon, conf. Don Johan,
arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Garçia, obispo de Burgos, conf.- Don Johan, obispo de Palençia, conf.-
Don Johan, obispo de Calahorra, conf.- Don Barnabe, obispo de Osma, conf.- Don fray
Alfonso, obispo de Siguença, conf.- Don Pedro, obispo de Segouia, conf.- Don Sancho,
obispo de Auila, conf.- Don Odo, Obispo de Cuenca.- Don Pedro, obispo de Cartagena,
conf.- Don Gutierre, obispo de Cordoua, conf.- Don Benito, obispo de Plazençia, conf.-
Don Fernando, obispo de Jahen, conf.- Don Bartholome, obispo de Cadiz, conf.- Don
Johan Nunnez, maestre de la Orden de la caualleria de Calatraua, conf.
(2ª col.) Don Johan Nunnez de Lara, conf.- Don Ferrnando, fijo de don Diego, conf.-
Don Diego Lopez, su fijo, conf.- Don Johan Alfonso de Haro, sennor de los Cameros,
conf.- Don Aluar Diaz de Haro, conf.- Don Alfonso Tellez de Haro, conf.- Don Lope

156
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 144-146 (nº 54).

496
de Mendoça, conf.- Don Beltran Yuannes de Gueuara, conf.- Don Johan Alfonso de
Guzman, conf.- Don Gonçal Yannes de Aguilar, conf.- Don Ruy Gonçaluez Macanedo,
conf.- Don Lope Ruyz de Baeça, conf.- Don Johan Garçia Malrrique, conf.- Don
Gonçalo Ruyz Giron, conf.- Don Nunno Nunez de Aça, conf.- Don Johan Rodriguez de
Çisneros, conf.- Don Pero Rodriguez de Guzman, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: SIGNO DEL REY DON ALFONSO; y, en el exterior: † DON PERO
FERNANDEZ DE CASTRO, MAYORDOMO MAYOR DEL REY, CONFIRMA. DON IOHAN NUNNEZ
DE LARA, ALFEREZ MAYOR DEL REY, CONFIRMA)
(Bajo el signo rodado) Garçilasso de la Vega, justiçia mayor de casa del rey, conf.-
Alfonso Juffre de Tenoyro, almirante mayor de la mar et guarda mayor del rey, conf.-
Don Johan, obispo de Leon, notario mayor de Castiella, conf.
(3ª col.) Don Johan, obispo de Leon, conf.- Don Johan, obispo de Ouiedo, conf.- La
eglesia de Astorga vaca.- Don Lorençio, obispo de Salamanca, conf.- Don Rodrigo,
obispo de Çamora, conf.- Don Johan, obispo de Çibdat Rodrigo, conf.- Don Alfonso,
obispo de Coria, conf.- Don Johan, obispo de Badaioz, conf.- Don Gonçalo, obispo de
Orens, conf.- Don Aluaro, obispo de Mendonnedo, conf.- Don Rodrigo, obispo de Tuy,
conf.- Don Johan, obispo de Lugo, conf.- Don Vasco Rodriguez, mestre de la orden de
la caualleria de Sanctiago, conf.- Don Suero Perez, mestre de Alcantara, conf.
(4ª col.) Don Pero Ferrnandez de Castro, pertiguero mayor de tierra de Sanctiago et
mayordomo mayor del rey, conf.- Don Johan Alfonso de Albroquerque, mayordomo
mayor del infante, conf.- Don Rodrigo Aluarez de Asturias, mayordomo mayor de la
reyna, conf.- Don Ruy Perez Ponçe, conf.- Don Pero Ponçe, conf.- Don Johan Diaz de
Çiffuentes, conf.- Don Rodrigo Perez de Villalobos, conf.- Don Fernand Rodriguez de
Villalobos, conf.
Gutierre Gonçaluez Quixada et Ruy Gutierrez Quixada, merynos mayores en
Castiella, conf. Pero Ferrnandez Quixada et Johan Alfonso de Bonauides, merynos
mayores de tierra de Leon, conf.
Johan Perez, arçidiano de Balderas, teniente lugar por Fernand Rodriguez, camarero
del rey, camarero mayor del infante don Fernando, la mando fazer por mandado del
dicho sennor en el veynte e vn annos que el sobredicho rey don Alfonso regno.
Yo Garçia Alffonsso lo escriui (rubricado). Alfonso Gonçalues (rubricado). Johan
Peres (rubricado). Ruy Diaz, dayan, vista (rubricado). Diego Peres (rubricado).
Alfonso Gonçalues (rubricado).

1003

1333, julio, 12. Vilarchao.

Juan Fernández, morador en Vilarchao, en presencia y con el consentimiento de su


esposa, Marina Alfonso, vende al escudero de tierra de Aguiar Lope Rodríguez, hijo del
difunto caballero de Sabadelle Rodrigo Arias y de su esposa, Aldonza Rodríguez, todos
los bienes que posee en la villa de Vilarchao, feligresía de San Miguel de Calvelle, por
quinientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa y con la obligación de pagar
diezmo.

A. Escrituras 17, nº 61. Orig. Perg.; 126 x 381 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en la parte inferior, que no afectan a la lectura; pequeñas incisiones al final
de las líneas 7 y 41 que no afectan al texto.

497
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 191 (nº 714).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Johan
Fernandes, morador en Vilarchao, da friigrisia de Sam Migeell de Caluelle, com
outorgamento de Marinna Afonso, mina moller, que e presente e outorgante, vendo e
entrego per esta carta a Lopo Rodriguez, escudeiro de terra de Aguiar, fillo de Rodrigo
Ares, caualeiro que foy de Sabadelle, e de Eldonca Rodrigues, e a toda sua uoz para
senpre todo quanto herdamento, casas, vinas, aruores, cortinas, uoz, quinom et dereito a
montes, com entradas e seidas e com todos seus dereitos e perteenças que eu aio e me
perteençen e perteençer deue de dereito que seiam de dizimo a Deus ena vila e lugar de
Vilarchao e en todos seus termios, que som na dita fiigrisia de Sam Migeell de Caluelle,
assy que o dito Lopo Rodrigues e toda sua uos aiam e pessuyam os herdamento et
cousas sobreditas en jur de herdade para senpre de disimo a Deus e liures e quites de
todo outro anbargo, ca outorgo que reçebi por esto do sobredito Lopo Rodrigues bem e
conpridamente todo o preço que a mi et a el aprouuo, conuem a saber: quinentos e
çinquoeenta morabedis da moeda portuguesa que ora corre, de que contan XVI pares de
dineiros noues por tres morabedis, dos quaes morabedis me outorgo por entrego e bem
pagado conpridamente en dineiros feytos e contados. E157 outorgo que seia o sobredito
Lopo Rodrigues e toda uos senpre anparados a dereito com esta vendicon per min et per
todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quem quer da mina parte quer da estraia que contra esta carta e vendiçom ueer ou
rassar (sic) en qualquer maneira aia a yra de Deus e a mina maldiçon e peyte por ende
de pena ao dito Lopo Rodriguez ou a sua uos çem morabedis da boa moeda, et aa voz
do arçibispo de Santiago outros tantos peyte de pena; e esta carta ualla e seia firme para
senpre con todas las cousas que en ela som escriptas.
Feyta a carta en Vilarchaao da fiigrisia de Caluelle, doze dias do mes de jullo, era de
mill e trezentos e seteenta e hun anno.
Testimuyas que a esto presentes forom: Roy Peres, dito Sabadelle, escudeiro de
terra de Aguiar, Johan Eanes e Pero Martines e Johan Peres, moradores en Reuoredo, da
fiigrisia de Caluelle.
E eu, Affonsso Eanes, notario jurado en terra de Aguiar en lugar de Affonsso Eanes,
notario pubrico na sobredita terra de Aguiar porla igleia de Santiago, que a esto presente
foy e o escriuy e meu sinal y puge en testimuyo de verdade, que tal he (signum).

1004

1333, octubre, 12. Aviñón.

El papa Juan XXII comisiona al prior de San Pedro de Rocas, Juan Eanes, para
juzgar el pleito que mantiene el cabildo auriense con su deán, Pedro Peláez, ante la
previa recusación del caso por Pedro Xianz, canónigo de Guimarães, y con acuerdo de
las partes enfrentadas. El pontífice expone cómo se ha llegado a esta comisión:
habiendo vacado el deanato auriense por la promoción al episcopado de Ourense del
deán don Vasco, lo proveyó en Pedro Peláez, hasta entonces arcediano de Castela en la
misma sede, delegando en Vasco Lorenzo, canónigo de Sevilla, para que hiciese

157
e] repetido.

498
efectivo el nombramiento. El canónigo hispalense ordenó al cabildo auriense que
aceptase a Pedro Peláez como su deán y lo proveyese de todos los derechos
correspondientes al cargo, delegando la resolución de problemas, en caso de haberlos,
en el canónigo de Guimarães Pedro Xianz. Los capitulares aurienses se presentaron
ante éste mostrándole que, cuando se hizo la provisión del deanato, Pedro Peláez
estaba excomulgado por causa mayor, pero Pedro Xianz se negó a escucharlos, con lo
que apelaron a la curia pontificia. Mientras tanto, Juan Pérez, párroco de Santa María
de Louredo, comisionado por Velasco Lorenzo, sin tener en cuenta la apelación
capitular, puso en posesión a Pedro Peláez de la tierra de entre Miño y Arnoia, que
pertenecía al cabildo, con lo que éste apeló también dicha investidura ante la curia.

B. Escrituras 4, nº 39 bis. Perg.; 592 x 563 mm.; escr. gótica. Inserto en sentencia dada
por el prior de San Pedro de Rocas, juez pontificio delegado, sobre el pleito entablado entre
el deán y el cabildo aurienses sobre la llamada Tierra del Cabildo, de 15 de abril de 1334
(doc. nº 1007). Presenta pequeño rotos al final de línea 36 y en las 54 y 55, que afecta
también al signo notarial, escrito bajo ellas; dobleces que recorren completamente el
pergamino, una vertical y dos horizontales –éstas a la altura de las líneas 8 a 9 y 35 a 37–
dificultando en ocasiones la lectura. Al dorso, letra gótica: «De decanatu olim». Al dorso,
letra gótica: «Litera Terre Capituly Auriensis, annexe mense capytuly supradycti».

CIT. DURO PEÑA, Antiguas dignidades, 318.

§ Iohannes episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio priori monasterii Sancti
Petri de Rupibus, per priorem solita gubernari, Auriensis dyocesis, salutem et
apostolicam benedictionem. Sua nobis dilecti filii cantor et capitulum ecclesie Auriensis
peticione monstrarunt quod cum Petrus Iuliani, canonicus ecclesie Vimaranensis,
Bracharensis diocesis, asserens quod nos, uolentes Petro Pelagii, tunc archidiacono de
Castella in ecclesia Auriensis, gratiam facere specialem decanatum eiusdem ecclesie
Auriensis, tunc vacantem per promotionem et consecrationem venerabilis fratris nostri
Velasci episcopi Auriensis, tunc eiusdem ecclesie decani, eidem Petro Pelagii duximus
auctoritate apostolica conferendum Velasco Laurentii, canonico Ispalense, et quibusdam
aliis eius in hac parte collegis prefato Petro Pelagii super hoc per nostras certi tenoris
litteras executoribus deputatis, et quod dictus Velascus canonicus, solus in huiusmodi
executionis negocio procedens, prout ex forma dictarum litterarum eum potuisse dicebat
earum auctoritate prefatos cantorem et capitulum et omnes et singulos canonicos et
personas predicte ecclesie Auriensis per suas litteras monebat et mandabat eisdem ut
infra certum terminum prefatum Petrum Pelagii uel procuratorem suum eius nomine
reciperent in decanum ecclesie supradicte et ad ipsum decanatum, ut est moris,
admittentur sibique de ipsius decanatus fructibus, redditibus, prouentibus, iuribus, et
obuencionibus uniuersis integre respoderent; alioquin in contradictores quoslibet et
rebelles excomunicationis, suspensionis et interdicti sentencias promulgabat, et quod
super vlteriori execucione huiusmodi negocii eidem Petro Iuliani commiserat non tamen
totaliter uices suas, huiusmodi nostras, et predicti Velasci Laurencii litteras et processus
eisdem cantori et capitulo intimaret et notificaret et uellet ad eorum execucionem
procedere, ex parte predictorum cantoris et capituli fuit coram eodem Petro Iuliani
excipiendo propositum quod, cum dictus Petrus Pelagii, tempore impetracionis dictarum
litterarum nostrarum et intimacionis huiusmodi, esset ex alia causa maioris
excommunicacionis sententia publice innodatus, excomunicatoris ipsius nomine tunc
expresso, prout erant legittime docere perati prefatus Velascus Laurencii earumdem
litterarum nostrarum pretextu admonicionem et mandatum huiusmodi processisse

499
dictoque Petro Iuliani vices ipsas comisisse de iure nequiuerat, idemque Petrus Iuliani,
eiusdem commissionis pretextu, ad ulteriorem execucionem predicti negotii procedere
de iure non ualebat, ipsique cantor et capitulum eisdem monitioni et mandato parere
minime tenebantur et ad id compelli de iure non poterant nec debebant. Et quia
predictus Petrus Iuliani eos super hoc audire contra iusticiam recusauit, pro parte
predictorum cantoris et capituli ex inde senciencium indebite se grauari fuit ad sedem
apostolicam appellatum, ac Iohannes Petri, rector ecclesie Sancte Marie de Lauredo,
Auriensis diocesis, cui predictus Velascus Laurencii similiter commisisse, dicitur super
ulteriori executione huiusmodi negocii non tamen totaliter uicere suas, huiusmodi
appellacione comtempta, prefatum Petrum Pelagii in corporalem possessionem terre
dicte inter Mineum et Arnoyam et ecclesiarum in dicta terra consistencium dicte
Auriensis diocesis, ad predictos (sic) capitulum spectantes et de iuribus et pertinenciis
predicti Decanatus foro falso dicebat de facto pro sue libito uoluntatis induxit, propter
quod pro parte dictorum cantoris et capituli iterato ad sedem fuit appellatum eandem.
Quo circa discrecioni tue, de utrusque partis procuratorum assensu, per apostolica
scripta mandamus quatinus vocatis qui fuerint euocandi et, auditis, hinc inde propositis
quod iustum fuerit appellatione remota deternas faciens quod decreueris per censuram
ecclesiasticam firmiter obseruari testes aut qui fuerint nominati sese gracia, odio uel
timori subtraxerint censura simili appellacione cessante compellas ueritati testimonium
perhibere.
Datum Auinione, IIII idus octobris, pontificatus nostri anno decimo octauo.

1005

1334, enero, 20. Bermeo.

Alfonso XI, ante las quejas presentadas por el concejo de Ourense a través de sus
procuradores, Lorenzo Domínguez y Martín Pérez, ordena al merino mayor en Galicia,
Rodrigo Páez de Biedma, y a todos los merinos y jueces de las ciudades y villas del
reino de Galicia, que no consientan los abusos que las gentes del obispo están
cometiendo con los vecinos de la ciudad.

B. Bispo e dignidades, nº 94. Perg.; 388 x 625 mm.; escr. gótica. Inserto en la relación
de agravios presentada por los procuradores del concejo de la ciudad de Ourense ante el
obispo don Álvaro, de 17 de enero de 1346 (doc. nº 1091). Presenta manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, dificultando en algunos puntos la lectura; rotos en
la parte izquierda del pergamino que afectan al comienzo de las líneas 60, 61 y, en la parte
derecha, al final de las líneas 52 a 55; roto de pequeñas dimensiones que afecta a letras de la
línea 18. En la parte inferior del pergamino, escr. humanística: «Don Aluaro Paez de
Biedma, obispo, ano 1346, es tio de Juan Rodrigues de Biedma, hermano de Ruy Paez de
Biedma, de quien habla este ynstrumento. Sale de aqui la casa de Monterrey». Al dorso,
escr. gótica: «Sentença de cassas do cabidoo sobre». Al dorso, escr. gótica: «Sentença das
casas do cabidoo sobre a sumageen e otros capitolos quel conçello pidio al obispo y les
concedio e sobre outras cousas. Era M CCC LXXX IIII».

ED. LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do século XIV, 171-172.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 55 (nº 166).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 90 (nº 223).

CIT. PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 259-260.

500
§ Don Alffonso, por la graçia de Dios rey de Castiella, de Leon, de Tolledo, de
Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Viscaya e
de Molina a uos Roy Paes de Bedma, nuestro uasalo e nuestro merino mayor en
Gallisia, e a los merinos que andudieren (sic) por nos o por uos agora e d´aqui adelante,
e los juises dellas villas e lugares dessa terra o a qualquer o a qualesquer de uos que esta
nuestra carta viides, salut e graçia. Sepades que Lourenço Dominges e Martin Peres,
procuradores del conçejo de Orense, nuestros uassallos, se nos querellaron e disen que
temendo los vesinos de Orense sus omes en sus casares e en sus herdades para labrar e
fasiendo sus fueros al obispo de Orense de aquellas herdades de que llo deuen de faser
que llas conpannas del dicho obispo e de algunos caualleros e escuderos e de otros omes
poderosos desa terra que lles fasen yr por primia a sus lauores e que lles fasen pechar en
sus yantares e en otros seruiçios e pechos que non son tenydos a pagar e que por esta
rason que se lles despueblan llas herdades e los casares e que llos non poden labrar e
que reçiben por ende moy gran danno e pedieronnos merçed que mandasemos y lo que
touiesemos por bien.
E somos marauillado commo son osados de lo faser e vos en gelo conssentir por que
uos mandamos que d´aqui adelante que non consyntades al dicho obispo nin a outro
ninguno que fagan yr por primia labrar a sus lugares a los omes que estudieren enllos
casares e herdades delos de Orense e de su termino nin que lles fagan pechar yantares
nin otros pechos ningunos saluo aquellos fuereos (sic) e pechos quelles an de faser de
derecho e non fagades ende al so pena de cient maravedis de la moeda nueua a cada
vno. E de commo uos esta nuestra carta for mostrada e la conplirdes mandamos a
qualquer escriuano publico que para esto for llamado que de ende al que uola mostrar
testemonio signado con su signo por que nos sepamos en commo conplides nuestro
mandado e non fagan ende al so la dicha pena la carta leida da gella.
Dada en Bermeo, veynte dias de janeiro, era de mill e tresientos e seteenta e dos
annos.
Yo, Johan Gotierres, la fis escriuir por mandado del rey. Afonso Gonçalues. Garçia
Dias, vista. Diego Peres.

1006

1334, febrero, 27. Ourense.

María Eanes, moradora en Pazos de San Clodio, vende por veinte libras de la
moneda portuguesa a Pedro Fernández y a su mujer, Mayor Eanes, moradores en la
Cruz do Centeo, una leira de viña en la feligresía de San Clodio de Pazos de San
Clodio, junto al camino que va para O Roxidoiro, que está exenta de todo cargo, salvo
diezmo.

A. Cregos de coro, nº 111. Orig. Perg.; 183 x 159 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
tinta muy desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino,
especialmente en el centro, dificultando e impidiendo la lectura. Al dorso, escr.
humanística: «Es vna vina en Pazos de Arenteiro, es de la encomienda»

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 191 (nº 715).

501
Sabeam quantos esta carta virem que eu [Maria Eanes], moradeira en Paaços de Sam
Croyo, por min e [p]or toda minna uos, vendo e logo per esta carta entrego a uos, Pero
Ferrnandes, solorgi[an], e a uossa moller, Moor Eanes, moradores en Ourense, aa Cruz
do Çenteo, e a toda uossa uoz para senpre huna leyra de vinna que eu ey na friiguisia de
Sam Croyo de Paaços, [ante do] Rugidoyro ... a qual iaz entre a carreyra que vay para
Rogidoyro, da huna parte, e ... da outra, e fyr en outra uossa, e en fondo entesta na de
Maria Meendes da Çerraçoes. Vendouos a dita leyra con sas entradas e seydas e con sas
perteenças de dezemo a Deus e liure e quite doutro enbargo assy que uos e toda uossa
uos aiades ela des aqui en deante en jur d´erdade para senpre e façades dela toda uossa
uontade liuremente. Ca outorgo que reçebi ia de uos conpridamentee todo o preço que a
min e a uos aprouo de me dardes por ela, conuen a saber: viinte libras de moeda
portuguesa de que contan quareenta par de dineiros nouos por tres libras. E outorgome
delas por ben pagada c...s destes todas en presença do notario e testemoyas subscriptas.
E obligo min e todos meus bees gaanados e por gaanar a deffenderuos e a toda uossa
uos senpre a dereito con a dita leyra.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra esta carta que uos eu mando
faser de meu grado veer en parte ou en todo aia a yra de Deus e peyte aa voz del rey por
nome de pena viinte morabedis, e a uos ou a uossa uos outros tantos; e esta carta e
vindiçon sobredita fique senpre firme.
Esto foy en Ourense, viinte e sete dias de feuereiro, era de mill e trezentos e seteenta
e dous annos.
Testemoyas que a esto forom presentes: Maçia Mourim e Johan Martines,
carniçeiros dos Brancos, e Pero Eanes, dito Noteyro, çapateiro da rua dos Çapateiros, e
Lourenço Domingues e Johan Affomso, escriuaes, moradores en Ourensse.
Eu, Lourenço Dominguez, notario publico da çidade d´Ourense porlla egleia desse
lugar, foy presente a esto que sobredito he e fizeo escriuir en (signum) minna presença e
puge y meu nome e meu signal en testemuyo de verdade, que tal he.

1007

1334, abril, 15. Ourense.

Sentencia dada por Juan Eanes, prior de San Pedro de Rocas, en el pleito que
enfrenta al cabildo auriense con su deán, Pedro Peláez, a favor del primero. El pleito
se originó cuando, al quedar vacante el deanato al ser ascendido su titular, don Vasco,
al obispado auriense, fue provisto el cargo por Juan XXII en el entonces arcediano de
Castela, Pedro Peláez. Los comisionados para hacer efectivo el nombramiento, entre
los que se encontraba el canónigo hispalense Vasco Lorenzo, delegaron a su vez en
Juan Pérez, entonces párroco de Santa María de Louredo, quien, en opinión del
cabildo –encabezado por el chantre y los arcedianos de Búbal y Limia– se propasó en
sus atribuciones, con lo que apelaron a la curia pontificia. Con acuerdo de ambas
partes, el papa Juan XXII delegó como juez en el prior de San Pedro de Rocas, como lo
muestra su nombramiento como tal –que se incluye–. Recibido éste, el prior de Rocas
citó a las partes por primera vez para que alegasen sus razones, reuniéndose en la sala
capitular de la catedral auriense para el juicio. Tanto por deseos del juez como por
acuerdo de las partes la sesión fue aplazada, estableciéndose nueva fecha para el
juicio. Convocado éste, de nuevo comparecieron las partes, que presentaron sus
razones. Se transcribe solamente parte de la declaración del procurador capitular –el
canónigo Rodrigo Pérez–, quien protesta por la investidura que, por delegación del

502
canónigo hispalense Vasco Lorenzo, hizo Juan Pérez, entonces párroco de Santa María
de Louredo, en el representante del recién nombrado deán de la Tierra del Cabildo –
tierra entre Miño y Arnoia más las de Aguiar de Pedraio y Rabeda– con todos sus
derechos, propasándose así en su comisión al no pertenecer esa tierra al deán,
provocando con ello la apelación capitular a la curia pontificia; el procurador solicita
al juez que se reconozca el derecho capitular sobre las tierras sobredichas –entre Miño
y Arnoia, Aguiar y Rabeda–, imponiendo silencio perpetuo al deán y a sus sucesores en
el cargo sobre el asunto, declarando nula la investidura realizada por Juan Pérez. El
juez sentencia a favor del cabildo, declarando que las tierras en cuestión pertenecen a
éste, declarando nula la investidura hecha al deán y ordenando a éste y a sus sucesores
perpetuo silencio sobre el asunto.

A. Escrituras 4, nº 39 bis. Orig. Perg.; 592 x 563 mm.; escr. gótica; pequeño rotos al
final de línea 36 y en las 54 y 55, que afecta también al signo notarial, escrito bajo ellas;
dobleces que recorren completamente el pergamino, una vertical y dos horizontales –éstas a
la altura de las líneas 8 a 9 y 35 a 37– dificultando en ocasiones la lectura. Al dorso, letra
gótica: «De decanatu olim». Al dorso, letra gótica: «Litera Terre Capituly Auriensis, annexe
mense capytuly supradycti». Al margen superior derecho, letra humanística: «Entre Pedro
Pelayo, dean, y el cabildo se litiga sobre lo anexo al vicariato del cabildo d´entre Mino y
Arnoyia y Rabenda que preten[de] el dean ser suyo. En Abinon, estando alli el papa Joan
XXII, de concordia de partes, se comete al prior de Rocas, el qual oyidas las partes da su
determinacion en que adjudica al cabildo el termino de Mino y Arnoya y Rabenda y Aguiar.
Fue anno I U CCC IIIIº que ha este ano que yo el racionero Pedro de Ortega le reporto
doscientos y veinte y ocho anos, en el ano de 1572».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 192 (nº 716).

CIT. ES, XVII, 118.

E. Duro da como referencia archivística Escrituras 4, 36 bis.

In nomine Domini. Amen. Vacante decanatu ecclesie Auriensis per promocionem


reuerendi patris et domini domni Velasci, Dei gracia episcopi Auriensis, quondam
decani eiusdem, sanctissimus pater ac domnus dominus noster Iohannes papa XXII
prouidit venerabili uiro domno Petro Pelagii, tunc archidiacono de Castella, de dicto
decanatu, certis sibi super hoc executoribus deputatis, inter quos Velascus Laurencii,
canonicus Yspalensis, in execucione huiusmodi procedens, uices suas sub certa forma
commisit Iohanni Petri, rectori tunc ecclesie Sancte Marie de Louredo, Auriensis
dyocesis. Qui quidem Iohannes subexecutor in executione huiusmodi procedens et
mandati fines excedens venerabiles uiri Iohannes Roderici, cantor, Beraldus Alfonsi, de
Buual, Petrus Sugerii, de Limia, archidiaconi, Gunsalus Iohannis, scolasticus, Martinus
Fernandi, Alfonsus Laurencii, Bartholomeus Petri, Fernandus Arie et Rodericus Petri,
canonici, ecclesie Auriensis, sentientes se grauatos per prefatum subexecutorem suo et
capituli ecclesie Auriensis nomine sede apostolicam ex causis legitimis in sua
appellacione contentis et expressis, appellarunt. Suborta igitur inter cantorem,
archidiaconos et canonicos memoratos et capitulum dicte ecclesie Auriensis, ex parte
una, et prefatum domnum Petrum Pelagii, decanum, ex altera, super huiusmodi
appellacione et negocio principali materia questionis, prefatus dominus noster summus
pontifex, de assensu utriusque partis, causam huiusmodi appellationis seu appellationum
et negotii principalis nobis, Iohanni Iohannis, priori monasterii Sancti Petri de Rupibus,

503
ordinis Sancti Benedicti, Auriensis diocesis, per suas litteras apostolicas audiendam
commisit et sine debito terminandam, presentatis itaque nobis prefatis litteris apostolicis
non rasis, non abolitis nec in aliqua sui parte suspectis, per procuratorem cantoris,
archidiaconorum et canonicorum et capituli predictorum et per nos cum debita
reuerentia receptis, quarum tenor de uerbo ad uerbum sequitur in hac uerba:

[Inserta la comisión del papa Juan XXII al prior de San Pedro de Rocas para juzgar
el pleito que mantiene el cabildo auriense con su deán, Pedro Peláez, dada en Aviñón el
12 de octubre de 1333, doc. nº 1004].

Nos, uolentes mandatis apostolicis nobis in hac parte directis, prout tenemur
humiliter obedire, ad instanciam Lupi Santii, procuratoris predictorum cantoris,
archidiaconorum et canonicorum et capituli ecclesie Auriensis, prefatum Petrum
Pelagii, decanum, qui presens erat tempore quo prefate littere apostolice nobis
presentate fuerunt, viua uoce citauimus personaliter ut certa die compareret coram nobis
ad dandum et recipiendum libellum et aliud ad procedendum in dicta causa
appellacionis et negocii principalis quantum de iure esset procedendum. In quo quidem
termino, comparentibus coram nobis in iuditio Lupo Sancii, procuratore predicto, et
Roderico Roderici, porcionario ecclesie Auriensis, procuratorio nomine prefati Petri
Pelagii, decani, in loco ubi capitulum in dicta Auriense ecclesia fieri consueuit, quia
eramus impediti illo tunc propter multa et ardua negocia nostra et dicti monasterii
nostri, in tantum quod dicte cause comode interesse non poteramus, dictam sessionem,
de consensu parcium, ad certum alium terminum prorogauimus, quem quidem
terminum similiter ex causis legitimis de consensu parcium ad certum alium terminum
prorogauimus, ad id quod supra qui quidem terminus similiter extitit prorogatus ad
certum alium terminum.
Quo quidem termino comparuerunt coram nobis in iudicio, in domo dicti domini
decani, Rodericus Petri, canonicus Auriensis, suo et procuratorio nomine cantoris,
archidiaconorum, canonicorum et capituli predictorum, ex parte una, et prefatus Petrus
Pelagii, decanus, pro se, ex altera. Et tunc Rodericus Petri, procurator predictus, suo et
procuratorio nomine predictorum cantoris, archidiaconorum, et canonicorum et capituli
ecclesie Auriensis, exibuit in iudicio quoddam instrumentum procuracionis sue,
confectum per Michaelem Petri, notarium publicum Auriensem; item, exibuit quoddam
instrumentum appellationis interposite ad sedem apostolicam per prefatos cantorem,
archidiaconos, et canonicos contra dictum decanum confectum, et signatum per
Alfonsum Laurencii, publicum auctoritate apostolica notarium; et exibuit quasdam
patentes litteras procurationis prefatorum cantoris et capituli ecclesie Auriensis. Quibus
oblatis, Rodericus Petri, procurator predictus, suo et et procuratorio nomine
predictorum, exibuit libellum seu peticionem suam in hunc modum:
«Coram uobis, religioso uiro domno Iohanne Iohannis, priore monasterii Sancti
Petri de Rupibus, ordinis Sancti Benedicti, Auriensis diocesis, ad infrascripta iudice a
sede apostolica delegato. Ego, Rodericus Petri, canonicus Auriensis, meo et
procuratorio nomine venerabilium uirorum Iohannis Roderici, cantoris, Beraldi Alfonsi,
de Buual, Petri Sugerii, de Limya, archidiaconorum, Gunsalui Iohannis, scolastici,
Martini Fernandi, Alfonsi Laurencii, Bartholomei Petri et Fernandi Arie, canonicorum,
ecclesie Auriensis, et capituli ecclesie Auriensis, assero et propono in iudicio contra
venerabilem uirum domnum Petrum Pelagii, qui se gerit pro decano dicte ecclesie
Auriensis, uel contra legitimam personam interuenientem in iudicio pro eodem, quod
cum sanctissimus pater ac dominus domnus Iohannes, diuina prouidencia sancte
Romane Ecclesie papa XXII, motu proprio, ut dicitur, prouiderit domno Petro Pelagii de

504
decanatu ecclesie Auriensis, vacante per promocionem reuerendi patris domni Velasci
Marini, episcopi Auriensis, tunc decani eiusdem ecclesie Auriensis, certis sibi super hoc
executoribus deputatis et Velascus Laurencii, canonicus Ispalensis, asserens se
executorem dicte gracie facte, ut dicitur, dicto Petro Pelagii in huiusmodi execucione
quantum in eo fuit processerit; et super execucione dicti decanatus ulterius facienda
vices suas sub certa forma commiserit Iohanni Petri, rectori tunc ecclesie Sancte Marie
de Louredo et modo ecclesie Sancte Marie de Meloes, dictus Iohannes Petri, in
huiusmodi executione indebite procedens, Alfonsum Viuiani, canonicum Auriensem,
procuratorem […] dicitur dicti Petri Pelagii in corporalem possessionem terre dicti
capituli Auriensis, site inter Mineum et Arnoyam et de Aquilari et de Raueeda, et
ecclesiarum et iurium in dicta terra consistencium, ad ius et ad proprietatem dicti
capituli pertinencium, in quarum seu quorum possessione seu quasi dictum capitulum
existebat et existit per se et vicarios suos visitando dictas ecclesias et corrigendo que
corrigenda erant, instituendo et destituendo in ipsis rectores ipsarum, et decimas et alia
iura sua recipiendo ab ipsis ecclesiis sitis in dicta terra et a rectoribus earumdem, prout
hactenus facere consueuit, de facto inducere non erubuit, formam mandati excedens;
propter quod, pro parte prefatorum dominorum meorum et mea et capituli Auriensis ad
sedem apostolicam extitit legitime appellatum. Quare, peto meo et nominibus quibus
supra per uos et uestram sentenciam ante omnia pronunciari bene fuisse et esse
appellatum, et dictum subexecutorem perperam processisse, et declarari dictam terram
de inter Mineum et Arnoyam et de Aquilari et Raueeda et ecclesias et iura ipsarum que
ibidem dictum capitulum per se et vicarios suos tunc possidebat et possidet et, ut dictum
est, ab antiquo possedit ad ius et ad proprietatem dicti capituli pertinere, et dicto Petro
Pelagii et successoribus suis super ipsis perpetuum silencium imponi, et insuper
pronuntiari processus factos et habitos contra prefatos dominos meos et me et contra
capitulum et ecclesiam Auriensem post et contra prefatam appellacionem per
executorem et subexecutorem prefatos nullos, irritos et inanes, et quatenus de facto
processerunt anullari, irritari et cassari et nullos, irritos et cassos pronunciari. Et hoc
peto omni modo, iure et causa quibus melius possum, saluo iure declarandi, etcetera».
§ Super quo quidem libello post multa hinc inde proposita lite legittime contestata
per confessionem supradicti Petri Pelagii, decani ecclesie Auriensis, et per partes
predictas renunciato expresse omnibus aliis probacionibus et allegacionibus iuris uel
facti, ipse partes in dicta causa voluntarie concluserunt; et nos cum eisdem partibus
conclusimus et habuimus pro concluso, et assignauimus ipsis partibus tercium terminum
ad deliberandum et ad huiusmodi nostram diffinitiuam sentenciam audiendam.
Nos igitur, Iohannes Iohannis, prior dicti monasterii, delegatus predictus, visis et
diligenter examinatis litteris apostolicis, citatione libello, litis contestacione, et aliis
litteris, instrumentis terminis renunciacione, conclusione et omnibus aliis supradictis, et
que partes predicte coram nobis in iudicio uerbo et in scriptis dicere et proponere
uoluerunt, et super hiis omnibus communitato consilio peritorum, et intra nos sollempni
deliberacione prehabita, sedentes pro tribunali, presentibus partibus supradictis,
videlicet, Roderico Petri, procuratore predicto suo et procuratorio nomine predictorum
cantoris, archidiaconorum, canonicorum et capituli dicte ecclesie Auriensis, et dicto
Petro Pelagii, decano, pro se, in termino sibi assignato ad hanc nostram sentenciam
audiendam et sentenciam cum instancia postulantibus, Dei nomine inuocato, presentibus
etiam sacrosanctis Euangeliis, in hiis scriptis diffiniendo, pronunciamus bene fuisse et
esse appellatum per prefatos cantorem, archidiaconos et canonicos et capitulum dicte
ecclesie Auriensis, et per predictum subexecutorem perperam fuisse processum in
quantum dictum decanum uel procuratorem suum in corporale possessionem induxit
terrarum ecclesiarum et iurium predictorum ad dictum capitulum expectancium,

505
declarantes dictam terram de inter Mineum et Arnoyam et de Aquilari et Raueeda et
ecclesias et iura ipsarum, que ibidem dictum capitulum per se et vicarios suos possedit
ab antiquo et nunc etiam per vicarium suum possidet ab ius et ad proprietatem dicti
capituli Auriensis pertinere; et super ipsis omnibus et singulis dicto Petro Pelagii,
decano, et successoribus suis perpetuum silencium imponimus. Et insuper
pronunciamus processus factos et habitos contra prefatos cantorem, archidiaconos,
canonicos et capitulum dicte ecclesie Auriensis post et contra prefatam appellacionem
per executorem et subexecutorem predictos nullos, irritos et inanes, et eos quatenus de
facto processerunt anullamus, irritamus et cassamus et nullos et irritos et cassos
pronunciamus. In cuius rei testimonium presentem sentenciam cum tenore dictarum
litterarum apostolicarum scribi et in publicam formam redigi auctoritate apostolica
mandauimus per infrascriptum notarium et eam sigilli nostri appensione fecimus
munimine roborari.
Lecta et lata fuit ista sentencia per dictum dominum priorem, iudicem delegatum,
sedentem pro tribunali Aurie, in domibus domini episcopi Auriensis, die quintadecima
mensis aprilis, anno natiuitate Domini Mº CCCº XXXº quarto.
Presentibus testibus: Egidio Martini Sancte Eolalie de Vanga, Gundisaluo Petri
Sancti Thome de Maside, Gundisaluo […] Sancti Claudii de Palaciis, ecclesiarum
rectoribus Auriensis diocesis. Iohanne Laurencii, Garsia Iohannis, clericis chori ecclesie
Auriensis. Iohanne Petri, monacho dicti monasterii Sancti Petri de Rupibus. Aluaro
Dominici, hostiario domni Velasci, episcopi Auriensis. Ioh[… hos]tiario capituli
Auriensis.
(Signum: Micael) Et ego, Michael Petri, Auriensis publicus auctoritate eiusdem
ecclesie notarius, leccioni publicacioni dicte sentencie et omnibus et singulis supradictis
vna cum dictis testibus presens fui, et presens instrumentum sentencie, de mandato dicti
iudicis, manu propria scripsi et in hanc publicam formam redegi signoque meo consueto
signaui. Dictusque iudex sigillum suum apponi mandauit ad maiorem roboris
firmitatem.

1008

1334, julio, 8. Ourense.

El deán Pedro Peláez y el cabildo auriense rebajan cien maravedíes a Juan de


Biduedo de los cuatrocientos que debía pagar anualmente por la renta de Cenlle. El
arrendatario pone como nuevos fiadores del pago de los trescientos maravedíes a
Pedro Eanes y a Marina Eanes, mujer de Gonzalo Eanes do Pazo quienes, presentes,
manifiestan su consentimiento. Por su parte, el cabildo acepta a los nuevos fiadores,
liberando a los anteriores. Juan de Viduedo158 por esta escritura también se obliga a
pagar al cabildo auriense, antes del día de san Miguel de septiembre, los cuatrocientos
maravedíes que le adeuda por la renta del año 1333, los trescientos maravedíes
correspondientes al año 1334 y los doscientos sesenta maravedíes que debe a Gonzalo
Rella por el año 1330; estableciendo una pena de diez maravedíes de la moneda blanca
del rey don Alfonso por cada día que se retrase en el pago. El cabildo le responde que
no le concede plazo para hacer frente a la deuda y que los trescientos maravedíes de
renta debe pagarlos en los plazos establecidos en la escritura de arrendamiento, por el
día de san Juan y de la Asunción.
158
En el documento figura el nombre de Juan Eanes, aunque probablemente de deba a un error del
escriba.

506
A. Escrituras 12, nº 76. Orig. Perg.; 205 x 340 mm.; escr. gótica; deteriorado, con tinta
desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la
lectura; rotos en ambos lados del pergamino que no afectan al texto; rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a algunas letras del texto en las líneas 2, 20 y 24 . Quirógrafo, en la
parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de … cabidoo e Johan de Bidoedo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 192 (nº 717).

Sabean quantos esta carta viren que nos, Pero Pellaez, deam d´Ourense, e ho
cabidoo desse lugar por fazer graça a uos, Johan de Bidoedo, quitamosuos dos
quatroçentos morabedis de brancos que nos avedes a dar cada [a]nno porlla renda de
Çeenlle, que de nos teendes arrendada, d´aqui adeante çem morabedis de brancos da
dita moeda. Et eu, Johan de Bidoedo, para uos o dito cabidoo seerdes mays seguro da
quantia de trezentos morabedis que uos aio a dar porla renda, dou aynda conmigo mays
fiadores e deuedores e prinçipaes pagadores cada huun perlo todo, Pero Eanes e
Marinna Eanes, moller de Gonçaluo Eanes do Paaço, estes fiadores presentes et
outorgantes e obligantes todos seus bees aa dita fiadoria. E nos o dito cabidoo non
renunciamos por estes fiadores que nos ora dades aos outros fiadores que nos ia ante
tiinades dados, ante os reçebemos eses e estes, cada huun perllo todo. De mays eu,
Johan Eanes, obligo a fazer pago a uos o dito cabidoo dos quatroçentos morabedis de
brancos que eu deuo da dita renda da paga que ouue de fazer do anno da era de mill e
CCCª e seteenta e huun anno. E destes trezentos morabedis deste [pre]sente anno da era
desta carta e dos duzentos e seseenta morabedis que deuo a Gonçaluo Rella do anno da
era de mill e CCCª e sesseenta e oyto annos que uos llos page ata dia de sam Migeel de
setenbro primeiro que uen senon que uos page por nome de pena e de interee dez
morabedis de brancos da moeda del rey dom Affonso, de que conta dez e seys pares de
dyneiros por tres morabedis, de cada dia delo dito termio en deante; e dou a uos
conmigo fiadores e deuedores et prinçipaes pagadores os sobreditos Pero Eanes e
Marinna Eanes, esses fiadores presentes e outorgantes et obligantes todos seus bees aa
dita fiadoria tanben para pagar a dita renda e dyneiros commo para pagar a pena se en
ela caer.
E nos, o dito cabidoo, conssintimos enos fiadores e na obligaçon que nos fazedes
por estes dyneiros sobreditos mays protestamos que uos non damos prazo por esta
quantia que nos deuedes, de que nos ia ouuestes a fazer pago, mays sos...nos de non
penorar os ditos fiadores ata aquel termio e os trezentos morabedis que nos avedes a
pagar d´aqui adeante porla dita renda que nos llos pagedes aos termios que se conteem
na carta da renda, conuen a saber por dia de sam Johan e de santa Maria d´agosto
segundo costume do cabidoo. E para esto assy conprir nos, os ditos Johan159 de Bidoedo
e Pero Eanes e Marinna Eanes, obligamos todos nossos bees gaanados e por gaanar e
renunçiamos que nunca contra esto uennamos per nos nen per outre nen digamos ende o
contrario en juyzo nen fora del. E de mays eu, a dita Marinna Eanes, renunçio aa lee de
Valeyano que diz que nihuna moller non possa fyar. E desto as ditas partes mandaron a
min, Affonso Viuiaez, coengo e chançeler da dita igleia d´Ourense, que fezesse ende
duas cartas partidas per A B C.

159
os o ditos] entre anbos figura una «o» que en la transcripción se ha optado por suprimirla al
considerar que se trata de un error del escriba.

507
Feyta a carta en Ourense, oyto dias do mes de julio, era de mill e CCCª e seteenta e
dous annos.
Testemoyas que presentes a esto foron: Gonçaluo Rela, cappelan; Affonso Paez,
Johan Rodrigues, clerigos do coro d´Ourense; Pero Martines, clerigo de Santa Locaya;
Johan Garçia, porteiro do cabidoo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo d´Ourense e chanceler dessa cidade, que a estas
cousas sobreditas presente foy e en mia presença as (signum) fige escriuir e este meu
sinal y puge.

1009

1334, septiembre, 5. O Pereiro de Aguiar.

Acuerdo entre Rodrigo Martínez de Sabadelle y Martín Eanes, morador en


Reboredo, feligresía de San Miguel de Calvelle, para poner fin a la contienda que los
enfrenta por una heredad que el difunto Arias Pérez de Reboredo había donado a
Martín Eanes. Rodrigo Martínez de Sabadelle alegaba que Arias Pérez se la había
donado a él con anterioridad. Se conviene que Rodrigo Martínez renuncia a la heredad
–salvo al quiñón de las castañas del casal de O Regueiro– a cambio de un pago anual
de dos fanegas de pan por parte de Martín Eanes, medidas por la medida de Ourense –
seis celemines–, dos tercios de centeno y un tercio de serodio.

A. Escrituras 14, nº 117. Orig. Perg.; 203 x 137 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura, especialmente en la mitad inferior del pergamino; roto
en el interior del pergamino que afectan a las líneas 4 a 9; el roto está cercado por una
mancha de humedad que impide la lectura de parte de las líneas 4 a 9; las incisiones hechas
para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras; también presenta varías líneas
trazadas con bolígrafos, de color azul y rojo, que no afectan a la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta de Roy Martiz de Sabadelle do casar do Regeyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 192 (nº 718).

Sabeam quantos esta carta virem que sobre contenda que era entre Roy Martinet de
Sabadelle, [d]a vna parte, et Martin Anes, morador en Reuoredo, que he na fiigrisia de
Sam Migeell de Caluelle, da outra, [e] contendiam sobre [ra]son duna doaçon que Ares
Peres de Reuoredo, que foy, fesera ao dito Martin Anes per vna carta feyta per notario
de vna herdade, estremadamente sen a outra que o dito Ares Peres auya que se conten
n[a dita ca]rta da doaçon. E o dito Roy Martinet disia que o dito Ares Peres fesera a este
Roy Martinet carta fey[ta ...] doaçon de quanto auya ante que a fesesse ao dito Martin
Anes.
Estas partes sobreditas de seu praser part[...] custas e de danos de juyso e de
traballo, aa tal auiinça valedeira para senpre veeron, conuen a saber: que o dito Martin
Anes e a sua vos para senpre diam cada anno ao dito Roy Martinet e a sua vos, eno
tenpo do nouo, [d]uas [fan]egas de pan per fanega dereita de seys çeramiis d´Ourense,
as duas terças de çenteo e a una de serodio. E [...] este dito Roy Martinet quita e
renunçia para senpre ao dito Martin Anes e a sua vos todo quanto dereito a ena dita
herdade [que] se conten ena sobredita carta da doaçon que o dito Ares Peres feso ao
dito Martin Anes, saluo do quinon das castanas do casar do Rygueiro, que ficam ao dito
Roy Martinet e a sua vos para senpre con a outra herdade que o dito Ares Peres auya. E

508
anbas las partes obrigaron sy e seus bees por sy e por sua vos para senpre aguardar e
conprir todo quanto sobredito he su pena de çem morabedis de brancos.
Feyta a carta eno Pereiro de terra d´Aguiar, çinquo dias de setenbro, era de mill e
CCC LXX II annos.
Testemoyas: Martin de Deus, juys en terra d´Aguiar, Martin Perez e Fernan Tarrio,
clerigos de Meeles, Johan Peres de Vilaboa, Domingo Martinet de Nugueiroaa.
E eu, Affonso Eanes, notario jurado en terra d´Aguiar en lugar de Affonso Eanes,
notario pubrico na dita terra porla ygleia de Santiago, que a esto presente foy et escriuy
ende duas cartas en vn tenor a rogo e a pidimento das partes sobreditas et en cada una
delas meu signal (signum) puge, que tal he.

1010

1334, octubre, 10. Santa Marta de Velle.

El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias, afora a
perpetuidad a Juan Pérez de Parada y a su mujer, Mayor Martínez, todas las
propiedades que compró a Juan Martínez «Rapatoxos» en Xubande, feligresía de San
Martiño de Sabadelle, cargadas con diezmo, por una renta anual de ciento treinta y
tres sueldos y medio de la moneda del rey don Alfonso, pagaderos por la fiesta de
Pascua.

A. Escrituras 10, nº 12. Orig. Perg.; 196 x 215 mm.; escr. gótica; deteriorado, tinta
desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e
impidiendo la lectura. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr.
gótica: «Carta da mande (sic) de aforamento que fezo Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 192 (nº 719).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 433.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Lopo
Rodriguez, escudeyro de terra de Aguiar, fillo de Rodrigo Ares, caualeyro que foy de
Sabadelle, dou e outorgo a foro a uos, Johan Perez de Parada, e a uossa moller, Moor
Martines, e a toda uossa uoz para senpre todo quanto erdamento, casas, aruores, cortinas
e foros, a montes e a fontes, con entradas e seydas e com todos seus dereitos e
perteenças que eu conprey e gaaney de dizimo a Deus de Johan Martines, dito
Rapatoios, ena villa d´Aiouande e en todolos termios desse lugar de Aiouande, que som
na fiigrisia de Sabadelle. Que uos e toda uossa uoz aiades e pessuyades o herdamento e
cousas sobreditas en jur de erdade para senpre e lauredes e paredes eles bem, que non
deffalescan per mingua de lauor e de boo paramento, e reçebades para uos de disimo a
Deus as nouidades e proes que Deus y der, e diades ende a min e a mina uoz cada anno
de foro en saluo, na festa de Pascoa, çento e triinta e tres soldos e meo da moeda de
noue de nosso sennor el rey don Affonsso, de que contan quatro dineiros nouos por tres
soldos, e se esta moeda non correr que me paguedes aa quantia dela sigundo que
estimaren as outras rendas en terra d´Aguiar. E se quiserdes vender o herdamento e
cousas sobreditas ou parte delas que primeiramente vendades ou obliguedes elas a min
ou a mina uoz ante que a outre por justo preço, e se os assi non quisermos reçeber que
enton vendades ou obliguedes, pero non a caualeiro nen escudeiro nen a religiosa pessoa

509
nen a moordomo alleo, mays aa tal pessoa que seia semellauil e comunal de uos e que
cunpra e aguarde todalas cousas que se em esta carta conteen. E outorgo anparar e
deffender senpre uos e toda uossa uoz a dereito con este afforamento per min e per
todos meus bees gaanados e por gaanar. E para laurar e pagar e conprir commo dito he
nos, os sobreditos Johan Peres e Moor Martines, obligamosnos e todos nossos bees
gaanados e por gaanar.
E qualquer das partes que contra esta carta passar peite a outra parte çem morabedis
da dita moeda; e esta carta valla e fique firme para senpre.
Feyta a carta na fiigrisia de Belle de terra d´Aguiar, dez dias d´oytubro, en era de
mill e CCC LXX II annos.
Testemoyas: Pero Eanes, dito Boffom, e Johan Eanes, laurador de Çima de Vila,
moradores en Ourense, e Martin Perez, dito Raton, morador aa ponte da Loona, e Johan
Martines, laurador de Meende.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en terra d´Aguiar e ena villa d´Ourense, que a
esto presente foy e o escriuy e meu (signum) sinal y puge en testimoyo de verdade, que
a tal est.

1011

1335, febrero, 2. Ourense.

El caballero Juan Pérez de Nóvoa entrega una carta de pago a Pedro Cide,
morador en Aguiar, conforme ha recibido los mil maravedíes de la moneda portuguesa
por el pan que le debía, de los que era fiador Lope Rodríguez de Sabadelle, escudero de
Aguiar.

A. Escrituras 17, nº 89. Orig. Perg.; 127 x 155 mm.; escr. gótica. En la parte inferior del
pergamino: «No importa». Al dorso, escr. gótica: «Carta de pago de Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 192 (nº 720).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Johan Peres de Nouoa, caualleiro, outorgo e
conosco que reçibi de uos, Pero Çide, morador en Aguyar, mill morabedis de dineiros
portugueses, contados XVI pares de dineiros nouos por tres morabedis, os quaes mill
morabedis so[n] os en que foy contado o pan que me uos deuiades, de que me era fiador
Lopo Rodrigues, escudeiro de Aguiar; e outorgome por ben pagado dos ditos mill
morabedis e per esta presente carta douuos e todos uossos bees por liures e por quites da
deueda sobredita que me uos a min deuiades de que me o dito Lopo Rodrigues era
fiador, e dou o dito Lopo Rodrigues e todos seus bees por liures e por quites da dita
fiadoria que me por uos fiou. E porque esto seia certo e non uena en dulta roguey e
mandey a Johan Yanes, notario publico da çidade d´Ourense, que nos desse esta carta
depago con seu nome e con seu signal.
Feyta a carta en Ourense, dous dias de feuereiro, era de mill e tresentos e seteenta e
tres annos.
Testemoyas que foron presentes: Ares Suares de Morgade, caualleiro, Pero Garçia,
reytor da igleia de Layas, Affonso Cano, uesino de Ribadauia, Rodrigo Affonso,
escriuan do dito Johan Peres.

510
E eu, Johan Yanes, notario sobredito, a esto presente foy e esta carta fige escriuir en
mynna presença e puge y (signum) meu signal en testemoyo de uerdade.

1012

1335, mayo, 15, lunes. Ourense.

Juan Pérez de Nóvoa, hijo del difunto Nuño Peláez, afora a perpetuidad a Lope
Rodríguez, hijo del caballero Rodrigo Arias, su pazo y cortiña cerrada en Vilarchao, en
tierra de Aguiar, que fue de Fernando Feijoo, por una renta anual de la tercera parte
de lo que coseche.

A. Escrituras 12, nº 41. Orig. Perg.; 190 x 75 mm.; escr. gótica; tinta desvaída por la
acción de la humedad lo que dificulta la lectura; rotos en la parte inferior del pergamino,
uno de ellos afecta a la parte central de las líneas 10 a 12.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 193 (nº 721).

Era de mill e CCC LXX IIIª anos. Sabian quantos esta carta uyren como eu, Johan
Perez de Nouoa, fillo de Nuno Pelaez, que foy, dou de foro a uos, Lopo Rodriguez, fillo
de Rodrigo Ares, caualeiro que foy de Sabadelle, o meu paaço e aa cortina que eu tenho
u chaman Uylarchao, que este en tera d´Agiar, para senpre; o qual paaço e cortinna foy
de Fernan Feigoo, a qual cortinna parte, da huna parte, con a cortinna de Siluella e, da
outra parte, topa no paaço commo vay çercada do muro ata as casas de fondo. Esta dita
cortinna uos aforo per tal condiçon que a lauredes e aa paredes ben e que dedes della
terça daquello que Deus y der a uos ou a uosa uoz per noso mordomo, en paz e en saluo.
E obrigo todos meus bees a uos anparar con esto todo para senpre.
Feita a carta na era sobredita, eno paaço de Johan Perez, lunes, quinze dias de mayo.
Testemoyas que presentes stauan: Pero de Çide; Domingo Anes, dito da Pena, ome
de Gonçaluo Anes de Belle; Pero de Montes, ome de Johan Perez, e outros.
Eu Johan Fernan, notario posto [por] Johan Monte, notario en tera dos Montes e
d´Espinoso e de Raual por [Garçia Anes], notario del rei en Limia e en [...]e, en mya
presenca esta carta fis escriuer e este meu signo y fiz que tal he (signum) en [testem]oyo
de uerdade.

1013

1335, mayo, 25. Ourense.

Carta abierta por la que el deán Pedro Peláez y el cabildo auriense liberan a su
mayordomo Gonzalo Rella del pago de seiscientos ochenta y nueve maravedíes blancos
que debe por la mitad de la ración de un año del difunto Lorenzo Veegas. Esta cantidad
se había repartido entre el cabildo auriense por considerar que no le correspondía por
derecho al citado Lorenzo Veegas.

A. Escrituras 12, nº 83. Orig. Perg.; 165 x 144 + 34 mm.; escr. gótica; rotos en los
laterales que no afectan al texto. Perforaciones para el sello pendiente.

511
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 193 (nº 722).

Sabbeam quantos esta carta virem que nos, Pero Paez, dayam, e o cabidoo da iglleia
d´Ourensse prometemos e obrigamosnos a quitar a todo tenpo, sen dano e sem perda, a
uos, Gonçaluo Rella, nosso moordomo, de seysçentos e oyteenta e noue morabedis de
brancos, d´oyto en soldo o morabedi de quen quer que uolos demande, os quaes uos
deuedes da meatade da raçom de Lourenço Veegas, duun anno en que o nos mandamos
contar depus sa morte, os quaes dineyros partimos entre nos porque achamos que o dito
Lourenço Veegas non os auya d´auer de dereyto. E para uos fasermos quite, sigundo
sobredito he, obrigamosuos os bees da nossa mesa do cabidoo. E que esto seia çerto e
non venna em dulta damosuos ende esta nossa carta abberta e seellada con nosso seello
pendente do dito cabidoo.
Dada em Ourense, viinte e çinque dias de mayo, era de mill e tresentos e seteenta e
tres annos.

1014

1335, noviembre, 6. Valladolid.

Alfonso XI ordena a Rodrigo Páez de Biedma, merino mayor de Galicia, a todos los
oficiales y justicias de sus reinos y al obispo auriense don Vasco que no consientan a
los patronos de las iglesias de Ourense tomar más de un yantar al año, que amparen y
protejan a los clérigos de cualquier acto de fuerza por parte de sus patronos y que les
hagan devolver todo aquello que hayan tomado de las iglesias sin corresponderles. Los
clérigos del obispado de Ourense se habían quejado ante el rey diciendo que algunos
patrones de las iglesias tomaban más de un yantar anual y que les tomaban el diezmo
por la fuerza. El rey ordena que los hijos legítimos de los patronos de iglesias a la
muerte de sus padres tengan únicamente un yantar anual, éste corresponderá al hijo
mayor o bien, se procederá al reparto entre los hermanos, para lo cual el clérigo
deberá entregar el yantar en dinero.

A. Privilexios 4, nº 16. Orig. Perg.; 254 x 400 + 59 mm.; escr. albalaes; manchas de
humedad en las líneas 4 a 6, 10 y 11 que no llegan a impedir la lectura; el cosido de una
nota de papel, en escritura humanística, dificulta la lectura de las primeras letras de las
líneas 1 a 6. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos, amarillos, rojos y morados;
en el anverso: figura de monarca armado, montado en caballo pasante, con leyenda ilegible;
en el reverso: monarca sedente, con orbe en la mano izquierda y cetro en la derecha, al
fondo, a cada lado, un león rampante y un castillo, con leyenda apenas legible. Al dorso,
escr. gótica: «Preuilegio de las jantares gelas iglesias»160.

ED. Documentos de Orense, I, 281-283.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 55-56 (nº 167).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 91 (nº 225).

CIT. PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 259-260.

160
Prosigue la anotación pero realizada posteriormente, en escritura humanística: «que no los como sino
vno avnque sean muchos herederos y ansi mis los maravedis que por razon de presentar se debieren».

512
Don Alffonso, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de
Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, a
uos, Ruy Paez de Biedma, nuestro meryno mayor en Gallizia, e a otro o otros qualquier
o qualesquier meryno o merynos que y por nos o por vos andodieren agora e d´aqui
adelantre e a todos los conçeios, juyzes, justiçias, merynos, alguaziles de las villas e
lugares de nuestros regnos que esta nuestra carta vierdes o el traslado della signado de
escriuano publico sacado con otoridat de juez o de alcalle, salut e graçia. Sepades que
los clerigos del obispado de Orens se nos enbiaron querellar e dizen que algunos ricos
omes e inffançones e caualleros e escuderos, omes poderosos e otros que son padrones
de las eglesias del dicho obispado que quieren que les den en cada eglesia del dicho
obispado, onde son padrones, tanto a cada vno por razon del dicho padronadgo, commo
dauan a su padre o a su auuelo onde cada vnos desçendieron, e que despues la muerte de
los dichos sus padres todos los fijos que dellos fincaron, cada vno por sy, quiere e toma
vna yantar en las dichas eglesias onde son padrones e que la toman mas de vna vez en el
anno e que prindan por esta razon los diezmos e las otras cosas de las dichas eglesias
por fuerça e que estan en las dichas eglesias ellos e sus mogeres e sus omes quanto se
quieren, tomando e demandando todo lo que les fallan e que maguer quieren dar a todos
los fijos que deçendieron dun padre vna yantar assy commo la dauan a su padre
atenpradamientre vna vez en el anno que la non quieren reçebir synon tomarla cada vno
dellos por sy e prindar por ella commo sobredicho es. E por esta razon que reçiben
grand agrauio e pierden e menoscaban mucho de lo suyo, e las dichas eglesias son
pobres e menguadas, en tal manera que ellos non pueden y beuir nin se fazer en ellas el
offiçio que an de fazer tan conplidamientre commo deuien. E enbiaronnos pedir merçed,
que mandasemos y lo que touiesemos por bien. E nos sobre esto tenemos por bien que
todos los fijos legitimos que fincaron o fincaren d´aqui adelantre de qualquier rico ome
o inffançon o cauallero o escudero o de otros qualesquier que fueren padrones de las
dichas eglesias depues la muerte de su padre o de su madre onde an el dicho padronadgo
que ayan todos en vno ayuntadamientre vna yantar una vez en el anno e non mas, segunt
que su padre la auie de auer de derecho en aquellas eglesias onde era verdadero padron,
o que la aya el mayor dellos, o sy non que el clerigo que touier la dicha eglesia les de a
todos los fijos la dicha yantar en dineros que daua a su padre, si la ellos ante assi
quissieren, e partanla todos entre sy, los fijos, e en todo aquel anno non les passen nin
les demanden nin les esten mas en las dichas eglesias ellos nin sus mogeres nin sus
omes nin sus bestias nin les tomen ninguna cosa de lo suyo contra su voluntad. Porque
uos mandamos vista esta nuestra carta o el traslado della signado commo dicho es que,
d´aqui adelantre, non consintades a los dichos padrones nin a ninguno dellos que tomen
por sy nin por otre nin ayan d´aqui adelantre yantar ninguna en todas las dichas eglesias
del obispado de Orense nin en cada vna dellas synon vna vez en el anno, commo dicho
es, e que la ayan e la tomen atenpradamientre todos los fijos en vno o el mayor dellos do
la su padre auie e non mas, so pena de çient maravedis de la moneda nueua cada vno. E
sy alguna cosa prindaren o tomaren d´aqui adelantre a los dichos clerigos o a cada vno
dellos mas de lo por que dicho es que gello fagades luego tornar e entregar todo bien e
conplidamientre, en guisa que les non mengue ende ninguna cosa. E que anparedes las
dichas eglesias e los dichos clerigos e los deffendades e non conssintades a ninguno de
los sobredichos padrones que les fagan fuerça nin desaguysado ninguno. E se alguno o
algunos dellos contra esto que nos mandamos quissieren yr o passar que les prendedes
por la dicha pena e la guardedes para fazer della los que nos mandarmos. E demas desto
mandamos a don Vasco, obispo que es agora de la eglesia de Orens, o a otro qualquier
obispo que y fuer depues del que gelo non conssientan e que gello fagan assy fazer e

513
conplir. E los vnos nin los otros non fagades ende al so la dicha pena de los çient
maravedis de la moneda nueua a cada vno. E de commo vos esta nuestra carta fuer
mostrada e la conplierdes mandamos a qualquier escriuano publico que para esto fuer
llamado que de ende al ome que uos la mostrar testimonio signado con su signo porque
nos sepamos en commo conplides nuestro mandado e non faga ende al so la dicha pena
e del offiçio de la escriuania. E desto les mandamos dar esta carta seellada con nuestro
seello de plomo.
Dada en Valladolit, seys dias de nouienbre, era de mill e trezientos e setenta e tres
annos.
Yo, Sancho Ferrnandes, la fis escreuir por mandado del rey.
Gil Aluarez (rubricado). Gonzalo Perez, vista (rubricado). Johan de canbianto?
(rubricado).

1015

1336, enero, 16. Valladolid.

Alfonso XI juzga el pleito entre la iglesia auriense, representada por su obispo don
Vasco, el arcediano de Castela Juan González y el canónigo Fernando Arias, con el
concejo de la ciudad de Ourense, representado por sus procuradores, Gómez Pérez y
Gonzalo Fernández, sobre el señorío de la ciudad. Los procuradores del concejo de
Ourense sostienen que el señorío pertenecía al rey y solicitan que se les entreguen las
llaves de la ciudad y el sello del concejo, que estaban en manos del obispo. Por su
parte, el prelado auriense, en su nombre, y el arcediano de Castela, en el del cabildo,
mostraron los privilegios reales por los que se les otorgaba el señorío de la ciudad y
solicitan que se les guarde su derecho. El rey, ocupado en otros asuntos, emplaza a las
partes el 31 de mayo del año siguiente, ordenando al obispo que hasta ese día entregue
las llaves de Ourense y el sello del concejo a tres hombres buenos, vecinos de la ciudad
de Ourense y laicos, que serán elegidos por el propio obispo y deberán prestarle
homenaje; dos custodiaran las llaves y el otro el sello. Ante la solicitud de protección
formulada por el concejo, Alfonso XI ordena a la iglesia auriense que no tome
represalias contra los vecinos y moradores de la ciudad.

A. Privilexios 4, nº 17. Orig. Perg.; 277 x 327 + 50 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no impiden la lectura; roto de pequeñas dimensiones entre las líneas 25 y 26
que afecta a dos letras de la línea 26; antiguas dobleces verticales. Sello de cera pendiente
de hilos de seda azules, rojos y blancos. Al dorso, escr. gótica: «Era M CCC LXX IIII. El
rey don Alonso manda quel obispo ponga las llaues y la senna en poder de los vecinos de la
çibdad». Al dorso, escr. gótica: «Preuilegio del rey don Alfonso de la senna de la çibdat
para que el obispo gela de a tres omes del concejo».

ED. Documentos de Orense, I, 283-285.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 56 (nº 168).

CIT. DURANY, Ourense na Idade Media, 159-160.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.- PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense, 461.

514
Sepan quantos esta carta vieren commo ante nos, don Alfonso, por la graçia de Dios,
rey de Castiella, de Toledo, de Leon, de Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Iahen, del Algarbe e sennor de Molina, paresçio don Vasco, por esa mysma graçia
obispo de Orense, e Johan Gonçales, arçidiano de Castella en la eglesia de Orense, e
Ferrand Arias, canonigo, por nonbre del dean e cabildo de la dicha eglesia; e otrosi
pareçieron ante nos Gomes Peres e Gonçalo Ferrnandes por nonbre del conçeio de la
dicha çibdat de Orense, cuyos procuradores eran, e por rason que los dichos
procuradores nos auian dicho que el sennorio de la dicha çibdat era nuestro, que lo
querian mostrar, e que el dicho obispo e cabildo que lo tenian forçadamiente, e otrosi
que tenian forçada al dicho conçeio la senna e las llaues de la dicha çibdat, e que nos
pedian merçed que touiesemos por bien deles alçar esta fuerça e otrosi que tomasemos
el sennorio para nos, segun que disen que deue ser nuestro.
E otrosi el dicho obispo, por si, e arçidiano, en nonbre del dean e cabildo de la dicha
eglesia, mostraronnos cartas e priuillegios que eran de los reyes onde nos venimos en
commo les fue dada la dicha çibdat, e pedieronnos que les guardasemos su derecho.
Nos por e muchas cosas que teniemos de faser en este tienpo non podiemos librar
luego el dicho pleito e alongamosgelo e posiemosles plaso que parescan ante nos el
obispo, por si o por su procurador, e el dean e cabillo, otrosi por su procurador, fasta
postrimero dia de mayo este primero que uien e dende fasta vn anno; e los procuradores
del dicho conçeio que uengan y a este plaso dicho. E cada vnos dellos que trayan los
recaudos que touieren sobresto e en este comedio que el pleito este en el estado en que
estaua fasta aqui.
E porque los dichos procuradores querellauan que el dicho obispo e cabildo tenian
forçado al dicho conceio las llaues de la dicha çibdat e la senna, commo dicho es, e
otrosi el obispo desia que lo deuia tener; nos queremos que fasta el dicho plaso que esto
que lo tengan omes del conçeio ante que otro ninguno. E tenemos por bien que la senna
e las llaues de la dicha çibdat que lo de el obispo a tres omes bonos, uezinos de la dicha
çibdat e legos, quales el quisier, para que lo tengan en esta manera: los dos dellos las
llaues e el vno la senna, e que el dicho obispo que tome dellos pleito e omenaje, que
guarden nuestro seruiçio e nuestro sennorio, e otrosi que guarden al dicho obispo e al
cabildo de su eglesia su sennorio e todo su derecho.
E a este dicho plaso des que uenieren ante nos, las dichas partes, oyrlos hemos e
libraremos el pleito en la manera que fallarmos que es derecho.
E por rason que los procuradores sobredichos nos dixieron que se recalauan del
obispo ellos e otros muchos del conçejo161 por rason deste pleito que auian mouido
contra el e nos pedieron que los mandasemos segurar. Nos, por esta nuestra carta,
mandamos al dicho obispo de Orense e al dean e cabildo de la dicha eglesia que non
maten nin fagan matar nin prender nin faser prender nin tomar ninguna cosa de lo suyo
a los uesinos e moradores de la dicha çibdat nin ninguno dellos sin rason e sin derecho.
E desto les mandamos dar esta carta sellada con nuestro sello de çera colgado.
Dada en Valladolit, diez seys dias de enero, era de mill e trezientos e setenta e
quatro annos.
Yo, Pero Fernandes, la fis escreuir por mandado del rey.
Ruy Dias, dean, vista (rubricado). Sancho Rodrigues (rubricado).

161
del conçejo] añadido con posterioridad.

515
1016

1336, enero, 21. Mosteiro de San Pedro de Rocas.

Juan Eanes, prior del monasterio de San Pedro de Rocas, afora a perpetuidad al
escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo de Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez
de Calvelle, el casal de Silvela, en Vilarchao, que es de la obenza de la cocina, las
leiras de As Fontelas y Pucil de Porcos–que tuvo Tomás López en préstamo– más las
castañas de la feligresía de San Miguel de Calvelle, por una renta anual de cuatro
fanegas de centeno -medidas por la tega de cuatro celemines, que es la usada en tierra
de Aguiar – pagaderas el día de la Asunción al que fuere obenzal de la cocina del
monasterio.

A. Escrituras 10, nº 17. Orig. Perg.; 179 x 215 mm.; escr. gótica; leves manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior
del documento: C B A. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Caluelle». Al dorso, escr.
humanística: «Foro que hizo el prior y conbento de Rocas, don Johanes, a Lope Rodriguez
de Sabadelle, para siempre, del cassar de Villarchao, que hera de la ouença de la cocina del
dicho monesterio, a que llaman Silbela, y esta en la felegresia de Calbelle, y la leyra de
Fontenlas, y la que esta en Ferreyros, do llaman Pucil de Porcos, que tubo Tome Lopez, y
las castanas que el monesterio tenia en la felegresia de Calbelle, ha de pagar al que fuere
ouença da cocina quatro fanegas de pan por dia de nuestra senora de agosto. Era de I U CCC
LXX IIIIº».

ED. DURO PEÑA, Monasterio de San Pedro de Rocas, 181-182 (nº 70).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 193 (nº 723).

Sabean quantos esta carta viren como nos, don Johan Eanes, prior do mosteiro de
Sam Pero de Rocas, e o conuento desse meesmo lugar damos e outorgamos a foro a uos,
Lopo Rodriguez, escudeyro d´Aguyar, fillo de Rodrigo Areas e d´Aldonça Rodriguez de
Caluelle, e a toda uossa uoz para por senpre, conuen a saber: hun nosso casal, que nos
auemos en Uylarchao, que he da nossa oueença da cozinna e iat na friiguesia de Sam
Migeel de Caluelle, a que chaman Syluela. E damosuos einda a leyra das Fonteelas e a
que iat en Ferreyroos, aly u chaman Puçil de Porcos, as quaes leyras teuo Thome Lopez
en aprestamo do dicto mosteiro. Einda uos y damos as castannas que nos auemos na
dicta friiguesia de Caluelle; que façan a uos o foro delas que an de fazer ao dicto
mosteiro. O dicto lugar con as dictas leyras e castannas uos damos a monte e a fonte,
con entradas e seydas, e con todos seus dereytos e pertiinças per tal condiçon que dedes
ende cada ano ao que for oueençal da cozinna, por dia de sancta Maria d´agosto, quatro
fanegas de çenteo per tega dereyta de quatro çeramiis per qual conpram e uendem en
terra d´Aguyar; e o pan seia pagado na dicta friiguesia de Caluelle. E uos, esto todo
conprindo, aiades e pessuyades o dicto casal con as dictas leyras e castannas en jur
d´erdade uos e toda uossa uoz para por senpre. Outrossy, poemos que a herdade non se
partea e seia senpre hun pessoeyro que pague ben e conpridamente o dicto çenteo ao
dicto mosteiro. Dezemos einda que non mandedes nen assynedes anyuerssario pelo
casal sobredicto nen perlas leyras senon ao dicto mosteiro. Outrossy, poemos se
quiserdes uender ou deytar ou enpinnorar o dicto lugar con as dictas leyras ou parte del,
primeyramente o uendede ou deytade ou enpinnorade ao dicto mosteiro ante ca outre
por justo preço, e se o mosteiro non quiser reçeber enton o uendede ou deytade ou

516
enpinnorade per mandado do dicto mosteiro aa tal home ven (sic) o mosteiro aia o seu
dereyto assy commo o deue auer de uos. E para esto conprir eu, Lopo Rodriguez,
sobredicto, obrigo ao dicto mosteiro todos meus bees gaanados e por gaanar para pagar
o foro sobredicto.
Quen esta carta britar, assy duna parte como da outra, peyte a parte querelosa cem
morabedis da boa moeda; e a carta fique firme e estauyl.
Que presentes foron: Johan Perez o Alto, vistiareo, Johan de Souto, Martin Mendez,
monies (sic) do dicto mosteiro. E o prior e o conuento presente e outorgante.
Reynaua en Leon e en Castella rey don Afomso. Bispo en Ourense don Vasco
Perez. Tiinna Aguyar Johan Perez de Nouoa.
Feyta a carta no dicto mosteiro, XXI dia<s> andados do mes de janeyro, era de mill
e CCC LXXª IIIIº anos.
E eu, Fern (sic) Eanes, notario do dicto mosteiro, que a esto (signum) presente foy e
per mandado dos dictos prior e conuento esta carta escriuy e meu synal y fix (sic) en
testemoyo de uerdade, que tal he.

1017

1336, febrero, 10. Ourense.

Rodrigo Pérez, hijo del difunto Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle, vende a su
hermano, Lope Rodríguez, una leira de heredad que él y su esposa, Elvira Arias,
poseen en Vilarchao, cargada con diezmo, por treinta maravedíes de la moneda blanca
del rey don Alfonso.

A. Escrituras 10, nº 13. Orig. Perg.; 120 x 312 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura, especialmente de las últimas
letras de las líneas 1 a 4 y 18 a 20; una de las incisiones hechas para el cosido al mazo de
escrituras afectan a una letra de la línea 2. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Uilarchao».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 193 (nº 724).

Sabean quantos esta carta virem que eu, Roy Perez, f[i]llo de Rodrigo Aras, que foy
de Sabadelle, por min e por minna uoz, vendo e logo per esta carta entrego a uos, Lopo
Rodriguez, meu yrmao, e a toda uossa uoz para senpre huna leyra d´erdade que eu e
minna moller, Eluira Aras, teemos en Vilarchao, e iaz entre a leyra de Siluela, da huna
parte, e a leyra do casar da See e a d´Aldonça Rodrigues, da autra, e entesta no caminno
publico. Vendouos a dicta leyra con sas entradas e seydas e con sas perteenças, de
dezemo a Deus e liure doutro enbargo, assy que uos e toda uosa uoz aiades elo des aqui
en deante en jur d´erdade para por senpre e façades dela toda uossa voontade
liuremente, ca outorgo que reçebi ia de uos conpridamente todo o preço que a min e a
uos aprouuo de me por ela dardes, conuen a saber: triinta morabedis de brancos da
moeda del rey don Afonso, de que contan quatro dineiros por tres [soldos]. E outorgo a
defenderuos e toda uossa uoz senpre a dereyto con a dicta leyra per min e todos meus
bees gaanados e por gaanar.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra esta carta que uos eu mando
fazer de meu grado veer, en parte ou en todo, aia a yra de Deus e peyte aa uoz del rey
por nome de pena dez morabedis, e a uos ou a uossa uoz outros tantos; e esta carta e
vindiçom sobredita ficar senpre firme.

517
Feyta a carta en Ourense, des dias de feuereyro, era de mill e tresentos e seteenta e
quatro annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Gonçaluo Eanes, dito Lamela, carreeyro da
rua das Chousas, Pero de Trella e Johan de Trella, omes do arçidiago dom Beraldo
Affonso, moradores en Ourensse.
Eu, Lourenço Dominges, notario publico da çidade d´Ourense porlla egleia desse
lugar, foy presente a esto que sobredito e e escriuo e puge y meu nome e meu signal en
testemuyo de uerdade, que tal he.
(Signum).

1018

1336, abril, 30.

El mayordomo Gonzalo Rella presenta ante el cabildo, presidido por el deán Pedro
Peláez, las cuentas correspondientes al año 1335. Los ingresos por las rentas de las
posesiones del cabildo suman cuarenta y tres mil novecientos setenta y ocho
maravedíes con seis sueldos, mientras que el gasto se eleva a cuarenta y siete mil
ochocientos cuarenta y ocho maravedíes con seis sueldos, resultando un saldo negativo
de tres mil ochocientos setenta maravedíes. Para saldar este déficit el cabildo ordena
gravar la décima parte de la ración de los canónigos, lo que montaría mil doscientos
maravedíes, y cobrar las rentas atrasadas, en concreto los quinientos maravedíes que
debía el racionero Fernando Pérez, aún así resulta un saldo negativo de ciento setenta
maravedíes que cogen del común y ordenan meterlos entre los gastos del año 1336. Las
cuentas son aprobadas, indicándose que entre los ingresos no aparecen recogidas las
rentas de los cotos de Mugares y Mourisco y que entre los gastos tampoco figura lo
gastado en los meses de septiembre y noviembre en las raciones de pan, de las que aún
debe dar cuenta el mayordomo, así como de los frutos recogidos en esos cotos en el año
de 1335 y de los gastos cometidos en dichos meses y en los meses de abril y mayo de
1336.

A. Diversarum rerum 1, nº 181. Orig. Perg.; 356 x 342 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura, especialmente en
las líneas 1 a 12 y 26 a 30. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Gonçaluo Rela». Al dorso, escr. gótica: «Carta de pago da conta que
eu Gonçaluo Rella dey ao Cabidoo do anno da era de mill e CCC LXX III annos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 193-194 (nº 725).

Sabeam quantos esta carta viren que, juntado o cabidoo d´Ourense per canpaa
taniuda ena costra noua, hu he acustumado de se fazer, presentes dom Pero Pellaes,
dayan, en presença de min, Afonso Viuiaez, coengo e chançeler dessa çidade, e o dito
dayan, em nome de sy e do dito cabidoo, da huna parte, et Gonçaluo Rella, moordomo
do dito cabidoo por sy, da outra, deron huun escripto da conta do dito cabidoo deste
anno que ora pasou, da era de mill e CCC LXX III annos, que fillaron do dito Gonçaluo
Rella, do qual o tenor a tal he:

§ Eno nome de Deus. Amen. Esta he a conta que foy feyta entre dom Pero Pellaez,
dayan, e o cabidoo da igleia d´Ourense e Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo, a

518
qual conta he do que renderon as posissoes do dito cabidoo no anno da era de mill e
CCC LXX III annos, e outrossy das despesas que foron feytas pelo dito Gonçaluo Rella
no dito anno per mandado do dito cabidoo. A qual conta foy fillada e reçebuda do dito
Gonçaluo Rella per dom Pero Paez, dayan, dom Johan Rodriguez, chantre, Bertolameu
Peres, meestrescola de Mundonedo, Afonso Lourenço e Roy Peres, coengos, que foron
do dito162 cabidoo para reçeber e fillar a dita conta do dito Gonçaluo Rella.
E acharon que montauan todas las rendas das suas posissoes que perteençian a este
anno sobredito, segundo se no liuro da reçepta conten, per todas las cousas, tresentos e
çincoeenta e huun mill e oytoçentos e triinta soldos de brancos, que montan em
morabedis quareenta e tres mill e noueçentos e seteenta e oyto morabedis e seys soldos,
doyto em soldo o morabedi.
Iten, acharon que montauan todas las despessas que foran feitas em este anno
sobredito tresentos e oyteenta e dous mill e seteçentos e noueenta soldos de brancos,
que montam em morabedi quareenta e sete mill e oytoçentos e quareenta e oyto
morabedis e seys soldos, doyto em soldo o morabedi.
E assy montam mays as despesas ca a reçepta tres mill e oytoçentos e seteenta
morabedis de brancos, doyto em soldo o morabedi.
E para pagar ao moordomo estes tres mill e oytoçentos e seteenta morabedi que
monta mays a despesa ca a reçepta mandamoslle que tirasse a cada huun a deçima parte
de todas las cousas do que lle montase a sua raçon pelo liuro pro...ta sigundo mays e
mynos, segundo que a cada huun seruyo, conuen a saber: de cotidiana e das partiçoes e
dos aniuersarios e das festas, dos presentes et o moordomo que faça todas las outras
despesas e as pague segundo que uan metudas em conta na despesa. E tyrada a deçima
parte a cada huun, segundo sobredito e, achamos que montaua esto que lle tiramos da
deçima parte tres mill e duzentos morabedis; e assy lle ficamos aynda em deueda de
seysçentos e seteenta morabedis de brancos. E para lle pagar estes seysçentos e seteenta
morabedis damoslle em Fernan Peres, raçoeiro, os quinentos morabedis que os deuyan
ao cabidoo das rendas que teuo nos tenpos pasados. Iten, de mays lle mandamos que
tomase de comun çento e seteenta morabedis de brancos e os metesse enas despesas
deste anno que ora anda da era de mill e CCC LXXª e quatro annos. E tyrada a deçima
parte a cada huun do que lle montou a sua raçon fica o moordomo para pagar a cada
huun coengo e raçoeiro e dobreiro o mays que lle montar a sua raçon pelo liuro segundo
que a cada huun seruyo.
E o dayan e o cabidoo fica para lle fazer pagar todas las cousas e deuedas que lle
deuerem das rendas do cabidoo que el non pode auer e lle non querem pagar, tanbem
dos omes boos da igleia commo dos outros de fora da igleia que teem as rendas do dito
cabidoo, sigundo que llas meterom em conta ena reçepta, as quaes cousas e deuedas
deue aauer o dito Gonçaluo, [mordomo], para sy e pagando a cada huun sua raçon,
segundo sobredito e.
Os ditos dayan e cabidoo outorgaronse por bem pagados do dito Gonçaluo Rella e
outorgaron que reçeberon del boa conta e uerdadeyra deronno por liure e por quite el e
todos e seus bees e toda sua uoz e quanto he por razom desta conta deste anno sobredito
da era de mill e CCC LXX III annos, tanbem do que reçebeu commo do que despendeo.
E em esta conta non uay metudo em reçepta o que o moordomo recadou e ouuo nos
coutos de Mugares e de Mourisco; nen outrossy non uay metudo em despesa o que o
moordomo despendeo enos messes de setenbro e de nouenbre nas raçoes do pan que
deu enos messes sobreditos, de que aynda o moordomo deue dar conta, tanbem do que
reçebeu dos ditos coutos das nouydades e das proes que se colleron eno anno da era de

162
do dito] repetido.

519
mill e CCC LXX III annos commo do que despendeo enos messes sobreditos de
setenbro e de nouenbre e da era supradicta, e do que despender enos messes d´abril e de
mayo deste anno da era de mill e CCC LXX e quatro annos.
Feyta e çerrada e acabada foy esta conta entre os ditos dayan e cabidoo e o dito
Gonçaluo Rella o pustrimeyro dia do mes d´abril, era de mill e trezentos e seteenta e
quatro annos.
Testemoyas que presentes foron: Rodrigo Rodrigues, raçoeiro, Fernan Gonçalues,
prelado de Prixegeiroo, Johan Laso, clerigos do dayan, Johan Garçia, porteiro do dito
cabidoo.
Et eu, Affonso Viuiaez, coengo e chanceler sobredito, que a estas cousas sobreditas
presente foy e en mia presença duas cartas en vn tenor partidas per ABC fige escriuir e
este meu sinal en cada una delas puge en testemuyo de uerdade (signum).

1019

1336, septiembre, 28. Real sobre Lerma.

Alfonso XI confirma a los clérigos de coro de Santiago de Compostela, a petición de


la iglesia de Santiago y de Pedro Fernández de Castro, mayordomo mayor del rey,
pertiguero mayor en tierra de Santiago y adelantado mayor en la Frontera, la
confirmación concedida por Sancho IV el 29 de julio de 1291 del privilegio de exención
de pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que
labrasen sus propiedades, tal y como les había sido concedido por Fernando III, según
el diploma otorgado por Sancho IV en Valladolid el 18 de mayo de 1294.

B. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Carpeta 7, nº 18. En confirmación


de Pedro I de 4 de octubre de 1351 que inserta la confirmación de Alfonso XI, en Llerena,
de 5 de diciembre de 1340.
C. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 150v-
152v.
D. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 3v-4v.
En confirmación de Pedro I de 4 de octubre de 1351 que inserta la confirmación de Alfonso
XI de 5 de diciembre de 1340, en Llerena.
E. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, (reverso)
10r-12r. En traslado notarial de la confirmación de Pedro I de 4 de octubre de 1351 que
inserta la confirmación de Alfonso XI de 5 de diciembre de 1340; realizado por el notario
compostelano García Suárez das Encrovas.
F. Privilexios 4, nº 20. En traslado realizado en Ribadavia el 11 de diciembre de 1364
de un traslado hecho en Santiago de Compostela el 30 de ¿? de 1363 por el notario García
Suárez das Encrovas de una confirmación dada por Pedro I el 4 de octubre de 1351 en la
cortes de Valladolid de la confirmación de Alfonso XI de 5 de diciembre de 1340, dada en
Llerena. Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura; numerosos
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a palabras de las líneas 3, 12, 14, 31, 32, 38 a
41, 51, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 73 y 74, afectando al signo notarial; antiguas dobleces
horizontales y verticales que dificultan e impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Escripturas do couto de Jouin commo he exsento».
G. Privilexios 3, nº 15. En traslado realizado en Ribadavia el 15 de mayo de 1389 por el
notario Rodrigo Gómez de un traslado realizado en Santiago de Compostela el 30 de junio
de 1380 por el notario García Suárez das Encrovas de la confirmación dada por Juan I el 15
de septiembre de 1379 que inserta la confirmación de Alfonso XI de 5 de diciembre de
1340.

520
H. Escrituras 8, f. 330. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463 por el
notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza, por
orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, procurador del cabildo auriense.

ED. Documentos de Orense, I, 156-157.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 56 (nº 169).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 92 (nº 229).

Se transcribe el texto de Privilexios 4, nº 20.

§ Sepan quantos esta carta vieren commo nos don Alffonso, por la graçia de Dios,
rey de Castiella, de Lleon, de Tolledo, de Gallizia, de Seuila, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen, del Algarbe e sennor de Mollina, vimos vna carta del rey don Sancho, nuestro
avuello, escripta en purgamenio de cuero et seelada con su seello de çera colgado fecha
en esta guysa:

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].163

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].164

E agora el arçibispo e el cabildo della dicha egllesia de Santiago enviaronnos pidir


mercede que toviesemos por bien delles conffirmar esta dicha carta et de gella mandar
guardar. E nos, el sobredicho rey don Alffonso, por lles fazier bien e merçede, e porque
nos lo pedio por merçede don Pero Fernandes de Castro, nuestro vasallo, et nuestro
mayordomo mayor et pertiguero mayor de terra de Santiago et nuestro adellantado
mayor en lla Frontera, touimosllo por bien, et outorgamosgella dicha carta et
conffirmamosgella et mandamos que lles ualla et lles sea guardada en todo bien e
conplidamiente segunt que se en ella contiene et lles uallio et foy guardada en tienpo del
rey don Sancho, nuestro avuello, e del rey don Fernando, nuestro padre, que Dios
perdone, e en el nuestro fasta aqui. E deffendemos firmemiente que ninguno nin
ningunos non sean ossados delles yr nen delles passar contra esta merçede que lles nos
fazemos en todo nin en parte della en ningunt tienpo nin por ninguna manera.
E qualquier que lo feziese pecharnos ya en pena mill maravedis165 della moneda
nueua e al dicho arçibispo e cabildo o a quien su voz touiere todo el danno et el
menoscabo que por ende reçibiren doblado e desto lles mandamos dar esta carta
seellada con nuestro seello de plomo.
Dada en el real de sobre Lerma, viinte et ocho dias de stenbre (sic), era de mill e
trezientos et sataenta (sic) e quatro annos.
Yo, Pero Fernandes, la fiz escriuir por mandado del rey.

163
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).
164
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).
165
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

521
Abat d´Aruas. Ruy Dias, dayan, vista. Johan de Canbras.

1020

1336, septiembre, 28. Real sobre Lerma.

Alfonso XI confirma a la iglesia de Santiago la confirmación de Fernando III, de 4


de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la que ordena a sus
recaudadores de moneda que no se la demanden a los serviciales de los canónigos de
Santiago que vivan en casales de estos.

A. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Carpeta 2, nº 15


B. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 1v-2r.
C. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 2r-3r. En
confirmación de Pedro I, de 4 de octubre de 1351.
D. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 150rv.
En confirmación de Juan I, de 15 de septiembre de 1379.
E. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbo C, 96v-97r. En
confirmación de Juan I, de 15 de septiembre de 1379.
F. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 6-7.
Traslado hecho en Santiago de Compostela el 30 de junio de 1380 por el notario García
Suárez das Encrovas.
G. Privilexios 3, nº 15. Traslado hecho en Ribadavia el 15 de mayo de 1389 (doc. nº
1382) por el notario Rodrigo Gómez de un traslado realizado en Santiago de Compostela el
30 de junio de 1380 (doc. nº 1320) por el notario García Suárez das Encrovas de la
confirmación dada por Juan I el 15 de septiembre de 1379.
F. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 147-148.
En confirmación de Enrique III de 15 de diciembre de 1393 de la de Juan I de 15 de
septiembre de 1379.

ED. Documentos de Orense, I, 155-156.

Se transcribe el texto por Privilexios 3, nº 15, copia conservada en el Archivo Catedralicio


de Ourense.

Sepan quantos esta carta viren commo nos, dom Alffonso, porlla graçia de Dios, rey
de Castilla, de Leon, de Tolledo, de Galisia, de Seuylla, de Cordoua, de Murçia, de
Iahen, del Algarbe e sennor de Molyna, vymos vna carta del rey dom Fernando, nuestro
trasabuello, scripta en pargameno de cuyro e sellada con su sello de plomo, fecha en
esta guisa:

[Inserta de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de una carta, sin fecha, de


Alfonso IX por la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a
los serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos].166

[Inserta orden de Alfonso IX a sus recaudadores de moneda para que no la cobren


a los serviciales de los canónigos compostelanos].167

166
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 88-89 (nº 304).
167
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 422-423 (nº 243).

522
E agora el arçobispo e el cabildo de la dicha iglesia de Santiago enbiaronnos pedir
merçed que teviessemos por bien de les confirmar esta dicha carta e de gela mandar
gardar. E nos, el sobredicho rey don Alffonso, por lles fazer bien e merçed porque no lo
pedio por merçed dom Pero Fernandez de Castro, nuestro vassallo e nuestro
mayordomo mayor e pertigero mayor en tierra de Santiago e nuestro adelantado mayor
en la Frontera, touiemoslo168 por bien e otorgamosgeles la dicha carta e
confirmamosgela e mandamos que lles ualla e que lles sea guardada en todo biem e
conpridamente segunt que se en ella contiene e lles valio e fue guardada en tienpo del
rey dom Sancho, nuestro avuello, e del rey dom Fernando, nuestro padre, que Dios
perdone, e en el nuestro fasta aqui. E defendemos firmemente que ninguno nin ningunos
non sean osados de les yr nin de les passar contra esta merçed que lles nos fasemos en
todo nin en parte delo en ninguno tienpo per ninguna manera, ca qualquier que lo
feziesse pecharnos ya en pena mill maravedis de la moneda nueua e al dicho arçobispo e
cabildo o a quien su voz toviere todo el dapno e el menoscabio que por ende reçebieren
doblado. E desto lles mandamos dar esta nuestra carta sellada con nuestro sello de
plomo.
Dada en el rayal de sobre Lerma, viinte e ocho dias de setenbre, era de mill e CCCos
LXX IIIIº annos.
Yo, Pero Fernandes, la fiz scripuir por mandato del rey.
Abbat de Aruas. Roy Dias, dean, vista. Iohannes de Canbrans.

1021

[1312-1336].

El canónigo auriense y canciller de la ciudad, Alfonso Viviánez, basándose en las


notas redactadas por Bartolomé Pérez, fallecido chantre y canciller, redacta el foro
hecho por el cabildo auriense a Juan Rodríguez de Xestosa y a su mujer, Marina
Fernández, durante la vida de ambos más una voz, del casal da Coenga, en Xestosa, de
29 de marzo de 1312 (vide doc. nº 810).

A. Tenza de Puga, nº 445. Orig. Perg., 168 x 289 mm., escr. gótica; presenta manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura en algunas
ocasiones. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C D E F G H I. Al dorso, escr.
gótica: «Litera capituli de casar de Geestosa afforata que Roderici et uxori sue».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 162 (nº 584).

Datamos el documento entre 1312, que en él se da, y 1336, última fecha en que aparece
el canónigo Alfonso Viviánez actuando como notario; en enero de 1337 redacta su codicilo.

[Inserta foro hecho por el cabildo auriense a Juan Rodríguez de Xestosa y a su


mujer, Marina Fernández, del casal da Coenga, en Xestosa, de 29 de marzo de 1312,
doc. nº 810].

Et ego, Alffonsus Viuiani, canonicus Auriensis cancellarius eiusdemque ciuitatis per


reuerendum patrem domnum Gundissaluum, Dei gratia Auriensem episcopum,

168
lo] interlineado, sobre el renglón.

523
deputatus ad notulas domni Bartholomei Petri, quondam cantoris et chancellarius
eiusdem, qui dictam literam diuisam per alphabetum ad peticionem parcium de notula
non cancellata conffectam per dictum cantorem, prout in eadem inueni, secundum
tenorem et intencionem ipsius notulam, nichil addens uel minuens, in mei presencia de
uerbo ad uerbum (signum) scribi feci et in qualibet ipsorum signum meum apposui,
quod tale est, in testimonium premissorum.

1022

1336, octubre, 4. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el canónigo Alfonso Lorenzo, vicario del deán
Pedro Peláez, arrienda a Juan Míguez, arcediano de Castela, durante su vida, la mitad
de un casal en As Curuxeiras, la mitad de una seara en O Gorgullón –que debe
diezmo–, dos casales en A Reguenga, la renta del casal de A Lama, en Santa Locaia, y
todas las propiedades que habían pertenecido a Urraca Díaz en A Touza, por una renta
anual de cierta cantidad de libras de la moneda blanca del rey don Alfonso –con
independencia de los desastres atmosféricos que puedan acontecer– y la obligación de
cultivar las tierras y poblarlas. Las mitades del casal de As Curuxeiras y de la seara de
O Gorgullón habían pertenecido a Juan Órdoñez, caballero de A Reguenga, y a su
mujer, Urraca Méndez, quienes las habían cedido al cabildo y éste las había aforado a
Catalina Giráldez; la mitad restante, tanto del casal como de la seara, había quedado
en poder de su hijo, el escudero Gonzalo Eanes, y a su muerte, si todavía vivía Pedro
Peláez, se sumarían a lo arrendado. Los casales de A Reguenga habían pertenecido al
caballero Diego Vázquez de A Reguenga y a su mujer, María Pérez, y están aforados,
uno a Catalina Giráldez y el otro a Pedro Eanes da Pousa. El casal de A Lama lo tiene
arrendado Gonzalo Eanes da Lama. Por último, el cabildo se había hecho con las
posesiones de Urraca Díaz gracias al cobro de una deuda a uno de sus herederos,
Pedro Méndez.

A. Escrituras 21, nº 101. Orig. Perg.; 396 x 388 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura, especialmente
en su parte izquierda; rotos en el lateral izquierdo del pergamino que afectan al comienzo de
las líneas 12 a 18 y 31 a 35; roto en la parte derecha del pergamino que afecta al final de las
líneas 9 a 34; rasgado que afecta a la parte central de las seis primeras líneas; roto de
pequeñas dimensiones que afecta a letras de la línea 33. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C D. Al dorso, escr. gótica: «Do lugar da Curugeyra e doutras herdades».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194 (nº 726).

Sabbeam quantos esta carta virem que nos, Affonso Lourenço, coengo e vigario de
dom Pero Paez, dayam d´Ourense, e o cabidoo desse lugar arrendamos a uos, Johan
Migeeles, arçidiago de Castela ena dita ygleia, em uossa vida, a meatade do nosso casal
que he eno lugar hu chaman A Curugeyra, o qual foy de Johan Ordones, caualeyro da
Regeenga, e de sua moller, Orraca Meendes, con todos seus dereitos e perteenças e
possissoes, segundo he marcado e deuisado em huna carta d´enprasamento que o dito
Johan Ordones e a dita sua moller feseron con o dito cabidoo. Outrossi uos arrendamos
a meatade da nossa seara do Gurgullo que he de dizemo a Deus con toda sua deireitura a
qual meatade do dito casal e da dita seara tem de nos afforada Catalina Giraldes e a

524
outra meatade do dito casal da Curugeyra e da dita seara do Gurgullo deue afficar a nos,
o dito cabidoo, depos morte de Gonçaluo Eanes, escudeyro, fillo de Johan Ordones que
a deue teer em sua vida e se o dito Gonçaluo Eanes, escudeyro, morrer em vida de uos,
o dito arçidiago, queremos que uos, o dito arçidiago, que tennades ena dita renda a
meatade do dito casal e da dita seara que o dito Gonçaluo Eanes tem con esto al que uos
arrendamos. Outrossi uos damos huun casal que esta ena Regeenga que foy de Maria
Fereyra que de [nos] teuo enplasado Diego Uaasques da Regeenga, caualeyro, e sua
moller, Maria Perez, con o outro seu cassal que nos delles ficou aa sua morte segundo
se con[tiene na] carta do enplasamento dos quaes ende o huun tem afforado Catalina
Giraldes e o outro Pero Eanes da Pousa. Aynda uos damos e outorgamos con a dita
renda os [...] da do nosso cassal de Santa Locaya, que chaman da Lama, que de nos tem
Gonçaluo Eanes da Lama arrendado, que uos aiades a dita renda em uossa uida assi
[...derei]to deuemos aauer. Outrossi uos damos e outorgamos con a dita renda todas las
herdades e possissoes que foron de Orraca Dias, filla do dito Diago Uaasq[ues...] con
todos seus dereitos e perteenças hu quer que as ela aia e de dereito deua aauer as quaes
herdades a nos perteeçen de parte de Pero Meendes [...] Sam Jurgo da Touça, heree da
dita Orraca Dias, por rasom duna gram quantia de dineiros que nos o dito Pero Meendes
deuya. E estas [...]as que as lauredes e paredes bem e as dessalleedes e as aiades e
pessuyades e uos aproueytedes delas em toda uosa uida […] per uossa mingoa ou per
non poderdes as ditas herdades da dita Orraca Dias ou cada huna de las auer que nos, o
dito cabidoo, non seiamos tiudos […] e pagar custas se as sobresta rasom em pleito
alguun feserdes. Damos a uos, o dito arçidiago, as ditas possissoes e cada huna delas
con su[…] seydas e con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que as façades
laurar e parar bem e pobrar as que non foren bem pobradas em guisa que non
[desfalescan per] mingoa de lauor e de boo paramento segundo que o nos de dereito
poderiamos faser e que uos aiades todos los froytos e proes e rendas e dereituras que
nos[…] deuemos ende aauer. E que dedes ende cada anno ao dito cabidoo em saluo, non
enbargando grando nen ieada nen outra tenpestade nen outro caso fortuyt[o ...] libras de
brancos da moeda de nosso sennor el rey dom Affonso, as quaes deuedes a pagar cada
anno por dia de santa Maria d´agosto. E outrossi nos o dito cabidoo [...] a uos, o dito
arçidiago, liure e conplido poder que uos por nos e em nosso nome possades demandar
de todos estes herdamentos e cousas sobreditas e de cada h[...] las todas las maas
paranças e danyfficamentos que foron feytos ou se feserem d´aqui en deante enos ditos
herdamentos ou em cada huun delles. E todas [...] e foros e nouydades que non ouuemos
per mingoa deles nen lauraron segundo que eram tiudos de faser e que possades reçeber
as herdades daqueles que as teem em [...] para nos e pobralas segundo que o nos de
dereito podemos faser. E que as aiades para uos em uossa uida con esto al que uos
arrendamos e a morte de uos [...] que as ditas herdades e possissoes fiquen liures e
desenbargadas a nos, o dito cabidoo, con toda a bem feitoria que uos y feserdes tambem
estas que ora [...] as que recobrardes. E eu, o dito arçidiago, assi reçebo de uos, o dito
cabidoo, todas las ditas herdades e possissoes e cousas que me arrendades commo so[...]
obligo todos meus bees gaanados e por gaanar para uos pagar e conprir e aguardar todas
las cousas sobreditas e cada huna delas. E nos, o dito [...]mos os bees da nosa mesa de
uos anparar a dereito eno dito tenpo con as ditas cousas que uos damos commo
sobredito he. E se eno dito tenpo ue[...] uos e o dito cabidoo sobrelas ditas cousas ou
sobre cada huna delas he posto que se terminen commo mandaren dous homes boos do
dito cabidoo tomados [...a pra]ser das partes sem outra apelaçon e desto em commo
passou o dito cabidoo e arçidiago mandamos ende faser duas cartas partidas per ABC
[…].

525
Esto foy em Ourense, quatro dias do mes d´oytubro, era de mill e tresentos e
seteenta e quatro annos.
Testemoyas que foron presentes: […], moordomo do dito cabidoo, Maçia Peres,
clerigo do coro, Johan Domingues, prelado de San Viçenço da Raueenda, Johan
Lourenço, escriuan d[... es]criuan d´Allaris, Johan Domingues, clerigo de dom
Bertolameu Peres, maestrescola de Mondonedo.
E eu, Fernan Gonçalues, notario publico da çib[dade d´Ourense pola] igleia desse
lugar, que a esto presente fuy e per mandado dos (signum) ditos cabydoo e arçidiago
estas cartas partidas per ABC [...] huun tenor en myna presença fiz escriuyr e meu synal
y puge en testemoyo de uerdade, que tal he.

1023

[1312-1336].

El canónigo y canciller auriense Alfonso Viviánez, basándose en las notas


redactadas por Bartolomé Pérez, chantre y canciller auriense, redacta el foro hecho
por el cabildo auriense a Domingo Pérez «Boo», morador en Piñor, y dos voces de lo
que el fallecido tesorero don Juan Pérez de Piñor tenía arrendado del cabildo: la
heredad de Peyçales, bajo el camino que va a Mugares, y una leira en Santa Tecla, de 4
de mayo de 1312 (vide doc. nº 812).

A. Escrituras 4, nº 10. Orig. Perg.; 138 x 244 mm.; escr. gótica; mutilado en su parte
final, habiéndose perdido también el comienzo de las líneas del texto a partir de la 33;
manchas de humedad que no impiden la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 162 (nº 586).

Datamos el documento entre 1312, que en él se da, y 1336, última fecha en que aparece
el canónigo Alfonso Viviánez actuando como canciller; en enero de 1337 redacta su
codicilo

Et ego Alffonsus Viui[…]riensis cancellarius eiusdem ciuitatis per reuerendum


patrem domnum […] gratiam Auriensem episcopum deputatus, ad notulas domni
Barthol[…] quidem literam diuisam per ABC […].

1024

[1316-1336].

El canónigo auriense y canciller de la ciudad, Alfonso Viviánez, basándose en las


notas redactadas por Bartolomé Pérez, fallecido chantre y canciller, redacta el
arriendo hecho por el cabildo auriense a Lorenzo Pérez, morador en la Cruz dos
Brancos, durante la vida de éste, de la renta que el cabildo tiene sobre varios bienes en
San Martiño de Alongos, de 28 de marzo de 1316 (vide doc. nº 849).

A. Escrituras 12, nº 49. Orig. Perg.; 314 x 184 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
manchas de humedad que en ocasiones impiden la lectura y varios rotos: falta la esquina
superior izquierda, habiéndose perdido el inicio o parte de las líneas 1 a 7; otro roto en el

526
lado derecho que afecta a las líneas 10 a 16; y varios pequeños en el interior que afectan a
las líneas 8 a 11. Quirógrafo, en la parte superior del documento: [A] B C D E. Al dorso, escr.
gótica: «Littera capituli de renda de Alongis quam tente Laurentius Petri de Brancis».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 169 (nº 614).

Datamos el documento entre 1316, que en él se da, y 1336, última fecha en que aparece
el canónigo Alfonso Viviánez actuando como canciller; en enero de 1337 redacta su
codicilo.

Et ego, Alffonsus Viuiani, canonicus Auriensis, cance[llarius eiusdem ciui]/tatis per


reuerendum patrem dominum Gundisaluum, Dei gratia [Auriensem] episcopum,
deputatus, ad notulas domni Bartholomei Petri, q[uondam] cancellarii eiusdem, qui
dictam literam diuissam per alphabetum ad pe… de notula conffecta per dictum
can[cellarium] eadem inueni secundum tenorem et intencionem ipsius notule, nichil
addens uel minuens, in mea pre… feci et in qualibet ipsarum signum meum apposui,
quod tale est, in testimonium (signum) premissorum.

1025

[1317-1336].

El notario auriense Bartolomé Pérez, vicecanciller, en sustitución del canónigo


Alfonso Viviánez, canciller auriense, redacta el foro hecho por el cabildo auriense a
Rodrigo Eanes y a su mujer, Estefanía Fernández, de una viña en Vilariño, hecha el 4
de abril de 1317, tomándolo de las notas de Bartolomé Pérez, fallecido chantre y
canciller (vide doc. nº 866).

A. Escrituras 14, nº 96. Orig. Perg.; 223 x 318 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
distribuidas a lo largo del pergamino dificultando en ocasiones la lectura; mutilado, falta la
mitad derecha de las ocho primeras líneas; rotos en el lado derecho del pergamino que
afectan al texto en sus líneas 9, 10, 14, 15, 19 a 21; pequeños rotos entre las líneas 17 y 18,
19 y 20 que no afectan al texto. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B…

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 172 (nº 623).

Datamos el documento entre 1317, que en él se da, y 1336, última fecha en que aparece
el canónigo Alfonso Viviánez actuando como canciller; en enero de 1337 redacta su
codicilo.

[Inserta foro hecho por cabildo auriense al matrimonio formado por Rodrigo Eanes
y Estefanía Fernández de una viña en Vilariño, de 4 de abril de 1317, doc. nº 866].

Et ego, Bartholomeus Petri, notarius Auriensis, auctoritate domini episcopi et


ecclesie eiusdem et uicechancellarius, loco et nomine Alfonsi Viuiani, canonici ac
chancellarii ciuitatis Auriensis, que notula ista […]te fuerat a partibus concessa tempore
domni Bartolomei Petri, quondam cantoris ac chancellarii Auriensis, et que nondum de
dicta notula istis partibus prefatis aliqua littera fuerat signata ad peticionem partium
istarum, presentem litteram de dicta notula nondum rasa, non cancellata, nichil addens

527
uel minuens, prout in ipsa continetur de uerbo ad uerbum manu propria scripsi
signumque meum apposui in testimonium (signum) premissorum.

1026

1337, enero, 24. Ourense.

Testamento del canónigo auriense Alfonso Viviánez. Se acompaña de la relación de


deudas y deudores que tenía en el momento de la redacción del testamento.

B. Escrituras 1, nº 13. Perg.; 572 x 705 mm.; escr. gótica. Inserto en el acto de apertura
y lectura realizado el 1 de febrero de 1337 por el notario de Ourense Alfonso Pérez por
orden del canónigo Pedro Xianz, vicario del obispo don Vasco, a petición de Martín
Domínguez, hermano del difunto (doc. nº 1028). Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; un roto, unido mediante un cosido
un tanto rudimentario, se extiende desde la línea 1 a 12; otro roto se extiende desde la línea
19 a 24; antiguas dobleces verticales que dificultan la lectura en distintas partes del
pergamino. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «Tayxou Pero Guiaz, vigario
sobredito, este testamento en quareenta morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Testamentum
Alfonsy Viuiani Canonicus». Al dorso, escr. gótica: «Testamentos de Affonso Viaez e
Gonçaluo Viuiaes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194 (nº 727).

CIT. ES, XVII, 119.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 294-295.

§ Eno nome de Deus. Amen. Estas som as deuedas que a min, Affonso Viuiaez,
coengo d´Ourense, deuen: Primeyramente, herees e conpridores do testamento do deam
dom Pero Pellaes, dous mill e quinentos morabedis portugueses. Iten, Ares Peres e
Viuiana Garçia, sua moller, quinentos morabedis de brancos; e ten de min a Soma do
Ostienssy. Iten, Fernando Ares, coengo, cent et quinze morabedis de brancos e dineiros
de quatorse moyos de vinno do a meu aprestamo de Praduzelos. Iten, o moordomo do
cabido aquelo que disser per sua uerdade. Iten, me deue Fernan Peres, o raçoeiro, quatro
mill e quinentos morabedis de portugueses por Migeell Domingues, cuio heree eu
fiquey da renda que esse Fernan Peres tiinna seendo esse Migeell Domingues
moordomo do cabidoo. Iten, deueme Lourenço Eanes, clerigo de Santo Andre de
Canporredondo, dusentos morabedis portugueses. Iten, me deue Lourenço Eanes do
Baroo sesseenta et oyto libras de portugueses e noue tellas de pam e seys puçel (sic) de
vinno. Iten, me deue Johan Domingues, yrmao de Fernan Dominguez, clerigo, huun
marco de prata. Iten, me deue Johan Ferrnandes de Berosende seys libras de brancos; e
soo pagado de todalas rendas que de min teuo. Iten, me deue Johan Eanes de Sam
Lourenço o que el disser pela sua uerdade que me deue. Iten, me deue Johan
Domingues, abrocador, trese libras de brancos.
§ Estas som as deuedas que eu deuo: Primeyramente, deuo a Lourenço Domingues
da rua da Obra por Gonçaluo Uiuiaez, meu yrmao, oytoçentos morabedis portugueses
ou aquelo que el disser. Iten, a Lourenço de Ueyga, polo dito Gonçaluo Uiuiaez, aquelo
que pareçer per estromentos. Iten, deuo a Gonçaluo do Mato noueçentos e çinquoeenta
morabedis portugueses que lle deuya o dito meu yrmao. Iten, deuo ao bispo aquelo que
esta per estromento.

528
§ Eno nome de Deus. Amen. Eu Affonsso Uiuiaez, coengo d´Ourense, con todo
meu sisso e entendemento, qual mo Deus quiso dar, temendo morte natural, a qual
ninhun non pode escusar, por tal que depoys de minna morte non uena contenda entre
alguuns sobre meus bees, ordino delles en esta maneyra: Primeiramente, dou e mando a
minna alma a Deus e a sua madre, Santa Maria, e mando deytar meu corpo ena costra
noua de Sam Martino, eno meu moymento en que iaz meu yrmao; e mando en offerta
aquel dia que me sepultaren quinse morabedis en pan e en vinno. Iten, mando para çera
aquelo que vyr meu conpridor que conpre que seia sen mingua. Iten, mando ao cabidoo
por sepultar C morabedis. Iten, lles mando por cama duzentos morabedis, porque a
cama non he tam sem uergona commo conpre por rason da minna door; e mandolles a
vinna da Ponte. Iten, mando aos clerigos do coro çincoeenta morabedis; e que me digan
huna missa aquel dia que eu finar. Iten, mando mill morabedis de brancos para missas
de sobre altar, e que as faça dizer meu conpridor en missas e en triintanarios commo vir
que mays conpre e o mays çedo que se poder fazer. Iten, mando que me terçen tres
uoses enno anno; e mando para cada terço C morabedis. Iten, mando aos frades de Sam
Françisco çincoeenta morabedis para huna pitança.
Iten, mando a Affonso, sobrino de Johan Ares e meu criado, as minnas casas da rua
do Pumar e a minna vinna da Cuyna. Iten, dey huna casa aa Obra na Ayra do Bispo, e
outorgolla; e mando demays aa dita Obra CC morabedis de brancos. Iten, outorgo a
doaçon que fige aos clerigos do coro doutra casa que esta ena Ayra do Bispo. Iten, faço
uos nas casas en que moro, que me afforou meu sennor obispo, que estan ena rua da
Obra, Paulos, meu criado. Iten, faço uos na casa que tenno aforada da capela de Seoane,
Gonçaluo, seu yrmao. Iten, faço uos na outra casa que e da capela Catalina, sua yrmaa,
per condiçon que more en ela sua madre e a crii en quanto non for de ydade.
Iten, ordino de todolos outros meus bees, conuen a saber: casas, vinnas et
possissoes hu quer que os eu aia, tan ben de parte de Pero Rauea commo en outro lugar
qualquer que os eu aia, huna capela en esta guisa: que a tena Paulos e Gonçaluo e
Catalina en sua uida, e morto hun delles que fique nos outros dous, et morrendo huun
dos outros que fique no postrimeiro delles, et morto o postrimeiro que fique ao cabidoo;
e estes en sua uida dem cada anno ao cabidoo X morabedis en dia de sant´Eylaffonsso,
et tenan en sua vida hun capelam que estia a todalas oras e cante de cada dia missa de
sacrifiçio pola alma do bispo dom Pero e do bispo dom Gonçaluo Daça e de dom
Gonçaluo de Nouoa e do bispo dom Uaasco que agora he, que Deus mantena, e pola
alma de Pero Rauea e pola minna e pola de meu padre et de minna madre e de todos
aqueles a que eu soo tiudo. E depoys que esta capela ueer a mao do cabidoo que tenna
per elo huun capelan, e o residoo que y ouuer que o partan aas oras entre sy commo
teueren por bem, sobre la qual cousa encarrego suas conçiençias.
§ Iten, porque Gonçaluo Uiuiaez, meu yrmao, me estituyo ena soçisom que fezo
dos bees que auya na friigresia de Sobrado e das casas da rua Noua e da rua dos
Arcidiagos, e mandou que teuesse a dita soçisom en mynna vida et a minna morte o
bispo que pelo tenpo fosse estituysse en ela huna pessoa de seu linagen qual lle eu
dissesse que non fosse liidemo, digo que aquela pesoa que o dito Gonçaluo Uiuiaez
comigo falou he Affonsso, criado de Martin Domingues do Bayoco; e peço por merçee
a meu sennor obispo que o estituya ena dita soçisom per aquela condiçon que se eno
testamento do dito Gonçaluo Uiuiaes conten.
Iten, porque eu non ey bestea nen uaso nen taça, mando a meu sennor obispo dous
marcos de prata. Iten, mando a Martin Domingues, meu yrmao, quinentos morabedis de
brancos e dous moyos de pam e çinque touçinos e hun almadraque. Iten, mando a Johan
Fernandez o meu tabardo da pena con seu capeyrote e o meu pelote da pena, e dous
moyos de pam e tres touçinos et cen morabedis de brancos; e mando que more en aquela

529
casa en que mora en sua uida. Iten, mando a Moor Viuiaez C morabedis. Iten, a Aldonça
Uiuiaez C morabedis. Iten, a Moor Affonso C morabedis e huun pelote de gamelin. Iten,
a Costança Affonsso C morabedis. Iten, a Tereyia Affonso C morabedis e dous moyos
de pam e tres touçinos. Iten, a Rodrigo, meu neto, C morabedis de brancos e huun
pelote. Iten, mando a Ouffemea Migeeles CC morabedis e dous moyos de pam e destas
perffeas de casa aquelas que vir meu conpridor que lle conprem. Iten, mando a Gomes,
meu sobrino, huna saya. Iten, mando a Moor Lourença, moller de Garçia Peres,
çincoeenta morabedis. Iten, mando que den de vestir a Pero Fernandes e a Pero
Fernandes (sic) e a Tome Eanes e a Vidal Peres e a Pero Martinet. Iten, mando dar a
Gonçaluo Eanes dose uaras de uiado e a Johan Dias huna cappa e huna saya. Iten,
mando a Martin Domingues o meu brauyario et huun dos meus tabardos. Iten, mando a
Paulos todolos meus liuros; e recade do arçidiago Johan Migeeles o Especulo, e de Ares
Peres a Soma do Ostienssi; e peço por merçee a meu sennor obispo que me faça tirar o
Liuro Sesto que tenno por el em Çamora et que o aia este Paulos.
E pagadas minnas deuedas e minnas mandas faço meu heree en todolos outros
meus bees e conpridor deste meu testamento Gonçaluo do Mato, notario d´Ourense, que
cupra (sic) este meu testamento per meus bees e sen seu dano e commo el fezer por min
e fezer a meus criados tal destrenga Deus que faça por el. E peço por merçee a meu
sennor obispo que anpare e deffenda o dito me[u] heree e meu conpridor, e que lle non
leixe fazer força, e que mande conprir este meu testamento, et que correga en el aquelo
que sua merçee for; e encomendolle meus criados e todos aquelles que de min atendiam
ben, e que lles faça ben e merçee; e esto todo lle peço por merçee que mo atenda assy
commo mo prometeu.
Iten, quito Pero Martinet do moordomadigo que de min teuo asy que nengen non lle
posa fazer demanda sobrelo, e esta meesma quitaçon faço a Tome Anes, per condiçon
que Pero Martinet faça por min diser dous triintanarios e Tome Anes huun ali hu
mandar Domingo Eanes, cappelam de Santa Ouffemea. E esta quitaçon faço a Lourenço
Martinet per condiçom que faça diser dous triintanarios ali hu mandar Lourenço169
Peres, clerigo.
Outrosy, leixo ao dito Gonçaluo do Mato en guarda e encomenda os ditos Paulos e
Gonçaluo e Catalina; que tenan elles os bees desta capela en que os estituyo e que tenna
por elles o capelan sigundo que eu mando e pague cada anno ao cabidoo aquelo que lle
mando pola dita capela e prouea a elles de comer e de uestir o mellor que el poder pelo
que y ouuer; e o que y ficar dos bees da dita capela que llelo guarde, e des que elles
foren taes pessoas que elles possan teer a dita cappela en sy e laurala e aproueytala que
a entren e a reçebam, e el que lles de aquelo que dos froytos da dita capela sobeiar; e
dandolles el delo boa conta e verdadeyra sigundo Deus e sua alma daquelo que dos
froytos sobeiar, elles proueudos, que elles nen cada huun delles non aian poder de o
meter a pleito nen a dano el nen seus bees sobresta rason.
E esto dou por meu testamento et por minna postrimeyra uoentade e mando que
ualla commo testamento e se non ualuer commo testamento ualla commo codiçilo ou
commo outra escritura mays firme que pode seer e per este testamento reuogo todos los
outros testamentos que ey feytos ata aqui e mando que non uallan senon este que dou
por meu testamento.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra este meu testamento veer em
parte ou en todo ou tomar alguna parte de meus bees contra voentade de meu heree aia a
yra de Deus e a minna maldiçon e quanto demandar peyteo a meu heree dobrado e perca

169
En el margen izquierdo, a la altura de las líneas 45 a 48, figura una manecilla indicadora como signo
de advertencia para señalar las cláusulas del testamento que interesan al Cabildo.

530
o que lle eu mandey en este testamento e aa uos del rey peyte por pena cem morabedis
da boa moeda e este testamento fique senpre firme.
Feyto o testamento en Ourensse, viinte e quatro dias de janeyro, era de mill e
tresentos e seteenta e çinque annos.

1027

1337, enero, 28. Ourense.

Codicilo del canónigo auriense Alfonso Viviánez en el que modifica varias mandas
de su testamento.

B. Escrituras 1, nº 13. Perg.; 572 x 705 mm.; escr. gótica. Inserto en el acto de apertura,
lectura y escritura del codicilo realizado en el cabildo auriense el 1 de febrero de 1337 por
el notario de Ourense Alfonso Pérez, por orden de don Pedro Xianz, canónigo y vicario
general del obispo don Vasco (doc. nº 1029). Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; un roto, unido mediante un cosido
un tanto rudimentario, se extiende desde la línea 1 a 12; otro roto se extiende desde la línea
19 a 24; antiguas dobleces verticales que dificultan la lectura en distintas partes del
pergamino. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «Tayxou Pero Guiaz, vigario
sobredito, este testamento en quareenta morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Testamentum
Alfonsy Viuiani Canonicus». Al dorso, escr. gótica: «Testamentos de Affonso Viaez e
Gonçaluo Viuiaes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194 (nº 727).

Era de mill e tresentos e seteenta e çinque annos, viinte e oyto dias de janeyro.
Conuçuda cousa seia a todos que eu, Affonsso Viuiaez, coengo d´Ourense, jasendo
doente de graue door eno meu corpo pero con todo meu siso e meu entendemento qual
mo Deus quiso dar, teendo ia meu testamento feyto e outorgado e adendo en el per
maneyra de codiçilo, ordino e mando en esta maneyra: que hunas casas que eu ey que
estam a sobre la torre uella, as quaes eu dey en doaçon a Aldonça Nunez, criada do
bispo dom Gonçaluo, que foy, mando que a morte da dita Aldonça Nunez que as ditas
casas fiquen aa capela que eu ordiney en meu testamento. Iten, mando que a morte de
Affonsso, meu criado que as casas da rua do Pumar e a vinna da Cuyna que lle eu
mandey en meu testamento que a sua morte fiquen ena dita capela.
E esto que aqui mando en este codeçilo quero e outorgo que se cunpra et aguarde su
aquela pena que he contiuda eno meu testamento e peço a Affonso Peres, notario
pubrico d´Ourense que meta este codiçilo en pubrica forma con seu nome e con seu
signal e rogo a estes que seen presentes que seian delo testemoyas.
Testemoyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Peres do Mato, notario d´Ourense,
Martin Domingues, yrmao do dito Affonso Viuiaes, Domingo Eanes, clerigo, Gonçaluo
Eanes, escudeiro, Pero Martinet, Martin Ferrnandes, omes do dito Affonso Viuiaes,
Gomez Lourenço, fillo que foy de Lourenço Eanes Çiisa.

1028

1337, febrero, 1. Ourense.

531
Martín Domínguez, párroco de San Pedro de Cudeiro, se presenta ante el canónigo
Pedro Xianz, vicario general del obispo auriense don Vasco, para que se dé forma
pública al testamento de su hermano, el fallecido don Alfonso Viviánez, canónigo
auriense, quien lo había redactado como carta simple. El testamento, cerrado y con dos
sellos, es presentado por el canónigo Martín Fernández; a continuación el vicario cita
a los testigos, y procede a interrogarles para confirmar su presencia como testigos en
el referido testamento. Tras la respuesta afirmativa de los mismos, el vicario ordena al
notario proceder a su apertura, lectura y escritura, dándosele así la validez requerida
como escritura pública. El notario Gonzalo Pérez do Mato, nombrado heredero y
cumplidor del testamento, señala que admite este encargo siempre que no implique un
menoscabo de su hacienda.

A. Escrituras 1, nº 13. Orig. Perg.; 572 x 705 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 1 de febrero de 1337, el nº
1029 de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el
pergamino dificultando la lectura; un roto, unido mediante un cosido un tanto rudimentario,
se extiende desde la línea 1 a 12; otro roto se extiende desde la línea 19 a 24; antiguas
dobleces verticales que dificultan la lectura en distintas partes del pergamino. En la parte
inferior del pergamino, escr. gótica: «Tayxou Pero Guiaz, vigario sobredito, este testamento
en quareenta morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Testamentum Alfonsy Viuiani
Canonicus». Al dorso, escr. gótica: «Testamentos de Affonso Viaez e Gonçaluo Viuiaes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194 (nº 727).

CIT. ES, XVII, 119.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos este testamento virem en presença de
min, Affonsso Peres, notario pubrico d´Ourense porla igleia desse lugar et das
testemuyas adeante escriptas, Martin Domingues, reytor da igleia de Sam Pero de
Cudeiro, pareçeu per ante Pero Giaez, coengo e vigario geeral do onrrado padre et
sennor dom Vaasco, pela graça de Deus bispo d´Ourense, ena costra noua da igleia de
Sam Martino e disso que Affonso Viuiaez, seu irmao e coengo da igleia d´Ourense,
seendo doente da doença de que se finou, que fesera seu testamento per escrito e per
testimuyas e non per notario porque o non podera auer, e que esteueran y presentes
Martin Fernandes et Roy Peres, coengos, e Pero Lourenço, clerigo, e Gonçaluo Peres,
clerigo do coro, Affonso Eanes do Souto, Fernan Eanes, clerigo d´Affonso Viuiaez,
Pero Lourenço, escriuan, Fernan Gonçaluez, notario. O qual escrito de testamento o dito
Affonso Viuiaez leixara em guarda do dito Martin Ferrnandes, coengo. E porque o dito
Martin Domingues era mays chegado parente do dito Affonso Viuiaez assy commo
aquel que era seu yrmao, e porque entendia que auya eno dito testamento algunas
clausulas que lle perteeçian, por ende pedia ao dito vigario que el mandasse viir o dito
testamento per ante sy e que o mandasse leer e publicar, e que desse outoridade a min,
notario, que o metesse en pubrica forma. E logo o dito vigario mandou ao dito Martin
Fernan que trouxesse o dito testamento per ant’el. E o dito Martin Ferrnandes deu logo
o dito testamento ao dito vigario; que estaua sarrado e seellado dos seellos do dito
Affonso Viuiaez e dos ditos Martin Fernandes e Roy Peres, coengos. E o dito vigario
fezo logo viir os ditos Martin Ferrnandes e Roy Peres e Pero Lourenço e Gonçaluo
Peres, clerigo do coro et Affonso Eanes do Souto e Fernan Eanes clerigo do dito
Affonso Viuiaez e Pero Lourenço, escriuan e Fernan Gonçalues, notario, et reçebeo

532
logo delles juramento aos santos auangeos, corporalmente taniudos con suas maos, que
dissessem verdade se era aquel o escrito que elles mostrauan aquel que Affonso Viuiaes,
coengo que fora d´Ourense, dera por seu testamento et por sua postrimeyra uoentade
seendo doente daquela door de que morreu. E cada huun delles disso que sy.
Preguntados en que conosçian que aquel escrito era aquel que o dito Affonso Viuiaez
dera por seu testamento e por sua postrimeira uoentade, e cada hun delles disso que o
dito Affonso Viuiaez os rogara que fossen testimuyas em commo el daua e queria que
aquel escrito que fosse seu testamento e sua postrimeyra uoentade, e outrossy que el que
os rogara que escriuisen em el seus nomes, e que conoscian as suas letras que elles y
escriuiran per sua mao e os ditos seellos. E o dito vigario abrio o dito escrito e mandou a
min, notario sobredito, que o leesse e o pubricasse e o metesse en pubrica forma de
testamento para senpre ualedeyro. O qual testamento era feyto em esta maneyra:

[Inserta testamento del canónigo auriense Alfonso Viviánez, de 24 de enero de


1337, doc. nº 1026].

§ O qual testamento abberto et pubricado o dito vigario mandou a min, notario, que
o metesse em pubrica forma de testamento para senpre ualedeyro. E Gonçaluo Peres,
dito do Mato, que estaua presente, disso que commo quer que o dito Affonsso Viuiaez o
leixasse por heree e conpridor de seu testamento que el que era enbargado de moytos
negoçios de seu sennor obispo e seus, en maneira que el non podia tomar esta carrega
sen gram meoscabo de sua fazenda, mais pero por quanto bem e criança Gonçaluo
Viuiaez, yrmao do dito Affonsso Viuiaez, e o dito Affonsso Viuiaez lle feserom, que el
queria husar do dito testamento e husar da dita hereença sigundo que o dito Affonsso
Uiuiaez lle mandara, pero con protestaçom que el nen seus bees non seiam por esto
obrigados por nehuna cousa que el faça por rasom do dito testamento nen pola hereença
que reçebe do dito Affonsso Viuiaez, e que mentre el achar bees desenbargados que
fossem do dito Affonsso Viuiaes que en tanto quer faser eysecuçom do dito testamento,
e a mays non se obriga. E desto o dito Gonçaluo Peres pedio a min, o notario, que lle
desse ende huun pubrico estromento.
Esto foy en Ourensse, eno lugar sobredito, o primeyro dia de feuereyro, era de mill
e tresentos e seteenta e çinque annos.
Testemoyas que presentes foron: dom Johan Migeeles, arçidiago de Castela, dom
Gonçaluo Peres, thesoureiro, Fernand Ares, Esteuoo Esteuez, coengos d´Ourense,
Gonçaluo Martinet, dito Rella, dobreyro, Gil Martinet, clerigo do coro, Migeell Peres,
notario, Johan Garçia, porteyro do cabidoo.
Eu, Affonso Uiuiaez, o outorgo.
E eu, Affonsso Peres, notario sobredito, a esto presente foy e este testamento en
mina presença fiz escripuyr per mandado e outoridade de Pero Guiaz, coengo e vigario
sobredito, e meu nome e meu sinal aqui puge en testemoyo de uerdade, que tal he.
(Signum).

1029

1337, febrero, 1. Ourense.

El notario auriense Gonzalo Pérez do Mato se presenta ante el canónigo Pedro


Xianz, vicario general del obispo auriense don Vasco, para que se dé forma pública al
codicilo del canónigo auriense Alfonso Viviánez. Una vez leído y publicado el vicario

533
ordena al notario Alfonso Pérez que proceda a escribirlo, otorgándosele así la validez
requerida como escritura pública.

A. Escrituras 1, nº 13. Orig. Perg.; 572 x 705 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 1 de febrero de 1337, el nº
1028 de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el
pergamino dificultando la lectura; un roto, unido mediante un cosido un tanto rudimentario,
se extiende desde la línea 1 a 12; otro roto se extiende desde la línea 19 a 24; antiguas
dobleces verticales que dificultan la lectura en distintas partes del pergamino. En la parte
inferior del pergamino, escr. gótica: «Tayxou Pero Guiaz, vigario sobredito, este testamento
en quareenta morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Testamentum Alfonsy Viuiani Canonici».
Al dorso, escr. gótica: «Testamentos de Affonso Viaez e Gonçaluo Viuiaez».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194 (nº 727).

[Inserta codicilo del canónigo Alfonso Viviánez, de 1 de febrero de 1337, doc. nº


1027].

§ Iten, despoys desto, o primeyro dia de feuereiro na era sobredita, seendo ia


enterrado o corpo do dito Affonso Viuiaez ena costra noua da igleia de Sam Martino,
pareçeu Gonçaluo Peres, dito do Mato, notario d´Ourense, heree e conpridor do dito
Affonso Viuiaes, ante Pero Giaez, coengo e vigario geeral do onrrado padre e sennor
dom Vaasco, pella graça de Deus bispo d´Ourense, e pedio a min, notario, que
pubricasse o dito codiçilo. E eu, notario sobredito, a pedimento do dito Gonçaluo Peres,
lii e publiquey o dito codiçilo ante o dito vigario e testemoyas adeante escritas, o qual
liudo e publicado o dito vigario mandou a min, notario sobredito, que metesse o dito
codiçilo en publica forma para senpre ualedeyro.
Testemoyas: dom Johan Migees, arcidiago de Castela, dom Gonçaluo Peres,
thesoureiro, Martin Fernandes, Roy Peres, Fernando Ares, Esteuo Esteuez, coengos,
Gonçaluo Martinet, dito Rella, dobreiro, Gil Martinet, clerigo do coro, Migeell Peres,
notario, Johan Garçia, porteiro do cabidoo d´Ourense.
Et eu, Affonsso Peres, notario publico d´Ourense pola ygleia desse lugar, a esto
presente foy e en mina presença o fiz escripuyr e meu nome e meu sinal aqui puge en
testemoyo de uerdade, que tal he (signum).

1030

1337, septiembre, 21. Ourense.

Sentencia emitida por Lope Sánchez, juez de Ourense, en el pleito que enfrenta a los
clérigos de coro, representados por García Eanes y Fernando Eanes, con el mercader
Juan Domínguez da Ermada, arrendatario del peso del concejo, por no haberles
querido pesar la cera y el sebo sin cobrarles, como era de uso y costumbre entre los
vecinos de Ourense. Escuchadas las partes y considerando probado el alegato de los
clérigos de coro, el juez sentencia a favor de éstos, obligando al mercader a pesar, sin
coste alguno, el sebo, unto y cera procedente de los ganados y abejas de los vecinos de
Ourense.

534
A. Cregos de coro, nº 113 bis. Orig. Perg.; 202 x 427 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad, en diversas partes del pergamino, que dificultan la lectura; antigua doblez en
sentido horizontal entre las líneas 21 y 22, que no impide la lectura; roto en la línea 22 que
afecta a una palabra. Al dorso, escr. gótica: «§ Sentença dos clerigos do coro contra todos
aqueles que tuberen os pesos da çibdad, que lles pesen todo sebo e çera e unto sen preço
ningun».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194 (nº 728).

Sabbam quantos esta carta de sentença virem que en presença de min Fernan
Fernandes, notario d´Ourense pola yglleia desse lugar e das testemoyas sub escritas
pareçeron en juyso ante Loppo Sanches, juys d´Ourense, Garçia Eanes, clerigo do coro
d´Ourense, e Fernan Eanes, clerigo, procurador da vniuersidade dos clerigos do dito
coro, en nome de sy e da dita vniuersidade, da huna parte, e Johan Domingues da
Ermada, mercador d´Ourense, da outra. Os ditos Garçia Eanes e Fernan Eanes disseron
que commo o dito Johan Domingues teuesse agora arrendado o peso do conçello
d´Ourense, que elles fossen ao dito peso para pesaren en el çera e seuo que lles fasia
mester, o qual disian que era seu, disendo que o ouueran de criança de seu gaando; e
pero que disseran ao dito Johan Domingues, que estaua no dito peso, que llelo pesase
sen preço ninhuun, commo elles fosen clerigos de coro da yglleia d´Ourense e por ende
eran visinnos da dita villa d´Ourense, e commo fosse husado e acustumado na çidade
d´Ourense que aquel que teuesse o peso do conçello desse lugar que pesase aos visinnos
da dita villa sen preço ninhuun çera que fosse de suas abellas e unto que fosse de seus
porquos e seuo que fosse de seu gaando, que llelo non quisera pesar. Por ende, en nome
de sy e dos clerigos do coro da yglleia d´Ourense e visinnos da dita villa, pidiron ao dito
Loppo Sanches, juys, que per sua sentença mandasse ao dito Johan Domingues, que
agora tiinna o dito peso do conçello, que pesase a elles e aos clerigos do dito coro
d´Ourense e aos visinnos desa villa çera, seuo, unto que fosse de seu gaando, segundo
dito he, sen preço ninhuun, segundo que fora husado e acustumado na çidade d´Ourense
ata aqui.
Et o dito juys disso ao dito Johan Domingues que dizia contra esto. E o dito Johan
Domingues, contestando pleito, disso que uerdade era que el tiinna agora o peso do dito
conçello d´Ourense; e que el estando no dito peso hu estaua pesando merchandia, que
chegaran os ditos Garçia Eanes e Fernan Eanes e que lle disseran que lles pesase çera e
seuo que tragian, ca disseran que llo auian de pesar sem preço ninhuun; e que el que lles
deytara as pedras dos pesos deante disendolles que, poys elles non a [...] dar preço polo
peso que o pesasem elles per sy se quissessem, ca el non era seu moço delles, mays que
o dito juys liurasse sobrello segundo achasse por dereyto.
E enton o dito Loppo Sanchez, juys, vista a demanda dos ditos Garçia Eanes e
Fernan Eanes, e vista a resposta do dito Johan Domingues, porque disso que achaua que
era huso e custume da çidade d´Ourense que aquel que teuesse o peso do conçello desa
villa pesaua aos clerigos do coro da yglleia d´Ourense, commo a visinnos que eran, e
outrossy aos visinnos que eran dessa villa çera, seuo, unto que fosse seu de criança de
seu gaando, segundo dito he, por ende, seendo en lugar de julgar, polo offiçio que o dito
Johan Dominguez tiinna do dito peso, per sentença mandou ao dito Johan Domingues
que el d´aqui en deante pesase no dito peso do conçello aos visinnos da villa d´Ourense
sen preço ninhuun, conuen a saber: çera que fosse de suas abellas, vnto de seus porquos,
seuo de seu gaando, fasendo uerdade sobrello que era assy.
Dada a sentença en Ourense, viinte e hun dia do mes de setenbro, era de mill e
tresentos seteenta e çinque annos.

535
Testemoyas que a esto presentes foron: Affonso Peres, Fernan Gonçalues, notarios
d´Ourense, Martin Perez, dito Rella, e Fernan Peres, dito Rossete, visinnos desse lugar,
Lourenço Eanes Pelliquinno, dobreyro da iglleia d´Ourense, Fernan Peres, canbiador e
Johan Guiça e Johan Fernandes, clerigos do dito coro d´Ourense.
E eu, Fernan Fernandes, notario170 sobredito que a esto presente foy e esta carta de
sentença scriui e puge y meu nome e meu sinnal, que tal (signum) he.

1031

1338, abril, 14. Burgos.

Alfonso XI ordena a los jueces y al concejo de la ciudad de Ourense cumplir la


sentencia de Alfonso X por la que se establecía que los seis menestrales y todos los
paniaguados del obispo, dignidades y canónigos de la ciudad de Ourense que
residiesen con ellos serían excusados del pago de los impuestos regios; además les
ordena que se proceda a la devolución de todo lo que se les había recaudado. La
iglesia auriense, enfrentada al concejo por el cobro de los excusados, había acudido al
rey para solicitarle que hiciese cumplir la sentencia dictada por Alfonso X, ya que el
concejo pretendía cobrar los pechos entre los paniaguados argumentando que no
residían con el obispo en su casa.

B. Escrituras 2, nº 26. Perg.; 300 x 414 mm.; escr. gótica. Inserta en la notificación a los
jueces y al concejo de la ciudad de Ourense el 21 de mayo de 1338 (doc. nº 1032). Presenta
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la
lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afetan a letras de las líneas 10, 12, 18, 23 y 36;
antiguas dobleces horizontales que dificultan la lectura en las líneas 10 y 23. Al dorso, escr.
cortesana: «Sentença dos scusados». Al dorso, escr. gótica: «… Aluaro Fernandes, canonigo
ena igleia da … do cabido façemos a saber no… [Johan] Peres e Roy Peres e outros…».
C. Cidade e as súas competencias, ff. 2r-3r. Copia. Papel; 205 x 294 mm.; escr.
humanística. Traslado hecho en Ourense el 4 de julio de 1629 por el escribano del número
Antonio Pereira de la notificación a los jueces y al concejo de la ciudad de Ourense el 21 de
mayo de 1338. Evidencia escritura ferrogálica que no llega a impedir la lectura.

ED. Documentos de Orense, I, 285-287.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 56-57 (nº 170).

CIT. ES, XVII, 119.

§ Don Alffonso, por la graçia de Dios rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de


Galizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, al
conçeio e a los juizes de la çibdat de Orense que agora son o serran d´aqui adelante, a
qualquier o a qualesquier de uos que esta nuestra carta vierdes, salut e graçia. Sepades
que el obispo e el dean e el cabildo de y, de Orense, se nos enbiaron querelar e dizer
[que] sobre contienda que era entre uos e el conceio de la vna parte e el obispo e el dean
e el cabildo que eran a la sazon de la otra sobre razon dela escussados que el dicho
obispo e dean e cabildo querian escusar de los pechos que entre uos acaesçian a pechar
que por uos partiruos las partes de custa e de danno que lo po[s]iestes en mano e en
170
notario] repetido.

536
poder del rey don Alffonso, nuestro visauuelo, que Dios perdone, e que el rey que
mando fazer pesquisa sobre esta rason para que la el uiesse e mandase sobrelo que
touiese por bien; e que el dicho rey, uista la pesquisa que por quanto fallara que el dicho
obispo ouiera e auya escusados en la dicha uilla, que mando por sentençia que el dicho
obispo escussase seys menesterales, ferrero e fornero e correro e seellero e alffayate e
çapatero, e sin esto que escusase todos sus omes solteros e casados sus apaniguados que
con el moraren en su casa. E otrosy que mando por sentençia que las personas e los
canonigos de y, de Orense, que escusasen todos sus omes solteros e casados que fuesen
sus apaniguados e moraren con ellos en sus casas, segunt que mas conplidamiente se
contiene en la sentençia del dicho rey don Alffonso, nuestro visauuelo, que nos el dicho
obispo enbio mostrar; en esta rason la qual carta de sentençia dis que uos confirmamos
despues de las cortes de Madrit aca. E agora que uos, el dicho conçeio e juyzes, que les
ydes e pasades contra esto, e que disedes que paguen en los pechos que entre uos
acaesçen a pechar a los omes del dicho obispo e cabildo que son escusados y, en la villa,
porque dizedes que non moran ellos e sus mugeres con el dicho obispo en su casa; e en
esto que les pasades contra la dicha sentençia e por esta rason que reçiben moy grand
agrauio; e enbiaronnos pedir merçed que mandasemos y lo que touiesemos por bien.
Porque uos mandamos uista esta nuestra carta que aguardedes la dicha sentençia que el
dicho obispo e dean e cabildo an en esta razon e confirmada de nos despues de las
cortes de Madrit aca, segunt dicho es, commo en ela dise e lles fue guardada en tenpo de
los dichos reys onde nos venimos e d´aqui adelante que les non demandedes pecho
ninguno que entre uos acaescer a pechar a los omes del dicho obispo e cabildo que con
el viueren e con el moraren e fueren a sus apaniguados e touieren y en la uila sus casas e
sus mugeres porque digades que non moran ellos en casa del dicho obispo, nin lles
prendedes nin tomedes ninguna cosa de lo suyo por esta razon contra la dicha sentençia.
E sy por esta razon alguna cosa les auedes tomado o prendado que gelo dedes e
entreguedes todo bien e conplidamiente en guisa que les non mingue ende ninguna cosa
ca nos tenemos por bien que mager tengan los omes del dicho obispo, mugeres e casas y
en la dicha çibdat que non pechen en ningunos de los pechos que ontre uos acaescieren
a pechar pues que se contien en la dicha sentençia que son quites commo dicho es.
E non fagades en al de ninguna manera so pena de la nuestra merced e de çient
maravedis de la moneda nueua a cada vno. E sy lo asy fazer non quisierdes mandamos
al dicho obispo e dean e cabildo que uolo non consientan. E de commo esta nuestra
carta vos fuer mostrada e la conplierdes mandamos a qualquier escriuan publico que
para esto fuere llamado que de ende al que uos la mostrar testemonio signado con su
signo por que nos sepamos en commo conpliedes nuestro mandado. E non faga ende al
so la dicha pena la carta leida dagela.
Dada en Burgos, catorse dias de abril, era de mill e trezientos e setenta e seys annos.
Yo, Alfonso Ferrnandes la fis escriuyr por mandado del rey.
Gil Fernandes. Aluar Diaz, vista. Johan de Canbranes.

1032

1338, mayo, 21, jueves. Ourense.

El tesorero auriense Gonzalo Pérez y el canónigo Rodrigo Pérez, en nombre de la


iglesia de Ourense, presentan ante el concejo de la ciudad, reunido en el claustro de
Santa María Madre, una carta del rey don Alfonso XI, dada en Burgos el 14 de abril de
1338, en la que se ordena a los jueces y concejo de dicha ciudad cumplir la sentencia

537
de Alfonso X por la que se establece que serán excusados del pago de los impuestos
regios seis menestrales y todos los paniaguados del obispo, dignidades y canónigos,
que vivan en la ciudad de Ourense. Una vez leída la carta los representantes de la
iglesia auriense requieren al concejo que la cumpla. El concejo solicita el traslado de
la misma y, temiendo las represalias del obispo, apela a la merced real.

A. Escrituras 2, nº 26. Orig. Perg.; 300 x 414 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la lectura; rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a letras de las líneas 10, 12, 18, 23 y 36; antiguas dobleces
horizontales y verticales que dificultan la lectura en las líneas 10 y 23. Al dorso, escr.
cortesana: «Sentença dos scusados». Al dorso, escr. gótica: «… Aluaro Fernandes, canonigo
ena igleia da … do cabido façemos a saber no… [Johan] Peres e Roy Peres e outros…».
B. Cidade e as súas competencias, ff. 2r-3v. Copia. Papel; 205 x 294 mm.; escr.
humanística. En traslado notarial realizado en Ourense el 4 de julio de 1629 por el escribano
del número Antonio Pereira. Evidencia escritura ferrogálica que no llega a impedir la
lectura.

ED. Documentos de Orense, I, 285-287.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194 (nº 729).

Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Johan Anes, notario publico
da çidade d´Ourense porla ygleia desse lugar, e das testemoyas adeante escritas, o
conçello da çidade d´Ourense, juntado per pregon ena costra de Santa Maria a Madre,
hu he huso e custume de se juntar, presentes y Lourenço Domingues e Pero Maçia,
juises, e Garçia Anes, procurador do dito conçello, e huna peça dos omes boos do dito
conçello, don Gonçaluo Peres, thesoureiro da ygleia d´Ourense, e Roy Peres, coengo da
dita ygleia, en nome do onrrado padre e sennor don Vaasco, pela graça de Deus bispo
d´Ourense, e en nome de sy e do dayan e cabidoo da dita ygleia, presentaron e fezeron
leer per min, notario, ao dito conçello e juises huna carta de noso sennor, el rey don
Affonso, escrita en papel, aberta e aseelada nas costas con seu seelo, da qual carta o
tenor a tal he:

[Inserta orden de Alfonso XI a los jueces y al concejo de la ciudad de Ourense para


cumplir la sentencia de Alfonso X por la que se establecía que los seis menestrales y
todos los paniaguados del obispo, dignidades y canónigos de la ciudad de Ourense que
residiesen con ellos en la dicha ciudad serían excusados del pago de los impuestos
regios, de 14 de abril de 1338, doc. nº 1031].

§ A qual carta liuda e presentada, os ditos don Gonçaluo Peres, tesoureiro, e Roy
Peres, coengo, diseron e frontaron aos ditos conçello e juyzes que conprisen a dita carta
do nosso sennor el rey en todo sigundo que se en ela contiinna. E o dito conçello disso
que pedia o tralado (sic) da dita carta; e porque desian que eles auyan pleito sobresta
rason con o bispo per ante nosso sennor el rey, e o pleito esteuese ontre eles pendente
ante o dito sennor el rey, e dezian que pendente o dito pleito a dita carta fosse gaanada
agora nouamente, e outrossy porque se temian que o dito sennor obispo quisese
proçeder contra eles en alguna maneira por rason da dita carta, que poren que apelauan
para a merçee do noso sennor el rey, e que ponyian seus corpos e seus aueres su guarda
e deffendemento do dito sennor el rey; e pediron a min, notario, que lles desse desto
huun publico estormento co meu signal.

538
Esto foy en Ourense, na dita costra de Santa Maria a Madre, quinta feyra, viinte e
huun dia de mayo, era de mill e tresentos e seteenta e seys annos.
Testemuyas que foron presentes: Esteuo Anes de Çima de Uila, Johan Rodrigues,
Gomes Nunni, çidadaos, Affonso Peres, notario, Gomez Lourenço, dito Çeleyroo, Johan
Castilleiro, mercador, Lourenço Laso, tendeiro, Garçia Tacanno, Johan Martinet,
tendedor, Gonçaluo Anes da Figeira, Martin Peres, escudeiro do bispo, Affonso Uirgo,
pixoteiro, Affonso Negro, Martin Ares, Pero Fernandes Boffon, Martin Seixino, Migeell
Tinoso, carniçeiro, Johan Domingues do Cauo, Pero Domingues carpinteiro, moradores
em Ourense.
E eu, Johan Yanes, notario sobredito, a esto presente foy (signum) et o fige escriuir
en mynna presença e puge y meu signal en testemuyo de uerdade.

1033

1338, junio, 4. Ourense.

Acuerdo entre Aldonza Alfonso, vecina de Ourense, moradora en la rúa da


Fontaíña, y el cabildo auriense sobre el pago de la renta de un solar de la rúa dos
Zapateiros. Aldonza Alfonso había vendido, libre de toda carga, al mercader Gonzalo
Eanes y al sastre Juan Estévez, un solar en dicha calle que ella tenía aforado del
cabildo por una renta de cinco sueldos leoneses; Aldonza, para evitar litigios tanto con
el cabildo como con Gonzalo Eanes y Juan Estévez, sitúa la renta de los cinco sueldos
leoneses, pagaderos por el día de Santiago, sobre unas casas que posee en la misma
rúa, lindantes con el solar. El cabildo acepta y se compromete a no requerir a los
nuevos propietarios del solar el pago de la renta y a asumir el suministro de velas para
la fiesta de Santiago y el pago de los tres sueldos que se deben pagar a los clérigos de
coro por dicho solar; además, perdona a Aldonza Alfonso la deuda que tenía contraída
con el cabildo desde que las casas fueron derruidas hasta la fecha. Por otra parte, el
cabildo acuerda con Gonzalo Eanes y Juan Estévez que estos últimos levantaran la
pared medianera, que se había caído, entre el solar del cabildo y el de éstos;
especifican que no se podrán abrir ventanas hacía el solar del cabildo y que, en caso de
que el cabildo hiciera uso de la parte alta de esa pared, correría con la mitad de los
gastos. Por último, en respuesta al ruego del arcediano Bernardo Alfonso, hermano de
Aldonza Alfonso, el cabildo renuncia a su derecho a recibir el solar, ya que Aldonza lo
había vendido sin requerir antes al cabildo, como estaba obligada por su contrato de
foro.

A. Escrituras 16, nº 45. Orig. Perg.; 321 x 316 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura al final de las líneas 14 a 19; roto de pequeñas dimensiones en el
lateral derecho que afecta a las últimas letras de las líneas 19 y 20. Quirógrafo, con letras
invertidas, en la parte superior del documento: C B A. En la parte inferior del pergamino,
escr. gótica: «X». Al dorso, escr. gótica: «Carta d´aviinça per que o Cabidoo e Aldonça
Affonso se aueeron sobre rason do soar da que a dita Aldonça Affonso uendera a Johan
Esteuez e a Gonçaluo Anes, mercader».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 194-195 (nº 730).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Aldonça Affonso, çidadaa d´Ourense,
moradeyra ena rua da Fonteyna, por rason que o deam e cabidoo da igleia de Ourense

539
auyam d´auer cada anno en saluo para senpre çinque soldos de leoneses pelo soar das
casas que eu auya ena rua dos Çapateyros, que estam a par das outras minnas casas que
eu y tenno, e parte com outro soar do dito cabidoo, o qual soar eu vendi a Gonçaluo
Eanes, mercador, e a Johan Esteueez, alfayate, e vendillo liure e desenbargado dos ditos
çinque soldos, e por razon de eu non tomar pleito nen contenda com os ditos Gonçaluo
Yanes e Johan Esteuez, a que eu vendi o dito soar, nem con o deam e cabidoo sobrelos
ditos çinque soldos, e por me partir de custas e de dannos que poderian recreçer entre
min e estes sobreditos Gonçaluo Yanes e Johan Esteuez e o dito deam e cabidoo; por
ende eu, a dita Aldonça Affonso, nom costrenguda nen per enganno enduzuda, mays de
meu praser e de myna propia voentade, ponno os ditos çinque soldos ao dito deam e
cabidoo que os aiam para senpre liuremente em cada huun anno, sem enbarguo
nenhuun, por dia de Santiago do mes de jullio, pelas outras ditas minnas casas que
estam ena dita rua dos Çapateiros; as quaes parten, da huna parte, com o dito soar que
eu vendi a estes sobreditos Gonçaluo Eanes e Johan Esteuez e, da outra parte, com as
casas de Martin Perez de Geestosa, çidadao d´Ourense, e saem as portas ena rua
publica. As quaes casas eu para esto obligo ao dito cabidoo, e demays lle obligo todolos
outros meus bees para o dito deam e cabidoo seerem senpre anparados com os ditos
çinque soldos pelas ditas casas a dereito.
E por esto nos, dom Pero Suarez, deam, e ho cabidoo da dita igleia d´Ourense,
seendo juntados per canpaa tanguda ena costra noua de Sam Martinno, hu e costume de
se fazer cabidoo, por fazer graça aa dita Aldonça Affonso, assy reçebemos os ditos
çinque soldos que nos auyamos d´auer pelo dito soar para os auer d´aqui en deante
senpre pelas ditas casas cada anno eno dito dia de Santiago, e releuamos o dito soar que
os ditos Johan Esteueez e Gonçaluo Yanes conprarom dos ditos çinque soldos d´aqui en
deante; e a saluo fique a nos, o dito cabidoo, d´auer cada anno pelo dito soar as candeas
da festa de Santiago; e os tres soldos que os clerigos do coro am d´auer cada anno que
os aiam pelo dito soar; e demays quitamos aa dita Aldonça Affonso toda a deueda que
nos deuya dos ditos çinque soldos delo tenpo que as ditas casas foron deribadas a aco,
que os nos non ouuemos, e renunçiamos que llos non demandemos nen possamos
demandar per nos nen per outre em juyso nen fora del.
E demays he posto entre os ditos deam e cabidoo, da huna parte, e os ditos
Gonçaluo Yanes e Johan Esteuez, conpradores do dito soar, que som presentes, da
outra, que os ditos Johan Esteuez e Gonçaluo Yanes vaam ao fondamento da parede que
e comunal entre o soar do dito cabidoo e o dito soar que elles conprarom e a façan e
laurem ben regea e bem firme per aquel lugar per hu ella agora esta em maneira que o
cano do dito cabidoo fique liure para se poder cobrir sigundo que soya estar se conprir,
e façan a dita parede de alteza ata a cruz que poserom a sobrelo juntoyro que esta ena
parede de Catalinna Anes, e venna a dita par[ede] em o liuel ygoal aa rua, e ata aly em
esta parede possa o dito cabidoo pousar cada que quiser sem custa ninhuna, e des aly aa
çima o que lauraren os [ditos Gon]çaluo Yanes e Johan Esteuez, se o dito cabidoo em
elo quiser pousar quando quiserem laurar eno seu soar, que paguen a meatade do custo
da dita parede que custar des aly a çima aos ditos Gonçaluo Yanes e a Johan Esteuez a
vista de dous meesteyraes porque a dita parede de fondo a çima he comunal ao dito
cabidoo e aos ditos Gonçaluo Eanes e Johan Esteuez; e que os ditos Gonçaluo Eanes e
Johan Esteuez non façan feestra ena dita parede contra o soar do dito cabidoo.
E outrossy o dito deam e cabidoo, a rogo do arçidiago Berald Afonso e por faser
graça aa dita Aldonça Affonso, sua yrmaa, quitaronsse do reçebemento que fezeron do
dito soar por razon que o dito cabidoo non fora frontado quando foy feita a venda del e
renunçiaron a el.

540
E os ditos deam e cabidoo e os ditos Gonçaluo Yanes e Johan Esteuez assy
outorgaron todo esto que sobredito he, e poserom pena que a parte que contra elo for e
ho non conprir e agoardar que peite aa outra parte que o conprir e agoardar quiser por
pena çem morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non pagada esta carta fique
firme e valla para senpre. E para conprir e agoardar todo esto que sobredito he e para
pagar a dita pena aquel que en ela caer os ditos deam e cabidoo obligaron todolos bees
da sua mesa do dito cabidoo, e os ditos Johan Esteuez e Gonçaluo Yanes obligaron
todos seus bees gaanados e por gaanar. E desto em commo passou as ditas partes
pediron a min, Affonso Lourenço, coengo e chançeller, senllas cartas partidas per ABC.
Feyta a carta em Ourense, quatro dias de junyo, era de mill e trezentos e seteenta e
seys annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Rella, moordomo do dito cabidoo,
Johan Peres, reitor da igleia de Melees, Pero Moogo, reitor da igleia de Mourisco,
Gonçaluo Peres, notario d´Ourense.
E eu, Affonso Lourenço, coengo d´Ourense e chançeler dessa cidade, a esto presente
foy e este estromento fiz escriuir no qual puge meu sinal en testemuyo de uerdade .
(Signum).

1034

1338, septiembre, 22. Ourense.

Domingo Eanes, capellán de Santa Eufemia, afora a perpetuidad a Juan Eanes y a


Pedro Eanes «Pintador», moradores en la rúa Nova de Ourense, una casa con lagar
que compró a los clérigos de coro en la rúa da Fonte do Bispo, en el camino que va
para Porto Carreiro, por una renta anual de cinco libras de moneda blanca del rey don
Alfonso, pagaderas el día de san Martín de noviembre. Pagarán también el fumazgo si
lo hubiera.

A. Cregos de coro, nº 6. Orig. Perg.; 239 x 160 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por prácticamente todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura,
especialmente en la parte izquierda de las tres primeras líneas y a las palabras finales del
lateral derecho; roto de pequeñas dimensiones que afecta a una letra de la línea 11.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 195 (nº 731).

Sabeam quantos esta carta vyrem que eu, Domingo Yanes, cappellan de Santa
Eufemia, dou a foro a vos, Johan Yanes e Pero Yanes Pintador, moradores en Ourense,
na rua Noua, para sempre huna casa con seu lagar que eu hey na rua aa Fonte do Bispo,
eno caminno que vay para Porto Carreyro; a qual casa eu conprey da vniuerssidade dos
clerigos da igleia d´Ourense. Et demarca a dicta casa da huna parte con casas que foron
de Eluira Arias de parte de çima que ten ora Bartholomeu Peres, mestrescola de
Mindonedo, e entesta na cortinna que ten Esteuao Yanes, çidadao d´Ourense, d´anbas as
outras partes, e ten as portas na rua publica; assy que vos e toda vossa voç ajades e
pessuyades a dicta casa e lagar para sempre, et que dedes a myn ou a mynna voç de
cada hun anno para sempre, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, cinque libras
de brancos da moneda (sic) de nosso sennor el rey dom Alffonsso. Et eu, o dicto
Domingo Yanes, aforouos a dicta casa liure e quita de todo outro enbargo sacado de
fumagen, se o hy ouer. Et sy pella uentura vos, os dictos Johan Yanes e Pero Yanes, ou

541
vossa voç quiserdes uender a dicta casa e lagar que a uendades a myn ou a mynna voç
pollo justo preço ante que a outro ninhun, et sy a eu ou myna voç non a quisermos
conprar enton que uendades a dicta casa e lagar a tal pessoa que seia semillauil de uos
assy que eu ou myna uoç aiamos nosso foro en paç e en saluo. Et nos, os dictos Johan
Yanes e Pero Yanes, rreçebemos assy a dicta casa e lagar con todas as condiçoes
sobredictas, et para pagar o dicto foro e conprir e agardar todo quanto sobredicto he
obligamos todos nossos bees mouiles e rrayçes gaanados e por gaanar. Et desto en
commo passou as dictas partes pidiron a myn notario que lles desse ende sennas cartas
feytas en huun tenor.
Esto foy en Ourense, vente dous dias de setenbro, era de mil e CCC LXX VI annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Yanes, Esteuao Yanes, clerigos do coro,
Pero das Pias, Garcia Ferrnandes de Posto Marcos.
Et eu, Ruy Ferrnandes, notario publico da çidade d´Ourense pollo obispo e polla
igleia desse lugar, a esto presente foy e esta carta escriui e meu sygnal y puge, que tal
(signum) he.

1035

1338, diciembre, 2.

Traslado notarial del acto de lectura y publicación del testamento de Pedro


González, arcediano de Búbal, realizado por el canónigo y canciller auriense Alfonso
Lorenzo por orden de Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y vicario general
del obispo don Vasco, a petición del deán y del cabildo auriense.

A. Escrituras 1, nº 5. Orig. Perg.; 500 x 670 mm.; escr. gótica; presenta manchas de
humedad que no afectan a la lectura; rotos de pequeño tamaño en la parte derecha del
pergamino que afectan a las líneas 13 y 34 a 35; pequeña incisión entre las líneas 13 y 14
que no afecta al texto; rotos en los laterales que no afectan al texto. Al margen inferior
izquierdo, escr. humanística: «Otorgado en 6 de abril, era 1358. Año de 1320. Leido y
publicado, 5ª feira, X abril de 1320. Casas (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «Testamento
do arçediano de Bubal171 dom Pero Gonçalues». Al dorso, escr. gótica: «Traslado do
testamento do arçediago Pero Gonçaluez». Al dorso, escr. gótica: «Testamento do arçidyago
Pedro Gonçaluez».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 175-176 (nº 637).

[Inserta testamento del arcediano de Búbal Pedro González, de 6 de abril de 1320,


doc. nº 893].

[Inserta acto de apertura, lectura y escritura del testamento del arcediano de Búbal
Pedro González, de 10 de abril de 1320, doc. nº 894].

Este e o traslado do dito testamento o qual eu, Affonso Lourenço, coengo e


chanceler da çidade d´Ourense, en presença das testemoyas su scritas vi signado do
signo do dito Affonso Viuianz, chançeller, et per mandado e auctoridade de don
Bertholameu Peres, meestrescola de Mendonnedo e vigario geeral do onrrado padre e

171
de Bubal] interlineado, sobre el renglón.

542
sennor don Vaasco, pela graça de Deus bispo d´Ourense, a pidimento do dayan e
cabidoo dessa igleia o fiz trasladar de ueruo a ueruo e meu sinal y puge en testemuyo de
uerdade.
Dous dias de dezembre, era de mill e CCC e LXX VI annos.
Testemoyas: Gil Marrtinez, raçoeyro, Gonçaluo Rella, dobleyro, Lope Sanchez,
auogado, e Pero Marrtines, notario d´Ourense (signum).

1036

1338, diciembre, 9. Ourense.

El notario auriense Juan Eanes, a petición de Gil Martínez, racionero y procurador


del obispo, y de Gonzalo Pérez, tesorero y procurador del cabildo, traslada la
confirmación concedida el 20 de noviembre de 1294 por Sancho IV al obispo y cabildo
aurienses del derecho a nombrar a cincuenta y seis escusados del pago de todo
impuesto regio en la ciudad.

A. Privilexios 3, nº 37. Perg.; 299 x 440 mm.; escr. gótica; manchas de humedad; roto
en la mitad superior, en el centro, que afecta a las doce primeras líneas del texto. Al dorso,
escr. gótica: «Traslado da carta dos escusados». Al dorso, escr. gótica: «Trasllado da carta
dos escusados da Iglesia de Ourense».

ED. Documentos de Orense, I, 220-222.

CIT. ES, XVII, 119.

[Inserta confirmación de Sancho IV de 20 de noviembre de 1294 al obispo y cabildo


aurienses del derecho a nombrar a cincuenta y seis escusados del pago de todo
impuesto regio en la ciudad].172

Este he o trellado duna carta do moy nobre rey don Sancho, que foy, de Castella, de
Leon, de Tolledo, de Gallisa, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, do Algarbe,
e sennor de Molina, escripta en purgameo de coyro e seellada con seu seello de çera
colgado en hua baraça de lina mesclada, branca e amarella e uerde e uermella. O qual
seello era redondo e eno meogo, duun dos cabos, tragia figurado figura de rey assentado
en cadeira, con coroa ena cabeça e uara ena mao, e en çima della figurada huna
poonbina, e derredor desta figura, duun cabo, figurado huun castello, e, do outro, huun
leon; e as leturas deste caboo disian: Ǡ Sancii, Dei gracia regis Castelle, Tolleti,
Legionis, Gallecie». Et do outro cabo o seello andaua figura de caualleiro encaualgado
en cauallo e armado con espada ena mao e escudo ao collo, e enas armas signaes de
castellos e de leones; e as leturas deste cabo disian: Ǡ Sibilie, Cordube, Murcie, Gihen
et Algarbi». A qual carta non era rasa nen cançellada nen en nenhuu lugar dessi
sospeyta segundo per ella apareçia, e a qual carta eu, Johan Yanes, notario publico da
çidade d’Ourense polla igleia desse lugar, aqui en mynna presença fige trelladar de
ueruo a ueruo, per mandado e outoridade de don Bertollameu Peres, meestrescolla e
vigario do onrrado padre e sennor don Vaasco, pella graça de Deus bispo d’Ourense, e
de Pero Maçia, juys d’Ourense, e a pedimento de Gil Martines, raçioneiro da igleia
d’Ourense, procurador do dito sennor obispo, que pedio a dita outoridade en seu nome,

172
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 541-543 (nº 689).

543
e de don Gonçaluo Peres, thesoureiro da dita igleia, que pedia dita outoridade en nome
do cabidoo desse lugar, para rason que estes sobreditos disian que o dito sennor obispo
e cabidoo tiinnan d´enuyar a dita carta a outras partes hu lles conpria et se temian de a
perder per fogo ou per augoa ou per furto ou per outra enqueigon (sic). E en este
trellado confirido con a dita carta puge meu signal en testemuyo de uerdade.
O qual trellado foy feyto en Ourense, des e noue dias d’oytubro, era de mill e
tresentos e seteenta e seis annos.
Testemoyas que foron presentes aa dita outoridade: Fernan da Freyra, [mer]cador;
Johan Gentino, Pero Yanes, yrmao de Miguel Yanes, e Martin Couellas, alfayates;
Fernan Moogo, … de Carresedo; Pero Branco, boffon; Pero Mqeda (sic), pixoteiro, e
outros (signum).

1037

1339, febrero, 25. Madrid.

Alfonso XI, con la reina doña María y el infante don Pedro, confirma la exención de
moneda forera al obispo, cabildo y clerecía menor de la catedral de Ourense concedida
por Alfonso X el 1 de marzo de 1258.

A. Privilexios 4, nº 18. Orig. Perg.; 587 x 672 + 97 mm.; minúscula diplomática;


manchas de humedad que no afectan a la lectura; roto que afecta a los últimos confirmantes
de la primera columna. Sello de plomo pendiente de hilos de seda amarillos y rojos; en el
anverso: figura de monarca armado, montado en caballo pasante, con leyenda de difícil
lectura; en el reverso: en el reverso: armas cuarteladas de Castilla y León. Al dorso, escr.
gótica: «Priuilegium quod canonici e racionari e clerici cori non ... M CCC LXX VII». Al
dorso, escr. humanística: «Priuilegio del rey por el que ninguno canonigo ni raçionero ni
otro clerigo pagara pedido».

ED. Documentos de Orense, I, 192-194.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 75 (nº 171).

CIT. ES, XVII, 120.- FERNÁNDEZ ALONSO, Efemérides, 397 [Datándolo el día 23].

(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre de Dios, Padre e Fijo e


Spiritu Sancto, que son tres personas e vn Dios, que biue e regna por siempre jamas, e
de la bienauenturada uirgen gloriosa sancta Maria, su madre, que nos tenemos por
sennora e por auogada en todos nuestros fechos, et a onrra e a seruiçio de todos los
sanctos de la corte celestial. Queremos que sepan por este nuestro priuillegio todos los
omes que agora son e seran d´aqui adelante commo nos, don ALFONSO, por la graçia de
Dios, rey de Castiella, de Toledo, de Leon, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de
Murçia, de Jahen, del Algarbe e sennor de Molina, en vno con la reyna donna MARIA,
mi muger, e con nuestro fijo, el infante don PEDRO, primero e heredero, viemos
priuillegio del rey don Alfonso, nuestro uisauuelo, escripto en pargamino de cuero e
rodado e seellado con su seello de plomo, fecho en esta guisa:

544
[Inserta la exención de moneda forera concedida por Alfonso X, el 1 de marzo de
1258, al obispo, cabildo y clerecía menor de la catedral de Ourense].173

Et agora el obispo e el cabildo e la clerizia de la yglesia de Orens, enbiaronos pedir


merçed, que les confirmassemos este dicho priuillegio e gelo mandassemos guardar. Et
nos, el sobredicho rey don ALFONSO, por les fazer merçed, touiemoslo por bien e
confirmamosgelo e mandamos que les vala e les sea guardado en todo bien e
conplidamente segund que en el dicho priuillegio se contiene e segund que les valio e
les fue guardado en tienpo de los reyes onde nos venimos e en el nuestro fasta aqui. Et
defendemos firmemente que ninguno nin ningunos non sean osados de yr nin de passar
contra este dicho priuillegio para lo quebrantar nin minguar en ninguna cosa, ca
qualquier que lo fiziesse o contra el les passasse auria nuestra yra e pecharnos ya la pena
que en el dicho priuillegio se contiene e a los dichos obispo e cabildo e clerizia o a
quien su boz touiesse todos los dannos e menoscabos que por ende reçibiessen
doblados. Et porque esto sea firme e estable para siempre jamas mandamosles ende dar
este nuestro priuillegio rodado e seellado con nuestro seello de plomo.
Fecho el priuillegio en Madrit, veynte e çinco dias andados del mes de febrero, era
de mill e trezientos e setenta e siete annos.
Et nos, el sobredicho rey don ALFONSO, regnante en vno con la reyna donna MARIA,
mi muger, e con nuestro fijo el infante don PEDRO, primero e heredero, en Castiella, en
Toledo, en Leon, en Gallizia, en Seuilla, en Cordoua, en Murcia, en Jahen, en Baeça, en
Badajoz, en el Algarbe e en Molina, otorgamos este priuillegio e confirmamoslo.
Don Sancho, fijo del rey, conf. Don Henrrique, fijo del rey e sennor de Lorenna e de
Cabrera, conf. Don Fradrique, fijo del rey e sennor de Haro, conf. Don Ferrando, fijo
del rey e sennor de Ledesma, conf. Don Tello, fijo del rey e sennor de Aguilar, conf.
Don Gil, arçobispo de Toledo e primado de las Espannas, conf. Don Martin, eleyto de
Sanctiago, conf. Don Iohan, arçobispo de Seuilla, conf.
(1ª col.) Don Garçia, obispo de Burgos, conf.- Don Iohan, obispo de Palencia e
chançeller del infante don Pedro, conf.- Don Iohan, obispo de Calahorra, conf.- Don
frey Alfonso, obispo de Çiguença, conf.- Don Bernabe, obispo de Osma, conf.- Don
Pedro, obispo de Segouia, conf.- Don Sancho, obispo de Auila, conf.- Don Odo, Obispo
de Cuenca.- Don Pedro, obispo de Cartagena, conf.- Don Iohan, obispo de Cordoua,
conf.- Don Benito, obispo de Plazencia, conf.- Don Iohan, obispo de Iahen, conf.- [Don]
Bartholome, obispo de Cadiz, conf.- [Don] Johan Nunnez, maestre de la Orden de la
caualleria [de] Calatraua, conf.- Don frey Alfonso Ortiz Calderon, prior de las cosas que
ha [...] orden del Ospital de Sant Iohan en la casa de Casti[ella] e de Leon, conf.
(2ª col.) Don Iohan, fijo del infante don Manuel, conf.- Don Iohan Nunnez, sennor
de Vizcaya, alferez mayor del rey, conf.- Don Iohan, fijo de don Alfonso, conf.- Don
Ferrando, fijo de don Diego, conf.- Don Diego Lopez, su fijo, conf.- Don Aluar Diaz de
Haro, conf.- Don Lop de Mendoça, conf.- Don Iohan Alfonso de Guzman, conf.- Don
Ruy Gonçalues Maçanedo, conf.- Don Iohan Rodrigues de Çisneros, conf.- Don Iohan
Garçia Malrrique, conf.- Don Ladron de Gueuara, conf.- Don Garçia Ferrnandes
Malrrique, conf.- Don Lope Ruyz de Baeça, conf.- Don Gonçaluo Ruyz Giron, conf.-
Don Nunno Nunnez de Aça, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: SIGNO DEL REY DON ALFONSO; y, en el exterior: † DON IOHAN NUNNEZ,
SENNOR DE VIZCAYA, ALFEREZ MAYOR DEL REY, CONFIRMA. DON PERO FERNANDEZ DE
CASTRO, MAYORDOMO MAYOR DEL REY, CONFIRMA).

173
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 259-262 (nº 449).

545
(Bajo el signo rodado) Garçilasso de la Uega, justiçia mayor de casa del rey, conf.-
Alfonso Juffre de Tenoyro, almirante mayor de la mar e guarda mayor del rey, conf.-
Ferrant Sanches de Valladolit, notario mayor de Castiella, conf.
(3ª col.) Don Iohan, obispo de Leon, conf.- Don Iohan, obispo de Ouiedo, conf.-
Don Pedro, obispo de Astorga, conf.- Don Rodrigo, obispo de Salamanca, conf.- Don
Rodrigo, obispo de Çamora, conf.- Don Pedro, obispo de Çibdat Rodrigo, conf.- Don
Iohan, obispo de Coria, conf.- Don Ferrando, obispo de Badajoz, conf.- Don Vasco,
obispo de Orens, conf.- Don Aluaro, obispo de Mendonnedo, conf.- Don Garçia, obispo
de Tuy, conf.- Don Iohan, obispo de Lugo, conf.- Don Alfonso Mendez de Guzman,
maestre de la orden de la caualleria de Sanctiago, conf.- Don Gonçalo Martinez, maestre
de la orden de la caualleria de Alcantara e despensero mayor del rey, conf.
(4ª col.) Don Pero Ferrnandes de Castro, pertiguero mayor de tierra de Sanctiago e
mayordomo mayor del rey e su adelantado mayor en la Frontera, conf.- Don Pedro de
Xerica, vasallo del rey e su adelantado mayor en el regno de Murçia, conf.- Don Iohan
Alfonso de Alborquerque, amo e mayordomo mayor del infante don Pedro, conf.- Don
Ruy Peres Ponçe, conf.- Don Pero Ponçe, conf.- Don Lop Diaz de Çifuentes, conf.-
Don Rodrigo Perez de Villalobos, conf.- Don Ferrant Rodrigues de Villalobos, conf.
Ferrant Perez Portocarrero, merino mayor de Castiella, conf. Don Pero Nunnez de
Guzman, merino mayor de tierra de Leon e de Asturias, conf.
Ferrant Martinez de Agreda teniente logar de los priuillegios rodados por Alfonso
Gil de Salamanca, teniente logar por Ferrant Rodrigues, camarero del rey e camarero
mayor del infante don Pedro, su fijo, lo mando fazer por mandado del rey, en veynte e
ocho annos que el sobredicho rey don Alfonsso regno.
Gil Ferrnandes (rubricado). Fernando Martines (rubricado). Aluar Dias, vista
(rubricado). Alfonso Gonçalues (rubricado).

1038

[1339], junio, 11. Ourense.

El obispo auriense don Vasco constituye como su procurador al racionero Gil


Martínez para que absuelva a Lope Rodríguez de Sabadelle, escudero de tierra de
Aguiar, de las excomuniones a las que había sido condenado hasta el día de la fecha.

A. Escrituras 21, nº 1. Orig. Perg.; 144 x 205 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, tinta
desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura en distintas partes del
pergamino; roto en la parte izquierda del pergamino que afecta al comienzo de las líneas 9 a
16, impidiendo la lectura de parte de la fecha; antiguas dobleces horizontales que dificultan
la lectura en las líneas 18 y 19. Al margen inferior, escr. humanística: «Que soltasse a Lopo
Rodriguez, rendeyro de terra d´Aguiar, que presente estaua, das escomu». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de deseltaçon de Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 195 (nº 733).

Sabean quantos esta carta vyren que [commo] en presença de min, Fernan
Gonçalues, notario publico da çibdade d´Ourense jurado pela egleia desse lugar, e das
testemoyas adeante escritas, o on[rr]ado padre e sennor don Vaasco, pela graça de Deos
(sic) bispo d´Ourense, per min notario e testemoyas deu poder a Gil Martinet, raçoeyro

546
da egleia d´Ourense, que soltasse a Loppo Rodriges, escudeyro de terra d´Agiar, que
presente estaua, das escomoyaes en que jazia ata aqueste presente dia.
E desto o dito Loppo Rodryges pedio [a] min notario huun publico estormento, e o
dito sennor obispo [...] a min, notario, que desse ende huun publico est[ormento ... G]il
Martinet e ao dito Loppo Rodriges e [...] deylle ende este ao dito Loppo Rodry[ges ...].
Feyto en Ourense, nas cassas do dito sennor [...] onze dias de junyo, era de mill e
trezetos e seteenta [e se]te annos.
Testemoyas que foron presentes: Ruy Meendes d´Anb[ia], escudeyro; Johan
Fernandes, ome do prior de San Pero de Rocas; Johan Maçia, notario do castelo;
Domingo Peres das Tendas d´Ourense, e outros.
E eu, Fernan Gonçalues, notario sobredito, que a esto presente fuy e a pedimento de
Loppo Rodriges e per mandado do dito sennor obispo (signum) esta carta escriui e meu
synal y puge en testemoyo de uerdade, que tal he.

1039

1339, agosto, 11. Ourense.

Los contadores Pedro Lorenzo y Pedro Martínez, en representación de los clérigos


de coro, aforan a perpetuidad a Alfonso Rodríguez «Branco» y a su mujer, María
Fernández, un solar de casa en O Outeiro –lindante con la casa del obispo y con el
camino que va para a Ponte do Outeiro–, que les había dado Aldonza Alfonso, por una
renta anual de cincuenta sueldos de moneda blanca, pagaderos por el día de san
Martín de noviembre, además del fumazgo, si lo hubiera.

A. Cregos de coro, nº 17. Orig. Perg.; 144 x 211 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no impiden la lectura; pequeña incisión entre las líneas 17 y 18, que no afecta
al texto. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica:
«Carta da casa do Outeyro». Al dorso, escr. gótica: «Carta de hun soar de casa que esta eno
Outeyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 195 (nº 734).

Conuçuda cousa seia a quantos esta carta viren como nos, Pero Lourenço et Pero
Martinez, contadores e procuradores da vniuersidade dos clerigos do coro da igleia
d´Ourense, per outorgamento da mayor parte da dicta vniuersidade, que presente esta,
damos a foro a uos, Affonso Rodriguez, dicto Branco, e a uossa moller, Maria
Ferrnandez, e a toda uossa uoc para sempre hun soar de casa que esta no Outeyro que he
dos dictos clerigos, o qual soar lles a e elles Aldonça Affonso deu por sua alma e de
Fernand Ares, seu fillo, e de seus deuedores; o qual soar esta entre a casa de Ruy Peret,
mercador, e outra casa que foy de Gonçaluo Tacano, e en cima entesta na casa do bispo,
e ten a porta no camino que vay para Ponte do Outeyro. Este soar uos afforamos para
sempre per tal condiçon que diades cada ano de foro a os dictos clerigos da dicta
vniuersidade çinquoeenta soldos de brancos, contados quatro dineiros por tres soldos
por dia de sam Martino e liure e quite doutro embargo saluo de fumagen se a y ouuer. Et
se quiserdes vender ou deytar ou empenorar o dicto soar, ou casa se a y fezerdes, que os
dictos clerigos seian ante frontados, et se elles non quiserem conprar ou obligado
receber que enton vendades ou obliguedes aa tal home que seia semellauil de uos e que
pague o dicto foro em pat (sic) aos dictos clerigos sen outro embargo nenhuun. Et eu,

547
Affonso Rodriguez sobredicto, recebo en min o dicto soar en nome de min e da dicta
mina moller et obligo min e todolos meus bees gaanados e por gaanar a conprir e pagar
e aguardar todalas condiçoes sobredictas e cada huna dellas en quanto sobredicto he. Et
renuncio que nunca desto possa dizer o contrario per min nen per outre. Et outrossy
renuncio foro, ferias, huso e custume demanda en scripto e trellado desta carta e termio
para auogado e todallas razoes e excepçoes et deffenssoes que por min poderia auer que
me non uallan em juyzo nen fora de juyzo.
Feyta a carta en Ourense, XI dias d´agosto, era de mill e CCC LXX VII annos.
Testemoyas que presentes foron: Domingu (sic) Eanes, capellan de Sancta
Ouffemea, Lourenço Eanes Perequino, Johan de Trella, Lourenço Eanes de Sorueira e
outros moytos da dicta vniuersidade que eran presentes.
Et eu, Pero Martinez, notario jurado na cidade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e estas cartas partidas per ABC con mina mao scriui
e meu synal en ellas puge, que a tal he, en testemuyo de uerdade (signum).

1040

1339, diciembre, 16. Ourense.

Los procuradores y contadores Pedro Martínez y Pedro Lorenzo, en presencia y


con consentimiento de los clérigos de coro, arriendan al labrador Pedro García,
morador en Cimadevila, durante su vida, una viña en O Seixo, junto al camino que va
desde Porto Carreiro a Castelo Ramiro, que es de foro de quinta, por una renta anual
de nueve libras y media de dineros blancos pagaderas por el día de Navidad. Pedro
García presenta como aval del pago al clérigo de coro Rodrigo Pérez que, presente,
accede. El arrendatario se compromete a que, por cada día que sobrepase el plazo
fijado para el pago, la renta se incremente en tres maravedíes.

A. Cregos de coro, nº 63. Orig. Perg.; 200 x 204 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente
en su mitad derecha, dificultando o impidiendo la lectura de las palabras finales de las líneas
7 a 20; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de las líneas 10, 11, 15 y 16;
antiguas dobleces verticales que dificultan la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vina do Seiio». Al dorso, escr. gótica:
«Carta da vinna do Seyxo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 195 (nº 735).

Conucuda cousa seia a quantos esta carta viren como nos, Pero Martinez e Pero
Lourenço, procuradores e contadores da vniuersidade dos clerigos do coro, estando a
mayor parte dos dictos clerigos presente e outorgante, arrendamos a uos, Pero Garcia,
laurador, morador en Cima de Uilla, aa Figueyra, na casa que y ten Domingo Eanes,
clerigo de Sancto Oseuyo, en uossa uida tan solamente, huna leyra de vina que os dictos
clerigos am no lugar hu chaman o Seyxo, a qual vina iat (sic) a sobrella vina que y ten
Ferne (sic) Anes, dicto d´Andello, e encima iat a seara do Bispo e entesta na carreyra
que vay de Porto Carreyro para o castello. Esta leyra desta vina uos arrendamos con
entradas e seydas, que a tenades e esfroytedes en toda uossa uida e que a lauredes e
entrechantedes e paredes ben como non deffallesca per mingua de lauor e de boo
paramento e a vina he de foro de quinta e liure e quita de todo outro embargo e que

548
diades dela cada hun ano en saluo aos cle[rigo]s do dicto coro ou a aquelles que os por
elles ouuer de recadar noue libras e mea de dineiros brancos por dia de Natal, cotando
quareenta par por tres libras ou a quantia delles se outra moeda veer. Et se uos conprir
de a deytar ou empenorar no uosso tempo que os dictos clerigos seian ante frontados, et
se a os clerigos non quise[ren] ... en quanto outre por ela der que uos que a deytedes aa
tal home que seia semellauil de uos e que pagar a dicta renda que lles uos auedes a dar
en pat e sen outra referta. Et a [vossa] morte que a dicta vina fique liure e desembargada
aos dictos clerigos con todos seus boos paramentos. [E]t eu, Pero Garçia sobredicto,
recebo en min a dicta leyra de vina pelas condiçoes sobredictas et obligo min e todos
meus bees gaanados e por gaanar a pagar e conprir e agaardar todalas condiçoes
sobredictas e cada huna dellas su pena de tres morabedis cada dia delo termio en deante.
Et dou eynda fiador Ruy Peret, clerigo do coro, esse fiador presente e outorgante aa
dicta fiadoria. E tanben eu commo o dicto fiador renunciamos que nunca desto
possamus dizer o contrario per nos nen per outre. Et outrossy renunciamos foro, ferias,
huso, custume e todallas razoes e excepçoes e deffensoes que por nos podriamos auer
que nos non uallan en juyzo nen fora de juyzo nen seiamos y oydos.
Feyta a carta en Ourense, XVI dias de dezebro (sic), era de mill e CCC LXX VII
annos.
Testemuyas que presentes foron: Domingue Anes, capellan de Sancta Ouffemea,
Johan de Trella, Ruy Lourenço, clerigos do coro, e Pero Lourenço e Martin Miguelez,
Lourenço Gostey, Fernan Peret, laurador.
Et eu, Pero Martinez, notario jurado na çidade d´Ourense, que a esto presente foy e
estas cartas per ABC partidas con mia mao scriui e meu synal en cada huna dellas puge,
que a tal, he en testemuyo de uerdade (signum).

1041

1339.

Arias Martínez, párroco de la iglesia de Santa Cristina de Vilariño, vende a Teresa


Arias, hija de los ya fallecidos Arias Pérez y María García, un castaño que había
pertenecido a sus padres, junto al camino que va de Pumar hacía Medellas, y un
cerezo, por quince ¿maravedíes?.

A. Escrituras 21, nº 43 bis. Orig. Perg.; 142 x 174 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
prácticamente ilegible, gran mancha de humedad que impide la lectura de la mitad derecha
del pergamino. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Sabadelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 195 (nº 732).

Sabeam quantos esta ... viren commo eu, Ares [Martines] reytor da igleia de Santa
Christina [de] Villarinno, vendo [e entre]go logo per este escripto a uos Tereyia Ares ...
filla Ares Peres e de Maria Garçia, que foy, ... uossa uos ... huun castineiro que esta
tralla cortina de Paaço que foy de meu padre e de mina madre a sobrello [caminno]
publico que uay do Pumar contra Medellas o qual ... hun leyro que ... meus yrmaos que
foy de ... allo assy que estian huxe esta ... de uos a dita Tereyia Ares ...ra grande que ...
do Paaço, a par do ... de parte de meu padre ... castineiro e cerdeyra para senpre pella ...
sobredita ... tiuda de min... tar a coller e diades e paguedes ... os ditos castineiros e
cerdeyra e façades ... preço çerto que de uos reçeby, conuen a saber: quinse [morabedis

549
de dineiros] brancos de que me outorgo por ben pagado ... non digan en o contrario faço
juramento... en este escripto con mina mao... Ares Martines.
Feyto foy ... mill e CCC Lª XX VII annos ...

1042

1340, febrero, 3. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora a perpetuidad a


Bernardo Alfonso, arcediano de Búbal, una casa con su «exido», que está bajo la Porta
da Burga, el «exido» está situado junto al arca del caño de A Burga y a su alrededor
corre el regato que viene de Fonte Arcada. El forero está obligado a reparar la casa en
todo aquello que necesite y a pagar una renta anual de dieciséis libras de la moneda
blanca del rey don Alfonso por el día de santa María de Agosto.

A. Escrituras 17, nº 50. Orig. Perg.; 170 x 306 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a las primeras seis líneas e impiden la lectura de las palabras finales de las
líneas 7 a 17. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: C B A. Al
dorso, escr. gótica: «Carta da casa e do yxido da Burgaa que aforaron ao arçediano Beraldo
Affonso».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 195-196 (nº 736).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 33.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

Sabeam quantos esta carta viren que nos, Pero Suarez, dayan d´Ourense, e o cabidoo
desse lugar, seendo juntados per canpaa taniuda ena costra noua de San Martinno, hu he
de costume desse o dito cabidoo juntar, damos a foro a uos, Beraldo Affonso, arçidiago
de Buual ena dita igleia, e a toda uossa uoz para senpre huna nossa casa con seu yxido;
a qual casa esta a sub a porta da Burgaa, ontre outra casa de nos, o dito cabidoo, en çima
en que agora mora Domingo Martinet, çapateiro, et en fondo parte per outra casa en que
morou Crimenço Fernandes, piteeyro, e tem a porta ena rua publica da Burgaa; e o dito
yxido esta a sub outro uoso yxido que uos teedes que foy de Esteuoo Crespo et uay
topar ena arca do cano da Burgaa, et derredor correo o rigeiro que uen de Fonte Arcada
pela Fonta[yna] per sub as uosas casas. Damosuos a foro a dita casa e yxido con
entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças assy que uos e toda uossa uoz a
tenades e pessuiades e mantenades a dita casa e yxido e adubedes e reparedes do que lle
conprir, em tal maneira que non desfalescan per nenhuun mao paramento; e dedes uos e
toda uossa uoz a nos, o dito cabidoo, de foro en saluo en cada huun anno, por dia de
santa Maria d´agosto, dez e seys [libras de] dineiros brancos da moeda de nosso sennor
el rey dom Affonso, de que contan XLª par de dineiros nouees por tres libras, e liure e
quite de todo outro enbargo. E se uos ou uossa uoz quisserdes vender a dita casa e yxido
ou obligar, primeiramente a deuedes vender ou obligar [a]o dito cabidoo ou a cada huun
de nos ca a outre polo justo preço, e se a nos non quissermos reçeber venduda ou
obligada enton vendede ou obligade aa tal pessoa que page o dito foro a nos, o dito
cabidoo, sem enbargo ninhuun. E se contenda recleser ontre nos, o dito cabidoo, e uos,
o dito arçidiago ou uossa uoz, sobrela dita casa e yxido ou sobrelo dito foro que se
determine per dous homes boos de nos, o dito cabidoo, tomados a praser das partes sem

550
outra appellaçon ninhuna. E nos obligamos os bees da nossa mesa do dito cabidoo para
uos e toda uossa uoz seerdes anparados senpre a dereito con a dita casa e yxido. E eu, o
dito arçidiago, assy reçebo a dita casa e yxido a foro et para manteer a dita casa e yxido
e adubar e reparar do que lle conprir e para pagar o dito foro en saluo en cada huun anno
a uos, o dito cabidoo, e para conprir e aguardar todo esto que sobredito he por min e por
toda mina uoz obligo min e todos meus bees gaanados e por gaanar.
Feyta a carta en Ourense, tres dias de feuereyro, era de mill e tresentos e seteenta e
oyto annos.
Testemoyas: Gonçaluo Rella, dobreyro e moordomo do dito cabidoo, Gonçaluo
Peres, notario, Pero Moogo, Affonso Eanes, clerigos do coro.
Et eu, Affonsso Lourenço, thesoureyro da igleia de Ourense e chançeler dessa
çidade, a esto presente foy e fiz ende fazer duas cartas en hun tenor partidas per ABC e
en cada huna delas puge meu sinal (signum).

1043

1340, febrero, 3. Ourense.

Fernando Martínez, morador en Ourense, hermano de Juan Villaverde, ya


fallecido, dona a María Eanes, hija del también fallecido Juan de Lousada, todos los
bienes que posee en O Couteiro, en la feligresía de San Martiño de Vilarrubín, y,
además, todas sus viñas y heredades de A Cuña, más allá de Regueiro Foxado. La
donación está motivada porque Fernando Martínez, que había sido tutor de María
Eanes, no le había entregado los bienes que a ésta le correspondían por la herencia de
su padre, cuyo valor sobrepasaba el de esta donación.

A. Cregos de coro, nº 105. Orig. Perg.; 191 x 185 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la
lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a algunas letras de la línea 8. Al dorso,
escr. gótica: «Entesta na vinna do cabidoo e da capela de Santa Ouffemea e pela vina [de]
Pero [Esteuan] e pela vina de Françisco Peres e entesta [de Fernan Rosete]. Testemoyas:
Pero Eanes de Boente, Afonso Peres, Pero Eanes de [Afon…], Fernan Miguez, Iohan
Afonso [capateyros], Fernan Lourenço, capateyros».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 196 (nº 737).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Fernan Martinet, morador en Ourense,
yrmao de Johan Villauerde, que foy, de meu prazer e de mina propia uoontade dou e
outorgo para senpre a uos Maria Eanes, filla de Johan de Lousada, que foy, e a toda
uossa uoz para senpre todos traptos, herdamentos e foros e dereitos e dereituras e outras
cousas que eu aia e a min perteeçen ena fiigrisia de Sam Martinno de Villarrouin, hu
chaman Couteiro, e todas las vinnas e herdamentos que eu aio alende o Rio de
Fosado174, hu chaman a Coyna. Douuos e outorgo as ditas vinnas e herdamentos e
outras [cousas] que uos e toda uossa uoz os aiades e pessuiades des aqui en deante liures
e quites de todo enbargo e estes herdamentos e vinnas e outras cousas uos dou en
saasfazemento e emenda porque uos eu soo obrigado min e meus bees porque eu foy
uosso tutor per gran tenpo e ouue e despendi [os uoss]os bees que [u]os ficaron de parte

174
e Fosado] sobreescrito sobre una mancha de humedad.

551
do dito uosso padre e nunca uollos entregey nen uos dey delles conta nen recado os
quaes bees que eu de uos ...di eran moyto mays e ualian mays ca estes herdamentos e
vinnas e outras cousas que uos ... e en saasfasemento e renunçio que d´aqui en deante eu
nen mina uoz nen outre nihuun que uos non possan demandar os ditos herdamentos e
vinnas e outras cousas. E quero e mando e outorgo que os aiades uos, a dita Maria
Eanes, e toda uossa uos d´aqui en deante en iur de herdade175 para senpre e façades
delles liuremente uossa uoontade. E obligo a uos todos meus bees para uos anparar e
deffender con elles senpre a dereito e quen quer que uos contra esto que sobredito e ueer
que uos peite por nome de pena çem morabedis da boa moeda e aa uos del rey outros
tantos e a carta fique firme e ualla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, tres dias de feuereyro, era de mill e tresentos e seteenta e
oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Johan Sobrino, Gomes Peres, Pero Lourenço, Pero
Nateiro, çapateiros, moradores en Ourense.
E eu, Johan Yanes, notario publico da çidade d´Ourense polla igleia desse lugar, a
esto presente foy e esta carta fige escriuir en mynna presença (signum) et puge y meu
signal en testemoyo de uerdade.

1044

1340, abril, 19. Bentraces.

El canónigo auriense Juan Giráldez, entrega en dote a su criado Rodrigo Eanes,


hijo de Teresa Pérez, hermana de Rodrigo y Juan Pereiras, para su casamiento con
Constanza Pérez, hija del caballero Esteban Fernández y de Elvira Pérez, todas las
propiedades que posee en la cortiña do Pazo, en San Miguel de Soutopenedo, que están
cargadas con el pago del diezmo, además de todo lo que había comprado a María da
Aira junto al río Anfesto, una leira de viña en Outeiro da Pía, en la feligresía de San
Miguel de Soutopenedo –que trabaja Juan de Pazos– y la viña da Escusalla, todo ello
con sus árboles y frutas. Asimismo, se compromete a entregarle diez modios de pan,
medidos por la medida derecha de cuatro celemines, el próximo día de san Juan
Bautista. Le dona también las casas que tiene aforadas del cabildo de Ourense en la
rúa do Pumar, en las cuales vivieron Fernando Eanes y su mujer, Mayor Míguez.

A. Escrituras 13, nº 40. Orig. Perg.; 214 x 335 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no llegan a dificultar la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta commo Johan Giraldes
deu a ...». Al dorso, escr. humanística: «Berificasse por esta escriptura de casamento vna
casa en el Pumar ser forera al cabildo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 196 (nº 738).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Johan Giraldez, coengo d´Ourense, dou e
outorgo e entrego logo per esta presente carta para senpre a uos, Rodrigo Anes, meu
criado, fillo de Tereyia Peres, yrmaa que foy de Roy Pereyras e de Johan Pereyras, em
casamento con Costança Esteueez, filla de Esteuoo Fernandes, caualleyro, que foy, e de
Eluira Peres, con que uos entendo a casar, todos meus herdamentos e vinas e aruores
que eu aio e me perteençe a su a villa de Souto, no lugar hu chaman a Cortina do Paaço,

175
de] sobreescrito, sobre una mancha de humedad.

552
assy commo parte pelas cortinas da igleia de Sam Migeell de Souto e commo uay ferir
ena ponte de Vilarino, e dess y commo parte pelo rio Anfesto, e commo uay ferir no
portal da azea. Douuos os ditos herdamentos e vinas e aruores, tanbem o que he de
dizimo a Deus que eu y aio e me perteeçe commo aqueles de que me am de fazer foros.
Iten, aynda uos dou e outorgo en casamento con esto que dito he todo o meu
herdamento que eu conprey de Maria da Ayra con todas suas aruores e froyta, assy
commo uay ferir eno rio da azea e partem pela mina cortina do Estanco. Iten, aynda uos
dou e outorgo em casamento con esto que sobredito he a mina leyra da vina que iaz eno
Outeiro da Pia que ora ten de min Johan de Paaços, que e ena fiigresia de Sam Migeell
de Souto. Iten, aynda uos dou en casamento con esto que dito he a mina leyra da vina do
Brunedo, a que dizen a vina da Escusalla. E estes erdamentos e vinas e foros con sas
aruores e con sa froyta uos dou e entrego logo per esta presente carta en casamento,
commo dito he, con sas entradas e seidas e con sas perteenças, a monte e a fonte assy
que uos e uossa uoz os aiades e pesuyades en jur de erdade para senpre d´aqui en deante
e façades deles toda uossa liure uoontade e o que uos aprouuer. E aynda outorgo de uos
dar en casamento con esto que dito he, por dia de sam Johan Bautista primeiro que uen,
dez moyos de pan pela tella dereita de quatro çelamiis. E para todo esto assy conprir e
para uos deffender a dereito con os ditos herdamentos e cousas sobreditas e para uos dar
o dito pam ao dito termio obligo todos meus bees gaanados et por gaanar. Iten, aynda
uos dou e outorgo en casamento con esto que dito he as casas que eu teno afforadas do
cabidoo d´Ourense que estam ena rua do Pumar, enas quaes morou Fernan Anes e Moor
Migeelles, sua moller, que foron, assy commo as teno do dito cabidoo. E logo todo jur,
uoz, dereito, senorio, posisom, propiedade e auçon que eu aio e me perteençe e
perteeçer deue de dereito enos ditos herdamentos e casas e cousas sobreditas todo o
tollo e remouo de min e de mina uoz e pono y uos e uossa uoz en corporal posisom
deles para por senpre d´aqui en deante per esta presente carta. E renunçio que nunca per
min nen per outre contra esto que sobredito he vena nen diga delo o contrario en
ninhuna maneira, et se o diser outorgo que me non ualla nen seia sobrelo oydo en juyzo
nen fora de juyzo.
Feyta a carta en Ventrazes, dez e noue dias d´abril, era de mill e trezentos e seteenta
e oyto annos.
Testemoyas: Francisco Peres e Ares Peres, yrmaos da dita Eluira Peres, e Migeell
Anes, reytor da igleia de Sam Pero de Moreiras de Louredo, e Lourenço Peres, clerigo
de Pedroso, e Migeell Martinet e Domingo d´Aluan e Giraldo, moradores en Ventrazes.
(Signum).
E eu, Johan Maçia, notario publico do castello e dos coutos do bispo et da igleia
d´Ourense pollo bispo e polla dita igleia, que a esto presente foy et en mynna presença a
fige escripuyr e meu signal y puge en testemuyo de uerdade, que tal he.

1045

1340, abril, 19. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el tesorero Alfonso Lorenzo, vicario del deán don
Pedro Suárez, afora a perpetuidad al zapatero Juan Lorenzo, morador en la rúa dos
Zapateiros, y a su mujer, María Eanes, una leira de viña y monte que está en A Cuña,
exenta de cargo alguno salvo diezmo, con la condición de plantar el monte allí donde
sea posible en los cinco años siguientes y por una renta anual de la cuarta parte de la
cosecha del vino que se ha de pagar al cabildo o al que tuviera la renta de Seixalbo.

553
A. Escrituras 20, nº 114. Orig. Perg.; 202 x 287 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en las cuatro primeras líneas y al final de las líneas 14 a 18 y 24 a
26; roto de pequeñas dimensiones que afecta a una letra de la línea 18. Quirógrafo, en la
parte inferior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 196 (nº 739).

Sabean quantos esta carta virem que eu, Affonsso Lourenço, tesoureiro e vigario de
dom Pero Suarez, dean d´Ourense, e o cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa
tanguda ena costra noua de Sam Martinno, hu he de custume de se o dito cabidoo juntar,
damos a foro a uos, Johan Lourenço, çapateyro, morador en Ourense, ena rua dos
Çapateyros, e a uossa moller, Maria Eanes, que non he presente, e a toda uossa uos para
senpre, huna leyra de vina e de monte que esta ena Coyna, ontre outra vina de Pero
Esteueez, clerigo do coro, da huna parte, e outra vina de Fernan Rosete, da outra, e en
çima topa ena vina que ten Françisco Peres, e en fondo fer en huna seara do cabidoo e
en outras vinas da cappela de Santa Ouffemea. Damosuos a foro a dita leyra de vina e
de monte, con entradas e seidas, e con todos seus dereitos e perteenças, assy que uos e a
dita uossa moller e toda uossa uos a tenades e pessuyades e chantedes o dito monte hu
for por chantar ata çinque annos primeiros que ueen, e lauredes a dita vina e paredes ben
en maneyra que non deffalesca per mingua de lauor nen per mao paramento. E façades
dela foro de quarta a nos, o dito cabidoo, ou ao que teuer a nossa renda de Seixaluo, do
vino e da conposta que Deus y der, e diçimo a Deus, e liure e quite de todo outro
enbargo. E se uos ou a dita uossa moller ou uossa uos quiserdes uender a dita vina ou
obligar, primeiramente a deuedes vender ou obligar a nos ou a cada huun de nos ca a
outre polo justo preço e se a nos non quisermos reçeber venduda ou obligada, enton a
vendede ou obligade aa tal pessoa que seia semellauil de uos e que nos ela queyramos
reçeber por foreyro. E se contenda recleser entre nos e vos sobre rason da dita vina que
se determine per dous omes boos de nos, o dito cabidoo, tomados a praser das partes,
sen outra apelaçon ninhuna. E nos obligamos os bees da nossa messa do dito cabidoo
para uos e a dita uossa moller e toda uossa uos seerdes anparados con a dita vina senpre
a dereito. E eu, o dito Johan Lourenço, assy reçebo a dita vina a foro e para chantar o
dito monte hu for para chantar e para laurar a dita vina e parar ben e para conprir e
aguardar todo esto que sobredito he por min e pola dita minna moller, que non he
presente, e por toda nossa uos, obligo min e todos meus bees gaanados e por gaanar.
Feyta a carta en Ourense, eno dito cabidoo, des e noue dias d´abril, era de mill e
tresentos e seteenta e oyto annos.
Testemoyas: Gonçaluo Rella, dobbreiro, Johan Garçia, porteiro do cabidoo,
Gonçaluo Peres, notario, e Fernan Eanes, esqueyreyro.
E eu, Affonsso Lourenço, thesoureyro da igleia d’Ourense e chançeler dessa çidade,
a esto presente foy e esta carta fiz escriuir partida per ABC, (signum) na qual puge meu
sinal, que tal e.

1046

1340, julio, 8. Ourense.

Sentencia dada por los canónigos Rodrigo Pérez y Juan González, jueces
compromisarios en el pleito que enfrenta al cabildo auriense, representado por el

554
abogado Lope Sánchez, con Juan Arias, escudero del obispo don Vasco, y Domingo
Pérez «Sieiro», bodeguero del obispo, sobre la propiedad de las sextas de los precios
de las ventas. El pleito se originó porque Juan Arias y Domingo Pérez reclamaban para
sí la sexta de las ventas argumentando que su contrato de arrendamiento contenía una
cláusula en la que se establecía que se les arrendaban las quintas con todas sus
pertenencias y derechos. El cabildo responde que esa cláusula está presente en todos
sus contratos de arriendo y que nunca les habían reclamado la sexta parte del precio de
la venta. Escuchadas las partes, los jueces fallan a favor del cabildo, al considerar que
en contrato de arrendamiento no se especifica que el cabildo les arriende las sextas. No
obstante, se señala que el fallo cambiaría en el caso de que los arrendatarios
encontrasen otra razón por la cual debieran tener derecho a las sextas.

A. Escrituras 17, nº 105. Orig. Perg.; 195 x 579 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
en distintas partes del pergamino que no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones
entre las líneas 1 y 2 que sólo afecta a una letra de la primera línea; roto a causa de una de
las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras, que no afecta al texto; antigua
doblez horizontal que dificulta la lectura en la línea 28. En la parte inferior del pergamino,
escr. gótica: «Tacxada en IIIIª morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Sentença que foy dada
entre Domingo Sueyro e Johan Ares e o cabidoo por razom das vendas das sestas». Al
dorso, escr. humanística: «Pareçe per esta sentençia quel cauildo llebaba de las ventas de
sus bienes la sexta del precio, arrendo la tenencia das Quintas con todas sus pertinencias y
derechos. Dizia el arrendatario que las sextas de las ventas eran suyas; el cauildo dezia que
no obstante la dicha clausula ninguno auia llebado ni pretendido llebar lo susodicho. Dan
sentencia en que declaran no pertenescer a los arrendatarios. Era 1378. No importa».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 196 (nº 740).

Sabeam quantos esta carta de sentença viren que commo en presença de m[i]n,
Fernan Gonçaluez, notario publico da çidade d´Ourense, jurado porla igleia desse lugar,
e das testimuyas adeante escriptas, Ruy Peres e Johan Gonçaluez, coengos da ygleia
d´Ourense, juyses aruidros que se disian ontre o cabidoo da dita igleia, da huna parte, e
Johan Aras, escudeyro do bispo dom Vaasco, e Domingo Sieyro, seu adegueyro do dito
bispo, da outra parte, eno pleito que auian sobrelas vendas que os ditos Johan Aras e
Domingo Peres, dito Sieyro, disian que auian d´auer das sestas; os ditos Johan Ares e
Domingo Peres por sy, da huna parte, e Loppo Sanches, auogado, por nome do dito
cabidoo, cuio procurador he, da outra parte. E enton os ditos juyses disseron aas ditas
partes se pedian sentença ou se renunçiauan aas ferias, e as ditas partes disseron que
renunçiauan aas ferias e que pedian sentença. E logo os ditos homes boos juyses deron
esta sentença en escripto que se adeante segue:
§ E nos, Ruy Peres e Johan Gonçalues, coengos d´Ourense, juyses sobreditos eno
pleito que era ontre o dito cabidoo d´Ourense, da huna parte, e Johan Ares e Domingo
Sieyro, da outra, sobre rasom das ditas vendas que os ditos Johan Ares e Domingo
Sieyro dizian que auyan d´auer por rason das ditas sestas que elles teem arrendadas do
dito cabidoo, porque disian que eno seu contrauto que elles auyan con o cabidoo era
contiudo que o dito cabidoo lles arrendara as ditas quintas con todas suas perteenças e
dereituras, e por esta rason disian, poys que as ditas vendas perteeçian aas ditas sestas,
que as deuian d´auer.
E o dito cabidoo disseron que nunca fora husado nen acustumado que os que
arrendauan as sestas que leuassen as ditas vendas, pero que en todos los contrautos das
rendas que elles fazian das ditas sestas a outras pessoas era contiuda esta meesma

555
clausula que se contiina eno dito contrauto dos ditos Johan Aras e Domingo Sieyro,
conuen a saber: que lles arrendauan con todas suas dereituras e perteenças.
E nos, Ruy Peres e Johan Gonçalues sobreditos, oydas as razoes d´anbas as partes,
porque achamos que os ditos Johan Ares e Domingo Sieyro nen aqueles que teueron as
ditas sestas ante que elles nunca leuaron nen esteueron nen estam en posisson de leuar
as ditas vendas; e outrossi porque achamos enos outros contrautos das rendas das ditas
sestas semellauiles deste que o dito cabidoo arrendou e arrenda a outras pessoas en que
se conten aquela meessma claussula que se conten eno dito contrauto dos ditos Johan
Ares e Domingo Sieyro, conuen a saber: que llas arrendan con todas suas perteenças e
dereituras, enpero nunca leuaron nen leuan nen demandan as ditas vendas; e porque
achamos outrossy en uerdade que o dito cabidoo leuou e leua e esta en posisson
paçiffica de leuar as ditas vendas sen enbargo dos rendeyros das ditas sestas; e outrossy
porque achamos que eno dito contrauto da sua renda non se conten expressamente que o
dito cabidoo lles arrendasse as ditas sestas; por ende nos, juyses sobreditos, sabuda a
uerdade sobreste feyto per hu a mellor e mays conpridamente podemos saber, auudo
consello con homes boos leterados, seendo en lugar de julgar, as partes presentes
pedindo sentença, pronunçiamos, julgando per sentença definitiue, que os ditos Johan
Ares e Domingo Sieyro non aian nen demanden nen leuen as ditas vendas nen nas
enbarguen ao dito cabidoo quanto he por uertude nen per força do dito contrauto, e
mandamos per sentença que o dito cabidoo que as aia e leue sigundo que esta en
paçiffica posisson de as leuar, saluo se os ditos Johan Aras e Domingo Sieyro mostraren
outra razon dereita por que os deuen auer.
Dada foy esta sentença en Ourense, oyto dias de julio, era de mill e trezentos e
seteenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Esteuoo Esteueez, coengo da dita igleia, Gonçaluo
Martinet, dito Rella, dobreyro da dita igleia, Affonsso Peres, notario, Garçia Peres, ome
do bispo dom Vaasco, Fernan Eanes e Pero Eanes, clerigos do coro, e outros.
E eu, Fernan Gonçalues, notario sobredito, que a esto presente (signum) fuy e en
myna presença o fis escriuyr e meu synal y puge en testemoyo de uerdade, que tal he.

1047

1340, diciembre, 5. Llerena.

Alfonso XI, a petición del arzobispo compostelano don Martín, otorga a los clérigos
de coro de Santiago de Compostela un nuevo diploma de la confirmación que les había
dado el 28 de septiembre de 1336 de la confirmación concedida por Sancho IV, el 29 de
julio de 1291, del privilegio de exención de pago de moneda, fonsadera o cualquier
otro servicio real a los hombres que labrasen sus propiedades, tal y como les había
sido concedido por Fernando III, según el diploma otorgado por Sancho IV en
Valladolid el 18 de mayo de 1294. Se señala que el rey otorga el privilegio en atención
a la ayuda que el arzobispo compostelano había prestado en la victoria del Salado el
lunes 30 de octubre de 1340.

B. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Carpeta 7, nº 18. En confirmación


de Pedro I de 4 de octubre de 1351.
C. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 3v-4v. En
confirmación de Pedro I de 4 de octubre de 1351.

556
D. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, (reverso)
10r-12r. En traslado notarial de la confirmación de Pedro I de 4 de octubre de 1351
realizado por el notario compostelano García Suárez das Encrovas.
E. Privilexios 4, nº 20. En traslado hecho en Ribadavia el 11 de diciembre de 1364 de
un traslado hecho en Santiago de Compostela el 30 de ¿? de 1363 por el notario García
Suárez das Encrovas de una confirmación dada por Pedro I el 4 de octubre de 1351 en la
cortes de Valladolid. Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura;
numerosos rotos de pequeñas dimensiones que afectan a palabras de las líneas 3, 12, 14, 31,
32, 38 a 41, 51, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 73 y 74, afectando al signo notarial; antiguas
dobleces horizontales y verticales que dificultan e impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Escripturas do couto de Jouin commo he exsento».
F. Privilexios 3, nº 15. En traslado hecho en Ribadavia el 15 de mayo de 1389 por el
notario Rodrigo Gómez de un traslado realizado en Santiago de Compostela el 30 de junio
de 1380 por el notario García Suárez das Encrovas de la confirmación dada por Juan I el 15
de septiembre de 1379.
G. Escrituras 8, ff. 330r-331r. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463
por el notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza,
por orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, procurador del cabildo auriense.

ED. Documentos de Orense, I, 156-158.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 57 (nº 172).

Se transcribe el texto de Privilexios 4, nº 20.

§ Sepan quantos esta carta vieren commo nos, don Alffonso, per la graçia de Dios,
rey de Castiella, de Leon, de Tolledo, de Gallisia, de Seuila, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen, del Algarbe e sennor de Mollina, vymos vna nuestra carta escrita en purgamenio
de cuero et seellada con nuestro seello de plomo fecha en esta guysa:

[Inserta confirmación Alfonso XI, de 28 de septiembre de 1336, doc. nº 1019, de la


confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 18 de
mayo de 1294].

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].176

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].177

E agora don Martino, arçibispo de Santiago, pedionos merçed que touiessemos por
bien delles conffiirmar esta carta e de gella mandar gardar, e nos el sobredicho rey don
Alffonso, parando mentes a llas moy altas e moy grandes merçedes que Dios fizo a llos
reis onde nos venimos et por ruego del arçibispo de Santiago et a nos fasta aqui,

176
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).
177
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).

557
senelladamiente en lla batalla que ouyemos con el poderosso Abulhaçen, rey de
Bellamarin et de Marruecos et de Fez et de Suyussumeça et de Tremeçen, e con el rey
de Granada, cerqua de la villa de Tariffa en que fueron vençidos los dichos reys, que fue
lunes, triinta dias del mess de outubro della era desta carta, e por los buenos seruiçios
que llos arçibispos que fueron en Santiago fesieron a llos reys onde nos venimos, e al
dicho arçibispo a nos seneladamente, que se acaesçio conosco en esta dicha batalla, e
por fasier bien e merçede a llos dichos clerigos del coro de la dicha iglesia de Santiago,
conffirmamoslles la dicha carta et mandamos que les ualla et que les sea guardada en
todo bien e conplidamente segundo que se en ella contiene e deffendemos firmemente
que ninguno nin ningunos non sean ossados delles yr nin delles passar contra esta
merçede que lles nos fazemos en todo nin en parte dela en ningunt tienpo nin por
ninguna manera.
Ca qualquier o quallesquier que llo fesiesse pecharnos yan en pena mill
maravedis178 della moneda nueua e a llos clerigos del coro della dicha iglesia de
Santiago o a quien su voz touiere todo el danno et el menoscabo que por ende
reçebiessen doblado. E desto lles mandamos dar esta carta seelada con nuestro seello de
plomo.
Dada en Llerena, çinquo dias de dezenbre, era de mill e trezentos e sataenta (sic) e
ocho annos.
Yo, Pero Fernandes de la Camara, la fiz escriuir por mandado del rey el anno quel
sobredicho rey don Alffonso vençio al poderosso Albuhaçen, rey de Marruecos e de Fez
et de Sujulmeça e de Tremeçen, et al rey de Granada en lla batalla de Tariffa, que fue
lunes, triinta dias de outubre.
Johan Fernandes, vista. Johan Esteuanez. Ferrnant Martines Bienacaba. Johan
Fernandes Agardiel.

1048

1340, diciembre, 8. Ourense.

El sastre García Martínez, morador en Noalla, y su mujer, Aldonza Pérez, ofrecen a


Alfonso Lorenzo, tesorero y vicario del deán Pedro Suárez, la compra de la cuarta
parte del casal de A Iglesia, feligresía de San Salvador de Noalla, que tienen aforada
del cabildo. El tesorero, en nombre del cabildo, rehúsa la compra, ordenándoles que se
lo vendan a una persona que les pague los foros.

A. Escrituras 20, nº 238. Orig. Perg.; 210 x 355 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de 10 de diciembre de
1340, el nº 1049 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un
primer documento– presenta manchas de humedad que dificultan la lectura, especialmente
en las tres primeras líneas; la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo–, en su parte
derecha, tiene manchas de humedad que afectan al final de las líneas del texto; pequeñas
incisiones que no afectan al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 196-197 (nº 741).

178
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

558
Era de mill e tresentos e seteenta e oyto annos, oyto dias de desenbre. Conuçuda
cousa seia a todos que en presença de min, Gonçaluo Peres, notario publico d´Ourense
pola igleia desse lugar, e das testemuyas adeante escriptas, Garçia Martinet, alffayate,
morador en Noalla e sua moller, Aldonça Peres, diseron a Affonso Lourenço, tesoureiro
e uigario de dom Pero Suares, dean d´Ourense, que elles querian vender a quarta parte
do casar a que disen da Igleia, que esta en Noalla, que he foreiro do dito cabidoo e se o
o cabidoo quessesse conprar que elles que llo uenderian polo justo preço que lle outre
daua. E o dito tesoureyro disso que elles ia o diseran en cabidoo e que o cabidoo e el, en
seu nome, assy commo vigario do dean, que lles disia que o non querian conprar desta
uos mays que elles que o uendessen aa tal pesoa que fesesse a elles os seus foros. E
desto en come passou o dito Garçia Martinet pidio a min, notario sobredito, huun
estrumento.
Esto foy en Ourense en este dia e era sobreditos.
Testemoyas: Ruy Lourenço, capellan de Santa Ouffemea, Martin Migeelles, Pero
Martinet, Johan Domingues, clérigos do coro.
Et eu, Gonçaluo Peres, notario sobredito, que a esto presente foy (signum) e en
minna presença o fige escriuir e meu signal y puge, que tal he.

1049

1340, diciembre, 10. Ourense.

El sastre García Martínez, morador en Noalla, y su mujer, Aldonza Pérez, hija de


Pedro González de Calvos, venden por mil treinta y siete libras y media a Gonzalo
Eanes, párroco de San Salvador de Noalla, la cuarta parte de un casal llamado A
Iglesia, que debe foro de tercia al cabildo auriense y diezmo. El matrimonio, que había
adquirido la cuarta parte del casal por un cambio con Pedro González, morador en
Calvos, exceptúa de la venta dos «casarellos» en A Iglesia, una leira de terreno que
habían aforado a Gonzalo Eanes de Noalla y a su mujer, Dominga Lorenza, el quiñón
de la casa del camino, que ya vendieran a Gonzalo Eanes, y dos leiras de viña, que
vendieron a Domingo Estévez de Noalla.

A. Escrituras 20, nº 238. Orig. Perg.; 210 x 355 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de 8 de diciembre de
1340, el nº 1048 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un
primer documento– presenta manchas de humedad que dificultan la lectura, especialmente
en las tres primeras líneas; la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo–, en su parte
derecha, tiene manchas de humedad que afectan al final de las líneas del texto; pequeñas
incisiones que no afectan al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 196-197 (nº 741).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Garçia
Martinet, alffayate, morador em Noalla e eu, Aldonça Peres, moradeyra na dita villa,
filla de Pero Gonçalues de Caluos, por nos e por toda nossa uos vendemos a uos,
Gonçaluo Eanes, reytor da dita igleia de Noalla, e a toda uossa uos para senpre, a quarta
parte do casar a que disen da Igleia, con a quarta parte de todas suas casas e vinas e

559
aruores hu quer que uaan, con entradas e seidas e con todos179 seus dereitos e
perteenças, a qual quarta parte do dito casar nos auemos de Pero Gonçalues, morador en
Caluos, por canbeo que con el fesemos, sacados dous casarellos que estan aa Igleia e
huna leyra de terreo que nos ia afforamos a Gonçaluo Yanes de Noalla e a sua moller,
Dominga Lourença, e o nosso quinon da casa do camyno que ia vendemos ao dito
Gonçaluo Yanes, que uos y non uendemos, e dous leyras de vina que ia uendemos a
Domingo Esteues de Noalla. Vendemosuos a dita quarta parte do dito casar assy que
uos e toda uossa uos o aiades e pesuyades de foro de terça ao cabidoo, e disimo a Deus,
e liure e quite de todo outro enbargo, ca outorgamos e conosçemos que reçebemos de
uos todo o preço que a nos e <a uos> aprouuo de nos porlo dito casar dardes, conuen a
saber: triinta e sete libras e medea de brancos desta moeda que agora corre, de que
contan XL pares por tres libras, os quaes auemos ia en nosso jur e en nosso poder ben e
conpridamente. E logo todo jur, dereito, senorio, posisson, propiadade, uos e auçon que
nos auemos e nos perteençe en esta quarta parte do dito casar, todo o tollemos de nos e
de toda nossa uos e poemolo en uos e en toda uossa uoz per esta presente carta para
senpre. E obligamos nos e todos nossos bees gaanados e por gaanar para uos e toda
uossa uos seerdes anparados senpre a dereito con esta uendiçon.
E quen quer da nossa parte ou da estraya que uos contra esta carta e uendiçon quiser
pasar peite a uos ou a uossa uoz mill morabedis de brancos, e a uos del rey outros
tantos; e a carta fique firme e ualla para senpre.
Feita a carta en Ourense, des dias de desembre, era de mill e tresentos e seteenta e
oyto annos.
Testemoyas: Johan do Ualle, Martin Colaço, moradores en Codeiro, Esteuo de
Uaande, labrador, Johan Domingues, fillo de Johan Yanes de Noalla, que foy.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e en minna presença ho fige escriuir e meu signal y puge, que tal he
(signum).

1050

1340, diciembre, 14. Santa Cristina de Vilariño.

Arias Martínez, párroco de la iglesia de Santa Cristina de Vilariño, vende al


escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias, cuatro viñas
que heredó de sus padres, el juez Martín Eanes y María Eanes, exentas de cargo
alguno, salvo diezmo, por doscientos veinte maravedíes de la moneda del rey don
Alfonso.

A. Escrituras 10, nº 53. Orig. Perg.; 142 x 241 mm.; escr. gótica; tinta un tanto desvaída
y leves manchas de humedad que no afectan a la lectura; algunas de las incisiones hechas
para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta
de sabadell de Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197 (nº 742).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta uiren que eu, Ares Martinez,
prelado da igleia de Sancta Cristina de Vilarino, vendo a uos, Lopo Rodrigues,

179
todos] repetido.

560
escudeiro, fillo de Rodrigo Aras, caualeyro que foy d´Aguiar, quatro leyras de vinas que
eu aio e me perteçen de parte de Martin Anes, meu padre, que foy juis d´Aguiar, e de
Maria [Ea]nes, que foy mina madre; das quaes vna leyra iaz hu chaman o termio da
Maçaayra, e as duas leyras iazen no termio do Vale, e a outra leyra iaz no termio dos
Vilares. Que uos e toda uossa uoz aiades e pessuyades as ditas leyras con entradas e
seydas e con todas suas perteenças en jur de erdade para senpre, de disimo a Deus e
liures e quites de todo outro enbargo, ca outorgo e conosco que reçebi de uos por esto
ben e conpridamente todo o preço que a min e a uos aprouuo, conuen a saber: dusentos
e viinte morabedis da moeda del rey don Affonso, de que contan XVI pares de dineiros
por tres morabedis, dos quaes me outorgo por ben pagado, en presença do notario e
testemoyas su escritas. E outorgo anpararuos e toda vossa uos a dereito con esta
vendiçon en todo tenpo per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
Et quen quer que contra esta carta passar ou veer peyte a uos e a uossa uos quanto
demandar dobrado, e aa uos del rey peite C morabedis da boa moeda; e esta carta fique
firme para senpre.
Feyta a carta enas casas de Sancta Cristina de Vilarino, XIIII dias de desenbre, era
de mill e CCC LXX VIIIe annos.
Testemoyas: Roy Martines, prelado de Sabadelle, Pero Affonso desse lugar e
Affonso Froytoso, escriuan, e Johan de Parada e Affonso Barreyros e Roy Maçia de
Vilarino.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en terra d´Aguiar por nosso sennor o arçibispo
e por (signum) la [i]gleia de Sanctiago, que a esto presente foy e o escriui e meu sinal y
puge.

1051

1340, diciembre, 23. Ourense.

Martín Míguez, como procurador y contador de los clérigos de coro, afora a Juan
Martínez, clérigo de coro, y una voz una viña en Gomariz, más allá del Barbaña, que
habían comprado a Dominga Eanes dos Brancos, mujer que fue de Martín Salomón,
por una renta anual de quince libras pagaderas por el día de san Andrés, aunque
dispondrá de plazo hasta el día de Navidad para no ser embargado por ellas. El
arrendatario se compromete a que, por cada día que sobrepase el plazo fijado para el
pago, la renta se incremente en tres maravedíes. La viña sólo está gravada con el pago
del diezmo.

A. Cregos de coro, nº 65. Orig. Perg.; 146 x 415 mm.; escr. gótica; deteriorado, manchas
de humedad en todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura, especialmente en la
parte central de las líneas 8 a 13 y en el lateral derecho de las líneas 15 a 25; las incisiones
hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras. Quirógrafo, en la parte
superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vinna do Gomarit»180. Al
dorso, escr. gótica: «Carta da vina de Gomariz que agora traje Soeyro de Noboa que bibe na
rua de Penabigia yndo para a Fonte Arcada».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197 (nº 743).

180
Carta da vinna de Gomarit] repetido en el dorso.

561
Conucuda cousa seia a quantos esta carta viren que eu, Martin Migeelez, clerigo do
coro da igleia d´Ourense, procurador e contador da vniuersidade dos clerigos do coro da
dicta igleia d´Ourense, presente e outorgante a mayor parte dos dictos clerigos da dicta
vniuersidade, e per seu mandado, dou a foro a uos, Johan Martinez, clerigo do dicto
coro, e a huna uot apus uossa morte, a qual uos nomeardes ou herdar uossos bees de
dereyto, huna leyra de vina que os dictos clerigos do coro am no lugar hu chaman
Gomarit, aalen da Barbana, [a] qual os dictos clerigos conprarom de Dominga Eanes
dos Brancos, moller que foy de Martin Salamon; a qual vina iat a par doutra vina que
foy de [Domingo] Gomes, alffayate, e a par doutra vina que ten Maria Peret, moller de
[Domingo ...ostes], carniçeiro que foy d´Ourense. Douuos a foro a dicta vinna con
entradas e con seydas e con todos seus dereytos e perteeças per tal condiçon que uos e a
dicta vot lauredes e paredes ben a dicta vina commo non deffallesca per mingoa de
lauor e de boo paramento. Et que dedes dela cada anno aos dictos clerigos do coro en
saluo ou ao seu moordomo que os por elles recadar quinze libras de brancos por dia de
sancto [An]dre, e que pero ata dia de Natal non seer penorado por ellas; e a dicta vina he
de dizemo a Deus e liure e quite doutro embargo nenhun. Et obligo a uos os bees da
dicta vniuersidade con que seiades amparado con a dicta vina a dereyto. Et eu, Johan
Martinez sobredicto, recebo en min a dicta vina polo dicto foro et obligo min e todos
meus bees gaanados e por gaanar a pagar e conprir e agardar commo dobredicto e su
pena de tres morabedis cada dia dello termio en deante. Et eu, Martin Migeelez,
procurador sobredicto, obligo a uos Johan Martinez, os bees da sobredicta vniuersidade
per que seiades a dereyto con a dicta vina. Et uos e a dicta uot seida que a dicta vina
fique liure e desembargada aos dictos clerigos.
Et qualquer das partes que contra esto passar e o non agardar como sobredicto he
peyte aa utra cinquoeenta morabedis de pena; et a pena pagada ou non pagada esta carta
fique firme e ualla no tempo sobredicto.
Feyta a carta en Ourense, XXIII dias dezenbre, era de [m]ill e CCC LXX VIII
annos.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Martinez, dicto Rella, Pero Lourenço de
Cima de Uilla, Domingo Eanes, clerigos do coro e outros moytos.
E eu, Pero Martinez, notario jurado na cidade d´Ourense que a esto presente foy e
estas cartas partidas per ABC per mandado da dicta vniuersidade escriui e meu synal en
cada huna de las puge, que a tal he, en testemuyo de uerdade (signum).

1052

1340, diciembre, 28. Gomariz.

Martín Míguez, como procurador y contador de los clérigos de coro, recibe una
viña en Gomariz, que retira a su forero, Juan Fernández, párroco de la iglesia de San
Cibrao de Covas, por impago de la renta desde hacía más de cinco años, adeudando un
total de veinticinco libras. La viña se la habían comprado los clérigos de coro a
Dominga Eanes dos Brancos, viuda de Martín Salomón.

A. Cregos de coro, nº 66. Orig. Perg.; 162 x 172 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura en las líneas 1 a 11, 19 a 21 y 26; pequeña
incisión entre las líneas 11 y 12 que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vina
de Gomariit». Al dorso, escr. gótica: «Scritura de recibimiento de la bina de Gomariz por
fueros no pagados».

562
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197 (nº 744).

Conuçuda cousa seia a quantos esta carta viren como en presenca de min, Pero
Martinez, notario jurado na cidade d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, e
[das] testemuyas adeante scriptas Martin Migeelez, clerigo do coro da igleia d´Ourense
e procurador dos clerigos do dicto coro da dicta igleia e contador da dicta vniuersidade,
estando na vina de Gomarit que he dos dictos clerigos, a qual elles conpraron de
Dominga Eanes dos Brancos, moller que foy de Martin Salamon, a qual vina os dictos
clerigos deron a foro a Johan Ferrnandez, reytor da igleia de San Cibrao de Trioes, et o
dicto Martin Migeelez disso que o dicto Johan Ferrnandez non pagara o dicto foro que
auia de pagar pola dicta vina segundo que era conteudo na carta do dicto afforamento, e
que de hun ano non pagara nenhuna cousa do dicto foro, e dos outros cinquo anos que
eran passados que non pagara de cada hun ano cinquoeenta soldos, e assy que montaua
XXV libras de brancos des que ao dicto Johan Ferrnandez teuo ata aqui; e por quanto o
dicto Johan Ferrnandez non pagou o dicto foro que auia de pagar aos clerigos do coro el
nen aquelles que a dicta vina por el teueron, et o dereyto dit que o que foro non fat que o
perca, et por esto o dicto Johan Ferrnandez perdeo o dereyto que auia na dicta vina
porque non pagou o dicto foro. Por ende eu, o dicto Martin Migeelez, procurador da
dicta vniuersidade, en nome della e per seu mandado, recebo a dicta vina que o dicto
Johan Ferrnandez tiina afforada dos dictos clerigos para elles e para a dicta vniuersidade
e re... per rama e per terra e tollo ao dicto Johan Ferrnandez todo o dereyto que el auia
na dicta vina por razon do dicto afforamento. Et de como a eu recebo para os dictos
clerigos e per seu mandado peço a este notario que me dia ende hun publico instromento
para a dicta vniuersidade.
Esto foy na dicta vina, XXVIII dias de dezebro (sic), era de mill e CCC LXX VIII
annos.
Testemoyas que presentes foro: Ruy Peret, clerigo do coro, Lourenço Eanes, clerigo
de Sanin, Pero Diat e Ares Peret, çapateiros d´Ourense.
Et eu, Pero Martinez, notario sobredicto, que a esto presente foy e esta carta scriui et
(signum) meu synal en ela puge en [teste]muyo de uerdade, que a tal he.

1053

1341, enero, 24. Ourense.

Lope Sánchez, como abogado y procurador del cabildo auriense, requiere a Juan
Rodríguez «Chico», ciudadano de Ourense, que trabaje y cultive bien las viñas y la
«presura» de Martín Limiano, en Seixalbo, que tiene aforadas del cabildo. El cabildo
realiza este requerimiento en respuesta al abandono en que aquel había dejado las
viñas, volviéndose el terrazgo prácticamente a monte, advirtiéndole que de persistir en
esa actitud el cabildo procederá a retirarle estos bienes.

A. Escrituras 6, nº 50. Orig. Perg.; 222 x 604 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero. Presenta manchas de humedad que no
afectan a la lectura; rotos en las líneas 6 y 7 del tercer documento que no afectan al texto. Al
dorso, escr. gótica: «Frontas que fezeron aos omes de Seyxaluo porlos herdamentos que non
lauran».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197 (nº 745).

563
Sabean quantos esta carta de fronta vyren que commo en presença de min, Fernan
Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense, jurado pola ygleia desse lugar, e das
testemoyas adeante escritas, Lopo Sanches, auogado e procurador do cabidoo da ygleia
d´Ourense, en nome do dito dayan e cabidoo, frontando disso a Johan Rodriges Chico,
çidadao d´Ourense, que commo el teuesse erdades de vynas e huna pressoria que dizen
de Martin Limiao que jazen en termo de Seyxaluo que eran foreyras do dito cabidoo, e
que as erdades que eran colleytas a monte per mingoa de lauor e de boo paramento e
que o dito cabidoo que perdeo o dereyto que delas avya d´auer pelo mao paramento que
ouueran as ditas erdades; por ende frontou ao dito Johan Rodriges que laurasse e parasse
ben as ditas erdades e as tornase en boo reuor commo o dito cabidoo ouuesse o seu
dereyto, senon que soubesse que o dito cabidoo receberia as ditas erdades, protestando
que a saluo ficase ao dito cabidoo seu dereyto para cobrar per el e per seus bees todo
quanto perderan do seu dereyto das ditas erdades polo mao paramento que ouueran. E
Johan Rodriges disso que lle prometeran que lle tomarian as erdades de quinta. E o dito
Loppo Sanches, en nome do dayan e cabidoo, pedio a min notario huun estormento.
E eu de meu offiçio deylle ende este, que fuy feyto en Ourense, viinte e quatro dias
de janeyro, era de mill e trezentos e satenta e noue annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Ruy Peres, Chico, Fernan Eanes, dito
Torreyrro, Fernan Peres, correyro.
E eu, Fernan Goncalves, notario sobredito, que a esto presente fuy e o escriui e meu
signal y puge en (signum) testemoyo de uerdade, que tal he.

1054

1341, enero, 26. Ourense.

Lope Sánchez, como abogado y procurador del cabildo auriense, requiere al


notario auriense Gonzalo Eanes «Pereiras», que trabaje y cultive bien la seara, que
había sido de Pedro Martínez da Aira, y que tiene aforada del cabildo, por el abandono
en que había dejado las tierras, volviéndose el terrazgo prácticamente a monte. El
notario solicita un traslado del requerimiento con el fin de dar una respuesta. Se
advierte al forero que en el caso de hacer caso omiso a este requerimiento la seara le
será retirada por el cabildo.

A. Escrituras 6, nº 50. Orig. Perg.; 222 x 604 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo. Presenta manchas de humedad que no
afectan a la lectura; rotos en las líneas 6 y 7 del tercer documento que no afectan al texto. Al
dorso, escr. gótica: «Frontas que fezeron aos omes de Seyxaluo porlos herdamentos que non
lauran».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197 (nº 745).

Sabean quantos esta carta de fronta vyren que en presença de min, Fernan
Goncaluez, notario poblico da çidade d´Ourense, jurado pola ygleia desse lugar, e das
testemoyas adeante escriptas Lopo Sanches, auogado e procurador do cabidoo da ygleia
d´Ourense, en nome do dayan e cabidoo, frontando disso a Gonçaluo Eanes, dito de
Pereyras, notario d´Ourense, que commo el teuesse huna seara que fuy de Pero Martinet

564
da Ayra e que era foreyra ao dito cabidoo, e que era colleyta a monte per mingoa de
lauor e de boo paramento que ouera a dita seara, por ende frontou ao dito Goncaluo
Eanes que laurase e parasse ben a dita seara e a tornasse en boo reuor commo o dito
cabidoo ouuesse o seu dereyto, senon soubesse que o dito cabidoo receberia a dita seara,
protestando que a saluo fycasse ao dito cabidoo seu dereyto para cobrar per el e per seus
bees todo quanto perderan do seu dereyto da dita seara pelo mao paramento que ouuera.
E o dito Goncaluo Eanes pedio que lle dessen o tralado da dita fronta e que daria sua
resposta. E o dito Loppo Sanches pedio a min, notario, que lle desse ende huun
estormento.
E eu de meu officio deylle ende este, que fuy feyto en Ourense, viinte e seys dias de
janeyro, era de mill e trezentos e satenta e noue annos.
Testemoyas que foron presentes: Johan Gonçaluez, coengo, Gomes Peres e
Goncaluo Gomes, juyzes d´Ourense, Martin Peres, dito Jeestossa, Johan Aras de
Penavegia.
E eu, Fernan Gonçalues, notario sobredito, que a esto presente (signum) fuy e o
escriui e meu synal y puge en testemoyo de uerdade, que tal he.

1055

1341, enero, 26. Ourense.

Lope Sánchez, como abogado y procurador del cabildo auriense, requiere al


canónigo auriense Gonzalo Pérez, sobrino de Gonzalo Pérez de la Trinidad, que
trabaje y cultive bien las heredades y viñas que tenía aforadas del cabildo, por el
abandono en que había dejado las tierras, volviéndose el terrazgo prácticamente a
monte. El canónigo responde que si las viñas están mal labradas no es por su culpa. Se
advierte al forero que en caso de hacer caso omiso a este requerimiento los bienes
aforados le serán retirados por el cabildo.

A. Escrituras 6, nº 50. Orig. Perg.; 222 x 604 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el tercero. Presenta manchas de humedad que no
afectan a la lectura; rotos en las líneas 6 y 7 del tercer documento que no afectan al texto. Al
dorso, escr. gótica: «Frontas que fezeron aos omes de Seyxaluo porlos herdamentos que non
lauran».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197 (nº 745).

Sabean quantos esta carta de fronta vyren que commo en presença de min, Fernan
Gonçalues, notario poblico da çidade d´Ourense, jurado pola ygleia desse lugar, e das
testemoyas adeante escriptas, Lopo Sanches, auogado e procurador do cabidoo da igleia
d´Ourense, en nome do dayan e cabidoo, frontando disso a Goncaluo Peres, sobrino de
Goncaluo Peres da Triidade e coengo d´Ourense, que commo el teuesse erdamento en
termio de Seyxaluo e vynas que eran foreyras ao cabidoo, e que as vynas que eran
colleytas a monte per mingoa de lauor e de boo paramento, e que o cabidoo que perdera
o dereyto que delas auya d´auer polo mao paramento que ouueran as ditas erdades, por
ende frontou ao dito Gonçaluo Peres que laurasse e parase ben as ditas erdades e as
tornase en boo reuor commo o dito cabiidoo ouuesse o seu dereyto, senon que soubesse
que o dito cabidoo reçeberia as ditas erdades, protestando que a saluo ficase ao dito
cabidoo seu dereyto para cobrar per el e per seus bees todo quanto perderon do seu

565
dereyto das ditas erdades polo mao paramento que ouueron. E o dito Goncaluo Peres
disso que se elas estauan mal paradas que non era sua a culpa. E desto o dito Loppo
Sanches pedio a min, notario, huun estormento.
E eu deylle ende este, que fuy feyto en Ourense, viinte e seys dias de janeyro, era de
mill e trezentos e satenta e noue annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Françisco Garçia, clerigo de Mugares,
Afonso de Santa Marinna, clerigo do dayan, Ruy Peres, soluigian (sic), e outros.
E eu, Fernan Goncaluez, notario sobredito, que a esto presente fuy e o escriui e meu
synal y puge en teste(signum)moyo de uerdade, que tal he.

1056

1341, marzo, 9. Ourense.

Lope Sánchez, como procurador del deán y del cabildo auriense, requiere a
Fernando Pérez «Rosete» que trabaje y cultive bien la leira de viña que tenía aforada
del cabildo auriense en Seixalbo, camino de O Cumial, y que pague las rentas que
debía por el tiempo que no las había trabajado. El cabildo realiza este requerimiento
en respuesta al abandono en que aquel había dejado la viña, advirtiéndole que de
persistir en esa actitud el cabildo procederá a retirarle esta viña y a reclamarle las
rentas perdidas. Fernando Pérez responde que no podía labrar la viña porque no se
labraban las viñas que la circundan.

A. Escrituras 14, nº 20. Orig. Perg.; 315 x 333 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 19 de marzo de 1341, el
nº 1057 de esta colección; el tercero, de 19 de marzo de 1341, el nº 1058 de esta colección.
Presenta manchas de humedad, distribuidas a lo largo de los tres documentos, que en
algunos casos dificultan la lectura, especialmente en el primero, en el lateral derecho;
pequeños desgarros en el lateral derecho qe no llegan a afectar al texto. Al margen inferior,
escr. gótica: «V morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Frontas que fezeron aos omes de
Seixaluo porlos herdamentos que non lauran».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197-198 (nº 746).

La fecha, 9 de marzo, probablemente esté errada, ya que tanto el documento


antecedente como el siguiente están datados el 19 de marzo.

Connuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Pero Lourenço, notario181
publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, e das testemoyas adeante
escriptas, Lopo Sanches, procurador do dean e cabidoo da igleia d´Ourense, disso
frontando a Fernando Perez, dicto Rosete, que tiinna en Seixaluo, yndo para Comyal,
huna leyra de vina que era foreira ao dicto cabidoo, a qual disia que pereçera per
mingua de lauor e182 de boo paramento, e que por esta razon o dicto cabidoo perdera
moyto do seu dereito; e por ende disso e frontou ao dicto Fernando Rosete e amoostoo
pela primeira, sigunda e terçeira uegada, que reparasse e recobrasse a dicta vina en boo
paramento e pagasse ao dicto cabidoo os seus foros e seus dereitos ao dicto cabidoo que

181
notario] repetido.
182
de lauor e] repetido.

566
dela deuya aauer delo tenpo que a non laurara a aco; e se o assy fezer non quissesse que
o dicto cabidoo reçeberia a dicta vina e faria dela toda sua voentade, protestando que
saluo ficasse ao dicto cabidoo para demandar ao dicto Fernando Perez a nouydade que
perdera da dicta vina pela mingua do dicto Fernando Perez. E o dicto Fernando Perez
disso que el non podia laurar a dicta vina por quanto non laurauan as outras vinas que
iasian a par dela.
E desto en commo passou o dicto Lopo Sanches pidio a min, notario, huun
estromento, e eu deylle ende este, que foy feyto en Ourense, IX dias de março, era de
mill e CCC LXX IXe annos.
Testemoyas: Lourenço Rosete, Fernando Gonçalues, notario, e Fernando Perez,
raçoeiro da igleia d´Ourense.
E eu, Pero Lourenço, notario sobredicto, que a esto que sobredicto he (signum)
presente foy e ho escriuy e meu nome e meu signal y puge en testemuyo de verdade,
que tal e.

1057

1341, marzo, 19. Ourense.

Lope Sánchez, como procurador del deán y del cabildo auriense, requiere a María
Martínez, viuda de Domingo Pérez «Filice», y a su hija, Eufemia Pérez, que trabajen y
cultiven bien las leiras de viñas que tenían aforadas del cabildo auriense en Montoscó,
feligresía de San Breixo de Seixalbo, y que paguen los foros que debían por el tiempo
que no las habían labrado. El cabildo realiza este requerimiento en respuesta al
abandono en que aquellas habían dejado las viñas, advirtiéndoles que de persistir en
esa actitud el cabildo procederá a retirarles estas leiras y a reclamarles las rentas
perdidas. Madre e hija responden que labrarán las dichas leiras.

A. Escrituras 14, nº 20. Orig. Perg.; 315 x 333 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 9 de marzo de 1341, el nº
1056 de esta colección; el tercero, de 19 de marzo de 1341, el nº 1058 de esta colección.
Presenta manchas de humedad, distribuidas a lo largo de los tres documentos, que en
algunos casos dificultan la lectura, especialmente en el primero, en el lateral derecho;
pequeños desgarros en el lateral derecho que no llegan a afectar al texto. Al margen inferior,
escr. gótica: «V morabedís». Al dorso, escr. gótica: «Frontas que fezeron aos omes de
Seixaluo porlos herdamentos que non lauran».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197-198 (nº 746).

Connuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Pero Lourenço, notario
publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, e das testemoyas adeante
escriptas, Lopo Sanches, procurador do dean e cabidoo da igleia d´Ourense, disso
frontando a Maria Martinet, moller de Domingo Peres, dicto Filice, que foy, e a sua filla
Euffemea Perez, que ouuo do dicto Domingo Perez, que estas sobredictas Maria
Martinet e Ouffemea Perez, sua filla, que tiinna en Montooscos, fiig<re>sia de San
Vereixemo de Seixaluo, hunas leiras de vinas que son foreiras ao dicto cabidoo, as
quaes dizia que pereçeran per mingua de lauor e de boo paramento, e que por esta razon
o dicto cabidoo perdera moyto do seu dereito; e por ende disso e frontou aas dictas
Maria Martinet e Ouffemea Perez e aamoostoas pela primeira e sigunda e terçeyra

567
vegada que reparassen e recobrassen as dictas herdades en boo paramento e pagassen ao
dicto cabidoo os seus foros e seus dereitos ao dicto cabidoo que delas deuyan aauer delo
tenpo que as non lauraran a aco; e se o assy fazer non quisessen que o dicto cabidoo
reçeberia as dictas herdades e faria delas sua voentade, protestando que saluo ficasse ao
dicto cabidoo para a demandar aas dictas Maria Martinet e Ouffemea Perez as
nouydades que perderan das dictas herdades pela mingua das dictas Maria Martinet e
Ouffemea Perez. E as dictas Maria Martinet e Ouffemea Perez diseron que laurarian as
dictas herdades.
E desto en commo passou, o dicto Lopo Sanches, en nome do dicto cabidoo, pidio a
min, notario, huun estromento, e eu deylle ende este, que foy feyto en Ourense, XIX
dias de março, era de mill e CCC LXX IXe annos.
Testemoyas: Gonçaluo do Mato, notario, Johan Perez, mercador, Johan Anes,
çapateiro.
E eu, Pero Lourenço, notario sobredicto, que a esto que sobredicto he presente foy
(signum) e o escriuy e meu nome e meu signal y puge en testemuyo de verdade, que tal
e.

1058

1341, marzo, 19. Ourense.

Lope Sánchez, como procurador del deán y del cabildo auriense, requiere a María
Arias, hija de Arias Eanes de la Rúa Nova, y esposa de Juan Feixoo, que trabaje y
cultive bien las heredades que tenía aforadas del cabildo auriense en Noalla, camino de
O Cumial, y que pague las rentas que debía por el tiempo que no las había trabajado.
El cabildo realiza este requerimiento en respuesta al abandono en que aquella había
dejado las heredades, advirtiéndole que de persistir en esa actitud el cabildo procederá
a retirarle estas heredades y a reclamarle las rentas perdidas. María Arias responde
que ella labra las fincas en la medida de sus posibilidades.

A. Escrituras 14, nº 20. Orig. Perg.; 315 x 333 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 19 de marzo de 1341, el nº
1057 de esta colección; el segundo, de 9 de marzo de 1341, el nº 1056 de esta colección.
Presenta manchas de humedad, distribuidas a lo largo de los tres documentos, que en
algunos casos dificultan la lectura, especialmente en el primero, en el lateral derecho;
pequeños desgarros en el lateral derecho qe no llegan a afectar al texto. Al margen inferior,
escr. gótica: «V morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Frontas que fezeron aos omes de
Seixaluo porlos herdamentos que non lauran».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 197-198 (nº 746).

Connuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Pero Lourenço, notario
publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, e das testemoyas adeante
escriptas, Lopo Sanches, procurador do dean e cabidoo da igleia d´Ourense, disso
frontando a Maria Ares, filla d´Ares Anes da rua Noua e moller de Johan Feigoo, que
ela tiinna en Noalla herdades que eran foreiras ao dicto cabidoo, as quaes disia que
pereçeran per mingua de lauor e de boo paramento e por esta rason o dicto cabidoo que
perdera moyto do seu dereito; e por ende disso e frontou aa dicta Maria Ares; e
aamoostoa pela primeira, sigunda e terçeyra vegada, que reparasse e recobrasse as dictas

568
herdades en boo paramento e pagasse ao dicto cabidoo os seus foros e seus dereitos que
deles deuya aauer do tenpo que as non laurara a aco; e se o assy fazer non quissesse que
o dicto cabidoo reçeberia as dictas herdades e faria delas toda sua voentade, protestando
que saluo ficasse ao dicto cabidoo para demandar aa dicta Maria Ares as nouydades que
perderan da dicta vina pela mingua da dicta Maria Ares. E a dicta Maria Ares disso que
ela lauraua as dictas herdades quanto podia.
E desto en commo passou o dicto Lopo Sanches pedio a min, notario, huun
estromento, e eu deylle ende este, que foy feyto en Ourense, XIXe dias de março, era de
mill e CCC LXX IXe annos.
Testemoyas: Gonçaluo do Mato, notario, Johan Perez, mercador, Johan Anes,
çapateiro.
E eu, Pero Lourenço, notario sobredicto, que a esto todo que sobredicto he presente
foy e o escriuy e <meu> nome e meu signal (signum) y puge em testemuyo de verdade,
que tal e.

1059

[1341], julio, 10. Ourense.

El deán Pedro Suárez y el canónigo Juan González reciben unas casas en la rúa das
Tendas que tenía aforadas del cabildo Domíngo Pérez «Iograr», el cual había fallecido
sin haber nombrado voz para sucederle. Estas casas están habitadas por los
mercaderes Pedro Eanes y Lorenzo da Veiga, quienes sostienen que Domingo Pérez se
había comprometido, por medio de una carta realizada ante el notario auriense
Domingo Eanes, a dejarles a su muerte estas casas en pago de cierta cantidad que les
adeudaba, por lo que requieren que se les entreguen a ellos las casas o bien que se
proceda al pago de la deuda. El deán y el canónigo solicitan un traslado notarial de la
carta para poder mostrarla al cabildo y darles una respuesta; acto seguido, proceden a
recibir las casas, a su cierre y a la entrega de las llaves a Juan Eanes, para que las
entregue al cabildo o a la persona designada por éste. Los mercaderes manifiestan su
oposición a la entrega de las casas y protestan ya que consideran que son ellos los que
deben recibir las casas en pago de la deuda que con ellos tenía contraída Domingo
Pérez.

A. Escrituras 14, nº 48. Orig. Perg.; 211 x 270 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de la misma fecha, el nº
1060 de esta colección. Muy deteriorado, con manchas de humedad que dificultan e
impiden la lectura en las líneas 5 a 9, 12 y 13; mutilado por la parte izquierda del
pergamino, afectando a las primeras palabras de todas las líneas; roto en la parte derecha
que afecta al final de las líneas 10 a 12; roto en la parte inferior del pergamino que afecta a
parte del signo notarial. Al dorso, escr. gótica: «Carta por que o dean recebeo as casas das
Tendas e de cabo da Magdalena que foron de Domingo Iograr».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 198 (nº 747).

Gonzalo Eanes aparece actuando como notario en 1332, 1341 y 1346. Entre las
posibilidades que ofrece lo que queda de la fecha y teniendo en cuenta a los personajes
citados en el mismo, mantenemos la fecha que le asigna E. Duro.

569
[...]a e noue annos, dez dias de jullio. Connuçuda cousa seia a todos que en presença
de min, Gonçaluo Eanes, notario publico [...] das testemoyas adeante escriptas, dom
Pero Suarez, deam da igleia d´Ourense, e Johan Gonçaluez, coengo desse lugar, […]
das Tendas, ante as casas en que mora Pero Eanes e Lourenço de Ueiga, mercadores, o
dito dom Pero Suarez, dean, disso que as […] en que morauan os ditos Pero Eanes e
Lourenço de Ueiga que eran do cabidoo; et que Domingo Peres, dito Iograr, que foy,
que as teuera […] vida e por huna uoz apus seu finamento, qual el nomeasse en sua
vida; e que o dito Domingo Peres, ante de seu fina[mento ...] aforamento das ditas casas
o dito cabidoo; et disso que el en nome do dito ... as ditas casas con todas [...; e]t disso
ao dito Johan Gonçalues, coengo, que pechasse as ditas casas e as tendas e as reçebesse
[para o dito cabidoo].
E Pero Eanes e Lourenço [...]s, que estauan presentes, disseron que o dito Domingo
Peres, que foy, que lles deuya huna quantia de dineiros, et que outorgaran que se el
morresse ante [...]sen entregos daquello que eles mostrassen que lles el deuya que
fossen entregos pelas ditas casas per aquela uoz que el delas auya de [...] apus [...] et
aquela uoz que el fezesse depus sua morte ante que entrasse a posisson das ditas casas
que ante lles entregasse aquelo que [...], sigundo que dizian que se todo esto mays
conpridamente contiina en huna carta feyta per Domingo Eanes, notario d´Ourense, que
[...]e fe[z]eron leer per min, o dito notario, ante o dito dom Pero Suarez, dean, e Johan
Gonçalues, coengo; e frontaronlles que ante que elles ou outro [...] ditas casas que ante
lles dessen e pagassen aquelo que eles mostrassen per conta que lles o dito Domingo
Peres deuya sigundo que se na dita carta [...]des eran para lles mostrar a conta do que
lles o dito Domingo Peres deuya se a eles quisessen ueer; e se elles en outra maneira
querian [...] que elles fossen pagados que o poynan por agrauamento e que non
consintian en reçebemento ninhuun que elles das ditas casas [... e]ntregos e pagados do
que lles o dito Domingo Peres deuya e era obligado pelas ditas casas e que o
contradizian.
E [...], en nome do dito cabidoo, que reçebia as ditas casas sigundo dito auya; e
quanto da dita carta que lle os ditos [...] e da fronta que lle fazian que pedia o tralado
para o mostrar ao cabidoo e que lles daria a ello resposta.
E logo [...]rou as portas do sobrado das ditas casas e das tendas e fechoas e disso
que en nome do dito dean e cabidoo que reçebia […] a posisson delas para o cabidoo, e
deu logo as chaues da tenda que ten o dito Pero Eanes e Lourenço Eanes, dito Lasso, ao
dito [...] teuesse de parte do cabidoo e as desse ao cabidoo ou a quen lle o dito cabidoo
mandasse. E outrosy entregou as chaues da [...] Lourenço de Ueiga e Johan Eanes ao
dito Johan Eanes que as desse ao cabidoo ou a quen lles o dito cabidoo mandasse.
E os [...] e Johan Eanes disseron que assy reçebian as ditas chaues e que as darian ao
dito cabidoo ou a quen o dito cabidoo mandasse
[...] Lourenço de Ueiga disseron que non consintian eno dito reçebemento, et que
protestauan para demandar e auer pelas ditas casa [... Domin]go Peres deuya e era tiudo
per ellas e a pena que ena dita carta era contiuda. E outrossy que protestauan das custas,
perdas [...] elles ou cada huun delles por esta razon fezessem e reçebessem para as
demandar per hu seu dereito fosse.
E [...] dean disso que o dito cabidoo que lles faria conprimento de dereito sobre
qualquer cousa que lles fossen tiudos.
E desto [...] o dito dom Pero Suarez, deam, em nome do cabidoo, e os ditos Pero
Eanes e Lourenço Eanes, por sy, pediron a min notario [...]dimentos con meu nome e
con meu sinal.
Esto foy en Ourense, na dita rua das Tendas, eno dia e era sobreditos.

570
[Testemoyas que pre]sentes foron: Gonçaluo Martinet, dito Rella, moordomo do
cabidoo, Garçia Aluarez, Pero Lourenço, Pero Moogo, clerigos do coro, [...] Lourenço
Fernandes, alffayate, moradores em Ourense.

1060

[1341], julio, 10. Ourense.

Juan González recibe, en nombre del deán Pedro Suárez y del cabildo auriense,
unas casas que están ante la puerta de la iglesia de Santa María Magdalena y hace
entrega de las llaves a Dominga Pérez.

A. Escrituras 14, nº 48. Orig. Perg.; 211 x 270 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de la misma fecha, el nº
1059 de esta colección. Muy deteriorado, con manchas de humedad que dificultan e
impiden la lectura en las líneas 5 a 9, 12 y 13; mutilado por la parte izquierda del
pergamino, afectando a las primeras palabras de todas las líneas; roto en la parte derecha
que afecta al final de las líneas 10 a 12; roto en la parte inferior del pergamino que afecta a
parte del signo notarial. Al dorso, escr. gótica: «Carta por que o dean recebeo as casas das
Tendas e de cabo da Magdalena que foron de Domingo Iograr».

Gonzalo Eanes aparece actuando como notario en 1332, 1341 y 1346. Entre las
posibilidades que ofrece lo que queda de la fecha y teniendo en cuenta a los personajes
citados en el mismo, mantenemos la fecha que le asigna E. Duro.

§ E logo, en este dia e era sobreditos, en presença de min, Gonçaluo Eanes [...] das
testemoyas adeante escritas, estando aa porta da igleia de Sancta Maria Madalena, ante
as portas das casas en que mora [...], que foy, o dito Johan Gonçalues, coengo, disso que
en nome do dean e cabidoo d´Ourense e para elles que reçebia as [... po]sisson dellas
para o dito cabidoo, et entregou as chaues das ditas casas a Dominga Peres, moller de
Martin [...]sson, que as teuesse polo cabidoo et que as desse ao cabidoo ou a quen lle o
cabidoo mandasse.
Testemoyas: o dito Gonçaluo [...], Pero Moogo, clerigo, e Esteuo Caldelas.
Et eu, Gonçaluo Eanes, notario sobredito, que a esto que sobredito [...] foy e en
minna presença o fige escripuyr (signum) e meu nome e meu signal [...], que tal he.

1061

1341, diciembre, 2. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán don Pedro Suárez, en presencia y con el
consentimiento de Lorenzo Eanes Periquiño, tenenciero de la renta del mes de mayo,
afora a perpetuidad a Juan Martínez, clérigo de coro y párroco de la iglesia de San
Mamede de Grou, una leira de viña en A Forcadura, detrás de Castelo Ramiro, junto al
camino que va desde Piñor para A Gradeira, que se encuentra libre de toda carga,
salvo diezmo, por una renta anual de la quinta parte de la cosecha, durante la vida de
Juan Martínez, tras su muerte la renta ascenderá a cuarta parte de la cosecha.

571
A. Escrituras 16, nº 48. Orig. Perg.; 204 x 414 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura, afectando a las líneas 1 a 3, 13 a 18 y 28 a 31.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 198 (nº 748).- VILA
ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 121 (nº 12).

Sabeam quantos esta carta virem que nos, dom Pero Suares, dean d´Ourense, e o
cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de Sam
Martino, hu he de custume de nos juntaremos a faser cabidoo, con outorgamento de
Lourenço Anes Pereiquino, teente a renda do mes de mayo, que he pressente e
outorgante, damos a foro a uos, Johan Martinet, clerigo do coro e reitor da igleia de
Samamede (sic) de Grou, e a toda uossa voz para senpre huna leira de vina que esta tras
o castello, no lugar que disen A Forcadura; a qual vina jas ontre a vina da capella que
foy de Pero Mogoo, sanchristhan, da huna parte, e, da outra, parte con o camyno que
vay para Pinol e para Graadeyra, e en fondo fere na vina d´Aldonça Afonsso, e em çima
topa na vina de Martin Gonçalues, juys. Damosuos a foro a dita leyra de vina con
entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteeças, asy que uos e toda vossa uoz a
tenades e pessuyades e a lauredes e paredes ben em tal maneira que non defalesca per
mingoa de lauor nen per mao paramento; e dedes dela de foro a nos, o dito cabidoo, ou
ao que teuer a dita renda do mes de mayo em saluo ena vina, em toda uossa vida, a
quinta do froyto que Deus y der, e depois de vossa morte todalas uoses que depois de
uos foren daren a quarta parte de todo o dito froito que Deus y der, a conposta e as
huuas ena vina; e dardes disimo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo; o qual
nouo da dita vina deuedes acoller per nosso ome ou per ome do que teuer a dita renda,
ao qual deuedes aproueer de comer e de beuer mentre conuosco esteuer a coller o dito
nouo. E se uos ou vossa voz quiserdes vender ou obligar a dita leira de vina,
primeiramente deuedes uender ou obligar a nos, o dito cabidoo, ou a cada huun de nos
ante ca a outre polo justo preço que outre der, e se a nos ou cada huun de nos a non
quiser reçeber venduda ou obligada enton a uendede ou obligade aa tal pessoa que seia
semellauil de uos e que o dito cabidoo ou o que teuer a dita renda do mes de mayo
queyra reçeber a ela por foreiro. E se contenda recleçer entre nos, o dito cabidoo, ou o
que teuer a dita renda do mes de mayo e uos ou uossa vos que se termine per dous
omees boos de nos o dito cabidoo tomados a praser das partes, sem outra apelaçon
nihuna. E nos obligamos os bees da nossa messa, do dito cabidoo, para uos e toda uossa
vos seerdes anparados con a dita leyra de vina senpre a dereito. E eu, o dito Johan
Martinet, asy reçebo a dita leyra de uina a foro, e para laurar e parar ben e para faser o
dito foro en saluo em cada huun anno e para conprir e aguardar todo esto que sobredito
he por min e por toda minna voz obligo min e todos meus bees gaanados e por gaanar.
Feita a carta em Ourense, eno dito cabidoo, dous dias de desenbro, era de mill e
trezentos e seteenta e noue annos.
Testemoyas: Gonçaluo Rella, dobreiro, Johan Garçia, porteiro do cabidoo, Gonçaluo
Peres de Codeiro, notario d´Ourense.
Et eu, Afonsso Lourenço, thesoureyro da igleia de Ourense e chançeler dessa
cidade, a esto presente foy e fiz ende fazer duas cartas en hun tenor e en cada huna delas
puge meu sinal.
(Signum).

572
1062

1342, enero, 24. O Pereiro de Aguiar.

Domingo Vázquez de Calvelle, en presencia y con el consentimiento de su mujer,


Eufemia Lorenza, y Marina Foz, moradora en Arrufana, por ella y en nombre de su
madre, venden al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, todas las propiedades –salvo
los «exidos»– que poseen en la feligresía de San Miguel de Calvelle, que están
cargadas con el pago del diezmo. Por otra parte, María Pérez, en presencia y con el
consentimiento de su marido, Domingo Eanes, vende a dicho escudero su quiñón de la
cortiña das Chousas, en Vilarchao, el quiñón de Os Castiñeiros, el de A Figueira de
Regal, en O Campo, y el de los solares de unas casas de Vilarchao, salvo los «exidos».
El escudero paga a Domingo Vázquez y a su mujer veinte libras, a Marina Fernández y
a su madre, cinco libras y a María Pérez y a su marido seis libras de la moneda del rey
don Alfonso. Por esta misma escritura Marina Fernández de Reboredo dona a Lope
Rodríguez su quiñón en la cortiña das Chousas, que le había entregado antes de
casarse con su marido.

A. Escrituras 10, nº 37. Orig. Perg.; 178 x 309 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a las primeras letras de
la línea 10; antigua doblez vertical que dificulta la lectura de la primera palabra de la línea
27. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Uilarchao que he Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 198 (nº 749).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbeam quantos esta carta viren que eu, Domingo
Vaasques de Caluelle, con outorgamento de Ouffemea Lourença, mina moller, que he
presente e outorgante, e eu Marina Foz, moradeira na Arrufana, por min e por mina
madre, que non he presente, a qual deuo dar aa outorga desta carta, vendemos e
entregamos per esta carta a uos, Loppo Rodrigues, escudeiro d´Aguiar, toda quanta
herdade de dizemo a Deus, aruores, cortynas, nos auemos e nos183 perteençen na
friigesia de Sam Migeell de Caluelle e en seus termios, saluo que aiamos os seydos ali
per u os auemos d´auer de dereito. E eu, Maria Peres, con outorgamento de meu marido,
Domingo Eanes, que e presente e outorgante, vendo a uos, o dito Lppo (sic) Rodrigues,
todo quanto quinon, uoz e dereito que eu aio e me perteençen nos terreos e aruores que
som na cor[tyn]a das Chousas que esta en Villarchao, que agora esta tapada; e o meu
quinon dos castineiros de disemo a Deus que estam trala dita cortyna; e o meu quinon
da figeyra regal que esta no canpo; e o meu quinon dos soares das casas de Villarchao;
saluo que nos fiquem os seidos per u os auemos d´auer de dereito. E eu, Marinna
Fernandes de Reuoredo, dou e en doaçon firme para senpre a uos, o sobredito Loppo
Rodrigues, escudeyro, o meu quinon do terreo que iaz na cortyna das Chousas, o qual
eu a uos auya dado ante que casasse con este marido con que ora soo. Qui uos e toda
uossa uoz aiades e pessuyades para senpre o herdamento e cousas sobreditas en jur
d´erdade, ca outorgamos que reçebemos de uos por esto bem e conpridamente todo o
preço que a uos e a nos aprouuo, conuen a saber: eu, Domingo Uellasques, reçebi viinte
libras; e Maria Perez e seu marido, seys libras; e Marinna Foz e sua madre, çinque libras
da moeda del rey don Affonso, contados XLª par de dineiros noues por tres libras. E
nos, os sobreditos Domingo Uellasques e Marinna Foz e Maria Peres e Marinna

183
e nos] repetido.

573
Fernandes, cada huun de nos por si, outorgamos aaparar (sic) senpre uos e toda uossa
uos a dereito con o herdamento e cousas sobreditas per todos nossos bees gaanados e
por gaanar.
E quen quer que contra esta carta veer o passar aia a yra de Deus e a nossa maldiçon
e quanto demandar peyteo a uos ou a uossa uos dobrado, e aa uoz del rey peyte çem
morabedis da boa moeda de pena; e esta carta e venda fique firme e ualla para senpre.
E eu, o sobredito Loppo Rodrigues, outorgo que uos non tolla os seydos e que os
aiades per u os auedes d´auer de dereito.
Esto foi eno Pereyro de terra d´Aguiar, viinte e quatro dias de janeiro, era de mill e
tresentos e oyteenta annos.
Testemoyas que esto presentes foron: Pero Ares de Villaryno e Johan Martinet,
carniçeiro d´Ourense, e Domingo Eanes da Canba.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en terra de Aguiar por nosso sennor o
arçibispo e porla igleia de Santiago, que a esto presente foy (signum) e en mina presença
o fige escriuir e meu sinal y puge.

1063

1342, abril, 18. Ourense.

Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Martín Fernández.

B. Escrituras 1, nº 20. Perg.; 267 x 537 mm.; escr. gótica. En traslado realizado el 29 de
diciembre de 1342 por el notario auriense Domingo Núñez por orden del canónigo auriense
Martín Domínguez, vicario del obispo don Vasco, y a petición del abogado Lope Sánchez,
procurador del deán y del cabildo auriense (doc. nº 1072). Deteriorado, presenta diversas
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la
lectura en las líneas 16 a 30, 35 a 41, 44 a 46, 53 y 54; rotos de pequeñas dimensiones que
afectan a algunas letras del texto en las líneas 1, 2, 3, 4, 7, 11, 16, 20, 41; también presenta
rotos en la parte derecha del pergamino que afectan a las últimas letras de las líneas 20 a 23,
47 a 49; antiguas dobleces que dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento de
Martin Fernandes, coengo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 198 (nº 750).

Eno nome de Deus, a[men]. Sabbeam quantos este testamento virem que eu, Martin
Fernandes, coengo d´Ourense, seendo doente pero con todo meu siso et con [to]da mina
memoria conprida qual Deus teuo por bem de me dar, temendome que depoys de mina
morte venna contenda ontre alguuns sobre meus be[es], por ende faço e ordino delles
meu testamento e mina postromeyra voontade para senpre ualledeyro em esta maneyra:
Primey[r]amente, dou a mina alma ao meu sennor Jhesu Christo, que a conprou pelo seu
sangue preçioso, e aa Uirgem santa Maria, sua madre, e mando soterrar meu corpo na
castra de Sam Martinno, ali hu iaz Migeel Anes, meu tio, coengo que foy d´Ourense, ou
ali hu iaz Migeell Domingues ou Martin Domingues, seus sobrinnos, meus parentes, hu
virem que he mellor, etçetera. § Item, mando que [...] da igleia d´Ourense faça enteyra
para senpre a festa de san Migeell de setenbro que he agora mea polas almas do bispo
dom Pedro e do bispo dom Gonçaluo de Nouoa e do bispo dom Vaasco que agora he et
pola minna; e mandolles para esto a mina vinna de Beluis que he ena friguesia de Sant
Andre de Rante, que he de foro de terça ao bispo; e outras tres leyras de vinas de dizimo

574
a Deus que iazen a par dela, et as duas uam firir ao canpo do Candoo e a outra uem firir
pela yllarga da mina vinna de terça e uem ferir ao carreyrino [...] esta o marco que uen
para o Candoo; iten, mando para esta festa a minna vinna do Candoo, hu estam os
canos, que he de dizimo a Deus. E prouean cada anno pela renda destas ditas vinnas de
quatorze candeas ena dita festa: seys ante o coro e quatro ante o altar de sam Martinno e
duas ante o altar de sam Migeell et duas nos çiraes grandes da prata; e o thesoureyro
non leixe por esto a proueer daquellas que acustumou a poer ante o coro e nos çiraes do
altar por esta festa; e o residuu que ficar partanno os coengos ontre si aquelles que
ueeren a todallas oras segundo que ordinou Affonso Martinet, thesoureyro [...]y na festa
de sam Thome et Fernan Meendes na festa da tralladaçon de Santiago et o arçidiago
Pero Gonçaluez ordenou na festa de santa Cruz; e mando que aquelles que ueerem ata a
fim do primeyro [salterio das] primeyras uesperas e dos matiis e das uesperas que se
seguirem e os que ueerem a priçisson e esteueren aa misa ata affin della ... dos dineiros
segundo a estas oras vee[re]m; e aa seida das postromeyras uesperas uaam todos sobre
mina supultura ... oraçon con ençenso e con agua sagrada. E [man]do poer esta clausulla
desta fes[ta] toda conpridamente no liuro do ... da preçiossa, em maneyra que non digan
depoys que nom sabem as condi[çoes que] am d´aguardar, etçetera.
Item, faço [heree a Fernan] Gonçaluez, meu primo, morador ena rua d´Oobra, e
mandolle por hereença çe[m morabedis] brancos; et a mays de meus bees ... seera saluo
o que lle [ey] mandado em meu testamento. E [fago con]pridores deste meu testamento
e minna postromeyra voentade Gonçaluo Perez da Triidade, çidadao d´Ourense, e o dito
Fernan Gonçaluez, meu primo, que conpram este meu testamento per meus bees e sem
seu danno, etçetera. E reuogo todollos outros meus testamentos que tiina feytos ata aqui
e mando que non uallam nen aian firmidue e outorgo que valla este. E quero e mando
que este seia meu testamento e mina postromeyra voontade e se non ualuera este
testamento que ualla commo codeçilo ou commo outra escriptura feyta per mao de
notario pobrico asy commo mellor et mays conpridamente pode et deue ualla asy.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra este meu testamento e mina
postromeyra voontade veer, em parte ou em todo, aia a yra de Deus e a minna maldiçon,
e se lle ey mandado alguna cousa mando que o perca, e aa uoz del rey peyte por pena
çen morabedis de boa moeda, e a meus conpridores outros tantos; e a dita pena pagada
ou non este meu testamento e mina postromeyra voontade seia firme e ualledeyro para
senpre.
Feyto o testamento em Ourensse, dez e oyto dias d´abril, era de mill e trezentos e
oyteenta annos.
Testemoyas que a esto forom presentes, chamadas e rogadas: Affonso Perez, notario
d´Ourense, Johan Fernandes Guiça, Lourenço Eanes de Canba, Pero Fernandes d´Asma,
clerigos do coro, Martin Fernandes, seruente da igleia de Sam Martinno, Migeell
Fernandes, clerigo de Affonso Domingues da Escolla, Ruy Fernandes scripuam.
E eu, Migeell Perez, notario d´Ourense pola iglleia desse lugar, que a esto chamado
e rogado con as testemoyas que emçima som scriptas presente fuy e per mandado e
[outoridade de Affonso Lourenço, thesoureyro] da igleia d´Ourense e chançeller desa
çidade, este testamento em minna presença fiz escripuir [e em estas duas pelles
pergameo no qual] testamento uay posto em dous lugares meu signal hun entre pel e pel
e outro na fim desta mina…
[E eu, Affonso] Lourenço, thesoureyro e chançeller sobredito, mandey e dey
autoridade ao dito notario que fezera … e aqui puge meu signal.

575
1064

1342, julio, 5. Ourense.

Gómez Lorenzo de Celeiró, morador en la rúa das Chousas, hijo del ya fallecido
ciudadano auriense Lorenzo Eanes de Celeiró, vende por seiscientos maravedíes de la
moneda blanca del rey don Alfonso al también ciudadano auriense Alfonso Eanes,
morador en la rúa dos Zapateiros, dos modios de vino anuales procedentes de la seara
que posee en Mende, pagaderos por la vendimia –medidos por cuarta derecha de lagar,
a diecisiete cuartas el modio–. Gómez Lorenzo pone como aval de la venta todos sus
bienes y, especialmente, las viñas, la pousa y los molinos que tiene en Mende.

A. Escrituras 7, nº 104. Orig. Perg.; 334 x 145 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura, especialmente en las
palabras finales del lateral derecho. Al dorso, escr. gótica: «Dos modios de vino de
Meende».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 198 (nº 751).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren que eu, Gomez Lourenço
Çeleyroo, morador en Ourense, na rua das Chousas, fillo de Lourenço Yanes Çeleyroo,
çidadao d´Ourense, que foy, por min e por toda minna uoz, vendo e entrego logo per
esta presente carta a uos, Affonso Eanes, çidadao d´Ourense, morador na rua dos
Çapateyros, e a toda uossa uoz para senpre dous moyos de vinno de cada anno para
senpre, sen conposta, colleyta per quarta dereyta de lagar, a dez e sete quartas por moyo,
o qual vinno outorgo e prometo de uos dar en Meende da minna seara que eu ora y
tenno, ante as portas da minna morada de Meende; e se per uentura na dita seara non
ouuer o dito vinno cada anno que uolo de das outras vinnas que eu y aio, en Meende; os
quaes dous moyos de vinno uos deuo dar cada anno na vindimya e que uolos começe
logo a dar en esta vindimya primeira que uen e d´aly en deante cada nno para senpre na
vindimya. E esta uenda uos faço por preço çerto que a min e a uos aprouuo de me por
ella dardes, conuen a saber: seisçentos morabedis de brancos d´oyto en soldo o
morabedi da moeda de noso sennor el rey don Afonso, os quaes de uos reçebi en
dineiros feitos en presença do notario e testemoyas sub escritas de que me outorgo por
ben pagado. E renunço spesamente aa eicepçon de numerata pecunya que a non possa
alegar per min nen per outro en juyzo nen fora del. E para uos pagar e dar os ditos dous
moyos de vinno cada anno na vindimya, segundo dito he, obrigo a uos todos meus bees
mouilles e reyz, gaanados e por gaanar, e speçialmente uos obrigo todalas vinnas que eu
aio en termio de Meende, e outrosy a minna pousa e moynos que eu aio en termio de
Meende per que os aiades. E outorgo que seiades anparado uos e uossa uoz senpre a
dereito con esta uendiçon per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta uenda que uos eu faço ueer aia a minna maldiçon e
peyte a uos ou a uossa uoz, por pea, quinentos morabedis da boa moeda, e aa uoz del
rey outros tantos; e esta carta e uendiçon fique firme e ualledeira para senpre.
Feita a carta en Ourense, çinque dias de julyo, era de mill e CCCos LXXXta annos.
Testemoyas desto: Fernan Yanes, auogado, morador en Ourense, na praça de San
Martinno, Fernan Perez, alfayate, morador en Ourense, trala ausia de San Martinno,
Fernan Perez, alfayate, morador en Ourense, trala ausia de San Martinno, Afonso Eanes,
pedreyro, natural de Santiago, morador en Ourense.

576
E eu, Fernan Fernandez, notario (signum) d´Ourense pola iglleia dese lugar, que a
esto presente foy e o escriui e meu nome e sinal y puge.

1065

1342, septiembre, 24. Ourense.

Fernando Arias «de Caluelle», morador en Ourense, criado del difunto Arias
González de Calvelle e hijo de Marina Eanes y de Gonzalo de Calvos, vende por cien
maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso a Lope Rodríguez, escudero de la
tierra de Aguiar, hijo del caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez, la tercera
parte de un casal que posee en Vilarchao, feligresía de San Miguel de Calvelle, que
había pertenecido al caballero Gonzalo Eanes, morador en Calvelle y a su esposa,
doña Teresa. El casal está exento de toda carga, salvo diezmo.

A. Escrituras 14, nº 98. Orig. Perg.; 181 x 217 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Uilarinochao, na frigregia (sic)
de Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 752).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Fernan Ares,
dito Caluelle, morador en Ourense, criado d´Ares Gonçalues, que foy de Caluelle, e fillo
de Marina Anes, moller que foy de Gonçaluo de Caluos, por min e por toda minna uos,
vendo a uos, Loppo Rodrigues, escudeiro de terra d´Aguyar, fillo de Rodrigo Ares, que
foy caualleiro, e de Aldonça Rodrigues, a terça parte de hun casal que eu ey eno lugar
hu chaman Vilarinnochao, que e ena friigresia de Sam Migeell de Cauelle (sic), o qual
cassal foy de Gonçaluo Yanes, caualleiro, que foy, morador en Caluelle, e de donna
Tereyia, sua moller. Vendo a uos a terça parte do dito casal con suos aruores, terreos,
cortinas, cassas, seydos, a monte e a fonte, con entradas e seydas e con todos seus
dereytos e perteenças de disemo a Deus e liure e quite doutro enbargo, asy que uos e
uossa uos para senpre aiades e pessuyades a terça parte do dito casal e façades del toda
uossa liure uoentade o que uos aprouuer, ca outorgo e conosco que reçiby de uos todo o
preço que a min e a uos aproouuo de me por ello dardes, conuen a saber: çen morabedis
de dineiros brancos da moeda de nosso sennor el rey dom Affonso, de oyto en soldo o
morabedi, os quaes ey ia en meu jur e en meu poder e os reçiby de uos en dineiros
feytos e contados en presença do notario e testemoyas sub escriptas. E todo jur, dereito,
senorio, possisson, propyadade, uos e auçon que eu ey e de dereyto deuo aauer ena terça
parte do dito casal, todo o tollo e remouo de min e de toda minna uos e ponoo en uos, o
dito Loppo Rodrigues, e en toda uossa uos per esta presente carta, e obrigo todos meus
bees gaanados e por gaanar para uos anparar e deffender a dereito para senpre con a dita
vendiçon.
E quen quer, asy da minna parte commo da estraya, en que contra esta carta e venda
que uos eu faço quiser viiner, en parte ou en todo, aia a yra de Deus e a minna maldiçon,
et peyte aa uos del rey por nome de pena çen morabedis, e a uos ou a uossa uos o preço
dobrado; e a pena pagada ou non esta carta e venda fique firme e valledeyra para senpre.
Feyta a carta en Ourense, viinte e quatro dias de setenbro, era de mill e tresentos e
oyteenta annos.

577
Testemoyas: Johan Domingues de Caldellas, Martin de Canba, Johan Lourenço,
carniçeiros, e Johan Yanes, dito Carneyro, mercador, morador en Ourense.
E eu, Gonçaluo Yanes, notario d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto presente
foy e o escripuy (signum) e meu nome e signal y fige, que tal he.

1066

1342, septiembre, 26. Ourense.

Elvira Arias, criada del difunto Arias González e hija de Marina Eanes, viuda de
Gonzalo de Calvos, en presencia y con el consentimiento de su marido, Lorenzo
Martínez, vende al escudero Lope Rodríguez, hijo del caballero Rodrigo Arias y de
Aldonza Rodríguez, la tercia parte de un casal en Vilarchao, feligresía de San Miguel
de Calvelle, que es de foro de cuarta y debe pago de diezmo, por cien maravedíes de la
moneda blanca del rey don Alfonso. Este casal había pertenecido al caballero Gonzalo
Eanes y a su mujer, doña Teresa, moradores en Calvelle.

A. Escrituras 10, nº 49. Orig. Perg.; 178 x 248 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
escrito dos documentos, de los cuales éste es el primero; el segundo, de la misma fecha, nº
1067 de esta colección. Presenta pequeñas manchas de humedad que no afectan a la lectura.
Al dorso, escr. gótica: «Carta das erdades de Calvelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 753).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos esta carta viren que eu, Eluira Aras,
criada d´Aras Gonçalues, que foy, de Caluelle, e filla de Marina Eanes, que foy, moller
de Gonçaluo de Caluos, que morou en Ourense, con outorgamento de Lourenço
Martinet, meu marido, que e presente e outorgante, vendo e entrego per esta carta a uos,
Loppo Rodriguez, escudeiro d´Aguiar, fillo de Rodrigo Aras, caualleiro que foy dessa
terra, e de Aldonça Rodrigues, que foy sua moller, toda a terça do casar que esta en
Villarchaao, que esta ena fiigrisia de San Migeell de Caluelle, o qual casar foy de
Gonçaluo Eanes, caualleiro, e de donna Tereyia, sua moller, que foron moradores em
Caluelle. Vendo a uos toda a terça do dito casar a montes e a fontes, con entradas e
seidas e con todos seus dereitos e perteenças, que uos e toda uosa uoz aiades e pesuiades
a terça parte do dito casar em iur d´erdade para por senpre de disimo a Deus e liure e
desenbargado e quite doutro enbargo saluo a froyta das aruores, que façades foro de
quarta ao sennorio, ca outorgo e conosco que reçebi de uos por esto ben e
conpridamente todo o preço que a min e a uos por ello aprouuo, conuen a saber: çen
morabedis de brancos da moeda de nosso sennor el rey dom Affonso, d´oyto en soldo
cada morabedi, dos quaes morabedis me outorgo por ben pagada. E outorgo anpararuos
e toda uossa uoz senpre a dereito con a terça parte do dito casar que uos vendo commo
dito e per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta carta e venda ueer ou passar aia a yra de Deus e a mina
maldiçon e peite a uos ou a uossa uoz por nome de pena çem morabedis de brancos, e aa
uos del rey peite outros tantos; e esta carta e venda fique firme e ualla para senpre.

578
1067

1342, septiembre, 26. Ourense.

Alfonso Eanes «Reverdello», morador en As Curuxeiras, en presencia y con el


consentimiento de su mujer, María Míguez, vende al escudero Lope Rodríguez, todas
las propiedades que poseen en la feligresía de San Miguel de Calvelle por cien
maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso.

A. Escrituras 10, nº 49. Orig. Perg.; 178 x 248 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
escrito dos documentos, de los cuales éste es el segundo; el primero, de la misma fecha, nº
1066 de esta colección. Presenta pequeñas manchas de humedad que no afectan a la lectura.
Al dorso, escr. gótica: «Carta das erdades de Calvelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 753).

§ E eu, Affonsso Eanes, dito Reuerdello, morador na Curugeira de cabo Çeim, con
outorgamento de mina moller, Maria Migeelles, que e presente e outorgante, vendo e
outorgo per esta carta a uos, o dito Lopo Rodrigues, toda quanta erdade, casas, aruores,
cortinas, uoz, quinon e dereito, tanben de foro commo de disimo a Deus, a montes e a
fontes, con entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças que eu aio e me
perteençen e deuen perteençer de dereito ena fiigrisia de San Migeell de Caluelle e em
todos seus termios, qui uos e toda uossa uoz aiades e pesuiades a dita erdade e cousas
sobreditas en iur d´erdade para por senpre e façades os foros e dereitos que per y a
d´auer o sennorio e liures e quites doutro enbargo, ca outorgo e connosco que reçebi de
uos por esto ben e conpridamente todo aquel preço que a min e a uos aprouuo de me por
ello dardes, conuen a saber: çem morabedis de brancos da moeda de nosso sennor el rey
don Affonsso, d´oyto en soldo cada morabedi, dos quaes morabedis todos me outorgo
por bem pagado e entrego. E outorgo a anpararuos e toda uossa uoz senpre a dereito con
a dita erdade e cousas sobreditas que uos vendo commo dito e per min e per todos meus
bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que uos contra esta carta e venda ueer ou passar, en parte ou em todo,
aia a yra de Deus e a mina maldiçon e peite a uos ou a uossa uoz quanto demandar
dobrado, e aa uoz del rey peite por nome de pena çem morabedis de brancos; e a pena
pagada ou non esta carta e venda fique firme e ualla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, viinte e seys dias de setenbro, era de mill e tresentos e
oyteenta annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Affonsso Froytosso, Domingo Martinet,
escriuaes; Johan Martinet, çapateiro da rua dos Çapateiros; Johan Gonçalues, alffayate,
morador no Canpo.
E eu, Affonso Eanes, notario publico en Ourensse pola igleia desse lugar, que a esto
presente (signum) foy e en mina presença o fige escriuir e meu sinal y puge en
testimoyo de uerdade.

1068

[1342], noviembre, 8.

Testamento del obispo auriense don Vasco Pérez Mariño.

579
B. Escrituras 1, nº 12. En traslado realizado en el cabildo auriense el 14 de enero de
1343 por el notario de Ourense Juan González, tras su lectura, por orden de don Alfonso
Lorenzo, tesorero auriense y vicario general durante la sede vacante (doc. nº 1073). Presenta
manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento do
bispo dom Vasco». Al dorso, escr. cortesana: «Testamento do bispo don Vasco, obispo que
foy de Ourense». Al dorso, escr. cortesana: «§ [En Toro] a veynte e tres de otubre de
LXXXI annos, Anton de Leçeuo en nonbre del sennor arçobispo de Santiago presenta esta
escriptura ante los sennores del Consejo e los dichos sennores dixeron que non aviendo la
conclusión e syn prejuy[s]io de la [parte] que oyan lo que dezia e que mand[auan] e
[mandaron] dar traslado a la parte». Al dorso, escr. gótica: «XV de janeiro de LXXIXª ena
Igleia d´Ourense, dada autoridad por el prouisor Juan de Deça a Pedro de Perodoyra,
procurador del cabido. Testemoyas: Rodrigo de Ribeira, canonigo, Nuno Rodrigues,
regidor, Francisco Lopes, notario, Luys de Castadon, veçinos d´Ourense (rubricado)».

ED. Documentos de Orense, I, 288-295.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 754).

CIT. ES, XVII, 120, 121.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 291, 294-295.-
GONZÁLEZ VÁZQUEZ, El arzobispo de Santiago, 61 y 200.- PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de
Orense, 428 y 456.

La fecha no fue copiada en su totalidad, indicándose solamente «octaua die menssis


nouembris de era millesima trecentesima». En Documentos de Orense se suple la falta con
un «septuagesima?» sin embargo, se data en 1341. Por su parte, E. Duro lo data en 1342 –
con lo que intuye un «octuagesima»–, que parece más adecuado al mediar de esta manera
apenas dos meses desde la redacción del testamento y su lectura en el cabildo.

§ In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Amen. Cum nichil sit quod magis
hominibus debeatur quam ut supreme uoluntatis libere sit stillus et cum scripta testatoris
uoluntas post ipsius obitum declaretur, ideo nos, Velascus, Dei gratia licet indignus
episcopus Auriensis, sanus existens, et compos nostre mentis et corporis, et integri
nostri senssus, timentes mortem naturalem quam nemo euadere potest, uolentes ne super
bonis meis post nostri obitum aliquos contemptio oriatur aliqua, quid de ipsis fieri
uolumus presenti testamento et huismodi nostra vltima uoluntatem uolumus declarare.
In primis damus et offerimus animam nostram altissimo Creatore et beatissimo suo Filio
Ihesu Christo, qui cum Patre et Spiritu Sancto regnat, Deus trius et unus, in secula
seculorum, et gloriosissime Uirgine, matris Eius, et tote curie supernorum.
§ Mandamus sepeliri corpus nostrum in ecclesia Sancti Martini, in sepultura quam
construi fecimus prope altare Sancte Crucis, uersum portam de vico Operis. Legamus
capitulo ecclesie Auriensis quingentos morabitinos et vnam de nostris leticis perfectam,
vicdelicet, duo almadracia, unum de pena et alio de froxel, et duo puluinaria, et quatuor
auricularia, et duo linteamina, et duas colchias, et unum aliffaffe de pena grusa. Item,
legamus clericis cori Auriensibus qui interfuerint nostre sepulture centum morabitinos;
et celebrent vnam missam de requiem solempniter in crastinum nostre sepulture in altare
Sancte Crucis. Item, legamus fratribus monasterii Sancti Francisci Auriensis ducentos
morabitinos pro duabus pitanciis, vnam videlicet in prima sequenti die sepulture nostre
et aliam im primo subsequenti; et omnes fratres presbiteri de conuentu isto celebrent
singulas missas de requiem in quolibet istorum dierum, et due ipsorum sint sollempnes
pro anima nostra et pro animabus domni Petri de Nouoa et domni Gundisalui de Aça,

580
bone memorie predecessorum nostrorum, et aliorum quibus tenemur. Item, monasterio
Sancti Dominici de Ripa Auie centum morabitinos pro una pitancia; et celebrent vnam
missam sollempnem pro anima nostra in illa die qua habuerint pitanciam, et presbiteri
singulas missas de requiem. Item, monasterio Sancti Francisci Compostellani centum
morabitinos pro una pitancia; et presbiteri ipsius monasterii celebrent singulas missas de
requiem die qua habuerint pitanciam, et sit sollempnis vna ipsarum pro anima nostra et
domne Sancie Velasci, matris nostre. Item, legamus monasterio Sancte Clare de
Allarico centum morabitinos pro vna pitancia; et faciant celebrare vnam missam
sollempnem pro anima nostra in illa die qua habuerint pitanciam. Item, legamus Marie
Nuni, moniali ipsius monasterii, domos nostras quas emimus in uico Operis ciuitatis
Auriensis a Petro Arie, porcionario Auriense, quas ipsi iam tenebat anbas. Item,
mandamus heredi nostro et executoribus istius testamenti quod quantum Maria Nuni,
monialis Sancte Clare, dixerit in ueritate sua quod nos habemus de suo in pecunia et
auro et argento quod tantum ei soluant. Item, leprosis ciuitatis Auriensis, tam illis qui
habent porcionem quam aliis, quinquaginta morabitinos. Item, cappellanis et clericis
ecclesie Sancte Trinitatis Auriensis, XX morabitinos; et celebrent vnam missam de
requiem sollempnem pro anima nostra. Item, cappellanis et clericis Sancte Marie Matris
qui fuerint presentes XX morabitinos; et celebrent vnam missam de requiem
sollempnem pro anima nostra cum omnibus horis defunctorum in sequenti die nostre
sepulture. Item, legamus clericis presbiteris ciuitatis Auriensis qui non sunt de coro et
qui interfuerint nostre sepulture, ciulibet ipsorum, XII denarios; et celebrent in die
nostre sepulture uel in sequenti singulas missas de requiem pro anima nostra. Item,
legamus clericis non promotis ad sacerdocium ciuitatis predicte qui interfuerint nostre
sepulture XV denarios cuilibet; et vnusquisque ipsorum recitet vnum psalterium pro
anima nostra in die obitus nostri uel in sequenti. Item, legamus lampadibus ecclesiarum
ciuitatis Auriensis qui non habent prouisionem, cuilibet, vnum morabitinum.
§ Item, ordinamus duas capellas perpetuas de loco et pousa et cauto nostro dicto
uulgariter de Sauardes, qui est prope vilam de Noya, Compostellana dyocesis, et de
bonis et possessionibus et hereditatibus nostris quas habemus in villa et terminis
parrochie Sancti Vereximi de Saxo Albo, videlicet: vineam de Penouços et vineam de
Lama do Frade, que sunt de foro de tercia capitulo Auriensi; item, vinea de Peyron, que
est de foro de medeo dicto capitulo; item, vineam dicta da Coenga que est iuxta
torculare quod fuit domni Ero, et vineam dictam do Gato, et vineam de Souto dos
Mures, que quidem vinee sunt de foro de quarta episcopo Auriensi; item, duas vineas
alias in loco qui dicitur Gramedo, subtus viam, que sunt de foro de medeo episcopo
Auriensi; item, vnam vineam paruam supra uiam ibi, in Gramedo, que est de foro de
quarta episcopo Auriensi; item, quasdam domos in villa de Saxo Albo que fuerunt
Marie de Parrega; item, tres domos in villa de Saxo Albo, in loco qui dicitur Eyro; item,
quandam domum cum suo torculari ibi in Saxo Albo, in loco ubi dicitur Eyrauedra; et
omnes iste domos sunt de decimis Deo; que quidem vinee et domus fuerunt Gundissalui
Petri de Trinitate, canonici Auriensis. Isto modo, scilicet: quod instituantur post nostri
obitum duo capellani perpetui qui sint clerici chori Auriensis et celebrent cothidie
singulas missas de requiem in altare Sancte Crucis ecclesie Auriensis pro anima nostra
et animabus bone memorie domni Petri de Nouoa et domni Gundissalui de Aça,
episcoporum Auriensium, et pro animabus domni Petri Sugerii, decani Auriensis, fratris
mei, et Gundisalui Petri, canonici Auriensis, rectoris ecclesie Sancte Trinitatis
Auriensis, et Fernandi Menendi, quondam canonici eiusdem, et aliorum quibus tenemus
ex testamentis uel alio quocumque modo; et dicant dicti capellani quando celebrauerint
orationes que secuntur: primam «Deus qui inter apostolicos», IIam «Suscipe Domine»,
IIIam «Deus cui propium est», istas tres in plurali, IIIIam «Deus cuius miseracione», Vam

581
«Fidelium Deus»; et isti capellani intersint omnibus horis canonicis in choro ecclesie
Auriensis, et qualibet die in exitu misse quilibet ipsorum, antequam a uestimentis
exuantur, ueniant ante sepulturam nostra et dicat vnum responssorium cum oratione
«Deus qui inter apostolicos», in singulari, et alias orationes supradictas, ut est dictum.
Et habeat vnusquisque ipsorum capellanorum annuatim, in beneficium perpetuum,
centum viginti libras de albis monete domini regi Alffonsi. Et mandamus quod dictus
domnus Petrus Sugerii, decanus Auriensis, frater noster, instituat vnum de istis
capellanis; et teneat dictus decanus in vita sua tantum dictam pausam, locum et cautum
de Sauardes cum pertinenciis suis, et soluat illi capellano quem instituerit dictas centum
viginti libras annuatim. § Et Gundissaluus Petri prelibatus instituat alium de capellanis
predictis, et teneat dictas possessiones et hereditates de Saxo Albo et terminis eius
tantum in uita sua, et soluat illi capellano quem instituerit alias centum viginti libras
dicte monete annuatim.
§ Item, mandamus et ordinamus quod fiat processio im perpetuum in exitu
uesperorum coram altari predicto Sancte Crucis in omnibus sextis feriis tocius anni; et
dentur cuilibet canonico que interfuerint quatuor denarii de albis, porcionariis, cuilibet,
duo denarii, et clericis chori singulis unus, prout dari consueuerat in uita nostra.
§ Item, mandamus quod faciat capitulum festum duplex cum candelis in die
Inuencionis sancte Crucis; et habeant centum morabitinos de albis pro dicto festo et,
soluta cera, distribuatur pecuniam per omnes horas illa die, ut in festo sancte Marine; et
dicatur missa maior illa die in dicto altare Sancte Crucis. Item, uolumus quod fiat
adniuerssarium (sic) annuatim in die nostri obitus, et habeant illi qui interfuerint in
adniuerssario (sic) et in processione ad nostram sepulturam centum morabitinos de
albis; et qui non interfuerit im processione ad sepulturam nostram nichil habeant,
debilibus dumtaxat exceptio, quia uolumus quod habeant partem suam.
§ Item, mandamus Egidio Martini, porcionario Auriensi, quod illa tria millia
morabitinos que nos sibi dedimus in depositum de reditibus loci nostro de Fiinsterra
quod persoluat dictis decano et Gundissaluo Petri usque ad festum sancti Iohannis
Babtiste menssis iunii de era millesima trecentessima octuagesima secunda. Et ipsi de
istis tribus millibus et de alii tribus millibus morabitinis dicte monete quos nos ei
dedimus emant possesiones in locis competentibus, prout viderint expedire. Et tam de
redditibus istarum possesionum de dictis denariis emptarum quas uolumus quod teneat
cum aliis de Sexo (sic) Albo in uita sua dictus Gundissaluus Petri, quod soluat dictus
Gundissaluus Petri de redditibus omnium possesionum predictarum processiones
predictas et festum sancte Crucis et adniuerssarium, et centum viginti libras capellano
quem ipse instituerit, ita quod dictus decanus non teneatur soluere in vita istius
Gundissaluus Petri, ratione loci et pause et cauti de Sauardes, nisi centum viginti libras
capellano a se instituto. Et si Gundissaluus predictus decesserit ante quam dictus
decanus, frater noster, mandamus quod dictus decanus teneat in vita sua omnes
possesiones et hereditates, tam emptas quam non emptas, quas dictus Gundissaluus Petri
tenuerit cum dicto loco, pausa et cauto de Sabardes adimpleat omnia supradicta. § Et si
dictus decanus obierit ante quam dictus Gundissaluus Petri, uolumus quod cautm et
pausa et locus de Sauardes ad predictum Gundissaluum Petri deuoluatur, et teneat
dictum cautum cum aliis possesionibus in uita sua et soluat annuatim omnia supradicta.
§ Posto (sic) obitum obitum184 uero supersitis omnes possesiones predicte, tam empte
quam non empte, et cautum et locus et pousa de Sauardes remaneant decano et capitulo
Auriensi, et decanus et capitulum faciant et compleant ea que predicti decanus et
Gundissaluus Petri tam in capellanis et processionibus et adniuersariis et festiuitatibus

184
obitum] subpuntuado.

582
Inuencionis sancte Crucis tenebantur complere secundum quod nos185 per nos superius
est ordinatum. § Item, concedimus dicto decanuo, fratri nostro, et Gundissaluo Petri
quod, si uiderint quod sit utile, quod fiat concambium de pausa et cauto de Sauardes
cum aliis possesionibus que sint in dyocese Auriense quod possint ipsum facere cum
consilio capituli Auriensis.
§ Item, facimus et ordinamus vnam successionem de locis nostris patrimonialibus,
uidelicet, de villa et terminis et parrochia Sancte Marie de Fiinsterra et de cauto et
parrochia Sancti Vincencii de Duyo isto mando, scilicet: quod domnus Petrus Sugerii,
decanus, frater noster, teneat et possideat dicta loca de Fiinsterra et de Duyo cum
omnibus pertinenciis suis in uita sua, et soluat quolibet anno in uita sua quingentos
morabitinos de albis, et ipse decanus et Gundissaluus Petri emant possesiones de
predicta pecunia quolibet anno ad uistam capituli Auriensis; quas quidem possesiones
sic emptas teneat Gundissaluus Petri in uita sua cum aliis possesionibus iam dictis ad
substentandum et complendum omnia supradicta. Et su Gundissaluus Petri decesserit
antequam dictus decanus totum ad dictum decanum deuoluatur et compleat omnia
supradicta. Et dum uixerit ipse decanus soluat dictios quingentos morabitinos annuatim,
ut est dictum, et emat de eis possesiones per dictum capitulum, et teneat dictus decanus
possesiones sic emptas in uita sua. Et dictus decanus in morte sua substituat illum
clericus de genere nostro quem sibi diximus, et ille clericus sic substitutus substituat
alium clericum de genere nostro qui sit melior et propinquor, et sic successiue usque ad
septimum gradum obseruetur. Et quilibet substitutorum tenens dictam successionem
post dictum decanum soluat annuatim quolibet anno mille morabitinos dicto
Gundissaluo Petri si uixerit; aliud, soluat eos capitulo Auriensi; et de istis mille
morabitinos sic solutis quolibet anno emantur possesiones ad complendum omnia que
mandamus fieri in ecclesia Auriense. Et si clericus de genere nostro usque ad septimum
gradum non inueniatur, uolumus et mandamus quod ista loca de Fiinsterra et de Duyo
cum omnibus pertinenciis suis ad capitulum Auriensem integre deuoluatur, et capitulum
teneat ista loca cum aliis bonis et possesionibus supradictis et faciat et compleat omnia
supradicta. Et si de redditibus dictarum possesionum et cautorum, solutis capellanis et
processionibus et adniuerssario et festo Inuencionis sancte Crucis, post mortem
dictorum decani et Gundissalui Petri, aliquid remanserit, uolumus quod illud residuum
distribuatur per omnes horas diurnas ecclesie Auriensis secundum disposicionem et
arbitrium decani et capituli memorati.
§ Item, cognoscimus et confitemur quod nos recepimus bonum et uerum compotum
et racionem ab omnibus maiordomis et ab omnibus aliquis que de bonis nostris aliquid
receperunt, procurarunt et administrarunt in qualicumque statu fuimus, et a
quibuscumque rebus usque ad diem kalendarum ianuarii de era millesima trecentessima
optuagesima (sic), et redimus eos in perpetuum et eorum singulos et omnia bona sua
mobilia et inmobilia, habita et habenda, liberos et inmunes et absolutos in perpetuum a
rendicione compoti, ita quod de cetero nobis nec succesoribus nostris nec alicui alteri
non teneantur in aliquo super premissis nec eis reddere rationem quia nos ab eis et ab
ipsorum quolibet recepimus integram solucionem de omnibus hiis quod inuentum fuit in
compoto a nobis recepto, quod ipsi et ipsorum singuli nobis soluere tenebantur. Et
renunciamus illi legi que dicit quod de errore compoti ille qui dat compotum teneatur, et
renunciamus tali errori.
§ Item, facimus et ordinamus et constituimus heredem nostrum Petrum Sugerii,
decanum, fratem nostrum, in omnibus bonis nostris inmobilibus de quibus in isto
testamento et nostra ultima uoluntate non fecimus mencionem et ad amplio non se

185
nos] tachado.

583
extendat. Item, facimus et ordinamus rectores, completores et executores huius nostri
testamenti ac nostre ultime uoluntatis dictum Petrum Sugerii, decanum, fratrem atque
heredem nostrum, et dictum Gundissaluum Petri, canonicum nostrum. Et mandamus eis
quod vendant omnia nostra bona mobilia et uendi faciant, et de pecunia istorum
bonorum soluant omnia legata in isto testamento contempta exceptis capellanis,
processionibus, aniuersariis et festiuitatibus Inuentionis sancte Crucis, que debent solui
et compleri prout est superius ordinatum. Et compleant istud testamentum de moneta
alba domini regis Alfonsi, ad decem denarios pro morabitino. Et mandamus etiam dictis
executoribus quod ipsi satisfaciant competenter de pecunia dictorum bonorum
mobilium, solutis prius legatis predictis, Dominico Ferronno de Morariis, et Stephano
Dominici dicto Pato, et heredi Iohannis Franquino do porto a Baruantes, de aliquibus
que habuimus ab eis de quibus nostra consciencia nos remordet; et mandamus etiam
quod dent trecentos morabitinos por anima Iohannis Alfonsi, quondam canonici de
Padron. Item, mandamus quod dent Fernando Garssie, camerario nostro, ducentos
morabitinos. Item, Gundissaluo Martini, camerario, centum morabitinos. Item,
mandamus dictis executoribus quod dent omnibus hominibus nostris qui sunt pauperes
et non habent vnde emant indumenta quod dent eis uestes de marfaga, et post seys
ebdomadas quod auferant eis luctum illum et dent cuilibet ipsorum singulos clamides et
tunicas de valançina. Et si de pecunia habita de bonis mobilibus nostris aliquid
remanserit, solutis omnibus supradictis et facta honorifice sepultura nostra de cera et de
omnibus aliis neccesariis, quod residuum dicti executores dent pro anima nostra in piis
causis ubi uiderint expedire et super hiis et omnibus aliis adimplendis contemptis in
dicto testamento, eorum consciencias oneramus. Item, cum nos simus executor
testamentorum domni Gundissalui, predecessoris nostri, et Iohannis Petri de Nouoa,
fratris sui, et nos non possimus illa complere, ideo dictis decano, frater nostro, et
Gundissaluo Petri, executoribus istius nostri testamenti, super completacione et
execucione dictorum testamentorum plenarie commitimus uices nostras. Item, uolumus
quod fiet oblacio in altari Sante Crucis de die obitus nostri usque ad vnum annum
continue offerendo in pane, vino et candelis unum morabitinum.
Outrossy pedimos et rogamos a nosso amigo et sennor, dom Pero Fernandez de
Castro, que assy commo nos el foy amigo enna nossa vida et nos fez ben et
amparamento et defendemento a nos et aas nossas cousas, que assy nolo faça na morte,
et que nos ampare et defenda os nossos bees que mandamos por nossa alma. Et
encomendamoslle os nossos parentes et os nossos criados, et speçialmente nosso yrmao
o deam, que lle faça bem et merçee et que aiude enna sua onrra, ca nunca o nos ne elles
ouuemos mays mester ca a este tempo. Et esto lle encomendamos porlo gran deuedo
que con el auempos et porlo gran talante que sempre ouuemos de o seruir. Outrossy lle
pedimos que nembre a criança et bem que reçebeu da iglesia d’Ourensm et que lle faça
defendemento commo sempre feco.
Item, mandamus quod executores istius testamenti satisfaciant competenter Sancie
dicte Caa de hiis que ab ea habuimus.
§ Volumus quod istud sit nostrum ultimum testamentum et nostra ultima uoluntas,
et reuocamus omnia testamenta siqua fecimus et omnes codicillos usque ad presentem
diem. Et si non ualuerit istud testamentum iure testamenti, uolumus quod valeat iure
codicilli; et si non valeat iure codicilli, uolumus quod valeat ut publica scriptura; et si
non valeat ut publica scriptura, uolumus quod valeat ut simplex scriptura facta coram
testibus; et ualeat in perpetuum quousque alio modo quo melius poterit de iure ualere.
Si quis de genere nostro uel quiuis alius contra istud nostrum testamentum uenire
presumpserit, in totum uel in parte, iram Dei omnipotentis et maledictionem nostram
incurrat, et soluat por pena parti regie mille morabitinos bone monete et parti duplum

584
quod quesierit, et soluta pena uel ne quod istud testamentum et ultima uoluntas obtineat
in perpetuum roboris firmitatem.
Factum fuit hoc testamentum octaua die menssis nouembris de era millesima
trecentesima.
Et rogamus testes suprascriptos in superficie istius testamenti quod essent testes
quod contempta et scripta in isto quaterno est nostrum testamentum et nostra ultima
uoluntas, quod quidem quaternum subscriptorum nominis nostris, manu propria scripti,
et sigillo nostro fecimus communiri; ad maiorem firmitatem rogamus testes predictus ut
nomina sua quilibet scriberet manu propria.
Item, uolumus quod in omnibus sacrificiis que celebrari mandamus pro anima
nostra quod fiet comemoracio pro animabus patris et matris nostri.
Velascus Petri, episcopus Auriensis.

1069

1342, noviembre, 14. Ourense.

Codicilo del obispo auriense don Vasco Pérez Mariño.

B. Escrituras 17, nº 31. Copia simple. Perg.; 521 x 344 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad y dobleces verticales que no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones en
la parte superior izquierda que no afecta a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento do
bispo don Vasco». Al dorso, escr. humanística: «Por el se vera como en este tienpo los
obispos testaban de sus bienes y no entraba la camara sino el sucesor».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 755).

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 291, 294-295.

Nouerint vniuersi quod nos, Velascus, Dei gratia licet indignus Auriensis episcopus,
actendens quod omnium habere memorie et in nullo obliuisa pocius est angelicum quod
humanum. Idcirco quod aliqua in nostro testamento et vltima nostra uoluntate quam
nuper ordinamus omisimus, ea propter ordinamus istum codicillum im perpetuum
valiturum, corrigendo in eo aliqua que in dicto nostro testamento continetur et etiam
addendo aliqua de quibus in dicto testamento non fecimus mencionem.
In primis ponimus debita que debentur nobis. Domnus Martinus, archiepiscopus
Compostellanus, mille et quingentos morabitinos de allbis186 quos mutuamus eidem
quando ipse iuit pro confirmatione sua ad curiam Romanam. Item, debet nobis dictus
archiepiscopus mille et sexcentos morabitinos de quadraginta modiis vini quos emit a
nobis Iohannes Nuni de Noya, clericus suus, per litteras suas. Item, debet nobis Pelagius
Roderici de Basto mille et quingentos morabitinos quos soluimus pro ipso Iohanni Petri
de Allarico dicto Neto.
§ Item, licet nos diximus in nostro testamento quod faciabimus nostrum heredem
Petrum Sugerii, decanum, fratrem nostrum, in omnibus bonis inmobilibus nostris de
quibus non fecerimus mencionem in eo. Volumus tantum quod omnes possesiones et
hereditates quas habemus et habere debemus cum iuribus patronatus ex parte domne
Sancie Velasci, matris nostre, in Rypario Auie et in Carualeda et in terminis suis et in

186
allbis] subpuntuada la primera l.

585
alibi ubicumque, quod dictus decanus et Gundissaluus Petri, executores nostri
testamenti, vendant eas, et pecunia quam inde habuerint completis testamento nostro et
isto codicillo; quod residuum dentur pro anima nostra et animabus patris et matris nostri
in causis et locis piis vbi utilius et melius uiderint expedire. In aliis uero omnibus
inmobilibus, exceptis istis et aliis contemptis in testamento, remaneat heres dictus frater
noster. Item, mandamus quod executores nostri testamenti satisfaciant Marie Petri,
vxoris quondam Iohannis de Sayoane, de Finisterra, de sexcentis morabitinos quos
habuimus ab ea. Et mandamus domne Marie, sororis nostre, uxor Iohannis Iuliani de
Todella, ciuis Compostellanus, quod soluat et reintegret dicte Marie Petri de Finisterra
octingentos morabitinos quos dicta soror nostra habuit et recepit ab ea uel a
fideiussoribus quos dicta Maria Petri nobis dedit. Item, dimictimus et quitamus dicte
Marie Petri et fideiussoribus suis quos nobis dedit sexcentos morabitinos de albis quos
nobis adhuc tenebantur dare de summa et quantitate duorum milium morabitinorum
quos promisit nobis dare per instrumentum publicum, et absoluimus ipsam et
fideiussores ab obligacione predicta. Et si forte dicta Maria Petri uel fideiussores iam
soluerunt sexcentos morabitinos dicte sorori nostre, mandamus quod ipsa soror nostra
restituat dictos sexcentos morabitinos dicte Marie Petri cum alii octingentos. Et
rogamus quod dictam Mariam Petri quod parcat nobis omnem dampnum, caucionem et
iniuriam et rancorem si recepit a nobis, et quitamus, absoluimus et liberamus eam et
omnia bona sua de omnibus que ipsa pro nobis et nomine nostro recepit, administrauit et
procurauit. Item, mandamus dicti heredi et executoribus nostri testamenti quod soluant
filiis Iohannis Petri, quondam aurificis Auriensis, quingentos morabitinos quos
habuimus de bonis patris sui. Item, mandamus quod satisfaciant competenter Petro
Stephani, clerico chori nostre ecclesie, de hiis que habuimus ab eo. Item, mandamus
quod soluant ee que debemus carnificibus et pistricibus. Item, rogamus Fernandum
Dominici, rectorem ecclesie Sancti Petri de Queyçaens, quod parcat nobis ea que ab eo
habuimus, et damus sibi quatuor oncias cum dimidia de bono et puro auro in emendi,
quas quidem oncias dedimus Dominico Iohannis, canonico nostre ecclesie, ut eas tradat
sibi et det. Item, mandamus dictis heredibus et executoribus quod faciant celebrari duo
analia sacri oficiorum pro anima Petri Iuliani, quondam canonici Auriensis. Item,
mandamus quod illos pannos quos nos habuimus a gardiano Sancti Francisci, qui
fuerunt Iohannis Petri de Nouoa, quod restituantur domne Maiori, vxori quondam dicti
Iohannis Petri de Nouoa, et seruet eos pro filiis suis ac dicti Iohannis Petri. Item,
mandamus quod satisfaciant competenter pro anima Martini Petri, quondam camerarii
domni Gundissalui, predecessoris nostre. Item, mandamus quod satisfaciant Alfonsi
Petri de Porcaria et Marie Fernandi, vxori sue, competenter de hiis que habuimus ab eis,
et rogamus eos ut parcant nobis cauptionem et dampnum quod per nos receperunt. Item,
mandamus quod soluant Iohanni Petri de Allarico dicto Neto mille morabitinos quos
debemus sibi de mula quam dedimus Gundissaluo Petri, maiordomo nostro. Item,
legamus domini Petro Fernandi de Castro duos anullos aureos, vnum cum lapide
saphireo, quod nobis dedit Alfonsus Lupi de Lemos, et alium cum lapide rubri. Item,
volumus quod omnes anulos nostros et omnia vtenssilia nostra argentea quod dicti heres
et executores nostri testamenti uendant eam, tam ciphos, copas, tachas quam acamanilia,
discos, scutellas, salsseria, et omnia alia, cum nos simus mutis debitis obligati, quia
fecimus magnus supertus in eundo ad domum regis et mictendo plures numpcios et
insoluendo plures exacciones quas dominus rex peciit a nobis; et de pecunia illorum
utenssilium dicti heres et executores compleant nostrum testamentum et istum
codicillum cum pecunia alia quam habuerint de rebus aliis mobilibus quas vendi
mandauimus in testamento nostro. Et rogamus inmediate successorem nostrum quod pro
sua bonitate et non meritis nostris adimpleri faciat nostrum testamentum et istum

586
codicillum, et noluit in aliquo impedire cum nouit ille qui scrutator est cordium, quod
omnia bona nostra patrimonialia et alia que aliunde acquisiuimus expendimus pro
iuribus ecclesie Auriensis defendendis. Item, legamus Gundissaluo Petri de Trinitate,
canonico nostro, nostram mulam quam nos emi fecimus per ipsum Gundissaluum Petri
in ciuitate Salamantina. Item, legamus Gundissaluo Petri dicto Sanctorum, dispenssario
nostro, nostrum mullum que Gundissaluo Martini, qui diuidit anonam in domo nostra,
emit similiter in ciuitate Sallamantina (sic). Item, volumus quod due alie mulle nostre
cum iumentis nostris vendantur, et de pecunia fiat quod mandauimus in testamento
nostro. Item, legamus Marie Nuni, moniali monasterii Sancte Clare de Allarico, nostrum
clamidem niglum (sic) cum cendatico pallido. Item, legamus Francisco Iohanni,
monacho Cellenoue, nostrum epitogium et tunicam de presio. Item, mandamus quod
alia omnia indumenta nostri corporis, tam tabargia, cape, redondees, epitogia et tunice,
capucie, callige et mantos, uendantur et inmediatate187 istius emantur pannu de
valancina plana et dentur verecundis pauperibus; de alia medietate emantur panni de
burel et dentur aliis pauperibus. Item, volumus quod libri quos tenemus de capitulo
ecclesie Auriensi et sunt iam separati ab aliis libris quod restituantur capitulo. Item,
volumus quod libri de Alberte cum aliis libris que sunt Egidii Martinii, porcionarii
ecclesie Auriensis, et sunt similiter separati ab alii, quod nostri heres et executores
restituant eidem. Item, volumus quod omnes libri nostri que sunt separati ab aliis de
capitulo et ab aliis Egidii Martini quod vendantur, et de pecunia ipsorum compleatur
nostrum testamentum et iste codicillus; et si aliquid superfuerit detur pauperibus pro
anima nostra prout superius in isto codicillo et in nostro testamento est expressum,
exceptis libris duobus quos mandauimus poni in ancrione chori ecclesie Aurienis,
scilicet Alberto et Yssidorus Ettimolegiarum. Item, volumus quod Egidius Martini
restituat capitulo libros quos sibi acomodauimus per instrumentum confectum per
manum Gundissalui do Mato, et alium librum quod posuit in pignore in domo fratrum
minorum monasterii Auriensis. Item, mandamus quod heres et executores nostri
testamento soluant dompne Therasie, sorori nostre, tantam pecunie quantitatem quantam
inuentum fuerit per instrumentum vendicionis quod ipsa fecit nobis de bonis suis, quia,
licet contineatur in dicto instrumento quod ipsa recepit dictam pecuniam a nobis, in
ueritate non soluimus eidem totum. Item, volumus quod si Sayde, sarracenus, pecierit
baptismum quod baptisetur, et remaneat seruus penes decanum, fratrem nostrum. Item,
volumus quod satisfaciant competenter fratribus monasterii Sancti Francisci ciuititatis
Auriensis de hiis que habuimus de bonis Marie Martini, quondam vxoris Petri Dominici
de Area Episcopi. Item, volumus quod satisfaciant David, iudeo, competenter de hiis
que habuimus ab ipso tempore guerre regis Portugalie. Item, volumus quod satisfaciant
competenter filiis domne Marie, sororis nostre, de hiis que habuimus de bonis suis.
Item, volumus quod nostri executores satisfaciant Iohanni Castelleyro, merchatori
Auriensi, de hiis que ipse ostenderit que sibi debemus.
Actum fuit hoc Aurie, in camera dicti episcopi188 domini episcopi, vbi tunc iacebat
infirmus, XIIIIª die mensis nouembris, era Mª CCC LXXXª.
Presentibus testibus ad hoc uocatis et rogatis: domno Gundissaluo Iohannis,
archidiacono de Castella; domno Laurencio Roderici, archidiacono de Limia; Egidio
Martini, Laurencio Iohannis, porcionariis ecclesie Auriensis; Alfonso Petri, rectore
ecclesie de Guillamir; Iohannes Arie, scutifero, Fernando Garsie, camerario,
seruientibus dicti domini episcopi.

187
imediatate] ta interlineado, sobre el renglón.
188
episcopi] tachado y subpuntuado.

587
1070

1342, noviembre, 16. Ourense.

Adición al codicilo del obispo auriense don Vasco Pérez Mariño en que revoca su
manda de unas casas en la rúa de Obra de Ourense a favor de doña María Núñez,
monja de Santa Clara de Allariz, ordenando devolverlas al monasterio de San
Francisco de Ourense ya que dichas casas habían sido del racionero Pedro Arias, a
quien se las había comprado pero sin haberle pagado nada de lo que se había
estipulado en el contrato de compraventa.

B. Escrituras 17, nº 31. Copia simple. Perg.; 521 x 344 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad y dobleces verticales que no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones en
la parte superior izquierda que no afecta a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento do
bispo don Vasco». Al dorso, escr. humanística: «Por él se verá como en este tienpo los
obispos testaban de sus bienes y no entraba la camara sino el sucesor».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 755).

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 291, 294-295.

Post he, XVª die dicti menssis nouembris de era predicta, dictus domnus Velascus,
episcopus, corrigendo et addendo in suo testamento per modum codicilli, ordinauit ista
que secuntur:
§ Item, in corrigendo nostrum testamentum, volumus quod domos de vico Operis
que fuerunt Petri Arie, porcionarii Auriensis, quod restituantur gardiano et conuentui
monasterii Sancti Francisci Auriensis, quia, licet nostro testamento et etiam ante
nostrum testamentum nos dedimus dictas domos Marie Nunii, moniali monasterii
Sancte Clare de Allarico, non poteramus sibi dare quia dicte domos in ueritate erant
dicti Petri Arie, et quatinus ipse fecit nobis instrumentum vendicionis, nichil soluimus
eidem de precio contempto in dicto instrumento vendicionis. Et reuocamus legatum et
donacionem de dictis domibus dicte Marie Nunii factam.
Presentibus testibus ad hoc uocatis et rogatis: Dominico Iohannis, canonico; Egidio
Martini, Michaele Petri, Laurencio Iohannis, porcionariis ecclesie Auriensis; Alfonso
Petri, rectore ecclesie de Guillamir.

1071

1342, noviembre, 20. Ourense.

Adición al codicilo del obispo don Vasco Pérez Mariño en que revoca el foro que
había hecho a perpetuidad a Domingo Pérez «Sieiro» de unas casas en la rúa do
Pumar de Ourense puesto que dichas casas pertenecían al legado de Gonzalo
Rodríguez de Moreiras, al que ordena reintegrarlas.

B. Escrituras 17, nº 31. Copia simple. Perg.; 521 x 344 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad y dobleces verticales que no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones en
la parte superior izquierda que no afecta a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento do

588
bispo don Vasco». Al dorso, escr. humanística: «Por él se verá como en este tienpo los
obispos testaban de sus bienes y no entraba la camara sino el sucesor».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 755).

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 291, 294-295.

Item, XXª die dicti menssis nouembris de era supradicta, domnus Velascus,
episcopus iamdictus, addendo in testamento suo per modum codicilli, ordinauit in huc
modum:
§ Item, volumus quod domos que sunt in vico Pomerii quas dedimus nuper in
amphiteosim Dominico Petri dicto Syeyro quod restituantur succesioni quam ordinauit
Gundissalui Roderici de Moreyras, quia non poteramus eas dare in amphiteosim cum sit
de dicta successione. Et reuocamus afforamentum factum de dictis domibus dicto
Dominico Petri et eius uocibus.
Presentibus testibus ad hoc rogatis et uocatis: domno Laurencio Roderici,
archidiacono de Limia; Laurencio Iohannis, porcionario in ecclesia Auriense; Laurencio
Fernandi de Milmanda, layco; Fernando Garssie, Gundissaluo Martini, camerariis dicti
domini episcopi.
Item, volumus quod iste sit noster codicillus, et per ipsum non intendimus nostrum
testamentum quod nuper edidimus reuocare nisi in quantum ordinauimus in isto
codicillo. Et si non valuerit ut codicillus volumus quod valeat ut scriptura publica. Et si
non valuerit ut scriptura publica volumus quod valeat ut simplex scriptura coram
testibus facta uel aliud quocunque modo poterit de iure uel de facto ualere.
Et ego, Laurencius Petri, Auriensis publicus auctoritate eiusdem ecclesie notarius,
premissis omnibus et singulis vna cum predictis testibus uocatus et rogatus interfui, et
ad instanciam domni Velasci, episcopi memorati, qui ad hoc auctoritatem prestitit,
presens in instrumentum codicilli manu propria scripssi signoque meo consueto signaui
rogatus.

1072

1342, diciembre, 29. Ourense.

El notario auriense Domingo Núñez, por orden del canónigo Martín Domínguez,
vicario del obispo don Vasco, y a petición del abogado Lope Sánchez, procurador del
deán y del cabildo auriense, traslada las cláusulas testamentarias del canónigo
auriense Martín Fernández, de 18 de abril de 1342 (vide doc. nº 1063).

A. Escrituras 1, nº 20. Orig. Perg.; 267 x 537 mm.; escr. gótica; deteriorado, presenta
diversas manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando e
impidiendo la lectura en las líneas 16 a 30, 35 a 41, 44 a 46, 53 y 54; rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a algunas letras del texto en las líneas 1, 2, 3, 4, 7, 11, 16, 20, 41;
también presenta rotos en la parte derecha del pergamino que afectan a las últimas letras de
las líneas 20 a 23, 47 a 49; antiguas dobleces que dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Testamento de Martin Fernandes, coengo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 198 (nº 750).

589
[Inserta las cláusulas testamentarias del canónigo auriense Martín Fernández, de
18 de abril de 1342, doc. nº 1063].

Este e o trallado das clausullas sobreditas ... testamento de Martin Fernandes,


coengo que foy d´Ourense; o qual testamento era escripto en purgameo feyto per
Migeell Peres, notario d´Ourense, e assignado de seu signal e do signal de Affonso
Lourenço, thesoureyro e chançeller sobredito, segundo que se eno dito testamento
conten as quaes clausullas do dito testamento.
Eu Domingo Nunes, notario pubrico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, en myna presença fige tralladar et en este trallado a pedimiento de Lopo Sanches,
auogado, procurador do deam e cabidoo da igleia d´Ourense, e per mandado e
outoridade de Martin Domingues, coengo e vigario geeral do onrrado padre e sennor
dom Vaasco, por[la] graça de Deus bispo d´Ourense, meu nome e meu signal puge, que
tal he (signum).
O qual [tra] lado Martin Domingues, coengo e vigario sobredito, pello officio
ordinario que tiina, mandou que ualuese e fesese fe cada hu pareçese e mester fose
commo o original do dito testamento.
O qual trallado foy feyto en Ourense, viinte e noue dias de desenbro ena era
sobredita de mill e tresentos e oyteenta annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Gil Martinet, raçoeyro da igleia d´Ourense,
Gonçaluo Fernandes, dito Furon, Johan …, Gonçaluo Perez, notarios d´Ourense, Johan
Sotil e Fernan Eanes, Garçia Eanes, dito Tacano, auogados, Johan [Eanes], Domingo
Affonso e Johan Fernandes, mercadores d´Ourense.

1073

1343, enero, 14. Ourense.

El deán auriense don Pedro Suárez se presenta ante el vicario general del obispado
en sede vacante, el tesorero Alfonso Lorenzo, para que se dé forma pública el
testamento de su hermano, el fallecido obispo don Vasco Pérez Mariño, quien lo había
redactado como simple carta. El testamento, cerrado y con tres sellos, es presentado
por el canónigo Gonzalo Pérez; se leen en primer lugar las suscripciones de los
testigos, que se han escrito por fuera, y, a continuación, se les llama e interroga para
confirmar su presencia como testigos en el referido testamento. Tras la respuesta
afirmativa de los testigos, el deán solicita que se abra el documento, a lo que accede el
vicario. Se procede a su apertura, lectura y escritura, dándosele así la validez
requerida como escritura pública.

B. Escrituras 1, nº 12. Perg.; 530 x 650 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que no
afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento do bispo dom Vasco». Al dorso,
escr. cortesana: «Testamento do bispo don Vasco, obispo que foy de Ourense». Al dorso,
escr. cortesana: «§ [En Toro] a veynte e tres de otubre de LXXXI annos, Anton de Leçeuo
en nonbre del sennor arçobispo de Santiago presenta esta escriptura ante los sennores del
Consejo e los dichos sennores dixeron que non aviendo la conclusión e syn prejuy[s]io de la
[parte] que oyan lo que dezia e que mand[auan] e [mandaron] dar traslado a la parte». Al
dorso, escr. gótica: «XV de janeiro de LXXIXª ena Igleia d´Ourense, dada autoridad por el
prouisor Juan de Deça a Pedro de Perodoyra, procurador del cabido. Testemoyas: Rodrigo

590
de Ribeira, canonigo, Nuno Rodrigues, regidor, Francisco Lopes, notario, Luys de
Castadon, veçinos d´Ourense (rubricado)».

ED. Documentos de Orense, I, 288-295 [datándolo en 1341].

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 754).

CIT. ES, XVII, 121.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 291, 294-295.

Creemos que se trata de una copia ya que nada de lo mencionado por el notario que
realizó el traslado del testamento –tachaduras y adiciones, etc.– coincide con este
pergamino, que está prácticamente limpio. También llama la atención que, con tanto
cuidado como puso el notario “trasladador”, se le haya olvidado parte de la fecha. Todo ello
nos lleva a pensar que puede tratarse de una copia posterior o contemporánea.

In nomine Domini. Amen. Era Mª trecentesima octuagesima prima, quarta decima


die mensis ianuarii. Nouerint vniuersi quod perante nobis, Laurencio Petri et Iohanne
Gundissalui, notariis, et testibus infrascriptis, in claustro nouo ecclesie Auriensis, ubi
consueuit capitulum celebrari, congregato ibidem capitulo dicte ecclesie Auriensis per
pulsacionem campane, ut est moris, venerabilis ac discretus vir domnus Petrus Sugerii,
decanus eiusdem ecclesie, dixit ac etiam proposuit coram venerabili et discreto viro
domno Alfonso Laurencii, thesaurario ac vicario generali ecclesie predicte sede vacante,
quod cum bone memorie domnus Velascus, quondam episcopus Auriensis, ipsius
decani frater carnalis, non est diu suum condiderit testamentum et suam ultimam
uoluntatem per clausam scpritam simplicem et per testes, quod ipsa tanquam ipsius
domini episcopi coniunta persona petebit ut dictam scripturam coram se ostendi aperiri
ac publicari faceret et in publicam formam redigi. Et statim Gundissaluus Petri,
canonicus ipsius ecclesie, penes que, ut dicebat, dicta scriptura composta fuerat per
episcopum supradictum, ostendit ac etiam presentauit coram eodem vicario quandam
scripturam papiream clausam tribusque sigillis cere uiridis sigillo dicti domini episcopi
ut per ipsa apparebat prima facie sigillatam asserens illam scripturam esse testamentum
episcopi supradicti. Et ipsa papiro ex parte exteriori un modum qui sequitur erat
scriptum:
Ego, Laurentius Roderici, archidiaconus de Limia, fui presens et scripsso nomen
meum, et, rogatus a Gundissaluo Iohannis, archidiacono de Castella in eadem ecclesia,
subscripssi pro eo quando dominus episcopus dixit quod uolebat quod scripta et
contempta hic intus esset suum ultimum testamentum. Laurentius Roderici,
archidiaconus de Limia.
Ego, Martinus Dominici, canonicus, testis rogatus subscribo.
Et ego, Dominicus Iohannis, canonicus, testis rogatus, suscribo.
Ego, Egidius Martini, porcionarius Auriensis, de predictis sum testis rogatus.
Egidius Martini.
Ego, Michael Petri, porcionarius Auriensis, de predictis sum testis rogatus.
Eu Lourenço Eannes, raçoeyro, fuy rogado testemoya et escriui aqui meu nome.
Eu, Gonçaluo Perez Sanctorum, despensseyro do bispo, fuy rogado e testemoya et
scriui aqui meu nome.
Eu, Laurencius Petri, scriptor domini episcopi, fui presens et rogatus testis et
scripssi nome meum.
Ego, magister Alfonsus, fui testis rogatus nomen meum. Magister Alfonsus.

591
Qua scripta, ut predicitur, sic ostenssa, idem vicarius predictos testes coram se
uocari fecit et ab eisdem recepit ad sacra Dei euangelia per eos tacta corporaliter
iuramentum. Qui, interrogati singulariter vtrum dictum episcopus189 dominus episcopus
scripturam predictam sic clausam pro sua ultima uoluntate et pro suo dederit
testamentum, quod sic singulariter responderunt. Interrogati qualiter sciebant,
responderunt quod fuerunt presentes et per eundem episcopum rogati ut de hoc essent
testes et sua nomina scripsserant in eadem, ut superius est expressum.
Et tunc idem vicarius et cancellarius ciuitatis Auriensis, ad requisicionem decani
memorati, dictam scripturam apperuit et mandauit et auctoritatem prestitit nobis notariis
ut eandem publicaremus et ad perpetuam reu memoriam redigeremus in publicam
formam, protestans quod saluum remaneat in totum cuilibet cui hoc de iure competat ius
suum ad impugnandum, si uoluerit, testamentum. Et illico Laurencius Petri, predictus
notarius, dictam scripturam legit et perante me notario publicauit.
Tenor uero dicti testamenti sedet in hunc modum:

[Inserta testamento del obispo auriense don Vasco Pérez Mariño, de 8 de noviembre
de 1342, doc. nº 1068].

§ Quo testamento aperto, lecto et, ut premictitur, publicato, dictus decanus, quod in
hereditate et execucione, et Gundissaluus Petri predictus, in execucione dicti testamenti,
consentiebant responderunt, et quod ipsum exequarentur, iuxta posse protestantes
nichilominus quod ipsi et eorum bona ratione dicti testamenti uero ad amplius quam
ipsius episcopi bona sufficerent tenentur.
Acta fuerunt hec in dicto capitulo anno, die et mensse quibus supra.
Presentibus: domno Petro Iohannis, canthore; domno Gundissaluo Iohannis, de
Castella, domno Laurencio Roderici, de Limia, archidiaconis; domno Petri Iohannis,
scolastico; Auriensis ecclesie. Domno Petro Iohannis de Nouoa, milite. Iohanne Iuliani,
ciue Compostellano. Egidio Martini, Michaele Petri, porcionariis ecclesie Auriensis.
Et ego, Iohannis Gundissalui, publicus ciuitatis Auriensis, auctoritate episcopi eius
ciuitatis, notarius predici testamenti, presentacionum testium, receptioni, lectioni,
publicationi, protestacioni, vna cum predictis notario et testibus presens fui et de
mandato et auctoritate dicti vicarii ac cancellarii dictum testamentum in publica formam
refegi signoque meo consueto signaui in testimonium premissorum.
Et non noceat interlineare quod est in sexta linea, a principio, computando vbi
dicitur «Egidius Martini», et aliud in vicesima linea, vbi scriptum est «qui fuerunt
presentes», et quedam supuntuacio in tricesima quarta linea, subtus uerba «morabitinos
dicte monete». Non noceat etiam interlineare quod est in sexagesima quarta linea, in
loco quo dicitur «anno», quia predicta interlinearia et supuntacio facta fuerunt non uicio
sed errore.
Et ego, Alffonsus Laurencii, thesaurarius ecclesie Auriensis et chancellarius
eiusdem ciuitatis ac vicarius capituli ecclesie sede vacante, prestiti auctoritatem et
mandaui specialiter tanquam chancellarius et vicarius predictis notariis, prout ipsos
superius est expressum, et ad maiorem roboris firmitatem huic testamento signum
meum apposui in testimonium premissorum anno, die, mensse et loco predictis
(signum).

189
episcopus] subpuntuado.

592
1074

[1343], marzo, 6. Ourense.

El canónigo auriense Mendo Suárez recibe en préstamo del deán Pedro Suárez y
del cabildo auriense dos libros por un plazo de cinco años, estableciéndose una pena de
diez maravedíes de la moneda del rey don Alfonso por cada día que se retrase en la
devolución. Se estipula que en el caso que los libros se deterioren por fuego, agua u
otra circunstancia, con independencia de si tiene o no la culpa, pagará una multa de
quinientos maravedíes de la moneda del rey don Alfonso. El canónigo pone como fiador
del pago de la sanción al canónigo Gonzalo Pérez da Trindade quien, presente,
manifiesta su consentimiento. También se compromete a devolver los libros en el plazo
de un mes en caso de que el obispo se los reclame, aún cuando no haya vencido el plazo
estipulado para su devolución.

A. Escrituras 12, nº 13. Orig. Perg.; 188 x 419 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero. La mitad superior del pergamino –donde
se ha escrito un primer documento– presenta manchas de humedad que no impiden la
lectura y rotos en los laterales que sólo afectan al texto en las líneas 12 a 16 y al signo
notarial; en la parte central –donde se ha copiado el segundo–, tanto en su parte derecha
como en la izquierda, presenta dos grandes rotos que se extienden todo a lo largo del
documento, quedando sólo legible, aunque condicionada por la presencia de manchas de
humedad, la parte central del mismo; la parte inferior –donde se ha copiado el tercero–, es el
que presenta un mejor estado de conservación, con manchas de humedad que no afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas per que o dean e o cabidoo enprestaron ao chantre
dous libros. Iten a Meen Suarez outros dous liuros. Iten outros dous liuros a Gil Martines».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 756)

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 198.- DURO PEÑA, Códices de la catedral de
Orense, 189.

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Meem Suares, coengo d´Ourense, outorgo
e connosco que reçeby enprestado de uos, dom Pero Suares, dayam da igleia d´Ourense,
e do cabidoo da dita igleia, dous liuros, conuen a saber: huna lectura sobrelo esforçado,
et os casos das degretaes e os casos do degredo en hun uolume; os quaes liuros prometo
e outorgo de dar ao dean e cabidoo da dita igleia deste dia a çinquo annos primeiros que
se siguiren, su pena de des morabedis da moeda de nosso sennor rey don Affonso cada
dia delo dito termio en deante. E se eu os ditos liuros teuer delo dito termio en deante
que eu que os entregue de çinquo en çinquo annos ao dito cabidoo su a dita pena e se se
(sic) os ditos liuros perderen per minna culpa ou sen minna culpa, per fogo ou per auga
ou per outro caso fortuyto ou en outra qualquer maneira, prometo e outorgo de pagar a
uos, o dito dean e cabidoo, por eles quinentos morabedis de brancos da moeda de nosso
sennor rey don Affonso. E para esto assy conprir obligo a uos min e todos meus bees, e
demays dou a uos conmigo fiador, Gonçaluo Peres da Triindade, coengo d´Ourense,
esse fiador presente e outorgante e obligante seus bees aa dita fiadoria. E se per uentura
o bispo que por tenpo for ena igleia d´Ourense demandar os ditos liuros ou cada hun
deles ante deste tenpo que prometo que eu que os entregue daquel dia190 que me o dito

190
a hun] tachado.

593
dean e cabidoo feseren a s[aber ...] conprido e me foren demandados. E eu entregando
os ditos liuros ao dito dean e cabidoo que eu e o dito fiador [...]uados deles.
Esto foy en Ourense, eno cabidoo, sex dias de março, era de mill e CCC e oyt[eenta
e hun anno].
Testemoyas que presentes foron: Gil Martines, raçoeyro, Gonçaluo Martines,
dobreyro, Johan Garçia, porteyro do cabidoo; [...].
[…] notario jurado da çidade d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, que a
esto presente [...] e en ela puge meu signal, que tal he (signum).

1075

1343, [marzo, 6]. Ourense.

El chantre auriense recibe en préstamo del deán Pedro Suárez y del cabildo
auriense dos libros por un plazo de cinco años, estableciéndose una pena de diez
maravedíes de la moneda del rey don Alfonso por cada día que se retrase en la
devolución. Se estipula que en el caso que los libros se deterioren por fuego, agua u
otra circunstancia, con independencia de si tiene o no la culpa, pagará una multa de
quinientos maravedíes de la moneda del rey don Alfonso. El chantre pone como fiador
del pago de la sanción a Gonzalo quien, presente, manifiesta su consentimiento.
También se compromete a devolver los libros en el plazo de un mes cuando el obispo se
los reclame, aun cuando no haya vencido el plazo estipulado para su devolución.

A. Escrituras 12, nº 13. Orig. Perg.; 188 x 419 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo. La mitad superior del pergamino –donde
se ha escrito un primer documento– presenta manchas de humedad que no impiden la
lectura y rotos en los laterales que sólo afectan al texto en las líneas 12 a 16 y al signo
notarial; en la parte central –donde se ha copiado el segundo–, tanto en su parte derecha
como en la izquierda, presenta dos grandes rotos que se extienden todo a lo largo del
documento, quedando sólo legible, aunque condicionada por la presencia de manchas de
humedad, la parte central del mismo; la parte inferior –donde se ha copiado el tercero–, es el
que presenta un mejor estado de conservación, con manchas de humedad que no afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas per que o dean e o cabidoo enprestaron ao chantre
dous libros. Iten, a Meen Suarez outros dous liuros. Iten, outros dous liuros a Gil Martines».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 756).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 198.- DURO PEÑA, Códices de la catedral de
Orense, 189.

[Sa]beam quantos esta carta v[irem ...] Eanes, chantre da igleia d´Ouren[se ...]tado
de nos, don Pero Sua[res, dean da] igleia d´Ourense, e do cabidoo da dita [...] de
cubertura de coyros [pretos?] de Samos e de questees e de brocardicos [...] liuros
prometo e outorgo de dar et entregar ao dean e cabidoo [... segui]ren, su pena de des
morabedis da moeda de nosso [sennor rey ...] ditos liuros teuer delo dito termio [...] se
os ditos liuros se per[...] en outra qualquer maneira prometo [... bran]cos da moeda de
nosso sennor rey don [...], demays dou a uos conmigo fiador Gonçal[uo ...] e obligante
seus bees aa dita fiadoria. E se per uen[tura ...] ditos liuros ou cada hun deles ante deste

594
tenpo prometo [...] cabidoo o feserem a saber e me foren demandados a hun mes
conprido e me [...] que eu e o dito fiador seiamos releuados deles.
Esto foy en Ourense eno [...] e CCC LXXX e [hun] anno.
Testemoyas que presentes foron: Gil Martines, raçoeyro; Gonçaluo Martines,
dobreyro; Johan Garçia, [... do ca]bidoo.
E eu, Johan Gonçalues, notario jurado da çidade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto [...] et esta carta en minna presença fis escriuyr e en ela puge
meu signal, que tal he (signum).

1076

1343, marzo, 6. Ourense.

El racionero Gil Martínez recibe en préstamo del deán Pedro Suárez y del cabildo
auriense dos libros, uno de historias eclesiásticas y otro de historia militar, por un
plazo de cinco años, estableciéndose una pena de diez maravedíes de la moneda del rey
don Alfonso por cada día que se retrase en la devolución. Se estipula que en el caso que
los libros se deterioren por fuego, agua u otra circunstancia, con independencia de si
tiene o no la culpa, pagará una multa de doscientos maravedíes de la moneda del rey
don Alfonso por el de la historia eclesiástica y de cien maravedíes por el de historia
militar. El canónigo pone como fiador del pago de la sanción al canónigo Rodrigo191
Pérez quien, presente, manifiesta su consentimiento. También se compromete a
devolver los libros en el plazo de un mes cuando el obispo se los reclame, aún cuando
no haya vencido el plazo estipulado para su devolución.

A. Escrituras 12, nº 13. Orig. Perg.; 188 x 419 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el tercero. La mitad superior del pergamino –donde
se ha escrito un primer documento– presenta manchas de humedad que no impiden la
lectura y rotos en los laterales que sólo afectan al texto en las líneas 12 a 16 y al signo
notarial; en la parte central –donde se ha copiado el segundo–, tanto en su parte derecha
como en la izquierda, presenta dos grandes rotos que se extienden todo a lo largo del
documento, quedando sólo legible, aunque condicionada por la presencia de manchas de
humedad, la parte central del mismo; la parte inferior –donde se ha copiado el tercero–, es el
que presenta un mejor estado de conservación, con manchas de humedad que no afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Cartas per que o dean e o cabidoo enprestaron ao chantre
dous libros. Iten a Meen Suarez outros dous liuros. Iten outros dous liuros a Gil Martines».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 199 (nº 756).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 198.- DURO PEÑA, Códices de la catedral de
Orense, 189.

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Gil Martines, raçoeyro da igleia d´Ourense,
outorgo e conosco que reçeby enprestado de uos, don Pero Suares, dayan da igleia
d´Ourense, e do cabidoo da dita igleia, dous liuros, conuem a saber: hun liuro das
estorias escolasticas e outro liuro de re militari; os quaes liuros prometo et outorgo de
dar e entregar ao dean e cabidoo da dita igleia deste dia a çinco annos primeiros que se
seguiren, su pena de des morabedis da moeda de nosso sennor rey don Affonso cada dia

191
En el documento se ha tachado previamente el nombre de Gonzalo.

595
delo dito termio en deante. E se eu os ditos liuros teuer delo dito termio en deante que
eu que os entregue de çinco en cinco annos ao dito cabidoo, su a dita pena e se os ditos
liuros se perderen per minna culpa ou sen minna culpa per fogo ou per auga ou per
outro caso fortuyto ou en outra qualquer maneira prometo e outorgo de pagar a uos o
dito dean e cabidoo por eles, porlas estorias escolasticas dusentos morabedis e polo
liuro de re militari çen morabedis da moeda de nosso sennor rey don Affonso. E para
esto assy conprir obligo a uos min e todos meus bees e demays dou a uos conmigo
fiador Roy192 Peres, coengo d´Ourense, esse fiador presente e outorgante e obligante
seus bees aa dita fiadoria. E se per uentura o bispo que por tenpo for ena igleia
d´Ourense demandar os ditos liuros ou cada hun deles ante deste tenpo prometo que os
entregue ao dito dean e cabidoo daquel dia que me o dito dean e cabidoo o feserem a
saber e me foren demandados a hun mes conprido. E eu entregando os ditos liuros ao
dito dean e cabidoo que eu e o dito fiador seiamos releuados deles.
Esto foy en Ourense, eno cabidoo, sex dias de março, era de mill e CCC LXXX e
hun anno.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Martines, dobreyro; Johan Garcia,
porteyro do cabidoo.
E eu, Johan Gonçalues, notario d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, que a
esto presente foy e esta carta en minna presença fis escriuyr e en ela puge meu signal,
que tal he (signum).

1077

1343, marzo, 13. Ourense.

El escudero Pedro González de Rabal, tenenciero de la capilla fundada por el deán


don Oerio, con el consentimiento del cabildo auriense, afora a Martín Pérez de
Casdemendo y a dos voces el casal de Casdemendo, en el que ya vive, por una renta
anual de la tercera parte del pan, vino, lino, «sirgo», legumbres, y demás frutos que
coseche, además de un «cuarteiro» de trigo, medido por talega de cuatro celemines.
Asimismo, deberán ser vasallos de los tenencieros del casal y pagar, en concepto de
derechura, ochenta sueldos de la moneda blanca del rey don Alfonso, una cerda, un
almud de vino y dos maravedíes de pan blanco por el día de san Martín, y por el día de
san Juan, un carnero, un almud de vino y dos maravedíes de pan blanco.

A. Fábrica 2, nº 631. Orig. Perg.; 220 x 458 mm.; escr. gótica; mancha de humedad que
dificulta la lectura de la última palabra de la primera línea.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 200 (nº 757).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 177.

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Pero Gonçalues de Rauaal, escudeiro,
teente a suçisson que ordinou o deam don Oeyro, que foy, per outorgamento do deam e
cabidoo da igleia d´Ourense, dou a foro a uos, Martin Peres de Casdemeendo, por en
toda uossa uida e de duas vozes apus uossa morte, huna pus outra, o casar de
Casdemeendo que he da dita susçiçon, en que uos agora morades, a monte e a fonte, con

192
Gonçaluo] tachado.

596
suas casas e herdades, aruores e con entradas e seidas e con todas suas dereitas e
perteenças per tal condiçon que uos que tenades e pesuyades eno dito tenpo o dito casar,
e o lauredes e paredes ben en tal maneira que non defalesca per mingua de lauor e de
boo paramento. E dedes ende cada anno a min ou a aquel que teuer a dita suçisson terça
parte do pan e do vino e do lino e do sirgo e da ligumia et de todo o outro grao que y
Deus der, conuen a saber: o pan na ayra e o vino no lagar, e hun quarteyro de triigoo per
teega dereita de quatro çeramiis; e se triigo i ouuer sementado eno dito casar deuedesme
dar ende este triigoo do de consuun ante que se partan; e non deuedes a coller o pan nen
o vino do dito casar sen meu home, e proueerdeslle de comer e de beuer cumunalmente
en quanto se coller o pan e o vino; e dardes a min ou a aquel que a dita soçisson teuer
cada anno, por dia de san Martinno, oyteenta soldos da moeda branca del rey don
Affonso que agora corre, de que contan quatro dineiros por tres soldos, por dereitura, e
huna porcalla e hun almude de vino et dous morabedis de pan branco da dita moeda, e
por dia de san Johan, cada ano, hu carneyro e hun almude de vino e outros dous
morabedis de pan branco da dita moeda. E deuedes a seer meus uasallos e daquelles que
teueren a dita suçisson fiees e obidientes, e non tomar contra min nen contra aquel que a
dita suçisson teuer sobrello dito casar outro sennorio. E morto uos e as ditas uossas
voses o casar sobredito deue aficar liure e desenbargado a min ou a aquel que teuer a
dita suçisson sen outra contenda. E outrossi he posto que se estes foros que uos, o dito
Martin Peres, e as ditas uossas voses auedes de fazer a min e aos teedores da dita
suçesson do dito casar e do outro que uos ia teedes aforado no dito lugar de
Casdemeendo que paguedes en cada huun anno ao dito cabidoo da igleia d´Ourense
aquello que lles o deam don Oeyro mandou en seu testamento pelos ditos casares. E se
vender ou sopennorar quiserdes o dito casal primeiramente o vendades ou sopenoredes a
min ou a aquel que teuer a dita suçisson que a outre por o justo preço e se o eu ou aquel
que teuer a dita suçisson non quiser conprar ou reçeber obligado enton uendades ou
sopenoredes o dito casal aa tal pesoa que seia comunal de uos e cunpla e pague en paz
cada anno aquestas cousas que uos sodes tiudos de conprir pero non a caualleiro nen a
dona nen a religiosa pessoa nen a moordomo de nehuun home poderosso. Et se per non
poder ou per negligençia o lauor do dito casar for perdudo ou as cousas que sobreditas
son non foren aguardadas vos amoestados per tres vezes commo o dereito manda o non
quiserdes correger ou enmendar que eu ou aquel que teuer a dita suçisson per nossa
outoridade possamos reçeber o dito casar e auelo assi como o acharmos. E vos, o dito
Martin Peres, e as ditas vossas uoses ou a qualquer de uos que o dito casar teuer seiades
tiudos de mo entregar et outrossi de me entregar aquelles froytos que foren perdudos do
dito casar per mingoa de lauor e de boo paramento sigundo que mandaren dous homes
boos tomados a praser das partes. E eu obligo todolos bees da dita suçisson para uos e
as ditas uossas voses seerdes anparados con o dito casar a dereito no dito tenpo. E eu, o
dito Martin Peres, para laurar o dito casar e parar ben e para pagar e conprir e aguardar
todo esto que sobredito he por min e polas ditas minnas voses obrigo min e todos meus
bees gaanados e por gaanar.
Feita a carta en Ourense, trese dias de março, era de mill e tresentos e oyteenta e hun
annos.
Testemoyas: Pedro Anes de Canba, Johan Domingues da Armada, mercadores,
Lourenço Fernandes, dito Rosete, Fernan Affonso, ouriues, Affonso Rodrigues, dito
Branco, moradores en Ourensse.
E eu, Gonçaluo Perez, notario sobredito, que a esto presente foy e desto todo que
sobredito he en [minna] presença fige escriuir duas cartas, anbas en huun tenor (signum)
et en cada huna delas puge meu signal, que he tal.

597
1078

1343, julio, 17. Ourense.

Teresa Pérez «Cansada», moradora en Ourense, en presencia y con el


consentimiento de su marido, Gonzalo Gómez, dona a los clérigos de coro la tercera
parte de una casa en la rúa da Corredoira; las otras dos terceras partes ya son
propiedad de dichos clérigos.

A. Cregos de coro, nº 3. Orig. Perg.; 150 x 187 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente
en su mitad izquierda, dificultando o impidiendo la lectura; roto y doblez horizontal que
afecta a la lectura de la fecha, línea 19. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa da
Corredoyra».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 200 (nº 758) [datándolo el
día 27].

Conuçuda cousa seia a quantos esta carta viren que eu, Thereyia Peret, dicta
Cansada, moradeyra en Ourense, na rua da Corredoyra, con autorgamento de Gonçaluo
Gomet, meu marido, que presente esta e outorgante, dou e doo en doaçon para sempre a
uos, Fernan Lopet e a Ruy Peret, clerigos do coro da igleia d´Ourense e procuradores
dos clerigos da vniuersidade da igleia d´Ourense, para vniuersidade sobredicta, a qual
doaçon pode seer mellor e mays firme e mays ualler, que aian por jur d´erdade para
sempre a terça de huna mina casa que eu teno na rua da Corredoyra, a qual esta juntada
con as outras duas terças da dicta casa que he dos dictos clerigos do dicto coro; que a
aiam por jur d´erdade para sempre e façan della toda sua liure voontade commo de sua
cousa propria et tollo logo de min toda uot e auçon e jur e possisson e senorio e
propiedade que eu auia ena dicta casa todo o tollo de min e ponoo todo nos dictos
clerigos da dicta vniuersidade, que a aian e tenan e pessuyan para sempre e meto os logo
en corporal possisson della per esta presente carta. Et obligo min e todos meus bees
gaanados e por gaanar a deffender e amparar os dictos clerigos193 con a dicta terça da
dicta casa.
Et quen quer que da mina parte ou da estraya contra esta carta quiser passar aia a
maldicon de Deus Padre e a mina e peyte a utra (sic) parte quinentos morabedis de pena,
e a uot del rey outros tantos peyte; e esta carta fique firme e valla para sempre.
Feyta a carta em Ourense XVII dias de jullo, era de mill e CCC LXXX I anno.
Testemuyas que a esto forom presentes, chamadas e rogadas: Johan Moogo,
capellan de Sancta Ouffemea, Pero Eanes, home do dicto Gonçaluo Gomez, Johan
Lourenço, damador dador (sic), morador na rua da Corredoyra.
Et eu, Pero Martinez, notario jurado na cidade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e esta carta scriui e meu synal en ela puge en
testemuio de uerdade, que a tal he (signum).

1079

1344, febrero, 3. Ourense.

193
clerigos] llamada en forma de ǂ que lleva a otra igual al final del documento.

598
El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora a perpetuidad a
Juan Martínez, morador en Rairo, dos leiras de monte en el lugar que llaman Lagar da
Capela, en Zaín, con la condición de plantarlas de viña, por una renta anual de la
quinta parte de todo lo que coseche y vasallaje.

A. Escrituras 6, nº 49. Orig. Perg.; 175 x 304 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en las catorce primeras líneas; roto de pequeñas dimensiones entre
las líneas 14 y 15 que no afecta al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 200 (nº 759).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, don Pero Suares, dean d´Ourense, et o
cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa taniuda ena costra noua de San
Martinno, hu he de custume de nos juntarmos a faser cabidoo, damos a foro a uos Johan
Martinet, morador en Raayro, e a toda uossa uos para senpre duas leyras de monte que o
dito cabidoo ha en termio de Çeym, eno lugar que chaman o Lagar da Capela, per tal
condiçon que chantedes dito monte de vina e lauredes a dita vina e paredes ben en tal
maneira que non defalescan per mingua de lauor et de boo paramento. E dedes [a nos, o]
dito cabidoo, en saluo en cada huun anno a quinta parte de todo o froyto que Deus y der,
a conposta na vina e o vino no lagar, per ome do dito cabidoo ao qual deuedes aproueer
de comer et de beuer cumunalmente mentre collerdes os froytos das ditas vinas e
seerdes uasallo do dito cabidoo seruente e obidiente. E se quiserdes vender ou obligar as
ditas vinas ou parte delas non deuedes uender nen obligar senon a nos o dito cabidoo ou
a cada huun de nos polo justo preço e se a nos ou cada huun de nos non quisermos
reçeber vendudas ou obligadas que enton vendades ou obliguedes aa tal pesoa que seia
semelauil de uos e que nos queramos reçeber por foreyro. E se contenda recleçer entre
nos e vos ou uossa uos sobre rason das ditas vinas que se determine per dous omes boos
de nos o dito cabidoo tomados a praser das partes sen outra apelaçon nenhuna e nos
obligamos os bees da nossa mesa para uos e toda uossa uos seerdes anparados senpre a
dereito con as ditas leyras de vinas. E eu, o dito Johan Martinet, para laurar e parar ben
as ditas vinas e para conprir e aguardar todas estas cousas e cada huna delas obligo
todos meus bees gaanados et por gaanar.
Feita a carta en Ourense, eno dito cabidoo, tres dias de feuereiro, era de mill e
tresentos e oyteenta e dous annos.
Testemoyas: Martin Migeelles, clerigo do coro, Johan Garçia, porteiro do dito
cabidoo, Diego e Gomes, omes de Johan Gomes Gonçalues, coengo.
Et eu, Affonsso Lourenço, thesoureyro da igleia d´Ourense e chanceler dessa çidade,
a esto presente foy e fige ende fazer duas cartas en hun tenor et en cada huna delas puge
meu sinal na era, mes, dia e lugar sobreditos.
(Signum).

1080

1344, febrero, 21. O Pereiro de Aguiar.

Aldonza Rodríguez de Sabadelle, moradora en Calvelle, vende por ciento veinte


maravedíes de la moneda portuguesa a su hijo, Lope Rodríguez, todas las propiedades
que posee en Lamas, en la feligresía de Santa Marta de Velle, y la heredad que había

599
comprado a la difunta Mayor Fernández en Reboredo y Vilarchao, en la feligresía de
San Miguel de Calvelle. Algunas de estas propiedades deben foro de quinta al
monasterio de San Pedro de Rocas.

A. Escrituras 10, nº 14. Orig. Perg.; 168 x 256 mm.; escr. gótica; leves manchas de
humedad que no afectan al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Belle et das herdades
de194 Lamas»195. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de Lopo Rodrigues de Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 200 (nº 760).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta virem que eu, Aldonça
Rodriguez, moradeira en Caluelle, por min e por toda mina uoz, vendo e entrego logo
para senpre per esta carta a uos, Lopo Rodriguez, meu fillo, e a toda uosa uoz toda
quanta herdade laurada et por laurar, vinas, casas, aruores et cortinas et terreos, a
montes e a fontes, con entradas et seydas et com todos seus dereitos et perteenças eu aio
e que me perteençen et perteençer deuen de dereito no lugar hu chaman Lamas et en
seus termios, que som da fiigrisia de Santa Marta de Belle; e aynda uos vendo et entrego
per esta carta a uos e a toda vosa voz para senpre toda quanta herdade eu conprey a
Mayor Ferrnandez, que foy, de Caluelle; a qual herdade jaz enos termios de Reuoredo e
de Villarchaao, que som na fiigrisia de Sam Migeell de Caluelle. Vendo a uos os
herdamentos e cousas sobreditas assy que uos et toda uossa uos os aiades et pesuyades
com entradas et sydas (sic) e con todos seus dereitos e perteenças d´aqui en deante en
jur de herdade para senpre; et dos herdamentos que som de foro façades e paguedes foro
de quinta ao moesteiro de Sam Pero de Rocas et dezemo a Deus, e liures e quites doutro
enbargo, ca outorgo et conosco que reçebi de uos bem e conpridamente todo o preço
que a min e aa uos por elo aprouuo, comuen a saber: cento e viint morabedis de dineiros
brancos, contados a XVI par de dineiros brancos por tres morabedis, de que me logo
outorgo entrega et bem pagada. E outorgo anpararvos et toda uosa vos senpre a dereito
con esta vendiçon per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quem quer da mina parte ou da estraya que contra esta carta e vendiçom veer ou
pasar, en parte ou en todo, aia a yra de Deus e aa mina maldiçon et peyte a uos ou a
uosa uos por ende de pena çem morabedis da boa moeda, et aa voz da ygleia de
Santiago outros tantos peyte; et esta carta valla et seia firme para senpre.
Feyta a carta no lugar hu chaman O Pereiro, da fiigresia de Prexegeiroo, de terra
d´Aguiar, viinte et hun dia de feuereiro, era de mill et trezentos et oyteenta e dous
annos.
Testemuyas que presentes foron: Johan Peres, morado (sic) em Esgos, Domingo
Peres, morador en Nio de Grou, Johan Peres d´Ordeellas e Johan Martinet, escudeiro do
prior de Sam Pero de Rocas.
E eu, Affonso Eanes, escripuan jurado et escusador en terra d´Aguiar en lugar de
Affonso Eanes, notario publico na dita terra por noso sennor o arçibispo et porla ygleia
de Santiago, que a esto presente foy et a pidimento das partes sobreditas o escripuy et
este (signum) sinal y puge en testemuyo de verdade, que tal he.

194
de] repetido.
195
et das herdades de de Lamas] escrito posteriormente, cambio de tinta.

600
1081

1344, abril, 21. Velle.

Juan Fernández, hijo del difunto Fernando Alfonso de Moreiras y de Urraca Díaz,
vende al escudero Lope Rodríguez, hijo de Aldonza Rodríguez de Calvelle, todas las
propiedades que había heredado de su padre en la feligresía de San Miguel de Calvelle,
por dieciocho libras de dineros blancos.

A. Escrituras 10, nº 15. Orig. Perg.; 282 x 74 mm.; escr. gótica; tinta desvaída por la
acción de la humedad, lo que dificulta la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta das erdades
que son do cabildo en Cluelle (sic)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 200 (nº 761).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Johan Ferrnandes, fillo de Fernan Afonso,
que foy, de Moreyras, e de Orraca Dias, por min e por toda mina voz, vendo et para
senpre entrego a uos, Lopo Rodriguez, escudeiro, fillo de Aldonça Rodrigues de
Caluelle, toda quanta herdade, casas, aruores e cortinas, a montes et a fontes, con
entradas e seydas, et con todos seus dereitos et perteeças eu aio et que me perteeçe na
fiigrisia de Caluelle en seus termios de parte do dito meu pade (sic), assy que uos et
toda uosa uos os aiades en jur de herdade para senpre de desemo a Deus e liures doutro
enbargo, ca outorgo que reçebi de uos por eles en preço que a min e a uos aprouuo dez e
oyto libras de dineiros brancos, contados a XLª par de dineiros nouees por tres libras,
das quaes me logo pagastes196 en presença do notario e testemoyas su escriptas. E
outorgo que seiades senpre vos e uosa uoz anparados com esta uenda per todos meus
bees gaanados e por gaanar.
E quem quer que uos contra ela veer ou pasar en qualquer maneira peyteuos de pena
viinte morabedis de brancos, et a uos del rey outros tantos; et esta carta ualla e seia
firme para senpre.
Feyta a carta en Belle, viinte e hun dia de abril, era de mill et tresentos e oyteenta e
dous annos.
Testemoyas: Johan Brauo, Pero Eanes, dito Silua, e Johan Martinet, omes do prior
de Sam Pero de Rocas.
E eu, Affonso Eanes, escripuan jurado et escusador en terra d´Aguiar en lugar de
Affonso Eanes, notario publico na dita terra197, que a esto presente foy (signum) et per
mandado das partes esta carta escripuy et este sinal y puge en testemuyo de verdade,
que tal he.

1082

1344, noviembre, 21. Ourense.

Teresa Eanes, en presencia y con el consentimiento de su esposo, Gómez Lorenzo


de Celeiró, morador en Ourense, vende al notario auriense Gonzalo Pérez do Mato el

196
pagastes] reescrito por encima con letra de época contemporánea.
197
Terra] da la impresión, por el tipo de abreviatura y por el espacio que media entre la palabra anterior
y la siguiente, que fue añadido con posterioridad, por la misma mano que redacto el documento

601
lugar y pousa de Mende, en el coto de Ceboliño, con los molinos de Lagea y Sub a
Torre, por el que deberá pagar las cargas a las que está obligada Teresa Eanes y el
diezmo, por cinco mil maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso y una pieza
de «valançinna enteyra et nouee varas de verde da boyuira». Se señala que Teresa
Eanes había comprado este lugar con su marido el cual le había entregado su parte en
compensación por haber vendido unos bienes de su esposa sin su consentimiento, por
los que había contraído unas cargas de las que Teresa Eanes no se hace responsable,
ni transfiere al comprador.

B. Escrituras 7, nº 71. Incluido en el pleito que en 1354 enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato sobre el señorío de Mende.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 289-291 (nº 123).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 201 (nº 762).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 225.- LÓPEZ CARREIRA, O traballo


da viña, 157.

§ Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Tereyia Anes,
moller de Gomez Lourenço de Çeleiroo, morador en Ourense, presente o dito meu
marido et outorgante, non constrenguda nen per engano endusuda, mays de meu praser
et de myna propia vontade, por min et por toda minna voz, vendo et logo per esta
presente carta entrego a uos, Gonçaluo Peres do Mato, notario d´Ourense, et a toda
uossa voz para senpre, o lugar et pousa de Meende, que he no couto de Çebolinno, o
qual lugar he meu per conpra que del fis con o dito meu marido, e ho mays foime dado
pelo dito Gomez Lourenço o que ende era seu por outros bees que el vendeu que eran
meus et me perteençian de dereito. Vendouos o dito lugar et pousa con suas casas et
curraes et lagar et cortinnas et con suas vinnas et foros e con dous moynnos que estan en
este termio, dos quaes a hun chaman o moynno da Lagea e ao outro chaman o moynno
de Sub a Torre, e con suas herdades et aruores et moas e agoas et fontes, et con todas
suas entradas et seidas et con todos seus dereitos et perteenças, a montes e a fontes per u
quer que vaan e con todas las cousas que ao dito lugar et pousa perteençen et perteesçer
deuen en qualquer maneira et por qualquer rason e que a min eno dito lugar et pousa et
en seus termios perteescen et perteençer deuen, assy que uos et vossa voz ho aiades198 //
todo d´aqui en deante en jur de herdade para senpre e façades do dito lugar et pousa et
das cousas que lle perteençen et perteençer deuen toda vossa vontade et o que uos
aprouuer. E deuedes de pagar do dito lugar et pousa aqueles foros et carregas et dereitos
que o dito lugar ha a que eu soo tiuda de per el pagar et dizemo a Deus et liure et quite
de todo outro enbargo. Pero por razon que o dito Gomez Lourenço, meu marido, vendeu
et enalleou alguuns bees perlo dito lugar de Meende que eran meus et poso per el
algunas carregas a que eu non soo tiuda, et esto fez sen meu outorgamento eu, a dita
Tereyia Anes, presente o dito meu marido et outorgante, dou a uos, o dito Gonçaluo
Perez, et a uossa voz, toda auçon et defensson et todo outro dereito qualquer que eu ey
et poderia por min auer perque o possades demandar et defender et faser sobre todo
aquelo que eu faria se presente fosse assy commo sobre uossa cousa propia, ca outorgo
que reçebi todo o preço que a min et a uos aprouuo de me por elo dar, conuen a saber:

198
Cambio de pergamino, en la unión de ambos pergaminos aparece el signo y nombre del notario «Eu,
Johan Fernandes, (signum) notario».

602
çinque mill morabedis de dineiros brancos da moeda de nosso sennor el rey don Afonso,
d´oyto en soldo o morabedi, e huna peça de valançinna enteyra et noue varas de verde
d´aboyuira que aio en meu jur et en meu poder ben et conpridamente en dineiros
contados et o pano passou a meu poder. E renunçio expressamente aa eiçepçon do auer
non contado et que non possa diser que as testemoyas non viron contar o auer. Et logo
todo jur, voz, sennorio, possisson, propiedade, uoz, auçon et defensson que eu e minna
voz auemos et de dereito poderiamos auer no dito lugar et pousa et cousas sobreditas e
cada huna delas, todo o tollo et remouo de min et de minna voz et ponnoo en uos, dito
Gonçaluo Perez, et en cada uossa voz para senpre per esta presente carta. Et se o dito
lugar et pousa et cousas sobreditas agora mays ual ou valuer en alguun tenpo ca este
preço sobredito esta mayoria et melloria dou et outorgo a uos, dito Gonçaluo Peres, et a
toda uossa voz para senpre, por moyto amor e ajuda que de uos reçebi, que ual mays
que esto. Et obligo min et todos meus bees gaanados et por gaanar para anparar uos et
uossa voz senpre a dereito con o dito lugar et pousa con sas perteenças, segundo que uos
las vendo.
Et quen quer da minna parte ou da estranya que contra esta carta et venda veer aia a
yra de Deus et a minna maldiçon et quanto demandar peiteo a uos, Gonçaluo Perez, et a
uossa voz dobrado et aa uoz del rey peite por pena çen morabedis da boa moeda; e a
pena pagada ou non esta carta et venda fique firme.
Demays eu, dita Tereyia Anes, presente o dito Gomes Lourenço, meu marido, et
outorgante, renunçio ao dereito que o Valiano da aas molleres en que dis que venda que
a moller faça en poder de marido non ualla, saluo se a ratyffica a cabo dos quatro annos,
mays outorgo que ualla esta venda sobredita assy commo se a cabo dos ditos quatro
annos fosse per min ratificada.
E eu, o dito Gomes Lourenço, por min et por toda minna voz outorgo et ey por firme
et por estauil para senpre esta venda segundo que a199 dita Tereyia Anes, minna moller,
faz, et outrossy outorgo et ey por firmes todas las cousas et cada huna delas que en esta
carta son contiudas.
Demays eu, o dito Gomes Lourenço, et a dita minna moller, anbos presentes et
outorgantes, et cada hun de nos, renunçiamos a todo dereito, uos et auçon, que nos et
cada hun de nos et nossa vos et cada vn de nos auemos et poderiamos auer agora et
d´aqui en deante, en qualquer maneira et por qualquer rason, eno dito lugar e pousa de
Meende con sas perteenças, tanben en parte commo en todo e poemoslo todo en uos, o
dito Gonçaluo Peres, et en toda uossa voz para senpre per esta presente carta.
Feyta a carta en Ourense, viinte et hun dia de nouenbro, era de mill et trezentos et
oyteenta et dous annos.
Testemoyas que presentes foron: Fernan Martinet, vogado, reytor da igleia de
Morteyra; Fernan Anes, morador na rua d´Oobra, sobrinno de Fernan Porteiro, que foy;
et Afonso Peres, ome do dito Fernan Martinet.
E eu, Bernal Peres, notario d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto presente
foy et esta carta en mia presença fis escriuyr et meu signal y puge en testemuyo de
verdade, que tal he.

1083

[1345], febrero, 4. Ourense.

199
a] repetido.

603
Juan Solbeira, hombre del canónigo Lorenzo Eanes, vicario del obispo don Álvaro,
entrega al clérigo de coro Juan Alfonso, como tenenciero de la capilla de la
Magdalena, unas casas de la rúa dos Arcediagos por haber fallecido el forero. El
anterior capellán, Martín Martínez, había aforado a Alfonso Pérez de Bóveda, morador
en Santa Mariña do Monte, y a su mujer, Dominga Martínez, durante sus vidas, un
solar en el que debían hacer casas y cumplir con otras obligaciones recogidas en la
carta de foro que habían realizado ante el notario auriense Gregorio. Tras el
fallecimiento de Alfonso Pérez, el actual capellán, Juan Alfonso, presenta la carta de
foro ante el vicario y le solicita que ordene la entrega de las casas; éste manda a su
hombre, Juan Solbeira, quién tras desahuciar a la actual inquilina, Mayor Pérez, viuda
de Álvaro Eanes, procede a cerrar las casas y a entregar las llaves al capellán. Pese a
haber recibido las casas, Juan Alfonso señala que, por incumplimiento de las
condiciones establecidas en el contrato de foro, no renuncia a actuar contra los bienes
de Alfonso Pérez puesto que no había realizado todas las obras a las que se había
comprometido en una escritura realizada ante Domingo Eanes. El capellán entrega las
llaves a Mayor Pérez, emplazándola para que en lo sucesivo le pague el alquiler de las
casas, ésta acepta, aunque señala que ella las tiene ya alquiladas del mercader Martín
de Camba.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 18. Orig. Perg.; 228 x 459 mm.; escr. gótica. En el
pergamino se han redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de la
misma fecha, el nº 1084 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan la
lectura en la parte central de las líneas 1 a 2 y al comienzo de las líneas 17 y 18; grandes
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura de las líneas 33 a 46, afectando a la
fecha del primer documento y a prácticamente todo el texto del segundo, dificultando su
comprensión. Al dorso, escr. gótica: «Sancta Maria Magdalena».
Extr. Fábrica 1505-1579, f. 89v. Papel; 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que dotó Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 201 (nº 763).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 209.

El año está afectado por una gran mancha de humedad, lo que dificulta su lectura, no
obstante, en un papel adjunto, escrito en letra humanística, se señala que fue realizado en la
era de 1383, y aunque en el extracto se señala el año de 1383, Juan Eanes, notario ante el
que se realiza la escritura, aparece actuando como notario desde 1335.

Conoçuda cousa seia a todos que en presença de min, Johan Eanes, notario publico
da çidade d´Ourense porla iglleia desse lugar, e das testemoyas adeante scriptas, Johan
Affonso, clerigo do coro da iglleia d´Ourense, teedor que se dizia da capela de Santa
Maria Madalena, que e na dita çidade d´Ourense, estando en Ourense, na rua dos
Arçidiagos, ante as portas <de> duas casas que estam na dita rua, as quaes casas estam
da huna parte a par doutras casas que forom de Gonçaluo Viuyaes, coengo que foi, e da
outra parte a par doutras casas que Roy Poucaes, e estando y presente Johan Sorueira,
ome de Lourenço Eanes, coengo e vigario do honrrado padre e sennor dom Aluaro,
porla graça de Deus e da santa iglleia de Roma bispo d´Ourense, o dito Johan Affonso
disso que commo Martin Martines, teedor que foi da dita capela, afforasse a Affonso
Perez de Boueda, morador en Santa Marinna do Monte, e a sua moller, Dominga
Martines, que foi, en sua vida d´anbos tam solamente e mays non, as ditas casas, que

604
estonçe estauan en soar, por contia çerta de cada anno que as fezessen de parede e de
sobrado e doutras cousas, sigundo que pareçia per huna carta feita per Grigorio, notario
d´Ourense, que foi, que y o dito Johan Affonso mostrou, perque dizia que o dito
afforamento fora feito aos ditos Affonso Perez e sua moller, porque dizia que o dito
Affonso Perez agora era fynado e, por esta razom, as ditas casas que se deuyam a uoluer
aa dita capela e a el en seu nome dela, que por esta razom que fora mostrar ao dito
Lourenço Eanes, uigario sobredito, a dita carta do afforamento delas e o dereito que a
dita capela auya nas ditas casas, e el en seu nome, e lle pedira que llas mandasse
entregar para a dita capela e ho mandasse meter en possissom delas.
E o dito Lourenço Eanes, uigario, que mandara ao dito Johan Sorueira, seu home,
que llas veesse entregar e meter na possissom, e pedio ao dito Johan Sorueira que o
fezesse assi sigundo lle o dito Lourenço Eanes, uigario, mandara.
E logo o dito Johan Sorueira disso que el, per mandado do dito Lourenço Yanes,
uigario, entregaua ao dito Johan Affonso, para a dita sua capela, as ditas casas que o
dito Affonso Perez tiina afforadas do dito Martin Martinet, capelam que foi, e ho metia
na jur e na possissom delas. Et por tal que a dita entrega fosse perffeita e a dita
possissom fosse firme poso fora das ditas casas a Moor Eanes, moller que foi d´Aluar
Eanes, que en elas moraua, e tomoulle a chaue das portas da rua das ditas casas que ella
tiina na mao e pechou con ela as ditas portas e entregou a dita chaue ao dito Johan
Affonso, e deffendeu, de parte do dito sennor obispo e do dito Lourenço Eanes, seu
uigario, su pena de çem morabedis da boa moeda, que ninhuun non fosse ousado
d´entrar, nen morar, nen pessuyr as ditas casas d´aqui en deante contra voontade do dito
Johan Affonso ou doutro qualquer que fosse capelam da dita capela.
E o dito Johan Affonso reçebeo a dita chaue e a entrega e possissom das ditas casas
que lle o dito Johan Sorueira fazia, protestando que el, per este reçebemento e entrega
que lle era feita, non renunçiaua ao dereito que auya por nome da dita sua capela contra
os bees do dito Affonso Perez, por quanto dizia que despoys do dito aforamento que lle
o dito Martin Martinet fezera ficara de fazer alguuns adubeiros nas ditas casas e que
ficasse a sua morte todo acabado, sigundo que se contiina en huna carta feita per
Domingo Eanes, notario que foy d´Ourense, que logo y mostrou; e que non conprira,
nen aguardara delo nenhuna cousa, e que protestaua de o demandar per seus bees, do
dito Affonso Perez. E tomando eynda con esta protestaçon a possissom e propiedade
das ditas casas, e despechou logo as ditas portas e entrou dentro, no sobrado das ditas
casas, e beueo y do vino por que enuyou, e deu a chaue das ditas portas aa dita Moor
Eanes que a teuesse de sua mao del e recudisse con ela a el e con ho alugueiro das ditas
casas e non a outre nenhuun.
E a dita Moor Eanes disso que assy o faria, pero que dizia que tiina a dita chaue de
mao de Martin de Canba, mercador, e alugara del seu quinon das ditas casas.
Et desto en [commo] passou o dito Johan Affonso pidio a min, Johan Eanes, notario
sobredito, que lle desse ende huun publico stromento con meu nome e con meu signal.
Esto foi en Ourense, quatro dias de feueiro, era de mill e [treçentos e oyteenta e tres]
annos.
Testemoyas que foron presentes: Vaasco Peres Maryno, Aluar Rodrigues, seu
primo, scudeiros; Domingo Leon, ome do dito Vasco Peres; Gonçaluo, home de Pero
Fernandes, juis d´Ourense, e outros.

1084

[1345], febrero, 4. Ourense.

605
Juan Alfonso, capellán de la Magdalena, comunica al mercader Martín de Camba
que la renta de unas casas situadas en la rúa dos Arcediagos pertenece a la capilla, por
lo que no deberá reclamar el alquiler de las mismas.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 18. Orig. Perg.; 228 x 459 mm.; escr. gótica. En el
pergamino se han redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de la
misma fecha, el nº 1083 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan la
lectura en la parte central de las líneas 1 a 2 y al comienzo de las líneas 17 y 18; grandes
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura de las líneas 33 a 46, afectando a la
fecha del primer documento y a prácticamente todo el texto del segundo, dificultando su
comprensión. Al dorso, escr. gótica: «Sancta Maria Magdalena».

El año está afectado por una gran mancha de humedad, lo que dificulta e impide su
lectura, no obstante, en un papel adjunto, escrito en letra humanística, se señala que fue
realizado en la era de 1383.

§ Despois desto, en este dia, en presença de min, notario, e testemoyas adeante


escriptas, o dito Johan Affonso, fezo çerto, per min, notario, ao dito Martin de Canba en
commo lle o dito … para dita capela e en commo as el reçebera. E outrossi lle fezo leer
... fosse çerto o dito Martin Anes que as non auya de teer o dito Afonso Perez senon …
E defendeu ao dito Martin Anes que d´aqui en deante non recudisse con o alugeiro das
ditas casas nen con outra ... nehuna que delas ouuesse a dar senon a el por nome da dita
sua capela e non a outre nehuun. E pedio a min notario que lle desse de todo esto
segundo que per min passara huun publico instormento con meu nome e con meu
signal.
Esto foi en Ourense, no dia e era sobreditos.
Testemoyas que foron presentes: Domingo Eanes, dito Caldelas, e Roy Fernandes,
clerigos; Gomez Peres, criado de Pero Ares de Freyxeedo, que foi.
E eu, Johan Yanes, notario sobredito, a esto presente foy e este instromento en myna
presença fige escriuir e puge y meu signal en testemoyo de uerdade (signum).

1085

1345, abril, 20. Burgos.

Alfonso XI, ante las quejas presentadas por el cabildo auriense, ordena a los
recaudadores de los yantares reales del reino de Galicia que cumplan su carta de 25 de
mayo de 1332 por la que eximia del pago de yantar a dicho cabildo y que devuelvan
todo lo que han recaudado por este concepto. También ordena a todos los oficiales y
justicias del reino de Galicia que hagan cumplir a los recaudadores su mandato.

A. Privilexios 4, nº 19. Orig. Papel, 325 x 313 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura, especialmente en la mitad derecha del documento, líneas 6 a 18 y a
la parte central de las líneas 2 a 9; rotos de pequeñas dimensiones en el interior del texto que
afectan a letras de distintas líneas, a la suscripción notarial y a las firmas; antiguas dobleces
horizontales y verticales. El documento ha sido reforzado cosiéndole una hoja de papel
marquilla, lo que impide ver el sello de placa que lleva al dorso. Al dorso, escr.
humanística: «Es original, no se traslado aunque esta en papel y no en pergamino».

606
ED. Documentos de Orense, I, 295-297.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 57-58 (nº 173).

Dom Alffonso, por la graçia de Dios, rey de C[as]tiella, de Leon, de Toledo, de


[G]allisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e de [Alge]sira e
sennor de Molina, a qualquier o a qualesquier que ayan de coger o de recabdar en renta
o en fieldat o en otra manera qualquier los nuestros yantares en el regno de Gallisia
agora e d´aqui adelante et a qualquier o a qualesquier de uos a que esta nuestra carta
fuere mostrada o el traslado della signado d´escripuano publico200 sacado con octoridat
de juez o de alcalle, salut e graçia. Sepades que el dean e el cabildo de la iglesia de
Orense embiaron querellar e disem que uos que demandades e prendades al dicho
cabildo que uos paguen yantar non lo deuyendo ellos de pagar por quanto non am
vassallos pecheros e nunca lo pagaron en tienpo de los reys onde nos venimos nin en el
nuestro fasta aqui. Et auyenda ellos nuestra carta en que se contiene que nos mandamos
fazer pesquisa si el dicho cabildo auye uassallos pecheros porque ouyessem a pagar
yantar e fallamos por la dicha pesquisa que el dicho cabildo non auye vassallos pecheros
e que nunca pagaran yantar e nos por esta rason mandamosles dar nuestra carta seellada
con nuestro seello de plomo porque non pagassem yantar et mandamos a los nuestros
cogedores que non gelo demandassem, de la cual nuestra carta nos embiaron mostrar el
traslado signado d´escripuano publico en que pareçe que es assi la qual leuaron para
guarda de su derecho. E ag[or]a disen que uos nueuamientre que les demandades la
dicha yantar e prendades sus bienes porque uos lo paguen e disen que pero uos muestran
la dicha nuestra carta que tienen porque non paguen la dicha yantar que uos que gela
non queredes guardar e que les passades contra ella et en esto que reçibem grande
agrauyo e pierdem e [me]noscaban mucho de lo suyo e embiaronnos pedyr merçed, que
mandasmos y lo que touyesmos por bien. Porque uos mandamos, uista esta nuestra carta
o el traslado della signado commo dicho es que ueades la dicha nuestra carta que nos
dyemos al dicho cabildo porque non pagassen la dicha yantar en esta rason e conpritgela
e aguardatgela en todo bien e conplidamientre segunt que se en ella contiene e non les
uayades nin passedes contra ella en ninguna manera e si alguna cosa auedes tomado o
prendado o embargado al dicho cabildo por rason [d]ella dicha yantar datgelo e
entregatgelo e desenbargatgelo luego todo bien e conplidamientre en guisa que les non
mengue ende ninguna cosa e si lo assy fazer e conplir non quisierdes mandamos al
nuestro adelantrado o adelantrados, merino o merinos e a todos los otros conçeios,
alcalles, jueses, justiçias del regno de Gallisia e a los jueses e castellero de Orense que
agora som o seran d´aqui adelantre e a qualquier o a qualesquier dellos a que esta
nuestra carta fuere mostrada o el traslado della signado commo dicho es que uos lo
fagan assy faser e conplir e uos non conssintan que uayades nin passedes contra ella en
ninguna manera. E vos nin ellos non fagades ende al so pena de la nuestra merçed e de
cient maravedis201 de la moneda nueua a cada vno sinon por qualquier o qualesquier de
uos los dichos merinos e [o]ffiçiales que fincare de lo assi conplir mandamos al ome
que uos esta nuestra carta mostrare que uos emplase que parescades ante nos doquier
que nos seamos, del dia que uos emplasare a quinse dias a diser por qual rason non
conplides nuestro mandado. E non fagades end<e> al so la dicha pena. E de como uos
esta nuestra carta fuere mostrada e la cunplierdes, mandamos a qualquier escripuano
publico que para elo fuere llamado que de ende al ome que uos la mostrare testimonio

200
publico] repetido.
201
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

607
signado con su signo porque nos sepamos commo cunplides nuestro mandado e non
faga end<e> al so la dicha pena. La carta leyda datgela.
Dada em Burgos, veynte dias de abril, era de mill e tresientos e ochenta e tres annos.
Rodrigo Aluares ... logar de notario del reyno de Leon, la mande ... del rey.
Rodrigo Aluarez, vista (rubricado).

1086

1345, abril, 20. Ourense.

El cabildo, presidido por el canónigo Gonzalo Pérez, vicario del deán Pedro
Suárez, y en presencia y con el consentimiento del canónigo Juan González, tenenciero
de la renta de Moreiras, afora a perpetuidad a Alfonso Martínez, criado del difunto
Gonzalo Rella, doblero auriense, una leira de viña en Bouçoaas, que fue de doña
Estefanía, con la condición de plantar y labrar bien las tierras y por una renta anual al
cabildo o a la persona que ostente la renta de Moreiras de la cuarta parte de la
cosecha. A su muerte, la renta que pagarán las voces que hereden el foro ascenderá al
tercio de la cosecha más dos capones por el día de san Martín y un almud de vino.

A. Escrituras 5, nº 22. Orig. Perg.; 241 x 260 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a las primeras letras de las líneas 4 a 6, al final de las líneas 1 a 7 y a otras
partes del pergamino dificultando en ocasiones la lectura. Quirógrafo, en la parte superior
del documento: A B C D E F. Al dorso, escr. humanística: «Era I U CCC XC III, a XXIII de
abril, un fuero hecho Alonso Martinez de vna vina».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 201 (nº 764).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta <carta> uiren que eu, Gonçaluo
Perez, coengo e uigario de dom Pero Suarez, dean d´Ourense, e o cabidoo desse lugar,
seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de san Martinno, hu he de custume
de nos juntarnos a faser cabidoo, con outorgamento de Johan Gonçalues, coengo, teente
a nosa renda de Moreiras, que he presente e outorgante, damos a foro a uos, Afonsso
Martinet, criado de Gonçaluo Rella, dobreiro que foy da igleia d´Ourense, e a toda uosa
uoz para senpre huna leyra de vina que iaz en Bouçoaas, a qual foy de donna Esteueyna;
a qual iaz entre outra leyra que foy de Pero d´Oyra, da huna parte, e da [outra] parte,
con os fillos de Nuno Uello, e em çima topa ena vina de Martin Seixino, e en fondo fer
ena vina dos Meyriis. Damosuos a foro a dita vina con entradas e seidas e con todos
seus dereitos e perteenças e que a chantedes e entrechantedes hu lle conprir e lauredes e
paredes ben en maneira que non falesca per mingoa de lauor e de boo paramento e
dedes dela cada anno a nos, o dito cabidoo, ou a quen teuer a dita renda de Moreiras por
nos, a quarta parte do froito que Deus y der en toda uosa uida, e depoys de uosa morte
dar toda uosa uos a terça parte, a conposta na vina e o vino no lagar, e dous capoes por
dia de Sam Martinno, e hun almude de vino, e liure e quite de todo outro enbargo; o
qual nouo da dita vina deuedes a coller per nosso ome ou do que teuer a dita renda por
nos, ao qual proueeredes comunalmente de comer e de beuer mentre conuosco esteuer a
coller os froytos de dita vina. E se contenda recreçer entre nos e uos ou as ditas uoses
sobrela dita vina que se determine per dous omes boos de uos, o dito cabidoo, tomados
a prazer das partes sem outra apelaçon nihuna. E se uos ou uossa uos quiserdes vender
ou deytar ou obligar a dita vina primeyramente deuedes vender ou obligar a nos, o dito

608
cabidoo, ou a cada hun de nos ca a outre polo justo preço e se a nos ou cada huun de nos
non quisermos reçeber venduda ou obligada enton uendede ou obligade aa tal pesoa que
seia semellauil de uos e que o cabidoo queira reçeber por foreyro. E se per non poder ou
per negriiençia de uos ou de uosa uos a dita vina defaleçer per mingoa de lauor e de boo
paramento que o dito cabidoo ou o que teuer a dita renda por el a posa reçeber commo a
achar per sua outoridade seendo uos ou uosa uos amostado que o corregades e uos non
no querendo correier. E obligamos os bees da nosa mesa do dito cabidoo para uos e toda
uossa uos seerdes anparados con a dita vina senpre a dereito. E eu, o dito Afonso
Martinet, asy reçebo a dita vina a foro e para chantar e entrechantar cada ulle conprir e
para laurar e parar ben e para fazer o dito foro en saluo en cada huun anno e para
conprir e aguardar todo esto que sobredito he por min e por toda minna uos obligo todos
meus bees gaanados e por gaanar.
Feita a carta en Ourense, eno dito cabidoo, viinte dias d´abril, era de mill e CCC
LXXX III annos.
Testemoyas: Johan Gato, Gonçaluo Codeiro, notarios, Johan Garçia, porteiro do dito
cabidoo, Esteuo Perez, morador en Sobrado.
Et eu, Affonso Lourenço, thesoureyro da igleia d´Ourense e chançeler dessa çidade,
a esto presente foy e fige en fazer duas cartas partidas per ABC e en cada huna delas
puge meu sinal.
(Signum).

1087

1345, agosto, 1. Ourense.

Juan Domínguez y su mujer, Mayor Pérez, moradores en la rúa da Pixotaria,


aforan a perpetuidad a Domingo Eanes, morador en la rúa da Corredoira, cinco leiras
de viñas en Portovello, junto al Puente del Miño y al camino que va de Ourense para
Santiago, que son de foro de tercia al obispo y deben pago de diezmo, por una renta
anual de cinco libras de la moneda blanca del rey don Alfonso pagaderas por el día de
san Martín.

A. Escrituras 12, nº 8. Orig. Perg.; 158 x 370 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con la
tinta desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura en diversas partes
del pergamino, especialmente en la mitad superior; rotos que afectan a letras de las líneas 29
a 31; roto en el margen izquierdo del pergamino, a la altura de las líneas 37 y 38, que no
afecta al texto. Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: C B A.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 201 (nº 765).

CIT. RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales, 257.

[Eno nome de Deus. Amen.] Sabbeam quantos esta carta virem que eu, Johan
Domingues, ... ena rua da Pixataria et eu, Moor Peres, sua moler, por [nos et por toda
nosa] uoz damos [a foro] para senpre a uoz, Domingo Eanes, ... Ourense, na rua da
Corredoyra, e a toda uosa uoz çin[co leyras de vin]as que nos auemos eno lugar que
chaman o Portouello, aa ... Ponte do Minno; as quaes leyras entestam em çima em huna
vina ... da rua das Choussas, çidadao d´Ourense, e em fondo entestam eno camino que
uay d´Ourense para Santiago, e iazen entre ellas tres leyras da cappella que ordinou

609
Pero de Pol, e das yllargas dellas iazem hunas vinas que foron de Pero Dominguez e de
Maria ..., que forom, da Ayra do Bispo. Damos a foro as ditas çinco leyras de vinas a
uos, o dito Domingo Eanes e a toda uosa uoz, con entradas e con seidas e con todas seus
dereytos e perteenças de foro de terça ao bispo d´Ourense e disemo a Deus e liure e
quite de todo outro enbargo em tal maneyra que uos e uossa uoz que as lauredes e
paredes bem em maneira que non defallescam per mingoa de lauor e de boo paramento.
Et dedes por ellas a nos de foro uos e uosa uoz cada anno e a nosa uoz en saluo [e]m dia
de sam Martinno do mes de nouenbro çinco libras de dineiros brancos da moeda de
nosso sennor el rey dom Affonso, contado quareenta pares de dineiros por tres libras, ou
a estimaçon dellas doutra moeda se [correr]. E nos anpararmosuos e uosa uoz senpre a
dereito as ditas leyras et para uos anpararmos obrigamos a uos e a uosa uoz [todos os
nosos] bees gaanados e por gaanar. E eu, o dito Domingo Eanes, por min e por mina
uoz, asy reçebo de uos as ditas leyras de vinas aforadas e para as laurar et parar bem
commo dito he e fazer foro ... dellas ao bispo d´Ourense e disemo a Deus e pagar a uos
e a uosa uoz cada anno as ditas çinco libras ao dito termino obrigo a uos todos [meus]
bees gaanados e por gaanar.
E he posto que qualquer das partes que estas [...] sobreditas ou contra cada huna
dellas ueer que peyte aa outra parte por [nome] de pena çinquoeenta morabedis; e esta
carta fique firme para senpre.
Feyta a carta em Ourense, o primeiro dia d´agosto, era de mill e trezentos oyteenta e
tres annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Martinet e Domingo Eanes, dito de Seixaluo
e Affonso Perez, alffayates, moradores em Ourense aa Cruz do Çenteo.
E eu, Domingo Nunez, notario publico d´Ourense porla (signum) igleia desse lugar,
que a esto presente foy e en myna presença o fige escriuir e meu signal y puge, que tal
he, en duas cartas que ende fige partidas per ABC a pedimento destas partes.

1088

1345, noviembre, 21. Ourense.

Teresa Eanes, en presencia y con el consentimiento de su marido, Gómez Lorenzo


«de Celeiró», libera a Gonzalo Pérez do Mato de la carga de tres moyos de vino que
pesaba sobre el lugar Mende que éste le había comprado. Teresa Eanes afirma que el
lugar de Mende le pertenecía, una parte por compra y otra por cambio que había
realizado con su marido, y que éste había vendido, sin su consentimiento, tres moyos de
vino sobre el dicho lugar a Alfonso Eanes, a su mujer, Teresa Pérez, y a Marina
Fernández, todos ellos moradores en Ourense; Teresa Eanes no había accedido ni dado
su consentimiento a esta venta y con posterioridad había vendido el dicho lugar de
Mende a Gonzalo Pérez do Mato (vide doc. nº 1082).

A. Escrituras 12, nº 57. Orig. Perg.; 228 x 137 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a las cinco primeras líneas, sin impedir la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 201 (nº 766).

Conuçuda cousa seia a todos que, en presença de min, notario, e os adeante


escriptas, Tereyia Anes, moller de Gomez Lourenço de Çeleyroo, presente o dito

610
Gomez Lourenço, seu marido, e outorgante, disso que, seendo o lugar de Meede con
suas perteenças seu, dela, per conpra que ela fezera de huna parte do dito lugar, e o
mays que ouuera per canbeo que del fezera con o dito seu marido por outros bees que el
uendera que eran seus, dela; e estando ela en paçifica possisson do dito lugar passaua
per gran tenpo que o dito Gomes Lourenço, seu marido, non seendo ela presente nenno
outorgando nenno sabendo, que uendera pelo dito lugar de Meede tres moyos de vino
cada anno para senpre a Afonsso Anes e Tereia Peres, sa moller, e a Marinna Fernandes,
moradores em Ourense; e disso que tanto que a ela perueera esta uenda que a
contradisera e non consintira em ela; e agora que ela vendera o dito lugar de Meede a
Gonçaluo Peres do Mato, que era presente, e que llo vendera sem carrega dos ditos
moyos. Por ende, disso que ela d´aqui en deante daua ao dito Gonçaluo Peres e a sa voz
toda auçon e defenson e todo outro dereito qualquer que ela auia e poderia auer para se
poder defender o dito Gonçaluo Peres da carrega dos ditos moyos, que o dito Afonsso
Anes e Tereia Peres e Marinna Fernandes non podessem auer os ditos moyos pelo dito
lugar. E desto em commo passou o dito Gonçaluo Peres pedio a min, notario, huun
estormento.
Esto foy em Ourense, viinte e huun dia de nouenbro, era de mill e trezentos e
oyteenta e tres annos.
Testemoyas que forom presentes: Fernan Martinet, uogado (sic); Fernando Anes,
morador ena rua d´Oobra; Alffonsso, home do dito Fernan Martinet.
E eu, Bernal Peres, notario publico ena çidade d´Ourense porla egleia desse lugar,
que a esto presente fuy e em mina pressença esta carta fiz escripuir e meu nome e signal
aqui puge em testemoyo de uerdade, que tal he (signum).

1089

1345, diciembre, 19. Ourense.

Los procuradores de los clérigos de coro, Pedro Eanes da Silva y García Álvarez, y
su mayordomo Alfonso Eanes, aforan a Pedro Fernández, a su mujer, Eufemia Eanes?
y a tres voces una viña en A Forcadura, que fue de Juan Arias y de su mujer, doña
Eufemia, por foro quinta al señorío y, a los clérigos de coro, tres libras de la moneda
blanca del rey don Alfonso, pagaderas por el día de san Andrés.

A. Cregos de coro, nº 71. Orig. Perg.; 226 x 228 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
tinta desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura en distintas partes
del pergamino; pequeños rotos en la parte izquierda del pergamino que afectan al comienzo
de las líneas 2 a 6, 18 y 23; también presenta rotos de pequeñas dimensiones en el interior
del texto que afectan a las líneas 2, 3, 6, 7, 11, 15 y 18. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta de vina da Forcadura».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 202 (nº 767).

Sabean quantos esta carta viren que nos, Pero Anes da Siluaa e Garçia Aluares,
procuradores dos clerigos do coro da [igleia d’Ourense], e Affonsso [Anes, moordomo]
dos ditos clerigos, en nosso nome e dos ditos clerigos do coro, afforamos a uos, Pero, e
a uosa moller, [O]uffemia [Anes?], e a tres uozes apus uos[a morte], quaes nomear o
postremeyro de uos a tenpo [d]e seu finamento, huna vinna que os ditos clerigos do coro
an que foy de don Johan Aras e de dona Ouffemea da Triin[dad]e; a qual vinna iaz na

611
Forcadura, e parte da huna das yllargas con a vinna d´Orraca Peres, moller de Johan de
Ben, e de Pero Domingues dos Brancos, e da ou[tra]202 yllarga parte con a vinna que foy
do arçidiago don Pero Rodrigues, e en çima entesta ena seara do bispo, e en fondo topa
ena vinna que ora ten Johan Guiça, clerigo do coro. Afforamosuos a dita vinna a uos e
aa dita uosa moller e aas ditas tres uoses apus uosa morte segundo dito he per tal
condiçon que a lauredes e paredes ben em m[aneira] que non defalesca per mingoa de
lauor nen per mao paramento. E façades foro de quinta ao senorio. E dardes cada anno
en saluo aos clerigos do coro que pelo tenpo foren por dia de sant An[dre] tres libras de
brancos da moeda de nosso sennor el rey don Affonso que [contan] XL par de dineiros
noues por tres libras. Con a qual vinna uos deuen os ditos clerigos do coro a deffender e
anpararuos e a dita uosa moller e as ditas uozes a dereito no dito tenpo. E eu, o dito Pero
Fernandes, por min e pela dita mina moller, que non he presente, e polas ditas nosas
uozes, assy reçebo a dita vinna afforada segundo dito he, e para laurar e ben parar e para
fazer o foro ao senorio e pagar cada anno aos ditos clerigos d[o] coro as ditas tres libras
obligo todos meus bees gaanados e por gaanar; e demays se eu, o dito Pero Fernandes, e
a dita mina moller e nosas uozes non laurarmos e pararmos ben a dita vinna, que os
ditos clerigos do coro que a posan tomar con todo seu bon paramento; et [a]s ditas uozes
saydas que a dita vinna fique liure e desenbargada con todo seu bon paramento aos ditos
clerigos do coro.
Posto foy e outorgado entre as ditas partes que qualquer delas que contra esto pasar
e o non conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conprir e agardar por pena çen
morabedis de brancos, e aa uoz del rey outros tantos; e a pena pagada ou non esta carta
e afforamento fique firme e ualla no dito tenpo.
Feyta a carta en Ourense, dez e noue dias de dezenbro, era de mill e tresentos e
oyteenta e tres [annos].
Testemoyas: Pero Vidal, clerigo do coro, Johan de Ben e Gonçaluo, çapateiros,
Domingo Anes de Melees.
E eu, Fernan Gonçaluez, notario publico da çidade d´Ourense, jurado pola ygleia
desse lugar, que a esto presente fuy e per mandado das ditas (signum) partes en myna
presença fiz escriuyr duas cartas partidas per ABC e meu signal y puge en testemoyo de
uerdade, que tal he.

1090

1345, diciembre, 19. Ourense.

Los procuradores de los clérigos de coro, Pedro Eanes da Silva y García Álvarez, y
su mayordomo, Alfonso Eanes, aforan al clérigo de coro Pedro Vidal, durante su vida,
una viña sobre A Fonte do Monte, junto al camino público que va de Ourense a
Castadón, que había sido del juez Lorenzo Fernández «Rosete», que solamente debe
diezmo, por una renta anual de diecinueve libras de la moneda blanca del rey don
Alfonso, pagaderas por el día de Navidad. El forero pone como fiador del pago de la
renta del primer año al mencionado García Álvarez, clérigo de coro, quien, presente,
manifiesta su consentimiento.

A. Cregos de coro, nº 86. Orig. Perg.; 181 x 298 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente
en su mitad inferior, y que han desvaído la tinta, dificultando o impidiendo la lectura en las

202
tra] tiene una mancha de tinta encima.

612
líneas 17 a 29; presenta pequeños rotos que afectan a letras aisladas, sin llegar a impedir la
lectura. Quirógrafo con letras invertidas, en la parte superior del documento: A B C. Al
dorso, escr. gótica: «Carta da sobre a Fonte do Monte». Al dorso, escr. gótica: «Carta de
foro de huna vinna que esta sobre la Fonte do Monte».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 202 (nº 768).

Sabean quantos esta carta viren que nos, Pero Anes da Siluaa e Garçia Aluares,
procuradores dos clerigos do coro da igleia d´Ourense, e Affonso Anes, moordomo dos
ditos clerigos, en nome da onyuerssydade dos ditos clerigos, afforamos a uos, Pero
Vidal, clerigo do coro, nosso conpaneiro, en toda uosa vida tan solamente e mays non,
huna vinna que os ditos clerigos an a sobre la Fonte do Monte; a qual vinna lles deu
Lourenço Fernandes, dito Rosete, juis d´Ourense; a qual vinna parte da huna das
yllargas con a vinna de Johan Peyron, e da outra yllarga parte con a vinna de Johan das
Traues, e topa no camino publico que uay d´Ourense para Castedon. Afforamosuos a
dita vinna de disimo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo per tal condiçon que a
lauredes e paredes ben en maneira que non defalesca per mingoa de lauor nen per mao
paramento et chantedes e entrechantedes e que dedes aa onyuerssydade dos ditos
clerigos do coro cada anno en saluo por dia de Natal dez e noue libras de dineiros
brancos da moeda de nosso sennor el rey don Affonso de que contan XL par de dineiros
noues por tres libras. Con a qual vinna uos deuen a deffender e anparar os ditos clerigos
a dereito no dito tenpo. E eu, o dito Pero Vidal, assy reçebo a dita vinna afforada
segundo dito he, e para laurar e parar ben e para pagar aos ditos clerigos as ditas dez e
noue libras cada anno en saluo polo dito dia obrigo todos meus bees gaanados e por
gaanar; e demays, para pagar a renda deste primeiro ano, dou conmigo fiador o dito
Garçia Aluares, clerigo do coro, que pressente esta, e que obriga seus bees aa dita
fiadoria. E a tenpo [da morte do dito] Pero Vidal que a dita vinna fique liure e
desenbargada aa onyuersydade dos ditos clerigos con todo seu boo paramento.
Posto foy e outorgado entre as ditas partes que a parte que contra esto pasar e non
conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conprir e agardar por pena çen
morabedis de [brancos], e a uoz del rey outros tantos; e a pena pagada ou non esta carta
[e aforamento] fique firme e ualla no dito tenpo.
E desto as ditas partes rogaron a min notario que lles desse senllas cartas partidas
per ABC.
Feita [a carta en Ourense], dez et noue dias de dezenbro, era de mill e trezentos e
oyteenta e tres annos.
Testemoyas: Pero Fernandes, laurador, Johan de... e ..., çapateiros, Domingo Anes
de Melees.
E eu, Fernan Gonçaluez, notario publico da çidade d´Ourense, jurado pola ygleia
desse lugar, que a esto presente ... e per mandado das ditas partes duas cartas en hun
tenor partidas per ABC mandey ende (signum) faser e meu signal y puge en testemoyo de
uerdade, que tal he.

1091

1346, enero, 17. Ourense.

Los procuradores del concejo de Ourense –Juan Arias, Gonzalo Pérez do Mato y
Pedro Eanes– presentan ante el obispo auriense don Álvaro un escrito de agravios y

613
una real provisión de Alfonso XI por la que ordena al merino mayor en Galicia,
Rodrigo Páez de Biedma, poner fin a los abusos que el obispo está cometiendo con los
vecinos de la ciudad de Ourense. Tras proceder a su lectura por parte del notario
auriense Gonzalo Eanes, el obispo solicita el traslado del escrito y emplaza a los
procuradores al día siguiente para darles una respuesta.

A. Bispo e dignidades, nº 94. Orig. Perg.; 388 x 625 mm.; escr. gótica. En el pergamino
se han redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 19 de enero de
1346, el nº 1092 de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por todo
el pergamino, dificultando en algunos puntos la lectura; rotos en la parte izquierda del
pergamino que afectan al comienzo de las líneas 60, 61 y, en la parte derecha, al final de las
líneas 52 a 55; roto de pequeñas dimensiones que afecta a letras de la línea 18. En la parte
inferior del pergamino, escr. humanística: «Don Aluaro Paez de Biedma, obispo, ano 1346,
es tio de Juan Rodrigues de Biedma, hermano de Ruy Paez de Biedma, de quien habla este
ynstrumento. Sale de aqui la casa de Monterrey». Al dorso, escr. gótica: «Sentença de
cassas do cabidoo sobre». Al dorso, escr. gótica: «Sentença das casas do cabidoo sobre a
sumageen e otros capitolos quel conçello pidio al obispo y les concedio e sobre outras
cousas. Era M CCC LXXX IIII».

ED. LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do século XIV, 170-172.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 202 (nº 769).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 266 y 497.

Era de mill e trezentos e oyteenta e quatro annos, dez e sete dias de janeyro.
Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Gonçaluo Eanes, notario publico
d´Ourense, jurado polo bispo e pola igleia desse lugar, et das testymuyas adeante
escriptas, Johan Ares e Gonçaluo Peres do Mato e Pero Eanes, procuradores do conçello
d´Ourense, en nome do dito conçello, mostraron e fezeron leer per min dito notario ante
o onrrado padre e sennor don Aluaro, pola graça de Deus e de santa igleia de Roma
bispo d´Ourense, hun escripto en papel do qual escripto o tenor a tal he segundo que se
adeante segue:

§ Sennor, estos son os agraueamentos que o conçello reçebe de uos e dos uosos, de
que uos peden, sennor por merçee que os desagraueedes. Primeiramente, sennor, dos
pinnores que os juises tomaron dos vesinos e moradores da villa que senpre pagaron
connosco enas tallas e peites que ontre nos aqueesçen que lles tomastes, e pedimosuos,
sennor, que lles entregedes. Iten, os moordomos que andan por uos e polo cabidoo
d´Ourense ena dita villa toman aos moradores da uilla os pennores por portagen e por
soltaria, non auendo por que pagar mays de huna dellas, segundo que senpre os
moordomos husaron a leuar e segundo que se conten ena sentença que sobrelo foy dada
ontre o bispo don Gonçaluo, que foy uosso anteçessor, e o cabidoo e o conçello. Iten, os
moordomos entram enas casas dos vesinos e moradores da uilla que non an fumagen, e
derribanlle as portas e tomanlle os pennores por ella per força, e non lle queren reçeber
fiador por dereyto. Iten, os uosos moordomos dos uossos coutos toman e pennoran aos
que moran enos cassares e lugares dos omes do conçello por seruiço e por gallinas, e
affincanos que uaan aos seus lauores, non auendo por que o faser e estando sobrelo
liurado per carta del rey que uos sobrelo mostremos. Iten, toman demays eno tenpo da
vendimia aos moradores da uilla, quando an de uendimiar as vinnas, des dineiros de

614
cada dia por jantar, e non querem con elles comer segundo deuen. Iten, os uosos omes e
uosos moordomos non queren dar çestos para tomar a uosa parte da nouidade das
vinnas, e toman os çestos alleos. Iten, os uossos moordomos non queren tomar os
capoes que uos an a dar das suas herdades, e pennoranos por dous morabedis por cada
capon. Iten, sennor, os asemelleiros uossos e das pessoas e coengos da uosa igleia
cortan as aruores que dan froyto aos do conçello, e por esta rason uos nen os uossos
moordomos non queredes leixar daquelo que a froyta uallia eno tenpo que as aruores
estauan saas. Iten, os uossos omes non queren dar çestos para coller a uosa parte da
nouidade dos herdamentos de foro que teen os do conçello. Iten, os vossos vigarios que
dan as sentenças taixanas en moyto mays ca non ualen porque leuan a meatade dellas.
Iten, fasen a eysecuçon das sentenças e non queren que as façan os uossos moordomos,
segundo que senpre foy acastumado e segundo se conten ena dita sentença. Iten, os
uossos moordomos que collen a uosa parte da nouidade que auedes d´auer eno tenpo da
uendimia das herdades que son uosos forreiros, fasennos leuar per nosa custa as vuas
brancas ao uosso lagar, a qual cousa nunca foy acustumado se non ora nouamente. Iten,
sennor, os uossos asemeleyros van aas nossas cassas que nos teemos enos uossos coutos
e britan as portas e tragen a palla e cangos e lena e a madeyra que y teemos e a madeyra
dos lugares. Iten outrossy, sennor, Bertolameu Peres, uosso vigario, deu sua carta
d´escomunion contra os notarios da uilla d´Ourense que non façan testamento nen cartas
de venda, avendo elles senpre acustumado de as faseren e seendolle mandado per carta
de nosso sennor el rey; e por esta rason reçebemos grand[e] agraueo e podenos por ello
segyr grande perda e danno e segue de cada dia se assi pasase en maneira que algun
podia por ello morrer sen testamento.

§ O qual escripto liudo os ditos Johan Ares e Gonçaluo Peres e Pero Eanes,
procuradores sobreditos, mostraron e feseron leer per min, dito notario, ante o dito
sennor obispo huna carta de nosso sennor el rey escripta en papel, aberta e seellada do
seu seello en costa, da qual carta o tenor a tal he segundo que se segue:

[Inserta orden de Alfonso XI al merino mayor de Galicia, Rodrigo Páez de Diezma,


y a todos los merinos y jueces de las ciudades y villas del reino de Galicia, que no
consientan los abusos que las gentes del obispo están cometiendo con los vecinos de la
ciudad, de 20 de enero de 1334, doc. nº 1005].

§ A qual carta liuda o dito sennor obispo pedio o trallado do sobredito escripto e
disso que daria a ello resposta para en outro dia, quarta feyra.
Esto foy en Ourense, eno eyrado das cassas do dito senor obispo, eno dia e era
sobreditos.
Testymuyas que a esto presentes foron: don Pero Suares, dean d´Ourense, Pero
Eanes, meestrescolla, Lourenço Eanes, Gonçaluo Peres, Johan Gonçalues, coengos
desse lugar, Martin Peres Geestosa, Pero Domingues, Roy Peres, Lourenço Peres,
mercadores, Johan Dominges, castelleiro, e outros.

1092

1346, enero, 19, jueves. Ourense.

615
El obispo auriense don Álvaro responde al escrito de agravios presentado por los
procuradores del concejo de Ourense quienes, a su vez, emplazan su contestación al día
siguiente.

A. Bispo e dignidades, nº 94. Orig. Perg.; 388 x 625 mm.; escr. gótica. En el pergamino
se han redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 17 de enero de
1346, el nº 1091 de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por todo
el pergamino, dificultando en algunos puntos la lectura; rotos en la parte izquierda del
pergamino que afectan al comienzo de las líneas 60, 61 y, en la parte derecha, al final de las
líneas 52 a 55; roto de pequeñas dimensiones que afecta a letras de la línea 18. En la parte
inferior del pergamino, escr. humanística: «Don Aluaro Paez de Biedma, obispo, ano 1346,
es tio de Juan Rodrigues de Biedma, hermano de Ruy Paez de Biedma, de quien habla este
ynstrumento. Sale de aqui la casa de Monterrey». Al dorso, escr. gótica: «Sentença de
cassas do cabidoo sobre». Al dorso, escr. gótica: «Sentença das casas do cabidoo sobre a
sumageen e otros capitolos quel conçello pidio al obispo y les concedio e sobre outras
cousas. Era M CCC LXXX IIII».

ED. LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do século XIV, 172-174.

§ Despois desto, quinta feira, des e noue dias do dito mes de janeiro, ena era
sobredita, en presença de min Gonçaluo Eanes, notario sobredito, e das testemoyas
adeante escriptas, seendo ena camara de cabo o eyrado das casas do dito sennor obispo,
os ditos Johan Ares e Gonçaluo Peres e Pero Eanes, procuradores do conçello
d´Ourense, en nome do dito conçello, disseron e pediron ao dito sennor obispo que
desse resposta segundo que ficara. E logo o dito sennor obispo presentou e feso leer per
min, o dito notario, hun escripto en papel, o qual desia que daua en resposta ao
sobredito escripto que os ditos Johan Ares e Gonçaluo Peres e Pero Eanes, procuradores
do conçello, per min, dito notario, ante el fezeran leer. Do qual escripto o tenor a tal he
segundo que se segue:

§ Sennor, estes son os agraueamentos que o conçello reçebe de uos e dos uossos de
que uos peden, sennor, por merçee que os desagrauedes. Primeiramente, sennor, das
pinoras que os juises tomaron aos vesinos e moradores da uilla que senpre pagaron
connosco ennas tallas e peitos que entre nos aqueeçe que les tomastes, e pedimosuos,
sennor, que llas entregedes. Iten, a esto respondemos que teemos sentenças entre nos e
uos dos sennores reys que os nossos panigoados e escusados e que moraren connosco
que non pagen enas uossas tallas, e carta de nosso sennor el rey don Affonso que agora
he en que declara que aynda que tomen cassas ena villa e uaan y morar que non pagen
conuosco; e se sobresto lles alguna pinora teedes feyto que lla entregedes, se non que
nos que uola posamos tomar, e assy o husamos ata aqui.
Iten, os moordomos que andan por uos e polo cabidoo d´Ourense ena villa toman
aos moradores da villa os penores por portaien e por soltaria, non auendo por que pagar
mais de huna dellas, segundo que senpre os moordomos husaron a leuar e segundo que
se conten ena sentençia que sobrelo foy dada ontre o bispo don Gonçaluo, que foy uosso
anteçesor, e o cabidoo e o conçello. Iten, a esto respondemos se des que entra dia de
san Johan ata o outro dia de san Johan que se fas hun anno, se pennora algun morador
d´Ourense por soltaria e por portaien, disemos que fasen mal, e disemos que nos
digades a quen o feseron e faserllo emos correger.
Iten, os mayordomos que entran enas casas dos vesinos e moradores da uilla que
non an fumagen, e derribanlle as portas e tomanlle os pennores por ella per força, e non

616
lle queren reçeber fiador por dereito. Iten, respondemos que en toda a çidade d´Ourense
non a casa que non deua a pagar a fumagen, saluo se son as casas do cabidoo, e assi non
auemos por que uos tomar fiadores para nos llo meterdes a pleito. E os vossos
moordomos dos uossos coutos toman e pennoran aos que moran enos casares e lugares
dos omes do conçello por seruiço e por gallinas, e affincanos que uaan aos seus lauores,
non auendo por que o faser e estando sobrelo liurado per carta del rey que uos sobrelo
mostraremos. Iten, toman de mais eno tenpo da uendimia aos moradores da uilla,
quando an de vendimyar as vinnas, des dineiros de cada dia por jantar, e non queren con
elles comer segundo que deuen. Iten, respondemos que, se os nossos mayordomos
pinnoran por mais que o nosso foro e seruiço que foy acustumado de pagar eno tenpo
dos outros obispos que foron ante que nos ata aqui, que fazen mal, e disermos a quen o
fasen e nos faserllo emos correger. E esto miismo respondemos ao dos lauores. E se
disedes que sobresto teedes carta do nosso sennor el rey, nos nunca a uimos; e se a
teedes he gaanada talada a uerdade, que uos non contastes a nosso sennor o feito en
commo era.
Iten, e ao que disedes que toman aos moradores da uilla en tenpo da uendimia des
dineiros por jantar, iten respondemos que de foro e de custume foy senpre de lles daren
de comer cada dia, e soyanse au[…] con elles a dineiros; e porque se agraueauan con
elles que lles tomauan os moordomos moytos dineiros foy querellado ao bispo don
Vaasco, e mandou que ou lle dessen de comer ao moordomo ou lle dessen dez
[dineiros]. E sobresto hay sentençia, e teedella uos e assi se hussa.
Iten, os vossos omes e uosos moordomos non queren dar çestos para tomar a uosa
parte da nouidade das vinnas e toman os çestos alleos. Iten, a esto que disedes dos
cestos disemos que commo se senpre husou con os outros bispos [ata] aqui assi se huse
d´aqui deante. E se uos desto agrauardes, mostrade as cartas dos foros e agoardaruollas
emos.
Iten, os uossos moordomos non queren tomar os capoes que uos an a dar das suas
herdades e penorannos por dous morabedis de cada capon. Iten, a esto disemos dos
capoes, iten respondemos que nos amostredes as cartas dos foros, e commo elas diseren
assy uollas goardaremos.
Sennor, os uosos asemelleiros e das pesoas e coengos da uosa igleia cortan as
aruores que dan froyto aos do conçello, e por esta rason uos nen os203 uossos
moordomos non queredes leixar daquello que a froyta ualia eno tenpo que as aruores
estauan saas. Iten, a esto respondemos que nossas e do cabidoo non ay viint asemellos
que tragan lenna, e que a ena uilla, ontre bestas grandes e asnares, çen bestas que traien
lenna e hermal, e assy disemos que ma […]oasamente dades esta querella, e que nos
poeremos y aquel recado que uiimos que conpre para nos e para uos.
Iten, os uossos omes non queren dar cestos para coller a uosa parte da nouidade das
herdades do foro que teen os do conçello. Iten, a esto respondemos que commo senpre
foy husado pellos outros obispos ata aqui que asi se huse d´aqui adeante e asy uos seia
guardado.
Iten, os uossos vigarios que dan sentençias taixanas en moyto mas que non ualen
porque leuan a meatade dellas. Iten, e fasen a esecuçon das sentenças e non queren que
as façan os uosos moordomos segundo que senpre foy acustumado et segundo se conten
ena dita sentença. Iten, a esto respondemos que he mal se assi he; e quando esto
aaqueesçer a alguuns disemos que nos lo venan diser e faserllo emos coregir; e ao que
disedes que elles fazen eysecuçon pellos seus omes e aa non leixar faser aos nosos

203
os] inserto, sobre el renglón.

617
moordomos, achamos que assi he acustumado e mandamos que en esto que se guarde
segundo que he acustumado.
Iten, os uossos moordomos que collen a vosa parte da nouidade que auedes d´auer
eno tenpo da uendimia das herdades que son uosas foreiras fasemos leuar per nossa
custa as vuas brancas ao uoso lagar, a qual cousa nunca foy acustumada senon ora
nouamente. Iten, a esto respondemos que nos amostredes as cartas do foro e faseruollas
emos guardar en todo commo en ellas foi contiudo.
Iten, sennor, os uosos asemeleiros van aas nosas casas que nos teemos enos uosos
coutos e britan as portas e tragen a palla e cangos e lena e madeyra que y teemos, e a
madeira dos lagares. Iten, a esto respondemos que se nos non enviarmos porla palla aos
nossos coutos, que senpre foy acustumado de enviaren pola palla, non auemos por que
enviar por ella ao alffos d´Allaris nen de Millmanda nen aos outros lugares que non son
nossos. E ao que disedes que britan os uossos lagares e toman ende os cangos e a lena e
madeyra, esto disemos que he mal, e disemos que quando uollo algen feser que venades
a nos e uollo faremos correger.
Iten, outrossi sennor Bertolameu Peres, vooso vigario, deu sua carta d´escumyon
contra os notarios da villa d´Ourense que non façan testamentos nen cartas de vendas,
auendo elles senpre acustumado de os faseren e seendolle mandado per carta de noso
sennor el rey; e por esta rason reçebemos grande agraueo e podexenos por ella seguir
gran perda e gran danno, e segue de cada dia204 se assy passase en maneira que alguun
poderia por ello morer sen testamento. Iten, a esto respondemos que segundo que senpre
for acustumado ata aqui que assi se huse d´aqui adeante.
E do escripto que uos, os ditos procuradores do conçello, ante nos fesestes leer, e
desta resposta que nos a ello damos, pedimos a este notario que nos de todo hun publico
instrumento.
Iten o qual escripto da resposta liudo os ditos Johan Ares e Gonçaluo Peres e Pero
Eanes, procuradores sobreditos, en nome do conçello, cuios procuradores son, pediron o
trallado do dito escripto de resposta e disseron que en outro dia, sesta feyra, darian a ello
resposta.
Esto foy en Ourense eno dia e era sobreditos.
Testimuyas que a esto presentes foron: don Pero Suares, dean d´Ourense, Pero
Eanes, mestrescolla, Gonçaluo Peres, Lourenço Eanes, Johan Gonçalues, coengos desse
lugar, Gonçaluo Ferrnandes, dito Furon, Johan Domingues, castelleiro, Johan
Ferrnandes, notario e Ruy Dias, camareiro do dito sennor obispo, moradores en
Ourense.
E eu, Gonçaluo Eanes, notario sobredito, que a esto que sobredito e presente foy e
en minna presença o fiz escripuyr e meu nome e meu signal y fiz en testemuyo de
uerdade, que tal he (signum).

1093

1346, febrero, 18, sábado. O Pereiro de Aguiar.

María Rodríguez, hija del caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez, vende a
su hermano, el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, su quiñón en una casa grande
en Sabadelle, con su tendal, que había heredado de su padre, además de su quiñón de

204
dia] inserto, sobre el renglón.

618
un establo y de una cortiña colindantes con la casa, por cien maravedíes de la moneda
blanca del rey don Alfonso.

A. Escrituras 10, nº 55. Orig. Perg.; 195 x 144 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Sadelle (sic)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 202 (nº 770).

Sabeam quantos [es]ta carta viren que eu, Maria Rodrigues, filla de Rodrigo Ares,
caualleiro, que foy, e de Aldonça Rodrigues, sua moller, vendo e logo entrego per esta
presente carta a uos, Lopo Rodrigues, meu yrmao, e a toda uossa uos para senpre o meu
quinon que eu ey en huna casa grande que esta en Sabadelle con o tendal que cabo della
esta, a qual me ficou de parte do dito nosso padre, e o meu quinon do cortello que esta
logo y en çima, a par da casa, e o meu quinon da cortinna que esta a par da casa e en
redor della. Vendouos esto que sobredito he assy que uos e uossa uos o aiades e
pessuyades en jur de herdade para senpre e façades dello o que uos aprouuer con suas
entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças e façades os foros que eu soo
tiuda de faser, ca outorgo que reçebi e soo ben pagada de todo o preço que a min e a uos
aprouuo de me por ello dardes, conuen a saber: çen morabedis de dineiros brancos da
moeda de nosso sennor el rey don Affonso, contados a des dineiros por morabedi. E
obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar para anparar uos e uosa uos senpre a
dereito con esto que uos uendo. E logo todo jur, senorio, uos, auçon, propiadade que eu
ey en esto que uos uendo todo o tollo e remouo de min e de mina uos e ponoo en uos e
en uosa uos para senpre per esta presente carta.
E quen quer da mina parte ou da estraya que contra esta carta e uenda que uos eu
faço ueer aia a yra de Deus e a mina maldiçon e peyte a uos ou a uosa uos e a outra
parte por nome de pena dez morabedis da boa moeda; e a carta e uenda fique firme e
ualla para senpre.
Feita a carta eno Pereiro, que he en terra d´Agiar, sabado, XVIIIº dias de feueiro, era
de mill e tresentos e oyteenta e quatro annos.
Testemoyas que foron presentes: Johan do Auelleedo; Johan Affonso, ome do prior
de Sam Pero de Rocas, Johan Martines de Caluelle, Affonso Fernandes, fillo de
Fernando Anes dos Cabellos.
E eu, Garçia Afonso, notario publico en terra d´Agiar pollo arçibispo e igleia de
Santiago, a esto que sobredito he presente foy e o escripui e meu synal (signum) y puge,
que tal he, en testemuyo de uerdade.

1094

1346, marzo, 3. Ourense.

El obispo auriense don Álvaro requiere a los jueces aurienses Juan Eanes y
Gonzalo Pérez que le entreguen a su criado, Arias, al que tenían preso. El obispo
fundamenta el requerimiento en la costumbre por la cual los clérigos tenían potestad
para juzgar a los que se encontraban bajo su dependencia.

A. Escrituras 13, nº 58. Orig. Papel.; 328 x 236 mm.; escr. gótica; partido por la mitad,
la rotura afecta a la lectura de la línea 14; roto que afecta a una palabra de la última línea de
la suscripción notarial; antigua doblez vertical que atraviesa el documento de parte a parte

619
dificultando la lectura de algunas letras; manchas de humedad, especialmente en la mitad
inferior, que dificultan la lectura. Al dorso, escr. humanística: «El obispo don Aluaro dize
tiene priuilegio que se algun criado suyo cometia alguno delito la justicia no podia conocer
del, antes lo auia de remitir al castellano, ora fuese del castillo Ramiro o de las torres del
corral y requiere a los jueces remitiesen uno que tenian preso. Era 1334205. Errose en la era
como en otras partes es 1384, el ano de Christo de 1346 en que es obispo don Aluaro.
Rodrigues de Biedma».

ED. Documentos de Orense, I, 297-298.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 202 (nº 771).

CIT. ES, XVII, 122-123.

Era de mill e trezentos e oyteenta e quatro annos, tres dias de março. Conuçuda
cousa seia a todos que en presença de min, Gonçaluo Peres, notario publico d´Ourense
pola igleia desse lugar, e das testemuyas sub escriptas, ho onrrado padre e sennor dom
Aluaro, pola graça de Deus e da santa igleia de Roma bispo d´Ourense, disso frontado a
Johan Anes e a Gonçaluo Peres, juyses d´Ourense, que ben sabian em commo
prenderam Ares, seu home, que andaua con Gonçaluo Folete, seu escudeiro, e em
commo custume era aguardado ena çidade d´Ourense, que a memoria dos homees non
he en contrario, que quando acaesçia que alguun aia querela dalguun ome de clerigo que
querelasse ao seu castelleiro, e o castelleiro que o tomaua e fasia del conprimento de
dereito aos querelossos, e aynda que o querelasse aos juyses que os juyses non no
deuian a tomar saluo se o achassen en presença eno malefiçio, e se o eno malefiçio
achassem e o tomassen que o deuian logo a dar ao castelleiro con aquelas querelas que
del ouuessen; e outrossy que esto meesmo auya de faser o castelleiro aos vesinos da
villa cada que acaeçesse que os en alguun malefiçio achasse; e que eles o dito Ares que
o non acharan em malefiçio nihuun, e pois que o prenderan e o tiinan presso que lles
disia e frontaua que o dessem logo ao seu castelleiro con aquelas querelas que del auian
e que o castelleiro faria del conprimento de dereito aos querelossos; e se o assy faser
non quissessen que protestaua de les demandar ho oussio que feseran eno prender; e
outrossy a segurança que nosso sennor el rey possera entre o bispo e cabidoo da igleia
d´Ourense e o conçello que criia que por rason da dita pregon do dito Ares, seu home,
britaran.
E os ditos juyses pediron a min, notario, que lles desse o tralado desta fronta e que
auerian con el consello e que em outro dia que lle darian resposta, aquela que
entendessen que fosse seruiço do dito sennor obispo e fosse sem seu dano deles.
Esto foy em Ourense em este dia e era sobreditos.
Testemoyas: dom Pero Suares, dean, dom Pero Eanes, chantre, Bertolameu Peres,
mestrescola de Mondunedo, coengo d´Ourense, e Gil Martinet, raçoeiro, Roy Dias,
camareiro do dito sennor obispo, mestre Martino.
Et eu, Gonçaluo Perez, notario sobredito, que a esto presente foy e este estormento
que desto dey ao dito sennor obispo en minna presença o fige escriuir e meu signal y
[puge], que tal he (signum).

205
Era 1334] tachado.

620
1095

1346, abril, 17. Ourense.

El escudero Lorenzo Eanes de Quintela, morador en Casdesancho, en la feligresía


de Santa Marta de Velle, vende al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del
caballero Rodrigo Arias, una heredad que había comprado al escudero Juan Laso en
Vilaenfesta, feligresía de Santa Cristina de Vilariño, por ochenta libras de la moneda
blanca del rey don Alfonso.

A. Escrituras 10, nº 18. Orig. Perg.; 215 x 273 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura. Al
dorso, escr. gótica: «Carta de Uilaenfesta que esta na friigia (sic) de Santa Christinna».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 203 (nº 772).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Lourenço Anes de Quinteela, escudeyro,
morador en Cas[de]Sancho, que he friiguesia de Santa Marta de Belle, por min e por
toda mina uoz, vendo e logo per esta presente carta entrego a uos, Lopo Rodrigues,
escudeiro d´Agiar, fillo de Rodrigo Aras, caualleiro, que foy, e a toda uosa uos para
senpre a herdade que eu ey en Vilanfesta, que he na friiguesia de Santa Christina de
Vilarinno; a qual herdade eu conprey de Johan Laso, escudeiro, morador en Cas de
Çide, que foy. Vendouos a dita herdade a montes e a fontes, con todas suas casas e
aruores, e entradas e seydas, e con todos seus dereitos e perteenças assy uos e toda uosa
uos facades da dita herdade d´aqui en deante toda uosa voontade liuremente e o que uos
aprouuer, ca outorgo e conosco que reçeby de uos ben e conpridamente todo o preço
que a min e a uos aprouuo de me por elo dar, conuen a saber: oyteenta libras de brancos
da moeda de noso sennor el rey don Afonso, de que contan quoreenta par de dineiros
noues por tres libras; o qual preço logo de uos reçebo en presença do notario e das
testemoyas adeante escritas. E logo todo jur, senorio, posyson, propiadade, uoz e auçon
e dereito que eu ey e me perteençe en esto que uos vendo ou en parte delo todo o tollo
de min e de toda mina uoz e ponoo en uos, o dito Lopo Rodrigues, e en todas uosas
uoses para senpre. E obrigo todos meus bees para anpararuos e uosa uoz senpre a
dereito con esto que uos vendo.
E quen quer da mina parte ou da estraya que uos contra esta carta e venda que uos
eu de meu grado faço veer, en parte ou en todo, aia a yra de Deus e a mina maldiçon, e
peyte aa uoz del rey por nome de pena çen morabedis de brancos, e a uos ou a uosa uoz
outros tan<tos>; e a pena pagada ou non esta carta e venda fique firme e ualla para
senpre.
Feyta a carta en Ourense, dez e sete dias d´abril, era de mill e tresentos e oyteenta e
quatro annos.
Testemoyas: Gonçaluo de Linares e Afonso Peres, ferreiros, Domingo Bueyros, ome
do dito Lourenço Yanes206, Afonso Lopes, escriuan.
E eu, Fernan Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense jurado pela ygleia
desse lugar, que a esto presente fuy e en myna presença o fiz escriuyr (signum) meu
signal y puge en testemoyo de verdade.

206
Yanes] interlineado, sobre el renglón.

621
1096

1346, junio, 1. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del deán Pedro Suárez,


tenenciero de la renta de Santa Locaia, afora a perpetuidad a Juan Pérez, abad de
Servoi y tesorero de la iglesia de Ourense, un casal en Souto de Rei, con la condición
de reparar las casas, habitarlas y cultivar las tierras, por una renta anual de la tercera
parte de la cosecha de pan y de vino más, en concepto de derechura, veinticuatro
sueldos de la moneda blanca del rey don Alfonso, una buena cerda, un almud de buen
vino y cuatro sueldos de pan blanco por el día de san Martín y, por el día de san Juan,
un carnero y un almud de vino. Se estipula asimismo que, tras la muerte del abad, la
titularidad del foro nunca deberá ser ostentada por más de una persona.

A. Escrituras 4, nº 30. Orig. Perg.; 190 x 187 mm.; escr. gótica; tinta muy desvaída por
la acción de la humedad lo que dificulta e impide la lectura, especialmente en la mitad
derecha del texto; rotos que afectan a las siete primeras líneas y a la parte central de las
líneas 32 y 33, dificultando la lectura de la relación de testigos, de la suscripción notarial y
del signo. Al dorso, escr. humanística: «El cauildo aforo de Juan Perez el su casar de Souto
de Rey, sito en Santa Locaya, por fuero de tercia y de derechura vna porcalla, veynte y
quatro sueldos, vn almude de vino, quatro sueldos de pan blanco por dia de san Martiño y
por dia de San Juan vn carnero y otro almude de vino y otras condiciones. Era 1384».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 203 (nº 773).

CIT. PÉREZ RODRÍGUEZ, Abadías seglares, 416.

Sabean quantos esta [carta viren] que nos, [o] cabidoo da i[glei]a [d´O]urense,
seendo juntados per canpaa tanjuda ena coastra noua de san M[artinno, …] custume [...]
juntarmos [a] faser cabidoo, con outorgamento [d]e don Per[o] Suarez, deam, teente da
[…] de Santa […], que he presente e outorg[ante], damos a foro [a] uos, don Johan
Peres, abbade de Seruo[y, … thesour]eyro da dita igleia d´Ourense, e a toda uossa uos
para senpre o nosso casar de Souto de Rey que […] renda de Santa Locaya. Damosuos a
foro o dito casar con todas su[a]s casas e vinas e erdamen[tos …] cortinnas a monte e a
fonte con entradas e saidas e con todos seus dereytos e perteenças assy como de uos
suya teer e pesuyr Martín Peres do dito lugar, o qual cassar el a nos renunçiou, assy que
uos e toda uossa uos o tenades e pesuyades e façades morar as casas, adubar e reparar de
todo o que lles conprir, e lauredes as erdades e paredes ben en tal maneira que non
defalescan per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes del de foro en cada hun
anno en saluo a nos ou ao que teuer a dita renda de Santa Locaya por nos a terça parte
de todo o froito do pan e do vinno que Deus [y der], o pan ena eyra e o vino no lugar
(sic) e a conposta na vina, per nosso moordomo ou do que touer a dita renda por nos, ao
qual proueeredes de comer e de beuer comunalmente mentre conuosco esteuer a coller
os froytos do dito casar; e dardes por dereytura e porlas outras cousas cada anno, por dia
de san Martinno, viinte e quatro soldos de brancos da moeda de noso sennor el rey don
Affonso de que contan quatro dineiros noues por tres soldos, e huna porcalla boa, e hun
almude de boo vino, e quatro soldos da dita moeda de pan branco, e por dia de san
Iohan hun carneiro e outro almude de vino; e liure e quite de todo outro enbargo. O qual
casar deue senpre andar en huna pessoa e non deue seer partido en ninhuna maneira. E
se per non poder ou per negligençia as erdades do dito lugar deffalesçeren per mingoa

622
de lauor ou per algun mao paramento que o dito cabidoo ou o que teuer a dita renda por
el o possa reçeber assy como o achar seendo uos ou uossa uos amoestado que o
corregades e non no querendo correger. E se uos ou uossa uos quisserdes vender o …
casar primeiramente deuedes uender ou obligar ante a nos ou a cada hun de nos ante ca
a outre polo [justo preço] e se o nos ou cada hun de nos non quissermos reçeber
vendudo ou obligado enton vendede ou obligade [aa] tal pessoa que o dito cabidoo
queyra reçeber por foreiro. E se contenda recleçer entre nos o dito cabidoo ou o que
teuer a dita renda e uos ou vossa uos sobre rason do dito casar que se determii per dous
omes boos do dito cabidoo tomados a praser das partes sen outra appellaçom ninhuna. E
eu, o dito don Johan Perez, assy re[eçebo] o dito casar a foro e para laurar as ditas
erdades do dito casar e parar ben e para adubar as cassas e reparar do que lles conprir e
para faser o dito foro en saluo en cada hun anno e para conprir e aguardar todo esto que
sobredito he por min e por toda minna uos obligo todos meus bees gaanados e por
gaanar.
Feita a carta en Ourense, eno dito cabidoo, o primeiro dia de junyo, era de mill e
tresentos e oyteenta e quatro annos.
Testemoyas: Lopo Sanches, auogado, Johan Garçia, porteiro do cabidoo, Gonçaluo
Peres de Codeiro, ascu… bispo.
E eu Affonso Lourenço, thesou[reiro da igleia d´Ourense e chan]çeler da cidade de
Ourense, a esto presente foy e fiz enfazer duas cartas [...] cada huna delas puge meu
sinal […] (signum).

1097

[1340-1346], julio, 20. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, en presencia y con el


consentimiento del arcediano de Castela, tenenciero de la renta de Pasadán, afora al
párroco Martín Eanes y a sus voces tres casales en el lugar de San Fiz, en la feligresía
de Santa María de Torán, con la condición de poblarlos, construir en ellos casas y
cultivarlos, por una renta anual de la tercera parte de la cosecha de pan, vino, lino y
legumbres. Además deberán pagar la luctuosa acostumbrada y en concepto de
derechura, por el día de san Martín, seis libras de la moneda blanca del rey don
Alfonso y por el servicio de los casales: por el primero, una buena cerda, nueve sueldos
de pan y un almud de vino; por el segundo, un carnero, nueve sueldos para un almud de
pan y buen vino; y por el tercero, unas cerdas, tres cuartos de vino y cincuenta sueldos
de pan. Se estipula que no se deberán plantar árboles allí donde se cultive pan o vino y
que serán vasallos del cabildo auriense.

A. Escrituras 4, nº 27. Orig. Perg.; 260 x 330 mm.; escr. gótica; mutilado, presenta un
gran roto en la parte izquierda del pergamino y pequeños rotos en la derecha, lo que ha
provocado la perdida de gran parte del texto; manchas de humedad que dificultan la lectura.
Quirógrafo, con letras invertidas, en la parte superior del documento: C B A. Al dorso, escr.
gótica: «Carta per que aforaron a Martin Eanes de Soutomayor o lugar de San Fiis que he
…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 203 (nº 774).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 177.

623
Datamos este documento en función de las actuaciones de Alfonso Lorenzo como
tesorero y canciller, entre febrero de 1340 y junio de 1346.

[…] Pero Suares, dayan d´Ourense, e o cabidoo desse lugar seendo juntado per
canpaa taniuda hu he costume desse o dito […]iago de Castella, teente a renda de
Passadam e outorgante, damos a foro a uos, Martin Eanes, reytor […] para senpre o
nosso lugar de San Fiis, que e na fiigresia de Santa Maria de Toeran, que son tres [...]
[...] con a igleia de Soutomayor sigundo que o agora ten o dito arçidiago. Damosuos a
foro o dito lugar [...]s dereitos e perteenças assi que o tenades e pessuiades e lauredes e
paredes ben en guisa que non des [...] moredes as ditas casares e poboedes e mantenades
as casas en boo paramento e que os ditos casares [...]u en duas ou en tres en guisa que
non ande en mays pessoas ca en tres et cada huna [...]al maneira que se uos enos ditos
casares non fezerdes casas en uossa vida que as ditas uozes en que d[es] poys de uossas
[...]sas en [...]a casar en maneira que os ditos casares, todos tres, seian laurados e
poblados et estas casas que agora [...] y estan seian [...] e seiades uos e elles vasalos,
seruentes e obidientes a nos o dito cabidoo; e non chamedes uos nen elles outro
sennorio sobrelo dito lugar e herdade senon nos[...] nen criiedes y fillo nen filla d´ome
fillodalgo nen doutro ome poderosso; et outrossi que pagen loytossa sigundo o custume
da terra [...] o dito cabidoo ou ao que teuer a dita renda de Passadam por nos a terça
parte do pan e do vinno e do lino e da ligumea que Deus y der conu[...]n ena ayra e o
vinno no lagar per nosso moordomo, ao qual proueeredes de comer e de beuer
comunalmente mentre coller os nouos dos ditos [...]mento sobredito; et non chantedes
aruores en lugar hu tollades pam nen vinno; e dardes por dereitura uos e [...] dia de san
Martinno do mes de nouenbro seys libras de brancos da moeda de nosso sennor el rey
don Affonso que [...]ros por tres libras; e por seruiço de cada casar huna porcalla boa
con noue soldos para pam e con huun almu[de] [...] de Seoane huun carneiro de cada
casar, e outros noue soldos para pan e huun almude de boo vinno, que son per todo [...
por]callas e tres carneiros e tres quartas de vinno e çinquoeenta e quatro soldos de pam;
e estes dineiros do seruiço [...] moeda sobredita de nosso sennor el rey dom Affonso ou
a estimaçon dela se outra moeda ueer. E se quiser[...] primeiramente deuedes vender ou
obligar a nos, o dito cabidoo, ou a cada hun de nos ca a outra polo justo preço [...]
reçeber vendudo ou obligado enton vendede ou obligade aa tal pessoa que seia
semellauil de uos e que [...] pero que non seia uezino de tras muro nen caualleiro nen
donna nen outro ome poderosso nen seruo nen moor[domo] [...] zer das partes sen outra
appelaçon ninhuna. E se uos ou uossa uoz per non poder ou per non querer ou per outra
ne[...] ditos herdamentos e parar ben e conprir e aguardar as condiçoes desta carta e
cada huna delas que nos o dito [...] reçeber ou aquel que teuer a dita renda de Passadan
por nos sigundo que os achar. E nos obligamos os bees da [...]a uossa uoz seerdes
anparado senpre a dereito con o dito lugar e erdamento. E eu, o dito Martin Eanes, assy
reçebo [...]to cabidoo e para laurar os ditos herdamentos dos ditos casares e parar ben e
para manteer e poboar os [...] conprir e aguardar todas las condiçoes desta carta e cada
huna delas sigundo sobredito he por min e por toda [...] meus bees gaanados e por
gaanar.
Feyta a carta en Ourense, viinte dias de julio, era de [...]os.
Testemoyas: Pay Gomes, abbade de San Cloyo, Ruy Peres, coengo de Mendonedo,
Gonçaluo Rella, Johan Garçia [...].
[E eu. A]fonsso Lourenço, thesoureyro da igleia d´Ourense e chançeler dessa
çidade, a esto presente foy [...] en hun tenor partidas per ABC e en cada huna delas puge
meu sinal, que tal e. (Signum).

624
1098

1346, agosto, 12. Ourense.

El doblero Lorenzo Eanes «Periquiño» dona a los clérigos de coro cincuenta libras
de moneda blanca del rey don Alfonso sobre unas casas en la rúa da Praza, lindantes
por la parte superior con la rúa da Cima –por las que éstos ya reciben cien
maravedíes– para dotar durante su vida una misa cantada en honor de santa María que
deberá oficiarse tres días después del día de san Lorenzo del mes de agosto. Tras su
muerte, para remedio de su alma y la de su padre, Juan Periquiño, deberán celebrar
anualmente cinco misas cantadas en honor a santa María, una por cada una de las
fiestas de la Virgen, en la catedral de San Martiño. Para garantizar el cobro de las
cincuenta libras concede la posesión de las casas a los clérigos de coro una vez que
haya fallecido.

A. Cregos de coro, nº 14. Orig. Perg.; 271 x 242 mm.; escr. gótica; deteriorado con
varios rotos: un roto en la esquina superior izquierda que afecta al comienzo de las líneas 1
a 3, otro gran roto en la mitad superior derecha del pergamino que afecta a las palabras
finales de las líneas 1 a 15 y pequeños rotos entre las líneas 15 y 16, 20 y 21; las manchas
de humedad se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente en la parte
superior, dificultando o impidiendo la lectura; la presencia de antiguas dobleces verticales y
horizontales también dificultan la lectura en la parte inferior del pergamino. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas de Gonçaluo Fernandes da Praça». Al dorso, escr. gótica: «Carta de
manda das casas da Praça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 203 (nº 775).

[...] carta viren que eu, Lourenço Anes Periquino, dobreiro da igleia d´Ourense,
conssiirando sobre de minna alma, auendo asperança no meu s[...] Jhesu Chris[to ...]ido
polo seu sange preçioso que auera rimiimento aa minna alma en que todo fiel
christhiano debe auer asperança, et outrossy con [...] moyta prol e [...] que reçeby da
aniuersidade dos clerigos do coro da igleia d´Ourense no tenporal e eno esperitual e
aspero aauer cada dia [...] ende en re[miiento] de meus pecados dou esmonla eno amor
de Deus para por senpre en cada uun anno aa anyuersidade dos ditos clerigos […]
çinquoeenta libras de brancas desta moeda de nosso sennor el rey dom Afonso de que
contan quoreenta par de dineiros noues por tres libras que as […] depois de minna
morte en cada uun anno. E assigno e outorgo a anyuersidade dos ditos clerigos do coro
espeçialmente per que aian as d[…] quorenta libras en cada uun anno para por senpre
hunas minnas casas que eu ey en Ourense que estan ena rua da Praça; as quaes estan
du[…] e da outra entre duas casas que som do cabidoo d´Ourense, et en çima estestan
ena rua de Çima enas casas d´Orraca Eanes […] de Fernand Ares, que foy; pelas quaes
casas ia os ditos clerigos an de cada anno çen morabedis e por esta aniuersidade os ditos
clerigos […] fazer diser cada anno en toda minna vida huna minssa de santa Maria
cantada terçar dia apus dia de san Lourenço do mes d´agosto, a qual […] ia mandastes
dizer en minna presença. Outrossy, he posto que depois de minna morte que a
anyuersidade dos ditos clerigos façan diser […]da hun anno por minna alma aa onrra e
aa loor da virgen santa Maria çinque misas de santa Maria polas çinque festas do anno
de santa Maria […] cada festa huna missa cantada na ygleia cathedral de San Martinno;
e depois da misa que vaan con agua sagrada meter oraçon po[r] minna alma e de meu
padre, Iohan Pelequino, aly hu eu jouuer. E se aos ditos clerigos sayr alguun enbargo

625
sobre las ditas casa[s], espeçial ou geeral, per que non possan auer conpridamente as
ditas çinquoeenta libras, obligolles espeçialmente estas casas en que moro e en geeral os
outros meus bees e meus herees. E per esta carta depois de minna morte meto a dita
aniuerssidade dos ditos clerigos do coro en posisson das ditas casas da Praça perque
aian as ditas çinquoeenta libras.
E prometo aa bo fe de non uiir por min nen per outre contra esta carta nen contra as
cousas que en ela son contiudas en parte nen en todo en juiso nen fora del, e se o faser
mando que non ualla e demays que peite aa dita aniuersidade por nome de pena çen
morabedis da boa moeda, e aa uos del rey outros tantos; e a pena pagada ou non esta
carta e as cousas que en ela som contiudas fiquen firmes e uallan para senpre.
E se alguna doaçon teno feita destas cousas ou de parte delas ante desto ou feser
d´aqui en deante reuogoa e mando que non ualla.
Feita a carta em Ourense, dose dias d´agosto, era de mill e tresentos e oyteenta e
quatro annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan de Trella, dobreiro da igleia d´Ourense,
Lourenço Cantelle, Garçia Aluares, Afonso Anes, clerigos do coro, Johan Peres, dito de
Seoane, çapateiro, Pero Sineiro, Gonçaluo Cordeiro, Esteuan Anes da Burgaa, Johan
Afonso, ome de Gonçaluo Peres da Triindade, coengo d´Ourense, Johan Sirgo, ome de
Lourenço Periquino, Pero Anes, carpenteiro, moradores en Ourense.
Et eu, Pero Martinez, notario jurado na cidade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar que a esto presente foy e esta carta en mia presenca fix scriuir e meu sinal en
ela puge en testemuyo de uerdad, que a tal he (signum).

1099

1346, septiembre, 19. Milmanda.

Juan de Parada, hijo del zapatero Martín Domínguez «de Parada», morador en la
rúa dos Zapateiros, y de María Viviánez, vende a Fernando Eanes «Laa» y a su mujer,
Inés Fernández, moradores en la misma calle, todas las propiedades que había
heredado de sus padres en Casixova, en Santa Marta de Velle, que deben foro al
monasterio de San Pedro de Rocas, por dos mil cien maravedíes de la moneda blanca
del rey don Alfonso.

A. Escrituras 10, nº 16. Orig. Perg.; 165 x 234 mm.; escr. gótica; pequeñas manchas de
humedad en el lateral derecho que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
Lopo Rodrigues de Sabadelle de Belle». Al dorso, escr. gótica: «Carta de Caschojuan (sic)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 203-204 (nº 776)
[datándolo el día 16].

Sabeam quantos esta carta virem commo eu, Joham de Parada, fillo de Martyn
Domingis, dito de Parada, çapateiro, que foy, morador em Ourense, ena rua da
Çapataria, e de Maria Uiuyaas, moller que fuy do dito Martyn Domingues, vendo e logo
entrego per esta presente carta a uos, Fernan Yanes, dito Laa, morador em Ourense, ena
rua da Çapataria, et a uosa moller, Eynes Fernandes, et a toda uosa uos para senpre
todollos erdamentos e casas e vinas et aruores e cortinnas et lagares com todas suas
entradas e saydas e proes e perteenças per u quer que as aia e de dereito deua aauer ena
freigisia de Santa Marta de Belle, no lugar que chaman Caschagoua et em seus termios,

626
os quaes me perteeçen de dereito de parte dos ditos meu padre e minna madre; dos
quaes uos fasede os foros e rendas que eu ey de faser delles a Sam Pedro de Rocas ou a
outre quem quer, et liures e quites de todo outro enbargo, por preço nomeado que a min
e a uos aprouuo, que de uos reçeby e de que me outorgo por bem pagado, conuem a
saber: dous mil e çem morabedis, d´oyto em soldo, desta moeda branca que ora corre de
noso sennor el rey dom Alffonso; et renonçio a ley de numerata peconya et a ley que dis
que as testemoyas non ueem contar o auer. E obrigo todos meus bees que uos anpare a
dereito con esto que sobredito he de quem quer que uos los demande, fasendouos os
foros e rendas que eu delles ey de faser ao sennorio.
E a parte que contra esto pasar quisser non posa e peite aa outra parte em nome de
pena que o agardar mil morabedis da boa moeda, et a uos del rey outros tatos (sic); et
esta carta fique firme et ualla para senpre.
Feyta em Milmanda, des e noue dias de setenbro, era de mil e trezentos e oitenta e
quatro annos.
Testemoyas que foron presentes: Gonçaluo Bispo, morador em Milmanda, Girald
Eanes, seu ome, Martyn Peres, morador em Ourense, na rua dos Arçediagos.
E eu, Johan Bispo, notario pubrico del rey ena uila de Milmanda e em seu alffos
(signum), que a esto presente fuy e esta carta, per mandado e outorgamento deste
sobredito Johan de Parada, con minna mao escriuy e meu sinal em ella pug’en
testemoyo de uerdade, que tal he.

1100

1346, diciembre, 1. Ourense.

Los procuradores de los clérigos de coro, Pedro Eanes y Fernán Pérez, y su


mayordomo, Martín González, aforan, en su nombre, a Domingo Pérez «da Chousa»,
clérigo de coro y párroco de la iglesia de San Mamede de Puga, y a tres voces, todos
los bienes que tienen en A Gradeira y en la feligresía de Santa María de Toén, con la
condición de plantar y cultivar las viñas. Como renta pagará anualmente, además del
diezmo, foro de cuarta al obispo y, a los clérigos de coro, doce libras de la moneda del
rey don Alfonso por el día de san Martín de noviembre. Estos bienes habían
pertenecido al clérigo de coro Miguel Eanes, «O Vello», capellán de Santa María
Madre, quien se los había dejado en herencia al deán don Pedro Peláez y éste, a su vez,
a los clérigos de coro.

A. Cregos de coro, nº 97. Orig. Perg.; 285 x 185 mm.; escr. gótica; presenta manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; pequeña incisión
entre las líneas 11 y 12 que no afecta a la lectura. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta dos herdamentos de Graandeyra de que se
an de pagar doze libras de dineiros brancos». Al dorso, escr. gótica: «Carta dos erdamentos
de Gradera». Al dorso, escr. gótica: «Carta do erdamento de …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 204 (nº 777).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Martin Gonçalues, clerigo e moordomo da
haniuersidade dos clerigos do coro da igleia d´Ourense, e nos, Fernan Eanes e Fernan
Peres, clerigos e procuradores da dita oniuersidade, em nome delles, e presentes e
outorgantes huna peça dos clerigos do dito coro, damos e outorgamos a foro a uos,

627
Domingo Peres, dito da Choussa, clerigo do coro da dita igleia d´Ourense e reytor da
igleia de Sam Mamede de Puga, e a tres uozes apus uosso finamento quaes uos
nomeardes en uossa uida ou a tenpo de uosso finamento, e se as non nomeardes que
seian uoses aquelles que herdaren os outros uossos bees, todolos herdamentos, vinnas e
casas e lagar e chousas e terreos e montes e aruores que os ditos clerigos han em
Graadeira e ena fiigresia de Santa Maria de Toem e em seus termios, os quaes
herdamentos e cousas sobreditas foron de Migeell Eanes, dito o Uello, clerigo que foy
do coro e capellan que fuy de Santa Maria a Madre, os quaes herdamentos e cousas
sobreditas el leixou a dom Pero Paes, dean que foy d´Ourense, e o dito dean mandoos
aos ditos clerigos. Damosuos a foro os ditos herdamentos e cousas sobreditas a montes e
a fontes, con entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças delles, de disemo a
Deus e delles de foro de quarta ao bispo d´Ourense, per tal condiçon que uos que
lauredes e paredes ben os ditos herdamentos e cousas sobreditas e deytedes e
ontrechantedes as vinnas. E uos que paguedes e façades ao sennorio aquelles foros e
dereitos que os ditos clerigos som tiudos de faser e pagar pelos ditos herdamentos e
cousas sobreditas e liures e quites de todo outro enbargo e uos em toda uossa uida e as
ditas tres uoses depois de uosso finamento que dedes de foro cada anno em saluo por
dia de sam Martinno de nouenbro dose libras de brancos da moeda de nosso sennor el
rey dom Afomso, contados quareenta pares por tres libras, em quanto esta moeda correr
chaamente e des que esta moeda non correr que nos dedes a estimaçon da outra se ueer.
E se quiserdes vender ou supennorar os ditos herdamentos e cousas sobreditas ou parte
delles uos ou as ditas uoses que primeiramente frontedes aos clerigos do coro e llelo
dedes polo justo preço, e se as elles non quisseren enton vendede ou deytade ou
supennorade non a caualleiro nen a escudeiro nen a dona nen a religiosa pessoa nen a
moordomo mays aa tal pessoa que seia semelauil de uos e de que nos possamos auer o
nosso foro em paz assy commo de uos ou se quiserdes poer aniuersario ou mandar por
uossa alma que mandedes aos clerigos do coro e non a outre. E obligamos a uos todolos
bees da aniuersidade dos ditos clerigos do coro para anparar uos, o dito Domingo Peres,
e as ditas uossas uoses a dereito con os ditos herdamentos e cousas sobreditas. E eu, o
dito Domingo Peres, que soo presente, por min e polas ditas minas uoses, assy reçebo
de uos o dito Martin Gonçalues, moordomo, e Fernan Eanes e Fernan Peres, clerigos e
procuradores da aniuersidade dos ditos clerigos do coro, en nome delles afforados os
ditos herdamentos e cousas sobreditas e prometo e outorgo de laurar e parar ben e pagar
cada anno o dito foro e conprir e aguardar todalas cousas e cada una dellas que em esta
carta som contiudas e para o assy conprir obligo todos meus bees mouilles e raises
gaanados e por gaanar. E desto rogamos e mandamos a Pero Lourenço, notario
d´Ourense, que fesesse ende duas cartas partidas per ABC feytas en huun tenor.
Feyta a carta en Ourense, o primeiro dia de desenbro, era de mill e trezentos e
oyteenta e quatro annos.
Testemoyas: Johan Fernandes de Trella, dobreiro da dita igleia d´Ourense, Lourenço
Peres, Pero Ruis, capellaes de Santa Maria a Madre, Pero Eanes da Siluaa, Affomso
Eanes, Garçia Eanes, Fernan de Pas, clerigos do coro da igleia d´Ourense.
E eu, Pero Lourenço, notario publico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredito he en myna presença fis escriuyr duas cartas partidas
per ABC anbas en huun tenor e en cada huna delas meu nome e signal puge, que tal he
(signum).

628
1101

1346, diciembre, 28. Ourense.

Rodrigo González, morador en Pioselo, criado del clérigo Gonzalo Martínez e hijo
de María Santorum, vende por ochenta maravedíes de la moneda blanca del rey don
Alfonso al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias y de
Aldonza Rodríguez, la renta de tres fanegas de pan –dos de centeno y una de maíz– y
tres maravedís que cobra anualmente por la heredad que fue Juan Eanes «Gachel» en
Reboredo, feligresía de San Miguel de Calvelle, exenta de cargo alguno, salvo diezmo.

A. Escrituras 10, nº 54. Orig. Perg.; 220 x 315 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de la misma fecha, el nº
1102 de esta colección. Presenta manchas de humedad, especialmente en el segundo
documento, sin llegar a impedir la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de tres fanegas de
pan perla herdade que foy de Johan Yanes, dito Gachel, que sta en Reuoredo, na frigresia de
Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 204 (nº 778).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren que eu, Ruy Gonçalues,
criado de Gonçaluo Martinet, clerigo, morador en Peossello e fillo de Maria Santorum,
que foron, por min e por toda mina uoz, vendo e logo per esta presente carta entrego a
uos, Loppo Rodrigues, escudeiro, fillo de Rodrigo Ares, caualleiro que foy de terra
d´Aguiar, e de Aldonça Rodrigues, sua moller, e a toda uossa uoz para senpre tres
fanegas de pan, as duas de çenteo e huna de millo, e tres morabedis de brancos da
moeda de nosso sennor el rey don Affonso, de dez dineiros cada morabedi, pelo
herdamento que foy de Johan Eanes, dito Gachel, que he en Reuoredo, na fiigresia de
San Migeell de Caluelle. Vendouos esto que dito he, de dizimo a Deus, liure e quite
doutro enbargo assi que uos e toda uossa uoz façades, das ditas tres fanegas de pan e
tres morabedis da dita moeda toda uossa uoontade e o que uos aprouuer, ca outorgo que
reçebi de uos ben e conpridamente todo o preço que a uos e a min aprouuo de me por
elo dardes, coonuen a saber: oyteenta morabedis de dineiros brancos da moeda de nosso
sennor el rey don Affonso, de dez dineiros cada morabedi, os quaes morabedis de uos
reçebi en presença do notario e testemoyas adeante escriptas. E tollo de min e de toda
mina uoz todo dereito, jur, sennorio, posisson, propiedade, uoz e auçon e dereito que eu
aio e de dereito poderia auer enas ditas tres fanegas de pan e tres morabedis de brancos
que uos vendo commo dito he, todo o tollo e remouo e parto de min e de toda mina uoz
e ponoo en uos e en toda uossa uoz en corporal posisson delo para senpre per esta
presente carta. E obligo todos meus bees gaanados e por gaanar para anpararuos e toda
uossa uoz senpre dereito con as ditas tres fanegas de pan e con os ditos tres morabedis
que uos vendo commo dito he.
E quen quer que contra esta carta e venda ueer, en parte ou en todo, aia a yra de
Deus e a mina maldiçon e peite a uos ou a uossa uoz por nome de pena cinquoeenta
morabedis de brancos, e aa uoz del rey outros tantos peite; e a dita pena pagada ou non
esta carta e venda fique firme e ualla para senpre.
Feita a carta en Ourense, viinte e oyto dias de dezenbre, era de mill e trezentos e
oyteenta e quatro annos.
Testemoyas: Vasco Peres e Johan Rodrigues, moradores em Çebolino, e Gonçaluo
Rapatoios e Affonso Froytoso, escriuan.

629
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade d´Ourense polla igleia desse lugar,
que (signum) a esto presente foy e en minna presença o fis escriuyr e meu nome e signal
y puge, que tal he.

1102

1346, diciembre, 28. Ourense.

María de Camba, en presencia y con el consentimiento de su marido, Domingo


Eanes, vende por cuarenta maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso al
escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias, todas las
heredades que había heredado de sus padres en la feligresía de San Miguel de Calvelle
y algunas heredades que había comprado con su marido en la misma feligresía, todas
ellas están exentas de cargo alguno, salvo diezmo.

A. Escrituras 10, nº 54. Orig. Perg.; 220 x 315 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo y el primero, de la misma fecha, el nº
1101 de esta colección. Presenta manchas de humedad, especialmente en el segundo
documento, sin llegar a impedir la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de tres fanegas de
pan perla herdade que foy de Johan Yanes, dito Gachel, que sta en Reuoredo, na frigresia de
Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 204 (nº 778).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos esta carta viren que eu, Maria de
Canba, con outorgamento de meu marido, Domingo Eanes, que he presente e
outorgante, vendo e logo per esta presente carta entrego a uos, Loppo Rodrigues,
escudeiro, fillo de Rodrigo Ares, caualleiro que foy de terra d´Aguiar, e a toda uossa
uoz para senpre todo quanto erdamento, casas, aruores e terreos e cortinas que me a min
ficaron de parte de meu padre e de mina madre ena fiigresia de San Migeell de Caluelle
e en seus termios; e tanben uos vendo y alguuns herdamentos se os conprey ena dita
fiigresia de San Migeell de Caluelle en alguun tenpo con o dito Domingo Eanes, meu
marido, conuen a saber aquelles que son de dizimo a Deus. Vendouos os ditos
herdamentos e cousas sobreditas de dizimo a Deus e liure e quite doutro enbargo, a
monte e a fonte, con entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças assy que
uos e toda uossa uoz façades dos ditos herdamentos e cousas sobreditas, toda uossa
uoontade e o que uos aprouuer, ca outorgo e connosco que reçebi de uos ben e
conpridamente todo o preço que a min e a uos aprouoo de me por os ditos erdamentos e
cousas sobreditas dardes, conuen a saber: quareenta morabedis de dineiros brancos da
moeda de nosso sennor el rey don Affonso, d´oyto en soldo cada morabedi, dos quaes
quareenta morabedis me outorgo por entrega e ben pagada. E tollo de min e de toda
mina uoz todo dereito, jur, sennorio, posisson, propiedade, uoz e auçon e dereito que eu
aio e de dereito poderia auer nos ditos erdamentos e cousas sobreditas que uos vendo
commo dito he, todo o tollo e parto de min e de toda mina uoz e ponoo en uos e en toda
uosa uoz en corporal posisson delo para senpre per esta presente carta. E obligo todos
meus bees gaanados e por gaanar para anparar uos e toda uossa uoz senpre a dereito con
os ditos herdamentos e cousas sobreditas que uos vendo commo dito he.
E quen quer que contra esta carta e venda ueer, en parte <ou> en todo, aia a yra de
Deus e a mina maldiçon e peite a uos ou a uossa uoz por nome de pena çinquoeenta

630
morabedis da dita moeda, e aa uoz del rey outros tantos peite; e a dita pena pagada ou
non esta carta e venda fique firme e ualla para senpre.
Feita a carta en Ourense, XXVIIIº dias de dezebre, era de mill e CCC LXXXta IIIIº
annos.
Testemoyas: Vasco Peres, Johan Rodrigues, moradores en Çebolino, e Gonçaluo
Rapatoios e Affonso Froytoso, escriuan.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade d´Ourense (signum) polla igleia
desse lugar, que a esto presente foy e en myna presença o fiz escriuyr e meu nome e
sinal y puge, que tal he.

1103

1347, marzo, 8. Ourense.

Fray Francisco, guardián del convento de San Francisco de Monterrei, hijo de los
difuntos Rodrigo Pérez y de Eufemia Martínez, en presencia y con el consentimiento de
fray Lope, vicario del convento de San Francisco de Ourense, y de su hermana,
Eufemia Rodríguez, vende por noventa libras de la moneda blanca del rey don Alfonso
al mercader auriense Pedro Domínguez dos Brancos y a su mujer, Dominga Eanes, una
leira de viña en Bouza de Ramiro, en las proximidades de Ourense, que debe foro de
sexta al señorío y diezmo. La leira la tenía arrendada el matrimonio de Eufemia
Martínez, madre de Francisco y Eufemia, por una renta anual de dos puzales de vino.
Se señala que Eufemia Rodríguez vende la parte del quiñón que le corresponde en esta
viña para pagar a su hermano lo que le debe por el acuerdo al que habían llegado
sobre los bienes de su madre. Los hermanos ponen como aval de la venta todos sus
bienes y los de sus padres.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 42. Orig. Perg.; 229 x 230 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que afectan a las tres primeras líneas. En la parte inferior del pergamino, escr.
gótica: «Custou dous morabedís e as vendas que eu paguey que foron XX morabedis». Al
dorso, escr. gótica: «Carta da bina de Bouca Ramiro».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 93r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 204 (nº 779).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbeam quantos esta carta uiren que eu, frey Françisco,
goardiam do moesteiro de Sam Françisco de Monterrey, fillo de Ruy Peres e de
Ouffemea Martinet, que foron, moradores en Ourense, per mandado e outoridade de
frey Lopo, vigario do conuento do moesteiro de San Françisco d´Ourense, que he
presente e outorgante, e eu Ouffemea Rodrigues, irmaa do dito frey Françisco e filla dos
ditos Ruy Peres e Ouffemea Martines, por nos e por toda nossa uos, vendemos e logo
per esta presente carta entregamos a uos, Pero Domingues dos Brancos, mercador
d´Ourense, e a uosa moller, Dominga Anes, e a toda uossa uos para senpre, huna leyra
de vinna que ias en termio d´Ourense, hu chaman Bouça de Ramyro, ontre a vinna de
Maria Thome, da huna parte, e a vinna de Pero Grego, da outra, e en fondo fere no
rigeiro e en çima enteita en outra vinna de vos, o dito Pero Domingues; a qual vinna uos
ia agora tiinades arrendada da dita nossa madre e pola qual uos ia auyades d´auer cada
anno para senpre dous puçaas de vinno. Vendomosuos a dita leyra de vinna con suas
entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças assy que uos e toda uossa uos

631
que façades dela d´aqui en deante toda uossa uoontade liuremente e o que uos aprouuer,
e façades dela foro de sesta ao sennorio e disimo a Deus et a uos dos ditos dous puçaas
que per ela auedes d´auer, e liure e quite de todo outro enbargo, ca outorgamos que
reçebemos d´auos (sic) ben e conpridamente todo o preço que a nos e a uos aprouuo de
nos por elo dardes, conuen a saber: noueenta libras de dineiros brancos desta moeda de
nosso sennor el rey dom Affonso, de que contan quoreenta par de dineiros por tres
libras. A qual venda do dito meu quinon da dita vinna eu, a dita Ouffemea Rodrigues,
faço para ajuda de pagar ao dito frey Françisco, meu irmao, o que lle ouue a dar por
rasom da aviinça que con el fige sobre feito dos herdamentos e bees que foron da dita
nossa madre e do dereito que el en eles auya. E logo todo jur, sennorio, possisson,
propiadade, vos e auçon e dereito que nos auemos e nos perteençe na dita leyra de vinna
que uos vendemos, todo o tollemos de nos e de toda nossa uos e de cada huun de nos e
poemolo en vos, o dito Pero Domingues, e na dita uossa moller e en toda uossa uos para
senpre, e per esta presente carta vos metemos en corporal possisson dela, e demays
prometemos e outorgamos aa boa fee que nunca por rasom desta dita venda per nos nen
per outre nos possamos chamar d´enganno en ninhuun tenpo nen en ninhuna maneira. E
obligamos a vos todos nossos bees e os bees que foron dos ditos Ruy Peres e Ouffemea
Martinet para uos e207 uossa uos seerdes anparados e deffesos senpre a dereito con esto
que uos vendemos.
E quen quer da nossa parte ou da estraya que uos contra esta venda que uos nos (sic)
fasemos veer en parte ou en todo aia a yra de Deus e a nossa maldiçon e peyte aa uos
del rey por nome de pena çinquoeenta morabedis da boa moeda, e a uos ou a uossa uos
outros tantos; et a dita pena pagada ou non esta carta e venda fique firme e ualla para
senpre.
Feita a carta no moesteiro de San Françisco de208 Ourense, oyto dias de março, era
de mill e tresentos e oyteenta e çinque annos.
Testemoyas que foron presentes: Frey Johanne Anes e frey Johan Ares e frey Johan
Lourenço, frades do dito moesteiro de San Françisco, e Paulos Anes e Affonsso Paayno,
moradores en Ourense.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade d´Ourense polla igleia desse lugar,
que a esto presente (signum) foy e esta carta em myna presença fis escriuyr por quanto
agora non ha chançeler na dita çidade e meu nome e signal y puge, que tal he.

1104

1347, abril, 30. Ourense.

Fernando Eanes de Pinoba y Fernando Pérez, como procuradores de los clérigos


de coro, aforan a perpetuidad a Pedro Fernández, hombre del canónigo Juan Giráldez,
morador en la rúa do Vilar, una leira de viña y de monte en A Forcadura, en el término
de Ourense, con la condición de que la labre bien, pague los foros al señorío y, a los
clérigos de coro, una renta anual de cuatro libras de la moneda blanca del rey don
Alfonso, por el día de san Andrés de diciembre.

A. Cregos de coro, nº 72. Orig. Perg.; 162 x 304 mm.; escr. gótica; deteriorado, con tinta
desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e

207
e] interlineado, sobre el renglón.
208
moesteiro de San Françisco de] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento,
antes de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.

632
impidiendo la lectura en distintas partes del pergamino, especialmente en la relación de
testigos y en la suscripción notarial, líneas 29 a 35; pequeños rotos entre las líneas 17 y 18,
30 y 31 que no afectan al texto. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al
dorso, escr. gótica: «Carta de huna vinna que esta ena Forcadura».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 204 (nº 780).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Fernan Anes de Pinoba, et eu, Fernan Peres,
clerigos de coro da igleia d´Ourense, procuradores da vnyuerssidade dos clerigos do
coro da igleia d´Ourense, afforamos a uos, Pero Fernandes, ome de Johan Giraldez,
coengo da dita igleia, morador na rua do Vilar, e a toda uosa uos para senpre, em nome
da dita vnyuersidade dos ditos clerigos do coro, huna leyra de vinna e de monte que nos
e os ditos clerigos auemos hu chaman A Forcadura, que he em termio de Ourense; a
qual leira ias da huna das yllargas o par da vinna de Johan Ares de Penavigia, e da outra
yllarga part<e> pela vinna dos capelaos, e em fondo topa na vinna de Johan Fernandes,
dito Giça, e em çyma na seara do bispo. Afforamosuos a dita vinna e monte con todos
sos entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteeças per tal condyçon que a
lauredes e paredes ben, em maneira que non deffalesca per mingua de lauor e de boo
paramento, e pagedes ao sennorio aqueles foros e dereitos que per eles a d´auer. E dedes
cada anno aos ditos clerigos do coro ou a seu moordomo por dia de sancto Andre do
mes de desenbro quatro libras da moeda branca de noso sennor el rey dom Affonso de
que contan quareenta pares de dineiros nouos por tres libras. E se uos ou uosa uos
quiserdes bender ou deytar ou supenorar a dita leyra de vinna que a vendades ou
deytedes ou supenoredes ante aos ditos clerigos do coro ca a outre polo justo preço que
outre por ela der, e se a ela non quiseren que enton que o vendades ou deytedes ou
supenoredes aa tal pesoa que seia semellauel de uos e que faça o dito foro aos ditos
clerigos do coro ou o seu moordomo segundo que uos ou uossa uos sodes tiudos de
faser. E para uos e toda uosa uos seer anparados e deffesos con a dita leira de vinna que
uos afforamos obligamos a uos a dita vniuerssidade dos ditos clerigos do coro. E eu, o
dito Pero Ferrnandes, por min e por toda minna uos assy reçebo de uos, os ditos Fernan
Anes e Fernan Peres, a dita leira de vinna e de monte que me afforades segundo dito he,
e obligo todos meus bees gaanados e por gaanar para laurar e parar ben e pagar e
conprir e aguardar todo esto que sobredito he.
E he posto que qualquer das partes que contra esto quisser pasar e o non quiser
conprir e aguardar que peite aa outra parte que em elo quiser estar e o conprir e aguardar
quiser por nome de pena çynquoeenta morabedis; e a dita pena pagada ou non esta carta
e afforamento fique firme e valla para senpre.
E desto em commo pasou os ditos Fernan Perez e Fernan Anes e Pero Fernandes
pidiron a min, notario, que lles desse ende duas cartas partidas per ABC feitas em huun
tenor.
Feita a carta em Ourense o pustromeiro dia d´abril, era de mill e tresentos e oyteenta
e çynque annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Esteuo Anes, Martin Migeelles, clerigos do
coro da igleia d´Ourense, Andreu Fernandes, clerigo, e ... Anes, clerigo, e Pero
Fagudez, oulyuez, e Ruy Xordo, moradores ....
E eu, Pero Ferrnandes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, que a esto presente foy e en mynna presença a fis escripuyr e meu nome [e]
segnal [y] puge (signum) en testemoyo de uerdade, que tal he.

633
1105

1347, mayo, 5. O Pereiro de Aguiar.

El escudero Lorenzo García, morador en Vilaenfesta, en la feligresía de Santa


María de Melias, vende por sesenta libras de la moneda blanca del rey don Alfonso al
escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en Aguiar, la renta de seis libras,
pagaderas por el día de san Andrés, que cobra anualmente por el foro de un casal en
Lamagrande, en el que vive Pedro Fernández. Se establece que si el casal se
damnificara y no se pudiera cobrar la renta, que la cobre por todas las heredades que
Lorenzo García posee en la feligresía de San Miguel do Campo.

A. Escrituras 10, nº 51. Orig. Perg.; 199 x 140 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura, especialmente a las líneas 16 a 17 y a las últimas
palabras de las líneas 1 y 2; roto de pequeñas dimensiones al final de la línea 16. Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Lamagrande».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 205 (nº 781).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Lourenço Garçia, escudeyro, morador en
Vilaenfesta, friiguesia de Santa Maria de Melees, vendo e logo entrego per esta presente
carta para senpre a uos, Loppo Rodrigues, escudeyro, morador en Agiar, e a todas uosas
uoses, que uos e todas uosas uoses aiades de cada anno en saluo pelo meu casar que eu
ey en Lamagrande, no qual agora mora Pero Fernandes, e en todas suas perteenças a
seys libras de dineiros brancos da moeda de nosso sennor el rey dom Affonso, contados
quareenta par de dineiros por tres libras, por dia de sant Andre. Vendouos esto que dito
he por min e por toda mina uoz assi que uos e toda uosa uoz aiades de cada anno en
saluo as ditas seys libras pelo dito casar, ca outorgo e conosco que soo entrego e ben
pagado de todo o preço que a min e a uos aprouuo de me por elo dardes, conuen a saber:
sesenta libras da dita moeda; e de mays outorgo que se veer a tenpo que se a dita
herdade e casar de Lamagrande danefique, en guissa que uos non posades per y auer a
dita quantia, que a aiades per toda a herdade que eu ey e me perteeçe en toda a friiguesia
de San Migeell do Canpo, que uos para elo obrigo. E obrigo todos meus bees gaanados
e por gaanar para anparar uos e toda uosa uoz con esto que uos vendo.
E quen quer da mina parte ou da estraya que uos contra esta carta e venda que uos
eu faço veer en parte ou en todo aia a yra de Deus e a minna maldiçon e peite a uos de
pena çen morabedis da dita moeda, e a parte del rey outros tantos; e a pena pagada ou
non esta carta e venda fique firme e ualla para senpre.
Feita a carta eno Pereyro que he en terra d´Agiar, çinque dias de mayo, era de mill e
tresentos e oytenta e çinque annos.
Testemuyas que presentes foron: Pay Gomes, Johan Fernandes, dito Uermello,
escudeyros, Gonçaluo Anes, moordomo de Belle, criado do prior.
E eu, Garçia Affonso, notario publico en terra d´Agiar por nosso sennor o arçibispo
e igleia de Santiago, a esto que sobredito he presente foy (signum) e en mina presença o
[fis] escripuyr e meu synal y fis, que he tal, en testemuyo de uerdade.

1106

1347, junio, 8. Ourense.

634
El notario auriense Juan González, por orden del vicario del obispo y del cabildo
aurienses, traslada la restauración y dotación de la sede episcopal de auriense hecha
por la infanta doña Elvira y su hermano Sancho el 31 de julio de 1071.

A. Privilexios 1, nº 2. Orig. Perg.; 352 x 453 mm.; escr. gótica; manchas de humedad en
el lateral derecho que afectan a la lectura del final de las últimas seis líneas. Al dorso, escr.
gótica: «Traslado do priuilegio da inffanta donna Gireyloyra. Vide ad plenum usque in fine.
Era MCIX».

REG. Documentos de Orense, I, 8 (en nota).

CIT. GARCÍA ÁLVAREZ, La sede de Orense, 239.

In nomine Domini. Amen. Anno a natiuitate eiusdem millesimo trecentesimo


quadragesimo septimo, die octaua mensis junii. Nouerint vniuersi quod in presencia
mei, notarii, et testium infrascriptarum ad hoc uocatorum specialiter et rogatorum,
congregato capitulo ecclesie Auriensis per pulsacionem campane loco solito ut moris
est, presentibus ibidem domno Laurencio Iohannis, canonico ac vicario generali
reuerendi in Christo patris et domini domni Aluari, Dei et apostolice sedis gratia
episcopi Auriensis, ac discreto viro Gundissaluo Fernandi, judice ciuitatis Auriensis,
domnus Petrus Sugerii, decanus dicte ecclesie, suo nomine et dicti capituli, et Johannes
Garsie, maiordomus dicti domini episcopi Auriensis, exhibuerunt, presentauerunt et
ostenderunt coram vicario et judice supradictis quoddam priuillegium non viciatum seu
cancellatum, habens in se quasi in fine quasdam figuras cuius quidem priuillegii tenor
inferius describetur, quod petierunt transcribi et publicari auctoritate ordinaria et decreto
vicarii et judicis predictorum nec propter morum pericula aliquo casu fortuitu perderetur
omni intenderent ipsum ad curiam domini nostri regis destinare; dicti uero uicarius et
judex, uiso et diligenter inspecto priuillegio supradicto, mandauerunt mihi, notario
infrascripto, ut dictum priuillegium transcriberem et in publicam formam reddigerem, et
volentes dicti vicarius et judex quod deinceps transumpto huiusmodi plena fides sicut
dicto priuillegio adhibeatur suam auctoritatem interposuerunt et decretum. Tenor uero
dicti priuillegii noscitur esse talis:

[Inserta restauración y dotación de la sede auriense por la infanta doña Elvira y


Sancho II, de 31 de julio de 1071].209

Et ego, Johannes Gundissalui, publicus ciuitatis Auriensis notarius, juratus


auctoritate episcopi et ecclesie eiusdem, dicti priuilegii putantor et ostensioni ac
peticioni per dictum decanum et Johannem Garsie, supra …stem necnon actoritatis et
decreti interpositioni et omnibus aliis per dictum vicarium et judicem factis et habentis
ut supradicitur cum dictis testibus interfui et … dicti priuilegii de mandato et actoritate
vicari et judicis potentia in mea presentia fideliter transcribi feci, nil addito uel remoto,
quod sensum … uel minuat interlexi, et in presenti transumpto signum meum apposui
cosuetum in testimonium ueritatis.
209
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 56-59 (nº 5). El documento que traslada es
falso, así lo indican Beatriz Vaquero y Francisco Pérez en el apartado de tradición documental del
regesto, señalando que la falsedad del documento ha sido probada por Rubén García Álvarez y ratificada
por Manuel Lucas, y que probablemente obedece a las disputas que, en el siglo XII, la sede auriense
mantiene con otras sedes por varios territorios.

635
Constat autem mihi, notario, de quadam … ubi legitur «episcopum», et de alia in
XX linea ubi legitur «ista», et de alia in XXIIII linea ubi legitur «clericus», et non
noteat quia error fuer scriptoris.
(Signum)

1107

1347, diciembre, 13. Prexigueiró.

Los escuderos Arias Gómez y Juan Fernández, hijos del escudero Gómez Eanes de
Selle y de Teresa Rodríguez, por ellos y en nombre de su hermana Aldara Gómez y de
sus primos, Fernando Arias y Teresa Rodríguez, hijos de Rodrigo Arias y Mayor Pérez,
venden al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle el lugar de Alveliña, en Santa Cristina
de Vilariño, por ciento diez libras de la moneda blanca del rey don Alfonso. El lugar lo
tenía aforado Juan Pérez de Parada.

A. Escrituras 10, nº 50. Orig. Perg.; 210 x 327 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
escrito dos documentos, de los cuales éste es el primero; el segundo, de la misma fecha, nº
1108 de esta colección. El pergamino está muy deteriorado, presenta tinta desvaída como
consecuencia de las manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino lo que
dificulta e impide la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Parada et d´Aluelinna que esta
na frigrisia de Santa Christina».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 205 (nº 782).

Sabeam quantos esta carta viren que nos, Ares Gomes e Johan Fernandes, anbos
yrmaos, escudeyros, fillos de Gomez Anes de Selle, escudeyro, que foy, e de Tereyia
Rodrigues, por nos e por nossa yrmaa, Aldara Gomes, e por Fernand Aras e por sua
yrmaa, Thereyia Rodrigues, fillos de Rodrigo Aras de Formea e de Moor Peres, sua
moller, e nossos primos, que non som presentes, por os quaes obrigamos todos nossos
bees gaanados e por gaanar para os chegar a otorga desta carta, e por todas nossas uozes
e suas vendemos e logo entregamos per esta presente carta para senpre a uos, Loppo
Rodrigues, scudeyro de terra d´Agiar e a toda uossa uoz para senpre todo o foro e
dereito e uoz e auçon e senorio que nos e estes sobreditos Aldara Gomes e Fernand Aras
e Tereyia Rodrigues auemos e nos perteençe e perteençer deue de dereito eno lugar de
Aluillinna e en suas perteenças, o qual lugar iaz na friiguesia de Santa Christina de
Vilarinno e o qual lugar agora ten afforado Johan Peres de Parada. Vendemosuos esto
que sobredito he assi que uos e toda uossa uoz aiades e pesuyades de cada anno para
senpre todo aquelo que nos e estes sobreditos pelo dito lugar auemos d´auer, que
outorgamos e connoçemos que somos entregos e ben pagados en presença deste notario
e testemoyas adeante scritas de todo o preço que a nos e a uos aprouuo de nos por elo
dardes, conuen a saber: çento e dez libras de brancos da moeda de nosso sennor el rey
dom Affonso, contados quareenta par de dineiros por tres libras. E logo todo jur,
senorio, uoz, auçon, propiadade e dereito que nos e os ditos Fernand Aras e Tereyia
Rodrigues e Aldara Gomes auemos e nos perteençe e perteençer deue de dereito eno
dito lugar d´Aluyllinna e en suas perteenças todo o tollemos e remouemos de nos e
deles e de todas nossas uozes e suas e poemolo todo en uos e en toda uossa uoz para
senpre e metomosuos logo en corporal posissom delo per esta presente carta; e se mellor
he ou mays ual esto que uos uendemos en nosso nome e dos sobreditos Aldara Gomes e

636
Fernand Aras e Tereyia Rodrigues ca este preço que nos uos por elo dades, damosuolo e
doamos en doaçon para senpre asi commo doaçon mellor e mays firme pode seer e
mays ualer de dereito. E obrigamos todos nossos bees gaanados e por gaanar para
anpararuos e toda uossa uoz senpre a dereito con esto que uos uendemos.
E quen quer da nossa parte ou da estraya que uos contra esta carta e venda veer en
parte ou en todo aia a yra de Deus e a nossa maldiçon e peyte a uos ou a uossa uoz por
nome de pena çen morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non que esta carta e
venda fique firme e ualla para senpre.
Feita a carta en Sam Saluador de Prexegeyroo, treze dias de dezenbro, era de mill e
trezentos e oyteenta e çinque annos.
Testemuyas que foron presentes: Roy Gonçalues, fillo de Gonçaluo Martines, dito
Pereyras, morador en Ourense, Johan Uellasques, escudeyro, Fernan Fernandes do
Regueiro, moradores en Agiar, Affonso Domingues, ome do dito Johan Fernandes.

1108

1347, diciembre, 13. Prexigueiró.

Constanza García, en presencia y con el consentimiento de su esposo Juan Vázquez


de San Xoán das Lamas, obliga todos sus bienes, presentes y futuros, a Lope Rodríguez
de Sabadelle, para ser amparado en la venta que le realizaron los hermanos Arias
Gómez y Juan Fernández, por ellos mismos y en nombre de su hermana Aldara Gómez
y de sus primos, Fernando Arias y Teresa Rodríguez.

A. Escrituras 10, nº 50. Orig. Perg.; 210 x 327 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han escrito dos documentos, de los cuales éste es el segundo; el primero, de la misma fecha,
nº 1107 de esta colección. El pergamino está muy deteriorado, presenta tinta desvaída como
consecuencia de las manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino lo que
dificulta e impide la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Parada et d´Aluelinna que esta
na frigrisia de Santa Christina».

E logo en este dia e per estas testemoyas, en presença de min, notario, Constança
Garçia, moller de Johan Vellasquez de Sam Johanne das Lamas, con outorgamento do
dito seu marido, que era presente e outorgante, obrigou todos seus bees gaanados e por
gaanar, tanben de foro commo de dizimo a Deus, ao dito Loppo Rodrigues para el seer
anparado senpre a dereito con esto que lle os ditos Johan Fernandes e Aras Gomes
venderon por si e polos ditos Aldara Gomes e Fernanda (sic) Aras e Tereyia Rodrigues
se sobresta razon ouuesse alguun enbargo. E renunçiou que nunca per si nen per outre
contra esto veesse nen disesse delo o contrario en nehuna maneira en juizo nen fora del,
e se contra elo veesse outorgou que pagasse ao dito Loppo Rodrigues ou a sua uoz por
nome de pena viinte morabedis da boa moeda.
E eu, Garçia Affonso, notario publico en terra d´Aguiar por nosso sennor o arçibispo
e igleia de Santiago, que a esto que sobredito he presente foy e en mina presença o fis
escripuyr, e foy feyta a dita paga das ditas çento e des libras, e meu synal (signum) y fis,
que tal he, en testemuyo de uerdade.

637
1109

1348, enero, 20. Ourense.

Gómez Pérez, ciudadano de Ourense, morador en la rúa da Aira do Bispo, y el


notario Juan Eanes, representando a su mujer, María Fernández, aforan a perpetuidad
a Esteban Pérez y a su mujer, María Pérez, moradores en Mugares, todos los bienes
que poseen en la feligresía de Santa María de Mugares, que habían sido de Pedro
Lorenzo de Mugares por herencia de su madre, Marina Domínguez. Como renta
pagarán anualmente seis libras de la moneda blanca del rey don Alfonso por el día de
san Martín.

A. Cregos de coro, nº 89. Orig. Perg.; 235 x 179 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 26 de enero de 1348,
el nº 1110 de esta colección. Deteriorado, con manchas de humedad que se extienden por
prácticamente todo el pergamino, especialmente en su mitad superior, y que han desvaído la
tinta, dificultando o impidiendo la lectura en las líneas 1 a 8 y 13; presenta un pequeño roto
entre las líneas 21 y 22, que no afecta a la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta
a algunas letras de la línea 23. Al dorso, escr. gótica: «Carta por que Esteuo Peres de
Mugares ha de pagar IIII …». Al dorso, escr. gótica: «Carta de bees que foron de Pero
Lourenço de Mugares».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 205 (nº 783).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Gomez Peres, çidadao d´Ourense, morador
na rua da Ayra do Bispo, e eu, Johan Anes, notario da dita çidade, en nome de Maria
Fernandes, mina moller, que non he presente, a qual prometo de ... desta carta, damos e
outorgamos a foro a uos, Esteuoo Perez, morador en Mugares, e a uosa moller, Maria
Peres, que non he presente, e a toda uosa uos para senpre todas as herdades e bees,
aruores e cortinas que eu, o dito Gomez Peres, e eu, o dito Johan Anes, por nome da dita
mina moller auemos e nos perteeçen ena friigesia de San Martinno de Mugares; os
quaes bees foron de Pero Lourenço de Mugares, fillo de Marina Dominguez, que foy,
que lle a el ficaron por razon da hereença da dita sua madre. Aforamosuos esto que dito
he con suas entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças a montes e a fontes
hu quer que uaan per tal condiçon que lauredes e paredes ben esto que dito he en
maneira que non defalescan per mingoa de lauor e de boo paramento e que dedes a min,
o dito Gomez Peres, e a dita Maria Fernandes, moller de min, o dito Johan Anes, ou a
nosa uos de foro por elo em cada hun anno en saluo por dia de sam Martinno de
nouenbro seis libras de dineiros brancos da moeda de noso sennor el rey dom Afonso de
que contan quareenta par de dineiros noues por tres libras. E que façades os foros e
dereitos segundo que se per elles am de faser e liures e quites de todo outro enbargo. E
se quiserdes vender, deitar ou supinorar ou obligar estos que uos aforamos ou parte delo
primeiramente deuedes frontar a nos ou a nosas uozes, e se o nos ou nosas uoses
quisermos polo justo preço que outre por elo der que o ajamos ante ca outre ninhuun, e
non no querendo que enton o vendades, deytedes ou supinoredes ou obligedes aa tal
pesoa que seia semellauil de uos e que faça e pague e cunpra e agarde as condiçoes
desta carta sigundo que uos sodes tiudo. E eu, o dito Gomes Peres, por min ena huna
meatade, e eu, o dito Johan Anes, en nome da dita Maria Fernandes, mina moller, ena
outra meatade, obligamos a uos todos nosos bees gaanados e por gaanar para uos
anparar e defender a dereito con esto que uos aforamos commo dito he. E eu, o dito

638
Esteuoo Peres, por min e pola dita mina moller, asy reçebo de uos, os ditos Gomes
Peres e Johan Anes, esto que me aforades commo dito he e para laurar e parar ben e
pagar e conprir e agardar todo esto sigundo sobredito he obligo a uos todos meus bees
gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado entre as ditas partes que qualquer delas que contra esto pasar
e o non conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conprir e agardar quiser por
nome de pena çen morabedis da boa moeda, e aa uos del rey outros tantos; e a dita pena
pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e ualla para senpre.
E desto en commo pasou as ditas partes pediron a min, Gonçaluo Peres, notario, que
lles desse ende senllas cartas feytas en hun tenor huna al commo outra.
Feyta a carta en Ourense, viinte dias de janeiro, era de mill e trezentos e oyteenta e
seis annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Fernan Lopes Beyneiro, e Lourenço Peres,
ferreiro e Lourenço Domingues e Fernan de Poulos, omes do dito Gomez Peres.

1110

1348, enero, 26.

María Fernández ratifica el foro que su marido, el notario Juan Eanes, había
otorgado en su nombre, junto con Gómez Pérez, a Esteban Pérez y a su mujer, María
Pérez, moradores en Mugares, de todos los bienes que poseían en la feligresía de Santa
María de Mugares.

A. Cregos de coro, nº 89. Orig. Perg.; 235 x 179 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 20 de enero de 1348,
el nº 1109 de esta colección. Deteriorado, con manchas de humedad que se extienden por
prácticamente todo el pergamino, especialmente en su mitad superior, y que han desvaído la
tinta, dificultando o impidiendo la lectura en las líneas 1 a 8 y 13; presenta un pequeño roto
entre las líneas 21 y 22, que no afecta a la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta
a algunas letras de la línea 23. Al dorso, escr. gótica: «Carta por que Esteuo Peres de
Mugares ha de pagar IIII …». Al dorso, escr. gótica: «Carta de bees que foron de Pero
Lourenço de Mugares».

§ Despois desto na dita era, viinte e seis dias de feureiro, a dita Maria Fernandes,
moller do dito Johan Anes, disso que outorgaua esta carta e todo aquelo que en ela he
contiudo sigundo que o dito Johan Anes, seu marido, por ela e en seu nome fesera.
Testemoyas: Johan Dominguez, capelan da igleia da Triidade, e Fernan Anes, ome
de Johan Giraldes, coengo d´Ourense.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade de Ourense pella igleia desse lugar,
que a esto presente foy e em myna presença o fis escriuyr e meu nome e signal y puge,
que tal he (signum).

1111

1348, marzo, 16. Ourense.

639
Esteveíña Eanes, moradora en A Fonte do Bispo, en presencia y con el
consentimiento de su marido, Juan da Xesta, vende por cuatrocientos maravedíes al
juez auriense Pedro Domínguez dos Brancos y a su mujer, Dominga Eanes, y al
mercader Rodrigo Pérez, morador en la rúa da Corredoira, y a su mujer, Constanza
García, a cada uno en su mitad, tres «piteiros» de viña en la feligresía de San Lourenzo
de Piñor que había heredado de su padre, Juan de Felgueira, dos de ellos en el lugar
de Requeixo y el tercero en Roma; todos ellos están exentos de cargo alguno, salvo
diezmo.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 44. Orig. Perg.; 175 x 220 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad en la mitad derecha del pergamino que afectan especialmente a las líneas 1 a 8.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 93r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 205 (nº 784).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Esteueyna Anes, moller de Johan da Geesta,
moradeyra en Ourense, ena rua da Fonte do Bispo, per mandado e outorgamento do dito
meu marido, que e presente e outorgante, vendo e logo per esta presente carta entrego a
uos, Pero Domingues dos Brancos, juys d´Ourense, e a uossa moller, Dominga Anes, e
a toda uossa uos para senpre, na huna meatade, e a uos, Roy Peres, mercador, morador
ena rua da Correaria, e a uossa moller, Costança Garçia, e a toda uosa uos para senpre,
na outra meatade, tres piteiros de vinnas que iazen ena friigresia de Sam Lourenço de
Pinol, os quaes a min ficaron de Johan de Felgeira, meu padre, que foy, dos quaes ende
os dous jasem no lugar que disem Riqueixo e o outro iaz no lugar que chamam Roma.
Vendouos os ditos piteiros de vinnas, assi que uos e todas uossas uoses os aiades e
pessuyades en jur d´erdade para senpre, con entradas e seidas e con todos seus dereitos e
perteenças de disemo a Deus, e liures e quites doutro enbargo, por preço çerto que a min
e a uos aprouuo de me por el dardes, conuen a saber: quatroçentos morabedis de
dineiros brancos de dez dineiros o morabedi, os quaes uos eu e o dito meu marido ia
deuiamos per stromento feito per notario. E logo todo jur, dereito, sennorio, possissom,
propiadade, uos e auçon que eu ey e de dereito me perteençe nos ditos piteiros de
vinnas, todo o tollo e remouo de min e de toda mina uos e ponnoo en uos e en todas
uossas uoses para senpre per esta presente carta. E obligo todos meus bees gaanados e
por gaanar para anpararuos e todas uossas uoses para senpre a dereito con os ditos
piteiros de vinnas.
E quen quer da minna parte ou da estranya que uos contra esta carta e uenda quiser
passar aia a yra de Deus e a minna maldiçon, e quanto demandar peyteo a uos ou a
uossa uos dobrado, e a uos del rey peyte de pena çem morabedis de brancos; e a pena
pagada ou non esta carta e venda fique firme e ualla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, dez e seys dias de março, era de mill e tresentos e oyteenta
e seys annos.
Testemoyas que presentes foron: Andreu Peres, notario d´Ourense; Affonso Anes,
pedreiro; Johan Babeeyro, ome do dito Pero Domingues.
E eu, Gomes Peres, notario publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar,
que a esto presente foy e o escriui e meu nome e sinal y fis, que tal he (signum).

1112

1348, marzo, 21, viernes. Ourense.

640
El canónigo auriense Gonzalo Pérez da Trindade, vicario del deán Pedro Suárez,
con el consentimiento del cabildo, arrienda a Martín González de Golfariz, clérigo de
coro, y a tres voces una casa que el cabildo había comprado a los herederos del
arcediano Bernardo Alfonso, por una renta anual veinte libras de la moneda del rey
don Alfonso, pagaderas por el día de santa Eufemia y, al arrendador de la renta del
mes de mayo, un puzal de vino de lagar. La reparación de la casa correrá por cuenta
del forero a no ser que se derrumbe en cuyo caso su reparación será realizada por el
cabildo.

A. Escrituras 5, nº 14. Orig. Perg.; 236 x 289 mm. + 40 mm.; escr. gótica; deteriorado,
con manchas de humedad que afectan a la parte izquierda de las nueve primeras líneas y a la
parte derecha de las líneas 10 a 26 dificultando la lectura; rotos en la parte izquierda del
pergamino que afectan al comienzo de las líneas 1 a 7, 19 a 27, 32 a 33; roto de pequeñas
dimensiones en la parte central de la línea 10 que afecta a tres letras; conserva los cordones
del sello pendiente.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 205 (nº 785).

[Sabeam quantos esta carta] uiren commo eu, Gonçaluo Peres da Triidade, coengo e
vigario de dom Pero [...]endo juntado o cabidoo d´Ourense, ena costra noua de Sam
Martinno, per [...]z de huso e de custume de faseren cabidoo, con outorgamento do dito
cabi[doo, ...] a uos, Martin Gonçanlues de Golffaris, clerigo do coro d´Ourense, a casa
de fordo [...] con seu seido, daquelas duas casas que o arçidiago Beralt Affonso, que
Deus perdon, [...]nnora os alffagimes que entesta con a casa de çima que ten de nos
afforada Per[o ..., al]fagime, e sua moller, Sancha Ferrnandes, e en fondo entesta enas
casas do cabidoo que ora ten de nos Pero das Calças, e a tres uoses apus uos succesyue a
que (sic) quaes casas nos, o dito cabidoo, conpramos dos herees do dito arçidiago Beralt
Affonso; e douuola per tal condiçon que a mantenades e lauredes eu reparedes ben de
to[do o] que ouuer mester eno dito tenpo per uossa custa saluo ende se caesse perlo
fondamento, asy commo he custume do cabidoo e a ben vista de dous meesteyraes
ajuramentados sobre santos euangelios. E dedes ende cada anno d´alugeiro a nos o dito
cabidoo, por dia de santa Ouffemea, viinte libras de brancos da moeda de nosso sennor
el rey don Affonso que ora corre, de que contan tres soldos por quatro dineiros. E
outrossy que paguedes a aquel que teuer arrendado o nosso mes de mayo huun punçal
de vinno de lagar de cada anno ao nouo. E se per uentura uos eno dito tenpo quiserdes
uender ou enpennorar a dita casa que a uendades ou enpenoredes ante a nos, o dito
cabidoo, polo justo preço ca a outre, e se per uentura nos o dito cabidoo non a
quisermos210 conprar nen supenorar que [...] nos ante frontados que a uendades ou
enpenoredes aa tal perssoa que seia seme[llauel ...] non seia caualleiro nen escudeiro
nen ome d´orden nen religiosa perssoa [...] o den nihuun. E se per uentura sobresto
recleçer contenda ontre nos e [...]mie per dous omes boos do cabidoo tomados a praser
das partes sem [...]içon. E eu, o dito Martin Gonçalues, obligo min e todos meus bees
eclesiasticos [e segla]res asy mouilles commo reys hu quer que os eu aja para pagar e
para manteer [...]r e reparar a dita casa eno dito tenpo de todas as cousas que ouuer
mester [...] do fondamento commo dito he e agardar todas as cousas sobreditas e cada
huna [dell]as. E nos, o dito vigario e cabidoo, obrigamos os bees da nossa mesa para uos
anparar a dereito con a dita casa e por que esto seia çerto e non ueenna en dulta

210
non a quisermos] interlineado, sobre el renglón.

641
mandamosuos ende dar esta nossa carta escripta en purgameo e seelada con nosso seelo
pendente.
Feita a carta eno dito cabidoo, sesta feyra, viinte e huun dia de março, era de mill e
tresentos e oyteenta e seis annos.
E eu, Ruy Peres, coengo, teente seelo do dito cabidoo, a fige escriuir e a seeley per
mandado do dito vigayro et cabidoo [n]os dia et era et anno sobreditos.

1113

1348, abril, 26. Ourense.

Inés Pérez, hija de Juan Pérez Feixoo, monja en San Pedro de Ramirás, arrienda al
zapatero Lorenzo Eanes y a su mujer, Marina Alfonso, moradores en Ourense, en la
rúa dos Zapateiros, durante la vida de aquella, cuatro leiras de viña que ellos ya
labran, tres en Papón, de foro de cuarta, y una en A Cuña, de foro de quinta, por las
que han de pagar diezmo, los foros al señorío y, a Inés Pérez, una renta anual de trece
libras y un par de zapatos. Se señala que el primer pago debe realizarse ese mismo año
el día de san Martín de noviembre, y los siguientes por el día de Navidad.

A. Cregos de coro, nº 74. Orig. Perg.; 176 x 206 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
que afecta a la parte central de las líneas 2 a 9; otra mancha que dificulta la lectura al
comienzo de las líneas 16 a 25; antigua doblez horizontal que dificulta la lectura en la mitad
izquierda de la línea 7; pequeña incisión que a fecta a una palabra de la línea 5 y otra entre
las líneas 15 y 16 que no afecta al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 206 (nº 786).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Eynes Peres, filla de Johan Peres Feyioo e
dona do moesteiro de Ramyraes, arrendo a uos, Lourenço Anes, çapateiro, morador em
Ourense, na rua dos Çapateiros, e a uossa moller, Marinna Affonso, que non he
pressente, em toda minna uida tam solamente e mais non, quatro leiras de vinnas que eu
ey em termio d´Ourense; das quaes ende iasen as tres em Papon e a outra na Coynna, as
quaes uos ia tiinades e lauradas (sic). Arrendouos as ditas vinnas per tal condiçon que as
lauredes e paredes bem en maneira que non defalescam per mingoa de lauor e de boo
paramento; e pagedes das vinnas de Papon foro de quarta ao senorio, e da vinna da
Cuyna foro de quinta ao senorio e disimo a Deus. E dedes ende a min cada anno por dia
de Natal, nouidade alçada, trese libras de brancos desta moeda que agora corre, de que
contan quareenta pares <de brancas> por tres libras, e huun par de çapatos; pero que me
deuedes a pagar desta nouydade que ora uen a dita renda por dia de sam Martinno de
nouenbro primeiro que uen, e d´ally en deante cada anno a dita renda polo dito dia de
Natal; e auerdes do al as ditas vinnas liures e quites de todo outro enbargo. E eu obligo
todos meus bees para uos anparar a dereito con as ditas vinnas segundo dito he. E eu, o
dito Lourenço Anes, por min e polla dita minna moller, que non he pressente, assy
reçebo arrendado de uos, a dita Eynes Peres, as ditas vinnas e para lauarmos (sic) e
pagarmos e conprirmos e aguardamos esto que sobredito he obligo todos meus bees
gaanados e por gaanar.
E he posta pena entre nos as partes que qualquer de nos que contra esto passar e o
non conprir e aguardar que peite aa outra parte que o conprir e aguardar quisser por

642
nomme de pena çen morabedis de brancos; e a pena pagada ou non esta carta e renda
fique firme e ualla segundo que dito he.
Feita a carta em Ourense, viinte e seis dias d´abril, era de mill e tresentos e oyteenta
e seis annos.
Testemoyas: Fernan Garçia, ouriues, Johan Fernandes e Fernan Lourenço, omes de
dom Pero Suares, dayan d´Ourense, Johan Domingues, escriuan, Johan Peres, dito de
Sollas, moradores na rua dos Arçidiagos.
E eu, Gomes Peres, notario publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar,
que a esto presente foy e en minna presença o fis escriuir e meu nome e signal y fis, que
tal he (signum).

1114

1348, mayo, 11. Ourense.

Juan Vidal de Pereiro y su mujer, Dominga Vázquez, moradores en el lugar de


Prexigueiró, en San Salvador de Prexigueiró, venden por doscientas libras de la
moneda blanca del rey don Alfonso al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del
caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez, las dieciocho libras de la moneda
blanca del rey don Alfonso que le pagan de renta, el día de san Martín, por todos los
bienes muebles y raíces que poseen en tierra de Aguiar y en el coto de Tarascón. El
matrimonio pone como aval de la venta todos sus bienes y, especialmente, los bienes
que poseen en Tierra de Aguiar y en el coto de Tarascón.

A. Escrituras 10, nº 19. Orig. Perg.; 199 x 251 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Lopo Rodrigues do Pereiro». Al dorso, escr. gótica: «Carta de do Pereyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 206 (nº 787).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Johan Uidal do
Pereyro, e eu Dominga Uaasquez, sua moller, per mandado e outorgamento do dito meu
marido, moradores eno lugar de Catalinna [A]ffonso, que esta en Prexegueyroo, anbos
en senbra e cada huun de nos por sy, por nos e por toda nossa uos, vendemos e logo per
esta presente carta entregamos a uos, Lopo Rodrigues, escudeiro, fillo de Rodrigo Ares,
caualeiro, que foy, e de Aldonça Rodrigues, sua moller, e a toda uossa uoz para senpre
des e oyto libras de dineiros brancos da moeda de nosso sennor el rey dom Affonso, de
que contan quoreenta par de dineiros noues por tres libras, as quaes XVIIIº libras
queremos e outorgamos que as aiades uos e toda uossa uos para senpre cada anno, por
dia de sam Martinno do mes de nouenbro, per todos os bees mouilles e reyzes que nos
auemos e nos perteeçen en qualquer maneira e por qualquer rason en terra d´Aguiar e
eno couto de Castadon; polas quaes des e oyto libras que uos uendemos outorgamos que
reçebemos de uos bem e conpridamente todo o preço que a nos e a uos aprouuo de nos
uos por elas dardes, conuen a saber: dusentas libras de dineiros brancos da moeda de
nosso sennor el rey dom Affonso, de que contan quoreenta pares de dineiros nouees por
tres libras, das quaes dusentas libras nos outorgamos por entregos e ben pagados; e
renunçiamos sobrelo expressamente aa lee que dis que o notario e as testemoyas deuen a
ueer contar o a uer e fazer a paga en dineiro ou en entregas. E para uos e uossa uos
auerdes en pas e en saluo para senpre en cada huun anno ao dito termio as ditas XVIIIº

643
libras que uos uendemos, commo dito he, obligamos a uos espeçialmente os ditos
nossos bees que nos auemos nos ditos lugares per que uos vendemos as ditas des e oyto
libras commo dito he, os quaes bees nos ao tenpo d´agora non teemos obligados a outre;
e en geeral uos obligamos todos os outros nossos bees gaanados e por gaanar. E logo
todo jur, sennorio, possisson, propiadade, uos e auçon e dereito que nos auemos e nos
perteeçen nos ditos bees per que uos vendemos as ditas XVIIIº libras cada anno, commo
dito he, todo o tollemos e partimos e remouemos de nos e de toda nossa uos e poemolo
en uos, o dito Lopo Rodrigues, e en toda uossa uos para senpre e per esta presente carta
uos metemos en corporal possisson deles en esta maneira: que auendo uos cada anno
per elles as ditas XVIIIº libras, commo dito he, que nos e nossa uos que aiamos os ditos
bees.
E quen quer da nossa parte ou da estranya que uos contra esta carta e venda que uos
de nosso grado façemos veer, en parte ou en todo, aia a yra de Deus e a nossa maldiçon
e peyte a uos ou a uossa uos por nome de pena çem morabedis da boa moeda, e aa uos
del rey outros tantos; e a dita pena pagada ou non esta carta e venda fique firme e ualla
para senpre.
Feita a carta en Ourense, onze dias de mayo, era de mill e tresentos e oyteenta e seys
annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Roy Peres e Martin Gonçalues, clerigos do
coro da igleia d´Ourense, e Johan Ferrnandes, mercador, e Ruy Lourenço e Johan Ledo,
escriuan, moradores en Ourense.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e o escriui e meu nome e signal y fis (signum), que
tal he.

1115

1348, julio, 6. Ourense.

El escudero Rodrigo Pérez «Sabadelle», se obliga a pagar anualmente, por el día


de san Martín, a su hermano, el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, cuatro libras
de la moneda blanca del rey don Alfonso, cargadas sobre los bienes que posee en
Reboredo, feligresía de San Miguel de Calvelle, por haberle cedido la mitad del casal
de Vilaenfesta, en la feligresía de Santa Cristina de Vilariño, que Lope Rodríguez había
comprado a Lorenzo Eanes de Quintela, reservándose él la otra mitad. Rodrigo Pérez
pone como aval del pago todos sus bienes, mencionándose expresamente los bienes que
posee en el lugar de Reboredo.

A. Escrituras 10, nº 57. Orig. Perg.; 207 x 271 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; dos de las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras
afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Lopo Rodrigues de Sabadelle». Al
dorso, escr. gótica: «Lopo Rodrigues de Sabadelle». Al dorso, escr. gótica: «Carta de
Vilaenfesta et das quatro libras que deu en Caluelle hu chaman Reuoredo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 206 (nº 788).

Sabbean quantos esta carta viren que eu, Roy Peres, dito Sabadelle, escudeiro, dou e
outorgo a uos, Lopo Rodrigues, meu yrmao, e a toda uosa uos para senpre que aiades en
cada huun anno para senpre, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, per todos os

644
bees que eu ey e me perteençen eno lugar que chaman Reuoredo, que he ena freigrisia
de San Migeell de Caluelle, quatro libras de dineiros brancos da moeda de noso sennor
el rey don Affonso, de que contan XLª pares de dineiro por tres libras, as quaes quatro
libras uos dou e outorgo pelos ditos bees por rason que uos vos partistes da meatade do
casar de Villaenffesta, que ias ena freigrisia de Santa Christina de Vilarino, e o
demytistes en min que fesese del mina uoentade, o qual casar uos conprastes211 a
Lourenço Anes de Quinteela. E obrigo a uos espeçialmente os ditos bees que eu ey no
dito lugar de Reuoredo e en geeral todos meus bees gaanados e por gaanar per que
aiades en cada huun anno polo dito dia as ditas quatro libras e per que uos e uossa uos
seiades con elas anparado e deffesso senpre a dereito. E eu, o dito Lopo Rodrigues, assy
reçebo de uos, o dito Roy Peres, as ditas quatro libras que me poedes en cada huun anno
pelos ditos bees et partome da dita meatade do dito casar [d]a Villaenffesta e demytoa
em uos, que façades dela toda uosa voentade liuremente e o que uos aprouuer, et a outra
meatade do dito casar retenno em min.
E nos, as ditas partes, queremos e outorgamos que qualquer de nos que contra esto
pasar que peyte aa outra parte que o con[p]rir e aguardar de pena çen morabedis de
brancos, para a qual pena pagar aquel que en ela caer as ditas partes obligaron todos
seus bees.
Feita a carta en Ourense, seys dias de jullio, era de mill e CCC L XXXª e seys
annos.
Testemoyas: Gonçaluo Anes, dito das Traues, e Pero Anes, alffayate, e Ares Peres,
ome do dito Roy Peres.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade d´Ourense pola igleia desse lugar,
que a esto presente foy e en myna presença o fis escriuyr e meu nome e signal y puge
(signum), que tal he.

1116

1349, enero, 9. Ourense.

El clérigo de coro, Lorenzo Eanes «Cantelle», tenenciero de la capilla de O Couto y


de la obra de San Martín y Santa Eufemia, en presencia y con el consentimiento de
Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y vicario general del obispo auriense
don Álvaro, afora a perpetuidad a Pedro Eanes «Cotoriño», morador en Cotoriño, una
leira de viña y monte en dicho lugar, bajo el Outer de Ferro, que está exenta de cargo
alguno, salvo diezmo, con la obligación de plantar todo el monte de viña. Como renta
anual pagará, por el tiempo de la vendimia, un modio de vino blanco de lagar.

A. Escrituras 15, nº 36. Orig. Perg.; 370 x 267 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a la parte central de las tres primeras líneas y a las palabras finales de las líneas
1 a 6; antiguas dobleces verticales que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
de foro de vna vina que esta a cabo de Rayro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 206 (nº 789).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Lourençe Anes, dito Cantelle, clerigo do
coro da igleia et teente a capela do Couto, e outrossy teente a obra de San Martinno e de

211
conprastes] corregido «astes», escrito sobre «ey».

645
Santa Ouffemea, per liçençia e outorydade de dom Bertolameu Peres, meestrescola de
Mondonedo e coengo e vigario geeral do onrrado padre e sennor dom Aluaro, porla
graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, que he presente e outorgante
e me da poder e outorydade para faser este aforamento que se adeante segue, dou e
outorgo a foro a uos, Pero Eanes, dito Cotorinno, morador en Cotorinno, que he aalende
de Raayro, e a todas uossas uoses para senpre huna leyra de vinna e de monte que a dita
obra ha eno dito lugar de Cotorinno, que he aalende das ditas casas de Raayro, a qual
iaz su Outer de Ferro; a qual vinna e monte parte da huna das partes con huna leyra de
vinna que he do cabidoo da igleia d´Ourense que agora laura Johan Ferreiro, morador en
Çeyn, e esta dita vinna que laura o dito Johan Ferreiro ias a par da carreira que uay de
Seixaluo para Santa Marinna, et uay topar aa seara da vinna da suçison que ordinou o
arçidiago dom Pero Fafinna, que agora ten Lourenço Anes de Sorueyra, e da outra parte
iaz a par do rigueyro do Portello que uen de Santa Marinna, e fere en fondo na seara que
ora ten Johan de Trella, raçoeyro da ygleia d´Ourense; e huna peça do dito monte uay
topar en çima no dito Outer de Ferro. Douuos e outorgo a foro a dita leyra de vinna con
todo o dito monte que lle perteençe, e con entradas e seidas e con todos seus dereitos e
perteesças, a monte e a fonte, hu quer que uaan, de disemo a Deus et liure e quite de
todo outro enbarguo, per tal condiçon que uos e todas uossas uoses que chantedes de
vinna todo o dito monte que perteesçe aa dita vinna que esta por chantar, pedaço e
pedaço de cada anno, ata que o dito monte seia todo chantado; e que lauredes e paredes
ben a vinna que agora esta chantada ena dita leyra et a outra que chantardes no dito
monte de todo lauor en maneira que non desfalesca per mingoa de lauor nen per mao
paramento; e que uos e todas uosas uoses que dedes e paguedes a min, en quanto for
teedor da dita obra, et depois aos outros que dela foren teedores perlo tenpo cada anno
en saluo huun moyo de vinno branco de lagar per quarta dereita de seis açunbres, a des e
sete quartas por moyo, do vinno que ouuer na dita vinna ou doutro tan boo commo el; e
pagardes de cada anno o dito moyo de vinno no tenpo de vendimya en aquel tenpo que
uos collerdes a nouidade da dita vinna, e faserdes a saber a min e ao teedor que perlo
tenpo for da dita obra que enviemos porlo dito vinno quando uos collerdes a nouidade
da dita vinna, e nos deuemos enviar por el e tragelo per nossa custa. Aynda he posto que
se uos ou uossa uos quiserdes vender, deytar ou supennorar a dita leira de vinna ou parte
dela que primeiramente frontedes ao que perlo tenpo for teedor da dita obra et lla dedes
porlo justo preço que outre por ela der e non a querendo nos enton a vendede, deytade
ou supinorade aa tal pessoa que seia semellauil de uos et que laure e pare ben et page o
dito foro do dito moyo de vinno et cunpra e aguarde todas las cousas e condiçoes que en
esta carta som contiudas et que uos sodes tiudo de conprir. Outrossy, he posto que se
uos ou uossa uos quiserdes poer aniuerssario perla dita erdade por uossa alma que o
ponades aa dita obra et non a outra igleia nen moesteiro nenhuun. E perla dita
outorydade do dito vigario obrigo todos los bees da dita obra para anparar uos e todas
uossas uoses senpre a dereito con a dita leyra de vinna e monte que uos aforo sigundo
dito he. E eu, o dito Pero Cotorinno, que soo presente, por min e por toda minna uos, asi
reçebo de uos, o dito Lourençe Anes, a dita leyra de vinna e monte aforada perla
maneira e condiçoes sobreditas e sigundo dito he, et prometo e outorgo de a laurar e
parar ben et chantar todo o dito monte e dar e pagar a uos e aos outros teedores que
perlo tenpo teueren a dita obra o dito moyo de vinno de cada anno ao dito termio e
conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta som contiudas, e para
o asi conprir obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar.
E eu, o dito vigario, que soo presente, porque achey per testemoyo de omes boos
clerigos que enviey veer a dita vinna e monte, et outrossy per juramento que reçebi
sobre santos auangeos do dito Lourençe Anes, e achey per eles que a dita obra non auya

646
tanto en saluo da dita vinna quando a lauraua per sy commo o dito moyo que lle agora
an de dar, por ende outorgo este dito aforamento et dou outorydade ao dito
Lourenç’Eanes que o faça, et mando que ualla e seia firme para senpre.
E qualquer das partes que contra esto passar he posto que peyte aa outra parte que o
conprir e aguardar por pena mill morabedis de brancos; e a pena pagada ou non esta
carta e aforamento sobredito fique firme e ualla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, noue dias do mes de janeiro, era de mill e tresentos e
oyteenta e sete annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Afonso, capelan de Santa Ouffemea,
Apariçe Anes, dobreyro desse lugar, Johan Eanes de Laroaa e Martin Fernandes,
clerigos do coro da ygleia d´Ourense, et Ruy Peres, mercador, morador na Correaria.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar,
que a esto presente foy e en minna presença ho fiz escriuyr e meu nome e signal aqui
puge, que tal he (signum).

1117

1349, marzo, 13. Ourense.

Sentencia dictada por Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y vicario


general del obispo don Álvaro, en el pleito que enfrenta a los capellanes de Santa
Eufemia, Juan Alfonso y Juan Domínguez, con Diego Pérez, tesorero, Fernando Eanes,
clérigo de coro, y García Álvarez, recaudador de los bienes de la obra de San Martín y
Santa Eulalia, por una ofrenda al altar de Santa Eulalia. El pleito se originó cuando el
domingo 25 de enero, mientras Juan Alfonso estaba oficiando misa en el altar de Santa
Eufemia, Juan, sobrino del clérigo de coro Lorenzo Eanes, Pedro Eanes y Tomás,
sobrino de Fernando Eanes, recibieron, en nombre de la obra de San Martín y Santa
Eufemia, una «regueifa» ofertada por Teresa Alfonso al altar de Santa Eulalia. Juan
Alfonso, en su nombre y en el de Juan Domínguez, solicita al vicario que les sea
entregada la «regueifa» o su valor, treinta sueldos de la moneda del rey don Alfonso,
argumentando que desde tiempo inmemorial los capellanes de Santa Eufemia se habían
quedado con el mejor pan y el dinero, siempre que no sea de oro, que se ofertaba al
altar de Santa Eulalia cuando los capellanes oficiaban la misa. Por su parte, Diego
Pérez, Fernando Eanes y García Álvarez, reconocen este derecho a los capellanes de
Santa Eufemia y manifiestan su deseo de acabar con la contienda. El vicario oídas las
partes ordena que se entregue la «regueifa» o la estimación de su valor a los
capellanes de Santa Eufemia y que en el futuro se respete su derecho; asimismo,
condena a la otra parte al pago de las costas procesales.

A. Escrituras 22, nº 193. Orig. Perg.; 297 x 369 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que han desvaído la tinta, dificultando e impidiendo la lectura,
afectando especialmente a la parte superior del pergamino, líneas 1 a 16, y a toda la parte
derecha del mismo; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a las líneas 21, 35 y 38;
antigua doblez horizontal que dificulta la lectura en la línea 38, a la altura de la fecha. En la
parte inferior del pergamino, letra gótica: «Taxada en quinse morabedis». En la parte
inferior del pergamino, letra gótica: «§ Reçebi de Johan Alfonso pola meatade do proçesso
que se fez sobre esta sentença çinco morabedis». Al dorso, letra gótica: «Sentença que foy
dada sobre la regueifa dos capelas de Santa Oufemia dos [dineiros] da messa da prima…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 206-207 (nº 790).

647
El documento presenta una incongruencia cronológica al señalar que el 25 de enero fue
domingo cuando en realidad fue sábado.

Sabean quantos esta carta de sentença viren que en presença de min, Pero Lourenço,
notario publico d´Ourense pola igleia desse lugar e das testemoyas adeante escritas
pareçeron en juizo ante dom Bertolomeu Peres, mestrescola de Mondunedo, coengo e
vigario geeral do onrrado padre e sennor don Aluaro, pola graça de Deus e da santa
igleia de Roma bispo d´Ourense, Johan Affonso, cappellan de Santa Ouffemea, por sy e
en nome de Johan Domingues, seu conpanno, capelan da dita capela de Santa
Ouffemea, polo qual deu fiador en cauçon que el aia por firme todo quanto o dito Johan
Afonso por el e en seu nome feser en este preito e este e cunpra co que for julgado, e
viindo o dito Johan Domingues a outorgalo ou sua procuraçon sufiçiente que o dito
fiador seia releuado conuen a saber o dito fiador Johan Sotil, auogado, era presente e
outorgante e obligou a dita fiadoria todos seus bees. E o dito Johan Affonso, por sy e en
nome do dito Johan Domingues e da dita capela, da una parte, e Diego Peres,
thesoureiro da igleia d´Ourense, e Fernan Anes, clerigo do coro desse lugar, e Garçia
Aluarez, recadador que se disia dos bees que perteeçian a obra de San Martinno e de
Santa Ouffemea, todos tres por sy, da outra.
E logo o dito Johan Affonso, por sy e en nome da dita capela de Santa Ouffemea e
do dito Johan Domingues, diso e en juiso proposo contra os sobreditos que commo a
dita cappela e os capelaes dela que dela foron pelo tenpo seus anteçesores esteuessen en
posisson per tanto tenpo que a memoria dos omees non era en contrario que qualquer
dos capelaes da dita capela de Santa Ouffemea que pelo tenpo fossen, quando acaeçer a
dizer a miisa da prima no altar da dita capela de Santa Ouffemea, que a d´auer o mellor
pan que y ueer que for offereçuda a mao beigada do clerigo que diser a dita misa, e o
mellor dineiro que y ueer que for oferesçeudo que non seia d´ouro; e commo o dito
Johan Affonso estando disendo a misa no altar de Santa Ouffemea, domingo, sete dias
por andar deste mes de janeiro que ora passou, da era de mill e tresentos e oyteenta e
sete annos, lle fosse ofereçuda huna regueifa triiga, que estimou que ualia triinta soldos
desta moeda de nosso sennor el rey don Affonsso, a qual regeifa diso que lle fora
ofereçuda per Tereiga Affonso, moller d´Affonso de Feete, alfaiate, e a qual regeifa diso
que Johanne, sobrino de Lourenço Ares, dito Cantelle, clerigo do coro que foy da igleia
d´Ourense, e Pero Anes, clerigo outrossy do dito coro, e Tome, sobrino do dito
Fernando Anes, que reçeberan a oferta en aquel dia que viinna ao dito altar de santa
Ouffemea e a igleia de San Martinno en seu perjudiçio e do dito Johan Domingues, seu
conpanno, e da dita sua capela que tomaran a dita regeifa e a partiran entre sy et feseran
dela o que quiseran, e pero que lles pidira que lle dessen a dita regeifa que elles que o
non quiseran faser, e que el que chamara o dito Pero Anes, clerigo, e o dito Tome para
ante este dito vigario, e que lles pidira que lle dessen e entregassen a dita regeifa, e que
os ditos Pero Anes e Tome que se chamaran aoutores e defendedores aos ditos
thesoureiro e Fernan Anes, en cuio nome collian e recadauan a dita oferta, e que os ditos
theroureiro e Fernan Anes que se feseran outores do dito preito e o tomaron en sy.
Por ende, o dito Johan Afonso, por sy e en nome do dito Johan Domingues, seu
conpanno, e da dita sua capela, pedio aos ditos Diego Peres, thesoureiro, e Fernan Anes,
clerigo de coro, e Garçia Aluarez, que se disia teedor e reçebedor dos bees da obra de
Sam Martinno e de Santa Ouffemea, que lle dessen e entregassen a dita regeifa que lle
os ditos Pero Anes e Tome e Johanne, sobrino do dito Lourenço Anes Cantelle, en nome

648
da dita obra, tomaron ou lle dessen e entregassen a estimaçon sobredita a que a
estimara, e pedio ao dito vigario que assy o mandasse per sentença.
E foron estas partes tanto per preito adiante ata que os ditos Diego Peres,
thesoureiro, e Fernan Anes e Garçia Aluarez diseron que elles achauan per homes
vedrayos que a dita capela de Santa Ouffemea e os capellaes que dela foran pelo tenpo
estauan en jur e en posse de leuar o mellor pan que veesse a oferta ao altar de Santa
Ouffemea e que fosse ofereçudo a mao beigada do capelan quando disesse a misa no
dito altar de Santa Ouffemea, e outrossi que estaua en posse de leuar o mellor dineiro
que lle fosse ofereçudo que non fosse d´ouro, e que elles d´aqui en deante sobresta rason
que non querian mays contender con o dito Johan Afonso.
E logo o dito Johan Affonsso pedio ao dito vigario, pois que os ditos tesoureiro e
Fernan Anes e Garçia Aluarez confessauan que a dita capela de Santa Ouffemea e os
capelaas que dela foran pelo tenpo estauan en jur e en posse de leuar o dito pam e
dineiro, sigundo que el disia en sua pitiçon, e desian que non querian con el mays
contender sobresta rason, que per sentença mandasse que a dita capela de Santa
Ouffemea e os capelaas que dela fossen pelo tenpo ouuessen o dito pan e dineiro, e
mandasse aos ditos thesoureiro e Fernan Anes e Garçia Aluarez que lle dessen e
entregassen a dita regeiffa ou a estimaçon sobredita a que a estimara, e lles mandasse
per sentença que lle la non enbargassen d´aqui en deante.
E logo o dito vigario, vista a demanda do dito Johan Afonso, e vista a conffesson
dos ditos thesoureiro e Fernando Anes e Garçia Aluarez, seendo en lugar de julgar,
mandou per sentença aos ditos tesoureiro e Fernan Anes e Garçia Aluarez que dessen e
entregassen a dita regeifa ao dito Johan Afonso en nome de sy e do dito Johan
Domingues, seu conpanno, e da dita sua capela de Santa Ouffemea ou lle dessen e
entregassen a estimaçon sobredita a que a estimara. E outrossy lles mandou per sentença
que lle non enbargassen o dito pan e dineiro d´aqui en deante. E a pedimento do dito
Johan Affonso condenou os ditos thesoureiro e Fernan Anes e Garçia Aluarez nas custas
dereitas.
Dada foy esta sentença en Ourense, trese dias de março, era de mill e tresentos e
oyteenta e sete annos.
Testemoyas que presentes foron: Françisco Peres e Johan Sotil, auogados; Johan
Fernandes, notario d´Ourense; Lourenço Mercador, escriuan; e Martin Freira, ome do
dito vigario.
E eu, Pero Lourenço, notario sobredito, que a esto presente foy e esta sentença en
myna presença fiz escriuyr e meu nome e signal aqui puge, que he tal (signum).

1118

1349, mayo, 16. Ourense.

Inés Pérez, moradora en Ourense, criada del difunto arcediano Pedro González,
vende por cincuenta maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso al escudero
Lope Rodríguez de Sabadelle la tercera parte de un casal en Vilarchao, en la feligresía
de San Miguel de Calvelle –del que Lope Rodríguez ya posee los dos tercios restantes–,
y todas las propiedades que había comprado con su marido, Rodrigo Eanes, en la
feligresía de San Miguel de Calvelle, cargadas con el pago del diezmo y foros. En el
contrato de venta se establece que en el caso de que en los años sucesivos se
incrementara el valor de estos bienes, la vendedora dona el posible incremento por la
ayuda que había recibido de Lope Rodríguez.

649
A. Escrituras 10, nº 20. Orig. Perg.; 271 x 211 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; antigua dobles vertical que no impide la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta de Uilarchao».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 207 (nº 791).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Eynes Perez, moradeira em Ourense,
criada do arçidiago Pero Gonçalues, que foy, por min e por toda minna voz, vendo e
logo per esta presente carta entrego a uos, Loppo Rodrigues, escudeiro d´Aguyar, a
terça de hun casar que eu aio no lugar que chaman Vilarchao, que he ena fiigresia de
San Migeel de Caluelle, tanben casas commo herdades e aruores, do qual casar as outras
duas terças son de uos, o dito Lopo Rodrigues; aynda uos vendo e logo per esta presente
carta entrego todolos herdamentos e casas que eu conprey con Rodrigo Anes, que foy
meu marido, as quaes son ena dita fiigresia de San Migeel de Caluelle, delo de dizemo a
Deus e delo de foro. Vendouos todalas cousas sobreditas con entradas e seidas e con
todos seus dereitos e perteenças hu quer que vaan, e uos que façades aqueles foros e
dereitos ao sennorio que eu soo tiuda de fazer, e liures e quites de todo outro enbargo,
ca outorgo e conosco que reçebi de uos ben e conpridamente todo o preço que a min e a
uos aprouuo de me por elo dardes, conuen a saber: çinquoeenta morabedis de dineiros
brancos da moeda de nosso sennor el rey dom Affonso, d´oyto en soldo cada morabedi;
os quaes morabedis de uos reçebi en dineiros en presença deste notario et testemoyas
sub escriptas, que aio ia en meu jur e en meu poder ben e conpridamente, de que me
outorgo por entrega e ben pagada; e se mays valer agora os ditos herdamentos e cousas
sobreditas que uos vendo agora ou valueren d´aqui en deante essa mayoria ou melloria
sea y ha vos dou e outorgo en doaçon por moyto amor e graça e ajuda que de uos reçebi,
que val mays e he mellor ca esto. E obligo todos meus bees gaanados e por gaanar para
anpararuos e toda vossa voz senpre a dereito con esta vendiçon. E logo todo jur,
senorio, possison, propiedade, voz e auçon e dereito que eu ey e me perteençen enos
ditos herdamentos e casas e cousas sobreditas que uos vendo todo o tollo e remouo de
min e de toda minna voz e ponoo en uos, o dito Lopo Rodrigues, e en toda vossa voz
para senpre per esta presente carta.
E quen quer da minna parte ou da estranya que uos contra esta carta e vendiçon
veer, en parte ou en todo, aia a yra de Deus e a minna maldiçon, e quanto demandar
peiteo a uos e a uossa voz dobrado, e aa uoz del rey peite de pena çem morabedis de
brancos; e a pena pagada ou non esta carta e venda valla e fique senpre firme.
Feita a carta en Ourense, dez e seys dias de mayo, era de mill et tresentos e oyteenta
e sete annos.
Testemoyas que presentes foron: Pero Martines, morador en Pinor, Fernan Peres,
ome do dito Lopo Rodrigues, et Johan Cunnado, ome de Lopo Nunes.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e en myna presença ho fiz escriuyr e meu nome e signal aqui puge, que tal
he (signum).

1119

1349, septiembre, 19. Ourense.

650
El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al labrador Juan
Arias y a su mujer, María Martínez, moradores en la rúa dos Brancos, durante la vida
de ambos, unas casas e «exido», en la rúa de rúa de Penavixía, a las que se conoce por
el nombre «O Ixido das Vacas», que el año anterior había tenido alquiladas Lorenzo
Carniceiro. Como renta deberán pagar anualmente dos maravedíes a la persona que
tenga la renta de las casas e «exido» y, al cabildo auriense, veintiocho libras de la
moneda del rey don Alfonso por el día de santa Eufemia del mes de septiembre. La
reparación de las casas e «exido» correrá por cuenta de los foreros a no ser que se
derrumben en cuyo caso su reparación corresponderá al cabildo.

A. Escrituras 17, nº 52. Orig. Perg.; 280 x 145 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; roto en la parte inferior del pergamino que no afecta al texto.
Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capitoli
per que a de dar Johan Ares, laurador, pelo yxido dos Brancos que esta en Penavigia,
XXVIII libras».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 207 (nº 792).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Pero Suarez, deam da igleia d´Ourense, e o
cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de Sam
Martinno, hu he costume de nos juntar e faser cabidoo, nos, os ditos deam e cabidoo,
damos a foro a uos, Johan Ares, laurador, morador nos Brancos, e a uossa moller, Maria
Martinet, que he presente, en vossa vida d´anbos tan solamente e mays non, hunas casas
con seu seido e con suas casas que nos auemos en Ourense, ena rua de Penavigia, aas
quaes chaman ho Ixido das Vacas, as quaes casas e ixido de nos teuo alugadas este anno
que passou Lourenço Carniçeiro. Damosuos a foro as ditas casas con seu yxido e con
suas casas e con entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças segundo que as
tiinna de nos o dito Lourenço Carniçeiro, e uos que adubedes as ditas casas e ixido de
todalas cousas que elas ouuerem mester saluo se caeren per fondamento, que desto que
as correga o dito cabidoo. E uos e a dita uossa moller que pagedes de cada anno ao que
teuer a renda da Coenga dous morabedis de brancos que a d´auer pelas ditas casas e
ixido. E uos e a dita uossa moller que dedes a nos, o dito cabidoo, cada anno en saluo
viinte e oyto libras de brancos da moeda de nosso sennor el rey don Afonso, de que
contan quoreenta par de dineiros por tres libras, e pagardelas cada anno uos e a dita
uossa moller por dia de santa Ouffemea do mes de setenbro. E he posto que se contenda
recleçer entre nos, o dito cabidoo, e uos, o dito Johan Ares e a dita uossa moller, sobre
rason das ditas casas que se termii per dous omees boos do dito cabidoo tomados a
prazer de nos, as partes, toda outra apelaçon remota. Aynda he posto que se uos ou a
dita vossa moller quiserdes vender ou deytar ou sopinnorar as ditas casas e ixido que
primeiramente frontedes con elas ao dito cabidoo, e se as o dito cabidoo non quiser
enton vendede ou deitade ou supinnorade aa tal pessoa que seia semellauil de uos e que
faça e page cada anno ao dito cabidoo o dito foro das ditas viinte e oyto libras en saluo
commo dito he. E nos, os ditos deam e cabidoo, obligamos os bees da nossa mesa para
anpararuos os ditos Johan Ares e Maria Martinet con as ditas casas e ixido a dereito. Et
nos, os ditos Johan Ares e Maria Martines, sua moller, que somos presentes, assy
reçebemos de uos, os ditos dean e cabidoo, as ditas casas e ixido aforadas e prometemos
e outorgamos de as adubar de todalas cousas que ouueren mester, saluo se caeren per
fondamento, commo dito he, e pagar o dito foro das ditas viinte e oyto libras ao dito
termio cada anno como dito he e conprir e aguardar todalas cousas e condiçoes e cada
huna delas que en esta carta son contiudas, e para o assy conprir obligamos a uos todos

651
nossos bees gaanados e por gaanar. E desto nos, os ditos deam e cabidoo, e os ditos
Johan Ares e Maria Martinet rogamos a Pero Lourenço, notario publico d´Ourense, que
fezesse ende duas cartas partidas per ABC anbas en hun tenor.
Feita a carta en Ourense, dentro no dito cabidoo, XIXe dias de setenbro, era de mill e
CCC LXXX VIIe annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Afonso, capelan de Santa Ouffemea, Johan
Martines, clerigo do coro da igleia d´Ourense, Johan Garçia, porteiro do dito cabidoo.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredicto he a rogo das dictas (signum) partes en mynna
presença fiz escriuyr duas cartas partidas per ABC anbas en huun tenor, e en cada huna
delas meu nome e signal puge, que tal he.

1120

1350, marzo, 9. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al mercader


Gonzalo Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, a su mujer, Aldonza Eanes, y a una
voz –que nombrará el cónyuge superviviente– dos viñas, una en O Vao y la otra bajo
Ponte Pedriña, a orillas del río Barbaña. Como renta pagarán anualmente, por la viña
de O Vao foro de tercia al señorío, además del diezmo y, por la de Ponte Pedriña, diez
libras de la moneda blanca del rey don Alfonso, pagaderas por el día de san Juan
Bautista.

A. Escrituras 5, nº 4. Orig. Perg.; 191 x 255 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura. Quirógrafo, en la parte inferior
del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Litera capituli».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 207 (nº 793).

CIT. RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales de Orense, 231.

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Pero Suarez, deam da igleia d´Ourense, e o
cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de San
Martinno, hu he d´uso e de costume de nos juntar a fazer cabidoo, nos, os ditos dean e
cabidoo, damos a foro a uos, Gonçaluo Anes, tendeiro, morador en Ourense, na rua dos
Çapateiros, e a uosa moller, Aldonça Anes, que non he presente, en vossa vida d´anbos
e a huna voz qual nomear o postrimeiro de uos anbos en sua vida ou a tenpo de seu
finamento, e se a non nomear que seia voz o que herdar os outros seus bees de dereito,
duas leyras de vinas que nos, os ditos dean e cabidoo, auemos, das quaes a huna iaz no
Vao e a outra iaz a su a Ponte Pedrynha que esta sobrelo rio da Baruanna, e iaz a dita
leira de vinna a par do dito rio da Baruanna; as quaes duas leiras de vinnas de nos teuo
Pero Anes da Siluaa, clerigo do coro da igleia d´Ourense, que foy, e as quaes duas leiras
de vinas a do Vao iaz a par duna leira de vina de Fernan Moreda; e a da Ponte Pedrinna
iaz a su outra vinna de Costança Gomez, filla de Gomez Peres de Poutaes, que foy.
Damosuos a foro as ditas duas leiras de vinnas a uos e aa dita vossa moller e aa dita voz
per tal condiçon que as deitedes e entrechantedes e lauredes e paredes bem de guisa que
non defalescan per mingoa de lauor e de boo paramento; e façades e pagedes da dita
leira de vinna do Vao foro de terça ao sennorio e disemo a Deus, e da leira que iaz a su a

652
ponte disemo a Deus; e liures e quites de todo outro enbargo; e que uos et a dita vossa
moller e a dita voz que dedes a nos, o dito cabidoo, cada anno en saluo, non enbargante
grando nen geada nen outro caso fortuyto nihuun, dez liuras de brancos da moeda de
nosso sennor rey dom Afonso, de que contan quoreenta par de dineiros por tres libras, e
pagardelas cada anno por dia de san Johan Batista do mes de juyo. E he posto que se
queston recreçer entre nos o dito cabidoo e uos o dito Gonçaluo Anes e vossa moller e a
dita voz sobre rason das ditas vinnas que se termii per dous omes boos do dito cabidoo
tomados a praser das partes, toda appelaçon remota. Aynda he posto que se uos ou a
dita vossa moller ou a dita voz quiserdes vender ou deytar ou sopinnorar as ditas duas
leiras de vinas que primeiramente vendades ou deitedes ou supinnoredes a nos o dito
cabidoo polo justo preço e ho frontedes con elas e nolas dedes polo justo preço ante ca
outre, e se as o dito cabidoo non quiser enton vendede ou deytade ou supinorade non a
caualeiro nen a escudeiro nen a moordomo alleo nen a ome poderoso mays aa tal pessoa
que seia semellauil de uos e que faça e page a nos, o dito cabidoo, as ditas dez libras
cada anno en paz e en saluo commo dito he. E nos, os ditos deam e cabidoo, obligamos
os bees da nossa mesa para anpararuos o dito Gonçaluo Anes e a dita vossa moller e a
dita voz con as ditas duas leiras de vinas a dereito. E eu, o dito Gonçaluo Anes, que soo
presente, por min et pola dita minna moller, que non he presente, e pola dita voz, assy
reçebo as ditas duas leiras de vinas aforadas de uos o dito deam e cabidoo e prometo e
outorgo deas laurar e parar ben e pagar o dito foro das ditas dez libras cada anno ao dito
termio e conprir e aguardar todalas cousas e condiçoes e cada huna delas que en esta
carta son contiudas e para o assy conprir obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
E desto nos, os ditos deam e cabidoo, e eu, o dito Gonçaluo Anes, rogamos a Pero
Lourenço, notario publico d´Ourense, que fezesse ende duas cartas partidas per ABC
anbas en hun tenor.
Feita a carta en Ourense, eno dito cabidoo, noue dias de março era de mill e CCC
LXXX VIIIº annos.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Codeiro, notario d´Ourense; Johan
Garçia, porteiro do dito cabidoo; Lourenço Garçia e Lopo Afonso, omes de donna
Johana, moller de Roy Paez, que foy.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobre dito he a rogo d[a]s ditas partes en mynna presença fiz
escriuyr duas cartas partidas per ABC anbas en huun tenor e en cada (signum) huna delas
meu212 nome e signal puge, que tal he.

1121

1350, marzo, 11. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora a perpetuidad al


«aparellador» Gonzalo Pérez «de Cotelo», morador en Ourense, en O Campo, y a su
mujer, Teresa Rodríguez, una leira de viña en Outeiro da Vela, con la condición de
plantarla, labrarla e injertarla, por una renta anual de la tercera parte de lo que
cosechen. Se señala que el aforamiento se otorga como consecuencia de los efectos de
la peste, ya que la elevada mortandad había encarecido los jornales.

212
meu] repetido.

653
A. Escrituras 2, nº 10. Orig. Perg.; 261 x 320 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
que afecta a la lectura de parte de la suscripción notarial, líneas 26 a 27. Quirógrafo, en la
parte superior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 207 (nº 794).

Sabeam quantos esta carta uiren que eu, Pero Suarez, deam da igleia d´Ourense, e o
cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de San
Martinno, hu he huso e costume de se juntar, nos, os ditos deam e cabidoo, damos a foro
a uos, Gonçaluo Perez, dito de Cotelo, apparellador, morador en Ourense, eno Canpo, e
a uossa moller, Tereyia Rodrigues, que non he presente, e a todas vossas vozes para
senpre huna leira de vinna que iaz eno Outeyro da Vela; a qual iaz da huna das illargas a
par duna vinna de Orraca Anes, filla de Fernand Ares da Praça, çidadao que foy
d´Ourense, e da outra illarga iaz a par doutra vinna de Afonso Gonçalues, alfagime, que
foy, morador en Ourense, a sobre la porta da Burgaa, e en fondo fere ena dita vinna da
dita Orraca Anes, e en çima entesta en outra leira de vina de uos, o dito Gonçaluo Perez,
e a qual leira de vinna vos conprastes de Martin Domingues de Parada, çapateiro, que
foy morador en Ourense, ena rua dos Çapateiros, e de sua moller, Maria Viuiaez, que
foy, da qual leira a nos fazian foro de meo. Damosuos a foro a dita leira de vinna a uos e
a todas uossas voses commo dito he per tal condiçon que uos e todas vossas voses que a
lauredes e deitedes e entrechantedes e enxertedes e paredes ben de todo lauor, de guisa
que non defalesca per mingoa de lauor e de boo paramento. E dedes uos e a dita vossa
moller e todas vossas voses cada anno a nos o dito cabidoo per nosso moordomo ao
qual deuedes aproueer de comer e de beuer comunalmente en quanto esteuer conuosco a
coller a nouydade da dita vinna terça parte da nouidade que Deus y der, a conposta ena
vinna e o vinno no lagar. E este aforamento uos fasemos por rason da pestilençia da
mortaldade das jentes e caresa dos jornaes dos omees e por tal que aiades mayor
vontade de a laurardes e parardes ben. E he posto que se queston recleçer entre nos o
dito cabidoo e uos, o dito Gonçaluo Perez e a dita vossa moller, e uossas voses que se
termii per dous omees boos do dito cabidoo tomados a praser das partes, toda appelaçon
remota. Aynda he posto que se uos ou a dita vossa moller ou vossas voses quiserdes
vender ou deytar ou sopinnorar a dita leira de vinna que primeiramente vendades ou
deitedes ou sopinnoredes ao dito cabidoo e o frontedes con ela, e se a o dito cabidoo
non quiser venduda ou deitada ou sopinnorada ou obligada enton vendede ou deitade ou
sopinnorada (sic) ou obligade non a caualeiro nen a escudeiro nen a ome poderoso nen a
moordomo alleo mays aa tal pessoa que seia semellauil de uos e que faça e page a nos o
dito cabidoo o dito foro de terça en saluo commo dito he. E nos, os ditos deam e
cabidoo, obligamos os bees da nossa mesa para anpararuos e todas vosas vozes senpre a
dereito con a dita leira de vinna. E eu, o dito Gonçaluo Perez, que soo presente, por min
e pola dita minna moller, que non he presente, e por todas minnas voses, assy reçebo a
dita leira de vina aforada de uos o dito dean e cabidoo e prometo e outorgo de a laurar e
parar ben e pagar o dito foro de terça e conprir e aguardar todalas cousas e condiçoes
que en esta carta son contiudas e para o assy conprir obligo todos meus bees gaanados e
por gaanar. E desto nos, os ditos deam e cabidoo, e eu, o dito Gonçaluo Perez, rogamos
a Pero Lourenço, notario publico d´Ourense que fezesse ende duas cartas partidas per
ABC anbas en hun tenor.
Feyta a carta en Ourense, eno dito cabidoo, onze dias de março, era de mill e
trezentos e oyteenta e oyto annos.

654
Testemoyas que presentes foron: Lourenço Fernandes, dito Rosete, morador en
Ourense, ena Cruz dos Ferreiros, Johan Garçia, porteiro do dito cabidoo, Fernan Anes,
ome do dito deam.
Et eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e des... dito he (signum) a rogo dos dictos dean e cabidoo e do dicto
Gonçaluo Perez en myna presença fiz escriuyr duas cartas partidas per [ABC] ... en huun
tenor e en cada huna delas meu nome e signal puge, que tal he.

1122

1350, mayo, 14. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al labrador


Domingo Domínguez, morador en la rúa Nova, y a su mujer, Mayor Pérez, durante la
vida de ambos más una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– una casa con su
«exido» en la rúa Nova, que está exenta de cargo alguno, salvo el fumazgo
acostumbrado, por una renta anual de cinco libras y cinco sueldos de la moneda blanca
del rey don Alfonso, pagaderos por el día de santa Eufemia. Se establece que la
reparación de la casa correrá por cuenta de los foreros salvo si se derrumba.

A. Escrituras 13, nº 28. Orig. Perg.; 262 x 288 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, especialmente en su mitad superior, dificultando,
en algunos casos, la lectura; roto en la parte derecha del pergamino que afecta a las letras
finales de las líneas 11 y 12. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al
dorso, escr. gótica: «Litera capituli». Al dorso, escr. gótica: «Casa da rua Nova».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 207 (nº 795).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Pero Suarez, dayam da igleia d´Ourense, e
o cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de San
Martinno, hu he custume de nos juntar a fazer cabidoo, nos, os ditos deam e cabidoo,
damos a foro a uos, Domingo Domingues, laurador, morador ena rua Noua, e a uossa
moller, Moor Peres, que non he presente, en uossa vida d´anbos e a huna voz qual
nomear o postrimeiro de uos anbos en sua vida ou a tenpo do seu finamento, e se a non
nomear que seia voz o que herdar os bees do postrimeiro, huna casa que nos auemos ena
dita rua Noua con seu seido que lle perteençe; a qual casa e seido esta juntada con outra
casa de Lourenço Anes Perequinno, que foy, e ten as portas ena dita rua publica da rua
Noua. Damosuos a foro a dita casa con entradas e seidas e con todos seus dereitos e
perteenças per tal condiçon que a agisedes e reparedes e mantenades de todalas cousas
que ouuer mester saluo, se a dita casa caer per fondamento; e pagedes fumaien
acustumada, se a dita casa ha, e liure e quite de todo outro enbargo; e uos e a dita uossa
moller e a dita voz que dedes a nos, o dito cabidoo, de foro cada anno en saluo çinque
libras e çinque soldos de brancos da moeda de nosso sennor el rey don Afonso, de que
contan quoreenta par de dineiros por tres libras, e pagardelas cada anno por dia de santa
Ouffemea, commo he custume do cabidoo. E he posto que se contenda recleçer entre
nos, o dito cabidoo, e uos, o dito Domingo Domingues e a dita voss[a] moller e a dita
voz, que se termii per dous omees boos do dito cabidoo tomados a praser das partes,
toda appelaçon remota. Aynda h[e] posto que se uos ou a dita uossa moller ou a dita voz
quiserdes vender ou deytar ou sopinorar a dita casa que primeiramente frontedes a nos,

655
o dito cabidoo, e no la dedes polo justo preço ante ca a outre, e se a nos non quisermos
enton vendede ou deitade ou supinorade aa tal pessoa que seia semellauil de uos e do
que nos, o dito cabidoo, possamos auer o dito foro en paz assy commo de uos. E nos, o
dito cabidoo, obligamos os bees da nossa mesa para anpararuos e a dita vossa moller e a
dita voz con a dita casa et seido a dereito eno dito tenpo. E eu, o dito Domingo
Domingues, que soo presente, por min e pola dita minna moller, que non he presente, e
pola dita voz, assy reçebo as ditas casas e seido aforadas de uos, o dito cabidoo, e
prometo e outorgo de as agisar e reparar e manteer de todalas cousas que ouueren
mester e pagar o dito foro e conprir e aguardar todalas cousas e condiçoes que en esta
carta som contiudas, e para o assy conprir obligo todos meus bees mouiles e reises
gaanados et por gaanar. E desto nos, os ditos deam e cabidoo, e eu, o dito Domingo
Domingues, rogamos a Pero Lourenço, notario publico d´Ourense, que fesesse ende
duas cartas partidas per ABC anbas en hun tenor.
Feita a carta en Ourense, catorze dias de mayo, era de mill et CCC LXXX VIIIº
annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Garçia, porteiro do dito cabidoo, Martin
Fernandes, alfayate, Gonçaluo Martines, morador ena rua da Fonte do Bispo.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, (signum)
que a esto presente foy e desto que sobredicto he a rogo das dictas partes en mynna
presença fiz escriuyr duas cartas partidas per ABC anbas en huun tenor e en cada huna
delas meu nome e signal puge, que tal he.

1123

1350, noviembre, 29. Ourense.

Los capellanes de Santa Eufemia –Juan Domínguez y Juan Alfonso– aforan al


labrador Juan Domínguez y a su mujer, Mayor Eanes, moradores en Cimadevila, por el
tiempo que ellos fueran tenencieros de estas capillas, dos casas sobre la puerta de
Cimadevila, en las que ellos ya viven, más la mitad de un solar y «exido» en el mismo
lugar, la otra mitad pertenece a un nieto de María Soal. Los foreros deberán vivir en
las casas, repararlas en lo que necesiten y pagar anualmente nueve libras de moneda
blanca por el día de santa Eufemia y, a mayores, un aniversario y el fumazgo, si los
hubiese.

A. Cregos de coro, nº 48. Orig. Perg.; 257 x 185 mm.; escr. gótica; deteriorado, presenta
la tinta desvaída por la acción de la humedad y numerosas manchas de humedad que
dificultan la lectura, especialmente en la parte derecha del pergamino; roto en la parte
inferior del documento que no afecta al texto. Al dorso, escr. cortesana: «Foro de duas casas
que estan a sobre a porta de Çima de Vila, por 9 liuras de blancos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 208 (nº 796).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 33.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

Sabean quantos esta carta viren que nos, Johan Dominguez e Johan Affonso,
cappellaes das capelas de Santa Ouffemea, damos a foro a uos, Iohan Domingues,
laurador, morador en Çima de Villa e a uos Moor Anes, sua moller, deste dia de santa

656
Ouffemea primeira que uen en deante por en todo aquel tenpo que nos foremos teedores
das ditas capelas, duas casas que son das ditas capelas; as quaes casas estan a sobre la
porta de Çima de Villa enas quaes uos agora morades, as quaes casas estan ontre outra
casa de Gonçaluo Peres, o Ruuyo, da huna parte, e da outra parte con outra que foy de
Martin do Bayoto, e saen as portas na rua publica. E aynda uos damos a foro polo dito
tenpo a nossa meatade do soar con seu seido que esta eno lugar de Çima de Villa, o qual
soar e seido parte pela casa do cabido en que moraua Pero Ares e pelo seido ...
Ouffemea con ella, do qual soar e seido a outra meatade he do neto de Maria Soal.
Damosuos a foro as ditas casas con seus [seidos] e con sua froita e a dita meatade do
dito soar e seido con entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças assy
moredes as ditas casas e adubedes e reparedes do que lles conprir; e pagedes o
aniuersario, se o y ha, e a fumagee acustumada; e dedes a nos en saluo en cada huun
anno por dia de santa Ouffemea noue libras de brancos desta moeda que agora corre, de
que conta a quareenta pares por tres libras, e liures e quites de todo outro enbargo. E nos
obligamos todolos bees da dita capella para uos seerdes anparados con as ditas casas e
meatade do dito soar e seido a dereito no dito tenpo. E nos, o ditos Johan Domingues e
Moor Anes, para pagar o dito foro en saluo en cada huun anno e para conprir e agardar
todo esto que sobredito he obligamos todos nossos bees gaanados e por gaanar.
Feyta a carta en Ourense, viinte e noue dias de nouenbro, era de mill e trezentos e
oyteenta e oyto annos.
Testemoyas: Lourenço Peres, morador en Pinor, Fernan Codeiro, ome que foy do
bispo don Aluaro, Aluar Nunez, escripuan.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredito he en minna presença fige escriuir duas (signum)
cartas anbas en huun tenor e en cada huna puge meu signal, que he tal.

1124

1350, diciembre, 6, domingo. Sabadelle.

Partición realizada entre el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en


Calvelle, su hermana Constanza Rodríguez, moradora en Ourense, en presencia y con
el consentimiento de su marido, Domingo Alfonso, y Elvira Arias, viuda del escudero
Rodrigo Pérez «Sabadelle», en nombre de sus hijos Rodrigo y Álvaro, éste último
presente y otorgante, de los bienes que quedaron de su madre, Constanza Rodríguez, y
algunos que habían pertenecido a su padre, el caballero Rodrigo Arias. El
repartimiento fue realizado por orden de Martín de Deus, juez en la tierra de Aguiar,
quien designa, a petición de las partes, a los hombres buenos que han de realizar la
partición: Juan Lorenzo, morador en Sabadelle, Juan Calvelle y Juan da Sobreira,
moradores en la feligresía de San Miguel de Calvelle. La mitad de los bienes
correspondían a Constanza Rodríguez y a sus sobrinos, cediéndoles Lope Rodriguez el
derecho de elección sobre los mismos. A continuación se enumeran los bienes que le
corresponden a cada uno, comprometiéndose cada uno de ellos a aceptar el reparto.
Constanza Rodríguez señala que si bien acepta el reparto de los bienes de su madre se
reserva el derecho de demandar la partición de los bienes de su padre, Rodrigo Arias,
ya que no había obtenido de ellos la parte que le correspondía.

A. Escrituras 10, nº 21. Orig. Perg.; 244 x 362 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, especialmente la mitad superior, dificultando e

657
impidiendo la lectura; rotos en la parte izquierda del pergamino que impiden la lectura de
las primeras palabras de las líneas 9 a 12, 29 y 30. Al dorso, escr. gótica: «Carta de partiçon
de Lopo Rodrigues de suas yrmaas». Al dorso, escr. humanística: «Partija entre Lope
Rodriguez de Sabadelle y su hermana Costança Rodriguez y Eluira Ares y Aluaro y
Rodrigo, sus hijos y de Domingo Affonso, su marido, echo por hombres buenos nonbrados
porla justicia de Aguiar. Cupo a213 Lope Rodrigez todo lo que la dicha Costança Rodrigues
tenia en cassar de [Cas]dealuite, felegresia de Sabadelle, con toda su derechura y el cassar
de Nugeyroa y el cassar de Faramontaos con la leyra de Constela y la leyra da bina de Belle
con mas las binas que la dicha Costança Rodriguez214 tenia en Sabadelle, assi las de diezmo
a Dios como las que le hazen fuero y los capones, gallynas215 y derechuras dellas que
pagaba la dicha Constança Rodriguez saluo la derechura del cassar de Casdaluite. Fue por
ante Alonso Gomez, notario. Era de I U CCCº LXXXº VIIIº anos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 208 (nº 797).

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en


domingo cuando en realidad fue lunes.

Sabean quantos esta carta viren que esta he a partiçon que foy feyta ontre Lopo
Rodrigues, escudeiro d´Aguiar, morador en Caluelle, por sy, da huna parte, e sua yrmaa
Costança Rodrigues, moradeira en Ourense, con outorgamento de Domingo Affomso,
seu marido, que era presente e outorgante, e Eluyra Ares, moller de Roy Peres, dito
Sabadelle, escudeiro que foy d´Agyar, por nome de seus fillos Rodrygo e Aluaro, que
estaua presente e outorgante, os quaes ela ouuera do dito Ruy Peres, seu marido que
foy, e os quaes tiinna em guarda elles e seus bees, da outra parte.
A qual partiçon ontre os sobreditos Lopo Rodrigues e Costança Rodrigues e Eluyra
Ares e seus fillos per mandado de Martin de Deus, juyz em terra d´Aguiar pola igleia de
Santiago, foy feita per Johan Lourenço, morador em Sabadelle, e per Johan Caluelle e
Johan da Souereyra, moradores na friigesya de Sam Migeell de Caluelle, que foron
dadas perlo dito juyz a pydymento das partes por omees boos [...] entre elles todallas
herdades e casares e aruores e foros e dereyturas que Aldonça Rodrigues, donna que [...
ma]dre dos ditos Lopo Rodrigues e Costança Rodrigues, auyam em terra d´Aguiar e as
outras herdades que [...]nbargadas e sem contenda que foran de Rodrygo Ares, seu
padre, que foy marido da dita Aldonça Rodrigues, das quaes [...]s e bees acaeçeu em
partiçon aa dita Costança Rodrigues e a seus sublynnos, Rodrygo e Aluaro, na huna
meatade per escolleyta que lle o dito Lopo Rodrigues deu e mandou que escollessem e
tomasem qual partiçon elles quisessen tomar e que a ouuesem para senpre sem seu
contradyzemento, conuen a saber: o casar de Rioseco con todas suas entradas e seydas e
con todos seus dereitos e perteenças; e a meatade do casar de Reborredo que tinna Roy
Sabadelle, con as duas fanegas de çenteo que am de dar do casar que foy d´Ares Peres
de Reuorredo, e con a meatade do muynno uello, e con o foro das Quintaas que ora
teem fillos de Domingo Eanes e de Sancha Ferrnandez; e aynda lles acaeçeu em
partiçon a seara da vinna de Caluelle que foy do dito Rodrigo Ares, marido da dita
Aldonça Rodriguez, con suas aruores assy commo esta tapada e çerrada de muro e de
vallada e de syluar.
E por esta acaesçeu em partiçon ao dito Lopo Rodrigues todo o quinon e dereito que
a dita Aldonça Rodrigues avia eno casar de Casdaluyto, que he ena friigesia de Sam

213
a] tachado.
214
Lope Rodri] tachado.
215
gallynas] interlineado, sobre el renglón.

658
Martinno de Sabadelle, con toda sua dereytura, e o casar de Nugeyroaa con todos seus
dereitos e perteenças, e o casar de Feramentaos con os foros e dereitos que a dita
Aldonça Rodrigues avia em esa friigesia de Feramontaos, e con a sua leyra de Costeella;
e aynda lle acaeçeu em partiçon a leyra da vinna de Belle con as outras vinnas que a dita
Aldonça Rodrigues avya na friigesia de Sam Martinno de Sabadelle, tanben as dyzemo
a Deus commo as outras vinnas que lle a ella fazian foro, e con os capoes e dineiros e
galynnas e pan e vinno que aa dita Aldonça Rodrigues dauan de foro na dita friigesia de
Sabadelle, tyrado ende a dereytura do casar de Casdaluyto, que non bay em aquesta
partiçon.
E as quaes partiçoes os sobreditos Lopo Rodrigues e Constança Rodrigues e Eluyra
Ares e seu fillo Aluaro tomaron e reçeberon, cada huun em sy, a sua partiçon que lle
acaeçeu segundo que som escritas, e prometeron e outorgaron que nunca contra ellas
vyesem nen pasasem em ninhuun t[enpo per] sy nen per outre em juyso nen fora de
juyso.
E poseron e outorgaron estas partes sobreditas que qualquer [das partes] que contra
estas partiçoes viese ou pasasse commo quer ou en qualquer maneira e non quisese per
ellas estar adeante segundo que entre ellas foran feitas que peytase por nome de pena aa
outra parte que per ello quisese estar e (sic) çem morabedis de dineiros brancos, e aa
voz del rey outros tantos peytase de pena; e a pena pagada ou non que estas partyçoes
fosem firmes e estaualles entre elles e sua voz adeante para senpre.
E a dita Costança Rodrigues disso que, commo quer que ella reçebese em sy a sua
parte que lle acaesçia aauer dos bees de sua madre, que protestaua que a saluo lle ficase
adeante todo seu dereito para demandar partiçon nos bees que y ficaron de parte do dito
Rodrigo Ares, seu padre, que foy, porque non ouuera delles o seu quinon.
Esto foy em Sabadelle de terra d´Aguiar, domingo, seys dias de dezenbro, era de
mill e trezentos e oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que presentes foron: Roy Martinet, prellado de Sam Martinno de
Sabadelle, Domingo Ferrnandes de Lagoços, Johan Ferrnandez, prellado de Sam
Migeell de Mellees, Roy Martinet, escriuan, morador em Ourense.
E eu, Affonso Eanes, notario publyco en terra de Aguyar por noso sennor o
arçibispo e porla igleia de Santiago, que a esto chamado e rogado presente fuy e a
pidimento das partes sobreditas ende escripuy duas cartas, anbas feytas en hu tenor, e en
cada huna delas puge meu (signum) nome e meu sinal em testemuyo de verdade, que tal
he.

1125

[Siglo XIV, primera mitad].

Testamento del marido de Aldonza Alfonso por el que ordena que lo entierren en la
catedral de San Martiño, entre el coro y el altar mayor, y deja diversas cantidades de
dinero para el pago de misas por la salvación de su alma.

A. Memoria simple. Orig. Perg.; 215 x 425 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
mutilado en la parte superior, inferior y lateral derecho; con manchas de humedad que
dificultan e impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones en la mitad derecha del
pergamino; antiguas dobleces que también dificultan la lectura. Sirve de cubierta a un
cuadernillo.

659
Su esposa, Aldonza Alfonso, aparece documentada en el año 1338 cuando llega a un
acuerdo con el cabildo por el pago de la renta de un solar de la rúa dos Zapateiros (vide doc.
nº 1033).

… conpridores et temendome a morte que he coussa natural ... commo conpre o


saluamento de minna alma e por ende faço e ordeno ... testamento e minna pustrimeyra
voontade valedeyra para senpre ... alma ao meu sennor Ihesu Christo, sennor Deus
padre verdadeyro, [que a] conprou e remiiu porlo seu santo sange justo preçioso, e rogo
...tos e santas da gloria do santo pareyso que lle qeyran por min rogar que me qeyra
perdoar os meus pecados que ... e me leue aa sua santa gloria do Parayso. § Iten, mando
sopultar o meu corpo [pe]cador ena iglleia de San Martinno, entre o coro e o altar
mayor, cabo do preductorio. § Iten, mando ... sopultura e por vegilia e misa cantada, e
que me onrren en minna sopultura ... trezentos morabedis vellos. § Iten, mando aos
clerigos do coro da dita iglleia de Ourense çinqueenta morabedis vellos ... huna ...tada e
rogen a Deus por minna alma. § Iten, mando aos frayres do mosteiro de San Françisco
da dita çibdade outros çinqueenta morabedis; e que me digan outra vegilia e minsa
cantada e rogen ... § Iten, mando aos capelaas da iglleia da Triindade viinte morabedis;
e que me digan outra vegilia e minsa cantada e rogen a Deus por minna alma. § Iten,
mando a to[das as confrarias da] dita çibdade ... des morabedis; e que me onrren cos os
çirios e rogen a Deus por minna alma. § Iten, mando aos lazarados da casa de San
Lazaro ... maravedis para huna pytança. § Iten, mando que me digan ... que me digan
huun triintanario de minsas o dia de meu enterramento se o...ren dizer, se non que o
digan en outro dia. § Iten, mando que liben conmigo en offerta douss odres de vinno e
douss sacos de pan ... vaca e douss carneyros, e que dean de comer a todoslos pobres
que quiseren comer paas e vynnos e ... que me terçen ... eno anno e en cada terço que
dean de comer ... e que me digan en cada terço ... rezadas, e huna delas seja cantada e
seys salteydos. § Iten, mando que me digan dous trintanarios, e que os digan clerigos de
bos fama. § Iten, mando que me digan outros douss triintanarios os frayres de San
Françisco … çibdade. § Iten, mando que dean aa iglleia de san Pero de Portomarin,
onde jas meu padre, huun marco de prata para ajuda de huun calis para a dita iglleia, e
que seja a taça que foy de ... § Iten, mando que dean [...] iglleia de Sa (sic) Nicolaao,
onde jas minna madre, triinta morabedis para as confrarias. § Iten, mando que dean a
San Lazaro de aquel cabo [Portomarin] triinta morabedis para os ditos lazerados. § E
estes son os bees rayses que eu ey en terra de Parada: o lugar de Pereyraboa, que he de
dezimo a Deus, e os lugares de Castro e de Rio e de [Abe]lleyra e da Serra, que som ...
que seja voz deles meu fillo [Fernando] e parta yrmaamente con sua yrmaa Tereija
Afonso. § Iten, o lugar de Mouterraas e a erdade da Lagea e de Castrelo e de Gisante e
de Vylalueyten e ... que as ajan anbos ... § Iten, mando ao ospytal de Portomaryn que
fezo meu padre a erdade de Çegerçal e a erdade de Perafita [que o] dito espytal ja agora
trage; e ma[ys que doy ao] dito espytal çento e çinquoenta morabedis ... o lugar de
Vila[rba]syn e a meatade do lugar da Torre, que son a meatade deles meus, e o lugar de
Fontaao e de Seyxoos, que son a meatade deles meus, de dyzimo a Deus, que os ajan ...,
ca parten con os Gondiis. § Iten, mando ao mosteyro de San Saluador de Chantada
todos los bees e herdamentos e casares e vinnas ... et Chantada por parte de Gomes
Rodrigues, meu sobrinno, e de Maçia de Follo, mandoos todos ao dito mosteyro ...
minna alma e de aquel ... § Iten, mando que as minnas casas e adega e a outra casa de
s... e as vynas de Santa … e as de San Sanicolaao (sic) e as de sobre a orta e outra vyna
de Ba...res que o lugar de Moreda e de ... e de Seoane das Antas e de Vyla... os ajan
anbos dous yrmaas ... quoreenta mill pares de brancas ... mays o menos et ata çento e

660
çinquo ...cos e medeo, e deuenme per eles ... mill e quinentos pares de brancas, os quaes
me deuen os herdeyros de ... que pesa vn marco, e deuenme por ela doze moios e
[quareenta] morabedis vellos. § Iten, tenno encubado ata doze ..., que os parta, e destas
çento e çinquoeenta peças ...enta peças delas en Go[ne]da. § Iten, quedan mays... reyzes
[que aue]mos eu e a dita minna muller, Aldonça Afonso: primeyramente as casas e
adega da rua Escura con todas las [cubas] que en ela [estan, saluo] tress cubas que ...
mays ou menos ... levara viinte carregas, outra livara treze carregas; e estas tress son da
minna muller en seu cabo, e as ... minna muller; a meatade das casas e adega da rua dos
Çapateyros [con] seys cubas que le daran ata oy... mays eu e a dita minna muller as
casas e adega sobre Santa Maria Madre, a Costança Peres os çinquo moios e huna
tinalla ... § Iten, me an de pagar as benfeytorias d... da rua Noua des la porta do ... para
... jas çinquo cubas que son da dita minna muller en seu cabo e minnas e da dita minna
muller que anbos gaanamos ... destas casas se huna cuba da dita minna muller que libara
viinte ca[rregas], e as outras todas son minnas e da ... noue ou dez carregas § Iten,
quando foy o vento grande caeron ... e lagares da rua dos Arçedianos ... morabedis
vellos a Costança Suares. § Iten, teemos çien e a dita minna muller ena Farigeen duass
tinallas ... e da casa en que ase e a outra ameatade e de Afonso Lourenço ... ao dito
cabidoo da dita iglleia ... herdeyros. § Iten, meetemos eu e a dita minna muller dous
lugares que estan eno val d´Aluan a que chaman ... minna muller e meus herdeyros. §
Iten, mando a meu fillo Fernando o meu lugar de Barra de Minno e ... casas da Cruz dos
Ferreyros de que he voz minna muller que as aja e seja voz delas e que page as ... que
me estan feytas , mays ... huna cuba ena [casa e adega] da rua Noba que leba dez
carregas. § Iten, mando... § Iten, mando que deen a Afonso de [Payaleyto] huun ... §
Iten, mando ...

1126

1351, enero, 5. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el canónigo Domingo Eanes, vicario del deán
Pedro Suárez, afora a Martín Pérez y a su mujer, Mayor Eanes, moradores en Sande, y
a una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– dos casales en Seixomil y Pena
Hedrada, en San Cibrao de Paderne, con la condición de labrar bien las tierras,
reparar y vivir en las casas y construir, a su costa, la mitad de un molino llamado Foro
de Pontón. Como renta anual deberán entregar al mayordomo del cabildo, cuando
acuda a recoger los frutos, la tercera parte de todo el pan, lino y legumbres que
cosechen y un sesteiro de centeno. Además, deberán de dar por derechura, por morada,
por nabal, por fruta y otras cosas seis maravedíes, pagaderos por el día de san Martín.
Ese mismo día deberán entregar por foro un puerco comunal, un maravedí de pan
blanco y dos azumbres de vino; y, por el día de san Juan, un carnero comunal, un
maravedí de pan blanco y dos azumbres de vino. También deberán ser vasallos del
cabildo.

A. Escrituras 5, nº 17. Orig. Perg., 253 x 287 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
distribuidas por distintas partes del pergamino que no afectan a la lectura. Quirógrafo, en la
parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. cortesana: «Morisco e Paderne.
Quinta».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 208 (nº 799).

661
CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 177.

En el documento se aprecia una incongruencia, en el protocolo inicial se menciona a


Martín Eanes como el forero, mientras que en el cuerpo documental se menciona a Pedro
Domínguez.

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Domingo Anes, coengo d´Ourense e vigario
de dom Pero Suarez, dayan da dita igleia d´Ourense, nos contrautos do dito cabidoo, e o
cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda na costra noua de Sam
Martinno, hu he costume de nos juntar a faser o dito cabidoo, nos, ditos vigario e
cabidoo, damos a foro a uos, Martin Peres, morador en Sande, e a uossa moller, Moor
Anes, que non he presente, en uossa vida d´anbos e a huna voz qual nomear o
postrimeiro de uos, dous casares d´erdade que nos, o dito cabidoo, auemos ena friigesia
de San Çibrao de Paderne que chaman Seixomyr et Pena Hedrada. Damosuos a foro os
ditos casares commo dito he con suas casas e herdades e con suas aruores, a montes e a
fontes, con entradas et seydas e con todos seus dereitos e perteenças, de disemo a Deus
e liures e quites de todo outro enbargo per tal condiçon que uos e a dita uossa moller e a
dita voz que lauredes e paredes ben as herdades dos ditos casares en gisa que non
defalescan per mingoa de lauor e de boo paramento e mantenades as casas e as cubrades
e moredes per uos. Aynda deuedes a fazer per uossa custa a meatade de hun moynno a
que chaman de Foro de Ponton de todo o que el ouuer mester. E uos e a dita vossa
moller e a dita voz que dedes a nos o dito cabidoo per nosso moordomo o qual deuedes
prouuer comunalmente de comer e de beuer en quanto esteuer conuosco a coller os
froitos dos ditos casares, terça parte de todo pam e de lino e de legumea que Deus der
nas herdades dos ditos casares; aynda deuedes a dar cada anno hun sesteiro de çenteo
d´eiradigo. E uos e a dita vossa moller e a dita voz deuedes a dar cada anno por
dereitura por morada e por nabal e por froita e por as outras cousas seys morabedis de
brancos desta moeda de nosso sennor el rey de dez dineiros cada morabedi e pagardelos
cada anno por dia de sam Martinno de nouembro; aynda deuedes a dar cada anno de
foro polo dito dia huna porcalla comunal que seia de reçeber e hun morabedi de brancos
de pam branco e dous açunbres de vino, e por sam Johan Bautista do mes de juyo hun
carneiro comunal que seia de reçeber e hun morabedi de brancos de pam branco e dous
açunbres de vinno. E que moredes as casas dos ditos casares per uos, e as cubrades e
mantenades de todalas cousas que mester ouueren. E uos e a dita vossa moller e a dita
voz deuedes a seer vassalos seruentes e obidientes de nos o dito cabidoo e non deuedes
chamar contra nos outro sennorio ninhuun. Aynda he posto que se uos ou a dita vossa
moller ou a dita voz quiserdes vender, deitar ou supinorar os ditos casares ou parte deles
primeiramente vendede, deitade ou supinorade a nos, o dito cabidoo, ante ca a outre
nihuun polo justo preço, e non nos querendo nos o dito cabidoo reçeber polo justo preço
que outre por eles der enton vendede, deitade ou supinorade aa tal pessoa que seia
semellauil de uos, non a caualeiro nen a escudeiro, nen a donna, nen a ome de trasmuro,
mays aa tal pessoa que seia semellauel de uos216 e de que nos, o dito cabidoo, possamos
auer nossos foros e dereitos em paz e en saluo assy commo de uos. E aynda he posto
que se contenda recleçer entre nos, o dito cabidoo, e uos, o dito Pero Domingues e a dita
vossa moller e a dita voz, e nos, o dito cabidoo, sobre rason dos ditos casares que se
termii per dous omes boos do dito cabidoo tomados a praser das partes toda outra
appelaçon remota. E nos, os ditos vigario e cabidoo, obligamos os bees da nossa mesa

216
mays aa tal pessoa que seia semellauel de uos] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final
del documento, antes de la relación de testigos, donde se escribe este texto.

662
para anpararuos o dito Pero Domingues e a dita vossa moller e a dita voz con os ditos
dous casares e herdades e cousas sobreditas a dereito. E eu, o dito Pero Domingues, que
soo presente, por min e pola dita minna moller, que non he presente, e pola dita voz
assy reçebo de uos o dito cabidoo os ditos dous casares et herdades e cousas217
sobreditas aforadas pelas condiçoes sobreditas, e prometo e outorgo de as laurar e parar
ben as herdades dos ditos casares e faser a meatade do dito moynno e pagar o dito foro
de terça de pam e de lino e de legumea e os ditos seys morabedis de dereitura e a dita
porcalla e carneiro con seu pam e con seu vinno cada anno e conprir e aguardar todalas
cousas e condiçoes que en esta carta som contiudas e para o assy conprir obligo min e
todos meus bees mouiles et reises gaanados e por gaanar. E desto nos, os ditos vigario e
cabidoo, e eu, o dito Pero Domingues, rogamos e mandamos a Pero Lourenço, notario
publico d´Ourense, que fesesse ende duas cartas partidas per ABC anbas en hun tenor.
Feita a carta en Ourense no dito cabidoo, çinque dias de janeiro, era de mill e
trezentos e oyteenta e noue annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Garçia, porteiro do dicto cabidoo, Esteuo
Anes e Roy de Meyço e Migeell Peres, moradores en Gustey.
E eu, Pero Lourenço notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredicto he a rogo das dictas partes en mynna presença fiz
escriuyr duas cartas partidas per ABC e en cada huna delas meu nome e signal puge, que
tal he (signum).

1127

1351, enero, 5. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el canónigo Domingo Eanes, vicario en los


contratos del cabildo por el deán don Pedro Suárez, afora al labrador Juan Pérez,
morador en la feligresía de San Vicente dos Abeledos, durante su vida y la de su
esposa, Teresa García y a una voz, el casal de Arnufe, en dicha feligresía, con la
condición de cultivar las tierras, mantener las casas y habitarlas. Como renta anual
pagarán la quinta parte de la cosecha de centeno, trigo, cebada, maíz y lino más, por
derechura, cuatro maravedíes, dos gallinas y un lomo de cerdo comunal, tal y como lo
entregan en otros casales. Deberán entregar también anualmente un modio de centeno
de seara, un sesteiro de «eiradego» y deberán ser vasallos del cabildo.

A. Escrituras 15, nº 7. Orig. Perg.; 301 x 360 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en la mitad inferior del pergamino, que no impiden la lectura. Quirógrafo, en
la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Caldelas».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 208 (nº 798).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 117.

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Domingo Anes, coengo e uigario de don
Pero Suarez, dayan da igleia d´Ourense enos contrautos do cabidoo, e o cabidoo da dita
igleia d´Ourense, seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de San Martinno,
hu he de costume de nos juntar a faser cabidoo, nos, os ditos Domingo Anes, vigario, e

217
cousas] repetido.

663
cabidoo, damos a foro a uos, Johan Perez, laurador, morador ena friigesia de San
Viçenço dos Aueleedos, que he en terra de Caldelas, o nosso casar que nos auemos ena
dita friigesia ao qual chaman o casar d´Arnufe. Damosuos a foro o dito casar en vossa
vida e de vossa moller, Tereyia Garçia, que non he presente, e a huna voz qual nomear o
postrimeiro de uos en sua vida ou a tenpo de seu finamento; e uos e a dita uossa moller
e a dita voz que lauredes e paredes ben as herdades do dito casar en maneira que non
defalescan per mingoa de lauor e de de boo paramento, e mantenades as casas e as
moredes per uos; e que uos e a dita uossa moller e a dita voz que dedes a nos, o dito
cabidoo, per nosso moordomo, o qual deuedes proueer de comer et de beuer
comunalmente en quanto esteuer conuosco a coller os froitos do dito casar, quinta parte
de çenteo e de triigo e d´orio (sic) e de millo e de lino; e dardes uos e a dita uossa moller
e a dita voz por dereituras do dito casar quatro morabedis de brancos e duas galinas e
hun lonbo de porco comunal segundo dan dos outros casares; aynda deuedes a dar cada
anno vos e a dita vossa moller e a dita voz hun moyo de çenteo de seara e hu sesteiro
d´eiradigo. E uos e a dita uossa moller e a dita voz deuedes seer vassalos seruentes e
obidientes de nos, o dito cabidoo. E he posto que se uos ou a dita uossa moller ou a dita
voz quiserdes vender, deitar ou sopinnorar o dito casar ou parte del que primeiramente
frontedes a nos, o dito cabidoo, ou ao que andar ala na terra por nos, e nolo dedes polo
justo preço, e se o nos non quisermos enton vendede, deytade ou sopinorade non a
caualeiro, nen a escudeiro, nen a dona, nen a ome poderoso, nen de rua, nen a
moordomo alleo, mays aa tal pessoa que seia semellauil de uos e que cunpra e faça a
nos, o dito cabidoo, os foros que uos auedes de faser e de que nos possamos auer en paz
e en saluo assy commo de uos os foros e dereitos do dito casar. Aynda he posto que se
contenda recleçer entre nos, o dito cabidoo, e uos, o dito Johan Perez e a dita vossa
moller ou vossa voz, sobre razon do dito casar que se termii per dous omees boos do
dito cabidoo tomados a prazer de nos, as partes, toda outra apelaçon remota. E
obligamos os bees da nossa mesa para anparar uos e a dita uossa moller e a dita voz con
o dito casar a dereito. E eu, o dito Johan Peres, que soo presente, por min e pola dita
minna moller, que non he presente, e pola dita voz, assy reçebo de uos, o dito vigario e
cabidoo, o dito casar aforado e prometo e outorgo de o laurar e parar ben e pagar os
ditos foros de pam e dereituras e galinas e lonbo et conprir e aguardar todalas cousas e
cada huna delas que en esta carta son contiudas, e para o assy conprir obligo todos meus
bees mouiles e reises gaanados e por gaanar. E desto nos, os ditos vigario e cabidoo, e o
dito Johan Peres, rogamos e mandamos a Pero Lourenço, notario publico d´Ourense,
que fesesse ende duas cartas partidas per ABC anbas en hu tenor.
Feyta a carta en Ourense dentro no dito cabidoo, çinque dias de janeiro, era de mill
et trezentos e oyteenta e noue annos.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Seixaluo, notario d´Ourense, Martin
Esteues, ome do esleito, Mateu Fernandes, morador en Çeyn, e Johan Martines, ome do
mestrescola de Santiago, coengo d´Ourense.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredicto he a rogo das dictas partes (signum) en mynna
presença fiz escriuyr duas cartas partidas per ABC anbos en huun tenor e en cada huna
delas meu signal puge, que tal he.

1128

1351, febrero, 15. Ourense.

664
Los clérigos de coro Juan Alfonso, capellán de Santa Eufemia, y Martín Fernández,
procuradores y contadores de los clérigos de coro, aforan a perpetuidad al carnicero
Lorenzo Eanes y a su mujer, Mayor Pérez, moradores en la ciudad de Ourense, bajo la
puerta de A Burga, una casa en la rúa do Vilar que tuvo aforada al labrador Juan
Fernández y su mujer, Mayor Pérez, por una renta anual de cinco libras de la moneda
blanca del rey don alfonso, pagaderas por el día de Pascua de Resurrección. La
reparación de la casa correrá a cargo de los foreros, a no ser que se derrumbe en cuyo
caso su arreglo será por cuenta de los clérigos del coro.

A. Cregos de coro, nº 20. Orig. Perg.; 212 x 231 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, especialmente en la mitad
superior, dificultando o impidiendo la lectura en varias líneas; gran roto en la parte derecha
del pergamino que afecta a las palabras finales de las líneas 1 a 15, 20 y 21; también tiene
dos pequeños rotos que afectan a las líneas 12 y 16; presenta un rasgado que se extiende
desde la línea 13 a la 22 sin llegar a impedir la lectura. Quirógrafo, en la parte inferior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta de huna casa que esta eno Vilar».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 208-209 (nº 800).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Johan Affonso, capelan de Santa Ouffemea
e eu, Martin Ferrnandes, moradores na çidade d´Ourense [...] do coro da igleia desse
çidade e procuradores e contadores da oniuersidade dos clerigos do coro da dita igleia,
por nos et em no[me da] dita oniuersidade dos ditos clerigos do coro, afforamos a uos,
Lourenço Eanes, carniçeiro, e aa uosa moller, Moor [Peres]218, moradores en[a] dita
çidade d´Ourense, a su a porta da Burgaa, e aa toda uosa uos para senpre huna casa que
a dita oniuersidade ha e lle perteençe [ena] rua do Vilar, a qual casa de nos teuo afforada
Johan Fernandes, laurador, e sua moller Moor Peres. Afforamosuos a dita casa con
todas suas entradas e saydas e con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que
adubedes e reparedes e mantenades daquelo que lle conprir em maneira que non
desffallesca per mingua de lauor nen per mao paramento, e paguedes dela as carregas
que ela ouuer, e dedes ende de foro cada anno em paz e em saluo aa dita oniuersidade
por dia de Pascoa de Ruseyçon çinquo libras da moeda branca de noso sennor el rey
dom Affonso, contados XLª pares de dineiros nouees por tres libras, et a q[...] liure e
quite de todo outro enbargo. E he posto que se a dita casa caer per fondamento ou
quebrar traue que se a d[...] se faça per custa da oniuersidade dos ditos clerigos do coro.
E se quiserdes vender, deytar ou sopinorar a dita c[asa] ou parte dela que a vendades ou
deytedes ou supinoredes ante aa dita oniuersidade ca a outre pelo justo preço, e s[e a]
dita oniuersidade non quiser pelo justo preço que outre por ela der enton vendede ou
deytade ou sopinorade [...] pesoa que seia semellauel de uos e de que a dita oniuersidade
posa auer seu foro em pas e em saluo asi commo [de] uos meesmos. E obligamos os
bees da dita oniuersidade para anpararuos e toda uosa uos senpre a dereito [...] dita casa.
E eu, o dito Lourenço Anes, por min e pola dita minna moller, Moor Peres, que non he
presente, asy reçebo afforada a dita casa que me uos, os ditos Johan Affonso, capelan, e
Martin Fernandes, afforades segundo dito he, e prometo e outorgo do adubar e reger e
manteer a dita casa e pagar e conprir e aguardar todo esto que sobredito he, e obligo
todos meus bees gaanados e por gaanar a conprilo.
Posto foy e outorgado entre estes sobreditos que qualquer das partes que contra esto
veese e em elo non quisese estar que peytase a outra parte delles que elo quisese estar e

218
Está escrito por encima de otro nombre lo cual dificulta la lectura

665
[qui]sese conprir e aguardar por nome de pena çinquoeenta morabedis da boa moeda; e
aa dita pean (sic) pagada ou non esta carta e afforamento fique firme e valla para senpre.
E desto em commo pasou as ditas partes pidiron a min, notario, que fezese ende
duas cartas partidas per ABC feitas em hu tenor.
Feita a carta en Ourense, quinze dias de feureiro, era de mill e trezentos e oyteenta e
noue annos.
Testemoyas que presentes foron: Fernan [Peres], avogado, Domingo Ledo, clerigo,
Fernan Anes, dito dos Cabelos, Johan Laso, ome Domingo Anes, coengo, moradores en
Ourense.
E eu, Pero Ferrnandes, notario publico d´Ourense porla igleia desse lugar que a esto
presente foy e en myna pre (signum) sença ho fis escripuyr e meu nome e signal y puge,
que tal he.

1129

1351, marzo, 3. Pereiro de Aguiar.

Cambio realizado entre Gil Rodríguez y su mujer, Constanza González, y el


escudero Lope Rodríguez, morador en Sabadelle, mediante el cual los primeros ceden
al segundo el casal de Carril, en la villa de Nigueiroá –con la excepción de la leira da
Pena Lobeira y los castaños do Souto das Donas– recibiendo a cambio el casal de
Cacabelos, en la feligresía de Santa María de Faramontaos, una leira en A Costela y
ochenta maravedíes. El casal de Carril se lo había entregado el escudero de Aguiar,
Rodrigo Pérez «Bulsiño», a Gil Rodríguez y Constanza González por su casamiento.

A. Escrituras 10, nº 22. Orig. Perg.; 185 x 320 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
no afectan a la lectura; rotos que afectan a la parte central de las líneas 1 a 4, 18 y 19.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 209 (nº 801).

Sabeam quantos esta carta virem que [esta] he a canbea feyta de prazer das partes
adeante escriptas, a qual fezerom entre sy per [...]ledeyra Lopo Rodriguez, escudeiro
d´Aguyar, por sy, da huna parte, e Gil Rodriguez e su[a moller], Costança Gonçaluez,
con seu outorgamento, da outra parte, conuen a saber: que os ditos Gil Rodriguez e sua
moller, Costança Gonçaluez, dam e outorgam ao dito Lopo Rodriguez que aia en jur de
herdade para senpre ho casar do Carril que eles teem na villa de Nugeyroaa con todas
suas herdades e aruores e casas e montes e pastos e perteeças, tirado ende a leyra de
Pena Lobeyra e as castannas de Souto das Donas, que reteen et guardam para sy e que
lle y non dam; o qual casar diziam que lles dera en casamento Ruy Perez, dito Bulsinno,
escudeiro que foy d´Aguiar. E por esto o dito Lopo Rodriguez deu e outorgou aos
sobreditos Gil Rodrigues e sua moller que ouuesem d´aqui en deante en jur de herdade
para senpre o seu casar de Cacauellos, que jaz na fiigresiia de Santa Maria de
Feramontaaos, com todas suas herdades e casas e aruores e montes e pastos e com todas
suas perteenças, e com a leyra de terreo que o dito Lopo Rodriguez aynda tiinna en
Casteela e en seus termios; e demays lle deu aynda en melloria oyteenta morabedis de
dineiros brancos. Deronse est[...]ditos huuns aos outros as herdades e cousas sobreditas
[...]bea, assy que cada un ouuesse e pessuyse o que lle a outro daua en jur de herdade
para senpre de dezemo a Deus e liure e quite doutro enbargo. E prometeron et

666
outorgaron que cada un deles anpare o outro com as herdades et cousas sobreditas que
lle daua en canbea a todo tenpo per todos seus bees guanados e por guanar, que para elo
obligaron.
E poseron entre sy que qualquer deles que contra esta canbea, que fazian de seu
plazer et de sua propia voetade, veese ou pasase commo quer ou en qualquer maneira
que peytase de pena aa outra parte que per ela quisesse estar duzentos morabedis de
dineiros brancos; e a pena pagada ou non que esta carta e canbea valuese e fose firme
para senpre.
Feyta a carta na villa de Pereiro, que he en terra d´Aguiar, tres dias de março, era de
mill e trezentos e oyteenta e noue annos.
Testemoyas: Vaasco Perez, ome de Vaasco Lourenço, cidadaao d´Ourense, Roy
Martinet, prelado da igleia de Sabadelle, Johan Affonso, fillo de Martin Afonso de
Ruuyacoes.
E eu, Affonso Eanes, notario publyco en terra d´Aguiar porla igleia de Santiago, que
a esto presente fuy et o escripuy e meu nome et sinal hy puge em testemuyo (signum) de
verdade, qu’e tal.

1130

1351, marzo, 8. Coto de Velle.

Constanza González, moradora en el coto de Velle, hija de la difunta Constanza


García, en presencia y con el consentimiento de su marido, Alfonso Eanes, por si
misma y en nombre de su hermana Inés, ratifica la declaración que hizo su marido en el
pleito que enfrentaba al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle con Fernando Pérez de
Parada ante el juez de Aguiar, Martín de Deus, por la renta de diez libras sobre la
heredad de Alveliña. Lope Rodríguez alegaba que él había comprado la renta de las
diez libras a sus primos Juan Fernández y Arias Gómez, sobrinos de Constanza García
e hijos de Teresa Rodríguez. Por su parte, Fernando Pérez solicitó la declaración de
Costanza e Inés González y de Elvira González. Constanza González, por si y en
nombre de su hermana Inés, declara que las libras no les pertenecían ni a su madre ni
a ellas, ni al dicho Fernando Pérez; afirma que la mitad de las mismas se la había
vendido Juan Fernández y Arias Gómez a Lope Rodríguez de Sabadelle y a su hermana,
Aldara Gómez, y que la otra mitad le pertenece a sus sobrinos Fernando Arias y a
Teresa Rodríguez, hijos de Rodrigo Arias, su tío.

A. Escrituras 10, nº 44. Orig. Perg.; 264 x 250 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; roto de pequeñas dimensiones en la línea 16 que no afecta al
texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta d´Aluyllina de Lopo Rodrigues de Sabadelle». Al
dorso, escr. gótica: «Carta do lugar219 d´Aluillinna de çinque libras».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 209 (nº 802).

Sabeam quantos esta carta virem que eu, Costança Gonçaluez, moradeira eno couto
de Belle, que he en terra d´Aguiar, filla de Costança Garçia de Sayoane das Lamas, que
foy, com outorgamento de Affonso Eanes, meu marido, que he presente e outorgante,
por min et por Eynes Gonçalues, minna yrmaa, ratiffico e outorgo e aio por firme e por
estauil a todo tenpo todo quanto o dito Affonso Eanes, meu marydo, disso et fezo por

219
do lugar] interlineado, sobre el renglón.

667
min et porla dita Eynes Gonçalues eno preito que Lopo Rodriguez, escudeiro d´Aguiar,
auya com Fernan Perez de Parada, fillo de Johan Perez, que foy, dese lugar, sobre razon
das dez libras de dineiros brancos que lle el demandaua en juyzo per ante Martin de
Deus, juys d´Aguiar, que o dito Lopo Rodriguez dizia que os auya d´auer de dereito
pela herdade d´Aluylinna por razon que as conprara a Johan Ferrnandes e Ares Gomez,
meus primos e sublynnos da dita Costança Garçia et fillos de Tereyia Rodriguez, sua
yrmaa que foy da dita Costança Garcia, minna madre; no qual preito se o dito Fernan
Perez chamou a min e aa dita minna yrmaa, Eynes Gonçaluez, e Eluyra Gonçalues por
outres (sic) para deffendermos do dito Lopo Rodriguez as ditas libras segundo que se
todo esto mays conpridamente conten no proçeso do preito que entre os sobreditos he
feyto e trautado sobre esta rason per ante o dito juyz. E esta ratifficaçon faço e outorgo
por min e por a dita minna yrmaa porque sey e soo çerta que as ditas dez libras non eran
da dita nosa madre nen nosas ne nos perteeçen de dereito, e porque sey e soo çerta que
era a meatade delas dos ditos Johan Ferrnandez e Ares Gomez, que as venderon ao dito
Lopo Rodriguez, e de Aldora Gomez, sua yrmaa, e aa outra meatade delas he de Fernan
Ares e de Tereyia Rodriguez, meus sublynos, fillos de Rodrigo Ares, meu tiio, que foy.
E prometo e outorgo aa boa fe que nunca en nihun tenpo eu por min nen porla dita
minna yrmaa demande as ditas dez libras nen parte delas aa dito Fernan Peres nen a
outre nihun quanto he por razon da herença que me peruer da dita minna madre nen
peça que mas deneponna sobre elas enbargo en juyzo nen fora de juyso ao dito Lopo
Rodrigues nem a sua voz; e se o fezer commo quer ou en qualquer maneira outorgo que
me non ualla nen seia a elo oydo nem reçebudo en juyzo nen fora de juyzo, e demays
outorgo que lle peyte por ende de pea duzentos morabedis de brancos; e a pena pagada
ou non que esta carta ualla e seia firme para senpre.
Feyta a carta eno couto de Belle, que he en terra d´Aguiar, oyto dias de março, era
de mill e trezentos e oyteenta et noue annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Sabadelle, monies do moesteiro de Santa
Maria de Junqueyra d´Espadanedo, Pero Lourenço, Domingo Pato, Johan Perez, Johan
Paranneo, moradores en Belle.
E eu, o sobredito Affomso Eanes, notario publico en terra d´Aguiar porla igleia de
Santiago, que a esto presente foy et per mandado da dita Costança Gonçaluez e a
pidimento do dito Lopo Rodriguez (signum) o escripuy e meu nome e sinal y puge en
testemuyo de verdade, que tal he.

1131

1351, abril, 27. Sabadelle.

Alfonso Eanes, notario por la iglesia de Santiago en tierra de Aguiar, por orden de
Martín de Deus, juez en dicha tierra, y a petición del escudero Lope Rodríguez,
traslada el foro hecho en 1217 por Pedro Balteiro a Martín, Fernando, Pedro y Alfonso
Arias de una heredad en Sabadelle.

A. Escrituras 10, nº 1. Orig. Perg.; 237 x 248 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en algunos puntos. Al dorso, escr. gótica: «Carta das hrdades (sic)
de Sabadelle que foron de Lopo Rodriguez».

ED. DURO PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 69-70 (nº 59).

668
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 31 (nº 59).- VAQUERO y
PÉREZ,Colección catedral de Ourense, I, 283 (138).

[Inserta foro hecho por Pedro Balteiro a Martín, Fernando, Pedro y Alfonso Arias
de una heredad en Sabadelle, de 1217].220

Este he o trelado da carta sobredita feyta pelo dito Petrus Balterio que istam carta
roborus, a qual eu ... Affonso Eanes, notario publico en terra d´Aguiar porla igleia de
Santiago, vy e lii e de veruo a ueruo aqui fige escripuyr per mandado e outoridade de
Martin de Deus, juys d´Aguiar, que me para elo deu a pidimento de Lopo Rodriguez,
escudeiro d´Aguiar, que llo pidio porque disia que lle perteençian de dereito estas
herdades que se aqui conteem (signum), et en ela pug meu nome e sinal en testemoyo de
verdade, que tal he.
O qual trelado foy feyto ena villa de Sabadelle, que he en terra d´Aguiar, viinte e
sete dias d´abril, era de mill e trezentos e oyteenta e noue annos.
Testemoyas: Roy Martinet, prelado de Sabadelle; Lourenço Peres, dese lugar; Johan
Vidal do Pereiro; e Lourenço Peres, dese lugar.

1132

1351, mayo, 30. Ourense.

El notario auriense Juan González, a petición de Aparicio Eanes, mayordomo de


los clérigos de coro de la catedral de Ourense, y con autoridad de don Fernando
Eanes, doctor en Decretos, maestrescuela de Santiago y vicario general del obispado
de Ourense en sede vacante, traslada la confirmación de la confirmación realizada por
Alfonso IX el 23 de mayo de 1228 del privilegio que este mismo monarca había
concedido a la iglesia auriense el 29 de marzo de 1193 en que estipulaba que nada se
exija o confisque con violencia a sus dignidades, canónigos, clérigos y vasallos.

A. Privilexios 2, nº 9. Orig. Perg.; 397 x 390 mm.; escr. gótica; manchas de


humedad que dificultan e impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Este he traslado
do priuylegio». Al dorso, escr. gótica: «Traslado del priuilegio del rey don Alfonso de
commo prometio de non tomar nada del obispo nin de los canonigos».

ED. Documentos de Orense, I, 92-93.

[Inserta confirmación de Alfonso IX, realizada el 23 de mayo de 1228, del privilegio


que el mismo concedio, el 29 de marzo de 1193, a la iglesia de Ourense, por el que
establece que no se exija nada con violencia ni se confisquen bienes a sus dignidades,
canónigos, clérigos y vasallos].221

220
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 283-284 (nº 138).
221
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 387-388 (nº 216).

669
[Inserta privilegio de Alfonso IX, de 29 de marzo de 1193, por el que concede a la
iglesia de Ourense que no se le exija nada con violencia, ni se confisquen bienes a sus
dignidades, canónigos, clérigos y vasallos].222

Este he o tralado do sobredito priuilegio o qual eu, Johan Gonçalues, publico notario
da çidade d’Ourense pola igleia desse lugar, traladey de ueruo a ueruo non enadendo
nen tollendo alguna cousa que mude a sustança do dito priuilegio, a petiçon de Appariço
Eanes, clerigo do coro da igleia d’Ourense e moordomo da uniuersidade dos ditos
clerigos, que disia que o queria enviar a casa de nosso sennor el rey e temya de se
perder enno caminno. Et per actoridade de don Fernan Eanes, meestrescola de Santiago,
doctor en Decretos, vigario geeral da igleia d’Ourense, uagante a see, que deu sua
actoridade para elo a min, notario sobredito, et decreto que ualla o tralado do dito
priuilegio commo o original de que foy sacado por quanto oyo e confirio o dito tralado
con o dito priuilegio conmigo, notario, e achou que concordaua o dito tralado con o dito
priuilegio.
Esto foy en Ourense, XXX dias do mes de mayo, era de mill e CCC LXXXª e noue
annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Gonçalues, reytor da iglesia de Santiago de
Morteyra, Johan Peres, Garçia Eanes, Pero Anfreus, homes do dito vigario.
(Signum) Et eu, Johan Gonçalues, notario sobre dito, que a esto foy presente con as
ditas testemoyas e en este tralado puge meu signal, que tal he.

1133

1351, junio, 8. Aviñón.

Clemente VI anula la elección que, tras la muerte del obispo don Álvaro, ha hecho
el cabildo auriense en la persona del canónigo don Lorenzo, pues el cargo había sido
reservado por el pontífice. El papa comunica que se ha provisto el obispado en don
Juan de Cardailhac, doctor de Derecho canónico, cuyas virtudes encomia el pontífice,
ordenando al cabildo que lo acepte como obispo.

A. Diversarum rerum 1, nº 59. Orig. Perg.; 590 x 351 mm.; escr. curial romana.
Deteriorado, con diversos rotos y manchas de humedad originados en las dobleces del
pergamino, que afectan al texto. En la esquina superior izquierda, escr. humanística:
«Clemente, por muerte del obispo don Áluaro, elige en obispo en Abinon a don Johan de
Cardalhaco». Al dorso, esc. curial romana: «H». Al dorso, escr. curial romana: «Capitulo
ecclesie Auriensis». Al dorso, escr. curial romana: «R. Durandus de Romanhaco, pro…».

ED. Documentos de Orense, I, 298-299.

CIT. ES, XVII, 123 [datándolo el 6 de junio].- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado


gallego, 297, 299.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 39

Clemens episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis capitulo ecclesie Auriensis,
salutem et apostolicam benedictionem. Dum ad uniuersas orbis ecclesias iuxta p[…]
officii debit[…] apostolice […] consideratum [...]or cura nos angiter quas suis

222
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 148-150 (nº 57).

670
constituta[…]us […] ut p[…] […]uidentie ministerium preficiantur illis […] secundum
cor nostrum ydonei in pastores sub quorum regi…[…]poralibus fe[…] nentur […]
siquidem bone memorie Aluaro, episcopo Auriense, regimini Auriensis ecclesie
presidente uos cupientes eidem […]ie cum [u]acaret per […] pr[o]uidenciam […] ac
ydoneum presidere personam prouisionem ipsius ecclesie prouisioni et disposicioni
nostre duximus ea uice specialiter …andam decernentes ex tunc […] secus super hiis a
quoqua quauis auctoritate scienter uel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum
uero dicta ecclesia per … Aluari episcopi obitum qui extra Rom[anam curiam …]em
clausit extremum pastoris solacio destituta, dilecti filii capitulum dicte ecclesie
conseruacionem et decretum predicta, ut asseritur, ignorantes dilectum filium
L[aurentium…], canonicum dicte ecclesie, in episcopum Auriensem licet de facto
elegerunt, qui reseruacionis et decreti predictorum, ut asseritur, etia[m] inscuis elect…
predicte consensit et de[…]onis negocio pro parte ipsius Laurencii in consistorio
proposito coram nobis, uos attendentes, electionem predictam, post et contram
reseruacionem et decretum […] fuisse eamque prout223 erat, reputauimus irritam et
inanem, et ad prouisionem eiusdem ecclesia de qua nullus preter nos ea uice disponere
potuerat neque poterat reseruacione et decreto obsistentibus supradictis224 longe
uacacionis subiaceret incommodis pateruis et solicitis studiis intendentes, post
deliberacionem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem ac eciam
fructuosam, habuimus …m nostris fratribus diligentem demum ad dilectum filium
Iohannnem de Cardalhaco electum Auriensem, legum doctorem clericali, dumtaxat
caractere insignitum in spiritualibus prouidum et in temporalibus circumspectum
aliisque multiplicium uirtutum meritis laudabiliter insignitum, diriximus occulos nostre
mentis quibus omnibus debita meditacione pensatis de persona dicti Iohannis, electi
prefate Auriensis ecclesie, de dictorum fratrum consilio, auctoritate apostolica,
prouidimus ipsiusque illi prefecimus in episcopum et pastorem curam et
administracionem ipsius dicto Iohanni electo in spiritua[libus] et temporalibus plenarie
commitendo in illo qui dat gracias et largitur premia confidentes, quod dicta ecclesia
Auriense per eiusdem Iohannis electi […] et prouidenciam circumspectam … dicti
Iohannis electi felici regimine, dextera Domini sibi assistente, propicia salubriter et
prospere dirigetur grataque auctor…scipiet incrementa. Quocirca uniuersitati uestre per
apostolica scripta mandamus quatinus eidem electo tanquam patri et pastori animarum
uestrarum humiliter intendentes ac exhibentes sibi obedienciam et reuerenciam debitam
et deuotam eius salubria monita et mandata suscipiatis ilarite et efficaciter adimplere
curetis; alioquin sentenciam quam idem electus rite tulerit in rebelles ratum hebebimus
et faciemus auctoritate Domino usque ad satisffactionem condignam inuiolabiliter
obseruari.
Datum Auinione VI idus iunii, pontificatus nostri anno decimo.

1134

1351, junio, 8. Aviñón.

Clemente VI comunica al arzobispo de Braga el nombramiento de don Juan de


Cardailhac, doctor de Derecho canónico, como obispo auriense, encomiando sus
virtudes. El papa había anulado la elección que, tras la muerte del obispo don Álvaro,
había realizado el cabildo auriense en la persona del canónigo don Lorenzo Rodríguez.
223
eamque prout] escrito sobre raspado.
224
supradictis] escrito sobre raspado.

671
A. Bispo e dignidades, nº 18. Orig. Perg.; 614 x 364 + 100 mm.; escr. curial romana.
Presenta antiguas dobleces que no dificultan la lectura. Perforaciones para el sello. En la
esquina superior izquierda, escr. humanística: «El cabildo por muerte del obispo don Aluaro
probe a Lorenco225 Rodriguez226, canonigo, en obispo y pidiendo la aprobacion al Papa
Clemente no la obtiene, antes probe el papa a Juan de Cardalco para obispo y comete al de
Braga la possesion». Al dorso, esc. curial romana: «H». Al dorso, escr. curial romana:
«Clementi, Papa VI». Al dorso, escr. curial romana: «R. Durandus de Romanhaco, protur».
Al dorso, escr. humanística: «Fue en el anno de 1351, el decimo de su pontificado. Doctor
Carrera (rubricado)».

Clemens episcopus, seruus seruorum Dei, venerabili fratri archiepiscopo


Bracaharensi, salutem et apostolicam benedictionem. Ad cumulm tue cedit salutis et
fame si personas ecclesiasticas presertum pontificali dignitate preditas diuine
propitiationis intuitu oportuu presidi et fauoris gratia prosequaris. Dudum siquidem
bone memorie Aluaro, episcopo Auriense, regimini Auriensis ecclesie presidente nos
intendentes eidem ecclesie cum uacaret per apostolice sedis poruidentiam utilem et
ydoneam presidere personam prouisionem ipsius ecclesie prouisioni et dispositioni
nostre duximus ea uice specialiter reseruandam decernentes extunc irritum et inane si
secus super hiis a quoquam quauis auctoritate scienter uel ignoranter contigeret
attemptari. Postmodum uero dicta ecclesia per ipsius Aluari episcopi obitum qui extra
Romanam curiam diem clausit extremum pastoris solatio destituta dilecti filii capitulum
dicte ecclesie reseruationem et decretum predicta, ut asseritur, ignorantes dilectum
filium Laurentium Roderici, canonicum dicte ecclesie, in episcopum Auriensem licet de
facto elegerunt, qui reseruationis et decreti predictorum, ut asseritur, etiam inscius
electioni predicte consensiit et deinde huiusmodi electionis negotio pro parte ipsius
Laurentii in consistorio proposito coram nobis. Nos, attendentes electionem predictam
post et contra reseruationem et decretum predicta attemptatam fuisse, eam prout erat
reputamus irritam et inanem, et ad prouisionem eiusdem ecclesie de qua nullus preter
nos ea uice disponere potuerat neque poterat reseruatione et decreto obsistentibus
supradictis ne longe uacationis subiaceret incommodis, paternis et solicitis studiis
intendentes, post deliberationem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem
ac etiam fructuosam habuimus cum nostris fratribus diligentem demum ad dilectum
filium Johannem de Cardalhaco, electum Auriensem, legum doctorem, clericali
dumtaxat caractere insignitum in spiritualibus prouidum et in temporalibus
circunspectum aliisque multiplicium uirtutum meritis laudabiliter insignitum, direximus
occulos nostre mentis quibus omnibus debita meditatione pensatis de persona eiusdem
Johannis, electi prefate Auriensis ecclesie, de dictorum fratrum consilio auctoritate
apostolica prouidimus ipsumque illi prefecimus in episcopum et pastorem, curam et
administrationem ipsius sibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo. In
illo qui dat gratias et largitur premia confidentes quod dicta ecclesia Auriensis per ipsius
Johannis electi circunspectionis industriam et prouidenciam circunspectam sub suo
felici regimine dextera Domini sibi asistente propitia salubriter et prospere dirigetur
grataque auctore Domino suscipiet incrementa. Cum igitur ut idem electus in commissa
sibi dicte Auriensis ecclesie cura facilius proficere ualeat fauor tuus sibi esse noscatur
plurimum oportunus fraternitatem tuam rogamus et hortamur attente per apostolica tibi
scripta mandantes quatinus eundem electum et commissam sibi dictam ecclesiam

225
Ro] tachado.
226
Rodríguez] interlineado, sobre el renglón.

672
habens por nostra et dicte sedis reuerentia commendatos in ampliandis et conseruandis
iuribus suis sic eum tui fauoris presidio prosequaris quod ipse per tuo auxilium gratie in
commisso sibi eiusdem ecclesie regimine se possat utilius exercere tuque diuinam
misericordiam et dicte sedis ac nostram beniuolentiam ualeas exinde uberius prometeri.
Datum Auinione VI idus junii, pontificatus nostri anno decimo.

1135

1351, junio, 8. Aviñón.

Clemente VI anula la elección que, tras la muerte del obispo don Álvaro, ha hecho
el cabildo auriense en la persona del canónigo don Lorenzo, pues el cargo había sido
reservado por el pontífice. El papa comunica que ha provisto el obispado en don Juan
de Cardailhac, doctor de Derecho canónico, cuyas virtudes encomia, ordenando al
clero de la ciudad y la diócesis auriense que lo acepte como obispo.

A. Bispo e dignidades, nº 19. Orig. Perg.; 620 x 380 + 125 mm.; escr. curial romana.
Deteriorado, con diversos rotos y manchas de humedad originados en las dobleces del
pergamino, que afectan al texto, especialmente a la fecha. Conserva el cordón de cáñamo
del que pendía el sello. En la esquina superior izquierda, escr. humanística: «Por muerte del
señor obispo don Aluaro el cabildo elegio para obispo Lorenço Rodrigues y el papa
Clemente no le amite, antes probee el officio obispal a Juan de Cardahaco. Ano de 1351, en
tienpo del rey don Pedro el Cruel». Al dorso, esc. curial romana: «H». Al dorso, escr. curial
romana: «Clero canicotis e dyocesis Auriensis». Al dorso, escr. curial romana: «R.
Durandus de Romanhaco, protur». Al dorso, escr. humanística: «El cabildo elige uno por
obispo y no se confirma por su Santidad, antes nombra otro».

Clemens episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis clero ciuitatis et diocesis
Auriensis, salutem et apostolicam benedictionem. Dum ad uniuersas orbis ecclesias
iuxta pastoris officii debitum apostolice diffundi […] considerationis intuitum illarum
minime propensior cura nos angit quas suis destitutas pastoribus subiacere dispendiose
uacationis conspicimus detrimentis ut per nostre prouidentie ministerium […] illis v[…]
secundum cor nostrum ydonei in pastores sub quorum regiminibus ecclesie iste in
spiritualibus et temporalibus feliciter gubernentur. Dudum siquidem bone memorie
Aluaro, episcopo [Auriense, regim]ini Auriensis ecclesie presidente, nos, cupientes
eidem ecclesie cum uacaret per apostolice sedis prouidentiam utilem et ydoneam
presidere personam prouisionem ipsius ecclesie prouisioni et dispos[iti]oni nostre ea
uice duximus specialiter reseruandam decernentes extunc irritum et inane si secus super
hiis a quoquam quauis auctoritate scienter uel ignoranter contigeret attemptari.
Postmodum uero dicta ecclesia per ipsius Aluari episcopi obitum qui extra Romanam
curiam diem clausit extremum pastoris solatio destituta dilecti filii capitulum dicte
ecclesie r[ese]ruationem et decretum predicta, ut asseritur, ignorantes dilectum filium
Laurentium Roderici, canonicum dicte ecclesie, in episcopum Auriensem licet de facto
elegerunt, qui reseruationis et decreti predic[toru]m, ut asseritur, etiam inscius electioni
predicte consenciit et deinde huiusmodi electionis negocio pro parte ipsius Laurentii in
consistorio proposito coram nobis. Nos, attendentes electionem predictam post et contra
reseruationem et decretum predicta attemptata fuisse, eam prout erat reputamus irritam
et inanem, et ad prouisionem eiusdem ecclesie de qua nullus preter nos ea uice
disponere potuerat neque poterat reseruatione et decreto obsistentibus supradictis ne

673
longe uacationis subiaceret incommodis, paternis et solicitis studiis intendentes, post
deliberationem quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem ac etiam
fructuosam habuimus cum nostris fratribus diligentem demum ad dilectum filium
Johannem de Cardalhaco, legum doctorem, clericali caractere dumtaxat insignitum in
spiritualibus prouidum et in temporalibus circunspectum aliisque multiplicium meritis
laudabiliter insignitum, direximus oculos nostre mentis quibus omnibus debita
meditatione pensatis de persona eiusdem Johannis, electi prefate Auriensis ecclesie, de
dictorum fratrum consilio auctoritate apostolica prouidimus ipsumque illi prefecimus in
episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius eidem electo in spiritualibus
et temporalibus plenarie committendo. In illo qui dat gratias et largitur premia
confidentes quod dicta ecclesia Auriensis per ipsius electi circunspectionis industriam et
prouidentiam circunspectam sub suo felici regimine dextera Domini eidem electo
asistente propitia salubriter et prospere dirigetur grataque auctore Domino suscipiet
incrementa. Quocirca uniuersitati uestre per apostolica scripta mandamus quatinus
eidem electo tanquam patri et pastori animarum uestrarum humiliter intendentes ac
exhibentes sibi obedientiam et reuerentiam deuitam et deuota eius salubria monita et
madata suscipiatis ylariter et efficaciter adimplere curetis; alioquin sententiam quam
idem electus rite tulerit in rebelles ratam habebimus et faciemus auctore Domino usque
ad satisfactionem condignam inuiolabiliter obseruari.
Datum Auinione VI idus junii, pontificatus nostri anno decimo.

1136

1351, julio, 1. Ourense.

El escudero Lope Rodríguez de Ourantes, tutor de Juan Fernández, hijo del difunto
Fernando Rodríguez, recibe de Gonzalo Pérez do Mato, vecino de Ourense, setenta y
cinco maravedíes de la moneda del rey don Alfonso en cumplimiento de una sentencia
sobre unos bienes pertenecientes al menor. La sentencia había sido dictada por Juan
Sutil y Fernando Eanes, jueces compromisarios elegidos por las partes para juzgar el
pleito que enfrentaba a Lope Rodríguez, como tutor de Juan Fernández, con Gonzalo
Pérez do Mato sobre la parte que correspondía a Juan Fernández de los tres modios de
vino –de los que le pertenecían dos puzales– que Gómez Lorenzo de Celeiró vendiera
en el lugar de Mende –que es de Gonzalo Pérez– a Alfonso Eanes estando éste casado
con Teresa Pérez, abuela del menor.

A. Escrituras 17, nº 4. Orig. Perg.; 163 x 235 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en la parte izquierda del pergamino que no afectan a la lectura. Al margen
inferior, escr. humanística: «Es de particulares y no importa». Al dorso, escr. humanística:
«Nichil»

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 209 (nº 803).

Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Andreu Peres, notario publico
d´Ourense pola igleia desse lugar, e das testemoyas adeante escriptas, Loppo Rodrigues
d´Ourantes, escudeiro, tutor de Johan Fernandes, fillo de Fernando Rodrigues, que foy,
reçebeu de Gonçaluo Peres do Mato, vezino d´Ourense, seteenta e çinque morabedis de
dineiros brancos da moeda de nosso sennor el rey don Afonso, de dez dineiros o
morabedi, os quaes lle foron dados e contados en presença de min, o dito notario, e

674
testemoyas sub escriptas; os quaes morabedis disseron que Johan Sotil et Fernan Anes,
uogados, juises aruidros que foran entre o dito Gonçaluo Peres, da huna parte, e o dito
Lopo Rodrigues en nome do dito Johan Fernandes, cuio tutor he, da outra, julgaran per
auiinça que o dito Gonçaluo Peres desse ao dito Lopo Rodrigues para o dito Johan
Fernandes por razon de huna contenda de juizo que poseran enos ditos Johan Sotil e
Fernan Anes que o liurassen entre eles commo juizes aruidros; a qual contenda dizia que
fora entre eles sobre razon da parte que ao dito Johan Fernandes perteençia de tres
moyos de vinno, que era a sua parte dous puçaes que Gomez Lourenço de Çeleiroo
vendera pelo lugar de Meende, que he do dito Gonçaluo Peres, a Afonso Anes da rua
dos Çapateiros, os quaes moyos o dito Afonso Anes conprara seendo casado con
Tereyia Peres, auoa que foy do dito Johan Fernandes. E logo o dito Loppo Rodrigues
reçebeu os ditos dineiros do dito Gonçaluo Perez e obligou sy e todos seus bees
gaanados et por gaanar para faser quite e releuado o dito Gonçaluo Peres e sa voz para
senpre en tal gisa que o dito Johan Fernandes, cuio tutor el era, nunca en nihuun tenpo
demandasse o dito Gonçaluo Peres nen sua voz polos ditos dineiros. E outrossy obligou
sy e todos seus bees gaanados e por gaanar que o dito Johan Fernandes ouuesse senpre
por firme a dita sentença que os ditos omees boos aruidros deran, e que nunca en nihuun
tenpo veesse contra ela en nihuna maneira. E desto en commo passou o dito Gonçaluo
Peres pedio a min, notario sobredito, hun publico estormento, e eu deille ende este.
Que foy feito en Ourense o primeiro dia de jullo, era de mill e trezentos et oyteenta e
noue annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Lopez, escudeiro, e Johan Lopes, mercador,
Garçia Perez, morador ena Praça, e Pero Gonçalues.
E eu, Andreu Peres, notario sobredito, que a esto presente foy e en myna presença a
fis escripuir e meu sinal y puge, que tal he (signum).

1137

1351, octubre, 4. Valladolid.

Pedro I, a petición del arzobispo compostelano don Gómez, confirma a los clérigos
de coro de Santiago de Compostela el privilegio del Alfonso XI de 5 de diciembre de
1340 de exención de pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los
hombres que labrasen sus propiedades, según lo tenían desde tiempos de Fernando III
y Sancho IV.

A. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Carpeta 7, nº 18.


B. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 3v-4v.
C. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, (reverso)
10r-12r. En traslado notarial realizado por el notario compostelano García Suárez das
Encrovas.
D. Privilexios 4, nº 20. En traslado realizado en Ribadavia el 11 de diciembre de 1364
de un traslado realizado en Santiago de Compostela el 30 de agosto de 1363 por el notario
García Suárez das Encrovas (doc. nº 1208). Presenta manchas de humedad que en ocasiones
dificultan la lectura; numerosos rotos de pequeñas dimensiones que afectan a palabras de las
líneas 3, 12, 14, 31, 32, 38 a 41, 51, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 73 y 74, afectando al signo
notarial; antiguas dobleces horizontales y verticales que dificultan e impiden la lectura. Al
dorso, escr. gótica: «Escripturas do couto de Jouin commo he exsento».
E. Escrituras 8, ff. 330r-331v. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463
por el notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza,

675
por orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, procurador del cabildo auriense.

ED. DÍAZ MARTÍN, Colección documental de Pedro I, II, 26-29 (313).

REG. DÍAZ MARTÍN, Itinerario, 205 (nº 208).- DURO PEÑA, Documentos reales catedral
de Orense, 58 (nº 174) [datándolo en 5 de octubre].- GONZÁLEZ VÁZQUEZ, El arzobispo de
Santiago, 335.

CIT. DÍAZ MARTÍN, Los oficiales de Pedro I, 26.

Se transcribe el texto de Privilexios 4, nº 20.

§ Sepan quantos esta carta vieren commo yo, don Pedro, porlla graça de Dios, rey
de Castiella, de Leon, de Tolledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen, del Algarbe, de Alge[zi]ra et sennor de Mollina, vy vna carta del rey don
Alffonso, mi padre, que Dios perdone, escripta en purgameo de cuero et seellada con su
seello de plomo colgado fecha en esta guyssa:

[Inserta confirmación de Alfonso XI, de 5 de diciembre de 1340, de su propia


confirmación a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de 28 de septiembre de
1336, de la exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus
propiedades, doc. nº 1047].

[Inserta confirmación Alfonso XI, de 28 de septiembre de 1336, de la confirmación


de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, a los clérigos de coro de Santiago de
Compostela de la exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus
propiedades, doc. nº 1019].

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].227

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].228

E agora don Gomez, arçibispo de Santiago, pediome mercede que touiesse por bien
[de le confirmar la dicha] carta et dela mandar guardar e yo e[l] sob[re]dicho rey don
Pedro por fazier bien e merçed a llos dichos clerigos del corro (sic) della dicha iglesia
de Santiago conffirmolles la dicha carta e mando que le ualla et lle sea guardada en todo
bien e conpridamente segunt que se en ella contiene e deffiendo firmemente que
ninguno nin ningunos non sean ossados delle yr nin passar contra ella nin contra parte
della en ningunt tienpo por ninguna manera ca qualquier o quallesquier que lo fesiesse
pecharme ya en pena mill maravedis229 della moneda nueua e a los clerigos del coro
della dicha iglesia de Santiago o a quien su boz touiere todo el danno e el menoscabo

227
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).
228
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).
229
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

676
que por ende reçibieren doblado e desto lles mande dar esta mi carta seelada con mio
seelo de plomo colgado.
Dada en llas cortes de Valladullit, quatro dias de outubre, era de mill e trezentos et
ochenta e nueue annos.
Yo, Aluar Fernandes, la fiz escriuir por mandado del rey.
Fernan Peres, vista. Pascoal Buey.

1138

1351. Tui.

El cabildo de Tui, presidido por el deán Diego Pérez, a instancia de don Augerio,
arcediano del Bierzo, en la iglesia de Astorga, y ejecutor apostólico, agradece al deán
don Pedro Suárez y al cabildo auriense la hospitalidad con la que acogieron a don
Augerio durante su estancia en Ourense y la protección que le prestarón hasta dejarle
a salvo, con todos sus bienes, en la villa de Tui.

A. Diversarum rerum 1, nº 102. Orig. Perg.; 242 x 154 mm.; escr. gótica; mutilado, la
mitad izquierda está perdida como consecuencia de la acción de la humedad y de los rotos;
roto en la parte central de las líneas 14 a 20, afectando a la fecha, a la relación de testigos y
a la suscripción notarial. Al verso, escr. humanística: «De lo que se puede leer es que la
ciudad de Tui o el Cauildo della eredo a vn dean de Orense y vino un arcediano de Tui a
llebar los bienes y el Cauildo de Orense le regalo y ayudo y dio saluoconduto para llebarlos
y reconociendo esta buena obra haze este instrumento en Tuy, año 1389».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 209 (nº 804).

[…] era de mill e tresentos e oyteenta e noue annos, en presença de min, Fernan
Peres, notario publico jurado da [çidade d´Ourense, ...] et Diego Peres, dayam desse
lugar, e Roy Pellaes, arçidiago de Cerueira ena igleia de Tuy, Pero […] da dita igleia,
todos juntados per son de canpaa taniuda, dentro eno cabidoo da […] e presente y con
elles dom Augerio, arçidiago de Beres ena igleia d´Astorga, […] benefiçios que vagan
en corte e sobrellos outros bees que perteeçen a nosso sennor […] dito arçidiago
executor sobredito, que ben sabia en commo dom Pero Suares, dayan […]llo en saluo el
e todos seus bees e do papa que con el viinna e seus homes e suas […]con el aa dita
çidade de Tuy en nome do dito dayam e cabidoo d´Ourense […]se veera en saluo ata a
villa de Tuy e o possera y en saluo con to[…] todos seus bees ena çidade de Tuy en
guyssa que o dayam e o cabidoo d´Ourense […] conpridamente de securoconduto, e o
dito arçidiago executor sobredito responden […] e conosçia que o dito dayam e cabidoo
lle proueeran conpridamente de securoconduto e […] en saluo e lle fesera moyta boa
conpania e moyto seruiço e lle dera de comer e […] poder do bispo e do cabidoo de Tuy
con todollos bees do papa e con todollos ou[…] e que grado[...] dayan e cabidoo
d´Ourense o conpanno que lle deram […] Johan Peres pedia a min, notario [...] desse
dello huun publico estromento.
Feito en Tuy […] mill e trezentos e oyte[...]annos.
Testimuyas: Pero Fernandes, mestrescolla, Aluar […] Fernandes de Soria, coengos
[...] e coengos.
[E eu], Fernan Peres, [notario sobredito, que a esto] chamado [...] presente fuy e este
strumento en minna presença […] testemoyo de uerdade.

677
1139

1352, enero, 24. Aviñón.

El obispo auriense don Juan constituye como sus procuradores en el obispado a


don Augerio de Pelogrúa, abad de Castrojeriz, y Beltrán Beltranez, canónigo de Rodez
licenciado en Leyes, dándoles amplios poderes para gestionar los bienes de la mitra.

B. Bispo, nº 81. Perg.; 292 x 680 mm.; escr. gótica. Inserto en escritura de foro
otorgada por Beltrán Beltránez, procurador del obispo auriense, a favor del mercader García
Alfonso y de su mujer, Marina González, de 19 de mayo de 1352 (doc. nº 1143). Presenta
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino. Al margen inferior, escr.
humanística: «Ano 1348. Peste grande en Galicia». Al dorso, escr. gótica: «Carta das vinnas
de Parada».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 210 (nº 805).

§ In Dei nomine. Amen. Anno a natiuitate eiusdem millesimo trecentesimo


quinquagesimo secundo, indicione quinta secundum computationem ecclesie Romane,
die vicesima quarta mensis ianuarii, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini
nostri domni Clementis, diuina prouidencia pape sexti, anno decimo. Nouerint vniuerssi
et singuli quod in mei infrascripti tabellionis siue notarii publici testium quod subscripti
ad hoc specialiter vocatorum et roguatorum (sic), presencia reuerendus in Christo pater
et dominus domnus Iohanes, Dei et apostolice sedis gratia episcopus Auriensis, tam suo
nome proprio quam etiam sue ecclesie et episcopatus Auriensis, de nouo fecit, constituit
ac etiam ordinauit suos veros, certos et indubitatos procuratores, actores, factores,
negociorum suorum gestores et nuncios speciales, videlicet, venerabiles viros domnos
Augerium de Pelogrua, abbatem de Castroxiricem in ecclesia Burgense, et Bertrandum
Bertrandi, licenciatum in legibus, diocesis Ruthenensis, vicarios ipsius domini episcopi
constitutis in suo episcopatu, licet abssentes tanquam presentes, et eorum quilibet in
solidum, ita quod occupantis condicio melior non existat set quod per vnum ipsum
inteptum fuerit per alium mediaret valeat et finiret ad custodiendum, gubernandum,
manutenendum et retinendum ac etiam arrendadum omnia vniuerssa et singula iura et
deueria, fructus, redditus et prouentus, obuentiones et quecumque alia ad ipsum
dominum episcopum constituentem ratione sue ecclesie seu episcopatus sui predicti,
siue sint in castris, villis, cellariis seu alliis (sic) locis uel alia modoquolibet pertinentes
seu spectantes, necnon ad vtilitatem dicte sue ecclesie predicta iura et deueria
alienandum in quibuscumque rebus siue locis consistencia distraendum, assenssandum
et vendendum persone seu personis cui seu quibus et pro pretio seu pretiis pro quibus
ipsis procuratoribus seu eorum alteri visum fuerit faciendum. Et nichilominus dicti iura
et loca, castra, cellaria et quecumque alia supradicte ad dictum suum episcopatum siue
ecclesiam modoquolibet pertinentes ipsoque fructus, redditus et prouentus percipiendi
… terras et possessiones abitas infradatas inferidandi censsus seu penssiones mutandi,
augmentandum et diminuendum, inuestiendum in possessione, inducendum iuramenta
ad emphiteotis et vassallis de sue ecclesie et suis, ac recogniciones recipiendum vna
cum solucionibus faciendis eisdem, si contingat, et locus fuerint in premissis
iuramentaque fidelitatis etiam recipiendum et de perceptum, leuatum, pagatum, petitum
et recuperatum eius nomine et pro eo seu dicte sue ecclesie siue quitacionem,
remissionem et pactum etiam siue sint arrendatum, alienatum seu venditum ac etiam
assenssatum post huiusmodi consitutionem per ipsos seu eorum quandolibet de vlterius

678
non petendo et faciendo litterasque et instrumenta et alia neccesaria et oportuna et
concedendum. Et pro premissis omnibus et singulis ac iuribus dicte sue ecclesie siue
episcopatus sui Auriensis, si opus fuerit, in quoscumque arbitros arbitratores seu
amicabiles compositores trasigendum, componendum, compromitendum ipsis
obediendum ac ab ipsis, si opus fuerit, reclamandum, necnon etiam coram quocumque
iudice ecclesiastico uel secularem delegato uel subdelegato ad agendum, defendendum,
excipiendum, replicandum libellum seu libellos et quascumque peticiones alias dandum
et recipiendum litem uel lites contestandum et de calumpnia et de veritatem dicenda
iurandum, ponendum et actitulandum, prosecutionibus et articulie respondendum
crimina et defectus opponendum, costes, instrumenta, litteras et quecumque
probacionum generalia producendum et producta contra se reprobandum, renunciandum
et concludendum, interlocutorias et difinitiuas sentencias ferri petendum230, audiendum
et ab ea seu eas appellandum si opus fuerit appellacionem seu appellaciones
prosequendum, intimandum, apostolicos petendum et recipiendum, expenssas
petendum, super eis iurandum et generaliter omnia alia et singula faciendum et
exercendum que in premissis et circa ea neccessaria fuerint seu etiam oportuna. Et
ipsemet dominus constituens faceret et facere posset si in premissis perssonaliter
presens esset, etiam si mandatum magis exhigeret specialem ratum et gratum habere
promissit adque firmum toteim quicquid per dictos procuratores suos et coram alterum
actum fuerit in premissis seu etiam procuratum, et releuare voluit ac releuans ipsos
procuratores seu eorum alterum ab omni onere satisdandi michi quod predicto et
infrascripto notario tanquam perssone publice legitime supralanti et recipienti nomine et
vite omnium illorum quorum interest uel interedit de judicio sisti et judicatis solui cum
suis clausulis oportunis sub ypotheca et obligacione omnium honorum suorum et dicte
sue ecclesie super quibus omnibus et singulis supradictis petiit sibi fieri publicum
instrumentum per me, dictum notarium infrascriptum.
Acta fuerunt hec Auinione, in domo habitationis dicti domini mei episcopi
constituentis.
Presentibus venerabilibus viris domnus (sic) Laurentio Roderici, archidiacono de
Limia in ecclesia Auriense predicta; Guillelmo Taurelli, licenciato in legibus,
Petragoricensis diocesis, testibusque aliis pluribus ad premissa vocatis et rogatis.
Et per presentem constitutionem dictus dominus episcopus expresse reuocauit
omnes alios per ipsum in illis partibus procuratores constitutos et substitutos ab eisdem.
Et ego, Durandus de Romautho, Ruthenensis diocesis, apostolica et imperiali
auctoritate tabellio et notarius publicus, premissis omnibus et singulis com (sic)
prenominatis testibus ac apenssione sigili dicti domini episcopi inpendenti, presens fui
eaque sic fieri vidi ete audiui scripssi et publicaui in hanc publicam formam redegi et
signo meo consueto signaui, rogatus specialiter requisitus per dictum dominum
episcopum in premissis omnium testimonium veritatis.

1140

1352, marzo, 16. Couto de Velle.

230
prosecutionibus et articulie respondendum crimina et defectus opponendum, costes, instrumenta,
litteras et quecumque probacionum generalia producendum et producta contra se reprobandum,
renunciandum et concludendum, interlocutorias et difinitiuas sentencias ferri petendum] llamada en
forma de † que lleva a otra igual al final del documento, antes de la suscripción notarial, donde se
escribe este texto.

679
Eufemia Pérez de Cachalvite, vecina de Cachalvite, vende por ocho maravedíes al
escudero Lope Rodríguez de Sabadelle cuatro castaños en Soutonovo, cargados con el
pago del diezmo. Los castaños se encuentran situados entre otros castaños
pertenecientes al escudero.

A. Escrituras 10, nº 24. Orig. Perg.; 191 x 145 mm.; escr. gótica; tinta desvaída que
dificulta la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta do Sabadelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 210 (nº 807).

Sabeam todos que eu, Ouffemea Peres, moradeira en Casdaluyte, da fiigresia de


Sabadelle, por min e por toda minna voz, vendo e entrego a uos, Lopo Rodriguez,
escudeiro d´Aguiar, e a toda vosa uos para senpre quatro castineiros minos a quarta
deles que eu aio e me perteeçen no Soutonouo, os quaees estam ontre outros vosos
castineiros que teendes eno dito souto. Que uos e toda uosa uos e aiades e pesuyades os
ditos quatro castineiros, mios la quarta deles que non he minna, en jur de herdade para
senpre, de dezemo a Deus e liure doutro enbargo, ca reçeby por eles de uos en preço
oyto morabedis de dineiros brancos, dos quaees me ja fezestes paga en dineiros feytos e
cotados (sic) bem e conpridamente aa minna voetade. E outorgo que seiades senpre
anparado a dereito con esta uendiçon per todos meus bees guanados e por guanar.
E quem quer que uos contra esta carta et venda veer aia a yra de Deus et a minna
maldiçon, e peyt por ende de pena a uos ou a uosa uos quanto demandar com o dobro, e
a uos del rey outre tanto peyt; e a pena pagada ou non que esta carta e venda vallam e
fiquem firmes para senpre.
Feyta a carta no couto de Belle, que he en terra d´Aguiar, dez e seys dias de março,
era de mill e trezentos e noueenta annos.
Testemuyas que presentes foron: Ares Guerreiro de Lagocos, Ares Eanes e Antom,
moradores en Villarinno, Domingo Fortes de Pedrayo.
E eu, Affomso Eanes, notario publico en terra de Aguyar porla igleia de Santiago,
que a esto presente foy et o escriuy (signum) et meu nome e sinal y puge en testemuyo
de verdade, que tal he.

1141

1352, mayo, 13. Ourense.

Cambio realizado entre el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en


tierra de Aguiar, y su hermana, Constanza Rodríguez, moradora en la rúa dos
Zapateiros, en presencia de su marido Domingo Alfonso, mediante el cual el primero
cede a la segunda un «piteiro» de viña, cargado por el pago del diezmo, en Mazaira,
feligresía de San Martiño de Sabadelle, que está situada sobre otra viña que ella posee
en ese mismo lugar, recibiendo a cambio una leira de viña en la misma feligresía –por
la que él ya recibe foro de tercia– que Constanza había comprado a la difunta Eufemia
Pérez de Cachalvite.

A. Escrituras 10, nº 23. Orig. Perg.; 156 x 322 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura, especialmente en las líneas 2
y 3. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Sabadelle de Lopo Rodrigues».

680
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 210 (nº 808).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbeam quantos esta carta de canbeo uiren que eu,
Loppo Rodrigues, escudeyro, morador en terra d´Aguiar, dou en canbeo para senpre a
uos, Costança Rodrigues, mina yrmaa et moller de Domingo Affonso, moradeira en
Ourense, na rua dos Çapateyros, huun piteiro de vina que he de dizemo a Deus que eu
ey ena freguisia de Sam Martinno de Sabadelle, no lugar que chaman A Maçaayra, o
qual iaz a sobrela uossa vina da Maçaayra. Douuos o dito piteiro de vina de disemo a
Deus, liure e quite de todo outro enbargo, con entradas e seydas e con todos seus
dereitos e perteenças, asy que uos e uossa uoz façades del e em el toda uossa liure
uoontade et o que uos ende aprouuer para senpre d´aqui en deante. E para uos e uossa
uoz seerdes anparados para senpre a dereito con este piteiro de vina que uos dou en
canbeo obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar. E eu, a dita Costança
Rodrigues, pressente o dito meu marido, por min e por toda mina uoz, asy reçebo de
uos, o dito Loppo Rodrigues, o dito peteyro de binna para senpre; e por ende douuos en
canbeo polo dito piteiro de vina huna leyra de vinna que eu ey ena dita freguesia de Sam
Martinno de Sabadelle da qual a uos fazen foro de terça e a qual eu conprey de
Ouffemea Peres, que foy, de Casdaluyte. E douuos a dita leyra de vina en canbeo para
senpre polo dito piteiro de vina, liure e quite de todo outro enbargo, con entradas e
seydas e con todos seus dereitos e perteenças asy que uos e uossa uoz façades del e en el
toda uossa liure uoontade e o que uos aprouuer para senpre d´aqui en deante. E para uos
e uossa uoz seerdes anparados para senpre a dereito con a dita leyra de vina que uos dou
en canbeo polo dito piteiro de vina obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto ontre nos, as ditas partes, que qualquer de nos ou da nossa parte que
contra este canbeo ueer, en parte ou en todo, que peyte aa outra parte que o conprir et
aguardar quiser por pena çem morabedis de brancos; et a pena pagada ou non que esta
carta e cousas sobreditas e cada huna dellas fiquen firmes para senpre e uallan.
E desto nos, as ditas partes, rogamos e pidimos a Viçente Suarez, notario d´Ourense,
que fesesse ende duas cartas feytas en huun tenor et posesse en ellas seu nome e signal.
Esto foy en Ourense, trese dias do mes de mayo, era de mill e tresentos e noueenta
annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Aras Peres, scudeiro, e Fernan Yanes de
Sam Payo, e Pero Eanes, morador en Lemos, e Rodrigo Peres, laurador, morador na rua
dos Çapateyros.
E eu, Viçente Suarez, notario pobrico da (signum) çidade d´Ourense polo bispo e
pola iglleia desse lugar, que a esto presente foy e o escriuy e meu nome e signal aqui
puge, que tal he.

1142

1352, mayo, 15. León.

Pedro I confirma una carta de Alfonso XI, 25 de mayo de 1332, por la que ordena a
los oficiales y justicias del reino de Galicia que no permitan que los recaudadores
demanden yantares al cabildo auriense, por no tener vasallos a los que cobrar pechos.

A. Privilexios 4, nº 39. Orig. Perg.; 314 x 198 + 71 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no impiden la lectura; antigua doblez horizontal que dificulta la lectura de la
línea 5. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos, amarillos, verdes y morados; en

681
el anverso: figura de monarca armado, montado en caballo pasante, con la leyenda: Ǡ
PETRVS, DEI GRA…»; en el reverso: armas cuarteladas de Castilla y León, con leyenda
ilegible. Al dorso, escr. gótica: «Confirmaçon del rey don Pedro que non page jantar el
cabildo nin sus vasalos». Al dorso, escr. gótica: «XLIX». Al dorso, escr. gótica:
«CLXXVI».

ED. DÍAZ MARTÍN, Colección documental de Pedro I, III, 50-51 (710).- Documentos de
Orense, I, 265.

REG. DÍAZ MARTÍN, Itinerario, 281 (nº 477).- DURO PEÑA, Documentos reales catedral
de Orense, 58 (nº 175).

CIT. DÍAZ MARTÍN, Itinerario, 54.

Sepam quantos esta carta vieren commo yo, don Pedro, por la graçia de Dios, rey de
Castiella, de Leon, de Toledo, de Galisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen,
del Algarbe e de Algesira e sennor de Molina, vy vna carta del rey don Alfonso, mi
padre, que Dios perdone, escripta en pergamino de cuero e sellada con su seello de
plomo colgado, la qual carta era fecha en esta guisa:

[Inserta carta de Alfonso XI a los oficiales y justicias del reino de Galicia


ordenándoles que no permitan que los recaudadores demanden yantares al cabildo
auriense, de 25 de mayo de 1332, doc. nº 989].

E agora el dean e el cabildo de la dicha yglesia de Orense enbiaronme pedir merçed


que les mandase guardar la dicha carta en todo segund se en ella contenia. E yo, el
sobredicho rey don Pedro, por faser bien e merçed al dicho dean e cabildo de la dicha
yglesia de Orense mando que les vala e les sea guardada la dicha carta bien e
conplidamiente en todo segun se en ella contien. E que ninguno nin algunos non sean
osados de les yr nin pasar contra esta dicha carta nin contra parte della agora nin em
ningunt tienpo por ninguna manera, ca qualquier que gella quebrantase avria la mi yra e
demas quanto danno e menoscabo el dicho dean e cabildo por ende reçebiere de lo
vuestro gelo mandaria entregar todo dobrado e confirmogela dicha carta en todo. E
desto les mande dar esta mi carta seellada con mi sello de plomo.
Dada en la çiudat de Leon, quinse dias de231 mayo, era de mill e tresientos e nouenta
annos.
Yo, Ferrand Martines, la fis escriuir por mandado del rey.
Ferrand Peres, vista (rubricado). Pero Eanes (rubricado). Ferrand Sanches
(rubricado).

1143

1352, mayo, 19. Ourense.

El canónigo auriense Beltrán Beltránez, licenciado en leyes, procurador y vicario


general del obispo auriense don Juan, afora a perpetuidad al mercader García Alfonso,
morador en la rúa das Tendas, y a su mujer, Marina González, una seara de viña en

231
de] repetido.

682
Parada, junto al camino que va de Ourense a A Gradeira, que está exenta de cargo
alguno, salvo diezmo, por una renta anual de la quinta parte de la cosecha más las
derechuras. Se señala que el aforamiento se otorga en el marco de las quejas
presentadas ante el obispo auriense por eclesiásticos y seglares aurienses en las que
solicitaban que se adoptaran medidas para paliar el despoblamiento y el abandono de
las tierras pertenecientes al obispo, en las que el terrazgo está volviéndose
prácticamente monte, a causa de la elevada mortandad ocasionada por la peste del año
1348 y de las elevadas rentas y tributos a las que estaban sometidos los labradores, lo
que les obligaba a emigrar a otras tierras en busca de rentas más bajas. Ante esta
situación, el obispo decide rebajar las rentas y realizar nuevas cartas de foro.

A. Bispo, nº 81. Orig. Perg.; 292 x 680 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino. Al margen inferior, escr. humanística: «Ano 1348. Peste
grande en Galicia». Al dorso, escr. gótica: «Carta das vinnas de Parada».

ED. LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do século XIV, 175-176 [con
omisiones de texto].

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 210-211 (nº 809).

CIT. ES, XVII, 124.- DURANY, Ourense na Idade Media, 136 .- GALLEGO DOMÍNGUEZ,
La peste en Orense, 17.- GONZÁLEZ BALASCH, La peste negra en Galicia, 109.

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Bertram
Bertraez, liçençiado en lees, coengo da igleia d´Ourense, procurador e vigario geeral do
onrrado padre e sennor don Johan, polla graça de Deus et da santa igleia de Roma bispo
d´Ourense, seendo a min, en nome do dito sennor obispo, denunçiado e dito per alguuns
omees e pessoas eclesiasticas e seglares da çidade e bispado d´Ourense dignos de fe e
de creer que os herdamentos, vinnas, casas e casares, cortinnas et chousas que som en
termio desta çidade d´Ourense et arredor dela et enos coutos do dito sennor obispo que
son foreiras e tributarias ao dito sennor obispo se herman e despobran e se van a monte
e [os omees nen] as poden nen queren laurar por estas rasoes que se seguen et outras
moytas que serian longas de diser:
A huna rason he por que os omees lauradores et aqueles que eran delas teedores
commo foreiros morreron na mortaydade e pestilençia que foy eno anno da era de mill
e tresentos e oyteenta e seys anos, en guisa que ficaron poucos para laurar segundo he
notorio per todo obispado d´Ourense.
A outra rason he porque os omees se querelan que as ditas herdades et casares,
casas, vinnas, chousas e cortinnas son de tan grande foro et an (sic) tan grandes carregas
e tributos que se non atreuen aas laurar et leixanas e desanparanas porque as non poden
laurar nen manteer, et vansse a outras partes hu achan herdades de mellores foros.
Outrossy, que non poden auer das herdades o custo que meten enas laurar por
quanto os lauradores son poucos e mingoados e mays caros que non eran ante da
mortaldade.
Por as quaes rasoes disen que estan pobres et aficados en tal maneira que se herman
as ditas herdades e despobransse os coutos do dito sennor obispo, e perde moy grandes
contias de moyos et de outras dereituras que suyan auer eno tenpo passado, e pedirom
que proueesse de alguun remedio en corregemento e emenda das cousas sobreditas.
Outrossy, o dito sennor obispo, enformado das cousas sobreditas, enuyoume seu
mandado e poder expresso per huna carta de procuraçon escripta en purgameo de coyro

683
et feita per Duran de Romautho, notario porla autoridade apostolica e inperial, et
signada de seu sinal et seellada do seelo do dito sennor obispo en çera pendente; da qual
procuraçon o tenor a tal he:

[Inserta poder dado por el obispo don Juan al abad de Castrojeriz, don Augerio de
Pelogrúa, y al canónigo de Rodez, Beltrán Beltránez, para gestionar los bienes de la
mitra, de 24 de enero de 1352, doc. nº 1139].

§ Pelo poder da qual procuraçon eu, o dito vigario, porque ey mandado do dito
sennor obispo que proueesse ena maneira que eu entendesse que mellor fosse, e porque
eu soo çerto e enformado, veendo per min as ditas herdades que a moor parte delas se
herman e recreçeria gran dano ao dito sennor obispo e aos ditos foreiros se assy
passasse, por ende eu, seendo obidiente ao mandado do dito sennor obispo e a
pedimento dos ditos foreiros, fige nouos aforamentos ena mellor maneira que me Deus
deu a entender; entre los quaes aforamentos faço carta de foro a uos, Garçia Affonsso,
mercador, morador en Ourense, ena rua das Tendas, et a uossa moller, Marinna
Gonçaluez et a toda vossa vos para senpre huna seara de vinna que jas en termio
d´Ourense, hu chaman Parada, e a qual seara iaz da huna parte cabo do caminno que uay
d´Ourense para A Graadeira, e fere eno monte que esta contra Pinor, e entesta da outra
con a vinna de Johan Leiteiro, e parte con outra vinna de Gonçaluo Casteleiro; a qual
seara de vinna dela era de foro de terça et dela de foro de quarta a obispo d´Ourense.
Afforouos a dita seara de vinna con entradas e seidas e con todos seus dereitos e
perteenças per tal condiçon que uos e toda vossa vos que lauredes e paredes ben a dita
seara de vinna e lle dedes todo aquel lauor que vinna deue auer, conuen a saber: de
coitelo e de legon. E que façades uos, o dito Garçia Afonso, e a dita Marinna Gonçalues,
uossa moller, e toda vossa vos para senpre da dita seara de vinna foro de quinta ao bispo
d´Ourense; et algunas outras dereituras se as a dita seara ouuo at´aqui que as pagedes
uos e toda vossa vos segundo que foron acostumadas de se pagar. E que aiades uos e
toda vossa vos a dita seara de vina de disemo e liure e quite de todo outro enbargo. E he
posto que uos nen uossa vos que non vendimyedes a dita seara de vinna sen moordomo
do bispo e sen sua liçençia e conssentimento, ao qual auedes de proueer comunalmente,
ou outro qualquer que o aia de recadar por el de comer e de beuer en quanto collerdes a
nouydade da dita seara de vina e auedes a dar a conposta ena vina e o vinno eno lagar. E
se per ventura vos, o dito Garçia Affonso ou a dita vosa moller ou vossa vos, quiserdes
vender, deytar ou sopinnorar a dita seara de vinna que obispo d´Ourense que pelo tenpo
for ou outre qualquer que aia de veer a sua fasenda que seia ante frontado, e se a non
quiser tomar ou conprar polo justo preço que outre por ela der enton que a vendades,
deitedes ou supinnoredes aa tal pessoa que seia semellauil de uos pero que non seia ome
de religion nen ome poderoso nen moordomo alleo nen seruo, mays que seia ome que
faça aqueles foros e dereitos ao bispo d´Ourense que uos sodes tiudos de faser e cunplan
e aguarden todolos artigoos et condiçoes e maneiras que en este estormento son
contiudas e que era tiudo de aguardar e conprir aquel a quen primeiramente foy aforada
a dita seara. E qualquer que a dita seara aforar a nos ou a vossa vos for aforada a outre
seia tiudo e obligado de o guardar de todo outro enbargo e mellore a dita seara e non a
enpeore en ninhuna maneira segundo a maneira do contrauto dito en dereito in
emphiteosim. Et se por ventura vos ou vossa vos non pagardes os foros que deuedes a
pagar ou outros dereitos alguuns se os a dita seara ha ou non conplirdes estas cousas
sobreditas ou cada huna delas que o bispo per sua propia outoridade sen nihuna (sic)
moniçion ou requisiçion possa tomar a dita seara de vinna e darla a outre quen quiser e
aforala de nouo. E eu, vigario sobredito, en nome do dito sennor obispo, prometo a

684
anparar e defender a uos, o dito Garçia Afonso, e aa dita Marinna Gonçalues, uossa
moller, e toda vossa vos senpre con a dita seara de vinna e aforamento que uos faço, e
obligo todolos bees da mesa do bispo para elo. E eu, o dito Garçia Afonso, por min et
pola dita minna moller por toda minna vos, obligo todos meus bees e de minna vos para
laurar e parar ben a dita seara de todas aquelas cousas que ouuer mester e pagar e
conprir e aguardar todas as cousas e condiçoes e cada huna delas que en esta carta son
contiudas.
E estas partes sobreditas e cada huna delas prometeron a min, notario, de conprir e
aguardar todas estas cousas sobreditas e cada huna delas so pena de mill morabedis da
boa moeda, a parte que o non conprir e aguardar que os peite aa parte que o conprir e
aguardar; e a pena pagada ou non que esta carta e contrauto fique firme e valla para
senpre.
Feyta a carta en Ourense, dez e noue dias de mayo, era de mill e tresentos e
noueenta annos.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Perez Codeiro, notario d´Ourense,
Fernan Gonçalues Ougea, Roy Codeiro, Fernan Codeiro, Afonso Vermuez, Aluar
Nunez, escudeiro.
Et eu Ruy Fernandes, notario publico da çidade d´Ourense pollo bispo e polla igleia
desse lugar que a esto presente foy e en myna presença fige escriuir e meu synal y fige
en testemuyo de verdade que ta(signum)l he.

1144

1352, agosto, 20. Ourense.

Los clérigos de coro, a través de sus procuradores –Juan Alfonso, capellán de


Santa Eufemia, y Fernando de Paz– requieren a Juan Domínguez «Sobriño», morador
en Noalla, y a su mujer, Constanza Eanes, que labren bien todas las heredades que el
difunto Gonzalo Eanes, párroco de la iglesia de San Salvador de Noalla, dejara en su
testamento a Constanza, en la feligresía de San Salvador de Noalla y en Ourense, y que
les pagasen los foros que les correspondían. Constanza, en presencia y con
consentimiento de su marido, renuncia a dichas heredades –salvo a la cortiña de la
Iglesia, en Noalla– a favor de los clérigos de coro.

A. Cregos de coro, nº 102. Orig. Perg.; 200 x 243 mm.; escr. gótica; con rotos en la
parte izquierda del pergamino que afectan al comienzo de las líneas 10 a 17, 28 y 29;
manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino, especialmente
en su mitad superior, y que dificultan la lectura en las primeras líneas. Al dorso, escr.
gótica: «Carta».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 211 (nº 810).

Era de mill e tresentos e noueenta annos, viinte dias d´agosto. Conuçuda cousa seia
a todos que en presença de min, Pero Fernandes, notario publico d´Ourense pola iglleia
desse lugar, e das testemoyas adeante escriptas, estando em Ourense, ena iglleia catadral
de Sam Martinno, Johan Affonsso, capelam da capela de Santa Ouffemea, e Fernan de
Pas, clerigo, procuradores da huniuersidade dos clerigos do coro da dita iglleia
d´Ourense, em nome dos ditos clerigos do coro diseron e frontaron a Johan Domingues,
dito Sobrinno, morador em Noalla, e a sua moller, Costança Anes, que estauan

685
presentes, que laurassem e parasem bem todolos herdamentos de vinnas e de terreos que
Gonçaluo Anes, reytor que foy da iglleia de Sam Saluador de Noalla, mandara em seu
testameto aa dita [Cos]tança Anes ena dita fregresia de Sam Saluador de Noalla e em
Ourense [...] seu termio e lles dessem e pagassem os foros e dereitos que os ditos
clerigos do [coro a]uyam d´auer polos ditos herdamentos que o dito Gonçaluo Anes
mandara aa dita Costança [Anes] em maneira que os ditos herdamentos ficassem liures
e desenbagados e bem parados aos [...] [c]lerigos do coro aa morte da dita Costança
Anes segundo que o dito Gonçaluo Anes mandara em seu [testamen]to ou lles leixassen
e dessenbargassem todolos herdamentos e bees que foron do dito [Gonçaluo A]nes que
lle el mandara eno dito seu testamento para elles faseren e conprirem per elles [asi] o
que o dito Gonçaluo Anes mandara em seu testamento.
E a dita Costança Anes, con outorgamento do dito seu marido, que estaua presente e
outorgante, respondendo aa dita fronta, diseron que elles renunçiauan a todolos
herdamentos e aruores e cortinnas e terreos que lle o dito Gonçaluo Anes mandara em
seu testamento, e que os dem[e]tia e desenbargaua aos ditos clerigos do coro d´aqui en
deante saluo huna cortinna con suas figeiras e con suas aruores que esta em termio de
Noalla aa qual chaman a cortinna da Iglleia que retiinna para se.
E os ditos clerigos e procuradores diseron que assy os reçebia.
E desto en commo pasou os ditos clerigos e os ditos Johan Domingues e Costança
Anes pediron a min, notario sobredito, que lles desse ende senllos publicos estormentos.
Esto foy en Ourense, enos dias e era sobreditos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Fernando Anes, auogado, Pero Anes da Rua
Escura, Affomso Anes, clerigo do dito coro e Pero de Sobrado, escripuan.
E eu, Pero Ferrnandes, notario sobredito, que a esto presente [foy] e en mynna
presença ho fis es(signum)cripuyr e meu nome e signal [p]uge, que tal he.

1145

1352, octubre, 15. A Gradeira.

El obispo auriense don Juan, en su nombre y en el de la iglesia de Ourense,


constituye como procuradores al abogado Fernando Eanes, morador en la rúa da
Obra, y a Lorenzo Eanes «Mercader», morador en Ourense, para que le representen en
todos sus pleitos.

B. Escrituras 7, nº 71. Incluido en el pleito que en 1354 enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato sobre el señorío de Mende.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 279-280 (nº 123).

§ Sabeam quantos esta carta de procuraçon viren que nos, don Johan, porla graça de
Deus et da santa igleia apostolical de Roma bispo d´Ourense, por nos et en nosso nome
et da dita nossa igleia d´Ourense, fazemos, ordinamos et estabeleçemos nossos liidemos
verdadeiros, sufiçientes et geeraes procuradores a Fernan Anes, vogado, morador ena
çidade d´Ourense, ena rua d´Oobra, e a Lourenço Anes, dito Mercador, morador na dita
vila, portador ou portadores desta presente procuraçon, anbos232 en senbra et cada hun
deles per sy, en todolos pleitos, contendas et demandas mouudas et por mouer que nos

232
bos] interlineado, sobre el renglón.

686
auemos et233 entendemos a auer contra qualquer ou quaesquer pessoa ou pessoas ou que
pessoa ou pessoas qual[quer] ou quaesquer an et entenden a auer contra nos sobre
qualquer ou quaesquer cousas et demandas que seian et por [qual]quer razon per ante
qualquer ou quaesquer juiz ou juizes ordinarios, aluidros, delegados ou subdelegados,
tanben clerigos commo leigos, per ante que se possa et deua faser todo conprimento de
dereito en qualquer lugar que esta procuraçon pareçer. Et damos et outorgamos aos ditos
nossos procuradores et a cada huun deles liure et conprido et abastado poder de
enprazar, pedir, denunçiar, demandar, reçeber, recadar, responder, defender, contradiser,
razoar, alegar, recusar, frontar, querelar, acusar, protestar, pennorar, conuiir, reconuiir
libello ou libellos, porreier et reçeber pleito ou pleitos, entrar et contestar juramento de
calunpnya et deçisorio et outro qualquer juramento que lles pedido et demandado for de
dereito et de huso et de costume en nossa alma dar et ena outra parte o poer se conprir
posiçoes poer et artigoos dar et a outros responder, prouar, reprouar per cartas et
estorment[os] et per testemoyas et outras contradiser, carta et cartas gaanar et outra ou
outras contradiser et testar, publicar, concluyr sentença ou sentenças, pedir, oyr et
conssentyr et reçeber dela ou delas apelar et suplicar et seguyr a appelaçon ou
suplicaçon se mester for e pedir et reçeber custas et a eissecuçon daquelo que por nos et
en nosso nome for julgado e entrar possisson et teela. E que possan por nos et en nosso
nome fazer et sustituyr outro ou outros procurador ou procuradores tanben ante do
pleito contestado commo depois et reuogalos cada que quiseren et por ben teueren e
fillaren en sy o pleito ou pleitos eno estado en que os acharen et correieren en eles se
poderen. E que possam fazer, diser, trautar, procurar todalas cousas et cada huna delas
que boos procuradores liidemos, verdadeiros, geeraes et sufiçientes poden fazer et
deuen e que nos fariamos et diriamos et poderiamos faser se per nos meesmo a elo
presente fossemos aynda que seian daquelas cousas que requiren espeçial mandado en
dereito contiudas. Et outorgamos et auemos por firme et por estauil todalas cousas e
cada huna delas que pelos ditos nossos procuradores et per cada huun deles et per aquel
ou aqueles que eles ou cada huun deles fezeren et sustituiren en seu lugar et por nos et
en nosso nome for feito et procurado en quanto sobredito he. E obligamos todolos bees
da nossa mesa do dito bispado para estar per elo a todo tenpo e pagar et conprir et
aguardar todo quanto for julgado tanben por nos commo contra nos. E porque esto seia
çerto et non venna en dulta damos ende aos ditos nossos procuradores esta nossa carta
de procuraçon aberta et seelada nas costas con nosso seelo e por mayor firmedue
subescriuymos aqui nosso nome robrado con nossa mao.
Que foy feita en Graadeira, quinze dias do mes d´oytubro, era de mill et trezentos et
noueenta annos.
Nos, el obispo.

1146

1353, enero, 30. Rante.

El obispo auriense don Juan afora a ¿perpetuidad? a Álvaro Sanchéz y a su mujer,


¿Teresa Eanes?, unos casales en Rante, que están exentos de cargo alguno, salvo
diezmo, por una renta anual de la sexta parte de la cosecha de pan y vino, más, por
derechuras, dos capones, dos azumbres de vino y dos maravedíes, pagaderos por el día
de san Martín.

233
mos et] interlineado, sobre el renglón.

687
A. Bispo, nº 29. Orig. Perg.; 212 x 271 mm.; escr. gótica; está mutilado, le falta la parte
superior; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura en las siete primeras
líneas que se conservan. Al margen inferior derecho del pergamino, escr. humanística: «Ano
1353, es obispo don Juan Martinez de la Sierra. Ver supra V mi tabla, folio 7. Doctor
Carrera (rúbrica)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 211 (nº 812).

El nombre de la esposa, perdido por la mutilación, se deduce de otras escrituras de foro


otorgadas a favor de Álvaro Sánchez por estos años. Por otra parte, la obligación de Álvaro
Sánchez, en la que hace referencia a su voz, hace suponer que el foro fue otorgado a
perpetuidad.

[...] de suso et o ca[sar] ... sares con entradas e saydas, con todos [...] que as aian e
deuan a auer de dereyto per tal condiçon que lauredes [...] dictos casares en maneira que
non defalescan per mingoa de lauor e de boo [para]mento e dedes ende de foro de cada
anno a nos ou ao obispo que for pelo tenpo da dicta igleia d´Ourense a sesta parte do
pan e do vinno que Deus y der, o pan na ayra et a conposta na vina et o vino eno laguar,
et por dereytura dardes por dia de san Martino de cada hun anno dous capoes et dous
açunbres de vino e dous morabedis de brancos et deçimo a Deus e liures e quites de
todo outro enbarguo. A qual nouidade de pan e de vino que Deus der nos dictos casares
auedes de coller per nosso moordomo o qual auedes de proueer de comer e de beuer
comunalmente mentre se coller a dicta nouidade. Et <se> quiserdes uender, deytar ou
sopinorar os dictos casares que os uendades, deytedes ou sopinoredes a nos ou a nossos
successores ante ca a outro algun, et si os non quisermos pollo iusto preço que outre por
elles der enton que os uendades, deytades ou sopinoredes a tal pessoa de quen nos e
nosos successores possamos auer os foros et dereyturas sobredictas en paç e en saluo. Et
obliguamos os bees da nossa mesa para uos anpararmos a uos e a uossa uoç con os
dictos casares para senpre a dereyto. Et eu, o dicto Aluar Sanches, por mi e polla dicta
mina muller et mina voç, assi reçebo de uos o dicto sennor obispo os dictos casares
commo dicto he et para laurar e parar ben os dictos casares, et para paguar os foros e
dereytos que se pellos dictos casares an de fazer obliguo todos meus bees guaanados e
por guaanar. Et si per auentura non laurardes os dictos casares commo dito he que o
dicto aforamento seia ninhun et que nos que os possamos tomar sen seerdes uos ou
uossa uoç frontados e aforarmoslos de nouo a outre a quen nos quisermos.
Posto foy e outorguado entre as dictas partes que a parte que contra esto ueer e o
non cunprir e aguardar que peyte aa outra parte que o cunprir e aguardar cent morabedis
da boa moeda; et a pena paguada ou non esta carta fique firme e vala para senpre.
Feita en Rante, trinta dias do mes de ianeiro, era de mil e trezentos e nouenta e hun
annos.
Testemuyas que presentes foron: don Bertran Bertranes, arçidyaguo de Baronçele,
don Vger de Pelagrua, abbade de Castroxereç, Lourenço Fabreiro, coenguos da igleia
d´Ourense, Gonçaluo Codeiro, notario, Fernan Gonçalues Ougea, Vasco Nunes,
escudeiros do dicto sennor obispo.
Et eu, Ruy Fernandes, notario publico da çidade d´Ourense pollo bispo e polla igleia
desse lugar, que a esto presente foy e esta carta per mandado do dicto sennor obispo
escriui e meu synal y fige en testemuyo de verdade, que ta(signum)l he.

688
1147

1353, marzo, 13. Ourense.

El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad Álvaro Sánchez, criado del obispo
don Álvaro, y a su mujer, Teresa Eanes, moradores en Ourense, una casa que llaman O
Pazo, en Rante, que se encuentra sobre la fuente del campo de los nogales, junto al
camino que va desde el lugar de Rante a A Mezquita, y un pequeño terreno, todo ello
exento de cargo alguno, salvo diezmo, por una renta anual de dos capones pagaderos
por el día de san Martín.

A. Bispo, nº 95. Orig. Perg.; 268 x 358 mm.; escr. gótica; manchas de humedad en la
mitad izquierda de las tres primeras líneas y en la parte derecha de las líneas 1 a 9, que
dificultan la lectura; roto en la parte derecha del pergamino que no afecta al texto. Al
margen inferior, escr. gótica: «Assy aqui de poer a dita tinalla en esta carta».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 211 (nº 813).

[Conuçuda] cousa seia a todos commo nos, dom Johan, bispo d´Ourense, damos e
outorgamos a foro a uos, Aluaro Sanches, [criado do] bispo don Aluaro, e a uossa
moller, Tereyia Eanes, moradores em Ourense, e a toda uossa uoz para senpre huna casa
que esta en Rante, aa que chaman o Paaço, o qual casa esta a sobre la fonte do canpo
das nogueiras, e entesta eno caminno publico que uaya do dito lugar de Rante para
Mesquita, et da outra parte entesta ena cassa de Gonçaluo Fernandes. Outrosy uos
afforamos huun pequeno de terreu con este dito paço, que iase ontre la casa de Johan de
Noalla e a de Gonçaluo Fernandes, o qual terreo [sobredito douos a Maria] Yanes aa
igleia de Rante. Afforamosuos o dito paaço et terreu con entradas e seydas e con todos
seus dereitos e perteenças per hu quer que as aian e deuan aauer de dereito per tal
condiçon que lauredes e paredes ben en maneira que non desfalescan per mingoa de boo
paramento et dedes ende de foro cada anno a nos ou ao bispo que for pelo tenpo da dita
igleia d´Ourense por dia de sam Martinno do mes de nouenbro dous caapoes e disimo a
Deus e liure e quite de todo outre enbrago (sic). E se quiserdes vender, deytar ou
sopennorar o dito paaço ou terreu que o vendades ou deytedes ou sopinnoredes a nos ou
a nossos anteçessores ante ca a outro nihuun, e se os non quisermos polo justo preço que
outre por el der que enton que o uendades, deytedes ou sopenoredes aa tal pessoa que
seia semellauil de uos et de que nos e nossos anteçessores possamos auer os ditos foros
sobreditos en paz e en saluo. E olbrigamos (sic) os bees da nossa messa para uos
anpararuos a uos e a uossa uoz con o dito paaço e terreo a dereito. E eu, o dito Aluaro
Sanches, por min e pola dita mina moller e mina uos, assy reçebo de uos o dito paaço e
terreu de uos o dito sennor obispo commo dito he, e para agordar e pagar o foro do dito
paaço obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado ontre as ditas partes que a parte que contra esto veer e o non
conplir e agordar que peyte aa outra parte que o conplir e agordar çen morabedis da boa
moeda; e a pena pagada ou non esta carta fique firme e valla para senpre.
Feyta en Ourense, trese dias de março, era de mill e tresentos e noueenta e huun
annos.
Testemoyas: Gonçaluo Codeiro, notario d´Ourense, Fernan Gonçalues, reitor da
igleia de Santa Maria do Pao, e mosse Guillen, clerigo do dito sennor obispo.
Outrosi uos damos huna desas nosas tinallas pequenas que nos teemos em Rante.

689
Et eu, Ruy Fernandez, notario publico da çidade d´Ourense e pollo bispo e polla
igleia desse luguar, que a esto presente foy e en myna presença o fige escriuir e meu
synal y fige en testemuyo de verdade, que ta(signum)l he.

1148

1353, mayo, 10. Ourense.

El notario auriense Rodrigo Fernández, a petición de Gonzalo Pérez do Mato y con


autoridad de los alcaldes de Ourense, traslada el foro realizado el 29 de marzo de 1265
por el priorato de Santa Comba de Naves a Esteban Peláez y a su mujer, doña
Estefanía, de todo su derecho sobre los bienes que este matrimonio tiene en el término
de Mende.

B. Escrituras 7, nº 71. Incluido en la sentencia dictada sobre el pleito que enfrenta al


obispo auriense con Gonzalo Pérez do Mato sobre el señorío de Mende.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 288-289 (nº 123).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 108-109 (nº 378).- DURO
PEÑA, Documentos da catedral de Ourense, 299 (nº 378).- VAQUERO y PÉREZ, Colección
catedral de Ourense, II, 342-343 (nº 525).

[Inserta el foro hecho por el priorato de Santa Comba de Naves al vecino auriense
Esteban Peláez y a su mujer de todo su derecho sobre los bienes que el matrimonio
tiene en el término de Mende, realizado el 29 de marzo de 1265 ].234

Hoc est transumptum predicti instrumenti, bene et fideli sumptum ac de uerbo ad


uerbum cum instrumento originali concertatum, quem ego, Rodericus Fernandi,
publicus auctoritate domini episcopi et eiusdem Auriensis ecclesie notarius, requisitus
per Gundisaluum Petri de Mato, ciue Auriense, de mandato et auctoritate Gundisalui
Iohannis, castellario, alcaldi, et Valasci Petri Pereira, tenentis locum et vices Gundisalui
Iohannis Pereira, alcaldi dicte ciuitatis Auriensis pro dicto rege, manu propria scripssi et
in hanc publica forma reddegi et in eo signum meum apposui in testimonium ueritatis,
quod est tale.
Actum Aurie, decima die mensis madii, era millesima trecintesima nonagesima
prima.
Presentibus: Gundisaluo Petri Codeiro, Iohanne Fernandi et Gundisaluo Petri
Seixaluo, notariis; Alfonsus Martini, sutor; Paulo Viuiani et Fernando Iohannis,
aduocato Aurie; comorantibus testibus ad premissi vocatus specialiter rogatus.

1149

1354, enero, 2. Ourense.

234
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 342-344 (nº 525); DONO LÓPEZ,
Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 288-289 (nº 123).

690
El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad al escudero Álvaro Sánchez,
morador en Ourense, y a su mujer, Teresa Eanes, los casales de Veives, Compostela, O
Campo y Cedofeita más dos agros de pan en A Mezquita y la mitad de la cortiña de la
iglesia, todo ello en la feligresía de San Pedro da Mezquita, exento de cargo alguno,
salvo diezmo. Como renta anual pagarán, por los tres primeros casales, los agros y la
mitad de la cortiña, la quinta parte del pan cosechado, mientras que por el casal de
Cedofeita la cuarta parte; más, por el casal de Compostela, seis maravedíes y una tega
de cebada por el día de san Martín, y diez maravedíes y una tega de trigo por cada uno
de los otros tres casales.

A. Bispo, nº 73. Orig. Perg.; 272 x 372 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
dificultan la lectura en la parte derecha de las dos primeras líneas y otras que no llegan a
afectar a la lectura; pequeño agujero en la línea 8 que no afecta al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 212 (nº 814).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos esta carta viren commo nos, don Johan,
por la graça de Deus e da santa igleia de Roma bispo d´Ourense, damos e outorgamos a
foro a uos, Aluar Sanches, escudeyro, morador em Ourense, e a uossa moller, Thereyia
Anes, e a toda vossa uos para senpre os nossos cassares que nos avemos ena frigissya de
San Pedro de Mesqyta, aos quaes chaman o casar de Veyues e o cassar da Conpostella e
o cassar do Canpo. Iten, vos afforamos con estes ditos cassares os agros de pan que nos
avemos eno dito lugar de Myqyta; os quaes huun delles demarca perlo camyno que vay
de Mesqyta para Soutomayor, et da outra parte ena cortyna da igleia, et a outro agro
chaman da Fonteella que demarca da huna parte perlo camyno que vay de Mesqyta para
Souto, et vay ferir ao outro agro que esta a par da vinna do Prado. Iten, uos afforamos o
nosso cassar de Çedofeyta que esta a su a igleia de Mesqyta et a meatade da nossa
cortyna da igleia con a froyta que esta ena mea da cortyna que uos nos (sic) afforamos.
Afforamosuos esto que sobredito he a montes e a fontes con entradas e seydas e con
todos seus dereitos, pastos e perteenças per hu quer que as aia e deua auer de dereito,
per tal condiçon que lauredes e paredes ben os ditos cassares e herdades en maneira que
non deffalescan per myngoa de lauor e de boo paramento; e dedes de foro de cada anno
uos e uossa uos a nos e a nossos suçesores dos ditos cassares de Veyves e do casar da
Conpostella e do cassar do Canpo e dos ditos agros e mea corty<na> a quinta parte do
pan que Deus y der ena ayra, e do dito cassar de Çedofeyta nos avedes de dar a quarta
do pan que Deus y der na ayra; o qual pan que Deus der nos ditos casares e agros e mea
cortyna avedes de coller per nosso moordomo, ao qual avedes de proueer de comer e de
beuer comunalmente mentre se coller o dito pan; e avedes de dar dos ditos tres cassares
des morabedis de dineiros brancos de des dineiros o morabedi de cada cassar e senllas
teegas de triigo, e do cassar da Conpostella seys morabedis de brancos e huna teega de
çeueyra por dia de san Martinno do mes de nouenbro de cada anno, e disimo a Deus, e
liures e quites de todo outro enbargo. E se por aventura uos ou uossa uos quiserdes
vender, deytar ou supinorar os ditos cassares e herdades e mea cortyna ou parte dellas
que as vendades, deytedes ou supinoredes a nos ante ca a outro nihuun porlo justo preço
que outre por ello der, e se as nos assy non quisermos que enton as vendades, deytedes
ou supinoredes aa tal pessoa que seia semelauil de uos de que nos e nossos suçesores
aiamos os ditos foros e dereituras que se dos ditos cassares han de faser ben
conpridamente e obligamos os bees de nossa mesa para uos e a dita vossa moller e
vossa uos seerdes senpre deffessos e anparados a dereito con esto que uos afforamos
commo dito he. E eu, o dito Aluar Sanches, por min e porla dita mynna moller, que non

691
esta presente, e por toda mynna uos, assy o outorgo e reçebo en min os ditos cassares e
herdades e mea cortina que me afforades uos o dito sennor obispo commo dito he. E
para laurar e parar ben e para235 uos pagar os ditos foros e dereituras segundo sobredito
he obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado ontre as ditas partes que qualquer dellas que contra esto
passar e o non conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar
quiser por nome de pena çen morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non esta
carta e afforamento e todo o que en ella he contyudo vala e fique firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, dous dias de janeiro, era de mill e tresentos e noueenta e
dous annos.
Testemoyas que presentes foron: Esteuoo Peres, reytor da igleia de San Viçente
d´Enfesta et Affonso Anes, reytor da igleia de Santiago d´Aluarellos, Rincon e Jurdin,
escudeiros do dito sennor obispo.
Et eu, Ruy Fernandes, notario publico da çidade d´Ourense pollo bispo et polla
igleia desse lugar, que a esto presente foy e en myna presença o fige escriuir e meu
nome synal y fige en testemuyo de verdade, que ta(signum)l he.

1150

1354, febrero, 20. Ourense.

El obispo auriense don Juan nombra al vicario general del obispado, el tesorero
Juan González, como juez para solventar la causa entre la iglesia de Ourense,
representada por el abogado Fernando Eanes, y el notario auriense Gonzalo Pérez do
Mato sobre el señorío del lugar de Mende.

B. Escrituras 7, nº 71. Incluido en el pleito que en 1354 enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato sobre el señorío de Mende.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 280-281 (nº 123).

§ Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Roy Fernandez, notario
publico d´Ourense pola igleia desse lugar, et das testemuyas adeante escriptas,
Gonçaluo Perez do Mato, vizinno da dita vila, pareçeu ante o onrrado padre et sennor
don Johan, pela graça de Deus et da santa igleia de Roma bispo d´Ourense, e disso ao
dito sennor o bispo que ben sabia en commo ontre o dito sennor obispo et o dito
Gonçaluo Perez era contenda sobre razon do sennorio et jurdiçon do lugar de Meende et
do jantar et liberdade e dereitos do dito lugar, que o dito Gonçaluo Perez dizia que era
seu et lle perteençia de dereito. E por razon que o dito sennor obispo era parte en este
feito por razon do prestamo de Çebolinno, que era seu e de sua igleia, o dito Gonçaluo
Perez pedio ao dito sennor obispo que lle desse hun juis sen sospeita que o oysse con o
dito sennor obispo ou con seu procurador et que liurasse esste236 feito entre eles
segundo achasse por dereito.
E logo o dito sennor obispo mandou a Johan Gonçalues, thesoureiro da igleia
d´Ourense, que siia presente, que assy commo seu vigario geeral que oysse o dito

235
e para] repetido.
236
esste] la t esta escrita sobre «e».

692
Gonçaluo Peres con Fernan Anes, procurador do dito sennor obispo, e que visse o
dereito d´anbalas ditas partes et liurasse este feito segundo achasse por dereito.
Et logo o dito thesoureiro mandou aos ditos Gonçaluo Perez et Fernan Anes,
procurador do dito sennor obispo, que era presente, que pareçessen antel et el que
liuraria o dito feito segundo que achasse por dereito.
Esto foy en Ourense, viinte dias de feuereiro, era de mill et trezentos et noueenta et
dous annos.
Testemuyas que presentes foron: Fernan Anes, mestrescola de Santiago; Johan
Perez, abbade de Seruoy, coengo d´Ourense; Gonçaluo Codeiro e Andreu Perez,
notarios d´Ourense.
Et eu, Roy Fernandez, notario sobredito, que a esto presente foy et en minna
presença o fige escriuyr et meu signal y fige en testemuyo de verdade, que tal he.

1151

1354, febrero, 26, jueves. Ourense.

Gonzalo Pérez do Mato presenta sus alegaciones ante el juez Juan Gonzaléz en el
pleito que lo enfrenta con el abogado Fernando Eanes, procurador del obispo don
Juan, por el señorío del lugar de Mende. Una vez leídas, el procurador del obispo
solicita su traslado y un plazo para responderlas. El juez emplaza a las partes para el
próximo lunes, 3 de marzo.

A. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el primero; el segundo, de 3 de marzo
de 1354, el nº 1152 de esta colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta
colección; el cuarto, de 8 de marzo de 1354, el nº 1154 de esta colección; el quinto, de 11 de
marzo de 1354, el nº 1156 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157 de
esta colección; el séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el octavo,
de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el noveno, de 21 de abril de 1354, el nº
1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están cosidos con pergamino, en
cada cosedura el notario puso su nombre y señal; el segundo comienza en la línea 75, el
tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de humedad que no impiden la
lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte central de las líneas 6 y 7, 94 y
95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea 11.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 278-283 (nº 123).

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en jueves


cuando en realidad fue miércoles.

Era de mill et trezentos et noueenta et dous annos, quinta feira, viinte et seys dias de
feuereiro. Conuçuda cousa seia a todos que en presença de min, Johan Fernandez,
notario publico d´Ourense porla igleia desse lugar, et das testemuyas adeante escriptas
pareçeron en juizo ante Johan Gonçaluez, thesoureiro et vigario geeral do onrrado padre
et sennor don Johan, pola graça de Deus et da santa igleia de Roma bispo d´Ourense,
Gonçaluo Peres do Mato, vizinno dessa villa, da huna parte, e Fernan Anes, auogado,
morador en esse lugar, en nome do dito sennor obispo, da outra.

693
E logo o dito Fernan Anes mostrou et fezo leer ante o dito vigario huna procuraçon
escripta en papel et seelada do seelo do dito sennor obispo et escripto en ela seu nome
con sua mao segundo pela dita procuraçon pareçia. Da qual procuraçon o teor a tal he:

[Inserta carta de procuración otorgada por el obispo don Juan a favor del abogado
auriense Fernando Eanes y de Lorenzo Eanes, de 15 de octubre de 1352, doc. nº 1145].

§ A qual procuraçon liuda, o dito Gonçaluo Perez presentou et fezo leer ante o dito
vigario per min, dito notario, en presença do dito procurador hun testemuyo escripto en
papel et signado do nome et signal de Roy Fernandez, notario d´Ourense, do qual o
tenor a tal he:

[Inserta el nombramiento Juan González como juez para solventar el pleito por el
señorío del lugar de Mende que enfrenta al cabildo auriense con Gonzalo Pérez do
Mato, de 20 de febrero de 1354, doc. nº 1150].

§ O qual presentado o dito vigario disso que por reuerençia do dito sennor obispo
que reçebia seu mandado et oyria o dito pleito entre as ditas partes, et que o liuraría
segundo que achasse por dereito segundo que lle o dito sennor bispo mandaua e pelo
poder ordinario que auya do dito sennor obispo.
E logo o dito Gonçaluo Perez presentou et per min, dito notario, fezo leer huna
pitiçon en escripto feita en esta maneira:
§ Ante uos, Johan Gonçaluez, thesoureiro et vigario geeral do onrrado padre et
sennor don Johan, pola graça de Deus et da danta igleia de Roma bispo d´Ourense, eu,
Gonçaluo Perez do Mato, vezinno dessa dita villa, digo et proponno contra Fernan
Anes, vogado et procurador do dito sennor obispo, en pessoa del, que commo don
Afonsso, enperador de toda Espanha, con donna Rica, sa moller, et con seus fillos reys,
desse en doaçon ao moesteiro de Santa Coonba de Naues et os monies desse lugar para
senpre o lugar de Meende en todolos seus dereitos et perteenças et jurdiçon que y auya,
et esto lles desse per seu priuilegio bolado, e depoys desto o dito prior et conuento do
dito mosteiro aforassen a don Esteuoo Paez, çidadao d´Ourense, et a donna Oufemea,
sua moller, et a toda sua voz para senpre, per carta feita per notario, o dito lugar de
Meende por foro çerto que por el an a auer, et lles dessen et aforassen a eles et a toda
sua voz o dito lugar con todas suas perteenças et con todo o dereito e sennorio que y
auyan et lles perteençia, e os ditos don Esteuoo Paez et sua moller et seu fillo, Maçia
Esteues, depoys deles et seus suçessores teuessen et pessuyssen o dito lugar et husassen
dos ditos dereitos et sennorio e jurdiçon; e commo a min perteesca et perteesçer deua de
dereito o dito lugar de Meende con todos seus dereitos et perteenças per titolo que del
ey e me perteesça et perteesçer deua outrossy todo sennorio et jurdiçon real do dito
lugar por rason da dita doaçon que del foy feita ao dito mosteiro e polo aforamento que
o dito mosteiro fez aos ditos don Esteuoo Paez et sa moller et sua voz para senpre; et me
perteesca outrossy a min et a minna voz os ditos dereitos et sennorio et jurdiçon por
razon que husaron deles meus anteçessores; et commo eu contendesse en juiso con o
dito Fernan Anes, procurador do dito sennor obispo, en nome del, sobre razon das
theegas de çeuada et galinnas que os moradores do dito lugar pagauan de cada anno et a
loytosa, quando acaesçe, demandandoos para min et para mya voz porque me
perteesçen de dereito, os quaes dereitos me enbargaua o prestameiro que tiinna o
prestamo de Çebolinno et de Lamela e o moordomo que y andaua polo dito sennor
obispo. E commo fosse dada sentença por min et contra o dito procurador, ena qual
sentença me foy julgado que me perteençia et deuya a auer min et minna voz as ditas

694
teegas de çeuada et gallinnas de cada anno para senpre et a loytosa quando acaesçesse.
Et porque eu protestey ena minna pitiçon que dey contra o dito Fernan Anes et ao pe da
sentença que cada que achasse que me mays dereitos perteençian do dito lugar que
protestaua que os podesse demandar et auer. Et commo a min perteesca et perteesçer
deua de dereito todo o sennorio et jurdiçon real do dito lugar con todos seus dereitos et
perteenças, por rason da dita doaçon que o dito enperador del fez e por o aforamento
que do dito lugar foy feito aos ditos don Esteuoo Paez et sua moller et sua<s> voses, e
perteesçeme outrossy por rason que os ditos meus anteçessores husaron dos ditos
dereitos et sennorio et jurdiçon real, segundo dito ey. Et commo a min seia dito que o
dito sennor obispo, commo prestameiro que ten o sennorio do couto de Çebolinno et de
Lamela, ou seus moordomos ou outre alguun que teuer o dito prestamo, que me queren
enbargar et enbargan os ditos dereitos et sennorio et jurdiçon do dito lugar ou parte
deles, peçouos que per uossa sentença definytiua declaredes o dito sennorio et dereitos
et jurdiçon real do dito lugar que deuen seer meus et de mia voz para senpre, e que o
dito sennor obispo nen outre que teuer o dito prestamo non me deue a faser enbargo
sobrelo. E outrossy que declaredes que enbargo que algunas vezes fezeron a min et aos
moradores do dito lugar os moordomos do dito couto por aiuda de dineiros que pedian
aos moradores do dito lugar para pagar jantar ao prestameiro que teuer o dito prestamo
que os non deuen a auer nen deue a seer posto carrega nen peito nen trebuto nihuun
pelo dito lugar e moradores del e de seu termio saluo aquela que eu et minna voz y
posermos poys que o dito lugar et dereitos et sennorio et jurdiçon son meus et de myna
voz et ho deuen a seer de dereito. E que o dito sennor obispo nen outre nihuun que
d´aqui en deante for teedor do dito prestamo, nen os moordomos que y andaren, nen
outra pessoa nihuna, non deuen a faser chamo nen enbargo a min nen a mya vos nen aos
moradores do dito lugar e de seu termio nen a nihuun deles sobre las cousas sobreditas
nen sobre cada huna delas. Et que sobre las cousas sobreditas et sobre cada huna delas
ponnades perpetuo silençio ao dito procurador en pessoa do dito sennor obispo et a
todolos outros bispos et outre quen quer que foren teedores do dito prestamo agora et
d´aqui en deante. Et este peço que declarades et julgedes todo per vossa sentença
declarandoo et julgandoo a min et a mya voz para senpre. Et este peço protestando que a
saluo me fique meu dereito en todo agora et d´aqui adeante.
§ A qual presentada o dito Fernan Anes, procurador do dito sennor obispo, pedio
dela o trelado et termio a que veesse responder a ella. E o dito vigario mandoullo dar et
assignoulle termio a que veesse responder aa dita pitiçon quanto for seu dereito para
lunes primeiro que uen.
Testemoyas: Roy Fernandes, notario d´Ourense; Fernand Ares, ome do dito vigario,
et outros.

1152

1354, marzo, 3, lunes. Ourense.

El tesorero Juan González, juez en el pleito que enfrenta a Fernando Eanes,


procurador del obispo don Juan, con Gonzalo Pérez do Mato por el señorío del lugar
de Mende aplaza la causa para el día siguiente por estar ocupado en otros asuntos.

A. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el segundo; el primero, de 26 de febrero
de 1354, el nº 1151 de esta colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta

695
colección; el cuarto, de 8 de marzo de 1354, el nº 1154 de esta colección; el quinto, de 11 de
marzo de 1354, el nº 1156 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157 de
esta colección; el séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el octavo,
de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el noveno, de 21 de abril de 1354, el nº
1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están cosidos con pergamino, en
cada cosedura el notario puso su nombre y señal; el segundo comienza en la línea 75, el
tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de humedad que no impiden la
lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte central de las líneas 6 y 7, 94 y
95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea 11.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 283 (nº 123).

§ O termio viudo, lues, tres dias de março, o dito vigario disso que, por quanto era
enbargado doutros negoçios, que espaçaua este pleito no estado et termio en que estaua
para en outro dia, martes primeiro que ven.

1153

1354, marzo, 4, martes. Ourense.

El abogado Fernando Eanes, procurador del obispo don Juan, responde a los
alegatos presentados por el notario auriense Gonzalo Pérez do Mato en la causa que se
juzga ante el juez Juan González por el señorío del lugar de Mende. Esta contestación
es aceptada por el juez, quien procede, a petición de Gonzalo Pérez, a tomar juramento
a las partes. Gonzalo Pérez do Mato presenta unas pruebas documentales que, pese a
ser rechazadas por la parte contraria, son aceptadas por el juez, emplazando a las
partes al sábado siguiente para proceder al examen de las mismas.

A. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el tercero; el primero, de 26 de febrero
de 1354, el nº 1151 de esta colección; el segundo, de 3 de marzo de 1354, el nº 1152 de esta
colección; el cuarto, de 8 de marzo de 1352, el nº 1154 de esta colección; el quinto, de 11 de
marzo de 1352, el nº 1156 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157 de
esta colección; el séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el octavo,
de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el noveno, de 21 de abril de 1354, el nº
1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están cosidos con pergamino, en
cada cosedura el notario puso su nombre y señal; el segundo comienza en la línea 75, el
tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de humedad que no impiden la
lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte central de las líneas 6 y 7, 94 y
95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea 11.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 283-285 (nº 123).

§ O termio viudo, martes, quatro dias de março, os ditos Gonçaluo Peres et Fernan
Anes, procurador sobredito, presentes ante o dito vigario o dito Fernan Anes,
procurador, presentou et fez leer per min, dito notario, huun escripto de contestaçon per
que disso que respondia aa pitiçon que o dito Gonçaluo Perez dera, do qual escripto o
tenor a tal he:

696
§ Eu, Fernan Anes, procurador do dito sennor obispo, en nome del, respondendo aa
pitiçon que Gonçaluo Peres do Mato moue237 contra o dito sennor obispo, et contra min
en seu nome, et contestando pleito sobrela digo que non sey nen creo que don Afonsso,
enperador de toda Espanha con dona Rica, sa moller, et con seus fillos reys, desse en
doaçon ao mosteiro de Santa Coonba de Naues et aos monies desse lugar para senpre o
lugar de Meende con todos seus dereitos e perteenças que y auya per priuilegio bulado,
segundo que o dito Gonçaluo Perez pon en sua pitiçon.
§ Iten, contestando pleito sobre la dita pitiçon, digo que non sey nen creo que
depoys desto o prior et conuento do dito mosteiro aforassen a don Esteuo Paes, çidadao
d´Ourense, et a donna Oufemea, sa moller, et a toda sua vos para senpre, per carta feita
per notario, o dito lugar de Meende por foro çerto que por el an a dar nen que lles
dessen et aforassen a eles et a toda sua vos o dito lugar con todos seus dereitos et
perteenças et con todo o sennorio et jurdiçon que auyan et lles perteençia eno dito lugar.
§ Iten, digo que non sey nen creo que os ditos don Esteuo Paez et sa moller et seu
fillo, Maçia Esteueez depoys deles, et seus suçessores teuessen et pessuyssen o dito
lugar et husassen dos dereitos et sennorio et jurdiçon do dito lugar.
§ Iten, digo que creo que o dito lugar de Meende perteençe et deue perteençer de
dereito ao dito Gonçaluo Peres per titolo que del a porque foy presente quando lle
feseron venda do dito lugar, pero porque nosso sennor obispo non he delo çerto, peço
que mostre o titolo que del a, mays non sey nen creo que lle perteesca todo ho sennorio
et jurdiçon real do dito lugar por rason da dita doaçon que dis que del foy feita ao dito
mosteiro, nen per ho aforamento que o dito mosteiro dis que fes aos ditos don Esteuoo
Paes et sa moller et a suas voses.
E creo que o dito sennor obispo, per sy et per seus moordomos, assy commo teendor
do dito prestamo de Çebolinno, enbargou et quer enbargar o dito sennorio et dereitos et
parte deles porque cree que a en eles dereito el et sua igleia.
E eno al que238 se ena pitiçon conten confessoa ata hu dis «e commo a min perteesca
et perteesçer deua de dereito todo o sennorio real do dito lugar», etçetera, et d´ali
adeante negolla ata hu dis «peçouos que per vossa sentença declaredes o dito sennorio
seer de mia vos» etçetera.
§ O qual escripto de contestaçon liudo, o dito Gonçaluo Peres disso que o dito
Fernan Anes, procurador, non contestaua a sua pitiçon dereitamente, et pedio ao dito
vigario que lla mandasse contestar.
E o dito Fernan Anes disso que era contestada quanto abastaua.
Et se a dita pitiçon era contestada ou non anbalas partes concluyron. Et o dito
vigario, visto et examinado a dita pitiçon et contestaçon, disso que daua a dita pitiçon
por contestada quanto abastaua.
E logo o dito Gonçaluo Peres pedio ao dito vigario que reçebesse juramento de
calupnya das partes, ca el prestes era para prouar sua entençon et aquelo que lle era
negado da parte.
Et o dito vigario reçebeu juramento de calupnia d´anbas as partes segundo forma de
dereito, sobre lo qual juramento as ditas partes feseron juramento aos Santos Auangeos
corporalmente tanjudos con suas maos.
O qual juramento reçebudo, o dito Gonçaluo Perez deu seus artigoos escriptos en
papel para prouar sua enteçon (sic) sobre aquelo que lle era negado, dos quaes artigoos
o tenor a tal he:
§ Entendo a prouar eu, Gonçaluo Perez do Mato, contra Fernan Anes, procurador do
dito sennor obispo, que don Afonsso, enperador de toda Espanha, con donna Rica, sa
237
des] borrado.
238
que] repetido.

697
moller, et con seus fillos reys, deu en doaçon ao mosteyro de Santa Coonba de Naues et
aos monies desse lugar para senpre o lugar de Meende con todos seus dereitos et
perteenças que y auya per seu priuilegio bullado.
§ Iten, entendo a prouar que depoys desto o prior et conuento do239 dito mosteiro
aforaron a don Esteuoo Paes, çidadao d´Ourense, et a donna Oufemea, sa moller, et a
toda sua voz para senpre, per carta feita per notario, o dito lugar de Meende por foro
çerto que por el an a dar, e que lles deron et aforaron a eles et a toda sua vos o dito lugar
con todas suas perteenças et con todo o dereito et sennorio que auyan et lles perteençia
eno dito lugar.240 //
§Iten, entendo a prouar que os ditos dom Esteuoo Paez et sua moller, et seu fillo
Maçia Esteues depoys deles, et seus suçessores husaron dos ditos dereitos et sennorio et
jurdiçon do dito lugar, e que teueron et pessuyron o dito lugar husando delo, et que
perteençe a min, o dito Gonçaluo Perez, todo o sennorio real do dito lugar por razon da
dita doaçon que del foy feita ao dito mosteiro et pelo aforamento que o dito mosteiro fez
do dito lugar aos ditos don Esteuo Paez et sua moller et suas241 vozes242 et pelo huso que
del husaron. E desto prouarey o que poder, assy que prouando delo ou todo ou alguna
cousa que abaste a minna entençon a mays non me obligo.
§ Os quaes artigoos dados, o dito Fernan Anes disso que non eran perteençentes aa
pitiçon que o dito Gonçaluo Perez fesera segundo deuyan.
E o dito Gonçaluo Perez disso que eran perteençentes quanto abastaua.
E se os ditos artigoos eran perteençentes ou non, anbalas partes concluyron. E o dito
vigario, vista a pitiçon do dito Gonçaluo Peres, e vistos et examinados os ditos artigoos,
pronunçiou que os ditos artigoos eran perteençentes quanto abastaua.
E logo o dito Gonçaluo Peres pedio termio para a primeira produçon e o dito vigario
assignoulle termio para ela para sabbado primeiro que ven, e mandoulle dar seu aluala
para enprasar as testemoyas.
Testemuyas: Pero Fernandes, Esteuo Peres, notarios; Françisco Peres et Gonçaluo
Peres da Crus do Çenteo.

1154

1354, marzo, 8, sábado. Ourense.

El notario Gonzalo Pérez do Mato solicita un aplazamiento de la causa que lo


enfrenta, por el señorío del lugar de Mende, con Fernando Eanes, procurador del
obispo don Juan. El juez Juan González acepta el aplazamiento citándolos para el
próximo martes, 11 de marzo.

A. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el cuarto; el primero, de 26 de febrero
de 1354, el nº 1151 de esta colección; el segundo, de 3 de marzo de 1354, el nº 1152 de esta
colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta colección; el quinto, de 11
de marzo de 1354, el nº 1156 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157
de esta colección; el séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el

239
do] interlineado, sobre el renglón.
240
Cambio de pergamino, en la unión de ambos pergaminos aparece el signo y nombre del notario «Eu,
Johan Fernandes, (signum) notario».
241
suas] la «s» final fue añadida con posterioridad.
242
es] interlineado, sobre el renglón, añadido posteriormente.

698
octavo, de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el noveno, de 21 de abril de
1354, el nº 1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están cosidos con
pergamino, en cada cosedura el notario pusó su nombre y señal; el segundo comienza en la
línea 75, el tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de humedad que no
impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte central de las líneas
6 y 7, 94 y 95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea 11.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 285 (nº 123).

§ O termio viudo, sabbado, oyto dias de março, ante o dito thesoureiro et vigario
pareçeron en juiso o dito Gonçaluo Peres, da huna parte, e o dito Fernan Anes,
procurador do dito sennor obispo, da outra.
E logo o dito Gonçaluo Peres disso que, por quanto fora enbargado doutras cousas
que teuera de liurar, que non podera para este dito termio desta produçon primeira
buscar testemoyas e escripturas que tiinna et entendia d´auer para dar en proua, e pedio
ao dito uigario que lle assignasse termio para a segunda produçon.
E o dito uigario assignou termio ao dito Gonçaluo Peres para a segunda produçon en
presença do dito procurador do dito sennor bispo para martes primeiro que ven.
Testemoyas: Pero Fernandes, ome do dito dito Gonçaluo Peres; Gonçaluo Peres da
Crus do Çenteo et outros.

1155

1354, marzo, 10. Ourense.

El tesorero auriense Juan González, vicario general del obispo don Juan y juez en
el pleito que enfrenta al notario Gonzalo Pérez do Mato con el abogado Fernando
Eanes, procurador del obispo don Juan, cita para el próximo martes, 11 de marzo, a los
testigos presentados por Gonzalo Pérez do Mato.

B. Escrituras 7, nº 71. Incluido en el pleito que en 1354 enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato sobre el señorío de Mende.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 292 (nº 123).

§ De min, Johan Gonçalues, thesoureiro et vigario geeral de nosso sennor obispo, a


uos, Pero Anes, dito Copinno, et Johan Sanyn, monleiro, et Martin Peyron, soude.
Sabede que Gonçaluo Perez do Mato ha pleito per ante min con Fernan Anes,
procurador do dito sennor obispo, eno qual pleito o dito Gonçaluo Peres a de dar suas
testemoyas sobre rason dalguuns artigoos que lle son negados e dissome que se entendia
ajudar do uosso testemuyo por que uos mando, en vertude d´obidiençia et su pena
d´escomunyon, que parescades ante min con o dito Gonçaluo Peres dia martes primeiro
que uen a dar testemoyo et diser a uerdade daquelo que souberdes et por que fordes
preguntados sobresta rason. Et mando a qualquer clerigo do dito bispado a que esta
carta for mostrada, su a dita pena d´escomunyon, que uola lea.
Dada en Ourense, dez dias do mes de março, era de mill e tresentos et noueenta et
dous anos.
Thesoureiro.

699
1156

1354, marzo, 11, martes. Ourense.

Gonzalo Pérez do Mato presenta ante el juez Juan González las pruebas
documentales sobre las que basa sus alegatos y solicita al notario ante el que se está
desarrollando la causa, Juan Fernández, que presente el original del proceso que lo
había enfrentado con la iglesia auriense, como poseedora del préstamo de Ceboliño y
Lamela, por el cobro de unas tegas de cebada, unas gallinas y la luctuosa a los
moradores del lugar de Mende; el pleito había sido fallado a su favor. A continuación,
Gonzalo Pérez do Mato presenta a sus testigos, quienes, tras serles tomado juramento,
proceden a realizar su declaración.

A. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el quinto; el primero, de 26 de febrero
de 1354, el nº 1151 de esta colección; el segundo, de 3 de marzo de 1354, el nº 1152 de esta
colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta colección; el cuarto, de 8 de
marzo de 1354, el nº 1154 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157 de
esta colección; el séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el octavo,
de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el noveno, de 21 de abril de 1354, el nº
1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están cosidos con pergamino, en
cada cosedura el notario puso su nombre y señal; el segundo comienza en la línea 75, el
tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de humedad que no impiden la
lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte central de las líneas 6 y 7, 94 y
95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea 11.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 285-295 (nº 123).

§ O termyo viudo, martes, onse dias de março, ante o dito thesoureiro et vigario
sobredito pareçeron en juiso o dito Gonçaluo Peres, da huna parte, e Fernan Anes,
procurador do dito sennor bispo, da outra, e logo o dito Gonçaluo Peres, para prouar sua
entençon, presentou hun priuilegio escripto rodado et bollado en fios de seda de qual
priuilegio o tenor a tal he:

[Inserta confirmación de Fernando IV, de 8 de julio de 1302, del privilegio de


Alfonso VII, de 4 de febrero de 1125, por el que dona al monasterio de Santa Comba de
Naves diversas propiedades, doc. nº 745].

§ O qual priuilegio dado o dito Gonçaluo Perez presentou huna carta escripta per
Roy Fernandes, notario d´Ourense, e signada do seu nome et signal segundo per ela
pareçia, da qual carta o tenor a tal he:

[Inserta traslado realizado, el 10 de mayo de 1353, por el notario auriense Rodrigo


Fernández del foro hecho el 29 de marzo de 1265 por el priorato de Santa Comba de
Naves a Esteban Peláez y a su mujer, doña Estefanía, doc. nº 1148 ].

700
[Inserta el foro hecho por el priorato de Santa Comba de Naves al vecino auriense
Esteban Peláez y a su mujer de todo su derecho sobre los bienes que el matrimonio
tiene en el término de Mende, realizado el 29 de marzo de 1265 ].243

§ A qual carta presentada o dito Gonçaluo Peres, presentou outra carta feita per
Bernal Peres, notario que fui d´Ourense e signada de seu signal, segundo per ela
pareçia, da qual carta o tenor a tal he:

[Inserta venta hecha por Teresa Anes al notario auriense Gonzalo Pérez do Mato
del lugar y pousa de Mende, el 21 de noviembre de 1344, doc. nº 1082].

§ O qual priuilegio et cartas presentadas, o dito Gonçaluo Perez, para prouar sua
entençon, pedio ao dito vigario que mandasse a min, notario, que presentasse antel o
original do proçesso et o testemuyo das testemoyas que fora feito per min, notario, et
tirado eno pleito que o dito Gonçaluo Peres ouuera con o dito Fernan Anes, procurador
do dito sennor obispo, sobre rason das teegas de çeuada et galinnas et loytosa que o dito
sennor obispo, per seu moordomo, demandaua eno dito lugar de Meende, ca el daua o
dito original do proçesso et testemuyo das testemoyas que se en el contiinna en proua en
este pleito sobre aquelo que lle era negado.
Et eu, dito notario, de mandado do dito uigario, presentey ante o dito uigario et ante
as ditas partes o dito original et testemoyo que per min fora tirado.
§ O qual presentado, o dito Gonçaluo Peres, para prouar mays abastadamente sua
entençon, presentou por testemoyas: Pero Anes, dito Cupinno, morador en
Caschamoynna, et Johan Anes, dito Saninno, morador en San Çibrao. Et disso que
tiinna enprasado para esta produçon Martin Peiron, morador no Penedo, e porque aynda
non era viudo pedio ao dito vigario que mandasse a min, dito notario, que quando
veesse que o reçebesse. E o dito vigario mandoume que o reçebesse. As quaes
testemoyas foron ajuramentadas aos santos auangeos, corporalmente tanjudos con suas
maos, en presença do dito Fernan Anes, procurador, das quaes eu, notario, reçebi o
testemuyo per mandado do dito vigario e escriui os ditos delas en esta maneira que se
segue.
E depoys da audiençia, fora, dante o uigario, o dito Gonçaluo Peres presentou o dito
Martin Peyron por testemoya et foy ajuramentado aos santos auangeos en presença do
dito Fernan Anes, procurador.
E outrossy presentou o dito Gonçaluo Peres na dita audiençia ho aluala do dito
vigario roblado de seu nome per que as ditas testemoyas foran enprasadas, da qual o
tenor a tal he:

[Inserta albalá del juez citando a los testigos presentados por Gonzalo Pérez do
Mato en el pleito que mantiene con el obispo auriense por el señorío de Mende, de 10
de marzo de 1354, doc. nº 1155].

§ Martin Fernandes, dito Peyron, morador eno Penedo, que he en terra d´Aguyar,
jurado enos santos auangeos et preguntado polo primeiro artigoo do tidoo, que começa:
«Entendo a prouar eu, Gonçaluo Peres do Mato, contra Fernan Anes, procurador do dito
sennor obispo, que don Afonso, enperador de toda Espanha, con dona Rica, sua moller,
et con seus fillos reys, deu en doaçon ao mosteiro de Santa Coonba de Naues et aos

243
Véase: ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 342-344 (nº 525); DONO LÓPEZ,
Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 288-289 (nº 123).

701
monies desse lugar para senpre o lugar de Meende con todos seus dereitos et perteenças
que y auya per seu priuilegio bollado».
§ Disso pelo juramento que fes que non sabia al deste artigoo saluo que oyra diser
que dito mosteiro de Santa Coonba auya o dito priuilegio da dita doaçon perque o dito
enperador dera ao dito mosteiro para senpre o dito lugar de Meende con todos seus
dereitos et perteenças que y auya, e que o criia que era verdade por quanto o oyra diser a
moytos omees de boa fama que lle disseran que o sabian.
§ Preguntado polo segundo artigoo que dis: «Iten, entendo a prouar que despoys
desto o prior et conuento do dito mosteiro aforaron a don Esteuoo Paez, çidadao
d´Ourense, et a donna Oufemea, sua moller, et a toda sua voz para senpre, per carta feita
per notario, o dito lugar de Meende, por foro çerto que por el an a dar e que lles deron et
aforaron a eles et a toda sua vos o dito lugar con todas suas perteenças et con todo o
dereito et sennorio que auyan et lles perteençia no dito lugar».
§ Disso pelo juramento que feso que oyra diser que esto contiudo no dito artigoo
que era verdade, et que criia que era assy por quanto ho oyra diser, mays que non sabia
mays doutra çertedue porque non uyra a carta do foro.
§ Preguntado polo terçeiro artigoo que dis: «Iten, entendo a prouar que os ditos don
Esteuoo Paes e sua moller et seu fillo, Maçia Esteues, depoys deles, et seus suçessores
husaron dos ditos dereitos et sennorio et jurdiçon do dito lugar et que teueron et
pessuyron o dito lugar e que perteençen a min, o dito Gonçaluo Peres, todo o sennorio
real do dito lugar, por rason da dita doaçon que del foy feita ao dito mosteiro e per ho
aforamento que o dito mosteiro fez do dito lugar aos ditos don Esteuoo Paes et sua
moller et suas voses».
§ Disso pelo juramento que feso que era verdade ho contiudo no dito artigoo.
§ Preguntado per que o sabe, disso que o sabia por quanto disso que, commo quer
que el non acordasse don Esteuo Pelaes et sua moller, que uyo o dito Maçia Esteueez,
seu fillo, depoys deles et seus subçessores que husaron dos ditos dereitos et sennorio et
jurdiçon do dito lugar, et que teueron et pessuyron os ditos dereitos et sennorio e
jurdiçon do dito lugar per espaço de quoreenta annos et mays sen contradisemento de
nihuun, et husauan do dito sennorio et jurdiçon et dereitos do dito lugar ata que o bispo
don Gonçaluo de Nouoa, en seendo arçidiago et teendo o prestamo de Çebolinno e de
Lamela, con cobiiça de huna besta muar que tomara por loitosa Lourenço Anes Çeleiroo
a hun monleiro que morrera eno dito lugar et termio de Meende, que o dito arçidiago
pedira a dita besta ao dito Lourenço Anes, e porque lla non quisera dar que chegara ao
dito lugar de Meende et lle britara as moas de hun moynno, et lle fesera derribar hun
canto de hun paaço, et fasialle todo outro mal que podia, et non se quiso non partir do
dito lugar ata que leuou do dito Lourenço Anes per força a dita besta. E disso mays esta
testemuya que poys cobrara o dito Gonçaluo Perez o dito lugar de vos do dito Maçia
Esteuez, et ho tiinna et husaua del assy commo seu, que lle perteençia o dito sennorio
real do dito lugar se lle força non quisessen faser por rason da dita doaçon que del foy
feyta et dito mosteiro e pelo aforamento que o dito mosteiro fez do dito lugar aos ditos
don Esteuoo Paes et sua moller et suas voses. E que esto todo que era verdade polo que
uyra eno dito tenpo, et que oyra a moytos omees vedros et ançiaos de boa fama que
acordauan o dito tenpo, e que assy era voz et fama publica en todo o termio et comarqua
que era arredor do dito termio de Meende.
§ Preguntado se fora rogado, se enprasado, para dar este testemuyo ou se lle deran
algo ou llo prometeran porque o desse, disso que el fora enprasado per hun aluala do
thesoureiro Johan Gonçalues et vigario do nosso sennor obispo, mays que non fora
rogado nen lle deran algo nen llo prometeron, nen queria Deus que el tomasse algo por

702
que p<er>desse a sua alma, porque disso que auya noueenta annos que se acordaua et
nunca tomara cobiiça de tomar tal algo commo este. E desto disso que non sabia mays.
§ Pero Anes, dito Copynno, morador en Caschamoynna, segunda testemuya, jurado
enos santos auangeos et preguntado polo primeiro artigoo da pitiçon negada, conuen a
saber o dito artigoo: «Entendo a prouar eu, Gonçaluo Peres do Mato, contra Fernan
Anes, procurador do dito sennor obispo, que don Afonsso, enperador de toda Espanha,
con dona Rica, sua moller et con seus fillos reys, deu en doaçon ao mosteiro de Santa
Coonba de Naues et monies desse lugar para senpre, o lugar de Meende, con todos seus
dereitos et perteenças que y auya per seu priuilegio bullado».
§ Disso pelo juramento que fez que sabya que era verdade o que se conten no dito
artigoo de oyda, mays que non sabya per vista que o ouuessen per priuilegio porque non
sabia leer et non vira ben o dito priuilegio que se el acordasse, mays cria et era çerto que
fora feyta a dita doaçon ao dito mosteiro e que lle fora dado o dito lugar de Meende con
todas suas dereituras et perteenças perlo dito enperador.
§ Preguntado polo segundo artigoo que começa: «Iten, entendo a prouar que depoys
desto o prior e conuento do dito mosteiro aforaron a don Esteuoo Paez, çidadao
d´Ourense, et a dona Oufemea, sua moller, et a toda sua voz para senpre, per carta feyta
per notario, o dito lugar de Meende por foro çerto que por el an a dar e que lles deron e
aforaron a eles et a toda sua vos o dito lugar con todas suas perteenças et con todo o
dereito et sennorio que auyan e lles perteençia no dito lugar».
§ Disso pelo juramento que fez que oyra diser que era verdade o que se conten eno
dito artigoo e que llo deron con todo o dereito e sennorio que y auya.
§ Preguntado polo terçeiro artigoo que dis: «Iten, entendo a prouar que os ditos don
Esteuoo Paez et sua moller et seu fillo, Maçia Esteueez, depoys deles, et seus suçessores
husaron dos ditos dereitos et sennorio et jurdiçon do dito lugar e que teueron et
pessuyron o dito lugar e que perteençe a min, o dito Gonçaluo Perez, todo o sennorio
rayal (sic) do dito lugar, por rason da dita doaçon que del foy feyta ao dito mosteiro et
perlo aforamento que o dito mosteiro fez do dito lugar aos ditos don Esteuo Pelaes e sua
moller et suas voses»
§ Disso pelo juramento que fezo que era verdade todo o que se conten no dito
artigoo.
Preguntado per que o sabya, disso que o sabya et era delo çerto por quanto disso que
el uyra o dito don Esteuo Paez et sua moller, e seu fillo Maçia Esteuees depoys deles, et
seus suçessores, et que lles vira husar dos ditos dereitos et sennorio et jurdiçon do dito
lugar de Meende, e que teueron et pessuyron o dito lugar assy commo seu, e que
leuauan, per sy e per outros en seu nome, todolos dereitos, voses, coomyas et todo o
outro dereito que perteençia a sennorio real, e que o teueron et husaron estes et cada
huun deles en paçifica possisson et sen enbargo nihuun per espaço de çinquoeenta annos
et de seseenta annos e mays, ata que o bispo don Gonçaluo Nunes de Nouoa, en seendo
arçidiago et teendo o prestamo de Çebolinno et de Lamela, chegou ao dito lugar de
Meende en tenpo de Lourenço Anes Çeleiroo, que o tiinna e husaua commo seu, e
porque lle o dito Lourenço Anes non quiso dar huna besta muar que este Lourenço Anes
tomara de loytosa de huun ome que moraua no dito lugar et termio de Meende, que
finara, o qual auya nome Johan Peres, este arçidiago non se quiso partyr do dito lugar
ata que lle fesera quebrantar as moas de hun moynno et dirribar hun canto de hun paaço,
e que o quisera dirribar todo se non foram omees boos desta vila d´Ourense que o
partiron. E disso esta testemoya que ben çerto era que o dito lugar e termio de Meende
que fora et era priuilegiado et coutado e que non entrauan el justiçia nen moordomo
doutro sennorio nihuun des o rigeiro que chaman de Figeiredo de contra o paaço de
Pero Paez açima, ata o caminno que vay para Castedon aa casa da Carreira. E disso que

703
ben çerto era se ao dito Gonçaluo Perez non fesessen torto, poys que o dito lugar de
Meende era seu et ho tiinna e lle perteençia, que perteençe ao dito Gonçaluo Peres todo
o sennorio real do dito lugar por rason da dita doaçon et liberdade que del foy feyta e
dada ao dito mosteyro de Santa Coonba, e que lle perteençia por rason do aforamento
que o dito mosteiro fez do dito lugar aos ditos don Esteuo Paez e sua moller et suas
voses. E que esto todo era verdade e voz e fama publica.
§ Preguntado polas outras circonstançias que perteençen, disso commo o dito Martin
Peiron.
§ Johan Sanynno, monleyro, morador en San Çibrao, que he friigesia de Santa
Marta de Belle, terçeira testemuya, jurado et preguntado polo primeiro artigoo de tidoo,
disso pelo juramento que fez que deste artigoo non sabya nada.
§ Preguntado polo segundo artigoo, disso pelo juramento que fez que non sabya
desto nada.
§ Preguntado polo terçeiro artigoo, disso pelo juramento que fez que el non
acordaua o dito don Esteuo Pelaes nen a dita sua moller, mays que oyra diser en verdade
a moytos omees boos de boa fama que o dito lugar de Meende, con suas p<er>teenças,
que fora seu et que o husaran et teueran con todolos dereitos et sennorio et jurdiçon que
perteençia ao dito lugar en sua vida, e depoys de seu finamento disso que sabya que
ficara este dito lugar con todas suas perteenças a Maçia Esteueez, seu fillo, et que este
Maçia Esteues e seus suçessores depoys del teueron et husaron et pessuyron dos
dereitos et sennorio et jurdiçon do dito lugar, et que o teueron et pessuyron en paçifica
possisson ata que fora feyto enbargo a Lourenço Anes Çeleyroo, que tiinna et pessuya o
dito lugar, per don Gonçaluo de Nouoa, bispo que foy d´Ourense, ao tenpo que era
arçidiago et tiinna o prestamo de Çebollino, que foy ao dito lugar de Meende por rason
de huna besta muar que o dito Lourenço Anes ouuera de loytosa de hun home que
morrera no dito lugar de Meende que auya nome Johan Perez, et non se quisera d´y
partir ata que244 // britara et fezera britar as moas dun moynno et lle dirribaran hun canto
dun paaço et leuara d´y a dita besta, et quisera faser mays mal no dito lugar se non fora
obispo don Gonçaluo et outros omees boos que o partiron. E disso que ata que a dita
força fora feita pelo dito arçidiago que uyra que os ditos Maçia Esteueez et Lourenço
Anes husaran dos ditos dereitos et sennorio et jurdiçon do dito lugar et termio de
Meende per tenpo de quoreenta annos et mays, e que non entraua y outra justiça nen
sennorio doutra parte por malfeitoria nen trebuto nihuun aynda que o malfeytor se
acollesse ao dito lugar et termio de Meende. Et disso esta testemoya que, poys o dito
Gonçaluo Peres tiinna et husaua do dito lugar commo seu, que lle perteençia de dereito
todo o sennorio real et liberdade do dito lugar por rason da dita prescripçon et tenpo en
que husaron os sobreditos dos ditos dereitos et sennorio, et por quanto sabya que o dito
Gonçaluo Peres conprara o dito lugar et tiinna çertedues per que era seu. E disso que
esto todo que era notorio et publico.
§ Preguntado se foy rogado, se enprasado ou se lle deron algo ou prometeron por
dar este testemuyo245, disso que el non fora rogado, mays que fora enprazado et que lle
non deran algo nen llo prometeran por esta razon, nen el non tomaria tal algo.
§ Preguntado qual das partes queria que vençesse ante este pleito, disso que tanto lle
daua que vençesse hun commo o outro. E desto disso que non sabya mays.

244
Cambio de pergamino, en la unión de ambos pergaminos aparece el signo y nombre del notario «Eu,
Johan Fernandes, (signum) notario».
245
teste] repetido.

704
1157

1354, marzo, 13, jueves. Ourense.

Gonzalo Pérez do Mato solicita la lectura y publicación de las escrituras que ha


presentado como prueba y de la declaración de los testigos en el pleito que lo enfrenta
con el abogado Fernando Eanes, procurador del obispo auriense don Juan, por el
señorío del lugar de Mende. El juez Juan González, pese a los protestas de la parte
contraria, acepta. A continuación ambas partes formulan sus conclusiones y solicitan
que se dicte sentencia. El juez emplaza a las partes pare el próximo lunes, 17 de marzo.

A. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el sexto; el primero, de 26 de febrero de
1354, el nº 1151 de esta colección; el segundo, de 3 de marzo de 1354, el nº 1152 de esta
colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta colección; el cuarto, de 8 de
marzo de 1354, el nº 1154 de esta colección; el quinto, de 11 de marzo de 1354, el nº 1156
de esta colección; el séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el
octavo, de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el noveno, de 21 de abril de
1354, el nº 1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están cosidos con
pergamino, en cada cosedura el notario pusó su nombre y señal; el segundo comienza en la
línea 75, el tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de humedad que no
impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte central de las líneas
6 y 7, 94 y 95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea 11.

ED. DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 296 (nº 123).

§ O termio viudo, quinta feira, treze dias de março, ante Johan Gonçaluez,
thesoureiro et vigario sobredito, pareçeron en juiso o dito Gonçaluo Perez, por sy, da
huna parte, e o dito Fernan Anes, procurador do dito sennor obispo, en nome del, da
outra, logo o dito Gonçaluo Perez pedyo ao dito vigario que mandasse ante sy leer et
publicar as ditas escripturas et priuilegio et carta et testemoyas que dera en proua para
prouar sua entençon, e ante da publicaçon o dito Fernan Anes, en nome do dito sennor
obispo, cuio procurador he, disso que protestaua de diser nos ditos et nas pessoas das
ditas testemuyas.
E o dito vigario mandou publicar as ditas testemoyas et escripturas e foron
publicadas. As quaes testemoyas et escripturas publicadas o dito Gonçaluo Perez disso
que el, pelo dito priuilegio et cartas et proçesso et testemoyas, que dera en proua sobre
aquelo que pedira en sua pitiçon et que lle fora negado pelo dito Fernan Anes, que el
auya ben prouado sua entençon quanto abastaua, e pedio ao dito uigario que assy o
julgasse e pronunçiasse per sua sentença. E que julgasse outrossy que o dito Gonçaluo
Peres deuya a auer aquelo que auya pedido en sua pitiçon, e se o dito Gonçaluo Perez,
pelo dito priuilegio et cartas et proçesso e testemoyas que deu, auya prouado sua
entençon quanto abastaua ou non, e se deuya a auer aquelo que auya pedido en sua
pitiçon ou non, disso que concluya et pedia sentença.
E o dito Fernan Anes, procurador do dito sennor obispo, en nome del, disso que o
dito Gonçaluo Perez pelo dito priuilegio et cartas et proçesso et testemoyas que dera non
prouara sua entençon nen deuya a auer aquelo que pedira, e se prouara sua entençon et
deuya a auer aquelo que pedira en sua petiçon ou non disso que concluya.

705
E anbalas partes per quanto auyan dito e rasoado disserom que concluyan et pediam
sentença.
E o dito vigario assignou termio aas ditas partes a que pareçessen antel a oyr
sentença lunes primeiro que ven.
Testemoyas que presentes foron: Lourenço Fernandez Rosete; Gonçaluo Peres da
Cruz do Çenteo; Pero Fernandes, raçoeyro; Pero Fernandez, clerigo do coro; Johan da
Lagea, escriuan; et outros.

1158

1354, marzo, 17, lunes. Ourense.

Sentencia dictada por Juan González, tesorero y vicario general del obispo don
Juan, en el pleito que enfrenta al abogado Fernando Eanes, procurador del obispo
auriense, y al notario Gonzalo Pérez do Mato por el señorío del lugar de Mende. Tras
escuchar los alegatos presentados por las partes, las declaraciones de los testigos y
examinar las pruebas documentales el juez falla a favor del notario adjudicándole el
señorío del lugar de Mende y condenando al obispo, prestamero de Ceboliño y Lamela,
a perpetuo silencio en sus pretensiones sobre el señorío de Mende y a renunciar al
cobro del yantar.

A1. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el séptimo; el primero, de 26
de febrero de 1354, el nº 1151 de esta colección; el segundo, de 3 de marzo de 1354, el nº
1152 de esta colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta colección; el
cuarto, de 8 de marzo de 1354, el nº 1154 de esta colección; el quinto, de 11 de marzo de
1354, el nº 1156 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157 de esta
colección; el octavo, de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el noveno, de 21
de abril de 1354, el nº 1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están
cosidos con pergamino, en cada cosedura el notario puso su nombre y señal; el segundo
comienza en la línea 75, el tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de
humedad que no impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte
central de las líneas 6 y 7, 94 y 95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea
11.
A2. Escrituras 7, nº 70. Orig. Perg.; 490 x 671 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el primero, en el que está resumido todo
el proceso judicial; el segundo, de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección; el
tercero, de 21 de abril de 1354, el nº 1160 de esta colección. Presenta tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura en la esquina derecha de las cuatro
primeras líneas; rotos que afectan al texto en las líneas 1 a 10, 22, 23, 57 y 58. Al dorso,
escr. gótica: «Sentença das libertades de […]».

ED. Documentos de Orense, I, 303-309 [transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº


70].- DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 296-298 (nº 123)
[transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº 71].- DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de
Santa Comba de Naves, 300-305 (nº 124) [transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº 70].

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 212 (nº 815) [Fechándolo
entre el 17 de marzo y el 20 de abril de 1354].

706
CIT. ES, XVII, 124.

Se transcribe el texto de Escrituras 7, nº 71, pero se incluye, en caracteres más


reducidos, el resumen del proceso judicial contenido en Escrituras 7, nº 70.

Sabean quantos esta carta de sentença viren que en presença de min, [Johan] Fernandez, notario
publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar, et das testemuyas adeante escriptas, pareçeron e[n
jui]zo ante Johan Gonçaluez, tesoureiro da igleia d´Ourense et vigario geeral do onrrado padre e sennor
don Johan, [pola graç]a de Deus e da santa igleia de Roma, bispo d´Ourense, Gonçaluo [Perez] do Mato,
vizinno dessa çidade, da huna parte, e [Fernan Eanes], auogado, vizinnno desse lugar, en nome do dito
sennor obispo, cuio procurador era per huna procuraçon [escripta en] papel et seellada do seelo do dito
sennor obispo, na [...] dela escripto o nome do dito sennor obispo con sua mao perlo poder da dita
procuraçon, da outra parte. Et logo o dito Gonçaluo Perez presentou ante o dito vigario hun estormento
feito per Roy Fernandez, notario d´Ourense, e signado de seu signal [...], no qual estromento o dito sennor
obispo mandaua ao dito vigario que sobre contenda que era entre o dito sennor obispo, da una parte, et o
dito Gonçaluo Perez, da outra, sobre razon do sennorio e jurdiçon do lugar de Meende et dos de[...] dito
lugar e de jantar que lle demandaua o prestameiro que teuesse o prestamo de Çebolinno, o qual sennorio e
jurdiçon e liberdades e dereitos o dito Gonçaluo Perez dizia que eran seus e lle perteeçian de dereito, por
razon que o dito [...] era seu et por razon que o dito sennor obispo era parte en este feito, por quanto o
prestamo de Çebolinno era seu e de sua igleia, et dizia que lle perteeçian a el e aa dita sua igleia o dito
sennorio e jurdiçon e dereitos e iantar. Et por esta [...] partida e liure per dereito o dito sennor obispo
cometeu este pleito ao dito thesoureiro que, asi commo seu vigario geeral oysse o dito Gonçaluo Peres
con o dito Fernan Eanes, seu procurador, e u[...] dereito o d´anballas partes e liurasse este feito ontr´eles
segundo acha[...]. E o dito thesoureiro reçebeu a dita comison e disso que liuraria o dito pleito segundo
achase por dereito, et mandou aos ditos Gonçaluo Peres e Fernan Eanes que pareçessen ant[...] dito pleito
adeante a dia çerto que lles para esto foy asignado. [...] termio os ditos Gonçaluo Peres e Fernan Eanes
presentes, en juizo ante o dito tesoureiro, vigario sobredito, o dito Gonçaluo Peres proposso sua demanda
per escripto contra o dito Fernan [Eanes], procurador do dito sennor obispo, en esta guisa:
Que commo don Affonso, enperador de toda Espanna, con donna Rica, sua moller, e con seus fillos
reys, desse en doaçon ao moesteiro de Santa Coonba de Naues e aos mongies desse lugar para senpre o
lugar de Meende con todos seus dereitos e perteenças et jurdiçon que y auia, et esto lles desse per seu
priuilegio bullado; et depois desto o prior et o conuento do dito moesteiro aforassen a don Esteuoo Paez,
çidadao d´Ourense, et a donna Oufemea, sua moller, e a toda sua uoz para senpre, per carta feita per
notario, o dito lugar de Meende por foro çerto que por el auian a auer et lles dessen e aforasen a elles e a
toda sua uoz o dito lugar con todas suas perteenças e con todo o dereito et sennorio que y auian e lles
perteeçia; e os ditos don Esteuoo Paez e sua moller et seu fillo Maçia Esteueez depois deles e seus
suçesores teuessen e pessuysen o dito lugar et husasen dos ditos dereitos e sennorio e jurdiçon, e commo
ao dito Gonçaluo Peres perteeçesse e perteeçer deuesse de dereito o dito lugar de Meende con todos seus
dereitos e perteenças per titulo que dizia que del auia et lle perteeçesse et perteeçer deuesse outrosy todo o
sennorio e jurdiçon rayal do dito lugar, por razon da dita doaçon que dela fora feita ao dito moesteiro et
porlo aforamento que o dito moesteiro fezera aos ditos don Esteuoo Paez e sua moller e a toda sua uoz
para senpre, e lle perteeçesse outrosi a el e a sua uoz os ditos dereitos e sennorio et jurdiçon por razon que
dizia que husaran delles seus anteçesores; et disso que commo el contendesse en juizo con o dito Fernan
Eanes, procurador do dito sennor obispo, en nome del sobre, razon das teegas de çeuada e galinnas que
demandauan aos moradores do dito lugar, et sobre razon da loytosa quando y acaesçia, as quaes o dito
Gonçaluo Peres demandou para si e para sua uoz porque dizia que lle perteençian de dereito, os quaes
dereitos dizia que lle enbargaua o prestameiro que tiinna o prestamo de Çebolinno e de Lamela e o
moordomo que y andaua porlo dito sennor obispo; e commo fosse dada sentença porlo dito Gonçaluo
Peres e contra o dito procurador, ena qual sentença lle fora julgado que lle perteençia e deuia a auer el e
toda sua uoz as ditas teegas de çeuada e galinnas de cada anno para senpre et a loytosa quando
acaesçesse; e porque el protestara ena sua pitiçon que dera contra o dito Fernan Eanes e ao pe da sentença
que cada que achasse que lle mais dereitos perteeçian eno dito lugar que protestaua que os podesse
demandar e auer, e diso ena dita pitiçon que commo a el perteeçesse e perteeçer deuesse de dereito todo o
sennorio e jurdiçon rayal do dito lugar de Meende con todos seus dereitos e perteenças por razon da dita
doaçon que o dito enperador del fezera, et porque o aforamento que do dito lugar fora feito aos ditos don
Esteuoo Paez e sua moller e a suas uozes lle perteeçesse, outrosi por razon que o gaannara e ouuera
depois per justo e uerdadeiro titulo, e por ende lle perteescan e deua a auer e leuar os ditos dereitos e
husar do dito sennorio e jurdiçon rayal, pois que os teu[...]aran e deles husaran seus anteçesores que o dito

707
lugar de Meende teueran e pesuyran ante ca el, segundo dito auia; e disso o dito Gonçaluo Perez que a el
era dito que o dito sennor obispo, commo prestameiro que ten o sennorio do couto de Çebolinno e de
Lamela, ou se[us moo]rdomos ou outro algun que teuer o dito prestamo que lle querian enbargar e
anbargauan os ditos dereitos e sennorio e jurdiçon do dito lugar ou parte delles; por ende, disso que pidia
ao dito vigario que per sua sentença defenitiua declarasse o dito sennorio e dereitos e jurdiçon rayal do
dito lugar que deuen aa seer do dito Gonçaluo Peres e de sua uoz para senpre, et que o dito sennor obispo
nen outre que teuer o dito prestamo que lles non deue fazer enbargo sobrelo. E outrosi lle pidio que
declarasse que enbargo que algunas uezes fora deito aos moradores do dito lugar de Meende perlos
moordomos do dito couto por ajuda de dineiros que pidian aos moradores do dito lugar para pagar iantar
ao prestameiro que teuesse o dito prestamo, que os non deuian a auer nen deuia aa seer posto carrega nen
peyto nen tributo nehuun perlo dito lugar e moradores del e de seu termino, saluo aquel que o dito
Gonçaluo Peres ou sua uoz y posesse, pois que o dito lugar de Meende e dereitos e sennorio e jurdiçon era
do dito Gonçaluo Peres e de sua uoz, et que o dito sennor obispo nen outre nihun que agora nen d´aqui en
deante fosse teedor do dito prestamo, nen os moordomos que y andassen nen outra pesoa nihuna non
fezessen chamo nen enbargo a el nen a sua uoz nen aos moradores do dito lugar e de seu termino nen a
nehun deles sobre las cousas sobreditas nen sobre cada huna delas. E pidio ao dito vigario que sobre as
ditas cousas e sobre cada huna delas posesse perpetuun silenciu ao dito procurador en pesoa do dito
sennor obispo et a todos los outros bispos e outre quen quer que foren teendores do dito prestamo, agora e
d´aqui en deante. E esto pidio ao dito uigario que o declase (sic) e julgasse todo per sua sentença,
declarandoo et julgandoo ao dito Gonçaluo Perez e a sua voz para senpre.
Da qual pitiçon o dito Fernan Eanes, procurador sobredito, pidio o tralado e termio para responder e
ao dia que lle para elo foy asignado. O dito Fernan Eanes fezo sua contestaçon per escripto, ena qual
negou toda a pitiçon do dito Gonçaluo Peres segundo que era posta, saluo que disso que cria e era çerto
que o dito lugar de Meende era do dito Gonçaluo Peres. E o dito Gonçaluo Peres obrigouse a prouarlo et
foy sobrelo reçebudo juramento de calupnia das partes segundo forma de dereito.
O qual juramento reçebudo das partes, o dito Gonçaluo Peres deu seus artigoos e enas produçoes
que lle foron asignadas perlo dito uigario. O dito Gonçaluo Peres presentou huun priuilegio escripto en
purgemeo rodado e bullado en fios de seda do seelo del rei don Fernando; e presentou huun tralado de
huna carta escripta en purgemeo feita per Ruy Fernandez, notario d´Ourense, e signada de seu signal,
segundo per ella apareçia; e outrosi presentou outra carta escripta en purgemeo feita per Bernal Peres,
notario que foy d´Ourense, et signada de seu signal, segundo per ella apareçia; et outrosi disso que daua
en proua en este pleito ho original do processo que fora feito e pasara per min, notario, eno pleito que
ouuo con o dito procurador sobre razon das teegas de çeuada e galinnas do dito lugar de Meende. E
presentou suas testemuyas ante o dito vigario nas ditas produçoes, as quaes foron ajuramentadas en
presença do dito Fernan Eanes, procurador do dito sennor obispo, das quaes eu, notario, reçebi o
testemuyo. Et foron publicados os ditos priuilegio e cartas e o dito proçesso e os ditos das ditas
testemoyas ao termio que para ello foy asignado. Et ante da publicaçon o dito Fernan Eanes protestou de
dizer contra as ditas testemuyas nos ditos e nas pesoas.
Os quaes ditos priuilegio e cartas e proçesso e os ditos das ditas testemuyas publicados, o dito
Gonçaluo Peres disso que el, perlo dito priuilegio e cartas e processo e testemoyas, que dera en proua
sobre aquelo que pidira en sua pitiçon e que lle fora negado perlo dito Fernan Eanes, que el auia ben
prouada sua entençon quanto abastaua, et pidio ao dito vigario que asi o julgasse e pronunciasse per sua
sentença et que julgasse outrosi que esse dito Gonçaluo Peres deuia a auer aquelo que auia pidido en sua
pitiçon. Et se o dito Gonçaluo Peres, perlo dito priuilegio e cartas e proçeso e testemoyas que dera, auia
prouado sua entençon quanto abastaua ou non et se deuia a auer aquelo que auia pidido en sua pitiçon ou
non disso que concluya e pidia sentença. E o dito Fernan Eanes, procurador do dito sennor obispo, en
nome del, disso que o dito Gonçaluo Peres, perlo dito priuilegio e cartas e proçesso e testemoyas que
dera, non prouara sua entençon nen deuia a auer aquelo que pidira en sua pitiçon. E se prouara sua
entençon ou non e deuia a auer aquelo que pidiran en sua pitiçon ou non, disso que concluya e pidia
sentença. Et anbalas partes, per quanto auian dito e razoado, concluyron e pidiron sentença. E o dito
vigario asignou termio para dar sentença et, ao termio que para elo foy asignado.

§ O termio viudo, lues, dez et sete dias de março, o dito Gonçaluo Perez et Fernan
Anes, procurador do dito sennor obispo, presentes ante o dito Johan Gonçalues,
thesoureiro e vigario et juys sobredito, os dito<s> Gonçaluo Perez et Fernan Anes
pediron ao dito thesoureiro et vigario que desse sentença eno dito pleito segundo o
termio requiria. E o dito vigario, a petiçon das ditas partes, deu e leeu per sy huna
sentença en escripto feyta en esta maneira:

708
Eu, Johan Gonçaluez, thesoureiro et vigario et juiz sobredito, vista a pitiçon que o
dito Gonçaluo Peres ante min propos contra Fernan Anes, procurador do dito sennor
obispo, en pessoa del, e vista a resposta et contestaçon que o dito Fernan Anes feso en
respondendo aa dita pitiçon per confesson et dela per negaçon; e visto hun priuilegio
bullado et confirmado per que don Afonso, enperador de toda Espanha, deu o lugar de
Meende, con todos seus dereitos et perteenças et sennorio et jurisdiçon real que y auya,
ao mosteiro de Santa Coonba de Naues; e vista huna carta feyta per notario perque o
prior et conuento do dito mosteiro deron o dito lugar a foro a dom Esteuoo Paez et a
donna Oufemea, sua moller, que foron, et a todos seus suçessores para senpre, con
todolos dereitos et sennorio que auyan no dito lugar, por trebuto çerto que por el an a
dar de foro ao dito mosteiro; e visto o titolo que o dito Gonçaluo Perez a do dito lugar
perque e seu et lle perteençe, con todolos dereitos et sennorio que a no dito lugar, per
conpra que del fez; e visto o proçesso et testemuyo que foy tirado eno pleito que o dito
Gonçaluo Peres ouuo con o dito Fernan Anes, procurador do dito sennor obispo, en
nome del, sobre la loytosa et theegas de çeuada et galinas que demandauan aos
moradores do dito lugar; e vista a inturruçon que foy feyta pelo arçidiago don Gonçaluo
Nunez de Nouoa seendo prestameiro do dito prestamo de Çebolinno et de Lamela por
rasom da loytosa et theegas de çeuada et galinnas que leuou per força dos moradores do
dito lugar de Meende e dereitos que enbargou, porque acho pelo dito das testemoyas
que foy feyta a dita inturruçon per força e acho, outrossy, que esta força foy desfeyta per
mandado del rey, e que Gomez Lourenço, cuio enton era o dito lugar de Meende, que
foy tornado en sua possisson segundo esteueron seus anteçessores; e vistas as
testemoyas que o dito Gonçaluo ante min deu para prouar sua entençon sobre aquelo
que lle foy negado; e visto o que da parte do dito Fernan Anes foy dito e rasoado contra
o dita proua e aquelo que o dito Gonçaluo Perez disso et rasoou contra as rasoes do dito
Fernan Anes en este feyto ata que concluyron et pediron sentença, pleito contestado et
concluso, juramento de calupnya reçebudo, auudo conssello con omees boos et
leterados, dia assignado para dar sentença, as partes presentes et sentença demandantes,
seendo en lugar de julgar per sentença definitiua en este escripto, julgando pronunçio
que o dito Gonçaluo Peres prouou ben sua entençon quanto abasta o contiudo na sua
pitiçon, e julgando per sentença definytiua, mando et declaro que todo o sennorio rayal
et jurisdiçon et dereitos do dito lugar de Meende con suas perteenças que perteençen et
deuen seer para senpre do dito Gonçaluo Perez et de sua voz, e que o dito sennor obispo
per sy nen per seus moordomos que seian postos no dito couto nen per outre nihuun nen
outra pessoa nihuna non deuen a enbargar ao dito Gonçaluo Peres nen a sua voz o dito
sennorio et jurdiçon e liberdades et dereitos do dito lugar nen dos moradores no dito
termio nen de parte deles. E outrossy, julgando per sentença defenytiua, mando et
declaro que enbargo nihuun non deue seer feyto ao dito Gonçaluo Peres nen a sua vos
nen aos moradores do dito lugar por ajuda de dineiros de jantar para o prestameiro que
teuer o dito prestamo nen deue seer posto peyto nen carrega nen trebuto nihuun eno dito
lugar de Meende nen enos moradores del, saluo aquel que y poser o dito Gonçaluo
Perez en sua voz, e que o dito sennor obispo, per sy nen per outre nen os que forem
teedores do dito prestamo nen outra pessoa nihuna, no deuen faser enbargo nen
demanda nihuna ao dito Gonçaluo Peres nen a sua voz nen aos moradores do dito lugar
et termio nen a cada uuns deles sobresta rason. E sobresto todo ponno perpetuo silençio
ao dito sennor obispo en pessoa do dito seu procurador e ao dito procurador, en pessoa
del, e a todolos outros bispos et outre quen quer que d´aqui en deante foren teedores do
dito prestamo de Çebolinno e de Lamela. E todas estas cousas et cada huna delas julgo
et pronunçio per sentença defenytiua, e declarandoo, mando per sentença defenytiua que

709
seiam aguardadas ao dito Gonçaluo Perez et a toda sua voz para senpre e a aquel ou
aqueles que foren teedores do dito lugar de Meende et en seu termio.
Dada foy esta sentença em Ourense, nas casas do dito sennor obispo, lunes, dez e
sete dias de março, era de mill e tresentos et noueenta et dous annos.
Testemuyas que presentes forom: Roy Gonçalues Tacanho, notario d´Ourense;
Johan Gonçalues, ome do dito vigario; Martin de Montes, clerigo do coro; Garçia
Martinet, ome do dito Gonçaluo Perez; Lucas Johanes, reytor da ygleia de Lobaes, que
he no arçidiago de Limya; Roy Meendez, clerigo de Padrooso, que he eno dito
arçidiagado, et outros moytos.

1159

1354, abril, 20. Ourense.

El notario Gonzalo Pérez do Mato solicita a Beltrán Beltránez, arcediano de


Baronceli y vicario general del obispo don Juan, que ratifique la sentencia dictada por
Juan González en el pleito con Fernando Eanes, procurador del obispo, por la cual se
le habían reconocido sus derechos sobre el señorío del lugar de Mende y que se le
devuelva lo que le había sido embargado por parte del prelado. El arcediano emplaza a
las partes para dar a conocer su decisión el próximo lunes, 21 de abril.

A1. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el octavo; el primero, de 26 de
febrero de 1354, el nº 1151 de esta colección; el segundo, de 3 de marzo de 1354, el nº 1152
de esta colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta colección; el cuarto,
de 8 de marzo de 1354, el nº 1154 de esta colección; el quinto, de 11 de marzo de 1354, el
nº 1156 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157 de esta colección; el
séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el noveno, de 21 de abril de
1354, el nº 1160 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están cosidos con
pergamino, en cada cosedura el notario puso su nombre y señal; el segundo comienza en la
línea 75, el tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de humedad que no
impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte central de las líneas
6 y 7, 94 y 95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea 11.
A2. Escrituras 7, nº 70. Orig. Perg.; 490 x 671 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el segundo; el primero, de 17 de marzo
de 1354, el nº 1158 de esta colección; el tercero, de 21 de abril de 1354, el nº 1160 de esta
colección. Presenta tinta desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la
lectura en la esquina derecha de las cuatro primeras líneas; rotos que afectan al texto en las
líneas 1 a 10, 22, 23, 57 y 58. Al dorso, escr. gótica: «Sentença das libertades de […]».

ED. Documentos de Orense, I, 309-310 [transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº


70].- DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 298 (nº 123)
[transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº 71].- DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de
Santa Comba de Naves, 305-306 (nº 124) [transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº 70].

Se transcribe el texto de Escrituras 7, nº 71.

710
§ Depoys desto, viinte dias d´abril, ena era sobredita, en presença de min, Johan
Fernandez, notario sobredito, et das testemoyas adeante escriptas, pareçeron en juiso
ante don Beltran Beltranez, arçidiago de Baronçelle et vigario geeral do onrrado padre e
sennor don Johan, pola graça de Deus e da santa igleia de Roma bispo d´Ourensse, o
dito Gonçaluo Perez do Mato, da huna parte, e Fernan Anes, procurador do dito sennor
obispo, en nome del, da outra, e o dito Gonçaluo Perez recontou ao dito vigario todo o
proçesso do pleito que passara entre el e o dito Fernan Anes segundo esta escripto et
segundo passou per min, o dito notario, entre estas partes. O qual proçesso recontado o
dito Fernan Anes confessou que assy passara o dito pleito entre eles, segundo o dito
Gonçaluo Perez recontara.
E logo o dito Gonçaluo Perez pedio ao dito vigario, por rason que el era vigario
geeral do dito sennor obispo, que el visse o dito proçesso et a sentença que o dito Johan
Gonçaluez dera e que per sua sentença julgasse ao dito Gonçaluo Perez et a sua voz
todo aquelo que el auya pedido en sua petiçon, e que posesse perpetuo silençio ao dito
sennor obispo et aos outros sennores que d´aqui en deante fossen teedores do dito couto
sobre aquelas cousas que lle auyan feyto enbargo, segundo el auya pedido aa dita
pitiçom.
E o dito Fernan Anes, en nome do dito sennor obispo, disso et pedio ao dito
arçidiago, vigario sobredito, que el visse o dito pleito et que o liurasse segundo achasse
por dereito.
E o dito arçidiago e vigario sobredito disso que el queria veer et eysamynar o dito
pleito que passara entre as ditas partes, et que quiria aysaminar o proçesso et testemuyo
contiudo en el e a sentença que o dito Johan Gonçalues dera, et que o liuraria segundo
achasse por dereito, e assignou termio aas ditas partes a que pareçessen antel a oyr
sentença en outro dia, martes.
Testemoyas: Johan Ledo, raçoeyro d´Ourense; Pero Fernandes e Garçia Anes,
omees do dito Gonçaluo Perez.

1160

1354, abril, 21, martes. Ourense.

Sentencia dictada por Beltrán Beltránez, arcediano de Baronceli y vicario general


del obispo don Juan, en el pleito que enfrenta al abogado Fernando Eanes, procurador
del obispo auriense, y al notario Gonzalo Pérez do Mato por el señorío del lugar de
Mende. El arcediano, tras examinar el proceso que pasó ante el tesorero Juan González
y las pruebas aportadas por las partes, sentencia que Gonzalo Pérez do Mato había
demostrado sus alegatos, por lo que confirma la sentencia dictada por Juan González.

A1. Escrituras 7, nº 71. Orig. Perg.; 490 x 2665 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado nueve documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con
Gonzalo Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el noveno; el primero, de 26
de febrero de 1354, el nº 1151 de esta colección; el segundo, de 3 de marzo de 1354, el nº
1152 de esta colección; el tercero, de 4 de marzo de 1354, el nº 1153 de esta colección; el
cuarto, de 8 de marzo de 1354, el nº 1154 de esta colección; el quinto, de 11 de marzo de
1354, el nº 1156 de esta colección; el sexto, de 13 de marzo de 1354, el nº 1157 de esta
colección; el séptimo, de 17 de marzo de 1354, el nº 1158 de esta colección; el octavo, de
20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta colección. Se trata de cuatro pergaminos que están
cosidos con pergamino, en cada cosedura el notario puso su nombre y señal; el segundo
comienza en la línea 75, el tercero en la 144 y el cuarto en la 211. Presenta manchas de

711
humedad que no impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la parte
central de las líneas 6 y 7, 94 y 95, al comienzo de las líneas 7 y 8, y a una letra de la línea
11.
A2. Escrituras 7, nº 70. Orig. Perg.; 490 x 671 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos relativos al pleito que enfrenta al obispo auriense con Gonzalo
Pérez do Mato por el señorío de Mende, siendo éste el tercero; el primero, de 17 de marzo
de 1354, el nº 1158 de esta colección; el segundo, de 20 de abril de 1354, el nº 1159 de esta
colección. Presenta tinta desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la
lectura en la esquina derecha de las cuatro primeras líneas; rotos que afectan al texto en las
líneas 1 a 10, 22, 23, 57 y 58. Al dorso, escr. gótica: «Sentença das libertades de […]».

ED. Documentos de Orense, I, 310-311 [transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº


70].- DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa Comba de Naves, 298-299 (nº 123)
[transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº 71].- DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de
Santa Comba de Naves, 306 (nº 124) [transcripción realizada sobre Escrituras 7, nº 70].

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 212 (nº 815) [Fechándolo
entre el 17 de marzo y el 20 de abril de 1354].

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 498.

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en martes


cuando en realidad fue lunes. Se transcribe el texto de Escrituras 7, nº 71.

§ O termio viudo, martes, viinte et hun dia de abril, os ditos Gonçaluo Perez et
Fernan Anes pareçerom ante o dito vigario e pedironlle que desse sentença sobre aquelo
que lle era pedido segundo que ficara. E o dito Beltran Beltranez, arçidiago e vigario
sobredito, disso que el vira a petiçom que o dito Gonçaluo Peres dera en este pleito, et a
contestaçon et resposta do dito Fernan Anes, et a proua que o dito Gonçaluo Perez
fesera sobre aquelo que lle fora negado, et todo o proçesso do dito pleito, e que uyra
outrossy a sentença que o dito Johan Gonçalues dera.
E auudo conssello deligentemente sobre todo, per sentença definytiua julgou que o
dito Gonçaluo Peres prouou ben sua entençon e que deue a auer el e sua vos todo o
contiudo en sua pitiçon, e que o dito sennor obispo nen outro bispo nen pessoa nihuna
nen os que foren agora et d´aqui en deante teedores do dito prestamo de Çebolino e de
Lamela non deuen a faser demanda nen enbargo ao dito Gonçaluo Perez nen a sua vos
sobre las cousas sobreditas nen sobre cada huna delas, e posolles perpetuo silençio
sobrelo. E, julgando per sentença definytiua, confirmou a sentença que en este feyto deu
o dito Johan Gonçalues en todalas cousas et en cada huna delas que ena dita sentença
son contiudas, e mandou que a dita sentença fosse aguardada en todo ao dito Gonçaluo
Peres et a sua voz para senpre.
Esto foy en Ourense, enas casas do dito sennor obispo, nos dias et era sobreditos.
Testemoyas que presentes foron: Esteuo Peres, coengo d´Ourense; Gonçaluo Anes,
morador en Ourense; Garçia Martinet, ome do dito Gonçaluo Perez.
E eu, Johan Fernandez, notario sobredito, que a todas estas cousas chamado et
presente foy et esta escriptura e sentenças (signum) en çima declaradas en minna
presença fiz escriuir a pidimento do sobredito Gonçaluo Perez do Mato en quatro peles
de purgemeo, con esta en que uay escripta esta mina suscripçon, ben e fielmente, e entre
a cosedura d´entre huna pel e outra, des la çima ata juso desta escriptura, e aqui meu
nome e meu signal puge, que tal he.
Eu, Johan Fernandes, notario (rubricado).

712
1161

1354, mayo, 19. Ourense.

El escudero Lorenzo Eanes de Quintela, morador en la ciudad de Ourense, vende


por quince libras de moneda blanca al notario auriense Vicente Suárez y a su mujer,
Inés Fernández, moradores en Ourense, en la rúa do Campo, un «piteiro» de terreno
con su viña al que llaman A Fonte de Montecelo, en la feligresía de Santa Marta de
Velle, lindante con otras viñas del matrimonio y con el lugar de Casixoba, que se
encuentra exento de cargo alguno, excepto diezmo.

A. Escrituras 21, nº 74. Orig. Perg.; 203 x 285 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
en la parte derecha del pergamino que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
de Belle de Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 212 (nº 816).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta uiren que eu, Lourenço Anes
de Quinteela, escudeyro, morador na çidade d´Ourense, vendo para senpre e logo per
esta presente carta entrego a uos, Viçente Suarez, notario d´Ourense, et a uossa moller,
Eynes Fernandes, que non he presente, moradores em Ourense, no Canpo, e a toda uosa
uoz para senpre, huun piteyro d´erdade con sua vinna, que eu ey ena fiigesia de Santa
Marta de Belle, no lugar que chaman A Fonte de Monteselo, e o qual piteiro d´erdade
con sua vinna que uos vendo ias no dito lugar que chaman Monteselo, ontre outras
uosas vinnas de uos, o dito Viçente Suares, e da dita uosa moller, Eynes Fernandes,
d´anbalas yllargas, e em çima e em fondo uay firir no lugar que chaman Caschacoonba.
Vendouos o dito piteyro de terreo con sua vinna de disemo a Deus, et liure e quite de
todo outro enbargo, por preço çerto, que a min et a uos aprouuo de me por el dardes,
conuen a saber: quinse libras de dineiros brancos desta moeda husauel que ora corre,
contados quareenta pares de dineiros nouees por tres libras, das quaes quinse libras me
outorgo logo por entrego e bem pagado e que ey ia em meu jur e em meu poder, bem e
conpridamente aa minna voontade, dados e pagados et a meu poder et jur reçebudos. E
renunçio aa exçepçon de non numerata pequenia (sic) et ao dereito e ley que dis que o
notario e as testenuas (sic) deuen veer faser paga et reçeber o auer e logo todo jur,
sennorio, posissom, propiadade, uoz e auçon e dereyto que eu ey ou minna uoz commo
quer e em qualquer maneira et de dereito deuo aauer eno dito piteyro d´erdade com sua
vinna, todo ho tollo e remouo e parto de min e de toda minna uoz e ponnoo em uos o
sobredito Viçente Suarez et ena dita uosa moller, Eynes Fernandes, e em toda uosa uoz
para senpre, per esta presente carta. E para uos e toda uosa uoz seerdes anparados et
defesos para senpre a dereito com esta venda que uos faço, obrigo a uos todos meus
bees gaanados e por gaanar.
E demays ponno em pena que quem quer da mina parte ou da estraia que uos contra
esta carta e venda que uos eu faço veer, em parte ou em todo, aia a yra de Deus Padre
poderosso e a minna maldiçon e peyte a uos ou a vosa uoz por pena ho preço dobrado, e
a uos del rey outro tanto; e a pena pagada ou non que esta carta et todo o que em ela he
contiudo fique firme e valla para senpre.
Feyta a carta em Ourense, des e noue dias do mes de mayo, era de mill e tresentos e
noueenta e dous annos.
Testemuyas que presentes foron: Esteuo Domingues, reytor da iglleia de Sam
Saluador de Rauaal; Johan Anes, reytor da iglleia de Laroa; e Gomes Peres Coroas e

713
Pero Anes de Penauegia, escudeyros; e Johan Lourenço, abrocador, morador em
Ourense.
E eu, Martin Gonçaluez, notario pubrico da çidade d´Ourense pola igleia desse
lugar, que a esto presente foy et esta carta en minna presença fis escripuyr e meu signal
aqui fiz, que tal he (signum).

1162

[1354, julio. Ourense].

Juan García, portero del cabildo auriense, dona a los clérigos de coro una leira de
viña, junto al camino público que va de Ourense para el puente de A Lonia, para dotar
un aniversario que deberá celebrarse el día 30 de junio. La viña la tenía aforada al
labrador Juan Pérez, morador en Ourense, por su vida y por una renta anual de seis
libras, renta que a partir de ahora cobrarán los clérigos de coro hasta la muerte del
forero, momento en el cual tomarán posesión plena de la viña. Juan García hace
entrega de la viña a los clérigos de coro, representados por sus procuradores, Juan
Martínez y Gonzalo Pérez.

A. Cregos de coro, nº 54. Orig. Perg.; 202 x 252 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino dificultando o
impidiendo la lectura, especialmente en las cinco primeras líneas y en la mitad inferior,
líneas 20 a 27, afectando a la lectura de la fecha, a la relación de testigos y a la suscripción
notarial; rotos de pequeñas dimensiones en las líneas 23 y 24; también presenta rotos en los
márgenes que no afectan al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta de huna vinna que esta ena
Loonna».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 213 (nº 817).

La fecha se encuentra muy afectada como consecuencia de la acción de la humedad,


difícilmente se logra leer «dias de jullo, era de mill e trezentos e nouenta...», aun así
mantenemos la fecha que indica E. Duro, pues no se contradice con la actuación de Nuño
Eanes como notario, 1355-1359.

Sabean quantos esta carta viren que en presença de min, Nuno Eanes, notario
publico polo bispo da igleia d´Ourense, e das testemoyas adeante, escriptas estando
aalen forno ... huna leyra de vina que Johan Garçia, porteiro do cabidoo da dita igleia
d´Ourense, e diso que era sua estando y presentes o dito Johan Garçia e Gonçaluo Peres
e Johan Martines, clerigos do coro da dita igleia et procuradores da vnyuersydade dos
ditos clerigos do coro da dita igleia. E logo o dito Johan Garçia diso que el, en
remiimento de seus pecados e pola sua alma e de seu padre e de sua madre e daquelles a
que el era tiudo, que daua e outorgaua para senpre a dita leyra de vina aa dita
vnyuersidade dos ditos clerigos do dito coro per condiçon que elles que lle fesesen de
cada ano para senpre huun nouersario de misa con vigia polla sua alma e dos ditos seus
padre e madre e daquelles a que el he tiudo de rogar a Deus en outro dia de sam Pero e
de sam Paullo do mes de junyo; a qual leyra diso que del tiinna arrendada en sua vida
Johan Peres, laurador, morador na rua per que uam da Praça para a Crus do Çenteo por
seys libras de brancos cada ano. E mandou que os ditos clerigos e vnyuersidade leuasen
e ouuesen de cada ano para senpre pella dita leyra as ditas seys libras que lle o dito

714
Johan Peres auya de dar en sua vida pola dita leyra. E aa morte do dito Johan Peres que
a dita leyra et a propiadade e posisom della ficasse liure e desenbargada aos ditos
clerigos e vnyuersidade delles para senpre e fesesen per ella o dito anouersario cada
anno segundo sobredito he. A qual leyra parte da huna das illargas con outra leyra de
Gonçaluo do Mato, et da outra parte con outra leyra de Gonçaluo Seyxino, et en çima
entesta en outra leyra que foy de Tereyia Eanes, moller que foy de Johan Rodrigues,
pixiteiro, e en fondo fere no camyno publico per que uam d´Ourense para a ponte da
Loonna. E a qual leyra lles logo entregou e os meteo eno jur e ena posisom della per
terra e per rama e per pedra et per agraço que tomou da dita vina. E os ditos Johan
Martinet e Gonçaluo Peres, procuradores sobreditos, en nome da dita vnyuersidade, asy
reçeberon a dita leyra de vina que lles o dito Johan Garçia daua e entregaua pela ...
sobredita. E desto en commo pasou os ditos clerigos pidiron a min, notario sobredito,
que lles ... una carta signada con meu signal. E eu ... ende o fis ...
Feyta ... dias de jullo, era de mill e trezentos e nouenta ...
... çibdadao d´Ourense … de Sam Migeell de Caluelle.
E eu, Nuno Eanes, notario publico ... o en myna presença fige escripuyr e meu nome
e signal y puge en testemuyo de uerdade, que tal he.

1163

1354, noviembre, 30. Mosteiro de San Pedro de Rocas.

Cambio realizado entre el prior del monasterio de San Pedro de Rocas, Juan Eanes,
con el consentimiento del convento, y el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo de
Rodrigo Arias y Aldonza Rodríguez, mediante el cual el primero cede al segundo una
heredad que Lope Rodríguez ya tiene aforada del cenobio en Vilarchao, recibiendo a
cambio todas las propiedades que el escudero tiene en Reboredo, feligresía de San
Miguel de Calvelle.

A. Escrituras 10, nº 25. Orig. Perg.; 144 x 267 mm.; escr. gótica; tinta desvaída,
especialmente en las diez primeras líneas, lo que dificulta la lectura; manchas de humedad
distribuidas por todo el pergamino que afectan a la lectura. Quirógrafo, en la parte superior
del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Cartas de Calluelle». Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Vilarchao».

ED. DURO PEÑA, Monasterio de San Pedro de Rocas, 199-200 (nº 93).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 213 (nº 818).

Sabbeam quantos esta carta de canbea viren commo nos, don Johan Anes, prior do
moesteiro de San Pero de Rocas, con outorgamento do conuento desse meesmo lugar,
fazemos tal canbia conuosco, Lopo Rodrigues, escudeyro d´Aguiar, fillo de Rodrigo
Ares e d´Aldonça Rodrigues, conuen a saber: a erdade que uos teedes de nos afforada en
Vilarchaao e en seus termios, tanben terreos commo arbores, cortinnas, casas, a monte e
aa fonte, con entradas e con seydas. Esta dita erdade uos damos liure de dasam (sic) a
Deus e quite para senpre de todo outro enbargo e para uos e para toda uossa voz por
toda a erdade que uos, o dito Lopo Rodrigues, teedes en Reuoredo, que he na freyguisia
de Sam Migeell de Caluelle, tanben casas, aruores, cortinnas, terreos hu quer que uaam,
a monte e aa fonte, con entradas e seydas e perteenças, que a aiades uos, o dito prior e

715
conuento e oo dito uosso moesteiro, liure e quite e desenbargada por jur d´erdade para
senpre e di dasem (sic) a Deus. E nos, o dito prior e conuento, fazemos esta canbia
porque entendemos que he nosa prol e do dito nosso moesteiro e uosa, de uos, o dito
Lopo Rodrigues, e de toda uosa voz. E deste dia en deante todo jur e propiedade e
sennorio e voz e aaouçon que eu, o dito Lopo Rodrigues, ey eno dito lugar de Reuoredo
toda a tollo de min e de toda minna voz para senpre e ponnoa en uos, o dito prior e
conuento eno dito uosso mosteiro, para senpre. E nos, o dito prior e conuento, outrossy
deste dia en deante todo jur e propriedade e dereito que nos, o dito prior e conuento,
auemos eno dito lugar de Vilarchaao todo o poemos en uos, o dito Lopo Rodrigues,
escudeyro, e en toda uossa voz para senpre.
E he posta pena entre nos que qual das partes esta dita canbia britar que peite aa
outra parte que a agardar çen morabedis da boa moeda, e aa voz del rey outros tantos; e
esta carta fique firme e valla para senpre.
Que foy feita eno dito moesteiro o pustrimeiro dia de nouenbro, ena era de mill e
tresentos e noueenta e dous annos.
Testemoyas que foron presentes: o dito prior Johanes, monje do dito moesteiro,
Rodrigo Anes, monge de Çellanoua, Pero Fernandes, morador en Moreyras, Johan
Caruoeyro, home do dito prior, e outros.
Et eu, Fernan Anes, monge e notario do (signum) dito moesteiro, que a esto presente
foy e esta carta escriuy e meu nome e synal aquy fige en testemuyo de uerdade, que tal
est.

1164

1355, enero, 6, martes. Ourense.

Aldonza Eanes, en presencia y con el consentimiento de su marido, el mercader


Gonzalo Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, afora a perpetuidad a Domingo
Pérez, hijo del difunto Pedro Vázquez, y a su mujer, Marina Eanes, moradores en
Penedo, todas las propiedades que pertenecen al casal de Pedro Suárez, en la feligresía
de San Miguel de Soutopenedo, que había recibido en donación de un canónigo
auriense, del que es «criada». Como renta anual pagarán la cuarta parte del pan y del
vino que se cosechen más, por derechuras, seis maravedíes por el día de san Martín.

A. Escrituras 12, nº 22. Orig. Perg.; 276 x 186 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
la tinta desvaída y manchas de humedad que dificultan la lectura en diversas partes del
pergamino; rotos que afectan al texto en las líneas 5, 7, 9 a 13 y 25; roto en la esquina
superior derecha que afecta a las palabras finales de las cuatro primeras líneas; roto de
pequeñas dimensiones entre las líneas 18 y 19 que no afecta al texto. Quirógrafo, en la parte
inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Aldonça Yanes, muller…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 213 (nº 819).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 93.

Sabeam quantos esta carta viren que eu Aldonça Yanes, muller de Gonçalo Yanes,
mercador, morador en Ourense, ena rua dos Çapateiros, con outor[gamento] do dito
meu marido, que e presente e outorgante, e da por firme e por estauyl para senpre, dou e
outorgo a foro a uos Domingo Peres, morador [eno c]outo de Penedo, e fillo de Pero

716
Vasques, que foy morador eno dito lugar, e a vossa muller, Marinna Anes, e a toda
vossa vos para senpre todos los herda[mentos] et vynnas e casas e cortynnas e [aruores]
que perteençen ao casar de Pero Suares, o qual eu ey ena freigisia de San Migeell de
Souto, o qual casar me a min deu en doaçon [...] coengo d´Ourense, que foy, cuia criada
eu soo. Afforouos os ditos herdamentos e vynnas e casas e cortynnas e aruores que
perteençen ao dito casar con todos seus dereytos e entradas e seydas e jures e perteenças
per hu quer que as ay e deuen d´auer [de dereito] aa tal condiçon que as lauredes e
paredes ben, en gisa que non desffalescan per mingoa de lauor e de bon paramento. Et
diades ende cada ano para senpre a min e a mia vos quarta do pan e do vinno que Deus
en eles dar, o pan ena eyra e o vinno da bica do lagar e a conposta ena vinna per min ou
per meu ome ao qual deuedes aproueer comunalmente de comer e de beber mentre
co[llerde]s a nouydade do dito casar. E diades ende cada ano por dereytura, por dia de
san Martinno de nouenbro, a min e a toda mia vos para senpre, seys [...] desta moeda
blanca que ora corre, de des dyneiros cada morabedi, ou a quantia [deles] en outra
moeda se correr e por este foro os aiades uos e t[o]da [vo]ssa voz para senpre liures e
quitos de todo outro carrega e de todo outro en[carrego]. E se quiserdes vender ou
supynnorar ou obligar os ditos [...] ante a min ou a mia vos que os tomemos porlo justo
preço e se os nos non quisermos entonçe os ven[dede, deitade, supinno]rade aa tal
pessoa que non seia de mayor condiçon que uos e que cunpra a min e a mia vos os
nossos foros en pas246 enpero que non seia caualeiro, nen escudeiro, nen dona, nen
donsella, nen ome nen247 muller fillosdalgo, nen seruo, nen moordomo alleo, nen ome
de trasmuro. E obligo todos meus bees para anpararuos e toda vossa uos senpre a
dereyto con este afforamento que uos faço. E eu, o dito Domingo Peres, que soo
presente, por min e porla dita mia muller, que non e presente, e por toda nossa vos, assy
reçebo de uos, a dita Aldonça Yanes, afforados os ditos herdamentos e vynnas e casas e
cortynnas e aruores ena maneira e condiçon que dita e, e obligo todos meus bees
gaanados e por gaanar para laurar e parar ben e pagar e conprir e aguardar todo esto que
sobredito e.
E e posto que qualquer das partes que contra esto quiser passar e o non conprir e
aguardar que peyte por ende en pena aa outra parte que o conprir e aguardar e en elo
esteuer seysçentos morabedis da dita moeda blanca, e a uos del rey outros tantos; e esta
carta e afforamento sobredito fique firme e valla para senpre.
E desto as ditas partes mandaron a min notario que fesesse ende duas cartas partidas
per ABC anbas en hun tenor e desse a cada huna das partes a sua; e eu dy ende esta aa
dita Aldonça Yanes.
Que foy feyta en Ourense, martes, seys dias de janeiro, era de mill e tresentos e
nouenta e tres anos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Lourenço Lasso, mercador, Pero Yanes, dito
Oureyro, mercador, Romeu Peres, bareador, Gonçalo Vilanoua, Lourenço Yanes, ome
do dito Gonçalo Yanes, Johan Peres, alffayate, morador ena rua do Pumar, todos
moradores en Ourense.
E eu, Affonso Martines, notario publico da çibdade d´Ourense e do castelo e dos
coutos do bispo e da igleia d´Ourense porlo bispo e porla dita igleia, que a esto foy
presente e esta carta escriuy e meu signo aqui [fi]s en testemuyo de verdade, [que
ta](signum)l he.

246
e que cunpra a min e a mia vos os nossos foros en pas] llamada en forma de † que lleva a otra igual
al final del documento, a la izquierda del signo notarial, donde se escribe este texto.
247
nen] repetido.

717
1165

1355, febrero, 24. Ourense.

Juan Eanes de Laroá y Martín Fernández, como procuradores de los clérigos de


coro, aforan a Fernando Fernández, morador en Ourense, bajo la puerta de A Burga, a
su mujer, María Míguez, y a dos voces una viña en O Seixo, por una renta anual de
veintiuna libras pagaderas por el día de Navidad.

A. Cregos de coro, nº 64. Orig. Perg.; 212 x 343 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
que se extiende por prácticamente toda la parte izquierda del pergamino, dificultando e
impidiendo la lectura al comienzo de las líneas 4 a 6, 10 a 18, 26 a 31. Quirógrafo, en la
parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vinna do Seixo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 213 (nº 820).

Sabean quantos esta carta que nos, Johan Eanes de Laroaa e Martin Fernandes,
clerigos do coro da igleia d´Ourense, procuradores da uniuersidade dos ditos clerigos do
coro, per mandado e outorgamento de Thome Anes e Fernan Peres, capelaes de Santa
Ouffemea, e da moor parte dos ditos clerigos, afforamos a uos, Fernan Fernandes,
morador em Ourense, a su a porta da Burgaa, e a uosa moller, Maria Migeelles, que he
presente, e a duas vozes apus vosa morte d´anbos, e o postrimeiro que se de uos finar
que nomee a primeira uoz, e a primeira uoz que nomee a segunda, e se non foren
nomeadas que seia uoz aquel que herdar os bees do postrimeiro que se de uos finar ou
os da dita primeira uoz248, huna leyra de vina que os ditos clerigos e vniuersidade delles
am em termio d´Ourense no lugar hu chaman o Seyxo; a qual parte da huna das yllargas
pela leyra de Garçia Anes, mercador, e da outra pelo camyno uello, e en çima entesta
ena seara do Seyxo, e em fondo fere na leyra de Gonçaluo das Traues. Afforamosuos a
dita leyra de vina con suas entradas e seydas e con seus dereitos e perteenças per
condiçon que a lauredes e paredes bem em maneira que non deffalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento e façades dela ao sennorio seus foros e dereitos que per ela ha
d´auer e dedes aa vniuersidade dos ditos clerigos ou ao que pelo tenpo for seu
moordomo cada anno eno dito tenpo viinte e huna libras de dineiros brancos desta
moeda husauel (sic) que agora corre de que contan XLª pares de dineiros noues por trres
(sic) libras por dia de Natal; e a aiades liure e quite doutra carrega e doutro enbargo no
dito tenpo. E obligamos os bees da dita vniuersidade per que ... [e uossas vose]s seiades
enparados e deffessos a dereito con a dita leyra de vina eno dito tenpo. E nos, os [ditos]
Fernan Fernandes e Maria Migeeles, por nos e polas ditas vozes249, assy reçebemos de
uos os ditos Johan Eanes e Martin Fernandes, procuradores sobreditos a dita leyra de
vina que nos afforades commo dito he; e para laurar e parar bem e pagar e conprir e
aguardar segundo dito he obligamos todos nosos bees gaanados e por gaanar. E outrossi
foy posto que se os ditos Fernando Fernandes e Maria Migeelles e as ditas vozes ou
cada huun delles quisessem vender, deytar ou supinorar ou obligar a dita vina ou parte
dela que a vendessem, deytassem ou supinorasem ou obligassem ante aa dita
vniuersidade dos ditos clerigos ca a outre nenhuun polo justo preço que outre por elo
desse, e se aa dita vniuersidade assi non quisesse que enton a uendessem, deytassem ou

248
uoz] interlineado, sobre el renglón.
249
por nos e polas ditas vozes] llamada en forma de ǂ que lleva a otra igual al final del documento, antes
de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.

718
supinorassem ou obligassem aa tal pessoa que seia semellauel delles e que a elles faça o
dito foro en paz e en saluo segundo que elles son tiudos de fazer.
E outrosi foy posto entre elles que a parte que contra esto pasar e o non quiser
conprir e aguardar que peyte aa outra parte que en elo quiser estar e o quiser conprir e
aguardar por nome de pena cen morabedis de brancos; e a dita pena pagada ou non que
esta carta e afforamento sobredito ficasse firme e valuesse eno dito tenpo.
E desto em commo pasou as ditas partes pediron a min notario que lles desse ende
senllas cartas partidas per ABC feytas em huun tenor. E eu de meu offiçio dey ende esta
que tal he aos ditos Fernando Fernandes e Maria Migeelles.
Feita a carta en Ourense, viinte e quatro dias de feureiro, era de mill e trezentos e
noueenta e trres annos.
Testemoyas que presentes foron: Romeu Peres, Johan Peres, alfayate, e Fernando
Peres e Johan Domingues das Figeiras, carpenteiros, moradores en Ourense.
E eu, Nuno Eanes, notario publico da çibdade d´Ourense polo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e o escripuy e meu nome e signal y puge en
testemuyo de uerdade, que tal he.
E non enpeesca hu uay per signal emmendido ante desta suscripçon, hu diz «por nos
e polas ditas uozes», ca eu, dito notario, o emendey y con myna maao.
(Signum).

1166

1355, marzo, 10. Ourense.

El cabildo auriense, reunido en el corral y casas del obispo, en presencia del obispo
don Juan, atiende la solicitud del escudero Álvaro Sánchez, morador en la rúa do
Pumar, por la que pide que se le respeten las condiciones por las que ha recibido
aforadas ciertas heredades en Rante y A Mezquita, pertenecientes a la mitra. El
escudero expone que el obispo había retirado a algunos foreros diversas heredades,
que se enumeran, pertenecientes a dichos cotos –sobre los que el cabildo poseía
algunos tributos y derechuras– a causa del abandono en que aquellos habían dejado
las tierras –al no ser labradas se habían vuelto prácticamente monte– y que el obispo,
ante la imposibilidad de aforarlas de nuevo por mor del despoblamiento y de las
elevadas rentas a las que estaban sometidas, prometió reducir tales derechos y rentas;
bajo estas condiciones, el prelado las había aforado a perpetuidad al escudero Álvaro
Sánchez y a su esposa, Teresa Eanes. El obispo confirma la declaración del escudero y
solicita al cabildo que renuncie a los derechos que pudiese tener sobre las propiedades
enumeradas, retirar toda demanda que hubiesen hecho al matrimonio forero y
confirmar los foros en los términos expuestos, a todo lo cual acceden los capitulares.

A. Bispo, nº 110. Orig. Perg.; 275 x 478 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que no
afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de confirmaçion que feso o dean e
cabidoo a Aluar Sanches e a sua moller».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 213 (nº 821).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, La peste en


Orense, 17.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 44.

719
Era de mill e trezentos e noueenta e tres annos, dez dias do mes de março. Sabbean
todos que en presença de min, Roy Fernandes, notario pubrico da çibdade d´Ourense
polo bispo e pola iglleia desse lugar, e das testemuyas adeante escriptas, seendo
juntados o cabidoo da iglleia d´Ourense per canpaa tanjuda, segundo que o ham
acustumado, eno curral e casas que o onrrado padre e sennor dom Johan, pola graça de
Deus bispo d´Ourense, tem aqui, em esta çibdade d´Ourense, presentes y o dito sennor
obispo e dom Pero Suares, deyam, e outras pesoas et coengos da dita iglleia no dito
lugar e cabidoo e ante o dito sennor obispo, pareçeo Aluar Sanches, escudeiro, morador
em Ourense, na rua do Pumar, e disso ao dito sennor obispo que bem sabia em commo
reçebera e fesera reçeber herdamentos que ao dito sennor obispo perteençiam e eran da
sua mesa que som nas friigesias e termios dos seus coutos de Rante e de Mysquita,
tabem aqueles en que o dito cabidoo auyam alguuns tributos e dereituras commo os
outros que eran foreiros ao dito sennor obispo, por quanto aqueles que os aforaram e
tiinan aforados os nom lauraarom nen lauraauan e os leixaron ermar e yr a monte e o
dito sennor obispo perdia os seus dereitos, os quaes herdamentos que o dito sennor
obispo reçebera em esta rason eran estes que se seguem:
§ Primeiramente, o baçelar que esta a sua iglleia de Rante con outra vinna que esta a
par dela a que chaman o Recoueo. Iten, dous agros de pam que estan a par do dito
baçelar. Iten, outra seara que iaz en çima da iglleia de Rante que vay entestar ena vinna
do Canpo. Iten, em outra parte, as herdades que foron de Tome Martinet de
Casdemeende. Iten, em outra parte, os casares de Curraes de Çima e o casar do Rio con
a seara que foy de donna Eluyra. Iten, outro casar de Curraes que foy de Martin Vasques
e de sua moller, Moor Anes. Iten, huun paaço que esta en Rante que foy de Mygeel
Martinet e outra casa que foy do cabidoo que esta yndo para a iglleia de Rante. Iten, na
friigesia de San Pero de Mysquita, o casar de Çedofeita con os dous agros e a meatade
da cortina que foy da iglleia, e o casar do Canpo, e o casar de Conpostela, e o casar de
Veiues. E disso ao dito sennor obispo que bem sabia depoys que fesera o dito
recebemento os ditos herdamentos e bees por rason dos ditos maos paramentos, porque
non achaua quen llos tomasse aforados para lauraar porlos tributos, se os y os ditos
deam e cabidoo auyam, e que o dito sennor que prometera quem quer que os tomasse
aforados que lles daria desenbargados do dito cabidoo d´alguuns dereitos se os sobre
eles ou em eles auyam; e per esta meesma condiçon que o dito Aluar Sanches que
reçebera aforados do dito sennor obispo os ditos herdamentos e bees para sy e para sua
moller, Tereyia Anes, e para sua voz para senpre, e pedio ao dito sennor obispo que, por
quanto os ditos deyam e cabidoo seian presentes, que lle conprisse a dita pustura e
condiçon e lle fezesse outorgar ao dito cabidoo o dito aforamento que lle tiinna feito
segundo dito auya, en gisa que o dito aforamento lle ficase desenbargado d'alguus
dereitos, se os y o dito cabidoo ouuera ou auya, en maneira que d´aqui en deante el nen
os ditos bees nen sua vos non fosen enbargados de parte do dito cabidoo por esta rason.
E o dito seu sennor obispo disso que era uerdade que o feito dos ditos herdamentos e
bees e o contrauto do dito aforamento que deles fesera ao dito Aluar Sanches pasara asy
segundo que o dito Aluar Sanches disia. E diso logo aos ditos deyan e cabidoo e homees
boos que sian presentes que, por quanto eran çertos que os ditos herdamentos e bees
eran propiatarios da mesa do dito sennor obispo, e eran hermos e desprolbados e non
auyan per eles os seus dereitos gran tenpo auya, nen o dito cabidoo outrossy non
ouueran nen auyan alguun anyuersario ou tributo, se per eles ou per parte deles lles fora
posto, o que de dereito non podian sobre eles poer anyuersario nen tributo a eles nen a
outro ninhuun sen seu outorgamento; por ende disso que o dito cabidoo non deuyan
faser enbargo nen demanda ao dito Aluar Sanches nen aa dita sua moller nen a sua voz
sobre tal rason, e madeulles (sic) que o releuassen e o desen por liure e por quite de tal

720
demanda e de taees tributos e encarregos se lle eran deuudos en alguuna maneira ou lles
foran per eles postos, e que lle outorgasen o dito aforamento segundo a forma e a
maneira que llo el auya feito e outorgado.
E os ditos deyan e cabidoo e homees boos, consiyrando que era neçesario e
perteençent (sic) o mandado que o dito sennor obispo lles fasia sobre esta rason, e en
commo o dito sennor obispo nen eles non auyan nihuna prol dos ditos herdamentos, e
outrosy que o dito sennor obispo non auya por que perder os seus dereutos (sic) dos
ditos herdamentos que eran seus propiatarios polo anyuersario ou tributo, se lle per eles
fora posto, que eles non podian auer, nen lles era moy proueytoso nen perteençent; por
ende diseron a huna vos que outorgauan o dito aforamento para senpre segundo que o
dito sennor obispo outorgara e dera aos ditos Aluar Sanches e a sua moller e a sua voz,
e, se alguun tributo ou anyuersario ou outro çenso ouueran ou auyan ou lles foran postos
ou mandados sobre los ditos herdamentos ou sobre parte deles em alguna maneira, que
se partian e quitaban delos agora e d´aqui en deante, e dauan ende por liures e por quites
aos ditos Aluar Sanches e Tereyia Anes, sua moller, e toda sua voz para senpre.
E desto en commo pasou o dito Aluar Sanches pedio a min, notario, que lle desse
ende huun publico estormento signado de seu signal ou mays quantos lle conprisen para
guarda e defendemento de seu dereito e de toda sua voz. E eu de meu ofiçio deyllo ende
este.
Que foy feito en Ourense no dia e era sobreditos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Esteuo Peres, reytor da iglleia de San
Viçente d´Enfesta, Johan Affonso e Tome Anes, capelaes de Santa Ouffemea, Pero
Fernandes, reytor da iglleia de Santa Maria de Tooran, Johan Garçia, porteiro do
cabidoo da iglleia d´Ourense.
Et eu, Ruy Fernandes, notario sobredito, que a esto presente foy e en myna presença
o fige escriuir e meu synal y puge en testemuyo de verdade, que ta(signum)l he.

1167

1355, marzo, 10. Ourense.

El cabildo auriense, reunido en el corral y casas del obispo, en presencia del obispo
don Juan, a ruego del prelado, ratifica el foro que éste había otorgado a Álvaro
Sánchez y a su mujer, Teresa Eanes, de diversas heredades en Rante y A Mezquita, que
yacían incultas por no haber quien las cultivase desde el año de la mortandad.

A. Escrituras 20, nº 89. Orig. Perg.; 315 x 216 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a una letra de la línea 9.

ED. Documentos de Orense, I, 311-312 [fechándolo el 10 de mayo].

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 214 (nº 822).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 254.- DURANY, Ourense na Idade Media,
136.

Era de mill e tresentos e noueenta e tres annos, des dias do mes de março. Sabbean
quantos esta carta viren que en presença de min, Roy Fernandes, notario publico da

721
çidade d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese lugar, e das testemoyas adeante
escriptas, seendo juntado o cabidoo da igleia d´Ourense per canpaa tanjuda eno curral
do onrrado padre e sennor don Johan, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma
bispo d´Ourense, presentes y o dito sennor obispo e don Pero Suares, dean, e outras
pessoas e coengos da dita igleia, pareçeu Aluar Sanches, escudeyro, e pedio por merçee
ao dito sennor obispo que rogasse aos ditos dean e cabidoo que lle qysesen outorgar as
herdades que o dito sennor obispo lle afforara, as quaes son estas que se adeante seguen:
Primeiramente, huun baçellar con dous agros de pan que estan juntados con o dito
baçellar; iten, outra seara que ias a çima da igleia de Rante; iten, en outra parte,
herdades que tiina Tome Martines de Casdomeendo, as quaes el reçebera porlas maas
paranças, e as quaes erdades perteeçen aos casares do Cabo; iten, en outra parte, os
casares anbos de Curraes et o do Rio, e huun paaço que esta en Rante que foy de Migeel
Martines, et outra casa [que] foy do cabidoo; iten, en Mesqyta, o casar de Çedoffeita
con dous agros, et a mea da cortyna da igleia, e o casar do Camyno, et o da Conpostella,
e o de Veyues. E logo o dito sennor obispo disso aos ditos dean e cabidoo que el que
afforara estas sobreditas herdades ao dito Aluar Sanches e a Thereyia Anes, sua moller,
e a toda sua uos para senpre por quanto as ditas herdades estauan hermas e perdudas e
se non laurauan, e el perdia os foros dellas delo anno da mortaldade a aca, et entendia
que era boa parança. E por ende disso que visen os afforamentos que el fezera ao dito
Aluar Sanches et, se visen que era boa parança, que llos outorgasen.
E os ditos dean e cabidoo, veendo que os ditos afforamentos foran feitos commo
deuian e a prol da messa do dito sennor obispo, diseron que outorgauan e avyan por
firmes os ditos afforamentos que o dito sennor obispo fesera das ditas herdades ao dito
Aluar Sanches e aa dita sua moller e a toda sua vos para senpre.
E desto mandaron a min, notario sobredito, que fesese ende huna carta, a mays firme
que se podese faser e a dese ao dito Aluar Sanches con meu nome e con meu signal, e
eu de meu offiçio deylle ende esta carta.
Que foy feyta en Ourense no dia, mes e era sobreditos.
Testemoyas que presentes foron: Esteuo Peres, reytor da igleia de San Viçente
d´Enffesta, Johan Affonso e Tome Anes, capellaes de Santa Ouffemea, Pero Fernandes,
reytor da igleia de Santa Maria de Toeran, e Johan Garçia, porteiro do cabidoo da igleia
d´Ourense.
Et eu, Ruy Fernandes, notario sobredito, que a esto presente foy et per mandado et
outorgamento dos ditos dayan et cabidoo esta carta en myna presença fige escriuir et
meu synal y puge en testemuyo de verdade, que ta(signum)l he.

1168

1355, mayo, 8. Ourense.

El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad al escudero Álvaro Sánchez y a su


mujer, Teresa Eanes, moradores en la rúa do Pumar, el casal de Folvorados, en la
feligresía de San Pedro da Mezquita, con la condición de cultivarlo y mantener sus
casas, por una renta anual de la quinta parte del pan más, por derechuras, seis
maravedíes, dos capones y dos tegas de trigo pagaderos el día de san Martín.

A. Bispo, nº 7. Orig. Perg.; 282 x 225 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en la mitad derecha del pergamino, que no afectan a la lectura.

722
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 214 (nº 823).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 93.

Sabbeam quantos esta carta viren commo nos, dom Johan, porla graça de Deus
bispo d´Ourense, damos e outorgamos a foro a uos, Aluar Sanches, escudeiro, et a uossa
moller, Tereyia Anes, moradores en Ourense, na rua do Pumar, et a toda uossa uos para
senpre ho cassar de Foluorados, que esta na frigresia de Sam Pero de Mesquita, a monte
e a fonte con sas cassas e erdades e aruores e con sas entradas e seydas e con todos seus
dereitos e perteenças per condiçon que o lauredes e paredes ben en maneira que non
deffalesca per mingua de lauor e de boo paramento, et mantenades as cassas do dito
lugar de guissa que se non percan per mao paramento; e dedes a nos e aos bispos que
pello tenpo foren na igleia d´Ourense a quinta parte de todo pam que Deus y der, na
ayra, per nosso ome, ao qual deuedes aproueer de comer e de beber cumunalmente en
quanto collerdes a dita nouydade; e dardes por dereitura cada anno, por dia de sam
Martinno do mes de nouenbro, seys morabedis de dineiros brancos desta moeda husauil
que ora corre, de des dineiros por morabedi, e dous capoes et duas teegaas de triigo; et o
aiades liure e quite de todo outro enbargo. E se uos ou uossa uos quisserdes vender,
deytar ou supinorar o dito cassar que o vendades, deytedes ou supinoredes ante a nos ou
aos bispos que pello tenpo feren na igleia d'Ourense ca a outre pollo justo preço que
outre por ello der, e se o nos non quissermos que enton o vendades, deytedes ou
supinoredes aa tal pessoa que seia semelauil de uos que laure e page e cunpra e aguarde
as condiçoes sobreditas et cada huna dellas segundo que uos sodes tiudo de faser, pero
que non seia caualleiro nen escudeiro nen dona nen donsella nen moordomo nen seruo
alleo nen ome de trasmuro nen outro ome poderosso alguun. E obrigamos os bees da
nossa messa perque uos e todas uossas uoses seiades anparados e deffesos senpre a
dereito con o dito cassar que uos afforamos commo sobredito he. E eu, o dito Aluar
Sanches, por min e polla dita mynna moller, que non he pressente, e por toda nossa uos,
assy reçebo de uos o dito sennor obispo o dito cassar que me afforades pella maneira e
condiçon sobredita; e para o laurar e parar ben e para pagar e conprir et aguardar as
condiçoes sobreditas e cada huna dellas obrigo a uos todos meus bees gaanados e por
gaanar.
Feyta a carta en Ourense, oyto dias de mayo, era de mill e tresentos e noueenta e tres
annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: dom Bertran Bertranes, arçidiago de
Baronçelle, don Lourenço, coengo d´Ourense e reytor da igleia da Triidade, rigor (sic)
Gonçaluo do Mato, Johan Lopez, mercador, Lourenço Rossete, çidadaos d´Ourense.
E eu, Roy Gonçalues, notario publico d´Ourense porlo dito sennor obispo et porla
dita sua igleia, a esto que sobredito he foy et o fis escriuir en miina presença et meu
signal aqui fis, que tal he, en testimuyo de verdade (signum).

1169

135[5], diciembre, 17. Ourense.

Juan Martínez y Gonzalo Pérez, procuradores de los clérigos de coro aurienses,


aforan a perpetuidad al zapatero Fernando Capelo, morador en la ciudad de Ourense,
en la Cruz dos Brancos, todas las heredades de pan y de vino que poseen en O Picouto,

723
feligresía de San Clodio de Pazos de San Clodio, que habían heredado de Teresa
Fernández, moradora en la rúa dos Zapateiros. Como renta pagarán anualmente,
además de los foros al señorío, cuatro libras por el día de santa María de agosto.

A. Cregos de coro, nº 100. Orig. Perg.; 175 x 270 mm.; escr. gótica; mutilado, con rotos
en ambos laterales que afectan la escritura; manchas de humedad que dificultan la lectura,
especialmente en la mitad superior; pequeña incisión entre las líneas 18 y 19 que no afecta
al texto. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta
do afforamento das herdades do Picoutto que mandou Tereyia Fernandez».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 214 (nº 824).

[Sab]ean quantos esta carta viren que nos, Johan Martinet e Gonçaluo Peres,
clerigos do coro da igleia d´Ou[rense], procuradores da vniuersidade dos clerigos do
dito coro, per mandado e outorgamento dos ditos clerigos, affo[ra]mos para senpre a
uos, Fernan Capelo, çapateiro, morador em Ourense, na Crus dos Brancos, e a [to]da
uosa uoz para senpre todalas herdades de pan e de vino que a dita vniuersidade dos ditos
[clerigos h]a e lle perteeçen em termyo do Picouto, que he fiigresia de Sam Cloyo de
Paaços, que [a dita vniuer]sidade mandou en seu testamento Tereyia Fernandes,
moradeira que foy na dita vila d´Ourense, [...] Çapateiros, a monte e a fonte con todas
suas entradas e seydas e con todos [...] [per]teenças, per condiçon que as lauredes e
paredes bem em maneira que non defalescan [...] lauor e de boo paramento; e façades ao
sennorio aqueles foros que per elles ha d´auer; e dedes de cada anno em saluo aa dita
vniuersidade ou ao que pelo tenpo for seu moordomo quatro libras de brancos desta
moeda husauel que agora corre ou a estimaçon dela se veer tenpo que corra outra
moeda, em outro dia de250 santa Maria d´agosto; e aiades esto que dito he liure e quite
doutra carrega e doutro enbargo. E se quiserdes vender, deytar ou obligar estas
sobreditas herdades ou parte delo que o vendades, deytedes ou obligedes ante aa dita
vniuersidade ca a outro nenhuun polo justo preço que outre por elo der, e se o assy a
dita vniuersidade non quiser que enton as vendades, deytedes ou obligedes aa tal pessoa
que seia semellauel de uos que em paz e em saluo faça aa dita vniuersidade o dito foro
de cada anno. E obligamos os bees da dita [v]niuersidade per que uos e vosas vozes
seiades enparados e deffessos senpre a dereito con es[to que dito] he. E eu, o dito
Fernan Capelo, por min e por todas mynas vozes, assy reçe[uo de uos], os ditos Johan
Martinet e Gonçaluo Peres, procuradores sobreditos, as ditas herdades que me
[aforades] commo dito he. E para laurar e parar bem e conprir e aguardar e pagar
segundo dito he obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto que a parte de nos que contra esto pasar e o non quiser conprir e aguardar
que peyte aa outra parte que en elo quiser estar e o quiser conprir e aguardar por nome
de pena cem morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non esta carta e
aforamento sobredito fique firme e valla para senpre.
E desto en251 commo pas[ou] as ditas partes pediron a min notario que lles dese
dende senllas cartas partidas per ABC fey[t]as em huun tenor, e eu de meu offiçio dey
ende esta que tal he na dita vniuersidade.
Feita a carta em Ourense, dez e sete dias de dezenbro, era de mill e trezentos e
no[ueenta e] tres annos.

250
dia de] repetido.
251
desto em] repetido

724
Testemoyas: Fernan de Paz, Martin Fernandes, clerigos do dito coro, e Fernan
Tinosso [...], moradores na dita vila d´Ourense.
E eu, Nuno Anes, notario publico [...] polo bispo e pola igleia desse lugar, que a esto
(signum) presente foy e o escripuy e meu nome e signal y puge em testemuyo de
uerdade, que tal he.

1170

1355, [...], 4, miércoles. Ourense.

Gonzalo Estévez, hijo del difunto caballero Esteban Fernández de Entreviñas,


morador en Ourense, afora a perpetuidad a Martín Eanes «Sigueiro», morador en
Santa Ouxea, y a su mujer, Eufemia Domínguez, una pieza de soto –con su monte,
heredad y árboles– situado entre Roço y Soutullo, que había heredado de su padre, por
una renta anual de dieciséis dineros de la moneda blanca, pagaderos por el día de san
Martín.

A. Escrituras 13, nº 22. Orig. Perg.; 155 x 227 mm.; escr. gótica; en la parte izquierda
del pergamino presenta un roto de gran tamaño que afecta al comienzo de las líneas 17 a 28,
impidiendo la lectura de la fecha; roto de pequeñas dimensiones que afecta a una letra de la
línea 6. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta
de Gonzalo Estévez d´Entre las Vinnas».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 214 (nº 825).- VILA
ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 121 (nº 13).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Gonçalo Esteuees, fillo de Esteuoo
Ferrnandes de Entrelasvinnas, caualleiro, que foy, morador en Ourense, dou e outorgo a
foro a uos, Martin Anes, dito Sigeyro, morador en Santa Ougea, e a vossa muller,
Ouffemea Domingues, e a toda vosa vos para senpre huna peça de souto con seu monte
e con sua erdade en que el esta e con suas aruores; a qual peça de souto esta entre o
Roço e Soutullo, a qual me a min ficou e me perteen[çe] da ereença do dito meu padre.
Afforouos o dito souto, segundo dito e, con todos seus dereytos e entradas e seydas e
jures e perteesças per hu quer que as a e deue aauer de dereyto, con tal condiçon que uos
e toda vosa vos que a ajades e pesuyades e que me dedes cada ano por el de foro a min e
a toda mia vos para senpre, por dia de san Martinno de nouenbro, des e seys dyneiros
blancos ou a quantia deles en outra moeda se correr, e por este foro o ajades uos e toda
vossa vos para senpre. E se quiserdes vender ou supynnorar ou obligar este foro que uos
eu faço do dito souto frontardes ante a min ou a mia vos que o tomemos porlo justo
preçio, e se o nos non quisermos entonçe o vendede ou supynnorade aa tal pessoa que
non seia de mayor condiçon que uos e que cunpra a min e a mia vos o nosso foro en pas.
E obligo todos meus bees para anpararuos e toda vossa vos senpre a dereyto con este
afforamen[to que uos] faço. E eu, o dito Martin Anes, que soo presente, assy reçebo de
uos […] afforamento ena maneira e condiçon que dita <e> e obligo […] gaanar para
pagar e conprir e aguardar [...].
[…] que qualquer das partes que contra esto quiser pasar […] esteuer çinquanta
morabedis da dita moeda blanca […] esta carta e afforamento sobredito fique [...].
[…] ditas partes mandaron faser duas cartas partidas […] dese a cada huna das
partes a sua e […].

725
Que foy feyta en Ourense, quarta feira, quatro […] mill e tresentos e nouenta e tres
anos.
Testemuyas que [presentes foron:] Rodrigo Yanes Feyioo, Johan Lopes, mercador,
moradores en Ourense, Martin Peres de Reça.
E eu, Affonso Martines, notario publico da çibdade d´Ourense e do castelo e dos
coutos do bispo (signum) e da igleia d´Ourense porlo bispo e porla dita igleia, que a esto
foy presente e esta carta escriuy e meu signo aqui fis en testemuyo de uerdade, que tal e.

1171

1356, febrero, 6. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al escudero García
Pérez, hijo del también escudero García Pérez Lagariños, y a una voz, un día de cada
cinco de la pesquera de As Paradas, perteneciente a la renta de Belesar, en la feligresía
de San Miguel de Melias, por una renta anual de cuatro libras de la moneda del rey
don Pedro, pagaderas en tercios al año.

A. Escrituras 18, nº 39. Orig. Perg.; 246 x 201 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan a la mitad superior del pergamino, líneas 1 a 9, sin llegar a impedir la lectura;
pequeños rotos que afectan a las líneas 1, 2, 7, 13 y 14. Quirógrafo, en la parte superior del
documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Belsar».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 214 (nº 826).

Sabean quantos esta carta viren que nos, don Pero Suares, dean d´O[urense, e o]
cabidoo desse lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda ena costra noua de [Sa]n
Martinno, hu he custume de nos juntar a faser cabidoo, damos e outorga[mos] a uos,
Garçia Peres, fillo de Garçia Peres de Lagarinos, escudeiro, que foy, en toda uossa vida
e a huna vos qual uos nomeardes en uossa vida ou a tenpo de uosso finamento, e se a
non nomeardes que seia a dita vos aquel que herdar os outros uossos bees de dereito, de
çinque dias hun da pesqueira das Paradas de Melees que perteeçen aa renda de Belsar de
Melees, que he na friigesia de San Migeel de Melees. Damosuos a foro o dito dia da
posta da dita pesqueira, de çinque dias hun, assy que uos o dito dia, et uossa vos per uos
e per outre, leuedes e aiades para uos a quarta de todo o pescado que nos deuemos aauer
o dito dia et segundo que o nos deuemos aauer o dito dia do que morer na dita pesqueira
e segundo que o por nos leua outro dia Domin[go ..., co]engo d´Ourense. E que uos et a
dita voz que dedes a nos, o dito cabidoo, cada anno en saluo, non enbargante caso
furtuyto algun, quatro libras de brancos desta moeda de nosso sennor el rey que ora
corre, de que contan quoreenta par de dineiros por tres libras, e pagardelas cada anno
polos terços do anno, segundo que he ordinado per nosso sennor obispo e dean e
cabidoo. E he posto que se uos, o dito Garçia Peres, ou a dita vos quiserdes vender,
deytar ou supinnorar esto que dito he que primeiramente frontedes a nos, o dito cabidoo,
et no lo dedes polo justo preço que outre por el der, e non no querendo nos enton
vendede, deitade ou sopinnorade aa tal pessoa que seia semellauil de uos e de que nos
possamos auer as ditas quatro libras en saluo cada anno assy commo de uos. E se
contenda recleçer entre nos, o dito cabidoo, e uos, o dito Garçia Peres, e a dita uos sobre
rason deste aforamento que se termii per dous omees boos de nos, o dito cabidoo,
tomados a praser de nos, as [partes], toda outra apelaçon remota. E a finamento de uos,

726
o dito Garçia Peres, e da dita vos que esto que uos damos a foro fique liure e
desenbargado ao dito ca[bidoo]. E obrigamos os bees da mesa de nos, o dito cabidoo,
para anpararuos o dito Garçia Peres e a dita vos con esto que uos aforamos commo dito
he. E eu, o dito Garçia Peres, que soo presente, por min e por a dita vos, assy reçebo de
uos, os ditos dean e cabidoo, esto que sobredito he que me aforades, e prometo et
outorgo de uos dar e pagar cada anno as ditas quatro libras en paz et en saluo, non
enbargante caso furtuyto alguun, aos ditos termios e a cada huun deles segundo dito he
e conprir e aguardar todalas cousas et cada huna delas que en esta carta son contiudas, e
para o assy conprir obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar. E desto nos, as ditas
partes, rogamos e manda[mos a] Pero Lourenço, notario d´Ourense, que fesesse ende
duas cartas partidas per ABC, anbas en hun tenor.
Feita a carta en Ourense, no dito cabido, seys dias do mes de feuereiro, era de mill et
trezentos e noueenta e quatro annos.
Testemoyas que presentes foron: Johan Afonsso, coengo d´Ourense e moordomo do
dito cabidoo, e Johan Garçia, seu porteiro, et Bertolameu e Gomez do Açor, omees do
dito dean.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredito he a rogo das dictas partes en mynna presença fiz
escriuyr duas cartas partidas per ABC, anbas en huun tenor, e en cada huna delas meu
nome e signal puge, que tal he (signum).

1172

1356, febrero, 15. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, en presencia y con el


consentimiento de Pablo y Gonzalo Viviánez, «criados» del canónigo Alfonso Viviánez,
falleido, afora a perpetuidad al orfebre Rodrigo Fernández y a su mujer, Teresa Pérez,
unas casas que están sobre Santa María Madre, en las que ya viven, con la condición
de repararlas en todo aquello que necesiten; pagarán anualmente catorce libras, por
tercios al año, a Aldonza Núñez y cinco sueldos leoneses al cabildo y el fumazgo
acostumbrado. Estas casas habían pertenecido a Alfonso Viviánez, quien en su
testamento se las había dejado a la mencionada Aldonza Núñez durante su vida, tras
cuya muerte deberán pasar a sus «criados» Pablo Viviánez, Gonzalo Viviánez y
Catalina Alfonso, tras cuya muerte pasarán definitivamente al cabildo auriense.

A. Escrituras 17, nº 72. Orig. Perg.; 340 x 302 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 15 de abril de 1356, el nº
1175 de esta colección; el tercero, de 2 de marzo de 1357, el nº 1177 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que se extiende por prácticamente todo el pergamino,
dificultando la lectura en las líneas 1 a 9, 17 a 18, 25 a 29; desgarro horizontal que parte de
la esquina superior izquierda hasta la línea 3; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a
algunas letras de las líneas 14, 27, 30 y 32; pequeñas incisiones entre las líneas 8 a 10 que
no afectan a la lectura; roto en la parte izquierda del pergamino que sólo afecta al texto en
las primeras letras de la línea 27.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 214-215 (nº 827).

727
Era de mill et tresentos et noueenta e quatro annos, quinse dias de feuereyro.
Sabbeam quantos esta carta viren que en pressença de min, Roy Lourenço, notario
publico d´Ourense pollo bispo e polla igleia dese lugar, et das testemoyas adeante
escriptas, que, juntado o cabidoo da igleia d´Ourense ena costra noua de Sam Martinno,
hu he d´uso e de custume de se jutaren a faser cabidoo, pressente y dom Pero Suares,
dayam da igleia d´Ourense, e presente y Paullos Viuyaes et Gonçaluo Viuyaes, criados
de Affonso Viuyaes, coengo que foy d´Ourense, os ditos deam e cabidoo, con
outorgamento dos ditos Paullos Viuyaes e Gonçaluo Viuyaes, elles presentes e
outorgantes, deron e outorgaron a foro a Roy Ferrnandes, ouriues, et a sua moller,
Tereyia Peres, et a todas suas voses para senpre hunas cassas que estan a sobre Sancta
Maria a Madre enas quaes ora mora o dito Roy Ferrnandes; as quaes estam entre hunas
cassas de Garçia Pesque et as outras cassas que feso o arçidiago Johan Migeelles, et teen
as portas na rua publica que uay dos Brancos para a Carreira. As quaes cassas o dito
Affonso Viuyaes mandou en seu testamento a Aldonça Nunes en sua vida, et a sua
morte aos ditos Paullos Viuyaes e Gonçaluo Viuyaes et a Catalina Affonso, seus
criados, per esta condiçon: que elles e cada huun delles as teuesen e posuysen en suas
vidas as ditas cassas, e aa morte delles que ficasen as ditas cassas ao dito cabidoo liures
e desenbargadas. Deron e outorgaron a foro as ditas cassas ao dito Roy Ferrnandes e aa
dita sua moller, Tereyia Peres, et a todas suas uoses para senpre con sas entradas e
seydas e con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que as reparen e aposten
de todo aquello que lles conprir; e den dellas cada ano de foro en saluo aa dita Aldonça
Nunes en sua vida, et aa morte della aos ditos Paullos Viuyaes e Gonçaluo Viuyaes et a
dita Catalina Affonso en suas vidas, segundo que deuen aauer e lles foy mandado pello
dito testamento do dito Affonso Viuyaes, quatorze libras de dineiros brancos desta
moeda husauil que ora corre, de que contan XL par de dineiros noues por tres libras, aos
terços do ano, segundo que se pagam os dineiros das outras cassas; e aa morte destes
sobreditos que o dito Roy Ferrnandes ou sua uos dia cada ano aos ditos terços ao dito
cabidoo para senpre as ditas quatorze libras. E outrosy he posto que [o d]ito Roy
Ferrnandes dia e pague cada ano para senpre das ditas cassas çinque soldos de leonesses
ao dito cabidoo que deue aauer per ellas; e outrosy deue de pagar dellas cada ano
fumagen acustumada; e auellas liures e quites de todo outro enbargo. E se contenda
recreçer entre o dito Roy Ferrnandes ou sua uos et o dito cabidoo sobrelas ditas cassas
he posto que se tirmiir per dous omes boos do dito cabidoo postos a praser das partes,
toda outra appellaçon remota. E he posto que se o dito Roy Ferrnandes ou sua uos
quisseren vender, deytar ou supinorar as ditas cassas que as vendam, deyten ou
supinoren ante ao dito cabidoo ca a outre pollo justo preço que outre por ellas der, e se
as elles non quisseren que enton as vendam, deyten ou supinoren aa tal pesoa que seia
semelauil delles que pague e conpra e aguarde segundo que elles som tiudos de faser. E
os ditos Paullos Viuyaes e Gonçaluo Viuyaes obrigaron seus bees para enpararen e
deffenderen o dito Roy Ferrnandes e sua uoz a dereito con as ditas cassas enas ditas suas
vidas. E os ditos deam e cabidoo obrigaron os bees da sua messa para enpararen e
deffenderen o dito Roy Ferrnandes et a dita sua moller e todas suas uoses para senpre a
dereito con o dito foro, finados os ditos Aldonça Nunes e Paullos Viuyaes e Gonçaluo
Viuyaes e Catalina Affonso. E o dito Roy Ferrnandes, por sy e polla dita sua moller, que
non he presente, et por todas suas voses, assy reçebeu destes sobreditos as ditas cassas
que lle afforaron commo sobredito he; e para as apostar e reparar e para pagar e conprir
e aguardar as condiçoes sobreditas et cada huna dellas obrigou todos seus bees gaanados
e por gaanar.
E he posto entre as ditas partes que a parte delles que contra esto pasar et o non
quisser conprir e aguardar que peyte aa outra parte que en ello quisser estar et o quisser

728
conprir e aguardar por nome de pena CC morabedis e aa uos del rey outros tantos; et a
dita pena pagada ou non esta carta e afforamento sobredito fique firme e valla para
senpre.
E [desto] en commo pasou as ditas partes pidiron a min, notario sobredito, que lles
dese ende senllas cartas feytas en huun tenor.
Feyta a carta en Ourense, dentro no dito ca [bi]doo, nos dias et era sobreditos.
Testemoyas que foron presentes: Affonso Peres e Fernan Martinet e Johan Affonso,
coengos da dita igleia d´Ourense, Johan Garçia, porteiro do dito cabidoo.

1173

1356, marzo, 20. Ourense.

El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad a cuatro matrimonios –los


formados por Diego Pérez de Bouzafría y Dominga Eanes, Martín Pérez y Teresa
Eanes, Domingo Eanes y María Pérez, Lorenzo Pérez y Urraca Eanes– y a los
hermanos Gonzalo Eanes y Teresa González, hijos del difunto Gonzalo de Santa Ouxea,
a cada pareja en una quinta parte, el casal de Santa Ouxea que habían tenido aforado
Arias Fernández de Piñor y su mujer, María Eanes. Como renta anual pagarán por el
día de san Martín, a él o a quien tuviera el préstamo de Santa Mariña do Monte, ciento
dieciséis sueldos leoneses más dos capones. Se establece que serán vasallos del obispo
de Ourense y que a la muerte de los matrimonios y de los hermanos sus herederos
deberán pagar luctuosa según la costumbre de la tierra.

B. Tenzas de Santa Ouxea, ff. 689r-690r. Papel; 215 x 315 mm.; escr. gótica. Traslado
redactado por el notario auriense Tomás de Pereiras el 20 de agosto de 1530, que a su vez lo
toma del traslado hecho por el notario auriense Álvaro Alfonso el 19 de mayo de 1433.
Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura.

Sabean quantos esta carta bieren que252 nos, don Juan, porla graçia (sic) de Deus,
obispo d´Ourense, damos, aforamos para senpre a vos, Diego Peres de Bouçafria, e a
Dominga Yanes, bosa muller, ena quinta parte, e a vos, Martin Peres, morador en Santa
Ougea, e a Treyja (sic) Yanes, vosa muller, ena quinta parte, e a vos, Domingo Yanes e
Maria Peres, vosa muller, que sodes presentes, ena quinta parte, e a Gonçalbo Yanes e
Tereyja Gonçalbes, fillos de Gonçaluo de Santa Ovgea, que foy, que non son presentes,
ena ovtra quinta parte, e a vos, Lorenço Peres, fillo de Pero Ares, e a vosa muller,
Orraca Yanes, que non he presente, ena outra quinta parte, e a todas vosas voses para
senpre, por jur de heredade, o noso casar de Santa Ovgea o qual tenno aforado Ares
Fernandez de Pinnor e sua moller, Maria Yanes, que foron, o qual vos aforamos con
todas suas entradas e seydas e con todos seus dereytos e pertençaas, a montes e a fontes,
hu quer que ban e tanben o labrado commo o por labrar, por tal condiçon que bos e
todas bosas vozes e todos os que de vos byeren lo ajades e posuyades libremente por jur
de heredade para senpre despois quebazado aforamento que del foy feyto aos ditos Ares
Fernandez e sua muller, Maria Yanes, e suas vozes, e façedes del toda bosa vontade e o
que vos aprouber asi commo de vosa cousa propria; e dedes ende a nos e a nosos
suçesores cada anno en salvo, por dia de san Martinno do mes de nobenbro, ou aquel
que por nos ou por nosos suçesores tever o noso prestamo de Santa Marina do Monte

252
co] tachado.

729
çento e diez e seys soldos lioneses segundo que os Ares Fernandez e Maria Yanes, sua
muller, avian a dar, e dos capoes, cada vn en <a>quela parte que lle conber (sic),
segundo a parte que herdar do dito casar; e que despois vos e os que de vos byeren que
o dito casar herdaren e teveren que nos den loytosa, segundo costume da terra. E se per
ventura vos ou cada vn de bos ou vosas vozes quiserdes vender ou253 // [fol. 689 v.] obligar
ou enalleaar ou mandar o dito casar ou parte del, primeramente sejamos requeridos nos
ou nosos suçesores e a ygleia d´Ourense, e se o nos non quiseremos vendido nen
enalleado nen enpenorado entonçe o bendede ou obligade ou mandade a tal persona que
seja vosa semellable e que non seja cabaleyro, nen donna, nen honrrada persona, nen
poderoso, nen mordomo alleo, nen home morador en Ourense nen en outra çibdade nen
burgo nen doutro lugar contado nin sennorio, mays a tal persona que more en terra de
Louredo e que seja tiudo e obligado a fazer e conplir ao bispo d´Ourense todas las
cousas que de susoditas son. E vos e os que despois de vos vyeren que sejan basallos
fies e obedientes e serventes do bispo d´Ourense e que non chamedes vos nen os que
despois de vos byeren outro sennor nen outro defendedor sobrelo dito casar, salvo
obispo d´Ourense. E se entre o bispo254 d´Ourense e vos ou qualquer de vos ou os que
despois de vos byeren recleçer contenda sobrelo dito casar que sejan escolleytos de
nesçesidade e de plazer das partes dous o tres homes boos do noso cabiydo e por
conposiçon ou por abynça ou per sentença, segundo que llos for visto, toda apelaçon
tirada determine enter nos e vos a question e contenda que enter nos e vos foren.
Outrosy, queremos que se os vasallos de nosa terra nos fezeren serviçio ou se enter eles
deytaremos pedido algun que bos e os que despois de vos vyeren que paguedes aquelo
que bos deytaren segundo mays e menos e se porla bentura vos ou cada vn de bos por
colleyta del rey ou por sua moeda ou por malefiçio de vos ou de algun de bos ou por
outra razon alguna fordes obligados que o dito casar non seja obligado mays fique libre
e desenbargado sen ningun enbargo ao bispo d´Ourense, segundo que agora esta. E se
por ventura, por negligençia ou por non poder, o dito casar non for labrado ou as ditas
cosas non aguardadas, vos ou os que despoys de vos byeren, que nos ou nosos
subçesores por nosa propia abtoridade posamos resçeber e aver o dito casar segundo que
o acharemos sen contradesemento ningun. E nos, os sobreditos, que estamos presentes
por nos e por os ditos fillos do dito Gonçalbo de Santa Ovgea, que non son presentes, e
por todas nosas bozes asy resçebemos de vos o dito casar aforado porla manera e
condiçoos sobreditas e obligamos nosos bees e de nosos suçesores para labrar e parar
ben e pagar e conplir e guardar todas las covsas que en esta carta son declaradas. E nos,
o dito senor obispo, obligamos os bees da nosa messa para vos e vosas vozes serdes
senpre anparados e defensos a dereyto con o dito casar que bos damos en foro, segundo
sobredito he. E desto as ditas partes mandaron a min notario que fezese ende duas
cartas, anbas en vn tenor, sinadas con meu signal e dese a cada vna // [fol. 690 r.] das partes
a sua, e eu dey ende esta aos ditos Domingues Peres e Martyn Peres e Diego Peres e as
ditas suas mulleres e a Gonçalbo Yanes e Tereyja Gonçalbes, fillos do dito Gonçalvo de
Santa Ovgea, e ao dito Lovrenço Peres e a dita sua moller.
Que foy feyta en Ovrense, vynte dias do mes de março, era de mill e treçentos e
nobenta e quatro annos.
Testimuyas que a esto foron presentes: Lourenço Fernandes, coengo d´Ourense;
Jordin (en blanco), escodeyros do dito sennor obispo; Juan Clerigo, camarero do dito
sennor; e Afonso Sen, porteyro e outros.
E eu, Martyn Gonçalbes, notario publico d´Ourense porla ygleia dese lugar, que a
esto presente fuy e en minna presença o fiz escripuir e meu signal aqui fiz, que he a tal.
253
ou] repetido.
254
vos] tachado.

730
1174

1356, abril, 2. Ourense.

Los clérigos del coro a través de sus procuradores, Gonzalo Pérez, doblero, y Juan
Martínez, párroco de Santa Cruz da Rabeda, añaden al foro a perpetuidad que
realizaron a favor del mercader Rodrigo Pérez, morador en la rúa da Corredoira, y de
su mujer, Teresa Pérez, de una casa con su lagar sobre la puerta do Outeiro, que había
sido de Juan Giráldez, un solar con su «pardieiro» que está junto a la dicha casa y
lagar, con la condición de aprovechar la piedra que se encuentra en el solar.

A. Cregos de coro, nº 19. Orig. Perg.; 217 x 242 mm.; escr. gótica; deteriorado, las
manchas de humedad se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la
lectura; pequeña incisión, que no afecta a la lectura, entre las líneas 13 y 14. Al dorso, escr.
gótica: «Carta da casa do Outeyro».255

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 215 (nº 828).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 33.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 251.

Sabeam quantos esta carta virem que nos, Gonçaluo Peres, dobreyro da igleia
d´Ourense, Johan Martines, reytor da igleia de santa Crus da Raueeda, procuradores da
anouersidade dos clerigos do coro, per mandado e outoridade dos ditos clerigos do coro,
enademos ao aforamento que uos (sic) a uos Roy Peres, mercador, morador en Ourense,
na256 rua da Correaria, e a uosa moller, Tereyia Peres, e a toda uosa uos para senpre
fe[zermos] os ditos clerigos de coro de huun (sic) casa con seu lagar que esta a sobre a
porta do Outeiro; a qual casa e lagar foy de Johan Giraldes, coengo d´Ourense, que foy,
huun soar con seu pardeeyro que esta aa par da dita casa e lagar; o qual soar con seu
pardeero uos enademos aa dita casa en que [esta] o dito lagar con todas suas entradas e
seydas e con todos seus dereitos e perteenças por nos e em nome dos ditos clerigos do
coro por rasom que a pedra que se no dito paredeeyro, se a [tiraden], a dian para a dita
casa e lugar se perderia e despereçeria per elo, e por esta rasom nos enadamos e
outorgamos a uos, os ditos Roy Peres e Tereyia Peres, e a toda uosa uos para senpre o
dito soar da casa con seu paredeeyro segundo dito he. E obrigamos os bees da dita
anouersidade dos ditos clerigos do coro para anparar e defenderuos e toda uosa uoz para
senpre a dereito con o dito soar de casa e paredeeyro que uos enademos aquesta dita
casa e lagar que de nos teedes aforada e renunçiamos que nonca per nos nen per outre
contra esto que sobredito he vennamos ... tes [con]trario en nenhuna maneira, e se o
disermos outorgamos que nos non valla nen ... mos sobre ... [den]tes en juiso nen fora
del.
E demays que uos ... por nome de pena viinte morabedis, e a uos del rey outros
tantos; et a dita pena pagada ou non esta carta e o que en ela he contiudo fique firme e
ualla para senpre.
Feita a carta en Ourense, dous dias d´abril, era de mill e tresentos e noueenta e
quatro annos.

255
Carta da casa do Outeyro] repetido en el dorso.
256
na] repetido

731
Testemoyas que a esto foron presentes: Esteuo Peres, boffon, e Johan Fernandes,
morador na Correaria, e Gonçaluo Peres, ome de Pero Viuiaans, notario, e Afonso
Anes, [scripuan], moradores en Ourense.
Et eu, Pero Ferrnandes, notario publico d´Ourense porla igleia desse lugar, que a
esto presente foy [e] en mynna presença o fiz escripuyr he (signum) meu nome e signal
y puge, que tal he.

1175

1356, abril, 15.

Catalina Alfonso, en presencia y con el consentimiento de su marido, Martín Pérez,


autoriza el foro que el cabildo auriense había otorgado al orfebre Rodrigo Fernández y
a su mujer, Teresa Pérez, de unas casas que están sobre Santa María Madre (vide doc.
nº 1172).

A. Escrituras 17, nº 72. Orig. Perg.; 340 x 302 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 15 de febrero de 1356, el
nº 1172 de esta colección; el tercero, de 2 de marzo de 1357, el nº 1177 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que se extiende por prácticamente todo el pergamino,
dificultando la lectura en las líneas 1 a 9, 17 a 18, 25 a 29; desgarro horizontal que parte de
la esquina superior izquierda hasta la línea 3; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a
algunas letras de las líneas 14, 27, 30 y 32; pequeñas incisiones entre las líneas 8 a 10 que
no afectan a la lectura; roto en la parte izquierda del pergamino que sólo afecta al texto en
las primeras letras de la línea 27.

§ Depoys desto, quinze dias d´abril, na era sobredita, a dita Catalina Affonso, con
outorgamento de Martin Peres, seu marido, que he presente e outorgante, outorgou o
dito afforamento en toda sua vida e na maneira que se en esta carta conten, e obrigou
todos seus bees gaanados e por gaanar para enparar e deffender o dito Roy Ferrnandes
et toda sua uos a dereito ena dita sua vid[a] segundo que se obrigaron os ditos seus
yrmaos.
Testemoyas: o dito Paullos Viuyaes, Fernando Yanes dos Cabellos, ome de
Gonçaluo do Mato, Lourenço Ferrnandes de Mydina del Canpo, Diego Lopes,
carpenteiro.

1176

1356, julio, 31. Ourense.

Eufemia Pérez de Cachalvite, viuda de Pedro Eanes de Cachalvite, y sus hijos,


Rodrigo Pérez y María Martínez, ésta representada por su marido, Lorenzo Eanes de
Bueiros, donan al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, en una mitad, y al
monasterio de Santa María de Xunqueira de Espadanedo, en la otra, una leira de
terreno en Soutelo, cargada con el pago del diezmo, en avenencia y resarcimiento por
la venta que Eufemia Pérez y su marido habían realizado a Juan Fernández de
Mosteiró y a su mujer, Marina Fernández, de una leira en Soutovello, en la feligresía
de San Martiño de Sabadelle, que pertenecía al casal de Cachalvite.

732
A. Escrituras 10, nº 26. Orig. Perg.; 248 x 212 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en las tres primeras líneas, que no afectan a la lectura; roto al margen
derecho, entre las líneas 12 y 13, que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta da
llera (sic) de Soutelo que he na figresia de Sabadelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 215 (nº 829).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Ouffemea Peres, moller de Pero Yanes, que
foy, de Casdaluyte, e eu, Roy Peres, seu fillo, e eu, Lourenço Yanes de Bueyros, en
nome de Maria Martines, mina moller, filla que foy dos ditos Pero Yanes e da dita
Ouffemea Peres, a qual prometo e outorgo de dar a outorgamento desta carta su
obrigaçon de todos meus bees, damos a uos, Loppo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro,
que sodes presente, por uos e en nome do moesteiro de Santa Maria de Junqueyra
d´Espadanedo, a anbos e dous de per meo, todo aquel jur e uoz e auçon e dereito que
nos e cada huun de nos auemos en huna leyra de terreo con todos seus dereitos e
perteenças hu quer que ella uaan e con todas suas entradas e seydas, a qual leyra iaz no
lugar que chaman Soutello e a qual iaz de huna das partes cabo outra de Domingo dos
Moynos, e cabo outra de Martin Domingues de Parada, e en çima topa no camino, e en
fondo na herdade do casar de Sabadelle o Pequeno; e a qual leyra he de disemo a Deus,
liure e quite de todo outro enbargo e carrego ninhuun. E esto uos damos en aviinça e en
reffasemento por huna leyra de terreo que os ditos Pero Yanes e eu, a dita Ouffemea
Peres, venderon a Johan Fernandes de Moesteyroo e a sua moller, Marinna Fernandes,
que foy, que iaz no lugar que chaman Soutouello, que <e> da freguisia de Sam
Martinno de Sabadelle, e a qual leyra foy do cassar de Casdaluyte, asy que uos e o dito
moesteiro façades da dita leyra que uos damos toda uosa liure, propia uoontade e o que
uos aprouuer asy commo de uossa coussa propia. E para todo esto asy conprirmos e
aguardarmos obrigamosuos todos nossos bees gaanados e por gaanar257 e renunçiamos
que non possamos contra esto que dito he diser nen alegar o contrario per nos nen per
outro en juyso nen fora del, e se o disermos que nos non uala.
E he posto ontre nos, as ditas partes, e uos, o dito Loppo Rodrigues, que qualquer de
nos e de uos que contra esto ueer peyte aa outra parte por pena çen morabedis de
brancos, e aa uoz del rey outros tantos; e a pena pagada ou non que esta carta fique
firme para senpre e as coussas que en ella som contiudas e ualan.
E eu, o dito Loppo Rodrigues, que soo presente, por min e en nome do dito
moesteiro e para el, asy reçebo de uos, a dita Ouffemea Peres, e Ruy Peres e Lourenço
Yanes a dita leyra de terro (sic) para senpre pelas condiçoes sobreditas e cada huna
dellas. E desto nos, as ditas partes, rogamos e mandamos a Viçente Suarez, notario
d´Ourense, que fesese esta carta e a dese ao dito Loppo Rodrigues con seu nome e
siginal (sic).
Esto foy en Ourense, triinta e huun dias do mes de julio, era de mill e tresentos e
noueenta e quatro annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Martin Anes de Piosello e Pero Uidal,
morador en Sabadelle, e Johan Fernandes, home do dito Lopo Rodrigues.

257
e para todo esto asy conprirmos e aguardarmos obrigamosuos todos nossos bees gaanados e por
gaanar] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, después del signo notarial,
donde se escribe este texto, acompañado de una nota del notario: «E esto non le enpeesca porque foy
erro de min notario quando esta carta escriuy ao signal da curs (sic) de çima para esta. Viçenco Suarez
(rubricado)».

733
E (signum) eu, Viçente Suarez, notario poblico da çidade d´Ourense polo bispo e
pola igleia desse lugar, que a esto presente foy e o escriuy e meu nome e signal aqui
fige, que tal he.

1177

1357, marzo, 2.

Gonzalo Pérez do Mato, como procurador de Aldonza Núñez, autoriza el foro que el
cabildo auriense había otorgado al orfebre Rodrigo Fernández y a su mujer, Teresa
Pérez, de unas casas que están sobre Santa María Madre. Se especifica que Rodrigo
Fernández deberá entregar las catorce libras de renta a Aldonza Núñez mientras ésta
viva.

A. Escrituras 17, nº 72. Orig. Perg.; 340 x 302 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 15 de febrero de 1356, el nº
1172 de esta colección; el segundo, de 15 de abril de 1356, el nº 1175 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que se extiende por prácticamente todo el pergamino,
dificultando la lectura en las líneas 1 a 9, 17 a 18, 25 a 29; desgarro horizontal que parte de
la esquina superior izquierda hasta la línea 3; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a
algunas letras de las líneas 14, 27, 30 y 32; pequeñas incisiones entre las líneas 8 a 10 que
no afectan a la lectura; roto en la parte izquierda del pergamino que sólo afecta al texto en
las primeras letras de la línea 27.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 214-215 (nº 827).

§ Iten, depoys desto, dous dias andados do mes de março, ena era de mill e tresentos
e noueenta et çinque annos, Gonçaluo Peres do Mato, çidada[o] d´Ourense, procurador
da dita Aldonça Nunes, en nome dela outorgou o dito afforamento e ouuoo por firme e
por estauil ena vida da dita Aldonça Nunes e ena maneira e pella guissa que era feito, e
disso que ualuesse et ouuesse firmedue para senpre, pero dando o dito Roy Fernandes as
ditas quatorze libras aa dita Aldonça Nunes ena dita sua vida, e non a outre.
Testemoyas: o dito Paullos Viuyaes, Fernando Yanes dos Cabellos, Affonso Guiça,
escripuan, moradores en Ourense.
E eu, Roy Lourenço, notario sobredito, que a esto presente foy e esta carta a
pedimento do dito Ruy Fernandes en minna presença fis scripuyr e meu nome e signal y
puge en testimuyo de uerdade, que tal he (signum).

1178

1357, mayo, 27. Ourense.

El obispo auriense don Juan confirma el foro de unas heredades en Castadón,


realizado por el priorato de Santa Comba de Naves al canónigo auriense Alfonso Pérez
de Santa Mariña, por una renta anual de ocho libras, foro que ha satisfecho el forero
durante veinte años.

734
A. Escrituras 21, nº 95. Orig. Perg.; 175 x 145 + 39 mm.; escr. gótica; roto en el centro,
habiéndose perdido parte del texto de las líneas 5 a 9; el roto está cercado por una mancha
de humedad que impide la lectura de parte de las líneas 4, 5 y 10. Sello de cera pendiente de
un cordón rojo, con forma de mandorla, que representa a una figura sedente y, a su
alrededor, una leyenda de difícil lectura por el mal estado de conservación. Al dorso, escr.
cortesana: «Cartas de Castiadona».

ED. Documentos de Orense, I, 312-313.- DONO LÓPEZ, Colección mosteiro de Santa


Comba de Naves, 307 (nº 125).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 215 (nº 831).

CIT. A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 42 y 44.

Nos, Iohanes, Dei gratia episcopus Auriensis, informati et certificati quod


aforamentum factum per priorem et conuentum monasterii Sancte Colunbe de Naues,
nostre diocesis, quod fuit factum Alfonso Petri de Sancta Marina, canonico nostro, de
hereditatibus que sunt in loco de C[as]tiadona pro foro octo librarum annuatim
soluen[… prio]ri et conuentu est et fuit factum propter vtilitatem […]em ineuitabilem
dicti monasterii necnon etiam quod pro[…]uertatem fuit facta solucio et satisfatio de
d[…]to priori et monasterio pro XXti annis, idcirco prefa[…] per dictum priorem et
conuentum facto et solution … temporis XXti annorum iam facte per dictum Alfonsum
Petri ex carta premissa auctoritatem nostram prebemus pariter et assenssum. In cuius rei
testimonum hanc presentem cartam fieri fecimus sigilli nostri pendentis munimine
roboratas.
Datum Aurie, XXVII die menssis madii anno Domini Mº CCC Lº VIIº.

1179

1357, mayo, 29. Ourense.

Aparicio Eanes, doblero auriense y tenenciero de la capilla de Marina Eanes, en


presencia y con el consentimiento de Beltrán Beltránez, vicario general del obispo
auriense don Juan, afora a perpetuidad a Gonzalo Eanes Pereiras, morador en la Aira
do Bispo, y a su mujer, ¿Urraca? Vázquez, una cortiña con viña y árboles, más allá de
la puerta de O Vilar, ante la puerta del atrio de la iglesia de Santa María do Posío,
junto al camino que va desde Ourense a Sobrado do Bispo, que está exenta de cargo
alguno, excepto diezmo, por una renta anual de cuatro libras pagaderas por el día de
san Martín.

A. Escrituras 21, nº 2. Orig. Perg.; 261 x 278 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura, especialmente
en la mitad izquierda de las líneas 5 a 10; rotos que afectan a las líneas 5, 11, 20, 23, 24;
roto que afecta al comienzo de las líneas 25 a 27; antiguas dobleces horizontales y verticales
que dificultan la lectura; presenta trazos realizados con un bolígrafo en la línea 26 que no
impide la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 216 (nº 832).

CIT. ES, XVII, 124.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 35.

735
Sabbean quantos esta carta viren que eu, Apariço Anes, dobreiro da igleia d´Ourense
e teente a cappella que ordinou Marinna Anes, moller de Johan de Louredo, ferreiro,
que foy, per liçençia e outoridade de don Bertran Bertranes, liçençiado en leys, vigario
geeral do onrrado padre e sennor don Iohan, porla graça de Deus e da santa igleia de
Roma bispo d´Ourense, que he presente e outorgante, et me da poder e liçençia para
esto que se sigue: dou e outorgo a foro a uos, Gonçaluo Anes Pereyas, morador en
Ourense, na Ayra do Bispo, e a uossa moller, [Orraca] Uellasques, et a todas uosas
voses para senpre huna cortinna con vinna e con aruores que a dita minna cappella ha os
termios d´Ourense, aalende a porta do Villar, ante a porta do curral de igleia de Santa
Maria do Possyo; a qual cortynna ias a par da casa da yrmytaa contra çima, et vay
darredor doutro terreo con ouliuares que he da igleia da Triindade, e vay topar en fondo
nos lagares das Quintas et en outro terreo que esta hermo, et vay derredor do ... que vay
d´Ourense para Sobrado, e entesta en çima eno rego da agua que ven da Ayra do Bispo
para a dita congostra. Douuos a foro a dita cortyna con suas aruores e con sua vinna e
con entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças per [tal condiçon que]
lauredes e paredes ben a dita cortyna en maneira que non defallesca per mingoa de lauor
e de boo paramento. E uos e a dita uosa moller et todas uossas voses que dedes a min,
en quanto for teendor da dita cappella, e aos que a depoys de min teueren, quatro liuras
de brancos desta moeda que oora corre, de que contan quareenta pares de dineiros
nouees por tres liuras, e pagardeslos cada anno por dia de san Martinno do mes de
nouenbro. E averdes a dita cortinna e vinna e aruores do al de disimo a Deus, liure e
desenbargada de todo outro encarrego e penson e tributo alguun. E per outoridade do
dito vigario obligo os bees da dita cappella para anpararuos, os sobreditos, e todas uosas
voses senpre a dereito con a dita cortyna e vinna e aruores que uos afforo commo dito
he. E eu, o dito Gonçaluo Anes, que soon presente por min e porla dita minna moller,
que non he presente, et por todas nosas voses assy reçebo de uos, o dito Apariço Anes, a
dita cortinna e vinna e aruores aforada commo dito he e prometo e outorgo de laurar e
parar ben a dita cortinna et dar e pagar a uos, o dito Apariço Anes, et aos que depoys de
uos teueren a dita cappella cada anno en saluo as ditas quatro liuras ao dito termio et
conprir e agardar todas las cousas e cada huna dellas que en esta carta son contiudas et
para o assy conprir obligo todos meus bees gaanados e por gaanar. E eu, o dito Bertran
Bertranes, vigario, que soo presente, porque achey per juramento que reçeby aos santos
euangeos do dito Apariço Anes que este dito afforamento era prol e boo paramento da
dita cappella, por ende dou liçençia e outoridade ao dito Apariço Anes que o faça e
mando que valla e seia firme para senpre.
E foy posto entre as ditas partes que qualquer dellas que contra esto pasar e o non
conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conplir e agardar por pena çen
morabedis da boa moeda e a pena pagada ou non esta carta valla e fique senpre firme.
Feyta a carta en Ourense, viinte e noue dias do mes de mayo, era de mill e tresentos
e noueenta e çinque annos.
Testemuyas que presentes foron: Gonçaluo de Cotello, e Antonyo Martinet,
alffayate, Fernan Garçia, ouriuis, e Domingo Manteyga, ome do dito Gonçaluo Anes
Pereyra.
Et eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse
lugar, que a esto presente foy e en mynna presença ho fiz escriuyr e meu nome e signal
aqui puge (signum).

736
1180

1357, noviembre, 20. Ourense.

Elvira Lorenza, hija de Lorenzo García de Melias y de Urraca Pérez, en presencia


y con el consentimiento de su marido, Arias Pérez, vende al escudero Lope Rodríguez
de Sabadelle todas las propiedades que había heredado de sus padres en Lamagrande,
en la feligresía de Santa María de Melias, por treinta y seis libras de dineros blancos.

A. Escrituras 10, nº 27. Orig. Perg.; 198 x 225 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Deueda». Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Lamagrande».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 216 (nº 833).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Eluyra Lourença, filla de Lourenço Garçia
de Melees e de sua moller, Orraca Peres, que foron, de Melees de terra d´Aguiar, per
liçençia e outorgamento de Aras Peres, meu marido, que he presente e outorgante,
vendo para senpre por min e por toda mina uoz e logo per esta presente carta entrego a
uos, Loppo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro, todas quantas herdades eu ey e me
perteeçen e perteeçer deuen commo quer e por qualquer rason no lugar que chaman
Lamagrande, que iazen na freguesia de Santa Maria de Melees da dita terra, as quaes
herdades me a min y perteeçen por parte dos ditos meus padre e mina madre.
Vendouolos ditos herdamentos con todas suas entradas e seydas e con todos seus
dereitos, jures e perteenças hu quer que foren, a montes e a fontes, asy que uos que as
aiades con o dito cassar e aruores e dedes das nouydades que Deus en elles der o disemo
a Deus, liure e quite doutro enbargo e carrego ninhuun, asy que uos e uosa uoz aiades
para uos, ca outorgo que reçebi de uos todo aquel preço que a min e a uos aprouuo de
me por ello dardes conuen a saber: triinta e seys libras de dineiros brancos desta moeda
que ora corre, de que me outorgo por entrega e ben pagada en presença de notario e
testemoyas adeante scritas, empanno que montou a dita contia; e se esto que uos uendo
ora mays ualen ou ualueren d´aqui en deante essa mayoria uos dou en graça, e que
façades de todo uosa propia uoontade asy commo de uossos bees propios. E para uos e
uosa uoz seerdes anparados e deffesos para senpre con esto que uos uendo a dereito
obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que uos contra esta uenda ueer aia a ira de Deus e a mina maldiçon e
peyte a uos ou a uosa uoz por pena o preço dobrado, e aa uoz del rey outro tanto; e a
pena pagada ou non esta uenda fique firme e uala para senpre.
Esto foy em Ourense, viinte dias de nouenbro, era de mill tresentos e nouenta e
çinco annos.
Testemoyas: Pero Yanes Graçan e Roy Peres, home do dito Lopo Rodrigues,
Fernand Affonso, alffa(signum)iate, e Esteuo Yanes, ferrador, moradores en Ourense.
E eu, Viçente Suarez, notario publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse
lugar, e que a esto presente foy e o escriuy e meu nome e sinal aqui fige, que a tal he.

1181

1358, agosto, 12. Ourense.

737
El racionero Pedro Fernández, tenenciero de las capillas de San Andrés fundadas
por Elvira de Gundiás y don Pelayo Gallego, con el consentimiento de Beltrán
Beltránez, arcediano de Baronceli y vicario general por el obispo don Juan, afora al
abrocador Juan Pérez, morador en la rúa da Corredoira y a su mujer, Mayor Eanes, y
a dos voces unas casas con «sobrado», «exido», pozo y árboles en la rúa da Corredoira
y tres «piteiros» de viña, dos en O Forno Telleiro, pertenecientes a la capilla fundada
por Pelayo Gallego, y el otro en Souto do Bispo, perteneciente a la capilla fundada por
Elvira de Gundiás, con la condición de reparar las casas en todo aquello que necesiten,
a no ser que se derrumben o incendien, en cuyo caso la reparación correrá por cuenta
de los capellanes, y plantar viña en los «piteiros», allí donde no la hubiera, y
cultivarlos. Como renta anual pagarán, por la casa, treinta libras de moneda blanca a
los tercios del año y por los «piteiros» la mitad de la cosecha del vino.

A. Fábrica 2, nº 639. Orig. Perg.; 270 x 295 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en la parte derecha del pergamino, que dificultan la lectura en la parte final
de las líneas 6, 7, 11, 12, 18 y 25; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de las
líneas 25 y 28; dobleces que dificultan la lectura en distintas partes del pergamino.
Quirógrafo, en la parte superior documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa da
Corredoira e de çertos piteyros de vinna que jazen en Forno Telleiro e en Souto do Bispo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 216 (nº 834).

Sabean quantos esta carta uiren que eu, Pero Fernandez, raçoeiro da igleia
d´Ourense e teente as capelas de Santo Andre que ordinaron donna Eluyra de Gundiaes
et don Pay Galego, per outorgamento et outoridade de don Beltran Beltranez, arçidiago
de Baronçelle e vigario geeral do onrrado padre et sennor don Johan, pola graça de Deus
bispo d´Ourense, dou et outorgo a foro a uos, Johan Perez, abrocador, morador en
Ourense, ena rua da Corredoira, et a uossa moller, Moor Anes, que non he presente, en
vossa vida d´anbos e a duas voses quaes nomear o postrimeiro de uos en sua vida ou a
tenpo de seu finamento, e se a non nomear que seia huna das ditas voses que herdar os
outros seus bees de dereito, e aquel que assy herdar os ditos bees que en sua vida ou a
tenpo de seu finamento nomee a outra voz, e se a non nomear que seia a outra voz a que
herdar os outros seus bees de dereito, e assy vaan as ditas voses huna apus outra
suçessiue, hunas casas con seu sobrado e con sua casa chaa et con seu seydo e con seu
poço et con suas aruores que en ela ha; a qual esta ena rua da Corredoira, e esta juntada
con outra casa que foy de Johan Domingues do Cano (sic), da huna parte, e da outra
parte esta juntada con outra casa en que mora Roy Çapateiro. Aynda uos dou a foro con
esto que dito he tres piteiros de vinnas dos quaes os dous jasen en Forno Telleyro, e
jasen a par das vinnas de Gonçaluo Anes, tendeiro, e estes piteiros anbos son da dita
capela que ordinou o dito don Pay Galego; e o outro piteiro iaz hu chaman Souto do
Bispo, e este piteiro he da dita capela que ordinou a dita donna Eluira de Gundiaes.
Douuos e outorgo a dita casa e piteiros de vinnas commo dito he per tal condiçon que
uos e a dita uossa moller et as ditas uoses que adubedes e reparedes a dita casa de
todalas cousas que ouuer mester saluo se a dita casa caer per fondamento ou quebrar
traue ou arder que desto que as agise e correga eu ou o capelan que teuer as ditas
capelas. E que chantedes e entrechantedes os ditos piteiros de vinnas cada hu foren por
chantar e os lauredes e paredes bem en gisa que non defalescan por mingoa de lauor e
de boo paramento; e dedes uos e a dita uossa moller et as ditas voses cada anno en
saluo, a min en quanto for teedor das ditas capelas e aos capelaes que depoys de min
foren teedores das ditas capelas pelo tenpo, conuen a saber: da dita casa e sobrado con

738
seu seydo e cousas sobreditas triinta libras de dineiros brancos desta moeda de nosso
sennor el rey que ora corre, de que contan quoreenta par de dineiros por tres libras, e
pagardelas cada anno polos terços do anno commo he custume da çidade d´Ourense, e
dos ditos piteiros de vinnas foro de meo do vinno e da conposta que Deus der nos ditos
piteiros de vinnas, as huuas e a conposta na vinna per meu home ou daquel que teuer as
ditas capelas, a qual deuedes proueer cumunalmente en quanto conuosco esteuer a coller
a nouydade das ditas vinnas. E se uos ou as ditas voses quiserdes vender, deytar ou
supinnorar os ditos piteiros de vinnas et casas e cousas sobreditas que seia eu ante eu
frontado ou aquel que pelo tenpo for teedor das ditas capelas e no las dedes polo justo
preço que outre por elas der ante que a outre nihuun, e non nas querendo nos enton
vendede, deytade ou supinorade ou obligade a tal pessoa que seia semellauil de uos et
que page o dito foro de meo dos ditos piteiros e laure e pare ben e page de cada anno
das ditas casas as ditas triinta libras de brancos segundo que uos sodes tiudos de pagar.
Outrossy he posto que aa morte da postrimeira voz que as ditas casas e piteiros fiquen
aas258 ditas capelas liures e desenbargadas de uos e de uossa voz con todolos boos
paramentos que en ela [f]oren feitos. E pela outuridade do dito vigario obrigo os bees
das ditas capelas para anpararuos o dito Johan Perez e a dita uossa moller e as ditas
voses a dereito con as ditas casas e seydo e con os ditos piteiros de vinnas de min
aforadas commo dito he. E eu, o dito Johan Perez, que soo presente, por min e pola dita
minna moller, [que] non he presente, e por as ditas vozes, assy reçebo de uos o dito Pero
Fernandes as ditas casas et seydo et os ditos piteiros aforados commo dito he, e prometo
e outorgo das laurar e parar ben e pagar o dito foro de meo e as ditas triinta libras cada
anno das ditas casas aos ditos termios e a cada huun deles commo dito he, [e] conprir e
aguardar todalas cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas; e259 para o assy
conprir obrigo todos meus bees gaanados e por gaa[na]r. E desto nos, as ditas partes,
rogamos e mandamos a Pero Lourenço, notario publico d´Ourense, que fezesse ende
duas cartas partidas per ABC an[b]as en hun tenor.
Feita a carta en Ourense, dose dias d´agosto era de mill e tresentos et noueenta e
seys annos.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Peres do Mato e Gonçaluo Peres, seu
jenrro, Bertholameu et Gonçaluo das Herdas, clerigos do coro.
E eu, Pero Lourenço, notario pubrico d´Ourense pola iglesia desse lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredicto he a rogo dos ditas partes en myna presença fiz
escriuyr duas cartas partidas per ABC anbas en huun tenor e en cada huna delas meu
nome e signal puge, que tal he (signum).

1182

1358, agosto, 20. Ourense.

Constanza González, moradora en la feligresía de Santa Marta de Velle, hija de la


difunta Constanza García, en presencia y con el consentimiento de su marido, Alfonso
Gómez, y en nombre de sus hermanas Elvira e Inés, vende al escudero Lope Rodríguez,
morador en la feligresía de San Martiño de Sabadelle, todas las propiedades que
poseen en Nigueiroá, feligresía de San Miguel do Campo, por cien libras de dinero
blanco. Se añade una cláusula en la que se establece que los vendedores podrán
recomprar la casa en dos años por la misma cantidad.
258
s] inserto, sobre el renglón
259
e] repetido.

739
A. Escrituras 10, nº 28. Orig. Perg.; 266 x 275 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta das erdades qu’estan nu lugar de
Nugeyroa que he na frigresia de San Miguell do Capo (sic)». Nota en papel adjunta, escr.
gótica: «As quaes ditas cartas asy presentadas e liudas o dito Lourenço Yanes poso sua
demanda per palaura contra o dito Pero Lourenço disendo que, commo el teuese en renta
porlo dito cabidoo, poderia auer çinquo ou seys annos, o lugar de Nugeyroaa, que fora dado
ao dito cabidoo perlo dito Lopo Rodrigues, e o dito Pero Lourenço tragia çertas herdades,
das quaes diso [que] lle deuian çerto foro que poderia montar cada uun anno quatro fanegas
de çenteo, ou quinse morabedis por cada fanega, que pedia ao dito vigario que llas mandase
pagar. E logo o dito Vasco de Ribela, que diso que a el perteeçia o dito foro e non260 ao dito
cabidoo, e que se fasia del autor e que estaua en posison de o leuar de çinquoenta annos a
esta parte e mays tenpo el e sua [curmaa] (en blanco), moller261 de Rodrigo Afonso de
Belle, e que lle posese a demanda por escripto e termino de dereito a que respodese (sic).
E logo o dito vigario diso que reçebya o dito abtor e que mandaua ao dito Lourenço que
trouxese a demanda por escripto, e que mandaua dar o traslado de todo ao dito Vasco de
Ribela e termino de noue dias que respodese (sic). Testemoyas: Ares de Lalyn, Afonso
Yanes, coengos. E despoys desto, yste dito dia, ena tenda de min, o dito notario, Rodrigo
Afonso de Belle, en nome de sua moller, feso seu procurador abastante en dito negoçio ao
dito Vasco262 de Ribela para que eno dito negoçio podese responder e diser e alegar todo
aquelo que fose guarda e defenso do dereito da dita sua moller so obligaçon dos bees que
dela, que para elo obligou. E o dito Vasco de Ribela diso que iso meesmo outorgaua outro
tal poder ao dito Rodrigo Afonso para que en seu nome podese diser e alegar he responder
todo aquelo que fose guarda e defeson de seu dereito su obligaçon de seus bees, que a elo
obligou. Testemoyas: Gonçaluo Ferrnandez de Foramentaaos e Vasco Lopes de Chantada e
Gonçaluo Peres de Alongos». Al dorso de la nota de papel adjunta, escr. gótica: «[…]
vigario do deadego da dita igleia por don Pedro Ares de Vaamonde, dean da dita igleia, […]
Mosteyro, clerigo da igleia de Ramill».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 216 (nº 835).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Costança Gonçalues, filla de Costança
Garçia, que foy, e moradeira ena freguisia de Santa Marta de Belle, con outorgamento e
liçençia de Affonsso Gomez, meu marido, que he presente e outorgante, por min e en
nome de Eluyra Gonçalues e Eynes Gonçalues, minas yrmaas, as quaes prometo de dar
a outorgamento desta carta su obligaçon de todos meus bees, que para ello obligo, que
ellas que o aian por firme e por estauyl, vendo para senpre e logo per esta presente carta
entrego a uos, Loppo Rodrigues, escudeyro, morador ena freguisia de Sam Martinno de
Sabadelle, de terra d´Aguiar, todos quantos herdamentos de pam e para pam e cassas e
aruores e terreos e cortinas e outros herdamentos e aruores quaesquer que eu e as ditas
minas yrmaas auemos e nos perteençe e perteençer deuen commo quer e en qualquer
maneira ena freguisia de Sam Migeell do Canpo, no lugar que chaman Nugueyroaa, hu
quer que elles uaan a montes e a fontes, con entradas e seydas e con todos seus dereitos,
jures e perteenças, e que uos façan dos ditos herdamentos e aruores e per elles e per
cada huun delles aquelles foros e dereituras que nos per elles am de fazer; e os quaes
uos vendo para senpre por preço çerto que a min e a uos aprouuo de me por elles dardes,
conuen a saber: çem libras de dineiros brancos desta moeda hussauyl que ora corre, de
que contan XL pares por tres libras, de que fezestes paga en dineiros feytos a min e ao

260
ao] tachado.
261
moller] repetido y tachado.
262
ao dito Vasco] repetido y tachado.

740
dito Affonso Gomes, meu marido, en dineiros feytos e de que nos outorgamos por
entregos e ben pagados e os auemos ia todos ben e conpridamente en noso jur e poder e
de que nos outorgamos por entregos e ben pagados en presença do notario e testemoyas
adeante scritas; e renunçiamos aa exçepçon de nunumerata pecunia; e <se> os ditos
herdamentos e coussas que uos eu vendo mays ualen ca esta contia renunçio que me non
possa chamar a engano ninhuun per min nen outro en meu nome. E para uos e toda
uossa uoz seerdes anparados e deffesos para senpre a dereito con esto que uos vendo
obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar. E eu, o dito Affonso Gomes, por min
obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar, e logo todo jur, dereito e posisom,
senorio e uoz e auçon que eu e as ditas minas yrmaas e nosa uoz nos sobreditos
herdamentos e cousas sobreditas e en cada huna dellas auemos e nos perteençe e de
dereito poderia perteençer commo quer e por qualquer rason, todo o tiramos de nos e de
toda nosa uoz para senpre e per esta presente carta uos metemos eu e o dito meu marido
no jur e na posisom de ditos herdamentos, que os aiades d´aqui en deante para senpre.
Pero he posto ontre nos e uos, o dito Loppo Rodrigues, que fazendouos nos ou outro por
nos paga destas çen libras deste dia que uos esta carta fasemos ata dous annos conpridos
primeiros que se seguiren que uos, o dito Loppo Rodrigues, que façades uenda dos ditos
herdamentos a min ou a mina uoz, sem outra condiçon e reuolta ninhuna. E eu, o dito
Loppo Rodrigues, que soo presente, por min e por toda mina uoz, asy reçebo de uos, os
sobreditos Costança Gonçalues e Affonso Gomes, uoso marido, os ditos herdamentos e
coussas sobreditas en venda para senpre pela pustura sobredita; e para o asy conprir e
aguardar obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E demays nos, os ditos Costança Gonçalues e Affonso Gomes, ponemos en pena
que quen quer da nossa parte ou da estraia que uos contra esta carta ueer, en parte ou en
todo, que aia a ira de Deus e a nosa maldiçon e peyte a uos ou a uosa uoz por pena o
preço doblado, e aa uoz del rey outro tanto; e a pena pagada ou non que esta carta e
uenda fique firme para senpre commo dito he.
Esto foy en Ourense, viinte dias do mes d´agosto, era de mill tresentos e noueenta e
seys annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Domingo Afonso, morador en Ourense, na
rua dos Çapateiros, (signum) Johan Uaasques e Aras Peres, escudeiros, naturaes de terra
d´Aguiar, e Domingo Martines, morador en Sabadelle.
E eu, Viçente Suarez, notario publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse
lugar, que a esto chamado presente foy e o escriuy e meu nome e sinal aqui fige, que tal
he.

1183

1358, diciembre, 2. Ourense.

Los clérigos de coro, a través de sus procuradores García Eanes y Lorenzo


Fernández, aforan a Fernán Pérez y a tres voces un «sobrado» de cámara en la rúa da
Praza, en las casas que fueron de Lorenzo Eanes Periquiño, sobre la casa en que mora
Gonzalo García, hombre del arcediano de Baronceli Beltrán Beltránez, por una renta
anual de dieciocho libras de moneda blanca que deberá pagar por tercios en el año. La
reparación de la casa correrá por cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe, en
cuyo caso su reparación será por cuenta de los clérigos del coro.

741
A. Cregos de coro, nº 15. Orig. Perg.; 283 x 193 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
con pequeños rotos en las líneas 8, 9, 10, 11, 16, 17 y 18; las manchas de humedad se
extienden por todo el pergamino, especialmente en la mitad derecha, dificultando o
impidiendo la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro das casas da Praça».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 216 (nº 836).

Sabbean quantos esta carta viren que en presença de min, Nuno Anes, notario
publico da çibdade d´Ourense polo bispo e pola iglleia dese lugar, estando ena iglleia
catadral de San Martinno, ena cappella de San Johanne, Garçia Anes e Lourenço
Fernandes, clerigos, procuradores da huniuersidade dos clerigos do coro da dita iglleia
d´Ourense, e [Tome] Anes, cappellan da cappella de Santa Ouffemea, et Domingo
Peres, Apariço Anes e Gonçaluo Peres e Gomes Peres Guerreiro, dobreiros da dita
iglleia d´Ourense, e Fernan de Paz, cappellan da dita cappella de San Johanne, e a
mayor parte dos clerigos do dito coro, juntados aa seyda duna missa de sant Andre, e
estando y presente Fernan Peres, cappellan da dita cappella de Santa Euffemea, e logo o
dito Garçia Anes et Lourenço Fernandes, procuradores sobreditos, con outorgamento
destes dobreiros e cappellanes e clerigos sobreditos, deron e outorgaron a foro ao dito
Fernan Peres e a tres uozes quaes el nomease apus sua morte, asy que a primeira nomee
a segunda et a segunda nomee a terçeyra, e asy uaa huna pus outra susçesiue, huun
sobrado de camara que esta ena rua da Praça, enas casas que Lourenço Eanes Perequino,
dobreiro que foy da dita iglleia d´Ourense, mandou aa dita huniuersidade; o qual
sobrado esta sobre a cassa en que agora mora Gonçaluo Garçia, home de dom Beltran
Beltranes, arçidiago de Baronçelle, assy commo entran pella esqaada per que [uan] aos
ditos sobrados a primeira que se seguen, per condiçon que a re[paredes] e adobe[des
a]quelo que lle conprir eno dito tenpo e dedes uos e as […] uozes cada anno en saluo ao
moordomo que pello tenpo for da dita huniuersidade dez et oyto libras de brancos desta
moeda que oora corre, de que conta quareenta par de dineiros por tres libras, aos terços
do anno; pero he posto que se a dita cassa desffalesçer per traue ou per parede eno dito
tenpo que a dita huniuersidade que a correga et repare dello. E obligamos os bees da
dita huniuersidade para [os] uos anparar e deffender a dereito con a dita camareta que
uos afforamos segundo sobredito he. E eu, o dito Fernan Peres, por min e polas ditas
uozes, asy reçebo de uos, os ditos procuradores, a dita camareta que me aforades
segundo sobredito he, e para reparar e pagar e conprir e agoardar segundo sobredito he
obligo todos meus bees gaanados e por gaanar aa dita huniuersidade. E he posto que se
uos ou as ditas uozes quiserdes uender, deytar ou subpinorar a dita camareta que a
uendades ou deytedes ou subpinoredes ante aa dita huniuersidade ca a outre ninhuun
polo justo preço, e se a dita huniuersidade asy non quiser que uos ou as ditas uozes a
possades deytar, uender ou subpinorar aa tal pesoa que seia semelauel de uos e pague e
conpra e agoarde as condiçoes sobreditas.
E outrossy he posto que qualquer das partes que contra esto que sobredito he quisser
passar que peyte aa outra parte que en elo quiser estar e o quisser [conp]rir e agoa[r]dar
por nome de pena çem morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non que esta carta
e afforamento sobredito fique firme e uala eno dito tenpo.
Feita a carta en Ourense, dous dias do mes de dezenbro, era de mill e tre[zen]tos et
noueenta e seys annos.
Testemuyas que presentes foron: Johan Martines, moordomo do cabidoo e Pero
Anes e Garçia Peres, Lourenço Anes de Cambeo, Martin Fernandes, Gomes [Anes],
Pero Garçia, clérigos do dito coro e outros.

742
Et eu, Nuno Eanes, notario publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar,
que a esto presente foy e en myna presença o fige escripuyr e meu nome e signal y puge
em testemuyo de uerdade, que tal he (signum).

1184

1359, abril, 7, domingo. Ourense.

Mayor Eanes do Forno, moradora en Bentraces, viuda de Juan Domínguez do


Forno, e hija de Juan Pérez de Currás y María Eanes, vende por doscientos maravedíes
de moneda blanca a Álvaro Sánchez, escudero del obispo don Juan, morador en la rúa
do Pumar, y a su mujer, Teresa Eanes, todas las propiedades que había heredado de
sus padres en Currás de Fondo, feligresía de Santo Andre de Rante, que deben foro al
señorío y pago de diezmo.

A. Escrituras 14, nº 42. Orig. Perg.; 175 x 246 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura; rotos en la parte derecha del
pergamino que afectan a letras de la línea 3; roto de pequeñas dimensiones que afecta a la
primera palabra de la línea 7; antiguas dobleces verticales que dificultan la lectura. Al
dorso, escr. gótica: «Carta de venda de Curraas de Fondo». Al dorso, escr. gótica: «[Carta]
de Aluar [Sanches] das erdades de Curraas que lle vende Mayor Yanes do Forno».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 217 (nº 837).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Moor Eanes do Forno, moradeyra en
[Ventra]ses, muller que foy de Johan Domingues do Forno, morador que foy eno dito
lugar, e filla de Johan Peres de Curraes, que foy, por min e por toda mia vos, vendo e
logo per esta presente carta entrego a uos, Aluar Sanchez, escudeiro do bispo don Johan
e morador en Ourense, ena rua do Pumar, e a vossa muller, Tereyia Anes, e a toda vossa
vos para senpre todas las erdades e vynnas et casas e cortynnas e aruores que eu ey e me
perteençen da parte do dito Johan Peres, meu padre, e de Maria Anes, minna madre, eno
dito lugar de Curraes de Fondo e en seu termio, que e ena freigisia de Sant Andre de
Rante. Vendouos as ditas erdades e vynnas e casas e cortynnas e aruores con todos seus
dereytos e entradas e seydas e jures e perteenças per hu quer que as an et deuen aauer de
dereyto, a montes e a fontes, assy que uos e toda vossa vos as aiades e pessuyades des
aqui en deante en jur de erdade para senpre e facades delas e en elas toda vossa
voontade liuremente o que uos aprouger, e façades ende ao sennorio os foros e dereytos
que per eles a de auer e o seu disemo a Deus, e as aiades liures e quitas de toda outra
carrega e de todo outro enbargo. Que outorgo que reçeby de uos ben e conpridamente
todo o preço que a min e a uos aprougo de me por elas dardes, conuen a saber: dusentos
morabedis de dyneiros blancos, de des dineiros cada morabedi; os quaes dusentos
morabedis logo de uos resçeby en presença do notario e das testemuyas adeante escritas,
dos que me outorgo por ben entrega e ben pagada. E logo todo jur, dereyto, sennorio,
uos e auçon, propiadade, pussysson que eu ey enas ditas erdades e vynnas e cortynnas e
casas e aruores todo o tollo e remouo de min e de toda mia vos e ponnouos os ditos
Aluar Sanches et Tereyia Anes et a toda vossa vos en corporal posyson delas para
senpre per esta presente carta. E obligo todos meus bees moviles e rayses, gaanados e
por gaanar, para anpararuos e toda vossa vos senpre a dereyto con esta venda que uos
faço.

743
E quen quer de minna parte ou da estraya que contra esta carta e venda sobredita que
uos eu, de meu grado, faço quiser passar, en parte ou en todo, non possa et peyte por
ende a uos ou a vossa vos por nome de pena e de interesse çen morabedis da dita moeda
blanca e a vos del rey outros tantos; et esta carta e venda sobredita fique firme e valla
para senpre.
Feyta a carta en Ourense, domingo, sete dias de abril, era de mill e trezentos e
nouenta e sete anos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Gonçalo Ferrnandes, Saluador Ferrnandes,
moradores en Rante, Johan Peres, sobrinno de Johan Garçia, porteiro, Johan Affonso,
Pero Escudeiro, Gonçalo Yanes, omes do dito Aluar Sanches.
E eu, Affonso Martines, notario publico da çibdade d´Ourense e do castelo e dos
coutos do bispo e da igleia d´Ourense porlo bispo e porla dita igleia, que a esto foy
presente e esta carta escriuy e meu signo aqui fis en testemuyo de uerdade, que
ta(signum)l he.

1185

1359, mayo, 7. Ourense.

García Eanes y Lorenzo Fernández, con consentimiento de los clérigos de coro, de


quienes son procuradores, aforan a Juan Pérez, morador en Seixalbo, y a su mujer,
Dominga Pérez, y a una voz todas las viñas, heredades, casas y árboles que tienen en
Seixalbo heredadas de Gonzalo Eanes, clérigo de San Salvador de Noalla, con la
obligación de plantar de viña aquellas heredades que sean susceptible de ello. Como
renta pagarán anualmente, además del diezmo y de los foros al señorío, veinte libras
pagaderas el miércoles de Ceniza.

A. Cregos de coro, nº 98. Orig. Perg.; 340 x 140 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
en la parte izquierda del pergamino; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de
las líneas 11 y 12; agujero de la propia piel entre las líneas 8 a 10. En la parte inferior del
pergamino, escr. gótica: «Sabean quantos esta carta viren que nos, Garçia Anes e Lourenço
Fernandez, procuradores da vnyuersidade dos clerigo da igleia d´Ourense, por
consintimento e outorgamento dos ditos clerigos do dito coro da dita igleia d´Ourense, cuios
procuradores somos, damos e outorgamos a foro a uos, Johan Peres, morador en Seyxaluo e
a uosa moller, Dominga Peres, e a huna uoz qual nomear o pustrimeiro de uos e se non
nomearda que seia uos aquel ou aquela que herdar os seus bees de dereyto todalas». Al
margen inferior izquierdo del pergamino, escr. gótica: «Eno anno da era de mill e
quatrocentos e oyto annos, vinte e VI dias do mes d´agosto. § Iten, enviou Pero Anes XX
çestos. Iten enviou, Johan Afonso. Iten enviou Abade XX». Al dorso, escr. humanística:
«Estos vienes de Sexaluo estan demandados y despojados por el obispo y cauildo, sus
poseedores».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 217 (nº 838).

Sabean quantos esta carta viren que nos, Garçia Anes e Lourenço Fernandes,
procuradores da vnyuersidade dos clerigos da igleia d´Ourense, per consintimento e
outorgamento dos ditos clerigos do dito coro da dita igleia d´Ourense, cuios
procuradores somos, damos e outorgamos a foro a uos, Johan Peres, morador en
Seyxaluo, e a uossa moller, Dominga Peres, e a huna uoz qual nomear o pustrimeiro de

744
uos e se non for nomeada que seia uoz aquel ou aquela que herdar os seus bees de
dereito, todalas vinas e herdamentos e casas e aruores que estam em termio de Seyxaluo
que Gonçaluo Eanes, clerigo de Noalla, mandou em seu testamento aos clerigos do dito
coro e vnyuersidade. Afforamosuos os ditos herdamentos e vinas e casas e aruores e
cousas sobreditas per tal condiçon que chantedes e entrechantedes de vina nas ditas
vinas e herdamentos hu lles conprir e as lauredes e paredes bem em maneira que non
deffalescan per mingoa de lauor e de boo paramento, e façades delas aos sennorios
aqueles foros e dereitos que per elas ham d´auer, e paguedes alguuns encarregos e
dereitos, se os ouuerem, e dizimo a Deus; e dedes ende de foro uos e a dita uossa moller
e a dita uoz cada anno, por dia de Çiissa, viinte libras de dineiros brancos ao que pelo
tenpo for moordomo dos ditos clerigos; e os mando liures e quites de todo outro
enbargo. E obligamos os bees da dita vnyuersidade para uos enparar e defender a
dereito con os ditos herdamentos e vinas e cousas sobreditas que uos afforamos eno dito
tenpo, saluo que he posto que se os alguun vençer (sic) de nos per dereito que non
seiamos tiudos a uos deffender con elles. E eu, o dito Johan Peres, por min e pola dita
mynna moller, que non he presente, e pola dita uoz, assy reçebo de uos, os ditos Garçia
Anes e Lourenço Fernandes, as ditas vinas e herdamentos e cousas sobreditas que me
afforades commo sobredito he e para laurar e parar bem e pagar cada anno o dito foro
ao dito termio e conprir e aguardar as condiçoes sobreditas e cada huna delas obligo
todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto que a parte que contra esto pasar e o non quiser conprir e guardar que
peyte aa outra parte que en elo quiser estar e o quiser conprir e aguardar por nome de
pena cem morabedis; e a dita pena pagada ou non esta carta e afforamento sobredito
fique firme e valla no dito t[enp]o.
Feita a carta em Ourense, sete dias de mayo, era de mill e trezentos e noueenta e sete
annos.
Testemoyas: Fernan Ares, coengo d´Ourense, Affonso Peres, seu ome, Johan
Garçia, porteiro do cabidoo, Pero Lourenço, notario, Garçia Rodrigues, clerigo.
E eu, Nuno Eanes, notario publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar,
que a esto presente foy e o escripuy e meu nome e signal y puge en testemuyo de
uerdade, que tal he (signum).

1186

1359, mayo, 31. Ourense.

Aldonza Pérez, moradora en la rúa dos Arcediagos, en presencia y con el


consentimiento de su marido, Fernando García, vende por ciento veinte maravedíes al
escudero Lope Rodríguez, morador en Sabadelle, la renta de diez libras de la moneda
portuguesa, pagadera por el día de san Martín, que cobra anualmente por unas viñas y
heredades en Casixova, en la feligresía de Santa Marta de Velle. Estas viñas y
heredades habían pertenecido al zapatero Martín de Parada y están aforadas al
notario Vicente Suárez y a su mujer, Inés Fernández.

A. Escrituras 10, nº 42. Orig. Perg.; 247 x 266 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Caschojoua».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 217 (nº 839).

745
Sabeam quantos esta carta viren que eu, Aldonça Peres, moller de Fernan Garçia,
moradores em Ourense, na rua dos Arçidiagos, per liçençia e outorgamento e
consintimento do dito meu marido, que he presente e outorgante, por min e por toda
mina uoz, vendo para senpre e logo per esta presente carta entrego a uos, Loppo
Rodrigues de Sabadelle, escudeiro, morador no dito lugar de Sabadelle, conuen a saber:
dez libras de dineiros purtugues, de que contan quoreenta pares por tres libras, as quaes
eu ey e me perteeçen de auer cada anno, por dia de sam Martinno do mes de nouenbro,
para senpre, que eu ey pelas vinas e herdamentos que foron de Martin de Parada,
çapateiro, que foy, os quaes ora teen Viçente Suarez, notario d´Ourense, e Eynes
Fernandes, sua moller; e os quaes herdamentos e vinas iazen ena freguisia de Santa
Marta de Belle, no lugar que chaman Caschacoonba. Vendouos as ditas dez libras de
dineiros portugueses por preço çerto que a min e a uos aprouuo de me por ellas dardes,
conuen a saber: çento e viinte morabedis de dineiros brancos desta moeda hussauyl que
ora corre, de dez dineiros cada morabedi, de que me logo fazedes pago en dineiros
feytos e contados, de que me logo outorgo por entrega e bem pagada en presença do
notario e testemoyas adeante scritas; e renunçio aa exçepçon de nunumerata pecunia, e
do engano da meatade do dito preço e mays se a por min ouuer que me non uala. E logo
todo jur, sennorio, posissom, propiedade, uoz e auçon e dereito que eu ou mina uoz
auya ou poderia auer enas ditas dez libras de dineiros portugueses todo o tolo e tiro e
remouo e traspasso de min e de toda mina uoz e ponoo en uos, o dito Loppo Rodrigues,
para senpre per esta presente carta e en toda uosa uoz asy que uos e uossa uoz façades
dellas toda uossa liure, propia uoontade e o que uos ende aprouuer asy commo de uosa
coussa propia. E para uos e uossa uoz seerdes anparados e deffesos para senpre a dereito
con esto que uos eu vendo, obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E demays pono en pena que quen quer da mina parte ou da estraia que uos contra
esta uenda e carta ueer commo quer e en qualquer maneira, en parte ou em todo, que aia
a ira de Deus e a mina maldiçon e peyte a uos ou a uosa uoz por pena çen morabedis da
boa moeda, e aa uoz del rey outro tanto; et a pena pagada ou non que esta carta e uenda
fique firme e uala para senpre.
Feyta a carta en Ourense, o postormeiro dia do mes de mayo, era de mill trezentos e
noueenta e sete annos.
Testemoyas que a esto presentes (signum) foron: Domingo Affonso da rua dos
Çapateyros e Fernand Affonso, seu fillo, e Pero Beesteiro, seu home, moradores en
Ourense, e Gonçaluo Rodrigues, home do dito Loppo Rodrigues, e Johan Peres,
morador en Castedom.
E eu, Viçente Suarez, notario publico d´Ourense polo bispo e pola igleia desse
lugar, que a esto presente foy e o scriuy e meu nome e sinal aqui fige, que tal he.

1187

1359, julio, 30. Santiago de Compostela.

El cabildo compostelano comunica a los renteros, arrendatarios y demás personas


de su tenencia de Tarascón –de la cual habían sido tenencieros el cardenal
compostelano Jacobo Pérez y el canónigo Gonzalo Vázquez– el cambio realizado con
el deán auriense don Pedro Suárez, canónigo de Santiago, mediante el cual el cabildo
cede al deán todos los bienes de dicha tenencia, recibiendo a cambio los bienes que el
deán posee en la villa de Padrón y en otros lugares del arzobispado compostelano. El

746
cabildo otorga poder al deán para que pueda recibir sus nuevas posesiones y ordena a
todos aquellos que usan y disfrutan estos bienes que acudan con ellos ante su nuevo
señor, Pedro Suárez.

A. Escrituras 4, nº 20. Orig. Perg.; 281 x 280 mm.; escr. gótica. Presenta antiguas
dobleces verticales que en ocasiones dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
Tarascon». Al dorso, escr. humanística: «Este año ya auia cardenales».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 217 (nº 840).

Nos, o bigario do dayam e o cabiidoo da egleia de Santiago, seendo juntados per


tangemento de canpaa en nosso cabiidoo no lugar acustumado, segundo que auemos de
custume, a todos los rrendeyros, lauradores, caseyros e seruiçaes et arrendadiços et a
outras quaesquer pessoas que teen, lauran, hussam et pessuyen os herdamentos, casas,
casares, chantados, binas, ortas, pastos, molinos et herdades et outras quaesquer
possissoes e dereyturas que aa teença que chaman de Tarascon que era de nos, o dito
cabiidoo, perteeçen en todo o bispado d´Ourense, segundo que os bees da dita teença
eno bispado d´Ourense porlo dito cabiidoo teueron e usaron dom Jacome Peres, cardeal
de Santiago, teente que per nos foy da dita teença, et depoys Gonçaluo Uaasques, nosso
coengo, per sy et per outros e en nome da dita teença, e os outros que perlos tenpos
passados foron desta teença teençeiros, soude. Sabede que nos, os ditos bigario do
dayan e cabiidoo, fasemos concanbeo con dom Pero Suares, dayam d´Ourense e coengo
de Santiago, eno qual concanbeo demos para senpre per jur de herdade ao dito dayam
d´Ourense todos los bees que aa dita teença perteeçen e perteecer deuen en todo o dito
bispado d´Ourense segundo que os o dito cardeal dom Jacome Peres e o dito Gonçaluo
Uaasques, nosos teençeiros que foron da dita teença, et os outros teençeyros que foron
perlos tenpos esses bees e possissoes della toueron, husaron e pessuyron eno dito
bispado por outros herdamentos e bees e possissoes que o dito dayam d´Ourense a nos
per esta rason dou ena uilla de Padron e en outros lugares no arçobispado de Santiago
segundo que este concanbeo ontre nos et o dito dayam he feyto e outorgado per Johan
Baleato, notario de Santiago.
Porla qual rason damos poder ao dito dayan d´Ourense que, per sy ou per outros que
os el quiser e per bem teuer, possa entrar e reçeber todosllos herdamentos, casas,
casares, herdades, chantados, vinas, ortas, prados, pastos, molinos e outros quaesquer
bees e possissoes que a esta dita teença de Tarascon perteeçen e perteeçer deuen eno
dito bispado d´Ourense segundo que estes bees e possioes (sic) aa dita teença perteeçen
eno dito bispado e segundo que os teueron e husaron per sy e per outros os ditos cardeal
e Gonçaluo Uaasques, teençeiros que per nos foron da dita teença, et os outros
teençeiros que foron perlos tenpos e mays conpridamente se aa dita teença perteeçen
eno dito bispado, assy commo sennor e proprietario dos ditos bees e possissoes que aa
dita teença eno dito bispado perteeçen en qualquer maneira, et que possa faser e faça de
todos los bees e possissoes que a dita teença ha eno dito bispado toda sa uoontade para
senpre commo desa cousa quita e propria. E mandamos a qualquer ou quaesquer pessoa
ou pessoas que os ditos bees e possies (sic) que aa dita teença perteeçen no dito bispado
teen e usam en qualquer maneira que recudan con eles ben e conpridamente ao dito
dayan d´Ourense assy commo a sennor e proprietario delles ou a quen el mandar e non a
outro. E per que esto seia çerto rogamos e mandamos a Johan Baleato, notario de
Santiago, que fesese ende esta carta e a signasse de seu nome e signal.
Feyta no dito cabiidoo, triinta dias de julio era de mill e CCCos XCª et sete annos.

747
Testemoyas: dom Affonso Sanches de Gres, arcediago de Trastamara, Jacome Peres
… Carreira, Fernan Peres, Johan Domingues, cardeaes, dom Lopo, Affonso, arcediago
de Mayorga, Matheos Peres, Gil Uaasques, Gonçaluo Uaasques e Bernal Martinet,
coengos de Santiago et outros.
Eu, Johan Baleato, notario publico jurado de Santiago, presente fuy e este stromento
per mandado dos (signum) ditos vigario do dayam e cabidoo da igleia de Santiago fiz
escriuir e meu nome e signal ponno en testemoyo de uerdade.

1188

1360, mayo, 6, miércoles. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por Juan Pérez, tesorero y vicario del deán Beltrán
Beltránez, afora a Juan Pérez, hombre de Álvaro Sánchez, y a su mujer Sancha Pérez,
durante la vida de ambos más una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– una
casa en la rúa da Corredoira, que por la parte de atrás linda con el claustro de Santa
María Madre, con la condición de repararla en todo aquello que necesite, por una
renta anual de ocho libras de moneda blanca, pagaderos a los tercios del año.

A. Escrituras 13, nº 49. Orig. Perg.; 167 x 300 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; rotos de pequeñas dimensiones entre las líneas 8 y 9, 11 y 12.
Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Casa do
cabidoo [que fue de Juan Peres Abelinos]263».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 218 (nº 842).- VILA
ÁLVAREZ,Castelo Ramiro, 121 (nº 14).

Sabeam quantos esta carta viren que nos, Johan Peres, thesoureiro da igleia
d´Ourense e vigario de don Bertran Bertranes, dean da igleia d´Ourense, e as pessoas e
coengos do cabidoo da dita igleia, seendo ajuntados en cabidoo ena costra noua per
canpaa tanjuda, segundo que o auemos de uso e de costume, e porque entendemos que e
prol e ben paramento do dito cabidoo, damos e outorgamos a foro a uos, Johan Peres,
ome de Aluar Sanches, que sodes presente, e a vossa muller, Sancha Peres, esta con que
ora sodes casado, e a huna vos apus morte d´anbos [a] qual nomear o postrumeiro, e non
nomeando vos que seia vossa vos aquel que erdar os vossos bees de dereyto, huna casa
do dito cabidoo; a qual casa esta ena Correeyria e esta entre duas casas do dito cabidoo
que ten afforadas Garçia Peres, ome de Gonçalo Eanes, coengo, e ten o outen ena costra
de Santa Maria a Madre, e ten as portas ena rua publica da Carrearia. Afforamosuos a
dita casa con todos seus dereytos e entradas e seydas per hu quer que as a e deue aauer
de dereyto aa tal condiçon que uos que a mantennades e adubedes e reparedes e
trastelledes per vossa custa do que ouver mester, saluo se caer per traue ou per
fondamento que o dito cabidoo que a adube per sua custa264; e diades ende cada ano de
foro ao dito cabidoo oyto libras de dyneiros blancos, de que contan quarenta pares por
tres libras, e que os pagedes aos terçios do ano, segundo que e uso e costume das casas

263
Con letras sobrepuestas que dificultan la lectura.
264
saluo se caer per traue ou per fondamento que o dito cabidoo que a adube per sua custa] llamada en
forma de † que lleva a otra igual al final del documento, junato al signo notarial, donde se escribe este
texto.

748
do dito cabidoo; e por este foro aa aiades eno dito tenpo, e a morte de uos anbos e da
dita vossa vos que fique a dita casa ao dito cabidoo liure e desenbargada con todos los
boos paramentos que en ela esteueren feytos. E obligamos os bees do dito cabidoo para
uos anparar a dereyto eno dito tenpo con este afforamento que uos fasemos. E eu, o dito
Johan Peres, que soo presente, por min e porla dita minna muller e porla dita vos, assy
reçebo de uos, o dito cabidoo, afforada a dita casa ena maneira e condicon que dita e, e
obligo todos meus bees moviles e rayses gaanados e por gaanar para manteer e adubar e
repararar a dita casa e para pagar e conprir e aguardar todo esto que sobredito e. E desto
as ditas partes mandaron a min, notario, que fesese ende duas cartas, anbas en hun tenor,
e dese a cada huna das partes a sua, e eu dy ende esta ao dito Johan Peres.
Que foy feyta en Ourense, eno dito cabidoo, quarta feira, seys dias de mayo, era de
mill e tresentos e nouenta e oyto anos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Johan Ledo, raçoeiro da igleia d´Ourense,
Apariço Yanes, dobreiro, moordomo do cabidoo, Fernan Gonçalues, notario d´Ourense,
Johan Garçia, porteiro do dito cabidoo, Ruy Codeiro, yrmao de Gonçalo Codeiro, Pero
Ferrnandes, ome de Gonçaluo do Mato, Paulos Vyuianes, ome de Garçia Rodrigues,
moradores en Ourense.
E eu, Afonso Martines, notario publico da çibdade d´Ourense e do castelo e dos
coutos do bispo e da igleia d´Ourense porlo bispo e porla dita igleia, que a esto foy
presente e esta carta escriuy e meu signo aqui fis en testemuyo de verdade, que
ta(signum)l he.

1189

1360, mayo, 24. Ourense.

Gómez Arias, criado de Álvaro Pérez de Castro, morador en la rúa da Pixotaría,


como procurador de Vasco Mostreira, mayordomo y procurador de Álvaro Pérez,
entrega una carta de pago a Juan Pérez, tesorero de la iglesia de Ourense, y a los
canónigos aurienses García Rodríguez, Alfonso Pérez y Esteban Pérez, en
representación del cabildo auriense, conforme ha recibido mil doscientos veinte
maravedíes correspondientes al pago del primer tercio de los pedidos del rey don
Pedro.

A. Escrituras 14, nº 93. Orig. Perg.; 243 x 129 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 218 (nº 843).

Sabeam quantos esta carta uiren que eu, Gomez Ares, criado de Aluaro Peres de
Castro, morador em Ourense, na rua da Pixoteiria, procurador de Vaasco Mostreira,
moordomo do dito Aluaro Peres e seu procurador em seu lugar, outorgo e conosco que
reçebi de uos, Joham Peres, thesoureiro da igleia d´Ourense, e de Garçia Rodrigues e
Afomso Peres e Esteuoo Peres, coengos da dita igleia d´Ourense, em nome do cabidoo
da dita igleia, mill e dusentos e viinte morabedis de brancos, de dez dineiros cada
morabedi; os quaes morabedis som dos triinta e tres mill et trezentos e quareenta e oyto
morabedis e dez soldos que nosso sennor el rey aqui mandou dar ao dito Aluaro Peres
per sua carta; e os quaes morabedis a uos acaeçen de pagar dos onze mill e çento e des e

749
seys morabedis que uos dizedes que uos acaeçen de pagar dos ditos onze mill e çento e
des e seys morabedis deste terço primeiro que se agora comprio por este dia de
kallendas mayas que agora pasaron; e os quaes morabedis de uos reçebi em nome do
dito Vaasco Mostreira e do dito Aluaro Peres e dos quaes me outorgo por entrego e bem
pagado e que ey ia em meu jur e em meu poder ben e compridamente. E renunçio que
nunca per min nen per outre contra esto venna nen diga delo o contrario em nenhuna
maneira em juizo nen fora del, e se o diser outorgo que me non ualla nen seia sobrelo
oydo. E porque esto seia çerto e non venna en dulta rogey a Fernan Gonçalues, notario
d´Ourense, que uos dese ende esta carta de pago sinada de seu sinal.
Esto foy en Ourense, viinte e quatro dias de mayo, era de mill e tresentos e noueenta
e oyto annos.
Testemoyas que presentes foron: Domingo Peres, dobreiro da igleia d´Ourense,
Fernando Domingues de Medina del Canpo, Gomez Lourenço da Vide, clerigo, Joham
Ledo, raçoeiro da dita igleia, Gonçaluo Rodrigues, escripuan do dito Garçia Rodrigues.
E eu, Fernan Gonçalues, notario pubrico d´Ourense porlo bispo e igleia dese lugar,
que a esto presente foy e em minna presença265 o fis escripuir e meu nome e signal y fis,
que tal (signum) he.

1190

[1360].

El obispo don Juan sentencia en el pleito iniciado por el canónigo Alfonso Pérez de
Solbeira y el escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», en su propio nombre y en el de
Urraca Vázquez y en el de todos aquellos que pertenecen al linaje de los Solbeira,
contra el cabildo auriense por las honras fúnebres que se deben rendir a los miembros
de este linaje. Alfonso Pérez y Rodrigo Fernández solicitan al obispo que ordene
guardar y cumplir el acuerdo al que habían llegado sus antepasados con el cabildo
auriense; en el se establecía que los miembros del linaje de los Solbeira fallecidos en la
ciudad de Ourense recibirían, por parte del cabildo, las mismas honras que un
canónigo, es decir, lo irían a buscar con cruz alzada y en procesión, lo introducirían en
el coro y tañerían las campanas. El cabildo responde que eso no se llevaba a cabo
desde hace años. El obispo requiere a los demandantes que presenten testigos, hombres
buenos de la ciudad de Ourense, que ratifiquen la existencia de este acuerdo. Los
demandantes presentan varios testigos quienes, tras prestar juramento sobre los santos
evangelios, ratifican lo expuesto por Alfonso Pérez y Rodrigo Fernández.

A. Diversarum rerum 1, nº 4. Orig. Perg.; 290 x 217 mm.; escr. gótica; mutilado,
faltándole el final; manchas de humedad que han desvaído la tinta, dificultando e
impidiendo la lectura, especialmente en la mitad derecha del pergamino; rotos que afectan
al texto en las líneas 6 a 16. En la fecha se han dejado en blanco la parte correspondiente a
la decena, mes y día. Al verso, escr. gótica: «… annos, dia quarta feira, XXV dias do mes
de junyo, dentro enos Paaços do curral … outorgou e deu abtoridad a esta sentença para
que se podese trasladar. Testemoyas: Johan de … e Pero de … e Rui (en blanco)266 e Gomes
Yanes, scripuan, criados do dito sennor vigario». Al verso, escr. gótica: «Sentença que ha
… ontre o cabidoo d´Ourense e os de Sorueyra». Al verso, escr. humanística: «Este es vn
pedaço de vna escritura y onde se refiere quel Cauildo estaba obligado quando se moria

265
presença] interlineado, sobre el renglón.
266
criados do dito vigario] tachado.

750
alguno del linaxe de Sorbeyra de irle buscar en procesion y meterlo en el coro y tanerle las
campanas. Era267 1398. Esto pretenden los sucesores de la casa de Belmonte». Al verso,
escr. humanística: «El obispo Juan de quien haze mencion este instrumento es don Juan
Martinez de la Hera, este fue obispo dende el ano 1352 asta el de 1362. El ano desta data es
de 1360».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 217-218 (nº 841).

Era de mil et tresentos et noueenta et (en blanco) annos, (en blanco) dias do mes de
(en blanco). Sabeam todos que em presença de min, Roy Gonçalues, notario publico
d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, e das testemoyas adeante escriptas
[a]pareçeron en juyso ante o onrrado padre et sennor dom Johan, porla graça de Deus et
da santa igleia de Roma bispo d´Ourense, Affonso Peres de …, coengo da dita igleia, et
Roy Ferrnandes, dito de Caluos, escudeiro, estes por nome de sy et de Orraca
Vellasques, moller de [Fernando] Anes, dito Perd…, et de todos aquelles que eran do
linagen dos de Sorueira, da huna parte, et dom Pero Suares, dean, et os [omes] boos do
cabidoo da dita iglleia, por sy da outra. E enton os ditos Affonso Peres et Roy
Fernandes, por nome dos sobreditos, disseron ao dito sennor… auiinça e conposiçon
fora e era feyta ontre os sobreditos que foran do linagen de Sorueira a aquel tenpo et o
dito cabidoo ... [aca]esçesse que se fin[a]sse alguun dos do linagen de Sorueira, de
qualquer condiçon que fosse, que os homes boos do dito cabidoo … sobre el a lle [faser]
onrra hu ouuesse finado aqui, na villa d´Ourense, con a crus e con a presçissom et por
[…] dentro e [...] todos los signos, segundo que fasian a cada un coengo da dita igleia
quando acaesçesse […] que [...] aqui jasia finado et que era deste linagen de Sorueira e
que os homes boos do dito […]çion e postura se passara assy ontre elles segundo elles
desian, e que [pediam…] querer, mandar, aguardar a dita conposiçon e postura et
mandar poer eno dito coro […] dos os outros que fossem do dito linagen.
E logo os ditos deam et homes boos do dito cabidoo […] de non seer assy a dita
conposiçon e postura, por quanto auya gram tenpo que non aconteçera do […] linagen,
mays que o dito sennor obispo soubesse dalguuns homes antigios que o sabian, e que o
liu[rasse] commo a sua merçee fosse e achasse por dereito. E logo o dito sennor obispo
mandou aos ditos Affonso Peres et Roy Ferrnandes que presentassem antel homes boos
d´aqui, desta villa, antigoos e vedrayos, para saber [a uerdade do feito] e presentaron
logo ante o dito sennor obispo a Gonçaluo Peres Ruuyo et a don Johan Peres, abbade de
…, et a dom Roy Peres, mestrescola, coengos da dita igleia, et a Johan Leyteiro et a
Johan Mourin et Domingo Affonso [… e outros vesinos e] moradores da dita villa
d´Ourense, os quaes o dito sennor obispo ajuramentou sobre santos auangeos perla ...
preguntou se a dita conposiçon e postura passara assy et fora outorgada e feita ontre los
do dito linagen de Sor[ueira]... dito cabidoo segundo que os ditos Affonso Peres et Roy
Ferrnandes desian; perlo qual juramento os ditos homes boos e … disseron que assy
passara senpre segundo que os ditos Affonso Peres et Roy Ferrnandes desian, et que
assy os viran que … da dita conposiçon e postura; et demays que viran que cada [que]
alguun dos do dito linagen de Sorueira acaesçia de […] do dito cabidoo yam sobrel con
prosçison e lle tangian os sinos e o poynan no coro e […]das da dita igleia quando
acaesçia de finar. Et logo o dito [...]

267
Año] tachado.

751
1191

[1360], junio, 25, miércoles. Ourense.

El vicario autoriza el traslado de la sentencia dictada por el obispo don Juan, en el


pleito que enfrentó al canónigo Alfonso Pérez de Solbeira y al escudero Rodrigo
Fernández «de Calvos», en su propio nombre, en el de Urraca Vázquez y en el de todos
aquellos que pertenecen al linaje de los Solbeira, con el cabildo auriense por las
honras fúnebres que éste debe rendir a los miembros de dicho linaje.

B. Diversarum rerum 1, nº 4v. Perg.; 290 x 217 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que han desvaído la tinta, dificultando e impidiendo la lectura.

El documento presenta una incongruencia cronológica al datarse en miércoles cuando


en realidad fue jueves.

… annos, dia quarta feira, trese dias do mes de junyo, dentro enos paaços do curral
… outorgou e deu abtoridad a esta sentença para que se podese trasladar.
Testemoyas: Johan de … e Pero de … e Rui (en blanco)268 e Gomes Yanes,
scripuan, criados do dito sennor vigario.

1192

1361, marzo, 21. Ourense.

El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en la feligresía de San Martiño


de Sabadelle, afora a Alfonso Domínguez y a su mujer, Marina Domínguez, moradores
en la feligresía de San Miguel de Calvelle, y a tres voces, un casal en Vilarchao,
feligresía de San Miguel de Calvelle, en el que ya viven, exceptuando la cortiña que
tiene tapada, el pazo y los «pardieiros». Como renta anual deberán pagar la tercera
parte del pan «temporao» y la cuarta del pan «serodeo» además, por derechura, un
buen cerdo u ocho libras, un maravedí de pan blanco y un almud de vino por el día de
san Martín, y por el día de san Juan Bautista, un buen carnero o cinco maravedíes y
otro tanto de pan y vino; se pagará también luctuosa, establecida en la mejor cabeza de
ganado.

A. Escrituras 10, nº 30. Orig. Perg.; 222 x 247 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
antiguas dobleces y tinta desvaída que dificultan la lectura en algunas partes del pergamino.
Quirógrafo, en la parte inferior del documento: B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
Caluelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 218 (nº 845).

Sabbeam quantos esta carta viren que eu, Loppo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro,
morador eno dito lugar, afforo a uos, Affonso Domingues, e a Marinna Domingues,
uosa moller, que presente non he, moradores na freguisia de Sam Migeell de Caluelle,

268
criados do dito vigario] tachado.

752
no lugar a que chaman Villarchao, en uossas uidas d´anbos e dous e a tres uossas uozes
apos o finamento de uos anbos, nomeadas huna apos outra, e se as non nomeardes en
uosa uida ou a tenpo de uoso finamento que aquel que herdar os uossos bees de dereito
seia uoz e faça uozes en este afforamento suçesiue. Afforouos o meu casar que eu ey
ena dita freguisia, no lugar a que chaman Vilarchao, en que uos ia morauades, asy que
uos e as ditas uossas uozes o aiades con todas suas entradas e seydas e con todos seus
jures e perteenças e aruores e cassas per hu quer que el uaa, a montes e a fontes, e o
lauredes e paredes bem de cada anno commo se non perca per mingua de boo lauor nen
per mao paramento, e façades a min e a mina uoz, uos e as ditas uossas uozes, foro de
terça de todo pam tenporao e foro de quarta de todo pan serodeo; saluo que uos non
afforo a cortina que eu y tenno tapada nen no paaço con seus paredeeyros; e por
dereitura huun porquo boo ou oyto libras de dineiros brancos por el desta moeda
husauyl que ora corre, de que contam quoreenta pares por tres libras, con huun
morabedi en pam branco e huun almude de vino cada anno por dia de sam Martinno do
mes de nouenbro; e por dia de sam Johan Bautista huun carneyro boo ou çinco
morabedis por el con outro tanto pam e vino; e por loytosa a mellor cabeça que uos e
uosas uozes ouuerdes ao tenpo de uossos finamentos, e non na auendo que se pague
commo he custume da dita terra; e en este tenpo que uos e as ditas uossas uozes
proueades de comer e de beuer ao moordomo que por min ou por mina uoz y andar en
quanto se coller o dito pam, sen o qual non deuedes a coller o dito pam. E se uos ou as
ditas uossas uozes o dito casar ou parte del quiserdes uender, arrendar, deytar, supenorar
que o façades ante a min ou a mina uoz ca a outro por aquel preço que uos outro por el
der que seia sem maliçia; e non no querendo eu ou mina uoz por aquel preço e contia
que o façades aa tal pessoa que seia semelauyl de uos e que conpra e aguarde todas estas
condiçoes sobreditas e cada huna dellas. E ao finamento de uos e das ditas uossas uozes
que o dito cassar fique a min ou a mina uoz, liure e quito e desenbargado de todo outro
enbargo e carrego ninhuun, nouydades, alçadas e o foro e dereituras e loytosa pagada. E
para uos e as ditas uossas uozes seerdes anparados e deffessos a dereito con o dito casar
obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar. E eu, o dito Affonso Domingues, que
soo presente, por min e pola dita mina moller, que presente non he, asy reçebo de uos, o
dito Loppo Rodrigues, o dito cassar afforado en nossas uidas e polas ditas nossas uozes
pelas condiçoes sobreditas e cada huna dellas, e para o todo asy conprirmos e
aguardarmos commo dito he obrigamosuos todos nosos bees gaanados e por gaanar.
E he posto ontre nos, as ditas partes, que qualquer de nos ou de nosa uoz que contra
esto que dito he ueer, en parte ou en todo, que peyte aa outra parte que o conprir e
aguardar quiser por pena Ç morabedis de dineiros brancos, e aa uoz del rey outros
tantos; e a pena pagada ou non que esta carta e afforamento fique firme e uala commo
dito he.
Esto foy en Ourense, viinte e huun dias do mes de março, era de mill CCC e
noueenta e noue annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Mee Gonçalues, escudeiro de dom (signum)
Fernando de Castro, e Vaasco Peres de Caçaligo de Belle e Johan Martinet e Domingo
Peres de Figeyroaa e Gonçaluo Rodrigues, sobrino do dito Loppo Rodrigues, e Johan de
Caluelle.
E eu, Viçente Suarez, notario publico da çidade d´Ourense pelo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e esta carta e outra tal, anbas en huun tenor, partidas
por ABC, scriuy e en ellas meu sinal puge, que tal he.

753
1193

1361, marzo, 27. Ourense.

Fray Alfonso de Monforte de Lemos, guardián de San Francisco de Ourense,


cumplidor del testamento de Constanza Rodríguez, viuda de Domingo Alfonso, con el
consentimiento del convento, vende por quinientos maravedíes al escudero Lope
Rodríguez de Sabadelle, morador en la feligresía de San Martiño de Sabadelle,
hermano y heredero de dicha Constanza, una heredad de pan en la feligresía de San
Miguel de Calvelle, que ésta había heredado de sus padres, además de un casal en
Rioseco.

A. Escrituras 10, nº 29. Orig. Perg.; 178 x 348 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Lopo Rodrigues do casar de
Rioseco e das herdades de Caluelle».

ED. A. LÓPEZ, Monasterios orensanos, 435-437.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 219 (nº 846).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, frey Affonso de Monfforte de Lemos, e
guardiam que ora soo do moesteiro de Sam Françisco d´Ourense, pelo poder que me he
dado eno testamento que fezo Costança Rodrigues, moller que foy de Domingo
Affonso, moradeira que foy en Ourense, ena rua dos Çapateyros, per consintimento e
outorgamento dos frayres do conuento que ora som do dito moesteyro, asy commo
conpridor do dito testamento e pelo poder del, vendo para senpre e logo per esta
presente carta entrego a uos, Loppo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro, yrmao e heree
da dita Costança Rodrigues, morador que sodes na freguisia de Sam Martinno de
Sabadelle, a herdade que a dita Costança Rodrigues auya de pan con todas suas aruores
que iaz ena freguisia de Sam Migeell de Caluelle, que foy de seu padre e de sua madre,
que ella auya mandado ao moesteiro de Sam Pedro de Rocas, que me ella mandou que a
uendese; e outrosy o cassar de Rioseco e quanto outro por esta herdade e cassar outro
por elles desse de conpra que eu que o uenda a uos o dito Loppo Rodrigues, seu yrmao,
e non a outro ninhuun se o uos quisessedes. Vendouos os sobreditos herdamentos e
aruores commo sobredito he, con todas suas entradas e seydas e con todos seus dereitos
e perteenças per hu quer que elles e cada huun delles uaan, a montes e a fontes, asy que
uos e toda uossa uoz façades delles e en elles e de cada huun delles toda uosa propia
uoontade asy commo de uossa coussa liure, ca outorgo e conosco que reçebi de uos para
os frayres do dito moesteiro, para (sic) os elles mereçeren en missas, commo ella no seu
testamento mandou, todo aquel preço que a min e a uos aprouuo, conuen a saber:
quinentos morabedis de dineiros brancos desta moeda husauyl que ora corre, de dez
dineiros cada morabedi, dos quaes me fezestes boa paga en dineiros feytos e contados
em mina presença e do notario e testemoyas adeante scritas e a nosso jur e poder
reçebudos, de que me outorgo por entrego e bem pagado en presença do notario e
testemoyas adeante scritas. E logo todo jur, sennorio, posissom, propiedade, uoz e
auçon e dereito que eu en nome della auya e de dereito poderia auer commo quer e en
qualquer maneira enos ditos herdamentos sobreditos e aruores que uos uendo, todo o
tiro e parto e remouo e tollo e tiro e traspasso da dita Costança Rodrigues e de toda sua
uoz para senpre d´aqui en deante per esta presente carta e ponoo en uos e en toda uossa
uoz para senpre d´aqui en deante per esta presente carta. E para uos e uosa uoz seerdes

754
anparados e deffessos para senpre a dereito, con esto que uos uendo obrigouos todos los
bees que foron da dita Costança Rodrigues.
E ponno en pena que quen quer da sua parte ou da estraya que uos contra esta uenda
ueer que aia a ira de Deus e a sua maldiçon e peyte a uos ou a uossa uoz por pena o
preço dobrado, e aa uoz del rey outro tanto; e a pena pagada ou non que esta carta e
uenda e coussas sobreditas e cada huna dellas fiquen firmes e ualam para senpre.
Esto foy en Ourense, dentro, no cabidoo do dito moesteiro, viinte e sete dias do mes
de março, era de mill CCC e noueenta e noue annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Domingo Affonso da rua dos Çapateyros e
Roy Soutino, moradores en Ourense; e frey Ares e frey Pero de Vilaffranca de
Valcarçere e frey Esteuoo, leutor, e frey Beeyto e frey Nuno, frayres do dito moesteiro;
e Pero Eanes, azemelleiro de Esteuo Eanes d´Anbia.
E eu, Viçente Suarez, notario poblico da çidade d´Ourense (signum) pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e o escriuy e meu sinal aqui fige, que tal he.

1194

1361, junio, 12. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia de Beltrán Beltránez, deán y vicario general del


obispo don Juan, y del deán de la iglesia auriense, Lorenzo Rodríguez, recibe en la
persona de su mayordomo, Aparicio Eanes, unas casas que había comprado al
canónigo Mose Estevo en la rúa da Barreira, detrás del corral de obispo y lindantes
con otras casas de la rúa do Pumar.

A. Escrituras 16, nº 16. Orig. Perg.; 198 x 439 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº
1195 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no impiden la lectura. Al final
del primer documento, escr. gótica: «Dadelle tres morabedis».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 218 (nº 844) [Fechándolo
en enero].

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 248.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de


Ourense, 75.

Sabeam quantos esta carta virem commo en presença de min, Lourenço Eanes,
notario publico em Ourense perlo bispo e igleia desse lugar, e das testimuyas adeante
escriptas, dom Beltran Beltranes, deam e vigario geeral do onrrado padre e sennor dom
Johan, pela graça de Deus bispo d´Ourense, e dom Lourenço Rodrigues, deam da dita
igleia d´Ourense, e Johan Peres, thesoureyro, e Affonso Peres e Nicolao Simon,
coengos da dita igleia d´Ourense, e outros omes boos do dito cabidoo da igleia
d´Ourense, estando em Ourense, eno lugar que chaman a Barreyra, tras as casas e curral
do bispo, foron a hunas casas que estam ena dita rua da Barreira en que agora mora
mosse Esteuoo, coengo da dita igleia; as quaes estam entre as casas d´Esteuoo Caldelas,
notario d´Ourense, da huna parte, e, da outra, outras casas que estan ena rua do Pumar
en que agora mora, e teen as portas ena dita rua da Barreira; as quaes casas os ditos
omees boos dizian que auyam conpradas ao dito mosse Esteuoo; e per praser e
outorgamento e consentimento do dito mosse Esteuoo, que estaua presente, reçeberom

755
as ditas casas disendo que elles entrauam a teença e possissom delas por rason da dita
conpra que delas auyam feita ao dito mosse Esteuoo; e choerom as portas das ditas
casas en que o dito mosse Esteuoo moraua e entregarom as ditas casas a Apariço Eanes,
seu mayordomo, que estaua presente; e o dito Apariço Eanes disso que assy as reçebia
em nome do dito cabidoo e para el; e o dito dom Beltran Beltranes, vigario sobredito,
deffendeo de parte do dito sennor obispo e asy commo seu vigario que ninhuun non
fosse ousado de morar nen entrar as ditas casa d´aqui en deante sem mandado do dito
cabidoo ou seu mayordomo. E deste reçebemento e possissom que reçebian das ditas
casas os ditos omes boos do dito cabidoo pediron a min, o dito notario, que lles desse
delo huun publico estormento e eu, o dito notario, deylle ende este.
Que foy feito em Ourense, dose dias de junyo, era de mill e tresentos e noueenta e
noue annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Nicolao Simon, Roy Gonçalues, coengos,
Martin Esteueez, Gonçaluo Sequeyros, Johan de Sancta Marinna, omes do dito
Lourenço Rodrigues, deam, Lourenço Boton e Aluar Sanches, moradores ena rua do
Pumar, Affonso Eanes, escudeyro de Meen Suares, e Pero Ferrnandes e Domingo
Fernandes, seus omes do dito Meen Suares, e outros moytos.
E eu, Lourenço Eanes, notario sobredito, que a esto presente foy e ho escriui e meu
nome e meu sinal y puge em testemuyo de verdade, que tal he (signum).

1195

1361, junio, 12. Ourense.

El cabildo auriense arrienda al mercader auriense Lorenzo Botón, morador en la


rúa do Pumar, y a su mujer, María Fernández, una casa en la rúa do Pumar por el
tiempo que el matrimonio quiera tenerla arrendada, por la que pagarán una renta
anual de seis libras a los tercios del año, como es costumbre de pagar en Ourense los
alquileres de las casas del cabildo. Se establece que en el caso de que la casa requiera
alguna reparación esta correrá a cargo del cabildo, salvo que éste no quiera hacerse
cargo de la misma, en cuyo caso las reparaciones se realizarán con cargo al alquiler.

A. Escrituras 16, nº 16. Orig. Perg.; 198 x 439 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, el nº
1194 de esta colección. Presenta manchas de humedad y antiguas dobleces que no impiden
la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 218 (nº 844) [Fechándolo
en enero].

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

Sabeam quantos esta carta virem que nos, Bertran Beltranes, deam e vigario geeral
do onrrado padre e sennor dom Johan, pela graça de Deus bispo d´Ourense, e Lourenço
Rodrigues, deam, e Johan Peres, thesoureyro, e mosse Esteuoo e dom Lourenço e
Nicolao Simon e Affonso Peres e Esteuoo Peres, coengos de Ourense, por sy e em nome
dos outros do cabidoo d´Ourense, alugarom a Lourenço Boton, morador em Ourense,
ena rua do Pumar, e a sua moller, Maria Ferrnandes, huna casa que o dito cabidoo a ena
dita rua do Pumar; a qual esta entre o çeleyro que foy de meestre Johan de Sorueyra,

756
coengo que foy d´Ourense, de huna parte, e, da outra, as casas en que morou Johan
Corço, e ten as portas ena dita rua publica; por em todo aquel tenpo que os ditos
Lourenço Boton e a dita sa moller as quiserem teer alugadas e mays non; per condiçon
que os ditos Lourenço Boton e a dita sa moller que dem eno dito tenpo, cada anno, em
saluo e em pas e sem outra contenda, seys libras de dineiros brancos desta moeda que
oora corre, de que contan XLª pares de dineiros nouees por tres libras; e que os pagen
eno dito tenpo de cada anno aos terços do anno sigundo que he custume de pagaren en
Ourense os alugeiros das casas do dito cabidoo a esse cabidoo; pero que he posto que se
as ditas casas ouuer mester alguun adubeyro para se a dita casa reparar que o dito
cabidoo que o mande fazer per sa custa, e non no querendo o dito cabidoo assy faser que
se adube do que ouuer mester perlos alugeiros da dita casa; e des que os ditos Lourenço
Boton nen a dita sa moller non quiserem teer a dita casa nen pagar dela o dito elugeiro
que a dita casa fique liure e desenbargada ao dito cabidoo com sas boas paranças. E
desto as ditas partes mandaron faser senllas cartas em huun tenor.
Feyta a carta em Ourense, doze dias de junyo, era de mill e tresentos e noueenta e
noue annos.
Testemoyas: Martin Esteuees, Gonçaluo Sequeyros, Johan de Sancta Marinna, omes
de Lourenço Rodrigues, deam d´Ourense, Aluar Sanches, escudeiro do bispo, Affonso
Eanes, escudeiro de Meen Suares, Pero Ferrnandes e Domingo Ferrnandes, omes do
dito Meen Suares, e outros moytos.
E eu, Lourenço Eanes, notario publico en Ourense perlo bispo e igleia desse lugar,
que a esto (signum) presente fuy e ho escriui e meu sinal y puge em testimuyo de
verdade, que tal he.

1196

1361, julio, 8. Sevilla.

A raíz de la denuncia del cabildo de Ourense, Pedro I ordena a Gómez Fernández


de Soria, su alcalde y merino mayor en Galicia, y a los otros merinos, oficiales y
justicias de la ciudad de Ourense y del reino gallego, que, una vez que el cabildo les
demuestre haber pagado la parte que le corresponde de los pedidos reales, no se le
exija lo que corresponde pagar al obispo, abadías y clerecía del obispado de Ourense
y, en caso de habérselo tomado, procedan a su devolución.

B. Bispo, nº 27. Perg.; 285 x 451 mm. En traslado realizado en Ourense el 8 de junio de
1364 por el notario auriense García Díaz, tras su lectura, por orden del juez Juan Arias, a
petición del cabildo auriense (doc. nº 1216). Presenta manchas de humedad que dificultan e
impiden la lectura en las palabras finales de las líneas 1 a 5, 13 a 26, 43 a 45; dos grandes
rotos en la parte derecha del pergamino que afectan a las líneas 6 a 14 y 32 a 36; roto de
pequeñas dimensiones que afecta a la zona central de la línea 4; antiguas dobleces en
sentido horizontal y vertical. Al dorso, escr. gótica: «Carta del rey que hé de merçee».
α. Minutario notarial de García Díaz, f. 27r-v. Papel, 235 x 320 mm.; escr. gótica;
manchas de humedad que no llegan a impedir la lectura.

ED. DÍAZ MARTÍN, Colección documental de Pedro I, IV, 73-74 (nº 1159).

REG. DÍAZ MARTÍN, Itinerario, 380 (nº 793).- DURO PEÑA, Documentos reales catedral
de Orense, 58-59 (nº 176).- PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, II, 135-136 (nº 327).

757
CIT. DÍAZ MARTÍN, Los oficiales de Pedro I, 27.- DÍAZ MARTÍN, Los orígenes, 47.- DÍAZ
MARTÍN, Sobre los orígenes, 157.- DOMÍNGUEZ FONTELA, Pedro I el Cruel y la ciudad de
Orense, 156.- DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 222 (nº 861).

Transcripción hecha sobre B, supliendo lo que falta en el pergamino con la lectura de α.

Dom Pedro, por la graça (sic) de Dios, rey de Castiella, de Leom, de [Tolledo, de]
Galisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jaham, del Algarbe, de Algasira et sennor
de Viscaya e de Mollina, a uos, Gomes Ferrnandes de Soria, mio alcalle e mio merino
mayor en Galisia, e al merino o merinos que por min o por uos andodierem (sic) agora
et d´aqui adelante en las dichas merindades, e al concejo e juiz et alcalles de la cibdat de
Orense e a todos los otros juises et alcalles e merinos e iustiças e algasiles e otros
officiales e aportalados qualesquier de las cibdades e uillas e logares del dicho regno de
Galisia que agora y som o seram d´aqui adelante o a qualquier o qualesquier de uos que
esta mi carta fuer mostrada o el traslado dela signado de scripuano publico sacado con
auttoridat de juiz o de alcalle, salud e graça (sic). Sepades quel cabildo de la iglesia de
la dicha cibdat de Orense se me envio querelar e dise que, quando acaesce que yo envio
demandar al obispo e al cabildo de la dicha iglesia et a la abbadia e clerisia del dicho
obispado algunas quantias de maravedis269 por algunas cosas que som myo seruiço, quel
dicho obispo e cabildo e clerisia que derramam ontre sy las dichas quantias de
maravedis270 para me dar lo que les copier a pagar en los dichos maravedis271, e quel
dicho obispo et abbadia e clerisia que non quierem dar nin pagar lo que les cabe de
pagar en los dichos maravedis272 segundo que los yo mando pagar en el dicho pedido, e
quel dicho cabildo que pagan toda su parte de todos los maravedis273 que les acaesce a
pagar cada que los yo mando pagar, e por quanto el dicho obispo et abbadias et clerisia
non pagam nen quierem pagar los maravedis274 que les acaesce a pagar en los dichos
pedidos en las sus partes que los que por min am de coger e de recabdar las quantias de
los maravedis275 de los dichos pedidos que pendiam, et tomam al dicho cabildo et
personas e canonigos e racioneros e beneficiados de la dicha iglesia e a sus homes lo
que les fallam por el dicho obispo e abbadias et clerisia del dicho obispado pagando el
dicho cabildo todo lo que les acaescer a pagar de su parte por el dicho pedido. E diz que
si ellos ouiesem de pagar por el dicho obispo e abbadias e clerisia del dicho obispado
que reçebiam en elo grande agrauio e perderiam mucho de lo suyo.
E enviaronme pedir merçed que mandase y lo que touiese por bem, porque uos
mando, vista esta mi carta [o el tras]lado della signado commo dicho es, a cada vno de
uos que, mostrandouos el dicho cabildo en [commo ham pagado llas quantias de los]
maravedis276 que les copier a pagar quando acaescer que los yo mando pagar en los
dichos pedidos, [que non prendiedes nin tomedes ninguna] cosa al dicho cabildo e
personas e canonigos e racioneros e benefiçiados, nin sus b[ienes nin de los bienes] que
perteneçen a la mesa del dicho cabildo, por los dichos pedidos por el dicho obispo e
abbadias e clerisia del dicho obispado. E sy alguna cosa por esta rasiom al dicho cabildo
o alguno de los les am o auedes tomado e prendido dagelo e entregagelo et fasedgelo

269
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
270
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
271
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
272
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
273
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
274
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
275
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
276
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

758
logo dar e entregar todo bem e conpridamente en guisa que les non mingue ende
ninguna cosa. E non consintades a alguno nin a algunos que tomem nin prendiem al
dicho cabildo e personas e canonigos e racioneros e beneficiados nin alguno de los
agora nin d´aqui adelante ninguna cosa de sus bienes por la dicha rasom commo dicho
es. E los vnos e los otros non fagades end<e> al so pena de la mi merçed e de seisçentos
maravedis277 desta moneda usual a cada vno de uos sinom por qualquer o qualesquier de
uos o de los cogedores que cogem los pechos sobredichos por quiem fincar de lo asy
faser e conprir mando al ome que uos esta mi carta mostrare que uos enprase que
parescades ante min doquier que yo sea del dia que uos enprasare a quinse dias primeros
siguintes so la dicha pena de los dichos seisçentos maravedis278 de diser por qual rasom
non conplides mio mandado e de commo esta mi carta uos fuer mostrada e la conplirdes
mando so la dicha pena a qualquer escripuano publico que para esto fuer llamado que de
ende al que uos la mostrare testemonio signado con su signo porque yo sepa en commo
conprides mio mandado la carta leyda dagela.
Dada en la muy nobre çibdat de Seuilla, ocho dias de jullio, era de mill et tresentos e
nouenta e nueue annos.
Dom Fernand Sanches, cançeller del rey e oydor de la su audiençia, la mando dar.
Yo, Pero Ferrnandes, scripuam del rey, la fis scripuir por su mandado.
Fernand Loppes, vista. Fernand Sanches.

1197

1362, febrero, 4. Ourense.

Fernando Martínez, capellán de Santa María Madre, en presencia y con el


consentimiento del canónigo Menendo Suárez, vicario general del obispo auriense fray
Alfonso, afora a Juan Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, y a tres voces una
«chousa» en Porto Carreiro, en el término de Ourense, lindante con el camino publico
que va desde Porto Carreiro para el puente del Barbaña, que está exenta de todo
cargo, excepto diezmo, por una renta anual de siete libras y media, pagadera por el día
de san Martín.

A. Fábrica 2, nº 663. Orig. Perg.; 205 x 238 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura, especialmente en la mitad
superior. Al dorso, escr. gótica: «Carta de huna chousa que esta en Porto Carreiro e he de
Santa Maria a Madre». Al dorso, escr. gótica: «Foro que hizo Fernan Rodrigues, capellan a
Juan Nunes, clerigo, de vna chousa questa en Porto Carreiro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 219 (nº 847).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Fernan Martines, capelam da capella de
Santa Maria a Madre, con outorgamento et liçençia que me para ello da Meen Suares,
coengo e vigario geeral do onrado padre et sennor dom frey Affonso, polla graça de
Deus e da santa igleia de Roma bispo d´Ourense, que a esto he pressente [e outor]gante
et me da outoridade para ello, dou a foro a uos, Johan Martines, clerigo reytor da igleia
de Santiago de Carrazedo, en uossa uyda et a tres uozes apus uossa morte quaes uos

277
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
278
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

759
nomeardes, huna apus outra, e se non fossen nomeadas que seian uozes tres pesoas,
huna pus outra, que de dereito erdaren os uossos bees, huna chousa que a dita minna
capella ha en termio d´Ourense, no lugar que chaman Porto Careyro, o qual ias entre a
vina de Garçia Rodrigues, mercador, da huna parte, et da outra parte na vina que soya
laurar Gonçaluo Requeyxo, que foy, et en fondo fere no camyno publico per que uamos
de Porto Careyro para a ponte de Barbana, e encina (sic) entesta ena dita vina do dito
Garçia Rodrigues, mercador; per condiçon que a lauredes e paredes ben commo non
defalesca per mingoa de lauor et de boo paramento; e dedes a min et ao que pello tenpo
teuer a dita minna capella sete libras e mea de dineiro brancos279, de que contan
quareenta pares de dineiros nouees por tres libras, cada anno por dia de san Martinno do
mes de nouenbro, e dizemo a Deus e liure de todo outro enbargo. E se quisserdes uender
ou deytar ou supinorar a dita chousa eno tenpo que sobredito he que a uendades ou
deytedes ou supinoredes ante ao capelam que pello tenpo teuer a dita capella ca outro
pollo justo preço, et se assy non quisser reçeber enton a uendede ou dade ou supinorade
aa tal ome que seia semelauil de uos e que conpra et guarde as condyçoes desta carta e
cada huna dellas. E para uos anparar et deffender a dereito con o dito afforamento
obligo os bees da dita capella. E eu, o dito Johan Martines, assy reçebo de uos o dito
afforamento, e para laurar e parar ben e pagar o dito foro cada anno commo dito he eno
dito tenpo et para conprir as condiçoes da dita carta e cada huna dellas obligo meus bees
et das ditas minnas uozes gaanados e por gaanar.
Posto foy et outorgado ontre as ditas partes pena que qualquer dellas contra esto
quisser pasar et oo non quisser conprir et agardar que peyte aa outra parte que o quisser
conprir e agardar por pena çem morabedis, e a uos del rey outros tantos peyte; et a pena
pagada ou non que esta carta e oo que se en ella contem fique firme e ualla eno dito
tenpo.
Feyta a carta en Ourense, quatro dias de feuereiro, era de mill et quatroçentos annos.
Testemoyas que presentes foron: Garçia Peres, notario d´Ourense, Garçia Martines
de Moreyras, Johan [Afonso] de Sabadelle, Domingo Gonçalues de Laris, Gomes
Lourenço, ome de Esteuo Peres, coengo d´Ourense.
E eu, Lourenço Eanes, notario publico em Ourense pelo bispo e igleia desse
(signum) lugar, que a esto presente fuy e em myna presença o fis escriuyr e meu nome e
meu sinal y puge em testemuyo de verdade, que tal he.

1198

1362, febrero, 12. Ourense.

El escudero Rodrigo Sabadelle, hijo del difunto Rodrigo Pérez de Sabadelle, otorga
una carta de empeño a su tío, el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, por la que le
entrega la renta y derechura de una heredad que él, su madre, Elvira Arias, y su
hermana, Constanza Rodríguez, tienen en la «pousa» de Calvelle, en la feligresía de
San Miguel de Calvelle, que es de foro de tercia, hasta que le devuelva los ciento veinte
maravedíes que le había prestado. Se establece que el primer pago será el próximo mes
de agosto, por lo que recibirá veintiséis maravedíes y que Lope Rodríguez no podrá
meter a un labrador que labre las heredades y viva en las casas.

A. Escrituras 10, nº 31. Orig. Perg.; 235 x 172 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en el lateral derecho, que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica:

279
Al margen derecho, en escritura humanística, escrito ojo

760
«Carta de Caluelle». Al dorso, escr. humanística: «Rodrigo Sabadelle, por si y su madre y
una su hermana, empenan la pousa de Caluelle, que es de fuero de tercia, a Lope Rodrigues
de Sabadelle, por çiento y veinte maravedies viejos, asta que se pague».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 219 (nº 848).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Roy Sabadelle, fillo de Roy Sabadelle,
escudeiro d´Aguiar, deyto a pennor a uos, Loppo Rodrigues de Sabadelle, meu tio, que
sodes presente, todo o meu quinon e o quinon de Eluyra Ares, mina madre, e o quinon
de Aldonça Rodrigues, mina yrmaa, que nos auemos ena poussa de Caluelle que nos
auemos ena freguisia de Sam Migeell de Caluelle, asy que uos e outro por uos e en
uosso nome aiades todo aquel nosso quinon do foro e dereitura que y ouuer do pam per
que se a de fazer foro de terça, per tal condiçon que uos que aiades o dito foro e
dereitura per tanto tenpo ata que uos seiades entrego e pagado de çento e viinte
morabedis de dineiros brancos desta moeda que ora corre, de dez dineiros cada
morabedi, de que me outorgo por ben pagado en presença do notario e testemoyas
adeante scritas; e renunçio aa exçepçon de nunumerata (sic) pecunia; e que seia
descontada desta deueda a que lle foro de pan e dereitura a commo ualuer o pan eno
mes d´agosto, pero que seiades entrego e pagado en esta nouydade que ora a de biir en
todo o mes d´agosto primeiro que uerra pelo dito foro e dereitura de viinte e seys
morabedis; e se per uentura uos, o dito Loppo Rodrigues, meterdes laurador que laure as
ditas herdades e more as cassas del que se saia con todo o seu, sem meu enbargo e
doutro ninhuun. E para uos seerdes anparado e defeso a dereito con o dito foro e
dereitura obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar. E eu, o dito Loppo
Rodrigues, asy reçebo de uos, o dito Roy Sabadelle, por uos e pola dita Eluyra Ares,
uosa madre, e por nome da dita Aldonça Rodrigues, uossa yrmaa, o dito uoso quinon do
foro e dereitura que me asy dades.
E he posto que qualquer de nos que contra esto ueer peyte aa outra parte por pena o
preço dobrado, e aa uoz del rey outro tanto; e a pena pagada ou non que esta carta fique
firme e ualla commo dito he.
Esto foy en Ourense, XVIº dias do mes de feueiro, era de mill e quatroçentos
(signum) annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Aras Peres d´Aguiar, escudeiro de Johan
Peres de Nouoa, Gonçaluo Rodrigues e Gonçaluo Fernandes, homes do dito Lopo
Rodrigues, e Martin Rodrigues, scriuan.
E eu, Viçente Suarez, notario publico d´Ourense, que a esto presente foy e o escriuy
e meu sinal aqui fige, que tal he.

1199

1362, febrero, 16. Ourense.

María Pérez, en presencia y con el consentimiento de su marido, Lorenzo


Fernández «Rosete», dona a los clérigos de coro una leira de viña en O Couto, situada
sobre la «congostra» que va de Ourense para Ervedelo, para dotar dos aniversarios
con dos misas cantadas, una en Cuaresma y otra en el primer miércoles de la octava de
Pascua, para el remedio de sus almas, la de su hermano el chantre Bartolomé Pérez, la
del tesorero García Martínez y la de sus respectivos padres.

761
A. Cregos de coro, nº 60. Orig. Perg.; 214 x 198 mm.; escr. gótica; deteriorado, con un
roto en la parte central del pergamino que afecta a las líneas 12 a 18 y un pequeño roto en la
línea 25; manchas de humedad que no impiden la lectura. Quirógrafo, en la parte superior
del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta dos clérigos do coro …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 219 (nº 849).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Maria Peres, moller de Lourenço
Ferrnandes, dito Rossete, viciinno d´Ourense, pressente o dito Lourenço Ferrnandes,
meu marido, et outorgante, porlo amor de Deus, dou e outorgo en esmonla por mina
alma e do chantre Bertolameu Peres, meu yrmao, que foy, et porlas almas de meu padre
e de mina madre et do padre et madre do dito Lourenço Ferrnandes et porlas almas do
thesoureiro Garçia Martinet e de seu padre e de sua madre et de todos aqueles e aquelas
a que eu soo tiuda, a uos, Lourenço Ferrnandes et Garçia Anes, clerigos do coro da dita
igleia d´Ourense, para a vnyuerssidade dos clerigos do coro da dita igleia d´Ourense,
que aian por erdade para senpre huna leyra de vinna que eu aio eno Couto, a sobre a
congosta que uay d´Ourense para Eruedello, et jaz a par da vinna da capella de uos, o
dito Lourenço Ferrnandes, et a par doutra vinna de dona Sancha; da qual vinna dela he
de foro de terça et della de foro de quarta ao que teuer a renda d´Eruedello. Douuos a
dita leyra de vinna para os ditos clerigos en esmonla commo dito he, e uos que façades
della seu foro ou senorio e liure e quite de todo outro enbargo. E os ditos clerigos do
coro que agora som et foren d´aqui en deante que fagan cada anno para senpre porla
alma de dom Bertollameu Peres, chantre que foy da igleia d´Ou[rense, ... yrmao], et de
Garçia [Martines, thesoureiro que] foy da igleia d´Ourense, et de Eluyra Ares, sua
madre et por [...] Ferrnandes et porlas almas de nossos padres e de nossas madres et de
todos aqueles e aquelas [...]tiudos dous anyuerssarios con duas missas cantadas commo
se deuen diser por finado o h[...] esta feyra de Quoreesma et o outro a primeira quarta
feyra de oytauas de Pascoa. Et eu, a dita Mari[a Peres, con] outorgamento do dito
Lourenço Ferrnandes, obligo todos meus bees para enpararuos os ditos Lourenço
Ferrnandes e Garçia Anes [...] outros clerigos do coro, con a dita vinna a dereito. E nos,
os ditos Lourenço Ferrnandes e Garçia Anes, que somos presentes, [por nos e] en nome
dos outros clerigos do coro, asy reçebemos de uos, a dita Maria Peres, a dita leyra de
vinna que nos dades en esmonlla, e prometemos de faser de cada anno para senpre os
ditos dous vnyuerssarios por os ditos dias porlas almas dos sobreditos e de cada huun
delles; et para o asy conprir obrigamos os bees da vnyuerssidade dos ditos clerigos do
coro. E desto nos, as ditas partas (sic), rogamos e mandamos a Pero Lourenço, notario
d´Ourense, que fezese ende duas cartas partidas per ABC.
Feyta a carta en Ourense, dez e seys dias de feuereiro, era de mill e quatroçentos
annos.
Testemoyas que foron pressentes: Rodrigo Aluares da rua Escura, Andreu e Roy
Ferrnandes, seus omes, e Afomso Virgo da Pixotaria, e outros.
E eu, Pero Lourenço, notario publico d´Ourense pola igl[eia dese] lugar, que a esto
presente foy e desto que sobredicto he a rogo das dictas partes en myna presença fiz
escriuyr duas cartas partidas per ABC anbos en huun teor e en cada huna delas meu
(signum) nome e signal puge, que tal he.

1200

[1362, julio, 6]. Vilaquinte.

762
Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Pedro Rodríguez de Temes, hijo de
Vasco Pérez de Temes, en las que otorga al cabildo auriense el couto de Soutolongo
para dotar un aniversario por su alma y la de Juan Giráldez, que se celebrará el día de
san Pedro.

B. Escrituras 1, nº 21. Perg.; 196 x 479 mm.; escr. gótica. En traslado realizado el 6 de
julio de 1362 por el notario Esteban Pérez, a petición del canónigo auriense Durán Lorenzo
(doc. nº 1201). Deteriorado, manchas de humedad en la mitad superior, que afecta a la
lectura de las líneas 3 a 13; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a algunas palabras
de las líneas 4 a 6, 31; rotos en el margen derecho que afectan a las palabras finales de las
líneas 1 y 2, 13 a 15, 28; gran roto que ha mutilado la parte inferior del pergamino en su
mitad derecha, desde la línea 31 a 43. Al dorso, escr. gótica: «Leira do couto de Souto».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 219 (nº 850).

Seendo o dito Pero Rodrigues saao et con soude [et con] todo seu sisso et
entendemento conplido, temendosse de morte, perque todos auemos de pass[ar ...] que
non ouuesse contenda sobre seus bees depoys de sua morte, feso seu testamento en esta
maneira: Primeiramente, dou a sua alma a Deus, que a conprou pello seu sangue justo
preçiosso, e rogou a santa Maria, sua madre, con todas las virgees, que fosen suas
auogadas ante a façe de nosso sennor Jhesu Christo, et rogou aos apostollos et aos
martis et aos confessores que fossem seus auogados ante a façe de Deus. Iten, mandou
soterrar seu corpo no moesteiro de Santiago de Lousada, a par da porta da igleia, dentro,
da maao seestra commo280 entra da costra para a igleia, e mandou que lle fesessen y
huun moymento pellos seus bees, etçetera.
Iten, mando o meu couto de Soutologo (sic) desenbargadamente [...] Giraldes con
todos seus dereitos ao cabiidoo d´Ourense porla sua alma et porla minna [...] tiren a
clausola do testamento que feso Johan Giraldes, o qual testamento feso Gonçaluo
Codeiro, e que faça huun nouersario porla sua alma et porla minna cada dya de sam
Pero segundo que he husso et custume na igleia d´Ourense de se faser, etçetera.
Iten, mandou que estas sobreditas erdades que mandou aos moesteiros et igleias per
esta condiçon que elles nen cada huun delles que as non podessem vender nen
sopennorar nen enprasar nen dar a nihuun ome fillodalgo nen poderosso nen aforar
senon aa [taes] que paguen os dereitos dellas aos ditos moesteiros et igleias que ordenou
dellas en esta maneira que aqui mando. E mando que os bees destas herdades sobreditas
que seian para restoyramento dos ditos moesteiros et igleias, a cada huun segundo que
lle eu mando, para os calles e para as vestementas et para os liuros et para as osteas et
para viinno para diser as missas et para as candeas, quando esto mingoar nas ditas
iglleias et moesteiros que o perfaçan desto segundo que o y ouuer polas almas de Vasco
Peres de Teemes, meu padre, et da abbadessa dona Sancha Peres et de Johan Giraldes et
de Pero Uellasques, meu yrmaao, et porla minna; et non no fasendo assy mando que o
meu heree ou aquelles heree[s] que el feser et aaquelles que fesessem os que elles
fesessen que seian poderossos de tomaren as ditas herdades ou cada huna dellas que o
assy non conpryr que as vendan e o que em ellas acharen que o dem pola minna alma et
daquelles a que eu soo tiudo etçetera.

280
commo] repetido.

763
E demays poss[...] seu testamento por cada vegada que fossen et pasassem contra o
dito seu testamento [...] morabedis de brancos e aa dita pena pagada ou non que o dito
seu testamento fique [...]se segundo que se em el contiina.
O qual testamento foy feyto en Villa[quinte] no dia et mes [...] sobreditos.
Testemoyas que presentes foron ao dito testamento: Pero Fernandes de Ribeiro, [...]
Anes, [...] Domingo Peres do Rigueiro, Fernan Martines da Torre et Johan Martines, seu
yrmaao [...], omes do dito Pero Rodrigues.

1201

1362, julio, 6.

Esteban Pérez, notario de Temes y de Vilaúxe, en lugar de Pedro Fernández,


notario en Pobra de Chantada y su alfoz, traslada las cláusulas testamentarias del
canónigo auriense Pedro Rodríguez de Temes, a petición del canónigo auriense Durán
Lorenzo.

A. Escrituras 1, nº 21. Orig. Perg.; 196 x 479 mm.; escr. gótica; deteriorado, manchas de
humedad en la mitad superior, que afecta a la lectura de las líneas 3 a 13; rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a algunas palabras de las líneas 4 a 6, 31; rotos en el margen
derecho que afectan a las palabras finales de las líneas 1 y 2, 13 a 15, 28; gran roto que ha
mutilado la parte inferior del pergamino en su mitad derecha, desde la línea 31 a 43. Al
dorso, escr. gótica: «Leira do couto de Souto».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 219 (nº 850).

Era de mill et quatroçentos annos, seis dias de julyo. Sabean todos commo [en]
presença de min Esteuo Peres, notario de Temees et de Villahuxi en lugar de Pero
Fernandes, notario publico en[a] Pobra de Chantada et em seu alfos por Aluaro Peres de
Castro, et das testemoyas adeante escriptas, esta he huna claussula que foy sacada do
testamento de Pero Rodrigues de Teemes, [...] da igleia d´Ourense a qual clausula
comença assy:

[Inserta cláusulas testamentarias del canónigo auriense Pedro Rodríguez de Temes,


de 6 de julio de 1362, doc. nº 1200].

E ontre las outras cousas que se mays conpridamente contiinan no dito seu
testamento contensse [ou]tras clausollas que dis asy:

[Inserta cláusula testamentaria del canónigo auriense Pedro Rodríguez de Temes,


de 6 de julio de 1362, doc. nº 1200].

Iten se conten outra clausolla no dito testamento que dis assy:

[Inserta cláusula testamentaria del canónigo auriense Pedro Rodríguez de Temes,


de 6 de julio de 1362, doc. nº 1200].

Et eu, Esteuo Peres, notario sobredito [...] he pressente foy e estas crasullas ben e
uerdadeyra[mente ...] testamento do dito Pero Rodrigues a pidimento de Duran

764
Lourenço [...] coego ena igleia d´Ourense e procurador [...] pidio estas crausallas
sobreditas en [...] per Ruy Gonçalues, notario d´Ourense, et en mina [...] meu nome e
meu sinal puge en testemoyo de [...].

1202

1362, septiembre, 9. Ourense.

Testamento del escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», morador en la rúa do


Pumar, por el que otorga al cabildo auriense unas casas en la rúa do Pumar, que están
cargadas con el pago de diezmo; el quiñón de unas casas situadas a la entrada de la
rúa Escura, que fueron de Fernando Pereiras y en las que ahora viven Fernando Arias
y su mujer, Constanza Eanes; además del quiñón de las casas que tiene el notario
auriense Lorenzo Eanes, hijo del mercader Juan, para dotar un aniversario que se
deberá celebrar la víspera del día de santa Margarita.

B. Escrituras 1, nº 16. Perg.; 370 x 515 mm.; escr. gótica. Inserto en el acto de apertura
y lectura realizado el 13 de septiembre de 1362 por el notario de Ourense Martín González
por orden del canónigo auriense Alfonso Pérez de «Santa Marina», vicario del obispo fray
Alfonso González y del canciller auriense Pedro Enríquez, a petición de Alfonso González
de Monforte y Gonzalo Martínez, cumplidores del testamento (doc. nº 1203). Presenta
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, especialmente en la parte
superior del mismo, dificultando en ocasiones la lectura; la presencia de antiguas dobleces
también dificulta la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento en commo Roy Fernandes,
dito de Caluos, mandou ao cabidoo duas casas de disimo a Deus ena rua do Pumar».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 220 (nº 851).

§ Era de mill e quatroçentos annos, noue dias do mes de setenbro. Eno nome de
Deus. Amen. Sabean quantos este testamento viren que eu, Roy Fernandes, dito de
Caluos, escudeiro, morador en Ourense, ena rua do Pumar, jasendo doente de inffirmide
(sic) e temendome de morte e por tal que despoys de minna morte non venna contenda
ontre alguuns sobre meus bees, por ende faço e ordeno delles meu testamento e minna
pustrumeira voentade valledeira para senpre en esta maneira: Primeiramente, dou a
minna alma ao meu sennor Jhesu Christo, que a conprou pelo seu sangre santo preçioso,
e peço e rogo aa virgen santa Maria, sua madre, que seia minna auogada aa ora da morte
e ao dia do juyso, et rogo a todos los santos e santas da groria do pareyso que lle rogen
por min que me queyra perdoar os meus pecados e me aia remiimento aa minna alma. E
mando enterrar meu corpo hu for merçee de Deus et hu se çertar, pero que se eu morer
en esta vila d´Ourense mando que me soterren ena costra de Santa Maria a Madre, hu
jas minna madre, etçetera. E se morrer en esta vila d´Ourense mando aos coengos e
pessoas da igleia d´Ourense çinquoeenta morabedis per condiçon que me venan faser
onrra con a priçisson e digan por minna alma huna missa cantada en aquell dia que me
enterraren. § Iten, mando ao cabidoo da dita igleia d´Ourense hunas casas que eu tenno
en Ourense, ena rua do Pumar, de disemo a Deus, a par doutras casas que eu tenno
afforadas do cabidoo; as quaes estan entre as casas que ten Garçia Rodriguez, mercador,
e as outras que eu tenno afforadas do cabidoo. § Iten, lles mando aynda con esto que
sobredito he ho meu quinon das casas en que mora Fernan Ares et Costança Eanes que
estan aa entrada da rua Escura que foron de Fernan Perreyras, e ho meu quinon das

765
outras casas que ten Lourenço Anes, notario d´Ourense, fillo de Johan Mercador, que
foy, per tal condiçon que façan cada anno hun vniuerssario porlla minna alma et de
Fernan Eanes et de Ouffemea Anes e de Maria Fernandes en vespera de santa
Margarida, e que vaa sobre minna supultura meter oraçon, etçetera.
E faço heree deste meu testamento e minna pustrimeira voentade en todos llos
outros meus bees que non ey mandados a Vaasco Rodriguez, meu fillo, e morendo o
dito meu fillo se ydede (sic) conprida sustituyo por meus herees deste meu testamento e
minna pustrumeira voentade a Affonso Gonçaluez, escudeiro do conde don Fernando de
Castro, morador en Ourense, ena rua dos Çapateiros, e Gonçaluo Martines, alffagime,
meu parente, morador en Ourense ena rua en que moran os alffagimes, e maantenan
anbos de per meo os ditos meus bees, e morrendo hun que se tornen os ditos meus bees
eno outro que ficar viuo, e morrendo anbos mando que os ditos meus bees que se
vendan et se dian porla minna alma e daquelles que os gaanaron; aynda os faço
conpridores e eysecutores deste meu testamento e minna pustrumeira voentade aos ditos
Affonso Gonçaluez et Gonçaluo Martines, e mando que o conpran pellos meus bees e
sen seu danno.
E quero e mando et outorgo que este seia meu testamento e minna pustrumeira
voentade valledeiro para senpre, e se outro testamento ou testamentos, manda ou
mandas, codiçillo ou codiçillos alguuns tenno feytos ante deste reuogoos e mando que
non vallan nen aian firmidue en nihuna tenpo nen en nihuna maneira saluo este que ora
faço que he escripto per mao de Pero Maçia, notario publico d´Ourense, que dou e
outorgo por meu testamento e por minna pustrimeira voentade valedeiro para senpre.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra este meu testamento e minna
pustrumeira voentade quiser passar en parte ou en todo aia a yra de Deus e a minna
maldaçon e peyte a meu heree por nome de pena mill morabedis da boa moeda, et a vos
del rey outros tantos; e a dita pena pagada ou non este meu testamento e minna
pustrumeira voentade fique firme e valla para senpre.
Feyto foy este testamento en Ourense nos dias e era sobreditos.
E as testemoyas van nas costas escriptas.

1203

1362, septiembre, 13. Ourense.

Alfonso González de Monforte, escudero de don Fernando de Castro, y el barbero


Gonzalo Martínez, moradores en Ourense, se presentan ante canónigo auriense Alfonso
Pérez de Santa Mariña, vicario del obispo fray Alfonso de Noia, para que se dé forma
pública al testamento de Rodrigo Fernández «de Calvos». El testamento, cerrado y con
dos sellos de cera verde, es presentado por el notario Pedro Macías; se leen en primer
lugar las suscripciones de los testigos, que se han escrito por fuera, y, a continuación
se les llama e interroga para confirmar su presencia como testigos en el referido
testamento. Tras su respuesta afirmativa, el vicario ordena al notario proceder a la
apertura y lectura, tras lo cual le ordena, junto con el canónigo Pedro Enríquez,
canciller de Ourense, la puesta por escrito del testamento, dándosele así la validez
requerida como escritura pública.

B. Escrituras 1, nº 16. Perg.; 371 x 515 mm.; escr. gótica. En traslado realizado en el
cabildo auriense el 12 de noviembre de 1384 por el notario de Ourense Martín González por
orden del deán García Rodríguez, vicario general del obispo don Pascual García, a petición
del racionero Martín Gestosa, procurador del deán y del cabildo auriense (doc. nº 1356).

766
Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, especialmente en la
parte superior del mismo, dificultando en ocasiones la lectura; la presencia de antiguas
dobleces también dificulta la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento en commo Roy
Fernandes, dito de Caluos, mandou ao cabidoo duas casas de disimo a Deus ena Rua do
Pumar».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 220 (nº 851).

CIT. ES, XVII, 128.

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta de testamento viren que en
presença de min, Martin Gonçaluez, notario publico d´Ourense porla igleia desse lugar,
e das testemoyas adeante escriptas e ante Affonso Peres, dito de Santa Marina, cogeo
(sic) d´Ourense et vigario do onrrado padre e sennor don frey Affonso, da orden de san
Françisco, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, apareçeron
Affonso Gonçaluez de Monfforte, escudeiro de don Fernando de Castro, e Gonçaluo
Martines, alffagime, moradores en Ourense, e presentaron ante o dito vigario hun
escripto en papel o qual andaua çerrado con duas jenuas de papel e seellado con dous
seellos de çera verde e andaua escripto enas costas: «Foy outorgado noue dias de
setenbro na era que se conten en el. Eu, Garçia Gonçaluez, soo testemoya. Eu, Pero
Maçia, notario, escripuy este testamento e soo testemoya. Garçia, fillo de Fernan
Dominguez, soo testemoya. Fernan Raueeda, Johan de Seix<a>luo, omes de Fernan
Gonçaluez Ougea; Roy Fernandes et Johan Rodriguez, yrmao de Garçia Rodriguez,
mercador; Pero Lopes e Roy Lopes, seu irmao; Pero Garçia e Lopo Fernandes de Milide
e Affonso Caldellao». O qual escripto tragia ena mao o dito Pero Maçia, notario,
disendo que lle dera o dito escripto de testamento o dito Roy Ferrnandes asy, çerrado e
seelado, que o guardase, jasendo doente daquela door de que se finou.
O qual escripto deu a min, notario, e os ditos Affonso Gonçaluez e Gonçaluo
Martines pediron ao dito vigario que, por rason que a elles era dito que o dito Roy
Fernandes os leixara por seus conpridores, que reçebesse sobrelo juramento e verdade
destas testemoyas sobreditas que eno dito escripto andauan escriptas e estauan antel, e
mandasse abril (sic) e publicar ante sy o dito escripto.
E logo o dito vigario mostrou o dito es escripto (sic) asy çerrado e seelado aos ditos
Pero Lopes e Roy Lopes, seu yrmao, e Johan Rodriguez, yrmao de Garçia Rodriguez, et
Garçia Fernandes, laurador, e reçebeo delles juramento sobre santos auangeos que elles
ben e verdadeyramente dissessen verdade do que soubesen e porque fossen preguntados
sobre la dita rason. Pelo qual juramento lles mandou que se o dito Roy Fernandes dera o
dito escripto por seu testamento e por sua pustrumeira voentade, e se era aquell o dito
escripto. E os ditos Affonso Gonçaluez e Pero Lopes et Roy Lopes et Pero de Sobrado,
notario, e Johan Rodriguez, yrmao de Garçia Rodriguez, sobreditos, todos acordados
con o dito escripto, todos en concordia disseron pelo juramento que feseron que aquell
era o escripto que o dito Roy Fernandes dera e outorgara por seu testamento e por sua
pustrumeira voentade, jasendo el doente en aquelas suas casas en que moraua daquella
doença de que se finara, con todo seu sisso e entendemento conplido, segundo que elles
paresçia, e que o fesera çerrar ante sy e seellar dos ditos seellos, e que o mandara dar ao
dito Pero Maçia que o guardase, e o dito Pero Maçia disso que o escripuyra e o teuera
senpre en seu poder ata agora.
O qual juramento e verdade asy reçebudo das ditas testemoyas, logo o dito vigario
abrio o dito escripto de testamento e mandou o leer e publicar ante sy per min, dito
notario, do qual o tenor a tal he:

767
[Inserta testamento del escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», de 9 de
septiembre de 1362, doc. nº 1202].

§ O qual escripto liudo et publicado os ditos Affonso Gonçaluez e Gonçaluo


Martines, conpridores, disseron que protestauan de conprir o testamento do dito Roy
Fernandes en quanto abastassen os seus bees e faser per elles aquelo que el mandaua en
quanto os seus bees avondasen, e que os seus bees delles non fossen mays tiudos nen
obrigados. E logo o dito vigario, a pedimento dos ditos Affonso Gonçaluez e Gonçaluo
Martines, perllo poder do offiçio ordenaron que ten, mandou a min, notario, et deume
poder et outoridade que metese o dito escrito en publica forma de testamento para
senpre valledeiro e que a saluo ficasse todo seu dereito a todos aquelles e aquellas que
contra el dereito ouuessen para o enpunar se o de dereito enpunar podessen.
Esto foy eno cabidoo da igleia catadral de San Martino, trese dias do mes de
setenbro, era de mill e quatroçentos annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: don Lourenço Rodriguez, dean, Roy Peres
Mescolla (sic), Gonçaluo Anes, Nicollao Simon, coengos da dita igleia d´Ourense,
Domingo Peres et Roy Peres, raçoeyros, et Apariço Anes, dobreiro da dita igleia, Nuno
Anes, capelan de Santa Ouffemea, Rodrigo Aluares, fillo d´Aluar Affonso da
Fonteynna, Pero Anes de Penavegia, e outros.
E eu, Martin Gonçaluez, notario sobredito, que a esto presente foy e por mandado
et outoridade do dito vigario e outrosy de Pero Anrrique, coengo d´Ourense et
chançeller desta çibdade, este testamento en publica forma en minna presenta o fis
escripuyr e meu signal y fis, que tal he.
E eu, Pero Anrrique, coengo d´Ourense et chançeller da dita çibdade, porque era
hocupado doutros negoçios, dey outoridade ao dito Martin Gonçaluez, notario, que
fesesse o dito testamento et o metesse en publica forma et fis aqui meu signal, que tal
he.

1204

1363, enero, 5. Ourense.

Gonzalo Eanes, párroco de San Vitoiro da Mezquita, vende al escudero Lope


Rodríguez de Sabadelle, hijo de Rodrigo Arias y Aldonza Rodríguez, todas las
propiedades que posee en la feligresía de San Martiño de Sabadelle, que había
heredado de su madre, Teresa Martínez, por ciento ochenta maravedíes de dineros
blancos.

A. Escrituras 10, nº 32. Orig. Perg.; 190 x 222 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
en la parte superior del pergamino, que no impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
de Sabadelle de venda que fezo Gonçaluo Yas (sic), clerigo reytor da igleia de Santa
Fitoyro, a Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 220 (nº 852).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Gonçaluo Eanes, clerigo e reytor da igleia de
Sam Fitoyro, por min e por toda mina uoz, vendo para senpre e logo per esta presente
carta entrego e meto en corporal posisom a uos, Loppo Rodrigues, escudeiro, fillo de

768
Rodrig<o> Ares e de Aldonça Rodrigues, que foron, morador en Sabadelle, todos
quantos herdamentos de vinas e cortinas, terreos de pan e para pan, e aruores e cassas e
cassarellos e foros e dereitos e dereituras que eu ey e me perteençen commo quer e en
qualquer maneira e por qualquer rason em toda a dita friguisia de Sam Martinno de
Sabadelle per hu quer que elles e cada huun delles uaan, a montes e a fontes, con todos
seus dereitos, jures e perteenças, as quaes me a min perteençen e perteençer deuen
d´auer na dita freguusia por parte de Tereyia Martines, mina madre, que foy, asy que
uos que os aiades e toda uosa uoz para senpre e pesuyades em jur d´erdade e façades
delles e de parte delles toda uosa liure, propia uoontade e o que uos ende aprouuer e en
elles asy commo de uosa coussa propia, ca outorgo que reçebi de uos todo aquel preço
que a min e a uos aprouuo de me por elles dardes, conuen a saber: çento e oyteenta
morabedis de dineiros brancos desta moeda husauyl que ora corre, de dez dineiros cada
morabedi, e dos quaes me fazedes logo boa paga en dineiros feytos e contados e auedes
ia feyta, de que me outorgo logo por entrego e bem pagado en presença do notario e
testemoyas adeante escritas; e renunçio aa exçepçon de nunumerata. E logo todo jur,
dereito, sennorio, posisom, propiedade, uoz e auçon e demanda que eu ou mina uoz em
esto que sobredito he que uos vendo auya ou poderia auer commo quer e em qualquer
maneira, todo o tiro e remouo e parto e saco e traspasso de min e de toda mina uoz para
senpre e ponoo en uos e en toda uosa uoz para senpre per esta presente carta. E para uos
e toda uossa uoz seerdes anparados e deffesos para senpre a dereito con esto que uos
vendo obrigouos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E demays ponno en pena que quen quer da mina parte ou de estraia que uos contra
esta uenda ueer, en parte ou en todo, que aia a ira de Deus e a mina maldiçon e peyte a
uos ou a uosa uoz por pena o preço dobrado, et aa uoz del rey outro tanto; et a pena
pagada ou non que esta carta e uenda e coussas sobreditas e cada huna dellas fiquen
firmes e uallan para senpre.
Esto foy en Ourense, çinco dias do mes de janeiro, era de mill e quatroçentos e huun
annos.
Testemoyas: Domingo Affonso da Rua dos Çapateiros, (signum) Fernand Affonso,
seu fillo, Aras Martines, seu home, Gomez Lourenço, home de Roy Martines de
Sabadelle.
E eu, Viçente Suarez, notario publico da çibdade d´Ourense pelo bispo e pola igleia
desse lugar, que a esto presente foy e o escriuy e meu nome e sinal aqui fige, que tal he.

1205

1363, enero.

Rodrigo Alfonso de Mansilla, adelantado mayor de Galicia, ordena a los oficiales


reales de ese reino y a los alcaldes y jueces de la ciudad de Ourense que, una vez que el
cabildo auriense haya satisfecho la parte que le corresponde de los pedidos reales, no
le exijan el pago de nada de lo que le toca pagar al obispo, abades y clerecía del
obispado, en cumplimiento del privilegio que les había sido concedido por Pedro I,
según le han mostrado, pero que no incluye.

B. Privilexios 2, nº 16. Perg.; 275 x 295 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 8 de junio de 1364 por el notario auriense García Díaz, por orden del juez Juan Arias, a
petición del deán Gil Vázquez y del cabildo auriense (doc. nº 1214). Deteriorado, con
grandes manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura; rotos que afectan a las
palabras finales de las líneas 3 a 6 y a la parte central de las líneas 25 a 33; roto en la parte

769
inferior del pergamino que no afecta al texto. En la parte inferior del pergamino, escr.
humanística: «Tubo el cauildo priueligio del rey para que quando echase alguno pecho a las
iglesias los cobradores no lo cobrasen de los bienes de la mesa capitular y canonigos, y
presentaron este priuilegio ante Rodrigo Alonso de Mansiella, adelantado de Galicia, y da
su carta para que se cumpla la dicha carta y priuilegio real. Era 1402». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de Rodrigo Affonso, endeantado, que he de mercee». Al dorso, escr.
humanística: «Que pagando el cabildo los cargos y derramamientos de los reys no sean
executados por lo que toca a los obispos ny clero ni abbades».

ED. Documentos de Orense, I, 93-94.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 221 (nº 857).

De min, Rodrigo Alfonso de Manssiela, adelantado mayor del rey en Galisia, a los
merynos o merino que por min andodierem (sic) en las merindades de Galisia et en
qualquier dellas e a los juises e alcalles de la cibdade de Orens et de todas las otras
villas e logares del dicho adelantamiento e a qualquier e a qualesquier dellos que esta mi
carta fuer mostrada o el traslado della signado de scripuano publico, salud e buena
ventura. Sepades quel cabildo de la iglesia de la dicha çibdat de Orense me enbiaron
mostrar huna carta del dicho sennor rey en que se contem quel dicho sennor rey que
mando que, quando acaesçer que el echar algunos pechos e pedidos al obispo e cabildo
de la dicha iglesia de Orense de que ellos ham de faser derramamiento entre sy, que,
pagando el dicho cabildo los maravedis281 que lles copier a pagar en los dichos pechos e
pedidos, que los cogedores que am de coger los dichos pechos e pedidos por el dicho
sennor rey et otros algunos que les non prendem nin tomem ninguna cosa de lo suyo a
las personas, canonigos e raçioneros et benefiçiados de la dicha iglesia nin alguno
dellos, nin de los bienes que pertenesçem a la mesa del dicho cabildo por lo que copier a
pagar a los dichos bispo e abbades e priores e clerisia del dicho obispado, segunt todo
esto mejor e mas conpridamente en la dicha carta do dito (sic) sennor rey se conten. E
agora el dicho cabildo enviaronme diser que se reçeban que lles non queredes guardar ni
conprir la dicha carta del dicho sennor rey segunt se en ela conten, e pedironme que lles
diese mi carta en esta rason; porque uos mando de parte del rey e digo de la myna que
veades la dicha carta del dicho sennor rey o el traslado dela signado de scripuano
publico quel dicho cabildo o algunas de las personas et canonigos e benefiçiados de la
dicha egl[esi]a o qualquier dellos uos mostrarem en esta rasom e guardagela e
conplidegela en todo biem et conplidamente segunt que en ela se conten. E non [...]ades
ende al por ninguna manera, so pena de seysçentos maravedis282 a cada vno, sy non por
qualquier o qualesquier que fincar de lo asy conprir [...] al ome que es[ta ...] carta
mostrar que uos enprase que parescades ante min, du quier que yo sea, o ante los
alcalles del rey que andam conm[...] o ante qualquier dellos, del dia que uos enprasarem
a nueue dias so la dicha pena a cada vno.
Dada [...] enero, era de mill e CCCCos e vm annos.
Yo, Pero Alfonso la scripui por mandado de Diego Felipes, alcalle de [...]miento.
Diego Felipes, alcalle.

281
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «morª».
282
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «morª».

770
1206

1363, marzo, 22. Ourense.

El obispo auriense fray Alfonso de Noia, reunido en sínodo, concede a los clérigos
del obispado, especialmente a los capellanes de Santa Eufemia y a los dobleros y
clérigos de coro, libertad para testar sus bienes patrimoniales y, a los que tengan
beneficio, poder disponer en sus mandas y testamentos de la mitad de los bienes y
frutos benefíciales hasta un año y un día después de su muerte. Señala que esta merced
la otorga porque ya con anterioridad la había concedido su antecesor, el obispo don
Juan, y promete no ir contra ello.

A. Diversarum rerum 1, nº 94. Orig. Perg.; 174 x 250 mm.; escr. gótica; borroso, debido
a las manchas de humedad que dificultan la lectura; pequeña incisión que afecta a una letra
de las línea 12. En la parte superior del pergamino, escr. gótica: «Carta en como los cligo283
(sic) poden mandear seus vees». Al verso, escr. gótica: «Carta en commo os clerigos posan
mandar seus bees e lebar medeas natas». Al verso, escr. gótica: «Carta do poder que deu o
bispo ha clerigos». Al dorso, escr. cortesana: «Poder para haser testamento dado por don
fray Alonso a los canonigos y racioneros de Orensse y a los clerigos deste obispado y en
especial a los capellanes de Santa Eufemia y clerigos del coro y para gozar la media anata
de sus beneficios por un año e dia. Era 1420»284. Al dorso, escr. humanística: «Este don
Alonso fue obispo en tiempo del rey don Pedro el Cruel por los anos de la era de 1401
adelante hasta el de la era de 1407 y no mas. Y asi este instrumento tiene la data de la era de
1401 y asi se ha de leer, y no es la que arriva se pone. Doctor Carrera (rubricado)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 220 (nº 853).

CIT. ES, XVII, 128-129.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 45 [fechándolo en 1563,


probablemente por un error tipográfico].

Era de mill e quatroçentos e huun annos, viinte e dous dias de março. Sabban todos
que en presença de min, Garçia Diaz, raçoeiro e notario publico da iglleia e çibdade
d´Ourense, et das testemoyas adeante escriptas, seendo o onrrado padre e sennor dom
frey Afomso, da ordem de Sam Françisco, porlla graça de Deus e da santa iglleia de
Roma bispo d´Ourense, ena dita iglleia cathedral de Sam Martinno d´Ourense,
çelebrando santo sinado con dom Gyl Uaasques, deyan, e as pesoas e coengos e
raçoeiros da dita iglleia et con a outra cllerizia (sic) do seu bispado, disso que fasia ben
e merçee aa cllerizia do dito seu bispado, e espeçialmente aos capellaes de Santa
Oufemya e dobreiros e clerigos do coro da dita sua iglleia, em tal guissa que lles daua285
liure e conprido poder que elles e cada huun delles ao tenpo do seu finamento podesem
faser suas mandas e testamentos de todos aquelles bees, asi mouilles commo reizes, que
a eles perteeçese de parte de seu patrimonyo et das cousas que fosem eclesiasticas e que
elles gaanaran e gaanasem ata o dia do seu finamento; e se alguun delles ouuesse
beneffiçio e possuyndoo per espaço de tenpo et con justo titollo, que podese auer del ata
huun anno e huun dia da hora do seu finamento a meadade de todos aquelles bees e

283
e frayres] tachado.
284
y a los clérigos deste / obispado y en especial a los capellanes de Santa Eufemia / y clérigos del coro y
para gozar la media anata / de sus beneficios por un año e día. Era 1420] escrito con posterioridad,
escritura humanística.
285
daua] la «a» final esta escrita sobre «as».

771
coussas que perteeçesem ao benefiçio de cada huun delles para seus testamentos e
mandas perlos ditos bees e cousas seeren conpridas mays conpridamente, e que os
podese mandar et ordinar delles commo teuesem por bem e hu fose prol e soude de suas
almas. E esta merçee lles fazia e outorgaua segundo que lla mays conpridamente fezera
e outorgara dom Johan, seu anteçeçesor (sic), bispo que foy d´Ourense, e prometeu de
non viir contra ello em nihuna maneira per sy nen per outro e mandou a min dito notario
que lles dese ende huun ou muytos publicos estromentos para garda de dereito de cada
huun delles.
Esto foy em Ourense, ena dita iglleia cathedral, era, dia, mes sobreditos.
Testemoyas: o dito dayan, Martin Moxe, arçidiago de Limia, Gonçaluo Nunes,
meestreescola, Affomso Peres, thesoureiro, Garçia Fernandes, Gonçaluo Eanes de
Noya, coengos da dita iglleia e outros.
E eu, Garçia Diaz, raçoeiro e notario sobredito da dita igleia e çidade d´Ouremse
porlo bispo e igleia desse logar, a esto con as ditas testemoyas presente foy e meu286
nome e signal aqui puge en testemoyo de uerdade, que tal he (signum: Garçia); e este
dito scrito en mina presença de uerbo a uerbo fis scripuir.

1207

1363, abril, 10. Sabadelle.

Cambio realizado entre Fernando Pérez, juez en tierra de Aguiar, y el escudero


Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en Sabadelle, mediante el cual el primero cede
al segundo una leira en Os Vilares, en Sabadelle,–libre de toda carga, salvo diezmo–
que se encuentra entre dos viñas propiedad del escudero, recibiendo a cambio otra
leira en O Val y diez maravedíes.

A. Escrituras 10, nº 2. Orig. Perg.; 163 x 260 mm.; escr. gótica; leves manchas de
humedad en la parte izquierda del pergamino que no afectan a la lectura; antigua doblez
vertical que dificulta la lectura de algunas letras, se extiende desde la línea 11 a la 19;
algunas de las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas
letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Sabadelle da leyra dos Villares».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 220 (nº 854).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren commo eu, Fernando
Peres, juys em terra d´Aguiar, dou a uos, Lopo Rodrigues, escudeiro, morador em
Sabadelle, em quanbeo que conuosco faço de meu praçer e uosso, huna mina leyra de
diçemo a Deus que eu ey em Sabadelle, enos Villares; a qual leyra jaz entre outras duas
leyras que uos y teedes, huna que uos agora laurades e outra que uos ten aforada Johan
de Cabo. E esta leyra uos dou para por senpre por outra uosa leyra que m<e> uos por
ella dades em quanbeo que jaz eno Vale, ontre duas leyras de Johan Affomso, huna que
foy de Tereyia Martinet e outra de Maria Martinet, que me uos por ela dades. E
destessme uos aynda, o dito Lopo Rodrigues, a min, o dito Fernando Peres, demays con
a dita leyra X morabedis, dos quaes me ja outorgo por entrego e bem pagado, que os
tenno ja em meu jur et en meu poder. E eu, o dito Lopo Rodrigues, asy reçebo de uos, o
dito Fernando Peres, a dita leyra dos Villares commo dito he para min et para mina uos

286
meu] repetido.

772
para por senpre, et asy uos dou esta outra leyra do Vale en quanbeo commo dito he para
uos e para toda uossa uos para por senpre. E eu, o dito Fernando Peres, asy reçebo de
uos, o dito Lopo Rodrigues, a dita leyra para min e para mina uos em jur d´erdade para
por senpre.
E posto entre as ditas partes que qual deles ou da sua parte ou da estranya que contra
esta carta quisser passar e a non quiser conprir e agardar que aia a yra de Deus Padre et
a sua maldiçon e peyte a outra parte querellossa que en elo quisser estar et o quisser
conprir e agardar por nome de pena C morabedis de brancos, et a uos del rey outros
tantos; e a pena pagada ou non esta carta fique firme e vallan para senpre.
Feita a carta em Sabadelle Pequeno, des dias d´abril, era de mill e quatroçentos e
huu annos.
Testemoyas que estauan presentes: Johan Affonso de Sabadelle e Domingo Martinet
e Viuian Peres de Gondiaes e Anton Peres de Villarino e outros.
E eu, Affonso Fernandes, notario por Gonçaluo Garçia en terra d´Aguiar, que a esto
pressente ffoy et en (signum) mina pressença o fis e escriuy per mandado das ditas
partes e meu nome e meu synal aqui fis en testemoyo de uerdade, que tal he.

1208

1363, agosto, 30. Santiago de Compostela.

El notario compostelano García Suárez das Encrovas, por orden de Fernando


Jiménez, juez de Luou, y a petición de Pascual Fernández, juez de Villestro, traslada la
confirmación concedida el 4 de octubre de 1351 por Pedro I a los clérigos de coro de la
iglesia compostelana del privilegio de exención de pago de moneda, fonsadera o
cualquier otro servicio real a los hombres que labrasen sus propiedades, según lo
tenían desde tiempos de Fernando III y Sancho IV.

B. Privilexios 4, nº 20. Perg.; 419 x 478 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 11 de diciembre de 1364 por el notario ribadaviense Pedro Anfreus, por orden del juez
Vasco García, a petición de Esteban Pérez y Martín Pérez, moradores en Vide (doc. nº
1220). Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura; numerosos
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a palabras de las líneas 3, 12, 14, 31, 32, 38 a
41, 51, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 73 y 74, afectando al signo notarial; antiguas dobleces
horizontales y verticales que dificultan e impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Escripturas do couto de Jouin commo he exsento».
C. Escrituras 8, ff. 330r-331v. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463
por el notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza,
por orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, procurador del cabildo auriense.

Se transcribe el texto de Privilexios 4, nº 20.

[Inserta confirmación Pedro I de 4 de octubre de 1351, de la confirmación de


Alfonso XI a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de la exención de pago de
tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 5 de diciembre de 1340,
doc. nº 1137].

773
[Inserta confirmación de Alfonso XI, de 5 de diciembre de 1340, de su propia
confirmación a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de 28 de septiembre de
1336, de la exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus
propiedades, doc. nº 1047].

[Inserta confirmación Alfonso XI, de 28 de septiembre de 1336, de la confirmación


de Sancho IV a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de la exención de pago
de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 18 de mayo de 1294,
doc. nº 1019].

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].287

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].288

§ Este he o traslado do dito priuilegio de noso sennor el rey, o qual era escripto en
purgameo et seellado de seu seello de plomo colgado en fyos de seda uerdes e uermellos
et brancos et amarellos, o qual eu, Garçia Suares das Encroues, notario publico jurado
de Santiago, vy e lii et de ueruo a ueruo aqui fiz traslladar por mandado e outoridade de
don Fernan Xemenz, juyz de Luou, ordynario na igleia de Santiago, que me para ello
deu, triinta dias do mess de a[gosto] da era de mill e quatroçentos e huun annos, a
pidimento de Pascoal Fernandes, juis de Vellestro. Et mandou que este trasllado
valuesse et fezesse fe en juizo e hu quer que paresçesse assy commo o uerdadeyro
[ou]riginal. Et a[qui meu] nome e signal ponno en testimuyo de uerdade.
Testimuyas que a esto foron pressentes: Martin Peres, clerigo de Marocos, e Johan
Garçia, criado do dito Pascoal Fernandes, e Affonso Fernandes e Gonçaluo Rodrigues,
escriuaes de min, notario, e outros.

1209

1363, septiembre, 11, lunes. Ourense.

Sentencia emitida por Esteban Fernández de Salas, juez del rey en Ourense, sobre
el pago de los tres mil maravedíes que el mercader Juan López y su mujer, Estefanía
Martínez, adeudaban al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle. El juez era el
encargado de, una vez fallecido el matrimonio y ante la gran cantidad de acreedores
que habían dejado, realizar la estimación de sus bienes y proceder a la partija y
repartimiento de los mismos entre sus acreedores. Esteban Fernández de Salas, vistos
las contratos y obligaciones que el matrimonio había contraído con el escudero Lope
Rodríguez, presentados por el notario auriense Lorenzo Eanes como procurador de San
Francisco de Ourense, al que el escudero había cedido la deuda, sentencia que, dado
que Lope Rodríguez ya había obtenido bienes por la dicha deuda, ésta debe fijarse en
dos mil maravedíes, asignando a San Francisco los bienes siguientes: el casal de
Sende, en la feligresía de San Lourenzo de Siabal, cuyo valor se estima en
287
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).
288
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).

774
cuatrocientos maravedíes; la viña de Bouza de Ramiro, estimada en mil cien
maravedíes; y las viñas y heredades que el matrimonio poseía en San Cibrao y Papón,
que ahora tiene Juan Eanes, estimadas en ochocientos maravedíes.

A. Escrituras 10, nº 41. Orig. Perg.; 261 x 412 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin llegar a impedir la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Carta de sentença ontre os foreiros de Santa (sic) Francisco et Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 220 (nº 855).

Sabeam quantos esta carta de sentença viren commo en pressença de nos, Martin
Gonçalues et Esteuo Peres, notarios publicos d´Ourense porla iglleia desse lugar, e das
testemoyas adeante escriptas, sobre rason de cartas e estormentos de deuedas publicas e
sentenças que foron mostradas e pressentadas ante Esteuo Ferrnandes de Salas, juys del
rey em Ourense, per acreedores, clerigos e leigos, homes e molleres, e judios, sobrelos
bees vniuerssaes, mouilles e rrayses que foron et ficaron de Johan Lopes, mercador, et
de Esteueynna Martines, sua moller, moradores que foron em Ourense, sobre que se
feseron proçessos que passaron per ante nos, os ditos notarios, assy ante o dito juys et
ante outros seus antesseçores; feyta pelo dito juys estimaçon sobrelos bees, porque as
deuedas eran muytas e muytos os acreedores, fezo partilla e deuisom delles que
ouuessem cada huuns quantias çertas, segundo eran suas deuedas, e sobrelo que mandou
dar e pagar a Lopo Rodrigues de Sabadelle e aos frayres do moesteyro de Sam
Françisco d´Ourense, em nome del, para auer em lugar do dito Lopo Rodrigues e vender
commo seus, deu esta sentença que se sige:
§ In Dey nomine. Amen. Eu, Esteuoo Ferrnandes, juys sobredito, vistos os
contrautos et obligaçoes que me forom mostrados e pressentados por parte de Lopo
Rodrigues per Lourenço Eanes, notario d´Ourense, procurador dos frades do moesteyro
de Sam Françisco d´Ourense, a que perteençe a deueda dos tres mill morabedis
contiudos nas obligaçoes que foron feytas ao dito Lopo Rodrigues pelos ditos Johan
Lopez et Esteueynna Martines, sua moller, assy commo esta escrito per Martin
Gonçaluez, notario publico desta çibdade, os quaees estormentos som signados do
signal de Viçente Suares, notario; e visto a petiçon que me sobre esto fuy feyta pelo dito
procurador e o juramento que feso ena alma e conçiençia do acreedor; e visto em
commo os bees foron apregoados pelos terminos do dereito e muytos mays et non
seyrom conpradores; e visto o apreçamento que mandey faser e se feso per homes boos
ajuramentados dos bees vniuerssales dos ditos Johan Lopez e Esteueynna Martines;
conssiirando em commo o dito Lopo Rodrigues ouuo e teuo bees pola dita deueda de
que ouuo e leuou froytos e esquilmos, e leuara mays se quisera poer em elo aguça, e em
commo, outrossy, o dito Lourenço Eanes em sua alma conffessou, em parte, que o dito
Lopo Rodrigues leuou em parte dineiro por gaança, et segundo preçepto en parte podera
proçeder contra el, senon tam solamente porque a deueda he ia dada para obra de
piadade et pora limosyna aos ditos frades; tollo e tiro da dita deueda porlas ocasiones de
susoditas ao dito Lopo Rodriguez et a aquelles a que perteençe em seu nome mill
morabedis con o que el reçebeu de froytos e de gaança porla fama que he muy
agraueada contra el acreedor e porlos dous mill morabedis que remaneçen, e porque non
ha y abondaça de bees para pagar todas las deuedas entregamente, dou e assigno em
conta e em paga dos ditos dous mil morabedis et porla entrega, que som duzentos
morabedis, aos ditos frayres para auer em lugar do dito Lopo Rodrigues e vender
commo seus quanto em min he e o posso e deuo faser por offiçio ordynario e por
expressa ypoteca estes bees que se segen:

775
§ Primeyramente, o cassar de Sende, que he ena fligissia de Seabal, que he terra de
Raueeda, em preço de quatroçentos morabedis desta moeda vsada, a des dineiros o
morabedi.
E a vina da Bouça de Ramyro, que fuy apreçada em mil e çen morabedis, por esse
meesmo preço.
E mays as vinnas e herdamentos que os ditos Johan Lopes e Esteueynna Martines
auian em Sam Çibraao e em Papom, os quaees agora ten Johan Eanes, que forom
apreçados em oytoçentos morabedis por esse meesmo preço.
Que monta per todo dous mill e tresentos morabedis, assy que pagados os dous mill
e duzentos morabedis da deueda e entrega, remaneçem e ficam de mays çem morabedis,
os quaees çem morabedis mando que aiam con os outros sobreditos por o lauorio feyto
enos ditos bees; e todo o al que seia quito.
E custas ou danos ou penas que o soffra em sy o dito Lopo Rodriguez ou os ditos
frayres em seu nome.
E em este escripto julgando per sentença o pronunçio todo assy.
Dada fuy esta sentença em Ourense, lunes, onze dias de setenbro, era de mill e
quatroçentos e huun annos.
Testemoyas: dom Martin Moxe, arçidiago de Limea, e Rodrigo Aluares, dobreyro
da iglleia d´Ourense, Johan Ferrnandes de Quintelle, raçoeyro da dita iglleia, e Pero
Ferrnandes da Ayra.
E eu, Martin Gonçaluez, notario sobredito, que a esto presente foy con o sobredito
Esteuoo Peres, notario, e en minna presença o fiz escripuyr e meu nome e meu signal
aqui fiz, que tal he (signum).
E eu, Esteuoo Peres, notario sobredito, que a esto presente foy con o dito Martin
Gonçalues, notario, e en minna presença o fis escripuyr e meu nome e meu signal aqui
fis, que tal he (signum).

1210

1363, septiembre, 12. Ourense.

El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle denuncia a los mercaderes aurienses


Fernando Pardo y Lorenzo Eanes de Santa Cruz porque se ha enterado de que
pretenden tomar posesión de la viña de Barbeitiños, en Sesnande, que a él le había
entregado el también mercader Juan López, quien previamente se la había empeñado al
escudero por tres mil maravedíes. Lopo Rodríguez añade que no consentirá que los
mercaderes tomen posesión ni de la viña ni de sus frutos, a lo que ellos contestan que la
viña en cuestión es suya, pues les había sido vendida por García Ruiz, juez del rey,
según podían demostrar, si bien satisfarían al escudero su derecho, de tenerlo, sobre
ella.

A. Escrituras 10, nº 33. Orig. Perg.; 305 x 250 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
da leyra de Barbeytos que sta en Sesenande que foy de Lopo Rodrigues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 221 (nº 856).

Era de mill e quatroçentos e huun annos, dose dias de setenbro. Conuçuda cousa
seia a todos que en presença de myn, Viçente Suares, notario publico d´Ourense pola

776
iglleia desse lugar, e das testemoyas adeante escritas, em este dia, estando ena dita villa,
na rua das Tendas, ante a porta da tenda en que mora Fernan Pardo, mercador, e
presentes y o dito Fernan Pardo e Lourenço Yanes de Santa Crus, mercadores,
moradores en Ourense, e logo per min, notario, Lopo Rodrigues, escudeyro, morador en
Sabadelle, disso aos ditos Lourenço Anes e Fernan Pardo que elles bem sabyam en
commo a el entregara Johan Lopes, mercador, morador en Ourense, nas Tendas, huna
leyra de vinna que disso que estaua en termio de Sesnande, aa qual chaman
Barbeytynos, que tiinna en pynor do dito Johan Lopes por tres mill morabedis de
dineiros brancos, e que estaua en jur e en possisom della, e que agora ao dito Lopo
Rodrigues era dito e çertyfficado per alguuns homes de fe e de creer que os ditos
Lourenço Anes e Fernan Pardo que querian entrar e reçeber a dita leyra de vinna, non
sabendo nen seendo bem çerto o dito Lopo Rodrigues por qualquer rason, e que o
queriam desapoderar della, non seendo el ante chamado e demandado e requerido sobre
elo289, chamado a juyso290 per hu deuesse e commo deuesse. Do qual entramento e
reçebemento, se o da dita leyra de vinna os ditos Lourenço Anes e Fernan Pardo
fesesem, e da nouydade que ora en ella siia, o dito Lopo Rodrigues disso que non
consintya en ello, ante o contradisia agora e auya por contradito, e que o poyna el por
agraueamento e que fose per força e contra sua voontade, e que a saluo lle ficasse sobre
ello todo seu dereito agora e d´aqui en deante para a auer et cobrar et demandar con
todas suas nouydades os ditos Lourenço Anes e Fernan Pardo e a outros quaes quer que
lle la asy tomassem e entrassem e reçebessen con todas las costas, perdas e meoscabos
que el por esta rason fesesse e reçebesse d´aqui en deante. E desto todo en commo o
disia, que pedia a myn, notario, que lle desse ende huun publico estormento ou mays,
quantos lle conprisem, para guarda e deffendemento de seu dereito.
E os ditos Lourenço Anes e Fernan Pardo, respondendo a esta fronta, disseron que
elles entrarem et teem a dita leyra de vinna e que a esffroytaron e esffroytan porque
disian que era sua, porque lles fora venduda por huna gram contia de morabedis per
Garçia Ruys, juys que era aa sason por nosso sennor el rey en Ourense, segundo se
contyna en huna sentença que sobre ello mostrauan, a qual elles leuaron e guardaron; e
que por ende tiinnan a dita leyra de vinna e a non leixarian ao dito Lopo Rodrigues,
mays, se o dito Lopo Rodrigues alguun dereito en ella auya, que lle farian sobre ella
conprimento de dereito.
Esto foy en Ourense, aa era e dias sobreditos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Martin Fernandes e Johan Fernandes,
yrmaos, tendeyros, e Johan de Seixadas, alffayate, moradores en Ourense, e outros.
E eu, Viçente Suarez, notario sobre(signum)dito, que a esto presente foy e em mina
presença aqui o fige escriuyr et meu sinal aqui fige, que tal he.

1211

[1352-1363], noviembre. Ourense.

Catalina, de la casa de Sandiás, en su nombre y por García Pérez, vende dos leiras
de terreno en la feligresía de Santo André de Erbededo, que habían pertenecido al
difunto Juan Escudeiro de Trasariz, que deben foro de tercio al señorío, además de
todas las propiedades que posee en Trasariz y la mitad de un casal que había
pertenecido a Rodrigo Eanes.
289
elo] interlineado, sobre el renglón.
290
a juyso] repetido.

777
A. Escrituras 21, nº 6. Orig. Perg.; 210 x 240 mm.; escr. gótica; muy deteriorado y
mutilado en su mitad izquierda; rotos que afectan a la parte central de las líneas 15 a 19 y
21; manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo
la lectura. Al margen inferior, escr. gótica: «Cassa de Sandians, 40 pares de dineyros por
tres libras».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 251 (nº 1004)
[Fechándolo en el siglo XIV, segunda mitad].

Datamos este documento en función de las actuaciones de Vicente Suárez como notario
de la ciudad de Ourense, entre 1352 y 1363.

[...]e dias de nouenbro. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Catalyna [...]lldo
da cassa de Sandiaes, por min e por toda minna uos, e polo dito Garçia [Peres ...]ço de
todos meus bees vendo para senpre et logo per esta presente carta entrego [...]
Heruededo duas leiras de terreo que jasen na friiguesia de Sante Andre de Er[uededo ...
Joan de] Escudeiro, que foy de Trasaris, as quaes leiras uos vendo e todollos castineyros
[...]do; aynda uos uendo toda a erdade que eu ey en Trasaris a qual ias no lugar que
cha[man …]; aynda uos vendo a metade de huun cassar que foy de Rodrigo Anes da
Pena, o qual [...] as ditas duas leiras con suas aruores que foron do dito Iohan Escudeiro
de [...] forno, a qual he de foro de terça ao dito senorio et a meatade do dito cassar que
foy [...] entradas e seydas e que façades del os foros que se pela meatade deste cassar an
de [...] uossa madre e uossa uos façades das ditas erdades e aruores dellas e de cada
huna dellas todo [...] esto que reçebi de uos todo aquel preço que a min e a uos por ello
aprouuo de me por ello derdes [...] rey don Afonsso, contados quareenta par de dineiros
por tres libras, as quaes logo reçebi de uos o dito [...] e en dous pedaços de prata fina, os
quaes dous pedaços de prata e dineiros montaron as [...] poder ben e conpridamente en
presença do notario [e das testemoyas] adeante escriptas. E para uos e uosa uos […]os
todos meus bees gaanados e por g[aanar ...] as ditas erdades e lugares dellas mays [...]
dou e doo em doaçom por moyto ben e am[...] seruiço que eu e o dito Garçia Peres, meu
[…] e per esta presente carta d´aqui en deante [...] a uosa uos eno jur e ena posisson [...]
aruores delles dos ditos lugares e de cada [...] con todas suas [perteenças segundo que
as] [...] e de mao a tenpo de sua morte e prometo e outorgo de uos defender e
anpararuos e uossa [...] e aruores con todas suas perteenças [...] qualquer que uos
sobrelles feser [dem]anda ou enbargo al [...] min nen per outre en juyso nen fora del.
E quen quer que uos contra esta carta e venda veer aia [...] pena çen morabedis da
boa moeda, et aa uos del rey outros tantos; e a pena [pagada ou non esta carta fique
firme e ualla para senpre].
Feita en Ourense, nas casas de Johan Peres de Nouoa, ante a porta da cassa hu mora
[...]
[...]cador, morador na rua dos Çapateiros, Loppo Gonçalues e Gomes Peres, omes291
de Garçia Peres; [...] Sant Andre de Heruededo.
E eu, Viçent Suarez, notario (signum) pobrico da çidade [... en mi]nna presença esta
carta fige escriuyr et meu nome e sinal aqui fige, que tal he.

291
omes] repetido.

778
1212

1364, enero, 20, sábado. Sabadelle.

Teresa Arias de Sabadelle, hija de Arias Pérez de Costela y de María García, vende
por ciento sesenta maravedíes al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle de todos los
bienes que había comprado a Rodrigo Eanes, hijo de Teresa Martinez y Juan Pérez de
Vilanova, en la feligresía de Santa Marta de Velle, por los que deberá pagar diezmo.

A. Escrituras 10, nº 38. Orig. Perg.; 194 x 400 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan la lectura; roto que afecta a la lectura de las primeras
letras de la línea 31; algunas de las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras
afectan a algunas letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta das herdades de Belle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 221 (nº 858).

Eno nome de Deus. Amen. Sabeam quantos esta carta viren que eu, Tereyia Aras de
Sabadelle, filla de Aras Peres de Costeella e de Maria Garçia292, meus padres, que foron,
vendo a uos, Lopo Rodrigues, escudeiro, a toda uossa bos para senpre toda quanta
herdade, assy vinnas commo casas e aruores e cortynnas e terreos de pan leuar e terreos
de vymees e foros e dereitos e dereyturas, que eu conprey a Rodrigo Eanes, fillo de
Tereyga Martines e de Johan Peres de Villanoua, a montes e a fontes, con entradas e
[con] seydas e con todos seus jures e dereitos e perteenças per hu quer que as elles an e
deuan auer de dereito. Vendouos os ditos herdamentos de disemo a Deus, liures e quites
de todo outro enbargo, os quaes herdamentos jazen en fiiguesya de293 <Be>lle, ca
outorgo que reçeby de uos ben e conpridamente todo o preço que a min e a uos aprouuo
de me por ello dardes, conben a saber: çento e sasseenta morabedis de dineiros brancos
desta moeda que ora corre, de que contan quarenta par de dineiros po[r] tres libras, e dos
quaes dineiros me outorgo por entrega e ben pagada ben e conpridamente e que os
reçeby en meu jur e en meu poder; e renunçio e parto de min aa ley e dereito que as
testemoyas deuen veer faser a paga do auer en dineiro ou en contia que os valla, e se a
dita ley e dereito por min allegar mando e outorgo que me non valla nen seia sobrello
ouyda en juyso nen fora del nen reçebuda a ello; e outrossy renunçio a toda excepçon e
allegaçon e quantos dereitos por min poderia auer e allegar que me non vallan; e se a
questa vendiçon agora mays ual ou ualrreiria d´aqui en deante en alguun tenpo esta
mooria ou mellaria doa e outorgo a uos en doaçon firme e perffeita per todos aquelles
dereitos e leys e rason que a doaçon mellor feita e mays firme e mays estauil pode e
deue seer de dereito ontre vyuos, conssiirando o boo deuido que conuosco ey e por
moyto amor e ajuda que de uos reçeby, que ual mays ca esto. E logo todo jur, uos,
demanda auçon, sennorio, possysson, propiadade e dereyto que eu ey enas ditas leyras
de terreos, cassas e vinnas e aruores e cortynnas e terreos de vymees e foros e dereitos e
dereyturas, todo o tollo de min e de toda minna vos e ponneo en uos e en toda uossa uos
para por senpre en jur e en corporal possysson delles per esta presente carta para
faserdes dellas toda uosa liure voentade assy commo de uosa cousa propia. E outorgo de
uos anparar e deffenderuos e toda uossa uos senpre a dereyto con esta vendiçon e cousas
sobreditas, e para esto obligo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.

292
Garçia] reescrito por encima de una mancha de humedad.
293
Fiiguesya de] reescrito por encima de una mancha de humedad.

779
E quen quer que contra esta vendiçon veer ou pasar aia a maldiçon e a yra de Deus e
de santa Maria e a sua maldiçon e a minna e peyte a uos e a uossa vos quanto demandar
dobrado, e a uos del rey peyte por pena çen morabedis da boa moeda de pena; e esta
carta e vendiçon valla e fique firme para senpre en todo tenpo.
Feyta a carta en Sabadelle, que he en terra d´Aguiar, sabado, viinte dias de janeiro,
era de mill e quatroçentos e dous annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan Martines, clerigo, Johan Eanes, fillo
de Johan Migeelles, que foy, de Quimeella, Gomes Lourenço de Lagoços, Johan
Patynno.
E eu, Vaasco Peres, notario publico en terra d´Aguiar porlo arçebispo e igleia de
Santiago en lugar de Gonçaluo Garçia, que a todo esto pressente foy e o escriuy e meu
nome e meu sinal aqui puge en testemoyo de (signum) uerdade, que tal he.

1213

1364, marzo, 19. Xunqueira de Ambía.

El priorato agustino de Santa María de Xunqueira de Ambía afora a los hermanos


Alfonso y Mayor López, hijos de Teresa Alfonso, hija del difunto Alfonso Eanes, portero
del convento, y de Marina Pérez, dos casales en ¿Requeixo de Acebedo? y unas leiras
en A Seica, que fueron viñas, que tiene el canónigo Alfonso López, con la condición de
habitarlos y cultivarlos bien. Como renta anual pagarán seis cuartos de pan, dos
tercios de centeno y una de «vereeyço», medidos por la tega toledana, que deben llevar
al convento. Se establece que el canónigo Alfonso López tenga durante su vida los
dichos casales y leiras por los que ha de hacer foro al convento, y a su muerte pasarán
a los hermanos Alfonso y Mayor López, quienes pagarán de renta anual por las leiras
de Seica la cuarta parte de lo que cosechen –salvo fruta y nabal– más una cerda y
cuatro dineros, pagaderos el día de san Martín.

A. Escrituras 12, nº 77. Orig. Perg.; 183 x 286 mm.; escr. gótica; deteriorado, con tinta
desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e
impidiendo la lectura, especialmente en las ocho primeras líneas; roto en la parte superior
que afecta a la parte central de las líneas 1 a 3. Presenta perforaciones para dos sellos de
cera pendientes.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 221-222 (nº 860).

Sabeam quantos esta carta viren commo nos [...] Santa María de Junqueyra d´Anbia
e o conuento desse lugar damos a foro a uos [...] de Tereyia Afomso, filla d´Affonsso
Anes, nosso porteiro, que foy, e de Marinna Peres dous casares [... Requeyxo]
d´Aseuedo con as leyras da Seyça que foron de vinnas assy como as agora de nos trage
Alfonso Lopes, nosso coengo. Damosuos os ditos casares e leyras a montes e a fontes,
con entradas e seydas, e con todos seus jures e dereitos e perteenças, per hu quer que as
aian e deuan aauer de dereito, per tal pleito e sub tal condiçon que os façades morar e
laurar e parar ben en guisa que non percam per mingoa de lauor e de boo paramento; e
que nos diades deles de cada anno seys quartos de pan, as duas terças de çenteo e huna
de vereeyço, per tega toledaa, e que no lo tragades ao moesteiro per uossa custa. E he
posto que Affomso Lopes, nosso coengo, que tenha en toda sua vida estes casares e
leyras sobreditas e faça o dito foro ao dito moesteiro, e aa morte do dito Affonso

780
Lopes294, nosso coengo, que uos, o dito Affomso Lopes e Moor Lopes, yrmaos, que
façades o dito foro ao dito moesteiro en pas e en saluo, et que diades das ditas leyras da
Seyça quarta parte de todalas nouydades que Deus een las (sic) der, saluo de froyta e de
nabal, per nosso moordomo. E outrossy que nos diades de cada anno por dia de san
Martinno de nouenbro huna marraa que se ia de reçeber con quatro dineiros coroados. E
por este foro o agades uos et liure doutro foro e enbargo nenhuun. E obrigamos os bees
do dito moesteiro para uos anpararmos e deffendermos a dereito de quen quer que uolo
quiser demandar ou enbargar. E outrossy nos, Affonso Lopes e Moor Lopes, assy
reçebemos o dito foro, ena maneira sobredita, e obrigamos todos nossos bees gaanados
e por gaanar para conprir e agardar as condiçoes desta carta.
E a parte que contra esto quiser passar non possa e peyte aa parte que o conprir e
agardar por nome de pena çem morabedis de brancos, e outros tantos aa uos del rey; e a
pena pagada ou non a carta e oo que se em ela conten fique firme e ualla polo tenpo
sobredito.
E a morte da pustrimeira uos fique o dito foro lyure e quite ao dito moesteiro con
todos seus boos paramentos. E se alguuns de uos quiserdes uender ou enpynorar o dito
foro non possades saluo a nos295 e se o nos non quisermos conprar nen enpinnorar enton
uendede ou enpinnorade aa tal pessoa que seia uossa semellauyl e faça o dito foro en
pas e en saluo ao dito moesteiro. E que esto seia çerto e non uenna en dulta damosuos
ende esta nossa carta seelada con nossos seelos de çera pendentes en testemoyo de
uerdade.
Feyta a carta eno dito moesteiro a XIX dias de março, era de mill e quatroçentos e
dous annos.
Eu Rodrigo Anes, prior. Martin Esteues. Pero Rodrigues. Eu, Johan Rodrigues. Eu
Joham Moure. Gonçaluo Eanes. Johan Fernandes. Fernan Peres. Eu, Gonçaluo
Rodrigues. Eu Johan Affonso.

1214

1364, junio, 8, sábado. Ourense.

El notario auriense García Díaz, por orden del juez Juan Arias, en presencia de
Pedro García de Sevilla, colector de los pedidos del rey en el reino de Galicia, y por
petición del deán don Gil Vázquez y del cabildo auriense, traslada la carta del
adelantado mayor de Galicia, Rodrigo Alfonso de Mansilla, por la que ordena que se
respete el privilegio del rey Pedro I por el que prohíbe que cobren al cabildo auriense,
una vez que éste haya satisfecho lo que le corresponde en los pedidos, la parte que le
toca pagar al obispo, abades y clerecía del obispado (vide doc. nº 1208).

A. Privilexios 2, nº 16. Orig. Perg. 276 x 300 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
grandes manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura; rotos que afectan a las
palabras finales de las líneas 3 a 6 y a la parte central de las líneas 25 a 33; roto en la parte
inferior del pergamino que no afecta al texto. En la parte inferior del pergamino, escr.
humanística: «Tubo el cauildo priueligio del rey para que quando echase alguno pecho a las
iglesias los cobradores no lo cobrasen de los bienes de la mesa capitular y canonigos, y

294
Lopes] interlineado, sobre el renglón.
295
saluo a nos] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, antes de la relación
de testigos, donde se escribe este texto.

781
presentaron este priuilegio ante Rodrigo Alonso de Mansiella, adelantado de Galicia, y da
su carta para que se cumpla la dicha carta y priuilegio real. Era 1402». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de Rodrigo Affonso, endeantado, que he de mercee». Al dorso, escr.
humanística: «Que pagando el cabildo los cargos y derramamientos de los reys no sean
executados por lo que toca a los obispos ny clero ni abbades».

ED. Documentos de Orense, I, 93-95.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 221 (nº 857).

Era de mill e CCCC e dous annos, sabado, oyto dias andados do mes de junyo.
Sabam todos que en presença de min, Garçia Dias, notario publico jurado da çidade e
igleia d´Ourense, e das testemoyas adeante scriptas, seendo dom Gil Uellasques, deam,
et o cabidoo da igleia d´Ourense ena caustra noua da dita igleia per canpaa tanguda,
segundo que he usso e custume, presente y Johan Aras, juis da dita çidade d´Ourense, e
presente y Pero Garçia de Seuilla colledor do[s] pedidos que perteeçem a nosso sennor
el rey don Pero eno reyno de Galisa, entom o dito deam e cabidoo diseron ao dito juis
que [...] e a dita igleia tiinam ... reyno de Galisia huna carta per que mandaua pela dita
[...] meyrinos, justiças ... e huna carta de merçee que o dito cabidoo gaanara do dito
[sennor] rey, a qual carta do dito ... notario leer e mostrar ao dito juiz e por quanto a dita
carta era scripta en papel e se temyam ... por ende que pediam ao dito juiz que dese
poder e auttoridade a min, dito notario, que trasladase a dita carta do dito endeantado ...
logo o dito juiz diso que daua auttoridade e poder a min, dito notario, que trasladase a
dita carta e a posese en publica forma de beruo a beruo ... que da dita carta fosen feytos
e postos en publica forma que valuesen e fesesen fe hu quer que paresçesen asy commo
o original ...
Testemoyas: o dito Pero Garçia e Pero Xemenes, seu criado, Gonçaluo Peres
Seixaluo, notarios d´Ourense; Gonçaluo Peres, Aparici Anes, raçoeiros; e Johan Garçia,
porteiro, da qual carta do dito endeantado o tenor a tal he:

[Inserta orden de Rodrigo Alfonso de Mansilla, adelantado mayor de Galicia, para


que no se reclame al cabildo auriense la parte de los pedidos que corresponde pagar al
obispo, abades y clerecia del obispado, de 1363, doc. nº 1205].

Este he o traslado da296 dita carta do dito endeantado, a qual era scripta en papel
[...]n costa de huun seello pequeno redondo en çera branca da audiençia do dito
endeantado, a qual non era cançellada n[en ... ne]n en[mend]ada nen en ninhuun seu
logar sospeyta, segundo que per ela paresçia, a qual eu, Garçia Dias, notario sobredito,
[...]os aqui per mandado do dito juis e a pedimento do dito deam e cabidoo d´Ourense
aqui, eno dito dia, mes e era sobreditos, fielmente de uerbo a uerbo trasladey e scripui e
meu nome et signal aqui puge en testemoyo de uerdade, que tal he (signum: Garçia)

1215

1364, junio, 8, sábado. Ourense.

296
da] repetido.

782
El deán Gil Vázquez y el cabildo auriense presentan ante el juez Juan Arias y
Pedro García de Sevilla, cogedor de los pedidos del rey en el reino de Galicia, una
carta de merced otorgada por el rey Pedro I, el 8 de julio de 1361, por la que ordena
que no se reclamen ni tomen al cabildo auriense la parte de los pedidos reales que
corresponde pagar al obispo, abades y clerecía del obispado auriense (vide doc. nº
1196). Tras la lectura de la carta, que lleva el sello de la audiencia real, el deán y el
cabildo solicitan al juez su traslado por miedo de que se pierda a causa de la acción del
fuego, agua o por cualquier otra causa. El juez ordena al notario García Díaz que
proceda a realizar el traslado de la carta.

A. Bispo, nº 27. Orig. Perg.; 285 x 451 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero. Presenta manchas de humedad que
dificultan e impiden la lectura en las palabras finales de las líneas 1 a 5, 13 a 26, 43 a 45;
dos grandes rotos en la parte izquierda del pergamino que afectan a las líneas 6 a 14 y 32 a
36; roto de pequeñas dimensiones que afecta a la zona central de la línea 4; antiguas
dobleces en sentido horizontal y vertical. Al dorso, escr. gótica: «Carta del rey que he de
merçee».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 222 (nº 861).

Era de mill et quatroçentos e dous annos, sabado, oyto dias andados do mes de
junyo. Sabam todos [que en presença] de min Garçia Dias, notario publico iurado da
çibdade e igleia d´Ouremse, et das testemoyas adeante scriptas ... dom Gil Uellasques,
deam, e o cabidoo da igleia d´Ourense, ena caustra noua da dita igleia per canpaa
tanguda, segundo que he de usso e custume, presente y Joham Aras, juiz d[a di]ta
çibdade d´Ourense, e presente y Pero Garçia de Seuilla, colledor dos pedidos e cousas
que perteençem a nosso sennor el rey eno regno de Galisa, entom o dito deam e cabidoo
di[sseron] ao dito juiz que por quanto elles e a dita igleia tiinam gaanada do dito sennor
rey dom Pero huna carta d[...] merçee, a qual logo per min, dito notario, feseron leer
ante o dito juiz e o dito Pero Garçia, e a dita carta de [...] se temyam que a dita carta se
perdese per fogo ou agoa ou per outro casu fortuito al[...] juiz que de seu offiçio desse
auttoridade e poder a min, dito notario, que trasladass[e ...] publica forma. E logo o dito
juiz disso que daua auttoridade e poder a min [...] en publica forma segundo se en ela
contiina e que o traslado ou traslados que eu [...] mandaua que ualuesem e fesesem fe hu
quer que paresçesem asy commo o [...] Pero Garçia, Pero Xemenez, seu criado,
Gonçaluo Seixaluo, notario d´Ourense, A[parici...].

1216

[1364, junio, 8, sábado. Ourense].

El notario auriense García Díaz traslada, por orden del juez Juan Arias, la carta de
merced que el 8 de julio de 1361 concedió el rey don Pedro I al cabildo de Ourense por
la que ordena que no se le reclamen la parte de los pedidos reales que les corresponde
pagar al obispo, abadías y clerecías del obispado auriense (vide doc. nº 1196).

A. Bispo, nº 27. Orig. Perg.; 285 x 451 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo. Presenta manchas de humedad que
dificultan e impiden la lectura en las palabras finales de las líneas 1 a 5, 13 a 26, 43 a 45;

783
dos grandes rotos en la parte izquierda del pergamino que afectan a las líneas 6 a 14 y 32 a
36; roto de pequeñas dimensiones que afecta a la zona central de la línea 4; antiguas
dobleces en sentido horizontal y vertical. Al dorso, escr. gótica: «Carta del rey que hé de
merçee».

Aunque sin datar, parece lógico suponer que este documento se elaboró en la misma
fecha de la solicitud que aparece como primer documento del pergamino, anterior a éste.

... da qual carta o tenor he este que se sigue:

[Inserta orden de Pedro I a sus oficiales de la ciudad de Ourense y del reino de


Galicia para que no se cobre al cabildo la parte de los pedidos reales que corresponde
pagar al obispo, abadías y clerecía del obispado de Ourense, de 8 de julio de 1361,
doc. nº 1196].

Este ho o traslado da dita carta do dito sennor rey, a qual era seelada en costa do
seelo da audiencia do dito sennor en çera branca, et a qual non era cancellada nen
enmendada nen riscada nen sospeyta en sy segundo que per ella parescia, e a qual eu
Garçia Dias, notario sobredito porla dita igleia d´Ourense e obispo desse logar, aqui
fielmente de uerbo a uerbo trasladey et scripui per mandado e auttoridade do dito juiz e
a pedimento do dito deam e cabidoo d´Ourense; e meu nume e signal aqui puge en
testemoyo de uerdade, que tal he (signum: Garçia).

1217

1364, [enero-julio], 27, sábado. Ourense.

Martín Moxe, arcediano de Limia, entrega una carta de pago a Rodrigo Estévez
conforme ha recibido los cinco servicios del año 1363 que éste había recaudado en su
nombre en el juzgado de Sobrado do Bispo, de los que era cogedor mayor en Galicia
don Zulema Aben Yaex de Sevilla.

A. Cregos de coro, nº 127. Orig. Perg.; 175 x 126 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
tinta desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando
la lectura; roto en la parte izquierda del pergamino que afecta al comienzo de las líneas 7 a
15, afectando a la lectura del mes en el que se realizó el documento. Al dorso, escr.
humanística: «No se puede leer».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 222-223 (nº 864)
[datándolo entre los meses de septiembre y diciembre].

Atendiendo al día y al año en que se otorgó el documento, «Sáuado, veynte e sete días
de ... mill e quatroçentos e dous anos», el mes podría ser enero, abril o julio.

Sabeam quantos297 esta carta viren que eu, Martin Moxe, arçediago de Limia ena
igleia d´Ourense, conosco e outorgo que reçeby de uos, Rodrigo Esteuees, ome de

297
quantos] repetido.

784
Johan Yanes de Graadeira, coengo d´Ourense298, boa con[ta e] uerdadeira, con paga
uerdadeira, dos çinco seruiçios que uos por min collestes e recadastes eno julgado de
Sobrado, que e de noso sennor obispo, eno ano que foy da era de mill e quatroçentos e
hun ano, os quaes noso sennor el rey mandou coller en Galisia per suas cartas eno dito
ano, dos quaes çinco seruiçios era colledor mayor en Galisia porlo dito sennor rey [...]
Çulema Aben Yaex de Seuilla. E destos çinco seruiçios que uos por min recadastes
[...]stes do dito julgado de Sobrado me outorgo por ben entrego e ben pagado e dou [...]
e quito de los a uos e a todos vossos bees para senpre. E porque esto seia çerto e [...]na
en dulça dyuos ende esta carta de pago e de quitamento feyta per Afonso Martines,
notario, [...]s.
Feyta a carta en Ourense, ena igleia de San Martinno, sabado, veynte e sete dias de
[...] de mill e quatroçentos e dous anos.
Testemoyas que a esto foron presentes: o dito Johan Yanes, [...]ra e Gonçaluo
Yanes, coengos d´Ourense, Domingo Gonçalues, vesyno e morador en Allaris,
Gonçaluo Yanes, [...]an da igleia de Sant Andre de Proente.
E eu, Afonso Martines, notario pu[blico da] çibdade d´Ourense e dos coutos do
(signum) bispo e da igleia d´Ourense porlo bispo e porla dita igleia, que a esto foy
presente e esta carta escriuy e meu signo aqui fis en testemoyo de uerdade, que tal e.

1218

1364, diciembre, 6. Allariz.

Rodrigo Alfonso de Mansilla, adelantado mayor en León y Asturias, merino mayor


en Galicia, a solicitud de Sancho Martínez, procurador del canónigo compostelano
Pascual Fernández, ordena a los merinos y justicias del reino de Galicia que cumplan
el privilegio que Pedro I confirmó a los clérigos de coro de la iglesia compostelana por
el que se exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los
hombres que labrasen las propiedades de la Iglesia de Santiago.

B. Privilexios 4, nº 20. Perg.; 419 x 478 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 11 de diciembre de 1364 por el notario ribadaviense Pedro Anfreus, por orden del juez
Vasco García, a petición de Esteban Pérez y Martín Pérez, moradores en Vide (doc. nº
1220). Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura; numerosos
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a palabras de las líneas 3, 12, 14, 31, 32, 38 a
41, 51, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 73 y 74, afectando al signo notarial; antiguas dobleces
horizontales y verticales que dificultan e impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Escripturas do couto de Jouin commo he exsento».
B. Escrituras 8, f. 331v. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463 por el
notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza, por
orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, procurador del cabildo auriense.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 222 (nº 862).

CIT. PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 263.

298
ome de Johan Yanes de Graadeira, coengo d´Ourense] llamada en forma de † que lleva a otra igual al
final del documento, después de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.

785
§ De mi, Rodrigo Alffonso de Manssiella, adellantrado mayor de nuestro sennor el
rey en tierra de Leon e de Asturias et su merino mayor en Gallizia, a todos llos merinos
e juezes e alcalles e alguazilles e otros offiçialles quallesquier que agora son o seeran de
aqui adellante en el dicho adellantramiento, salut e buena ventura. Fagouos saber que
paresçio ante mi Sancho Martines, procurador de Pascoal Fernandes, canonigo de
Santiago, en nonbre del arçibispo e canonigos e clerezia della dicha igllesia de Santiago,
et mostrome hun trasllado de hun priuylegio de nuestro sennor el rey signado de notario
publico del rey don Alffonso, que Dios perdone, conffirmado de nuestro sennor el rey
don Pedro, que Dios mantega, en el qual se contien quel dicho sennor rey faz merçede a
todos los clerigos e canonigos e raçoeyros e outros clerigos qualesquier del corro (sic)
della dicha egllesia de Santiago en que quita a todos los sus omes que labran sus
heredamientos de monedas e fonsadera e de seruiçios et de otros pedidos quallesquier
segunt que mejor e mas conplidamiente se contien en el dicho priuilegio e agora dise
que mager mostra el dicho priuilegio a llos cogedores dellos dichos pechos que gello
non quieren guardar e que lle uan e passan contra el e pediome que lle mandasse
guardar e conprir el dicho priuilegio. Porque uos mando, de parte del rey, que veades
luego el dicho priuillegio o su trasllado et que lo guardedes et conprades en todo segunt
se en el contien e non conssintades a llos dichos cogedores dellos dichos pechos que lles
prenden nin tomen ninguna cossa dello suyo por los dichos pechos nin por alguno dellos
a llos dichos labradores que labran las heredades del dicho arçibispo e dellos clerigos
della dicha igllesia de Santiago. E uos nin los dichos cogedores non fagades ende al so
la pena contenida en el dicho priuillejo e de seisçientos maravedis299 desta moneda
hussual a cada vno.
Dada en Allariz, seis dias de dezenbro, era de mill e quatroçentos e dos annos.
Yo, Pero Garçia, escriuan, la fiz escriuir por mandado de Françisco Peres, alcalle del
rey.
Françisco Peres, alcalle.

1219

1364, diciembre, 7. Ourense.

El deán auriense don Gil Vázquez, alcalde mayor de las hermandades del reino de
Galicia, a solicitud de Sancho Martínez, procurador sustituto de la iglesia de Santiago,
ordena a todos los alcaldes de las hermandades del reino de Galicia y a sus
pobladores, que cumplan tanto con el privilegio que Pedro I confirmó a los clérigos de
coro de la iglesia compostelana por el que se exime del pago de todo servicio real a los
hombres que labrasen las propiedades de la iglesia compostelana, como con lo
ordenado en la carta del merino mayor de Galicia, Rodrigo Alfonso de Mansilla, por la
que ordenaba el cumplimiento del privilegio.

B. Privilexios 4, nº 20. Perg.; 419 x 478 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 11 de diciembre de 1364 por el notario ribadaviense Pedro Anfreus, por orden del juez
Vasco García, a petición de Esteban Pérez y Martín Pérez, moradores en Vide (doc. nº
1220). Presenta manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura; numerosos
rotos de pequeñas dimensiones que afectan a palabras de las líneas 3, 12, 14, 31, 32, 38 a
41, 51, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 73 y 74, afectando al signo notarial; antiguas dobleces

299
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

786
horizontales y verticales que dificultan e impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Escripturas do couto de Jouin commo he exsento».
C. Escrituras 8, ff. 331v-332r. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463
por el notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza,
por orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, procurador del cabildo auriense.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 222 (nº 863).

§ De min, Gil Uaasquez, dean d´Ourense, alcalle mayor por nosso sennor el rey das
yrmadades (sic) do regno de Galliza, a todos llos alcalles e jurados das yrmandades do
regno de Gallisa et a todos llos moradores e pobradores das ditas yrmandades et de cada
huna dellas a que esta carta for mostrada, soude e boa uentura. Façouos a saber que
Sancho Martines, procurador sustituto do arçibispo e igleia de Santiago, paresçeu ante
Rodrigo Affonso de Mansella, merino mayor por nosso sennor el rey don Pedro, e
mostroulle et fezolle çerto per estormento feyto per notario en commo a dita igleia de
Santiago auya priuilegios e liberdades dos reis que foron en Castella et en Leon
conffirmados do dito sennor rey don Pedro perque quita a todos os homes lauradores et
pobradores dos cassares et lugares da dita igleia de Santiago toda moeda e fonsadera et
outra qualquer demanda que les fosse posta. E outrossy me mostrou huna carta do dito
Rodrigo Affonso con o traslado do dito priuillegio conffirmaçon per a qual carta o dito
Rodrigo Affonso manda a todos llos merinos, juyzess, alcalles e alguazilles et outros
offiçiaes quaesquer do endeantamento de Galliza que vejan logo o dito priuillegio ou o
trasllado del et gelo guarden e conpran en todo segundo que se en el conten e que non
consintissen aos colledores dos ditos peytos que non penoren porllos ditos peytos e
dereitos aos ditos lauradores que lauran as herdades do dito arçibispo et dos clerigos da
dita igleia. E pedeume o dito Sancho Martines, por nome da dita igleia de Santiago, que
le mandasse dar minna carta para uos que anparassedes et deffendessedes aos ditos
lauradores de força et os non leixassedes pennorar por a dita razon. E eu, visto o
traslado do dito priuillegio e da carta do dito Rodrigo Affonso, mandeylle dar esta
minna carta para uos en esta razon, porque uos mando da parte do dito sennor rey et do
dito Rodrigo Affonso e digo da minna que vejades o dito priuillegio ou o trasllado del
signado de notario et a dita carta e as conprades en todo, segundo se en ellos conten. E
non conssintades a colledor nen a colledores dos ditos peytos que tomen nen forçen aos
ditos omes lauradores das ditas herdades ninhuna coussa do seu contra suas vootades
por razon dos ditos peytos nen de cada huun delles et se lles alguna coussa quisseren
tomar que lançedes con elles apillido commo con roubadores que pass[an e queren]
passar contra [o mandado] do dito sennor rey e de seu endeantado e lles tollades a
penora e pennoras [segundo que o dito] sennor [rey] manda per o quaderno da
yrmandade aos forçadores e roubadores.
E os huuns nen os outros non façades [ende] al so pena da merçee do dito sennor rey
et de saseenta morabedis desta moeda husual a cada huun.
Dada en Ourense, sete dias de dezenbro, era de mill e quatroçentos e dous anos.
Egidius, decanus Auriensis.

1220

1364, diciembre, 11, miércoles. Ribadavia.

787
El notario ribadaviense Pedro Anfreus, por orden del juez de Ribadavia, Vasco
García, a petición de Esteban Pérez y Martín Pérez, moradores en Vide, traslada el
traslado realizado por el notario compostelano García Suárez das Encrovas de la
confirmación concedida el 4 de octubre de 1351 por Sancho IV del privilegio por el que
se exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres
que labrasen las propiedades de la iglesia de Santiago. Traslada asimismo las cartas
de Rodrigo Alfonso de Mansilla, merino mayor de Galicia, y del deán auriense Gil
Vázquez, alcalde mayor de las hermandades del reino de Galicia, por las que ordenan
a los merinos, justicias y alcaldes de las hermandades del reino que hagan cumplir
dicho privilegio.

A. Privilexios 4, nº 20. Orig. Perg.; 419 x 478 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que en ocasiones dificultan la lectura; numerosos rotos de pequeñas dimensiones que
afectan a palabras de las líneas 3, 12, 14, 31, 32, 38 a 41, 51, 62, 63, 64, 65, 70, 71, 73 y 74,
afectando al signo notarial; antiguas dobleces horizontales y verticales que dificultan e
impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Escripturas do couto de Jouín / commo hé
exsento».
B. Escrituras 8, ff. 330r-331v. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463
por el notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza,
por orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, procurador del cabildo auriense.

CIT. DÍAZ MARTÍN, Los oficiales de Pedro I, 26.

Era de mill e quatroçentos e dous annos, dia quarta feyra, onze dias do mes de
dezenbro. Sabbean todos commo en pressença de min, Pero Anffreus, notario publico
del rey ena villa de Ribadauia, et das testimuyas que adeante son escriptas; en este dito
dia, estando Vaasco Garçia, juyz ena dita villa, ante as portas das cassas de Lourenço
Escudeyro, çapateiro, visinno da dita villa, morador no arraualdo, paresçeron y antell
Esteuoo Peres e Martin Peres, moradores en Vide, que he en Riba de Minno, et
presentaron ante [o dit]o juiz e per min, dito notario, fezeron lleer huun trasllado de
huun priuillegio de nosso sennor el rey don Pedro, que Deus mantenna moytos annos e
boos ao seu seruiço, o qual dito traslado de priuilegio era escripto en purgameo de coyro
e feyto per Garçia Suares das Encroues, notario publico jurado da çidade de Santiago, et
signado de seu signal, segundo que per el aparesçia, o qual leuaron para guarda de seu
dereito et do qual o tenor a tal he:

[Inserta traslado de la confirmación concedida el 4 de octubre de 1351 por Sancho


IV del privilegio por el que se exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de la Iglesia de Santiago,
hecho por el notario compostelano García Suárez das Encrovas el 30 de agosto de
1363, doc. nº 1208].

[Inserta confirmación Pedro I de 4 de octubre de 1351, de la confirmación de


Alfonso XI a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de la exención de pago de
tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 5 de diciembre de 1340,
doc. nº 1137].

788
[Inserta confirmación de Alfonso XI, de 5 de diciembre de 1340, de su propia
confirmación a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de 28 de septiembre de
1336, de la exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus
propiedades, doc. nº 1047].

[Inserta confirmación Alfonso XI, de 28 de septiembre de 1336, de la confirmación


de Sancho IV a los clérigos de coro de Santiago de Compostela de la exención de pago
de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 18 de mayo de 1294,
doc. nº 1019].

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].300

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].301

§ E o qual dito [trallado] de priuilegio presentado, logo os ditos Esteuo Peres e


Martin Peres pressentaron ante o dito juyz huna carta de Rodrigo Alffonso de
Ma[nssilla, endean]tado mayor de nosso sennor el rey en [tierra de Leon e de Asturias e
seu merino] mayor en Galliza, [a qual] dita carta era escripta en papel et seellada en
costa do seello do dito Rodrigo Alffonso, endeantado, segundo que per ella paresçia. E
outrossy pressentaron ante o dito juyz outra carta de Gil Uaasquez, dean d´Ourense,
alcalle mayor por nosso sennor el rey das yrmandades do regno de Gallisa, a qual dita
carta era escripta en papell e seellada en costa do seello do dito Gil Uaasques, dean, et
robrada do seu nome, segundo que todo esto per la dita carta paresçia. As quaes ditas
cartas os ditos Esteuo Peres e Martin Peres logo leuaron para guarda de seu dereito et
das quaes o tenor a tal he:

[Inserta orden de Rodrigo Alfonso de Mansilla a los merinos y justicias del reino de
Galicia para que cumplan el privilegio que Pedro I por el que se exime del pago de
moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que labrasen las
propiedades de la Iglesia de Santiago, de 6 de diciembre de 1364, doc. nº 1218].

[Inserta orden del deán auriense don Gil Vázquez a todos los alcaldes de las
hermandades del reino de Galicia y a sus pobladores para que cumplan tanto con el
privilegio que Pedro I como con lo ordenado en la carta del merino mayor de Galicia
Rodrigo Alfonso de Mansilla, en la que ordenaba su cumplimiento, de 7 de diciembre
de 1364, doc. nº 1219].

Et mostradas et liudas o dito trasllado de priuille[gio] et cartas, os ditos Esteuoo


Peres e Martin Peres disseron per ante o dito juyz que elles e os moradores do dito lugar
de Vide que se temian de perderen o dito trasllado de priuillegio et as ditas cartas por
quanto ellas eran escriptas en papell per fogo ou per agoa ou per outra ocassion alguna,
porlla qual razon disseron que o seu dereito e dos moradores do dito lugar de Vide e dos
outros lugares e coutos da dita igleia e cabidoo de Santiago perderian o seu dereito, e
por ende que pedian ao dito juyz, por quanto era juyz ordynario por nosso sennor el rey
300
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).
301
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).

789
en esta dita villa de Ribadauia, que mandasse a min, dito notario, que lles traslladasse en
publica forma, con meu nome e con meu signal, o dito traslado de priuillegio et as ditas
cartas e desse aos ditos trasllados sua autoridade ordynaria que ualuessen e fezessen fe
en juyzo et fora del et en todo lugar que paresçesen.
Et o dito Vaasco Garçia, juyz, visto o dito traslado do dito priuillegio et as
sobreditas cartas do dito Rodrigo Affonso et Gil Uaasques, dean, et o pidimiento que lle
os ditos Esteuo Peres e Martin Peres fazian, dysso que daua a este trasllado do dito
traslado de priuillegio [et] das ditas cartas sua autoridade, e mandou que valuessen e
fezessen fe en juyzo et fora [de]l et en todo lugar que paresçessen assy commo os
publicos ouriginaas do dito priuillegio e das ditas cartas.
Et desto en co[mmo pa]ssou os ditos Esteuoo Peres e Martin Peres pidiron a min,
dito notario, que lles lo desse assy con meu nome e signal para guarda do dereito delles
et dos moradores do dito lugar de Vide et dos outros lugares e coutos da dita igleia e
cabidoo de Santiago.
Esto foy ena dita villa de Ribadauia, era e mess e dias sobreditos.
Testimuyas que a esto foron pressentes et viron as ditas cartas e traslado de
priuillegio: Gomez Gonçalues, dito Ferro, et Affonso Peres, notarios da dita villa, e
Esteuoo Martines, criado de Martin Anes, reitor da iglleia de Santiago, Pero Gonçaluez,
Affonso Falcon, mercador, Rodrigo Peres Beyncaua, Fernando Ferro, Lourenço
Escudeiro, çapateiro, Pero Migeelles, alfayate, visinnos da dita [villa] e outros.
E eu, Pero Anffreus, notario publico del rey ena dita villa de Ribad[auia], a esto
presente foy e escriui e aqui meu no[me] escripui e meu [signal en testemuyo de
verdade, que he tal].

1221

1364, [...], 27.

El racionero Gonzalo Perez entrega una carta de pago al también racionero García
Díaz, conforme ha recibido lo que le adeudaba por su ración.

B. Minutario notarial de García Díaz, cubierta izquierda. Perg.; 505 x 229 mm.; escr.
gótica; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura.

Era de mill e CCCC e dous annos, XXVII dias de ... [Gonçaluo Peres], raçionero
d´Ourense, en presençia de Gomes Anes, notario d´Ourense, se outorgou por pagado da
ca[rta de pago] de min, Garçia Dias, raçoneiro, que eu deuya da mynna raçon eno tenpo
que el fora moordomo do cabidoo.
Testemoyas: [Johan] Peres, Rodrigo Afonso, Johan Ferrnandes, raçoneiros, e Vasco
Coruacho e Pero Enrrique, coongos, e outros.
Esto foy no coro, ante as ditas testemoyas e clerigos do dito coro.

1222

1365, enero, 17. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán Gil Vázquez, afora a perpetuidad a


Gonzalo Martínez, morador en Puga, y a su mujer, Teresa Estévez, el casal de O

790
Rigueiro, la mitad de la heredad de Vales y la mitad del casal de Nicolao con la
obligación de plantar de viña todos los montes y touzas que están por plantar y además,
en la heredad de Vales, han de plantar treinta «cavaduras» de viña. Como renta anual
pagarán la tercera parte del vino que cosechen además de las derechuras
acostumbradas, ocho maravedíes y dos capones por el casal de O Rigueiro, veinte
pares de dineros por la mitad del casal de Nicolao y tres maravedíes o más por la mitad
de la heredad de Vales.

A. Tenza de Puga, nº 456. Orig. Perg.; 257 x 291 mm.; escr. gótica; deteriorado,
presenta manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando e
impidiendo la lectura; pequeños rotos, que afectan a letras sueltas de la línea 29; antiguas
dobleces horizontales y verticales en la parte derecha del pergamino que dificultan la
lectura. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 223 (nº 865).

Sabean quantos esta carta viren que nos, don Gil Uellasques, dean da igleia
d´Ourense, et cabidoo dese lugar, seendo juntados per canpaa tanjuda na costra noua de
San Martinno, hu e custume de nos juntar a fazer cabidoo, damos e outorgamos a foro a
uos, Gonçaluo Martinet, morador en Puga, et a uossa moller, Tereyia Esteues, que non
he pressente, et todas uossas voses para senpre, o cassar de Rigueiro, con suas cassas e
vinnas e herdades e aruores, e con todas as outras coussas que ao dito casar perteençen,
segundo que o teuo Martin Migeelles afforado do dito cabidoo; aynda uos damos a
meatade da herdade de Uales segundo que ora esta partida, con a meatade do casar de
Nicolao segundo que o uos, o dito Gonçaluo Martines, teedes partido con Pero
d´Eyroos. Damosuos e outorgamos os ditos cassar e herdades sobreditas con seus
montes e con entradas e seydas et con todos seus dereitos e perteenças, per tal condiçon
que uos que chantedes de vina todos los montes e touças que estan por chantar que
perteençe aos ditos cassar e herdades sobreditas, e que as lauredes e paredes ben de
guisa que non desffalescan per mingoa de lauor nen per mao paramento. E uos, os
sobreditos, e todas uossas voses que dedes a nos, o dito cabidoo, ou ao que por nos teuer
a nossa renda de Puga, a terça parte do vinno e da conposta que Deus der enas ditas
herdades, conuen a saber: a conposta na vinna e o vinno no lagar et o pam na ayra per
ome do que por nos teuer a dita renda de Puga, ao qual deues aproueer cumunalmente
de comer e de beuer en quanto esteuer conuosco a coller as ditas nouydades das ditas
herdades. E outrosy uos, o dito Gonçaluo Martines, por esta graça que uos fasen, auedes
de chantar no dito lugar de Uales cauadura de triinta omees. Et que pagedes as
dereituras dos ditos lugares acustumadas, conuen a saber: do cassar do Rigeiro, oyto
morabedis e dous capoes; et da meatade do cassar de Nicolao, viinte par de dineiros; e
por a meatade de Uales, tres morabedis, ou mays se mays foren as dereituras. E he posto
que se uos, os sobreditos, e uossas molleres ou uossas voses, quiserdes vender deitar ou
supenorar as ditas cassar e herdades ou parte deles que, primeiramente, façades a nos, o
dito cabidoo, ou ao que por nos teuer a dita renda de Puga e no las dedes porlo justo
preço que outre por elas <der>, e non nas querendo nos enton as vendede, deitade ou
supenorade non a caualeiro, nen escudeiro, nen a dona, nen a relegioso, nen ome de
trasmuro, nen a outro ome poderoso, mays aa taes pesoas que seian semellauiles de uos
e que cunpram et aguarden todas las cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas
e que uos sodes tiudos de conprir. Aynda he posto que se caston recleçer entre nos, o
dito cabidoo, e o que teuer a dita nossa renda de Puga e uos, os sobreditos, sobre rason
do dito casar e herdades sobreditas ou a parte delas que se termie per dous omees boos

791
de nos, o dito cabiidoo, tomados a praser das partes toda outra apelaçon remota. E
obrigamos os bees da nosa <mesa> de nos, o dito cabidoo, para anparar e defender a
uos, os sobreditos, e a todas uosas uoses senpre a dereito con o dito casar e herdades
sobreditas. E eu, o dito Gonçaluo Martines, que soo presente, por min e porla dita
Tereyia Esteues, minna moller, que non he presente, e por todas nosas voses, asy
reçebemos de uos, o dito dean e cabiidoo, o dito casar e herdades sobreditas afforadas
de foro de terça commo dito he e con suas dereituras e prometemos e outorgamos de as
chantar e manteer as casas e ontrechantar cada hu lles conprir e laurar e parar ben e
conprir e aguardar e pagar o dito foro e chantar as ditas herdades commo dito he, e
chantar no dito lugar de Uales cauadura de triinta omees commo dito e, ou con mays se
mester for, et todas las cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas; e para o assy
conprir obrigamos todos nossos bees gaanados e por gaanar. E desto nos, as ditas partes,
rogamos e mandamos a Per Anrrique, coengo e chançeler da igleia d´Ourense, que
fesesse ende duas cartas partidas per ABC anbas feitas en hun tenor.
Feita a carta en Ourense, dentro eno dito cabidoo, des e sete dias do mes de janeyro,
era de mill e quatroçentos e tres annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Gonçaluo da Dança e Fernan Yanes,
moradores en Puga; e Johan Garçia, porteiro do dito cabidoo.
Et ego, Petrus Henrici predictus, qui ad hec predictam presens fui et in meam
presentia scripta et signum meum hic posui (signum), quod tale est.

1223

1365, febrero, 15.

Fray Lorenzo Rasca, doctor y fraile de la orden de Santo Domingo, cumplidor del
testamento de doña Leonor Gil de Barrientos, viuda de Vasco Pérez Feixoo, afora a
Inés Eanes, moradora en la rúa do Pumar, durante su vida, todas las heredades que
Vasco Pérez y su mujer, Leonor Gil, poseían en la feligresía de Santa María de Melias,
y el quiñón del río Miño, con la condición de habitar las casas y labrar las heredades.
Como renta deberá pagar anualmente ochenta maravedíes de dineros blancos por el
día de san Martín de noviembre.

A. Escrituras 17, nº 45. Orig. Perg.; 253 x 279 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino, dificultando o
impidiendo la lectura; mutilado en la parte superior, afectando a las dos primeras líneas;
rotos en el interior del pergamino que afectan al texto en las líneas 23 a 26; rotos en el
lateral izquierdo que no afectan al texto. Al margen inferior, escr. humanística: «No inporta
al cauildo». Al dorso, escr. gótica: «Forro (sic) que fiso frey Lourenço Rasca asi commo
heree de dona Liinor Gil de Barrentos moller que foy de».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 223 (nº 866).

[...] frey Lourenço Rasca, doutor e frade da ordeen de Santo Domingo de [...]
conpridor e heree do testamento de dona Leonor Gil de Barrentos, moller que fuy de
Vaasco Peres Feyioo, e pelo poder que me a dita Leonor deu pelo dito testamento, dou e
outorgo a foro a uos, [Eines] Yanes, moradeira em Ourense, na rua do Pumar, em vossa
vida tan solamente e mays non, todas las herdades et casas e cortynas e aruores e fontes

792
e dereitos302 que o dito Vaasco Peres e a dita donna Leonor, sua moller, auyan e lles
perteesçiam ena fiigresia de Santa Maria de Melees, e tanben o quinon do rio do
Mynno, con os outros foros quaesquer que elles y auian. Afforouos as ditas herdades e
cortynas e casas e aruores e bees e quinon de rio em dito tenpo con todos seus dereitos e
entradas e seydas e jures e perteesças per hu quer que as am e deuan aauer de dereito per
tal condiçon que as lauredes e paredes ben e moredes as ditas cassas per uos ou per
outros e as mantenades em guissa que non desffalescan per mingoa de lauor e de boo
paramento; e dedes ende cada anno de foro em saluo a min ou minna vos ou a meu çerto
mandado, por dia de sam Martinno do mes de noueenbro, oyteenta morabedis de
dineiros brancos, de des dineiros cada morabedi; e por este foro os aiades eno dito tenpo
liures e quites de toda outra carrega e de todo outre enbargo e de toda outra pensson. E
aa morte de uos, a dita Eynes Yanes, que fiquen as ditas herdades e casas e aruores e
cortynas e foros e dereitos e quinon de rio e bees sobreditos a min e a minna vos, liures
e desenbargados con todos los boos paramentos que en elles esteueron feytos, alçada a
nouidade que y esteuer laurada. E obrigo todos los bees que foron do dito Vaasco Peres
e da dita donna Leonor para anpararvos a dereito no dito tenpo con o dito afforamento
que uos faço segundo dito he. E eu, a dita Eynes Anes, que soo presente, assy reçebo de
uos, o dito frey Lourenço Rasca, doutor sobredito, o dito afforamento asy ena maneira e
condiçoes que ditas som, e obrigo todos meus bees, mouilles e reyses, gaanados e por
gaanar para laurar e parar ben e conplyr e agoardar todo esto que sobredito he.
E he posto que qualquer das partes que contra esto quiser passar e o non conplyr e
aguardar que peyte aa outra parte que o conplyr et aguardar e em el[o e]steuer por nome
de pena e de interesse dusentos morabedis da dita moeda branca, e a uoz del rey outros
[tantos; e] esta carta [de a]fforamento sobredito fique firme e valla eno dito tenpo.
Feyta a carta en O[...]do, quinse [dias do mes de] feueiro, era de mill e quatroçentos
e tres annos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Gonçaluo Anes das Pias, Fernan de Caluos,
correyros, moradores ena rua das Choussas, Gonçaluo Garçia, ome de Johan Anes de
Graandeyra, morador na rua Noua, frey Johan Afomso, natural de Santiago, copanno do
dito doutor.
E eu, Affonso Martines, notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia desse lugar, que a esto foy presente e esta carta en mia presença fis escriuir e meu
signo aqui fis en testemoyo de uerdade, que ta(signum)l e.

1224

1365, abril, 8. Ourense.

El obispo auriense fray Alfonso de Noia afora a perpetuidad a Álvaro Sánchez,


morador en la rúa do Pumar, y a su mujer, Teresa Eanes, la mitad de una heredad y
cortiña que esta bajo la iglesia de San Pedro da Mezquita –la otra mitad ya se la había
aforado el obispo don Juan–, exenta de cargo alguno salvo diezmo, por una renta anual
de la quinta parte de la cosecha del pan más, por derechuras, un capón pagadero el día
de san Martín. Asimismo, se estipula que el obispo cederá al matrimonio unas casas
derruidas en A Mezquita para que las entregue a aquellos labradores a los que el
matrimonio tiene aforadas tierras en esa feligresía; las casas estarán libres de toda

302
e dereitos] repetido.

793
prestación salvo almacenar allí temporalmente el pan que en la zona recoja el
mayordomo del obispo.

A. Bispo, nº 119. Orig. Perg.; 262 x 276 mm.; escr. gótica; letra desvaída y manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura en
varias líneas.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 223 (nº 867).

CIT. ES, XVII, 129.

Sabean quantos esta carta viren commo nos, don frey Afonso, da orden de san
Francisco, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, damos e
outorgamos a foro a uos, Aluaro Sanches, morador en Ourense, na rua do Pumar, e a
uosa moller, Tereija Anes, que non he pressente, e a toda uosa uos para senpre a
meatade da herdade e cortyna que esta a su a igleia de San Pedro de Mezquita con todas
suas aruores e froyta que estan na dita cortyna; a qual meatade da dita cortinna e aruores
demarca da huna parte [porla] outra meatade desta cortinna que uos, o dito Aluaro
Sanches, teedes afforada e uos aforou don Johan de Cardellaque, obispo que foy
d´Ourense, nosso anteçesor que foy, e da outra parte topa na outra herdade do uoso
casar de Çedofeita, e vay topar no postigoo per hu entran aas nosas casas da igleia de
Mezquita. Aforamosuos a dita meatade da dita herdade e cortina con todas suas aruores
e entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças per hu quer que as ajan e
deuan d´auer de dereito sub tal condiçon que a lauredes e paredes ben en tal maneira
que non desfalescan per mingoa de lauor e de boo paramento per uos, o dito Aluar
Sanches, ou per outro laurador ou lauradores que a lauraren a que a uos, o dito Aluar
Sanches, ou vosa uoz quiserdes arrendar ou aforar e daredes ende a nos o dito sennor
obispo ou aos bispos que pelo tenpo foren de cada anno a quinta parte do pan que Deus
der na dita herdade e cortyna, e por dereitura da froita que Deus dar na dita cortyna e
herdade daredes huun capon por dia de san Martinno do mes de nouenbro, e do al que
ajades a dita meatade da dita cortyna e herdade e aruores de desemo a Deus e liure e
quite doutro enbargo e encarrego alguun. E se uos, o dito Aluaro Sanches, ou vosa uos a
quiserdes vender, deytar ou subpynorar ou obrigar que seiamos nos ante frontado ao
nosos susçesores que pelo tenpo foren, e non na querendo nos ou nosos susçesores que
estonçe a uendades, deytedes ou subpynoredes ou obriguedes aa tal pesoa que seia
semellauel de uos que seia tiudo e obrigado de laurar e parar ben e pagar e faser e
conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas e cada
huna delas.
E outrossi he posto ontre nos, o dito sennor obispo, e uos, o dito Aluaro Sanches,
por quanto as nosas casas que estan en Mesquita estan derribadas e danificadas, que uos
las damos para qualquer laurador a que uos ou vossa vos teuerdes aforados os ditos
aforamentos que uos, Aluar Sanches, teedes ena dita nosa freigisia de San Pedro de
Mesquita; as quaes casas uos damos que as ajades sen foro e çensso e sen outro tributo e
encarrego alguun saluo se o noso moordomo que agora he ou for d´aqui en deante
quisser poer y alguun pan en guarda en quanto coller a dita nouidade do pan.
E obrigamos os bees da nossa mesa para que uos e a dita vossa moller e toda vosa
uos seerdes senpre deffesos e anparados a dereito con esto que uos aforamos commo
dito he. E eu, o dito Aluaro Sanches, por min e porla dita minna moller, que non esta
presente, e por toda minna uos, asi o outorgo e resçebo en min a dita meatade da dita
cortyna e herdade con suas aruores e as ditas casas que me uos, o dito sennor obispo,

794
aforades commo dito he, e obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar para laurar e
parar ben e para as faser laurar e pagar o dito foro e conprir e aguardar as condiçoes
desta carta e cada huna delas.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos as ditas partes que contra esto pasar que
peyte aa parte que o conprir e aguardar por nome de pena çent morabedis da boa moeda;
e a pena pagada ou non esta carta e aforamento sobredito fique firme e ualla agora e
d´aqui adeante para senpre.
Feyta a carta en Ourense, oyto dias do mes d´abril, era de mill e quatroçentos e tres
annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Anes, abbade da Castineira e
Martin Dies e Johan Gonçalues do Canto e Johan Yanes de Graadeira, coengos
d´Ourense e Gonçaluo Vynagre, escudeiro do dito sennor obispo e Afonso Yanes
adegeiro do dito sennor obispo e outros.
Eu, Aluaro Gonçaluez, prelado da igleia de Santa Maria do Paao e notario pubrico
da çidade d´Ourense e dos coutos e lugares do bispo e ena sua casa e audiençia e
chanceleria porla igleia dese lugar, chamado e presente foy e confirmey e escripui meu
nome e signal y puge en testimoyo de uerdade, que303 tal (signum) he.

1225

1365, mayo, 2.

Rodrigo García entrega una carta de pago a García Díaz, conforme ha recibido la
cantidad que le adeudaba por la compra de un rocín.

B. Minutario notarial de García Díaz, cubierta izquierda. Perg.; 505 x 229 mm.; escr.
gótica; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura.

Era Mª CCCCª III, II dias de mayo. Per Roy Lourenço, notario ena see, Ruy Garçia
se outorgou por pagado dos LXXX morabedis que lle eu, Garçia Dias, deuya do roçin
que lle mercara.
Testemoyas: Pero ... e ... Rosete, reytor da igleia d´Armental, Afonso Dias, home do
dito notario, Gonçaluo Anes de Roldar, meu ome.

1226

1365, octubre, 21, martes. Sabadelle.

Juan Piliteiro, morador en O Abeledo, vende por seis libras al escudero Lope
Rodríguez de Sabadelle la cuarta parte de diez castaños, con sus terrenos y frutos, en el
lugar de Retorta, feligresía de San Martiño de Sabadelle, que se encuentran libres de
toda carga, salvo del pago del diezmo.

A. Escrituras 10, nº 3. Orig. Perg.; 181 x 362 mm.; escr. gótica; manchas de humedad en
distintas partes del pergamino que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
Sadelle (sic)». Al dorso, escr. gótica: «Carta de Lopo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro».

303
que] tachado.

795
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 223 (nº 868).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta viren que eu, Johan Pyliteyro,
morador eno Aueelledo, por min et por toda minna vos, vendo et entrego per esta carta a
uos, Lopo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro, e a toda uossa vos para por senpre toda a
minna quarta304 parte de des castyneyros, e dos quaes castyneyros acaeçen ende a min
en meu quinon, os quatro305 castyneiros vendouoslos con seus terreos e froytos que
Deus en eles der, con entradas e con seydas e con todos seus jures e dereytos e
perteenças per hu quer que as os ditos castyneiros an et deuen aauer de dereyto, de
disemo a Deus, liures e quites de todo outro enbargo. E os quaes castineyros estan eno
lugar que chaman A Retorta, e os quaes estan entre outros vosos de uos, o dito Lopo
Rodrigues, friiguessya de San Martinno de Sabadelle, e os quaes me a min perteeçen e
perteeçer deuen de dereyto e os quaes eu conprey. Que uos e toda uossa vos aiades et
peysuyades os ditos castyneiros e terreos deles e as nouidades e proes deles en jur
d´erdade para per senpre e façades ende uossa voentade liuremente, ca outorgo que
reçeby de uos per esto ben conpridamente todo o preço que a min et a uos aprouuo de
me por eles dardes, conven a saber: seys libras de dineiros desta moeda que ora corre,
de que contan XLª pares de dineiros noues por tres libras, que eu en meu jur e en meu
poder ey e de que me outorgo por entrego et ben pagado. E logo toda vos, jur, auçon,
sennorio, posyson, propiadade que eu e minnas voses auiamos enos ditos castyneiros e
terreos e froytos e proes deles, todo o tollo e rremouo e parto de min et de toda minna
vos e metoo e ponoo en vos, o dito Lopo Rodrigues, et en todas uosas voses para por
senpre; e outorgo anpararuos e toda vosa vos para senpre a dereito de quen quer que uos
la enbargue ou demande per min e per todos meus bees gaanados e por gaanar.
E quen quer que contra esta carta et vendiçon veer aia a yra de Deus e de santa
Maria, a sua madre, e a minna maldiçon, e quanto demandar peyte a uos e a uossa vos
dobrado, e a uos del rey peyte por pena cen morabedis da boa moeda; e esta carta
fique306 firme e valla para senpre.
Feyta a carta en Sabadelle Pequeno, martes, viinte e hun dia d´oytubro, era de mill e
quatroçentos e tres annos.
Testimuyas que a esto todo foron presentes: Gonçaluo, ome de Fernan Peres, juys,
Fernan Peres, juys, Johan Affonso de Sabadelle.
Et eu, Vaasco Peres, notario publico en terra d´Aguiar polo arçibispo e igleia de
Santiago en lugar de Gonçaluo Garçia, notario da dita terra, que a esto todo presente foy
e esta carta esscryui e meu nome e meu synal aqui pugy en testymuyo de uerdade, que
tal he (signum).

1227

1366, febrero, 11. Convento de San Francisco de Ourense.

Fray Pedro Alvelo, vicario del convento de San Francisco de Ourense, con el
consentimiento de fray Fernando Alfonso de Neira, doctor del dicho convento, dona al

304
quarta] reescrito por encima de una mancha de humedad.
305
quatro] reescrito por encima de una mancha de humedad, probablemente fue escrito con posterioridad
y fruto de una mala lectura, debería poner «quales».
306
fique] repetido.

796
escudero Lope Rodríguez de Sabadelle todos los bienes que fueron del mercader Juan
López y de su mujer, Estefanía Martínez, que se encuentran en San Cibrao y en Papón,
además del casal de Sende, en la feligresía de San Lourenzo de Siabal, y de la viña de
Bouza de Ramiro, en Ourense. El matrimonio adeudaba a Lope Rodríguez dos mil
maravedíes y éste se los había donado al convento de San Francisco de Ourense. Por
sentencia del juez auriense Esteban Fernández el convento adquiere las propiedades
del matrimonio en pago de la cantidad adeudada y, en agradecimiento a la generosidad
mostrada por el escudero, le donan la propiedad de estos bienes.

A. Escrituras 10, nº 34. Orig. Perg.; 162 x 560 mm.; escr. gótica; manchas de humedad ,
especialmente en la mitad superior del pergamino, que no afectan a la lectura; pequeños
rotos entre las líneas 18 y 19, 26 y 28 que no afectan al texto; roto de pequeñas dimensiones
en la línea 43 que afecta a una letra. Al dorso, escr. gótica: «Carta de [Lopo Rodrigues] de
Sabadelle». Al dorso, escr. gótica: «Carta do casar de Sende que he Sam Lourenço de
Seval».

ED. A. LÓPEZ, Monasterios orensanos, 437-438.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 224 (nº 869).

Sabbeam quantos esta carta virem que en presença de min, Martin Gonçalues,
notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar, et das testemunnas adeante
escriptas, seendo juntados fray Pero Aluelo, vigario do conuento do moesteiro de Sam
Françisco d´Ourense, con outorgamento de frey Fernando Afomso de Neyra, doutor do
dito moesteiro, et con outorgamento do conuento do dito moesteiro, que seran juntados
per canpaa tanjuda eno cabidoo do dito mosteiro, sigundo que o am de vso e de custume
de se ajuntarem a faser cabidoo, deron e outorgaron em doaçon pura e firme a Lopo
Rodrigues de Sabadelle, escudeiro, todos los erdamentos et bees que foron de Johan
Lopes, mercador, et de Esteueynna Martines, sua moller, que elles auyan em Sam
Çibrao et em Papon, e o casar de Sende, que he ena fiigresia de Sam Lourenço de
Seabal, e a vinna de Bouço de Ramyro, que he em termio d´Ourense, que foron dos
ditos Johan Lopes et Esteueynna Martines, sua moller, con todas suas entradas e seydas
et con todos seus dereitos et perteenças, asy commo doaçon mays pura et mays firme
pode e deue seer feita et mays conpridamente ualer de dereito. Os quaes erdamentos et
bees foron dados ao conuento do dito mosteiro en contia de dous mill morabedis em
paga de huna contia que os ditos Johan Lopes et Esteueynna Martines deuyan ao dito
Lopo Rodrigues, sigundo se conten em dous estormentos feitos per notario que foron
presentados ante Esteuoo Fernandes, juys d´Ourense, que foi, per nosso procurador; as
quaes contias dos ditos estormentos uos, o dito Lopo Rodrigues, auyades dado ao
conuento do dito mosteiro. E porque uos sodes escudeiro boo et reçebemos de uos
moyto bem et moyta aiuda, e por non viirdes a prouesa et uos manteerdes en uossa
onrra, renunçiamos toda a doaçon que nos dos ditos dineiros que se conteen nos ditos
estormentos fesestes e poemoslos en uos. E a sentença que por nos foi dada perlo dito
Esteuoo Fernandes, juys, per que nos asignou que ouuessemos perlos sobreditos
herdamentos os ditos dous mill morabedis e a todo dereito et sennorio e posisson e
propiadade et uos e auçon que o dito mosteiro et frades del, por rason da dita doaçon
que lle delles fesera o dito Lopo Rodrigues, auyan et lles perteeçiam commo qualquer e
en qualquer maneira et per qualquer rason enos ditos erdamentos e dineiros que se
conteen enos ditos estormentos e poynnano todo eno dito Lopo Rodrigues e en toda sua
vos para senpre, e que os podesse demandar et auer para sy assy commo de sua coussa

797
propia et faser delles toda sua liure voentade. E renunçiaron por sy e por todos los
outros do dito conuento que ora som ou seran et fossem d´aqui en deante que nunca
contra esto veessen nen dissessem delo o contrario, e se o disessem que non fossem
sobre elo oydos em juyso nen fora del. E demays que peitassem ao dito Lopo Rodrigues
ou a sua vos mill morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non esta carta et doaçon
ualla et fique firme para senpre.
Feita a carta eno dito mosteiro de Sam Françisco de Ourense, onse dias de feuereiro,
era de mill e quatroçentos et quatro annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Lourenço Anes, notario d´Ourense, e
Domingo Afomso, mercador, et Fernan Chico, fillo de Johan Çerreda, e Gomes
Lourenço de Sabadelle, e Johan Yanes de Sam Çibrao.
E eu, Martin Gonçalues, notario sobredito, que a esto presente foy e en minna
presença o fiz escripuyr et meu nome e meu signal (signum) aqui fiz en testemoyo de
verdade, que he tal.

1228

1366, abril, 24.

El cabildo, el deán y Rodrigo García de Paradela establecen la cantidad que


adeuda Rodrigo García hasta la fecha en cuatro mil trescientos treinta y tres
maravedíes.

B. Minutario notarial de García Díaz, cubierta derecha. Perg.; 505 x 229 mm.; escr.
gótica; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura.

XXIIIIª dias d´abril da era de mill e CCCCª IIIIª annos. Feyta conta ontre o cabidoo
e dean d´Ourense e Roy Garçia de Paradela, fica que deue o dito Roy Garçia do tenpo
pasado con o terço deste anno quatro mill e CCCos307 e XXX e III morabedis e terça ... e
fica que page en outro cabo a Aparici Anes çento e LXXX morabedis.

1229

[1362-1366].

Gil Vázquez, deán y vicario general del obispo auriense fray Alfonso de Noia,
confirma a Álvaro González, monje de San Salvador de Celanova, como abad del
monasterio de Santa Cristina de Ribas de Sil, tras la renuncia de Esteban Eanes, monje
del monasterio de Santo Estevo de Ribas de Sil, que había sido elegido por el convento
de Santa Cristina tras el fallecimiento del anterior abad, Juan Domínguez.

B. Diversarum rerum 1, f. 133v. Papel; 224 x 303 mm.; escr. gótica. El documento está
incompleto ya que falta la parte final, se puede apreciar que la hoja ha sido arrancada con un
objeto cortante. Al margen inferior, escr. humanística: «Consta por este papel que la elecon
de los abades de San Benito se confirmaban por los ordinarios y que vn electo abad de ella
no la no quiso acetar y renuncio su derecho en otro lo qual agora haran pocos».

307
... soldos con çento] tachado.

798
ED. RODRÍGUEZ MUÑIZ, Mosteiro de Santa Cristina de Ribas de Sil, 154-155 (nº 62).

REG. FERNÁNDEZ SUÁREZ, Monasterio de Santa Cristina de Ribas de Sil, 44 (nº 67).

Documento inconcluso, al que le faltan la datación, la relación de testigos y la


suscripción notarial, por lo que la fecha se ha fijado en función de los personajes
mencionados en el texto. Rodríguez Muñiz data el documento entre 1362, fecha del último
documento conocido expedido por el abad Juan Domínguez, y 1366, fecha de la muerte del
obispo auriense fray Alfonso de Noia.

[Eu], Gil Uellasques, deam da igleia d´Ourense e vigario geeral do onrrado padre e
senor dom frey Affonso, da ordem de San Françisco, pella graça de Deus308 e da santa
igleia de Roma bispo d´Ourense, ao prior e monges do conuento do moesteiro de Santa
Christina de Riba de Sil, soude. Ben sabedes en commo don Johan Domingues, abbade
que foy desse dito moesteiro, he fynado e en commo uos asynastes çerto termio, conuen
a saber para dia lues, que eran VI dias deste mes de nouenbro, a que esleestes abbade
nouo.
E en este dito dia, seendo todos juntados en cabidoo per canpaa tanguda, sigundo he
de custume, esleestes por uosso abade a Esteuo Anes, monge do moesteiro de <Sant>
Esteuo de Riba de Syl, aa qual esleeçon destes por ystritores309 della a Rodrigo Anes e
Lourenço Gomes, monges do dito moesteiro, que apresentasen ate (sic) min ou ante
senor obispo; os quaes instrituydores con o dito Esteuo Anes, esleyto, se presentaron
ante o dito meu senor obispo e ante min e presentaron a dita eslecçon (sic) e degredo
della, et pidiron ao dito senor obispo ou a min, seu vigario, humeldosamente que
quisesemos reçebir a dita eslecçon e confirmar o dito esleyto e daruoslo por uoso
abbade.
Et logo o dito Esteuo Anes, esleyto, disso ante o dito senor obispo, e outrosy ante
min commo310 seu vigario, que el que sentio en sy taes desfaleçedores per que non
podia nen deuya311 seer abbade do dito moesteiro quanto ao tenpo d´oora; outrosy, que
non podia correger a dita abbadia eno spirytual e eno tenporal, et pydiu ao dito senor
obispo humyldosamente, e outrosy a min commo vigario, que quisesymos consyntir que
el renunçiase todo o seu dereito que abia ena dita esleçon e abbadia e possese en Aluaro
Gonçalues, monge do moesteiro de Çellanova, que presente estaua. Et eu, asy commo
vigario geeral do dito senor obispo, e per poder spiritual que para elo avia, vista a
confeson do dito esleyto, dey a ello meu consintymento. E enton o dito Esteuo Anes,
esleyto, pos e deu todo seu poder e dereito que avya ena dita esleyçon e abbadia eno
dito Aluaro Gonçalues, presentes e outorgantes os ditos Rodrigo Anes e Lourenço
Gomes, destruydores (sic) da dita esleiçon, por sy e porllos outros monges do dito
moesteiro.
Et o dito Aluaro Gonçalues açeptou e reçebeu en sy a dita esleyçon e de dereito que
lle era pello dito Esteuo Anes, esleyto. E o dito Rodrigo Anes e Lourenço Gomes,
instruydores, e o dito Aluaro Gonçalues, esleyto, pydiron a min, o dito dean, asy commo
vigario do dito senor obispo, que lle quesese conffirmar a dita esleyçon312 e darllo por
abbade do dito moesteiro. E eu, o sobredito dean, per poder e mandado espyrytual que
para ello auya do dito senor obispo, confirmey a dita esleyçon ao...
308
bispo d´Ourense] tachado.
309
e en ynstriuydores con o dito Esteuo] tachado.
310
ante] tachado.
311
nen diuia] repetido.
312
ao dito Aluaro] tachado.

799
1230

1367, julio, 25. Sevilla.

A raíz de las quejas del cabildo de Ourense, Pedro I ordena a Suero Eanes de
Parada, merino mayor en el reino de Galicia, y a los otros merinos, oficiales y justicias
de la ciudad de Ourense y de todos sus reinos, que obedezcan una carta suya de 8 de
julio de 1361 (vide doc. nº 1196) por la que les ordenaba que, una vez que el cabildo les
demuestre haber pagado la parte que le corresponde de los pedidos reales, no se le
exija ni recaude la parte que corresponde pagar al obispo, abadías y clerecía del
obispado de Ourense y que, en caso de haberlo hecho, procedan a su devolución.

α. Minutario notarial de García Díaz, ff. 27v-28r. Papel, 235 x 320 mm.; escr. gótica;
manchas de humedad que no impiden la lectura.

ED. DÍAZ MARTÍN, Colección documental de Pedro I, IV, 268-269 (nº 1386).

REG. DÍAZ MARTÍN, Itinerario, 440-441 (nº 978).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 59 (nº 177).

CIT. DÍAZ MARTÍN, Los orígenes, 52.- DÍAZ MARTÍN, Sobre los orígenes, 162.-
DOMÍNGUEZ FONTELA, Pedro I el Cruel y la ciudad de Orense, 156.- PÉREZ BUSTAMANTE,
El gobierno, I, 263.

Dom Pedro, por la graçia de Deus, rey de Castela, de Leon, de Tolledo, de Galliza,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen, del Algarbe, de Algesira et sennor de
Molina, a uos, Suer Yanes de Parada, mio merino mayor em Galliza, et al merino ou
merinos que por min o por nos andudieren agoroa (sic) ou de adequi (sic) adelante en
las dichas merindades, et al conçieio (sic) et juyses et alcalles et omees buenos de
Orense e a qualesquier otros ofiçiales de mios regnos que agora som o seran de aqui
adelantre o a qualquier o a qualesquier de uos que esta mi carta fuer mostrada, salut et
graçia. Sepades que el cabildo de la egllesia de la dicha çibdade de Orense se me enbio
querelar et dize que el que tiene vna mi carta, de la mi chancelleria, en que enbie
mandar a uos, los ditos (sic) offiçialles, et a qualquier de uos, que mostrandouos el
dicho cabildo en commo auian pagado las quantias de u que lles copiesse a pagar en los
pididos quando acaeçesse de los pagar que non tomasedes nin prendasedes al dicho
cabildo et personas canonigos et raçioneros et benefiçiados del dicho cabildo ningunos
de sus bienes nin de los bienes que perteneçiessem a la messa del dicho cabildo por los
maravedis313 del dicho pedido que acaecesse a pagar al obispo et abbadia et clerisia de
la dicha egllesia et obispado, e si algunna cossa a algunna persona del dicho cabildo era
tomado o prendado por esta rasom que gelo diesedes et entregasedes et feçiesedes luego
dar et entregar. E outrosy que non consintisedes que agora nin de aqui adelantre alguno
nin algunos tomasen nin prendasem al dicho cabildo ninguna cosa de lo suyo por la
dicha rason, pagado el dicho cabildo lo que lle copiese a pagar en la su parte de los
dichos pedidos, commo dicho es, segunt paresçe per el traslado de la dicha mi carta
signado de escriuano publico quel dicho cabildo me envio mostrar en esta razon, lo qual
leuo para guarda de su derecho e dise que se reçela que uos, los dichos ofiçiales o
algunos de uos que le non queredes guardar // [fol. 28r.] nin conprir la dicha mi carta et se

313
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

800
asi pasase que reçeberian grande agraueo, e enbiome pedir merçed que mandase y lo
que touiese por ben. Porque uos mando, uysta esta mi carta o el traslado dela signado de
escriuano publico, que ueades la otra dicha mi carta o el traslado dela signado de
escriuano publico, quel dicho cabildo de la dicha egllesia o el que lo ouier de recaudar
por el uos mostrara en esta rasom et guardadetgela et conpridegela et fasedegela guardar
et conprir em todo biem et conplidamente segunt se en ella contiene et non lle uayades
nin consintades yr nen pasar contra lo contenido en la dicha mi carta agoroa nin d´aqui
adelantre. E non fagades ende al por ninguna manera, su pena della mi merçed et de
seysçentos maravedis314 desta moneda vsaauel (sic) a cada vno de uos. E de commo esta
mi carta uos fuer mostrada et la conprides mando, sub la dicha pena, a qualquier
scriuano publico que para esto fuer llamado que de ende al que uos la mostrar
testimonio signado con su signo por que yo sepa en commo conprides mio mandado la
carta liuda datgela.
Dada em Seuylla, viinte et çinque dias de julio, era de mill et quatroçentos et çinque
annos.
Dom Arnalt de Françia, alcalle del rey et oydor de la su audiençia la mando dar.
Yo, Rodrigo Alfomso, escriuano del rey la fis scripuyr.
Afonso Garçia, vista. Arnalt de Françias.

1231

1367, agosto, 24. Braga.

Esteban Pérez, canónigo bracarense, constituye como procurador a Pedro


Enríquez, canónigo de Ourense, para que pueda tomar posesión de todos los bienes que
ha heredado de su padre, el abogado Pedro Eanes Gallego, y para donar al cabildo
auriense el casal de Bobadela de Trasalba, en el arcedianato de Búbal –que había
pertenecido a su abuelo, el chantre ourensano Juan Rodríguez– para dotar unos
aniversarios por el remedio de las almas de los mencionados abuelo y padre.

A. Escrituras 17, nº 60. Orig. Perg.; 234 x 175 mm.; escr. gótica; pequeñas manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Está escrito en portugués. En la parte superior del
documento, escr. humanística: «Vn poder de un Esteban Perez, canonigo de Braga, para que
se tome posesion de ciertos bienes». En la parte inferior del documento, escr. humanística:
«No importa al Cauildo porque no lo supo leer».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 224 (nº 870).- ROMERO
PORTILLA, Relaciones entre Portugal y Galicia, 236 (nº 61).

Sabham todos que presente min, Fernam Giraldez, taballion del rei em Bragaa, e as
testemoyas adeante escriptas, Steuam Perez, coengo na see de Bragaa, fez seu
procurador Pero Enrriquez, coengo na see d´Ourense, portador desta procuracom, ao
qual deu poder e mandado speçial que por el e em seu nome possa guanhar e tomar a
posse de todalas herdades e possisoes que hi ficaron de Pero Anes315 Galego, seu padre,
uogado que foi desta cidade, as quaes herdades e possisoes foron de Johan Rodriguez,
chantre que foi na dita see d´Ourense, que som no logar que chaman Bouedela de

314
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
315
Anes] interlineado, sobre el renglón.

801
Trasalua, que he no arçediagado de Buual, bispado d´Ourense, asy cassas como vinhas
como herdades de pam leuar segundo que pertençen ao casal que e no couto da
Bouedela asy como o tiinha o dito Pero Anes e Johan Rodriguez, que foi seu auoo. E
tomada rauiida em seu nome a dita posse deulhe poder que possa delas e de dito casal
con todas sas herdades e pertenças faser doaçon para senpre ao dayan e cabidoo da dita
see d´Ourense, con entendimento que esses dayan e cabidoo d´Ourense digan em cada
huun anno para senpre aniuersarios çertos a tenpos sabudos na dita see d´Ourense polas
almas dos ditos Johan Rodriguez, seu auoo, e de Pero Anes, seu padre, e fazer e firmar e
outorgar sobresto quaesquer contrautos e obrigaçoes que conpridoiras forem en tal
razon; e que possa dar e outorgar a posse e senhorio do dito casal e herdades ao dito
dayan e cabidoo con a dita condiçon. E para fazer e dizer em esto todo aquelo que
conpridoiro for o que el faria sendo pressente posto que aia mester mandado speçial, o
ouue e prometeu aauer firme e estauil para senpre todo aquelo que pelo dito seu
procurador for feito, dito, procurado e outorgado nas cousas sobreditas e em cada huna
delas so obrigaçon de seus bees, que para esto obrigou con as clausulas que o dereito
manda.
Feita a procuracom em Bragaa, viinte e quatro dias d´agosto, era de mil
quatroçentos e çinque annos.
Testemoyas: Pero Afonso, coengo de Bragaa, Gonçalo Afonso, abbade de
Sobreposta, e Antonio Steuez, morador em Bragaa, e outros.
E eu, dito taballion, que a esto fuy pressente e esta procuracom scriui so meu sinal,
que tal he.
(Signum).

1232

1367, octubre, 24. Sevilla.

Pedro I ordena a Zulema Abén Yaex, recaudador las rentas reales en Galicia, que
devuelva lo que haya tomado al cabildo e iglesia de Ourense y que no le cobre cosa
alguna.

α. Minutario notarial de García Díaz, f. 29r. Papel, 235 x 320 mm.; escr. gótica;
manchas de humedad que no impiden la lectura.

ED. DÍAZ MARTÍN, Colección documental de Pedro I, IV, 273 (nº 1398).

REG. DÍAZ MARTÍN, Itinerario, 444 (nº 989).- DURO PEÑA, Documentos reales catedral
de Orense, 59 (nº 178).

Dom Pedro, por la graçia de Dios, rey de Castella, de Leon, de Tolledo, de Galisia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahem, del Algarbe, de Algasira et sennor de
Mollina, a uos, dom Culema Aben Iex, mio recabdador de Galisia, salud et graçia.
Sepades que me dixerom que uos que tomades llas rentas et derechos de algunos
prestamos de algunas personas de lla iglesia de Orense, otrosi llo que pertenesçe a lla
dicha iglesia, e sabede que yo tengo por biem que esto tal que llo non enbarguedes nin
tomedes porque uos mando que non tomedes nin enbarguedes ninguna cosa de lo que
pertenesçe a lla dicha iglesia nin a los clerigos et raçioneros de lla dicha iglesia, e se

802
alguna cosa desto que dicho es tenedes enbargado, desenbargadllo luego et non fagades
ende al so pena de lla mi merçed.
Dada en Seuilla con mio seello de la poridat, viinte quatro dias de otubre, era de mill
CCCC et çinque annos.
Yo, el rey.

1233

1368, agosto, 10. Ourense.

Sentencia dictada por el canónigo Fernando Martínez, chantre de Tui y vicario


general del obispado de Ourense, en el pleito que enfrenta a los clérigos de coro,
representados por Lorenzo Fernández, con Pedro Eanes, tenenciero de la capilla
fundada por el tesorero Juan Pérez, por el cobro de diez maravedíes por el aniversario
de éste. El pleito se originó porque, tras la muerte del tesorero, Pedro Eanes se negó a
pagar los diez maravedíes con que aquél había dotado una misa de réquiem cantada,
en el altar del Crucifijo, por el remedio de su alma y la de los obispos don Vasco y don
Álvaro. El vicario, atendiendo a la solicitud de los clérigos de coro y tras preguntar a
Lorenzo Fernández, que ratifica lo afirmado por los procuradores, ordena a éste el
pago de la cantidad adeudada y que, de aquí en adelante, pague los dichos diez
maravedíes anuales a los clérigos de coro, condenándole al pago de las costas.

A. Cregos de coro, nº 142. Orig. Perg.; 185 x 565 mm.; escr. gótica; deteriorado, tinta
desvaída y manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino
dificultando e impidiendo la lectura, especialmente en las líneas 1 y 2, 7 a 13, 34 a 37 y al
final de las líneas 17 a 24; roto que afecta a la zona central de las líneas 9 a 11; pequeña
rotura entre las líneas 38 y 39 que afecta a una letra. Al margen inferior, escr. gótica:
«Tayxada en XVII morabedis». Al dorso, escr. humanística: «Sentencia de los clerigos del
coro que ubieron qua Pedro Yanes de diez maravedis biejos por razon de vna capellania que
tenia y auia ordenado por sus bienes vn tesorero de la iglesia de Orense, era 1406».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 224 (nº 871).

Sabbean quantos esta carta de sentença viren que en presença de min, Fernan
Gonçalues, notario pubrico da çidade d´Ourense polo bispo e pola igleia desse lugar, et
das testemoyas adeante escriptas pareçeron em juyso ante Fernan Martines, chantre da
igleia de Tuy e coengo e vigario geeral do bispado d´Ourense, Lourenço Fernandes,
clerigo do coro da igleia d´Ourense et procurador da huni[uersi]dade dos clerigos do
coro da dita igleia d´Ourense per huna procuraçon feita per Pero Maçia, notario
d´Ourense, em nome [da] huna parte, e Pero Eanes, criado do thesoureiro Johan Peres,
que foy, da dita igleia d´Ourense, por sy, da outra parte.
E [logo o dito] Lourenço Fernandes em nome da dita huniuersidade moueu [saa]
demanda per [parauoa] contra o dito Pero Anes disendo que o dito Johan Peres,
tesoreiro que foy, que fesera [...] e testamento per notario e per testemoyas segundo fora
sua voentade, et entre las [...] e el mandara e ordinara que ordinara huna capela e que
mandara para ...tos e bees, e mandou que a dita capela que a teuesse o dito Pero Yanes
... desse de cada anno para senpre aos clerigos do coro da dita igleia d´Ourense per
todolos ditos herdamentos e bees que mandara aa dita cappela que o dito Pero Yanes
tiinna d[e]s morabedis de dineiros brancos de des cada morabedi, et que os ditos

803
clerigos que pelo tenpo fosem na dita huniuersidade que disesem de cada anno para
senpre huna miissa de requiem cantada na dita igleia de Sam Martinno d´Ourense, no
al[tar] do Croçifiso, por sua alma e do bispo dom Vasco e do bispo dom [Aluaro], e esta
miissa que a disesen de cada anno por dia de kallendas janeiras ou em outro dia. E diso
que os clerigos da dita huniuersidade des que se o dito Johan Peres, thesoureiro, finara
ata o dia d´oie que disseran a dita missa pola alma do dito Johan Peres, thesoureiro, e
dos sobreditos dom Vasco e dom Aluaro segundo [o] el mandara no dito seu testamento.
E pero que o dito Pero Yanes era ... da dita capela e dos bees della que lles non quisera
nen queria dar nen pagar os ditos des morabedis cada anno, pero que llos o dito
Lourenço Fernandes pediran per moytas veses316. Por ende, pedio ao dito vigario, em
nome da dita huniuersidade, que per sentença mandasse ao dito Pero Yanes que lle
desse e pagase os ditos des morabedis de cada anno do tenpo passado et d´aqui en
deante para senpre.
E logo o dito vigario fes pregunta ao dito Pero Yanes que era o que disia contra esto.
E o dito Pero Anes, em respondendo aa dita demanda e contestando pleito sobre ela,
disso que era uerdade que el que era teedor da dita capella que o thesoureiro ordinara
em seu testamento que fesera per min, dito notario, e dos herdamentos e bees dela, e que
auya de dar de cada anno para senpre aos clerigos da dita huniuersidade os ditos des
morabedis, segundo que o dito Lourenço Fernandes disia, e que era prestes de fa[ser]
pago dos ditos des morabedis de cada anno aa dita huniuersidade segundo que o dito
Johan Peres, thesoureiro, em seu testa[men]to mandara.
E commo o dito vigario, vista a demanda do dito Lourenço Fernandes e a resposta e
confessom do dito Pero Anes e o que as ditas partes antel quiseron diser e rasoar, avudo
sobre elo seu consello, seendo317 em el lugar de julgar, per sentença mandou ao dito
Pero Anes que dese e pagasse ao dito Lourenço Fernandes em nome da dita
huniuersidade os ditos des morabedis de cada anno que ueese em uerdade que deuia do
tenpo passado, e d´aqui en deante que os desse e pagase de cada anno para senpre aa
dita huniuersidade segundo que o dito Johan Peres, thesoureiro, mandara em seu
thestamento, e que os clerigos da dita hunyuersidade que pelo tenpo fosem que disesem
de cada anno para sen[pre] a dita missa de requiem cantada segundo que o dito Johan
Peres, thesoureiro, mandara em seu testamento diser. E a pedimento do dito Lourenço
Fernandes, o dito vigario condapnou o dito Pero Anes enas custas dereitas.
[Dada f]oy esta sentença en Ourense, des dias do mes d´agosto, era de mill et
quatroçentos e seys annos.
Testemoyas que foron presentes: Martin Gonçalues, notario d´Ourense, Affonso
Fernandes, reytor da igleia de Santa Marta de Moreiras d´Aguiar e Johan Porteiro e
Fernan Gomes, escripuan, homes do dito vigario, moradores em Ourense.
E eu, Fernan Gonçalues, notario sobredito que a esto que sobredito he presente foy e
em minna presença o fis escripuir e meu nome e signal (signum) puge, que tal he.

1234

1369, febrero, 18. Ourense.

316
veses] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, antes de la suscripción
notarial, donde se escribe este texto.
317
seendo] sobreescrita la letra s con posterioridad.

804
El notario auriense García Díaz traslada la confirmación de Alfonso IX de 18 de
mayo de 1228 del diploma de Alfonso VII de 1157 por el que éste confirmaba los
privilegios y bienes de la iglesia auriense.

A. Privilexios 2, nº 42. Orig. Papel; 294 x 454 mm.; escr, gótica; borroso; antiguas
dobleces horizontales y verticales que en algunos puntos han originado pequeñas roturas,
dificultando en ocasiones la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Priuillegium de Villarrouym e
dos coutos et logares da Igleia d´Ourense».

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 18 mayo de 1228 del documento de Alfonso


VII de 1157 por la que confirmaba a la iglesia auriense los privilegios y bienes de la
sede].318

[Inserta privilegio de Alfonso VII de 1157 por el que confirma las posesiones de la
iglesia auriense].319

Ego, Garcias Didaci, portionarius et notarius publicus cathedral ecclesie et ciuitatis


Auriensis auctoritate episcopi Auriensis, predictum priuilegium scriptum in purgamemo
(sic) et sigillatum sigillo plunbeo in filiis sericis albis apposite, rotundo habenti in vno
latere ymaginen leonis et in altero ymaginen millites in equo armati, vidi, legi,
examinaui et fideliter de uerbo ad uerbum propia manum hic transtulli et scripssy XVIII
die, mensis februarii de anno Domini Mmo CCCmo LXmo nono.
Quod priuillegium non erat abolitum nec in aliqua sui parte suspectum ut prima
facie apparebat.
Presentibus testibus qui dictum priuillegium viderunt non esse suspectum: Rodrigo
Alfonsi, portionario Auriensis, Stephano Petri et Petro Fernandi, castellano, min notarii
famalis, et aliis.
Et hic signum et nome meum assuetum appossui ad testimonio premissorum et
ueritatis (signum: Garcia).

1235

1370, mayo, 15. Ourense.

Testamento del mercader auriense Rodrigo Pérez Fungoso, por el que dota la
fundación de una capellanía y dos aniversarios.

B. Fábrica do Santísimo 1, nº 1. Perg.; 577 x 471 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado por el canónigo y canciller auriense Esteban Pérez, tomándolo de las notas del
notario Pedro Lorenzo de Fonte Arcada, por orden de don Álvaro Díaz, arcediano de
Aveancos y vicario general del obispo electo confirmado don Pedro (doc. nº 1418). Presenta
manchas de humedad, especialmente en la parte central del pergamino, que dificultan e

318
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 364-365 (nº 198).
319
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 96-99 (nº 26). El documento que traslada es
falso, así lo indican Beatriz Vaquero y Francisco Pérez en el apartado de tradición documental del
regesto, basándose en las características físicas del sello -tanto los hilos de los que cuelga como el propio
sello se corresponden con el reinado de Alfonso IX- y en el propio contenido de la confirmación, ya que
en ella se mencionan lugares que pasaron a poder de la iglesia años más tarde.

805
impiden la lectura; antiguas dobleces verticales y horizontales que también dificultan la
lectura; desgarro en la parte superior que afecta a las dos primeras líneas. En la parte
inferior del pergamino, escr. gótica: «Taixo este testamento, çento et cinquoenta morabedis
e he [posto]. Stephanus Petri, [cansellarius] (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «§ Anno
do sennor Jhesu Christo de mill e quatroçentos e quareenta e noue annos, onze dias de
março, ena çiudade d´Ourense, presentou Lopo Ares, canonigo da dita ciudade, este
testamento ante Fernando Caldeyron, bacheller do sennor obispo d´Ourense, e logo o dito
bacheller diso que o avia por presentado este original ante si e que mandaua ao dito Lopo
Ares que de manaa seguinte que lle presentase e dese o traslado signado e conçertado do
dito testamento su a pena conthenida ena carta do dito sennor obispo. Testemoyas: Lopo
Peres, capelan de Santa Oufemia e Jhoan de Baeça, mestre de gramatica e outros. Ares
Peres, notario (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «§ XIX dias de febreiro, o chantre
mandou dar … deste ... e Afomso Fernandes et Gonçaluo Anes, coengo, o que lles se lles
pertecese por rason de herençia. Testemoyas: o mestrescolla Vasco [Rodrigues] e Affonso
Fernandes, notarios, Affonso Fernandes …».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 87r. Papel; 200 x 306 mm.; escritura humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 91r. Papel; 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 224 (nº 872).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos este testamento viren que eu, Roy
Peres, mercador, morador en Ourense, ena rua da Corre[aria], seendo saao et con meu
entendemento, aquel que Deus teuo por ben de me dar e temendome de morte, que he
natural a todos los omees et molleres deste mundo, e por tal que despois de minna morte
non vena contenda ontre alguuns sobre meus bees e a minna façenda fa…da ao [...] et aa
minna voontade commo a min conpre. Por ende, faço et ordeno de meus bees meu
testamento et minna postrumeira boontade en esta maneira: Primeiramente, mando a
minna alma, agora et quando me do corpo seyr, ao meu sennor padre uerdadeyro, Jhesu
Christo, que a conprou pelo seu santo sangre preçioso, e rogolle e pregolle que [ma]
queira resçeber et me queira perdoar os meus pecados et erranças que fige contra a sua
voontade; e peço por merçee aa Virgen gloriosa santa Maria, sua madre, et a todos los
santos et santas da gloria do Paraysso que queiran rogar a Deus padre que me queira
perdoar os meus pecados e me aja resurmento a minna alma; et quando de min de veer
de morte mando deytar meu corpo eno çimiterio de Santa Maria Madalena, ena
sopultura en que ias Moor Domingues, minna moller, que foy. § Iten, mando que leuen
comigo en offerta aa dita igleia quando me enterraren dous puçaes de binno et dous
cassolos cheos de pan branco ou quanto meus conpridores viren que me conpre. § Iten,
mando que arça sobre minna sopultura quoreenta liuras de çera ou mays se meus
conpridores viren que me conpre. § Iten, mando que rezen por minna alma viinte
salteyros, os des et seis ena cassa, en mentre eu y jouuer, et os quatro sobrela sopultura,
despois que for enterrado. § Iten, mando aos clerigos que non foren do coro que foren
presentes en minna sopultura triinta morabedis. § Iten, mando os clerigos do coro que
foren presentes en minna sopultura et me vieren faser onrra et me disseren huna missa
cantada por minna alma aquel dia que eu fignar ou en outro dia, çinquoenta morabedis.
§ Iten, mando aa vnyuerssidade dos clerigos do coro que aian para senpre dous puçaes
de vinno que me ha de dar de cada anno en saluo Gonçaluo Martines, morador en
Montealegre. Ainda lles mando aos ditos clerigos do coro que aian para senpre pela
leira de vinna que eu aio, que ias ena Coyna, a qual jaz ontre outras duas binnas que
agora laura Affonso Peres, meu criado, et vay ferir en fondo no rigeiro, et vay topar en

806
çima ena congostra que bay para Raayro; que aian per ela tres liuras de brancos de cada
anno para senpre con os ditos dous puçaes de binno; et o dito Affomso Peres et sua
moller Tereyja Affonso et seus fillos, Gomes e Mayor, que tenan a dita vinna en sua
vida de todos quatro, et a morte deles todos quatro que a dita vinna fique aa suçison que
eu en este meu testamento faço. E que os ditos clerigos do coro que me façan de cada
anno dous aniuerssarios con duas missas cantadas no altar de Santa Maria Madalena
terçeiro dia apus dia de san Martinno ou en outro dia, para senpre, porla minna alma et
de Tereyja Peres, minna moller, et de Moor Domingues, minna moller, que foy, et de
Costança Garçia et de Johan Garçia, porteiro, et de Sancha Peres, sua moller, et de Pero
Domingues e de Dominga Eanes et de todos aqueles e aquelas a que nos somos tiudos. §
Iten, mando aos coengos da igleia d´Ourense, a aqueles que foren presentes en minna
sopultura et me faseren onrra, çen morabedis; e que me manden tanjer os signos et
faserme moyta onrra. § Iten, mando ao cabidoo da dita igleia d´Ourense huna seara de
vinna que eu aio en termio da Coyna, aa qual seara chaman a Seara de donna Esteueyna,
a qual teuo Tereyja Canssada. § Iten, mando ao dito cabidoo que aia para senpre as dose
liuras que me ha de dar de cada anno Johan Martines, fisico, pela chousa que ias ena
Baruanna que foy de Pero d´Orraca et de Tereyja Canssada; e non lles dando o dito
Johan Martines as ditas dose liuras, doulles todo meu poder conprido et mandolles que
posan resçeber a dita chousa et auerla para sy, et que non posan demandar as ditas dose
liuras a minna heree; e o dito cabidoo et coengos que me façan de cada anno para senpre
huun aniuersario con huna misa cantada o dia de san Martinno ou en outro dia porla
minna alma et de Tereyja Peres, minna moller, et de Moor Domingues, que foy minna
moller, et de Costaça (sic) Garçia et de Sancha Peres, sua nana, et de Iohan Garçia,
porteiro, et de Pero Domingues et de Dominga Yanes et de todos aqueles e aquelas a
que somos tiudos. § Iten, mando a todas as lanpaas da çidade d´Ourense et d´arredor da
vila d´Ourense huna legoa çinco dineiros cada huna para o lume das lampaas. § Iten,
mando que meus conpridores façan diser por minna alma triinta misas de requien aquel
dia que eu fignar ou en outro dia e daquel dia a quinze dias, que me façan diser os ditos
conpridores, outras triinta missas ou quando as mais aginna poderen diser por minna
alma320 et de todos los sobreditos et de todos aqueles e aquelas a que eu soo tiudo. §
Iten, mando aos capelaes de Santa Ouffemia tres liuras de brancos et seis soldos que a
min an de dar de cada anno para senpre herees de Johan Mercador pela sua casa e lagar
que esta aa porta da Corredoyra; e eles que me ponan eno liuro da oraçon en que
ementan os fignados et vaan sobre minna sopultura con augoa sagrada ata huun anno. §
Iten, mando que me terçen tres veses eno anno que me eu fignar; e mando para cada
terço çen morabedis para pan e para vinno e para carne. § Iten, mando aos capelaes de
Santa Maria a Madre quinze morabedis; et eles que me aian emente en sua oraçon. §
Iten, mando aos ditos capelaes quoreenta et dous soldos que a min am de dar cada anno
para senpre per huna vinna que ten Fernan Anes, avogado, que esta a par da forca do
Vaao; e os ditos capelaes que me ponan eno liuro da ementaçon e que me ementen en
suas oraçoes. § Iten, mando aa confraria de Santa Maria a Madre, de que soo confrade,
des liuras desta moeda. § Iten, mando que meus conpridores façan diser aos frayres de
Sam Fraçisco (sic) huun anal de misas et quatro triintanarios, commo se deuen diser por
fignado, porla minna alma et de Tereija Peres e Moor Domingues e Costança Garçia et
de Johan Garçia, porteiro, et de Sancha Peres, sua moller, et de Pero Domingues et de
Dominga Anes et de todos aqueles et aquelas a que eu soo tiudo. § Iten, mando aos
capelaes da Triindade quinse morabedis; et elles que me ponan eno liuro da ementaçon
et que me aian emente en suas oraçoes. § Iten, mando aa conffraria de Santa Maria

320
alma] interlineado, sobre el renglón, escritura posterior, realizada con tinta distinta.

807
d´Auento des morabedis. § Iten, mando aa conffraria de Santa Ouffemia outros dez
morabedis. § Iten, mando aos frayres do moesteiro de San Françisco huna pitança de
pan et carne e vinno e eles que me digan por minna alma huna misa cantada e porlos
sobreditos en aquel dia que me eu fignar ou en outro dia. § Iten, mando a Sancha, minna
sobrina, quatro varas de balançina para huun pelote. § Iten, mando a Affonso Peres, meu
criado, oyto varas de viado para çurame et saya. § Iten, mando a Tereyja Affonso,
minna criada et sua moller, çen morabedis. § Iten, mando a Lourenço Peres, que mora
en Tarasçon, tres baras de valançina; e mando que lla dian de huna balançina que eu
mando dar por minna alma. § Iten, mando a Rodrigo de San Çibrao et a seu yrmao des
liuras desta moeda a cada huun. § Iten, mando e dou poder a Tereyja Peres, minna
heree?, a Pero Escripuam, morador en Allariz, que tenan en toda sua vida anbos a
meatade dos herdamentos que eu, Roy Peres, conprey con Pero Domingues dos Brancos
e con Dominga Eanes, sua moller, a qual meatade dos ditos herdamentos lles perteesçe
porque os conpraron conmigo, e a outra meatade destes herdamentos e bees perteeçen a
min porque os conprey con os ditos Pero Domingues et Dominga Eanes; e esta dita
minna meatade destes herdamentos e bees juntoos et leixoos aa suçison que eu ordenno
que eu leixo a Tereyja Peres, minna moller, a qual meatade dos ditos herdamentos et
bees que perteesçen aos ditos Pero Domingues e Dominga Anes son estes: §
primeiramente, a meatade de huna leira de vinna que jas en Rio do Fosado, a sub a
vinna que foy de Martin Gomes, e a meatade de huun piteiro aalen do rigueiro; et esta
leira e piteyro son de desimo a Deus. § Iten, a meatade de outra leira de vinna en
Raayro, que he de disimo a Deus. § Iten, a minna chousa do Outeyro. § Iten, a meatade
de outro piteiro que ias na Morteyra; e jas cabo outra binna de Pero Lourenço, notario;
et este piteyro he de foro de quinta. § Iten, a meatade doutro piteiro que ias en Bouça de
Ramiro, cabo doutra de Garçia Rodrigues, mercador. § Iten, a meatade do noso quinon
da seara de Castroverde, que foy de Pero Domingues da Ayra et de Maria Martines, sua
moller. § Iten a meatade doutra leira de vinna enos Conchoussos que ias a par do
caminno que bay para Seixaluo, et en çima toppa ena binna de Martin Anes do Gordon.
§ Iten, a meatade doutro piteiro que ias a sub o caminno que bay para Seixaluo, o qual
foy do321 Bolo Souado, et jas cabo doutra vinna que foy de Fernan Moreda. § Iten, a
meatade de dous piteiros que jasen a sub congostra que vay d´Ourense para Seixaluo; et
huun deles he de disimo a Deus, e outro he de foro de quarta, et lauroos Migeel, que
morou ena Ayra do Bispo. E esta dita meatade destes herdamentos e bees que
perteesçen aos ditos Pero Domingues e Dominga Anes mando que os tenan os ditos
Tereyja Peres et Pero Escripuam en toda sua vida, e aa morte deles e de cada huun deles
que a dita meatade dos ditos herdamentos et bees que os herees da dita Tereyja Peres e
Pero Escripuan, e con os meus conpridores ou con cada huun delles ou con seus herees
deles, que vendan a meatade dos ditos herdamentos e bees que perteesçen aos ditos Pero
Domingues et Dominga Anes a quiem per elles mais der, e que dian o preço que por
elles deren porlas almas dos ditos Pero Domingues e Dominga Anes en missas de sobre
altar et en pannos aprovos et en pan et en carne e nos outros lugares que elles
entenderen que he mas prol et soude das almas de ditos Pero Domingues e Dominga
Anes e daqueles que eles eran tiudos. § Iten, mando a Martin Martines, reytor da igleia
de San Paayo de Bobeda, çincoenta morabedis. § Iten, mando ao dito Martin Martines
todos los herdamentos que eu conprey ena friigrisia de San Pedro de Codeyro; que os
tenna en toda sua vida, et aa sua morte que fiquen liures et quites a Tereyja Peres, minna
moller et minna heree, para a suçison que eu ordenno en este meu testamento. § Iten,
mando a Affomso Peres, meu criado, et a Tereyja Affonso, sua moller, quatro piteiros

321
do] interlineado, sobre el rengón, con una llamada.

808
de vinnas que jasen ena Coyna, os quaes elles agora lauran; e elles que os tenan anbos
em toda sua vida e aa sua morte que fiquen a Gomes e a Mayor, seus fillos, se foren
biuos, e aa morte dos ditos moços os ditos quatro piteiros fiquen liures et quites aa
suçeson que eu ordenno. § Iten, mando a Tereyja Martines, moller de Johan Fernandes,
alffayate, çen morabedis. § Iten mando que o alugueiro que deren porlo sobrado da casa
que esta na rua de Çima en que mora Tereyja Migees, que o de Tereyja Peres, minna
moller e minna heree, para o lume da lanpaa que se ante o altar de santa Maria que eu
fige que he da minna capela. § Iten, mando a Lourenço Martines, nosso capelan, oyto
varas de valançina; e mando que lla dian da valançina que eu mando dar por minna
alma. § Iten, mando que meus conpridores ou cada huun deles que dian polla minna
alma e da dita Tereyja Peres et de Moor Domingues e Costança Garçia, minnas
molleres, que foron, et de Iohan Garçia et de Sancha Peres, sua moller, et dos ditos Pero
Domingues e Dominga Eanes, e de todos aqueles e aquelas a que nos somos tiudos,
huna balançina chaa et huun costal de burees a aqueles omees e molleres que elles
entenderen et viren que he mellor entregado. § Iten, mando a Gonçaluo Anes, chantre da
igleia d´Ourense et fillo de Tereyja Peres, minna moller, quinentos morabedis de
brancos; et el que me aia emente en sua oraçon e me faça onrra en minna sopultura. §
Iten, mando a Fernando et a Johan Gonçalues, meus criados, tresentos morabedis, para
ajuda para se ordinar d´ordees de missa. § Iten, mando a Maria d´Agiar, minna criada,
dusentos morabedis. § Iten, mando a Maria de Santa Cruz çen morabedis. § Iten, mando
a Martin Domingues de Parada e a Tereyja Anes, sua moller, que lles den quatro322
varas de valançina que meus conpridores am de dar por minna alma.
§ Iten, ordenno et establesco ao loor et ao seruiço de Deus padre et de sua madre
santa Maria et de todoslos santos e santas da gloria do Parayso huna suçison, et leixo
para ela e per que se mantena estes bees que se siguien: § Primeiramente, o meu terço et
meu quinom destas casas en que eu moro et en que teno a cama et do çelleiro en que
teno o vinno. § Iten, todos los herdamentos et cassas et vinnas que eu aio e a min
perteesçen ena friigrisia de San Migeel de Canedo, eno lugar a que chaman Tarascon,
que son de disimo a Deus. § Iten, a meatade do lugar de Reça. § Iten, as vinnas que de
min teen afforadas Esteuoo Peres Buffon, que jasen eno Couto. § Iten outra leira a que
chaman do Caruallo, que ias nos Conchousos, e outra leira de vinna que ias en Bouça de
Ramiro, a par da binna de Gonçaluo de Noalla, e outra leira de vinna que ias en Bouça
de Ramiro, a sobrela leira do Areal que teuo Johan Leiteyro, e outra leira de vinna en
Rio de Fosado, a sub outras vinnas que ten Roy Charlon. § Iten, a vinna das Modorras e
huun çeleyro que esta en Sam Çibrao que eu conprey con Fernan Caao. § Iten, a minna
meatade dos herdamentos que conprey y, em Sam Çibrao, con Tereyja Peres, minna
moller, que foron de Johan Fernandes, clerigo de Penavigia. § Iten, outro piteyro de
vinna que ias no Vaao. § Iten, huna leira de vina que ias en termio de Carualleira que
ora laura por min Affomso Fernandes, carniçeyro. § Iten, ainda leixo a esta suçissom a
minna meatade das vinnas e herdamentos que conprey con os ditos Pero Domingues et
Dominga Eanes, sua moller, segundo que son contiudos et declarados en este meu
testamento; dos quaes herdamentos a outra meatade delles eu mando teer aa dita
Tereyja Peres et ao dito Pero Escripuam em sua vida, et aa sua morte que se vendam et
se den segundo que eu mando en este meu testamento porlas almas dos ditos Pero
Domingues e Dominga Eanes. § Iten, a terça da casa que esta ena Traparia en que
morou Aluaro Gonçalues, con seus tendaes. § Iten, as cassas en que mora Pero
Fernandes, carnyçeyro, que estan cabo doutras dos ditos Pero Domingues e Dominga
Eanes. § Iten, a meatade das cassas que eu aio eno Vilar. § Iten, a meatade das casas da

322
quatro] repetido.

809
Ayra do Bispo. § Iten, a meatade da cassa que eu conprey con Pero Domingues que esta
na Correaria, a sobre Santa Maria a Madre. § Iten, outro piteiro que ias nos Conchousos.
§ Iten, huna cassa que esta na rua das Choussas que eu conprey a Pero Barrela. § Iten, a
meatade da cassa et forno que esta en Çima de Vila. § Iten, o meu quinon da cassa da
Corredoyra que eu conprey con Johan Casteleiro. E mando que esta suçison et todos los
herdamentos et bees que para ela leixo mando que a tenna a dita Tereyja Peres, minna
moller, a dita suçison et bees que para ela mando et leixo en toda sua vida; e ela que
tenna de cada anno en todo tenpo de sua vida huun cappelan que cante et çelebre de
cada dia missa ena igleia de Santa Maria Madalena, eno altar que eu y fige, e vaan a
todas las oras, de noyte et de dia, aa igleia de Santa Maria a Madre porla minna alma e
da dita Tereyja Peres e de Moor Domingues e de Costança Garçia, minnas molleres, que
foron, et de Johan Garçia, porteiro, et de Sancha Peres, sua moller, e dos ditos Pero
Domingues e Dominga Eanes e de todos aqueles e aquelas a que eu soo tiudo. E dou
todo meu poder conprido aa dita Tereyja Peres, minna moller et minna heree, que se ela
vir que he ben et lle conprir ou ouuer coyta ou presa ou nesçesidade que possa vender
ou deytar ou sopinnorar todos estes herdamentos e bees que leixo a esta suçison ou parte
delles, se conprir, e manteersse per elles et despendelos; e se os assy vender ou
despender que non seia tiuda de teer o dito cappelan nen ninhuun non na possa por elo
acussar; e se per ventura a dita Tereyja Peres non vender nen desbaratar os ditos bees da
dita suçison mandolle et doulle poder que en sua vida ou a tenpo de seu fignamento que
pona esta suçison en todos los bees que para ela leixo en huun ome boo, clerigo ou
leigo, qual ela entender que seia para elo, que seia ome boo et de boa bida et de boa
fama, e este ome boo, que ela assy leixar para esto que tena o dito capelan de cada anno
que cante de cada dia missa ena dita igleia de Santa Maria Madalena eno dito altar, et
vaan aas oras aa dita igleia de Santa Maria a Madre, segundo dito he, porla minna alma
e da dita Tereyja Peres et de todos los sobreditos et de cada huun delles; e aa morte
daquel ome boo que a dita Tereyja Peres asy ordennar et en que leixar a dita suçison et
bees dela que fique no seu heree del ou en aquel que el ordennar en seu testamento a
tenpo de seu fignamento; e aquel en que assy ficar que possa sustituyr outro a tenpo de
seu fignamento, e assy vaan de huun en outro ata a fim; e todos et cada huun deles que
teueren a dita suçison que tenna o dito cappelan que cante de cada dia missa no dito
altar et vaan aas ditas oras aa dita igleia de Santa Maria a Madre, segundo dito he. E dou
poder aos capelaes de Santa Maria a Madre que pelo tenpo foren que acusen aqueles
que teueren a dita suçison despois da morte da dita Tereyja Peres que tenna o dito
cappelan et façan conprir esto que dito he. E dou e outorgo aa dita Tereyja Peres, minna
moller et minna heree, et ponno en ela todo aquel poder et hereença et conprimento que
os ditos Pero Domingues e Dominga Yanes en mi posseron et leixaron per huun
testamento feito per Domingo Anes, notario que foy d´Ourense, e mandolle e leixolle
todo meu poder que elles en min leixaron et posseron pelo dito testamento, e mandolle e
doulle poder que posa faser et ordenar et conprir todas aquelas cousas que os ditos Pero
Domingues e Dominga Eanes a min mandaron faser et conprir pelo dito testamento, e
todo aquel poder que ellos em min posseron todo o ponno na dita Tereyja Peres, e faço
heree deste meu testamento et en todos los meus bees que non ey mandados, saluo enos
que mandey vender, e que eu ey, mouilles et reyses, que a min perteesçen et perteesçer
deuan de dereyto commo quer et en qualquer maneira et por qualquer aa dita Tereyja
Peres, minna moller, e leixolle a dita suçison et todolos bees que para ela leixo que
cunpla et aguarde todo segundo dito he. Ainda a faço conpridor deste meu testamento et
minna postrumeira voontade e aparto todos los meus parentes e parentas en çen
morabedis, e esto lles mando en apartamento e apartoos todos en elles, e mando que eles
nen cada huun deles non posan nen aian poder de demandar mais de meus bees mouilles

810
nen reyzes, ca non he minna voontade, e faço con ela conpridores et esecutores deste
meu testamento e minna postrumeyra voontade a Gonçalu’Eanes, chantre da igleia
d´Ourense, et a Pero Lourenço, notario d´Ourense, morador en Fonte Arcada, per que
este testamento he feito, que o cunpram pelos meus bees et sen seu danno; e mando a
cada huun delles porlo affam que tomaren en conprir este meu testamento dusentos
morabedis.
E quero et mando que este seia meu testamento et minna postrumeira uoontade e
que ualla commo testamento et como minna pustrumeira uoontade; e se non valuer
commo testamento mando que ualla commo codiçillo ou commo outra escriptura feita
per mao de notario et per testemoyas e que mellor et mays conpridamente pode e deue
valler de dereyto. E se outro testamento ou testamentos, manda ou mandas, codeçillo ou
codeçillos aio feitos ante deste, reuogoos e doos por ninhuuns e mando que non vallan,
nen aian firmidue, nen façan fe nen o que se en eles conteuer. E mando que ualla este
testamento que faço pelo dito Pero Lourenço, notario, et que fique firme para senpre.
E ponno que quen quer da minna parte ou da estraya que contra este meu testamento
e minna pustremeyra voontade e manda bier en parte ou en todo que aia a yra de Deus e
a minna maldiçon, e se lle alguna cousa en este meu testamento ouuer mandado que o
perca et que o non aia et que o non posa demandar, e demays que peyte a minna heree
quanto demandar doblado e aa voz del rey peyte por pena mill morabedis da boa moeda;
e este testamento e minna pustrumeira uoontade fique firme et ualla para senpre.
Feito o testamento en Ourense, ena igleia de San Martinno, ena capela de Santo
Andre, quinse dias de mayo, era de mill et quatroçentos et oyto annos.
Testemuyas que para esto chamadas et rogadas pressentes foron: Affonso Ares,
coengo d´Ourense; et Dominge Anes, clerigo do coro da dita igleia; et Johan Gonçalues
de Millmanda et Affomso Peres e Pero Oureyro et Garçia Fernandes et Gonçalue Anes,
alfayates; et Affomso Peres, ome do dito Roy Peres; et Fernand Aluelo, escripuan,
moradores en Ourense, et outros.

1236

1370, junio, 7.

El mercader Esteban Lorenzo, morador en la rúa dos Zapateiros, viudo y cumplidor


del testamento de Mayor Pérez «Moreda», solicita al canónigo Fernando Eanes,
vicario general del obispado, la compra de cuatro «piteiros» que habían pertenecido a
su esposa, quien lo había dejado como heredero universal encomendándole dotar un
aniversario por su alma, la de su primer marido, Fernando Pérez «Moreda», y la del
propio Esteban Lorenzo. Entre los bienes figuran cuatro «piteiros» de viña, dos en
Gomariz y otros dos en A Carballeira, junto al Castelo Ramiro, por los que se pagan
treinta y seis sueldos anuales al cabildo. El mercader solicita al vicario la compra de
estos «piteiros» destinando el dinero de la venta a dotar el aniversario por sus almas.
El vicario accede y ordena a Miguel Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, y a
Román Pérez da Fontaíña, hombres buenos y oficiales tasadores de la ciudad de
Ourense,que tasen dichos «piteiros» para poder proceder a su venta.

A. Escrituras 6, nº 2. Orig. Perg.; 290 x 305 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, nº 1237
de esta colección; el tercero, de 18 de junio de 1370, el nº 1238 de esta colección. Presenta
manchas de humedad que no afectan a la lectura; roto en la parte derecha del pergamino,
entre las líneas 7 y 8 que afecta a varias letras; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a

811
varias letras de las líneas 11 y 13; pequeño roto entre las líneas 11 y 12 que no afecta al
texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta dos piteiros da Carualleira e de Gomaris». Al dorso,
escr. gótica: «Carta do piteiro de Carualleira que tinna Esteuo Lourenço per que auia de dar
ao cabidoo XXXVI soldos».

Era de mill et quatroçentos et oyto annos, sete dias de juyo. Sabeam quantos esta
carta virem que en presença de min, Pero Maçia, notario pubrico da çibdade d´Ourense
pola igleia desse lugar, et das testimuyas adeante escriptas, estando ante dom Fernan
Anes, chantre da igleia de Tuy, coengo et vigario geeral do bispado d´Ourense, apareçeu
y Esteuoo Lourenço, mercador, morador em Ourense, ena rua dos Çapateiros, e disso ao
dito uigario que Moor Peres, dita Moreda, sua moller que fuy, que a tenpo de sua morte
se fesera seu testamento et ordinara de seus bees commo fora sua uoentade et prool de
su alma, eno qual testamento ho fezera heree em todos seus bees e que os teuesse em
toda sua vida, e a tenpo de sua morte que vendesse todas las suas erdades et casas et
vinnas et cubas et tinallas et todos los outros seus bees que ella ouuesse e que os fezese
dar por sua alma et de Fernan Peres, dito Moreda, seu marido que fuy, et de sy, o dito
Esteuoo Lourenço, sigundo que se mellor et mais conpridamente contem eno testamento
da dita Moor Peres. Entre as quaes vinnas et erdamentos disso que iasian quatro piteiros
de vinnas, dous [em] termio de Gomariz, et que he huun deles de desimo a Deus et ho
outro he de foro de noa, e dous em Carualleira, a par do collado do castelo, huun deles
de foro de quinta et ho outro de desimo a Deus, e avia triinta et seis soldos cada anno ao
cabidoo; e que sua uoentade era de dar os dineiros que os ditos piteiros ualian porlas
almas daquelles por que os a dita Moor Peres mandara e tomar os ditos piteiros para sy,
se o dito uigario achasse que o podia faser de dereito ou que era prool da alma da d[ita
Moor] Peres et daquelles por que os ela mandara dar.
E o dito uigario disso que aquello que lle o dito Esteuoo Lourenço pedia que achaua
que se podia faser de dereito, e outrosy que achaua que era prool da alma da dita Moor
Peres et daquelles por que mandara dar o ditos morabedis do dito preço, e disso que a
presentasse antel a Migeel [...] da rua dos Çapateiros et a Romeu [Per]es da Fonteyna,
que eran homes boos ançiaos e eran ofiçiaes em esta villa d´apreçar os erdamentos et
vinnas dela, e que el tiraria deles juramento sobre santos auangeos que bem et
verdadeiramente preçassem os ditos piteiros e se conprisem ao dito Esteuoo Lourenço
que os tomasse por aquel preço que achassem que ualian. Os quaes homes boos logo
pareçeron ante o dito uigario e o dito uigario reçebeo logo delles juramento sobre santos
auangeos, que eles con suas maos tangeron, que bem et verdadeiramente apreçassem os
ditos piteyros eno que entendessem que ualian ao tenpo que agora he e que veessem
antel diser aquello que achassem que ualian.
Testimuyas: Johan de Seixadas, alfayate, Johan Peres et Johan Garçia, homes do
dito Esteuoo Lourenço, Vaasco Martines, escripuan.

1237

1370, junio, 7.

Miguel Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, y Román Pérez da Fontaíña,


hombres buenos y oficiales de la ciudad de Ourense, por orden del vicario Fernando
Eanes, se presentan en Gomariz y en A Carballeira para tasar cuatro «piteiros» de viña
que fueron de Mayor Pérez «Moreda».

812
A. Escrituras 6, nº 2. Orig. Perg.; 290 x 305 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado tres documentos, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, nº 1236
de esta colección; el tercero, de 18 de junio de 1370, el nº 1238 de esta colección. Presenta
manchas de humedad que no afectan a la lectura; roto en la parte derecha del pergamino,
entre las líneas 7 y ocho que afecta a varias letras; rotos de pequeñas dimensiones que
afectan a varias letras de las líneas 11 y 13; pequeño roto entre las líneas 11 y 12 que no
afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta dos piteiros da Carualleira e de Gomaris». Al
dorso, escr. gótica: «Carta do piteiro de Carualleira que tinna Esteuo Lourenço per que auia
de dar ao cabidoo XXXVI soldos».

CIT. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 157

§ E logo em este dia, en presença de min, o dito Pero Maçia, notario, et das ditas
testimuyas os ditos Romeu Peres et Migeel Eanes foron aos ditos lugares per sy et con
outros homes a veer et apreçar os ditos piteyros.

1238

1370, junio, 18.

Miguel Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, y Román Pérez da Fontaíña,


hombres buenos y oficiales de la ciudad de Ourense para tasar bienes, declaran que
cuatro «piteiros» de viña –dos en Gomariz y otros dos en A Carballeira, junto al
Castelo Ramiro– valen mil trescientos maravedíes, lo que comunican al vicario general
del obispado auriense, canónigo Fernando Eanes, y ante el mercader Esteban
Lourenzo, morador en la rúa dos Zapateiros, viudo y cumplidor del testamento de
Mayor Pérez «Moreda». Éste asume el valor, que se paga a sí mismo, comprando los
cuatro «piteiros» y comprometiéndose a gastar el dinero en cumplir lo estipulado por
su difunta mujer –la dotación de un aniversario por las almas de ella, de su primer
marido y del propio Esteban Lorenzo–.

A. Escrituras 6, nº 2. Orig. Perg.; 290 x 305 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 7 de junio de 1370, el nº
1236 de esta colección; el segundo, de 7 de junio de 1370, el nº 1237 de esta colección.
Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura; roto en la parte derecha del
pergamino, entre las líneas 7 y ocho que afecta a varias letras; rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a varias letras de las líneas 11 y 13; pequeño roto entre las líneas
11 y 12 que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta dos piteiros da Carualleira e de
Gomaris». Al dorso, escr. gótica: «Carta do piteiro de Carualleira que tinna Esteuo
Lourenço per que auia de dar ao cabidoo XXXVI soldos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 224-225 (nº 873)
[Fechándolo el 7 de junio].- VILA ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 121 (nº 15).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 157.

§ Despois desto, dez et oyto dias do dito mes de juyo, apareçeron os ditos Romeu
Peres et Migeel Yanes ante o dito uigario, et presente y o dito Esteuoo Lourenço, e
diseron ao dito uigario que eles per seu mandado foran veer os ditos piteiros de vinnas
con homes boos et entendudos et sabedores de erdamentos, e que acharan et achauan

813
que os ditos piteiros ualian mill et tresentos morabedis desta moeda que ora corre de
facas de rayaes, e que em tanto apreçaran et apreçauan os ditos piteiros que ualian e que
de tanto eran bem conprados ao tenpo d´agora. E o dito uigario disso ao dito Esteuoo
Lourenço que por tanto os tomasse et ouuesse e que os ouuesse d´aqui en deante por
erdade para por senpre por esta contia el et toda sua uso, et que ontrepoynna degredo da
sua parte e mandaua que esta venda que fosse firme et ualuesse para senpre, ca el
outorgaua et avia por firme et por estauyl e que tomasse os ditos mill et tresentos
morabedis e os dese pola alma da dita Moor Peres et do dito Fernan Peres et da sua, do
dito Esteuoo Lourenço, sigundo que a dita Moor Peres auya mandado eno dito seu
testamento aly hu visse que mays conpria, e que o fesesse çerto en commo destrebuya
os ditos morabedis ena maneira que a dita Moor Peres mandara.
Testimuyas: Garçia Rodriguez, notario d´Ourense, Lourenço Fernandes, capelan da
capela do Couto, Fernand Aluelo, escripuan do dito uigario.
Et eu, Pero Maçia, notario sobredito que a esto todo que sobredito he presente foy et
en minna pressença ho fis escriuyr a rogo do dito Esteuoo Lourenço et per mandado do
dito vigario et meu nome e signal y puge en testemoyo de uerdade, que tal he (signum).

1239

1370, agosto, 28, miércoles. Ourense.

Testamento del ciudadano auriense Gonzalo Pérez do Mato, morador en la rúa da


Obra. Se acompaña de la relación de deudas y deudores que tenía en el momento de la
redacción del testamento.

A. Escrituras 1, nº 4. Orig. Perg.; 430 x 585 mm.; escr. gótica; mancha de humedad que
afecta a las dos primeras líneas; roto en la parte derecha del pergamino que no afecta al
texto. Al margen inferior, escr. gótica: «Taxado en huun marco de prata». Al margen
inferior izquierdo, escr. humanística: «Quarta feyra, 28 de agosto de la era 1408, año 1370.
Casas (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «Testamento de Gonçaluo do Mato».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225 (nº 874).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 157.

Estas som as deuedas que eu, Gonçaluo Peres do Mato, çidadao d´Ourense deuo: a
Johan d´Ourantes, seteçentos crusados. Item, deuo ao cabidoo da igleia d´Ourense mill
et çinquoeenta morabedis da sentença que ontre min et elles fuy dada por rason das
fiadorias do dean dom Gil Uaasques que eu et Gonçaluo Peres da rua dos Çapateiros,
meu genrro que foy, contra o dito cabidoo, fiamos ao dito dean. Item deuo a Esteuoo
Lourenço, meu genrro, mill et duzentos et çinquoeenta morabedis que me enprestou
para pagar ao dito cabidoo. Item, lle deuo em outra parte ao dito Esteuoo Lourenço mill
et dusentos et oyteenta morabedis que me enprestou em binno. Iten, lle deuo em outra
parte seysçentos et seseenta morabedis que me enprestou em dineiros feitos. Item, deuo
a Johan Pardo et aa moller que foy de Johan de Furelos os dineiros de quatorze moyos
de vynagre, a quatorze libras e media cada moyo; et elles deuem a min çinquoeenta e
seis libras. Item, deuo a Gonçaluo Tato seysçentos et seseenta et oyto morabedis.

814
§ Estas som as deuedas que me a min, o dito Gonçaluo Peres do Mato deuen:
Primeyramente, me deuem herees de Fernan Pardo tres mill morabedis per huun
estormento feito per notario. Item, me deue Johan Pardo, mercador d´Ourense, tres mill
morabedis que de min ouuo em pannos que traballasse con elles a gaanar para min et
para sy em conpanna. Item, me deue Johan d´Ourantes quinentos morabedis que lle
enprestey; et quitollos.

† Eno nome de Deus. Amen. Padre et Fillo et Spiritu Santo, que som tres pesoas et
huun Deus, et da sua madre, Viigem santa Maria. Sabeam quantos esta carta de
testamento virem que eu, Gonçaluo Peres do Mato, çibdadao d´Ourense, jasendo doente
eno meu corpo, pero con todo meu siso et entendemento conprido, qual mo Deus quiso
dar, e temendo Deus padre et a morte, que he cousa natural per que todos los vyuos
deste mundo avemos de pasar, e temendo outrossy que depoys de minna morte poderia
recleçer contenda entre algunas pessoas sobre meus bees ou sobre parte delles, por ende
faço et ordeno et estabelesco et outorgo de min e de meus bees meu testamento et minna
pustrimeira uoentade que depois de minna morte senpre fique et seia firme et valledeyro
em esta maneira:
Primeiramente, mando et dou a minna alma ao meu sennor Jhesu Christo, padre
verdadeyro, que a conproou pelo seu santo sange justo preçioso, e peço aa Viigem santa
Maria, sua madre, et a todos los santos et santas da corte çelestial que lle queiram pedir
et rogar que me queira perdoar os meus pecados et me de Pareyso aa minna alma; e
mando enterrar o meu corpo ena costra de Sam Martinno da igleia et çidade d´Ourense,
eno meu moymento que y tenno. E mando que me metan em vestidura huna saya et
huun capeyrote et hunas calças de goarença. E mando que conprem çera para onrra da
minna sopultura, aquella que meu conpridor vir que conpre. E mando que leuem comigo
em offerta et por minna alma aa dita igleia de Sam Martinno quando me leuarem a
enterrar triinta morabedis de pan branco et quatro açunbres de vinno.
Item, mando que me terçem tres ueses eno anno do dia que me enterraren a huun
anno primeyro segente, o primeiro terço do dia que me enterraren ao terçer dia, et ho
outro aas seis somanas, et o terçeyro ao anno conprido, e mando que dem em cada terço,
por amor de Deus por minna alma, çem morabedis em pam et em vinno e em carne ou
em pescado porlo dia que for. Item, mando que façan rezar por minna alma dez et seys
salteyros, os dez mentre eu jouuer fignado na casa et os seis sobre minna sopultura des
que me enterraren. Item, mando que digan por minna alma viinte missas de requien o
dia que me enterraren. Item, mando que tenna por minna alma quatro triintanarios. Item,
mando que me façan deser huun salteyro cantado aquella noyte que me eu fignar. Item,
mando que me façan teer huun anal de missas de sacreffiçio por minna alma. Item,
mando que leuem em offerta por minna alma aa dita igleia de Sam Martinno do dia que
me enterraren, de cada dia, ata huun anno e huun dia huun morabedi em pam e outro en
vinno. Item, mando ao cabidoo da dita igleia d´Ourense por minna sopultura çento et
çinquoeenta morabedis em crusados desta moeda que ora corre, a huun crusado por cada
morabedi, et que me venna faser onrra em minna sopultura, et me digam huna missa
cantada por minna alma o dia que me enterrarem. Item, mando aos clerigos do coro da
dita igleia d´Ourense çinquoeenta morabedis da dita moeda, et que me venna faser onrra
em minna sopultura et fignamento et me digan huna missa cantada o dia que me
enterraren. Item, mando ao conuento de Sam Françisco d´Ourense çinquoeenta
crusados, que me venna faser onrra o dia que me eu fignar et quando me enterraren et
me digan missa cantada por minna alma. Item, mando aos laserados da casa de Sam
Lasero viinte crusados por amor de Deus. Item, mando para todas las lanpaas de Sam
Martinno e de Santa Ouffemea e de Santa Maria a Madre e de Santa Triindade e de

815
Santa Maria de Possio et de Sam Françisco et de Santa Maria de Reça que non am
prouysom huun crusado a cada huna. Item, mando ao dito cabidoo da Iglesia d´Ourense
quinse libras, que me digan de cada anno para senpre huun aniuerssario por minna alma
et de Maria Eanes, minna moller que foy, e daquelles a que eu soo tiudo em aquel dia
que me eu fignar; e mandolles que aian estas quinse libras per todos meus bees ou per
aquello que lles meus herees asignaren de meus bees para ello per que os aian.
Item, mando a Maria Martinet, minna yrmaa, huun pelote de ballançina et çem
morabedis em crusados. Item, mando a Tereyia Rodrigues, que mora comigo, çem
morabedis crusados. Item, mando a Marinna, minna mançeba, quatro uaras de
ballançina para huun pelote. Item, mando a Moor do Rio que lle pagen çinquoeenta
morabedis que lle mandou Maria Anes; et mandolle mais outros çinquoeenta crusados.
Item, mando a Johan do Rio çem crusados.
§ Item, mando que, por rason de huna pusturia que he posta ontre min et Johan
d´Ourantes, escudeyro, em rason do enfiamento que fesemos de casarmos a minna filla,
María do Mato, et seu fillo Lourenço, se os ditos Maria do Mato e Lourenço veeren a
seer de ydade para casarem, que a dita pustura et enffiamento que fique firme et se
atenda sigundo que he posta; e non chegando os ditos moços a seerem de ydade
conprida non seendo casados que a dita pustura fique et seia ninhuna, et rreuocoa et
doua por ninhuna non seendo anbos de ydade conprida et casados de suum sigundo dito
he; e entre tanto mando e leixo em poder et em goarda et encomenda a dita moça Maria,
minna filla, a Gonçaluo Tato, meu curmao, e mandolle e rrogolle polo deuydo con el ey
que faça ynuentario per notario con Moor Peres, minna filla, et con meu conpridor de
todos los bees mouylles et rrayses que aa dita moça perueere (sic) por minna hereença
ou por outra qualquer rrason, et goarde a dita moça et ponna todos los ditos seus bees
em rrenda ata que a dita moça venna a sseer de ydade conprida e a renda que porlos
ditos bees deren. E outrossy todos los ditos bees que o tenna todo em mao e poder a dita
Moor Peres, minna filla, yrmaa da dita moça. E mando ao dito Gonçaluo Tato, porlo
afam que y tomar, quynentos crusados. E rogo e peço ao dito Johan d´Ourantes, polo
deuydo et amysade que aio con el, que me anpare e defenda a estas minnas fillas, Moor
Peres e Maria do Mato, et lles faça boas obras.
E mando a meus conpridor e herees que paguen estas minnas deuedas que de suso
em este meu testamento som escriptas et contiudas pelos meus bees. E faço minnas
herees em todos los meus bees mouylles e rayses que eu aio conprido este meu
testamento aas ditas minnas fillas Moor Peres et Maria do Mato, cada huna na sua
meatade. E morrendo a dita Maria do Mato sem ydade conprida ou sem seme que se
tornen et fiquen todos los seus bees aa dita Moor Peres, minna filla, sua yrmaa, et os aia
para senpre et faça delles ella et os que os suçeder por ella senpre bem pola minna alma
et porla sua.
Item, mando a Fernan Yanes, meu ome, que anda nas minnas binnas, çinquoeenta
crusados.
E faço meu conpridor et executor deste meu testamento et minna pustrimeira
uoentade a Esteuoo Lourenço, mercador, vesinno d´Ourense, meu genrro, e rrogolle et
peçolle et mando que cunpra este meu testamento pelos meus bees et sem seu dapno. E
mandolle et dou poder que cunpra este dito meu testamento do dia que me eu fignar ata
huun anno conprido e entre tanto que non aia ningen poder para o acusar por ello e
mandolle porlo afam que y tomar mill morabedis.
E este dou et outorgo por meu testamento et por minna pustrimeira uoentade
ualledeyra para senpre. E se outro testamento ou testamentos, codiçilo ou codiçilos aio
feitos ante deste meu testamento reuogoos et douhos por ninhuuns para senpre e quero e
mando et outorgo que non uallam nen aian firmedue em ninhuun tenpo nen em ninhuna

816
maneira que parescan saluo este que he feito per mao de Roy Gonçalues, notario
d´Ourense, que dou et outorgo por meu testamento et minna pustrimeira uoentade que
fique et seia firme para senpre. E quero et outorgo que ualla commo testamento ou
commo codiçilo e se non ualuer commo codiçilo mando que ualla commo outra
qualquer escriptura pubrica feyta per mao de notario boa e verdadeira.
E quen quer da minna parte ou da estranya que contra este meu testamento et minna
pustrimeira voentade veer et contra el quiser pasar em parte ou em todo aia a yra de
Deus et a minna maldiçon e demais peyte a meus herees et conpridor dez mill
morabedis da boa moeda, e aa uos del rey outros tantos; e a pena pagada ou non este
meu testamento et minna pustrimeira uoentade et todo o que em el he escripto et
contiudo ualla et fique firme para senpre.
Feito o testamento en Ourense, ena rrua d´Oobra, enas casas en que o dito Gonçaluo
Peres moraua, quarta feyra, viinte et oyto dias do mes d´agosto, era de mill et
quatroçentos et oyto annos.
Testimuyas que a esto presentes foron chamadas e rrogadas: Pero Fernandes
Quinteyro et Fernan Yanes et Fernan de Monterroso, omees do dito Gonçaluo Peres, et
Johan Domingues, alfayate, morador eno Canpo, et Martim Geestosa, rraçoeiro, et
Johan Garçia, ome do dito Esteuoo Lourenço et Migeell Peres, alfayate, morador eno
Canpo, et o dito Esteuoo Lourenço, mercador, et Fernand Afomso, ome de Gonçaluo
Tato, moradores em Ourense.
Et eu, Roy Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia dese lugar,
que a esto presente foi e este testamento en minna presença fige escripuir e meu nome e
meu signal aqui puge en testemoyo de verdade, que tal he (signum).
Et eu, Garçia Diaz, coengo et chançeller da igleia d´Ourense, por quanto era
occuppado doutros negoçios, assy que per min non pude este dicto testamento signaar
nen scripuir por*** dey et outorguey mina licençia et auttoridade ao dicto Roy
Goncaluez, notario, que scripuisse et signasse este dicto testamento do seu nome et
signal, e en testemoyo de uerdade desto meu nome et signal aqui fiz en testemoyo de
uerdade (signum: Garçia).

1240

[1371], abril, 27, domingo.

Juan Pérez de Nóvoa dona al cabildo auriense dos grandes cruces de plata, que
tenía empeñadas de la iglesia de Ourense hacía cuatro o seis años, para dotar dos
aniversarios cantados por su alma y la de sus padres, uno el primer día de mayo y el
otro el segundo día del mismo mes.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cinco documentos, siendo éste el tercero; el primero, de [1371], el nº 1253 de esta
colección; el segundo, de [1371], el nº 1254 de esta colección; el cuarto, de 28 de abril de
[1371], el nº 1241 de esta colección; el quinto, de [28 de abril de 1371], el nº 1242 de esta
colección. Al margen superior derecho, escr. gótica: «Johan Peres de Nouoa».

817
§ Domingo, XXVII dias de abril. Johan Peres de Nouoa, seendo en cabidoo da igleia
d´Ourense, presente hy don Garçia Rodrigues, dean, e os homes boos323 da dita igleia
per canpaa tanguda, enton o dito Johan Peres disso que duas cruses grandes de prata que
el tiina da dita igleia, a d´Ourense, por moy grandes contias de morabedis, auya ia
quatro ou VI annos324, que as daua e offereçia aa dita igleia d´Ourense e a san Martinno
e a santa Ouffemia por amor de Deus e de sua alma e de seus deuedores e daqueles a
que era tiudo, per condiçon que o dito cabidoo que lle disessen et fesesen cada anno
dous aniuersarios cantados con suas horas para senpre por sua alma e de seu padre e de
sua madre e daqueles a que era tiudo. E demais que o dito cabidoo nen outro alguun non
fosen tiudos de as deytar nen enponorar nen enallear en alguun logar que fose, por
grande mester e presa que ouuesen325, e fasendoo que la peytasen por ello a el ou a seu
heree viinte mill morabedis de dineiros brancos. E demais que se tornase a elles a lles
demandar aquelo que fose achado que lle deuyan perlas ditas cruses se lle cada anno os
ditos aniuersarios non fesesen e os ditos cabidoo assy o outorgaron en quanto seu poder
fosse326 conuen a saber huun por o primeiro dia de mayo e o outro no segundo dia de
mayo.
Testemoyas: Johan d´Ourantes, Martin Correa, scudeiros, Gonçaluo Garçia,
scripuan, Johan Torto, coengo, Gonçaluo Peres e Gonçaluo das Herdas, raçoeiros et
Gonçaluo Martinet, porteiro.

1241

[1371], abril, 28, lunes.

Juan Eanes y Alfonso Fernández, vicarios del obispado de Ourense en sede


vacante, con el consentimiento del cabildo, conceden al escribano Álvaro González,
hijo de Gonzalo García, la canonjía que había quedado vacante por el fallecimiento de
Fernando Martínez, chantre de Tui.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cinco documentos, siendo éste el cuarto; el primero, de [1371], el nº 1253 de esta colección;
el segundo, de [1371], el nº 1254 de esta colección; el tercero, de 27 de abril de [1371], el nº
1240 de esta colección; el quinto, de [28 de abril de 1371], el nº 1242 de esta colección. Al
margen derecho, escr. gótica: «Aluar Gonçalues, fillo de Gonçaluo Garçia».

§ Lunes, XXVIII dias do dito mes de abril. Don Johan Anes e don Afonso
Fernandes, arçedianos, vigarios do bispado d´Ourense, uagante a see, feseron collaçon e
instituiçon no dito cabidoo, con outorgamento dos coogos da dita igleia, a Aluar
Gonçalues, fillo de Gonçaluo Garçia, scripuan, da coogia que uagou per don Fernan
Martinet, chantre de Tui, que foy.
Testemoyas: Gonçaluo Anes, arçediano de Baroncelle, Gonçaluo Nunes,
mestrescola, Steuo Peres, Domingo Peres, Pero Enrrique, Gonçaluo Anes de Noya,

323
o cab] tachado.
324
oyto ou des annos] tachado.
325
grande mester e presa que ouuesen] llamada en forma de ǂ que lleva a otra igual donde se escribe este
texto.
326
e os ditos cabidoo assy o outorgaron en quanto seu poder fosse] llamada en forma de / que lleva a otra
igual donde se escribe este texto.

818
Lopo Afonso, Vasco Marino, Afonso Aras, Martin Dias, Johan Martinet, thesoureiro,
Rodrigo Aluarez, Vasco Coruacho e Martin de Monte, coogos.
Testemoyas outras: Gonçaluo Peres, Gonçaluo das Herdas, Vasco Peres, Rodrigo
Afonso, Johan Peres, raçoeiros, Pero Gosmede e Gonçaluo Martinet, porteiro, e
Aparicio Anes.

1242

[1371, abril, 28, lunes].

El cabildo auriense presta al maestrescuela Gonzalo Núñez las Decretales glosadas


que el chantre de Tui, Fernando Martínez, había donado al cabildo en su testamento,
con la condición de que las devuelva cuando se le reclamen.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cinco documentos, siendo éste el quinto; el primero, de [1371], el nº 1253 de esta colección;
el segundo, de [1371], el nº 1254 de esta colección; el tercero, de 27 de abril de [1371], el nº
1240 de esta colección; el cuarto, de 28 de abril de [1371], el nº 1241 de esta colección. Al
margen derecho, escr. gótica: «Decretaes». Al margen inferior, escr. humanística:
«Aniuersario. Don Fernan Martin, chantre, dio al cauildo unas decretales grandes glosadas
porque le digan vn aniuersario».

§ O dito don Fernan Martinet, chantre de Tui, mandou ao dito cabidoo d´Ourense as
suas Decretaes grandes, glosadas, por sua alma; e que lle fesesen cada anno huun
aniuersario por sua alma. E logo o dito cabidoo enprestoas a don Gonçaluo Nunes,
mestrescola, que leese per ellas et as dese ao dito cabidoo quando llas demandasse.
Testemoyas: supra.

1243

1371, mayo, 2.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez y en presencia del


escudero Rodrigo García de Paradela, tenenciero de la renta de Gustei, afora a
perpetuidad al labrador Lorenzo Eanes y a su mujer, Constanza González, dos tercios
del casal de Pazos, en la feligresía de Santa Mariña de Fontefría, y la heredad de
Corneda por una renta anual de la tercera parte del pan que se coseche y ocho libras
de dineros blancos, pagaderos el primer día de enero, además de la luctuosa
acostumbrada.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134v. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado seis
documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 2 de mayo de 1371, el nº 1244 de esta
colección; el tercero, de 2 de mayo de 1371, el nº 1245 de esta colección; el cuarto, de 3 de
mayo de 1371, el nº 1246 de esta colección; el quinto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1247 de
esta colección; el sexto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1248 de esta colección. Al margen
superior, escr. gótica: «Gostey». Al margen izquierdo, escr. gótica: «Mayo». Al margen
derecho, escr. gótica: «Lourenço Fernandes de Abroçinos».

819
Era de mill CCCC noue annos, esta feria, dous dias de mayo, seendo dom Garçia
Rodrigues, dean da igleia d´Ourense, e o cabidoo da dita igleia, na claustra noua de san
Martinno per canpaa tanguda, segundo que he de usso e custume, presente hy Roy
Garçia de Paradela, scudeiro, teente a renda de Gostey porlo dito cabidoo, aforaron a
Lourenço Anes d´Abroçinos, laurador, e a sua moller, Costança Gonçalues, e a toda sua
uoz para senpre, as duas terças do casar de Paaços, que iaz na dita frigresia d´Abrocinos,
e na frigresia de Santa Marinna de Fonteffria e a herdade de Corneda per hu quer vaan,
a montes e a fontes, etçetera. Per condiçon que o laure per sy ou per outro e de foro de
terça de todo o pam que Deus hy der ao teedor da dita renda de Gostey porlo dito
cabidoo e oyto libras de dineiros brancos cada anno, por kalendas janeiras, ou a uallia
dellas na moeda vsauil que perlo tenpo correr, e pagar loytosa acostumada. E se vender,
etçetera. E que non manden manda nen aniuersario perla dita herdade, etçetera. E se
contenda, etçetera. E que non colla a nouidade saluo perlo moordomo do dito rendeiro,
etçetera. Obligaron, etçetera. E o dito Lourenço Anes asy o reçebeu, etçetera. Obligou,
etçetera.
Testemoyas: Aparicio Anes, Fernan Anes d´Abroçinos, raçoeiros d´Ourense,
Affonso Caruon, tendeiro, e Gonçaluo Martinet, porteiro.

1244

1371, mayo, 2.

El deán auriense García Rodríguez, tenenciero de la renta de Alfonso Rella y de la


renta del mes de febrero, afora a Pedro da Menaza y a Gómez Pérez de Mira,
moradores en Ourense, y a cuatro voces por cada uno, unos «piteiros» pequeños de
viña en el Outeiro da Vela y una leira grande de viña, junto al camino de Pena
Redonda, pertenecientes a la renta de Alfonso Rella, además les afora un «piteiro» de
viña en A Cal perteneciente a la renta del mes de febrero, por todo ello deberán pagar
anualmente la mitad del vino que cosechen.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134v. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado seis
documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 2 de mayo de 1371, el nº 1243 de esta
colección; el tercero, de 2 de mayo de 1371, el nº 1245 de esta colección; el cuarto, de 3 de
mayo de 1371, el nº 1246 de esta colección; el quinto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1247 de
esta colección; el sexto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1248 de esta colección. Al margen
derecho, escr. gótica: «Johan Pero327 da Menaça e Gomez Peres de Myra».

§ En este dito dia o dito don Garçia Rodrigues, dean, teente a renda de Afonso Rella
que foy, porlo dito cabidoo e328 a renda do mes de feuereiro, aforou a Pedro329 da
Menaça, adegueiro, e a Gomez Peres de Myra, moradores en Ourense e a quatro uoses,
a cada huun, os peteyros pequenos de vynna que jasen no Outeiro da Vella con330 a

327
Pero] interlineado, sobre el renglón.
328
Aforou] tachado.
329
Johan da Menaça e] tachado.
330
que perteeçen] tachado.

820
leyra grande de vynna que jaz na costa que começa331 na vina de Orraca Anes e vay
topar no camyno de Pena Redonda que perteesçem aa dita renda de Afonso Rella. Iten,
lles aforaron mais huun peteiro de vina que jaz na Caal que perteençe aa renda do mes
de feuereiro. Aforaronlles esto que dito he con todas sas entradas e seydas, etçetera. Per
condiçon que o lauren, etçetera. E den cada anno en paz e en saluo ao dito dean et ao
teedor depois del das ditas rendas a meadade do vyno e conposta que Deus der nos ditos
peteiros e leyras sobreditas e liure, etçetera.
Testomayas: supra.

1245

1371, mayo, 2.

El cabildo auriense nombra como jueces al arcediano de Limia, al arcediano de


Baronceli, a Gonzalo Tato y a Juan Arias.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134v. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado seis
documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 2 de mayo de 1371, el nº 1243 de esta
colección; el segundo, de 2 de mayo de 1371, el nº 1244 de esta colección; el cuarto, de 3 de
mayo de 1371, el nº 1246 de esta colección; el quinto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1247 de
esta colección; el sexto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1248 de esta colección. En la parte
superior del regesto, escr. humanística: «El cauildo, sede cacante, ponia juezes seglares y
clesiasticos».

§ En este dia o dito cabidoo feso por juises ao arçidiago de Limya e o arçidiago de
Baroncelle e Gonçaluo Tato e Johan Aras.
Testemoyas: supra.

1246

1371, mayo, 3.

El racionero Aparicio Eanes, mayordomo del cabildo de Ourense, se compromete a


pagar, como fiador del canónigo Alfonso Arias, a Alfonso González Maldegolado,
hasta el día de san Juan de junio, 1600 «facas», en la moneda con la que se pagan las
rentas al cabildo auriense, por el paño que Alfonso Arias le había comprado.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134v. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado seis
documentos, siendo éste el cuarto; el primero, de 2 de mayo de 1371, el nº 1243 de esta
colección; el segundo, de 2 de mayo de 1371, el nº 1244 de esta colección; el tercero, de 2
de mayo de 1371, el nº 1245 de esta colección; el quinto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1247
de esta colección; el sexto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1248 de esta colección. Al margen
derecho, escr. gótica: «Afonso Aras».

331
uay topar] tachado.

821
§ III dias de mayo. Aparicio Anes, raçoeiro, moordomo do cabidoo d´Ourense, ficou
de dar e pagar, commo fiador e deuedor e principal pagador por Afonso Aras, coogo, a
Afonso Gonçalues Maldegolado, ata dia de san Johan de junyo primeiro que ven, mill e
DC facas na332 moeda que pagasen ao cabidoo as suas rendas, por pano que o dito
Afonso Aras conprou do dito Afonso Gonçalues. Pena V morabedis.
Testemoyas: Gonçaluo Anes, chantre, Johan Martines, thesoureiro, e Gonçaluo
Peres, raçoeiro.

1247

1371, mayo, 3.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora al zapatero


Rodrigo Pérez, a su mujer, Marina Pérez, y a cuatro voces una viña y un «piteiro» con
viñas en las proximidades de Ourense, que tuvo aforadas Juan da Atafona, por una
renta anual de cinco libras de dineros blancos al cabildo y el foro acostumbrado al
obispo, además del pago del diezmo.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134v. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado seis
documentos, siendo éste el quinto; el primero, de 2 de mayo de 1371, el nº 1243 de esta
colección; el segundo, de 2 de mayo de 1371, el nº 1244 de esta colección; el tercero, de 2
de mayo de 1371, el nº 1245 de esta colección; el cuarto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1246
de esta colección; el sexto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1248 de esta colección. Al margen
superior, escr. gótica: «ata este aforamento».

§ E en este dia, o dito dean e cabidoo aforaron a Roy Peres, çapateiro, morador em
Ourense, et a sua moller, Marinna Peres, que ora he, e a quatro voses apus sua morte,
etçetera, huna leira de vinna et hun pyteiro333 que jaz em334 termyo do335 partido, a qual
soya laurar Johan da Atafona, que foy, e parte336 o dito pyteiro con vinnas de Pero
Anes337 de Parada e con outra de Pero Rogalado; e a dita leyra parte con vinna que tem
Johan Abade da Capela, et cruçaa o caminno publico que vay de Ourense para Paradela.
Aforaronlles a montes e a fontes, etçetera. Laurar et parar bem, etçetera. Dar cada anno
ao dito cabidoo çinquo libras de dineiros brancos, etçetera. E page ao bispo d´Ourense o
foro que a d´auer pelo dito pyteiro e leyra, etçetera. Se vender, etçetera. Os tenna qual
dita338 leyra de vinna jas cauadura de quatro omees de disemo a Deus ao dito cabidoo.
Testemoyas: Vasco Peres e Gonçaluo Peres, raçioneiros, Gonçaluo Anes e Afomso
Fernandes, coengos, e Gonçaluo Martines, porteiro.
Garsias Didaci, notarius auriensis.

332
ou] tachado.
333
et hun pyteiro] interlineado, sobre el rengón, con llamada.
334
em] repetido.
335
en termyo do] interlineado, sobre el renglón, con llamada
336
huun deles] tachado.
337
Aluaro Rodrigues] tachado.
338
dita] interlineado, sobre el renglón, con llamada.

822
1248

1371, mayo, 3.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora al carnicero


Domingo Pedrouzos, a su mujer, Teresa Fernández, y al también carnicero Pedro
Domínguez de los Blancos, a su mujer, Teresa González, y a tres voces por cada
matrimonio, unas casas en la rúa dos Brancos, en las que ya vive Pedro Domínguez,
por una renta anual de cincuenta y cinco libras de blancos y la obligación de
repararlas.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134v. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado seis
documentos, siendo éste el sexto; el primero, de 2 de mayo de 1371, el nº 1243 de esta
colección; el segundo, de 2 de mayo de 1371, el nº 1244 de esta colección; el tercero, de 2
de mayo de 1371, el nº 1245 de esta colección; el cuarto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1246
de esta colección; el quinto, de 3 de mayo de 1371, el nº 1247 de esta colección. Presenta un
roto en el margen inferior derecho que afecta a la relación de testigos. Al margen derecho,
escr. gótica: «Pedro Domingues dos Brancos». Este extracto está tachado.

§ En este dito dia, o dito deam e cabidoo aforaron a Domingo Pedrouços,


carniçeiro, e a sua moller, Tereyia Fernandes, e a Pedro Domingues dos Brancos,
carniçeiro, e a sa moller, Tareiga Gonçalues, et a tres uoses, a cada huun, quaes o
postromeiro delles nomear, etçetera. Conuen saber as nosas casas que estam nos
Brancos con seus brancos e portaes, enas quaes ora mora o dito Pero Domingues, per
condiçon que as aian cada huun na sua medade (sic), e as reparen e etçetera339. E paguen
cada anno ao dito cabidoo en saluo çinquoeenta çinque libras de brancos, etçetera. E
liures, etçetera.
[Testemoyas:.... Aparicio] Anes, raçioneiro d´Ourense, Pero de Sode, carniçeiro e o
dito Roy Peres, capateiro, e outros.

1249

1371, septiembre, 8. Ourense.

Teresa Fernández, «criada» del fallecido Fernando Martínez, chantre de Tui, y


viuda de ¿Gonzalo? Eanes de Sueiros, morador en Regoufe, feligresía de Santa Marta
de Velle, afora a Juan Lorenzo, morador en la feligresía de San Miguel de Melias, y a
su mujer, Teresa Eanes, durante sus vidas y a una voz, todas las propiedades que había
heredado del chantre Fernando Martínez en Belesar, feligresía de San Miguel de
Melias, que deben foro al señorío, por una renta anual de once libras de moneda
blanca pagaderas el día de san Martín.

A. Escrituras 16, nº 22. Orig. Perg.; 236 x 168 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; rotos en la parte derecha del pergamino que afectan a las
palabras finales de las líneas 1 a 6, 18 y 19.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225 (nº 876).

339
faca] tachado.

823
Sabean quantos esta carta viren que eu, Tereyia Fernandes, criada de Fernan
Martinet, chantre de Tuy, que foy, e moller de Gon[...] Anes de Sueyros, que foy,
morador en Belle, hu chaman Regouffe, dou e outorgo a foro a uos, Johan Lourenço,
morador [ena] freyguysia de San Migeel de Melees, e a uosa moller, Tereyia Anes, e a
huna uos apus vossa morte qual nome[ardes] o pustrimeiro de uos a tenpo de seu
fignamento, e se a dita uos non nomeardes que o seia o que os uosos bees herdar de
dereito [...] todas las herdades e casas, aruores e cortinnas e foros e dereitos e dereituras
e vinnas que eu ey e a min perteençen de parte de dito [Fernan] Martinet, chantre, ena
dita freyguesia de San Migeel de Melees, eno lugar que chaman Belssar. Afforouos as
ditas herdades [e] cousas sobreditas a monte e a fonte, con suas entradas e seydas e
dereitos e perteenças, asy que uos que as lauredes e paredes ben en maneyra que non
defalescan per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes ende a min ou a minna uoz
de foro cada anno en saluo, por dia de san Martinno de nouenbro, onze libras de
dineiros brancos desta moeda que agora corre, de que contan viinte soldos por huna
libra, ou a contia deles de outra moeda se correr ena terra; e do al averdes as ditas
erdades e cousas sobreditas liures e quites de todo outro enbargo fazendo per elas os
foros e dereitos ao senorio segundo que eu soo tiuda e que se per as ditas erdades han de
faser. E aa morte de uos e da dita uosa moller e da dita uos que as ditas herdades fiquen
a min ou a minna uoz liures e desenbargadas de uos e de uosa uos con todos boos
paramentos que en elas foren feitos, nouidade alçada. E para con as ditas herdades e
cousas sobreditas seerdes anparados e defesos a dereito uos e a dita uosa moller e uos
obrigouos todos meus bees. E eu, o dito Johan Lourenço, que soo presente, por min e
por a dita minna moller, que non he presente, e por a dita uos, asy reçebo de uos, a dita
Tereyia Fernandes, esto que dito he afforado, e para laurar e faser o dito foro e conprir e
aguardar todo o que dito he obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto que dito he quiser passar peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis de dineiros
brancos; e a dita pena pagada ou n[on] esta carta e afforamento fique firme e ualla
segundo dito he.
Feyta a carta en Ourense, oyto dias do mes de setenbro, era de mill [e] quatroçentos
e noue annos.
Testemoyas: Vaasco Peres, morador en Montezelo, e Johan de Deus, morador en
Casanoua, e Domingo Anes, morador en Belle.
E eu, Fernan Gonçalues, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, que a
esto presente foy e o escripui e meu nome e signal y puge, que tal (signum) he.

1250

1371, septiembre, 15. Toro.

Enrique II confirma genéricamente todos los privilegios, bienes y costumbres de la


iglesia auriense.

A. Privilexios 3, nº 28. Orig. Perg.; 298 x 237 + 58 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan la lectura; antiguas dobleces horizontales que dificultan la lectura
en las líneas 10 y 11; roto que afecta a la plica y a las firmas. Hilos de seda del cordón del
sello de cera. En la plica: «Quaderno vigessimo nono. XXIX». Al dorso, escr. gótica:

824
«Confirmaçon del rey por que confirma todos los priuillegios e custumes da igleia
d´Ourense». Al dorso, escr. humanística: «Preuilegio del rey don Enrique que confirma lo
que los reis, sus antecesores, dieron a la iglesia». Al dorso, escr. gótica: «Preuillegio de …».
B. Privilexios 4, nº 29. Perg.; 446 x 207 + 42 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan I de 20 de agosto de 1379. Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura,
especialmente en la mitad derecha del pergamino. Sello de plomo pendiente de hilos de
seda rojos, blancos y amarillos. En la plica, aparecen operaciones de resta para hallar la
fecha y una anotación «En Burgos, 20 de agosto, ano 1379». Al dorso, escr. gótica:
«Priuillegio por que el rey confirma todas las libertades e priuillegios da igleia d´Ourense».
Al dorso, escr. gótica: «Preuilegio de las confirmaciones de los otros preuilegios».340
C. Privilexios 1, nº 52. Perg.; 439 x 275 + 42 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Enrique III de 15 de diciembre de 1393. Presenta manchas de humedad que en ocasiones
dificultan la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales que dificultan la lectura,
especialmente en la mitad izquierda de la línea 17. Incisiones para el sello, conservándose
algunos hilos de seda rojos y verdes del cordón.
D. Privilexios 4, nº 23. Perg.; 455 x 355 + 60 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan II de 15 de febrero de 1408. Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura;
antiguas dobleces verticales. Sello de plomo pendiente de hilos de seda verdes, rojos y
blancos.
E. Privilexios 4, nº 27. Perg.; 335 x 425 + 56 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan II de 5 de abril de 1420. Conserva hilos de seda roja, verde y blanca del cordón del
sello.
F. Escrituras 9, nº 406r-v. Papel, 220 x 310 mm.; escr. gótica. En traslado hecho en
Ourense el 21 de abril de 1467 por el notario auriense Alfonso López de San Vicenzo, a
petición del canónigo Álvaro González de Torrecelas y por orden del obispo don Alonso, de
la confirmación dada por Juan II el 5 de abril de 1420.
G. Diversarum rerum 5, ff. 36r-37v. En copia simple de la confirmación de Enrique III
de 15 de diciembre de 1393.
H. Diversarum rerum 5, ff. 54r-55v. En copia simple de la confirmación de Juan II de
15 de abril de 1408.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 59 (nº 179).

CIT. ES, XVII, 131.

Sepan quantos esta carta vieren commo nos, don Enrrique, por la graçia de Dios, rey
de Castiella, de Toledo, de Leon, de Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen, del Algarbe, de Algesira e sennor de Molina, por faser bien e merced a uos, don
Iohan Garçia Manrrique, eleyto confirmado de la eglesia de Orense, oydor de la nuestra
abdiençia, e a uuestra eglesia otorgamosvos e confirmamosvos todos los fueros e
buenos vsos e buenas costunbres que vos e la uuestra eglesia auedes e ouistes en tienpo
de los reyes onde nos venimos e en el nuestro fasta aqui. E otrosi vos otorgamos e
confirmamos todos los priuillejos e cartas e sentençias e franquesas e libertades e
graçias e merçedes e donaçiones que vos e la dicha vuestra eglesia tenedes de los reyes
ende nos venimos o de nos o dados o confirmados del rey don Alfonso, nuestro padre,
que Dios perdone, sin tutoria, que vos valan e sean guardados en todo bien e
conplidamiente segund que mejor e mas conplidamiente vos fueron guardados en tienpo
del dicho rey don Alfonso, nuestro padre, e en el nuestro fasta aqui. E defendemos
firmemente por esta nuestra carta o por el traslado della signado de escriuano publico
que alguno nin algunos non sean osados de uos yr nin pasar contra ellas nin contra parte

340
Continua la nota en escritura humanística «dada por el rey don Juan».

825
dellas en algund tienpo por gelas quebrantar nin minguar en ninguna manera. Et
sobresto mandamos a todos los conçejos, alcalles, jurados, jueses, justiçias, merinos,
alguasiles, maestres de las ordenes, priores, comendadores, alcaydes de los castillos e
casasfuertes e a todos los otros ofiçiales e aportellados de todas las çibdades e villas e
lugares de nuestros regnos e a los alcalles e a los merinos e jurados de la çibdat de
Orense que agora son o seran de aqui adelante e a qualquier o a qualesquier dellos que
esta nuestra carta vieren o el traslado della signado commo dicho es que cunplan e
guarden e fagan guardar e conplir a uos, el dicho don Iohan Garçia, eleyto, e a uuestra
eglesia, con esa merçed que nos vos fasemos e que vos non vayan nin pasen nin
consietan yr nin pasar contra ella nin contra parte della so la pena que en los dichos
priuillejos e cartas se contiene e demas a ellos e a lo que ouiesen nos tornariamos por
ello e demas por qualquier o qualesquier por quien fican de lo asi faser e conplir
mandamos al ome que esta nuestra carta mostrare o el traslado della signado commo
dicho es que los enplase que parescan ante nos, do quier que nos seamos, del dia que les
enplasare a quinse dias, so pena de seysçientos maravedis desta moneda vsual a cada
vno, a desir por qual rason non cunplen nuestro mandado. E desto vos mandamos dar
esta nuestra carta sellada con nuestro sello de plomo colgado.
Dada en las cortes de Toro, quinse dias de setienbre, era de mill e quatroçientos e
nueue annos.
Yo, Diego Ferrnandes, la fis escriuir por mandado del rey.
Iohan Martines (rubricado). Alfonso Garçia, vista (rubricado). Nos, el arcobispo de
Toledo (rubricado).

1251

1371, septiembre, 22. Toro.

Enrique II, con la reina doña Juana y el infante don Juan, a petición del obispo
auriense don Juan García Manrique, confirma a la iglesia auriense el privilegio de
Alfonso XI de 18 de junio de 1333 (vide doc. nº 1002) por el que confirma la
confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de 1291 que a su vez confirma la
confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia concesión de 28 de
septiembre de 1190 de los derechos de la iglesia sobre la ciudad y su coto según los
tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando II; y la carta de Fernando IV de 6 de junio
de 1311 (vide doc. nº 803) al concejo auriense por la que restablece al obispo don
Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y notarios de la ciudad.

A. Privilexios 4, nº 31. Orig. Perg.; 652 x 642 + 52 mm.; escr. minúscula diplomática;
borroso como consecuencia de las manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura.
Sello de plomo pendiente de hilos de seda verdes, amarillos y rojos; anverso: monarca
sedente, con orbe en la mano izquierda y espada alzada en la derecha, con la leyenda: Ǡ S.
ENRICI, DEI GRATIA, REGIS CASTELLE ET LEGIONIS»; reverso: armas cuarteladas de Castilla
y León, con leyenda: «† S. ENRICI, DEI GRATIA, REGIS GALLE[CIE] ET LEGIONIS». Al dorso,
escr. gótica: «Confirmaçon del rey don Enrrique padre del rey dom Sancho, abuelo del rey
don Enrrique».
B. Cidade e as súas competencias, ff. 90r-95r. Copia, Papel, 170 x 245mm.; escr. gótica.
En traslado notarial realizado el 26 de marzo de 1379 por el canónigo canciller García Díaz,
por orden del obispo electo don García (doc. nº 1307).

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 59-60 (nº 180).

826
(Christus monogramático con alfa y omega) En el nombre de Dios Padre e Fijo e
Spiritu Sancto, que son tres personas e vn Dios uerdadero que biue e regna por siempre
jamas, e de la virgen bienauenturada sancta Maria, su madre, a quien nos tenemos por
sennora e por abogada en todos nuestros fechos, por ende queremos que sepan por este
nuestro priuillegio todos los omes que agora son o seran d´aqui adelante commo nos,
don ENRIQUE, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Toledo, de Leon, de Gallizia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe e de Algezira e sennor de
Molina, regnante en vno con la reyna donna JUANA, mi mugier, e con el infante don
JUAN, mio fijo, primero heredero en los reynos de Castiella e de Leon, viemos vn
priuulegio (sic) del rey don Alfonso, nuestro (en blanco), escripto en pargamino de
cuero, rodado e sellado con nuestro sello de plomo colgado, fecho en esta guissa:

[Inserta confirmación de Alfonso XI, de 18 de junio de 1333, de la de Sancho IV, de


15 de septiembre de 1291 de los derechos de la iglesia auriense sobre el señorío de la
ciudad y su coto, doc. nº 1002].

[Inserta confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de 1291 de la de Alfonso


IX de 23 de mayo de 1228 que, a su vez, confirma su propia confirmación a la Iglesia
auriense de 28 de septiembre de 1190 del señorío sobre la ciudad y su coto con las
costumbres que se observaban en tiempos de Alfonso VII y Fernando II].341

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia


confirmación a la Iglesia auriense de 28 de septiembre de 1190 del señorío sobre la
ciudad y su coto con las costumbres que se observaban en tiempos de Alfonso VII y
Fernando II].342

[Inserta confirmación de Alfonso IX de 28 de septiembre de 1190 a la Iglesia


auriense del señorío sobre la ciudad y su coto con las costumbres que se obsevaban en
tiempos de Alfonso VII y Fernando II].343

[Inserta carta de Fernando IV al concejo auriense por la que restablece al obispo


don Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y notarios de la ciudad, de 6 de junio
de 1311, doc. nº 803].

Et agora don Johan, obispo de Orrense (sic), pedionos merçed, que le mandassemos
confirmar el dicho priuillegio e guardar. Et agora nos, el sobredicho rey don ENRIQUE,
por fazer bien e merçed al dicho obispo e cabilldo, confirmamosle el dicho priuillegio e
mandamos que les vala e les sea guardado en todo bien e conplidamiente segundo que
se en el contiene. Et defendemos firmemiente por este nuestro priuillegio o por el
traslado del signado de escriuano publico que alguno nin algunos non sean ossados de
les yr nin de passar contra esto nin contra parte dello para lo quebrantar nin menguar en
ninguna manera. E sobre esto mandamos344 a todos los conçejos, alcalles, jurados,
juezes, justiçias, merynos, aguaziles, maestres de las ordenes, priores, comendadores e
soscomendadores, alcaydes de los castiellos e casas fuertes e a todos los otros officiales

341
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 515-517 (nº 671).
342
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 385-387 (nº 215).
343
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 144-146 (nº 54).
344
man] repetido.

827
e aportellados qualesquier de todas las çibdades e villas e lugares de nuestros reynos que
agora son o seran d´aqui adelante e qualquier o qualesquier dellos que este nuestro
priuillegio fuere mostrado o el traslado del signado commo dicho es que guarden e
fagan guardar e conplir al dicho obispo e cabillo de Orrense (sic) todo lo que se contiene
en el dicho priuillegio et que le non vayan nin passen nin consientan yr nin passar
contra ello nin contra parte dello so la pena que en el dicho priuillegio se contiene e so
pena de la nuestra merçed de seycientos maravedis desta moneda vsual a cada vno. Et
demas por qualquier o qualesquier que fincare de lo assy fazer e conplir mandamos al
home que este nuestro priuillegio mostrar que los enplase que parescan ante nos del dia
que los enplazare a quinze dias, so la dicha pena de los dichos seyçientos maravedis a
cada vno, a dezir por qual razon non cunplen nuestro mandado. E desto les mandamos
dar este nuestro priuillegio escripto en pergamino de cuerro rodado e seellado con
nuestro seello de plomo colgado.
Dado en las cortes de Toro, veynte e dos dias de setienbre, era de mill e
quatroçientos e nueue annos.
El muy noble sennor infante don JUAN, fijo del muy alto e muy noble e muy
poderoso e bienauenturado sennor rey don Enrrique, primero heredero en los reynos de
Castiella e de Leon, sennor de Vizcaya, conf. Don Sancho, hermano del rey, conde de
Alborquerque e sennor de Haro e de Ledesma, conf. Don Alfonso Enrriquez, fijo del
muy noble e muy alto rey don Enrrique, conde de Norenna, conf. Don Alfonso, fijo del
infante don Pero de Aragon, marques de Villena, conde de Ribagorça e de Denia, conf.
Don Gomez, arçobispo de Toledo, primado de las Espannas, chançeller mayor de
Castiella, conf. Don Rodrigo, arçobispo de Sanctiago, capellan mayor del rey,
chançeller e notario mayor del reyno de Leon, conf. Don (en blanco) arçobispo de
Seuilla
(1ª col.) Don Domingo, obispo de Burgos, conf.- Don Gutierre, obispo de Palençia,
chanceller mayor de la reyna, conf.- Don Ruberte, obispo de Calahora, conf.- Don
Lorençio, obispo de Osma, conf.- Don Johan, obispo de Seguença, conf.- Don
[Bernardo], obispo de Cuenca, conf.- Don Johan, obispo de Segouia, conf.- Don
Alffonso, obispo de Auilla, conf.- Don frey Johan, obispo de Plasencia, conf.- Don
Andreo, obispo de Cordoua, conf.- Don Nicholas, obispo de Jahen, conf.- Don
Nicholas, obispo de Cartagenia, conf.- Don frey Gonçalo, obispo de Calis (sic), conf.-
Don Pero [Monis], maestre de la Orden de Calatraua, conf.- El prior de Sant Johan.
(2ª col.) Don Beltran de Clanqui (sic) duque de Molina e de Longa Villa e sennor de
Borja e de Magalon, vasallo del rey, conf.- Don Bernalt, conde de Medina, vasallo del
rey, conf.- Don Johan Ramires d´Orellano, senor de los Cameros, vasallo del rey, conf.-
Don Pero Buhyl, sennor de Huepte e de Boyl, vasallo del rey, conf.- Don Johan
Martinez de Haro, vassallo del rey, conf.- Don Johan Alfonso de Pharo, conf.- Don
Johan Rodriguez de Villalobos, conf.- Don Gonçalo Gomes de Cisneros, conf.- Don
Garçia Ferrandes Manrrique, conf.- Don Rodrigo Manrrique, su hermano, conf.- Ferrant
Aluares de Toledo, sennor de Ual de Corneja, conf.- Ferrant Sanches de Touar, guarda
mayor del rey, conf.- Pero Ferrnandes de Velasco, camarero mayor del rey, conf.
(Signo rodado, con las armas de Castilla y León en el centro, y con la leyenda, en el
círculo interior: SIGNO DEL REY DON ENRIQUE; y, en el exterior: † DON SANCHO,
HERMANO DEL REY, CONDE DE ALBORQUERQUE E DE LEDESMA, ALFERES MAYOR DEL
REY. ALBAR GARCIA DE FARO).
(Bajo el signo rodado) Johan Nunez de Villaza, justicia mayor de casa del rey,
conf.- Don Miçer Ambrosio Bocanegra, almirante mayor de la mar, conf.- Johan
Rodriguez de Torquemada, notario mayor de Castiella, conf.- Don Diego Gomez de
Toledo, notario mayor del reino de [Toledo].

828
(3ª col.) Don frey Pero, obispo de Leon, conf.- Don Alfonso, obispo de Ouiedo,
conf.- Don Martin, obispo de Astorga, conf.- Don Martin, obispo de Çamora, conf.-
Don Alfonso, obispo de Salamanca, notario mayor de la Andaluzia, conf.- Don Alfonso,
obispo de Çibdat Rodrigo, conf.- don (en blanco), obispo de Coria, conf.- Don Johan,
obispo de Badajoz, conf.- Don Johan, obispo de Tuy, conf.- Don Johan, obispo de
Orens, conf.- Don Pedro, obispo de Mondonedo, conf.- Don Alfonso, obispo de Lugo,
conf.- Don Ferrant Ozores, maestre de la caualleria de la orden de Santiago, conf.- Don
Ruy Dias, maestre de Calatraua, conf.
(4ª col.) Don Pero, sobrino del rey, conde de Trastamara, conf.- Don Pero Ponce de
Leon, sennor de Marchena, conf.- Don Johan Alfonso de Guzman, conde de Niebla,
conf.- Don Ramir Sanches de Guzman, conf.- Don Gonçaluo Nunes de [Guzman],
conf.- Don Martin Ferrandez de Guzman, conf.
Don Pero Manrrique, adelantado mayor de Castiella, conf. Don Johan Sanches
Manuel, conde de Carion, adelantado mayor del reyno de Murçia, conf. Pero Suares de
Quinnonez (sic), adelantado Mayor de tierra de Leon e de Asturias, conf. Alfonso
Ferrandez de Montemayor, adelantado mayor de la Frontera, conf. Pero Ruyz
Sarmiento, adelantado mayor de Gallizia, conf.
Don Pero Ferrnandes, arçidiano de Alcaraz, notario mayor de los priuillegios
rodados, lo mando fazer por mandado del rey en el sesto anno que el sobredicho rey don
Enrrique regno.
Yo Diego Ferrnandes, escriuano del rey, lo fis escriuir.
Alonso Garçia, vista (rubricado). Nos, el arçobispo de Toledo (rubricado).

1252

1371, diciembre, 11, sábado.

Pedro Lorenzo y Esteban Pérez, ante Esteban Lorenzo y Juan Arias, presentan
diversos gastos hechos sobre los bienes de Mayor Pérez y a María do Mato, hijas del
difunto Gonzalo Pérez do Mato, con posterioridad a los relacionados en su momento
porel mencionado Esteban Lorenzo y Gonzalo Tato, tutor que fue de María do Mato.

A. Escrituras 21, nº 17, 18 y 19. Orig. Papel, 220 x 350 mm.; escr. gótica; incompleto,
falta al menos la primera hoja; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura en
distintas partes del documento. En todas las hojas figura, en la parte inferior, el nombre y la
rúbrica del notario Gonzalo Pérez, que redactó el documento.

ED. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 163-167.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225 (nº 875) [Fechándolo
el 17 de marzo].

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 376.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade


medieval galega, 226.

En presença de min, dito notario, os ditos Pero Lourenço e Esteuoo Peres feseron
esta conta que se logo adeante sigue, presentes os ditos Esteuoo Lourenço e Johan Ares,
do que o dito Esteuoo Lourenço disso que despendera en laurar as vinnas e herdamentos
que perteeçen aas ditas Moor Peres e Maria do Mato e en pagar algunas deuedas que o

829
dito Gonçaluo Peres do Mato deuya et mandas que mandara et en outros custos
neçesarios que disso que despendera depoys da conta que fora feyta entre los ditos
Esteuoo Lourenço et Gonçaluo Tato, tutor que fora da dita Maria do Mato, perlo dito
Pero Lourenço e Martin Gonçalues, notarios d´Ourense.
Primeyramente, deu en conta o dito Esteuoo Lourenço que domingo, des e sete dias
do mes de março da era de mill e quatroçentos e noue annos, que depoys da conta feyta
per Pero Lourenço e Martin Gonçalues, notarios d´Ourense, que entrel e o dito
Gonçaluo Tato fora feita en rason da despesa que el fesera que perteeçian a el e a Maria
do Mato que pagara este dia sobredito, per mandado de Gonçaluo Tato, a Lourenço de
Mugares dineiros de triinta omes de poda, a viinte crusados cada ome que andaran nas
vinnas de Mugares, que montaron seysçentos crusados.
§ Iten mays, oyto omees a hinger, a viinte crusados, que montaran CLXª crusados.
§ Iten, diso que depoys desto, sete dias do mes de mayo da era sobredita, que
pagaran a Johan d´Ourantes, escodeyro, dous mill e quinentos crusados que lle
Gonçaluo do Mato deuya per huun estormento feyto per Pero Maçia, notario d´Ourense,
dos quaes perteeçia a Maria do Mato, na sua meatade, mill e dusentos e viinte e çinque
crusados.
§ Iten, diso que en este dia que dera a Maria do Mato tres varas de panno para huun
pelote, a quatroçentos crusados cada uara, que montauan mill e dusentos crusados; e
estes dineiros e panno que dera per mandado do dito Gonçaluo Tato.
§ Iten, diso mays que pagara en este dito dia a Afonso Testa de Meende dineiros de
dose omees de hinger, que andaran en Meende a hinger, a viinte e çinco crusados cada
ome, que montauan tresentos crusados.345 //
[fol. 17 v.]
§ Iten, diso que despoys desto, quinse dias do dito mes de mayo, que pagara
ao dito Affonso Testa de Meende dineiros de çento e dose omees de caua que andaran
en Meende, a quareenta crusados cada ome, que montaron quatro mill e dusentos e
oyteenta crusados.
§ Iten, diso que depoys desto, viinte e seys dias do dito mes de mayo, que pagara da
caua das vinnas que foran do chantre Fernan Martinet et na vinna que fora de Viuian
Martinet, seseenta omees, a quareenta crusados cada ome, que montauan dous mill e
quatroçentos crusados.
§ Iten, diso que lle custaran a hinger estas vinnas meesmas des omes, a quareenta
crusados cada ome, que montan quatroçentos crusados.
§ Iten, diso que lle custara a cauar a vinna do Portello viinte e quatro omees, a
quareenta crusados cada ome, que montauan noueçentos e seeenta crusados.
§ Iten, diso que meteran en estas vinnas meesmas a podar triinta omes, a quareenta
crusados cada ome, que montauan mill e dusentos cruzados.
§ Iten, diso que lle custara a faser a vendimya de Meende, primeyramente que
metera a vendimyar oyteenta molleres, a viinte crusados cada una, que montauan mill e
seysçentos crusados.
§ Iten, diso que dera aos que carregaran o vinno ao lagar e aas tinallas quatroçentos
crusados.
§ Iten, diso que dera aos omees que esteueron no lagar a tijar o vinno çento e viinte
crusados.
§ Iten, diso que lle custaron quatro fanegas de çenteo, para pan para as
vendimyadeyras e para os omes que andauan con ellas, a çen crusados cada huna, que
son quatroçentos crusados.

345
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Eu,
Gonçaluo Peres, notario (rubricado)».

830
§ Iten, disso que conprara huun touçinno e huna perna de vaca, que diso que custou
o touçino quatroçentos crusados et a perna da vaca tresentos crusados, que montauan
seteçentos crusados.
§ Iten, diso que dera a quen mexeu duas tinallas seseenta e oyto barbudas, que
montauan mill e viinte crusados, sen vianda.346 //
[fol. 18 r.]
§ Iten, diso e deu en conta que lle custara carreto de viinte e çinque moyos de
vinno e de conposta que ouuo, a oyto barbudas cada moyo, que diso que montaron tres
mill crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que metera a vendimyar nas vinnas da Loonna que foron
do chantre et a vinna da Chaue viinte e quatro molleres, a viinte crusados cada huna,
que montauan quatroçentos e oyteenta crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que ouuo en estas vinnas triinta e seys çestos de huuas e
de conposta, e que custara o carreto tres barbudas cada çesto, que montaron çento e oyto
barbudas, que montaron en crusados mill e seysçentos e viinte crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que pagara do carreto das huuas que acaesçeu ao senorio
destas vinnas, de seys çestos que diso que lle dellas acaesçera, dusentos e seteenta
crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que lle custaron ferros para o muyno d´Aarea, sen o que
os muynnos custaron a correger, que ha de viir en uerdade do monlleiro, quatroçentos
crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que lle custaron dous ferros para o muyno de Domingo
Dias, sen o que custaron aadubar e correger, quatroçentos crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que lle custara huun ferro para o muynno da Torre, sen o
que custara aadubar, quatroçentos crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que lle custara huun ferro para o muyno do Gradal, sen o
que custara aadubar, que ha de vir en uerdade dos monlleyros e carrenteyros, çento e
seseenta crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que lle custara a faser a vendimya de Moreiras e de
Mugares, sen carreto, dusentas barbudas, que montan tres mill crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que conprara dose çestos, a seseenta crusados cada çesto,
que montauan seysçentos e viinte crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que teuera a lauar as cubas huun lauador dose dias, a
seys barbudas cada dia, que montauan enos ditos dose dias, que diso que montauan en
crusados a quinse cada barbuda, noueçentos crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que pagara porla dita Maria do Mato de huna talla en que
ela fora posta dos çen mill crusados, que foy para Pero Sarmento, seysçentos
crusados.347 //
[fol. 18 v.]
§ Iten, diso e deu en conta que pagara mays porla dita Maria do Mato de outra
talla en que ela fora posta das çinque mill barbudas, que foy para o dito Pero Sarmento,
quareenta e çinque barbudas, que son en crusados çento e çincoenta crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que dera a Pero Lourenço et a Martin Gonçalues, notarios
d´Ourense, porlo afan que tomaron en faser a dita conta entrel e o dito Gonçaluo Tato,
quinentos crusados, dos quaes acaesçeu aa dita Maria do Mato, na sua meatade,
dusentos e çincoenta crusados.
§ Iten, diso e deu en conta que dera ao dito Pero Sarmento, por tal que lle gardase o
vinno seu e da dita Maria do Mato das conpanas de Pero Manrrique e das suas, huun

346
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Eu,
Gonçaluo Peres, notario (rubricado)».
347
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Eu,
Gonçaluo Peres, notario (rubricado)».

831
marco e meo de prata, que diso que montara tres mill crusados, dos quaes acaesçeu aa
dita Maria do Mato, na sua meatade, mill e quinentos crusados.
Soma que monta toda esta despesa viinte e sete mill e tresentos e seteenta crusados.
E ha o dito Esteuoo Lourenço de mostrar carta de pago commo pagou os ditos dous
mill e quinentos crusados a Johan d´Ourantes.
Soma que monta todo o que o dito Esteuoo Lourenço reçebeu de que perteeçe aa
dita Maria do Mato a meatade, tres mill e quinentas e onse barbudas. E acaesçeu aa dita
Maria do Mato, na sua meatade, segundo dito he, mill e seteçentas e çincoeenta e çinque
barbudas e mea, que montan estas mill e seteçentas e çincoenta e çinque barbudas e mea
en crusados, a seys crusados cada barbuda, des mill e quinentos e triinta e tres crusados.
Et partidos os ditos viinte e sete mill e tresentos e seteenta crusados que monta a dita
despesa, fica que deue a dita Maria do Mato ao dito Esteuoo Lourenço da sua meatade
da dita despesa trese mill e dusentos e oyteenta e çinque crusados; e descontando dos
ditos trese mill e seysçentos e oyteenta e çinco crusados que a dita Maria do Mato deue
ao dito Esteuoo Lourenço da dita despesa os ditos des mill e quinentos e triinta e tres
crusados que o dito Esteuoo Lourenço deue aa dita Maria do Mato da dita reçepta, fica
que deue a dita Maria do Mato ao dito Esteuoo Lourenço tres mill348 // [fol. 19 r.] e349 çento
e çincoeenta e dous crusados. E o dito Esteuoo Lourenço ha de mostrar a dita carta de
pago en commo pagou ao dito Johan d´Ourantes os ditos dous mill e quinentos
crusados.
E aqui non vay contado a dita cuba de vinno que leua dose moyos de lagar, que fica
para se partir entre anbos de per meo. E outrosy fica para se partir entre anbos de per
meo os ditos seys poçaes de vinno que ouuo na dita vinna do Camarlengo e en Mugares
que se asedou.
E contados os ditos tres mill e çento e çincoenta e dous crusados en barbudas, a seys
crusados cada barbuda, montan en barbudas quinentas e viinte e çinque barbudas e dous
crusados.
§ E depoys desto, sabbado, onse dias do mes de desenbro da era sobredita, en
presença de min, dito notario, e das testemuyas adeante escriptas, ante o dito arçidiago e
vigario, pareçeron o dito Esteuoo Lourenço e os ditos Pero Lourenço, notario, e Esteuoo
Peres Caldellas.
E logo o dito Esteuoo Lourenço pediu ao dito vigario que preguntase aos ditos Pero
Lourenço et Esteuoo Peres que perlo dito juramento que auyan feito lle disesen verdade
se auyan ben e uerdadeyramente feyta a dita conta e sen enganno de cada una das ditas
partes.
E o dito vigario preguntou aos ditos Pero Lourenço e Esteuoo Peres se feseran e
tomaran a dita conta ben e verdadeiramente e sen nihuun enganno ou se entendian en
ella erro ou masconto alguun a alguna das ditas partes.
E os ditos Pero Lourenço e Esteuoo Peres diseron, perlo dito juramento que feseian,
que elles que tomaran et reçeberan a dita conta entre os sobreditos ben e
uerdadeyramente e sin nihuun enganno, o mellor que elles poderan e souberan, segundo
estimar que pareçia seer escripto ante o dito vigario per min, dito notario; e que aynda
que a dita conta fose sua, de cada uun delles, que elles non feseran nen farian sobrelo
mays, e que a dauan por ben feyta e acabada.
E logo o dito vigario, visto o dito juramento que auya reçebudo dos ditos Pero
Lourenço e Esteuoo Peres sobresta dita rason, e vista a dita conta que a antel pareçeu, e

348
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Eu,
Gonçaluo Peres, notario (rubricado)».
349
et] repetido.

832
visto en350 // [fol. 19 v.] commo ha os ditos Pero Lourenço e Esteuoo Peres a deron por ben
feyta e acabada uerdadeiramente e sen nihuun enganno per o dito juramento que auyan
feyto de seu ofiçio, diso que daua e deu a dita conta por firme e por valledeira d´aqui en
deante para senpre, e mandou a min, dito notario, que a dese asy signada de meu signal
ao dito Esteuoo Lourenço para garda de seu dereito.
Testemoyas que presentes foron: Garçia Dias e Rodrigo Aluares, coengos
d´Ourense; Martin Gonçalues e Roy Gonçalues, notarios d´Ourense; Lourenço da
Chouça, moradores en Ourense, e outros.
E eu, Gonçaluo Peres, notario sobredito, que a esto que sobredito he presente foy et
en minna presença ho fis escripuyr et <m>eu nome e signal aqui puge que tal he.
(Signum).

1253

[1371].

El canónigo auriense Durán Lorenzo, que ha sido citado por los arcedianos de
Castela y Limia, vicarios del obispado en sede vacante, para que resida en Ourense,
pide testimonio notarial de que se ha presentado en la ciudad pero que, por miedo, no
puede residir en ella y que marcha a ver a Juan Pérez de Nóvoa.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cinco documentos, siendo éste el primero; el segundo, de [1371], nº 1254 de esta colección;
el tercero, de 27 de abril de [1371], nº 1240 de esta colección; el cuarto, de 28 de abril de
[1371], el nº 1241; y el quinto, de [28 de abril de 1371], el nº 1242. Al margen superior
derecho, escr. gótica: «Durán Lourenço, coongo».

§ En este dia Duran Lourenço, coogo d´Ourense, diso que en commo, el seendo
citado per letra de don Johan Anes, arçediano de Castella, e don Afonso Fernandes,
arçediano de Limia, vigarios do bispado d´Ourense, uagante a see, que el viesa (sic)
faser a residencia a esta igleia d´Ourense, e el que viera faser a dita residencia, e por
quanto el agora, por medo e reçeo que auya non podia estar en Ourense e que queria yr
veer a Johan Peres de Nouoa, que pedia dello testemoyo.
Testemoyas: Vasco Peres, Aparicio Anes, raçoeiros, e Roy Garçia de Paradela.

1254

[1371].

El físico Juan Martínez, que tenía aforado del cabildo auriense la mitad de las
rentas de la viña y heredades que tuvo aforadas Rodrigo Charlín, traspasa este foro a
su yerno, Juan Blanco y a su hija, Teresa Eanes, durante la vida de ambos; a su muerte
el foro volverá Juan Martínez y, en caso de que éste hubiera fallecido, al hijo o hija del
matrimonio y, si éstos no hubieran tenido hijos, a los nietos de Juan Martínez. Se

350
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Eu,
Gonçaluo Peres, notario (rubricado)».

833
estipula que el matrimonio tendrá el foro bajo las mismas condiciones en las que el
cabildo auriense se lo había aforado a Juan Martínez.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 134r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 302 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cinco documentos, siendo éste el segundo; el primero, de [1371], el nº 1253 de esta
colección; el tercero, de 27 de abril de [1371], el nº 1240 de esta colección; el cuarto, de 28
de abril de [1371], el nº 1241 de esta colección; el quinto, de [28 de abril de 1371], el nº
1242 de esta colección. Al margen superior derecho, escr. gótica: «Johan Branco».

§ Que en este dito dia, Johan Martinet, fisico, coongo d´Ourense, teente aforado do
cabidoo da igleia de Ourense a medade da renda das vinas e herdades que Roy Charlim
teuo do dito cabidoo segundo que esta per min, Garçia Diaz, notario, no outro liuro das
notas do purgameo, disso que poyna o foro das ditas vinas e herdades en Johan Branco,
seu genrro, e en sua filla, Tereyia Anes, moller do dito Johan Branco, e morrendo huun
que esto ficase no outro, e morrendo anbos que ficase o dito foro ao dito Johan
Martinet, e morrendo o dito Johan Martinet que enton ficase o dito foro a fillo ou filla
dos ditos Johan Branco e Tereyia Martinet, e non351 auendo fillo ou filla que enton
ficase este dito foro aos netos do dito Johan Martinet. E que este foro que o poyna en
elles segundo dito he per aquel tenpo e uoses e contia que o el tiina do dito cabidoo, e
que elles que fesesem ao dito cabidoo e aguardasen aquelas condiçoes que el auya de
faser do dito aforamento ao dito cabidoo, e que obligaba seus bees, etçetera. E o dito
Johan Branco, por sy e por a dita sua moller, asy o reçebeu, etçetera. Obligou, etçetera.
Testemoyas: Johan da Menaca, adegueiro do dean, Garçia Afonso, çapateiro, et
Rodrigo Anes, home que foy de Afomso Peres, arçediano de Castella que foy.

1255

1372, enero, 26. Ourense.

Mayor Arias, viuda del notario auriense Juan Fernández, renuncia al foro de unas
viñas en Bouza Vedra, en Sabadelle, que tenía aforadas del escudero Lope Rodríguez
de Sabadelle, por no poderlas cultivar debido a las guerras y a los malos tiempos que
corrían. Las viñas estaban mal labradas y el terrazgo estaba volviéndose prácticamente
monte, por lo que el escudero acepta recibir las dichas viñas.

A. Escrituras 10, nº 35. Orig. Perg.; 145 x 198 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225 (nº 877).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 497.

Era de mill e quatroçentos e dez annos, viinte e seys dias do mes de janeiro. En
presença de min, Fernan Gonçalues, notario pubrico d´Ourense pola igleia desse lugar, e
das testemoyas adeante escriptas, estando ena dita vila d´Ourense, ena rua do Vilar,

351
no] tachado.

834
presentes y Lopo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro, e Moor Ares, moller de Johan
Fernandes, notario que foy d´Ourense, a dita Moor Ares disso ao dito Lopo Rodrigues
que ela que tiinna erdades de vinnas que jazen en termio do dito lugar de Sabadelle, eno
lugar que chaman Bouça Vedra, e que as non podia laurar nen manteer polas guerras e
tenpos que foron e son mal parados; as quaes vinnas e erdades disso que eran foreiras ao
dito Lopo Rodrigues e que lle auia de faser cada anno delas foro do que Deus en elas
desse e agora, por quanto as ditas erdades non podia manteer nen laurar porque eran
ermas e colleytas a monte, e por os tenpos que eran mal parados, que demetia e demetio
logo as ditas herdades ao dito Lopo Rodrigues, que as tomase e reçebesse en sy de aqui
adeante e fezese delas toda sua liure uoentade e o que lle aprouuese commo de sua
cousa propia. E o dito Lopo Rodrigues diso que, por quanto el via e era çerto das ditas
guerras e tenpos mal parados, e que as ditas herdades eran mal paradas e coleytas a
monte, en maneira que as non podia laurar nen manteer a dita Moor Ares por o que dito
auia, que tomaua e reçebia en sy as ditas herdades para sy e para toda sua uos segundo
que llas a dita Moor Ares demetia e asy commo sennorio que era das ditas herdades, e
que daua a dita Moor Ares e a todos seus bees e a toda sua uos por liures e por quites
delo para senpre, tanben das nouidades do tenpo pasado commo de todo o al que a este
feyto perteençese commo quer e en qualquer maneira. E sobresto o dito Lopo Rodrigues
renunçiou que nunca per sy nen per outre contra esto veese nen disese delo o contrario
en ninhuna maneira per sy nen per outre en juiso nen fora del.
Esto foy en Ourense, enos dias e era sobreditas.
Testemoyas: Lopo Afonso, coengo d´Ourense e reytor da igleia de Pinor, e
Gonçaluo Gomes, escudeiro, e Johan Anes, arçidiago de Baronçelle.
E eu, Fernan Gonçalues, notario sobredito, que a esto que sobredito he presente foy
e o escripui e meu nome e signal y puge, que tal (signum) he.

1256

1372, enero, 29, jueves. Ourense.

Esteban Lorenzo, morador en la rúa da Obra, por si y en nombre de su mujer,


Mayor Pérez, hija del ciudadano auriense Gonzalo Pérez do Mato y de Constanza
Fernández, y el escudero Juan Arias, morador en la rúa dos Zapateiros, como tutor de
María do Mato, hija del mencionado Gonzalo Pérez do Mato y de María Eanes, se
presentan ante el arcediano de Castela Juan Fernández, vicario general del obispo don
Juan, para solicitarle que nombre a hombres buenos para realizar la partición de la
herencia de Gonzalo Pérez do Mato. Esteban Lorenzo y Juan Arias exponen ante el
vicario que, por una parte, deben realizar la cuenta de los maravedíes que Esteban
Lorenzo había gastado en labrar las viñas, recoger los frutos del año 1371, pagar las
deudas de su suegro, reparar los molinos de Mende, y otros gastos que correspondía
abonar a María do Mato, cuya cuantía ya había sido establecida con anterioridad por
Esteban Lorenzo y Gonzalo Tato, anterior tutor de María do Mato; por otra parte,
ambas hermanas debían repartir los bienes que habían quedado de su padre y de sus
madres respectivas. El vicario, a propuesta de los solicitantes, nombra, tras tomarles
juramento, a Román Pérez y Miguel Eanes, oficiales aurienses que se dedican a la
repartición de bienes, para realizar la partija y a los notarios aurienses Pedro Lorenzo
y Esteban Pérez para realizar la cuenta; a estos últimos les ordena que, una vez
realizada la partición de los bienes por Román Pérez y Miguel Eanes, la examinen y en
caso de ser necesario, procedan a su corrección. El escudero Juan Arias señala que,

835
una vez realizada la cuenta y el reparto, los bienes muebles que correspondan a su
pupila deberán ser guardados por Esteban Lorenzo, mientras que los bienes raíces
serán administrados por él como tutor de María do Mato, tal y como se recoge en el
testamento de Gonzalo Pérez do Mato.

A. Escrituras 7, nº 69. Orig. Perg.; 500 x 1344 mm.; escr. gótica. Se trata de dos
pergaminos que están cosidos, en su unión el notario -para autentificarlos- pone su nombre
y signo; el segundo pergamino comienza en la línea 86. En estos pergaminos se han
redactado cinco documentos relativos a la partición de los bienes de Gonzalo Pérez do Mato
entre sus hijas, siendo éste el primero; el segundo, de 4 de marzo de 1372, el nº 1259 de esta
colección; el tercero, de 5 de marzo de 1372, el nº 1260 de esta colección; el cuarto, de 27
de abril de 1372, el nº 1263 de esta colección; el quinto, de 6 de agosto de 1372, el nº 1269
de esta colección. Presenta una gran mancha de humedad que dificulta e impide la lectura
de las doce primeras líneas; desgarros verticales en la parte superior del documento que se
extienden hasta la línea 7; antiguas dobleces horizontales y verticales que afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de partiçoes dos bees de Mayor Peres e de Maria do
Mato». Al dorso, escr. humanística: «Herencia de los do Mato que espera al cabildo sobre
muchos bienes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225-226 (nº 878)
[Fechándolo entre el 29 de enero y el 4 de abril de 1372].

CIT. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 157.

Era de mill e quatroçentos e des annos, quinta feyra, viinte e noue dias do mes de
janeiro. Sabbean todos commo en presença de min, Gonçaluo Peres, notario publico da
çidade d´Ourense porla egleia desse lugar, e das testemuyas adeante escriptas ante don
Iohan Fernandes, arçidiago de Castella na egleia d´Ourense e vigario geeral do onrrado
padre e sennor don Johan, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma bispo
d´Ourense, pareçeron Esteuoo Lourenço, morador en Ourense, ena rua d´Oobra, por sy
e en nome de Moor Peres, sua moller, filla de Gonçaluo Peres do Mato, çidadao que foy
d´Ourense, sua heree en seus bees, da huna parte, e Johan Ares, escudeyro, morador en
Ourense, ena rua dos Çapateyros, en nome de Maria do Mato, filla do dito Gonçaluo
Peres do Mato, cuio tutor he per huna carta de tutoria feyta e signada per Garçia
Rodrigues, notario d´Ourense, a qual eu, notario, vy e lii, en nome da dita Maria do
Mato, da outra.
E logo os ditos Esteuoo Lourenço e Johan Ares diseron ao dito uigario que elles
tiinnan de faser conta o dito Esteuoo Lourenço, por nome de sy e da dita sua moller,
Moor Peres, e o dito Johan Ares, por nome da dita Maria do Mato, de algunas contias de
morabedis que o dito Esteuo Lourenço despendera en laurar as vinnas da dita Maria do
Mato e en coller a nouydade dellas, est[a] nouydade que oora pasara da era de mill e
quatroçentos e noue annos, e en pagar algunas deuedas que o dito Gonçaluo Peres deuya
que perteeçian de pagar aa dita Maria do Mato, e en reparamentos dos moynos de
Meende que a ela perteeçian, et en outros despesas neçesarias que auyan de poer en
conta.
As quaes pagas e despesas o dito Esteuo Lourenço disso que pagara perlos seus
dereitos despoys conta que fora feita entrel, por nome da dita sua moller, e Gonçaluo
Tato, tutor que disia que fora da dita Maria do Mato, per Pero Lourenço e Martin
Gonçalues, notarios d´Ourense, que disian que foran dados por contadores para elo,
segundo diso que estaua escripto per Roy Gonçalues, notario d´Ourense. E outrossy que
as ditas Moor Peres e Maria do Mato que auyan bees mouilles e reyses que lles

836
perteençian de parte do dito Gonçaluo Peres, seu padre, et de Maria Anes, madre da dita
Maria do Mato, moller que foy do dito Gonçaluo Peres do Mato, e de Costança
Fernandes, moller outrossy que foy do dito Gonçaluo do Mato, madre da dita Moor
Peres, e que auyan mester contadores para faser a dita conta e partidores para partiren os
ditos bees mouilles e reyses.
Por ende, os ditos Esteuo Lourenço e Johan Ares pediron ao dito vigario que lles
dese dous omes boos desta dita çidade para faseren a dita conta e outros dous omees
boos da dita çidade para partiren os ditos bees et el que os constrengese para ello.
E logo o dito vigario mandou aos ditos Esteuoo Lourenço e Johan Ares que elles
nomeasen quatro omes boos da dita çidade, os dous para faser a dita conta et os outros
dous para partiren os ditos bees, e el que os constrengeria para elo.
E logo os ditos Esteuo Lourenço e Johan Ares nomearon para faser a dita conta a
Pero Lourenço e Esteuo Peres, notarios d´Ourense, o qual dito Pero Lourenço, o dito
Esteuoo Lourenço, por sy e en nome da dita sua moller, nomeou e escolleu porla sua
parte, e o qual Esteuoo Peres, o dito Johan Ares nomeou e escolleu porla dita Maria do
Mato e porla sua parte. E os ditos Esteuoo Lourenço e Johan Ares, cada uun porla sua
parte, nomearon e escolleron por partidores para partiren os ditos bees mouilles e reyses
a Romeu Peres et Migeell Anes, moradores en esta dita çidade d´Ourense, que eran
ofiçiaes postos na dita çidade para partiren alguuns bees e herdades quando acaesçese.
E logo o dito vigario reçebeu juramento sobre signal da crus dos ditos Pero
Lourenço e Esteuo Peres e Romeu Peres e Migeell Anes que elles corporalmente
tangeron con suas maos en lugar de santos euangeos dos dito Pero Lourenço e Esteuo
Peres que ben e uerdadeiramente fesesen a dita conta e dos ditos Romeu Peres e Migeell
Anes que ben e uerdadeiramente partisen os ditos bees. E os ditos Pero Lourenço e
Esteuoo Peres e Romeu Peres e Migeel Anes assy o juraron e prometeron perlo dito
juramento que feseron.
E logo o dito vigario, per consentimento das ditas partes, mandou aos ditos Pero
Lourenço e Esteuoo Peres que visen e examinasen as partiçoes que os ditos Romeu
Peres e Migeell Anes fasesen dos ditos bees mouilles e reyses, e perlo dito juramento
que auyan feyto que aquellas partiçoes que non fosen feitas commo deuyan que as
corregese en tal guisa que cada una das ditas partes ouuesen o seu quinon; e que os ditos
Romeu Peres e Migeell Anes que non ouuesen poder de dar as ditas partiçoes por feitas
ata que fosen vistas e feitas perlos ditos Pero Lourenço e Esteuo Peres.
E logo o dito Johan Ares diso ante o dito vigario que, por quanto o dito Gonçaluo
Peres do Mato mandara en seu testamento que o dito Esteuoo Lourenço teuese en seu
poder todos los bees mouilles que perteeçen aa dita Maria do Mato, sua filla, e que llos
gardase, por ende que el non queria tomar nen reçeber os ditos bees mouilles
perteeçentes aa dita Maria do Mato, mays que a dita conta feita et partydos os ditos bees
que o dito Esteuo Lourenço que os tomase e reçebese et os gardase segundo o dito
Gonçaluo Peres mandara eno dito seu testamento. E que protestaua que el nen seus bees
non fosen tiudos nen obligados en nihuun tenpo aa dita Maria do Mato por rason dos
ditos bees mouilles, e quanto por rason dos bees reyses que acaesçesen aa dita Maria do
Mato que el seeria prestos de os procurar o mellor que el podese.
E desto commo o oora disia e da protestaçon que fasia que pedia ende a min, dito
notario, huun publico estormento ou mays, quantos lle conprisen, para garda do seu
dereito.
Testemuyas que a esto foron presentes: Johan Pardo, mercador; et Johan Peres,
outrosy mercador; et Johan Domingues, dito Clerigo, morador na Traparia, moradores
en Ourense, e outros.

837
1257

1372, febrero, 18. Santiago de Compostela.

Enrique II, ante las quejas presentadas por la iglesia de Santiago de Compostela,
ordena a Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor en el reino de Galicia, y a los
alcaldes de las casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena Corneira, que no demanden
pasajes, rentas, pedidos ni servicios a los vasallos de la iglesia compostelana ni les
obliguen a labrar las propiedades de la casa de Roucos. Se señala que en el caso de
que hubieran realizado embargo de bienes deberán proceder a su devolución.

B. Privilexios 3, nº 15. Perg.; 525 x 460 mm.; escr, gótica. En traslado realizado en
Ribadavia el 15 de mayo de 1389 por el notario Rodrigo Gómez de un traslado realizado en
Santiago de Compostela el 30 de junio de 1380 por el notario García Suárez das Encrovas
de la confirmación dada por Juan I el 15 de septiembre de 1379.

ED. Documentos de Orense, I, 158-159.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 60 (nº 181).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 152 (nº 368).

CIT. PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 265.

Dom Enrrique, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leom, de Tolledo, de


Galisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen, del Algarbe, de Algesira e sennor
de Molina, a uos Pero Ruis Sarmiento, nuestro adelantado mayor del regno de Galisya e
a los alcalles que por nos tienen las casas fuertes de Rocos e de Juuencos e de Pena
Cornera e a qualesquer de uos a que esta nuestra carta virdes, salud e graçia. Sepades
que dom Rodrigo, arçobispo de Santiago, e el dean e cabildo de su iglesia se nos
querelaron e disem que vos e los alcalles de las dichas casas e algunos de vos que
demandades e demandam passaien e renda a los vassalos e omes del dicho arçobispo e
dean e cabildo, e otrossy lles echades pedidos e que leuades deles çertas contias de
monedas por rason de la dicha renda e passaien e pedidos. E otrossy que les costrinedes
e aprimides que vayan a laurar a la casa de Rocos e los fasiades yr alla por fuerça
avnque non querem, non seendo ellos tenidos de lo fazer, e por esta rasom que lles
prindades e tomades sus bienes, non auiendo vos rasom porque llos demandar el dicho
passaien e renda e pedidos, nen porque yr a labrar en la dicha casa de Rocos nin eles
porque lo pagar, de la qual cosa somos marauillado mocho de vos. E pedieronnos
merçed que mandassemos sobre ello lo que touiessemos por bien, que nos dixieron que
reçebian en esto ellos moi grande agraueo e dapno. Porque vos mandamos, vista esta
nuestra carta, que de aqui adelantre que non demandedes a los uassalos e omes del dicho
arçobispo, deam e cabildo nin algunos de los passaien nen renda nen lles echedes
pechos nin pedidos ningunos nin les façades yr a laurar a la dicha casa de Rocos nin les
tomiedes nin prendiades nin enbargedes nin consintades prendar nin tomar nin enbargar
sus bienes por ello. E si algunos de sus bienes lles auiedes tomado o prendado o
enbargado por esta rasom que gelos dedes e torniedes e fagades luego dar e tornar biem
e conpridamente em guisa que les non mingue ninguna cosa. E non fagades ende al por
ninguna manera so pena de la nuestra merçed e de los corpos e de quanto aviedes, nin
vos atreuades de aqui adelantre a faser tales cosas commo estas, senon sed çertos se lo
asi non fisierdes que nos pornemos en elo castigo en aquela manera que conpre.

838
Dada en la çidad de Santiago, dies e ocho dias de feuerero, era de mill e
quatroçientos e dies annos.
Nos, el rey.

1258

1372, marzo, 1. Caldelas.

Enrique II, en respuesta a las quejas presentadas por el arzobispo compostelano,


ordena a los recaudadores de las veinticuatro monedas de los lugares de Vide, Xubín,
Amarante y Vilar de Rei que no se las demanden a los serviciales de los canónigos de
Santiago que vivan en sus casales, por tenerlo así reconocido en privilegios que fueron
confirmados por Pedro I durante el cerco de Algeciras.

B. Escrituras 16, nº 5. Perg.; 272 x 420 mm.; escr. gótica. En traslado realizado en
Ribadavia el 6 de mayo de 1372 por el notario del rey Pedro Anfreus a petición de Sancho
Martínez, hombre del canónigo compostelano Pascual Fernández y con autoridad de
Rodrigo García, juez en Ribadavia (doc. nº 1265). Presenta manchas de humedad que
dificultan la lectura y rotos de pequeñas dimensiones que afectan a distintas letras de las
líneas 6, 7, 8 y 17.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 60 (nº 182).

Dom Enrrique, por la graçia de Dios rey de Castiella, de Leom, de Tolledo, Gallisia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Aliasira e sennor de
Mollina, a qualquier o a qualesquier que cogen et recaudam o ayam de coger e de
recaudar en renta o en fieldat o en otra manera qualquier las veynte e quatro monedas de
Vidi e de Juvym e d´Amarante e de Villar de Rey que uos agora mandamos coger, que
nos fueron otorgadas en llas cortes que fisiemos en Toro este anno que agora paso della
era de mill e quatroçientos e nueue annos, salut e graçia. Sepades quel arçibispo de
Santiago se nos querello e dise que uosotros o algunos de uos que costrenides e
apremiades a llos sus uasallos dellos dichos cotos que pechen e pagen las dichas veynte
e quatro monedas, e les prendades e tomades sus bienes por ello non seendo ellos
tenudos dellas pagar, por quanto dise [que] ellos tienen e am cartas e priuillegios dellos
reys onde nos venimos en que non pagaron monedas ni otros pechos algunos, e que llas
dichas cartas e priui[ll]egios que les fueron gardadas e[n] tienpo del dicho rey, nuestro
padre, e pediunos merçed que mandasemos gardar a [llos dichos] sus uasallos dellos
[dichos] cotos las dichas cartas e priuillegios. E sobre esto nos tenemos por bien que,
mostrando por recaudo çerto ante uos o ante algunos de uos los uasallos dellos dichos
cotos del dicho arçibispo en commo en el tienpo quel dicho rey, nuestro padre, tenia
çercada a Aliasira non pagaron monedas, e a esa rasom les fueron gardadas las dichas
cartas e priuillegios, que agora que sean quitos e escusados destas dichas veynte e
quatro monedas e quellas non paguen, porque uos mandamos, vista esta nuestra carta,
que, mostrandollo asy ante uos o ante alguno de uos por recabdo çerto los uasallos del
dicho arçibispo que moran en llos dichos cotos, o otre en su nonbre, en commo non
pagaron monedas en el dicho tienpo quel dicho rey, nuestro padre, touo çercada a
Aliasira sigunt dicho es, e alla dicha sasion (sic) les fueron gardadas los dichos
priuillegios e cartas, que lles non demandedes ni consentades demandar a llos dichos
uasallos del dicho arçibispo que moran en llos dichos cotos ni algunos dellos las dichas

839
veynte e quatro monedas ni parte dellas, ni les prendades ni tomedes ni enbargedes ni
vendades ningunos de sus bienes ni de algunos dellos por la dicha rason. E sy, por lo
que dicho es, alguna cossa les auedes prendado o tomado o enbargado que gello dedes e
tornedes e fagades luego dar e tornar todo bien e conpridamente en guysa que les non
mingue ninguna cossa, ca nuestra vol[untade] es [que] sy en el dicho tienpo non
pagaron monedas que las non pagen agora. E non o fagades ende al por ninguna manera
so pena della nuestra merçed e de seisçentos maravedis a cada vno, ni llo dexedes de
faser por el ordenamento que nos fisemos en llas dichas cortes de Toro en que
mandamos que non fesiesen ninguna cosa por las cartas nuestras que fuesen aseelladas
con el nuestro seello della poridat ni por otra rasom alguna. E demas por qualquier o
qualesquier de uos por quien fincar dello esy (sic) faser e conplir, mandamos al que uos
esta nuestra carta mostrar que uos enprase que parescades ante nos du quier que nos
seamos del dia que uos enprasare fasta nueue dias primieros sigentes, solla dicha pena a
cada vno, a diser por qual rasom non conprirdes nuestro mandado.
Dada çerca de Caldellas, primiero dia de março, era de mill e quatroçentos e dies
annos.
Nos, el Rey.

1259

1372, marzo, 4, jueves.

Román Pérez y Miguel Eanes, presentan ante el arcediano de Castela, Juan


Fernández, vicario general del obispo don Juan, previa solicitud de Esteban Lorenzo y
Juan Arias, la partición de los bienes que fueron de Gonzalo Pérez do Mato entre
Mayor Pérez y María do Mato. Tras proceder a su lectura, los partidores y el notario
auriense Pedro Lorenzo, por orden del vicario, confirman que las partijas están bien
hechas. El vicario comunica a las partes que estudiará las particiones y que en unos
días pronunciará su decisión respecto a las mismas.

A. Escrituras 7, nº 69. Orig. Perg.; 500 x 1344 mm.; escr. gótica. Se trata de dos
pergaminos que están cosidos, en su unión el notario -para autentificarlos- pone su nombre
y signo; el segundo pergamino comienza en la línea 86. En estos pergaminos se han
redactado cinco documentos relativos a la partición de los bienes de Gonzalo Pérez do Mato
entre sus hijas, siendo éste el segundo; el primero, de 29 de enero de 1372, el nº 1256 de
esta colección; el tercero, de 5 de marzo de 1372, el nº 1260 de esta colección; el cuarto, de
27 de abril de 1372, el nº 1263 de esta colección; el quinto, de 6 de agosto de 1372, el nº
1269 de esta colección. Presenta una gran mancha de humedad que dificulta e impide la
lectura de las doce primeras líneas; desgarros verticales en la parte superior del documento
que se extienden hasta la línea 7; antiguas dobleces horizontales y verticales que afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de partiçoes dos bees de Mayor Peres e de Maria do
Mato». Al dorso, escr. humanística: «Herencia de los do Mato que espera al cabildo sobre
muchos bienes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225-226 (nº 878)
[Fechándolo entre el 29 de enero y el 4 de abril de 1372].

§ E depoys desto na dita era, quinta feyra, quatro dias do mes de março, en presença
de min, o dito Gonçaluo Peres, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse

840
lugar, e das testemuyas adeante escriptas, ante o dito don Iohan Fernandes, arçidiago de
Castella na igleia d´Ourense, vigario geeral do honrrado padre e sennor don Iohan, porla
graça de Deus e da santa igleia de Roma bispo d´Ourense, pareçeron os ditos Esteuoo
Lourenço e Johan Ares e pediron ao dito vigario que mandase aos ditos Romeu Peres e
Migeel Anes, que estauan presentes, que presentasen antel as partiçoes que feseran das
herdades e bees reyses que foron et ficaron dos ditos Gonçaluo do Mato e Maria Anes,
sua moller, que foron. E logo o dito vigario mandou aos ditos Romeu Peres e Migeel
Anes que presentasen antel as ditas partiçoes, e os ditos Migeel Anes e Romeu Peres
presentaron ante o dito vigario huun escripto de partiçoes do qual o tenor a tal he:
§ Estes son os bees que o dito Esteuoo Lourenço disso que o dito Gonçaluo Peres do
Mato, çidadao d´Ourense, conprou con Maria Anes, sua moller que foy:
Primeyramente, os moynos da Area con a vinna que esta a sobrelles.
§ Iten mays, os muynos do Gradil.
§ Iten mays, o muyno do Carualo con çinque liuras, que ha de foro cada anno as tres
liuras a Santa Coonba e as duas liuras ao cabidoo da igleia d´Ourense.
§ Iten mays, o baçellar et a adega que esta entre los caminnos, yndo para o lugar do
prior, e ha seys morabedis de foro a Santa Coonba.
§ Iten mays, o lugar da Carreira con suas vinnas, que he foreyro a Santa Coonba e
ha de pagar seys morabedis cada anno.
E destes bees, que foron gaanados e conprados con a dita Maria Anes, perteençen aa
dita Maria do Mato as tres partes e aa dita Moor Peres a quarta parte.
§ Iten, a meatade da seara do Seyxo, que he foreyra de foro de terça ao bispo.
§ Iten, a vinna da Chaue, que esta na Loonna.
§ Iten, as vinnas que foron de Thereyia Pexota, de foro de terça.
§ Iten, a vinna do Portello, de foro de quarta.
E destas vinnas que foron de Thereyia Pexota e da vinna do Portelo ha de auer a dita
Moor Peres a meatade et a dita Maria do Mato a outra meatade.
§ Estes son os bees que o dito Esteuoo Lourenço disso que o dito Gonçaluo Peres do
Mato gaanou con sua moller Costança Fernandes, madre da dita Moor Peres, eno dito
lugar de Meende:
Primeyramente, duas casas con dous muynnos cada casa que estan a sub o muynno
da Lagea, dos quaes chaman a huuns delles os muynos en que morou Domingo Dias e
aos outros chaman os muynnos da Raçon.
§ Iten, os muynos da Lagea et da Torre.
§ Iten mays, o lugar do Paaço commo esta çarrado e çercado con suas vinnas que a
el perteençen; e ha triinta liuras cada anno de foro ao moesteyro de Santa Coonba.
E destes bees que foron conprados con a dita Costança Fernandes perteençen aa dita
Moor Peres as tres partes e aa dita Maria do Mato a quarta parte.
§ Iten, o lugar do Sesteyro, do qual perteençen aa dita Moor Peres as tres quartas e
aa dita Maria do Mato a quarta parte.
§ Estas son as partiçoes que nos, Migeel Yanes e Romeu Peres, fasemos do lugar e
vinnas de Meende e de todos los muynnos que y auya Gonçaluo Peres do Mato:
Primeyramente, partimos as casas e lagares et tinallas et ortas en esta guisa: que a
dita Moor Peres e toda sua uos aia d´aqui en deante todas las casas que estan dentro, no
dito curral de Meende, con seus sobrados e camaras e lagar et con o dito curral en que
estan porlas tres quartas que lle acaesçen do dito lugar. E que aia con esto que dito he
toda a orta que esta ante a porta do dito curral, hu esta o peneiro e a narangeyra. E que
aia outrosy das tres tinallas grandes que seen na casa que ten a porta contra o caruallo as
duas tinallas en esta guisa: logo a primeira mellor qual ela quiser, e das duas que fican
que aia a mays ligeyra.

841
E por esto que a dita Maria do Mato e toda sua uos que aia porla quarta parte que ha
de auer do dito lugar as duas casas que teen as portas fora, contra o dito caruallo, con o
lagar que en huna dellas se e con huna tinalla pequena que se en huna das ditas casas
para su o lagar, e con a outra tinalla grande que fica das ditas tres tinallas grandes. E que
aia con esto que dito he aora que esta fora do dito curral, hu esta a moreyra, e que cada
uun aia entrada e seyda per as portas do dito curral segundo lles perteençen.
Outrosy, mandamos que a dita Maria do Mato aia, ella e toda sua uos, os muynos
que estan na casa da Area, con sua casa en que estan e con a leyra de vinna que esta a
sobrelles que con elles foy conprada por huna quarta parte, dos quaes muynos e casa e
vinna perteençian aa dita Maria do Mato as tres quartas, e aa dita Moor Peres a quarta
parte.
E por esto que dito he que a dita Moor Peres e toda sua uos aian os dous muynnos
que estan na casa hu morou Domingo Dias, con sua casa en que estan et con toda a
vinna que esta a sobre la dita casa, que foy conprada con o dito muynno da Area,
conuen a saber toda commo parte perlo rigeiro que ven descontra Çebolinno para a par
do dito lugar que foy de Vaasco Lourenço, e des y perlo rego per que ven a agua para o
estanco que esta no dito lugar a juso; dos quaes moynnos e vinna aa dita Maria do Mato
perteençia a quarta parte.
§ Outrosy, mandamos que a dita Maria do Mato et toda sua uos aian con esto que
sobre dito he as vinnas que estan do outro cabo o dito rigueyro, a que chaman das
Qyntas, e o souto que esta no dito lugar da Carreira que esta aa fonte Assapeyra, deslo
camyno grande que vay d´Ourense para Castedon aajuso, et o baçellar con o paaço por
huna quarta parte.
E por esto que dito he que a dita Moor Peres et toda sua uos aian para senpre por
outras tres quartas toda a vinna que esta des lo dito rego e lugar a suso e con a vinna a
que chaman A Fagaa e con o souto do Gradil, sacado ende as vinnas que estan aforadas
ou en renda, que mandamos que cada uun aia a sua parte dos foros ou rendas, conuen a
saber: a dita Moor Peres as tres quartas e a dita Maria do Mato huna quarta, segundo lle
perteençen. E que a dita Moor Peres aia con esto que dito he a vinna do lugar da
Carreyra con seu souto delo dito camynno que vay d´Ourense para Castedon aa suso.
E se contenda recreçer aa dita Maria do Mato ou a sua uos sobre lo dito paaço e
baçellar que a dita Moor Peres e sua uos que a ajuden a defender a dereito con o dito
baçellar e paaço, e pague do que custar o dito pleito, quanto montar, a quarta parte que
aa dita Moor Peres perteençian do dito baçellar e paaço. E se, per ventura, a dita Maria
do Mato non vençer o dito baçellar e paaço per dereito que a dita Moor Peres lle de
outra tanta vinna en o dito lugar de Meende quanto monta a quarta parte do dito
baçellar.
§ Outrosy, mandamos que do lugar de Sesteyron, que esta aforado por dose liuras
cada anno, e son as tres quartas de Moor Peres et a quarta de Maria do Mato, que cada
uun aia a sua parte do dito foro segundo lle perteençen. E outrosy do vinno eso meesmo,
o que ende y ouuer.
Outrosy, mandamos que a dita Maria do Mato e toda sua uos aia d´aqui en deante
para senpre os muynnos do Gradil et o muynno do352 Caruallo con seus terreos e casas.
E por esto que dito he que a dita Moor Peres e toda sua uos aian para senpre na sua
parte os muynnos a que chaman da Raçon, en que morou Gonçaluo Sanin, e os
muynnos a que chaman da Lagea e o da Torre. E que a dita Moor Peres e toda sua uos
paguen cada anno triinta liuras de brancos que o dito lugar de Meende ha de pagar ao
moesteyro de Santa Coonba. E que a dita Maria do Mato e toda sua uos pague cada

352
do] repetido.

842
anno çinque liuras de brancos que se an de pagar perlo dito muynno do Caruallo, as tres
liuras ao moesteyro de Santa Coonba e as duas liuras ao cabidoo da igleia d´Ourense. 353
§ Outrosy, fasemos duas partes das vinnas que foron de Thereyia Pexota e da vinna
do Portelo; a qual vinna do Portelo e de foro de quarta e as vinnas que foron de Thereyia
Pixota son de foro de terça. E juntamos huun pedaço da leyra de çima que foy da dita
Thereyia Pexota, conuen a saber: des la soma do valado que esta sobre la figueyra que
esta na dita leyra de Thereyia Pixota aa çima, segundo fica apartado, e poemosla con a
dita leyra do Portelo, por huna partiçon, e poemos a dita leyra desla dita soma dello dito
valado juso con a outra leyra que foy da dita Thereyia Pyxota que esta en fondo, e con o
leyro de vinna que foy de Pero Beesteyro, por outra partiçon; sobre las quaes partiçoes
destas ditas leyras mandamos que as ditas partes lançen sortes e que cada huna parte
tome a partiçon que lle acaesçer per sorte con sua froyta que y esteuer. E se alguna
cousa he por pagar do preço que o dito Gonçaluo Peres do Mato ouuo de pagar de
conpra porlas ditas vinnas que cada huna parte pague a meatade. E as ditas partes
deytaron sortes segundo lles foy mandado, cada uun porla parte que lle perteençe, e
acaesçeu aa dita Moor Peres a leyra do Portello con o dito pedaço da a outra leyra que
foy de Thereyia Pyxota des lo dito valado a suso, e aa dita Maria do Mato a outra
partiçon sobredita.
§ Outrossy, partimos a vinna da Chaue, da qual son as tres quartas da dita Maria do
Mato e a quarta da dita Moor Peres, e damos aa dita Moor Peres ena sua quarta parte o
pedaço de vinna a juso, contra o rigeyro que vay per a par de as vinnas do julgado, a
qual leyxamos partida per signaes e per marcos; e que a dita Maria do Mato e sua uos
aian toda a outra vinna que vay açima, contra o valado de çima et contra a congostra que
cabo dela vay.
§ Iten, partimos a vinna que esta a sobre la chousa que tiinna o dito Gonçaluo do
Mato aalen da pya da casca que parte con o caminno nouo, a qual vinna o dito Esteuoo
Lourenço dis que o dito Gonçaluo Peres aforou depois da morte da dita Maria Anes, sua
moller, de foro de quarta; da qual diso que perteençe a meatade aa dita Moor Peres e a
outra meatade aa dita Maria do Mato. A qual vinna partimos per meo de fondo açima,
des la dita cortinna da chousa açima, ca a outra vinna que vay a juso en dereito, a dita
chousa fica aa dita Moor Peres con aquella parte e quinon que lle perteençe da dita
chousa, et a qual vinna leyxamos partida per meo per marcos, sobre la qual mandamos
que as ditas partes lançen sortes e que cada huna das ditas partes aia aquela parte que lle
acaesçer per as ditas sortes. E as ditas partes deytaron as ditas sortes, e ellas deytadas
acaesçeu aa dita Moor Peres aquella parte e qynon que esta contra a villa d´Ourense e a
outra meatade, des contra o caminno nouo, acaesçeu aa dita Maria do Mato.
§ Iten, partimos a vinna do Seyxo e demos aos fillos de Gonçaluo Peres da rua dos
Çapateiros, que foy, por a quarta parte que lle pertençe da dita vinna huun quaderno,
logo na entrada da dita vinna, contra a crus de carualleira.
§ Iten, lle demos con esto que dito he outro pedaço de baçellar que esta junto con a
vinna que foy de Gomes Torto, que oora he de Gonçaluo Peres de Noalla.
Os quaes pedaços de vinna que demos aos ditos moços ena quarta parte da dita
vinna logo leyxamos partidos e demarcados per marcos e per signaes. E da outra vinna
que fyca, sacado ende esta quarta parte que ia demos aos ditos moços, ha de auer a dita
Moor Peres a meatade e a dita Maria do Mato a outra meatade; e partimosla en esta
guisa: poemos outro quaderno da dita vinna que esta junto con o dito quaderno que
demos aos ditos moços na entrada da dita vinna, commo vay contra Gomaris e con

353
En el margen derecho, a la altura de la línea 58, figura una manecilla indicadora como signo de
advertencia para señalar el contenido del documento que interesa al cabildo, se acompaña de una nota
escrita en letra humanística «ojo»

843
outro pedaço e leyra da dita vinna que topa no caminno vello per que soyan yr
d´Ourense para Penol, de huun cabo, et de outro cabo topa no dito baçellar que damos
aos ditos moços. Este dito quaderno e leyra poemos porla meatade. Outrosy, poemos o
vale que fica coo outro pedaço que esta en cabo da dita vinna contra o outeiro de
Pousada por outra meatade. Sobre las quaes partiçoes mandamos deytar sortes, e
deytadas as ditas sortes acaesçeu aa dita Moor Peres o pedaço do Valle e o pedaço
descontra o outeiro de Pousada, e aa dita Maria do Mato outro quaderno descontra
Gomaris e a leyra que topa no dito caminno vello e no dito baçellar.
§ O qual escripto de partiçoes presentado, o dito vigario preguntou aos ditos Romeu
Peres e Migeel Anes e a Pero Lourenço, notario d´Ourense, que estaua presente, perlo
juramento que auyan feito, se eran ben feytas as ditas partiçoes e se as dauan por feytas
e acabadas segundo que as dauan en escripto. E os ditos Migeel Anes e Romeu Peres
diseron perlo dito juramento que auyan feito que as ditas partiçoes eran ben feytas e sen
maliçia et que as dauan por acabadas. E o dito Pero Lourenço diso que el vyra as ditas
partiçoes con o dito Esteuoo Peres, notario, e perlo juramento que fesera que eran ben
feytas e sen malyçia, e que aynda que as ditas herdades fosen suas que el tomaria
qualquer das ditas partiçoes, et que eran sen malyçia. E o dito vigario diso que el veeria
as ditas partiçoes e que en outro dia daria a ellas sua resposta.
Testemoyas: Diego Affonso, parente do dito vigario; Martin Iohanes, seu adegeiro;
e Johan de Junqueira; e Johan Collaço, ome do dito Esteuo Lourenço; et Martinno de
Vallançaa; e Garçia Peres, escodeiro, morador na rua do Pumar, et outros.

1260

1372, marzo, 5, viernes.

Sentencia de Juan Fernández, arcediano de Castela y vicario general del obispo


don Juan, por la que ratifica la partición de los bienes que fueron de Gonzalo Pérez do
Mato entre Mayor Pérez y María do Mato, ordenando que cada parte reciba lo que le
corresponde. Previamente Esteban Lorenzo, como marido de Mayor Pérez, y Juan
Arias, como tutor de María do Mato, habían solicitado al vicario que el notario
auriense Esteban Pérez diera su aprobación a la partija realizada por Román Pérez y
Miguel Eanes, quien, por mandato del vicario, así lo hace. Juan Arias, como tutor de
María do Mato, acepta la partición, aunque señala que se reserva el derecho a
reclamar, en el caso de descubrir que a su pupila le corresponden más bienes de los
que se le asignan.

A. Escrituras 7, nº 69. Orig. Perg.; 500 x 1344 mm.; escr. gótica. Se trata de dos
pergaminos que están cosidos, en su unión el notario -para autentificarlos- pone su nombre
y signo; el segundo pergamino comienza en la línea 86. En estos pergaminos se han
redactado cinco documentos relativos a la partición de los bienes de Gonzalo Pérez do Mato
entre sus hijas, siendo éste el tercero; el primero, de 29 de enero de 1372, el nº 1256 de esta
colección; el segundo, de 4 de marzo de 1372, el nº 1259 de esta colección; el cuarto, de 27
de abril de 1372, el nº 1263 de esta colección; el quinto, de 6 de agosto de 1372, el nº 1269
de esta colección. Presenta una gran mancha de humedad que dificulta e impide la lectura
de las doce primeras líneas; desgarros verticales en la parte superior del documento que se
extienden hasta la línea 7; antiguas dobleces horizontales y verticales que afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de partiçoes dos bees de Mayor Peres e de Maria do
Mato». Al dorso, escr. humanística: «Herencia de los do Mato que espera al cabildo sobre
muchos bienes».

844
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225-226 (nº 878)
[Fechándolo entre el 29 de enero y el 4 de abril de 1372].

§ E depois desto en outro dia, sesta feyra, çinque dias do dito mes de março, da era
sobredita, en presença de min, o dito Gonçaluo Peres, notario, e das testemoyas adeante
escriptas, ante o dito arçidiago e uigario, pareçeron o dito Esteuo Lourenço en nome da
dita Moor Peres, sua moller, et o dito Johan Ares en nome da dita Maria do Mato, cuio
tutor he, da outra, e pediron ao dito vigario que soubese a verdade do dito Esteuo Peres,
notario, que presente estaua, se as ditas partiçoes eran feytas commo deuyan ou se
entendia en ellos alguna maliçia ou enganno para cada huna das ditas partes.
E logo o dito vigario354, ao pedimento dos dios Esteuoo Lourenço e Johan Ares,
preguntou ao dito Esteuo Peres que perlo dito juramento que auya feito que lle disese se
enas ditas partiçoes auya ou fora feito alguun enganno ou maliçia e se foran feytas
commo deuyan.
E o dito Esteuo Peres disso, perlo dito juramento que auya feyto, que el vyra as ditas
partiçoes con o dito Pero Lourenço, notario, seu conpaneiro, e que ouueran anbos
sobrelo seu consello e acordo, e que segundo suas conçiençias, que perlo dito juramento
que auyan feyto, que enas ditas partiçoes non auyan enganno nen maliçia, et que eran
feytas commo deuyan.
Por ende, os ditos Esteuo Lourenço e Johan Ares pediron ao dito uigario que de seu
ofiçio ordinario que tiinna que desse as ditas partiçoes por ben feytas e por firmes e
balledeiras para senpre, mandando que cada una das ditas partes et todas suas voses para
senpre ouuesen e pesuysen des aqui en deante aquella parte e qynon dos ditos bees
segundo lle acaesçera e lle fora dada e partida perlos ditos omes boos sen enbargo da
outra parte e de toda sua uos.
E logo o dito uigario diso que el visto o juramento que auyan reçebudo dos ditos
omes boos perlo qual lle auya mandado que ben e uerdadeiramente partisen os ditos
bees e, vistas las partiçoes que os ditos Romeu Peres e Migeell Anes antel presentaran e
en commo as deran antel por ben feytas e sen enganno e sen maliçia, perlo dito
juramento que feseran, por ende, per poder do ofiçio ordinario que tiinna, diso que daua
e deu logo as ditas partiçoes por ben feytas e sen maliçia e enganno alguun, e mandou
per sentença que cada una das ditas partes e todas suas voses ouuesen e pesuysen d´aqui
en deante para senpre toda aquella parte e quinon que lles acaesçera segundo se
contiinna enas ditas partiçoes e segundo lles fora dado e asignado perlos ditos omes
boos, sen outro enbargo de juyso alguun de cada una das ditas partes e de toda sua uos.
E per esa meesma sentença mandou que ninhuna das ditas partes non fose nen pasase
d´aqui en deante elles nen sua uos contra as ditas partiçoes nen as toruasen nen
enbargasen, mays cada una parte que ouuese a sua partiçon segundo lle fora dada,
segundo dito he, e que os ouuesen por firmes e por estauelles para senpre, su pena de
mill morabedis da boa moeda, assy que a parte que contra ellas quisese pasar ou as
enbargase e en ellas non quisese consentyr que peytase por ende aa outra parte que os
conprise e agardase e en elo consentyse, por nome de pena e de interese, os ditos mill
morabedis da boa moeda; e que a dita pena pagada ou non pagada que as ditas partiçoes
ficasen firmes e valledeiras para senpre.
E o dito Johan Ares diso que el, en nome da dita Maria do Mato, que consentya nas
ditas partiçoes e que reçebyan aquella parte e quinon que perteençia aa dita Maria do

354
Cambio de pergamino, en la unión de ambos pergaminos aparece el signo y nombre del notario «Eu,
Goncaluo Peres, (signum) notario»

845
Mato dos ditos bees segundo le fora dada perlos ditos omes boos, con protestaçon que
se fose achado ou veese en uerdade que aa dita Maria do Mato perteençian mays bees ca
aquelles que agora acaesçian nas ditas partiçoes que a saluo lle ficase todo seu dereito
en nome da dita Maria do Mato para os auer e cobrar para ela a todo tenpo, e que non
renunçiaua por esto a elles nen ao dereito que en elles auya a dita moça.
E desto en commo pasou os ditos Esteuo Lourenço e Johan Ares, cada uun porla sua
parte, pediron a min, dito notario, senllas cartas de partiçon, anbas feitas en huun tenor.
Esto foy en Ourense, dentro na igleia catedral de San Martinno, enos dias, mes e era
sobreditos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Apariço Anes e Gonçaluo Peres, raçoeiros
da dita igleia d´Ourense, Roy Gonçalues, notario d´Ourense, e os ditos Romeu Peres e
Migeell Anes e Gonçaluo e Lopo, omes do dito vigario, e outros.

1261

1372, abril, 1. Real Sobre Tui.

Enrique II ordena a los recaudadores de las veinticuatro monedas que las cortes de
Toro de 1371 habían asignado al rey en el reino de Galicia que mientras no se resuelve
el pleito entre la iglesia compostelana y los recaudadores sobre el pago de estas
monedas no se exijan estas monedas a los hombres que labrasen las propiedades de la
iglesia compostelana y que en el caso de que ya hubieran sido recaudadas procedan a
su devolución.

B. Escrituras 16, nº 5. Perg.; 272 x 420 mm.; escr. gótica. En traslado hecho en
Ribadavia el 6 de mayo de 1372 por el notario Pedro Anfreus (doc. nº 1266) de un traslado
realizado en Santiago de Compostela en 1372 por el notario García Suárez das Encrovas
(doc. nº 1264). Presenta manchas de humedad aunque en ningún momento dificultan ni
impiden la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales a lo largo de todo el
pergamino.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 60-61 (nº 183).

Dom Enrrique, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leom, de Tolledo, de


Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Algesira et sennor
de Mollina, a qualquier o a qualesquier que cogem e recabdam en renta o en fieldat o en
otra manera qualquier las veynt e quatro monedas del reyno de Gallisia que nos fueron
otorgadas en llas cortes de Toro, e a llos alcalles e offiçialles dellas çibdades e villas et
lugares del dicho reyno e a cada vno de uos a quien esta nuestra carta fuer mostrada o el
trasllado della signado d´escripuano publico, salut e graçia. Sepades que preyto es antel
nuestro tesorero e contadores ontrel arçibispo de Santiago et el dean e cabildo della su
iglesia, dela vna parte, e llos arrendadores dellas dichas monedas, della otra, sobre rason
quel dicho arçibispo e deam e cabildo disem que llos sus seruiçiales e amos et colaços et
omes que tienen sus erdades que non deuen pagar las dichas monedas por priuillegios
que am dellos reys onde nos venimos e confirmados de nos que lles fueron gardadas en
tienpo del rey nuestro padre quando estauan sobre Aliasira; e fasta quel dicho preyto sea
liudo tenemos por biem que llos dichos seruiçiales e amos e colaços e omes que tienen
sus erdades dellos dichos arçibispo e deam e cabildo e de cada vno dellos que non pagen
las dichas monedas ni les tomen ni prenden ninguna cossa dello suyo por la dicha

846
rasom; porque uos mandamos, vista esta nuestra carta, que fasta quel dicho preito sea
librado en la manera que fuere fallado por derecho por los dichos nuestros tesorero e
contadores que non tomedes ni prendedes ninguna cossa de sus bienes dellos dichos
seruiçiales e amos e collaços e omes del dicho arçibispo e deam e cabildo ni de alguno
dellos por doquier que los ellos ayam en el dicho regno por las dichas veynte e quatro
monedas ni por alguna dellas; e si alguna cossa las auedes o am tomado que gello dedes
e entreguedes e fagades luego dar et entregar e tomar todo bien e conpridamiente en
guysa que les non mengue ende ninguna cossa. E non fagades ende al por ninguna
manera so pena de la nuestra merçed e de seis mill maravedies a cada vno para la
nuestra camara; e senon por qualquier o qualesquier por quiem fincar dello asi fazer e
conplir, mandamos al ome que uos esta nuestra carta mostrare que uos enprase que
parescades ante nos du quier que nos seamos del dia que uos enprasare fasta nueue dias
primieros sigentes, solla dicha pena a cada vno, a diser por qual rasom non conplides
nuestro mandado.
Dada en el rayal de sobre Tui, primiero dia de abril, era de mil e CCCC X annos.
Yo, Alffonso Garçia lla fis escripuyr por mandado del rey.
Alfonso Garçia, vista.

1262

1372, abril, 5. Ourense.

Juan Eanes, capellán de Santa Eufemia, como procurador de los clérigos de coro,
afora al escudero Alfonso Álvarez Ouxea, a su mujer, Costanza Rodríguez, y a cuatro
voces el derecho que tiene la universidad de los clérigos de coro sobre unas casas en la
rúa dos Arcediagos, las cuales el matrimonio tiene aforadas del tenenciero de la capilla
de San Juan –a la que pertenecen–, el canónigo auriense Alfonso Fernández. Como
renta anual, pagarán a los clérigos del coro tres libras de dineros blancos por el día de
san Martín, aparte de satisfacer el pago del diezmo. Los foreros están obligados a
reparar las casas, tal y como se recoge en la escritura de foro que habían firmado con
el canónigo Alfonso Fernández.

A. Fábrica 2, nº 640. Orig. Perg.; 255 x 211 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
no impiden la lectura; pequeños rotos provocados por anóbidos en la línea 6 y 20 que no
afectan a la lectura; pequeña incisión entre las líneas 16 y 17 que no afecta al texto. En la
parte inferior del pergamino, escr. humanística: «Un procurador de los clerigos del coro
afuera a Alonso Aluares Ouxea el fuero y el derecho que tenian los dichos clerigos en vna
casa en la rua de los Arcedianos y confiesa ser de la capilla de San Juan, era 1410». Al
dorso, escr. gótica: «Carta das casas da rua dos Arçedianos». Al dorso, escr. gótica: «Carta
das casas que foron de Pero […]reyro en que mora sua filla».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 226 (nº 879).

Sabbean quantos esta carta viren que eu, Johan Anes, capelam da capela de Santa
Ouffemea e procurador que soo dos clerigos do coro da igleia d´Ourense, por elles e en
seu nome, dou e outorgo a foro a uos, Affonso Aluares Ougea, escudeiro, e a uossa
moller, Costança Rodrigues, que non he presente, e a quatro uoses apus a morte do
pustremeiro de uos assy que o pustremeiro que de uos finar nomee a primeira uos e a
primeira nomee a segunda uos e a segunda uos nomee a terçeira uos e a terçeira que

847
nomee a quarta uos, e uaam huna pus outra per ordem suçessiue, todo o foro e dereito
que os ditos clerigos do coro am et lles perteeçen de auer en hunas casas que estam en
Ourense, ena rua dos Arçidiagos, as quaes perteençen aa capela de San Yohane, de que
he teedor Affonso Fernandes, coengo da igleia d´Ourense, e as quaes uos teedes
afforadas do dito Affonso Fernandes per Ruy Gonçalues, notario d´Ourense. Douuos a
foro esto que dito he con entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças per tal
pleito e condiçon que apostedes e reparedes as ditas casas segundo que uos obrigastes
ao dito Affonso Fernandes perla dita carta de foro que uos delas feso; e dedes e
paguedes ende aos ditos clerigos do coro de foro cada huun anno en paz e en saluo, por
dia de sam Martinno do mes de nouenbro, tres libras de dineiros brancos ou a contia
delas ena moeda que correr chamente perlo tenpo e do al que aiades esto que sobredito
he de disemo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo. E se quiserdes uender, deytar
ou supinorar esto que sobredito he ou parte delo que primeiramente frontedes aos ditos
clerigos do coro que o tomen porlo justo preço que outre por elo der, e non no querendo
elles tomar enton o vendede, deytade ou subpinorade aa tal pessoa que seia uossa se
mildue (sic) e que cunpla e agoarde as condiçoes desta carta. E para uos, os ditos
Affonso Ougea e Costança Rodrigues, uossa moller, e as ditas uossas uoses, seerdes
defesos e enparados a dereito eno dito tenpo con este dito afforamento obrigouos
todolos bees da vnyuerssidade dos ditos clerigos do coro. E eu, o dito Affonso Ougea,
que soo presente, por min e porla dita mynna moller, que non he presente, et polas ditas
uoses, commo sobredito he, assy reçebo de uos o dito Johan Anes este dito foro que me
aforades commo dito he e para apostar et reparar as ditas casas et fazer delas aos ditos
clerigos do coro o dito foro cada anno porlo dito dia segundo sobredito he obrigo todos
meus bees e da dita minna moller mouyles e rayses, gaanados e por gaanar.
Posto fuy e outorgado ontre as ditas partes que qualquer delas que contra esto
passasse e ho non conprisse e agoardasse que peytasse aa outra parte que o conprir e
agoardar quisesse por nome de pena çem morabedis de brancos; e a dita pena pagada ou
non que esta carta e o que se en ela conten que valuesse et ficasse firme eno dito tenpo.
Feita a carta em Ourense, çinco dias do mes de abril, era de mill e quatroçentos e
des annos.
Testemoyas que foron presentes: Martin de Montes, raçioneiro da igleia d´Ourense,
Gil Rodrigues de Villamarin, Vasco Rodrigues, o Brauo, Afonso Conde, escudeiro,
Gonçaluo Peres da Bahua, vesino d´Ourense, Johan Fernandes, clerigo do coro, Affonso
Viuyaez, ome de Affonso Fernandes, o coengo, e outros.
E eu, Roy Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla igleia
dese lugar, que a esto presente fui e en minna presença o fize escripuir et meu nome e
meu sinal aqui puge em testemoyo de verdade, que tal he (signum).

1263

1372, abril, 27, martes.

Sentencia de Juan Fernández, arcediano de Castela y vicario general del obispo


don Juan, por la que ratifica la partición de los bienes que fueron de Gonzalo Pérez do
Mato en los términos de San Pedro de Moreiras, Santa María de Mugares y la ciudad
de Ourense entre Mayor Pérez y María do Mato, ordenando que cada parte reciba lo
que le corresponda. Previamente Esteban Lorenzo, como marido y representante de
Mayor Pérez, y Juan Arias, como tutor de María do Mato, habían solicitado al vicario
que Román Pérez y Miguel Eanes presentasen la partición de los bienes que habían

848
quedado por repartir en los citados lugares. El vicario toma juramento a Esteban
Lorenzo conforme había mostrado bien a los partidores todos los bienes que
pertenecían a María do Mato.

A. Escrituras 7, nº 69. Orig. Perg.; 500 x 1344 mm.; escr. gótica. Se trata de dos
pergaminos que están cosidos, en su unión el notario –para autentificarlos– pone su nombre
y signo; el segundo pergamino comienza en la línea 86. En estos pergaminos se han
redactado cinco documentos relativos a la partición de los bienes de Gonzalo Pérez do Mato
entre sus hijas, siendo éste el cuarto; el primero, de 29 de enero de 1372, el nº 1256 de esta
colección; el segundo, de 4 de marzo de 1372, el nº 1259 de esta colección; el tercero, de 4
de marzo de 1372, el nº 1260 de esta colección; el quinto, de 6 de agosto de 1372, el nº
1269 de esta colección. Presenta una gran mancha de humedad que dificulta e impide la
lectura de las doce primeras líneas; desgarros verticales en la parte superior del documento
que se extienden hasta la línea 7; antiguas dobleces horizontales y verticales que afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de partiçoes dos bees de Mayor Peres e de Maria do
Mato». Al dorso, escr. humanística: «Herencia de los do Mato que espera al cabildo sobre
muchos bienes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225-226 (nº 878)
[Fechándolo entre el 29 de enero y el 4 de abril de 1372].

§ Depois desto, martes, viinte e sete dias do mes d´abril da era sobredita, ante o dito
arçidiago e uigario pareçeron os ditos Esteuo Lourenço e Johan Ares, cada uun porla
parte que lle perteençe, e pediron ao dito vigario que mandase aos ditos Romeu Peres e
Migeell Anes, que estauan presentes, que presentase<n> antel as partiçoes que feseran
per seu mandado das herdades e bees que foron e ficaron a tenpo da morte do dito
Gonçaluo Peres do Mato que son e jasen en termyo de Moreyras de Louredo e en
Mugares e outros bees que ficaran por partyr en esta dita çidade d´Ourense. E logo os
ditos Migeel Anes e Romeu Peres, per mandado do dito arçidiago e vigario, presentaron
e per min, dito notario, leer feseron huun escripto de partiçoes que disian que feseran
dos bees que foron do dito Gonçaluo Peres do Mato per mandado e costrengemento do
dito vigario, do qual escripto de partiçoes o tenor a tal he:
§ Iten, estas son as cubas que nos, Romeu Peres e Migeell Anes, vimos que siian
no çelleiro da capella de San Iohan que ten Apariço Anes, capellan da dita capella: que
son en este dito çelleiro trese cubas grandes e duas pequenas.
§ Iten, no outro çelleyro pequeno que foy de Catalynna, noue cubas entre grandes e
pequenas.
§ Iten, no çelleyro das casas en que mora Esteuo Lourenço, seys tinallas e tres
cubas pequenas e quatro arcas para pan.
E destas voontades todos perteençen a Maria do Mato a quarta parte.
§ Iten, vimos hunas casas en que mora Esteuo Lourenço, das quaes perteençen a
Moor Peres, sua moller, as tres quartas, e a Maria do Mato huna quarta, por rason que
foron gaanadas con Costança Fernandes, madre da dita Moor Peres.
E vimos hunas casas en que mora Pero Fernandes Quinteiro e outras que estan a
sobrellas que foron de Maria Martinet, yrmaa de Gonçaluo Peres do Mato, das quaes
achamos que perteençen aa dita Maria do Mato a meatade e aa dita Moor Peres a outra
meatade, por quanto foron da madre do dito Gonçaluo Peres; saluo çinque liuras que
auya Maria Martinet perlas que foron suas; e an as ditas casas todas seys liuras aa Obra.
§ Iten, vimos as cubas e achamos per todos que son viinte e seys, entre grandes e
pequenas, das quaes diso o dito Esteuoo Lourenço que non acaesçe aa dita Maria do

849
Mato mays ca a quarta parte dellas, por quanto foron gaanadas con Costança Fernandes
et non con Maria Anes, mays pero que lles mandaua que desen aa dita Maria do Mato o
seu quinon e que tomase do seu e o desen a ella e que non fose en perjuyso de seu
juramento.
E nos, os ditos omes boos, mandamos que seian da dita Maria do Mato oyto cubas
grandes et huna pequena que se no çelleiro de Catalinna e outras duas que seen no
çelleiro das casas en que mora o dito Esteuo Lourenço, as quaes apodamos que leuarian
huna viinte e çinque moyos despeto, pouco mays ou pouco menos. Iten, outra cuba que
diseron que leuaua viinte moyos. Iten, outra cuba que diseron que poderia leuar des e
oyto moyos. Iten, outra que diseron que podia leuar ata quinse moyos. Iten, outra cuba
que diseron que podia leuar ata dose moyos. Iten, outra cuba que diseron que poderia
leuar onse moyos. Iten, outra que diseron que podia leuar noue moyos. Iten, outra que
pode leuar outros noue moyos despeto. Iten, outra outra cuba que diseron que podia
leuar dous moyos e meo. Iten, outra cuba que diseron que podia leuar oyto moyos. Iten,
outra cuba que diseron que podia leuar ata dous moyos e meo despeto. Iten mays, huna
tinalla que pode leuar ata oyto moyos, pouco mays ou pouco minos. Iten mays, outra
tinalla que pode leuar ata seys moyos. Iten, outra tinalla que pode leuar ata tres moyos.
As quaes cubas e tinallas fican asignadas en esta maneira de nosa mao: as cubas con
senllas petadas enas botas e as tinallas con senllas petadas en senllas leones enas bocas
dellas.
§ Iten, vimos quatro arcas para pan, das quaes quatro damos en partiçon aa dita
Maria do Mato, duas en que posemos signaes a par das pechaduras.
§ Iten, vimos as casas anbas en que mora o dito Esteuo Lourenço et as casas en que
mora Pero Fernandes Quinteiro con suas camaras e casas chaas e as outras que estan a
sobrellas que foron todas da madre de Gonçaluo Peres, sacado huun quinon per que
auya Maria Martinet çinco liuras, as quaes diso o dito Esteuoo Lourenço que llos
mandara a dita Maria Martinet. As quaes casas partimos en esta guisa: que o dito Esteuo
Lourenço aia en nome de sua moller as ditas casas anbas en que mora e as outras en que
morou a dita Maria Martinet con seu sotoo e sobrado segundo que lles perteençe, e
pague tres liuras aa Obra por rason das seys liuras que a Obra ha de auer per ellas. E a
dita Maria do Mato que aia en partiçon por estas cousas sobreditas as casas en que mora
Pero Fernandes Quinteyro con sas camaras e casas chaas, e que de e pague en cada uun
anno as tres liuras de brancos das seys liuras que a Obra per ellas ha de auer.
§ Iten, vimos a casa e lagares que estan na Pya da Casca, e vimos outra casa que
esta aa porta de Çima de Villa, a su o forno que foy de Moor Affonso. Partimosla en
esta guisa: juntamos o lagar mellor destes dous que seen na Pya a Casca e poemoslo con
a casa que esta aa porta de Çima de Villa, a su o forno da dita Moor Afonso, per tal
condiçon que o tyren da dita casa en que esta et o leuen para a outra de Çima de Villa ou
para hu quiseren; e esta casa e lagar pormoslo aa partiçon das casas que oora ten Pero
Fernandes que acaesçeron aa dita Maria do Mato, e mandamos que aia o dito Esteuo
Lourenço a casa e lagar que esta ena Pya da Casca con as outras partiçoes das casas en
que el mora e con as outras en que morou a dita Maria Martinet.
§ Iten, vimos a casar de Mugares con todas las suas herdades e casas e vinnas e
cortynas e aruores e con todos los soutos e aruores e con todas suas entradas e seydas e
perteenças et con huna tinalla que y se d´oyto moyos, do qual perteençen a Maria do
Mato as tres quartas por quanto fora gaanado con sua madre, Maria Anes, e a Moor
Peres huna quarta.
E vimos todos los herdamentos e casas e aruores e tinallas de Moreiras, do qual
fomos çertos perlas cartas das conpras e per omes vedrayos que o sabyan que
perteençen aa dita Moor Peres as tres quartas et aa dita Maria do Mato huna quarta por

850
quanto foron gaanadas con a madre da dita Moor Peres saluo da conpra que se feso de
Johan d´Aluyte que conprou Gonçaluo do Mato con Maria Anes, da qual perteençen aa
dita Maria do Mato as tres quartas et aa dita Moor Peres huna quarta.
E por quanto o lugar e herdades de Mugares son moy boas e moy proueytosas e de
boo foro et jasen en tal comarca que se poden manteer e auer dellos prol aquellos cuias
foren, poemoslo todo esto por huna partiçon. E juntamos aynda a esta partiçon a
meatade da leyra de vinna que conprou Gonçaluo do Mato de Johan d´Aluyte segundo
que vay enchanellada, e a meatade das casas e curral que con ela foy conprada, e huna
tinalla das que seen nas casas que foron de Domingo Ferrono, pero en esta maneira: que
o dito Esteuo Lourenço escolla duas, e das tres que fique a Maria do Mato huna, a
mellor, ou aquel que o ouuer de auer por ela. E esto todo commo dito he poemoslo por
huna partiçon, a qual partiçon declaramos en esta guisa: que aia a dita Maria do Mato o
dito lugar de Mugares con estas cousas sobreditas que son dadas en partiçon con el por
quanto auya mayor parte en el ca a dita Moor Peres, et porque achamos que as outras
herdades de Moreiras son mays ca estas e son de maos foros e iasen en maos lugares e
despobranse e van a monte, e por quanto Moor Peres ha moor parte en Moreiras ca en
Mugares auendo noso acordo con omes vedrayos.
Et porque entre cada uun prol da partiçon que leuase e se podese dela ajudar
poemos esto todo que ha en Moreiras por outra partiçon, tyradas as outras cousas que se
conteen ena outra partiçon que vay con Mugares.
As quaes partiçoes declaramos en esta guisa: mandamos que esta partiçon de
Mugares que a aia a dita Maria do Mato, e mandamos que aia esta outra partiçon de
Moreiras a dita Moor Peres, tiradas aquellas cousas que se conteen ena outra partiçon
que ha de andar con a herdade de Mugares. E mandamos que aia a dita Moor Peres o
dito lugar de Moreiras con suas entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças
segundo de suso dito he.
§ E vimos o soar de tras Sayoan que esta ena rua d´Oobra, que ias descoberto e en
terra, e ha quatro liuras e mea a Obra per el; do que acaesçe as tres quartas do dito soar
aa dita Maria do Mato. E vimos as casas que foron de Abrafan, que estan na rua Noua,
de que acaesçe aa dita moça as tres quartas e aa dita Moor Peres huna; que an triinta e
dous par de dineiros brancos. E vimos outras casas que gaanou Gonçaluo do Mato
con355 a madre de Moor Peres, de que a moça leua a quarta e a dita Moor Peres as tres; e
an quatro liuras de foro.
E partymoslas asy en esta guisa: aquel çelleiro da Obra que ias tras San Johan por
huna partiçon con onse liuras myos dous soldos. E poemos las casas da rua Noua por
outra partiçon. E o que leuar o çelleyro que pague o trebuto do çelleiro. E das casas da
rua Noua.
E poemos por ela o lugar de Sesteyron, de que perteençe aa dita Maria do Mato a
quarta, por huna partiçon. E o lugar do Mato, de que aa dita Maria do Mato ha de auer a
meatade, todo por outra partiçon. E mandamos que a dita Maria do Mato que aia todo o
lugar do Mato por seu e a dita Moor Peres que aia todo o lugar de Sesteyron de que
perteençia aa dita Maria do Mato a quarta parte.
E mandamos que deyten sortes Esteuo Lourenço e Johan Ares sobre lo çelleyro de
tras San Iohan que esta hermo e sobre las casas da rua Noua.
E todo esto commo dito he segundo se conten ennas (sic) ditas partiçoes ata aqui
feitas per nos damoslas por partidas.
E por quanto achamos que a leyra do Portello he moy danya e andan moytos
camynos per ela, eademoslle o peteiro que foy de Pero Beesteiro.

355
con] añadido en línea de texto con posterioridad.

851
Sobrelas quaes ditas partiçoes do dito çelleiro de tras San Iohan e sobre las ditas
casas da rua Noua que foron do dito Abrafan, os sobreditos, cada uun porla sua parte,
deytaron sortes segundo foy mandado perlos ditos partidores. E acaesçeu ao dito
Esteuoo Lourenço en partiçon porla dita sua moller porlas ditas casas da rua Noua o dito
soar de tras San Iohan, e ao dito Johan Ares, por a dita Maria do Mato, en partiçon porlo
dito soar as ditas casas da rua Noua.
§ O qual escripto de partiçoes presentado e liudo, o dito vigario preguntou aos ditos
Romeu Peres e Migeell Anes se dauan as ditas partiçoes por acabadas e ben feitas e sen
maliçia. E os ditos Romeu Peres e Migeell Anes diseron, perlo dito juramento que
feseran, que dauan as ditas partiçoes por acabadas das cousas sobreditas e por ben feytas
o mellor que souberan e poderan e sen malyçia. E outrosi fes pregunta aos ditos Pero
Lourenço e Esteuoo Peres, notarios, que estauan presentes, se vyran as ditas herdades e
bees e cousas sobreditas contyudas no dito escripto de partiçoes e se eran ben feytas sen
outro enganno e maliçia de cada una das ditas partes commo deuyan. E os ditos Pero
Lourenço e Esteuo Peres diseron, perlo juramento que auyan feyto, que elles viran ben e
conpridamente as ditas vinnas e herdades e casas e bees contiudos no dito escripto de
partiçoes, e que achauan que as ditas partiçoes eran ben feytas e sen maliçia e enganno
d´anbas las partes segundo suas conçiençias e elles entendian. E logo o dito vigario diso
que el, visto o juramento que auyan reçebudo dos ditos omes boos na maneira que dita
he, e vistas as ditas partiçoes que os ditos Romeu Peres e Migeell Anes antel
presentaron, e en commo as deran antel por ben feytas e sen maliçia e enganno d´anbas
las ditas partes, por ende que el, perlo poder do ofiçio ordinario que tiinna, que daua e
deu logo as ditas partiçoes por ben feytas e sen malyçia e enganno alguun. E mandou
per sentença a cada huna356 das ditas partes que elles e todas suas voses ouuesen e
pesuysen d´aqui en deante para senpre toda aquella parte e qynon que lle acaesçera,
segundo se contiina enas ditas partiçoes e segundo le fora dado e asignado per os ditos
partidores e omees boos, sen outro enbargo de juyso alguun. E per esa meesma sentença
mandou que nihuna das ditas partes nen suas voses non fosen nen pasasen d´aqui en
deante contra as ditas partiçoes nen as toruase nen enbargase mays que cada una das
ditas partes ouuese sua partiçon segundo lle fora dada e lle acaesçera e que as ouuese
por firmes e por estauilles para senpre, sub pena de mill morabedis da boa moeda, asy
que a parte que contra ellas quisese pasar e as enbargase e as non consentise que peytase
aa outra parte que en ellas quisese estar e as consentyse os ditos mill morabedis da boa
moeda, por nome de pena e de interese, e que a dita pena pagada ou non que as ditas
partiçoes na maneira que eran feytas valuesen e ficasen firmes para senpre.
E o dito Johan Ares diso, por nome da dita Maria do Mato, que consentya nas ditas
partiçoes e mandamento do dito uigario, e que reçebya aquela parte e qynon que
perteeçia aa dita Maria do Mato dos ditos herdamentos e bees e cousas sobreditas
segundo lle foran dadas per os ditos omees boos, con protestaçon que, se fose achado ou
veese en uerdade que aa dita Maria do Mato perteeçian mays bees ca aquelles que lle
eran dados e asignallados per as ditas partiçoes, que a saluo lle ficase todo seu dereito
en nome da dita Maria do Mato para os auer e cobrar para ela a todo tenpo; e que non
renunçiaua por esto a elles nen ao dereito que en elles auya a dita moça.
E logo o dito vigario reçebeu juramento do dito Esteuo Lourenço sobre santos
euangeos se ben e uerdadeyramente disera e nomeara aos ditos partidores e omees boos
todos los bees da dita Maria do Mato, os quaes santos euangeos o dito Esteuoo
Lourenço corporalmente tangeu con suas maos, perlo qual juramento o dito Esteuoo
Lourenço diso que el nomeara ben e uerdadeiramente todos los bees que perteençian aa

356
s] tachado.

852
dita Maria do Mato que el sabya, saluo os casares de aquel cabo o Minno, que non yan
nas ditas partiçoes. E protestou logo que a saluo lle ficase todo seu dereito e da dita sua
moller, que se alguuns bees yan postos e metudos nas ditas partiçoes que non fosen da
dita Maria do Mato e que perteeçesen aa dita sua moller para os auer e cobrar a todo
tenpo.
E desto en commo pasou o dito Esteuoo Lourenço, por nome da dita sua moller, e o
dito Johan Ares, por nome da dita Maria do Mato, pediron a min, notario, senllas cartas
publicas, anbas en huun tenor.
Testemuyas que foron a esto presentes: Martin Anes de Gordon, juys d´Ourense,
Martin Fernandes, mercador, Johan Domingues, dito Clerigo, morador na Traparia e
Johan de Junqeyra, omes do dito Esteuoo Lourenço, moradores en Ourense, e outros.

1264

[1372, abril-mayo].

El notario compostelano García Suárez das Encrovas traslada la carta de Enrique


II por la que ordena a los recaudadores de las veinticuatro monedas que las cortes de
Toro de 1371 habían asignado al rey en el reino de Galicia que mientras no se resuelve
el pleito entre la iglesia compostelana y los recaudadores sobre el pago de estas
monedas no les exijan dichas monedas a los hombres que labrasen las propiedades de
la iglesia compostelana y que en el caso de que ya hubieran sido recaudadas procedan
a su devolución (vide doc. nº 1261).

B. Escrituras 16, nº 5. Perg.; 272 x 420 mm.; escr. gótica. En traslado hecho en
Ribadavia el 6 de mayo de 1372 por el notario Pedro Anfreus a petición de Sancho
Martínez, hombre del canónigo compostelano Pascual Fernández y con autoridad de
Rodrigo García, juez en Ribadavia (doc. nº 1266). Presenta manchas de humedad aunque en
ningún momento dificultan ni impiden la lectura; antiguas dobleces horizontales y
verticales.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 60-61 (nº 183).

Se fecha el traslado entre la orden que contiene y el traslado de Pedro Anfreus.

[Inserta orden de Alfonso IX a sus recaudarores de moneda para que no la cobren a


los serviciales de los canónigos compostelanos mientras no se resuelve el pleito que
mantienen con la iglesia compostelana, de 1 de abril de 1372, doc. nº 1261].

Este he trasllado da dita carta de nosso sennor el rey, seellada en costa de seu seello
da puridat, a qual eu, Garçia Suares das Encroues, notario publico jurado de Santiago,
vy e lii e de ueruo a ueruo aqui fis trasllar (sic) e meu nome e signal aqui pono en
testemoyo de uerdade.

1265

1372, mayo, 6. Ribadavia.

853
El notario ribadaviense Pedro Anfreus, a petición de Sancho Martínez, hombre del
canónigo compostelano Pascual Fernández, y con autoridad de Rodrigo García, juez
en Ribadavia, traslada la carta de Enrique II en la que ordena a los recaudadores de
las veinticuatro monedas –que las cortes de Toro de 1371 habían asignado al rey en el
reino de Galicia– de los lugares de Vide, Xubín, Amarante y Vilar de Rei no se las
demanden a los serviciales de los canónigos de Santiago que viviesen y labrasen sus
tierras, por tenerlo así reconocido en privilegios que fueron confirmados por Pedro I
durante el cerco de Algeciras (vide doc. nº 1258).

A. Escrituras 16, nº 5. Orig. Perg.; 272 x 420 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, nº 1266
de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se han escrito el primer
documento– presenta manchas de humedad que dificultan la lectura y rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a distintas letras de las líneas 6, 7, 8 y 17; la mitad inferior –donde
se ha copiado el segundo–, también presenta manchas de humedad aunque en ningún
momento dificultan ni impiden la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales a lo
largo de todo el pergamino.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 60 (nº 182).

[Inserta orden de Alfonso IX a sus recaudarores de moneda para que no la cobren a


los serviciales de los canónigos compostelanos, de 1 de marzo de 1372, doc. nº 1258].

Este he o trasllado da sobredita carta do dito sennor rey, a qual era scripta em papell
et seelada em costa de seu seello da puridade e firmada do nome do dito sennor rei,
segundo que per a dita carta aparesçia. A qual carta eu, Pero Anfreus, notario publico
del rey ena villa de Ribadauia, uy e lii e aqui em minna presença fiz trasladar segundo
que em ella escrito e contiudo a pidimento de Sancho Martines, ome de Pascoal
Fernandes, coengo de Santiago, ao qual trasllado Ruy Garçia, juis ena dita villa de
Ribadauia, deu sua autoridade a pidimento do dito Sancho Martines e mandou que
valuese este trasllado e faça fe en juiso e fora del asi commo o publico euriginal da dita
carta.
Feyto foy este dito trasllado ena dita villa de Ribadauia, seys dias do mes de mayo,
era de mill e quatroçentos e dez annos.
E en este dito trasllado meu nome scripui e meu signal em testimuyo de uerdade
puge, que tal este.
Testemoyas que foron presentes e viron a dita carta: Lopo Peres, Duran Lourenço,
clerigo, Ruy Lourenço da Vide, (signum) Johan Collaço, scripuan, visinos da dita villa,
e outros.

1266

1372, mayo, 6. Ribadavia.

El notario ribadaviense Pedro Anfreus, a petición de Sancho Martínez, hombre del


canónigo compostelano Pascual Fernández, y con autoridad de Rodrigo García, juez
en Ribadavia, traslada un traslado del notario compostelano García Suárez das
Encrovas de la orden dada de Enrique II a los recaudadores de las veinticuatro
monedas –que las cortes de Toro de 1371 habían asignado al rey en el reino de

854
Galicia– por la que ordena que mientras no se resuelve el pleito entre la iglesia
compostelana y los recaudadores sobre el pago de estas monedas no se las exijan a
aquellos hombres que labran las propiedades de la iglesia compostelana y que en el
caso de que ya hubieran sido recaudadas procedan a su devolución (vide doc. nº 1264).

A. Escrituras 16, nº 5. Orig. Perg.; 272 x 420 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, nº 1265
de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se han escrito el primer
documento– presenta manchas de humedad que dificultan la lectura y rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a distintas letras de las líneas 6, 7, 8 y 17; la mitad inferior –donde
se ha copiado el segundo–, también presenta manchas de humedad aunque en ningún
momento dificultan ni impiden la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales a lo
largo de todo el pergamino.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 60-61 (nº 183).

[Inserta traslado realizado por el notario compostelano García Suárez das


Encrovas de la orden por la que Alfonso IX ordena a sus recaudarores de moneda que
no la cobren a los serviciales de los canónigos compostelanos mientras no se resuelva
el pleito que los recaudadores mantienen con la iglesia compostelana, sin data , doc. nº
1264].

Eu, Pero Anfreus, notario publico del rey ena villa de Ribadauia, uy e lii o sobredito
trasllado da dita carta feyto perlo dito Garçia Suares, notario, e signado de seu signal,
segundo que per el aparesçia, o qual aqui em minna presença fiz trasladar segundo em el
era scripto e contiudo a pidimento de Sancho Martines, ome de Pascoal Ferrnandes,
coengo de Santiago, ao qual trasllado Ruy Garçia, juis na dita villa de Ribadauia, deu
sua autoridade e mandou que valuese este dito trasllado em juiso e fora del asi commo o
sobredito primero traslado.
Que foy feyto este dito traslado ena dita villa de Ribadauia, seis dias de mayo, era de
mill e quatroçentos e des annos (signum).
E em este dito trasllado meu nome scripui e meu signal em testemoyo de uerdade
puge, que tal este.
Testemoyas que foron presentes e viron o dito trasllado: Lopo Peres, Duran
Lourenço, clerigo, Ruy Lourenço da Vide, Johan Collaço, scripuan, visinos da dita vila
e outros.

1267

1372, mayo, 14. Santiago de Compostela.

Albalá de Enrique II ordenando a Juan Núñez, su despensero mayor, que redacte


una carta ordenando a los cogedores de moneda que respeten el privilegio otorgado
por el rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la
iglesia de Santiago de Compostela.

B. Privilexios 3, nº 15. Perg.; 525 x 460 mm.; escr, gótica. En traslado realizado en
Ribadavia el 15 de mayo de 1389 por el notario Rodrigo Gómez de un traslado realizado en

855
Santiago de Compostela el 30 de junio de 1380 por el notario García Suárez das Encrovas
de la confirmación dada por Juan I el 15 de septiembre de 1379.

ED. Documentos de Orense, I, 159-160.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 61 (nº 184).

Nos, el rey, fasiemos saber a uos, Johan Nunes, nuestro dispenssero, que dom
Rodrigo, arçobispo de Santiago e nuestro capellam mayor, e el dean e cabildo de la
iglesia de Santiago vinieron a nos e dixieronnos que ellos aviam priuilegios de los reis
onde nos vinimos e del rey dom Alffomso, nuestro padre, que Dios perdone, perque los
sus omes deles que morassem en las sus casas e labrassem las sus herdades que non
pagassem moneda nen fonsadera e que lles fuera sienpre bien aguardada en tienpo del
dicho rey dom Alffomso, nuestro padre, en el tienpo que estaua sobre Algesira, e des
ende aqui, e agora que los cogedores de las nuestras monedas que lles quebrantauan los
dichos priuilegios e lles passauan contra ellos e nos sopiemos la uerdat desto per el
priuilegio del dicho rey dom Alffomso, nuestro padre e per buenos testigos e scripturas
publicas que los sus omees que moran en las sus casas e lauram las sus herdades non
ham de pagar moneda ninguna. Por ende, vos mandamos sub pena de la nuestra merçed
que lles dedes vna carta para los cogedores de las dichas monedas que agora som e
seran de aqui adelantre que lles aguardem los dichos priuilegios e liberdades que han en
esta rasom segunt que lles fueron sienpre guardados fast´aqui que357 es nuestra merçed
de gelos mandar guardar. E porque desto seades çerto scripuimos aqui nuestro nonbre.
Fecho en la çidad de Santiago, XIIIIe dias de mayo, era de mill e CCCCos X annos.
Nos, el rey.

1268

1372, mayo, 16.

Juan Núñez, tesorero mayor en los reinos de León y de Galicia, ordena a los
recaudadores de las veinticuatro monedas que las cortes de Toro habían asignado al
rey en el reino de Galicia, que respeten el privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por
el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los
hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la iglesia de Santiago
de Compostela.

B. Privilexios 3, nº 15. Perg.; 525 x 460 mm.; escr, gótica. En traslado hecho en
Ribadavia el 15 de mayo de 1389 por el notario Rodrigo Gómez de un traslado realizado en
Santiago de Compostela el 30 de junio de 1380 por el notario García Suárez das Encrovas
de la confirmación dada por Juan I el 15 de septiembre de 1379.

ED. Documentos de Orense, I, 160-161.

CIT. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 62 (nº 189).

357
que] interlineado, sobre el renglón.

856
A todos los rendadores e cogedores e recabdadores e otras personas qualesquer que
cogen e recabdam e ham de coger e recabdar em renta o em fialdade o en otra manera
qualquier las XXª IIIIº monedas que a el rey fueron otorgadas en las cortes de Toro del
regno de Galisia e a qualquier o qualesquier de uos que esta carta virdes o el trasllado
dela signado de escripuano publico yo, Iohan Nunes, criado del rey e su thesorero
mayor en los regnos de Leom e de Galisia e contador mayor de la reyna, vos enbio
saludar.
Fagouos saber quel dean e cabildo de la iglesia de Santiago paresçieron antel dicho
sennor rey e mostraronlle priuilegios e cartas del rey dom Alffomso, su padre, e de los
otros reis, onde el viene, em que se contien que todos sus omes e lauradores que
laurarem sus herdades que son priuilegiados de non pagar monedas nin seruiços nin
fonsadera nin otros pechos ningunos, e que los non pagaron em tienpo del rey dom
Alffomso, su padre, que Dios perdone, quando estando sobre Algesira; lo qual
mostraron asi al dicho sennor rey por cartas e instrumentos publicos que lo non pagaron
en la manera que dicha es.
E el dicho sennor rey, vistos los dichos priuilegios e cartas e lo que se en elas
continia, mando a mi que gelos guardasse e que desse mi carta para vosotros que los
non prendasedes nin consintessedes prendar por las dichas XXª IIIIº monedas nin por
los pechos sobredichos nin por alguno delos. Porque vos digo de parte del dicho sennor
rey e vos ruego de la mia que non prendedes nin prendades nin consintades prender nin
prendar agora e d´aqui adelantre a los sus omes e lauradores del dicho deam e cabildo
nin alguno delos por las dichas XX IIIIº monedas nin por alguna delas nin por los otros
pechos e seruiços e fonsadera e otros pechos qualesquier que ouierem a dar o a pechar
en qualquier manera al dicho sennor rey, commo dicho es, agora e de aqui adelantre,
poys es la merçed del dicho sennor rey que lles sean guardados los dichos priuilegios e
cartas de merçedes que tienen en esta rasom. E se algunos de sus bienes, de alguno de
los sobredichos, lles auiedes o ham tomados o mandados tomar o enbargar por esta
rasom tornadgelos e fazidegelos dar e tornar todos, bien e conpridamente, en guisa que
lles non minguan ende alguna cosa e non fagades ende al so pena de la merçed del dicho
sennor rey.
E porque desto seades çertos dilles esta carta siellada con mi siello em que scripui
mi nonbre.
Fecha dez e ses dias de mayo, era de mill e quatroçientos e dies annos.
Johan Nunes358.

1269

1372, agosto, 6, viernes.

Román Pérez y Miguel Eanes, partidores de la herencia de Gonzalo Pérez do Mato


y de su mujer, María Eanes, presentan ante el notario auriense Gonzalo Pérez la
partija de los casales que el mencionado Gonzalo Pérez do Mato poseía más allá del
río Miño. Tras proceder a su lectura, ratifican esta partición y ordenan al notario que
la añada a las ya realizadas sobre los bienes que habían pertenecido a Gonzalo Pérez
do Mato.

A. Escrituras 7, nº 69. Orig. Perg.; 500 x 1344 mm.; escr. gótica. Se trata de dos
pergaminos que están cosidos, en su unión el notario -para autentificarlos- pone su nombre

358
Johan Nunes] interlineado, sobre el renglón.

857
y signo; el segundo pergamino comienza en la línea 86. En estos pergaminos se han
redactado cinco documentos relativos a la partición de los bienes de Gonzalo Pérez do Mato
entre sus hijas, siendo éste el quinto; el primero, de 29 de enero de 1372, el nº 1256 de esta
colección; el segundo, de 4 de marzo de 1372, el nº 1259 de esta colección; el tercero, de 5
de marzo de 1372, el nº 1260 de esta colección; el cuarto, de 27 de abril de 1372, el nº 1263
de esta colección. Presenta una gran mancha de humedad que dificulta e impide la lectura
de las doce primeras líneas; desgarros verticales en la parte superior del documento que se
extienden hasta la línea 7; antiguas dobleces horizontales y verticales que afectan a la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de partiçoes dos bees de Mayor Peres e de Maria do
Mato». Al dorso, escr. humanística: «Herencia de los do Mato que espera al cabildo sobre
muchos bienes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 225-226 (nº 878)
[Fechando la partición entre el 29 de enero y el 4 de abril de 1372].

§ E depoys desto, sesta feyra, seys dias do mes d´agosto da era sobredita, en
presença de min, o dito Gonçaluo Peres, notario, e das testemuyas adeante escriptas,
pareçeron ante min, dito notario, e testemuyas os ditos Romeu Peres e Migeel Anes e
presentaron e feseron leer per min, dito notario, huun escripto e partiçoes dos casares
que359 foron do dito Gonçaluo Peres do Mato que jasen aalen do Minno, do qual escripto
o tenor a tal:
§ E nos, Romeu Peres e Migeel Yanes, omees boos, dados por partidores dos bees
que foron de Gonçaluo Peres do Mato et de Maria Anes, sua moller, eadendo as
partiçoes que teemos feytas en esta çidade d´Ourense e en seus termios, soubemos a
verdade dos casares que estauan aalen do Minno, dos de disimo a Deus et dos360 foros,
conuen a saber: que poemos por huna partiçon do[u]s361 casares de foro con o soto da
Bouça e dous de desemo a Deus que iasen n’Aastrees e en Villar362 e con a hermyda de
Samamede, que aia o dito Esteuoo Lourenço por nome da dita sua moller, Moor Peres.
§ Iten, poemos por outra partiçon sete casares que iasen en Fontefria, dos quaes son
ende os seys de foro de quarta ao moesteyro de Santa Coonba de Naues et huun de
disimo a363 Deus, et tres en Byduedo de disimo a Deus, e huun en Lagarinnos que he de
disimo a Deus, e jasen assy onse casares, que os aia en sua partiçon a dita Maria do
Mato por estes outros casares que leua o dito Esteuoo Lourenço e Moor Peres, sua
moller.
§ O qual escripto de partiçoes presentado e liudo, os ditos Romeu Peres e Migeel
Anes diseron que dauan e deron logo as ditas partiçoes por ben feytas e sen maliçia,
perlo dito juramento que feseron, e mandaron a min, dito notario, que juntase estas
partiçoes con as outras partiçoes que elles auyan feytas dos bees que foron do dito
Gonçaluo Peres do Mato.
Testemuyas que a esto presentes foron: Martin Geestosa, raçoeyro da igleia
d´Ourense e Pero Fernandes Quinteyro e Johan Peres, alfayate, et Johan Ares, omees do
dito Esteuoo Lourenço et Gomes Yanes, escripuan e outros.

359
En el margen izquierdo está dibujada una cruz.
360
dos] repetido.
361
u] mancha encima que impide su correcta lectura.
362
que iasen nas Trees e en Villar] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento,
antes de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.
363
En el margen derecho, a la altura de la línea 168, figura una manecilla indicadora como signo de
advertencia para señalar el contenido del documento que interesa al cabildo,

858
E eu, Gonçaluo Peres, notario sobredito, que a esto he presente foy et en minna
presença ho fis escripuyr et meu <nome> et sygnal aqui puge que tal he.
(Signum).

1270

1372, octubre, 27.

Gregorio XI comunica a las ciudades, diócesis y provincias eclesiásticas


compostelana y bracarense que ha concedido la chantría de la iglesia de Ourense,
ordenando que apoyen y defiendan al beneficiario del nombramiento, Alfonso.

B. Minutario notarial de Rodrigo Afonso, refuerzo interior de la cubierta del libro 1.


Perg.; 275 x 234 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por un notario pontificio –cuyo
nombre no se ve–, por orden del obispo de Badajoz don Juan. Este pergamino se utilizó para
reforzar el interior de la encuadernación de un minutario notarial de Rodrigo Afonso.
Mutilado en la parte superior del pergamino y en los laterales; manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura; difícil lectura de la
parte del pergamino que sirve de lomo al minutario; pequeña incisión en el interior del
pergamino que afectan a letras de la línea 4. Anotado en la esquina inferior derecha, letra
gótica: «Datum et actum ante dictum … quinta die menssis augusti, anno Domini Mº CCCº
XXX septimo». En la esquina inferior derecha, letra gótica: «Pero Barallete e sua moller.
Juan Gonçalues».

… et Fernando Valasci, canonicus ecclesie Compostellane, …e ecclesie


Mindoniensis ac Didaco Johannis, presbitero rectori sey capellano cu… Sancti Jacobi
de Viuario, Mindoniensis diocesis, necnon vniversi et singulis abb… et capellanis
curatus et non curatus, notariisque seu tabellio[nis p]ublicis in ciuitatibus, diocesibus et
prouinciis Compostellane et Bracharen[se] …xecutione dicti mandati apostolici atque
nostri tenore prout …es nostras donec eas ad nos duxerimus reuocandi, quod requ…um
eis nichilominus et eorum cuilibet in virtute sancte obedient… sub excomunicationis
pena quam in ipsos et eorum quemlibet nisi infra … requisitus quem terminum eis et
eorum cuilibet pro omnibus dilationibus …tione tanta assig… fecerint que eis in hac
parte comittimus et mandam[us] …cipiendo mandantes, et ipsi seu eorum alter qui
super hoc firmiter requ… fuerit requisi… quod alter alterium non expectet nec alius pro
alio … [o]mnes alios quorum interest et intererit et ad dictam ecclesiam Auriensem …
oportuna personaliter accedant et prefatas litteras apostolicas et hunc … fideliter
publicare procuret et dictum Alfonsum uel eius procuratorem pro eo …m realem et
integram possesionem huius cantorie ac omni … remoto exiudent prefertum quolibet
detentore ac faciant ipsum … uel dictum procuratorem pro eo ad huius cantoriam in
predicta ecclesia, ut est … prouen iuribus et ob… vniuersis integre responderi. Et …a
alia et singula nobis in hac parte comissa plenarie exequant… dicti Alfonsi nichil
valeant attemptare nec in process…tis et sentenciis per nos latis absoluendo uel
suspendendo alio… ipsis et quibuslibet aliis potestatem omnimodam denegamus
prefata… apostolicas et hunc nostrum processum voulums … dictum Alfonsum
uele…libet detineri … faciendum sibi tanta monitione premissa prefatis … prout in
scriptis late sunt volumus subiacere mandamus tunc vobis … omnium et singulorum …
nostras sententias uel earum aliquam quo…int nobis uel superiori nostro tummodo
reser…es per parte per processum au…llegis quonimius ipse … seruati tunc hoc nostro
processu possint …tio procedere prout eis uel eorum alteri visum fuerit expedire. Et s…

859
reseruamus non intendimus propterea vices nostras sic comissas in aliqu… nisi de
reuocatione ipsa specialem mentionem per …
… faceremus … presens publicum instrumentum habemus nostrum processum
continens per notarium publicum infrascriptum [et] publicari mandauimus nostrisque
sigilli fecimus appensione commun… Domini Mº CCCº septuagesimo secundo, et die
vicesima septima mensis …tione decima pontificatus dicti domni Gregorii papa XI anno
secundo …
… Ispalensis et Garcia Sancii de Ispalis, Pacensis ecclesiarum portionariis, ac
Fernand[o] …, clerico Salamantino, testibus ad premissa vocatus et rogatus…364
…orinensis diocesis, apostolico et imperialis auctoritate notarius publicus,
predictarum … prenotationi et receptioni possessione , inductione et inuestiture huius…
promulgatione et comissioni necnon omnibus allis et singulis suprascriptis dum …ttitur
coram dicto reuerendo patre domno Johanne, episcopo Pacense et executore …erent,
vna cum prenotatis testibus presens fui et exinde presentes litteras seu presen… huius
processum continentem scripsit publicam ac signo me… dicti domni episcopi et
executoris vna cum appensione sigilli eiusdem requisitus … Alfonsum in testimonium
premissorum.
(Rúbrica) (Rúbrica) Aluarus Gundisalui da … (rubricado).

1271

1373, enero, 3. Ourense.

El canónigo auriense Alfonso Fernández, con el consentimiento del deán y del


cabildo auriense, afora a Lorenzo Eanes de Pousada, morador en la feligresía de San
Vicente de Graíces, y a tres voces dos casales –el de Pousada y el de A Pena– que el
canónigo tiene, a su vez, aforados del cabildo por su vida y tres voces, por una renta
anual, pagadera el día de san Martín, de veinticuatro libras de moneda blanca, al
margen de los desastres atmosféricos que puedan acontecer.

A. Escrituras 16, nº 26. Orig. Perg.; 277 x 124 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de las líneas 11
y 12; pequeñas incisiones entre las líneas 8 y 9, 9 y 10 que no afectan al texto; rotos en el
lateral derecho y en la parte inferior del pergamino que no afectan al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 226 (nº 880).

Sabeam quantos esta carta de aforamento birem commo eu, Afonso Fernandes,
coongo d´Ourense, dou e outorgo, con outorgamento do deam e cabidoo do dito logar, a
uos, Lourenço Anes de Pousada, morador na figuesia de Greises, et a tres uoses apos
vosa morte quaes uos nomeardes ao tenpo do uoso finamento, et non nas nomeando que
enton seia vosa uoz aquel ou aquela que herdar os uosos bees de dereyto, conuen a saber
dous meus casares que eu tenno en myna vida et de tres uoses aforados do dito cabidoo,
dos quaes a huun chaman o casar de Pousada et ao outro o casar da Pena, et jasen na
figuesia de Greises. Aforouos os ditos casares con todos seus dereytos e perteenças asy
commo uam a montes e a fontes per tal condiçon que os mantenades et lauredes e

364
Entre esta línea y la siguiente, en letra diferente: Enno nomme de Deus. Amen. Sa[bean quantos] esta
carta.

860
paredes bem en tal guisa que non desfalescam per mingoa de boo lauor e de boo
paramento; e dedes e paguedes ende cada anno a min e a myna voz, per dia de sam
Martinno, en paz et en saluo, non enbargante grando nen geada nen outro caso fortuitu
alguun, viinte quatro libras de dineiros brancos, de que conta XL pares de dineiros por
tres libras, ou a uallor dellas na moeda usauil que porlo tenpo correr, et liures e quites de
todo outro carrego e enbargo, disemo a Deus pagado. E se os ditos casares e cada huun
delles quiserdes uender, deytar ou enallear et sopenorar que ante mo frontedes e
requerades que os tome e aia tanto por tanto. E se contenda alguna sobresto recleçer que
se determine e liure per dous homes boos do dito cabidoo tomados a praser das partes,
sen outra apellaçon alguna. E que non mandedes nen leixedes por uosa alma perlos ditos
casares nen per cada huun delles manda nen aniuersario a igleia nen a mosteiro nen a
outro logar santo saluo ao cabidoo sobredito. E que aa seyda de uos e das ditas uosas
tres uoses que os ditos casares fiquem liures e quites ao dito cabidoo con todos seus
boos paramentos. E obrigo os bees da mesa do cabidoo que a min son obliguados para
uos anparar e defender a dereyto con este dito aforamento. E eu, o dito Lourenço Anes,
que presente soo, as[y] reçebo de uos, o dito Afonso Fernandes, o dito aforamento que
me fasedes e obligo min e todos meus bees a uos paguar cada anno o dito foro e conprir
e aguardar en todo a[s] condiçoes desta carta e cada huna dellas.
Feyta a carta en Ourense, tres dias de janeiro, era de mill et quatroçentos e onse
annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: don Johan Anes, arçidiago de Baronçelle,
Vasco Peres Marino, Pero Enrrique, Vasco Coruacho, Afonso Aras, coongos d´Ourense,
Apariço Anes, raçoeiro, Rodrigo Afonso, reytor da igleia de Greises, e outros.
E eu, Garçia Diaz, coongo et chançeller da dita igleia, que a esto presente foy e o
escripui e meu nome e signal aqui fiz en testemoyo de uerdade, que tal he (signum:
Garçia).

1272

1373, mayo, 10.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora a perpetuidad al


mercader Domingo González, morador en Allariz, y a su mujer, Marina Lorenza, el
casal de Requeixo, en la feligresía de San Xes de Faramontaos, con la condición de
plantar de viña en dos años la heredad y monte de A Pedreira. Como renta pagarán
anualmente la quinta parte de la cosecha de pan y vino por el día de san Martín,
además del diezmo.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 133r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 303 mm.; escr. gótica; roto en el margen izquierdo que
afecta al final de las líneas 1-4. En esta hoja se han redactado cuatro documentos, siendo
éste el primero; el segundo, de 10 de mayo de 1373, el nº 1273 de esta colección; el tercero,
de 10 de mayo de 1373, el nº 1274 de esta colección; el cuarto, de 10 de mayo de 1373, el nº
1275 de esta colección. Al margen superior izquierdo, escr. gótica: «Domingo Gonçaluez
d´Allariz». Al margen inferior izquierdo, escr. gótica: «§ Foron veedores destes
aforamentos o dito dean e o dito arcediano de Baroncelle et Rodrigo Aluares, coengos
sobreditos».

861
Era de mill CCCC XI annos, dez dias de mayo, don Garçia Rodrigues, deam [...]
logar, seendo juntados na claustra noua de San Martinno per canpaa tanguda per [...]
derom e outorgarom a foro a Domingo Gonçalues, mercador, morador en Allariz, na rua
da [...] moller, Marinna Lourença, et a toda sa uoz, conuen a saber: as herdades, casas,
vinas e aruores e cortinas et que perteeçem ao casar de Requeixo que he na figresia de
San Gees de Feramontaos per condiçon que lauren e paren ben as ditas herdades e casas
e vinas e aruores e cortinas e que ata dous annos conpridos chante de vina a herdade e
monte que hy esta que chaman da Pedreira e paque cada anno en saluo ao dito cabidoo
foro de quinta do pan e vino e conposta que Deus der cada anno nas vinas do dito casar
e liure e quite doutro enbargo, disemo a Deus pagado. E se bender etçetera. E se manda
ou aniuersario per esto quiser mandar, etçetera. E se contenda, etçetera. Obligaron os
bees da sua mesa, etçetera. E o dito Domingo Gonçalues asy reçebeu o dito aforamento,
etçetera. Obligou seus bees e da dita sua moller, etçetera.
§ Testemoyas: Johan Fernandes, arçediano de Castella, Johan Anes, arçediano de
Baroncelle, Johan Martines, mestrescola, Steuo Peres, thesoureiro, Gonçaluo Anes,
Afonso Fernandes, Rodrigo Aluares, Pero Enrrique, Vasco Marino, Duran Lourenço,
Vasco Coruacho, Lopo Afonso, Afonso Aras e Martin Dias, coengos, et Gonçaluo
Peres, Johan Aluares e Martin de Montes, raçoeiros, e outros, e Gonçaluo Martines,
porteiro.

1273

1373, mayo, 10.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora a perpetuidad a


Domingo González «Saborido», morador en Allariz, y a su mujer, Clara Domínguez,
todas las propiedades que habían sido de Esteban Pérez «Teín» y sus hijos, Esteban y
Gonzalo Teín, en la feligresía de San Xes de Faramontaos, con la obligación de plantar
de viña en los dos años siguientes la heredad y monte que sea susceptible de ello y por
una renta anual de la quinta parte de la cosecha de pan y vino. Las heredades que se
aforan habían sido retiradas por el cabildo a los foreros anteriores a causa del
abandono en que habían dejado las tierras.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 133r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 303 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cuatro documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 10 de mayo de 1373, el nº 1272
de esta colección; el tercero, de 10 de mayo de 1373, el nº 1274 de esta colección; el cuarto,
de 10 de mayo de 1373, el nº 1275 de esta colección. Al margen izquierdo superior, escr.
gótica: «Afonso Saborido d´Allariz».

En este dia e hora o dito deam e cabidoo aforaron a Afonso Fernandes, dito
Saborido, morador en Allariz, e a sua moller, Clara Domingues, e a toda sua voz para
senpre, conuen a saber: as herdades e casas e vinnas e aruores e cortinas que Esteuo
Peres, dito Teym, et Esteuo365 Teym e Gonçaluo Teym, yrmaos, fillos do dito Esteuo
Peres, tragian e posuyan, na dita friguesia de Feramontaos, as quaes herdades e cortinas
e366 vinas, os sobreditos veedores per mandado do dito cabidoo receberon para o dito

365
e Gonçaluo] tachado.
366
e] repetido.

862
cabidoo porlos maos paramentos. Aforaronlles esto que dito he per condiçon que lauren
etçetera. E que ata dous annos conpridos chanten de vina aquelas herdades e monte que
suyan de laurar e trager estes sobreditos Steuo Peres e Steuo Teym e Gonçaluo Teym, e
paguen cada anno en saluo ao dito cabidoo foro de quynta de pan e de vino e de
conposta, e liures de todo outro encarrego, etçetera. E se bender, etçetera. E se manda
ou aniuersario, etçetera. E se contenda, etçetera. Obligaron os bees da sua mesa,
etçetera. E o dito Afonso Fernandes asy o reçebeu, etçetera. Obligou todos seus bees e
da dita sua moller, etçetera.
Testemoyas: supra.

1274

1373, mayo, 10.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, arrienda a Alfonso


Fernández y a Pedro González y a sus mujeres, Clara Domínguez y Marina Lorenza,
durante sus vidas, los foros de quinta que el cabildo tenía del casal de Requeixo y de
las propiedades que habían sido de Esteban Pérez «Teín» y sus hijos, Esteban y
Gonzalo Teín, en la feligresía de San Xes de Faramontaos, por una renta anual de
treinta y cuatro fanegas de trigo limpio, medido en la plaza de Ourense por la medida
toledana, para el pan de la ración de la renta del mes de junio.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 133r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel; 224 x 303 mm.; escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cuatro documentos, siendo éste el tercero; el primero, de 10 de mayo de 1373, el nº 1272 de
esta colección; el segundo, de 10 de mayo de 1373, el nº 1273 de esta colección; el cuarto,
de 10 de mayo de 1373, el nº 1275 de esta colección. Al margen superior derecho, escr.
gótica: «Estes herdamentos que aforaron aos ditos Pero Gonçalues e Afonso Fernandes
eram ante todos de foro de terça». Al margen superior izquierdo, escr. gótica: «Pero
Gonçalues et Afonso Fernandes, dito Saborido». Al margen superior central, escr.
humanística: «El cauildo luego arrendo el dicho fuero de quinto a Alonso Fernandes y Pero
Gonçalues per treynta e quatro hanegas de trigo por el pam e racion del mes de mayo».

En este dia e hora e era e mes sobreditos o dito deam et cabidoo arrendaron aos ditos
Afonso Fernandes e Pero Gonçalues e aas ditas suas molleres, Clara Gonçalues e
Marinna Lourença, ena vida delles todos et de cada huun delles, estes ditos foros de
quinta que o dito cabidoo auya auer cada anno das herdades do dito casar de Requeixo e
das ditas herdades que tragian os ditos Steuo Peres e Steuo Teym e Gonçaluo Teym, per
condiçon que os ditos Afonso Fernandes e Pero Gonçalues e as ditas suas molleres e
cada huun delles ouuesen cada anno para sy, en toda a vida delles e de cada huun delles,
o dito foro de quinta e que elles todos367 e o postromeiro delles den e paguen cada anno
en paz e en saluo ao dito cabidoo, non enbargante grando nen geada nen outro caso
fortuitu alguun, ou ao seu moordomo, en todo o mes de mayo, triinta e quatro fanegas
de triigo boo linpo a pagamento do dito moordomo para o pan da raçom da renda do
mes de junyo, medido pela medida tolledaa da Praça d´Ourense. E aueren o368 dito foro
de quinta liure, etçetera. E obligou o dito cabidoo todos los bees da sua mesa, etçetera. E

367
e cada huun delles] tachado.
368
as] tachado.

863
os ditos Afonso Fernandes e Pero Gonçalues, por sy e porlas ditas suas molleres, asy
reçeberon esta dita renda e obligaron todos seus bees e das ditas suas molleres para
pagaren cada anno o dito triigo e conprir e aguardar as condiçoes desta carta e cada
huna dellas, etçetera.
Testemoyas: supra.

1275

1373, mayo, 10.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, con el consentimiento


de Gonzalo García da Barreira, tenenciero de la renta de A Carballeira, cambia la
renta de las viñas que labraba Gonzalo Rodríguez de Orgós, capellán de la Trinidad,
de foro de media a foro de tercia.

Extr. Diversarum rerum 1, f. 133r. Extracto realizado a partir de las notas del notario
auriense García Díaz. Papel, 224 x 303 mm., escr. gótica. En esta hoja se han redactado
cuatro documentos, siendo éste el cuarto; el primero, de 10 de mayo de 1373, el nº 1272 de
esta colección; el segundo, de 10 de mayo de 1373, el nº 1273 de esta colección; el tercero,
de 10 de mayo de 1373, el nº 1274 de esta colección. Al margen superior izquierdo, escr.
gótica: «Gonçaluo Rodrigues dos Orgoos».

En este dia o dito dean e cabidoo, con outorgamento de Gonçaluo Garçia da


Barreira, teedor da renda de Carualleira porlo o arçediano de Maiorgua, bolueron de
foro de meo a foro de terça a Gonçaluo Rodrigues do Orgoos, capellan da Triidade, as
vinas que o dito Gonçaluo Rodrigues lauraua no dito logar de Carualleira.
Testemoyas: supra.

1276

1373, agosto, 6. Ourense.

Ante la solicitud del cardenal Guido de Bolonia, legado a latere en los reinos de
Castilla y León, al cabildo auriense de que se le paguen las procuraciones y subsidio
debidos que corresponden a la iglesia de Ourense, el cabildo, reunido, dice que, a
causa de las guerras y disturbios sufridos en la ciudad e iglesia, se han perdido los
documentos en que figuraba la cantidad debida por ese concepto. Por ello, se ha
tomado testimonio verbal a los más antiguos miembros de la corporación –deán,
arcedianos de Castela y Baronceli, chantre, maestrescuela y ocho canónigos–, quienes,
bajo juramento, han declarado que lo que la iglesia auriense acostumbraba a pagar
como procuración y subsidio a los legados a latere en los reinos de Castilla y León que
residiesen en estos durante un año era cien florines de oro. En razón de esto, la iglesia
de Ourense debe satisfacer al cardenal de Bolonia no lo que pide sino ciento
veinticinco florines, que es lo que le corresponde por los quince meses de su legacía.
Esa cantidad, según consta en el documento correspondiente, ha sido ya repartida
entre el clero de la diócesis –obispo, cabildo, abades, priores y resto de la clerecía,
exentos y no exentos–. A ruego de la clerecía del obispado, el notario y canónigo

864
García Díaz, con autoridad dada por el arcediano de Castela, vicario del obispo don
Juan, redacta este documento para evitar problemas en el futuro.

A. Escrituras 14, nº 73. Orig. Perg.; 217 x 277 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Taxa ecclesie Auriensis.369 Taxa noua
ecclesie Auriensis super susidio cardinalium».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 226 (nº 881).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 198.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de


Ourense, 251, 497 y 530.- LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do século XIV,
177.- VÁZQUEZ BERTOMEU, Una fuente para el estudio de la geografía eclesiástica de
Galicia, 71, 74 y 79.

Nouerint vniuersi quod in presencia mei, notarii, et testium infrascriptorum ad hoc


specialiter uocatorum et rogatorum, constitutus in claustro nouo cathedralis ecclesie
Auriensis per pulsacionem canpane, ut moris est, venerabilis et discretus vir dominis
decano, personis et canonicis dicte ecclesie Auriensis, tunc idem domini dixerunt quod
cum reuerendissimus in Christo pater dominus domnus Guido, cardinalis de Bollonia,
legatus de latere in regnis Castelle et Legionis, pridie exigeret et demandaret a dicta
ecclesie Auriense, pro suis procuracionibus et subsidio, partem eidem ecclesiam
contingenten (sic) de procuracionibus et subsidio supradictis, et mandabat illam partem
soluere secundum taxacionem antiquam et consuetam, et quia fere omnes scripture dicte
ecclesie Auriensis fuerant et sunt totaliter predicte et amisse in istis guerris,
capcionibus, depredacionibus, conbustionibus et rapinis que pluries et hatenus (sic)
iuguerant et fuerant in ista ciuitate et ecclesia Auriense cum aliis mobilibus bonis suis,
specialiter ille taxe per quas alias dicta ecclesie Auriensis in talibus procuracionibus et
subsidiis soluere consueuit. Idcirco ad informandum dictum dominum domnum
cardinalem de predicta taxacione prout quidam antiquores dicti capituli viderant et alii
ab antiquis dicte ecclesie et ciuitatis predicte audierant quantum dicta ecclesia Auriensis
in talibus procuracionibus et subsidiis alias soluere consueuit prout uiderant et
audierant, ut est dictum, suum dixerunt et deposuerunt testimonium hunc modum:
Ecclesia Auriensis, secundum deposicionem venerabilium testium subsecutorum
hominum fiddedignorum, uidelicet, Garsie Roderici, decani Auriensis, Iohannis
Fernandi, archidiaconi de Castella, Iohannis Iohannis, archidiaconi de Baroncelli,
Iohannis Ortegua, cantoris, Iohannis Martini, scolastici, Gundisalui Iohannis, Alfonsi
Fernandi, Gundisalui Iohannis, abbatis de Castinaria, Petri Enrrici, Durandi Laurencii,
Luppi Alfonsis, Valasci (sic) Petri et Alfonsi Arie, canonicorum dicte ecclesie
Auriensis, soluit dominis (sic) cardinalibus olim de latere in regnis Castelle et Legionis
legatus, quando aliquis ipsorum vno anno continuo in sua legacia residebat, centum
florenos auri pro suis procuracionibus et subsidio supradictis. Qui quidem testes, sic
iurati ad sancta Dei euangelia manibus suis taucta, deposuerunt sic hoc se credere et ita
esse verum. Et dixerunt quod secundum istam taxam dicta ecclesia Auriensis non
tenetur soluere dicti domino cardinali de Bollonia pro suis procuracionibus supradictis,
videlicet, pro quindecim mensibus continuis quibus stetit in sua legacia nisi centum et
viginti quinque florenos auri quos iam diuisserant, secundum quod continetur in taxa ex
inde facta; qui quidem floreni distributi fuerunt inter episcopum et suum cappitulum

369
Taxa ecclesie Auriensis] tachado.

865
Auriensem ac abbates, priores et clerum, exemptos et non exenptos, et personas
ecclesiasticas diocesis Auriensis, prout hactenus in talibus extitit assuetum.
Quam informacionem ego, Garsias Didaci, canonicus et publicus notarius dicte
ecclesie Auriensis, feci et scripssy (sic) ad peticionem abbatum, priorum et cleri dicti
diocesis Auriensis ac procuratorum cappituli dicte ecclesie Auriensis ad tollendum
ambiguitatem in futurum. Et de premissis omnibus et singulis certificatus dum coram
me sic fierent et agerentur omia (sic) supradicta in hanc formam publicam reddegi,
auctoritate et decreto domni archidiaconi de Castella, uicarii generalis reuerendi in
Christo patris domni Iohannis, Dei gratia episcopi Auriensis, et signum meum hic
apposui ad testimonium ueritatis sub anno Domini millesimo trecentessimo
septuagesimo tertio370, VIª die mensis agusti371.
Presentibus ad hec testibus: venerabilis et discretus viris Martino Didaci, canonico
Auriense; Bartholameo Petri, Gundisaluo Petri et Martino Petri, portionariis
Auriensibus; ac Gundisaluo Martini, hostiario dicti cappituli Auriensis.
Constat ubi dicitur «agusti».
(signum: Garçia)

1277

1373, septiembre, 7. Ourense.

El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en tierra de Aguiar, dona al


deán, cabildo y hombres buenos de la iglesia de Ourense todos sus bienes –excepto la
heredad que ha donado al monasterio de Santa María de Xunqueira de Espadanedo–
con la condición de que le celebren un aniversario anual durante su vida y tres después
de su muerte, además de enterrarle en el coro y rendirle las honras fúnebres que se le
hacen a un canónigo. A cambio, el cabildo le entregará cada año, para su
mantenimiento, una prebenda canonical, tanto en pan, vino y pitanzas como en dinero,
sin descuento alguno, como la que tendría cualquier canónigo residente. Se establece
que Lope Rodríguez de Sabadelle, mantendrá en su poder todos sus bienes hasta su
muerte en que pasarán al cabildo.

B. Escrituras 18, nº 57. Perg., 460 x 660 mm., escr. gótica. En traslado redactado por el
notario auriense Alfonso Eanes, a petición del canónigo Gómez Pérez Guerra y del
racionero Esteban Pérez, procuradores del cabildo auriense, por orden del abad de la
Trinidad Fernán Pérez, vicario del obispo don Pascual, el 29 de enero de 1389 (doc. nº
1380). Presenta pequeños rotos en la parte derecha del pergamino que no afectan al texto;
antiguas dobleces tanto horizontales como verticales. Al dorso, escr. gótica: «Presentadas
antel juez por Aluaro Alonso de Amoyro, procurador del dicho cabildo, a XVIII de febrero
del anno de L. Testemunas: Nunno d´Osende e Diego de Paaços e Gonçaluo Peletero». Al
dorso, escr. gótica: «Carta de donaçion de Lope Rodrigues de Sabadelle». Al dorso, escr.
gótica: «Presentadas antel jues e vicario por Aluaro Alonso d´Amoyro, procurador del dicho
cabildo, a XVIIIº de febrero anno de L. Testemuñas: Nunno d´Osende e Diego de Paaços e
Gonçaluo Peletero». Al dorso, escr. gótica: «Carta de donaçon de Lopo Rodrigues de
Sabadelle». Al dorso, escr. gótica: «Del cabidoo de Orense».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 226-227 (nº 882).

370
tertio] o sobreescrita sobre a.
371
agusti] sobreescrito.

866
Sabean quantos esta carta viren que eu, Lopo Rodrigues de Sabadelle, escudeiro,
morador en terra de Aguyar do bispado d´Ourense, çertificado de todo meu dereito, non
costrengudo nen deçebudo nen por alguun mao enganno endusudo, mays de meu praser
et de minna propia et liure voontade, consiirando os moytos sacrefiçios et bees que se
fasen de cada dia en esta egleia d´Ourense porlas almas dos fiees de Deus et de aqueles
que dotaron a dita egleia e lle dos seus bees et cousas por suas almas leixaron et
mandaron, e eu, cobiiçando moyto de auer a minna parte e quinon das misas e
benefiçios et bees que se de cada dia çelebran et disen ena dita egleia e eu en elles seer
partiçipador et quinoeyro et a minna alma auer ben a gloria eno outro mundo despoys
que eu morrer, e por quanto eu non ajo fillo nen filla legitemos nen outro alguun que de
dereito posa et deua herdar todos los meus bees nen a mayor parte deles saluo se llos eu
mandar. Por ende, per esta presente carta et de minna boa, liure e propia voontade,
sigundo dito he, dou e leixo et faço pura doaçon ao dean et cabidoo da dita egleia
d´Ourense que ora he ou for d´aqui en deante, e aos homes boos do dito cabidoo, para
todo senpre, sigundo que mellor et mays conpridamente pura doaçon pode seer feita et
sen outra condiçon alguna, por rason da minna morte et porlas almas dos meus
deuedores et daqueles a que soo tiudo e porla minna al<ma> quando deste mundo sayr,
conuen a saber: ho meu casar de Sende que jas ena fregesia de Seabal, que foy de Johan
Lopes et de Esteueynna Martinet, sua moller, moradores que foron en Ourense. § Iten, o
meu casar de Rioseco que jas ena dita freguesia que eu merquey de minna yrmaa,
Costança Rodrigues, que foy. § Iten, huun casar que jas en Caluelle con a herdade da
Pousa, que jas na dita fregesia de San Migeell de Caluelle, que foy de meu padre et de
minna madre et de minna yrmaa, Costança Rodrigues, que lle eu merquey. § Iten, o
lugar de Vilarchaao et as outras cousas que eu ajo na dita fregesia de Caluelle. § Iten, ho
lugar de Nugeyroa con outro foro que eu conprey que jas na freguesia de San Migeell
do Canpo. § Iten, o meu casar de Feramontaos, que jas na freguesia de Feramontaaos. §
Iten, ho meu casar de Lamagrande, que jas na freguesia de Santa Maria de Melees. §
Iten, toda a herdade e lugar et vinnas et aruores et froyta que eu ajo en Belle et que eu
merquey de Viçente Suares, notario que foy d´Ourense. § Iten, os foros das vinnas que
jasen en Sabadelle que parto con Junqueira d´Espadanedo. § Iten, todalas outras vinnas
que eu y tenno que son de disemo a Deus. § Iten, ho meu lugar et pousa que eu y tenno.
§ Iten, o meu souto de Rio Ponido. § Iten, a casa grande et adega con seu tendal et
seydo e cortyna e a meatade da casa do lagar de Sabadelle con huun lagar e quarta
doutro que esta contra o Fuso e con os outros quinoes e casas de Sabadelle que eu y
tenno e ajo. § Iten mays todalas minnas voontades quaesquer que eu ora ajo e gaanar
d´aqui en deante. § Iten mays estas dereyturas et foros que se adeante seguen: § Iten,
logo çinque libras de dineiros brancos no lugar de Aluelynas. § Iten, des e oyto
morabedis no lugar de Juuande que ten o juis. § Iten, quinse morabedis que han a pagar
os foreiros de Lagoços. § Iten, tres libras et medea en Vilaenfesta. § Iten, seys
morabedis de brancos de foros de casas que estan ena vila de Sabadelle. § Iten, en
Lamagrande seys libras e medea et huna quarta de vinno. § Iten, seys morabedis en
Feramontaos. § Iten, huna loytosa en cada casar. § Iten, do lugar de Caluelle huun
porquo e huun carneiro. § Iten, de Rioseco huna porcalla con pan et con vinno. § Iten
mays des e oyto libras de foros que eu ajo no lugar de Pereiro que he na freguesia de
Prexegeyroo. § Iten, duas libras et medea e huun carneiro no casar de Nugeira. § Iten, as
apresentaçoes que eu ajo enas egleias de Loonna de Monte et de San Migeell do Canpo
et de Vilar de Merii et de Golpellaes et de Paaços de San Cloyo et de Toeran et en Prado
de Riba de Minno et en Sanin et en Ourantes et en Sanamondi et en Froyaas et eno
Lago, e que o dito cabidoo non leue delas mays que aquelo que eu delas leuey. § Iten

867
mays todos los outros meus bees moueles e rayses que eu agora ajo et ouuer ao tenpo de
meu fignamento e ao tenpo de minna infirmydade ou dolor e en minna vida tanben por
rason de meu patrimonio commo por outra qualquer rason que seia, tanben en este
regno de Galisa commo fora do dito regno, saluo ha herdade que eu ja tenno mandada a
Santa Maria de Junqueira d´Espadanedo. E per esta presente carta de meu praser et de
minna propia voontade tollo et remouo logo de min e de todos meus herees et de toda
minna vos para senpre hu quer que vaa todo ho sennorio e propiedade, vos et auçon e
demanda, jur e posison que eu en todos los ditos bees e herdades e en cada huun deles
ouve e ey de dereito et deuo auer en qualquer maneira et por qualquer rason e pasoo et
ponoo todo per esta presente carta para senpre de meu praser e de minna propia
voontade en vos, o dito cabidoo da dita egleia d´Ourense; pero que eu aja et pesuya en
toda minna vida et tenna a posison deles para meu manteemento et de minna honrra; e
outorgo et confeso que os tenno e pesuyo por vos et en voso nome pretaria (sic) et
costio me por voso posuydor; e que entre tanto eu non nos posa aforar nen arrendar nen
subpennorar nen obligar nen deytar nen enallear nen dar nen dotar nen mandar a
moesteiros nen a igleias nen a lugares nen [pesoas] priuadas nen a outras quaesquer nen
a outros lugares nen posa delles nen de parte deles en outra maneira dispoer nen ordenar
nen testar nen esmonlar nen os posa despender aalende de meu manteemento conpetente
elles nen cada huuns deles sen liçençia et outorydade de uos, o cabidoo sobredito; e que
aa minna morte que todo esto sobredito que uos fique liure et quite et desenbargado con
esta condiçon que uos, o dito dean e cabidoo, que me façades logo cada anno ena minna
vida hun aniuersario e tres aniuersarios depois de minna morte porla minna alma et de
todos meus parentes e deuedores e dos fiees de Deus e de aqueles a que eu soo tiudo, e
que quando eu morrer que me façades moyta honrra et me ponades no coro e que me
façades toda et tanta honrra commo se fas a coengo da dita egleia quando acaesçe que se
fignan. E sobre esto todo quero e outorgo et renunçio expresamente çertificado do meu
dereito que nunca contra esto diga nen vaa contra elo per min nen per outre en juiso nen
fora de juiso. E outrosi renunçio aa ley que dis que nehuun home liure non posa faser
doaçon de quanto ha porque çertificado de meu dereito eu de meu praser e de minna
propia voontade o leixo, dou e outorgo todo a uos, o dito dean e cabidoo da dita egleia
d´Ourense, para a mesa do cabidoo sigundo dito he porla minna alma et dos meus
parentes et deuedores et dos fiees de Deus e daqueles a que soo tiudo. E sobre todo esto
renunçio expresamente que nunca contra esto vaa e a todo dereito escripto e non
escripto e a toda ley moniçipal et a todo estatuto que contra esta dita doaçon posa seer
que me non ajude delo eu nen minna vos nen meus herdeiros, e se nos deles ou cada
huun deles quisermos ajudar quero et outorgo que nos non valla nen seiamos sobrelo
oydos en juiso nen fora de juiso en qualquer lugar que esta dita carta paresçer. Outrosi,
renunçio expresamente que nunca reuoque esta dita doaçon que asi faço de meu praser
et de minna liure e propia voontade aynda que uos ou cada huun de uos, o dito cabidoo,
seiades contra min ingratos ou me façades alguna de aquelas cousas per que se doaçon
posa e deua reuocar feita ontre viuos eu por rason de morte.
E para esto todo aynda asi mellor conprir et aguardar segundo dito he et non viir
contra ela en ninhuun tenpo nen en alguna maneira per min nen per outre faço
juramento corporalmente aos santos auangeos con minnas maos tanjudas que o cunpra
et aguarde todo asi segundo dito he e se en esta carta conten, e que non vaa contra elo
nen parte delo en ninhuun tenpo nen en alguna maneira, e se contra elo veer quero et
outorgo que me non valla nen seia sobrelo oydo et que fique fe perjuro, e demays que de
e peyte a uos, o dito cabidoo, cada ves que contra esto que dito he veer ou quiser viir en
alguna maneira, viinte mill morabedis de dineiros brancos desta boa moeda husauil por

868
nome de pena; e a dita pena pagada ou non pagada esta dita carta e ho conteudo en ela
fique firme e valla para senpre.
E nos, o dito dean et homes boos do dito cabidoo, que somos a mayor parte de nos,
todos presentes na costra noua de San Martinno per canpaa tanjuda, sigundo que he de
vso et de costume, seendo juntados para esto, por esta graça et doaçon e ajuda et
esmonla que nos vos, o dito Lopo Rodrigues, escudeiro, asi fasedes de voso praser et de
vosa liure voontade, çertificados nos e cada huun de nos sobre esto de todo noso dereito
para vos faser ajuda et manteemento, damos et outorgamos a uos, o dito Lopo
Rodrigues, escudeiro, que ajades et tenades cada anno perlos bees da nosa mesa en toda
vosa vida, et mays non, huna prebenda enteyra de coensia de todas cousas sen desconto,
tanben de pan et de vinno et de pitanças commo de dineiros e de quaesquer outras
cousas sigundo que averia qualquer de nos, os coengos da dita egleia, se residente e
presente fose na dita egleia. E prometemos e outorgamos aa boa fe seendo ben çertos et
çertificados de todo noso dereito que nunca contra esto que uos asi damos et
outorgamos vaamos per nos nen per outre nen digamos delo ho contrario en juiso nen
fora de juiso, et se delo ho contrario fesermos ou disermos en alguna maneira que nos
non valla nen sejamos sobrelo oydos nos nen cada huun de nos en juiso nen fora de
juiso nen en qualquer outro lugar que esta carta paresçer.
E porque esto seia çerto e non venna en dulta nos, as ditas partes, rogamos e
mandamos a Garçia Dias, coengo et chançeller da dita egleia, que fesese ende esta dita
carta, a mays forte e firme que podese seer sobre esta rason.
Feita e outorgada en Ourense, na costra sobredita, sete dias de setenbro, era de mill e
quatroçentos e onse annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Domingo Afonso da Rua dos Çapateiros,
Pero Pellaes e Pero Anes de Pennavegia, Bertolomeu Peres, Gonçaluo Peres, Afonso
Fernandes et Martin Peres, raçoeiro da dita egleia d´Ourense, e Gonçaluo Martinet,
porteiro do dito cabidoo, e Aluaro Seiximo et Gonçaluo Sorueyra, moradores en
Ourense, e outros.
E eu, Garçia Dias, coengo e chançeller da egleia d´Ourense, que a esto con as ditas
testemuyas presente foy et en minna presença ho fis escripuyr et meu nome e signal
aqui fis en testemoyo de verdade, que tal he.

1278

1373, octubre, 18.

Carta del canónigo auriense García Díaz, receptor del pedido establecido por el
cardenal Guido de Bolonia, legado pontificio en los reinos hispanos, a los capellanes
de Santa Eufemia, Santa María Madre y la Trinidad de la ciudad de Ourense y a todos
los clérigos y capellanes del obispado auriense en la que les ordena que los días de
fiesta –con repique de campanas y las candelas encendidas y apagadas en agua
sagrada– publiquen la excomunión de los abades, priores y otros clérigos de la diócesis
que no han pagado dicho pedido. Entre los excomulgados figuran los abades de Oseira,
Montederramo, Xunqueira de Espadanedo, Celanova, San Clodio, Santa Cristina de
Ribas de Sil, los priores de Xunqueira de Ambía, Porqueira y Grou, las abadesas de
Lobás, Bóveda y todos los clérigos, párrocos y tenencieros de iglesias que no
satisfacían las prestaciones requeridas.

869
B. Diversarum rerum 1, f. 84 C. Inserto en el acto de lectura y publicación de la carta
ante el cabildo auriense, en presencia del notario Martín González, el 24 de octubre de 1373
(doc. nº 1279).

ED. RODRÍGUEZ MUÑIZ, Mosteiro de Santa Cristina de Ribas de Sil, 155-156 (nº 64).

De min, Garçia Diaz, coengo d´Ourense et receptor do pedido dos froliis que foy
lançado no bispado d´Ourense o qual perteençe ao cardeal de Bollona, delleguado en
Espanna, aos cappellaes de Santa Ouffemia e de Santa Maria a Madre e de Santa
Triindade da çibdade d´Ourense e a todos llos outros clerigos e cappellaes do bispado
d´Ourense et a qualquer de uos a quen esta carta for mostrada, saude. Ben sabedes en
commo en esta igleia d´Ourense foy liuda carta de denunciaçon e scomoyom contra
todos llos exemptos deste bispado e contra alguuns abbades e clerigos e priores et
abbadesas deste dito bispado por que non paguaron nen paguam a min ao termio que
nos proçessos do dito sennor cardeal he contiudo aquela taxa e canema que a cada huun
acoubo a paguar do dito pedido; e por quanto os ditos exemptos non paguaron disendo
que teem appellado, a qual appellaçon lles non val en este casso; e outrossy os ditos
abbades e priores e abbadessas et reytores non paguaron pero que do dito termio a que
ouueram a paguar foron çertos, por ende digo e mando a uos e a cada huun de uos, so as
penas que d´escomoyom contiudas nos ditos proçessos denunçiados, cada festa et dia de
guardar, con canpaas repicadas et candeas açessas e apaguadas na agoa sagrada, a todos
llos ditos exenptos do dito bispado, conuen a saber: o abbade d´Osseira, o abbade de
Montederramo e o abbade de Junquera d´Espadanedo et aos teedores das casas et
grangas dos ditos exemptos do dito bispado por malditos et escomungados; e outrossy
denunciade por scomungados, segundo dito he o abbade de Çellanoua, o abbade San
Cloyo, o abbade de Santa Christina de Riba de Sil, o prior de Junqueira d´Ambia, o
prior de Porqueira, o prior de Grou, et a abbadessa de Lobaas, a abbadessa de Boueda e
ao clerigo do moesteiro de Sadur, e tambem a todos llos clerigos e reytores et teedores
das igleias do dito bispado que non paguaron nen paguam aquela taxa e canema en que
cada huun foy posto do dito pedido do dito sennor carde[a]l e de dom Agapito, ob[ispo]
de Lisboa; e os saquedes dos auttos e [beneffiçios de] sancta igleia e non per[...]edes
con ell[es] en alguna [...] que uos mos[tra]rem çerto aluala de pago e carta de assoluçon
da dita [sc]omoyom; e nom fa[gades ende] al so a dita pena.
Dada en Ourense, XVIII dias de oytubre, era de mill CCCC XI annos.
Garsias Didaci, canonicus Auriensis.

1279

1373, octubre, 24.

El canónigo auriense García Díaz, receptor del pedido del cardenal Guido de
Bolonia, legado pontificio en los reinos hispanos, ordena la lectura y publicación de la
carta que ha dirigido a los capellanes de Santa Eufemia, de Santa María Madre y de la
Trinidad de la ciudad de Ourense así como a todos los clérigos y capellanes del
obispado auriense en la que les ordena hacer pública la excomunión de los priores,
abades y otros clérigos de este obispado que no han pagado el pedido eclesiástico.

A. Diversarum rerum 1, f. 84 C. Orig. Papel; 320 x 245 mm.; escr. gótica; dobleces en
sentido horizontal y vertical que dificultan o impiden la lectura en distintas partes del

870
documento y pequeños rotos que afectan a las líneas 22 a 26, 28, 32 a 35. Estas dobleces y
rotos motivaron que en época posterior se reforzará el documento cosiéndole una escritura
que por el tipo de letra, procesal encadenada, podríamos datar en el siglo XVI; manchas de
humedad en la parte izquierda del documento que dificultan la lectura al comienzo de las
líneas 26 a 30.

ED. RODRÍGUEZ MUÑIZ, Mosteiro de Santa Cristina de Ribas de Sil, 156 (nº 65).

Era de mill quatroçentos e onse annos, XXIIIIº dias de oytubro. Sabeam todos
commo en presença de min, Martin Gonçalues, notario publico da cibdade d´Ourense, e
das testemoyas adeante escriptas, estando Garçia Dias, coengo d´Ourense, na igleia
cathedral d´Ourense, feso leer e publicar huna sua carta, scripta en papel e seellada do
seu seello et roborada do seu nome, ontre o coro e o altar da dita igleia, ora de prima,
presentes ende o deam e persoas e coongos da dita igleia, da qual carta o tenor he este
que se sigue:

[Inserta carta del canónigo de Ourense García Díaz, receptor del pedido
establecido por el cardenal Guido de Bolonia, a los capellanes de Santa Eufemia, de
Santa María Madre y de la Trinidad de la ciudad de Ourense y a todos los clérigos y
capellanes del obispado auriense en que les ordena publicar la excomunión de los
abades, priores, abadesas y otros clérigos de este obispado que no han satisfecho el
pago de dicho pedido, de 18 de octubre de 1373, doc. nº 1278].

A qual carta assy liuda e publicada o dito Garçia Dias, coengo, pedio e frontou ao
dito deam e coongos e clerigos da dita igleia d´Ourense, que stauam presentes, que
denunciaçem aos sobreditos e c[a]da huun delles seer scomungados segundo na dita
carta e nos proçessos do dito sennor cardeal era contiudo. E logo o dito don Garçia
Rodrigues, deam, e persoas e coongos e clerigos da dita igleia d´Ourense, que
presentauan (sic), disseron que assy denunçiauan aos sobreditos e a cada huun delles
seer publicos scomungados, segundo na dita carta e proçessos sobreditos era contiudo.
E desto todo o dito Garçia Dias pedio a min dito notario huun ou moytos publicos
stromentos para garda seu e do dito sennor [c]ardeal.
Testemoyas que a esto presentes foron: o dito deam, Johan Martinet, maestrescola
d´Ourense, Gonçaluo Anes, Affonso Fernandes e Pero Enrriques, [c]oongos d´Ourense,
e Gonçaluo Seixaluo, çidadao d´Ourense, e outros.
E eu, Martin Gonçaluez, notario sobredito, que a esto presente foy e en minna
presença o fiz scriuyr e meu nome e meu signal aqui fiz en testemoyo de uerdade, que
tal he (signum).

1280

1373, diciembre, 25, domingo. Ourense.

El escudero Álvaro Sánchez, morador en la rúa do Pumar, afora a Juan Lorenzo da


Pedreira, morador en la feligresía de San Vitoiro da Mezquita, y a su mujer, Marina
Estévez, durante sus vidas, todas las heredades que él tiene aforadas del obispo
auriense, pertenecientes a la iglesia de San Pedro da Mezquita, además de los casales
de Cedofeita y Folvorados, todo ello exento de cargo alguno, salvo diezmo, con la
condición de vivir en las casas de las heredades pertenecientes a la iglesia y cultivar

871
las heredades y casales. Como renta anual deberán pagar la tercera parte de la
cosecha del pan y legumbres más, en concepto de derechuras, por el día de san Martín,
un buen cerdo, tres azumbres de vino, dos maravedíes de pan blanco, y seis libras de la
moneda blanca; por Carnaval, un buen cabrito, un maravedí de pan blanco, dos
azumbres de vino y un par de buenos capones; y, el día de san Juan Bautista, un buen
carnero, quince dineros de pan blanco y dos azumbres de vino. Se establece asimismo
que cada uno de los foreros dará veinte libras en concepto de luctuosa y partición.

B. Bispo, nº 12. Perg.; 227 x 278 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado el 20
de noviembre de 1391 por el notario auriense Martín González, por orden del obispo don
Diego, tomándolo de las notas hechas por el notario auriense, Gonzalo Pérez da Fontaíña
(doc. nº 1395). Presenta manchas de humedad que afectan a las seis primeras líneas. Al
dorso, escr. humanística: «No tocan al cabildo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 227 (nº 883).

Sabean quantos esta carta biren commo eu, Aluaro Sanches, escudeiro, morador en
Ourense, na rua do Pumar, dou e outorgo a foro a uos, Johan Lourenço da Pedreira,
morador ena fregessia de San Fitoyro, e a vossa moller que non he presente, Marinna
Esteues, en vossa vida d´anbos tan solamente e mais non toda quanta herdade eu tenno
aforada do bispo d´Ourense que perteençe aa igleia de San Pedro de Mesquita. § Iten,
vos aforo con esto que sobredito he o cassar de Çedofeita e o cassar de Foluerados que
jasen ena dita freegessia de San Pero de Mesquita. Aforouos a dita herdade e cassares
con todas suas entradas e seydas e con todos seus dereitos, jures e perteenças per tal
condiçon que lauredes a dita herdade que perteençe aa dita igleia e todas las outras
herdades dos ditos cassares e as paredes ben en tal maneira commo non desfalescan per
mingoa de lauor e de boo paramento; e que moredes per vos as cassas que perteençen aa
dita herdade da dita igleia; e que dedes ende a min ou a minna <voz> vos e a dita vossa
moller a terça parte de todo o pan e ligumia que Deus der na dita herdade e cassares
sobreditos; e por dia de san Martinno do mes de nouenbro daredes cada anno por
dereitura huna porqualla boa e tres açunbres de vinno e dous morabedis de pan branco
da moeda que correr e seis libras de dineiros brancos cada anno de que contam pares de
dineiros nouees por tres libras ou a estimaçon delles ena moeda que correr; e por dia de
Entroydo, cada anno, hun boo cabrito e hun morabedi de pan branco da dita moeda e
dous açunbres de vinno e hun par de capoes boos; e cada anno por dia de san Iohan
Bautista hun boo carneiro e quinse dineiros de pan branco da dita moeda e dous
açunbres de vinno; e daredes cada huun de uos viinte libras da dita moeda branca por
loytossa e partiçon; e por estes foros e coussas sobreditas ajades a dita herdade e
cassares sobreditos do al de desemo a Deus e liures e quites de todo outro enbargo. E
obrigo todos meus bees gaanados et por gaanar para vos e a dita vossa moller seerdes
defessos e anparados a dereito con a dita herdade e casares que uos aforo commo
sobredito he. E eu, o dito Iohan Lourenço, que soo presente, por min e porla dita minna
moller, asi o outorgo e reçebo em min a dita erdade e cassares aforadas porla maneira e
condiçoes que ditas som, e para as laurar e parar ben e pagar os ditos foros cada anno
sigundo dito he obrigo min e todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto entre nos, as ditas partes, que qualquer de nos que contra esto que
sobredito he passar e o non conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e
aguardar quiser por nome de pena çen morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non
esta carta et aforamento e todo o que en ela he conteyudo valla e fique fyrme no dito
tenpo.

872
Feita a carta en Ourense, domingo, viinte e çinquo dias de desenbre, era de mill e
quatroçentos et onse annos.
Testemoyas que presentes foron: Pero Afonso, tendeiro, e Gonçaluo de Gordom e
Domingo de Hermide e Gonçaluo Ferrnandes, Fernan Lourenço e Martin Migeelles,
moradores en Ourense, e outros.

1281

1373, diciembre, 28.

El escudero Lope Rodríguez, morador en Sabadelle, afora a perpetuidad a


Fernando Eanes de Pazos y a su mujer, María Fernández, moradores en el coto de
Santo Estevo de Ribas de Sil, y a Juan de Lamagrande y a su mujer, Elvira Pérez, el
casal de Lamagrande, que fue de Lorenzo García de Melias, con la condición de
habitarlo y labrarlo bien. Como renta anual cada matrimonio pagará la cuarta parte
del pan y legumbres que cultiven más, por derechura, seis libras pagaderas por el día
de Navidad, diez sueldos en pan blanco y una cuarta de vino; pagarán también
luctuosa, que se establece en doce maravedíes.

B. Escrituras 10, nº 40. Papel; 290 x 235 mm.; escr. gótica. En traslado realizado el 20
de noviembre de 1431 por el notario auriense Gómez Eanes por orden del vicario Álvaro
Fernández y a petición del racionero Gonzalo Eanes: «Este he o traslado da sobredita carta
de foro original, a qual era escripta en purgameo de coiro e signada do signo do dito
Gonçaluo Yanes, notario, non rasa nen chançelada, nen en alguna parte sospeytosa e a qual
eu, Gomes Yanes, notario público da çibdade d´Ourense porlo obispo e porla igleia dese
lugar, bi e lii e aqui ben e verdadeiramente trasladey e escriui per liçençia, mandado e
abtoridade que me para elo, a petiçon de Gonçaluo Yanes da Siluar, raçoeiro, deu e
outorgou Aluaro Ferrnandes, canonigo ena igleia d´Ourense e vigario de Terra do cabidoo
da dita igleia, e mandou que valuese este dito traslado commo o propio origynal. En dia
martes, viinte dias do mes de nouenbro do anno do naçemento do noso sennor Ihesu Christo
de mill e quatroçentos e treyta e vm annos. Estando presentes por testemoyas Fernando
Affonso, dobreiro ena dita igleia, e Johan de Sobrado, vesino d´Ourense. E por ende aqui
meu nome e signal fis en testemoyo de verdade, que tal he (signum: Gomez Yanes,
notario)». Presenta manchas de humedad y antiguas dobleces que dificultan la lectura; se
encuentra dividido en dos mitades, a la altura de la línea 17.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 227 (nº 884).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Lopo Rodrigues, escudeiro d´Aguiar,
morador en Sabadelle de terra d´Agiar, por min e por todas minnas vozes, para senpre
dou a foro a uos, Fernand Yanes de Paaços, e a uosa muller, Maria Fernandes, moradora
eno couto de Santo Esteuoo de Riba de Sil, e a toda vosa voz para senpre, ena huna
mietade, e a uos, Johan da Lamagrande, e a vosa muller, Eluira Peres, e a toda vosa vos
para senpre, ena outra mietade, o meu cassar de Lamagrande que foy de Lourenço
Garçia de Melees con todas suas herdades, cassas, aruores e perteenças, a montes e a
fontes, per hu quer que vaan e per tal condiçon que o moredes ou façades morar e labrar
e parar ben commo se non perca per maao paramento; e que me dedes del cada nouo
vos e vosas voses a min e a minas voses quarta de todo pan que Deus y der, e quarta de
legumia, per min ou per meu ome ou de minna voz, o qual chamaredes para coller os
ditos nouos, e proueerlo edes de comer e de beber comunalmente, quando me derdes os

873
nouos do dito lugar segundo vso da terra; e dardes seys libras de dineiros brancos por
dereitura cada anno por Natal, e dez soldos de brancos en pan branco e huna quarta de
vinno; e cada voz aa sua morte que dea por loitossa doze morabedis de dineiros brancos,
e seja senpre huun pessoeiro para pagar os ditos foros e dereitos. E se alguun veer que
se mostrar foreiro que faça a vos e a vosa voz foro de terça, e vos e vosas voses fasede a
min e a minnas voses estes foros que se aqui conteen. E per esta dita carta vos dou
poder conprido que posades demandar en juizo e fora de juiso todas las maas paranças
que ouuer eno dito lugar asy commo eu mismo se presente fose. E defenderedes vos per
vos a dereito dos outros foreiros e eu, o dito Lopo Rodrigues, e minna vos, que vos
defenda das outras pesoas a dereito. E nos, os ditos Fernand Yanes e Johan da
Lamagrande, asy reçebemos de vos o dito foro.
E para esto asy conprir estas partes obligaron seus bees e poseron outrosy pena que
qualquer deles que o asy non quiser conprir que peyte de pena aa outra parte que o
conprir e aguardar quiser [ç]ent morabedis de brancos, e aa vos del rey outros tantos; e a
dita pena pagada ou non esta carta e foro valla e fique firme para senpre.
Feyta eno lugar de [disen Papyn], que he eno couto do moesteiro de Santo Esteuoo,
viinte e oyto dias de desenbre, era de mill e quatroçentos e honze annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Afonso Yanes de Caschoseco e Gomes
Lourenço de Sabadelle e Ares Peres, escudeiro d´Agiar, e Afonso Ferrnandes da
Lamagrande.
E eu, Gonçaluo Yanes, notario publico eno couto do mosteiro sobredito de Santo
Esteuoo, que a esto foy presente e o escriui e meu nome e signal aqui puje en
testemonio de verdade, que tal he.

1282

1374, enero, 22. Ourense.

Los clérigos de coro aforan al tendero Pedro Alfonso, a su mujer, Eufemia Eanes, y
a cuatro voces, una leira de viña en Sesnande, con higueras y árboles, por la que han
de pagar diezmo y foro de quinta a la iglesia de la Trinidad y, a los clérigos de coro,
veinticinco libras de dineros blancos anuales, pagaderas el día de la Asunción.

A. Cregos de coro, nº 69. Orig. Perg.; 179 x 491 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de 12 de abril de 1374,
el nº 1283 de esta colección. La parte superior del pergamino –donde se ha escrito el primer
documento– está muy deteriorado, tinta desvaída y manchas de humedad que dificultan e
impiden la lectura, con un pequeño roto entre las líneas 39 y 41 y una doblez horizontal que
afectan a las líneas 32 y 33; el tercio inferior –donde se ha copiado el segundo–, tiene
manchas de humedad y un pequeño rasgado que no afectan a la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta de Pero Afonso, tendeiro, do aforamento da vinna de (en blanco) Sesnande».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 227 (nº 885).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.

Sabbean quantos esta carta viren que nos, Iohan Anes e Affonso Peres, capellaes da
capella de Santa Ouffemea da çidade d´Ourense, e eu, o dito Affonso Peres, capellan
assy commo procurador de Fernan Peres, reytor da igleia da Santa Triindade da dita

874
çidade d´Ourense, e eu Gomes Gerra, dobreyro da dita igleia d´Ourense, e eu Gonçaluo
das Herdas, e eu, Johan Clerigo, e eu, Pero Anes, clerigo reytor da igleia de Sam
Martinno de Loyro, e eu, Affonso Fernandes, clerigos de coro da dita iglleia d´Ourense,
e eu, Pero Vidal, clerigo do dicto coro et moordomo da vnyuersidade dos clerigos de
coro da dita igleia d´Ourense, que somos presentes, por nos e em nome da dita
vnyuersidade, porlos quaes obrigamos os bees da dita vnyuersidade dos ditos clerigos372
para faser outorgar este afforamento e ho auer por firme aa dita vnyuersidade e non viir
contra ello, e porque creemos e somos çertos que e prol et boo paramento da dita
vnyuersidade, damos e outorgamos a foro a vos, Pero Affomso, tendeyro, morador em
Ourense, ena rua das Tendas, que sodes presente, e a uossa moller, Ouffemea Anes, que
non he presente, e a quatro uoses apus morte do pustrimeiro de uos que seia a primeira
uos qual o pustrimeiro de uos nomear a tenpo de uosso finamento, e se uoz non
nomeardes sigundo dito he que seia uos aquel que de dereito herdar os outros uosos
bees, e que essa uos nomee as outras tres uoses suçesiue, huna leyra de vinna que nos, a
dita vnyuersidade, auemos en termio de Sesnande; a qual parte de huun cabo con outra
vinna de Aldonça Affonso, moller que foy de Lourenço Anes de Santa Crus, e do outro
cabo parte doutra vinna de Johan Ares da rua dos Çapateiros, e do outro cabo parte
doutra vinna de Affonso Carneo, e doutro cabo parte doutra vinna de Pero Fernandes,
escripuan, morador em Penavigia, da qual vinna que uos afforamos he d´ella de disemo
a Deus e d´ella de foro de quinta a igleia de Santa Triindade da çidade d´Ourense.
Afforamosuos a dita vinna porlo dicto tenpo con suas figeyras e aruores e con suas
entradas e seidas e perteenças per tal condiçon que a lauredes e paredes bem uos e a
dicta uossa moller e as ditas uosas uozes en maneira que non desffalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento, e façades dela [d´aquelo] que he de foro o dito foro de quinta
aa dicta igleia da Triindade, e dedes ende de foro de toda a dita vinna em cada huun
anno em paz e em saluo a nos a dicta vnyuersidade viinte e çinque libras de dineiros
brancos ou a estimaçom de las ena moeda que correr por dia de santa Maria d´agosto, e
hu aiades do al de disemo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo. E se uos ou a
dita uossa moller ou cada huna das ditas uossas uoses quiserdes vender, deytar ou
supinnorar a dicta vinna ou parte della, que primeiramente frontedes a nos a dita
vnyuersidade e nos la dedes porlo justo preço ante ca a outro alguun, e se a nos non
quisermos sigundo dito he que estonçe a uendades, deytedes ou supinnoredes aa tal
pessoa que seian uossa semellauil que laure e page e cunpra e aguarde esto que
sobredito he e obrigamos a uos todos los bees da dita vnyuersidade dos ditos clerigos
para uos anparar e deffender a paz e a saluo, a dereito con esto que uos afforamos eno
dicto tenpo. E eu, o dicto Pero Affomso, que soo presente, por min e em nome da dicta
minna moller, que non he presente, e em nome das ditas nosas uozes, assy reçebo de uos
os sobreditos a dita vinna afforada porlo tenpo e foro e condiçoes sobreditas e para
laurar e pagar e conprir e aguardar esto que sobredito he e as condiçoes desta carta
obrigo a uos todos meus bees mouelles e reyses gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado ontre las ditas partes que qualquer delas que contra esto
passar et ho assy non conprir e aguardar que peyte aa outra que o conprir e aguardar
quisser por nome de pena çem morabedis de dineiros brancos; e a pena pagada ou non
que esta carta e afforamento valla e fique firme eno dito tenpo.
E desto os sobreditos clerigos em nome da dicta vnyuersidade e para ella e o dito
Pero Affonso, por sy e en nome da dita sua moller e das ditas suas uoses, pediron a min,
notario, que lles desse senllas cartas em huun tenor para guarda de seu dereito.

372
dos ditos clerigos] sobreescrito, sobre un borrón.

875
Feita a carta em Ourense, viinte e dous dias de janeiro, era de mill e quatroçentos e
dose annos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Roy de Montes, visino d´Ourense e
Gonçaluo Lamela, escudeiro de Johan Peres de Noual e Garçia Fernandes, lumynario de
Santa Maria a Noua da dita igleia d´Ourense, e outros.
E eu, Roy Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla igleia
dese lugar, que a esto presente foi et en minna presença o fiz escripuir e en esta carta
que dello dey ao dito Pero Affonso meu nome e meu signal puge en testemoyo de
verdade, que tal he (signum).

1283

1374, abril, 12, miércoles. Ourense.

Los clérigos de coro Martín Eanes y Gonzalo Eanes ratifican ante Juan Fernández,
arcediano de Castela y vicario general del obispo don Juan García Manrique, el foro
de una leira de viña en Sesnande que los clérigos de coro habían otorgado al tendero
Pedro Alfonso y a su mujer, Eufemia Eanes, y cuatro voces, el 22 de enero de 1374.

A. Cregos de coro, nº 69. Orig. Perg.; 179 x 491 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de 22 de enero de
1374, el nº 1282 de esta colección. La parte superior del pergamino –donde se ha escrito el
primer documento– está muy deteriorado, tinta desvaída y manchas de humedad que
dificultan e impiden la lectura, con un pequeño roto entre las líneas 39 y 41 y una doblez
horizontal que afectan a las líneas 32 y 33; el tercio inferior –donde se ha copiado el
segundo–, tiene manchas de humedad y un pequeño rasgado que no afectan a la lectura. Al
dorso, escr. gótica: «Carta de Pero Afonso, tendeiro, do aforamento da vinna de (en blanco)
Sesnande».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 227 (nº 885).

§ Et depois desto ena era sobredita, quarta feira, dose dias do mes de abril, en
presença de min, o dito Roi Gonçalues, notario, e das testemoyas adeante escritas,
estando en Ourense, en çima da igleia cathedral de San Martinno, per ante don Jhoan
Fernandes, arçidiago de Castella ena dita igleia e vigario geeral do onrrado padre e
sennor Iohan Garçia Manrrique, porla graça de Deus obispo d´Ourense, Martin Anes,
clerigo do dito coro da igleia d´Ourense, e Gonçaluo Anes, clerigo no dito coro, diseron
que outorgauan e outorgaron este aforamento e carta del e todo o que en ella he
contiudo, e que o dauan en todo por firme e por ualedeiro segundo que era feito. E desto
o dito Pero Afonso pedio a min, notario, testemoyo publico. E porque he uerdade eu u
dito Roi Gonçalues, notario, escripui aqui meu nome.
Testemoyas: Frey Iohan, monge do mosteiro de Montederramo, e Gonçaluo
Martines, ouriues, e Gonçaluo Rodrigues da rua das Chousas e Lopo Suares, moradores
en Ourense, e Afonso Anes de Seixaluo, e outros.
Eu, Roy Gonçalues, notario sobredito, foi presente e o escripuy (rubricado).

876
1284

1374, mayo, 15.

Martín Pérez de Outeiro y Antonio Pérez de Quintela venden por quinientas


cincuenta barbudas a Juan Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, las dos
terceras partes de dos leiras de viña en A Cal, en el término de Ourense, que habían
heredado de su hermano Fernando Pérez y de Fernando Frieira. Las leiras están
aforadas a Fernando Cortiñas y a su mujer, Mayor Eanes, moradores en la Cruz do
Centeo, por las que pagan una renta anual de diez libras que, a partir de esta fecha,
deberán entregar a Juan Martínez. En el momento del vencimiento de este foro las
leiras sólo estarán cargadas con el pago del diezmo.

A. Escrituras 21, nº 80. Orig. Perg.; 182 x 153 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura, especialmente al comienzo de las líneas 7 a 10; rotos de pequeñas
dimensiones que afectan a letras de las líneas 3, 5, 16 y 17. Al dorso, escr. gótica: «Johan de
Carrazedo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 227-228 (nº 886).

Sabean quantos esta carta viren que nos, Martin Peres d´Outeiro e Anton Peres de
Quinteela, vendemos a uos, Johan Martinez, clerigo rector da eigleia de Santiago de
Carrazedo, e a toda uosa vos para senpre, e logo per esta carta entregamos duas leiras de
vinna que jazen en termino d´Ourense, hu chaman A Caal, as duas terças delas, as quaes
vinnas nos ficaron de Fernando Peres, Fernando Frieyra, noso yrmao, as quaes de nos
ten aforadas Fernando Cortinnas e Moor Eanes, sua moller, moradores en Ourense, ena
Crus do Çenteo, per tal condiçon que o dito Fernando Cortinnas e sua moller que uos
den cada ano, en pas e en saluo, dez liuras de dineiros brancos que a nos por elas ha de
dar por aquel tenpo que as Fernando Cortynnas e sua moller de nos ten aforado et o
tenpo do aforamento conprido que uos, o dito Johan Martinez, e toda uosa uos aiades as
ditas duas terças das ditas leyras por jur de herdade para senpre dezemo a Deus.
Vendemosuos as ditas duas terças das ditas leiras por preço çerto que a nos e a uos
prouuo de nos por elas dardes, conuen a saber: quinentas e çinquaenta barbudas, as
quaes quinentas e Lª barbudas logo de uos reçebemos, de que nos outorgamos por ben
pagados. E renunçiamos a lee de non numerata pecunia e a todalas outras lees que falan
en este caso. E obrigamos nosos bees de uos defender a dereito con esto que uos
vendemos. E todo jur, posison, auçon que nos auemos enas ditas leyras, todo o tiramos
de nos e poemolo en uos, o dito Johan Martinez, e en toda uosa vos. E eu, o dito Johan
Martines, asy reçebo de uos, os sobreditos, as ditas duas terças das ditas vinnas.
Feita, quins[e] dias de mayo, era de mill e quatroçentos e doze anos.
Testemoyas: Gonçaluo Gomes de Vilaboa, Johan Martines e Diego Canbaixeyro,
moradores aa igleia de Vilarrouin, Gonçalues Eanes e Pero Lourenço, moradores en
Carrasedo.
E eu, Rodrigo Afonso, notario do couto de Vilarrouin e de Touges por noso sennor
obispo d´Ourense e pola sua eigleia, que a esto presente foy e esta carta escriui e meu
syno (signum: Roderycus) fige, que tal he.

877
1285

1374, agosto, 18. San Martiño de Vilarrubín.

Fernando Pérez de Solleira vende por trescientas barbudas a Juan Martínez,


párroco de Santiago de Carracedo, dos «piteiros» de viña en O Vao, que había
heredado de sus tíos Martín y Juan Pérez, situados junto a San Lázaro, uno de ellos
limita con el camino que viene de Santa María do Porto y el otro con el río Miño,
ambos están exentos de cargo alguno, salvo diezmo.

A. Escrituras 12, nº 78. Orig. Perg.; 260 x 227 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 27 de agosto de 1374, nº
1286 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un primer
documento– presenta numerosos rotos en el interior del pergamino que afectan
especialmente a su mitad derecha; en la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo-
presenta una mancha de humedad que no impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
dos bees que mandou Johan Martines de Carracedo, clerigo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 228 (nº 887).

CIT. RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos antiguos portos fluviales, 231.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Fernando Peres de Soolleira, vendo a uos
Johan Martines, reitor da igleia de Santiago de Ca[rraçe]do, dous piteiros de vinnas que
eu aio ao Vao, a su San Lasaro, a suu caminno que ven para Sancta Maria do Porto, e
hun deles entesta eno dicto camino, et da outra parte entesta na vinna da capela que ten
Aparicio Eanes, et da outra parte con a uinna do cabidoo, e o outro entesta eno Minno,
et da outra parte entesta ena vinna de Pero Payz, et da outra entesta con a vinna de
Gonçaluo Peres, raçoeiro, et da outra con a vinna de Fernan Peres de Boymorto; os
quaes piteiros eu ouue de meus tios Martin Peres e Johan Peres. Vendouos os ditos
piteiros, desemo a Deus, [liures e quites d]e tod[o ou]tro enbargo, con[uen a saber:] por
çen barbudas, as quaes logo de uos reçebi, de que me outorgo por ben entrego e ben
pagado. Et renunço a lee de non nu[merata] pecunia e a todalas outras lees que falan en
este caso. E obrigo todos meus bees de uos defender a dereyto con [e]sto que uos uendo,
e todo jur, posison, auçon que eu aio enos ditos piteiros, todo o quito e parto de min e de
toda minna [voz e] o ponno en vos, o dito Johan Martines, e en toda vossa uos para
senpre.
E quen quer da minna parte ou da estranya que contra […] que uos faço quiser
pasar, en todo ou en parte delo, aya a yra de Deus e a minna maldiçon e a uos ou a uosa
voz pey[te] de pena quinentos morabedis; et a carta fique firme e valla senpre en seu
reuor.
E eu, o dito Johan Martines, asy reçebo os [ditos pi]teiros de vinna de uos, o dito
Fernan Peres.
Feita [a c]arta aa igleia de San Martinno de Vilarrouin, des e oyto dias de agosto, era
de mi[ll] [e quatroçentos] e dose annos.
Testemoyas: frey Pero de San […]; Garçia Peres da Pousa; Johan Gonçalues de
Carrasedo.
E eu, Rodrigo Afonso, notario do couto de Vila[rrouin] [e de] Touges por noso
senor obispo d´O[u]rense e pola sua eigleia, que a esto presente foy e esta carta escriui e
meu signo y fige, que tal (signum: Roderycus) he.

878
1286

1374, agosto, 27. San Martiño de Vilarrubín.

Teresa Pérez, hermana de Martín Pérez de Frieira, en presencia y con el


consentimiento de su marido, Fernando Pérez, vende por trescientas barbudas a Juan
Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, la tercera parte de dos leiras de viñas en
A Cal, en Ourense, que heredó de su hermano Fernando Frieira, por las que se debe
pagar diezmo. Las leiras están aforadas a Fernando Cortiñas y a su mujer, Mayor
Eanes, moradores en Ourense, en la Cruz do Centeo, por una renta anual de cinco
libras de dineros blancos que pasará a cobrar Juan Martínez.

A. Escrituras 12, nº 78. Orig. Perg.; 260 x 227 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 18 de agosto de 1374, nº
1285 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un primer
documento– presenta numerosos rotos en el interior del pergamino que afectan
especialmente a su mitad derecha; en la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo-
presenta una mancha de humedad que no impide la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta
dos bees que mandou Johan Martines de Carracedo, clerigo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 228 (nº 888).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Tereyia Peres, yrmaa de Martin Peres de
Frieyra, con outorgamento de Fernando Peres, meu marido, que presente esta e ho
outorga, vendo a uos, Johan Martines, reitor da eigleia de Santiago de Carrasedo, a terça
de duas leyras de vinas que jasen en termino de Ourense, hu chaman A Caal, a qual
terça de vinas me ficou de Fernan Peres, Fernando Frieyra, meu yrmao, e as quaes de
min teen aforadas Fernando Cortinnas e Moor Eanes, sua moller, moradores en
Ourense, ena Crus do Çenteo, per tal condiçon que o dito Fernando Cortynnas e sua
moller que uos den cada ano, en paz e en saluo, çinco liuras de dineiros brancos que a
min por elas han de dar por aquel tenpo, que as Ferrnan Cortinnas e sua moller de min
ten aforado e o tenpo do aforamento conprido que uos, o dito Johan Martinez, et toda
vosa voz, ajades a dita terça das ditas leyras por jur de herdade para senpre, a desemo a
Deus. Vendouos a dita terça das ditas leyras por preço çerto que a min e a uos prouuo de
me por elo dardes, conuen a saber: trezentas barbudas, as quaes trezentas barbudas logo
de uos reçebi, de que me outorgo por ben pagada. E renunço a lee de non numerata
pecunia e a todalas outras lees que falan en este caso. E obrigo todos meus bees de uos
defender a dereito con esta ven<di>çon que uos faço, e todo jur, posison, auçon que eu
ajo enas ditas leyras de vinas todo o tiro e o parto de min e o ponno en vos o dito Johan
Martinez e en toda uosa vos para senpre.
E quen quer da minna parte ou da estranya que contra esta ven<di>çon que uos faço
quiser pasar en todo ou en parte delo aya a yra de Deus e mina maldiçon e a uos ou a
uosa voz peyte de pena quinentos morabedis; et a carta fique firme e valla senpre en seu
reuor.
E eu, o dito Johan Martines, asy reçebo de uos, a dita Tereyia Peres, a dita terça das
ditas vinnas.
Feita a carta aa igleia de San Martinno de Vilarrouin, vinte e sete dias d´agosto, era
de mill e quatroçentos e doze anos.

879
Testemoyas que foron presentes: Diego Rodriguez, canbrixeiro, Johan Martines,
morador na eigleia de San Martinno de Vilarrouin, Johan Rodrigues, criado de min,
Rodrigo Afonso, notario.
E eu, Rodrigo Afonso, notario do couto de Vilarrouin e de Tougues por noso senor
obispo d´Ourense e pola sua eigleia, que a esto presente foy e esta carta escriui e meu
syno (signum: Roderycus) y fige, que tal he.

1287

1374, septiembre, 9, sábado. Gundiás.

Juan de Lamagrande, morador en Gundiás, y Fernando Eanes de Pazos, por ellos y


en nombre de sus mujeres, Elvira Pérez y María Fernández, reciben como compañero,
en la tercera parte del casal de Lamagrande que tenían aforado del escudero Lope
Rodríguez de Sabadelle (vide doc. nº 1281), a Alfonso Rodríguez y a su mujer, Mayor
Martínez, moradores en Lamagrande. Los nuevos foreros deberán pagar la cuarta
parte del pan y legumbres que cultiven más, la tercera parte de las derechuras, que
estaban fijadas en seis libras pagaderas por el día de Navidad, diez sueldos en pan
blanco y una cuarta de vino; pagarán también la tercera parte de la luctuosa, que está
establecida en doce maravedíes.

A. Escrituras 10, nº 56. Orig. Perg.; 191 x 260 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, tinta
desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en la
parte inferior, afectando a la lectura de la fecha, a la relación de testigos y a la suscripción
notarial; roto de pequeñas dimensiones en el interior del pergamino, que afecta al texto en la
línea 4; las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras.
Al dorso, escr. gótica: «Carta de Lamagrande».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 221 (nº 859) [Fechándolo
en febrero de 1364].

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Johan de Lamagrande, morador en
Gondiaas, e eu, Fernan Eanes de Paaços, por nos e en nome de nossas molleres, Eluyra
Peres e Maria Fernandes, que non som pressentes, as quaes prometemos e outorgamos
de dar aa outorgaçon desta carta e do que en ella he contiudo se conprir [sub obrigaçon]
de nossos bees, que para ello obrigamos, collemos e reçebemos por conpaneiro a uos,
Affonso Rodrigues, morador no dito lugar de Lamagrande, et a uossa moller, Moor
Martinet, et a toda uossa uoz para por senpre ao afforamento do cassar que nos
afforamos de Lope Rodrigues, escudeiro de Sabadelle, que esta no dito lugar de
Lamagrande, assy que uos et a dita uossa moller e toda uossa [u]os aiades a terça parte
do dito cassar, segundo avedes husado373, et das cassas e herdades e aruores que lle
perteençen per tal pleito e condiçon que o lauredes e paredes ben, en maneira que non
deffalesca per mingua de lauor e de boo paramento, e façades del foro de quarta ao dito
Lopo Rodrigues de todo pam e da ligumea que Deus y der, e pagedes a terça parte cada
anno das seys libras de brancos que nos auemos de pagar cada anno de dereitura do dito
cassar ao dito Lopo Rodrigues por dia de Natal, et a terça parte de des soldos de pan
branco e de quarta de vinno cada ano que nos auemos de dar ao dito Lopo Rodrigues, e

373
segundo avedes husado] interlianeado, sobre el renglón.

880
que pagedes a terça parte dos dose morabedis que nos auemos de pagar por loytosa, e
que cunprades e aguardedes as condiçoes que se conteen na carta de afforamento per
que o nos afforamos do dito Lopo Rodrigues, e aiades a dita terça parte do dito cassar
liure e quite de todo outro enbargo fasendo disimo a Deus. E obrigamos todos nossos
bees e os bees do dito Lopo Rodrigues que a nos son obrigados per que uos e a dita
uossa moller e uossa uos seiades anparados e deffesos senpre a dereito con a dita terça
parte do dito cassar que uos damos ... collemos e reçebemos commo sobredito he. E eu,
o dito Affonso Rodrigues, que soo pressente, por min e pella dita minna moller, Moor
Martinet, que non he pressente, e por nossa uos, assi reçebo de uos, os ditos Johan de
Lamagrande e Fernan Eanes, a dita terça parte do dito cassar que nos da uosa ... nos
colledes e reçebedes commo sobredito he e para laurar e pagar e conprir as condiçoes
sobreditas e cada huna dellas obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto entre nos, as ditas partes, que a parte que contra esto passar e o non
quiser conprir e aguardar que peyte aa outra parte que en ello quisser estar e o quisser
conprir e aguardar por nome de pena cen morabedis [en dineiros brancos], e aa uos del
rey outros tantos; et a dita pena pagada ou non esta carta e o que en ella he contiudo
fique firme e valla para senpre.
Feita a carta en Gondiaes, sabado, noue dias de setenbro, era de mill e quatroçentos
e dose annos.
Testemoyas que a esto foron pressentes: ... Pero Anes ... Ares Migeeles de Gondiaas
e outros.
E eu, [Martin Maçia?], notario publico en terra d´Aguiar [per sustituçon] de
Gonçaluo Garçia, notario da dita terra porlo arçibispo e igleia de Santiago, a esto que
sobredito he presente foy e esta ... escripui ... (signum) das ditas partes e meu nome e
sinal y puge en testemoyo de uerdade, que tal he.

1288

1374, noviembre, 26. Ourense.

El mercader Juan Pardo, morador en la rúa dos Zapateiros, de quien Lorenzo


Eanes de Trelle, morador en Ourense y su mujer, Teresa Rodríguez, tenían aforada una
viña en A Cuña, consiente que, habiendo fallecido Lorenzo, su viuda siga teniendo
dicha viña, por la que ha de pagar una renta de nueve libras el día de san Martín,
además del diezmo.

A. Cregos de coro, nº 122. Orig. Perg.; 346 x 180 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
presenta la tinta desvaída y numerosas manchas de humedad que dificultan e impiden la
lectura, especialmente en la mitad derecha del pergamino; pequeña incisión en el mitad de
la línea 12; antiguas dobleces verticales que también dificultan la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta da vinna de Johan Pardo que esta ena Cuna». Al dorso, escr. humanistica:
«En favor de Lorenco Yanes con cargo de çinco libras de dineiros blancos, hera».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 228 (nº 889).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Johan Pardo, mercador, morador em
Ourense, ena rua dos Çapateiros, por rasom que Lourenço Eanes de Trella, que fui,
morador em Ourense, et uos Tereyia Rodrigues, moller que fostes do dito Lourenço
Eanes, que estades presente, tiinnades huna leira de vinna que esta em termio da Coyna,

881
a qual parte de huun cabo e do outro con outras vinnas de Maçia Peres, clerigo do coro
da igleia d´Ourense, que fuy, as quaes vinnas tiinna aforadas do dito Maçia Peres, Pero
Fernandes, dito Benter, morador em Ourense, ena rua da Ayra do Bispo, que fuy, e sua
moller, Esteueynna Martinet, perla qual leira de vinna me auiades de dar cada anno para
senpre nueve libras de dineiros brancos, e a qual vinna de uos tiinna Pero Mallo,
morador em Ourense, por condiçon que a laurase et parase bem et pagase a min o dito
foro. E o dito Pero Mallo, entendendo que a non podia laurar, demitio e leixou a dita
vinna; por ende eu, o dito Johan Pardo, quero e outorgo e consinto que uos, a dita
Tereyia Rodrigues, e uosa uos que lauredes e possuyades e aiades a dita leira de vinna
segundo que a deuiades auer con tal condiçon que a lauredes e paredes bem en tal
maneyra que non defalesca per mingoa de lauor e de boo paramento, e que pagedes o
seu desimo a Deus e dedes ende a min e a minna uos, cada anno para senpre uos e toda
uosa uos e do dito Lourenço Eanes, en saluo, por dia de sam Martinno do mes de
nouenbro, as ditas noue libras de dineiros brancos, contados quareenta pares de dineiros
nouees por tres libras, ou a estimaçon deles ena moeda que correr, sigundo que erades
[tiun]dos. E por este foro aiades a dita leira de vinna uos e toda uossa uoz de dezimo a
Deus e liure e quite de todo outro enbargo e encarrego alguun. E se quiserdes vender,
deytar ou supinnorar a dita leira de vinna ou parte dela que primeiramente frontedes a
min ou a minna uos ante que a outro alguun que a tomemos e diamos porlo justo preço
que outre por ella der, e non a querendo entonçe eu nen minna uos tomar nen reçeber
porlo justo preço que outre por ella der que entonçe a uendades, deytedes ou
supinoredes aa tal pesoa que seia semellauil de uos que laure e pare bem a dita leira de
vinna et pague et cunpla et agoarde as condiçoes desta carta et de cada huna delas
sigundo que uos sodes tiuda e obrigada. E obligo todos meus bees gaanados e por
gaanar para anparar et defender senpre a dereito a uos, a dita Tereyia Rodrigues, e a
toda uosa uos con a dita leira de vinna que uos aforo commo dito he. E eu, a dita
Tereyia Rodrigez, que soo presente, por min e por toda minna uos e por uos do dito
Lourenço Eanes, asi o outorgo et reçebo em min a dita leira de vinna perla maneira e
condiçoes que ditas som. E para laurar et parar bem et pagar o dito foro cada anno et
conplir e aguardar as condiçoes desta carta e cada una delas obligo em espeçial a dita
binna et em geeral todos los outros meus bees mouiles e rayses, gaanados e por gaanar e
demays para o asi conplir et agoardar dou comigo fiador e deuedor e prinçipal pagador
cada huun de nos porlo todo Gonçaluo de Paradela, laurador, morador en Ourense, ena
rua da Triindade, que he presente e outorgante e obrigante todos seus bees mouiles e
rayzes a esto que dito he. E eu, o dito Gonçaluo de Paradela, que soo presente, asi o
outorgo et obligo a elo todos meus bees sigundo dito he.
Posto fui e outorgado ontre as ditas partes que qualquer delas que contra esta carta e
cousas em ella contiudas quiser pasar que peyte por ende aa outra parte que o conplir e
agoardar quiser por nome de pena e de ynteree çem morabedis de brancos; e a dita pena
pagada ou non que esta carta e aforamento sobredito fique firme e ualla para senpre.
E desto as ditas partes mandaron faser duas cartas em tenor.
Feyta a carta em Ourense, viinte e seis dias do mes de nouenbro era de milll e
quatroçentos e dose annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: Ruy Sanches d´Espinno, escudeyro, Gonçalo
de Gordon, escripuan, e Afomso Dias e Pero de Sode et Rui Cameao e Iohan Leon,
moradores em Ourense, e outros.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico da çidade de Ourense porlo bispo et porla
ygleia desse lugar, que a esto que sobredito he presente foy con as ditas testemoyas, et
esta carta que ende dey aa dita Tereyia Rodrigues en minna presença o fis escripuyr et
aqui meu nome et signal aqui puge, que tal he (signum).

882
1289

1375, marzo, 27. Ourense.

Lorenzo Eanes da Choza, morador en Ourense, en presencia y con el


consentimiento de su esposa, Aldara Gómez, y de Urraca Eanes, ciudadana auriense,
moradora en la rúa de Cima, afora a perpetuidad al canónigo Durán Lorenzo dos
«exidos» de terreno, con un sesego, que se encuentran fuera de la ciudad, en A Pía da
Casca, uno de los cuales pertenece al horno que él tiene aforado de Urraca Eanes y el
otro a la casa que tiene aforada de los clérigos del coro. Como renta anual el canónigo
no pagará nada, haciéndose cargo del pago de la renta Lorenzo Eanes da Choza, y a su
muerte las voces que le sucedan en el foro deberán pagar, por el día de san Martín, dos
maravedíes por el sesego y el «exido» que está junto al horno y un maravedí por el
«exido» que está junto a la casa perteneciente a los clérigos del coro, quienes han
concedido su autorización para realizar este aforamiento.

B. AHPOu. Archivos Carlos Taboada Tundidor, carp. 31. Perg.; 259 x 231 mm.; escr.
gótica. En traslado notarial realizado por el notario Pedro Anfreus en Ribadavia, el 6 de
junio de 1384, por orden del juez ribadaviense Juan Fernández y a petición de Rodrigo
García Barata, heredero del canónigo (doc. nº 1351).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Lourenço Anes da Choça, morador em
Ourense, na rua da Corredoira, presentes et outorgantes, dando a elo sua outorydade que
ualla para senpre, Orraca Eanes, çidadaa d´Ourense, morador (sic) em Ourense, na rua
da Çima, e Aldara Gomes, minna moller, dou et outorgo a foro para senpre a uos, Duran
Lourenço, coego (sic) d´Ourense, bachiller em degredos, dous ixidos de terreo con hun
sesego que esta fora desta çibdat, aa Pia da Casca, dos quaes perteesçe hun delles ao
forno que eu teno aforado para senpre da dita Orraca Eanes et que a ella perteesçe; o
qual ixido parte de hun cabo pela o troeyra? do dito forno asi commo topa em el, e do
outro cabo parte pello sesego da casa et ixido que uos conprastes de Iohan Ares, e do
outro cabo parte pela casa et ixido que eu teno afforado asi para senpre dos clerigos do
coro; e ho outro ixido parte per este que uos afforo et topa na dita cassa dos cllerigos
<do> coro que eu delles teno aforada para senpre; e topan anbos os ditos ixidos em çima
da barreira374 da Pia da Casca. Afforouos os ditos ixidos et cada hun delles para senpre
por jur de herdade per tal pleito et condiçon que as uozes que depois de vos veerem dem
cada anno para senpre a min ou a quen perteesçer o forno perlo sesego et ixido que topa
no dito forno, por dia de sam Martinno de nouenbro, dous morabedis de dineiros
brancos, e do outro que eu teno dos ditos cllerigos do coro daran as ditas uosas uozes
cada anno porlo dito dia hun morabedi da dita moeda; e os quaes ditos tres morabedis
tanbem de huun sesego commo de outro vos eu dou que os aiades em todos os dias de
uossa vida em prestamo e pura doaçon; e que eu, o dito Lourenço Ianes, que page os
foros e [dereitos] que se am de pagar pelas ditas casas et ixidos, e, mingoando, que se
tornen porlos ditos tres morabedis de cada anno a min e a meus bees durante a dita vosa
vida e depois de uosa morte que as uozes que ueerem depus uos que pagen os ditos tres
morabedis de cada anno perlo dito dia segundo dito he. E obrigo todos meus bees para
uos anparar et defender para senpre a dereito con os ditos ixidos et sesegos que uos
afforo pellas condiçoes sobreditas segundo dito he e para vos quittar da dita penssom
em vossa vida. E eu, a dita Orraca Eanes, que soo presente, outorgo o dito afforamento

374
da Barreira] repetido.

883
na maneira et perlas condiçoes sobreditas em quanto perteesçe ao dito sesego et ixido
que a uos, o dito Lourenço Ianes, et a min perteesçe. E nos, Rodrigo Afomso,
procurador da vniuersidade dos clerigos do coro da igleia d´Ourense, et Iohan Clerigo,
moordomo, e Affomso Peres et Iohan Ianes, capellaas de Santa Oufemea, et Gomes
Peres, dito Guerra, et Pero Ianes de Loiro et Pero Ianes de Ribela e Martin Anes e
Rodrigo Ianes et Iohan Martines et outros clerigos do dito coro, todos ajuntados ante ho
altar de Sam Martinno, segundo que auemos de huso e de custume de seermos juntados
quando alguun contrauto queremos fazer, por nos et porla dita vniuersidade, outorgamos
o dito afforamento ena maneira e perlas condiçoes sobreditas em quanto perteesçe ao
dito ixido que a nos e ao dito Lourenço Ianes perteesçe. E eu, o dito Duran Lourenço,
que soo presente, por min e por toda minna uoz, para senpre asi reçebo de uos, os ditos
Lourenço Anes et uossa moller, Aldara Gomes, et da dita Orraca Ianes os ditos ixidos
aforados para senpre pelas condiçoes sobreditas, e obrigo todos meus bees para vos seer
feyto o dito foro de cada anno para senpre pelos ditos ixidos segundo que sobredito he
depois de minna morte. E eu, o dito Lourenço Ianes, juro per Deus e aa boa fe e a este
signal de † que nunca contra esto vena nen diga ende o contrario per min nen per outre
em parte nen em todo em juizo nen fora del.
E quen quer da nosa parte ou da estraya que uos contra esta carta e aforamento
quisser pasar em parte ou em todo que peyte aa outra parte aguardante por nome de
pena duzentos morabedis de dineiros brancos; e a pena pagada ou non esta carta e
afforamento sobredito fique firme e valla para senpre segundo que sobredito he.
Feyta a carta em Ourense, viinte e sete dias de março, era de mill e quatroçentos e
treze annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Pero Gonçalues, ome de Iohan Peres de
Nouoa, Iohan Fernandes, escripuan, moradores em Ourense, Gonçaluo Peres de
Cabanellas d´Orzellon, e outros.
E eu, Martin Gonçalues, publico notario d´Ourense porla igleia dese lugar que a esto
presente foy e em minna presença o fiz escripuir et meu nome e meu signal aqui fiz em
testemoyo de verdade, que he tal.

1290

1375, junio, 5. Ourense.

Cláusulas testamentarias de Juan Pérez de Nóvoa, hijo de Pedro Eanes de Nóvoa y


de María de Sanabria, por las que otorga al cabildo auriense el coto de Soutomaior y
todos los bienes que posee en Tosende y en Albarde para dotar dos aniversarios, que
deberán celebrarse el 1 y el 4 de mayo.

B. Escrituras 1, nº 6. Perg.; 260 x 401 mm.; escr. gótica. Traslado notarial realizado por
el notario auriense Martín González el 10 de (en blanco) de 1382 por orden de Vasco Pérez
Corbacho, maestrescuela de Ourense, y de Martín Martínez, chantre de Covarrubias,
administradores del obispado auriense por el cardenal Pedro de Luna, legado pontificio en
los reinos hispanos (doc. nº 1336). Presenta manchas de humedad, especialmente en las
doce primeras líneas; antigua doblez horizontal en la línea 25. Al dorso, escr. gótica:
«Testamento de Juan Peres de Nouoa». Al dorso, escr. gótica: «Item mando enterar meu
corpo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 228 (nº 890).

884
Eno nome do Padre, e do Fillo e do Espiritu Santo, que son tres pessoas e hun Deus
verdadeyro, e da sua madre, Virgen santa Maria. Amen. Sabean quantos esta carta de
testamento viren commo eu, Johan Peres de Nouoa, fillo de Pero Anes de Nouoa e de
dona Maria de Seabra, que foron, estando sao e con soude e con todo meu
entendemento conprido, qual Deus teuo por ben de me dar, temendome de morte, que
he cousa natural, et por tal que depoys de minna morte non venna contenda entre
alguuns sobre los meus bees e sobrelo al que deuo ordenar, e consiirando que eu nen
outro algun non sabemos o dia nen a ora que auemos de passar deste mundo para o
outro, segundo que dis o auangeo de Deus, por ende faço minna manda e testamento
para senpre valedeyro en aquesta maneira que aqui dira: Primeiramente, dou a minna
alma a Deus e a santa Maria, sua madre, e joçolles moyto omildosamente que ma
queyran reçeber eno seu reyno, e que me queyran perdoar os pecados e erros que ey
feytos ata aqui e que d´aqui en deante me garden de faser outros. E mando enterrar meu
corpo eno moesteiro de santa Maria d´Osseyra, hu jas meu avoo Johan Peres, e Pero
Anes, meu padre, etçetera.
§ Iten, mando ao cabidoo da ygleia d´Ourense, porlo amor de Deus e por que lle soo
tiudo, o meu couto de Soutomayor con todos seus dereitos e perteeças; e todo aquelo
que eu ey e me perteençe en Toesende e en Albarde; que aian e possuyan todo esto que
lles mando para senpre por jur de herdade por seu, e que os homes boos, pessoas e
coengos do dito cabidoo que me façan por elo e digan en cada hun anno para senpre
dous vniuerssarios segundo que han acustumado de o diser porlos outros finados, o hun
vnyuerssario o primeyro dia do mes de mayo, e o outro a quatro dias desse mes de mayo
porla minna alma et daquelles a que eu soo tiudo, çetera.
E faço minnas herees en todos los outros meus bees e boas mouilles e rreyzes que
mandados non ey em este testamento e castelos e casas fortes dona Maria, moller de
Andreu Sanches de Gres, et dona Mayor e dona Eynes e dona Marinna, minnas fillas,
que ey de dona Eluyra, minna moller, e fillo ou fillos outros, se os ouuer, da dita minna
moller e y ficaren viuos a tenpo de meu passamento, e mando que morrendo cada huna
destas minnas fillas e fillos outros, se os ouuer, da dita minna moller sen ydade conprida
que suçedan e fiquen herdeyros enos ditos meus bees e casas fortes os que delles ficaren
viuos et asy sucesiue, çetera.
Feyto foy e outorgado este testamento ena çibdade d´Ourense, çinquo dias do mes
de juyo, era de mill e quatroçentos e treze annos.
Testemoyas que presentes foron para esto espeçialmente chamadas e rrogadas:
Gonçaluo Anes e Gonçaluo Martines de Ribadauea e Affonso Ferrnandes, coengos na
igleia d´Ourense, et Bertolameu Peres, raçoeyro na dita ygleia, e Johan d´Ourantes e
Lopo Rodrigues d´Ourantes et Garçia Peres d´Ourense, escudeyros do dito Johan Peres
de Nouoa.

1291

1375, septiembre, 13.

Juan García Manríquez, obispo de Ourense, reunido con su cabildo y con algunos
abades de la diócesis, establecen la forma en que deben repartirse los pedidos del papa
entre la clerecía del obispado. A continuación, y siguiendo el estatuto que acaban de
aprobar, proceden a repartir los setecientos cincuenta y seis y medio florines de oro

885
que cupieron pagar a la diócesis auriense en el último pedido pontificio más otros
cincuenta para llevar los anteriores a Lisboa.

B. Escrituras 11, ff. 52r-54r. Papel; 145 x 221 mm.; escr. cortesana. Traslado notarial
realizado por el notario apostólico Rodrigo Lorenzo de Allariz en el castillo de Miraflores el
11 de mayo de 1458 a petición del procurador fiscal y racionero Juan Fernández de Lugo,
por mandato del provisor y vicario, Gonzalo de Telles de Vergara.

ED. VAQUERO, Colección diplomática de Celanova, I, 232-237 (nº 174).

CIT. ES, XVII, 132.

Era de mill et quatroçentos et treze annos, treze dias do mes de setenbro. Sabean
todos que en presença de min, Garçia Dias, coengo da iglleia d´Ourense et notario e
chançeller desta çibdade d´Ourense et da dita iglleia, et das testimuyas adeante escriptas
seendo eno Curral d´Ourense, ho onrrado padre et sennor don Juan Garçia375
Manrriques, porla graça de Deus obispo d´Ourense, con o deam e cabidoo da dita
iglleia, per canpaa tangida, segundo que he de vso et de costome, presentes y os
religiosos et onrrados baroes o abbade de Celanoua, e o abbade do monesterio de Sant
Esteuoo de Riba de Sill, e o abbade de Sant Cloyo, et o prior de Junqueira d´Anbia, e
outros clerigos religiosos, e o abbade de Montederramo, et o abbade de Junqueyra de
Espadanedo, sobre rason dos pedidos de noso sennor o papa et dos seus delegados et en
commo se paguen de aqui en deante e se non ponnan nen tayxen nos ditos pedidos mais
contias:
Ordenou primeyramente o dito sennor obispo, con outorgamento dos sobreditos376,
// [fol. 52v.] do que montar a tayxa do que for posta eno bispado d´Ourense que den a terça
parten (sic) da dita tayxa aos abbades ysentos do dito obispado con as granjas exsentas
que estan eno bispado dos outros abbades exsentos. E que paguen as granjas que non
son exsentas que estan eno bispado que son dos abbades que estan fora deste dito
obispado outra terça contia da dita tayxa. E tirando esto, todo sobredito que o al que fica
da dita tayxa que se reparta porlo obispado et seu cabidoo d´Ourense e porlos outros
abbades e abbadesas et priores et clerizia de seu bispado.
E porque esto fose çerto et valedeyro para sempre repartiron logo seteçentos et
çinquaeta (sic) e seys floriins e medeo d´ouro que diseron que noso sennor, o papa
Gregorio, poso eno dito obispado por sosidio caritatiuo para ajuda de manteer a guerra
que ha con enemigos da Iglleia. Do qual pedido mandou o dito sennor obispo que se
pagase a meatade eno mes de setenbre primeiro sobredito da dita era, e outra meatade
por dia de Natal da dita era. E repartiron mais çinquaeta floriins para leuar os ditos
floriins do dito pedido a Lisboa, onde era mandado. Asy que montan por todo
oytoçentos e seys floriins e medeo.
E estes floriins se tayxaron et repartiron para se pagaren en esta maneyra:
Primeiramente, ao bispo con seu cabidoo, çento et noueenta e quatro floriins e sesta.
E desto coubo ao bispo a pagar, enas duas partes, çento et viinte e nove floriins e
medeo, e ao dito cabidoo, en huna terça parte, seseenta e quatro floriins e medeo.

375
Garçia] interlineado, sobre el renglón.
376
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Rodericus
Laurencii, publicus appostolica auctoritate notarius». Al margen izquierdo figura la siguiente nota: «Non
enpesca onde vay escripto ontre regloes que diz “Garçia”».

886
Iten, coubo a pagar da dita tayxa aos abades et priores et abbadesas non exsentos do
dito obispado çento e noueenta e quatro floriins e medio.
§ Iten, aa clirizia do dito obispado, çento e noveenta et quatro floriins e sesta d’ouro.
E estes repartironse perlas dignidades en esta maneira:
§ Iten logo, o Deanadigo, viinte e sete floriins e medeo.
§ Iten, o arçidianado de Castela, viinte e sete floriins e medeo.377 //
[fol. 53r.]
§ Iten, Terra do Cabidoo, viinte e oyto floriins et medeo.
§ Iten, o arçidianado de Bubal, viinte floriins.
§ Iten, o Chantradigo, viinte floriins.
§ Iten, ao Maestrescolado, treze floriins.
§ Iten, o arçidianado de Baronçelle, sen as iglleias hermas, des floriins.
§ Iten, a Caldelas, des floriins.
§ Iten, ao arçidianado de Çelanova, doze floriins e medeo.
§ Iten, ao arçidianado de Limia, viinte e dous floriins e sesta378.
§ Iten, coubo a pagar da dita379 tayxa aos abades exsentos, con as granjas exsentas
que estan en este bispado que son dos monesteyros exsentos que estan fora do dito
obispado, çento e triinta floriins.
§ Iten, coubo de pagar da dita tayxa aos abades e priores e abadesas non exsentas.
§ Iten, logo ao abade de Çelanova, d’anbas las pagas, çinquaenta et dous floriins e
medeo. E desto foy por merçee que lle fezo o dito sennor obispo por quanto o dito
monesteyro estaua danificado, e per plazer dos ditos abbades e priores; e ficou de pagar
ao adeante a terça parte dos pedidos que foren lançados aos abbades e priores e
abbadesas non exsentos do dito obispado.
§ Iten, coubo de pagar a Santo Esteuo de Riba de Sil, viinte e dous floriins e medeo.
§ Iten, a San Cloyo, viinte e oyto floriins.
§ Iten, a Junqueira d’Anbia, viinte e oyto floriins.
§ Iten, a San Pedro de Rocas, quinse floriins e medeo.
§ Iten a Santa Christina, onze floriins.
§ Iten a Santa Coonba, treze floriins e medeo.
§ Iten a Grou, sete floriins.
§ Iten a Porqeira, çinquo floriins.
§ Iten a Ramiraas, çinquo floriins e medeo.
§ Iten a Bobeda, dous floriins.
§ Iten a Lobaas, dous floriins.
§ Iten, sen as iglleias exsentas, coubo de pagar aos moesteyros exsentos que estan
eno dito obispado:
Primeiramente ao abbade d’Oseyra quorenta e quatro floriins d’ouro.
§ Iten ao moesteyro de Montederramo, viinte floriins.
§ Iten a Junqeira d’Espadanedo, dez floriins d´ouro.

E esta dita tayxa outorgou o dito sennor obispo et mandou que valuese e fose
valedeira para sempre e que per ela os abades e priores e abbadesas e clerisia do dito
obispado segundo mays (en blanco). E mandou a min, o dito notario e chançeler, que

377
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Rodericus
Laurencii, appostolicus notarius (rubricado)».
378
sesta] escrito sobre raspado.
379
dita] interlineado, sobre el renglón.

887
dese o treslado desta dita tayxa que el feso a todos380 // [fol. 53v.] aqueles a que perteesçese
para garda de seu dereito ao adeante.
A qual foy feita en Ourense, eno dito Curral, mes e anno e era sobreditos.
Testemoyas que a esto foron presentes: don Garçia Rodrigues, dean d’Ourense, don
Juan Ferrnandes, arçidiano de Castela, don Pero Ferrnandes, arçidiago de Carrion, don
Juan Martines, maestrescola d’Ourense, don Juan Ferrnandes, dean de Toledo,
canonigos d’Ourense, Loys Ferrnandes, notario de noso sennor el rey e de dito381 sennor
obispo e outros.

§ Iten, soma os ysentos que son eno bispado çento e oytenta e tres flancos382.
§ Iten deste dito pedido mandou o dito sennor obispo que pagasen as granjas
exsentas e comendas e tanben as outras granjas non exsentas que estan eno dito
obispado que son dos moosteyros de fora do dito obispado que non son exsentos e as
granjas non exsentas son estas que se siguen:
Iten, Roçamonde, de Sant Martinno de Fora, tres floriins.
Iten, A Groua, do moesteyro de Saar, seys floriins.
Iten, Sant Andre de Canpo Redondo e Sadornin, quinse floriins.
Iten, Gomaris, dez e seys floriins.
§ Lalon, do moosteyro de Camanço, sete floriins.
§ Mesego, do moesteyro de Caruoeyro, sete floriins.
§ A granja de Layas et de Vanga e a teença d’Aariz, que he do moosteyro de Santa
Maria d’Azeueyro, sete floriins.
Iten, porlo que ha o moosteyro de Chantada en Orzellon e con o que ha en Santa
Maria do Canpo, oyto floriins.
Iten, porlo que ha o moosteyro de Mosonço ena grana et casares de Santa Olaya de
Vanga e eno Baroe, quatro floriins.
Iten, porlo que <ha> o monesteyro de Canba eno arçidianado de Caldelas, dous
floriins.
Iten, porlo que ha o monesterio de Santo Antonin ena granja de Casdondillas de
cabo da Peroja, dous floriins.
Iten, a granja d’Oyra do moosteyro de Doçon, dous floriins.
Iten, a Batondeira, dous floriins.
Iten, a comenda da Barra, oyto floriins.
Iten, o prior de Veyga, dez floriins.
Iten, Abiaas383 // [fol. 54r.] do moosteyro de Sobrado, çinquo francos.
Iten, a comenda de Castrelo, çinco floriins384.
§ Iten, a granja de Carrazedo, tres floriins385.
Iten, o moesteyro de Codesedo386, catro floriins387.
Iten a granja de Sant Lourenço.

380
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Rodericus
Laurencii, appostolicus notarius (rubricado)». También figura la siguiente nota «Non enpeesca onde vay
escripto sobre raydo en esta plana que dis “sesta”».
381
dito] escrito sobre raspado.
382
flancos] escrito sobre raspado.
383
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Rodericus
Laurencii, appostolicus notarius (rubricado)». También figura la siguiente nota «Non enpesca onde vay
escripto sobre raydo en esta plana que dis “dito” e “flancos”».
384
çinco floriins] escrito con letra posterior en un espacio que había sido dejado en blanco.
385
tres floriins] escrito con letra posterior en un espacio que había sido dejado en blanco.
386
co] interlineado, sobre el renglón.
387
catro floriins] escrito con letra posterior en un espacio que había sido dejado en blanco.

888
Iten, Aveleenda das Penas et Monterrey e Pereyras que he do moosteiro de Melon,
quatro flancos388.
§ Iten, Viade, seys floriins389.
§ Iten, a granja que esta en Deua do moosteyro de Feaa, sete floriins390.
§ Iten, a comenda de Astur[eses], que esta en Orzellon, quinze floriins391.
§ Iten, a comenda de Vilanoua de Allaris, que he da comenda de Limia, dez
floriins392.
§ Iten, a comenda do Sepulcro que esta en Orzellon, quinze flancos.

E eu, Garçia Dias, notario publico et chançeller da dita iglleia, que a esto con as
ditas testemoyas presente foy e en minna presença o fiz escripuir e meu nome e signal
aqui fiz en testimoyo de verdade, que tal he.393

1292

1376, enero, 30, miércoles. Ourense.

El maestrescuela auriense Juan Martínez y el canónigo Durán Lorenzo, jueces


compromisarios elegidos por las partes, tras haber atendido los argumentos de cada
una y tomado declaración a los testigos, emiten sentencia en la contienda que enfrenta
al cabildo auriense, representado por el canónigo Vasco Pérez Mariño, tenenciero del
coto de Puga, con el escudero Gonzalo Vázquez de Puga por la jurisdicción, señorío y
tributos de dicho coto. La sentencia es favorable al cabildo, asignándosele la
jurisdicción civil y criminal del coto y condenando a Gonzalo Vázquez de Puga al pago
de las costas procesales, que serán fijadas por los jueces una vez que Vasco Pérez
presente un escrito con las mismas. Los jueces, a solicitud del cabildo, declaran a
Gonzalo Vázquez de Puga en rebeldía por no haber comparecido a la lectura de la
sentencia habiendo sido citado para ello.

B. Tenza de Puga, nº 429. Perg.; 325 x 517 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado por el notario auriense Gonzalo Rodríguez por orden del obispo don García (doc.
nº 1337), tomándolo de las notas del notario Rodrigo González. Presenta manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino sin llegar a impedir la lectura; antiguas
dobleces horizontales y verticales que dificultan la lectura en las líneas 24, 36 y 46. En la
parte inferior derecha del pergamino, escr. gótica: «§ Anno do nascimento do noso sennor
Jhesu Christo de mill e quatroçentos et oyteenta et oyto annos, vynte e dous dias do mes de
feuereyro, dentro do cabido da igleia d´Ourense, estando y presentes a mayor parte dos
sennores benefiçiados da dita igleia, en seu cabido, contrautando seus negoçios e cabsas e
en presençia de myn, Juan de Ramoyn, canonigo e chançeller do dito cabido, Garçia de
Puga, escudeiro et regedor da çibdad d´Ourense, conoscoo que o couto de Puga e sennorio
del con toda a jurdiçon real, misto, voz et comeas, loytosas, porcos, marraas, carneiros,
seruiços et justiça era et perteesçia ao cabido da igleia d´Ourense. Johannes de Ramoyn,
canonicus chancellarius (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «Sentença sobre lo couto de
Puga e serviços e vozes et comeas». En nota adjunta al pergamino, escr. humanística:
«Sentencia de dos juezes arbitros, tomados por Basco Perez Mariño, thenenciero de Puga,

388
flancos] escrito sobre raspado.
389
seys floriins] escrito con letra posterior en un espacio que había sido dejado en blanco.
390
sete floriins] escrito con letra posterior en un espacio que había sido dejado en blanco.
391
quinze francos] escrito con letra posterior en un espacio que había sido dejado en blanco.
392
floriins] escrito con letra posterior en un espacio que había sido dejado en blanco.
393
Figura la siguiente nota «Non enpesca onde vay escripto sobre raydo que diz “francos”».

889
canónigo desta santa iglesia y Goncaluo Bazquez de Puga, que fueron los juezes, Juan
Martinez, maessoescuela, y Duran Lorenço, escojidos por las partes, por la qual declaran ser
y pertenescer al cabildo la jurisdicion ciuil y creminal de Puga y sus derechos de
inmemorial a esta parte y assy lo sentencian y por contumaz al dicho Goncaluo Bazquez
y394 le condenan mas en costas. Pronunciosse era de mill e quatroscientos y catorze. Y ano
de mill e quatroscientos y ochenta, haze fe Juan de Ramoin fue que Goncalo de Puga,
escudeiro, lleba esta jurisdicion del cabildo. E yo ago fe que a los ocho de agosto de mill e
quinientos e setenta y dos anos, la cassa de los Puga esta despojada por el rey de lo de Puga
y lo tiene el cabildo y lo posse en bista paz y faz de sus herederos. Pedro de Ortega, notario
apostólico (rubricado). E yo, el canonigo Juan Perez de Noboa, hago fe de lo mismo que oy
que esto [se a]bo ultimo de henero 1609 el mismo senor de la casa o torre de Puga que se
dize don Gonzalo de Puga es vasallo del cauildo, y en fee dello lo firmo. El canonigo
Novoa, notario apostólico (rubricado)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 228-229 (nº 891).

Era de mill et quatroçentos e quatorze annos, quarta feira, triinta dias do mes de
janeiro. Sabean todos que en presença de min, Roy Gonçaluez, notario publico da
çidade d´Ourense porlo bispo e porla egleia dese lugar, et das testemoyas adeante
escriptas ante Johan Martines, mestrescola da igleia d´Ourense, e Duran Lourenço,
coengo da dita igleia, omes boos, aluidros aluydradores entre Vaasco Peres Marinno,
coengo d´Ourense, por si e en nome do cabidoo da dita igleia, da huna parte, e
Gonçaluo Uaasques de Puga, escudeiro, da outra parte, pareçeu o dito Vaasco Peres
Marinno, non estando presente o dito Gonçaluo Uasques, e disso aos ditos omes boos,
juizes sobreditos, que ben sabian en commo en pesoa del e do dito Gonçaluo Uasques
asignaran termio perantorio, e outrosi o dito Gonçaluo Uasques por mayor abastança de
dereito fora enprazado per seu ome do dito mestrescola, juis sobredito, perentoriamente
para oje, este dia, a que pareçessen e veesen anteles oyr sentença no pleito que entre eles
era. E agora que o dito Gonçaluo Uaasques que non quisera nen queria pareçer, e que
eles que ouueran e avian de liurar este feyto en todo este mes de janeiro que ora anda, e
que non auia y mays deste dito mes en que o liurasen ca oje este dito dia e tras quinta
feyra sigente. Por ende, que lles desia e frontaua que pronunçiasen por contomaz ao dito
Gonçaluo Uasques pois que non pareçia, e en sua contomasia e rebellia que dessen
sentença no dito feyto sigundo que ficaran e achasen por dereito sigundo o poder que
lles para elo fora dado das ditas partes per conpromisso; e non no querendo eles asy
faser et o tenpo pasasse en que o dito feyto auia seer liurado, et o dito cabidoo, e el en
seu nome e por si, perdesen et meoscabasen de aquelo que o dito feyto era tentado et
sobre que era a contenda, que protestaua que eles e seus bees fosen delo tiudos ao dito
cabidoo, et a el en seu nome, e de todas las custas e perdas e dannos e mioscabos que
por esta rason o dito cabidoo, e el en seu nome, feseran e fiseren de aqui adeante, e de
querelar deles hu quer que seu dereito e do dito cabidoo fosse. E outrosi que, por quanto
o dito Gonçaluo Uasques non quisera nen queria pareçer este dia ante os ditos omes
boos, juises sobreditos, a oyr sentença sigundo que lle fora mandado, que protestaua de
auer per el et per seus bees a pena dos viinte mill morabedis contiudos no conpromisso
en que nos ditos omes boos auian este feito conprometudo.
E logo os ditos mestrescola et Duran Lourenço, omes boos, juises aluydros
sobreditos, seendo en lugar de julgar disseron que pois que o dito Gonçaluo Uasques
non pareçera nen pareçia ante eles este dia e ora a oyr sentença sigundo lle per eles fora
mandado en pesoa, e sobrelo outrosi disseron que da sua parte fora enprasado que o
394
y al pie] tachado.

890
pronunciauan por contomas e por reuel, e en sua contomaçia e rebellia que dauan e
deron logo en este feito huna sentença en escripto a qual o dito Duran Lourenço leeu per
si meesmo per outorgamento do dito mestrescola, da qual o thenor he este que se
adeante sige:
§ E nos, Johan Martines, mestrescola, e Duran Lourenço, coengos da igleia
d´Ourense, visto o conpromisso outorgado perlos ditos dean da igleia d´Ourense e
Vaasco Peres Marinno, teente o couto de Puga porlo cabidoo da dita igleia d´Ourense, e
o poder que nos per el he dado sobre la contenda e desauiinça que era entre o dito dean
e cabidoo, da huna parte, et, da outra, o dito Gonçaluo Vaasques, perlo qual
conpromisso deron poder a nos, os sobreditos et a cada huun de nos, que soubesemos
sumariamente, sine estrepito e figura judico (sic), a uerdade a quen perteençia de auer os
seruiços e coutaria e uos e outras cousas do dito couto de Puga, se perteençia de dereito
ao dito Gonçaluo Uasques, se ao dean e cabidoo da dita igleia d´Ourense, e que sabuda
a uerdade sinpresmente (sic) que a quen achasemos que perteençia que a esse o
julgasemos per nossa sentença deffenytiua; sobre las quaes cousas et para os agoardar
en todo as ditas partes e cada huna delas poseron sobre si pena de viinte mill morabedis
que peytase a parte non aguardante aas cousas sobreditas e cada huna delas aa parte que
o agoardase por cada ves; e demais que cada huna das ditas partes feseron juramento
sobre los Santos Auangeos, que corporalmente tangeron con suas maos, que goardasen
o que nos julgasemos e esteuesen e pareçessen aos termios que lles nos asignasemos,
apellatione postposita, sigundo que todo esto mais cunplidamente se conten no
conplimisso que as ditas partes sobresto feseron.
E visto en commo nos tomamos o dito ofiçio en nos, e visto en commo reçebemos
testemoyas presentadas perlo dito Vaasco Peres en nome do dito dean et cabidoo, da
huna parte, e perlo dito Gonçaluo Uellasques, da outra, fasendo inquisiçon para saber o
feito da uerdade; e visto o dito das testemoyas et de cada huna delas e a publicaçon que
ante nos sobrelo foy feyta, e o contradisemento d´anbas las ditas partes; e visto quanto o
dito Gonçaluo Uellasques porla sua parte e o dito Vaasco Peres, teente o dito couto de
Puga, por si e en nome do dito cabidoo, quiseron diser et rasoar ata que ençarraron
rasoes, e o dito Vaasco Peres concludio e pediu sentença por si e en nome do dito dean e
cabidoo, e o dito Gonçaluo Uaasques, poendo suas friuolas escusaçoes, indo contra a
forma do dito conprimisso e cousas en el contiudas, caendo enas penas que sobre si
posera e en cada huna delas; e visto en commo nos, auendo o dito pleito por concluso da
sua parte, el presente, lle asignamos termio perentorio para oje, quarta feira, triinta dias
de janeiro, para que ueesse oyr sentença perentoriamente; nos e cada huun de nos
seendo en lugar de julgar o dito Vaasco Peres por sy e en nome do dito dean e cabidoo,
presente, e o dito Gonçaluo Uasques, absente e en sua contomaçia e reuelia, auendoo
por presente, sabuda a uerdade do feito, avendo acordo e consello con omes boos
leterados, sabedores de foro e de dereito, achamos perlo dito das testemoyas e en
uerdade que o dito dean e seus anteçesores e cabidoo da igleia d´Ourense e o dito
Vaasco Peres e os outros que d´ante del ueeron que teueron o dito couto de Puga porlo
dito cabidoo que estan en possison de auer e leuar os seruiços de todos aqueles que
morasen eno dito couto e de cada huuns deles asi commo sennor do dito couto, e que o
dito couto que perteeçe e he seu, do dito dean e cabidoo, e daquel que o por eles teuer
enteyramente, e non do dito Gonçaluo Uasques nen doutro alguun passa per viinte e
triinta e quarenta annos e mais, e que o que teuer o dito couto por nome do dito cabidoo
que ha de auer a uoz e voses e coutaria e sennorio e enlisa e coomea de todos aqueles
que moraren no dito couto per si ou per seu ome et dar las pinnoras e faser todos los
outros abtos que perteençen a sennor do dito couto, e que os omes e molleres moradores
do dito couto que an de viir ao chamamento e mandado de aquel que teuer o dito couto

891
do dito cabidoo, e que el que ha de julgar as contendas entreles quando acaesçer e non
outro alguun, nen yren a juiso ante outro alguun sobre las contendas que os moradores
do dito couto entre si ouueren senon ante aquel que teuer o dito couto en nome do dito
cabidoo. E por esso julgamos as cousas sobreditas et cada huna delas seeren d´aqui en
deante para senpre do dito dayan e cabidoo, et do dito Vaasco Peres en seu nome, e dos
outros seus suçesores que veeren depois deles, e non doutro alguun, e poemos perpetuun
silençio para senpre ao dito Gonçaluo Vaasques et a toda sua vos que non venna nen
pase nen vaa per si nen outro en seu nome contra as cousas sobreditas e cada huna delas,
e cada que contra elo pasar, per si ou per outro en seu nome, por cada ves que caya enas
penas do dito conprimiso e en cada huna delas; e as ditas penas pagadas ou non e cada
huna delas que a dita sentença fique firme e valla para senpre.
E, a pedimento do dito Vaasco Peres, condanamoslle o dito Gonçaluo Vaasques
enas custas dereitas, e reseruamos en nos a taixaçon delas, e mandamos ao dito Vaasco
Peres que para tras quinta feira, que son triinta e huun dias do dito mes de janeiro, que
traga as ditas custas en escripto juradas.
E per nosa sentença deffenitiua o pronunçiamos nos e cada huun de nos todo asy.
§ A qual dada e liuda, o dito Vaasco Peres disso que por nome do dito cabidoo e por
sy que a reçibia asi, e pedio aos ditos omes boos, juises aluidros, que mandasen a min,
notario, que lla desse asi signada con meu nome e con meu signal para guarda do
dereito do dito cabidoo e seu, en seu nome. E os ditos omes boos, juises aluidros
aluidradores sobreditos, mandaronlla dar.
Dada foi esta sentença en Ourense, o dia e mes e era sobreditos.
Testemuyas que a esta data da dita sentença foron presentes: Pero Anrrique,
Gonçaluo Martines de Ribadauia e Lopo Afonso, coengos na dita igleia d´Ourense; e
Johan Lopes, scudeiro do dito Garcia Rodrigues, dean d´Ourense; e Aluar Afonso,
criado do dito Duran Lourenço, e Garçia Peres de Fromesta, moradores en Ourense; e
Gomez e Vidal, moradores en Toen, e outros.

1293

1376, marzo, 26. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora a perpetuidad al


labrador Lorenzo Eanes y a su mujer, Inés González, en una mitad, y al escribano
Giraldo Domínguez y a su mujer, Dominga Santiaguesa, en la otra mitad, todos ellos
moradores en el Tendal da Figueira, cuatro leiras de viñas en A Cuña, en las
proximidades de Ourense, por una renta anual de la quinta parte del vino. Las viñas
que se aforan habían sido retiradas por el cabildo a los foreros anteriores, Juan Sutil y
a su mujer, Constanza González, a causa del abandono en que habían dejado las
tierras.

B. Escrituras 17, nº 39. Perg.; 265 x 243 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el notario auriense Gonzalo Rodríguez tomándolo de las notas del notario Rodrigo
González (doc nº 1345). Manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura. Al
dorso, escr. gótica: «Carta per que o dean e cabidoo d´Ourense aforou quatro leiras de vinna
…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 229 (nº 892).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 451.

892
Sabean quantos esta carta viren commo nos, Garçia Rodrigues, dayan ena igleia
d´Ourense, et o cabiidoo desse lugar, seendo juntados em nosso cabiidoo ena costra
noua de Sam Martinno segundo que auemos de huso et de custume, per canpaa tanjuda,
damos et outorgamos aforamos a uos, Lourenço Anes, laurador, morador eno Tendal da
Figueira, et a uosa moller, Eynes Gonçaluez, que non he presente, et a toda vossa voz
para senpre, ena huna meatade, e a uos, Giraldo Domigez (sic), escripuam, morador en
Ourense, eno dito Tendal da Figueira, que sodes presente, et a uosa moller, Dominga
Santiagesa, que non he presente, et a toda vossa voz para senpre, ena outra meatade,
quatro leyras de vinnas que nos, o dito cabiidoo, auemos açerca desta çibdade
d´Ourense, eno lugar que disem a Cuyna; as quaes vinnas parte con vinnas que y ten
Pero Paes et con vinnas de Esteuuo Lourenço et con outras vinnas d´Aluaro Sanches,
visinos da çibdade d´Ourense, et em çima topan con vinnas da capela de Santo Anton
que ora ten Gonçaluo Martinet de Ribadauia et con vinnas de Lourenço Peres d´Ayra,
fereyro, a qual ora ten Payno, seu fillo, et parten con vinnas da capela de Santa
Ouffemea; as quaes quatro leyras de vinnas teuo de nos, o dito cabiidoo, aforadas Johan
Sutil, que foy, et Costança Gonçaluez, sua moller, as quaes nos reçebemos e mandamos
reçeber porlas maas paranças que em elas eran feytas et polo foro que nos delas non
fezeron ata aqui commo de dereito podimos faser. Aforamosuos as ditas quatro leyras
de vinnas a cada huun de uos na sua meatade para senpre segundo sobredito he con
todas suas entradas e seydas, jures et perteenças per tal condiçon que uos et cada huun
de uos et todas vosas vozes lauredes et paredes ben em tal maneira que non desffalescan
per mingoa de lauor et de boo paramento; e dedes ende a nos, o dito cabiidoo, de foro en
cada huun anno en pas et em saluo ou aquel ou aaqueles que o por nos et em noso nome
ouueren de recadar et reçeber a quinta parte de todo o vinno et conposta que Deus y der,
a conposta na vinna e ho vinno no lagar, as quaes nouidades auedes de coller en cada
huun anno per nosso home ou daquel ou daquelles que o por nos et em nosso nome
reçeberen, ao qual deuedes de proueer de comer et de beuer cumunalmente segundo
vossa possemente collerdes a dita nouidade. E se uos ou as ditas vosas voses ou cada
huuns de uos quiserdes vender, deitar ou supinorar as ditas leyras de vinnas ou parte
delas que primeiramente frontedes a nos ou aquell que o por nos ouuer d´auer et nollo
dedes polo juto (sic) preço que outre por elas der, et non no querendo nos porlo justo
preço que enton ho vendades, deitedes ou supinoredes aa tal pessoa que seia semelauil
de uos que laure et pare ben et cunpla et agarde todalas condiçoes desta carta et cada
huna delas. Outrosy, he posto que se contenda recreçer entre nos, o dito cabiidoo, et vos
sobre rason das ditas vinnas ou sobre parte delas sobre rason do dito aforamento que
seian tomados et escolleytos dous ou tres homes boos de nos o dito cabiidoo tomados a
praser das partes per que se determine a dita contenda, sem outra apelaçon alguna. Et,
outrosy, he posto que non ponades manda nen aniuersario nen trebuto alguun sobrelas
ditas vinnas nen sobre parte delas a outra igleia nen ha outra pessoa alguna nen seian
obrigadas por deueda del rey nen per outras deuedas a que uos seiades tiiudos et
obrigados nen por omysio alguun em que seiades caydos. E nos, os ditos Lourenço
Anes et Giraldo Domingues, que somos presentes, por nos et porlas ditas nossas
molleres, que non som presentes, et por todas nosas vozes, para senpre asy reçebemos
em nos as ditas leiras de vinnas aforadas de uos, o dito dean e cabiidoo, pela maneira et
condiçoes que ditas som, et para lauar (sic) et parar bem et pagar o dito foro en cada
huun anno et conprir et aguardar as condiçoes desta carta et cada huna delas obrigamos
todos nosos bees mouilis et rayses gaanados et por gaanar. E nos, o dito dean et
cabiidoo, obrigamos os bees da nossa mesa para uos anpararmos et defendermos con

893
esto que sobre<dito> he senpre a dereito con as ditas leyras de vinas que uos aforamos
commo sobredito <he>.
Posto foy et outorgado ontre nos, as ditas partes, que qualquer delas que contra esto
quiser pasar en parte ou en todo et ho non conprir et agordar que peite aa outra parte que
o conprir et agordar quiser por nome de pena cem morabedis da boa moeda; et a pena
pagada ou non que esta carta et aforamento fique firme et valla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, viinte et seis dias do mes de março, era de mill et
quatroçentos et quatorse annos.
Testemuyas que foron presentes: Gonçaluo Peres et Apparice Eanes et Martin
Geestosa, raçoeyros da igleia d´Ourense, et Rodrigo Afonso et Aluaro Lopes, clerigos
do coro da dita igleia, et Gonçaluo Martinet, porteiro do dito cabiidoo, et outros.

1294

1376, mayo, 14. Ourense.

Testamento de Juan Martínez, maestrescuela auriense. Se acompaña de la relación


de deudas y deudores que tenía en el momento de la redacción del testamento.

A. Escrituras 21, nº 21. Orig. Perg.; 258 x 700 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden a lo largo de todo el pergamino, dificultando en ocasiones la lectura;
antigua doblez horizontal que afecta a las líneas 49 y 50; desgarro del pergamino que afecta
a su parte derecha, a la altura de las líneas 61, 62 y 63; roto de pequeñas dimensiones que
afecta a algunas letras de la línea 71. Al dorso, escr. gótica: «Testamento de Juan Martis,
mestrescola».

ED. GONZÁLEZ GARCÍA, El testamento de Juan Martínez, 129-136

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 229 (nº 893).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 245.

Estas som as deuedas que a min, Johan Martines, meestrescola d´Ourense, deuen, de
que eu soo acordado, sen o que me deuen no Meestreescoladigo: Primeiramente, me
deue sobre huna çinta pregada de prata, dusentos e oyto morabedis. Iten, me deue Juça
de Castro, per huun estoque garnerydo de prata, seysçentos morabedis. Iten, me deue
Costança Yanes, moller de Johan Lourenço, yrmao de Ruy Lourenço, per hunas doas,
dez morabedis. Iten, me deue Aluar Nunez de Leborin, sobre hunas reliqueas,
çinquoeenta morabedis. Iten, me deue Pero Meendez de Noalla duzentos morabedis.
Iten, me deue Domingo Yanes, mercador, oytoçentas e çinquoeenta barbudas; e eu aio
del huna taça de noue onças e media de prata e mays çinquoeenta morabedis porque me
Aluar Nunes de Leborin poso as ditas suas reliqueas. Iten, me deue Johan Ares, juys
d´Ourense, viinte e duas fanegas de çenteo. Iten, me deue Martin Anes de Gordon, per
huun atado de prata e per huna grilanda con tamidos, seseenta e quatro morabedis. Iten,
me deue Peruxa, escudeiro de Pero Sarmento, çinquoeenta e oyto morabedis que leuou
de vinno e triinta e seys fanegas de millo e de çenteo. Iten, me ficou este Peruxa que me
acadasse de Gomez Peres de Roucos oyteenta e çinquo morabedis. Iten, me deue
Vaasco Coruacho, coengo d´Ourense, çem morabedis. Iten, me ten Juça de Castro huna
taça pequena branca por quareenta morabedis. Iten, me deue Gonçaluo Peres,

894
estrabeyro, seteenta e çinquo barbudas; et quitolle as triinta e çinquo e que page as
quareenta. Iten, me deue Ruy Gomez do Tendal da Figeyra, per huun çerame de viado,
dez e seis morabedis. Iten, me deue Gonçaluo Peres, reytor da ygleia de Santa Marinna
d´Agoas Santas, triinta morabedis. Iten, me deue Johan Martines de Codeiro duas
loytosas que recadou por min do moordomadigo de Codeiro que eu tiue este anno, ou
mays se mays acharen que som. Iten, me deue Aluaro Sanches des libras de brancos; e
he fiador delas Martin Anes de Gordom. Iten, me deue Gonçaluo de Noalla huna fanega
e media de triigo.

§ Iten, deuo eu, o dito meestrescola, das rendas do bispo de Codeiro e de Juuencos
deste anno que ora anda, mill e çento e çinquoeenta morabedis; os quaes asigno que os
aja per huna cuba de binno que tenno na rua d´Oobra, na adega de Iohan Pardo e de sua
moller, Toda Peres. E o que y ouuer mays que fique para conprir o meu testamento.
Iten, deuo ao arçidiago de Caldellas duzentas e oyteenta barbudas; e mando que lles
paguen daquelo que deue Domingo Yanes, mercador. Iten, deuo ao dito Johan Pardo
dez e oyto morabedis das cubas e do sesego do çeleyro, e o al tenollo pagado.

Eno nome de Deus, Padre e Fillo e Espiritu Santo, que som tres pesoas e huun Deus
uerdadeiro. Amen. Sabean quantos esta carta de testamento virem que eu, Johan
Martines, meestrescola da igleia d´Ourense, jasendo doente de ynfirmydade, pero con
todo meu entendemento conprido, qual Deus teuo por ben de me dar, faço minna manda
e meu testamento valedeiro para senpre en esta maneira: primeiramente, mando a minna
alma a Deus e a sua madre, Virgee santa Maria, e peçolles moyto omildosamente que
ma queira resçeber eno seu regno e mando enterrar meu corppo ena caustra de Sam
Martinno, en hun moymento que y se, ontre as abssias de Sam Martinno e de Santa
Oufemea, que ten figurado armas de Rodeiro. Iten, mando que leuen conmigo en oferta
dous cantaros de vinno et dous queistelos de pan branco. Iten, mando rezar por minna
alma en quanto esteuer en casa viinte salteyros e dez sobrela coua. Iten, mando que me
digan o dia que me enterraren huun triintanario de miissas. Iten, mando para onrra de
minna sopultura çinquoeenta libras de çera, e que façan dela çinquoeenta candeas ou
mais, as que biren que conpre. Iten, mando aas pessoas e coengos da igleia d´Ourense
que foren presentes en minna sopoltura e me fezeren onrra e me ajudaren a sacar da
pousada sigundo que me deuen sacar çen morabedis. Iten, mando aos clerigos do coro
da dita igleia triinta morabedis aos que foren presentes en minna sopoltura, que me
façan huna vegilia e me digan huna miisa cantada de requien por minna alma. Iten,
mando para o lume das lanpaas de San Martinno e de Santa Oufemea e de Santa Maria a
Madre et de Santa Maria Madalena e de Santa Triidade e de Santa Maria de Pussio e de
San Françisco e de Santa Maria do Porto e de Santa Maria de Lamela e de Santa Maria
de Reça e da crus de Santa Oufemea, quatro dineiros a cada huna. Iten, mando aos
raçoeiros de Sam Lazaro para huna paaça dez morabedis. Iten, aos tauoeyros çinquo
morabedis. Iten, mando aos capelaes de Santa Oufemea doze morabedis, e que me aian
e<n> mente en sua oraçon e uaan sobre minna sopultura con agoa sagrada ata as seys
somanas. Iten, mando aa demanda de Sam Iohan d´Acre dez morabedis. Iten, mando aos
frayres de San Françisco que me vennan fazer onrra e digan por minna alma ena igleia
de Sam Martinno ata sete dias huna miissa cantada cada dia, e vaan sobre minna
sopoltura cada dia enos ditos sete dias con agoa sagrada, duzentos morabedis. Iten,
mando que me ofrenden ata huun anno cada dia quatro dineiros en pan e en vinno. Iten,
mando que meu heree e conpridor prouea minna sopoltura de todas las outras cousas
que entender e vir que conpren. Iten, mando a Pero Lourenço de Beiga, clerigo, a minna
garuacha et todas las deuedas que me deuen eno mestrescoladigo do tenpo passado ata

895
agora. Iten, lle mando mays a meatade do meu mestrescoladigo que me ha de render ata
huun anno e dia con a meatade dos uodos do meu prestamo do Chao de Castela. Iten,
mando por loytosa do bispo o meu roçin de sela. Iten, mando a Afonso Fernandes,
sancristan, e a Martin Anes e a Afonso Martines et a Roy Capelo, clerigos do coro,
viinte morabedis; e elles que tennan por ben de me lauar e de me vestir. Iten, mando que
me vistan commo manda frey Johan Fernandes, e en çima desto huna sobre peliza e a
minna vestimenta que aqui tenno; pero que mando que me tiren a bestimenta quando me
ouueren de meter no moymento, e que a ponnan no tesouro para dizeren con ela as
miissas os cardeaas eno altar de Sam Martinno. Iten, mando a minna taça grande de
dous marcos e seys onças de prata dourada que de min ten o arçidiago de Castella, dom
Iohan Fernandes, enprestada para huun calez con que se digan as miissas eno altar de
Sam Martinno; e rogo e encomendo ao dean e omes boos do cabidoo da dita igleia que
lle demanden esta taça e façan fazer dela o dito calez, e se o dito arçidiago demanda
outra taça branca pequena que eu del tenno pague çento e quareenta e sete morabedis
que me deue per elo et denlla. Iten, mando a Pedro, meu ome, o meu albardon. Iten, lle
mando mais çen morabedis dos dineiros que me deue Gonçaluo Martines, alfagime, e
Gomez Eanes, escripuan. Iten, mando a Gil, meu ome, a minna aztuan de Lisboa ancha
e çen morabedis para huna saya. Iten, mando a Fernan Lourenço, meu ome, oyto
fanegas de çenteo que me deue Martin Anes de Gordom e quatro fanegas de millo que
me deue Lopo Galego. Iten, mando a Johan Caldelas, por seruiço que me fezo, duas
uaras de picote para huna saya. Iten, mando a Tereyginna des morabedis. Iten, mando a
Costança Yanes, minna seruenta, o meu tabardo et toda vtenssilya de casa e uoontades e
pan e carne e pannos de cama que esta en esta pousada, saluo a minna cama que he do
cabidoo e sacando ende huun par de mantees que mando aos lazerados. Iten, mando a
Fernando, clerigo, o meu saquillo; e quitolle o que me deue do titolo da igleia
d´Armental que por el pagey, e que lle den seu titolo. Iten, mando a Afonso Fernandes,
coengo d´Ourense, o meu manton con seu capeyrote. Iten, mando o meu seelo de prata a
Santa Maria do Castro de Caldellas. Iten, mando a Lourenço Yanes, clerigo de Caldelas,
çinquoeenta morabedis; e rogolle no amor de Deus que me perdoe. Iten, mando aa
moller de Lourenço Peliquin çinquo morabedis; e rogolle no amor de Deus que me
perdoe. Iten, mando que den huun cabeçal pequeno de laa que aqui esta a Orraca Lorda.
E faço meus herees en todos los outros meus bees que non ey mandados et conpridores
deste meu testamento a Afonso Fernandes, coengo d´Ourense, e Martin Peres, jubeteiro,
morador na rua da Pixotaria, e a cada huun delles que o cunpran perlo meu e sen seu
dagno, e o testamento conprido et pagadas minnas deuedas e mandas se alguna cousa
remaneçer encarrego suas conçiençias e façan ben por Deus a Johanne, meu criado, fillo
de Costança Yanes, se biuer. E peço por merçee a Pero Ruyz Sarmento, endeantado
mayor en Galisa [...] Lope Martines, seu moordomo, que lles venna a mente alguun
seruiço se lle lo ey feito e que defendam e anparen estes meus conpridores e herees
porque se cunpra esto que eu mando en este meu testamento. E este dou e outorgo por
meu testamento e por minna postrimeira uoontade ualedeiro para senpre, e se non ualuer
commo testamento mando que ualla commo codiçilo ou commo outra escriptura publica
feita per mao de notario; e se outro testamento ou testamentos, codiçilo ou codiçilos,
manda ou mandas aio feytas ante deste reuocoos e doos por nenhuuns et mando que non
uallan nen aian firmedue saluo este que agora faço per Martin Gonçalues, notario
publico d´Ourense, que dou e outorgo por meu testamento e por minna pustrimeira
uoontade ualedeira para senpre.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra este meu testamento e mina
pustrimeira uoontade veer en parte ou en todo aja a yra de Deus e a minna maldiçon e
demais que peyte a meus herees e conpridores mill morabedis da boa moeda e aa uos

896
del rey outros tantos, e se lle alguna cousa en este meu testamento ey mandado que o
non aia e a dita pena pagada ou non quero e outorgo que este meu testamento e mina
pustrimeira uoontade fique firme e ualla para senpre.
Feito o testamento en Ourense, quatorse dias do mes de mayo, era de mill e
quatroçentos e quatorse annos.
Testemoyas que a esto presentes foron espeçialmente chamadas e rogadas: Rodrigo
Aluares e Pero Enrrique e Martin de Montes, coengos d´Ourense; Fernan Lourenço e
Gil, omes do dito mestrescola; e Garçia Paez, ome do arçidiago de Caldelas; e Gonçaluo
Oureiro, escripuan, moradores en Ourense.
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense por(signum)lo bispo e porla
ygleia desse lugar, que a esto presente foy e esta carta de testamento en minna presença
a fiz escriuyr e per mandado e outoridade de Garçia Diaz, coengo na igleia d´Ourense et
chançeller dessa çibdade, meu nome e meu signal aqui fiz en testimoyo de verdade, que
he tal.
(Signum: Garçia) Et eu, Garçia Diaz, coengo et chançeller sobredito, por quanto era
occuppado doutros negoçios este dito testamento fiz fazer ao dito Martin Gonçalues,
notario, e confirmo e meu nome et signal aqui fiz en testemoyo de verdade, que tal he.

1295

1376, julio, 26. Ourense.

El clérigo de coro Gómez Pérez, capellán de la capilla de O Couto fundada por el


arcediano Pelayo Sebastián, en presencia y con el consentimiento del deán auriense
don García Rodríguez, vicario general del obispo don Martín, afora a perpetuidad al
orfebre Gonzalo Eanes, morador en Ourense, en la plaza do Campo, y a su mujer,
Constanza Eanes, al «aparellador» García Eanes, hermano de Constanza, al sastre
Rodrigo Arias y a su mujer, Dominga Eanes, y a Gonzalo Eanes y a su mujer, María?
Eanes, cada uno de ellos en una cuarta parte, una seara de viña en O Couto, junto al
arroyo, que debe foro de cuarta al obispo y diezmo, por una renta anual de doce libras
de moneda blanca, pagaderas por el día de Navidad. Se estipula que los foreros
quedarán exentos del pago de la renta los dos primeros años debido al mal estado en
que se encuentra la viña, yerma y sin labrar, como consecuencia de la negligencia del
anterior capellán. El deán autoriza el foro por ser en pro y beneficio de la capilla y de
sus capellanes, puesto que la capilla carecía de bienes con los que poder afrontar la
reparación de la viña y no había encontrado a quien aforarla por una renta más
elevada.

A. Fábrica 2, nº 633. Orig. Perg.; 300 x 282 mm.; escr. gótica; deteriorado, manchas de
humedad que se extienden prácticamente por todo el pergamino dificultando la lectura;
pequeña incisión entre las líneas 23 y 24 que no afecta al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 229 (nº 894).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Gomes Peres, clerigo do coro da igleia
d´Ourense e capellan da capella do Couto que ordenou Payo Sauasthaas, arçidiago, que
foy, per licença et outorydade de don Garçia Rodrigues, dean da igleia d´Ourense e
vigario geeral eno espiritual e tenporal do onrrado padre e sennor don Martinno, porla
graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, que he presente e

897
outorgante, dou e outorgo aforo para senpre a uos, Gonçaluo Anes, ouriues, morador en
Ourense, eno Canpo, e a uossa moller Costança Anes, que non esta presente, ena quarta
parte, e a uos, Garçia Anes, aparellador, yrmao da dita Çostança Anes, ena outra quarta
parte e a uos, Rodrigo Ares, alffayate, e a uosa moller, Dominga Anes, ena outra quarta
parte e a uos, Gonçaluo Anes, e a uosa moller, [Maria] Anes, ena outra quarta parte, e a
todas uossas uoses para senpre huna seara de vinna que a dita capella ha e lle perteençe
que esta eno Couto, daquel cabo o rigueiro; a qual seara demarca da huna parte per
vinna que agora pesue Fernan Soelleiro que he foreira aa obra de San Martinno [e con
outra] vinna de Ouffemea Sanches, moller de Rodrigo de Montes, que he foreira aa dita
Obra, e en çima topa ena congostra uella que uay para O Couto, e topa ena outra leira de
vinna que ten a dita Ouffemea Sanches que ias aa seida da congostra, e commo topa en
huna riba e en huna figueira aluar que esta ena cabeça da dita seara, e des y commo uen
a dereito da dita fygueira para a vinna que foy de Johan Fernandes, [o] avogado, que uos
agora, o dito Rodrigo Ares, laurades, e des y commo entesta en fondo en outra vinna
que uos agora, o dito Gonçaluo Anes, laurades, que foy de Johan Fernandes, o auogado,
e vay ferir en fondo eno dito rigeiro do Couto. Aforouos a dita seara de vinna segundo
que he demarquada con entradas et seidas e con todos seus dereitos e perteenças sub tal
condiçon que uos e cada huuns de uos e uosos suçesores que a dita seara de vinna
herdaren que a lauredes e paredes ben en tal maneira que non desfalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento, e façades delo ao bispo d´Ourense foro de quarta que per ela
ha d´auer; pero se for achado que alguna parte desta vinna he disemo a Deus da dita
capela e non foreira ao bispo que façades dela foro de quarta aa dita capela segundo
avedes de dar ao bispo da outra; e dedes ende a min e a meus suçesores que perlo tenpo
foren teedores da dita capela en cada huun anno en saluo porla festa do Natal dose libras
de dineiros brancos desta moeda de noso sennor el rey que agora corre, contados XX
soldos por libra cada huun de uos tres libras, e disemo a Deus, e liure e quite de todo
outro enbargo, çensso e encarrego alguun; pero he posto que en estes dous annos
primeiros segentes que non pagedes o dito foro das ditas dose libras por quanto as ditas
vinnas estan denyficadas. Outrosi, he posto que se porla ventura uos ou cada huun de
uos ou vossas uoses quiserdes vender, obrigar, deitar ou sopenorar a dita seara de vinna
ou parte dela primeiramente deuedes requerir sobrelo a min ou a meus suçesores que
perlo tenpo foren teedores da dita capella e no la dedes porlo justo preço que outro por
ela der, e se perla uentura eu ou meus suçesores a non quisermos porlo dito preço enton
a vendede, deitade ou sopenorade aa tal pesoa que seia semellauil de uos que laure e
pare ben e pague e faça e cunpra e agoarde todas las cousas e condiçoes que en esta
carta son contiudas segundo uos soodes tiudos e obrigados. E nos, os sobreditos
Gonçaluo Anes e Garçia Anes e Rodrigo Ares e Gonçaluo Anes, que somos presentes,
asi o outorgamos e reçebemos en nos a dita seara de vinna aforada perla maneira e
condiçoes que ditas son, e obrigamos todos nosos bees gaanados e por gaanar para a
laurar e parar ben e pagar e faser e conprir e aguardar todas las cousas que ditas son e
cada huna dellas cada huna de nos ena quarta parte segundo sobredito he.
E eu, Garçia Rodrigues, dean e vigario sobredito, por quanto soo çerto que a dita
seara de vinna esta denyficada e mal laurada, e por quanto outrossy reçebi juramento
aos santos auangeos do dito Gomes Peres se este aforamento que fasia da dita vinna aos
sobreditos era prol e boo paramento da dita capela e dos capellaes dela, e el perlo dito
juramento me disso e feso fe que entendia ca que era395 boo paramento e prol da dita
capella e dos capellaes que perlo tenpo fossen por quanto a dita vinna estaua erma et
denyficada por mingoa e nigrigençia do capellan, seu anteçessor que foy, que a leixara

395
ca que era] escrito sobre rascado.

898
erma e por laurar, e este Gomes Peres non auya bees da dita capella per que [a] podesse
laurar nen reparar, e porque outrossy non achaua quen lle por ela mays desse de foro
nen prometesse que os sobreditos; por ende eu, perlo poder ordinario da vigaria que
tenno, dou poder e outoridade e liçençia ao dito Gomes Peres para que posa aforar a dita
seara de vinna aos sobreditos porlas ditas dose libras cada anno, e ontreponno degredo
ao dito aforamento e mando que ualla e aja firmydue asy e ena maneira que he feito.
E eu, o dito Gomes Peres, perla autoridade do dito vigario, obrigo todos los bees da
dita capella para que uos, os sobreditos Gonçaluo Anes e Garçia Anes e Rodrigo Ares e
Gonçaluo Anes e uosos suçessores, seiades deffesos e anparados senpre a dereito con
esta seara de vinna que uos aforo segundo sobredito he.
E he posto entre nos as ditas partes que a parte de nos que contra esto pasar e o non
conprir e aguardar que peyte aa parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena
e de intereesse çen morabedis de dineiros brancos; e a dita pena pagada ou non esta
carta e as cousas que en ela son contiudas fiquen firmes e uallan para senpre.
Feita a carta en Ourense, XXVI dias de jullio, era de mill e quatroçentos e quatorse
annos.
Testemoyas que presentes foron: Gonçaluo Anes, coengo, e Gonçaluo Peres
Seixaluo e Gonçaluo Peres da Bahua e Johan Aluares e Roy Gomes, Gonçaluo Oureiro
e Gonçaluo Anes, escripuaes, moradores en Ourense e outros.
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porlo bispo et porla ygleia desse
lugar, que a esto presente foy e en minna presença o fiz escriuyr et en esta carta que
ende me pedio Gonçaluo Anes, ouriuez, meu nome e meu signal fiz en testemoyo de
verdade, que he tal (signum).

1296

1376, octubre, 9. Ourense.

El notario auriense Rodrigo González, a petición del canónigo y procurador del


cabildo de Ourense, Durán Lorenzo, traslada la confirmación concedida el 20 de
noviembre de 1294 por Sancho IV a la iglesia auriense del derecho a nombrar a
cincuenta y seis escusados del pago de todo impuesto regio en la ciudad.

A. Privilexios 3, nº 36. Orig. Perg.; 459 x 178 mm.; escr. gótica; muy borroso, tinta
desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura. Al dorso, escr.
cortesana: «Sentençia dos escusados de la Iglesia d’Ourense».

ED. Documentos de Orense, I, 222-223.

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 20 de noviembre de 1294, del derecho del


obispo y cabildo auriense a nombrar a cincuenta y seis escusados del pago de todo
impuesto regio en la ciudad].396

§ Este he o treslado de huna carta do dito sennor el rei don Sancho, que Deus
perdon, feita eno tenor sobredito, a qual era escrita en pargameo de coyro e seelada do
seello do dito sennor el rei, segundo per ella pareçia, en çera branca, colgado en corda
uermella e cardea e branca, a qual eu, Roi Gonçalues, notario publico da çidade

396
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 541-543 (nº 689).

899
d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese lugar, vy e lii e tiue en meu poder e de ueruo a
ueruo aqui uerdadeiramente, en minna presença, fige tresladar a pedimento de Duran
Lourenço, coengo na dita igleia d´Ourense, bacheller en degredos, procurador do
cabidoo da dita igleia d´Ourense, per mandado e outoridade de Aluar Rodrigues, juis da
dita çidade d´Ourense e alcalle por noso sennor el rei eno endeantamento de Galisa, que
me deu poder, licençia e outoridade, que dese o traslado da sobredita carta ao dito
Duran Lourenço, para garda do dereito do dito cabidoo e igleia d´Ourense, sinado de
meu sinal, e entreposo seu degrido e mandou que valuese e fesese fe o dito treslado et
treslados que da dita carta original dese ao dito Duran Lourenço, asi commo o meesmo
original da dita carta, en qualquer lugar que apareçese. E en este treslado meu nome e
meu sinal puge en testemoyo de uerdade, que tal he.
Que foi feito en Ourense, quinta feira, noue dias de outubro, era de mill e
quatroçentos e quatorse annos.
Testemoyas que viron a dita carta original onde este treslado foi sacado: Anton
Fernandes e Johan Fernandes e Gonçaluo Peres, escriuaes, e Johan Garçia do Canpo, de
cabo da rua Noua, e Johan de Touro, moradores en Ourense, e outros e foron presentes
aa dita outoridade (signum).

1297

1376, diciembre, 23. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora al canónigo


auriense Lope Alfonso y a dos voces unas casas yermas en Ourense, en la rúa do
Pumar, a la entrada de A Barreira, en las que solía vivir Marina García, mujer de
Domingo Caldelas. El forero estará obligado a levantarlas y repararlas en todo aquello
que necesiten, para lo cual el cabildo le proporcionará la teja y la madera proveniente
de unas casas que también estaban yermas, a la salida de la rúa do Pumar, en las que
solía morar el canónigo auriense mosén Esteban. El canónigo estará exento del pago
de la renta durante su vida, tras su muerte, sus voces, deberán pagar anualmente seis
libras de dineros blancos, por los tercios del año, además del fumazgo acostumbrado.
Como aval del pago, el canónigo Lope Alfonso pone todos sus bienes, tanto los seglares
como los eclesiásticos.

A. Escrituras 17, nº 92. Orig. Perg.; 175 x 272 mm.; escr. gótica. Al dorso, escr. gótica:
«Carta do cabido da casa da rua do Pumar».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 229 (nº 895).

Sabbeam quantos esta carta d´afforamento viren commo nos, dom Garçia
Rodrigues, deam da igleia d´Ourense, et o cabidoo desse lugar, seendo juntados ena
claustra noua de Sam Martinno per canpaa tanjuda, segundo que he de custume, damos
e outorgamos de foro a uos, Lopo Affonso, coengo d´Ourense, et a duas uozes apus de
uossa morte quaes uos nomeardes a tenpo de uosso finamento, e non nas nomeando que
enton seia uossa uoz aquel ou aquela que herdar os uossos bees de dereito, conuen a
saber: hunas nosas cassas ermas que estam en Ourense, na rua do Pumar, aa entrada da
Barreira, a par doutras cassas de Pero Paez, tendeiro, enas quaes suya de morar Marinna
Garçia, moller de Domingo Caldelas. Aforamosuos estas ditas nossas cassas con suas

900
entradas e seidas et perteenças per tal condiçon que as ergades, reparedes, madeyredes e
telledes e apostedes do que lles conprir e as mantenades en tal maneira que non
desfalescam per mingoa de boo lauor e de boo paramento; e para reparar as ditas cassas
damosuos a tella e madeira das nossas cassas que ora estan ermas aa seyda da dita rua
do Pumar, enas quaes suya morar mosse Esteuo Lagreua, coengo que fuy d´Ourense; e
ena uossa vida que as tenades de nos sen foro, e a uosa morte e despoys dela que as
ditas uossas uozes dem e paguen en cada hun anno en paz e en saluo a nos, o dito
cabidoo, ou ao nosso moordomo seis libras de dineiros brancos, as quaes seis libras nos
pagaran perlos terços de cada hun anno segundo que se pagan outras nossas rendas, e
liures e quitas de todo outro carrego e enbargo saluo de fumagen, se se ouuer a pagar
das ditas cassas; e que aa seida das ditas uossas uozes que as ditas cassas nos fiquen
liures e quitas con todos seus boos paramentos. E se as quiserdes vender, deytar, obrigar
ou sopennorar que ante o frontedes e requirades a nos, o dito cabidoo, que as tomemos e
aiamos tanto por tanto quanto outro der por elas. E se per ventura alguna contenda
sobresto requesçer que se determine e liure per dous homes boos do dito cabidoo
jurados e tomados a prazer das partes, sen outra apelaçon alguna. E obrigamos todos os
bees da nossa messa para uos anparar e defender a dereito con este dito aforamento. E
eu, o dito Lopo Afonso, que presente soo, asi reçebo de uos, o dito cabidoo, o dito
aforamento e obligo todos meus bees eccliasticos e seglares para reparar et manteer as
ditas casas e pagar en cada anno as ditas minas uozes as ditas seis libras e conprir e
aguardar as condiçoes desta carta e cada huna delas.
Feyta a carta en Ourense, viinte e tres dias de dezenbro, era de mill e quatroçentos e
quatorze annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Vaasco Peres, mestrescola, Afonso
Fernandes, Martin Peres, Gonçaluo Martinet, Gonçaluo Eanes, thesoureiro, coengos
d´Ourense, e Gonçaluo Peres, Appariçe Eanes, raçoeiros d´Ourense, e Gonçaluo
Martines, porteiro do dito cabidoo, e outros.
Et eu, Garçia Diaz, coengo da igleia (signum: Garçia) d´Ourense et notario publico
et chanceller da dicta igleia et cibdade d´Ourense porla dicta igleia, que a esto
specialmente chamado con as dictas testemoyas presente foy e en mina presença o fiz
scripuir et meu nome e signal aqui fiz en testemoyo de uerdade, que tal he.

1298

1376, diciembre, 23. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, en presencia y con el


consentimiento del racionero Gonzalo Pérez, tenenciero de la renta de la seara de viña
que fue de Fernando Abril, afora a perpetuidad al racionero Aparicio Eanes un terreno
que había sido viña en O Vao, exento de cargo alguno salvo diezmo, por una renta
anual de dos maravedíes de la moneda blanca, pagaderas el día de san Martín.

A. Escrituras 13, nº 39. Orig. Perg.; 276 x 320 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 230 (nº 896).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 179.- RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos
antiguos portos fluviales, 231.

901
Sabean quantos esta carta viren commo eu, don Garçia Rodrigues, dean da igleia
d´Ourense, e o cabidoo desse lugar, seendo juntados ena caustra noua de San Martinno
per canpaa tanjuda, segundo huso e costume de nos juntarmos, et con outorgamento de
Gonçaluo Peres, raçoeiro da igleia d´Ourense, teendor da renda da seara de vinna que
foy de Fernan Abril, que he de nos, o dito cabidoo, o qual Gonçaluo Peres esta presente
e outorgante, damos e outorgamos a foro a uos, Apariço Anes, raçoeiro da dita igleia
d´Ourense, et a toda uossa uos para senpre huun terreo que foy vinna que he da dita
nossa seara; a qual seara e terreo a ella perteeçente jas en termio desta çidade
d´Ourense, ao Vao, a qual demarca con terreo que uos, o dito Apariço Anes, teendes
aforado do dito Gonçaluo Peres e con outra vinna que uos teendes que perteençe aas
Albergarias; e con a dita seara aforamosuos o dito terreo con suas entradas e seydas e
con todos seus dereitos e perteeças per tal condiçon que o lauredes e paredes ben
commo non defallesca per mingoa de lauor e de boo paramento e dedes de foro de cada
huun anno, uos e uosa uos, ao dito cabidoo e ao dito Gonçaluo Peres en seu nome ou ao
que por nos teuer a renda da dita seara, en pas e en saluo en esta dita çidade d´Ourense,
por dia de san Martinno do mes de nouenbro, non enbargante grando non geada nen
outro caso fortuyto alguun, dous morabedis de dineiros brancos desta moeda de nosso
sennor el rey que oora corre, contan do a oyto soldos por cada morabedi ou a estimaçon
delles na moeda que correr, e o seu disimo a Deus, e liure e quite de todo outro enbargo
e çenso e tributo. E he posto que uos nen uosa uos non posades faser manda per o dito
terreo nen poer per el aniuersario nen çenso nen tributo a lugar pyadoso nen a outra
pesoa saluo a nos, o dito cabidoo. E se pleito ou contenda recreçer entre nos, o dito
cabidoo, ou o teendor por nos da renda da dita seara et uos, o dito Apariço Anes, e uossa
uos en rason do dito terreo que uos aforamos commo dito he que seian tomados e
escolleytos do praser das ditas partes dous omes boos do dito cabidoo que o liuren per
sentença, toda outra appellaçon remota. E se quiserdes vender, deytar ou subpenorar o
dito terreo que o dito cabidoo ou teedor da renda da dita seara seia primeiramente
frontado e nos llo dedes por o justo preço que outre por elo der, e non no querendo por
ese preço reçeber que enton o vendades, deytedes ou subpenoredes aa tal pesoa que seia
semellauyl de uos de que nos, o dito cabidoo, e o teendor da renda da dita seara en noso
nome, aia o dito foro en cada uun anno por o dito dia ben e conpridamente e cunpra e
agarde as condiçoes que en esta carta son contiudas e cada una dellas. E obligamos os
bees da messa de nos, o dito cabidoo, para uos, o dito Apariço Anes, e toda uossa uos
seerdes defesos e anparados a dereito con o dito terreo que uos aforamos commo
sobredito he. E eu, o dito Apariço Anes, por min e por toda minna uos, assy reçebo de
uos, o dito cabidoo, o dito terreo afforado perla maneira e condiçoes sobreditas e para o
laurar e parar ben, e para pagar o dito foro en cada huun anno a uos, o dito cabidoo, ou
ao teendor da renda da dita seara en uoso nome ao dito dia et conprir e agardar todas as
condiçoes e cada una dellas que en esta carta son contiudas obligo todos meus bees
gaanados e por gaanar. E desto nos, as ditas partes, mandamos, pedimos e rogamos a
Garçia Dias, coengo e chançeller desta dita igleia e çidade d´Ourense, que fesese ende
duas cartas feitas en huu tenor.
Feyta a carta en Ourense, viinte e tres dias de desenbro, era de mill e quatroçentos e
quatorse annos.
Testemoyas que presentes foron: Vasco Peres Coruacho, mestrescolla, Affonso
Fernandes, Martin Peres, Gonçaluo Martinet, Gonçaluo Anes, thesoureiro, coengos da
igleia d´Ourense; Gonçaluo Martinet, porteiro do dito cabidoo.

902
E eu, Garçia Diaz, coengo e chançeller da igleia d´Ourense, que a esto presente foy
e en mina presença a fiz scripuir e meu nome et signal aqui fiz en testemoyo de verdade,
que tal he (signum: Garçia).

1299

1377, abril, 27. Ourense.

Fray Pedro Rosel, de la orden del Santo Sepulcro, en nombre de dicha orden,
otorga en encomienda a don Pedro, conde de Trastámara, Lemos y Sarria, todas las
propiedades que la orden posee en Orcellón y Cusanca.

A. Escrituras 14, nº 46. Orig. Perg.; 234 x 296 mm.; escr. gótica; muy borroso, tinta
desvaída que dificulta e impide la lectura, especialmente el la parte central del pergamino;
rotos que afectan a la línea 1, 2 y 16; antiguas dobleces.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 230 (nº 897).

Sabean quantos esta carta viren que nos, frey Pedro Rosel, coengo de J[...], prior do
que ha ordeen do Santo Sepulcro ha en C[astella, Portugal e en ...] et en Nauarra, en
nome e en vos da dita ordeen de Sepulcro, damos e outorgamos encomenda e en guarda
a uos, ho conde don Pedro de Trastamara et de Lemos e de Sarrea, todas las cousas que
a dita ordeen ha en terra d´Orzellon e de Cusanca397 e en todos los outros lugares que aa
dita ordeen perteescan et perteençer deuan de dereito eno reigno de Galisa; que uos
seiades ende de todo nosso comendeyro de guardar e anparar e deffender nos e o
comendador de Galisa e freires e os bees da dita ordeen sigundo que o anpararon e
teueron en poder e en garda os anteçesores que teueron d´ante a dita encomenda398. Esto
uos damos e outorgamos en garda e encomenda por toda uosa vida per399 tal pleito e per
tal condiçon que uos non aiades y uasallos nen queyrades que os y aia outro caualleyro
nen escudeyro nen dona nen donzella nen outro ome poderosso, uasallos nen amos nen
benfeitados enos nossos coutos nen enos nosos cassares e nen enas nossas erdades que
son da dita orden. E outrossy que se uos y poserdes en uoso nome defendedor alguun
que seia per mandado e outorgamento do comendador que for ao tenpo e que nos
defendades con todo esto. E outrosy que nos anparedes e que non leixedes leuar aos
escudeyros que som naturaes d´Astureses as colleitas desse lugar en dineiros, saluo ende
que as venan comer per seus corpos segundo que o y ouueren sen maleçia. E outrossy,
quando vieren moedas ou pedidos del rey a terra d´Orzellon e de Cusanca que o
comendador que pelo tenpo for que uos de dous jurados de cada fiigresia en que
acaesçer e uos e os outros que uos andaren ou aqueles que as ouueren de teuer e de
recaudar que as leuedes ou leuen ende hu lle las daren os ditos jurados; e que non
seiades nen seian os outros que y por uos andaren tiudos de leuar dos nosos omees
desimos nen reeduras de moedas nen de pedidos. E outrosy que non leuen moeda nen
pedido dos nosos moordomos nen dos nossos colaços nen dos nosos panos ygoados das
nosas casas. E outrosi que seia senpre per uos e per aqueles que por uos andaren
agardados e mantiudos os nosos priuillegios e liberdades que auemos dos reys sigundo

397
d´Orzellon e de Cusanca] reescrito por encima con letra de época moderna.
398
en] interlineado, sobre el renglón, con llamada.
399
uosa vida per] reescrito por encima con letra de época moderna.

903
que en elles he contiudo e todas las outras cousas sobreditas. E que os comendadores
que pelo tenpo foren e os freires seian de uos amados e onrrados e anparados per uos e
pelos que por uos andaren; e quando acaeçer pasamento de cada huun dos
comendadores que uos e aaquelles que por uos andaren que garden e anparen e
defendan os nosos freires con aquelo que y ouuer e os non desapoderen de ninhuna
cousa nen lles façan força nen torto nen desaguisado alguun. E por esto que uos den de
cada anno os nosos uasallos, por dia de anno nouo, mill morabedis de dineiros brancos,
de dez dineiros cada morabedi, desta moeda husauil; e que aiades de mays des moyos de
çenteo per medida d´Orsellon ou de nosa tulla de Cusanca; e que aiades dous çeramiis
de çeuada cada anno eno mes de agosto de cada huun dos nosos uasallos da dita orden;
e que lles non demandades nen peçades nen leuedes, nen aquel nen aquelles que y por
uos andaren, outras cousas ninhunas. E eu, o dito conde don Pedro, asi o resçebo e
outorgo e prometo a Deus e a uos, o dito prior, de cunplir e aguardar todas estas cousas
e cada huna dellas que en esta carta son contiudas.
E he posto que a parte que contra esto pasar quiser e ho non conplir e agardar que
peite por ende aa outra parte que o cunplir e agardar e en ello esteuer por nome de pena
e de interee mill morabedis da boa moeda e aa vos del rey outros tantos; e esta carta e
todo o que en ella he contiudo fique firme e valla para senpre.
E desto as ditas partes mandaron a min, dito notario, que fesesse ende duas cartas,
anbas em huun tenor, e dese a cada huna dellas a sua.
Feita a carta en Ourense, viinte e sete dias de abril, era de mill e quatroçentos e
quinse annos.
Testemuyas que a esto foron presentes: don Garçia Rodrigues, dean d´Ourense,
Lourenço Anes de Lugo, clerigo, e Diego Lopes de Lemos.
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, que a esto presente foy e en minna presença o fiz escriuyr et meu nome e meu
signal aqui fiz en testemoyo de verdade, que tal (signum).
Et uay escripto entre regloes hu diz «en». E outrossy uay escripto sobre raso hu diz
«uossa vida» et «non lle enpeezca».

1300

1377, junio, 16. Medina del Campo.

Enrique II notifica a Pelayo Mariño de Lobeira la sentencia dictada por los oidores
de su audiencia en el pleito que mantenía con el cabildo de Ourense y su canónigo
Vasco Pérez Mariño sobre la posesión de la villa de Santa María de Fisterra y el coto
de San Vicenzo de Duio, en el arzobispado de Santiago de Compostela, legados por el
obispo auriense don Vasco Pérez Mariño a sus descendientes clérigos, hasta el séptimo
grado de consaguinidad, para después pasar al cabildo. La sentencia determina que la
demanda contra el cabildo no procede y ordena a Pelayo Mariño que desembargue
Fisterra y Duio al canónigo Vasco Pérez Mariño –quién, a juicio de los oidores, ha
demostrado su derecho sobre ellos–, a quien deberá pagar todos los frutos y rentas que
había recibido hasta la fecha. El rey ordena a su sobrino, don Pedro, conde de
Trastámara, a don Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor de Galicia, y a todos sus
oficiales y justicias en este reino que, en caso de que Pelayo Mariño no cumpla la
sentencia, se proceda al embargo y venta de sus bienes para pagar al canónigo.

904
A. Privilexios 4, nº 25. Orig. Perg.; 415 x 497 + 89 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad y antiguas dobleces horizontales y verticales que se extienden por todo el texto,
dificultando e impidiendo la lectura; rotos de pequeñas dimensiones en el interior del texto
que afectan a letras de las líneas 7, 49 y 50. Conserva los hilos de seda blancos, verdes y
rojos de los que pendía el sello.

ED. VAQUERO, Preito entre Pai Mariño e o Cabido de Ourense, 137-143.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 61 (nº 185).

Don Enrrique, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de


Galizia, de Seuila, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarue, de Algezira e sennor
de Molina, a uos, Pay Marynno de Lobera, salud e graçia. Sepades que pleito paso en la
nuestra corte ante los oydores de la nuestra Audiençia entre el dean e cabillo de la
eglesia de Orense, e su procurador, en su nonbre, de la vna parte, e Basco Peres
Marynno, canonigo de la dicha eglesia de Orense, e su procurador, en su nonbre, de la
otra parte, e uos e vuestro procurador en uuestro nonbre400 de la otra, sobre rason de
demanda quel procurador del dicho dean e cabillo puso ante los dichos nuestros oydores
contra uos e contra vuestro procurador en vuestro nonbre, en que dixo que al tienpo que
don Vasco, de buena memoria, obispo que fue de la dicha eglesia de Orense, finara,
podia auer treynta annos, poco mas o menos tienpo, que ordenara su testamento e su
postrimera voluntad, e entre las otras cosas que ordenara e mandara, que los bienes
patrimoniales quel poseya e tenia, conuenia a saber: la villa que llaman Sancta Maria de
Finistierra e el coto e perrochea que dizen Sant Veçeynte de Duyo con todos sus
terminos e pertenençias, que los poseyese e touiese en su vida Pero Suares, hermano del
dicho obispo, dean que era a la sazon de la dicha eglesia de Orense, e que pagase por
ellos cada anno quinientos maravedis para conprar posesiones e fazer dellos
aniuersarios en la dicha eglesia en çierta manera e con çiertas condiçiones. E que
despues de la muerte del dicho dean quel dicho dean que sustituyese en los sobredichos
lugares al clerigo que fuese de su linaje del dicho obispo que fuese mas propinco del e
mas pertenesçiente para los tener, e que el tal sustituto que pudiese despues de su
muerte sustituyr suçesiue en los dichos lugares a otro clerigo qualquier que fuese del
linaje del dicho obispo fasta en el septimo grado que fuese pertenesçiente para los tener,
e que pagase el tal sustituto de cada anno mill maravedis para conprar las cosas
sobredichas a la dicha eglesia. E en caso que non ouiese clerigo alguno de su linaje que
los dichos lugares que fuesen deboluidos al dicho cabillo de la dicha eglesia e el dicho
cabillo que fisiese e cunpliese todo lo sobredicho en la manera quel dicho obispo lo
ordenara por el dicho su testamento. E que, commo quier que despues de la muerte del
dicho obispo aca, en los tienpos pasados, el dicho dean, su hermano, en su vida touiera
los dichos lugares, e despues del otros que fueran sustitutos por el dicho dean e por
otros suçesores suyos fasta agora, podia auer dies o dose annos, poco mas o menos
tienpo, que finara Llorençio Rodrigues, dean que fuera de la dicha eglesia de Orense,
que poseyera e touiera los sobredichos lugares en su vida, asy commo clerigo del linaje
del dicho obispo, por vertud de la dicha sustitucion que le fuera fecha en ellos por su
anteçesor. E por quanto despues quel dicho Llorençio Rodrigues finara paresçia que non
auia y clerigo de linaje del dicho obispo que quisiese demandar e tener los dichos
lugares e faser e conplir lo quel dicho obispo ordenara e mandara por su testamento,
dixo que los dichos lugares que eran deboluidos al dicho dean e cabillo de la dicha

400
en vuestro nonbre] reescrito por encima.

905
eglesia e que les pertenescia a ellos poseer e tenerlos de derecho segund la clausula del
dicho testamento, e quel dicho dean e cabillo que fallaran tenedor de los dichos lugares
a uos, el dicho Pay Maryno, e que maguer que auiedes seydo requerido e afrontado por
muchas veses por parte del dicho dean e cabillo que les dexasedes e desenbargasedes los
dichos lugares con los frutos e rentas que dellos auiades leuado e reçebido o çient mill
maravedis en que los estimaua, que lo non quisierades nin queriades fazer, e fizo su
pedimento sobre ello a los dichos nuestros oydores.
§ Contra la qual demanda el procurador de uos, el dicho Pay Maryno, en
respondiendo, dixo entre las otras rasones que uos, el dicho Pay Maryno, que non erades
tenudo a responder a la dicha demanda por rason que dixo que uos que teniades e
poseyades los dichos lugares por nonbre de Johan Maryno, clerigo, vuestro fijo, e que la
posesion e propiedat de los dichos lugares e coto que pertenesçia al dicho Iohan
Maryno, clerigo, por justo titollo, que dixo que de los dichos lugares ouiera, al qual
dicho Iohan Maryno el dicho uuestro procurador nonbro por abtor e por sennor de los
dichos lugares, e dixo que contra el dicho Johan Maryno deuian fazer la dicha demanda
e non contra uos, el dicho Pay Maryno; e que saluo esto por el confesado que negaua
todo lo otro contenido en la dicha demanda e fizo su pedimiento sobre ello a los dichos
nuestros oydores.
E sobre esto el procurador del dicho Vasco Peres Maryno opusose al dicho pleito e
dixo a los dichos nuestros oydores que le fizieran entender que era pleito e contienda
antellos entre los dichos dean e cabillo de la dicha eglesia, de la vna parte, e uos, el
dicho Pay Maryno, por uos e en nonbre del dicho Johan Maryno, vuestro fijo, de la otra,
sobre razon de la dicha villa e lugares. E dixo que por quanto los dichos lugares
pertenesçian auer e tener al dicho Uasco Peres Maryno e non a uos, el dicho Pay
Maryno, nin a otro alguno segund quel dicho obispo lo ordenara e mandara por su
testamento e eso mesmo los dichos sus suçesores. Por ende, el procurador del dicho
Vasco Peres Maryno dixo que porque non nasçiese dende al dicho Vasco Peres Maryno
perjuysio que se oponie ante los dichos nuestros oydores a mostrar antellos en commo
los dichos lugares pertenesçian auer e tener al dicho Vasco Peres Marino e non a uos, el
dicho Pay Maryno, nin al dicho Johan Maryno, vuestro fijo, segund el dicho testamento
quel dicho obispo fisiera e ordenara e segunt la dicha sustituçion quel dicho Llorençio
Rodrigues, dean, fisiera en su testamento, por quanto dixo quel dicho Vasco Peres
Maryno desçendia de la lina del dicho obispo e que era su pariente mas propinco (sic),
que non el dicho Johan Maryno nin otro alguno, e que era persona mas pertenesçiente
para tener los dichos lugares e pagar el dicho ençenso, que non el dicho Johan Maryno,
segund que en el dicho testamento se contenia e segund que dixo que fasia fe a los
dichos nuestros oydores por los testamentos que los dichos obispo e dean fisieran e
ordenaran sobre la dicha razon; e fizo su pedimiento sobre ello a los dichos nuestros
oydores en que les pidio que costrenisen e aprimiasen a uos, el dicho Pay Maryno, por
uos e en nonbre del dicho Iohan Maryno, uuestro fijo, que le dexasedes e entregasedes
al dicho Vasco Peres Maryno los dichos lugares e cotos e derechos e pertenençias e con
los frutos e rentas dellos que dixo que estimaua en vna quantia çierta de maravedis.
§ Contra lo qual el dicho vuestro procurador en vuestro nonbre dixo que uos que
non teniades los dichos lugares por uos, mas que los teniades e poseyades por el dicho
Johan Maryno, clerigo, uuestro fijo, a quien dixo que pertenesçia el sennorio e posesion
de los dichos lugares e que sy el dicho Vasco Peres Maryno alguna demanda entendia
auer sobre los dichos lugares e entendia que le pertenescien, que los deuia demandar al
dicho Iohan Maryno que dixo que era verdadero sennor e poseedor de los dichos lugares
e todo lo otro contenido por el dicho su escripto de demanda que gelo negaua.

906
E por los procuradores de los dichos dean e cabillo e del dicho Vasco Peres Maryno
fue dicho e allegado quel dicho Iohan Maryno, uuestro fijo, que non era clerigo nin
andaua en abito de clerigo, e por ende que non auia porque auer los dichos lugares
segund el testamento del dicho obispo.
E por el vuestro procurador fue rasonado quel dicho Iohan Maryno que era clerigo e
que andaua en abito de clerigo.
E sobre esto las dichas partes contendieron en juysio fasta que los dichos nuestros
oydores los reçibieron a la prueua sobre la dicha razon, e mandaronles dar nuestras
cartas de reçeptoria para los lugares do dixieron que auian los testigos e prouanças de
que se entendian aprouechar sobre la dicha razon.
Con los quales testigos e prouanças que sobre esta razon fueron reçebidas, las dichas
partes se apresentaron en la nuestra corte, ante los dichos nuestros oydores, en el
termino que para ello les fue asignado.
E sobre esto las dichas partes dixieron e rasonaron ante los dichos nuestros oydores
todo lo que desir e rasonar quisieron fasta que ençerraron rasones e les pidieron
sentençia, e les fue puesto plaso para dar sentençia para dia çierto e dende adelante para
de cada dia segunt que es vso e costunbre de la nuestra corte.
E los dichos nuestros oydores, visto e esaminado el proçeso del dicho pleito e los
testamentos de los dichos obispos e deanes e las sustituçiones quel dicho Llorençio
Rodrigues, dean, fisiera de los dichos lugares a los dichos Iohan Maryno e Vasco Peres
Maryno, e vista las otras prouanças de testigos ante ellos presentadas sobre la dicha
razon, auido su acuerdo sobre todo, fallaron que, segund lo mostrado e presentado en
este pleito por la parte del dicho cabillo e por la vuestra parte, en nonbre del dicho Johan
Maryno, uuestro fijo, e otrosy por la parte del dicho Vasco Peres Maryno e por vos, el
dicho Pay Maryno, en nonbre del dicho Iohan Maryno, uuestro fijo, allegandose mas a
la verdat del fecho que non a las sotilesas ni orden del derecho, segund que nos
mandamos, que, sabida la verdat del fecho, sin otra luenga e otras sotilesas de derecho,
librasen los pleitos entre las partes segund que fallasen por derecho, e que la demanda
del procurador del dicho dean e cabill[o] que non proçedia nin ouiera nin auia lugar de
derecho segund lo sobredicho mostrada e presentado en este pleito por la parte del dicho
Basco Peres Maryno, e quel dicho Vasco Peres Maryno que prouo en lo que cunple de
derecho su entençion de lo que prouar ouo en este pleito, e dieron la su entençion por
bien prouada. E que uos, el dicho Pay Maryno, por vos e en nonbre del dicho Iohan
Maryno, uuestro fijo, que non prouastes uuestra entençion nin lo que deuierades prouar
en este pleito, e dieronla por non prouada. E que uos, el dicho Pay Maryno, por uos e en
nonbre del dicho Iohan Maryno, uuestro fijo, que deuedes dexar desenbargadamente la
dicha villa de Santa Maria de Finistierra e el dicho coto e perrochea que disen de Sant
Veçeynte de Duyo con todos sus terminos e pertenençias e con los frutos e rentas que
dellos auedes leuado del tienpo que los tenedes aca al dicho Vasco Peres Maryno. E
mandaron que gelos dexasedes e desenbargasedes luego con los dichos frutos e rentas e
judgando por su senteçia dyfynityua, pronunçiaronlo asy e mandaron dar esta nuestra
carta al dicho Basco Peres Maryno sobre esta rason.
Porque uos mandamos, vista esta nuestra carta, que dexedes e desenbarguedes luego
por uos e en nonbre del dicho Johan Maryno, vuestro fijo, al dicho Vasco Peres Maryno
o al que lo ouier de recaudar por el a la dicha villa de Sancta Maria de Finistierra e el
dicho coto e perrochea de Sant Veçeynte de Duyo con todos sus terminos e pertenençias
segund que los dichos nuestros oydores lo judgaron e mandaron, como dicho es, en
manera que se pueda aprouechar dellos commo deuer.
E otrosy que le dedes e paguedes luego todos los frutos e rentas que de los dichos
lugares e bienes auedes leuado dellos del tienpo que los tenedes aca commo dicho es.

907
E sy lo asy faser e conplir non quisierdes, mandamos al conde don Pedro, nuestro
sobrino, e a Pero Sarmiento, nuestro adelantado mayor en Galizia, e al merino e merinos
que por nos o por el andudieren agora e de aqui adelante en las merindades del dicho
adelantamiento, e a todos los conçeios e alcalles, jurados, jueses, justiçias, merinos,
pertegueros e otros ofiçiales qualesquier de todas las çibdades e villas e lugares del
regno de Gallizia que agora son o seran de aqui adelante, e a qualquier o a qualesquier
dellos a que esta nuestra carta fuere mostrada o el traslaudo (sic) della signado de
escriuano publico, sacado con atoridat de juez o de alcalle, que pongan e apoderen al
dicho Vasco Peres Maryno o al que lo ouiere de auer por el en la tenençia e posesion de
la dicha villa de Sancta Maria de Finistierra e del dicho coto e perrochea de Sant
Viçeynte con todos sus terminos e perteneçias (sic), e que lo anparen e defiendan por la
dicha tenençia e posesion, e non consientan a uos, el dicho Pay Maryno, nin al dicho
Iohan Maryno, vuestro fijo, que gelo enbarguedes nin contralledes.
E otrosi que prenden e tomen tantos de los bienes de uos, el dicho Pay Maryno,
muebles e rayzes, doquier que los fallaren e los vendan luego segund fuero en manera
porque entreguen e fagan pago al dicho Vasco Peres Maryno de los frutos e rentas que
de los dichos lugares e bienes auedes leuado del tienpo que los tenedes aca commo
dicho es.
E uos nin ellos non fagades ende al so pena de la nuestra merçed e de seysçientos
maravedis a cada vno.
E de commo esta nuestra carta nos (sic) fuere mostrada o el traslaudo (sic) della
signado commo dicho es, e los vnos e los otros la conplierdes, mandamos so la dicha
pena a qualquier escriuano publico que para esto fuere llamado que de ende al que uos
la mostrare testimonio signado con su signo porque nos sepamos en commo conplides
nuestro mandado, la carta leyda datgela.
Dada en Medina del Canpo, diez e seys dias de junio, era de mill e quatroçientos e
quinse annos.
Don Iohan, obispo de Siguença, chançeller mayor del rey, e Sancho Sanches e
Velasco Peres, oydores de la audiençea del rey, la mandaron dar porque fue asi librado
en el audiençia.
Yo, Diego Ferrnandes, escriuano del rey la fis escriuir.
Garçia Gonçalues, vista (rubricado).

1301

1377, diciembre, 22. Palencia.

Enrique II, ante las quejas presentadas por la iglesia compostelana, ordena a los
concejos de la ciudad de Segovia y de la villa de Olmedo y sus términos que paguen el
voto de Santiago de acuerdo con el privilegio otorgado por Ramiro I a la iglesia
compostelana el 25 de mayo de 844.

B. Diversarum rerum 1, nº 104. Perg., 265 x 338 + 40, escr. gótica. En traslado notarial
de realizado el 22 de enero por el notario compostelano García Suárez das Encrovas, por
orden de Pascual Fernández, juez de villestro (doc. nº 1302). Mutilado, con rotos en la parte
superior y a ambos lados que afectan al texto; tinta desvaída y manchas de humedad en las
líneas 1 a 24 que en ocasiones dificultan la lectura; rotos que afectan al texto en las líneas
44 a 55; desgarros en la parte inferior derecha del pergamino que afectan a las líneas 66 a
73. Se resume en romance el privilegio por el cual Ramiro I concede el voto de Santiago a
la iglesia compostelana (844, mayo, 25. Calahorra).

908
REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 61 (nº 186).

[...] de Algezira e sennor de Molina, a llos conçejos de la çibdat de Segovia e de la


villa de Olmedo e de sus terminos e de todas las villas e [...] de su obispado e de la
dicha villa de Olmedo que agora son o seran de aqui adelantre e a qualquer o
qualesquier de uos a quiem esta nuestra carta fuer mostrada o el traslado della [...] de la
nuestra audiençia entre dom Rodrigo, arçobispo de Santiago, e el dean e cabillo de la
eglesia de Santiago, e su procurador en su nonbre, de la vna parte, e los conçejos de la
dicha çibdat [...] fueron mostradas petiçiones contra los dichos conçejos de Segouia e de
Olnedo (sic) en que dixo que la dicha iglesia de Santiago aviendo çiertos priuillegios de
çiertos votos que fue [...] que pagasen em cada huun anno para sienpre jamas de cada
yugada de bues vna medida del mejor pan que cogiesen e otra de vino e que commo
quier que los dichos conçejos [...] dicho voto per la dicha eglesia de Santiago segunt que
fuera fecho e otorgado e prometido que lo non quisieran nin querian fazer e pidio a los
dichos nuestros oydores que mandasen e costien[...]em el dicho voto segun en el
priuilegio por do fuera fecho e otorgado e prometido se contenia el thenor del qual
dicho priuilegio es este que se sigue:

[Inserta privilegio de Ramiro I por el que concede el voto de Santiago a la iglesia


compostelana, de 25 de mayo de 844].401

§ ... por parte de los dichos [...] a la dicha iglesia de Santiago porque el procurador
de los dichos arçobispo e dean e cabildo podiesem demandar ... pedir lo que [...] [e que
nunca pasaran ...] alguna sobre la dicha razon a que fuesen tenudos de responder nin
eran tenudos de pagar el dicho voto porque dixieron [...] annos e mas que los dichos [...]
a vos contra lo qual fue dicho e alegado por parte de los dichos arçobispo e dean e
cabildo que aquellos que prometieran el [...] obligados para los pagar [... de]zian que lo
non pagaran en los tenpos pasados por que dixo que non podria presquer por alguun
tenpo [...] que el dicho voto fora [...] que mostro ante los dichos nuestros oydores en las
quales el dicho papa Çelestino declaro que non pasaua nin [...] contra el dicho [...] e les
pedieron que librasem en los dichos pleitos lo que fallasen por derecho.
E los dichos nuestros oydores posieron [...] partes que paresçiesen [...] e ellos vistos
los proçesos de los dichos pleitos e todolo que se en ellos contenia e el dicho priuilejo
por do fue fecho [...]etido el dicho voto e [...] juys e en decretos e depues avido su
consejo e acuerdo e diligente liberaçion sobre todo dieron sentençia en los dichos
[...]ron que en la manera que el [... çiu]dades e villas e logares que estonçe eran de
christianos en el reyno de Espanna e fue prometido por los sobredichos e por sus su[...]
sienpre por los lugares e tierras [...] e traer e tornar a poder de christianos que fuesen
tenidos a cada vno de pagar de cada vn anno a la dicha igleia de [San]tiago vna medida
del mejor pan [...] otros que fuesem despues dellos para sienpre jamas pues fue fecho
vniuersalmente por el dicho rey e por los prelados e ricos omees e infançones e a [...]
que estonçe eran de christianos, por si e por los sus suçesores por la razon manifesta e
expremida en el dicho priuilejo, conuiene a saber: por la razon sennalada que [...] de la
subieçion de los enemigos de la fe catolica e les dio venamiento contra ellos.
Otrosy fallaron que el dicho voto prometido al dicho apostolo Santiago [...]ue e es
pueso a los bienes que se labrasen, de cada yugadade bues vna mesura çierta segun el
tenor del dicho priuillejo. E por ende non pueden nin so [...] vesinnos e moradores de
401
Resumido en lengua romance.

909
todos los lugares de sus termios e los vizinnos e moradores de la dicha villa de Olmedo
e de los logares de sus termios sim enbargo de la [...] çient annos o mas em tal
prometemiento commo este que es de dar e pagar el dicho voto de cada anno nin tira la
auçion nin demanda en las pagas del dicho [...] pasaua prescripçion de tienpo en...
Otrosi que non enbarga lo que es alegado que nunca pagaron el dicho voto depues
que fue fecho e prometido por el [...] el rey e por los pueblos de Es[panna] que estonçe
eran de chistianos e en la manera e por la razon que fue fecho obligo a los pueblos que
son agora [...]es quel dicho [voto] fue prometido e por su sentençia definitiua judgaron e
mandaron que lo pagasem de aqui adelante de cada anno segun que en el dicho
priuillejo [...] e mandamos vista per sta nuestra carta o el traslado della signado commo
dicho es a cada vno de uos que dedes e paguedes e fagades dar e pagar agora e de aqui
a[...] segunt que en el dicho priuillejo e en sta nuestra carta de sentençia se contiene.
E non fagades ende al por alguna manera so pena de la nuestra merçed e de
seysçientos [...] el home que uos esta nuestra carta mostrar o el traslado della signado
commo dicho es que vos enplaze que parescades ante nos en la nuestra corte del dia que
vos enplazare[...]. E de commo esta nuestra carta o el traslado della signado commo
dicho es vos fuer mostrado e los vnos e los otros la conprierdes mandamos so la dicha
pena [...] commo conprides nuestro mandado.
Dada en la çiudat de Palençia, veynte e dos dias de dezenbro, era de mill e
quatroçentos e quinse annos. Sancho Sanchez e [...]ue asy librado en la audiençia.
Yo, Nicolas Gutierres, escripuano del dicho sennor rey la fiz escripuir.
Gonçaluo Ferrnandes. Episcopus Seguntinus.

1302

[1378], enero, 22.

El notario compostelano García Suárez das Encrovas, por orden de Pascual


Fernández, juez de Villestro, traslada la real provisión de Enrique II por la que ordena
pagar el voto de Santiago a los concejos de Segovia y Olmedo, de acuerdo con el
privilegio otorgado por Ramiro I a la iglesia compostelana el 25 de mayo de 844.

A. Diversarum rerum 1, nº 104. Orig. Perg., 265 x 338 + 40, escr. gótica. Mutilado, con
rotos en la parte superior y a ambos lados que afectan al texto; tinta desvaída y manchas de
humedad en las líneas 1 a 24 que en ocasiones dificultan la lectura; rotos que afectan al
texto en las líneas 44 a 55; desgarros en la parte inferior derecha del pergamino que afectan
a las líneas 66 a 73. Se resume en romance el privilegio por el cual Ramiro I concede el
voto de Santiago a la iglesia compostelana (844, mayo, 25. Calahorra).

[Inserta orden de Enrique II a los concejos de Segovia y Olmedo para que paguen
el voto de Santiago a la iglesia compostelana, de 22 de diciembre de 1377, doc. nº
1301].

[...] de plomo colgado en fios de sirgo misclados a qual eu, Garçia Suares das
Encrouas, notario publico jurado de [signum] [...] ello dou dom Pascoal Fernandes, juys
de Vellestro, ordinario ena igleia de Santiago, viinte dous dias de janeiro [...] cabidoo e
Gonçaluo Peres, scriuan de min, notario, e outros. E en este traslado meu nome e signal
pono en testemoyo de uerdade.

910
1303

1378, mayo,13. Roma.

Urbano VI se dirige al chantre de Lisboa y a dos canónigos de Palencia para que


provean a Lorenzo Pérez de Soto de una canonjía en la iglesia auriense, que el papa le
ha concedido en expectativa. La provisión ha de hacerse independientemente de todos
los privilegios que pueda tener la iglesia de Ourense, pudiendo el beneficiado tomar
posesión de ella personalmente o por procurador, recibiendo todos los derechos y
rentas inherentes a la canonjía.

A. Minutario notarial de Rodrigo Afonso, cubierta del libro 1. Orig. Perg.; 455 x 318
mm.; escr. curial romana; mutilado en la parte superior de la cubierta posterior que afecta a
la primera línea; manchas de humedad y antiguas dobleces que dificultan la lectura,
especialmente en las líneas 11 y 25; desgarro vertical en la mitad superior izquierda del
pergamino que se extiende hasta la línea 9; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a
algunas letras de las líneas 3, 4, 5 y 11; difícil lectura de la parte del pergamino que sirve de
lomo al minutario.

Urbanus episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis cantor Vlixi… Laurentii
ac Martino Petri, Palentinis canonicis … vite … mores honestas aliaque laudabilia
prouitatis et uirtutum … nos dilectus filius Laurentius Petri de Soto, canonicus ecclesie
Auriensis, … commendatur … testimonio nos inducant ut sibi reddamur ad gratiam
liberales, volentes itaque eidem …issorum meritorum suorum intuitu gratiam facere
specialem canonicatum ecclesie predicte cum plenitudine iuris canonici apostolica dicto
Laurentio auctoritate contulimus, et de illo sibi …dam si qua in dicta ecclesia uacabat
tunc uel cum uacaret … idem Laurentius per se uel per procuratotrem suum … infra
vnius mensis spatium, postquam Laurentio uel procuratori predictis uacatio illius
innotesceret duceret acceptandam conferendam prefato Laurentio post acceptationem
…bus iuribus et pertinentiis suis donationi apostolice reseruauimus districtius inhibentes
venerabili fratri nostro episcopo et dilectis filiis capitulo Auriensi ac illi uel illis ad
quem … eadem ecclesia prebendarum collatio, prouisio, presentatio seu quem alia
disposicio pertinet, communiter uel diuisim, ne de dicta prebenda interim, etiam ante
ac… eandem nisi p… quod … Laurentius uel procurator predicti illam nollent acceptare
disponere quoquo modo presumirent ac decernentes extunc irritum et in… si secus
super hiis … auctoritate scienter uel ignoranter conting… attemptare, non obstantibus
de certo canonicorum numero et quibus suis aliis statutis et consuetudinibus ipsius
ecclesie …ento confirmatione apostolica uel quacumque firmitate alia roboratis, aut si
aliqua apostolica uel qua … auctoritate in … canonici … ut … ipsius ecclesie sp…
beneficiis ecclesiasticis in illis partibus generales apostolice sedis … legatorum eius …
si … et decretum uel alias quomodolibet sit process… quibus omnibus preterquam
auctoritate nostra in ecclesia ipsa receptis uel prebendas ex … dictum Laurentium in
assecutionem dicte prebende uolumus anteferri, sed nullum per hoc eis quo ad
assecutionem prebendarum et beneficiorum aliorum preiudicium genera… episcopo et
capitulo uel quibus ius aliis comuniter uel diuisim … dicta sit sede indultum quod ad
receptionem uel prouisionem alicuius minime teneantur, et ad id compelli non poss…
canonicatibus et prebendis ipsius ecclesie uel aliis beneficiis ecclesiasticis ad eorum
collationem, prouisionem, presentationem seu quamuis aliam dispositionem, coniunctim
uel separatim, …li ualeat prouideri per litteras apostolicas non facientes plenam et
expressam ac de uerbo ad uerbum de indulto huiusmodi mentionem et qualibet alia dicte

911
sedis ind… uel speciali cuiuscunque tenoris existat per quam nostris litteris non
expressam uel totaliter non insertam effectus huiusmodi nostre gratie impediri ualeat,
quomodolibet uel … toto tenore habenda… litteris mentis special…, aut si prefatas (sic)
Laurentius presens non fuerti ad prestandum de obseruandis statutis et consuetudinibus
ipsius iuramentum dummodo in absentia sua per procuratorem ydon… ad ecclesiam
ipsam acceserit corporaliter illud prestet seu si hodie pro alio uel aliis in eadem … uel
equalibus gratia seu gratiis litteras nostras duxerim…cedendas. Uos enim tam illas
quam presentes effectum sortiri uolumus cuacunque constitutione apostolica contraria
…circa dilectione uestre per apostolica scripta mandamus quatinus uos, uel duo aut
vnus uestrum per uos uel alium seu alios, eandem Laurentium uel procuratorem eius
nomine … ecclesia … facientes in canonicum et in fratrem stallo sibi in choro et loco in
capitulo ipsius ecclesie cum dicti iuris plenitudine asignatis prebendam per nos ut
premittitur reser… huiusmodi nostre reseruationis uacabat uel postes uacauit aut cum
…bi illam uacare contigerit post acceptationem predictam cum omnibus iuribus et
pertinentiis supradictis eidem … assignare … centes ipsum uel dictum procuratorem pro
eo in corporalem possessionem prebende ac iurium et pertinenciarum predictorum, et
defendentes inductum sibique facien… fructibus, redditibus, prouentibus, iuribus et
…onibus …gre responderi, non obstantibus omnibus supradictis, seu si eisdem episcopo
et capitulo uel quibus… uel diuisim a dicta sit sede indubium quod interdici, supendi uel
excomunicari non possint per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam ac
de uerbo ad uerbum de uid…onem contradictores auctoritate n…am ecclesiasticam
appelatione postposita compestenda.
Datum Rome, apud Sanctum Petrum, III idus maii, pontificatus nostri anno
primo.

1304

1379, enero, 9. Ourense.

Esteban Pérez «Bofón», morador en Ourense, en la rúa de Cima, afora a


perpetuidad al labrador Pedro Eanes «Figueiro», morador en Ourense, y a su mujer,
Teresa García, una leira de viña en A Pousada, junto al camino viejo que va para
Piñor, que debe foro al cabildo y diezmo, por una renta anual de cuatro libras de
moneda blanca, pagaderas por el día de san Martín.

A. Diversarum rerum 1, nº 107. Orig. Perg.; 216 x 214 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no afectan a la lectura; pequeña incisión entre las líneas 16 y 17 que no afecta
al texto. Al dorso, escr. gótica: «Anno domini Mº CCCC, tercio dia, quinta feira, XX dias
de desenbro. Pero Anes, clerigo, en nome da vniuersydade do coro d´Ourense pos esta
demanda per ante o abade contra Johan Fernandes e sua moller. E o dito Johan Fernandes
diso que se chamaua a [autorança] fica d´oje a IX dias. Testemoyas: Pero Fernandes de
Seaual, coengo, e Rodrigo Fernandes, notario». Al dorso, escr. gótica: «Cartas das casas que
ten Gonçaluo, çapateiro da ru (sic) Noua».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 230 (nº 898).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 440.

912
Sabean quantos esta carta viren que eu, Esteuoo Peres Bofom, morador em Ourense,
na rua de Çyma, dou et outorgo a foro a uos, Pero Anes, dito Figeyro, laurador, morador
em Ourense, e a uosa moller, Tereyga Garçia, et a toda uossa vos para por senpre huna
leyra de vinna que eu ey e me perteençe em termio de Pousada; que demarca con vinna
que ora pessuy Lourenço do Canto de huun cabo, et do outro con ho erdamento que fuy
vinna que foy de Gonçaluo Peres Colea, et en çyma entesta no caminno vello per que
vam para Pynor, et em fondo fere na Ribada, vinna de Dominga Martines. Douuos a
foro a dita leyra de vinna con entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças
sub tal condiçom: que a lauredes e paredes bem em maneira que non defalesca per
mingoa de lauor e de boo paramento e façades dela ao bispo d´Ourense seu foro e
dereito que se dela ha de faser; e dedes ende a min e a minna vos em cada huun anno em
saluo, porla festa de sam Martinno do mes de nouenbro, quatro libras de dineiros
brancos, contados viinte soldos por libra, ou a estimaçon delles se outra moeda correr, et
disemo a Deus, e liure e quito de todo outro encarrego e enbargo e çenso e trabuto (sic)
alguun. E se quiserdes vender, deytar, obligar ou supynnorar a dita leyra de vinna que
primeiramente frontedes a min ao a minna voz que a ajamos porlo justo preço que uos
outro por ela der, e non na querendo por esse meesmo preço enton a uendede, deytade
ou supynorade aa tal pesoa que seia semellauil de vos que faça e conpra e agoarde todas
las condiçoes desta carta e cada huna delas. E obligo todos meus bees gaanados e por
gaanar para uos anparar e defender senpre a dereito con a dita leyra de vinna que uos
afforo commo dito he. E eu, o dito Pero Figeiro, obligo todos meus bees gaanados e por
gaanar para laurar e parar bem a dita leyra de vinna e pagar e fazer e conprir e agoardar
todas las cousas que ditas som.
Posto foy e outorgado entre las ditas partes que qualquer dellas que contra esto
passar e o non conprir nen agardar que peyte aa outra parte que o conprir e agoardar
quiser por nome de pena çen morabedis, et a uos del rey outros tantos; e a dita pena
pagada ou non que esta carta e todo o contyudo em ella fique fyrme e valla para senpre.
Feyta a carta em Ourense, noue dias do mes de janeiro, era de mill e quatroçentos e
dez et sete annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Afomso Fernandes, coengo d´Ourense, e
Pero Garçia, escudeiro, et Gomes Anes de Laça, clerigo e outros.
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porlo bispo e porla ygleia desse
lugar, que a esto presente foy e en minna presença o fiz escripuyr e meu nome e meu
signal aqui fiz en testimoyo de (signum) verdade, que he tal.

1305

1379, febrero, 8. Ourense.

Testamento del físico Juan Martínez, canónigo auriense, morador en Cimadevila.

A. Escrituras 1, nº 30. Orig. Perg.; 304 x 410 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «Taxado en cen
morabedis». En la parte inferior del pergamino, escr. humanística: «Solo sirue esta escritura
para probar que por muerte de cada prebendado el cauildo llebaba la cama segundo se vera
por otras scripturas deste quaderno. Ano 1417». Al dorso, escr. gótica: «Cartas da meetade
das casas de Çima de Bila que estan junto con as portas da dita Bila que forom de Gonçaluo
Branco as quaes casas deu don Martin Sanches, abade da Triindade, ao cabidoo da Igleia
d´Ourense para seu aniuersareo». Al dorso, escr. gótica: «Testamento de Johan Martines, o
fisico».

913
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 230 (nº 899).

Eno nome de Deus, Padre e Fillo e Espirito Santo, que son tres pesoas e huun Deus
verdadeiro, e da sua madre santa Maria. Amen. Eu, Johan Martines, fisico, coengo na
igleia d´Ourense, morador en Çima de Villa, jazendo doente de infirmidade pero con
todo meu siso e entendemento conprido, qual Deus teuo por ben de me dar, e themendo
Deus e aa morte, que he cousa natural, porque depoys da minna morte non venna
contenda ontre alguuns sobre meus bees, por ende ordeno meu testamento e minna
pustremeira voontade valedeiro para senpre en esta maneira: Primeiramente, dou a
minna alma a Deus e a santa Maria, sua madre, e peçolles muyto omildosamente que ma
queiran resçeber eno seu reyno e me perdoen os pecados que ey feitos ata aqui, e de
aqui en deante me goarde de caer en outros. Iten, mando enterrar meu corpo dentro ena
dita igleia cathedral de sennor san Martinno, ante o altar dos sennores santo Anton e san
Brays, e peço por merçee aos omes boos do cabidoo da dita igleia que lles venan en
mente seruiço alguun que lles fige e criança que me feseron e que me den y sepultura. E
outrosi peço e rogo que Martin Gonçalues, notario, meu amigo, que ma outorgue e que
me queira consentyr enterrar a par de si. Iten, mando aos omes boos, pesoas e coengos
da dita igleia que foren pressentes en minna sepultura, çinquenta morabedis, e eles que
me façan onrra e me ajuden a sacar da pousada sigundo que me deuen sacar. Iten,
mando ao dito cabidoo outros çen morabedis por cama por quanto teno a cama ligeira.
Iten, mando todo quanto ey, asi bees mobilles commo rayses, a Tereija Anes, minna
criada, moller de Johan Branco, criado de Johan Peres de Nouoa, e a seus fillos e fillas
que a do dito Johan Branco per maneira de manda e legato; que o ajan para por senpre
en jur de herdade, pero que mando que se a dita Tereija Anes e os ditos seus fillos
morreren sen seme que estas minnas casas en que jazoo fiquen ao dito cabidoo para
senpre per tal condiçon que me façan por elas cada anno para senpre, en tal dia commo
eu fignar, huun vniuersario con todas oras sigundo se deue faser. E se alguna doaçon ou
manda ante desto ey feita das ditas casas reuocoa e doua por ninhuna. E mando que a
dita Tereija Anes e seus fillos façan ben porla minna alma sigundo que a dita Tereija
Anes vir que ben sera. E que a dita Tereija Anes cunpra esto que eu mando perlo meu e
sen seu dapno. E faço meu heree ao dito Johan Branco en çen morabedis tan solamente,
e mais non.
E esto dou e outorgo por meu testamento e por minna pustrimeira voontade
valedeiro para senpre e senon valuer commo testamento mando que valla commo
codeçilo ou commo outra escriptura publica qualquer feita per notario publico e reuoco
todos los outros testamentos e codeçilos e mandas e doaçoes que ante desta ey feitos e
outorgados. E mando que non ballan nin ajan firmedue saluo esta manda e testamento
que agora faço e outorgo per Martin Gonçalues, notario d´Ourense, que dou e outorgo
por meu testamento e por minna pustrimeira voontade.
E quen quer, asi da minna parte commo da estranya, que contra este meu testamento
pasar en parte ou en todo aja a yra de Deus conpridamente e a minna maldiçoon et
demays peyte a meu heree por nome de pena çen morabedis da boa moeda; e a dita pena
pagada ou non este testamento fique firme e valedeiro para senpre.
Feito o testamento en Ourense, oyto dias de feuereiro, era de mill e quatroçentos e
des e sete annos.
Testemoyas: Vasco Peres Marino, coengo d´Ourense, e Gil Martines, abrocador e
Johan Rester e Johan Anes, çapateiro e Gonçaluo Laso e Gonçaluo Peres, escripuan,
moradores en Ourense e Fernan Martines, morador en Santiago.

914
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porla igleia desse lugar, que a
esto presente foy et esta carta de testamento en minna presença o fiz escripuyr et por
mandado e outoridade de Garçia Diaz, coengo na igleia d´Ourense e chançeller dessa
çibdat meu nome et meu signal aqui fiz en testemoyo de verdade, que he tal (signum).
Et eu, Garçia Diaz, coengo e chançeller sobredito, por quanto era occuppado en
seruiço da dita igleia, este testamento fiz fazer per o dito Martin Gonçaluez, notario, et
meu nome e signal aqui fiz en testemoyo de verdade, que tal he (signum: Garçia).

1306

1379, marzo, 4. Tui.

El cabildo tudense renueva la hermandad que mantiene con el cabildo auriense,


mediante la cual cualquier beneficiado de éste que resida o permanezca un año en la
ciudad de Tui y asista a las horas y oficios capitulares recibirá los emolumentos
correspondientes, tal y como los reciben los miembros del cabildo tudense.

A. Escrituras 17, nº 62. Orig. Perg.; 277 x 331 + 34 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan la lectura, especialmente en las líneas 1 a 7 y 22 a 26; pequeña
incisión, causada porlas manchas de humedad, entre las líneas 22 y 23 que no afecta al
texto. Perforaciones para el sello. Al dorso, escr. gótica: «Sociedade feita ontre a Igleia
d’Ourense et a Igleia de Tuy».

ED. Documentos de Orense, I, 313-314.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 230 (nº 900).

Cum bone societatis aut fraternitatis vinculum in intimis constitutum multociens in


debilitatem prorrupit nisi efectu aliquo sulciatur, certarum esse dignoscitur sesse
relatiuis efectibus peruere ut in disolubili uinculo senper maneat firmitati. Ideoque nos,
Geraldus Iohannis, decanus ecclesie Tudensis, ac reuerendi in Chisto patris domini
domni Iohannis, Dei et apostolice sedis gratia episcopi Tudensis, in spiritualibus et
corporalibus vicarius generalis, ac Arias Fernandi, archidiaconus de Minor, Martinus
Barrosus, Iohannes Fernandi, Iohannis Gunsalui, Stephanus Dominici, Aparicius Petri,
Petrus de Uaraas, Rodericus Pelagii, Saluator Fernandi, Martinus de Maçera, Loppus
Fernandi, Martinus Alffonsi, Nicolaus Iohannis, canonici ecclesie Tudensis, constituti
personaliter in capitulo preffacte ecclesie Tudensis per sonitum campane, ut est moris,
considerantes quam plurimam amicitiam quam cum ista Tudensis ecclesia et beneficiati
eiusdem a retroactis temporibus veneranda cathedralis ecclesia Auriensis et beneficiati
in eadem dilectione non dubia hatenus (sic) habuerunt et de cetero habere intendunt, que
quidem amicitia siue dilectio subito tabesceret et algeret si non presentis bone societatis
predicto indisolubili vinculo nectaretur, nostro nomine et supradicte ecclesie Tudensis,
ac vice et nomine omnium et singulorum canonicorum et beneficiatorum in predicta
ecclesia Tudense nunc absentium, ac sucessorum nostrorum in eadem rite et canonice
intrantium talem societatem siue fraternitatem cum dicta ecclesia Auriense et
beneficiatis in eadem in perpetuum valituram ordinamus et facimus per presentes, quod
quandocumque aliquis seu aliqui de gremio capituli predicte ecclesie Auriensis ad istam
ecclesiam et ciuitatem Tudensem, causa recreationis aut alicuius neccesitatis urgentis,
venire contigerit et ibi per annum vnum stare et residere uoluerit, ultra uero post dictum

915
annum elapssum interpositum saltin per triduum aliquo interualo in eadem ciuitatis stare
et residere maluerit, ut est dictum, quod [illo] tunc de omnibus emolumentis et bonis
messe capituli dicti ecclesie Tudensis sicut de cotidiana, pane, vinno, festis,
anniuersariis, horis, legatis et sepulturis possit et ualeat obtinere, percipere et habere die
qualibet qua in dictam ciuitatem Tudensem fuerit constitutus, secundum quod melius ac
plenius quilibet de gremio capituli dicte ecclesie Tudensis obtinere posset percipere et
habere si in eadem personaliter cotidie interesset. In casu quod capitulum dicte
Auriensis ecclesie et singuli de dicto capitulo nobis et cuilibet de capitulo antedicte
Tudensis ecclesie in similibus facere non obnuerent, promittimus etiam meo nomine et
nomine quosupra istam societatem seu fraternitatem sub stipulatione et obligatione
omnium bonorum mensse nostre ut promitat in perpetuum ualituram de cetero
inuiolabliiter ac irrefragabiliter obseruare. In cuius res testimonium has presentes litteras
fieri mandamus per notarium infrascriptum et ad maiorem conffirmationem sigillo dicti
capituli munimine roboratas.
Actum in ciuitatem Tudensem, in capitulo supradicto, quarta die menssis marcii, era
milia CCCCª XVIIª.
Presentibus: Nuno Gundisalui, notarius Tudensis; Alffonsus Luppi, clerico cori
Tudensis; Roderico Carneiro, clerico; Stephano Iohannis, ianuario capituli Tudensis;
testibus ad premissi specialiter uocatis et rogatis.
Et ego, Gunsaluus Petri, notarius publicus iuratus ciuitatis et diocesis Tudensis,
premissis omnibus et singulis vna cum prenominatis testibus presens fuy et has
presentes litteras manu propia scripssi et hic nomn et signum meum opposui in
testimonium premissis.
(Signum).

1307

1379, marzo, 26. Ourense.

El canónigo canciller García Díaz, por orden del obispo electo don García,
traslada la confirmación concedida el 22 de septiembre de 1371 (vide doc. nº 1251) por
Enrique II a la iglesia de Ourense del privilegio de Alfonso XI de 18 de junio de 1333
(vide doc. nº 1002) por el que confirma la confirmación de Sancho IV de 15 de
septiembre de 1291, que confirma la confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de
1228 de su propia concesión de 28 de septiembre de 1190 de los derechos de la iglesia
sobre la ciudad y su coto según los tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando II; y la
carta de Fernando IV de 6 de junio de 1311 (vide doc. nº 803) al concejo auriense por
la que restablece al obispo don Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y notarios
de la ciudad.

A. Cidade e as súas competencias, ff. 90-95. Orig. Papel, 170 x 245mm.; escr. gótica.;
manchas de humedad y rotos en los folios 94 y 95.

[Inserta confirmación de Enrique II a la iglesia de Ourense, de 22 de septiembre de


1371, doc. nº 1251, de la confirmación de Alfonso XI del señorío sobre la ciudad y su
coto según lo tenían en tiempos de Alfonso VII y Fernando II, de 18 de junio de 1333,
doc. nº 1002].

916
[Inserta confirmación de Alfonso XI, de 18 de junio de 1333, de la confirmación de
Sancho IV a la iglesia de Ourense, de 15 de septiembre de 1291, XI del señorío sobre la
ciudad y su coto, doc. nº 1002].

[Inserta confirmación Sancho IV, de 15 de septiembre de 1291].402

[Inserta confirmación Alfonso IX, de 23 de mayo de 1228].403

[Inserta confirmación Alfonso IX, de 28 de septiembre de 1190].404

[Inserta carta de Fernando IV al concejo auriense por la que restablece al obispo


don Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y notarios de la ciudad, de 6 de junio
de 1311, doc. nº 803].

[E]ste he o traslado do dicto priuillegio rodado do dito sennor [...] rey e seellado en
fios de seda de seello grande de [...] do dito sennor el rey dom Enrrique, que Deus
mantena, [...] preui]legio era scripto en purgameo et tiina dentro [...] grande roda con
castellos e leos e arredor del [...]uales, o qual non era raso nen abolito (sic) nen en
[...]parte en sy suspeyto segundo que per el parescia, o qual [...] Garçia Diaz, coengo da
igleia d´Ourense e notario [...] da dita igleia e çibdad d´Ourense porla dita igleia aqui
fielmente e en minna presença de uerbo a uerbo fiz trasladar e scripuir.
Viinte seis dias de marco da era de mill quatroçentos e des sete annos.
Per mandado e auctoridade e decreto do honrrado padre e sennor dom Garçia, perla
graça de Deus e da santa igleia de Roma eslleyto confirmado da igleia d´Ourense, en
estas çinque folas de papel, seendo presente aa dita auctoridade, e que viron o dito
priuillegio. E foron testemoyas: dom Afonso Peres, chantre; dom Vasco Peres,
mestrescola, dom Afonso Anes, arçidiago, dom Gonçaluo Anes, thesoureiro, e
Gonçaluo Anes, Afonso Fernandes, Martin Peres, Vasco Peres, Santiago Gonçalues,
Gonçaluo Peres de Mira e Pero Enrrique e Vasco Peres Marino e Gil Rodrigues de
Soutelo, coongos d´Ourense, e outros, seendo juntados todos en Ourense, na claustra //
[fol. 95r.]
noua de Sam Martinno per canpaa tanguda, segundo que ho [...] meu nome e
signal aqui fiz en testemoyo de verd[ade].

1308

1379, agosto, 15. Burgos.

Juan I, a petición del cabildo auriense, confirma en las cortes de Burgos una carta
de Alfonso XI, 25 de mayo de 1332 (vide doc. nº 989), por la que ordena a los oficiales
y justicias del reino de Galicia que no permitan que los recaudadores demanden
yantares al cabildo.

A. Privilexios 4, nº 26. Orig. Perg.; 255 x 318 + 40 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no impiden la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de
la línea 36. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos y rojos; en el reverso:
monarca sedente, con orbe en la mano izquierda y espada alzada en la derecha, con la

402
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 515-520 (nº 671).
403
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 385-387 (nº 215).
404
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 144-146 (nº 54).

917
leyenda: «† S. IOHANIS, DEI GRACIA REGIS CASTELLE ET LEGIONIS»; reverso: armas
cuarteladas de Castilla y León, con leyenda, sólo legible en la mitad superior, parece la
misma del anverso. En la parte superior del pergamino, escr. humanística: «Priuilegio del
rey don Joan, nieto del rei don Alonso». Al dorso, escr. gótica: «Confirmaçon que no pagan
jantar». Al dorso, escr. humanística: «que no pague el cabildo jantar al rey pues los basallos
no pagan pecho al cabildo». En la plica, escr. gótica: «En Burgos, a 11 de agosto, ano
1379».
B. Privilexios 4, nº 22. Perg.; 467 x 288 + 55 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Enrique III de 15 de diciembre de 1393. Presenta manchas de humedad que dificultan la
lectura en la parte superior izquierda del pergamino que afecta a las ocho primeras líneas del
texto; rotos que afectan a la suscripción notarial y a las firmas. Sello de plomo pendiente de
hilos de seda blancos, rojos y verdes.
C. Privilexios 4, nº 38. Perg.; 335 x 312 + 48 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan II de 15 de febrero de 1408. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos, verdes
y rojos.
D. Privilexios 4, nº 32. Perg.; 320 x 450 + 45 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan II de 5 de abril de 1420. Conserva hilos de seda rojos, verdes y blancos del sello de
plomo.

REG. Documentos de Orense, I, 265 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 61-62 (nº 187).

Sepan quantos esta carta vieren commo nos, don Johan, por la graçia de Dios, rey de
Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen,
del Algarbe, de Algesira e sennor de Lara e de Viscaya e de Molina vimos vna carta del
rey don Alfonso, nuestro auuelo, que Dios perdone, escripta en pargamino e seellada
con su seello de plomo colgado, fecha en esta guisa:

[Inserta carta de Alfonso XI a los oficiales y justicias del reino de Galicia


ordenándoles que no permitan que los recaudadores demanden yantares al cabildo
auriense, de 25 de mayo de 1332, doc. nº 989].

E agora el dean e cabillo de la eglesia de Orenes (sic) enbiaronnos pedir merçed que
les confirmasemos la dicha carta e mandasemos que les fuese guardada. E nos, el
sobredicho rey don Johan, por les faser merçed confirmamosles la dicha carta e
mandamos que les vala e les sea guardada en todo bien e conplidamente commo en ella
se contiene e segund que mejor e mas conplidamiente les valio e fue guardada en tienpo
del dicho rey, nuestro auuelo, e del rey don Enrrique, nuestro padre, que Dios perdone.
E deffendemos firmemente que ningunos nin algunos non sean osados deles yr nin
pasar contra ella nin contra parte della en ningunt tienpo por ninguna manera, ca
qualquier que lo fisiese avria nuestra yra e pecharnos ya en pena mill maravedis de la
buena moneda cada vno por cada begada que contra ella o contra parte della les fuesen o
passassen e al dean e cabillo de la dicha eglesia d´Orense o a quien su bos touiese todos
los dannos e menoscabos que por ende reçibiessen doblados. E desto les mandamos dar
esta nuestra carta seellada con nuestro seello de plomo colgado.
Dada en las cortes de la muy noble çibdat de Burgos, quinse dias de agosto, era de
mill e quatroçientos e d[e]s [e si]ete annos.
Yo, Gonçalo Lopes, la fis escriuir por mandado del rey.

918
Martin Anes, vista (rubricado). Johan Ferrnandes (rubricado). Aluar Martines
(rubricado). Afonso Martines (rubricado)405.

1309

1379, agosto, 20. Burgos.

Juan I, a petición del obispo auriense don García, confirma el privilegio dado por
Enrique II el 15 de septiembre de 1371 en que el monarca confirmaba genéricamente
todos los privilegios, bienes y costumbres de la iglesia de Ourense (vide doc. nº 1250).

A. Privilexios 4, nº 29. Orig. Perg.; 446 x 207 + 42 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan la lectura, especialmente en la mitad derecha del pergamino. Sello
de plomo pendiente de hilos de seda rojos, blancos y amarillos. En la plica, aparecen
operaciones de resta para hallar la fecha y una anotación «En Burgos, 20 de agosto, ano
1379». Al dorso, escr. gótica: «Priuillegio por que el rey confirma todas las libertades e
priuillegios da Igleia d´Ourense». Al dorso, escr. gótica: «Preuilegio de las confirmaciones
de los otros preuilegios»406.
B. Privilexios 1, nº 52. Perg.; 439 x 275 + 42 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Enrique III de 15 de diciembre de 1393. Presenta manchas de humedad que en ocasiones
dificultan la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales que dificultan la lectura,
especialmente en la mitad izquierda de la línea 17. Incisiones para el sello, conservándose
algunos hilos de seda rojos y verdes del cordón.
C. Privilexios 4, nº 23. Perg.; 455 x 355 + 60 mm.; letra redonda. En confirmación de
Juan II de 15 de febrero de 1408. Sello de plomo pendiente de hilos de seda rojos, blancos y
verdes.
D. Privilexios 4, nº 27. Perg.; 335 x 425 + 56 mm.; letra redonda. En confirmación de
Juan II de 5 de abril de 1420. Incisiones para el sello, conservándose los hilos de seda rojos,
verdes y blancos del cordón.
E. Escrituras 9, nº 406r-v. Papel, 220 x 310 mm.; escr. gótica. En traslado realizado en
Ourense el 21 de abril de 1467 por el notario auriense Alfonso López de San Vicenzo, a
petición del canónigo Álvaro González de Torrecelas y por orden del obispo don Alonso, de
la confirmación dada por Juan II el 5 de abril de 1420.
F. Diversarum rerum 5, ff. 36r-38r. En copia simple del siglo XVIII de la confirmación
de Enrique III de 15 de diciembre de 1393.
G. Diversarum rerum 5, ff. 54r-56r. En copia simple del siglo XVIII de la confirmación
de Juan II de 15 de abril de 1408.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 62 (nº 188).- VILA ÁLVAREZ,
Castelo Ramiro, 122 (nº 16).

CIT. ES, XVII, 133.- FERNÁNDEZ ALONSO, Efemérides, 398.- FERNÁNDEZ ALONSO, El
pontificado gallego, 311.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 91.

[S]epan quantos esta carta vieren commo nos don Johan, por la graçia de Dios, rey
de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Jahen, del Algarbe, de Algezira e sennor de Lara, de Viscaya e de Molina vimos vna

405
Las firmas de Álvaro Martinez y Alfonso Martínez aparecen al dorso del documento.
406
Continua la nota en escritura humanística «dada por el rey don Juan».

919
carta del rey don Enrrique, nuestro padre, que Dios perdone, escripta en pargamino de
cuero e seellada con su seello de plomo colgado, fecha en esta guisa:

[Inserta privilegio de Enrique II por el que confirma genéricamente todos los


privilegios, bienes y costumbres de la iglesia de Ourense, de 15 de septiembre de 1371,
doc. nº 1250].

E agora don Garçia, obispo de la dicha eglesia enbionos pedir merçet que le
confirmasemos la dicha carta e mandasemos que le fuese gardada. E nos, el sobredicho
rey don Johan, por fazer bien e merçet al dicho obispo e a la dicha eglesia
confirmamosles la dicha carta e mandamos que les vala e sea guardada en todo bien e
conplidamentre segun que se en ella contien e segun que les fue guardada en tienpo del
rey don Alfonso, nuestro auuelo, e del dicho rey don Enrrique, nuestro padre, que Dios
perdone, e en el nuestro fasta aqui. E defendemos firmemientre que alguno nin algunos
non sean osados de les yr nin passar contra la dicha carta nin contra parte della en algun
tienpo por alguna manera, ca qualquier que les407 contra ello fuese o passase auria
nuestra yra e pecharnos ya en pena mill maravedis desta moneda e al dicho obispo e a
los de la dicha eglesia todo el dapno que por ende resçebisen doblado e demas a ellos e
a lo que ouieren nos tornariemos por ello. E desto les mandamos esta nuestra carta dar,
seellada con nuestro seello de plomo colgado.
Dada en las cortes que nos mandamos faser en la muy noble çibdat de Burgos, venti
(sic) dias de agosto, era de mill e quatroçientos e dies e siete annos.
Yo, Pero Rodrigues408, la fise escriuir por mandado del rey.
Martin Anes, vista (rubricado). Johan Ferrnandes (rubricado). Aluar Martines
(rubricado). Afonso Martines (rubricado).409

1310

1379, septiembre, 15. Burgos.

Juan I confirma a la iglesia de Santiago la confirmación de Alfonso XI de 28 de


septiembre de 1336 que a su vez confirma otra de de Fernando III, de 4 de noviembre
de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la que ordena a sus recaudadores
de moneda que no se la demanden a los serviciales de los canónigos de Santiago que
vivan en casales de estos; la confirmación de Alfonso XI de 5 de diciembre de 1340 por
la que renueva su propia confirmación de 28 de septiembre de 1336 de un diploma
otorgado por Sancho IV el 18 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la confirmación
realizada por ese mismo monarca el 29 de julio de 1291 del privilegio de exención de
pago de tributos reales a los hombres de los clérigos de coro de Santiago que en su
momento había sido otorgado por Fernando III; una carta de Enrique II fechada en
Santiago el 18 de febrero de 1372 por la que ordena a Pedro Ruiz Sarmiento,
adelantado mayor en el Reino de Galicia y a los alcaldes de las casas fuertes de
Roucos, Xuvencos y Pena Corneira, que no demanden pasajes, rentas, pedidos ni
servicios a los vasallos de la iglesia compostelana ni les obliguen a labrar las
propiedades de la casa de Roucos; el albalá de Enrique II de 14 de mayo de 1372
ordenando a Juan Núñez, despensero mayor en el Reino de Galicia, que redacte una

407
que les] repetido.
408
En confirmaciones posteriores se transcribe por Fernandez.
409
Las firmas de Álvaro Martinez y Alfonso Martínez aparecen al dorso del documento.

920
carta ordenando a los cogedores de moneda que respeten el privilegio otorgado por el
rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la
Iglesia de Santiago; y una carta de Juan Núñez, despensero y tesorero mayor del rey,
de 16 de mayo de 1372, por la que ordena a los recaudadores que respeten el privilegio
concedido por Alfonso IX a la iglesia compostelana referente a la exención a los
serviciales de la iglesia compostelana del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real.

B. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 150rv.


C. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbo C, 96v-97r.
D. Privilexios 3, nº 15. Traslado hecho en Ribadavia el 15 de mayo de 1389 (doc. nº
1382) por el notario Rodrigo Gómez de un traslado realizado en Santiago de Compostela el
30 de junio de 1380 (doc. nº 1320) por el notario García Suárez das Encrovas de la
confirmación dada por Juan I el 15 de septiembre de 1379.
E. Archivo Catedralicio de Santiago de Compostela. Tumbillo de Concordias, 147r-
148r. En confirmación de Enrique III de 15 de diciembre de 1393.

ED. Documentos de Orense, I, 155-161.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 62 (nº 189).

Se transcribe el texto por Privilexios 3, nº 15, copia conservada en el Archivo


Catedralicio de Ourense.

Sepam quantos esta carta viren commo nos don Iohan, por la graçia de Deus, rey de
Castilla, de Leom, de Tolledo, de Galisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen,
del Algarbe, de Algesira e sennor de Lara e de Viscaya e de Molyna, vy vna carta del
rey dom Alffonso, nuestro avuello, que Dios perdone, scripta en purgameno de coyro e
seellada con su sello de plomo colgado, fecha en esta guisa:

[Inserta confirmación de Alfonso XI de 28 de septiembre de 1336 de la


confirmación de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de
Alfonso IX en la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a
los serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos, doc. nº
1020].

[Inserta confirmación de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de una carta, sin


fecha, de Alfonso IX por la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la
demanden a los serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de
estos].410

[Inserta orden de Alfonso IX a sus recaudadores de moneda para que no la cobren


a los serviciales de los canónigos compostelanos].411

Otrossy, vimos otra carta del sobredicho rey dom Alffonso, nuestro avuello, que
Dios perdone, scripta en purgameno de coyro e seellada con seello de plomo colgado,
fecha en esta guisa:
410
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 88-89 (nº 304).
411
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 422-423 (nº 243).

921
[Inserta confirmación de Alfonso XI, del 5 de diciembre de 1340, a los clérigos de
coro de Santiago de Compostela su propia confirmación de 28 de septiembre de 1336
del diploma otorgado por Sancho IV el 19 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la
confirmación realizada por ese mismo monarca el 21 de julio de 1291 del privilegio de
exención de pago de tributos reales a los hombres de dichos clérigos de coro que en su
momento había sido otorgado por Fernando III, doc. nº 1047].

[Inserta confirmación Alfonso XI, de 28 de septiembre de 1336, de la confirmación


de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, a los clérigos de coro de Santiago de
Compostela de la exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus
propiedades, doc. nº 1019].

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].412

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].413

E otrossy vimos vna carta del rey dom Enrrique, nuestro padre, a que Dios perdone,
scripta en papel e firmada de su nonbre e seellada con su sello della puridat, fecha en
esta guisa:

[Inserta orden de Enrique II, de 18 de febrero de 1372, al adelantado mayor del


reino de Galicia y a los alcaldes de las casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena
Corneira, para que no demanden pasajes, rentas, pedidos ni servicios a los vasallos de
la iglesia de Santiago ni les obliguen a labrar las propiedades de la fortaleza de
Roucos, doc. nº 1257].

Otrossy, vimos otro aluala del sobredicho rey dom Enrrique, nuestro padre, que
Dios perdone, scripto en paper (sic) e firmado de sub nonbre, fecho en esta guisa:

[Inserta albalá de Enrique II, de 14 de mayo de 1372, ordenando al despensero


mayor en el Reino de Galicia, que redacte una carta por la que ordene a los cogedores
de moneda que respeten el privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por el que exime
del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que
labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la iglesia de Santiago, doc. nº
1267].

Otrossy, vimos vna carta de Iohan Nunes, nuestro despensero mayor, scripta en
paper (sic) e sellada con su siello en las espaldas e firmada de su nonbre, fecha en esta
guisa:

[Inserta carta de Juan Núñez, de 16 de mayo de 1372, ordenando a los


recaudadores de las veinticuatro monedas que respeten el privilegio otorgado por el
rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
412
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).
413
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).

922
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la
iglesia de Santiago, doc. nº 1268].

E agora los dichos arçobispo e dean e cabildo de la dicha iglesia de Santiago


enbiaronnos pedir merçed, que lles confirmassemos las dichas cartas e alualaes e lles las
mandassemos guardar e conprir en tuedo segunt que se en ellas contenia. E nos, el
sobredicho rey dom Iohan, por faser bien e merçed a los dichos arçobispo e dean e
cabildo confirmamosgelas e mandamos que lles vallam e sean guardadas en todo bien e
conpridamente segunt que en ellas e en cada vna delas se contiene e segunt mejor e
mays conpridamente lles fueron guardadas em tienpo del rey dom Alffomso, nuestro
avuello, e del rey dom Enrrique, nuestro padre, a que Dios perdone e en el nuestro
fast´aqui. E deffendemos firmemente que ninguno nin ningunos non sean osados de lles
yr nin passar contra ellas nin contra parte delas en ningunt tienpo nin por alguna
manera, que qualquier o quaesquier que lo fisiessem e lles contra ello fuessen o
passassem averiam la nuestra ira e pecharnos iam las penas continiidas en las dichas
cartas e alualaes. E a los dichos arçobispo e dean e cabildo, o a quien su voz tuviesse
todos los dapnos e menoscabos que por ende reçebiessem doblados. E desto lles
mandamos dar esta nuestra carta seellada con nuestro siello de plomo colgado.
Dada en las cortes de la mi (sic) nobre çibdad de Burgos, quinse dias de setenbre,
era de mill e CCCCos XVIIe annos.
Yo, Gonçaluo Lopes, la fis escripuir per mandado del rei.
Martin Anes, vista. Alicarius, decretorum doctor.

1311

1379, noviembre, 6.

Juan I, ante las quejas presentadas por el adelantado mayor de Galicia, Pedro Ruiz
Sarmiento, ordena a Vasco Gómez das Seixas que desembargue las encomiendas de
Temes que había ocupado a su llegada a Galicia y que devuelva todo lo que ha tomado
de ellas al citado Pedro Ruiz, a quien Enrique II se las había entregado con la casa de
A Peroxa.

B. Fragmentos de notarios A, nº 20v. Papel, 160 x 190 mm.; escr. gótica. Inserto en la
presentación que de este albalá realiza Juan Sánchez Bastairo ante Juan Fernández de
Villaverde, el 18 de marzo de 1380 (doc. nº 1315). Presenta manchas de humedad que
dificultan e impiden la lectura, especialmente en las líneas finales; la acción de los anóbidos
y la humedad han provocado la perdida de la consistencia del papel, afectando a la parte
final del texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 63 (nº 190).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 168 (nº 408).

Nos, el rey, fazemos saber a uos, Vasco Gomes de Xexas, que Pero Roys Sarmiento,
nuestro vassallo e nuestro adelantrado mayor de Galizia, nos dixo en commo vos,
depues que agora fuestes alla, a Galizia, que entrastes e tomastes las encomiendas de
Timees (sic), las quales el rey, nuestro padre, que Dios perdone, mando que touies el
co<n> la casa de la Peroja, e somos marauillado en atreuervos a tomar asy las dichas
encomiendas touiendolas el dicho delantrado (sic).

923
Porque vos mandamos que luego en punto gelos dexedes e desenbargedes e les
tornedes luego todo lo que dellas leuastes, ca nuestra merçed es que las tenga el dicho
adelantrado, segund que el dicho rey, nuestro padre, lo mando e segund las touo en so
vida.
E non fagades ende al por ninguna manera so pena de la nuestra merçed, se non sy
lo asy faser e conplir luego non quisierdes mandamos al dicho adelantrado e a los
merinos que por el andar [...] lo fagan asy faser e conprir e que tome e tenga las
[enco]miendas e vos fagan tornar e pagar todo l[o] que [ave]des leuado despues que de
aca partiestes segund [dicho es].
Es fecho seys dias de nouenbro era de mill [e quatroçientos e di]es e siete [annos ...]

1312

[1379], noviembre, 9. Ourense.

El canónigo Gonzalo Eanes, morador en la rúa da Corredoira, hijo de Miguel


Eanes? y de Teresa Pérez, afora a perpetuidad a Durán Lorenzo, canónigo auriense y
bachiller de decretos, una leira de heredad que fue viña en O Outeiro da Forca, cerca
de San Lázaro, que había heredado de sus padres, que está exenta de cargo alguno,
salvo diezmo, por una renta anual de un buen capón o dos maravedíes, pagaderos por
el día de san Martín.

A. Escrituras 12, nº 71. Orig. Perg.; 202 x 284 mm.; escr. gótica; rotos en la parte
izquierda del pergamino, habiéndose perdido el inicio o parte de las líneas 3 a 5 y 17; otros
rotos en el lateral derecho que afectan al final de las líneas 13 a 17, 24 a 30 y a parte del
signo notarial; manchas de humedad que no afectan al texto.

ED. Documentos de Orense, I, 202-204 [Fechándolo en 1277].

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 230-231 (nº 901).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean todos los que son et seran per aqueste escrito
para senpre ualledeiro que eu, Gonçaluo Anes, coengo ena igleia d´Ourense, morador na
rua da Correaria, fillo de Migeel [Eanes? e de] Tereyia Peres, sua moller, que foron, por
min et por toda minna uoz, dou a foro para senpre [...] d´erdade a uos, Duran Lourenço,
coengo ena dita igleia et bacheller en degredos, et [a t]oda uossa uos conven a saber que
uos dou huna leyra d´erdade e terreo que foy vinna que eu ey e me perteençe, por razon
da hereença dos ditos meus padre et madre, que iaz eno lugar hu chaman O Outreiro da
Forca, a çerca de San Lazero, e demarca con outra erdade da cappella de Santa
Ouffemea que laura Iohan Yanes, o capellan, e dun cabo et do outro perlo caminho per
que van para as vinhas do Vaao, e topa no dito Outreiro da Forca, con entradas et seydas
e con todos seus dereitos e perteenças sub tal pleito e condiçon que façades della e en
ella o que quiserdes et uos Deus guisar (sic), e dedes ende a min e a meus soçessores en
cada huun anno en saluo, porla festa de sennor san Martinno do mes de nouenbro, huun
capon boo ou dous morabedis de dineiros brancos ou a estimaçon delles se outra moeda
correr e que pagedes [dezi]mo a Deus, e liure e quite de todo outro enbargo e encarrego
alguun. E he posto [...] perla ventura uos ou vossa uoz non pagardes o dito foro por
tenpo de des annos [...] quanto quer que seia, que por esso non percades a dita herdade,
mays que eu et minna uos que pos[am]os por el pinorar per nossa outoridade a uos et ao

924
que touer a dita herdade e ren[un]çio sobrelo por min et por toda minna uoz o capitulo
potiut enphiteota de locato con todos los outros dereitos que fazen a ello e se per ventura
mays val douvollo e prometo et outorgo que nunca uos dello demande o desenganno per
min nen per outre. E eu, o dito Duran Lourenço, assy o outorgo e reçebo en min a dita
erdade afforada perla maneira et condiçoes que ditas son et obrigo todos meus bees
gaanados et por gaanar para uos pagar o dito foro e fazer et conprir et agardar as
condiçoes que en esta carta son contiudas. E eu, o dito Gonçaluo Anes, obrigo todos
meus bees a uos e a uossa uos [para] uos anparar et deffender senpre a dereito con a dita
erdade que uos dou a foro seg[undo dito] he.
E quen quer de nos as partes que contra esto passar peyte aa outra parte agard[ante
...]eenta morabedis de dineiros brancos por nome de pena e de interee e a dita pena et
[...] pagado ou non este contrauto e as cousas en el contiudas fiquen firmes e valledeiras
[para] senpre.
Feita a carta en Ourense, noue dias de nouenbro, era de mill e quatroçentos e XV[II]
annos.
Testemuyas: Gonçalo Martinet, coengo d´Ourense; e Gonçaluo, seu sobrinno; et
Fernan Sool[...], ome do dito Gonçaluo Anes; et Roy Lourenço de Tauoadella,
escudeiro, et outros.
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porla ygleia desse lugar, que a
esto presente foy e en minna presença o fiz escripuyr e (signum) meu nome e meu signal
aqui fiz en testemoyo de uerdade, que he [tal].

1313

1379, diciembre, 16. Ourense.

Sentencia dada por Vasco Pérez Corbacho, vicario del obispo don García, en el
pleito que enfrenta a los clérigos de coro con el notario Gonzalo Pérez «Sardiña», por
el cobro de diez maravedíes para dotar una misa fundada por el tesorero Juan Pérez.
El pleito se originó porque Pedro Eanes de Allariz, heredero del tesorero Juan Pérez,
no pagaba los diez maravedíes con que aquel había dotado un aniversario, adeudando
un total de sesenta maravedíes, correspondientes a los últimos cinco años y al año en
curso. Los clérigos de coro en un intento de cobrar esta cantidad requieren al notario
Gonzalo Pérez «Sardiña», que tenía aforadas del dicho Pedro Eanes unas casas en la
rúa da Corredoira, el pago de dichos maravedíes con cargo al pago de la renta de la
casa, veinte libras anuales. El vicario, atendiendo a la solicitud de los clérigos de coro
y tras preguntar al notario, que ratifica todo lo afirmado por los procuradores,
sentencia que Gonzalo Pérez pague la cantidad adeudada por el heredero del tesorero
–sesenta maravedíes– y que en los años sucesivos, cada primero de enero, entregue
diez maravedíes a los clérigos de coro para sufragar el aniversario, con cargo a las
veinte libras que éste debe pagar a Pedro Eanes por la renta de las casas. Los
procuradores de los clérigos de coro pusieron como fiador a su compañero, el clérigo
de coro Rodrigo Alfonso «Copelo», quien, presente, manifiesta su consentimiento.

A. Cregos de coro, nº 112. Orig. Perg.; 271 x 300 mm.; escr. gótica; deteriorado, tinta
desvaída y manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en la
mitad derecha. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «Taxada en X morabedis».
Al dorso, escr. humanística: «Sentençia que vbieron los clerigos del coro contra Gonçalo
Sardina de diez maravedis biejos cada ano sobre unas casas de la rua de los Arçedianos que
fueron de Johan Perez, tesorero».

925
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 231 (nº 902).

[Sabeam quantos] esta carta de sentença viren que en presença de min, Gonçaluo
Peres, notario prouico (sic) da çiudade de Ourense e porlo bispo e porla igleia dese
lugar, et das testemoyas adeante escriptas paresçeron en juyso ante dom Vaasco Peres,
mestrescola e vigario geeral do onrrado padre e sennor dom Garçia, [porlla graça de] de
Deus e de santa igleia de Roma, obispo d´Ourense, Afonso Fernandes, capelan da
capela de Santa Oufemea, e Garçia Rodrigues, capelan da capela de Santa Maria a
Madre, procuradores da vniuersidade dos clerigos do coro da dita igleia d´Ourense, en
nome da dita vniuersidade, da huna parte, e Gonçaluo Peres, dito Sardyna, notario
d´Ourense, por sy, da outra. E logo os ditos procuradores en nome da dita vniuersidade
moueron sua demanda per parauoa per ante o dito uigario contra o dito Gonçaluo Peres
Sardyna, disendo que commo Johan Peres, tesoreiro que foy desta dita igleia d´Ourense,
en seu testamento mandase para senpre aa dita vniuersidade dos clerigos do coro, [de]
cada anno por dia de kalendas janeiras, des morabedis de dineiros brancos, de des
dineiros cada morabedi, e que eles que lle dissesen huna misa cantada por sua alma d...
anno e commo Pero Anes d´Allaris, criado do dito Johan Peres, tesoreyro, ficase seu
heree en todos seus bees e o dito Pero Anes por rason da dita hereença ... perueo do dito
tesoreiro, deuese aa dita vniuersidade os ditos des morabedis destes çinquo annos
pasados e deste anno que agora andamos llos non desse nen ... e commo o dito
Gonçaluo Sardyna tena e pesuya aforadas do dito Pero Anes, heree sobredito, hunas
casas que estan en Ourense, ena rua dos Arçe[diagos, que] foron do dito Johan Peres,
tesoreiro, porlas quaes disian que o dito Gonçaluo Sardina ha de dar cada anno de foro
viinte libras de dineiros brancos, e estes procuradores [en no]me da dita vniuersidade
posesen encouto e testasen ao dito Gonçaluo Sardina eno dito foro que deuia e ha de dar
ao dito Pero Anes e commo a dita [carta] feita, pasados eran os noue dias, e viinte dias,
e moyto mays tenpo e o dito Pero Anes non veese nen recudise aa dita testaçon nen na
alçase co... o dereito quer; por ende os ditos procuradores pediron ao dito Gonçaluo
Sardina que polo dito foro que a de dar ao dito Pero Anes perlas ditas casas que lles
dese e pagase para a dita vniuersidade os ditos des morabedis que disian que lles o dito
Pero Anes porla dita rason deue dos ditos çinquo annos, e des morabedis deste anno que
agora anda, que som assi seseenta morabedis da dita moeda, e que lles dese e pagase
d´aqui en deante de cada anno perlo foro que ha de dar ao dito Pero Anes das ditas
[casas] porlo dito dia de kalendas janeiras os ditos des morabedis que lles o dito Pero
Anes auia de dar por rason da dita herença, e pediron ao dito vigario que asi llo mandase
per sentença.
E o dito vigario preguntou ao dito Gonçaluo Sardina que disia contra esta demanda
que lle os ditos procuradores fasian, e o dito Gonçaluo Sardina, en respondendo aa dita
demanda e costentando pleito sobrelo, disso que uerdade era que el que ten aforadas do
dito Pero Anes as ditas casas que estan ena dita rua dos Arçidiagos, e que lle ha de dar
de cada anno por elas de foro as ditas viinte libras; e disso outrosi que verdade era que
os ditos procuradores, en nome da dita vniuersidade, que lle feseran a dita testaçon, e
que pasaua per noue dias e mays segundo que eles disian, e disso que faria sobresto o
que o dito vigario achase por dereito.
E enton o dito vigario, vista a dita demanda dos ditos procuradores da dita
vniuersidade, e vista a resposta e confesson do dito Gonçaluo Sardina, seendo … lugar
de julgar per sentença mandou ao dito Gonçaluo Sardina que perlo dito foro que deuia e
ha de dar ao dito Pero Anes, heree sobredito das ditas casas, que dese e pagase aos

926
procuradores, en nome da dita vniuersidade, os ditos seseenta morabedis que disian que
lles o dito Pero Anes deuia dos ditos çinque annos pasados e deste anno que agora anda,
segundo dito auian, e asinoulle termio a que lles dese e pagase ata dia de kalendas
janeiras primeiras que been. E outrossi lle mandou perla dita sentença que d´aqui en
deante en quanto montase o tenpo do aforamento das ditas casas que o dito Gonçaluo
Sardina tinna do dito Pero Anes que dese e pagase cada anno aa dita vniuersidade porlo
dito dia de kalendas janeiras os ditos des morabedis que lles o dito Pero Anes por razon
da dita hereença deuia e auia de dar e que os descontase ao dito Pero Anes do foro que
auia de faser das ditas casas. E para o dito Gonçaluo Sardina seer quito e releuado sen
perda e sen danno por rason destes seseenta morabedis do tenpo pasado que auia de dar
e pagar por nome do dito Pero Anes aa dita vniuerssidade os ditos procuradores deron
por fiador a Rodrigo Afonso dito Copello, clerigo do coro da dita igleia, que he presente
e outorgante, e obligou todos seus bees aa dita dita fiadoria.
Dada foy esta sentença en Ourense, des e seys dias de desenbro, era de mill e
quatroçentos e des e septe annos.
Testemoyas que presentes foron: Garçia Dias, coengo, e Esteuo Peres, notario
d´Ourense, e Johan de Santome e Gonçaluo Rodrigues da rua d´Oobra, moradores em
Ourense, e outros.
E eu, Gonçaluo Peres Seyxaluo, notario sobredito que a esto que dito e presente foy
e en myna presença o fis escriuyr e meu nome e signal y puge en testemuyo de uerdade,
que tal he (signum).

1314

[1362-1379].

Antonio Fernández, vecino de Ourense, morador en la rúa dos Brancos, afora al


labrador Gómez Eanes, morador en Cimadevila, y a dos voces unas casas en la rúa de
Cimadevila, que había heredado de Pedro de Prado, con la condición de repararlas en
todo aquello que necesiten y por una renta anual, pagadera por el día de Navidad, de
seis libras de la moneda blanca del rey, o bien esa cantidad en pan y en vino. Las casas
están exentas de cargo alguno, salvo el pago del fumazgo, si lo hubiere. Gómez Eanes
pone como fiador del pago de la renta a Gómez Arias, morador en Ourense, en la rúa
da Pixotaria, quien, presente, manifiesta su consentimiento.

A. Escrituras 14, nº 67. Orig. Perg.; 284 x 222 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan la lectura en distintos puntos del pergamino,
especialmente en su mitad derecha; rotos en el interior del pergamino, en su lado izquierdo,
que afectan al texto en sus líneas 18 a 24; pequeños rotos en la parte derecha que afectan a
la línea 20; roto en la parte izquierda del pergamino, a la altura de las líneas 9 a 12, que no
llega a afectar al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta de aforamento de Anton Fernandes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 251 (nº 1006)
[Fechándolo en el siglo XIV, segunda mitad].

De los personajes que aparecen en el texto solamente puede datarse al notario Gonzalo
Pérez, que actúa en los años 1346, 1347, 1348 y 1379; teniendo en cuenta lo que se puede
leer de la fecha «quatroçentos», creemos que el documento debe haberse escrito entre 1362
y la última actuación como notario de Gonzalo Pérez, 1379.

927
Sabbean quantos esta carta viren que eu, Anton Fernandes, visino d´Ourense,
morador en Ourense, na rua dos Brancos, dou e outorgo a foro a uos, Gomes Eanes,
laurador, morador en Ourense, en Çima de Villa, et a duas uoses apus uossa morte, huna
pus outra per ordeen quaees foren nomeadas, et non no seendo que seia uos o que de
dereito herdar a mayor parte dos outros uosos bees, hunas casas que eu ey en Ourense,
ena rua de Çima de Villa, que a min ficaron de parte de Pero de Prado, que foy, as
quaees estan a par doutras casas en que mora [Marinna] Vella, da huna parte, et ho
paredeiro de Gomes Ares da Pixotaria, da outra, et outeiro das ditas casas topa no lagar
de Affonso [Martines], et teen as portas na rua publica. Afforouos as ditas casas con
todas suas entradas e saydas et con suas agoas vertentes e perteenças, per tal condiçon
que uos et as ditas voses que as reparedes de todo aquello que lles conprir en maneira
que non desffalescan per mingua de lauor et de boo paramento; e que dedes uos et as
ditas voses a min e a myna uos de foro por ellas, en pas et en saluo, en cada huun anno,
por dia de Natal, seis libras de dineiros brancos da moeda de nosso sennor el rey, de que
contan quareenta pares por tres libras, ou a contya delles da moeda que core chaamente
en Ourense, a pan e vino, et liure e quite de todo outro enbargo et çensso e trabuto
alguun saluo de fumagee se a y ouuer que a pagedes uos. E se quiserdes vender, deitar
ou supinorar a dita casa ou parte della que primeiramente frontedes a min ou a myna uos
et nolla dedes porlo justo preço que outre por ella dar ante ca outre alguun, et non na
querendo eu ou myna vos que enton a vendades, deitedes ou supinoredes aa tal pessoa
que seia uosa semelauel que conpra et agarde todas las condiçoes que en esta carta som
contiudas e cada huna dellas. E obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar
para uos anparar, deffenderuos et as ditas uoses eno dito tenpo a dereito con esto que
uos aforo segundo dito he. E eu, o dito Gomes Eanes, por min et porlas ditas mynas
voses, asy reçebo de uos, o dito Anton Fernandes, as ditas casas que me aforades
commo dito he et para reparar as ditas casas, et para conprir et agardar todas las
condiçoes desta carta et cada huna dellas obrigo a uos todos meus bees gaanados e por
gaanar; e demays, dou aynda conmigo fiador et deuedor, para todo esto asy conprir et
agardar, Gomes Ares, [mo]rador en Ourense, ena rua da Pixotaria. E eu, o dito Gomes
Ares, que soo presente, asy o outorgo e obrigo todos meus bees gaana […] dita deueda
et fiadoria.
Posto foy e outorgado ontre estas partes sobreditas que qualquer dellas que contra
esto que sobre […] agardar que peite a outra parte que o conprir et [agard]ar quiser por
nome de pe[na, ç]en morabedis de d[inei]ros bran [cos … fi]que firme e valla eno dito
tenpo.
Feita a carta en […] quatroçentos […]
[Testemoyas] que a esto foron presentes: Roy Peres et Afon[…] de Eynes Eanes,
moller de Pero Eanes de Penav[e]gia, et outros.
E eu, Gonçaluo Peres, notario publico [da] çidade d´Ourense pollo bispo e igleia
desse lugar, que a esto presente foy e en mya presença o fis escriuyr e meu nome e
signal y puge en testemoyo de uerdade, que tal he (signum).

1315

1380, marzo, 18, lunes. A Peroxa.

928
Juan Sánchez Bustairo presenta ante Juan Fernández Villaverde el albalá de Juan I
por el que ordena a Vasco Gómez de Seixas que desembargue las encomiendas de
Temes.

A. Fragmentos de notarios A, nº 20v. Orig. Papel, 160 x 190 mm.; escr. gótica; las
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en las líneas
finales; la acción de los anóbidos y la humedad han provocado la perdida de la consistencia
del papel, afectando a la parte final del texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 63 (nº 190).

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en lunes


cuando en realidad fue domingo.

Era de mill e quatroçientos e dies e ocho anos, lunes, dies e ocho dias andados del
mes de março, fue presentado este aluala en La Peroja per Johan Sanches Bustayro, que
lo presento ante Johan Ferrnandes de Villaverde.
Testigos que fueron presentes: Aluaro Escriuano e Migeell Domingues, Gil
Rodrigues, Johan Gonçalues de Carrasedo.

[Inserta albalá de Juan I, de 6 de noviembre de 1379, por el que ordena Vasco


Gómez de Seixas que desembargue las encomiendas de Temes y que devuelva todo lo
que ha tomado de ellas al adelantado mayor de Galicia, Pedro Ruiz Sarmiento, su
legítimo propietario, doc. nº 1311].

1316

1380, marzo, 31. Ourense.

García Rodríguez, capellán de la iglesia de Santa María Madre, con el


consentimiento de Vasco Pérez, maestrescuela auriense y vicario general del obispo
don García, afora a Juan Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, y a tres voces
una cortiña, que ya trabajaba, perteneciente a la iglesia de Santa María Madre, más
allá del río Barbaña y lindante con la «congostra» que va del puente do Outeiro para
Porto Carreiro, por una renta anual de cinco libras de la moneda blanca pagaderas
por el día de san Martín además de satisfacer el pago del diezmo.

A. Escrituras 13, nº 9. Orig. Perg.; 267 x 304 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; rotos que afectan al lateral derecho del pergamino: a las letras
finales de las líneas 9 a 11, a palabras de las líneas 15 a 21, 25 a 29 y en el margen inferior,
ya fuera del texto, a una nota en letra humanística; antigua doblez vertical que atraviesa el
documento, dificultando la lectura en algunos puntos. Al dorso, escr. gótica: «Carta de
aforamento de Garçia Rodrigues, capellan de Santa Maria la Madre».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 231 (nº 903).

CIT. ES, XVII, 134.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 311.- LÓPEZ
CARREIRA, A cidade de Ourense, 377.

929
Sabean quantos esta carta viren commo eu, Garçia Rodrigues, capellan da igleia de
Santa Maria a Madre desta çidade d´Ourense, per liçençia e outoridade de don Vaasco
Peres, mestrescolla da igleia d´Ourense, vigario geeral do onrrado padre e sennor don
Garçia, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma bispo d´Ourense, que esta
presente, dou e outorgo a foro a uos, Johan Martines, clerigo reytor da igleia de
Santiago de Carrasedo, que sodes presente, et a tres voses apus uosso finamento quaes
nomeardes en uosa soude ou ao tenpo de uosso finamento, et se non nomeardes as ditas
voses que seia a primeira uos aquel ou aquela que herdar os outros uosos bees e aquel
que herdar os uosos bees en sua soude ou a tenpo de sua morte nomee a segunda uos, et
non na nomeando que seia uos o que herdar414 os outros seus bees, e asy vaan as ditas
tres voses huna pos outra suçessyue, huna cortinna que he da dita igleia de Santa Maria
a Madre que esta aalen do ryo da Barbana, e parte de huun cabo con huna cortyna de
vinna que foy de Garçia Rodrigues das Tendas que oora ten e laura Gonçaluo Peres, dito
do Cabidoo, ome de Johan Peres, mercador d´Ourense, et <en> çima topa na dita
cortinna, e da outra parte con outra cortyn[a] de Esteuoo Lourenço, vesinno d´Ourense,
que agora ten e laura Migeell Anes, çapateiro, morador na Barreira, et en fondo fer na
congosta per que van da ponte do Outeiro para Porto Carreiro, a qual cortyna uos ia
tiinades a jur e a mao. Aforouos a dita cortina con suas entradas e seydas e con todos
seus dereitos e perteenças per tal condiçon que a lauredes e paredes ben en tal maneira
commo non defalesca per mingoa de lauor nen per mao paramento; e dedes de foro da
dita cortinna uos e as ditas voses, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, a min e
ao capellan que perlo tenpo depois de min for da dita igleia, de cada huun anno çinque
liuras de dineiros brancos desta moeda husauil que agora corre, contados a viinte soldos
por liura, ou a [estima]çon delles se outra moeda correr; e que aiades a dita cortyna do al
de desemo a Deus, liure e quite de todo outro en[bargo. E] se per aventura uos ou cada
una das ditas voses quiserdes vender, deytar ou subpenorar ou obligar ou [...
pri]meiramente frontedes con ela a min ou a aquel que depois de min for capellan da
dita igleia et nos la dedes [...] que outre por ela der, e non na querendo por o justo preço
que enton a vendades, deytedes, ou subpenore[des, obligue]des ou ealleedes aa tal pesoa
que seia semellauil de uos, que laure e pare ben a dita cortyna et [...] cada huun anno o
dito foro a min e a meus suçesores capellaes da dita igleia ben e conpridamente. E per
[liçençia] do dito vigario obligo os bees da dita igleia da Santa Maria a Madre para
anparar e defender a uos et as ditas vosas uoses a dereito con a dita cortinna no dito
tenpo. E eu, o dito Johan Martinet, por min e por as ditas voses, assy reçebo de uos, o
dito Garçia Rodrigues, a dita cortinna afforada perla maneira e condiçoes que ditas son,
e para laurar e parar ben a dita cortinna e para uos pagar de cada uun anno as ditas çinco
liuras ao dito dia no dito tenpo et conprir e agar[dar] as condiçoes desta carta e cada una
dellas obligo todos meus bees gaanados e por gaanar. E eu, o dito [mestres]colla,
vigario sobredito, por quanto eu achey e soo çerto que o dito aforamento he prol e boo
paramento da dita igleia de S[anta Maria] a Madre e dos capellaes dela per juramento
que sobrelo reçeby do dito Garçia Rodrigues, por ende outorgo este dito afora[mento ...]
dou poder e liçençia e outoridade ao dito Garçia Rodrigues que o faça na maneira que o
fis, et entrepono degredo ao dito afora[mento que] valla e aia firmedue asy e na maneira
que he feyto.
Posto foy e outorgado entre nos, ditas partes, que qualquer de nos que contra elo
pasar e o non conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conprir e agardar quiser
por nome de pena çen morabedis da boa moeda; et a dita pena pagada ou non esta carta
e aforamento et todo o que en ela he contiudo valla e fique firme no dito tenpo.
414
o que herdar] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, antes de la
suscripción notarial, donde se escribe este texto.

930
Feyta a carta en Ourense, o postrimeiro dia do mes de março, era de mill e
quatroçentos e des e oyto annos.
Testemoyas: Johan Ledo, clerigo do coro d´Ourense, Martin Algesyra, ome do dito
vigario, Esteuoo Anes, yrmao de Apariço Anes, que foy, Johan Caldellas, morador en
Seyxalvo.
E eu, Afonso Anes, notario poblico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar,
que a esto que sobredito he presente foy e esta carta que delo dey ao dito Johan
Martines escriuy e meu nome e signal aqui fige en testemuyo de verdade, que he tal
(signum).

1317

1380, abril, 14.

Fray Gonzalo, de la orden del Santo Sepulcro, que había sido comendador de la
orden en Galicia, nombra y alza a fray Rodrigo, fraile de dicha orden e hijo de la
difunta Dominga Pérez, como voz del casal de Gatón, en la feligresía de San Salvador
de Pazos de Arenteiro, que él tiene en foro del arzobispo y del Hospital de Santiago.

A. Escrituras 7, nº 65. Orig. Perg.; 162 x 119 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 231 (nº 904).- PEREIRA
MARTÍNEZ, Orde do Santo Sepulcro, 219 (nº 27).

Era de mill e quatroçentos e des e oyto annos, quatrose dias do mes d´abril. Sabeam
quantos esta carta virem como eu, frey Gonçaluo, freyre da orden do Sepulcro,
comendador que foy da dita orden en Galisa, estando saao e con soude e en todo meu
liure e conprido poder, seendo çertificado de todo meu dereito, nomeo e alço por uos a
uos, frey Rodrigo, fillo de Domiga (sic) Peres, que foy, e freyre da orden do Sepulcro,
do casal de Gaton con todos seus erdamentos e dereitos e proes e pertenças que eu teno
a foro do arçibispo e espital et chanteiro de Santiago, que he en feligresia de San
Saluador de Paaços d´Arenteiro e en seus terminos. Desto uos faço uos a uos, o dito frey
Rodrigo, asy como eu mellor poso e deuo faser de dereito.
E outorgo se contra esto pasar que peyte a uos por pena tresentos morabedis de
dineiros brancos, e al415 rey outros tantos peyte; e a carta fique firme e valla no seu
tenpo e estea en sua reuor.
Testemoyas que presentes foron: frey Lourenço d´Aluarellos e Johan Migees de
Sallon e Johan do Souto d´Aluarellos e outras testemoyas.
E eu, Gonçaluo Fernandes, notario del rey en terra d´Orsellon (signum) e de Deça, a
esto presente foy e escriui e meu sinal fiz, que tal est.
† E demitome logo do dito lugar a uos, o dito frey Rodrigo, para senpre do jur e do
poder e entrego a uos.
Testemoyas.
Eu, Gonçaluo Fernandes, notario.

415
al] a corregida sobre e.

931
1318

1380, mayo, 18. Ourense.

Pelayo Rodríguez de Valdonedo afora a perpetuidad al mercader Gonzalo Eanes de


Chantada, morador en la rúa de Cima y a su mujer, María Pérez, dos casales en
Ferreiros, feligresía de San Pedro da Mezquita –salvo la octava parte que pertenece a
Pedro González Rabal–, cargados con el pago del diezmo, con la condición de
repararlos y labrarlos, por una renta anual de seis maravedíes pagaderos por el día de
san Martín. En el contrato se establece que ya que los casales se encuentran yermos y a
monte en el caso de incrementarse su valor Pelayo Rodríguez renuncia a una subida de
la renta.

A. Escrituras 14, nº 10. Orig. Perg.; 177 x 533 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de la misma fecha, el nº
1319 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso,
escr. gótica: «… do anno do naçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e trezentos e
nouenta e quatro annos, este dia pagou Maria Peres, moller de Gonçaluo Yanes de
Chantada, a este Pay Rodrigues de Valdonedo, contyudo en esta carta, veynte morabedis de
dineiros brancos, dos quaes se outorgou por pagado per testemoyas de: Afonso da Costa,
escriuan; e per Martin Peres, jubeteiro, que mora a Crus dos Ferreiros; e per Eluira
Ferrnandes, moller de Gonçaluo Camareiro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 231 (nº 905).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Pay Rodrigues de Valdonedo, que he en
terra de Caldelas, dou et outorgo a foro a uos, Gonçaluo Anes de Chantada, mercador
d´Ourense, morador na rua de Çima, e a vossa moller, Maria Peres, que sodes presentes,
et a todas vossas voses para senpre dous cassares de herdade que eu ey en Ferreiros, que
he su signo de San Pero de Mesquita, e parte con outro lugar de Santa Clara d´Allaris e
con o lugar de Feramontaos, sacado ende a oytaua parte que pertençe aa Pero Gonçaluez
de Rauaal. Douuos a foro os ditos lugares e herdamentos, tanben o laurado commo por
laurar, a montes e a fontes, con sas entradas e seidas e con todos seus dereitos e
perteenças sub tal condicon que reparedes os ditos lugares et lauredes e paredes ben os
ditos herdamentos, en tal maneira que non desffalescan per mingoa de lauor et de boo
paramento; e dedes ende a min et a minna uos en cada huun anno en saluo, porla festa
de san Martinno de nouenbro, seis morabedis de dineiros brancos desta moeda vssual,
ou a estimaçon delles se outra moeda correr, et desemo a Deus, e liure e quite de todo
outro enbargo et encarrego alguun. E renunçio aa lee e dereyto que dis que ata quatro
annos pode ome demandar o engano e a todas las outras lees e dereitos que contrarios
sean a esta carta et afforamento porque conosco en verdade que estes herdamentos e
lugares non valen agora mays de foro ca estes ditos seis morabedis, por quanto estan
hermos et en monte; e se porla ventura agora mays valen ou valueren des aqui en
deante, essa mayoria uos dou et outorgo en pura doaçon para senpre. E juro aos Santos
Auangeos de Deus, que corporalmente tango con minnas maos, que nunca por min nen
per outre venna contra este dito afforamento e doaçon que uos faço nen me possa
chamar enganado per min nen per outre en juyso nen fora del. E obrigo todos meus bees
gaanados et por gaanar para uos anparar e defender senpre a dereito con estes lugares e
herdamentos que uos dou a foro segundo dito he. E eu, o dito Gonçaluo Anes, por min e
porla dita minna moller, assy o outorgo et reçebo en min os ditos lugares et

932
herdamentos afforados porla maneira et condiçoes que ditas son, e obrigo todos meus
bees auudos et por auer para laurar e parar ben e pagar e faser et conprir e agardar todas
las cousas et condiçoes que en esta carta soon contiudas e cada huna delas.
E he posto e outorgado ontre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto
passar et o non conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conprir et agardar çien
morabedis da sobredita moeda por nome de pena e de intersse (sic); e a dita pena et
interesse pagada ou non este afforamento fique firme e valedeyro para senpre.
Feyta a carta en Ourense, des e oyto dias do mes de mayo, era de mill e quatroçentos
e des e oyto annos.
Testemoyas: Affonso Anes de Medoos, ome do dito Pay Rodrigues, e Pero de
Ferreiros, mercador d´Ourense, e Johan Peres de Santa Locaya, ome de min, notario, e
Johan Caldelas, morador en Seixaluo, et Affonso Meryno de Chantada e outros.
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porla igleia desse lugar, que a
esto presente foy e en minna presença o fiz escripuyr e en esta carta que ende dey ao
dito Gonçaluo Anes e a dita sua moller meu nome e meu signal fiz en testimoyo de
verdade (signum), que he tal.

1319

1380, mayo, 18. Ourense.

El escudero Pelayo Rodríguez de Valdonedo entrega una carta de pago al mercader


Gonzalo Eanes de Chantada, morador en la rúa de Cima, conforme ha recibido setenta
y ocho maravedíes correspondientes al pago por adelantado de trece años de renta por
dos casales que tenía aforados en Ferreiros, feligresía de San Pedro da Mezquita.

A. Escrituras 14, nº 10. Orig. Perg.; 177 x 533 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de la misma fecha, el nº
1318 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso,
escr. gótica: «… do anno do naçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e trezentos e
nouenta e quatro annos, este dia pagou Maria Peres, moller de Gonçaluo Yanes de
Chantada, a este Pay Rodrigues de Valdonedo, contyudo en esta carta, veynte morabedis de
dineiros brancos, dos quaes se outorgou por pagado per testemoyas de: Afonso da Costa,
escriuan; e per Martin Peres, jubeteiro, que mora a Crus dos Ferreiros; e per Eluira
Ferrnandes, moller de Gonçaluo Camareiro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 231 (nº 905).

Sabean quantos esta carta biren que eu, Pay Rodrigues de Valdonedo, escudeiro,
outorgo e connosco que reçebi de uos, Gonçaluo Anes de Chantada, mercador
d´Ourense, morador na rua de Çima, seteenta e oyto morabedis de dineiros brancos, e
son do foro que me uos aviades a dar porlos lugares e herdamentos de Ferreiros que de
min afforastes para senpre por seis morabedis de dineiros brancos cada anno, os quaes
seteenta et oyto morabedis son do dito foro destes trese annos primeiros segentes, que
comencaran a primeira paga por dia de sam Martino do mes de nouenbro primeiro que
uen da era desta carta; dos quaes seteenta e oyto morabedis me outorgo de vos por
entrego e ben pagado. Et porque esto seia çerto deyvos ende essta carta de pago.
Dada en Ourense, des e oyto dias do mes de mayo, era de mill e quatroçentos e des
et oyto annos.

933
Testemoyas: Affonso Anes de Medoos, ome do dito Pay Rodrigues, et Pero de
Ferreiros, mercador d´Ourense, e Johan Peres de Santa Locaya, ome de min, notario, e
Johan Caldelas, morador en Seixaluo, e Affonso Meryno de Chatada (sic), et outros.
Et eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porla ygleia desse lugar, que a
esto presente foy et en minna presença o fiz escripuyr et meu nome416 e meu signal aqui
fiz en testimoyo de uerdade, que he tal (signum).

1320

1380, junio, 30. Santiago de Compostela.

El notario compostelano García Suárez das Encrovas, por orden Pascual


Fernández, juez de Villestro, traslada la confirmación concedida el 15 de septiembre de
1379 por Juan I a la iglesia compostelana de la confirmación de Alfonso XI de 28 de
septiembre de 1336 que a su vez confirma otra de de Fernando III, de 4 de noviembre
de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la que ordena a sus recaudadores
de moneda que no se la demanden a los serviciales de los canónigos de Santiago que
vivan en casales de estos; la confirmación de Alfonso XI de 5 de diciembre de 1340, por
la que renueva su propia confirmación de 28 de septiembre de 1336, de un diploma
otorgado por Sancho IV el 18 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la confirmación
realizada por ese mismo monarca el 29 de julio de 1291 del privilegio de exención de
pago de tributos reales a los hombres de los clérigos de coro de Santiago que en su
momento había sido otorgado por Fernando III; una carta de Enrique II fechada en
Santiago el 18 de febrero de 1372 por la que ordena a Pedro Ruiz Sarmiento,
adelantado mayor en el Reino de Galicia y a los alcaldes de las casas fuertes de
Roucos, Xuvencos y Pena Corneira, que no demanden pasajes, rentas, pedidos ni
servicios a los vasallos de la iglesia de Santiago ni les obliguen a labrar las
propiedades de la casa de Roucos; el albalá de Enrique II de 14 de mayo de 1372
ordenando a Juan Núñez, despensero mayor en el Reino de Galicia, que redacte una
carta ordenando a los cogedores de moneda que respeten el privilegio otorgado por el
rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la
iglesia de Santiago; y una carta de Juan Núñez, despensero y tesorero mayor del rey,
de 16 de mayo de 1372, por la que ordena a los recaudadores que respeten el privilegio
concedido por Alfonso IX a la iglesia compostelana referente a la exención a los
serviciales de la Iglesia de Santiago del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real.

B. Privilexios 3, nº 15. Perg.; 524 x 468 mm.; escr, gótica. En traslado realizado en
Ribadavia el 15 de mayo de 1389 por el notario Rodrigo Gómez por orden del juez
Fernando Estévez y a petición los canónigos aurienses Gonzalo Martínez y García
Pérez (doc. nº 1382). Presenta grandes manchas de humedad que se extienden por todo el
pergamino dificultando la lectura; roto que afecta a la parte central de las líneas 18 a 20. Al
dorso, escr. gótica: «En la çibdad de Santiago, a primeiro dia del mes de jullio de mill e
[quatroçentos e vn] annos […] del consejo del rey don Fernand, aqui presentes, e sus
alcalldes […] dichos sennores visto dixeron que lo oyan e mandaban dar traslado e
auto[…]». Al dorso, escr. procesal: «Ena igleia d´Orense a XXX de janeiro, ante la[…],

416
e meu nome] repetido.

934
presento Fernando de Sanjurjo, en nonbre del cabildo. Testemoyas: Aluaro de Monte, Payo
Rodrigues, notario».

ED. Documentos de Orense, I, 155-161.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 62 (nº 189).

[Inserta confirmación de Juan I de 15 de septiembre de 1379 de la confirmación de


Alfonso XI de 28 de septiembre de 1336 que a su vez confirma otra de de Fernando III,
de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la que ordena a
sus recaudadores de moneda que no se la demanden a los serviciales de los canónigos
de Santiago que vivan en sus casales, doc. nº 1310].

[Inserta confirmación de Alfonso XI de 28 de septiembre de 1336 de la


confirmación de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de
Alfonso IX en la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a
los serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos, doc. nº
1020].

[Inserta confirmación de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de una carta, sin


fecha, de Alfonso IX por la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la
demanden a los serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de
estos].417

[Inserta orden de Alfonso IX a sus recaudadores de moneda para que no la cobren


a los serviciales de los canónigos compostelanos].418

[Inserta confirmación de Alfonso XI, del 5 de diciembre de 1340, a los clérigos de


coro de Santiago de Compostela su propia confirmación de 28 de septiembre de 1336
del diploma otorgado por Sancho IV el 19 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la
confirmación realizada por ese mismo monarca el 21 de julio de 1291 del privilegio de
exención de pago de tributos reales a los hombres de dichos clérigos de coro que en su
momento había sido otorgado por Fernando III, doc. nº 1047].

[Inserta confirmación Alfonso XI, de 28 de septiembre de 1336, de la confirmación


de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, a los clérigos de coro de Santiago de
Compostela de la exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus
propiedades, doc. nº 1019].

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].419

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].420

417
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 88-89 (nº 304).
418
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 422-423 (nº 243).
419
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).

935
[Inserta orden de Enrique II, de 18 de febrero de 1372, al adelantado mayor del
reino de Galicia y a los alcaldes de las casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena
Corneira, para que no demanden pasajes, rentas, pedidos ni servicios a los vasallos de
la iglesia de Santiago ni les obliguen a labrar las propiedades de la casa de Roucos,
doc. nº 1257].

[Inserta albalá de Enrique II, de 14 de mayo de 1372, ordenando a su despensero


mayor que redacte una carta por la que ordene a los cogedores de moneda que
respeten el privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por el que exime del pago de
moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que labrasen las
propiedades de los clérigos de coro de la iglesia de Santiago, doc. nº 1267].

[Inserta carta de Juan Núñez, de 16 de mayo de 1372, ordenando a los


recaudadores de las veinticuatro monedas que respeten el privilegio otorgado por el
rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la
iglesia de Santiago, doc. nº 1268].

Este he o trasllado do dito priuilegio, o qual era scripto em purgameo e seellado de


seu seello de plomo pendente em fios de sirgo misclados, o qual eu, Garçia Suares das
Encrouas, notario publico jurado de Santiago, vy e lii e de uerbo a uerbo aqui fis
trasladar, postromeiro dia de junyo, era de mill e quatroçentos e des e oyto annos per
mandado e abtoridade que me para esto deu dom Pascoal Fernandes, juis de Villestro
ordinario na igleia de Santiago.
Testemoyas: Affonsso Suares das Encrouas, Gonçaluo Rodrigues, scripuan de min
notario, e Pero Affonsso, ome do notario.
E aqui meu nome e signal ponno em testemuyo de uerdade.

1321

1380, julio, 3. Ourense.

Habiéndose suscitado pleito entre el cabildo auriense, representado por su


procurador, el canónigo Pedro Enríquez, y García Rodríguez, hijo y heredero del
mercader García Rodríguez, a causa del pago de unas rentas sobre unas casas en la
rúa do Pumar, más allá del arroyo, ambas partes eligieron como jueces arbitros a los
canónigos Martín Pérez «de Montes» y Gonzalo Pérez de Mira. El cabildo sostenía que
había aforado las casas al mercader García Rodríguez por una renta anual de veinte
libras y que a su fallecimiento, su hijo y heredero, debía asumir el pago de la renta. Por
su parte, García Rodríguez alegaba que no estaba obligado a pagar tal renta porque
las casas habían sido derruidas, junto con otras muchas, como consecuencia de las
guerras, destrucciones y robos que se habían llevado a cabo cuando la ciudad fue
tomada por la fuerza. Los jueces, una vez comprobado el documento de foro y
habiéndose asesorado con otros hombres buenos, sentencian que la culpa del estado
actual de las casas debe recaer sobre el mercader y sus herederos, por lo que ordenan
a García Rodríguez que reciba las casas y pague al cabildo las veinte libras, que se

420
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).

936
pagarán de la siguiente forma: quince libras con cargo a la viña que está sobre Medoo,
que tiene Pedro Ferreiros, morador en la rúa dos Zapateiros, y que había pertenecido
al mercader García Rodríguez, y las cinco libras restantes con cargo a las casas de la
rúa dos Zapateiros en las que vive Gonzalo Oureiro.

B. Escrituras 13, nº 21. Perg.; 293 x 265 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por el
notario auriense Alfonso Pérez de las notas de Gonzalo Pérez Seixalbo, por orden de
Fernando Pérez, abad de la Trinidad y vicario general del obispo don Pascual, a solicitud de
los hombres buenos del cabildo auriense (doc. nº 1391). Presenta manchas de humedad que
no impiden la lectura; roto de pequeñas dimensiones en la esquina superior izquierda que no
afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Cartas do cabidoo». Al dorso, escr. cortesana:
«Setenbre, siete».

ED. LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do século XIV, 177-178.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 232 (nº 906).

CIT. BARRIOCANAL, Santísima Trinidade, 22 .- DURANY, Ourense na Idade


Media, 137.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 497.

Sabean quantos esta carta de sentença viren que en presença de min, Gonçaluo
Peres, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia dese lugar, et das testemoyas
adeante escriptas, sobre contenda que era e entendia a seer ontre o cabidoo da dita igleia
d´Ourense por si, da huna parte, e Garçia Rodrigez, fillo e heree de Garçia Rodrigues,
mercador que foi d´Ourense, por si, da outra, sobre rason do foro de hunas casas que
estan en Ourense, na rua do Pumar, aalem do rigeiro, que o dito cabidoo desia que o
dito Garçia Rodrigues, mercador, tiinna aforadas do dito cabidoo por viinte libras de
dineiros brancos en cada hun anno, e demandauan ao dito Garçia Rodrigues asi commo
heree do dito Garçia Rodrigues, seu padre, que lle desse e pagasse as ditas viinte libras
do dito foro das ditas casas d´aqui en deante en cada hun anno sigundo que o dito seu
padre se obligara de as pagar.
E o dito Garçia Rodrigues, heree sobredito, desia que non era tiudo de dar nen pagar
o dito foro das ditas casas por quanto dezia que as ditas casas que se perderam e danaran
e dapnificaran en estas guerras e destruymento e roubos que se feseron en esta uila
quando foi entrada per força, e que as ditas casas et outras moytas da dita vila que foron
derribadas e derrocadas e astragadas.
E contendendo as ditas partes sobre esta rasom, por quanto na dita carta do dito
aforamento desian que se contiinna huna clausula que dezia que se pleito ou contenda
recleçese sobre rason do dito aforamento das ditas casas entre o dito cabidoo e o dito
Garçia Rodrigues, mercador, ou sua uoz que se partisse e determinase ontre eles per
dous omes boos do dito cabidoo tomados e escolleitos a plaser das partes, toda outra
apellaçon remota, o dito cabidoo, seendo juntado per canpaa tanjuda na costra noua da
dita igleia, sigundo que o an de huso e de costume, e o dito Garçia Rodrigues, heree
sobredito, de seu plaser e de suas propias voontades tomaron e escolleron para partir e
determinar a dita contenda ontre eles a Martin Peres, dito de Montes, e a Gonçaluo
Peres de Mira, coengos da dita igleia, que presentes sian, aos quaes rogaron que
tomasen o dito feito en si e o liurasen ontre eles per sentença. E os ditos Martin Peres e
Gonçaluo Perez disseron que, a rogo do dito cabidoo e do dito Garçia Rodrigues, que
reçebian o dito poder en sy et que auerian seu consello e que liurarian a dita contenda
ontre o dito cabidoo e o dito Garçia Rodrigues sigundo que achasen por dereito.

937
E depois desto, en este dia, presentes en juiso ante os ditos Martin Perez e Gonçaluo
Perez, coengos, omes boos sobreditos, Pero Anrrique, coengo e procurador do dito
cabidoo, en nome del, da huna parte, e o dito Garçia Rodrigues, por si, da outra, e
pediron aos ditos omes boos que liurasen per sentença a dita contenda ontre eles. E logo
os ditos Martin Peres e Gonçaluo Perez, juizes sobreditos, disseron que viram a dita
carta do dito aforamento per que o dito Garçia Rodrigues, mercador, tiinna aforadas as
ditas casas para senpre por viinte libras de dineiros brancos en cada hun anno e as auia
de pagar aos terços do anno; e disseron outrosi que acharan que as ditas casas que se
dapnificaran a culpa do dito Garçia Rodrigues, mercador, et de sua uoz e non per culpa
do dito cabidoo.
Por esta rasom disseron, que auudo seu consello e acordo consigo meesmos e con
outros omes boos sabedores deste feito, que mandauan per sentença que o dito Garçia
Rodrigues, fillo e heree do dito Garçia Rodrigues e sua uoz, que ouuesse e tomase et
reçebese para si as ditas casas e a pedra e tella e madeira e soares delas e que o dito
cabidoo que ouuese d´aqui en deante de cada anno as ditas viinte libras aos termios
contiudos ena dita carta em esta maneira, conuen a saber: as quinse libras perla vinna
que ten Pero de Ferreiros, morador en Ourense, na rua dos Çapateiros, que foi do dito
Garçia Rodrigues, que jaz a sobrelo Medoo; e as çinquo libras pelas casas que estan en
Ourense, na dita rua dos Çapateiros, en que mora Gonçaluo Oureiro. E seendo en lugar
de julgar disseron que asi o mandauan per sentença per consentimento das ditas partes, e
mandaron que se cunplisse e aguardase esta dita sentença sub a pena contiuda na dita
carta do dito aforamento.
Dada foi esta sentença en Ourense, ao portal da dita igleia, tres dias de julio, era de
mill e quatroçentos e dez e oyto annos.
Testemuyas que presentes foron: Gonçaluo Anes, thesoureiro, e Garçia Diaz,
coengo d´Ourense, e Gonçaluo Eanes, mercador, et Afonso Rodrigues, alfayate,
moradores en Ourense, e outros.

1322

1380, agosto, 7. Ourense.

El canónigo auriense Vasco Pérez Mariño, hijo del caballero Juan Mariño y Teresa
Peláez, renuncia a favor del cabildo a su derecho sobre los cotos de Fisterra y Duio, en
el arzobispado de Santiago de Compostela, que había recibido del ya fallecido deán
auriense don Lorenzo Rodríguez por orden del también fallecido obispo don Vasco. A
cambio, el cabildo le entregará cada año, para su mantenimiento, mil maravedíes de
dineros blancos. Con su renuncia el canónigo quiere, por una parte, agradecer al
cabildo la ayuda económica prestada en el pleito que mantuvo con su hermana doña
Sancha y su esposo, el caballero Pelayo Mariño, y con Rodrigo Soga, su sobrino, por la
posesión de estos cotos, y, por otra, hacer frente a la deuda que sus tíos y él habían
contraído con el cabildo por el pago de los aniversarios establecidos el obispo don
Vasco en su testamento. Con esta renuncia cumple asimismo la voluntad de su tío, el
obispo don Vasco, quien había establecido en su testamento que al fallecimiento de sus
hermanos, Pedro Suárez y Lorenzo Rodríguez, deanes aurienses, y de su sobrino, Vasco
Pérez Mariño, estos cotos quedarán en posesión del cabildo (vide doc. nº 1068).

A. Escrituras 18, nº 52. Orig. Perg.; 385 x 403 mm.; escr. gótica; con manchas de
humedad que dificultan la lectura de palabras sueltas en las líneas 2, 3, 6 y 7; roto que afecta

938
al final de las líneas 10 a 11 y pequeños rotos que afectan a la lectura de las líneas 5, 6, 16,
17 y 23 a 30; también presenta rotos en la parte derecha del pergamino que no afectan al
texto. Al dorso, escr. cortesana: «En Toro, XXIII de otubre de LXXXI annos. Anton de
Leçovo, en nonbre del sennor arçobispo de Santyago, presento esta escriptura ante los
sennores del consejo e los dichos sennores dixeron que no [no viendo] la conclusion e syn
perjuysio de la parte que oyen lo que desian e que mandauan e mandaron dar traslado a la
parte». Al dorso, escr. cortesana: «Testemoyas: Vasco Lopes e Gil Fernandes e Fernan de
Calua e Fernan de Minrra, escudeiros do dito Aluar de Sampayo e outros». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de la donaçion que fiso Vasco Peres Marinno del coto de Finestera». Al
dorso, escr. gótica: «Escrituras e privilegios de Fiisterra commo concanbearon con o
cabildo».

ED. Documentos de Orense, I, 314-318.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 232 (nº 907).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.- ES, XVII, 119.- GONZÁLEZ VÁZQUEZ,
El arzobispo de Santiago, 61-62.

Sabbeam quantos esta carta virem commo eu, Vaasco Peres Marinno, coengo da
igleia d´Ourense e fillo de Johan Marinno, caualleiro, et de dona Tereyga Pellaes, sua
muller, çertificado de todo meu dereito, non costrengudo non desçebudo nen per algun
maao engano [endu]zudo, mays de meu plaser et minna booa propia voontade,
consiirando en commo don Vaasco, obispo que fuy d´Ourense, yrmaao do dito meu
padre, Joham [Mari]nno, mandou en seu testamento et sua propia voontade que aa
morte de don Pero Suarez, seu yrmaao, dean que fuy d´Ourense, e de don Lourenço
Rodrigues, seu sobrinno, deam que fuy d´Ourense, et outrosi aa mina morte leyxou et
mandou para todo senpre ao cabidoo da dita igleia d´Ourense o seu lugar et couct[o] de
Fiinsterra e o seu lugar e coucto de Duyo con todos seus bees, dereitos et perteesceas
segundo que mays conpridamente no dito seu testamento he conteudo, [os] quaes
lugares e couctos son sictos eno arçobispado de Sanctiago; consiirando outrosi en
commo os ditos deaas que teueron et posuyron os ditos couctos et logares leyxaron et
mandaron ao dito cabidoo moytos logares et bees por suas almas et do dito sennor
obispo e seus deuedores; outrosi veendo et consiirando en commo uos, o deam et
homees boos do dito cabidoo, despendestes por min et en meu nome moytas quantias de
morabedis da vossa messa en andar a pleito con Pay Marinno, caualleiro, et con sua
muller, dona Sancha, minna yrmaa, et Ruy Soga, seu fillo, que me tynnan tomados e
forçados contra minna voonta[de] depoys da morte do dito don Lourenço Rodriguez,
dean, meu tyo, os dictos couctos e logares con outros moytos bees et logares que son
meus pa[tri]moniaes ata que per sentença definitiua de nosso sennor vençestes para min
os dictos couctos e logares de Fiinsterra et de Duyo; consiirando outrosi en commo
depoys da morte do dito sennor obispo os dictos deaas et depoys o dito Pay Marinno
nunca pagaron a uos, o dito cabidoo, mill morabedis de dineiros brancos que o dito
sennor obispo, meu tyo, aa sua morte mandou pagar cada anno perlos ditos seus logares
a uos, o dito cabidoo, sob çertas condyçoes de aniuersarios et prosçeicoes que uos cada
anno mandou faser segundo eno seu testamento he conteudo e eu non tenno per que uos
de et page do tenpo passado os ditos mill morabedis que uos asi deuem, que montam da
morte do dito sennor obispo a aco triita mill morabedis [de] dineiros brancos et mays;
nen tenno outrosi per que uos pague as custas que uos, o dito cabiidoo, por min fezestes
eno pleito que ouuestes con o dito Pay [Ma]rinno sobre os ditos logares e tanben ena

939
dita sentença definitiua que dos ditos logares et couctos para min gaanastes et gaanastes,
as quaes custas que asi eno dito pleito et sentença definitiua fezestes montam ben doze
mill morabedis de dineiros brancos, segundo que me delo fezestes çerto. Por ende eu,
por estas coussas et cada huna delas, e seendo outrosi mouido de boo espiritu et sello et
por soude da minna alma, outrosi por segyr aa voontade do dito sennor obispo don
Vaasco, meu tyo, que mandou depoys da minna morte os ditos logares et couctos a uos,
o dito cabidoo da igleia d´Ourense, eu, de mina propia e booa voontade, porlo amor de
Deus et dos ditos senores et meus deuedores, per esta presente carta eu logo en toda
minna vida e depoys de mina morte en deante ponno, dou, outorgo e faço pura doaçon
para to[do] senpre a uos, [o dito] cabidoo e homees boos do dito cabidoo que agora
sodes et a todos vosos subçesores para senpre, dos ditos logares et [cou]ctos de
Fi[insterre] et de Duyo con todos seus bees, perteesçeas et dereitos e dereituras et
padroadigos, liberdades e sennorios per hu quer que va[...] et lles per[...] qualquer
maneira et por qualquer razom segundo que as tynna e pesuya o dito sennor obispo don
Vaasco et os ditos deaes e lles perte[esçi]am de [...] qualquer razon. E que uos, os
homees boos do dito cabidoo façades et conprades en cada vn anno aquellas coussas e
cada huna de[llas ...] diser o dito sennor obispo perlos ditos seus couctos et logares. E
per esta pressente carta eu de meu plaser e de minna liure e pro[pia ...] tollo et amouo
logo de min en [toda mi]nna vida et de todos meus herees et de toda minna vos para
senpre todo sennorio, propiadade, voz [...] dereito, demanda, jur et posesion que eu hey
[... qu]alquer maneyra et por qualquer razon eno dito logar et coucto de Fiinsterra et eno
coucto [de Du]yo et en cada hun deles et en todos seus bees et dereitos et perteescias et
en cada hun deles, et passo et ponno todos estes logares et couctos con todos seus bees
et perteesçeas et dereitos et jures, propiadades et sennorios, padroadigos et liberdades
per hu quer vaan en vos, o dito cabidoo da dita igleia d´Ourense e homees boos do dito
cabidoo et en vossos subçesores, para todo senpre. E per esta carta uos ponno et entrego
ena posesion dos ditos logares et de todos los outros dereitos que a min perteesçen en
elles çertificado de meu dereito que nunca contra esto que dito he vaa nen diga delo o
contrario per min nen per outre en juyzo nen fora d[e] juyzo, e se ende o contrario fezer
ou disser que me non valla. E outrosi, aa ley que diz que o home liure non possa faser
doaçon de quanto a a como quer que outros tan boos bees et logares, ajo de que me tem
forçado et enxerdado o dito Pay Marinno et minna yrmaa, dona Sancha, sua muller, et o
dito Ruy Soga, et a todo dereito escripto et non escripto et a toda ley maniçipoal et a
todo statuto que contra esta doaçon et dimictiçon que faço possa seer que me non ajude
deles nin minna voz nen meus herdeiros en algun tenpo; e se o contrario fezermos quero
et outorgo expresamente que nos non valla nen sejamos sobre elo oydos em juyzo nen
fora de juyzo. Outrosi, renunçio expresamente que nunca reuoge esta doaçon et
dimictiçon que faço dos ditos logares et couttos a uos, o dito cabidoo, segundo dito he,
aynda que uos, o dito cabidoo d´Ourense, ou algun de uos, o dito cabidoo, sejades
engratos contra min ou me façades alguna de aquelas cousas per que se doaçon possa et
deua reuogar feyta ontre vyuos ou por razon de morte. E nos, Garçia Rodrigues, deam
da dita igleia d´Ourense, e os homees boos do cabidoo da dita igleia, que somos
presentes ena caustra noua de Sam Martinno per canpaa tanguda, segundo que he de
huso e custume, capitullantes et cappitullo çellebrantes para esto, por nos et por nossos
subçessores do dito cabidoo asi resçebemos para senpre de uos, o dito Vaasco Peres
Marinno, coengo, a dita doaçon e dimictiçon que nos fazedes dos ditos logares et
couctos con todas suas perteesçeas et dereitos segundo et ena maneira que aqui per uos
he dicto et razoado et sob as condiçoes que os ditos couctos et logares aa vossa morte
perlo dito sennor obispo don Vaasco nos foron dados et mandados. E por quanto uos, o
dito Vaasco Peres, en esto que dito he sodes mouudo de boo sello e spiritu et porque

940
sodes de boo logar et estades asi forçado do voso patrimonio et dos ditos logares et
couctos perlo dito Pay Marinno e sua muller et seu fillo, Ruy Soga, prometemos et
outorgamos de uos dar et pagar cada ano en paz et en saluo perlos bees da nossa messa
en toda uosa vida, depoys que ouuermos a posesiom dos ditos logares et couctos, mill
morabedis de dineiros brancos longos para ajuda de uosso mateemento et honrra. E
prometemos et outorgamos aa boa fe que non vaamos contra esto per nos nen per outro
en juyzo nen fora del sob obligaçon dos ditos nossos bees que uos para ello
expressamente obrigamos. E porque esto seja çerto nos421, o dito cabidoo, et vos, o dito
Vaasco Peres, rogamos ao notario adeante escripto que fezesse ende esta carta sobre
esto todo que dito he, a mays forte et mays firme que se podese fazer sobre esta rason.
Feyta a carta en Ourense, sete dias de agosto, era de mill quatroçentos XVIII annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Rodrigo Affonso, Fernan Matheu, Martin
Geestosa et Gomes Guerra, raçoeiros d´Ourense, et Goncaluo Martinet, porteiro do dito
cabidoo, e outros.
Et eu, Garçia Diaz, notario publico et chançeller da igleia e çidade d´Ourense porla
dita igleia, que a esto chamado e roguado con as ditas testemoyas presente foy e en
mina presença o fiz scripuir et meu nome e signal aqui fiz en testemoyo de verdade, que
tal he (signum: Garçia).

1323

1380, septiembre, 15, sábado. Gustei.

Rodrigo García de Gustei, juez real, sentencia el pleito que enfrenta al canónigo
auriense Pedro Enríquez con el labrador Fernando Díaz, morador en Bobadela de
Trasalba, por el cobro de la renta del casal de Cima de Vila. El canónigo sostiene que
tenía aforado el casal del cabildo auriense y que el labrador le había pagado la renta
durante diez años, pero que en el año 1379 se negó al pago alegando que el casal
pertenecía a Esteban Pérez, canónigo de Coimbra y de Braga y no al cabildo auriense.
El canónigo probó que él, en nombre de Esteban Pérez, había puesto el casal en
posesión del cabildo auriense para dotar un aniversario por el chantre Juan Rodríguez
y su padre (vide doc. nº 1231). La sentencia fue favorable al canónigo Pedro Enríquez,
reconociéndolo como tenenciero del casal de Cima de Vila y condenando a Fernando
Díaz al pago de las costas judiciales y de la renta, cinco modios de pan o treinta libras
de dineros blancos por el año 1379, que en los años sucesivos se convertirá en una
renta de treinta libras.

A. Escrituras 8, f. 284. Orig. Papel; 215 x 299 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan al texto; antiguas dobleces horizontales que en algunas líneas dificultan la
lectura y que han originado rotos en la línea 31. Al dorso, escr. cortesana: «A XIX de abril
do anno de LXXX oyto foy dada autoridade a esta escriptura per422 Joan de Deça, canonigo
e vicario, etçetera. Testemoyas: Vasco d´Eyter e Joan Martys e Aluaro de San Pedro e
Fernando Afonso, dobreyro e outros. Alonsus Aluari, canonigus e notarius (rubricado)».

Sabean quantos esta carta de sentença viren commo en presença de min, Martin
Eanes, notario publico eno Chaao de Castela e en Bubal et eno Bolo de Senda por

421
nos] repetido.
422
per] repetido.

941
Gonçaluo Anes de Sant’Oseueo, notario dese lugar por noso sennor el rey, et das
testemoyas adeante escriptas, ante Ruy Garçia de Gostey, juis por noso sennor el rey
enas ditas terras, pareçeron en juiso Pero Anrrique, coengo da igleia d´Ourense, da huna
parte, et Fernan Dias, laurador, morador en Vobadela de Trasalua, eno lugar que disen
Çima de Vila. E logo o dito juis deu, e per min dito notario fes leer, huna sentença en
escripto, da qual o thenor a tal he:
§ E eu, Ruy Garçia, juis sobredito, vista a demanda do dito Pero Anrrique en que
disso que o dito Fernan Dias que lle acudira et respondera con os dereytos do casar de
Çima de Vila, que he ena friigesya de San Pedro de Bobadela de Trasalua, en nome do
cabidoo e igleia d´Ourense, de que o el tiinna aforado, o qual disso que pesuyra per
espaço de des annos e mays tenpo, e que agora en este anno que pasara, da era de mill e
quatroçentos et des e sete annos, o dito Fernan Dias non sabia por qual rason que lle non
qisera dar nen pagar os dereitos do dito lugar segundo que lle acodira et dera os annos
pasados, a qual novidade estimou a çinquo moyos de pan e de vinno. E por ende, que
pedia ao dito Fernan Dias que lle desse os dereitos acostumados do dito casar ou os
ditos çinco moyos ou triinta libras de dineiros brancos que lle posera de dar en cada
huun anno, e esto meesmo des aqui en deante, e que pedia que asy lle fose julgado.
E, vista a resposta et contestaçon do dito Fernan Dias, en que disso que era verdade
que acudira con os dereytos do dito casar ao dito Pero Anrrique enos annos pasados,
segundo que el desia, mais que lle acudira con eles en creendo que avia poder de
Esteuoo Peres, coengo de Coynbra e de Bragaa, de que o dito Fernan Dias desia que
tiinna o dito casar aforado, mais non en outra maneira.
E visto en commo o dito Pero Anrrique disso que pois que lle o dito Fernan Diaz
negaua que o dito casar non era do dito cabidoo, nen seu en seu nome, que pedia que lle
asignase termio a que fesese çerto de todo per ante min, e que mandase ao dito Fernan
Dias que trouxese a carta do foro que tiinna do dito casar.
E visto en commo mandei ao dito Fernan Dias que trouxese a carta do foro que
alegou; e vista a prova que o dito Pero Anrrique ante min feso sobre esta rason; e visto
en commo o dito Fernan Dias non presentou ante min a dita carta sigundo que lle per
min foi mandado; e visto quanto as ditas partes ante min queseron diser e rasoar ata que
concludiron e pediron sentença; auudo consello et acordo con omes boos leterados,
sabedores de foro e de dereito, dia asignado para dar sentença e non feriado para logo,
acho que o dito Pero Anrrique prouou ben sua entençon quanto abasta, conuen a saber:
que prouou que el en nome do dito Esteuo Peres, coengo de Coynbra e de Bragaa, per
çerta procuraçon que del avia, deu e poso o dito casal et todo o dereito e sennorio et
propiedade e vos e auçon que o dito Esteuo Peres avia en el ao dito cabidoo per uertude
da dita procuraçon, e que o dito cabidoo fesese ben porla alma do chantre Johan
Rodrigues e de seu padre e que os trouxese en sua oraçon; e outrosy acho que o dito
Fernan Dias que confesou que acudira senpre con os foros e dereitos do dito casar eno
dito tenpo dos ditos des annos ao dito Pero Anrrique; outrosy acho que o dito Pero
Anrrique que o ten do dito cabidoo por çerta pensson que lle del a de dar de cada huun
anno; e interloquendo o pronunçio todo assy, e por ende mando ao dito Fernan Dias en
sua contomaçia et absençia, avendoo por presente, que de e page ao dito Pero Anrrique
os ditos çinco moyos de pan ou as ditas triinta libras do anno passado e d´aqui en deante
as ditas triinta libras porque o ten commo uerdadeiro teedor que he do dito casar en
nome do dito cabidoo.
E todo esto asi pronunçio et declaro per minna sentença defenytiua, condanando ao
dito Fernan Dias enas custas dereitas e reseruo en min a taixaçon delas.
Dada foy esta sentença en Gostey, sabado, quinse dias de setenbro, era de mill e
quatroçentos et des e oyto annos.

942
Testemoyas que foron presentes: Fernan Anes, clerigo reytor da igleia de Seohanne
d´Abroçinnos, e Martin Rodrigues, escudeiro, e Johan Ferreiro e Gonçaluo Conde,
clerigo, e Anton Domingues, e Gonçaluo Peres, e outros.
E eu, Martin Anes, notario sobredito, que a esto que sobredito he presente foy et esta
sentença em minna presença fiz escripuir per mandado do dito juys et em ella meu
nome et meu synal fis en testemoyo de uerdade, que he tal (signum: Eu, Martinno Anes,
notario).

1324

1381, enero, 15. Ourense.

El escudero Gonzalo Vázquez, morador en Ourense, en la rúa dos Zapateiros, afora


a perpetuidad a Juan da Ponte, morador en Sabadelle, en tierra de Aguiar, unas casas
en la rúa de Cimadevila, por una renta anual de ocho libras pagaderas por el día de
santa Eufemia de septiembre, además del fumazgo acostumbrado y con la obligación de
vivir en ellas y repararlas.

A. Cregos de coro, nº 44. Orig. Perg.; 276 x 120 mm.; escr. gótica; tinta desvaída como
consecuencia de la acción de la humedad; pequeña incisión entre las líneas 7 y 8 que no
afecta a la lectura; antiguas dobleces verticales que dificultan la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas de Çima de Vila».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 232 (nº 908).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Gonçaluo Uaasques, escudeiro, morador en
Ourense, ena rua dos Çapateyros, dou e outorgo a foro a uos, Johan da Ponte, morador
en Sabadelle, que he en terra d´Agiar, e a toda uosa uoz para senpre hunas casas que eu
ey que estan ena dita vila d´Ourense, ena rua de Çima de Uyla, a par de hunas casas de
Gomes Gerra, e do outro cabo esta a par doutros soares de casas de min, o dito
Gonçaluo Uaasques, e teen as portas ena dita rua pubrica de Çima de Uila. Aforouos as
ditas casas con suas entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças per tal
condiçon que as moredes e apostedes e reparedes e mantenades en maneira que se non
percan per mao paramento; e dedes ende a min e a minna uos de foro cada anno en
saluo, por dia de santa Oufemea do mes de setenbro, oyto libras de dineiros brancos
desta moeda que se agora husa, de que contan viinte soldos por huna libra; e do al
averdes as ditas casas liures e quites de todo outro enbargo, pagando delas fumagen
acustumada, se se delas ha de pagar. E para con elas seerdes anparado e defeso a dereito
obrigouos todos meus bees. E eu, o dito Johan da Ponte, asy reçebo de uos, o dito
Gonçaluo Uaasques, as ditas casas aforadas commo dito he, e para as morar e reparar e
apostar e manteer e pagar de cada anno o dito foro obrigo a uos todos meus bees
gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto que dito he quiser pasar peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis de dineiros
brancos; e a dita pena pagada u non esta carta e aforamento fique firme e ualla para
senpre.
Feyta a carta en Ourense, quinse dias do mes de janeiro, era de mill e quatroçentos e
des e noue annos.

943
Testemoyas: Roy Lourenço, visino d´Ourense, morador ena rua dos Çapateiros, e
Gomes Lourenço de Çima de Vila, parente do dito Gonçaluo Uellasques, e Gonçaluo
Peres Bahua, moradores en Ourense.
E eu, Fernan Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense polo bispo e pola
igleia desse lugar, que a esto presente foy e o escripui e meu nome e signal (signum) y
puge en testemoyo de verdade, que tal he.

1325

1381, febrero, 16. Medina del Campo.

Juan I ordena a don Pedro, su primo, conde de Trastámara y pertiguero mayor de


Santiago, a Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor de Galicia, y a todos los oficiales
reales y justicias de dicho reino, que ejecuten la sentencia dictada por su audiencia por
la que se declaran exentos del pago de pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de la iglesia de Santiago en
los cotos y lugares de Amarante, Vilar de Rei y Xubín. La iglesia compostelana había
apelado ante el rey la sentencia dictada por Álvaro Rodríguez, alcalde del rey en
Ribadavia, en el pleito que enfrentaba a Gómez González «Fierro», escribano
ribadaviense y recaudador real, con la iglesia compostelana por el cobro de la moneda
real; el juez no había atendido las alegaciones presentadas por la iglesia jacobea, que
manifestaba poseer privilegios de exención del pago, y había fallado a favor del
recaudador. La sentencia real revoca la sentencia del juez ribadaviense, falla a favor
de la iglesia compostelana y condena al juez Álvaro Rodríguez al pago de las costas
procesales, estimadas en doscientos cincuenta y cinco maravedíes.

B. Privilexios 4, nº 30. Perg.; 445 x 436 mm.; escr. gótica. En traslado hecho en
Ourense el 4 de enero de 1407 por el notario Gonzalo Fernández de un traslado realizado en
Santiago de Compostela el 8 de diciembre de 1406 por el notario Alfonso Eanes. Presenta
manchas de humedad que en ocasiones dificultan la lectura; antigua doblez vertical en la
parte derecha del pergamino que impide la lectura de algunas letras.
C. Escrituras 8, ff. 332v-334r. En traslado notarial realizado el 25 de febrero de 1463
por el notario apostólico García Fernández de Berlanga, clérigo de la diócesis de Sigüenza,
por orden del chantre Arias Fernández y del tesorero Rodrigo García de Espinosa, vicarios
generales del obispado de Ourense, a petición del canónigo auriense Alfonso González de
Aguiar, como procurador del cabildo auriense.

ED. Documentos de Orense, I, 318-324.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 63 (nº 191).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 175 (nº 424).- ORTUÑO, Adelantado de la Corona de
Castilla, 53.

CIT. PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 268.

Dom Johan, por la graça de Dios, rey de Castilla, de Leon, de Toledo, de Galisia, de
Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Algesira e sennor de Lara e
de Biscaya e de Molyna, a uos, el conde don Pedro, nuestro primo, pertigeyro mayor de
tierra de Santiago, salud, commo aquel de que (sic) fiamos, e a uos, Pero Ruys

944
Sarmiento, nuestro adelantado mayor del regno de Galisia, e a los pertigeyros e merynos
e alcalles que por nos o por uos andudieren en la dicha pertigera e merindades del dicho
adelantamiento e en qualquier dellas agora e de aqui adelante, e a todos los otros juises
e justiçias e merinos e alguasiles e otros ofiçiales qualesquer del arçibispado de
Santiago e de la villa de Ribadauia e de todas las otras çidades e villas e lugares del
dicho regno de Galisia, e a qualquer o qualesquer que cogen o recabdan o ayan de coger
e de recadar e de enpadronar en renta o en fieldat o en otra manera qualquer las nuestras
monedas o qualquer dellas que nos mandamos coger e recadar este anno de la era desta
carta o mandarmos coger e recadar de aqui adelante en qualquer manera en la sacada de
Toronno contra Orense, e a qualquer o a qualesquer de uos a quen esta nuestra carta fuer
mostrada o el traslado della signado de escripuano publico sacada con abtoridat de jues
o de alcalle, salud e graça (sic).
Sepades que pleito paso en la nuestra corte ante Martin Anes, nuestro notario del
regno de Leon, que vyno antel por appelaçion, el qual paso primeramente y, en la dicha
villa de Ribadauia, ante Aluar Rodrigues, alcalle del dicho adelantamiento de Galisia,
que era ontre Gomes Gonçalues, dicho Fierro, escripuan de la dicha uilla de Ribadauia,
recadador que fue de las seys monedas e moneda real que nos mandamos coger e
recadar este anno pasado de la era de mill e quatroçentos e dies e ocho annos de la dicha
sacada de Toronno contra Orense, de la vna parte, e don Rodrigo, arçibispo de Santiago,
e el dean e cabillo de la dicha su eglesia e sus omes, moradores e pobradores e
lauradores de las sus herdades e casares quel dicho arçibispo e dean e cabillo e de la
dicha su eglesia an e tienen en la dicha sacada, e su procurador en su nonbre dellos, de
la otra parte, sobre rason de demanda e pedimento quel dicho Gomes Gonçalues fiso
ante el dicho Aluar Rodrigues, alcalle, contra los dichos omes de los dichos arçibispo e
dean e cabidoo, moradores e pobradores ena dicha sacada, en que dixo que el, querendo
prendar a los sobredichos porque le diesen e pagasen la moneda real que el dicho anno
mandamos coger e recabdar, que los sobredichos moradores en la dicha [sacada] e omes
del dicho arçibispo e dean e cabillo que le non quisieran dar nen pagar la dicha moneda
real, e fiso sobre ello su pedimento al dicho alcalle en que mandase a los sobredichos
que le pagasen la dicha moneda segud (sic) que lo nos mandauamos.
Contra lo qual fue dicho por parte de los dichos arçibispo e dean e cabillo e de los
dichos sus omes lauradores que non eran tenudos de pagar la dicha moneda real por
quanto nunca la pagaran, e eran quitos e escusados de la pagar porque los dichos
arçibispo e dean e cabillo et la dicha eglesia de Santiago auian cartas e preuilegios e
alualas e sentençias que los sus omes e lauradores que laurasen sus herdades non
pagasen la dicha moneda real nen otras algunas, de lo qual antel dicho alcalle fue
mostrado e presentado el traslado de los dichos preuilegios et cartas e sentençias e
alualas que auian sobre la dicha rason.
E fue pedido e requerido por las dichas partes que exsaminasen los dichos
preuilegeos e cartas e sentençias e alualas e el nuestro quaderno, por do mandamos
coger e recabdar la dicha moneda real, e que librase sobre todo lo que fallase por
derecho segundo que todo esto e otras cosas mejor e mas conpridamiente se contiene en
el proçeso del dicho pleito que passo antel dicho alcalle sobre la dicha rason.
En el qual dicho pleito el dicho Aluar Rodrigues, alcalle, prononçio e dio sentença
en que dixo que fallaua que, segud (sic) las condiçones contenidas en el nuestro
quaderno por do mandamos coger e racadar la dicha moneda real, que los dichos omes
non eran escusados de lo pagar, e mando a los dichos omes em persona del dicho sub
procurador que diesen e pagasen la dicha moneda real al dicho Gomes Fierro a los
termios que en el dicho nuestro quaderno se contenian.

945
De la qual sentençia e prononçiamento la parte de los dichos arçibispo e dean e
cabillo e de los dichos sus omes e lauradores423, en agraueandose de la dicha sentençia e
mandamiento, apelo per ante nos. E fueles otorgado la dicha apelaçion e posto e
asignado termio a que la segisen e mando que lo fesiesen saber a la otra parte a que
veniese con el seguir la dicha apelaçon, se quisiese.
Con la qual apelaçon e proçeso del dicho pleito Pero Çochorro, vesino de la çibdat
de Santiago, en vos e en nonbre de los dichos arçibispo e dean e cabillo e de los sus
omes e lauradores, moradores en la dicha sacada, se apresento ante el dicho nuestro
notario en sigimemento (sic) de la dicha apelaçon en el tienpo que deuian e commo
deuia. Et otrosy apresento antel hun testimonyo signado de escripuano publico en
commo fuera requirido el dicho Gomes Gonçalues Fierro que venise seguir la dicha
appelaçion, se quisese, segud (sic) que por el dicho alcallde le fuera mandado.
E el dicho Gomes Gonçalues, mi procurador, por el nin otro alguno, non paresçeo
nin se apresento antel dicho nuestro notario en sigemento de la dicha appelaçion,
maguer que fue atendido e apregonado por tres pregones et por sus prasos derechos
segud (sic) que es vso e costunbre de la nuestra corte.
Sobre lo qual fue fecho pedimento por el dicho procurador de los sobredichos
arçibispo e dean e cabillo e de los dichos omes lauradores e pobradores e caseros e
seruiçiales al dicho notario en que dixo que, seyendo los sobredichos omes e lauradores
del dicho arçibispo e dean e cabillo moradores en la dicha sacada quitos e ysentos de
non pagar moneda real nin otras algunas monedas por cartas e preuilegios e alualaes e
sentençias que los dichos arçibispo e dean e cabillo auian e an de los reys pasados,
nuestros anteçesores, e confirmados de nos, e que nunca las pagaran de tanto tienpo a
aca que memoria de omes non era en contrario e que lles fueran sienpre guardadas e
mantenidas las dichas cartas e preuilegeos e alualaes e sentençias e vsos e costunbres
que sobre la dicha rason auiam. E outrosy que sobre esta rason los dichos arçibispo e
dean e cabillo e los dichos sus omes lauradores e pobradores de los dichos sus cotos e
lugares ouuieran ya pleito e contenda en la nuestra corte, ante los oydores de la nuestra
audiençia, con algunos cojedores e recabdadores de algunas monedas de la dicha sacada
e que contendieram ante ellos en pleito fasta que los dichos nuestros oydores dieran
sobre ello sentençia en que fallaran que los omes e lauradores nin pobradores enos
dichos cotos e lugares de los dichos arçibispo, dean e cabildo eran quitos e ysentos de
las dichas monedas e las non deuian pagar e los dieran por libres e por quitos dellas, de
lo qual mostro antel dicho nuestro notario vna nuestra carta de sentençia escripta en
purgamino de cuero e sellada con nuestro seelo de promo colgado e quel dicho Aluar
Rodrigues, non parando mentras a esto, que dieron la dicha sentençia contra los
sobredichos lauradores e moradores en los dichos sus cotos e casares e lugares en que
lles mandara pagar la dicha moneda real, e que julgara mal e contra derecho, e pedio al
dicho nuestro notario que, en reuocando la dicha sentençia del dicho Aluar Rodrigues,
alcalle, non enbargante la absençia de la otra parte, pues que fuera atendido e
apregonado e non paresçian, que en su rebellion diese a los sobredichos omes e
lauradores e moradores en los dichos sus cotos e casares e lugares e cada vno dellos por
libres e por quitos de la dicha moneda real e mandase que la non diesen nen pagasen nin
otras monedas algunas de aqui adelante, e por su sentençia lo prononçiase asy,
condenando a la otra parte o al dicho alcalle qual de derecho deuiese en las costas
derechas, e que concluya e gelo daua a librar.
E el dicho Martin Anes, nuestro notario, visto e exsaminado el proçeso del dicho
pleito e todo lo en el contenido, e commo la otra parte fuera atendida e apregonada e

423
lauradores] repetido «la».

946
non paresçiera, e otrosy la dicha nuestra carta e sentençia dada per los dichos nuestros
oydores sobre la dicha rason, antel apresentada, e el pedimiento que les sobre ello fue
fecho por el dicho procurador, en rebelion de la otra parte, dio sentençia en el dicho
pleito, en que fallo que, por quanto el dicho Aluar Rodrigues, alcalle, non quisiera ver
nin exsaminar los preuilegios e cartas e alualaes e sentençias que la dicha iglesia de
Santiago auia e ha de los reys pasados e del rey don Enrrique, nuestro padre, que Dios
perdone, e confirmados de nos en rason de las dichas monedas que antel fueron
apresentadas por parte de los dichos arçibispo e dean e cabillo por que los dichos omes e
lauradores, moradores e pobradores en la dicha sacada de la dicha eglesia de Santiago
eran quitos e ysentos que non pagasen monedas nin otros trebutos algunos que
acaesçesen en qualquier manera nin del dicho vso e costunbre en que auian e han estado
sobre la dicha rason de non pagar monedas algunas; mayormente que sobre otro tal
pleito semejante deste fuera contendido en juiso ante los oydores de la nuestra
audiençia, e los dichos nuestros oydores, en exsaminando las cartas e preuilegios e
alualas e sentençias que ante ellos fueran apresentadas por parte de los dichos arçibispo
e dean e cabillo, dieran sentençia en que dieran por libres e por quitos de las dichas
monedas a los vasalos e caseros e seruiçiaes e lauradores de los dichos arçibispo e dean
e cabildo que morauan en los dichos sus cotos e lugares d´Amarante, de Vilar de Rey e
de Juuin, e mandaron que las non pagasen; e el dicho Aluar Rodrigues, alcalle, en non
cosnosçendo desto e condenaran a los sobredichos omes, lauradores et moradores en los
dichos sus cotos e casares que son en la dicha sacada, que fallaua que julgara mal e
agraueara a los dichos arçibispo e dean e cabillo de Santiago e a los dichos sus onbres e
lauradores e uasalos e moradores et pobradores en los dichos sus cotos e casares e
lugares e a sub procurador en su nonbre; e por ende reuoco su juisio e sentençia e dio
por libres e por quitos de la dicha moneda real a los dichos moradores e pobradores en
los cotos e casares de los dichos arçibispo e dean e cabillo que lauran las sus heredades,
moradores en los cotos de Juuin e d´Amarante e de Vilar de Rey, que son en la dicha
sacada de Toronno contra Orense. E mando que las non pagasen nin que les non
prendasen nin tomasen por la dicha moneda ninhuna cosa de lo suyo e sy alguna cosa
lles auian prendado o tomado por la dicha moneda que gelo tornasen todo bien e
conpridamiente en guisa que les non mingoase alguna cosa. E condeno al dicho Aluar
Rodrigues, alcallde, en las costas derechas desdel dia de la data de la sub sentençia en
adelante, e reuoco en sy la taxaçon dellas e por su sentençia julgando prononçiolo asy.
Las quales costas en que condano al dicho Aluar Rodrigues, alcalle, taso con jura
del dicho Pero Çochorro, procurador, en dusientos e çinquoeenta e çinquo maravedis,
segundo que estan escriptos e tasados por menudo en el proçeso del dicho pleito.
E mando dar esta nuestra carta a la parte de los dichos arçibispo e dean e cabillo e de
los dichos moradores e pobradores en las heredades de la dicha eglesia de Santiago que
son en la dicha sacada para vos en esta rason.
Porque uos mandamos vista esta nuestra carta o el traslado della signado commo
dicho es a uos, los sobredichos, e a cada vnos de uos en vuestros lugares e jurdiçones
que non fagades ninguna nin alguna cosa por la dicha sentençia dada por el dicho Aluar
Rodrigues, alcalle, sobre la dicha rason e sy por ella alguna cosa auedes fecho o
mandado faser o algunas prendas auedes o han tomado a los dichos omes e caseros et
lauradores, moradores e pobradores en los dichos sus cotos e lugares e sacada que son
de los dichos424 arçibispo e dean e cabillo de la dicha eglesia de Santiago, desfasendolo
e tornandolo todo en el lugar e estado en que estaua al tienpo que la dicha sentença del
dicho alcalle fue dada, dandolles e entregandolles todo lo que lles por la dicha rason

424
dichos] interlineado, sobre el renglón.

947
auedes prendado, tomado o mandado tomar o prendar, todo bien e conpridamiente en
guisa que les non mingue ende alguna cosa, e bed la dicha sentençia quel dicho Martin
Anes, nuestro notario, dio sobre la dicha rason que en esta nuestra carta ba encorporada,
e guardalda e conprila e faselda guardar e conprir en todo bien e conpridamiente,
segundo que se en ella contiene, nen lle vayades nin pasades contra ella nen contra lo en
ella contenido.
E otrosy prendad e tomad tantos de los bienes mouilles e rayses del dicho Aluar
Rodrigues, alcalle, do quer que los fallardes, e bendedlos segud (sic) foro; e de los
maravedis que valere entregad e fased pago a los dichos arçibispo e dean e cabillo e a
los dichos sus omes lauradores, moradores e pobradores en los dichos sus cotos o a
quen las ouiere de recabdar por ellos de los dichos dusentos e çinquoeenta e çinquo
maravedis de las dichas costas en que fue condanado por el dicho nostro (sic) notario
commo dicho es.
E los vnos nin los otros non fagades ende al por alguna manera so pena de la nuestra
merçed e de seysçentos maravedis desta moneda vsoal a cada vno de nos. E de commo
esta nuestra carta vos fuere mostrada o el traslado della signado commo dicho es, e los
vnos e los otros la conprirdes mandamos so la dicha pena a qualquer escripuano publico
que para esto fuer llamado que de ende al que vos la mostrar testimonio signado con su
signo porque nos sepamos en commo conprides nuestro mandado, la carta leyda dagela.
Dada en Medyna del Canpo, des e ses dias de febrero, era de mill e quatroçentos e
dies e noue annos.
Yo, Johan Porbien, escripuano del rey, la fise escripuyr por mandado de Martin
Anes, notario del regno de Leon.
Martin Anes. Martin Anes, vista.

1326

1381, marzo, 1. Ourense.

Testamento de Alfonso Viviánez, morador en la rúa Nova, hombre del juez auriense
Rodrigo de Montes. Al final del documento se anota quiénes son sus deudores,
especificándose lo que le deben.

B. Escrituras 1, nº 8. Perg.; 236 x 464 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el notario auriense Martín González, el 16 de mayo de 1394, tomándolo de las notas del
notario Gonzalo Pérez da Fontaíña a petición de Rodrigo de Montes (doc nº 1427). Presenta
manchas de humedad en la parte superior que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Testamento de Affonso Viuyaes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 232 (nº 909).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos este testamento viren commo eu,
Affonsso Viuyaas, morador en Ourense, na rua Noua, ome de Roy de Montes, jazendo
doente eno meu corpo de doença natural pero saao ena voontade, temendo Deus et
morte, que he cousa natural per que todos los omes do mundo am de pasar, e por tal que
despois de minna morte non venna contenda entre alguuns sobre meus bees, por ende
faço et ordeno de min e deles meu testamento et minna pustromeyra uoontade valedeyro
para senpre en esta maneyra: Primeyramente, mando a minna alma ao meu sennor Ihesu
Christo, que a conprou perlo seu santo sangue justo preçioso, e rogo aa Virgen santa

948
Maria, sua madre, et a todos los santos e santas da corte do çeo, que lle rogen por min
que me perdoe os pecados que tenno feitos contra a sua voontade. § Iten, mando
enterrar meu corpo ena costra de Sam Martynno, su a canpaa que jaz su o moymento hu
jaz Gonçaluo Viuyaaz, meu padre. § Iten, mando que leuen comigo en oferta quando me
leuaren aa igleia tres morabedis en pan et en vinno. § Iten, mando que queymen en
minna sopultura çinquo liuras de çera. § Iten, mando que me terçen ao terçar dia que eu
for enterrado; e mando para el viinte morabedis. § Iten, mando que digan por minna
alma o dia que me enterraren dez mynsas de sobre altar, e que resen por minna alma tres
salteyros. § Iten, mando a Vaasco Sabadelle, meu yrmaao, duas varas de viado ou de
valançinna para huna saya, e que a mays de meus bees non se tenda. § Iten, mando a
Esteueynna, minna moller, moradeyra en Melees, o meu çerame do viado que eu trago e
huna pel noua. § Iten, mando a Roy de Montes, juys d´Ourense, con que eu viuo, as
viinte liuras que me auya de dar cada anno de foro para senpre das casas que estan en
Ourense, na rua Noua, en que el mora, que de min ten aforadas; e todo o foro et dereyto
que eu ey nas ditas casas e o qual foro et dereito quero e mando que o aja o dito Roy de
Montes, el e toda sua uoz, para senpre per condiçon que o dito Roy de Montes e toda
sua vos page per elo cada anno eno tenpo da Qoreesma, para o lume das lanpaas que
estan ante os altares de sam Martynno e de santa Oufemea, hun asunbre d´azeyte porla
minna alma e do dito meu padre e daqueles a quen eu soo tiudo. § Iten, mando para o
lume das lanpaas da igleia de Santa Maria de Reça medio acunbre d´azeyte. § Iten,
mando para o lume das lanpaas da igleia de Santa Maria a Madre medio açunbre
d´aseyte. § Iten, mando ao cabidoo da igleia d´Ourense para senpre o foro que eu ey
d´auer perlas casas que estam en Ourense, na rua dos Arçidiagos, que de min ten
Afonso Ougea afforadas, per condyçon que eles que me façan onrra en minna sopultura
e que me façan tanger os sygnos, e que facan e digan cada anno d´aqui en deante para
senpre en outro dia de dia de sam Martinno huun aniuersario por minna alma e do dito
Gonçaluo Viuyaaz, meu padre, cujas foron as ditas casas. § Iten, mando para conprir
este meu testamento et para pagar as minnas deuedas e mandas que se venda aquelo que
eu ey eno couto de Pena et ena friigesya de Santa Maria de Sobrado. § Iten, mando aos
clerigos que foren a me faser onrra sobre la coua seis morabedis.
E faço herees en todos los outros meus bees mouyles e rayzes que eu ey et que non
ey mandados ao dito Roy de Montes et Martin de Montes, coengo d´Ourense, seu
yrmaao, meus parentes, e faço conpridor e exsecutor deste dito meu testamento et minna
postromeyra voontade ao dito Roy de Montes, que o cunpra perlos meus bees et sen seu
dapno. E este dou e outorgo por meu testamento et por minna pustromeyra voontade
valedeyra para senpre e senon valer commo testamento mando que valla commo
codiçilo ou commo outra escriptura publica feita per notario publico ou outentyca e se
outro testamento ou testamentos, codiçilo ou codyçilos, manda ou mandas ey feitas ante
deste reuocoos e doos por nihuuns. E quero e outorgo que non valan nen ajan firmedue
en alguun tenpo saluo este dito meu testamento que agora faço e outorgo per Gonçaluo
Peres, notario d´Ourense, que dou e outorgo por meu testamento e por minna
postromeyra voontade baledeyro para senpre.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra este meu testamento et minna
postrumeira voontade quiser pasar aja a yra de Deus et a minna maldiçon, e peite por
ende a meus herees e conpridores por nome de pena e de interese quanto demandar
dobrado, e se lle alguna cousa en este testamento ey mandado quero et outorgo que o
perca e que o non aja et que o ajan os ditos meus herees e conpridores. E este dito meu
testamento fique firme e valla para senpre.
Feito o testamento en Ourense, enas casas en que mora o dito Roy de Montes, o
primeyro dia do mes de março, era de mill e quatroçentos e dez e noue annos.

949
Testimuyas: Gómez Barallete, clerigo, e Garçia Gonçalues e Fernan Soelleiro et
Gonçaluo Esteuees, ome de Gonçaluo Anes, et Johan Martines, alfayate, e Johan de
Riqueyxo et Pedro, omes do dito Roy de Montes, moradores en Ourense, e outros.

§ Estas son as deuedas que a min, o dito Afonso Viuyaaz, deuen: § Iten, me deue
Martin Gonçaluez, notario d´Ourense, çento e viinte et çinquo liuras de foro das casas
da rua dos Arçidiagos que de min teuo Anton Sanchez, que foy morador en Ourense,
aforadas por viinte et çinquo liuras cada anno; e som os çinquo annos seguentes que se
fignou o dito Anton Sanches. § Iten, me deue Duran Peres de Sobrado viinte quartas de
binno de lagar do foro das binnas que de min ten afforadas de dous annos pasados, dez
quartas de cada anno.

1327

1381, julio, 5. Ourense.

Juan Martínez de Carracedo, clérigo de coro de la iglesia de Ourense, afora a


perpetuidad a Juan Eanes, capellán de Santa Eufemia, un «piteiro» de bacelar en O
Vao, en el término de Ourense, lindante con la «congostra» que va de San Lázaro hacia
O Portovello y con una leira de viña de la Alberguería, por una renta anual de dos
libras de la moneda blanca, pagaderas por el día de san Martín. El «piteiro» está
exento de cargo alguno, salvo diezmo.

A. Escrituras 13, nº 30. Orig. Perg.; 242 x 181 mm.; escr. gótica; rotos que afectan a
distintas partes del texto: roto en la parte izquierda del pergamino que afecta al comienzo de
todas las palabras, dos rotos en la parte central del documento que afectan a las líneas 4 a 10
y dos rotos en la parte inferior que no llegan a afectar al texto.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 232 (nº 910).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 179.- RIVAS FERNÁNDEZ, Los dos
antiguos portos fluviales, 231.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Johan Martines de Carrasedo, clerigo do
coro da igleia d´Ourense, dou e outorgo a foro a uos, Johan Anes, [cape]lan de Santa
Oufemea, et a toda uosa uos para senpre hun piteyro de baçelar que eu aio en termio
d´Ourense, no lugar hu chaman o Vaao; [de]marca duun cabo con huna vinna do
cabidoo da igleia d´Ourense que ora laura Lourenço Anes, laurador, e do outro cabo
parte con a congostra que uay [de S]an Lasero para o Porto Uello, e en fondo topa en
huna leira de vinna [...] albergarias que ora ten don Vaasco Peres, mestrescola
d´Ourense, [e e]n çima topa en outra vinna que ora ten Gil Martines da Corredoira,
ab[...] et con outro piteiro do cabidoo que uos, o dito Johan Anes, teedes. [Afor]ouos o
dito piteiro de baçelar con suas entradas e seidas e con todos [...]s jures e perteenças sub
tal condiç[on que o l]auredes e paredes [ben] en maneira que non desfalesca per mingoa
de lauor et de boo para[mento; e pagardes] a min e a minna voz de for[o cada] anno, por
dia de [san M]artinno do mes de nouenbro, duas liuras de dineiros brancos desta mo[eda
que ora co]rre, de que contan quareenta par [de dineiros] brancos por tres [...], e do al
que o aiades de disemo a Deus, liure e quite de todo outro e[nbargo], çensso, trebuto e
encarrego algu[un. E] se quiserdes vender, [deyt]ar ou supennorar o dito piteiro de

950
baçelar que primeiramente frontedes a min [ou a] minna uos e nos lo dedes porl[o ju]sto
preço que uos outre [por e]lo der, e non no querendo nos enton o vendede, deytade ou
supinnorade aa tal pesoa que seia semellauil de uos que laure e pare [ben e] page e
conpra e agoarde as condiçoes desta carta et cada huna delas, e obligo todos meus bees
auidos e por auer para anparar e [def]enderuos et toda uosa vos senpre a dereito con este
aforamento que uos faço sigundo dito he. E eu, o dito Johan Anes, que soo presente, por
min e todas minnas uozes para senpre, asi o outorgo e reçebo en min o dito piteyro de
baçelar aforado de uos, o dito Johan Martines, e prometo [e ou]torgo de o laurar e parar
ben e pagar de cada anno a uos e a toda vosa uoz, porlo dito dia de san Martinno, as
ditas duas libras e conprir [e] agoardar as condiçoes desta carta et cada huna delas, e
para o asy conprir obligo todos meus bees avidos e por auer.
E he posto [que q]ualquer de nos, as ditas partes, que contra esto pasar et o non
conprir et agoardar que peyte aa outra parte que o conprir et agoardar quiser [por] nome
de pena çem morabedis da boa moeda; e a dita pena pagada ou non esta carta e
aforamento sobredito fique firme et [valla] para senpre.
Feita a carta en Ourense, çinco dias do mes de julio, era de mill e quatroçentos et
des e noue annos.
Testemoyas que a esto [presen]tes foron: Gonçaluo Peres e Gomes Peres, notarios
d´Ourense, Vasco Rodrigues das Lamas, scudeiro, Garçia Peres de Fromesta, Lopo
Suares, uogados, Roi da Silua, [A]fonso Ougea, moradores en Ourense, e outros.
E eu, Gonçaluo Oureyro, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e por [la
igl]eia dese lugar, que a esto presente foy e en minna presença o fis escripuyr et meu
nome e meu signal aqui [puge e]n testemoyo de verdade, que tal he (signum).

1328

1381, julio, 13. Ourense.

Domingo Eanes, párroco de Santiago de Gustei, en presencia y con el


consentimiento de Alfonso Eanes, arcediano de Búbal, aforan a perpetuidad a Pedro
Eanes, párroco de la iglesia de San Xillao de Ribela, y al escudero Martín Rodríguez de
Paradela, a cada uno en su mitad, un solar para construir una casa o un granero junto
a la iglesia de Gustei –entre el granero del arcediano don Pedro González y el granero
de Alfonso Fernández– y un tendal para cubrirlo; en caso de que el párroco quisiera
plantar viña u otra cosa en la heredad, los foreros dispondrán de derecho de paso junto
a uno de los otros graneros. Como renta anual deberán pagar veinte sueldos por el día
de san Martín, eximiéndoseles del pago el primer año.

A. Escrituras 6, nº 5. Orig. Perg.; 313 x 150 mm.; escr. gótica; pequeño roto en la línea
18 que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro do forno e da casa …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 233 (nº 911) [Fechándolo
en 1391, aunque probablemente por un error tipográfico].

Sabean quantos esta carta viren que eu, Domingo Yanes, clerigo reytor da igleia de
Santiago de Gostey, per liçençia e outoridade de don Afonso Yanes, arçidiago de Bubal
na igleia d´Ourense, que he presente, dou e outorgo a foro a uos, Pero Anes, clerigo
reytor da igleia de San Jullaao de Ribela, na huna meatade, e a vos, Martin Rodrigues de
Paradela, escudeiro, na outra meatade, et a todas uossas uozes para senpre huun soar

951
para fazer casa que he da dita minna igleia que esta junto con ela, entre hun çeleiro que
fezo o arçidiago don Pero Gonçaluez et outro çeleiro que fezo Afonso Fernandes,
laurador, friiges da dita igleia. Aforouos o dito soar sigundo dito he con suas entradas e
seydas sub tal condiçon que façades en el çeleiro ou casa des lo canto do çeleiro que
fezo o dito arçidiago don Pero Gonçaluez ata o outro canto do çeleiro do dito Afonso
Fernandes, et que façades425 tendal ao dito çeleiro para lle conprir. E que se perla
uentura eu ou o reitor que perlo tenpo for da igleia quisermos chantar vinna ou outra
cousa na herdade que y esta, que uos e uossas uoses que aiades a entrada e seyda para o
dito çeleiro para as cubas e para o al que uos conprir per a par duun dos outros çeleiros.
Et que uos, os sobreditos, e uosas uozes que dedes e paguedes a min ou o reitor que
perlo tenpo for da dita igleia viinte soldos de dineiros brancos desta moeda que agora
corre de cada anno por dia de san Martinno do mes de nouenbro, e do al que o aiades
liure e quite de todo outro enbargo e çensso e tributo alguun. Et he posto que non
paguedes este foro en este primeiro anno et dende adeante quer façades o dito çeleiro ou
non, que pagades o dito foro de cada anno. E obligo todos los bees da dita minna igleia
para uos anparar e defender senpre a dereito con este aforamento que vos faço. E nos, os
ditos Pero Anes et Martin Rodriguez, que somos presentes, por nos e por todas nossas
uozes, assi o outorgamos e reçebemos en nos o dito soar aforado de vos, o dito
Domingo Yanes, perla maneira e condiçoes que ditas son. E obligamos todos nosos bees
eclesiasticos e seglares auidos e por auer cada huun na meatade para fazer o dito çeleiro
et para dar e pagar a vos, o dito Domingo Anes, e aos reitores que perlo tenpo foren da
dita igleia os ditos viinte soldos cada anno porlo dito dia e para conprir e aguardar as
condiçoes desta carta e cada huna delas.
E eu, o dito arçidiago, que soo presente, por quanto o dito Domingo Anes me fezo
juramento que este aforamento era prol e boo paramento da dita igleia, por ende doulle
minna outoridade e liçençia que o faça e possa fazer ena maneira que o faz e ontreponno
a el meu degredo e mando que ualla e aia firmedue para senpre.
E he posto que a parte que esto que dito he quiser contradizer que peite aa outra
parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis da boa moeda; e
a dita pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e ualla para senpre.
Feita a carta en Ourense, treze dias de jullio, era de mill et quatroçentos e dez et
noue annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan Esteueez, Lourençe Anes, Esteuan
Yanes, omes do dito arçidiago, Gomez Peres, criado do dito Pero Anes e outros.
E eu, Gonçaluo Oureiro, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse
lugar, que a esto presente foi e en minna presença o fis escriuyr e meu signal aqui puge
en testimuyo de verdade, que tal he (signum).

1329

1382, marzo, 30. Ourense.

Mencía Eanes, esposa del escudero Alfonso Arias de Allariz, moradores en


Ourense, en presencia y con el consentimiento de su esposo y de don Vasco Pérez
Corbacho, maestreescuela, provisor y administrador de la iglesia y obispado de
Ourense por don Pedro de Luna, cardenal de Aragón y legado pontificio en España,
afora a perpetuidad a Gómez Mosqueiro, morador en Ourense, en la rúa do Campo, y a

425
Afonso Fernandes et que façades] escrito sobre algo que fue borrado.

952
su mujer, Constanza Pérez, un solar que había sido casa en la rúa dos Arcediagos,
junto a la sinagoga de los judíos, que había heredado de su tía, Inés Eanes, esposa del
ciudadano auriense Martín Xestosa, en el cual han de edificar casas de piedra, madera
y teja. Como renta, pagarán anualmente dos libras de la moneda blanca, pagaderas
por el día de Navidad, además del fumazgo, si lo hubiera. Se establece que la
reparación de la casa correrá por cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe o
incendie, en cuyo caso su arreglo será por cuenta de Mencía Eanes.

A. Escrituras 13, nº 26. Orig. Perg.; 263 x 273 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en las tres primeras líneas; rotos que afectan a la parte central de las
líneas 22 a 27. Al dorso, escr. gótica: «Carta das casas de Vasco Peres Coruacho, arçediano
de Castela, das casas da rua dos Arçedianos que agora ten Ares Gonçalues de Lalin». Al
dorso, escr. humanística: «La [rason] por que el cardenal Domingo de Luna tubo para
meterse a admenestrar este obispado fue que los vecinos de Orense se levantaron contra este
buen obispo don Pascual, el se fue a quexar dellos a Alcala, donde estaua el rey don Juan el
1º, y en su aussencia, a agua rebuelta, allando Pedro de Luna buena dispossicion en Vasco
Perez Coruacho y otros del lugar se metio a administrar las rentas, mas [paso de duro] su
tirania porque el ano seguinte426 de 1382 el rey dio sentencia en fauor de don Pascual contra
los vecinos y se bolvio a su obispado que goberno santamente hasta el ano de 1391 en que
fue promovido al de Astorga. Doctor Carreras (rubricado)». En la parte inferior del
pergamino, escr. humanística: «Es ano de 1382 en el qual es obispo don Pascual Garcia y no
don Pedro de Luna que nunca lo fue sino que como poderosso y cardenal delegado de
Clemente 7º en la cisma con Vrbano 6º, en ausencia de don Pascual, se quiso apoderar de
las rentas de los …».

REG. ANTONIO RUBIO, Los judíos en Galicia, p. 379 (nº 15).- DURO PEÑA, Documentos
privados catedral de Orense, 233 (nº 912).

CIT. ANTONIO RUBIO, Los judíos en Galicia 63 y 132.- CARRERO, Las catedrales de
Galicia, 255.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Meçia Eanes, moller de Afonso Ares
d´Allaris, escudeiro, moradores en Ourense, con outorgamento do dito meu marido, que
he presente et outorgante, e per outoridade e liçençia de don Vaasco Peres Coruacho,
mestrescola da igleia d´Ourense, prouisor e amiistrador da igleia e bispado d´Ourense
porlo onrrado padre e sennor don Pedro de Luna, cardeal d´Aragon, delegado en Espana
por noso sennor o papa, que he presente et me da poder e liçençia et outoridade para
esto que se adeante sige, dou et outorgo a foro a uos, Gomez Mosqueiro, morador en
Ourense, na rua do Canpo, que sodes presente, e a uosa moller, Costança Peres, que non
he presente, et a toda vosa voz para senpre huun soar que foi de casas que eu ajo en
Ourense, na rua dos Arçidiagos, que son e perteençen aa suçisson que ordenou Eynes
Anes, minna tia, moller de Martin Geestosa, çidadao d´Ourense que foi, que eu tenno e
me perteençe de dereyto; o qual soar parte duun cabo con outras casas da capela de
Seohane, e do outro cabo con outras casas que son da suçisson que ora ten Gonçaluo
Peres Foçinnos, escudeiro, e topan en fondo ena sinagoga dos judeus, e teen os portaes
na dita rua publica dos Arçidiagos; o qual soar que foron casas esta perdudo se se non
correger e a dita suçison non ha del nehuna cousa e se perden as outras casas de arredor
del e se tornan a min e aa dita suçisson por elo. Por ende, aforouos o dito soar sigundo
dito he con suas entradas e seidas e con todos seus dereytos, jures e perteenças sub tal

426
de] tachado.

953
condiçon que façades casas en el e o ergades e corregades e refaçades de pedra e de
madeira e de tella e do al que ouueren mester,e elas feytas e correjudas que dende
adeante que as trastelledes e apostedes de todo o que ouueren mester saluo se caeren per
fondamento de parede ou arderen, o que Deus non queira, que as correga eu, a dita
Meçia Eanes, ou o que perlo tenpo teuer a dita suçison per nossa custa; e que dedes a
min e aos que depois de minna morte teueren a dita suçisson de foro cada anno, por dia
de Nathal, duas libras de dineiros brancos desta moeda que ora corre, de que contan
quareenta par de dineiros brancos por tres libras, ou a estimaçon delas se outra moeda
correr. E do al que ajades o dito paredeiro e soar sigundo dito he liure e quite e
desenbargado de todo outro carrego, çensso e trebuto e enbargo alguun saluo que
pagedes fumageen alguna se a y ouuer. E obligo todos os bees da dita suçisson para vos
anparar e defender senpre a dereito con o dito soar de casas e con este aforamento que
uos del faço sigundo dito he. E eu, o dito Gomes Mosqueyro, que soo presente, por min
e porla dita minna moller, que non he presente, e por todas nossas voses para senpre asi
o outorgo e reçebo en min o dito soar aforado de uos, a dita Meçia Anes, perla maneyra
e condiçoes sobreditas, e prometo e outorgo de faser en el casas et as apostar et erger e
reparar ben sigundo dito he et pagar de cada anno de foro as ditas duas libras porlo dito
dia de Nathal et conprir et agoardar as condiçoes desta carta e cada huna delas, e para o
asy conprir obligo todos meus bees et da dita minna moller auydos e por auer.
E eu, o dito mestrescola, prou[isor] e amiistrador sobredito, que soo presente, por
quanto per min meesmo e con alguuns coengos e pessoas da igleia d´Ourense et con
outros vesinos […]dade foi veer o dito soar et achey que foran casas e eran derribadas
per fondamento de paredes et per traues quebrantadas […]er sen gran custa; e outrosy
por quanto reçebi juramento aos santos auangeos da dita Meçia Anes e do dito Afonso
Ares, seu […]o que fasian das ditas casas ao dito Gomes Mosqueiro e aa dita Costança
Peres, sua moller, e a todas suas uoses para senpre […] paramento da dita suçisson; e
eles disseron perlo dito juramento que era asi e que o non fasian por peyto nen por rogo
nen por […]guna, saluo por que entendian que o dito aforamento era prol e boo
paramento da dita suçisson por quanto as ditas casas eran hermas et jasian en casarello e
o dito Gomes Mosqueiro e sua moller avian de faser en el casas e corregerlas e
repararlas; e outrosy que non achauan quen lles por elo mays desse de foro ca eles; por
ende dou minna liçençia e poder e outoridade aa dita Meçia Anes que faça o dito
aforamento do dito soar ena maneira que o fas aos ditos Gomes Mosqueiro e sua moller
e a todas suas voses para senpre e entreponno a el meu degredo et mando que ualla e
seia firme para senpre ena maneira que he feito.
E nos, as ditas partes, poemos pena que qualquer de nos que contra esto pasar e o
non conprir et agoardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e d´interese çem morabedis da boa moeda, et aa uos del rey outros tantos;
e a dita pena pagada ou non esta carta e aforamento ena maneira que he feyto fique
firme e valla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, triinta dias do mes de março, era de mill e quatroçentos e
viinte annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Ledo, e Johan Martines,
carpenteiro, e Johan Cortes, ome do mestrescola, e Johan Escraque, ome de Martin de
Montes, e Gonçaluo Correeyro e Johan Martines Mallo et Pero Lourenço, laurador,
moradores en Ourense, e outros.
E eu, Gonçaluo Oureyro, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia desse lugar, que a todo esto que sobredito he presente foy con as ditas testemoyas
et en minna presença o fis escripuyr e meu nome e meu signal aqui puge en testemoyo
de uerdade, que tal he (signum).

954
1330

1382, abril, 24. Simancas.

Juan I, ante las quejas presentadas por el obispo auriense, ordena al concejo de
Ourense que no perturbe la jurisdicción y el señorío sobre la ciudad a don Pascual
García, electo confirmado de dicha iglesia.

B. Libro grande, ff. 17r-18r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática. En la parte derecha, escr. humanística: «Para que los regidores no perturben al
obispo la jurisdicion y señorio de la ciudad».

ED. Documentos de Orense, I, 325-326.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 63 (nº 192).- VILA ÁLVAREZ,
Castelo Ramiro, 122 (nº 17).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 388, 416 y 433.- A. LÓPEZ, Episcopologio
de Orense, 139 (datándolo el día 25 de abril).

[D]on Iohan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia,
de Siuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, de Algarbe, de Algezira e senor de Lara e
de Vizcaya e de Molina, al conçeio de la çibdad de Orens e a los omes buenos,
regidores que auedes // [fol. 17v.] de ueer fazienda del dicho conçejo e a los juezes e
ofiçiales de la dicha çibdad que agora son o seran de aqui adelante o a qualquier o a
qualesquier de uos que esta nuestra carta vierdes o el traslado dela signado de escriuano
publico, salud e graçia.
Sepades que nuestro senor, el padre sancto, a nuestra suplicaçion, proueyo de la
eglesia dende e dese obispado de Orens a don Pasqual Garçia, electo confirmado que es
de la dicha eglesia de Orens, nuestro criado; e agora el dicho electo dixonos que le
fezieram entender que, seendo la jurdicion e senorio de y, de la dicha çibdat, asi de lo
çiuil commo de lo criminal, de la egleia dende e de los obispos que fueron dende fasta
aqui e suya, lo qual la dicha egleia e los obispos dende ouieron por priuilegios e
sentençia de los reys onde nos uenimos, de la qual jurdiçion e senorio dize que
estouieron en posesion don Johan Garçia Manrrique e don Martin, obispos que fueron
de i, de la dicha çibdat, e los otros obispos que fueron ante que ellos de tam grant tienpo
aca que memoria de omes non es en contrario, poniendo y juezes e omes buenos e
notarios e ofiçiales e justicia por si, e vsando de la jurdiçion e mero imperio de la dicha
çibdat, e siendoles gardado fasta aqui, que agora nueuamente, de poco tienpo aca, que
uos, el dicho conçejo e omes buenos e ofiçiales e algunos de uos, maliçiosamente, sin
razon e sin derecho, con grant osadia e a menospreçiameto de la dicha egleia e de los
priuilegios que ella ha en la dicha razon, que ocupades e turbades la dicha jurdiciom que
la dicha eglesia e los obispos dende ham en esa çibdat, tirando los juezes e justiçias e
ofiçiales que y estauan por la dicha egleia e por los obispos que fueron dende e
poniendo otros de uuestra mano; en lo qual dize que, se esto asi ouiese a pasar, que el e
la dicha su egleia que reçeberian grant agrauio e dampno.
Et pidionos sobrello427 remedio e conplimento de derecho, porque uos mandamos,
uista esta uuestra carta o el traslado della signado commo dicho es, a cada unos de uos,

427
ello] interlineado, sobre el renglón.

955
que de aqui adelante vsedes con el dicho don Pascoal Garçia, electo confirmado de y, de
la dicha egleia de Orens, e con la egleia e con los otros obispos que fueren dende
despues que el, asi en el senorio commo en la justiçia e en todas las otras cosas segunt
que meior e mas conplidamiente vsastes con los dichos don Johan Garçia Manrrique e
don Martim, obispos que fueron dende, e con los otros obispos, sus anteccesores que
fueron ante que ellos, e que lles non turbedes nin ocupedes la dicha jurdiçion e sennorio
que dize que es suyo e le pertenesçe en la manera que dicha es, nin les vayades nin
consintades yr nin pasar contra ello nin contra parte delo en ningun tienpo por alguna
manera, ca la nuestra merçed e volumtat es que usedes con el e con la dicha egleia en
esto que sobre dicho es segut que meior e mas conplidamente vsastes con los otros
dichos obispos de suso continidos.
Et los unos e los otros non fagades ende al por alguna manera, sub pena de la
nuestra merçed e de diez mill maravedis desta moneda // [fol. 18r.] vsual a cada uno para
la nuestra camara.
Si non por qualquier o qualesquier de uos por quien fincare de lo asi fazere e
conplir, mandamos al dicho electo o al que lo ouyer de recabdar por el que uos emplaze
que parescades ante nos el conçejo por uuestro procurador e dos o tres de uos, los
dichos regidores, personalmente con personaria de los otros, del dia que uos emplazare
fasta quinze dias primeros siguintes, so la dicha pena de los dichos diez mill maravedis
a cada uno, a dezir por qual razon non conplides nuestro mandado, e non lo dexedes de
fazer porque esta nuestra carta va seellada con nuestro seello de la puridad nin por el
ordenamento que fue fecho en esta razon, por quanto aqui non esta el nuestro seello
mayor.
Dada en Simancas, viinte e quatro dias de abril, era de mill e quatroçientos e vinte
annos.

1331

1382, julio, 3. Ourense.

El concejo auriense, reunido en el palacio episcopal, a solicitud del obispo de


Ourense y en cumplimiento de lo dispuesto por el rey don Juan, presta homenaje y jura
como señor de la ciudad al obispo don Pascual García. El prelado, por su parte, jura
sobre los santos evangelios que respetará los buenos usos y costumbres de la ciudad.

B. Libro Grande, ff. 19v-20v. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática.

ED. Documentos de Orense, I, 326-328.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 233 (nº 913).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 254.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense,


139 (datándolo el 23 de julio).- PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense, 416.

[E]ra de mill e quatroçientos e veynt annos, tres dias del mes de jullio, en presençia
de nos, Alfonso Perez, chantre de Orens, e Roy Gonçales de Tapia, notarios por la
uctoridat (sic) apostolical, e Ferrant Rodriguez de Ouiedo, notario publico por nuestro
senor el rey en su corte e en todos los sus regnos, e Martin Gonçales e Gonçaluo Perez,

956
notarios publicos de Orense por la eglesia e por el obispo desta çibdat, e de los testigos
adelante scriptos, seyendo el onrrado padre e senor don Pasqual, por la graçia de Dios e
de la sancta eglesia de Roma obispo de Orens, en la dicha çibdat de Orens, en el su
palaçio, llamado el Corral, en el palaçio trauieso del que esta junto con la egleia de
Sancta Maria Madre, e el dean e el cabillo de la dicha egleia de Orens, seyendo y
presentes ante el Martin Yanes de Gordon e Esteuan Lorenço e Iohan Arias e Roy
Lorenço e Alfonso Gonçalues Maldegollado e Gonçaluo Perez de Noalla e Iohan Perez,
mercador, e Roy de Montes, regidores, que han de veer fazienda del conçejo de Orens
por el dicho obispo, e Gonçalo Yanes de las Tiendas e Anton Fernandez [de] los
Blancos e Gonçaluo Perez Seixaluo e Gonçaluo // [fol. 20r.] Vasquez e Garçi Paez e Garçi
Perez de la Fontaina e Alfonso Caruon e Gomez Mosquero e Gomez Perez, notario, e
Miguell Perez, carniçeiro, e otros muchos vezinos e moradores en la dicha çibdat,
llamados a conçeio por pregon del pregonero, segund lo han de huso e de costunbre.
Entonçe el dicho senor obispo dixo a los dichos omes buenos que biem sabiam en
commo la iuridisçion mero e mixto imperio de la dicha çibdat era e es suyo e de la
egleia de Orens, segund era notorio, asi por priuilegios de la dicha egleia commo por la
prescripta e vsada costunbre que fuera gardada en razon de la dicha iuridisçiom en la
dicha çibdat de tanto tienpo aca que non es memoria de omes en contrario.
Et otrosi que sabiam que nuestro sennor, el rey don Iohan, desenbargara a la egleia
de Orens, e a el en su nonbre, la juridisçion e todo el senorio mixto e mero imperio de la
dicha çibdat de Orens segund que la meior e mas conplidamente ouieran los otros sus
anteçesores obispos que fueran de Orens, segund paresçia por una carta del dicho senor
rey, las quales les fueran publicadas.
Por ende, que pidia a los dichos omes buenos que lo reçebiessen por su senor e lo
obedesçiesen en el senorio e juridisçion de la dicha çibdat a el e a la dicha su egleia de
Orens, segund que de derecho eran tenidos e auian fecho pleito a sus anteçessores,
faziendo luego pleito e omenage a el, que amassem e guardassen en todo seruiçio e prod
e onrra del dicho senor obispo e de la dicha su egleia de Orens et fuesen a el e a la dicha
su egleia leales uasallos, seruientes e obedientes, e guardassen e amassem seruiçio e
prod e onrra del dicho nuestro senor, el rey don Iohan, e del infante don Enrrique, su
fijo, e otrosi faziendo para esto todos iura, que lo conpliesen e guardasen todo asy.
Et luego todos e cada uno de los dichos omes buenos, por si e en nombre del dicho
conçeio, dixieron que les plazia de reçibir e reçibiam al dicho senor obispo por su senor
natural, e queriam e prometian guardar en todo seruiçio del dicho senor rey e del
infante, su fijo; et otrosy de seer al dicho senor obispo e a la dicha su eglesia leales
vassallos, seruientes e obedientes, e de guardar, en todo e per todo, seruiçio e prod e
onrra del dicho senor obispo e de la dicha su eglesia de Orens.
Et para lo conplir e aguardar todo asi fizieron pleito e omenage en la mano de Diego
Goterrez de Fermosa, escudero de Pero Ruyz Sarmiento, que estaua present, vna, dos e
tres uezes segund fuero de Castiella. E otrosy fezieron iuramento en vn libro de sanctos
euangelios que corporalmente con sus manos tanieron. Por el qual juramiento e pleito e
omenage prometieron e iuraron de lo conplir e guardar en todo asy e de non yr nin pasar
contra ello por si nin por otro en algund tienpo nin en alguna manera.
E luego, el dicho senor obispo fizo iuramiento a los sanctos euangelios que delant si
tenia en hun libro, poniendo la mano en sus pechos sagrados, de guardar al dicho
conçeio e a la dicha çibdat todos sus buenos vsos e bue//[fol. 20v.]nas custunbres, segund
meior e mas conplidamente les fueron gardados en tienpo de los otros obispos sus
anteçesores.

957
E desto en commo paso el dicho senor obispo, por si, e los dichos omes buenos, por
la dicha cibdat, pedieron a nos, los dichos notarios, hun publico instromento o mas,
quantos le conplisen, para guarda de su derecho e de la dicha egleia.
Esto fue fecho en Orens, en el dicho Corral, en el dia e mes e era sobredichos.
Testigos que a esto fueron presentes: Don Garçia Rodrigez, dean de la egleia de
Orens; e don Alfonso Anes, arçidiano de Buual; e don Vasco Perez, mestrescola de
Orens; e don Gonçaluo Yanes, thesorero; e Martin de Montes e Duran Lorenço e
Gonçaluo Martinez, canonigos de Orens; e Gonçalo Sanchez e Gil Sanchez e Alfonso
Sanchez, escuderos del dicho senor obispo, e otros.

1332

1382, julio, 5. Monasterio de la Caridad de Ciudad Rodrigo.

Juan I, ante las quejas de las justicias de la ciudad de Ourense, les comunica que
no había otorgado a los obispos aurienses el señorío sobre la ciudad sino tan sólo la
potestad para ejercer la justicia y jurisdicción, tal y como se había hecho en tiempos de
su abuelo, Alfonso XI, y les ordena que a partir de ese momento administren justicia
junto con el obispo.

B. Privilexios 4, nº 33. Perg.; Perg.; 465 x 345 + 76 mm.; escr. gótica. Inserta en carta
de Juan I, de 7 de febrero de 1383, ordenando al concejo de Ourense que reconozcan a la
iglesia auriense el señorío sobre la ciudad (doc. nº 1339). Presenta manchas de humedad
que se extienden por todo el texto, dificultando e impidiendo la lectura; mutilado en todo el
lateral derecho y rotos en la parte izquierda del pergamino que afectan a las líneas 14 a 31;
dobleces en sentido horizontal y vertical que también dificultan la lectura.
C. Libro grande, f. 19r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática.

ED. Documentos de Orense, I, 330-331 [omite la línea de la fecha].

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 63 (nº 193).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 416 [datándolo el 1 de julio].

Don Iohan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallisia,
de Seuilla, de Cordoua, de [Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Algezira e sennor de Lara
e] de Viscaya e de Molin[a, al] conçeio, jueses e omes buenos de la nuestra çibdat de
Orense e a qualesquier de uos, salud e graçia.
Fasemosvos saber que vimos vuestra petiçion que nos enbiastes, e a lo que nos
enbiastes desir que uos fuera [mostrada una nuestra carta por don Pasqual Garçia,
obispo desa] dicha çibdat, en que se [contenia] que mandauamos que ouiesse el la
justiçia e jurisdisçion real desa dicha çibdat, e dende en delante que la ouiesen todos los
otros obispos que veniesen despues del, fasiendonos relaçion que la ouieran asi en
[tienpo del rey don Enrrique, nuestro padre, que Dios perdone, el obispo] que es ag[ora
de] Bur[gos e el obispo] don Martino, e que la dicha nuestra carta que era moy
desaforada para nos e para vosotros, por quanto sabriamos por verdat que la justiçia e
sennorio desa çibdat sienpre fuera nuestra e de los reys onde nos [uenimos, saluo
quando ellos la quisieron dar a algunos] obispos que [la ouiessen en quanto su merçed]

958
fuesse, e despues que gela tirauan quando vsauan mal della, e que asi se vso de
tresientos annos aca que essa çibdat es poblada, e que si los dichos obispos touieron la
dicha justiçia e juridisçion [desa dicha çibdat en tienpo del dicho rey, nuestro padre, que
la touieron mas con poderio que te]nian que non con derecho, e que agora sobre esto
que uos enplasaua el dicho obispo que paresçiesedes ante nos, e que nos pediades por
merçed que uos quisiessemos tener en nos la dicha [iustiçia e iuridisçion segund que la
touo el rey don Alfonso, nuestro auuelo, e el dicho rey don] Enrrique, nuestro padre.
Sabed que nos non dimos al dicho obispo la dicha nuestra carta para que ouiese la dicha
justiçia e juridisçion con otra entençion saluo que la ouiese segund que la ouieron [los
otros obispos que fueron en tienpo del rey don Alfonso, nuestro auuelo. Porque uos
manda]mos que vsedes con el dicho obispo en rason de la dicha justiçia e juridisçion
desa dicha çibdat segund que vsastes con los otros obispos que fueron en tienpo del
dicho rey don [...] dicho o[bispo... just]çia e juridisçion segund que la ouieron los otros
obispos en tienpo del dicho rey don Alfonso, nuestro auuelo e non en otra manera.
Dada en el monesterio de la Caridat, çinquo dias de julio, [era de mill e
quatroçientos e veynte anos.
Nos, el rey].

1333

1382, septiembre, 17. Ourense.

El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, en presencia y con el


consentimiento del canónigo Alfonso Fernández, tenenciero de la renta del mes de
mayo, afora a perpetuidad al clérigo Juan Martínez, párroco de Santiago de
Carracedo, unas casas con su «exido» en A Barreira, en Ourense, con la condición de
repararlas con piedra, madera y tejas en todo aquello que necesiten y por una renta
anual de quince libras al cabildo, pagaderas a los tercios del año, y a Alfonso
Fernández o al que tuviera arrendada la renta de mes de mayo, tres libras por un puzal
de vino que la dicha renta tiene por la dicha casa, pagaderas por el día de santa
Eufemia.

A. Escrituras 17, nº 107. Orig. Perg.; 205 x 395 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por prácticamente todo el pergamino sin llegar a impedir la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 233 (nº 914).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 98.

Sabean quantos esta carta viren que eu, don Garçia Rodrigues, dean na igleia
d´Ourense, e nos, o cabidoo da dita igleia, seendo juntados per canpaa tanjuda eno coro
da dita igleia segundo que he de h<u>so e de costume de nos juntar en cabidoo, presente
Affonso Fernandes, coengo na dita igleia e teente a nossa renda do mes de mayo, e
outorgante, damos e outorgamos a foro para senpre a uos, Johan Martines, clerigo reytor
da igleia de Carrasedo, e a todas vosas voses para senpre hunas casas con seu exido que
nos avemos en esta çidade, ena Barreyra, que demarcan ha huna parte et da outra con
casas de nos, o dito cabidoo, e teen os portaes ena dita rua publica. Afforamosvos as
ditas casas con sas entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças sub tal
condiçon que as adubedes e façades de pedra et de madeyra e de tella e de caales e de

959
todas las outras cousas que mester ouueren, e que as mantenades per vosa custa en tal
maneira que non deffalessca per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes ende a
nos, o dito cabidoo, en cada hun anno en saluo aos terços do anno, segundo a costuiçon
e estilo do cabidoo, quinze libras de dineiros brancos desta moeda vsual, contados viint
soldos por liura, ou a estimaçon deles se outra moeda correr; e outrosy daredes ao dito
Affonso Fernandes en cada hun anno, ou ao que por nos teuer a renda do mes de mayo,
porla festa de santa Oufemea de setenbro, tres libras da sobredita moeda por hun puçal
de vinno que a dita renda do mes de mayo ha d´auer perla dita casa; e que ajades as
ditas casas428 e exido liures e quites de todo outro enbargo e çensso e encarrego algun.
Et se uos ou vosos suçesores que a dita casa herdaren a quiserdes vender, deytar ou
supennorar ou mandar por vosa alma ou enallear en alguna maneira, primeiramente
deuedes requeryr sobrelo a nos, o dito cabidoo, ou a noso procurador e que nos la dedes
porlo justo preço que uos outre por elo der, e non na querendo nos, o dito cabidoo, por
ese preço reçeber estonçe a vendede, deitade ou sopenorade ou mandade por vosa alma
a semelauil pesoa de uos pero non a caualeiro nen escudeiro nen dona nen pessoa
religiosa nen poderoso mays aa tal pesoa que seia tiudo e obrigado para pagar o dito
foro en pas e en saluo cada anno e faser e conprir e aguardar todas las cousas que ditas
son. E eu, o dito Johan Martines, que soo presente, asi o outorgo e obrigo todos meus
bees gaanados et por gaanar para manteer a dita casa et pagar et faser e conprir e
aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas.
E he postoo pena et interee que a parte de nos que contra esto pasar en parte ou en
todo que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser çen morabedis da
sobredita moeda; et a pena e interee pagada ou non esta carta e ho en ela contiudo fique
firme e valedeiro para senpre.
Feita a carta en Ourense, des e sete dias de setenbro, era de mill et quatroçentos e
viinte annos.
Testemoyas: Fernan Mateus e Lourenço Martines, raçoeyros na dita igleia
d´Ourense, e Johan Fernandes de Vilaverde, escudeiro, et Pero Lasso, escripuan, e
Affonso Ferrnandes e Martin de Montes e Goter, coengos d´Ourense, e outros.
E eu, Martin Gonçaluez, publico notario d´Ourense porla igleia desse lugar, que a
esto presente foy e en minna presença o fiz escripuyr et en esta carta que ende dey ao
dito Johan Martines meu nome e meu signal fiz en testimoyo de verdade, que he tal.
E uay escripto entre regloes (signum) hu diz «casas».

1334

1382, noviembre, 3. Ourense.

Los clérigos del coro aforan al escribano Rodrigo Fernández, morador en Ourense,
y a dos voces una casa en la rúa do Vilar, que solamente debe diezmo, lindante con la
«canella» que va de la rúa do Vilar a la iglesia de la Trinidad. Como renta anual
pagará tres libras de dinerso blancos, el día de Navidad, y estará obligado a vivir en
ella y repararla. Se estipula que en caso de derrumbe la renta del foro se empleara en
levantarla.

A. Cregos de coro, nº 23. Orig. Perg.; 315 x 165 mm.; escr. gótica; deteriorado, tinta
muy desvaída y manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e

428
casas] interlineado, sobre el renglón.

960
impidiendo la lectura; rotos de pequeñas dimensiones en el interior texto que afectan a letras
de las líneas 6 y 9. Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro da casa que esta ena rua do Vilar».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 233 (nº 915).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, os clerigos do coro da igleia d´Ourense,
e Johan de Souto, clerigo do coro da dita igleia d´Ourense e procurador da vniuersidade
dos clerigos do coro, e Martin [Dias], clerigo [contador] dos ditos clerigos, e Afomso
Fernandes, capelan de Santa Maria a Madre e reytor da igleia de Santa Maria de Tohem,
moordomo dos ditos clerigos, [todos] presentes e outorgantes e ninhuun nen algun non
no contradisendo, damos e outorgamos a foro a uos, Roy Fernandes, escripuan, morador
em Ourense, em vosa vida e de duas [voses] apus uosa morte quaes uos nomeardes, asi
que uos nomeedes a primeira uos e a primeira nomee a sigunda uos, e asy huna pus
outra suçesive, et se non foren nomeadas que seja uos aquel ou aquela que de dereito ha
erdar os outros vosos bees, conuen a saber esto: que uos aforamos huna casa que nos
avemos em Ourense que esta ena rua do Vilar; a qual casa esta juntada e parte de huna
das partes con a canella per que uam da dita rua do Vilar para a igleia da Triindade, e da
outra parte con un so[lar] de casa da dita igleia da Triindade, e ten portas na dita rua
publica do Vilar. Damosuos a foro a dita casa commo dito he con suas entradas e seydas
e con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que a moredes ou façades morar
e a trastelledes e reparedes do que lle conprir em tal maneira commo non defalesca por
mingoa de lauor e de boo paramento. [Pero] he posto que se as ditas casas caheran per
fondamento de parede ou per traue braada (sic), o que Deus non queyra, que se aposte e
repare pelo foro que auedes a dar da dita casa et dedes ende uos e has ditas vozes de
foro em cada huun anno en saluo a nos, os ditos clerigos do coro, por dia de Natal tres
liuras de dineiros brancos ou a estimaçon dellas na moeda que correr, [e do al] que
ajades a dita casa de dezimo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo e emcarrego
alguun. E se vos ou as ditas uoses quiserdes vender, deytar ou subpennorar esta dita
casa que primeiro frontedes con elo a nos os ditos clerigos do coro e nos la dedes porlo
justo preço que outre por ela dar ante que a outr[o] alguun. E obrigamos todos los bees
da nosa vniuersidade gaanados e por gaanar para uos anparar e defender a dereito eno
dito tenpo con esta dita casa que uos aforamos commo dito he. E eu, o dito Roy
Fernandes, que soo presente, por min e porlas ditas uoses, ... e reçebo en min a dita casa
aforada de uos os ditos clerigos do coro e procurador da vniuersidade del perla maneira
e condiçoes sobreditas, e para morar ou faser morar e a reparar e manteer e pagar o dito
foro en cada huun anno e conprir e aguardar as condiçoes desta carta e cada huna dellas
obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto pena entre nos, as partes, que qualquer de nos que contra esto pasar e o
non conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e de interese çen morabedis de dineiros brancos; et a dita pena pagada ou
non esta carta e aforamento sobredito fique firme e ualla no dito tenpo.
Feita a carta en Ourense, tres dias do mes de nobembro, era de mill e quatroçentos e
uinte annos.
Testemoyas que foron presentes: Martin de Montes, coengo da igleia d´Ourense, e
Ares Lourenço, raçoeiro dessa igleia, e Gonçaluo Peres, porteiro do cabidoo, e
Gonçaluo Peres de [Nomesteiro] e Johan Cortes, e outros.
E eu, Gomes Peres, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese lugar,
que a esto sobredito he, presente foy con as ditas testemoyas e en minna presença o fis
escripuir e en esta carta que ende delo dey ao dito Afonso Fernandes, moordomo dos

961
ditos clerigos do coro, meu nome e meu signal aqui fiz, que he tal, en testemoyo de
uerdade (signum).

1335

1382, diciembre, 20. Ourense.

El vecino auriense Juan Bravo, morador en la rúa dos Zapateiros, heredero del
canónigo Gonzalo Pérez de Mira, afora a perpetuidad a cinco matrimonios –Gonzalo
García y Clara González, moradores en la rúa da Barreira; Arias Alfonso y Teresa
Eanes, moradores en la rúa do Campo; el carpintero Juan Alfonso y Mayor Lorenza,
moradores en la rúa Nova; Fernando Arias y Teresa da Loña, moradores en A Burga;
Gonzalo Mantena y Teresa Mantena, moradores en A Burga– una leira de heredad y
cortiña, con sus árboles, llamada Cortiña do Carregal, tal y como ellos la tienen
repartida y demarcada, que linda por uno de sus lados con la «congostra» do Carregal
y por la parte superior con los «exidos» de unas casas de la rúa Nova. Como renta
anual pagarán la cuarta parte de la cosecha de vino por el tiempo de la vendimia y, a
los tercios del año, deberán pagar al cabildo auriense veintiuna libras y media, que se
distribuirán de la siguiente forma: Fernando Arias, ocho libras; Arias Alfonso, cinco
libras; Gonzalo García, dos libras; Gonzalo Mantena, dos libras; Juan Alfonso, cuatro
libras y media. Los matrimonios también deberán satisfacer el pago del diezmo.

A. Escrituras 4, nº 5. Orig. Perg.; 206 x 315 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 234 (nº 916).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Johan Brauo, uesino d´Ourense, morador na
rua dos Çapateiros, heree per testamento dos bees de Gonçaluo Peres de Mira, coengo
d´Ourense que foy, dou e outorgo a foro a uos, Gonçaluo Garçia, morador en Ourense,
na rua da Barreira, e a uosa moller, Clara Gonçalues, e a uos, Ares Afonso, morador na
rua do Canpo, e a uosa moller, Tereyia Anes, e a uos, Johan Afonso, carpenteiro,
morador ena rua Noua, e a uossa moller, Moor Lourença e a uos, Fernando Ares,
morador na Burgaa, e a uosa moller, Tereyia da Loonna, e a uos, Gonçaluo Mantena,
morador na rua da Burgaa, e a uosa moller, Tereyia Mantena, e a todas uosas uoses e de
cada huun de uos para senpre, huna leira de herdade e de cortinna con suas aruores
sigundo que a uos, os sobreditos, teedes partida e demarcada ontre uos a que chaman a
cortinna do Carregal, commo parte perla orta que foy de Johan Peres de Nouoa duun
cabo, e do outro cabo parte perla congostra do Carregal e con outra minna cortinna que
for do dito Gonçaluo Peres, et topa en çima nos ixidos das casas da rua Noua, des la
albergaria ata as casas en que mora Ledeçe, judia, e Juça do Canpo, e parte en fondo con
outra cortinna de Santa Maria a Madre que uos, o dito Gonçaluo Garçia, agora teedes e
pesuides, e con outra cortinna que for de Afonso Anes Bigalousa, e en fondo con outras
cortinnas que uan topar na Barbanna. Aforouos a dita cortinna e herdade sigundo que
esta demarcada e sigundo que a o dito Gonçaluo Peres aforou do cabidoo da igleia
d´Ourense e sigundo que a uos, os sobreditos e cada huun dellos, agora teedes a jur e a
mao e partida e demarcada ontre uos, cada huun sobre si, su tal condiçon que uos e
uosas voses lauredes e paredes ben cada huun de uos o seu quinon en tal maneira que

962
non desfalesca per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes a min e a minna uoz de
foro cada anno, no tenpo da vendimia, a quarta parte do vinno e conposta que Deus der
na dita herdade e cortinna, a conposta na vinna e o vinno no lagar, o qual auedes de
coller per min ou per meu ome e dardeslle de comer e de beuer sigundo uso e costume
desta çidade en quanto collerdes a dita nouidade; e outrosi pagaredes uos e todas uosas
uoses cada anno para senpre a min e a minnas uoses aos terços do anno, sigundo que eu
aio de pagar ao dito cabidoo, viinte e huna libra et media de dineiros brancos desta
moeda usoal que agora corre, de que contan quareenta par de dineiros noues por tres
liuras cada hun, porla parte que ten da dita herdade en esta maneyra: vos, o dito Fernand
Ares e uosa moller e uosas voses, oyto libras; e uos, o dito Ares Afonso e uosa moller e
uosa uos, çinco libras; e uos, o dito Gonçaluo Garçia e uosa moller et uosa vos, duas
libras; e uos, o dito Gonçaluo Mantena e uosa moller e uossa uos, outras duas libras; e
uos, o dito Johan Afonso, carpenteiro, e uosa moller et uosa uos, quatro libras e media;
e pagaredes o seu disemo a Deus; e do al que ajades a dita herdade e cortinna liure e
quite de todo outro enbargo e encarrego e trebuto alguun. E obligo todos los bees que
foron do dito Gonçaluo Peres e todos meus bees auidos e por auer para uos anparar e
defender senpre a dereito con este aforamento que uos faço e para faser ao dito cabidoo
que uos aja e rreçeba por foreiros da dita herdade. E nos, os ditos Fernando Ares et Ares
Afonso e Gonçaluo Garçia e Gonçaluo Mantena e Johan Afonso, que somos presentes,
por nos e porlas ditas nossas molleres e por todas nosas uoses, asi o outorgamos e
reçebemos en nos a dita herdade e cortinna aforada de uos, o dito Iohan Brauo, perla
maneira e condiçoes que ditas son, e para a laurarmos e pararmos ben e para pagarmos
cada huun de nos os foros sobreditos e cada huun deles sigundo que o teemos
repartidos, e para conprirmos e aguardarmos as condiçoes desta carta e cada huna delas,
obligamos todos nosos bees e cada huun de nos gaanados e por gaanar.
E he posto ontre nos, as ditas partes, que qualquer que contra esto passar et o non
conprir et agoardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de
pena e d´interese çen morabedis de boa moeda; e a dita pena pagada ou non que esta
carta e aforamento, na maneira que he feyto, fique firme e ualla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, viinte dias de desenbro, era de mill e quatroçentos e viinte
annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Garçia Paes, e Garçia Rodrigues das Tendas,
Afonso Figeiro e Françisco Anes, ome de min notario, moradores en Ourense e outros.
E eu, Gonçaluo Oureyro, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse
lugar que a esto presente foy e en minna presença fiz escripuyr esta carta que ende dey
ao dito Johan Brauo et meu nome e signal aqui puge en testemoyo de verdade, que tal
he.
(Signum).

1336

1382, […], 10. Ourense.

Traslado notarial de unas cláusulas testamentarias de Juan Pérez de Nóvoa, de 5


de junio de 1375, realizado por el notario auriense Martín Martínez por orden de
Vasco Pérez Corbacho, maestrescuela de Ourense, y de Martín Martínez, chantre de
Covarrubias, administradores del obispado auriense por el cardenal Pedro de Luna,
legado pontificio en los reinos hispanos (vide doc. nº 1290).

963
A. Escrituras 1, nº 6. Orig. Perg.; 260 x 401 mm.; escr. gótica; manchas de humedad,
especialmente en las doce primeras líneas; antigua doblez horizontal en la línea 25. Al
dorso, escr. gótica: «Testamento de Juan Peres de Nouoa». Al dorso, escr. gótica: «Iten
mando enterar meu corpo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 228 (nº 890).

[Inserta las cláusulas testamentarias de Juan Pérez de Nóvoa, de 5 de junio de


1375, doc. nº 1290].

Este he traslado de hunas clasulas do testamento de Johan Peres de Nouoa, o qual


testamento foy feyto et outorgado per min, Martin Gonçaluez, publico notario de
Ourense porla ygleia desse lugar; as quaes clasulas eu o dito Martin Gonçaluez, notario,
fiz escripuyr en minna presença e sacar do resistro (sic) e nota do dito testamento feyto
per min, o dito notario, e por mandado e outaridade de Vaasco Peres Coruacho,
mestrescola d´Ourense, et de Martin Martines, chantre de Couasrruuias, amiistradores
do bispado d´Ourense porlo onrrado padre e sennor don Pedro de Lunno, cardeal na
santa igleia de Roma, legado nos reynos d´Espanna, meu nome e meu signal aqui fiz en
testimoyo de verdade.
Que foy feyto ena cibdat d´Ourense, dez dias do mes de (en blanco) era de mill e
quatroçentos e viinte annos.
Testimoyas que foron presentes aa dita outuridat: Gonçaluo Anes da Castineira,
tesoureiro, et Martin de Montes e Bertolameu Peres e Garçia Diaz, coengos na igleia
d´Ourense, e Martin Esteves, ome do dito mestrescola, e outros.
(Signum).

1337

[1379-1382].

El notario auriense Gonzalo Rodríguez, basándose en las notas del notario Rodrigo
González, redacta la sentencia emitida por el maestrescuela Juan Martínez y el
canónigo Durán Lorenzo en la contienda que enfrentaba al cabildo auriense,
representado por el tenenciero del coto de Puga, Vasco Pérez Mariño, con el escudero
Gonzalo Vázquez de Puga por el señorío de dicho coto, de 30 de enero de 1376, por
orden del obispo don García (vide doc. nº 1292).

A. Tenza de Puga, nº 429. Orig. Perg.; 325 x 517 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino sin llegar a impedir la lectura; antiguas
dobleces horizontales y verticales que dificultan la lectura en las líneas 24, 36 y 46. En la
parte inferior derecha del pergamino, escr. gótica: «§ Anno do nascimento do noso sennor
Jhesu Christo de mill e quatroçentos et oyteenta et oyto annos, vynte e dous dias do mes de
feuereyro, dentro do cabido da igleia d´Ourense, estando y presentes a mayor parte dos
sennores benefiçiados da dita igleia, en seu cabido, contrautando seus negoçios e cabsas e
en presençia de myn, Juan de Ramoyn, canonigo e chançeller do dito cabido, Garçia de
Puga, escudeiro et regedor da çibdad d´Ourense, conoscoo que o couto de Puga e sennorio
del con toda a jurdiçon real, misto, voz et comeas, loytosas, porcos, marraas, carneiros,
seruiços et justiça era et perteesçia ao cabido da igleia, d´Ourense. Johannes de Ramoyn,
canonicus chancellarius (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «Sentença sobre lo couto de
Puga e serviços e vozes et comeas». En nota adjunta al pergamino, escr. humanística:

964
«Sentencia de dos juezes arbitros, tomados por Basco Perez Mariño, thenenciero de Puga,
canónigo desta santa Iglesia y Goncaluo Bazquez de Puga, que fueron los juezes, Juan
Martinez, maessoescuela, y Duran Lorenço, escojidos por las partes, por la qual declaran ser
y pertenescer al cabildo la jurisdicion ciuil y creminal de Puga y sus derechos de
inmemorial a esta parte y assy lo sentencian y por contumaz al dicho Goncaluo Bazquez
y429 le condenan mas en costas. Pronunciosse era de mill e quatroscientos y catorze. Y ano
de mill e quatroscientos y ochenta, haze fe Juan de Ramoin fue que Goncalo de Puga,
escudeiro, lleba esta jurisdicion del cabildo. E yo ago fe que a los ocho de agosto de mill e
quinientos e setenta y dos anos, la cassa de los Puga esta despojada por el rey de lo de Puga
y lo tiene el cabildo y lo posse en bista paz y faz de sus herederos. Pedro de Ortega, notario
apostólico (rubricado). E yo el canonigo Juan Perez de Noboa hago fe de lo mismo que oy
que esto [se a]bo ultimo de henero 1609 el mismo senor de la casa o torre de Puga que se
dize don Gonzalo de Puga es vasallo del cauildo y en fee dello lo firmo. El canonigo Novoa,
notario apostólico (rubricado)».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 228-229 (nº 891).

Datamos este documento en función del obispo auriense don García, que lo fue entre
1379 y 1382.

[Inserta la sentencia del pleito que enfrentaba al cabildo auriense con el escudero
Gonzalo Vázquez de Puga por el señorío de dicho coto, de 30 de enero de 1376, doc. nº
1292].

E eu, Gonçaluo Rodrigues, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia dese lugar, e dado aas notas e escripturas que foro (sic) de Roy Gonçalues, notario
que foy d´Ourense, per poder e liçençia et outoridade que min para elas deu don Garçia,
porla graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, a qual carta de
sentença en minna presença fiz escripuyr e meu nome e meu signal aqui fiz en
testemuyo de verdade, que tal he (signum).

1338

1383, enero, 8. Ourense.

El clérigo Juan Martínez de Carracedo afora al zapatero Rodrigo Pérez, morador


en la rúa da Burga, durante su vida, una cortiña que él tiene aforada de la capilla de
Santa María Madre en el término de Ourense, junto al río Barbaña y sobre el camino
que va desde el puente do Outeiro para Porto Carreiro, que está exenta de toda carga,
salvo diezmo, por una renta anual de doce libras, pagaderas por el día de san Martín.

A. Fábrica 2, nº 632. Orig. Perg.; 259 x 191 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
afectan a las líneas 1 a 4 y 13 a 20. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Rodrigo Peres,
çapatairo e de Johan Martines de Carraçedo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 234 (nº 917).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

429
y al pie] tachado.

965
Sabeam quantos esta carta viren que eu, Johan Martines de Carrasedo, clerigo, dou e
outorgo a foro a uos, Ruy Peres, çapateiro, morador en Ourense, na rua da Burgaa, que
sodes presente, en toda uossa vida tan solamente e mais non, huna cortinna de vinna que
eu ey en termio d´Ourense, daquel cabo o rio da Barbana, a qual ias a sobre lo camino
per que uan da ponte do Outeiro para Porto Carreiro; e parte de huun cabo con outra
chousa que agora tem Esteuo Lourenço, visino d´Ourense, que he foreira ao cabidoo da
igleia d´Ourense, e en çima topa en huna chousa e cortina de vinna que fui de Garçia
Rodrigues das Tendas, e en fondo ferre eno dito camino; e a qual cortina eu teno
aforada da capela de Santa Maria a Madre. Aforouos a dita cortina porlo dito tenpo
commo dito he con todas suas entradas e seidas, jures e perteenças per [h]u quer que as
aja e deua aauer de dereito per tal pleito e condiçon que a lauredes e paredes ben en tal
maneira commo non desfalesca per mingoa de lauor e de bo paramento; e que dedes e
paguedes ende a min de foro en cada huun anno, por dia de san Martinno do mes de
nouenbro, dose libras de brancos ou a estimaçon deles na moeda que correr perlo tenpo;
e per este foro a aides do al de desemo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo
pagando o seu disimo a Deus. E obrigo todos meus bees ecliascos (sic) e sagrares,
mouiles e rayses, goanados e por gaanar, para uos anparar e defender a dereito eno dito
tenpo commo dito he. E eu, o dito Ruy Peres, que soo presente, asi o outorgo e resçebo
en min de uos, o dito Iohan Martines, a dita chousa aforada porlo dito tenpo commo dito
he e para a laurar e parar bem e pagar cada anno o dito foro e conprir e aguardar todas
las condiçoes que en esta carta som contiudos e cada huna delas obrigo a uos todos
meus bees gaanados e por gaanar.
Posto fuy e outorgado entre las ditas partes que qualquer delas que contra esta carta
et aforamento quiser pasar e o non conprir e agardar que peyte aa parte que o conprir e
agardar quiser por nome de pena çen morabedis de brancos; e a dita pena paguada ou
non que esta carta e todo o que en ela he contiudo fique firme e valla eno dito tenpo
sigundo e ena maneira que he feita.
E desto as ditas partes mandaron faser duas cartas, anbas en huun tenor.
Feyta a carta en Ourense, oyto dias do mes de janeiro, era de mill e quatroçentos e
viinte e hu annos.
Testemoyas que foron presentes: Gonçaluo Cebolino, dobreiro da igleia d´Ourense,
e Affonsso Fernandes, capelan da capela de Santa Maria a Madre, e Domingo Ruuio,
alfayate, e Iohan da Area, muynno (sic).
E eu, Gonçaluo Peres Sardyna, notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e
porla igleia desse lugar, que a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy
e esta carta que ende delo dey ao dito Roy Peres en minna presença o fis escripuyr e
meu nome e meu sinal aqui fis en testemoyo de verdade, que tal he.
(Signum).

1339

1383, febrero, 7. Alcalá de Henares.

Juan I, ante denuncia del obispo auriense don Pascual García, ordena al concejo
de Ourense que reconozca a la iglesia auriense el señorío sobre la ciudad y le guarde
los juramentos y homenaje que le habían prestado a la vez que revoca una carta
dirigida a las justicias de la ciudad de Ourense, del 5 de julio de 1382 (vide doc. nº

966
1332), en la que les ordenaba que ejercieran la justicia y jurisdicción junto al obispo
auriense, por haber sido ganada de forma maliciosa.

A. Privilexios 4, nº 33. Perg.; 465 x 345 + 76 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
manchas de humedad que se extienden por todo el texto, dificultando e impidiendo la
lectura; mutilado en todo el lateral derecho y rotos en la parte izquierda del pergamino que
afectan a las líneas 14 a 31; dobleces en sentido horizontal y vertical que también dificultan
la lectura.
B. Libro grande, ff. 18r-19v. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática.

ED. Documentos de Orense, I, 328-332 [omite la línea de la fecha de la carta revocada].

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 64 (nº 194).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 416 y 433.- A. LÓPEZ, Episcopologio de


Orense, 140.

Se transcribe A, supliéndose los pasajes perdidos con la versión de B.

[D]on Johan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallisia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen, del Algarbe, de Algesira e sennor de Lara
e de Viscaya e de Molina al conçejo e jueses e regidores e omes [buenos de la çibdat de
Orens e a qualesquier de uos a quien esta nuestra] carta fuere mostrada o el traslado
della signado de escriuano publico sacado con auctoridat de jues o de alcalle, salud e
graçia.
Sepades que don Pasqual Garçia, obispo de Orense, se nos querello e dise que
commo a la su eglesia [de Orens e a los obispos della deuidamente pertenesca la
juridiçion] e justiçia, mero e mixto inperio, de la dicha çibdat de Orense, asi por conpra
que de la dicha çibdat con todos sus derechos e pertenençias el obispo de la dicha
eglesia fiso muy grand tienpo ha, commo por oferta que de la dicha çibdat con todos
[sus derechos e pertenençias e con todo el senorio dela en el] altar de Sant Martino a la
dicha eglesia e a los obispos della que por tienpo fuessen fue fecha, segund dise que se
contiene en los preuilegios de los reys onde nos venimos, que la dicha eglesia ha en esta
rason confirmados del rey [don Afonso, nuestro auuelo, e del rey don Enrrique, nuestro
padre, que] Dios perdone, e de nos, los quales dise que fueron retificados e confirmados
por bullas de muchos padres sanctos, per vertud e autoridat de los quales conpra e oferta
preuilegios e bullas, dise que la dicha eglesia de Orense e los [obispos que della fueron,
estodieron e estam en paçifica possession] e tenençia de la juridisçion e sennorio, mero
e mixto inperio, de la dicha çibdat de diez, veynte, treynta, quarenta, çinquenta, sesenta,
setenta e ochenta annos aca e mucho mas tiempo, e de tanto tienpo aca que non es
memoria de omes en contrario, [maguer que algunas uezes algunos obispos de la dicha
egleia, de fecho] mas que de derecho, fueron perturbados en la dicha posesion por
algunos reys, nuestros anteçesores, a subgestion de algunos vasallos de la dicha eglesia,
las quales veses fueron uexados e traydos a pleito en la audiençia de los dichos reys,
[speçialmente en tienpo del rey don Alfonso, nuestro auuelo, en el qual tienpo] el
obispo don Aluaro, que estonçe era de la dicha eglesia de Orense, dise que corrio pleito
con el dicho rey don Alfonso, nuestro auuelo, e con los vasallos de la dicha eglesia de
Orense en la su audiençia fasta que finalmente el [dicho obispo don Aluaro ouuo
sentençia defenitiua por la dicha] eglesia e por si en rason de la dicha juridisçion e

967
sennorio, por la qual sentençia fue amouida e tirada la perturbaçion susodicha e la dicha
eglesia fue restituyda en su derecho de la posesion. De la qual restituiçion gosaron
[despues paçificamente el dicho obispo don Aluaro e don Iohan Martinez] de la Sierra e
don Iohan Garçia Manrrique e don Martino, obispos que fueron de Orense, a los quales
obispos don Iohan Garçia Manrique e don Martino vos, los dichos omes buenos del
dicho conçeio, obedisçiestes paçificamente por sennores, asi en lo spiritual com[mo en
lo temporal, de la dicha çibdat e les fezestes omenage de seer] a la dicha eglesia e a
ellos e a sus sucçesores leales vasallos e seruientes e obedientes, segund mostro ante nos
por publico instrumento, el qual leuo para guarda de su derecho. E dise que ahun
despues desto tentastes enbargar la [dicha iuridiçion a la dicha egleia en tienpo de
Garçia Martines, intruso electo] confirmado que se estonçe llamaua de la dicha eglesia
con hun aluala que de nos ganastes en las cortes de Burgos por el qual la juridisçion fue
perturbada a la dicha eglesia porque el dicho intruso corrio pleito conuosco en la nuestra
[audiençia sobre razon de la dicha juridisçion fasta que final]mente ouo sentençia
difinitiua por la qual fue ajudicada perpetuamente la juridisçion, sennorio e justiçia,
mero e mixto inperio, [de la dicha çibdat a la dicha egleia e a los obispos della, la qual
sentençia mostro ante nos, por la qual pareçe que el asi la qual leuo para guarda de su
derecho, la] qual dis que passo en cosa judgada.
E agora el dicho don Pascual Garçia, obispo de Orense, dise que auiendo vos
publicada vna nuestra carta, [firmada de nuestro nonbre e seellada con nuestro sello, por
la qual uos enbiamos mandar que vsasedes con el e con la dicha su Egleia, asi en la
justiçia commo en la iuridis]çion de la dicha su çib[dat, segund] mejor e mas
conplidamente vsarades con los otros obispos, sus anteçesores, speçialmente con los
dichos don Iohan Garçia Manrrique e don Martino, obispos que fueron de Orense. E
estando [el en paçifica possession del senorio e iustiçia de la dicha çibdat sin
contradiçion] alguna e auiendo reçeb[ido omena]ge e pleito en mano de Diego Gutierres
de Fermosa, escudero de Pero Ruys Sarmiento, e otrossi juramiento sobre los sanctos
euangelios e en las manos consagradas del dicho obispo de uos, los sobre[dichos omes
buenos del dicho conçejo, tanydos corporalmente con] vuestras manos que seriades [a el
e a la] dicha su eglesia leales vasallos, seruientes e obedientes asi en los dichos
juridisçion e sennorio de la dicha çibdat commo en todas las otras cosas, segund ante
nos mostro por instromento [publico signado de çinquo notarios publicos, que agora que
lle mo]strastes e presentastes vn[a nuestra carta] la qual de nos ganastes callada la
verdat, de la qual el tenor es este que se sigue:

[Inserta carta de Juan I a las justiçias de la ciudad de Ourense, en la que les ordena
que administren la justicia y jurisdicción junto al obispo auriense, del 5 de julio de
1382, doc. nº 1332].

[E] que vos, [por ocasio]n de la dicha nuestra carta, que asi, callada la verdat e
maliçiosamente, ganastes, que le non queredes obedesçer en el senorio e mero mixto
inperio segund que lo ante fasiades e segund que lo [usastes en el tienpo del dicho rey
don Alfonso, veniendo contra los dichos] priuilegi[os e senten]çias que fueron dadas
contra vos en la dicha audiençia, las quales pasaron en cosa judgada. E pedionos merçed
que mandasemos sobre ello lo que nuestra merçed fuese.
Porque uos mandamos [que, sin enbargo de la dicha nuestra carta que de nos
ganastes, que obedescades] en todo [e por] todo al dicho obispo e a la dicha su eglesia e
a sus suçesores, asi en el sennorio e justiçia de la dicha çibdat commo en todas las otras
cosas, e le guardedes en todo e por todo las dichas sentençias [e los dichos juramiento e
omenage que a el e a la dicha su egleia fezie]stes.

968
[E non] fagades ende al por ninguna manera so pena de la nuestra merçed e de diez
mill maravedis desta moneda vsual a cada vno para la dicha eglesia de Orense por cada
vez que el contrario fesierdes. [E demas desto por qualquier o qualesquier de uos que
fincare de lo asi fazer e] conplir, mandamos al dicho obispo que faga de uos aquella
justiçia que de derecho fallare que faser deue commo de vasalos que se leuantan contra
su sennor; e si para esto ouier mester ayuda del [braço seglar mandamos al conde don
Pedro, nuestro primo, e a Pero Ruyz de] Sarmiento, nuestro adelantado mayor en
Gallisia, e a todos e a qualesquier adelantados, merynos, alcalles, alguasiles, justiçias e
otros ofiçiales qualesquier del regno de Gallisia que agora son o seran [de aqui adelante
que den al dicho obispo e a sus subçesores todo el fa]uor e ayuda que mester ouiere
fasta que sea conplido esto que nos mandamos; e non fagan ende al so pena de la
nuestra merçed e de los dichos diez mill maravedis. E de commo esta nuestra carta vos
fuere [mostrada e los unos e los otros la conplirdes, mandamos so la dicha] pena a
qualquier escriuano publico que para esto fuer llamado que de ende al que uos la
mostrar testimonio signado con su signo porque nos sepamos en commo conplides
nuestro mandado.
E desto mandamos [...] pargamino de cuero firmada de nuestro nonbre e sellada con
nuestro sello de plomo colgado.
Dada en Alcala de Henares, siete dias de febrero, era de mill e quatroçientos e
veynte e huun [annos.
Nos, el rey].

1340

1383, febrero, 9. Alcalá de Henares.

Juan I, ante la denuncia presentada por el obispo auriense, ordena al concejo de


Allariz que reedifique el palacio que el prelado tenía en la villa –derribado por los
vecinos, siendo sus piedras destinadas a la cerca de la ciudad–; que no imponga pechos
ni pedidos a los labradores que viven en los casales del obispo y labran las tierras del
cillero de Allariz; que no defienda a los abades y clérigos de las parroquias limítrofes,
los cuales tras recoger los frutos de los beneficios, se alojan en la villa donde llevan
una vida disoluta, abandonando las obligaciones que tienen en sus feligresías -no
ofician misas ni administran los santos sacramentos-, y que permita al obispo proceder
contra estos clérigos, aplicándoles las medidas correctivas que fueran necesarias; que
acojan al obispo y a sus acompañantes cuando acudan a la villa y los traten bien y
respetuosamente, no como en las últimas ocasiones en que el obispo había acudido a la
villa con el fin de cumplir mandatos reales, cuando se le habían cerrado sus puertas,
lanzado piedras y realizado otras vejaciones, haciendo caso omiso a las cartas reales
bajo el pretexto de que el duque de Benavente había ordenado que no se acogiese a
nadie en la villa sin su consentimiento.

B. Libro grande, ff. 8v-9r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; manchas de humedad que no impiden ni dificultan la lectura. En la parte
izquierda de la primera página, escr. humanística: «Consta por esta escritura que el obispo
de Orense tenia un palaçio en la villa de Allariz adonde se acojia y cobraba la renta que se le
debia no çillero de Allariz. Y ansimismo, se queja el dono al rey que los vezinos de Allariz
se anparauan los clerigos forajidos».

ED. Documentos de Orense, I, 332-334.

969
REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 64 (nº 195).

CIT. CID RUMBAO, Reseña histórica, 94.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 141.-
PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense, 416.

[D]om Iohan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de


Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Algezira e sennor
de Lara e de Vizcaya e de Molina, al conçeio e omes buenos de la villa de Allariz, salud
e graçia.
Sepades que el obispo de Orens, nuestro criado, se nos querello e dize que la dicha
eglesia de Orens auia vn palaçio en esa dicha villa, el qual pertenesçe al obispo de
Orens, e en el qual los obispos que fueron de Orens soliam posar en la dicha villa
quando a ella yuam, en el qual otrosi soliam mandar coger las rentas de y, del su çellero
de Allariz; e que uos que derribastes e fezestes derribar el dicho palaçio e feziestes
poner la piedra del en la çierca de la villa.
Et otrosi nos dixo que, commo quier que el tiene algunos labradores que biuen e
moran en los sus casares e labran sus heredades ay, en el su çellero de Allariz, los
quales por priuilegios que la dicha eglesia de Orens ha de los reys onde nos venimos,
confirmados del rey don Alfonso, nuestro auuelo, e del rey don Enrrique, nuestro padre,
que Dios perdone, e de nos, en que se contiene que los dichos labradores non paguen
pechos nin pedidos nin otros trabutos algunos al sennor de la dicha villa de Allariz, nin
uayan aduya nin fagan otras faziendas algunas, los quales priuilegios le fueron
guardados en los tienpos pasados fasta aqui, que agora nueuamente uos, los
sobredichos, o algunos de uos que contrennides e apremiades a los sobredichos
labradores que biuen en los dichos sus casares pagar en los pechos que entre uos
acaesçem, e les fazedes uenir aduya e otros muchos agrauios, los quales el dicho obispo
dize que nunca ouieron de vso nin de costunbre.
Otrosi, nos dixo que algunos clerigos del dicho su obispado tienen benefiçios
curados por la tierra alderredor, çerca de y, desa dicha villa, e que cogen los fructos de
los dichos benefiçios al tienpo de la cogecha (sic) e los metem ay, dentro, en esa dicha
villa, e dexan en todo el anno desanparados sus feligreses en manera que les non dizen
misas nin les aministran los ecclesiasticos sacramentos, mas biuen en la dicha villa
disulutamente, desamparando las eglesias e biuendo desonestamente; e que commo
quier que el dicho obispo quiere proçeder contra ellos e corregerlos en la manera que
pertenesçe a su ofiçio, que uos que gelos defendedes en la dicha uilla, en manera que
non puede fazer dellos correpçion nin iustiçia en la manera que deue.
Otrosi, nos dixo que, maguer uos mostro por notario publico vna nuestra carta
firmada de nuestro nombre en que uos enbiamos mandar que lo acogesedes en la dicha
villa, a el e a los que con el fuesen, por quanto auia de estar alla por algunas cosas que
conplian a nuestro seruiçio, que algunas uegadas que alla fue que non tam solamente le
çerrastes las puertas de la villa, mas feziestes lançar a el e a sus omes piedras e fazer
otros escarnios e baldones moy injuriosos e desonestos. E que respondestes a la dicha
nuestra carta // [fol. 9r.] que el duc de Benauente uos auia enbiado mandar por su carta
que, por carta ninguna que uiessedes, non acogiessedes niguno sin su mandado.
E que estas e otras cosas moy feas feziestes contra el dicho obispo en esfuerço del
dicho duc, de lo qual, se asi es, somos mucho marauillado en osar uos atreueruos fazer
tales cosas sabiendo que el dicho obispo es uuestro prelado e padre spiritual, e outrosi
sabiendo el lugar que ha en la nuestra merçed e que por otros seruiçios que nos ha fecho

970
e faze de cada dia nos auemos defender a el e a las sus cosas, espeçialmente a nuestro
criado.
Porque uos mandamos que luego, uista esta nuestra carta, fagades fazer el dicho
palaçio que dirribastes a uuestra costa; e non lançedes pechos nin pedidos a los dichos
sus labradores del dicho su cellero de Allariz nin los fagades uenir aduya nin otros
agrauios algunos; nin deffendades los dichos sus clerigos nin otros abbades nin monies
nin clerigos nin legos subditos del dicho obispo contra su uoluntad; e otrosi que
acojades el dicho obispo e a los que con el fueren en la dicha uilla quando e cada que
alla fueren; et tractedes a el e a los suyos bien e reuerençialmente segund deuedes
tractare uuestro prelado.
Et non fagades ende al por alguna manera so pena de la nuestra merçed e de diez
mill maravedis para la nuestra camara, en otra manera si lo asi fazer e conplir non
quisierdes, mandamos ad (sic) dicho obispo o al que lo ouier de procurar por el que uos
enplaze que parescades ante nos del dia que uo<s> enplazare a quinze dias primeros
seguientes vos, el dicho conçejo, por uuestro procurador, e vno de los juezes o regidores
de la dicha uilla personalmente, con personaria de los otros, a dezir por qual razon
feziestes los dichos yerros e non conplides nuestro mandado. E de commo esta nuestra
carta uos fuere mostrada e la conplierdes, mandamos so la dicha pena a qualquier
escriuano publico que para esto fuere llamado que de ende al que uos la mostrar
testemonio signado con su signo porque nos sepamos en commo conplides nuestro
mandado, la carta leyda, dacgela.
Dada en Alcala de Henares, nueue dia de febrero, era de mill e quatroçentos e veynt
e hun annos.
Nos, el rey.

1341

1383, febrero, 11. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Juan Fernández, hombre del tesorero
auriense, y a su mujer, Aldonza Pérez, una leira de cortiña cerca de Ponte Pedriña,
junto a la «congostra» que va de este lugar a la ciudad, por una renta anual de cinco
libras pagaderas por el día de san Martín además del diezmo.

A. Cregos de coro, nº 59. Orig. Perg.; 300 x 165 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
tinta desvaída y manchas de humedad en prácticamente en todo el pergamino,
especialmente en la mitad derecha. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vynna que esta430 aa
Ponte Pedrinna431 de que se pagan çinco libras de dineiros brancos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 234 (nº 918).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, Johan Clerigo, moordomo, et Martin
Yanes, procurador, et Gonçaluo Cebolynno, contador, que somos dos clerigos do coro
da igleia d´Ourensse, e Afonsso Fernandes e Johan Yanes, capelaas da capela de Santa
Ouffemea, e Roy Copelo, Pero Vidal, Johan de Canbeo, Afonso Fernandes, Martin
Anes e Afonso Peres e os outros clerigos do coro, estando juntados ena capela de San

430
que esta] repetido.
431
Pedrinna] repetido.

971
Johan da igleia d´Ourense, damos et outorgamos, [afora]mos a uos, Johan Fernandes,
ome do tesoureiro da dita igleia, que sodes presentes, e a Aldonça Peres, uosa moller,
que non he presente, e a toda uosa uos para senpre conuen a saber: que uos aforamos
huna leyra de cortynna que he nosa, dos clerigos do coro, que ias a çerca da Ponte
Pedrina, commo parte per outra de Gonçaluo Rodrigues, notario d´Ourense, e parte per
outra de Maria Fernandes das Traues, e en çima topa ena congostra que uay da Ponte
Pedrina para a villa. Aforamosuos a dita cortynna con todas suas entradas e seydas e
jures e perteesças per tal pleito e condiçon que uos e uosas uozes que a lauredes e
paredes ben commo non desfalesca per mingoa de lauor e de boo paramento, e que uos
e uosas vozes que dedes dela de foro en cada huun anno aos clerigos do coro çinquo
libras de brancos por dia de sam Martinno do mes de nouenbro, et do al ajadesla de
dizemo a Deus, liure e quite doutro foro e vnyuersaria. E outorgamos que seiades con a
dita cortyna uos e uosas uozes para senpre anparados a dereito perlos outros bees que
som mandados aos clerigos do coro. E eu, o dito Johan Fernandes, que soo presente, por
min e porla dita minna moller et vozes, asy resçebo de uos os ditos clerigos a dita
cortynna a foro segundo dito he et perlas ditas condiçoes, et para uos pagar o dito foro
sigundo dito he en cada huun anno obrigo a uos a todos nosos bees avidos e por auer.
E he posto et outorgado ontre nos, as partes, que qualquer de nos que contra esto
pasar que peyte por pena aa parte aguardante çen morabedis de dineiros brancos desta
moeda vsoal a dez dineiros por morabedi, e aa vos del rey outros tantos peyte; e aa pena
pagada ou non esta carta valla e fique firme para senpre.
Feita a carta ena çidade d´Ourense, onze dias do mes de feuereiro, era de mill e
quatroçentos e viinte e huun annos.
Testemoyas: Gonçaluo Yanes, thesoureiro, e Afonso Peres, chantre, et Goncaluo
Yanes, raçoeiro, e Gil Esteues, clerigo, e Johan Fernandes, ome de dayan e outros.
E eu, Gonçaluo Rodrigues, notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia dese lugar, a esto presente foy e em minna presença o fiz escripui e aqui meu
nome e sinal puge, que tal he (signum).

1342

1383, febrero, 20. Alcalá de Henares.

Juan I, ante la denuncia del obispo auriense, ordena al concejo de la ciudad de


Ourense que reedifique a su costa el Castelo Ramiro, propiedad del obispo, que en
tiempos de Pedro I, cuando la jurisdicción de la ciudad estaba en manos del rey, había
sido derribado –a instancia del concejo– por Gómez Fernández de Soria, adelantado en
Galicia, causando así no sólo un gran daño a la iglesia auriense, sino también a la
monarquía, pues la fortaleza servía de defensa contra el reino de Portugal.

B. Libro grande, ff. 9r-10r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática; manchas de humedad que no impiden ni dificultan la lectura. En la parte
izquierda de la primera página, escr. humanística: «Queja el obispo al rey que los vezinos de
Orense le derribaron su castillo Ramiro y que se lo habia derribado Gomez Fernandez de
Soria, adelantado que al tiempo era de Galiçia».

ED. Documentos de Orense, I, 334-336.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 64 (nº 196).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 181 (nº 432).- ORTUÑO, Adelantado de la Corona de

972
Castilla, 62.- SÁNCHEZ ARTEAGA, Apuntes histórico-artísticos, 20.- VILA ÁLVAREZ, Castelo
Ramiro, 122 (nº 18).

CIT. DURANY, Ourense na Idade Media, 161.- FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado


gallego, 315.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 69.- A. LÓPEZ, Episcopologio
de Orense, 140-141.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 433 y 498.- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, I, 268.- SOMOZA MEDINA, Historia de Ourense, 51.

[D]on Iohan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen, del Algarbe, de Algezira e senor de Lara e
de Uizcaya e de Molina, a los juezes, regidores, omes buenos e conçeio de la çibdat de
Orenes (sic), salud e graçia.
Sepades que el obispo desa dicha çibdat se nos querello e dize que la eglesia de
Orenes tenia hun castiello a que dezian e dizen Castiel Ramiro, en el qual castiello // [fol.
9v.]
los obispos que fueron de Orenes soliam defenderse, speçialmente quando auia
guerra entre Castiella e Portugal, e defendian otrosi con el sus terras e sus cotos; e que
por quanto en aquella sazon don Pedro, que se llamaua rey, tenia vsurpada la juridiçion
desa çibdat, que es de la dicha eglesia, que induxistes a Gomes Fernandes de Soria,
adelantado que estonçe era de Gallizia, a que derribasse el dicho castiello; e que uos, en
uno con el dicho Gomez Ferrnandes, por fazer mal e dapno a la dicha eglesia de Orense
e a los obispos della, cuios vassallos sodes, fuestes a uoz de conçeio e derribastes por el
suelo el dicho castiello; de lo qual, despues, a la terra de la dicha eglesia e a los obispos
della se seguio moy grand dapno e destroymento e a nos grand deseruiçio por quanto el
dicho castiello estaua en frontera de Portogal.
E el dicho obispo dixonos que, commo quier que el entendia mandaruos fazer el
dicho castiello, commo era razon e derecho, pues nos le auiamos dada liçençia por
nuestro aluala firmado de nuestro nonbre, para lo fazer, pero que por quanto entendia
que para esto le era mester ayuda del nuestro braço seglar, que nos pedia por merçed
que, ayudando a la su justiçia ecclesiastica en esta razon, que le mandasemos dar
nuestra carta para uos en que uos mandassemos conplir el mandamiento que el dicho
obispo uos432 feziese en esta razon.
Et nos touiemoslo por bien, porque uos mandamos que quando el dicho obispo uos
mandare fazer el dicho castiello que dize que le derribastes, commo dicho es, que lo
fagades a uuestra costa en el estado que estaua fecho quando lo derribastes, porque la
dicha eglesia e los obispos que della fueren puedam defender del a si e a sus terras, e
otrosi puedam seruir del a nos e a los reys que despues de nos uenieren. En otra manera,
si lo asi fazer e conplir non quisierdes, mandamos al dicho obispo que uos faga en esta
razon todas aquellas premias que de derecho fallare que uos deue fazer fasta que
fagades e acabedes de fazer el dicho castiello en el estado que estaua quando lo
derribastes. Et se para esto ouier meste<r> ayuda del nuestro braço seglar, mandamos al
conde don Pedro, nuestro primo, e a Pero Ruyz Sarmiento, nuestro adelantado mayor en
Gallizia, e a Pero Diaz de Cahuerniga, adelantado por el dicho Pero Ruyz en el dicho
adelantamiento, e a todos e a qualesquier adelantados, alcalles, juezes, iustiçias, merinos
e algaziles e otros ofiçiales qualesquier del regno de Gallizia que agora son o seran de
aqui adelante, que den al dicho obispo o al que lo ouier de uer por el todo fauor e ayuda
en manera que se cumpla esto que nos mandamos.
E los vnos e los otros non fagades ende al so pena de la nuestra merçed e de diez
mill maravedis desta moneda vsual a cada uno de uos.

432
uos] repetido.

973
Pero si contra esto que dicho es alguna cosa quisierdes dezir o razonar porque lo //
[fol. 10r.]
non deuades fazer, mandamos al que uos esta nuestra carta mostrare que uos
enplaze que parescades en la nuestra corte, ante los oydores de la nuestra audiençia, del
dia que uos enplazare a quinze dias primeros siguintes, so la pena de los dichos diez
mill maravedis, a mostrar razon derecha, si la auedes, porque lo non deuedes fazer.
Et de commo esta nuestra carta uos fuere mostrada e los unos e los otros la
conprides, mandamos, so la dicha pena, a qualquier escriuano publico que para esto fuer
llamado que de ende al que uos la mostrar testimonio signado con su signo porque nos
sepamos en commo conplides nuestro mandado, la carta leyda datgela.
Dada en Alcala de Henares, veynt dias de febrero, era de mill e quatroçientos e
veynte e huun annos.
Nos, el rey.

1343

1383, julio, 16. Ourense.

Sentencia dictada por don Diego Gómez, deán de Ourense y vicario general del
obispo don Pascual García, en el pleito que enfrenta a Juan Eanes, capellán de Santa
Eufemia, con el carnicero Pedro Eanes de Sode, morador en la Cruz dos Ferreiros, por
el cobro de diez maravedíes para dotar una misa cantada fundada por Eufemia
Martínez. El pleito se originó porque Gómez Mosqueiro, heredero y cumplidor del
testamento de Eufemia Martínez, situó los diez maravedíes sobre la cuarta parte de
unas casas de la rúa Cruz dos Ferreiros, en las que moraba Pedro Eanes de Sode. El
capellán solicita al vicario que ordene al carnicero pagar la cantidad que adeuda del
año pasado y que en lo sucesivo le entregue la renta de la casa a la capilla de Santa
Eufemia, para ello presenta como prueba el traslado de las cláusulas testamentarias,
una carta por la que el heredero, Gómez Mosqueiro, cede la renta de las casas para el
pago del aniversario, ambas firmadas por el notario auriense Pedro Lorenzo, y la
declaración de García Mosqueiro ratificando el alegato del capellán. A las preguntas
del vicario Pedro Eanes de Sode responde que Eufemia Martínez había dejado para
dotar el aniversario el foro de unas viñas en A Lonia y que no debía esa cantidad al
cabildo puesto que todavía no había rendido cuentas por el pago de la renta con Gómez
Mosqueiro. El juez, oídas las partes y vistas las pruebas documentales aportadas, falla
a favor del capellán.

A. Escrituras 13, nº 47. Orig. Perg.; 288 x 262 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
en la mitad derecha del pergamino que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 234 (nº 919).

CIT. ES, XVII, 134.

Sabean quantos esta carta de sentença viren que en presença de min, Gomes Peres,
notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, e das
testemuyas adeante escriptas aparesçeron em juiso ante don Diego Gomes, dean
d´Ourense e vigario geeral do onrrado padre e sennor dom Pascoal Garçia, porla graça
de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, Johan Anes, capelan da capela de

974
Santa Oufemea desta çibdade d´Ourense, por si e em nome da dita capela, da huna
parte, e Pero Anes de Sode, carniçeiro, morador en Ourense, na Crus dos Ferreiros, por
si, da outra parte, estando y presente Gomes Mosqueiro, morador en Ourense, no
Campo.
E logo o dito Johan Anes poso sua demanda per perauoa per ante o dito dean e
uigario contra o dito Pero de Sode, disendo que commo Oufemea Martines, sua moller
que fora, ao tenpo que fesera e ordenara seu testamento e sua postremeira voontade en
seu testamento mandara aos capelaas de Santa Oufemea, en cada huun anno, des
morabedis de dineiros brancos, e elles e seus suçesores que lle disesen en cada huun
anno, por dia de sam Iohan Bautista, huna misa cantada; e que o dito Gomes Mosqueiro,
seu heree que ficara en seus bees e conpridor, que lles posera estes des morabedis per
que os ouuesen para senpre en cada huun anno perla sua parte daquelas casas en que o
dito Pero de Sode mora, que estan ena dita rua da Crus dos Ferreiros, sigundo que disso
que se todo esto mellor e mais conpridamente contiinna eno traslado da clausola do
testamento da dita Oufemea Martines e outrosi en huna carta perque o dito Gomes
Mosqueiro posera os ditos des morabedis en cada huun anno perla dita quarta parte das
ditas casas.
E o dito Gomes Mosqueiro, que estaua presente, disso que era asi berdade e que o
outorgaua, a qual clausola de testamento e carta eran signadas do signal de Pero
Lourenço, notario d´Ourense, as quaes logo mostrou ao dito dean e vigario, e as quaes
cartas logo o dito Iohan Anes leuou para guarda do seu dereito.
Por ende, pedio o dito Iohan Anes, capelan, ao dito dean e vigario que per sua
sentença mandase ao dito Pero de Sode que lle dese e pagase os ditos des morabedis
deste anno pasado, e por esa misma sentença lle mandase que lle dese e pagase a el e
aos outros capelaas que d´aqui en deante fosen da dita capela de Santa Oufemea os ditos
des morabedis em cada huun anno para senpre perla quarta parte das ditas casas que asi
perteençe ao dito Gomes Mosqueiro.
E o dito dean e vigario feso pregunta ao dito Pero de Sode que disia contra esto, e o
dito Pero de Sode, em respondendo aa dita demanda e contestando pleito sobrela, disso
que negaua ao dito Johan Anes que nunca lle a dita Oufemea Martines mandara os ditos
des morabedis perlas ditas casas, mais que llos mandara perlo foro que ela abia d´auer
das vinnas da Loonna; e outrosi que non era tiudo de pagar os des morabedis deste anno
pasado por quanto el nunca ouuera aynda sua conta con o dito Gomes Mosqueiro nen
estaua abiudo con el sobrelo alugeiro da dita casa; e outrosi disso que era verdade que
ao dito Gomez Mosqueiro por parte da dita Oufemea Martines, cujo heree el ficara, que
lle perteençia a quarta parte das ditas casas en que el moraua; e que pois el mandaua que
os ditos capelaas ouuesen perla dita quarta parte das ditas casas que lle perteençia os
ditos des morabedis en cada huun anno, que elles que os ouuesem e que reparasen e
apostasem a dita quarta parte das ditas casas per sua custa.
E logo o dito dean e vigario disso que el, vista a demanda do dito Iohan Anes,
capelan, e a resposta e contestaçon e confesom do dito Pero Anes de Sode, e outrosi
vistas a dita clausola de testamento e a dita carta perque o dito Gomes Mosqueiro
mandou que os ditos capelaas ouuesem perla sua quarta parte das ditas casas os ditos
des morabedis en cada huun anno, e todo quanto as ditas partes sobrelo quiseron diser,
rasoar, seendo em lugar de julgar per sentença mandou que o dito Iohan Anes, capelan,
e os outros capelaas que d´aqui en deante fosen da dita capela de Santa Oufemea
ouuesen d´aqui en deante para senpre en cada huun anno perla quarta parte das ditas
casas que perteençe ao dito Gomes Mosqueiro os ditos des morabedis de brancos em
cada huun anno, e que o mais que valuese ou desen de alugeiro em cada huun anno
perla quarta parte das ditas casas que aquela mayoria e melloria fose do dito Gomes

975
Mosqueiro e de sua vos; e deu por liure e por quite d´aqui en deante ao dito Gomes
Mosqueiro e a todos seus bees e aos bees que lle perteençen por parte da hereença da
dita Oufemea Martines para senpre quanto por rason dos ditos des morabedis que a dita
Ouffemea Martines mandou aos ditos capelaas, e que o dito Iohan Anes e os outros
capelaas que perlo tenpo fosen de Santa Oufemea ajan os ditos des morabedis perla
quarta parte das ditas casas segundo dito he; e outrosi mandou ao dito Gomes
Mosqueiro que dese e pagase logo ao dito Iohan Anes, capelan, os ditos des morabedis
deste anno pasado; e per sua sentença o mandou e julgou todo asi.
Dada foi esta sentença em Ourense, des e seis dias do mes de jullio, era de mill e
quatroçentos e viinte e huun annos.
Testemoyas que foron presentes: Garçia Dias e Esteuo Gonçalues, coengos
d´Ourense, e Gonçaluo Peres da Fonteynna, notario d´Ourense, e Afomso Gonçalues
Maldegolado e Iohan Brauo, moradores en Ourense, e outros.
E eu, Gomes Peres, notario publico sobredito, que a esto que sobredito he presente
foi con as ditas testemoyas e o escriui e en esta carta de sentença que ende delo dey ao
dito Gomes Mosqueiro, que disso que lle perteençia, meu nome e meu signal fis, que tal
he, en testemoyo de uerdade (signum).

1344

1383, octubre, 18. Ourense.

Esteban Pérez «O Bofón», morador en la rúa de Cima, afora a perpetuidad a Juan


de Touro, morador en la rúa da Praza, y a su mujer, Mayor Alfonso, una casa en la rúa
Nova, libre de cargo alguno, salvo diezmo, con la condición de retejarla y repararla,
por una renta anual de seis libras de dineros blancos, pagaderas el día de santa
Eufemia de septiembre, más el fumazgo, si lo hubiera.

A. Cregos de coro, nº 11. Orig. Perg.; 306 x 198 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad, especialmente en la mitad derecha, que no impiden la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta da casa da rua Noba en que mora Roy Meylan».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 234 (nº 920).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Esteuoo Peres, o bofon, morador en
Ourense, na rua de Çima, dou e outorgo, a foro a uos, Iohan de Touro, morador en
Ourense, na rua da Praça, et a uossa moller, Moor Afonso, e a todas uossas uoses para
senpre huna minna casa que eu aio na dita çidade d´Ourense, na rua Noua, que parte de
huun cabo con outra casa de min, o dito Esteuoo Peres, que de min ten Iohan Lourenço,
yrmaao de Roy Lourenço, e do outro cabo parte con outra casa de Costança Gonçalues,
filla de Gonçaluo Martines, ouriuez, que foy, e moller que agora he de Gonçaluo Çide, e
ten as portas na dita rua publica da rua Noua. Aforouos a dita casa con suas entradas e
seydas e con todos seus dereitos e perteesças do çeo aa terra sub tal condiçon que a
rreparedes e trastelledes e adubedes de todo o que ouuer mester en tal maneira commo
se non perca per mingoa de boo reparamento. E que dedes a min e a minnas uoses porla
dita casa uos, o dito Iohan de Touro, e a dita uosa moller et toda a uosa uos de foro cada
ano por dia de santa Oufemea do mes de setenbro seis libras de dineiros brancos desta
moeda vsual que agora corre, de que contan quareenta par de dineiros nouees por tres
libras, e que pagemos de per medo a fumagee sea y ha, e do al que ajades a dita casa de
disemo a Deus liure e quite de todo outro enbargo e encarrego e trebuto alguun. E

976
obrigo todos meus bees auidos e por auer para uos anparar et defender senpre a dereito
con a dita casa que uos aforo sigundo dito he. E eu, o dito Iohan de Touro, que soo
presente por min e porla dita minna moller que non he presente e por toda nosa uos asy
resçebo de uos o dito Esteuoo Peres a dita casa aforada perla maneira e condiçoes que
ditas son. E para a apostar e rreparar et para pagar a uos et a uossa uos as ditas seis
libras de cada anno porlo dito dia e para conprir e aguardar as condiçoes desta carta e
cada huna delas obligo todos meus bees auidos e por auer.
E he posto ontre nos, as ditas partes, que qualquer de nos que contra esto pasar e o
non conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e de interesse çen morabedis da boa moeda, e aa uos del rey outros tantos;
e a dita pena pagada ou non que esta carta e aforamento fique firme e valla para senpre.
Feita a carta en Ourense, dez e oyto dias de oytubro, era de mill e quatroçentos e
viinte e huun annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Çea, ome de min, notario, Pero
Garçia, morador no couto de Lousada, e Aluaro Afonso, clerigo reytor da igleia de San
Martinno de Mugares, e outros.
E eu, Gonçaluo Oureiro, notario publico da çidade d´Ourense pola igleia desse lugar
que a esto presente foi e en minna presença o fis escripuyr e meu signal aqui puge en
testimuyo de verdade, que tal he (signum).

1345

[1376-1383].

El notario auriense Gonzalo Rodríguez redacta, a petición de Dominga


Santiaguesa, el foro hecho por el deán García Rodríguez y el cabildo auriense al
labrador Lorenzo Eanes y a su mujer, Inés González, en una mitad, y al escribano
Giraldo Domínguez y a su mujer, Dominga Santiaguesa, en la otra mitad, todos ellos
moradores en el Tendal da Figueira, de cuatro leiras de viñas en A Cuña, en las
proximidades de Ourense, hecho el 26 de marzo de 1376 (vide doc. nº 1293).

A. Escrituras 17, nº 39. Orig. Perg.; 265 x 243 mm.; escr. gótica; Manchas de humedad
que en ocasiones dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta per que o dean e
cabidoo d´Ourense aforou quatro leiras de vinna …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 229 (nº 892).

Gonzalo Rodríguez tan sólo aparece actuando como notario auriense en un documento
de 1383. El traslado pudo darse, por tanto, entre la fecha del propio foro –1376– y 1383.

E eu, Gonçaluo Rodrigues, notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia dese lugar, et dado aas notas e escripturas que foron e pasaron per Roi Gonçalues,
notario que foy d´Ourense, que esta carta que dey aa dita Dominga Santyagesa saquey
de huna nota que iasia en huna liuro de notas que pasou perlo dito Roi Gonçalues,
notario; a qual carta en minna presença o fis escripuyr e meu nome e meu signal aqui fis
en testemoyo de verdade, que tal he (signum).

977
1346

1384, febrero, 9. Torrijos.

Juan I ordena a los jueces ordinarios de la ciudad de Ourense y a los jueces


árbitros, Álvaro Núñez, escudero, y Gonzalo Eanes das Tendas, mercader, que ejecuten
la sentencia dictada por su audiencia en el pleito que enfrenta a Martín Eanes de
Gordón y a su esposa, María do Mato, hija de Gonzalo Pérez do Mato y María Eanes,
con su hermanastra Mayor Pérez, hija de Gonzalo Pérez do Mato y Constanza
Fernández, y su marido, Esteban Lorenzo, por el reparto de los bienes que quedaron de
Gonzalo Pérez do Mato y sus respectivas esposas.

A. Escrituras 7, nº 68. Orig. Perg.; 680 x 432 + 58 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura especialmente en la zona central del
pergamino; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a la zona central de las líneas 54 a
57 y a algunas letras de la línea 92; antiguas dobleces horizontales que dificultan la lectura
en las líneas 22, 53, 54 y 89. Al dorso, escr. gótica: «Confirmaçion de las sentençias das por
los jueses arbitros entre Martin de Gordon y Esteban Lourenço». Al dorso, escr.
humanística: «Executoria entre Martin de Gordon y su mujer Maria do Mato contra Estebo
Lorenco y su mujer, Maria Perez, sobre muchos bienes».

Don Iohan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Pertogal, de Toledo,
de Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen, del Algarbe, de Algesira e
sennor de Lara e de Viscaya e de Molina, a los jueses ordinarios de la çibdat de Orenes
(sic) que agora son o seran de aqui adelante e a qualquier o a qualesquier de uos e a uos,
Aluar Nunes de Leburi, escudero, e Gonçalo Yanes das Tendas, mercador, vesinos de la
çibdat de Orenes, a quien esta nuestra carta fuere mostrada, o el traslado della signado
de escriuano publico, sacado con abtoridat de jues o de alcalles, salud e graçia. Sepades
que pleito paso en la nuestra corte ante los oydores de la nuestra audiençia que veno
antellos por suplicaçion, que paso primeramente ante don Pascoal Garçia, obispo de y,
de la dicha çibdat de Orenes, e despues por comision que el dicho obispo fiso a uos, los
dichos Aluar Nunnes e Gonçalo Yanes; el qual pleito era entre Martin de Gordon, fiio
de Martin Yanes de Gordon, por si e en nonbre de Maria do Mato, fiia de Gonçalo Peres
do Mato e de Maria Yanes, muger del dicho Gonçalo do Mato, su muger, cuyo
procurador es, de la vna parte, e Esteuan Llorençio, por si e en nonbre de Mayor Peres,
su muger e fiia que fue del dicho Gonçalo do Mato e de Costança Ferrnandes, su muger,
cuyo procurador es, de la otra parte, las quales dichas partes vos ouieron tomados por
sus amigos arbitos sobre rason de demandas que el dicho Martin de Gordon, en nonbre
de la dicha su muger, proposiera contra los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres, su
muger, e contra cada vno dellos antel dicho obispo, en que dixo que Maria Yanes,
muger que fuera del dicho Gonçalo do Mato, madre que fuera de Maria do Mato, en
tienpo de su vida e al tienpo de su finamiiento e a otros en su nonbre ouiese e a ella
pertenesçiese e estouiese en posesion de bienes moebles e rayses, asi commo casas e
vinnas e cortinales e arboles e heredades e molinos e fueros e rendas e derechuras e
otros bienes rayses e bienes muebles asi commo cubas e tinaias e lagares e arcas e bueys
e vacas e cabritos e oueias e puercos e puercas e bestias cauallares e mulares e açadas e
oro e plata e dineros e pannos de cama e de vestir e vino encubado e ioyas, asi commo
taças e çintas pregadas de plata e atados e botonaduras e gilandas e aliofar e relicarios e
sornias de oro e de plata e otros bienes muebles, los quales desia que auia e eran y, en la
dicha çibdat de Orenes e en el aldea de Ventrases e en Sobrado e en Barbadanes e vn

978
lugar que llaman Lagarinos, de diesmo a Dios, del cabo de o Minno, que es en la
felegresia de Santo Seueo (sic) e en sus terminos dellos, los quales le demandaua
vniuersalmente en nonbre de la dicha su parte, los quales dixo que le a ella pertenesçian
por parte e herençia de la dicha su madre, Maria Yanes, que estimo que podian rendir
los dichos bienes rayses e frutos dellos en cada vn anno çient moyos de buen vino de
lagar e de conposta e estimo que podian valer cada moyo, vnos annos por los otros,
çinquanta maravedis, e estimaua que podian rendir en cada vn anno las casas e cubas e
tinaias e aruoles e cortinas e fueros e derechuras e molinos e otros bienes muebles en
quantia de dos mill maravedis, e estimo el oro e plata e dineros e ioyas e açadas e otras
cosas en quantia de çient veses mill maravedis de dineros blancos; e dizo que, en
commo se finase la dicha Maria Yanes podia auer trese annos, poco mas o menos, e
fincase la dicha Maria do Mato pequenna e menor de hedat, asi commo popilla en poder
del dicho Gonçalo do Mato, su padre, con todos los dichos bienes, e si finase el dicho
Gonçalo do Mato a poco de tienpo despues de muerte de la dicha Maria Yanes, ha un
anno, poco mas o menos tienpo, e fincando asi los dichos bienes despues de muerte del
dicho Gonçalo do Mato que asi posiyera la dicha Maria Yanes, madre de la dicha Maria
do Mato, los quales dixo que paresçian e pertenesçen a la dicha Maria de Mato, por
parte e herençia de la dicha su madre, e fincando asi la dicha Maria do Mato, pequenna
e huerfana e menor de hedat, en poder de los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres,
su muger, que non sabia por que nin por qual rason se metieran en los dichos bienes
muebles e rayses podia auer dose annos, poco mas o menos, seyendo la dicha Maria do
Mato huerfana e menor de hedat, e que leuaran e ouieran en cada vn anno los dichos
frutos e rentas e dexara dellos perder e dagnificar, que estimaua las malas paranças e
danificamientos de los dichos bienes rayses en çinquanta mill maravedis. Otrosi,
demando mas antel dicho obispo, en nonbre de la dicha Maria do Mato, su muger, cuyo
procurador era, a los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres, su muger, y contra cada
vno dellos desiendo en commo la dicha Maria Yanes, madre de la dicha Maria do Mato,
que fuese casada por espaçio de tienpo con el dicho Gonçalo do Mato e seyesen en casa
e en posada, asi commo a marido e muger, e ganasen e ouiesen bienes comunales, que
anbos a dos ganasen, asi commo casas e vinnas e cortinales e heredades e aruoles e
molinos e rentas e fueros e derechuras e otros bienes rayses y, en la dicha çibdat de
Orenes, e en Moreras e en Mugares e allende del rio de Minno, en el ribero de Meende e
en sus terminos de los dichos lugares, e oro e plata e dineros, e vino blanco e433 rosete e
tinto, e cubas e tinaias e lagares, e arcas, e bueys e vacas e cabras e oueias, e pannos de
cama e de vestir, e otros bienes muebles, de los quales dixo que pertenesçian la meytad
a la dicha Maria Yanes, e estimo las nouidades e proes e rentas de los dichos bienes
rayses que podieran rendir en cada vn anno, despues de muerte de la dicha Maria Yanes
aca, lo que ende pertenesçia a la dicha Maria Yanes, dos mill maravedis, e estimo los
bienes muebles en quantia de veynte mill maravedis, e dixo que en commo se finase la
dicha Maria Yanes podia auer trese annos, poco mas o menos, e finase el dicho Gonçalo
do Mato, su marido, en[tra]se todos los bienes muebles e rayses, e veniese despues de
muerte de la dicha Maria Yanes vn anno, poco mas o menos, e se finase el dicho
Gonçalo do Mato despues de la muerte de la dicha Maria Yanes podia auer doze annos,
poco mas o menos, que los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres, su muger, e cada
vno dellos que entraran e tomaran todos los bienes muebles e rayses que asi fincaran de
la dicha Maria Yanes e a ella pertenesçian, non sabie por qual rason, e que lleuaran las
nouidades e pro dellos e otros en su nonbre e dexaran hermar e danificar los dichos
bienes rayses, que estimo el danificamiento que en ellos fueran fechos en veynte mill

433
e] repetido.

979
maravedis, los quales dichos bienes dixo que pertenesçian e pertenesçen a la dicha
Maria do Mato por parte e herençia de la dicha su madre, que fincara despues de muerte
de la dicha su madre popilla, e despues de muerte del dicho su padre fincara huerfana e
menor de hedat. Otrosi demando mas, en nonbre de la dicha su muger, antel dicho
obispo contra los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres, su muger, e contra cada vno
dellos, desiendo en commo el dicho Gonçalo do Mato se finase podia auer dose annos,
poco mas o menos tienpo, e que en tienpo de su vida434 e al tienpo de su muerte ouiese e
fincase del muchos bienes muebles e rayses, los quales dixo que auia y, en la dicha
çibdat de Orenes, e en Meende e en Moreras e en Mugares e del cabo de o Minno e en
sus terminos e en otras partes asi commo casas e vinnas e cortinales e heredades e
bodegas e molinos e casares de pan labrar, e fueros e rendas e derechuras, e otros bienes
rayses e bienes muebles, asi commo oro e plata e dineros, e bestias cauallares e mulares,
tanbien de siella commo de aluarda, e pannos de cama e de vestir, e armas e açadas, e
cubas e tinaias, e lagares e otros bienes muebles que estimo que podrian rendir los
frutos e rentas e proes de los dichos bienes rayses en cada vn anno en quantia de dos
mill maravedis, e estimo que podian valer los dichos bienes muebles en quantia de
veynte mill maravedis, de los quales bienes muebles e rayses dixo que pertenesçian a la
dicha Maria do Mato, su muger, la meytad, por parte e herençia del dicho su padre, e
dixo que al tienpo de su finamiento fincase la dicha Maria do Mato, su legitima
heredera, pequenna e menor de hedat, e fincase la dicha Mayor Peres, otrosi fiia del
dicho Gonçalo do Mato, mayor de hedat, emançipada e casada con el dicho Esteuan
Llorençio e pertenesçiendo a la dicha Maria do Mato la meytad de todos los bienes
muebles e rayses que asi fincaron del dicho Gonçalo do Mato, por parte e herençia del
dicho su padre, en commo a dicho Esteuan Llorençio e su muger, Mayor Peres, e cada
vno dellos a la muerte del dicho Gonçalo do Mato entrasen e ouiesen e tomasen los
dichos bienes muebles e rayses que asy fincaran del dicho Gonçalo do Mato, non dando
su parte dellos a la dicha Maria do Mato segun que le deuian auer e ... frutos e
nouidades e proes dellos desde la muerte del dicho Gonçalo do Mato aca e dexaran
dapnar e perder los dichos bienes rayses, e estimo el danificamiento que en ellos fueran
fechos en la parte que pertenesçia a la dicha Maria do Mato a culpa e a neglegençia de
los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres en quinse mill maravedis.
Por ende, pedio al dicho obispo, en nonbre de la dicha su muger, que por su
sentençia judgando mandase a los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres e cada vno
dellos que diesen e entregasen a la dicha Maria do Mato e a el en su nonbre todos los
dichos bienes rayses que asi desia que fincaran de la dicha Maria Yanes, su madre, e la
meytad de todos los dichos bienes rayses comunales que asi fincaran e pertenesçian a la
dicha Maria Yanes que fueran ganados de consuno con el dicho Gonçalo do Mato, su
marido, e la meytade de todos los bienes rayses que asi fincaron del dicho Gonçalo do
Mato que fuesen todos tales e tan buenos e tan bien partidos segund que fincaran a la
muerte de los sobredichos e de cada vno dellos o las dichas estimaçiones e cada vna
dellas por las dichas malas paranças de los dichos bienes rayses con todas las nouidades
e proes que ende ouieran e leuaran desde la muerte del dicho Gonçalo do Mato aca o
que ende [podiera] auer la dicha Maria do Mato si le entregos fueran o las dichas
estimaçiones sobredichas e cada vna dellas e por esa mesma setençia les mandase a
ellos e a cada vno dellos que diesen e entregasen a la dicha Maria do Mato e a el en su
nonbre todos los dichos bienes muebles que asi fincaran de la dicha Maria Yanes e a
ella pertenesçian segund que sobredicho era e la meytad de los bienes comunales que asi
ganaran con el dicho Gonçalo do Mato segund que a ella pertenesçia e la meytad de los

434
e que en tienpo de su vida] repetido.

980
bienes que asi fincaran del dicho Gonçalo do Mato, los quales desie que a ella
pertenesçian por parte e herençia de los dichos su padre e madre o las estimaçiones
sobredichas e cada vna dellas por las dichas malas paranças e bienes muebles,
mandandola restituyr en los dichos bienes segund que fincaran a la muerte de los
sobredichos e de cada vno dellos. E otrosi que les mandase que amostrasen inuentarios
algunos, si los auian fechos, de los dichos Maria Yanes e Gonçalo do Mato, segund el
tenor e tienpo que el derecho manda. Otrosi, demando mas antel dicho obispo a los
dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres, su muger, e contra cada vno dellos en nonbre
de la dicha Maria do Mato, su muger, en que dixo que a la muerte de la dicha Maria
Yanes, madre de la dicha Maria do Mato, que finara en el tienpo que dicho auia, e otrosi
dixo que a la muerte del dicho Gonçalo do Mato fincasen y muchas cartas e
instromentos asi commo de contrabtos infintosos e testamentos e obligaçiones de
debdas e cartas de conpras e setençias e otras muchas escripturas que pertenesçian tan
solamente a la dicha Maria do Mato por parte de la dicha su madre e otras comunales
que pertenesçian la meytad del prouecho dellas a la dicha Maria do Mato, por parte e
herençia del dicho Gonçalo do Mato, su padre, e dixo que en commo a la muerte del
dicho Gonçalo do Mato los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres e cada vno dellos
ouiesen e tomasen las dichas cartas e escripturas e pero que sobrello fueron requeridos
por muchas veses por parte de la dicha Maria do Mato que le diesen e entregasen las
dichas cartas e escripturas a ella perteneçientes. E otrosi que posiesen en fialdat o le
diesen el traslado de las cartas comunales que le pertenesçian por parte e herençia del
dicho su padre que lo non quesieran nin querian faser e pedio al dicho obispo en nonbre
de la dicha su parte que por su setençia judgando mandase a los dichos Esteuan
Llorençio e Mayor Peres e cada vno dellos que diesen e entregasen a la dicha Maria do
Mato e al dicho Martin de Gordon, en su nonbre, las dichas cartas e escripturas e ella
pertenesçientes que asi fincaran de los dichos su padre e madre, las que eran comunales
que las apresentase antel e las mandase poner en fialdat, en mano de algunt buen ome,
commo se podiese dellas acorrer o le mandase dar traslado por escriptura publica o les
mandase por su setençia que diesen e pagasen a la dicha Maria do Mato e a el en su
nonbre çinq<ue>nta mill maravedis en que estimaua la mengua e danno que la dicha
Maria do Mato por ellas resçebiera e resçebia.
Contra quales demandas el dicho Esteuan Llorençio, por si e en nonbre de la dicha
su muger, dixo e alego de su derecho fasta quel dicho obispo começio el dicho pleito a
uos, el dicho Aluar Nunes e Gonçalo Yanes, para que lo librasedes a termino çierto
commo fallasedes por derecho.
E las dichas partes vos tomaron por sus amigos arbitos e conprometieron en uos
todos los pleitos e contiendas e demandas, mouidos e por mouer, que entre ellos eran e
entendian ser en qualquier manera e por qualquier rason fasta tienpo çierto contenido en
el dicho conpromiso el qual dicho conpromiso fue resçebido por vos, los dichos jueses,
e diestes setençia en que mandastes que todos los bienes rayses que Maria Yanes do
Mato, muger que fue del dicho Gonçalo do Mato e madre que fue de la dicha Maria do
Mato auia ante que casase con el dicho Gonçalo do Mato que eran sus cabos asi commo
suçesion de Sobrado e de Ventrases e el lugar de Baruadanes e el molino de la Cueua e
todos los otros bienes rayses que ellos auian en Orenes e en sus terminos que los ouiese
la dicha Maria do Mato e el dicho Martin, en su nonbre della, e las entrase dende
adelante e fuesen a ellos do quier que ellos estauan e los fallasen asi commo sus bienes
sin pena alguna. E otrosi diestes otra setençia en que judgastes e mandastes que la dicha
Maria do Mato ouiese e leuase para si libremente e sin otro enbargo todos los bienes
rayses e cabos que la dicha Maria Yanes, su madre, auia e tenia e poseya en el obispado
de Orenes e en el arçobispado de Santiago e en qualquier otro lugar que le

981
pertenesçiesen ante que casase con el dicho Gonçalo do Mato, segund el inuentario que
de los dichos bienes rayses fesiera la dicha Maria Yanes, su madre, e despues della
fesieran los dichos Gonçalo do Mato e la dicha Mayor Peres, su fiia, muger del dicho
Esteuan Llorençio. E otrosi mandastes que la dicha Maria do Mato que ouiese para si la
meytad de todos los bienes rayses que la dicha Maria Yanes ouiera e ganara en
qualquier manera con el dicho Gonçalo do Mato, su marido, tanbien en el dicho
obispado de Orenes commo en el dicho arçobispado de Santiago commo en otros
lugares e segund el inuentario que de los dichos bienes fesiera el dicho Gonçalo do
Mato al tienpo de su finamiento despues de muerte de la dicha Maria Yanes, su muger,
madre de la dicha Maria do Mato. Otrosi, mandastes que la dicha Maria do Mato ouiese
e leuase para si para sienpre la meytad de todos los bienes rayses que el dicho Gonçalo
do Mato auia e tenia poseya al tienpo de su finamiento tanbien en el obispado de Orenes
commo en los otros lugares e segund que mas conplidamente eran contenidos en el
inuentario si lo dellos fesiera el dicho Gonçalo do Mato a la dicha Mayor Peres, su fiia.
E judgastes e mandastes que la dicha Maria do Mato ouiese libreemente para si la quarta
parte de todos los bienes rayses que el dicho Gonçalo de Mato ganara e conprara e
ouiera, en qualquier manera, con la dicha Constança Ferrnandes, su muger, madre de la
dicha Mayor Peres, en seyendo con ella casado, tanbien en el obispado de Orenes
commo en otros lugares, segund mas conplidamente eran contenidos en el inuentario, si
dellos fuera fecho por el dicho Gonçalo do Mato o por la dicha Mayor Peres. E
mandastes que las dichas Mayor Peres e Maria do Mato ouiesen de por medio, para si,
todos bienes rayses que el dicho Gonçalo do Mato auia e poseye, en qualquier manera e
en qualquier lugar, ante que el dicho Gonçalo do Mato casase con la dicha Costança
Ferrnandes, madre de la dicha Mayor Peres, seyendo el soltero. E mandastes que la
dicha Mayor Peres e el dicho Esteuan Llorençio, su marido, mostrasen e presentasen e
declarasen por su juramento antellos fasta seys dias primeros segientes por notario todos
los dichos inuentarios e cartas de fueros e de ganançias e aforamientos e de conpras de
todos los dichos bienes rayses e de cada vno dellos para que viesedes las dichas
escripturas e las diesedes a cada vna de las dichas partes segund que les pertenesçia de
derecho, porque ninguna de las dichas partes non fincase enganada e a saluo fincase a la
dicha Maria do Mato de auer e cobrar lo que allende desto podiese prouar de los dichos
bienes por buena prueua legitima. E otrosi mandastes, en rason de los bienes muebles
que fincaran del dicho Gonçalo do Mato e de la dicha Maria Yanes, su muger, tanbien
de las rentas e fueros de los frutos de los dichos bienes rayses que los dichos Esteuan
Llorençio e Mayor Peres, su muger, ouieran e recabdaran despues de la muerte del
dicho Gonçalo do Mato aca e reseruastes en uos la sentençia e tasaçion dello por quanto
non erades çiertos nin enformados quantos eran nin fueran e otrosi tanbien de los dichos
heredamientos e bienes rayses que la dicha Maria do Mato aldegaua (sic) que estauan e
eran mal parados por culpa de los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres, su muger.
Et mandastes que los dichos Esteuan Llorençio e su muger, Mayor Peres, mostrasen
ante uos claramente fasta dia çierto todas las despensas nesçesarias que fesieran por la
dicha Maria do Mato, en rason de los dichos bienes rayses o por debda alguna si la
deuia el dicho Gonçalo do Mato que la dicha Maria do Mato fuese tenuda de pagar de
derecho e que los dichos bienes rayses mal parados fesiese ante vos la dicha Maria do
Mato proeua e asignamento para que lo viesedes todo e exsaminasedes e librasedes
sobrello lo que fallasedes por derecho e aluidriando e conponiendo fasta el plaso,
segund el poder que uos era dado por las dichas partes. E vos, los dichos arbitos, a
pedimiento del dicho Martin de Gordon, por si e en nonbre de la dicha su muger,
fesiestes exepcuçion en pieça de bienes rayses que desian que eran cabos de la dicha
Maria Yanes, madre de la dicha Maria do Mato.

982
E despues desto el dicho Esteuan Llorençio, por si e en nonbre de la dicha su muger,
presento ante uos los testamentos de los dichos Gonçalo do Mato e Maria Yanes e otras
escripturas publicas. E otrosi presento mas vnas demandas contra la dicha Maria do
Mato e contra el dicho Martin de Gordon, su marido, ante vos, los dichos arbitos, entre
las quales el dicho Esteuan Llorençio, por si e en nonbre de la dicha su muger,
demandara a la dicha Maria do Mato quinse mill maravedis por los bienes muebles que
quedaran de la madre de la dicha Mayor Peres, en poder del dicho Gonçalo Peres, padre
de la dicha Maria do Mato. E otrosi que demandara ante vos, los dichos arbitos, a la
dicha Maria do Mato e al dicho Martin de Gordon, su marido, ocho mill maravedis que
dixo que dispendiera en pleito e en contiendas por defender los sus bienes de algunos
omes poderosos que auian derecho en ellos e que las despensas que las auia fecho por
mandado del tutor de la dicha Maria do Mato e en prouecho della. E otrosi demandara
mas ante uos a la dicha Maria do Mato la meytad de la quinta parte de todos los bienes
muebles e rayses que fueran e fincaran de Maria Yanes, madre de la dicha Maria do
Mato, por quanto desia que gelos mandara a Gonçalo Peres, padre de las dichas Mayor
Peres e Maria do Mato en su testamento. Otrosi, el dicho Esteuan Llorençio demandara
ante vos a los dichos Martin de Gordon e su muger la parte de los bienes que fueran de
tres hermanos de la dicha Maria Yanes por quanto los conprara el dicho Gonçalo do
Mato. E otrosi demandara seys mill maravedis a la dicha Maria do Mato en rason de la
pena en que cayera por quanto fuera e pasara contra las partiçiones que fueran fechas
entre las dichas Mayor Peres e Maria do Mato. Otrosi, le demandara ante vos dos casas
que son en la rua de la Obra que dis que son de la dicha Mayor Peres e por quanto desie
que le quedaran de partes de su madre. Otrosi, le demandara ante vos vna vinna que
desia que yasia sobre la puerta de la villa, que desia que la meytad della era de la dicha
su muger. Otrosy, que demandara, en nonbre de la dicha su muger, a la dicha Maria do
Mato e al dicho su marido, en su nonbre, la quarta parte que le pertenesçia de los
lugares de Baruadanes e Lagarinos, segund que estas dichas demandas e otras mas
conplidamente eran contenidas en el proçeso del dicho pleito por parte de los dichos
Esteuan Llorençio e su muger presentadas.
Sobre lo qual vos, los dichos jueses arbitos, diestes sentençias en que mandastes que
pues los dichos Esteuan Llorençio e su muger confesaran en sus rasones que el dicho
Gonçalo do Mato mandara en su testamento que la dicha Mayor Peres, su fiia, touiese
en su guarda todos los dichos bienes muebles e las rentas de los bienes rayses que
fueran e fincaran del dicho Gonçalo do Mato e Maria Yanes, su muger, fasta que la
dicha Maria do Mato fuese de hedat conplida. E otrosi confesaran que touieran e tenien
los dichos bienes por presçio çierto en renta en cada anno que la dicha renta que fuera
fecha a los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres de los dichos bienes por el dicho
tienpo que valiese e ouiese en si firmedunbre pues que fuera fecha por Iohan Arias, su
tutor. E otrosi que la dicha Maria do Mato que non fuese tenuda a pagar a los dichos
Esteuan Llorençio e su muger los dichos tres mill e ochoçientos e sesenta e ocho
maravedis e medio que dexieron que deuia la dicha Maria do Mato por la cuenta que
con ellos fesiera el dicho Iohan Arias, tutor. E mandastes uos, los dichos arbitos, que
todos los bienes contenidos en el dicho inuentario que los dichos Esteuan Llorençio e
Mayor Peres fesieran de los bienes que fueran del dicho Gonçalo do Mato e Maria
Yanes, su muger, que diesen cuenta e recabdo con paga fasta plaso çierto a la dicha
Maria do Mato que aquello que le de los dichos bienes pertenesçian de derecho pero
quel fuese resçebido [en cuenta] a los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres todo
aquello que mostrasen por çiertedunbre que de los dichos bienes les tomaran e leuaran
por fuerça e contra su voluntad de la dicha eglesia de Orenes quando y fueran los dichos
Pero Manrrique e Pero Sarmiento e si la dicha Maria do Mato prouase derechamente

983
que auie mas bienes rayses que a ella pertenesçiesen de derecho demas de aquellos que
fueran puestos en el dicho [...] que los ouiese libremente aquello que le dellos
pertenesçiese de derecho. E otrosi mandastes que los dichos Esteuan Llorençio e su
muger diesen e entregasen bien e conplidamente por su juramento a la dicha Maria do
Maria (sic) a plaso çierto todas las cartas e instromentos e obligaçiones de debdas e
cartas de conpras e setençias que eran de la dicha Maria Yanes, madre de la dicha Maria
do Mato e manda[mos que] los dichos Esteuan Llorençio e su muger por el dicho
juramento diesen e entregasen, bien e verdaderamente, a la dicha Maria do Mato a çierto
plaso todas las otras escripturas comunales qualesquier que a la dicha Maria do Mato
pertenesçiesen por parte de la dicha Maria Yanes, su madre, e del dicho Gonçalo do
Mato, su padre. E otrosi mandastes vos, los dichos arbitos, que pues los dichos Esteuan
Llorençio e Mayor Peres, su muger, confesaran e dexieran que estauan prestos de
desfaser el dicho enganno que a la dicha Maria do Mato aldegara que ouiera en la
partiçion de los dichos bienes, mandastes que todos los dichos bienes de que el dicho
Gonçalo do Mato e Maria Yanes, su muger, estauan en posesion que veniesen
verdaderamente a nueua partiçion comunal entre las dichas Mayor Peres e Maria do
Mato e que los partiesen dos omes buenos sin maliçia, juramentados sobre los Santos
Auangellos, tomados a plaser de las partes, e que cada vna de las dichas partes, Mayor
Peres e Maria do Mato, leuasen para si la su parte e quinon de lo que a cada vna dellas
pertenesçiese auer435 de los dichos bienes de derecho asi partidos e diestes por ninguna
la dicha primera partiçion que de los dichos bienes fuera fecha. E fecha la dicha
partiçion que las dichas Mayor Peres e Maria do Mato e cada vna dellas leuase e ouiese
para si toda su parte e quinon que les de los dichos bienes pertenesçiesen de derecho. E
diestes por ninguna la dicha damanda que la dicha Mayor Peres fesiera a la dicha Maria
do Mato de los dichos bienes que eran cabos e patrimonio de la dicha Costança
Ferrnandes, madre de la dicha Mayor Peres, por quanto non contenien en si derecho, por
lo rasonado por parte de la dicha Maria do Mato. E otrosi diestes por nenguna la dicha
demanda que los dichos Esteuan Llorençio e Mayor Peres fesieran a la dicha Maria do
Mato en rason de los dichos bienes que dexieron que mercaran a Martin Correa,
escudero, e de las costas que sobrello fesieran por quanto non fuera justo el dicho
libello, pues que la dicha çibdat de Orenes fuera e era de Castiella. E otrosi diestes por
nenguna la dicha demanda que los dichos Esteuan Llorençio e su muger fesieran a la
dicha Maria do Mato en rason de los dichos veynte e çinco mill maravedis que le
demandaron desiendo que los leuaron de noche a ellos e otras cosas quando se fuera de
su casa que montauan los dichos maravedis por quanto non prouaran la dicha quantia e
porque fallastes que la dicha Maria do Mato que non fesiera injuria a los dichos Esteuan
Llorençio e su muger por se yr de noche con el dicho su marido e por quanto la dicha
Maria do Mato negara los dichos bienes que la dicha Mayor Peres allegara que fueran
de la dicha Costança Ferrnandes, su madre, resçebiestes a la dicha Mayor Peres a que
fesiese proeua derecha sobrello fasta dia çierto e aquellos bienes que prouase e mostrase
derechamente que le pertenesçien436 por parte de la dicha Costança Ferrnandes, su
madre, que fuesen suyos. E mandastes que non ouiesen en si firmedunbre alguna la
exepçion que la dicha Maria do Mato allegara en rason de las malas paranças de los
dichos bienes por rason de las guerras e pestilençias que acaesçieran y, en la dicha
çibdat, segund que esto e otras cosas mas conplidamente en la dicha setençia se
contenia.
E que seyendo asi dadas las dichas vuestras setençias que el dicho Esteuan
Llorençio, por si e en nonbre de su muger, que paresçio ante don Diego Gomes, dean de
435
auer] repetido.
436
te] borrado.

984
y, de la dicha çibdat de Orenes (sic), vicario general por el dicho obispo e dixele que
commo quier que el e la dicha su muger e la dicha Maria do Mato, con otorgamiento de
su marido, conprometieran todos los pleitos e contiendas e demandas que entre ellos
eran en mano de uos, los sobredichos Aluar Nunes e Gonçalo Yanes, con condiçion que
si vos non librasedes todos los pleitos e contiendas e demandas que entre ellos eran fasta
los terminos contenidos en el conpromiso otorgado por las dichas partes que se tornasen
todos los dichos pleitos e contiendas e demandas en el primero estado en que estauan al
tienpo que ellos otorgaron el dicho conpromiso e que uos que librarades algunos pleitos
e dierades setençia e que non librarades nin dierades setençia sobre todos los pleitos e
contiendas e demandas que eran entre las dichas partes e que fincaran dellos por librar e
pediera al dicho vicario que mandase venir ante si todos los proçesos de los dichos
pleitos e contiendas e demandas que eran entre las dichas partes e que las librasen
segund que fallasen por derecho.
Contra lo qual el dicho Martin de Gordon, por si e en nonbre de la dicha su muger,
dixo que paresçia antel dicho vicario asi commo ante ome bono e onrrado que era, mas
non commo ante su jues nin de la dicha su muger por çiertas rasones por el aldegadas
sobre lo qual fue contendido antel dicho vicario fasta que se pronunçio por jues de la
qual setençia el dicho Martin de Gordon apello para ante nos e apresento con el proçeso
del dicho pleito en la nuestra corte ante Ferrand Sanches, nuestro alcalle.
E por quanto el dicho Ferrand Sanches, alcalle, se fuera de la nuestra corte las
dichas partes, paresçieron ante Nicolas Gonçalues, nuestro alcalle, e dexieron e
rasonaron de su derecho en el dicho pleito antel fasta que dio setençia, en que fallo que,
segund las personas entre quien eran el dicho pleito e las rasones sobre que era e los
jueses arbitos ante quien paso que el dicho dean non era nin se podie pronunçiar por
jues del dicho pleito para connosçer del, pues que el dicho Martin de Gordon, en nonbre
de la dicha su muger, cuyo procurador era, non leuara el dicho pleito antel dicho dean e
vicario nin paresçio que consentiese en el nin lo ouiese por jues del dicho pleito, e por
ende reuoco e dio por ninguno el dicho su pronunçiamiento e sin enbargo del dicho
pronunçiamento. E otrosi, sin enbargo de lo dicho e aldegado en el proçeso del dicho
pleito por el dicho Esteuan Llorençio, por si e en nonbre de la dicha su muger, asi ante
los jueses de la dicha çibdat de Orenes e ante el dicho dean commo en la nuestra corte,
antel dicho Ferrand Sanches, alcalle, e despues antel dicho alcalle Nicolas Gonçalues,
fallo que, pues paresçie por el proçeso del dicho pleito que las dichas vuestras setençias
de uos, los dichos arbitos, fincaran consentidas de las partes e pasadas en cosa judgada
segund juysio de arbitos, pues non paresçia que dellas fuese reclamado por alguna de las
dichas partes dentro en el termino de los dies dias, segund que el derecho quiere, que las
dichas vuestras setençias que deuien ser conplidas e llegadas a exepcuçion e que uos,
los dichos jueses ordinarios de y, de la dicha çibdat de Orenes, que deuiedes yr adelante
por la dicha exepcuçion sin enbargo de lo que sobredicho es, e mando dar nuestra carta
para que fuesedes por la dicha exepcuçion adelante. E por quanto el dicho Esteuan
Llorençio, por si e en nonbre de la dicha su muger, apello commo non deuia del
mandamiento de los dichos Bernal Guitar e Ruy Llorençio, jueses en la dicha çibdat, e
paresçia que andaua maliçiosamente en el dicho pleito, condepno a el e a la dicha su
muger en las costas derechas fechas en el dicho pleito en la nuestra corte antel dicho
Ferrand Sanches e antel e reseruo en si la tasaçion dellas. E judgando por su setençia
pronunçiolo todo asi.
De la qual setençia el dicho Esteuan Llorençio, por si e en nonbre de la dicha su
muger, apello para ante Martin Yanes, notario del regno de Leon, e amas las dichas
partes paresçieron antel e dexieron e rasonaron de su derecho fasta que dio setençia, en
que fallo entre las otras cosas que las dichas demandas e contiendas que non fueran

985
fenesçidas por vos, los dichos arbitos, entre las dichas partes, en el termino que uos
fuera otorgado por el dicho conpromiso que se deuien tornar en el lugar testado en que
estauan al tienpo que el dicho conpromiso fuera otorgado antel dicho obispo de Orenes
o ante su vicario para que los librasen e defenesçiesen entre las dichas partes segunt que
fallasen por derecho, segund que esto e otras cosas mas conplidamente en la dicha
setençia se contenie.
De la qual setençia las dichas partes soplicaron para ante los dichos nuestros
oydores e apresentaronse antellos con el proçeso del dicho pleito en el tienpo que
deuian, e dexieron e rasonaron cada vno dellos de su derecho fasta que ençerraron
rasones e les pedieron setençia. E los dichos nuestros oydores dieron el dicho pleito por
concluso e por ençerrado e posieron plaso para dar setençia en el dicho pleito para dia
çierto e dende adelante para de cada dia segund vso e costunbre de la nuestra corte.
E ellos, visto el proçeso del dicho pleito e todo lo en el contenido, auido su acuerdo
sobre todo, fallaron que, en quanto el dicho Martin Yanes, notario, mandara deboluer
los pleitos que non eran fenesçidos antel dicho obispo de Orenes o su vicario en el lugar
e estado en que estauan al tienpo que el dicho conpromiso fuera otorgado para que los
librasen e fenesçiesen entre las dichas partes segund que fallasen por derecho, que en
esto que judgo mal e el dicho Martin de Gordon que suplicara bien, e reuocaron su
juysio en esta parte e, fasiendo lo que el deuiera faser, confirmaron sobreste articolo la
setençia del dicho Nicolas Gonçalues, alcalle, en que reuoco el pronunçiamiento que
fesiera el dicho dean en que se pronunçiara por jues del dicho pleito; e por tirar las
partes de costas queriendo dar a cada vna su derecho sumariamente sin figura de juysio
tornando al pleito prençipal fallaron que las dichas vuestras setençias que deuien ser
llegadas e ser fecha exepcuçion dellas, saluo en lo que yuso diran, ca por quanto el
dicho Esteuan Llorençio, en nonbre de la dicha Mayor Peres, su muger, aldegara
antellos que uos non determinarades algunos pleitos ellos determinaronlos e
mandaronlos determinar en la manera que aqui dira premeramente. El dicho Esteuan
Llorençio, por si e en nonbre de la dicha su muger, dixo que uos que non librastes nin
fesiestes mençion de vna demanda que el por si e en nonbre de la dicha su muger
posiera contra la dicha Maria do Mato en la qual desia que le demandara quinse mill
maravedis por los bienes muebles que quedaran de la madre de la dicha Mayor Peres en
poder del dicho Gonçalo Peres, padre de la dicha Maria do Mato, en esto fallaron que
fuera resçebido a la proeua sobrelo que dicho es por vos que fasta dia çierto prouase los
dichos bienes, e pues los non prouara dieronla por quita dellos. Otrosi, dexiera e
aldegara que uos non librarades vna demanda que el dicho Esteuan Llorençio ouiera
puesto contra la dicha Maria do Mato en que le demandara ocho mill maravedis que
desia que auia despendido en pleitos e en contiendas por defender los sus bienes de
algunos omes poderosos que desian que auian derecho contra ellos, e estas despensas
que las ouiera fechas por mandado del dicho su tutor e en prouecho de la dicha Maria do
Mato, fallaron que la dicha Maria do Mato que non era tenuda a las dichas despensas e
si algo despendiera por mandado del dicho tutor que a saluo le fincase de gelo
demandar. E otrosi que uos, los dichos arbitos, que non fesierades mençion de vna
demanda que el dicho Esteuan Llorençio posiera contra la dicha Maria do Mato en que
le demandara la meytad de la quinta parte de todos los bienes muebles e rayses que
fueran e fincaran de Maria Yanes, madre de la dicha Maria do Mato, por quanto desia
que los mandara a Gonçalo Peres, padre de las dichas Mayor Peres e Maria do Mato, en
su testamento, fallaron que uos que non determinarades claramente sobre los dichos
bienes maguer que dexiestes e mandastes que todos los bienes de que el dicho Gonçalo
do Mato e Maria Yanes, su muger, estauan en posesion que fuesen partidos egualmente
por las dichas Mayor Peres e Maria do Mato, e por ende mandaronvos que por vertud

986
deste su mandamiento declarasedes e determinasedes la dicha demanda. E otrosi
aldegara el dicho Esteuan Llorençio que uos non librarades sobre rason de los bienes
que fueran de tres hermanos de Maria Yanes que conprara del dicho Gonçalo Peres do
Mato, fallaron que uos non determinarades claramente la dicha demanda maguer
mandarades que todos los bienes de que el dicho Gonçalo do Mato e Maria Yanes
estauan en tenençia e en posesion que verdaderamente veniesen a nueua e egual
partiçion entre las dichas Mayor Peres e Maria do Mato, e por ende mandaron que
declarasedes la dicha demanda e determinasedes lo que dicho es. Otrosi, dixo e allego
que non determinarades nin librarades vna demanda que el auie contra la dicha Maria do
Mato en rason de los dichos seys mill maravedis en que cayera de pena por quanto fuera
e pasara contra las partiçiones que dis que fueran fechas entre las dichas Mayor Peres e
Maria do Mato, fallaron que la dicha demanda que era asas por vos determinada pues
dierades la dicha partiçion por nenguna. Otrosi, dixo e alego el dicho Esteuan Llorençio
que uos que non librarades sobre dos casas que estan en la rua de la Obra que dis que
son de la dicha Mayor Peres por quanto dis que le quedaron de partes de su madre,
fallaron que esto que era asas determinado por vos, pues dierades por ninguna la
demanda que la dicha Mayor Peres fesiera a la dicha Maria do Mato de los bienes que
eran cabos e patrimonio de la dicha Costança Ferrnandes, madre de la dicha Mayor
Peres, pero que si en la dicha determinaçion entendiestes de las dichas casas fallaron
que librastes mal, ,e trayendo el dicho mandamento aluedrio de buen varon, mandaron
que uos, por vertud deste su mandamiento, resçibades a la proeua de la dicha demanda a
la dicha Mayor Peres e, si lo prouare, que uos que le mandedes dar e entregar las dichas
casas. Otrosi, el dicho Esteuan Llorençio dixo e allego que non fuera por vos
determinado vna demanda que el fesiera sobre rason de vna vinna que yasie sobre la
puerta de la villa por rason que desie que la meytad della era de la dicha su muger,
fallaron que la dicha demanda que fuera por vos bien determinada. Otrosi, dixo e alego
que non fuera por vos librado vna demanda que el auie puesto sobre el lugar de
Baruadanes e del lugar de Lagarinos, desiendo que la quarta parte de los dichos lugares
que pertenesçien a la dicha su muger, fallaron que la dicha demanda que fuera
determinada bien e derechamente, e reuocaron todas las setençias que contra el dicho su
mandamiento fueran dadas. E por quanto amas (sic) las dichas partes ouieron rason de
contender non los condenaron en costas algunas.
E judgando por su setençia definitiua pronunçiaronlo e mandaronlo todo ansi, e
mandaron dar esta nuestra carta de setençia al dicho Martin de Gordon e su muger para
vos sobresta rason. Porque uos mandamos, vista esta nuestra carta o el traslado della
signado commo dicho es, a uos, los dichos jueses ordinarios, que veades las dichas
setençias que los dichos amigos arbitos dieron entre las dichas partes sobre la dicha
rason, las quales los nuestros oydores mandaron seer llegadas a exepcuçion e conplidlas
e fasedlas guardar e conplir en todo bien e conplidamente segund que en ellas se contien
e, enconpliendolas, fagades o mandedes faser entrega e exepcuçion de los bienes
contenidos en ellas e en cada vna dellas, al dicho Martin de Gordon, por si e en nonbre
de la dicha Maria do Mato, su muger, de todo lo en ellas contenido segund que por los
dichos jueses arbitos les fueron mandados dar e entregar por su setençias (sic) segund
que los dichos nuestros oydores lo judgaron e mandaron por la dicha su setençia (sic) e
en esta nuestra carta se contien.
E otrosi mandamos a uos, los dichos amigos arbitos, que determinedes e declaredes
e cunplades todo lo otro que los dichos nuestros oydores vos mandaron, que
determinasedes e declarasedes e conpliesedes segund que mejor e mas conplidamente
por la dicha su setençia (sic) se contien.

987
Que los vnos nin los otros non fagades ende al por alguna manera so pena de la
nuestra merçed e de seysçientos maravedis desta moneda vsal a cada vno de uos. E de
commo esta nuestra carta vos fuer mostrada o el traslado della signado commo dicho es
e los vnos e los otros [...] conplierdes mandamos, so la dicha pena, a qualquier
escriuano publico que para esto fuere llamado que de ende al que uos la mostrar
testimonio signado con su signo porque nos sepamos en commo conplides nuestro
mandado, la carta leyda datgela.
Dada en Torrijos, nueue dias de febrero en el anno del nasçimiento del nuestro
saluador Ihesu Christo de mill e tresientos e ochenta e quatro annos.
Johan Alffonso e Pero Ferrnandes e Aluar Martines, dotores, oydores del audiençia
del rey, la mandaron dar porque fue assy librado en el audiençia.
Yo Aparisçio Rodriguez, escriuano del rey, la fis escriuir.
Martin Anes, vista (rubricado). Alfonso Ferrnandes (rubricado).

1347

1384, febrero, 27. Ourense.

El escudero Gonzalo Vázquez, morador en la rúa dos Zapateiros, en su nombre y en


el de su hermano Alfonso Vázquez, caballero de la orden de Alcántara, afora a
perpetuidad al mercader Fernando Domínguez y a su mujer, María Pérez, moradores
en la rúa de Cimadevila, unas casas con su cillero en Ourense, en la rúa de
Cimadevila, que fueron de su padre Vasco Lorenzo, ciudadano auriense. Como renta
pagarán anualmente, a partir del día de santa Eufemia, además del fumazgo, dieciocho
libras por el día de santa María de agosto. La reparación de la casa correrá por cuenta
de los foreros salvo si se derrumban las paredes, en cuyo caso el arreglo correrá a
cargo de Gonzalo Vázquez.

A. Cregos de coro, nº 47. Orig. Perg.; 203 x 304 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta das casas que estan ao
portal de Çima de Vila».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 235 (nº 921).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Gonçaluo Uaasques, escudeiro, morador en
Ourense, ena rua dos Çapateiros, fillo de Vaasco Lourenço, çidadao que foy d´Ourense,
por min e en nome de Afonso Uaasques, meu yrmao, comendador da orden d´Alcantara,
que non he pressente porlo qual obrigo todos meus bees que el aia por firme e por
estauyl todo o que se en esta carta conten, dou e outorgo a foro a uos, Fernan
Domingues, mercador, morador ena dita vila d´Ourense, ena rua de Çima de Vila, e a
uosa moller, María Peres, e a toda uosa uos para senpre hunas casas que eu ey que estan
ena dita vila d´Ourense, ena dita rua de Çima de Vila, as quaes foron do dito Vaasco
Lourenço, meu padre, que foy; as quaes parten con outras casas que foron de Esteuoo
Anes d´Anbia, e do outro cabo parten con outros soares de casas de min, o dito
Gonçaluo Vaasques, e en çima topan en outras minnas casas e yxido en que mora Johan
Peres, laurador, e teen as portas ena dita rua pubrica. Aforouos as ditas casas desde dia
de santa Oufemea en deante para senpre, sen as ditas casas e yxido en que mora o dito
Johan Peres, con seus sobrados e camaras e celeyro, e con suas entradas e seydas e con
todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que uos que as mantenades e reparedes

988
e apostedes do que lles conprir en maneyra que se non percan per mao paramento, saluo
se faleçeren per fondamento de parede que eu que as aposte per minna custa; e dedes
ende a min ou a minna voz de foro cada anno en saluo, por dia de santa Maria d´agosto,
dez e oyto libras de dineiros brancos desta moeda que se agora husa, de que contan
viinte soldos por huna libra, e que pagedes fumaien acustumada, se se delas ha437 de
pagar, e do al averdeslas liures e quites de todo outro enbargo. E para con elas seerdes
anparados a dereyto obrigouos todos meus bees. E eu, o dito Fernan Domingues, que
soo presente, por min e por a dita minna moller, que non he presente, e por toda nossa
uoz, asy reçebo de uos, o dito Gonçaluo Uaasques, as ditas casas aforadas, e para as
reparar e apostar e manteer e pagar de cada anno o dito foro e conprir e aguardar todo o
que dito he, obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto que dito he quiser pasar peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis da boa
moeda; e a dita pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e ualla para
senpre.
Feyta a carta en Ourense, biinte e sete dias do mes de feuereiro, era de mill e
treçentos e oyteenta e quatro annos da naçença do noso saluador Jhesu Christo 438.
Testemoyas que a esto foron presentes: Gomes Anes, alffayate, e Afonso de Lugo e
frey Ares, frayre da horden terçeyra, moradores en Ourense, e Gonçaluo Lourenço,
omme de Sueyro de Juuyn, e outros.
E eu, Fernan Gonçalues, notario publico d´Ourense porlo bispo e igleia desse lugar,
que a esto presente foy e o escripui e meu nome (signum) e signal y puge, que tal he.

1348

1384, abril, 2. Santiago de Compostela.

El cabildo compostelano nombra como sus procuradores al juez de Villestro y dos


canónigos para que confirmen, en su nombre, todos los cambios que el arzobispo de
Santiago don Juan haga con el obispo y cabildo de Ourense.

B. Escrituras 7, nº 38. Perg.; 488 x 643 mm.; escr. gótica. En traslado incluido en el
documento de permuta de bienes entre el cabildo auriense y el arzobispo compostelano
realizado en Ourense el 19 de abril de 1384 (doc. nº 1349). Presenta manchas de humedad y
antiguas dobleces que dificultan la lectura.
C. Escrituras 7, nº 35. En traslado realizado por el canónigo, canciller y notario de
Ourense Gonzalo Aurario el 1 de julio de 1420.
D. Escrituras 13, nº 62. En traslado realizado en noviembre de 1472 por el chantre don
Arias Fernández de Vilasante y el canónigo Juan de Ramuín, con autoridad del bachiller
Juan de Flores, canónigo y provisor del obispo auriense don Diego.

ED. Documentos de Orense, I, 340-341.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 235 (nº 922).

437
delas ha] repetido
438
da naçença do noso saluador Jhesu Christo] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del
documento, antes de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.

989
Eno anno da nacençia de nostro sennor Ihesu Christo de mill e trezentos e oyteenta e
quatro annos, dous dias de abril. Sabean todos que, seendo don Gomez Aras, dean de
Sanctiago, e o cabidoo da egleia de Sanctiago juntados eno seglario da igleia de
Sanctiago en seu cabidoo per tangemento de canpaa, segundo que han de costume, en
presença de mi, Aras Peres Chantreiro, notario publico de Sanctiago jurado, e das
testemoyas adeante scriptas, os dictos dean e cabidoo diseron que eles fazian e
otorgauan por seus certos liidimos sufficientes procuradores a Pascual Ferrnandes, juyz
de Vellestro, ordinario ena egleia de Sanctiago, e a Ruy Ferrnandes, doutor en decretos,
e Pero Diaz, bachaller en decretos, coengos de Sanctiago, elles todos tres en senbra e
ajuntados, para que por elles e en seu nome podessen e possan otorgar e otorgassen
qualquer concambeo ou concambeos que nosso sennor, o arçobispo de Sanctiago don
Iohan, fezesse con o sennor bispo d’Ourense e con o cabidoo da dicta egleia d’Ourense
ou con qualquer deles de qualquer ou quaesquer heredades, vodos e terras e logares que
perteescen aa mesa do arçobispo que entre si huus a outros cambeassen; e quanto perlos
ditos suos procuradores sobresto que dicto he ou sobre parte delo feyto fosse e
procurado que eles o outorgauan e abian por firme e estable so obligacion dos bees do
dicto cabidoo, que disseron que para elo obigauan.
Feyta e outorgada foy esta carta de procuraçion enno dito seglario ennos ditos dia e
era.
Testemoyas que foron presentes: Rodrigo Alfonso, repostero do dito cabidoo, e
Alfonso Lourenço, clerigo do coro de Sanctiago, et Gomez Gonçalues, escriuano.
Eu, Aras Peres Chantreiro, notario publico de Sanctiago jurado, presente foy e fiz
escriuir e aqui meu nome e signal ponno en testimoyo de verdade.

1349

1384, abril, 19. Ourense.

El cabildo auriense acepta cambiar con el arzobispo de Santiago de Compostela la


villa de Fisterra y el coto de San Vicenzo de Duio, alegando que, por su lejanía, le es
difícil controlarlo, y estima que proporciona una renta anual de tres mil quinientos
maravedíes de moneda blanca. El arzobispo comenta que lo mismo le ocurre con los
bienes que posee en la diócesis de Ourense y acepta entregar a cambio varios de ellos
cuyas rentas deben alcanzar esa cantidad. Como no se sabe con exactitud el monto de
las rentas que producen los bienes entregados por el arzobispo, se acuerda una
investigación para conocer su valor; en caso de que éste sea superior o inferior a los
tres mil quinientos sueldos habrá de reajustarse la permuta para adecuarse a ellos. Se
cierra el acuerdo con el juramento de las partes de mantenerlo, haciéndolo también los
procuradores del cabildo compostelano, estipulándose las penas correspondientes y
con el compromiso de obtener su confirmación por el papa.

A. Escrituras 7, nº 38. Orig. Perg.; 488 x 643 mm.; escr. gótica; manchas de humedad y
antiguas dobleces que dificultan la lectura.
B. Escrituras 7, nº 35. Traslado realizado por el canónigo, canciller y notario de Ourense
Gonzalo Aurario el 1 de julio de 1420: «Factum et extactum fuit hoc …s publicus
instrumentum supradictum a quodam instrumentum originali escripto in pergameno do
corio et signato signorum predictorum Garssie Didaci, canonici ecclesie Auriensis, et
Roderici Gundisalui de Thapia, clerici Burgensis diocesis, ac per publicorum auctoritate
apostolica notariorum, non raso, non cancellato, non viciato nec interlineato nec in aliqua
sui parte suspecto, in ciuitate Auriense prima die menssi iullii, anno a natiuitate Domini

990
CCCCmo vicesimo. Testibus que presentes fuerunt et viderunt legi et concertari hoc presens
transuntum causa dicta littera originali: venerabilis et discretis viris Iohanne Alfonso de
Castro, abbatie Trinitatis, et Petro Sancii, archidiaconi de Baroncelle, et Iohane de Ortega,
magistro scolarum, et Petro Roderici de Soutelo, et Didaco Fernandi, et Aluaro Fernandi, et
Roderico Alfonsi, canonicis dicte ecclesie, et aliis. (Signum: Gunsaluus Auriarius, notarius)
Et me, Gundissaluo Aurario, canonico predicte ecclesie Auriensis ac notario publico et
chancellario predicte ecclesie et ciuitatis Auriensis, qui supradictum transumptum vidi, legi,
concertari coram supradictis testibus et manu mea propria scripsi non addendo nec
minuendo et fideliter concertaui cum dicto instromento originali, et cum auctoritate et
decreto michi dato et conceso per dominum venerabilem virum fratem Luppum de Galdo,
ordinis Predicatorum ac in sacram paginam magistrum ac sanctissimi domini nostri pape
penitenciarium, qui interposui suum decretum a peticionem Iohannis Alfonsi Toletani ac
predicti ecclesie Auriensi ac procuratoris tamen dicte ecclesie Auriensis, huic transumpto ut
valeret et facere fidem sicut instromentum originalem et in iudicio et extra et predictis
omnibus et singullis vna cum predictis testibus presens fui et signum meum consuetum
apposui rogatus et requisitus in fidem et testimonium omnium et singullo premissorum»;
rotos en la parte superior del pergamino.
C. Escrituras 13, nº 62. En traslado realizado en noviembre de 1472 por el chantre don
Arias Fernández de Vilasante y el canónigo Juan de Ramuín, con autoridad del bachiller
Juan de Flores, canónigo y provisor del obispo auriense don Diego.

ED. Documentos de Orense, I, 336-341.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 235 (nº 922).

CIT. ES, XVII, 134.- GONZÁLEZ VÁZQUEZ, El arzobispo de Santiago, 59-60 y 202.- A.
LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 142.

IN DEI NOMINE. AMEN. Nouerint vniuersi quod a anno a natiuitate eiusdem Domini
millesimo trescentesimo octougesimo (sic) quarto, die vero decima nona mense aprilis,
indictione septima pontifficatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domni
Clementis, diuina prouidencia pape septimo, anno sexto, in presencia notariorum et
testium infrascripta ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, constitutis et
personaliter congregatis reuerendissimis in Christo patribus et dominis Iohanne, Dei et
apostolice sedis gratia archiepiscopus Compostellanus, domini regis Castelle maiore
cancellario et sue maiore capellano, ac regnum Legionis maiore notario, et domno
Pascasio, eadem gratia episcopo Auriense, et Martino Petri, vicario decani Auriensis,
Garsia Roderici, archidiacono de Castella, Gundissaluo Iohannis, thesaurario,
Gundissaluo Iohannis, Alfonso Fernandi, Garsia Didaci, Bartholomeo Petri,
Gundissaluus Iohannis de Noya, Petro Enrrici, Fernando Alfonsi, Gundissaluus
Roderici de Roias, archidiacono de Tauro, Alfonso Roderici de Astorga, Guterrio Petri,
Melendo Roderici et Fernando Petri, abbate Sancte Trinitatis, canonicis ecclesie
Auriensis, in loco infrascripto capitulum celebrantibus, ut moris est, per pulsacionem
campane, necnon et discretis viris Pascasio Fernandi, iudice de Vellestro, et Petro
Didaci, bacallario in decretis, canonico ecclesie Compostellane, nomine decani et
capituli dicte Compostellane ecclesie, quorum procuratores existunt per quodam
procuratorium confectum et signatum per Ariam Petri, notarium Compostellanum, prout
per eum apparebat, cuius tenor inferius subsequetur.
Dicti domini inter se tractauerunt et dixerunt quod, cum dictum capitulum
Auriensem locum de Finibus Terre cum cauto de Duyo in Compostellana diocesis
obtineat, et dictus locus cum dicto cauto ab ecclesie Auriense et ab eius dominio nimis

991
remotus existat, et sic ipsi de dicto capitulo non possuit ipsius loci comode dominare,
prout experiencia maniffesta, quod dictus dominus archiepiscopus Compostellanus ab
ipsis et a capitulo Auriense dictum locum cum dicto cauto cum omnibus iuribus et
redditibus ad dictum locum pertinentibus causa permutationis pro se et pro mensa sua
archiepiscopale recipere dignaretur, et de bonis suis ad mensam archiepiscopalem
pertinentibus que in hac diocesi Auriense noscitur obtinere mense capituli Auriensis tot
et tanta bona causa permutationis assignare que tria millia et quingentos morabitinos
albe monete currentis annuantim valerent in redditibus et valoribus. Ad que supradicta
dictus dominus archiepiscopus respondit quod cum ipsa in ista diocesi Auriense ratione
dicte sue mense aliqua bona, ut dictum est, obtineret que cotidie deteriorabatur pro eo,
quod non poterat vtiliter procurari quia nimis ab ecclesia Compostellana et eius dominio
distant, quod placebit eidem cum dicto Auriense capitulo permutare et dicte mense dicti
capituli loco dicti loci de Finibus Terre cum prefato cauto de Duyo et cum eius
pertinetiis certa bona que habebat in ista diocesi im perpetuum assignaret.
Vnde, habito super hoc ad inuicen diligenti tractatu, dictus dominus archiepiscopus,
nomine dicte sue ecclesie, de consensu decani et capituli Compostellani persona
dictorum suorum procuratorum, qui consentiunt in omnibus supradictis et infrascriptis,
dicte mense dicti capituli Auriensis domos suas sitas in villa Ripauiense, in vico de
Platea, que de Coenga vulgariter nuncupantur, cum cupis et doliis que habet in dicta
villa; et locum suum et possessionem de Auellanal cum omnibus hereditatibus et
possessionibus ad dictam suam mensam pertinentibus, et medietatem hereditatum de
Revordaos, diocesis Tudensis, cum suis foris, pertinenciis et iuribus vniuersis; et omnes
possessiones et bona cum suis casalibus et pertinenciis et foris et directuris quibuslibet
que sibi et ad dictam suam mensam archiepiscopalem pertinent in loco de Paacos de
Arenteyro et Sobreda, scolastrie de Orzellon; item, loca et redditus et bona sua de Iouim
cum suis domibus et ypothecis, foriis, pertinenciis, directuris et iuribus vniuersis; item,
casale suum de Figueyroaa cum suis pertienciis, situm in Plano de Castella; item, suum
casale de Carreyra, situm in parrochia de Garauaes, archidaconatus de Castella, cum
suis pertinenciis; item, cautum et locum suum de Vide, diocesis Auriensis, cum
omnibus suis iuribus et pertinenciis et seruiciis et cum iure patronatus ecclesie de Vide
et iuribus vniuersis; item, casale suum de Sauto cum omnibus iuribus suis et
pertinenciis, situm in parrochia Sancte Michaelis de Mellees, quod casale nunc tenent,
ut asseritur, Martinus Iohannis et Michael Dominici, coloni; item, casale suum de Lama
et de Vergaça cum omnibus suis iuribus, situm in parrochia Sancti Pelagii de Aluan;
item, casale suum de Moredo, situm in parrochia Sancte Marte d’Aguiar, cum omnibus
suis iuribus et pertinenciis, et cum iure patronatus dicte ecclesie et ecclesiarum Sancti
Petri de Trioes et Sancti Christofori de Armeriz, diocesis Auriensis; item, heremitagium
vocatum de Casqueofrez cum omnibus suis casalibus et pertinenciis; item, vota
archipresbiteratus Ripauiensis; que bona pertinencia ad mensam dicti domini
archiepiscopi in diocesibus Auriense et Tudense sita esse noscuntur cum omnibus suis
iuribus et pertinenciis ad montes et fontes cum omnibus suis libertatibus, priuilegiis et
exemptionibus vniuersis que et quas in dictis possessionibus et bonis habuit et habet
dicta ecclesia Compostellana causa permutationis dicte mense dicti capituli Auriensi im
perpetuum assignauit in extimacione dictorum trium milium et quingentorum
morabitinorum, quaquidem asignacionem dictorum suorum bonorum dicte mense
predicte facere asserebat pro dicto loco se (sic) villa de Finibus Terre cum dicto cauto
de Duyo et cum omnibus iuribus et pertinenciis ad dictam villam et cautum
pertinentibus, quoquomodo dictorum bonorum et possessionum dominium et
proprietatem per presentem cartam in dictum Auriensem capitulum im perpetuum
transferendo. Et dicti vicarius decani et capitulum ecclesie Auriensis, mutua dictarum

992
ecclesiarum Compostellane et Auriensis vtilitate pensata, dicta bona et possessiones pro
se et subcessoribus suis et pro dicta mensa sua, in extimacione dictorum trium milium et
quingentorum morabitinorum annuatim a dicto domino archiepiscopo recipientes, sibi et
suis successoribus et dicte sue mense archiepiscopali, causa permutatione et in
concambium dictorum bonorum et possessionum, dictum locum seu villam de Finibus
Terre cum dicto cauto et cum omnibus iuribus et pertineciis ad dictum capitulum
pertinentibus quoquomodo im perpetuum concesserunt ac etiam assigarunt dominium et
possessionem dicti loci seu ville cum dicto cauto in dictum archiepiscopum et eius
mensam archiepiscopalem per presentem cartam libere transferentes cum omnibus
iuribus et pertinenciis suis permutatione et concambio supradictis.
Cetero quia, ut439 asserebatur, per eos de valore dictorum bonorum per dictum
dominum archiepiscopum collatorum non constabat ad plenum vtrum plus nichil minus
valerent in redditibus annuatim, dicta contrahentes inter se vnanimiter ordinarunt ac
etiam conuenerunt quod vsque ad festum sancti Martini proximi subsequentis tam ex
parte dicti domini archiepiscopi quam etiam ipsius capituli Auriensis de valore et
redditibus dictorum bonorum et possessionum diligens inquisicio haberetur; et si per
dictam inquisicionem repertum fuerit dicta bona predicta tria millia et quingentos
morabitinos annuatim excedere in redditibus et valore, quod dictus dominus
archiepiscopus ad illud que superfuerit vltra dictorum tria millium et quingentorum
morabitinorum valorem libere reuertatur; si autem per dictam inquisicionem constiterit
dicta bona deficere annuatim in dicto valore trium millium et quingentorum
morabitinorum, quod dictus dominus archiepiscopus de aliis bonis ad dictam suam
mensam pertinentibus teneatur dicto Auriensi capitulo addere dicto valore deffinere
adimplere.
Pro cuius contractus robore ac etiam firmitate dicti contrahentes, videlicet, dictus
dominus archiepiscopus, pro parte sua, et persone et canonici in dicto capitulo
existentes, pro parte dicti sui capituli, ad sacrosancta Dei euangelia iurantur adimplere
omnia et singula supradicta sub pena mille duplarum auri monete domini nostri regis
Castelle, scilicet: quod pars que dictum contractum aliqua alia impediret uel contra eum
uel eius partem aliquis attemptasset alteri parti que predicto contractui staret dictas mille
duplas aureas integre persoluisse, de qua pena uel interesse satisfacto uel non dicto
contractu permanente im perpetuum ualituro. Quibus omnibus et singulis dictus
dominus episcopus, qui presens erat, necnon et dicti procuratores dicti capituli
Compostellani suum expressum prestiterunt conssensum auctoritate dicti domini
archiepisopi habita et obtenta.
Tenor vero dicte procurationis dicti capituli Compostellani talis est:

[Inserta carta de procuración hecha por el cabildo compostelano a favor del juez de
Villestro y dos canónigos para que, en su nombre, aprueben los cambios que realice el
arzobispo de Santiago don Juan con la Iglesia auriense, de fecha 2 de abril de 1384,
doc. nº 1348].

Preterea dictus dominus archiepiscopus, nomine suo et dicte sue Compostellane


ecclesie, se et bona mense sue penitus obligauit quod si dictum procuratorium per dicti
capituli Compostellani procuratores productum minus sufficiens diceretur, quia ipse ad
maiorem habundantiam sub dicta pena pecunia fecit et procuraret, quod decanus et
capitulum sue ecclesie Compostellane infra vnius mensis spacium requisiti expresse
dicto contractu consentirent. Rursus ad dicte permutatione perpetuam firmitatem dicti

439
ut] interlineado, sobre el renglón.

993
contrahentes sub dicta pena pecuniaria et iuramenti inter se promiserunt adque se ad
inuicem obligarunt quod laborarent et procurarent in quantum eis possibile fuerit infra
annum dicte permutationis et contractus confirmacionem obtinere et habere a domino
nostro papa. De quibus omnibus et singulis dicti contrahentes, quilibet pro parte sua,
pecierunt et requisierunt a nobis, notariis infrascriptis, fieri publica instrumenta.
Acta fuerunt hec in palacio dicti domini episcopi Auriensis anno, die, mense,
indicione et pontificatu quibus supra.
Presentibus: venerabilibus et discretis viribus fratre Roderico Dono, gardiano
monasterii Sancti Francisci dicte ciuitatis Auriensis, fratre Alfonso de Mellide et frater
Didaco, ordine sancti Francisci; Didaco Martini, scriptore; Petro Alfonsi, hostiario dicti
domini archiepiscopi; ac Gundissaluo Vello, familiare dicti Garsie Didaci, canonici; et
aliis.
Et ego, Garsias Didaci, canonicus ecclesie Auriensis ac notarius publicus et
cancellarius dicte ecclesie et ciuitatis Auriensis, auctoritate ecclesie supradicte,
premissis omnibus et singulis dum sic ut promictitur, agerentur, trauctarentur et fierent,
vna cum prenominatis testibus et infrascripto notario presens fui eaque omnia et singula
sic fieri et tractaui vidi et audiui, et de mandato dictorum dominorum in hanc formam
publicam reddegi signoque meo consueto signaui in testimonio ueritatis omnium et
singulorum (signum: Garçia).
(Signum) Et ego, Rodericus Gundissalui de Tapia, clericus Burgensis diocesis,
publicus auctoritate apostolica notarius, premissis omnibus et singulis dum sic ut
promictitur, agerentur, tractarentur et fierent, vna cum prenominatis testibus et notario
suprascripto, presens fui eaque omnia et singulo sic fieri et tractaui vidi et audiui, et de
mandato dictorum dominorum in hanc formam publicam reddegi et manu mea propria
scripsi signoque meo consueto signaui in testimonio omnium premissorum rogata et
requisitus.

1350

1384, mayo, 10. Santiago de Compostela.

El cabildo compostelano ratifica el cambio hecho por el arzobispo don Juan de sus
bienes en el Ribeiro y diócesis auriense con el cabildo de Ourense por la villa de
Fisterra y el coto de San Vicenzo de Duio, realizado el 19 de abril de 1384 (vide doc. nº
1349).

A. Escrituras 7, nº 37. Orig. Perg.; 224 x 155 mm.; escr. gótica; pequeños rotos en las
líneas 10 a 13 que afectan solamente y con poco relieve al texto en las 10 y 11. Al dorso,
escr. gótica: «Confirmaçon e consenssu que fezo o cabidoo da Igleia de Santiago por los
bees que auya Santiago açerca de Ribadauea e no bispado d’Ourens».
B. Escrituras 13, nº 62. En traslado realizado en noviembre de 1472 por el chantre don
Arias Fernández de Vilasante y el canónigo Juan de Ramuín, con autoridad del bachiller
Juan de Flores, canónigo y provisor del obispo auriense don Diego.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 235 (nº 923).

Sabean todos que seendo dom Gomes Aras, dayan, e o cabidoo da iglleia de
Santiago juntados em seu cabidoo per tangemento de canpaa, segundo costume,
presente y don Pero Fernandes, arçidiago de Carrion, vigario geeral e teente lugar do

994
sennor arçibispo de Santiago don Johan, en presença de min, Garçia Suares, notario de
Santiago, e das testemoyas adeante escriptas, os ditos dayan e cabidoo diseron que
outorgauan e outorgaron huun concambeo que o dito sennor arçibispo fezera con o
cabidoo da iglleia d’Oureense do porto de Finsterra, que era do dito cabidoo
d’Oureense, porlos outros lugares que o dito sennor arçibispo auya açerqua de
Ribadauea. Et que consentia em el por quanto diseron que entendian que o dito
concambeo era en prol do dito sennor arçibispo e da sua igllesia; et se neçesario era de
fazer, que reteficauan todo o que o dito sennor arçibispo sobre esto fezera e trautara
segundo se enno contrauto sobredito feito contiina. Et prometian nunca vyir contra el so
as pennas contiudas no estromento do dito concambeo sobre esto feito. Et desto o dito
arçidiago de Carrion pedio a min, notario, huun testemoyo.
Esto foy enno cabidoo da igllesia de Santiago, dez dias de mayo do anno da naçença
de noso Sennor Ihesu Christo de mill e trezentos e [oy]teenta e quatro annos.
Testemoyas que foron y presentes: Nicolao Domingez, raçoeiro de Santiago; Johan
Miguelles do Caminno, canbea[dor]; Gonçaluo Dominges, reposteiro; e Fernan de Uea,
porteiro do dito cabidoo; e outros.
Eu, Garçia Suarez das Encrouas, notario publico jurado de Santiago, a esto presente
foy e confirmo e meu nome e signal aqui pono en testemoyo de uerdade (signum:
Garçia Ss.)

1351

1384, junio, 6. Ribadavia.

El notario ribadaviense Pedro Anfreus traslada el foro hecho el 27 de marzo de


1375 por Lorenzo Eanes da Choza, con el consentimiento de su esposa Aldara Gómez y
de Urraca Eanes, al canónigo auriense Durán Lorenzo de dos «exidos», con su sesego,
en A Pía da Casca, por orden del juez ribadaviense Juan Fernández de Bouzadas y a
petición de Rodrigo García Barata, heredero del canónigo (vide doc. nº 1289).

A. AHPOu. Archivos Carlos Taboada Tundidor, carp. 31. Orig. Perg.; 259 x 231 mm.;
escr. gótica. Presenta manchas de humedad que no impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica:
«Presentada esta carta por demanda o dia lunes, viinte e dous dias de mayo, [mill e
quatrozentos e…]».

[Inserta foro hecho por Lorenzo Eanes da Choza al canónigo Dúran Lorenzo de los
exidos en A Pía da Casca, de 27 de marzo de 1375, doc. nº 1289].

Este he o trasllado da sobredita carta a qual era escripta em purgameiro et feyta


perllo dito Martin Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense, et signada de seu
signal segundo que per ela paresçia; a qual carta eu, Pero Anffreus, notario publico del
rey ena villa de Ribadauia, uy e lii e aqui de a ueruo a ueruo em mina presença fis
traslladar segundo que em ella era scripto e contiudo. Ao qual dito trasllado Johan
Fernandes de Bouçadas, juis ena dita villa de Ribadauia, a pedimento de Ruy Garçia
Barata, herel (sic) do dito Duran Lourenço, deu sua outoridade et entreposso degreto e
mandou que ualuesse em juiso et fora del assy commo publico oureginal da dita carta
paresçendo.
Feito foy este dito trasllado ena dita villa de Ribadauya, seys dias de junyo, anno do
maçemento de nuestro sennor Jhesu Christo da era de mill e CCCº LXXX IIIIº annos.

995
Testemoyas que foron presentes e viron a dita carta: Lourenço Gonçalues, Johan
Affomso, regateiro, Martin do Caualo, Afomso Lourenço, scriuan, uisinnos da dita villa,
Françisco Eanes, scriuan, e outros.
E em este dito trasllado meu nome scripui e meu signal puge, que tal (signum) este
(sic).

1352

1384, julio, 26, miércoles. Ourense.

El concejo de Ourense constituye como sus procuradores al escudero Alfonso


Ouxea de Vilamarín y a Rodrigo Lorenzo para que lleguen a un acuerdo con el obispo
auriense sobre las distintas cuestiones por las que estaban enfrentados, entre ellas la
reedificación del Castelo Ramiro. Previamente el notario Gonzalo Pérez da Fontaíña
había requerido al concejo que pusiera fin al enfrentamiento con el obispo, solicitud a
la que se sumaron varios vecinos, por lo que fue tratado en concejo en el que se
aprueba realizar una concordia con el obispo, previa consulta entre los vecinos y
moradores de la ciudad. Realizada la consulta, el pueblo decide aprobarla y participar
activamente en la misma, para lo cual designan a cuatro hombres buenos –Gonzalo
Eanes das Tendas, García Pérez da Fontaíña, Pedro Peláez y García Fernández da
Praza– quienes, junto a los jueces y regidores, nombrarán a los procuradores que los
representen ante el obispo y, una vez que los procuradores lleguen a un acuerdo con el
prelado, lo ratificarán con sus firmas.

B. Libro Grande, ff. 21r-22r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 235 (nº 924).

CIT. A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 142.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense,


498.

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en


miércoles cuando en realidad fue martes.

[S]abeam todos como en presença de Vasco Martinet, notario publico da çidade


d´Ourens porlo obispo e porla egleia dese lugar, e das testimuynas adeante scriptas,
seendo o conçello da dicta çibdade d´Oureens juntados per pregon ena costra de Sam
Martino, segundo que he de huso e de custume, presentes y Anton Fernandes, juys
d´Ourens; e Afonso Ougea de Villamarin, escudeyro; e Gonçalo Perez de Noalla e
Martin Anes de Gordon e Iohan Ares e Roy Lourenço e Afonso Gonçalues
Maldegolado, regidores, que han de veer fazenda do conçello da dicta çibdade por noso
senor obispo; e Gonçaluo Anes, mercador; e Pero Paez e Garçia Perez da Fonteyna e
Aluar Gonçalues Pereyra e Fernan Perez das Tendas e outros moytos omes boos,
vizinos e moradores da dita çibdade; et outrosy presente y Gonçaluo Perez da Fonteyna,
notario d´Oureens.
Entonçe o dicto Gonçalo Perez diso, afrontando aos dictos juyzes e rigidores e
omees boos, dizendo que ben sabiam en commo era desconcordia e desauiinça entre ho
onrrado padre e senor don Pascoal Garçia, porla graçia de Deus e da sancta igleia de

996
Roma obispo d´Ourens, e o dicto conçello sobre çertas cousas que entre elles recreçeran
e sobre Castelo Ramyro, que o dicto senor obispo fazia por carta del rey. Et despoys da
dita desconcordia e desauiinça que tractaran con o dicto senor obispo boa auiinça e
concordia, segundo que se contiinna en çertos capitulos que entre eles foram e estauan
escriptos. E que despoys que alguus do dicto conçello, non deuidamente, que
enbargauan e anbargaran a dicta boa concordia e auiinça, do qual enbargamento podia
viir deseruiço del rey e do dicto senor obispo e mal e danno aa dicta çibdade e aos
vezinos e moradores dela.
E por quanto os dictos regedores tiinnan carrega de reger a dicta çibdade a seruiçio
del rey e do dicto senor obispo e a prol e onrra da comunidade dela, por ende que lles
pedia e afrontaua e requeria, asi commo vezino e notario da dicta çibdade, que uissen a
dicta boa auiinça e concordia que estaua tractada ontre o dicto senor obispo e o dicto
conçello, e que se vissen que era seruiço del rey e do dicto senor obispo e prol e onrra
da dicta çibdade e dos uezinos e moradores dela, que lla fezessen e outorgasen e
fezessen e tractasen sobre esto per aquella mellor maneira que entendesen que podese
seer, mays sen dano da huna parte e da outra. E se o asi fezessen que fariam bem e
dereyto e o que deuian fazer, se non, que protestaua por si e por todos aquelles que con
el en esto quisessen seer de querelar deles a noso senor el rey e a suas iustiças e du quer
que seu dereyto fose, e que os dictos regedores e omes boos e todos seus bees fossen
tiudos e obrigados a todo mal e dano que por esta razon ueese e recreçese e que os
dictos senores rey e obispo se tornassen a elles por ello.
Et desto en commo o dezia frontaua e requeria que pidia ende a min, dicto notario,
huun publico instromento ou mays, quantos // [fol. 21v.] lle conprissen, para guarda do seu
dereyto.
E logo, a esta ora, o dicto Anton Fernandes, juyz, e Vasco Martinet e Domingo
d´Ermide e Afonso Ligeyro e Martin de Gordon, vizinos da dicta çibdade, que estauan
presentes, diseron que esta meesma afronta e requiremento que fazia o dicto Gonçalo
Perez, que essa meesma faziam elles por si e por aquelles que con eles en esto
quisessem seer.
Et logo os dictos regidores diseron que queriam logo sobre esto auer seu conssello e
que darian logo a elo sua resposta.
E despoys desto, logo, a pouca dora, os dictos juiz e regidores e omes boos, auendo
sobre esto uysto e auido seu consello, diseron que lles prazia de auer boa paz e boa
concordia e boo amor con o dicto seu senor obispo, guardandolles el aquelas cousas que
ontre elles estauan tractadas, pero que preguntauan a todos los uezinos e moradores da
dicta çibdade que se o dicto senor obispo lles quisese outorgar aquellas merçees e graças
que lle auiam demandado se queriam auer con o dicto seu senor obispo boa paz e boa
concordia segundo fora tractada.
E elles responderon todos que sy, pero que queriam que de ontre si fosem tomados
quatro omes boos para que, en huun con os dictos regidores, tractassem e firmassem a
dicta concordia.
Et logo todos en huun acordo deputaron quatro omes boos d´ontre si, aos quaes
deron logo todo seu liure e conprido poder, conuen saber: a Gonçalo Eanes das Tendas e
a Garçia Perez da Fonteyna e Pero Paez e Garçia Fernandes da Praça, que fossen logo
con o dicto juys e regidores a tractar e outorgar, prometer e firmar as dictas auiinças e
concordia e capitulos que ontre o dicto senor obispo e elles foran tractados.
Et outrosy, todos en huun acordo, deron poder aos dictos Afonso Ougea e Roy
Lourenço que, por si e polos outros todos, tractassem con o dicto senor obispo as dictas
auiinças e capitulos e pleytesias. E elas tractadas porlos dictos Afonso Ougea e Roy
Lourenço que os outros regedores e omees boos, he a saber, os dictos Gonçaluo Anes e

997
Pero Paez e Garçia Perez e Garçia Fernandes, que o firmassem por stipulaçon solenpne
e iuramentos e firmezas, aquellas que a elles ou aa mayor parte delles ben uistas fossem,
para o qual lles deron liure e conprido poder. E para que enas almas dos vezinos e
moradores do dicto conçello podessen iurar as dictas cousas e todo aquello que porllos
dictos Afonso Ougea e Roy Lourenço fosse tractado con o dicto sennor obispo sobre
esta razon, outorgaron e prometeron de o auer por firme e por estauel para sempre todo
quanto porlos dictos juys, regedores e Gonçalo Anes e Pero Paez e Garçia Perez e
Garçia Fernandez ou a mayor parte delles sobre esta razom fosse tractado, outorgado,
firmado, iurado e prometudo, sub obligaçon de todos os bees do dicto conçello, que para
ello obligaron.
E desto en commo pasou os dictos juyzes, regedores e omes boos pidiron a min,
dicto Vaasco Martinet, notario, que lles desse ende testimuyo.
Testimuyas: Gonçaluo Perez Sardina, notario d´Ourense, e Fernand Affonso da
Torre e Migeel Perez e Iohan Gomez e Gonçaluo Seixaluo, carniçeiros, e Garçia Yanes
e Lourenço Perez, aparelladores, // [fol. 22r.] e Gonçaluo Yanes da Bareyra e Pero Çide e
Iohan Lourenço e Pero Leyton, vizinos d´Ourens, e outros.

1353

1384, julio, 26, miércoles. Ourense.

Concordia suscrita por el obispo auriense don Pascual García y la ciudad de


Ourense, representada por los procuradores Alfonso Ougea de Vilamarín y Rodrigo
Lorenzo, en presencia y con la aprobación de los regidores del concejo y de los
hombres buenos elegidos por los vecinos, sobre las distintas cuestiones por las que
estaban enfrentados, entre ellas la reedificación del Castelo Ramiro. Se señala que el
concejo perdona todos los agravios que había recibido por parte del obispo, sus
familiares y paniaguados y, a su vez, el obispo perdona al concejo, vecinos y moradores
los recibidos por su parte.

B. Libro Grande, ff. 22r-23v., 7r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática. El libro está mal encuadernado, la última parte de esta escritura se encuentra al
folio 7r. Presenta manchas de humedad, especialmente la última parte del documento (folio
7r.), que dificultan la lectura. En la parte derecha del documento, escr. humanística: «El
consejo de Orense perdona al obispo algunos agrauios hechos».

ED. FERNÁNDEZ ALONSO, El pontificado gallego, 319-320 (transcripción parcial).-


MARTÍNEZ SUEIRO, Fueros municipales de Orense, 47-54 (transcripción parcial).

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 235 (nº 924).

CIT. DURANY, Ourense na Idade Media, 162.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, El archivo del
Concejo de la ciudad de Orense, 185.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 388 y 416.-
SOMOZA MEDINA, Historia de Ourense, 51.

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en


miércoles cuando en realidad fue martes.

998
[E]t despoys desto logo, este dicto dia, quarta feyra, viinte e seis dias do mes de
jullio do anno do naçemento do nosso senor Jhesu Christo de mil e trezentos e oyteenta
e quatro annos. Em presença de nos, Fernan Rodriguez, notario publico del rey ena sua
corte e en todos los seus regnos, e nos, Gonçalo Perez da Fonteyna e Vasco Martinez,
notarios publicos d´Ourens polo bispo e pola egleia dese lugar, e das testimuyas adeante
escriptas, os dictos Affonso Ougea e Roy Lourenço, porlo poder sobredicto, auendo
uisto e tractado con o dicto senor obispo, estando y presentes os dictos regedores e Pero
Paez e Garçia Perez e Garçia Fernandes, enos paaços do Curral do dicto senor obispo,
que estan ena dicta çibdade, eno seu uergeu dos dictos paaços, et auendo tractado sobre
las cousas de juso scriptas, presentaron e fezeron leer per nos, os dictos notarios,
presente o dicto senor obispo e os dictos regidores e omes boos, huna escriptura em
maneira de capitulos escripta en papel, da qual o tenor he este que se logo adeant segue.
Et o dicto senor obispo respondendo a cada capitulo escriuio de sua propia maao en fin
de cada huun destes capitulos a resposta que a cada huun delles daua ena maneira que se
segue:
Senor, estas son as cousas que o conçello desta uossa çidade d´Ourens uos pedem
por merçee que llas outorguedes, e peçades por merçee a nosso senor el rey que as
confirme por uos e por uossos sucçessores:
Que uos nen uossos sucçessores que non enbarguedes as rendas del rey aos440
uezinos desta çibdade quando as quiseren arendar, nen nos ameaçedes nen lles façades
por elo maa obra. Respondeo o dicto senor obispo e disso que nunca o contrario fezera,
e que lle plazia.
Outrosi, que non apremeedes os uezinos e moradores desta uossa çibdade que uos
fien as dictas rendas del rey contra sua uoontade. A esto respondeo o dicto senor obispo
que nunca o contrario fezera, e que lle prazia.
Outrosi, que nos non ponades en esta çibdade meyrino nen algazil saluo os iuizes de
seu foro. A a esto respondeo o dicto senor obispo que mandaua que se guarde en este
articulo o que se guardou e deueo guardar en tenpo dos obispos don Gonçalo e don
Vaasco e don Aluaro e seus antecçessores.
Outrosi, que os non madaredes (sic) prender a uizino nen a morador leygo desta
çibdade nen leuar a uosas priioes nen a uossas fortalezas e carçeres441 a outre, saluo aos
juyzes que uos poserdes en esta çibdade que prendam os omes leygos da sua iuridiçon e
os lancen na cadea do conçello e que façan delles dereyto; e que os juizes e os
andadores desta çibdade que guardem os presos e que non leuem a carceragem dos
uezinos desta çibdade. A esto respondeo o dicto senor obispo que lle plazia, saluo se os
dictos juyzes fossem negligentes en fazer iustiça, // [fol. 22v.] eno qual caso diso que
mandaua fazer a outros juyzes que el porria de seu foro, e tiraria os que negligentes
fossem en fazer iustiça e dereyto; saluo outrosi caso de crimen lege magestatis.
Outrosi, que os non desapoderedes das cadeas e priioes do conçello. Et a esto
respondeu o dicto senor obispo que lle prazia.
Outrosi, que o conçello que uos de cada anno, por primeyro dia de janeyro, tres
cobros de dous omes boos do conçello cada cobro en escripto sub seu seello, e que uos
que ponades destes dous omes por iuyzes quaes quiserdes por cada huun anno, e que
estes façan iustiça por uos, e que estes iuyzes que non seiam paniguados dos obispos
nen das pesoas do cabidoo nen regedores. A esto respondeu o dicto senor obispo e diso
que lle prazia.
Outrosi, en razon das penas da camara del rey, que as demandedes e facades
demandar per ante os iuizes desta cidade, se perla ventura as quiserdes demandar, e que
440
aos] repetido.
441
carçeres] la primera «r» esta interlineada, sobre el renglón.

999
seiam oidos sobre elo e uençidos segundo que se conten eno ordenamento de noso senor
el rey. A esto respondeu o dicto senor obispo e disso que lle plazia.
Outrosi, non ponades nen mandedes fazer ao dicto conçello alguas cousas que nunca
ouueron de fazer de huso nen de custume nen son teudos de fazer de dereyto, nen lles
ponades sobre elo pena alguna nen lla leuedes. A esto respondeu o dicto senor obispo, et
diso que este caso que guardaria seus boos usos e boos custumes que deua de dereito
guardar.
Outrosi, que non mandedes dar pousadas en casa dos uezinos e moradores do
conçello aos uosos escudeiros e paniguados e ofiçiais, saluo se uos ueerdes de Castella
para estar ena dicta uossa çibdade de morada ou se uos nouamente alguun ome que tam
agina non posades apousentar, eno qual caso por huun mes solamente mandaredes dar
pousadas a uosso pousador con huun dos iuyzes do conçello, et dende adeante
mandasedes lles catar suas pousadas aa sua custa ou aa uosa; nen lles mandedes nen
consintades tomar os panos e suas bestias contra suas uoentades, saluo en uosa
neçesidade, se ouuerdes mester as bestias. A esto diso o dicto senor obispo que lle
plazia.
Outrosi, non ponades juyzes clerigos que ouçan e liurem os pleitos con os juyzes
leygos saluo uosos uigarios, que liuren os pleitos ecclesiasticos que se an de liurar de
dereito e sempre foy acustumado. A esto respondeo o dicto senor obispo que se guarde
o que se guardou en tenpo dos obispos don Vaasco, don Aluaro e don Gonçalo e seus
anteçessores e se deue guardar de dereito.
Outrosi, des que os ofiçiaes foren por uos postos ena dicta çibdade que os non
tiredes, saluo por seus mereçementos se os elles fezeren. A esto respondeu o dicto senor
obispo que lle plazia.
Outrosi, que non defenderedes aos notarios que non den testimuyo tamben contra
uos como contra outros das cousas que por elles passaren con uosa resposta ou de
aquelles contra quen ho ouueren de dar. A esto respondeu o dicto senor obispo que // [fol.
23r.]
numca llo defendera nen no querriades mays, ante lles manda que o dem.
Outrosi, que non enbarguedes ao conçello os seus offiçios e dereytos e suas cousas
de que estam en huso de fazer e de leuar. A esto respondeu o dicto senor obispo que non
lles enbargara o que he seu, delles, de dereito.
Outrosi, non nos pasaredes nen yredes contra nosos aforamentos que teemos
aforados de uos e dos outros obispos que foron uosos anteccesores e per seus uigarios e
uosos. A esto respondeu o dicto senor obispo que os aforamentos feytos per el ou porlos
obispos, seus ancçesores (sic), que queria guardarlos, pero que os que fezeron seus
uigarios ou procuradores, ou os uigarios ou procuradores dos obispos seus antecçesores,
que o poina en maao de dous omes boos que el daria e outros dous quaes dese o dicto
conçello, e estes que o liuren segundo dereyto e segundo sua ben uista; pero que seia
guardada huna sentença que foy dada ontre obispo don Afonso e o conçello.
Outrosi, senor, seia uosa merçee que en razon das maas paranças se alguus non
lauram commo deueram que non queirades yr pus elo nen lles lo demandar. A esto
respondeu o dicto senor obispo que o liuren os dictos omes boos segundo ben uisto lles
seera.
Outrosi, os sacrilegios que seia uosa merçee, se algun en elles caeu ata aquí, de nos
los quitardes, e de aqui en deante, se algun y caer, que lle los mandedes demandar per
ant uosos uigarios. A esto respondeu o dicto senor obispo que lle prazia.
Outrosi, que nos non demandedes as custas do castelo que en el fezestes e fezerdes,
outorgando el rey que o façades. A esto respondeu que se el rey mandase fazer o dicto
castello que lle plazia.

1000
Outrosi, senor, que non mandedes penorar aos omees e bestias que uam desta
çibdade por lena tragendoa elles sen dano e non cortando aruores que leuem froyto. A
esto respondeu o dicto senor obispo que lle plazia de grau.
Outrosi, senor, que seia uosa merçee de perdoardes de boo curaçon todo odio e
malquerença e sana que auedes ata aqui, asi en speçial commo en geeral, de todos os
uizinos e moradores desta çibdade. E a esto respondeu o dicto senor obispo que lle
prazia.
E diso que todalas cousas outorgaua por fazer bem e merçee ao cocello (sic) da dicta
çibdade, saluo en todo e por todo o senorio mero e mixto imperio e iurisdiçion que el e a
dicta sua egleia d´Ourens an ena dicta çibdade d´Ourens.
A qual escriptura presentada e liuda, o dicto senor obispo, por si e por todos seus
suçesores, e os dictos juyz, e outrosi Bernal Guitar de la Guerra, juyz da dicta çibdade,
que y present estaua, e os dictos regedores e omes boos, por si e en nome do dicto
conçello da dicta çibdade, diseron que outorgauan e outorgaron en todo e por todo a
dicta escriptura e capitulos, e que consentiam en ella segundo que en ela era scripto e
contiudo.
E por ende, que poys o dicto senor obispo estas merçees lles auia feito, que por si e
en nome do dicto conçello, diziam que lles prazia e // [fol. 23v.] consentiam que o dicto
senor obispo fezese seu castello, para o qual elles por si nen por outro publica nen
ascondudamente non lle darian estoruo alguun. E pri(sic)que a dicta escriptura e
capitulos fossem mays firmes que tambem o dicto senor obispo commo o dicto conçello
que enuiarian logo seus procuradores con suas cartas ao dicto senor rey para que llo
outorgasse e confirmasse, segundo que se en el contiinna.
Et logo, a esta ora, os dictos juyzes regedores e omees boos fezeron juramento aos
sanctos euangeos, que corporalmente tanjeron con suas maaos, e pelo dicto juramento
prometeron e outorgarom de conprir e aguardar ao dicto senor obispo en todo e por todo
todos seus priuilegios e sentenças e liberdades e os husos e custumes que el e a dicta sua
egleia an e omengees que auiam feytas a el e aos outros obispos, seus anteçessores, e
delles obedeeçer a el e a seus suçesores en todo e por todo commo a seus senores
naturaes eno senorio e iuridiçon da dicta çibdade, segundo mellor e mays
conpridamente obedeesçeron aos outros obispos, seus antecçessores, que a iuridisçon da
dicta çibdade d´Ourens toueron, e que nunca yram nen pasaran contra elo nen contra
parte delo en alguun tenpo por alguna razon.
Outrosi, renonçiaron a huna apelaçon e escriptura que auiam feyta ao dicto senor
obispo este dicto mes de jullio da era sobredicta, entre lo coro e o altar da eygleia
cathedral de Sam Martino, segundo que a dicta apelaçon pasara e fora publicada e
estaua escripta por Martin Gonçaluez e Afonso Guiça, notarios d´Ourense, e deronna
por nihuna.
Outrosi, iuraron que, en caso que os dictos seus procuradores tragam cartas del rey
en que mande que se non faça o dicto castelo, que non husaram delas, nen procuraram
outras nen nas enuiaran gaanar, mays que aiudaran ao dicto senor obispo con cartas e en
todas las outras maneiras que poderen porque o dicto castello se faça; pero que non an
de aiudar aa custa do dicto castello con dineyros nen con outra seruentaria.
Outrosi, o dicto senor obispo deu por nenhuun o enprazamento que este outro dia
fez en este dicto mes aos dictos juyzes, regidores do dicto conçello en razon da custa do
dicto castello, segundo que o dicto enprazamento foy feyto per min, dicto Fernan
Rodriguez, notario.
Et outrosi deu por non liida huna carta que contra o dicto conçello fez leer per min,
dicto Fernan Rodrigez, notario, en que lles mandara que mostrasem as cartas dos
aforamentos, pero que diso que daria suas cartas contra os do dicto conçello per que lles

1001
mandaria que mostrasem en todo o mes d´agosto as dictas cartas dos dictos
afforamentos aos omees boos auiidores sobredictos que fosen tomados entre elles, e que
elles fosen tiudos a llas mostrar en todo o dicto mes; e elles asi o consintiron.
Et logo o dicto senor obispo, por si e por seus suçesores, fez juramento, poendo a
maao enos seus peytos sagrados, teendo os sanctos euangeos deante, de guardar ao dicto
conçello seus boos usos e custumes segundo o jurou outra uez, quando reçebeu a
omenagen do dicto conçello.
// [fol. 7r.] Outrosi, os dictos juyzes, regedores e omes boos diseron que perdoauan e
perdoaron logo ao dicto senor obispo todos agrauios, males e noios e sen razoes e
querelas, se as elles ata aqui an, do dicto senor obispo e de todos los seus omees e
famyliares e paniguados.
Et outrosi o dicto senor obispo asi perdoou ao dicto conçello e uizinos e moradores
del, segundo que he escripto eno capitulo de suso contiudo que fala desta razom.
Et desto en commo pasou o dicto senor obispo, por si e porla dicta sua egleia, et os
dictos juyzes, regedores e omees boos, por si e en nome do dicto conçello, pidiron a
nos, dictos notarios, senllos publicos instromentos ou mays, os que lle conprisem, para
guarda de seu dereito.
Testigos que a esto foron presentes: Afonso Uaasquez [de] Uaamonde, caualeyro,
don Vasco Perez, meestrescola, e don Ferrant Perez, abbade da Triindade, na egleia
d´Ourens, e Gonçaluo Martinez de Montealegre, e Iohan de Requeixo e Afonso Caruon,
moradores en Oureens, e outros.

1354

[1384], agosto, 8, lunes. Ourense.

El concejo auriense, reunido por pregón en el palacio episcopal, y el obispo don


Pascual García ratifican la concordia que había sido firmada entre el prelado y los
jueces, regidores y hombres buenos de la ciudad de Ourense.

B. Libro Grande, ff. 7r-8r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática. En la parte izquierda del documento, escr. humanística: «Es ano no es era». En
la parte derecha del documento, escr. humanística: «Ano442 1384». En la parte derecha del
documento, escr. humanística: «Ano 1346, era bispo don Aluaro, tio de Juan Rodriguez de
Biedma, ascendiente de la casa de Monterrey y mss … don Pascual Garcia».

A pesar de que en el documento se indica la fecha bajo el sistema de datación de la era


hispana, es evidente que trata de la era da naçença443, como se comprueba al comparar a los
notarios y los miembros del concejo de la ciudad de Ourense con los que aparecen en la
concordia firmada el 26 de julio de 1384 que se ratifica en este documento.

§ [E]t depoys desto, lunes, oyto dias do mes d´agosto da era sobredicta de mill e
trezentos e oyteenta e quatro annos, en presença de nos, os dictos Fernan Rodrigues e
Gonçaluo Perez, notarios sobredictos; e outrosi en presença de nos, Pero Lourenço e
Martin Gonçalues e Afonso Guiça e Fernan Sanchez e Gomez Perez, notarios publicos
d´Ourens porlo obispo e porla egleia dese lugar, e das testimuyas adeante escriptas,

442
Ano] superpuesto. Era] tachado.
443
Sistema de datación utilizado en algunos documentos que se equipara al estilo de la Natividad.

1002
seendo o dicto senor obispo eno paaço grande da sala do seu Cural da dicta çibdade,
seendo y juntados per pregon o conçello da dicta çibdade, segundo que o an de uso e de
custume, conuen a saber: Bernal Guitar de la Guerra e Anton Fernandes dos Brancos,
juyzes ena dicta çibdade, e Martín Anes de Gordon, Rodrigo Lourenço e Afonso
Gonçalues Maldegolado // [fol. 7v.] e Roy de Montes e Gonçaluo Perez de Noalla,
regedores que an de ueer fazenda do conçello da dicta çibdade porlo dicto senor obispo
segundo o ordenamento do regno; e Gonçaluo Anes das Tendas, mercador, e Garçia
Perez da Fonteyna e Afonso Ares, escudeyros, e Pero Paez, mercador, e Pero de Sode,
carniceiro, e Gonçalo Esteueez e Fernan Afonso da Torre e Rodrigo Afonso, fisico, e
Gonçaluo Martinet de Montealegre e Iohan Fernandes, escriuan, mercador, e Iohan
Perez Rosete e Iohan de Iunqueyra do Uilar e Iohan Afonso, çapateyro, e Martin Torto,
ferreyro, e Gonçaluo Anes da Barreira, escudeiro, e Afonso Pedrouços e Iohan de
Castrouerde, carniçeyros, e Afonso Caruon, mercador, e Roy Gomez e Lourenço
Fernandes do Uilar, piliteiro, e Iohan de Touro, pixoteyro, e Fernan Pardin e Afonso de
Uilarnaz e Gonçaluo Lopez, escudeiro, e Domingo Yanes, mercador, e Lourenço Perez,
aparellador, e Fernan Domingues, coyteleyro, e Iohan Branco, carniçeiro, e Domingo
Fernandes e Martin Dominguez, çapateiros, e Roy Cameao, laurador, e Fernan
Borrageyros e Lourenço Yanes do Canpo e Domingo Afonso, çapateiro, e Gonçaluo de
Manoy e Gonçaluo de Remoyn, ferreiro, e Ruy Martinez, çapateiro, e Afonso da
Bugalla, ferrador, e Migeel Perez e Afonso Branco e Iohan Gomez, carniçeyros, e
Vaasco de Polido e Domingo de Hermide e Gonçaluo Yanes, alfayate, e Afonso
Rodeiro, todos uizinos e moradores da dicta çibdade, e Garçia Paez, procurador do dicto
conçello.
Entonçe o dicto senor obispo presentou logo y e fezo leer por nos, os dictos notarios,
a sobredicta escriptura e capitulos e auiinça que fora feyta e firmada entre o dicto senor
obispo e os dictos juyzes e regedores e omes boos por parte do dicto conçello, segundo
de suso esta escripta. A qual presentada e leuda, o dicto senor obispo preguntou aos
dictos juyzes e regedores e procurador e omes boos que dizian en esta razon se
outorgauan a dicta escriptura ena maneira que pasara e estaua escripta e que fora
outorgada pellos dictos juyzes, regedores e omes boos, ou se auia y alguun ou alguuns
que o contradisesem, ca se o dicto conçello o contradisese e o non quisese outorgar, que
a el plazia delo. Et que dizia e requeria aos dictos juyzes e ao dicto Garçia Paez,
procurador, que requerisen sobre elo aos dictos uezinos e moradores e a cada huun deles
se outorgauam a dicta auiinça e conpostura segundo que estaua escripta e pasara perlos
sobredictos Fernam Rodriges e Gonçaluo Perez e Vasco Martinet, notarios.
E o dicto Anton Fernandes, juyz, e o dicto Garcia Paez, procurador, fezeron
pregunta aos dictos regedores e omes boos do dicto conçello que siiam presentes se lles
plazia da dicta auiinça e conpustura que o dicto senor obispo e os dictos regedores e
omes boos firmaran e outorgaran, segundo que logo paresçia e estaua escripto pela dicta
escriptura. E o dicto juyz e Garçia Paez, procurador, requeriron sobre ello aos dictos
regedores e omes boos nomeados que siian presentes se outorgauan a dicta auiinça e
conpostura ena maneyra que estaua feyta e escripta.
Et os dictos juyzes e regedores e omes boos alguun nen alguuns non no
contradizendo diseron que lles pareçia que estaua // [fol. 8r.] ben a dicta auiinça e
escriptura, e que a outorgauan e outorgaron logo na maneira que era feyta.
Et o dicto sennor obispo diso que, poys que a elles prazia e outorgauan a dicta
auiinça, que el, por si e por seus suçesores, que a outorgaua e outorgou logo ena
maneyra que pasara e estaua escripta.

1003
Et desto en commo pasou o dicto sennor obispo, por si e por sua parte, e os dictos
omes boos do dicto conçello, por si e por la444 sua parte, pidiron a nos, dictos notarios,
senllos publicos instromentos ou mays, quantos lles conplissem, para guarda de seu
dereyto.
E esto foy en Ourens, eno dicto logar, eno dia e era e mes sobredictos.
Testimuyas que a esto presentes foron: Afonso de Villarnaz e Gonçaluo Perez Pardo
e Afonso Perez, beesteyro, e Gonçalo de Ferreyros e Gonçaluo Sardina, notario,
moradores en Ourense, e outros.

1355

1384, agosto, 21. Ourense.

Alfonso Vázquez, comendador calatraveño de Mudela, y su hermano Gonzalo


Vázquez, aforan a perpetuidad a Juan da Ponte, morador en Sabadelle, dos solares de
casas en la ciudad de Ourense, en la rúa de Cimadevila, uno de los cuales tuvo Esteban
Eanes de Ambía, ya difunto, por el que pagaba de foro veinte libras de dineros blancos.
El forero pagará una renta anual de seis maravedíes por el día de san Juan bautista y
deberá hacer en ellos una casa, cortiña o lo que desee. Se especifica que, si el forero
fuese demandado por los herederos de Esteban Eanes, los hermanos foristas le
defenderán y, en caso, de no poder hacerlo, darán tres de los seis maravedíes a los
herederos de Esteban Eanes o a quien le correspondan por derecho.

A. Cregos de coro, nº 46. Orig. Perg.; 252 x 167 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
que dificulta la lectura de las líneas 1 a 9; pequeñas incisiones en la línea 17; doblez vertical
que atraviesa las líneas 14 a 22, afectando a la lectura de algunas letras. Al dorso, escr.
gótica: «Carta das casas que estan aa porta de Çima de Vila».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 235-236 (nº 925).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Afonso Uaasques, comendador da
comendador (sic) de Mudela, que he da orden de Calatraua, e eu, Gonçaluo Uaasques,
seu yrmao, damos e outorgamos a foro a uos, Johan da Ponte, morador en Sabadelle, e a
toda uosa uoz para senpre dous soares de casas que nos avemos que estan ena vila
d´Ourense, ena rua de Çima de Vila, dos quaes hun deles teuo Esteuo Anes d´Anbia,
que foy, e porlo qual nos avemos d´auer de cada anno de foro viinte libras de dineiros
brancos; e os ditos soares parten de huna das partes con outras casas que uos, o dito
Johan da Ponte, teedes aforadas de nos, e da outra parte estan a par de outras casas de
Esteuo Anes d´Anbia, e teen os portaes ena dita rua pubrica. Aforamosuos os ditos
soares con sas entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon
que uos que façades y casa ou cortinna ou o que uos quiserdes, e dedes ende a nos ou a
nosa uos de foro cada anno en saluo, por dia de san Johan Bautista do mes de juyo, seys
morabedis de dineiros brancos, de dez dineiros o morabedi; e do al auerdelos liures e
quites de todo outro enbargo. E para con eles seerdes anparado e defeso a dereito
obrigamosuos todos nosos bees pero que he posto que se en445 alguun tenpo uos
demande os herees do dito Esteuo Anes ou outro alguun o soar que teuo o dito Esteuo

444
la] interlineado, sobre el renglón.
445
en] interlineado, sobre el renglón.

1004
Anes per que nos avemos d´auer de cada anno de foro as ditas viinte libras, o qual esta a
par das casas que foron do dito Esteuo Anes, que nos que uos defendamos a dereito con
el en todo noso poder; e non uos podendo anparar nen defender con el segundo dito he
que uos dedes dos ditos VI morabedis que nos avedes a dar dos ditos soares os tres
morabedis a herees do dito Esteuo Anes ou a quen os ouuer d´auer de dereito e que
dedes a nos os446 outros tres morabedis do dito soar que esta a par das ditas casas que
uos de nos teedes aforadas. E eu, o dito Johan da Ponte, que soo presente asy reçebo de
uos, os ditos Afonso Uellasques e Gonçaluo Uellasques, os ditos soares aforados
commo dito he, e para paga de cada anno o dito foro e conprir e aguardar todo o que
dito he obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto que dito he quiser pasar peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis de dineiros
brancos; et a dita pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e ualla para
senpre.
Feita a carta en Ourense, viinte e huun dias do mes d´agosto, da era de mill e
tresentos e oyteenta e quatro annos da naçença do noso senor Jhesu Christo.
Testemoyas que a esto foron presentes: Roy Lourenço, cunado dos ditos Afonso
Uellasques e Gonçaluo Uellasques, e Gomes Lourenço e Pero Fernandes, ome do dito
comendador.
E eu, Fernan Gonçalues, notario pubrico d´Ourense polo bispo e igleia dese lugar,
que a esto presente foy e o escripui e meu nome e signal y puge, que (signum) tal he.

1356

1384, noviembre, 12. Ourense.

Traslado notarial del acto de apertura, lectura y escritura del testamento del
escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», morador en la rúa do Pumar, de 13 de
septiembre de 1362, realizado por el notario auriense Martín González por orden del
deán auriense García Rodríguez, vicario general del obispo don Pascual García, a
petición del racionero Martín Xestosa, procurador del deán y del cabildo auriense (vide
doc. nº 1203).

A. Escrituras 1, nº 16. Orig. Perg.; 371 x 515 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, especialmente en la parte superior del mismo,
dificultando en ocasiones la lectura; la presencia de antiguas dobleces también dificulta la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento en commo Roy Fernandes, dito de Caluos,
mandou ao cabidoo duas casas de disimo a Deus ena Rua do Pumar».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 220 (nº 851).

[Inserta acto de apertura, lectura y escritura del testamento del escudero Rodrigo
Fernández «Calvos», de 13 de septiembre de 1362, doc. nº 1203].

[Inserta testamento del escudero Rodrigo Fernández «Calvos», de 9 de septiembre


de 1362, doc. nº 1202].

446
o] tachado

1005
Este he traslado das clasulas do testamento de Roy Ferrnandes de Caluos, que foy
vesino et morador ena cibdade d´Ourense, o qual testamento era feyto e signado do
signal de min, Martin Gonçalues, publico notario d´Ourense porla igleia desse lugar, et
signado outrosy do signal de Pero Anrriqui, coengo na igleia d´Ourense et chançeller
dessa çibdade; as quaes clasulas eu, o dito Martin Gonçalues, notario, aqui fiz trasladar
en minna presença e sacar do dito testamento ben e verdadeyramente a pedimento de
Martin Geestosa, raçoeyro et procurador do dean e cabidoo da dita igleia d´Ourense, et
por mandado et outoridade de don Garçia Rodriguez, dean d´Ourense et vigario geeral
do onrrado padre e sennor don Pasqual Garçia, porla graça Deus e da santa igleia de
Roma obispo d´Ourense, meu nome et meu signal aqui fiz en testemoyo de verdade.
Que foy feyto ena dita çibdade d´Ourense, doze dias do mes de nouenbro do anno
do naçemento de nuestro sennor Jhesu Christo de mill et trezentos e oyteenta et quatro
annos.
Testemoyas que viron o dito testamento et foron presentes aa dita outoridade: don
Gonçaluo Anes447 da Castineira, tesoureiro, et don Affonso Anes, arçidiago de Buual, et
Martin de Montes et Bertolameu Peres et Pero Anrriqui, coengos ena igleia d´Ourense,
Gonçaluo Peres Lohuna (sic), porteiro do cabidoo, et outros (signum).

1357

1384, noviembre, 20. Santa María de Guadalupe.

Juan I ordena a Diego Pérez Sarmiento, hijo de Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado
mayor de Galicia, y a los demás merinos de este reino que permitan al obispo de
Ourense, don Pascual García, la reconstrucción del Castelo Ramiro ya que con ello se
prestará un servicio a la monarquía y a la defensa de esta tierra.

B. Libro grande, f. 10r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática. En la parte derecha del documento, escr. humanística: «Carta al adelantado
para que no impida se haga el Castillo Ramiro». En la parte izquierda del documento, escr.
humanística: «Ano 1384. Este priuilegio es del rey don Juan el 1º, hijo del rey don Enrrique
el 2º, fue el que quito la cuenta de la era de Cesar y la mudo a los anos de Christo e murio
en Alcala de Henares de la caida de vn cauallo, ano de 1390. Doctor Carreras (rubricado).
Don Pascual Garcia es el obispo».

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 64-65 (nº 197).- PÉREZ
BUSTAMANTE, El gobierno, II, 186 (nº 439).- VILA ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 122 (nº 19).

CIT. PÉREZ BUSTAMANTE, El gobierno, I, 268.

[D]on Iohan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Portogal, de


Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen, del Alguarbe, de
Algezira e senor de Lara e Vizcaya e de Molina, a uos Diego Perez Sarmiento, fijo de
Pero Ruyz Sarmiento, nuestro adelantado mayor en Gallizia, e al merino o merinos que
por nos o por uos andodieren en el dicho adelantamiento agora e de aqui adelante, salud
e graçia.

447
Anez] interlineado, sobre el renglón, con llamada.

1006
Sepades quel obispo de Orenes e los conçeios de las uillas e logares del dicho
obispado nos enbiaron dezir que bien sabiamos en como el dicho obispo fazia el
castiello de Castiel Ramyro e en commo le nos448 enbiamos defender que lo non
feziesse nin acabase; et agora que, por quanto ellos entendiam que conplia a nuestro
seruiçio que el dicho castiello se acabase e fiziese pora guarda e defendimiento de toda
aquella terra, que nos pediam por merçed que mandasemos que el dicho castiello se
feziese e acabase.
Et nos, entendiendo que cumple asi a nuestro seruiçio e a pro e a guarda e
defendimiento de aquella tierra, touiemoslo por bien. Porque uos mandamos que
consintades fazer el dicho castiello al dicho obispo e gelo dexedes acabar, e le non
pongades nin consintades poner enbargo alguno en ello por alguna razon, ca nuestra
merçed e uoluntad es que el dicho castiello se faga e acabe para nuestro seruiçio e para
guarda e defendimiento de la dicha terra en la manera que cunple.
E non fagades ende al por alguna manera, so pena de la nuestra merçed.
Dada en Sancta Maria de Guadalupe, veynte dias de nouebro, del anno del
naçimiento de nuestro sennor Ihesu Christo de mill e trezientos e ochenta e quatro
annos.
Nos, el rey.

1358

[1384], noviembre, 20. Santa María de Guadalupe.

Carta misiva de Juan I al obispo de Ourense, don Pascual García, accediendo a su


solicitud de permitirle reedificar el Castelo Ramiro y comunicándole que ya ha escrito
a su adelantado mayor en Galicia, don Diego Pérez Sarmiento, para que le permita
acabar la obra.

B. Libro grande, f. 10r-v. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática.

ED. Documentos de Orense, I, 324-325 (omite la fecha).

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 65 (nº 198).- VILA ÁLVAREZ,
Castelo Ramiro, 122-123 (nº 20).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 69.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de


Ourense, 498.

[N]os, el rey de Castiella, de Leon, de Portogal, enbiamos mucho saludar a uos, el


obispo de Orense, commo aquel de quien fiamos.
Fazemosuos saber que uiemos vuestra carta que nos enbiastes e entendiemos lo que
por ella nos enbiastes // [fol. 10v.] dezir. Et a lo que nos enbiastes dezer que conplia a
nuestro seruiçio que ese castiello de Castiel Ramyro se feziesse e acabasse, e que nos
pediades por merçed que uos lo mandasemos acabar, sabede que nos plaz dello. Et nos
enbiamos nuestra carta a Diego Perez Sarmiento, nuestro adelantado, en que le

448
nos] repetido.

1007
enbiamos mandar que uos lo dexe acabar e uos non ponga enbargo alguno en ello,
segunt por la dicha ueredes.
Dada en la Sancta Maria de Guadalupe, veynte dias de nouenbre.
Nos, el rey.

1359

1384, diciembre, 23, viernes. Ourense.

El concejo auriense, reunido en la claustra de Santa María Madre, presenta al


obispo don Pascual García una serie de capitulaciones relativas a los fueros de la
ciudad y a la reedificación del Castelo Ramiro, solicitándole su aprobación. El obispo
responde una por una a todas ellas, aceptándolas pero reservándose para siempre la
jurisdicción y señorío sobre la ciudad de Ourense.

B. Libro Grande, ff. 11r-12v. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática.

ED. Documentos de Orense, I, 341-345.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 236 (nº 926). - VILA
ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 123 (nº 21).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200 y 209.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade
de Ourense, 69.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 388, 416 y 498.

En el anno del naçimiento de nuestro sennor Ihesu Christo de mill e trezientos e


ochenta e quatro annos, en la çibdat de Orenes (sic), viern<e>s, veynt e tres dias del mes
de dezienbre, en presençia de min, Ferrant Rodrigues de Ouiedo, notario publico de
nuestro sennor el rey en la su corte e en todos los sus regnos, e de los testigos de yuso
escriptos e de nos, Martin Gonçalues e Gonçaluo Perez, notarios publicos de la çibdat
de Orense por lo bispo e por la egleia de se lugar, e de los testigos de yuso escriptos,
estando el moy onrrado padre e sennor don Pascoal, por la graçia de Dios e de la sancta
egleia de Roma obispo de Orens; e Bernal Guitar e Anton Ferrnandes, juezes de la dicha
çibdat; e Roy Lourenço e Martin Anes e Iohan Arias e Roy de Montes e Alfonso
Gonçalues Maldegollado, regidores; e Goncaluo Anes de las Tiendas e Gonçaluo
Martinez de Motalegre (sic) e Garçia Ferrnandes, mercadores; e outros omes boos,
uezinos da dicta çibdade, e Aluaro Gonçalues, procurador do conçello da dicta çibdade,
juntados en conçejo por pregon, segunt que lo han de huso e de costunbre, en la caustra
de Sancta Maria la Madre. Estonçe los dichos juezes, regidores e procurador e conçeio
presentaron al dicho senor obispo vnos capitulos en escripto e pedieronle por merçed
que gelos otorgase, et el thenor de los dichos capitulos e de la respuesta que el dicho
senor obispo a ellos do es esta que se sige:
Primeramiente, que le pidiam por merçed que todos los fueros que el dicho sennor
obispo e sus antecçesores, por si e por sus uicarios o procuradores, auyan fechos a los
uezinos e moradores de la dicha çibdat fasta aqui seam firmes e estabeles segunt les los
fezieron e otorgaron. A este capitulo respondio el dicho sennor obispo que queria que
todas las sus heredades que por qualquier manera de aforamiento los sobredichos tienen,
paguen de aqui adelante el fuero que pagaron estos dos annos pasados, con condiçion

1008
que porque para sienpre se sepa quales son las heredades de la eglesia e commo estan
aforadas, que todos los que las dichas heredades tienen seam tenidos de fazer nueuas
cartas de los aforamientos sim chançelaria, saluo el salario del su notario, // [fol. 11v.] el
qual salario non sobira de treynta maravedis ariba nin desçendera de diez maravedis
ayuso, fasta el dia de san Iohan, primero que uien; e los que fasta este plazo non
fezieren los aforamientos e non tomaren cartas dellos que por esse mismo fecho
pierdam las heredades e que se tornen libre e desenbargadamiente a la eglesia para que
las afuere el dicho senor obispo a quien quisere.
Otrosy, que le pediam por merçed que todas las otras heredades e casas e logares e
fueros que los uezinos e moradores de la dicha çibdat tienen e poseen e que conpraron e
ganaron en qualquier manera que les seam firmes e les los confirme e los resçiba por
foreros dellos. A este capitulo respondio el dicho sennor obispo que le plazia, e lo
otorga con condiçion que las afueren nueuamiente del con las condiciones del primero
capitulo.
Otrosi, que le pedian por merçed que les quitase las malas paranças e las nouidades
del tienpo pasado. A este capitulo respondio el dicho sennor obispo que, por les fazer
merçed a los que las fezieron, que gelas quitaua por ueynte mill maravedis, por los
quales se con el auenieran por razon de los dichos fructus e malas paracas (sic) de las
heredades pertenesçientes a la su mesa e de la obra de la su eglesia de Orens; pero que
queria que ningunos de los dichos maravedis non seam repartidos a Anton Fernandes de
los Brancos por quanto gelo auian soltado.
Otrosi, que le pedian por merçed que los diesse por quitos e releuados para siempre
por razon de algunas heredades que se hermaron e ficaron en monte por razon de las
pestilençias e guerras e mortandades e por outros casos fortuytus. A este capitulo
respondio el dicho sennor obispo que le plazia, pero que desde agora resçebia en si las
tales heredades para las aforar libremiente a quiem quiser.
Otrosi, que le pediam por merçed que non fose enbargado nin defendido a los
uezinos e moradores en la dicha çibdat, clerigos e legos, los pastos e la lena de los
montes e de los otros logares que seam sin danno, segunt se usara en los tienpos pasados
fasta aqui, nin sean por ello penorados. A esto respondio el dicho sennor obispo que le
plaze que corten e pascam sin dapno en los logares acostumbrados e non en otra parte.
Otrosi, que le pedian por merçed que alçase los enbargos que posiera en las
heredades, e que mandase entregar todo el uino que fuera enbargado a los uezinos e
moradores de la dicha çibdat, et que seam dados por libres e por quitos de las fieldades e
obrigaciones que al dicho sennor obispo fezieran. A esto respondio el dicho sennor
obispo que le plazia, e que mandaria luego dar sus cartas para los juezes de los sus cotos
que gelo desenbarguen.
Otrosi, que le pediam por merçed que alçase las posadarias e ropa de camas que non
seam dadas nin tomadas contra uolunptad de los uezinos de la villa. A este capitulo
respondio el dicho sennor obispo que non mandaria dar posadas en casa de los uezinos e
moradores del conçeio desta çibdat, saluo ueniendo de Castiella para estar aqui de
morada o si le nueuamient uenieren algunos omes que non pueda tam ayna aposentar,
en el qual caso por hun mes tam solamient, e mas non mandara dar posadas al su // [fol.
12r.]
posadero con uno de los juezes de la villa en los logares pertenesçientes, et que
mandaua que sim su speçial mandado non diessen posada en cas de ningun regidor.
Otrosi, que le pedian por merçed que non demande nin tome bestias contra
uolunptad de sus duennos por premia ninguna. A esto respondio el dicho sennor obispo
que, quando las ouiere menestier, que las mandara demandar prestadas a los uezinos
desta çibdat.

1009
Otrosi, que le pedian por merçed que por dia de qualiendas janeras tome hun cobro,
de dos omes cada cobro, de los que le diere el conçeio, e que los dos omes que fueren en
el cobro que essos ponga por juezes legos, e non los reparta nin ponga otros juezes
clerigos algunos, e que estos que non seam apanigoados del obispo nin de ningun
benefiçiado desta eglesia de Orense. A esto respondio el dicho sennor obispo que se
guarde la sentençia dada por el rey don Alfonso en esta razon.
Otrosi, que le pediam por merçed que tenga e goarde e cunpla al dicho conçeio, el e
sus sucçessores, todos sus priuilegios e buenos usos e buenas costunbres que ouieron en
los tienpos antigos e an. A esto respondio el dicho sennor obispo que guardaria al dicho
conçeio sus buenos usos e buenas costunbres que siempre ouieron.
Otrosi, que le pedian por merçed que mande conplir, tener e guardar los
ordenamientos e estatutos fechos e ordenados por el dicho conçeio sobre razon de las
uiandas e del regimiento de la çibdat segunt que estan fechos e ordenados e se
ordenaran para prouecho desta çibdat e pro cumunal de todos. A esto respondio el dicho
senor obispo que le diesen el quaderno de los dichos ordenamientos e que el, con su
acuerdo dellos, mandara guardar los estatutos razonables con justiçia e con derecho.
Outrosi, que le pediam por merçed que non ponga en esta çibdat merino nin algazil
saluo los juezes de su fuero. A esto respondio el dicho senor obispo que le plaze de non
poner en la dicha çibdat otro algazil nin merino ordenariament, pero que tenia su algazil
para que faga lo que le el dicho sennor obispo mandare, et que mandara al su castellero
de Castiel Ramyro que use commo meior usaron los otros castelleros.
Otrosi, que le pediam por merçed que non seam desapoderados de las prisiones e
cadenas del conçeio. A esto respondio el dicho sennor obispo que le plaze de los non
desapoderar dellas.
Otrosi, que le pedian por merçed que faga demandar las penas de la camara por ante
los juezes desta çibdat, si por la uentura las ouiese de auer, e que seam sobre ello oydos
los uezinos desta çibdat e uençidos segund que se contien en el ordenamiento del rey
nuestro sennor. A esto respondio el dicho sennor obispo que mandara demandar las
dichas penas por ante los juezes legos a los que en ella cayeren.
Otrosi, que le pediam por merçed que non posiese juezes ningunos clerigos nin otros
algunos que oyam los pleitos con los juezes legos de su fuero, saluo los uicarios que
libren los pleitos ecclesiasticos que se am de librar de derecho e en que siempre fue
acostunbrado. A esto respondio el dicho // [fol. 12v.] sennor obispo que se guarde lo que se
guardo e guardar deuia en tienpo de los otros obispos sus anteçessores.
Outrosi, que le pedian por merçed que se alguno del conçeio fasta aqui cayo en
algun sacrilegio que sea su merçed de gelo quitar, e de aqui adelante si alguno en el
cayer que sea demandado sobre ello por derecho ante los uicarios del dicho sennor
obispo. A esto respondio el dicho sennor obispo que le plazia, et si de aqui adelantre
alguno del dicho conçeio cayese en algun sacrilegio que fuese demandado por su
procurador ante los sus uicarios.
Otrosi, que le pedian por merçed que non demandase al dicho conçeio costa ninguna
por razon de la costa que feziera en el su Castiel Ramiro. A esto respondio el dicho
sennor obispo que le plazia de les non demandar costa ninguna.
Et estas merçedes otorgo de les tener e goardar e conplir, pero que dixo que saluo e
reseruado fincase para el la su juridiçion e sennorio mero e mixto imperio que el auia en
la dicha çibdat de Orens en todas cosas para sienpre.
E desto en commo passo el dicho sennor obispo e los dichos conçeio, omes buenos,
juezes, regidores e procurador pediron a nos, los dichos notarios, senllos publicos
instromentos o mas, los que les conplisen, para guarda de su derecho.

1010
Testigos que a esto fueron presentes: Gonçaluo Sexaluo e Gonçaluo Anes, notarios
d´Ourens, Martin de Gordon, escripuan; e los sobredichos Gonçaluo Anes e Garçia
Fernandes e Gonçalo Martiniz de Montalegre, mercadores, e outros.

1360

1386, marzo, 23. Burgos.

Juan I, con la reina doña Beatriz y los infantes don Enrique y don Fernando,
concede al obispo de Ourense don Pascual García una serie de mercedes con el fin de
favorecer el poblamiento del castillo de Miraflor, en las proximidades de la ciudad de
Ourense: eximir del pago de moneda a treinta vecinos y moradores; celebrar una feria
anual de quince días de duración, que se iniciará el día de los santos Facundo y
Primitivo, y otra mensual, a celebrar el día ocho de cada mes, con las mismas
franquicias, privilegios y libertades que las que se celebran en Allariz, Milmanda y las
otras villas de la comarca de Miraflor. El rey ordena al adelantado mayor de Galicia y
a los oficiales de todos sus reinos que no prendan a los treinta vecinos del castillo de
Miraflor por no pagar la moneda, ya que este privilegio les eximia de su pago.

B. Libro grande, ff. 10v-11r. Copia simple. Perg.; 320 x 440 mm.; escr. minúscula
diplomática. En la parte izquierda del documento, escr. humanística: «Preuilegio para que
en el castillo de Miraflor, dicho Castelo Ramiro, aia feria franca que dure 15 dias y aia alli
treinta vezinos que sean libres de toda pension y tributo». En la parte derecha del
documento, escr. humanística: «Para que en el castillo de Miraflor pueda haber 30 vecinos
escusados de monedas. Feria por 15 dias, comenzando en san Facundo y san Primitivo, y
otras cosas. Año 1386».

ED. Documentos de Orense, I, 345-347).

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 65 (nº 199).- VILA ÁLVAREZ,
Castelo Ramiro, 123 (nº 22).

CIT. DURANY, Ourense na Idade Media, 147, 162.- FERNÁNDEZ ALONSO, El castillo de
Miraflores, 159.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 69, 244.- GALLEGO
DOMÍNGUEZ, Ferias y mercados en la provincia de Ourense, 140.- GALLEGO DOMÍNGUEZ,
Torres, cercas y puertas, 251.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 141.- LÓPEZ CARREIRA,
A cidade de Ourense, 433, 439 y 498.- PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense, 416.-
SOMOZA MEDINA, Historia de Ourense, 47.

[E]n el nonbre de Dios, Padre e Fijo e Spiritu Sancto, tres personas e vn Dios
uerdadero, que biue e regna por siempre iamas, e de la biemauenturada uirgem gloriosa
sancta Maria, su madre, a quien nos tenemos por sennora e por auogada en todos
nuestros fechos, et a onrra e a seruiçio de todos los sanctos de la corte çelestial.
Queremos que sepan por este nuestro priuillegio todos los omes que agora son o seran
de aqui adelante commo nos, don Johan, por la graçia de Dios, rey de Castiella, de
Leon, de Portogal, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Iahen,
del Algarbe, de Algezira e senor de Lara e de Vizcaya e de Molina, regnante en vno con
la reyna donna Beatriz, mi muger, e con el infante don Enrrique, myo fijo, primero
heredero en los nuestros regnos de Castiella e de Leon, et otrosi con mio fijo el infante
don Ferrando, por fazer bien e merçed a uos, don Pascoal, obispo de Orens, nuestro

1011
criado, tenemos por biem e es nuestra merçed que ayades en el uuestro castiello de
Miraflor, que uos feziestes çerca de Orens, por que se meior pueble, treynta vezinos e449
moradores que seam franquos e escusados de monedas para siempre jamas.
Otrosi, es nuestra merçed que en el dicho logar de Miraflor que aya este anno, e de
aqui adelante en cada anno para siempre jamas, feria una vez en cada anno que dure
quinze dias, e comiençe el di<a> de sant Facunde e sant Primitiuo. Et eso mesmo que
aya en el dicho logar a los ocho dias primeros de cada hun mes feria segunt que lo a en
Allariz e en Millmanda e en llas otras villas de aquella comarca. Et que las dichas ferias,
asi la de cada vn anno commo de cada hun mes, que ayan todos priuilegios e franquezas
e liberdades que an las otras ferias de las otras villas que son en comarca del dicho logar
de Miraflor.
Et sobre esto mandamos al nuestro adelantado mayor de Gallizia e a todos los otros
pertigeros e ofiçiales del dicho adelantamiento e de todas las çibdades e villas e logares
de los nuestros regnos que agora son o seran de aqui adelante, e a qualquier o a
qualesquier dellos a quien este nuestro priuilegio fuere mostrado, o el traslado del
signado de escriuano publico sacado con auctoridat de juez o de alcalle, que non
prenden nin consientan prendiar, este anno nin de aqui adelante, a los dichos // [fol. 11r.]
treynta uezinos e moradores que fueren en el dicho castiello, agora nin de aqui adelante,
por monedas que nos echemos a los nuestros regnos.
Et los unos e los otros non fagades ende al por alguna manera so pena de la nuestra
merçed e de seyscientos maravedis desta moneda vsual a cada uno dellos.
Et desto les mandamos dar este nuestro priuilegio escripto en pergamino de cuero e
seellado de nuestro seello de plomo.
Fecho el priuilegio en la moy noble çibdat de Burgos, veynte e tres dias de março
del anno del naçimiento del nuestro saluador Ihesu Christo de mill e trezientos e
ochenta e seys annos.
Yo, Iohan Ferrnandes, le fiz escripuir por mandado de nuestro senor, el rey, e tengo
vn su aluala por du mando librar este priuilegio.
Aluarus, decretorum doctor. Martin Anes, vista.

1361

1386, julio, 19. Ourense.

El cabildo auriense se obliga a pagar al maestrescuela de Astorga, Diego González,


subcolector general de la cámara apostólica, quinientos maravedíes de moneda vieja
por las ayudas y buenas obras que le había realizado. Esta cantidad debe pagarse antes
del día de santa Eufemia; de no ser así la cuantía se incrementará en diez maravedíes
por cada día que se retrase el pago.

A. Diversarum rerum 1, f. 53r. Orig. Papel; 240 x 314 mm.; escr. gótica; dobleces en
sentido horizontal y vertical que dificultan o impiden la lectura en distintas partes del
documento y que han originado pequeños rotos que afectan a las líneas 7, 8, 19 y 20; otros
rotos afectan a las líneas 9 a 12, 19 y al signo notarial. Al dorso, escr. gótica: «Instrumento
de la obligaçion que fiso [la dita igleia e cabillo] de Orense de pagar [quinientos] morabedis
al maestrescuela de Astorga».

CIT. ES, XVII, 135 [datándolo el día 9 de julio].

449
e] interlineado, sobre el renglón.

1012
Sepan quantos este presente publico instrumento vieren commo en la çiudat de
Orense, dies nueue dias del mes de jullio, anno del nasçimiento de nuestro sennor Jhesu
Christo de mill e trezientos e ochenta e seys annos. Este dia, estando en la dicha çiudat
de Orense dentro, en los palaçios del onrrado padre e sennor don Pasqual Garçia, por la
graçia de Dios e de la santa eglesia de Roma obispo de la dicha çiudat de Orense,
estando y presente el dicho sennor obispo, e otrosi estando y presente don Diego
Gonçales, mestrescuela de Astorga, subcolletor general de la camara de nuestro sennor
el papa, e otrosi estando y presentes los onrrados e discretos varones Garçia Rodrigues,
dean, e Alfonso Peres, chantre, e Alfonso Gonçalues, arçidiano de Bubala, e Vasco
Coruacho, mestrescuela, e Martin de Montes e Gonçalo Yanes e Gutier Peres e
Bartholome Peres, canonigos, e Martin de Geestosa, raçionero de la dicha egleia de
Orense, en presençia de mi, el notario, e de los testigos yuso escriptos, los sobredichos e
cada vno dellos dixieron que se obligauan e obligaron por si e en nonbre del cabillo de
la dicha egleia de Orense de dar e pagar al dicho Diego Gonçalues, mestrescuela e
subcolletor en no[nbre de la dicha camara del dicho sennor papa], quinientos maravedis
de moneda [vie]ja, a dies dineros noues el maravedi, fasta el dia de santa Eufemia,
primera que vien, a el o a su mandado, so pena de diez maravedis de la dicha moneda
cada dia q[uant]os dias passaren del dicho plaso passado en delantre, para la dicha
camara del dicho sennor papa, e para el en su nonbre, por nonbre de pena e interesse
conuençional que sobre si e sobrel dicho cabillo e sus bienes ponian.
Los quales dicho[s] quinientos maravedis de moneda vieja cognosçieron quel dicho
cabillo de la dicha eglesia de Orense era tenudo e obligado a dar al dicho mestrescuela e
subcolletor por rason de algunas graçias e [...] e ayudas e buenas obras que del auian
resçibido e necessidades en que les auia subuenido. E para esto obligaron asi e a sus
bienes spiritualles e tenporales e otrosi la mesa capitular del dicho cabillo de Orense e
qualesquier bienes della de dar e pagar los dichos quinientos maravedies de moneda
vieja al dicho mestrescuela e subcolletor el dicho dia de santa Eufemia so la pena
sobredicha; e non los dando e pagando a el o a su mandado que ellos e la mesa del dicho
cabillo fuesen tenidos a le dar e pagar todas las costas, expensas, dapnos e menoscabos
que por esta rason se siguiesen a el o a su mandado; e la dicha pena e interesse
conuençional e que tanbien fuesen tenidos de pagar la dicha pena e interee commo el
prinçipal.
E por esta carta, por si e en nonbre del dicho cabillo, dixieron que dauan poder al
dicho Diego Gonçales, subcolletor, o a otro qualquier subcolletor de la dicha camara, o
vicario, o jues ordinario delante quien fue[s]e fecha requesiçion en esta rason por el
dicho Diego Gonçales, subcolletor, o por su manda[do] que les faga dar e pagar al dicho
subcolletor los dichos quinientos maravedis con las dichas costas e dapnos e
menoscabos, penas e interesse que ende recresçiessen procediendo contra el dicho
cabillo e contra ellos por tod[a] çensura eclesiastica e otro remedio de derecho e
entregando e fasiendo execuçion en qualesquier bienes suyos e de la dicha mesa
capitular e tanbien de las dichas penas e interee commo del principal e del prinçipal e
penas e interesse todo en vno; e para esto renunçiaron toda ley e todo fuero e todos vsos
e costunbres, consticacones e derecho escripto o non escripto e todas otras buenas
rasones e deffensiones asi de fecho commo de derecho qualesquier que fuesen e la
demanda en escripto o el trasllado desta carta que les podiessen ayudar e de que se
podiesen aprouechar a non faser e conplir todo lo sobredicho, e la ley que dis que
general renunciaçion non vale.

1013
E desto mandaron a mi, el notario yuso escripto, que fesiesse vn contrato, el mas
firme que podiesse, a consejo de sabios o mas [letrados] que al dicho mestrescuela e
subcolletor conpliesen para guarda de su derecho.
Testigos que fueron presentes: el sobredicho sennor obispo e Pero Dies de
Quaduciniga (sic) e Gonçalo Ferrnandes de Guadalliajara, cantor, e otros.
Fechas fueron estas cosas, dia, mes, ano, era, lugar susodichos.
(Signum) E yo, Lope Gonçales de Allor, canonigo de Astorga, por la autoridat
apostolical publico notario, a todas las cosas sobredichas e a cada vna dellas quando
ansi pass[ou, en vno] con los sobredichos testigos presente fuy, e delle este publico
instromento escriui por mi propria mano e en publica forma lo torne en testimoio de
verdat.

1362

1387, febrero, 25. Aviñón.

Clemente VII autoriza a su legado, el cardenal de Santa María in Cosmendin, don


Pedro, para conceder dispensas de defectu natalium.

B. Minutario notarial de Álvaro González, cubierta. Perg.; 450 x 239 mm.; escr. gótica.
Inserto en la aceptación efectuada don Gil R[odríguez] de la dispensa de defectu natalium
concedida por el cardenal de Santa María in Cosmedin al clérigo y estudiante auriense
Alfonso López, facultándolo para recibir un beneficio eclesiástico en la diócesis auriense,
del 17 de diciembre de 1390 (doc. nº 1390). Presenta manchas de humedad que no llegan a
impedir la lectura; pequeño desgarro en la parte superior del pergamino que se extienden
hasta la línea 2; difícil lectura de la parte del pergamino que sirve de lomo al minutario. Los
cordones de pergamino empleados en la encuadernación dificultan la lectura de diversas
letras de las líneas 5 y 6, 17 y 18, 29.

Clemens episcopus, seruus seruorum Dei, dillecto fillio Petr[…]me in Cosmedin


diacono cardinali, apostolice sedis legato, salutem et apostolicam benedictionem. Cum
te ad nonnullas prouincias atque regna pro nostris et Romane ecclesie nego[…]
destinauerimus Nos, uolentes illa tibi concedere per que te aliis valleas reddere
grauosam circumspectioni tue de qua specialem in Domino fiduciam obtinem[…]andi
hac vne dumtaxat auctoritate apostolica cum certum defectum natalium pacientibus de
soluto et soluta uel de cuniugato, et soluta aut de soluto et coniugata […]riginta personis
de presbitero etiam religioso, et soluta aut coniugata seu exsouis alia inscestu gemtis ut
quelibet ipsarum personarum possit ad omnes ordines promoueri […]ficium
ecclesiasticum etiam si curan animarum obtinere dummodo persone ipse paterne
incontinente sectatrices non existant, sed bene conuersacionis et vice aliaque sibi me
[…] inffragentur ad huiusmodi dispensacionis gracian obtinendam defectu huiusmodi ac
Pictauensis concilii et quibuscumque aliis costitucionibus apostolicis nequequam
obst[…] plenam et liberam concedimus auctoritate predicta tenore presencium
facultatem.
Datum Auinione, V kalendas martii pontificatus nostri anno nono.

1014
1363

1387, octubre, 22. Castelo Ramiro.

Habiendo quedado vacante el beneficio curado de Santa Marta de Moreiras por


renuncia de su último párroco, el canónigo auriense Alfonso Fernández, el canónigo
Gonzalo Mariño, vicario de tierra del cabildo –entre Miño y Arnoia, Aguiar de Pedraio
y Rabeda–, lo confiere al clérigo Pedro Eanes, previamente examinado y considerado
idóneo para el cargo por el también canónigo auriense don Martín de Montes.

A. Escrituras 14, nº 51. Orig. Perg.; 243 x 128 + 22 mm.; escr. gótica; ilegible parte del
texto en las líneas 7 y 8 a causa de las dobleces provocadas por haber sido doblado el
pergamino y a las manchas de humedad. Presenta incisiones para el sello.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 236 (nº 927).

Nouerint vniuersi quod, vacante ad presens ecclesia curata Sancte Marte de


Moreiras de Agiar per renunciacionem quan (sic) de ipsa fecit Alfonsus Fernandi,
ultimus rector, canonicus prebendatus in ecclesia Auriense, in manibus meis, vicarii
subsecuti; ego vero Gonsaluus Marini, canonicus in dicta ecclesia Auriense ac vicarius
generalis terre capituli dicte ecclesie Auriensis, inter Mineum et Arnogiam et Aquilari et
da Raueda in nomine dicti capituli, et quia ad me in eius nomine capituli pertinet
presentaco (sic) et colatio dicte ecclesia, vista et examinata renunciacione et persona
tua, Petri Iohannis, clerici, quia te inueni ydoneum, ad predictam ecclesiam in
spiritualibus et temporalibus gubernari tibi Martino de Montibus, canonico dicte
ecclesie Auriensis, … dicti Petri Iohannis con[fe]ro titulatan et per capucium mey
capitis investio in eaden tibi curan (sic) et regimen et aministrationen (sic) eiusdem
p…iane comitendo … omnibus et singulis parrochianis forariisque prefate ecclesie
subiecti in uirtute sancte obedientie et sub excommunicationis penna quantum tibi,
Petro Iohannis, clerico, cum omnibus iuribus et pertinenciis suis, ouentionibus et
prouentibus qualitercumque predicte debitur et debendis plene respondeant recipientes
eidem tamquam a uero rectore ecclesiastica sacramenta.
In cuius rey testimonium has presentes litteras tibi fieri mandaui meo nomine
roboratas et sigilli mey appendente munitas.
Datum in castro ciuitatis vicessima secunda die mesis (sic) octobris, anno Domini
millesimo trecentessimo octoagesimo septimo.
Presentibus ad premissa: venerabilibus viribus Martino de Muntibus, Petro Anrrici,
canonicis. Gonsaluus Iohannis, portionario. Iohanne de Camba, Petro Iohannis
d’Ossode, et aliis.
Gonsaluus Martini (rubricado).

1364

1388, enero, 4. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Martín de Montes, canónigo de


Ourense, una casa de una sóla planta en la rúa da Fonte do Bispo, libre de toda carga,
salvo el diezmo y el fumazgo, si lo hubiera. Como renta anual pagará una libra de

1015
dineros blancos, por el día de san Martín de noviembre. En caso de no pagar la renta
en el plazo estipulado el procurador de los clérigos de coro podrá recuperar la casa.

A. Cregos de coro, nº 7. Orig. Perg.; 188 x 310 mm.; escr. gótica; con manchas de
humedad que dificultan o impiden la lectura, especialmente en las líneas 21 a 26; roto de
pequeñas dimensiones entre las líneas 22 y 23 que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Martin de Montes, coengo, de aforamento que lle feseron os clerigos do coro da
casa da Fonte do Bispo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 236 (nº 928).

Sabean quantos esta carta biren que nos, Iohan Anes et Fernan Rodrigues, capelaas
de Santa Oufemea, et Roy Copelo et Johan Ferrnandes de Belle, dobreyros, et Marcos
Domingues et Iohan de Souto e Johan Clerigo et Afomso Ferrnandes, clerigos do coro
da igleia d´Ourense, et Martin Anes, clerigo procurador da vniuerssidade dos ditos
clerigos do coro, estando presentes aa minsa apregoada, segundo que auemos de vso et
de custume, por nos e porlos outros clerigos da dita vniuersidade que presentes non
som, damos et outorgamos, aforamos para senpre a uos, Martin de Montes, coengo
d´Ourense, que sodes presente, conuen a saber: que uos aforamos hua casa chaa que esta
em Ourense, ena rua da Fonte do Bispo, que esta junto con casa de Pero Pellaes et com
casa de Afomso Peres, escripuam, e tem as portas ena dita rua publica. Aforamosuos a
dita casa per tal pleito et condiçoo que a apostedes et reparedes bem de todo o que lle
feser mester e a mantenades senpre em seu reuor e em maneira que non defalesca per
mingoa de boo reparamento; e dedes ende cada anno aa dita vniuersidade vos et todas
uosas boses, por dia de sam Martinno do mes de nouenbro, huna liura de dineiros
brancos, contados a biinte soldos por liura, ou a estimaçon deles na moeda que correr; e
do al que aiades a dita casa de disimo a Deus liure e quite de todo outro enbargo et
encarrego alguun saluo de fumagen se a y ha. E he posto que se ao dito dia non
pagardes o dito foro que o procurador da dita vniuersidade bos posa pennorar por elo
sem outra pena alguna. E para uos anpararmos et defendermos senpre a dereito con esto
que uos aforamos commo dito he obrigamos todos los bees da dita vniuersidade
gaanados e por gaanar. E eu, o dito Martyn de Montes, por min et por todas minnas
voses, asy reçebo de uos, a dita vniuersidade, a dita casa aforada porla maneira et
condiçoos sobreditas, e para pagar et conprir et aguardar as condiçoos desta carta et
cada huna delas obrigo todos meus bees gaanados et por gaanar.
Et he postoo entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto passar et o
non conprir e aguardar que peite aa outra parte que o conprir et aguardar quiser por
nome de pena e interesse çem morabedis da dita moeda; e a pena pagada ou non esta
carta et aforamento et todo o que em ela he contuido valla e fique firme para senpre.
Feita a carta em Ourense, quatro dias de janeiro, anno do nasçemento do noso
sennor Ihesu Christo de mill e tresentos et oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que forom presentes, testemoyas: Joan d´Augada, Joan Abade, Pero
Anes, Afomso Ferrnandes, capelam de santa Maria a Madre, e Roy do Pe et outros.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar,
que a esto que dito he presente foy e en minna presença o fis escriuyr, e en esta carta
que ende dey ao dito Martin Peres meu nome et meu sinal fis en testemoya de verdade,
que tal he (signum: Vasco).

1016
1365

1388, febrero, 16. Ourense.

El escudero Pedro Álvarez da Fontaíña, tenenciero de la sucesión que ordenó el


arcediano auriense Bernardo Alfonso, con el consentimiento Fernando Pérez, abad de
la Trinidad y vicario del obispo don Pascual García, afora a perpetuidad a Juan de
Xunqueira y a su mujer, Constanza Lorenza, moradores en la rúa do Vilar, dos leiras
de viña en Pousada, cerca de Castelo Ramiro, una de ellas junto a la «congostra» que
va desde Pousada para Piñor y la otra linda, por la parte de arriba, con la «congostra»
de O Seixo que va para Castelo Ramiro, que son de foro de quinta y deben pago de
diezmo, por una renta anual de cinco libras de la moneda blanca pagaderas el día de
san Martín.

A. Escrituras 12, nº 73. Orig. Perg.; 257 x 235 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
en la esquina superior derecha del pergamino que afecta al texto en la parte final de las
líneas 1 a 9, sin llegar a impedir la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Johan de
Junquera de çertos piteiros que ten en Pousada».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 236 (nº 929).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Aluares da Fonteynna, escudeiro,
teedor da suçison que ordinou don Berald Afonso, arçidiago da igleia d´Ourense, que
foy, per liçençia e outoridade de Fernan Peres, abade da igleia da Triidade, vigario
geeral do bispado d´Ourense porlo onrrado padre e sennor don Pascoal, porla graça de
Deus bispo d´Ourense, dou e outorgo a foro a uos, Johan de Junqueira, morador ena rua
do Villar, que sodes presente, e a uossa moller, Costança Lourença, que non he
presente, e a todas uosas uoses para senpre, duas leiras de binnas que a dita suçison ha e
lle perteeçen eno lugar hu disen Pousada, que he açerca do castelo d´Ourense; das quaes
a huna delas parte con binna de Johan Clerigo, da huna das partes, e da outra, con vinna
de Garçia Fernandes e con vinna de Gonçaluo Lourenço, laurador, e en fondo fere ena
congostra que vay de Pousada para Pinnor, e a outra leira parte con vinna que foy de
Johan Fernandes das Tendas, escriuan, que foy, e con vinna que ora ten Gonçaluo do
Rigeiro e con vinna de Maria Peres, moller de Gonçaluo de Chantada, e da outra con
binna do dito Johan Clerigo, e entesta en çima ena congostra do Seixo que uay para o
castelo, as quaes uos ia agora teedes a jur e a mao. Aforouos as ditas leiras de vinnas per
tal pleito e condiçon que as lauredes e paredes bem, en tal maneira que non defalescan
per mingoa de lauor e de boo paramento, e façades das ditas vinnas foro de quinta ao
sennorio e seu disimo a Deus; e dedes ende a min ou ao teedor que pelo tenpo for da
dita suçisson cada anno por dia de san Martinno do mes de novenbro çinquo libras de
brancos, contado viinte soldos por libra, ou a estimaçon deles ena moeda que correr e do
al que ajades as ditas leiras de vinnas liures e quites de todo outro enbargo e encarrego e
trebuto alguun. E he posto que se quiserdes vender, deytar, ou subpinnorar as ditas
leiras de binnas ou parte delas que primeiramente frontedes a min ou ao teedor que pelo
tenpo for da dita suçisson e nos las dedes porlo justo preço que outro por elo der, e non
nas querendo por ese preço reçeber estonçe as bendede, deytade ou subpinnorade aa tal
pesoa que seia vosa semelauil que as laure e pare ben e page e cunpra e aguarde as
condiçoes desta carta e cada huna delas. E para uos anparar e defender senpre a dereito
con esto que uos aforo obrigo todos meus bees gaanados et por gaanar. E eu, o dito
Johan de Junqueira, que soo presente, por min e porla dita minna moller, que non he

1017
presente, e por todas nosas voses, asy reçebemos de uos, o dito Pero Aluares, as ditas
leiras de vinnas aforadas para senpre, segundo dito he, e para as laurar e parar ben e
pagar e conprir et aguardar as condiçoes desta carta e cada huna delas obrigo todos
meus bees gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto for ou pasar e
o non conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e interese çen morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non esta
carta e as cousas en ela contiudas vallan e fiquen firmes para senpre.
E eu, o dito Fernan Peres, vigario sobredito, por quanto soube e soo ben çerto per
omes dynos de fe e de creer, e outrossy per juramento dos santos auangeos que do dito
Pero Aluares reçeby, sobre santos, en presença deste notario e testemoyas, que esto he
prol e boo paramento da dita suçisson, por ende dou poder e liçençia ao dito Pero
Aluares para que possa faser e faça este dito aforamento ao dito Johan de Junqueira ena
maneira sobredita que lloo fas e entreponno meu degredo ao dito aforamento, e mando
que balla e aia firmidue para senpre.
Feyta a carta en Ourense, des e seis dias do mes de feuereiro, anno do naçemento de
nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos et oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Vasco Peres, escudeiro, fillo de Orraca Yanes,
çidadaa que foy d´Ourense; Gonçaluo Peres da Fonteynna, notario d´Ourense; et Johan
de Souto e Esteuoo Lamela, clerigos do coro da igleia d´Ourense; e Gonçaluo Lourenço
do Canpo, laurador, e outros.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla ygleia dese lugar,
que a esto que dito he presente foy e o escriuy e en esta carta que ende dey ao dito Pero
Aluares, meu nome e meu sinal fis en testemuyo de verdade, que tal he (signum:
Vasco).

1366

1388, febrero, 16. Ourense.

El escudero Pedro Álvarez da Fontaíña, morador en la rúa da Fontaíña, tenenciero


de la capilla ordenada por el arcediano auriense Bernardo Alfonso, en presencia y con
el consentimiento de Fernando Pérez, abad de la iglesia de la Trinidad y vicario
general del obispo don Pascual García, afora a perpetuidad al labrador Gonzalo
Lorenzo y a su mujer, Marina Domínguez, una leira de viña en O Seixo, en el término
de Ourense, junto al outeiro de Pousada y a la «congostra» que va desde Porto
Carreiro hacia Castelo Ramiro, que debe foro de quinta al señorío y diezmo, por una
renta anual de doce libras de dineros blancos, pagaderos por el día de san Martín.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 53. Orig. Perg.; 244 x 299 mm.; escr. gótica; mancha de
humedad que afecta a la lectura de las once primeras líneas, dificultando la lectura de las
líneas 1 y 2.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 236 (nº 930).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Aluares, escudeiro, morador en
Ourense, ena rua da Fonteyna, teendor da suçisson que ordinou don Beraldo Afonso,
(en blanco) d´Ourense, que foy, per liçençia e outoridade de don Fernan Peres, abade da
igleia da Triidade, vigario geeral do bispado d´Ourense porlo onrrado padre e sennor

1018
don Pascoal, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, que he
presente, dou e outorgo a foro a uos, Gonçaluo Lourenço, laurador, que sodes presente,
e a uoossa moller, Marinna Domingues, que non he presente, e a todas vosas uoses para
senpre, conuen a saber: que uos aforo huna leira de vinna que eu ajo en termo
d´Ourense e aa dita suçison perteençen eno lugar que disen O Seixo, junta con o outeiro
de Pousada, a qual leira de binna vos ja agora tragedes a jur e a mao, e a qual parte da
huna das partes con vinna de Garçia Fernandes, mercador, et con vinna de Johan
Clerigo, e con vinna de Johan Colaço, que foy, e en fondo fere en vinna de Johan de
Junqueira do Villar que he ymaa desta leira, e en çima entesta ena congostra vella que
vay de Porto Carreiro para o castelo. Aforouos a dita leira de binna, commo dito he, con
todas suas entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteeças, per tal pleito e
condiçon que a lauredes e paredes ben, en tal maneira que non defalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento, e façades da dita leira de binna foro de quinta ao sennorio e
seu disimo a Deus e dedes ende cada anno a min ou ao teedor que pelo tenpo for da dita
suçisson, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, dose libras de dineiros brancos,
contado biinte soldos por libra, ou a estymaçon deles ena moeda que correr, e do al que
ajades a dita leira de vinna de disimo a Deus, e liure e quite de todo outro enbargo e
trebuto e encarrego alguun. E he posto que se quiserdes vender, deytar ou supinnorar ou
eallear a dita leira de binna ou parte dela, que primeiramente frontedes a min ou ao
teedor que pelo tenpo for da dita suçison et nos la dedes porlo justo preço que outro por
elo der, e non na querendo por ese preço reçeber estonçe a bendede, deytade ou
supynorade aa tal pesoa que seia vossa semelauil que laure e pare ben e cunpra e page e
agoarde as condiçoes desta carta e cada huna delas. E para uos anparar e defender
senpre a dereito con esto que uos aforo commo dito he obrigo todos meus bees
gaanados e por gaanar. E eu, o dito Gonçaluo Lourenço, que soo presente, por min e
porla dita minna moller, que non he presente, asy reçebo de uos, o dito Pero Aluares, a
dita leira de binna aforada para senpre segundo dito he, e para a laurar e parar ben e
pagar e conprir e agoardar as condiçoes desta carta e cada huna delas obrigo todos meus
bees gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto for ou pasar e
o non conprir e agoardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e interesse çen morabedis da dita moeda450; e a dita pena pagada ou non
esta carta valla e fique firme para senpre.
E eu, o dito Fernan Peres, vigario sobredito, por quanto soube e soo ben çerto per
omes dynos de fe e de creer, e outrossy per juramento que do dito Pero Aluares reçeby
sobre santos auangios en presença deste notario e testemoyas, que esto he prol e boo
paramento da dita suçisson, por ende dou poder e outoridade e lyçençia ao dito Pero
Aluares para que possa faser et faça este dito aforamento ao dito Gonçaluo Lourenço e
sua moller e a todas suas boses, e entreponno meu degredo a este dito aforamento e
mando que valla e aja fiimidue para senpre ena maneira que he feito.
Feyta a carta en Ourense, des e seis dias do mes de feueiro, anno do naçemento de
nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Vaasco Peres, fillo de Orraca Anes, escudeiro, et
Gonçaluo Peres da Fonteynna, notario d´Ourense, e Johan de Souto e Esteuo Lamela,
clerigos, e Johan de Junqueira do Villar, et outros.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia dese lugar,
que a esto que dito he presente foy e o escriuy e en esta carta que dey ao dito Gonçaluo

450
moeda] repetido.

1019
Lourenço, meu nome e meu signal fis en testemuyo de berdade, que tal he (signum:
Vasco).

1367

1388, marzo, 6. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Juan Fernández, clérigo de coro,


criado del canónigo Pedro Enríquez, una leira de viña cerca de la Porta da Aira, que
tuvo aforada el clérigo Juan Martínez, y linda con la «congostra» y camino público que
va de Ourense para Seixalbo. Como renta anual pagará dos libras por el día de san
Martín además del diezmo.

A. Cregos de coro, nº 78. Orig. Perg.; 266 x 205 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que afectan a la mayor parte del pergamino, dificultando o impidiendo la lectura
en varias partes del texto; roto de pequeñas dimensiones en la parte derecha del pergamino
que afecta a las líneas 1 a 3; pequeñas incisiones en el interior del texto que afectan a letras
de la línea 19; antiguas dobleces verticales. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vinna que esta
açerqa da porta d´Ayra».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 237 (nº 931).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 33.

Sabean quantos esta carta viren que nos, Johan Anes e Fernan Rodrigues, capelaes
da capela de Santa Ouffemea, e Roy Copelo e Vasco Çide e Roy Lourenço, dobreyros
d[ela] igleia d´Ourense, e Johan de Sayoanne e Fernan Anes e Johan da Agoa e Pero
Fernandes e Marcos Domingues e Pero [Ean]es de Pinnor, clerigos do coro da dita
igleia d´Ourens, e Martin [Eanes], clérigo do dito coro, procurador da vniuersidade dos
clerigos do dito coro, por nos e en nome da vniuersidade dos ditos clerigos que
presentes non son, damos e outorga[mos] a foro a uos, Johan Fernandes, clerigo do dito
coro, criado de Pero Anrrique, coengo, que sodes presente, e a todas uosas uoses para
senpre hun leiro de binna que a dita vniuersidade ha et lle perteençe a çerca da porta da
Ayra, o qual teuo de nos Johan Martines, clerigo, o qual parte da huna parte con vinna
que soya laurar Gonçaluo Anes, tesoureiro que foy, e da outra parte con binna que ora
laura (en blanco), e en çima entesta ena congostra e camino publico que vay d´Ourense
para Seixaluo, e en fondo fere en (en blanco). Aforamosuos o dito leiro de binna con
suas aruores e con todas suas entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteeças per
tal pleito e condiçon que o lauredes e paredes ben en tal maneira que non defalesca per
mingoa de lauor e de boo paramento e dedes ende cada anno aa dita vniuersidade en paz
e en saluo por dia de san Martinno do mes de nouenbro duas libras de dineiros brancos,
contado vinte soldos por libra, ou a estimaçon delas ena moeda que correr. E he posto
que se perla ventura uos ou uossa uos non quiserdes pagar o dito foro porlo dito dia que
a dita vniuersidade uos posa por elo pennorar sen outra pena alguna e do al que ajades o
dito leiro de binna de desimo a Deus e liure e quite de todo outro enbargo e trebuto
alguun. Outrossy he posto que se quiserdes vender ou deytar ou supinnorar o dito leiro
de binna que primeiramente frontedes aa dita vniuersidade e llo dedes porlo justo preço
que vos outro por el der, e non no querendo por este preço reçeber estonçe o vendende
(sic), deytade ou supinorade aa tal pesoa que seia uossa semelauil que o laure e pare ben

1020
e page cada anno o dito foro en pas aa dita vniuersidade e cunpra e aguarde as
condiçoes desta carta e cada huna delas. E para uos anparar e defender senpre a dereito
con esto que uos aforamos obrigamos todos los bees da dita vniuersidade goanados e
por goanar. E eu, o dito Johan Fernandes, que soo presente, por min e por todas minnas
voses, asy reçebo de uos a dita vniuersidade [os] ditos leiro de vinna aforado segundo
dito he, e para o laurar e parar ben e para pagar cada anno o dito foro e conprir e
aguardar as condiçoes desta carta e cada huna delas obrigo todos meus bees
aclesiasticos e seglares goanados e por goanar.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto for ou pasar e
o non conprir e aguardar quiser que peite a outra parte que o conprir e aguardar quiser
por nome de pena e interese çen morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non
esta carta e as cousas en ela contiudas vallan e fique firmes para senpre.
Feita a carta en Ourense, seis dias de março, anno do naçemento de nosso sennor
Jhesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Martin Gonçaluez, notario d´Ourense, e Roy do
Pe, clerigo de coro, e [Rodrigo]451 Aluares, raçoeiro da dita igleia d´Ourense, e outros.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar,
que a esto que dito he presente foy e o escruy e en esta carta que ende dey ao dito Johan
Fernandes meu nome e meu sinnal fis en testemuyo de verdade, que tal he (signum:
Vasco).

1368

1388, marzo, 13. Ourense.

El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Martín de Montes, vicario


del deán en los contratos del cabildo, arrienda al escudero Lope Rodríguez de
Ourantes, morador del coto de Xubín, durante su vida, el mencionado coto con unas
casas de Ribadavia y los lugares de Xubín, Ovelaos y Revordaos, por una renta anual
de seiscientos maravedíes, pagaderos a los tercios del año, independientemente de los
desastres atmosféricos que puedan acontecer. El cabildo autoriza a Lope Rodríguez a
recuperar las tierras que habían sido ocupadas indebidamente, a reclamar las rentas y
frutos que se adeudan, a aforar las heredades que se encuentren abandonadas o mal
labradas por una renta de foro de cuarta o de quinta. En el contrato se especifica que
Lope Rodríguez deberá reparar el pazo de Xubín, con su bodega y su cámara. El
arrendatario avala con todos sus bienes el pago de la renta y pone como fiador al
canónigo auriense Gil Rodríguez quien, presente, manifiesta su consentimiento.

B. Escrituras 4, nº 25. Perg.; 306 x 285 mm.; escr. gótica. Inserto en la escritura de foro
otorgada por Lope Rodríguez de Ourantes a favor de Alfonso Rodríguez y de su mujer,
Catalina Alfonso, vecinos de Ribadavia, de una leira de heredad y monte en la feligresía de
San Paio de Veiga, el 1 de febrero de 1401. Presenta tinta desvaída y manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura, especialmente
en la parte derecha del pergamino; pequeña incisión que afecta a letras de la línea 16;
antiguas dobleces que también dificultan la lectura en diversas partes del documentos,
especialmente en los laterales del pergamino. Al dorso, escr. gótica: «Cartas feytas e
outorgadas per Lopo Rodrigues de Ourantes das casas e otras propiedades de la uila de
Ribadauia e do Ribero que perteeçen ao cabidoo».

451
Rodrigo] escrito con posterioridad, la tinta y los rasgos de la escritura son distintos.

1021
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 237 (nº 932).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntados em noso cabidoo per canpaa tanjuda, segundo que auemos de huso e de
custume de nos ajuntar a fazer cabidoo, e outrosi consentimiento de Martin de Montes,
coengo ena dita igleia d´Ourense e bigario de dean enos contrautos do cabidoo, damos
et outorgamos em renda a vos, Lopo Rodrigues d´Ourantes, escudeiro, morrador eno
noso couto de Juuym, em vosa vida tan solamente e mais non, o noso couto de Juuym
con Ovelaaos e Revordaos e con as casas de Ribadauia e todas las outras cousas que
perteençen ao dito couto e lugares de Juuym e de Avelaos e Reuordaaos e con todas
suas entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças segundo que aos ditos
couto e lugares perteeçen. Damosuos em renda o dito couto e lugares per tal condiçon
que lauredes e paredes bem e façades laurar e parar bem o dito couto e lugares e
herdades e vinas e posisoes delles em tal maneira que non desfalesca per mingoa de
lauor e de boo paramento. E damos a vos, o dito Lopo Rodrigues, que posades
deseneallear todas las erdades e foros e dereitos e dereyturas que foron enalleadas e
ocupadas non deuidamente que aos ditos couto e lugares perteeçen, e a nos por rason
deles. E outrosy que posades demandar todas las maas paranças e nouidades dellas do
tenpo pasado e des aqui en deante que a nos de dereito foren e som deuidos. Et outrosy
que posades demandar per vos ou per uosos procuradores ou per uosos çertos mandados
todos los froytos e dereitos e dereituras e todas las outras cousas que o dito couto e
lugares perteeçen e a nos por nome delles perteençer deuen de dereito em qualquer
maneira. Outrosy uos damos poder que posades aforar todas las erdades e vinnas
posisoes mal paradas ata foro de quarta ou de quinta licite e canonicamente e dedes
ende a nos o dito cabidoo de renda cada anno em saluo porlos ditos couto e lugares e
casas aos terços do anno segundo custume do cabidoo ena çidade d´Ourense, non
enbargante grando nen geada nen roubo nen toma nen outro caso furtuyto algun,
seiscentos morabedis do longos de dineiros brancos de oyto em soldo cada morabedi e
liures e quites de todo outro enbargo e este poder uos damos para as cousas sobreditas
tam conpridamente commo o nos avemos. E outrosy he posto que se contenda recleçer
entre nos o dito cabidoo e vos, o dito Lopo Rodrigues, sobre rason dos ditos couto e
lugares ou sobre parte delles que se termii per dous omes boos de nos o dito cabidoo
tomados a praser das partes toda outra apelaçon remota. E outrosy he posto que uos, o
dito Lopo Rodrigues, que cubrades e apostedes o noso paaço de Juuym con sua adega e
camara que a nos perteençe. E para os <anparar> o dito cabidoo obrigamos os bees da
nosa mesa para vos defender e anparar a dereito con o dito couto e lugares que uos
arrendamos segundo sobredito he. E eu, o dito Lopo Rodrigues, que soo presente, asy o
reçebo de uos, o dito cabidoo e omes boos del, os ditos [...]res que me arrendades
segundo dito he e para os laurar e defender e faser laurar e parar bem obrigo a uos todos
meus bees gaanados e por gaanar e demays para o asy teer e conprir e aguardar …
fiador e deuedor e prinçipal pagador Gil Rodrigues, coengo ena igleia d´Ourense, o qual
fiador he presente e outorgante e obrigou todos seus bees gaanados e por gaanar aa dita
fiadoria. E eu, o dito Gil Rodrigues, que soo presente aa dita fiadoria, asy o outorgo.
E he posto entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto pasar e o non
quiser conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena dusentos morabedis da sobredita moeda; e a dita pena pagada ou non esta
carta e o que em ella he contiudo fique firme e ualla eno dito tenpo.

1022
E desto as ditas partes mandarom a min notario que fesese ende duas cartas feytas
em hun tenor.
Feyta a carta eno dito noso cabidoo, trese dias do mes de março do ano do
nascemento do noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e oytenta e oyto annos.
Testemoyas que presentes foron: Pero Fernandes e Esteuo Lamela e Fernan Mateus,
racoeiros ena dita igleia, e Pero Afonso, porteiro do dito cabidoo, e outros.
E eu, Afonso Peres, chantre e chançeller da dita igleia e çibdat de Ourense e notario
publico porla auctoridat apostolica, ao que dito he con as ditas testemoyas presente fuy
e ende esta carta publica ocupado de outros negocios puge escripuy per outro en minna
presença e sagney (sic) de meu sygno acostumado.

1369

1388, marzo, 26. Ourense.

El arzobispo compostelano don Juan, ante la denuncia del cabildo auriense, ordena
en nombre del rey a Diego Sarmiento, adelantado mayor en el reino de Galicia, y a
Juan Sánchez de Marquina, tenenciero de A Ponte Vella de Ourense, que el primero
pague al cabildo lo que le debe por el uso del barco de Portovello, y que en el futuro
proceda a satisfacer la cantidad de cien maravedíes anuales o a su desembargo. Pedro
Ruiz Sarmiento había llegado a un acuerdo con el cabildo para el uso del barco a
cambio de cien maravedíes anuales; a su muerte el barco pasó a su hijo, Diego
Sarmiento, adelantado mayor de Galicia, que nunca abonó esta cantidad.

B. Porto Vello, f. 7r-v. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito celebrado
entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense con el
obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del barco de
Porto Vello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.

ED. LEIRÓS, La barca de Portovello en Ourense, 154-155 [con omisiones de texto].

Don Iohan, por la graçia de Dios e de la santa egllesia de Roma arçobispo de


Santiago, chançeller mayor de nuestro sennor el rey et su capelan mayor et notario
mayor del regno de Leon, a uos, Diego Sarmiento, adelantado mayor por el dicho
sennor rey en Gallizia, e a vos, Juan Sanches de Marquina, tenedor de la Puente de
Orense, e a qualquier otro que touier la dicha puente agora et de aqui adelante, e a
qualquier de uos a quien esta mi carta vierdes, salud et bendiçion. Sepades quel vicario
del deanadgo et el cabildo de la egllesia de Orense se nos querelo e dizen que Pero Ruyz
Sarmiento, padre de uos, el dicho adelantado, en su vida, que lles tomoo en su vida vn
barco que ellos auian, a do dizen el Puerto Uello, e que puso con ellos de lles dar por el,
en cada anno, çient maravedis; e que despues del finamiento del dicho452 // [fol. 7v.] Pero
Ruiz que finco el dicho su barco en podier de uos, el dicho adelantado, et de los que
administran vuestros bienes, e quel dicho vuestro padre, en su vida, nin vos despues aca,
nin otros por vos, que nunca lles diestes nin pagastes los dichos çient maravedis que el
puso con ellos de lles dar en cada anno por el dicho barco, commo dicho es, e que lles
tenedes asi el dicho barco sin razon e sin derecho, e que reçiben en elo agrauio. E

452
Cambio de folio, al final del mismo aparece la firma de los notarios ante los que se desarrolla el
pleito «Aluaro Afonso, notario (rubricado)» y «Johan Paas, notario (rubricado)».

1023
pedieronnos que en nonbre del dicho sennor rey por el poder e creençia que del tenemos
los prouiesemos sobre ello de remedio. Porque mandamos de parte del dicho sennor rey,
por el dicho podier e creençia que del auemos, que dedes et pagedes luego a los dichos
vicario e cabildo o al que lo ovier de recabdar por ellos todo lo que fuer sabido por
buena verdat que han de auer del dicho barco, desde el tienpo quel dicho Pero Ruiz gelo
tomo aca, contando en cada anno los dichos çient maravedis que lles el dicho Pero Ruiz
finco de dar por el, commo453 dicho es, e que gelos pagedes de aqui adelante en cada
anno en quanto lo touierdes o lles dexedes e desenbargedes luego el dicho su barco,
segund que lo auian ante quel dicho Pero Ruiz gelo tomase por que se ellos puedan
aprouechar del.
E non fagades ende al sub pena de la merçed del dicho sennor rey et de mill
maravedis a cada vno para la su camara.
Dada en la çibdad de Orense, veynte e seis dias de março, anno del nasçemiento del
nuestro sennor Ihesu Christo de mill e tresientos454 et ochenta e ocho annos.
Archiepiscopus Conpostelanus.

1370

1388, abril, 6. Ourense.

Los clérigos del coro aforan a perpetuidad a Rodrigo Alfonso, sobrino del abad de
la Trinidad, y a su mujer, Inés Pérez, un solar que fue casa con su «exido» en la rúa do
Vergel, que había sido de Teresa Rodríguez de Ourantes, con la obligación de cultivar
el «exido» y realizar en el solar lo que estimen oportuno. Los foreros pagarán
anualmente cuatro maravedíes por el día de san Martín además de satisfacer el pago
del diezmo.

A. Cregos de coro, nº 27. Orig. Perg.; 320 x 144 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino sin llegar a impedir la
lectura; agujero del propio pergamino situado entre las líneas 14 y 17. Al dorso, escr. gótica:
«Carta de hun soar e yxido que esta eno Vergaal».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 237 (nº 933).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

Sabean quantos esta carta viren que nos, Johan Anes e Fernan Rodrigues, capelaes
da capela de Santa Ouffemea, e nos, Roy Copelo e Vasco Çide e Roy Lourenço,
dobreyros, et Roy do Pe e Afonso Peres e Johan da Agoada et Johan de Canbeo e Johan
de Sayoanne e Johan Fernandes et Fernan Yanes e Afonso Fernandes, capelan de Santa
Maria a Madre, clerigos do coro da igleia d´Ourense, e eu, Martin Anes, clerigo
procurador da vniuersidade dos clerigos do coro, estando juntados a misa apregoada,
segundo o auemos de custume, damos e outorgamos a foro a uos, Rodrigo Afonso,
sobrino do abade da Triidade, que sodes presente, e a uosa moller, Eynes Peres, que non
he presente, e a todas uosas uoses para senpre huun soar que foy casa con seu yxido que
a dita vniuersidade ha e lle perteençe ena rua do Vargaal, o qual foy de Tereyia

453
Commo] interlineado, sobre el renglón, con llamada.
454
tresientos] se ha reescrito por encima con letra de época moderna «quatrosentos».

1024
Rodrigues d´Ourantes, o qual soar e ixido esta junto con outro soar que foron casas de
Johan d´Ourantes e o qual uos ia agora tendes de nos a jur e a mao. Aforamosuos o dito
ixido e soar segundo dito he per tal pleito e condiçon que lauredes o dito ixido e façades
eno dito soar aquelo que uos aprouuer, e dedes ende cada anno aa dita vniuersidade, por
dia de san Martinno do mes de nouenbro, quatro morabedis de dineiros brancos ou a
estimaçon deles ena moeda que correr e do al que os ajades de disimo a Deus e liure e
quite de todo outro enbargo. E he posto que non posades uos nen a dita uosa moller nen
as ditas uosas uoses faser manda alguna per esto que uos aforamos saluo aa dita
vniuersidade. Outrossy, que se non pagardes o dito foro ao dito dia que a dita
vniuersidade uos posan por elo pynnorar sen pena alguna. E para uos anpararmos e
defendermos senpre a dereito con esto que bos aforamos obrigamos os bees da dita
vniuersidade gaanados e por goanar. E eu, o dito Rodrigo Afonso, que soo presente, por
min e porla dita minna moller, que non he presente, asy reçebo esto que dito he aforado
de uos a dita vniuersidade e para laurar e par (sic) ben e pagar e conprir e agoardar as
condiçoes desta carta e cada huna delas obrigo todos meus bees goanados e por goanar.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto for ou pasar et
o non conprir e aguardar que peite aa outra parte que o conprir e aguardar quiser per
nome de pena e interese çen morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non esta
carta e as cousas en ela contiudas vallan e fiquen firmies para senpre.
Feita a carta en Ourense, seys dias de abril, anno do naçemento de nosso sennor
Jhesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Garçia Gonçalues e (en blanco) yrmao do dito
Martin Anes, procurador, e Pero Anes, clerigos do baixo coro, e outros.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar,
que a esto que dito he presente foy ut (sic) o escriuy e en esta carta que ende dey aa dita
vniuersydade meu nome e meu sinal fis en testemuyo de verdade, que tal he (signum:
Vasco).

1371

1388, mayo, 21. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo Diego


Fernández, vicario del deán en los contratos del cabildo, afora al escudero Gonzalo
Rodríguez de Soutelo, a su mujer, Sancha Núñez, y a dos voces todos los casales y
bienes que pertenecen a la renta del maestro Juan de Solbeira, que había tenido
arrendados el canónigo Gonzalo Martínez, con la condición de labrar y plantar bien
las heredades y defender a los labradores que viven en los casales, para evitar así su
despoblamiento. Como renta anual pagarán, en la ciudad de Ourense, doscientos
maravedíes por los tercios del año, salvo el corriente, que se pagarán por el día de
Navidad. El escudero da como avales del pago a los notarios aurienses Vasco Martínez
y Gonzalo Oureiro, que están presentes y aceptan serlo.

A. Escrituras 5, nº 29. Orig. Perg.; 255 x 413 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a algunas letras de las
líneas 11 y 12. Al dorso, escr. gótica: «Anno domini Mº CCCCª XXX VIIIº, a X de
febreiro, Sancha Gonçalues de Soutelo por si e Juan de Deça, procurador, con
consentimento dos sennores e outros, conprameteron en maos de Alonso de Palmoy e de
Juan d´Espinosa por […] so pena de çen florines […] fasta Pascoa. Testemoyas: Afonso

1025
Enrriques, Gonçaluo Rodrigues, [Antón] de Seabra». Al dorso, escr. humanística: «Valinas,
oy Sorbeyra».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 237 (nº 934).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntados en nosso cabidoo per canpaa tanjuda, segundo que auemos de husso e de
custume de nos ajuntar a faser cabidoo, con consintimento de Diago Fernandes, coengo
ena dita igleia d´Ourense, vigario do dean enos contrautos do cabidoo, que he presente e
outorgante, damos e outorgamos afforamos a vos, Gonçaluo Rodrigues de Soutelo,
escudeiro, e uosa moller, Sancha Nunes, que non he presente, et a duas455 voses apus
vosa morte quaes o pustrimeyro de vos nomear en sua vida ou a tenpo de seu finamento,
e se as non nomeardes que seian voses os que os outros vosos bees herdaren de dereito,
e assy vaan as ditas voses huna pus outra suçesiue, todos los casares e vinnas e
herdamentos e foros e dereitos e dereyturas e outras cousas quaesquer que perteençen et
perteençer deuen de dereito en qualquer maneira aa renda de meestre Johan de Sorueyra
segundo que sol andar en renda e segundo que a de nos teuo arrendada Gonçaluo
Martines, coengo, ena dita igleia d´Ourense. Damosvos a foro os ditos casares e vinnas
e herdamentos e cousas sobreditas segundo que as de nos teuo arrendados o dito
Gonçaluo Martines, a montes et a [fon]tes, con entradas e seydas e con todos seus
dereitos e perteenças per tal condiçon que uos e as ditas vosas voses que la[u]redes e
paredes ben ou façades laurar e parar ben os ditos casares e lugares e herdamentos e
vinnas en tal maneira commo non desffalescan per mingua de lauor e de boo paramento;
e outrosy que deffendades os lauradores que moran enos ditos casares en tal maneira
commo se non desprouen os ditos lugares; e dedes ende a nos, o dito cabidoo, cada anno
en saluo en esta çidade d´urense, dusentos morabedis de dineiros brancos, de oyto en
soldo cada morabedi; e pagaredelos cada anno aos terços do anno, segundo custume do
cabidoo; pero he posto que nos pagedes deste primeiro anno en que estamos os ditos
dusentos morabedis por dia de Natal primeiro que ven, que sera eno anno de mill e
tresentos et oyteenta et oyto annos, e dende en deante que nos pagedes a dita renda de
cada anno aos terços do anno segundo sobredito he, non enbargante grando nen geeda
nen outro caso furtuyto algun. Outrosy, he posto que se vos ou vosas voses quiserdes
vender, deytar ou subpinorar os ditos casares e vinnas e herdamentos e cousas
sobreditas ou parte delles ou por vosas almas dar ou mandar que primeiramente
frontedes a nos, o dito cabidoo, et nos los dedes porlo justo preço que uos outre por elles
der, e non nos querendo nos por esse preço reçeber enton os vendede, deytade ou
subpinorade ou obrigade ou mandade ou dade por vosas almas aa tal pessoa que seia
semelauill de vos que seia tiudo a laurar et parar ben os ditos casares e vinnas e cousas
sobreditas et pagar e faser e conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta
carta son contiudas e cada huna delas. E outrosy he posto que se contenda recleçer entre
nos, o dito cabidoo, e vos, o dito Gonçaluo Rodrigues et vosa moller ou vosas voses,
sobre rason dos ditos lugares e vinnas e cousas sobreditas ou sobre parte delles, que se
termii per dous omes boos de nos o dito cabidoo tomados a praser das partes, toda outra
apelaçon remota. E nos, o dito cabidoo, obrigamos os bees da nosso (sic) mesa para
anparar e deffendervos o dito Gonçaluo Rodrigues e vosa moller e vosas voses a dereito
con esto que uos afforamos segundo sobredito he. E eu, o dito Gonçaluo Rodrigues, que
soo presente, por min e porla dita minna moller, que non he presente, e porlas ditas
voses, assy o outorgo e reçebo en min os ditos casares e herdamentos e vinnas e cousas

455
duas] escrito con posterioridad.

1026
sobreditas afforadas pela maneira e condiçoes que ditas son e obrigo todos meus bees e
da dita minna moller gaanados e por gaanar para manteer os ditos lugares e vinnas e
cousas sobreditas e para os reparar et laurar ou faser laurar et parar ben e pagar os ditos
dusentos morabedis de logos (sic) cada anno segundo sobredito he.
E para faser e conprir et aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son
contiudas e cada huna delas, e demays para o assy teer e conprir e aguardar douuos
aynda a vos conmigo fiadores e deuedores e prinçipaes pagados, conben a saber: Vaasco
Martines et Gonçaluo Oureyro, notarios d´Ourense, os quaes fiadores son presentes e
outorgantes e obrigaron todos seus bees gaanados e por gaanar aa dita fiadoria. E nos,
os ditos Vasco Martines e Gonçaluo Oureiro, que soomos presentes aa dita fiadoria,
assy o outorgamos.
E desto en commo pasou as ditas partes rogaron e mandaron a min, Affonso Peres,
chantre e chançeller da dita igleia d´Ourense, que fesese ende duas cartas en hun tenor
et dese a cada huna das ditas a sua.
Feita a carta eno dito cabidoo, viinte e hun dias do mes de mayo do anno do
naçemento de nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos et oyteenta e oyto annos.
Testemoyas: Esteuoo Lamela e Fernando de Santiago, raçoeiros ena dita igleia, e
Pero Afonso, porteiro do dito cabidoo, e outros.
(Signum) E eu, Affonso Peres, chantre e chançeller da dita egleia e çibdat d´Ourense
e notario publico porla auctoridat apostolica, ao que dito he con as ditas testemoyas
presente fuy e ende esta publica carta para o dito Gonçaluo Rodriguez, ocupado de
outros negoçios, escriuir fige per outre e signeya de meu signo rogado e requirido en
testimoio de uerdat.

1372

1388, agosto, 1. Lugo.

El cardenal de Santa María in Cosmedin, don Pedro, dispensa de defectu natalium


al clérigo y estudiante auriense Alfonso López.

B. Minutario notarial de Álvaro González, cubierta. Perg.; 450 x 239 mm.; escr. gótica.
Inserto en la aceptación efectuada don Gil R[odríguez] de la dispensa de defectu natalium
concedida por el cardenal de Santa María in Cosmedin al clérigo y estudiante auriense
Alfonso López, facultándolo para recibir un beneficio eclesiástico en la diócesis auriense,
del 17 de diciembre de 1390 (doc. nº 1390). Presenta manchas de humedad que no llegan a
impedir la lectura; pequeño desgarro en la parte superior del pergamino que se extienden
hasta la línea 2; difícil lectura de la parte del pergamino que sirve de lomo al minutario. Los
cordones de pergamino empleados en la encuadernación dificultan la lectura de diversas
letras de las líneas 5 y 6, 17 y 18, 29.

[…]iis miseracione diuina Sante Marie in Cosmedim diaconus cardenalis, apostolice


sedis legatus, venerabili in Christo patri episcopo Auriensi aut eius spi<ri>tualibus
vic[…], salutem in Domino. Illegitime genitos quos vite et morum decorat honestas
nature vicium minime decolorat quia decus virtutis geniture maculam […]ergit in filliis
et puditicia morum pudori originis aboletur. Nuper sanctissimus in Christo pater et
dominus noster domnus Clemens, diuina prouidencia papa VII, nobis re[…] Castelle,
Aragonie, Portugalie et Nauarre regna ac omnia alia regna, prouincias atque terras
serenissimorum principium regum illustrium regnorum predictorum […]om subrepcta

1027
comisso nobis in eis plene legationis officio destinauerat suas concessit litteras
apostolicas in hec uerba:

[Inserta la autorización de Clemente VII al cardenal de Santa María in Cosmendin,


don Pedro, para conceder dispensas de defectu natalium, de 25 de febrero de 1387,
doc. nº 1362].

Post quarum […] litterarum apostolicarum concessionem et recepcionen fuit nobis


per dilecttum in Christo Alfonsum l… de Arria, scolarem nostre diocesis, humiliter
supplicatum ut cum eo qu[…]b…nti milicie clericale super defectu natalium quem
patitur do soluto genitus et soluta quod huiusmodi non obstante defectu possit ad omnis
ordinis promonen[…]ficium eclesiasticum obtinere etiam si curam habeat animarum
dispensare auctoritate apostolica miser orditus dignaremur nos igitur ipsius Alfonsi
supplicacionibus inclinati […]vre de qua specialen in duo fiduciam gerimus auctoritate
apostolica supradicta qua fungimu…m in hac parte presencium tenore comictimus et
mandamus quatinus consuden[…]get circunstanciis vniuersis que circa ydoneitatem
persone ipsius fuerint accedende si paterne inconcinencie sectator nom fuerit sed bone
comiseracionis et vite alia […]bi merita suffragentur ad huiusmodi dispensacionis
graciam obtinendam super quo vestram conscienciam onoramus senper promissis
auctoritate apostolica supradicta dispensetis miser[…]er cun eodem.
Datum Luci, kalendis agusti pontificatus domini domni Clementis papa VII anno
decimo.

1373

1388, noviembre, 5. Ourense.

Fernando Pérez, abad de la Trinidad y vicario general del obispo auriense don
Pascual García, autoriza a Gil Pérez, prior del monasterio de Santa Comba de Naves,
a aforar los bienes propiedad del cenobio como medida para paliar el abandono de sus
tierras, motivado por la escasez de frailes en el monasterio y por el abandono en que se
encontraban como consecuencia de las guerras entre los reinos de Castilla y Portugal,
por la falta de jóvenes que las quieran labrar y por la escasez de viandas, herramientas
y otras cosas con las que los hombres puedan subsistir.

B. Minutario notarial de Rodrigo Fernández de Somoza, cubierta. Perg.; 258 x 179 mm.;
escr. gótica. Inserto en escritura de foro otorgada por Gil Pérez, como prior del monasterio
de Santa Comba de Naves, a favor del sastre Rodrigo Alfonso, morador en Ourense, cerca
del Tendal da Figueira, a su esposa María Martínez y a su hija, Inés Rodríguez, de dos leiras
de viña en el Ribeiro de Mende (doc. nº 1374). Presenta rotos en el lateral izquierdo que
afectan al texto; roto en la esquina superior izquierda que afecta al comienzo de las dos
primeras líneas; manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura.

Eno anno do nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e oyteenta
e oyto annos, çinco dias do mes de nouenbro. Sabean quantos esta carta [...] commo en
presença de min, Fernan Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense polo bispo e
pola igleia dese lugar, e das testimoyas adeante escriptas es […] este dito dia ena dita
çidade d´Ourense ante Fernan Peres, abbade da igleia da Triindade, vigario geeral do
honrrado padre e sennor dom Pascoal, pola graça [de De]us e da santa igleia de Roma

1028
bispo d´Ourense, paresçeu y Gil Peres, prior do moesteiro de Santa Coonba de Naues, e
diso ao dito vigario que el que queria aforar casas […] e herdades e aruores e cortinnas
que son do dito seu moesteiro, e que agora que non avia frades no dito moesteiro con
que fesese aforamentos a alguuns omees et […] das herdades do dito moesteiro segundo
que avia de vso e de custume, e que destas herdades que el queria aforar que estauan
hermas e danyficadas e se collian […] por rason das guerras que foran e eran ontre os
reynos de Castela e de Portugal, e outrosi por razon que moytos omees mançebos desta
terra e de outras [partes] se calleran a paaço e non queriam laurar, e outrosy por rason da
carestia das viandas e das ferramentas e das outras cousas per que se os omees am de
manteer, et que esto que era gran danno do dito seu moesteiro en tal maneira que non
avia frades nen monges por quanto el nen elles non podiam y auer manteemento, e por
ende pidio ao dito vigario que lle dese liçençia e outoridade para que podese aforar das
ditas herdades do dito moesteiro e que o aforamento que el delas fesese que fose fir[me]
e estauil por aquel tenpo e voses e per aquela maneira e condiçoes que o el fesese e
outorgasse.
E o dito vigario diso que este pedimento que lle o dito prior fasia [que] era dereyto
porque era prol e boo paramento do dito moesteiro, e outrosi porque era çerto que eno
dito moesteiro non avia frades nen monges con que o dito […] et fesese conuento nen
aforamentos das ditas herdades do dito moesteiro, por ende o dito vigario deu liçençia e
outoridade ao dito prior para que aforase et […]odese aforar das herdades do dito
moesteiro a alguuns omees e molleres e que o aforamento ou aforamentos que el fesese
das ditas herdades do dito moesteyro […] de parte dellas que fose firme e estauil por
aquel tenpo e uozes e per aquela maneira e condiçoes que o el fesese e outorgase e per
el fose feito e outorgado […] commo seendo en seu moesteiro con seu conuento.
E sobresto o dito vigario resçebeu juramento sobre santos auangeos do dito prior,
que corporalmente con [suas] maos tangeu en presença de min, dito notario, que o
aforamento ou aforamentos que el fesese das herdades do dito moesteyro ou de parte
delas que fo[sen en] prol e boo paramento do dito moesteiro. E o dito prior pelo dito
juramento asi o prometeu de faser. E o dito vigario entreposo seu degredo que o
aforamento ou aforamentos que pelo dito prior fosem feytos que valuesen e fosem
firmes segundo dito he.
E desto o dito prior pedio a min notario testimuyo.
Esto foy eno [dito] lugar enos dias e era sobreditos.
Testimuyas: Affonso Ougea de Villamarin, escudeyro, e Gomes Eanes de Toubes e
Diego Rodrigues, seus escudeyros, e Diego Fernandes e Martin de Montes, coengos
d´Ourense.
E eu, Fernan Gonçalues, notario publico sobredito, que a esto que dito he con as
ditas testimuyas presente foy e o escripui e meu nome e meu signal aqui puge en
estimuyo de verdade, que tal he.

1374

[1388, noviembre, 5. Ourense].

El prior Gil Pérez, en representación del monasterio de Santa Comba de Naves, y


con la autorización de Fernando Pérez, abad de la Trinidad y vicario general del
obispo auriense don Pascual García, afora a perpetuidad al sastre Rodrigo Alfonso,
morador en Ourense, cerca del Tendal da Figueira, a su esposa, María Martínez, y a su
hija, Inés Rodríguez, dos leiras de viña –con su casa y árboles– en el Ribeiro de Mende.

1029
A. Minutario notarial de Rodrigo Fernández de Somoza, cubierta. Orig. Perg.; 258 x 179
mm.; escr. gótica; mutilado, faltándole toda la mitad inferior, lo que ha motivado que se
haya perdido gran parte del texto; rotos en el lateral izquierdo que afectan al texto; roto en la
esquina superior izquierda que afecta al comienzo de las dos primeras líneas; manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura.

Suponemos que el foro se otorgo en la misma fecha que la autorización del vicario al ser
realizada por el mismo notario.

[…] do moesteyro de Santa Coonba de Naues do bispado d´Ourense, per [liçençia] e


outoridade de Fernan Peres, abbade […] do onrrado padre e sennor don Pascoal, pola
graça de Deus e da santa [igleia] de Roma bispo d´Ourense, segundo […] ena carta de
liçençia e de outoridade do dito bigario feyta per este notario per que esta carta he feyta;
da qual carta o thenor he este que se logo se[gue]:

[Inserta autorización de Fernando Pérez, abad de la Trinidad y vicario general del


obispo auriense don Pascual García, al prior del monasterio de Santa Comba de
Naves, para aforar los bienes propiedad del monasterio como medida para paliar el
abandono de las tierras pertenecientes al monasterio, de 5 de noviembre de 1388, doc.
nº 1373].

Eu, o dito Gil Peres, prior do dito moesteyro de Santa Coonba de Naues, por min e
en nome do dito meu moesteiro, en nome del e pela dita outoridade e liçençia do dito
vigario, dou e outorgo a foro a vos Rodrigo Affonso, alfayate, morador em Ourense, a
par do Tendal da Figueyra e a uosa moller Maria Martis e a uosa filla Eynes Rodrigues,
que non son presentes, e a todas uosas voses para senpre duas leyras de vinnas que o
dito moesteiro ha e lle perteençen que e[…]o Ribeyro de Meende, con sua cassa e
aruores; e huna das sobreditas vinnas esta a par de huna vinna de Johan da Arrea, e do
outro […] outra vinna [do dito] Johan da Area […] parte con outra vinna de Roy
Lourenço, e en fondo topa no caminno publico que b[…] dereito […] jaz demarcada
con estas demarcaçiones […]

1375

1388, noviembre, 18. Ourense.

Juan Lorenzo de Cambeo, clérigo de coro, afora a Juan Eanes, morador en Ribela,
y a su mujer, Aldonza Eanes, durante sus vidas y a una voz dos leiros de heredad en
Fonte do Monte, feligresía de San Xillao de Ribela, junto a la «congostra» que va de
Ribela a Ourense, que había heredado de su abuelo, Juan Lorenzo, y de su tío, Lorenzo
Eanes de Cambeo, con la condición de plantarlas de viña, salvo que quisieran hacer
una «chousa», cuyo tamaño lo determinarán dos hombres buenos y, en todo caso, el
resto será plantado de viña. Como renta pagarán, además del diezmo, la tercera parte
de la cosecha –salvo del nabal– y, por derechura, un capón por el día de san Martín. Se
especifica que el clérigo se reserva para sí la mitad de los castaños que se encuentran
en ambos leiros.

1030
B. Cregos de coro, nº 136. Perg.; 298 x 265 mm.; escr. gótica. En traslado notarial
realizado por el notario auriense Arias Eanes el 15 de julio de 1395 tomándola de las notas
del notario Gonzalo Pérez Sardiña (doc nº 1446). Presenta manchas de humedad y roto de
pequeñas dimensiones entre las líneas 21 y 22, que no afectan a la lectura. En la parte
inferior del pergamino, escr. humanística: «Juan de Canbeo, clerigo del coro, afuera dos
heredades sitas en la feligresia de Ribela a Juan Anes, ano 1388, pertenesce a los clerigos
del coro porque los dexo por herederos este Juan de Canbeo, esta su testamento en estos
papeles». Al dorso, escr. gótica: «… que auya de faser saluo de outra [pedra] que veesse de
[coller] ca aquela parede que era comunal d´anbalas partes. … Testemoyas: Roy Galego et
Lourenço Rodrigues, morador en Santiago». Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro que fezo
Juan de Canbeo de dous leyros d´erdade que estan en Ribela». Al dorso, escr. humanística:
«Digo que se paga la terçia de lo que se cogiere en esta propiedad».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 237 (nº 935).

Sabeam quantos esta carta viren commo eu, Johan Lourenço de Canbeo, clerigo do
coro da igleia d´Ourense, dou e outorgo a foro a uos, Johan Anes, morador em Ribela,
que sodes presente, et a uossa moller, Aldonça Anes, que non he presente, em vossa
vida d´anbos et a huna vos despoys do finamento do pustrimeyro de uos, he a saber: dos
leyros d´erdade que eu ey et me a min pertesçen de dereito por parte de meu auoo,
Johan Lourenço, et por parte de Lourenço Anes de Canbeo, meu tyo, que foron, os
quaes estan ena frigrisia de Sam Jullao de Ribela, eno lugar a que chaman A Fonte do
Monte segundo que estan demarcados. E huun delles parte de huun cabo con a cortinna
do Frade; e ho outro leyro parte con outro leyro de Pero Fernandes da Riba, et em çima
topa ena leyra dos Tauoada, e em fondo topa ena congostra que vay de Ribela para
Ourense. Aforouos os ditos leyros porlo dito tenpo commo dito he con todas suas
entradas e seydas, jures e perteenças, per hu quer que os aian et deuan aauer de dereito
per tal pleito e condiçon que os chantedes de vinna, saluo se y quiserdes faser huna
pequena de chousa, que digan dous homees boos tomados a praser de nos, as ditas
partes, que façan para seer de chosa, e ho mays que seia chantado de vinna. E daredes e
pagaredes de foro a min ou aa minna vos em cada uun anno a terça parte de todalas
nouydades que Deus en eles der, saluo de nabal se o y ouuer, e por dia de sam Martino
me daredes por dereitura em cada huun anno huun capon que seia boo. E outrosy que
aia a meatade dos castineiros que estan enos ditos leyros para madeyra que aio mester
para o que me cunplir. E por estes foros aiades os ditos leyros liures e quites de todo
outro enbargo pagando o seu disemo a Deus a qual nouydade auedes de coller per min
ou per meu home ao qual auedes de proueer de comer e de beber cumunalmente. E se
quiserdes vender, deytar ou supynorar os ditos leyros ou parte deles porlo dito tenpo que
primeiramente seia eu ou mina vos con eles frontados e riqueridos e nos seian dados
porlo justo preço que outre por eles quiser dar ante que a outro alguun e non o querendo
ou non o podendo eu ou minna vos auer porlo justo preço que entonçe os vendades ou
deytedes ou supinoredes aa tal pessoa que seia semellauil de uos de que eu ou minna
vos ajamos e posamos auer e cobrar os ditos foros e dereitos. E obrigo a uos todos meus
bees eclesiasticos e segrares auydos e por auer para uos anparar e deffender con os ditos
leyros a dereito eno dito tenpo commo sobredito he. E eu, o dito Johan Yanes, que soo
presente, por min e porla dita minna moller, que non he presente, et porla dita nossa
vos, asy o outorgo e reçebo em min de uos, o dito Johan Lourenço, os ditos dous leyros
d´erdade aforados porlo dito tenpo segundo dito he, e para os laurar e chantar de vinna e
de cortynna e pagar de cada anno os ditos foros et conprir e agordar todalas condiçoes

1031
desta carta e cada una delas obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar,
mouilis e rayses.
Posto foy e outorgada pena entre estas ditas <partes> que qualquer delas que contra
esto que dito he quiser passar que peyte aa outra parte que o conprir e agordar quiser
cem morabedis da boa moeda; e a dita pena pagada ou non esta carta fique firme e valla
eno dito tenpo.
Feyta a carta en Ourense, dez e oyto dias do mes de nouenbro, era da naçença de
nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e oyto annos.
Testemuyas: Fernan Martines, home que foy de Oraca Domingues, dita Lorda, e
dom Çage de Lion e Pero, moço de min notario, et Afonso Yanes, clerigo, morador eno
dito lugar de Ribela, e outros.

1376

1388, noviembre, 25. Ourense.

Los clérigos del coro aforan a perpetuidad a Domingo Rodeiro, morador en la rúa
das Chousas, y a su mujer, María Martínez, un solar que fue casa con su «exido» en A
Bugalla, más allá de A Porta da Aira, que está exento de toda carga, excepto diezmo,
por una renta anual de cinco maravedíes, pagaderos el día de san Martín de
noviembre.

A. Cregos de coro, nº 43. Orig. Perg.; 298 x 214 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad en todo el pergamino que afectan a la lectura en el comienzo de las líneas 7 a 9, y
al final de las líneas 6 a 11; pequeñas incisiones que afectan a letras de las líneas 8 y 16. Al
dorso, escr. gótica: «Carta da casa da Bugala».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 238 (nº 936) [identifica al
forero como Domingo Cudeiro].

Sabbean quantos esta carta viren que nos, Johan Anes e Fernan Rodrigues, capellaes
de Santa Oufemia, et Roy Copello e Vaasco Çide et Roy Lourenço, dobreyros da igleia
d´Ourense et Marcos Domingues, Afonso Peres et Roy do Pe, Johan de Souto et Afonso
Fernandes, capellan de Santa Maria a Madre, et Johan d´Agoada et Johan de Sam Johan
et Pero Anes e Johan de Canbeo et Garçia Rodrigues et Rodrigo, clerigos do coro da
igleia d´Ourense, et Martin Anes, procurador da vniuersidade, por nos et en nome da
dita vniuersidade, damos et outorgamos a foro a uos, Domingo Rodeiro, morador en
Ourense, ena rua das Chousas, que sodes presente, et a vosa moller, Maria Martines,
que non he presente, et todas vosas voses para senpre conuen a saber esto que vos
afforamos hun soar que foy casa con seu seido que a dita vniuersidade ha hu chaman A
Bugalla, aleen de a porta da Ayra; o qual soar et seido parte da huna das partes con
cortyna que foy d´Aluaro Sanches, e da outra parte con casarellos que foron casas de (en
blanco). E aforamosvos o dito soar et seido con suas entradas e seidas et con todos seus
dereytos et perteeças per tal pleito et condiçon que façades em ela o que vos conprir e
for vosa voontade e dedes ende cada anno en paz et en saluo aa dita vniuerssidade por
dia de sam Martinno do mes de nouenbro çinquo morabedis de dineiros brancos, de des
dineiros nouees cada morabedi, ou a estimaçon delles ena moeda que correr, e do al que
ajades o dito soar et seido de disimo a Deus et liure et quite de todo outro enbargo et
encarrego algun. Pero he posto se non pagardes os ditos çinquo morabedis ao dito dia

1032
que o mordomo da dita vniuersidade vos posa [penorar] por elo sen pena alguna. Et para
vos aparar (sic) et defender a dereito con esto que vos aforamos segundo dito he
obligamos todos los bees da dita vniuersidade gaanados e por gaanar. E eu, o dito
Domingo Rodeiro, que soo presente, asy reçebo de uos a dita vniuersidade o dito soar et
seido afforado segundo dito he obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
Posto foy et outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto for ou pasar e
o non conprir et aguardar que peyte a outra parte que o conprir et aguardar quiser por
nome de pena et interesen çen morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non
esta carta et as cousas en ela contiudas vallan e fiquen firmes para senpre.
Feyta a carta em Ourense, viinte e çiquo (sic) dias do mes de nouenbro, anno do
naçemento do noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos et oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Johan Fernandes e Johan de San, clerigos do dito
coro, e Gonçaluo Oureiro, notario d´Ourense, e Roy Montes, vesinos d´Ourense, e
outros.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar,
que a esto que dito he presente foy e en minna presença o fis escriuyr et en esta carta
que ende dey aa dita vniuersidade meu nome e meu sinal fis en testemoyo de verdade,
que tal he (signum: Vasco).

1377

1388, diciembre, 11. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Gonzalo Ledo y a su mujer, Elvira


Pérez, una viña en Regueiro Foxado –que había tenido aforada el clérigo Martín Vela–
por una renta anual de cuatro libras, pagaderas por el día de san Martín, además del
diezmo. En caso de no pagar en plazo el mayordomo de los clérigos de coro podrá
recuperar la viña. La viña había sido retirada al forero anterior por no haberla podado
ni cultivado en los últimos años.

A. Cregos de coro, nº 81. Orig. Perg.; 285 x 234 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino, dificultando o impidiendo
la lectura, especialmente en las ocho primeras líneas; rotos de pequeñas dimensiones que
afectan a la lectura de letras en las líneas 17 y 18. Al dorso, escr. gótica: «Carta da vinna de
ryo Fozado». Al dorso, escr. humanística: «No se lee y segun la anotazion de auajo pareze
que es vna escritura de la viña de rio Fozado».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 238 (nº 937).

E[no] nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta ... nos, Fernan Rodrigues e Johan
Anes, capelaes de S... Çide e Roy Lourenço, dobreiros ... e [Marcos Domingues e
Afonso Peres, Roy do Pe e] Johan de Souto, Afonso Fernandes, capelan de ... e Johan
de San ..., Johan de Canbeo, e ... Rodrigues e Rodrigo et Martin Anes .... da dita
vniuersidade ... e ... auemos de vsso e de custume, damos e [outorgamos] a foro a uos,
Gonçaluo Ledo, morador en Ourense, [ena rúa dos Brancos, que sodes presente] e a
uossa moller, Eluyra Peres, que [non he presente], e a todas uosas voses para senpre,
[huna leyra de vinna que ha] dita vniuersidade ha e lle perteençe eno lugar hu disen Ryo
do Fosado; a qual parte da huna das partes con binna de Gonçaluo Anes, coengo, e da
outra parte parte con binna deste dito Gonçaluo Anes, e en fondo fere eno dito Ryo de

1033
Fosado, e en çima entesta en vinna que soya laurar Johan Martines, o fisico, a qual
vinna de nos tiinna aforada Martin Bela, clerigo, e aa qual nos reçebemos por quanto
auia dous annos que non fora podada nen laurada quatro annos, segundo que ... de seer
laurada e se o dito Martin Anes obrigara. Aforamosuos a dita leira de binna segundo
dito he con todas suas entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteenças per tal
pleito e condiçon que achantedes e ontrechantedes e lauredes e paredes ben de todo
lauor en tal maneira que non defalesca per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes
ende cada anno aa dita vniuersidade en pas e en saluo por dia de san Martinno do mes
de nouenbro quatro libras de dineiros brancos, contados viinte soldos por libra, ou a
estimaçon delas ena moeda que correr; e do al que ajades a dita leira de vinna de desimo
a Deus e liure e quite de todo outro enbargo e trebuto e encarrego alguun. E he posto
que se perla ventura uos ou vossa uos non pagardes ao dito dia as ditas quatro libras aa
dita vniuersidade que o moordomo da dita vniuersidade vos posa penorar por elo per
sua outuridade sen pena alguna. Outrossy, he posto se quiserdes vender a dita vinna ou
parte dela que frontedes aa dita vniuersidade e lla dedes por ese preço que uos outro por
ela der, e non [ha] querendo por ese preço reçeber estonçe a vendede, d[e]ytade ou
subpinorade aa tal pessoa que seia vosa semelauil que a laure e pare ben e page cada
anno as ditas quatro libras aa dita vniuersidade e cunpra e aguarde as condiçoes [desta]
carta e cada huna [del]as. E para uos anparar e defender senpre a dereito con esto que
uos aforamos segundo dito he obrigamos todos los bees da dita vniuersidade goanados e
por goanar. E eu, o dito Goçaluo Ledo, que soo presente, por min e porla dita minna
moller, que non he presente, e por todas nosas uoses, asy reçebemos de uos, a dita
vniuersidade, a dita leira de binna aforada segundo dito he e para a chantar e
ontrechantar de binna e laurar e parar ben e pagar cada anno porlo dito dia de san
Martino aa dita vniuersidade as ditas quatro libras e para conprir e aguardar as
condiçoes desta carta e cada huna delas obrigo todos meus bees goanados e por goanar.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos as partes que contra esto for ou pasar e o
non conprir e agoardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e interese çen morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non esta
carta valla e fique firme para senpre.
Feita a carta en Ourense, onse dias do mes de desenbro, anno do naçemento de
nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: Gonçaluo Oureiro, notario d´Ourense, e Pero
Anes, escriuan, e Fernan Afonso da Torre, besinos d´Ourense, e outros.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia dese lugar,
que a esto que dito he presente foy e o escripuy e en esta carta que ende dey aa dita
vniuersidade meu nome e meu sinnal fis en testemuyo de verdade, que tal he (signum:
Vasco).

1378

1389, enero, 3. Ourense.

Domingo Eanes «de Aranga», morador en Meaba, que tenía aforado de la capilla
de Santa Eufemia el casal de Meaba, cuyas heredades están abandonadas y dañadas
debido a su negligencia y a las guerras entre los reinos de Castilla y Portugal, se
compromete a plantar de viña las heredades en cuatro años, labrarlas bien en los años
sucesivos y pagar una renta anual de quince libras de dineros blancos por el día de san
Martín. En caso de no cumplir estas condiciones el capellán de Santa Eufemia podrá

1034
recuperar el casal. Domingo Eanes pone como fiadores a su hermano Martín Eanes,
morador en Mugares, y a Gonzalo Lorenzo, morador en la ciudad de Ourense, en la
rúa do Campo, quienes, presentes, manifiestan su consentimiento.

A. Cregos de coro, nº 103. Orig. Perg.; 180 x 211 mm.; escr. gótica; tinta desvaída que
dificulta o impide la lectura de las líneas 5, 20 a 30; rotos de pequeñas dimensiones en el
interior del texto en las líneas 12, 26 y 28. Al dorso, escr. gótica: «Carta do casar de
Meaua». Al dorso, escr. gótica: «Carta de Meaba […]». Al dorso, escr. gótica: «Obligacion
que hizo Domingo Yanes, vecino de Meaba a los capellanes de labrar el dicho lugar y pagar
15 libras de dineiros brancos».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 238 (nº 938).- ROMERO
PORTILLA, Relaciones entre Portugal y Galicia, 240 (nº 85).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 497.

Sabean todos que en presença de min, Fernan Gonçalues, notario pubrico da çidade
d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, e das testemoyas adeante escriptas,
estando ena dita çidade d´Ourense, presentes y Domingo Anes, dito d´Aranga, morador
en Miaua, e Fernan Rodrigues, capelan da capela de Santa Ouffemea, o dito Domingo
Anes disso ao dito Fernan Rodrigues que por razon que el tiinna aforado da dita capela
de Santa Ouffemea o casar de Miaua, que he da dita capela, con suas herdades e casas e
aruores e cortinnas segundo que as el tiinna aforadas da dita capela, e porque as ditas
herdades pereçeran e estauan ermas e danyficadas per sua culpa e nygrigençia, e outrosy
por rason das gerras que foron entre os reynos de Castela e de Portugal, e por estas
razoes e por cada una delas que non podera ata aqui laurar nen parar ben o dito lugar e
herdades del segundo que se obrigara; e, por ende, disso que obrigaua todos seus bees
gaanados e por gaan[ar] par[a ch]antar e entrechantar as vinnas do dito lugar e as laurar
e parar ben con as outras herdades do dito lugar d´aqui en deante em tal maneira que
non defaleçesen per mingoa de lauor e de boo paramento d´aqui ata quatro annos
primeiros que veen, e des los ditos quatro annos en deante e pagar de cada anno, por dia
de san Martinno de nouenbro, aa dita capela quinse libras de dineiros brancos. E o non
conprindo nen aguardando esto que dito he, o dito Domingo deu todo seu liure e
conprido poder ao dito Fernan Rodrigues que, sen pena alguna, podese tomar e entrar e
reçeber o dito lugar e herdades del para a dita capela. E o dito Domingo Anes disso que
para manteer e laurar o dito lugar e pagar o dito foro que obrigaua todos seus bees
gaanados e por gaanar segundo que os auia obrigados; e demais, para o asy conprir, deu
consigo fiador a Martin Anes, seu yrmao, morador en Mugares, e Gonçaluo Lourenço,
morador ena çidade d´Ourense, ena rua do Canpo, ... fiadores, que somos presentes, asy
outorgamos [a dita fiadoria] e obrigamos a ela todos nosos bees gaanados e por g[aanar.
Feita a carta] en Ourense, tres dias do mes de janeiro do anno do [nasçemento de]
noso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e noue annos.
Testemoyas ... [Peres] de Tarascon e Pero Anes, escripuan, e Fernan Pardin,
moradores e[n] Ourense.
E [eu, Fernan] Gonçalues, notario sobredito, que a esto presente foy e o escripui e
meu nome e signal y puge, que (signum) tal he.

1035
1379

1389, enero, 20, viernes. O Viso.

Ante la solicitud del escudero Lope Rodríguez de Ourantes, procurador del cabildo
auriense, el notario Alfonso Pérez por el poder que tiene de Rodrigo Fernández, juez en
tierra de San Xoán, de Nóvoa y del Ribeiro de Avia por el juez Rodrigo Arias, ordena
realizar una pesquisa en el coto de Xubín sobre las heredades que habían pertenecido a
Sueiro de Xubín, Constanza González, moradora de Ervedelo, y Esteban Eanes de
Dacón, con el fin de averiguar los daños sufridos como consecuencia del abandono en
el que se encontraban. Tras la declaración de los testigos, Lope Rodríguez establece un
plazo de nueve días para presentar los documentos sobre dichas heredades y, de no
hacerlo, procedería a recibir estas tierras junto con un pazo que había pertenecido a
Sueiro de Xubín.

B. Escrituras 4, nº 22. Perg.; 381 x 477 mm.; escr. gótica. Inserto en la recepción de las
heredades y casas del coto de Xubín por parte del cabildo auriense, el 4 de diciembre de
1391 (doc. nº 1397). Presenta manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura,
especialmente al comienzo de las líneas 1 a 8, 14 a 23 y al final de las líneas 3 a 8; antiguas
dobleces en sentido vertical que dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 238 (nº 939).

§ Anno do naçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e trezentos e oytenta e


noue annos, sesta feira, viinte dias do mes de janeiro. Sabean todos commo en presença
de min Afonso Peres, notario publico del rey em terra de Sahoane e de Nouoa e do
Ribeiro da Auia e en toda a merindade d´Orzellon, e das testemoias adeante escriptas,
en este dito dia seendo eno lugar de Lopo Rodrigues de Ourantes a que dizen O Viso,
que he couto de Jouin, e o dito Lopo Rodrigues, procurador do cabiidoo da igleia
d´Oureens, segundo que paresçia per huna carta escripta en purgameo de coiro, feita e
afirmada do nome e signal do chantre da igleia d´Oureens, que he notario do cabiidoo,
segundo que per ela paresçia; a qual carta eu, Afonso Peres, notario sobredito, vi e lii; e
logo en este dito dia e ora, e eno dito lugar do Viso, o dito Lopo Rodrigues, en presença
de min, dito notario, presentou y a dita procuraçon, e asi commo procurador que he do
dito cabiidoo pedeu e frontou a min, dito notario, perlo poder que a min era dado de
Roy Fernandes, juiz em terra de San Juan e do Ribeiro da Auia por Rodrigo Ares de
Vaar, juiz das ditas terras, que sacase pesquisa eno dito couto en razon de huuns
erdamentos que foron e ficaron de Sueiro de Jouin e de Costança Gonçalues, moradeira
que foy en Eruededo, e de Esteuan Yanes de Dacom, os quaes ditos herdamentos diso
que eran perdudos e danificados per mingoa de lauores e de boos paramentos, e por esta
rason diso que reçebera e reçebia estes ditos erdamentos e huun paaço que esta eno dito
couto que foy do dito Sueiro de Juuim, e tanben diso que reçebia e reçebeu os
erdamentos e casas da dita Costança Gonçalues, et as do dito Esteuoo de Dacon, e
frontou logo a min, o dito notario, perlo poder que a min era dado do dito juiz, que
sacase pesquisa ben e uerdadeiramente en razon dos ditos danificamentos dos ditos
erdamentos e casas dos sobreditos.
E presentou logo y omees moradores eno dito couto para fazer a dita pesquisa, estes
que se adeante sigen, e, presentados, pedeu a min, dito notario, que os ajuramentase
sobre santos auangeos e que ven e verdadeiramente sacase os ditos delas que disesen a
verdade do que souuesen que moyos ou quantos eran os que perderan e perdiam dos

1036
annos pasados de cada vn anno per mingoa dos labores que non ouveran nen avian, os
que son estes: § Iten, Françisco Yanes, clerigo de Reçamonde, e Juan Peres e Esteuoo
de Lagarellos e Domingo Martines. E presentadas eu, o dito notario, a pedimento do
dito Lopo Rodrigues, ajuramenteos sobre os santos auangeos, e eles fezeron o dito
juramento e prometeron a Deus e aos santos auangeos, que todos tangeron con suas
maaos, que ben e verdadeiramente disesen a verdade daquelo per que fosen
preguntados.
§ Iten, primeira testemoia: Françisco Eanes, clerigo, morador eno dito couto,
juramentado sobre santos auangeos e preguntado se sabe quantos moyos de vinno
podian render en cada vn anno as herdades que foron e ficaron de Sueiro de Jouim,
andando elas ben labradas de todos seus labores, diso, perlo dito juramento que fezo,
que podiam ven render en cada vn anno, ontre o labrador e sennor, sesenta moyos.
§ Iten, preguntado perlos herdamientos de Esteuo de Dacon quantos moyos podiam
render en cada huun anno, ontre o sennor e o labrador, andando ben labradas de todos
seus labores, diso perlo dito juramento que feso que bem podian render doze moyos ou
mais.
§ Iten, preguntado porlos herdamientos que foron de Costança Gonçalues, se
andasen ben labrados de todos seus labores, que podian render en cada vn anno, ontre o
sennor e o labrador, diso, perlo juramento que feso, que podiam ben render en cada vn
anno doze moyos et mays, e viinte fanegas de pan. Preguntado per que sabia todo esto,
diso que outras herdades parellas destas que estam labradas a par destas que rendian
moyto mays.
§ Iten, Juan Peres, segunda testemoya, jurada sobre santos auangeos e preguntada
porlas cousas sobreditas e por cada huna delas, diso, perlo juramento que feso, que os
ditos herdamientos do dito Sueiro de Juuim que poderian ben render en cada vn anno,
ontre o senorio e labrador, ata setenta moyos de vinno; e os herdamientos de Costança
Gonçalues viinte moyos; e os herdamientos de Esteuo Dacon diso que poderian ben
render en cada vn anno quinze moyos.
§ Iten, Domingo Martines, terçeira testemoia, jurada sobre santos auangeos e
preguntado porlas cousas sobreditas e por cada huna delas, diso, perlo dito juramiento,
que os erdamentos da dita Costança Gonçalues que poderian ben render en cada vn anno
viinte moyos de vinno e viinte fanegas de pam. § Iten, diso que podia ben render en
cada vn anno os herdamientos de Sueiro de Jouim setenta moyos ou mais. § Iten, diso
que podian ben render en cada vn anno os herdamentos de Esteuoo de Dacon quinse
moyos de vinno.
§ Iten, Esteuoo de Lagarellos, quarta testemoya, jurada sobre santos auangeos e
preguntado porlas cousas sobreditas e por cada huna delas, diso, perlo dito juramento
que feso, que as herdades do dito Sueiro de Juvin que el tinna eno couto que pasarian de
satenta moyos andando labradas commo deuian. Preguntado porlos herdamientos de
Costança Gonçalues, diso, perlo juramento que feso, que poderian ben render en cada
vn anno viinte moyos de vinno, e pan non sabia quanto. § Iten, preguntado porlos
herdamientos de Esteuoo de Dacon, diso perlo dito juramento que fezo, que podian ben
render en cada huun anno quinse moyos andando ben labrados.
Preguntados todos per que sabian todo esto, diseron que o sabian e criam por
verdade que era todo asi. E logo o dito Lopo Rodrigues asignoulles termino de noue
dias que o dereito manda que lles amosasen os presos, se os avian, das ditas herdades,
que el prestos era dellos aguardar e conprir en todo segundo que o juiz da terra manda,
ou alcallde ou vigario, per hu quer que seu dereito fose mandaria, e non amostrando eles
os ditos presos dentro eno dito termino, que el que reçebia e reçebeu os ditos

1037
erdamentos e paaços e casas porlas nouidades de agora e do tenpo pasado para o dito
cabiidoo.
E de todo esto en commo pasou e do reçebemiento que feso, pedeu a min dito
notario huun testemoyo ou mais se lle conprisen para guarda de seu direito e do dito
cabiidoo, çujo procurador he.
E eu de meu ofiçio deille este, que foy feito eno couto de Jouim, era e mes e dia
sobreditos.
Testemoyas a que esto foron presentes: Pero de Villamoiren e Juan Garçia de Santa
Andre e Gonçaluo Ferrnandes e Rodrigo Afonso de Paaços e outros.
E eu, Afonso Peres, notario publico del rey enas sobreditas terras, a esto que dito he
con as ditas testemoyas presente foy e per mandado do dito Roy Fernandes, juiz,
escripui e aqui meu nome e signal aqui fiz en testimoio de verdade, que tal he.

1380

1389, enero, 29. Ourense.

El notario auriense Alfonso Eanes, por orden del abad de la Trinidad, Fernando
Pérez, vicario del obispo don Pascual García, y a petición del canónigo Gómez Pérez
Guerra y del racionero Esteban Pérez, procuradores del cabildo auriense, traslada la
donación que, el 7 de septiembre de 1373, hizo el escudero Lope Rodríguez de
Sabadelle, morador en tierra de Aguiar, al deán, cabildo y hombres buenos de la
iglesia de Ourense (vide doc. nº 1277).

A. Escrituras 18, nº 57. Orig. Perg., 460 x 660 mm., escr. gótica; presenta pequeños
rotos en la parte derecha del pergamino que no afectan texto; antiguas dobleces tanto
horizontales como verticales. Al dorso, escr. gótica: «Presentadas antel juez por Aluaro
Alonso de Amoyro, procurador del dicho cabildo, a XVIII de febrero del anno de L.
Testemunas: Nunno d´Osende e Diego de Paaços e Gonçaluo Peletero». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de donaçion de Lope Rodrigues de Sabadelle». Al dorso, escr. gótica:
«Presentadas antel jues e vicario por Aluaro Alonso d´Amoyro, procurador del dicho
cabildo, a XVIIIº de febrero anno de L. Testemuñas: Nunno d´Osende e Diego de Paaços e
Gonçaluo Peletero». Al dorso, escr. gótica: «Carta de donaçon de Lopo Rodrigues de
Sabadelle». Al dorso, escr. gótica: «Del cabidoo de Orense».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 226-227 (nº 882).

CIT. BARRIOCANAL, Santísima Trinidade, 22.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense,


172.

[Inserta donación del escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, de 7 de septiembre de


1373, por la que concede al deán, cabildo y hombres buenos de la Iglesia de Ourense
todos sus bienes, doc. nº 1277].

Este he o trasllado de huna carta feyta per Garcia Dias, coengo e chançeller da igleia
d´Ourense, a qual era escripta en papel, feyta e signada do signal do dito Garçia Dias,
segundo perla dita carta pareçia e se en ela contiinna; a qual carta eu, Affonso Anes,
notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, vy e lii et de veruo a
ueruo ben e fielmente aqui fige trasladar en mina presença a pedimento de Gomes Peres

1038
Guerra, coengo, e de Esteuoo Peres, raçoeyro ena igleia d´Ourense, procuradores do
cabidoo da dita igleia, e per mandado e outoridade de don Fernan Peres, abbade da
igleia da Triindade, vigario geeral do onrrado padre e sennor don Pascoal, porla graça
de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, por quanto os ditos procuradores
disian que se temyan que a dita carta se poderia perder per fogo ou per agua ou per
outro caso de ventura fortuyto alguun, et porque era escripta en papel, et por ende podia
pereçer o dereito do dito cabidoo. A qual carta non era rassa nen cançellada nen en
alguna parte de sy suspeyta e aa qual o dito abbade e vigario disso que daua e deu sua
outoridade ao trasllado456 e trasllados que eu della desse signado ou signados de meu
signal ao dito cabidoo, e entreposo a el e a elles seu degredo, e mandou que baluesen e
fesesen fe cada hu pareçesen assy commo o origynal meensmo (sic) da dita carta
pareçendo.
O qual trasllado da dita carta foy feyto en Ourense, viinte e noue dias do mes de
janeyro, anno do naçemento de nosso sennor Jhesu Christo de myll e tresentos e
oyteenta e noue annos.
Testemuyas que viron a dita carta orygynal et esteueron presentes aa dita
outoridade: Gonçaluo Martinet e Ares Lourenço, coengos da dita igleia d´Ourense,
Fernan Sanches, notario d´Ourense, Garçia Dias, escodeyro e procurador de don Pero
Gonçalues, dean d´Ourense, Gomes, ome do dito abbade e vigario, Pero Anes Françes,
morador en Ourense, na rua das Chousas.
E aqui meu nome e meu signal fige en testemuyo de verdade, que he tal (signum).

1381

1389, febrero, 15.

El cabildo auriense, presidido por el maestrescuela Arias Fernández, vicario del


deán don Pedro González de Orozco, afora al canónigo auriense Diego Fernández y a
seis voces dos leiras de viña en A Pereira, en Cudeiro, que pertenecen a la renta de
«Linar de Antonio» de la que es tenenciero el canónigo Gonzalo Eanes. Como renta
anual, el canónigo pagará dos puzales de vino de lagar y dos capones, y sus voces, en
época de la vendimia, dos puzales de vino medidos por cuarta de seis azumbres.

A. Escrituras 20, nº 91. Orig. Perg.; 133 x 489 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de las líneas
9, 24, 38, 48 y 64.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 238-239 (nº 940).

Sabbean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, et don
Ares Fernandes, mestrescola da dita igleia et vigario de don Pero Gonçalues de
Horosco, dean da dita igleia d´Ourense, nos contrautos do cabidoo, seendo juntados en
nosso cabidoo per canpaa tanjuda, segundo que auemos de vso et de custume de nos
ajuntar a faser cabidoo, damos e outorgamos, afforamos a vos, Diego Fernandes, coengo
da dita igleia d´Ourense, en vossa vida et de seys voses apus vosa morte, quaes vos
nomeardes en vosa vida ou a tenpo de voso finamento, e se as non nomeardes que o
seian aquelles que os outros vosos bees herdaren de [...] e assy vaan as ditas voses, huna

456
s] tachado.

1039
pus outra, duas leyras de vinnas que nos auemos, que jasen en termio de Codeyro, hu
chaman A Pereyra, das quaes a huna dellas demarca con a vinna da Crus do Bispo que
agora laura Johan Martines da Riba, e da outra demarca con a vinna de Gomes Codeyro
que foy de Johan Domingues de Soutelo, seu padre, e en çima fere eno caminno que vay
para Soutelo, e en fondo entesta eno caminno publico que vay para Codeyro; e a outra
leyra demarca, de huna parte, con huna vinna da igleia de Codeyro, que agora laura o
dito Gomes Codeyro, e da outra parte fere en outra vinna de desimo a Deus que ten o
dito Gomes Codeyro, e do outro cabo entesta con o caminno publico que vay para o dito
lugar de Soutelo; as quaes leyras de vinnas perteençen aa renda de Linar d´Antonio que
agora ten Gonçaluo Anes, o coengo. Damosvos a foro as ditas duas leyras de vinnas,
segundo de suso son457 demarcadas, con suas entradas e seydas e con todos seus
dereitos e perteesças, per tal condiçon que as lauredes e [pa]redes ben en tal maneira
commo non desffalescan per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes ende ao dito
Gonçaluo Anes, en sua vida, dous puçaes de vinno de lagar claro, feito ena tinalla, et
dous capoes en cada hun anno, e aa sua morte del que nos dedes a nos, o dito cabidoo,
ou ao que for teedor da dita renda, cada anno en saluo, os ditos dous puçaes de vinno de
lagar ena vendimia, medidos per quarta dereyta de seis açubres, e do al que as ajades
liures eu quites de todo outro enbargo. E outrossy he posto que se vos ou as ditas vosas
voses que as ditas vinnas herdaren as quiserdes vender, deytar ou supinorar,
primeyramente frontedes con ello a nos, o dito cabidoo, ou ao que for teedor da dita
renda e nos las dedes porlo justo preço que uos outre por ellas der e non nas querendo
nos por ese preço resçeber estonçe as vendede, [d]eytade ou supenorade aa tal pessoa
que seia tiudo de conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son
contiudas e cada huna delas. Aynda he posto que se sobre esto recleçer contenda entre
nos, o dito cabidoo, et vos, o dito Diego Fernandes, e vosas voses que se termii per dous
omes boos de nos, o dito cabidoo, tomados a praser das partes toda outra apelaçon
remota. E outrossy he posto que non posades faser manda nen oniuersario perlas ditas
vinnas a outras igleias nen moesteiros nen outro lugar santo saluo a nos, o dito cabidoo.
E nos, o dito cabidoo, obrigamos os bees da nossa mesa para vos anparar et deffender a
dereito eno dito tenpo con esto que uos afforamos, segundo sobredito he. E eu, o dito
Diego Fernandes, que soo presente, por min et porlas ditas minnas voses assy o outorgo
e reçebo en min as ditas vinnas afforadas perla maneira e condiçoes que ditas son e
obrigo todos meus bees ecliasticos e sagares (sic), gaanados e por gaanar para as laurar
e parar ben e pagar cada anno os ditos dous puçaes de vinno e conprir et aguardar todas
las cousas e condiçoes que ditas son.
E he posto pena entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto passar
que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser çen morabedis da boa moeda; e
a dita pena pagada ou non esta carta e todo o que en ela he contiudo fique firme e valla
eno dito tenpo.
E desto as ditas partes mandaron e rogaron a min, Affonso Peres, chantre et
chançeller da dita igleia et çidade d´Ourense, que fesese ende duas cartas en hun tenor e
desse a cada huna d[ela]s ditas partes a sua.
Feyta a carta eno dito cabidoo, quinse dias do mes de feuereiro, do anno do
naçemento de nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e noue annos.
Testemoyas: Pero Fernandes et Esteuoo Peres e Esteuoo Lamela, raçoeyros; e Pero
Affonso, porteiro do dito cabidoo e outros.
(Signum) Et eu, Afonso Peres, chantre e chançeller da dita egleia, ao que dito he con
as ditas testemoyas presente fuy e ende esta carta publica, ocupado de outros negoçios,

457
son] interlineado, sobre el renglón, escrito por otra mano.

1040
para o dito Diego Fernandes, per outro fige escriuir e signeya de meu signo, rogado e
requirido, en testemoyo de uerdat.

1382

1389, mayo, 15, sábado, Ribadavia.

El notario ribadaviense Rodrigo Gómez por orden del juez Fernando Estévez y a
petición los canónigos aurienses Gonzalo Martínez y García Pérez, traslada el traslado
notarial realizado el 30 de junio de 1380 por el notario compostelano García Suárez
das Encrovas de la confirmación de Juan I de 15 de septiembre de 1379 de la
confirmación de Alfonso XI de 28 de septiembre de 1336 que a su vez confirma otra de
de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en
la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a los serviciales
de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos; la confirmación de Alfonso
XI de 5 de diciembre de 1340 por la que renueva su propia confirmación de 28 de
septiembre de 1336 de un diploma otorgado por Sancho IV el 18 de mayo de 1294 en el
cual se renovaba la confirmación realizada por ese mismo monarca el 29 de julio de
1291 del privilegio de exención de pago de tributos reales a los hombres de los clérigos
de coro de Santiago que en su momento había sido otorgado por Fernando III; una
carta de Enrique II fechada en Santiago el 18 de febrero de 1372 por la que ordena a
Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor en el Reino de Galicia y a los alcaldes de las
casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena Corneira, que no demanden pasajes, rentas,
pedidos ni servicios a los vasallos de la iglesia de Santiago ni les obliguen a labrar las
propiedades de la casa de Roucos; el albalá de Enrique II de 14 de mayo de 1372
ordenando a Juan Núñez, su despensero mayor, que redacte una carta ordenando a los
cogedores de moneda que respeten el privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por el
que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres
que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la iglesia de Santiago; y una
carta de Juan Núñez, despensero y tesorero mayor del rey, de 16 de mayo de 1372, por
la que ordena a los recaudadores que respeten el privilegio concedido por Alfonso IX a
la iglesia compostelana referente a la exención a los serviciales de la iglesia de
Santiago del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real.

A. Privilexios 3, nº 15. Orig. Perg.; 524 x 468 mm.; escr, gótica; grandes manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; roto que afecta a la
parte central de las líneas 18 a 20. Al dorso, escr. gótica: «En la çibdad de Santiago, a
primeiro dia del mes de jullio de mill e [quatroçentos e vn] annos […] del consejo del rey
don Fernand, aqui presentes, e sus alcalldes […] dichos sennores visto dixeron que lo oyan
e mandaban dar traslado e auto[…]». Al dorso, escr. procesal: «Ena igleia d´Orense a XXX
de janeiro, ante la[…], presento Fernando de Sanjurjo, en nonbre del cabildo. Testemoyas:
Aluaro de Monte, Payo Rodrigues, notario».

ED. Documentos de Orense, I, 155-162 (fechándolo en 1489).

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 62 (nº 189).

1041
[Inserta traslado realizado en Santiago de Compostela el 30 de junio de 1380 por el
notario García Suárez das Encrovas de la confirmación dada por Juan I el 15 de
septiembre de 1379, doc. nº 1320].

[Inserta confirmación de Juan I de 15 de septiembre de 1379 de la confirmación de


Alfonso XI de 28 de septiembre de 1336 que a su vez confirma otra de de Fernando III,
de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la que ordena a
sus recaudadores de moneda que no se la demanden a los serviciales de los canónigos
de Santiago que vivan en sus casales, doc. nº 1310].

[Inserta confirmación de Alfonso XI de 28 de septiembre de 1336 de la


confirmación de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de
Alfonso IX en la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a
los serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos, doc. nº
1020].

[Inserta confirmación de Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de una carta, sin


fecha, de Alfonso IX por la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la
demanden a los serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de
estos].458

[Inserta orden de Alfonso IX a sus recaudadores de moneda para que no la cobren


a los serviciales de los canónigos compostelanos].459

[Inserta confirmación de Alfonso XI, del 5 de diciembre de 1340, a los clérigos de


coro de Santiago de Compostela su propia confirmación de 28 de septiembre de 1336
del diploma otorgado por Sancho IV el 19 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la
confirmación realizada por ese mismo monarca el 21 de julio de 1291 del privilegio de
exención de pago de tributos reales a los hombres de dichos clérigos de coro que en su
momento había sido otorgado por Fernando III, doc. nº 1047].

[Inserta confirmación Alfonso XI, de 28 de septiembre de 1336, de la confirmación


de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, a los clérigos de coro de Santiago de
Compostela de la exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus
propiedades, doc. nº 1019].

[Inserta confirmación de Sancho IV, de 18 de mayo de 1294, de su propia


confirmación a los clérigos de coro compostelanos, de 29 de julio de 1291, de la
exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades].460

[Inserta confirmación de Sancho IV a los clérigos de coro compostelanos de la


exención de pago de tributos regios a los hombres que labren sus propiedades, de 29 de
julio de 1291].461

[Inserta orden de Enrique II, de 18 de febrero de 1372, al adelantado mayor del


reino de Galicia y a los alcaldes de las casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena

458
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 88-89 (nº 304).
459
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, I, 422-423 (nº 243).
460
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 538-539 (nº 687).
461
ED. VAQUERO y PÉREZ, Colección catedral de Ourense, II, 512-513 (nº 668).

1042
Corneira, para que no demanden pasajes, rentas, pedidos ni servicios a los vasallos de
la Iglesia de Santiago ni les obliguen a labrar las propiedades de la Casa de Roucos,
doc. nº 1257].

[Inserta albalá de Enrique II, de 14 de mayo de 1372, ordenando al despensero


mayor en el Reino de Galicia, que redacte una carta por la que ordene a los cogedores
de moneda que respeten el privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por el que exime
del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que
labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la Iglesia de Santiago, doc. nº
1267].

[Inserta carta de Juan Núñez, de 16 de mayo de 1372, ordenando a los


recaudadores de las veinticuatro monedas que respeten el privilegio otorgado por el
rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la
Iglesia de Santiago, doc. nº 1268].

Este he traslado do dito traslado do dito preuyllejo do dito sennor rey, o qual era
scripto en pargamio de coyro e signado do signal de Garçia Suares das Encrouas,
notario publico jurado de Santiago, sigundo que per el paresçia e se en el contiinna, o
qual eu, Roy Gomez, notario publico del rey ena vila de Ribadauia, vy e lii e aqui en
minna presença bem e verdadeyramente en este dito traslado fiz escripuyr parte por
parte e vay çerto e a pidimento de Gonçaluo Martines e Garçia Peres, coengos da igleia
d´Ourense e procuradores do cabidoo da dita igleia d´Ourense, e per mandado e
outoridade e licençia de Fernant Esteues, juiz del rey ena dita vila de Ribadauia, que a
este dito traslado deu e otorgou sua outoridade ordinaria e entreposso decreto e mandou
que valuese e fesesse fe en todo tenpo e lugar que paresçese, asi commo o publico
original do dito priuillejo do dito sennor rey paresçendo presente aqui meu nome e meu
signal puge en testemuyo de verdade que tal est.
Feito e sacado foy este dito traslado ena vila de Ribadauia, sabado, quinse dias do
mes de mayo, anno do nasçemento do nosso saluador Ihesu Christo de mill e tresentos e
oyteenta e noue annos.
Testemoyas que a esto foron presentes e viron e oyron leer e conçertar este dito
traslado con o dito traslado do dito preuyllejo: Affomso Lourenço, clerigo reytor da
igleia de San Gees da dita vila (signum), e Rodrigo Affomso, clerigo, fillo d´Affonso
Peres do Rial, e Johan Fernandes da Coenga, ome do dito juiz, e Lourenço Martinez,
reytor da igleia de Santo Esteuo, alfoz da dita vila de Ribadauia, e Pero Fajam da
Veyga, e outros.

1383

1389, septiembre, 16. Ourense.

El escudero Gonzalo Vázquez, hijo del escudero Vasco Lorenzo y de su mujer,


Aldonza Alfonso, ya fallecidos, moradores en la ciudad de Ourense, afora a
perpetuidad a Juan de Cameixa, hombre de Juan Sánchez de Marquina, unas casas en
la rúa de Cimadevila, que había heredado de su padre, por una renta anual de veinte
maravedíes de dineros blancos pagaderos por el día de santa Eufemia y, a mayores, el
fumazgo. Los foreros están obligados a habitar la casa y a repararla en lo necesario

1043
salvo si se derrumban las paredes, en cuyo caso la responsabilidad del arreglo recaería
sobre Gonzalo Vázquez. Se señala que Juan Cameixa ha adelantado el pago de los dos
primeros años de renta, cuarenta maravedíes.

A. Cregos de coro, nº 49. Orig. Perg.; 202 x 240 mm.; escr. gótica; mancha que afecta a
la lectura de la parte central de la línea 9; roto que afecta al principio de las líneas 8 y 9;
pequeños rotos, originados por la acción de anóbidos, en la parte derecha del pergamino,
entre las líneas 7, 8, 12 y 13. Al dorso, escr. gótica: «Carta das casas de Çima de Vila».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 239 (nº 941).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Gonçaluo Uaasques, escudeiro, fillo de
Vaasco Lourenço, escudeyro, morador que foy en Ourense, e de Aldonça Fonso, sua
moller, que foron, dou e outorgo a foro a uos, Johan de Cameyia, omme de Johan
Sanches de Marquina, e a toda uosa uoz para senpre hunas casas que eu ey e a min
perteençen de parte do dito Vaasco, meu padre, as quaes estan ena dita vila d´Ourense,
ena rua de Çima de Vila, a par de hunas casas de Gomes Peres, dito Gerra, coengo
d´Ourense, e do outro cabo estan a par de huun soar de casa de min, o dito Gonçaluo
Uaasques, e teen as portas ena dita rua pubrica de Çima de Vila. Aforouos as ditas
ca[sas ...] dia de santa Oufemea primeiro que ven en deante et a toda uosa uos para
senpre segundo dito he [con sas] entradas e seidas e con todos seus dereitos e
per[teença]s462 per tal condiçon que as apostades e reparedes do que lles conprir e as
moredes per uos ou per outre e mantennades en maneira que se non percan per mao
paramento saluo se caeren per fondamento de parede que eu que as aposte. E dedes ende
a min e a minna uos de foro cada anno en saluo, por dia de santa Oufemea de setenbro,
viinte morabedis de dineiros brancos desta moeda de noso sennor el rey que agora corre,
de que contan des dineiros per huun morabedi; do qual foro destes dous annos primeiros
que veen que montan quareenta morabedis da dita moeda me fesestes pago en dineiro
feitos e que ey ia de uos en meu jur e poder ben e conpridamente, onde me outorgo por
entrego e ben pagado. E do al quero e outorgo que aiades as ditas casas liures e quites
de todo outro enbargo, pagando delas fumagen acustumada se se delas an de pagar. E
para con elas seerdes anparado et defeso a dereito obrigouos todos meus bees. E eu, o
dito Johan de Cameyia, que soo presente, por min e por toda minna uos, asy reçebo de
uos, o dito Gonçaluo Uellasques, as ditas casas aforadas commo dito he, e para as morar
e reparar e apostar e manteer e pagar de cada anno o dito foro e conprir e aguardar todo
o que dito he obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos as ditas partes que contra esto que dito he quiser pasar peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis de dineiros
brancos.
Feita a carta en Ourense, des e seis dias do mes de setenbro do anno do naçemento
do noso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e oyteenta e noue annos.
Testemoyas: Affonso Anes de Vilarnas e Pedro Anes, escripuan, moradores en
Ourense e outros.
E eu, Fernan Gonçalues, notario pubrico da çidade d´Ourense porlo bispo e igleia
desse lugar, que a esto presente foy e o escripui e meu nome e signal (signum) y puge,
que tal he.

462
teença] afectado por una mancha.

1044
1384

1389, diciembre, 13. Ourense.

El canónigo auriense Martín de Montes, tenenciero de la capilla de María


Rodríguez de Vilarrubín, en presencia y con el consentimiento de Fernando Pérez,
abad de la Trinidad y vicario general del obispo don Pascual García, afora a
perpetuidad a Gómez Mosqueiro, morador en la rúa da Pixotaría, y a su mujer,
Constanza Pérez, una heredad de monte, que había sido viña, en Pena Redonda, que
está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, con la condición de plantarlo de viña y
cultivarlo, por una renta anual de cinco libras de la moneda blanca, pagaderas por el
día de san Martín. La heredad que se afora había sido retirada a los foreros anteriores,
a causa del abandono en que habían dejado las viñas, volviéndose el terrazgo monte.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 19. Orig. Perg.; 290 x 200 mm.; escr. gótica; roto de
pequeñas dimensiones que afecta al final de las líneas 5 y 6. Al dorso, escr. gótica: «Carta
da capela de Castroverde».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 90r. Papel, 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 91r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 239 (nº 942).

Sabean quantos esta carta viren como eu, Martin de Montes, coengo d´Ourense,
teendor da suçeson que ordenou Maria Rodrigues de Vilarrouin, per liçençia et
outoridade de don Fernan Peres, abbade da egleia da Triindade et vigario geeral do
onrrado padre e sennor don Pasqual, porla graça de Deus obispo d´Ourense, que he
presente, dou et outorgo a foro a uos, Gomes Mosqueiro, morador en Ourense, na rua da
Pixotaria, e a uosa moller, Costança Peres, e a todas uosas voses para senpre, huna
herdade de monte que soya seer vinna, que jas a sub Pena Redona (sic), que perteesçe aa
dita suçeson, que eu tenno, a qual herdade eu resçebi porlas maas paranças, porque jasia
e jas en monte et ha gran tenpo que non foy laurada; a qual herdade demarca de huun
cabo con binna d´Aluaro Gonçalues de Berosende, e do outro cabo con outra vinna de
uos, o dito Gomes Mosqueiro, que foy d´Afonso Virgo, e en çima topa no caminno
grande que uen de d´A...ran para Ourense, e fere en fondo en binna que foy de Orraca
Anes. Aforouos a dita herdade sigundo que esta demarcada, con suas entradas et seidas
e con todos ses (sic) dereitos et perteenças, sub tal condiçon que a chantedes et
entrechantedes de vinna et a lauredes e paredes ben, en tal maneira que non defalesca
per mingoa de lauor et de boo paramento; e dedes ende a min et aos outros que perlo
tenpo foren teendores da dita suçeson de foro cada anno, por dia de san Martinno do
mes de nouenbro, çinquo libras de dineiros brancos desta moeda vsual, de que contan
quareenta par de dineiros noueos por tres libras, ou a estimaçon deles se outra moeda
correr, e do al que aiades a dita herdade de disemo a Deus et liure e quite de todo outro
enbargo et encarrego alguun. E obligo os bees da dita suçeson para uos anparar et
defender senpre a dereito con este aforamento que uos faço. E eu, o dito Gomes
Mosqueiro, que soo presente, por min e porla dita minna moller e por todas nosas voses,
asi o outorgo e resçebo en min a dita herdade aforada de uos, o dito Martin de Montes,
perla maneira et condiçoes que ditas son; e para a chantar et entrechantar de vinna e
para a laurar et parar ben e para pagar a uos, o dito Martin de Montes, et aos outros

1045
teendores da dita suçeson de cada anno o dito foro das ditas çinquo libras e para conprir
e aguardar todas las condiçoes desta carta e cada huna delas obligo todos meus bees
avidos e por auer.
E he posto que qualquer de nos, as partes, que contra esto pasar et o non conprir e
aguardar que peyte aa outra parte que o conprir et aguardar quiser por nome de pena et
de interese çen morabedis da boa moeda e aa uos del rey outros tantos; et a dita pena
pagada ou non que esta carta e aforamento fique firme et valla para senpre.
Feita a carta em Ourense, trese dias de desenbro, anno do nasçemento de noso
sennor Jhesu Christo de mill et tresentos et oyteenta e noue annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Anes da Castineira, coengo
d´Ourense, Gomes Ares da Pixotaria, Fernan de Santiago, raçoeiro, Johan da Agoada,
clerigo do coro, e Johan Seixino, besinos e moradores en Ourense e outros.
E eu, Gonçaluo Oureiro, notario publico da çidade d´Ourense porla iglesia desse
lugar, que a esto presente foi e o escripui et meu signal aqui puge en testemoyo de
verdade, que tal he (signum).

1385

1389, diciembre, 22. Ourense.

El cabildo auriense afora al notario Gonzalo Oureiro y a su mujer, Aldara Vázquez,


y a ocho voces una casa y horno en Penavixia –en las que vivió Domingo Eanes y
Marina Eanes–, y unos solares del corral y exido das Vacas además de un «casarello»
que está junto a ellos, con la condición de reparar la casa, horno y los solares en todo
aquello que necesiten y pagar una renta anual de quince libras, por los tercios del año,
además del vino que se solía pagar por dicha casa a los canónigos y racioneros de la
iglesia auriense por el día de san Bricio. Se establece que en caso de derrumbe de la
casa el arreglo correrá por cuenta del cabildo.

A. Escrituras 13, nº 24. Orig. Perg.; 276 x 243 mm.; escr. gótica; tinta desvaída que no
impide la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta do forno de Pennavegia e do ixido das
Vacas». Al dorso, escr. gótica: «Testemoyas: Joan [Pereiras], notario, e Pascoal Rodrigues e
Alonso de […]e [Gonçalvo Nunes] da Felgeira».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 239 (nº 943).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntado per canpaa tanjuda na costra noua de San Martinno, sigundo que o auemos de
vso e de costume, presentes y Martin Peres, dito de Montes, vigario de don Pero
Gonçaluez, dean d´Ourense, nos contraptos do dito cabidoo, e Fernan Peres, abade da
igleia da Triindade, Bertolameu Peres, Gonçaluo Martines, Martin Geestosa, Esteuoo
Gonçalues, Diego Fernandes, Gonçaluo Anes, abade da Castineira, e Goter Peres,
coengos d´Ourense, por nos e en nome do dito cabidoo, damos e outorgamos a foro a
vos, Gonçaluo Oureiro, notario d´Ourense, que sodes presente, e a uosa moller, Aldara
Vaasquez, que non he presente, e a oyto uozes quaes o pustrimeiro de vos nomear en
sua vida ou a tenpo de seu fignamento, et non nomeando as ditas uozes que seia a
primeira uoz aquel ou aquela que herdar os bees do pustrimeiro de vos de dereito e

1046
aquel seia tiudo de nomear a sigunda uoz, e asy uaan as ditas uozes huna pus outra
suçessiue, conuen a saber: a casa e forno que nos, o dito cabidoo, avemos en Ourense,
en Penavigia, en que morou Domingo Anes e Marinna Anes, e os soares e ixido das
vacas que he de nos, o dito cabidoo. Aforamosvos a dita casa e forno e os ditos soares e
curral con suas entradas e seydas e con todos seus dereitos, jures e perteesças, sub tal
condiçon que reparedes a dita casa e forno de todo o que lle conprir, saluo se falesçer
per traue britada ou per fondamento de parede que se aposte per custa de nos, o dito
cabidoo; e viido a tenpo de correger e reparar os ditos soares do curral e ixido das vacas
que vsedes e posades vsar e aiades para vos todos los dereitos e rendas que nos, o dito
cabidoo, dende suyamos de aver nos e aqueles que por nos o teueron e vsaron; e dedes
de foro de cada huun anno vos e a dita uosa moller e uosas uozes ao dito cabidoo quinze
libras de dineiros brancos, contados viinte soldos por libra, aos terços do anno sigundo
vso e custume na moeda que correr perlo tenpo. E que aiades o dito aforamento porlo
dito foro do al liure e quite de todo outro enbargo e çenso e trebuto alguun. E por quanto
a casa per que pagan ao dito cabidoo vinno aos coengos de cada huun anno por dia de
san Briço jaz dapnificada, damosuos e outorgamosuos que aiades con este dito
aforamento huun casarello que esta junto con a dita casa, soares e ixido das vacas, e que
paguedes aos coengos e raçoeiros da igleia d´Ourense por o dito dia de san Briço aquel
vinno que foy e he vsado e acostumado pagar perla dita casa de san Briço. E se pleito ou
contenda recleçer ontre o dito cabidoo e vos e uosas uozes que seia liure e terminado per
dous omes boos do dito cabidoo tomados a praser das partes que o liuren e terminen per
sentença, toda outra appelaçon remota. E obligamos os bees da mesa de nos, o dito
cabidoo, para que vos, os ditos Gonçaluo Oureyro e uosa moller e as ditas uosas uozes,
seiades defesos e anparados a dereito con esto que uos aforamos commo sobredito he
eno dito tenpo. E eu, o dito Gonçaluo Oureiro, que soo presente, por min e porla dita
minna moller e porlas ditas nosas voses, asy reçebo de vos, o dito cabidoo, as cousas
sobreditas e cada huna delas aforadas perla maneira e condiçoes que ditas son, e para
pagar de cada anno o dito foro das ditas quinse libras aos terços do anno e para conprir e
aguardar todas las outras cousas e condiçoes que em esta carta son contiudas e cada
huna delas obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto que qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto passar e o non
conprir e aguardar que peyte a outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de
pena çen morabedis da boa moeda; e a dita pena pagada ou non que esta carta e
aforamento valla e fique firme eno dito tenpo.
Feita a carta eno dito cabidoo da dita igleia, viinte e dous dias do mes de desenbro,
anno do nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e trezentos e oyteenta e noue
annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: Esteuoo Peres, Fernan Matheus e Esteuoo
Lamela e Pero Fernandes, raçoeiros, Pero Afonso, porteiro do dito cabidoo e outros.
E eu, Afonso Anes, notario poblico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar,
que a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy e en mina presença o
fige escriuyr et en esta carta que dello dey ao dito Gonçaluo Oureiro meu nome e meu
signal aqui fige en testemuyo de verdade, que he tal (signum).

1386

1390, febrero, 9. Ourense.

1047
El notario Martín González, morador en la rúa de Cima, en presencia y con el
consentimiento de su mujer, Constanza Rodríguez, afora a perpetuidad a Sancha
Eanes, viuda del sastre Alfonso Martínez, la mitad de unas casas, con su bodega y
«sobrado», en la rúa Escura, que había heredado de Urraca Vázquez, esposa de
Gonzalo Eanes, con la condición de repararlas en todo aquello que necesiten y pagar
una renta anual de ocho libras de dineros «miudos» por el día de Navidad, además del
fumazgo acostumbrado.

B. Escrituras 5, nº 44. Perg.; 329 x 408 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 4 de julio de 1460 por el notario auriense Juan Paz, que a su vez lo toma del traslado
realizado el 27 de julio de 1452 por el notario auriense Álvaro Alfonso, por orden juez
Alfonso Enríquez y a petición del sastre Juan Fernández. Presenta manchas de humedad que
se extienden por todo el pergamino dificultando la lectura; rotos de pequeñas dimensiones
que afectan a algunas letras de las líneas 3 y 20. Al dorso, escr. humanística: «Afora Martin
Gonçalues, nottario, a Affonso Gonçalues vnas casas en la rua Escura».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 239 (nº 944).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Martin Gonçalues, notario d´Ourense,
morador ena rua de Çima, presente minna moller, Costança Rodrigues, e outorgante,
dou a foro a vos Sancha Yanes, moller de Afonso Martines, alfayte, que foy, e a todas
vossas vozes para se[npre] a meatade de hunas casas que eu ey e me perteesçen en
Ourense, ena rua Escura, que demarcan da huna parte con casas da suyçon e capela que
ordenou don Garçia Martis, coengo que fuy d´Ourense, en que agora mora Domingo
Afonso, çapateiro, de huun cabo, e do outro cabo en cassas que foron de Lourenço
Rosete en que ora mora Johan Vidal e Dominga Moreiras, sua moller, e ten as portas
ena rua publica da dita rua Escura; a qual dita minna meatade eu erdey per donaçion que
me dela feso Orraca Vaasques, moller de Gonçaluo Yanes Pereiras, que foron. Aforovos
a dita meatade das ditas casas con sua adega e con seu sobrado, con entradas e seydas, e
con todos seus dereitos e perteenças, su tal condiçon que as adubedes e reparedes de
todas las cousas que mester ouueren e as mantenades en seu reuor per vosa custa en tal
maneyra que non desfalescan per mingoa de boo paramento e paguedes fumagee
acustumada se a y ouuer e deades ende a min e a meus herdeiros de cada uun anno en
saluo, por dia de Natal, oyto libras de dineiros miudos, cotando (sic) veynte soldos de
blancos por libra ou a estimaçon deles ena moeda que correr, e liure et quite de todo
outro enbargo e encargo alguun. E se quiserdes vender, deytar ou supinnorar a dita
meatade das ditas casas que primeiramente fronteles con elas a min ou a minna voz e
nos lo deades porlo justo preçio que outro por elo der ante que a outro alguno, e non no
querendo por esse preçio reçeber que enton o vendades, deytedes ou supinoredes aa tal
persona que seja semellauel de vos que de e page de cada uun anno a min e a minna voz
as ditas oyto libras e cunpra e aguarde as condiçoes desta carta. E obligo todos meus
bees ganados e por gaaçar (sic) para vos anparar e defender a dereito con a dita meatade
das ditas casas que vos assi dou a foro commo dito he. E eu, a dita Sancha Yanes, que
soo presente, asy o outorgo e reçebo en min a dita meatade das ditas casas aforadas
perla maneira e condiçoes sobreditas e para as reparar e manteer en seu reuor e para vos
dar e pagar en cada uun anno en saluo as ditas oyto libras ao dito dia de Natal e fazer e
conprir e agardar as condiçoes desta carta et cada huna delas obligo a vos todos meus
bees ganados e por gaanar.

1048
E he posto pena e interese ontre nos as ditas partes que contra de nos, que contra
esto passar e o non conprir e aguardar que peyte aa parte que o conplir e agardar quiser
por nome de pena e de ynterese çent morabedis da sobredita moeda; e a dita pena e
interese pagada ou non pagada que este contrapbto (sic) e as cousas en el contiudas
fiquen firmes e valedeyras.
Feyta a carta en Ourense, noue dias do mes de febreiro, anno do naçemento do noso
sennor Ihesu Christo de mill e trezentos e noueenta annos.
Testemoyas que foron presentes: Afonso Peres d´Ouedo, procurador de Santa Maria
da Guadoluppe; e Gonçaluo Lopes e Nuno Gonçales, escriuaas, moradores en Ourense.
E eu Afonso Yanes, notario publico d´Ourense porlo obispo e porla igleia dese lugar
que a esto que sobredito presente foy e o escriuy e aqui meu nome e signal fise en
testemoyo de verdade, que tal he.

1387

1390, marzo, 26. Allariz.

Acuerdo entre el cabildo auriense, representado por el canónigo Arias Lorenzo,


párroco de San Pedro de Allariz, y Leonor González, su esposo, Diego Gómez de
Meire, y su hermana, Teresa Rica, sobre unas casas sitas en la plaza de Cima de Allariz
que habían pertenecido a Mayor Pérez; se acuerda que el matrimonio y Teresa Rica las
posean durante sus vidas, pasando a sus muertes al cabildo, y que, en caso de que
Leonor González –a quien pertenecerán las casas durante su vida, pasando a su
fallecimiento a su marido y hermana, en partes iguales– recayese en la pobreza, podrá
vender dichas casas, dando preferencia de compra a los canónigos. El pleito lo había
heredado el cabildo auriense al recibir las casas por legado testamentario de Mayor
Pérez, viuda del mercader Gonzalo Pérez Paparraas, el cual tenía una deuda,
presumiblemente, con el matrimonio demandante y Teresa Rica.

B. Escrituras 8, f. 312. Copia, Papel, 215 x 299 mm., escr. gótica. En traslado realizado
el 28 de mayo de 1451 por el notario Rodrigo Fernández de Somoza, a petición del
canónigo Alfonso González de Aguiar, como procurador del cabildo auriense, y con
autorización del bachiller Fernando Calderón, vicario y juez en la audiencia del obispo fray
Pedro Silva. Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el documento;
antiguas dobleces horizontales que han originado rotos que dificultan la lectura en las líneas
16 y 34; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a letras de la parte central de las líneas
1, 2 y 3. Al dorso, escr. humanística: «Manda de Mayor Yanes de Allariz. En Orense.
Ciento e vna».

§ Sabean quantos esta carta viren commo sobre contenda e pleito que foy e pasou
ontre min, Diego Gomes de Meyre, et Leonor Gonçalues, minna muller, e Tereyja Rica,
yrmaa da dita Leonor Gonçalues, por nos, da huna parte, e Moor Yanes, muller que foy
de Gonçaluo Peres, mercador, morador que foy en Allaris, por sy, da outra parte, per
ante os juises d´Allaris, sobre rason de hunas casas con seus sotoos e sobrados que estan
ena vila d´Allaris, ena praça de Çima, as quaes foron de Gonçaluo Yanes Paparraas e as
quaes casas conprou o dito Gonçaluo Peres ey seendo casado con a dita Moor Yanes, e
as quaes casas foron conpradas en deuida de dineyros que o dito Gonçaluo Yanes deuia
ao dito Gonçaluo Peres ante que casase con a dita Moor Yanes, e por quanto a dita

1049
Moor Yanes463 morreo ante que o dito pleito fose determinado e ela feso carta e
conpustura con o cabiidoo da igleia d´Ourense que a tenpo de sua morte ficasen todos
los seus bees ao cabidoo da igleia d´Ourense para que os oubese de jur e por herdade
para senpre; e por quanto vos, Ares Lourenço, clerigo rector da igleia de Sant Pedro
d´Allaris e coengo da dita igleia d´Ourense e procurador geeral que soodes do dito
cabidoo, veestes a demandar os bees que foron e ficaron da dita Moor Yanes, nos, os
sobreditos Diego Gomes e Leonor Gonçalues e Tereyja Rica, todos presentes, por nos
partirmos do dito pleito, veemos aa tal aviinça valedeira para senpre convosco, o dito
Ares Lourenço, por nome do dito cabidoo, en esta maneira:
Que eu, a dita Leonor Gonçalues, que aja e tenna en toda minna vida, sen alugueiro
alguun, as ditas casas chaas e o sobrado [...] todas enteiramente, e depus464 minna morte
que as ajan e tennan o dito Diego Gomes de Meyre e a dita Tereyja Rica, anbos de per
meo, as ditas casas seendo anbos biuos sen alugeiro alguun, e se alguun deles for morto
que tenan as ditas casas en toda sua vida aquel que deles for biuo sen alugeiro alguun, e
apus morte de nos todos tres que as ditas casas con todas suas perteescas, todas
enteyramente, que fiquen ao dito cabidoo465 libres e desenbargadas para todo senpre con
todos seus boos paramentos, anparandonos o dito cabidoo con as ditas casas a nos todos
tres en nosas vidas a dereito de quen quer que nos las demandar ou enbargar; e non nos
anparando a nos con elas a dereito o dito cabidoo en todas nosas vidas que esta pustura
e aviinça fique e seja ninguna; e que nos, os ditos Diego Gomes et Leonor Gonçalues e
Tereyja Rica, que as defendamos se podermos con noso dereito e que fiquen a nos ou a
nosa vos e non ao dito cabidoo as ditas casas. Pero he posto que se porla ventura en
tenpo da vida de mi, a dita Leonor Gonçalues, eu vier a pobreza per tal guisa que aja
mester de vender as ditas casas ou de as enpennorar, que eu que as posa vender ou
supinnorar, et que fronte con elas primeiramente ao dito cabidoo se as quier aver e
conprar que as aja ante ca outro alguun porlo justo preço, e se o dito cabidoo as non
quiser conprar ou enpennorar que estonçe que as vendades ou enpenoredes a quen vos, a
dita Leonor Gonçalues, quiserdes.
E eu, o dito Ares Lourenço, procurador do dito cabidoo, e por el e en seu nome, asi
o outorgo e prometo e outorgo que o dito cabidoo nen outro por el non vaan nen pasen
en ninguna maneira contra esta carta e contra ho contiiudo en ela, e que o cunpran e
agarden en todo; e para o asi teer e conplir e agardar obrigovos os bees do dito cabidoo
gaanados e por gaanar.
E nos, os sobreditos Diego Gomes e Leonor Gonçalues e Tereyja Rica, que somos
presentes, asi o outorgamos e prometemos de non yr nen pasar contra elo en ninguna
maneira per nos nen per outre; e se o fezermos queremos e outorgamos que nos non
valla en juiso nen fora del.
Feita a carta en Allaris, viinte e seys dias do mes de março, anno do nasçemento de
noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta annos.
Testimuyas que foron presentes: Esteuoo Domingues de Todea, clerigo, Ares Peres,
notario, Afonso Garcia Çebolloo e Diego Garçia e Johan Afonso Cadadia, moradores en
Allaris, e Roy Garçia de San Torcado, clerigo, e outros.
E eu, Diego Gonçalues, notario publico por noso sennor don Fadrique, duque de Be
nauente, ena vila d´Allaris et en seus terminos e en terra de Lymia, que a esto que
sobredito he presente foy e esta carta escriui per mandado das ditas partes e aqui meu
nome e signal ponno en testimoyo de verdade, que he tal.
Diego Gonçalues.

463
Moor Yanes] interlineado, sobre el renglón
464
de] interlineado, sobre el renglón.
465
cab] repetido.

1050
1388

1390, abril, 11. Ourense.

Teresa Alfonso, moradora en As Curuxeiras, en presencia y con el consentimiento


de su esposo, Juan de Lemos, afora a Gonzalo Martínez «Portugués» y a su mujer, Inés
Eanes, moradores en la rúa dos Arcediagos, durante sus vidas y por las mismas voces
por las que ella las tiene aforadas del cabildo auriense, la mitad de unas casas de la
rúa dos Arcediagos, en las que vive el clérigo Fernando Eanes y lindantes con casas de
Gonzalo Martínez «Portugués», que están exentas de todo cargo, salvo diezmo. Como
renta anual pagarán por el día de santa Eufemia media libra al cabildo auriense y
cuatro libras a Teresa Alfonso. La reparación de las casas y su mantenimiento correrá
por cuenta de los foreros a no ser que se derrumben en cuyo caso la reparación se
llevará a cabo con cargo a la renta del foro.

A. Escrituras 20, nº 65. Orig. Perg.; 184 x 297 mm.; escr. gótica; pequeñas manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta da cassa que esta ena rua
dos Arçidianos que ten Afonso de Sindran». Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa e lagar
que tem Pero do Teollo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 239-240 (nº 945).-
ROMERO PORTILLA, Relaciones entre Portugal y Galicia, 240 (nº 89).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Thereyia Afonsa, moller de Johan de
Lemos, que soo presente, moradeyra eno lugar da Curugeyra, con liçençia e outorydade
do dito meu marydo, que he presente et outorgante, dou et outorgo a foro a uos,
Gonçaluo Martinet, dito Portugues, et a uosa moller, Eynes Anes, moradores en
Ourense466, na rua dos Arçediagos, en vida de uos anbos et mays porlas voses por que
eu tenno este dito aforamento que uos faço do cabidoo da egleia d´Ourense, conuen a
saber: a meatade de hunas casas que me a min perteençen na dita rua dos Arçidiagos, as
quaes parten de huun cabo con casas de uos, o dito Gonçaluo Portugues, e do outro cabo
con casas en que mora Joham Anes, capelan, nas quaes casas agora mora Ferrnant Anes,
clerigo. Aforouos a dita meatade das ditas casas, con tal condiçon que as mantenades et
apostedes, commo non desfalescan per mingoa de boo paramento, saluo ende se se
danificaren per traue britada ou per fondamento de parede que se aposte et repare per
custa do foro da dita casa; e daredes ende de foro cada anno, por dia de santa Oufemea,
a min et a minna vos quatro libras de dineiros brancos desta moeda que agora corre,
contados viinte soldos por libra, ou a estimaçon deles se outra moeda correr; e
pagaredes ao dito cabidoo medea libra que a de auer da meatade da dita casa; e ajades a
dita meatade da dita casa do al disemo a Deus, et liure et quite de todo outro enbargo et
encarrego algun. E se quiserdes vender, deytar ou subpennorar a dita meatade das ditas
casas que primeiramente frontedes con elas a min ou a minna vos e nos la dedes porlo
justo preço que outre por ela quiser dar, e se a nos porlo justo preço non queseremos
resçeber que estonçe a uendades, deytedes ou subpennoredes aa tal pesoa que seia
semellauel de uos, que aposte e reparen ben a dita meatade das ditas casas et paguen
cada anno os ditos foros et cunpla et aguarde as condiçoes desta carta e cada huna delas.
E obligo todos meus bees et do dito cabidoo, sigundo que a min son obligados, para que
uos, o dito Gonçaluo Martines, et a dita vosa moller seiades anparados et defesos a

466
moradores en Ourense] repetido.

1051
dereito durante o tenpo de minna vida et mays as voses por que a eu tenno aforada
sigundo dito he. E eu, o dito Gonçaluo Martines, que soo presente, por min et porla dita
minna moller, que non he presente, et porlas ditas voses por que uos teedes aforada a
meatade das ditas casas asi reçebo de uos, a dita Tereyia Affonsa, a dita meatade das
ditas casas aforadas perla maneira e condiçoes sobreditas et para as apostar et reparar do
que lles conprir, saluo se caeren per fondamento de parede ou per traue britada, e para
pagar de cada anno ao dito cabidoo, porlo dito dia de santa Oufemea, a dita medea libra
e a uos as ditas quatro libras obligo todos meus bees gaanados et por gaanar.
E he posto pena ontre nos, as ditas partes, que qualquer de nos que contra esto pasar
et ho non conprir et aguardar que peyte aa outra parte que o conprir et aguardar quiser,
por nome de pena e interese, çen morabedis de dineiros brancos, et aa uos del rey outros
tantos; et a dita pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e valla eno dito
tenpo.
Feita a carta en Ourense, onse dias d´abril, anno do nasçemento de nostro sennor
Jhesu Christo de mill e tresentos et nouenta annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Ares Dias et Afonso Anes de Vilarnas e o
dito Johan de Lemos.
E eu, Gonçaluo Anes, notario publico da çibdade d´Ourense porlo obispo et porla
egleia dese lugar, que a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy e fis
escripuir en minna presença et meu nome e signal aqui fis en testemoyo de verdade, que
tal he (signum).

1389

1390, agosto, 23. Ourense.

Testamento de Mayor Pérez, esposa del ciudadano auriense Esteban Lorenzo,


moradores en la rúa da Obra, e hija del notario auriense Gonzalo Pérez do Mato. Sus
tres hijos –el canónigo auriense Martín Pérez Xestosa, María Pérez, y fray Gonzalo,
fraile franciscano del convento de Ourense, de los que están presentes los dos
primeros– fruto de un matrimonio anterior, con Gonzalo Pérez da rúa dos Zapateiros,
representados por el canónigo y Gonzalo Vázquez, marido de María Pérez, impugnan
el testamento al considerarse dañados, ante lo cual su madre modifica sus mandas,
revocando todas las hechas a su marido actual, Esteban Lorenzo, sustituyéndolas por
un legado de la quinta parte de todos sus bienes.

A. Escrituras 1, nº 42. Orig. Perg.; 377 x 605 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento de Moor Peres, moller que
foy de Esteuoo Lourenço». Al dorso, escr. gótica: «Testamento de Moor Peres, moller que
fui de Esteuan Lorenço». Al dorso, escr. gótica: «Testamento de Moor Peres de Esteuo
Lourenço».

ED. GÓMEZ CID, A morte feminina no Ourense Baixomedieval “DEA”.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 240 (nº 946).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 157.- GÓMEZ CID, A morte feminina no
Ourense Baixomedieval, 229, 234 y 237.

1052
Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta de testamento viren que eu
Mayor Peres, moller de Esteuoo Lourenço, çidadaao d´Ourense, moradores na rua
d´Oobra, jasendo doente de tal doença qual Deus teuo por ben de me dar e temendo
Deus et morte, que he cousa natural perque todos os do mundo auemos de pasar, e por
tal que despois de minna morte non venna contenda entre alguuns sobre los meus bees,
por ende faço e ordeno de min e deles meu testamento e minna pustromeira voontade
para senpre ualedeiro:
Primeiramente, mando e dou a minna alma ao meu sennor Jhesu Christo, Deus
padre verdadeiro, que a conprou perlo seu santo sangue justo, preçioso, e rogo aa
Virgen, sennora santa Maria, auogada dos pecadores, e a todos los santos e santas da
gloria do Pareyso, que seian meus auogados e lle queyran rogar por min que me perdoe
os meus pecados e me aja remiimento aa minna alma. § Iten, mando enterrar meu corpo
na costra de San Martinno, no moymento hu jasen Costança Fernandes, minna madre, e
Thereyia Peres, minna avoa. § Iten, mando para honrra de minna sopoltura aquelas
misas e salterios e çera et oferta que meus herees et conpridores viren que conpre. §
Iten, mando que me terçen tres veses eno anno que me fignar: huna ves do dia que me
enterraren a terçar dia, e a outra ves dende ata seis somannas, e a outra do dia que me
fignar ata huun anno conprido; e mando para cada terço seseenta morabedis de dineiros
brancos desta moeda que agora corre, a des dineiros brancos ou a seis coroados
morabedi, para pan e vinno et carne ou pescado, per qual dia for; e que digan por minna
alma en cada terço huna misa cantada e quatro rezadas. § Iten, mando ao cabidoo da
egleia d´Ourense quareenta morabedis de cada huun anno para senpre en que digan por
minna alma huna misa cantada con suas vesperas, sigundo he de costume, eno primeiro
dia de setenbre. § Iten, mando aos capelaes da cappela curada de santa Oufemea huna
leira de vinna que jas no val da Loonna; a qual jas aquel cabo ho rigeiro467, junto con a
leira da Chaue, que topa en çima no carreiro per que ban para Meende, per tal condiçon
que os capelaes da dita capela que agora son e foren d´aqui en deante perlo tenpo digan
ou façan diser por minna alma quatro misas resadas por dia de santa Oufemea ou en
outro dia. § Iten, mando aas pesoas e coengos da egleia d´Ourense çinquoenta
morabedis, e que me façan honrra en minna sopoltura e me manden tanjer os signos. §
Iten, mando aos clerigos do coro d´Ourense viinte morabedis; e que me digan huna misa
cantada con sua vigilia. § Iten, mando aos frayres do moesteiro de san Françisco
d´Ourense çinquoenta morabedis; e que me digan huna misa cantada o dia que me
fignar e me façan honrra en minna sopoltura. § Iten, mando aos laserados da casa de San
Lasaro viinte morabedis para huna pitança. § Iten, mando aas fraires da Terçeira Orden
que estan na casa da Fonteyna dez morabedis. § Iten, mando para o lume das lanpaas de
San Martinno e de Santa Oufemea e de Santa Maria a Madre e de Santa Maria
Magdanela e de Santa Triindade e de Santa Maria de Posio e de San Françisco dous
dineiros para aseyte a cada huna. § Iten, mando que me oferenden do dia que me fignar
ata huun anno de huun dineiro de pan e de outro dineiro de vinno. § Iten, mando aos
clerigos e moosinos que veeren sobre la coua e minna sopoltura quando me enterraren
quinse morabedis.
§ Iten, mando a Esteuoo Lourenço, meu marido, que aja para si para todo senpre
conpras algunas de casas e vinnas et de outras cousas se os anbos conpramos viuendo de
consuun. § Iten, mando ao dito Esteuoo Lourenço, meu marido, ho meu moyno da
Lagea que esta en Meende. § Iten, lle mando mays a casa a que chaman da Adega e o
baçelar de a par dela que teemos aforado do moesteiro de Santa Coonba de Naues. §

467
o rigueiro] repetido.

1053
Iten lle mando mays a partiçon das vinnas que me acaesçeo aa Soueria de Meende
sigundo esta demarcada ena partiçon que foy feita entre min e Maria do Mato, minna
yrmaa. § Iten lle mando mays ao dito Esteuoo [Lourenço] a minna herdade de Canedo
que jas no lugar hu chaman as Conpras que de min ten aforada Gonçaluo de Naues e sua
moller, Maria Domingues. § Iten mando mays ao dito Esteuoo Lourenço, meu marido,
vinnas quantas seian cauadura de çinquoenta homes dentro no julgado da Loonna de
aquelas vinnas que el e eu teemos aforadas do cardeal. § Iten lle mando mays ao dito
Esteuoo Lourenço, meu marido, as cortinas de vinnas que el et eu teemos aforadas aa
Pia da Casca, tanben as que aforou do cabidoo commo a outra que eu tenno aforada do
bispo. E estas cousas sobreditas lle mando por boo marido que senpre en el tiue, e
outrosi por moyto afan e traballo e custas que feso en seguyr o pleito de conpremiso que
ouvo ontre min et Maria do Mato, minna yrmaa, e por desencarregar delo minna
conçiençia e minna alma. § Iten mando ao dito Esteuoo Lourenço, meu marydo, estas
casas anbas en que agora moramos, a tanben as en que teemos os logares e bestas e
porcos commo as en que moramos, e viinte libras de cada anno que me deue Fernan
Anes Correjedor perla vinna que de min ten aforada ena Cuyna. E estas sobreditas casas
e viinte libras que as tena e aja en toda sua vida, e aa sua morte que fiquen liures e
quites a meus fillos e herees. E esto que mando ao dito Esteuoo Lourenço, meu marido,
deyto sobre beyçon a meus fillos e filla que lle non vaan contra esto que lle mando nen
llo enbarguen; e en caso que llo algun ou alguna queyra enbargar ou pasar contra esto
que lle eu mando en este meu testamento mandolle a quinta parte de todos los meus
bees mouiles e raises hu quer que os eu aja.
§ Iten, mando a Mayor Peres, minna prima, quatro varas de panno que custe a viinte
et çinquo morabedis cada vara, e que lle paguen o que lle deuen. § Iten, mando a minna
grilanda grande a minna filla Maria Peres, moller de Gonçaluo Uellasques, escudeiro,
juis d´Ourense, e as minnas contas. § Iten mando a Aldonça, minna nepta, filla do dito
Gonçaluo Uellasques et da dita Maria Peres, minna filla, a minna grilanda pequena.
E faço herees deste meu testamento e pustromeira voontade a Martin Peres Jestosa,
coengo d´Ourense, e a Maria Peres, moller do dito Gonçaluo Uellasques, e a frey
Gonçaluo, frayre do moesteiro de San Françisco d´Ourense, meus fillos, en todos los
outros meus bees que aqui non ajo mandados. Aynda faço conpridores e exsecutores
deste dito meu testamento e pustromeira voontade aos ditos meus fillos e filla, que
cunplan et façan conprir esto que eu mando. E este dou e outorgo por meu testamento e
por minna pustromeira voontade para senpre valedeiro, e se non valuer commo
testamento quero et outorgo que valla commo codiçilo ou commo outra escriptura feita
per maao de notario e autentica qual mellor pode seer e mays valer de dereito, e reuoco
todos e quaesquer outros testamento e mandas et codiçillos que aja feitos ata aqui. E
outorgo e ajo por firme, por estauel este meu testamento e pustromeira voontade para
senpre baledeyro que agora faço e outorgo per Afonso Anes Guiça, notario d´Ourense.
E quen quer da minna parte ou da estranya que contra este meu testamento e
pustromeira boontade veer ou pasar aja a yra de Deus e a minna maldiçon e perca
alguna cousa se llo en este meu testamento ajo mandado e que o aian meus herees, e
demays que peyte de pena aos ditos meus herees mill morabedis da boa moeda, e aa uos
del rey outros tantos; e a dita pena pagada ou non que este meu testamento e
pustromeira voontade valla e fique firme para senpre.
Feito o testamento en Ourense, viinte e tres dias d´agosto, anno do nasçemento de
noso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e nouenta annos.
E logo os ditos Martin Peres Geestosa, que presente estaua, por si et por frey
Gonçaluo, frayre do moesteiro sobredito de San Françisco d´Ourense, que non era
presente, e Gonçaluo Uellasques, por nome de si et de sua moller, Maria Peres, que

1054
presente era; estes sobreditos Martin Jestosa e frey Gonçaluo e Maria Peres, fillos e
herees legitemos da dita Mayor Peres e de Gonçaluo Peres da rua dos Çapateiros, enton
diseron os ditos Martin Peres e Gonçaluo Vasques que non consentian nas mandas que a
dita Mayor Peres mandaua no dito testamento porque dezian que era grande seu
perjuizo e que protestauan de as ditas mandas seer anuladas et dadas por ninhunas a
todo tenpo.
E a dita Mayor Peres diso que, pois os ditos Martin Peres e Maria Peres, que
presentes eran, nen o dito Gonçaluo Uellasques, non querian consentir nas mandas que
ela avia mandadas ao dito Esteuoo Lourenço no dito seu testamento, que reuocaua as
ditas mandas ao dito Esteuoo Lourenço, seu marido, mandadas e que lle mandaua ao
dito Esteuoo Lourenço a quinta parte de todos seus bees mouiles e rayses, sigundo que
llos de dereito podia e deuia mandar.
Testemuyas que para esto espeçialmente chamadas e rogadas presentes foron: Johan
Ares, escudeiro, morador en Penavegia, Gonçaluo Rodrigues da rua dos Çapateiros,
Gomes Ares da Pixotaria, frey Johan de Vila Rouin et frey Afonso Brauo, frayres do
dito moesteiro de San Françisco, e Afonso Fernandes, capelan da egleia de Santa Maria
a Madre, e Johan Vidal, morador na Crus do Çente (sic), moradores en Ourense, e
outros.
E eu, Afonso Ares Guiça, notario poblico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, que a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy per outoridade de
Esteuoo Peres, raçoeiro da igleia d´Ourense, chançeller da dita igleia e çidade dese
lugar, et a rogo e pedimento da dita Moor Peres en mina presença fige escriuyr e aqui en
esta carta de testamento que dey ao dito Esteuoo Lourenço meu nome e meu signal fige
en testemoyo de verdade, que he tal (signum).

1390

1390, diciembre, 17. Ourense

Don Gil Rodríguez, ¿maestrescuela? auriense, acepta la dispensa de defectu


natalium del clérigo Alfonso López y lo faculta para recibir un beneficio eclesiástico en
la diócesis auriense.

A. Minutario notarial de Álvaro González, cubierta. Orig. Perg.; 450 x 239 mm.; escr.
gótica; manchas de humedad que no llegan a impedir la lectura; pequeño desgarro en la
parte superior del pergamino que se extienden hasta la línea 2; difícil lectura de la parte del
pergamino que sirve de lomo al minutario. Los cordones de pergamino empleados en la
encuadernación dificultan la lectura de diversas letras de las líneas 5 y 6, 17 y 18, 29.

Universis et singulis presens littera seu presens instrumentum inspecturis ego […]us
scolas… Dei et apostolice sedis gratia episcopi Auriensis, salutem in Domino.
Senpiterna litteras reu[…]ni in Christo patris et domini domni Petri, miseratione Domini
Sante Marie in Cosmedin diachoni cardinalis, apostolice sedis legati, sigillo ipsius cere
rubee in cera […] cordone liueo albo inpendenci sigillatas, non viciatas, non cancelatas
… maleta sui parte corruptas ss omni vicio et suspicione carentes, nobis per dicretum
vn[… Alfon]sum Lupi, scolare Auriensis diocesis, coram notario et testibus inffrascritis
presentatas nos cum ea qude aut reuerentia noueritis recepisse, quarum litteram tenor
sequitur et est talis:

1055
[Inserta dispensa de defectu natalium al clérigo y estudiante auriense Alfonso
López, de 1 de agosto de 1388, doc. nº 1372].

[Inserta la autorización de Clemente VII al cardenal de Santa María in Cosmendin,


don Pedro, para conceder dispensas de defectu natalium, de 25 de febrero de 1387,
doc. nº 1362].

Postea quarum litterarum presentacionem et receptis sui per dictum Alfonsum Lupi
c[…]tancia requisitus quatinus ad execucionen ipsarum et contentorum in eisdem
procedere dignaretur mª traditam seu directam in eisdem michi formam, ego, enim
dictus Egidius R[…]cus vicarius ad dictarum litterarum et concentorum in eisden
exsecutionem procedens, adtenta forma l… ips… et consideratis diligenter
circunstanciis vniuersis que circa idoneitatem person[…]militer atendende super quibus
omnibus et singulis diligenter inquisiui, etiam solertus con fidedignis testibus ipsius
scolaris noticiam abentibus coram me productis iuratis … dilig[…] examinatus, et quia
per inquisicionen eanden iuueni dictum Alfonsum Lupi paterne incontinencie
inmitatorem non esse, sed bone conuersacionis et vite aliaque merita sibi sub[…] ad
huiusmodi dispensacionis gratia obtinendam cum eoden Alfonso Lupi defectu, non
obstan[te] … ut ad omnis ordinis possit promoueri et beneficium ecclesiasticum
obtine[…] habeat animarum auctate michi in hac parte comissa iuxta predictarum
litterarum te… scriptis misericorditer dispenso. Ita tamen quod dictus Alfonsus prout
requiret o[…]ficii quod ip[su]m post dispensacionem huiusmodi obtinere contingerit se
faciat statutus Aure temporibus promoueri et personalis resideat in eodem alioquim
huiusmodi dispens[…] gratia quod ipsum beneficium nullius penitus sit momenti. Im
cuius rei testimonium presentes litteras dispensacionis seu hoc pubricum instrumentum
per notarium publicum scripbi et pubricati ma[…]meique nomen oposui et sigilli feci
appen muniri.
Actum et datum Aurie, in ecclesia cathedrali Sancti Martini, inter corum et altare,
decima septima die mensis decenbris anno […]uitate Domini millesimo trecentessimo
nonagessimo.
Testibus: Gonsaluo … canonico, vicario dicti domini episcopi; Roderico Gonsalui
de Tapea, notario apostolico; Martino de Gestosa, canonico dicte ecclesie […]iensis;
Fernando Mathei, portionario; Petro Fernandi, clerico, maiordomo dicti domini
episcopi; Iohanne Fernandi, capellano … vocatus et rogatus ad premissae litteris.

1391

[1383-1390].

El notario auriense Alfonso Pérez, basándose en las notas redactadas por el


fallecido Gonzalo Pérez de Seixalbo, redacta, por orden de Fernando Pérez, abad de la
Trinidad y vicario general del obispo don Pascual García, y a petición de los hombres
buenos del cabildo, la sentencia dictada por los canónigos Martín Pérez «de Montes» y
Gonzalo Pérez de Mira en el pleito que enfrentó al cabildo auriense, representado por
su procurador, el canónigo Pedro Enríquez, con García Rodríguez, hijo y heredero del
mercader García Rodríguez, por el pago de unas rentas sobre unas casas en la rúa do
Pumar, realizada el 3 de julio de 1380 (vide doc. nº 1321).

1056
A. Escrituras 13, nº 21. Orig. Perg.; 293 x 265 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura; roto de pequeñas dimensiones en la esquina superior izquierda
que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Cartas do cabidoo». Al dorso, escr. cortesana:
«Setenbre, siete».

ED. LÓPEZ CARREIRA, Tres documentos sobre a crise do século XIV, 177-178.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 232 (nº 906).

CIT. BARRIOCANAL, Santísima Trinidade, 22.

Datamos este documento en función del obispo auriense don Pascual García, que lo fue
entre 1383 y 1390.

Eu, Afonsso Perez, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia dese lugar,
dado perlo onrrado padre e sennor don Pascoal, porla graça de Deus e da santa egleia de
Roma obispo d´Ourense, para as notas e escripturas que foron e passaron per Gonçaluo
Peres Seixaluo, notario que foi d´Ourense, en publica forma tornar, esta nota desta dita
carta de sentença saquei de huna nota que achey entre las outras escripturas do dito
Gonçaluo Seixaluo, escripta per sua maao, a qual nota era ja cançelada e a qual aqui ben
e uerdadeiramente de ueruo a ueruo con minna mao escripui a pedimento dos omes boos
do dito cabidoo e per mandado e outoridade que para esto deu don Fernan Peres, abade
da igleia da Triindade e vigario geeral do dito sennor obispo, e aqui meu nome e meu
signal fiz en testemoyo de verdade, que tal he (signum).

1392

1391, febrero, 26. Ourense.

Pedro Domínguez, morador en Seixalbo, afora a perpetuidad a Pedro Chacín


morador en Ourense, en la rúa da Praza, y a su mujer, Teresa Eanes, una casa en
Seixalbo, en el corral donde está la higuera, con la condición de repararla y pagar una
renta anual de ocho maravedíes de dineros blancos por el día de santa Eufemia.

A. Cregos de coro, nº 96. Orig. Perg.; 291 x 210 mm.; escr. gótica; presenta manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa de Siasaluo». Al
dorso, escr. gótica: «Carta da cassa de Seyxaluo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 240 (nº 947) [identifica al
forero como Pedro Chaan].

Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Domingues, morador na aldea de
Seyxaluo, dou e outorgo a foro a uos, Pero Chaçin, morador en Ourense, na rua da
Praça, et a uosa moller, Theyia Anes, que sodes presentes, e a todas uosas uoses para
senpre huna casa tellada que eu tenno na dita aldea de Seyxaluo que demarca da huna
parte con casas de Fernan Garçia, do dito lugar, et da outra con casa que eu dey a mina
yrmaa Maria Anes, et esta no curral hu esta a figueyra. Aforouos a dita casa con suas
entradas e saydas e con todos seus dereitos, juros e perteenças per tal condiçon que

1057
reparedes a dita casa de todo o que lle conprir commo non defalesca per mingoa de boo
reparamento; e dedes de cada uun anno uos e uosas uoses a min e a minas voses de cada
uun anno, por dia de santa Ouffemea, oyto morabedis de dineiros brancos desta moeda
que corre, contados a des dineiros ou seys coroados por morabedi, ou a estimaçon delles
na moeda que correr; e liure e quite de todo outro enbargo. E obligo todos meus bees
gaanados e por gaanar para que uos e as ditas voses seiades defesos e anparados senpre
a dereito con a dita casa que uos aforo commo sobredito he468. E nos, os ditos Pero
Chaçin et Thereyia Anes, que somos presentes, por nos e por todas nosos uoses, assy
reçebemos de uos, o dito Pero Domingues, a dita casa aforada perla maneira e condiçoes
sobreditas e para reparar a dita casa do que lle conprir commo non defalesca, e para dar
e pagar a uos e a vosas voses os ditos oyto morabedis en cada huun anno ao dito dia e
conprir e agardar as condiçoes desta carta e cada una dellas obligamos a uos todos nosos
bees gaanados e por gaanar.
E he posto entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto pasar e non
quiser conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conprir e agardar quiser por
nome de pena e de interese çen morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non
esta carta e aforamento et todo o que en ela he contiudo valla e fique senpre firme.
Feita a carta en Ourense, viinte e seys dias de feuereiro, anno do naçemento de noso
sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e huun annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Johan Praser et Roy Fernandes, moradores
en Santa Marinna do Monte e outros.
E eu, Affonso Anes, notario poblico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, que a esto que sobredito he con os ditos testemoyos presente foy e o escriuii e en
esta carta que delo dey aos ditos Pero Chaçin e Thereyia Anes meu none (sic) e signal
fige en testemoyo de verdade, que he tal (signum).

1393

1391, julio, 6. Ourense.

El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Martín Xestosa, vicario en


los contratos del cabildo por el deán don Pedro González de Orozco, afora a
perpetuidad al chantre Arias Fernández unas casas con sus «exidos» en Ourense, en el
Tendal da Figueira –lindantes con los solares que llaman A Adega de Santiago–, que le
habían sido devueltas por Álvaro «Picó o Gayo», vecino de Ourense. Se las afora con
la condición de repararlas con piedra, teja y madera y por una renta anual de
veinticinco libras pagaderas a los tercios del año al cabildo o al que tuviera la renta
del coto de Pena.

A. Escrituras 17, nº 27. Orig. Perg.; 260 x 745 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de 11 de abril de 1394, el
nº 1425 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un primer
documento– presenta manchas de humedad que dificultan la lectura, especialmente en las
líneas 1 a 25; la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo–, en su parte derecha, tiene
una mancha de humedad que afecta al final de las líneas del texto. Al dorso, escr. gótica:
«Estas duas cartas foron presentadas por Rodrigo de Puga para en proua de sua entençion.

468
E obligo todos meus bees gaanados e por gaanar para que uos e as ditas voses seiades defesos e
anparados senpre a dereito con a dita casa que uos aforo commo sobredito he] llamada en forma de † que
lleva a otra igual al final del documento, antes de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.

1058
En quinta feira, XXII de otubre de LXXXIX anos». Al dorso, escr. gótica: «Carta das casas
do Tendal da Figueira». Al dorso, escr. humanística: «El cauildo afuera a don Arias
Fernandes, chantre, vnas casas al Tendal da Figueyra, parten con casas que se dezian las
Vodegas de Santiago que son las que estan entre la casa del corregidor y la carzel y topan en
huertas del dean con fuero de veynte y cinco libras de dineros blancos a la renta da Pena.
Era 1391. Estas son las casas reales».
B. Escrituras 9, ff. 390v-391v. Copia simple. Papel, 220 x 310 mm; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 240 (nº 948).

Sabeam quantos esta carta virem commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntados en nosso cabidoo ena caustra noua de Sam Martinno per canpaam tanjuda,
segundo que auemos de huso e de custume de nos469 juntar a fazer nosso cabidoo, e per
consintimento de Martin Geestosa, coengo da dita igleia, vigario enos contrautos do
cabidoo per dom Pero Gonçalues de Horosco, dayan da dita igleia d´Ourense, damos e
outorgamos a foro para por senpre a uos, dom Ares Fernandes, chantre da dita igleia,
hunas nossas casas con seus sotoos e sobrados e camaras e con seus yxidos e seidos que
nos teemos en esta çibdade d´Ourense, hu chaman o Tendal da Figueira, que parten de
hun cabo con outros nosos soares, que foron cassas, a que chaman Adega de Santiago, e
do outro cabo parten con outras casas en que hora mora Gomes do Açor e Ares Canedo,
notario, e en çima vam topar os yxidos delas ena horta do dayan, e teen as portas eno
dito Tendal da Figueira; as quaes casas nos demeteu en presença deste notario e
testemoyas de iuso escriptas Aluaro Pico o Gayo, vizino desta çibdade d´Ourense, e nos
tomamolas e reçebemolas. Damosuos a foro as ditas casas con entradas e seidas e con
todos seus dereitos e perteesças per tal pleito e condiçon que vos que reparedes as ditas
casas de pedra e de madeira e de tella en tal maneira que non desfalescan per mingoa de
lauor e de boo paramento; e dedes ende a nos en cada hun anno, ou ao que por nos teuer
o noso couto de Pena, viinte e çinque libras de dineiros branquos, contados viinte soldos
por liura, ou a istimaçom deles ena moeda que correr. Ao qual aforamento Johan
Clerigo, raçoeiro da dita igleia, teente por nos o dito couto de Pena, deu seu
consintimento. E do al que ajades as ditas casas liures e quites con seus ixidos de disimo
a Deus e de todo carrego algun. E he posto que se uos, o dito chantre, ou uosos
herdeiros e voses quiserdes uender, deitar ou supinorar esto que uos asi aforamos
commo dito he que primeiramente frontedes com elo a nos, o dito cabidoo, e no lo
dedes porlo justo preço que uos outro por elo der, e non no querendo nos por ese preço
reçeber enton uendede, deitade ou supinorade a tal persona que seia semellauele de uos,
e non mayor, que laure enpare470 bem as ditas casas e pague as ditas viinte e çinque
libras aos terços do anno segundo custume do cabidoo. E uos e uosas voses que asi as
paguedes aos ditos terços e cunpra e agarde todas las cousas e condiçoos que en esta
carta foren et son contiudas e cada huna delas. E he mays posto que, se contenda
requeçer ontre nos, o dito cabidoo, e uos, o dito471 Ares Fernandes, chantre, e vosas
voses e herdeiros, en algun tenpo sobre esto que uos asi aforamos commo dito he, que
se472 termine a dita contenda per dous homes boos de nos, o dito cabidoo, tomados a
praser das partes, toda a outra apelaçon remota. Outrosy, he posto que per esto que uos
asi aforamos commo dito he non posades fazer manda nen aniuersario a outra igleia nen
moesteiro nen santuario algun sacado a noss, o dito cabidoo. Outrosy, que non seiades
469
de nos] reescrito por encima con letra posterior, sobre una mancha de humedad.
470
en] reescrito por encima con letra posterior, sobre una mancha de humedad.
471
s o dito] reescrito por encima con letra posterior, sobre una mancha de humedad.
472
que se] reescrito por encima con letra posterior, sobre una mancha de humedad.

1059
engrato nen desconosçidos contra nos, o dito cabidoo, nen contra algun de nos. E eu, o
dito Ares Fernandes, chantre, que soo presente, por min e porlas minnas uoses e
herdeiros, asy reçebo de uos, o dito cabidoo, as ditas casas e ixidos aforadas perla
maneira e condiçoos que sobreditas som, e obligo todos meus bees mouelles e raises,
gaanados e por gaanar para reparar as ditas casas de pedra e de madeira e de tella e de
todo o que lles feser mester e pagar as ditas viinte e çinque libras aos terços do anno
segundo sobredito he e conprir e agardar todas las cousas e condiçoos que en esta carta
son escriptas e contiudas e cada huna delas. E nos, o dito cabidoo, obligamos os bees da
nossa mesa para enparar e defender a dereito a vos, o dito Ares Fernandes, chantre e a
uosas voses e herdeiros con as ditas casas e cousas que uos asi aforamos commo dito he.
E he posto pena ontre as partes que qualquer que contra esto pasar e o non conprir e
agoardar que peite a parte agaardante por nome de pena, interee çem morabedis de
dineiros branquos; e a dita pena paga ou non esta carta e todo o en ella contiudo fique
firme e valla para senpre.
Feita fuy e outorgada esta carta eno dito cabidoo, seys dias do mes de julio, anno do
naçemento de nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e hun annos.
Testemoyas que presentes foron: dom Fernam Peres, abbade da Triindade, Martin
de Montes, Martin Geestosa, Bartolameu Peres, Gonçaluo de Mira, coengos da igleia
d´Ourense, e Rodrigo Aluares e Lourenço Martis, raçoeiros da dita igleia, e outros.
(Signum: Stephanus Petri) E eu, Esteuo Peres, raçoeiro ena igleia d´Ourense, notario
et chançeller da igleia et çidade de Ourense, que a esto que sobredito he con as ditas
testimuyas presente foy, e ocupado de outros negoçios esta carta de aforamento per
outro fielmente fige escripuir e meu nome et signal aqui puge en testimuy de uerdade,
rogado e requerido.

1394

1391, septiembre, 16. Ourense.

El notario auriense Fernando Alvelo –en una cuarta parte– y Fernando Alfonso da
Torre –¿en otra cuarta y media cuarta?– aforan a perpetuidad a Juan Martínez,
párroco de Santiago de Carracedo, la mitad de unas casas en O Tendal da Figueira
con la condición de repararlas en el primer año y mantenerlas en buen estado en
adelante. Como renta anual deberá pagar, el día de santa Eufemia, a Fernando Alvelo
quince maravedíes y a Fernando Alfonso diez maravedíes de dineros blancos. Las casas
están exentas de cargo alguno, salvo el pago del fumazgo, si lo hubiere.

A. Escrituras 14, nº 84. Orig. Perg.; 270 x 308 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que afectan especialmente a las líneas 21 a 23, 28 a 30 sin llegar a impedir la lectura;
antigua doblez horizontal que afecta a la línea 28.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 240 (nº 949).

Eno anno do naçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e trezentos e noueenta
e huun annos, dez e seis dias do mes de setenbro. Sabbean quantos esta carta viren que
nos, Fernand Aluelo, notario d´Ourense, e Ferrnand Afonsso da Torre, morador ena dita
vila d´Ourense, damos e outorgamos a foro a uos, Johan Martinet, clerigo reitor da
igleia de Santiago de Carrezedo, et a toda uosa uoz para senpre eu, o dito Fernand
Afonso, a quarta parte de hunas casas que eu ey que estan ena dita vila d´Ourense, eno

1060
Tendal da Figeira; e estan a par de hunas casas en que o dito Fernand Aluelo agora
mora, que ten aforadas do cabidoo da igleia d´Ourense, e do outro cabo parten con
outras casas da capela de Praduselos, e teen as portas ena rua pubrica do Tendal da
Figeira; e eu, o dito Fernand Aluelo, dou a uos, o dito Johan Martinet, e473 a toda uosa
uos huna quarta e mea das ditas casas que eu y ey e a min perteençen. Nos, os ditos
Fernand Afonso e Fernand Aluelo, aforamos a uos, o dito Johan Martinet, e a toda uosa
uos para senpre as ditas cassas segundo dito he, cada huun de nos en aquela parte que lle
perteençe, que uos que as aiades d´aqui en deante con suas entradas e seidas e con todos
seus dereitos e perteenças e con seu celeyro e camaras e sobrado e o quinon do yxido
segundo que a min, o dito Fernand Auelo (sic), perteençen, per tal condiçon que uos que
as reparedes e apostedes de todo o que lles conprir e as mantenades en tal maneyra que
se non percan per mao paramento, e dedes ende a nos e a nosa uos de foro cada anno en
saluo, por dia de santa Oufemea do mes de setenbro, a min, o dito Fernand Auelo (sic),
e a toda minna uos, quinse morabedis de dineiros brancos desta moeda que agora corre,
de que contan dez dineiros por huun morabedi, ou a estimaçon deles ena moeda que
correr per o tenpo; e a min, o dito Fernand Afonso, e a toda minna uos des morabedis da
dita moeda por o dito dia de santa Oufemea. E que apostedes e reparedes en este dito
anno as ditas casas e do al auerdes as ditas liures e quites de todo outro enbargo e
encarrego alguun, pagando fumagen acustumada se se ha de pagar. E se quiserdes
vender, deytar ou sopenorar as ditas casas que primeiramente as vendades, deytedes ou
sopenoredes a nos ou a nosa uos ante que a outre alguun querendoas por o justo preço
que outre por elas der, e non nas querendo que enton as vendades, deytedes ou
sopenoredes aa tal pesoa que seia semellauil de uos que repare e aposte as ditas casas e
page de cada anno o dito foro e cunpra e aguarde as condiçoes desta carta e cada huna
delas segundo que uos sodes tiudoo de conprir e aguardar. E para con as ditas casas
seerdes anparado e deffesso a dereito obrigamosuos todos nosos bees gaanados e por
gaanar. E eu, o dito Johan Martinet, que soo presente, por min e por toda minna uos asy
reçebo de uos, os ditos Fernand Aluelo e Fernand Afonso, as ditas casas aforadas como
dito he, e para as reparar e apostar e pagar de cada anno o dito foro e conprir e aguardar
todo o que he obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto que dito he quiser passar peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis de dineiros
brancos.
Feita a carta en Ourense enos dias e era sobreditos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Johan Domingues do Çerdedo, morador en
Melees, e Pero Martinet e Fernando Peres, lauradores, moradores en Ourense.
E eu, Fernan Gonçalues, notario pubrico da çidade d´Ourense polo bispo e pola
iglea desse lugar, que a esto presente foy e o escripui e meu nome e signal y (signum)
puge, que tal he.

1395

1391, noviembre, 20. Ourense.

El notario auriense Martín González redacta el foro que el 25 de diciembre de 1373


hizo el escudero Álvaro Sánchez a Juan Lorenzo da Pedreira y a su mujer, Marina
Estévez, de todas las heredades que él tiene aforadas del obispo auriense,

473
e] repetido.

1061
pertenecientes a la iglesia de San Pedro da Mezquita, además de los casales de
Cedofeita y Folverados, tomándolo de las notas del notario auriense Gonzalo Pérez da
Fontaíña (vide doc. nº 1280).

A. Bispo, nº 12. Orig. Perg.; 227 x 278 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
afectan a las seis primeras líneas. Al dorso, escr. humanística: «No tocan al cabildo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 227 (nº 883).

[Inserta foro realizado por el escudero Álvaro Sánchez a Juan Lorenzo da Pedreira
y su mujer, Marina Estévez, de las heredades que tenía aforadas del obispo y de los
casales de Cedofeita y Folverados, en San Pedro da Mezquita, de 25 de diciembre de
1373, doc. nº 1280].

E eu, Martiz Gonçaluez, publico notario d´Ourense porla igleia desse lugar, dado de
dom Diego, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, para as
cartas et proçessos e escripturas que passaron e foron feytas per Gonçaluo Peres da
Fonteynna, que foy notario d´Ourense, en publica forma tomar, esta carta saquey do
resistro (sic) e nota do dito Gonçaluo Peres, notario, segundo a forma e entençon da dita
nota et em minna presença a fiz escripuyr et meu nome e meu signal aqui fiz em
testimoyo de verdade.
Que foy feyto en Ourense, viinte dias do mes de nouenbro do anno do naçemento de
nosso saluador Jhesu Christo, mill CCC XCª I annos.
Testemoyas que viron a dita nota e carta onde esta carta foy sacada: Pero Basso e
Nuno Gonçaluez, escripuaas, et outros (signum).

1396

1391, diciembre, 1. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a Juan Fernández Galego, morador en la rúa da


Corredoira, y a su mujer, Teresa Alfonso, durante la vida de ambos, un terreno de
«chousa» en O Souto do Bispo, en las proximidades de la ciudad de Ourense, junto al
camino que va de Ourense para A Ponte Vella, por una renta anual de cuatro libras
pagaderas por el día de san Martín.

A. Cregos de coro, nº 58. Orig. Perg.; 184 x 265 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura al final de las líneas 23 a 34; pequeños rotos
que no dificultan la lectura entre las líneas 3 y 4, 9 y 10, 18 y 19. Al dorso, escr. cortesana:
«Carta da cortyna de Eynes Afonso de Garçia Paaz que esta aaleen da Fonte do Bispo yndo
paa a ponte d´Ourense».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 240 (nº 950).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Marty Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, procurador da vnyuersidade dos clerigos do coro da dicta igleia, presentes y
Roy Lourenço, dobreiro, et Fernan Rodrigues, capelan de Santa Oufemea, et Johan de
Souto et Fernan Anes de Santa Crus da Raueeda, Johan Ferrnandes, capelam da Igleia

1062
da Triinidade, et Pero Anes de Pinnor et Afomso Ferrnandes, capelan da igleia de Santa
Maria a Madre, nos, os sobredictos, por nos e en nome dos clerigos da dita vniuersidade
que non son presentes, damos e outorgamos a foro a uos, Iohan Ferrnandes Galego,
morador em Ourense, na rua da Corredoyra, et a uosa moller, Tereyia Afomso, que non
he presente, por todo o tenpo de vida d´anbos tan solamente et mays non, hun terreo de
chousa que ha dicta vniuersidade ha et lle perteençe que esta [a çer]ca d´Ourense, hu
chaman O Souto do Bispo, que demarca da huna parte perlo caminno publico per que
uan d´Ourense para a Ponte do Minno e da outra con vinna de Johan Abbade, et topa en
terreos de Martin de Montes, coengo d´Ourense, et de Gonçaluo Peres Foçinnos,
escudeiro, moradores en Ourense. Aforamosvos o dicto terreo de chousa con suas
entradas et seydas et con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que lauredes
et paredes ben, commo non defalesca per mingoa de lauor et de boo paramento; e dedes
de cada uun anno de foro ao moordomo da dicta vniuersidade, por dia de san Martinno
de nouenbro, quatro liuras de dineiros brancos desta moeda que agora corre chaamente a
viinte soldos por liura ou a estimaçon deles na moeda que correr, e disimo a Deus, liure
e quite de todo outro enbargo. E posto que o moordomo da dita vniuersidade que, non
querendo vos et a dicta vosa moller pagar o dito foro ao dicto dia, que uos posa
pennorar por o dicto foro per sua outoridade sen pena. E obrigamos os bees da dicta
vniuersidade para que uos et a dicta vosa moller seiades defesos et anparados a dereito
con o dicto terreo no dicto tenpo. E eu, o dicto Johan Ferrnandes, por min et porla dicta
minna moller, que non he presente, as reçebo de uos os sobredictos e da dicta
vniuersidade o dicto terreo aforado porlo dicto tenpo perla maneira et condiçoos
sobredictas, e para dar et pagar de cada huun anno ao dito dia as dictas quatro liuras ao
moordomo da dicta vniuersidade e conprir as condiçoes desta carta [et cada] huna delas
obrigo a uos todos meus bees gaanados et por gaanar.
E he posto ontre nos, as partes, que a parte de nos que contra esto pasar et o non
conprir e aguardar que peyte a outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de
pena çen morabedis da boa moeda; e a dicta pena pagada ou non esta carta e aforamento
valla e fique firme no dicto tenpo.
Feita a carta en Ourense, o primeiro dia de desenbro, anno do naçemento do noso
sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e hun annos.
Testemoyas que presentes foron: [Martinno] Gonçalues, notario d´Ourense, Johan
Anes, reytor da igleia de Canbeo, et Fernan Gil, clerigo reytor da igleia de San Fiis do
Ribeyro de Limia, e outros.
E eu, Afonso Anes, notario poblico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar,
que a esto que sobredito he presente fuy e o fige escriuyr e en esta carta que dello [dey
aa dita] huniuersidade meu nome e signal fige en (signum) testemuyo de verdade, que
he tal.

1397

1391, diciembre, 4. Ourense.

El escudero Lope Rodríguez de Ourantes, tenenciero del coto de Xubín, presenta


ante el cabildo auriense la pesquisa realizada en el coto de Xubín en enero de 1389
(vide doc. nº 1379), tras cuya lectura solicita a los capitulares que acepten las
heredades y casas que allí había recibido el escudero en su nombre. El cabildo recibe
las propiedades para su mesa y acuerda demandar a los tenencieros que habían
disfrutado de estos bienes hasta la fecha por el abandono en que los habían dejado y

1063
por los frutos y rentas que no se habían llegado a cobrar. Asimismo, acuerdan aforar
estos bienes a Lope Rodríguez y a su mujer.

A. Escrituras 4, nº 22. Orig. Perg.; 381 x 477 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº
1398 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura,
especialmente al comienzo de las líneas 1 a 8, 14 a 23 y al final de las líneas 3 a 8; antiguas
dobleces en sentido vertical que dificultan la lectura.

Anno do naçemento do noso sennor Ihesu Christo de mill e treçentos e nouenta e vn


annos, quatro dias do mes de dezenbro. Sabean todos que en presença de min, Esteuoo
Peres, rraçoeiro e chançeler da [igleia e çi]dade d´Oureens, e das testemoyas adeante
escriptas, seendo o cabiidoo da dita igleia d´Oureens en seu cabiidoo, ena caustra noua
de San Martinno, per canpaa tanjuda, segundo que am de ussu [e de custume] de se
juntar a fazer seu cabiidoo, e presente y Lopo Rodrigues de Ourantes, escudeiro, tenente
porlo dito cabiidoo o couto de Jouim, enton o dito Lopo Rodrigues presentou per min,
dito notario, feso ... de testemoyo escripto em papel feito per maao de Afonso Peres,
notario del rey em terra de San Juan e de Nouoa e do Ribeiro d´Auia e em toda a
meirindade d´Orzellom, e signado de ... segundo que perlo dito testemoyo paresçia, do
qual testemoyo o thenor he este que se sige:

[Inserta la pesquisa realizada en el coto de Xubín, por el notario Alfonso Pérez,


sobre las heredades que habían pertenecido a Sueiro de Xubín, Constanza González,
moradora de Ervedelo, y Esteban Eanes de Dacón, con el fin de averiguar los daños
sufridos como consecuencia del abandono en el que se encontraban, de 20 de enero de
1389, doc. nº 1379].

§ O qual testemoio presentado e leudo, o dito Lopo Rodrigues pedeu aos homes
boos de dito cabiidoo que, poys que el en seu nome e commo seu procurador, avia
reçebudas as ditas herdades, segundo sobredito he, que as ouvese por reçebidas, e todo o
que eno dito testemoyo he contiudo.
E enton o dito cabiidoo, juntado, segundo sobredito he, con consintimento de Juan
Afonso de Castro, vigario enos contrautos do cabidoo por don Pero Gonçalues de
Orosco, dean da dita igleia de Ourense, que era presente, diseron todos que avian as
ditas herdades e casas sobreditas que o dito Lopo Rodrigues avia, reçebidas por eles
segundo que sobredito he que as avian por reçebidas para sua mesa, e protestauan de
lles demandar aos teedores que delas foran ata aqui as maas paranças e as nouidades que
delas poderan aver andando elas labradas e reparadas commo conpria per todos los
outros seus bees e de cada huuns deles, e demais que protestauan de auer e cobrar perlos
bees dos sobreditos os defalees que se enas ditas herdades fesesen et do foro que fesesen
que mingoase de commo estaua antes.
E logo, en esta ora e perlas testemoyas de juso escriptas, o dito cabiidoo con
consintimento do dito Juan Afonso de Castro, vigario sobredito, aforaron as ditas
herdades e casas e vinnas segundo que eran reçebidas ao dito Lopo Rodrigues e sua
moller en esta maneira que se sige:

[Inserta foro hecho por el cabildo auriense al escudero Lope Rodríguez de


Ourantes y a su esposa, Sancha González, de unas heredades y un pazo, en el coto de
Xubín, de 4 de diciembre de 1391, doc. nº 1398].

1064
1398

1391, diciembre, 4. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo Juan


Alfonso de Castro, vicario en los contratos del cabildo por el deán Pedro González de
Orozco, afora a perpetuidad al escudero Lope Rodríguez de Ourantes y a su mujer,
Sancha González, todas las heredades de pan y vino que en el coto de Xubín poseían
Constanza González, moradora en Ervedelo, Esteban Dacón y Suero de Xubín, además
de un pazo que había sido de este último –todo ello exento de tributo alguno, salvo
diezmo– con la condición de reparar el pazo con piedra, teja y madera, plantar viñas
en diez años las heredades en que las había habido y, en las demás, cultivar pan. Como
renta anual pagarán la quinta parte de la cosecha y, en concepto de derechura por el
pazo y unos árboles, un par de capones o, en su defecto, cinco maravedíes. Las
heredades y el pazo que se aforan habían sido retiradas por el cabildo a los foreros
anteriores a causa del abandono en que los habían dejado. De interponerse pleito por
los herederos de Constanza González, Esteban Dacón o Suero de Xubín, el juicio será
responsabilidad de los foreros, y el cabildo podrá anular el foro y tomar los bienes si
no se plantan las viñas en los próximos doce años.

A. Escrituras 4, nº 22. Orig. Perg.; 381 x 477 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, el nº
1397 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura,
especialmente al comienzo de las líneas 1 a 8, 14 a 23 y al final de las líneas 3 a 8; antiguas
dobleces en sentido vertical que dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 241 (nº 951).

§ Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabiidoo da igleia d´Ourense,
seendo juntados en noso cabiidoo ena caustra noua de San Martinno, segundo que
avemos de vsu e de custume de nos ajuntar a fazer noso cabiidoo, con consintimento de
Juan Afonso de Castro, coengo da dita igleia, vigario enos contrautos do cabiidoo por
don Pero Gonçalues de Horosco, dean da dita igleia d´Ourense, que he presente e
outorgante, damos e outorgamos a foro para por senpre a vos, Lopo Rodrigues
d´Ourantes, escudeiro, que soodes presente, e a vosa moller, Sancha Gonçalues, que non
he presente, para vos e para todas vosas vozes, conuem a saber: que vos aforamos todas
las herdades de pan e vinno que tiinna Costança Gonçalues, moradeira que foy en
Eruededo, eno noso couto de Juvim, e tanben todas outras herdades de pan e de vinno
que Esteuoo de Dacon avia eno couto de Jouim, e tanben vos aforamos con esto que
sobredito he todas las erdades de pan e de vinno que eno dito couto avia Sueiro de
Juuim, as quaes non aviamos reçebidas porlos grandes danificamentos que en elas foron
feitas, segundo sobredito he. § Iten, vos aforamos mais con esto que sobredito he o noso
paaço tellado que nos teemos eno dito couto de Juuim, o qual teuo o dito Sueiro.
Aforamos as ditas herdades e paaço commo sobredito he con entradas e seydas e con
todos seus dereitos e perteesças per tal pleito e condiçon que vos reparedes o dito paaço
de pedra e madeira e tella e de todo o que lle feser mester, en tal maneira que non
defalesca per mingoo de boo paramento, e que chantedes e entrechantedes de vinna en
estes dez annos primeiros que veen todas as erdades que os sobreditos Esteuoo de
Dacon e Sueiro de Juuim e Costança Gonçalues tinan e teueran eno dito couto e que
foran en outro tenpo vinnas, e as herdades que foron senpre de pam que as labredes de

1065
pan. Aforamosvos as ditas herdades de pan e de vinno e paaço per tal pleito e condiçon
que vos labredes as ditas vinnas e herdades e paredes vem e o dito paaço vos e vosas
vozes en tal maneira commo non desfalescan por mingoa de labor e de boo paramiento;
e dedes ende a nos en cada vn anno, ou ao que por nos teuer o dito couto de Jouim, a
quinta parte de todo o vinno que Deus der enas ditas vinnas, o qual vinno nos daredes
eno lagar, e o pan que Deus der enas ditas herdades ena aira, o qual colleredes per nos
ou per noso home ou do que por nos teuer a dita renda, o qual auedes de proueer de
comer e de beber conuenibelmente (sic) en mentre collerdes vosa nouidade; e dar nos
edes por dereitura porlo dito paaço e por alguas aruores, se ena dita erdade esteueren,
huun par de boos capoos ou çinquo morabedis de dineiros brancos por eles ou a
estimaçon deles ena moeda que correr; e do al que ajades as ditas herdades e paaço de
desimo a Deus libres e quites de todo outro enbargo e encargo alguno. E he posto que se
vos ou vosas vozes quiserdes vender, deitar ou supenorar en alguno tenpo esto que
sobredito he que vos asi aforamos que primeiramente frontedes con elo a nos, o dito
cabidoo, e nolo dedes porlo justo preço que vos outro por elo der, e non o querendo nos
por ese preço reçeber enton o vendede, deitade ou supenorade aa tal pesoa que non seja
dona nen caualeiro nen escudeiro poderoso mais que seja ome ou moller sinples que
labre e pare ben e cunpra e agarde todas las cousas e condiçoes que en esta carta son
conteudas e cada huna delas. Outrosi, he posto que se contenda recleçer ontre nos o dito
cabiidoo e vos, o dito Lopo Rodrigues e vosa moller e vosas vozes e erdeiros, sobre
rason das sobreditas herdades e vinnas e paaço ou sobre alguna delas ou parte delas que
se termine a dita contenda per dous omes boos de nos, o dito cabidoo, tomados a praser
das partes, toda outra apelaçon remota. Aynda he posto que se esto que vos aforamos,
segundo sobredito he, non posades faser manda nen yniuersario a outra igleia nen a
moesteiro nen santuareo alguno sacando a nos o dito cabiidoo nen por parte delo que
por elo deren aynda que se venda. Outrosi, he posto que vos nen vosos erdeiros nen
vozes non sejades engratos nen desconuçudos contra nos o dito cabiidoo nen contra
alguuns de nosoutros del. Outrosi, he posto que se contenda recreçer ontre vos, o dito
Lopo Rodrigues, e os erdeiros do dito Sueiro de Juvin e de Costança Gonçalues e de
Esteuoo de Dacon que vos, o dito Lopo Rodrigues, defendades per vos mesmo a dita
contenda. Outrosi, he posto que se non chantardes as ditas vinnas que vos aforamos
segundo sobredito he enos ditos doze (sic) annos e as non entrechantardes, que este foro
seja nihuun e fique a nos o dito cabiidoo as ditas herdades e vinnaas e paaço. E nos, o
dito cabiidoo, obligamos os bees da nosa mesa para anparar e defender474 a vos, o dito
Lopo Rodrigues e a vosa moller e vosos erdeiros, a dereito con esto que vos aforamos
segundo sobredito he aguardantes as condiçoes que sobreditas som. E eu, o dito Lopo
Rodrigues, que soo presente, por min e porla dita minna moller, que non he presente, e
por todas nosas vozes e erdeiros, asi reçebo de vos o dito cabiidoo as ditas herdades e
vinnas e paaço aforadas perla maneira e condiçoes que sobreditas som e obrigo todos
meus bees mobeles e rayzes gaanados e por gaanar para labrar e parar ben as ditas
herdades e chantar e ontrechantar as ditas vinnas e parar e reparar ben o dito paaço e
pagar o dito vinno e pan e capoees e conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que
en esta carta son conteudas e escriptas e cada huna delas.
Et he posto pena ontre as ditas partes que qualquer que contra esto pasar e o non
conprir e aguardar que peite aa parte que o conprir e aguardar quiser por pena çen
morabedis; e a dita pena pagada ou non esta carta e todo o en ela conteudo fique firme e
valla para senpre.

474
e defender] llamada (†) sobre el renglón que llega a una segunda (†) que lleva a este texto, escrito
después de la relación de confirmantes, justo antes de la suscripción notarial.

1066
E desto en commo pasou as ditas partes rogaron e pediron a min Esteuo Peres,
raçoeiro, notario e chançeller da dita igleia e çidade d´Ourense que fesese ende duas
cartas anbas en vn tenor e dese a cada huna das partes a sua.
Feita foy e outorgada esta carta eno dito cabidoo, ano, dia e mes sobreditos.
Testemoyas que presentes foron: Gil Rodrigues, meestreescola, e Martin Gestosa,
Ares Lourenço, Gonçaluo Martines, coegoos d´Ourense, e outros (Signum: Stephanus
Petri, rubricado).
(Signum) E eu, Esteuo Peres, raçoeiro ena igleia d´Ourense, publico notario e
chançeller da dita igleia e çibdade d´Ourense, que a presentaçon da dita per enquisa,
petiçon e foro e a todo o que sobredito he con as ditas testimuyas presente foy e esta
carta sobredita he475 escripta en esta pele de pulgameo per outra fielmente fige escripuir
e meu nome e signal aqui puge en testimuyo de uerdade, rogado e requerido.

1399

[1392], febrero, 20. Ourense.

Pedro Rodríguez, párroco de San Cibrao de Las, tenenciero de la capilla del


chantre Juan Rodríguez, en presencia y con el consentimiento de Juan Eanes,
arcediano de Castela y vicario general del obispado, en sede vacante, afora a Juan
Estévez de Alongos y a su mujer, Teresa Vilela, durante sus vidas y a tres voces el casal
de O Rigueiro, en San Martiño de Alongos, que había sido de Arias Eanes, y todos los
otros bienes pertenecientes a dicha capilla en Alongos, que están exentos de cargo
alguno, salvo diezmo, con la obligación de vivir en ellos y cultivarlos, además de
reparar las casas. Como renta anual pagarán, por el día de san Martín, veinte libras de
la moneda blanca del rey don Pedro además de una cerda u ocho maravedíes, diez
sueldos de pan blanco y tres almudes de vino.

A. Escrituras 21, nº 16. Orig. Perg.; 252 x 264 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, especialmente por su parte
derecha, dificultando e impidiendo la lectura; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a
letras aisladas de las líneas 11, 14, 21, 22 y 23; pequeñas incisiones entre las líneas 18 y 19,
20 y 21 que no afectan a la lectura. Al margen inferior derecho, escr. humanística: «Ano
1392. Era de 1430, vaca la silla». Al dorso, escr. gótica: «Carta do casar do Rigueiro,
qu’esta en Alongos»476.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 210 (nº 806) [Fechándolo
en 1352].

A diferencia de E. Duro, que acepta para este diploma la era de 1390, tomamos como
válida la de 1430 –año 1392– que figura en las anotaciones humanísticas de la parte inferior
del pergamino. Se opta por esta fecha en función de los personajes datables citados en el
texto –el escribano Vasco Martínez, el canónigo Vasco Pérez Corbacho– y porque se dice
que en ese momento la sede estaba vacante, como aconteció en 1392 (Cf. FLÓREZ, E.,
España Sagrada, 140). Por otra parte, aunque la fecha está afectada por una gran mancha de
humedad, se puede leer claramente «era de mill e quatroçentos et no477… [annos]»,
apreciándose que la parte de la fecha correspondiente a la década ha sido corregida con

475
he] repetido.
476
Está reescrito por encima de otra palabra.
477
et no] reescrito por encima.

1067
posterioridad –lo prueba la grafía y el uso de una tinta diferente, probablemente en un
intento de hacerla visible– lo que imposibilita su correcta lectura.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Rodrigues, reytor da igleia de Sam
Çibrao [das Laas] e teendor da capella que ordynou dom Johan Rodrigues, chantre que
foy d´Ourense, con liçençia e outoridade de dom Johan Anes, arçidiago de Castella,
vigario geeral da igleia et bispado d´Ourense, vagante a see, que he presente et
outorgante, dou et outorgo a foro a uos, Johan Esteuees d´Alongos et a uossa moller,
Tereyia Vilela, em uossa vida d´anbos e a tres vozes depoys do finamento do
pustrimeyro de uos quaes foren nomeadas suçesiue, huna pus outra, e se non foren
nomeadas que seia a primeira uos aquel que herdar os outros uossos bees de dereito e
asy uaam as ditas vozes suçesiue, ho [ca]sar d´Alongos que foy d´Aras Yanes, que esta
no lugar que chaman O Rigeyro, e todos los outros herdamentos et aruores que
perteençem aa dita capella ena frigresia de San Martinno d´Alongos, a montes e a
fontes, con entradas et seidas et con todos seus dereytos et perteenças, sub tal condiçon
que moredes o dito lugar per uos ou per outre et reparedes as casas et lauredes et
paredes bem et facades laurar et parar bem os herdamentos que ao dito lugar perteençem
cada hu for neçesario em tal maneyra que non defalescan per mingoa de lauor et de boo
paramento. E dedes ende a min et a meus suçesores, teedores da dita capella en cada
huun anno em saluo ena festa de sam Martynno de nouenbro viinte libras de dineiros
brancos da moeda del rey dom Pero, contados viinte soldos por libra, e huna porcalla
con des soldos de pam branco e con tres açunbres de vinno ... e se per uentura non
poderdes auer de uossa criança a dita porcalla que den por ella oyto morabedis da
sobredita moeda con o dito pam et vinno, e que leuedes ende e ajades para uos os
froytos e dereytos que Deus y der, e de dezemo a Deus, et liure et quite de todo outro
embargo et emcarrego alguun. E se uos ou as ditas uozes ou alguuns de uos quisserdes
uender ou obrigar o dito lugar ou parte dello primeyramente deuedes requiryr sobre ello
o teedor da dita capela e se perla uentura o non quiser por esse preço reçeber estonçe o
vendede, deytade ou subpinorade a semellauyl pesoa de que eu possa auer et cobrar dito
foro em paz et que laure et pare bem et faça et cunpra et agarde as condiçoes desta carta
segundo uos sodes tiudos et hobrigados. E eu, o dito Pero Rodrigues, obrigo os bees da
dita capela para que os ditos Johan Esteues et a dita sua moller et as ditas uozes seiam
anparados et defessos a dereyto no dito tenpo con o dito lugar e herdamento que os
aforo como dito e. E eu, Johan Esteuees, sobredito, reçebo o dito casar et herdamento et
cousas sobreditas aforadas per a maneira e condiçoes sobreditas e obrigo todos meus
bees et da dita minna moller auudos e por auer para larar (sic) et parar bem e pagar e
faser et conprir e aguardar todas las cousas que de sussoditas son.
E he posto entre as ditas partes que qualquer dellas que contra esto pasar que peyte
aa outra parte que em ello quisser estar çem morabedis da sobredita moeda e a dita pena
pagada ou non esta carta e ho em ella contiudo fique firme et valledeiro.
§ E eu, o dito arçidiago et vigario sobredito, por quanto reçeby juramento aos santos
auangelios do dito Pero ... aforamento que fazia era prol e boo paramento a dita capella
e el perlo dito juramento dysso que entendia e [aia] que era prol da dita capella et que
p... non achaua quen lle mays desse nen prometesse de foro por elo. Por ende outorgo
este dito aforamento ena maneira que he feito e dou ... Rodrigues para que o possa faser
e entreponno degredo ao dito aforamento et mando que ualla porlo dito tenpo et aja
firmedue ena maneira que he feito ... mandei fazer duas cartas em huun tennor partidas
per ABC.

1068
Feita a carta em Ourense, viinte dias de feuereyro, era de mill e tresentos e no...478
[annos].
[Testemo]yas que foron presentes aa dita outorydade et outorgamento do dito Pero
Rodrigues: Vaasco Coruacho, coengo d´Ourense; e Pero Çide e Johan Peres, escudeiros
do dito arçidiago, et Lourenço Anes, reytor da igleia de Layas, et Afonso Peres, reytor
da igleia de Santo Andre de Canporredondo.
§ Et foron testemoyas de commo o dito Johan Esteuees ... o dito aforamento e o
reçebee ena maneira que dita he: Ares Martines, notario d´Ourense e Vasco Martines,
escriuan, e Domingo Martines de Mugares, e Pero Cabeça e Domingo Peres de
Reuelloes et Johan Martines Calueyra de Ventrazes.
Et eu, Martin Gonçaluez, notario pubrico d´Ourense porlo bispo e perla igleia desse
lugar que a esto presente foy et en minna presença o fiz escripuyr et en esta carta que
delo dey ao dito Johan Steueez, meu nome et meu signal aqui fiz en testimoyo de
verdade, que he tal (signum).

1400

1392, marzo, 14. Ourense.

Constanza Eanes, viuda del notario Rodrigo Fernández, moradora en la rúa dos
Zapateiros, afora a perpetuidad a Juan Pérez de Santomé y a su mujer, Inés Estévez,
una viña en Bouza de Ramiro, que debe diezmo, por una renta anual de tres libras.

A. Cregos de coro, nº 84. Orig. Perg.; 267 x 181 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
que afecta a las primeras palabras de las líneas 1 a 5. Al dorso, escr. gótica: «Carta de hun
leyro de vinna que jaz en Bouço Ramiro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 241 (nº 952).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Costança Yanes, moller que foy de Roy
Fernandes, notario, moradeyra em Ourense, ena rua dos Çapateiros, dou et outorgo a
foro a uos, Johan Peres de Santome, et a uossa moller, Eynes Esteuees, et a todas uossas
vozes para senpre, conuen a saber: huun leyro de vinna que he de disemo a Deus que jaz
en Bouço de Ramyro; o qual leyro parte et demarca d´anbalas yllargas con outros dous
leiros de vinnas que agora ten et laura Roy do Pe, clerigo do coro da igleia d´Ourense,
que son da sua capela de Sam Migeel. Aforouos o dito leyro de vinna con todas suas
entradas e seydas e dereitos et perteenças per tal pleito e su tal condiçon que uos et
vossa vos que o lauredes et paredes ben en tal maneira commo non desffalesca per
mingoa de lauor et de boo paramento; et que me dedes uos et todas vosas vozes a min et
a toda minna vos en pas e en saluo de foro cada anno tres libras de dineiros brancos, de
des dineiros cada morabedi, ou a estimaçon delles en outra moeda qual correr; et por
este foro aiades o dito leyro de vinna liure e quite de todo outro enbargo et encarrego
alguun. Et he posto que se uos ou uossa vos quiserdes vender o dito piteiro que
primeiramente frontedes con el a min ou a minna vos et nos seia dado porlo justo preço
que outre por el quiser dar ante ca a outro alguun, et non o querendo ou non o podendo
auer que enton o vendades, deitedes ou supinoredes a tal pessoa que seia semellauil de
uos que laure et page et cunpla et agorde (sic) as condiçoes desta carta e cada huna delas

478
no] reescrito por encima con letra de época moderna.

1069
segundo que uos sodes tiiudos e obrigados. E obrigo todos meus bees muuilis e rayses
para vos anparar e defender senpre a dereito con o dito leyro de vinna. E nos, os ditos
Johan Peres et Eynes Esteuees, que somos presentes, asy reçebemos de uos, a dita
Costança Anes, o dito leiro de vinna aforado pela maneira e condiçoes sobreditas, et
para o laurar et parar ben et para vos pagar de cada anno as ditas tres libras de dineiros
brancos obrigamosuos todos nosos bees gaanados et por gaanar.
Posto foy et outorgado entre as ditas partes que a parte que contra esto quiser pasar
que peyte aa outra parte que o conprir et agordar quiser por nome de pena çem
morabedis de dineiros brancos; et a dita pena pagada ou non esta carta et afforamento
fique firme et valla para senpre.
Feyta a carta en Ourense, quatorse dias do mes de março, era da naçença de noso
sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e dous annos.
Testemuyas que a esto foron presentes: Gomez do Açor et Johan Engres, armeyro, e
Afonsso Yanes, home do dito Johan Peres.
E eu, Ares Yanes de Canedo, notario publico da çidade d´Ourense et dos coutos et
senoryo da dita igleia polo bispo et igleia desse lugar, a esto presente foy con as ditas
testemuyas e esta carta escripuy e meu nome e signal aqui fis que tal he en testemuyo de
verdade (signum).

1401

1392, agosto, 18. Ourense.

Juan Fernández, capellán de la capilla de doña Eufemia Cacha, en presencia y con


el consentimiento del canónigo Gonzalo Martínez, vicario del obispo, afora a
perpetuidad al notario auriense Alfonso Pérez, morador en la rúa dos Zapateiros, y a
su mujer, Constanza Eanes, una heredad que llaman O Couto, en O Campo, junto a la
«congostra» vieja que parte de Porto Carreiro para O Campo do Couto, con la
condición de labrarla de pan o vino y por una renta anual de tres libras pagaderas por
el día de san Martín. Se señala que la heredad ha permanecido yerma durante más de
quince años.

A. Escrituras 17, nº 35. Orig. Perg.; 306 x 212 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
presenta tres grandes rotos en su parte central que afectan a las líneas 1 a 6, 7 a 15 y 24 a 29
y al signum del notario; las manchas de humedad se extienden por todo el pergamino,
especialmente en la parte central, dificultando e impidiendo la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 241 (nº 953).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Johan Fernandes, capellan da igleia [...] da
capella que ordenou Oufemea Cacha, per liçençia et outoridade de Gonçaluo Martines,
coengo d´Ourense et vigario geeral [...]iego, porla graça de Deus e da santa igleia de
Roma obispo d´Ourense, que he presente e outorgante e me da poder et liçençia [...],
dou e outorgo a foro a uos, Afonsso Perez, notario d´Ourense, morador ena rua dos
Çapateiros, et a uossa moller, Constança Yanes, [...] todas uossas vozes para senpre
huna leyra d´erdade, que jaz en canpo peça de tenpo ha, que a dita minna capella ha e lle
perteençe a çerca […]res hu chaman O Couto; a qual leira d´erdade e de canpo parte
dun cabo con outra herdade que jas en canpo que he do cabidoo da igleia d´Ourense,
[…]çe aa renda de Pena, e do outro cabo parte con huna leira de vinna de Gonçaluo

1070
Yanes das Tendas e con outra vinna de Garçia Anes d´Alongos que foi de Maria
Fe[rnandes] das Traues, e topa en çima ena congostra uella que sal de Porto Carreiro e
vay para o canpo do Couto, e fere en fondo ena congostra que vay per[…]de e a vinna
que laura Francisco, alfayate. Aforouos a dita leira d´erdade con todas suas entradas e
seidas e dereitos e perteenças sub tal con[...] vinna ou a lauredes de pam qual uos mas
aprouuer e lauredes e paredes ben en maneira commo se non perca per mingoa de boo
repa[ramento ... pa]gedes uos e toda uossa uos de foro cada anno en saluo, por dia de
sant Martinno do mes de nouenbro, a min e depois aos que [...] a dita capela, tres libras
de dineiros brancos desta moeda vsual que ora corre, de que contan quareenta pares de
dineiros brancos por tres […]as se outra moeda correr; e do al que ajades a dita leira e
vinna sea y feserdes ou pan se o y laurardes de disemo a Deus, liure e [quite de todo
outro] enbargo, çensso, trebuto e encarrego alguun. E se uos ou vossa uos quiserdes
uender, deytar ou supinorar a dita leira d´erdade […] que primeiramente frontedes ao
capelan que perlo tenpo for teedor da dita capela, que a aja porlo justo preço que outre
por ela der, e non no querendo por ese preço reçeber que entonçe a vendades, deytedes
ou subpinoredes aa tal pessoa que seia uossa semellauel que laure e pague e cunpra e
aguarde todo esto que dito he. E perla outoridade do dito vigario obligo todos los bees
da dita capella para vos anparar e defender senpre a dereito a uos e a toda uossa uos con
a dita leira que uos aforo commo dito he. E eu, o dito Afonso Peres, que soo presente,
por min e porla dita minna moller, que non he presente, e por todas nossas uoses, para
senpre asi o outorgo e reçebo en min a dita leyra d´erdade aforada de uos, o dito Iohan
Fernandes, ena maneira que dita he, e obligo todos meus bees auidos e por auer para a
laurar et parar bem et pagar cada anno as ditas tres libras de foro et conprir et aguardar
todo esto que sobredito he.
E eu, o dito Gonçaluo Martines, coengo e vigario sobredito, que soo presente, por
quanto sey et soo ben çerto per min meesmo et per juramento que sobrelo reçebi aos
Santos Auangeos do dito Iohan Fernandes, capelam, en presença deste notario e
testemoyas, que este aforamento he prol e boo paramento da dita capella e que passa de
quinse annos et mais tenpo que esteuo e esta en canpo, por ende outorgo este dito
aforamento e douho por firme e estabele ena maneira que he feito, e entreponno a el
meu degredo et mando que ualla et aja firmedue para senpre, e dou a minna liçençia [e
outoridade ao] dito Iohan Fernandes, capelan, que o possa asi faser ena maneira que dita
he.
Feita a carta en Ourense, des e oyto dias do mes d´agos[to, anno do nasçemento de
no]sso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e dous annos.
Testemuyas que a esto presentes foron: Fernan Santiages, r[...]s, et Pero Afonso,
porteiro do cabidoo, e Ruy Garçia, escripuan, criado do dito Afonso Peres, et Pero
Fernandes dos Santos, laurador, morador [...].
E eu, Gonçaluo Oureyro, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse
lugar, que a esto presente [foi e en minna presen]ça o fis escripuyr e meu signal aqui
puge en testimuyo de verdade, que tal he (signum).

1402

1393, enero, 11. Ourense.

Martín Eanes de Gordón, ciudadano de Ourense, afora a Gonzalo Gómez, a su


mujer, Sancha Fernández y a tres voces el casal de Cedobén, en A Caveanca, feligresía
de Santa Baia de Beiro, que ha heredado de Domingo Alfonso, ciudadano de Ourense,

1071
con la condición de que vivan en él y lo labren. Los foreros pagarán anualmente, en la
ciudad de Ourense, tres fanegas de centeno limpio y seco por el día de santa María de
agosto o en todo ese mes y, por derechura, una gallina o un maravedí; se establece la
luctuosa en veinte sueldos de moneda blanca.

A. Cregos de coro, nº 90. Orig. Perg.; 212 x 300 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que afectan a las líneas 1 a 6 y 29 a 31; presenta rotos en el lateral derecho del
pergamino que no afectan a la lectura; pequeña incisión entre las líneas 15 y 16 que no
afecta al texto; las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas
letras. Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro do casal de Çeloben, que jaz aas Cabeanqas de
Beyro e dan del III fanegas de çenteo479; et ena Cabeanqa esta o outro lugar de Portomarin».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 241 (nº 954).

Sabean quantos esta carta virem que eu, Martin Anes do Gordom, çidadao
d´Ourense, dou a foro a uos, Goncaluo Gomes, que sodes presente, e a uosa moller,
Sancha Fernandes, que non he presente, en vosa vida d´anbos et a tres voses a
pustrimeyra de uos, huna pus outra suçeçiue, quaes foren nomeadas que seia voses as
que dereito herdaren os vosos bees, douos a foro o meu casal de Çedobem que iaz aa
Caueanças de Beyro, fregeia de Santa Vaya de Beyro, o qual casal a min perteençe
porla erença de Domingo Afonso, çidadao que foy d´Ourense, per tal pleito e condiçon
que o moredes et lauredes e paredes ben que se non perca de mao paramento nen
defalesca per reparamento. Douuos a foro o dito casal con entradas e seydas e con todas
suas arruores (sic) e dereitos et pertiçencas (sic) per hu quer que as aia e deua d´auer de
dereito; pollo qual casar me auedes de dar de cada hun ano, por dia de santa Maria
d´agosto ou todo o dito mes, tres fanegas de çenteo boo, linpeo e seco, en esta çidade
d´Ourense per fanega dereita da praça vos e as dictas voses a min e a toda myna vos, et
por dereitura huna gallina boa ou huun morabedi por ella; e outrosy me audes (sic) de
dar por loytosa a morte de uos e das dictas voses e de cada huna dellas vinte soldos de
dineiros brancos, contados quatro dineiros por tres soldos; et vos et as dictas voses
auerdes o dito casal liure, quite de min e de mynna vos eno dicto tenpo. E se quiserdes
vender ou deytar o dicto casal que seia eu ante frontado ou mynna vos con o justo preço
et se o eu ou mynna vos non quisermos pollo justo preço que enton vendede ou deytade
o foro do dicto casal aa tal pesea (sic) que seia voso semelauyl que cunpra et agardee as
condiçoes desta carta. Et para seerdes aparado e defeso a dereito con o dicto casal que
uos aforo eno dicto tenpo obrigo a uos o dicto casal e os outros meus bees. E eu, o dicto
Goncaluo Gomes, por min e polla480 dita mynna moller e pollas dictas voses, asy reçebo
de uos, o dicto Martin Anes, o dicto casal que me aforades commo dicto he et para
laurar et pagar et conprir e agardar as condiçoes desta carta e cada huna dellas obrigo a
uos todos meus bees gaandos (sic) et por gaanar. Et481 he posto que o dicto Martin Anes
que quite ao dicto Goncaluo Gomes [o pan do primeiro]
[...]o posta foy et outorgada pena ontre as dictas partes que qualquer dellas que a
esto que dicto he non quiser estar et conprir e agardar que peyte aa outra parte que o
conprir quiser per nome de pena et interese çen morabedis de dineiro branco, et aa vos
del rey outros tantos; e a dicta pena pagada ou non que a dicta carta valla e aia firmydue
eno dicto tenpo.

479
e dan en el III fanegas de çenteo] interlineado, sobre el renglón.
480
La pe está cortada, como creemos que se trata de un error del escriba no lo transcribimos como per
481
et] repetido.

1072
E desto as dictas partes mandaro faser duas cartas em huun tenor.
Feyta a carta en Ourense, oze (sic) dias do mes de janeiro, ano do naçemento de
noso sennor Jiehsu (sic) Christo de mill e tresentos e nouenta e tres anos.
Testemoyas que foron presentes: Pero de Gordom e Johan de Requeixo e Goncaluo
Vello, iscripuan, et Pero Lourenço, laurador, moradores en Ourense, e outros.
E eu, Garçia Peres, notario publico da çidade d´Ourense pollo bispo e igleia dese
lugar, que a esto presente foy et o escripuy et meu nome e meu synal aqui fige en
testemoyo de uerdade (signum), quel he.

1403

1393, febrero, 18. Medina del Campo.

Enrique III, ante denuncia presentada por don Diego de Anaya, obispo de
Salamanca, ordena al abad de la Trinidad, Fernando Pérez, y al canónigo auriense
Gonzalo Martínez de Ribadavia que no entreguen los siete mil maravedíes procedentes
de la venta de unos bienes a don Pascual García, obispo de Astorga, al reclamarlos
don Diego para si, por lo que deberán embargarlos hasta que se determine a cuál de
los dos pertenecen. Ambos habían sido obispos de Ourense.

α. Estevo Pérez 4, f. 56v. Papel, 260 x 335 mm.; escr. gótica. Inserta en la lectura por
parte del notario Lorenzo Martínez ante el abad de la Trinidad Fernando Pérez y el canónigo
auriense Gonzalo Martínez de Ribadavia de una carta de Enrique III presentada por Lorenzo
Eanes «Búual», criado del obispo de Salamanca, el 5 de marzo de 1393 (doc. nº 1404).

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 65 (nº 200).

CIT. ES, XVII, 139.

Don Enrrique, por la graça (sic) de Deus, rey de Castilla, de Leon, de Toledo, de
Galisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe482, de Algesira et
sennor de Biscaya et de Molina a vos, don Fernan Peres, abat de la eglesia de la Trinidat
de Orense, et Gonçaluo Martines de Ribadauia, coengo de la dicha iglesia de la dicha
çidade de Orense, salud e graça (sic). Sepades que don Diego, obispo de Salamanca,
obispo483 que fue de la dicha çidade484 de Orense, mi oydor de la mi audiençia, se me
querelo e dise que le fesieron entender que don Pascoal, obispo de Astorga, que
demanda a uos, los dichos abbad e Gonçaluo Martines, siete mill maravedis disendo que
les sodes obrigados a ellos, los quales dis que non son deuydos al dicho obispo
d´Astorga nin le deuen ser pagados por quanto dis que son a el deuidos et le pertenesçen
auer porque los dichos maravedis485 que el dicho obispo asi vos demanda son de çertos
bienes suyos que foron vendidos, aos quales el auia a la sason que era obispo e486 que
uos que deuedes por ende a el recudyr con ellos et non al dicho bispo d´Astorga e dis
que se reçela que uos a pedimento del dicho obispo d´Astorga voluntariamente que

482
Albarge] tachado.
483
de la dicha] tachado.
484
de la dicha çidade] interlineado sobre el renglón.
485
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
486
dende] tachado.

1073
recodiredes con los dichos maravedis al dicho obispo d´Astorga et non a el, en lo qual
dis que reçeberia grande agrauio et danno e pediome merçed quel mandase dar mi carta
para vos, para que non recodisedes con los dichos maravedis487 al dicho obispo, pues a
el eran deuidos por lo488 que dicho es et los touiesedes en vos de manifiesto et en
sequestraçion fasta en tanto que por derecho sea librado e determinado qual de los
dichos obispos deue auer los dichos maravedis489 e yo touelo por bien. Porque uos
mando, vista esta mi carta, que non recudades con los dichos siete mill maravedis490 al
dicho obispo d´Astorga nin a otro alguno e que los tiengades en uos de manifesto e en
sequestraçion enbargados fasta que por derecho sea librado e determinado qual de los
dichos obispos deue auer los dichos siete mill maravedis, ca yo por esta mi carta pongo
enbargo en ellos e los enbargo en uos, que los tengades en la manera que dicha es. E
non fagades ende al por ninguna manera, su pena de la mi merçed e de seiçientos
maravedis491 a cada vno de uos e demas çertificouos que non lo conpliendo asi que de
vuestros bienes los mandare pagar otra ves. E de commo esta mi carta vos fuer mostrada
et la conplierdes mando, su la dicha pena, a qualquier escripuano publico que para esto
fuer llamado que de ende al que uos la mostrare testimonio sinado con su sino porque
yo sepa en commo conplidres (sic) mi mandado. La carta leida dagela.
Dada en Midina del Canpo, des e ocho dias de febrero, anno del nascimiento de
nuestro sennor Ihesu Christo de mill e tresientos et noueenta e tres annos.
Don Johan Ramires de Gosman, obispo de Tui, e Arnal Burnal, doctor, oydores de
la audiençia de nuestro sennor el rey la mandaron dar.
Yo Diego Alfonso de Dunnas, escripuan de dicho sennor el rey, la escripui.
Bartolome Anis, vista. Fernandus Bacalarius. Johan, episcopus Tudensis. Alual.
Laurencius, canonicus Auriensis, notarius apostolicus (rubricado).

1404

1393, marzo, 5, miércoles. Ourense.

Lorenzo Eanes «Búbal», criado de don Diego de Anaya, obispo de Salamanca, se


presenta ante el abad de la Trinidad, Fernando Pérez, y el canónigo auriense Gonzalo
Martínez de Ribadavia para que se proceda a la lectura de una provisión de Enrique III
por la que ordena el embargo de siete mil maravedíes hasta que se determine a quien
pertenecen, si al obispo de Astorga, don Pascual García, o al obispo de Salamanca,
ambos antiguos obispos de Ourense.

α. Estevo Pérez 4, f. 56v. Papel, 260 x 335 mm.; escr. gótica.

CIT. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 65 (nº 200).

Anno da nascença de noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos et noueenta e tres
annos, ena indiçion primeira, et quarta feira, çinque dias do mes de março, do
pontificado do moy mais santo en Ihesu Christo padre santo, sennor Clemente VIIº, do

487
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
488
que] tachado.
489
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
490
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
491
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

1074
anno XVº. Sabean todos commo en presença de min, Lourenço Martines, coengo
d´Ourense, notario apostolical, e das testemoyas adeante escriptas, en este dicto dia,
estando ena çidade d´Ourense, enas casas de don Fernando Peres, abade da Triindade, e
presentes y o dicto Fernando Peres, abbade, e Gonçaluo Martines de Ribadauea,
coengos da dicta igleia d´Ourense, enton paresçeu y Lourenço Anes, dicto Buual, criado
do bispo de Salamanca, et presentou e per min, dicto notario, feso leer huna carta de
noso sennor el rey don Enrrique, ao qual Deus mantenna et mande viuir e reynar por
muytos tenpos e boos, con exaltamento de mayor onrra, a qual carta escripta en papel e
seellada enas espaldas do seelo da audiençia do dicto sennor rey et robrada dos nomes
de algunos auditores segundo que per ela paresçia et se en ela continna, da qual carta o
tenor a tal he:

[Inserta provisión de Enrique III al abad de la Trinidad, Fernando Pérez, y al


canónigo auriense, Gonzalo Martínez de Ribadavia, ordenándoles el embargo de los
siete mil maravedíes procedentes de la venta de unos bienes hasta que se determine a
quien corresponden, al obispo de Astorga, don Pascual, o al obispo de Salamanca, don
Diego, ambos antiguos obispos de Ourense, de 18 de febrero de 1393, doc. nº 1403].

1405

1393, marzo, 18. Zamora.

Enrique III, con el consentimiento de sus tutores, ordena a Vasco García de


Ribadavia, recaudador de los maravedíes que corresponde pagar a las sacadas de
Limia contra Portugal por el servicio que se mandó recoger para pagar al duque de
Lancaster, que recaude todas las rentas eclesiásticas que los extranjeros poseen en la
ciudad de Ourense y su obispado. Con anterioridad el rey había ordenado el embargo
de dichas rentas y ahora, ante la imposibilidad de hacer frente con el servicio a la
cantidad que se debe pagar a los duques de Lancaster, ordena que se presente esta
carta ante la iglesia de Ourense quien deberá entregar al recaudador Vasco García el
montante de las rentas eclesiásticas que estaban en manos de extranjeros y proceder a
la venta de aquellos frutos que todavía están por vender. Lo recaudado deberá
cambiarlo por oro y plata y enviarlo a Burgos, donde se lo ha de entregar, junto a los
maravedíes que recogiera del servicio, al merino mayor de dicha ciudad, Pedro
Fernández de Villegas.

α. Estevo Pérez 4, f. 59v-60r. Papel, 260 x 335 mm.; escr. gótica. Inserta en la lectura
por parte del notario Lorenzo Martínez ante el cabildo auriense, presidido por el vicario del
deán, Juan Alfonso de Castro, de dos carta de Enrique III presentadas por el recaudador
Vasco García de Ribadavia, el 1 de julio de 1393 (doc. nº 1410). Presenta una mancha de
humedad en la parte superior del documento que dificulta la lectura de las cinco primeras
líneas y pequeños rotos causados por la acción de los anóbidos que afectan a algunas letras
de las líneas 36 a 39.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 65-66 (nº 201).

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, Efemérides, 400.- SUÁREZ BILBAO, Enrique III, 277.

1075
Don Enrrique, por la graçia de Deus, rey de Castilla, de Leon, de Toledo, de Galisia,
de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Algesira e sennor de
Biscaya e de Molina con acordo e autoridad de los mis tutores e regedores de los mis
regnos a vos, Vasco Garçia de Ribadauia, recabdador mayor de los maravedis que copo
a pagar a las sacadas de Limia contra Portugal e de Limia contra Portulgal (sic) del
seruiço que yo, con acuerdo e abtoridat de los dichos mis tutores e regedores, mande
repartir e cojer en mis regnos, este anno en que estamos, para la paga del duque e
duquesa da Lencaster, salud e graçia. Bien tiengo que sabedes en commo yo mande por
mis cartas poner enbargo en los frutos e rentas e otras qualesquer cosas que a los
benefiçios que los dichos estrengeros auyan e an en la iglesia cathedral de la çibdad
d´Orense e en todo seu obispado pertenesçe e pertenesçesse desde que yo mande poner
el492 dicho enbargo en delante, segundo esto mas conplidamente en las dichas cartas que
yo mande dar sobre esta rason se contiene. E agora sabet que es mi merçed de mandar
tomar prestado todo lo que montare en los frutos e rentas de los dichos benefiçios que
los dichos estrengeros auian e an en la dicha çidadet (sic) e en su obispado. Por quanto
en llos maravedis493 del repartimento del dicho seruiço non a conplimiento para se faser
la dicha paga al dicho duque enbio mandar por mi carta al obispo, dean e cabildo de la
dicha iglesia que fagan recodir a vos con todo lo que montare en los dichos frutos e
rentas de los dichos benefiçios de los dichos estrengeros e que (en blanco) sea presente
conuosco a todo lo que reçibierdes. E otrosi que se alguno pan o vinno o otras
qualesquer cosas de las que a los dichos benefiçios de los dichos estrengeros an
pertenesçido o pertenesçe, desde que yo mande poner el dicho enbargo fasta aqui,
esteuieren por vender que amos (sic) en vno lo fagades vender por ante scripuano
publico, porque se venda justamente, segund esto e otras cosas mas conpridamente
veeredes por494 la dicha mi carta que bos enbio sobre esta rason. Porque vos mando,
vista esta mi carta con el dicho acuerdo e abtoridad, que mostredes luego la dicha mi
carta al dicho obispo, dean e cabildo de la dicha iglesia que pongades el acuçia e
recabdo que cunple en recabdar495 e cobrar lo que montare en los frutos e rentas e otras
qualesquer cosas que an pertenesçido o pertenesçen a los benefiçios que los dichos
estrengeros auian e an en la dicha iglesia e obispado desde el tienpo e segundo en la
dicha mi carta por do uos mande recabdar con ello se contiene commo dicho es, de
guisa que496 lo cobriedes todo conpridamente e se non perda cosa alguna delo por
negrigençia vuestra. E que los maravedis que montare e lo que reçebierdes de los dichos
frutos e rentas e otras qualesquer de las que a los benefiçios de los dichos estrengeros
pertenesçen o pertenesçer commo dicho es que los canbiedes en oro e en plata e que los
trayades o enbiedes luego, asi en oro e en plata, a la çibdat de Burgos e que los fagades
dar a Pero Ferrnandes de Villiegas, mi merino mayor de la dicha çidad (sic) o al que lo
ouuer de recabdar por el con los otros maravedis497 que le avedes atraer o a enbiar del
seruiço del dicho vuestro recadamento e de lo que dierdes al dicho Pero Ferrnandes o al
que lo oviere de recabdar por el tomat su carta de pago e con ella e con esta mi carta
mando con el dicho acuerdo e abtoridat que vos sean reçebidos en cuenta. E non fagades
ende al p[or] alguna manera su pena de la mi merçet e demas sied treçiertos (sic) que se
alguna se perdiesse de las rentas e frutos sobredichos por mengua de vos non poner la
diligençia que conple en lo cobrar e esso mesmo si alguno deseruiço me veniosse por

492
en lo] tachado.
493
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
494
por] interlineado, sobre el renglón.
495
ar] escrito sobre «do».
496
commo] tachado; que] interlineado, sobre el renglón.
497
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

1076
mengoa de vos non traer o enbiar lo sobredicho que a vos e a vuestro bienes me
tornaria por ello.
Dada en la çidat de Çamora, XVIIIº dias de marçio, anno domini Mº CCCº XCº IIIº.
Yo, Nicolas Ferrnandes, la fiso scripuir por mandado de498 // [fol. 60r.] nuestro sennor
el rey e de los sus tutures (sic) e regedores.
Yo, el rey.
Pero Ferrnandes. Diego Rodrigues. Ruy Menendes. Johan Furtado.

1406

1393, marzo, 22. Zamora.

Enrique III ordena al obispo don Pedro y al cabildo auriense que junto con el
recaudador Vasco García de Ribadavia recauden los frutos y rentas de los beneficios
eclesiásticos de la ciudad y del obispado de Ourense que estaban en manos de
extranjeros para poder así afrontar el pago de la cantidad que se debe entregar al
duque de Lancaster. En las cortes de Burgos de 1392 se había acordado suplicar al
papa que en adelante los beneficios eclesiásticos no estuviesen en manos de extranjeros
y solicitar a los obispos que no propiciasen que un extranjero fuese beneficiado,
además se había ordenado proceder al embargo de sus frutos hasta obtener una
respuesta papal. Por otra parte, le recuerda que su padre, Juan I, había acordado
entregar cuarenta mil francos anuales el duque de Lancaster, y que estos no se
pagaban desde la muerte de su padre, hará unos tres años, por lo que se había
establecido un servicio con el que hacer frente al pago, si bien éste había resultado
insuficiente.

α. Estevo Pérez 4, f. 60r-v. Papel, 260 x 335 mm.; escr. gótica. Inserta en la lectura por
parte del notario Lorenzo Martínez ante el cabildo auriense, presidido por el vicario del
deán, Juan Alfonso de Castro, de dos carta de Enrique III presentadas por el recaudador
Vasco García de Ribadavia, el 1 de julio de 1393 (doc. nº 1410). Presenta una mancha de
humedad en la parte superior del documento que dificulta la lectura y pequeños rotos
causados por la acción de los anóbidos que afectan a algunas letras.

ED. Documentos de Orense, I, 348-351.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 66 (nº 202).

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, Efemérides, 400 [Fechándolo en 1392].- SUÁREZ BILBAO,


Enrique III, 277.

Don Enrrique, por la graça (sic) de Dios, rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de
Galisia, de Seuilla499, de Corduba, de Murçia, de Jahen, de Algesira e sennor de Viscaya
e de Molina, con acuerdo e abtoridad de los mis tutores e regedores de los mis regnos, a
vos, don Pero, obispo de la çidade de Orense, e al dean e cabildo de la iglesia cathedral
de la dicha çidat, salud e graça (sic). Bien sabiedes en commo por otras mis cartas vos

498
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Laurencius,
canonicus auriensis, notarius apostolicus (rubricado)».
499
de Seuilla] repetido.

1077
enbio diser commo en las cortes que yo mande faser en la muy nobre çidat de Burgos, el
anno que paso del nasçemento de nuestro sennor Ihesu Christo de mill e tresientos e
XCº IIº annos, ontre las petiçiones que me fueron fechas por los procuradores de las
çidades e vilas e lugares de los mis regnos me fue pidido por merçet, moi
afincadamente, que suplicasse a nuestro sennor el padre sancto que de aqui adelantre
non fuessen benefiçiados omes de estannas (sic) naçiones en las iglesias de los dichos
mis regnos, e que le progiesse (sic) de prouer en otras tierras a las personas estrengeras
que en elas iglesias de los dichos mis regnos son benefiçiados por algunas rasones que a
ello les mouiia contenidas en las dichas mis cartas. E commo todos los de los mis
regnos, ajuntadamiente en cortes, queren poner mano en prouer sobre esto fecho, e
porque se non estendiessen contra la madre sancta Iglesia a mas de lo que deuia,
enbieuos mandar por las dichas mis cartas que dende adelante non consintiessedes nin
diessedes lugar que alguno estrengero fuesse benefiçiado en la dicha iglesia de Orense
nin en su obispado, nin les reçebiessedes graçias de alguno nin de algunos dellos, nin
recodissedes nin consentissedes recodir a los dichos estrengeros benefiçiados en la
dicha iglesia e obispado nin alguno dellos de qualquer estado e condiçion que fuese500
con los frutos e rentas nin con parte dellas que a los benefiçios que ellos auian
pertenesçian ou pertenesçessen dende adeantre en que qual (sic) manera, ca yo del mi
poderio reyal ponia e puse enbargo en todos los dichos frutos e rentas de los dichos
benefiçios que tenian los dichos estrengeros, e enbie mandar a vos, el dicho dean501 e
cabildo de la dicha iglesia, que posiessedes recabdo tal en los frutos de los dichos
benefiçios que tenian los dichos estrengeros en la dicha çidad e en su obispado en
manera que se non perdesse cosa alguna dellos fasta tanto que yo oviesse respuesta del
dicho sennor padre santo sobre este caso e vos yo enbiasse mandar lo que fesiessedes
sobre ello, segund esto e otras cosas mas largamientre en las dichas mis cartas que sobre
esta rason vos enbie se contiene. Otrosi, bien sabedes en commo el rey don Juan, mi
padre e mi sennor, que Dios perdone, en los traptos que ouue con el duque de
Lancastre502 puso del dar de cada anno para en toda su vida quareenta mill francos sub
çiertas firmesas e penas en los dichos trabtos contenidas, ontre las quales se contiene
que, se en tres annos falesçiesse de seer fecha la paga al dicho duque de los francos que
ouiiesse de auer a rason de los dichos quareenta mill francos de cada anno, que todo lo
quel fuesse dado fuesse perdido e que le fincasse su demanda commo de primero la
tenia, por quanto desde que el dicho rey don Juan, mi padre, que Dios perdone, fino, que
anda en tres annos, por los debates que an andado entre los gra[n]des de mis reynos, non
es pagada cosa alguna al dicho duque de los francos que ha de a[uer], et so en este anno
en que estamos non le fuesse fecha la dicha paga todo quanto es dado al dicho duque
seria perdido e ficar le ya su demanda commo de primero, segundo dicho es, fue mi
merçet de faser repartimento por todos los mis regnos de çiertos de maravedis503 del
seruiço para faser la dicha paga. Otrosi, de mandar tomar prestado todo lo que monta en
los dichos frutos e rentas que an pertenesçido e pertenesçen a los benefiçios que los
dichos estrengeros auian e an en la dicha çibdat e en su obispado; e desde el dia504 que
yo mande poner en dicho enbargo fasta el dia de la data desta mi carta, por quanto en el
repartimiento del dicho seruiço non a y conplimiento para faser la505 // [fol. 60v.] dicha

500
seja] tachado.
501
obispo] tachado.
502
a] tachado
503
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
504
dia] interlineado, sobre el renglón.
505
Cambio de folio, al final del mismo aparece escrito el nombre del notario con su rúbrica «Laurencius,
canonicus auriensis, notarius apostolicus (rubricado)».

1078
paga, e que lo cobre por mi Vasco Garçia de Ribadauea, mi recabdador del seruico dese
dicho obispado, e que (en blanco) sea presente con el dicho mi recabdador a todo lo que
reçibese de lo sobredicho. Otrosi, que se alguno pan o vinno o otros qualesquer cosas de
las que a los dichos benefiçios de los dichos estrengeros pertenesçan o pertenesçer que
amos (sic) en vno lo fagan vender por escripuano publico, porque se venda justamente e
non aya en ello encubierta alguna, en tal manera que se sepa lo que valiere, e el dicho
mi recabdador lo que reçibiere porque despues mande yo tornar lo que en ello montar a
quen llo el dicho senor506 padre santo mandare. Al qual dicho (en blanco) por esta mi
carta mando que este presente con el dicho mi recabdador a todo lo que dicho es.
Porque vos mando, vista esta mi carta con el dicho acuerdo e abtoridade que recudades
e fagades recudir al dicho mi recabdador o al que lo ouier de recabdar por el con todo lo
que montare en los dichos frutos e rentas que a llos benefiçios que los dichos
estrengeros an en la dicha iglesia e en su obispado e an pertenesçido o pertenesçen en
qual manera desde el dia que yo mande poner el dicho enbargo fasta el dia de la data
desta mi carta, commo dicho es, bien e conplidamiente en guisa que le non mingue ende
cosa alguna e de lo que dieredes o fesierdes dar al dicho mi recabdador fased tomar su
carta de pago o del que ovier de recabdar por el e con ella e con esta mi carta vos
aseguro con el dicho acuerdo e atoridat por mi fe rayal asi commo rey e sennor narural
de uos sacar a saluo e sen dapno de todo lo que vos puede o poderia naçer sobre esta
rason. E si lo asi faser e conplir luego non quisierdes por esta mi carta mando al dicho
mi recabdador o al que lo ouuere de recabdar por el que prende e tome todos quantos
bienes fallare de vos, los sobredichos, e de cada vno de uos e los venda luego segundo
commo por maravedis507 del mi auer e de los maravedis que valieren que so entreguen
de todo lo que fuer çertificado que montare en los frutos e rentas de los dichos
benefiçios de los dichos estrengeros desde el dia que yo mande poner el dicho enbargo
fasta el dia de la data desta mi carta commo dicho es con las costas que a vuestra culpa
fesiere en los cobrar e si para esto menester ouuere aynda mando a los conçeios e
alcalles, alguasilles e ofiçialles e omes buenos de la dicha çidad de Orense e de todas las
otras villas e lugares de su obispado quel ayuden en todo lo que ouuere menester su
ayuda en guisa que se cunpla esto que yo mando. E los vnos e los otros non fagades nen
fagan ende al por alguna manera sub pena de la mi merçed e de dies mill maravedis508 a
cada vno para la mi camara. E demas mando al ome que vos esta mi carta mostrare que
vos anplasie que parescades ante min vos, el dicho obispo e dean e cabildo, por509
vuestros procuradores, e los dichos conçejos, eso mesmo por sus procuradores, e vno o
dos de los dichos ofiçiales con personeria de los otros del dia que uos enplasarie fasta
XV dias primeros segientes, so la dicha pena a cada vno, a diser por qual rason non
conpliedes nin conplien mi mandado. E so la dicha pena mando a qualquer escripuano
publico que para esto fuer llamado que de ende al que la mostrare testemonio signado
con su signo porque yo sepa en commo se cunple mi mandado.
Dada en la çidad de Çamora, XXII dias de marçio, anno del naçimiento de nuestro
sennor Ihesu Christo de mill e CCCos e XCº IIIº annos.
Yo, Pero Ferrnandes, la fis scripuir por mandado de nuestro sennor el rey e de los
sus tutores e regidores. E si algunos de los dichos frutos e rentas estouieren arrendados
por esta mi carta mando a los que los touieren arrendados que recodan con lo que han a
dar por ellos al dicho mi recabdador. Esto mismo mando a los que los touieren de
magnifesto e en otra qualquer manera.

506
senor] interlineado, sobre el renglón.
507
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
508
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».
509
de la] tachado.

1079
Yo, Pero Ferrnandes, escripui por mandado de nuestro sennor el rey e de los dichos
sus tutores e regidores.
Yo, el rey.
Johan Furtado. Nos, el mestre Pero Ferrnandes. Johan Gayta. Diego Rodrigues,
vistas.
Laurencius, canonicus Auriensis, notarius apostolicus (rubricado).

1407

1393, marzo, 26. Ourense.

Domingo Eanes, párroco de la iglesia de San Lourenzo da Pena, en presencia y con


el consentimiento del arcediano de Castela, Vasco Pérez Corbacho, afora a Juan
Mouriño, morador en San Lourenzo, a su mujer, Marina Lorenza, y a tres voces una
viña que está junto al regato de «Lavaconos», junto al camino que va para Cuñas, por
una renta anual de la tercera parte de lo que cosechen, que deben llevar a la iglesia y
con la obligación del pago del diezmo.

A. Escrituras 19, nº 450. Orig. Perg.; 194 x 308 mm.; escr. gótica; con manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura;
antigua doblez horizontal en la línea 20.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 241 (nº 955).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 449.

Sabbean quantos esta carta viren que eu, Domingo Anes, clerigo reytor da igleia de
San Lourenço da Pena, per liçençia e outoridade de don Vaasco Peres Coruacho,
arçidiago de Castela na igleia d´Ourense, que he presente, dou et outorgo a foro a uos,
Iohan Mourinno, morador en San Lourenço, que sodes presente, et a uosa moller,
Marinna Lourença, en vida de vos anbos e a tres voses apus la morte do pustremeiro de
vos, huna pus outra quaes vos nomeardes, e se as non nomeardes que seia vos os que
herdaren os vosos bees de dereito, conuen a saber: huna leira de vinna que a dita minna
igleia ha a par do regueiro de Lauaconos; e parte perlo dito rigueiro, e da outra parte
perla seara da dita igleia, et en çima parte perlo caminno que vay da dita igleia para
Cuynas. Afforovos a dita leira de vinna con entradas e seidas et con todos seus dereitos
e perteenças per tal condiçon que a lauredes e paredes ben en tal maneira commo non
desfalesca per mingoa de lauor e de boo paramento; et dedes ende a min ou a meus
suçesores en cada hun anno, en saluo ena dita igleia, a terça parte de todo o que Deus en
ela der, e todo o desimo aa dita igleia, onde quer que se laurar, e liure e quite doutro
enbargo; a qual nouidade colleredes perlo moordomo da dita igleia, o qual proueeredes
de comer e de beber comunalmente en quanto a collerdes. Outrosy, se a quiserdes
vender, deytar ou supennorar a dita leira de vinna que primeiramente frontedes con ela a
min ou a meus suçesores et nos la dedes porlo justo preço que uos outre por ela der
querendoa ante que a outro algun, et se a eu ou meus suçesores por ese preço non
quiseremos reçeber estonçe a uendede, deytade ou supennorade aa tal pesoa que seia
semelauil de vos que laure e pare ben e faça o dito foro en cada hun anno. E obligo
todos los bees da dita igleia para uos anparar et deffender a dereito con a dita leira de
vinna que uos asy a foro segundo dito he. E eu, o dito Iohan Mourinno, que soo

1080
presente, asy o outorgo et reçebo en min a dita leira de vinna aforada de uos, o dito
Domingo Anes, perla maneira e condiçoes sobreditas e para a laurar e parar ben et faser
o dito foro en cada hun anno e conprir e aguardar as condiçoes desta carta e cada huna
dellas obligo todos meus bees et da dita minna moller gaanados e por gaanar.
E he posto pena ontre nos, as ditas partes, que contra esto for ou pasar et o non
conplir et aguardar que peyte aa outra parte que o conplir et aguardar quiser por nome
de pena et interese dusentos morabedis de dineiros brancos; e aa dita pena pagada ou
non esta carta e as cousas en ela510 contiudas vallan e fiquen firmes eno dito tenpo
porque he feito et outorgado.
E eu, o dito Vaasco Peres, arcidiago sobredito, por quanto reçeby juramento enas
minnas maaos do dito Domingo Anes se este dito afforamento que fasia era prol e boo
paramento da dita sua igleia e del et de seus suçesores e el disso, perlo dito juramento,
me diso que era prol e boo paramento da dita sua igleia et por ende o fasia, por ende eu
doulle liçençia e outoridade para que o faça e outorge, et entreponno a el meu degredo
et mando que valla e aia firmedue porlo dito tenpo e voses segundo e ena maneira que
he feito e outorgado.
Feita a carta en Ourense, viinte e seis dias de março, anno do naçemento do noso
sennor Ihesu Christo se mill et tresentos e noueenta e tres annos.
Testemoyas que a esto511 foron presentes: Gonçaluo Anes da Castineira, coengo
d´Ourense, e Rodrigo Afonso, sobinno do abade da Triindade, e Affomso, escripuam de
min, notario, et outros.
E yo, Gomes Peres de Penabigia, escriuan de nuestro sennor el rey e su notario
publico en la512 su corte e en todos los sus regnos e notario publico de Orense por el
obispo e porla eglesia dese lugar, a esto que dicho es presente fue con los dichos
testigos e en mi presençia lo fis scriuir e en esta carta que dello di al dicho Domingo
Anes, clerigo, mi nonbre e mi signo fis, que es tal, en testimonio de verdad (signum).

1408

1393, abril, 14. Ourense.

Los clérigos del coro aforan a perpetuidad al maestro Jofré, físico, y a su mujer,
María Rodríguez, un solar de casa en la rúa do Pumar, por una renta anual de dos
maravedíes y medio pagaderos por el día de san Martín. El solar lo había tenido
aforado el carpintero Diego López, morador en la rúa do Pumar, que ese mismo día lo
había devuelto al cabildo.

A. Cregos de coro, nº 28. Orig. Perg.; 272 x 290 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no impiden la lectura; roto de pequeñas dimensiones en la parte central de la
línea 16 que afecta a una sólo letra. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa da rua do Pumar
que ten Vasco Afonso». Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa de Vasco Affonso».

REG. ANTONIO RUBIO, Los judíos en Galicia, 381 (nº 22).- DURO PEÑA, Documentos
privados catedral de Orense, 242 (nº 956).

CIT. ANTONIO RUBIO, Los judíos en Galicia, 206.

510
ela] entre la «e» y la «l» hay una «n» que está tachada.
511
que a esto] repetido.
512
en la] repetido.

1081
Sabbean quantos esta carta viren que nos, Roy Lourenço et Gonçaluo Oureiro,
dobreiros da igleia d´Ourense e Fernan Rodrigues, capelan da capela curada de Santa
Ouffemea, et Iohan Ferrnandes et Gonçaluo de Pereiras, capelaas da igleia da Triindade,
e Fernan Yanes, clerigo da igleia de Santa Crus da Raueeda, procurador de Johan Anes,
capelan da dita capela de Santa Ouffemea, et Affonso Peres e Iohan de Canbeo e Iohan
Martines e Garçia Gonçalues, mordomo dos clerigos do coro, et Martin Anes,
procurador da vniuerssidade dos ditos clerigos do coro, en nome e por nome da dita
vniuersidade, damos e outorgamos a foro a uos, meestre Juffeu, fisico, morador en
Ourense, na rua dos Çapateiros513, et a vossa moller Maria Rodrigues514, que non he
presente, et a todas vosas voses para senpre hun terreo soar de casa que esta en Ourense,
ena rua do Pumar, entre casas en que mora Diego Lopes, carpenteiro, et outro soar que
for casa que he do cabidoo da dita igleia d´Ourense, que a entrada e saida e soya teer as
portas na dita rua do Pumar, a qual de nos tinna afforada Diego Lopes, carpenteiro,
morador ena dita rua do Pumar, e o qual nos demitiu oie este dia da feita desta carta per
Afonso Giça, notario d´Ourense per que esta carta he feita. Afforamosvos o dito terreo
de soar con suas entradas e saidas e con todos seus dereitos, jures e perteenças para que
façades del et en el vossa voontade e o que uos aprouuer e dedes de foro de cada un
anno aa dita vniuersidade ou a seu procurador en seu nome dous morabedis e medio de
dineiros brancos, de des dineiros o morabedi, ou a estimaçon deles ena moeda que
correr e pagardelos de cada un anno por dia de san Martinno de nouenbro a nosso
moordomo, et liure e quite de todo outro enbargo e encarrego alguun. E he posto que
nos per nos ou515 per nosso moordomo ou procurador possamos pennorar per nossa
outoridade sen pena a uos e a vossas voses por o dito foro non no querendo uos [ou]
vosas voses pagar en cada uun anno ao dito dia sigundo dito he e se uos ou vossas voses
quiserdes vender, deitar, sopinnorar, obrigar ou eallear o dito terreo de soar ou parte del
que primeiramente frontedes con elo aa dita vniuersidade ou ao seu procurador et nos lo
dedes porlo justo preço que nos outro por elo der ante que a outro algun, et non no
querendo nos por ese justo preço reçeber estonçe o vendede, deitade, sopinorade,
obrigade ou ealleade aa tal pesoa que seia semellauel de uos que de e page de cada uun
anno ao dito dia os ditos dous morabedis e medio516 aa dita vniuersidade ou ao seu
moordomo e cunpra e aguarde as condiçoos desta carta e cada huna delas e obrigamos
os bees da dita vniuersidade para que uos, o dito mestre Jufeu, e vosa moller e todas
vossas voses seiades anparados e defesos senpre a dereito con esto que uos aforamos
commo dito he. E eu, o dito mestre Jufeu, por min e porla dita minna moller, que non he
presente, e por todas nossas voses, asi reçebo de uos os sobreditos o dito terreo e soar de
casa que me aforades commo sobredito he e para uos dar e pagar os ditos dous
morabedis e meo de cada un anno ao dito dia et conprir as condiçoes desta carta e cada
una delas obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar.
Posto foi e outorgado entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto
pasar e o non conprir e aguardar que peite aa outra parte que o conprir e aguardar quiser
por nome de pena çen morabedis da sobredita moeda; et a dita pena pagada ou non esta
carta e aforamento e as cousas en ela conteyudas vallan e fiquen firmes para senpre.

513
morador en Ourense, na rua dos Çapateiros] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del
documento, antes de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.
514
Escritura posterior, empleando una tinta distinta.
515
ou] interlineado, sobre el renglón.
516
medio] interlineado, sobre el renglón.

1082
Feita a carta en Ourense, quatorse dias do mes de abril, anno do nasçemento de
nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e tres annos.
Testemoyas que presentes foron: Diego Lopes, carpenteiro e Martin Domingues,
sobrinno de Ouffemia Anes, moradeira en Ourense, na Barreira, e o dito Garçia
Gonçalues, moordomo sobredito.
E eu, Afonso Anes Guiça, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese
lugar, que a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy e en mina
presença o fige escriuyr e en (signum) esta carta que dello dey ao procurador da dita
huniuersidade meu nome e signal fige en testemuyo de verdade, que he tal.

1409

1393, abril, 14. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Martín Domínguez, sobrino de Eufemia


Eanes, morador en Ourense, un terreno de cortiña y viña detrás de San Lázaro, en las
proximidades de la ciudad de Ourense, con la obligación de plantarlo de viña cada vez
que sea necesario. Como renta pagará anualmente, además del diezmo, cinco libras
por el día de san Martín, cuatro a los clérigos de coro y una a Fernando Rodríguez,
capellán de Santa Eufemia, y a sus voces.

A. Cregos de coro, nº 56. Orig. Perg.; 302 x 171 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura de
algunas palabras; pequeñas incisiones en la línea 11. Al dorso, escr. gótica: «Carta da viña
que esta tras la517 Sant Lazaro». Al dorso, escr. gótica: «Carta de Roy de Moreda».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 242 (nº 957) [Datándolo
el día 15].

Sabean quantos esta carta viren que nos, Fernan Rodrigues, capellan da capella de
Santa Ouffemea, e Roy Lourenço e Gonçaluo Oureiro, dobreiros da igleia d´Ourense, e
Johan Fernandes e Gonçaluo de Pereyras, capellaes da igleia da Triindade, et Fernan
Anes, clerigo da igleia de Santa Crus de Raueeda, procurador de Johan Anes, capellan
da dita capella de Santa Ouffemea, et Afonso Peres e Johan de Canbeo e Johan Martinet
e Garçia Gonçalues, moordomo dos clerigos do coro da dita igleia d´Ourense, et Johan
de Souto et Martin Anes, procurador da hunyuersydade dos ditos clerigos do coro, en
nome e por nome da dita hunyuersydade damos e outorgamos a foro a uos, Martin
Domingues, morador en Ourense, sobrinno de Ouffemea Anes, moller de Johan Leon da
Barreira, moradores en Ourense, et a todas uosas voses para senpre huun terreo de
cortyna e vinna que aa dita hunyuersydade perteençe que esta açerca d´Ourense, atras
San Lazaro, a qual demarca da huna parte con a cortyna dos omes boos da casa de San
Lazaro e da outra con vinna que agora ten e laura Gil da Corredoyra, et en çima entesta
na congosta per que andan os foreiros e herdeiros das vinnas do dito lugar.
Aforamosuos a dita cortyna con suas entradas e seydas e con todos seus dereitos e
perteenças per tal çondiçon que chantedes e entrechantedes [na] dita cortyna cada hu
faser mester et a lauredes e paredes ben commo non defalesca per mingoa de lauor e de
boo paramento; e dedes de foro de cada uun anno çinque liuras de dineiros brancos da

517
la] tachado.

1083
moeda que corre a viinte soldos por liura ou a estimaçon delles na moeda que correr; e
pagardeslos en cada uun anno por dia de san Martinno de nouenbro en esta guisa: as
quatro liuras aa dita hunyuersydade ou a seu moordomo et huna liura a min, dito Fernan
Rodrigues, e a minas voses; et dizemo a Deus, liure e quite de todo outro enbargo. E he
posto que non nos pagando uos ou uosa vos as ditas liuras en cada uun anno ao dito dia
que nos per noso moordomo ou procurador posamos penorar per nosa outoridade a uos
e a vosas voses por os ditas quatro liuras et eu, o dito Fernan Rodriguez, e minna voz
por a dita liura e obligamos os bees da dita hunyuersydade para que uos, Martin
Domingues, e vosas voses seiades defesos e anparados a dereito con a dita cortyna que
uos aforamos commo dito he. E eu, o dito Martin Domigues, por min e por todas minas
voses, assy reçebo de uos, os ditos clerigos do coro, o dito terreo de cortyna e de vinna
aforado perla maneira e condiçoes sobreditas, et para chantar e entrechantar de vinna
cada hu feser mester et laurar e parar ben e para pagar de cada uun anno as ditas çinque
liuras os quatro aa dita hunyuersydade et a huna liura a uos, dito Fernan Rodrigues, e a
vosas voses ao dito dia et conprir e agardar as condiçoos desta carta e cada una dellas
obligo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto entre nos, as partes, que a parte de nos que contra esta carta pasar e a non
conprir e agardar que peyte aa outra parte que a conprir e agardar por nome de pena çen
morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non esta carta e aforamento balla e fique
firme para senpre.
Feyta a carta en Ourense, quatorse dias do mes d´abril, anno do naçemento de nosso
sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e tres annos.
Testemoyas que presentes foron: Diego Lopes, carpenteiro, mestre Jufreu, fisico, e
outros.
E eu, Afonso Anes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar,
a esto que sobre dito he presente fuy e o escreuy e aqui meu nome e signal fige en
testemoyo de verdade, que he tal (signum).

1410

1393, julio, 1, martes. Ourense.

El recaudador Vasco García de Ribadavia se presenta ante el cabildo auriense,


presidido por Juan Alfonso de Castro, vicario del deán, para que se proceda a la
lectura de dos cartas de Enrique III.

α. Estevo Pérez 4, f. 59r. Papel, 260 x 335 mm.; escr. gótica; rotos causados por la
acción de los anóbidos que afectan a algunas letras de las líneas 8 a 11.

Anno domini Mº CCCº XCº III, indictione quarta pontificatus, etçetera, dia martes,
o primeiro dia do mes de julio. Sabean todos commo en presença de min, Lourenço
Martines, coongo ena igleia d´Ourense, notario publico perla autoridade apostolical, e
das testemoyas adeante scriptas, seendo o cabidoo da dicta igleia d´Ourense juntado ena
caustra noua de San Martinno per canpaa tanjuda, segundo que han custume de se
ajuntar, e presente y Johan Afonso de Castro, vigario do dayan, enton paresçeu y, eno
dito cabidoo, Vasco Garçia de Ribadauea e presentou e per min, dito notario, feso leer
duas cartas de noso sennor, el rey don Enrrique, ao aqual Deus mantenna e mande viuer
e regnar por moytos tenpos e boos, con exaltamento de mayor onrra ao seu santo

1084
seruiço, as quaes eran scriptas en papel e firmadas do nome do dito sennor rei e
seelladas do seu [s]eello da poridade518 enas espaldas e libradas dos nomes dos
contadores e regidores do dito se[nno]r rey, segundo que per elas paresçia e se en elas
contiinna, das quaes cartas o tenor de uerbo ad uerbum a tal he:
Laurencius, canonicus auriensis, notarius apostolicus (rubricado).

[Inserta orden de Enrique III al recaudador Vasco Martínez de Ribadavia para que
recaude todas las rentas eclesiásticas que los extranjeros poseen en la ciudad de
Ourense y su obispado, de 18 de marzo de 1393, doc. nº 1405].

[Inserta orden de Enrique III al obispo don Pedro y al cabildo auriense para que
junto con el recaudador Vasco García de Ribadavia recauden los frutos y rentas de los
beneficios eclesiásticos de la ciudad y del obispado de Ourense que estaban en manos
de extranjeros, para poder así afrontar el pago de la cantidad que se debe entregar al
duque de Lancaster, de 22 de marzo de 1393, doc. nº 1406].

1411

1393, julio, 10. Ourense.

El canónigo auriense Gonzalo Eanes, tenenciero de la sucesión del mercader


Rodrigo Pérez Fungoso, con el consentimiento del canónigo Diego Fernández, vicario
del obispado de Ourense, en sustitución del chantre Arias Fernández, vicario general
del obispo don Pedro, afora a Juan Vaqueiro y a su mujer, Teresa Álvarez, moradores
en la rúa da Traparía, y a dos voces, la tercera parte de unas casas en la rúa da
Traparía, con la condición de retejarlas y repararlas en todo aquello que necesiten.
Como renta anual pagarán, a los tercios del año, trece libras de dineros además del
fumazgo acostumbrado.

A. Escrituras 12, nº 84. Orig. Perg.; 344 x 168 mm.; escr. gótica; Al dorso, escr.
cortesana: «Suicion».

ED. Documentos de Orense, I, 356-357.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 242 (nº 958).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 75 y 200.- A. LÓPEZ, Episcopologio


de Orense, 157.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Gonçaluo Anes, coengo d´Ourense, teendor
da suçison que ordenou Roy Peres Fungoso, mercador que foy d´Ourense, per liçençia e
outoridade de Diego Fernandes, coengo d´Ourense, vigario do bispado d´Ourense en
lugar de don Ares Fernandes, chantre, vigario geeral do onrrado padre e sennor don
Pedro, porla graça de Deus, bispo d´Ourense, dou e outorgo a foro a uos Johan
Uaqueiro, morador en Ourense, na Traparia, et a uosa moller, Thereyia Aluares, que
sodes presentes, en vosas vidas e a duas uoses apus finamento d´anbos, quaes o
postrimeiro de uos nomear a tenpo de uoso finamento e non nos nomeando que seia a

518
da poridade] interlineado, sobre el renglón.

1085
primeira uos aque<l> que de dereito herdar os outros bees do postrimeiro de uos et
aquel nomee a segunda uos et non na nomeando que seia a segunda uos aquel que
herdar os outros seus bees de dereito et asy vaan as ditas voses huna pos outra suçesiue,
conuen a saber: a terça parte de hunas casas, con seu sotoo e sobrado, en que uos
morades, na dita rua da Traparia, das quaes casas as outras duas terças de Johan Ares,
escodeyro, morador en Penavigya; as quaes casas e sotoos e sobrados todos demarcan,
da huna parte, con casas da Suçison que ordenou Roy Marauilla, en que mora Afonso
Peres, clerigo, et, da outra, con casas en que mora Francisco Anes, notario d´Ourense, e
Thereyia Anes, sua moller, e ten as portas na dita rua da Traparia. Aforouos a dita terça
parte das ditas casas, con suas entradas e saydas, e con todos seus dereitos e perteenças,
per tal condiçon que as telledes e trastelledes e reparedes de todo o que lles conprir, en
quanto monta a dita terça parte das ditas casas, e dedes de cada uun anno de foro, uos e
as ditas uoses, a min e a meus suçesores, teendores da dita Suçison, trese liuras de
dineiros brancos desta moeda que corre, a viinte soldos de brancos por liura, ou a
estimaçon delles na moeda que correr, et pagardeslos aos terços do anno, segundo
costume da çidade d´Ourense, et fumage acostumada, e liures e quites de todo outro
enbargo. E per a dita liçençia obligo os bees da dita suçison para que uos e as ditas
voses seiades defesos e anparados a dereito con a dita terça parte das ditas casas que uos
aforo commo dito he. E nos, os ditos Johan Uaqueiro e Tereyia Aluares, que somos
presentes, asy reçebemos de uos, dito Gonçaluo Anes, a dita terça parte das ditas casas
aforadas perla maneira e condiçoes sobreditas, et para tellar e trastellar e reparar de todo
o que lles conprir et para dar e pagar a uos e a vosos suçesores teendores da dita Suçison
as ditas trese liuras aos terços de anno, segundo dito he, e conprir e agardar as condiçoes
desta carta e cada una dellas, obligamos todos nosos bees gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto
pasar e o non conprir e agardar que peyte aa outra parte que o conprir e agardar quiser,
por nome de pena e interese, çen morabedis da boa moeda; e a pena pagada ou non esta
carta e aforamento e todo o que en ela he contiudo valla e fique firme no dito tenpo.
E eu, o dito Diego Fernandes, vigario sobredito, por quanto eu reçeby juramento en
mias manos sagradas de dito Gonçaluo Anes, se o dito aforamento he prol e boo
paramento da dita Suçison e dos teendores dela, e el perlo dito juramento diso que sy,
eu por a dita rason dou mina liçençia e outoridade ao dito aforamento e entreponno a el
meu degredo que valla e aia firmedue por o tenpo que he feyto.
Feyta a carta en Ourense, des dias de jullio, anno do naçemento de noso sennor
Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e tres annos.
Testemoyas que presentes foron: Françisco Anes, notario d´Ourense, Pero Anes,
clerigo, reytor da igleia de Santiago d´Açorelle, e Johan Gonçalues, fillo de Gonçaluo
Rodrigues da rua dos Çapateiros, Martin Anes, ome do dito Gonçaluo Anes, Rodrigo
Afonso, sobrino do abbade da Triindade, Fernan Anes, clerigo do coro, e Lourenço
Rodrigues.
E eu, Afonso Anes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar,
que a esto que sobredito he presente foy con as ditas testemoyas (signum) e o escriuy et
en esta carta que dello dey aos ditos Johan Vaqueiro e aa dita sua moller meu nome e
signal fige en testemuyo de verdade, que he tal.

1412

1393, septiembre, 2. Ourense.

1086
El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo
Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Álvaro Díaz, arcediano de
Aveancos y vicario general del obispo don Pedro, afora al canónigo Pedro Fernández y
a diez voces una leira de viña en Conchouso, al otro lado de la Porta da Aira, con la
condición de plantarla de nuevo, por la que sólo deberá pagar diezmo. Tras la muerte
del canónigo, las voces que hereden el foro deberán pagar anualmente la quinta parte
del vino que se coseche además del diezmo.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 3. Orig. Perg.; 310 x 325 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad lo que dificulta en ocasiones la lectura; antigua doblez vertical que atraviesa el
pergamino, dificultando la lectura de algunas letras; presenta trazos realizados con un
bolígrafo en las líneas 29 a 31 que combinados con una mancha de humedad dificultan la
lectura de las primeras palabras de estas líneas. Al dorso, escr. gótica: «Carta da bina de
Marinamanssa que tem Anrique […]».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 87r. Papel, 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 91r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 93v. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 242 (nº 958 a).

CIT. CARRERO, Las catedrales de Galicia, 200.

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Pero Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, teendor da suyçon que ordenou Roy Peres Fungoso, visino que foy desta
çibdade d´Ourense, dou et outorgo en foro para en vida de uos, Pero Fernandes, coengo
d´Ourense, et a des voses apus uos, quaes uos nomeardes, et non as nomeando que seian
voses os que os outros vosos beens (sic) herdarem de dereito, assi que vaan as ditas
voses huna pus outra suçesiue, e per liçençia e outorydade de dom Aluaro Dias,
arçediago de Aveancos, vigario geeral eno teporal et spiritual do onrrado padre e sennor
dom Pedro, porla graça de Deus obispo de Ourense, que he presente, o qual arçediago e
vigario deu sua liçençia e autorydade a este aforamento que se segue, e entreposo seu
degredo e mandou que valese e fose estauel eno tenpo por que era feito, conuen a saber:
que uos aforo huna leira de vinna que a dita suyçom ten enos Conchosos, que jas alende
a porta d´Ayra, yndo para a crus de Marinnamansa, a su o caminno que vay para
Seixaluo, e parte de huna das partes con outra vinna que laura Roy da Silua que he do
cabidoo, et da outra parte con vinna que laura Lourenço Rodrigues, morador ena dita
çibdade a porta da Ayra, e en fondo topa em hun baçelar do dito Roy da Silua, et en
çima topa eno caminno publico que vay de Ourense para Seixaluo. A dita leira de vinna
uos aforo, segundo dito he, con todas suas perteenças, entradas e seydas et dereitos per
tal pleito e condiçon que a entrechantedes nouamente et lauredes e paredes bem en tal
maneira que non desfalesca per mingoa de lauor e de boo paramento; et que uos, o dito
Pero Fernandes, que ajades a dita leira de vinna et frutu dela en toda vosa vida tan
solamente de disemo a Deus, liure e quite de todo outro enbargo, e as vosas voses que
pus uos herdaren que dem dela a min, o dito Pero Anes, ou ao teendor que perlo tenpo
for da dita suyçom, em cada hun anno, a quinta parte <do> dito vinno e conposta que
Deus der ena dita vinna, conposta ena vinna e vinno eno lagar; o qual vinno e conposta
colleredes per min ou perlo que for teendor da dita suyçom perlo tenpo ou per seu ome,
o qual proueredes de comer e de beber cumunalmente en mentre collerdes vosa

1087
nuvidade; et do al que ajades a dita leira de vinna de disemo a Deus, liure e quite de
todo outro encargo alguun. E he posto que se uos, o dito Pero Fernandes, ou vosas uoses
quiserdes uender, deitar ou supinnorar ou obligar a dita leira de vinna, que
primeiramente frontedes con ela a min, o dito Pero Anes, ou ao teendor que perlo tenpo
for da dita suyçom, e nos la dedes porlo preço que outre por ela der que seia justo, e non
a querendo nos por ese preço resçeber, enton a vendede, deitade, supinnorade ou
obligade aa tal persona que seia semellauel de uos que laure e pare bem et page a quinta
parte do dito vinno e conposta et conpla e aguarde as condiçoes desta carta e cada huna
delas. E eu, o dito Pero Fernandes, que soo presente, asi resçebo de uos, o dito Pero
Anes, a dita leira de vinna aforada perla maneira e condiçoes que sobreditas som, et
obligo todos meus bees moueles et rayses gaanados e por gaanar para laurar e parar bem
a dita leira de vinna et pagar o dito foro de quinta de vinno e conposta que Deus der ena
dita vinna en cada huun anno apus de minna morte, et conprir e agordar todas las cousas
e condiçoes que em esta carta som escriptas e cada huna delas. E eu, o dito Pero Anes,
obrigo os bees da dita suiçom para anparar e defender a uos, o dito Pero Fernandes, et
vosas uoses a dereito con a dita leira de vinna que uos asi afforo commo dito he.
E he posto pena entre as partes que qualquer das partes que contra esto pasar e o
non conprir e aguardar que peite a outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome
de pena e enterese quinentos morabedis de brancos; et a pena pagada ou non esta carta e
todo o en ela contiudo fique firme et valla eno tenpo et voses sobreditas.
Feita foy et outorgada esta carta em Ourense, dentro eno coro da dita igleia, dous
dias do mes de setenbre, anno do nasçemento de nosso sennor Jhesu Christo de mill e
tresentos e nouenta et tres annos.
Testemoyas que presentes foron: dom Gil Rodrigues, mestrescola, Diego
Fernandes, Gomes Peres, coengos da dita igleia d´Ourense; et Johan Clerigo, et Fernan
Anes, raçoeiros da dita igleia d´Ourense, et outros.
(Signum: Stephanus Petri) Et eu, Esteuo Peres, raçoeiro ena igleia d´Ourense e
notario e chançeller da dita igleia e çibdade d´Ourense, que ao sobredito aforamento,
outorgamento, reçebemento e liçençia e outoridade e decreto interpossito et a todo o que
sobredito he con as ditas testemoyas presente foy et esta carta segundo que passou per
outro fielmente fiz escripuir e meu nome e signal aqui fiz en testimuyo de uerdade,
rogado e requerido.

1413

1393, septiembre, 8. Ourense.

El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo


Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Álvaro Díaz, arcediano de
Aveancos y vicario general del obispo electo don Pedro, afora a Fernando González de
Requeixo, morador en Ourense, en el Tendal da Figueira, a su mujer, Inés Eanes, y a
cuatro voces una leira de heredad en Bouza de Ramiro, lindante con el camino que va
desde Fonte Arcada para A Morteira, la cual está exenta de cargo alguno, salvo
diezmo. Los foreros estarán obligados a plantar viña en la leira y a pagar como renta
anual la quinta parte del vino que se coseche.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 2. Orig. Perg.; 201 x 285 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que afectan a las líneas 1, 2 y 9 a 15 sin impedir la lectura. En la parte superior del
pergamino, escr. humanística: «Capilla de la suicion en la Magdalena». Al dorso, escr.

1088
gótica: «Carta da vina que agora ten Afonso da Errosa e Martin de Syndra». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de foro da bina que ten Gomes Conde en Bouço Ramiro. Foro de quita (sic)».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 87r. Papel, 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575. [Fecha la escritura en 1395].
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 91r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 242 (nº 959).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 34.- GALLEGO DOMÍNGUEZ, Torres,


cercas y puertas, 253.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense e teendor da suçison que ordenou Roy Peres Fungoso, per liçençia e
outoridade de don Aluar Dias, arçidiago de Aueancos, procurador e vigario geeral do
onrrado padre e sennor don Pedro, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma,
esleito confirmado da igleia e obispado d´Ourense, que he presente e outorgante et me
da poder, liçençia e outoridade para esto que se sigue, dou e outorgo a foro a uos,
Fernan Gonçalues de Requeixo, morador en Ourense, eno Tendal da Figeira, e a uosa
moller, Eynes Yanes, que non he presente, e a quatro voses apus morte do pustrimeiro
de vos, huna pus outra, quaes foren nomeadas, e non seendo nomeadas que seia a
primeira vos aquel ou aquela que de dereito herdar os outros uosos bees, e asy uaan as
ditas voses, huna pus outra suçesiue, conuen a saber huna leira de herdade que iaz en
canpo que ha dita suçesom ha e lle perteesçe açerca desta çidade d´Ourense, hu chaman
Bouça de Ramiro, a qual parte de huun cabo con vinna de Afonso Guiça, notario
d´Ourense, e do outro cabo parte con outra vosa vinna, e fere en fondo eno caminno que
vay da porta de Fonte Arquada para a Morteira e topa en çima eno caminno traueso.
Aforouos a dita leira de herdade con suas entradas e seydas e dereitos e perteesças per
tal condiçon que a chantedes e ontrechantedes de vinna e a lauredes e paredes ben, en
maneira que non desfalesca per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes ende e
paguedes de foro cada anno, a min e depois aos que perlo tenpo teueren a dita suçeson,
foro de quinta de todo vinno e conposta que Deus y der, a conposta na vinna e o vinno
no lagar; e colleredes a dita nouidade per aquel que teuer a dita suçeson ou per seu ome,
ao qual proueeredes de comer e de beber comunalmente, sigundo costume, en quanto a
dita nouidade collerdes; e do al que a ajades de disemo a Deus, liure e quite de todo
outro enbargo e encarrego alguun. E se quiserdes vender, deitar ou subpinnorar a dita
leira de herdade que primeiramente frontedes ao teendor da dita suçeson que a aja porlo
justo preço que uos outre por ela der, e non na querendo que a vendades ou deitedes aa
tal pesoa que seia semellauel de vos que a laure e pare ben e pague o dito foro e cunpra
e aguarde todo esto que dito he. E obligo os bees da dita suçison para uos anparar e
defender a dereito con a dita herdade que uos aforo commo dito he. E eu, o dito Fernan
Gonçalues, que soo presente, por min e porla dita minna moller, que non he presente, e
porlas ditas quatro uoses asi o outorgo e reçebo en min a dita leira de herdade aforada
de vos, o dito Pero Yanes, perla maneira e condiçoes sobreditas, e obligo todos meus
bees para a chantar de vinna e a laurar e parar bem et faser cada anno o dito foro de
quinta et cunprir e aguardar todo esto que dito he.
E eu, o dito don Aluar Diaz, arçidiago e vigario sobredito, que soo presente, por
quanto soy e soo çerto que este aforamento he prol e boo paramento da dita suçeson, e
per juramento que sobrelo reçebi do dito Pero Yanes e per sua conçiençia, por ende
outorgo este dito aforamento e dou poder, liçençia e outoridade ao dito Pero Yanes que

1089
o posa asy faser commo dito he e ontreponho a el meu degredo et mando que valla e aja
firmedue eno tenpo e porla maneira que he feito.
E desto nos, as partes, mandamos faser duas cartas, anbas en huun tenor.
Feita a carta en Ourense, oyto dias do mes de setenbre, anno do nasçemento de noso
sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e tres annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Gonçaluo Oureiro, notario d´Ourense, Roy
Gonçalues, yrmao de min notario, e Lourenço Martines, meu ome, e Lopo de Sarrea,
ome do dito vigario, e outros.
E eu, Afonso Peres, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar,
que a esto presente foi con as ditas testemoyas et esta carta que ende dey ao dito Pero
Yanes en minna presença fis escripuir e meu nome e signal aqui fis en testemoyo de
uerdade, que tal he (signum).

1414

1393, noviembre, 27. Ourense.

El clérigo de coro Juan de Cambeo afora a Juan Eanes, morador en Pousada,


feligresía de San Xillao de Ribela, a su mujer, Aldonza Eanes, y a dos voces, una
heredad de monte llamada O Souto de Felgaredo, en la citada feligresía, con la
condición de plantarla de viña lo más pronto posible y por una renta anual de la
tercera parte de la cosecha y el pago del diezmo. El forista, Juan de Cambeo, se
reserva la tercera parte de la madera existente en ese momento en el monte.

A. Cregos de coro, nº 132. Orig. Perg.; 280 x 186 mm.; escr. gótica; rotos de pequeñas
dimensiones entre las líneas 13 a 15 que sólo afectan a algunas letras; leves manchas de
humedad y antiguas dobleces que no afectan a la lectura. Al margen inferior, escr.
humanística: «Juan de Canbeo, clerigo del coro, afuera a Juan Anes vna heredad en Ribela,
ano519 de 1393 pertenesce a los clérigos del coro porque este Juan de Canbeo los dexo por
herederos segundo consta de su testamento que esta entre estas escrituras». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de foro que fezo Juan de Canbeo de çertas herdades que estan en Ribela».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 242-243 (nº 960).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Iohan de Canbeo, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, por min e por minna vos, dou e outorgo a foro a vos, Iohan Anes, morador
en Pousada, que he na friiguesia de San Jullaao de Ribela, que sodes presente, e a uosa
moller, Aldonça Yanes, que non he presente, e a duas uozes apus morte do pustrimeiro
de vos, huna pus outra suçesiue, huna herdade de monte a que chaman O Souto do
Felgaredo que iaz na dita friigesia, e parte de huun cabo e doutro con outra herdade de
Migeel Anes de Casdeçide, e eso meesmo entesta en çima, e fere en fondo en outra
herdade do dito Migeel Anes e en huun leiro do Bannal. Aforouos a dita herdade con
todas suas entradas e seydas e con todos seus dereitos, perteesças con tal condiçon que a
chantades de vinna o mais agina que poderdes, e ela chantada que a lauredes e paredes
ben en maneira que non desfalesca per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes
ende a min e a minna uoz de foro cada anno en saluo a terça parte de todo o vinno e
conposta e das outras cousas que Deus y der, a conposta na vinna e o vinno no lagar, e a

519
era] tachado. ano] interlineado, sobre el renglón.

1090
qual nouidade colleredes per min ou per meu ome, e proueerlo edes de comer e de beber
comunalmente en quanto eses frutos collerdes, e seu disemo a Deus, e liure e quite
doutro enbargo e encarrego alguun. E aa morte de vos e de uosas uozes que a dita
herdade e vinna con todas suas boas paranças fique liure e quite e desenbargada a min
ou a minna voz. Outrosi, he posto que aja eu para min a terça parte de toda a madeira
que ora y esta. E obligo todos meus bees para uos anparar e defender a dereito no dito
tenpo con a dita herdade que uos aforo sigundo dito he. E eu, o dito Johan Anes, que
soo presente, por min e porla dita minna moller, que non he presente, asi o outorgo e
obligo todos meus bees para chantar de vinna a dita herdade e para a laurar e parar bem
e para uos pagar de cada anno o dito [f]oro de terça e conprir e aguardar as condiçoes
desta carta e cada huna delas.
E qualquer de nos, as partes, que contra esto pasar e o non conprir e aguard[a]r [que]
peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena e de interese çen
morabedis de boa moeda, e aa uos del rey outros tantos; e a dita pena pagada ou non que
esta carta e aforamento fique firme e valla no dito tenpo.
Feita a carta en Ourense, viinte e sete dias de nouenbro, anno do nasçemento de
noso sennor Ihesu Christo de mill e trezentos e noueenta e tres annos.
Testemoyas que foron presentes: Afonso Anes, reitor da igleia d´Amoeiro e Fernan
de Leuises, morador en Belle, e Lourenço Martines de Mugares e Roy Garçia,
escripuan, omes de min, notario, e outros.
E eu, Afonsso Peres, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar,
que a esto presente foi e esta carta que ende dey ao dito Johan de Canbeo en minna
presença fis escripuir e meu nome e signal aqui fis em testemoyo de verdade, que tal he
(signum).

1415

1393, diciembre, 5. Ourense.

El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo


Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Arias Fernández, chantre y
vicario general del obispo don Pedro, afora al físico Rodrigo Alfonso, morador en rúa
de Cima, a su mujer, María Alfonso y a nueve voces un solar de casa con su «exido» y
terreno en la citada calle –que está yermo– con la obligación de hacer casas, huerta o
lo que estimen oportuno, por una renta anual de tres libras de moneda blanca
pagaderas por el día de san Martín.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 4. Orig. Perg.; 403 x 210 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no afectan a la lectura; agujero entre las líneas 14 y 15 que no afecta al texto.
Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa noua da rua de Çima». Al dorso, escr. gótica: «Carta
da arcada do Tendal». Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa de Maria de Ribeira».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 87r. Papel, 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 91r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 243 (nº 961).

1091
Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, teedor da capela que ordenou Roi Peres Fungoso, per liçençia e outoridade
de don Ares Fernandes, chantre da dita igleia d´Ourense, vigario geeral do onrrado
padre e sennor don Pedro, porla graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo
d´Ourense, que he presente e outorgante e me da poder e liçençia et outoridade para esto
que se sigue, dou e outorgo a foro a vos, Rodrigo Afonso, fisico, morador en Ourense,
na rua de Çima, e a uossa moller, Maria Afonso, que non he presente, en uosas vidas
d´anbos et a noue uozes apus morte do pustrimeiro de vos, huna pus outra quaes foren
nomeadas, e non seendo nomeadas que seia a primeira uoz aquel ou aquela que de
dereito herdar os outros uossos bees, e esta primeira uoz en sua vida ou a tenpo de seu
fignamento nomee a sigunda uoz, e a sigunda nomee a terçeira, e asy uaan as ditas
uozes huna pus outra suçessiue, huun soar de casas con seu seydo e terreo que
perteesçen aa dita capela e jaz na dita rua de Çima, junto con outras uosas casas que
foron d´Orraca Yanes, duun cabo, e do outro cabo parte con casas de Pero de Porras, e
topa en çima con seu ixido e terreo nos paaços do dayan, e ten os portaas na dita rua
publica, o qual soar esta em hermo e derrocado gran peça de tenpo ha e non ouuo nem
ha del a dita capela cousa alguna. Aforouos o dito soar con seu ixido e terreo per tal
condiçon que façades y casas ou orta ou aquelo que uos aprouuer, e dedes ende e
paguedes uos e uosa uoz de foro cada anno aa dita capela, por dia de san Martinno do
mes de nouenbro, tres libras de dineiros brancos desta moeda vsual que ora corre,
contado a viinte soldos por libra, ou a estimaçon delas na moeda que correr; e do al que
o aiades liure e quite de todo outro carrego e trebuto e enbargo alguun. E se vos ou uosa
uoz quiserdes vender, deitar ou subpinnorar o dito soar de casas con seu ixido e terreo,
que primeiramente frontedes a min e aos outros capelaes que perlo tenpo foren da dita
capela que o tomemos e aiamos porlo justo preço que outre por el der, e non no
querendo nos por esste preço reçeber que entonçe o vendades, deitedes ou
subpinnoredes aa tal pesoa que seia semellauil de vos de que a dita capela e os capelaes
que perlo tenpo dela foren possan auer o dito foro en paz e en saluo de cada anno e
cunpra e aguarde as condiçoes contiudas en esta carta que uos sodes tiudo de conprir e
agoardar. E perla outoridade do dito vigario obligo os bees da dita capela para vos
anparar e defender a dereito con o dito soar e ixido que uos aforo commo dito he. E eu,
o dito Rodrigo Afonso, que soo presente, por min e porla dita minna moller, que non he
presente, e porlas ditas noue uozes, asi o outorgo e reçebo en min o dito soar et ixido
aforado commo dito he, e obligo todos meus bees para pagar cada anno aa dita capela as
ditas tres libras e conprir e aguardar todas las cousas e cada huna delas que en esta carta
son contiudas.
E eu, o dito chantre e vigario, que soo presente, por quanto per min meesmo e per
este notario e testemoyas foy veer o dito soar e achey que ha gran peça de tenpo que
esta hermo e derrocado, e per juramento que sobrelo reçebo ao santos auangeos do dito
Pero Yanes que este aforamento he prol e boo paramento da dita capela, por ende
outorgo este dito aforamento ena maneira que he feito, e dou minna liçençia e
outoridade ao dito Pero Yanes que o possa asy faser ena maneira que o faz, e
ontreponho a el meu degredo e mando que valla e aja firmedue no dito tenpo.
Feita a carta en Ourense, çinquo dias do mes de dezenbre, anno do nasçemento de
noso saluador Ihesu Christo de mill e trezentos e noueenta e tres annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: Gil Rodrigues de Soutelo, mestrescola
d´Ourense, e Roi de Montes, çidadaao d´Ourense, e Gomes Mosqueiro, uesino dese
lugar, e Gomes Peres de Penavegia, notario, e outros.
E eu, Affonso Perez, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo et porla igleia
desse lugar, que a esto presente foy e esta carta que ende dey ao dito Rodrigo Afonso en

1092
minna presença fis escripuir e meu nome et signal aqui fiz em testemoyo de verdade,
que tal he (signum).

1416

1393, diciembre, 15. Madrid.

Enrique III, a petición del cabildo auriense, confirma en las cortes de Madrid una
carta de Juan I otorgada en las cortes de Burgos de 15 de agosto de 1379 (vide doc. nº
1308), que a su vez confirma otra de Alfonso XI, de 25 de mayo de 1332 (vide doc. nº
989), por la que ordena a los oficiales y justicias del reino de Galicia que no permitan
que los recaudadores demanden yantares al cabildo.

A. Privilexios 4, nº 22. Orig. Perg.; 467 x 288 + 55 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan la lectura en la parte superior derecha del pergamino que afecta a
las ocho primeras líneas del texto; rotos que afectan a la suscripción notarial y a las firmas.
Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos, rojos y verdes; en el anverso: figura de
monarca armado, montado en caballo pasante; en el reverso: armas cuarteladas de Castilla y
León, con leyenda de difícil lectura.
B. Privilexios 4, nº 38. Perg.; 335 x 312 + 48 mm.; escr. gótica. En confirmación de
Juan II de 15 de febrero de 1408. Sello de plomo pendiente de hilos de seda blancos, verdes
y rojos.
C. Privilexios 4, nº 32. Perg.; 320 x 450 + 45 mm. En confirmación de Juan II de 5 de
abril de 1420. Conserva hilos de seda rojos, verdes y blancos del sello de plomo.
D. Diversarum rerum 5, ff. 53v-57v. En copia simple del siglo XVIII de la confirmación
de Juan II de 15 de abril de 1408.

REG. Documentos de Orense, I, 265 (en nota).- DURO PEÑA, Documentos reales
catedral de Orense, 66 (nº 203).

[S]epan quantos esta carta vieren commo yo, don Enrrique, por la graçia de Dios,
rey de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Iahen, del Algarbe, de Algezira e sennor de Viscaya e de Molina, vi vna carta del rey
don Iohan, mi padre e mi sennor, que Dios perdone, escripta en paragamino (sic) de
cuero e seellada con su seello de plomo colgado, fecha en esta guissa:

[Inserta la confirmación de Juan I de una carta de Alfonso XI, 25 de mayo de 1332,


por la que ordena a los oficiales y justicias del reino de Galicia que no permitan que
los recaudadores demanden yantares al cabildo, de 15 de agosto de 1379, doc. nº
1308].

[Inserta carta de Alfonso XI a los oficiales y justicias del reino de Galicia


ordenándoles que no permitan que los recaudadores demanden yantares al cabildo
auriense, de 25 de mayo de 1332, doc. nº 989].

E agora el dean e cabillo de la eglesia de Orense enbiaronme pedir merçed que les
confirmase la dicha carta e la merçed en ella contenida e gela mandase guardar e
conplir. E yo, el sobredicho rey don Enrrique, por fazer bien e merçed a los dichos dean
e cabillo de la dicha eglesia de Orenes, touelo por bien e confirmoles la dicha carta e la

1093
merçed en ella contenida e mando que les vala e les sea guardada segunt que meior e
mas conplidamente les balio e fue guardada en tienpo del rey don Enrrique, mi auuelo, e
del rey don Iohan, mi padre e mi sennor, que Dios perdone. E defiendo firmemente que
alguno nin algunos non sean osados deles yr nin pasar contra la dicha carta confirmada
en la manera que dicha es nin contra lo en ella contenido nin contra parte dello por gela
quebrantar o menguar en algunt tienpo nin por alguna manera, ca qualquier que lo
fiziese auria la mia yra e pecharme ya la pena contenida en la dicha carta e a los dichos
dean e cabillo de la dicha eglesia de Orenes o a quien su boz touiesse todas las costas e
dannos e menoscabos que por ende resçibiessen doblados. E demas mando a todas las
justiçias e ofiçiales de los mis regnos do esto acaesçiere, assi a los que agora son
commo a los que seran de aqui adelante e a cada vno dellos, que gelo non consientan,
mas que los defiendan e anparen con la dicha merçed en la manera que dicha es e que
prenden en los bienes de aquellos que520 contra ello fueren por la dicha pena e la
guarden para fazer della lo que la mi merçed fuere e que emienden e fagan emendar a
los dichos dean e cabillo o a quien su boz touiere de todas las costas e dannos e
menoscabos que resçibieren doblados commo dicho es. E demas por qual o qualesquier
por quien fincar de lo assi fazer e conplir mando al ome que les esta mi carta mostrar o
el traslado della signado de escriuano521 publico sacado con actoridat de juez o de
alcalle que los enplase que parezcan ante mi en la mi corte del dia que los enplasare a
quinze dias primeros siguientes so la dicha pena a cada vno a dezir por qual razon non
cunplen mi mandado. E mando so la dicha pena a qualquier escriuano publico que para
esto fuer llamado que de ende al que gela mostrare testimonio signado con su signo
porque yo sepa en commo se cunple mi mandado. E desto les mande dar esta mi carta
escripta en paragamino (sic) de cuero e seellada con mi seello de plomo pendiente.
Dada en las cortes de Madrit, quinze dias de desienbre, anno del nasçimiento de
nuestro sennor Ihesu Christo de mill e trezientos e nouenta e tress522 anos.
Yo, Aparisçio Rodrigues, la fis [escr]euir por mandado de nuestro sennor el rey.
Bartolome Anays, vista (rubricado). Ruy Ximenes (rubricado). Ferrand Alfonso
(rubricado). Pero Rodriguez (rubricado).Viçençius Arie in legibus doctor
(rubricado).523

1417

1393, diciembre, 15. Madrid.

Enrique III confirma el privilegio otorgado por Juan I el 20 de agosto de 1379 (vide
doc. nº 1309) que, a su vez, confirma el dado por Enrique II el 15 de septiembre de
1371 (vide doc. nº 1250) en el cual el monarca confirmaba genéricamente los
privilegios, bienes y costumbres de la iglesia de Ourense.

A. Privilexios 1, nº 52. Orig. Perg.; 439 x 275 + 42 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que en ocasiones dificultan la lectura; antiguas dobleces horizontales y verticales
que dificultan la lectura, especialmente en la mitad izquierda de la línea 17. Incisiones para
el sello, conservándose algunos hilos de seda rojos y verdes del cordón.
C. Privilexios 4, nº 23. En confirmación de Juan II de 15 de febrero de 1408.

520
de aquellos que] escrito sobre mancha de humedad.
521
de escriuano] escrito sobre mancha de humedad.
522
tress] escrito con posterioridad.
523
Las firmas de Pedro Rodríguez y Vicente Arias aparecen al dorso del documento.

1094
D. Privilexios 4, nº 27. En confirmación de Juan II de 5 de abril de 1420.
E. Escrituras 9, ff. 406r-407r. Papel, 220 x 310 mm.; escr. gótica. En traslado realizado
en Ourense el 21 de abril de 1467 por el notario auriense Alfonso López de San Vicenzo, a
petición del canónigo Álvaro González de Torrecelas y por orden del obispo don Alonso, de
la confirmación dada por Juan II el 5 de abril de 1420.
F. Diversarum rerum 5, ff. 35v-39v. Copia simple del siglo XVIII.

ED. Documentos de Orense, I, 351-354.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 66-67 (nº 204).

CIT. SUÁREZ BILBAO, Enrique III, 289.

Sepan quantos esta carta vieren commo yo, don Enrrique, por la graçia de Dios, rey
de Castiella, de Leon, de Toledo, de Gallisia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de
Iahen, del Algarbe, de Algezira e sennor de Vizcaya e de Molina, vi vna carta del rey
don Iohan, mi padre e mi sennor, que Dios perdone, escripta en paragamino de cuero e
seellada con su seello de plomo colgado, fecha en esta guisa:

[Inserta confirmación de Juan I, de 20 de agosto de 1379, del privilegio por el que


Enrique II confirma genéricamente, el 15 de septiembre de 1371, todos los privilegios,
bienes y costumbres de la iglesia auriense, doc. nº 1309].

[Inserta privilegio de Enrique II por el que confirma genéricamente todos los


privilegios, bienes y costumbres de la iglesia auriense, de 15 de septiembre de 1371,
doc. nº 1250].

E agora el obispo e dean e cabillo de la eglesia de Orense enbiaronme pedir merçed


que les confirmase la dicha carta e la merçed en ella contenida e gela mandase guardar e
conplir e yo, el sobredicho rey don Enrrique, por faser bien e merced al dicho obispo e
dean e cabillo de la dicha eglesia de Orense, touelo por bien e confirmoles la dicha carta
e la merçed en ella contenida, e mando que les vala e les sea guardada segunt que mejor
e mas conplidamente les valio e fue guardada en tienpo del rey don Enrrique, mi auuelo,
e del rei don Iohan, mi padre e mi sennor, que Dios perdone, e defiendo firmemente que
alguno nin algunos non sean osados de les yr nin pasar contra la dicha carta confirmada
en la manera que dicha es, nin contra lo en ella contenido, nin contra parte della, por
gela quebrantar o menguar en algunt tienpo nin por alguna manera. Ca qualquier que lo
fiziese auria la my yra e pecharme ya la pena contenida en la dicha carta e a los dichos
obispo e dean e cabildo de la eglesia de Orense o a quien su boz touiese todas las costas
e dapnos e menoscabos que por ende resçibiesen doblados. E demas mando a todas las
justiçias e ofiçiales de los mis regnos do esto acaesçiere assi a los que agora son commo
a los que seran de aqui adelante e a cada vno dellos que gelo non consientan mas que los
defiendan e anparen con la dicha merçed en la manera que dicha es. E que prenden en
los bienes de los que contra ello fueren por la dicha pena e la guarden para fazer della lo
que la mi merçed fuere e que emienden e fagan emendar a los dichos obispo e dean e
cabillo o a quien si boz touiere de todas las costas e dapnos e menoscabos que
resçibieren doblados commo dicho es e demas por qualquier o qualesquier por quien
fincar de lo assi fazer e conplir mando al ome que les esta mi carta mostrare o el
traslado della signado de escriuano publico sacado con actoridat de juez o de alcalle que
los enplaze que parezcan ante mi en la mi corte del dia que los enplazare a quinze dias

1095
primeros siguientes so la dicha pena a cada vno a dezir por qual rason non cunplen mi
mandado e mando so la dicha pena a qualquier escriuano publico que para esto fuere
llamado que de ende al que gela mostrare testimonio signado de su signo porque yo
sepa en commo se cunple mi mandado. E desto les mande dar esta mi carta escripta en
paragamino de cuero e seellada con mi seello de plomo pendiente.
Dada en las cortes de Madrit, quinze dias de desienbre, anno del nasçimiento de
nuestro sennor Ihesu Christo de mill e tresientos e nouenta e tress annos.
Yo, Aparisçio Rodrigues, la fis escriuir por mandado de nuestro sennor el rey.

1418

[1392-1393].

El canónigo y canciller Esteban Pérez redacta el testamento del mercader auriense


Rodrigo Pérez Fungoso, hecho el 15 de mayo de 1370, tomándolo de las notas del
notario auriense Pedro Lorenzo de Fonte Arcada, por orden de Álvaro Díaz, arcediano
de Aveancos y vicario general del obispo electo confirmado don Pedro (vide doc. nº
1235).

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 1. Orig. Perg.; 577 x 471 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad, especialmente en la parte central del pergamino, que dificultan e impiden la
lectura; antiguas dobleces verticales y horizontales que también dificultan la lectura;
desgarro en la parte superior que afecta a las dos primeras líneas. En la parte inferior del
pergamino, escr. gótica: «Taixo este testamento, çento et cinquoenta morabedis e he [posto].
Stephanus Petri, [cansellarius] (rubricado)». Al dorso, escr. gótica: «§ Anno do sennor
Jhesu Christo de mill e quatroçentos e quareenta e noue annos, onze dias de março, ena
çiudade d´Ourense, presentou Lopo Ares, canonigo da dita ciudade, este testamento ante
Fernando Caldeyron, bacheller do sennor obispo d´Ourense, e logo o dito bacheller diso que
o avia por presentado este original ante si e que mandaua ao dito Lopo Ares que de manaa
seguinte que lle presentase e dese o traslado signado e conçertado do dito testamento su a
pena conthenida ena carta do dito sennor obispo. Testemoyas: Lopo Peres, capelan de Santa
Oufemia e Jhoan de Baeça, mestre de gramatica e outros. Ares Peres, notario (rubricado)».
Al dorso, escr. gótica: «§ XIX dias de febreiro, o chantre mandou dar … deste ... e Afomso
Fernandes et Gonçaluo Anes, coengo, o que lles se lles pertecese por rason de herençia.
Testemoyas: o mestrescolla Vasco [Rodrigues] e Affonso Fernandes, notarios, Affonso
Fernandes …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 224 (nº 872).

Datamos este documento en función del obispo auriense don Pedro Díaz, que ejerció
entre 1392 y 1408. El traslado señala que en el momento de la redacción del mismo el
obispo era electo confirmado, y así aparece mencionado en documentos de 1393, tal y como
señala Enrique Flórez (Cf. FLÓREZ, ENRIQUE, España Sagrada, 140)

[Inserta testamento del mercader auriense Rodrigo Pérez Fungoso, de 15 de mayo


de 1370, doc. nº 1235].

(Signum: Stephanus Petri) E eu, Esteuo Peres, raçoeiro ena igleia d´Ourense, notario
et chançeller da dita igleia et çidade de Ourense, dado perlo onrrado barom dom Aluaro
Diiz, arçidiago de Aueanços ena igleia de Lugo et vigario geeral eno tenporal et

1096
spiritual da igleia et çidade et obispado de Ourense porlo onrrado padre et sennor dom
Pero, porla graça de Deus et da sancta igleia de Roma ellecto confirmado da dita igleia
de Ourense, spiçialmente a esta nota deste testamento de Roy Peres, vizino que foy da
dita çidade, que foy feyto et outorgado per Pero Lourenço de Fonte Arcada, notario que
foy da dita çidade, a qual nota de testamento era escripta en papel, toda de uerbo ad
uerbo e en fondo posto nome do dito Pero Lourenço o qual desia: «Eu, Pero Lourenço,
que foy presente», o qual nome foy visto et examinado per Martin Gonçalues e Afomso
Giça et Vasco Martines et Garçia Peres et Gonçaluo Oureiro, notarios da dita çidade, os
quaes disseron que aquel era o nome do dito Pero Lourenço scripto per sua maao, a qual
nota de testamento fora achada ontre as notas et scripturas do dito Pero Lourenço, a qual
eu, per mandado do dito vigario, fiz traladar en meu registro toda de uerbo ad uerbo, aa
qual nota do dito testamento o dito vigario deu sua liçençia et auctoritate ordinaria et
mandou a min que posse este dito testamento en publica forma e o desse a Pero Anes,
clerigo do coro, teedor da dita suçissom, ou a outra qualquer a que perteeçese per
quantas vegadas fosse demandado.
Testemoyas que presentes foron aa dita liçençia et auctoritate et mandamento do
dito vigario: Gil Rodrigues mestrescolla; Fernan Peres, abbade da Triidade; Lourenço
Martines, Bertholameu Peres, Pero Fernandes, coengos da dita igleia; et Pero
Rodrigues, rector da igleia de Santa Marinna de Agoas Santas e Pero Afomso, porteiro
do cabidoo.
E eu, commo chançeler da dita igleia d´Ourense, confirmo este dito testamento, et a
todo esto que dito he presente foy et esta carta de testamento en minna presença fiz
scripuir et aqui meu nome et signal puge en testimuyo de uerdade.
Et non enpesca os ontr[linnas] o que diz aos qui<nze> regloes «alma» e aos vinte e
sete ... que eu notario… Sthepanus Petri (rubricado).

1419

1394, enero, 3, sábado. Ourense.

Álvaro Díaz, arcediano de Aveancos y Arias Fernández, chantre auriense, vicarios


generales del obispo don Pedro, solicitan a Diego Pérez Sarmiento, adelantado mayor
de Galicia, que guarde y haga guardar los privilegios, exenciones, libertades y
derechos de la iglesia de Ourense, que no ejerza justicia en la ciudad y cotos del
obispado, a no ser que sea en grado de apelación, que defienda a la iglesia, vecinos y
moradores de la ciudad y sus cotos, y, por último, que ayude a cobrar los derechos y
subsidios que corresponden a esta iglesia.

A. Escrituras 7, nº 31. Orig. Perg.; 267 x 327 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino sin llegar a dificultar la lectura. En la parte inferior
del pergamino, escr. humanística: «El obispo es don Pedro Diaz, chanciller de la reyna doña
Catalina, muger de don Enrrique el 3º, llamado el Enfermo». Al dorso, escr. cortesana: «Dl
(sic) nasçimiento XI CCCXCIIII».

ED. Documentos de Orense, I, 365-367.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 243 (nº 962).- VILA
ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 123 (nº 23).

1097
CIT. DURANY, Ourense na Idade Media, 163.- VILA ÁLVAREZ, Encomenda ó Conde de
Benavente, 119.

Anno do naçemento de nosso sennor Jhesu Christo de mill et treçentos et nouenta et


quatro annos, indicione IIª pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini mei
dominum divina prouidentia pontifice VII anno XVIº. Sabean todos que dia sabado, tres
dias do mes de janeiro, estando enas camaras dos paaços do onrrado padre sennor dom
Pero, porla graça de Deus et da sancta igleia de Roma obispo d´Ourense, e en presença
de min notario et testemoyas adeante escriptas, enton estando y presentes, Aluaro Dias,
archidiacono de Aueancos, et Arres Fernandes, chantre d´Ourense, vigarios geeraes eno
tenporal et spiritual do dito sennor obispo d´Ourense, ante Diego Peres Sarmento,
endientado mayor por nosso sennor el rey en Galisia, enton os ditos vigarios
presentaron ante o dito endientado et per min, notario, feseron leer huna çedula escripta
en papel de huun cabo e de outro da qual o thenor de verbo a uerbo a tal he:
Endeantado, sennor, estas som as piticoes que nos, o archidiacono et chantre, uos
pidimos:
§ Primeiramente, que guardedes a esta eigleia todos os priuilegios et cartas et
sentenças et liberdades et vusus (sic) et custumes que ella oubo et ha ou deue d´auer asy
dos reys que foron ata aqui commo dos santos padres que ata aqui foron ena sancta524
igleia de Roma segundo que mellor e mays conpridamente foron guardados dos
endientados que foron ata aqui.
§ Iten, que vos nen outro por uos non façades justiçia en esta çidade nen enos coutos
do obispo nen vsedes vos nen outro por vos da jurdiçon real ena dita çidade nen coutos
do obispo, saluo seendo as justiças que nos posermos ena dita çidade et coutos
negligentes et viindo a vos per apelaçom.
§ Iten, por quanto vos sodes nenbro (sic) e braço segrar de nosso sennor el rey et
representades a sua persona, que defendades e empararedes aos visinos et moradores
desta dita çidade e coutos desta dita igleia de quaesquer persoas que lles torto ou sem
rasom feseren ou quiseren faser seendo bos querrellado ou denunçiado porlo bispo ou
per seu vigario ou vigarios. § Iten que defendades et emparedes ao dito sennor bispo et a
sua egleia e o vigario ou vigarios que por el525 ora som ou foren d´aqui en deante para
cobrar et auer todos seruiços et rendas et dereituras et pididos dos coutos e terra seus et
da sua egleia, et que os defendades de quasquer pesoas que lles em esto poseren
enbargo.
§ Iten, que mandedes a todos os vossos ou que por vos ouuerem de faser que
defendaes e ajudes ao dito sennor obispo et aos seus vigarios contra qualquer ou
quasquer persoas que lles toruaren ou forçaren seus dereitos et jurdiçon que am et deuen
d´auer ena dita çidade e terra et coutos da dita egleia.
§ Iten, que seguredes da parte del rey et da vosa a nos, os ditos vigarios, et a nossos
omees et seruidores et a todos os moradores da dita çidade et coutos da dita igleia, et
que defendades da parte do dito sennor rey et vosa a qualquer ou quaesquer persoas de
qualquer condiçon e estado que seia que non façan a nos nen a nossos omees et
seruidores nen aos moradores da dita çidade et coutos da dita egleia torto nen força nen
sem rasom em suas persoas nen em seus bees, et reçebades nos e526 elles em garda et
encomenda527 do dito sennor rey et vossa e que se algun ou alguns dapno ou sem rason

524
sancta] interlineado, sobre el renglón.
525
el] interlineado, sobre el renglón.
526
e] interlineado, sobre el renglón.
527
en] interlineado, sobre el renglón.

1098
feseren a nos ou a nossos omees ou aos moradores et pobradores da dita çidade et
coutos contra o dito vosso seguro que nos mandedes et dedes licençia et abturidade da
parte do dito sennor rey e vosa que nos defendamos contra as taes persoas que o dito
seguro quebrantaren ou que se sobre ello morte ou feridas ou outro dampno528 for
recleçido que a culpa seia toda de aquelles que o dito seguro quebrantaren e que nos nen
nossos bees non seiamos a ello tiudos de mays que vos seiades tiudo de tornar a ello et
de proçeder contra a taes persoas a todas as penas corporaas et pecunias que os dereitos
mandam e seende uos denunçiado ou querelado.
§ Iten, que se alguns foron reuelles et non querem pagar os dereitos et subssydios do
dito sennor obispo, que seendo vos ou ho endeantado que por uos andar requirido per
nos ou per cada huun de nos que nos ajudedes e mandedes aos vossos que nos ajudem a
cobrar e auer os ditos dereitos e sussidios.
§ Iten, que todas estas cousas mandedes teer et guardar ao endeantado que por vos
andar yndo vos para outra parte.
A qual çedula presentada et liuda os ditos vigarios pidiron ao dito Diego Peres,
endeantado, que lles conprisse e aguardasse et fesese conprir e aguardar todas estas
sobreditas cousas et cada huna dellas en ella contiudas.
E logo o dito Diego Peres Sarmento, endientado, vistas e antel presentadas estas
cousas sobreditas et cada huna dellas diso que as mandaua e mandou todas conprir et
aguardar en todo segundo se mellor et mays conpridamente en ellas declaraua e outrosy
mandaua et mandou vsar dellas segundo mellor e mays conpridamente vsaran ata aqui e
segundo que se contiina enos priuilegios que antel presentaran os ditos vigarios.
E logo, en esta ora, Johan Sanches de Marquina, escudeiro do dito endientado, disso
que por quanto algunas coussas destas sobreditas tangian a el ou poderian tanger que lle
desse o traslado da dita cedula para poder guardarse delas.
E desto todo commo passou os ditos vigarios pidiron testemoio signado para guarda
de seu direito.
Esto foy eno dito lugar, anno et mes, dia, indicione pontificatus sobreditos.
Testemoyas que presentes foron: Lopo Gomes de Lira, Johan Sanches de Marquina,
Pero Ruis de Souto, Goncaluo Lopes de Goyaas, Diego Gutierres de Fremosa,
escudeiros; Roy Uasques de Lugo, alcallde de rey; Diego Fernandes et Pero Fernandes,
coengos d´Ourense e outros.
(Signum: Laurencius Martini) Et eu, Lourenço Martines, coongo ena egleia
d´Ourense, notario publico porla auctoritate apostolical, a esto que sobredito he con as
sobreditas testemoyas presente foy e esta carta en minna presença fiz scriuir a
pedimento dos ditos vigarios e per mandado do sennor endeantado e aqui meu nome
scripui e meu signo acostumado puge en testemoyo de verdade, rogado e requerido.
Da qual carta outra tal fiqua en meu registro. Non enpeesca ena nona regla adiçion
que diz «sancta», «e», «ena», en regla onde he adiçion el que eu notario as aprouo e non
viçio mays error.

1420

1394, febrero, 5. Ourense.

El cabildo auriense cuenta a Enrique III cómo la iglesia de Ourense fue fundada y
privilegiada por sus antecesores y le informa de sus desgracias en los últimos tiempos a

528
s] tachado.

1099
causa de las guerras –mencionando la invasión inglesa– y otros males, que la han
llevado a una deplorable situación, con disminución de sus rentas y mal estado de sus
bienes, a lo que hay que añadir que la ciudad de Ourense ha sido la más perjudicada
de sus reinos. Por todo ello, solicitan al monarca que confirme los privilegios
tradicionales de la sede y que le conceda otros nuevos, que le serán detallados
posteriormente.

α. Estevo Pérez 4, f. 52r. Papel, 260 x 335 mm.; escr. gótica.

ED. Documentos de Orense, I, 358-359.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 67 (nº 205).

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, Efemérides, 400.- A. LÓPEZ, Episcopologio de Orense, 157.-


LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 498.- PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense, 417.-
SUÁREZ BILBAO, Enrique III, 289.

Muyto alto e muy nobre prinçipe poderoso sennor, nos os vossos oradores,
cappelaas benfiçiados da vosa egleia cathedral d´Ourense, feytura de vosa esmolla,
muyto vmildosamente beijamos vosas maos e nos comendamos en vosa merçed commo
a sennor e rey natural, que Deus mantenna por muytos tenpos e boos, e mande viuer e
regnar con exaltamento de mayor onrra en seu santo seruiço.
Sennor, fasemos a saber aa vosa real magestade que esta vosa egleia d´Ourense he
fondada, edificada e benfeitada dos outros reis que foron ena vosa casa de Castella,
onde vos viindes, e ouue deles priuilegios e cartas e merçedes e liberdades e franquezas,
as quaes lle foron senpre aguardados e confirmados dos outros reis que foron ena vosa
casa de Castella, asi del rey don Enrrique, voso avoo, e del rei dom Johan, voso padre,
aos quaes Deus de santo Pareiso, commo dos outros reis que foron antes deles, e,
sennor, esta vosa egleia d´Ourense perdeu e ha perdidos moytos priuilegios e cartas e
scripturas e merçedes que auia dos ditos sennores reis porla çisma e guerra e males e
destruymento que oube esta vosa egleia e çidade, asi dos ingreses commo de outras
gentes, porla qual cousa, sennor, esta vosa egleia he mingoada e faleçida de huna grande
peça das benffeiturias que auia e he muyto abaixada das rendas e posisoes que auia en
gram parte. E, sennor, ben creemos que sabe a bosa merçed quanto mal e destroymento
passou esta vosa çidade de muy grandes tenpos a aco, mays que nenhuna outra çidade
nen lugar que seia enos sennorios dos vossos regnos, porque supplicamos e pedimos
humeldosamente por merçed aa vosa realesa que digne auer de nos piedade e
misericordia e nos confirme os priuilegios e merçedes e franquesas e boos vsus e
custumes que senpre esta vosa egleia d´Ourense ouue dos outros reis, vosos
anteçessores, ena vosa casa de Castella e outorgue nouamente outros aa dita egleia
d´Ourense segundo que a vosa real529 magestade largamente sera declarado para que se
poda en esta uosa egleia contomadamente e onrradamente fazer e conprir o seruiço de
Deus e voso segundo que se faz senpre. E, sennor, por estes bees e merçedes e por
moytos outros que senpre reçebemos e aspera esta uosa egleia reçeber da uosa merçed
somos e seremos muy tiudos e obligados rogar a Deus por uos e porla uosa uida e soude
e porlo voso exaltamento, sennor, Deus porla sua misericordia uos mande viuer e regnar
e uos prolonge os dias da uida con exaltamento de mayor onrra en seu sancto seruiço.
Dada ena vosa çidade d´Ourense, çinque dias do mes de feuereiro.

529
real] repetido.

1100
Ego, Laurencius Martini, canonicus Auriensis, notarius apostolicus, notui et hic
registraui.
Laurencius, canonicus Auriensis, notarius apostolicus (rubricado).

1421

1394, febrero, 9.

El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo, tenenciero


del coto de Noalla, afora a perpetuidad Pedro Méndez, a su hijo Esteban Pérez y a su
mujer la mitad de unas leiras en Noalla –la otra mitad ya la tienen aforada del cabildo
por foro de cuarta– con la condición de plantar viña en los cinco años siguientes.
Como renta pagarán anualmente, por las viñas ya plantadas, la sexta parte de lo
cosechado y, por la viña nueva, solamente diezmo durante los primeros cinco años,
transcurridos los cuales pagarán la sexta parte de toda la cosecha, además del diezmo.

A. Tenzas 34, f. 386. Orig. Perg.; 230 x 320 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
manchas de humedad que dificultan e impiden la lectura, especialmente en las dieciséis
primeras líneas. Al dorso, escr. gótica: «Carta das leiras de Leyçan».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 243 (nº 963).

En DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 243, se da erróneamente la


signatura como «Sección B, Leg. 39, al final».

Sabbeam quan[tos esta carta vieren commo o] cabidoo d´Ourense, seendo juntado
[...] ena caustra ... juntar a faser, […] de Ares Lourenço, coengo [da dita igleia], ...
damos et outorgamos a foro para senpre a vos ... en huna meatade, ... fillo do dito Pero
Mendez, et a vossa moller ... en Noalla, en huna meatade […] sua erdade de pam que
vos ia de nos [tiinades] ... de foro de quarta de todo quanto ...redes ena dita erdade de
foro de quarta segundo que ... nouo de aforamento fezo […] dita igleia d´Ourense con
outras cousas moytas ... demarcada sobre sy eno logar que chaman ... que vos en estes
çinquo annos primeiros ... vinna todo ... dentro ena carradura et demarcada ... se y
esteuer et que em estes çinquo annos que aiades desymo a Deus a dita vinna que asi
avedes de poer, et que dedes da outra que asi esta feita foro de sesta; et pasados os ditos
çinquo annos daredes de toda a dita vinna [asi] da que esta feita commo da que avedes
de poer et fazer sesta parte de todo vinno et conposta que Deus der enas [ditas] vinnas,
conposta ena vinna et vinno eno lagar, o qual avedes de coller per nosso ome ou do que
por nos teuer o nosso couto de Noalla530, o qual auedes de proueer de comer et de beber
comunalmente en mentre collerdes vosa nouidade; e do al que aiades a vinna carrada et
demarcada commo era esta de disemo a Deus, liure et quita de todo outro enbargo et
carrego alguun. E he posto que se vos, o dito Pero Meendez, et Esteuo Peres et vossa
moller et vosas voses et erdeiros, quiserdes vender, deitar ou subpenorar esto que vos
asy aforamos commo dito he que primeiramente frontedes con elo a nos, o dito cabidoo,
et no lo dedes porlo justo preço que vos outro por elo der, e non o querendo nos por ese

530
o qual avedes de coller por nosso ome ou do que por nos teuer o nosso couto de Noalla] llamada en
forma de † que lleva a otra igual al final del documento, antes de la suscripción notarial, donde se
escribe este texto.

1101
preço reçeber entom vendede, deitade ou subpenorade a tal persona que seia semellauel
de vos et non mayor que laure et pare bem e conpra et aguarde todas las cousas et
condiçoes desta carta et cada huna delas. Outrosi, he posto que se contenda recleçer
ontre nos, o dito cabidoo, e vos, os sobreditos Pero Meendez et Esteuo Peres et vosa
moller et vosas voses et erdeiros, sobre rason desto que vos asi aforamos que se termine
a dita contenda per dous omees boos de nos, o dito cabidoo, tomados a plaser das partes,
toda outra appellaçon remota. Aynda he posto que per esto que vos asi aforamos commo
dito he no posades vos nen vosas voses et erdeiros faser manda nen oniuersario a outra
igleia, nen moesteiro, nen santuario alguun, sacado a nos, o dito cabidoo. Aynda he
posto que vos, os sobreditos, et vosas voses et erdeiros, non seiades ingratos nen
desconosçidos contra nos, o dito cabidoo, nen contra alguun de nos del. E nos, o dito
cabidoo, obrigamos los bees da nossa mesa para anparar et defender a dereito a vos, o
dito Pero Meedez (sic) et Esteuo Peres et vossa moller, et vosas voses et erdeiros, con
esto que vos asi aforamos commo dito he. E nos, o dito Pero Meendez et Esteuo Peres,
que somos presentes, por nos, et eu, Esteuo Peres, por531 la dita minna moller, que non
he presente, e por todas nosas voses et erdeiros, asi reçebemos de vos, o dito cabidoo, a
sobreditas cousas aforadas perla maneira et condiçoes que sobreditas som e obrigamos
todos nosos bees mouiles et raises gaanados et por gaanar para poer a dita vinna e laurar
e parar ben et conprir et aguardar todas las cousas et condiçoes que en esta carta son
escriptas et contiudas et cada huna delas.
E he posto [entre nos], as ditas partes, que qualquer que contra esto pasar et o non
conprir et aguardar que peite a parte aguardante por nome de pena et interee çen
morabedis de dineiros brancos e a dita pena e interee pagado ou non esta carta et todo o
en ela contiudo fique firme et valla para senpre.
Feita foy e outorgada esta carta eno dito cabidoo, noue dias do mes de feuereiro,
anno do naçemento de nosso sennor Ihesu Christo de mill et tresentos et nouenta et
quatro annos.
Testemoyas que presentes foron: Ares Fernandes, chantre, Gil Rodrigues,
mestrescola, Fernan Peres, abbade da Triidade, Martin de Montes et Bertolameu Peres,
Martin Gestosa, Diego Fernandes, Pero Fernandes, Afonso Fernandes, Gonçaluo Anes,
Ares Lourenço, Meendo Ares, Gomes Peres, coengos d´Ourense, et outros.
(Signum: Stephanus Petri) Et eu, Esteuo, raçoeiro ena igleia d´Ourense, notario et
chançeller da dita igleia et çidade de Ourense, que de este aforamento que sobredito he
foy çerto que pasara asy per Lourenço Martines, coengo da dita igleia, notario
apostolico, meu escusador, que pasara asi todo commo sobredito he e depois foy
çertificado perla mayor parte dos coengos et personas da dita igleia que y som
mansionarios que me disseron que feseran o dito aforamento con as condiçoes
sobreditas. E por ende esta carta escripui commo chançeler e aqui meu nome e signal
puge en testimoyo de uerdade, rogado et requerido.
Eu, notario, aprobo esta clausula que iaz en fondo desta carta que se começa «o qual
avedes de coller por noso ome» que a de iazer aos quatorse regloes hu jaz huna † e non
enpeesca aos trinta regloes a glosa que diz «por» que eu notario o aprobo.
Stephanus Petri (rubricado).

1422

1394, febrero, 28, sábado. Ourense.

531
por] inserto en linea de texto sin llamada

1102
Arias Fernández, chantre y vicario del obispo auriense don Pedro Díaz, sentencia
el pleito que enfrenta al cabildo de Ourense, representado por el canónigo Alfonso
Fernández, con Juana González y su esposo, Alfonso Cabeza, por el cobro de la renta
de tres viñas en Gomariz. Las viñas habían sido del canónigo Gonzalo Eanes, quien las
había aforado al labrador Gonzalo Lorenzo, morador en Ourense, por una renta anual
de tres puzales de vino, que ha tomado el matrimonio. El procurador del cabildo
presenta el documento en que el canónigo Gonzalo Eanes había donado las viñas a su
parte para hacer un aniversario. Por su parte, Juana González afirma que ha tomado
la renta de las viñas porque éstas le habían sido legadas por Gonzalo Eanes en su
testamento, que presenta ante el juez. El vicario sentencia que el presente año se
repartirán a partes iguales los tres puzales de vino entre las partes, pero que en los
años sucesivos las viñas pertenecerán al cabildo.

A. Escrituras 18, nº 29. Orig. Perg.; 320 x 343 mm.; escr. gótica; con manchas de
humedad que dificultan especialmente la lectura en las líneas 2, 20 a 22, 43 a 44. En la parte
inferior del pergamino, escr. gótica: «Foy tayxada esta sentença perlo chantre en viinte e
quatro morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Sentença do cabidoo e carta do contrauto das
vinnas de Gomaris». Al dorso, escr. cortesana: «Sentença en fauor del cabido».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 243 (nº 964).

Sabean quantos esta carta de sentença viren commo per ante Ares Ferrnandes,
chantre ena igleia d´Ourense e vigario geeral porlo onrrado padre e sennor don Pero
Dias, doutor en decretos, porla graça de Deus et da santa igleia de Roma obispo
d´Ourense, e en presença de min, Françisco Yanes, notario publico da cidade d´Ourense
porlo bispo e porla igleia desse lugar, e das testemoyas que adeante son escriptas, pleito
passou per ante o dito vigario ontre Affonso Ferrnandes, coego d´Ourense, por nome do
cabidoo desse lugar, cujo procurador disso que era, da huna parte, e, da outra parte,
Johana Gonçalues e Affonso Cabeça, seu marido, moradores en Ourense.
Eno qual dito pleito o dito Affonso Ferrnandes, coego, demandou aos ditos Johana
Gonçalues e Affonso Cabeça, seu marido, disendo que en commo posesen testaçon e
enbargo en tres puçaas de vinno de lagar que Gonçaluo Lourenço, laurador, morador en
Ourense, ena rua do Canpo, auia de dar de foro ao dito cabidoo per tres leyras de vinna
que jasen en termino d´Ourense, hu chaman Gomaris; as quaes ditas tres leyras de vinna
disso que dera ao dito cabidoo Gonçaluo Anes, coego que foy d´Ourense, segundo que
se conten en huna carta de contrauto escripto en pargamino de coyro e firmado de nome
e sinal de Esteuo Peres, raçoeiro, notario e chançeller da dita igleia d´Ourense, segundo
que per el pareçia, que o dito Afonso Ferrnandes, coego, logo presentou ante o dito
vigario, eno qual dito contrauto se conten que o dito Gonçaluo Anes, coego, que deu as
ditas tres leiras de vinna ao dito cabidoo por que lle fesessen huun aniuerssario por sua
alma en cada huun anno para senpre en tal dia commo se el fignasse, segundo que se
mellor e mays conpridamente se conten ena dita carta de contrauto, a qual leuou para
guarda do dito cabidoo; e pediu ao dito vigario que per sua sentença mandasse aos ditos
Johana Gonçalues e Afonso Cabeça, seu marido, que lle leyxassen e desenbargassen os
ditos tres puçaas de vinno que assy enbargaran ao dito cabidoo en mao do dito
Gonçaluo Lourenço, laurador, que lle auia de dar de foro das ditas vinnas; e outrossy
pediu ao dito vigario que per essa meesma sentença mandasse aos ditos Johana
Gonçalues e Afonso Cabeça, seu marido, que non demandassen nen enbargassen mays
d´aqui en deante as ditas vinnas nen as nouidades delas.

1103
E o dito vigario fiso pregunta aos ditos Johana Gonçalues e Affonso Cabeça que
respondian contra a dita demanda, e os ditos Johana Gonçalues e Affonso Cabeça
diseron que era verdade que enbargaran os ditos tres puçaas de vinno ao dito Gonçaluo
Lourenço, por quanto diseron que as ditas vinnas que as mandara o dito Gonçaluo Anes,
coego, aa dita Johana Gonçalues, segundo que se contiinna en huna crausula do
testamento do dito Gonçaluo Anes, escrita en pargaminno de coyro e firmada do nome
et signal de Afonso Guiça, notario d´Ourense, segundo que per ela pareçia, que logo
presentaron ante o dito vigario, ena qual se conten que o dito Gonçaluo Anes, coego,
que mandara as ditas vinnas aa dita Johana Gonçalues, a qual leuou para guarda do seu
dereito; e por ende diseron que os ditos tres puçaas de vinno que eran seus e pediron ao
dito vigario que liurasse o que achasse por dereito.
E o dito Afonso Ferrnandes disso que o dito Gonçaluo Anes, coego, que
primeiramente dera as ditas vinnas ao dito cabidoo, e por ende que as non podia mandar
despois aa dita Johana Gonçalues nen a outro alguun, e pediu ao dito vigario que sen
enbargo da dita crausula e do allegado porla outra parte, que non auia lugar, que lle
mandasse desenbargar os ditos tres puçaas de vinno e per essa meesma sentença
mandasse que as ditas vinnas ficassen liures e desenbargadas ao dito cabidoo e a el en
seu nome sen enbargo dos ditos Johana Gonçalues e Afonso Cabeça, seu marido, e da
dita sua crausula de testamento.
E sobresto as ditas partes diseron e rasoaron do seu dereito ata que concluyron e
pediron ao dito vigario que visse as ditas cartas de contrauto e crausula e liurasse ontre
as ditas partes commo achasse por dereito sen perlonga de juyso.
E o dito vigario ouvo o dito pleito por concluso e assignou çerto praso para dar
sentença eno dito pleito e dende en deante para de cada dia.
E ao praso que lles foy asignado as ditas partes pareçeron ante o dito vigario e
pediron sentença, e o dito vigario, seendo en lugar de julgar as partes presentes en
sentença demandantes, non feriado, o dito vigario deu huna sentença per palaura en esta
maneira que se sigue: disso que achaua que a dita Johana Gonçalues que auia d´auer a
meatade dos ditos tres puçaas de vinno por quanto disso que achaua que era ja pareçido
o froyto das ditas vinnas quando morrera o dito Gonçaluo Anes, coengo; et por ende
disso que mandaua que a dita Johana Gonçalues e o dito seu marido que ouvessen a
meatade dos ditos tres puçaas de vinno deste dito anno; e mandou que o dito cabidoo
que ouvesse a outra meatade; e per essa mesma sentença mandou que as ditas vinnas
que ficassen d´aqui en deante ao dito cabidoo liures e quitas para senpre segundo que se
conten eno dito contrauto per que as o dito Gonçaluo Anes, coego, deu ao dito cabidoo
para o dito aniuersario, non enbargante a dita crausula de testamento perque as o dito
Gonçaluo Anes mandara aa dita Johana Gonçalues; e disso que assy o pronunçiaua e
mandaua per sua sentença.
E o dito Afonso Ferrnandes, coego, disso que assy resçebia a dita sentença en nome
do dito cabidoo.
Dada foy a dita sentença en Ourense, dentro ena igleia catedral de San Martinno,
sabado, viinte e oyto dias do mes de feueiro, anno do nasçemento do nosso sennor Jhesu
Christo de mill e tresentos e noueenta e quatro annos.
Testemoyas que foron presentes: Gil Rodrigues, mestrescola, e Diego Ferrnandes e
Pero Ferrnandes de Seabal, coegos d´Ourense, e Afonso Pedreiro, notario, e outros.
E eu, Françisco Yanes, notario sobredito, a esto que dito he presente foy e o escriui
e aqui meu nome e meu signal puge por testimuyo de verdade, que tal he (signum).

1104
1423

1394, marzo, 11. Alcalá de Henares.

Enrique III, ante denuncia del cabildo auriense, ordena a Diego Gutiérrez de
Fermosa, tenenciero de A Ponte Vella por el conde de Trastámara, don Pedro, que
permita y deje libre al cabildo auriense su barco de Portovello –aguas arriba del
Miño– y que le entregue, de sus propios bienes, quinientos maravedíes por cada año
que tuvo embargado ese puerto y barco.

B. Porto Vello, f. 6r-7r. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito celebrado
entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense con el
obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del barco de
Porto Vello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.

ED. LEIRÓS, La barca de Portovello en Ourense, 153-154 [con omisiones de texto].

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 67 (nº 206).

Don Enrrique, por la graçia de Dios, rey de Castilla, de Leon, de Tolledo, de


Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Aljesira, e sennor
de Bizcaya et de Molina, a vos Diego Goterrez de Fremosa, tenedor de la Puente de
Orense por el conde don Pedro, mi tio, e a qualquier otro o otros que touieren la dicha
puente agora et de aqui adelante, et a qualquier o a qualesquier de uos a quien esta mi
carta fuer mostrada, o el traslado della signado de scripuano publico, salud e graçia.
Sepades quel dean e cabildo de la egllesia de Orense se me enbiaron querellar, et dizen
que ellos que han estado et estan en posesion paçifica, de tanto tienpo aca que memoria
de omes non es en contrario, de traer vn barquo en el Puerto Vello, que es açima de la
dicha Puente de Orense, sin contradiçion de ninguna persona e que agora532 // [fol. 6v.]
nouamiente, de poco tienpo aca, que perturbastes et perturbades la jurediçion del dicho
puerto et barco al dicho dean et cabildo de la dicha egllesia de Orense por fuerça et sin
razon et sin derecho, estando ellos en la dicha posesion del dicho tenpo aca, que
ninguno non andudiese con el dicho barco nin con otro algunno por el dicho puerto,
saluo el a quien el dicho dean et cabildo mandasen, e que non dexastes nen dexades a
los omes del dicho dean et cabildo ponner por si para que anden con el dicho barco por
el dicho puerto, antes dizen que les perturbades la dicha posesion, e dizen que commo
quier por pieça de uegadas, por su parte, avedes seido requerido et afrontado que lles
dexedes e desenbargedes el dicho su puerto et barco en tal manera que ellos pudiesen
andar sueltamiente con el por el dicho puerto libre et desenbargadamiente, segund
solian, diz que lo non avedes querido nin queredes fazer, por la qual razon diz que se
les han reclesçido de dapno por vos tener asi el dicho puerto et barco, por fuerça, sin
razon e sin derecho, fasta en quantia de quinientos maravedis en cada anno desde el
dicho tenpo que lo asi tenedes forçado aca. E dizen que si a esto asi o viese a pasar que
resçeberia en ello agrauio e dapno, e enbiaronme pedir por merçed que mandase sobre
ello lo que la mi merçed fuese. Porque vos mando, vista esta mi carta, que dexedes e
desenbargedes luego al dicho dean et cabildo de la dicha egllesia de Orense el dicho
puerto et barco, en tal manera por que ellos se puedan aprouechar dello asi commo de

532
Cambio de folio, al final del mismo aparece la firma de los notarios ante los que se desarrolla el
pleito «Aluaro Afonso, notario (rubricado)» y «Johan Paas, notario (rubricado)».

1105
cosa suya, et otrossi dad e pagadlles luego de vuestros bienes, al dicho dean e cabildo de
la dicha eglesia o al que lo oviere de recabdar por ellos, los dichos quinientos maravedis
que asi dizen que lles vinno de dapno en cada anno por vos asy tenerdes el dicho puerto
e barco en la manera que dicha es. E non fagades ende al por algunna manera so pena533
// [fol. 7r.] de la mi merçed e de doss mill maravedis534 desta moneda vsal a cada vno. Pero
si contra esto que dicho es algunna cosa quisierdes dezir o razonar porque lo non
deuades fazer, mando al ome que vos esta mi carta mostrare que uos enplaze que
paraescades ante mi, en la mi corte, del dia que uos enplazare a quinze dias primeros
segintes, so la dicha pena a cada vno, e yo mandaruos he oyr et librar con el dicho dean
e cabildo commo la mi merçed fuer et fallare por fuero e por derecho. E de commo esta
mi carta vos fuere mostrada e la conplierdes, mando so la dicha pena a qualquier
scripuano publico que para esto fuere llamado que de ende al que uos la mostrare
testemonio signado con su signo, por que yo sepa en commo conplides mi mandado, la
carta lleida datgela.
Dada en Alcala de Henares, onze dias de março, anno del nasçemento de nuestro
sennor Ihesu Christo de mill e trezientos e nouenta e quatro annos.
E esto fazed e conplid por quanto dizen que sodes omes poderosos et talles con
quien ellos por alla non poderian auier nin alcançar conprimiento del derecho, por lo
qual el pleito a tal es mio de oyr e de librar.
Yo, el rey.
Yo, Juan Garçia, la fize escripuir por mandado de nuestro sennor el rey.

1424

1394, marzo, 17. Ourense.

María Parda, en presencia y con el consentimiento de su marido Gonzalo Pérez


Pardo, moradores en la rúa dos Zapateiros, afora al «aparellador» Lorenzo Pérez y a
su mujer, Constanza Eanes, moradores en la rúa do Campo, y a cinco voces una casa
de una sóla planta con su «exido» en la rúa Nova, lindando al fondo el «exido» con la
«congostra» de O Carregal, por una renta anual de diez libras, pagaderas el día de san
Martín de noviembre más, por fumazgo, cuatro dineros. La reparación de la casa y su
retejado correrá por cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe en cuyo caso la
renta del foro se empleara en levantarla. La casa y «exido» están libres de toda carga,
salvo del pago del diezmo.

A. Cregos de coro, nº 8. Orig. Perg.; 259 x 260 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden prácticamente por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura
en la parte izquierda del pergamino, al comienzo de las líneas 19 a 26; pequeña incisión
entre las líneas 22 y 23 que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta do foro da casa
da rua noua que ten Lourenço Perez, aparellador».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 243-244 (nº 965).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 450.

533
Cambio de folio, al final del mismo aparece la firma de los notarios ante los que se desarrolla el
pleito «Aluaro Afonso, notario (rubricado)» y «Johan Paas, notario (rubricado)».
534
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «morª».

1106
Sabean quantos esta carta viren que eu, Maria Parda, moller de Gonçaluo Peres
Pardo, moradores na çidade d´Ourense, na rua dos Çapateiros, con liçençia e outoridade
do dito Gonçaluo Peres, meu marido, que he presente e outorgante, dou e outorgo, a
foro a uos, Lourenço Peres, aparellador, morador na dita çidade d´Ourense, na rua do
Canpo, et a uosa moller, Costança Anes, en vosa vida d´anbos et a çinquo vozes apus
morte do pustrimeiro de uos, asy que o pustrimeiro de uos en sua vida ou a tenpo de seu
fignamento nomee a primeira uoz, et non seendo nomeada que seia a dita voz o que
herdar os outros uosos bees de dereito, e a primeira uos nomee a sigunda et a sigunda
nomee a terçeira et a terçeira nomee a quarta et a quarta nomee a quinta uos, e asy uaan
as ditas vozes huna pus outra suçesiue, conuen a saber esto que uos aforo: huna casa
chaa con seu ixido que eu aio na dita çidade d´Ourense, na rua Noua, que demarca de
huun cabo con outra casa minna e de Martin Anes de Gordon, e do outro cabo demarca
con outra casa do cabidoo da igleia d´Ourense que ora ten Martin Rodriges de Paradela,
et ten as portas na dita rua Noua, e en fondo vay topar o ixido dela, na congosta do
Carregal. Aforouos a dita casa con seu ixido sigundo esta demarcada con entradas e
seidas e con todos seus dereitos e perteesças sub tal condiçon que uos e a dita uosa
moller et vosas uoses que trastelledes e apostedes e reparedes a dita casa de todo o que
ouuer mester, saluo se caer per fondamento de parede ou quebrar traue, que desto que se
coregan perlo foro que me auedes de dar en cada huun anno. E que uos e a dita uosa
moller e vossas uoses que dedes ende a min e a minna uos de foro cada anno, por dia de
san Martinno do mes de nouenbro, en pas e en saluo en esta dita çidade d´Ourense, dez
libras de dineiros brancos desta moeda vsual, de que contan quareenta par de dineiros
nouees por tres libras, ena moeda que correr perlo tenpo, e que pagedes de cada anno de
fumagee quatro dineiros; e do al que aiades a dita casa con seu ixido de dizemo a Deus,
liure e quite de todo outro enbargo e encarrego alguun. E se uos ou uosas uozes
quiserdes vender, deitar [ou] subpinnorar a dita casa e ixido ou parte dela que
primeiramente frontedes a min e a minna uoz que a tomemos [e auemos] porlo justo
preço que outre por ela der, e non na querendo nos por esse preço resçeber que entonçe
a vendades, deitedes535 ou subpinnoredes aa tal pessoa que seia semellauil de uos de que
eu e minna uoz possamos auer o dito foro en pas e en saluo et que cunpra e aguarde as
condiçoes desta carta e cada huna delas. E obligo todos meus bees auidos e por auer
para vos anparar e defender a dereito con este aforamento que uos faço. E eu, o dito
Lourenço Peres, que soo presente, por min e porla dita Costança Anes, minna moller, e
porlas ditas nosas vozes, asy resçebo de uos, a dita María Parda, a dita casa con seu
ixido aforada perla maneira e condiçoes que ditas son. E para a apostar e reparar de todo
o que lle conprir saluo do que dito he et para pagar a uos, a dita Maria Parda, e a uosa
uoz as ditas dez libras de cada anno porlo dito dia de san Martinno, et para conprir e
aguardar as condiçoes desta carta e cada huna delas obligo todos meus bees auidos e por
auer.
E he posto que qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto pasar et o non
conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de
pena e de interesse çen morabedis da boa moeda, et aa voz del rei outros tantos; et a dita
pena pagada ou non que esta carta e aforamento fique firme e valla eno tenpo e porla
maneira que he feito.
Feita a carta na çidade d´Ourense, des e sete dias do mes de março, anno do
nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e trezentos e noueenta e quatro annos.

535
deitedes] repetido.

1107
Testemoyas que a esto presentes foron: Domingo Foçinnos, çapateiro, Johan Gomes
e Martin Gonçalues, carniçeiros, e Gonçaluo Anes, aparellador, moradores en Ourense,
e outros.
E eu, Gonçalvo Oureyro, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse
lugar, que a esto presente foi e o fis escripuyr e meu signal aqui puge en testimuyo de
uerdade, que tal he.
(Signum).

1425

1394, abril, 11. Ourense.

El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Juan Alfonso de Castro,


vicario en los contratos del cabildo por el deán don Pedro González de Orozco, afora a
perpetuidad al chantre Arias Fernández el «pardieiro» de una casa llamada «Adega de
Santiago», en el Tendal da Figueira, lindante con las casas en las que vive, con la
condición de construir en él una casa, huerto o cualquier otra cosa, por una renta
anual de dos maravedíes de dineros blancos pagaderos a los tercios del año.

A. Escrituras 17, nº 27. Orig. Perg.; 260 x 745 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de 6 de julio de 1391, el nº
1393 de esta colección. La mitad superior del pergamino –donde se ha escrito un primer
documento– presenta manchas de humedad que dificultan la lectura, especialmente en las
líneas 1 a 25; la mitad inferior –donde se ha copiado el segundo–, en su parte derecha, tiene
una mancha de humedad que afecta al final de las líneas del texto. Al dorso, escr. gótica:
«Estas duas cartas foron presentadas por Rodrigo de Puga para en proua de sua entençion.
En quinta feira, XXII de otubre de LXXXIX anos». Al dorso, escr. gótica: «Carta das casas
do Tendal da Figueira». Al dorso, escr. humanística: «El Cauildo afuera a don Arias
Fernandes, chantre, vnas casas al Tendal da Figueyra, parten con casas que se dezian las
Vodegas de Santiago que son las que estan entre la casa del corregidor y la carzel y topan en
huertas del dean con fuero de veynte y cinco libras de dineros blancos a la renta da Pena.
Era 1391. Estas son las casas reales».
B. Escrituras 9, ff. 391v.-392r. Copia simple. Papel, 220 x 310 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 244 (nº 966).

Sabeam quantos esta carta virem commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntado en nosso cabidoo ena caustra noua de Sam Martinno, per canpaa taniuda,
segundo que auemos de huso e de custume de nos juntar a fazer nosso cabidoo, e per
consintimento de Johan Afonso de Castro, coengo da dita igleia, uigario enos contrautos
do cabidoo por don Pero Gonçalues de Horosco, dayam da dita igleia d´Ourense, damos
e outorgamos a foro para por senpre a uos, don Ares Fernandes, chantre da dita igleia
d´Ourense, que sodes presente, e a todas uosas voses e herdeiros para senpre, hun
paredeiro que fuy casa a que chaman Adega de Santiago, que esta eno Tendal da
Figeira, que parte de hun cabo con as casas do dayan, e do outro cabo parte con as
outras nossas cassas en que uos hora morades, e ten as outoeiras en hun paredeiro que
he das ditas casas do dayan, e tem as portas eno Tendal da Figeira. Damosuos a foro o
dito paredeiro, commo dito he536, <con> entradas e saidas e con todos seus dereitos e

536
commo dito he] reescrito por encima con letra posterior, sobre una mancha de humedad.

1108
perteesçes, con tal pleito e coondiçom que uos façades del casa ou orta ou outra
qualquer cousa que uos quiserdes e por bem teuerdes; e dedes ende a nos en cada hun
anno, ou a nosso çerto mandado, aos terços do anno, segundo custume do cabidoo, dous
morabedis de dineiros branquos, de dez dineiros o morabedi, ou a istimaçon deles ena
moeda que correr; e do al que ajades o dito paredeiro e cousas sobreditas de desimo a
Deus, liures e quites de todo outro enbargo e carrego algun. E he posto que se uos, o
dito chantre, e uossas uoses et herdeiros quiserdes uender, deitar ou supinnorar esto que
uos asi aforamos commo sobredito he que primeiramente frontedes con elo a nos, o dito
cabidoo, e no lo dedes polo justo preço que uos outro por el der, e non no querendo
nosoutros por ese preço reçeber enton uendede, deitade ou supinorade a tal persona que
seia semellauele de uos que cunpra e agarde todas las condiços desta carta e cada huna
delas. Outrosy, he posto que se contenda requeçer en algun tenpo ontre nos, o dito
cabidoo, e vos, o dito Ares Fernandes, chantre, e uossas uoses e herdeiros sobre esto que
uos asy aforamos commo dito he que se termine a dita contenda per dous homes boos
de nos, o dito cabidoo, tomados a praser das partes, toda a outra apelaçon remota. Ainda
he posto que per este paredeiro que uos asi aforamos segundo dito he vos nen vosas
voses e herdeiros non posades fazer manda nen oniuersario a outra igleia nen moesteiro
nen santuario algun saluo a nos, o dito cabidoo. E, outrosy, que non seiades engratos
nen desconosçidos contra nos, o dito cabidoo, nen contra algun de nos. E eu, o dito Ares
Fernandes, chantre, que soo presente, por min e porlas minnas uoses e herdeiros, asy
reçebo de uos, o dito cabidoo537, o dito paredeiro a foro perla maneira e condiçoos
sobreditas e obligo todos meus bees moueles e reises gaanados e por gaanar para pagar
cada hun anno aos terços do ano segundo dito he os ditos dous morabedis e conprir e
agardar todas las cousas e condicoes que esta carta som contiudas e cada huna delas. E
nos, o dito cabidoo, obligamos os bees da nossa mesa para anparar a uos, o dito Ares
Fernandes, e a todas vossas uoses e herdeiros para senpre a dereito con esto que uos asy
aforamos segundo sobredito he.
E he posto pena ontre nos, as partes, que a parte que contra esto pasar e o non
conprir e agardar que peite aa outra parte que o conprir e agardar quiser por nome de
pena çen morabedis da sobredita moeda; e a dita pena e interee pagada ou non esta carta
e todo o en ela contiudo fique firme e valla para senpre.
Feita a carta eno dito cabidoo, onse dias do mes d´abril, anno do naçemento de noso
sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e quatro annos.
Testemoyas que presentes foron: don Fernan Peres, abbade da Triindade, Gil
Rodrigues, mestrescola, Diego Fernandes, Bertolameu Peres, Martin Geestosa, Pero
Fernandes, Gonçaluo Martines, coengos d´Ourense, e outros.
(Signum: Stephanus Petri) E eu, Esteuo Peres, raçoeiro ena igleia d´Ourense, notario
e chançeller da dita igleia et çidade d´Ourense, que a esto que sobredito he con as ditas
testemoyas presente foy, e occupado de outros negoçios esta carta de aforamento per
outro fielmente fis escripuir e meu nome et signal aqui puge em testimuyo de uerdade,
rogado e requerido.

1426

1394, abril.

537
cabidoo] reescrito por encima con letra posterior, sobre una mancha de humedad.

1109
María Pérez, mujer de Gonzalo Eanes de Chantada, entrega veinte maravedíes a
Pelayo Rodríguez de Valdonedo en concepto de pago por la renta de dos casales que
tenían aforados en Ferreiros, feligresía de San Pedro de A Mezquita.

B. Escrituras 14, nº 10v. Perg.; 177 x 533 mm.; escr. gótica; tinta muy desvaída que
dificulta e impide la lectura.

… do mes de abril do anno do naçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e


trezentos e nouenta e quatro annos. Este dia pagou Maria Peres, moller de Gonçaluo
Yanes de Chantada, a este Pay Rodrigues de Valdonedo contyudo en esta carta veynte
morabedis de dineiros brancos, dos quaes se outorgou por pagado, per testemoyas de
Afonso da Costa, escriuan, e per Martin Peres, jubeteiro, que mora a Crus dos Ferreiros,
e per Eluira Ferrnandes, moller de Gonçaluo Camareiro.

1427

1394, mayo, 16. Ourense.

El notario auriense Martín González redacta el testamento y la relación de


deudores de Alfonso Viviánez, hecho el 1 de marzo de 1381 (vide doc. nº 1326),
basándose en las notas del notario auriense Gonzalo Pérez da Fontaíña.

A. Escrituras 1, nº 8. Orig. Perg.; 236 x 464 mm.; escr. gótica; manchas de humedad en
la parte superior que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Testamento de Affonso
Viuyaes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 232 (nº 909).

[Inserta testamento Alfonso Viviánez, hecho el 1 de marzo de 1381, doc. nº 1326].

E eu, Martín Gonçaluez, publico notario de Ourense porla ygleia desse lugar, dado
de don Diego, porla graça de Deus obispo d´Ourense, para as notas e cartas e proçessos
e escripturas que passaron per Gonçaluo Peres da Fonteynna que foy notario d´Ourense
em publica forma tornar. Esta carta de testamento saquey da nota e resistro do dito
Gonçaluo Peres segundo a forma e entençom da dita nota e em minna presença a fiz
escripuyr a pedimento do dito Roy de Montestes (sic) contiudo no dito testamento e
meu nome e meu signal aqui fiz em testimoyo de verdade.
Que foy feito en Ourense, dez e seis dias do mes de mayo, anno do naçemento de
nuestro saluador Jhesu Christo mill e trezentos e noueenta e quatro annos.
Testimoyas que viron a dita nota onde este testamento foy sacado: Affonso Guyça e
Gonçaluo Ferrnandez e Nuno Gonçaluez, notarios d´Ourense.
E estaua escripto eno fin da dita nota e resistro per mao do dito Gonçaluo estas
deuedas que se adiante segen:

[Inserta relación de deudores que tenía Alfonso Viviánez en el momento de redactar


su testamento, doc. nº 1326].

Eu Martin Gonçaluez, (signum) notario (rubricado).

1110
1428

1394, agosto, 11. Ourense.

Codicilo de María González do Mato, mujer del escudero Alfonso Gómez Solleiro,
vecinos y moradores en la ciudad de Ourense, en la rúa dos Zapateiros, en el que
otorga al cabildo auriense dieciséis libras para dotar un aniversario por su alma, que
deberá celebrarse el día de san Juan o en los días siguientes. Establece que nunca se
deberá demandar está cantidad sobre los bienes que ha dejado en herencia a su
marido, Alfonso Gómez.

B. Escrituras 15, nº 11. Perg.; 254 x 195 mm.; escr. gótica. En traslado realizado en
Ourense el 1 de junio de 1395 por el notario auriense Pedro Gómez, por orden de Gil
Rodríguez, maestrescuela y vicario general del obispo electo y confirmado, don Juan, a
petición del canónigo Alfonso Fernández, procurador del cabildo auriense (doc. nº 1444).
Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausola
do testamento de Maria Gonçalues de Mato, moller que foy de Afonso Gomes Soolleiro,
que mandou ao cabido per todos seus bees dez e seis libras». Al dorso, escr. humanística:
«Bien poco importante, es una clausula de testamento de Maria Gonçalves do Mato que
pone conffusamente dez y seis libras de maravedis viejos sobre sus bienes».

ED. GÓMEZ CID, A morte feminina no Ourense Baixomedieval “DEA”.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 244 (nº 967).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, O traballo da viña, 158.

Sabean quantos esta carta deste codeçyldo vieren commo eu, Maria Gonçalues do
Mato, moller de Afonso Gomes Soolleyro, escudeyro, vesinos e moradores ena çibdade
de Orense, ena rua dos Çapateyros, jasendo doente de doença eno meu corpo, qual Deus
teuo por ben de me dar, e avendo ja feyto e outorgado meu testamento per Pero Gomes
e Vaasco Martines, notarios d´Orense, e querendo ynader e mandar algunas cousas que
son seruiço de Deus e soude de minna alma, non reuocando o dito meu testamento,
mays avendoo por firme e por estable e todas las cousas en el contyudas, mando ao
cabildo da ygleia de Orense, per todos meus bees rayses, des e seys lybras de dineiros
brancos desta moeda husual de que montam veynte soldos por cada lybra; que os ajan
de cada ano para senpre per os ditos meus bees, e eles que me digan hun aniuersario de
cada anno por dia de sant Johan ou en outro dia syguente por minna alma e de aqueles a
que eu soo tyuda; pero que mando que non sejan demandados por esta contya nin por
parte dela a quinta parte de meus bees que ajo mandados ao dito Afonso Gomes, meu
marido, etçetera.
Feyta e outorgada foy esta clausula eno dito codeçildo ena çibdade de Orense, onse
dias do mes de agosto, anno do nasçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e
tresentos e noventa e quatro annos.
Testemoyas que presentes foron, chamados et rogados <ao> outorgamento do dito
codeçildo: Johan Branco de Çyma de Vila, Johan Ferrnandes, ome de Rodrigo Afonso,
fyseco, Johan Castelao, sobrynno de Pero de Sode, Fernand Martines, ome de Gonçaluo
Yanes das Tendas, Garçia dos Santos, Iohan Vidal, omes do dito Afonso Gomes.

1111
1429

1394, agosto, 13. Ourense.

El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo


Pérez Fungoso, afora a perpetuidad a Constanza Pérez, monja terciaria franciscana,
moradora en la rúa da Corredoira, su quiñón en un terreno de heredad para cortiña,
que está junto a las cortiñas de A Corredoira y linda con terrenos de Constanza Pérez,
por una renta anual de quince dineros blancos, pagaderos por el día de san Martín. El
clérigo pone como aval todos los bienes de la capilla.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 46. Orig. Perg.; 225 x 168 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad distribuidas a lo largo del pergamino sin llegar a impedir la lectura. Al dorso, escr.
gótica: «Carta de foro de casa de Costança Afonso qu´estan na Corredoyra». Al dorso, escr.
humanística: «Teña agora Juan d´Ares de Malburgo».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 93r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 244 (nº 968).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 200.

Eno anno do naçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e trezentos e noueenta
e quatro annos, treze dias do mes d´agosto. Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero
Anes, clerigo do coro da igleia d´Ourense e teente a suyçon que hordinou Roy Peres
Fungoso, mercador, morador que foy en Ourense, dou e outorgo a foro a uos, Costança
Peres, frayra da orden terçeyra de San Françisco, moradayra en Ourense, ena rua da
Corredoyra, e a toda uosa uos para senpre, toda a parte e quinon de huun terreo d´erdade
para cortinna que esta a par das cortinnas da Corredoyra que he da dita suyçon, o qual
parte con outros terreos d´erdade de uos, a dita Costança Peres. Aforouos toda a parte e
quinon do dito terreo segundo que perteençe aa dita suyçon, e a min en seu nome, que o
aiades con suas entradas e seydas e dereitos e perteencas e liure e quite de todo outro
enbargo e que o lauredes e paredes ben commo non defalesca per mingoa de lauor e de
boo paramento e dedes ende a min e ao teendor que for perlo tenpo da dita suyçon538 de
foro cada anno en saluo, por dia de san Martinno de nouenbro, quinse dineiros brancos
desta moeda que agora corre, de que contan des dineiros por huun morabedi, e do al
averdes o dito terreo liure e quite de todo outro enbargo. E para con el seerdes anparada
e defesa a dereito obrigouos os bees da dita suyçon. E eu, a dita Costança Peres, asy
reçebo de uos, o dito Pero Anes, o dito terreo d´erdade aforado commo dito e, e para o
laurar e faser o dito foro obrigo a uos todos meus bees gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto que dito he quiser pasar, peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis de dineiros
brancos; e a dita pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e ualla para
senpre.
Feyta a carta en Ourense, enos dias e era sobreditos.
Testemoyas: Domingo Bugallo e Fernan Çebolino, açatalador, moradores en
Ourense.

538
da dita suyçon] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, antes de la
suscripción notarial, donde se escribe este texto.

1112
E eu, Fernan Gonçalues, notario pubrico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia dese lugar, que a esto presente foy e o escripui e meu nome e signal y puge
(signum), que tal he.

1430

1394, agosto, 15. Ourense.

Alfonso Martínez, párroco de la iglesia de San Pedro de Moreiras, en presencia y


con el consentimiento del canónigo auriense Gonzalo de Ribadavia, vicario de las
tierras de entre Miño y Arnoia, Aguiar de Pedraio y Rabeda, afora a Juan Pérez «do
Azor», morador en la aldea de Moreiras, a su mujer, Teresa Domínguez, y a cinco
voces unas casas –donadas a su iglesia por el clérigo Gonzalo Rodríguez para una
capellanía–, unos terrenos de «chousa» que están junto a las casas, una higuera y la
cortiña de As Quintas, todo ello en Moreiras, por una renta anual de ocho maravedíes
por el día de san Martín, aparte del diezmo.

A. Escrituras 24, nº 244. Orig. Perg.; 302 x 335 mm.; escr. gótica; deteriorado, con
manchas de humedad que han desvaído la tinta, dificultando e impidiendo la lectura,
especialmente en las veinte primeras líneas; rotos en la parte izquierda del pergamino que
afectan al texto en las líneas 14 a 17; presencia de antiguas dobleces que también dificultan
la lectura; este documento está cosido a otros formando un mazo de escrituras, el cosido
dificulta la lectura de las primeras palabras de todas las líneas.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 356 (nº 1540)
[Fechándolo en 1494].

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Afonso Martines, clerigo reiptor da
igleia de San Pedro de Moreiras de Louredo, do bispado d´Ourense, de liçençia e
abtoridade e otorgamento de Gonçaluo Martines de Ribadauia, coengo ena igleia
d´Ourense e vigario da terra do cabiidoo d´ontre Minno e Arnoya e Aguiar e A Raueeda
porlo dito cabiidoo, que esta presente e otorgante, e me para esto que se sige da sua
abtoridade ordenaria, e eu de sua liçençia e abtoridade, dou e539 otorgo a foro e por jur
de herdade a vos, Johan Peres, dito do Açor, morador na aldea de Moreiras, que soodes
presente, e a Tereija Dominges, vosa moller, que non he presente, en vosa vida de vos
anbos e çinquo vosas vozes depoys do fignamento do postromeiro de vos anbos, e que o
postromeiro de vos en sua vida ou a tenpo de seu fignamento nomee a primeira voz, e a
non na nomeando que seja a primeira voz o que de dereito herdar vosos bees ou aquel
ou aquela que asi herdar vosos bees ena maneira sobredita, nomee a segunda voz e ...
seja voz [aquel] que de dereito herdar os seus bees, e asi vaan as ditas vosas çinquo
vozes depus de vos per ordeen suçesiue ata que sejan acabadas e [cunplidas] as ditas
vosas çinquo voses ... de vos, conuen a saber esto que vos aforo e dou en jur de erdade
porlo dito tenpo e vozes sobreditas: hunas casas [que a] dita mina igleia de San Pedro de
Moreiras [ha e le pertenesçen] por parte da capela que he ena dita igleia que ordenou
Gonçaluo Rodrigues, clerigo que foi da dita igleia, as quaes ditas casas estan ena dita
aldea de Moreiras, onde chaman a P... capela. Aforovos as ditas casas e douvoslas en jur
de erdade segundo dito he, con seus sotoos e adegas e sobrados e camaras e trascamaras

539
e] interlineado, sobre el renglón.

1113
e con todas suas ...baueças e con todas suas entradas e saydas e dereitos e perteesças per
hu quer que as ajan e deuan aver de dereito. E vos dou mays destas ditas casas a foro e a
jur de erdade, segundo dito he, os tarreos de chousa que estan cabo das ditas casas que
lles perteesçen con huna figeira que y esta junto con elas. E mays vos dou a foro e a jur
de erdade, segundo dito he, huna cortina que esta eno dito lugar de Moreiras, a que
chaman a Cortina das Quintaas, commo demarca perla congostra que vay da aldea de
Moreiras para a igleia de San Pedro do dito lugar de Moreiras, e para outra congostra
que vay da Caal para as Herdas, e das Herdas para o Outeiro, commo esta demarcada e
deuisada, con todas suas perteesçaas e entradas e saydas per onde quer que as aja e deua
aver de dereito e lle perteesçan en qualquer maneira, y tal pleito e condiçion que
moredes e pobredes as ditas casas per uos ou per outro para [... a]postedes de tella e de
madeira e de aquelo que lles conplir en tal guisa e maneira commo non cayan nen
desfalescan con mingoa reparamento. E daredes e paga[redes...] vosas vozes depus vos
de foro cada anno porla dita casa e chousa e tarreos a min o ao clerigo reitor que porlo
tenpo for da dita igleia de San Pedro [de Moreiras, por el] dia de san Martino do mes de
nobenbro, oyto morabedis de dineiros brancos, a dez dineiros cada morabedi, o a
estimaçon deles ena moeda que correr; e o dito foro pagado ena maneira sobredita
averedes do al as ditas casas e chousa e tarreos de dizimo a Deus, e libres e quites de
todo outro enbargo e encarrego e trabuto alguno, pagando seu dizimo a Deus. E para
con as ditas casas e tarreos e chousa e figeira seerdes defesos e anparados a dereito vos
e vosas vozes eno dito tenpo obligo todos los bees da dita igleia de San Pedro de
Moreiras e da dita sua capela. E he posto que se quiserdes vender, deitar ou subpinorar
ou enallear o dito aforamento ou parte del que primeiramente frontedes con el a min ou
ao clerigo reitor da dita igleia de San Pedro de Moreiras que porlo tenpo for que o tome
e remii porlo justo preço que vos outro por el der, e non no querendo tomar nen remiir
porlo dito justo preço que enton o posades vender, deitar ou subpenorar ou emallear
(sic) aa tal persoa que seja vosa semellauil e que cunpla e aguarde as condiçoes desta
carta e cada huna delas. E eu, o dito Johan Peres, dito do Açor, que soo presente e
otorgante e reçebente por min e porla dita minna moller, Tereija Domingues, que non he
presente, asi reçebo de vos, o dito Afonso Martines, as ditas casas e chousa e tarreos e
figeira aforados, segundo dito he, e para reparar ben e conplir e aguardar as condiçoes
desta carta e cada huna delas obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
E he posto e otorgado ontre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto
que dito he for ou pasar e o non conplir e aguardar que peite a otra parte que o conplir e
aguardar quiser por nome de pena, intereese e pustura conuençional que sobre nos e
sobre nosos bees poemos tresentos morabedis da dita moeda; e a pena pagada ou non
esta carta e aforamento sobredito fique firme e valla eno dito tenpo.
E eu, o dito Gonçaluo Martines de Ribadauia, coengo e vigario sobredito, que soo
presente a esto que sobredito he, e por quanto reçebi juramento aos santos auangeos
enas minnas maos do dito Afonso Martines que este aforamento feito e otorgado ena
maneira sobredita era prol e boo paramento da dita igleia de San Pedro de Moreiras e da
dita sua capela, por ende otorgo e dou a el dita minna abtoridade ordenaria, e ontrepono
meu degredo para que valla e aja firmedue ena maniera que he feito e otorgado.
Feita a carta ena çibdade d´Ourense, quinse dias do mes de agosto, anno do
nasçemento do noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e quatro annos.
Testemoias que a esto foron presentes: Pero Marino e Afonso de Villarnaz e Afonso
Gallego, vezinos d´Ourense, e outros.
E eu, Pero Gomes, notario publico da çibdade de Ourense e dos coutos e senorio do
sennor obispo de Ourense porla igleia dese lugar, que a esto que dito he con as ditas

1114
testemoyas presente foy e o fiz escripuir e aqui meu nome e siginal (sic) fiz em
testemoyo de verdade que tal he (signum: Pero Gomes).

1431

1394, agosto, 30, domingo. Ourense.

El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo


Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Álvaro Díaz, arcediano de
Aveancos y vicario general del obispo auriense don Pedro Díaz, afora al labrador
Domingo Eanes y a su hermano, el zapatero Gonzalo Eanes, moradores en la Cruz do
Centeo, durante sus vidas y a cuatro voces, una leira de viña en A Cuña, en el término
de Ourense, que debe foro de quinta «aas Quintas». Como renta anual pagarán cinco
libras de dineros blancos por el día de san Martín, además del diezmo.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 5. Orig. Perg.; 164 x 343 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad en las ocho primeras líneas, en la parte derecha del pergamino y en la última línea,
que no llegan a impedir la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta da bina da Cunna».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 87v. Papel, 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 91r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 244 (nº 969).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Pero Anes, clerigo teedor da suçisson
que ordenou Roy Peres Fungoso, mercador, morador que foy en Ourense, con liçençia e
outorydade de don Aluar Dias, arçidiago d´Aueancos ena igleia de Lugo e vigario geeral
eno espiritual e tenporal por don Pero Dias, porla graça de Deus e da santa igleia de
Roma obispo d´Ourense, que esta presente et outorgante, dou et outorgo a foro a uos,
Domingo Eanes, laurador, et a Gonçaluo Anes, çapateiro, uosso yrmao, moradores en
Ourense, ena Crus do Çenteo, que sodes presentes, cada huun ena huna metade, en
vossa vida d´anbos et a quatro voses apus o postrimeiro de vos, huna pus outra
suçissiue, conuen a saber: que uos dou a foro huna leyra de vinna que he da dita
suçisson que jas en termino d´Ourense, hu chaman A Coynna, con parte de huun cabo
con vinna de Fernan Peres de Rioseco, e do outro cabo parte con vinna de Pero de
Gordon, e en çima topa en outra vinna de Domingo Ferrnandes, çapateiro, e en fondo
fere eno camino publico que vay d´Ourense para A Cuynna; e a qual dita leira de vinna
teuo Afonso Peres Maçanillas en sua vida en prestamo do dito Roy Peres. Aforouos a
dita leyra de vinna segundo que he demarcada con todas suas entradas et seydas e
perteeças e dereitos per tal pleito e condiçon que uos e as ditas voses depus uos que
lauredes et paredes ben, en tal maneira que non desffalesca per mingoa de lauor et de
boo paramento; et faredes dela foro de quinta aas Quintas que se dela ha de faser, e
daredes a min et ao teedor que perlo tenpo for da dita suçisson en cada huun anno, por
dia de san Martinno do mes de nouenbro, çinquo morabedis de dineiros brancos desta
moeda vsual de que contan viinte soldos por libra e quareenta pares de dineiros nouees
por tres libras; et do al que a ajades de disimo a Deus, liure e quita de todo outro
encarrego e tributo alguun. E he posto que se quiserdes vender ou deytar ou supinnorar
a dita leira de vinna que frontedes ante con ela a min ou ao teendor que perlo tenpo for

1115
da dita suçison e nos la dedes porlo justo preço que outre por ela der, et non na
querendo nos enton que a vendades ou deytedes ou supinnoredes aa tal pessoa que seja
semellable de uos que laure et pare ben a dita leira de vinna e page o dito foro aas
quintas e a min et ao teendor da dita suçisson as ditas çinquo libras en cada huun anno
ao dito praso, e que conpra et aguarde as condiçoes desta carta e cada huna delas
segundo que se en ela conten. E obrigo os bees da dita suçisson para uos anparar a
dereito eno dito tenpo con a dita leira de vinna de quen quer que uos la demandar ou
enbargar ou contrallear. Et nos, os ditos Domingo Eanes e Gonçaluo Anes, que somos
presentes, por nos e porlas ditas nossas boses, assy resçebemos de uos, o dito Pero
Anes, clerigo, a dita leira de vina a foro, cada huun ena sua metade, perla maneira et
condiçoes sobreditas, et obrigamos todos nossos bees para laurar et parar ben e para
pagar o dito foro de quinta aas quintas et a uos, o dito Pero Anes, e ao teendor que perlo
tenpo for da dita suçisson as ditas çinquo libras, en cada huun anno, ao dito praso et
para conprir et aguardar todas las condiçoes desta carta et cada huna delas segundo que
se en ela conten.
E qualquer de nos, as partes, que contra esto for ou passar e o non conprir et
aguardar que peyte aa outra parte aguardante, por nome de pena, çen morabedis da dita
moeda; e a pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e valla eno tenpo e
voses por que he feyta.
E desto nos, as ditas partes, mandamos faser duas cartas, anbas de huun tenor.
E eu, o dito Aluaro Dias, vigario sobredito, que soo presente, dou et outorgo minna
liçençia e outorydade a este dito aforamento por quanto uos, o dito Pero Anes, clerigo,
me fesestes juramento enas minas maos e perlas ordees que resçebestes en lugar de
santos auangeos que este dito aforamento que he prol da dita suçisson, e por ende
mando que valla eno tenpo e voses por que he feyto, et entreponno a el meu decredo.
Feyta a carta en Ourense, domingo, triinta dias do mes d´agosto, anno do
nasçemento do nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta et quatro
annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Gomes Perez de Penavegia e Pero Gomes,
notarios d´Ourense, et Fernand Afonso da Torre e Pero Anes de Sode e Anton
Ferrnandes dos Brancos, moradores en Ourense e outros.
E eu, Françisco Yanes, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo et porla
igleia desse lugar, a esto que dito he presente foy con as ditas testemoyas e o escriui per
mandado e outorgamento das ditas partes e aqui meu nome et meu signal (signum) puge
por testimoio de verdade, que tal he.

1432

1394, […], 28. Ourense.

El escudero Esteban Eanes de Ambía, el ciudadano auriense Rodrigo Lorenzo, el


mercader Pedro Eanes de Sode y su mujer, Inés Rodríguez, y Martín Eanes, notario de
Búbal, otorgan la dote para el casamiento de Rodrigo Martínez, hijo del citado notario,
con Mayor de Sode, sobrina de Pedro Eanes. Éste último con su mujer, Inés Rodríguez,
dieron en dote a Rodrigo Martínez tres cuartas partes de una casa en Ourense, en la
Cruz dos Ferreiros, además de trescientos maravedíes y el compromiso de vestir a la
novia y entregar una cuba de diez modios de lagar. Por su parte, Rodrigo Lorenzo
entrega a Rodrigo Martínez la mitad de la viña de O Mollón –que ya trabaja junto con
Gonzalo Eanes–, que está cargada con foro de sexta a la Obra de san Martín y con el

1116
diezmo, además de comprometerse a pagar la mitad de la despensa. El escudero
Esteban Eanes les concede en una renta de once libras de blancos por el foro de una
casa en la rúa da Cruz do Centeo, en la que vive Fernando Pérez, una bódega o el foro
de una viña que tiene Rodrigo da Silva. Por último, el notario Martín Eanes dota a su
hijo con trescientos maravedíes, que le entregará en dos plazos.

A. Escrituras 13, nº 42. Orig. Perg.; 311 x 288 mm.; escr. gótica; muy mutilado, con
rotos que afectan a prácticamente todo el pergamino: dos rotos en la parte superior que no
afectan al texto, rotos de pequeñas dimensiones que afectan a las líneas 3 a 6, 8, 9, y 10, un
roto de grandes dimensiones que afecta a la zona central de las líneas 11 a 32 y roto en la
parte derecha del pergamino que afecta a las palabras finales de las líneas 15 a 18; tinta
desvaída y manchas de humedad que dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta da
vinna do Mollon; pertençe aa Obra; foro de sexta; trajea Afonso de Lemos, escudeyro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 215 (nº 830) [Fechándolo
en 1356].

Duro fecha este documento en 1356 porque considera que emplea la era hispánica,
basándose en la anotación humanística que figura en la parte superior del documento, «Era
1394»; considero que el sistema de datación utilizado es el del año de la Natividad, para lo
me baso, por una parte, en que el espacio existente entre el día y el año afectado por un roto
es demasiado grande para hacer referencia a la era hispánica y, por otra, en que el signo
notarial se corresponde con el empleado por el notario auriense Alfonso Pérez, que actúa
por estos años (1380 a 1393).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, Esteuan Yanes d´Anbia, escudeiro, e
Ruy Lourenço, çidadao d´Ourense, e Pero de Sode, mercador, e Eynes Rodrigues, sua
moller, con seu outorgamento, e eu, Martin Anes, notario de Buual, por nos e por todas
nosas uozes, para senpre, de nosos prazeres e de nosas boas, propias e liures voontades
damos e outorgamos en casamento e en pura doaçon firme e estauile e valedeira para
senpre a vos, Roy Martines de Santo [Ste]uoo, fillo de Martin Anes, notario, con Moor
de Sode, sobrinna de min, o dito Pero Yanes, e aa dita Moor de Sode en casamento e
doaçon conuosco, o dito Roy Martines, e a todas uosas uozes [...] estes bees e cousas
que se y [cont]em, cada huun de nos en esta maneira:
Eu, o dito Pero Yanes e Eynes Rodrigues, minna moller, damos e outorgamos a vos,
a [dita Moor d]e Sode, en doaçon e en casamento con o dito Roy Martines as tres
quartas partes de huna casa con seu sobrado que nos avemos en Ourense, na Crus dos
Ferreiros, que estan a par d[e hunas] casas de Iohan de Santome, as quaes son nosas
propias, liures e quites sen outro trebuto alguun, que as ajades para senpre; e mais
prometemos e outorgamos de vos dar e pagar trezentos morabedis tanto que tomedes
pousada; e outrosy que vistamos a vos, a dita Moor de Sode, quando ouuerdes de casar
de huun pelote e hun çerame de boo pano chaao; e mais que uos d[...]una cuba de dez
moyos de lagar.
E eu, o dito Roi Lourenço, dou e outorgo en casamento e en pura doaçon para
senpre a vos, o dito Roy Martines con a dita Moor de So[de], a meatade da vinna do
Mollon, a qual vinna vos e Gonçaluo Yanes Borraio agora d[e min] teedes, e vos que a
lauredes e paredes ben e façades cada anno foro de sesta aa obra de San Martinno e
disemo a Deus, e do al que a ajades liure e quite de todo out[...] alguun: e outrosy eu, o
dito Roy Lourenço, prometo e outorgo de pagar per minna custa a meatade da despesa e
custa que se faser e conprir d[...] e os dereitos e prol e gaanças que Deus y der que a
leuedes e aiades toda vos, os ditos Roy Martines e Moor de Sode.

1117
E eu, o dito Esteuan Ya[nes, dou e outorgo en] doaçon e en casamento a vos, o dito
Roy Martines con a dita Moor de Sode, para senpre onze libras de brancos que eu ey
d´auer cada anno per huna ca[sa ... C]rus do Çenteo en que ora mora Fernan Peres,
adega [...] ou o foro da vinna que de min ten Roy da Silua, qual uos ante quiserdes; e
[...] os ditos foros que uos outros quiserdes que[...]cudan con el d´aqui en deante cada
ano para senpre asy commo a min ou a min[...]to; e outorgo de vos dar quanto quiserdes
h[...]ton e hun jubon nouos.
E eu, o dito Martin Anes, notario, prometo e outorgo de dar [...] meu fillo tresentos
morabedis de dineiros brancos [...] esta maneira: os çento e çinquoeenta morabedis do
dia que fezerdes uos e a dita Moor [...] conprido primeiro siguente, e os outros çento e
[çinquoeenta] morabedis do dia da dita uoda ata hun anno conprido primeiro que se
siguir.
E [...] hun de nos por nos e por todas nosas uozes para senpre asy prometemos e
outorgamos todo esto sigundo e ena maneira [que dita e]. E obligamos todos nosos bees
auidos e por auer para vos anparar e defender senpre a dereito con estas cousas
sobreditas e con ca[...]as que vos damos en casamento e en doaçon e para uos las fazer
saas e de pas a todo tenpo e para uos pagar os ditos morabedis aos [...] huna deles. E
demais prometemos e outorgamos que nunca per nos nen per outre vos reuoquemos nen
posamos [...]ditas que vos damos commo dito he, aynda que contra nos seiades ingratos
en alguna daquelas cousas por q[...]. E demais por esta presente carta tiramos e partimos
e remouemos de nos e de toda nosa uo[...]uçon que nos e cada hun de nos avemos e nos
perteesçen nas cousas sobreditas e en cada h[... dit]os Roy Martines e Moor de Sode e
en toda uosa uoz para senpre e que vsedes delas e de cada hun[...] liure uoontade asy
commo de uosa cousa propia. E renunçiamos que nunca per nos nen per outre [...] tenpo
nen en nihuna maneira en juiso nen fora del.
Feita a carta en Ourense, viinte e oyto dias [...] mill e trezentos e noueenta e quatro
annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Lourenço Yanes d[...] Afonso e Johan
Lourenço, yrmao do dito Roy Lourenço, et outros.
E eu, Afonso Peres, [...] que a esto presente foy con as ditas testemuyas et esta carta
que ende dey ao dito Ruy Martines [...] aqui fis em testemoyo de uerdade, que tal he
(signum).

1433

1395, enero, 25, martes. San Lourenzo da Pena.

Domingo Eanes, párroco de San Lourenzo da Pena, en presencia y con el


consentimiento del arcediano de Castela, Vasco Pérez Corbacho, afora a Juan
Lorenzo, capellán de dicha iglesia, y a cuatro voces, unas viñas en la veiga de Coedo y
una leira llamada de O Monte, con obligación del pago del diezmo y por una renta
anual de la quinta parte de lo cosechado, que debe llevar al cillero de la iglesia. A su
muerte, las voces que hereden el foro pagarán la cuarta parte de la cosecha. Las viñas
habían sido adquiridas por el párroco por compra a Gonzalo Eanes de Pazos y a
Sancha Eanes de Cuñas, mujer de Gonzalo Biscardo, y por cambio con Rodrigo Arias
de Pazos y María Eanes.

1118
A. Escrituras 19, nº 435. Orig. Perg.; 383 x 200 mm.; escr. gótica; mancha de humedad
en el lado izquierdo del pergamino que dificultan la lectura del texto al inicio de las líneas 1
al 9. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «Anno do nasçemento».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 244-245 (nº 970).

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en martes


cuando en realidad fue lunes.

Anno do nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e


çinquo annos, martes, viinte e çinquo dias do mes de janeiro. Sabean quantos esta carta
viren commo eu, Domingo Yanes, clerigo rector da iglleia de San Lourenço da Pena,
per liçençia e abtoridade de don Vaasco Peres Coruacho, arçidiago de Castela ena
eglleia de Ourees, que esta presente, outorgante e me da sua autoridade para esto, dou e
outorgou a foro a vos Juan Lourenço, clerigo, capelan de San Lourenço da Pena, en
vosa vyda e quatro voses despoys de voso finamento, huna pos outra, feyta per ordee
asy que vos en vosa vyda que nomeedes a primeira vos e asy vaan hunas pos outras ata
que sejan acabadas as ditas voses subçesiue, conuen a saber: que vos aforo hunas
herdades de vinas que a dita mina eglleia ha ena veiga de Coendo as quaes eu, o dito
Domingo Yanes, conprey de Gonçaluo Yanes de Paaços e de Sancha Oanes de Cuynas,
moller de Gonçaluo Biscardo, e outrosy de Rodrigo Ares de Paaços e de sua moller,
Maria Oanes, per huna carta de concanbeo que me delas feseron os ditos Rodrigo Ares e
Maria Oanes; commo parte huna delas per outra do dito Rodrigo Ares, e en çima topa
nos pardineiros do lagar de Reuoredo, e parte per outra de Juan Mourinno, e parte per
outra de Juan Lourenço de San Çibraao, e parte per outra vinna de Roy da Lagea que
foy; iten, do outro cabo parte per outra que ora ten Ruy Mourinno de Cuynas. Iten vos
aforo outra leyra a que chaman do Monte commo parte per outra de Gomes Eanes en
fondo, e huna das yllargas parte perla tapadura da congostra vella de Reuoredo, e estas
herdades por que se parten son da dita iglleia de San Lourenço. Esto que dito he vos
aforo a tal pleito e condiçon que lauredes e paredes ben estas ditas herdades commo non
desfalescan per mingoa de lauores e boos paramentos e façades delas en vosa vida, a
min ou ao rector que por tenpo for, foro de quinto, e aas voses depos vos faran foro de
quarta, o desemo enteyramente aa dita iglleia donde quer que laurardes, das quaes
nouydades avedes de coller en cada huun anno per min ou per meu home ou do rector
que porlo tenpo for ena dita iglleia, o qual avedes de proueer de comer e de beber
cumunalmente mentre reçeber o quinto540 da dita eglleia, o qual quinto auedes de leuar
per vosa custa ao çeleyro da dita iglleia vos e as vozes depos vos; fiinçidas estas vozes
esto que dito he fique liure e quite aa dita iglleia con todos seus boos paramentos, as
nouydades alçadas. E a posto se ouuerdes de vender ou deytar ou subpenorar que seja
ante a min ou o rector que perlo tenpo for da dita iglleia e nos lo dedes porlo justo
preço, e non no querendo nos que o vendades ou deytedes ou subpenoredes a tal
persona que seja semellauele de vos que cunpra e aguarde todas estas condiçoes desta
carta e cada huna delas. E outorgo que sejades anparados vos e as voses depos vos a
dereito perlos bees da dita eglleia que vos eu, o dito Domingo Yanes, para elo obligo. E
eu, o dito Juan Lourenço, que soo presente e outorgante, por min e porlas voses depos
min, asy o reçebo de vos, o dito Domingo Yanes, o dito aforamento perlas ditas
condiçoes e obligo todos meus bees de as conprir e aguardar en todo segundo que dito
he.

540
nto] reescrito por encima con letra contemporánea.

1119
E qualquer de nos, partes, que a esto pasar e o asy non cunprir e aguardar peyte por
nome de pena quinentos morabedis e a vos del rey outros tantos peyte; e a pena pagada
ou non esta carta fique firme e valla eno dito tenpo e voses por que he feyta.
E nos, don Vaasco Peres Coruacho, arçidiano de Castela ena iglleia de Ourees,
damos e outorgamos nossa liçençia e abtoridade a este dito aforamento por quanto vos,
o dito Domingo Yanes, fesestes juramento enas maaos de nos, o dito arçidiano, que esto
que he prol da dita vosa iglleia, e mandamos que valla porlo dito tenpo e voses por que
he feito e entrepoemos a elo noso decreto.
Feyta a carta en San Lourenço da Penna o anno e dia e mes sobreditos.
Testemoyas que estauan presentes: Joan Peres, clerigo de Sam Fiis, Roy Gonçalues,
clerigo, capellan de San Lourenço da Pena, et Gil Soxa, clerigo, e Lourenço Anes de
Cuynas, et outros.
E eu, Rodrigo Afomso, notario publico del rey e por Digo Peres Sarmento em terra
de San Joan, Nouoa et do Ribeiro d´Auia e em toda a merindade d´Orsellon, a esto que
sobre<dito> he con as ditas testemoyas541 presente fuy et <en> minna presençia o fis
escripuir et aqui meu nome e sinal fis em testemoyo de verdade, que tal he (signum)
este.

1434

1395, enero, 26. Ourense.

Constanza Eanes, viuda de Fernando García, moradora en la rúa dos Zapateiros,


vende por ochenta maravedíes de dineros blancos a Juan Pérez de Santomé y a su
mujer, Inés Estévez, moradores en la rúa da Corredoira, la renta de tres libras que
estos le pagaban anualmente por una viña que de ella tenían aforada en Bouza de
Ramiro (vide doc. nº 1400).

A. Cregos de coro, nº 85. Orig. Perg.; 215 x 261 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que no impiden la lectura, más intensas en la línea 1 y al final de las líneas 19 a
27; pequeña incisión entre las líneas 17 y 18 que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica:
«Escripturas dos clerigos do coro das vinnas que lles deu Ares542, tendeiro, por Marina
Paaz».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 245 (nº 971).

Eno anno do naçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta
e çinque annos, viinte e seys dias do mes de janeyro. Sabean quantos esta carta viren
que eu, Costança Anes, moradeyra en Ourense, ena rua dos Çapateiros, moller de
Fernan Garçia, ouriues, que foy, por min e por toda minna uos, vendo e logo per esta
presente carta entrego a uos, Johan Peres de Santome, morador ena dita vila d´Ourense,
ena rua da Corredoyra, e a uosa moller, Eynes Esteuees, e a toda uosa uos para senpre
tres libras de dineiros brancos que me uos, o dito Johan Peres, auiades a dar de foro
cada anno en saluo per huun leyro de vinna que uos eu aforey e a toda uosa uos para
senpre; o qual leyro de vinna esta en Bouço de Ramyro o qual esta dan *** las yllargas
ontre duas vinnas de Roy do Pe, clerigo, e en fondo topa eno rigueiro e en çima entesta

541
testemoyas] interlineado, sobre el renglón.
542
Marina] tachado.

1120
no caminno publico que uay d´Ourense para a Granja. Vendouos as ditas tres libras e o
dito leyro de vinna per que mas aviades de dar de foro cada anno asy que uos e toda
uosa uos que o aiades d´aqui en deante para senpre de disimo a Deus e liure e quite de
todo outro enbargo e que façades delo toda uosa liure uoentade e o que uos aprouuer
commo de uosa coussa propia. Ca outorgo e conosco que reçebi de uos ben e
conpridamente todo o preço que a min e a uos aprouuo de me por elo dardes, conuen a
saber: oyteenta morabedis de dineiros brancos de des dineiros o morabedi os quaes ey ia
de uos et reçobo en min e que pasaron da minna mao aa uosa e da uosa a minna en
dineiros, feitos en presença do notario e das testemoyas adeante escriptas onde me
outorgo por entrega e ben pagada e todo jur, dereito, sennorio, posison, propiedade, uos
e auçon que eu ey e de dereito me perteençe nas ditas tres libras e eno dito leyro de
vinna perque mas avedes a dar todo o tollo e remo<vo> de min e de toda minna uos e
ponoo en uos, o dito Johan Peres, e ena dita uosa moller, Eynes Esteuees, e en toda uosa
uos para senpre per esta presente carta. E se agora as ditas tres libras que uos vendo
commo dito he mays ualen ou ualueren d´aqui en deante ca este preço que me por elas
dades esta mayoria uos dou en doaçon por moyta ajuda e prestança que ma fesestes e de
uos reçebi que ual mais e he moyto mellor ca esto que uos dou en doaçon commo dito
he. E obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar para uos e toda uosa uos seerdes
senpre anparados e defesos a dereito con esto que uos uendo commo dito he.
E demais quero e outorgo que quem quer da minna parte ou da estraya que uos
contra esta carta e venda que uos eu faço quiser pasar peyte a uos ou a uosa uos por
nome de pena çen morabedis de dineiros brancos; e a dita pena pagada ou non esta carta
e venda fique firme e ualla para senpre.
Feyta a carta en Ourense nos dias e era sobreditas.
Testemoyas que a esto foron presentes: Roy Peres de Moreda e Afonso Peres de
Moreda, seu yrmao, moradores no dito lugar de Moreda, que he no couto de Canaual, e
Johan Anes de Santa Ougea, morador en casa do dito Johan de Santome.
E eu, Fernan Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense polo bispo e porla
igleia dese lugar que a esto presente foy e o escripui e meu nome e signal y puge en
testemoyo de verdade (signum), que tal he.

1435

1395, febrero, 24. Ourense.

El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo


Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento del maestrescuela auriense Gil
Rodríguez de Soutelo, vicario general del obispo don Juan, afora al labrador Juan
Lorenzo, morador en la rúa do Pumar, a su mujer, Mayor González y a tres voces una
leira de viña en Conchouso, en el término de Ourense, que está exenta de todo cargo,
salvo diezmo, por una renta anual de la tercera parte del vino que se coseche. Esta
leira la había obtenido la capilla por el cambio realizado entre el capellán Gonzalo
Eanes y Martín Eanes de Gordón, mediante el cual el primero cede al segundo una viña
en Bouza de Ramiro, recibiendo a cambio esta otra viña.

A1. Fábrica do Santísimo 1, nº 6. Orig. Perg.; 220 x 288 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por todo el pergamino, especialmente en los laterales,
dificultando en ocasiones la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta das binas de [mayo]».

1121
A2. Fábrica do Santísimo 1, nº 50. Orig. Perg.; 188 x 288 mm.; escr. gótica; gran
mancha de humedad que afecta a toda la mitad derecha del pergamino, lo que dificulta la
lectura. Al dorso, escr. gótica: «Foro de Vydemao».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 87v. Papel, 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 91r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 245 (nº 972).

Se transcribe el texto de Fábrica do Santísimo 1, nº 6, mejor conservado que el nº 50.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Pero Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, teedor que soo da suçison que ordenou Roy Peres, o Fungoso, que foy, per
liçençea e outoridade que me para esto da dom Gil Rodrigues de Soutelo, mestrescola
ena igleia d´Ourense, vigario geeral do onrrado padre e sennor dom Iohan, porla graça
de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, que esta presente, dou e outorgo a
foro a uos, Iohan Lourenço, laurador, morador en Ourense, na rua do Pumar, que sodes
presente, e a uosa moller, Moor Gonçalues, que non he presente, e a tres voses apus
morte do pustromeyro de vos, asi que o pustromeyro de uos anbos en sua vida ou a
tenpo de seu fignamento nomee a primeira vos e a primeira nomee a segunda vos e a
segunda nomee a terçeyra vos, e asy vaan as ditas vosas vozes huna pus outra suçesiue,
e non seendo nomeadas que enton seia voz aquel ou aquela que herdar543 os outros
vosos bees de dereito, conuen a saber: huna leira de vinna que a dita suçison ha e lle
perteesçe en termio d´Ourense, hu chaman Os Conchousos, a qual demarca dun cabo
con outra vinna que he da dita suçison que eu, o dito Pero Anes, lauro, e do outro cabo
demarca con outra vinna que ora laura Johan Fernandes, capelan da Triidade, e en fondo
fere en outra binna que eu, o dito Pero Anes, lauro, que he da dita suçison, e en çima
topa na congostra que vay da fonte do Boo Nome para as vinnas do Caruallo; a qual
vinna trocou Martin Anes de Gordon con Gonçaluo Anes, coengo teendor que foy da
dita suçison, por outra vinna que o dito Martyn Anes ten en Bouça de Ramiro que foy
da dita sucison. Aforouos a dita leyra de vinna segundo que esta demarcada, con todas
suas entradas e seidas e con todos seus dereitos e perteeças per onde quer que as aja e
deua auer de dereito, per tal condiçon que a lauredes e paredes ben en tal maneira que
non desffalezca per mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes ende a min e a meus
suçesores que perlo tenpo foren teedores da dita suçison, en cada hun anno, a terça parte
do vinno e conposta que Deus der na dita vinna, a conposta na vinna e o binno no lagar;
a qual nouidade que Deus der na dita vinna colleredes per min ou per meu ome ou dos
teedores que perlo tenpo foren da dita suçison, ao qual proueeredes de comer et de beber
cumunalmente, segundo custume da terra, en quanto a dita nouidade collerdes; e do al
que ajades a dita vinna e froytos dela liure e quita de todo outro enbargo e encarrego
alguun, pagando o dizemo a Deus. E se porla ventura vos ou vosa vos quiserdes vender,
deytar ou sopennorar ou enallear a dita leyra de vinna, que primeiramente frontedes con
ela a min, o dito Pero Anes, ou aos teedores que perlo tenpo foren da dita suçisom544, e
nos la dedes porlo justo preço que uos outre por ela der, e non a querendo nos por ese
preço reçeber estonçe a uendede, deitade ou supennorade ou enalleade a semellauel
pesoa de uos que laure e pare ben a dita leira de vinna e page o dito foro de terça en

543
herdar] interlineado, sobre el renglón.
544
da dita suçisom] escrito sobre raspado.

1122
cada hun anno segundo vos sodes tiudo e obligado. E para uos, o dito Iohan Lourenço e
uosa moller et as ditas vosas voses, seerdes anparados e defesos a dereito no dito tenpo
con a dita leyra de vinna que uos dou a foro commo dito he, obligo a elo os bees da dita
suçison gaanados e por gaanar. E eu, o dito Iohan Lourenço, que soo presente, por min e
porla dita minna moller, que non he presente, e porlas ditas nosas voses, asi reçebo de
uos, o dito Pero Anes, a dita leyra de vinna aforada perla maneira e condiçoes que ditas
son; et para a laurar et parar ben e pagar o dito foro en cada huun anno e conprir et
agardar as condiçoes desta carta e cada huna delas obligo a elo todos meus bees
gaanados e por gaanar.
E he posto entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto pasar e o non
conprir et aguardar, que peyte aa outra parte que o conprir et aguardar quiser por nome
de pena e interese çen morabedis de dineiros brancos e aa uos del rey outros tantos; e a
dita pena e interese pagada ou non este contrapto et as cousas en el contiudas fiquen
firmes e vallan no dito tenpo.
E eu, o dito meestrescola e vigario sobredito, por quanto sey e soo çerto que o dito
aforamento que o dito Pero Anes faz da dita leyra de vinna ao dito Iohan Lourenço, per
juramento que sobre elo reçeby do dito Pero Anes aos Santos Auangeos, he prol e boo
paramento545 da dita546 suçison, por ende, perlo poder ordenario de vicaria que tenno,
entreponno degredo ao dito aforamento e mando que valla e aja firmydue porlo dito
tenpo segundo e ena maneira que he feito, e dou poder ao dito Pero Anes que o faça
segundo que o fas.
Feita a carta en Ourense, viinte e quatro dias do mes de feuereiro, anno do
naçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e çinquo annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: Roy Gonçalues, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, Nuno d´Ermyde, Afonso de Monforte, Afonso de Loureiro, omes do dito
meestrescola, e outros.
E eu, Gonçaluo Fernandes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese
lugar, a esto presente foy con as ditas testemoyas e o escripuy e aqui meu nome e meu
signal fiz en testimuyo de verdade, que he tal.
E non enpeesca onde vay sobre raydo onde dis «da dita sucison» que eu, notario, o
escripuy.
(Signum: Gonçaluo Ferrnandes, notario)

1436

1395, abril, 1. Ourense.

Los clérigos de coro aforan al notario Francisco Eanes, ausente y a su mujer,


Teresa Eanes, y a seis voces una casa con su «exido» e higueras en la rúa das Chousas
que Teresa Eanes ya había tenido aforada con su anterior marido, Pedro Chacín. Los
foreros pagarán una renta anual de tres libras por el día de san Martín y estarán
obligados a mantenerla habitada y a repararla con piedra, madera y teja.

A. Cregos de coro, nº 36. Orig. Perg.; 237 x 213 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº
1437 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura,

545
he prol e boo paramento] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, después
de la suscripción notarial, donde se escribe este texto.
546
dita] repetido.

1123
especialmente en las cinco primeras líneas. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa da rua das
Chousas que ten Alfonso Caldelas».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 245 (nº 973).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Martin Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, procurador da vniuerssidade dos clerigos de coro da dita igleia, presentes y
Fernan Afonso e Fernan Rodrigues, capelaas de Santa Oufemea, e Vasco Çide,
dobreiro, e Afonso Fernandes, capelan de Santa Maria a Madre, e Fernan Eanes e Johan
do Souto e Johan da Agoada e Johan Ferrnandes e Pero Fernandes, sanchristan da igleia
da Triydade, Afonso Peres, Rodrigo Eanes do Pe, Johan Martines, Lourenço Fernandes,
Pero Eanes, Johan Peres, nos, os sobreditos, por nos e en nome dos clerigos da
vnyuerssidade que non son presentes, damos e outorgamos a foro a Françisco Yanes,
notario d´Ourense, que he ausente, asy commo se fose presente, e a sua moller, Tereyia
Anes, que esta presente, con seu outorgamento dela, en uossa vida d´anbos e a seys
voses apus o postrimeiro de uos, huna pus outra suçisiue, huna casa con seu yxido et
figeiras que en el estan que a dita vniuersidade ha e lle perteençe, a qual esta en
Ourense, ena rua das Chousas; a qual parte da huna das partes con casas en que ora
mora Gonçaluo Gomes e sua moller, Maria Rodrigues, e da outra parte con huun
pardieiro que foy casa que he de Mençia Anes, moller que foy de Afonso Ares, e ten as
portas ena dita rua publica; e o dito yxido vay topar ena orta que agora ten o dito Vasco
Çide, dobreiro, e en outro yxido das casas de Gonçaluo Ledo; a qual dita casa e yxido
uos a dita Tereyia Anes tiinades afforada de nos a dita vniuerssidade con Pero Chaçin,
uosso marido que foy, por tres libras en cada huun anno. Aforamosuos a dita casa e
yxido segundo dito he e segundo que a uos agora mays conpridamente tragedes e
pessoydes con todas suas entradas e seydas e dereitos e perteenças per u quer que as aja
e deua auer de dereito per tal condiçon que apostedes et reparedes a dita casa de pedra e
de madeira e de tella e do al que lle conprir, et a moredes e pouoedes per uos ou per
outre en maneira que non falesca per mingoa de boo paramento; e dedes e paguedes
ende de foro en cada huun anno en saluo uos e as ditas boses de pus uos ao moordomo
da dita vniuerssydade, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, tres libras de
dineiros brancos, contando viinte soldos por libra, ou a estimaçon deles ena moeda que
correr perlo tenpo e do al que ajades a dita casa et yxido liure e quite de todo outro
enbargo e encarrego alguun. E he posto que o moordomo da dita vniuersidade, non
querendo uos pagar o dito foro ao dito dia, que uos possa pennorar por el per sua
outorydade sen pena alguna. E outrosy que uos nen vossas voses que non possades faser
manda nen aniuerssario perla dita casa et yxido saluo aa dita vniuerssidade. E outrosy,
querendo vos vender, deytar ou supinnorar a dita casa e yxido, que primeiramente
frontedes con elo ao procurador dos clerigos da dita vniuerssidade e lla dedes porlo
justo preço que outro por ela der ante ca a outro alguun. E obrigamos os bees da dita
vniuersidade para vos anparar e deffender senpre a dereito con a dita casa e yxido que
uos asy aforamos segundo dito he. E eu, a dita Tereyia Anes, que soo presente, por min
e porlo dito Françisco Yanes, meu marido, que non he presente, asy o outorgo e reçebo
para min e para el a dita casa e yxido a foro de uos, os ditos clerigos e vniuerssydade
sobredita, porlo dito tenpo e voses de pus nos perla maneira e condiçoes que ditas son, e
para pagar o dito foro en cada huun anno et conprir et aguardar as condiçoes desta carta
e cada huna delas segundo dito he obrigo todos meus bees mobles e rayses auidos e por
auer.

1124
Et he posto entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto for ou
passar e ho non conprir e aguardar que peyte aa outra parte aguardante por nome de
pena et interesse çen morabedis de dineiros brancos desta moeda vsual; e a dita pena
pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e valla porlo dito tenpo e voses.
Feita a carta en Ourense, primeiro dia do mes d´abril, anno do nasçemento do nosso
sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e çinquo annos.
Testemoyas que foron presentes: Johan Fernandes, capelan da Triydade, e Pero
Eanes de Pinnor e Garçia Gonçalues, clerigos do coro, e Rodrigo Clerigo, criado de
Gonçaluo Oureiro, notario d´Ourense, e outros.

1437

1395, abril, 1. Ourense.

El notario Francisco Eanes, marido de Teresa Eanes, ante el procurador de los


clérigos de coro, Martín Eanes, autoriza el foro que los clérigos de coro habían
otorgado al matrimonio y a seis voces de una casa en la rúa das Chousas.

A. Cregos de coro, nº 36. Orig. Perg.; 237 x 213 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de la misma fecha, el
nº 1436 de esta colección. Presenta manchas de humedad que dificultan la lectura,
especialmente en las cinco primeras líneas. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa da rua das
Chousas que ten Alfonso Caldelas».

E despois desto en este dito dia, estando o dito Martin Anes, procurador da
vniuerssydade sobredita, ena dita çidade d´Ourense, ena rua da Praça, en presença de
min, o notario de juso escripto, paresçeu y o dito Françisco Yanes, notario, et disso per
ante o dito procurador que el, avendo por firme o dito aforamento a el feyto et aa dita
sua moller, Tereyia Anes, da dita casa e yxido, disso que o outorgaua e outorgou logo
segundo e ena maneira que era feyto e outorgado segundo mays e conpridamente se
contiinna en esta dita carta e aforamento, e obrigou todos seus bees gaanados e por
gaanar de pagar o dito foro en cada huun anno e conprir et aguardar todas las cousas e
condiçoes que en esta carta son contiudas e decretadas e cada huna delas.
E yo, Gomes Peres de Penavigia, escriuano de nuestro sennor el rey e su notario
publico en la su corte e en todos los sus regnos e notario publico de Orense por el
obispo e por la eglesia desse lugar, a esto que dicho es presente fue con los dichos
testigos e en mi presençia lo fis escriuir e en esta carta que dello di al dicho Martin
Anes, procurador de la dicha vniuersidade, mi nonbre e mi signo fis que es tal en
testimonio de verdad (signum).

1438

1395, abril, 12. Ourense.

El maestrescuela auriense don Gil Rodríguez, vicario general del obispo don Juan,
sentencia en el pleito iniciado por el clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la
capilla del mercader Pedro Domínguez dos Brancos, su mujer, Dominga Eanes, y el
mercader Rodrigo Pérez, contra Juan Pérez Rosete y García Prego, herederos del

1125
canónigo Gonzalo Eanes, hijo de Teresa Pérez, heredera del mercader Rodrigo Pérez,
por la venta de los bienes que Dominga Eanes y Pedro Domínguez dos Brancos habían
otorgado a dicha capilla. El capellán muestra al juez el codicilo de Dominga Eanes y el
testamento de Rodrigo Pérez por los que se dotan unos bienes para la capilla fundada
por Rodrigo Pérez y le solicita que prohíba a los herederos de Teresa Pérez la venta de
esos bienes. El juez, tras estudiar los testamentos dicta sentencia en la que prohibe la
venta de dichos bienes.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 51. Orig. Perg.; 252 x 415 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que dificultan la lectura en las líneas 49 a 59. Al dorso, escr. gótica: «Conçertada
per Affonso Giça». Al dorso, escr. gótica: «Sentencia de sobre certos vees».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 93v. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 245 (nº 974).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 200.

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos esta carta de sentença viren commo en
presença de min, Affonse Anes, notario publico d´Ourense porlo bispo et porla igleia
desse lugar, e das testemoyas juso escriptas, ante don Gil Rodrigues, mestrescola
d´Ourense et vigario geeral do onrrado padre et sennor don Iohan, porla graça de Deus e
da santa igleia de Roma obispo d´Ourense, pareçeu Pero Eanes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense, teendor da suçison que ordenaron Pero Domingues dos Brancos e Dominga
Eanes, sua moller, et Roy Peres, mercadores, que foron moradores en Ourense, e
presentou y antel duas cartas publicas, huna en maneira de codeçillo outorgado pela dita
Dominga Eanes e outra de testamento feito et outorgado perlo dito Roy Peres, o dito
codeçillo feito per Gonçaluo Peres Seixaluo, notario que foy d´Ourense, et signado de
seu signal, et o dito testamento feito per Pero Lourenço, notario que foy d´Ourense, et
signado do signal d´Esteuoo Peres, raçioeiro da igleia d´Ourense et chançeller da çidade
d´Ourense.
Pela qual escriptura feita en maneira de codeçillo pareçia que a dita Dominga Eanes
et heree do dito Pero Domingues, seendo con todo seu entendemento, e teendor ja seu
testamento feito con o dito Pero Domingues, seu marido, e non reuocando o testamento
que abia feito con el, nen no contradisendo et correjendo en el, porque desia en el que
entendia que era prol das almas suas et do dito Pero Domingues, e porque non viese
despois contenda sobrelos bees de que ela et o dito Pero Domingues non feseran
mençon eno seu testamento, nen no reuocando, que mandaua que todos los bees et
herdamentos que ela e o dito Pero Domingues conpraran con o dito Roy Peres et con
Moor Domingues, sua moller que fora, conuen a saber daqueles que o dito Pero
Domingues et ela non feseran mençon eno seu testamento que andasen ena capela que o
dito Roy Peres ordenase da outra sua meatade dos ditos bees en seu testamento, e que
cantasem ena dita capela porla alma do dito Pero Domingues et sua et do dito Roy Peres
et sua et de Moor Domingues et de todos aqueles a que eran tiudos, ao qual Roy Peres
daua poder que podese faser e ordenar dos bees que foran do dito Pero Domingues et de
la capela ou suçison ou todo, et juntarlos aos outros seus bees e establesçer para elo
commo quesese e por ben teuese.
§ Iten, se contiinna eno testamento do dito Roy Peres que mandaua et daua poder a
Tereyja Peres, sua heree, et a Pero Escripuan, morador en Allaris, que teuesen en todas
suas vidas a meatade dos herdamentos que el conprara con o dito Pero Domingues dos
Brancos et con Dominga Eanes, sua moller, a qual meatade dos ditos herdamentos lle

1126
perteeçian porque os conpraran con el, e a outra meatade dos ditos herdamentos et bees
perteeçian ao dito Roy Peres porque os conprara con o dito Pero Domingues et
Dominga Eanes; e que a dita meatade sua dos ditos herdamentos e bees que os juntaua
et leixaua aa suçison que el ordenaua, et leixaua aa dita Tereyja Peres, sua moller.
A qual meatade dos ditos herdamentos e bees que perteeçian aos ditos Pero
Domingues et Dominga Eanes fasia mençon eno dito seu testamento que eran estes que
se seguen: § Primeiramente, a meatade de huna leira de vinna que jas en Rio de Fosado,
a sub a vinna que foy de Martin Gomes, et a meatade de huun piteyro aalen do Figeyro;
e esta leyra et piteyro son de desimo a Deus. § Iten, a meatade de outra leyra de vinna
en Raayro, que he de desimo a Deus. § Iten a minna chousa do Outeyro. § Iten, a
meatade de outro piteiro que jas ena Morteira; et jas cabo outra vinna de Pero Lourenço,
notario; et este piteiro he de foro de quarta. § Iten, a meatade de outro piteiro que jas en
Bouça de Ramiro cabo de outro de Garçia Rodrigues, mercador. § Iten, a meatade do
noso quinom da seara de Castroverde que foy de Pero Domingues da Ayra et de Maria
Martinet, sua moller. § Iten, a meatade de outra vinna enos Conchousos que jas a par do
caminno que bay para Seixaluo et en çima toppa en vinna de Martin de Gordon. § Iten a
meatade de outro piteiro que ias a su o caminno que bay para Seixaluo, o qual foy de
Bolo Souado; et jas a cabo outra vinna que foy de Fernan Moreda. § Iten, a meatade de
dous piteyros, a sub a congostra que bay d´Ourense para Seixaluo; et huun delles he de
disimo a Deus et outro de foro de quarta; et lauraos Migeel que morou na Ayra do
Bispo.
E fasia demais mençon eno testamento do dito Roy Peres que a meatade dos ditos
herdamentos e bees que perteeçian aos ditos Pero Domingues et Dominga Eanes que os
teuese Tereyja Peres, sua moller, et Pero Escripuan d´Allaris en toda sua vida, et aa
morte deles e de cada huun delles que a dita meatade dos ditos herdamentos e bees que
os herees da dita Tereyja Peres et Pero Escripuan, con seus conpridores do dito Roy
Peres, ou con cada huun delles, ou con seus herees, vendesen a meatade dos ditos
herdamentos et bees que perteeçian aos ditos Pero Domingues et Dominga Eanes a quen
por eles mais desse, e que desen o preço que por eles desem porlas almas dos ditos Pero
Domingues et Dominga Eanes en misas de sobre altar et en pannos aprouos e en pan e
en carne et nos outros lugares que eles entendesen que era mais prol et soude das almas
dos ditos Pero Domingues et Dominga Eanes et de aqueles a que eles eran tiudos.
E mostradas et presentadas as ditas cartas, o dito Pero Eanes diso que el que se
temia que Iohan Peres Rossete et Garçia Prego, herees do testamento de Gonçalue Anes,
coengo d´Ourense, que foy fillo legitimo e heree da dita Tereyja Peres, querriansse
entremeter de vender os ditos bees et herdamentos de que o dito Roy Peres fesera
declaraçon eno dito testamento que a dita Dominga Eanes aneixara et apropiara aa
capela ou suçison que o dito Roy Peres ordenara, non no podendo faser de dereito; a
huna rason porque a dita Dominga Eanes os apropiara et leixara por sua alma aa dita
capela ou suçisom ordenada perlo dito Roy Peres; e aa outra porque a dita Dominga
Eanes non fasia mençom nen pareçia pelo dito seu codeçillo que os vendesem segundo
eno dito testamento do dito Roy Peres se contiinna e aa outra, por quanto os herees da
dita Tereyja Peres et do dito Pero Escripuan os non venderan nen mandaran vender
porque entendian que os ditos herdamentos e bees foran e eran apropiados perla dita
Dominga Anes aa dita capela ou suçison ordenada perlo dito Roy Peres. E pediou ao
dito bigario que per sua sentença ouuese por juntos os ditos herdamentos et bees et
apropiados aa dita capela ou suçison e posese innibiçon perpetua aos ditos Iohan Peres
Rosete e Garçia Prego et a seus deçendentes non poder vender os ditos herdamentos et
bees.

1127
E logo o dito vigario, bisto o pedido e alegado pelo dito Pero Anes, et aas ditas
clausolas dos ditos testamentos, seendo en lugar de julgar, diso que achaua que segundo
a forma do testamento da dita Dominga Eanes, moller que fora do dito Pero Domingues,
que o dito Roy Peres non podera mandar vender os bees da dita Dominga Anes que
mandara juntar aa capela ou suçison ordenada perlo dito Roy Peres, e por ende que per
sua sentença mandaua seer juntos et apropiados os ditos herdamentos e bees contiudos
eno dito testamento do dito Roy Peres et declarados, que diso en el que foran gaanados
perlos ditos Roy Peres et Pero Domingues et Dominga Eanes aa dita capela ou suçison
que o dito Roy Peres ordenara, et que non podesen seer vendudos per herees do dito
Gonçaluo Anes, coengo, fillo e heree da dita Tereyja Peres nen per outro alguun, et que
o dito Pero Eanes et seus deçendentes teendores da dita suçison ou capela que teuesen
os ditos bees aqui de suso declarados et os mays que achasen que perteeçian aa dita
suçison et leuasen os husos, froytos deles, et cantasen et çelebrasen per eles porlas
almas dos ditos Pero Domingues e Dominga Eanes et Roy Peres segundo a contidade do
que rendian os ditos bees ou mais se mays bees achasen que lles perteeçian, e que asi o
mandaua et julgaua per sua sentença deffenetiua.
Dada foy esta sentença en Ourense, dose dias do mes d´abril, do anno do
naçemento de noso sennor Jhesu Christo de mill et tresentos e noueenta et çinquo annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Fernan Afonso, capelan da capela curada de
Santa Ouffemia; et Aluaro Gonçalues Portugees et Affonso de Monfforte et Johan
Fernandes et Johan de Trella, omees do dito meestrescola et vigario, et outros.
E eu, Affonso Anes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, que a esto que sobredito he presente foy e en mina presença o fiz escriuyr en esta
carta de sentença que (signum) dello doy ao dito Pero Anes meu nome e signal fige en
testemoyo de verdade, que he tal.

1439

1395, abril, 19. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a García Fernández y a su mujer, Maria Eanes,


durante sus vidas y ocho voces, un solar que fue casa en la rúa da Praza, lindando por
arriba con la rúa da Cima, que está exento de cargo alguno, excepto diezmo, con la
condición de reedificar la casa y pagar una renta anual de diez libras por el día de san
Martín.

A. Escrituras 20, nº 308. Orig. Perg.; 259 x 344 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el nº
1440 de esta colección. Presenta una gran mancha de humedad en la parte central de las
líneas 1 a 9 que dificulta e impide la lectura; manchas de humedad a lo largo de todo el
texto; tinta desvaída que afecta a la suscripción notarial; roto en la parte izquierda del
pergamino que afecta a las líneas 4 y 5; roto de pequeñas dimensiones en la parte central de
la línea 20. Nota al margen inferior, escr. humanística: «Es buena esta escritura para probar
que la casa del ospital es del cauildo y esta casa es de la capilla de san Andres». Al dorso,
escr. gótica: «Carta da casa da Placa e tenna Gaspar de Tribes». Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Garçia Fernandes …».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 245-246 (nº 975).

1128
Sabean quantos esta carta viren que nos, Fernan Afonso e Fernan [Rodrigues,
ca]pellaas da capella de Santa Oufemea, e Vasco Çide et Roy Lourenço, dobreiros, e
Afonso Fernandes e ... [Ro]y do Pe e Pero Fernandes, samchristan da Triindade, e
Afomso Peres e Johan d´Augada e Johan d... e Pedro Ares e Afomso Rodrigues et
Gomes Peres e [... P]ynnor, clerigos do coro ... Peres, procurador da vniuersidade dos
clerigos da dita igleia d´Ou[rense ...] juntados sig[undo] ... e en nome da dita
vniuersidade, damos e outorgamos a foro a vos, Garçia [Fernandes,] ... do Canpo, que
sodes presente, e a vosa muller, Maria Anes, que547 non he presente, em vosa vida
d´anbos e mays ... [depus morte do pustrimeiro] de vos asi que ao tenpo da morte do
pustrimeiro de uos nomeedes a primeira vos, e a primeira vos [nomee] a segunda vos, e
a segunda nomee a terçeira, e a terçeira a quarta, e a quarta a quinta, e a quinta a seisma,
e a seisma a septima, e a septima nomee a oytaua vos, e asi vaan as ditas voses huna pus
outra soçisiue, e non na nomeando que seia vos aquel ou aquela que herdar os vosos
bees de dereito, conuen a saber: que uos aforamos hun soar que foy casa que a dita
vniuersidade ha e lle perteençe ena rua da Praça, a qual parte de huna parte con casas en
que mora Vasco Branco, e da outra con soares que foron casas do cabidoo da igleia
d´Ourense que ten aforadas Diego Fernandes, coengo d´Ourense, e entesta en çima ena
rua de Çima, e an de teer as portas ena dita rua publica da Praça. Aforamosvos o dito
soar segundo dito he per tal pleito e condiçon que a alçedes de parede e o cubrades de
tella e de madeira e o portedes e, el alçado e cuberto, que uos e as ditas vosas voses que
o mantenades eno dito tenpo en boo reuor en tal maneira que non defalesca per mingoa
de boo paramento; e dedes ende cada anno aa dita oniuersidade, por dia de sam
Martinno do mes de nouenbro, en pas e en saluo, des libras de dineiros brancos,
contados viinte soldos por liura, ou a estimaçon deles na moeda que correr, e do al que o
ajades de disemo a Deus, liure e quite de todo outro enbargo e encarrego e trebuto
alguun. Outrosi he posto que uos, o dito Garçia Fernandes, e vosa moller, Maria Anes, e
vosas voses que non pagando as ditas des libras cada anno ao dito dia de sam Martinno
que o moordomo da dita [vniuer]sidade vos posa pennorar por elo sem pena alguna.
Demais, que non posades faser manda alguna a outra igleia perla dita casa saluo aa dita
oniuersidade. Outrosi, que se quiserdes vender, deitar ou sopennorar o dito soar de casa
ou parte delo, que primeiramente frontedes aa dita vniuersidade con ela e lle la dedes
porlo justo preço que uos outro por elo der, e non no querendo por ese preço resçeber
estonçe a vendede, deitade ou sopennorade aa tal pesoa que seia semellauil de uos que
faça e cunpra e pague e aguarde as condiçoes desta carta e cada huna delas. E para uos
anpararmos e defendermos a dereito eno dito tenpo con esto que uos aforamos,
obrigamos todos los bees da dita vniuersidade gaanados e por gaanar. E eu, o dito
Garçia Fernandes, que soo presente, por min e porla dita minna moller, que non he
presente, et porlas ditas voses, asi reçebo de uos, a dita oniuersidade, o dito soar de casa
aforado e para o alçar de parede e cobrir de madeira e de tella e o portar, para o mateer
eno dito tenpo en boo reuor, obrigo to<dos> los bees meus e da dita minna moller e das
ditas nosas voses gaanados et por gaanar.
Posto foi e outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto for ou pasar et
o non conprir e aguardar que peite a outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e interese çen morabedis da dita moeda; e a dita pena pagada ou non esta
carta e aforamento e as cousas en ela contiudas vallan e fiquen firmes no dito tenpo.
Feita a carta en Ourense, des e noue dias d´abril, anno do nasçemento do noso
sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e çinquo annos.

547
que] interlineado, sobre el renglón.

1129
Testemoyas que foron presentes: Lourenço Peres, aparellador, vesino d´Ourense, e
Johan Martines e Garçia Gonçalues e Pero Yanes de Ribela, clerigos do coro da dita
igleia d´Ourense e outros.

1440

1395, abril, 19. Ourense.

García Fernández anula el foro que le habían hecho los clérigos de coro de una
casa en la rúa da Praza.

A. Escrituras 20, nº 308. Orig. Perg.; 259 x 344 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de la misma fecha, el nº
1439 de esta colección. Nota al margen inferior, escr. humanística: «Es buena esta escritura
para probar que la casa del ospital es del cauildo y esta casa es de la capilla de san Andres».
Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa da Placa e tenna Gaspar de Tribes». Al dorso, escr.
gótica: «Carta de Garçia Fernandes …».

§ Iten, en este dito dia e per estas testemoyas, o dito Garçia Fernandes diso per min,
dito notario, que daua por nihuun o aforamento que lle ante deste feso a dita
oniuersidade das ditas casas, en seendo o dito soar casas, e que renonçiaua a el pois lle
fasia este dito nouo aforamento.
Testemoyas: os sobreditos.
E eu, Vaasco Martines, notario publico da çidade d´Ourense porla igleia desse lugar,
que a esto que dito he presente foy e em minna presença o fiz escriuyr e aqui meu nome
e meu signal fis en testemuyo de verdade, que tal he (signum: Vasco).

1441

1395, mayo, 16. Belesar.

El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo, vicario en


los contratos del cabildo por el deán don Pedro González de Orozco, y de Juan
Lorenzo, tenenciero del coto de Belesar de Melias, afora a perpetuidad a Juan
Pedreiro, morador en dicho coto, y a su mujer, María Pérez, el lugar de A Partida, una
viña llamada Salceda, dos leiras en Campomanso, otra leira en A Pedra do[…], la leira
de O Condado, la cortiña de Figueiredo, la cortiña del Allar, la leira de A Abelleira, la
heredad de Lama de Velle, la casa del horno, la leira de Gondor con sus castaños, y
una leira de monte en A Abelleira, todas libres de carga alguna, salvo diezmo. Los
foreros deberán plantar de viña el monte en los tres años siguientes y pagarán una
renta anual de la tercera parte del pan y vino que se coseche más, por derechura,
diecinueve maravedíes el día de san Martín.

A. Escrituras 17, nº 3. Orig. Perg.; 228 x 336 mm.; escr. gótica; mutilado a ambos lados
del pergamino, faltando las letras iniciales y finales de las líneas; pequeños rotos que
afectan a las líneas 10, 24 y 31; pequeña incisión entre las líneas 22 y 23 que no afecta al
texto; las incisiones hechas para el cosido al mazo de escrituras afectan a algunas letras;

1130
manchas de humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino dificultando la
lectura; dobleces en sentido horizontal que también dificultan la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 246 (nº 976).

[Sabea]m quantos esta carta virem commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense,
seendo juntado en noso cabidoo eno coro da dita igleia [por son de canp]aa tanjuda,
segundo que avemos de vssu et costume nos juntar a faser nosso cabidoo, con
consintimento de Ares Lourenço, congo da dita [igleia de] Ourense, vigario enos
contrautos do cabidoo por dom Pero Gonçalues de Orosco, dayan da dita igleia, e
outrosi con consintimento de Iohan Lourenço, ten[...]s o nosso couto de Belsar de
Mellees, damos et outorgamos a foro para por senpre a vos, Iohan Pedreiro, morador
eno dito couto, [et a su]a moller, Maria Peres, et a todas vosas voses e erdeiros por jur
de erdade, conuen a saber: o noso logar das Partidas, o qual vos […]des de foro de terça
de pam et de vinno; iten mays huna leira de vinna que chaman da Salseda, que parte con
outra nossa vinna […] Afomso Domingues, et en çima topa ena que ora ten Gonçaluo
Boldrom et he de foro de terça; iten mays outras duas leiras en Canpomanso […] de
foro de medio, as quaes partez (sic) de huun cabo ende illarga con a erdade de Oseira;
iten outra leira, de quarta, que ias a Pedra do […], et parte de huna illarga con a erdade
de Bobeda; iten mays a leira do Condado, que he de foro de terça, que parte de huun
cabo con a erda[de de] Oseira, e en çima topa eno caminno; iten a cortina de Figueiredo,
que he de foro de medio, con sua vinna como esta çarrada [...]; iten mays a cortina do
Allar, que he de foro de medio, commo esta çarrado sobre si; iten mays a leira da
Abelleira, que h[e de foro] de quarta, que parte con a nosa erdade que ten Iohan
Domingues, et en çima topa ena erdade do Regeiro; iten a erdade da Lama de Belle
[...]ade Moor Anes, que he de foro terça; iten vos aforamos mays a casa do Forno que
esta sobrelas casas de Gonçaluo Boldron et de Gonçaluo […]çal; iten mays a leira de
Gondor con seus castineiros que se laura de pam, que entesta ena erdade dos
Escudeiros, et poendose de vin[no …]as erdades que uos que a ponnades de vinna et de
foro de terça; iten mays huna leira de monte que ias ena Abelleira, quanto del[...]
poderdes faser, pero que ponades en estes tres annos primeiros que veen dela de vinna
cauadura de quatro omes, e ella envinad[a …]s las erdades segundo que de suso som
declaradas, asi de medio commo de terça commo de quarta, asi de pam commo de
vinno, que se tornen […] en foro para por senpre de foro de terça con a dita leira de
monte que asi avedes de faser de vinna. Damosvos a foro as sobreditas [...]s commo dito
he con entradas et saidas et con todos seus dereitos et perteenças per tal condiçom que
lauredes et paredes ben as [...]dades et vinnas et casas; e ponades o dito monte; e dedes
ende a nos de todas las ditas erdades de pan et de vinno et [...]sta a terça parte do que
Deus en elas der, pam ena ayra et conposta ena vinna et vinno eno lagar, o qual avedes
de coller […]so ome ou do que por nos teuer o dito nosso couto de Belsar, o qual avedes
de proueer de comer et de beber comunalmente en […] collerdes vossa nouidade; e
daredes por dereitura, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, porla dita casa et
cortinas de […]ça et por aruores et porlas ditas vinnas des et noue morabedis de dineiros
brancos, contados des dineiros o morabedi, ou a estima[çon d]elles ena moeda que
correr; e do al que aiades esto que vos asi aforamos commo dito he de disemo a Deus,
liure et quite de [todo] outro enbargo et carrego alguun. E he posto que se vos ou vossas
voses et erdeiros quiserdes vender, deitar ou supeno[rar e]sto que vos asi aforamos
commo dito he, ou parte delo, que primeiramente frontedes con elo a nos, o dito
cabidoo, et no lo dedes por [lo j]usto preço que vos outro por elo der, e non o querendo

1131
nos por ese preço reçeber enton vendede, deitade ou subpenorade [aa tal] persona que
seia semellauel de vos, et non mayor, que laure et pare ben et page o dito pan et vinno et
conposta et dereitura et cunpla […]da todas las condiçoes desta carta et cada huna delas.
Outrosy, he posto que se contenda recreçer ontre nos o dito cabidoo […]s, o dito Johan
Pedreiro et vossa moller et vossas vozes et erdeiros, sobre aquesto que vos asi aforamos
ou sobre parte delo que se termi[...] dita contenda per dous omees boos de nos, o dito
cabidoo, tomados a plaser das partes, toda outra appellaçon remota. Outrosi, he [...] que
vos nen vosas voses et erdeiros non posades faser manda nen oniuersario a outra igleia
nen moesteiro nen santuario alguun […]to que vos asi aforamos commo dito he sacado
a nos, o dito cabidoo. Outrosi, he posto que vos nen vosas voses et erdeiros non […]des
ingratos nen desconosçidos contra nos, o dito cabidoo, nen contra alguun de nos; e que
nos seiades vasalos seruentes et obedientes […]nos non ponades outro sennor nen
senorio a rostro. E nos, o dito cabidoo, obrigamos los bees da nossa mesa para enparar
[e] defender a dereito a vos, o dito Johan Pedreiro, et vosa moller et vossas voses et
erdeiros con esto que vos asi aforamos commo [dito] he. E eu, o dito Iohan Pedreiro,
que soo presente, por min et porla dita mina moller, que non he presente, et por todas
nosas [vos]es et erdeiros, asi reçebo de vos, o dito cabidoo, as sobreditas cousas
aforadas perlas condiçoes que ditas som, et obrigo to[dos] meus bees mouiles et raises
gaanados et por gaanar para laurar et parar ben et reparar a dita cassa et herdades et
ontre[cha]ntar as ditas vinnas et poer de vinna a dita leira de monte eno dito tenpo et
pagar o dito pan et vinno et dereitura commo dito he […] et aguardar todas las cousas et
condiçoes que en esta carta son escriptas et contiudas et cada huna delas.
E he posto […] que qualquer das partes que contra esto pasar et o non conprir et
aguardar que peite a parte aguardante por nome de pena et interee çen [morabedis de]
dineiros brancos; et a dita pena pagada ou non esta carta et todo o en ela contiudo fique
firme et valla para por [senpre].
Feita foy et outorgada esta carta eno dito logar, dez et seis dias do mes de mayo,
anno do naçemento de nosso [se]nnor Jhesu Christo de mill et tresentos et nouenta et
çinquo anos.
Testemoyas que presentes foron: dom Ares Fernandes, chantre, Afomso Fernandes,
[ar]çidiago de Bubal, Gil Rodrigues, mestrescola, Fernan Peres, abbade da Triidade,
Roy Gonçalues, thesoureiro, Afomso Fernandes, Bertolameu Peres, Diego [...]nes, Pero
Fernandes, Gonçaluo Anes, Martinno Gestosa, Gonçaluo Martines, Meendo Ares,
coengos d´Ourense, e outros.
(Signum: Stephanus Petri) E eu, Esteuo Peres, raçoeiro ena igleia d´Ourense, notario
et chançeller da dita igleia et çidade d´Ourense, que a este aforamento e a todo o que
sobredito he con as ditas testemoyas presente foy et548 esta carta de aforamento escripui
et aqui meu nome et signal puge en testimuyo de verdade, rogado e requerido.

1442

1395, mayo, 18. Ourense.

El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo, vicario para
los contratos del cabildo por el deán Pedro González de Orozco y del tenenciero del
coto de Belesar, Juan Lorenzo, afora a perpetuidad a Juan Pedreiro, morador en dicho
coto, y a su mujer, María Pérez, dos «pardieiros» en Belesar, feligresía de San Miguel

548
et] repetido.

1132
de Melias, que están exentos de cargo alguno, excepto diezmo, con la condición de
hacer en ellos casas de piedra y madera, y pagar una renta anual de una libra de la
moneda blanca o veinte sueldos por el día de san Martín.

A. Escrituras 20, nº 272. Orig. Perg.; 224x 286 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino; roto en la parte derecha del pergamino que afecta a
las líneas 4 a 8; rotos de pequeñas dimensiones que afectan a las palabras finales de las
líneas 22 a 24.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 246 (nº 977).

Sabbean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntado en noso cabidoo ena claustra noua de Sam Martinno per canpaa tanjuda,
segundo que am de hussu et costume de nos juntar a faser noso cabidoo, e con
consintimento de Ares Lourenço, coengo da dita igleia, vigario enos contrautos do
cabidoo por dom Pero Gonçalues de Orosco, dayan da549 dita igleia, e per consintimento
de Johan Lourenço, teente por nos o noso couto de Belsar de Melees, d[amos] et
outorgamos a foro a vos, Johan Pedreiro, morador eno dito couto, et a vosa moller,
Maria Peres, para por senpre por erdade [dous pa]redeiros que nos teemos, que estam
eno noso couto de Belsar, dos quaes huun deles esta ante a nosa adeg[a ...] sobrela casa
de Gonçaluo Boldron et en çima parte con a erdade de Maria Barreiros e ten a porta
contra adega eno ca[minno que v]ay para [Coynna] e o outro paredeiro esta tras adega
de Çima de Villa, segundo que esta demarcado. Damosv[os a foro] os ditos paredeiros,
con entradas et saidas, e con todos seus dereitos et perteenças, per tal condiçon que os
façades de madeiras et de paredes et os cubrades, e eles cubertos que os mantenades en
todos seus boos reparamentos que [non] desfalescan del e que dedes ende a nos, en cada
huun anno, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, ou ao que por nos teuer o dito
couto, huna libra de dineiros brancos ou vinte soldos por ela ou a estimaçon por eles ena
moeda que correr et do al que aiades as ditas casas de disemo a Deus, liures e quites de
todo outro enbargo et carrego alguun. E he posto que se vos, o dito Johan Pedreiro, et
vosa moller ou vosas voses et erdeiros quiserdes vender, deitar ou subpenorar esto que
vos asi aforamos commo dito he que primeiramente frontedes con elo a nos, o dito
cabidoo, et nolo dedes porlo justo preço que vos outro por elo der e non o querendo nos
por ese preço reçeber entom as vendede, deitade ou subpenorade a tal persona que seia
semellauel de vos, et non mayor, que pare ben as ditas casas de todo o que lles feser
mester et conpra et aguarde todas las condiçoes desta carta et cada huna delas. Outrosi
he posto que se contenda recleçer ontre nos, o dito cabidoo, et vos, o dito Iohan
Pedreiro, et vosa moller et vosas voses et erdeiros sobre rason desto que vos asi
aforamos commo dito he que se termine a dita contenda per dous omees boos de nos, o
dito cabidoo, tomados a plaser das partes, toda outra appellaçon. Aynda he posto que
per esto que vos asi aforamos, commo dito he, non posades faser manda nen oniuersario
a outra igleia nen moesteiro nen santuario alguun sacado a nos, o dito cabidoo. Outrosi
[he posto] que nos seiades vos nen vosas voses et erdeiros ingratos nen desconosçidos
contra nos, o dito cabidoo, [nen con]tra alg[uun] de nos, ante nos seede seruentes et
obediente. E nos, o dito cabidoo, obrigamos os bees da nosa [me]sa para enparar et
defender a vos, o dito Iohan Pedreiro, et vosa moller et vosas voses et erdeiros con esto
que vos asi aforamos commo dito he a dereito. E eu, o dito Johan Pedreiro, que soo
presente, por min et porla dita minna moller, que no he presente, et por todas nosas

549
da] repetido.

1133
voses et erdeiros asi reçebo de vos, o dito cabidoo, os ditos doos paredeiros aforados
perla maneira et condiçoes que ditas som et obrigo todos meus bees moueles et rayses
gaanados et por gaanar para reparar os ditos paredeiros de pedra et madeira et os cobrir
et manteer e reparar de todo o que lles feser mester et pagar os ditos vinte soldos ou a
dita libra et conprir et aguardar todas las cousas et condiçoes que en esta carta son
escriptas et contiudas et cada huna delas.
E he posto pena ontre as partes que qualquer que contra esto pasar et o non conprir
et aguardar que peite a parte aguardante por nome de pena et interee çen morabedis de
dineiros brancos; et a dita pena pagada ou non esta carta et todo e en ela contiudo fique
firme et valla para senpre.
Feita foy et outorgada esta carta eno dito cabidoo, des et oyto dias do mes de mayo,
anno a nativitate Domini Mmo CCC XCº quinto.
Testemoyas: don Ares Fernandes, chantre, Gil Rodrigues, mestrescola, Afomso
Fernandes, arçediano de Bubal, Fernando Peres, abbad da Triidade, Roy Gonçalues,
thesoureiro, Afomso Fernandes, Basco Peres, Diego Fernandes, Pero Fernandes,
Gonçaluo Anes, Martin Gestosa, Gonçaluo Martines, Meendo Ares, coengos d´Ourense
et outros.
(Signum: Stephanus Petris) E eu, Esteuo Peres, raçoeiro ena igleia d´Ourense,
notario et chançeller da dita igleia et çidade de Ourense, que ha esto que sobredito he
con as ditas testimuyas presente foy et esta carta de aforamento escripui, da qual o
tralado fica en minna nota e aqui meu nome et signal puge en testimuyo de uerdade,
rogado et requerido.

1443

1395, mayo, 28.

Antonio Fernández demanda a Elvira Leda, viuda de Pedro Fernández, por una
deuda de ochenta maravedíes. El juez designado para dirimir el pleito, Alfonso Pérez,
concede a Elvira Leda un plazo para presentar las pruebas que demuestren que la
deuda está saldada.

B. Fábrica 2, nº 645v. Copia simple. Perg.; 307 x 448 mm.; escr. gótica. En este
pergamino se han redactado cinco documentos relativos al pleito entre Antonio Fernández y
Elvira Leda por una deuda de ochenta maravedíes, siendo este el segundo; el primero, de 20
de julio de 1395, el nº 1447 de esta colección; el tercero, de 5 de julio de 1395, el nº 1445 de
esta colección; el cuarto, de 13 de agosto de 1395, el nº 1448 de esta colección; el quinto, de
6 de septiembre de 1395, el nº 1449 de esta colección. Deteriorado, tinta desvaída y
manchas de humedad y tinta que se extienden por todo el pergamino, haciendo
prácticamente ilegible el documento.

Anno domini mill e CCC XC V sexta feira, XXVIII dias do mes de mayo en
presenta de min Gonçaluo Fernandes, notario d´Ourense, etçetera. En este dito dia
Anton Fernandes demandou a Eluyra Leda oitenta morabedis …de Gonçaluo Anes,
notario, que foy, por ante Afonso Peres, juys, e ela diso que Pero Fernandes, seu
marido, que o … deuya mays de dez morabedis e o dito Afonso Peres, juys, asignou

1134
termio aa dita Eluira Leda para [pagar ditas … asy mostrar] paga ou quita dos550 ditos
oyteenta morabedis senon que …

1444

1395, junio, 1. Ourense.

El notario auriense Pedro Gómez, por orden del maestrescuela Gil Rodríguez de
Soutelo, vicario general del obispo don Juan, y a petición del canónigo Alfonso
Fernández, procurador del cabildo, traslada el codicilo de María González do Mato, de
11 de agosto de 1394 (vide doc. nº 1428).

A. Escrituras 15, nº 11. Orig. Perg.; 254 x 195 mm.; escr. gótica; presenta manchas de
humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausola do testamento de
Maria Gonçalues de Mato, moller que foy de Afonso Gomes Soolleiro, que mandou ao
cabido per todos seus bees dez e seis libras». Al dorso, escr. humanística: «Bien poco
importante, es una clausula de testamento de Maria Gonçalves do Mato que pone
conffusamente dez y seis libras de maravedis viejos sobre sus bienes».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 244 (nº 967).

[Inserta codicilo de María González do Mato, mujer del escudero Alfonso Gómez
Solleiro, de 11 de agosto de 1394, doc. nº 1428].

Este he o traslado da dita clausula do dito codeçyldo a qual eu, o dito Pero Gomes,
notario publico da çibdade de Orense porla ygleia dese lugar, a outorgamento dela con
as ditas testemoyas presente foy e aqui en minna presença a fis trasladar; o qual traslado
da dita clausula saquey do dito codeçyldo por lyçençia e abtoridade de Gyl Rodrigues,
mestrescola ena ygleia de Orense e vigario geeral ena dita ygleia e obispado de Orense
por don Iohan, porla graça de Deus e da santa ygleia de Roma esleyto confirmado ena
dita ygleia e obispado de Orense, que a ela deu sua abtoridade a pedemento de Afonso
Ferrnandes, coego ena dita ygleia de Orense e procurador do cabido da dita ygleia, a
que diso que pertençya a dita clasula do dito codeçyldo.
E o dito vigario diso que mandaua e mandou a min, o dito notario, sacar a dita
clausula do dito codeçildo e a dar sygnada de meu sygno ao dito Afonso Ferrnandes,
coego e procurador sobredito, por quanto diso que le perteeçia para guarda do dereyto
do dito cabido, e que entrepoynna seu decreto ao traslado ou traslados que eu da dita
clasula dese sygnados de meu sygnal que valesen e fesesen fee asi commo o publico
orygynal da dita clausula.
Feyto e sacado foy este traslado da dita clausula, [por] dada a dita abtoridade, ena
çibdade de Orense, o primero dia de juyo, ano do nasçemento do noso sennor Jhesu
Christo de mill e tresentos e nouenta e çinco annos.
Testemoyas que presentes foron a dita abtoridade: Diego Ferrnandes, Pero
Ferrnandes de Seauar, Meendo Ares, coegos da dita ygleia de Orense, Rodrigo Aluares,
raçoeyro da dita ygleia e outros.

550
dos] repetido

1135
E eu, Pero Gomez, notario sobredito, que a esto de susodito con as ditas testemoyas
presente foy e aqui en minna presença o fiz escripuir e meu nome e signal aqui fiz en
testemoyo de verdade, que tal he (signum: Pero Gomez).

1445

1395, julio, 5.

Alfonso Pérez, juez en el pleito que enfrenta a Antonio Fernández con Elvira Leda
sobre el pago de ochenta maravedíes, concede a la segunda nuevo plazo para presentar
las pruebas que demuestren que ya ha realizado el pago de los mismos.

B. Fábrica 2, nº 645v. Copia simple. Perg., 307 x 448 mm., escr. gótica. En este
pergamino se han redactado cinco documentos relativos al pleito entre Antonio Fernández y
Elvira Leda por una deuda de ochenta maravedíes, siendo este el tercero; el primero, de 20
de julio de 1395, el nº 1447 de esta colección; el segundo, de 28 de mayo de 1395, el nº
1443 de esta colección; el cuarto, de 13 de agosto de 1395, el nº 1448 de esta colección; el
quinto, de 6 de septiembre de 1395, el nº 1449 de esta colección. Muy deteriorado, la tinta
desvaída y las manchas de humedad y de tinta se extienden por todo el pergamino, haciendo
ilegible el documento prácticamente en su totalidad.

1446

1395, julio, 15.

El notario auriense Arias Eanes redacta el foro hecho por Juan Lorenzo de Cambeo
a Juan Eanes y a su mujer, Aldonza Eanes, y una voz, de dos leiros de heredad en Fonte
do Monte, feligresía de San Xillao de Ribela, redactado el 18 de noviembre de 1388,
tomándola de las notas del notario Gonzalo Pérez Sardiña (vide doc. nº 1375).

A. Cregos de coro, nº 136. Orig. Perg.; 298 x 265 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad y roto de pequeñas dimensiones entre las líneas 21 y 22, que no afectan a la
lectura. Al margen inferior, escr. humanística: «Juan de Canbeo, clerigo del coro afuera dos
heredades sitas en la feligresia de Ribela a Juan Anes, ano 1388, pertenesce a los clerigos
del coro porque los dexo por herederos este Juan de Canbeo, esta su testamento en estos
papeles». Al dorso, escr. gótica: «… que auya de faser saluo de outra [pedra] que veesse de
[coller] ca aquela parede que era comunal d´anbalas partes. … Testemoyas: Roy Galego et
Lourenço Rodrigues, morador en Santiago». Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro que fezo
Juan de Canbeo de dous leyros d´erdade que estan en Ribela». Al dorso, escr. humanística:
«digo que se paga la terçia de lo que se cogiere en esta propiedad».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 237 (nº 935).

[Inserta foro hecho por Juan Lorenzo de Cambeo, clérigo de coro, a Juan Eanes y a
su mujer, Aldonza Eanes, de dos leiros de heredad en Fonte do Monte, de 18 de
noviembre de 1388, doc. nº 1375].

E eu, Ares Yanes, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla igleia
desse lugar e dado por notario aas notas et escripturas que foron e ficaron de Gonçaluo

1136
Peres Sardinna, notario que foy d´Ourense, para as escripuir e meter en publica forma e
darlas aquelas pessoas a que perteesçeren, esta nota achey en huun liuro de suas notas; a
qual nota era escripta per sua mao, e non era rasa nen cançelada nen em outro lugar
suspeyto.
A que foy sacada da dita nota quinse dias do mes de julyo, anno do nasçemento de
nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e çinque annos.
Et aqui meu nome e signal fis, que tal he, em testemoyo de verdade.
(Signum).

1447

1395, julio, 20.

Alfonso Pérez, juez en el pleito que enfrenta a Antonio Fernández con Elvira Leda
sobre el pago de ochenta maravedíes, concede a la segunda cinco días para presentar
las pruebas que demuestren que ya ha realizado el pago de los mismos.

B. Fábrica 2, nº 645v. Copia simple. Perg.; 307 x 448 mm.; escr. gótica. En este
pergamino se han redactado cinco documentos relativos al pleito entre Antonio Fernández y
Elvira Leda por una deuda de ochenta maravedíes, siendo este el primero; el segundo, de 28
de mayo de 1395, el nº 1443 de esta colección; el tercero, de 5 de julio de 1395, el nº 1445
de esta colección; el cuarto, de 13 de agosto de 1395, el nº 1448 de esta colección; el quinto,
de 6 de septiembre de 1395, el nº 1449 de esta colección. Deteriorado, tinta desvaída y
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino, haciendo prácticamente
ilegible el documento.

Anno domini [mill e CCC XC e cinco, dia lunes, XX dias de jullio, demandou
Anton Fernandes a Eluyra Leda LXXXª morabedis que ela deuia, os quaes auia pagado,
e que o queria prouar … mostrou Anton Fernandes. Juises asignaron V dias…

1448

1395, agosto, 13.

Antonio Fernández solicita al juez Alfonso Pérez que dictamine a su favor por no
haber acudido Elvira Leda a la citación en la que debía presentar las pruebas contra la
demanda que le había interpuesto por el pago de ochenta maravedíes. El juez concede
a Elvira Leda un nuevo plazo, de doce días, para presentar las pruebas.

B. Fábrica 2, nº 645v. Copia simple. Perg.; 307 x 448 mm.; escr. gótica. En este
pergamino se han redactado cinco documentos relativos al pleito entre Antonio Fernández y
Elvira Leda por na deuda de ochenta maravedíes, siendo este el cuarto; el primero, de 20 de
julio de 1395, el nº 1447 de esta colección; el segundo, de 28 de mayo de 1395, el nº 1443
de esta colección; el tercero, de 5 de julio de 1395, el nº 1445 de esta colección; el quinto,
de 6 de septiembre de 1395, el nº 1449 de esta colección. Deteriorado, tinta desvaída y
manchas de humedad y tinta que se extienden por todo el pergamino, haciendo
prácticamente ilegible el documento.

1137
Anno Domini M CCC XC Vº, sesta feira, trese dias do mes de agosto. Ante Afomso
Peres, juys, paresçeu Anton Fernandes e pedio ao dito Afomso Peres que, poys que el
era çerto en commo el tiinna enprazada para [en] este dito dia para antel aa dita Eluira
Leda, e que poys que ela non paresçiu, que lle pedia que a condenase eno que lle auya
demandado. E o dito Afomso Peres, juis, diso que, por moyto abastanza de dereito, que
lle daua prazo aa dita Eluira Leda de este dito dia a dose dias primeiros segentes veese
mostrar [iten o que a senon que ao dito dia veese … e Garçia Peres, notarios].

1449

1395, septiembre, 6.

Antonio Fernández solicita al juez Alfonso Pérez que dictamine a su favor en el


pleito que lo enfrenta a Elvira Leda por el pago de ochenta maravedíes, por no haber
presentado ésta, tras cuatro aplazamientos, las pruebas de haber satisfecho la deuda.
No obstante, el juez concede a Elvira Leda nuevo plazo de diez días para presentar
pruebas y le indica que, en el caso de no presentarlas, deberá proceder al pago de la
cantidad reclamada.

B. Fábrica 2, nº 645v. Copia simple. Perg.; 307 x 448 mm.; escr. gótica. En este
pergamino se han redactado cinco documentos relativos al pleito entre Antonio Fernández y
Elvira Leda por una deuda de ochenta maravedíes, siendo este el quinto; el primero, de 20
de julio de 1395, el nº 1447 de esta colección; el segundo, de 28 de mayo de 1395, el nº
1443 de esta colección; el tercero, de 5 de julio de 1395, el nº 1445 de esta colección; el
cuarto, de 13 de agosto de 1395, el nº 1448 de esta colección. Deteriorado, tinta desvaída y
manchas de humedad y tinta que se extienden por todo el pergamino, haciendo
prácticamente ilegible el documento.

Anno Domini Mº CCCº XCº Vº, luus, seis dias do mes de setembro. Ante Afonso
Peres, juis d´Ourense, aparesçeron o dito Anton Fernandes e a dita Eluyra Leda, e logo
o dito Anton Ferrnandes pediu ao dito juys que mandase per [sentença] aa dita Eluyra
Leda que lle dese e pagase os ditos morabedis, pois que lle ja foran [asignados] quatro
prasos a que mostrase a paga ou […] dos ditos [dineiros], e por quanto o non mostrara
que lle pedia, segundo pedido auia, que o dito juys dese que por quanto el […] aja
asignados quatro prasos a que presentase paga dos ditos morabedis e pasaua ja … que,
por mayor abastanza de dereito, que lle asignaua termio de […] a dez dias e deles
primeiros seguentes a que mostrase […]ou quita senon o dito termio pasado que lle
mandaua […] pagase os ditos oyteenta morabedis…

1450

1395, septiembre, 13. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo Juan


Alfonso de Castro, en lugar del deán en los contratos del cabildo, afora a perpetuidad
al juez auriense Alfonso Pérez y a su mujer, Constanza Eanes, una leira de heredad y
terreno en O Couto, en término de la ciudad de Ourense, perteneciente a la renta de A
Pena, con la condición de plantar viña en los tres años siguientes. Los foreros pagarán

1138
anualmente seis libras por el día de san Martín y el diezmo. Las heredades que se
aforan habían sido devueltas al cabildo auriense por el anterior forero, el canónigo
Alfonso Fernández, al no poder cumplir las condiciones establecidas en su contrato de
foro.

A. Escrituras 15, nº 10. Orig. Perg.; 317 x 303 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero, y el segundo, de 19 de octubre de 1395,
el nº 1451 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no llegan a impedir la
lectura; rotos en la parte central de las líneas 3 a 11 y 18 a 20. Al dorso, escr. gótica: «Carta
do bacelar do Couto e da [vinna]…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 246 (nº 978).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo e pesoas e coengos e omes
boos da igleia d´Ourense, e presente e outorgante Iohan Afonso de Castro, coengo da
dita igleia teente lugar do dean enos contraptos do cabidoo, seendo juntados en noso
cabidoo per canpaa tanjuda, sigundo avemos de vso e de costume, damos e outorgamos
a foro a vos, Afonso Peres, juis d´Ourense, e a uosa moller, Costança Yanes, que non he
presente, e a todas uosas uozes [para] senpre huna leira de herdade e de terreo que nos
auemos en termio desta çidade d´Ourense, hu chaman O Couto, e perteesçe aa nossa
renda de Pena, a qual de nos ti[uo] aforada Afonso Fernandes, coengo, que he presente,
e demytiunosla per este notario per que esta carta he feita por quanto entendeu que non
podia conprir e aguardar as condiçoes que co[...]nan postas, e nos reçebemos en nos a
dita herdade per este dito notario; e a qual leira parte duun cabo con outra leira d´erdade
que uos, o dito Afonso Peres, teedes aforada da [capela que] ordenou Oufemia Cacha, e
do outro cabo parte com o canpo do Couto, e fere en fondo no caminno vello dos
Herdeiros, que uay per ontre esta herdade [...]ran Françisco, alfayate, e Afonso de
Uilarnaz, e en çima entesta no caminno grande que uay de Porto Carreiro para O Couto
e para Heruedelo; a qual leira d´er[dade ...] e en canpo gran tenpo ha. Aforamosvos a
dita leira d´erdade para senpre sigundo dito he con todas suas entradas e seydas e con
todos seus dereitos [...]er tal condiçon que a chantedes de vinna en estes primeiros tres
annos que veen, e ela chantada que a lauredes e paredes ben commo non desfalesca per
mingoa de [...]ramento; e dedes ende e paguedes uos e uosa uoz de foro cada anno a
nos, o dito cabidoo, ou551 ao que perlo tenpo teuer a dita nosa renda de Pena, por dia de
san [Martinno do] mes de nouenbro, seis libras de dineiros brancos desta moeda vsual
que ora corre, de que contan quareenta pares de dineiros brancos por tres libras, ou a
estimaçon delas na moeda que correr perlo tenpo, e do al que a ajades de disemo a
Deus, liure e quite de todo outro enbargo e encarrego alguun. E se vos ou uosa uoz
quiserdes vender, deitar ou subpinorar a dita leira ou parte dela que primeiramente
frontedes a nos, o dito cabidoo, que a ajamos porlo justo preço que uos outro por ela
der, e non na querendo nos por ese preço resçeber entonçe a vendede, deitade ou
subpinorade aa tal pessoa que seia uosa semellauil, que laure e pague e cunpra e aguarde
todo esto que dito he. Outrosy, he posto que non posades uos nen uosa uoz fazer manda
nen aniuersario perla dita herdade a igleia nen a moesteiro saluo a nos, o dito cabidoo. E
obligamos os bees da mesa de nos, o dito cabidoo, para vos anparar e defender senpre a
dereito con a dita herdade que uos aforamos commo dito he e para uos la faser saa e de
pas a todo tenpo. E eu, o dito Afonso Peres, que soo presente, por min e porla dita
minna moller, que non he presente, e por toda nosa uoz, para senpre asi o outorgo e

551
ou] reescrito por encima por la misma mano que redacto el documento.

1139
reçebo en min a [dita leira] d´erdade aforada de vos, o dito cabidoo, ena maneira que
dita he, e obligo todos meus bees para a chantar e laurar e parar ben e pagar cada anno
[...] dito dia a vos, o dito cabidoo, ou ao teedor da dita renda as ditas seis libras do dito
foro e conprir e aguardar todas las condiçoes e cada huna delas que [en es]ta carta son
contiudas.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto passar e o non
conprir e aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de
pena e de interesse dusentos morabedis da boa moeda; e a dita pena pagada ou non esta
carta e aforamento sobredito fique firme e valla para senpre.
E eu, o dito Afonso Fernandes, coengo, que soo presente, asi outorgo a dita
demitaçon e todo esto sigundo e ena maneira que dita he.
Feita a carta eno dito cabidoo, trese dias do mes de setenbre, anno do nasçemento de
noso saluador Ihesu Christo de mill e trezentos e noueenta e çinquo annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Rodrigo Afonso, fesico, e Pero Afonso,
porteiro do dito cabidoo, e Lourenço Martines, ome do dito Afonso Peres, e outros.

1451

1395, octubre, 19, martes.

Juan Clérigo, doblero de la iglesia auriense, tenenciero de la renta de A Pena,


confirma el foro que había hecho el cabildo auriense al juez Alfonso Pérez y a su mujer,
Constanza Eanes, de una leira de heredad y terreno en O Couto, el 13 de septiembre de
1395 (vide doc. nº 1450).

A. Escrituras 15, nº 10. Orig. Perg.; 317 x 303 mm.; escr. gótica En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de 13 de septiembre de
1395, el nº 1450 de esta colección. Presenta manchas de humedad, en la suscripción notarial
y el signo, sin llegar a impedir la lectura; rotos en la parte central de las líneas 3 a 11 y 18 a
20. Al dorso, escr. gótica: «Carta do bacelar do Couto e da [vinna]…».

§ E despois desto, dia martes, dez e noue dias do mes de outubre deste anno
sobredito, en presença de min, notario, e testemoyas juso scriptas, Johan Clerigo,
dobreiro da igleia d´Ourense e teedor da renda de Pena porlo dito cabidoo, diso que
outorgaua e consintia, e outorgou e consintiu, eno dito aforamento que o dito cabidoo
auia feito para senpre da dita leira d´erdade ao dito Afonso Peres e sua moller e sua uoz
sigundo e ena maneira que sobredita he.
Testemoyas que foron presentes: Francisco Yanes, notario d’Ourense, e Roy Garçia,
escripuan e outros.
(Signum) E yo, Ruy Gonçalues de Tapia, thesorero de la eglesia de Orense, notario
publico por la auctoridat apostolical, fuy presente a todo lo sobredicho con los dichos
testigos e per mandado de los dichos personas canoigos e omes buenos del dicho cabillo
e bicario e a ruego e requirimento del dicho Alfonso Peres, occupado de otros negoçios,
fize escriuir esta carta de aforamiento e signela de mi signo acostubrado en testimonio
de berdat.

1140
1452

1396, enero, 8. Ourense.

El sastre Rodrigo Arias «Chacoto», morador en Ourense, en la rúa de Fonte


Arcada, dimite la mitad de la cortiña de Giizo, más allá de la Porta da Aira, que tenía
aforada de Martín de Albán y de su hermana, Teresa de Albán, mujer de Martín
Calveiro, por no poder cultivarla por si mismo y no poder hacer frente al pago de toda
la renta.

A. Cregos de coro, nº 77. Orig. Perg.; 187 x 190 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de la misma fecha, el
siguiente número de esta colección. Presenta manchas de humedad que no llegan a impedir
la lectura; pequeños rotos, originados por la acción de anóbidos, en las líneas 2, 32 y 33;
doblez vertical que afecta a una letra de la línea 22. Al dorso, escr. gótica: «Carta da chousa
de Giinzo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 246 (nº 979).

Sabean quantos esta carta biren que eu Rodrigo Ares, dito Chacoto, alffayte,
morador em Ourensse, ena rua de Fonte Arcada, que soo presente, por razon que eu
tiinna aforada huna cortinna de chousa que iaz alen de a Porta d´Ayra, a qual chaman a
cortinna de Giizo, de uos, Martim d´Aluan, et de vossa yrmaa, Tereyia d´Aluan, moller
de Martin Calueyro, e agora, por quanto eu non poso teer nen laurar per min meesmo
toda a dita cortinna et me he gran carrega todo o foro que ajo de pagar dela, por ende
demytouos a meatade da dita cortynna a uos, o dito Martin d´Aluam.
E eu, o dito Martin d´Aluan, que soo presente, asy a reçebo em min a dita meatade
da dita cortynna et dou a uos, o dito Rodrigo Ares, e a todos vosos bees por liures e por
quitos em rason da meatade do dito foro da dita cortinna.
Testemuyas que a esto foron presentes: Afonso Fernandes, criado de Affonso
Jubyteyro et Pero Marinno, raçoeyro, et Gonçaluo Afonso, yrmao de min, notario.

1453

1396, enero, 8. Ourense.

Martín de Albán afora a perpetuidad a Alfonso de Veredo y a su mujer, Inés Pérez,


la mitad de la cortiña de Giizo, más allá de la Porta da Aira, con la mitad del agua que
hay en ella y con la mitad de los árboles, por una renta anual de diez maravedíes,
pagaderos por el día de san Martín. Alfonso Veredo, acuerda con Rodrigo Arias, forero
de la otra mitad de la cortiña, reparar y limpiar los pozos a medias.

A. Cregos de coro, nº 77. Orig. Perg.; 187 x 190 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo, y el primero, de la misma fecha, el
número anterior de esta colección. Presenta manchas de humedad que no llegan a impedir la
lectura; pequeños rotos, originados por la acción de anóbidos, en las líneas 2, 32 y 33;
doblez vertical que afecta a una letra de la línea 22. Al dorso, escr. gótica: «Carta da chousa
de Giinzo».

1141
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 246 (nº 979).

Em este dito dia e per estas testemuyas, eu, o dito Martin d´Aluan, dou a foro
Afonso552 de Veredo, que sodes presente, et a uossa moller, Eynes Peres, que non he
presente, e a toda vossa vos para senpre a dita meatade da dita cortinna per tal condiçon
que a lauredes e paredes bem; et que dedes e pagedes vos e a dita vossa moller e toda
vossa uos a min e a toda minna vos de foro em cada uun anno en pas e en saluo porla
meatade da dita cortynna des morabedis de dineiros brancos ou a estimaçon delles em
outra moeda qual correr por dia de sam Martinno do mes de nouenbro. E por este foro
ajades a meatade da dita cortinna segundo a min perteesçe et segundo que esta
demarcada e partida con a meatade da augoa que esta ena dita cortynna et con a
me[ata]de de553 todalas aruores que em ela estan de dizemo a Deus, liure e quite de todo
outro enbargo et encarrego alguun. E se quiserdes vender, deytar ou supinorar a
meatade de dita cortinna ou parte dela que primeiro seia eu ou minna vos con elo
frontados e requeridos et nos seia dada porlo justo preço que outro alguun por ela quiser
dar, e non ha querendo eu reçeber porlo dito preço que enton a vendades ou deytedes aa
tal pessoa que seia semellauil de uos, que laure e page e cunpla e agarde todalas
condiçoes desta carta e cada una delas segundo que uos sodes tiiudo e obrigado. Et
obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar para vos anparar e deffender senpre a
dereito con a meatade da dita cortynna. E eu, o dito Afonso de Veredo, que soo
presente, por min et porla mina moller, que non he presente, asy o outorgo e reçebo em
min de uos, o dito Martim d´Aluan, a meatade da dita [c]ortynna aforada para senpre, e
para laurar e parar bem et para pagar o dito foro en cada uun anno e conprir e agardar
todalas condiçoes desta carta e cada una delas obrigo a uos todos meus bees gaanados e
por gaanar.
Outrosy, foy logo posta condiçon e pustura entre o dito Afonso de Veredo et
Rodrigo Ares que aposten e a lynpen os poços de per medyo.
Outrosy, foy posta pena entre estas ditas partes que qualquer delas que contra esto
que sobredito he quiser pasar et ho non quiser conprir e agordar que peyte aa outra parte
que o conprir e agordar quiser por nome de pena e pustura et interesse çem morabedis
da boa moeda; e a dita pena pagada ou non esta carta e todo o en ela contiiudo fique
firme e valla para senpre.
Feita a carta en Ourense, oyto dias do mes de janeiro, anno do nasçemento de noso
sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e seys annos.
Testemoyas que a esto foron presentes as sobreditas: Afonso Fernandes, criado de
Afomso Fernandes, jubiteiro, e Pero Marynno, raçoeyro e Gonçaluo Afonso, yrmao de
min dito notario.
E eu, Ares Yanes de Canedo, notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e
porla igleia dese lugar, a esto que sobredito he presente foy con as ditas testemuyas e
esta carta escripuy e aqui meu nome e meu signal fis, que tal he, em testemuyo de
verdade (signum).

1454

1396, marzo, 15. Sevilla.

552
Afonso] sobreescrito, sobre otro nombre que no se puede leer.
553
a meatade de] llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, después de la
suscripción notarial, donde se escribe este texto. E con] repetido.

1142
Enrique III, por denuncia del cabildo auriense, ordena a Juan de Nóvoa y a quienes
en el futuro tengan A Ponte Vella de Ourense que permitan al cabildo tener libremente
el barco de Portovello, tal y como acostumbraba desde tiempos inmemoriales,
especialmente en tiempos de su abuelo, Enrique II, y de su padre, Juan I.

B. Porto Vello, ff. 5v-6r. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito
celebrado entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense
con el obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del
barco de Portovello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.
C. Porto Vello, ff. 8r-9r. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito
celebrado entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense
con el obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del
barco de Portovello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.

ED. LEIRÓS, La barca de Portovello en Ourense, 152-153 [con omisiones de texto].

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 67 (nº 207).

Se transcribe el texto de Porto Vello, ff. 5v-6r.

Don Enrrique, por la graçia de Dios, rey de Castilla, de Lleon, de Tolledo, de


Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Aljezira et sennor
de Bizcaya et de Mollina, a uos Juan de Nouoa, mi vasallo, et a otro qualquier o
quallesquier que por vos tienen o touieren la Puente de Orense agora et de aqui
adealante e a qualquier de uos a quien esta mi carta fuer mostrada, o el traslado della
signado de escripuano publico, salud et graçia. Sepades que el cabildo de la eglesia de la
çibdad de Orense se me enviaron querellar e dizen que ellos que vsaron et
acustunbraron de muy longo tienpo a esta parte paçificamiente que el barquo de Porto
Uello, que esta en çima de la dicha puente, que andodiese, por ellos et en su nonbre de
vna parte a otra libremiente sin enbargo algunno, e agora que de poco tienpo aca que
uos e los otros allcaldes que avedes tenido la dicha puente que non consintides andar el
dicho barco segund sollia, et que lles quebrantades et turbades la dicha costunbre; et
enviaronme pedir por merçed que lles prouiese de remedio sobre ello. Et yo touilo por
bien, porque uos mando que dexedes et consintades al dicho cabildo de la dicha egllesia
o al que lo oviere de recabdar por ellos que trayan el dicho barco del Puerto Uello e
vsen del libremiente, sin enbargo algunno, agora e de aqui adelante, segund que mejor e
mas conplidamiente lo vsaron e acostunbraron traer en los tenpos pasados e
espiçialmente en tienpo del rey don Enrrique, mi avuelo, e del rey don Juan, mi padre et
mi sennor, que Dios perdone, et non lles pongades en ello enbargo nin contradiçion nin
turbaçion algunna, ca mi merçed e voluntad es que ellos vsen del dicho barco
liuremiente, segund dicho es. E non fagades ende al por alguna manera, sub pena de la
mi merçed et de quatro mill maravedis a cada vno554 // [fol. 6r.] de uos por quien fincar de
lo asi fazer et conplir555 para la mi camara. Pero si contra lo sobredicho algunna cosa
quisierdes dezir o rasonnar porque lo non deuades asi faziere, por quanto dize que sodes
poderosos et talles con quien por alla non poderia alcançar conplimiento de justiçia e el
tal pleito pertenesçe a mi de librar et oyr, mando al ome que uos esta mi carta mostrare,

554
Cambio de folio, al final del mismo aparece la firma de los notarios ante los que se desarrolla el
pleito «Aluaro Afonso, notario (rubricado)» y «Johan Paas, notario (rubricado)».
555
et conplir] repetido.

1143
o el dicho su traslado signado commo dicho es, que uos enpraze que paraescades ante
mi du quier que yo fuer del dia que uos enprasare fasta quinze dias primeros segientes,
so la dicha pena, a dezir por qual razon non conplides mi mandado. E de commo esta mi
carta fuer mostrada e la conplierdes mando, so la dicha pena, a qualquier scripuano
publico que para esto fuer llamado que de ende al que uos la mostrare testemoyo
signado con su signo, por que yo sepa en commo conplides mi mandado.
Dada en la moy nobre çibdade de Seuilla, quienze dias del mes de março, anno del
nasçemiento del nuestro saluador Ihesu Christo de mill et trezientos et nouenta e seis
annos.
Yo, Johan Garçia, la fize scripuir por mandado de nuestro sennor el rey.
Yo, el rey.

1455

1396, marzo, 18, sábado. Sevilla.

El obispo auriense don Pedro, canciller mayor de la reina de Castilla, nombra a


García Díaz de Espinosa, su criado, como alguacil, merino y corregidor de la ciudad
de Ourense y sus cotos para que imparta justicia civil y criminal. Asimismo lo
constituye como su procurador, dándole amplios poderes para que lo represente en
pleitos, imponga y cobre penas, y gestione los bienes de la mitra.

B. Bispo, nº 109. Perg.; 510 x 315 mm.; escr. gótica. Inserto en escritura de foro
otorgada por García Díaz de Espìnosa, procurador del obispo auriense don Pedro, a favor
Rodrigo González, de 18 de agosto de 1396 (doc. nº 1461). Presenta manchas de humedad
que se extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura en varias líneas; roto de
pequeñas dimensiones que afecta a algunas letras de la línea 18. Al dorso, escr. humanística:
«Reponços lo que trago na escrivania y lo escrivi aqui porque no se me desacordara».
C. Bispo, nº 117. Perg.; 440 x 388 mm.; escr. gótica. Inserto en escritura de foro
otorgada por García Díaz de Espìnosa, procurador del obispo auriense don Pedro, a favor
Gonzalo Rodríguez, de 17 de mayo de 1403. Presenta manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino, dificultando e impidiendo la lectura en varias líneas;
doblez vertical que dificulta la lectura de varias palabras de las cinco primeras líneas; roto
en la esquina inferior derecha, probablemente realizado con un objeto cortante.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 246-247 (nº 980).

CIT. ES, XVII, 140.- LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 500.

Sepam quantos esta carta viren commo nos, dom Pedro, por la graça (sic) de Dios e
de la santa igllesia de Roma obispo de Orense, chanceller mayor de la reyna de Castilla,
por faser bien e merçede a uos, Garçia Diaz d´Espinosa, nuestro criado, fazemosuos
nuestro algoasil e merino e outrosy nuestro corregedor por nos e em nuestro grado e de
la dicha nuestra çibdat de Orense e de todolos nuestros lugares e cotos e de cada vno
dellos que nos auemos em todo el dicho nuestro obispado et çibdat de Orense, e para
que podades correger, meryndar e correjades e merindedes e fagades em todos e em
cada vnos dellos nuestros vasallos, moradores e pobradores en la dicha nuestra çibdat e
lugares nuestros, e cotos e obispado de Orense agora e em todos tienpos justiçia çiuil e
criminal e todas e qualesquer cosas e cada vna dellas que a los dichos offiçios e a cada

1144
vno dellos pertenençem e perteneçer deuen em qualquer maneira. E para lo sobredicho e
cada vno dellos mejor e mas conpridamente faser e conprir tan grande e tan conprido
poder commo nos auemos et auer auemos e podemos tal e tam grande e tan conprido
vos lo damos e outorgamos.
E mandamos a todolos vasalos e moradores e pobradores de la dicha nuestra çibdat e
lugares nuestros e cotos del dicho nuestro obispado de Orense e a cada vnos dellos que
uos obediscan e cunplam em todo e por todo vuestro mandado non ponendo a ello nin a
parte dello escusa de maliçia em contraryo algunno asy commo deuen conprir e
conpririan el nuestro mismo.
Otrossy, mandamos a todos e a cada vnos dellos que uos recudam e fagan recudir
con todolos derechos e tributos que som acustunbrados de dar et que deuen de recudir a
los alguaziles e merynos e corregedores que por tienpo e tienpos fasta aqui foron en la
dicha nuestra çibdat e lugares nuestros cotos del dicho nuestro obispado de Orense su
pena de la nuestra merçed e de seys mill maravedis556 a cada vno por quen fincare delo
asy fazer e conprir commo dicho es para la nuestra camara.
Otrosy, damosvos todo nuestro poder conprido, segun que mejor de derecho
podemos e deuemos, para que por nos et em nuestro nonbre e garda podades requerir e
afrontar e requerades e afrontedes al conçejo e onbres buenos, nuestros vasallos, vizinos
et moradores en la dicha nuestra çibdat de Orense, e a qualesquer otros nuestros vasallos
de otros qualesquer lugares nuestros, vizinos e moradores, e a cada vno dellos, que uos
fagan pleito e omenajen o pleitos e omenajees qualesquer que buenos e leales vasallos
de derecho deuen e som tenydos de faser a su sennor e que ellos e cada vno dellos fasta
aqui fezeron em qualquer maneira a los nuestros anteçesores solas penas quel derecho e
fuero e ley deste regno manda.
Otrosy, de dies mill maravedis a todos e a cada vno dellos por quen fincar delo asy
faser e conprir, e para que en <e>sta rason podades fazer e fagades todos aquelas
premyas e preendas e afincamentos.
E otrossy pongades penas quales vos quiserdes e que nos mysmo poriamos e
fariamos e faser poderiamos si a todo e a cada vno dello presiente fuesemos, e para que
podades demandar, correger, auer e cobrar e tomar las dichas penas e calunyas e otra o
otras qualesquer por uos demas puestas e todas e qualesquer dellos sobre dichos e cada
vno dellos que en ellas vos caeren em qualquer maneira e rason.
Otrosy, que podades prendar et tomar pessoas qualquier o qualesquer dellos sobre
dichos e cada vno dellos que uos en las dichas penas e otras qualesquer por vos puestas
caeren por la dicha rason et por otra qualquier non conprindo nin obedisçendo vuestro
mandado commo les nos aqui mandamos.
Otrosy, vos damos todo nuestro poder conplido que podades aforar et aforedes todos
e qualesquier fueros e feudas e cada vna dellas que pertenençem e pertenesçer deuen em
qualquer maneira a la nuestra messa obispal et a nos por la dicha nuestra iglesia en la
guisa et maneyra que vos entendades que es seruico de Dios e da nuestra igllesia, et
otrosy nuestro prouecho, et para que otrosy podades tirar e reuocar et tomar em vos sy
mynester fuere e a nuestro seruyçio cunplire todos e qualesquier o qualquier fuero e
fueros, feudo o feudas (sic) que uos entenderdes que non fueron nin som segun dicho es
bien aforados segun derecho e custunbre della dicha nuestra iglesia e çibdat e obispado
de Orense.
E prometemos de auer por firme, estauale (sic) e valedero agora e todos tienpos
todas e qualesquer cosas e cada vna dellas a todo lo sobredicho e a cada vno dello e
otras qualesquer o qualquier a lo sobredicho em qualquier maneira e por qualquer rason

556
maravedis] representado por la abreviatura de morabedis «mor».

1145
pertenesçentes que vos, el dicho Garçia D[iaz, feser]des aforardes, trautardes, libardes
(sic), tomardes, condanardes, rasonardes e pena e penas quales que vos leuardes e
preenderdes e preendardes en qualquier maneira commo dicho es asy commo sy por nos
mismo fuese todo e cada vno dello fecho [dicho] trautado, rasonado e condenado,
tomado, librado pena o penas leuando, preendendo, preendando, et a lo sobredicho e a
cada vno dello em qualquer maneira perteneçesiente fecho, aunque sean de aquela
natura e condiçion que demandan e requirem mas espeçial mandado, su obrigaçion de
todos nuestros bienes espirtuales (sic) e tenporales ganados e por ganar, que para ello
obrigamos.
E porque todo lo sobredicho e cada vno dello sea firme e non venga en dulta
mandamos al dicho Garçia Dias dar esta nuestra carta firmada de nuestro nonbre e
seellada con nuestro sello. E por mas firmedunbre rogamos a Pero Alfomso de Leon,
escripuano del rey e su notario publico en la su corte e en todos sus regnos, al qual
rogamos que la signase de su signo.
Que fue fecha en la moy noble çibdat de Seuilla, estando y el dicho sennor rey,
sabado, XVIIIº dias de março, anno del naçemento de nuestro sennor Ihesu Christo de
mill e tresentos e nouenta e seis annos.
Testigos que fueron presentes: Garçia Plego e Johan Gonçalues, clerigos, e Vasco de
Vargea e Johan d´Espinosa e Alfonso de Vejar, escuderos del dicho sennor obispo.
Petrus, episcopus Auriensis.
E yo, el dicho Alfomso de Leon, escripuano e notario publico sobredicho, presente a
todo lo que dicho em vno con los dichos testigos et a rogo e otorgamento del dicho
sennor obispo fis escripuir esta carta et fis en [e]lla este mio signo en testimonio de
verdat.

1456

1396, abril, 5. Ourense.

El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo


Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Juan Alfonso de Castro,
vicario general del obispo don Pedro, afora a Juan Alfonso de Castadón y a su mujer,
Marina Martínez, moradores en la rúa da Barreira, durante sus vidas y a cuatro voces
una leira de viña en A Carballeira, que debe foro de quinta al cabildo y diezmo, por
una renta anual de cuatro libras de dineros blancos, pagadera por el día de san Martín.
Juan Alfonso de Castadón ya había tenido aforada esta leira del anterior tenenciero, el
canónigo auriense Gonzalo Eanes.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 8. Orig. Perg.; 166 x 308 mm.; escr. gótica; mancha de
humedad que afecta al comienzo de las líneas 1 a 13; agujero en la parte inferior del
pergamino que no afecta al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta da da (sic) vina de [Fernan
…]».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 89r. Papel, 200 x 306 mm.; escr. humanística. En la
relación de escrituras relativas a la sucesión que doto Rodrigo Pérez Fungoso, realizada por
el racionero Pedro de Ortega el 25 de febrero de 1575.
Extr. Fábrica 0, nº 91r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 247 (nº 981).

1146
Sabbean quantos esta carta viren que eu, Pero Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense e teente a susiçon (sic) que hordinou Roy Peres Fungoso, que foy, morador
en Ourense, per outoridade e liçençia de Johan Afonso de Castro, uigario geeral do
honrrado padre e sennor dom Pedro, porla graça de Deus bispo d´Ourense, dou e
outorgo a foro a uos, Johan Afonso de Castedon, e a uosa moller, Marinna Martinet,
moradores en Ourense, ena rua da Barreyra, em vosa uida d´anbos e a quatro uoses apus
uosa morte, huna de pus outra, quaes nomear o pustrimeiro de uos a tenpo de seu
fignamento, e se as ditas uoses non nomeardes que o seian os que os uosos bees
herdaren de dereito, huna leira de vinna que he da dita suçisom, a qual esta en
Carualleyra, a par de huna vinna de Fernan Gonçalues, e do outro cabo esta a par de
outra vinna de Johan Fernandes Angeli, e en çima topa en outra vinna de Fernan
Rodrigues, capelan de Santa Oufemea, e en fondo fere en outra vinna de Gonçaluo
Çide; a qual vinna uos ia ante desto tiinades aforada de Gonçaluo Anes, coengo
d´Ourense, meu anteçesor que foy. Aforouos a dita vinna con suas entradas e seidas e
con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que a lauredes e paredes ben, en
tal maneira que non defalesca per mingoa de lauor e de boo paramento, e que façades
per a nouidade que Deus y der foro de quinta ao bispo d´Ourense, e dedes ende a min en
toda minna uida, e depoys ao que for teendor da dita suyçon, cada anno en saluo, por dia
de san Martinno de nouenbro, quatro libras de dineiros brancos desta moeda que agora
corre, de que contan viinte soldos por huna libra, ou a estimaçon delas ena moeda que
correr perlo tenpo, e do al averdes a dita vinna liure e quite de todo outro enbargo e
encarrego alguun. E se a quiserdes vender, deytar ou sopennorar, que primeiramente a
vendades, deytedes ou su penoredes ante a min ou ao teedor que for perlo tenpo da dita
suyçon ca a outre alguun, querendoa nos por o justo preço que outre por ela der, e non
na querendo que enton a vendades, deytedes ou sopenoredes aa tal pesoa que seia
semellauil de uos que laure e pare ben a dita vinna e faça os ditos foros e cunpra e
aguarde todas las condiçoes desta carta e cada huna delas segundo que uos sodes tiudos
de conprir e aguardar. E para con a dita vinna seerdes anparados e defesos a dereito,
obrigovos os bees da dita suçison. E eu, o dito Johan Afonso, asy reçebo de uos, o dito
Pero Anes, a dita vinna aforada commo dito he; e para a laurar e parar ben e faser de
cada anno os ditos foros e conprir e aguardar todo o que dito he obrigo a uos todos meus
bees gaanados e por gaanar.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra esto que dito he quiser pasar peyte aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena çen morabedis de dineiros
brancos; e a dita pena pagada ou non esta <carta> e aforamento fique firme e valla
segundo dito he.
E eu, o dito Johan Afonso, uigario sobredito, por quanto foy e soo çerto per omes de
fe e de creer e per juramento que de uos, o dito Pero Anes, reçebi sobre santos auangios
que este aforamento que vos fasedes ao dito Johan Afonso que he prol e boo paramento
da dita suyçon, por ende mando que ualla e aia firmedue asy e ena maneira que he feito.
Feyta a carta en Ourense, çinco dias do mes d´abril, anno do naçemento de noso
sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e seys annos.
Testemoyas: Gonçaluo Anes da Castineira, coengo d´Ourense, e Roy Lourenço,
dobreiro dese lugar, e Aluaro Anrrique, moradores en Ourense.
E eu, Fernan Gonçalues, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia dese lugar, que a esto presente foy e o escripui e meu nome e signal y puge en
testemoyo de verdade, que tal (signum) he.

1147
1457

1396, abril, 28. Sevilla.

Albalá de Juan de Nóvoa ordenando a Álvaro González y a Domingo Eanes,


perceptores del portazgo de A Ponte Vella de Ourense, eximir del pago del portazgo al
cabildo auriense.

B. Porto Vello, f. 9r. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito celebrado
entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense con el
obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del barco de
Porto Vello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.

ED. LEIRÓS, La barca de Portovello en Ourense, 155 [con omisiones de texto].

Aluaro Gonçalues e Domingo Eanes et qualquier de uos que tiraren portajeen ena
Ponte d´Ourense.
Eu, Juan de Nouoa, vos digo et mando a vos e a outro qualquier que por vos ou por
min tiraren a portajeen ena dita ponte que non demandedes nen lleuedes nen consintades
lleuar portajeen nen portalgo nen trebuto alguun aos benefiçiados et pesoas e coongos
(sic) et clerigos da eglleia d´Ourense e o cabiidoo dela, de todas las cousas que suas
foren que por y pasaren porla dita ponte. Que eu, por este meu aluala, mando que non
pagen nihuun delles nihuun portalgo, et que pasen as suas cousas e bees por y en saluo,
sen trebuto ninhuun. E huun nen o outro non façades ende al. E porque o creades deilles
este aluala firmado de meu nome.
Feito en Seuilla, viinte e oyto dias de abril, anno do nasçemento de noso sennor
Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e seis annos.
E esto faço eu por rogo e onrra do chantre, que mo rogou, et non por outra carta que
por esta razon fose gaanada.
Juan de Nouoa.

1458

1396, mayo, 31, miércoles. Ourense.

Los canónigos aurienses Gonzalo Eanes, abad de A Castiñeira, y Gonzalo Eanes,


ambos procuradores del cabildo, se presentan ante Álvaro González, escudero de Juan
de Nóvoa, tenenciero de A Ponte Vella de Ourense, y Domingo Eanes, mayordomo de
Juan de Nóvoa, para proceder a la lectura de una provisión del rey Enrique III relativa
a la barca de Portvello y de un albalá de Juan de Nóvoa por el que se exime del
portazgo de dicho puente al cabildo auriense. Tras su lectura, Álvaro González y
Domingo Eanes solicitan el traslado de estos documentos para ofrecer una
contestación.

B. Porto Vello, ff. 7v-9r. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito
celebrado entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense
con el obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del
barco de Porto Vello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.

1148
ED. LEIRÓS, La barca de Portovello en Ourense, 155 [con omisiones de texto].

§ Anno do nasçemiento de noso sennor Ihesu Christo de mill e trezientos e nouenta


e seis annos, quarta feira, o postromeiro dia do mes de mayo, ena eglleia d´Ourense,
ontre o coro e o altar, quando cantauan besperas ena dita eglleia. Sabean todos que557 //
[fol. 8r.]
en presença de min, notario e testimoyas adeante escriptas, enton paraesçeron
Gonçaluo Eanes, abade da Castineira, e Gonçaluo Eanes Porcallo, coongos (sic) da dita
eglleia et procuradores do cabiido dela, et presentaron a Aluaro Gonçalues, escudeiro de
Juan de Nouoa, teedor da Ponte d´Ourense, e a Domingo Eanes, moordomo do dito Juan
de Nouoa, que eran presentes, et per min, notario, fezeron lleer huna carta do moy alto e
moy nobre prinçipe e poderoso sennor don Enrrique, por la graça de Deus, rey de
Castela e de Leon, a qual carta era escripta en papel et firmada do nome do dito sennor
rey et seelada do seu seelo pequeno en costa, segundo por ela paraesçia et se ela
contiina. Iten, presentaron mais huun aluala do dito Juan de Nouoa escripto en papel e
firmado de seu nome, segundo que por el aparaesçia. E das quaes carta e aluala o tenor
de uerbo a uerbo tal he:

[Inserta orden de Enrique III a Juan de Nóvoa para que permita al cabildo el libre
uso del barco de Porto Vello, de 15 de marzo de 1396, doc. nº 1454].

[Inserta albalá de Juan de Nóvoa ordenando a los encargados del portazgo del
puente de Ourense, Álvaro González y a Domingo Eanes, que eximan del pago de dicho
portazgo al cabildo auriense, de 28 de abril de 1396, doc. nº 1457].

As quaes cartas e aluala presentados e liudos, os ditos Aluaro Gonçalues e Domingo


Eanes et cada uun delles diseron que lles desen o traslado da dita carta do dito sennor
rey e do dito aluala do dito Juan de Nouoa, et que averian con elles seu acordo et
consello et que enton que darian a elles sua resposta.
E logo os ditos Gonçaluo Eanes e Gonçaluo Eanes, coengos e procuradores
sobreditos, diseron que elles non eran tiudos de lles daren traslado per suas custas, mais
diseron que o tomasen elles se o ouuesen mester.
Testemoyas que presentes foron: Gomes Mosqueiro, çibdadaao de Ourense, Juan
Faueiro, Vasco Farinna, omes do dito Aluaro Gonçalues, Juan Fernandes Ponpena,
Afonso de Carualleda, vezinos d´Ourense, e outros.

1459

1396, junio, 2, viernes. Ourense.

El escudero Álvaro González, tenenciero de A Ponte Vella de Ourense por Juan de


Nóvoa, y Domingo Eanes, mayordomo de Juan de Nóvoa, recaudador del portazgo de
dicho puente, a requerimiento del canónigo Gonzalo Eanes, procurador del cabildo
auriense, responden a una provisión del rey Enrique III y a un albalá de Juan de
Nóvoa. Álvaro González se compromete a obedecer la provisión real, permitiendo al
cabildo tener su barca de Portovello y usarla siempre que lo deseasen. Por su parte,

557
Cambio de folio, al final del mismo aparece la firma de los notarios ante los que se desarrolla el
pleito «Aluaro Afonso, notario (rubricado)» y «Johan Paas, notario (rubricado)».

1149
Domingo Eanes se compromete a no solicitar portazgo ni tributo alguno a los
beneficiados y clérigos de la iglesia de Ourense.

B. Porto Vello, ff. 9r-10r. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito
celebrado entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan al obispo auriense
con el obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del
barco de Porto Vello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.

ED. LEIRÓS, La barca de Portovello en Ourense, 155-156 [con omisiones de texto].

§ Despois558 // [fol. 9v.] desto, sesta feira, dous dias do mes de junio, anno sobredito,
estando o dito Goncaluo Eanes, abad da Castineira, coengo et procurador sobredito, en
çima da Ponte d´Ourense, et presentes os ditos Aluaro Gonçalues et Domingo Eanes, e
en presença de min, o notario, e testemoyas adeante scriptas, o dito Aluaro Gonçalues,
teedor da dita ponte porlo dito Juan de Nouoa, requirido porlo dito Gonçaluo Eanes que
dese resposta aa dita carta do dito sennor rey et ao dito aluala do dito Juan de Nouoa,
diso que el obedeesçia aa dita carta do dito sennor rey con aquela onrra et reuerençia
que deuia commo a carta de seu rey e de seu sennor natural, que Deus mantena et
mande viuer et regnar por moitos tenpos e boos, e por quanto a dita carta tangia a el diso
e frontou e requeriu ao dito Gonçaluo Eanes, en nome do dito cabiido, que fezesen seu
barco et o metesen ao rio et o trouxesen ao Porto Vello liuremente e paçificamente, sen
seu enbargo et sen seu reçeo, et vsasen del logo e cada e quando quisesen et por ben
teuesen, segundo que mellor et mais conpridamente era contiudo ena dita carta do dito
sennor rey e segundo que o dito cabiido mellor et mais conplidamente vsara ata agora. E
esto diso o dito Aluaro Gonçalues que daua por sua resposta aa dita carta, pero diso que
esta resposta fose con protestaçon que en outro dia, ata ora de terçia, se outra resposta
dese aa dita carta, senon que a auia por dada e reteficada tal resposta.
E logo o dito Domingo Eanes, moordomo do dito Juan de Nouoa et recabdador da
portajeen da dita ponte, respondeu ao dito aluala do dito Juan de Nouoa porque diso que
tangia a el, et diso que el non demandaria nen lleuaria portajee nen trebuto a alguun dos
benefiçiados et clerigos da dita eglleia d´Ourense de cousas suas que porla dita ponte
pasasen ata que viesse o dito Juan de Nouoa de Castela, onde era hido, e despois de su
viinda559 // [fol. 10r.] que se oviese o dito cabiido con o dito Juan de Nouoa et o dito Juan
de Nouoa con o dito cabiido et benefiçiados da dita eglleia d´Ourense commo quisesen
e por ben teuesen. E esto diso o dito Domingo Eanes sub a tal protestaçon que o dito
Aluaro Gonçalues auia feita e daua por resposta ao dito aluala.
Testimoyas que presentes foron: Aluaro Gonçalues, scripuan, et Juan de Saluaterra,
omes de min, notario, e outros.

1460

1396, junio, 3, sábado. Ourense.

558
Cambio de folio, al final del mismo aparece la firma de los notarios ante los que se desarrolla el
pleito «Aluaro Afonso, notario (rubricado)» y «Johan Paas, notario (rubricado)».
559
Cambio de folio, al final del mismo aparece la firma de los notarios ante los que se desarrolla el
pleito «Aluaro Afonso, notario (rubricado)» y «Johan Paas, notario (rubricado)».

1150
El escudero Álvaro González, tenente de A Ponte Vella de Ourense, y Domingo
Eanes, mayordomo de Juan de Nóvoa y recaudador del portazgo de Ourense, ratifican
ante el canónigo Gonzalo Eanes, procurador del cabildo auriense, la respuesta que el
día anterior habían dado sobre lo que ordenaban una provisión del rey Enrique III y un
albalá de Juan de Nóvoa.

B. Porto Vello, f. 10r. Perg.; 193 x 261 mm.; escr. gótica. Inserto en el pleito celebrado
entre el 13 y el 29 de febrero de 1431 en el que se enfrentan el cabildo auriense con el
obispo don Diego, representado por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del barco de
Porto Vello. Presenta leves manchas de humedad que no afectan a la lectura.

§ E despois desto, sabado, tres dias do dito mes de junio, dentro, ena eglleia
d´Ourense, ante o coro e o altar, presente o dito Gonçaluo Eanes, coengo e procurador
sobredito, paraesçeu y o dito Domingo Eanes e diso que auia por firme et por estauuel et
por dada et por reteficada per min, notario, a dita resposta do dito aluala do dito Juan de
Nouoa que me ja auia dada, segundo sobredito he. E diso de parte do dito Aluaro
Gonçalues, escudeiro, teendor da dita Ponte, que eso meesmo o dito Aluaro Gonçalues
auia por firme e por estaual e por reteficada a dita resposta que avia dada aa dita carta
do dito sennor rey.
Testemoyas que presentes foron: Martin Giestosa, coengo d´Ourense, Pero Farinna,
raçoeiro, Garçia Peres, (en blanco)560 Afonso Mellid, vesinos d´Ourense e outros.
E eu, Lourenço Martines, coengo d´Ourense, notario publico porla auctoritate
apostolical, a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente fuy et este
instormento con minna maao propia scripui a pedimento do dito Gonçaluo Eanes,
procurador sobredito, eno qual mi su scripto meu signo acustumado puje en testimoyo
de verdat, rogado e requirido.

1461

1396, agosto, 18. Ourense.

García Díaz de Espinosa, como procurador del obispo auriense don Pedro, afora a
perpetuidad a Rodrigo González, morador en Prado, feligresía de Santa María de
Sobrado do Bispo, una casa en O Mendo, en Prado, que había tenido Juan Lorenzo de
Prado, por una renta anual de cuatro maravedíes pagaderos por el día de san Martín y
la obligación de repararla en todo lo que necesite. La casa –que está sin parte del
tejado y con una pared caída– había sido retirada por García Díaz de Espinosa al
forero anterior a causa del abandono en que la había dejado.

A. Bispo, nº 109. Orig. Perg.; 510 x 315 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que se
extienden por todo el pergamino, dificultando la lectura en varias líneas; roto de pequeñas
dimensiones que afecta a algunas letras de la línea 18. Al dorso, escr. humanística:
«Reponços lo que trago na escrivania y lo escrivi aqui porque no se me desacordara».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 247 (nº 982).

560
Debería poner Fernando.

1151
Sabbeam quantos esta carta viren que eu Garçia Diaz d´Espinosa, criado e
procurador do onrrado padre e sennor dom Pedro, porla graça de Deus e da santa iglleia
de Roma obispo d´Ourense, per poder que aio do dito sennor obispo para faser esto que
se adeante sege per huna sua carta do dito sennor obispo do poder e procuraçon da qual
carta o tenor dela he este que se sege:

[Inserta nombramiento otorgado por el obispo a don Pedro García Díaz de


Espinosa, como alguacil, merino y corregidor de la ciudad de Ourense y sus cotos para
que imparta justicia civil y criminal, al mismo tiempo lo constituye como su
procurador, 18 de marzo de 1396, doc. nº 1455].

Eu o dito Garçia Dias, procurador sobredito do dito sennor obispo, dou e outorgo a
foro a vos, Roy Gonçalez, morador en Prado, frigisia de Santa Maria de Sobrado, que
sodes presente, e a toda vossa vos para senpre huna casa que esta eno dito lugar de
Prado; a qua<l> casa foy de Johan Lourenço de Prado, a qual esta eno lugar hu chaman
O Mendoo, a qual esta a par doutras casas que foron de Domingo Çesteyro que ora ten
Johan Çesteyro, seu fillo. Douvos a foro a dita casa por quanto ela esta herma e caeron
ia dela duas cangadegas de tella e huun grande pedaço de parede. E eu, o dito Garçia
Dias, por esta rason reçebi a dita casa e protestey e protesto de demandar e acusar porlas
maas paranças e afouosla (sic) a uos, o dito Roy Gonçalues, e a todas vossas vozes para
senpre per tal condiçoo que a apostedes e reparedes de todalas cousas que ela ouuer
mester en maneira commo se non perca per mingoa de lauor e de boo reparamento; e
dedes e pagedes de foro dela en cada uun anno, vos e toda vossa vos, ao dito sennor
obispo ou a seu suçesores quatro morabedis de dineiros brancos por dia de sam
Martinno do mes <de> nouenbro; et do al que a ajades liure e quite de todo outro
enbargo con todas suas entradas e seydas. E he posto que se vos ou vossa voz quiserdes
vender ou deytar a dita casa que primeyramente frontedes con ela ao dito sennor obispo
ou aquel que esteuer en seu lugar e lle seia dada porlo justo preço. E obrigouos os bees
da dita mesa obispal do dito sennor obispo para que seiades anparado e deffeso a
dereito. E eu, o dito Roy Gonçalues, que soo presente, por min e por toda minna voz,
asy reçebo de uos, o dito Garçia Dias, a dita casa aforada, e obrigo todos meus bees de a
apostar e reparar et pagar os ditos quatro morabedis de foro porlo dito dia.
Foy posta pena que qualquer das partes que contra esto pasar que peyte çem
morabedis da boa moeda; e a dita pena pagada ou non esta carta valla en sua reuor e seia
firme.
Feita a carta en Ourense, dez e oyto dias do mes de agosto anno do nasçemento de
nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e seys annos.
Testemuyas que foron presentes: Gonçaluo Branco, fillo de Fernando Branquo de
Barbadaes, e Afomso Anes, andador d´Ourense, e Afomso de Monforte e Francisco
Anes, notario.
E eu, Ares Yanes de Canedo, notario publico da çibdade d´Ourense, a esto que
sobredito he presente foy con as ditas testemoyas e esta carta escripuy e aqui meu nome
e signal fis, que tal he, en testemuyo de verdade (signum)561.

1462

1396, septiembre, 28. Ourense.

561
Johan de Leon, escriuano e notario] escrito a la izquierda del signo notarial.

1152
Cláusulas testamentarias del notario auriense Martín González, morador en la rúa
de Cima.

B. Escrituras 1, nº 32. Perg., 219 x 213 mm.; escr. gótica. En traslado realizado el 15 de
febrero de 1397 por el notario auriense Nuño González, por orden del canónigo Juan
Alfonso de Castro, vicario general del obispado, y a petición del canónigo auriense Gonzalo
Eanes Porcallo, procurador del cabildo auriense (doc. nº 1467). Al dorso, escr. gótica:
«Clausala do testamento de Martin Gonçalues, notario». Al dorso, escr. humanística:
«Martin Gonçalues, notario, manda al cauildo quarenta maravedies para que hagan doble la
fiesta de San Anton, yralos repartiendo tres libras en una casa de la rua das Chousas, questa
junto al reigueiro, en que moraba Vasco Coello, y los demas por todos sus bienes asta que
su heree les de propiedad sobre que se pongan. Año 1396».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 247 (nº 983).

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta de testamento viren commo eu
Martin Gonçalues, notario d´Ourense, morador ena rua de Çima, jasendo doente de
graue dolor, pero con todo meu siso, qual Deus teuo por ben de me dar, temendo a Deus
e a morte, que he cousa natural, per que todos os que en este mundo son viuos han de
pasar, faço e ordeno meu testamento e minna pustromeira voontade para senpre
valedeiro en esta maneira: Primeiramente, encomendo a minna alma enas maaos do meu
sennor Jhesu Christo, etçetera.
§ Item, mando aos coengos da dita igleia d´Ourense çinquoeenta morabedis; e eles
que tenan por ben de me faser onrra. § Iten, lles mando mais aos coengos d´Ourense
para senpre cada anno quareenta morabedis, e que façades a festa dobres a santo Anton;
e para esto doulles, para ajuda da paga, tres libras de dineiros brancos que me ha de dar
Iohan Mallo et sua muller, Dominga Mallo, per todos seus bees das noue libras que me
auian de dar, e mais as tres libras de brancos que ey perla casa da rua das Chousas que
esta ao rigeiro, onde mora Vasco Coello, e as outras noue libras que fican que as ajan
per todos meus bees, e pero se meus herees lles asignaren posisom per que as ajan que a
tomen, etçetera.
Feito foy e outorgado este testamento en Ourense enas pousadas do dito Martin
Gonçalues, viinte e oyto dias do mes de setenbro do naçemento de noso sennor Jhesu
Christo de mill e tresentos e noueenta e seis annos.
Testemoyas que foron presentes: Afonso Giça, notario d´Ourense, Rodrigo Garçia
escripuan, Aluaro Purtugees, Fernan Yanes, clerigo, Fernand Afonso Gansinno, Iohan
Branco e Afonso Rodrigues, clerigo, visinnos d´Ourense, e outros.562

1463

1396, octubre, 10. Ourense.

Teresa Eanes, viuda del escudero Álvaro Sánchez, ciudadano de Ourense,


moradora en la rúa do Pumar, afora al carnicero Gonzalo Blanco, morador en la rúa
dos Brancos, a su mujer, Constanza Martínez, y a cuatro voces unas casas en la rúa de
562
El protocolo final –fecha y relación de testigos- fue copiado antes de las cláusulas testamentarias por
las que dejaba como beneficiaria a la iglesia de Ourense. Se ha alterado su colocación en aras de una
mejor reconstrucción del texto original.

1153
Penavixía, en las que solía vivir su difunto hermano, Alfonso Mourín, y que ahora están
sin tejado, con la condición de repararlas en todo aquello que necesiten con piedra,
madera y teja. Como renta anual pagará doce libras de moneda blanca por el día de
san Martín además del fumazgo acostumbrado.

A. Escrituras 13, nº 51. Orig. Perg.; 257 x 305 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
distribuidas por todo el pergamino que en ocasiones dificultan la lectura; pequeño desgarro
entre las líneas 37 a 39 que no impide la lectura; rotos en la parte derecha y en la parte
inferior del pergamino que no afectan al texto. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Gonçaluo
Branco, carniçeiro».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 247 (nº 984).

Sabbean quantos esta carta viren que eu, Tereyja Anes, moller de Aluaro Sanches,
escudeiro, que foy, çibdadao d´Ourense, moradeyra en Ourense, ena rua do Pumar, dou
e outorgo a foro a uos, Gonçaluo Branco, carniçeiro, morador ena (sic) Ourense, ena rua
dos Brancos, que sodes presente, e a uosa moller, Costança Martines, que non he
presente, en vida de uos anbos e a quatro vozes apus la morte do postremeyro de vos
anbos e dous, asy que o postrimeiro de vos en sua vida ou ao tenpo de seu fignamento
nomee a primeira voz e a primeira nomee a segunda e a segunda nomee a terçeyra vos e
a terçeyra voz nomee a quarta vos, e asy vaan as ditas voses huna pus outra suçesiue, e
non seendo nomeadas que enton seia a voz aquel ou aquela que de dereito herdar os
outros vosos bees, conuen a saber esto que vos aforo: hunas casas que eu ey en Ourense,
na rua de Penavigia, enas quaes suya morar Afonso Mouryn, meu yrmaao que foy, e das
quaes estan hermas e por cobrir huna muy grande parte delas; as quaes ditas casas
parten con outras casas en que ora mora Lourenço Anes, capateiro, con sua moller,
Tereyia Pedra[ya]563, e con o yxido das vacas, e da outra parte con outras casas en que
mora Domingo Alueyros, carnyçeiro, e con outra casa de Anton Fernandes dos Brancos
en que ora ten o lagar e tinallas, e van topar na orta de Martin Gonçalues, notario de
Ourense, e teen as portas na dita rua publica. Aforovos as ditas casas con entradas e
seidas e con todos seus dereytos e perteenças per hu quer que as aian e deuan auer de
dereyto per tal condiçon que as apostedes e reparedes do que lles conprir en quanto ora
esta cuberto e reparado e mays eno que uos poderdes, asi de pedra commo de tella e
madeira, en maneira que non desfalescan per mingoa de boo paramento; e dedes ende
de foro en cada huun anno en saluo vos e a dita vosa moller e as ditas vozes a min e a
minna voz, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, dose liuras de dineiros
brancos, contados viinte soldos por liura, ou a estimaçon delas se outra moeda correr, e
do al que aiades as ditas casas liures e quites e desenbargadas de todo outro çenso e
trebuto e encarrego alguun, saluo de fumagen acostumada. E he posto que se uos ou a
dita vosa moller ou as ditas voses ou qualquer de vos quiserdes vender, deytar ou
supinnorar estas ditas casas ou parte delas que primeiramente frontedes con elas a min
ou a minna vos et nos las dedes porlo justo preço que uos outre por elo der ante que a
outro alguun. E obrigo todos meus bees, asy mouilles commo rayses, gaanados e por
gaanar, para vos anparar e defender a dereyto em este dito tenpo con estas ditas casas
que vos asi aforo segundo dito he. E eu, o dito Gonçaluo Branco, que soo presente e por
min e porla dita minna moller, que non he presente, e porlas ditas voses, asy o outorgo e
reçebo en min estas ditas casas aforadas de uos, a dita Tereyia Anes, perla maneira e
condiçoes sobreditas, e para apostar e reparar do que lle conprir o que ora esta reparado

563
ya] afectado por una mancha.

1154
enas ditas casas, e mays se eu poder, e pagar o dito foro en cada huun anno e conprir e
aguardar as condiçoes desta carta e cada huna delas obrigo todos meus bees e da dita
minna moller asy mouilles commo rayzes auidos e por auer.
E he posto pena entre nos, as ditas partes, que qualquer de nos que contra esto pasar
e o non conprir e agardar que peyte a outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena çen morabedis da sobredita moeda; e a dita pena pagada ou non esta carta
e aforamento sobredito fique firme e valedeyro.
Feita a carta en Ourense, dez dias do mes de oytubro, anno do nasçemento de noso
sennor Ihesu Christo de mill tresentos e noueenta e seis annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Afomso Guiça, notario d´Ourense, Ruy
Peres, çapateiro, Iohane do Este, canteilador, morador en Ribadauea, Fernan Afonso,
morador na rua das Chousas, Martinno, sobrinno do abade da Triindade, moradores en
Ourense, e outros.
E yo, Gomes Peres de Penavigia, escriuan de nuestro sennor el rey e su notario
publico en la su corte e en todos los sus regnos e notario publico de Orense por el
obispo e por la eglesia desse lugar, a esto que dicho es presente fue con los dichos
testigos e en mi presençia lo fis escriuir e en esta carta que dello di a la dicha Teresa
Anes mi nombre e mi signo fis, que es tal, en testimonio de verdad (signum).

1464

1396, noviembre, 20. Ourense.

Los clérigos de coro aforan a Juan de Cambeo, clérigo de coro y a tres? voces, una
casa de planta baja en la rúa do Vilar, junto a la «canella» que va desde esta rúa a la
iglesia de la Trinidad, por una renta anual de tres libras pagaderas por el día de
Navidad y con la obligación de habitarla y repararla en todo lo necesario; en caso de
derrumbe la renta del foro se ecmpleara en reedificarla. La casa está exenta de toda
carga, salvo el diezmo.

A. Cregos de coro, nº 135. Orig. Perg.; 339 x 253 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad que se extienden por prácticamente todo el pergamino, dificultando la lectura,
especialmente en el lateral derecho; roto de pequeñas dimensiones en la línea 18 que sólo
afecta a una palabra. Al dorso, escr. gótica: «Carta da casa que foy de Juan de Canbeo». Al
dorso, escr. gótica: «Carta de foro da casa do Vilar que tebo Juan de Canbeo, clerigo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 247 (nº 985).

Sabbean quantos esta carta viren commo nos, a oniuersidade dos clerigos do coro da
igleia d´Ourense, estando juntados ena claustra de Santa Maria a Madre, a seyda de sua
missa apregoada, segundo que han de husso e de custume, conben a saber: Martin
Yanes, procurador da dita oniuersidade, et Johan Fernandes, capelan da Santa
Euffemea, contador, et Garçia Gonçalues, mayordomo da dita oniuersidade, et Fernan
Anes, escusador ena dita capela de Santa Euffemea, et Roy Lourenço et Vaasco Çide,
dobreiros, et Johan de Souto et Rodrigo Anes do Pe et Pero Ares et Affonso Rodrigues
et Roy Gonçalues e Johan d´Agoada et Pero Anes de Pinor et Pero Anes de Ribella et
Gonçaluo do Canpo et Lourenço Fernandes et Lourenço Anes, clerigos do coro, todos
juntados, outorgamos, et ninhun non no contradisendo, fezeron en presença de min,

1155
notario, et testemoyas adeante escriptas, este foro segente en estas palauras que se
seguen:
Nos, a oniuersidade dos [cleri]gos do coro da igleia d´Ourense, damos en foro e
outorgamos a vos, Johan de Canbeo, clerigo do dito coro, nosso conpaneiro, en vossa
vida et a [tres] voses apus vossa morte quaes vos nomeardes, et non as nomeando que
seian voses os que os outros vossos bees herdaren de dereito, assy que vaan as ditas
vozes huna pus outra subcesiue, huna nossa casa chaa que a dita oniuersidade et nos en
seu nome avemos en Ourense, ena rua do Villar; a qual casa parte de hun cabo perla
canella que vay da dita rua do Vilar para a igleia da Triindade, e do outro cabo parte con
hun soar que foy casa que perteençe a dita igleia da Triindade, et ten as portas publicas
ena dita rua do Vilar. Damosvos a foro a dita casa commo dito he con todas suas
entradas et seydas et con todos seus dereitos e perteenças per tal pleito e condiçon que
as moredes ou façades morar e as reparedes ben de todo o que lles conprir en tal
maneira que non desffalescan per mingoa de lauor et de boo paramento, pero he posto
que se a dita casa caer per fondamento de parede ou per traue britada, o que Deus non
queeyra, que se aposte et repare perlo foro que auedes a dar da dita casa; e dedes ende et
as ditas vosas voses por dia de Natal de foro en cada hun anno a nos ou a nosso
moordomo tres libras de dineiros brancos, contados viinte soldos por libra, ou a
estimaçon deles ena moeda que correr; e do al que aiades a dita casa durantes as ditas
voses de desimo a Deus liure et quite de todo outro enbargo et encarrego algun. E he
posto que se vos, o dito Johan de Canbeo, ou as ditas vosas voses quiserdes vender,
deytar ou subpinorar a dita casa, que primeiramente frontedes con ela a nos os ditos
clerigos do coro et non la dedes porlo justo preço que uos outre por ela der [ante] ca a
outro algun. E obrigamos todos los bees da nossa oniuersidade gaanados e por gaanar
para vos anparar et deffender a dereito eno dito tenpo con esta dita casa que uos
afforamos commo dito he. E eu, o dito Johan de Canbeo, que soo presente, por min et
porlas ditas vozes, assy o outorgo e reçebo en min a dita casa aforada de vos, os ditos
clerigos do coro et procurador e moordomo et contador da oniuersidade delles, perla
maneira e condiçoes sobreditas, et para a morar ou faser morar et a reparar e manteer et
pagar o dito foro en cada hun anno et conprir e aguardar as condiçoes desta carta et cada
huna delas obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar. E he posto que non posades
faser manda nen oniuersario a outra igleia nen moesteiro nen santuario algun perla dita
casa sacado aa dita vniuersidade et a nos en seu nome.
E he posto pena ontre nos, as partes, que qualquer de nos que contra esto pasar et o
non conprir et aguardar que peyte a outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e de interese çen morabedis de dineiros brancos; et a dita pena pagada ou
non esta carta e aforamento sobredito fique firme e valla eno dito tenpo.
Feyta a carta en Ourense, viinte dias do mes de nouebro (sic) do anno do naçemento
de nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e seys annos.
Testimuyas que presentes foron: Roy de Montes et Fernan Peres, ome do dito Roy
de Montes, et Rodrigo Affonso, sobrino de Pero Fernandes, sancristan da Triindade, et
outros.
(Signum: Stephanus Petri. Rubricado) E eu, Esteuo Peres, coengo de Tui, publico
notario perla autorictate apostolica e notario e chançeller da igleia e çidade de Ourense,
que a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy he ocupado de outros
negocios esta carta de aforamento per outro fielmente fiz escripuir e meu nome e signal
aqui puge en testimuyo de uerdade, rogado e requerido (rubricado).

1156
1465

[1360-1396. Ourense].

Sentencia sobre el pleito que enfrenta a Alfonso Eanes, morador en Pena Ferrea,
esposo de Teresa Pérez e hijo de Juan Domínguez, con Gonzalo Ledo y Juan Porteiro
sobre el pago de tributos. Los jueces, tras la declaración de los testigos, sentencian a
favor de Alfonso Eanes, reconociendo su hidalguía y ordenando que, como hidalgo,
quede exento del pago de cualquier moneda, tributo o pecho y que se proceda a la
devolución de todo aquello que se le hubiera recaudado. Asimismo, absuelven a
Gonzalo Ledo y a Juan Porteiro del pago de las costas procesales al considerar que
desconocían su condición de hidalgo.

A. Porto Vello, cubierta. Orig. Perg.; 475 x 315 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan e impiden la lectura; mutilado en la parte superior y en el lateral derecho;
rotos en el centro del pergamino que afectan a las líneas 1 a 15, 21 a 25 y 39 a 43;
rasgaduras en el pergamino que afectan a la parte superior, inferior y lateral izquierdo.
Encuaderna el pleito que sostienen el cabildo auriense y el obispo don Diego, representado
por el canónigo Pedro Sardo, por la posesión del barco de Porto Vello, celebrado entre el 13
y el 29 de febrero de 1431. El hecho de que este encuadernando otro documento dificulta la
lectura de toda la parte central del pergamino.

Datamos este documento en función de las actuaciones de Fernando González como


notario de Ourense, entre 1360 y 1396. La fecha final está refrendada por el hecho de que
uno de los testigos, el notario Martín González, redacta su testamento el 28 de septiembre
de 1396.

[…] testemuyas, jurado aos santos auangeos e preguntado [porlos artigoos


sobreditos et por cada huun delles.
§ Diso, pelo juramento que feso, que sabia que [...]… e d´Aluaro Affomso e
[Rodrigo] Affomso et Fernand Affomso ... Affomso dos Casares, escude[iro …]
Affonso Anes era ome fillodalgo notorio, et que non deuia [... e desto disso que non
sabia] mays.
§ Gonçaluo Peres de Tobodela, …, oytaua [testemuyas], jurado aos santos auangeos
et [preguntado porlos artigoos sobreditos et por cada huun delles.
§ Diso,] pelo juramento que feso, que sabia e era çerto que o dito Affomso Anes que
era ome fillodalgo [notorio]. Preguntado por que o sabia [... fillodalgo] que nunca
pagaran moedas nen outros peytos nen trebutos alguun … e que o deffendian por
[quanto eran] omees fillosdalgo [... Johan Domingues], padre do dito Affomso Eanes, e
Eluira Peres, sua moller, et que morauan no dito lugar de Pena Ferrea e que nunca lles
[vira ... vesinos] que nunca os enpadroaran en elas por quanto ... por ome fillosdalgo
notorio e que [...] e outrossy que era parente moy achegado de moytos escudeiros
daquela comarca et que asy era voz et fama pu[blica ...] que o dito Johan Domingues
que era seu curmao. E outrossi diso esta dita testemuya, pelo juramento que feso, que
vira o dito Affomso Anes [... Pena] Ferrea per espaço de tenpo, e que [se uera] casado
con huna moller a que chamauan Tereyja Peres, e que nunca lles bira [pagar moedas nen
pedidos nen outros peytos alguuns] del rey, et que a escusauan por rason de fidalgia, et
he posto que eran acordados e escusados de pagar moedas nen pedidos nen [...] por
rason da dita fidalgia; e por esto diso que sabia e criia que o dito Affomso Eanes era
escusado de non pagar moedas [... e desto] disso que non sabia mays.

1157
§ Martin Rocon, morador en Ourense, nona testemuyas, jurado aos santos auangeos
e preguntado porlos artigoos [sobreditos et por cada huun] delles.
§ Diso, pelo juramento que feso, que sabia que o dito Affomso Eanes era ome
fillodalgo notorio. Preguntado por que o sabia [diso que o sabia porque …] dito
Affomso Eanes que era ome fillodalgo et parente de omees fillosdalgo, conuen a saber:
de Aluaro Gomes d´Amoeyro, e de Aluaro [... A]ffomso e Lo[ppo] Affomso e Fernand
Affomso dos Casares, escudeiros, e asy por esta rason que criia e era çerto que o dito
Affomso Eanes era ome [fillodalgo ...] moedas nen outros peytos nen pedidos del rey.
Et desto diso que non sabia mays.
§ Aluaro Gomes d´Amoeyro, escudeiro, desima testemuyas, jurado aos santos
auangeos et preguntado porlos artigoos sobreditos et por cada huun delles.
§ Disso, pelo juramento que feso, que sabia e era çerto que o [dito Affomso Anes
era ome fillodalgo. E pregun]tado por que o sabia diso que o sabia porque era o dito
Afomso Eanes seu segundo curmao, et que era fillo de Johan Domingues e d´Eluira
Peres, padre e madre do dito Affomso [Eanes], seus parentes do dito Aluaro Gomes et
de seu padre, Gomes Peres d´Amoeyro, seu padre, que foy, et de outros escudeiros e[…]
et Fernand Afomso et Lopo Afomso dos Casares, escudeiros, e asy que sabia e era çerto
que o dito Affomso Anes era ome fillodalgo no[torio] por quanto aqueles onde el
desçendia nunca pagaran moedas nen peytos nen pedidos del rey, nen o dito Affomso
Anes, que nunca lla bira pagar. E desto diso [que non sabia mays].
[§ …] de Afomso Ougea de Vilamarin, XI testimuyas, jurado aos santos auangeos et
preguntado por todos los ditos artigoos e por cada huun delles
§ Diso, pelo juramento que feso, que sabia que o dito Affomso Anes era ome
fillodalgo notorio. Preguntado por que o sabia diso que o sabia por[que …] padre e
madre do dito Afomso Anes, et que eran omees onrrados e viueran senpre aleen e a
huso de omees fillosdalgo, e que nun[ca] lles vira demandar moedas nen peytos nen
outros pedidos alguuns del rey et que se escusauan por rason da dita fidalgia e que o
dito Johan Domingues […] Diego Ares de Galinatos, escudeiros. E outrosy que oyra
diser a Aluaro Affomso et Rodrigo Affomso et Loppo Affomso et Fernand Afomso dos
Casares, escudeiros, que o dito Johan Domingues, padre do dito Affomso Eanes, que era
seu primo delles. E outrossy que conosçia ben o dito Afomso Anes et que nunca [lle
bira pagar moedas nen pedidos] del rey. E desto diso que se acordaua ben de triinta
annos e mays tenpo que conosçera os ditos Johan Domingues e Affomso Eanes, seu
fillo, et que nunca lles bira pagar moedas nen pedidos nen outros peytos alguuns del rey.
E desto diso que non sabia mays
§ Diego Ares de Garauatos [XII testimuyas, jurado aos santos auan]geos e
preguntado porlos sobreditos artigoos et por cada huun delles.
§ Diso que sabia et criia que o dito Affomso Eanes de Pena [Ferrea] que era ome
fillodalgo notorio, preguntado por que o sabia diso que o sabia porque se acordaua ben
de quoreenta annos e mais tenpo e [que …] et madre do dito Affomso Anes, e que o
sabia morar no dito lugar de Pena Ferrea et en Amoeyro e que nunca lles vira pagar
[moedas] nen pedidos del rey, nen que nunca llo vira pedir por quanto era ome
fillogalgo, e outrosy por quanto o dito Johan Domingues era parente […] conuen a
saber: de Gomes Peres d´Amoeyro, padre d´Aluaro Gomes d´Amoeiro, e do dito Aluaro
Gomes e de Aluaro Affomso e Rodrigo Affomso […] Loppo Affomso e Fernand
Affomso dos Cassares, escudeiros, que eran parentes do dito Johan Domingues e do dito
Affomso Eanes, seu fillo, e que se aqueles [pagaron ...] et non en outra maneira. Outrosi
diso esta testimuya que conosçia ben ao dito Affomso Anes de moço pequeno, e que o
vira [casado con huna] moller a que chamauan Tereyja Peres e que nunca lles vira pagar

1158
moedas nen pedidos nen peytos alguuns del rey. Et por esto diso que o dito Affonso
[Eanes …]
[§ Ro]drigo Ares, escudeiro, yrmao do dito Diego Ares, trese testimuyas, jurado aos
santos auangeos et preguntado por[los sobreditos] artigoos et por cada huun deles.
§ Diso, pelo dito juramento que feso, que o dito Affomso de Pena Ferrea que era
ome fillodalgo notorio. Preguntado por [que o sabia diso que o sabia porque …] a Johan
Domingues, padre do dito Affomso Anes, et que era ome boo e onrrado et que o vira
morar no dito lugar de Pena [Ferrea …] a foro de ome fillodalgo, e que nunca lle bira
pagar moedas nen peytos nen outros peytos del rey; e outrossy que conosçia ben ao dito
Affomso Anes […] no dito lugar de Pena Ferrea e que nunca lle vira pagar moedas nen
outros peytos del rey. E outrosy que oyra chamar a Gomes Peres d´Amoeyro et Aluaro
Gomes, seu fillo, e a Aluaro Affomso e Rodrigo Affomso e Lopo Affomso e Fernand
Affomso dos Casares, escudeiro, primeiro curmao do dito Johan [Domingues…]. Diso
esta testimuya que sabia e era çerto que o dito Affomso Eanes era ome fillodalgo et por
quanto en aquela terra donde el era natural era vos e fama publica que o dito Affomso
Eanes biina e desçedia (sic) de omees fillosdalgo et que nunca foran peyteyros. E desto
diso que non [sabia mays...]
§ [Fer]nando Carril, laurador, XIIIIª testimuyas, jurado aos santos auangeos et
preguntado porlo que sobredito he.
§ Disso, pelo juramento que feso, que sabia e era çerto que o dito Affomso de Pena
Ferrea que era ome fillodalgo. Preguntado por que o sabia diso que o sabia porque el
seendo ja moço […] padre que moraua a par de Iohan Domingues, padre do dito
Affomso Eanes, e pero que se en aquel tenpo deytauan as moedas en aquela comarca e
no dito lugar de Pena Ferrea que nunca a vira pagar ao dito Johan Domingues, padre do
dito Affomso Anes, et que a pagauan os outros que morauan a par […] quanto era ome
fillodalgo et de boo lugar. E que oyra diser que era primo de Gomes Peres, padre de
Aluaro Gomes d´Amoeyro, et de Rodrigo Affomso e Aluaro Affomso dos Casares e de
seus yrmaos. E outrosy que despois desto que morrera o dito Johan Domingues e que
bira ao dito Affomso [Enes ... Pena] Ferrea et que nunca lle vira pagar nen demandar
moedas nen outros peytos nen pedidos alguuns del rey, e que el e aqueles onde el
desçendia que senpre se escusaran de a non pagaren por quanto eran omees fillosdalgo.
Et desto diso que non sabia mays.
§ Fernan Gonçalues Coutelada [XV testemoyaa, jurado aos] santos auangeos et
preguntado porlos artigoos sobreditos et por cada huun delles.
§ Diso, pelo juramento que feso, que o dito Affomso Anes de Pena Ferrea que era
ome fillodalgo. Preguntado por que o sabia diso que o sabia porque el biuera con Eluira
Peres, madre do dito Affomso Anes despois […] Eanes et que oyra diser per moytas
uezes a moytos omees et molleres que o dito Johan Domingues que era moyto ome boo
et onrrado, e que desian que era parente moy chegado de Gomes Peres d´Amoeyro et de
Aluaro Affomso e de Rodrigo Affomso et de Loppo Affomso et Fernand Affomso dos
Casares, escu[deiro, … E outro]ssy que avia grande tenpo que conosçia ao dito Affomso
Eanes et que o sabia seer casado con huna moller a que chamauan Tereyja Peres, et que
moraran no dito lugar de Pena Ferrea e que nunca lles vira pagar moedas nen pedidos
nen outros peytos del rey e que desian que lla non poynan por […] en aquela comarca
onde el era natural. Et desto diso que non sabia mays.
§ Martin Rodrigues de Paradela, escudeiro, XVI testimuyas, jurado aos santos
auangeos et preguntado por todos los sobreditos artigoos et por cada huun delles.
§ Diso, pelo dito juramento que feso, que sabia et criia que o [dito Affomso Anes de
Pena Ferrea que era ome fillodal]go. Preguntado per que o sabia, diso que o sabia
porque podia y auer viinte et çinquo annos e mais tenpo que conosçia o dito Affomso

1159
Eanes, et que o sabia seer casado con huna moller a que chamauan Tereyja Peres e que
moraran no dito lugar de Pena Ferrea, et que nunca lles vira pagar […] llas demandauan
por quanto desian que era ome fillodalgo. Et outrossy que oyra diser a Aluaro Gomes
d´Amoeyro e a Diego Tyçon, escudeiros, que o dito Affomso de Pena Ferrea, que era
seu segundo curmao da parte do seu padre, Johan Domingues. Et outrosi que oyra diser
que era […] et Fernand Affomso e Loppo Affomso dos Casares, escudeiros. E assy que
por esta rason sabia e criia que o dito Affomso de Pena Ferrea era ome fillodalgo. Et
desto diso que non sabia mays
§ Ende nos, os ditos juises, achamos que ao dito Affomso Eanes non lle foy […]
Peres, juizes ao tenpo pelo colledor da moeda aa sazon, nen despois pelo dito Gonçaluo
Ledo e Johan Porteiro ante nos, e por ende pronunçiamos a entençom do dito Affomso
Anes de Pena Ferrea por ben prouada, conuen a saber: que he ome fillodalgo notorio,
conosçido de padre e de […]que omees fillosdalgo d´Espanna, e por ome fillodalgo o
julgamos e mandamos que lle seian […] todas las libertades et preuilegios que am os
omees fillosdalgo, et que non seja enpadroado en moeda nen em outro trebuto foreyro
alguun del rey d´aqui en deante et […] donde e se alguna pennora lle teen tomada por
esta rason que lla entreguen logo. E esto […] que lle seja guardado d´aqui en deante
para senpre e que o aian por ome fillodalgo sub aquela pena que se conten enos
preuilegios et libertades et ley do ordenan[mento …] por nosa sentença deffenetiua en
estes presentes escriptos o pronunçiamos et julgamos todo assy e […] os ditos Gonçaluo
Ledo e Johan Porteiro ouueron justa inorançia de non saber absoluemoslos das custas e
mandamos que as non paguen.
§ A qual sentença […] estauan presentes diseron que apelauan da dita sentença para
onde fose seu dereyto, e que protestauan de a sua apelaçon en escripto eno termio do
dereyto. E o dito Affomso Anes de Pena Ferrea diso que resçebia a dita sentença et
consentia en ela ena maneira que [...] juizes sobreditos.
Dada foy esta sentença en Ourense, en abdiençia publica, enos dias, era e mes
sobreditos.
Testemuyas que presentes foron: Gomes Peres e Martin Gonçalues et Pero Gomes e
Nuno Gonçalues et Affomso Peres, notarios d´Ourense; et Gonçaluo […] et Fernand
Affomso de Milide et Pero de Sode e Pero Rodrigues Longo et Pero Anes de Gordon,
vesinos e moradores [ena] dita vila d´Ourense; et Roy Fernandes et Roy Garçia et Pero
Lasso e Johan Fernandes, fillo de Domingo Foçonos, çapateiro, escripuaes, moradores
en […].
Et eu, Fernan Gonçaluez, notario sobredito, que a todo esto que sobredito he
presente foy [e est]a sentença que dey ao dito Affonsso Anes de Pena Ferrea em minna
presença fis escripuyr e (signum) meu [...] testimoyo de verdade, que tal he.

1466

1397, enero, 6. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo Juan


Alfonso de Castro, vicario en los contratos del cabildo por el deán don Pedro González
de Orozco, afora al zapatero Gonzalo Colazo, morador en la ciudad de Ourense, a su
mujer, Constanza Colaza, y a cuatro voces una casa en la rúa da Barreira, hacía A
Fontaíña, por una renta anual de catorce libras, pagaderas por los tercios del año y
con la condición de reparar la casa con piedra, madera y teja.

1160
A. Escrituras 5, nº 39. Orig. Perg.; 238 x 305 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura; roto de pequeñas dimensiones en la parte izquierda del
pergamino, a la altura de las líneas 3 y 4 que no afecta al texto; pequeños rotos que afectan a
algunas letras de las líneas 6, 7 y 12; roto al comienzo de las líneas 28 a 37, afectando a la
fecha, a los testigos y a parte del signo notarial. Al margen inferior, escr. gótica: «Montan
estas quatorse libras XXXVII morabedis». Al dorso, escr. gótica: «Carta de Gonçaluo
Colazo da casa da [Barreyra]».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248 (nº 986).

CIT. DIÉGUEZ GONÇALEZ, Achegas para o estudo da onomástica, 450.

El documento presenta la incongruencia cronológica de presentar como deán a don


Pedro González de Orozco, cuando en este momento ocupaba el obispado.

Sabean quantos esta carta de aforamento viren commo nos, o cabiidoo da igleia
d´Ourense, seendo juntado en noso cabiidoo ena caustra nova de San Martinno per son
de canpaa tanjuda, segundo que auemos de vso e de costume de nos juntar a faser noso
cabiidoo, e per consintimento de Juan Afonso de Castro, coengo ena dita igleia, vigario
do dean enos contrautos do cabiidoo por don Pero Gonçalues de Orosco, dean ena dita
igleia, damos e outorgamos, aforamos a uos, Gonçaluo Colaço, çapateiro, morador en
esta çibdade d´Ourense, que sodes presente, e a uosa moller, Costança Colaça, que non
[he] presente, e a quatro uoses apus morte do pustrumeiro de uos, quaes uos nomeardes
[a]o tenpo d[o voso] finamento e non as nomeando que seian uoses aquel ou aqueles
que os outros vosos bees erdar de dereito, asi que uaan as ditas voses huna pus outra
suçesiue, conuen a saber esto: que uos aforamos huna nosa casa que esta ena rua da
Barreira, indo para a Fonteyna, que demarca, de huun cabo, con outras casas de Tereija
Peres, dita Gatinna, e do outro cabo, demarca con outra casa de Johan Castadon, et ten
as portas ena dita rua publica da Barreira. Damosuos aforo a dita casa segundo esta
demar[cada con] todas suas entradas e seidas, dereitos e perteenças, per tal pleito e
condiçon que a reparedes de pedra e tella e de madeira e do al que lle mester feser, en
maneira que non desfalesca por mingoa de lauor e de boo paramento; e dedes ende a
nos, o dito caviidoo, ou ao noso mordomo que porlo tenpo for, segundo costume da dita
çibdade, aos terços do anno, qutorse (sic) libras de dineiros brancos, contando biinte
soldos por libra, ou a estimaçon deles ena moeda que correr, do al que aiades a dita casa
de disemo a Deus liure e quite de todo outro enbargo e cargo alguun. E he posto que se
bos ou uosas boses que a dita casa herdaren quiserdes bender, deitar ou sopinnorar que
primeiramente frontedes con elo a nos, o dito cabidoo, e nos la dedes porlo justo preço
que vos outro por ela der, e non na querendo nos por ese preço reçeber enton a uendede,
deitade, sopinnorade a tal persona que seia semellauel de bos que repare a dita casa
segundo lle conprir e cunpra e aguarde todas as condiçoos desta carta e cada huna delas.
E outrosi he posto que se pleito ou contenda recleçer entre nos, o dito cabiidoo, e uosa
moller e uoses, que se termine o dito pleito e contenda per dous omes boos de nos, o
dito <cabidoo>, tomados a praser das partes, toda outra apelaçon remota. E outro<sy>
he posto que, per esto que dito he, non posades faser manda nin oniuersario a outra
igleia nin moesteiro nin santuario alguno sacado a nos, o dito cabiidoo. E eu, o dito
Gonçaluo Colaço, que soo presente, por min e porla dita minna moller e voses, asi
reçebo de vos, o dito cabiidoo, a dita casa aforada perla maneira e condiçoos que ditas
son, e obrigo todos meus bees moueles e raises gaanados e por gaanar que para reparar a
dita casa commo [dito he e] pagar o dito foro cada anno e conprir e aguardar todas las

1161
condiçoos desta carta e cada [...] dito cabidoo obligamos os bees da nosa mesa para uos
enparar e defender a dereito en [...]os aforamos commo dito he.
E he posto pena entre as ditas partes que a parte que [...] o non conprir e aguardar
que peite a parte aguardante por nome de pena e interese çen [...pa]gada ou non esta
carta e todo o en ela conteudo fique firme e ualla eno tenpo e no [...].
[Feyta e outor]gada esta carta eno dito cabidoo, seis dias do mes de janeiro, anno do
na[çemento do noso sennor Ihesu Christo] de mill e tresentos e noventa e sete annos.
Testemoyas que foron presentes: [..., chan]tre; Roy Gonçalues, thesoureiro; Meend
Ares, Diego Fernandes, Martin Gestosa, Martin de Monte[s ...] da Castineira, coengos
d´Ourense e outros.
(Signum: Stephanus Petri, rubricado) E eu, Esteuo Peres, coengo ena igleia
d´Ourense564 e notario e chançeller da dita igleia e çibdade d´Ourense, que ao sobredito
aforamento, outorgamento, reçebimento et a todo o que sobredito he con as ditas
testemoyas presente foy e esta carta segundo que passou per outro fielmente fiz scripuir
e meu nome e signal aqui puge en testimoyo de uerdade, rogado e requerido.
E aprobo a glosa eno primeiro renglom desta suscripçon diz «d´Ourense», que foy
erro.

1467

1397, febrero, 15.

El notario auriense Nuño González por orden del canónigo Juan Alfonso de Castro,
vicario general del obispado, y a petición del canónigo auriense Gonzalo Eanes
Porcallo, procurador del cabildo, traslada unas cláusulas testamentarias del notario
Martín González, redactadas el 28 de septiembre de 1396 (vide doc. nº 1462).

A. Escrituras 1, nº 32. Orig. Perg.; 219 x 213 mm.; escr. gótica. Al dorso, escr. gótica:
«Clausala do testamento de Martin Gonçalues, notario». Al dorso, escr. humanística:
«Martin Gonçalues, notario, manda al cauildo quarenta maravedies para que hagan doble la
fiesta de San Anton, yralos repartiendo tres libras en una casa de la rua das Chousas, questa
junto al reigueiro en que moraba Vasco Coello, y los demas por todos sus bienes asta que su
heree les de propiedad sobre que se pongan. Año 1396».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 247 (nº 983).

Eno nome de Deus. Amen. Este o traslado de hunas clausulas do testamento de


Martin Gonçalues, notario que foy d´Ourense, feito per min Nuno Gonçalues, notario
d´Ourense, per quen o dito Martin Gonçalues outorgou. O qual testamento, ena primeira
linna, començaua asy:

[Inserta la parte correspondiente al protocolo inicial del testamento del notario


auriense Martín González, de 28 de septiembre de 1396, doc. nº 1462].

E fiinçiase asy:

564
d´Ourense] interlineado, sobre el renglón.

1162
[Inserta fecha y relación de testigos del testamento del notario auriense Martín
González, de 28 de septiembre de 1396, doc. nº 1462].

As quaes clausulas do dito testamento son estas que se siguen:

[Inserta cláusulas testamentarias del notario auriense Martín González, de 28 de


septiembre de 1396, doc. nº 1462].

Do qual dito testamento eu, o dito Nuno Gonçalues, notario publico d´Ourense porla
igleia dese lugar, ben e fielmente saquei e trasladey as ditas clausulas con minna maao
propia a petiçon de Gonçaluo Anes Porcallo, coengo da dita igleia e procurador do
cabidoo dela, e con autoridade de Iohan Afonso de Castro, coengo da dita igleia e
vigario jeeral do dito obispado; e as ditas clausulas aqui sacadas, conçertadas con o dito
original per ante o dito vigario e testemoyas adeante escriptas, ao qual traslado o dito
vigario entreposo seu decreto ad perpetuan rey memorian que valese e fesese fe en todos
lugares hu pareçese asi commo original meesmo.
Feito este traslado em Ourense, quinse dias de feuereiro, anno do naçemento de
nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e sete annos.
Testemoyas: Iohan Castelaao e Fernando Castelaao e Diego Conde, omes do dito
vigario, et Martinno Anes, clerigo do coro, e outros.
E aqui meu signal fiz en testemoyo de verdade, que tal he.
(Signum).

1468

1397, abril, 23. Ourense.

Cláusulas testamentarias de Constanza Eanes, mujer del «aparellador» Lorenzo


Pérez, moradores en O Campo, en Ourense, por las que ordena que la entierren en la
catedral de san Martiño y otorga a las personas y a los canónigos aurienses que la
honren cincuenta maravedíes y al cabildo dos modios de vino de lagar para dotar un
aniversario.

B. Escrituras 2, nº 35. Perg.; 308 x 305 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
el 5 de julio de 1397 por el notario auriense Alfonso Eanes, tomándolas de sus propias
notas, por orden del canónigo Juan Alfonso, vicario del obispo don Pedro y a petición del
canónigo Gonzalo Eanes Porcallo en representación del cabildo auriense (doc nº 1470).
Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausula
do testamento de Costança Eanes, moller que foy de Lourenço Peres, aparellador».

ED. GÓMEZ CID, A morte feminina no Ourense Baixomedieval “DEA”.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248 (nº 987).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos esta carta de testamento viren commo
eu, Costança Yanes, moller de Lourenço Peres, aparellador, moradores en Ourense, no
Canpo, seende doente eno meu corpo de doença qual Deus teuo por ben de me dar, e
temendo Deus e morte, que he cousa natural per que todos os do mundo avemos de
pasar, e por tal que despoys de minna morte non vena contenda entre alguuns sobre

1163
meus bees, por ende faço et hordeno delles e de min meu testamento e minna
postrimeira voontade valedeira para senpre: Primeiramente, mando e dou a minna alma
ao meu sennor Ihesu Christo, Deus padre verdadeiro, que a conprou porlo seu santo
sangre justo preçioso, e roguo e peço aa Virgen santa Maria, sua madre, e a todos los
santos e santas da gloria do Parayso, que lle queran roguar que me perdoe os meus
pecados e me aja remiimento aa minna alma. § Iten, mando enterrar meu corpo no
moymento que esta aa porta da igleia cathadral de San Martinno desta çidade
d´Ourense, descontra a Praça, etçetera. § Iten, mando aas pesoas e coengos da igleia
d´Ourense çinquoeenta morabedis565, e elles que me façan onrra en minna sepultura e
me façan tanjer os signos, etçetera. § Iten, mando ao cabidoo da igleia d´Ourense, para
hun anyuuersario de huna misa cantada con suas oras de cada hun anno para senpre,
dous moyos de vinno de lagar para senpre; dos quaes dous moyos de vinno de lagar hun
deles ha de pagar Gonçaluo Martinet Copado de San Çibraao para senpre, e do outro
moyo ha de pagar Gonçaluo Yanes, ouriuez, morador en Ourense, no Canpo, seys
quartas de vinno de lagar asy commo heree de Moor Esteues, sua moller, que foy, e
fillos de Lourenço Peres, ferreiro, que foy, seys quartas e bees de Pero Mallo de Fonte
Arcada e de sua moller, Dominga Mallo, que foron, hun puçal de vinno de lagar; e han
de pagar cada hun suas defegaduras, e non podendo auer o dito vinno per os sobreditos,
fasendo o dito cabidoo e seu procurador ou moordomo sobrelo sua deligençia para o
auer, e que aquelo que delo mingoar que se pague per meus bees, e asy que o dito
onyuuersario seia conprido senpre, etçetera.
E faço heree deste meu testamento e postrimeyra voontade ao dito Lourenço Peres,
meu marido, en aquelo que non ey mandado. E faço conpridor deste meu testamento,
postrimeira vooentade, a Afonso Fernandes, coengo da igleia d´Ourense, que o cunpra
per meus bees e sen seu danno; e mandolle por o566 afam que tomaar en conprir este dito
meu testamento çen morabedis da moeda que corre a des dineiros por morabedi.
E este dou e outorgo por meu testamento e postrimeira voontade para senpre
valedeiro; e se outro testamento ou codiçillo ajo feito ante deste reuocoo e mando que
non valla saluo este que agora faço e outorgo per Afonso Yanes Guiça, notario
d´Ourense, que dou e outorgo por meu testamento e postrimeira vooentade valedeiro
para senpre; e se non valuer commo testamento que valla commo codiçillo ou commo
outra escriptura publica feyta per maao de notario e autentyca qual mellor e mays
conpridamente pode e deue valer de dereito.
E quen quer da minna parte ou da estraya que contra este meu testamento e
postrimeira voontade veer ou pasar, en parte ou en todo, aja a yra de Deus e a minna
maldiçon e perca alguna cousa sella ajo mandada en este meu testamento e peyte a meus
herees e conpridor por nome de pena quinentos morabedis da moeda que corre, a des
dineiros por morabedi, e a vos del rey outros tantos; e a pena pagada ou non este meu
testamento e postrimeira voontade valla e fique senpre firme.
Feyta foy e outorgada esta carta de testamento per a dita Costança Anes en Ourense
nas casas en que a dita Costança Anes e Lourenço Peres, seu marido, moran, viinte e
tres dias do mes de abril, anno do nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e
tresentos e noueenta e sete annos.
Testemoyas que para esto espeçialmente chamadas e rogadas presentes foron: Roy
Tofynno, clerigo, Martyn Calueiro, Pero Alfayte e Pero Anes, laurador, e Afonso Anes
e Ares Martines, criado do dito Lourenço Peres, Gonçaluo Peres, ome de Pero
Fernandes, coengo d´Ourense e Maryn (sic) Afonso, escripuan, moradores en Ourense,
e outros.
565
morabedis] representado por la abreviatura de maravedis «mrsª».
566
o] interlineado, sobre el renglón. En línea de texto figura un borrón.

1164
1469

1397, mayo, 28. Brosende.

Juan de Nóvoa, hijo de Juan Pérez de Nóvoa y de doña Elvira, en presencia y con el
consentimiento de su mujer, doña Leonor, afora a Juan Alfonso, morador en Vide, a la
primera mujer con la que se case, y a dos voces el lugar que posee en la feligresía de
Santa María de Astariz, que deben plantar de viña en cuatro años y por el que pagarán
anualmente la cuarta parte de la cosecha de pan y vino más, en concepto de derechura,
tres libras de dineros blancos, pagaderas el día de san Andrés.

A. Escrituras 24, nº 233. Orig. Perg.; 200 x 240 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan la lectura de las líneas 1 y 2; roto en el lado derecho
que afecta al final de las líneas 1 a 9.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248 (nº 988).

CIT. REY TRISTÁN, Participación gallega en la expansión portuguesa en el Índico, 89.

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Johan de Nouoa, fillo de Iohan Peres de
Nouoa et de dona Elui[ra ...] perdom, con outorgamento de mina muller, dona Lionor,
que he presente et outorgante, dou et outorgo a foro a uos, [Iohan] Afomso, morador en
Vide, que sodes presente, et aa primeira muller con que casardes et a duas voses apus
m[orte] do pustromeiro de vos, que seian nomeadas et non seendo nomeadas que seia
vos o que de dereito herdar os [uo]sos bees, conuem a saber: o meu lugar que eu ey ena
frigrisia de Santa Maria d´Astaris de Riba de [Minno, con] seus soares de casas et
herdades et aruores et cortinas et entradas et seydas e dereitos et perteenças [por hu]
quer que vaan, sigundo que esta marcado et partido sobre sy, aa tal pleito et su tal
condiçon que o lauredes et pa[re]des bem, commo se non percan as nouidades del con
mingoa de lauor e de bon paramento, e que chantedes [de] vina, cauadura de des homes,
se y ouver hu et non auendo y hu que chantedes de vi[na, ca]uadura d´oyto homes, ata
quatro annos primeiros sigentes e a mantenades outrosy commo se non perca con
mingoa de lauor. E que dedes vos et vosas voses a min et a minas <voses> eno dito
tenpo a quarta parte de todo o pan et vino que Deus y der per meu home, ao qual auedes
de proveer de comer e de beber cumunalmente en quanto reçeber o meu quinom, e por
chousa et porlo al que Deus y der daredes cada anno vos et as ditas uoses, por dereitura,
tres libras de dineiros brancos desta moeda que agora corre, de des dineiros o morabedi,
ou a estimaçon deles ena moeda que pelo tenpo correr, por dia de santo Andre. E do al
que ajades o dito lugar liure e quite doutro enbargo. E para con esto seerdes enparados
et defesos a dereito obligo meus bees. E eu, o dito Iohan Afonso, que soo presente, asy
reçebo de vos, o dito Johan de Nouoa, o dito lugar perla maneira et condiçoes que mo
aforades e para o laurar et parar bem et conprir et aguardar todas estas condiçoes et cada
huna delas et pagar cada anno os ditos oyto morabedis (sic), sigundo dito he, obligo
todos meus bees.
Posto foy e outorgado que qualquer de nos, as partes, que contra esto pasar que
peyte aa outra parte que en elo quiser estar por nome de pena çen morabedis da dita
moeda et aa vos del rey outros tantos, e a dita pena pagada ou non esta carta fique firme
et valla en seu tenpo.
Feyta a carta en Borosende, viinte e oyto dias de mayo, anno do nasçemento de noso
sennor Ihesu Christo de mill et tresentos et noueenta et sete annos.

1165
Testemoyas que a esto foron presentes: Aluaro d´Agiar e Iohan de Touges, Pero
Uellasques de Puga, Domingo Yanes, escudeiros do dito Iohan de Nouoa et outros.
E eu, Martin Afomso, notario em terra d´Agiar porlo arçobispo de Santiago et por la
igleia dese lugar, que a esto que dito he presente foy et o escriui et meu nome et signal y
fis en testemoyo de verdade, que tal he (signum).

1470

1397, julio, 5.

El notario auriense Alfonso Eanes, por orden del canónigo Juan Alfonso, vicario
del obispo don Pedro, y a petición del canónigo Gonzalo Eanes Porcallo, en
representación del cabildo auriense, traslada unas cláusulas del testamento Constanza
Eanes, mujer del «aparellador» Lorenzo Pérez, de 23 de abril de 1397, tomándolas de
sus propias notas (vide doc. nº 1468).

A. Escrituras 2, nº 35. Orig. Perg.; 308 x 305 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausula do testamento de Costança
Eanes, moller que foy de Lourenço Peres, aparellador».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248 (nº 987).

[Inserta cláusulas testamentarias de Constanza Eanes, mujer del «aparellador»


Lorenzo Pérez, de 23 de abril de 1397, doc. nº 1468].

Este he o trallado das clausollas do testamento da dita Costança Anes as quaes eu,
Afonso Anes, notario poblico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse lugar, a
pedimento de Gonçaluo Anes Porcallo, coengo d´Ourense, procurador do cabidoo desse
lugar, saqei da nota outorgada do dito testamento per a dita Costança Anes per min, dito
notario, e per outuridade de Johan Affonso, coengo da dita igleia d´Ourense, vigario
geeral do onrrado padre e sennor don Pedro, porla graça de Deus bispo d´Ourense, que
aas ditas clausolas deu sua liçençia e outuridade e entreposo seu degredo aas ditas
clausolas que desse signados de meu signal ao dito cabidoo que baluesen e fesesen fe
cada hu pareçesen asy commo o original do dito testamento pareçendo.
O qual trallado das ditas clausolas foy sacado da dita nota, çinque dias de jullio,
anno do naçemento de noso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e sete
annos.
Testemoyas que foron presentes aa dita outuridade: Meendo Ares, coengo
d´Ourense, Pero Anes de Penol, Aluaro Gonçalues, clerigos do coro d´Ourense,
Martinno Sancrischan.
E aqui meu nome e signal fige en testemoyo de verdade, que he tal (signum).

1471

1397, agosto, [1]7.

Los clérigos del coro aforan Gonzalo de «Ameres», criado del abad de la Trinidad,
y a su mujer, Aldonza Eanes, moradores en la ciudad de Ourense, y a siete voces unas

1166
casas con su «sobrado» y bodega en la rúa do Pumar, que les había dejado en su
testamento de Gonzalo Fernández, clérigo de coro. El matrimonio deberá reparar, en
sus vidas, la mitad de las casas con piedra, madera y teja; la otra mitad de las casas le
corresponde repararla a Inés de Feet, a cuya muerte la totalidad de las casas pasará a
estos foreros. Como renta pagarán anualmente, a partir del año 1398, trece libras por
el día de san Martín, durante la vida de Inés Feez, tras su muerte la renta ascenderá a
veintiséis libras. Las casas están exentas de cargo alguno, salvo diezmo.

A. Cregos de coro, nº 29. Orig. Perg.; 210 x 424 mm.; escr. gótica; muy deteriorado, con
manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la
lectura; presenta un roto en la esquina inferior derecha que afecta a la lectura de la fecha, a
la relación de confirmantes, a la suscripción y signo notarial; rasgado que atraviesa el centro
de las líneas 21 a 27, coincidiendo con una gran mancha de humedad. Al dorso, escr. gótica:
«Carta das casas que estan a çerqa da Trindade cabo do yspital da Trindade que ten Gomez
das Figueiras, clerigo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248 (nº 989).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, a oniuersidade dos clerigos do coro da
igleia d´Ourense, estando juntados açerca da igleia de Santa Maria Madalena da dita
çibdade, presentes y Martin Anes, clerigo procurador da dita oniuersidade, e Johan
Fernandes e Vaasco Çide e Johan Fernandes de Belle e Roy Lourenço, dobreiros, e
Johan Fernandes, capelan de Santa Ouffemea, e Fernan Anes e Afomso Fernandes,
capelan de Santa Maria a Madre, e Pero Fernandes, sancristan, e Johan de Souto e
Johan da Agoada e Roy do Pe e Pero Anes de Ribela e Johan Fernandes e Pero Anes de
Pennor e Gonçaluo de Pereyras, Pero Anes e Pedr´Anes, Garçia Gonçalues, Johan de
Canbeo, Afomso Rodrigues, Pero Boo, Gonçaluo, fillo de Moor Domingues, Gonçaluo
de Toubes, clerigos do coro da dita igleia d´Ourense, todos concordantes e ninhun non
contradisente, damos e outorgamos a foro a vos, Gonçalvo d´Ameres, morador na
çibdade d´Ourense, criado de don Fernan Peres, abbade da igleia da Triindade, que
sodes presente, et a uosa muller, Aldonça Anes, que non he presente, et a sete vozes
apus o finamento do postrimeiro de uos, quaes o postrimeiro de uos nomear en sua vida
ou ao tenpo de seu finamento, e non nos nomeando que seia a primeira vos aquel ou
aquela que herdar os bees do postrimeiro de uos de ... vaan as ditas suas voses huna pus
outra suçesive, conuen a saber: que [vos aforamos] hunas casas con seu sobrado e adega
que a dita oniuersidade ha en Ourense, na rua do Pumar, que demarcan da huna parte
con outras casas que ora ten e persuy Afonso ..., o Moço, et da outra parte con huun soar
de casa que foy de Garçia Dias, coengo que foy d´Ourense, e entestan em casas e adega
de Iohan Mallo, e teen as portas na dita rua publica do Pumar; e as quaes perteesçen aa
dita vniuersidade per manda que lle delas fezo Gonçaluo Fernandes, clerigo do coro da
dita iglesia d´Ourense, que foy; per tal maneira e condiçon que as apostedes e reparedes
de pedra e tella e madeyra a meatade delas en vossa vida de todo o que lles conprir, ca a
outra meatade aa de teer e manteer e reparar Eynes de Feet en sua vida, e ao tenpo do
seu finamento da dita Eynes de Feet que uos fiquen as ditas casas e adega todas
[corpoyramente], liures e quites e desenbargadas dela e de seu heree a uos e aa dita vosa
muller e voses, e dende en deante que as mantenades et reparedes [do que lle] conprir en
tal maneira commo non defalescan por mingoa de boo reparamento e saluo se ... per ...
ou per fondamento de parede ou se perderen per outro caso...; e dedes ende de foro en
cada huun anno aa dita oniuersidade en toda vosa vida porla meatade das ditas casas
trese libras de dineiros brancos da moeda husual, de que contan a viinte soldos por huna

1167
liura, ou a estimaçon deles na moeda que correr; e aa morte da dita Eynes de Feet que
paguedes vos e a dita vossa muller e voses per todas las ditas casas e adega viinte e seis
libras da sobredita moeda; e pagaredelos en cada huun anno por dia de san Martinno do
mes de nouebro (sic), e começaredes a faser a dita paga das ditas trese libras por dia de
san Martinno do dito mes de nouenbro que se siguera no anno do nasçemiento do noso
senor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e oyto annos e dende en deante porlo
dito dia, segundo dito he; e disemo a Deus liures e quites de todo outro enbargo, çenso,
trebuto e encarrego alguno. E se quiserdes vender e deytar ou supenorar ou eallear as
ditas casas ou parte delas que primeiramente frontedes con elas aa dita huniuersidade ou
a seu procurador e no las dedes porlo justo preço que outro por elas der ante ca a outro
alguno, e non as querendo nos ou noso procurador por ese preço reçeber que enton as
vendades, deytedes ou supenoredes ou enalledes aa tal pesoa que seia semellauil de uos
que aposte e repare as ditas casas e dea e pague en cada huun anno aa dita oniuersidade
ou a seu procurador as ditas viinte e seis libras ao dito dia de san Martinno e cupra (sic)
e aguarde as condiçoes desta carta e cada huna delas. E obrigamos os bees da dita
oniuersidade auidos e por auer para vos anparar e defender a dereito a uos e aa dita uosa
muller e vozes con este dito aforamento. E outrosy que non posades faser manda nen
aniuersario vos nen as ditas vosas uozes per este dito foro a igleia nen moesteiro nen a
outro lugar piadoso por vosa alma saluo aa dita oniuersidade. E eu, o dito Gonçaluo
d´Amores, que soo presente, por min e porla dita minna muller, que non he presente, et
porlas ditas nosas voses asy reçebo de uos as ditas casas e adega aforadas perla maneira
e condiçoes sobreditas e para as apostar e reparar na maneira que dita he e pagar as ditas
trese libras em vida da dita Eynes de Feet, et despos de sua morte as ditas viinte e seys
libras, e conprir e aguardar as condiçoes desta carta e cada huna delas obrigo a uos
todos meus bees e da dita minna muller e vozes mouiles e rayses gaanados e por gaanar.
Posta foy e outorgada pena entre as ditas partes que qualquer delas que contra esto
pasar e o non conprir e aguardar que peyte aa parte que en elo esteuer e o conprir e
aguardar quiser por nome de pena dusentos morabedis da dita moeda; e a dita pena
pagada ou non esta carta e aforamento e todo o que en ela he contiuda valla e fique
firme no dito tenpo.
[...] e sete dias do mes d´agosto, anno do nasçemento do nosso sennor [Ihesu Cristo
de mill et tresentos] e noueenta e sete annos.
Testemoyas que foron presentes: Johan [...] e Rodrigo Afonso, fisico, e [Fernan
Afonso da [...].
E eu, Nuno Gonçalues, notario publico d´Ourense porla igleia [...] et en mina
presença o fiz escripuir [...] de meu signal fiz em teste[...].

1472

1397, diciembre, 3. Toledo.

El obispo auriense don Pedro, canciller mayor de la reina de Castilla, constituye


como su procurador en el obispado a su criado García Díaz de Espinosa, haciéndolo
expresamente administrador de la Obra de la catedral y de la mesa episcopal.

B. Escrituras 15, nº 18. Perg.; 295 x 334 mm.; escr. gótica. Inserto en escritura de foro
otorgada por García Díaz de Espinosa, procurador del obispo auriense don Pedro,
tenenciero de la Obra de San Martín y Santa Eufemia, a favor de Juan Fragoso y de su
mujer, Inés Eanes, de una leira de viña en Rabo de Galo, de 22 de noviembre de 1402.

1168
Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. humanística:
«Esta no es de la cofradia ni le perteneçen y es de la renta de la obra desta igleia».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248 (nº 990).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 500.

§ Sepan quantos esta carta vieren commo nos, don Pedro, porla graça de Dios e de
la santa iglesia de Roma obispo de Orense, chançeller mayor de la reyna de Castilla, por
nos e en nonbre de la dicha nuestra eglesia, otorgamos et conosçemos que damos todo
nuestro poder conplido a Garçia Dias d´Espinosa, nuestro criado, para que por nos e en
nuestro nonbre et de la dicha nuestra iglesia pueda demandar, reçeber, aver, cobrar e
recabdar todos los frutos e rentas, asi pan e vinno e dineros commo otras qualesquer
cosas, que en qualquer manera p<er>tenesçen e p<er>tenesçer deuen de derecho a la
Obra de la nuestra iglesia, asi de los annos pasados commo de aqui adelantre en cada
hun anno, e para que pueda aforar e afuere todos e quales quer casas e herdades a la
dicha Obla (sic) p<er>tenesçientes, e arrendar todolo que a la Obra pertenesçe por aquel
tenpo, preçio e quantia que el quisiere, e para que pueda poner en la dicha Obra
aministrador o aministradores aquel o aqueles que el quisiere e por bien touiere, e para
que los puda apremiar sobrelo e tirarlos e poner otros quando e cada que el quisiere, e
reçebir dellos e de cada vno dellos cuenta o cuentas de lo que en la dicha Obra se
despendiere, e para que en nuestro nonbre e de la nuestra eglesia pueda dar e otorgar
carta o cartas de pago e de quitamiento asy de todo lo que la dicha Obra reçebier
commo de los maravedis que a los aministrador o aministradores en qualquer manera
diere e en seruiçio de la dicha nuestra eglesia por sy mesmo o por otros qualesquier
aministraren e despendieren, e para que pueda sobresta rason en nuestro nonbre e de la
dicha nuestra eglesia fasier, ordenar, trautar, diser e rasonar en juyso e fora del todas las
cosas e cada vna dellas que nos mesmo fariamos e faser poderiamos sy presiente
fuesemos.
Otrosy, damos e otorgamos todo nuestro poder conplido al dicho Garçia Dias para
que por nos e en nuestro nonbre pueda demandar, reçebyr, aver, cobrar todas e
qualesquer frutos, rentas e otras quales quier cosas asy a nos e a nuestra mesa obispal
pertenesçientes commo en otra qual quier manera que a nos de qual quier lugar e por
qual quier rasion e parte, asy de los annos pasados commo de aqui adelante sean e seran
de derecho deuidos.
E generalmente le damos e otorgamos al dicho Garçia Dias todo nuestro poder
conplido para que por nos e en nuestro nonbre puda fasier e faga todas las cosas e cada
vna dellas que el entiendier que a nuestro seruiço cunple e que en qualquier manera nos
mesmo fariamos et fasier poderiamos sy presiente fuesemos, avnque sean de aquela
natura e condiçon e caso que requere mas espeçial mandado. E todo quanto por el dicho
Garçia Dias fuere fecho e dicho, procurado, trauptado e en qual quier manera otorgado
em nuestro nonble (sic) nos lo avemos e averemos todo por firme e estauele agora e en
todo tenpo, e prometemos de non yr nin pasar contra ello nin contra parte dello en algun
tenpo nin por alguna manera so obligaçion de todos nuestros bienes espirtuales e
tenporales, que para ello obligamos.
E porque esto sea çierto mandamosle dar esta nuestra carta firmada de nuestro
nonbre e seellada con nuestro seello de la poridad.
Fecha en la moy noble çibdad de Toledo, tres dias andados de disienbre, anno del
naçemiento de nuestro sennor Jhesu Christo de mill e tresientos e noueenta e siete
annos.

1169
Episcopus Auriensy.

1473

1398, enero, 27.

Fray Pedro Fernández, del convento de San Francisco de Ourense, cede al


zapatero Juan Alfonso de Castadón, morador en la rúa da Barreira, su derecho a ser el
legitimo heredero de su ya fallecido tío, el zapatero Domingo Eanes, con la condición
de que éste vele por el alma de aquél. Fray Pedro renuncia a la herencia porque, como
franciscano, su obligación es servir a Dios y no puede ni debe ser heredero de persona
alguna; decide cederla a Juan Alfonso de Castadón por la amistad que lo unía a su tío
y las buenas obras que había realizado por él.

A. Escrituras 16, nº 23. Orig. Perg.; 350 x 196 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 28 de enero de 1398, el nº
1474 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248-249 (nº 991).

Sabean quantos esta carta viren que eu, frei Pedro Fernandes, fraire conuentual do
moesteiro de Sam Francisco d´Ourense, por rason que Domingo Enes, çapateiro,
morador en Ourense, na rua da Barreira, meu tio, se passou deste mundo per morte, e en
tenpo de sua vida leixou a min per seu heree en todos seus bees e que fesese ben por sua
alma, asi porque eu era seu parente commo por bees que el ouvo de minna madre, que
era sua yrmaa, e de que me non dera conta nen recado, e por rason que eu soo fraire et
soo obrigado a seruir a Deus et de dereito non posso nen deuo seer heree nen
cabeçaleyro dalguna perssona; por ende eu, çertificado de meu dereito, confiando da
boa discriçon de uos, Johan Afonso de Castedon, çapateiro, morador en Ourense, na dita
rua da Barreira, e perque erades amigo do dito Domingo Enes et lle fasiades moitas boas
obras et lle fesestes moita honrra en sua sepultura, sustituyouos por heree en todos los
bees que foron e ficaron do dito Domingo Enes; que os ajades et persuyades sigundo
que a el perteesçian e façades ben por sua alma sigundo que eu era tiudo de faser sobre
carrego de vosa alma e conçiençia. E douvos poder que per vosa propia abtoridade que
posades entrar e persuyr todos los bees moveles et reises que foron et ficaron do dito
Domingo Enes sigundo que os el avia et persuya, fasendo todavia ben porla alma do
dito defunto sigundo que eu era tiudo. E todo o dereito, sennorio, propiadade, vos et
abçon que eu enos ditos bees avya, todo o tollo et parto de min et ponoo en uos, o dito
Johan de Castedon, et en vosa uos que os ajades et persuyades para senpre sigundo dito
he. E eu, o dito Johan de Castedon, que soo presente, asi reçebo a dita sustituyçon de
uos, o dito frey Pero Fernandes, et fico sobre minna conçiençia que faca ben porla alma
do dito Domingo Enes. E eu, o dito frei Pero Fernandes, renunçio que nunca contra esto
venna nen diga ende o contrario per min nen per outre en alguun tenpo nen en alguna
maneira e faço sobre elo juramento aas ordees que reçebi et ao abeto de sam Francisco
que trago, e rogo a uos, notario sub escripto, que uos de ende huna carta forte et firme
para guarda de voso dereito.
Que foy feita ena dita çidade d´Ourense, viinte et sete dias do mes de janeiro, anno
do naçemento de noso sennor Ihesu Christo de mil e tresentos e noueenta et oyto annos.

1170
Testemoyas que presentes foron: Roy Fernandes, escripuan, et Afonso Domingues,
yrmao de Fernan Domingues dos Fornos, que foi, et Johan Tanquello et Johan
Domingues, moradores en Çebolinno, et outros.

1474

1398, enero, 28, lunes.

El zapatero Juan Alfonso de Castadón, como heredero del zapatero Domingo


Eanes, recibe una viña situada bajo el Castelo Ramiro, junto al camino que va de
Ourense a Piñor, que debe foro de quinta al cabildo.

A. Escrituras 16, nº 23. Orig. Perg.; 350 x 196 mm.; escr. gótica. En el pergamino se han
redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 27 de enero de 1398, el nº
1473 de esta colección. Presenta manchas de humedad que no afectan a la lectura.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 248-249 (nº 991).- VILA
ÁLVAREZ, Castelo Ramiro, 124 (nº 28) [Fechándolo el 27 de enero].

E despois desto, lunes, viinte et oito dias do dito567 mes de janeiro, en presença de
min, notario, et testemoyas adeante escriptas, o dito Johan de Castedon foy a huna vinna
que esta en termino d´Ourense, a sub o Castelo Ramiro, que topa ena congosta vella que
esta sub o dito castello e vay per ela o caminno que vay d´Ourense para Pinnor, a qual o
dito Domingo Enes tinna aforada do cabydoo d´Ourense de foro de quinta, e disso que
reçebia et reçebeu a dita vinna per rama et per terra et que se apodeua na teença et
posisson dela, et per esta todos los outros bees que foron et ficaron do dito Domingo
Enes. E disso et protestou que alguun nen alguuns non fosen ousados de entrar nen de
reçeber os bees do dito Domingo Enes saluo el, por vertude da dita sustituyçon; e se os
alguun reçebesse ou entrase que fosse per força et contra sua voontade et eno alleo a
sabendas. E desto todo en commo passou, o dito Johan de Castedon pedeu a min,
notario, testemoyo.
Testemoyas que presentes foron: Roy Fernandes, escripuan, et Gonçaluo Peres,
çapateiro, et Johan Peres, laurador, et Gonçaluo de Sabusedo, et outros.
E eu, Johan Fernandes, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e igleia
desse lugar, que a todo esto que dito he presente foi con as ditas testemoyas et o escripui
et aqui meu nome et signal fis en testemoyo de verdade, que he tal (signum).

1475

1398, enero, 29. Ourense.

Cláusula testamentaria de Teresa Martínez, moradora en la rúa dos Arcediagos,


por la que otorga al cabildo auriense las doce libras que recibe del orfebre Gonzalo
Eanes por la renta de una casa y bodega que tenía aforadas del cabildo en la rúa dos
Arcediagos para dotar una misa cantada el día de su entierro y un aniversario el
miércoles de Ceniza.

567
dito] interlineado, sobre el renglón.

1171
B. Escrituras 17, nº 41. Perg.; 224 x 250 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por el
notario auriense Nuño González el 4 de marzo de 1398, a petición del racionero Juan da
Agoada, por orden de Juan Afonso de Castro, arcediano de Caldelas y vicario general del
obispado (doc. nº 1477). Presenta dos rotos de pequeñas dimensiones que afectan a una
única letra de las líneas 6 y 23 sin llegar a impedir la lectura; agujero del propio pergamino
entre las líneas 26 y 27; manecilla indicadora, en el lateral izquierdo a la altura de la línea
15, empleada como signo de advertencia o llamada de atención para indicar donde
comienza la cláusula que se traslada. Al dorso, escr. gótica: «Clausula do testamento de
Tereyia Martines».

ED. GÓMEZ CID, A morte feminina no Ourense Baixomedieval “DEA”.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249 (nº 992).

CIT. GÓMEZ CID, A morte feminina no Ourense Baixomedieval, 229.

Eno nome de Deus. Amen. Sabean quantos esta carta de testamento viren que eu,
Tereija Martines, moradeira em Ourense, ena rua dos Arçidiagos, jasendo doente de
doença natural, qual Deus teuo por ben de me dar, pero con todo meu siso e
entendemento conprido, e por tal que depois de minna morte non aia contenda ontre
alguuns sobre meus bees, por ende faço, ordeno, estabelesco e outorgo meu testamento
et minna pustrimeira voontade valedeiro para senpre en esta maneira:
Primeiramente, mando a minna alma ao meu sennor Ihesu Christo, que a conprou
perlo seu sangre preçioso, e peçolle por merçee que me queira perdoar os meus pecados
que ey feitos contra a sua voontade; e rogo a todos los santos e santas da gleia (sic) do
Parayso que lle queiran rogar por min que me queira perdoar; e mando enterrar meu
corpo ena caustra de Santa Maria a Madre, etçetera.
§ Iten, mando ao cabidoo da igleia d´Ourense dose libras que me ha a dar cada anno
Gonçaluo Anes, ouliuez, porlas casas et adega da rua dos Arçidiagos que eu tenno
aforadas do dito cabidoo; e eles que me façan tanger duas veses os sinos e me digan
huna misa cantada porla minna alma eno dia que me enterraren, e me digan huun
anniuersario cada anno por dia de Çiinsa por minna alma e de Iohan Fernandes e de
aqueles a que eu soo tiuda de rogar a Deus; e outrosy que me façan onrra en minna
sepultura, etçetera.
Feito e outorgado foy este testamento en Ourense, viinte e noue dias do mes de
janeiro, anno do nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta
e oyto annos.
Testimuyas que foron presentes: Fernan Gonçalues e Pero Laso, escripuaes, Fernan
Çapateiro et Fernan de Fontes e Domingo Anes do Canpo e Iohan Gonçalues de
Sobrado, carniçeiro, e Domingo Fernandes e Garçia Fernandes, alfayates, moradores en
Ourense, e outros, etçetera.568

1476

[1398], febrero, [27].

568
El protocolo final –fecha y relación de testigos– fue copiado antes de la cláusula testamentaria por las
que dejaba como beneficiaria a la iglesia de Ourense. Se ha alterado su colocación en aras de una mejor
reconstrucción del texto original.

1172
Sentencia dictada por Vasco Pérez Corbacho, arcediano de Castela, y Fernando
Pérez, abad de la Trinidad, en el pleito que enfrenta al cabildo auriense con el chantre
Arias Fernández. El procurador de éste invoca una constitución capitular que establece
que el miembro del cabildo auriense que se ausente de la ciudad por miedo al obispo y,
por ello, no cumpla con sus obligaciones en la catedral, ha de ser dispensado de la
residencia y contado como si estuviese presente, y añade que ésa había sido la
circunstancia del chantre, huido de Ourense por temor del obispo, don Pedro, y sus
representantes, por lo cual ha de recibir los emolumentos correspondientes a sus
beneficios como si hubiese estado presente en la ciudad y la catedral. El procurador del
cabildo responde que no existe tal constitución y que la conducta del obispo y de sus
representantes fue siempre correcta, sin que se justifique el temor alegado por el
chantre para su ausencia o huida, y que no es cuestión del cabildo intervenir cuando el
prelado quiere corregir a cualquier persona de la diócesis. Añade que, en el caso
concreto del chantre, el cabildo lo había contado como presente mientras estuvo
refugiado en la Ponte Vella y en el convento de San Francisco, pero no después de que
se hubiese firmado la tregua con García Díaz de Cadórniga, que puso fin a las
circunstancias que pudiesen causar la ausencia de don Arias Fernández, quien, como
también sus enviados, anduvieron recaudando rentas por la ciudad sin problema
alguno, con lo que no hay razón alguna para su ausencia de la catedral y por ello no
fue contado como presente en ella. Oidas las partes, los jueces las citan para un día
posterior y, ausente la parte del chantre, dictan sentencia favorable al cabildo, que
justifican por no haber hallado pruebas de la existencia de la constitución alegada por
el chantre, si bien ordenan que el cabildo lo cuente como presente durante los tres
meses siguientes a la emisión de la sentencia para que don Arias Fernández se presente
ante el obispo para arreglarse con él, «sigundo que deue de faser todo sudito a seu
prelado».

A. Diversarum rerum 1, f. 1r. Orig. Papel; 324 x 490 mm.; escr. gótica; muy
deteriorado, presenta rotos que afectan a prácticamente todo el texto, especialmente a la
lectura de las líneas 1 a 17, 27 a 29, 35 a 38, 42 a 43, 54 a 57. Estos rotos motivaron que en
época posterior se reforzara el documento cosiéndole diversas escrituras que por el tipo de
letra, podríamos datar en el siglo XVI. Al dorso, escr. humanística: «Este es vn instrumento
por el qual parece que don Ares Fernandes, chantre, andubo ausente de la iglesia por
enemistad que tenia con un canonigo y con el obispo, pide despues el quento,
conprometiose en dos canonigos y dan sentencia acerca della contra el chantre. Año no se
puede leer, 1398 años». Al dorso, escr. humanística: «Es ano de 1398. Obispo don Pedro
Diaz. Vease mi tabla. Doctor Carreras (rubricado)».

CIT. FERNÁNDEZ ALONSO, Efemérides, 400.- PÉREZ RODRÍGUEZ, Diócesis de Orense,


420.

Sabean quantos esta carta de sentença viren [...] e contenda [e] juiso que era ontre as
persoas, coengos e benefiçiados do cabidoo da igleia d´Ourense d[...] par[te don] Ares
Fernandes, chantre da dita igleia, per ante don Vaasco Peres Coruacho, arçidiago de
Castela, et don [Fernand ...] da Triindade da dita çidade d´Ourense, juises arbitros dados
e outorgados perlo dito cabidoo per conpromiso feito [...] pleito [...] sobre rason que [o]
dito chantre per Vaasco Lopes, coengo [da] dita igleia, seu procurador, proposo per ante
os ditos [... cabi]doo e ben[efiç]iados del [...] Io[han] da Agoada, clerigo, procurador do
dito cabidoo, en que diso e alegou [...] esta [...] d´Ourense ouuese costituyçon e vso e

1173
cost[u]me o[...] desde tanto tenpo a aca que memoria de omes non era en [contrario] que
quando alguun benefiçiado da dita igleia ouuese medo capital de seu bispo, sigundo
diso que o dito chantre auia de seu sennor, obispo don Pedro, et de Garçia Diaz
d´Espinosa, seu lugartenente, e de Iohan Afonso de Castro, seu vigario, porlo qual medo
non podese residir a seruir a dita igleia, que deuia seer contado en sua raçom e prebenda
durante o tenpo do dito medo, [et] por quanto el non podera residir, por razon do dito
medo, que deuia ser contado em sua canonisia e prebendas asy por ra[zon] da dita
co[stit]uyçon e costume commo porlo dereito que diz «quid per me [...] michi inputari
non debet» e que per [e]l non [...] esta[u]a de seruir continue, saluo porlo dito medo
[cap]ital, sigundo que o mais conpridamente o dito procurador do dito [chantre ...] con
seu escripto [...].
O dito procurador do dito [cabidoo] e persoas e benefiçiados del responderon e
diseron que, saluo [...] do dito chantre que [...]uyçon, vso nen costume [...] fora ena dita
igleia ca tal costituyçon, vso e costume [...] igleia fose o que [...] deuia seer de
dereit[...] seria abrir [...] lege maiestatis”. Outrosy, ao medo capi[tal que alegou que
auia] de seu sennor obispo, que eles que nunca biran ao dito sennor obispo proçeder
contra persoa alguna nen benefiçiado da dita igleia sen rason e sen dereito. E que, se
porla ventura o dito sennor obispo quisesse alguuns seus suditos de sua igleia correger e
emendar de algunas cousas e malefiçios que ouuesen feitos ou fezesen e se absentasen
de sua igleia por medo da dita correiçon, que o dito cabidoo non tiinna de faser en elo;
mayormente que diseron que quando se o dito chantre ausentara e disera que auia o dito
medo, e en quanto esteuera ena Ponte d´Ourense et eno moesteiro de San Françisco, que
o contador do dito cabidoo que contara ao dito chantre e o tiinan contado o dito tenpo, e
despois desto que fesera tregoas e amistanças con o dito Garçia Diaz, as quaes diseron
que lle foran aguardadas, e, por ende, se o dito chantre se ausentara despois da dita
tregoa e amistança posta e fora a outras partes onde entendera que lle conprira e non
quisera residir, que o contador do dito cabidoo que o non deuia acontar nen o dito
cabidoo que non era tiudo ao mandar contar ante nen despois porla dita rason,
mayormente que o dito chantre e seus omes andaran per esta dita çidade a coller e
recadar o que lle perteesçia y sen enbargo alguun e contrario dos ditos Garçia Diaz e
vigario nen de outros [...]u nome, e por ende que o dito cabidoo non era tiudo ao pedido
e demandado perlo dito chantre pois que non veera resid[...]do dito auia, sigundo que
todo esto e outras cousas mellor e mais conpridamente foy alegado por parte do dito
cabi[doo].
[...]so meesmo por parte do dito chantre. E sobresto diseron e rasoaron todo o que
quiseron ata que concludiron e pediron sentença. E os ditos juises ouueron o dito pleito
por concluso e asignaron termio para dar sentença para dia çerto e dende en deante para
de cada dia.
E despois desto en presença de Vaasco Çide, procurador do dito cabidoo, e en
ausençia do dito chantre e de seu procurador, deron huna sentença en escripto da qual o
tenor he este que se sigue:
§ E nos, Vaasco Peres Coruacho, arçidiago de Castela, e Fernan Peres, abade da
igleia da Triindade, juises arbitros ontre as pesoas, coengos e benefiçiados da dita igleia
d´Ourense, e don Ares Fernandes, ch[an]tre da dita igleia, sobre rason de contenda e
demanda que era e he entre o dito cabidoo [...] que o dito chantre diso e alegou per ante
nos que era e auia costituyçon [...] ena igleia obseruada [desde] tanto tenpo aca que
memoria de omes non era en [contrario ...] por medo corporal que ouuese que deu[...]
contado en sua raçon e prebenda [...] fose presente [...] diso o dito chantre que auia de
noso sennor obispo [d´Ourense] e de Garçia Diaz, seu lugartenente, e por ende que
deuia seer contado, e contra o qual foy dito e alegado por parte do dito cabidoo e

1174
benefiçiados del que tal costituyçon que a non auia a dita igleia e cabidoo, et que o
negauan, e posto que a y ouuese que se entendia en outro caso e non en este, a qual y
non auia, e por ende que lle non deuia seer aguardada e que non deua seer contado,
sigundo que pedia sigundo que esto e outras cousas alegaron en seus escriptos que
sobresta rason presentaron [...]
[...] nos os ditos arçidiago, e abade, juises arbitros sobreditos, visto e exsaminado
este dito feito diligentemente et [...] cada huna das ditas partes alegado, e auudo sobrelo
noso acordo connosco meesmos e consello con omes boos let[rados e] sabedores de
dereito, dia asignado para dar sentença para dia çerto e dende en deante para de cada
dia, seendo en lugar de julgar, presente o procurador do dito cabidoo e ausente o
procurador do dito chantre, achamos que o dito chantre de dereito non deue seer
contado d´ante nen despois sigundo que o diso por quanto a dita igleia non [ha a] dita
costituyçon, nen el non na mostrou, pero que per el foy alegada, e pero que nos, ditos
juises arbitros, catamos e fesemos toda diligençia por saber se a dita igleia auia a dita
costituyçon, et achamos que a non ouuo nen ha, pero nos, de boa ygoaldade et
yrmandade, mandamos que o dito chantre seia contado en todo asy commo presente do
dia da data desta sentença ata tres meses primeiros sigentes, em yndose aa merçee do
dito sennor obispo a conuenir con el, sigundo que deue de faser todo sudito a seu
prelado. E en estes escriptos o pronunçiamos todo asy per nosa defenitiua sentença
sigundo o poder que nos foy dado perlo dito conpromiso, e mandamos aas ditas partes
que o cunpran e aguarden todo asy sub as penas contiudas eno dito conpromiso.
§ A qual sentença dada e liuda o dito Vaasco Çide, procurador do dito cabidoo, e en
nome del diso que consentian en ela e que pedia a min, notario, que lla dese asy signada
de meu s[igno ...] guarda do dereito do dito cabidoo e seu en seu nome.
Dada foy esta sentença en Ourense, dentro eno curral [da igleia da] Triindade, viinte
[e sete] dias do mes de feuereiro, anno do nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de
mill e tres[entos e] noueenta e oito anos.
Testemoyas que foron presentes: Gomes [Peres] de Penavigia, notario, e Afonso
Fernandes e Pero de Palença e [Iohan] Fernandes de Vilauerde e Gonçaluo d´Amores e
outros.
Et eu, Nuno Gonçalues, notario publico d´Ourense, porlo bispo e porla igleia dese
lugar, que a esto presente foy e en minna presença o fis escripuyr e aqui meu signal
acustumado fiz en testemoyo de verdade, que tal he.
(Signum).

1477

1398, marzo, 4. Ourense.

El notario auriense Nuño González, a petición del racionero Juan de Aguada y con
autoridad del vicario general del obispado, el arcediano de Caldelas, Juan Alfonso de
Castro, traslada una cláusula testamentaria de Teresa Martínez, de 29 de enero de
1398 (vide doc. nº 1475).

A. Escrituras 17, nº 41. Orig. Perg.; 224 x 250 mm.; escr. gótica; con dos rotos de
pequeñas dimensiones que afectan a una única letra de las líneas 6 y 23 sin legar a impedir
la lectura; agujero del propio pergamino entre las líneas 26 y 27; manecilla indicadora, en el
margen izquierdo a la altura de la línea 15, empleada como signo de advertencia o llamada
de atención para indicar donde comienza la cláusula que se traslada. Al dorso, escr. gótica:
«Clausula do testamento de Tereyia Martines».

1175
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249 (nº 992).

Eno nome de Deus. Amen. Este he o traslado de huna clausula de huun testamento
feito e outorgado per min, Nuno Gonçalues, notario publico d´Ourense, o qual
testamento eno primeiro reglon começaua asy:

[Inserta la parte correspondiente al protocolo inicial del testamento de Teresa


Martínez, de 29 de enero de 1398, doc. nº 1475].

E fiinçiase asy:

[Inserta fecha y relación de testigos del testamento de Teresa Martínez, de 29 de


enero de 1398, doc. nº 1475].

A qual clausula do dito testamento he esta que se sigue569:

[Inserta cláusula testamentaria de Teresa Martínez, de 29 de enero de 1398, doc. nº


1475].

O qual dito testamento non era biçiado nen rasso nen en alguna parte suspeito, o
qual eu, o dito Nuno Gonçalues, notario publico d´Ourense porla igleia dese lugar, bi e
lii e saqey del ben et lealmente a dita clausula a petiçon de Iohan da Agoada, raçoeiro
ena dita igleia d´Ourense, procurador do dito cabidoo, e per mandado e autoridade de
Iohan Afonso de Castro, arçediago de Caldelas ena dita igleia d´Ourense, vigario jeeral
da dita igleia e obispado, a dita clausula aqui en minna presença fis escripuyr non
tollendo nen eadendo alguna cousa. E a dita clausula aqui sacada conçerteya con o dito
original per ante o dito bigario e testemoyas adeante escriptas. Ao qual traslado o dito
vigario entreposo seu decreto ad perpetuan rey memorian que balese e fesese fe en todos
lugares hu pareçese asi commo o original meesmo do dito testamento.
Feito este traslado em Ourense, quatro dias do mes de março, anno do naçemento de
noso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e oyto annos.
Testemoyas que foron presentes: don Vasco Peres Coruacho, arçediago de Castela, e
Martin Jestosa e Martin de Montes, coengos ena dita igleia d´Ourense, e outros.
E aqui meu signal fiz em testemoyo de verdade, que tal he (signum).

1478

1398, marzo, 20. Toledo.

Juan Gaitán, hijo del ya fallecido Lope Fernández Gaitán, vecino y morador de
Toledo, concede al jubetero Juan Carrillo, también vecino y morador de Toledo, un
solar en la Zapatería vieja, en Toledo, con la condición de hacer en él casas y
«sobrado» o lo que estime oportuno. Como renta anual no pagará nada durante los dos
primeros años, que comenzarán a correr el día de Pascua, y en los años siguientes
deberá pagar setenta maravedíes viejos, por tercios al año, además de dos gallinas por

569
En el margen izquierdo figura una manecilla indicadora como signo de advertencia para señalar las
cláusulas del testamento que interesan al Cabildo.

1176
día de Navidad. El solar formaba parte de los que le hizo merced el rey, y por uno de
ellos ya le pagaba renta el jubetero Pedro Martínez.

A. Escrituras 7, nº 102. Orig. Perg.; 323 x 235 mm.; escr. gótica; mutilado por los
laterales y por la parte inferior; sirve de cubierta a un cuaderno de 26 hojas de papel que
contiene una donación al cabildo otorgada por Leonor González, mujer del escudero Álvaro
González. Al dorso, escr. gótica: «§ En VIIIº de jullio del XXX IIIIº, perlo abad de Saboy e
Canpo feseron presentado este caderno e carta antel provisor que diso que sy e en quanto
con dereito podia as recibia. Testemoyas: Domingo Garçia e Fernando de ...». Al dorso,
escr. gótica: «Donaçiones e renunçiaçiones e juramentos que fizieron Leonor Gonçales e
Diego Dias, notario, sobre çiertos foros e heredamientos que dieron al cabilldo de la Igleia
de Orense».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249 (nº 993).

[Sabean] quantos esta carta vieren commo yo, Johan Gaytan, fijo de Lope
Ferrnandes Gaytan, vesino morador en Toledo, por min e por mis herederos otorgo e
connosco que apodero a I[ohan Carrillo, ju]betero, vesino morador en Toledo, vn solar
que yo he aquí, en Toledo, a la Çapateria Vieja, el qual solar es de los solares que
nuestro sennor el rey me fiso merçed a[...] con otro solar que teeno de mi a tributo Pero
Martines, jubetero, e con casas de la eglesia de Santa Maria e con la calle,
apoderamiento bueno valedero, con sus entradas [e saydas ...]as sus pertenençias para
que fagades en el dicho solar casas e sobrados o lo que quisierdes, e quel dicho solar (en
blanco)570 e lo que el en fesierdes e labrardes e [...]delante que sea vuestro e de vuestros
herederos despus de uos para dar e vender e canviar e enpennar e enajenar a tal pleito e
con tal condiçon que los dos annos pri[meros ...] el dia de Pascua Mayor primero que
viene fasta dos annos cunplidos que vos nin otre por vos que me non dedes nin
paguedes çenso ninguno e pasados e cun[plidos ...]s annos que dende en adelante que
vos e vuestros herederos despus de uos e quien quier otre quel dicho solar touiere e
ouiere en qual manera quier que dedes e den e [...] sienpre a mi e a mis herederos
despus de mi571 e a otre quien quier que lo ouiere de auer cada anno por el dicho solar
setenta maravedis de moneda vieja de diez dineros [...] real por tres maravedis e vn
florin de oro por veynte e dos maravedis e medio e vna dobla por treynta e ocho
maravedis morisca e mas vn par de [gallinas ...]as e que los dichos setenta maravedis
que me los paguedes por terçios de cada anno, el vun terçio el dia de pasqua de Nauidad
e el otro terçio el d[ia ...] e el otro terçio el dia de santa Maria de agosto, e el dicho par
de gallynas que me lo paguedes cada anno el dia de pasqua de Nauidat e [...] anno
primero, el dia de pascua de Nauidad, que sera en el anno del nasçimiento del sennor de
mill e quatroçientos e vun annos e dende en ade[lante ...] sienpre jamas. E que lo que
dicho es que lo non podades nin puedan dar nin vender nin enajenar a cauallero nin a
escudero nin a duenna nin a donsella nin [a ...] nin a monesterio nin a cofradia nin a
clerigo nin a moro nin a judio nin a ome nin a muger de orden nin de religion por
ninguna manera, saluo a ome llano que de e [...] cada anno a los dichos plasos pero que
quando lo ouierdes o ouieren a vender que lo fagades e fagan ante saber a mi e mis
herederos despus de [...]mos o quisieren tanto por tanto quanto otre diere por ello que lo
ayamos ante que otro alguno dando luego el preçio que por ello dieren e sy non deude
en [...]des e vendan a ome llano tal commo susodiso, que de e pague el dicho çenso

570
En este espacio estaban escritas dos palabras que fueron borradas.
571
de mi] interlineado, sobre el renglón.

1177
cad´anno a los dichos plasos e faga e cunpla todolo al que d[...] de auer por firme este
apoderamiento que vos fago del dicho solar commo aqui dize e de non yr nin venir
contra ello nin contra parte dello e de uos [...] vos enbargue o contralle el dicho solar
que vos apodero en manera que le ayades e sea vuestro en la manera que dicha es sin
enbargo ninguno e para lo conplir [...] bienes muebles e rayzes los que oy dia he e aure
de aqui adelante e que vos non pueda tirar el dicho solar por mas nin por menos nin por
altant[...]tad mas que otre me de por el nin por otra rason alguna en ninguna manera e
renunçio que me non pueda aprouechar de la ley que fabla en este caso en re[...] el dicho
Iohan Carrillo otorgo este apoderamiento e todo quanto dicho es de la manera de
susodiso, e que por mi e por mis herederos despus de mi e [...] uos, el dicho Iohan
Gaytan, el dicho solar a çenso e por el çenso e con los pleitos e posturas e condiçiones
sobredichas e otorgo de dar e pagar y[...] de mi a vos e a vuestros herederos despus de
uos de los dichos dos annos pasados en adelante los dichos setenta maravedis e el dicho
par de gallinas [...] para sienpre a los plasos e en la manera que susodise a lo qual todo
esto que dicho es e de cada cosa dello dar e pagar e tener e guardar e faser [...] que suso
se recuenta obligovos el dicho solar que me apoderades e todo lo que en el labrare e
mejorare e todos los otros mis572 bienes muebles e rayses los [...] de aqui adelante e
douos poder o al que esta carta por vos mostrare de uos entregar de todo lo que dicho es
en mis bienes prendando e vendiendo [...] sin fuero e sin calonna e vuestra palabra en
todo esto crenda sin jura e sin testigo e que me judgue ante qual alcalle quisierdes e
renunçio que non pu[...]s nin otro plaso de fuero e que todo lo que dicho es que lo den e
paguen [... e tengan e guarden e cunplan dela manera que aqui dise mis herederos
despus [...] dicho solar touiere e ouier en qual manera quier e desto son dos cartas de vn
tenor e qualquier que paresca dellas vala commo sy amas (sic) paresçiesen [...]
[...] fueron en Toledo, veynte dias de março del anno del nasçimiento del nuestro
saluador Jhesu Christo de mill e tresientos e nouenta e ocho annos.
[...] e o dise «el» e entrelinnado o dise [...]

1479

1398, octubre, 8, martes. Ourense.

Cláusulas testamentarias de Domingo Eanes de Santa Ouxea, vecino y morador en


la ciudad de Ourense, por las que ordena que lo entierren en el monasterio de San
Francisco de Ourense y otorga al cabildo auriense veinte maravedíes sobre la mitad de
la viña de O Souto do Bispo para dotar un aniversario el día de san Lorenzo.

B. Escrituras 2, nº 38. Perg.; 226 x 135 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el notario auriense Francisco Eanes, a petición del racionero Juan da Agoada en
representación del cabildo auriense (doc nº 1490). Presenta manchas de humedad que no
afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausula de Domingo Eanes de Santa Ougea per
que mandou perla bina do Souto do Bispo, que esta su o camino por onde bam para a Ponte,
para senpre viinte morabedis para vn aniuersario. Anno 1398573». Al dorso, escr. gótica:
«Tarascom. V».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249 (nº 994).

572
mis] interlineado, sobre el renglón.
573
para vn aniversario. Anno 1398] escritura posterior, letra humanística.

1178
Sabean quantos esta carta de testamento viren commo eu, Domingo Anes de Santa
Ougea, vesino e morador ena çidade d´Ourense, jasendo doente eno meu corpo e
temendome da morte, que he cousa natural per que todos los do mundo auemos de
passar, pero graças a Deus ben acordado, con todo meu siso e meu entendemento qual
me Deus quiso dar, faço e hordeno meu testamento e minna manda e mina postrimeira
voontade firme e valedeira para senpre: Primeiramente, mando e dou a minna alma a
Deus padre, que a criou e a remiiu perlo seu santo sange preçioso, e rogo e peço por
merçee, moyto omilldosamente, aa Virgen, sennora santa Maria, sua madre, con todos
los santos e santas da corte do çeo, que lle roguen por min que me queyra perdoar os
meus pecados ena ora da morte e ao dia do juyso. Amen. Iten, mando enterrar o meu
corpo eno moesteiro de San Françisco d´Ourense, ena caustra, dante (sic) santo
Antonio, e mando que leuen comigo por offerta o dia que me enterraren media fanega
de pan branco e huun puçal de vinno. Iten, mando que digan triinta missas por minna
alma o dia que me enterraren, etçetera.
Iten, mando ao cabidoo da igleia de Ourense viinte morabedis en cada huun anno
para senpre perla minna metade da vinna do Souto do Bispo; e o dito cabidoo que me
venna faser onrra e me façan huun aniuerssario por minna alma en cada huun anno para
senpre en dia de san Lourenço, etçetera.

1480

13[98], noviembre, 25, [lunes]. Ourense.

Testamento del notario auriense Gonzalo Eanes, hijo del difunto Juan Eanes,
arcediano de Baronceli.

A. Fábrica 2, nº 645. Orig. Perg.; 307 x 448 mm.; escr. gótica; deteriorado por manchas
de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura,
especialmente en la parte inferior del pergamino, afectando a la fecha, a la relación de
testigos y a la suscripción notarial. En la parte inferior del pergamino, escr. gótica: «Taixo
este testamento commo chançeler [en] çento et çinquoenta reales». Al dorso, escr. gótica:
«Anno domini [mill e CCCXC e cinco, dia lunes, XX dias de jullio, demandou Anton
Fernandes a Eluyra Leda LXXXª morabedis que ela deuia os quaes auia pagado e que o
queria prouar … mostrou Anton Fernandes. Juises asignaron V dias…». Al dorso, escr.
gótica: «Anno domini mill e CCCXCV sexta feira, XXVIII dias do mes de mayo en
presenta de min Gonçaluo Fernandes, notario d´Ourense etçetera. En este dito dia Anton
Fernandes demandou a Eluyra Leda oitenta morabedis …de Gonçaluo Anes, notario que
foy, por ante Afonso Peres, juys, e ela diso que Pero Fernandes, seu marido, que o … deuya
mays de dez morabedis. E o dito Afonso Peres, juys, asignou termio aa dita Eluira Leda
para [pagar ditas … asy mostrar] paga ou quita dos574 ditos oyteenta morabedis, se non que
…». Al dorso, escr. gótica: «Anno Domini MCCCXCVº, lunes, çinquo dias do mes de
jullio, en Ourense… Peres, juises d´Ourense … Anton Fernandes demandou aa Eluira Leda
… ». Al dorso, escr. gótica: «Anno Domini MCCCXCVº, sesta feira, trese dias do mes de
agosto, ante Afomso Peres, juys, paresçeu Anton Fernandes e pedio ao dito Afomso Peres
que, poys que el era çerto en commo el tiinna enprazada para [en] este dito dia para antel aa
dita Eluira Leda, e que poys que ela non paresçiu, que lle pedia que a condenase eno que lle
auya demandado. E o dito Afomso Peres, juis, diso que por moyto abastanza de dereito que
lle daua prazo aa dita Eluira Leda de este dito dia a dose dias primeiros segentes veese

574
dos] repetido

1179
mostrar [iten o que a senon que ao dito dia veese … e Garçia Peres, notarios]». Al dorso,
escr. gótica: «Anno Domini Mº CCCº XCº Vº, luus, seis dias do mes de setembro, ante
Afonso Peres, juis d´Ourense aparesçeron o dito Anton Fernandes e a dita Eluyra Leda. E
logo o dito Anton Ferrnandes pediu ao dito juys que mandase per [sentença] aa dita Eluyra
Leda que lle dese e pagase os ditos morabedis, pois que lle ja foran [asignados] quatro
prasos a que mostrase a paga ou […] dos ditos [dineiros]; e por quanto o non mostrara que
lle pedia segundo pedido auia que o dito juys dese que por quanto el […] aja asignados
quatro prasos a que presentase paga dos ditos morabedis e pasaua ja … que por mayor
abastanza de dereito que lle asignaua termio de […] a dez dias e deles primeiros seguentes a
que mostrase […]ou quita senon o dito termio pasado que lle mandaua […] pagase os ditos
oyteenta morabedis…».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249 (nº 995).

Eno nome de Deus. Amen. Sabbean quantos esta [carta] de testamento viren como
eu, Gonçaluo Yanes, notario d´Ourense, fillo de don Iohan Yanes, arçediago de
Baronçelle ena igleia d´Ourense, que foy, [sentendome fraco] de door, de fe.... que
tenno eno meu corpo pero con todo meu siso e entendemento conprido qual Deus teuo
por ben de me dar, e temendo a Deus e a morte natural, que he cousa per que todos os
deste mundo an de pasar, e por tal e depois de minna morte non aia contenda entre
alguuns sobre meus bees, por ende faço e ordeno de min e deles meu testamento e
minna postromeira voontade valedeira para senpre en esta magneyra:
Primeiramente, dou e mando a minna alma ao meu sennor Ihesu Christo, que a
conprou e remiiu porlo seu sancto sangre preçiosso, e peçolle e rogolle por merçee moy
omildosamente que me queira perdoar os meus pecados que eu ata aqui ey feitos et ditos
contra a sua voentade. E outrossi rogo e peço por merçee aa Virgen, sennora sancta
Maria, sua madre, e a todos os santos e santas da gloria do Paraysso, que lle queiran
rogar por min que me aia remiimento a esta minna alma. § Iten, mando enterrar meu
corpo eno mosteiro de San Françisco d´Ourense, onde jas o dito don Iohan Yanes, meu
padre. § Iten, mando aos frayres do dito mosteiro de San Françisco, porque me façan
onrra en minna sopoltura et por que digam misas e roguen a Deus porla alma do dito
meu padre et de minna madre, quatroçentos morabedis. § Iten, mando que queimen çera
en mina sopoltura e leuen quando a offerta viinte libras de çera. § Iten, mando que leuen
comigo en oferta des morabedis de pan e vinno do meu, o que meus conpridores viren
que he ben.
§ Iten, mando huna cuba de vinno que eu tenno eno çelleiro de Rodrigo Afonso,
sobrynno do abade da Triindade, a qual leua des e seis moyos de vinno de lagar, para
pagar a minna parte da renda da Obra que eu tenno arrendada este anno. § Iten, mando
que das quatro cubas de vinno que eu tenno en minna casa que se uendan as duas delas,
as mais pequenas, para o conprimento e refasemento de minna enterraçon. § Iten,
mando o vinno de aquela cuba pequena que [o]ra eu queria encher a Afonsso, meu ome,
e a Maria Yanes, sua moller, e os dous moyos et huun puçal de vinno que me deue
Lourenço Ferronno. § Iten, lles mando mais a cuba que se con o vinno de Souto, a cuba
e o vinno. § Iten, lles mando mais a meatade da minna vinna de Pousada perlo foro que
he, et paguen dose libras ao cabidoo d´Ourense cada anno que eu ey de pagar per toda a
dita vinna. § Iten, mando mais a este Afonso, do pano vermello que de min ten Garçia
Anes, duas uaras para huun saquillo. § Iten, lle mando mais quatro uaras e media de
valançinna para huna capa da valançinna que se en minna casa, e a mais valançinna dela
seia para Iohane, meu fillo, para hun saquillo. § Iten, mando mais a Maria Anes, sua
moller, quatro uaras e media de valançinna de vioues para huun pelote da valançinna

1180
que se en casa. § Iten, mando mais a este Afonso e a Maria Anes, sua moller, dous
touçinnos e des fanegas de pan do que se ena aldea e en cassa que non seia triigo. § Iten,
mando a Iohane, meu fillo, mill morabedis. § Iten, mando que qualquer que ueer e jurar
que lle eu deuo ata en quantia de des morabedis que llo pagen. § Iten, mando a Diego,
meu criado, quatro uaras e media de valançinna para huna capa e huun saquillo.
§ Iten mando aa igleia de Santa Maria a Madre desta çidade as oyto libras de
brancos que me a de dar cada anno Afonso Lopes perlas casas en que mora, per
condiçon que digan por minna alma os capelaas da dita capela huna misa cantada en
cada uun anno por dia de santa Maria d´agosto; e non na disendo que llos non den. §
Iten, mando aos clerigos do coro da igleia d´Ourense çem morabedis porque me façan
onrra en minna sopoltura e digan huna misa cantada por minna alma con sua vigilia. §
Iten, mando que digan por mina alma o dia que me enterraren triinta misas de requiem.
§ Iten, mando para o lume das lanpaas de santa Maria que esteueren en esta çidade, a
cada huna, çinquo dineiros. § Iten, mando aa lanpaa do Corpo Santo outros çinquo
dineiros. § Iten, mando a San Lasaro des morabedis. § Iten, mando oyto morabedis para
huna misa cantada que digan por minna alma ena igileia (sic) de Santa Maria de Reça. §
Iten, mando que me metan eno abeto de san Françisco et que den por el seseenta
morabedis. § Iten, mando aos capelaas de Santa Ouffemea dez morabedis, et que roguen
a Deus por min.

§ Esta he a renenbrança das deuedas que a min, o dito Gonçaluo Yanes, deuen; e eso
mismo dos bees que eu ey, primeiramente: § Iten, me deue Pero Françes oyteenta e
quatro morabedis. § Iten, me deue Afonso Lopes quareenta morabedis. § Iten, me deue
Anton Ferrnandes, sobre huna scudela de prata, çen morabedis. § Iten, me deue Afonso
Oualleiro, sobre huna taça de prata, çento e viinte e quatro morabedis. § Iten, me ha de
faser Gonçaluo Yanes, ouriuz (sic), de trese onças e media de prata que lle dey, huna
taça lauor de culleres e ... de faser sen dineiros.
§ Iten, tenno en casa duas taças de prata e dusentos rayaas de prata e des peças
d´ouro, entre francos e dobras crusadas e marroquiis, e huun nobre e duas çintas de
prata que teen tres marcos. § Iten, huun punnal dourado que ten duas onças de prata, e
huuns caniuetes guarnidos, e huun relicario con sua cadea. § Iten, huna cruz dourada
con huun pe postiço et dusentos graaos d´aliofar pequeninnos. § Iten, huna sortella de
prata con huun boo çafil, e outra pequena dourada con huun graao d´aliofar. § Iten, huna
gargantada de doas douradas; e he de Afonso de Uilarnas e deueme sobrelas quareenta e
dous morabedis. § Iten, huas doas grandes de Roy Lourenço; e deitoumas Daui, judio,
por viinte reyaas de prata. § Iten, huna sortella d´ouro con huna [corue]linna; e deitouma
Gonçaluo Ledo por viinte e seis morabedis; e descontou o seu moço de carreto de vinno
o que disir per sua verdade. § Iten, tres ou quatro ...uos pequenos e huun boton de prata.
§ Iten, dous sudareos laurados. § Iten mais outras duas cubas de vinno que leuam viinte
moyos de lagar. § Iten, duas capas huna vermella e outra verde. § Iten, dous mantoos,
huun verde e outro mesclado. § Iten, huuns mantoos dobrados. § Iten, teno en casa de
Garçia Anes, aparellador, des e noue varas de pano branco e vermello e çinquo varas de
pano de Bruges. § Iten, huna copa de calez con sua patena que ten çinquo onças. § Iten,
huun baçinete de angel que ias por quareenta morabedis. § Iten, huna cota minna. § Iten,
huna peça de Iohan Ares de Penavigia que ias por escriptura e foi taixada en triinta
morabedis, pague viinte morabedis. § Iten mais que tenno em cassa, encorçados de
moeda vella, dusentos e viinte morabedis en huun correo. § Iten mais seys cubas que
seen con vinno. § Iten mais huna tinalla que se en Ventrases que leua oyto moyos, e
outra en Pedrosso que leua dose moyos.

1181
E faço conpridores e exsecutores deste meu testamento e minna postromeira
voontade a Anton Ferrnandes dos Brancos e a Rodrigo Afonso, fisico, visinnos
d´Ourense, e mando que o cunpram perlos meus bees e sen seu dapno. E mandolles
porlo afan que tomaren eno conprir çinquoeenta morabedis a cada uun deles. E mando
que pagado e conprido todo esto que eu mando que todos los outros meus bees que y
ficaren, asi moueles commo raises, que os tenna este Anton Ferrnandes en sua vida, et
de estes mill morabedis a Iohanne, meu fillo, et o crii e faça bem por mina alma; e
sobresto encarrego sua alma e conçiençia e desencarrego a minna. E aa sua morte, deste
Anton Ferrnandes, mando que se uendan todos estes ditos meus bees e se den porla
minna alma e de aqueles a que eu soo teyudo. E aparto todos os outros parentes e
parentas que eu ey en çinquo soldos, e a mais de meus bees non se tendan por rason de
hereença nen por outra magneira alguna. E este dou e outorgo por meu testamento e por
minna postromeira voontade valadeira para senpre, e se non valer commo testamento
mando que valla commo codeçilo, et se non valer commo codeçilo mando que valla
commo outra escriptura publica qualquer feita por maao de notario publico. E reuoco
todos os outros testamentos e mandas e codiçilos que ata aqui ey feitos e outorgados e
mando que non vallan nen aian firmedue saluo este que agora faço e outorgo per Gomez
Peres de Penavegia, scripuan de noso sennor el rey et seu notario publico ena sua corte e
en todos los seus regnos et notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese
lugar, que dou e outorgo por meu testamento e por mina postromeira voontade valedeiro
para senpre.
[E] quen quer, asy minna parte commo da estraya, que contra este meu testamento e
mina postromeira voontade quiser yr ou pasar en parte ou en todo aja a yra de Deus
conprida e a minna maldiçon e demais peyte a meus conpridores por nome de pena mill
morabedis de dineiros brancos; e a dita pena pagada ou non este meu testamento e
minna postromeira voontade fique firme e valedeira para senpre.
Feito foy e outorgado este testamento ena çidade d´Ourense, nas casas en que mora
o dito Rodrigo Afonso, fisico, que esta ena rua de Çima, lues [aas nove oras da ..., viinte
e çinquo dias do mes] de nouenbro, ano de nasçemento de noso sennor Ihesu Christo de
mill e tresentos e [noventa e ocho annos].
Testemoyas que a esto presentes forom para esto [speçial]mente chamadas e
rogadas: Fernan ..., clerigo do coro d´Ourense, e Andres, [ome do dito Anton
Fernandes], e Pero [dos Casie..., ome] do dito Gomez Peres, notario, e Johan [Gomes,
Lourenço] Garçia e Iohan Ferrnandes, omes do dito Rodrigo Afonso, fisico.
E yo, Gomes Peres de Penavegia, escriuan e notario sobredicho, a esto que
sobredicho es [pressente fue con los dichos testigos] y en mi presençia lo fis escriuir, e
por mandado e outoridade de Esteuan Peres, raçionero de la eglesia de Ourense [e]
chançeler [de la dicha iglesia, mi] nonbre e mi signo fis, que es tal, en testimonio de
verdat (signum).
(Signum: Stephanus Petri, rubricado) E eu, Esteuo Peres, raçioneiro ena igleia
d´Ourense575, notario et chançeler da dita igleia et çidade d´Ourense, que este
testamento fige fazer per Gomes Peret de Penauigia, notario sobredito e confirmoo asi
commo chançeler da dita igleia d´Ourense et aqui meu nome e signal puge en testimuyo
de uerdade.

575
d´Ourense] inserto, sobre el renglón.

1182
1481

1399, mayo, 9.

Álvaro Enríquez, vecino de la ciudad de Ourense, morador en la rúa de Cimadevila,


devuelve al cabildo auriense unas casas que tenía aforadas en dicha rúa, que habían
sido de la difunta Dominga Anes Solleira, por no poder afrontar su reparación, a la que
estaba obligado, ni asumir el pago de la renta.

B. Escrituras 15, nº 16. Perg.; 277 x 467 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por el
notario auriense Juan Fernández de Bobadela tomándolo de las notas hechas por su
antecesor en el cargo, Alfonso Eanes Guiza, a solicitud de Vasco Rodríguez de Espiño: «E
yo, Johan Ferrnandes de Bouadilla, notario publico de la çibdat de Orense por el obispo e
iglesia desse lugar, dado a las notas e registros que fueron e ficaron de Affonso Anes Guiça,
notario que fue de la dicha çibdat de Orense, que esta carta en hun libro de notas que fue e
fico del dicho Affonso Anes, falle e aqui fielmente fis trasladar en mi pressençia, a
pedimento de Vasco Rodrigues d´Espinno e aqui mio nonbre e mio signo pusse en
testimonio de verdat que es tal (signum: Johan Ferrnandes, notario)». Presenta manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura en la parte central de las líneas 21 a 29;
antiguas dobleces horizontales que dificultan la lectura de las líneas 23 a 25 y 31.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249-250 (nº 996).

Alfonso Eanes Guiza aparece actuando como notario hasta el año 1401.

§ Noue dias do mes de mayo do anno do nasçemento do noso sennor Ihesu Christo
de mill et trezentos et noueenta et noue annos. Sabean todos commo en presença de
min, Afonso Yanes Giça, notario, e das testimuyas de juso escriptas, seendo o cabidoo
da igleia d’Ourense juntados en cabidoo per canpaa tanjuda na costra noua de San
Martinno, segundo que o an de vso e de custume de cabidoo fazer, presentes y Ares
Lourenço, coengo d’Ourense et vigario nos contrautos do dito cabidoo por don Fernan
Sanches Sarmento, dean d’Ourense, et don Ares Fernandes, chantre, et don Iohan
Afonso, arçidiago de Caldelas, et Roi Gonçalues, thesoureiro, et outras persoas, coegos
et omes boos do dito cabidoo, paresçeu y Aluaro Anrrique, vezino da dita çidade,
morador en Çima de Vila, e el diso aos ditos omes boos que el tinna ena dita rua de
Çima de Vila hunas casas que foron de Dominga Anes Soolleira, que foi, que
perteesçian ao dito cabidoo, as quaes el ouuera et tinna como suas et por suas por çerto
foro que era tiudo de faser ao dito cabidoo, as quaes el non podia reparar segundo era
tiudo, nen pagar aquel foro ou pensson a que as ditas casas et el eran obrigados; por
ende que el, non costrengudo per força nen endozido per engano, çertificado de todo seu
dereito, disso que demetia as ditas casas con seus sotoos et sobrados eno dito cabidoo et
aos ditos omes boos do dito cabidoo para que fezesen delas suas vontades et o que lles
aprouuesse, ca el todo jur, sennorio, posisson, propiedade, voz e auçon e dereito que
auia nas ditas casas, que todo o tollia et remouia et partia de si e de todas suas vozes e
que o poinna et traspasaua et trasladaua no dito cabidoo e omes boos del per esta
presente carta. E os omes boos do dito cabidoo diseron que reçebian a demitiçon que o
dito Aluaro Enrrique lles fasia das ditas casas et dereito, se o en elas auia, e que dauan
ao dito Aluaro Enrriqui d´aqui en deante et a todos seus bees por libres et por quitos de
alguna obrigaçon se lle eran obrigados por razon das ditas casas. E desto o dito cabidoo
et os omes boos del pediron testimuyo.

1183
Testimuyas: Garçia Diaz d´Espinosa, Johan Fernandes Ponpenna, notario
d´Ourense, Roy Lourenço da rua dos Çapateiros, Johan d´Aguada, raçoeiro, et Martin
Raa, porteiro do dito cabidoo, et outros.

1482

1399, mayo, 9.

El cabildo auriense afora a perpetuidad al escudero Vasco Rodríguez de Espiño,


juez auriense, y a su mujer, María Pérez, unas casas en la rúa de Cima de Vila,
dimitidas al cabildo por Álvaro Enríquez, con la condición de retejarlas y repararlas en
todo aquello que necesiten y pagar una renta anual de doce libras a los tercios del año.

B. Escrituras 15, nº 16. Perg.; 277 x 467 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por el
notario auriense Juan Fernández de Bobadela tomándolo de las notas hechas por su
antecesor en el cargo, Alfonso Eanes Guiza, a solicitud de Vasco Rodríguez de Espiño: «E
yo, Johan Ferrnandes de Bouadilla, notario publico de la çibdat de Orense por el obispo e
iglesia desse lugar, dado a las notas e registros que fueron e ficaron de Affonso Anes Guiça,
notario que fue de la dicha çibdat de Orense, que esta carta en hun libro de notas que fue e
fico del dicho Affonso Anes, falle e aqui fielmente fis trasladar en mi pressençia, a
pedimento de Vasco Rodrigues d´Espinno e aqui mio nonbre e mio signo pusse en
testimonio de verdat que es tal (signum: Johan Ferrnandes, notario)». Presenta manchas de
humedad que dificultan e impiden la lectura en la parte central de las líneas 21 a 29;
antiguas dobleces horizontales que dificultan la lectura de las líneas 23 a 25 y 31.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249-250 (nº 996).

Alfonso Eanes Guiza aparece actuando como notario hasta el año 1401.

§ E logo, eno dito cabidoo et per as ditas testimuyas, o dito cabidoo et omes boos
aforaron as ditas casas a Vaasco Rodrigez d´Espinno, escudeiro, juiz d´Ourense, et a sua
moller, Maria Peres, que non era presente, et a todas suas vozes para senpre as ditas
casas commo demarcan de huna parte con casas de Gonçaluo Martines Purtugues,
escudeiro, e da outra con casas de Johan de Touro, e teen o outonno en casas que foron
de Esteuo Yanes d´Anbia, scudeiro, e as portas ena dita rua publica de Çima de Villa.
Aforamosvos as ditas casas con seus sotoos e sobrados et entradas et seidas e con todos
seus jures e dereitos et perteesças per tal condiçon que as telledes e trastelledes et
reparedes de todo o que lles conprir commo non desfalescan per mingoa de lauor et de
boo reparamento; e dedes en cada uun anno a nos, dito cabidoo, doze libras de dineiros
da moeda que corre, de que contan a viinte soldos por libra, ou a estimaçon deles ena
moeda que correr; et pagaredeslos aos terços do ano segundo vso e custume dese
pagaren os outros foros de nos, dito cabidoo; et os ajades vos et a dita vosa moller e
vozes libres et quites de todo outro enbargo. E [non] deuedes uos nen a dita vosa moller
et uozes poer çensso nen trebuto, nen fazer manda a igleia nen a moesteiro nen a lugar
piadoso perlas ditas casas saluo a nos, dito cabidoo. E se pleito ou contenda recresçer
entre uos ou vosas vozes et nos, dito cabidoo, en razon das ditas casas que sejan
tomados et escolleytos dous omes boos do dito cabidoo que per aviinça ou per
conposiçom ... pleito et contenda que ontre vos et nos for per sentença, toda outra
apellaçon remota. E se per ventura quiserdes vender, etçetera. E outorgamos os bees da

1184
mesa de nos, dito cabidoo, para uos et a dita uosa moller et uozes serdes defesos et
anparados senpre a dereito con as ditas casas que vos aforamos commo sobredito he. E
eu, o dito Vaasco Rodrigues, que soo presente, por min et porla dita Maria Peres, mina
moller, que non he presente, et por todas nosas vozes, assy reçebemos de uos, dito
cabidoo, as ditas casas aforadas perla maneira et condiçoes sobreditas e para reparar as
ditas casas de todo o que lles conprir e para uos dar et pagar as ditas doze libras en cada
huun anno aos terços do anno commo dito he e conprir et aguardar as condicoes desta
carta e cada huna delas obrigo todos meus bees gaanados et por gaanar.
E he posto entre nos, as partes, que a parte de nos que contra esta carta et
aforamento veer et a conprir e aguardar non quiser que peyte aa outra parte que o
conprir e aguardar quiser por nome de pena e interese çen morabedis de boa moeda; et a
pena pagada ou non etçetera.
Testimuyas, os sobreditos.

1483

1399, mayo, 31, sábado. Santiago de Compostela.

Sentencia en grado de apelación dictada por el deán compostelano don Gonzalo


Sánchez de Bendaña, vicario general del arzobispado de Santiago en sede vacante, en
el pleito que enfrenta al cabildo auriense con el vecino de Ourense Fernando Alfonso
da Torre. El pleito fue iniciado por el cabildo, que previamente había requerido en
varias ocasiones al demandado a que presentase las escrituras por las cuales él estaba
en posesión y vivía en unas casas de la rúa de Cima, en Ourense, que habían sido del
deán don Pedro Suárez y que formaban parte de la renta capitular de Tarascón; como
Fernando Alfonso, que tiene las casas desde hace diez o quince años, no lo ha hecho,
solicitan a don Juan Alfonso de Castro, arcediano de Caldelas y vicario general del
obispo don Pedro, a que lo obligue a presentar las escrituras y, de no hacerlo, a
devolver las casas al cabildo. Por su parte, Fernando Alfonso recusa al juez por
considerar que, siendo miembro del cabildo, no puede ser imparcial; reconoce que
hace unos treinta años que tiene las casas por el cabildo, al que ha pagado anualmente
la renta correspondiente –que no detalla– y que por ello es evidente su derecho, no
siendo necesaria la presentación de documentación alguna; añade que la demanda es
improcedente porque se ha hecho solamente contra él, sin tener en cuenta que también
su mujer, Antonia Martínez, vive en las casas desde hace unos treinta años; y termina
reiterando que se retire la demanda y que se envíe a los jueces seglares de Ourense. El
cabildo contesta recordando que el recurso no procede porque los vicarios episcopales
juzgan los pleitos del cabildo desde tiempo inmemorial y que el titular del usufructo de
las casa es Fernando Alfonso y no su mujer, por lo que ella no tiene por qué ser
demandada. El arcediano de Caldelas, ante su recusación como juez de la parte de
Fernando Alfonso, nombra como su compañero para juzgar a Rodrigo de Montes, y
ordena a los procuradores capitulares que demuestren la propiedad del cabildo sobre
las casas en cuestión, todo lo cual fue apelado por Fernando Alfonso. Llegado el plazo,
la parte del cabildo presenta testigos para probar su intención, a los que se toma
juramento y declaración –que no se incluye–. Fernando Alfonso recurre en alzada a la
iglesia de Santiago, llegando entonces ante el deán compostelano don Gonzalo Sánchez
de Bendaña; demostrándole el procurador del cabildo el defecto de la apelación, el
deán anuló la alzada y devolvió el proceso a Ourense, al arcediano de Caldelas,
condenando en las costas a Fernando Alfonso. Oidas de nuevo ambas partes, el

1185
arcediano y Rodrigo de Montes fallaron a favor del cabildo, considerando que había
demostrado su propiedad sobre las casas, dando plazo a Fernando Alfonso para
presentar carta de foro de ellas, de tenerla, pues, de no mostrarla, debería entregarlas
al cabildo, condenándolo también en las costas del juicio. La sentencia fue de nuevo
apelada por Fernando Alfonso, alzándola una vez más a Santiago de Compostela,
donde el deán y vicario, don Gonzalo Sánchez de Bendaña, vista toda la documentación
del proceso y oídas de nuevo las partes, ratifica la sentencia dictada por los jueces
ourensanos.

A. Escrituras 4, nº 34. Orig. Perg.; 405 x 317 + 49 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el primero; el segundo, de 4 de junio de 1399, el
nº 1484 de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el
pergamino dificultando la lectura; antigua doblez vertical que dificulta la lectura en algunas
líneas. Cordón de hilos blancos y rojos del que pendía el sello. Al dorso, letra gótica:
«Sentença da casa que foy de Fernando Afonso da Torre, cabo Garçia Dias d´Espinosa». Al
dorso, letra humanística: «Carta executoria que el cauildo tubo contra Fernando Alonso da
Torre sobre vnas casas en la rua de Cima, condenandole a que la dexe al Cauildo. Estas
casas son las que tubo Fernan Perez, mi padre, y despues dello Juan Perez, su hijo y despues
dona Maria de Albaredo, su muger y oy dona Catalina de Albaredo, su hija. Ano del 09. La
carta executoria fue librada576 año 1399.».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 250 (nº 997).

Sabean todos que ante min, Gonçaluo Sanchez de Bendanna, deam de Santiago,
vigario geeral do arçibispado de Santiago, vagante a see, pleito de apelaçon fuy ante
min presentado, o qual pasou primeiramente ante dom Iohan Afomso de Castro,
arçidiano de Caldelas ena igleia d´Ourense, vigario geeral ena çidade e obispado
d´Ourense porlo moyto honrrado padre e sennor dom Pedro, porla graça de Deus e da
santa igleia de Roma obispo d´Oureense, entre Vaasco Çide et Ioham da Agoada,
raçoeyros da dita igleia d´Ourense, em nome do cabidoo da dita igleia, da huna parte, et
Fernand Afomso da Torre, morador ena rua de Çima, vezino da dita çidade d´Ourense,
da outra, eno qual pleito ante o dito Ioham Afomso de Castro, arçidiano de Caldelas e
vigario, fuy posta demanda per escripto contra o dito Fernand Afonso da Torre, disendo
o procurador do dito cabidoo da igleia d´Ourense que o dito cabidoo auya et tiinnan por
suas e commo suas hunas casas con seu çeleyro e sobrado e camaras que son577 ena dita
çidade ena rua de Çima, que departem con huna casa e laguar que fuy de Martin
Gonçalues, notario, e da outra con huun pardeeyro que fuy casa que tem o dito Fernand
Afomso, e teen as portas em dereyto a rua publica; as quaes casas mando ao dito
cabidoo o deam dom Pedro Suarez, que fuy, et as quaes casas e rendas delas dezia que
perteesçian a renda de Tarascom, que he do dito cabidoo; et dizendo que podia auer dez
ou quinze annos, pouco mays ou menos tenpo, que o dito Fernand Afomso, contra
voontade do dito cabidoo, morava e pesuya as ditas casas e çeleyro e camaras non
auendo titulo e boa fe que em elas ouuese, et que per o que o dito Fernand Afomso fora
frontado e requirido per moytas vezes que mostrase o titulo e boa fe, se o auya, das ditas
casas para o dito cabidoo tomar o traslado del para guarda do seu dereyto ou lle
desenbarguase as ditas casas, que o non quisera fazer, pedia ao dito arçidiago et vigario
que per sua sentença mandase e costrengese ao dito Fernand Afomso que mostrase e
presentase ante el titulo alguun ou carta de aforamento, se a o dito cabidoo fazera das

576
no tiene fecha] tachado.
577
son] subpunteado, corregido con letra posterior.

1186
ditas casas, ou outro em seu nome que poder ouuese para elo, ou lle leixase e
desenbarguase as ditas casas con seus boos paramentos costrengendoo para elo, e
condapnadoo enas custas.
Contra a qual demanda […]ey dito da parte do dito Fernand Afomso que o dito
arçidiago e vigario non podia seer juiz do dito pleito por quanto era nenbro (sic) do dito
cabidoo e seu conpaneiro, et asi que era a el moy sospeytoso, et pediolle que o enviase
per ante juiz de seu foro, e diso que a dita demanda non proçedia e era yneuta e mal
formada e inçerta e duldosa e tal sobre que non podia [viinir] çerta sentença, pero diso
que era verdade que el morara e pesuyra [as] ditas casas em paçifica posison per espaço
de triinta annos ontre el e aqueles que depos el beeran, e que os deaas cabidoo da dita
igleia d´Ourense que perlo tenpos foron, presentes e absentes e consençientes, fazendo
el e pagando o foro e pensom a aqueles a que era tiudo de dereyto em cada huun anno, e
asy que caladamente e expresamente calaran e consentiran de serem as ditas casas do
dito Fernand Afomso porla dita pensom, e que non era tiudo de mostrar titulo de sua
cousa de que husara e husaua de cada dia, seendo cousa rayal per espaço de dez annos,
segundo que as husara e tiinna con sua moller Antonea Martinez per espaço de dez e de
viinte e de triinta annos, segundo dito auya; et que a dita demanda non proçedia por
quanto fora posta e mouida contra o dito Fernando Afomso tam solamente e non contra
a dita sua moller; e que negaua a dita demanda em aquelo que lle era perteesçente e
neccesario de neguar pedindo que o enviasen per ante os juyzes seglares de Ourense de
seu foro.
Fuy dito da parte do dito cabidoo que tal sospeyçon non era de reçeber por quanto
os vigarios dos bispos que foran da dita igleia d´Ourense esteueram e estauan eno huso
e custume de conosçer e liuraren os pleitos do dito cabidoo des tanto tenpo que non era
memoria de homes em contrario, e poys o dito Fernand Afomso era teedor das ditas
casas que a el deuian seer demandadas nen chamar por actor aa dita sua moller.
E sobre esto foron dadas dereitas e aleguadas razoes de huna parte e da outra ata que
o dito Ioham Afomso de Castro, arçidiano de Caldelas e vigario, pronunçiou que o dito
Vaasco Çide et Joham de Agoada que eran procuradores sufiçientes do dito cabidoo e,
em razon da sospeyçon, que tomaua consigo por conpaneiro eno dito pleito a Ruy de
Montes, e mandou ao dito Iohan da Agoada e Vaasco Çide, procuradores do dito
cabidoo, que prouasen commo e em que maneira as ditas casas perteesçian ao dito
cabidoo, e asignoulle para elo termios e producoes.
Da qual interlocutoria o dito Fernand Afomso apelou.
Enos quaes termos e produçoes os procuradores do dito cabidoo presentaron suas
testemoyas ante o dito arçidiago e vigario, as quaes foron ante el ajuramentadas e
preguntadas e os dereitos delas abertos e publicados. E fui liuda perlo dito Fernand
Afomso huna apelaçon ao dito vigario, a Ruy de Montes, seu conpaneiro, para a igleia
de Santiago e para o arçibispo e vigarios dela.
A qual apelaçon lle fuy reçebuda e termio çerto asignado que se presentase com ela
ena igleia de Santiago et fui presentada a dita apelaçon ante min, o dito deam e vigario,
per Gonçaluo Honrrado, procurador do dito Fernand Afomso. Contra o qual fui dito
perlo procurador do dito cabidoo que a dita interlocutoria fora dada auya seys ou septe
meses e que non fora presentada com o proçeso do dito pleito nen seguida eno tenpo
que deuia, et que a dita apelaçon ficara deserta e o dito pleito ficara tomado, remetido ao
dito arçidiago e vigario. E fuy perlo procurador do dito cabidoo presentada huna mina
carta em que pronunçiey que o dito Fernand Afomso apelara mal e condapneo enas
custas e remeti o dito pleito ao dito arçidiago de Caldelas e vigario.
Et pareçeron o procurador do dito cabidoo e o dito Fernand Afomso ante o dito
arçidiago e vigario e Ruy de Montes, seu conpaneiro, os quaes arçidiago e vigario e

1187
conpaneiro tomaron o dito pleito eno estado em que estaua, et mandaron dar o traslado
das testemoyas ao dito Fernand Afomso e asignaronlle termio a que disese contra ellas
do seu dereyto. E foron razoes dadas e contraditas postas contra as testemoyas do dito
cabidoo da parte do dito Fernand Affomso, et escripturas e alualaes dados da parte do
dito Fernand Afomso. E foron razoes dadas de huna parte e da outra ata que o pleito fuy
concluso e os ditos arçidiago e vigario e Ruy de Montes, tomado por companeiro, deron
sentença eno dito pleito em que julgaron que os procuradores do dito cabidoo prouaran
bem toda sua entençon e deronna por bem prouada, e julgaron as ditas casas e sennorio
e propiadade dellas serem do dito cabidoo; et por quanto o dito Fernand Afomso alegara
que tiinna aforadas as ditas casas do dito cabidoo que mostrase titulo ou aforamento, se
o tiina, das ditas casas, e se o mostrase que lle guardarian o seu dereyto, e signaronlle
para elo çertos termios, e non no mostrando que leixase e desenbarguase as ditas casas e
teenças ao dito cabidoo, e condapnaron enas custas ao dito Fernand Afonsso, et
reseruando em si a taixaçon dellas.
Da qual sentença o dito Fernand Afomso outra bez apelou para a igleia de Santiago
et foylle reçebuda a dita apelaçom e fui ante min presentada a dita apelaçom e
contenderon tanto ante min ata que os procuradores das ditas partes concludiron (sic) e
çarraron razoes e eu dey o dito pleito por concluso e çarrado e asigney çerto termino
para dar em el sentença segundo todo esto mays complidamente he contiudo eno
proçeso do dito pleito et estando deant e presentes os procuradores das ditas partes e
sentença demandantes eu dey eno dito pleito esta sentença que se sigue:
E eu, o dito deam et vigario, vista a dita apelaçon entreposta perlo dito apelante
dante o dito vigario, Iohan Afomso, e arçidiago, e Ruy de Montes, tomado por
companeiro, por razon de sospeyta eno dito pleito, e vista a enterlocutoria dada perlo
dito vigario e seu conpaneiro eno dito pleito, e vista a apelaçon danteles entreposta perlo
dito Fernand Afomso, apelante para esta igleia de Santiago, e em commo ante min fuy
presentada, e visto em commo eu, conosçendo da dita appelaçon, achey que o dito
vigario e Ruy de Montes que julgaron bem e confirmey seu juyzo, e remety o dito pleito
a eles, et visto em commo o dito bigario et Ruy de Montes conosçeron despoys do dito
pleito entre as ditas partes et derom en el sentença defenitiua em que julgaron as ditas
casas e sennorio et propiadade delas serem do dito cabidoo de Ourense, dando aynda
lugar ao dito apelante que mostrase titulo de aforamento alguun das ditas casas, se o
tiinna, do dito cabidoo de Ourense e que lle aguardarian sobre elo o seu dereyto, e vista
a apelaçon entreposta aa dita igleia de Santiago perlo dito apelante, Fernand Afomso, da
dita sentença defenetiua, et visto em commo o dito bigario e seu conpaneiro eno dito
pleito, por reuerençia da dita igleia de Santiago, reçeberon a dita apelaçom e asignarom
termio ao dito apelante a que se presentase con a dita apelaçon e sentença e proçesso do
pleito em esta igleia de Santiago e em sua audiençia, e visto em commo o dito apelante
se presentou ante min eno tenpo que deuya e commo deuya, et visto todo o dito
proçesso de pleito asi eno prinçipal commo eno artigoo da apelaçon, acho que o dito
pleito e apelaçon he deuoluto aa igleia de Santiago, e a min asi commo a seu vigario
geeral, asi per vigor da dita apelaçon commo por vigor da dita reuerençial dilaçon, e em
conosçendo, del acho que o dito Ioham Afomso, arçidiago e vigario, e o dito Ruy de
Montes, tomado con el por companeiro eno dito pleito, que julgaron bem e o dito
apelante que apelou mal, et por ende confirmo sua sentença et mandolles que a tragan a
exsecuçon com foro e com dereyto e com dapno aa parte apelante enas custas dereytas,
e reseruo em min a taixaçon delas, e judgado per mina sentença defenetiua o pronunçio
todo asi.
Dada ena çidade de Santiago, sábado, triinta e huun dias de mayo, anno do
naçemento de noso sennor Jhesu Christo de mill e trezentos e noueenta e noue annos.

1188
1484

1399, junio, 4, miércoles.

El deán compostelano don Gonzalo Sánchez de Bendaña, vicario general del


arzobispado de Santiago en sede vacante, tasa las costas del juicio entre el cabildo
auriense –cuyo procurador presenta unos gastos de quinientos cinco maravedíes– y
Fernando Alfonso da Torre en trescientos maravedíes que el segundo, condenado en
ellas, ha de pagar al primero. Además, Fernando Alfonso ha de pagar los cuarenta
maravedíes por el registro y redacción de la sentencia y treinta y seis por su sello.

A. Escrituras 4, nº 34. Orig. Perg.; 405 x 317 + 49 mm.; escr. gótica. En el pergamino se
han redactado dos documentos, siendo éste el segundo; el primero, de 31 de mayo de 1399,
el nº 1483 de esta colección. Presenta manchas de humedad que se extienden por todo el
pergamino dificultando la lectura; antigua doblez vertical que dificulta la lectura en algunas
líneas. Cordón de hilos blancos y rojos del que pendía el sello. Al dorso, letra gótica:
«Sentença da casa que foy de Fernando Afonso da Torre, cabo Garçia Dias d´Espinosa». Al
dorso, letra humanística: «Carta executoria que el cauildo tubo contra Fernando Alonso da
Torre sobre vnas casas en la rua de Cima, condenandole a que la dexe al cauildo. Estas
casas son las que tubo Fernan Perez, mi padre, y despues dello Juan Perez, su hijo y despues
dona Maria de Albaredo, su muger y oy dona Catalina de Albaredo, su hija. Ano del 09. La
carta executoria fue librada578 año 1399.».

Et despoys desto, quarta feira, quatro dias do mes de juyo da dita era, os
procuradores das ditas partes paresçeron ante min e o dito Vaasco Çide, procurador do
dito cabidoo, presentou ante min huun escripto de custas que dezia que o dito cabidoo
fezera eno pleito, as quaes montauan em soma quinentos e çinque morabedis, e pediome
que llas taixase e mandase ao dito Fernand Afomso que lle dese e paguase os ditos
morabedis de custas. E eu taixey as ditas custas, con juramento do procurador do dito
cabidoo, em trezentos morabedis; e mando ao dito Fernand Afomso que os de e pague
ao dito cabidoo con mays quareenta morabedis da nota e escriptura desta sentença, e
con triinta e seys morabedis do seelo dela.
Decanus conpostellanus (rubricado). Johan Ranno (rubricado).

1485

1399, julio, 20. Ourense.

Arias García de Piñor, morador en Piñor, afora a perpetuidad a Juan Fernández,


morador en Ourense, en la rúa de Cima, y a su mujer, María Eanes, un soto llamado
Cullarelle de Fondo, en la feligresía de Santa María de Mugares, que está exento de
cargo alguno, excepto diezmo, por una renta anual de tres maravedíes pagaderos por el
día de san Martín.

A. Escrituras 21, nº 15. Orig. Perg.; 233 x 198 mm.; escr. gótica; gran mancha de
humedad que se extiende, por la parte izquierda del pergamino, desde la línea 1 a la 20 sin
llegar a dificultar la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro que fezo Ares Garçia a
Juan Ferrnandes e a sua moller, Maria Anes, do souto de Cullarelle por III morabedis cada

578
no tiene fecha] tachado.

1189
anno». Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro que fezo Ares Garçia a Juan Fernandes e sua
moller, Maria Anes, de vn soto questa [en termino] donde llama Cullerelle».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 250 (nº 998).

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Ares Garçia de Pinor, morador em Pinor,
dou e outorgo a foro a uos, Johan Fernandes, morador em Ourense, ena rua de Çima, et
a uossa moller, Maria Anes, que sodes presentes et a todas vossas vozes para senpre,
conuen a saber esto que uos aforo huun meu souto que eu teno que esta em termio da
frigisia de Sam Martinno de Mugares, hu chaman Cullarelle de Fondo; o qual souto
parte con outro souto de Esteuoo Lourenço, morador en Ourense, e da outra parte con
outro souto de Martym Anes de Gordom, et da outra parte con outro de Rodrigo Afonso
Çeboleyro, et vay topar em çima, ena ribada, em outro souto que ora colle Lourenço
Martines e seus yrmaos, et da outra parte parte delo lameyro que agora he meu aiuso.
Aforouos este dito souto para senpre con entradas e seydas e con todos seus castineiros
e castanas et herdade del et que o ontrechantedes o mellor que uos poderdes et ho
mantenades de souto; e que dedes ende a min et a toda minna vos de foro em cada uun
anno vos e todas vossas uozes para senpre, em paz e em saluo, tres morabedis de
dineiros brancos, por dia de sam Martinno, ou a estimaçon deles em outra moeda qual
correr; e do al auerdes vos e toda uossa vos o dito souto e castanas del de dizemo a
Deus, liure e quito de todo outro enbargo e encarrego alguun. E he posto que se uos ou
vossa vos quiserdes vender ou deytar o dito souto que primeiro seia eu ou minna voz
con el frontados e riquiridos e nos seia dado porlo justo preço que outro alguun por elo
quiser dar ante ca a outro alguun, e non o querendo eu ou minna uos reçeber porlo justo
preço que enton o vendades ou deytedes a tal pessoa que seia semellauil de uos que
mantena o dito souto em boa reuor e ho ontrechante, et que page a min e a toda minna
uos em cada uun anno porlo dito dia os ditos tres morabedis de foro, e cunpla e agarde
todalas condiçoes desta carta segundo que uos sodes tiiudos e obrigados. E obrigo todos
meus bees, mouylis e rayses, para uos anparar e deffender senpre a dereito con o dito
souto. E nos, os sobreditos Johan Fernandes et Maria Anes, que somos presentes, asy
reçebemos de uos, o dito Ares Garçia, o dito souto aforado perla maneira e condiçoes
sobreditas e para o ontrechantar e reparar e manteer em boa reuor et para uos pagar em
cada uun anno os ditos tres morabedis de foro e conprir e agardar todalas condiçoes
desta carta a cada huna delas obrigamos a uos todos nossos bees gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado entre estas ditas partes que qualquer delas que contra esto
quiser yr ou pasar que peyte aa outra parte que o conprir et agardar quiser por nome de
pena e pustura e interesse çem morabedis da boa moeda et aa uos del rey outros tantos;
et a dita pena pagada ou non esta carta e todo o em ela contiiudo fique firme e valla para
senpre.
Feyta a carta em Ourense, viinte dias do mes de jullyo, anno do nasçemento de
nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos et noueenta e noue annos.
Testemuyas: Rodrigo de Vargea; e Pero Fernandes, dito Caruallo, laurador; e Esteuo
e Affonso Domingues, moradores em Sobrado.
E eu, Ares Yanes, notario publico da çibdade d´Ourense, a esto presente foy e esta
carta escripuy e aqui meu nome e signal fiz, que tal he, en testemoyo de verdade
(signum).

1190
1486

1399, julio, 21. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia del canónigo Diego Fernández, tenenciero del


coto de Gustei, afora a perpetuidad a Alfonso González, morador en Gustei, y a su
mujer, María Alfonso, tres «piteiros» de heredad y monte en O Couso, que deben
plantar de viña en cuatro años, y dos «pardieiros», también en O Couso, en la parte de
arriba, que deben cubrir en cuatro años, todos ellos libres de toda carga, salvo diezmo,
por una renta anual de la quinta parte del vino que cosechen más, en concepto de
derechura por los dos «pardieiros», dos maravedíes pagaderos el día de san Martín.

A. Escrituras 6, nº 6. Orig. Perg.; 184 x 443 mm.; escr. gótica; desgarro en la parte
izquierda del pergamino, se extiende de la línea 41 a la 48 sin llegar a impedir la lectura;
roto de pequeñas dimensiones y desgarro que afectan al signo notarial; roto en la parte
inferior del pergamino que afecta a la suscripción notarial.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 250 (nº 999).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntado en noso cabidoo eno coro da dita igleia per canpaa tanjuda, segundo que
auemos de huso e de custume de nos juntar a faser noso cabidoo, presente y Ares
Lourenço, coengo ena dita igleia e vigario do deyan enos contrautos do cabidoo579, e
outrosy presente y Diego Fernandes, coengo ena dita igleia, tenente por nos o noso
couto de Gostey, damos e outorgamos, afforamos580 a vos, Afonso Gonçalues, morador
en Gostey, que sodes presente et a vosa moller, Maria Afonso, que he presente, et a
todas vosas voses para senpre, conben a saber esto: que uos aforamos tres piteiros de
herdade e de monte que jasen eno lugar que chaman O Couso, que seeran ata cauadura
de quatro omes; das quaes ho hun delles demarca de huna parte con outro leyro de
Gonçaluo Esteves que ten Johan Borraio, que he do dito cabidoo, e do outro cabo parte
con outro leyro de Afonso Gonçalues de Cabo de Vila; e outro leyro jaz eno fondo da
leyra de Gonçaluo Esteves que laura este Johan581 Borraio, e entesta eno caminno que
vay de Gostey para Ribela; e ho outro leyro jas en çima desta dita leyra que laura este
dito Johan Borraio, e en çima entesta eno dito caminno que vay para Ribela, o qual jas
ante as portas dos paredeiros do Couso. § Iten, vos aforamos mays con esto que dito he
dous paredeiros dos que estan eno dito lugar do Couso, os quaes estan anbos juntos en
çima do dito lugar do Couso. Damos vos a foro os ditos tres leiros de herdade e os ditos
dous paredeiros con todas suas entradas e seydas e con todos seus dereitos e perteenças
per tal pleito e condiçon que ponades de vinna os ditos tres leyros de herdade e de
monte en estes primeiros quatro annos que veen, e outrosy que cubrades os ditos dous
paredeiros en estes ditos primeiros quatro annos; e os ditos piteyros de herdade, asy
postos de vinna et os ditos paredeiros asy cubertos, que os mantenades en seu reuor en
tal maneira que non desfalescan con mingoa de lauor et de boo paramento; e dedes ende
a nos, o dito cabidoo, ou ao que por nos teuer o dito couto, a quinta parte do vinno e da

579
presente y Ares Lourenço, coengo ena dita igleia e vigario do deyan enos contrautos do cabidoo]
llamada en forma de † que lleva a otra igual al final del documento, antes de la suscripción notarial,
donde se escribe este texto.
580
ff] escrito sobre «t».
581
Johan] escrito sobre algo que está borrado.

1191
conposta que Deus y der, a conposta ena vinna e o vinno branco eno lagar, a qual
nouidade que uos Deus y der auedes a coller per nosso mayordomo ou do que por nos
teuer o dito couto, ao qual auedes aproueer de comer et de beber cumunalmente
segundo custume do dito couto en mentre a nouidade das ditas vinnas collerdes; e
outrosi daredes mays de dereytura porlos ditos dous paredeiros en cada hun anno en
saluo, por dia de san Martinno do mes de nouenbro, dous morabedis de dineiros
brancos, contando des dineiros por hun morabedi, ou a estimaçon deles ena moeda que
correr; e do al que ajades os ditos tres piteyros de herdade e os ditos dous paredeiros de
desimo a Deus e liures e quites de todo outro enbargo e encarrego algun. Outrosy, he
posto que uos nen vosas voses que non seiades ingratos nen desconiçidos contra nos nen
contra algun de nos e que nos non ponades outro sennor a rostro e que seiades nosos
vasalos seruentes e obidientes segundo custume do dito couto. E outrosi he posto que se
vos ou vosas voses que as sobreditas cousas herdaren as quiserdes vender, deytar ou
subpinnorar que primeiramente frontedes con elo a nos o dito cabidoo ante ca outro
algun e nos lo dedes porlo justo preço que uos outre por elo der, e non no querendo nos
por esse preço reçeber estonçe o vendede, deytade ou subpinorade aa tal pessoa que seia
semelauill de vos que seia tiudo a laurar et parar ben et pagar et conprir e aguardar todas
las cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas e cada huna delas. E outrosi he
mays posto que se pleito ou contenda recleçer ontre nos o dito cabidoo e vos ou vosas
voses en algun tenpo sobre rason dos ditos piteiros ou paredeiros que se termii o dito
pleito e contenda per dous omes boos de nos o dito cabidoo tomados a praser de nos as
ditas partes toda outra apelaçon remota. E outrosi he aynda mays posto que non posades
faser manda nen poer oniuersario perlos ditos tres piteiros e paredeiros a outra igleia nen
moesteiro nen santuario algun saluo a nos o dito cabidoo. E eu, o dito Affonso
Gonçalues, que soo presente, assy o outorgo e reçebo os ditos tres piteiros de herdade e
os ditos dous paredeiros aforados perla maneira e condiçoes que ditas son, e obrigo
todos meus bees et da dita minna moller gaanados e por gaanar para poer os ditos tres
piteiros de vinna e correger et apostar et cobrir os ditos paredeiros enos ditos quatro
annos et laurar et parar ben os ditos piteyros et pagar cada anno o dito foro de quinta et
os ditos dous morabedis et conprir et aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta
carta son contiudas e cada huna delas. E nos, o dito cabidoo, obrigamos todos los bees
de nosa mesa para vos anparar et defender senpre a dereito con esto que uos assy
aforamos segundo sobre dito he.
E he posto pena ontre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto passar
que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de pena e interee çen
morabedis da sobredita moeda; e a dita pena e interee pagada ou non esta carta et todo o
que en ela he contiudo fique firme e valla para senpre segundo sobredito he.
Feyta foy e outorgada esta carta eno dito coro, viinte e hun dias do mes de jullio, do
anno do naçemento de nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e noueenta e noue
annos.
Testimuyas que presentes foron; don Ares Fernandes, chantre, e Gil Rodrigues,
mestrescola, et Roy Gonçalues, tesoureiro, e Martin Geestosa e Martin de Montes e
Goçaluo Yanes e Pero Fernandes e Roy Gonçalues, coengos d´Ourense, e outros.
(Signum: Stephanus Petri, rubricado) E eu, Esteuo Peres, coengo ena igleia
d´Ourense, publico notario perla auctoritate apostolica e notario e chançeller da dita
igleia e çibdade de Ourense, que ao sobredito aforamento, outorgamento, reçebemento e
a todo o que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy et esta carta segundo que
passou per outro fielmente fiz scriuir e meu nome e signal aqui puge en testimuyo de
uerdade, rogado e requerido.

1192
E eu, notario [...] ao terçeiro reglom adiçon que vem per signal [...] que diz «y Ares
Lourenço, coengo da [dita igleia e vigario do deyan enos con]trautos do cabidoo» que
foy [...].

1487

1399, noviembre, 20, jueves. Santa Ouxea.

Arias Fernández, chantre auriense y tenenciero de la renta de Santa Ouxea, con


poder del cabildo, afora a perpetuidad a Pedro Eanes de Omaya, en dos quintas partes,
a Gonzalo de Trelle, en otras dos quintas partes y a Lorenzo Domínguez, en la quinta
parte restante, dos leiras de heredad y monte en Santa Ouxea pertenecientes al casal
que tuvo Sancha Muñiz. Los foreros han de plantar de viña las leiras en los cuatro años
siguientes, pagar anualmente la quinta parte del vino cosechado.

A. Escrituras 18, nº 42. Orig. Perg.; 285 x 170 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no impiden la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Thenencia de Santa Ougea». Al dorso,
escr. gótica: «Carta de Pero Anes de Duaya».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 250 (nº 1000).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Ares Ferrnandes, chantre ena igleia
d´Ourense e teedor da renda de Santa Ougea, que perteeçe ao cabidoo da dita igleia
d´Ourense, por min e en nome do dito cabidoo e per poder que para elo ey per Francisco
Yanes, notario d´Ourense, per quen esta carta he feyta, dou e outorgo a foro a uos, Pero
Eanes do Omaya, enas duas quintas partes, e a uos, Gonçaluo de Trella, en outras duas
quintas partes, e a uos, Lourenço Domingues, ena huna quinta parte, moradores eno
lugar de Santa Ougea, que sodes presentes, e a todas vossas voses para senpre, conben a
saber que uos dou a foro duas leyras de herdade e monte que jasen eno dito lugar de
Santa Ougea582 que perteeçen ao casar que foy de Sancha Monis; das quaes a huna delas
a sobrela vinna do canpo que ten Johan Peres de Santa Ougea, e en çima entesta en
outra herdade e monte do Casar do Mato commo vay topar eno souto de Soutelo, e da
outra yllarga parte perlo caminno de Casar do Mato que vay de Santa Ougea para
Mugares; e a outra leira jaz ao souto de Santa Ougea, commo parte per fondo perlo
caminno que vay de Santa Ougea para San Lourenço, e en çima entesta eno caminno do
Verguntedo que vay de Santa Ougea para Louredo, e da outra yllarga parte perlo baçelo
de Gonçaluo do Lageeyro que he do casar de Moor Peres, et da outra yllarga parte con
outra herdade e monte do casar de Johan Peres. Aforouos as ditas duas leiras de herdade
e monte segundo que son demarcadas con todas suas entradas e seydas, dereitos e
perteenças con tal pleito e condiçon que as chantedes de vinna en estes quatro annos
primeiros siguentes, e non as chantando de vinna enos ditos quatro annos que percades
o chantado porlo por chantar; e lauredes e paredes ben commo non desffalescan per
mingoa de lauor e de boo paramento; e façades delas foro de quinta do vinno e conposta
que Deus en elas der, a conposta na vinna e o vinno no lagar, o qual auedes de coller per
meu home ou do que teuer a renda do dito lugar de Santa Ougea, ao qual auedes de
proueer de comer e de beber comunalmente segundo costume da terra. E seeredes
vasallos seruentes e obidientes. E se quiserdes de vender o deytar ou enallear ou

582
Ou] repetido.

1193
supinnorar uos ou qualquer de uos as ditas leiras de vinas ou alguna delas que
primeiramente frontedes con elas ao dito cabidoo ou ao que teuer a dita renda de Santa
Ougea por el e lles las dedes porlo justo preço, e non nas querendo eles estonçe que as
vendades ou deytedes aa tal pessoa que seja semellable de uos que laure e pare ben e
pague o dito foro e conpra e aguarde as condiçoes desta carta e cada huna delas. E
outrossy he posto que non façades perlas ditas leiras manda nen aniuerssario alguun a
igleia nen a moesteiro nen a lugar santo nen de religion saluo ao dito cabidoo se
quiserdes. E se pleito ou contenda recresçer sobrelas ontre uos e o dito cabidoo que se
determie entre as ditas partes per dous omes boos do dito cabidoo tomados a praser das
partes, sen outra apelaçon remota. E obrigo os bees do dito cabidoo para uos e todas
vossas voses seerdes anparados e defesos a dereito con esto que uos assy aforo. E nos,
os ditos Pero Eanes et Gonçaluo de Trella e Lourenço Domingues, que somos presentes,
por nos e por todas nosas voses depus nos, asy resçebemos de uos, o dito chantre, as
ditas leiras de herdade et monte a foro para senpre perla maneira e condiçoes sobreditas,
e obrigamos todos nossos bees gaanados e por gaanar para chantar as ditas duas leiras
de vinna e laurar e parar ben e pagar o dito foro e conprir e aguardar todas las condiçoes
desta carta e cada huna delas segundo que se en ela conten.
E qualquer de nos as ditas partes que contra elo for ou passar que peyte de pena aa
outra parte que o conprir e aguardar quiser dusentos morabedis da moeda vsual; e a dita
pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e valla para senpre.
E desto nos, as ditas partes, mandamos faser duas cartas anbas de huun tenor et que
den a cada huna das partes a sua.
Feyta a carta eno dito lugarde Santa Ougea, quinta feyra, viinte dias do mes de
nouenbro anno do nasçemento do nosso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos e
noueenta e noue annos.
Testemoyas que a esto presentes foron: Meen d´Ares, coego d´Ourense, e Johan
Broonno, dobreiro, e Lopo de Sarria, ome do dito chantre, et Gonçaluo Eanes de Santa
Ougea, fillo de Domingo Eanes, que foy, moradores en Ourense, e outros.
E eu, Françisco Yanes, notario publico da çidade d´Ourense e dos coutos do bispo
porlo bispo e porla igleia desse lugar, a esto que dito he presente foy e esta carta que
ende dey ao dito chantre escriui e aqui meu nome e signal puge en testemonio de
verdade, que tal he (signum).

1488

1399, noviembre, 20, jueves. Santa Ouxea.

El chantre auriense Arias Fernández, tenenciero de la renta de Santa Ouxea, afora


a perpetuidad a Pedro Eanes de Omaya, Costanza Barreiros, Gonzalo de Trelle,
Fernando González, Juan Gómez y Gonzalo do Laxeiro, a cada uno en su parte, la
cortiña de O Campo, en Santa Ouxea, que pertenece al casal que fue de Sancha Muñiz,
con la obligación de plantarla de viña en los cuatro años siguientes, por una renta
anual de la quinta parte de la cosecha del vino. Los foreros deberán ser vasallos del
cabildo auriense.

A. Escrituras 15, nº 23. Orig. Perg.; 283 x 147 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en las palabras finales de las líneas 6 a 8. Al dorso, escr. gótica:
«Carta a Johan Gomes e Fernando Gonçalues e Costança Barreiro, Gonçaluo do Lageeyro, e
Pero Anes do Omaya, moradores en Santa Ougea».

1194
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 250-251 (nº 1001).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Ares Ferrnandes, chantre ena igleia
d´Ourense e teedor da renda de Santa Ougea, que perteesçe ao cabidoo da dita igleia
d´Ourense, por min e en nome do dito cabidoo, per poder que para elo ey per Francisco
Yanes, notario d´Ourense, per quen esta carta he feyta, dou e outorgo a foro a uos, Pero
Eanes do Omaya e Costança Barreiros e Gonçaluo de Trella e Fernan Gonçalues e
Johan Gomes e Gonçaluo do Lageeyro, a cada huun de uos ena sua parte que lle
aquaeçer, e a todas uossas voses para senpre, conven a saber que uos dou a foro a
cortina do Canpo que he do dito cabidoo que jas eno dito lugar de Santa Ougea, que
perteeçe ao casar que foy de Sancha Monis, con todas suas entradas e seydas, dereitos e
perteenças, con tal pleito e condiçon que a chantedes de vinna en estes quatro annos
primeiros siguentes; e non a chantando de vinna que percades o chantado porlo por
chantar; e que lauredes e paredes ben commo non desfalesca per mingoa de lauor et de
boo paramento; e que façades dela foro de quinta ao dito cabidoo ou ao que por el teuer
a dita renda de Santa Ougea do vinno e conposta que Deus y der, a conposta na vinna e
o vinno no lagar, o qual auedes de coller per ome do dito cabidoo ou do que teuer a dita
renda por el, ao qual auedes de proueer de comer e de beber comunalmente en quanto
reçeber o quinon do dito cabidoo. E seeredes vassallos, seruentes e obidientes. E se
ouuerdes de vender ou deytar ou supinorar ou enallear a dita vinna ou parte dela que
primeiramente frontedes con ela ao dito cabidoo ou ao teedor que perlo tenpo for da dita
renda de Santa Ougea e lles la dedes porlo justo preço que outro por ela der, e non na
querendo eles estonçe que a possades vender ou deytar ou supinnorar aa tal pessoa que
seja semellable de uos que laure e pare ben e pague o dito foro e cunpra e aguarde todas
las condiçoes desta carta e cada huna delas. E outrossy he posto que non ponades nen
mandedes per ela manda nen aniuerssario nen outro trebuto alguun a igleia nen a
moesteiro nen a lugar santo nen de religion ninhuun que seja, saluo ao dito cabidoo se
quiserdes.583 E obrigo os bees da mesa do dito cabidoo para que uos e todas uosas voses
sejades anparados a dereito para senpre con esto que uos assy aforo. E nos, os ditos Pero
Anes e Costança Barreiros e Gonçaluo de Trella e Fernan Gonçalues e Johan Gomes et
Gonçaluo do Lageeyro, cada huun ena sua parte que lle perteeçe, por nos e por todas
nossas voses, assy reçebemos de uos, o dito chantre, en nome do dito cabidoo, a dita
cortinna do Canpo a foro para senpre perla maneira e condiçoes sobreditas, e obrigamos
todos nossos bees para a chantarmos de vinna enos ditos quatro annos et laurar e parar
ben e pagar o dito foro de quinta e conprir et aguardar todas las outras condiçoes desta
carta e cada huna delas segundo dito he.
E qualquer de nos, as ditas partes, que contra elo for ou passar que peyte de pena aa
outra parte, que o conprir e aguardar quiser, dusentos morabedis da moeda vsual; e a
dita pena pagada ou non esta carta e aforamento fique firme e valla para senpre.
E desto nos, as ditas partes, mandamos faser duas cartas anbas de huun tenor e que
den a cada huna das ditas partes a sua.
Feyta a carta eno dito lugar de Santa Ougea, quinta feyra, viinte dias do mes de
nouenbro, anno do nasçemento do noso sennor Jhesu Christo de mill e tresentos et
noueenta e noue annos.

583
E se pleito et contenda recleçer entre] interlineado, sobre el renglón. Esta cláusula no se ha añadido al
cuerpo del texto por no estar completa, por no ser está su ubicación habitual y por haber sido escrita con
posterioridad por un amanuense distinto al que escribio el documento.

1195
Testemoyas que a esto presentes foron: Meend Ares, coego d´Ourense, e Johan
Broono, dobreiro, e Lopo de Sarria, ome do dito chantre, e Gonçaluo Anes, fillo de
Domingo Eanes de Santa Ougea, que foy, moradores en Ourense, e outros.
E eu, Françisco Yanes, notario publico da çidade d´Ourense et dos coutos do bispo
porlo bispo e porla igleia desse lugar, a esto que dito he presente foy e esta carta que
ende dey ao dito chantre escriui e aqui meu nome e signal puge en testemoyo de
verdade, que tal he (signum).

1489

1399, noviembre, 28. Ourense.

El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader Rodrigo


Pérez Fungoso, con el consentimiento de Juan Alfonso de Castro, arcediano de
Caldelas y vicario general del obispo don Pedro, afora a perpetuidad al maestrescuela
auriense Gil Rodríguez de Soutelo la parte que tiene la capilla en unas casas, con su
bodega, «sobrado», balcones y tiendas, sitas en la rúa da Correaría, con la obligación
de repararlas en todo aquello que necesiten. Por estas casas, en las que había vivido el
canónigo auriense Gonzalo Eanes, pagará una renta anual de quince libras de dineros
blancos por el día de san Martín. Se señala que el vicario autoriza el foro tras
manifestar Pedro Eanes su incapacidad de hacer frente a la reparación de las casas,
las cuales estaban a punto de caer debido a los destrozos sufridos como consecuencia
de la entrada de los ingleses en la ciudad.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 36. Orig. Perg.; 321 x 263 mm.; escr. gótica; borroso
debido a las manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la
lectura; roto de pequeñas dimensiones que afecta a dos letras de la línea 17; antiguas
dobleces que afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Foro das casas de Ares
Gonçalues584». Al dorso, escr. gótica: «Carta das casas do […] Rodrigues dos Abeledos que
estan ena praca, tenas Loys Nunez. Gonçaluo Nunez, notario».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 251 (nº 1002).

CIT. GALLEGO DOMÍNGUEZ, A cidade de Ourense, 200.

Sabeam quantos esta carta viren que eu, Pero Anes, clerigo do coro da igleia
d´Ourense e teedor que soo da suçisom que ordenou Roy Peres, O Fungoso, per
liçençea e outoridade que me para esto da dom Iohan Afonso de Castro, arçidiago de
Caldelas na igleia d´Ourense, vigario jeeral do onrrado padre e sennor dom Pedro, porla
graça de Deus e da santa igleia de Roma obispo d´Ourense585, dou e outorgo a foro a
uos, dom Gil Rodrigues de Soutelo, mestrescola na igleia d´Ourense, e a todas vosas
uoses para senpre toda parte e quinon que a dita suçisom e eu por nome dela auemos e
nos perteeçe e perteesçer deue de dereyto en hunas casas con sua adega e sobrados e
balcoes e tendaas que estan ena çibdade d´Ourense, ena rua da Correaria, as quaes
partem dun cabo con outras casas que foron de Fernand Afonso de Milyde que ora ten
Maria Uellasques, sua moller, que foy, e do outro cabo con outras casas en que mora

584
Ares Gonçalues] tachado.
585
d´Ourense] repetido.

1196
Fernan Yanes, clerigo, que som da suçisom que ordenou Pero Domingues dos Brancos,
a qual suçisom tem o dito Fernan Yanes, clerigo, e a outeerya das ditas casas topa na rua
de Çima e teen as portas na rua publica da Correaria, enas quaes casas morou Gonçaluo
Anes, coengo d´Ourense, que foy. Aforouos toda a dita parte e quinon das ditas casas
quanto aa dita suçisom perteesçe, e a min por nome dela, segundo que estan demarcadas
con todas suas entradas e seydas e con todos seus dereytos, jures e perteeças, per tal
condiçon que as reparedes e apostedes de todo aquelo que lles conprir et mester
ouueren, e as mantenades en seu reuor em tal maneira que non defalescan per mingoa de
bon paramento; et dedes ende vos, o dito mestrescola, e todas vosas voses a min, o dito
Pero Anes, e aos outros teedores que pelo tenpo foren da dita suçisom de foro, en cada
hun anno en saluo, por dia de sam Martynno do mes de nouenbro, quinse liuras de
dineiros brancos, contando viinte soldos por huna liura, ou a estimaçon delles na moeda
que correr; e do al que ajades a dita parte e quinon das ditas casas e adega et sobrados et
tendaas liures e quites de todo outro enbargo et encarrego alguun. E se perla ventura vos
ou as ditas vosas uoses quiserdes vender, deytar ou subpennorar ou enallear a dita parte
e quinon das ditas casas e adega, que primeiramente frontedes con elo a min, o dito Pero
Anes, ou aos que perlo tenpo foren teendores da dita suçisom e nos lo dedes porlo justo
preço que uos outre por elo der, e non o querendo nos por ese preço reçeber estonçe o
vendede, deytade ou subpennorade ou enalleade a semellauil pesoa de uos que as repare
e aposte do que lles conprir e as mantenna en seu reuor e page o dito foro en cada hun
anno e cunpla e aguarde as condyçoes desta carta e cada huna delas seg[un]do que uos
sodes tyudo. E perla dita outoridade do dito vigario obligo todos los bees da dita
suçisom auidos e por auer para defender et anparar senpre a dereyto a vos, o dito
mestrescola, e a todas vosas voses con a dita parte e quinon das ditas casas e adega que
uos aforo commo dito he. E eu, o dito mestrescola, que soo presente, por min e por
todas minnas voses, asy reçebo de uos, o dito Pero Anes, a dita parte e quinon das ditas
casas e adeaga aforadas perla maneyra e condyçoes que ditas som; e para as apostar e
reparar do que lles conprir e para vos pagar o dito foro en cada hun anno en saluo porlo
dito dia de sam Martinno, e para faser e conprir et aguardar todas las cousas e condiçoes
que em esta carta son contiudas e cada huna dellas, obligo a elo todos meus bees
eclesiastycos e segrares, gaanados e por gaanar.
E he posto ontre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto pasar e o non
conprir et aguardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por nome de
pena e ynterese çem morabedis da sobredita moeda e aa uos del rey outros tantos; e a
dita pena pagada ou non esta carta e as cousas en ela contiudas vallan e fiquen firmes
para senpre.
E eu, o dito Iohan Afomso, arçidiago e vigario sobredito, por quanto sey e soo çerto,
per omes dignos de fe e de creer e per juramento que sobre ello reçeby do dito Pero
Anes sobre Santos Auangios, que as ditas casas estauan mal apostadas e danifycadas e
queymadas e destruydas da viinda que os yngreses veeron a esta çibdade, e estaua dita
para caer per mingoa de paredes e tella quando as o dito mestrescola cobrou, e por
quanto as o dito Pero Anes non podo nen pode reparar, segundo me feso çerto per seu
juramento, e por quanto as o dito mestrescola reparou e apostou de todo o que lles feso
mester, por ende acho que o dito aforamento feito perlo dito Pero Anes he prol e boo
paramento da dita suçisom, e por ende eu, o dito vigario, perlo poder ordenario de
vigaria que ajo do dito sennor obispo, entreponno meu degredo ao dito aforamento e
mando que valla e aja firmedue para senpre segundo e ena maneyra que he feito, e dou
poder ao dito Pero Anes para que o faça segundo e ena maneira que o fas.
Feita a carta en Ourense, viinte e oyto dias do mes de nouenbro do anno do
naçemento de nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e noue annos.

1197
Testimuyas que a esto presentes foron: Martim Peres Giestosa, Ares Lourenço, Roy
Gonçalues, Gonçaluo Anes de Noya, Esteuo Peres, coengos na igleia d´Ourense; e
Garçia Prego, raçoeyro na dita igleia, e outros.
E eu, Gonçaluo Fernandes, notario publico da çibdade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia dese lugar, a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foi e o
escripui e aqui meu nome e meu signal fis en testymuyo de verdade, que he tal (signum:
Gonçaluo Fernandes, notario).

1490

[1398-1399].

El notario auriense Francisco Eanes, a petición del racionero Juan de Aguada,


procurador del cabildo, traslada unas cláusulas del testamento de Domingo Eanes de
Santa Ouxea, vecino y morador en la ciudad de Ourense, de 8 de octubre de 1398 (vide
doc. nº 1479).

A. Escrituras 2, nº 38. Orig. Perg.; 226 x 135 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que no afectan a la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausula de Domingo Eanes de Santa
Ougea per que mandou perla bina do Souto do Bispo, que esta su o camino por onde bam
para a Ponte, para senpre viinte morabedis para vn aniuersario. Anno 1398586». Al dorso,
escr. gótica: «Tarascom. V».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 249 (nº 994).

Francisco Eanes aparece actuando como notario en 1394, 1395, 1398 y 1399. El
traslado pudo darse, por tanto, entre la fecha del propio testamento –1398– y 1399.

[Inserta cláusulas testamentarias de Domingo Eanes de Santa Ouxea, vecino y


morador de la ciudad de Ourense, de 8 de octubre de 1398, doc. nº 1479].

E entre las outras cousas que eran escriptas e conteudas eno dito testamento era
escripta e conteuda en el huna clausula que disia assy:

[Inserta cláusula testamentaria de Domingo Eanes de Santa Ouxea a favor del


cabildo, de 8 de octubre de 1398, doc. nº 1479].

Esta he o traslado da dita clausula conteuda eno testamento do dito Domingo Eanes
de Santa Ougea a qual eu Françisco Yanes, notario publico da çidade d´Ourense porlo
bispo e porla igleia desse lugar, per quen passou e foy feyto e outorgado o dito
testameto escriui e aqui ben e verdadeiramente trasladey a pedimento de Juan da
Agoada, raçoeiro da igleia d´Ourense, procurador do dito cabidoo.
O qual dito testamento foy feyto e outorgado porlo dito Domingo Anes de Santa
Ougea ena çidade d´Ourense, martes, oyto dias do mes de oytubro do anno do
nasçemento do nosso sennor Ihesu Christo de mill e tresentos e noueenta e oyto annos.

586
para vn aniversario. Anno 1398] escritura posterior, letra humanística.

1198
Testemoyas que presentes foron e viron leer e publicar o dito testamento: Juan Peres
de Santome e Pero Rodrigues Longo e Martin da Armada e Pero Ferrnandes de Rauanal
e Domingo do Vale, vesinnos e moradores ena dita çidade d´Ourense, e outros.
E eu, Françisco Yanes, notario publico da çidade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia desse lugar, a esto que dito he presente foy e ho escriui e aqui meu nome e signal
(signum) puge por testimuyo de verdade, que tal he.

1491

13[--?], julio, 23. Ourense.

Los clérigos del coro aforan a su compañero Gonzalo Pérez y seis voces un solar
que fue casa, con su piedra, teja y madera, en la rúa das Chousas, junto al camino que
va desde esta calle a Penavixía, con la condición de construir una casa y habitarla, por
una renta anual de tres maravedíes, pagaderos el día de santa Eufemia de septiembre.
Como aval del pago, Gonzalo Pérez pone todos sus bienes, tanto los seglares como los
eclesiásticos.

A. Cregos de coro, nº 37. Orig. Perg.; 211 x 324 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
tinta muy desvaída y manchas de humedad en todo el pergamino que impiden y dificultan la
lectura. Quirógrafo, en la parte inferior del documento: A B C. Al dorso, escr. gótica: «Carta
da casa que ten Loys Querançio, canonygo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 251 (nº 1005)
[Fechándolo en el siglo XV, segunda mitad].

La fecha se encuentra muy afectada por la acción de la humedad; no obstante,


atendiendo a lo poco que se puede leer y al espacio disponible para escribir el año, creemos
deducir que se pudo otorgar en el año de la era de 1400, «viinte e tres días [de jullo, era de
mill e qua... / annos]». Pese a esta probable lectura, el mal estado de conservación del
documento nos impide ratificar con seguridad esta fecha por lo que creemos más adecuado
situarlo, como indica E. Duro, en la segunda mitad del siglo XIV.

Sabbeam quantos esta carta vieren commo ... Peres, capellan de Santa Maria a
Madre, e Johan ... et Gomez Gerra, dobreiro, e Johan ... Lourenço Martinet, moordomo
da dita vnyuersida ... pressentes e outorgantes e todos juntados ... Madanella, damos e
outorgamos a foro a uos, Gonçaluo Peres d..., clerigo do coro ...rense, nosso conpaneiro,
en uossa vida et a seys vozes apus uossa morte, assy que uos ante de uosso finamento
ou en uossa vida nomeedes a primeira uoz, et a primeira uoz nomee a segunda, et a
segunda nomee a terçeira, et a terçeira nomee a quarta, e a quarta nomee a quinta, e a
quinta nomee a [sesta], et assy vaan nomeadas huna en pus outra suçesiue, et se non
foran nomeadas que sejam voses o que erdar os uossos bees de dereito e huun paradeyro
con sua pedra e con sua tella e madeyra que esta en Ourense, na rua das Chousas, o qual
parte da huna das illargas pela congostra que uay da rua das Choussas para Penavigia, et
da outra illarga parte pela cassa de Sam Lasero en que mora Roy [Uellasques?], et ten as
portas na dita rua publica. Afforamosvos o dito paradeyro con sua pedra e tella e
madeira e con sas entradas e seydas e con todos seus [dereitos] e perteenças per tal
condiçon que façades y cassa et a moredes per uos ou per outre et a mantenades [de]
maneira que non deffalesca per mao paramento. E dedes ende de foro cada anno en

1199
saluo [a] dita vniuerssidade dos ditos clerigos do coro por dia de santa Ouffemia do mes
de setenbro tres [morabedis] de dineiros brancos de des dineiros o morabedi et ... outro
enbargo. E se uos e cada huna das ditas voses quisserdes vender, deytar [ou supinorar] a
dita casa que primeiramente frontedes con ella aos procuradores <que> pelo tenpo foren
da dita vniuersidade et lla dedes porlo justo preço que outre por ella der, et se a elles
non quisseren que enton a vendades, deytedes ou supinoredes aa tal pessoa que seia
semelauil de uos que pague e conpra e aguarde as condiçoes sobreditas e cada huna
dellas segundo que uos sodes tiudo de faser. E he posto que non ponades vnyuersario
nen çensso, nen tributo ninhuun sobre la dita cassa saluo aos ditos clerigos do coro. E
outrosy he posto que non seia tomada nen enbargada nen obrigada por deuedas nen por
moedas nen seruiços nen fonsadeira nen tallas nen por outros peytos ninhuuns que
seian. E se pela ventura estas coussas sobreditas ou cada huna dellas foren postas [sobre
a] dita cassa que nos os ditos clerigos a possamos tomar e reçeber per nossa autorydade
para a dita vniuerssidade sen outra monuçon ninhuna et aforalla a quen quissermos. E
obrigamos os bees da dita vniuerssidade per que uos e as ditas voses seiades anparados
e deffesos a dereito con o dito paradeyro que uos afforamos commo sobredito he. E eu,
o dito Gonçaluo Peres, que soo pressente, por min e pelas ditas voses, assy reçebo de
uos os ditos clerigos o dito paradeyro que me afforades pela maneira e condiçon
sobredita587 e para faser [a cassa] et para pagar o dito foro dos ditos tres morabedis cada
anno ao dito termino e conprir e aguardar as condiçoes sobreditas e cada huna dellas,
obrigo a uos todos meus bees tanben eclesiasticos commo seglares gaanados e por
gaanar. E he posto ontre nos as ditas partes que a parte de nos que contra esto passar e
[o non] quisser conprir e aguardar que peyte aa outra parte que en ello quisser estar e o
quisser conprir e aguardar [por] nome de pena çen morabedis de dineiros brancos e aa
vos del rey outros tantos et a dita pena ... ou non esta carta e afforamento sobredito fique
firme e valla no dito tenpo ... passou as ditas partes pidiron a min dito notario que lles
disse ... anbas ... nor.
Feyta a carta en Ourense, viinte e tres dias [de jullo, era de mill e qua] ... annos.
Testemoyas que a esto foron presentes: Roy Martines, ..., Alffonso ... Diaz, raçoeiro
d´Ourense, Estevo Gonçalues, alffayte ...

1492

13[--?].

Testamento de Vasco Rodríguez, esposo de Inés García. Se acompaña de la relación


de deudas que tenía en el momento de la redacción del testamento.

A. Fragmentos A, cubierta. Orig. Perg.; 167 x 385 mm.; escr. gótica; muy deteriorado,
mutilado en todos sus lados; tinta desvaída y manchas de humedad que se extienden por
todo el pergamino, haciendo prácticamente ilegible el documento.

Ha sido imposible datar este testamento; el tipo de letra empleada hace suponer que se
redactó en el siglo XIV, probablemente a mediados.

[…] Jhesu Christo, que a conprou per o seu sange santo justo [...] madre, que seia
minna auogada a ora da morte e ao dia do juiso e […] do Pareyso que lle rogem por

587
sobredita] interlineado, sobre el renglón.

1200
min, que me quera perdoar os meus pecados […]ma. E mando deytar o meu corpo eno
moesteiro de Santa Maria d’Esaueyro (sic), sub ha […]mo e para ... aquello que vir meu
heree que o touier. § Iten, mando ao dito moesteiro de […] morabedis que me deue
Vaasco Fernandes, meu primo, per huun lugar que eu del […] pagedes estes do que llo
dem seu lugar, e non os pagando […] por entrego, et que desconte del o dito Vaasco
Fernandez […] seia entrego ... dito moesterio o dia que a min enterraren por offerta e
[…] e viinte morabedis. E mando a Sayane (sic) de Villanoua duas teegas de pam para
[…]de Sam [...] de Uillanoua duas teegas de pam para prol da dita igleia. § Iten, mando
[…] teegas de pan para prol da dita igleia. § Iten, mando a Santa Maria de Moneyxes
duas [teigas de pam para prol da dita] igleia. § Iten, mando [a Santa Maria de]
Domrramyro duas teigas de pam para prol da dita [igleia …] duas teegas de pam para
prol da igleia. § Iten, mando a Sam Migeel de […] para prol da igleia. § Iten, mando que
paguen ao clerigo della seys teegas de [… Santa Ma]ria de Soutolongo duas teegas de
pam para prol da dita iglleia. § Iten […] teegas de pam para prol da da igleia. § Iten,
mando que digan por minna alma […] façian em aquell moesterio, e que as digan em
dous dias, cada dia quinse […] aos clerigos anbos llos dous. E ... misa oyto par de dito
[…] a Lope Fernandes de Deça ... que eu del ouue. § Iten, [...]Maria Peres, sua auoa,
[…] e am eno lugar e casar de [...] em sua casa, eno outro dia por uodas e que o page
[…] Iten, mando que page este dito Johan da Ponte as outras [...] ... e faço minna heree a
minna filla Costança ... […] que morendo esta sem seme ou sem ydade conprida que se
tornen […] filla de ... da Lagea e a Constança Uelasques, minna criada, e filla de ...
Lourença […] de Sam Justo. E mando que em quanto Eynes Garçia, minna moller, este
[…]dos los bees, mays se se casar mando que parta con a moça. E […]do que morendo
estes sobreditos sem seme que se torne estes bees […] de Deça, escudeiro, ou a seus
fillos e a outra meatade a Fernan […] visse a dita Eynes Garçia que este Fernan
Goterres que parta por a dita […]dador do seu quinon dos ditos bees que el y achar. E
dos erda[…] sua filla de todos los lugares que eu gaaney das ordees ante […] faço meus
conpridores destas mandas que eu ey mandadas a Lopo [...] meu, e rogo e peço eno
amor de Deus ao dito Lopo Fernandes que [… tes]tamento e minna pustrimeira vontade,
e rogo outrossy por amor de […]lo meu sem seu danno. § Iten, lle mando polo seu a
Fernan […]
[Est]as som as deuedas que eu, o dito Vasco Rodrigues deuo: Primeiramente [...]
deuo a Aluaro de Sestebo çento e oyto morabedis. § Iten, deuo [...] prata que ten Fernan
Caruallo por oyteenta libras e [...] deuo a Roy de ... çento e quoreenta morabedis [...]
Fernando Gonçalues Rapela. § Iten, deuo a [...] de la [...] que lla eu de alguna cousa [...]

1493

1400, enero, 5. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento de don Gil Rodríguez,


maestrescuela y vicario del deán en los contratos del cabildo, y de don Arias
Fernández, chantre y tenenciero de la renta de Moreiras, afora a Álvaro Pérez,
morador en Moreiras, a su mujer, Dominga Eanes, y a seis voces una leira de viña en
Agroboo, lindante con heredades de la iglesia de San Pedro de Moreiras, y dos casas,
todo ello en el término de San Pedro de Moreiras, con la condición de cubrir y reparar
las casas en todo lo que necesiten y plantar viña allí donde sea posible. Como renta
anual, además del diezmo, deberán pagar la cuarta parte del vino que se coseche y dos

1201
libras en concepto de derechura por las casas. Se señala que Álvaro Pérez se obliga,
durante su vida, a lavar las tinajas que el cabildo tiene en el lugar de Moreiras.

A. Escrituras 7, nº 22. Orig. Perg.; 199 x 529 mm.; escr. gótica; tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan la lectura en distintas partes del pergamino. Al dorso,
escr. gótica: «Anno de mill et [quatroçentos et noue annos], dia lues, viinte et çinquo dias de
[setenbro], dentro no … da iglleia de san Martinno d´Ourense [a la ora] da prima … de
Dominga Anes … a quen perteeçe esta carta de foro a dita vinna … do cabidoo que estan
…»588.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 252 (nº 1007).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 377.

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntado en noso cabidoo, ena caustra noua de san Martinno per canpaa tanjuda, segundo
que auemos de huso et de custume de nos juntar a fazer nosso cabidoo, per
consintimento de don Gil Rodrigues, meestrescola ena dita igleia d´Ourense et vigario
do deyan enos contrautos do cabidoo, e outrosy con consintimento de don Ares
Fernandes, chantre ena dita igleia, tenente por nos a nosa renda de Moreyras, que estan
presentes e outorgantes, damos e outorgamos, aforamos a vos, Aluaro Peres, morador
en Moreiras de Louredo, et a vosa moller, Dominga Yanes, que non esta presente, en
vida de vos anbos et a seys voses apus la morte do pustremeiro de vos anbos, quaes o
pustremeyro de vos nomear en sua vida ou a tenpo de seu finamento, e non nas
nomeando que seian voses aquelles que os bees do pustremeiro de vos herdaren de
dereito, e asy vaan as ditas voses huna pus outra suçesiue, conben a saber esto que uos
aforamos: huna leyra de vinna que esta eno dito termio de Moreiras, eno lugar que
chaman Agroboo, a qual parte de hun cabo e do outro et en fondo con herdade da igleia
de San Pedro de Moreiras, e en çima topa eno monte. § Iten, lle aforamos mays con esto
que dito he, eno dito tenpo e voses, duas casas que estan eno dito lugar de Moreiras,
ante as portas das casas de Johan do Açor. Damosvos a foro a dita leyra de vinna e casas
con todas suas entradas e seydas et con todos seus dereitos et perteenças, per tal pleito e
condiçon que lauredes e paredes ben a dita leyra de vinna et ontrechantedes cada hu lle
conprir et feser mester e outrosy que cubrades e reparedes as ditas casas de todo o que
ouuere mester, en tal maneira que non desfalescan as ditas casas et vinna per mingoa de
lauor et de boo paramento, e dedes ende a nos, o dito cabidoo, ou ao que por nos teuer a
dita renda de Moreiras, a quarta parte do vinno e conposta que Deus en ela der, a
conposta ena vinna e o vinno branco eno lagar, a qual nouidade que uos Deus y der
auedes a coller per noso mayordomo ou do que por nos teuer a dita renda, ao qual
auedes aproueer de comer et de beber cumunalmente, segundo custume dessa terra, em
mentre a nouidade da dita vinna collerdes, e outrosy daredes mays en cada hun anno en
saluo, por dereytura, porlas ditas casas, por dia de san Martinno do mes de nouenbro,
duas libras de dineiros brancos, contando viinte soldos por huna libra, ou a estimaçon
delas ena moeda que correr, e do al que ajades a dita vinna e casas de desimo a Deus e
liures et quites de todo outro enbargo e encarrego algun. E outrosy se obrigou mays o
dito Aluaro Peres que en toda sua vida per sy ou per outro lauar as tinallas do cabidoo
que seueren (sic) eno dito lugar de Moreiras. E he posto que se vos, o dito Aluaro Peres,
ou a dita vosa moller ou vosas voses quiserdes vender, deytar ou subpinorar a dita leyra

588
Difícil lectura por la mala calidad de la tinta y por el hecho de que sobre ella se escribio otra nota.

1202
de vinna e as ditas casas que primeiramente frontedes con elo a nos, o dito cabidoo, e
nos las dedes porlo justo preço que uos outre por elo der ante ca a outro algun e non nos
querendo nos por esse preço preço reçeber estonçe as vendede, deytade ou subpinorade
aa tal pesoa que seia semelauill de vos que seia tiudo de laurar et parar ben et pagar et
conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas e cada
huna delas. E outrosy he aynda mays posto que se pleito ou contenda recleçer ontre nos,
o dito cabidoo, e vos ou vosas voses en algun tenpo sobre rason da dita vinna e casas
que se termii o dito pleito e contenda per dous omes boos de nos, o dito cabidoo,
tomados a praser de nos, as ditas partes, toda outra apelaçon remota. E outrosy he aynda
mays posto que non posades faser manda nen poer oniuersario perla dita vinna e casas a
outra igleia nen moesteiro nen santuario algun saluo a nos o dito cabidoo. E nos, o dito
cabidoo, obrigamos todos los bees da nossa mesa para vos anparar et defender senpre a
dereito con esto que uos asy aforamos segundo sobredito he. E eu, o dito Aluaro Peres,
que soo presente, assy o outorgo e reçebo en min a dita leyra de vinna et casas aforadas
perla maneira e condiçoes que sobreditas son e obrigo todos meus bees e da dita minna
moller, gaanados e por gaanar, para laurar et parar ben e ontrechantar a dita vinna e
reparar as ditas casas e pagar cada anno o dito foro de quarta et as ditas duas libras et
pagar e conprir589 e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son
contiudas et cada huna delas.
E he posto590 pena ontre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto
pasar et o non quiser conprir et aguardar que peyte aa outra parte que o conprir et
aguardar quiser por nome de pena e interee çen morabedis da sobredita moeda; e a dita
pena et interee pagada ou non esta carta e todo o que en ela he contiudo fique firme e
valla eno dito tenpo segundo sobredito he.
Feyta a carta en Ourense, eno dito cabidoo, çinquo dias do mes de janeiro, anno do
naçemento de nosso sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos.
Testemoyas que presentes foron: Roy Lourenço da Fonteyna e Afonso, seu ome, et
Domingo Gonçalues, morador en Moreiras, e Gonçaluo Peres, morador en Ourense, ena
rua do Vilar, et Afonso Corpos, morador ena rua das Chousas, e outros.
(Signum: Stephanus Petri) Et eu, Esteuo Peres, coengo ena igleia d´Ourense,
publico notario perla autoritate apostolica et notario e chançeller da dita igleia e çibdade
d´Ourense, que ao sobredito aforamento, outorgamento e reçebemento e a todo o que
sobredito he con as ditas testemoyas presente foy et esta carta segundo que pasou per
outro fielmente fiz scripuir e meu nome et signal aqui puge en testemuyo de uerdade,
rogado e requerido.

1494

1400, febrero, 2. Ourense.

Esteban Lorenzo, ciudadano de Ourense, morador en la rúa da Obra, afora a


Gonzalo Pérez y a Lorenzo Martínez, moradores en Ourense, y a tres voces, una seara
de viña en O Forno Telleiro, en las proximidades de la ciudad de Ourense, junto a la
«congostra» por la que se va de Ourense a A Lonia, por una renta anual de la tercera
parte del vino que se coseche además del pago del diezmo.

589
et conprir] repetido.
590
he posto] repetido.

1203
A. Cregos de coro, nº 55. Orig. Perg.; 238 x 139 mm.; escr. gótica; manchas de
humedad en las líneas 1 a 3, 15 y 21; roto en la mitad derecha del pergamino que afecta a
las líneas 10 a 14.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 252 (nº 1008).

Sabean quantos esta carta viren que eu, Esteuoo Lourenço, çidadao d´Ourense,
morador na rua da Obra, dou e outorgo a foro a uos, Gonçaluo Peres e Lourenço
Martines, moradores en Ourense, et a tres uoses apus uos, a cada uun ena meatade, e se
os nomeardes ao tenpo de uoso finamento, et non no nomeando cada uun na sua
meatade que seia a primeira vos o que herdar os outros uosos bees de dereito, e a el que
asy herdar os uosos bees de dereito nomeen a segunda vos, et non nos nomeando que
seian as segundas uoses aquelles que herdaren os outros seus bees de dereito, e asy vaan
as ditas tres voses hunas pus outras suçesyue, conuen a saber: huna seara de vinna que
eu ajo que esta acerça d´Ourense, hu chaman Forno Telleiro, que demarca da huna parte
con a congostra per que ban d´Ourense para a Ponte da Loona, et da outra con vinna de
Gonçaluo Anes das Tendas, que foy de Vasco Martinet, notario que foy d´Ourense, et
en çima entesta en vinna que oora ten Johan Rapado, que foy de Afonso Virgo, et da
outra con vinna de Aluaro Gonçalues Rosete. Aforouos a dita vinna con suas entradas e
saydas e con todos seus dereitos e perteenças per tal condiçon que lauredes e paredes
ben a dita vinna commo non defalesca per mingoa de lauor e de boo paramento e dedes
de foro de cada uun anno a min e a mina vos a terça parte do vinno e da conposta que
Deus der na dita vinna, a conposta na dita vinna e o vinno no lagar per meu ome, que
avedes proueer de comer e de beber comonalmente en quanto se coller a nouydade da
[...] vinna e disimo a Deus, liure e quite de todo outro enbargo. E obligo todos meus
bees para que uos e as ditas uosas uozes seiades [defe]sos e anparados a dereito con a
dita seara de herdade e de vinna que uos aforo commo dito he. E nos, os ditos Gonçaluo
Peres e Lourenço Martines591, por n[...] as ditas nosas voses, asy reçebemos de uos, dito
Esteuo Lourenço, cada uun de nos ena dita meatade, a dita seara de herdade e de vinna
aforada [co]mmo dito he, e para a laurar e parar ben et para uos pagarmos o dito foro en
cada uun anno et conprirmos e agardarmos as condiçoes desta carta e cada una dellas
obligamos a uos todos nosos bees gaanados e por gaanar.
Posto foy e outorgado entre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto592
pasar e o non quiser conprir e agardar que peyte aa outra parte que o quiser conprir e
agardar por nome de pena çen morabedis da boa moeda; et a dita pena pagada ou non
esta carta e aforamento valla e fique firme no dito tenpo.
Feyta a carta en Ourense, dous dias do mes de feuereiro, anno do naçemento de noso
sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos.
Testemoyas que presentes foron: Roy Martines, escriuan, Gonçaluo Anes, ome do
dito Esteuoo Lourenço et Roy da Abya, clerigo, moradores en Ourense.
E eu, Affonso Anes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia desse
lugar, a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente foy e o escriuy (signum)
e en esta carta que dello dey ao dito Gonçaluo Peres meu nome e meu signal fige en
testemuyo de verdade, que he tal.

591
Martines] interlineado, sobre el renglón.
592
esto] interlineado, sobre el renglón.

1204
1495

1400, febrero, 5. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo Arias


Lorenzo, vicario del deán en los contratos del cabildo por el deán Fernando Sánchez
Sarmiento, y de Rodrigo Lorenzo, tenenciero de la renta de As Quintas, afora a
perpetuidad a Juan Rodríguez, morador en la rúa do Vilar, y a su mujer, Inés Eanes, un
«piteiro» de heredad y de viña en Afonsillón, en las proximidades de Ourense, lindante
con un monte que también le afora con la condición de plantar en él de viña la
«cavadura» de dieciséis hombres, o más si fuese posible, en los próximos diez años.
Como renta anual pagarán la quinta parte del vino más tres libras y media, por el
«piteiro», la sexta parte de la cosecha de vino, por el monte, y, en ambos, el diezmo.

A. Escrituras 4, nº 9. Orig. Perg.; 426 x 191 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
se extienden por todo el pergamino dificultando e impidiendo la lectura, especialmente en
las líneas 20 a 24; roto en la parte superior del documento que afecta a algunas letras de la
primera línea. Al dorso, escr. gótica: «Carta de Johan Rodrigues». Al dorso, escr. gótica:
«Carta de Johan Rodrigues da vinna de Afonsillom». Al dorso, escr. gótica: «Carta de Johan
Rodrigues, da rua do Villar, de aforamento que le feso el cabillo de vna quinta».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 252 (nº 1009).

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, estan[do
jun]tado per canpaa tanguda segundo auemos de vso e de custume de nos ajuntar a faser
cabidoo eno coro da dita igleia, e presente hy et outorgante Ares Lourenço, coengo et
vegario enos contrautos do dito cabidoo por dom Fernan Sanches Sarmento, deam
d´Ourense, e presente hy Roy Lourenço, tendor da renda das Quintas que perteçen a
nos, dito cabidoo, e de seu consytemento, damos e outorgamos a uos, Johan Rodrigues,
morador em Ourense, ena rua do Villar, e a uosa moller Eynes Yanes, que non he
presente, e a todas vossas voses para senpre huun pyteiro de herdade et de vinna que
perteeçen aa dita renda das Quintas que esta a çerca d´Ourense, em termio de
Afonsillon, que demarca da huna parte con vinna que tem e laura Domingo Fernandes,
çapateyro da rua d´Ayra, e da outra con vinna que tem e laura Afonso de Veredo, foreira
a dita igleia da Triindade, e emtesta em çima eno monte que perteçen a dita renda das
Quintas. Et vos aforamos con esto que dito he o dito monte per condiçon que chantedes
ena herdade del cauadura de des e seys omes do dia que esta carta he feita ata des annos
primeiros sigentes, ou mays se mays poderdes chantar eno dito monte. E tamben o dito
piteiro de vinna commo a vinna que chantardes eno dito monte que a lauredes e paredes
ben commo non defallesça per mingoa de lauor et de boo paramento; e do dito piteiro de
herdade et de vinna que dedes de cada anno de foro a nos, dito cabidoo, per noso
moordomio, tres libras et media de dineiros da moeda que corre, a vinte soldos de
brancos por liura, ou a estymaçon delles ena moeda que correr, e pagardellos aos terços
de cada huun anno segundo se pagan os outros forros (sic) e dereitos do dito cabidoo; e
pagardes foro de quinta a nos, dito cabidoo, ou ao tendor da dita renda das Quintas, do
vinno e da conposta que Deus der eno dito piteiro; e da vinna que chantardes eno dito
monte a sesta parte do vinno et da conposta que Deus hy der per noso mordomo ou per
noso ome do tendor da dita renda das Quintas, a conposta ena vinna et o vinno eno
lagar, ao qual auedes de proueer de comer e de beuer segundo vso e custume em quanto
se coller a nouidade do dito vinno e desimo a Deus; liures e quites de todo outro

1205
enbargo. E non deuedes poer çencon (sic) nen trebuto nen faser manda perla dita
herdade de vinnas a igleia nen a moesteiro nen a lugar piadoso saluo ao dito cabidoo. E
se pleito ou contenda recreçer entre nos o dito cabidoo e vos ou vosa vos que segan
tomados et escollieytos dous omes boos do dito cabidoo tomados a praser das partes que
liuerem o dito pleito e contenda entre nos per sentença toda outra apelaçon remota. E se
quiserdes vender, deytar ou subpinorar esto que vos aforamos ou parte dello que
primeiramente frontedes con elo a nos dito cabidoo e nollo dedes porlo justo preço que
outro por elo der ante que outro alguno, e non no querendo por este preço reçeber que
enton o vendades, deytedes ou subpinoredes aa tal pesoaa que seja vossa semellauil que
page et conpra e agorde o que dito he. E obligamos os bees de nos dito cabidoo para que
vos e dita vosa moller et voses sejades defessos e anparados senpre a dereito con esto
que vos aforamos commo sobredito he. E eu, o dito Johan Rodrigues, que soo presente,
por min e por a dita mia moller, que non he presente, e por as ditas voses, asy reçebo de
uos, o dito cabidoo, esto que me aforades commo sobredito he, e para chantar o dito
monte de vinna e laurar e parar ben asy o dito piteiro de vinna commo a vinna que
chantar eno dito monte ata a dita cauadura de des et seys omes, ou mays se chantar
poder, e para pagar perlo dito piteiros et perla vinna que chantar eno dito monte as ditas
tres libras e mea a uoso mordomo e foro de quinta do dito piteiro da vinna que chantar
eno dito monte foro de sesta a uos ou ao tendor da dita vosa renda das Quintas, obligo
todos meus bees ganados e por ganar.
E he posto entre nos, as partes, que a parte de nos que contra esto pasar e o non
quiser conprir et agordar que peite a outra parte que o conprir et agordar quiser por
nome de pena çen morabedis da boaa (sic) moeda; e a pena pagada ou non esta carta e
aforamento vallan e fique senpre firme.
Feita a carta em Ourense, çinquo dias do mes de feuereiro, anno do nasçemento do
noso sennor Ihesu Christo de mill et quatroçentos annos.
Testemoyas que presentes foron: Françisco Yanes, notario d´Ourense, Vasco Lopes
e Gonçaluo Yanes Portallon, coengos d´Ourense, e Martin Saa, porteiro do dito
cabidoo, e outros.
Et eu, Affonso Anes, notario publico d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese
lugar, a esto que sobredito he presente fuy (signum) et en mia presença o fige escriuyr et
en esta carta que delo dey ao dito Johan Rodrigues, meu nome e meu signal fige en
testemoyo de verdade, que he tal.

1496

1400, febrero, 11. Pousada (Ribela).

Juan de Cambeo, clérigo de coro, afora a Juan da Torre, morador en Pousada, a su


mujer, Aldonza Eanes, y a dos voces una leira en Felgueyredo y otras dos en Fonte do
Monte, feligresía de San Xillao de Ribela, que ya trabaja el matrimonio, con la
obligación de plantar viña allí donde fuera posible, por una renta anual de la tercera
parte de la cosecha del vino más un capón o dos maravedíes en lugar de éste, la cuarta
parte del lino y dieciséis ristras de cebollas –grandes, medianas y pequeñas– pagaderas
el día de san Martín.

A. Cregos de coro, nº 137. Orig. Perg.; 202 x 244 mm.; escr. gótica; rasgado vertical en
la parte central de las líneas 17 a 21. Quirógrafo, en la parte superior del documento: A B C.
Al dorso, escr. gótica: «Carta de çertas herdades de Ribela».

1206
REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 252 (nº 1010).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 177.

Sabean quantos esta carta viren que eu, Johan de Canbeo, clerigo do coro ena igleia
de Ourense, dou et outorgo a foro a uos, Johan da Torre, morador en Pousada, e a uosa
moller, Aldonça Eanes, por en vida de uos anbos e a duas uozes apus o finamento do
postromeiro de vos, huna qual o postromeiro de vos nomear en sua vida ou a tenpo de
seu finamento, e aquela asi nomeada que nomee a outra, e non seendo nomeadas que
sejan os que os outros uosos bees de dereito herdaren de cada hun de vos suçesiue, asi
que auedes de seer quatro vozes huna pus outra, conben a saber: que uos dou a foro a
minna leira do Felgeyredo asi commo ha uos agora de min teedes a jur e a maao; e y uos
aforo mays dous leiros que uos de min teedes eno lugar <que> chaman A Fonte do
Monte, e parte hun deles per outra de Griinzes, e da outra parte topa en outra herdade
que agora ten Pero Fernandes de Pousada, e outro leiro jaz ontre outra herdade que
agora ten Pero Fernandes, e parte per outra herdade que ten Gonçaluo da Torre, con
suas entradas et seydas, chantados e por chantar, que som su sino de Sam Jullaao de
Ribela, per tal pleito e condiçon que os lauredes et paredes ben commo se non pergan
per mingoa de lauor e de boo paramento e chantedes et ontrechantedes onde virdes que
faz mester; e auedes de dar a min et a minna voz uos et as ditas uozes a terça parte do
vynno que en eles Deus der, conposta na vynna et o vynno no lagar, e colleredes as
nouidades deles per min ou per meu home, ao qual proueeredes de comer et de beber
mentre collerdes as nouidades deles, vso et custume da terra. E non uenderedes nen
deytaredes nen supinoraredes este foro nen parte del sem eu ou minna vos seeremos
frontados e nos lo dedes porlo justo preço que outro por el der, e non ho querendo nos
que o dedes a uosa semediuil (sic) que page e conpra as condiçoes desta carta e cada
huna delas. E daredes cada anno por dia de sam Martinno de nouenbre hun capon, ou
dous moedas por el, e a quarta do linno que ouverdes en estas herdades, e dez e seys
cabeiros de çebolas cada anno, a terça das mays grandes et a terça das meo et a terça das
pequenas. E para vos anparar et defender a dereito con este foro obrigovos todos los
meus bees ecresiategos et sagrares. E eu, o dito Johan da Torre, que estou presente, et a
dita minna moller asi o outorgamos e reçebemos de vos o dito foro commo dito he para
nos e para nosas vozes, e obrigamos todos los nosos bees auidos et por auer a estar e
conplir et aguardar as condiçoes desta carta et cada huna deles.
E he posto ontre nos, as ditas partes, que qualquer de nos ou de nosas vozes que
contra esto ou contra parte delo pasar que peyte a parte que o aguardar, e a uoz del rey
de per meo trezentos morabedis; e a pena paga ou non esta carta e o contiudo en ela
fique firme e valla eno dito tenpo commo dito he.
Feita a carta en Pousada, onze dias de feuereiro, anno do nasçença do noso saluador
Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos.
Testemoyas que estauan presentes: Martin Eanes de Mira e Afonso Eanes, reytor
d´Aluan, e Johan Peres da Regeega e Gonçaluo Eanes da Quintana de Souto, e outros.
E eu, Roy Lourenço, notario publico en terra de Themees e de Buual e do Bolo de
Senda e de toda a merindade d´Orrzillon por noso sennor el rey, a esto presente foy et o
escripui et aqui meu nome et sinal puge en testemoyo de uerdade, que tal he.
(Signum: Roy Lourenço, notarius, rubricado).

1207
1497

1400, febrero, 15. Ourense.

Cláusulas testamentarias del canónigo Bartolomé Pérez por las que otorga al
cabildo auriense cien maravedíes anuales, cincuenta sobre la renta de una casa en la
que vive Juan García de Beiro, sita en la Cruz dos Ferreiros, para dotar su aniversario
que se ha de celebrar en el mes de agosto y otros cincuenta, sobre todos sus bienes,
para celebrar la fiesta de san Bartolomé.

B. Escrituras 1, nº 11. Perg.; 278 x 160 mm.; escr. gótica. En traslado notarial realizado
por el notario auriense Gonzalo Fernández, el 17 de febrero de 1400, tomándolo de sus
propias notas, por orden de Juan Alfonso de Castro, arcediano de Caldelas y vicario del
obispo don Pedro (doc. nº 1498). Borroso, tinta desvaída y manchas de humedad que
dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausulas do testamento de Bertolameu Peres,
coengo d´Ourense».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 252 (nº 1011).

Eno nome de Deus Padre, e do Fillo et do Espirito Santo, que som tres pesoas en
hun Deus verdadeyro, e da sua madre, virgen santa Maria. Amen. Eu, Bertolameu Peres,
coengo na igleia d´Ourense, temendome de morte, que he cousa natural, faço minna
manda e testamento para senpre valedeyro en esta maneira: Primeiramente593 mando a
minna alma a Deus, que a remiiu porlo seu santo sangre justo preçioso, et a santa Maria,
sua madre, encomendada, e peçolles moyto omildosamente que ma queiram reçeber eno
seu regno, et rogo a todos los santos et santas do Pareyso que lle peçan por merçee que
me queyram perdoar os meus pecados que ata aqui ajo feitos contra sua voontade e
d´aqui en deante me guarde de faser outros. § Iten, mando enterrar meu corpo ena
caustra de sennor sam Martinno d´Ourense, onde jas meu tyo, o chantre Bertollameu
Peres, etçetera. § Iten, mando ao cabidoo da igleia d´Ourense os çincoeenta morabedis
que eu ey d´auer de cada anno para senpre perlas casas en que mora Iohan Garçia de
Beyro, que estan na Crus dos Ferreiros, e que os ajam de cada anno para senpre segundo
que a min perteesçen, e elles que digan por minna alma e de aqueles a que soo tiudo hun
aniuersario de cada anno para senpre no mes d´agosto. § Iten, mando mays ao dito
cabydoo per todos meus bees outros çincoeenta morabedis de cada anno para senpre
para a festa de sam Bertolameu; e que lles pagen aos terços do anno e elles que me
digan o aniuersario de cada anno para senpre segundo que ja desian em minna vida,
etçetera.
Feito en Ourense, quinse dias do mes de feuereiro do anno do naçemento de nosso
saluador Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos.
Testemoyas que presentes foron para esto espeçialmente chamadas e rogadas:
Afomso Ligeiro, Gonçaluo dos Fornos, Rodrigo Ferrador e frey Johan, frayre da
terçeyra ordem, e Iohan de Bobeda, clerigo, moradores en Ourense, e outros.

1498

1400, febrero, 17. Ourense.

593
primeiramente] sobreescrito, sobre otra palabra que no se puede leer.

1208
Traslado notarial de unas cláusulas testamentarias del canónigo Bartolomé Pérez,
de 15 de febrero de 1400, realizado por el notario auriense Gonzalo Fernández,
tomándolo de sus propias notas, por orden de Juan Alfonso de Castro, arcediano de
Caldelas y vicario del obispo don Pedro (vide doc. nº 1497).

A. Escrituras 1, nº 11. Orig. Perg.; 278 x 160 mm.; escr. gótica; borroso, tinta desvaída y
manchas de humedad que dificultan la lectura. Al dorso, escr. gótica: «Clausulas do
testamento de Bertolameu Peres, coengo d´Ourense».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 252 (nº 1011).

[Inserta las cláusulas testamentarias del canónigo auriense Bartolomé Pérez, de 15


de febrero de 1400, doc. nº 1497].

Este he traslado de hunas clausulas do testamento de Bertolameu Peres, coengo que


foy da igleia d´Ourense, as quaes clausulas eu, Gonçaluo Ferrnandes, notario publico da
cibdade d´Ourense porlo bispo e porla igleia dese lugar, aqui trasladey et saquey da nota
e registro fis per min, dito notario, e per mandado et outoridade de don Iohan Afonso de
Castro, arçidiago de Caldelas, vigario jeeral do onrrado padre e sennor dom Pedro, porla
graça de Deus, obispo d´Ourense, meu signal aqui fis en testimuyo de verdade.
Que foy feito en Ourense, des e sete dias do dito mes de feuereiro do anno do
naçemento de noso sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos anos.
Testemoyas: dom Ares Ferrnandes, chantre, Meendo Ares, Diego Ferrnandes,
Afomso Ferrnandes, coengos na dita igleia d´Ourense, e outros.
(Signum: Gonçaluo Fernandes, notario, rubricado).

1499

1400, marzo, 29. Ourense.

El escudero Esteban Eanes de Ambía, vecino de la ciudad de Ourense, a ruego de


su señora, Margarita González, mujer de Pedro Díaz de Cadórniga, consiente y se
compromete a no actuar contra el foro a perpetuidad que el fallecido regidor Juan
Arias había realizado a Gonzalo Pérez y a su mujer, Mayor Eanes, vecinos de Ourense,
moradores en la rúa da Praza, de dos leiras de viñas en Castroverde, por una renta
anual de diez libras y la obligación de sufragar una misa en el convento auriense de
San Francisco, el día de santa Catalina, por el alma de Pedro Arias, padre del regidor
forista.

A. Fábrica do Santísimo 1, nº 45. Orig. Perg.; 156 x 317 mm.; escr. gótica; borroso
debido a las manchas de humedad que se extienden por todo el pergamino dificultando la
lectura, especialmente en la mitad superior. Al dorso, escr. gótica: «Carta de dous leiros de
vinna que jazen en Castroverde e son de Gonçaluo Peres e Moor Yanes, sua moller».
Extr. Fábrica 1505-1579, nº 93r. Papel, 195 x 280 mm.; escr. humanística.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 253 (nº 1012).

CIT. OTERO PIÑEYRO y GARCÍA G. LEDO, Apuntes de los Ambía, 448.

1209
Sabean quantos esta carta viren que eu, Esteuan Yanes d´Anbia, escudeiro, vesinno
da çidade d´Ourense, apreçebido et çerteficado de todo meu dereito, por rason que vos,
Gonçaluo Peres, fillo de Françisco Peres, e vosa moller, Moor Anes, vesinnos da dita
çidade, moradores ena rua da Praça, teendes aforado e ouuestes per carta de foro de
Johan Ares, rejedor, vesinno que foy da dita çidade d´Ourense, para vos e para todas
vosas voses para senpre, dous leiros de vinnas que jasen en termio desta dita çidade
d´Ourense, en Castroverde, os quaes eran e perteençian aa suçeson que ordenou Pero
Ares, padre do dito Johan Ares, e os quaes ditos dous piteiros de vinnas vos aforou o
dito Johan Ares per condiçon que os laurasedes e parasedes ben e que pagasedes de foro
por eles en cada un anno ao teendor da dita suçeson des libras de dineiros brancos da
moeda vsual, e que fesesedes mais diser en cada un anno por dia de santa Catalinna
huna misa de requien resada eno mosteiro de San Françisco porla alma do que ordenara
a dita suçeson; e porque eu, o dito Esteuan Yanes, entendia de contradiser o dito
aforamento porque tenno que me perteençe, et por quanto minna sennora, Margarida
Gonçalues, moller de Pero Dias de Cahurnega, que esta presente, me manda e roga que
non turbe nen contradiga o dito aforamento e que o consinta e outorgue sigundo e ena
maneira que he feito; por ende eu, por faser mandado e seruiço e rogo seu, de meu
praser e de minna propia e liure boontade, outorgo per esta presente carta que consinto
eno dito aforamento sigundo et ena maneira que foy e he feito aos ditos Gonçaluo Peres
e Moor Yanes, e prometo e outorgo aa boa fe de nunca o contradiser nen yr contra elo
en algun tenpo nen por alguna maneira, e se o feser que me non valla, e su pena de
dusentos morabedis da dita moeda que sobre min ponno e outorgo de pena, pustura e
intereese que peite aos ditos Gonçaluo Peres e Moor Yanes e a cada un deles e a seus
herdeiros por cada ves que lles contra esto for ou quiser yr ou pasar, sub obrigaçon de
todos meus bees moueles e raises, que para elo obrigo; a qual pena pagada ou non que
este outorgamento e consentimento que asi faço, por rogo e seruiço et mandado da dita
minna sennora de meu praser e de minna propia e liure voontade, que valla et fique
firme ena maneira sobredita.
Feita a carta em Ourense, viinte e noue dias do mes de março, anno do naçemento
de noso sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos.
Testemoyas: Gomes Garçia de Valcaçer e Pero Vaasques, escudeiros de Pero Dias;
e Johan de Seixaluo, ome de don Gil Rodrigues, meestrescola d´Ourense e outros.
E eu, Nuno Gonçalues, escripuan del rey e seu notario publico ena sua corte e em
todos seus reynos e notario publico d´Ourense porla igleia dese lugar, que a esto
presente foy e o escripuy e aqui meu signal fis em testemoyo de verdade, que tal he
(signum).

1500

1400, mayo, 21. Ourense.

El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo Arias


Lorenzo, vicario del deán Fernando Sánchez Sarmiento en los contratos del cabildo,
afora al canónigo auriense Martín Xestosa y a dos voces una huerta situada sobre la
Fonte do Bispo que se encuentra libre de toda carga, salvo diezmo, por una renta anual
de cuatro maravedíes pagaderos a los tercios del año. Se señala que la huerta se afora
con las mismas condiciones que el foro anterior, hecho al canónigo Martín de Montes.

1210
A. Escrituras 16, nº 50. Orig. Perg.; 316 x 323 mm.; escr. gótica; manchas de humedad
que dificultan la lectura en las líneas 5 a 14; presencia de antiguas dobleces que dificultan la
lectura en la parte izquierda del pergamino. Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro do
cabidoo da orta da Fonte do Bispo». Al dorso, escr. gótica: «Anno Domini Mº CCCC XXX
VII, a des e noue dias de abril, en Ourense, presentada porlo dito Pero Vazques ante o dito
Aluaro Afonso, juis, e requeriolles que non vendese a dita orta porque era sua se non que
protestaua eçetera. E o dito juis diso que enprazase ao dito Aluaro d´Aguyar que disese de
seu dereito e el quando fesese o dito remate que leixara a saluo seu dereito a persona alguna
que dereito aja aos ditos bees e por ende que persiguese seu dereito e el gelo perturbaria e
faria aquello que con dereito [deuese]. Testemoyas: Diego Dias, Gonçaluo de Ribadulla et
Martin Peres, notario do cabidoo e Loys Gonçalues».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 253 (nº 1013).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 97.

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntado en nosso cabidoo per canpaa tanjuda ena caustra noua de San Martino, segundo
que auemos de huso e de custume de nos juntar a faser cabidoo, con outorgamento e
liçençia de Ares Lourenço, coengo da dita igleia d´Ourense et vigario do deyan enos
contrautos do cabidoo por don Fernan Sanches Sarmento, deyan da dita igleia
d´Ourense, que he presente et outorgante, damos e outorgamos, aforamos a vos, Martin
Geestosa, coengo da dita igleia d´Ourense, que sodes presente, et a duas vozes apus
vosa morte quaes vos nomeardes en vosa vida ou a tenpo de voso finamento, e non nas
nomeando que seian vosas voses os que os outros vosos bees herdaren de dereito, e assy
vaan as ditas voses huna pus outra suçesiue, conben a saber esto que uos aforamos:
huna orta que esta a sobrela Fonte do Bispo que de nos teuo Martin de Montes, coengo;
a qual parte de hun cabo con vinna de nos, o dito cabidoo, que ten Rodrigo de Eybia,
clerigo, que nos aforamos a Affonso Ougea de Vilamarin, e da outra parte demarca con
hun paredreiro de Catalina Rodrigues, moller de Esteuo Yanes d´Anbya, e en çima topa
et ten a porta ena rua que vay da Crus dos Ferreiros para a Fonte do Bispo. Damosvos a
foro a dita orta et cortinna segundo que a de nos teuo o dito Martin de Montes et a nos
perteençe per tal pleito e condiçon que a lauredes e paredes ben en tal maneira que non
desffalesca con mingoa de lauor et de boo paramento; e dedes ende a nos, o dito
cabidoo, cada anno en saluo aos terços do anno, segundo custume do dito cabidoo,
quatro libras de dineiros brancos de dez dineiros cada morabedi ou a estimaçon delles
ena moeda que correr; e do al que ajades a dita orta e cortinna de dezimo a Deus594 et
liure et quite de todo outro enbargo et encarrego algun. E he posto que se vos ou vosas
voses que a dita orta hardaren (sic) a quiserdes vender deytar ou subpinnorar ou enallear
ou traspasar que primeiramente frontedes con ela a nos, o dito cabidoo, ante ca outro
algun e nos la dedes porlo justo preço que uos outre por el der ante ca outro algun, e non
na querendo nos porlo justo preço reçeber estonçe a vendede, deytade ou subpinorade
ou enalleade ou traspasade aa tal pessoa que seia semelauill de vos que seia tiudo a
laurar e parar ben et pagar e conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta
carta son contiudas e cada huna delas. Outrosy, he posto que non posades faser manda
nen poer oniuersario perla dita orta a outra igleia nen moesteiro nen santuario algun
saluo a nos o dito cabidoo. E outrosi he aynda mays posto que se pleito ou contenda
recleçer ontre nos o dito cabidoo e vos e vosas voses en algun tenpo sobre rason da dita

594
a Deus] interlineado, sobre el renglón, con llamada.

1211
orta que se termii o dito pleito e contenda per dous omes boos de nos o dito cabidoo
tomados a praser de nos as ditas partes, toda outra apelaçon remota. E nos, o dito
cabidoo, obrigamos todos los bees da nossa mesa para vos anparar et defender a dereito
con esto que uos assy aforamos segundo sobredito he. E eu, o dito Martin Geestosa, que
soo presente, assy o outorgo e reçebo en min a dita orta afforada perla maneira e
condiçoes que ditas son, e obrigo todos meus bees gaanados e por gaanar para laurar et
parar ben a dita orta et a manteer en seu reuor e pagar cada anno as ditas quatro libras et
conprir e aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son contiudas e cada
huna delas.
E he posto pena ontre nos, as ditas partes, que a parte de nos que contra esto passar
et o non quiser conprir et aguardar que peyte aa outra parte que o conprir et aguardar
quiser por nome de pena e interee çen morabedis da sobredita moeda; e a dita pena e
interee pagada ou non esta carta e todo o que en ela he contiudo fique firme e valla por
aquel tenpo e voses porque he feyto segundo sobredito he.
Feyta foy e outorgada a dita carta eno dito cabidoo, viinte e hun dias do mes de
mayo do anno do naçemento de nosso sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos
annos.
Testimuyas que foron presentes: don Ares Fernandes, chantre, e Johan Affonso,
arçidiago de Caldelas, Roy Gonçalues, tesoureiro, Diego Fernandes, Affonso
Fernandes, Vaasco Lopes, Pero Fernandes, Gonçaluo Yanes, Meend Ares, Roy
Gonçalues, coengos d´Ourense, e outros.
(Signum: Stephanus Petri) E eu, Esteuo Peres, coengo ena igleia d´Ourense, publico
notario perla autorictate apostolica et notario e chançeller da dita igleia e çibdade
d´Ourense, que ao sobredito aforamento, outorgamento, reçebemento e a todo o que
sobredito he con as ditas testemoyas presente foy et esta carta segundo que passou per
outro fielmente fiz escripuir e meu nome e signal aqui puge en testimuyo de uerdade,
rogado e requerido.
E eu, notario, aprobo a glosa que vay aos onse reloes (sic) desta carta que diz «a
Deus».

1501

1400, agosto, 18.

Alfonso Suárez de Deza otorga poder a su esposa, doña María de Limia, para que
pueda aforar y arrendar las heredades que posee en tierra de Orcellón y que deben
destinarse al cultivo de la vid.

B. Escrituras 7, nº 53. Perg.; 203 x 358 mm.; escr. gótica. Inserto en la escritura de foro
otorgada el 9 de octubre de 1400 por María de Limia a favor de Juan de Lageas y de su
mujer, Sancha Domínguez, de la sexta parte del casal de Figueiredo, en la feligresía de San
Salvador de Pazos de Arenteiro (doc. nº 1502).
C. Escrituras 7, nº 52. Perg.; 198 x 263 mm.; escr. gótica. Inserto en la escritura de foro
otorgada el 3 de octubre de 1401 por María de Limia, en nombre de su esposo, Alfonso
Suárez de Deza, a favor de Alfonso Míguez, morador en Pazos de Arenteiro, de todas las
heredades que posee en el casal de Pazo, en la feligresía de San Salvador de Pazos de
Arenteiro.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 253 (nº 1014).

1212
CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 368.

Anno da naçença de noso sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos, dez e
oyto dias d´agosto. Sabean quantos esta carta de procuraçon viren commo eu, Afonso
Suarez de Deça, faço e outorgo por meu çerto, sufiçiente, geeral, abastante procurador,
en geeral et en espiçial, asy commo procurador pode et deue seer mays firme de dereito
a minna moller, donna Maria, portador desta presente carta, e dandolle todo meu liure et
conprido poder que por min et en meu nome posa aforar e arrendar herdades para vinnas
hu quer que as eu aja en quaesquer frigisias e lugares de terra d´Orzellon a qualquer et
quaesquer pesoa ou pesoas que ella quiser e por ben teuer e que as posa aforar de toda
voz a quien ella quiser e por ben teuer ou por vozes ou por annos quantos ella quiser et
por ben teuer e por camanos, forros e rendas ella quiser e por ben teuer en esta maneira
os que quiseren poer vinnas en monte ou en pobrado onde ellas non esteueren que as
ponnan, et outrosy as outras herdades que estan prouadas de vinnas que as posa aforar
ou arrendar por vozes ou por annos commo ella quiser, segundo dito he; et todos
aforamentos que ella por min et en meu nome segundo dito he per cada huna das
sobreditas maneyras fezer eu as outorgo e ajo por firmes e por estaualles e de non yr nen
pasar contra ellas so obrigaçon de meus bees que para ello obrigo.
En testemoyo da qual cousa mandey a Romeu Peres, notario de terra de Deça porla
igleia de Santiago, que simase (sic) esta carta de procuraçon e signal.
Testemoyas: Gonçaluo Rodrigues de Regno, Guter Gonçalues de Villarino,
Lourenço de Vermes, Gomez Ares e Afonso Ares, escudeiros e outros.
E eu, Romeu Peres, notario sobredito, a esto foy present et pono aquy meu nome e
signal, que tal he, en testemuyo de verdade.

1502

1400, octubre, 9. San Miguel de Osmo.

Doña María de Limia, con poder de su marido Alfonso Suárez de Deza, afora a
Juan de Laxas, morador en Figueiredo, a su mujer, Sancha Domínguez, y a dos voces
la sexta parte del casal de Figueiredo que ya había tenido aforado su suegro, Domingo
Dobreiro, por una renta anual de la tercera parte de la cosecha del vino, que con la
segunda voz ascenderá a la mitad, más un tercio de las castañas que deberán llevar a
la cisterna. Los foreros han de plantar viña en todo aquel lugar donde sea posible en
los tres años siguientes, cubrir y reparar las casas y ser vasallos de Alfonso Suárez. Se
estipula que deben plantar de vid en todas las cortiñas, salvo lo que destinen al cultivo
de puerros y «orco».

B. Escrituras 7, nº 53. Perg.; 203 x 358 mm.; escr. gótica. En traslado realizado por el
notario Álvaro de Dacón, nombrado por el adelantado García Fernández Sarmiento,
tomándolo de las notas del notario Juan Alfonso, por orden de Juan Rodríguez, juez de los
cotos de Anllo: «E eu, Aluaro de Dacon, notario publico por noso sennor, o endiantado
Garçia Fernandes Sarmento, en todas suas terras e villas e lugares, e dado as notas, cartas e
escripturas e registros que pasaron per Iohan Afonso do Varco, notario que foy per Fernan
Perez Aluello, alcallde do endiantado, e per Iohan Rodrigues, juyz dos coutos d´Anllo, e per
sua liçençia e outoridade esta carta que achey enas notas do dito Iohan Afonso a traladey
toda de verbo a verbo e aquy meu signal fige en testemuyo de verdade que he tal (signum)».
Presenta manchas de humedad en la parte superior del pergamino que no llegan a dificultar

1213
la lectura; roto de pequeñas dimensiones en la línea 42 que afecta a la última palabra. Al
dorso, escr. gótica: «Carta de Iohan de Figeyredo».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 253 (nº 1014).

CIT. LÓPEZ CARREIRA, A cidade de Ourense, 368.

Sabean quantos esta carta viren commo eu, donna Maria de Limea, moller de
Afonso Suares de Deça, per poder que ey do dito Afonso Suares per huna sua carta de
procuraçon escripta en papel sigada (sic) do signal de Romeu Peres, notario de terra de
Deça porla igleia de Santiago, segundo que per ella paresçia da qual o tenor a tal he:

[Inserta carta de procuración otorgada por Alfonso Suárez de Deza a favor de su


esposa, doña María de Limea, para que, en su nombre, pueda aforar y arrendar las
heredades que posee en tierra de Orcellón, de fecha 18 de agosto de 1400, doc. nº
1501].

E perlo poder que eu, a dita dona Maria, ey perla dita procuraçon dou e outorgo a
foro a vos, Iohan de Lagees, morador en Figeyredo, que he na frigreisia de San Saluador
de Paaços, por en tenpo da vosa vida e de Sancha Domingues, uosa moller, e de outras
duas vozes depus de vos, huna pus outra feytas per hrdeen (sic), asy que vos nomeedes
a primeyra voz en vosa vida ou a tenpo de voso finamento et esta vos asy per uos
nomeada que nomee a pustromeyra voz et se estas vozes nomeadas non foren que seia
voz aquel el que de dereito herdar os outros vosos bees, conuen a saber esto que vos asy
aforro: a huna sesta parte do casar de Figeyredo, segundo que o tiina a jur et aa maao
Domingo Dobreyro, voso sogro, que foy, casas e vinnas et herdades et aruores e
cortinas, a montes et a fontes, segundo que esta dita sesta parte perteesçen de aver de
dereito, per tal pleito e condiçon que o façades de vinna en estes tres annos primeyros
sigentes cada hu for para fazer e que outros fezeren e que as lauredes e paredes ben
commo non desfalescan per mingoa de lauor et de boon paramento et tanben das vinas
vellas que estan feytas commo das que uos, o dito Iohan de Lagees, fezerdes en vida de
uos e da primeyra vos daredes de forro a min e aa vos d´Afonso Suares a terça parte do
vinno que Deus y der, et a pustromeyra vos que se tornen todo de foro de meo, e
daredes terça de castanas ena çisterna, e teredes as casas deste dito casar cubertas e
restoyradas et en boa reuor, colleredes as novidades per home do dito Afonso Suares, a
que avedes aproueer de comer e de beber cumunalmente en quanto conuosco coller as
novidades que Deus y der, et faredes todas las cortinas de vinno, sacado quanto for para
cortina de orrco e de porros, et seeredes vos e as ditas vozes vasallos seruentes e
obidientes do dito Afonso Suares. Et a seymento da pustromeyra voz este dito casar
fique ao dito Afonso Suares liure e quite e desenbargado de vos e de vosa voz con
quantos boos paramentos y foren feytos. Et outorgo que sejades con esto anparado a
dereito eno dito tenpo e vozes perlos bees do dito Afonso Suares, que voz (sic) para ello
obrigo. Et eu, o dito Iohan de Lagees, por min e polas ditas vozes, asy o outorgo e
reçebo de uos, a dita donna Maria, o dito aforaminto perlas ditas condiçoos e para as
conplir e agoardar obligo todos meus bees gaanados e por gaanar.
Et qualquer das partes que a esto pasar e oo asy non conplir et agoardar peite a
parte agoardante, por nome de pena, mill morabedis e a vos del rey outros tantos peyte,
e aa pena pagada ou non esta carta seja firme et estia en seu reuor e valla eno dito tenpo
e vozes.

1214
Feyta ena igleia de San Migeell d’Esamo, nove dias do mes de oytubro, anno do
nasçe595mento do noso sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos.
Testemoyas: Gonçalo Pedreiro, morador en Lages, e Gonçalo Gil, escudeiro, e
Lourenço de Vermes, e outros.

1503

1400, noviembre, 15. Toro.

Enrique III, por denuncia del cabildo auriense, ordena a los recaudadores de los
pedidos y servicios del obispado de Ourense que no exijan ni recauden al cabildo la
parte que corresponde pagar a los monasterios, clerecía y a otras personas del
obispado de Ourense y en el caso habérselo recaudado procedan a su devolución.

α. Estevo Pérez 8, f. 12r. Pergamino, 230 x 325 mm.; escr. gótica. En traslado realizado
por el notario auriense Gómez Pérez de Penavixía el 23 de febrero de 1402, por orden del
juez auriense Pedro Peláez, a petición del canónigo Fernando Rodríguez, como procurador
del cabildo.

REG. DURO PEÑA, Documentos reales catedral de Orense, 67 (nº 208).

CIT. SUÁREZ BILBAO, Enrique III, 305.

Don Enrrique, por la graça (sic) de Dios, rey de Castilla, de Leon, de Toledo, de
Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Algezira et
sennor de Biscaya et de Molyna, a todos los recabdadores et cogedores de los pedidos et
seruiçios que yo mande o madare (sic) coger e recabdar en <e>l obispado de Orense,
asy para el mantenemiento de los mis enbaixadores que yo enbie sobre la persecuçion
de la vnion de la igllesia commo de lo que los prelados et clerezias e ordenes de los mis
reynos me siruieren este anno o siruieren de aqui adelantre, salud e graça (sic). Sepades
que el dean e cabillo e personas canonigos e benefiçiados de la iglesia catedral de la
dicha çibdade de Orense se me enviaron querellar et disen que commo quier que ellos
han pagado et pagan lo que les copo a pagar en los repartimentos que se fisieron e fasen
de los mis pedidos en <e>l dicho obispado que por quanto algunnos de llos monesterios
esentos o non esentos o otras personas e clerigos algunnos del dicho obispado non han
pagado nin quiren pagar, por algunas escusas que por sy allegan, que bosotros que los
prendades e fasedes prender a ellos e a sus bienes por lo que los otros deuen e han a dar,
en lo qual dizen que reçeeben grant agrauio e dapno e sin rason e que me pedian que les
prouyese sobre ello de remedio; e yo, viendo que me pedian rason e derecho, touylo por
bien. Porque vos mando a todos vosotros et a cada vno de uos que non prendades nin
fagades prender a los dichos dean e cabillo e personas e canonygos e benefiçiados de la
dicha iglesia catredal de Orense nin algunnos dellos por maravedis algunos de los
dichos pedidos e seruiçios que qualesquier personas e monesterios e clerezias del dicho
obispado ayan a dar e pagar de lo que les copo o copiere a pagar en los dichos pedidos e
seruiçios, saluo por lo que los dichos dean e cabilldo e personas e canonigos e
benefiçiados de la dicha egllesia e a cada vno dellos ouieren a pagar por renta segunt la
tasa del su repartimiento, dandovos el dicho cabilldo la copia del dicho pedido de lo que

595
nasçe] tachado, sobrelevado escrito en letra moderna «nas».

1215
copo a pagar a los dichos monesterios, clerezia. E se algunas prendas le tenedes fechas o
prendadas o tomadas por la dicha rason, mandovos que gelas dedes e tornedes et
fagades luego dar e tornar todas, bien e conplidamiente, en guysa que les non menguen
ende alguna cosa. E los vnos e los otros non fagades ende al por alguna manera so pena
de la mi merçed e de dies mill maravedis a cada vno para la mi camara. E de commo
esta mi carta vos fuere mostrada et los vnos e los otros la conplierdes mando, so la dicha
pena, a qualquer escriuano publico que para esto fuere llamado que de ende al que vos
la mostrare testimonio signado con su signo porque yo sepa en commo se cuple (sic) mi
mandado.
Dada en la villa de Toro, quinse dias de nouenbre, anno del nasçemiento del nuestro
saluador Ihesu Christo de mill e quatroçientos annos.
Yo, Pero Gonçalues, la fise escriuir por mandado de nuestro sennor el rey.

1504

1400, diciembre, 12. Ourense.

El clérigo de coro Juan de Cambeo arrienda a Juan da Torre, morador en Ribela,


desde el próximo primero de enero hasta la muerte de ambos, el lugar de A Riba con
sus casas, lagar, corral y cuadra, en la feligresía de San Xillao de Ribela, la viña de
Conchouso y el leiro de Reboleiro, con la condición de habitar y reparar las casas y el
lagar en todo aquello que necesiten y plantar viñas allí donde fuera posible. Por las
viñas pagará, por la época de la vendimia, la tercera parte del pan o del vino que se
coseche a la iglesia de San Xillao de Ribela y, a Juan de Cambeo, seis puzales de vino
puro y dos puzales de buena «tenpera» de lagar por la «quarta dereyta» que se usa en
la parroquia. Por las casas y el lagar pagará una renta anual de cuatro maravedíes por
el día de Navidad. También pagará luctuosa, que se estipula en ocho maravedíes. En el
contrato se establece asimismo que los foreros deberán guardar al forista en el lagar
una cuba con el vino que recoja en la feligresía de San Xillao de Ribela y que, en caso
de que Juan de Cambeo no pudiera residir en la ciudad de Ourense, deberá acogerlo
en sus casas.

A. Cregos de coro, nº 134. Orig. Perg.; 243 x 345 mm.; escr. gótica; roto de pequeñas
dimensiones en la línea 25 que sólo afecta a una letra y pequeñas manchas de humedad que
no dificultan la lectura. Al margen inferior, escr. humanística: «Este Juan de Canbeo mando
sus bienes a los clerigos del coro, ay su testamento entre estas escrituras, por tanto se guarda
este año 1400». Al dorso, escr. gótica: «Carta de foro de Ribela de çiertas596 casas e
herdades».

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 253 (nº 1015).

Sabean quantos esta carta viren commo eu, Johan de Canbeo, clerigo do coro da
igleia d´Ourense, alugo a vos, Iohan da Torre, morador em Ribela, desde o primeyro dia
do mes de janeiro primeyro que vem en deante, por en todo tenpo de minna vida e vosa
tan solamente e non mays, conuem a saber: que uos alugo hun lugar con suas casas e
con seu lagar e curral e con hun cortello que y esta que eu ey e me perteesçe onde
chaman A Riba, friigesia de Sam Juliaao de Ribela, o qual parte dum cabo con outro

596
çiertas] sobreescrito por encima, sin poder verse lo escrito originalmente.

1216
lugar que ora ten Pero Fernandes de Pousada, e do outro cabo parte perlo caminno
publico que ven de Pousada para Codeiro, e tem as portas no caminno que vay para o
Banal. § Iten, vos arrendo mays con esto que dicto he porlo dicto tenpo de minna vyda e
vosa a minna leyra de vinna, a que disen do Conchouso, segundo que esta çerrada e
demarcada sobre si, e o leyro do Reboleyro que anda con a dicta leyra do Conchouso,
todo em hun foro. Alugouos o dicto lugar e arrendouos as dictas vinnas em minna vyda
e voosa segundo dicto he con todas suas entradas e seydas e dereitos e perteenças, per
tal pleito e condiçom que apostedes e reparedes e cubrades as casas e lagar do dicto
lugar de todo o que lles conprir et lles feser mester, e o moredes per vos ou per outre e
lauredes e paredes bem as dictas vinnas e as chantedes e ontrechantedes de vinna cada
onde lles feser mester em tal maneira que non defalescan per mingoa de lauor et de bo
paramento, e dedes ende das dictas vinnas aa igleia de Sam Giaao de Ribela et reytores
dela a terça parte do vinno que Deus en elas der, ou do pam se o y laurardes, a conposta
na vinna e o vinno branco no lagar e o pam ena ayra en cada hun anno, e cunprades e
aguardedes todas las cousas e condiçoes contiudas no contrauto de aforamento que eu
delas tenno e dedes ende mays a min ou a minna vos de renda das dictas vinnas en cada
hun anno, en saluo no tenpo da vendimia, seis puçaas de vinno puro e dous puçaas de
boa tenpera de lagar per quarta dereyta do dicto lugar de Ribela, e darm’edes mays das
dictas casas e lugar en cada hun anno en saluo, d´alugeiro, por dia de Natal, quatro
morabedis da moeda vsual. Outrosy, que me tennades huna minna tynalla nas dictas
casas do dicto lugar, e eso meesmo que eu que tyre o meu vinno das minnas herdades
que me perteesçen na dicta friigesia de Sam Giiao de Ribela no dicto lagar do dicto
lugar. Outrosi, he posto que, abendo eu neçesidade que non posa estar et viuir na
çibdade d´Ourense, que eu que me acolla convosco nas casas e curral do dicto lugar.
Outrosy, he posto que me tennades o meu vinno que eu ouuer na dicta friigesia de
Ribela na vosa casa et adega e na minna cuba e o procuredes commo o voso, saluo do
atestar (sic). Outrosi, que a tenpo de voso fignamento que pagedes oyto morabedis na
moeda que chaamente correr. E do al que ajades o dicto lugar e binnas liures e quites de
todo outro enbargo e encarrego alguun pagando o dizemo a Deus. E ao tenpo de vooso
fignamento e meu que o dicto lugar e herdades fiquen a minnas voses liures e
desenbargados de vosas voses con todas suas boas paranças. E para con esto que dicto
he seerdes defeso e anparado a dereyto porlo dicto tenpo de minna vida e vosa obrigo a
elo todos meus bees mouiles et rayses, eclesiasticos e seglares, avyd[o]s e por aver. E
eu, o dicto Iohan da Torre, que soo presente, asy reçebo de uos, o dicto Iohan de
Canbeo, o dicto lugar e herdades en alugeiro e en renda porlo dicto tenpo de vosa vyda e
minna commo dicto he, e para apostar e reparar e cobrir o dicto lugar et casas e lagar e
laurar et parar ben as dictas vinnas e para pagar o dicto foro en cada hun anno aa dicta
igleia de Ribela e reytores dela e a vos os dictos quatro morabedis en cada hun anno
porlo dicto dia de Natal, e os dictos seis puçaas de vinno puro, e dous de boa tenpera, no
tenpo da vendimia, e para conprir et aguardar todas las cousas e condiçoes que em esta
carta e na carta de aforamento que vos delas teedes som contiudas e cada huna delas
obrigo a elo todos meus bees mouiles e rayses, gaanados e por gaanar.
E he posto ontre nos, as dictas partes, que a parte de nos que contra esto pasar et o
non conprir e597 agoardar que peyte aa outra parte que o conprir e aguardar quiser por
nome de pena e ynterese çem morabedis da sobredicta meda (sic), e aa vos del rey
outros tantos; e a dicta pena pagada ou non esta carta e as cousas em ela contiudas
vallan et fiquen firmes no dicto tenpo.

597
conprir e] sobreescrito por encima, sin poder verse lo escrito originalmente.

1217
Feicta a carta em Ourense, dose dias do mes de desenbro, do anno do naçemento de
noso sennor Ihesu Christo de mill e quatroçentos annos.
Testimuyas que a esto presentes foron: frey Martinno, frayre da terçeira orden de
Sam Françisco, e Pero Fernandes de Rabanal, moradores en Ourense, e Gonçaluo da
Torre e Lourenço Anes, moradores na dicta friigesia de Sam Gyaao de Ribela, e outros.
E eu, Gonçaluo Fernandes, notario público da çibdade d´Ourense porlo bispo e porla
igleia dese lugar, a esto que sobredicto he con as dictas testemoyas presente foi e o
escripui e aqui em esta carta que delo dey ao dicto Iohan de Canbeo meu nome e meu
signal fis en testimuyo de verdade, que he tal.
(Signum: Gonçaluo Fernandes, notario, rubricado)

1505

1400, diciembre, 20, jueves.

Pedro Eanes, en nombre de los clérigos de coro, interpone una demanda contra
Juan Fernández y su mujer.

B. Diversarum rerum 1, nº 107v. Perg.; 216 x 214 mm.; escr. gótica; borroso, lo que
dificulta la lectura.

El documento presenta una incongruencia cronológica al datar el documento en jueves


cuando en realidad fue lunes.

Anno Domini Mº CCCC, terçio dia, quinta feira, XX dias de desenbro. Pero Anes,
clerigo, en nome da vniuersydade do coro d´Ourense, pos esta demanda per ante o
abade contra Johan Fernandes e sua moller. E o dito Johan Fernandes diso que se
chamaua a [autorança] fica d´oje a IX dias.
Testemoyas: Pero Fernandes de Seaual, coengo, e Rodrigo Fernandes, notario.

1506

[1395-1400].

El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo, vicario del
deán en los contratos del cabildo y del canónigo Diego Fernández, tenenciero del coto
de Gustei, afora a Antonio Domínguez, morador en Sobral, a su mujer, María Estévez,
y a seis voces dos tercios del casal de Fondo de Vila, feligresía de Santiago de Gustei,
por una renta anual de la tercera parte de la cosecha de pan y vino, en las heredades
que se extiende desde el Outeiro de Fogos hacía arriba y, en las que se extienden desde
el Outeiro de Fogos abajo, la cuarta parte. Además, pagarán por día de san Martín, en
concepto de derechura, por fruta y hortaliza, las dos terceras partes de cinco libras,
cinco sueldos de un capón y dos azumbres de vino. También les afora una leira de
monte con la condición de plantarla de viña en los seis años siguientes y por una renta
anual de la quinta parte de la cosecha. Tanto el casal como el monte están exentos de
cargo alguno, salvo diezmo.

1218
A. Escrituras 4, nº 4. Orig. Perg.; 196 x 301 mm.; escr. gótica; manchas de humedad que
dificultan la lectura; mutilado en la parte inferior, faltando las cláusulas de sanción, la fecha,
los testimonios y la suscripción notarial; tinta desvaída que dificulta e impide la lectura en la
parte superior del pergamino.

REG. DURO PEÑA, Documentos privados catedral de Orense, 251 (nº 1003)
[Fechándolo en el siglo XIV, segunda mitad].

Datamos este documento en función de las actuaciones de Arias Lorenzo como vicario
del deán en los contratos del cabildo, 1395 y 1400.

Sabean quantos esta carta viren commo nos, o cabidoo da igleia d´Ourense, seendo
juntado en nosso cabidoo per canpaa tanjuda, segundo que auemos de husso et de
custume de nos juntar a fazer nosso cabidoo, per outorgamento e liçençia de Ares
Lourenço, coengo ena dita igleia et vigario do deyan enos contrautos do cabidoo, e
outrosy per consentimento de Diego Fernandes, coengo ena dita igleia, teedor por nos o
nosso couto de Gostey, damos e outorgamos, aforamos a vos, Anton Dominges,
morador eno Soueral, et a vosa moller, Marina Esteues, et a seys voses apus la morte do
pustrimeiro de vos, quaes o pustrimeyro de vos nomear en sua vida ou a tenpo do seu
finamento, e non nas nomeando que seian vozes aquelles que os bees do pustrimeiro de
vos598 herdaren de dereito, e assy vaan as ditas voses huna pus outra suçesiue, conben a
saber esto: que uos afforamos as duas terças do casar de Fondo de Vila que jas ena
frigrisia de Gostey segundo que a nos perteençen, con todas suas casas e vinnas et
herdades et soutos e aruores e cortinnas, a montes e a fontes, e con todas suas entradas e
seydas e con todos seus dereitos et perteenças, per tal pleito e condiçon que lauredes et
paredes ben as duas terças do dito lugar que uos assy aforamos et as vinnas e herdades a
el perteeçentes en tal maneira que non desfalescan per mingoa de lauor e de boo
paramento, e dedes ende a nos, o dito cabidoo, ou ao que por nos teuer o dito couto, de
todas las herdades e vinnas que estan deslo Outeyro de Fogoos a çima a terça de todo o
pan et vinno que uos Deus y der, e deslo Outeiro de Fogoos aa fondo a quarta parte de
todo o pan et vinno que uos Deus y der, e daredes mays por dereytura, porla froyta et
orteriça, as duas terças de çinquo libras et mays çinquo soldos de hun capon e dous
açunbres de vinno por dia de san Martino. § Iten, vos aforamos mays huna leyra de
monte que jas a sub o Outeyro de Martin Suares, commo parte perla rigueira do Couso
et per outra vinna de vos, o dito Anton Dominges, e parte con outra leyra da Auelenda
que ten Afonso de Vilarnas et seu yrmao, Rodrigo Anes, e perlo caminno que vay do
Soueral para ….ro. Damosvos a foro a dita leyra de monte con todas suas entradas e
seydas e con todos seus dereitos et perteenças per tal pleito e condiçon que o ponades de
vinna en estes primeiros seys annos que veen e el posto de vinna que o lauredes e
paredes ben en tal maneira que non desffalesca con mingoa de lauor et de boo
paramento, e dedes ende a nos, o dito cabidoo, ou ao que por nos teuer o dito couto, a
quinta parte de todo o vinno e conposta et outras cousas que Deus en ela der, a conposta
ena vinna et o vinno branco eno lagar, a qual nouidade que uos Deus der enas ditas
vinnas e herdades auedes a coller per nosso mayordomo, ao qual auedes aproueer de
comer et de beber cumunalmente segundo husso dessa terra en mentre os ditos froytos
collerdes, e do al que ajades as ditas duas terças partes do dito lugar et leyra de monte
de desimo a Deus et liures et quites de todo outro enbargo et encarrego algun. E he
posto que se vos ou vosas voses que as ditas duas terças do dito lugar et a dita leyra

598
de vos] interlineado, sobre el renglón.

1219
quiserdes vender, deytar ou subpinnorar que primeiramente frontedes con elo a nos, o
dito cabidoo, e nos lo dedes porlo justo preço que uos outre por elo der ante ca outro
algun, e non no querendo nos por esse preço reçeber estoçe (sic) o vendede, deytade ou
subpinorade aa tal pesoa que seia semelauil de vos que seia tiudo de laurar et parar ben
et pagar et conprir et aguardar todas las cousas e condiçoes que en esta carta son
contiudas e cada huna delas. E he aynda posto que non posades faser manda nen poer
oniuersario perlo dito lugar et cousas sobreditas a outra igleia nen moesteiro nen
santuario algun saluo a nos o dito cabidoo. E outrosy he aynda mays posto que se pleito
ou contenda recleçer ontre nos o dito cabidoo et vos ou vosas voses en algun tenpo
sobre rason das ditas duas terças do dito lugar e da dita leyra de monte que se termii o
dito pleito e contenda per dous omes boos de nos, o dito cabidoo, tomados a praser de
nos as ditas partes, toda outra apelaçon remota. E eu, o dito Anton Domingues, que soo
presente, por min e porla dita minna moller, que non he presente, asy o outorgo e reçebo
en min as ditas duas terças do dito lugar et leyra de monte aforados perla maneira e
condiçoes que […] dita minna m[oller …].

1220
ÍNDICES

1221
ABREVIATURAS

al. = alias, variantes


apell. = apellido
aytoº = ayuntamiento
fgª = feligresía
vide = véase
prov. = provincia

1222
ÍNDICE DE LOS DOCUMENTOS

721 1301, abril, 28.


Fernando Pérez, servidor del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa y
tenente del Corral do Bispo, en nombre de la iglesia de Ourense, toma
posesión de una casa en la rúa de Cimadevila que había sido vendida al
mercader Fernando Domínguez sin solicitar previamente el consentimiento del
obispo y del cabildo auriense, como era costumbre ............................................. 165

722 1301, mayo, 16. Ourense.


El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a perpetuidad al
canónigo Pedro Rodríguez el casal de Vilameá, en Santa Locaia, y la leira de
Allarigo, en San Xurxo da Touza, junto al río del mismo nombre y al camino
que va de Santa Locaia para Calvos, con la condición de plantar de viña la
heredad que sea susceptible de ello y por una renta anual de la mitad de la
cosecha del casal y la tercera parte de lo que se coseche en la leira. A su
muerte, las voces que hereden el foro pagarán la mitad de toda la cosecha del
pan y del vino, el pan en la era y el vino en el lagar; además serán vasallos del
obispo y contribuirán en los pedidos que se les soliciten ...................................... 165

723 1301, julio, 11. Ourense.


Teresa Muñiz de Sabadelle vende al caballero Rodrigo Arias y a su mujer,
Aldonza Rodríguez, una leira de castaños que tenía a medias con Lorenzo
Pérez de Sabadelle en A Costa, junto al camino que va desde A Fronteira para
O Confurco, además de su quiñón de monte, que está por partir, en Os Vilares,
y su quiñón de castaños en A Gavea, todos ellos en la feligresía de San Martiño
de Sabadelle y exentos de cargo alguno, salvo diezmo, por doscientos sueldos
de la moneda nueva del rey don Fernando ........................................................... 167

724 1301, septiembre, 10. Ávila.


Fernando IV, con acuerdo de sus tutores y a petición del obispo auriense
don Pedro Eanes de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense la confirmación
de Alfonso IX de [18 de mayo] de 1228 del privilegio concedido a la iglesia
auriense por Alfonso VII el 15 de mayo de 1131 por el cual le permitía repoblar
la ciudad, le entregaba su señorío y eximía a sus pobladores de portazgo en la
Limia, según los buenos fueros de Allariz ............................................................. 168

725 1301, septiembre, 10. Ávila.


Fernando IV, a petición del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa,
confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de Alfonso IX de 18 de mayo de
1228 por el que el monarca confirma la ampliación del coto de Ourense
realizada por Alfonso VII el 11 de abril de 1133 .................................................. 170

1223
726 1301, septiembre, 10. Ávila.
Fernando IV, con acuerdo de sus tutores, su madre la reina doña María y su tío
el infante don Enrique, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de
Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 por el que confirma al obispo auriense la
concesión del señorío sobre la ciudad dada por Fernando II el 4 de diciembre
de 1165, especificando el derecho de prelado y canónigos a adquirir
preferentemente las propiedades que en ella se vendan y que ningún caballero
o religioso –salvo los dichos– pueda adquirirlas, así como que nadie lleve
armas en la ciudad sin permiso del obispo ........................................................... 772

727 1301, octubre, 9. Ourense.


El notario auriense Domingo Martínez, a petición del obispo auriense don
Pedro Eanes de Nóvoa, traslada el mandato de Sancho IV de 3 de agosto de
1291 en el que ordena que se observen los privilegios que posee la catedral de
Ourense así como la sentencia dada por Alfonso X sobre los fueros de la ciudad
de Ourense ............................................................................................................. 174

728 1301, octubre, 9. Ourense.


Traslado realizado por el notario auriense Alfonso Rodríguez, a petición
del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, de la confirmación de Alfonso
IX de [mayo] de 1228 del privilegio concedido a la Iglesia de Ourense por
Alfonso VII, el 15 de mayo de 1131, por el que le permitía repoblar la ciudad,
le entregaba su señorío y eximía a los pobladores de portazgo en la Limia,
según los buenos fueros de Allariz ........................................................................ 175

729 1301, octubre, 9.


El notario auriense Domingo Martínez, a petición del obispo auriense don
Pedro Eanes de Nóvoa, traslada la confirmación de Alfonso IX, de 19 de mayo
de 1228, de la concesión al obispo de Ourense del señorío sobre la ciudad
otorgada por Fernando II el 4 de diciembre de 1165 ........................................... 176

730 1301, noviembre, 7, martes. Ourense.


Alfonso Nicolás, alcalde del rey don Fernando, ante las quejas presentadas
por los vecinos de la ciudad de Ourense, requiere al obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa que cumpla la promesa que había realizado a la reina doña
María de Molina sobre la entrega de bienes a los ourensanos. El obispo
responde que tanto él como su iglesia ya habían cumplido con su promesa y
que, en el caso de que quedara algo por cumplir, lo harían de acuerdo con lo
recogido en un escrito que presenta ante el alcalde, en el cual se relaciona lo
prometido a la reina y al infante don Juan. El alcalde le responde que él tiene
un documento en el que se relacionan más compromisos, ante lo que el obispo
contesta que él no se había comprometido a nada más, amparándose en la
palabra de la reina, del infante y de los hombres buenos que habían estado
presentes en el momento de realizar su promesa. El prelado presenta otro
escrito en el que se enumera a los ourensanos a los que ya había realizado
entregas; tras proceder a su lectura, señala que ya se han realizado todas las
entregas salvo la de aquellos bienes por los que mantenía un pleito con los
vecinos en tiempos de Sancho IV. El alcalde responde que no es juez en esta
causa y que su única responsabilidad es hacer cumplir el documento que le
habían entregado. El obispo presenta otro escrito en el que una por una va

1224
respondiendo a las demandas que distintos ourensanos habían presentado ante
este alcalde. Tras su lectura, el alcalde solicita el traslado de este último
escrito así como de los nombres de aquellos a los que el obispo decía que había
entregado bienes. El obispo ordena el traslado .................................................... 177

731 1301, diciembre, 4. Burgos.


Fernando IV, con acuerdo de sus tutores, confirma a don Martín Mariño la
donación de las feligresías de Santa María de Fisterra y San Vicenzo de Duio
hecha por Sancho IV el 15 de mayo de 1287 ........................................................ 184

732 [1301].
Cláusulas testamentarias del deán maestro Pedro ......................................... 185

733 [1301].
El canónigo y canciller de la ciudad de Ourense, Bartolomé Pérez, a
petición del deán y del cabildo y con autoridad del vicario del obispo, el
arcediano de Baronceli Rodrigo Pérez, traslada varias cláusulas
testamentarias del deán maestro Pedro ................................................................ 185

734 1302, febrero, 25. Ourense.


Marina Domínguez, en presencia y con el consentimiento de su marido,
Pedro Eanes de Casdatán, moradores en Figueiredo, venden por quinientos
sueldos de la moneda del rey don Fernando a Pedro Domínguez y a su mujer,
María Eanes, moradores en Figueiredo, una leira en Vilanova, feligresía de
San Salvador de Solbeira, que ha heredado de su padre, Domingo Eanes. La
leira esta cargada con foro de cuarta al cabildo de Ourense, dos capones y un
almud de vino pagaderos por la fiesta de san Martín ........................................... 186

735 1302, marzo, 6. Ourense.


El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a perpetuidad a
Martín Vázquez y su mujer, Mayor Eanes, moradores en Currás, el casal en
que ambos viven, en dicho lugar –salvo dos leiras, que se especifican– con la
condición de plantar de viña en tres años las heredades que se han estipulado –
que no se mencionan expresamente– por una renta anual de la mitad del pan y
vino que cosechen, más, por derechura, un modio de vino. Se especifica que el
foro nunca ha de tener más de dos titulares y que estos han de ser vasallos del
obispo, así como contribuir a los pedidos ............................................................. 187

736 1302, abril, 16. Ourense.


El notario auriense Alfonso Rodríguez, por orden del obispo auriense don
Pedro Eanes de Nóvoa y a petición del abad de Servoi, Enrique Muñiz, traslada
la confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 de la donación hecha a la
iglesia auriense por Alfonso VII del monasterio de Servoi el 28 de mayo de
1132 ....................................................................................................................... 189

737 1302, mayo, 19. Ourense.


El canónigo Lorenzo Eanes, en nombre de la iglesia de Ourense, recibe
unas casas en la rúa dos Arcediagos, en las que vivió el clérigo de coro Pedro
Macías, que a su vez las había recibido, en nombre del obispo y del cabildo,
junto con otros bienes que habían pertenecido al difunto Macías Estévez,

1225
canónigo auriense. Los hermanos Lorenzo Eanes, doblero, y Juan Eanes, se
oponen a la entrega alegando que son los herederos de Pedro Macías y como
tales les pertenecen todos sus bienes; con vistas a posibles demandas dan por
fiador, en diez mil maravedíes, al mercader Juan Muñiz. Lorenzo Eanes
responde que el obispo y el cabildo son los propietarios de los bienes que
habían pertenecido al canónigo Macías Estévez y que Pedro Macías sólo los
había disfrutado en su nombre y da por fiador a García Eanes, despensero del
obispo ..................................................................................................................... 189

738 1302, junio, 2. Medina del Campo.


Fernando IV, con la reina doña Constanza, a petición del obispo auriense
don Pedro Eanes de Nóvoa, confirma la confirmación de Alfonso IX, de mayo
de 1228, del privilegio concedido a la iglesia de Ourense por Alfonso VII el 15
de mayo de 1131 que le permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y
eximía a los pobladores del portazgo en la Limia, según los buenos fueros de
Allariz..................................................................................................................... 191

739 1302, junio, [2. Medina del Campo].


Fernando IV, con la reina doña Constanza, a petición del obispo auriense
don Pedro Eanes de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de
Alfonso IX de 18 de mayo de 1228 por el que el monarca confirma la
ampliación del coto de Ourense realizada por Alfonso VII el 11 de abril de
1133 ....................................................................................................................... 193

740 1302, junio, 2. Medina del Campo.


Fernando IV con la reina doña Constanza, a petición del obispo don Pedro
Eanes de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de 23 de mayo
de 1228 en que Alfonso IX, a su vez, confirma su propia concesión de 28 de
septiembre de 1190 de los derechos de la iglesia sobre la ciudad y su coto
según los tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando II ...................................... 196

741 1302, junio, 3. Medina del Campo.


Fernando IV, con la reina doña Constanza, a petición del obispo don Pedro
Eanes de Nóvoa, confirma a la iglesia de Ourense el privilegio de Alfonso IX de
19 de mayo de 1228 por el que se renovaba la concesión del señorío sobre la
ciudad realizada por Fernando II el 4 de diciembre de 1165 especificando el
derecho de prelado y canónigos a adquirir preferentemente las propiedades
que en ella se vendan y que ningún caballero o religioso –salvo los
mencionados– pueda adquirirlas, así como que nadie lleve armas en la ciudad
sin permiso del obispo ........................................................................................... 198

742 1302, junio, 4. Medina del Campo.


Fernando IV con la reina doña Constanza confirma a la iglesia de Ourense
la donación del Vilar de Paymuñiz hecha por Alfonso IX el 15 de septiembre de
1213 ....................................................................................................................... 200

743 1302, junio, 8. Medina del Campo.


Fernando IV confirma genéricamente todos los privilegios, bienes y
costumbres de la iglesia auriense .......................................................................... 202

1226
744 1302, julio, 1. Valladolid.
Fernando IV, ante la queja del cabildo auriense de que los oficiales reales
siguen confiscándoles bienes por lo ocurrido en el convento franciscano de
Ourense, a pesar del perdón que ya les había otorgado, ordena a Alfonso
Gómez, merino mayor de Galicia, y a todos los oficiales reales que observen
dicho perdón .......................................................................................................... 203

745 1302, julio, 8. Burgos.


Fernando IV confirma al monasterio de Santa Comba de Naves un
privilegio de Alfonso VII de 4 de febrero de 1155 por el que dona al monasterio
diversas propiedades –que enumera–, entre las que se encuentra el lugar de
Mende .................................................................................................................... 204

746 1302, agosto, 8.


Martín Eanes de Sabadelle, juez en tierra de Aguiar, constituye a Gómez
Pérez como su procurador en los pleitos que mantiene con su hermana María
Eanes de Souto y con su cuñado, Juan Arias de Santiago. Se señala que el
poder responde, en especial, a la citación que ha recibido del deán de Santiago
por la demanda presentada por Rodrigo Eanes de Lamela, en representación
de Juan Arias, sobre la renta del casal de Sabadelle ............................................ 207

747 1302, octubre, 29. Ourense.


El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa resuelve la contienda entre
el deán Gonzalo Núñez y el cabildo auriense, representado por el canónigo
Bartolomé Pérez, sobre la ración que correspondía al deán por velar por los
intereses del cabildo. El deán solicita que por el tiempo que dure su ausencia
de Ourense, por estar en estudio, se entregue la ración que le corresponde a su
vicario Lorenzo Eanes; el cabildo se niega argumentando que la ración sólo le
pertenece al deán, siempre y cuando resida en Ourense, y manifiesta que
durante su ausencia no se la pueden entregar a otra persona. El obispo, oídos
los argumentos de ambas partes, falla a favor del deán siempre que el cabildo
no presente una prueba documental que impida a aquel disfrutar de la ración
mientras se encuentre en estudio ........................................................................... 208

748 1303, abril, 13.


El notario auriense Gregorio, por orden del obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa, traslada la venta hecha el 28 de septiembre de 1238 por Lope
González y su mujer, Elvira Rodríguez, con permiso del obispo don Lorenzo, a
tres matrimonios de la heredad de Valboo ............................................................ 209

749 1303, diciembre, 10. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el vicario del deán y con acuerdo del
canónigo Pedro Rodríguez, tenenciero de la renta da Tellada, en Cristosende,
aforan a Juan Eanes de Sacardebois y a su mujer, Marina Pérez, más una voz
los lugares de Costa y Galiana, en San Salvador de Cristosende, con la
condición de que derriben las casas que hay en Galiana y las construyan más
abajo, donde les parezca conveniente. Se estipula como renta anual la cuarta
parte del pan cosechado, la quinta parte del «sachado», la tercera del «serico»,
la mitad de las nueces y las castañas más, por el resto de las derechuras, doce
maravedíes de la moneda del rey don Fernando, pagaderos el día de san

1227
Martín .................................................................................................................... 210

750 ..... 1304, abril, 23, jueves.


El notario auriense Gregorio, por orden del obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa, traslada las cláusulas testamentarias del vecino de Ourense
Juan Fernández «Laa», marido de doña Teresa Pérez, de 5 de enero de 1292 ... 211

751 1304, mayo, 22. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del obispo don
Pedro Eanes de Nóvoa y de Juan Fernández de Trelle, clérigo de coro y
tenenciero de la capilla del canónigo Pelayo Mouro, realiza un cambio de
bienes con el tesorero auriense Pedro Rodríguez. El cabildo entrega al tesorero
unas casas en A Barreira cuyo «exido» está gravado con el pago anual de un
modio de vino al mismo cabildo; a la muerte del tesorero, estas casas formarán
parte de los bienes que dotarán a la capilla que dicho tesorero instituirá a
favor de uno de los canónigos cardenales de la catedral de Ourense. A cambio,
el cabildo recibe del tesorero una casa en la Cruz do Vilar que, como cargas,
debe pagar el diezmo y un sueldo leonés anual a la iglesia de la Trinidad, y su
viña de Forcado, de foro de quinta y con el deber de pagar anualmente, el día
de la santa Cruz de mayo, un maravedí de moneda leonesa a la capilla de
Pelayo Mouro, de la que es tenenciero el citado Juan Fernández de Trelle ........ 212

752 1304, agosto, 27. Ourense.


El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a perpetuidad a Pedro
Domínguez, zapatero de la Aira do Bispo, y a su mujer, María Martínez, un
terreno en Portovello, que linda con el camino que va para Astrés y atraviesa el
camino que va hacía Cudeiro, con la condición de plantarlo de viña, por una
renta anual de la tercera parte de la cosecha, más dos capones por el día de
san Martín. Se establece asimismo que los foreros serán vasallos de la Iglesia
de Ourense ............................................................................................................. 213

753 1304, octubre, 27.


El peletero auriense Juan Pérez, con el consentimiento de su esposa,
Marina Martínez, constituye como su procurador al también peletero Juan
Martínez para recibir y demandar todos los bienes muebles y raíces que poseen
en la ciudad de Ourense y en sus términos ........................................................... 214

754 1304, noviembre, 8. Ourense.


María Rodríguez «Charles», en presencia y con el consentimiento de su
marido, el peletero Juan Martínez «Boto», vende al canónigo auriense maestro
Juan de Solbeira una leira de viña en O Mollón, en el término de Ourense, que
debe foro de media al cabildo auriense, por mil cincuenta maravedíes de la
moneda del rey don Fernando ............................................................................... 215

755 1304, noviembre, 8. Ourense.


El peletero Juan Martínez, como procurador del peletero Juan Pérez, vende
al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira una viña en Barrocás, en
término de Ourense, de foro de quinta debido al cabildo auriense, por
doscientos setenta y cinco maravedíes de la moneda del rey don Fernando. Se
incluye la carta de procuración de Juan Pérez a favor de Juan Martínez ........... 216

1228
756 1305, enero, 20. Ourense.
El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento de Bartolomé
Pérez, tesorero y vicario del deán Gonzalo Núñez, afora a Juan Eanes de
Cristosende y a su mujer, Marina Pérez, más una voz los lugares de Costa y
Galiana, en San Salvador de Cristosende, por una renta anual de la cuarta
parte del pan cosechado, la quinta parte del «sachado», la mitad de las nueces
y las castañas más, en concepto de derechuras, doce maravedíes de la moneda
del rey don Fernando, pagaderos el día de san Martín. Además, deberán ser
vasallos del cabildo ............................................................................................... 217

757 1305, enero, 22. Ourense.


El obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa afora a tres matrimonios, a
cada uno de ellos en una tercera parte, un casal en el lugar de Figueiredo y dos
leiras con la obligación de, donde sea posible, plantar viña en tres años. Los
matrimonios pagarán anualmente de renta la tercera parte del pan, vino, lino y
legumbres que cultiven más, por derechura, diez sueldos leoneses o un cerdo y
nueve sueldos por el día de san Martín; por el fumazgo entregarán dos fanegas
de trigo –medida la fanega por seis celemines–; llevarán a su corral fardos de
leña por el día de Navidad y le prestarán seara como es costumbre en el lugar
de Toén. A sus muertes, las voces que hereden el foro pagarán la mitad de la
cosecha de vino. Se estipula asimismo que, tras la muerte de los tres
matrimonios, deberá haber siempre tres titulares del foro, que serán vasallos
del cabildo y contribuirán a los pedidos ............................................................... 218

758 [1305], mayo, 29. Medina del Campo.


Carta abierta del rey Fernando IV ordenando al obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa, ante la queja formulada por el concejo de Ourense, que no
cobre a los moradores de la ciudad el portazgo del vino que pase por A Ponte
Vella, por la tierra del castillo de Alba de Búbal, ni por O Ribeiro do Miño,
según tienen de uso y costumbre desde tiempos de Alfonso IX ............................. 220

759 1305, agosto, 1. Ourense.


Vasco Rodríguez de Fonte Arcada vende al canónigo auriense maestro
Juan de Solbeira una leira de viña en Rairo, de foro de quinta debido al cabildo
de Ourense, por seiscientos maravedíes de la moneda del rey don Fernando ..... 222

760 1305, septiembre, 7. Ourense.


El racionero Pedro Domínguez, como juez arbitro nombrado por el deán
auriense Gonzalo Núñez y aceptado por las partes, emite sentencia en el pleito
que enfrenta a los clérigos de coro con el mercader Gonzalo Eanes por la renta
y derechuras de una casa y lagar situados en la Fonte do Bispo. El juez
sentencia a favor del mercader, asignándole los doce sueldos leoneses de renta,
señalando que el lagar debe pertenecer a la casa y estableciendo que, en caso
de que los capellanes hubiesen sustraido alguna cosa del lagar o hubieran
cometido algún destrozo en él, deberán restituirla o repararlo. El pleito se
había iniciado ante el maestro Juan de Solbeira, canónigo y vicario del deán
Gonzalo Núñez, quién había remitido a las partes ante el deán ........................... 222

761 1306, marzo, 25. Ourense.


El clérigo de coro auriense Juan Martínez, nieto de doña Elvira, esposa de

1229
Fernando Domínguez, morador en la rúa do Pumar, vende al maestro Juan de
Solbeira, canónigo auriense, morador en la misma rúa, una leira de viña que
había heredado de su abuela en Porteiro, feligresía de San Breixo de Seixalbo,
que debe foro de cuarta al obispo auriense, por mil maravedíes de la moneda
blanca del rey don Fernando y mil doscientos maravedíes de la moneda
portuguesa ............................................................................................................. 224

762 1306, julio, 20. Ourense.


Un vecino de Ourense, hijo de Pelayo Pixota, y su mujer, Mayor Martínez,
venden al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira una viña en O Mollón
por mil maravedíes de la moneda del rey don Fernando ...................................... 225

763 1307, abril, 17. Valladolid.


Fernando IV, ante las quejas del cabildo auriense acerca de que los
oficiales reales les confiscan y toman bienes a causa de la pesquisa que el
adelantado mayor de Galicia había ordenado sobre la destrucción del convento
franciscano de Ourense, ordena a don Diego García, su adelantado mayor en
Galicia y canciller mayor del sello de la poridad, y a todos los oficiales reales
que no tomen cosa alguna al obispo, cabildo y clérigos de Ourense y que
procedan a devolver todo aquello que les hubieran tomado. El rey señala que el
obispo auriense ya se había quejado de lo mismo en las cortes de Zamora y que
él mismo había sentenciado que, puesto que el asunto era eclesiástico y se
juzgaba en Roma, debía ser resuelto por el tribunal pontificio; además, les
recuerda que ya había concedido una carta de perdón sobre estos hechos, la
cual ahora renueva ................................................................................................ 226

764 1307, noviembre, 17. Ourense.


Juan Pérez de Solbeira, morador en Freegundia, vende por ciento
veinticinco maravedíes de la moneda del rey don Fernando al canónigo
auriense maestro Juan de Solbeira todo lo que le fue aforado por el arcediano
don Pedro Eanes en el lugar de Solbeira, de foro de tercia ................................. 227

765 1307, diciembre, 11. Ourense.


Marina Domínguez, en presencia y con el consentimiento de su marido, el
peletero Domingo Pérez, vende por ochocientos maravedíes de la moneda del
rey don Fernando al canónigo auriense maestro Juan de Solbeira una viña en
Seixalbo, en el lugar de Pena Caneira, que debe foro de media y de tercia al
cabildo auriense .................................................................................................... 228

766 1307, diciembre, 19. Ourense.


Los hermanos Martín, Teresa y Elvira Eanes, hijos del fallecido mercader
auriense Juan Alfonso y de Mayor Eanes, vecinos de Penavixía, en Ourense, en
su nombre y en el de su madre, venden por doscientos veinticinco maravedíes
de la moneda del rey don Fernando al canónigo auriense maestro Juan de
Solbeira dos leiras de viña en Montoscó, en San Breixo de Seixalbo, que deben
foro de tercia al cabildo de Ourense. Los vendedores ponen como garante de la
venta a Esteban Fernández, vecino de la rúa do Vilar, quien, presente, acepta
serlo ....................................................................................................................... 229

1230
767 1308, abril, 6, sábado.
El priorato agustino de Santa María de Xunqueira de Ambía se obliga a
entregar al obispo y a la iglesia auriense, hasta el próximo día de Pascua, mil
maravedíes para corregir las fechorías que Rodrigo Méndez de Ambía había
realizado en contra del obispo y la iglesia auriense. Se obliga también a
entregar dos casales, uno en Gudín y otro en Coiledo, ocho modios de pan
anuales, dos tercias de centeno y un tercio de «verynço» además de las
derechuras. Realiza esta obligación para honrar al priorato que se encontraba
en entredicho al haber desterrado allí a Rodrigo Méndez de Ambía ................... 230

768 1308, septiembre, 8. Ourense.


Fernando Pérez «de Calvos», hijo del difunto Pedro de Calvos, en
presencia y con el consentimiento de su mujer, Elvira Alfonso, vende al maestro
Juan de Solbeira, canónigo auriense, todas las propiedades que había
heredado de su padre en la villa de Calvos –excepto las casas en las que
habían vivido sus abuelos, Pedro Méndez y María Fernández, y un terreno en
Os Pumares–, más un terreno en A Pozeca, en término de Rabeda, que está
exento de cargo alguno salvo diezmo, por dos mil quinientos maravedíes de la
moneda portuguesa. Se estipula asimismo que ha de pagar la parte que le
corresponde en el yantar del obispo ...................................................................... 231

769 [1286-1308].
El notario Gregorio, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes de
Nóvoa, traslada el foro hecho el 27 de mayo de 1231 por el obispo don Lorenzo
a Pedro López de Gargantós de una «presura» en Gargantós ............................. 232

770 [1286-1308].
El notario Domingo Martínez, por orden del obispo auriense don Pedro
Eanes de Nóvoa, traslada el traspaso de bienes hecho el 20 de junio de 1249
por el arcediano de Salnés, don Pedro Martínez, como procurador del obispo y
cabildo de Ourense, de los bienes que de éste tiene doña Eldara Vermúdez a
favor de su hijo, el canónigo compostelano don Pelayo Martínez ........................ 233

771 [1286-1308].
El notario Gómez Eanes, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes
de Nóvoa, traslada el traspaso del foro hecho el 6 de diciembre de 1260 por el
obispo don Juan Díaz a favor de su sobrino Pedro Eanes «de Carracedo» de
una heredad episcopal en el término de Santa María de Reza ............................. 233

772 [1286-1308].
El notario Gómez Eanes, por orden del obispo auriense don Pedro Eanes
de Nóvoa, traslada el foro hecho el 16 de enero de 1264 por el obispo don Juan
Díaz a su hombre Domingo Pérez de la cuarta parte de tres casales en Eiras
Vedras, en San Miguel de Canedo ......................................................................... 234

773 [1286-1308].
El notario Alfonso Pérez, por orden del canónigo Rodrigo Pérez, vicario
del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada el alquiler hecho el 8
de abril de 1288 por el mercader auriense Juan Pérez da Eira y su mujer,
Sancha Rodríguez, al herrero García Pérez y a su mujer, Mayor Míguez, de

1231
una casa en la Aira do Bispo por una renta anual de doscientos sueldos de
moneda blanca ....................................................................................................... 235

774 [1307-1308].
El notario Miguel Pérez, a petición de Fernando Martínez, portero del
obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada el perdón concedido por
Fernando IV, de 7 de julio de 1300, por el que retira a la iglesia de Ourense así
como a sus partidarios, clérigos y legos, todas las demandas y querellas que
pudiese tener contra ellos a causa de haber apoyado al prelado, don Pedro
Eanes de Nóvoa ..................................................................................................... 235

775 [1307-1308].
El notario auriense Miguel Pérez, a petición de Fernando Martínez, portero
del obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada la real provisión de
Fernando IV, de 1 de julio de 1302, por la que ordena al merino mayor en
Galicia Alfonso Gómez y a todos los oficiales regios que observen el perdón,
que había concedido al obispo y cabildo auriense, por lo ocurrido en el
convento franciscano de Ourense .......................................................................... 236

776 [1307-1308].
El notario Miguel Pérez, a petición de Fernando Martínez, portero del
obispo auriense don Pedro Eanes de Nóvoa, traslada la real provisión de
Fernando IV, de 17 de abril de 1307, por la ordena a don Diego García, su
adelantado mayor en Galicia y canciller mayor del sello de la poridad, y a
todos los oficiales reales que no tomen cosa alguna a obispo, cabildo y clérigos
de Ourense, a los que renueva su perdón por lo ocurrido en el convento
franciscano de la ciudad ........................................................................................ 237

777 1309, abril, 19, sábado.


María Alfonso, moradora en Freixoso de Penela, en la feligresía de
Santiago de Penela, constituye como su procurador a su marido, Mendo
Gómez, para que pueda vender las heredades que ambos poseen en la feligresía
de San Salvador de Solbeira .................................................................................. 238

778 1309, agosto, 3. Ourense.


El maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, constituye como su
procurador a Tomás Martínez, morador en Calvos, para recibir por él y en su
nombre la venta realizada por Urraca Díaz, hija del caballero Diego Vázquez
«Cide», de una leira de viña en Pedra Pousadeira, en Calvos ............................. 239

779 1309, agosto, 4. A Reguenga.


Urraca Díaz, hija del difunto Diego Vázquez «Cide», caballero de A
Reguenga, en presencia y con el consentimiento de su madre María Pérez,
vende a Tomás Martínez, como procurador del maestro Juan de Solbeira, una
viña en Pedra Pousadeira, en Calvos, de foro de octava debido al obispo y al
cabildo auriense, por doscientos treinta maravedíes de la moneda portuguesa .. 239

780 1309, septiembre, 11.


Abril Tomé y su mujer, Teresa Estévez, venden a Salvador Domínguez y a
su mujer, Estefanía Fernández, una leira de heredad en Carreiracova, en

1232
Guillamil, otra leira en Chao y un linar en Cerdedo, por ochenta maravedíes de
la moneda portuguesa ........................................................................................... 241

781 1309, septiembre, 21.


Domingo Pérez, hijo de Pedro Mouro, vende por cincuenta maravedíes de
la moneda portuguesa a Salvador Domínguez y a su mujer, Estefanía
Fernández, una leira de heredad en Pena Belai, en Rairiz de Veiga, y otra leira
llamada O Muiño Tellado, que linda por la parte superior con el río y con el
camino que va para la iglesia ................................................................................ 241

782 1309, septiembre, 22.


Juan Domínguez de Guillamil, con el consentimiento de su mujer, Marina
Vázquez, vende a Salvador Domínguez y a su mujer, Estefanía Fernández, los
quiñones que poseen en la leira de Carreiracova, en el linar de Pereira, en la
leira de Alvariza y en la casa y el corral en el que vive Domingo Mouro, por
doscientos maravedíes de la moneda portuguesa ................................................. 242

783 [1309, septiembre, 24]. Ourense.


Mendo Gómez, caballero de Espiñoso, como procurador de su esposa,
María Alfonso, vende al maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, la mitad
del casal que posee en O Vilar, feligresía de San Salvador de Solbeira, en el
que vive Juan Pérez, y el patronazgo que ella tiene sobre la iglesia de San
Salvador de Solbeira, por setecientos cincuenta maravedíes de la moneda
portuguesa ............................................................................................................. 243

784 1309, septiembre, 26. Ourense.


El peletero Juan Martínez «Boto» y su hermana, Marina Martínez, sobrinos
del difunto Martín Fernández, carpintero de la rúa das Chousas, venden al
maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, tres leiras de viña de foro de
quinta en A Morteira, en el término de Ourense, por setecientos maravedíes de
la moneda portuguesa ........................................................................................... 244

785 1309, octubre, 18. Ourense.


María Alfonso, esposa de Mendo Gómez, caballero de Espiñoso, ratifica la
venta que su esposo había realizado al maestro Juan de Solbeira, canónigo
auriense, de la mitad de un casal en O Vilar y del patronazgo de la iglesia de
San Salvador de Solbeira ...................................................................................... 245

786 [1301-130_?]. O Couto.


Pedro Suárez, alcalde del rey, entrega a Álvaro Alfonso los bienes que
habían pertenecido al notario Alfonso Pérez, con la excepción de dos leiras de
viña –una en O Pereiro y otra sobre Fonte Arcada– que se reserva para él ....... 246

787 1310, enero, 22. Ourense.


Acuerdo entre el maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, y Lorenzo
Eanes, clérigo de coro, por el que el primero se compromete a ayudar al
segundo en la demanda por la tenencia de la capilla del arcediano don Pedro
Fafiño a cambio de repartirse los beneficios que pudieran obtener ..................... 247

1233
788 1310, febrero, 3. Ourense.
El arcediano auriense don Pedro Rodríguez afora a Juan Pérez y a su
mujer, Marina Pérez, y una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– un
casal en Os Abeledos, en la feligresía de San Vicenzo dos Abeledos, por los
foros acostumbrados .............................................................................................. 248

789 1310, febrero, 3. Ourense.


El cabildo auriense arrienda al canónigo Juan Eanes la renta de
¿Moreiras? y Mugares «cum apotecas» por una renta anual de dos mil
maravedíes del rey don Fernando ......................................................................... 249

790 1310, febrero, 20. Sevilla.


Fernando IV, a petición de Pedro Eanes Mariño y de su mujer, Sancha
Vázquez, otorga nuevos diplomas de la confirmación de 4 de diciembre de 1301
de la donación de las feligresías de Santa María de Fisterra y San Vicenzo de
Duio hecha por Sancho IV el 15 de mayo de 1287 a Martín Mariño; de la
donación realizada por él mismo el 5 de febrero de 1298 de las feligresías de
Santa María de Fisterra, San Vicenzo de Duio y Santa Mariña de Maroñas a
favor de Martín Mariño; y de la confirmación del 15 de octubre de 1300 de la
venta realizada por Martín Mariño a Pedro Eanes Mariño y a su mujer, doña
Sancha Vázquez, de las feligresías de Santa María de Fisterra y San Vicenzo de
Duio ....................................................................................................................... 249

791 1310, febrero, 23.


El obispo auriense don Rodrigo Pérez afora a perpetuidad a Arias
Fernández de San Cibrao, hijo de María Martínez, dos leiras de terreno en
Rante con la obligación de plantar en ellas viña en dos años, por una renta
anual de la mitad de la cosecha. Se establece asimismo que los foreros serán
vasallos del obispo ................................................................................................. 252

792 1310, marzo, 6. Ourense.


Mayor Martínez, en presencia y con el consentimiento de su marido, Juan
Peláez, hijo del difunto Pelayo Pixoto, morador en la rúa dos Zapateiros, vende
al maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, cuatro leiras de viñas en O
lagar do Bispo de Porteiro, que está sobre el camino que va desde Ourense a
Seixalbo, en la feligresía de San Breixo de Seixalbo, que deben foro de cuarta
al obispo, por mil quinientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa .... 253

793 1310, marzo, 27. Ourense.


El mercader auriense Pedro Eanes «Santorum», en nombre del abad de
Celanova, don Fernando Eanes, heredero del clérigo de coro Francisco
Vázquez, vende al maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, una leira de
viña de foro de quinta llamada A Cuña, por setecientos maravedíes de la
moneda portuguesa. El mercader pone como aval de la venta todos sus bienes y
los del clérigo Francisco Vázquez ......................................................................... 254

794 1310, agosto, 1. Ourense.


El deán Gonzalo Núñez dona al cabildo auriense dos casales en Fontefría,
el de Cacabelos y el de Loureiro, para dotar un aniversario el día de la víspera
de santa Catalina para el remedio de su alma y del obispo don Pedro Eanes de

1234
Nóvoa. El cabildo solicita al deán que le entregue el documento por el que sus
hermanos le cedían la parte del quiñón que les correspondía, entregándoles
éste el traslado del mismo ..................................................................................... 255

795 1310, noviembre, 25.


Testamento de Fernando Eanes de Ourense, alcalde del rey en Monterrei y
su juez en Limia ..................................................................................................... 256

796 1310. Ourense.


Documento de autorización otorgado por el cabildo auriense ....................... 260

797 [1310]. Ourense.


El canónigo auriense Juan Piñeira, cumplidor del testamento del canónigo
Fernando Pérez, afora a perpetuidad a Pedro Eanes «Zaín», morador en
Seixalbo, y a su mujer, Dominga Pérez, las propiedades que Fernando Pérez
poseía en Zaín, que deben foro de cuarta al señorío, por una renta anual de
cuatro modios y un puzal de vino, medido por la cuarta de tres almudes, que
deben llevar al lagar. Como aval del pago, el matrimonio pone todos sus
bienes, mencionándose expresamente varias fincas .............................................. 261

798 1311, febrero, 1. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el canónigo Pedro González, vicario del
deán Gonzalo Núñez, arrienda a Juan Eanes «Biduedo», morador en Piñeiro,
feligresía de San Lourenzo da Pena, durante su vida, todas las propiedades que
posee en las feligresías de Santa María de Cenlle y San Lourenzo da Pena –que
tuvo arrendadas previamente el deán– con la condición de labrarlas y reparar
las casas y lagares. Como renta anual pagará setecientos maravedíes de la
moneda blanca del rey don Fernando, la mitad, el día de san Juan Bautista y,
la otra mitad, el día de la Asunción. Juan Eanes presenta como avales del pago
a García Eanes de Pazos, en una mitad, y a Juan Pérez do Rollo, morador en
Roucos, en la otra mitad, que, presentes, acceden; en el caso que alguno de
estos fiadores falleciera antes que él deberá nombrar otro en el plazo de un
mes.......................................................................................................................... 262

799 1311, febrero, 7. Ourense.


Martín Eanes, morador na rúa de Penavixía, en presencia y con el
consentimiento de su mujer, Sancha Alfonso, vende al canónigo auriense
maestro Juan de Solbeira, morador en la rúa do Pumar, dos leiras de viña en
Riozó, feligresía de San Breixo de Seixalbo, que deben foro de cuarta al obispo,
por doscientos maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando .............. 263

800 1311, marzo, 12. Ourense.


El mercader auriense Esteban Pérez entrega a Teresa Arias, moradora en
la rúa Nova, una leira de viña en Castroverde para saldar la deuda de mil
maravedíes de la moneda portuguesa que había contraído, desde hacía
dieciséis años, con ella y su difunto esposo, Pedro Núñez .................................... 264

801 1311, abril, 14. Ourense.


Álvaro Rodríguez de Cerveira, hijo de Rodrigo Lorenzo de Cerveira y nieto
de don Pedro Peláez Mariño, promete amparar y defender, en la medida de sus

1235
posibilidades, a la iglesia de San Martiño de Ourense, tal y como lo han hecho
los de su linaje y ordenar que lo entierren, con independencia del lugar en el
que tenga lugar su óbito, en dicha iglesia. Establece que en el caso de que no
ordenara su entierro en la iglesia de San Martiño de Ourense o, aún
haciéndolo, sus familiares no cumplieran su orden, los dos mejores casales que
posee en la feligresía de San Fiz de Celeiros pasarían a ser propiedad de la
citada iglesia .......................................................................................................... 265

802 1311, mayo, 17. Valladolid.


Fernando IV con su mujer, la reina doña Constaza, y su hija, la infanta
doña Leonor, otorga un privilegio por el que confirma genéricamente todos los
privilegios, bienes y costumbres de las iglesias y comunidades religiosas de sus
reinos; ordena a sus oficiales que respeten las sentencias dictadas por los
prelados; se compromete a no demandar pechos ni servicios a los religiosos ni
a sus vasallos y, en el caso de hacerlo, primero lo someterá a su
consentimiento; prohíbe tomar yantares en las iglesias y monasterios; reafirma
los ordenamientos aprobados en las cortes de Valladolid de 1307 y en las de
Burgos de 1308. Señala que el privilegio se otorga con el fin de conseguir la
ayuda de Dios en la lucha contra los árabes ........................................................ 266

803 1311, junio, 6. Valladolid.


Fernando IV comunica al concejo de la ciudad de Ourense que en adelante
el obispo don Gonzalo nombrará a los jueces y notarios de la ciudad, de
acuerdo con la sentencia dictada por Alfonso X en el pleito que enfrentó al
concejo con la iglesia auriense. Se señala que este derecho lo tenían recogidos
los obispos de Ourense desde tiempos del rey Fernando III, pero los agravios
cometidos por el anterior obispo, don Pedro Eanes de Nóvoa, habían
provocado que Fernando IV asumiera para si este derecho ................................. 270

804 [1306-1311], mayo, 9. Ourense.


Sentencia dada por Alfonso Gómez, merino mayor en Galicia, y Fernando
Eanes, alcalde del rey, en el pleito que enfrenta a ¿Alfonso Fernández,
morador en Ourense, en su nombre y en el de los otros moradores de la ciudad
de Ourense?, con García Pérez dos Brancos, arrendador del portazgo, por
quererles cobrar el portazgo del vino que pasa por A Ponte Vella, la tierra del
castillo de Alba de Búbal y O Ribeiro do Miño. Escuchadas las partes y leída la
carta abierta del rey Fernando IV, los jueces fallan a favor de los moradores de
la ciudad de Ourense, a quienes se les ha de devolver todo lo que se les ha
recaudado hasta este día y ordenan a García Pérez y a los otros recaudadores
que dejen de cobrar este portazgo a los moradores de la ciudad de Ourense de
acuerdo con lo recogido en la carta del rey Fernando IV .................................... 271

805 1311, mayo, 19. Ourense.


Pedro Martínez «Escudeiro», servidor del difunto obispo don Rodrigo, en
presencia y con el consentimiento de su esposa, Teresa Arias, vende al maestro
Juan de Solbeira, canónigo auriense, unas casas que había heredado del
obispo en la rúa do Pumar, que habían sido de Urraca Pérez de Gradeira, por
dos mil y quinientos maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando ..... 273

1236
806 1311, julio, 12. Ourense.
El cabildo auriense vende a su canónigo Juan Rodríguez las casas que
habían sido de Martín Pérez, arcediano de Búbal, en la rúa dos Zapateiros, por
mil quinientos maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando. El
comprador entrega solamente cuatrocientos maravedíes en el momento de
hacerse el contrato, comprometiéndose a pagar el resto en tres plazos, dos de
cuatrocientos maravedíes y el último de trescientos, todos pagaderos el día de
san Juan Bautista de los tres años siguientes. A la muerte del canónigo las
casas volverán a poder del cabildo, que celebrará anualmente un aniversario
por su alma ............................................................................................................ 274

807 1311, agosto, 15. Toro.


Fernando IV ordena a los oficiales y justicias del obispado de Ourense que
a aquellas personas que fueran excomulgadas y no hicieran nada para volver
al seno de la iglesia en un plazo de treinta días, sean condenadas al pago de
sesenta sueldos por cada día que permanezcan en esta situación, la cantidad
recaudada se repartirá entre el obispo o arcediano que dictó la sentencia de
excomunión y García Fernández Barroso, criado del rey. Asimismo, ordena
que a aquellos que permanezcan excomulgados más de un año y un día les sean
apresados y confiscados sus bienes, los cuales se entregarán a García
Fernández o al recaudador quienes deberán proceder a su venta y, en el caso
de no haber nadie que los quisiera comprar, deberán ser adquiridos por los
cinco o seis hombres más ricos de la villa o lugar ................................................ 275

808 1311, diciembre, 3.


Los jueces Lorenzo Eanes, Juan Arias y Juan Eanes, dirimen el pleito que
enfrenta a Teresa Arias, representada por Pedro Pérez, morador en
Cimadevila, con el mercader auriense Esteban Pérez y su mujer, María
Estévez, por una deuda de mil maravedíes de la moneda portuguesa que éstos
había contraído con Teresa Arias y su difunto marido, Pedro Núñez. El
representante de Teresa Arias alega que la deuda, de mil maravedíes más los
intereses de siete años, ya había sido demandada con anterioridad y que
aquellos, al no poder hacer frente a la misma, habían entregado a Teresa Arias
una viña en Castroverde; en esta nueva demanda solicita que se proceda a la
venta de la viña para así poder hacer frente al pago de la deuda. Por su parte,
el matrimonio ratifica lo expuesto por el representante de Teresa Arias y
accede a su solicitud. Escuchadas las partes, los jueces ordenan proceder a la
venta de la viña y con el dinero obtenido saldar la deuda .................................... 277

809 1312, enero, 16. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el vicario del deán, arrienda al
trabajador Domingo Pérez y a su mujer, María Fernández, que viven en la Aira
do Bispo, durante la vida de ambos, nueve leiras de viña –ocho de foro de
media y la restante de tercia– en O Couto, tal y como las había tenido
arrendadas el fallecido tesorero, don Juan Pérez. Como renta anual pagarán
treinta libras de la moneda del rey Fernando por el día de san Juan de junio.
Se establece como condición que las pongan en buen estado en el plazo de un
año y que den aval del pago, presentando como tal al zapatero Martín
Domínguez, marido de Eufemia Míguez y morador en la rúa dos Zapateiros ..... 279

1237
810 1312, marzo, 29. Ourense.
El cabildo auriense afora a Juan Rodríguez de Xestosa y a su mujer,
Marina Fernández, durante la vida de ambos más una voz, el casal da Coenga,
en Xestosa –perteneciente a la renta de Puga–, con la obligación de reparar las
casas en él existentes en los dos años siguientes y prestar vasallaje al cabildo.
Como renta anual pagarán la tercera parte del pan y vino que cosechen así
como, por derechura, ochenta sueldos de moneda blanca del rey don Fernando,
por fogaza, ocho celemines de trigo, más dos capones que entregarán el día de
san Martín .............................................................................................................. 280

811 1312, abril, 30. Ourense.


Juan Xes da Miranda, en nombre y por orden de su madre, María Alfonso,
afora a perpetuidad a Pedro Míguez y su mujer, Marina Martínez, moradores
en Lagocios, todas las propiedades que posee su madre en la villa de Lagocios,
en la feligresía de San Martiño de Sabadelle, que deben foro de quinta al
monasterio de Santo Estevo de Ribas de Sil, por una renta anual de ciento
cuarenta sueldos, pagaderos el día de san Martín. Juan Xes da Miranda pone
como aval del foro todos sus bienes y los de su madre ......................................... 281

812 1312, mayo, 4. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Gonzalo Núñez, afora a
Domingo Pérez «Boo», morador en Piñor, y a dos voces –especificándose, su
hijo y su nieto– lo que el fallecido tesorero don Juan Pérez de Piñor tenía
arrendado del cabildo: la heredad de Peyçales, bajo el camino que va a
Mugares, y una leira en Santa Tecla. El forero, en los cuatro años siguientes,
ha de plantar de viña toda la tierra que sea susceptible para ello –según el
parecer de dos capitulares– y, lo que no, de árboles. Se establece una renta
anual de dos puzales de vino durante los cuatro primeros años y, transcurridos
estos, de dos modios de vino. Para garantizar el cumplimiento del pago del
foro, Domingo Pérez presenta como aval a otro Domingo Pérez, morador en
Cerdedo, que, presente, acepta serlo; en caso de morir éste, el forero habrá de
buscar otro aval que garantice el pago en las mismas condiciones ..................... 282

813 312, mayo, 24, miércoles. Ourense.


Sentencia dictada por don Alfonso Viviánez, vicario del obispo auriense
don Gonzalo, en el pleito que enfrenta a Martín Eanes, morador en el casal de
O Regueiro, feligresía de Santo André de Marrubio, y al arcediano Pedro
Rodríguez, tenente de los bienes capitulares en tierra de Caldelas, por el pago
de media quinta de heredad en O Regueiro. El arcediano le reclama la media
quinta de la heredad que Martín Eanes labra fuera del casal do Regueiro, que
no pertenecía al cabildo, reclamándole además el pago de los años anteriores,
alegando que esa era la costumbre de la tierra. Martín Eanes responde que,
aunque fuera costumbre pagarlo en otros casales, ni él ni los anteriores
habitantes del casal lo habían pagado nunca. El juez falla a favor de Martín
Eanes ..................................................................................................................... 283

814 1312, julio, 6. Ourense.


Eulalia Lorenza, hija del fallecido Lorenzo Peláez de Ervedelo y de Mayor
Martínez, vende por sesenta maravedíes de la moneda portuguesa al deán
auriense Gonzalo Núñez la parte que le corresponde en la renta foral del lugar

1238
de Figueiredo que el deán debe entregar anualmente a ella y a sus hermanos –
el deán había situado esta renta sobre el casal de Loureiro, en la feligresía de
Santa María de Freás– y, una vez que haya fallecido su madre, la casa y
cortiña de Ervedelo que le había tocado por herencia ......................................... 284

815 [1312], julio, 26.


Martín Fernández se presenta ante el notario Durán Fernández, que
sustituye a Fernando Fernández, para que se dé forma pública al testamento de
su padre, el fallecido Fernando Eanes, alcalde del rey en Monterrei y su juez en
Limia, que estaba cerrado y sellado con tres sellos pendientes del propio
Fernando Eanes. El notario se niega a abrirlo sin el consentimiento de Juan
Eanes, arcediano de Cornado, hermano del testador y cumplidor de su
testamento. El juez de Monterrei y Mateo Míguez, arcipreste de Baronceli en
representación de Juan Eanes, ordenan al notario que atienda la solicitud de
Martín Fernández y dé traslado del testamento a Juan Eanes, a Martín
Fernández y a Marina, viuda de Fernando Eanes. Se procede a su apertura,
lectura y escritura, dándosele así la validez requerida como escritura pública .. 285

816 1312, agosto, 7. Ourense.


Acuerdo entre el cabildo auriense y Arias Peláez, caballero de Albán, sobre
el contrato por el cual el caballero, en el momento de su muerte, debía dejar
todos sus bienes al cabildo a cambio de los frutos de una canonjía. Se acuerda,
para terminar la contienda pendiente, que el cabildo renuncie a todos los
bienes que el caballero se comprometiera a dejar al cabildo, con la excepción
del casal de Barrela, en la feligresía de Santiago de Toubes. El caballero, por
su parte, accede a entregarles el casal, a cambio de invalidar el contrato y
devolver los maravedíes que ya había recibido del cabildo, cuya cuantía no se
especifica ............................................................................................................... 287

817 1312, octubre, 5. Ourense.


El cabildo auriense arrienda a su maestrescuela, Vasco Pérez, durante su
vida, las casas que habían sido del canónigo Fernando Peláez y que tuvo
arrendadas el tesorero Juan Rodríguez, por una renta anual de trescientos
maravedíes del rey Fernando pagaderos en dos plazos, el día de san Juan de
junio y el día de la Asunción. El maestrescuela pone como aval del pago su
propia porción en el cabildo y presenta como fiel del pago al tesorero Juan
Rodríguez, que, presente, consiente serlo ............................................................. 288

818 1312, noviembre, 12. Ourense.


Mayor Eanes, moradora en la rúa de Penavixía, viuda de Gonzalo
Fernández, vende al maestro Juan de Solbeira, canónigo auriense, una leira de
viña en Riozó, feligresía de San Breixo de Seixalbo, que debe foro de cuarta al
cabildo auriense, por quinientos veinticinco maravedíes de la moneda
portuguesa ............................................................................................................. 289

819 1313, enero, 21. Ourense.


Pedro Martínez, morador en Ourense, en la Aira do Bispo, vende a su
hermano Lorenzo Martínez, morador en la misma rúa, y a su mujer, María
Eanes, un solar de terreno con su corral, la mitad de un lagar y la mitad de un
alpendre que posee en Pazos de San Clodio, por cincuenta libras de la moneda

1239
portuguesa. Pedro Martínez había comprado estos bienes a Fernando Martínez
y a María Martínez, moradores en O Outeiro, feligresía de Pazos de San
Clodio .................................................................................................................... 290

820 1313, mayo, 27. Ourense.


El ciudadano auriense Pedro Martínez «Escudeyro», morador en la rúa do
Pumar, heredero del ya fallecido obispo don Rodrigo, vende al maestro Juan de
Solbeira, canónigo auriense, todas las propiedades que el obispo don Rodrigo
poseía en la feligresía de Santa Cruz da Rabeda, que están exentas de cargo
alguno, salvo diezmo, por mil doscientos trece maravedíes y medio de la
moneda portuguesa ................................................................................................ 291

821 1313, julio, 25. Ourense.


Cláusulas testamentarias de Martín Pérez «de Pereira» ................................ 292

822 1313, noviembre, 3. Ourense.


Teresa Arias de Sabadelle, hija del caballero [Arias] Perez y de doña
Urraca, vende por doscientos maravedíes de la moneda portuguesa a Aldonza
Rodríguez, viuda del caballero Rodrigo Arias y madre del escudero Lope
Rodríguez de Sabadelle, todas las propiedades que había heredado de sus
padres en la feligresía de san Miguel de Calvelle, además de la cortiña de A
Retorta, en la feligresía de san Martiño de Sabadelle, junto al camino que va
para Velle, que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo .................................. 293

823 1313, diciembre, 3. Ourense.


Codicilo del canónigo auriense maestro Juan de Solbeira, que
expresamente revoca un codicilo anterior ............................................................ 294

824 1314, enero, 19. Ourense.


El cabildo auriense arrienda a Domingo Eanes «das Mesas», morador en la
rúa da Obra, durante su vida, una viña en A Cal, en el término de Ourense, por
una renta anual de cuatrocientos ochenta sueldos de la moneda del rey don
Fernando, pagadera en dos plazos, el día de san Juan Bautista y el día de la
Ascensión. Domingo Eanes presenta como aval del pago a Lorenzo Domínguez,
también morador en la rúa da Obra, que, presente consiente serlo ..................... 296

825 1314, mayo, 6. Ourense.


Los clérigos de coro constituyen como sus procuradores al clérigo Pedro
Eanes, morador en la rúa Nova, a Juan Pérez y a Arias Lorenzo, clérigos de
coro, para que los representen en sus pleitos y demandas. Se especifica que no
podrán usar este poder para arrendar y aforar en su nombre ............................ 297

826 1314, julio, 9.


El cabildo auriense afora a perpetuidad a Juan Eanes, capellán de Santa
María de Sobrado do Bispo, y a Juan Míguez dos leiras de monte en el lugar de
Porriño, en Trelle, con la obligación de roturarlas en el plazo de doce años,
poniendo en cultivo la tierra que sea susceptibe de ello, según lo juzgarán dos
miembros del cabildo. Como renta, pagarán anualmente la tercera parte de
todo lo que cosechen, y un cuarto sus sucesores en el foro, cuyos titulares no
deberán ser nunca más de dos ............................................................................... 298

1240
827 1314, julio, 12. Ourense.
Sancha Alfonso, hija del difunto Alfonso Eanes, morador en la rúa da
Fontaíña, en presencia y con el consentimiento de su marido, Martín Eanes,
vende a Domingo Arias, morador en la rúa do Vilar, y a su mujer, María
Fernández, una viña de foro de cuarta en A Carballeira, por noventa libras de
la moneda portuguesa ........................................................................................... 299

828 1314, agosto, 1, jueves. Palazuelos.


La reina doña María de Molina y los infantes don Juan y don Pedro,
entregan al obispo auriense don Gonzalo una carta en la que se comprometen
con los arzobispos y obispos de sus reinos a guardar todos los privilegios,
franquezas y libertades otorgadas por la realeza al estado eclesiástico, así
como las que les habían sido otorgadas por la misma doña María y el infante
don Pedro en las cortes de Palencia y de Valladolid a cambio de que éstos
acepten la concordia por la que se convertían en tutores de Alfonso XI .............. 300

829 1314, agosto, 21, miércoles. Ourense.


Los clérigos de coro, representados por su procurador, Juan Pérez,
solicitan al canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, que
ordene por sentencia a Pedro Martínez «Escudeiro», morador en la rúa do
Pumar, que les entregue las dos terceras partes de unas casas en la rúa da
Corredoira –cercanas a la puerta de la citada rúa– que fueron de Teresa
Coitalleira, las cuales les había dejado el obispo don Rodrigo en su testamento
para dotar un aniversario. Los clérigos de coro también le reclaman el dinero
que les adeuda por el alquiler de dichas casas, que estiman en unos
cuatrocientos maravedíes de la moneda portuguesa, correspondientes a los
cuatro años transcurridos desde la muerte del obispo. Por su parte, Pedro
Martínez «Escudeiro» solicita al vicario que lea el testamento para después
proceder a juzgar lo que estime oportuno. Oidas las partes, el vicario ordena a
Pedro Martínez «Escudeiro» que presente el testamento sellado por un letrado
y lo cita para el próximo martes, 27 de agosto, con el fin de que presente sus
alegatos .................................................................................................................. 301

830 1314, agosto, 27, martes. Ourense.


El procurador de los clérigos de coro, Juan Pérez, solicita al canónigo
Pedro de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, que declare en rebeldia a
Pedro Martínez «Escudeiro», morador en la rúa do Pumar, por no haber
acudido a la citación en la que debía presentar sus alegatos contra la demanda
presentada por los clérigos de coro, en la que le solicitan la entrega de las dos
terceras partes de las casas de la rúa da Corredoira que les había dejado en su
testamento el obispo don Rodrigo para dotar un aniversario. El vicario, ante la
ausencia injustificada de Pedro Martínez, accede a la solicitud y declara al
citado en rebeldia .................................................................................................. 303

831 1314, agosto, 31, sábado. Ourense.


El canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, comunica
a Pedro Martínez «Escudeiro» que tiene de plazo hasta el próximo 7 de
septiembre para llegar a un acuerdo con los clérigos de coro sobre las dos
terceras partes de las casas de la rúa da Corredoira que les había dejado el
obispo don Rodrigo y que, en caso de no acceder a ello, atenderá la demanda

1241
presentada por los citados clérigos ....................................................................... 304

832 1314, septiembre, 7, sábado. Ourense.


Avenencia entre los clérigos de coro y Pedro Martínez «Escudeiro» sobre
las dos terceras partes de unas casas en la rúa da Corredoira que el difunto
obispo don Rodrigo había dejado a los clérigos de coro para dotar un
aniversario por su alma. Pedro Martínez accede a entregar las casas a cambio
de que los clérigos de coro renuncien a cobrar la cantidad que les adeuda por
los alquileres generados desde la muerte del obispo; la entrega deberá hacerse
antes de nona. El juez ratifica la avenencia y advierte a Pedro Martínez que, de
no cumplirla, ordenará a alguno de sus hombres que lo haga ............................. 305

833 1314, septiembre, 9, lunes. Ourense.


El procurador de los clérigos de coro, Juan Pérez, se presenta ante el
canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, para informarle
de que Pedro Martínez «Escudeiro» no ha cumplido la sentencia dictada por
aquel en el pleito suscitado entre los clérigos de coro y Pedro Martínez por
unas casas en la rúa da Corredoira. El vicario ordena a su hombre, Pedro, que
acuda a las citadas casas, en compañía del notario Miguel Pérez, y que
proceda a la entrega de las mismas al abogado Arias Eanes y al procurador
Juan Pérez, representantes de los clérigos de coro .............................................. 306

834 1314, septiembre, 9, lunes. Ourense.


Pedro, hombre del vicario Pedro de Barreiros, cumpliendo sus órdenes,
entrega a los representantes de los clérigos de coro, Arias Eanes y Juan Pérez,
las dos terceras partes de las casas de la rúa de la Corredoira que les había
dejado en su testamento el obispo don Rodrigo y ordena a sus moradores que a
partir de ese día paguen dos tercios del alquiler a los clérigos de coro .............. 306

835 1314, septiembre, 13. Ourense.


Cláusulas testamentarias de Mayor Ozores, mujer del mercader Miguel
Peláez, moradora en la rúa da Corredoira ........................................................... 307

836 1315, marzo, 24. Ourense.


El cabildo auriense afora a perpetuidad al racionero Fernando Pérez dos
leiras de viña en Sobredo, en San Salvador de Noalla, por una renta anual de
la tercera parte del vino que se coseche. Las leiras las habían tenido, también
por foro de tercia, Juan Pérez, párroco de San Salvador de Solbeira, y Juan
Pérez «Queirogao», a quienes el cabildo se las quitó por no haberlas cultivado
durante cuatro años................................................................................................ 308

837 1315, abril, 5. Ourense.


Fernando Martínez, morador en Pena Iglesia, en presencia y con el
consentimiento de su mujer, María Pérez, vende a Gonzalo Martínez, hijo del
difunto Gonzalo Martínez, y a su mujer, Juana Núñez, una leira de viña en O
Pereiro, en el término de Vilanova, feligresía de San Miguel de Soutopenedo,
que debe foro de tercia al obispo de Ourense, por trescientos cincuenta
maravedíes de la moneda portuguesa ................................................................... 309

1242
838 1315, abril, 5. Ourense.
Miguel Pérez de Vilanova, en presencia y con el consentimiento de su
mujer, Mayor Salvadórez, vende por seiscientos treinta y cinco maravedíes de
la moneda portuguesa a Gonzalo Martínez, hijo del difunto Gonzalo Martínez,
y a su mujer, Juana Núñez, una viña en Portocelo, en el término de Vilanova,
feligresía de San Miguel de Soutopenedo, que debe la mitad de diezmo a Dios y
la otra mitad de foro de tercia al obispo ............................................................... 310

839 1315, mayo, 12. Ourense.


Teresa Méndez, mujer de Martín Eanes de Allariz, vende a Juana Núñez,
hija de la difunta Aldonza Eanes «Fariña», dos leiras de viña en Rairo, junto al
arroyo de Regueiro Foxado y al camino de Rairo, que son de foro de quinta al
obispo y al cabildo, por setecientos cincuenta maravedíes de la moneda
portuguesa ............................................................................................................. 311

840 1315, junio, 17. Ourense.


El obispo auriense don Gonzalo afora a su criado Fernando González tres
casales en la feligresía de San Miguel de Soutopenedo, uno en el lugar de
Outeiro, en el que vive Pedro Leal, y los otros dos en Pazos, en los que viven
Juan de Trelle y Juan do Carneiro, con la condición de plantar de viña en seis
años aquellos terrenos que sean susceptibles de ello, por una renta anual de la
quinta parte del pan y vino que coseche, más, por derechura, tres maravedíes
de la moneda blanca del rey don Fernando por el día de san Martín y cinco
maravedíes por luctuosa. A su muerte, las voces que hereden el foro pagarán la
tercera parte de la cosecha más las derechuras y luctuosas que se satisfacen en
los otros casales de Loiro y Pazos. Se estipula asimismo que la titularidad del
foro nunca deberá ser ostentada por más de tres personas, que serán vasallas
del obispo ............................................................................................................... 312

841 1315, agosto, 17. Ourense.


Acuerdo entre Martín Martínez, capellán y tenenciero de la capilla de Santa
María Magdalena, y Alfonso Pérez de Bóveda, morador en Santa Mariña do
Monte, sobre el mal estado en que se encontraba una casa de la rúa dos
Arcediagos debido a los malos cuidados de Alfonso Pérez, quién la tenía
aforada de la capilla; se acuerda, para terminar el litigio pendiente, que
Alfonso Pérez realice una serie de obras en ella y, a cambio, el capellán se
compromete a retirar la demanda que le había interpuesto ................................. 314

842 1315, septiembre, 10. Burgos.


Ordenamiento hecho a petición de los prelados en las cortes de Burgos.
Escritura entregada al obispo auriense don Gonzalo ........................................... 315

843 1315, septiembre, 25.


Los hermanos Domingo, Pedro, María y Esteban Pérez, hijos de Pedro
Domínguez, moradores en Pazo, ratifican la venta realizada por Pedro
Fernández de Piñeira a Fernando Méndez de Ambía de una heredad que
habían heredado de su padre en la feligresía de San Xoán de Piñeira de Arcos. 319

844 1315, octubre, 6. Ourense.


El maestro Macías, tesorero auriense, y Aldonza Rodríguez, moradora en la

1243
rúa da Cruz do Centeo, en presencia y con el consentimiento de su marido, el
sastre Domingo Pérez, venden a Juana Núñez, hija de Constanza Eanes
«Fariña», unas casas en O Tendal, en la rúa de Cimadevila, junto al convento
de San Francisco, por cinco mil maravedíes de la moneda portuguesa. Se
establece que, de morir Juana Núñez sin herederos directos, las casas serán
heredadas sucesivamente –de carecer también de ellos– por sus hermanos
Sancha, Lope y Juan Núñez; de fallecer asimismo este último sin descendencia
pasarían al obispo auriense don Gonzalo ............................................................. 320

845 1315, octubre, 6. Ourense.


Aldonza Rodríguez, moradora en la rúa da Cruz do Centeo, hija de Rodrigo
Pérez «Pequeno» y de Teresa Macía, ciudadanos de Ourense, en presencia y
con el consentimiento de su marido, el sastre Domingo Pérez, hace entrega en
su nombre y en el del maestro Macías, tesorero de Ourense, a Lorenzo Eanes
«de Celeiró» en representación de los hermanos Juana, Sancha, Lope y Juan
Núñez, de las casas que éstos les habían comprado en O Tendal, en la rúa de
Cimadevila, junto al convento de San Francisco .................................................. 321

846 1315, diciembre, 5.


García Pérez «Burces», ciudadano de Ourense, afora a perpetuidad a
Esteban Lorenzo, capellán de la Trinidad, una viña en Sesnande, junto al
camino público que va para San Cibrao, de foro de quinta a la iglesia de la
Trinidad, cargada con un aniversario y diezmo, por una renta anual de quince
libras de la moneda portuguesa y dos capones, pagaderos por el día de
Navidad .................................................................................................................. 322

847 1316, febrero, 25. Ourense.


Eufemia Martínez, moradora en la rúa de Penavixía, viuda del mercader
Rodrigo Pérez, y la hija de ambos, Eufemia Rodríguez, por ellas mismas y en
representación de su hijo y hermano, Francisco Rodríguez, venden por mil
novecientos setenta maravedíes de la moneda nueva del rey don Fernando y mil
maravedíes de la moneda portuguesa al obispo auriense don Gonzalo todas las
heredades, viñas e higueras que poseen junto a la horca y en O Vao, que están
cargadas con el pago de diezmo y con un aniversario de nueve libras anuales
de la moneda nueva del rey don Fernando. En el pago se restan los mil
novecientos setenta maravedíes que Eufemia Martínez y su difunto marido,
Rodrigo Pérez, debían al difunto Pedro Raimúndez, canónigo auriense, de
acuerdo con una escritura realizada ante el notario Juan Fernández. En el
contrato de venta se establece que en el caso de que en los años sucesivos se
incrementara el valor de los bienes vendidos, los compradores no deberán de
compensar a Eufemia Martínez ni a sus hijos ya que éstos le donan el posible
incremento por la defensa y buenas obras que el obispo don Gonzalo y su tío, el
obispo don Pedro, habían prestado al difunto Rodrigo Pérez y a su esposa,
Eufemia Martínez .................................................................................................. 323

848 1316, febrero, 26, jueves. Ourense.


El zapatero Rodrigo Pérez, morador en la rúa dos Zapateiros, presenta
ante el obispo auriense don Gonzalo una apelación, dirigida al rey don Alfonso
XI, a la sentencia dictada por Alfonso Viviánez, juez nombrado por el obispo,
en el pleito que enfrentaba a Rodrigo Pérez con Juan Fernández de Santiago

1244
sobre una viña en Cimadevila. Una vez leída la apelación, el obispo le da
curso, fijando un plazo de sesenta días para que sea alzada ante el rey o sus
alcaldes .................................................................................................................. 325

849 1316, marzo, 28. Ourense.


El cabildo auriense arrienda a Lorenzo Pérez, morador en la Cruz dos
Brancos, durante la vida de éste, la renta de Alongos por quinientos
maravedíes anuales, pagaderos en dos plazos, el día de san Juan de junio y de
la Asunción de agosto. Lorenzo Pérez da como avales del pago al mercader
Pedro Macías, morador en la rúa das Chousas, y a un matrimonio de Piñor
que, presentes, aceptan serlo ................................................................................. 326

850 1316, abril, 18. Toro.


Alfonso XI, con el consejo y el consentimiento de sus tutores, la reina doña
María y los infantes don Juan y don Pedro, revoca unas cartas por las que
ordenaba la vuelta a realengo de las propiedades convertidas en abadengo en
los últimos veintiocho años y confirma genéricamente los privilegios que los
reyes anteriores habían otorgado a la iglesia. El rey accede así a las peticiones
de los prelados de sus reinos, quienes, reunidos primero en Medina del Campo
y después en Olmedo, en presencia de los tutores del rey, habían expresado su
desacuerdo con los proyectos desamortizadores de la monarquía,
argumentando que no sólo iban contra los ordenamientos de las cortes de
Nájera, Benavente y Haro sino también contra los privilegios otorgados por
Sancho IV y Fernando IV además de recordarles los servicios prestados en la
guerra contra los musulmanes. Alfonso XI ordena que no se realice pesquisa
alguna sobre los bienes de la Iglesia ni sobre los bienes personales de los
clérigos y que no se les exija ninguna carga por realengo y en el caso de que
ésta ya se hubiera cobrado se proceda a su devolución. Sus tutores, mediante
juramento, se comprometen a guardar esta carta hasta la mayoría edad del rey.
Esta escritura es entregada al obispo auriense don Gonzalo ............................... 327

851 1316, mayo, 22. Ourense.


El obispo don Gonzalo, el deán don Gonzalo Núñez y el cabildo auriense
llegan a un acuerdo con Martín Pérez, párroco de la iglesia de San Salvador de
Noalla, sobre los diezmos que se cobran a los vecinos de Ourense que labran
bienes en la feligresía de San Salvador de Noalla: el párroco percibirá, durante
su vida, la mitad de los diezmos que pertenecen a la Iglesia de Ourense a
cambio de un pago anual, al obispo y al cabildo auriense, de tres modios de
vino medidos por «quarta dereyta de tres almudes a XVII quartas por moyo» en
los lagares de Noalla ............................................................................................. 330

852 [1316].
Carta de Juan Vicente, arcediano de Barroso y colector de las
procuraciones en el obispado de Ourense, al cabildo auriense acerca de su
negativa a entregar el dinero de las procuraciones del tiempo del arzobispo
don Martín al electo confirmado del arzobispado de Braga, don Juan ................ 331

853 1316, junio, 6.


Fernando Pérez, como procurador de la iglesia de Ourense, presenta ante
don Juan, electo confirmado al arzobispado de Braga, la apelación interpuesta

1245
ante la curia romana sobre la negativa del cabildo auriense a pagar las
procuraciones que correspondían al tiempo del arzobispo bracarense don
Martín. Entre los argumentos presentados por Fernando Pérez figura que un
electo no puede requerir este pago, por lo que solicita un documento público o
carta dimisoria que lo autorice y, además, hace alusión a los agravios que
reciben por parte del metropolitano. El arzobispo rechaza la apelación y refuta
las quejas formuladas por Fernando Pérez ......................................................... 331

854 1316, julio, 25. Ourense.


El cabildo auriense afora a perpetuidad a Martín Domínguez de Sequeiros
y a su mujer, Marina Domínguez, y a Juan Pérez y a su mujer, Dominga
Martínez, el monte de Sequeiros, en la parroquia de San Mamede de Puga, con
la obligación de plantar de viña todo el lugar que sea posible y ser vasallos del
cabildo. Como renta anual pagarán la tercera parte del pan y la cuarta parte
del vino y demás frutos que cosechen .................................................................... 333

855 1316, julio, 31. Ourense.


Juan Xes, hijo de María Alfonso y Fernando Méndez, vende por mil
seiscientos sueldos de la moneda portuguesa a Martín Eanes, juez en tierra de
Aguiar, y a su mujer, María Eanes, moradores en Sabadelle, cuatro quintas
partes de los ciento cuarenta sueldos anuales que le pagan de renta Pedro
Míguez y su mujer, Marina Martínez «Branca», por unas heredades en
Lagocios. La quinta parte restante de los ciento cuarenta sueldos se la había
dejado María Alfonso a su sobrina Marina Branca .............................................. 334

856 1316, agosto, 7. Sabadelle.


Tomás Eanes, notario en tierra de Aguiar en lugar de Alfonso Eanes, por
orden del juez Martín Eanes y a petición de Rodrigo Martínez, párroco de la
iglesia de San Martiño de Sabadelle, traslada el foro realizado por Juan Ges da
Miranda, en nombre de su madre, María Alfonso, a Pedro Míguez y a su mujer,
Marina Martínez, de todas las heredades que poseía en la villa de Lagocios, de
30 de abril de 1312 ................................................................................................ 335

857 1316, agosto, 7. Toro.


Alfonso XI, con el consejo y con el consentimiento de la reina doña María y
de sus tíos, los infantes don Juan y don Pedro, sus tutores, confirma
genéricamente todos los privilegios, mercedes, libertades y sentencias de la
iglesia de Ourense ................................................................................................. 336

858 1316, agosto, 24. Ourense.


Testamento del mercader Miguel Peláez, morador en la rúa da Corredoira,
por el que manda que lo entierren en el cementerio de San Martiño, junto a la
sepultura de su esposa, Mayor Ozores. Se acompaña de la relación de deudas y
deudores que tenía en el momento de la redacción del testamento ...................... 337

859 1316, octubre, 6. Ourense.


El canónigo Pedro de Barreiros, vicario del obispo auriense don Gonzalo,
a petición de María Domínguez, moradora en Ourense y viuda de Pedro
Martínez «Musgo», nombra como tutor de su hija Marina, de seis años, al
hermano de ésta Rodrigo Pérez. María Domínguez había acudido al vicario a

1246
solicitar un tutor para su hija con el fin de poder vender unas heredades y
hacer así frente a la cantidad que ambas debían por el quiñón que habían
heredado de su esposo, que había sido fijada por el notario Miguel Pérez da
Corredoira, también hermano de Marina, en ochocientos maravedíes. El
vicario ordena a María Domínguez y a Miguel Pérez que elijan a un hombre
bueno para ejercer de tutor, pues Miguel Pérez no puede ejercer como tal al
estar enfrentado en pleito a María Pérez por el pago de las deudas de Pedro
Martínez; ambos, de común acuerdo, eligen a Rodrigo Pérez, hermano de la
huérfana. Tras averiguar si Rodrigo Pérez era la persona apropiada para
ejercer esta responsabilidad, el vicario procede al nombramiento ...................... 339

860 [1316, octubre, 13].


El notario auriense Miguel Pérez da Corredoira, a petición de Miguel
Domínguez, mayordomo del cabildo, traslada del nombramiento de Rodrigo
Pérez como tutor de su hermana Marina, hija de María Domínguez y Pedro
Martínez «Musgo», realizado el 6 de octubre de 1316 ......................................... 341

861 1316, octubre, 13. Ourense.


María Domínguez, viuda de Pedro Martínez da Corredoira, y Rodrigo
Pérez, como tutor de su hermana Marina, hija de la primera, venden por
setecientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa al cabildo auriense
cinco leiras de viñas en Campelos, que habían heredado de Pedro Martínez,
que deben foro de quinta al cabildo, con el fin de poder hacer frente a sus
deudas. También le venden la mitad del corral que está junto a la casa de
Miguel Peláez ........................................................................................................ 342

862 1316, diciembre, 29.


El notario auriense Miguel Pérez, a petición de Martín Eanes, procurador
del canónigo Pedro Rodríguez, y con autoridad de don Pedro de Barreiros,
canónigo y vicario general del obispo don Gonzalo, traslada el foro hecho en
septiembre de 1232 por el cabildo de Ourense a Pelayo Fernández y a su
mujer, Marina Fernández de un casal en San Pedro da Torre ............................. 343

863 1317, febrero, 3. Ourense.


Juan Martínez da rúa da Obra, y Martín Pérez «Rella», ciudadanos de
Ourense y cumplidores de los testamentos del mercader Miguel Peláez y de su
mujer, Mayor Ozores, venden a Pedro González, arcediano de Búbal, y al
canónigo Alfonso Martínez, todas las heredades, la casa y el lagar que tenían
en Campelos, por cuatro mil maravedíes de la moneda portuguesa. Se
enumeran los bienes que se venden, indicándose que quedan exceptuadas de la
venta la leira que Miguel Peláez había dejado a su criado, Martín Domínguez,
durante su vida –tras su muerte deberá pasar a la capilla de Santa María
Madre– y las heredades que habían sido de García Fernández, que Miguel
Peláez había comprado con Juan Martínez de San Cibrao .................................. 344

864 1317, febrero, 7. Ourense.


El notario auriense Miguel Pérez, por orden del canónigo Pedro de
Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, y a petición del chantre Bartolomé
Pérez, en representación del cabildo auriense, traslada una cláusula del
testamento Mayor Ozores, mujer del mercader Miguel Peláez, de 13 de

1247
septiembre de 1314, con motivo de la compra de ha realizado el cabildo de las
heredades que ésta tenía en Campelos .................................................................. 346

865 1317, febrero, 7. Ourense.


El notario auriense Miguel Pérez, por orden del canónigo Pedro de
Barreiros, vicario del obispo don Gonzalo, y a petición del chantre Bartolomé
Pérez, en representación del cabildo auriense, traslada unas cláusulas del
testamento del mercader Miguel Peláez, viudo de Mayor Ozores, de 24 de
agosto de 1316, con motivo de la compra de ha realizado el cabildo de las
heredades que Mayor Ozores tenía en Campelos ................................................. 347

866 1317, abril, 4. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el vicario del deán, afora a Rodrigo
Eanes, morador en A Granxa, hijo de Juan Vilariño, y a su mujer, Estefanía
Fernández, más una voz una leira de viña en Vilariño con la condición de que
la planten de viña, por una renta anual de la mitad de lo que cosechen más, en
concepto de derechura, dos sueldos leoneses. Además, darán por la luctuosa
cinco sueldos leoneses ........................................................................................... 348

867 1317, mayo, 15. Ourense.


Cláusulas testamentarias de Pedro Domínguez «Negro» por las que otorga
al cabildo auriense trescientos sueldos portugueses y dos capones para dotar
un aniversario anual el día de Navidad ................................................................ 349

868 1317, mayo, 18. Ourense.


Esteban Pérez «Brauo», morador en Seixalbo, heredero y cumplidor de su
hermano Martín Pérez, vende por setenta y cinco libras de la moneda
portuguesa a Domingo Peláez y a su mujer, María Eanes «Alvela», moradores
en Ourense, en la rúa da Pixotaria, cuatro leiras de viña en el lugar de Bouza
de Rotura, en el término de Noalla, que deben foro de tercia y la cuarta parte
de un capón, pagadero por el día de san Martín, a la capilla de Santa María
Madre. Estas leiras, que habían pertenecido a su difunto hermano, las vende
para poder pagar las deudas que aquél tenía en el momento de su fallecimiento
y cumplir sus mandas testamentarias .................................................................... 350

869 1317, mayo, 24. Ourense.


Pedro Eanes «da Iglesia», morador en Noalla, y su mujer, Dominga Eanes,
venden por ciento veinticinco maravedíes de la moneda portuguesa al mercader
auriense Domingo Peláez y a su mujer, María Eanes «Alvela», una leira de
viña en Bouza de Rotura, en el término de Noalla, lindante con el camino que
va para los molinos, que debe foro de tercia y una cierta cantidad de vino anual
a la capilla de Santa María Madre ....................................................................... 351

870 [1317], octubre, 4. Convento de San Francisco de Ourense.


Fray Lorenzo, guardián del convento de San Francisco de Ourense, y frai
Pedro de Camba, cumplidores del testamento del canónigo auriense Juan
Piñeira, cumplidor a su vez del canónigo Fernando Pérez Carraxo, venden al
cabildo auriense la renta de cuatro modios y un puzal de vino que cobran por
unas heredades en Zaín –que tienen aforadas Pedro Eanes «Zaín» y su mujer,
Dominga Pérez– por mil doscientos maravedíes de la moneda portuguesa. Los

1248
frailes ponen como aval de la venta todos los bienes que habían pertenecido a
Fernando Pérez y a Juan Piñeira .......................................................................... 352

871 [1317].
El notario auriense Domingo Eanes Couxil por orden del canónigo Pedro
de Barreiros, chantre y vicario del obispo don Gonzalo, traslada varias
cláusulas del testamento de Pedro Domínguez «Negro», redactado el 15 de
mayo de 1317 ......................................................................................................... 353

872 1318, enero.


Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Martín Alfonso .................. 354

873 1318, febrero, 9.


El obispo auriense don Gonzalo da en prestimonio al caballero Fernando
Rodríguez y a su mujer, Mayor Núñez, criada del obispo, la viña de O Vao,
durante la vida de ambos y la de un hijo. La viña había sido comprada por el
prelado a Eufemia Martínez, viuda de Rodrigo Pérez dos Brancos, y a sus hijos. 355

874 1318, mayo, 18. Ourense.


Martín Peláez de Noalla, viudo de Dominga Eanes, vende por quinientos
sueldos de la moneda portuguesa al mercader auriense Domingo Peláez y a su
mujer, María Eanes «Alvela», dos leiras de viña en O Outeiro, en término de
Noalla, que deben foro de tercia a la capilla de Santa María Madre y el
diezmo. Ambas leiras se hallaban mezcladas con otras que el matrimonio había
comprado a Esteban Bravo de Seixalbo ................................................................ 356

875 1318, julio, 20.


El notario auriense Miguel Pérez a petición de Juan Rodríguez,
maestrescuela y vicario de deán don Gonzalo Núñez, en nombre del cabildo
auriense, traslada la promesa que el 14 de abril de 1311 hizo Álvaro Rodríguez
de Cerveira de amparar y defender a la iglesia de San Martiño de Ourense y de
ordenar que lo entierren en ella ............................................................................ 357

876 1318, julio, 20. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por Juan Rodríguez, maestrescuela y vicario
del deán Gonzalo Núñez, constituye como sus procuradores a Gonzalo
Namorado, su portero, y a Juan Arias, hombre del canónigo Martín Fernández
para recibir, en su nombre, los dos casales que le había dejado Álvaro
Rodríguez de Cerveira en la feligresía de San Fiz de Celeiros. Se especifica que
los procuradores podrán representar al cabildo en todos los pleitos y demandas
que la posesión de estos dos casales pudiera suscitar, así como recibir sus
rentas y arrendarlos .............................................................................................. 357

877 1318, julio, 25. Ourense.


Don Gonzalo Núñez, deán de Ourense y obispo electo de Lugo, reconoce
haber recibido del cabildo auriense la administración espiritual de las iglesias
de las tierras de Aguiar de Pedraio, Rabeda y de entre Miño y Arnoia, que
corresponde a dicho cabildo ................................................................................. 359

1249
878 1318, julio, 28.
A petición del cabildo auriense el notario Rodrigo Gutiérrez redacta un
documento público de la carta que se lee en reunión capitular y en la cual se
concede a don Gonzalo Núñez, deán de Ourense y electo de Lugo, vicario
capitular de las iglesias de las tierras de Aguiar de Pedraio, Rabeda y entre
Miño y Arnoia, prorrogar dicho vicariato para sufragar sus gastos hasta que
sea consagrado como obispo de Lugo y abandone el deanato auriense ............... 359

879 1318, noviembre, 27


Mayor Fernández, moradora en Ermide, feligresía de San Lourenzo de
Siabal, coto de San Pedro de Rocas, hija de Fernando Pérez y de Marina Pérez
«da Camba», vende por ciento diez maravedíes de la moneda portuguesa a
Aldonza Rodríguez, viuda de Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle, todas las
heredades que posee en Vilarchao, en la feligresía de San Miguel de Calvelle,
que había heredado de su aya, Marina Pérez, –con la excepción de lo que ya
había vendido–, y que están cargadas con el pago del diezmo ............................. 360

880 1319, marzo, 25. Monasterio de Santo Estevo de Ribas de Sil.


El abad Domingo Eanes y los monjes del monasterio de Santo Estevo de
Ribas de Sil –salvo Juan Fernández y Viviano Fernández, que no están
presentes–, con el consentimiento del obispo auriense don Gonzalo, venden al
canónigo Juan Giráldez el casal que poseen en la villa de Soutopenedo, por
quinientos maravedíes de la moneda portuguesa .................................................. 361

881 [1311-1319].
El notario auriense Fernando Pérez, a petición del obispo don Gonzalo,
traslada la confirmación de Alfonso IX de 18 de mayo de 1228 de la ampliación
del coto de Ourense concedida por Alfonso VII a la iglesia auriense de 11 de
abril de 1133 y de los derechos sobre los hombres del coto sobre servicio de
armas a la monarquía. El traslado es autentificado además por los notarios
aurienses Gómez Fernández, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez ......................... 362

882 [1311-1319].
El notario auriense Fernando Pérez, a petición del obispo don Gonzalo,
traslada la confirmación de Alfonso IX de 18 de mayo de 1228 de la ampliación
del coto de Ourense concedida por Alfonso VII a la iglesia auriense el 18 de
septiembre de 1133. El traslado es autentificado además por los notarios
aurienses Miguel Pérez, Gómez Fernández y Rodrigo Gutiérrez ......................... 363

883 [1311-1319].
El notario auriense Gómez Fernández, a petición del obispo don Gonzalo,
traslada la confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 de la donación
del castillo de Louredo y la villa de Loiro de Arriba hecha por Alfonso VII el 13
de mayo de 1133. El traslado es autentificado además por los notarios
aurienses Fernando Pérez, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez ............................ 365

884 [1311-1319].
El notario auriense Gómez Fernández, a petición del obispo don Gonzalo,
traslada la confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia
confirmación de 28 de septiembre de 1190 del señorío de la iglesia auriense

1250
sobre la ciudad y su coto según lo tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando
II. El traslado es autentificado además por los notarios aurienses Fernando
Pérez, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez ............................................................. 366

885 [1311-1319].
El notario auriense Fernando Pérez, a petición del obispo don Gonzalo,
traslada la confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de 1291 de la
confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia concesión de
28 de septiembre de 1190 de los derechos de la iglesia sobre la ciudad y su coto
según los tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando II. El traslado es
autentificado además por los notarios aurienses Gómez Fernández, Miguel
Pérez y Rodrigo Gutiérrez ..................................................................................... 367

886 [1311-1319].
El notario auriense Gómez Fernández, a petición del obispo don Gonzalo,
traslada el privilegio de Fernando IV de 17 de mayo de 1311 por el que
confirma todos los privilegios, bienes y costumbres de las iglesias y
comunidades religiosas de sus reinos. El traslado es autentificado además por
los notarios aurienses Fernando Pérez, Miguel Pérez y Rodrigo Gutiérrez ........ 368

887 1320, enero, 2.


Juan Fernández y Viviano Fernández, monjes del monasterio de Santo
Estevo de Ribas de Sil, aprueban la venta realizada por el cabildo del
monasterio al canónigo auriense Juan Giráldez de un casal en Soutopenedo, el
25 de marzo de 1313 .............................................................................................. 369

888 1320, febrero, 26. Ourense.


El canónigo auriense Gonzalo Núñez, en nombre de su cabildo y en reunión
capitular, se presenta ante García Martínez, canónigo y vicario de don
Gonzalo, obispo electo y confirmado de Ourense, para que se dé traslado
notarial y se pase a pergamino el reconocimiento de don Gonzalo Núñez, deán
de Ourense y obispo electo de Lugo, de haber recibido del cabildo auriense la
administración espiritual de las iglesias de las tierras de Aguiar de Pedraio,
Rabeda y de entre Miño y Arnoia, de fecha 25 de julio de 1318, pues la carta
está hecha en papel. Tras su lectura y con el consentimiento y autoridad de
dicho vicario, el notario auriense Miguel Pérez traslada el documento a
pergamino .............................................................................................................. 370

889 1320, marzo, 31, lunes. Ourense.


El canónigo auriense Martín Alfonso, morador en Cimadevila, entrega al
canónigo y canciller Alfonso Viviánez su testamento cerrado, ordenándole que
lo guarde y que en el momento de su muerte lo eleve a escritura pública ............ 371

890 1320, abril, 2, miércoles. Ourense.


Los herederos y cumplidores del fallecido canónigo Martín Alfonso –el
tesorero maestro Macías, el notario García Pérez y Martín Rella– se presentan
ante el vicario general del obispo auriense don Gonzalo, el canónigo García
Martínez, para solicitarle que ordene al canciller Alfonso Viviánez proceder a
la apertura del testamento del canónigo Martín Alfonso. El vicario accede y se
procede a su apertura, lectura y escritura, dándosele así la validez requerida

1251
como escritura pública .......................................................................................... 372

891 1320, abril, 4. Ourense.


El chantre, el arcediano de Limia, el tesorero y trece canónigos aurienses,
reunidos en cabildo, juran que, en caso de ser elegido como deán de Ourense
cualquiera de ellos, nunca reclamarán al cabildo las tierras de entre Miño y
Arnoia, Rabeda y Aguiar de Pedraio en modo alguno y que, si el deán que se
nombrase fuese de fuera de la comunidad capitular y reclamase dichas tierras,
el cabildo y cada uno de los capitulares intentarán impedirlo. Posteriormente,
los capitulares reunidos piden al notario Rodrigo Gutiérrez, que ha dado fe
pública de lo anterior, vaya a tomar juramento de lo mismo a don Pedro
González, arcediano de Búbal, y al canónigo Alfonso Martínez a sus casas
respectivas, donde están enfermos; el notario se presenta con los testigos que
estaban en capítulo y certifica que ambos juraron de la misma forma ................ 373

892 1320, abril, 5. Ourense.


Ante el cabildo auriense reunido y en presencia del obispo don Gonzalo, los
arcedianos de Castela y Baronceli juran no reclamar para sí las tierras de
entre Miño y Arnoia, Rabeda y Aguiar de Pedraio en caso de ser elegidos deán
de Ourense y, de serlo otra persona, procurar que permanezcan en poder del
cabildo, tal y como el día anterior habían jurado la mayor parte de los
capitulares ............................................................................................................. 374

893 1320, abril, 6. Ourense.


Testamento de Pedro González, arcediano de Búbal. Se acompaña de la
relación de deudas y deudores que tenía en el momento de la redacción del
testamento .............................................................................................................. 375

894 1320, abril, 10, jueves. Ourense.


Lectura y publicación, en el cabildo auriense, del testamento de Pedro
González, arcediano de Búbal, ante el canónigo y canciller auriense Alfonso
Viviánez por orden del canónigo García Martínez, vicario del obispo don
Gonzalo, a petición del chantre Juan Rodríguez, heredero y cumplidor del
testamento .............................................................................................................. 380

895 1320, diciembre, 15. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Juan
Domínguez y a su mujer, Marina Eanes, durante la vida de ambos más una voz
–que nombrará el cónyuge superviviente– el casal de Os Abeledos, en la
feligresía de San Vicente dos Abeledos, por una renta anual de la quinta parte
del pan y un modio de seara más, por derechuras, treinta sueldos de la moneda
blanca del rey don Fernando, dos capones y un lomo pagaderos por el día de
san Martín. Además, deberán dar al mayordomo un sueldo de León, un queso
pedernal, una docena de huevos, una gallina, un sextario de pan y un yantar en
la era. Con el casal también le entregan los cilleros que están junto a la iglesia
de San Vicente ....................................................................................................... 380

896 1321, febrero, 16. San Miguel de Soutopenedo.


Cláusulas testamentarias del obispo auriense don Gonzalo Núñez de Nóvoa
en las cuales, tras recitar el «Credo», ordena que lo entierren ante el altar de

1252
Santa María Nova de la catedral, donde yace Esteban Núñez Churruchao;
funda una capellanía, lega los casales de Baluga y Faro a su alumno Juan
«Bravo», e instituye al cabildo auriense como heredero y ejecutor del
testamento .............................................................................................................. 382

897 1321, octubre, 20. Terra de Aguiar.


Giraldo Estévez, hijo del difunto Esteban Pérez «de Centrós», vende por
novecientos maravedíes de la moneda portuguesa a Rodrigo Pérez, hijo del
difunto Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle, y a su mujer, Elvira Arias, el
casal de Rial, en San Miguel de Calvelle, que había heredado de su padre. El
casal está exento de toda carga, salvo del pago del diezmo ................................. 383

898 1322, julio, 17. Ourense.


El clérigo de coro Arias Pérez da Touza, como procurador del cabildo
auriense, reclama al alcalde Arias Eanes, morador en la rúa Nova, que tenía
arrendado del cabildo el lugar de Fontelo, los mil cien maravedíes que le
adeuda por atrasos en el pago de la renta. El cabildo le había arrendado el
lugar de Fontelo por una renta anual de setecientos maravedíes de la moneda
blanca del rey don Fernando, de los cuales Arias Eanes tan sólo pagaba
seiscientos cincuenta, por lo que le reclama los cincuenta maravedíes anuales
de diferencia por veintidós años de atrasos. También le requiere que labre bien
las heredades que tiene arrendadas en los lugares de Fontelo, Zaín y Noalla.
Ante está reclamación Arias Eanes responde que por el lugar de Fontelo sólo
debe pagar una renta anual de seiscientos cincuenta maravedíes y que las
heredades que tenía arrendadas las tenía bien labradas ...................................... 384

899 1323, enero, 14. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el chantre Juan Rodríguez, vicario del
deán Vasco Pérez, arrienda a Lorenzo Eanes Soterravellas y a su mujer,
Sancha Pérez, durante la vida de ambos, una leira de viña en As Laxeas, que
había tenido arrendada Pedro Moxena, por una renta anual de ciento diez
maravedíes de la moneda blanca del rey don Fernando. El matrimonio presenta
como aval del pago a Juan Martínez «Chantos» que, presente, accede serlo ...... 385

900 [1311-1323].
Cláusulas testamentarias de Gonzalo Eanes ................................................... 386

901 1323, marzo, 12.


El notario auriense Domingo Fernández, por orden del canónigo Pedro
Alfonso, vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Fernando Pérez,
capellán de Santa Eufemia, traslada varias cláusulas del testamento de
Gonzalo Eanes ....................................................................................................... 387

902 1323, mayo, 19. Ourense.


Lorenzo Eanes «de Celeiró», ciudadano auriense y heredero del canónigo
Macías Estévez, dona al cabildo auriense dieciocho sueldos leoneses de renta
sobre cuatro «exidos» en O Vilar, todas sus heredades en Puga, dos leiras de
viña y tres «piteiros» en Papón y el molino de O Carballo, en A Lonia –por el
que deben pagar cinco libras de foro al monasterio de Santa Comba de Naves–,
para dotar un aniversario el día Corpus Christi por el remedio del alma del

1253
canónigo Macías Estévez y la de los padres de éste, así como las de él mismo y
sus hermanos ......................................................................................................... 388

903 1323, junio, 22. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el chantre Juan Rodríguez, vicario del
deán Vasco Pérez, afora a Vasco Fernández, «baldreeiro», y a su mujer,
durante sus vidas, una viña en Pena Lontreira, con la condición de cultivarla
bien y plantar en ella higueras, por una renta anual de la cincuenta libras de la
moneda portuguesa. Se establece que en el caso de que esta moneda dejara de
correr en Ourense, en vez de las cincuenta libras deberán pagar veinte libras
de la moneda blanca del rey don Fernando .......................................................... 389

904 1323, agosto, 1. Papón.


El ciudadano auriense Lorenzo Eanes «de Celeiró» entrega al canónigo
Alfonso Viviánez, en representación del cabildo auriense, dos leiras de viña y
tres «piteiros» en Papón por los dieciocho sueldos leoneses de renta –situados
sobre las heredades de Puga, los «exidos» en O Vilar y el molino de O
Carballo– que había donado al cabildo para dotar un aniversario por la fiesta
de la Eucaristía para el remedio del alma del canónigo Macías Estévez y de los
padres de éste, así como las de él mismo y sus hermanos ..................................... 390

905 1323, septiembre, 10.


El notario auriense Domingo Fernández, por orden del canónigo Pedro
Alfonso, vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Fernando Pérez,
capellán de Santa Eufemia, traslada varias cláusulas del testamento de Martín
Pérez «de Pereira», de fecha 25 de julio de 1313 ................................................. 391

906 1323, octubre, 22. Ourense.


Fray Fernando Pérez de Ourense, guardián del convento de San Francisco
de Lugo y cumplidor del testamento del escudero Gonzalo Pérez Toudana,
entrega una carta de pago a Martín Pérez «Rella», morador en Ourense,
representante del cabildo auriense, conforme ha recibido de éste dos mil
doscientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa por la compra del
lugar de Belesar que había pertenecido a dicho escudero ................................... 392

907 1324, enero, 13. Ourense.


Pedro Martínez, capellán de la capilla que ordenó el canónigo auriense
Rodrigo Díaz, en presencia y con el consentimiento del deán Vasco Pérez y del
cabildo auriense, afora a perpetuidad a Miguel Domínguez da Fonte do Bispo y
a su mujer, Mayor Martínez, un solar en la rúa da Fonte do Bispo, que linda
con la rúa Nova y con la calle que va desde A Fonte do Bispo para A Cruz dos
Ferreiros, por una renta anual de veintiún sueldos de la moneda blanca del rey
don Fernando ........................................................................................................ 393

908 1324, enero, 16. Pousada (Ribela).


Gonzalo Núñez, hijo del fallecido García Núñez de Ribela, entrega como
arras a su futura esposa Teresa Lorenza, criada del clérigo Juan Lorenzo de
Cambeo e hija de Teresa Pérez de Sobrecedo, en tierra de Asma, la leira de
Savarigos, en la feligresía de San Xiao de Ribela, y quinientos maravedíes de la
moneda blanca del rey don Fernando. La leira, que se la entrega con todos sus

1254
castaños y árboles, linda con varias propiedades del monasterio de Santa
María de Oseira ..................................................................................................... 394

909 1324, abril, 27.


Pedro Bofón, morador en A Forcada, feligresía del monasterio de Santo
Estevo de Ribas de Sil, renuncia en María Eanes, madre de Rodrigo Martínez,
párroco de San Martiño de Sabadelle, una heredad que tenía aforada en Lama
Forcada por no poder labrarla ni asumir el pago de la renta .............................. 395

910 1324. Ourense.


Cláusulas testamentarias del maestro Macías, maestrescuela auriense ........ 395

911 1325, enero, 14. Ourense.


María Arias, viuda del escudero Vasco Rodríguez, con el fin de pagar las
deudas que éste había dejado, vende a su cuñado, el escudero Lope Rodríguez
de Sabadelle, una leira de viña en Os Agueiros, en la feligresía de San Martiño
de Sabadelle, que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, por doscientos
cuarenta maravedíes de la moneda portuguesa .................................................... 397

912 1325, enero, 16. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Fernando
Oárez, morador en A Merca, a su mujer María Girona, y a dos voces el casal
llamado de Pedro Touceira, en Suameixe, por una renta anual, al cabildo o al
que tuviera la renta de A Merca, de la tercera parte de lo que se coseche, salvo
de la tierra que planten de nuevo por la que pagarán la cuarta parte de la
cosecha durante los primeros dos años y la tercera parte en los siguientes.
Además pagarán anualmente, por derechuras, un buen carnero, tres
maravedíes de pan blanco, tres almudes de buen vino y tres celemines de
semillas para nabal pagaderos por el día de san Juan y deberán ser vasallos
del cabildo ............................................................................................................. 398

913 1325, febrero, 10. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Juan
Moogo, párroco de San Martiño de Pedrafita, durante su vida y a una voz, dos
leiras de viña en la feligresía de Santa María de Cristosende, una en Mazaira y
la otra en Santa Marta, por una renta anual de la tercera parte de la cosecha –
el vino en el lagar y los demás frutos de acuerdo con la costumbre de la tierra–,
más cuatro buenos capones y una cuarta de vino, pagaderos por el día de san
Andrés .................................................................................................................... 399

914 1325, marzo, 2. Ourense.


El deán Vasco Pérez, con el consentimiento del cabildo auriense, traspasa
al canónigo Alfonso Lorenzo unas casas de la rúa dos Arcediagos que él tenía
arrendadas del cabildo –que habían sido del canónigo Fernando Peláez-, con
la condición de que las tenga por la vida del deán y pague, en nombre del deán,
una renta de ciento cincuenta maravedíes de la moneda blanca del rey don
Fernando ............................................................................................................... 400

915 1325, marzo, 3. Ourense.


Los clérigos del coro a través de sus procuradores –el mayordomo Pedro

1255
Eanes, Esteban Fernández y Martín Domínguez– aforan a perpetuidad a Juan
Giráldez, canónigo de Ourense, un solar de casa con su «exido» en O Outeiro –
donde se suelen vender los cerdos y con el portal en la rúa do Outeiro– con la
condición de construír allí una casa, por una renta anual de dos maravedíes de
la moneda blanca del rey don Fernando, pagaderos el día de san Martín de
noviembre. Como aval del pago, el canónigo pone la casa que debe construir
en el solar .............................................................................................................. 401

916 1325, marzo, 4. Ourense.


Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Pedro Alfonso de
Prexigueiró por las que otorga al cabildo auriense cien sueldos sobre una
heredad en Cudeiro para dotar una misa cantada de réquiem ............................. 403

917 1325, marzo, 4. Ourense.


El canónigo auriense, Pedro Alfonso de Prexigueiró, entrega al notario
Domingo Fernández su testamento, redactado en papel, cerrado y sellado con
su sello, para que lo guarde y le dé pública forma tras su fallecimiento .............. 403

918 1325, marzo, 8. Ourense.


Los arcedianos Pedro Rodríguez, de Limia, y Bernardo Alfonso, de Búbal,
como cumplidores del testamento del canónigo Pedro Alfonso de Prexegueiró,
solicitan al vicario general del obispo auriense don Gonzalo, el doblero Pedro
Xianz, que se proceda a la apertura y lectura del testamento. El notario
Domingo Fernández, por orden del canciller Alfonso Viviánez, procede a su
apertura, lectura y escritura, dándosele así la validez requerida como escritura
pública ................................................................................................................... 404

919 1325, mayo, 6. Ourense.


El notario auriense Juan Eanes, por orden del canónigo Pedro Xianz,
vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Martín Domínguez, clérigo de
coro, traslada el acto de apertura, lectura y escritura del testamento del
canónigo auriense Pedro Alfonso de Prexigueiró, de 8 de marzo de 1325 .......... 405

920 1325, mayo, 27. Ourense.


Teresa Eanes, moradora en Reboredo do Cumial, hija de Marina Eanes,
moradora en Noalla, y del finado Juan Pérez, morador en Reboredo, en
presencia y con el consentimiento de su marido, Domingo Eanes, vende por
noventa maravedíes de la moneda portuguesa a Domingo Peláez y a su mujer,
María Eanes «Alvela», moradores en Ourense, en la rúa da Pixotaria, un
«piteiro» de viña en el término de Noalla, que debe foro de tercia a la capilla
de Santa María Madre ........................................................................................... 406

921 1325, noviembre, 6. Ourense.


El notario auriense Fernando Pérez, a petición de Juan Fernández,
canónigo y mayordomo del obispo don Gonzalo, en representación de éste y del
cabildo auriense, traslada la confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de
1228 de la concesión al obispo de Ourense del señorío sobre la ciudad dada
por Fernando II el 4 de diciembre de 1165. El traslado es autentificado,
además, por el canónigo Alfonso Viviánez, canciller de Ourense, y por el
notario apostólico Alfonso Lorenzo ...................................................................... 407

1256
922 1326, enero, 6. Ourense.
Los clérigos del coro, a través de sus procuradores Gonzalo Martínez
«Rella» y Martín Domínguez, aforan al labrador Miguel Domínguez «Foseiro»,
y a su mujer, Teresa Gómez, moradores en la rúa de Fonte Arcada, durante la
vida de ambos –a partir del día de santa Eufemia– una casa en esa misma
calle, junto a la torre de Fonte Arcada y con sus puertas hacía el arroyo, por
una renta anual de veintiseis libras de la moneda portuguesa, pagaderos por el
día de la Asunción; en caso de que la moneda portuguesa no se use en Ourense,
pagarán doce libras de la moneda blanca del rey don Fernando. El matrimonio
debe hacer, a su costa, una cámara de madera en el «sobrado», desde el centro
hacia las ventanas; la reparación de la casa correrá por cuenta de los foreros a
no ser que se derrumbe, en cuyo caso el arreglo será por cuenta de los clérigos
del coro. Además, se obliga a los foreros a dar fiadores sobre el pago anual de
la renta, los cuales deberán ser renovados anualmente ....................................... 408

923 1326, enero, 23. Ourense.


Los hermanos Gonzalo y Sancha Martínez, hijos de Martín Pérez
«Salomón» y de Estefanía Martínez, venden al cabildo auriense un solar en la
rúa da Corredoira, que sólo debe fumazgo, por tres mil ciento setenta y cinco
maravedíes de la moneda portuguesa. Se especifica que los hermanos se
comprometen a responsabilizarse ante cualquier posible demanda presentada
por Aldara Eanes ................................................................................................... 410

924 [1324-1326].
Cláusulas testamentarias del arcediano de Limia Pedro Rodríguez por las
que otorga a los capellanes de Santa Eufemia treinta maravedíes y una leira de
bacelo en A Forcadura, de foro de quinta, para que tengan, a él y a don James,
presentes en sus oraciones .................................................................................... 411

925 1326, octubre, 29. Ourense.


El clérigo auriense Juan Míguez se presenta ante el canciller Alfonso
Viviánez para que se proceda a la apertura y publicación del testamento del
arcediano de Limia, Pedro Rodríguez, quien lo había redactado en papel ante
el notario Lorenzo Domínguez. El testamento, cerrado y con tres sellos, es
presentado por el notario Lorenzo Domínguez, quien confirma que el arcediano
estaba en plenas facultades en el momento de su redacción y que fue redactado
en presencia de testigos, que se enumeran. Tras el testimonio del notario se
procede a su apertura, lectura y escritura, dándosele así la validez requerida
como escritura pública .......................................................................................... 412

926 1326, diciembre, 10. Ourense.


Mayor Eanes de Penavixía, viuda de Juan Alfonso, vende al cabildo
auriense, representado por el chantre Juan Rodríguez, vicario del deán Vasco
Pérez, la mitad de unas casas en la rúa Penavixía por la cantidad que le
adeuda al cabildo por el impago de varios años de renta de unas casas situadas
en la misma calle, por las que debe pagar una renta anual de veintidós libras
de la moneda blanca del rey don Fernando. El vicario, en nombre del cabildo,
le perdona la deuda a Mayor Pérez y la libra de la renta de las casas que
vuelven al cabildo. Se señala que las casas las habían comprado, ella y su
marido, a Urraca Alfonso, Arias Fernández y María Muñiz y que estaban libres

1257
de todo cargo, salvo fumazgo ................................................................................ 413

927 1326, diciembre, 10. Ourense.


El mayordomo Gonzalo Rella recibe para el cabildo auriense la mitad de
unas casas en la rúa de Penavixía que les había vendido Mayor Eanes .............. 414

928 1327, marzo, 7. Ourense.


El notario auriense Pedro Eanes, por orden del canónigo Pedro Xianz,
vicario del obispo don Gonzalo, y a petición de Esteban Lorenzo, capellán de
Santa Eufemia, traslada el acto de apertura, lectura y escritura del testamento
cerrado del arcediano de Limia Pedro Rodríguez, de 29 de octubre de 1326 ...... 414

929 1327, marzo, 8. Ourense.


El cabildo auriense, representado por su mayordomo, Gonzalo Martínez,
capellán de Santa María Madre, presenta una protesta contra Álvaro, portero
del obispo don Gonzalo, por haber entrado en las casas del mayordomo del
cabildo, en la rúa de Cima, y tomado pan de ración del que se da a los
canónigos para entregárselo a una manceba de doña Constanza Churruchaa,
diciendo que lo hacía por mandato del obispo, por la ración que el cabildo
debía entregar a doña Constanza .......................................................................... 415

930 1327, marzo, 9. Ourense.


Álvaro, portero del obispo auriense don Gonzalo, acude a las casas del
mayordomo del cabildo, Gonzalo Martínez, y le reclama el pan de ración para
entregárselo a doña Constanza Churruchaa: al negarse a dárselo, Álvaro coge
dos panes de ración por la fuerza, diciendo que lo hacía por mandato del
obispo, ante lo cual el mayordomo, en nombre del cabildo, presenta una
protesta .................................................................................................................. 416

931 1327, marzo, 18. Ourense.


Álvaro, portero del obispo auriense don Gonzalo, entra en las casas del
mayordomo del cabildo, Gonzalo Martínez, y toma por la fuerza gran cantidad
del pan de ración y se lo entrega a la manceba de doña Constanza Churruchaa,
diciéndole que era el pan de cuatro días. El mayordomo, en nombre de cabildo,
presenta su protesta ............................................................................................... 417

932 1327, junio, 2. Ourense.


Los canónigos aurienses Alfonso Viviánez y Alfonso Lorenzo reciben unas
casas en la rúa da Obra, que fueron del tesorero García Martínez, quien las
había comprado al clérigo de coro Juan Guiza, así como el resto de sus
propiedades por haberlas vendido su madre, Elvira Arias, sin requerir antes al
cabildo ................................................................................................................... 417

933 1327, junio, 2. Ourense.


El notario auriense Lope Sánchez, como procurador del cabildo, solicita las
llaves de unas casas, que fueron del tesorero García Martínez, al mercader
Pedro de Veiga y, tras entregárselas, procede a cerrar las casas y a entregar
las llaves a Gonzalo Martínez, mayordomo del cabildo, quien dice que las
recibe por los dos mil quinientos maravedíes que el tesorero debía al cabildo
en el momento de su muerte por distintas rentas .................................................. 418

1258
934 1327, junio, 7. Sevilla.
Alfonso XI exime a los clérigos de coro de la catedral auriense de San
Martiño y a los capellanes de la Trinidad del pago de los marcos de plata que
se recaudaban en las iglesias y cofradías del obispado de Ourense, ordenando
a Gonzalo González de Burgos, a Juan Vela y a todos los recaudadores que no
los cobren y devuelvan lo ya recaudado................................................................ 419

935 1327, julio, 5. Ourense.


García Eanes, capellán de la capilla fundada por el escudero Juan Pérez
«O Calvo», y Rodrigo Pérez, capellán de la capilla fundada por la monja del
convento de Santa Clara de Allariz, doña Aldonza, presentan ante los jueces
aurienses Lorenzo Domínguez y Gonzalo Eanes una carta del rey Alfonso XI,
dada en Sevilla el 7 de junio de 1327, por la que exime a los clérigos del coro y
a los capellanes de la Trinidad del pago de los marcos de plata que se debían
recaudar en las iglesias y cofradías del obispado de Ourense. Tras la lectura de
la carta por el notario auriense Lope Sánchez, los capellanes requieren a los
jueces que cumplan lo en ella contenido; éstos les contestan que así lo harán, al
igual que Miguel Pérez da Corredoira, cogedor de este pedido por el
recaudador Gonzalo González, quién se compromete a devolver lo que ya había
recaudado .............................................................................................................. 420

936 1327, septiembre, 5. Ourense.


Esteban Fernández y Pedro Estévez, clérigos de coro, jueces
compromisarios elegidos por las partes, emiten sentencia en el pleito que
enfrenta Arias Pérez y a su mujer, Catalina Eanes, moradores en la rúa da
Obra, con el sacristán Pedro Mogo, clérigo de coro, sobre una presa que el
matrimonio construye en el río Barbaña, en los molinos de Mariñamansa. El
sacristán argumentaba que la presa le causaba un gran daño en una viña que
tenía junto al río Barbaña. Los jueces, tras leer la escritura de compromiso
otorgada por las partes ante el notario auriense Pedro Martínez, y asesorarse
con hombre buenos y letrados, fallan a favor del matrimonio, ordenando que
prosiga la construcción de la presa al considerar que ésta no causa ningún
daño a la viñas del sacristán ................................................................................. 422

937 1327, septiembre, 20. Ourense.


Sancha Gutiérrez, moradora en O Outeiro, feligresía de San Mamede de
Puga, vende al obispo auriense don Gonzalo una leira de viña en ese lugar,
junto a la «pousa» del obispo, que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo,
por sesenta y dos libras de la moneda portuguesa ................................................ 423

938 1327, diciembre, 5. Ourense.


El mayordomo del cabildo auriense, Gonzalo Rella, por orden de Juan
Rodríguez, chantre y vicario del deán Vasco Pérez, entrega a perpetuidad al
carnicero Pedro Domínguez, morador en la rúa dos Brancos, y al mercader
Rodrigo Pérez, morador en la rúa de Cima, un solar situado entre las rúas de
Cima y la Corredoira ............................................................................................ 424

939 1328, enero, 19. Seixalbo.


Acuerdo entre Pedro Estévez, como procurador de los clérigos de coro, y
Juan Domínguez, marido de María Trigo, para poner fin al pleito que los

1259
enfrenta por el cobro de treinta sueldos de la renta sobre una viña y «chousa»
en Porteiro, feligresía de San Breixo de Seixalbo, que Juan Domínguez tenía
aforado del clérigo Domingo Pérez, quién se la había dejado en herencia a los
clérigos de coro; se acuerda, para terminar el litigio pendiente, que Juan
Domínguez tendrá de plazo hasta el próximo día de Pascua para pagar los
treinta sueldos que adeuda por el pago de la renta del año 1326, y que en
adelante pagará los treinta sueldos anuales por el día de san Martín. Juan
Domínguez ofrece como garantía del pago la viña y «chousa» de Porteiro
además de todos los bienes que tiene aforados del difunto Domingo Pérez ......... 425

940 1328, marzo, 24.


Traslado notarial realizado por el notario apostólico Alfonso Lorenzo,
canónigo auriense, el canciller episcopal Alfonso Viviánez, también canónigo
auriense, y el notario público de la ciudad de Ourense Miguel Pérez a petición
del abad de Celanova y con autoridad del obispo don Gonzalo de la concesión
que el obispo auriense don Lorenzo hizo a don Pedro, abad de Celanova y a sus
sucesores, de la dignidad de vicearcediano, realizada el 15 de mayo de 1221.
El obispo auriense, reunido en sínodo diocesano, había requerido al abad de
Celanova que presentase el documento; como el diploma no fue encontrado en
el monasterio de Celanova, se expidió este traslado sobre el original existente
en la catedral ......................................................................................................... 427

941 1328, mayo, 12. Ourense.


Juan Míguez, morador en Sequeiros, feligresía de Santiago de Gustei, hijo de
Miguel Martínez, vende por doce libras de la moneda portuguesa al carpintero
Miguel Pérez y a su mujer, Marina Pérez, moradores en Gustei, la renta de una
cuarta de vino –medida por «quarta dereyta de tres almudes» de lagar– que
han de pagar anualmente Domingo Martínez «Sutil» y Pedro Peláez «Bugallo»,
moradores en A Lagea, y la tercera parte de un terreno en Cabo de Vila ........... 429

942 1328, mayo, 23. Ourense.


El chantre Juan Rodríguez, capellán de la capilla que fundó el canónigo
Pedro Bochechas, por orden y con el consentimiento del deán y del cabildo
auriense, afora a perpetuidad al carnicero Juan Mourín y a su mujer, Mayor
Pérez, y a Juan Domínguez de Caldelas, carnicero de Ourense, y a su mujer,
Teresa Fernández, a cada matrimonio en su mitad, un terreno y viña en Pena
Redonda, que deben plantar de viña y abonarlo, por una renta anual de la
quinta parte de la cosecha ..................................................................................... 430

943 1328, junio, 18.


El notario auriense Alfonso Pérez, a petición de Gonzalo Martínez,
mayordomo del cabildo de Ourense, y con autoridad de Pedro Xianz, canónigo
y vicario general del obispo don Gonzalo, traslada la venta realizada el 27 de
septiembre de 1300 por Gonzalo Eanes, vecino de Ourense, al mercader Pedro
Tomé y a su mujer, María Pérez, de dos leiras de viña en A Carballeira ............ 432

944 1328, septiembre, 4. Ourense.


El carnicero Domingo Martínez «de Aguiar», morador en la rúa dos
Brancos, vende al pescadero Pedro Eanes, morador en la Cruz dos Ferreiros, y
a su mujer, Dominga Eanes «de Montes», una leira de viña en Riozó, junto al

1260
río, en la feligresía de San Breixo de Seixalbo, que debe foro de tercia al
obispo, por doscientos maravedíes de la moneda portuguesa .............................. 432

945 1328, diciembre, 7. Reboredo.


El escudero Rodrigo Pérez, hijo del difunto Rodrigo Arias, caballero de
Sabadelle, y su mujer, Elvira Arias, venden a su hermano Lope Rodríguez el
casal de Rial, en la feligresía de San Miguel de Calvelle, por novecientos
maravedíes de la moneda portuguesa. El casal se lo habían comprado en 1321
al escudero Giraldo Estévez y en el momento de la venta estaba aforado a
Domingo Eanes das Quintas y a su mujer, Sancha Fernández ............................. 433

946 1328, diciembre, 9. Ourense.


El cabildo auriense, en función del pacto que había realizado con el
doblero Lorenzo Eanes «Periquiño» sobre los bienes del fallecido canónigo
Macías Estévez, cede al doblero y a dos voces la mitad de dichos bienes ............ 434

947 1328, diciembre, 14. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán don Vasco Pérez, afora a
perpetuidad a Pedro Eanes «Pintador», morador en la rúa Nova, el bacelar de
Montealegre, que está sobre la cortiña da Fonte, que se extiende desde las
casas del lugar de Montealegre hasta la parte alta del monte, encima del
«penedo» de Carpazás, además de un monte y un solar, en los cuales ha de
construir casas en las que viva. Como renta habrá de pagar anualmente la
tercera parte de la cosecha, un capón por el día de san Martín además de
satisfacer el pago del diezmo. El forero ha de plantar de viña el monte en los
cuatro años siguientes, deberá elaborar estiércol para las viñas y levantar un
muro o cerca en la parte alta del camino y del monte, además está obligado a
dar posada a la persona que tenga arrendado el lugar de Montealegre cuando
se lo solicite ........................................................................................................... 435

948 1328, diciembre, 17. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora al correero
Juan de Milmanda y a su mujer, Mayor de Villas, la casa «do Regueiro», en la
rúa das Chousas, por una renta anual de diez libras. La reparación de la casa
correrá por cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe en cuyo caso su
reparación será realizada por el cabildo .............................................................. 437

949 1329, enero, 9. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora al clérigo de
coro Macías Pérez, tenenciero de la capilla fundada por el arcediano don
Pedro Fafiño, y a dos voces, unas casas en la rúa da Obra. Macías Pérez
deberá reedificar las casa con buenas paredes, buena madera y con un
«sobrado», todo ello supervisado por dos hombres buenos del cabildo auriense.
A su muerte, las voces que hereden el foro pagarán cien sueldos de la moneda
blanca del rey don Fernando por el día de santa Eufemia. En caso de que las
casas volvieran a caer le correspondería al clérigo Macía Pérez o a sus voces
reconstruirlas. Se señala que la capilla era muy pobre, pues tan sólo poseía
estas casas, que estaban caídas en el momento de realizar el foro, y una viña en
Afonsillón ............................................................................................................... 437

1261
950 1329, enero, 19. Ourense.
El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Pedro
Domínguez y a su mujer, Sancha Pérez, moradores en Calvos, feligresía de
Santa Cruz da Rabeda, y a dos voces una viña en la feligresía de San Salvador
de Noalla, que había tenido Pedro Fernández, por una renta anual de la
tercera parte de lo que se coseche. El matrimonio deberá construir en la
«testeira» de la viña un molino, por el cual pagarán anualmente por renta al
cabildo cuatro fanegas de centeno y dos de maíz, medidas por la fanega de
Ourense .................................................................................................................. 439

951 1329, febrero, 3. Sabadelle.


Teresa Arias de Sabadelle, hija de Arias Pérez de Costela, vende a Aldonza
Rodríguez, hija del caballero Rodrigo de Sabadelle, la mitad de una leira de
terreno, sobre el camino que va de O Pumar para Medellas, que es de foro de
sexta y está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, por catorce libras de la
moneda portuguesa. Teresa Arias había obtenido esta leira de Pedro Eanes de
Cachalvite a cambio de una heredad en Fonte do Mato ....................................... 440

952 1329, marzo, 20. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por deán Vasco Pérez, afora a Marina Pérez,
hija de Pedro Peláez y Dominga Eanes, y a dos voces un casal en Moás, en el
cual viven sus padres –no podrá ostentar la titularidad del foro hasta la muerte
de su padre– por una renta anual de la tercera parte del pan que se coseche y
la cuarta parte de lo que roture más, por derechuras, once sueldos leoneses y
dos capones, pagaderos por Pascua; deberá entregar en la era, al mayordomo
que acuda a mallar el pan, una gallina y diez huevos. Pagará por luctuosa el
mejor buey que posea ............................................................................................ 440

953 1329, abril, 10. Ourense.


María Eanes do Couso y su hijo, Gómez Eanes, venden al carpintero
Miguel Pérez, morador en Gustei, y a su mujer, Marina Pérez, dos leiras en el
lugar de Losín, feligresía de Santiago de Gustei que están exentas de cargo
alguno, salvo diezmo, por veinte libras de la moneda portuguesa ....................... 442

954 1329, abril, 18. Ourense.


El notario auriense Domingo Núñez, a petición de los jueces Rodrigo Arias
y Gómez Pérez y con autoridad del canónigo Pedro Xianz, vicario general del
obispo don Gonzalo, traslada la sentencia dictada por Alfonso Gómez, merino
mayor en Galicia, y Fernando Eanes, alcalde del rey, sobre el pleito que
enfrenta a ¿Alfonso Fernández, morador en Ourense, en su nombre y en el de
los otros moradores de la ciudad?, con García Pérez de Brancos, arrendador
del portazgo, por el cobro del portazgo del vino a los moradores de la ciudad
de Ourense ............................................................................................................. 443

955 1329, mayo, 12. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, se opone a que el
obispo conceda dos capillas a Juan Eanes, en sustitución de Domingo Eanes.
Estas capillas debían ser concedidas conjuntamente por el obispo y el cabildo
auriense; sin embargo, tras haber sido nombrado Domingo Eanes como
capellán de Santa Eufemia, el obispo se las otorga a Juan Eanes sin solicitar

1262
previamente el consentimiento del cabildo ........................................................... 444

956 1329, mayo, 25. Ourense.


El notario auriense Miguel Pérez traslada, a petición del vicario del obispo
y del deán auriense, la confirmación de Alfonso IX de [mayo] de 1228 del
privilegio concedido a la iglesia auriense por Alfonso VII el 15 de mayo de
1131 en que le permitía repoblar la ciudad, le entregaba su señorío y eximía a
los pobladores de portazgo en la Limia, según los buenos fueros de Allariz; y la
confirmación de Alfonso IX de 19 de mayo de 1228 de la concesión del señorío
sobre la ciudad de Ourense a la iglesia auriense de 4 de diciembre de 1165 ...... 445

957 1329, septiembre, 1. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Juan
Macías, notario de Castelo Ramiro, a su mujer, Marina Pérez, y a dos voces
una «chousa» en la Burga –junto al «exido» de unas casas que el matrimonio
tiene aforadas del cabildo y lindante con la calle que va para el baño– con la
condición de labrarla y construir en ella una casa, en la parte superior de la
«chousa», adosada a las casas pertenecientes al cabildo. Como renta anual
pagarán veintiuna libras de la moneda blanca del rey don Fernando, la mitad
por san Juan Bautista y la otra mitad por la Asunción ......................................... 446

958 1329, octubre, 22. Ourense.


Juan Martínez «Rapatoxos», de Xubande, vende por quinientos maravedíes
de la moneda portuguesa al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle todas las
propiedades que posee en la feligresía de San Martiño de Sabadelle, en
Xubande y en toda la tierra de Aguiar –salvo el casal del monasterio de Santa
María de Montederramo, en Xubande–; algunas de ellas son foreras del
monasterio de Santo Estevo de Ribas de Sil .......................................................... 448

959 1329, noviembre, 16. Mosteiro de San Pedro de Rocas.


El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del difunto caballero
Rodrigo Arias, afora a su madre Aldonza Rodríguez, durante su vida, su quiñón
en la cortiña de Sabadelle, por una renta anual de una fanega de centeno ......... 449

960 1329, noviembre, 16. Mosteiro de San Pedro de Rocas.


Aldonza Rodríguez de Sabadelle, viuda de Rodrigo Arias, caballero de
Sabadelle, vende a su hijo Lope Rodríguez de Sabadelle su quiñón en la cortiña
de Sabadelle, junto a la «congostra» por la que se va a la fuente, por
trescientos maravedíes de la moneda portuguesa y con la obligación de pagar
diezmo .................................................................................................................... 450

961 1330, enero, 16. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora al sastre
Domingo Eanes, a su mujer, Constanza Eanes, y a una voz las casas en las que
ya viven, en O Campo, con la condición de que las rehagan a la vista de dos
hombres buenos y paguen una renta anual veinte libras de la moneda del rey
don Fernando por el día de santa Eufemia. Se establece que en el caso de que
las casas se derrumbaran la reedificación correría a cargo del cabildo ............. 450

1263
962 1330, enero, 19. Ourense.
El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora Alfonso
Domínguez Bofón y a su mujer, María Domínguez, durante la vida de ambos
más una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– una casa en la rúa das
Chousas por una renta anual de dieciséis libras de la moneda blanca del rey
don Fernando, pagaderas por el día de santa Eufemia, además del fumazgo
acostumbrado. La reparación de la casa correrá por cuenta de los foreros a no
ser que se derrumbe, en cuyo caso su arreglo será por cuenta del cabildo ......... 451

963 1330, abril, 3. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Fernando
Eanes «Guedella» y a su mujer, Teresa Eanes, durante la vida de ambos más
una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– una casa con su «exido» en
la rúa do Vilar, que fue de Juan de Astariz y, de su mujer, Urraca Pérez, y en la
que había vivido el maestro de escuela Gonzalo García, con la condición de
levantar las paredes y de hacer en el «exido», a la puerta de la casa, un tendal
cubierto de teja, bajo la supervisión de dos hombres buenos. Como renta anual
deberán pagar dieciséis libras de la moneda blanca del rey don Fernando. En
caso de derrumbe, el arreglo correrá por cuenta del cabildo .............................. 452

964 1330, junio, 12. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a Tomás
Eanes, hombre del canónigo auriense Alfonso Viviánez, y a su mujer, Teresa
Pérez, durante la vida de ambos más una voz –que nombrará el cónyuge
superviviente– una casa en la Cruz dos Brancos, con la condición de repararla
y levantar en ella un «sobrado», que vaya desde la puerta de la calle hasta la
puerta del «exido», por una renta anual de veinticinco libras de la moneda
blanca del rey don Fernando pagaderas por el día de santa Eufemia. En caso
de derrumbe el arreglo de la casa correrá por cuenta del cabildo ...................... 454

965 1330, octubre, 9. Parderrubias.


El obispo auriense don Gonzalo arrienda a Gómez Lorenzo, párroco de la
iglesia de San Mamede de Puga, por seis años, de san Juan a san Juan, los
frutos de las dos tercias partes de la iglesia de San Mamede que le
corresponden por la renta de Puga que tiene del cabildo, por lo que habrá de
pagar anualmente, por el día de Pascua, setecientos cincuenta maravedíes de
la moneda portuguesa. En caso de no pagar en plazo, se añadirán dos
maravedíes por cada día que se retrase el pago ................................................... 455

966 1330, diciembre, 3. O Vao.


El canónigo Alfonso Viviánez en presencia de Pedro Xianz, tesorero y
vicario del obispo don Gonzalo, recibe en nombre del cabildo una viña en O
Vao, más allá de la horca, hacia el río; lo hace porque el caballero Fernando
Rodríguez, que tenía aforada del cabildo durante su vida esta viña y unas casas
en la rúa da Corredoira, se había emplazado con la orden de Santiago para
dejarle estos bienes y otras posesiones después de su muerte, contraviniendo
así lo establecido en su escritura de foro .............................................................. 456

967 1330, diciembre, 3. Ourense.


El canónigo Alfonso Viviánez en presencia de Pedro Xianz, tesorero y

1264
vicario del obispo don Gonzalo, recibe en nombre del cabildo unas casas en la
rúa da Corredoira, en las que moraban el judío Rabiaco y su mujer doña
Clara, lo hace porque el caballero Fernando Rodríguez, que tenía aforada del
cabildo durante su vida esta casa, había realizado emplazamiento con el
monasterio de la Orden de Santiago para dejárselas después de su muerte. El
canónigo procedió a cerrar las casas, entregó las llaves a doña Clara y fijó una
sanción de cien maravedíes para aquel que entrase en ellas sin la autorización
del cabildo ............................................................................................................. 457

968 1330, diciembre, 14. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, arrienda al sastre
Miguel Eanes y a su mujer, Teresa Pérez, moradores en Ourense, durante sus
vidas, unas casas con su tienda en la rúa das Tendas, en las que había vivido el
sastre Domingo Pérez, que están ubicadas contra O Campo, en la esquina de la
calle, por una renta anual de cincuenta libras de la moneda blanca del rey don
Fernando, pagaderas por el día de santa Eufemia. El matrimonio arrendatario
pone como fiador del pago de la renta al notario Domingo Eanes de Piñor
quien, presente, manifiesta su consentimiento. La reparación de la casa correrá
por cuenta de los arrendatarios a no ser que se derrumbe en cuyo caso su
arreglo será por cuenta del cabildo ...................................................................... 457

969 1330, diciembre, 31. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Martín Domínguez, párroco de
la iglesia de San Pedro de Cudeiro, unas heredades en A Golfa, feligresía de
San Pedro de Cudeiro, que fueron del canónigo Pedro Alfonso de Prexigueiró,
quien las había heredado de su padre, Alfonso Domínguez «Cudeiro». Como
renta pagará anualmente, cuatro libras de la moneda blanca del rey don
Fernando por el día de san Martín ....................................................................... 458

970 1331, enero, 7. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, arrienda a Juan
Domínguez, morador en Seixalbo, y a su mujer, Marina Eanes, durante sus
vidas, cuatro leiras de viñas y una casa con su lagar en Seixalbo, que habían
pertenecido a Francisco Vázquez, y que había tenido arrendadas del cabildo el
canónigo Martín Fernández do Campo, por una renta anual de ¿veinticinco
libras? de la moneda blanca del rey don Fernando, que pagarán en dos plazos,
la mitad el día de san Martín y la otra mitad el de la Asunción,
independientemente de los desastres atmosféricos que puedan acontecer. El
matrimonio arrendatario pone como fiador del pago de la renta al
pescaderoJuan Fernández, morador en Ourense, en la rúa da Praza, quien,
presente, manifiesta su consentimiento ................................................................. 460

971 1331, febrero, 19. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a perpetuidad
a Pedro Pérez, morador en Cimadevila, y a su mujer, Dominga Estévez, siete
leiras de viña en el término de Ourense y dos «piteiros» en Barrocás, por una
renta anual de la mitad de lo que cosechen por las leiras de viña y por los dos
«piteiros» foro de quinta. El cabildo auriense había recibido estas fincas al
haberlas vendido el anterior forero, fray Juan da Aira, al hornero Rodrigo
Pérez sin requerir antes al cabildo ........................................................................ 461

1265
972 1331, abril, 10. Ourense.
El notario auriense Miguel Pérez, a petición de Gonzalo Martínez,
mayordomo del cabildo auriense, y con autoridad del tesorero don Pedro
Xianz, vicario general del obispo don Gonzalo, traslada la sentencia dictada en
1252 por jueces compromisarios sobre el pleito que enfrentaba a los párrocos
de Santa Cruz de Rabeda y San Xurxo da Touza por las rentas eclesiásticas de
los habitantes del lugar de Calvos ........................................................................ 462

973 1331, mayo, 12. Trujillo.


Alfonso XI ordena a su alcalde y juez en Ribadavia, Fernando Díaz, que se
desplace a la ciudad de Ourense para dirimir el pleito entre la iglesia y el
concejo de Ourense sobre el derecho del obispo a nombrar un juez tras el
fallecimiento de un juez titular en el ejercicio de su cargo. El rey le ordena que,
en caso de que las partes no lleguen a acuerdo, averigüe entre los vecinos cual
es la costumbre de la ciudad y dicte sentencia. Asimismo, ordena a Pedro
Fernández de Castro, adelantado mayor de Galicia, que haga cumplir la
sentencia ................................................................................................................ 463

974 1331, mayo, 22. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán don Vasco Pérez, afora al
notario auriense Gonzalo Pérez do Mato y a cuatro voces unas casa, con su
«exido», en la rúa Nova, por una renta anual de cinco maravedíes de la
moneda blanca del rey don Fernando ................................................................... 465

975 1331, junio, 10. Ourense.


El obispo don Gonzalo, reunido en concejo, establece que la iglesia y el
concejo auriense no están obligados a dar yantar al rey, salvo cuando viniese
en persona a la ciudad. En ese caso, le entregarían un yantar por la iglesia y
otro por el concejo, consistiendo éste último en tres sueldos y una escudilla por
cada casa. Señala asimismo que el concejo no está obligado a dar yantar a los
merinos ni a los adelantados y, en este sentido, protesta porque el concejo
había pagado yantar al adelantado don Pedro Fernández de Castro, señalando
que esta acción no debía ir en perjuicio de la iglesia auriense ............................ 466

976 1331, julio, 1. Ourense.


Sentencia emitida por Fernando Díaz, juez de Ribadavia y alcalde del rey,
designado por Alfonso XI para dirimir el pleito que enfrenta a la iglesia
auriense con el concejo de Ourense por el nombramiento de un juez. La causa
había comenzado cuando al fallecer el juez ourensano Pedro de Veiga el
obispo don Gonzalo y el cabildo nombraron como juez a Juan Rodríguez. El
concejo no acepta este nombramiento, argumentando que la iglesia auriense
tiene la facultad de nombrar, cada primero de enero, los cuatro jueces de la
ciudad, pero que en el caso de que uno de ellos falleciera en el ejercicio de su
cargo, la costumbre establece que éste pueda nombrar a su sucesor por el
tiempo que reste hasta cumplirse el año, habiendo Pedro de Veiga designado a
Pedro Macía. La iglesia de Ourense, por su parte, alega que tiene derecho a
nombrar un nuevo juez en cualquier momento. El juez real, tras realizar
pesquisas entre los vecinos y revisar la documentación presentada por las
partes, falla a favor de la iglesia de Ourense ........................................................ 467

1266
977 1331, agosto, 25. Ourense.
Los clérigos de coro Pedro Lorenzo y Pedro Eanes, procuradores de los
clérigos de coro, aforan a Domingo Eanes y a su mujer, María Pérez, naturales
de Triós, y a Juan Pérez de Cimadevila y a su mujer, María Eanes, en sus
vidas, una casa en la ciudad de Ourense, en la rúa de Cimadevila, por una
renta anual de diez libras de la moneda del rey don Fernando, pagaderas por
el día de san Andrés, además del fumazgo acostumbrado. La reparación de la
casa correrá por cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe en cuyo caso
su arreglo será por cuenta de los clérigos del coro, a quienes también les
corresponde el pago de un aniversario anual situado sobre dicha casa, cuya
cantidad no se especifica ....................................................................................... 470

978 1331, octubre, 25.


El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre
del cabildo auriense, a causa de la muerte de la forera Juana Núñez, unas
casas y unas viñas en Moura que el obispo Gonzalo Daza y Osorio había
comprado a Juan Piñeiro; una viña en Casasoá, en Portocelo; unas casas en
Cimadevila, en las que vivía Domingo Leal; unas leiras en Rairo; una viña en
Pena Iglesia; dos heredades en Pontelle, en Santo André de Rante. Todos estos
bienes habían pertenecido al obispo Gonzalo Daza y Osorio .............................. 471

979 1331, octubre, 25.


El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre
del cabildo auriense, una viña y unas casas en Moura, que el obispo don
Gonzalo Daza y Osorio había comprado a Fernando Carraio ............................ 472

980 1331, octubre, 25.


El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre
del cabildo auriense, una viña en Portocelo, en el termino de Casasoá, que
había pertenecido a Miguel Pérez ......................................................................... 472

981 1331, octubre, 25.


El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre
del cabildo auriense, una viña en Pena Iglesia, que había pertenecido a
Fernando Martínez ................................................................................................ 473

982 1331, octubre, 25.


El mayordomo Pedro Estévez y el portero Juan García reciben en nombre
del cabildo auriense, dos leiras de viña en Pontella, en la feligresía de Santo
André de Rante, que habían pertenecido a Miguel Pérez y las leiras que habían
sido de Teresa Méndez en Rairo ............................................................................ 473

983 1331, noviembre, 8. Ourense.


Cláusulas testamentarias de Lorenzo Eanes, cocinero del obispo ................. 474

984 1331, diciembre, 6. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Vasco Pérez, afora a perpetuidad
al chantre Juan Rodríguez un casal en Conchouso, feligresía de San Xoán de
Ourantes, en el que solían vivir Juan Pérez, su mujer, María Eanes, y sus hijos,
con la obligación de cultivar las tierras y habitar las casa. Como renta anual

1267
pagará la tercera parte de la cosecha de pan y vino además entregará por el
día de san Martín seis maravedíes y medio de la moneda blanca del rey don
Fernando por las casas, las «chousas», el nabal y otros frutos que recogiera .... 475

985 1332, enero, 1.


Las hermanas María y Sancha Domínguez, hijas del fallecido Domingo
Peláez García de Gustei, en presencia y con el consentimiento de sus maridos,
Juan Lorenzo y Domingo Peláez, venden a Miguel Pérez de Gustei y a su
mujer, Marina Pérez, un terreno en Cabo de Vila, que está exento de cargo
alguno, excepto diezmo, por trescientos sueldos de la moneda portuguesa ......... 476

986 1332, febrero, 11. Ourense.


El notario auriense Domingo Martínez, por orden del canónigo Pedro
Xianz, tesorero y vicario del obispo don Gonzalo y a petición de Mayor Míguez,
traslada varias cláusulas del testamento del cocinero del obispo Lorenzo
Eanes, de 8 de noviembre de 1331 ........................................................................ 477

987 1332, abril, 15. Ourense.


El capellán de ¿Santa Eufemia? afora a Pedro Eanes y a su mujer,
¿durante sus vidas y a una voz?, un solar, en la cual han de hacer una casa,
por una renta anual de seis libras de la moneda blanca del rey don Fernando,
pagaderas por el día de santa Eufemia ................................................................. 478

988 1332, mayo, 16. Ourense.


El notario auriense Miguel Pérez traslada varias cláusulas del testamento
del obispo auriense don Gonzalo Núñez de Nóvoa por orden del tesorero Pedro
Xianz, vicario en sede vacante, a petición de Juan Bravo, alumno de dicho
obispo. El vicario recuerda, al dar la orden, que el cabildo ha renunciado
expresamente a la herencia que le ha dejado el prelado y a ejecutar lo
ordenado en su testamento .................................................................................... 479

989 1332, mayo, 25. Burgos.


Alfonso XI, a petición del cabildo auriense, ordena a los oficiales y justicias
del reino de Galicia que no permitan que los recaudadores demanden yantares
al cabildo auriense ................................................................................................ 480

990 1332, agosto, 3. Ourense.


El cabildo auriense afora a Esteban Míguez y a su mujer, María Martínez,
durante sus vidas, las de sus hijos y nietos, dos casales en el lugar de San Fiz,
feligresía de San Mamede de Puga, que ya trabaja el matrimonio, con la
condición de edificar en ellos casas y cultivarlos. Como renta anual pagarán la
tercera parte de la cosecha de pan, vino, lino y legumbres –el pan lo han de
llevar al cillero capitular de Puga y el vino al lagar– más, en concepto de
derechura, diez maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso, dos
capones, ocho celemines de trigo y dieciséis celemines de «eyradigo» que
entregarán el día de san Martín. Se establece que el foro ha de tener solamente
dos titulares, que serán vasallos del cabildo ......................................................... 481

991 1332, agosto, 3. Ourense.


El cabildo auriense afora a Martín Domínguez, morador en San Fiz, y a su

1268
mujer, María Eanes, durante sus vidas, las de sus hijos y nietos, un casal en el
lugar de San Fiz, feligresía de San Mamede de Puga, que con anterioridad
había tenido el difunto Domingo Eanes, con la condición de edificar en él casas
y cultivarlo. Como renta anual pagarán la tercera parte de la cosecha de pan,
vino, lino y legumbres; el pan lo han de llevar al cillero capitular de Puga y el
vino al lagar. Además, han de pagar por el día de san Martín, en concepto de
derechura, diez maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso, dos
capones, ocho celemines de trigo, dieciséis celemines de «eyradigo» y media
«cárraga de fachas». Se establece que el foro ha de tener solamente un titular,
que será vasallo del cabildo .................................................................................. 483

992 1332, agosto, [3. Ourense].


El cabildo auriense afora a Alfonso Eanes, morador en San Fiz, y a su
mujer, María Pérez, durante sus vidas, las de sus hijos y nietos, un casal en el
lugar de San Fiz, feligresía de San Mamede de Puga, que con anterioridad
había tenido el difunto Esteban Vázquez, con la condición de edificar en él
casas y cultivarlo. Como renta anual pagarán la tercera parte de la cosecha de
pan, vino, lino y legumbres, el pan lo han de llevar al cillero capitular de Puga
y el vino al lagar. Además, han de entregar por el día de san Martín, en
concepto de derechuras, diez maravedíes de la moneda blanca del rey don
Alfonso, dos capones, ocho celemines de trigo, dieciséis celemines de
«eyradigo» y media «cárraga de fachas». Se establece que el foro ha de tener
solamente un titular, que será vasallo del cabildo ................................................ 484

993 1332, agosto, 18. Prexigueiró.


Domingo Pérez de Silvela, morador en Vilarchao, feligresía de San Miguel de
Calvelle, y su mujer, Dominga Eanes, que no está presente, venden al escudero
Lope Rodríguez de Sabadelle todas las propiedades que poseen en la feligresía
de San Miguel de Calvelle y en Vilarchao, que están cargadas con el pago de
diezmo, por quinientos cincuenta maravedíes de la moneda portuguesa.
Domingo Pérez debía esta cantidad a Lope Rodríguez desde hacia tiempo,
razón por la cual Lope Rodríguez ya estaba disfrutando de estas propiedades;
con la venta el escudero adquiere la propiedad plena y Domingo Pérez queda
liberado de su deuda .............................................................................................. 485

994 1332, octubre, 8. Pedraio.


El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle entrega una carta de pago a
Domingo Pérez de Silvela y a su mujer, Dominga Eanes, moradores en
Vilarchao, conforme ha recibido todo cuanto éstos le debían hasta la fecha ....... 487

995 1332, octubre, 8. Pedraio.


Dominga Eanes, mujer de Domingo Pérez de Silvela, ratifica la venta que
había hecho su cónyuge al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle de las
propiedades que poseían en la feligresía de Calvelle ........................................... 487

996 1332, noviembre, 13. Convento de San Francisco de Ourense.


Pedro Domínguez «Sequeiros», morador en Ourense, perdona a Lope
Rodríguez, escudero de Aguiar, hijo de Rodrigo Arias y Aldonza Rodríguez,
todas las querellas que le tenía interpuestas, especialmente la que le interpuso
por haberse llevado a su hija, Eufemia Pérez, del lugar donde vivía, Santa

1269
Mariña do Monte ................................................................................................... 488

997 1333, febrero, 3, miércoles.


Vivián Pérez «Rey» vende a Miguel Pérez «Carpenteiro», morador en
Gustei, y a su mujer, Marina Pérez, una cortiña en Cabo de Vila, que debe foro
de media al cabildo auriense, por ocho libras de la moneda portuguesa ............. 489

998 1333, febrero, 22. Calvelle.


Domingo y Teresa Martínez, hijos de Martín Domínguez, y María y Teresa
Domínguez, hijas de Domingo Eanes y de Marina Xes, todos ellos de
Vilarchao, venden al escudero Lope Rodríguez, hijo del caballero de Sabadelle
Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez, todas las heredades que poseen en la
feligresía de San Miguel de Calvelle –excepto el quiñón que tenían María y
Teresa Domínguez en las viñas de Marnel, As Lagoas y Verea– todas ellas
exentas de cargo alguno, salvo diezmo, por doscientos maravedíes de la
moneda blanca del rey don Alfonso ...................................................................... 490

999 1333, febrero, 27. Prexigueiró.


Alfonso y Juan Domínguez, moradores en Riodebodas, venden al escudero
Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias y de Aldonza
Rodríguez, todas las propiedades que poseen en la feligresía de San Miguel de
Calvelle, por trescientos ochenta maravedíes de la moneda portuguesa. Estas
propiedades están exentas de toda carga, salvo diezmo ....................................... 491

1000 1333, mayo, 3. Ourense.


Mayor González, moradora en la rúa de Penavixía, hija de Gonzalo
Fernández, en presencia y con el consentimiento de su marido, Domingo
Martínez, y su hermana, Eufemia González, venden a Pedro Domínguez dos
Brancos y a su mujer, Dominga Eanes, en una mitad, y al mercader Rodrigo
Pérez y a su mujer, Mayor Domínguez, en la otra, dos leiras de viñas que
habían heredado de su padre en el termino de Ourense, junto al Regueiro
Foxado, por seiscientos cuarenta maravedíes de la moneda blanca del rey don
Alfonso ................................................................................................................... 492

1001 1333, junio, 17. Ourense.


El zapatero Pedro Martínez, morador en la rúa da Aira do Bispo, y su
mujer, Teresa Míguez, venden por cien maravedíes de la moneda blanca del rey
don Alfonso al pescadero Pedro Eanes, morador en la rúa da Pixotaria, y a su
mujer, Dominga Eanes, tres leiras de viña en Fonte Caada, en término de
Seixalbo, cargada con un foro de cuarta debido al obispo auriense y el pago
del diezmo .............................................................................................................. 493

1002 1333, junio, 18. Sevilla.


Alfonso XI, con la reina doña María y el infante don Fernando, a petición
del arcediano auriense Pedro Suárez, confirma a la iglesia de Ourense el
privilegio de 15 de septiembre de 1291 en que Sancho IV, a su vez, confirma la
confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia concesión de
28 de septiembre de 1190 de los derechos de la iglesia sobre la ciudad y su coto
según los tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando II; y la carta de
Fernando IV de 6 de junio de 1311 al concejo auriense por la que restablece al

1270
obispo don Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y notarios de la ciudad . 494

1003 1333, julio, 12. Vilarchao.


Juan Fernández, morador en Vilarchao, en presencia y con el
consentimiento de su esposa, Marina Alfonso, vende al escudero de tierra de
Aguiar Lope Rodríguez, hijo del difunto caballero de Sabadelle Rodrigo Arias y
de su esposa, Aldonza Rodríguez, todos los bienes que posee en la villa de
Vilarchao, feligresía de San Miguel de Calvelle, por quinientos cincuenta
maravedíes de la moneda portuguesa y con la obligación de pagar diezmo ........ 497

1004 1333, octubre, 12. Aviñón.


El papa Juan XXII comisiona al prior de San Pedro de Rocas, Juan Eanes,
para juzgar el pleito que mantiene el cabildo auriense con su deán, Pedro
Peláez, ante la previa recusación del caso por Pedro Xianz, canónigo de
Guimarães, y con acuerdo de las partes enfrentadas. El pontífice expone cómo
se ha llegado a esta comisión: habiendo vacado el deanato auriense por la
promoción al episcopado de Ourense del deán don Vasco, lo proveyó en Pedro
Peláez, hasta entonces arcediano de Castela en la misma sede, delegando en
Vasco Lorenzo, canónigo de Sevilla, para que hiciese efectivo el nombramiento.
El canónigo hispalense ordenó al cabildo auriense que aceptase a Pedro
Peláez como su deán y lo proveyese de todos los derechos correspondientes al
cargo, delegando la resolución de problemas, en caso de haberlos, en el
canónigo de Guimarães Pedro Xianz. Los capitulares aurienses se presentaron
ante éste mostrándole que, cuando se hizo la provisión del deanato, Pedro
Peláez estaba excomulgado por causa mayor, pero Pedro Xianz se negó a
escucharlos, con lo que apelaron a la curia pontificia. Mientras tanto, Juan
Pérez, párroco de Santa María de Louredo, comisionado por Velasco Lorenzo,
sin tener en cuenta la apelación capitular, puso en posesión a Pedro Peláez de
la tierra de entre Miño y Arnoia, que pertenecía al cabildo, con lo que éste
apeló también dicha investidura ante la curia ...................................................... 498

1005 1334, enero, 20. Bermeo.


Alfonso XI, ante las quejas presentadas por el concejo de Ourense a través
de sus procuradores, Lorenzo Domínguez y Martín Pérez, ordena al merino
mayor en Galicia, Rodrigo Páez de Biedma, y a todos los merinos y jueces de
las ciudades y villas del reino de Galicia, que no consientan los abusos que las
gentes del obispo están cometiendo con los vecinos de la ciudad ........................ 500

1006 1334, febrero, 27. Ourense.


María Eanes, moradora en Pazos de San Clodio, vende por veinte libras de
la moneda portuguesa a Pedro Fernández y a su mujer, Mayor Eanes,
moradores en la Cruz do Centeo, una leira de viña en la feligresía de San
Clodio de Pazos de San Clodio, junto al camino que va para O Roxidoiro, que
está exenta de todo cargo, salvo diezmo ............................................................... 501

1007 1334, abril, 15. Ourense.


Sentencia dada por Juan Eanes, prior de San Pedro de Rocas, en el pleito
que enfrenta al cabildo auriense con su deán, Pedro Peláez, a favor del
primero. El pleito se originó cuando, al quedar vacante el deanato al ser
ascendido su titular, don Vasco, al obispado auriense, fue provisto el cargo por

1271
Juan XXII en el entonces arcediano de Castela, Pedro Peláez. Los
comisionados para hacer efectivo el nombramiento, entre los que se encontraba
el canónigo hispalense Vasco Lorenzo, delegaron a su vez en Juan Pérez,
entonces párroco de Santa María de Louredo, quien, en opinión del cabildo –
encabezado por el chantre y los arcedianos de Búbal y Limia– se propasó en
sus atribuciones, con lo que apelaron a la curia pontificia. Con acuerdo de
ambas partes, el papa Juan XXII delegó como juez en el prior de San Pedro de
Rocas, como lo muestra su nombramiento como tal –que se incluye–. Recibido
éste, el prior de Rocas citó a las partes por primera vez para que alegasen sus
razones, reuniéndose en la sala capitular de la catedral auriense para el juicio.
Tanto por deseos del juez como por acuerdo de las partes la sesión fue
aplazada, estableciéndose nueva fecha para el juicio. Convocado éste, de nuevo
comparecieron las partes, que presentaron sus razones. Se transcribe
solamente parte de la declaración del procurador capitular –el canónigo
Rodrigo Pérez–, quien protesta por la investidura que, por delegación del
canónigo hispalense Vasco Lorenzo, hizo Juan Pérez, entonces párroco de
Santa María de Louredo, en el representante del recién nombrado deán de la
Tierra del Cabildo –tierra entre Miño y Arnoia más las de Aguiar de Pedraio y
Rabeda– con todos sus derechos, propasándose así en su comisión al no
pertenecer esa tierra al deán, provocando con ello la apelación capitular a la
curia pontificia; el procurador solicita al juez que se reconozca el derecho
capitular sobre las tierras sobredichas –entre Miño y Arnoia, Aguiar y
Rabeda–, imponiendo silencio perpetuo al deán y a sus sucesores en el cargo
sobre el asunto, declarando nula la investidura realizada por Juan Pérez. El
juez sentencia a favor del cabildo, declarando que las tierras en cuestión
pertenecen a éste, declarando nula la investidura hecha al deán y ordenando a
éste y a sus sucesores perpetuo silencio sobre el asunto ...................................... 502

1008 1334, julio, 8. Ourense.


El deán Pedro Peláez y el cabildo auriense rebajan cien maravedíes a Juan
de Biduedo de los cuatrocientos que debía pagar anualmente por la renta de
Cenlle. El arrendatario pone como nuevos fiadores del pago de los trescientos
maravedíes a Pedro Eanes y a Marina Eanes, mujer de Gonzalo Eanes do Pazo
quienes, presentes, manifiestan su consentimiento. Por su parte, el cabildo
acepta a los nuevos fiadores, liberando a los anteriores. Juan de Viduedo por
esta escritura también se obliga a pagar al cabildo auriense, antes del día de
san Miguel de septiembre, los cuatrocientos maravedíes que le adeuda por la
renta del año 1333, los trescientos maravedíes correspondientes al año 1334 y
los doscientos sesenta maravedíes que debe a Gonzalo Rella por el año 1330;
estableciendo una pena de diez maravedíes de la moneda blanca del rey don
Alfonso por cada día que se retrase en el pago. El cabildo le responde que no le
concede plazo para hacer frente a la deuda y que los trescientos maravedíes de
renta debe pagarlos en los plazos establecidos en la escritura de
arrendamiento, por el día de san Juan y de la Asunción ...................................... 506

1009 1334, septiembre, 5. O Pereiro de Aguiar.


Acuerdo entre Rodrigo Martínez de Sabadelle y Martín Eanes, morador en
Reboredo, feligresía de San Miguel de Calvelle, para poner fin a la contienda
que los enfrenta por una heredad que el difunto Arias Pérez de Reboredo había
donado a Martín Eanes. Rodrigo Martínez de Sabadelle alegaba que Arias

1272
Pérez se la había donado a él con anterioridad. Se conviene que Rodrigo
Martínez renuncia a la heredad –salvo al quiñón de las castañas del casal de O
Regueiro– a cambio de un pago anual de dos fanegas de pan por parte de
Martín Eanes, medidas por la medida de Ourense –seis celemines–, dos tercios
de centeno y un tercio de serodio .......................................................................... 508

1010 1334, octubre, 10. Santa Marta de Velle.


El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias,
afora a perpetuidad a Juan Pérez de Parada y a su mujer, Mayor Martínez,
todas las propiedades que compró a Juan Martínez «Rapatoxos» en Xubande,
feligresía de San Martiño de Sabadelle, cargadas con diezmo, por una renta
anual de ciento treinta y tres sueldos y medio de la moneda del rey don Alfonso,
pagaderos por la fiesta de Pascua ........................................................................ 509

1011 1335, febrero, 2. Ourense.


El caballero Juan Pérez de Nóvoa entrega una carta de pago a Pedro Cide,
morador en Aguiar, conforme ha recibido los mil maravedíes de la moneda
portuguesa por el pan que le debía, de los que era fiador Lope Rodríguez de
Sabadelle, escudero de Aguiar .............................................................................. 510

1012 1335, mayo, 15, lunes. Ourense.


Juan Pérez de Nóvoa, hijo del difunto Nuño Peláez, afora a perpetuidad a
Lope Rodríguez, hijo del caballero Rodrigo Arias, su pazo y cortiña cerrada en
Vilarchao, en tierra de Aguiar, que fue de Fernando Feijoo, por una renta
anual de la tercera parte de lo que coseche .......................................................... 511

1013 1335, mayo, 25. Ourense.


Carta abierta por la que el deán Pedro Peláez y el cabildo auriense liberan
a su mayordomo Gonzalo Rella del pago de seiscientos ochenta y nueve
maravedíes blancos que debe por la mitad de la ración de un año del difunto
Lorenzo Veegas. Esta cantidad se había repartido entre el cabildo auriense por
considerar que no le correspondía por derecho al citado Lorenzo Veegas .......... 511

1014 1335, noviembre, 6. Valladolid.


Alfonso XI ordena a Rodrigo Páez de Biedma, merino mayor de Galicia, a
todos los oficiales y justicias de sus reinos y al obispo auriense don Vasco que
no consientan a los patronos de las iglesias de Ourense tomar más de un yantar
al año, que amparen y protejan a los clérigos de cualquier acto de fuerza por
parte de sus patronos y que les hagan devolver todo aquello que hayan tomado
de las iglesias sin corresponderles. Los clérigos del obispado de Ourense se
habían quejado ante el rey diciendo que algunos patrones de las iglesias
tomaban más de un yantar anual y que les tomaban el diezmo por la fuerza. El
rey ordena que los hijos legítimos de los patronos de iglesias a la muerte de sus
padres tengan únicamente un yantar anual, éste corresponderá al hijo mayor o
bien, se procederá al reparto entre los hermanos, para lo cual el clérigo deberá
entregar el yantar en dinero .................................................................................. 512

1015 1336, enero, 16. Valladolid.


Alfonso XI juzga el pleito entre la iglesia auriense, representada por su
obispo don Vasco, el arcediano de Castela Juan González y el canónigo

1273
Fernando Arias, con el concejo de la ciudad de Ourense, representado por sus
procuradores, Gómez Pérez y Gonzalo Fernández, sobre el señorío de la
ciudad. Los procuradores del concejo de Ourense sostienen que el señorío
pertenecía al rey y solicitan que se les entreguen las llaves de la ciudad y el
sello del concejo, que estaban en manos del obispo. Por su parte, el prelado
auriense, en su nombre, y el arcediano de Castela, en el del cabildo, mostraron
los privilegios reales por los que se les otorgaba el señorío de la ciudad y
solicitan que se les guarde su derecho. El rey, ocupado en otros asuntos,
emplaza a las partes el 31 de mayo del año siguiente, ordenando al obispo que
hasta ese día entregue las llaves de Ourense y el sello del concejo a tres
hombres buenos, vecinos de la ciudad de Ourense y laicos, que serán elegidos
por el propio obispo y deberán prestarle homenaje; dos custodiaran las llaves y
el otro el sello. Ante la solicitud de protección formulada por el concejo,
Alfonso XI ordena a la iglesia auriense que no tome represalias contra los
vecinos y moradores de la ciudad ......................................................................... 514

1016 1336, enero, 21. Mosteiro de San Pedro de Rocas.


Juan Eanes, prior del monasterio de San Pedro de Rocas, afora a
perpetuidad al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo de Rodrigo Arias y
de Aldonza Rodríguez de Calvelle, el casal de Silvela, en Vilarchao, que es de
la obenza de la cocina, las leiras de As Fontelas y Pucil de Porcos–que tuvo
Tomás López en préstamo– más las castañas de la feligresía de San Miguel de
Calvelle, por una renta anual de cuatro fanegas de centeno -medidas por la
tega de cuatro celemines, que es la usada en tierra de Aguiar – pagaderas el
día de la Asunción al que fuere obenzal de la cocina del monasterio .................. 516

1017 1336, febrero, 10. Ourense.


Rodrigo Pérez, hijo del difunto Rodrigo Arias, caballero de Sabadelle,
vende a su hermano, Lope Rodríguez, una leira de heredad que él y su esposa,
Elvira Arias, poseen en Vilarchao, cargada con diezmo, por treinta maravedíes
de la moneda blanca del rey don Alfonso .............................................................. 517

1018 1336, abril, 30.


El mayordomo Gonzalo Rella presenta ante el cabildo, presidido por el
deán Pedro Peláez, las cuentas correspondientes al año 1335. Los ingresos por
las rentas de las posesiones del cabildo suman cuarenta y tres mil novecientos
setenta y ocho maravedíes con seis sueldos, mientras que el gasto se eleva a
cuarenta y siete mil ochocientos cuarenta y ocho maravedíes con seis sueldos,
resultando un saldo negativo de tres mil ochocientos setenta maravedíes. Para
saldar este déficit el cabildo ordena gravar la décima parte de la ración de los
canónigos, lo que montaría mil doscientos maravedíes, y cobrar las rentas
atrasadas, en concreto los quinientos maravedíes que debía el racionero
Fernando Pérez, aún así resulta un saldo negativo de ciento setenta maravedíes
que cogen del común y ordenan meterlos entre los gastos del año 1336. Las
cuentas son aprobadas, indicándose que entre los ingresos no aparecen
recogidas las rentas de los cotos de Mugares y Mourisco y que entre los gastos
tampoco figura lo gastado en los meses de septiembre y noviembre en las
raciones de pan, de las que aún debe dar cuenta el mayordomo, así como de los
frutos recogidos en esos cotos en el año de 1335 y de los gastos cometidos en
dichos meses y en los meses de abril y mayo de 1336 ........................................... 518

1274
1019 1336, septiembre, 28. Real sobre Lerma.
Alfonso XI confirma a los clérigos de coro de Santiago de Compostela, a
petición de la iglesia de Santiago y de Pedro Fernández de Castro, mayordomo
mayor del rey, pertiguero mayor en tierra de Santiago y adelantado mayor en
la Frontera, la confirmación concedida por Sancho IV el 29 de julio de 1291
del privilegio de exención de pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen sus propiedades, tal y como les había
sido concedido por Fernando III, según el diploma otorgado por Sancho IV en
Valladolid el 18 de mayo de 1294 ......................................................................... 520

1020 1336, septiembre, 28. Real sobre Lerma.


Alfonso XI confirma a la iglesia de Santiago la confirmación de Fernando
III, de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la
que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a los
serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos .............. 522

1021 [1312-1336].
El canónigo auriense y canciller de la ciudad, Alfonso Viviánez, basándose
en las notas redactadas por Bartolomé Pérez, fallecido chantre y canciller,
redacta el foro hecho por el cabildo auriense a Juan Rodríguez de Xestosa y a
su mujer, Marina Fernández, durante la vida de ambos más una voz, del casal
da Coenga, en Xestosa, de 29 de marzo de 1312 .................................................. 523

1022 1336, octubre, 4. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el canónigo Alfonso Lorenzo, vicario del
deán Pedro Peláez, arrienda a Juan Míguez, arcediano de Castela, durante su
vida, la mitad de un casal en As Curuxeiras, la mitad de una seara en O
Gorgullón –que debe diezmo–, dos casales en A Reguenga, la renta del casal de
A Lama, en Santa Locaia, y todas las propiedades que habían pertenecido a
Urraca Díaz en A Touza, por una renta anual de cierta cantidad de libras de la
moneda blanca del rey don Alfonso –con independencia de los desastres
atmosféricos que puedan acontecer– y la obligación de cultivar las tierras y
poblarlas. Las mitades del casal de As Curuxeiras y de la seara de O Gorgullón
habían pertenecido a Juan Órdoñez, caballero de A Reguenga, y a su mujer,
Urraca Méndez, quienes las habían cedido al cabildo y éste las había aforado a
Catalina Giráldez; la mitad restante, tanto del casal como de la seara, había
quedado en poder de su hijo, el escudero Gonzalo Eanes, y a su muerte, si
todavía vivía Pedro Peláez, se sumarían a lo arrendado. Los casales de A
Reguenga habían pertenecido al caballero Diego Vázquez de A Reguenga y a
su mujer, María Pérez, y están aforados, uno a Catalina Giráldez y el otro a
Pedro Eanes da Pousa. El casal de A Lama lo tiene arrendado Gonzalo Eanes
da Lama. Por último, el cabildo se había hecho con las posesiones de Urraca
Díaz gracias al cobro de una deuda a uno de sus herederos, Pedro Méndez ....... 524

1023 [1312-1336].
El canónigo y canciller auriense Alfonso Viviánez, basándose en las notas
redactadas por Bartolomé Pérez, chantre y canciller auriense, redacta el foro
hecho por el cabildo auriense a Domingo Pérez «Boo», morador en Piñor, y
dos voces de lo que el fallecido tesorero don Juan Pérez de Piñor tenía
arrendado del cabildo: la heredad de Peyçales, bajo el camino que va a

1275
Mugares, y una leira en Santa Tecla, de 4 de mayo de 1312 ................................ 526

1024 [1316-1336].
El canónigo auriense y canciller de la ciudad, Alfonso Viviánez, basándose
en las notas redactadas por Bartolomé Pérez, fallecido chantre y canciller,
redacta el arriendo hecho por el cabildo auriense a Lorenzo Pérez, morador en
la Cruz dos Brancos, durante la vida de éste, de la renta que el cabildo tiene
sobre varios bienes en San Martiño de Alongos, de 28 de marzo de 1316 ........... 526

1025 [1317-1336].
El notario auriense Bartolomé Pérez, vicecanciller, en sustitución del
canónigo Alfonso Viviánez, canciller auriense, redacta el foro hecho por el
cabildo auriense a Rodrigo Eanes y a su mujer, Estefanía Fernández, de una
viña en Vilariño, hecha el 4 de abril de 1317, tomándolo de las notas de
Bartolomé Pérez, fallecido chantre y canciller ..................................................... 527

1026 1337, enero, 24. Ourense.


Testamento del canónigo auriense Alfonso Viviánez. Se acompaña de la
relación de deudas y deudores que tenía en el momento de la redacción del
testamento .............................................................................................................. 528

1027 1337, enero, 28. Ourense.


Codicilo del canónigo auriense Alfonso Viviánez en el que modifica varias
mandas de su testamento ....................................................................................... 531

1028 1337, febrero, 1. Ourense.


Martín Domínguez, párroco de San Pedro de Cudeiro, se presenta ante el
canónigo Pedro Xianz, vicario general del obispo auriense don Vasco, para
que se dé forma pública al testamento de su hermano, el fallecido don Alfonso
Viviánez, canónigo auriense, quien lo había redactado como carta simple. El
testamento, cerrado y con dos sellos, es presentado por el canónigo Martín
Fernández; a continuación el vicario cita a los testigos, y procede a
interrogarles para confirmar su presencia como testigos en el referido
testamento. Tras la respuesta afirmativa de los mismos, el vicario ordena al
notario proceder a su apertura, lectura y escritura, dándosele así la validez
requerida como escritura pública. El notario Gonzalo Pérez do Mato,
nombrado heredero y cumplidor del testamento, señala que admite este
encargo siempre que no implique un menoscabo de su hacienda ........................ 531

1029 1337, febrero, 1. Ourense.


El notario auriense Gonzalo Pérez do Mato se presenta ante el canónigo
Pedro Xianz, vicario general del obispo auriense don Vasco, para que se dé
forma pública al codicilo del canónigo auriense Alfonso Viviánez. Una vez
leído y publicado el vicario ordena al notario Alfonso Pérez que proceda a
escribirlo, otorgándosele así la validez requerida como escritura pública .......... 533

1030 1337, septiembre, 21. Ourense.


Sentencia emitida por Lope Sánchez, juez de Ourense, en el pleito que
enfrenta a los clérigos de coro, representados por García Eanes y Fernando
Eanes, con el mercader Juan Domínguez da Ermada, arrendatario del peso del

1276
concejo, por no haberles querido pesar la cera y el sebo sin cobrarles, como
era de uso y costumbre entre los vecinos de Ourense. Escuchadas las partes y
considerando probado el alegato de los clérigos de coro, el juez sentencia a
favor de éstos, obligando al mercader a pesar, sin coste alguno, el sebo, unto y
cera procedente de los ganados y abejas de los vecinos de Ourense ................... 534

1031 1338, abril, 14. Burgos.


Alfonso XI ordena a los jueces y al concejo de la ciudad de Ourense
cumplir la sentencia de Alfonso X por la que se establecía que los seis
menestrales y todos los paniaguados del obispo, dignidades y canónigos de la
ciudad de Ourense que residiesen con ellos serían excusados del pago de los
impuestos regios; además les ordena que se proceda a la devolución de todo lo
que se les había recaudado. La iglesia auriense, enfrentada al concejo por el
cobro de los excusados, había acudido al rey para solicitarle que hiciese
cumplir la sentencia dictada por Alfonso X, ya que el concejo pretendía cobrar
los pechos entre los paniaguados argumentando que no residían con el obispo
en su casa ............................................................................................................... 536

1032 1338, mayo, 21, jueves. Ourense.


El tesorero auriense Gonzalo Pérez y el canónigo Rodrigo Pérez, en
nombre de la iglesia de Ourense, presentan ante el concejo de la ciudad,
reunido en el claustro de Santa María Madre, una carta del rey don Alfonso XI,
dada en Burgos el 14 de abril de 1338, en la que se ordena a los jueces y
concejo de dicha ciudad cumplir la sentencia de Alfonso X por la que se
establece que serán excusados del pago de los impuestos regios seis
menestrales y todos los paniaguados del obispo, dignidades y canónigos, que
vivan en la ciudad de Ourense. Una vez leída la carta los representantes de la
iglesia auriense requieren al concejo que la cumpla. El concejo solicita el
traslado de la misma y, temiendo las represalias del obispo, apela a la merced
real ......................................................................................................................... 537

1033 1338, junio, 4. Ourense.


Acuerdo entre Aldonza Alfonso, vecina de Ourense, moradora en la rúa da
Fontaíña, y el cabildo auriense sobre el pago de la renta de un solar de la rúa
dos Zapateiros. Aldonza Alfonso había vendido, libre de toda carga, al
mercader Gonzalo Eanes y al sastre Juan Estévez, un solar en dicha calle que
ella tenía aforado del cabildo por una renta de cinco sueldos leoneses;
Aldonza, para evitar litigios tanto con el cabildo como con Gonzalo Eanes y
Juan Estévez, sitúa la renta de los cinco sueldos leoneses, pagaderos por el día
de Santiago, sobre unas casas que posee en la misma rúa, lindantes con el
solar. El cabildo acepta y se compromete a no requerir a los nuevos
propietarios del solar el pago de la renta y a asumir el suministro de velas para
la fiesta de Santiago y el pago de los tres sueldos que se deben pagar a los
clérigos de coro por dicho solar; además, perdona a Aldonza Alfonso la deuda
que tenía contraída con el cabildo desde que las casas fueron derruidas hasta
la fecha. Por otra parte, el cabildo acuerda con Gonzalo Eanes y Juan Estévez
que estos últimos levantaran la pared medianera, que se había caído, entre el
solar del cabildo y el de éstos; especifican que no se podrán abrir ventanas
hacía el solar del cabildo y que, en caso de que el cabildo hiciera uso de la
parte alta de esa pared, correría con la mitad de los gastos. Por último, en

1277
respuesta al ruego del arcediano Bernardo Alfonso, hermano de Aldonza
Alfonso, el cabildo renuncia a su derecho a recibir el solar, ya que Aldonza lo
había vendido sin requerir antes al cabildo, como estaba obligada por su
contrato de foro ..................................................................................................... 539

1034 1338, septiembre, 22. Ourense.


Domingo Eanes, capellán de Santa Eufemia, afora a perpetuidad a Juan
Eanes y a Pedro Eanes «Pintador», moradores en la rúa Nova de Ourense, una
casa con lagar que compró a los clérigos de coro en la rúa da Fonte do Bispo,
en el camino que va para Porto Carreiro, por una renta anual de cinco libras
de moneda blanca del rey don Alfonso, pagaderas el día de san Martín de
noviembre. Pagarán también el fumazgo si lo hubiera ......................................... 541

1035 1338, diciembre, 2.


Traslado notarial del acto de lectura y publicación del testamento de Pedro
González, arcediano de Búbal, realizado por el canónigo y canciller auriense
Alfonso Lorenzo por orden de Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y
vicario general del obispo don Vasco, a petición del deán y del cabildo
auriense ................................................................................................................. 542

1036 1338, diciembre, 9. Ourense.


El notario auriense Juan Eanes, a petición de Gil Martínez, racionero y
procurador del obispo, y de Gonzalo Pérez, tesorero y procurador del cabildo,
traslada la confirmación concedida el 20 de noviembre de 1294 por Sancho IV
al obispo y cabildo aurienses del derecho a nombrar a cincuenta y seis
escusados del pago de todo impuesto regio en la ciudad ...................................... 543

1037 1339, febrero, 25. Madrid.


Alfonso XI, con la reina doña María y el infante don Pedro, confirma la
exención de moneda forera al obispo, cabildo y clerecía menor de la catedral
de Ourense concedida por Alfonso X el 1 de marzo de 1258 ................................ 544

1038 [1339], junio, 11. Ourense.


El obispo auriense don Vasco constituye como su procurador al racionero
Gil Martínez para que absuelva a Lope Rodríguez de Sabadelle, escudero de
tierra de Aguiar, de las excomuniones a las que había sido condenado hasta el
día de la fecha ........................................................................................................ 546

1039 1339, agosto, 11. Ourense.


Los contadores Pedro Lorenzo y Pedro Martínez, en representación de los
clérigos de coro, aforan a perpetuidad a Alfonso Rodríguez «Branco» y a su
mujer, María Fernández, un solar de casa en O Outeiro –lindante con la casa
del obispo y con el camino que va para a Ponte do Outeiro–, que les había
dado Aldonza Alfonso, por una renta anual de cincuenta sueldos de moneda
blanca, pagaderos por el día de san Martín de noviembre, además del fumazgo,
si lo hubiera ........................................................................................................... 547

1040 1339, diciembre, 16. Ourense.


Los procuradores y contadores Pedro Martínez y Pedro Lorenzo, en
presencia y con consentimiento de los clérigos de coro, arriendan al labrador

1278
Pedro García, morador en Cimadevila, durante su vida, una viña en O Seixo,
junto al camino que va desde Porto Carreiro a Castelo Ramiro, que es de foro
de quinta, por una renta anual de nueve libras y media de dineros blancos
pagaderas por el día de Navidad. Pedro García presenta como aval del pago al
clérigo de coro Rodrigo Pérez que, presente, accede. El arrendatario se
compromete a que, por cada día que sobrepase el plazo fijado para el pago, la
renta se incremente en tres maravedíes ................................................................ 548

1041 1339.
Arias Martínez, párroco de la iglesia de Santa Cristina de Vilariño, vende a
Teresa Arias, hija de los ya fallecidos Arias Pérez y María García, un castaño
que había pertenecido a sus padres, junto al camino que va de Pumar hacía
Medellas, y un cerezo, por quince ¿maravedíes? .................................................. 549

1042 1340, febrero, 3. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora a
perpetuidad a Bernardo Alfonso, arcediano de Búbal, una casa con su «exido»,
que está bajo la Porta da Burga, el «exido» está situado junto al arca del caño
de A Burga y a su alrededor corre el regato que viene de Fonte Arcada. El
forero está obligado a reparar la casa en todo aquello que necesite y a pagar
una renta anual de dieciséis libras de la moneda blanca del rey don Alfonso por
el día de santa María de Agosto ............................................................................ 550

1043 1340, febrero, 3. Ourense.


Fernando Martínez, morador en Ourense, hermano de Juan Villaverde, ya
fallecido, dona a María Eanes, hija del también fallecido Juan de Lousada,
todos los bienes que posee en O Couteiro, en la feligresía de San Martiño de
Vilarrubín, y, además, todas sus viñas y heredades de A Cuña, más allá de
Regueiro Foxado. La donación está motivada porque Fernando Martínez, que
había sido tutor de María Eanes, no le había entregado los bienes que a ésta le
correspondían por la herencia de su padre, cuyo valor sobrepasaba el de esta
donación ................................................................................................................ 551

1044 1340, abril, 19. Bentraces.


El canónigo auriense Juan Giráldez, entrega en dote a su criado Rodrigo
Eanes, hijo de Teresa Pérez, hermana de Rodrigo y Juan Pereiras, para su
casamiento con Constanza Pérez, hija del caballero Esteban Fernández y de
Elvira Pérez, todas las propiedades que posee en la cortiña do Pazo, en San
Miguel de Soutopenedo, que están cargadas con el pago del diezmo, además de
todo lo que había comprado a María da Aira junto al río Anfesto, una leira de
viña en Outeiro da Pía, en la feligresía de San Miguel de Soutopenedo –que
trabaja Juan de Pazos– y la viña da Escusalla, todo ello con sus árboles y
frutas. Asimismo, se compromete a entregarle diez modios de pan, medidos por
la medida derecha de cuatro celemines, el próximo día de san Juan Bautista. Le
dona también las casas que tiene aforadas del cabildo de Ourense en la rúa do
Pumar, en las cuales vivieron Fernando Eanes y su mujer, Mayor Míguez ......... 552

1045 1340, abril, 19. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el tesorero Alfonso Lorenzo, vicario del
deán don Pedro Suárez, afora a perpetuidad al zapatero Juan Lorenzo,

1279
morador en la rúa dos Zapateiros, y a su mujer, María Eanes, una leira de viña
y monte que está en A Cuña, exenta de cargo alguno salvo diezmo, con la
condición de plantar el monte allí donde sea posible en los cinco años
siguientes y por una renta anual de la cuarta parte de la cosecha del vino que
se ha de pagar al cabildo o al que tuviera la renta de Seixalbo ........................... 553

1046 1340, julio, 8. Ourense.


Sentencia dada por los canónigos Rodrigo Pérez y Juan González, jueces
compromisarios en el pleito que enfrenta al cabildo auriense, representado por
el abogado Lope Sánchez, con Juan Arias, escudero del obispo don Vasco, y
Domingo Pérez «Sieiro», bodeguero del obispo, sobre la propiedad de las
sextas de los precios de las ventas. El pleito se originó porque Juan Arias y
Domingo Pérez reclamaban para sí la sexta de las ventas argumentando que su
contrato de arrendamiento contenía una cláusula en la que se establecía que se
les arrendaban las quintas con todas sus pertenencias y derechos. El cabildo
responde que esa cláusula está presente en todos sus contratos de arriendo y
que nunca les habían reclamado la sexta parte del precio de la venta.
Escuchadas las partes, los jueces fallan a favor del cabildo, al considerar que
en contrato de arrendamiento no se especifica que el cabildo les arriende las
sextas. No obstante, se señala que el fallo cambiaría en el caso de que los
arrendatarios encontrasen otra razón por la cual debieran tener derecho a las
sextas ..................................................................................................................... 554

1047 1340, diciembre, 5. Llerena.


Alfonso XI, a petición del arzobispo compostelano don Martín, otorga a los
clérigos de coro de Santiago de Compostela un nuevo diploma de la
confirmación que les había dado el 28 de septiembre de 1336 de la
confirmación concedida por Sancho IV, el 29 de julio de 1291, del privilegio de
exención de pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los
hombres que labrasen sus propiedades, tal y como les había sido concedido por
Fernando III, según el diploma otorgado por Sancho IV en Valladolid el 18 de
mayo de 1294. Se señala que el rey otorga el privilegio en atención a la ayuda
que el arzobispo compostelano había prestado en la victoria del Salado el lunes
30 de octubre de 1340 ........................................................................................... 556

1048 1340, diciembre, 8. Ourense.


El sastre García Martínez, morador en Noalla, y su mujer, Aldonza Pérez,
ofrecen a Alfonso Lorenzo, tesorero y vicario del deán Pedro Suárez, la compra
de la cuarta parte del casal de A Iglesia, feligresía de San Salvador de Noalla,
que tienen aforada del cabildo. El tesorero, en nombre del cabildo, rehúsa la
compra, ordenándoles que se lo vendan a una persona que les pague los foros .. 558

1049 1340, diciembre, 10. Ourense.


El sastre García Martínez, morador en Noalla, y su mujer, Aldonza Pérez,
hija de Pedro González de Calvos, venden por mil treinta y siete libras y media
a Gonzalo Eanes, párroco de San Salvador de Noalla, la cuarta parte de un
casal llamado A Iglesia, que debe foro de tercia al cabildo auriense y diezmo.
El matrimonio, que había adquirido la cuarta parte del casal por un cambio
con Pedro González, morador en Calvos, exceptúa de la venta dos «casarellos»
en A Iglesia, una leira de terreno que habían aforado a Gonzalo Eanes de

1280
Noalla y a su mujer, Dominga Lorenza, el quiñón de la casa del camino, que ya
vendieran a Gonzalo Eanes, y dos leiras de viña, que vendieron a Domingo
Estévez de Noalla ................................................................................................... 559

1050 1340, diciembre, 14. Santa Cristina de Vilariño.


Arias Martínez, párroco de la iglesia de Santa Cristina de Vilariño, vende
al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias,
cuatro viñas que heredó de sus padres, el juez Martín Eanes y María Eanes,
exentas de cargo alguno, salvo diezmo, por doscientos veinte maravedíes de la
moneda del rey don Alfonso .................................................................................. 560

1051 1340, diciembre, 23. Ourense.


Martín Míguez, como procurador y contador de los clérigos de coro, afora
a Juan Martínez, clérigo de coro, y una voz una viña en Gomariz, más allá del
Barbaña, que habían comprado a Dominga Eanes dos Brancos, mujer que fue
de Martín Salomón, por una renta anual de quince libras pagaderas por el día
de san Andrés, aunque dispondrá de plazo hasta el día de Navidad para no ser
embargado por ellas. El arrendatario se compromete a que, por cada día que
sobrepase el plazo fijado para el pago, la renta se incremente en tres
maravedíes. La viña sólo está gravada con el pago del diezmo ........................... 561

1052 1340, diciembre, 28. Gomariz.


Martín Míguez, como procurador y contador de los clérigos de coro, recibe
una viña en Gomariz, que retira a su forero, Juan Fernández, párroco de la
iglesia de San Cibrao de Covas, por impago de la renta desde hacía más de
cinco años, adeudando un total de veinticinco libras ........................................... 562

1053 1341, enero, 24. Ourense.


Lope Sánchez, como abogado y procurador del cabildo auriense, requiere a
Juan Rodríguez «Chico», ciudadano de Ourense, que trabaje y cultive bien las
viñas y la «presura» de Martín Limiano, en Seixalbo, que tiene aforadas del
cabildo. El cabildo realiza este requerimiento en respuesta al abandono en que
aquel había dejado las viñas, volviéndose el terrazgo prácticamente a monte,
advirtiéndole que de persistir en esa actitud el cabildo procederá a retirarle
estos bienes ............................................................................................................ 563

1054 1341, enero, 26. Ourense.


Lope Sánchez, como abogado y procurador del cabildo auriense, requiere
al notario auriense Gonzalo Eanes «Pereiras», que trabaje y cultive bien la
seara, que había sido de Pedro Martínez da Aira, y que tiene aforada del
cabildo, por el abandono en que había dejado las tierras, volviéndose el
terrazgo prácticamente a monte. El notario solicita un traslado del
requerimiento con el fin de dar una respuesta. Se advierte al forero que en el
caso de hacer caso omiso a este requerimiento la seara le será retirada por el
cabildo ................................................................................................................... 564

1055 1341, enero, 26. Ourense.


Lope Sánchez, como abogado y procurador del cabildo auriense, requiere
al canónigo auriense Gonzalo Pérez, sobrino de Gonzalo Pérez de la Trinidad,
que trabaje y cultive bien las heredades y viñas que tenía aforadas del cabildo,

1281
por el abandono en que había dejado las tierras, volviéndose el terrazgo
prácticamente a monte. El canónigo responde que si las viñas están mal
labradas no es por su culpa. Se advierte al forero que en caso de hacer caso
omiso a este requerimiento los bienes aforados le serán retirados por el cabildo 565

1056 1341, marzo, 9. Ourense.


Lope Sánchez, como procurador del deán y del cabildo auriense, requiere a
Fernando Pérez «Rosete» que trabaje y cultive bien la leira de viña que tenía
aforada del cabildo auriense en Seixalbo, camino de O Cumial, y que pague las
rentas que debía por el tiempo que no las había trabajado. El cabildo realiza
este requerimiento en respuesta al abandono en que aquel había dejado la viña,
advirtiéndole que de persistir en esa actitud el cabildo procederá a retirarle
esta viña y a reclamarle las rentas perdidas. Fernando Pérez responde que no
podía labrar la viña porque no se labraban las viñas que la circundan .............. 566

1057 1341, marzo, 19. Ourense.


Lope Sánchez, como procurador del deán y del cabildo auriense, requiere a
María Martínez, viuda de Domingo Pérez «Filice», y a su hija, Eufemia Pérez,
que trabajen y cultiven bien las leiras de viñas que tenían aforadas del cabildo
auriense en Montoscó, feligresía de San Breixo de Seixalbo, y que paguen los
foros que debían por el tiempo que no las habían labrado. El cabildo realiza
este requerimiento en respuesta al abandono en que aquellas habían dejado las
viñas, advirtiéndoles que de persistir en esa actitud el cabildo procederá a
retirarles estas leiras y a reclamarles las rentas perdidas. Madre e hija
responden que labrarán las dichas leiras ............................................................. 567

1058 1341, marzo, 19. Ourense.


Lope Sánchez, como procurador del deán y del cabildo auriense, requiere a
María Arias, hija de Arias Eanes de la Rúa Nova, y esposa de Juan Feixoo, que
trabaje y cultive bien las heredades que tenía aforadas del cabildo auriense en
Noalla, camino de O Cumial, y que pague las rentas que debía por el tiempo
que no las había trabajado. El cabildo realiza este requerimiento en respuesta
al abandono en que aquella había dejado las heredades, advirtiéndole que de
persistir en esa actitud el cabildo procederá a retirarle estas heredades y a
reclamarle las rentas perdidas. María Arias responde que ella labra las fincas
en la medida de sus posibilidades ......................................................................... 568

1059 [1341], julio, 10. Ourense.


El deán Pedro Suárez y el canónigo Juan González reciben unas casas en la
rúa das Tendas que tenía aforadas del cabildo Domíngo Pérez «Iograr», el
cual había fallecido sin haber nombrado voz para sucederle. Estas casas están
habitadas por los mercaderes Pedro Eanes y Lorenzo da Veiga, quienes
sostienen que Domingo Pérez se había comprometido, por medio de una carta
realizada ante el notario auriense Domingo Eanes, a dejarles a su muerte estas
casas en pago de cierta cantidad que les adeudaba, por lo que requieren que se
les entreguen a ellos las casas o bien que se proceda al pago de la deuda. El
deán y el canónigo solicitan un traslado notarial de la carta para poder
mostrarla al cabildo y darles una respuesta; acto seguido, proceden a recibir
las casas, a su cierre y a la entrega de las llaves a Juan Eanes, para que las
entregue al cabildo o a la persona designada por éste. Los mercaderes

1282
manifiestan su oposición a la entrega de las casas y protestan ya que
consideran que son ellos los que deben recibir las casas en pago de la deuda
que con ellos tenía contraída Domingo Pérez ....................................................... 569

1060 [1341], julio, 10. Ourense.


Juan González recibe, en nombre del deán Pedro Suárez y del cabildo
auriense, unas casas que están ante la puerta de la iglesia de Santa María
Magdalena y hace entrega de las llaves a Dominga Pérez ................................... 571

1061 1341, diciembre, 2. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán don Pedro Suárez, en presencia y
con el consentimiento de Lorenzo Eanes Periquiño, tenenciero de la renta del
mes de mayo, afora a perpetuidad a Juan Martínez, clérigo de coro y párroco
de la iglesia de San Mamede de Grou, una leira de viña en A Forcadura, detrás
de Castelo Ramiro, junto al camino que va desde Piñor para A Gradeira, que
se encuentra libre de toda carga, salvo diezmo, por una renta anual de la
quinta parte de la cosecha, durante la vida de Juan Martínez, tras su muerte la
renta ascenderá a cuarta parte de la cosecha ....................................................... 571

1062 1342, enero, 24. O Pereiro de Aguiar.


Domingo Vázquez de Calvelle, en presencia y con el consentimiento de su
mujer, Eufemia Lorenza, y Marina Foz, moradora en Arrufana, por ella y en
nombre de su madre, venden al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, todas
las propiedades –salvo los «exidos»– que poseen en la feligresía de San Miguel
de Calvelle, que están cargadas con el pago del diezmo. Por otra parte, María
Pérez, en presencia y con el consentimiento de su marido, Domingo Eanes,
vende a dicho escudero su quiñón de la cortiña das Chousas, en Vilarchao, el
quiñón de Os Castiñeiros, el de A Figueira de Regal, en O Campo, y el de los
solares de unas casas de Vilarchao, salvo los «exidos». El escudero paga a
Domingo Vázquez y a su mujer veinte libras, a Marina Fernández y a su madre,
cinco libras y a María Pérez y a su marido seis libras de la moneda del rey don
Alfonso. Por esta misma escritura Marina Fernández de Reboredo dona a Lope
Rodríguez su quiñón en la cortiña das Chousas, que le había entregado antes
de casarse con su marido ...................................................................................... 573

1063 1342, abril, 18. Ourense.


Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Martín Fernández .............. 574

1064 1342, julio, 5. Ourense.


Gómez Lorenzo de Celeiró, morador en la rúa das Chousas, hijo del ya
fallecido ciudadano auriense Lorenzo Eanes de Celeiró, vende por seiscientos
maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso al también ciudadano
auriense Alfonso Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, dos modios de vino
anuales procedentes de la seara que posee en Mende, pagaderos por la
vendimia –medidos por cuarta derecha de lagar, a diecisiete cuartas el modio–.
Gómez Lorenzo pone como aval de la venta todos sus bienes y, especialmente,
las viñas, la pousa y los molinos que tiene en Mende ........................................... 576

1065 1342, septiembre, 24. Ourense.


Fernando Arias «de Caluelle», morador en Ourense, criado del difunto

1283
Arias González de Calvelle e hijo de Marina Eanes y de Gonzalo de Calvos,
vende por cien maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso a Lope
Rodríguez, escudero de la tierra de Aguiar, hijo del caballero Rodrigo Arias y
de Aldonza Rodríguez, la tercera parte de un casal que posee en Vilarchao,
feligresía de San Miguel de Calvelle, que había pertenecido al caballero
Gonzalo Eanes, morador en Calvelle y a su esposa, doña Teresa. El casal está
exento de toda carga, salvo diezmo ....................................................................... 577

1066 1342, septiembre, 26. Ourense.


Elvira Arias, criada del difunto Arias González e hija de Marina Eanes,
viuda de Gonzalo de Calvos, en presencia y con el consentimiento de su
marido, Lorenzo Martínez, vende al escudero Lope Rodríguez, hijo del
caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez, la tercia parte de un casal en
Vilarchao, feligresía de San Miguel de Calvelle, que es de foro de cuarta y debe
pago de diezmo, por cien maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso.
Este casal había pertenecido al caballero Gonzalo Eanes y a su mujer, doña
Teresa, moradores en Calvelle .............................................................................. 578

1067 1342, septiembre, 26. Ourense.


Alfonso Eanes «Reverdello», morador en As Curuxeiras, en presencia y con
el consentimiento de su mujer, María Míguez, vende al escudero Lope
Rodríguez, todas las propiedades que poseen en la feligresía de San Miguel de
Calvelle por cien maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso .............. 579

1068 [1342], noviembre, 8.


Testamento del obispo auriense don Vasco Pérez Mariño .............................. 579

1069 1342, noviembre, 14. Ourense.


Codicilo del obispo auriense don Vasco Pérez Mariño .................................. 585

1070 1342, noviembre, 16. Ourense.


Adición al codicilo del obispo auriense don Vasco Pérez Mariño en que
revoca su manda de unas casas en la rúa de Obra de Ourense a favor de doña
María Núñez, monja de Santa Clara de Allariz, ordenando devolverlas al
monasterio de San Francisco de Ourense ya que dichas casas habían sido del
racionero Pedro Arias, a quien se las había comprado pero sin haberle pagado
nada de lo que se había estipulado en el contrato de compraventa ...................... 588

1071 1342, noviembre, 20. Ourense.


Adición al codicilo del obispo don Vasco Pérez Mariño en que revoca el
foro que había hecho a perpetuidad a Domingo Pérez «Sieiro» de unas casas
en la rúa do Pumar de Ourense puesto que dichas casas pertenecían al legado
de Gonzalo Rodríguez de Moreiras, al que ordena reintegrarlas ........................ 588

1072 1342, diciembre, 29. Ourense.


El notario auriense Domingo Núñez, por orden del canónigo Martín
Domínguez, vicario del obispo don Vasco, y a petición del abogado Lope
Sánchez, procurador del deán y del cabildo auriense, traslada las cláusulas
testamentarias del canónigo auriense Martín Fernández, de 18 de abril de 1342 589

1284
1073 1343, enero, 14. Ourense.
El deán auriense don Pedro Suárez se presenta ante el vicario general del
obispado en sede vacante, el tesorero Alfonso Lorenzo, para que se dé forma
pública el testamento de su hermano, el fallecido obispo don Vasco Pérez
Mariño, quien lo había redactado como simple carta. El testamento, cerrado y
con tres sellos, es presentado por el canónigo Gonzalo Pérez; se leen en primer
lugar las suscripciones de los testigos, que se han escrito por fuera, y, a
continuación, se les llama e interroga para confirmar su presencia como
testigos en el referido testamento. Tras la respuesta afirmativa de los testigos,
el deán solicita que se abra el documento, a lo que accede el vicario. Se
procede a su apertura, lectura y escritura, dándosele así la validez requerida
como escritura pública .......................................................................................... 590

1074 [1343], marzo, 6. Ourense.


El canónigo auriense Mendo Suárez recibe en préstamo del deán Pedro
Suárez y del cabildo auriense dos libros por un plazo de cinco años,
estableciéndose una pena de diez maravedíes de la moneda del rey don Alfonso
por cada día que se retrase en la devolución. Se estipula que en el caso que los
libros se deterioren por fuego, agua u otra circunstancia, con independencia de
si tiene o no la culpa, pagará una multa de quinientos maravedíes de la moneda
del rey don Alfonso. El canónigo pone como fiador del pago de la sanción al
canónigo Gonzalo Pérez da Trindade quien, presente, manifiesta su
consentimiento. También se compromete a devolver los libros en el plazo de un
mes en caso de que el obispo se los reclame, aún cuando no haya vencido el
plazo estipulado para su devolución ..................................................................... 593

1075 1343, [marzo, 6]. Ourense.


El chantre auriense recibe en préstamo del deán Pedro Suárez y del cabildo
auriense dos libros por un plazo de cinco años, estableciéndose una pena de
diez maravedíes de la moneda del rey don Alfonso por cada día que se retrase
en la devolución. Se estipula que en el caso que los libros se deterioren por
fuego, agua u otra circunstancia, con independencia de si tiene o no la culpa,
pagará una multa de quinientos maravedíes de la moneda del rey don Alfonso.
El chantre pone como fiador del pago de la sanción a Gonzalo quien, presente,
manifiesta su consentimiento. También se compromete a devolver los libros en
el plazo de un mes cuando el obispo se los reclame, aun cuando no haya
vencido el plazo estipulado para su devolución .................................................... 594

1076 1343, marzo, 6. Ourense.


El racionero Gil Martínez recibe en préstamo del deán Pedro Suárez y del
cabildo auriense dos libros, uno de historias eclesiásticas y otro de historia
militar, por un plazo de cinco años, estableciéndose una pena de diez
maravedíes de la moneda del rey don Alfonso por cada día que se retrase en la
devolución. Se estipula que en el caso que los libros se deterioren por fuego,
agua u otra circunstancia, con independencia de si tiene o no la culpa, pagará
una multa de doscientos maravedíes de la moneda del rey don Alfonso por el de
la historia eclesiástica y de cien maravedíes por el de historia militar. El
canónigo pone como fiador del pago de la sanción al canónigo Rodrigo Pérez
quien, presente, manifiesta su consentimiento. También se compromete a
devolver los libros en el plazo de un mes cuando el obispo se los reclame, aún

1285
cuando no haya vencido el plazo estipulado para su devolución ......................... 595

1077 1343, marzo, 13. Ourense.


El escudero Pedro González de Rabal, tenenciero de la capilla fundada por
el deán don Oerio, con el consentimiento del cabildo auriense, afora a Martín
Pérez de Casdemendo y a dos voces el casal de Casdemendo, en el que ya vive,
por una renta anual de la tercera parte del pan, vino, lino, «sirgo», legumbres,
y demás frutos que coseche, además de un «cuarteiro» de trigo, medido por
talega de cuatro celemines. Asimismo, deberán ser vasallos de los tenencieros
del casal y pagar, en concepto de derechura, ochenta sueldos de la moneda
blanca del rey don Alfonso, una cerda, un almud de vino y dos maravedíes de
pan blanco por el día de san Martín, y por el día de san Juan, un carnero, un
almud de vino y dos maravedíes de pan blanco .................................................... 596

1078 1343, julio, 17. Ourense.


Teresa Pérez «Cansada», moradora en Ourense, en presencia y con el
consentimiento de su marido, Gonzalo Gómez, dona a los clérigos de coro la
tercera parte de una casa en la rúa da Corredoira; las otras dos terceras partes
ya son propiedad de dichos clérigos ..................................................................... 598

1079 1344, febrero, 3. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora a
perpetuidad a Juan Martínez, morador en Rairo, dos leiras de monte en el
lugar que llaman Lagar da Capela, en Zaín, con la condición de plantarlas de
viña, por una renta anual de la quinta parte de todo lo que coseche y vasallaje . 598

1080 1344, febrero, 21. O Pereiro de Aguiar.


Aldonza Rodríguez de Sabadelle, moradora en Calvelle, vende por ciento
veinte maravedíes de la moneda portuguesa a su hijo, Lope Rodríguez, todas
las propiedades que posee en Lamas, en la feligresía de Santa Marta de Velle, y
la heredad que había comprado a la difunta Mayor Fernández en Reboredo y
Vilarchao, en la feligresía de San Miguel de Calvelle. Algunas de estas
propiedades deben foro de quinta al monasterio de San Pedro de Rocas ............ 599

1081 1344, abril, 21. Velle.


Juan Fernández, hijo del difunto Fernando Alfonso de Moreiras y de
Urraca Díaz, vende al escudero Lope Rodríguez, hijo de Aldonza Rodríguez de
Calvelle, todas las propiedades que había heredado de su padre en la feligresía
de San Miguel de Calvelle, por dieciocho libras de dineros blancos ................... 601

1082 1344, noviembre, 21. Ourense.


Teresa Eanes, en presencia y con el consentimiento de su esposo, Gómez
Lorenzo de Celeiró, morador en Ourense, vende al notario auriense Gonzalo
Pérez do Mato el lugar y pousa de Mende, en el coto de Ceboliño, con los
molinos de Lagea y Sub a Torre, por el que deberá pagar las cargas a las que
está obligada Teresa Eanes y el diezmo, por cinco mil maravedíes de la moneda
blanca del rey don Alfonso y una pieza de «valançinna enteyra et nouee varas
de verde da boyuira». Se señala que Teresa Eanes había comprado este lugar
con su marido el cual le había entregado su parte en compensación por haber
vendido unos bienes de su esposa sin su consentimiento, por los que había

1286
contraído unas cargas de las que Teresa Eanes no se hace responsable, ni
transfiere al comprador ......................................................................................... 601

1083 [1345], febrero, 4. Ourense.


Juan Solbeira, hombre del canónigo Lorenzo Eanes, vicario del obispo don
Álvaro, entrega al clérigo de coro Juan Alfonso, como tenenciero de la capilla
de la Magdalena, unas casas de la rúa dos Arcediagos por haber fallecido el
forero. El anterior capellán, Martín Martínez, había aforado a Alfonso Pérez
de Bóveda, morador en Santa Mariña do Monte, y a su mujer, Dominga
Martínez, durante sus vidas, un solar en el que debían hacer casas y cumplir
con otras obligaciones recogidas en la carta de foro que habían realizado ante
el notario auriense Gregorio. Tras el fallecimiento de Alfonso Pérez, el actual
capellán, Juan Alfonso, presenta la carta de foro ante el vicario y le solicita
que ordene la entrega de las casas; éste manda a su hombre, Juan Solbeira,
quién tras desahuciar a la actual inquilina, Mayor Pérez, viuda de Álvaro
Eanes, procede a cerrar las casas y a entregar las llaves al capellán. Pese a
haber recibido las casas, Juan Alfonso señala que, por incumplimiento de las
condiciones establecidas en el contrato de foro, no renuncia a actuar contra los
bienes de Alfonso Pérez puesto que no había realizado todas las obras a las que
se había comprometido en una escritura realizada ante Domingo Eanes. El
capellán entrega las llaves a Mayor Pérez, emplazándola para que en lo
sucesivo le pague el alquiler de las casas, ésta acepta, aunque señala que ella
las tiene ya alquiladas del mercader Martín de Camba ....................................... 603

1084 [1345], febrero, 4. Ourense.


Juan Alfonso, capellán de la Magdalena, comunica al mercader Martín de
Camba que la renta de unas casas situadas en la rúa dos Arcediagos pertenece
a la capilla, por lo que no deberá reclamar el alquiler de las mismas ................. 605

1085 1345, abril, 20. Burgos.


Alfonso XI, ante las quejas presentadas por el cabildo auriense, ordena a
los recaudadores de los yantares reales del reino de Galicia que cumplan su
carta de 25 de mayo de 1332 por la que eximia del pago de yantar a dicho
cabildo y que devuelvan todo lo que han recaudado por este concepto. También
ordena a todos los oficiales y justicias del reino de Galicia que hagan cumplir a
los recaudadores su mandato ................................................................................ 606

1086 1345, abril, 20. Ourense.


El cabildo, presidido por el canónigo Gonzalo Pérez, vicario del deán
Pedro Suárez, y en presencia y con el consentimiento del canónigo Juan
González, tenenciero de la renta de Moreiras, afora a perpetuidad a Alfonso
Martínez, criado del difunto Gonzalo Rella, doblero auriense, una leira de viña
en Bouçoaas, que fue de doña Estefanía, con la condición de plantar y labrar
bien las tierras y por una renta anual al cabildo o a la persona que ostente la
renta de Moreiras de la cuarta parte de la cosecha. A su muerte, la renta que
pagarán las voces que hereden el foro ascenderá al tercio de la cosecha más
dos capones por el día de san Martín y un almud de vino .................................... 608

1087 1345, agosto, 1. Ourense.


Juan Domínguez y su mujer, Mayor Pérez, moradores en la rúa da

1287
Pixotaria, aforan a perpetuidad a Domingo Eanes, morador en la rúa da
Corredoira, cinco leiras de viñas en Portovello, junto al Puente del Miño y al
camino que va de Ourense para Santiago, que son de foro de tercia al obispo y
deben pago de diezmo, por una renta anual de cinco libras de la moneda
blanca del rey don Alfonso pagaderas por el día de san Martín .......................... 609

1088 1345, noviembre, 21. Ourense.


Teresa Eanes, en presencia y con el consentimiento de su marido, Gómez
Lorenzo «de Celeiró», libera a Gonzalo Pérez do Mato de la carga de tres
moyos de vino que pesaba sobre el lugar Mende que éste le había comprado.
Teresa Eanes afirma que el lugar de Mende le pertenecía, una parte por
compra y otra por cambio que había realizado con su marido, y que éste había
vendido, sin su consentimiento, tres moyos de vino sobre el dicho lugar a
Alfonso Eanes, a su mujer, Teresa Pérez, y a Marina Fernández, todos ellos
moradores en Ourense; Teresa Eanes no había accedido ni dado su
consentimiento a esta venta y con posterioridad había vendido el dicho lugar de
Mende a Gonzalo Pérez do Mato .......................................................................... 610

1089 1345, diciembre, 19. Ourense.


Los procuradores de los clérigos de coro, Pedro Eanes da Silva y García
Álvarez, y su mayordomo Alfonso Eanes, aforan a Pedro Fernández, a su
mujer, Eufemia Eanes? y a tres voces una viña en A Forcadura, que fue de
Juan Arias y de su mujer, doña Eufemia, por foro quinta al señorío y, a los
clérigos de coro, tres libras de la moneda blanca del rey don Alfonso,
pagaderas por el día de san Andrés ...................................................................... 611

1090 1345, diciembre, 19. Ourense.


Los procuradores de los clérigos de coro, Pedro Eanes da Silva y García
Álvarez, y su mayordomo, Alfonso Eanes, aforan al clérigo de coro Pedro
Vidal, durante su vida, una viña sobre A Fonte do Monte, junto al camino
público que va de Ourense a Castadón, que había sido del juez Lorenzo
Fernández «Rosete», que solamente debe diezmo, por una renta anual de
diecinueve libras de la moneda blanca del rey don Alfonso, pagaderas por el
día de Navidad. El forero pone como fiador del pago de la renta del primer año
al mencionado García Álvarez, clérigo de coro, quien, presente, manifiesta su
consentimiento ....................................................................................................... 612

1091 1346, enero, 17. Ourense.


Los procuradores del concejo de Ourense –Juan Arias, Gonzalo Pérez do
Mato y Pedro Eanes– presentan ante el obispo auriense don Álvaro un escrito
de agravios y una real provisión de Alfonso XI por la que ordena al merino
mayor en Galicia, Rodrigo Páez de Biedma, poner fin a los abusos que el
obispo está cometiendo con los vecinos de la ciudad de Ourense. Tras proceder
a su lectura por parte del notario auriense Gonzalo Eanes, el obispo solicita el
traslado del escrito y emplaza a los procuradores al día siguiente para darles
una respuesta ......................................................................................................... 613

1092 1346, enero, 19, jueves. Ourense.


El obispo auriense don Álvaro responde al escrito de agravios presentado
por los procuradores del concejo de Ourense quienes, a su vez, emplazan su

1288
contestación al día siguiente ................................................................................. 615

1093 1346, febrero, 18, sábado. O Pereiro de Aguiar.


María Rodríguez, hija del caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez,
vende a su hermano, el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, su quiñón en
una casa grande en Sabadelle, con su tendal, que había heredado de su padre,
además de su quiñón de un establo y de una cortiña colindantes con la casa,
por cien maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso ............................ 618

1094 1346, marzo, 3. Ourense.


El obispo auriense don Álvaro requiere a los jueces aurienses Juan Eanes y
Gonzalo Pérez que le entreguen a su criado, Arias, al que tenían preso. El
obispo fundamenta el requerimiento en la costumbre por la cual los clérigos
tenían potestad para juzgar a los que se encontraban bajo su dependencia ........ 619

1095 1346, abril, 17. Ourense.


El escudero Lorenzo Eanes de Quintela, morador en Casdesancho, en la
feligresía de Santa Marta de Velle, vende al escudero Lope Rodríguez de
Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias, una heredad que había comprado
al escudero Juan Laso en Vilaenfesta, feligresía de Santa Cristina de Vilariño,
por ochenta libras de la moneda blanca del rey don Alfonso ............................... 621

1096 1346, junio, 1. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del deán Pedro
Suárez, tenenciero de la renta de Santa Locaia, afora a perpetuidad a Juan
Pérez, abad de Servoi y tesorero de la iglesia de Ourense, un casal en Souto de
Rei, con la condición de reparar las casas, habitarlas y cultivar las tierras, por
una renta anual de la tercera parte de la cosecha de pan y de vino más, en
concepto de derechura, veinticuatro sueldos de la moneda blanca del rey don
Alfonso, una buena cerda, un almud de buen vino y cuatro sueldos de pan
blanco por el día de san Martín y, por el día de san Juan, un carnero y un
almud de vino. Se estipula asimismo que, tras la muerte del abad, la titularidad
del foro nunca deberá ser ostentada por más de una persona .............................. 622

1097 [1340-1346], julio, 20. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, en presencia y con
el consentimiento del arcediano de Castela, tenenciero de la renta de Pasadán,
afora al párroco Martín Eanes y a sus voces tres casales en el lugar de San Fiz,
en la feligresía de Santa María de Torán, con la condición de poblarlos,
construir en ellos casas y cultivarlos, por una renta anual de la tercera parte de
la cosecha de pan, vino, lino y legumbres. Además deberán pagar la luctuosa
acostumbrada y en concepto de derechura, por el día de san Martín, seis libras
de la moneda blanca del rey don Alfonso y por el servicio de los casales: por el
primero, una buena cerda, nueve sueldos de pan y un almud de vino; por el
segundo, un carnero, nueve sueldos para un almud de pan y buen vino; y por el
tercero, unas cerdas, tres cuartos de vino y cincuenta sueldos de pan. Se
estipula que no se deberán plantar árboles allí donde se cultive pan o vino y
que serán vasallos del cabildo auriense ................................................................ 623

1289
1098 1346, agosto, 12. Ourense.
El doblero Lorenzo Eanes «Periquiño» dona a los clérigos de coro
cincuenta libras de moneda blanca del rey don Alfonso sobre unas casas en la
rúa da Praza, lindantes por la parte superior con la rúa da Cima –por las que
éstos ya reciben cien maravedíes– para dotar durante su vida una misa cantada
en honor de santa María que deberá oficiarse tres días después del día de san
Lorenzo del mes de agosto. Tras su muerte, para remedio de su alma y la de su
padre, Juan Periquiño, deberán celebrar anualmente cinco misas cantadas en
honor a santa María, una por cada una de las fiestas de la Virgen, en la
catedral de San Martiño. Para garantizar el cobro de las cincuenta libras
concede la posesión de las casas a los clérigos de coro una vez que haya
fallecido ................................................................................................................. 625

1099 1346, septiembre, 19. Milmanda.


Juan de Parada, hijo del zapatero Martín Domínguez «de Parada»,
morador en la rúa dos Zapateiros, y de María Viviánez, vende a Fernando
Eanes «Laa» y a su mujer, Inés Fernández, moradores en la misma calle, todas
las propiedades que había heredado de sus padres en Casixova, en Santa
Marta de Velle, que deben foro al monasterio de San Pedro de Rocas, por dos
mil cien maravedíes de la moneda blanca del rey don Alfonso ............................ 626

1100 1346, diciembre, 1. Ourense.


Los procuradores de los clérigos de coro, Pedro Eanes y Fernán Pérez, y su
mayordomo, Martín González, aforan, en su nombre, a Domingo Pérez «da
Chousa», clérigo de coro y párroco de la iglesia de San Mamede de Puga, y a
tres voces, todos los bienes que tienen en A Gradeira y en la feligresía de Santa
María de Toén, con la condición de plantar y cultivar las viñas. Como renta
pagará anualmente, además del diezmo, foro de cuarta al obispo y, a los
clérigos de coro, doce libras de la moneda del rey don Alfonso por el día de san
Martín de noviembre ............................................................................................. 627

1101 1346, diciembre, 28. Ourense.


Rodrigo González, morador en Pioselo, criado del clérigo Gonzalo
Martínez e hijo de María Santorum, vende por ochenta maravedíes de la
moneda blanca del rey don Alfonso al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle,
hijo del caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez, la renta de tres
fanegas de pan –dos de centeno y una de maíz– y tres maravedís que cobra
anualmente por la heredad que fue Juan Eanes «Gachel» en Reboredo,
feligresía de San Miguel de Calvelle, exenta de cargo alguno, salvo diezmo ...... 629

1102 1346, diciembre, 28. Ourense.


María de Camba, en presencia y con el consentimiento de su marido,
Domingo Eanes, vende por cuarenta maravedíes de la moneda blanca del rey
don Alfonso al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo del caballero
Rodrigo Arias, todas las heredades que había heredado de sus padres en la
feligresía de San Miguel de Calvelle y algunas heredades que había comprado
con su marido en la misma feligresía, todas ellas están exentas de cargo
alguno, salvo diezmo ............................................................................................. 630
1103 1347, marzo, 8. Ourense.
Fray Francisco, guardián del convento de San Francisco de Monterrei, hijo

1290
de los difuntos Rodrigo Pérez y de Eufemia Martínez, en presencia y con el
consentimiento de fray Lope, vicario del convento de San Francisco de
Ourense, y de su hermana, Eufemia Rodríguez, vende por noventa libras de la
moneda blanca del rey don Alfonso al mercader auriense Pedro Domínguez dos
Brancos y a su mujer, Dominga Eanes, una leira de viña en Bouza de Ramiro,
en las proximidades de Ourense, que debe foro de sexta al señorío y diezmo. La
leira la tenía arrendada el matrimonio de Eufemia Martínez, madre de
Francisco y Eufemia, por una renta anual de dos puzales de vino. Se señala que
Eufemia Rodríguez vende la parte del quiñón que le corresponde en esta viña
para pagar a su hermano lo que le debe por el acuerdo al que habían llegado
sobre los bienes de su madre. Los hermanos ponen como aval de la venta todos
sus bienes y los de sus padres ................................................................................ 631

1104 1347, abril, 30. Ourense.


Fernando Eanes de Pinoba y Fernando Pérez, como procuradores de los
clérigos de coro, aforan a perpetuidad a Pedro Fernández, hombre del
canónigo Juan Giráldez, morador en la rúa do Vilar, una leira de viña y de
monte en A Forcadura, en el término de Ourense, con la condición de que la
labre bien, pague los foros al señorío y, a los clérigos de coro, una renta anual
de cuatro libras de la moneda blanca del rey don Alfonso, por el día de san
Andrés de diciembre .............................................................................................. 632

1105 1347, mayo, 5. O Pereiro de Aguiar.


El escudero Lorenzo García, morador en Vilaenfesta, en la feligresía de
Santa María de Melias, vende por sesenta libras de la moneda blanca del rey
don Alfonso al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en Aguiar, la
renta de seis libras, pagaderas por el día de san Andrés, que cobra anualmente
por el foro de un casal en Lamagrande, en el que vive Pedro Fernández. Se
establece que si el casal se damnificara y no se pudiera cobrar la renta, que la
cobre por todas las heredades que Lorenzo García posee en la feligresía de San
Miguel do Campo .................................................................................................. 634

1106 1347, junio, 8. Ourense.


El notario auriense Juan González, por orden del vicario del obispo y del
cabildo aurienses, traslada la restauración y dotación de la sede episcopal de
auriense hecha por la infanta doña Elvira y su hermano Sancho el 31 de julio
de 1071 .................................................................................................................. 634

1107 1347, diciembre, 13. Prexigueiró.


Los escuderos Arias Gómez y Juan Fernández, hijos del escudero Gómez
Eanes de Selle y de Teresa Rodríguez, por ellos y en nombre de su hermana
Aldara Gómez y de sus primos, Fernando Arias y Teresa Rodríguez, hijos de
Rodrigo Arias y Mayor Pérez, venden al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle
el lugar de Alveliña, en Santa Cristina de Vilariño, por ciento diez libras de la
moneda blanca del rey don Alfonso. El lugar lo tenía aforado Juan Pérez de
Parada ................................................................................................................... 636

1108 1347, diciembre, 13. Prexigueiró.


Constanza García, en presencia y con el consentimiento de su esposo Juan
Vázquez de San Xoán das Lamas, obliga todos sus bienes, presentes y futuros,

1291
a Lope Rodríguez de Sabadelle, para ser amparado en la venta que le
realizaron los hermanos Arias Gómez y Juan Fernández, por ellos mismos y en
nombre de su hermana Aldara Gómez y de sus primos, Fernando Arias y
Teresa Rodríguez ................................................................................................... 637

1109 1348, enero, 20. Ourense.


Gómez Pérez, ciudadano de Ourense, morador en la rúa da Aira do Bispo,
y el notario Juan Eanes, representando a su mujer, María Fernández, aforan a
perpetuidad a Esteban Pérez y a su mujer, María Pérez, moradores en
Mugares, todos los bienes que poseen en la feligresía de Santa María de
Mugares, que habían sido de Pedro Lorenzo de Mugares por herencia de su
madre, Marina Domínguez. Como renta pagarán anualmente seis libras de la
moneda blanca del rey don Alfonso por el día de san Martín .............................. 638

1110 1348, enero, 26.


María Fernández ratifica el foro que su marido, el notario Juan Eanes,
había otorgado en su nombre, junto con Gómez Pérez, a Esteban Pérez y a su
mujer, María Pérez, moradores en Mugares, de todos los bienes que poseían en
la feligresía de Santa María de Mugares .............................................................. 639

1111 1348, marzo, 16. Ourense.


Esteveíña Eanes, moradora en A Fonte do Bispo, en presencia y con el
consentimiento de su marido, Juan da Xesta, vende por cuatrocientos
maravedíes al juez auriense Pedro Domínguez dos Brancos y a su mujer,
Dominga Eanes, y al mercader Rodrigo Pérez, morador en la rúa da
Corredoira, y a su mujer, Constanza García, a cada uno en su mitad, tres
«piteiros» de viña en la feligresía de San Lourenzo de Piñor que había
heredado de su padre, Juan de Felgueira, dos de ellos en el lugar de Requeixo
y el tercero en Roma; todos ellos están exentos de cargo alguno, salvo diezmo .. 639

1112 1348, marzo, 21, viernes. Ourense.


El canónigo auriense Gonzalo Pérez da Trindade, vicario del deán Pedro
Suárez, con el consentimiento del cabildo, arrienda a Martín González de
Golfariz, clérigo de coro, y a tres voces una casa que el cabildo había
comprado a los herederos del arcediano Bernardo Alfonso, por una renta anual
veinte libras de la moneda del rey don Alfonso, pagaderas por el día de santa
Eufemia y, al arrendador de la renta del mes de mayo, un puzal de vino de
lagar. La reparación de la casa correrá por cuenta del forero a no ser que se
derrumbe en cuyo caso su reparación será realizada por el cabildo ................... 640

1113 1348, abril, 26. Ourense.


Inés Pérez, hija de Juan Pérez Feixoo, monja en San Pedro de Ramirás,
arrienda al zapatero Lorenzo Eanes y a su mujer, Marina Alfonso, moradores
en Ourense, en la rúa dos Zapateiros, durante la vida de aquella, cuatro leiras
de viña que ellos ya labran, tres en Papón, de foro de cuarta, y una en A Cuña,
de foro de quinta, por las que han de pagar diezmo, los foros al señorío y, a
Inés Pérez, una renta anual de trece libras y un par de zapatos. Se señala que el
primer pago debe realizarse ese mismo año el día de san Martín de noviembre,
y los siguientes por el día de Navidad ................................................................... 642

1292
1114 1348, mayo, 11. Ourense.
Juan Vidal de Pereiro y su mujer, Dominga Vázquez, moradores en el lugar
de Prexigueiró, en San Salvador de Prexigueiró, venden por doscientas libras
de la moneda blanca del rey don Alfonso al escudero Lope Rodríguez de
Sabadelle, hijo del caballero Rodrigo Arias y de Aldonza Rodríguez, las
dieciocho libras de la moneda blanca del rey don Alfonso que le pagan de
renta, el día de san Martín, por todos los bienes muebles y raíces que poseen en
tierra de Aguiar y en el coto de Tarascón. El matrimonio pone como aval de la
venta todos sus bienes y, especialmente, los bienes que poseen en Tierra de
Aguiar y en el coto de Tarascón ............................................................................ 643

1115 1348, julio, 6. Ourense.


El escudero Rodrigo Pérez «Sabadelle», se obliga a pagar anualmente, por
el día de san Martín, a su hermano, el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle,
cuatro libras de la moneda blanca del rey don Alfonso, cargadas sobre los
bienes que posee en Reboredo, feligresía de San Miguel de Calvelle, por
haberle cedido la mitad del casal de Vilaenfesta, en la feligresía de Santa
Cristina de Vilariño, que Lope Rodríguez había comprado a Lorenzo Eanes de
Quintela, reservándose él la otra mitad. Rodrigo Pérez pone como aval del
pago todos sus bienes, mencionándose expresamente los bienes que posee en el
lugar de Reboredo ................................................................................................. 644

1116 1349, enero, 9. Ourense.


El clérigo de coro, Lorenzo Eanes «Cantelle», tenenciero de la capilla de O
Couto y de la obra de San Martín y Santa Eufemia, en presencia y con el
consentimiento de Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y vicario
general del obispo auriense don Álvaro, afora a perpetuidad a Pedro Eanes
«Cotoriño», morador en Cotoriño, una leira de viña y monte en dicho lugar,
bajo el Outer de Ferro, que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, con la
obligación de plantar todo el monte de viña. Como renta anual pagará, por el
tiempo de la vendimia, un modio de vino blanco de lagar .................................... 645

1117 1349, marzo, 13. Ourense.


Sentencia dictada por Bartolomé Pérez, maestrescuela de Mondoñedo y
vicario general del obispo don Álvaro, en el pleito que enfrenta a los capellanes
de Santa Eufemia, Juan Alfonso y Juan Domínguez, con Diego Pérez, tesorero,
Fernando Eanes, clérigo de coro, y García Álvarez, recaudador de los bienes
de la obra de San Martín y Santa Eulalia, por una ofrenda al altar de Santa
Eulalia. El pleito se originó cuando el domingo 25 de enero, mientras Juan
Alfonso estaba oficiando misa en el altar de Santa Eufemia, Juan, sobrino del
clérigo de coro Lorenzo Eanes, Pedro Eanes y Tomás, sobrino de Fernando
Eanes, recibieron, en nombre de la obra de San Martín y Santa Eufemia, una
«regueifa» ofertada por Teresa Alfonso al altar de Santa Eulalia. Juan Alfonso,
en su nombre y en el de Juan Domínguez, solicita al vicario que les sea
entregada la «regueifa» o su valor, treinta sueldos de la moneda del rey don
Alfonso, argumentando que desde tiempo inmemorial los capellanes de Santa
Eufemia se habían quedado con el mejor pan y el dinero, siempre que no sea de
oro, que se ofertaba al altar de Santa Eulalia cuando los capellanes oficiaban
la misa. Por su parte, Diego Pérez, Fernando Eanes y García Álvarez,
reconocen este derecho a los capellanes de Santa Eufemia y manifiestan su

1293
deseo de acabar con la contienda. El vicario oídas las partes ordena que se
entregue la «regueifa» o la estimación de su valor a los capellanes de Santa
Eufemia y que en el futuro se respete su derecho; asimismo, condena a la otra
parte al pago de las costas procesales .................................................................. 647

1118 1349, mayo, 16. Ourense.


Inés Pérez, moradora en Ourense, criada del difunto arcediano Pedro
González, vende por cincuenta maravedíes de la moneda blanca del rey don
Alfonso al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle la tercera parte de un casal
en Vilarchao, en la feligresía de San Miguel de Calvelle –del que Lope
Rodríguez ya posee los dos tercios restantes–, y todas las propiedades que
había comprado con su marido, Rodrigo Eanes, en la feligresía de San Miguel
de Calvelle, cargadas con el pago del diezmo y foros. En el contrato de venta se
establece que en el caso de que en los años sucesivos se incrementara el valor
de estos bienes, la vendedora dona el posible incremento por la ayuda que
había recibido de Lope Rodríguez ......................................................................... 649

1119 1349, septiembre, 19. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al labrador
Juan Arias y a su mujer, María Martínez, moradores en la rúa dos Brancos,
durante la vida de ambos, unas casas e «exido», en la rúa de rúa de Penavixía,
a las que se conoce por el nombre «O Ixido das Vacas», que el año anterior
había tenido alquiladas Lorenzo Carniceiro. Como renta deberán pagar
anualmente dos maravedíes a la persona que tenga la renta de las casas e
«exido» y, al cabildo auriense, veintiocho libras de la moneda del rey don
Alfonso por el día de santa Eufemia del mes de septiembre. La reparación de
las casas e «exido» correrá por cuenta de los foreros a no ser que se
derrumben en cuyo caso su reparación corresponderá al cabildo ....................... 650

1120 1350, marzo, 9. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al mercader
Gonzalo Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, a su mujer, Aldonza Eanes,
y a una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– dos viñas, una en O Vao
y la otra bajo Ponte Pedriña, a orillas del río Barbaña. Como renta pagarán
anualmente, por la viña de O Vao foro de tercia al señorío, además del diezmo
y, por la de Ponte Pedriña, diez libras de la moneda blanca del rey don
Alfonso, pagaderas por el día de san Juan Bautista ............................................. 652

1121 1350, marzo, 11. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora a
perpetuidad al «aparellador» Gonzalo Pérez «de Cotelo», morador en
Ourense, en O Campo, y a su mujer, Teresa Rodríguez, una leira de viña en
Outeiro da Vela, con la condición de plantarla, labrarla e injertarla, por una
renta anual de la tercera parte de lo que cosechen. Se señala que el
aforamiento se otorga como consecuencia de los efectos de la peste, ya que la
elevada mortandad había encarecido los jornales ............................................... 653

1122 1350, mayo, 14. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al labrador
Domingo Domínguez, morador en la rúa Nova, y a su mujer, Mayor Pérez,

1294
durante la vida de ambos más una voz –que nombrará el cónyuge
superviviente– una casa con su «exido» en la rúa Nova, que está exenta de
cargo alguno, salvo el fumazgo acostumbrado, por una renta anual de cinco
libras y cinco sueldos de la moneda blanca del rey don Alfonso, pagaderos por
el día de santa Eufemia. Se establece que la reparación de la casa correrá por
cuenta de los foreros salvo si se derrumba ........................................................... 655

1123 1350, noviembre, 29. Ourense.


Los capellanes de Santa Eufemia –Juan Domínguez y Juan Alfonso– aforan
al labrador Juan Domínguez y a su mujer, Mayor Eanes, moradores en
Cimadevila, por el tiempo que ellos fueran tenencieros de estas capillas, dos
casas sobre la puerta de Cimadevila, en las que ellos ya viven, más la mitad de
un solar y «exido» en el mismo lugar, la otra mitad pertenece a un nieto de
María Soal. Los foreros deberán vivir en las casas, repararlas en lo que
necesiten y pagar anualmente nueve libras de moneda blanca por el día de
santa Eufemia y, a mayores, un aniversario y el fumazgo, si los hubiese ............. 656

1124 1350, diciembre, 6, domingo. Sabadelle.


Partición realizada entre el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle,
morador en Calvelle, su hermana Constanza Rodríguez, moradora en Ourense,
en presencia y con el consentimiento de su marido, Domingo Alfonso, y Elvira
Arias, viuda del escudero Rodrigo Pérez «Sabadelle», en nombre de sus hijos
Rodrigo y Álvaro, éste último presente y otorgante, de los bienes que quedaron
de su madre, Constanza Rodríguez, y algunos que habían pertenecido a su
padre, el caballero Rodrigo Arias. El repartimiento fue realizado por orden de
Martín de Deus, juez en la tierra de Aguiar, quien designa, a petición de las
partes, a los hombres buenos que han de realizar la partición: Juan Lorenzo,
morador en Sabadelle, Juan Calvelle y Juan da Sobreira, moradores en la
feligresía de San Miguel de Calvelle. La mitad de los bienes correspondían a
Constanza Rodríguez y a sus sobrinos, cediéndoles Lope Rodriguez el derecho
de elección sobre los mismos. A continuación se enumeran los bienes que le
corresponden a cada uno, comprometiéndose cada uno de ellos a aceptar el
reparto. Constanza Rodríguez señala que si bien acepta el reparto de los bienes
de su madre se reserva el derecho de demandar la partición de los bienes de su
padre, Rodrigo Arias, ya que no había obtenido de ellos la parte que le
correspondía .......................................................................................................... 657

1125 [Siglo XIV, primera mitad].


Testamento del marido de Aldonza Alfonso por el que ordena que lo
entierren en la catedral de San Martiño, entre el coro y el altar mayor, y deja
diversas cantidades de dinero para el pago de misas por la salvación de su
alma ....................................................................................................................... 659

1126 1351, enero, 5. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el canónigo Domingo Eanes, vicario del
deán Pedro Suárez, afora a Martín Pérez y a su mujer, Mayor Eanes,
moradores en Sande, y a una voz –que nombrará el cónyuge superviviente– dos
casales en Seixomil y Pena Hedrada, en San Cibrao de Paderne, con la
condición de labrar bien las tierras, reparar y vivir en las casas y construir, a
su costa, la mitad de un molino llamado Foro de Pontón. Como renta anual

1295
deberán entregar al mayordomo del cabildo, cuando acuda a recoger los
frutos, la tercera parte de todo el pan, lino y legumbres que cosechen y un
sesteiro de centeno. Además, deberán de dar por derechura, por morada, por
nabal, por fruta y otras cosas seis maravedíes, pagaderos por el día de san
Martín. Ese mismo día deberán entregar por foro un puerco comunal, un
maravedí de pan blanco y dos azumbres de vino; y, por el día de san Juan, un
carnero comunal, un maravedí de pan blanco y dos azumbres de vino. También
deberán ser vasallos del cabildo ........................................................................... 661

1127 1351, enero, 5. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el canónigo Domingo Eanes, vicario en
los contratos del cabildo por el deán don Pedro Suárez, afora al labrador Juan
Pérez, morador en la feligresía de San Vicente dos Abeledos, durante su vida y
la de su esposa, Teresa García y a una voz, el casal de Arnufe, en dicha
feligresía, con la condición de cultivar las tierras, mantener las casas y
habitarlas. Como renta anual pagarán la quinta parte de la cosecha de
centeno, trigo, cebada, maíz y lino más, por derechura, cuatro maravedíes, dos
gallinas y un lomo de cerdo comunal, tal y como lo entregan en otros casales.
Deberán entregar también anualmente un modio de centeno de seara, un
sesteiro de «eiradego» y deberán ser vasallos del cabildo ................................... 663

1128 1351, febrero, 15. Ourense.


Los clérigos de coro Juan Alfonso, capellán de Santa Eufemia, y Martín
Fernández, procuradores y contadores de los clérigos de coro, aforan a
perpetuidad al carnicero Lorenzo Eanes y a su mujer, Mayor Pérez, moradores
en la ciudad de Ourense, bajo la puerta de A Burga, una casa en la rúa do
Vilar que tuvo aforada al labrador Juan Fernández y su mujer, Mayor Pérez,
por una renta anual de cinco libras de la moneda blanca del rey don alfonso,
pagaderas por el día de Pascua de Resurrección. La reparación de la casa
correrá a cargo de los foreros, a no ser que se derrumbe en cuyo caso su
arreglo será por cuenta de los clérigos del coro ................................................... 664

1129 1351, marzo, 3. Pereiro de Aguiar.


Cambio realizado entre Gil Rodríguez y su mujer, Constanza González, y el
escudero Lope Rodríguez, morador en Sabadelle, mediante el cual los primeros
ceden al segundo el casal de Carril, en la villa de Nigueiroá –con la excepción
de la leira da Pena Lobeira y los castaños do Souto das Donas– recibiendo a
cambio el casal de Cacabelos, en la feligresía de Santa María de Faramontaos,
una leira en A Costela y ochenta maravedíes ....................................................... 666

1130 1351, marzo, 8. Coto de Velle.


Constanza González, moradora en el coto de Velle, hija de la difunta
Constanza García, en presencia y con el consentimiento de su marido, Alfonso
Eanes, por si misma y en nombre de su hermana Inés, ratifica la declaración
que hizo su marido en el pleito que enfrentaba al escudero Lope Rodríguez de
Sabadelle con Fernando Pérez de Parada ante el juez de Aguiar, Martín de
Deus, por la renta de diez libras sobre la heredad de Alveliña ............................ 667
1131 1351, abril, 27. Sabadelle.
Alfonso Eanes, notario por la iglesia de Santiago en tierra de Aguiar, por
orden de Martín de Deus, juez en dicha tierra, y a petición del escudero Lope

1296
Rodríguez, traslada el foro hecho en 1217 por Pedro Balteiro a Martín,
Fernando, Pedro y Alfonso Arias de una heredad en Sabadelle ........................... 668

1132 1351, mayo, 30. Ourense.


El notario auriense Juan González, a petición de Aparicio Eanes,
mayordomo de los clérigos de coro de la catedral de Ourense, y con autoridad
de don Fernando Eanes, doctor en Decretos, maestrescuela de Santiago y
vicario general del obispado de Ourense en sede vacante, traslada la
confirmación de la confirmación realizada por Alfonso IX el 23 de mayo de
1228 del privilegio que este mismo monarca había concedido a la iglesia
auriense el 29 de marzo de 1193 en que estipulaba que nada se exija o
confisque con violencia a sus dignidades, canónigos, clérigos y vasallos ............ 669

1133 1351, junio, 8. Aviñón.


Clemente VI anula la elección que, tras la muerte del obispo don Álvaro, ha
hecho el cabildo auriense en la persona del canónigo don Lorenzo, pues el
cargo había sido reservado por el pontífice. El papa comunica que se ha
provisto el obispado en don Juan de Cardailhac, doctor de Derecho canónico,
cuyas virtudes encomia el pontífice, ordenando al cabildo que lo acepte como
obispo ..................................................................................................................... 670

1134 1351, junio, 8. Aviñón.


Clemente VI comunica al arzobispo de Braga el nombramiento de don Juan
de Cardailhac, doctor de Derecho canónico, como obispo auriense,
encomiando sus virtudes. El papa había anulado la elección que, tras la muerte
del obispo don Álvaro, había realizado el cabildo auriense en la persona del
canónigo don Lorenzo Rodríguez .......................................................................... 671

1135 1351, junio, 8. Aviñón.


Clemente VI anula la elección que, tras la muerte del obispo don Álvaro, ha
hecho el cabildo auriense en la persona del canónigo don Lorenzo, pues el
cargo había sido reservado por el pontífice. El papa comunica que ha provisto
el obispado en don Juan de Cardailhac, doctor de Derecho canónico, cuyas
virtudes encomia, ordenando al clero de la ciudad y la diócesis auriense que lo
acepte como obispo ............................................................................................... 673

1136 1351, julio, 1. Ourense.


El escudero Lope Rodríguez de Ourantes, tutor de Juan Fernández, hijo del
difunto Fernando Rodríguez, recibe de Gonzalo Pérez do Mato, vecino de
Ourense, setenta y cinco maravedíes de la moneda del rey don Alfonso en
cumplimiento de una sentencia sobre unos bienes pertenecientes al menor. La
sentencia había sido dictada por Juan Sutil y Fernando Eanes, jueces
compromisarios elegidos por las partes para juzgar el pleito que enfrentaba a
Lope Rodríguez, como tutor de Juan Fernández, con Gonzalo Pérez do Mato
sobre la parte que correspondía a Juan Fernández de los tres modios de vino –
de los que le pertenecían dos puzales– que Gómez Lorenzo de Celeiró vendiera
en el lugar de Mende –que es de Gonzalo Pérez– a Alfonso Eanes estando éste
casado con Teresa Pérez, abuela del menor ......................................................... 674

1297
1137 1351, octubre, 4. Valladolid.
Pedro I, a petición del arzobispo compostelano don Gonzalo, confirma a los
clérigos de coro de Santiago de Compostela el privilegio del Alfonso XI de 5 de
diciembre de 1340 de exención de pago de moneda, fonsadera o cualquier otro
servicio real a los hombres que labrasen sus propiedades, según lo tenían
desde tiempos de Fernando III y Sancho IV .......................................................... 675

1138 1351. Tui.


El cabildo de Tui, presidido por el deán Diego Pérez, a instancia de don
Augerio, arcediano del Bierzo, en la iglesia de Astorga, y ejecutor apostólico,
agradece al deán don Pedro Suárez y al cabildo auriense la hospitalidad con la
que acogieron a don Augerio durante su estancia en Ourense y la protección
que le prestarón hasta dejarle a salvo, con todos sus bienes, en la villa de Tui ... 677

1139 1352, enero, 24. Aviñón.


El obispo auriense don Juan constituye como sus procuradores en el
obispado a don Augerio de Pelogrúa, abad de Castrojeriz, y Beltrán Beltranez,
canónigo de Rodez licenciado en Leyes, dándoles amplios poderes para
gestionar los bienes de la mitra ............................................................................. 678

1140 1352, marzo, 16. Couto de Velle.


Eufemia Pérez de Cachalvite, vecina de Cachalvite, vende por ocho
maravedíes al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle cuatro castaños en
Soutonovo, cargados con el pago del diezmo. Los castaños se encuentran
situados entre otros castaños pertenecientes al escudero ..................................... 679

1141 1352, mayo, 13. Ourense.


Cambio realizado entre el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador
en tierra de Aguiar, y su hermana, Constanza Rodríguez, moradora en la rúa
dos Zapateiros, en presencia de su marido Domingo Alfonso, mediante el cual
el primero cede a la segunda un «piteiro» de viña, cargado por el pago del
diezmo, en Mazaira, feligresía de San Martiño de Sabadelle, que está situada
sobre otra viña que ella posee en ese mismo lugar, recibiendo a cambio una
leira de viña en la misma feligresía –por la que él ya recibe foro de tercia– que
Constanza había comprado a la difunta Eufemia Pérez de Cachalvite ................ 680

1142 1352, mayo, 15. León.


Pedro I confirma una carta de Alfonso XI, 25 de mayo de 1332, por la que
ordena a los oficiales y justicias del reino de Galicia que no permitan que los
recaudadores demanden yantares al cabildo auriense, por no tener vasallos a
los que cobrar pechos ............................................................................................ 681

1143 1352, mayo, 19. Ourense.


El canónigo auriense Beltrán Beltránez, licenciado en leyes, procurador y
vicario general del obispo auriense don Juan, afora a perpetuidad al mercader
García Alfonso, morador en la rúa das Tendas, y a su mujer, Marina González,
una seara de viña en Parada, junto al camino que va de Ourense a A Gradeira,
que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, por una renta anual de la
quinta parte de la cosecha más las derechuras. Se señala que el aforamiento se
otorga en el marco de las quejas presentadas ante el obispo auriense por

1298
eclesiásticos y seglares aurienses en las que solicitaban que se adoptaran
medidas para paliar el despoblamiento y el abandono de las tierras
pertenecientes al obispo, en las que el terrazgo está volviéndose prácticamente
monte, a causa de la elevada mortandad ocasionada por la peste del año 1348
y de las elevadas rentas y tributos a las que estaban sometidos los labradores,
lo que les obligaba a emigrar a otras tierras en busca de rentas más bajas. Ante
esta situación, el obispo decide rebajar las rentas y realizar nuevas cartas de
foro ......................................................................................................................... 682

1144 1352, agosto, 20. Ourense.


Los clérigos de coro, a través de sus procuradores –Juan Alfonso, capellán
de Santa Eufemia, y Fernando de Paz– requieren a Juan Domínguez
«Sobriño», morador en Noalla, y a su mujer, Constanza Eanes, que labren bien
todas las heredades que el difunto Gonzalo Eanes, párroco de la iglesia de San
Salvador de Noalla, dejara en su testamento a Constanza, en la feligresía de
San Salvador de Noalla y en Ourense, y que les pagasen los foros que les
correspondían. Constanza, en presencia y con consentimiento de su marido,
renuncia a dichas heredades –salvo a la cortiña de la Iglesia, en Noalla– a
favor de los clérigos de coro ................................................................................. 685

1145 1352, octubre, 15. A Gradeira.


El obispo auriense don Juan, en su nombre y en el de la iglesia de Ourense,
constituye como procuradores al abogado Fernando Eanes, morador en la rúa
da Obra, y a Lorenzo Eanes «Mercader», morador en Ourense, para que le
representen en todos sus pleitos ............................................................................ 686

1146 1353, enero, 30. Rante.


El obispo auriense don Juan afora a ¿perpetuidad? a Álvaro Sanchéz y a su
mujer, ¿Teresa Eanes?, unos casales en Rante, que están exentos de cargo
alguno, salvo diezmo, por una renta anual de la sexta parte de la cosecha de
pan y vino, más, por derechuras, dos capones, dos azumbres de vino y dos
maravedíes, pagaderos por el día de san Martín .................................................. 687

1147 1353, marzo, 13. Ourense.


El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad Álvaro Sánchez, criado
del obispo don Álvaro, y a su mujer, Teresa Eanes, moradores en Ourense, una
casa que llaman O Pazo, en Rante, que se encuentra sobre la fuente del campo
de los nogales, junto al camino que va desde el lugar de Rante a A Mezquita, y
un pequeño terreno, todo ello exento de cargo alguno, salvo diezmo, por una
renta anual de dos capones pagaderos por el día de san Martín ......................... 689

1148 1353, mayo, 10. Ourense.


El notario auriense Rodrigo Fernández, a petición de Gonzalo Pérez do
Mato y con autoridad de los alcaldes de Ourense, traslada el foro realizado el
29 de marzo de 1265 por el priorato de Santa Comba de Naves a Esteban
Peláez y a su mujer, doña Estefanía, de todo su derecho sobre los bienes que
este matrimonio tiene en el término de Mende ...................................................... 690

1149 1354, enero, 2. Ourense.


El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad al escudero Álvaro

1299
Sánchez, morador en Ourense, y a su mujer, Teresa Eanes, los casales de
Veives, Compostela, O Campo y Cedofeita más dos agros de pan en A Mezquita
y la mitad de la cortiña de la iglesia, todo ello en la feligresía de San Pedro da
Mezquita, exento de cargo alguno, salvo diezmo. Como renta anual pagarán,
por los tres primeros casales, los agros y la mitad de la cortiña, la quinta parte
del pan cosechado, mientras que por el casal de Cedofeita la cuarta parte; más,
por el casal de Compostela, seis maravedíes y una tega de cebada por el día de
san Martín, y diez maravedíes y una tega de trigo por cada uno de los otros tres
casales ................................................................................................................... 690

1150 1354, febrero, 20. Ourense.


El obispo auriense don Juan nombra al vicario general del obispado, el
tesorero Juan González, como juez para solventar la causa entre la iglesia de
Ourense, representada por el abogado Fernando Eanes, y el notario auriense
Gonzalo Pérez do Mato sobre el señorío del lugar de Mende .............................. 692

1151 1354, febrero, 26, jueves. Ourense.


Gonzalo Pérez do Mato presenta sus alegaciones ante el juez Juan
Gonzaléz en el pleito que lo enfrenta con el abogado Fernando Eanes,
procurador del obispo don Juan, por el señorío del lugar de Mende. Una vez
leídas, el procurador del obispo solicita su traslado y un plazo para
responderlas. El juez emplaza a las partes para el próximo lunes, 3 de marzo ... 693

1152 1354, marzo, 3, lunes. Ourense.


El tesorero Juan González, juez en el pleito que enfrenta a Fernando Eanes,
procurador del obispo don Juan, con Gonzalo Pérez do Mato por el señorío del
lugar de Mende aplaza la causa para el día siguiente por estar ocupado en
otros asuntos .......................................................................................................... 695

1153 1354, marzo, 4, martes. Ourense.


El abogado Fernando Eanes, procurador del obispo don Juan, responde a
los alegatos presentados por el notario auriense Gonzalo Pérez do Mato en la
causa que se juzga ante el juez Juan González por el señorío del lugar de
Mende. Esta contestación es aceptada por el juez, quien procede, a petición de
Gonzalo Pérez, a tomar juramento a las partes. Gonzalo Pérez do Mato
presenta unas pruebas documentales que, pese a ser rechazadas por la parte
contraria, son aceptadas por el juez, emplazando a las partes al sábado
siguiente para proceder al examen de las mismas ................................................ 696

1154 1354, marzo, 8, sábado. Ourense.


El notario Gonzalo Pérez do Mato solicita un aplazamiento de la causa que
lo enfrenta, por el señorío del lugar de Mende, con Fernando Eanes,
procurador del obispo don Juan. El juez Juan González acepta el aplazamiento
citándolos para el próximo martes, 11 de marzo .................................................. 698

1155 1354, marzo, 10. Ourense.


El tesorero auriense Juan González, vicario general del obispo don Juan y
juez en el pleito que enfrenta al notario Gonzalo Pérez do Mato con el abogado
Fernando Eanes, procurador del obispo don Juan, cita para el próximo martes,
11 de marzo, a los testigos presentados por Gonzalo Pérez do Mato ................... 699

1300
1156 1354, marzo, 11, martes. Ourense.
Gonzalo Pérez do Mato presenta ante el juez Juan González las pruebas
documentales sobre las que basa sus alegatos y solicita al notario ante el que
se está desarrollando la causa, Juan Fernández, que presente el original del
proceso que lo había enfrentado con la iglesia auriense, como poseedora del
préstamo de Ceboliño y Lamela, por el cobro de unas tegas de cebada, unas
gallinas y la luctuosa a los moradores del lugar de Mende; el pleito había sido
fallado a su favor. A continuación, Gonzalo Pérez do Mato presenta a sus
testigos, quienes, tras serles tomado juramento, proceden a realizar su
declaración ............................................................................................................ 700

1157 1354, marzo, 13, jueves. Ourense.


Gonzalo Pérez do Mato solicita la lectura y publicación de las escrituras
que ha presentado como prueba y de la declaración de los testigos en el pleito
que lo enfrenta con el abogado Fernando Eanes, procurador del obispo
auriense don Juan, por el señorío del lugar de Mende. El juez Juan González,
pese a los protestas de la parte contraria, acepta. A continuación ambas partes
formulan sus conclusiones y solicitan que se dicte sentencia. El juez emplaza a
las partes pare el próximo lunes, 17 de marzo ...................................................... 705

1158 1354, marzo, 17, lunes. Ourense.


Sentencia dictada por Juan González, tesorero y vicario general del obispo
don Juan, en el pleito que enfrenta al abogado Fernando Eanes, procurador del
obispo auriense, y al notario Gonzalo Pérez do Mato por el señorío del lugar
de Mende. Tras escuchar los alegatos presentados por las partes, las
declaraciones de los testigos y examinar las pruebas documentales el juez falla
a favor del notario adjudicándole el señorío del lugar de Mende y condenando
al obispo, prestamero de Ceboliño y Lamela, a perpetuo silencio en sus
pretensiones sobre el señorío de Mende y a renunciar al cobro del yantar ......... 706

1159 1354, abril, 20. Ourense.


El notario Gonzalo Pérez do Mato solicita a Beltrán Beltránez, arcediano
de Baronceli y vicario general del obispo don Juan, que ratifique la sentencia
dictada por Juan González en el pleito con Fernando Eanes, procurador del
obispo, por la cual se le habían reconocido sus derechos sobre el señorío del
lugar de Mende y que se le devuelva lo que le había sido embargado por parte
del prelado. El arcediano emplaza a las partes para dar a conocer su decisión
el próximo lunes, 21 de abril ................................................................................. 710

1160 1354, abril, 21, martes. Ourense.


Sentencia dictada por Beltrán Beltránez, arcediano de Baronceli y vicario
general del obispo don Juan, en el pleito que enfrenta al abogado Fernando
Eanes, procurador del obispo auriense, y al notario Gonzalo Pérez do Mato
por el señorío del lugar de Mende. El arcediano, tras examinar el proceso que
pasó ante el tesorero Juan González y las pruebas aportadas por las partes,
sentencia que Gonzalo Pérez do Mato había demostrado sus alegatos, por lo
que confirma la sentencia dictada por Juan González .......................................... 711
1161 1354, mayo, 19. Ourense.
El escudero Lorenzo Eanes de Quintela, morador en la ciudad de Ourense,
vende por quince libras de moneda blanca al notario auriense Vicente Suárez y

1301
a su mujer, Inés Fernández, moradores en Ourense, en la rúa do Campo, un
«piteiro» de terreno con su viña al que llaman A Fonte de Montecelo, en la
feligresía de Santa Marta de Velle, lindante con otras viñas del matrimonio y
con el lugar de Casixoba, que se encuentra exento de cargo alguno, excepto
diezmo .................................................................................................................... 713

1162 [1354, julio. Ourense].


Juan García, portero del cabildo auriense, dona a los clérigos de coro una
leira de viña, junto al camino público que va de Ourense para el puente de A
Lonia, para dotar un aniversario que deberá celebrarse el día 30 de junio. La
viña la tenía aforada al labrador Juan Pérez, morador en Ourense, por su vida
y por una renta anual de seis libras, renta que a partir de ahora cobrarán los
clérigos de coro hasta la muerte del forero, momento en el cual tomarán
posesión plena de la viña. Juan García hace entrega de la viña a los clérigos de
coro, representados por sus procuradores, Juan Martínez y Gonzalo Pérez ....... 714

1163 1354, noviembre, 30. Mosteiro de San Pedro de Rocas.


Cambio realizado entre el prior del monasterio de San Pedro de Rocas,
Juan Eanes, con el consentimiento del convento, y el escudero Lope Rodríguez
de Sabadelle, hijo de Rodrigo Arias y Aldonza Rodríguez, mediante el cual el
primero cede al segundo una heredad que Lope Rodríguez ya tiene aforada del
cenobio en Vilarchao, recibiendo a cambio todas las propiedades que el
escudero tiene en Reboredo, feligresía de San Miguel de Calvelle ...................... 715

1164 1355, enero, 6, martes. Ourense.


Aldonza Eanes, en presencia y con el consentimiento de su marido, el
mercader Gonzalo Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, afora a
perpetuidad a Domingo Pérez, hijo del difunto Pedro Vázquez, y a su mujer,
Marina Eanes, moradores en Penedo, todas las propiedades que pertenecen al
casal de Pedro Suárez, en la feligresía de San Miguel de Soutopenedo, que
había recibido en donación de un canónigo auriense, del que es «criada».
Como renta anual pagarán la cuarta parte del pan y del vino que se cosechen
más, por derechuras, seis maravedíes por el día de san Martín ........................... 716

1165 1355, febrero, 24. Ourense.


Juan Eanes de Laroá y Martín Fernández, como procuradores de los
clérigos de coro, aforan a Fernando Fernández, morador en Ourense, bajo la
puerta de A Burga, a su mujer, María Míguez, y a dos voces una viña en O
Seixo, por una renta anual de veintiuna libras pagaderas por el día de Navidad. 718

1166 1355, marzo, 10. Ourense.


El cabildo auriense, reunido en el corral y casas del obispo, en presencia
del obispo don Juan, atiende la solicitud del escudero Álvaro Sánchez, morador
en la rúa do Pumar, por la que pide que se le respeten las condiciones por las
que ha recibido aforadas ciertas heredades en Rante y A Mezquita,
pertenecientes a la mitra. El escudero expone que el obispo había retirado a
algunos foreros diversas heredades, que se enumeran, pertenecientes a dichos
cotos –sobre los que el cabildo poseía algunos tributos y derechuras– a causa
del abandono en que aquellos habían dejado las tierras –al no ser labradas se
habían vuelto prácticamente monte– y que el obispo, ante la imposibilidad de

1302
aforarlas de nuevo por mor del despoblamiento y de las elevadas rentas a las
que estaban sometidas, prometió reducir tales derechos y rentas; bajo estas
condiciones, el prelado las había aforado a perpetuidad al escudero Álvaro
Sánchez y a su esposa, Teresa Eanes. El obispo confirma la declaración del
escudero y solicita al cabildo que renuncie a los derechos que pudiese tener
sobre las propiedades enumeradas, retirar toda demanda que hubiesen hecho
al matrimonio forero y confirmar los foros en los términos expuestos, a todo lo
cual acceden los capitulares .................................................................................. 719

1167 1355, marzo, 10. Ourense.


El cabildo auriense, reunido en el corral y casas del obispo, en presencia
del obispo don Juan, a ruego del prelado, ratifica el foro que éste había
otorgado a Álvaro Sánchez y a su mujer, Teresa Eanes, de diversas heredades
en Rante y A Mezquita, que yacían incultas por no haber quien las cultivase
desde el año de la mortandad ................................................................................ 721

1168 1355, mayo, 8. Ourense.


El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad al escudero Álvaro
Sánchez y a su mujer, Teresa Eanes, moradores en la rúa do Pumar, el casal de
Folvorados, en la feligresía de San Pedro da Mezquita, con la condición de
cultivarlo y mantener sus casas, por una renta anual de la quinta parte del pan
más, por derechuras, seis maravedíes, dos capones y dos tegas de trigo
pagaderos el día de san Martín ............................................................................. 722

1169 135[5], diciembre, 17. Ourense.


Juan Martínez y Gonzalo Pérez, procuradores de los clérigos de coro
aurienses, aforan a perpetuidad al zapatero Fernando Capelo, morador en la
ciudad de Ourense, en la Cruz dos Brancos, todas las heredades de pan y de
vino que poseen en O Picouto, feligresía de San Clodio de Pazos de San Clodio,
que habían heredado de Teresa Fernández, moradora en la rúa dos Zapateiros.
Como renta pagarán anualmente, además de los foros al señorío, cuatro libras
por el día de santa María de agosto ...................................................................... 723

1170 1355, [...], 4, miércoles. Ourense.


Gonzalo Estévez, hijo del difunto caballero Esteban Fernández de
Entreviñas, morador en Ourense, afora a perpetuidad a Martín Eanes
«Sigueiro», morador en Santa Ouxea, y a su mujer, Eufemia Domínguez, una
pieza de soto –con su monte, heredad y árboles– situado entre Roço y Soutullo,
que había heredado de su padre, por una renta anual de dieciséis dineros de la
moneda blanca, pagaderos por el día de san Martín ............................................ 725

1171 1356, febrero, 6. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, afora al escudero
García Pérez, hijo del también escudero García Pérez Lagariños, y a una voz,
un día de cada cinco de la pesquera de As Paradas, perteneciente a la renta de
Belesar, en la feligresía de San Miguel de Melias, por una renta anual de
cuatro libras de la moneda del rey don Pedro, pagaderas en tercios al año ....... 726

1172 1356, febrero, 15. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Pedro Suárez, en presencia y con

1303
el consentimiento de Pablo y Gonzalo Viviánez, «criados» del canónigo Alfonso
Viviánez, falleido, afora a perpetuidad al orfebre Rodrigo Fernández y a su
mujer, Teresa Pérez, unas casas que están sobre Santa María Madre, en las
que ya viven, con la condición de repararlas en todo aquello que necesiten;
pagarán anualmente catorce libras, por tercios al año, a Aldonza Núñez y cinco
sueldos leoneses al cabildo y el fumazgo acostumbrado. Estas casas habían
pertenecido a Alfonso Viviánez, quien en su testamento se las había dejado a la
mencionada Aldonza Núñez durante su vida, tras cuya muerte deberán pasar a
sus «criados» Pablo Viviánez, Gonzalo Viviánez y Catalina Alfonso, tras cuya
muerte pasarán definitivamente al cabildo auriense ............................................ 727

1173 1356, marzo, 20. Ourense.


El obispo auriense don Juan afora a perpetuidad a cuatro matrimonios –los
formados por Diego Pérez de Bouzafría y Dominga Eanes, Martín Pérez y
Teresa Eanes, Domingo Eanes y María Pérez, Lorenzo Pérez y Urraca Eanes–
y a los hermanos Gonzalo Eanes y Teresa González, hijos del difunto Gonzalo
de Santa Ouxea, a cada pareja en una quinta parte, el casal de Santa Ouxea
que habían tenido aforado Arias Fernández de Piñor y su mujer, María Eanes.
Como renta anual pagarán por el día de san Martín, a él o a quien tuviera el
préstamo de Santa Mariña do Monte, ciento dieciséis sueldos leoneses más dos
capones. Se establece que serán vasallos del obispo de Ourense y que a la
muerte de los matrimonios y de los hermanos sus herederos deberán pagar
luctuosa según la costumbre de la tierra ............................................................... 729

1174 1356, abril, 2. Ourense.


Los clérigos del coro a través de sus procuradores, Gonzalo Pérez, doblero,
y Juan Martínez, párroco de Santa Cruz da Rabeda, añaden al foro a
perpetuidad que realizaron a favor del mercader Rodrigo Pérez, morador en la
rúa da Corredoira, y de su mujer, Teresa Pérez, de una casa con su lagar sobre
la puerta do Outeiro, que había sido de Juan Giráldez, un solar con su
«pardieiro» que está junto a la dicha casa y lagar, con la condición de
aprovechar la piedra que se encuentra en el solar ............................................... 731

1175 1356, abril, 15.


Catalina Alfonso, en presencia y con el consentimiento de su marido,
Martín Pérez, autoriza el foro que el cabildo auriense había otorgado al
orfebre Rodrigo Fernández y a su mujer, Teresa Pérez, de unas casas que están
sobre Santa María Madre ...................................................................................... 732

1176 1356, julio, 31. Ourense.


Eufemia Pérez de Cachalvite, viuda de Pedro Eanes de Cachalvite, y sus
hijos, Rodrigo Pérez y María Martínez, ésta representada por su marido,
Lorenzo Eanes de Bueiros, donan al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, en
una mitad, y al monasterio de Santa María de Xunqueira de Espadanedo, en la
otra, una leira de terreno en Soutelo, cargada con el pago del diezmo, en
avenencia y resarcimiento por la venta que Eufemia Pérez y su marido habían
realizado a Juan Fernández de Mosteiró y a su mujer, Marina Fernández, de
una leira en Soutovello, en la feligresía de San Martiño de Sabadelle, que
pertenecía al casal de Cachalvite .......................................................................... 732

1304
1177 1357, marzo, 2.
Gonzalo Pérez do Mato, como procurador de Aldonza Núñez, autoriza el
foro que el cabildo auriense había otorgado al orfebre Rodrigo Fernández y a
su mujer, Teresa Pérez, de unas casas que están sobre Santa María Madre. Se
especifica que Rodrigo Fernández deberá entregar las catorce libras de renta a
Aldonza Núñez mientras ésta viva ......................................................................... 734

1178 1357, mayo, 27. Ourense.


El obispo auriense don Juan confirma el foro de unas heredades en
Castadón, realizado por el priorato de Santa Comba de Naves al canónigo
auriense Alfonso Pérez de Santa Mariña, por una renta anual de ocho libras,
foro que ha satisfecho el forero durante veinte años ............................................ 734

1179 1357, mayo, 29. Ourense.


Aparicio Eanes, doblero auriense y tenenciero de la capilla de Marina
Eanes, en presencia y con el consentimiento de Beltrán Beltránez, vicario
general del obispo auriense don Juan, afora a perpetuidad a Gonzalo Eanes
Pereiras, morador en la Aira do Bispo, y a su mujer, ¿Urraca? Vázquez, una
cortiña con viña y árboles, más allá de la puerta de O Vilar, ante la puerta del
atrio de la iglesia de Santa María do Posío, junto al camino que va desde
Ourense a Sobrado do Bispo, que está exenta de cargo alguno, excepto diezmo,
por una renta anual de cuatro libras pagaderas por el día de san Martín ........... 735

1180 1357, noviembre, 20. Ourense.


Elvira Lorenza, hija de Lorenzo García de Melias y de Urraca Pérez, en
presencia y con el consentimiento de su marido, Arias Pérez, vende al escudero
Lope Rodríguez de Sabadelle todas las propiedades que había heredado de sus
padres en Lamagrande, en la feligresía de Santa María de Melias, por treinta y
seis libras de dineros blancos ................................................................................ 737

1181 1358, agosto, 12. Ourense.


El racionero Pedro Fernández, tenenciero de las capillas de San Andrés
fundadas por Elvira de Gundiás y don Pelayo Gallego, con el consentimiento
de Beltrán Beltránez, arcediano de Baronceli y vicario general por el obispo
don Juan, afora al abrocador Juan Pérez, morador en la rúa da Corredoira y a
su mujer, Mayor Eanes, y a dos voces unas casas con «sobrado», «exido», pozo
y árboles en la rúa da Corredoira y tres «piteiros» de viña, dos en O Forno
Telleiro, pertenecientes a la capilla fundada por Pelayo Gallego, y el otro en
Souto do Bispo, perteneciente a la capilla fundada por Elvira de Gundiás, con
la condición de reparar las casas en todo aquello que necesiten, a no ser que se
derrumben o incendien, en cuyo caso la reparación correrá por cuenta de los
capellanes, y plantar viña en los «piteiros», allí donde no la hubiera, y
cultivarlos. Como renta anual pagarán, por la casa, treinta libras de moneda
blanca a los tercios del año y por los «piteiros» la mitad de la cosecha del vino. 737

1182 1358, agosto, 20. Ourense.


Constanza González, moradora en la feligresía de Santa Marta de Velle,
hija de la difunta Constanza García, en presencia y con el consentimiento de su
marido, Alfonso Gómez, y en nombre de sus hermanas Elvira e Inés, vende al
escudero Lope Rodríguez, morador en la feligresía de San Martiño de

1305
Sabadelle, todas las propiedades que poseen en Nigueiroá, feligresía de San
Miguel do Campo, por cien libras de dinero blanco. Se añade una cláusula en
la que se establece que los vendedores podrán recomprar la casa en dos años
por la misma cantidad ........................................................................................... 739

1183 1358, diciembre, 2. Ourense.


Los clérigos de coro, a través de sus procuradores García Eanes y Lorenzo
Fernández, aforan a Fernán Pérez y a tres voces un «sobrado» de cámara en la
rúa da Praza, en las casas que fueron de Lorenzo Eanes Periquiño, sobre la
casa en que mora Gonzalo García, hombre del arcediano de Baronceli Beltrán
Beltránez, por una renta anual de dieciocho libras de moneda blanca que
deberá pagar por tercios en el año. La reparación de la casa correrá por
cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe, en cuyo caso su reparación
será por cuenta de los clérigos del coro ................................................................ 741

1184 1359, abril, 7, domingo. Ourense.


Mayor Eanes do Forno, moradora en Bentraces, viuda de Juan Domínguez
do Forno, e hija de Juan Pérez de Currás y María Eanes, vende por doscientos
maravedíes de moneda blanca a Álvaro Sánchez, escudero del obispo don Juan,
morador en la rúa do Pumar, y a su mujer, Teresa Eanes, todas las
propiedades que había heredado de sus padres en Currás de Fondo, feligresía
de Santo Andre de Rante, que deben foro al señorío y pago de diezmo ............... 743

1185 1359, mayo, 7. Ourense.


García Eanes y Lorenzo Fernández, con consentimiento de los clérigos de
coro, de quienes son procuradores, aforan a Juan Pérez, morador en Seixalbo,
y a su mujer, Dominga Pérez, y a una voz todas las viñas, heredades, casas y
árboles que tienen en Seixalbo heredadas de Gonzalo Eanes, clérigo de San
Salvador de Noalla, con la obligación de plantar de viña aquellas heredades
que sean susceptible de ello. Como renta pagarán anualmente, además del
diezmo y de los foros al señorío, veinte libras pagaderas el miércoles de Ceniza 744

1186 1359, mayo, 31. Ourense.


Aldonza Pérez, moradora en la rúa dos Arcediagos, en presencia y con el
consentimiento de su marido, Fernando García, vende por ciento veinte
maravedíes al escudero Lope Rodríguez, morador en Sabadelle, la renta de
diez libras de la moneda portuguesa, pagadera por el día de san Martín, que
cobra anualmente por unas viñas y heredades en Casixova, en la feligresía de
Santa Marta de Velle. Estas viñas y heredades habían pertenecido al zapatero
Martín de Parada y están aforadas al notario Vicente Suárez y a su mujer, Inés
Fernández .............................................................................................................. 745

1187 1359, julio, 30. Santiago de Compostela.


El cabildo compostelano comunica a los renteros, arrendatarios y demás
personas de su tenencia de Tarascón –de la cual habían sido tenencieros el
cardenal compostelano Jacobo Pérez y el canónigo Gonzalo Vázquez– el
cambio realizado con el deán auriense don Pedro Suárez, canónigo de
Santiago, mediante el cual el cabildo cede al deán todos los bienes de dicha
tenencia, recibiendo a cambio los bienes que el deán posee en la villa de
Padrón y en otros lugares del arzobispado compostelano. El cabildo otorga

1306
poder al deán para que pueda recibir sus nuevas posesiones y ordena a todos
aquellos que usan y disfrutan estos bienes que acudan con ellos ante su nuevo
señor, Pedro Suárez ............................................................................................... 746

1188 1360, mayo, 6, miércoles. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por Juan Pérez, tesorero y vicario del deán
Beltrán Beltránez, afora a Juan Pérez, hombre de Álvaro Sánchez, y a su mujer
Sancha Pérez, durante la vida de ambos más una voz –que nombrará el
cónyuge superviviente– una casa en la rúa da Corredoira, que por la parte de
atrás linda con el claustro de Santa María Madre, con la condición de
repararla en todo aquello que necesite, por una renta anual de ocho libras de
moneda blanca, pagaderos a los tercios del año .................................................. 748

1189 1360, mayo, 24. Ourense.


Gómez Arias, criado de Álvaro Pérez de Castro, morador en la rúa da
Pixotaría, como procurador de Vasco Mostreira, mayordomo y procurador de
Álvaro Pérez, entrega una carta de pago a Juan Pérez, tesorero de la iglesia de
Ourense, y a los canónigos aurienses García Rodríguez, Alfonso Pérez y
Esteban Pérez, en representación del cabildo auriense, conforme ha recibido
mil doscientos veinte maravedíes correspondientes al pago del primer tercio de
los pedidos del rey don Pedro ............................................................................... 749

1190 [1360].
El obispo don Juan sentencia en el pleito iniciado por el canónigo Alfonso
Pérez de Solbeira y el escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», en su propio
nombre y en el de Urraca Vázquez y en el de todos aquellos que pertenecen al
linaje de los Solbeira, contra el cabildo auriense por las honras fúnebres que se
deben rendir a los miembros de este linaje. Alfonso Pérez y Rodrigo Fernández
solicitan al obispo que ordene guardar y cumplir el acuerdo al que habían
llegado sus antepasados con el cabildo auriense; en el se establecía que los
miembros del linaje de los Solbeira fallecidos en la ciudad de Ourense
recibirían, por parte del cabildo, las mismas honras que un canónigo, es decir,
lo irían a buscar con cruz alzada y en procesión, lo introducirían en el coro y
tañerían las campanas. El cabildo responde que eso no se llevaba a cabo desde
hace años. El obispo requiere a los demandantes que presenten testigos,
hombres buenos de la ciudad de Ourense, que ratifiquen la existencia de este
acuerdo. Los demandantes presentan varios testigos quienes, tras prestar
juramento sobre los santos evangelios, ratifican lo expuesto por Alfonso Pérez
y Rodrigo Fernández ............................................................................................. 750

1191 [1360], junio, 25, miércoles. Ourense.


El vicario autoriza el traslado de la sentencia dictada por el obispo don
Juan, en el pleito que enfrentó al canónigo Alfonso Pérez de Solbeira y al
escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», en su propio nombre, en el de
Urraca Vázquez y en el de todos aquellos que pertenecen al linaje de los
Solbeira, con el cabildo auriense por las honras fúnebres que éste debe rendir a
los miembros de dicho linaje ................................................................................. 752

1192 1361, marzo, 21. Ourense.


El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en la feligresía de San

1307
Martiño de Sabadelle, afora a Alfonso Domínguez y a su mujer, Marina
Domínguez, moradores en la feligresía de San Miguel de Calvelle, y a tres
voces, un casal en Vilarchao, feligresía de San Miguel de Calvelle, en el que ya
viven, exceptuando la cortiña que tiene tapada, el pazo y los «pardieiros».
Como renta anual deberán pagar la tercera parte del pan «temporao» y la
cuarta del pan «serodeo» además, por derechura, un buen cerdo u ocho libras,
un maravedí de pan blanco y un almud de vino por el día de san Martín, y por
el día de san Juan Bautista, un buen carnero o cinco maravedíes y otro tanto de
pan y vino; se pagará también luctuosa, establecida en la mejor cabeza de
ganado ................................................................................................................... 752

1193 1361, marzo, 27. Ourense.


Fray Alfonso de Monforte de Lemos, guardián de San Francisco de
Ourense, cumplidor del testamento de Constanza Rodríguez, viuda de Domingo
Alfonso, con el consentimiento del convento, vende por quinientos maravedíes
al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en la feligresía de San
Martiño de Sabadelle, hermano y heredero de dicha Constanza, una heredad de
pan en la feligresía de San Miguel de Calvelle, que ésta había heredado de sus
padres, además de un casal en Rioseco ................................................................ 754

1194 1361, junio, 12. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia de Beltrán Beltránez, deán y vicario
general del obispo don Juan, y del deán de la iglesia auriense, Lorenzo
Rodríguez, recibe en la persona de su mayordomo, Aparicio Eanes, unas casas
que había comprado al canónigo Mose Estevo en la rúa da Barreira, detrás del
corral de obispo y lindantes con otras casas de la rúa do Pumar ........................ 755

1195 1361, junio, 12. Ourense.


El cabildo auriense arrienda al mercader auriense Lorenzo Botón, morador
en la rúa do Pumar, y a su mujer, María Fernández, una casa en la rúa do
Pumar por el tiempo que el matrimonio quiera tenerla arrendada, por la que
pagarán una renta anual de seis libras a los tercios del año, como es costumbre
de pagar en Ourense los alquileres de las casas del cabildo. Se establece que
en el caso de que la casa requiera alguna reparación esta correrá a cargo del
cabildo, salvo que éste no quiera hacerse cargo de la misma, en cuyo caso las
reparaciones se realizarán con cargo al alquiler ................................................. 756

1196 1361, julio, 8. Sevilla.


A raíz de la denuncia del cabildo de Ourense, Pedro I ordena a Gómez
Fernández de Soria, su alcalde y merino mayor en Galicia, y a los otros
merinos, oficiales y justicias de la ciudad de Ourense y del reino gallego, que,
una vez que el cabildo les demuestre haber pagado la parte que le corresponde
de los pedidos reales, no se le exija lo que corresponde pagar al obispo,
abadías y clerecía del obispado de Ourense y, en caso de habérselo tomado,
procedan a su devolución ...................................................................................... 757

1197 1362, febrero, 4. Ourense.


Fernando Martínez, capellán de Santa María Madre, en presencia y con el
consentimiento del canónigo Menendo Suárez, vicario general del obispo
auriense fray Alfonso, afora a Juan Martínez, párroco de Santiago de

1308
Carracedo, y a tres voces una «chousa» en Porto Carreiro, en el término de
Ourense, lindante con el camino publico que va desde Porto Carreiro para el
puente del Barbaña, que está exenta de todo cargo, excepto diezmo, por una
renta anual de siete libras y media, pagadera por el día de san Martín .............. 759

1198 1362, febrero, 12. Ourense.


El escudero Rodrigo Sabadelle, hijo del difunto Rodrigo Pérez de
Sabadelle, otorga una carta de empeño a su tío, el escudero Lope Rodríguez de
Sabadelle, por la que le entrega la renta y derechura de una heredad que él, su
madre, Elvira Arias, y su hermana, Constanza Rodríguez, tienen en la «pousa»
de Calvelle, en la feligresía de San Miguel de Calvelle, que es de foro de tercia,
hasta que le devuelva los ciento veinte maravedíes que le había prestado. Se
establece que el primer pago será el próximo mes de agosto, por lo que recibirá
veintiséis maravedíes y que Lope Rodríguez no podrá meter a un labrador que
labre las heredades y viva en las casas ................................................................. 760

1199 1362, febrero, 16. Ourense.


María Pérez, en presencia y con el consentimiento de su marido, Lorenzo
Fernández «Rosete», dona a los clérigos de coro una leira de viña en O Couto,
situada sobre la «congostra» que va de Ourense para Ervedelo, para dotar dos
aniversarios con dos misas cantadas, una en Cuaresma y otra en el primer
miércoles de la octava de Pascua, para el remedio de sus almas, la de su
hermano el chantre Bartolomé Pérez, la del tesorero García Martínez y la de
sus respectivos padres ........................................................................................... 761

1200 [1362, julio, 6]. Vilaquinte.


Cláusulas testamentarias del canónigo auriense Pedro Rodríguez de Temes,
hijo de Vasco Pérez de Temes, en las que otorga al cabildo auriense el couto de
Soutolongo para dotar un aniversario por su alma y la de Juan Giráldez, que se
celebrará el día de san Pedro ................................................................................ 762

1201 1362, julio, 6.


Esteban Pérez, notario de Temes y de Vilaúxe, en lugar de Pedro
Fernández, notario en Pobra de Chantada y su alfoz, traslada las cláusulas
testamentarias del canónigo auriense Pedro Rodríguez de Temes, a petición del
canónigo auriense Durán Lorenzo ........................................................................ 764

1202 1362, septiembre, 9. Ourense.


Testamento del escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», morador en la
rúa do Pumar, por el que otorga al cabildo auriense unas casas en la rúa do
Pumar, que están cargadas con el pago de diezmo; el quiñón de unas casas
situadas a la entrada de la rúa Escura, que fueron de Fernando Pereiras y en
las que ahora viven Fernando Arias y su mujer, Constanza Eanes; además del
quiñón de las casas que tiene el notario auriense Lorenzo Eanes, hijo del
mercader Juan, para dotar un aniversario que se deberá celebrar la víspera del
día de santa Margarita .......................................................................................... 765

1203 1362, septiembre, 13. Ourense.


Alfonso González de Monforte, escudero de don Fernando de Castro, y el
barbero Gonzalo Martínez, moradores en Ourense, se presentan ante canónigo

1309
auriense Alfonso Pérez de Santa Mariña, vicario del obispo fray Alfonso de
Noia, para que se dé forma pública al testamento de Rodrigo Fernández «de
Calvos». El testamento, cerrado y con dos sellos de cera verde, es presentado
por el notario Pedro Macías; se leen en primer lugar las suscripciones de los
testigos, que se han escrito por fuera, y, a continuación se les llama e interroga
para confirmar su presencia como testigos en el referido testamento. Tras su
respuesta afirmativa, el vicario ordena al notario proceder a la apertura y
lectura, tras lo cual le ordena, junto con el canónigo Pedro Enríquez, canciller
de Ourense, la puesta por escrito del testamento, dándosele así la validez
requerida como escritura pública ......................................................................... 766

1204 1363, enero, 5. Ourense.


Gonzalo Eanes, párroco de San Vitoiro da Mezquita, vende al escudero
Lope Rodríguez de Sabadelle, hijo de Rodrigo Arias y Aldonza Rodríguez,
todas las propiedades que posee en la feligresía de San Martiño de Sabadelle,
que había heredado de su madre, Teresa Martínez, por ciento ochenta
maravedíes de dineros blancos .............................................................................. 768

1205 1363, enero.


Rodrigo Alfonso de Mansilla, adelantado mayor de Galicia, ordena a los
oficiales reales de ese reino y a los alcaldes y jueces de la ciudad de Ourense
que, una vez que el cabildo auriense haya satisfecho la parte que le
corresponde de los pedidos reales, no le exijan el pago de nada de lo que le
toca pagar al obispo, abades y clerecía del obispado, en cumplimiento del
privilegio que les había sido concedido por Pedro I, según le han mostrado,
pero que no incluye ................................................................................................ 769

1206 1363, marzo, 22. Ourense.


El obispo auriense fray Alfonso de Noia, reunido en sínodo, concede a los
clérigos del obispado, especialmente a los capellanes de Santa Eufemia y a los
dobleros y clérigos de coro, libertad para testar sus bienes patrimoniales y, a
los que tengan beneficio, poder disponer en sus mandas y testamentos de la
mitad de los bienes y frutos benefíciales hasta un año y un día después de su
muerte. Señala que esta merced la otorga porque ya con anterioridad la había
concedido su antecesor, el obispo don Juan, y promete no ir contra ello ............ 771

1207 1363, abril, 10. Sabadelle.


Cambio realizado entre Fernando Pérez, juez en tierra de Aguiar, y el
escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en Sabadelle, mediante el cual
el primero cede al segundo una leira en Os Vilares, en Sabadelle,–libre de toda
carga, salvo diezmo– que se encuentra entre dos viñas propiedad del escudero,
recibiendo a cambio otra leira en O Val y diez maravedíes ................................. 772

1208 1363, agosto, 30. Santiago de Compostela.


El notario compostelano García Suárez das Encrovas, por orden de
Fernando Jiménez, juez de Luou, y a petición de Pascual Fernández, juez de
Villestro, traslada la confirmación concedida el 4 de octubre de 1351 por
Pedro I a los clérigos de coro de la iglesia compostelana del privilegio de
exención de pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los
hombres que labrasen sus propiedades, según lo tenían desde tiempos de

1310
Fernando III y Sancho IV ...................................................................................... 773

1209 1363, septiembre, 11, lunes. Ourense.


Sentencia emitida por Esteban Fernández de Salas, juez del rey en Ourense,
sobre el pago de los tres mil maravedíes que el mercader Juan López y su
mujer, Estefanía Martínez, adeudaban al escudero Lope Rodríguez de
Sabadelle ............................................................................................................... 774

1210 1363, septiembre, 12. Ourense.


El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle denuncia a los mercaderes
aurienses Fernando Pardo y Lorenzo Eanes de Santa Cruz porque se ha
enterado de que pretenden tomar posesión de la viña de Barbeitiños, en
Sesnande, que a él le había entregado el también mercader Juan López, quien
previamente se la había empeñado al escudero por tres mil maravedíes. Lopo
Rodríguez añade que no consentirá que los mercaderes tomen posesión ni de la
viña ni de sus frutos, a lo que ellos contestan que la viña en cuestión es suya,
pues les había sido vendida por García Ruiz, juez del rey, según podían
demostrar, si bien satisfarían al escudero su derecho, de tenerlo, sobre ella ...... 776

1211 [1352-1363], noviembre. Ourense.


Catalina, de la casa de Sandiás, en su nombre y por García Pérez, vende
dos leiras de terreno en la feligresía de Santo André de Erbededo, que habían
pertenecido al difunto Juan Escudeiro de Trasariz, que deben foro de tercio al
señorío, además de todas las propiedades que posee en Trasariz y la mitad de
un casal que había pertenecido a Rodrigo Eanes ................................................. 777

1212 1364, enero, 20, sábado. Sabadelle.


Teresa Arias de Sabadelle, hija de Arias Pérez de Costela y de María
García, vende por ciento sesenta maravedíes al escudero Lope Rodríguez de
Sabadelle de todos los bienes que había comprado a Rodrigo Eanes, hijo de
Teresa Martinez y Juan Pérez de Vilanova, en la feligresía de Santa Marta de
Velle, por los que deberá pagar diezmo ................................................................ 779

1213 1364, marzo, 19. Xunqueira de Ambía.


El priorato agustino de Santa María de Xunqueira de Ambía afora a los
hermanos Alfonso y Mayor López, hijos de Teresa Alfonso, hija del difunto
Alfonso Eanes, portero del convento, y de Marina Pérez, dos casales en
¿Requeixo de Acebedo? y unas leiras en A Seica, que fueron viñas, que tiene el
canónigo Alfonso López, con la condición de habitarlos y cultivarlos bien.
Como renta anual pagarán seis cuartos de pan, dos tercios de centeno y una de
«vereeyço», medidos por la tega toledana, que deben llevar al convento. Se
establece que el canónigo Alfonso López tenga durante su vida los dichos
casales y leiras por los que ha de hacer foro al convento, y a su muerte pasarán
a los hermanos Alfonso y Mayor López, quienes pagarán de renta anual por las
leiras de Seica la cuarta parte de lo que cosechen –salvo fruta y nabal– más
una cerda y cuatro dineros, pagaderos el día de san Martín ................................ 780

1214 1364, junio, 8, sábado. Ourense.


El notario auriense García Díaz, por orden del juez Juan Arias, en
presencia de Pedro García de Sevilla, colector de los pedidos del rey en el

1311
reino de Galicia, y por petición del deán don Gil Vázquez y del cabildo
auriense, traslada la carta del adelantado mayor de Galicia, Rodrigo Alfonso
de Mansilla, por la que ordena que se respete el privilegio del rey Pedro I por
el que prohíbe que cobren al cabildo auriense, una vez que éste haya satisfecho
lo que le corresponde en los pedidos, la parte que le toca pagar al obispo,
abades y clerecía del obispado .............................................................................. 781

1215 1364, junio, 8, sábado. Ourense.


El deán Gil Vázquez y el cabildo auriense presentan ante el juez Juan Arias
y Pedro García de Sevilla, cogedor de los pedidos del rey en el reino de
Galicia, una carta de merced otorgada por el rey Pedro I, el 8 de julio de 1361,
por la que ordena que no se reclamen ni tomen al cabildo auriense la parte de
los pedidos reales que corresponde pagar al obispo, abades y clerecía del
obispado auriense. Tras la lectura de la carta, que lleva el sello de la audiencia
real, el deán y el cabildo solicitan al juez su traslado por miedo de que se
pierda a causa de la acción del fuego, agua o por cualquier otra causa. El juez
ordena al notario García Díaz que proceda a realizar el traslado de la carta .... 782

1216 [1364, junio, 8, sábado. Ourense].


El notario auriense García Díaz traslada, por orden del juez Juan Arias, la
carta de merced que el 8 de julio de 1361 concedió el rey don Pedro I al
cabildo de Ourense por la que ordena que no se le reclamen la parte de los
pedidos reales que les corresponde pagar al obispo, abadías y clerecías del
obispado auriense .................................................................................................. 783

1217 1364, [enero-julio], 27, sábado. Ourense.


Martín Moxe, arcediano de Limia, entrega una carta de pago a Rodrigo
Estévez conforme ha recibido los cinco servicios del año 1363 que éste había
recaudado en su nombre en el juzgado de Sobrado do Bispo, de los que era
cogedor mayor en Galicia don Zulema Aben Yaex de Sevilla .............................. 784

1218 1364, diciembre, 6. Allariz.


Rodrigo Alfonso de Mansilla, adelantado mayor en León y Asturias, merino
mayor en Galicia, a solicitud de Sancho Martínez, procurador del canónigo
compostelano Pascual Fernández, ordena a los merinos y justicias del reino de
Galicia que cumplan el privilegio que Pedro I confirmó a los clérigos de coro
de la iglesia compostelana por el que se exime del pago de moneda, fonsadera
o cualquier otro servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de la
Iglesia de Santiago ................................................................................................ 785

1219 1364, diciembre, 7. Ourense.


El deán auriense don Gil Vázquez, alcalde mayor de las hermandades del
reino de Galicia, a solicitud de Sancho Martínez, procurador sustituto de la
iglesia de Santiago, ordena a todos los alcaldes de las hermandades del reino
de Galicia y a sus pobladores, que cumplan tanto con el privilegio que Pedro I
confirmó a los clérigos de coro de la iglesia compostelana por el que se exime
del pago de todo servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de la
iglesia compostelana, como con lo ordenado en la carta del merino mayor de
Galicia, Rodrigo Alfonso de Mansilla, por la que ordenaba el cumplimiento del
privilegio ................................................................................................................ 786

1312
1220 1364, diciembre, 11, miércoles. Ribadavia.
El notario ribadaviense Pedro Anfreus, por orden del juez de Ribadavia,
Vasco García, a petición de Esteban Pérez y Martín Pérez, moradores en Vide,
traslada el traslado realizado por el notario compostelano García Suárez das
Encrovas de la confirmación concedida el 4 de octubre de 1351 por Sancho IV
del privilegio por el que se exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier
otro servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de la iglesia de
Santiago. Traslada asimismo las cartas de Rodrigo Alfonso de Mansilla,
merino mayor de Galicia, y del deán auriense Gil Vázquez, alcalde mayor de
las hermandades del reino de Galicia, por las que ordenan a los merinos,
justicias y alcaldes de las hermandades del reino que hagan cumplir dicho
privilegio ................................................................................................................ 787

1221 1364, [...], 27.


El racionero Gonzalo Perez entrega una carta de pago al también
racionero García Díaz, conforme ha recibido lo que le adeudaba por su ración. 790

1222 1365, enero, 17. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán Gil Vázquez, afora a perpetuidad
a Gonzalo Martínez, morador en Puga, y a su mujer, Teresa Estévez, el casal
de O Rigueiro, la mitad de la heredad de Vales y la mitad del casal de Nicolao
con la obligación de plantar de viña todos los montes y touzas que están por
plantar y además, en la heredad de Vales, han de plantar treinta «cavaduras»
de viña. Como renta anual pagarán la tercera parte del vino que cosechen
además de las derechuras acostumbradas, ocho maravedíes y dos capones por
el casal de O Rigueiro, veinte pares de dineros por la mitad del casal de
Nicolao y tres maravedíes o más por la mitad de la heredad de Vales ................ 790

1223 1365, febrero, 15.


Fray Lorenzo Rasca, doctor y fraile de la orden de Santo Domingo,
cumplidor del testamento de doña Leonor Gil de Barrientos, viuda de Vasco
Pérez Feixoo, afora a Inés Eanes, moradora en la rúa do Pumar, durante su
vida, todas las heredades que Vasco Pérez y su mujer, Leonor Gil, poseían en
la feligresía de Santa María de Melias, y el quiñón del río Miño, con la
condición de habitar las casas y labrar las heredades. Como renta deberá
pagar anualmente ochenta maravedíes de dineros blancos por el día de san
Martín de noviembre ............................................................................................. 792

1224 1365, abril, 8. Ourense.


El obispo auriense fray Alfonso de Noia afora a perpetuidad a Álvaro
Sánchez, morador en la rúa do Pumar, y a su mujer, Teresa Eanes, la mitad de
una heredad y cortiña que esta bajo la iglesia de San Pedro da Mezquita –la
otra mitad ya se la había aforado el obispo don Juan–, exenta de cargo alguno
salvo diezmo, por una renta anual de la quinta parte de la cosecha del pan más,
por derechuras, un capón pagadero el día de san Martín. Asimismo, se estipula
que el obispo cederá al matrimonio unas casas derruidas en A Mezquita para
que las entregue a aquellos labradores a los que el matrimonio tiene aforadas
tierras en esa feligresía; las casas estarán libres de toda prestación salvo
almacenar allí temporalmente el pan que en la zona recoja el mayordomo del
obispo ..................................................................................................................... 793

1313
1225 1365, mayo, 2.
Rodrigo García entrega una carta de pago a García Díaz, conforme ha
recibido la cantidad que le adeudaba por la compra de un rocín ........................ 795

1226 1365, octubre, 21, martes. Sabadelle.


Juan Piliteiro, morador en O Abeledo, vende por seis libras al escudero
Lope Rodríguez de Sabadelle la cuarta parte de diez castaños, con sus terrenos
y frutos, en el lugar de Retorta, feligresía de San Martiño de Sabadelle, que se
encuentran libres de toda carga, salvo del pago del diezmo ................................ 795

1227 1366, febrero, 11. Convento de San Francisco de Ourense.


Fray Pedro Alvelo, vicario del convento de San Francisco de Ourense, con
el consentimiento de fray Fernando Alfonso de Neira, doctor del dicho
convento, dona al escudero Lope Rodríguez de Sabadelle todos los bienes que
fueron del mercader Juan López y de su mujer, Estefanía Martínez, que se
encuentran en San Cibrao y en Papón, además del casal de Sende, en la
feligresía de San Lourenzo de Siabal, y de la viña de Bouza de Ramiro, en
Ourense. El matrimonio adeudaba a Lope Rodríguez dos mil maravedíes y éste
se los había donado al convento de San Francisco de Ourense. Por sentencia
del juez auriense Esteban Fernández el convento adquiere las propiedades del
matrimonio en pago de la cantidad adeudada y, en agradecimiento a la
generosidad mostrada por el escudero, le donan la propiedad de estos bienes ... 796

1228 1366, abril, 24.


El cabildo, el deán y Rodrigo García de Paradela establecen la cantidad
que adeuda Rodrigo García hasta la fecha en cuatro mil trescientos treinta y
tres maravedíes ...................................................................................................... 798

1229 [1362-1366].
Gil Vázquez, deán y vicario general del obispo auriense fray Alfonso de
Noia, confirma a Álvaro González, monje de San Salvador de Celanova, como
abad del monasterio de Santa Cristina de Ribas de Sil, tras la renuncia de
Esteban Eanes, monje del monasterio de Santo Estevo de Ribas de Sil, que
había sido elegido por el convento de Santa Cristina tras el fallecimiento del
anterior abad, Juan Domínguez ............................................................................ 798

1230 1367, julio, 25. Sevilla.


A raíz de las quejas del cabildo de Ourense, Pedro I ordena a Suero Eanes
de Parada, merino mayor en el reino de Galicia, y a los otros merinos, oficiales
y justicias de la ciudad de Ourense y de todos sus reinos, que obedezcan una
carta suya de 8 de julio de 1361 por la que les ordenaba que, una vez que el
cabildo les demuestre haber pagado la parte que le corresponde de los pedidos
reales, no se le exija ni recaude la parte que corresponde pagar al obispo,
abadías y clerecía del obispado de Ourense y que, en caso de haberlo hecho,
procedan a su devolución ...................................................................................... 800

1231 1367, agosto, 24. Braga.


Esteban Pérez, canónigo bracarense, constituye como procurador a Pedro
Enríquez, canónigo de Ourense, para que pueda tomar posesión de todos los
bienes que ha heredado de su padre, el abogado Pedro Eanes Gallego, y para

1314
donar al cabildo auriense el casal de Bobadela de Trasalba, en el arcedianato
de Búbal –que había pertenecido a su abuelo, el chantre ourensano Juan
Rodríguez– para dotar unos aniversarios por el remedio de las almas de los
mencionados abuelo y padre ................................................................................. 801

1232 1367, octubre, 24. Sevilla.


Pedro I ordena a Zulema Abén Yaex, recaudador las rentas reales en
Galicia, que devuelva lo que haya tomado al cabildo e iglesia de Ourense y que
no le cobre cosa alguna ......................................................................................... 802

1233 1368, agosto, 10. Ourense.


Sentencia dictada por el canónigo Fernando Martínez, chantre de Tui y
vicario general del obispado de Ourense, en el pleito que enfrenta a los
clérigos de coro, representados por Lorenzo Fernández, con Pedro Eanes,
tenenciero de la capilla fundada por el tesorero Juan Pérez, por el cobro de
diez maravedíes por el aniversario de éste. El pleito se originó porque, tras la
muerte del tesorero, Pedro Eanes se negó a pagar los diez maravedíes con que
aquél había dotado una misa de réquiem cantada, en el altar del Crucifijo, por
el remedio de su alma y la de los obispos don Vasco y don Álvaro. El vicario,
atendiendo a la solicitud de los clérigos de coro y tras preguntar a Lorenzo
Fernández, que ratifica lo afirmado por los procuradores, ordena a éste el
pago de la cantidad adeudada y que, de aquí en adelante, pague los dichos diez
maravedíes anuales a los clérigos de coro, condenándole al pago de las costas. 803

1234 1369, febrero, 18. Ourense.


El notario auriense García Díaz traslada la confirmación de Alfonso IX de
18 de mayo de 1228 del diploma de Alfonso VII de 1157 por el que éste
confirmaba los privilegios y bienes de la iglesia auriense .................................... 804

1235 1370, mayo, 15. Ourense.


Testamento del mercader auriense Rodrigo Pérez Fungoso, por el que dota
la fundación de una capellanía y dos aniversarios ............................................... 805

1236 1370, junio, 7.


El mercader Esteban Lorenzo, morador en la rúa dos Zapateiros, viudo y
cumplidor del testamento de Mayor Pérez «Moreda», solicita al canónigo
Fernando Eanes, vicario general del obispado, la compra de cuatro «piteiros»
que habían pertenecido a su esposa, quien lo había dejado como heredero
universal encomendándole dotar un aniversario por su alma, la de su primer
marido, Fernando Pérez «Moreda», y la del propio Esteban Lorenzo. Entre los
bienes figuran cuatro «piteiros» de viña, dos en Gomariz y otros dos en A
Carballeira, junto al Castelo Ramiro, por los que se pagan treinta y seis
sueldos anuales al cabildo. El mercader solicita al vicario la compra de estos
«piteiros» destinando el dinero de la venta a dotar el aniversario por sus
almas. El vicario accede y ordena a Miguel Eanes, morador en la rúa dos
Zapateiros, y a Román Pérez da Fontaíña, hombres buenos y oficiales
tasadores de la ciudad de Ourense,que tasen dichos «piteiros» para poder
proceder a su venta ................................................................................................ 811

1315
1237 1370, junio, 7.
Miguel Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, y Román Pérez da
Fontaíña, hombres buenos y oficiales de la ciudad de Ourense, por orden del
vicario Fernando Eanes, se presentan en Gomariz y en A Carballeira para
tasar cuatro «piteiros» de viña que fueron de Mayor Pérez «Moreda» ............... 812

1238 1370, junio, 18.


Miguel Eanes, morador en la rúa dos Zapateiros, y Román Pérez da
Fontaíña, hombres buenos y oficiales de la ciudad de Ourense para tasar
bienes, declaran que cuatro «piteiros» de viña –dos en Gomariz y otros dos en
A Carballeira, junto al Castelo Ramiro– valen mil trescientos maravedíes, lo
que comunican al vicario general del obispado auriense, canónigo Fernando
Eanes, y ante el mercader Esteban Lourenzo, morador en la rúa dos
Zapateiros, viudo y cumplidor del testamento de Mayor Pérez «Moreda». Éste
asume el valor, que se paga a sí mismo, comprando los cuatro «piteiros» y
comprometiéndose a gastar el dinero en cumplir lo estipulado por su difunta
mujer –la dotación de un aniversario por las almas de ella, de su primer
marido y del propio Esteban Lorenzo– ................................................................. 813

1239 1370, agosto, 28, miércoles. Ourense.


Testamento del ciudadano auriense Gonzalo Pérez do Mato, morador en la
rúa da Obra. Se acompaña de la relación de deudas y deudores que tenía en el
momento de la redacción del testamento .............................................................. 814

1240 [1371], abril, 27, domingo.


Juan Pérez de Nóvoa dona al cabildo auriense dos grandes cruces de plata,
que tenía empeñadas de la iglesia de Ourense hacía cuatro o seis años, para
dotar dos aniversarios cantados por su alma y la de sus padres, uno el primer
día de mayo y el otro el segundo día del mismo mes ............................................ 817

1241 [1371], abril, 28, lunes.


Juan Eanes y Alfonso Fernández, vicarios del obispado de Ourense en sede
vacante, con el consentimiento del cabildo, conceden al escribano Álvaro
González, hijo de Gonzalo García, la canonjía que había quedado vacante por
el fallecimiento de Fernando Martínez, chantre de Tui ........................................ 818

1242 [1371, abril, 28, lunes].


El cabildo auriense presta al maestrescuela Gonzalo Núñez las Decretales
glosadas que el chantre de Tui, Fernando Martínez, había donado al cabildo en
su testamento, con la condición de que las devuelva cuando se le reclamen ....... 819

1243 1371, mayo, 2.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez y en presencia
del escudero Rodrigo García de Paradela, tenenciero de la renta de Gustei,
afora a perpetuidad al labrador Lorenzo Eanes y a su mujer, Constanza
González, dos tercios del casal de Pazos, en la feligresía de Santa Mariña de
Fontefría, y la heredad de Corneda por una renta anual de la tercera parte del
pan que se coseche y ocho libras de dineros blancos, pagaderos el primer día
de enero, además de la luctuosa acostumbrada .................................................... 819

1316
1244 1371, mayo, 2.
El deán auriense García Rodríguez, tenenciero de la renta de Alfonso Rella
y de la renta del mes de febrero, afora a Pedro da Menaza y a Gómez Pérez de
Mira, moradores en Ourense, y a cuatro voces por cada uno, unos «piteiros»
pequeños de viña en el Outeiro da Vela y una leira grande de viña, junto al
camino de Pena Redonda, pertenecientes a la renta de Alfonso Rella, además
les afora un «piteiro» de viña en A Cal perteneciente a la renta del mes de
febrero, por todo ello deberán pagar anualmente la mitad del vino que
cosechen ................................................................................................................. 820

1245 1371, mayo, 2.


El cabildo auriense nombra como jueces al arcediano de Limia, al
arcediano de Baronceli, a Gonzalo Tato y a Juan Arias ...................................... 821

1246 1371, mayo, 3.


El racionero Aparicio Eanes, mayordomo del cabildo de Ourense, se
compromete a pagar, como fiador del canónigo Alfonso Arias, a Alfonso
González Maldegolado, hasta el día de san Juan de junio, 1600 «facas», en la
moneda con la que se pagan las rentas al cabildo auriense, por el paño que
Alfonso Arias le había comprado .......................................................................... 821

1247 1371, mayo, 3.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora al
zapatero Rodrigo Pérez, a su mujer, Marina Pérez, y a cuatro voces una viña y
un «piteiro» con viñas en las proximidades de Ourense, que tuvo aforadas Juan
da Atafona, por una renta anual de cinco libras de dineros blancos al cabildo y
el foro acostumbrado al obispo, además del pago del diezmo .............................. 822

1248 1371, mayo, 3.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora al
carnicero Domingo Pedrouzos, a su mujer, Teresa Fernández, y al también
carnicero Pedro Domínguez de los Blancos, a su mujer, Teresa González, y a
tres voces por cada matrimonio, unas casas en la rúa dos Brancos, en las que
ya vive Pedro Domínguez, por una renta anual de cincuenta y cinco libras de
blancos y la obligación de repararlas ................................................................... 823

1249 1371, septiembre, 8. Ourense.


Teresa Fernández, «criada» del fallecido Fernando Martínez, chantre de
Tui, y viuda de ¿Gonzalo? Eanes de Sueiros, morador en Regoufe, feligresía de
Santa Marta de Velle, afora a Juan Lorenzo, morador en la feligresía de San
Miguel de Melias, y a su mujer, Teresa Eanes, durante sus vidas y a una voz,
todas las propiedades que había heredado del chantre Fernando Martínez en
Belesar, feligresía de San Miguel de Melias, que deben foro al señorío, por una
renta anual de once libras de moneda blanca pagaderas el día de san Martín ... 823

1250 1371, septiembre, 15. Toro.


Enrique II confirma genéricamente todos los privilegios, bienes y
costumbres de la iglesia auriense .......................................................................... 824

1317
1251 1371, septiembre, 22. Toro.
Enrique II, con la reina doña Juana y el infante don Juan, a petición del
obispo auriense don Juan García Manrique, confirma a la iglesia auriense el
privilegio de Alfonso XI de 18 de junio de 1333 por el que confirma la
confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de 1291 que a su vez confirma
la confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su propia concesión
de 28 de septiembre de 1190 de los derechos de la iglesia sobre la ciudad y su
coto según los tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando II; y la carta de
Fernando IV de 6 de junio de 1311 al concejo auriense por la que restablece al
obispo don Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y notarios de la ciudad.. 826

1252 1371, diciembre, 11, sábado.


Pedro Lorenzo y Esteban Pérez, ante Esteban Lorenzo y Juan Arias,
presentan diversos gastos hechos sobre los bienes de Mayor Pérez y a María do
Mato, hijas del difunto Gonzalo Pérez do Mato, con posterioridad a los
relacionados en su momento porel mencionado Esteban Lorenzo y Gonzalo
Tato, tutor que fue de María do Mato ................................................................... 829

1253 [1371].
El canónigo auriense Durán Lorenzo, que ha sido citado por los arcedianos
de Castela y Limia, vicarios del obispado en sede vacante, para que resida en
Ourense, pide testimonio notarial de que se ha presentado en la ciudad pero
que, por miedo, no puede residir en ella y que marcha a ver a Juan Pérez de
Nóvoa ..................................................................................................................... 833

1254 [1371].
El físico Juan Martínez, que tenía aforado del cabildo auriense la mitad de
las rentas de la viña y heredades que tuvo aforadas Rodrigo Charlín, traspasa
este foro a su yerno, Juan Blanco y a su hija, Teresa Eanes, durante la vida de
ambos; a su muerte el foro volverá Juan Martínez y, en caso de que éste
hubiera fallecido, al hijo o hija del matrimonio y, si éstos no hubieran tenido
hijos, a los nietos de Juan Martínez. Se estipula que el matrimonio tendrá el
foro bajo las mismas condiciones en las que el cabildo auriense se lo había
aforado a Juan Martínez ....................................................................................... 833

1255 1372, enero, 26. Ourense.


Mayor Arias, viuda del notario auriense Juan Fernández, renuncia al foro
de unas viñas en Bouza Vedra, en Sabadelle, que tenía aforadas del escudero
Lope Rodríguez de Sabadelle, por no poderlas cultivar debido a las guerras y a
los malos tiempos que corrían. Las viñas estaban mal labradas y el terrazgo
estaba volviéndose prácticamente monte, por lo que el escudero acepta recibir
las dichas viñas ...................................................................................................... 834

1256 1372, enero, 29, jueves. Ourense.


Esteban Lorenzo, morador en la rúa da Obra, por si y en nombre de su
mujer, Mayor Pérez, hija del ciudadano auriense Gonzalo Pérez do Mato y de
Constanza Fernández, y el escudero Juan Arias, morador en la rúa dos
Zapateiros, como tutor de María do Mato, hija del mencionado Gonzalo Pérez
do Mato y de María Eanes, se presentan ante el arcediano de Castela Juan
Fernández, vicario general del obispo don Juan, para solicitarle que nombre a

1318
hombres buenos para realizar la partición de la herencia de Gonzalo Pérez do
Mato. Esteban Lorenzo y Juan Arias exponen ante el vicario que, por una
parte, deben realizar la cuenta de los maravedíes que Esteban Lorenzo había
gastado en labrar las viñas, recoger los frutos del año 1371, pagar las deudas
de su suegro, reparar los molinos de Mende, y otros gastos que correspondía
abonar a María do Mato, cuya cuantía ya había sido establecida con
anterioridad por Esteban Lorenzo y Gonzalo Tato, anterior tutor de María do
Mato; por otra parte, ambas hermanas debían repartir los bienes que habían
quedado de su padre y de sus madres respectivas. El vicario, a propuesta de los
solicitantes, nombra, tras tomarles juramento, a Román Pérez y Miguel Eanes,
oficiales aurienses que se dedican a la repartición de bienes, para realizar la
partija y a los notarios aurienses Pedro Lorenzo y Esteban Pérez para realizar
la cuenta; a estos últimos les ordena que, una vez realizada la partición de los
bienes por Román Pérez y Miguel Eanes, la examinen y en caso de ser
necesario, procedan a su corrección. El escudero Juan Arias señala que, una
vez realizada la cuenta y el reparto, los bienes muebles que correspondan a su
pupila deberán ser guardados por Esteban Lorenzo, mientras que los bienes
raíces serán administrados por él como tutor de María do Mato, tal y como se
recoge en el testamento de Gonzalo Pérez do Mato ............................................. 835

1257 1372, febrero, 18. Santiago de Compostela.


Enrique II, ante las quejas presentadas por la iglesia de Santiago de
Compostela, ordena a Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor en el reino de
Galicia, y a los alcaldes de las casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena
Corneira, que no demanden pasajes, rentas, pedidos ni servicios a los vasallos
de la iglesia compostelana ni les obliguen a labrar las propiedades de la casa
de Roucos. Se señala que en el caso de que hubieran realizado embargo de
bienes deberán proceder a su devolución ............................................................. 838

1258 1372, marzo, 1. Caldelas.


Enrique II, en respuesta a las quejas presentadas por el arzobispo
compostelano, ordena a los recaudadores de las veinticuatro monedas de los
lugares de Vide, Xubín, Amarante y Vilar de Rei que no se las demanden a los
serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en sus casales, por tenerlo
así reconocido en privilegios que fueron confirmados por Pedro I durante el
cerco de Algeciras ................................................................................................. 839

1259 1372, marzo, 4, jueves.


Román Pérez y Miguel Eanes, presentan ante el arcediano de Castela, Juan
Fernández, vicario general del obispo don Juan, previa solicitud de Esteban
Lorenzo y Juan Arias, la partición de los bienes que fueron de Gonzalo Pérez
do Mato entre Mayor Pérez y María do Mato. Tras proceder a su lectura, los
partidores y el notario auriense Pedro Lorenzo, por orden del vicario,
confirman que las partijas están bien hechas. El vicario comunica a las partes
que estudiará las particiones y que en unos días pronunciará su decisión
respecto a las mismas ............................................................................................ 840

1260 1372, marzo, 5, viernes.


Sentencia de Juan Fernández, arcediano de Castela y vicario general del
obispo don Juan, por la que ratifica la partición de los bienes que fueron de

1319
Gonzalo Pérez do Mato entre Mayor Pérez y María do Mato, ordenando que
cada parte reciba lo que le corresponde. Previamente Esteban Lorenzo, como
marido de Mayor Pérez, y Juan Arias, como tutor de María do Mato, habían
solicitado al vicario que el notario auriense Esteban Pérez diera su aprobación
a la partija realizada por Román Pérez y Miguel Eanes, quien, por mandato del
vicario, así lo hace. Juan Arias, como tutor de María do Mato, acepta la
partición, aunque señala que se reserva el derecho a reclamar, en el caso de
descubrir que a su pupila le corresponden más bienes de los que se le asignan... 844

1261 1372, abril, 1. Real Sobre Tui.


Enrique II ordena a los recaudadores de las veinticuatro monedas que las
cortes de Toro de 1371 habían asignado al rey en el reino de Galicia que
mientras no se resuelve el pleito entre la iglesia compostelana y los
recaudadores sobre el pago de estas monedas no se exijan estas monedas a los
hombres que labrasen las propiedades de la iglesia compostelana y que en el
caso de que ya hubieran sido recaudadas procedan a su devolución ................... 846

1262 1372, abril, 5. Ourense.


Juan Eanes, capellán de Santa Eufemia, como procurador de los clérigos
de coro, afora al escudero Alfonso Álvarez Ouxea, a su mujer, Costanza
Rodríguez, y a cuatro voces el derecho que tiene la universidad de los clérigos
de coro sobre unas casas en la rúa dos Arcediagos, las cuales el matrimonio
tiene aforadas del tenenciero de la capilla de San Juan –a la que pertenecen–,
el canónigo auriense Alfonso Fernández. Como renta anual, pagarán a los
clérigos del coro tres libras de dineros blancos por el día de san Martín, aparte
de satisfacer el pago del diezmo. Los foreros están obligados a reparar las
casas, tal y como se recoge en la escritura de foro que habían firmado con el
canónigo Alfonso Fernández ................................................................................. 847

1263 1372, abril, 27, martes.


Sentencia de Juan Fernández, arcediano de Castela y vicario general del
obispo don Juan, por la que ratifica la partición de los bienes que fueron de
Gonzalo Pérez do Mato en los términos de San Pedro de Moreiras, Santa
María de Mugares y la ciudad de Ourense entre Mayor Pérez y María do Mato,
ordenando que cada parte reciba lo que le corresponda. Previamente Esteban
Lorenzo, como marido y representante de Mayor Pérez, y Juan Arias, como
tutor de María do Mato, habían solicitado al vicario que Román Pérez y Miguel
Eanes presentasen la partición de los bienes que habían quedado por repartir
en los citados lugares. El vicario toma juramento a Esteban Lorenzo conforme
había mostrado bien a los partidores todos los bienes que pertenecían a María
do Mato .................................................................................................................. 848

1264 [1372, abril-mayo].


El notario compostelano García Suárez das Encrovas traslada la carta de
Enrique II por la que ordena a los recaudadores de las veinticuatro monedas
que las cortes de Toro de 1371 habían asignado al rey en el reino de Galicia
que mientras no se resuelve el pleito entre la iglesia compostelana y los
recaudadores sobre el pago de estas monedas no les exijan dichas monedas a
los hombres que labrasen las propiedades de la iglesia compostelana y que en
el caso de que ya hubieran sido recaudadas procedan a su devolución ............... 853

1320
1265 1372, mayo, 6. Ribadavia.
El notario ribadaviense Pedro Anfreus, a petición de Sancho Martínez,
hombre del canónigo compostelano Pascual Fernández, y con autoridad de
Rodrigo García, juez en Ribadavia, traslada la carta de Enrique II en la que
ordena a los recaudadores de las veinticuatro monedas –que las cortes de Toro
de 1371 habían asignado al rey en el reino de Galicia– de los lugares de Vide,
Xubín, Amarante y Vilar de Rei no se las demanden a los serviciales de los
canónigos de Santiago que viviesen y labrasen sus tierras, por tenerlo así
reconocido en privilegios que fueron confirmados por Pedro I durante el cerco
de Algeciras ........................................................................................................... 853

1266 1372, mayo, 6. Ribadavia.


El notario ribadaviense Pedro Anfreus, a petición de Sancho Martínez,
hombre del canónigo compostelano Pascual Fernández, y con autoridad de
Rodrigo García, juez en Ribadavia, traslada un traslado del notario
compostelano García Suárez das Encrovas de la orden dada de Enrique II a los
recaudadores de las veinticuatro monedas –que las cortes de Toro de 1371
habían asignado al rey en el reino de Galicia– por la que ordena que mientras
no se resuelve el pleito entre la iglesia compostelana y los recaudadores sobre
el pago de estas monedas no se las exijan a aquellos hombres que labran las
propiedades de la iglesia compostelana y que en el caso de que ya hubieran
sido recaudadas procedan a su devolución ........................................................... 854

1267 1372, mayo, 14. Santiago de Compostela.


Albalá de Enrique II ordenando a Juan Núñez, su despensero mayor, que
redacte una carta ordenando a los cogedores de moneda que respeten el
privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda,
fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que labrasen las
propiedades de los clérigos de coro de la iglesia de Santiago de Compostela ..... 855

1268 1372, mayo, 16.


Juan Núñez, tesorero mayor en los reinos de León y de Galicia, ordena a
los recaudadores de las veinticuatro monedas que las cortes de Toro habían
asignado al rey en el reino de Galicia, que respeten el privilegio otorgado por
el rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier
otro servicio real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de
coro de la iglesia de Santiago de Compostela ...................................................... 856

1269 1372, agosto, 6, viernes.


Román Pérez y Miguel Eanes, partidores de la herencia de Gonzalo Pérez
do Mato y de su mujer, María Eanes, presentan ante el notario auriense
Gonzalo Pérez la partija de los casales que el mencionado Gonzalo Pérez do
Mato poseía más allá del río Miño. Tras proceder a su lectura, ratifican esta
partición y ordenan al notario que la añada a las ya realizadas sobre los bienes
que habían pertenecido a Gonzalo Pérez do Mato ............................................... 857

1270 1372, octubre, 27.


Gregorio XI comunica a las ciudades, diócesis y provincias eclesiásticas
compostelana y bracarense que ha concedido la chantría de la iglesia de
Ourense, ordenando que apoyen y defiendan al beneficiario del nombramiento,

1321
Alfonso ................................................................................................................... 859

1271 1373, enero, 3. Ourense.


El canónigo auriense Alfonso Fernández, con el consentimiento del deán y
del cabildo auriense, afora a Lorenzo Eanes de Pousada, morador en la
feligresía de San Vicente de Graíces, y a tres voces dos casales –el de Pousada
y el de A Pena– que el canónigo tiene, a su vez, aforados del cabildo por su
vida y tres voces, por una renta anual, pagadera el día de san Martín, de
veinticuatro libras de moneda blanca, al margen de los desastres atmosféricos
que puedan acontecer ............................................................................................ 860

1272 1373, mayo, 10.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora a
perpetuidad al mercader Domingo González, morador en Allariz, y a su mujer,
Marina Lorenza, el casal de Requeixo, en la feligresía de San Xes de
Faramontaos, con la condición de plantar de viña en dos años la heredad y
monte de A Pedreira. Como renta pagarán anualmente la quinta parte de la
cosecha de pan y vino por el día de san Martín, además del diezmo ................... 861

1273 1373, mayo, 10.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora a
perpetuidad a Domingo González «Saborido», morador en Allariz, y a su
mujer, Clara Domínguez, todas las propiedades que habían sido de Esteban
Pérez «Teín» y sus hijos, Esteban y Gonzalo Teín, en la feligresía de San Xes de
Faramontaos, con la obligación de plantar de viña en los dos años siguientes la
heredad y monte que sea susceptible de ello y por una renta anual de la quinta
parte de la cosecha de pan y vino. Las heredades que se aforan habían sido
retiradas por el cabildo a los foreros anteriores a causa del abandono en que
habían dejado las tierras ....................................................................................... 862

1274 1373, mayo, 10.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, arrienda a
Alfonso Fernández y a Pedro González y a sus mujeres, Clara Domínguez y
Marina Lorenza, durante sus vidas, los foros de quinta que el cabildo tenía del
casal de Requeixo y de las propiedades que habían sido de Esteban Pérez
«Teín» y sus hijos, Esteban y Gonzalo Teín, en la feligresía de San Xes de
Faramontaos, por una renta anual de treinta y cuatro fanegas de trigo limpio,
medido en la plaza de Ourense por la medida toledana, para el pan de la
ración de la renta del mes de junio ....................................................................... 863

1275 1373, mayo, 10.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, con el
consentimiento de Gonzalo García da Barreira, tenenciero de la renta de A
Carballeira, cambia la renta de las viñas que labraba Gonzalo Rodríguez de
Orgós, capellán de la Trinidad, de foro de media a foro de tercia ....................... 864

1276 1373, agosto, 6. Ourense.


Ante la solicitud del cardenal Guido de Bolonia, legado a latere en los
reinos de Castilla y León, al cabildo auriense de que se le paguen las
procuraciones y subsidio debidos que corresponden a la iglesia de Ourense, el

1322
cabildo, reunido, dice que, a causa de las guerras y disturbios sufridos en la
ciudad e iglesia, se han perdido los documentos en que figuraba la cantidad
debida por ese concepto. Por ello, se ha tomado testimonio verbal a los más
antiguos miembros de la corporación –deán, arcedianos de Castela y
Baronceli, chantre, maestrescuela y ocho canónigos–, quienes, bajo juramento,
han declarado que lo que la iglesia auriense acostumbraba a pagar como
procuración y subsidio a los legados a latere en los reinos de Castilla y León
que residiesen en estos durante un año era cien florines de oro. En razón de
esto, la iglesia de Ourense debe satisfacer al cardenal de Bolonia no lo que
pide sino ciento veinticinco florines, que es lo que le corresponde por los
quince meses de su legacía. Esa cantidad, según consta en el documento
correspondiente, ha sido ya repartida entre el clero de la diócesis –obispo,
cabildo, abades, priores y resto de la clerecía, exentos y no exentos–. A ruego
de la clerecía del obispado, el notario y canónigo García Díaz, con autoridad
dada por el arcediano de Castela, vicario del obispo don Juan, redacta este
documento para evitar problemas en el futuro ..................................................... 864

1277 1373, septiembre, 7. Ourense.


El escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en tierra de Aguiar,
dona al deán, cabildo y hombres buenos de la iglesia de Ourense todos sus
bienes –excepto la heredad que ha donado al monasterio de Santa María de
Xunqueira de Espadanedo– con la condición de que le celebren un aniversario
anual durante su vida y tres después de su muerte, además de enterrarle en el
coro y rendirle las honras fúnebres que se le hacen a un canónigo. A cambio, el
cabildo le entregará cada año, para su mantenimiento, una prebenda
canonical, tanto en pan, vino y pitanzas como en dinero, sin descuento alguno,
como la que tendría cualquier canónigo residente. Se establece que Lope
Rodríguez de Sabadelle, mantendrá en su poder todos sus bienes hasta su
muerte en que pasarán al cabildo ......................................................................... 866

1278 1373, octubre, 18.


Carta del canónigo auriense García Díaz, receptor del pedido establecido
por el cardenal Guido de Bolonia, legado pontificio en los reinos hispanos, a
los capellanes de Santa Eufemia, Santa María Madre y la Trinidad de la ciudad
de Ourense y a todos los clérigos y capellanes del obispado auriense en la que
les ordena que los días de fiesta –con repique de campanas y las candelas
encendidas y apagadas en agua sagrada– publiquen la excomunión de los
abades, priores y otros clérigos de la diócesis que no han pagado dicho pedido.
Entre los excomulgados figuran los abades de Oseira, Montederramo,
Xunqueira de Espadanedo, Celanova, San Clodio, Santa Cristina de Ribas de
Sil, los priores de Xunqueira de Ambía, Porqueira y Grou, las abadesas de
Lobás, Bóveda y todos los clérigos, párrocos y tenencieros de iglesias que no
satisfacían las prestaciones requeridas ................................................................. 869

1279 1373, octubre, 24.


El canónigo auriense García Díaz, receptor del pedido del cardenal Guido
de Bolonia, legado pontificio en los reinos hispanos, ordena la lectura y
publicación de la carta que ha dirigido a los capellanes de Santa Eufemia, de
Santa María Madre y de la Trinidad de la ciudad de Ourense así como a todos
los clérigos y capellanes del obispado auriense en la que les ordena hacer

1323
pública la excomunión de los priores, abades y otros clérigos de este obispado
que no han pagado el pedido eclesiástico ............................................................. 870

1280 1373, diciembre, 25, domingo. Ourense.


El escudero Álvaro Sánchez, morador en la rúa do Pumar, afora a Juan
Lorenzo da Pedreira, morador en la feligresía de San Vitoiro da Mezquita, y a
su mujer, Marina Estévez, durante sus vidas, todas las heredades que él tiene
aforadas del obispo auriense, pertenecientes a la iglesia de San Pedro da
Mezquita, además de los casales de Cedofeita y Folvorados, todo ello exento de
cargo alguno, salvo diezmo, con la condición de vivir en las casas de las
heredades pertenecientes a la iglesia y cultivar las heredades y casales. Como
renta anual deberán pagar la tercera parte de la cosecha del pan y legumbres
más, en concepto de derechuras, por el día de san Martín, un buen cerdo, tres
azumbres de vino, dos maravedíes de pan blanco, y seis libras de la moneda
blanca; por Carnaval, un buen cabrito, un maravedí de pan blanco, dos
azumbres de vino y un par de buenos capones; y, el día de san Juan Bautista,
un buen carnero, quince dineros de pan blanco y dos azumbres de vino. Se
establece asimismo que cada uno de los foreros dará veinte libras en concepto
de luctuosa y partición .......................................................................................... 871

1281 1373, diciembre, 28.


El escudero Lope Rodríguez, morador en Sabadelle, afora a perpetuidad a
Fernando Eanes de Pazos y a su mujer, María Fernández, moradores en el coto
de Santo Estevo de Ribas de Sil, y a Juan de Lamagrande y a su mujer, Elvira
Pérez, el casal de Lamagrande, que fue de Lorenzo García de Melias, con la
condición de habitarlo y labrarlo bien. Como renta anual cada matrimonio
pagará la cuarta parte del pan y legumbres que cultiven más, por derechura,
seis libras pagaderas por el día de Navidad, diez sueldos en pan blanco y una
cuarta de vino; pagarán también luctuosa, que se establece en doce maravedíes 873

1282 1374, enero, 22. Ourense.


Los clérigos de coro aforan al tendero Pedro Alfonso, a su mujer, Eufemia
Eanes, y a cuatro voces, una leira de viña en Sesnande, con higueras y árboles,
por la que han de pagar diezmo y foro de quinta a la iglesia de la Trinidad y, a
los clérigos de coro, veinticinco libras de dineros blancos anuales, pagaderas
el día de la Asunción ............................................................................................. 874

1283 1374, abril, 12, miércoles. Ourense.


Los clérigos de coro Martín Eanes y Gonzalo Eanes ratifican ante Juan
Fernández, arcediano de Castela y vicario general del obispo don Juan García
Manrique, el foro de una leira de viña en Sesnande que los clérigos de coro
habían otorgado al tendero Pedro Alfonso y a su mujer, Eufemia Eanes, y
cuatro voces, el 22 de enero de 1374 .................................................................... 876

1284 1374, mayo, 15.


Martín Pérez de Outeiro y Antonio Pérez de Quintela venden por quinientas
cincuenta barbudas a Juan Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, las
dos terceras partes de dos leiras de viña en A Cal, en el término de Ourense,
que habían heredado de su hermano Fernando Pérez y de Fernando Frieira.
Las leiras están aforadas a Fernando Cortiñas y a su mujer, Mayor Eanes,

1324
moradores en la Cruz do Centeo, por las que pagan una renta anual de diez
libras que, a partir de esta fecha, deberán entregar a Juan Martínez. En el
momento del vencimiento de este foro las leiras sólo estarán cargadas con el
pago del diezmo ..................................................................................................... 877

1285 1374, agosto, 18. San Martiño de Vilarrubín.


Fernando Pérez de Solleira vende por trescientas barbudas a Juan
Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, dos «piteiros» de viña en O Vao,
que había heredado de sus tíos Martín y Juan Pérez, situados junto a San
Lázaro, uno de ellos limita con el camino que viene de Santa María do Porto y
el otro con el río Miño, ambos están exentos de cargo alguno, salvo diezmo ...... 878

1286 1374, agosto, 27. San Martiño de Vilarrubín.


Teresa Pérez, hermana de Martín Pérez de Frieira, en presencia y con el
consentimiento de su marido, Fernando Pérez, vende por trescientas barbudas
a Juan Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, la tercera parte de dos
leiras de viñas en A Cal, en Ourense, que heredó de su hermano Fernando
Frieira, por las que se debe pagar diezmo. Las leiras están aforadas a
Fernando Cortiñas y a su mujer, Mayor Eanes, moradores en Ourense, en la
Cruz do Centeo, por una renta anual de cinco libras de dineros blancos que
pasará a cobrar Juan Martínez ............................................................................. 879

1287 1374, septiembre, 9, sábado. Gundiás.


Juan de Lamagrande, morador en Gundiás, y Fernando Eanes de Pazos,
por ellos y en nombre de sus mujeres, Elvira Pérez y María Fernández, reciben
como compañero, en la tercera parte del casal de Lamagrande que tenían
aforado del escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, a Alfonso Rodríguez y a su
mujer, Mayor Martínez, moradores en Lamagrande. Los nuevos foreros
deberán pagar la cuarta parte del pan y legumbres que cultiven más, la tercera
parte de las derechuras, que estaban fijadas en seis libras pagaderas por el día
de Navidad, diez sueldos en pan blanco y una cuarta de vino; pagarán también
la tercera parte de la luctuosa, que está establecida en doce maravedíes ........... 880

1288 1374, noviembre, 26. Ourense.


El mercader Juan Pardo, morador en la rúa dos Zapateiros, de quien
Lorenzo Eanes de Trelle, morador en Ourense y su mujer, Teresa Rodríguez,
tenían aforada una viña en A Cuña, consiente que, habiendo fallecido Lorenzo,
su viuda siga teniendo dicha viña, por la que ha de pagar una renta de nueve
libras el día de san Martín, además del diezmo .................................................... 881

1289 1375, marzo, 27. Ourense.


Lorenzo Eanes da Choza, morador en Ourense, en presencia y con el
consentimiento de su esposa, Aldara Gómez, y de Urraca Eanes, ciudadana
auriense, moradora en la rúa de Cima, afora a perpetuidad al canónigo Durán
Lorenzo dos «exidos» de terreno, con un sesego, que se encuentran fuera de la
ciudad, en A Pía da Casca, uno de los cuales pertenece al horno que él tiene
aforado de Urraca Eanes y el otro a la casa que tiene aforada de los clérigos
del coro. Como renta anual el canónigo no pagará nada, haciéndose cargo del
pago de la renta Lorenzo Eanes da Choza, y a su muerte las voces que le
sucedan en el foro deberán pagar, por el día de san Martín, dos maravedíes por

1325
el sesego y el «exido» que está junto al horno y un maravedí por el «exido» que
está junto a la casa perteneciente a los clérigos del coro, quienes han
concedido su autorización para realizar este aforamiento ................................... 883

1290 1375, junio, 5. Ourense.


Cláusulas testamentarias de Juan Pérez de Nóvoa, hijo de Pedro Eanes de
Nóvoa y de María de Sanabria, por las que otorga al cabildo auriense el coto
de Soutomaior y todos los bienes que posee en Tosende y en Albarde para dotar
dos aniversarios, que deberán celebrarse el 1 y el 4 de mayo .............................. 884

1291 1375, septiembre, 13.


Juan García Manríquez, obispo de Ourense, reunido con su cabildo y con
algunos abades de la diócesis, establecen la forma en que deben repartirse los
pedidos del papa entre la clerecía del obispado. A continuación, y siguiendo el
estatuto que acaban de aprobar, proceden a repartir los setecientos cincuenta y
seis y medio florines de oro que cupieron pagar a la diócesis auriense en el
último pedido pontificio más otros cincuenta para llevar los anteriores a Lisboa 885

1292 1376, enero, 30, miércoles. Ourense.


El maestrescuela auriense Juan Martínez y el canónigo Durán Lorenzo,
jueces compromisarios elegidos por las partes, tras haber atendido los
argumentos de cada una y tomado declaración a los testigos, emiten sentencia
en la contienda que enfrenta al cabildo auriense, representado por el canónigo
Vasco Pérez Mariño, tenenciero del coto de Puga, con el escudero Gonzalo
Vázquez de Puga por la jurisdicción, señorío y tributos de dicho coto. La
sentencia es favorable al cabildo, asignándosele la jurisdicción civil y criminal
del coto y condenando a Gonzalo Vázquez de Puga al pago de las costas
procesales, que serán fijadas por los jueces una vez que Vasco Pérez presente
un escrito con las mismas. Los jueces, a solicitud del cabildo, declaran a
Gonzalo Vázquez de Puga en rebeldía por no haber comparecido a la lectura
de la sentencia habiendo sido citado para ello ..................................................... 889

1293 1376, marzo, 26. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora a
perpetuidad al labrador Lorenzo Eanes y a su mujer, Inés González, en una
mitad, y al escribano Giraldo Domínguez y a su mujer, Dominga Santiaguesa,
en la otra mitad, todos ellos moradores en el Tendal da Figueira, cuatro leiras
de viñas en A Cuña, en las proximidades de Ourense, por una renta anual de la
quinta parte del vino .............................................................................................. 892

1294 1376, mayo, 14. Ourense.


Testamento de Juan Martínez, maestrescuela auriense. Se acompaña de la
relación de deudas y deudores que tenía en el momento de la redacción del
testamento .............................................................................................................. 894

1295 1376, julio, 26. Ourense.


El clérigo de coro Gómez Pérez, capellán de la capilla de O Couto fundada
por el arcediano Pelayo Sebastián, en presencia y con el consentimiento del
deán auriense don García Rodríguez, vicario general del obispo don Martín,
afora a perpetuidad al orfebre Gonzalo Eanes, morador en Ourense, en la

1326
plaza do Campo, y a su mujer, Constanza Eanes, al «aparellador» García
Eanes, hermano de Constanza, al sastre Rodrigo Arias y a su mujer, Dominga
Eanes, y a Gonzalo Eanes y a su mujer, María? Eanes, cada uno de ellos en
una cuarta parte, una seara de viña en O Couto, junto al arroyo, que debe foro
de cuarta al obispo y diezmo, por una renta anual de doce libras de moneda
blanca, pagaderas por el día de Navidad. Se estipula que los foreros quedarán
exentos del pago de la renta los dos primeros años debido al mal estado en que
se encuentra la viña, yerma y sin labrar, como consecuencia de la negligencia
del anterior capellán. El deán autoriza el foro por ser en pro y beneficio de la
capilla y de sus capellanes, puesto que la capilla carecía de bienes con los que
poder afrontar la reparación de la viña y no había encontrado a quien aforarla
por una renta más elevada .................................................................................... 897

1296 1376, octubre, 9. Ourense.


El notario auriense Rodrigo González, a petición del canónigo y
procurador del cabildo de Ourense, Durán Lorenzo, traslada la confirmación
concedida el 20 de noviembre de 1294 por Sancho IV a la iglesia auriense del
derecho a nombrar a cincuenta y seis escusados del pago de todo impuesto
regio en la ciudad .................................................................................................. 899

1297 1376, diciembre, 23. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, afora al
canónigo auriense Lope Alfonso y a dos voces unas casas yermas en Ourense,
en la rúa do Pumar, a la entrada de A Barreira, en las que solía vivir Marina
García, mujer de Domingo Caldelas. El forero estará obligado a levantarlas y
repararlas en todo aquello que necesiten, para lo cual el cabildo le
proporcionará la teja y la madera proveniente de unas casas que también
estaban yermas, a la salida de la rúa do Pumar, en las que solía morar el
canónigo auriense mosén Esteban. El canónigo estará exento del pago de la
renta durante su vida, tras su muerte, sus voces, deberán pagar anualmente seis
libras de dineros blancos, por los tercios del año, además del fumazgo
acostumbrado. Como aval del pago, el canónigo Lope Alfonso pone todos sus
bienes, tanto los seglares como los eclesiásticos .................................................. 900

1298 1376, diciembre, 23. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, en presencia y
con el consentimiento del racionero Gonzalo Pérez, tenenciero de la renta de la
seara de viña que fue de Fernando Abril, afora a perpetuidad al racionero
Aparicio Eanes un terreno que había sido viña en O Vao, exento de cargo
alguno salvo diezmo, por una renta anual de dos maravedíes de la moneda
blanca, pagaderas el día de san Martín ................................................................ 901

1299 1377, abril, 27. Ourense.


Fray Pedro Rosel, de la orden del Santo Sepulcro, en nombre de dicha
orden, otorga en encomienda a don Pedro, conde de Trastámara, Lemos y
Sarria, todas las propiedades que la orden posee en Orcellón y Cusanca ........... 903

1300 1377, junio, 16. Medina del Campo.


Enrique II notifica a Pelayo Mariño de Lobeira la sentencia dictada por los
oidores de su audiencia en el pleito que mantenía con el cabildo de Ourense y

1327
su canónigo Vasco Pérez Mariño sobre la posesión de la villa de Santa María
de Fisterra y el coto de San Vicenzo de Duio, en el arzobispado de Santiago de
Compostela, legados por el obispo auriense don Vasco Pérez Mariño a sus
descendientes clérigos, hasta el séptimo grado de consaguinidad, para después
pasar al cabildo. La sentencia determina que la demanda contra el cabildo no
procede y ordena a Pelayo Mariño que desembargue Fisterra y Duio al
canónigo Vasco Pérez Mariño –quién, a juicio de los oidores, ha demostrado su
derecho sobre ellos–, a quien deberá pagar todos los frutos y rentas que había
recibido hasta la fecha. El rey ordena a su sobrino, don Pedro, conde de
Trastámara, a don Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor de Galicia, y a
todos sus oficiales y justicias en este reino que, en caso de que Pelayo Mariño
no cumpla la sentencia, se proceda al embargo y venta de sus bienes para
pagar al canónigo .................................................................................................. 904

1301 1377, diciembre, 22. Palencia.


Enrique II, ante las quejas presentadas por la iglesia compostelana, ordena
a los concejos de la ciudad de Segovia y de la villa de Olmedo y sus términos
que paguen el voto de Santiago de acuerdo con el privilegio otorgado por
Ramiro I a la iglesia compostelana el 25 de mayo de 844 .................................... 908

1302 [1378], enero, 22.


El notario compostelano García Suárez das Encrovas, por orden de
Pascual Fernández, juez de Villestro, traslada la real provisión de Enrique II
por la que ordena pagar el voto de Santiago a los concejos de Segovia y
Olmedo, de acuerdo con el privilegio otorgado por Ramiro I a la iglesia
compostelana el 25 de mayo de 844 ...................................................................... 910

1303 1378, mayo,13. Roma.


Urbano VI se dirige al chantre de Lisboa y a dos canónigos de Palencia
para que provean a Lorenzo Pérez de Soto de una canonjía en la iglesia
auriense, que el papa le ha concedido en expectativa. La provisión ha de
hacerse independientemente de todos los privilegios que pueda tener la iglesia
de Ourense, pudiendo el beneficiado tomar posesión de ella personalmente o
por procurador, recibiendo todos los derechos y rentas inherentes a la canonjía 911

1304 1379, enero, 9. Ourense.


Esteban Pérez «Bofón», morador en Ourense, en la rúa de Cima, afora a
perpetuidad al labrador Pedro Eanes «Figueiro», morador en Ourense, y a su
mujer, Teresa García, una leira de viña en A Pousada, junto al camino viejo
que va para Piñor, que debe foro al cabildo y diezmo, por una renta anual de
cuatro libras de moneda blanca, pagaderas por el día de san Martín ................. 912

1305 1379, febrero, 8. Ourense.


Testamento del físico Juan Martínez, canónigo auriense, morador en
Cimadevila ............................................................................................................. 913

1306 1379, marzo, 4. Tui.


El cabildo tudense renueva la hermandad que mantiene con el cabildo
auriense, mediante la cual cualquier beneficiado de éste que resida o
permanezca un año en la ciudad de Tui y asista a las horas y oficios capitulares

1328
recibirá los emolumentos correspondientes, tal y como los reciben los
miembros del cabildo tudense ............................................................................... 915

1307 1379, marzo, 26. Ourense.


El canónigo canciller García Díaz, por orden del obispo electo don Pascual
García, traslada la confirmación concedida el 22 de septiembre de 1371 por
Enrique II a la iglesia de Ourense del privilegio de Alfonso XI de 18 de junio de
1333 por el que confirma la confirmación de Sancho IV de 15 de septiembre de
1291, que confirma la confirmación de Alfonso IX de 23 de mayo de 1228 de su
propia concesión de 28 de septiembre de 1190 de los derechos de la iglesia
sobre la ciudad y su coto según los tenía en tiempos de Alfonso VII y Fernando
II; y la carta de Fernando IV de 6 de junio de 1311 al concejo auriense por la
que restablece al obispo don Gonzalo su derecho a nombrar a los jueces y
notarios de la ciudad ............................................................................................. 916

1308 1379, agosto, 15. Burgos.


Juan I, a petición del cabildo auriense, confirma en las cortes de Burgos
una carta de Alfonso XI, 25 de mayo de 1332, por la que ordena a los oficiales
y justicias del reino de Galicia que no permitan que los recaudadores
demanden yantares al cabildo ............................................................................... 917

1309 1379, agosto, 20. Burgos.


Juan I, a petición del obispo auriense don García, confirma el privilegio
dado por Enrique II el 15 de septiembre de 1371 en que el monarca confirmaba
genéricamente todos los privilegios, bienes y costumbres de la iglesia de
Ourense .................................................................................................................. 919

1310 1379, septiembre, 15. Burgos.


Juan I confirma a la iglesia de Santiago la confirmación de Alfonso XI de
28 de septiembre de 1336 que a su vez confirma otra de de Fernando III, de 4
de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la que
ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a los serviciales
de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos; la confirmación de
Alfonso XI de 5 de diciembre de 1340 por la que renueva su propia
confirmación de 28 de septiembre de 1336 de un diploma otorgado por Sancho
IV el 18 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la confirmación realizada por
ese mismo monarca el 29 de julio de 1291 del privilegio de exención de pago de
tributos reales a los hombres de los clérigos de coro de Santiago que en su
momento había sido otorgado por Fernando III; una carta de Enrique II
fechada en Santiago el 18 de febrero de 1372 por la que ordena a Pedro Ruiz
Sarmiento, adelantado mayor en el Reino de Galicia y a los alcaldes de las
casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena Corneira, que no demanden pasajes,
rentas, pedidos ni servicios a los vasallos de la iglesia compostelana ni les
obliguen a labrar las propiedades de la casa de Roucos; el albalá de Enrique II
de 14 de mayo de 1372 ordenando a Juan Núñez, despensero mayor en el Reino
de Galicia, que redacte una carta ordenando a los cogedores de moneda que
respeten el privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por el que exime del pago
de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que
labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la Iglesia de Santiago; y
una carta de Juan Núñez, despensero y tesorero mayor del rey, de 16 de mayo

1329
de 1372, por la que ordena a los recaudadores que respeten el privilegio
concedido por Alfonso IX a la iglesia compostelana referente a la exención a
los serviciales de la iglesia compostelana del pago de moneda, fonsadera o
cualquier otro servicio real ................................................................................... 920

1311 1379, noviembre, 6.


Juan I, ante las quejas presentadas por el adelantado mayor de Galicia,
Pedro Ruiz Sarmiento, ordena a Vasco Gómez das Seixas que desembargue las
encomiendas de Temes que había ocupado a su llegada a Galicia y que
devuelva todo lo que ha tomado de ellas al citado Pedro Ruiz, a quien Enrique
II se las había entregado con la casa de A Peroxa ............................................... 923

1312 [1379], noviembre, 9. Ourense.


El canónigo Gonzalo Eanes, morador en la rúa da Corredoira, hijo de
Miguel Eanes? y de Teresa Pérez, afora a perpetuidad a Durán Lorenzo,
canónigo auriense y bachiller de decretos, una leira de heredad que fue viña en
O Outeiro da Forca, cerca de San Lázaro, que había heredado de sus padres,
que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, por una renta anual de un buen
capón o dos maravedíes, pagaderos por el día de san Martín .............................. 924

1313 1379, diciembre, 16. Ourense.


Sentencia dada por Vasco Pérez Corbacho, vicario del obispo don García,
en el pleito que enfrenta a los clérigos de coro con el notario Gonzalo Pérez
«Sardiña», por el cobro de diez maravedíes para dotar una misa fundada por el
tesorero Juan Pérez. El pleito se originó porque Pedro Eanes de Allariz,
heredero del tesorero Juan Pérez, no pagaba los diez maravedíes con que aquel
había dotado un aniversario, adeudando un total de sesenta maravedíes,
correspondientes a los últimos cinco años y al año en curso. Los clérigos de
coro en un intento de cobrar esta cantidad requieren al notario Gonzalo Pérez
«Sardiña», que tenía aforadas del dicho Pedro Eanes unas casas en la rúa da
Corredoira, el pago de dichos maravedíes con cargo al pago de la renta de la
casa, veinte libras anuales. El vicario, atendiendo a la solicitud de los clérigos
de coro y tras preguntar al notario, que ratifica todo lo afirmado por los
procuradores, sentencia que Gonzalo Pérez pague la cantidad adeudada por el
heredero del tesorero –sesenta maravedíes– y que en los años sucesivos, cada
primero de enero, entregue diez maravedíes a los clérigos de coro para
sufragar el aniversario, con cargo a las veinte libras que éste debe pagar a
Pedro Eanes por la renta de las casas. Los procuradores de los clérigos de
coro pusieron como fiador a su compañero, el clérigo de coro Rodrigo Alfonso
«Copelo», quien, presente, manifiesta su consentimiento ..................................... 925

1314 [1362-1379].
Antonio Fernández, vecino de Ourense, morador en la rúa dos Brancos,
afora al labrador Gómez Eanes, morador en Cimadevila, y a dos voces unas
casas en la rúa de Cimadevila, que había heredado de Pedro de Prado, con la
condición de repararlas en todo aquello que necesiten y por una renta anual,
pagadera por el día de Navidad, de seis libras de la moneda blanca del rey, o
bien esa cantidad en pan y en vino. Las casas están exentas de cargo alguno,
salvo el pago del fumazgo, si lo hubiere. Gómez Eanes pone como fiador del
pago de la renta a Gómez Arias, morador en Ourense, en la rúa da Pixotaria,

1330
quien, presente, manifiesta su consentimiento ...................................................... 927

1315 1380, marzo, 18, lunes. A Peroxa.


Juan Sánchez Bustairo presenta ante Juan Fernández Villaverde el albalá
de Juan I por el que ordena a Vasco Gómez de Seixas que desembargue las
encomiendas de Temes .......................................................................................... 928

1316 1380, marzo, 31. Ourense.


García Rodríguez, capellán de la iglesia de Santa María Madre, con el
consentimiento de Vasco Pérez, maestrescuela auriense y vicario general del
obispo don García, afora a Juan Martínez, párroco de Santiago de Carracedo,
y a tres voces una cortiña, que ya trabajaba, perteneciente a la iglesia de Santa
María Madre, más allá del río Barbaña y lindante con la «congostra» que va
del puente do Outeiro para Porto Carreiro, por una renta anual de cinco libras
de la moneda blanca pagaderas por el día de san Martín además de satisfacer
el pago del diezmo ................................................................................................. 929

1317 1380, abril, 14.


Fray Gonzalo, de la orden del Santo Sepulcro, que había sido comendador
de la orden en Galicia, nombra y alza a fray Rodrigo, fraile de dicha orden e
hijo de la difunta Dominga Pérez, como voz del casal de Gatón, en la feligresía
de San Salvador de Pazos de Arenteiro, que él tiene en foro del arzobispo y del
Hospital de Santiago ............................................................................................. 931

1318 1380, mayo, 18. Ourense.


Pelayo Rodríguez de Valdonedo afora a perpetuidad al mercader Gonzalo
Eanes de Chantada, morador en la rúa de Cima y a su mujer, María Pérez, dos
casales en Ferreiros, feligresía de San Pedro da Mezquita –salvo la octava
parte que pertenece a Pedro González Rabal–, cargados con el pago del
diezmo, con la condición de repararlos y labrarlos, por una renta anual de seis
maravedíes pagaderos por el día de san Martín. En el contrato se establece que
ya que los casales se encuentran yermos y a monte en el caso de incrementarse
su valor Pelayo Rodríguez renuncia a una subida de la renta ............................. 932

1319 1380, mayo, 18. Ourense.


El escudero Pelayo Rodríguez de Valdonedo entrega una carta de pago al
mercader Gonzalo Eanes de Chantada, morador en la rúa de Cima, conforme
ha recibido setenta y ocho maravedíes correspondientes al pago por
adelantado de trece años de renta por dos casales que tenía aforados en
Ferreiros, feligresía de San Pedro da Mezquita ................................................... 933

1320 1380, junio, 30. Santiago de Compostela.


El notario compostelano García Suárez das Encrovas, por orden Pascual
Fernández, juez de Villestro, traslada la confirmación concedida el 15 de
septiembre de 1379 por Juan I a la iglesia compostelana de la confirmación de
Alfonso XI de 28 de septiembre de 1336 que a su vez confirma otra de de
Fernando III, de 4 de noviembre de 1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso
IX en la que ordena a sus recaudadores de moneda que no se la demanden a los
serviciales de los canónigos de Santiago que vivan en casales de estos; la
confirmación de Alfonso XI de 5 de diciembre de 1340, por la que renueva su

1331
propia confirmación de 28 de septiembre de 1336, de un diploma otorgado por
Sancho IV el 18 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la confirmación
realizada por ese mismo monarca el 29 de julio de 1291 del privilegio de
exención de pago de tributos reales a los hombres de los clérigos de coro de
Santiago que en su momento había sido otorgado por Fernando III; una carta
de Enrique II fechada en Santiago el 18 de febrero de 1372 por la que ordena
a Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor en el Reino de Galicia y a los
alcaldes de las casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena Corneira, que no
demanden pasajes, rentas, pedidos ni servicios a los vasallos de la iglesia de
Santiago ni les obliguen a labrar las propiedades de la casa de Roucos; el
albalá de Enrique II de 14 de mayo de 1372 ordenando a Juan Núñez,
despensero mayor en el Reino de Galicia, que redacte una carta ordenando a
los cogedores de moneda que respeten el privilegio otorgado por el rey Alfonso
XI por el que exime del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio
real a los hombres que labrasen las propiedades de los clérigos de coro de la
iglesia de Santiago; y una carta de Juan Núñez, despensero y tesorero mayor
del rey, de 16 de mayo de 1372, por la que ordena a los recaudadores que
respeten el privilegio concedido por Alfonso IX a la iglesia compostelana
referente a la exención a los serviciales de la Iglesia de Santiago del pago de
moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real ................................................ 934

1321 1380, julio, 3. Ourense.


Habiéndose suscitado pleito entre el cabildo auriense, representado por su
procurador, el canónigo Pedro Enríquez, y García Rodríguez, hijo y heredero
del mercader García Rodríguez, a causa del pago de unas rentas sobre unas
casas en la rúa do Pumar, más allá del arroyo, ambas partes eligieron como
jueces arbitros a los canónigos Martín Pérez «de Montes» y Gonzalo Pérez de
Mira. El cabildo sostenía que había aforado las casas al mercader García
Rodríguez por una renta anual de veinte libras y que a su fallecimiento, su hijo
y heredero, debía asumir el pago de la renta. Por su parte, García Rodríguez
alegaba que no estaba obligado a pagar tal renta porque las casas habían sido
derruidas, junto con otras muchas, como consecuencia de las guerras,
destrucciones y robos que se habían llevado a cabo cuando la ciudad fue
tomada por la fuerza. Los jueces, una vez comprobado el documento de foro y
habiéndose asesorado con otros hombres buenos, sentencian que la culpa del
estado actual de las casas debe recaer sobre el mercader y sus herederos, por
lo que ordenan a García Rodríguez que reciba las casas y pague al cabildo las
veinte libras, que se pagarán de la siguiente forma: quince libras con cargo a
la viña que está sobre Medoo, que tiene Pedro Ferreiros, morador en la rúa
dos Zapateiros, y que había pertenecido al mercader García Rodríguez, y las
cinco libras restantes con cargo a las casas de la rúa dos Zapateiros en las que
vive Gonzalo Oureiro ............................................................................................ 936

1322 1380, agosto, 7. Ourense.


El canónigo auriense Vasco Pérez Mariño, hijo del caballero Juan Mariño
y Teresa Peláez, renuncia a favor del cabildo a su derecho sobre los cotos de
Fisterra y Duio, en el arzobispado de Santiago de Compostela, que había
recibido del ya fallecido deán auriense don Lorenzo Rodríguez por orden del
también fallecido obispo don Vasco. A cambio, el cabildo le entregará cada
año, para su mantenimiento, mil maravedíes de dineros blancos. Con su

1332
renuncia el canónigo quiere, por una parte, agradecer al cabildo la ayuda
económica prestada en el pleito que mantuvo con su hermana doña Sancha y su
esposo, el caballero Pelayo Mariño, y con Rodrigo Soga, su sobrino, por la
posesión de estos cotos, y, por otra, hacer frente a la deuda que sus tíos y él
habían contraído con el cabildo por el pago de los aniversarios establecidos el
obispo don Vasco en su testamento. Con esta renuncia cumple asimismo la
voluntad de su tío, el obispo don Vasco, quien había establecido en su
testamento que al fallecimiento de sus hermanos, Pedro Suárez y Lorenzo
Rodríguez, deanes aurienses, y de su sobrino, Vasco Pérez Mariño, estos cotos
quedarán en posesión del cabildo ......................................................................... 938

1323 1380, septiembre, 15, sábado. Gustei.


Rodrigo García de Gustei, juez real, sentencia el pleito que enfrenta al
canónigo auriense Pedro Enríquez con el labrador Fernando Díaz, morador en
Bobadela de Trasalba, por el cobro de la renta del casal de Cima de Vila. El
canónigo sostiene que tenía aforado el casal del cabildo auriense y que el
labrador le había pagado la renta durante diez años, pero que en el año 1379
se negó al pago alegando que el casal pertenecía a Esteban Pérez, canónigo de
Coimbra y de Braga y no al cabildo auriense. El canónigo probó que él, en
nombre de Esteban Pérez, había puesto el casal en posesión del cabildo
auriense para dotar un aniversario por el chantre Juan Rodríguez y su padre.
La sentencia fue favorable al canónigo Pedro Enríquez, reconociéndolo como
tenenciero del casal de Cima de Vila y condenando a Fernando Díaz al pago de
las costas judiciales y de la renta, cinco modios de pan o treinta libras de
dineros blancos por el año 1379, que en los años sucesivos se convertirá en una
renta de treinta libras ............................................................................................ 941

1324 1381, enero, 15. Ourense.


El escudero Gonzalo Vázquez, morador en Ourense, en la rúa dos
Zapateiros, afora a perpetuidad a Juan da Ponte, morador en Sabadelle, en
tierra de Aguiar, unas casas en la rúa de Cimadevila, por una renta anual de
ocho libras pagaderas por el día de santa Eufemia de septiembre, además del
fumazgo acostumbrado y con la obligación de vivir en ellas y repararlas ........... 943

1325 1381, febrero, 16. Medina del Campo.


Juan I ordena a don Pedro, su primo, conde de Trastámara y pertiguero
mayor de Santiago, a Pedro Ruiz Sarmiento, adelantado mayor de Galicia, y a
todos los oficiales reales y justicias de dicho reino, que ejecuten la sentencia
dictada por su audiencia por la que se declaran exentos del pago de pago de
moneda, fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que labrasen
las propiedades de la iglesia de Santiago en los cotos y lugares de Amarante,
Vilar de Rei y Xubín. La iglesia compostelana había apelado ante el rey la
sentencia dictada por Álvaro Rodríguez, alcalde del rey en Ribadavia, en el
pleito que enfrentaba a Gómez González «Fierro», escribano ribadaviense y
recaudador real, con la iglesia compostelana por el cobro de la moneda real;
el juez no había atendido las alegaciones presentadas por la iglesia jacobea,
que manifestaba poseer privilegios de exención del pago, y había fallado a
favor del recaudador. La sentencia real revoca la sentencia del juez
ribadaviense, falla a favor de la iglesia compostelana y condena al juez Álvaro
Rodríguez al pago de las costas procesales, estimadas en doscientos cincuenta

1333
y cinco maravedíes ................................................................................................ 944

1326 1381, marzo, 1. Ourense.


Testamento de Alfonso Viviánez, morador en la rúa Nova, hombre del juez
auriense Rodrigo de Montes. Al final del documento se anota quiénes son sus
deudores, especificándose lo que le deben ............................................................ 948

1327 1381, julio, 5. Ourense.


Juan Martínez de Carracedo, clérigo de coro de la iglesia de Ourense,
afora a perpetuidad a Juan Eanes, capellán de Santa Eufemia, un «piteiro» de
bacelar en O Vao, en el término de Ourense, lindante con la «congostra» que
va de San Lázaro hacia O Portovello y con una leira de viña de la Alberguería,
por una renta anual de dos libras de la moneda blanca, pagaderas por el día de
san Martín. El «piteiro» está exento de cargo alguno, salvo diezmo ................... 950

1328 1381, julio, 13. Ourense.


Domingo Eanes, párroco de Santiago de Gustei, en presencia y con el
consentimiento de Alfonso Eanes, arcediano de Búbal, aforan a perpetuidad a
Pedro Eanes, párroco de la iglesia de San Xillao de Ribela, y al escudero
Martín Rodríguez de Paradela, a cada uno en su mitad, un solar para
construir una casa o un granero junto a la iglesia de Gustei –entre el granero
del arcediano don Pedro González y el granero de Alfonso Fernández– y un
tendal para cubrirlo; en caso de que el párroco quisiera plantar viña u otra
cosa en la heredad, los foreros dispondrán de derecho de paso junto a uno de
los otros graneros. Como renta anual deberán pagar veinte sueldos por el día
de san Martín, eximiéndoseles del pago el primer año ......................................... 951

1329 1382, marzo, 30. Ourense.


Mencía Eanes, esposa del escudero Alfonso Arias de Allariz, moradores en
Ourense, en presencia y con el consentimiento de su esposo y de don Vasco
Pérez Corbacho, maestreescuela, provisor y administrador de la iglesia y
obispado de Ourense por don Pedro de Luna, cardenal de Aragón y legado
pontificio en España, afora a perpetuidad a Gómez Mosqueiro, morador en
Ourense, en la rúa do Campo, y a su mujer, Constanza Pérez, un solar que
había sido casa en la rúa dos Arcediagos, junto a la sinagoga de los judíos, que
había heredado de su tía, Inés Eanes, esposa del ciudadano auriense Martín
Xestosa, en el cual han de edificar casas de piedra, madera y teja. Como renta,
pagarán anualmente dos libras de la moneda blanca, pagaderas por el día de
Navidad, además del fumazgo, si lo hubiera. Se establece que la reparación de
la casa correrá por cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe o incendie,
en cuyo caso su arreglo será por cuenta de Mencía Eanes .................................. 952

1330 1382, abril, 24. Simancas.


Juan I, ante las quejas presentadas por el obispo auriense, ordena al
concejo de Ourense que no perturbe la jurisdicción y el señorío sobre la ciudad
a don Pascual García, electo confirmado de dicha iglesia ................................... 955

1331 1382, julio, 3. Ourense.


El concejo auriense, reunido en el palacio episcopal, a solicitud del obispo
de Ourense y en cumplimiento de lo dispuesto por el rey don Juan, presta

1334
homenaje y jura como señor de la ciudad al obispo don Pascual García. El
prelado, por su parte, jura sobre los santos evangelios que respetará los buenos
usos y costumbres de la ciudad ............................................................................. 956

1332 1382, julio, 5. Monasterio de la Caridad de Ciudad Rodrigo.


Juan I, ante las quejas de las justicias de la ciudad de Ourense, les
comunica que no había otorgado a los obispos aurienses el señorío sobre la
ciudad sino tan sólo la potestad para ejercer la justicia y jurisdicción, tal y
como se había hecho en tiempos de su abuelo, Alfonso XI, y les ordena que a
partir de ese momento administren justicia junto con el obispo ........................... 958

1333 1382, septiembre, 17. Ourense.


El cabildo auriense, presidido por el deán García Rodríguez, en presencia y
con el consentimiento del canónigo Alfonso Fernández, tenenciero de la renta
del mes de mayo, afora a perpetuidad al clérigo Juan Martínez, párroco de
Santiago de Carracedo, unas casas con su «exido» en A Barreira, en Ourense,
con la condición de repararlas con piedra, madera y tejas en todo aquello que
necesiten y por una renta anual de quince libras al cabildo, pagaderas a los
tercios del año, y a Alfonso Fernández o al que tuviera arrendada la renta de
mes de mayo, tres libras por un puzal de vino que la dicha renta tiene por la
dicha casa, pagaderas por el día de santa Eufemia .............................................. 959

1334 1382, noviembre, 3. Ourense.


Los clérigos del coro aforan al escribano Rodrigo Fernández, morador en
Ourense, y a dos voces una casa en la rúa do Vilar, que solamente debe diezmo,
lindante con la «canella» que va de la rúa do Vilar a la iglesia de la Trinidad.
Como renta anual pagará tres libras de dinerso blancos, el día de Navidad, y
estará obligado a vivir en ella y repararla. Se estipula que en caso de derrumbe
la renta del foro se empleara en levantarla .......................................................... 960

1335 1382, diciembre, 20. Ourense.


El vecino auriense Juan Bravo, morador en la rúa dos Zapateiros, heredero
del canónigo Gonzalo Pérez de Mira, afora a perpetuidad a cinco matrimonios
–Gonzalo García y Clara González, moradores en la rúa da Barreira; Arias
Alfonso y Teresa Eanes, moradores en la rúa do Campo; el carpintero Juan
Alfonso y Mayor Lorenza, moradores en la rúa Nova; Fernando Arias y Teresa
da Loña, moradores en A Burga; Gonzalo Mantena y Teresa Mantena,
moradores en A Burga– una leira de heredad y cortiña, con sus árboles,
llamada Cortiña do Carregal, tal y como ellos la tienen repartida y demarcada,
que linda por uno de sus lados con la «congostra» do Carregal y por la parte
superior con los «exidos» de unas casas de la rúa Nova. Como renta anual
pagarán la cuarta parte de la cosecha de vino por el tiempo de la vendimia y, a
los tercios del año, deberán pagar al cabildo auriense veintiuna libras y media,
que se distribuirán de la siguiente forma: Fernando Arias, ocho libras; Arias
Alfonso, cinco libras; Gonzalo García, dos libras; Gonzalo Mantena, dos
libras; Juan Alfonso, cuatro libras y media. Los matrimonios también deberán
satisfacer el pago del diezmo ................................................................................. 962

1336 1382, […], 10. Ourense.


Traslado notarial de unas cláusulas testamentarias de Juan Pérez de

1335
Nóvoa, de 5 de junio de 1375, realizado por el notario auriense Martín
Martínez por orden de Vasco Pérez Corbacho, maestrescuela de Ourense, y de
Martín Martínez, chantre de Covarrubias, administradores del obispado
auriense por el cardenal Pedro de Luna, legado pontificio en los reinos
hispanos ................................................................................................................. 963

1337 [1379-1382].
El notario auriense Gonzalo Rodríguez, basándose en las notas del notario
Rodrigo González, redacta la sentencia emitida por el maestrescuela Juan
Martínez y el canónigo Durán Lorenzo en la contienda que enfrentaba al
cabildo auriense, representado por el tenenciero del coto de Puga, Vasco Pérez
Mariño, con el escudero Gonzalo Vázquez de Puga por el señorío de dicho
coto, de 30 de enero de 1376, por orden del obispo don García .......................... 964

1338 1383, enero, 8. Ourense.


El clérigo Juan Martínez de Carracedo afora al zapatero Rodrigo Pérez,
morador en la rúa da Burga, durante su vida, una cortiña que él tiene aforada
de la capilla de Santa María Madre en el término de Ourense, junto al río
Barbaña y sobre el camino que va desde el puente do Outeiro para Porto
Carreiro, que está exenta de toda carga, salvo diezmo, por una renta anual de
doce libras, pagaderas por el día de san Martín .................................................. 965

1339 1383, febrero, 7. Alcalá de Henares.


Juan I, ante denuncia del obispo auriense don Pascual García, ordena al
concejo de Ourense que reconozca a la iglesia auriense el señorío sobre la
ciudad y le guarde los juramentos y homenaje que le habían prestado a la vez
que revoca una carta dirigida a las justicias de la ciudad de Ourense, del 5 de
julio de 1382, en la que les ordenaba que ejercieran la justicia y jurisdicción
junto al obispo auriense, por haber sido ganada de forma maliciosa .................. 966

1340 1383, febrero, 9. Alcalá de Henares.


Juan I, ante la denuncia presentada por el obispo auriense, ordena al
concejo de Allariz que reedifique el palacio que el prelado tenía en la villa –
derribado por los vecinos, siendo sus piedras destinadas a la cerca de la
ciudad–; que no imponga pechos ni pedidos a los labradores que viven en los
casales del obispo y labran las tierras del cillero de Allariz; que no defienda a
los abades y clérigos de las parroquias limítrofes, los cuales tras recoger los
frutos de los beneficios, se alojan en la villa donde llevan una vida disoluta,
abandonando las obligaciones que tienen en sus feligresías -no ofician misas ni
administran los santos sacramentos-, y que permita al obispo proceder contra
estos clérigos, aplicándoles las medidas correctivas que fueran necesarias; que
acojan al obispo y a sus acompañantes cuando acudan a la villa y los traten
bien y respetuosamente, no como en las últimas ocasiones en que el obispo
había acudido a la villa con el fin de cumplir mandatos reales, cuando se le
habían cerrado sus puertas, lanzado piedras y realizado otras vejaciones,
haciendo caso omiso a las cartas reales bajo el pretexto de que el duque de
Benavente había ordenado que no se acogiese a nadie en la villa sin su
consentimiento ....................................................................................................... 969

1336
1341 1383, febrero, 11. Ourense.
Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Juan Fernández, hombre del
tesorero auriense, y a su mujer, Aldonza Pérez, una leira de cortiña cerca de
Ponte Pedriña, junto a la «congostra» que va de este lugar a la ciudad, por una
renta anual de cinco libras pagaderas por el día de san Martín además del
diezmo .................................................................................................................... 971

1342 1383, febrero, 20. Alcalá de Henares.


Juan I, ante la denuncia del obispo auriense, ordena al concejo de la
ciudad de Ourense que reedifique a su costa el Castelo Ramiro, propiedad del
obispo, que en tiempos de Pedro I, cuando la jurisdicción de la ciudad estaba
en manos del rey, había sido derribado –a instancia del concejo– por Gómez
Fernández de Soria, adelantado en Galicia, causando así no sólo un gran daño
a la iglesia auriense, sino también a la monarquía, pues la fortaleza servía de
defensa contra el reino de Portugal ...................................................................... 972

1343 1383, julio, 16. Ourense.


Sentencia dictada por don Diego Gómez, deán de Ourense y vicario general
del obispo don Pascual García, en el pleito que enfrenta a Juan Eanes,
capellán de Santa Eufemia, con el carnicero Pedro Eanes de Sode, morador en
la Cruz dos Ferreiros, por el cobro de diez maravedíes para dotar una misa
cantada fundada por Eufemia Martínez. El pleito se originó porque Gómez
Mosqueiro, heredero y cumplidor del testamento de Eufemia Martínez, situó los
diez maravedíes sobre la cuarta parte de unas casas de la rúa Cruz dos
Ferreiros, en las que moraba Pedro Eanes de Sode. El capellán solicita al
vicario que ordene al carnicero pagar la cantidad que adeuda del año pasado y
que en lo sucesivo le entregue la renta de la casa a la capilla de Santa Eufemia,
para ello presenta como prueba el traslado de las cláusulas testamentarias, una
carta por la que el heredero, Gómez Mosqueiro, cede la renta de las casas para
el pago del aniversario, ambas firmadas por el notario auriense Pedro
Lorenzo, y la declaración de García Mosqueiro ratificando el alegato del
capellán. A las preguntas del vicario Pedro Eanes de Sode responde que
Eufemia Martínez había dejado para dotar el aniversario el foro de unas viñas
en A Lonia y que no debía esa cantidad al cabildo puesto que todavía no había
rendido cuentas por el pago de la renta con Gómez Mosqueiro. El juez, oídas
las partes y vistas las pruebas documentales aportadas, falla a favor del
capellán ................................................................................................................. 974

1344 1383, octubre, 18. Ourense.


Esteban Pérez «O Bofón», morador en la rúa de Cima, afora a perpetuidad
a Juan de Touro, morador en la rúa da Praza, y a su mujer, Mayor Alfonso,
una casa en la rúa Nova, libre de cargo alguno, salvo diezmo, con la condición
de retejarla y repararla, por una renta anual de seis libras de dineros blancos,
pagaderas el día de santa Eufemia de septiembre, más el fumazgo, si lo hubiera 976

1345 [1376-1383].
El notario auriense Gonzalo Rodríguez redacta, a petición de Dominga
Santiaguesa, el foro hecho por el deán García Rodríguez y el cabildo auriense
al labrador Lorenzo Eanes y a su mujer, Inés González, en una mitad, y al
escribano Giraldo Domínguez y a su mujer, Dominga Santiaguesa, en la otra

1337
mitad, todos ellos moradores en el Tendal da Figueira, de cuatro leiras de
viñas en A Cuña, en las proximidades de Ourense, hecho el 26 de marzo de
1376 ....................................................................................................................... 977

1346 1384, febrero, 9. Torrijos.


Juan I ordena a los jueces ordinarios de la ciudad de Ourense y a los jueces
árbitros, Álvaro Núñez, escudero, y Gonzalo Eanes das Tendas, mercader, que
ejecuten la sentencia dictada por su audiencia en el pleito que enfrenta a
Martín Eanes de Gordón y a su esposa, María do Mato, hija de Gonzalo Pérez
do Mato y María Eanes, con su hermanastra Mayor Pérez, hija de Gonzalo
Pérez do Mato y Constanza Fernández, y su marido, Esteban Lorenzo, por el
reparto de los bienes que quedaron de Gonzalo Pérez do Mato y sus respectivas
esposas ................................................................................................................... 978

1347 1384, febrero, 27. Ourense.


El escudero Gonzalo Vázquez, morador en la rúa dos Zapateiros, en su
nombre y en el de su hermano Alfonso Vázquez, caballero de la orden de
Alcántara, afora a perpetuidad al mercader Fernando Domínguez y a su mujer,
María Pérez, moradores en la rúa de Cimadevila, unas casas con su cillero en
Ourense, en la rúa de Cimadevila, que fueron de su padre Vasco Lorenzo,
ciudadano auriense. Como renta pagarán anualmente, a partir del día de santa
Eufemia, además del fumazgo, dieciocho libras por el día de santa María de
agosto. La reparación de la casa correrá por cuenta de los foreros salvo si se
derrumban las paredes, en cuyo caso el arreglo correrá a cargo de Gonzalo
Vázquez .................................................................................................................. 988

1348 1384, abril, 2. Santiago de Compostela.


El cabildo compostelano nombra como sus procuradores al juez de
Villestro y dos canónigos para que confirmen, en su nombre, todos los cambios
que el arzobispo de Santiago don Juan haga con el obispo y cabildo de Ourense 989

1349 1384, abril, 19. Ourense.


El cabildo auriense acepta cambiar con el arzobispo de Santiago de
Compostela la villa de Fisterra y el coto de San Vicenzo de Duio, alegando que,
por su lejanía, le es difícil controlarlo, y estima que proporciona una renta
anual de tres mil quinientos maravedíes de moneda blanca. El arzobispo
comenta que lo mismo le ocurre con los bienes que posee en la diócesis de
Ourense y acepta entregar a cambio varios de ellos cuyas rentas deben
alcanzar esa cantidad. Como no se sabe con exactitud el monto de las rentas
que producen los bienes entregados por el arzobispo, se acuerda una
investigación para conocer su valor; en caso de que éste sea superior o inferior
a los tres mil quinientos sueldos habrá de reajustarse la permuta para
adecuarse a ellos. Se cierra el acuerdo con el juramento de las partes de
mantenerlo, haciéndolo también los procuradores del cabildo compostelano,
estipulándose las penas correspondientes y con el compromiso de obtener su
confirmación por el papa ...................................................................................... 990

1350 1384, mayo, 10. Santiago de Compostela.


El cabildo compostelano ratifica el cambio hecho por el arzobispo don
Juan de sus bienes en el Ribeiro y diócesis auriense con el cabildo de Ourense

1338
por la villa de Fisterra y el coto de San Vicenzo de Duio, realizado el 19 de
abril de 1384 .......................................................................................................... 994

1351 1384, junio, 6. Ribadavia.


El notario ribadaviense Pedro Anfreus traslada el foro hecho el 27 de
marzo de 1375 por Lorenzo Eanes da Choza, con el consentimiento de su
esposa Aldara Gómez y de Urraca Eanes, al canónigo auriense Durán Lorenzo
de dos «exidos», con su sesego, en A Pía da Casca, por orden del juez
ribadaviense Juan Fernández de Bouzadas y a petición de Rodrigo García
Barata, heredero del canónigo .............................................................................. 995

1352 1384, julio, 26, miércoles. Ourense.


El concejo de Ourense constituye como sus procuradores al escudero
Alfonso Ouxea de Vilamarín y a Rodrigo Lorenzo para que lleguen a un
acuerdo con el obispo auriense sobre las distintas cuestiones por las que
estaban enfrentados, entre ellas la reedificación del Castelo Ramiro.
Previamente el notario Gonzalo Pérez da Fontaíña había requerido al concejo
que pusiera fin al enfrentamiento con el obispo, solicitud a la que se sumaron
varios vecinos, por lo que fue tratado en concejo en el que se aprueba realizar
una concordia con el obispo, previa consulta entre los vecinos y moradores de
la ciudad. Realizada la consulta, el pueblo decide aprobarla y participar
activamente en la misma, para lo cual designan a cuatro hombres buenos –
Gonzalo Eanes das Tendas, García Pérez da Fontaíña, Pedro Peláez y García
Fernández da Praza– quienes, junto a los jueces y regidores, nombrarán a los
procuradores que los representen ante el obispo y, una vez que los
procuradores lleguen a un acuerdo con el prelado, lo ratificarán con sus firmas 996

1353 1384, julio, 26, miércoles. Ourense.


Concordia suscrita por el obispo auriense don Pascual García y la ciudad
de Ourense, representada por los procuradores Alfonso Ougea de Vilamarín y
Rodrigo Lorenzo, en presencia y con la aprobación de los regidores del
concejo y de los hombres buenos elegidos por los vecinos, sobre las distintas
cuestiones por las que estaban enfrentados, entre ellas la reedificación del
Castelo Ramiro. Se señala que el concejo perdona todos los agravios que había
recibido por parte del obispo, sus familiares y paniaguados y, a su vez, el
obispo perdona al concejo, vecinos y moradores los recibidos por su parte ....... 998

1354 [1384], agosto, 8, lunes. Ourense.


El concejo auriense, reunido por pregón en el palacio episcopal, y el obispo
don Pascual García ratifican la concordia que había sido firmada entre el
prelado y los jueces, regidores y hombres buenos de la ciudad de Ourense ........ 1002

1355 1384, agosto, 21. Ourense.


Alfonso Vázquez, comendador calatraveño de Mudela, y su hermano
Gonzalo Vázquez, aforan a perpetuidad a Juan da Ponte, morador en
Sabadelle, dos solares de casas en la ciudad de Ourense, en la rúa de
Cimadevila, uno de los cuales tuvo Esteban Eanes de Ambía, ya difunto, por el
que pagaba de foro veinte libras de dineros blancos. El forero pagará una
renta anual de seis maravedíes por el día de san Juan bautista y deberá hacer
en ellos una casa, cortiña o lo que desee. Se especifica que, si el forero fuese

1339
demandado por los herederos de Esteban Eanes, los hermanos foristas le
defenderán y, en caso, de no poder hacerlo, darán tres de los seis maravedíes a
los herederos de Esteban Eanes o a quien le correspondan por derecho ............. 1004

1356 1384, noviembre, 12. Ourense.


Traslado notarial del acto de apertura, lectura y escritura del testamento
del escudero Rodrigo Fernández «de Calvos», morador en la rúa do Pumar, de
13 de septiembre de 1362, realizado por el notario auriense Martín González
por orden del deán auriense García Rodríguez, vicario general del obispo don
Pascual García, a petición del racionero Martín Xestosa, procurador del deán
y del cabildo auriense ............................................................................................ 1005

1357 1384, noviembre, 20. Santa María de Guadalupe.


Juan I ordena a Diego Pérez Sarmiento, hijo de Pedro Ruiz Sarmiento,
adelantado mayor de Galicia, y a los demás merinos de este reino que permitan
al obispo de Ourense, don Pascual García, la reconstrucción del Castelo
Ramiro ya que con ello se prestará un servicio a la monarquía y a la defensa de
esta tierra ............................................................................................................... 1006

1358 [1384], noviembre, 20. Santa María de Guadalupe.


Carta misiva de Juan I al obispo de Ourense, don Pascual García,
accediendo a su solicitud de permitirle reedificar el Castelo Ramiro y
comunicándole que ya ha escrito a su adelantado mayor en Galicia, don Diego
Pérez Sarmiento, para que le permita acabar la obra .......................................... 1007

1359 1384, diciembre, 23, viernes. Ourense.


El concejo auriense, reunido en la claustra de Santa María Madre, presenta
al obispo don Pascual García una serie de capitulaciones relativas a los fueros
de la ciudad y a la reedificación del Castelo Ramiro, solicitándole su
aprobación. El obispo responde una por una a todas ellas, aceptándolas pero
reservándose para siempre la jurisdicción y señorío sobre la ciudad de
Ourense .................................................................................................................. 1008

1360 1386, marzo, 23. Burgos.


Juan I, con la reina doña Beatriz y los infantes don Enrique y don
Fernando, concede al obispo de Ourense don Pascual García una serie de
mercedes con el fin de favorecer el poblamiento del castillo de Miraflor, en las
proximidades de la ciudad de Ourense: eximir del pago de moneda a treinta
vecinos y moradores; celebrar una feria anual de quince días de duración, que
se iniciará el día de los santos Facundo y Primitivo, y otra mensual, a celebrar
el día ocho de cada mes, con las mismas franquicias, privilegios y libertades
que las que se celebran en Allariz, Milmanda y las otras villas de la comarca de
Miraflor. El rey ordena al adelantado mayor de Galicia y a los oficiales de
todos sus reinos que no prendan a los treinta vecinos del castillo de Miraflor
por no pagar la moneda, ya que este privilegio les eximia de su pago ................. 1011

1361 1386, julio, 19. Ourense.


El cabildo auriense se obliga a pagar al maestrescuela de Astorga, Diego
González, subcolector general de la cámara apostólica, quinientos maravedíes
de moneda vieja por las ayudas y buenas obras que le había realizado. Esta

1340
cantidad debe pagarse antes del día de santa Eufemia; de no ser así la cuantía
se incrementará en diez maravedíes por cada día que se retrase el pago ............ 1012

1362 1387, febrero, 25. Aviñón.


Clemente VII autoriza a su legado, el cardenal de Santa María in
Cosmendin, don Pedro, para conceder dispensas de defectu natalium ................ 1014

1363 1387, octubre, 22. Castelo Ramiro.


Habiendo quedado vacante el beneficio curado de Santa Marta de Moreiras
por renuncia de su último párroco, el canónigo auriense Alfonso Fernández, el
canónigo Gonzalo Mariño, vicario de tierra del cabildo –entre Miño y Arnoia,
Aguiar de Pedraio y Rabeda–, lo confiere al clérigo Pedro Eanes, previamente
examinado y considerado idóneo para el cargo por el también canónigo
auriense don Martín de Montes ............................................................................. 1015

1364 1388, enero, 4. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Martín de Montes, canónigo de
Ourense, una casa de una sóla planta en la rúa da Fonte do Bispo, libre de
toda carga, salvo el diezmo y el fumazgo, si lo hubiera. Como renta anual
pagará una libra de dineros blancos, por el día de san Martín de noviembre. En
caso de no pagar la renta en el plazo estipulado el procurador de los clérigos
de coro podrá recuperar la casa ........................................................................... 1015

1365 1388, febrero, 16. Ourense.


El escudero Pedro Álvarez da Fontaíña, tenenciero de la sucesión que
ordenó el arcediano auriense Bernardo Alfonso, con el consentimiento
Fernando Pérez, abad de la Trinidad y vicario del obispo don Pascual García,
afora a perpetuidad a Juan de Xunqueira y a su mujer, Constanza Lorenza,
moradores en la rúa do Vilar, dos leiras de viña en Pousada, cerca de Castelo
Ramiro, una de ellas junto a la «congostra» que va desde Pousada para Piñor
y la otra linda, por la parte de arriba, con la «congostra» de O Seixo que va
para Castelo Ramiro, que son de foro de quinta y deben pago de diezmo, por
una renta anual de cinco libras de la moneda blanca pagaderas el día de san
Martín .................................................................................................................... 1017

1366 1388, febrero, 16. Ourense.


El escudero Pedro Álvarez da Fontaíña, morador en la rúa da Fontaíña,
tenenciero de la capilla ordenada por el arcediano auriense Bernardo Alfonso,
en presencia y con el consentimiento de Fernando Pérez, abad de la iglesia de
la Trinidad y vicario general del obispo don Pascual García, afora a
perpetuidad al labrador Gonzalo Lorenzo y a su mujer, Marina Domínguez,
una leira de viña en O Seixo, en el término de Ourense, junto al outeiro de
Pousada y a la «congostra» que va desde Porto Carreiro hacia Castelo
Ramiro, que debe foro de quinta al señorío y diezmo, por una renta anual de
doce libras de dineros blancos, pagaderos por el día de san Martín ................... 1018

1367 1388, marzo, 6. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Juan Fernández, clérigo de
coro, criado del canónigo Pedro Enríquez, una leira de viña cerca de la Porta
da Aira, que tuvo aforada el clérigo Juan Martínez, y linda con la «congostra»

1341
y camino público que va de Ourense para Seixalbo. Como renta anual pagará
dos libras por el día de san Martín además del diezmo ........................................ 1020

1368 1388, marzo, 13. Ourense.


El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Martín de Montes,
vicario del deán en los contratos del cabildo, arrienda al escudero Lope
Rodríguez de Ourantes, morador del coto de Xubín, durante su vida, el
mencionado coto con unas casas de Ribadavia y los lugares de Xubín, Ovelaos
y Revordaos, por una renta anual de seiscientos maravedíes, pagaderos a los
tercios del año, independientemente de los desastres atmosféricos que puedan
acontecer. El cabildo autoriza a Lope Rodríguez a recuperar las tierras que
habían sido ocupadas indebidamente, a reclamar las rentas y frutos que se
adeudan, a aforar las heredades que se encuentren abandonadas o mal
labradas por una renta de foro de cuarta o de quinta. En el contrato se
especifica que Lope Rodríguez deberá reparar el pazo de Xubín, con su bodega
y su cámara. El arrendatario avala con todos sus bienes el pago de la renta y
pone como fiador al canónigo auriense Gil Rodríguez quien, presente,
manifiesta su consentimiento ................................................................................. 1021

1369 1388, marzo, 26. Ourense.


El arzobispo compostelano don Juan, ante la denuncia del cabildo auriense,
ordena en nombre del rey a Diego Sarmiento, adelantado mayor en el reino de
Galicia, y a Juan Sánchez de Marquina, tenenciero de A Ponte Vella de
Ourense, que el primero pague al cabildo lo que le debe por el uso del barco de
Portovello, y que en el futuro proceda a satisfacer la cantidad de cien
maravedíes anuales o a su desembargo. Pedro Ruiz Sarmiento había llegado a
un acuerdo con el cabildo para el uso del barco a cambio de cien maravedíes
anuales; a su muerte el barco pasó a su hijo, Diego Sarmiento, adelantado
mayor de Galicia, que nunca abonó esta cantidad ............................................... 1023

1370 1388, abril, 6. Ourense.


Los clérigos del coro aforan a perpetuidad a Rodrigo Alfonso, sobrino del
abad de la Trinidad, y a su mujer, Inés Pérez, un solar que fue casa con su
«exido» en la rúa do Vergel, que había sido de Teresa Rodríguez de Ourantes,
con la obligación de cultivar el «exido» y realizar en el solar lo que estimen
oportuno. Los foreros pagarán anualmente cuatro maravedíes por el día de san
Martín además de satisfacer el pago del diezmo .................................................. 1024

1371 1388, mayo, 21. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo
Diego Fernández, vicario del deán en los contratos del cabildo, afora al
escudero Gonzalo Rodríguez de Soutelo, a su mujer, Sancha Núñez, y a dos
voces todos los casales y bienes que pertenecen a la renta del maestro Juan de
Solbeira, que había tenido arrendados el canónigo Gonzalo Martínez, con la
condición de labrar y plantar bien las heredades y defender a los labradores
que viven en los casales, para evitar así su despoblamiento. Como renta anual
pagarán, en la ciudad de Ourense, doscientos maravedíes por los tercios del
año, salvo el corriente, que se pagarán por el día de Navidad. El escudero da
como avales del pago a los notarios aurienses Vasco Martínez y Gonzalo
Oureiro, que están presentes y aceptan serlo ........................................................ 1025

1342
1372 1388, agosto, 1. Lugo.
El cardenal de Santa María in Cosmedin, don Pedro, dispensa de defectu
natalium al clérigo y estudiante auriense Alfonso López ...................................... 1027

1373 1388, noviembre, 5. Ourense.


Fernando Pérez, abad de la Trinidad y vicario general del obispo auriense
don Pascual García, autoriza a Gil Pérez, prior del monasterio de Santa
Comba de Naves, a aforar los bienes propiedad del cenobio como medida para
paliar el abandono de sus tierras, motivado por la escasez de frailes en el
monasterio y por el abandono en que se encontraban como consecuencia de las
guerras entre los reinos de Castilla y Portugal, por la falta de jóvenes que las
quieran labrar y por la escasez de viandas, herramientas y otras cosas con las
que los hombres puedan subsistir .......................................................................... 1028

1374 [1388, noviembre, 5. Ourense].


El prior Gil Pérez, en representación del monasterio de Santa Comba de
Naves, y con la autorización de Fernando Pérez, abad de la Trinidad y vicario
general del obispo auriense don Pascual García, afora a perpetuidad al sastre
Rodrigo Alfonso, morador en Ourense, cerca del Tendal da Figueira, a su
esposa, María Martínez, y a su hija, Inés Rodríguez, dos leiras de viña –con su
casa y árboles– en el Ribeiro de Mende ................................................................ 1029

1375 1388, noviembre, 18. Ourense.


Juan Lorenzo de Cambeo, clérigo de coro, afora a Juan Eanes, morador en
Ribela, y a su mujer, Aldonza Eanes, durante sus vidas y a una voz dos leiros de
heredad en Fonte do Monte, feligresía de San Xillao de Ribela, junto a la
«congostra» que va de Ribela a Ourense, que había heredado de su abuelo,
Juan Lorenzo, y de su tío, Lorenzo Eanes de Cambeo, con la condición de
plantarlas de viña, salvo que quisieran hacer una «chousa», cuyo tamaño lo
determinarán dos hombres buenos y, en todo caso, el resto será plantado de
viña. Como renta pagarán, además del diezmo, la tercera parte de la cosecha –
salvo del nabal– y, por derechura, un capón por el día de san Martín. Se
especifica que el clérigo se reserva para sí la mitad de los castaños que se
encuentran en ambos leiros ................................................................................... 1030

1376 1388, noviembre, 25. Ourense.


Los clérigos del coro aforan a perpetuidad a Domingo Rodeiro, morador en
la rúa das Chousas, y a su mujer, María Martínez, un solar que fue casa con su
«exido» en A Bugalla, más allá de A Porta da Aira, que está exento de toda
carga, excepto diezmo, por una renta anual de cinco maravedíes, pagaderos el
día de san Martín de noviembre ............................................................................ 1032

1377 1388, diciembre, 11. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Gonzalo Ledo y a su mujer,
Elvira Pérez, una viña en Regueiro Foxado –que había tenido aforada el
clérigo Martín Vela– por una renta anual de cuatro libras, pagaderas por el
día de san Martín, además del diezmo. En caso de no pagar en plazo el
mayordomo de los clérigos de coro podrá recuperar la viña. La viña había sido
retirada al forero anterior por no haberla podado ni cultivado en los últimos
años ........................................................................................................................ 1033

1343
1378 1389, enero, 3. Ourense.
Domingo Eanes «de Aranga», morador en Meaba, que tenía aforado de la
capilla de Santa Eufemia el casal de Meaba, cuyas heredades están
abandonadas y dañadas debido a su negligencia y a las guerras entre los
reinos de Castilla y Portugal, se compromete a plantar de viña las heredades
en cuatro años, labrarlas bien en los años sucesivos y pagar una renta anual de
quince libras de dineros blancos por el día de san Martín. En caso de no
cumplir estas condiciones el capellán de Santa Eufemia podrá recuperar el
casal. Domingo Eanes pone como fiadores a su hermano Martín Eanes,
morador en Mugares, y a Gonzalo Lorenzo, morador en la ciudad de Ourense,
en la rúa do Campo, quienes, presentes, manifiestan su consentimiento ............. 1034

1379 1389, enero, 20, viernes. O Viso.


Ante la solicitud del escudero Lope Rodríguez de Ourantes, procurador del
cabildo auriense, el notario Alfonso Pérez por el poder que tiene de Rodrigo
Fernández, juez en tierra de San Xoán, de Nóvoa y del Ribeiro de Avia por el
juez Rodrigo Arias, ordena realizar una pesquisa en el coto de Xubín sobre las
heredades que habían pertenecido a Sueiro de Xubín, Constanza González,
moradora de Ervedelo, y Esteban Eanes de Dacón, con el fin de averiguar los
daños sufridos como consecuencia del abandono en el que se encontraban.
Tras la declaración de los testigos, Lope Rodríguez establece un plazo de nueve
días para presentar los documentos sobre dichas heredades y, de no hacerlo,
procedería a recibir estas tierras junto con un pazo que había pertenecido a
Sueiro de Xubín ..................................................................................................... 1036

1380 1389, enero, 29. Ourense.


El notario auriense Alfonso Eanes, por orden del abad de la Trinidad,
Fernando Pérez, vicario del obispo don Pascual García, y a petición del
canónigo Gómez Pérez Guerra y del racionero Esteban Pérez, procuradores
del cabildo auriense, traslada la donación que, el 7 de septiembre de 1373, hizo
el escudero Lope Rodríguez de Sabadelle, morador en tierra de Aguiar, al
deán, cabildo y hombres buenos de la iglesia de Ourense .................................... 1038

1381 1389, febrero, 15.


El cabildo auriense, presidido por el maestrescuela Arias Fernández,
vicario del deán don Pedro González de Orozco, afora al canónigo auriense
Diego Fernández y a seis voces dos leiras de viña en A Pereira, en Cudeiro,
que pertenecen a la renta de «Linar de Antonio» de la que es tenenciero el
canónigo Gonzalo Eanes. Como renta anual, el canónigo pagará dos puzales
de vino de lagar y dos capones, y sus voces, en época de la vendimia, dos
puzales de vino medidos por cuarta de seis azumbres .......................................... 1039

1382 1389, mayo, 15, sábado, Ribadavia.


El notario ribadaviense Rodrigo Gómez por orden del juez Fernando
Estévez y a petición los canónigos aurienses Gonzalo Martínez y García Pérez,
traslada el traslado notarial realizado el 30 de junio de 1380 por el notario
compostelano García Suárez das Encrovas de la confirmación de Juan I de 15
de septiembre de 1379 de la confirmación de Alfonso XI de 28 de septiembre de
1336 que a su vez confirma otra de de Fernando III, de 4 de noviembre de
1238, de un mandato, sin fecha, de Alfonso IX en la que ordena a sus

1344
recaudadores de moneda que no se la demanden a los serviciales de los
canónigos de Santiago que vivan en casales de estos; la confirmación de
Alfonso XI de 5 de diciembre de 1340 por la que renueva su propia
confirmación de 28 de septiembre de 1336 de un diploma otorgado por Sancho
IV el 18 de mayo de 1294 en el cual se renovaba la confirmación realizada por
ese mismo monarca el 29 de julio de 1291 del privilegio de exención de pago de
tributos reales a los hombres de los clérigos de coro de Santiago que en su
momento había sido otorgado por Fernando III; una carta de Enrique II
fechada en Santiago el 18 de febrero de 1372 por la que ordena a Pedro Ruiz
Sarmiento, adelantado mayor en el Reino de Galicia y a los alcaldes de las
casas fuertes de Roucos, Xuvencos y Pena Corneira, que no demanden pasajes,
rentas, pedidos ni servicios a los vasallos de la iglesia de Santiago ni les
obliguen a labrar las propiedades de la casa de Roucos; el albalá de Enrique II
de 14 de mayo de 1372 ordenando a Juan Núñez, su despensero mayor, que
redacte una carta ordenando a los cogedores de moneda que respeten el
privilegio otorgado por el rey Alfonso XI por el que exime del pago de moneda,
fonsadera o cualquier otro servicio real a los hombres que labrasen las
propiedades de los clérigos de coro de la iglesia de Santiago; y una carta de
Juan Núñez, despensero y tesorero mayor del rey, de 16 de mayo de 1372, por
la que ordena a los recaudadores que respeten el privilegio concedido por
Alfonso IX a la iglesia compostelana referente a la exención a los serviciales de
la iglesia de Santiago del pago de moneda, fonsadera o cualquier otro servicio
real ......................................................................................................................... 1041

1383 1389, septiembre, 16. Ourense.


El escudero Gonzalo Vázquez, hijo del escudero Vasco Lorenzo y de su
mujer, Aldonza Alfonso, ya fallecidos, moradores en la ciudad de Ourense,
afora a perpetuidad a Juan de Cameixa, hombre de Juan Sánchez de Marquina,
unas casas en la rúa de Cimadevila, que había heredado de su padre, por una
renta anual de veinte maravedíes de dineros blancos pagaderos por el día de
santa Eufemia y, a mayores, el fumazgo. Los foreros están obligados a habitar
la casa y a repararla en lo necesario salvo si se derrumban las paredes, en
cuyo caso la responsabilidad del arreglo recaería sobre Gonzalo Vázquez. Se
señala que Juan Cameixa ha adelantado el pago de los dos primeros años de
renta, cuarenta maravedíes ................................................................................... 1043

1384 1389, diciembre, 13. Ourense.


El canónigo auriense Martín de Montes, tenenciero de la capilla de María
Rodríguez de Vilarrubín, en presencia y con el consentimiento de Fernando
Pérez, abad de la Trinidad y vicario general del obispo don Pascual García,
afora a perpetuidad a Gómez Mosqueiro, morador en la rúa da Pixotaría, y a
su mujer, Constanza Pérez, una heredad de monte, que había sido viña, en
Pena Redonda, que está exenta de cargo alguno, salvo diezmo, con la
condición de plantarlo de viña y cultivarlo, por una renta anual de cinco libras
de la moneda blanca, pagaderas por el día de san Martín. La heredad que se
afora había sido retirada a los foreros anteriores, a causa del abandono en que
habían dejado las viñas, volviéndose el terrazgo monte ....................................... 1045

1385 1389, diciembre, 22. Ourense.


El cabildo auriense afora al notario Gonzalo Oureiro y a su mujer, Aldara

1345
Vázquez, y a ocho voces una casa y horno en Penavixia –en las que vivió
Domingo Eanes y Marina Eanes–, y unos solares del corral y exido das Vacas
además de un «casarello» que está junto a ellos, con la condición de reparar la
casa, horno y los solares en todo aquello que necesiten y pagar una renta anual
de quince libras, por los tercios del año, además del vino que se solía pagar
por dicha casa a los canónigos y racioneros de la iglesia auriense por el día de
san Bricio. Se establece que en caso de derrumbe de la casa el arreglo correrá
por cuenta del cabildo ........................................................................................... 1046

1386 1390, febrero, 9. Ourense.


El notario Martín González, morador en la rúa de Cima, en presencia y con
el consentimiento de su mujer, Constanza Rodríguez, afora a perpetuidad a
Sancha Eanes, viuda del sastre Alfonso Martínez, la mitad de unas casas, con
su bodega y «sobrado», en la rúa Escura, que había heredado de Urraca
Vázquez, esposa de Gonzalo Eanes, con la condición de repararlas en todo
aquello que necesiten y pagar una renta anual de ocho libras de dineros
«miudos» por el día de Navidad, además del fumazgo acostumbrado ................. 1047

1387 1390, marzo, 26. Allariz.


Acuerdo entre el cabildo auriense, representado por el canónigo Arias
Lorenzo, párroco de San Pedro de Allariz, y Leonor González, su esposo, Diego
Gómez de Meire, y su hermana, Teresa Rica, sobre unas casas sitas en la plaza
de Cima de Allariz que habían pertenecido a Mayor Pérez; se acuerda que el
matrimonio y Teresa Rica las posean durante sus vidas, pasando a sus muertes
al cabildo, y que, en caso de que Leonor González –a quien pertenecerán las
casas durante su vida, pasando a su fallecimiento a su marido y hermana, en
partes iguales– recayese en la pobreza, podrá vender dichas casas, dando
preferencia de compra a los canónigos. El pleito lo había heredado el cabildo
auriense al recibir las casas por legado testamentario de Mayor Pérez, viuda
del mercader Gonzalo Pérez Paparraas, el cual tenía una deuda,
presumiblemente, con el matrimonio demandante y Teresa Rica ......................... 1049

1388 1390, abril, 11. Ourense.


Teresa Alfonso, moradora en As Curuxeiras, en presencia y con el
consentimiento de su esposo, Juan de Lemos, afora a Gonzalo Martínez
«Portugués» y a su mujer, Inés Eanes, moradores en la rúa dos Arcediagos,
durante sus vidas y por las mismas voces por las que ella las tiene aforadas del
cabildo auriense, la mitad de unas casas de la rúa dos Arcediagos, en las que
vive el clérigo Fernando Eanes y lindantes con casas de Gonzalo Martínez
«Portugués», que están exentas de todo cargo, salvo diezmo. Como renta anual
pagarán por el día de santa Eufemia media libra al cabildo auriense y cuatro
libras a Teresa Alfonso. La reparación de las casas y su mantenimiento correrá
por cuenta de los foreros a no ser que se derrumben en cuyo caso la reparación
se llevará a cabo con cargo a la renta del foro ..................................................... 1051

1389 1390, agosto, 23. Ourense.


Testamento de Mayor Pérez, esposa del ciudadano auriense Esteban
Lorenzo, moradores en la rúa da Obra, e hija del notario auriense Gonzalo
Pérez do Mato. Sus tres hijos –el canónigo auriense Martín Pérez Xestosa,
María Pérez, y fray Gonzalo, fraile franciscano del convento de Ourense, de los

1346
que están presentes los dos primeros– fruto de un matrimonio anterior, con
Gonzalo Pérez da rúa dos Zapateiros, representados por el canónigo y Gonzalo
Vázquez, marido de María Pérez, impugnan el testamento al considerarse
dañados, ante lo cual su madre modifica sus mandas, revocando todas las
hechas a su marido actual, Esteban Lorenzo, sustituyéndolas por un legado de
la quinta parte de todos sus bienes ........................................................................ 1052

1390 1390, diciembre, 17. Ourense


Don Gil Rodríguez, ¿maestrescuela? auriense, acepta la dispensa de
defectu natalium del clérigo Alfonso López y lo faculta para recibir un
beneficio eclesiástico en la diócesis auriense ....................................................... 1055

1391 [1383-1390].
El notario auriense Alfonso Pérez, basándose en las notas redactadas por el
fallecido Gonzalo Pérez de Seixalbo, redacta, por orden de Fernando Pérez,
abad de la Trinidad y vicario general del obispo don Pascual García, y a
petición de los hombres buenos del cabildo, la sentencia dictada por los
canónigos Martín Pérez «de Montes» y Gonzalo Pérez de Mira en el pleito que
enfrentó al cabildo auriense, representado por su procurador, el canónigo
Pedro Enríquez, con García Rodríguez, hijo y heredero del mercader García
Rodríguez, por el pago de unas rentas sobre unas casas en la rúa do Pumar,
realizada el 3 de julio de 1380 .............................................................................. 1056

1392 1391, febrero, 26. Ourense.


Pedro Domínguez, morador en Seixalbo, afora a perpetuidad a Pedro
Chacín morador en Ourense, en la rúa da Praza, y a su mujer, Teresa Eanes,
una casa en Seixalbo, en el corral donde está la higuera, con la condición de
repararla y pagar una renta anual de ocho maravedíes de dineros blancos por
el día de santa Eufemia ......................................................................................... 1057

1393 1391, julio, 6. Ourense.


El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Martín Xestosa,
vicario en los contratos del cabildo por el deán don Pedro González de Orozco,
afora a perpetuidad al chantre Arias Fernández unas casas con sus «exidos» en
Ourense, en el Tendal da Figueira –lindantes con los solares que llaman A
Adega de Santiago–, que le habían sido devueltas por Álvaro «Picó o Gayo»,
vecino de Ourense. Se las afora con la condición de repararlas con piedra, teja
y madera y por una renta anual de veinticinco libras pagaderas a los tercios
del año al cabildo o al que tuviera la renta del coto de Pena ............................... 1058

1394 1391, septiembre, 16. Ourense.


El notario auriense Fernando Alvelo –en una cuarta parte– y Fernando
Alfonso da Torre –¿en otra cuarta y media cuarta?– aforan a perpetuidad a
Juan Martínez, párroco de Santiago de Carracedo, la mitad de unas casas en O
Tendal da Figueira con la condición de repararlas en el primer año y
mantenerlas en buen estado en adelante. Como renta anual deberá pagar, el
día de santa Eufemia, a Fernando Alvelo quince maravedíes y a Fernando
Alfonso diez maravedíes de dineros blancos. Las casas están exentas de cargo
alguno, salvo el pago del fumazgo, si lo hubiere .................................................. 1060

1347
1395 1391, noviembre, 20. Ourense.
El notario auriense Martín González redacta el foro que el 25 de diciembre
de 1373 hizo el escudero Álvaro Sánchez a Juan Lorenzo da Pedreira y a su
mujer, Marina Estévez, de todas las heredades que él tiene aforadas del obispo
auriense, pertenecientes a la iglesia de San Pedro da Mezquita, además de los
casales de Cedofeita y Folverados, tomándolo de las notas del notario auriense
Gonzalo Pérez da Fontaíña ................................................................................... 1061

1396 1391, diciembre, 1. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a Juan Fernández Galego, morador en la rúa
da Corredoira, y a su mujer, Teresa Alfonso, durante la vida de ambos, un
terreno de «chousa» en O Souto do Bispo, en las proximidades de la ciudad de
Ourense, junto al camino que va de Ourense para A Ponte Vella, por una renta
anual de cuatro libras pagaderas por el día de san Martín .................................. 1062

1397 1391, diciembre, 4. Ourense.


El escudero Lope Rodríguez de Ourantes, tenenciero del coto de Xubín,
presenta ante el cabildo auriense la pesquisa realizada en el coto de Xubín en
enero de 1389, tras cuya lectura solicita a los capitulares que acepten las
heredades y casas que allí había recibido el escudero en su nombre. El cabildo
recibe las propiedades para su mesa y acuerda demandar a los tenencieros que
habían disfrutado de estos bienes hasta la fecha por el abandono en que los
habían dejado y por los frutos y rentas que no se habían llegado a cobrar.
Asimismo, acuerdan aforar estos bienes a Lope Rodríguez y a su mujer ............. 1063

1398 1391, diciembre, 4. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo
Juan Alfonso de Castro, vicario en los contratos del cabildo por el deán Pedro
González de Orozco, afora a perpetuidad al escudero Lope Rodríguez de
Ourantes y a su mujer, Sancha González, todas las heredades de pan y vino que
en el coto de Xubín poseían Constanza González, moradora en Ervedelo,
Esteban Dacón y Suero de Xubín, además de un pazo que había sido de este
último –todo ello exento de tributo alguno, salvo diezmo– con la condición de
reparar el pazo con piedra, teja y madera, plantar viñas en diez años las
heredades en que las había habido y, en las demás, cultivar pan. Como renta
anual pagarán la quinta parte de la cosecha y, en concepto de derechura por el
pazo y unos árboles, un par de capones o, en su defecto, cinco maravedíes. Las
heredades y el pazo que se aforan habían sido retiradas por el cabildo a los
foreros anteriores a causa del abandono en que los habían dejado. De
interponerse pleito por los herederos de Constanza González, Esteban Dacón o
Suero de Xubín, el juicio será responsabilidad de los foreros, y el cabildo podrá
anular el foro y tomar los bienes si no se plantan las viñas en los próximos doce
años ........................................................................................................................ 1065

1399 [1392], febrero, 20. Ourense.


Pedro Rodríguez, párroco de San Cibrao de Las, tenenciero de la capilla
del chantre Juan Rodríguez, en presencia y con el consentimiento de Juan
Eanes, arcediano de Castela y vicario general del obispado, en sede vacante,
afora a Juan Estévez de Alongos y a su mujer, Teresa Vilela, durante sus vidas
y a tres voces el casal de O Rigueiro, en San Martiño de Alongos, que había

1348
sido de Arias Eanes, y todos los otros bienes pertenecientes a dicha capilla en
Alongos, que están exentos de cargo alguno, salvo diezmo, con la obligación de
vivir en ellos y cultivarlos, además de reparar las casas. Como renta anual
pagarán, por el día de san Martín, veinte libras de la moneda blanca del rey
don Pedro además de una cerda u ocho maravedíes, diez sueldos de pan blanco
y tres almudes de vino ........................................................................................... 1067

1400 1392, marzo, 14. Ourense.


Constanza Eanes, viuda del notario Rodrigo Fernández, moradora en la
rúa dos Zapateiros, afora a perpetuidad a Juan Pérez de Santomé y a su mujer,
Inés Estévez, una viña en Bouza de Ramiro, que debe diezmo, por una renta
anual de tres libras ................................................................................................ 1069

1401 1392, agosto, 18. Ourense.


Juan Fernández, capellán de la capilla de doña Eufemia Cacha, en
presencia y con el consentimiento del canónigo Gonzalo Martínez, vicario del
obispo, afora a perpetuidad al notario auriense Alfonso Pérez, morador en la
rúa dos Zapateiros, y a su mujer, Constanza Eanes, una heredad que llaman O
Couto, en O Campo, junto a la «congostra» vieja que parte de Porto Carreiro
para O Campo do Couto, con la condición de labrarla de pan o vino y por una
renta anual de tres libras pagaderas por el día de san Martín. Se señala que la
heredad ha permanecido yerma durante más de quince años .............................. 1070

1402 1393, enero, 11. Ourense.


Martín Eanes de Gordón, ciudadano de Ourense, afora a Gonzalo Gómez, a
su mujer, Sancha Fernández y a tres voces el casal de Cedobén, en A
Caveanca, feligresía de Santa Baia de Beiro, que ha heredado de Domingo
Alfonso, ciudadano de Ourense, con la condición de que vivan en él y lo labren.
Los foreros pagarán anualmente, en la ciudad de Ourense, tres fanegas de
centeno limpio y seco por el día de santa María de agosto o en todo ese mes y,
por derechura, una gallina o un maravedí; se establece la luctuosa en veinte
sueldos de moneda blanca ..................................................................................... 1071

1403 1393, febrero, 18. Medina del Campo.


Enrique III, ante denuncia presentada por don Diego de Anaya, obispo de
Salamanca, ordena al abad de la Trinidad, Fernando Pérez, y al canónigo
auriense Gonzalo Martínez de Ribadavia que no entreguen los siete mil
maravedíes procedentes de la venta de unos bienes a don Pascual García,
obispo de Astorga, al reclamarlos don Diego para si, por lo que deberán
embargarlos hasta que se determine a cuál de los dos pertenecen. Ambos
habían sido obispos de Ourense ............................................................................ 1073

1404 1393, marzo, 5, miércoles. Ourense.


Lorenzo Eanes «Búbal», criado de don Diego de Anaya, obispo de
Salamanca, se presenta ante el abad de la Trinidad, Fernando Pérez, y el
canónigo auriense Gonzalo Martínez de Ribadavia para que se proceda a la
lectura de una provisión de Enrique III por la que ordena el embargo de siete
mil maravedíes hasta que se determine a quien pertenecen, si al obispo de
Astorga, don Pascual García, o al obispo de Salamanca, ambos antiguos
obispos de Ourense ................................................................................................ 1074

1349
1405 1393, marzo, 18. Zamora.
Enrique III, con el consentimiento de sus tutores, ordena a Vasco García de
Ribadavia, recaudador de los maravedíes que corresponde pagar a las sacadas
de Limia contra Portugal por el servicio que se mandó recoger para pagar al
duque de Lancaster, que recaude todas las rentas eclesiásticas que los
extranjeros poseen en la ciudad de Ourense y su obispado. Con anterioridad el
rey había ordenado el embargo de dichas rentas y ahora, ante la imposibilidad
de hacer frente con el servicio a la cantidad que se debe pagar a los duques de
Lancaster, ordena que se presente esta carta ante la iglesia de Ourense quien
deberá entregar al recaudador Vasco García el montante de las rentas
eclesiásticas que estaban en manos de extranjeros y proceder a la venta de
aquellos frutos que todavía están por vender. Lo recaudado deberá cambiarlo
por oro y plata y enviarlo a Burgos, donde se lo ha de entregar, junto a los
maravedíes que recogiera del servicio, al merino mayor de dicha ciudad, Pedro
Fernández de Villegas ........................................................................................... 1075

1406 1393, marzo, 22. Zamora.


Enrique III ordena al obispo don Pedro y al cabildo auriense que junto con
el recaudador Vasco García de Ribadavia recauden los frutos y rentas de los
beneficios eclesiásticos de la ciudad y del obispado de Ourense que estaban en
manos de extranjeros para poder así afrontar el pago de la cantidad que se
debe entregar al duque de Lancaster. En las cortes de Burgos de 1392 se había
acordado suplicar al papa que en adelante los beneficios eclesiásticos no
estuviesen en manos de extranjeros y solicitar a los obispos que no propiciasen
que un extranjero fuese beneficiado, además se había ordenado proceder al
embargo de sus frutos hasta obtener una respuesta papal. Por otra parte, le
recuerda que su padre, Juan I, había acordado entregar cuarenta mil francos
anuales el duque de Lancaster, y que estos no se pagaban desde la muerte de su
padre, hará unos tres años, por lo que se había establecido un servicio con el
que hacer frente al pago, si bien éste había resultado insuficiente ...................... 1077

1407 1393, marzo, 26. Ourense.


Domingo Eanes, párroco de la iglesia de San Lourenzo da Pena, en
presencia y con el consentimiento del arcediano de Castela, Vasco Pérez
Corbacho, afora a Juan Mouriño, morador en San Lourenzo, a su mujer,
Marina Lorenza, y a tres voces una viña que está junto al regato de
«Lavaconos», junto al camino que va para Cuñas, por una renta anual de la
tercera parte de lo que cosechen, que deben llevar a la iglesia y con la
obligación del pago del diezmo ............................................................................. 1080

1408 1393, abril, 14. Ourense.


Los clérigos del coro aforan a perpetuidad al maestro Jofré, físico, y a su
mujer, María Rodríguez, un solar de casa en la rúa do Pumar, por una renta
anual de dos maravedíes y medio pagaderos por el día de san Martín. El solar
lo había tenido aforado el carpintero Diego López, morador en la rúa do
Pumar, que ese mismo día lo había devuelto al cabildo ....................................... 1081

1409 1393, abril, 14. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a perpetuidad a Martín Domínguez, sobrino de
Eufemia Eanes, morador en Ourense, un terreno de cortiña y viña detrás de

1350
San Lázaro, en las proximidades de la ciudad de Ourense, con la obligación de
plantarlo de viña cada vez que sea necesario. Como renta pagará anualmente,
además del diezmo, cinco libras por el día de san Martín, cuatro a los clérigos
de coro y una a Fernando Rodríguez, capellán de Santa Eufemia, y a sus voces. 1083

1410 1393, julio, 1, martes. Ourense.


El recaudador Vasco García de Ribadavia se presenta ante el cabildo
auriense, presidido por Juan Alfonso de Castro, vicario del deán, para que se
proceda a la lectura de dos cartas de Enrique III ................................................. 1084

1411 1393, julio, 10. Ourense.


El canónigo auriense Gonzalo Eanes, tenenciero de la sucesión del
mercader Rodrigo Pérez Fungoso, con el consentimiento del canónigo Diego
Fernández, vicario del obispado de Ourense, en sustitución del chantre Arias
Fernández, vicario general del obispo don Pedro, afora a Juan Vaqueiro y a su
mujer, Teresa Álvarez, moradores en la rúa da Traparía, y a dos voces, la
tercera parte de unas casas en la rúa da Traparía, con la condición de
retejarlas y repararlas en todo aquello que necesiten. Como renta anual
pagarán, a los tercios del año, trece libras de dineros además del fumazgo
acostumbrado ........................................................................................................ 1085

1412 1393, septiembre, 2. Ourense.


El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Álvaro Díaz,
arcediano de Aveancos y vicario general del obispo don Pedro, afora al
canónigo Pedro Fernández y a diez voces una leira de viña en Conchouso, al
otro lado de la Porta da Aira, con la condición de plantarla de nuevo, por la
que sólo deberá pagar diezmo. Tras la muerte del canónigo, las voces que
hereden el foro deberán pagar anualmente la quinta parte del vino que se
coseche además del diezmo ................................................................................... 1086

1413 1393, septiembre, 8. Ourense.


El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Álvaro Díaz,
arcediano de Aveancos y vicario general del obispo electo don Pedro, afora a
Fernando González de Requeixo, morador en Ourense, en el Tendal da
Figueira, a su mujer, Inés Eanes, y a cuatro voces una leira de heredad en
Bouza de Ramiro, lindante con el camino que va desde Fonte Arcada para A
Morteira, la cual está exenta de cargo alguno, salvo diezmo. Los foreros
estarán obligados a plantar viña en la leira y a pagar como renta anual la
quinta parte del vino que se coseche ..................................................................... 1088

1414 1393, noviembre, 27. Ourense.


El clérigo de coro Juan de Cambeo afora a Juan Eanes, morador en
Pousada, feligresía de San Xillao de Ribela, a su mujer, Aldonza Eanes, y a dos
voces, una heredad de monte llamada O Souto de Felgaredo, en la citada
feligresía, con la condición de plantarla de viña lo más pronto posible y por
una renta anual de la tercera parte de la cosecha y el pago del diezmo. El
forista, Juan de Cambeo, se reserva la tercera parte de la madera existente en
ese momento en el monte ....................................................................................... 1090

1351
1415 1393, diciembre, 5. Ourense.
El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Arias
Fernández, chantre y vicario general del obispo don Pedro, afora al físico
Rodrigo Alfonso, morador en rúa de Cima, a su mujer, María Alfonso y a nueve
voces un solar de casa con su «exido» y terreno en la citada calle –que está
yermo– con la obligación de hacer casas, huerta o lo que estimen oportuno, por
una renta anual de tres libras de moneda blanca pagaderas por el día de san
Martín .................................................................................................................... 1091

1416 1393, diciembre, 15. Madrid.


Enrique III, a petición del cabildo auriense, confirma en las cortes de
Madrid una carta de Juan I otorgada en las cortes de Burgos de 15 de agosto
de 1379, que a su vez confirma otra de Alfonso XI, de 25 de mayo de 1332, por
la que ordena a los oficiales y justicias del reino de Galicia que no permitan
que los recaudadores demanden yantares al cabildo ........................................... 1093

1417 1393, diciembre, 15. Madrid.


Enrique III, a petición del obispo auriense don García, confirma el
privilegio otorgado por Juan I el 20 de agosto de 1379 que, a su vez, confirma
el dado por Enrique II el 15 de septiembre de 1371 en el cual el monarca
confirmaba genéricamente los privilegios, bienes y costumbres de la iglesia de
Ourense .................................................................................................................. 1094

1418 [1392-1393].
El canónigo y canciller Esteban Pérez redacta el testamento del mercader
auriense Rodrigo Pérez Fungoso, hecho el 15 de mayo de 1370, tomándolo de
las notas del notario auriense Pedro Lorenzo de Fonte Arcada, por orden de
Álvaro Díaz, arcediano de Aveancos y vicario general del obispo electo
confirmado don Pedro ........................................................................................... 1096

1419 1394, enero, 3, sábado. Ourense.


Álvaro Díaz, arcediano de Aveancos y Arias Fernández, chantre auriense,
vicarios generales del obispo don Pedro, solicitan a Diego Pérez Sarmiento,
adelantado mayor de Galicia, que guarde y haga guardar los privilegios,
exenciones, libertades y derechos de la iglesia de Ourense, que no ejerza
justicia en la ciudad y cotos del obispado, a no ser que sea en grado de
apelación, que defienda a la iglesia, vecinos y moradores de la ciudad y sus
cotos, y, por último, que ayude a cobrar los derechos y subsidios que
corresponden a esta iglesia ................................................................................... 1097

1420 1394, febrero, 5. Ourense.


El cabildo auriense cuenta a Enrique III cómo la iglesia de Ourense fue
fundada y privilegiada por sus antecesores y le informa de sus desgracias en
los últimos tiempos a causa de las guerras –mencionando la invasión inglesa– y
otros males, que la han llevado a una deplorable situación, con disminución de
sus rentas y mal estado de sus bienes, a lo que hay que añadir que la ciudad de
Ourense ha sido la más perjudicada de sus reinos. Por todo ello, solicitan al
monarca que confirme los privilegios tradicionales de la sede y que le conceda
otros nuevos, que le serán detallados posteriormente .......................................... 1099

1352
1421 1394, febrero, 9.
El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo,
tenenciero del coto de Noalla, afora a perpetuidad Pedro Méndez, a su hijo
Esteban Pérez y a su mujer la mitad de unas leiras en Noalla –la otra mitad ya
la tienen aforada del cabildo por foro de cuarta– con la condición de plantar
viña en los cinco años siguientes. Como renta pagarán anualmente, por las
viñas ya plantadas, la sexta parte de lo cosechado y, por la viña nueva,
solamente diezmo durante los primeros cinco años, transcurridos los cuales
pagarán la sexta parte de toda la cosecha, además del diezmo ............................ 1101

1422 1394, febrero, 28, sábado. Ourense.


Arias Fernández, chantre y vicario del obispo auriense don Pedro Díaz,
sentencia el pleito que enfrenta al cabildo de Ourense, representado por el
canónigo Alfonso Fernández, con Juana González y su esposo, Alfonso Cabeza,
por el cobro de la renta de tres viñas en Gomariz. Las viñas habían sido del
canónigo Gonzalo Eanes, quien las había aforado al labrador Gonzalo
Lorenzo, morador en Ourense, por una renta anual de tres puzales de vino, que
ha tomado el matrimonio. El procurador del cabildo presenta el documento en
que el canónigo Gonzalo Eanes había donado las viñas a su parte para hacer
un aniversario. Por su parte, Juana González afirma que ha tomado la renta de
las viñas porque éstas le habían sido legadas por Gonzalo Eanes en su
testamento, que presenta ante el juez. El vicario sentencia que el presente año
se repartirán a partes iguales los tres puzales de vino entre las partes, pero que
en los años sucesivos las viñas pertenecerán al cabildo ....................................... 1102

1423 1394, marzo, 11. Alcalá de Henares.


Enrique III, ante denuncia del cabildo auriense, ordena a Diego Gutiérrez
de Fermosa, tenenciero de A Ponte Vella por el conde de Trastámara, don
Pedro, que permita y deje libre al cabildo auriense su barco de Portovello –
aguas arriba del Miño– y que le entregue, de sus propios bienes, quinientos
maravedíes por cada año que tuvo embargado ese puerto y barco ...................... 1105

1424 1394, marzo, 17. Ourense.


María Parda, en presencia y con el consentimiento de su marido Gonzalo
Pérez Pardo, moradores en la rúa dos Zapateiros, afora al «aparellador»
Lorenzo Pérez y a su mujer, Constanza Eanes, moradores en la rúa do Campo,
y a cinco voces una casa de una sóla planta con su «exido» en la rúa Nova,
lindando al fondo el «exido» con la «congostra» de O Carregal, por una renta
anual de diez libras, pagaderas el día de san Martín de noviembre más, por
fumazgo, cuatro dineros. La reparación de la casa y su retejado correrá por
cuenta de los foreros a no ser que se derrumbe en cuyo caso la renta del foro se
empleara en levantarla. La casa y «exido» están libres de toda carga, salvo del
pago del diezmo ..................................................................................................... 1106

1425 1394, abril, 11. Ourense.


El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Juan Alfonso de
Castro, vicario en los contratos del cabildo por el deán don Pedro González de
Orozco, afora a perpetuidad al chantre Arias Fernández el «pardieiro» de una
casa llamada «Adega de Santiago», en el Tendal da Figueira, lindante con las
casas en las que vive, con la condición de construir en él una casa, huerto o

1353
cualquier otra cosa, por una renta anual de dos maravedíes de dineros blancos
pagaderos a los tercios del año ............................................................................. 1108

1426 1394, abril.


María Pérez, mujer de Gonzalo Eanes de Chantada, entrega veinte
maravedíes a Pelayo Rodríguez de Valdonedo en concepto de pago por la renta
de dos casales que tenían aforados en Ferreiros, feligresía de San Pedro de A
Mezquita ................................................................................................................ 1109

1427 1394, mayo, 16. Ourense.


El notario auriense Martín González redacta el testamento y la relación de
deudores de Alfonso Viviánez, hecho el 1 de marzo de 1381, basándose en las
notas del notario auriense Gonzalo Pérez da Fontaíña ........................................ 1110

1428 1394, agosto, 11. Ourense.


Codicilo de María González do Mato, mujer del escudero Alfonso Gómez
Solleiro, vecinos y moradores en la ciudad de Ourense, en la rúa dos
Zapateiros, en el que otorga al cabildo auriense dieciséis libras para dotar un
aniversario por su alma, que deberá celebrarse el día de san Juan o en los días
siguientes. Establece que nunca se deberá demandar está cantidad sobre los
bienes que ha dejado en herencia a su marido, Alfonso Gómez ........................... 1111

1429 1394, agosto, 13. Ourense.


El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, afora a perpetuidad a Constanza Pérez, monja
terciaria franciscana, moradora en la rúa da Corredoira, su quiñón en un
terreno de heredad para cortiña, que está junto a las cortiñas de A Corredoira
y linda con terrenos de Constanza Pérez, por una renta anual de quince dineros
blancos, pagaderos por el día de san Martín. El clérigo pone como aval todos
los bienes de la capilla .......................................................................................... 1112

1430 1394, agosto, 15. Ourense.


Alfonso Martínez, párroco de la iglesia de San Pedro de Moreiras, en
presencia y con el consentimiento del canónigo auriense Gonzalo de Ribadavia,
vicario de las tierras de entre Miño y Arnoia, Aguiar de Pedraio y Rabeda,
afora a Juan Pérez «do Azor», morador en la aldea de Moreiras, a su mujer,
Teresa Domínguez, y a cinco voces unas casas –donadas a su iglesia por el
clérigo Gonzalo Rodríguez para una capellanía–, unos terrenos de «chousa»
que están junto a las casas, una higuera y la cortiña de As Quintas, todo ello en
Moreiras, por una renta anual de ocho maravedíes por el día de san Martín,
aparte del diezmo ................................................................................................... 1113

1431 1394, agosto, 30, domingo. Ourense.


El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Álvaro Díaz,
arcediano de Aveancos y vicario general del obispo auriense don Pedro Díaz,
afora al labrador Domingo Eanes y a su hermano, el zapatero Gonzalo Eanes,
moradores en la Cruz do Centeo, durante sus vidas y a cuatro voces, una leira
de viña en A Cuña, en el término de Ourense, que debe foro de quinta «aas
Quintas». Como renta anual pagarán cinco libras de dineros blancos por el día

1354
de san Martín, además del diezmo ........................................................................ 1115

1432 1394, […], 28. Ourense.


El escudero Esteban Eanes de Ambía, el ciudadano auriense Rodrigo
Lorenzo, el mercader Pedro Eanes de Sode y su mujer, Inés Rodríguez, y
Martín Eanes, notario de Búbal, otorgan la dote para el casamiento de Rodrigo
Martínez, hijo del citado notario, con Mayor de Sode, sobrina de Pedro Eanes.
Éste último con su mujer, Inés Rodríguez, dieron en dote a Rodrigo Martínez
tres cuartas partes de una casa en Ourense, en la Cruz dos Ferreiros, además
de trescientos maravedíes y el compromiso de vestir a la novia y entregar una
cuba de diez modios de lagar. Por su parte, Rodrigo Lorenzo entrega a Rodrigo
Martínez la mitad de la viña de O Mollón –que ya trabaja junto con Gonzalo
Eanes–, que está cargada con foro de sexta a la Obra de san Martín y con el
diezmo, además de comprometerse a pagar la mitad de la despensa. El
escudero Esteban Eanes les concede en una renta de once libras de blancos por
el foro de una casa en la rúa da Cruz do Centeo, en la que vive Fernando
Pérez, una bódega o el foro de una viña que tiene Rodrigo da Silva. Por último,
el notario Martín Eanes dota a su hijo con trescientos maravedíes, que le
entregará en dos plazos ......................................................................................... 1116

1433 1395, enero, 25, martes. San Lourenzo da Pena.


Domingo Eanes, párroco de San Lourenzo da Pena, en presencia y con el
consentimiento del arcediano de Castela, Vasco Pérez Corbacho, afora a Juan
Lorenzo, capellán de dicha iglesia, y a cuatro voces, unas viñas en la veiga de
Coedo y una leira llamada de O Monte, con obligación del pago del diezmo y
por una renta anual de la quinta parte de lo cosechado, que debe llevar al
cillero de la iglesia. A su muerte, las voces que hereden el foro pagarán la
cuarta parte de la cosecha. Las viñas habían sido adquiridas por el párroco
por compra a Gonzalo Eanes de Pazos y a Sancha Eanes de Cuñas, mujer de
Gonzalo Biscardo, y por cambio con Rodrigo Arias de Pazos y María Eanes ..... 1118

1434 1395, enero, 26. Ourense.


Constanza Eanes, viuda de Fernando García, moradora en la rúa dos
Zapateiros, vende por ochenta maravedíes de dineros blancos a Juan Pérez de
Santomé y a su mujer, Inés Estévez, moradores en la rúa da Corredoira, la
renta de tres libras que estos le pagaban anualmente por una viña que de ella
tenían aforada en Bouza de Ramiro ...................................................................... 1120

1435 1395, febrero, 24. Ourense.


El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento del
maestrescuela auriense Gil Rodríguez de Soutelo, vicario general del obispo
don Juan, afora al labrador Juan Lorenzo, morador en la rúa do Pumar, a su
mujer, Mayor González y a tres voces una leira de viña en Conchouso, en el
término de Ourense, que está exenta de todo cargo, salvo diezmo, por una renta
anual de la tercera parte del vino que se coseche. Esta leira la había obtenido
la capilla por el cambio realizado entre el capellán Gonzalo Eanes y Martín
Eanes de Gordón, mediante el cual el primero cede al segundo una viña en
Bouza de Ramiro, recibiendo a cambio esta otra viña .......................................... 1121

1355
1436 1395, abril, 1. Ourense.
Los clérigos de coro aforan al notario Francisco Eanes, ausente y a su
mujer, Teresa Eanes, y a seis voces una casa con su «exido» e higueras en la
rúa das Chousas que Teresa Eanes ya había tenido aforada con su anterior
marido, Pedro Chacín. Los foreros pagarán una renta anual de tres libras por
el día de san Martín y estarán obligados a mantenerla habitada y a repararla
con piedra, madera y teja ...................................................................................... 1123

1437 1395, abril, 1. Ourense.


El notario Francisco Eanes, marido de Teresa Eanes, ante el procurador de
los clérigos de coro, Martín Eanes, autoriza el foro que los clérigos de coro
habían otorgado al matrimonio y a seis voces de una casa en la rúa das
Chousas ................................................................................................................. 1125

1438 1395, abril, 12. Ourense.


El maestrescuela auriense don Gil Rodríguez, vicario general del obispo
don Juan, sentencia en el pleito iniciado por el clérigo de coro Pedro Eanes,
tenenciero de la capilla del mercader Pedro Domínguez dos Brancos, su mujer,
Dominga Eanes, y el mercader Rodrigo Pérez, contra Juan Pérez Rosete y
García Prego, herederos del canónigo Gonzalo Eanes, hijo de Teresa Pérez,
heredera del mercader Rodrigo Pérez, por la venta de los bienes que Dominga
Eanes y Pedro Domínguez dos Brancos habían otorgado a dicha capilla. El
capellán muestra al juez el codicilo de Dominga Eanes y el testamento de
Rodrigo Pérez por los que se dotan unos bienes para la capilla fundada por
Rodrigo Pérez y le solicita que prohíba a los herederos de Teresa Pérez la
venta de esos bienes. El juez, tras estudiar los testamentos dicta sentencia en la
que prohibe la venta de dichos bienes ................................................................... 1125

1439 1395, abril, 19. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a García Fernández y a su mujer, Maria Eanes,
durante sus vidas y ocho voces, un solar que fue casa en la rúa da Praza,
lindando por arriba con la rúa da Cima, que está exento de cargo alguno,
excepto diezmo, con la condición de reedificar la casa y pagar una renta anual
de diez libras por el día de san Martín .................................................................. 1128

1440 1395, abril, 19. Ourense.


García Fernández anula el foro que le habían hecho los clérigos de coro de
una casa en la rúa da Praza .................................................................................. 1130

1441 1395, mayo, 16. Belesar.


El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo,
vicario en los contratos del cabildo por el deán don Pedro González de Orozco,
y de Juan Lorenzo, tenenciero del coto de Belesar de Melias, afora a
perpetuidad a Juan Pedreiro, morador en dicho coto, y a su mujer, María
Pérez, el lugar de A Partida, una viña llamada Salceda, dos leiras en
Campomanso, otra leira en A Pedra do[…], la leira de O Condado, la cortiña
de Figueiredo, la cortiña del Allar, la leira de A Abelleira, la heredad de Lama
de Velle, la casa del horno, la leira de Gondor con sus castaños, y una leira de
monte en A Abelleira, todas libres de carga alguna, salvo diezmo. Los foreros
deberán plantar de viña el monte en los tres años siguientes y pagarán una

1356
renta anual de la tercera parte del pan y vino que se coseche más, por
derechura, diecinueve maravedíes el día de san Martín ....................................... 1130

1442 1395, mayo, 18. Ourense.


El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo,
vicario para los contratos del cabildo por el deán Pedro González de Orozco y
del tenenciero del coto de Belesar, Juan Lorenzo, afora a perpetuidad a Juan
Pedreiro, morador en dicho coto, y a su mujer, María Pérez, dos «pardieiros»
en Belesar, feligresía de San Miguel de Melias, que están exentos de cargo
alguno, excepto diezmo, con la condición de hacer en ellos casas de piedra y
madera, y pagar una renta anual de una libra de la moneda blanca o veinte
sueldos por el día de san Martín ........................................................................... 1132

1443 1395, mayo, 28.


Antonio Fernández demanda a Elvira Leda, viuda de Pedro Fernández, por
una deuda de ochenta maravedíes. El juez designado para dirimir el pleito,
Alfonso Pérez, concede a Elvira Leda un plazo para presentar las pruebas que
demuestren que la deuda está saldada .................................................................. 1134

1444 1395, junio, 1. Ourense.


El notario auriense Pedro Gómez, por orden del maestrescuela Gil
Rodríguez de Soutelo, vicario general del obispo don Juan, y a petición del
canónigo Alfonso Fernández, procurador del cabildo, traslada el codicilo de
María González do Mato, de 11 de agosto de 1394 .............................................. 1135

1445 1395, julio, 5.


Alfonso Pérez, juez en el pleito que enfrenta a Antonio Fernández con
Elvira Leda sobre el pago de ochenta maravedíes, concede a la segunda nuevo
plazo para presentar las pruebas que demuestren que ya ha realizado el pago
de los mismos ......................................................................................................... 1136

1446 1395, julio, 15.


El notario auriense Arias Eanes redacta el foro hecho por Juan Lorenzo de
Cambeo a Juan Eanes y a su mujer, Aldonza Eanes, y una voz, de dos leiros de
heredad en Fonte do Monte, feligresía de San Xillao de Ribela, redactado el 18
de noviembre de 1388, tomándola de las notas del notario Gonzalo Pérez
Sardiña ................................................................................................................... 1136

1447 1395, julio, 20.


Alfonso Pérez, juez en el pleito que enfrenta a Antonio Fernández con
Elvira Leda sobre el pago de ochenta maravedíes, concede a la segunda cinco
días para presentar las pruebas que demuestren que ya ha realizado el pago de
los mismos .............................................................................................................. 1137

1448 1395, agosto, 13.


Antonio Fernández solicita al juez Alfonso Pérez que dictamine a su favor
por no haber acudido Elvira Leda a la citación en la que debía presentar las
pruebas contra la demanda que le había interpuesto por el pago de ochenta
maravedíes. El juez concede a Elvira Leda un nuevo plazo, de doce días, para
presentar las pruebas ............................................................................................ 1137

1357
1449 1395, septiembre, 6.
Antonio Fernández solicita al juez Alfonso Pérez que dictamine a su favor
en el pleito que lo enfrenta a Elvira Leda por el pago de ochenta maravedíes,
por no haber presentado ésta, tras cuatro aplazamientos, las pruebas de haber
satisfecho la deuda. No obstante, el juez concede a Elvira Leda nuevo plazo de
diez días para presentar pruebas y le indica que, en el caso de no presentarlas,
deberá proceder al pago de la cantidad reclamada .............................................. 1138

1450 1395, septiembre, 13. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo
Juan Alfonso de Castro, en lugar del deán en los contratos del cabildo, afora a
perpetuidad al juez auriense Alfonso Pérez y a su mujer, Constanza Eanes, una
leira de heredad y terreno en O Couto, en término de la ciudad de Ourense,
perteneciente a la renta de A Pena, con la condición de plantar viña en los tres
años siguientes. Los foreros pagarán anualmente seis libras por el día de san
Martín y el diezmo. Las heredades que se aforan habían sido devueltas al
cabildo auriense por el anterior forero, el canónigo Alfonso Fernández, al no
poder cumplir las condiciones establecidas en su contrato de foro ...................... 1138

1451 1395, octubre, 19, martes.


Juan Clérigo, doblero de la iglesia auriense, tenenciero de la renta de A
Pena, confirma el foro que había hecho el cabildo auriense al juez Alfonso
Pérez y a su mujer, Constanza Eanes, de una leira de heredad y terreno en O
Couto, el 13 de septiembre de 1395 ...................................................................... 1140

1452 1396, enero, 8. Ourense.


El sastre Rodrigo Arias «Chacoto», morador en Ourense, en la rúa de
Fonte Arcada, dimite la mitad de la cortiña de Giizo, más allá de la Porta da
Aira, que tenía aforada de Martín de Albán y de su hermana, Teresa de Albán,
mujer de Martín Calveiro, por no poder cultivarla por si mismo y no poder
hacer frente al pago de toda la renta .................................................................... 1141

1453 1396, enero, 8. Ourense.


Martín de Albán afora a perpetuidad a Alfonso de Veredo y a su mujer, Inés
Pérez, la mitad de la cortiña de Giizo, más allá de la Porta da Aira, con la
mitad del agua que hay en ella y con la mitad de los árboles, por una renta
anual de diez maravedíes, pagaderos por el día de san Martín. Alfonso Veredo,
acuerda con Rodrigo Arias, forero de la otra mitad de la cortiña, reparar y
limpiar los pozos a medias .................................................................................... 1141

1454 1396, marzo, 15. Sevilla.


Enrique III, por denuncia del cabildo auriense, ordena a Juan de Nóvoa y a
quienes en el futuro tengan A Ponte Vella de Ourense que permitan al cabildo
tener libremente el barco de Portovello, tal y como acostumbraba desde
tiempos inmemoriales, especialmente en tiempos de su abuelo, Enrique II, y de
su padre, Juan I ..................................................................................................... 1142

1455 1396, marzo, 18, sábado. Sevilla.


El obispo auriense don Pedro, canciller mayor de la reina de Castilla,
nombra a García Díaz de Espinosa, su criado, como alguacil, merino y

1358
corregidor de la ciudad de Ourense y sus cotos para que imparta justicia civil y
criminal. Asimismo lo constituye como su procurador, dándole amplios poderes
para que lo represente en pleitos, imponga y cobre penas, y gestione los bienes
de la mitra .............................................................................................................. 1144

1456 1396, abril, 5. Ourense.


El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, en presencia y con el consentimiento de Juan Alfonso
de Castro, vicario general del obispo don Pedro, afora a Juan Alfonso de
Castadón y a su mujer, Marina Martínez, moradores en la rúa da Barreira,
durante sus vidas y a cuatro voces una leira de viña en A Carballeira, que debe
foro de quinta al cabildo y diezmo, por una renta anual de cuatro libras de
dineros blancos, pagadera por el día de san Martín. Juan Alfonso de Castadón
ya había tenido aforada esta leira del anterior tenenciero, el canónigo auriense
Gonzalo Eanes ....................................................................................................... 1146

1457 1396, abril, 28. Sevilla.


Albalá de Juan de Nóvoa ordenando a Álvaro González y a Domingo
Eanes, perceptores del portazgo de A Ponte Vella de Ourense, eximir del pago
del portazgo al cabildo auriense ........................................................................... 1148

1458 1396, mayo, 31, miércoles. Ourense.


Los canónigos aurienses Gonzalo Eanes, abad de A Castiñeira, y Gonzalo
Eanes, ambos procuradores del cabildo, se presentan ante Álvaro González,
escudero de Juan de Nóvoa, tenenciero de A Ponte Vella de Ourense, y
Domingo Eanes, mayordomo de Juan de Nóvoa, para proceder a la lectura de
una provisión del rey Enrique III relativa a la barca de Portvello y de un albalá
de Juan de Nóvoa por el que se exime del portazgo de dicho puente al cabildo
auriense. Tras su lectura, Álvaro González y Domingo Eanes solicitan el
traslado de estos documentos para ofrecer una contestación ............................... 1148

1459 1396, junio, 2, viernes. Ourense.


El escudero Álvaro González, tenenciero de A Ponte Vella de Ourense por
Juan de Nóvoa, y Domingo Eanes, mayordomo de Juan de Nóvoa, recaudador
del portazgo de dicho puente, a requerimiento del canónigo Gonzalo Eanes,
procurador del cabildo auriense, responden a una provisión del rey Enrique III
y a un albalá de Juan de Nóvoa. Álvaro González se compromete a obedecer la
provisión real, permitiendo al cabildo tener su barca de Portovello y usarla
siempre que lo deseasen. Por su parte, Domingo Eanes se compromete a no
solicitar portazgo ni tributo alguno a los beneficiados y clérigos de la iglesia de
Ourense .................................................................................................................. 1149

1460 1396, junio, 3, sábado. Ourense.


El escudero Álvaro González, tenente de A Ponte Vella de Ourense, y
Domingo Eanes, mayordomo de Juan de Nóvoa y recaudador del portazgo de
Ourense, ratifican ante el canónigo Gonzalo Eanes, procurador del cabildo
auriense, la respuesta que el día anterior habían dado sobre lo que ordenaban
una provisión del rey Enrique III y un albalá de Juan de Nóvoa ......................... 1150

1359
1461 1396, agosto, 18. Ourense.
García Díaz de Espinosa, como procurador del obispo auriense don Pedro,
afora a perpetuidad a Rodrigo González, morador en Prado, feligresía de
Santa María de Sobrado do Bispo, una casa en O Mendo, en Prado, que había
tenido Juan Lorenzo de Prado, por una renta anual de cuatro maravedíes
pagaderos por el día de san Martín y la obligación de repararla en todo lo que
necesite. La casa –que está sin parte del tejado y con una pared caída– había
sido retirada por García Díaz de Espinosa al forero anterior a causa del
abandono en que la había dejado .......................................................................... 1151

1462 1396, septiembre, 28. Ourense.


Cláusulas testamentarias del notario auriense Martín González, morador
en la rúa de Cima .................................................................................................. 1152

1463 1396, octubre, 10. Ourense.


Teresa Eanes, viuda del escudero Álvaro Sánchez, ciudadano de Ourense,
moradora en la rúa do Pumar, afora al carnicero Gonzalo Blanco, morador en
la rúa dos Brancos, a su mujer, Constanza Martínez, y a cuatro voces unas
casas en la rúa de Penavixía, en las que solía vivir su difunto hermano, Alfonso
Mourín, y que ahora están sin tejado, con la condición de repararlas en todo
aquello que necesiten con piedra, madera y teja. Como renta anual pagará
doce libras de moneda blanca por el día de san Martín además del fumazgo
acostumbrado ........................................................................................................ 1153

1464 1396, noviembre, 20. Ourense.


Los clérigos de coro aforan a Juan de Cambeo, clérigo de coro y a tres?
voces, una casa de planta baja en la rúa do Vilar, junto a la «canella» que va
desde esta rúa a la iglesia de la Trinidad, por una renta anual de tres libras
pagaderas por el día de Navidad y con la obligación de habitarla y repararla
en todo lo necesario; en caso de derrumbe la renta del foro se ecmpleara en
reedificarla. La casa está exenta de toda carga, salvo el diezmo ......................... 1155

1465 [1360-1396. Ourense].


Sentencia sobre el pleito que enfrenta a Alfonso Eanes, morador en Pena
Ferrea, esposo de Teresa Pérez e hijo de Juan Domínguez, con Gonzalo Ledo y
Juan Porteiro sobre el pago de tributos. Los jueces, tras la declaración de los
testigos, sentencian a favor de Alfonso Eanes, reconociendo su hidalguía y
ordenando que, como hidalgo, quede exento del pago de cualquier moneda,
tributo o pecho y que se proceda a la devolución de todo aquello que se le
hubiera recaudado. Asimismo, absuelven a Gonzalo Ledo y a Juan Porteiro del
pago de las costas procesales al considerar que desconocían su condición de
hidalgo ................................................................................................................... 1157

1466 1397, enero, 6. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo
Juan Alfonso de Castro, vicario en los contratos del cabildo por el deán don
Pedro González de Orozco, afora al zapatero Gonzalo Colazo, morador en la
ciudad de Ourense, a su mujer, Constanza Colaza, y a cuatro voces una casa en
la rúa da Barreira, hacía A Fontaíña, por una renta anual de catorce libras,
pagaderas por los tercios del año y con la condición de reparar la casa con

1360
piedra, madera y teja ............................................................................................. 1160

1467 1397, febrero, 15.


El notario auriense Nuño González por orden del canónigo Juan Alfonso de
Castro, vicario general del obispado, y a petición del canónigo auriense
Gonzalo Eanes Porcallo, procurador del cabildo, traslada unas cláusulas
testamentarias del notario Martín González, redactadas el 28 de septiembre de
1396 ....................................................................................................................... 1162

1468 1397, abril, 23. Ourense.


Cláusulas testamentarias de Constanza Eanes, mujer del «aparellador»
Lorenzo Pérez, moradores en O Campo, en Ourense, por las que ordena que la
entierren en la catedral de san Martiño y otorga a las personas y a los
canónigos aurienses que la honren cincuenta maravedíes y al cabildo dos
modios de vino de lagar para dotar un aniversario .............................................. 1163

1469 1397, mayo, 28. Brosende.


Juan de Nóvoa, hijo de Juan Pérez de Nóvoa y de doña Elvira, en presencia
y con el consentimiento de su mujer, doña Leonor, afora a Juan Alfonso,
morador en Vide, a la primera mujer con la que se case, y a dos voces el lugar
que posee en la feligresía de Santa María de Astariz, que deben plantar de viña
en cuatro años y por el que pagarán anualmente la cuarta parte de la cosecha
de pan y vino más, en concepto de derechura, tres libras de dineros blancos,
pagaderas el día de san Andrés ............................................................................. 1165

1470 1397, julio, 5.


El notario auriense Alfonso Eanes, por orden del canónigo Juan Alfonso,
vicario del obispo don Pedro, y a petición del canónigo Gonzalo Eanes
Porcallo, en representación del cabildo auriense, traslada unas cláusulas del
testamento Constanza Eanes, mujer del «aparellador» Lorenzo Pérez, de 23 de
abril de 1397, tomándolas de sus propias notas ................................................... 1166

1471 1397, agosto, [1]7.


Los clérigos del coro aforan Gonzalo de «Ameres», criado del abad de la
Trinidad, y a su mujer, Aldonza Eanes, moradores en la ciudad de Ourense, y
a siete voces unas casas con su «sobrado» y bodega en la rúa do Pumar, que
les había dejado en su testamento de Gonzalo Fernández, clérigo de coro. El
matrimonio deberá reparar, en sus vidas, la mitad de las casas con piedra,
madera y teja; la otra mitad de las casas le corresponde repararla a Inés de
Feet, a cuya muerte la totalidad de las casas pasará a estos foreros. Como
renta pagarán anualmente, a partir del año 1398, trece libras por el día de san
Martín, durante la vida de Inés Feez, tras su muerte la renta ascenderá a
veintiséis libras. Las casas están exentas de cargo alguno, salvo diezmo ............ 1166

1472 1397, diciembre, 3. Toledo.


El obispo auriense don Pedro, canciller mayor de la reina de Castilla,
constituye como su procurador en el obispado a su criado García Díaz de
Espinosa, haciéndolo expresamente administrador de la Obra de la catedral y
de la mesa episcopal .............................................................................................. 1168

1361
1473 1398, enero, 27.
Fray Pedro Fernández, del convento de San Francisco de Ourense, cede al
zapatero Juan Alfonso de Castadón, morador en la rúa da Barreira, su derecho
a ser el legitimo heredero de su ya fallecido tío, el zapatero Domingo Eanes,
con la condición de que éste vele por el alma de aquél. Fray Pedro renuncia a
la herencia porque, como franciscano, su obligación es servir a Dios y no
puede ni debe ser heredero de persona alguna; decide cederla a Juan Alfonso
de Castadón por la amistad que lo unía a su tío y las buenas obras que había
realizado por él ...................................................................................................... 1170

1474 1398, enero, 28, lunes.


El zapatero Juan Alfonso de Castadón, como heredero del zapatero
Domingo Eanes, recibe una viña situada bajo el Castelo Ramiro, junto al
camino que va de Ourense a Piñor, que debe foro de quinta al cabildo .............. 1171

1475 1398, enero, 29. Ourense.


Cláusula testamentaria de Teresa Martínez, moradora en la rúa dos
Arcediagos, por la que otorga al cabildo auriense las doce libras que recibe del
orfebre Gonzalo Eanes por la renta de una casa y bodega que tenía aforadas
del cabildo en la rúa dos Arcediagos para dotar una misa cantada el día de su
entierro y un aniversario el miércoles de Ceniza .................................................. 1171

1476 [1398], febrero, [27].


Sentencia dictada por Vasco Pérez Corbacho, arcediano de Castela, y
Fernando Pérez, abad de la Trinidad, en el pleito que enfrenta al cabildo
auriense con el chantre Arias Fernández. El procurador de éste invoca una
constitución capitular que establece que el miembro del cabildo auriense que se
ausente de la ciudad por miedo al obispo y, por ello, no cumpla con sus
obligaciones en la catedral, ha de ser dispensado de la residencia y contado
como si estuviese presente, y añade que ésa había sido la circunstancia del
chantre, huido de Ourense por temor del obispo, don Pedro, y sus
representantes, por lo cual ha de recibir los emolumentos correspondientes a
sus beneficios como si hubiese estado presente en la ciudad y la catedral. El
procurador del cabildo responde que no existe tal constitución y que la
conducta del obispo y de sus representantes fue siempre correcta, sin que se
justifique el temor alegado por el chantre para su ausencia o huida, y que no es
cuestión del cabildo intervenir cuando el prelado quiere corregir a cualquier
persona de la diócesis. Añade que, en el caso concreto del chantre, el cabildo
lo había contado como presente mientras estuvo refugiado en la Ponte Vella y
en el convento de San Francisco, pero no después de que se hubiese firmado la
tregua con García Díaz de Cadórniga, que puso fin a las circunstancias que
pudiesen causar la ausencia de don Arias Fernández, quien, como también sus
enviados, anduvieron recaudando rentas por la ciudad sin problema alguno,
con lo que no hay razón alguna para su ausencia de la catedral y por ello no
fue contado como presente en ella. Oidas las partes, los jueces las citan para
un día posterior y, ausente la parte del chantre, dictan sentencia favorable al
cabildo, que justifican por no haber hallado pruebas de la existencia de la
constitución alegada por el chantre, si bien ordenan que el cabildo lo cuente
como presente durante los tres meses siguientes a la emisión de la sentencia
para que don Arias Fernández se presente ante el obispo para arreglarse con

1362
él, «sigundo que deue de faser todo sudito a seu prelado» ................................... 1172

1477 1398, marzo, 4. Ourense.


El notario auriense Nuño González, a petición del racionero Juan de
Aguada y con autoridad del vicario general del obispado, el arcediano de
Caldelas, Juan Alfonso de Castro, traslada una cláusula testamentaria de
Teresa Martínez, de 29 de enero de 1398 ............................................................. 1175

1478 1398, marzo, 20. Toledo.


Juan Gaitán, hijo del ya fallecido Lope Fernández Gaitán, vecino y
morador de Toledo, concede al jubetero Juan Carrillo, también vecino y
morador de Toledo, un solar en la Zapatería vieja, en Toledo, con la condición
de hacer en él casas y «sobrado» o lo que estime oportuno. Como renta anual
no pagará nada durante los dos primeros años, que comenzarán a correr el día
de Pascua, y en los años siguientes deberá pagar setenta maravedíes viejos, por
tercios al año, además de dos gallinas por día de Navidad. El solar formaba
parte de los que le hizo merced el rey, y por uno de ellos ya le pagaba renta el
jubetero Pedro Martínez ........................................................................................ 1176

1479 1398, octubre, 8, martes. Ourense.


Cláusulas testamentarias de Domingo Eanes de Santa Ouxea, vecino y
morador en la ciudad de Ourense, por las que ordena que lo entierren en el
monasterio de San Francisco de Ourense y otorga al cabildo auriense veinte
maravedíes sobre la mitad de la viña de O Souto do Bispo para dotar un
aniversario el día de san Lorenzo ......................................................................... 1178

1480 13[98], noviembre, 25, [lunes]. Ourense.


Testamento del notario auriense Gonzalo Eanes, hijo del difunto Juan
Eanes, arcediano de Baronceli .............................................................................. 1179

1481 1399, mayo, 9.


Álvaro Enríquez, vecino de la ciudad de Ourense, morador en la rúa de
Cimadevila, devuelve al cabildo auriense unas casas que tenía aforadas en
dicha rúa, que habían sido de la difunta Dominga Anes Solleira, por no poder
afrontar su reparación, a la que estaba obligado, ni asumir el pago de la renta.. 1183

1482 1399, mayo, 9.


El cabildo auriense afora a perpetuidad al escudero Vasco Rodríguez de
Espiño, juez auriense, y a su mujer, María Pérez, unas casas en la rúa de Cima
de Vila, dimitidas al cabildo por Álvaro Enríquez, con la condición de
retejarlas y repararlas en todo aquello que necesiten y pagar una renta anual
de doce libras a los tercios del año ....................................................................... 1184

1483 1399, mayo, 31, sábado. Santiago de Compostela.


Sentencia en grado de apelación dictada por el deán compostelano don
Gonzalo Sánchez de Bendaña, vicario general del arzobispado de Santiago en
sede vacante, en el pleito que enfrenta al cabildo auriense con el vecino de
Ourense Fernando Alfonso da Torre. El pleito fue iniciado por el cabildo, que
previamente había requerido en varias ocasiones al demandado a que
presentase las escrituras por las cuales él estaba en posesión y vivía en unas

1363
casas de la rúa de Cima, en Ourense, que habían sido del deán don Pedro
Suárez y que formaban parte de la renta capitular de Tarascón; como
Fernando Alfonso, que tiene las casas desde hace diez o quince años, no lo ha
hecho, solicitan a don Juan Alfonso de Castro, arcediano de Caldelas y vicario
general del obispo don Pedro, a que lo obligue a presentar las escrituras y, de
no hacerlo, a devolver las casas al cabildo. Por su parte, Fernando Alfonso
recusa al juez por considerar que, siendo miembro del cabildo, no puede ser
imparcial; reconoce que hace unos treinta años que tiene las casas por el
cabildo, al que ha pagado anualmente la renta correspondiente –que no
detalla– y que por ello es evidente su derecho, no siendo necesaria la
presentación de documentación alguna; añade que la demanda es
improcedente porque se ha hecho solamente contra él, sin tener en cuenta que
también su mujer, Antonia Martínez, vive en las casas desde hace unos treinta
años; y termina reiterando que se retire la demanda y que se envíe a los jueces
seglares de Ourense. El cabildo contesta recordando que el recurso no procede
porque los vicarios episcopales juzgan los pleitos del cabildo desde tiempo
inmemorial y que el titular del usufructo de las casa es Fernando Alfonso y no
su mujer, por lo que ella no tiene por qué ser demandada. El arcediano de
Caldelas, ante su recusación como juez de la parte de Fernando Alfonso,
nombra como su compañero para juzgar a Rodrigo de Montes, y ordena a los
procuradores capitulares que demuestren la propiedad del cabildo sobre las
casas en cuestión, todo lo cual fue apelado por Fernando Alfonso. Llegado el
plazo, la parte del cabildo presenta testigos para probar su intención, a los que
se toma juramento y declaración –que no se incluye–. Fernando Alfonso
recurre en alzada a la iglesia de Santiago, llegando entonces ante el deán
compostelano don Gonzalo Sánchez de Bendaña; demostrándole el procurador
del cabildo el defecto de la apelación, el deán anuló la alzada y devolvió el
proceso a Ourense, al arcediano de Caldelas, condenando en las costas a
Fernando Alfonso. Oidas de nuevo ambas partes, el arcediano y Rodrigo de
Montes fallaron a favor del cabildo, considerando que había demostrado su
propiedad sobre las casas, dando plazo a Fernando Alfonso para presentar
carta de foro de ellas, de tenerla, pues, de no mostrarla, debería entregarlas al
cabildo, condenándolo también en las costas del juicio. La sentencia fue de
nuevo apelada por Fernando Alfonso, alzándola una vez más a Santiago de
Compostela, donde el deán y vicario, don Gonzalo Sánchez de Bendaña, vista
toda la documentación del proceso y oídas de nuevo las partes, ratifica la
sentencia dictada por los jueces ourensanos ........................................................ 1185

1484 1399, junio, 4, miércoles.


El deán compostelano don Gonzalo Sánchez de Bendaña, vicario general
del arzobispado de Santiago en sede vacante, tasa las costas del juicio entre el
cabildo auriense –cuyo procurador presenta unos gastos de quinientos cinco
maravedíes– y Fernando Alfonso da Torre en trescientos maravedíes que el
segundo, condenado en ellas, ha de pagar al primero. Además, Fernando
Alfonso ha de pagar los cuarenta maravedíes por el registro y redacción de la
sentencia y treinta y seis por su sello .................................................................... 1189

1485 1399, julio, 20. Ourense.


Arias García de Piñor, morador en Piñor, afora a perpetuidad a Juan
Fernández, morador en Ourense, en la rúa de Cima, y a su mujer, María

1364
Eanes, un soto llamado Cullarelle de Fondo, en la feligresía de Santa María de
Mugares, que está exento de cargo alguno, excepto diezmo, por una renta
anual de tres maravedíes pagaderos por el día de san Martín ............................. 1189

1486 1399, julio, 21. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia del canónigo Diego Fernández,
tenenciero del coto de Gustei, afora a perpetuidad a Alfonso González,
morador en Gustei, y a su mujer, María Alfonso, tres «piteiros» de heredad y
monte en O Couso, que deben plantar de viña en cuatro años, y dos
«pardieiros», también en O Couso, en la parte de arriba, que deben cubrir en
cuatro años, todos ellos libres de toda carga, salvo diezmo, por una renta anual
de la quinta parte del vino que cosechen más, en concepto de derechura por los
dos «pardieiros», dos maravedíes pagaderos el día de san Martín ...................... 1191

1487 1399, noviembre, 20, jueves. Santa Ouxea.


Arias Fernández, chantre auriense y tenenciero de la renta de Santa Ouxea,
con poder del cabildo, afora a perpetuidad a Pedro Eanes de Omaya, en dos
quintas partes, a Gonzalo de Trelle, en otras dos quintas partes y a Lorenzo
Domínguez, en la quinta parte restante, dos leiras de heredad y monte en Santa
Ouxea pertenecientes al casal que tuvo Sancha Muñiz. Los foreros han de
plantar de viña las leiras en los cuatro años siguientes, pagar anualmente la
quinta parte del vino cosechado ............................................................................ 1193

1488 1399, noviembre, 20, jueves. Santa Ouxea.


El chantre auriense Arias Fernández, tenenciero de la renta de Santa
Ouxea, afora a perpetuidad a Pedro Eanes de Omaya, Costanza Barreiros,
Gonzalo de Trelle, Fernando González, Juan Gómez y Gonzalo do Laxeiro, a
cada uno en su parte, la cortiña de O Campo, en Santa Ouxea, que pertenece al
casal que fue de Sancha Muñiz, con la obligación de plantarla de viña en los
cuatro años siguientes, por una renta anual de la quinta parte de la cosecha del
vino. Los foreros deberán ser vasallos del cabildo auriense ................................ 1194

1489 1399, noviembre, 28. Ourense.


El clérigo de coro Pedro Eanes, tenenciero de la capilla del mercader
Rodrigo Pérez Fungoso, con el consentimiento de Juan Alfonso de Castro,
arcediano de Caldelas y vicario general del obispo don Pedro, afora a
perpetuidad al maestrescuela auriense Gil Rodríguez de Soutelo la parte que
tiene la capilla en unas casas, con su bodega, «sobrado», balcones y tiendas,
sitas en la rúa da Correaría, con la obligación de repararlas en todo aquello
que necesiten. Por estas casas, en las que había vivido el canónigo auriense
Gonzalo Eanes, pagará una renta anual de quince libras de dineros blancos
por el día de san Martín. Se señala que el vicario autoriza el foro tras
manifestar Pedro Eanes su incapacidad de hacer frente a la reparación de las
casas, las cuales estaban a punto de caer debido a los destrozos sufridos como
consecuencia de la entrada de los ingleses en la ciudad ...................................... 1196

1490 [1398-1399].
El notario auriense Francisco Eanes, a petición del racionero Juan de
Aguada, procurador del cabildo, traslada unas cláusulas del testamento de
Domingo Eanes de Santa Ouxea, vecino y morador en la ciudad de Ourense, de

1365
8 de octubre de 1398 ............................................................................................. 1198

1491 13[--?], julio, 23. Ourense.


Los clérigos del coro aforan a su compañero Gonzalo Pérez y seis voces un
solar que fue casa, con su piedra, teja y madera, en la rúa das Chousas, junto
al camino que va desde esta calle a Penavixía, con la condición de construir
una casa y habitarla, por una renta anual de tres maravedíes, pagaderos el día
de santa Eufemia de septiembre. Como aval del pago, Gonzalo Pérez pone
todos sus bienes, tanto los seglares como los eclesiásticos .................................. 1199

1492 13[--?].
Testamento de Vasco Rodríguez, esposo de Inés García. Se acompaña de la
relación de deudas que tenía en el momento de la redacción del testamento ....... 1200

1493 1400, enero, 5. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento de don Gil
Rodríguez, maestrescuela y vicario del deán en los contratos del cabildo, y de
don Arias Fernández, chantre y tenenciero de la renta de Moreiras, afora a
Álvaro Pérez, morador en Moreiras, a su mujer, Dominga Eanes, y a seis voces
una leira de viña en Agroboo, lindante con heredades de la iglesia de San
Pedro de Moreiras, y dos casas, todo ello en el término de San Pedro de
Moreiras, con la condición de cubrir y reparar las casas en todo lo que
necesiten y plantar viña allí donde sea posible. Como renta anual, además del
diezmo, deberán pagar la cuarta parte del vino que se coseche y dos libras en
concepto de derechura por las casas. Se señala que Álvaro Pérez se obliga,
durante su vida, a lavar las tinajas que el cabildo tiene en el lugar de Moreiras. 1201

1494 1400, febrero, 2. Ourense.


Esteban Lorenzo, ciudadano de Ourense, morador en la rúa da Obra, afora
a Gonzalo Pérez y a Lorenzo Martínez, moradores en Ourense, y a tres voces,
una seara de viña en O Forno Telleiro, en las proximidades de la ciudad de
Ourense, junto a la «congostra» por la que se va de Ourense a A Lonia, por
una renta anual de la tercera parte del vino que se coseche además del pago
del diezmo .............................................................................................................. 1203

1495 1400, febrero, 5. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo
Arias Lorenzo, vicario del deán en los contratos del cabildo por el deán
Fernando Sánchez Sarmiento, y de Rodrigo Lorenzo, tenenciero de la renta de
As Quintas, afora a perpetuidad a Juan Rodríguez, morador en la rúa do Vilar,
y a su mujer, Inés Eanes, un «piteiro» de heredad y de viña en Afonsillón, en
las proximidades de Ourense, lindante con un monte que también le afora con
la condición de plantar en él de viña la «cavadura» de dieciséis hombres, o
más si fuese posible, en los próximos diez años. Como renta anual pagarán la
quinta parte del vino más tres libras y media, por el «piteiro», la sexta parte de
la cosecha de vino, por el monte, y, en ambos, el diezmo ..................................... 1205

1496 1400, febrero, 11. Pousada (Ribela).


Juan de Cambeo, clérigo de coro, afora a Juan da Torre, morador en
Pousada, a su mujer, Aldonza Eanes, y a dos voces una leira en Felgueyredo y

1366
otras dos en Fonte do Monte, feligresía de San Xillao de Ribela, que ya trabaja
el matrimonio, con la obligación de plantar viña allí donde fuera posible, por
una renta anual de la tercera parte de la cosecha del vino más un capón o dos
maravedíes en lugar de éste, la cuarta parte del lino y dieciséis ristras de
cebollas –grandes, medianas y pequeñas– pagaderas el día de san Martín ........ 1206

1497 1400, febrero, 15. Ourense.


Cláusulas testamentarias del canónigo Bartolomé Pérez por las que otorga
al cabildo auriense cien maravedíes anuales, cincuenta sobre la renta de una
casa en la que vive Juan García de Beiro, sita en la Cruz dos Ferreiros, para
dotar su aniversario que se ha de celebrar en el mes de agosto y otros
cincuenta, sobre todos sus bienes, para celebrar la fiesta de san Bartolomé ....... 1208

1498 1400, febrero, 17. Ourense.


Traslado notarial de unas cláusulas testamentarias del canónigo Bartolomé
Pérez, de 15 de febrero de 1400, realizado por el notario auriense Gonzalo
Fernández, tomándolo de sus propias notas, por orden de Juan Alfonso de
Castro, arcediano de Caldelas y vicario del obispo don Pedro ............................ 1208

1499 1400, marzo, 29. Ourense.


El escudero Esteban Eanes de Ambía, vecino de la ciudad de Ourense, a
ruego de su señora, Margarita González, mujer de Pedro Díaz de Cadórniga,
consiente y se compromete a no actuar contra el foro a perpetuidad que el
fallecido regidor Juan Arias había realizado a Gonzalo Pérez y a su mujer,
Mayor Eanes, vecinos de Ourense, moradores en la rúa da Praza, de dos leiras
de viñas en Castroverde, por una renta anual de diez libras y la obligación de
sufragar una misa en el convento auriense de San Francisco, el día de santa
Catalina, por el alma de Pedro Arias, padre del regidor forista .......................... 1209

1500 1400, mayo, 21. Ourense.


El cabildo auriense, en presencia y con el consentimiento del canónigo
Arias Lorenzo, vicario del deán Fernando Sánchez Sarmiento en los contratos
del cabildo, afora al canónigo auriense Martín Xestosa y a dos voces una
huerta situada sobre la Fonte do Bispo que se encuentra libre de toda carga,
salvo diezmo, por una renta anual de cuatro maravedíes pagaderos a los
tercios del año. Se señala que la huerta se afora con las mismas condiciones
que el foro anterior, hecho al canónigo Martín de Montes ................................... 1210

1501 1400, agosto, 18.


Alfonso Suárez de Deza otorga poder a su esposa, doña María de Limia,
para que pueda aforar y arrendar las heredades que posee en tierra de
Orcellón y que deben destinarse al cultivo de la vid ............................................. 1212

1502 1400, octubre, 9. San Miguel de Osmo.


Doña María de Limia, con poder de su marido Alfonso Suárez de Deza,
afora a Juan de Laxas, morador en Figueiredo, a su mujer, Sancha Domínguez,
y a dos voces la sexta parte del casal de Figueiredo que ya había tenido
aforado su suegro, Domingo Dobreiro, por una renta anual de la tercera parte
de la cosecha del vino, que con la segunda voz ascenderá a la mitad, más un
tercio de las castañas que deberán llevar a la cisterna. Los foreros han de

1367
plantar viña en todo aquel lugar donde sea posible en los tres años siguientes,
cubrir y reparar las casas y ser vasallos de Alfonso Suárez. Se estipula que
deben plantar de vid en todas las cortiñas, salvo lo que destinen al cultivo de
puerros y «orco» .................................................................................................... 1213

1503 1400, noviembre, 15. Toro.


Enrique III, por denuncia del cabildo auriense, ordena a los recaudadores
de los pedidos y servicios del obispado de Ourense que no exijan ni recauden al
cabildo la parte que corresponde pagar a los monasterios, clerecía y a otras
personas del obispado de Ourense y en el caso habérselo recaudado procedan
a su devolución ...................................................................................................... 1215

1504 1400, diciembre, 12. Ourense.


El clérigo de coro Juan de Cambeo arrienda a Juan da Torre, morador en
Ribela, desde el próximo primero de enero hasta la muerte de ambos, el lugar
de A Riba con sus casas, lagar, corral y cuadra, en la feligresía de San Xillao
de Ribela, la viña de Conchouso y el leiro de Reboleiro, con la condición de
habitar y reparar las casas y el lagar en todo aquello que necesiten y plantar
viñas allí donde fuera posible. Por las viñas pagará, por la época de la
vendimia, la tercera parte del pan o del vino que se coseche a la iglesia de San
Xillao de Ribela y, a Juan de Cambeo, seis puzales de vino puro y dos puzales
de buena «tenpera» de lagar por la «quarta dereyta» que se usa en la
parroquia. Por las casas y el lagar pagará una renta anual de cuatro
maravedíes por el día de Navidad. También pagará luctuosa, que se estipula en
ocho maravedíes. En el contrato se establece asimismo que los foreros deberán
guardar al forista en el lagar una cuba con el vino que recoja en la feligresía
de San Xillao de Ribela y que, en caso de que Juan de Cambeo no pudiera
residir en la ciudad de Ourense, deberá acogerlo en sus casas ........................... 1216

1505 1400, diciembre, 20, jueves.


Pedro Eanes, en nombre de los clérigos de coro, interpone una demanda
contra Juan Fernández y su mujer ........................................................................ 1218

1506 [1395-1400].
El cabildo auriense, con el consentimiento del canónigo Arias Lorenzo,
vicario del deán en los contratos del cabildo y del canónigo Diego Fernández,
tenenciero del coto de Gustei, afora a Antonio Domínguez, morador en Sobral,
a su mujer, María Estévez, y a seis voces dos tercios del casal de Fondo de
Vila, feligresía de Santiago de Gustei, por una renta anual de la tercera parte
de la cosecha de pan y vino, en las heredades que se extiende desde el Outeiro
de Fogos hacía arriba y, en las que se extienden desde el Outeiro de Fogos
abajo, la cuarta parte. Además, pagarán por día de san Martín, en concepto de
derechura, por fruta y hortaliza, las dos terceras partes de cinco libras, cinco
sueldos de un capón y dos azumbres de vino. También les afora una leira de
monte con la condición de plantarla de viña en los seis años siguientes y por
una renta anual de la quinta parte de la cosecha. Tanto el casal como el monte
están exentos de cargo alguno, salvo diezmo ........................................................ 1218

1368
ÍNDICE TOPONÍMICO

Aariz (1291): vide Ariz.


Aastrees (1269): vide Astrés.
ABEANCOS: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis lucense, en la actual prov. de
A Coruña: 1412, 1413, 1418, 1419, 1431.
ABELEDOS, OS: lugar en la fgª del mismo nombre, aytº Montederramo: 788, 895.
ABELEDOS, SAN VICENTE DOS: fgª del aytº de Montederramo: 788, 895, 1127.
ABELENDA DAS PENAS, SANTO ANDRÉ: fgª del aytº de Carballeda de Avia: 1291.
Abelleira: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
Abiaas: sine loc., en aytº de Carballedo, prov. Lugo, o de A Peroxa, prov. de Ourense:
1291.
Abilles (766): vide Avilés.
Abroçinnos, Sehoanne d’ (1323): vide Abruciños, San Xoán.
Abrocinos (123): vide Abruciños, San Xoán.
ABRUCIÑOS, SAN XOÁN: fgª del aytº de Amoeiro: 123, 1323.
ACEVEDO: lugar de la fgª de Santa María de Xunqueira de Ambía, aytº de Xunqueira de
Ambía: 1213.
ACEVEDO: lugar de la fgª de Santo Estevo de Ribas de Sil, aytº de Nogueira de Ramuín:
880.
ACIVEIRO, SANTA MARÍA: antiguo monasterio en la fgª del mismo nombre, aytº de
Forcarei, prov. Pontevedra: 1291, 1492.
Açorelle, Santiago (1411): vide Zorelle, Santiago.
ACRE: ciudad del distrito del Norte (Israel): 1294.
Afonsillom (949): vide Afonsillón.
AFONSILLÓN: lugar de la fgª de Santa María da Carballeira, aytº de Ourense: 949, 1495.
Agiar (855, 879, 897, 958, 1012, 1038, 1093, 1095, 1105, 1107, 1281, 1324, 1469): vide
Aguiar [de Pedraio].
Agroboo: en fgª de San Pedro de Moreiras, aytº Toén: 1493.
Agueyros, Os: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 911.
AGUIAR [DE PEDRAIO]: antiguo arciprestazgo y territorio de la diócesis auriense, en la
actual prov. de Ourense: 746, 747, 811, 822, 855, 856, 877, 878, 879, 891, 945,
951, 958, 959, 960, 993, 994, 995, 996, 998, 999, 1003, 1009, 1010, 1011, 1012,
1016, 1027, 1038, 1038, 1050, 1062, 1065, 1066, 1080, 1081, 1093, 1095, 1101,
1102, 1105, 1107, 1114, 1118, 1124, 1129, 1130, 1131, 1140, 1141, 1163, 1180,
1182, 1198, 1212, 1226, 1277, 1281, 1287, 1324, 1363, 1430, 1469.
Aguilar (1002, 1037): vide Aguilar de Campoo.
AGUILAR DE CAMPOO: localidad de la prov. Palencia: 1002, 1037.
Aguyar (747, 822, 877, 958, 993, 998, 999, 1011, 1016, 1065, 1118, 1129, 1140, 1277):
vide Aguiar [de Pedraio].
Agyar (1124): vide Aguiar [de Pedraio].
Aiouande (958, 1010): vide Xubande.
Ajouande (958): vide Xubande.
Ajuuande (999): vide Xubande.

1369
ALBA DE BÚBAL: castillo rector de la tierra de Búbal: 758, 804.
ALBÁN: lugar de la fgª de San Paio de Albán, aytº Coles: 816.
ALBÁN, SAN PAIO: fgª del aytº Coles: 912, 990, 991, 1349.
Albarde: sine loc., probablemente en tierra de Limia: 1290.
ALBARELLOS, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Boborás: 1317.
ALBARELLOS, SANTIAGO: fgª del aytº de Monterrei: 1149.
ALBARRACÍN: localidad de la prov. de Teruel, cabeza del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 740, 741, 742, 745.
Alborquerque (1251): vide Alburquerque.
ALBURQUERQUE: localidad de la provincia de Badajoz.
— conde de: 1251.
ALCALÁ DE HENARES: localidad de la comunidad de Madrid: 1339, 1340, 1342, 1423.
ALCÁNTARA: localidad de la prov. de Cáceres, sede de la orden militar de su nombre.
— maestre de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037.
— orden de: 1347.
ALCARAZ: localidad de la provincia de Albacete, cabeza del arcedianato de su nombre
en la archidiócesis de Toledo.
— arcediano de: 1251.
ALDEA DE DEVA: lugar en la fgª de San Breixo de Pontedeva, aytº de Pontedeva: 1291.
Algarbe (725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790, 802,
803, 807, 842, 850, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019, 1020, 1031,
1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257, 1258,
1261, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346, 1360, 1403,
1405, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503): vide Algarve.
Algarue (724, 1300): vide Algarve.
ALGARVE: actual distrito de Portugal.
— reino de: 724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790,
802, 803, 807, 842, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019,
1020, 1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251,
1257, 1258, 1261, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342,
1346, 1357, 1360, 1403, 1405, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
Algasira (1232): vide Algeciras.
ALGECIRAS: localidad de la prov. de Cádiz: 1258, 1267, 1268.
— reino de: 1085, 1137, 1142, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257, 1258, 1261, 1300, 1301,
1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346, 1357, 1360, 1403,
1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
Algesira (1085, 1142, 1230, 1250, 1257, 1261, 1267, 1268, 1308, 1325, 1339, 1346,
1403, 1405, 1406): vide Algeciras.
Algezira (1137, 1251, 1300, 1301, 1309, 1310, 1332, 1330, 1340, 1342, 1357, 1360,
1416, 1417, 1503): vide Algeciras.
Alguarbe (1357): vide Algarve.
Aliasira (1258, 1261): vide Algeciras.
Aljezira (1423, 1454): vide Algeciras.
Allar: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
Allarico (1068): vide Allariz.
Allarigo: leira y regato en fgª de San Xurxo da Touza, aytº Taboadela: 722.
Allaril (917): vide Allariz.
Allaris (753, 780, 781, 843, 1217, 1329): vide Allariz.

1370
ALLARIZ: localidad de la prov. de Ourense: 753, 755, 780, 781, 782, 784, 795, 796, 839,
910, 917, 971, 1022, 1069, 1161, 1217, 1218, 1235, 1291, 1329, 1340, 1360,
1387, 1438.
— concejo de: 1340.
— convento de la villa:
 SANTA CLARA: 795, 935, 1068, 1069, 1070, 1318.
— parroquias de la villa:
 SAN PEDRO: 1387.
 SANTIAGO: 940.
— calles y lugares de la villa:
 Cima, plaza de: 1387.
ALONGOS: lugar de la fgª de su nombre (San Martiño), aytº Toén: 1399.
ALONGOS, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Toén: 730, 849, 889, 1399, 1401.
Alua (758, 804): vide Alba de Búbal.
Aluan (816): vide Albán.
Aluan (912): vide Albán, San Paio.
Aluan, val: en aytº de Coles: 1125.
Aluarazim / Aluarazin (724, 726, 739, 740, 742, 802): vide Albarracín.
Aluarellos (1317): vide Albarellos, San Miguel.
Aluariça, A: en fgª de Santo André de Guillamil, aytº de Rairiz de Veiga: 782.
Aluarracin (738, 741, 745): vide Albarracín.
Aluarrazym (725): vide Albarracín.
Aluelynas (1277): vide Alveliña.
Aluillinna (1107): vide Alveliña.
Aluylinna / Aluyllinna (1107, 1130): vide Alveliña.
Alveliña: en fgª de Santa Cristina de Vilariño, aytº de Pereiro de Aguiar: 1107, 1130,
1277.
Amarante (1258, 1325): vide Amarante, Santa María.
AMARANTE, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Maside: 1258, 1325.
Ameedos (895): vide Abeledos, Os.
AMOEIRO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Amoeiro: 1414, 1465.
Amoeyro (1465): vide Amoeiro, Santa María.
ANDALUCÍA: actual comunidad autónoma española: 790, 802, 842, 1251.
Andaluzia (790, 802, 842, 1251): vide Andalucía.
Anfesto, río: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas: 1044.
ANLLO, cotos de: en comarca del Ribeiro de Avia, incluyendo al menos la fgª de
Santiago de Anllo, aytº de San Amaro: 1502.
ANTAS, SAN XOÁN: fgª del aytº de Antas de Ulla, prov. Lugo: 1125.
Aquilari (891, 1007, 1363): vide Aguiar [de Pedraio].
ARAGÓN: actual comunidad autónoma española.
— reino de: 1329, 1372.
ARBÁS, SANTA MARÍA: localidad del aytº de Villamanín, prov. León.
— abad de: 802, 1019, 1020.
Area / Aarea: molino en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de
Ourense, aytº Ourense: 1252, 1259.
Areal (1235): leira en Bouza de Ramiro, en las proximidades de la ciudad de Ourense.
Ariis (893): ¿San Martiño de Aríns?, fgª del aytº de Santiago de Compostela, prov. A
Coruña.
ARIZ: lugar de la fgª San Fagundo de Cea, aytº de San Cristovo de Cea: 1291.
ARMARIZ, SAN CRISTOVO: fgª del aytº de Nogueira de Ramuín: 1349.

1371
Armental (1225, 1294): San Cibrao o San Salvador de Armental, ambas fgª del aytº de
A Peroxa.
Arnoea (877): vide Arnoia, río.
Arnogia (1363): vide Arnoia, río.
ARNOIA, río: afluente del Miño: 747, 877, 878, 891, 1004, 1007, 1363, 1430.
Arnoya (747, 1004, 1430): vide Arnoia, río.
ARNUFE: lugar en la fgª de San Vicente dos Abeledos, aytº de Montederramo: 1127.
Arreualdo: en la villa de Monterrei, aytº de Monterrei: 795.
Arrufana, A: sine loc., probablemente en San Miguel de Calvelle: 1062.
Aruas (802, 1019, 1020): Arbás, Santa María.
ASADUR, SANTA MARIÑA: antiguo monasterio femenino en la fgª de sy nombre, aytº de
Maceda: 1278.
ASMA: antiguo arciprestazgo y territorio de la diócesis lucense, en la actual prov. de
Lugo, en torno a la villa de Chantada: 908.
Astaris (963): vide Astariz.
ASTARIZ: lugar de la fgª de su nombre (Santa María), aytº de Castrelo de Miño: 963.
ASTARIZ, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Castrelo de Miño: 1469.
ASTORGA: ciudad de la prov. de León, sede del obispado de su nombre: 1349, 1361.
— iglesia / diócesis de: 763, 1138.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 842, 1002, 1037,
1251, 1403.
Astrees (752): vide Astrés.
ASTRÉS: lugar de la fgª de la Purísima Concepción de Vilar de Astrés, aytº de Ourense:
752, 1269.
ASTURESES, SAN XIAO: fgª del aytº de Boborás: 1291, 1299.
— comendador de: 858.
ASTURIAS: actual comunidad autónoma española.
— adelantado mayor en León y Asturias: 745, 790, 1218, 1220, 1251.
Aueancos (1413, 1418, 1419, 1431): vide Abeancos.
Aueelledo: en la fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1226.
Aueledos (895): vide Abeledos, Os.
Aueleedos (788): vide Abeledos.
Auelenda: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 1506.
Auellanal (1349): sine loc., en el Ribeiro de Avia.
AUGAS SANTAS, SANTA MARIÑA: fgª del aytº de Allariz: 1294, 1418.
Auila (724, 738, 740, 790, 802, 828, 842, 1002, 1037): vide Ávila.
Auilla (725, 726, 739, 741, 742, 1251): vide Ávila.
Auinione (1004, 1133, 1134, 1135, 1139, 1362): vide Aviñón.
Auria: vide Ourense.
Auriensis [ecclesia, diocesis, ciudad]: vide Ourense.
Auyla (725): vide Ávila.
Aveancos (1412): vide Abeancos.
Avelaos: en fgª Santa María de Razamonde, aytº Cenlle: 1368.
Aveleenda das Penas (1291): vide Abelenda das Penas, Santo André.
ÁVILA: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 724, 725, 726.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 842, 1002,
1037, 1251.
AVILÉS: localidad del principado de Asturias: 766.
AVIÑÓN: ciudad capital del departamento de Vaucluse (Francia), sede del arzobispado
de su nombre: 1004, 1133, 1134, 1135, 1139, 1362.

1372
Azeuedo (880): vide Acevedo.

Badaios (828, 842): vide Badajoz.


Badaioz (724, 725, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 842, 1002): vide Badajoz.
BADAJOZ: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 896.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 842, 1002,
1037, 1251, 1270.
— racionero de: 1270.
— reino de: 738, 740, 741, 745, 790, 802, 1002, 1037.
Badalloz (738, 740, 741, 742, 802): vide Badajoz.
Baeça (738, 742, 745, 790, 802, 1037): vide Baeza.
BAEZA: localidad de la prov. de Jaén: 738, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037.
Baezça (741): vide Baeza.
Balderas (1002): vide Valderas.
Baluga: sine loc.: 896, 988.
Banal, O: en fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 1414, 1504.
BANGA, SANTA BAIA: fgª del aytº de O Carballiño: 1007, 1291.
Barbadaes (730, 1461): vide Barbadás.
Barbadanes (1346): vide Barbadás.
BARBADÁS: lugar en la fgª de San Xoán de Barbadás, aytº del mismo nombre: 730,
1346, 1461.
Barbana / Barbanna, río (1051, 1120, 1197, 1316, 1335, 1338): vide Barbaña.
BARBANTES, SANTIAGO: fgª del aytº de Punxín: 817, 893.
BARBAÑA, río: afluente del Miño, que desemboca en él en la ciudad de Ourense: 730,
904, 936, 971, 1051, 1120, 1197, 1235, 1316, 1335, 1338.
— ponte de, en Porto Carreiro: 1197.
Barbeytynos: en Sesnande, en las proximidades de Ourense: 1210.
BARCA DE BARBANTES: antiguo puerto sobre el río Miño, en fgª de Santo Antonio da
Barca de Barbantes, aytº Cenlle: 1068.
Baroe (1291): vide Barón, San Fiz do.
BARÓN, SAN FIZ DO: fgª del aytº de O Carballiño: 1291.
Baronçele / Baronçelle / Baroncelle / Baroncelli (733, 747, 751, 815, 892, 1146, 1159,
1160, 1168, 1181, 1183, 1241, 1245, 1255, 1271, 1272, 1276, 1291, 1349,
1480): vide Baronceli.
BARONCELI: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis auriense, en la actual prov. de
Ourense, en torno al curso alto del río Támega.
— arcedianato de: 1291.
— arcediano de: 733, 747, 751, 892, 1146, 1159, 1160, 1168, 1181, 1183, 1241, 1245,
1255, 1271, 1272, 1276, 1349, 1480.
— arcipreste de: 815.
Barra de Minno (1125): vide Barra, A.
Barra de Mino (730): vide Barra, A.
BARRA, A: lugar en la fgª de Santa María da Barra, aytº Coles: 730, 908, 1125.
— encomienda de: 1291.
BARRELA: lugar de la fgª de Santiago de Toubes, aytº de A Peroxa: 795, 816.
Barrocaes (755, 971): vide Barrocás.
BARROCÁS: actualmente, uno de los barrios de la ciudad de Ourense: 755, 971.
BARROSO: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis bracarense.

1373
— arcediano de: 852.
Baruadanes (1346): vide Barbadás.
Baruana / Baruanna, río (904, 936, 1235): vide Barbaña.
Baruantes (893): vide Barbantes, Santiago.
Batondeira, A (1291): vide Batundeira, A.
BATUNDEIRA, A: lugar de la fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1291.
BEADE: lugar y fgª (Santa María) del aytº de Beade: 1291.
BEÁN, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Ordes, prov. A Coruña: 868.
Beça (1002): vide Baeza.
BECERRIL DE CAMPOS: localidad de la prov. de Palencia: 824.
BEIRO: lugar de la fgª de Santa Baia de Beiro, aytº Ourense: 737, 762, 1402.
BEIRO, SANTA BAIA: fgª del aytº de Ourense: 1402.
BELESAR: lugar de la fgª de San Miguel de Melias, aytº de Coles: 906, 1249, 1441.
— coto de: 1441, 1442.
— renta de: 1171.
Bellamarin (1047): vide Benimerín.
Belle (822, 1249): vide Velle.
Belle (954, 958, 1010, 1080, 1081, 1105, 1124, 1140, 1212, 1249, 1277): vide Velle,
Santa Marta.
Belsar (906): vide Belesar.
Belsar de Melees (1171, 1441, 1442): vide Belesar.
Belssar (1249): vide Belesar.
Beluis: en fgª de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1063.
Benauente (1340): vide Benavente.
BENAVENTE: localidad de la prov. de Zamora.
— cortes de: 850.
— duque de: 1340, 1387.
BENIMERÍN: antiguo reino en el Magreb, con capital en la ciudad de Fez: 1037.
BENTRACES: lugar y fgª (San Xoán) del aytº de Barbadás: 1044, 1184, 1346, 1480.
Beres (1138): vide Bierzo, El.
BERGAZA: lugar de la fgª de San Paio de Albán, aytº Coles: 1349.
BERMEO: localidad de la prov. de Vizcaya: 1005.
BERMÉS: lugar de la fgª de su nombre (Santa María), aytº de Lalín, prov. Pontevedra:
1501, 1502.
Berosende (723, 1384): vide Brosende.
BETÁN, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Baños de Molgas: 873.
Beyro (737, 762, 1402): vide Beiro.
Bezerril (824): vide Becerril de Campos.
BIDUEDO: lugar de la fgª de Santa Baia de Pereda, aytº de San Cristovo de Cea: 1269.
BIERZO, EL: comarca y antiguo arcedianato de la diócesis de Astorga, en la actual
provincia de León: 1138.
Biscaia (1325, 1403, 1405): vide Vizcaya.
Biscaya (1503): vide Vizcaya.
Bizcaia (842): vide Vizcaya.
Bizcaya (1423, 1454): vide Vizcaya.
Bó Nome: fuente en las proximidades de la ciudad de Ourense: 1435.
BOBADELA DE TRASALBA, SAN PEDRO: hoy fgª de San Pedro de Trasalba, aytº de
Amoeiro: 752, 757, 893, 1231, 1323.
Bobeda (1291, 1441): vide Bóveda, San Miguel.
Bollona / Bollonia (1276, 1278): vide Bolonia.

1374
BOLO DE SENDA: antiguo territorio en el noroeste de la provincia de Ourense que
comprendería los términos municipales de Cea y Piñor en parte o en su totalidad:
997, 1323, 1496.
BOLONIA: capital de la provincia de su nombre y de la región de Emilia-Romagna
(Italia): 1276, 1278.
BORJA: localidad de la provincia de Zaragoza: 1251.
Bouadela / Bobadella de Trasalua (752, 757, 893, 1323): vide Bobadela de Trasalba,
San Pedro.
Bouça, A (1269): vide Bouza, A.
Bouça da Ratura / de Rotura: en San Salvador de Noalla, aytº San Cibrao das Viñas:
868, 869, 874.
Bouça de Ramiro (1209, 1235, 1413, 1435, 1438): vide Bouza de Ramiro.
Bouça de Ramyro (1103): vide Bouza de Ramiro.
Bouça Vedra: en Sabadelle, fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar:
1255.
Bouças, As: viñas ¿en Santo André de Rante?: 730.
Bouço de Ramiro (1227): vide Bouza de Ramiro.
Bouçoaas: 1086.
Boueda (953, 1278): vide Bóveda, San Miguel.
Bouedela de Trasalua (1231): vide Bobadela de Trasalba, San Pedro.
BOUZA, A: lugar de la fgª de la Purísima Concepción de Vilar de Astrés, aytº de
Ourense: 1269.
BOUZA DE RAMIRO: lugar hoy desaparecido, en las proximidades del lugar de Castelo,
fgª de San Bieito de Cabeza de Vaca, aytº de Ourense, junto a la ciudad: 1103,
1209, 1227, 1235, 1400, 1413, 1435, 1438.
Bouzo de Ramiro (1400): vide Bouza de Ramiro.
BÓVEDA, SAN MIGUEL: antiguo monasterio femenino en la fgª de San Paio de Bóveda
de Amoeiro, aytº de Amoeiro: 953, 1278, 1291, 1441.
BÓVEDA, SAN PAIO: fgª del aytº de Amoeiro: 1235.
Boyl (1251): vide: Buil, Santa María.
Bracarensis [ecclesia]: vide Braga.
Bracharensis [diocesis]: vide Braga.
BRAGA: ciudad capital del distrito y sede del arzobispado de su nombre (Portugal): 852,
853, 1231, 1323.
— archidiócesis de: 896, 1004, 1270.
— arzobispo de: 1134.
Bragaa (852, 1231, 1323): vide Braga.
Brosende: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 723, 1384,
1469.
Bruges (1480): vide Brujas.
BRUJAS: ciudad capital de la provincia de Flandes Occidental, región de Flandes
(Bélgica): 1480.
Brunedo: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas: 1044.
BÚBAL: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis auriense en la actual prov. de
Ourense que se extendía al sur del río del mismo nombre hasta el Miño y que
tuvo su centro rector en el castillo de Alba de Búbal: 908, 985, 997, 1323, 1432,
1496.
— arcedianato de: 955, 1231, 1291.
— arcediano de: 806, 836, 863, 890, 891, 893, 907, 918, 952, 971, 1007, 1042, 1328,
1331, 1356, 1361, 1441, 1442.

1375
Bubala (1361): vide Búbal.
Bugalla, A: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 1376.
BUIL, SANTA MARÍA: localidad del aytº de Aínsa-Sobrarbe, prov. Huesca: 1251.
Burgensis [ecclesia] (1139): vide Burgos.
BURGOS: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 731, 745,
842, 850, 989, 1031, 1085, 1308, 1309, 1310, 1360, 1405, 1406.
— alcalde del rey en: 738, 739, 740, 741, 742.
— cortes de: 850, 1308, 1309, 1310, 1339, 1406.
— diócesis de: 1349.
— iglesia de: 1139.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 1002, 1037,
1251, 1332.
— ordenamiento de: 802.
Burgus (828): vide Burgos.
Buual (806, 836, 863, 890, 891, 893, 907, 918, 952, 955, 971, 985, 997, 1007, 1042,
1231, 1331, 1356, 1432, 1496): vide Búbal.
Byduedo (1269): vide Biduedo.

Caal, A (730, 824, 893, 1244, 1284, 1286): vide Cal, A.


Caal, A: en fgª de San Pedro de Moreiras, aytº Toén: 1430.
CABANELAS: lugar en la fgª de San Paio de Albán, aytº de Coles: 893, 962.
Cabo: en fgª de Santa Comba de Gargantós, aytº de San Cibrao das Viñas: 1167.
Cabo de Vila: en Gustei, fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 941, 997.
CABREIROÁ, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Verín: 795.
Cabreiroaa (795): vide Cabreiroá, San Salvador.
CABRERA: comarca en la actual prov. de León: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742,
745, 758, 1002.
Caçaligo de Belle (1192): vide Cazaligo.
Cacauellos: en fgª de Santa María de Faramontaos, aytº de Nogueira de Ramuín: 1129.
Cacauelos: casal en el lugar de Fontefría, fgª de Santa María de Fontefría, aytº Amoeiro:
794.
CACHALDORA: en fgª de Santiago de Cerreda, aytº de Nogueira de Ramuín: 999.
Cachalvite: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 951, 959,
960, 1124, 1140, 1141, 1176.
CACHAMUÍÑA: lugar de la fgª de Santa María da Lamela, aytº Pereiro de Aguiar: 811,
1156.
CÁDIZ, ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
Cal, A: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 730, 795, 824, 893, 1244, 1284,
1286.
Calahora (726, 739, 842, 1251): vide Calahorra.
CALAHORRA: ciudad de la comunidad de La Rioja, sede del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 842, 1002, 1037,
1251.
Calatraua (724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251):
vide Calatrava.
CALATRAVA (LA NUEVA): castillo en el término municipal de Calzada de Calatrava,
prov. Ciudad Real, sede de la orden militar de su nombre.

1376
— maestre de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
— orden de: 1355.
Calbelle (945): vide Calvelle, San Miguel.
CALDAS, SANTIAGO DAS: fgª de la ciudad de Ourense, en el barrio de A Ponte: 858.
CALDELAS: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis auriense, en la actual prov. de
Ourense, en torno a la villa de Castro Caldelas: 813, 913, 1065, 1127, 1291,
1294, 1318.
— arcediano de: 1294, 1477, 1481, 1483, 1489, 1498, 1500.
Caldelis: en fgª de Santa Cristina de Vilariño, aytº de Pereiro de Aguiar: 866.
Caldellas (1065, 1294): vide Caldelas.
Caldellas: probablemente O Burgo de Caldelas, fgª de San Pedro do Burgo, aytº de
Castro Caldelas: 1258.
Calis (1251): vide Cádiz.
Caliz (739, 802): vide Cádiz.
Caluelle (945, 995, 999, 1081, 1124): vide Calvelle, San Miguel.
Caluelle (998, 1016, 1062, 1065, 1066, 1080, 1081, 1093, 1198, 1277): vide San
Miguel.
Caluos (722, 768, 778, 779, 836, 950, 1049, 1066): vide Calvos.
CALVELLE, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 822, 879, 897, 945, 993,
995, 998, 999, 1003, 1016, 1062, 1065, 1066, 1067, 1080, 1081, 1101, 1102,
1115, 1118, 1124, 1162, 1192, 1193, 1198, 1277.
CALVOS: lugar de la fgª de Santa Cruz da Rabeda, aytº San Cibrao das Viñas: 722, 768,
778, 779, 836, 950, 1049, 1066.
Camanço (1291): vide Camanzo, San Salvador.
CAMANZO, SAN SALVADOR: antiguo monasterio en la fgª del mismo nombre, aytº de
Vila de Cruces, prov. Pontevedra: 1291.
CAMBA, SAN XOÁN: antigua abadía seglar en la fgª del mismo nombre, aytº de Castro
Caldelas: 1291.
CAMBEO, SANTO ESTEVO: fgª del aytº de Coles: 1396.
CAMEROS: comarca en la comunidad de La Rioja: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741,
745, 1002, 1251.
Camora (740): vide Zamora.
CAMPO, O: lugar de la fgª de San Pedro da Mezquita, aytº A Merca: 1149, 1166.
CAMPO, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Nogueira de Ramuín: 958, 1105, 1182, 1277.
CAMPO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de O Irixo: 1291.
CAMPO REDONDO, SANTO ANDRÉ: fgª del aytº de Leiro: 1026, 1291, 1399.
Camyno: en fgª de San Pedro da Mezquita, aytº A Merca: 1167.
Canaual (1434): vide Canaval, San Pedro.
CANAVAL, SAN PEDRO: fgª del aytº Sober, provª Lugo.
— coto de: 1434.
Canba (1291): vide Camba, San Xoán.
Canbeo (1396): vide Cambeo, Santo Estevo.
Candeo: otero en fgª de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 791.
Candoo: en fgª de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1063.
CANEDO, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Ourense: 755, 926, 1235, 1389.
Canpellos / Canpelos: sine loc., en las proximidades de Ourense: 861, 863, 864, 865.
Canpo, O (1149, 1166): vide Campo, O.
Canpo, O: cortiña en Santa Ouxea: 1488.
Canpo, O: en fgª de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1166.
Canpomanso: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.

1377
Cantoria (854): vide Chantrádigo.
CARBALLEDA DE AVIA: lugar de la fgª de San Miguel de Carballeda, aytº de Carballeda
de Avia: 1069.
CARBALLEIRA, A: antiguo lugar en las proximidades de la ciudad de Ourense, hoy uno
de sus barrios: 730, 827, 1235, 1236, 1456.
CARBOEIRO, SAN LOURENZO: antiguo monasterio en la fgª de Santa María de Carboeiro,
aytº de Silleda, prov. Pontevedra: 1291.
Carion (1251): vide Carrión de los Condes.
Carpazás, As: monte en las proximidades de Ourense: 947.
CARRACEDO, SANTIAGO: fgª del aytº de A Peroxa: 792, 1036, 1197, 1284, 1285, 1286,
1291, 1316, 1333, 1394.
Carrasedo (792, 1284, 1333): vide Carracedo, Santiago.
Carrazedo (1291): vide Carracedo, Santiago.
Carreira: en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº
Ourense: 1259.
CARREIRA, A: lugar de la fgª de San Pedro de Garabás, aytº Maside: 1349.
Carreiracoua: en fgª de Santo André de Guillamil, aytº de Rairiz de Veiga: 780, 782.
Carresedo (1036): vide Carracedo, Santiago.
Carreyra (1349): vide Carreira, A.
Carril, O: en lugar de Nigueiroá, fgª de San Miguel do Campo, aytº de Nogueira de
Ramuín: 1129.
CARRIÓN DE LOS CONDES: localidad de la provincia de Palencia, cabeza del arcedianato
de su nombre, de la diócesis palentina.
— arcediano de: 1291, 1350.
— conde de: 1251.
Cartageina (1251): vide Cartagena.
CARTAGENA, localidad de la provincia de Murcia.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
Cartaiena (739, 741, 742, 802, 1037): vide Cartagena.
Carualeda (1069): vide Carballeda de Avia.
Carualleira (1235, 1236): vide Carballeira, A.
Carualleyra (730, 827, 1456): vide Carballeira, A.
Caruallo de Çima: molino en A Lonia, fgª A Asunción Tras do Hospital, aytº Ourense :
902, 904.
Caruallo, O: viñas en las proximidades de la ciudad de Ourense: 1435.
Carualo, O: molino en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de
Ourense, aytº Ourense: 1259.
Caruoeyro (1291): vide Carboeiro, San Lourenzo.
Casanoua: en fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1249.
Casar do Mato: en fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº. de Barbadás: 1487.
CASARDEITA, SANTIAGO: fgª del aytº de Celanova: 1082, 1133.
CASARES, OS: lugar de la fgª de Santa María de Amoeiro, aytº Amoeiro: 1465.
Casasoá: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº de San Cibrao das Viñas: 978,
980.
Casassoaa (978, 980): vide Casasoá.
Caschacoonba (1161, 1186): vide Casixova.
Caschagoua (1099): vide Casixova.
Caschamoynna (811, 1156): vide Cachamuíña.
Caschoseco (1281): vide Casuxeto.
Casdaldora (999): vide Cachaldora.

1378
Casdaluyte (1140, 1141, 1176): vide Cachalvite.
Casdaluyto (951, 960, 1124): vide Cachalvite.
CASDECID: lugar de la fgª de San Xosé da Carballeira, aytº de Nogueira de Ramuín:
1414.
Casdeçide (1414): vide Casdecid.
Casdemeende / Casdemeendo (1077, 1166): vide Casdemendo.
CASDEMENDO: lugar de la fgª de Santa Comba de Gargantós, aytº de San Cibrao das
Viñas: 1077, 1166, 1167.
CASDESANCHO: lugar de la fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 732, 1095.
Casdomeendo (1167): vide Casdemendo.
Casdondillas (1291): vide Casundila.
Cashaluyto (959): vide Cachalvite.
CASIXOVA: lugar en la fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1099, 1161, 1186.
Casqueofrez (1349): sine loc.
CASTADÓN: lugar de la fgª de San Salvador de Prexigueiró, aytº de Pereiro de Aguiar:
1090, 1178, 1186, 1259, 1456, 1473, 1474.
— coto de: 1114.
Castedom / Castedon (1090, 1186, 1259, 1456, 1473, 1474): vide Castadón.
Casteela (1129): vide Costela, A.
Castela (758, 1230, 1373, 1378, 1458, 1459): vide Castilla, reino de.
CASTELA: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis auriense, en la actual prov. de
Ourense, en torno al río Avia: 985, 997.
— arcedianato de: 1291, 1349.
— arcediano de: 836, 892, 971, 975, 1004, 1007, 1015, 1022, 1028, 1029, 1069, 1073,
1097, 1253, 1254, 1256, 1259, 1260, 1263, 1276, 1283, 1294, 1349, 1399, 1406,
1433, 1476, 1477.
Castella (723, 734, 759, 973, 1016, 1036, 1219, 1232, 1276, 1299, 1372, 1349, 1353,
1420): vide Castilla, reino de.
Castella (735, 761, 791, 792, 805, 836, 985, 971, 975, 997, 1004, 1007, 1015, 1069,
1073, 1253, 1254, 1256, 1259, 1276, 1283, 1294, 1399, 1349): vide Castela.
Castelo (957, 1164, 1170, 1184, 1366): vide Castelo Ramiro.
CASTELO RAMIRO: antiguo castillo que se levantaba en las proximidades de Ourense, en
el cerro de su nombre, fgª de San Bieito de Cabeza de Vaca, aytº Ourense: 957,
1001, 1038, 1040, 1044, 1061, 1164, 1170, 1184, 1186, 1236, 1342, 1352, 1353,
1357, 1358, 1359, 1360, 1363, 1365, 1366, 1474.
Castelo Ramyro (1352): vide Castelo Ramiro.
Castiadona (1178): vide Castadón.
Castiel Ramiro / Ramyro (1342, 1357, 1358, 1359): vide Castelo Ramiro.
Castiella (724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 762, 763, 790,
802, 803, 807, 828, 842, 850, 857, 934, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019,
1031, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1250, 1251, 1257, 1258, 1261, 1300,
1308, 1309, 1330, 1331, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346, 1357, 1358, 1359, 1360,
1406, 1416, 1417): vide Castilla.
CASTILLA, reino de: 723, 724, 725, 726, 731, 734, 735, 738, 739, 740, 741, 742, 743,
744, 745, 758, 759, 761, 762, 763, 790, 791, 792, 802, 803, 805, 807, 828, 842,
850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1016, 1019, 1020, 1031, 1036,
1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1219, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257, 1258,
1261, 1276, 1299, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1331, 1332, 1339, 1340,
1342, 1346, 1349, 1353, 1357, 1358, 1359, 1360, 1372, 1373, 1378, 1403, 1405,
1406, 1417, 1420, 1423, 1454, 1455, 1458, 1459, 1472, 1503.

1379
— adelantado mayor del reino de: 724, 725, 726, 738, 740, 741, 742, 745, 790, 802,
842, 1251.
— merino mayor en: 1037.
Castinaria (1276): vide Castiñeira
Castineira (1224, 1458, 1459): vide Castiñeira
CASTIÑEIRA: ¿San Lourenzo: fgª del aytº de Vilariño de Conxo?: 1224, 1276, 1458,
1459.
Castrelo (1291): vide Castrelo de Miño.
CASTRELO: lugar en la fgª de Santiago da Laxe, aytº de Paradela, prov. Lugo: 1125.
CASTRELO DE MIÑO, SANTA MARÍA: lugar y fgª del aytº de Castrelo de Miño.
— encomienda de: 1291.
CASTRO: lugar en la fgª de Santa Cristina de Paradela, aytº de Paradela, prov. Lugo:
1125.
CASTRO CALDELAS, SANTA MARÍA: antigua parroquia de la villa de Castro Caldelas,
hoy dedicada a San Sebastián: 1294.
Castro Uide (893): vide Castroverde.
Castro Uiride (823): vide Castroverde.
CASTROJERIZ: localidad de la provincia de Burgos: 1139, 1146.
Castrouerde (1354): vide Castroverde.
CASTROVERDE: lugar en la fgª de San Salvador de Noalla, aytº de San Cibrao das Viñas:
800, 808, 823, 893, 1235, 1354, 1438, 1499.
Castroxereç (1146): vide Castrojeriz.
Castroxiricem (1146): vide Castrojeriz.
CASUNDILA: lugar na fgª de San Xes da Peroxa, aytº de A Peroxa: 1291.
Caueaca: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 863.
Caueanças de Beyro (1402): vide Caveanca, A.
Cauo de Uila: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 985.
Cautio (806): vide Couto, O.
Cautum (809): vide Couto, O.
CAVEANCA, A: lugar de la fgª de Santa Baia de Beiro, aytº Ourense: 1402.
CAXUSETO: lugar de la fgª de San Xosé da Carballeira, aytº de Nogueira de Ramuín:
1281.
CAZALIGO: lugar en la fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1192.
CEA, SAN CRISTOVO: fgª del aytº de San Cristovo de Cea: 737.
Cebolinno (862): vide Ceboliño.
CEBOLIÑO: lugar en la fgª de O Bó Xesús de Ceboliño, aytº de Ourense: 819, 862, 996,
1101, 1102, 1259, 1473.
— coto de: 1082.
— préstamo de: 1150, 1151, 1153, 1156, 1158, 1160.
Celanoua (1291): vide San Salvador de Celanova.
CELANOVA, SAN SALVADOR: antiguo monasterio en la actual villa y aytº del mismo
nombre: 793, 795, 940, 1069, 1163, 1229, 1278, 1291.
— arcedianato de: 1291.
CELEIROS, SAN FIZ: fgª del aytº de Ponteares, prov. de Pontevedra: 801, 876.
Cellanoua (940): vide San Salvador de Celanova.
Cellenoue (1069) : vide San Salvador de Celanova.
CENLLE, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Cenlle: 798.
— renta de: 1008.
Cerdedo: sine loc.: 812.
Cerueira (1138): vide Cerveira.

1380
CERVEIRA: antiguo territorio y arcedianato de la diócesis de Tui, en el reino de Portugal:
801, 876, 1138.
Ceym (870): vide Zaín.
Chaguaçal, O: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 795.
Chantada (1291): vide Chantada, San Salvador.
CHANTADA: localidad de la prov. Lugo: 1072, 1318, 1319.
CHANTADA, SAN SALVADOR: antigo monasterio en la fgª de San Salvador de Asma, aytº
de Chantada, prov. Lugo: 1125, 1291.
CHANTRADIGO: o Chantría, antigua demarcación eclesiástica del obispado auriense:
854, 1291.
Chao: en fgª de Santo André de Guillamil, aytº de Rairiz de Veiga: 780.
CHAO DE CASTELA: antiguo territorio de la actual prov. de Ourense: 1294, 1323, 1349.
Chaue, A (1252, 1259): vide Chave, A.
Chave, A: en A Lonia de Abaixo, fgª de A Asunción Tras do Hospital, aytº Ourense:
1252, 1259, 1389.
Chousas: en Vilarchao, fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1062.
Christosende (913): vide Cristosende, San Salvador.
Cibdad (740): vide Ciudad Rodrigo.
Cibdade (741, 742): vide Ciudad Rodrigo.
Cibdat (739): vide Ciudad Rodrigo.
Cibdat Rodrigo (1003): vide Ciudad Rodrigo.
Cima de Vila: en Belesar, fgª de San Miguel de Melias, aytº Coles: 1442.
Cima de Vila: lugar en la fgª de San Pedro de Trasalba, aytº de Amoeiro: 1323.
CIUDAD RODRIGO: ciudad de la prov. de Salamanca, sede del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 802, 828, 1002, 1037, 1251.
— LA CARIDAD, monasterio premonstratense: 1332.
Ciudade (724, 738, 745): vide Ciudad Rodrigo.
Codario (732): vide Cudeiro.
Codeiro (1049, 1294, 1504): vide Cudeiro.
Codesedo (1291): vide Codosedo.
Codeyro (752, 916, 969, 1381): vide Cudeiro.
CODOSEDO: lugar en la fgª de Santa María de Codosedo, aytº de Sarreaus: 1291.
Coedo (843): vide Coedo, Santiago.
COEDO: lugar de la fgª de San Lourenzo da Pena., aytº de Cenlle: 1433.
COEDO, SANTIAGO: fgª del aytº de Allariz: 843.
Coendo (1433): vide Coedo.
Coenga, A: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.
Coiledo: sine loc.: 767.
COIMBRA: ciudad capital del distrito y sede del obispado de su nombre (Portugal): 1323.
Comial (1056): vide Cumial, O.
COMPOSTELA: lugar de la fgª de San Pedro da Mezquita, aytº de A Merca: 1149, 1166,
1167.
Compostellana/us: vide Santiago de Compostela.
Conchosos (1412): vide Conchousos, Os.
Conchouso: en fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 1504.
Conchouso: en fgª de San Xoán de Ourantes, aytº de Punxín: 982.
Conchousos, Os: en las proximidades de la ciudad de Ourense, hacia Seixalbo: 1235,
1412, 1435, 1438.
Condado: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
Conffurto: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 723.

1381
Conpostela (1166, 1167): vide Compostela.
Conpras, As: en fgª de San Miguel de Canedo, aytº Ourense: 1389.
CÓRDOBA: capital de la provincia y sede del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 745, 790, 802, 1002, 1037.
— reino de: 724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790,
802, 803, 807, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019, 1020,
1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257,
1258, 1261, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346,
1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
Cordoua (724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790,
802, 803, 807, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019, 1020,
1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257,
1258, 1261, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346,
1357, 1360, 1403, 1405, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503): vide Córdoba.
Corduba (1036, 1406): vide Córdoba.
CORIA: ciudad de la prov. de Cáceres, sede del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 745, 790, 802, 828, 842, 1002, 1037,
1251.
CORNADO: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis compostelana, en la actual
prov. de A Coruña.
— arcediano de: 815.
Corneda: en fgª de Santa María de Fontefría, aytº de Amoeiro: 123.
Cortiña das Quintaas: en fgª de San Pedro de Moreiras, aytº Toén: 1430.
Cortiña do Pazo: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas:
1044.
Cosmedin (1362): vide Roma, Santa María in Cosmedin.
Costa, A: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 723.
Costa, A: en fgª de San Salvador de Cristosende, aytº de A Teixeira: 749, 756.
Costeella (951, 1212): vide Costela, A.
COSTELA, A: lugar de la fgª de Santa María de Faramontaos, aytº de Nogueira de
Ramuín: 951, 1124, 1129, 1212.
Cotorinno (1116): vide Cotoriño.
COTORIÑO: lugar de la fgª de Santa Mariña do Monte, aytº de Ourense: 1116.
Coua, A: molinos en las proximidades de la ciudad de Ourense: 795, 1346.
Couasrruuias (1336): vide Covarrubias.
COUCIEIRO, SAN VICENTE: fgª del Paderne de Allariz: 1022.
Couso, O: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 953, 1486.
Couso, regueiro: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 1506.
Couteiro, O: lugar en la fgª de San Martiño de Vilarrubín, aytº de A Peroxa: 1043.
COUTO, O: antiguo lugar, hoy barrio de la ciudad de Ourense: 730, 786, 806, 809, 911,
1199, 1235, 1295, 1401, 1450.
— capilla de: 806, 1238, 1295.
COVARRUBIAS: localidad de la prov. de Burgos: 1336.
Coyna, A (1043, 1045, 1235, 1288): vide Cuña, A.
Coyna: en fgª de San Miguel de Melias, aytº Coles: 1442.
Coynbra (1323): vide Coimbra.
Coynna, A (1113, 1431): vide Cuña, A.
CRISTOSENDE, SAN SALVADOR: fgª del aytº de A Teixeira: 749, 756, 913.
Crus do Bispo: en fgª de San Pedro de Cudeiro, aytº de Ourense: 1381.
Cudario (940): vide Cudeiro, San Pedro.

1382
CUDEIRO: lugar de la fgª de San Pedro de Cudeiro, aytº Ourense: 732, 752, 916, 969,
1049, 1294, 1381, 1504.
CUDEIRO, SAN PEDRO: fgª del aytº de Ourense: 752, 940, 969, 1028, 1235, 1381.
CUENCA: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 1002, 1037, 1251.
Cueua, La (1346): vide Coua, A.
Cuina, A (793): vide Cuña, A.
Cullarelle de Fondo: en fgª Santa María de Mugares, aytº Toén: 1485.
Cullarelle: probablemente en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 730.
Cumeal (730, 766): vide Cumial, O.
CUMIAL, O: lugar de la fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº de Ourense: 730, 766, 920,
1056.
CUÑA, A: antiguo lugar, hoy integrado en la ciudad de Ourense como uno de sus
barrios: 793, 1026, 1027, 1043, 1045, 1113, 1235, 1288, 1293, 1389, 1431.
CUÑAS: lugar de la fgª de San Lourenzo da Pena, aytº de Cenlle: 1407, 1433.
Curraes (735, 1167, 1184): vide Currás.
Curraes de Çima: en fgº de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1166.
Curraes de Fondo: en fgº de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1184.
CURRÁS: lugar de la fgº de Santa Comba de Gargantós, aytº de San Cibrao das Viñas:
735, 1166, 1167, 1184.
Curugeira, A (1067): vide Curuxeiras, As.
Curugeyra, A (1022, 1388): vide Curuxeiras, As.
CURUXEIRAS, AS: lugar de la fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº de Ourense: 1022,
1067, 1388.
CUSANCA: antiguo territorio en el noroeste de la actual prov. de Ourense, en torno a la
fgª de su nombre, aytº de O Irixo: 1299.
Cuyna, A (1026, 1027, 1113, 1293, 1389): vide Cuña, A.
Cuynas (1407, 1433): vide Cuñas.

Çamora (724, 725, 726, 738, 739, 741, 742, 745, 763, 790, 1002, 1026, 1037, 1251,
1405, 1406): vide Zamora.
Çea (737): vide Cea, San Cristovo.
Çebolino / Çebolinno (819, 1082, 1101, 1102, 1150, 1151, 1153, 1158, 1160, 1259,
1473): vide Ceboliño.
Çebollinno (996): vide Ceboliño.
Çedobem: casal en A Caveanca, fgª de Santa Baia de Beiro, aytº Ourense: 1402.
Çedofeita: en fgª de San Pedro da Mezquita, aytº A Merca: 1149, 1166, 1167, 1224,
1280.
Çedoffeyta (1167): vide Çedofeita.
Çeenlle (1008): vide Cenlle, Santa María.
Çegerçal: sine loc.: 1125.
Çeim (797, 870, 1067, 1079): vide Zaín.
Çein (898): vide Zaín.
Çelanoua / Çellanoua (793, 795, 1163, 1229, 1278): vide Celanova, San Salvador.
Çerdedo, O: en fgª de San Martiño de Alongos, aytº Toén: 730.
Çerdedo: en fgª de Santo André de Guillamil, aytº de Rairiz de Veiga: 780.
Çerueira (876): vide Cerveira.
Çerueyra (801): vide Cerveira.

1383
Çeyn (1116, 1127): vide Zaín.
Çibdat (725, 726, 828): vide Ciudad Rodrigo.
Çibdat Rodrigo (1037, 1251): vide Ciudad Rodrigo.
Çiguença (1037): vide Sigüenza.
Çima de Vila: en Belesar, fgª de San Miguel de Melias, aytº Coles: 1442.
Çima de Vila: lugar en la fgª de San Pedro de Trasalba, aytº de Amoeiro: 1323.
Çipdat (802): vide Ciudad Rodrigo.

DEANADIGO: o Deanato, antigua demarcación eclesiástica del obispado auriense: 1291.


Deça (822, 1492, 1501, 1502): vide Deza.
DENIA: localidad de la provincia de Alicante.
— conde de: 1251.
Deua (1291): vide Aldea de Deva.
DEZA: antiguo arcedianato de la diócesis de Lugo y territorio en la actual prov. de
Pontevedra, en torno al río de su nombre: 822, 1317, 1492, 1501, 1502.
Doçon (1291): vide Vilanova de Dozón, San Pedro.
DONRAMIRO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Lalín, prov. Pontevedra: 1492.
DORNELAS: lugar en la fgª de Santiago de Toubes, aytº A Peroxa: 730.
DUIO, SAN VICENZO: fgª del aytº de Fisterra, prov. de A Coruña: 1068. — couto de: 731,
790, 1300, 1322, 1349.
Duyo (1068, 1322, 1349): vide Duio, San Vicenzo.

EIREXA, A: lugar de la fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén: 854.


Ellgarbe (857): vide Algarve.
ENFESTA, SAN VICENTE: fgª del aytº de Monterrei: 1149, 1166, 1167.
ERBEDEDO: lugar de la fgª de Santa María de Razamonde, aytº Cenlle: 814, 1179, 1379,
1398.
ERBEDEDO, SANTO ANDRÉ: fgª hoy desaparecida, en aytº Cenlle: 1179.
ERMIDE: lugar de la fgª de San Lourenzo de Siabal, aytº de Paderne de Allariz: 879,
1354, 1435.
Ermyde (1435): vide Ermide.
Eruededo (1379, 1398): vide Erbededo.
Eruedello (903, 1199): vide Ervedelo.
ERVEDELO: lugar en las proximidades de la ciudad de Ourense, fgª de San Xosé de Vista
Hermosa, aytº de Ourense: 903, 1199, 1450.
Escusalla: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas: 1044.
Espana (1326): vide España.
Espanas (738, 739, 741): vide España.
Espanha (1151, 1153, 1158): vide España.
Espanna (739, 1158, 1278, 1301, 1336, 1465): vide España.
Espannas (724, 725, 726, 740, 742, 790, 1002, 1037, 1251): vide España.
ESPAÑA: 739, 1151, 1153, 1158, 1278, 1301, 1329, 1336, 1465.
— primado de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 790, 1002, 1037, 1251.
Espinedo (999): vide Espiñedo.
Espinoso / Espinnoso (783, 785, 1012): vide Espiñoso, San Miguel.
ESPIÑEDO: lugar de la fgª de San Miguel de Melias, aytº de Coles: 999.

1384
ESPIÑEIROS, SAN BREIXO: fgª del aytº de Allariz: 892.
ESPIÑOSO, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Cartelle: 783, 785, 1012.
Estanco: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas: 1044.
Estremaduras: 802, 842.
Eyrauedra: en Seixalbo, fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.
Eyro: en Seixalbo, fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.

Fagaa, A: en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº


Ourense: 1259.
FARAMONTAOS: lugar de la fgª de San Xes de Faramontaos, aytº de A Merca: 1318.
FARAMONTAOS, SAN XES: fgª del aytº de A Merca: 1272, 1273, 1274.
FARAMONTAOS, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Nogueira de Ramuín: 1124, 1129, 1277.
Farigeen (1125): vide Farixa, A.
FARIXA, A (Farigia): lugar de la fgª de San Cibrao das Viñas, aytº de San Cibrao das
Viñas: 1125.
Faro: sine loc.: 896, 988.
Feaa (1291): vide Fiães, Santa María.
Felgeyredo: en fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 1496.
Feramontaaos / Feramontaos (1124, 1129, 1277): vide Faramontaos, Santa María.
Feramontaos (1318): vide Faramontaos.
Feramontaos (1273): vide Faramontaos, San Xes.
Ferreiros: en fgª de San Pedro da Mezquita, aytº de A Merca: 1318.
Ferreyroos: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1016.
FEZ: localidad capital del la región de Fez-Bulmán (Marruecos): 1047.
FIÃES, SANTA MARÍA: antiguo monasterio en la fgª del mismo nombre, aytº de Melgaço,
distrito de Viana do Castelo (Portugal): 1291.
Figeiredo: arroyo en Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº
Ourense: 1156.
Figeyredo (1502): vide Figueiredo.
Figeyroaa (1192): vide Figueiroá, San Xiao.
Figueiredo: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
FIGUEIREDO: lugar de la fgª de San Pedro de Figueiredo, aytº de Paderne de Allariz:
734.
FIGUEIREDO: lugar en la fgª de San Salvador de Pazos de Arenteiro, aytº de Boborás:
1502.
FIGUEIROÁ, SAN XIAO: fgª del aytº de Paderne de Allariz: 1192.
Figueyredo (734): vide Figueiredo.
Figueyredo: en fgª de Santa María de Freás, aytº de Punxín: 814.
Figueyredo: en fgª de Santa María de Toén, aytº de Toén: 757.
Fiinsterra (1068, 1322): vide Fisterra.
Finesterra (731): vide Fisterra.
Finibus Terre (1349): vide Fisterra.
Finisterra (731, 1069): vide Fisterra.
Finsterra (1350): vide Fisterra.
FISTERRA: localidad del aytº de su nombre, prov. de A Coruña: 731, 790, 1068, 1069,
1300, 1322, 1349, 1350.
FISTERRA, SANTA MARÍA: fgª de la villa de su nombre, prov. de A Coruña: 1068.
Foluorados / Foluerados: en fgª de San Pedro da Mezquita, aytº A Merca: 1168, 1280.

1385
Fondo de Vila: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 1506.
Fontaao: sine loc.: 1125.
Fonte Caada: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº de Ourense: 1001.
Fonte [do Monte]: en las proximidades de Ourense, en Montealegre: 947, 861.
Fonte de Monteselo, A: en fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1161.
Fonte do Mato: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 951.
Fonte do Monte: en fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 1375, 1496.
Fonte do Monte: en las proximidades de la ciudad de Ourense, en Montealegre: 947,
861, 1090.
Fonteelas: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1016.
Fonteella: en fgª de San Pedro da Mezquita, aytº A Merca: 1149.
Fonteello: sine loc.: 898.
Fonteelo (958): vide Fontelo.
FONTEFRÍA: lugar de la fgª del mismo nombre (Santa María), aytº de Amoeiro: 794,
1269.
FONTEFRÍA, SANTA MARIÑA: fgª del aytº de Amoeiro: 123.
FONTELO: lugar de la fgª de San Miguel de Canedo, aytº de Ourense: 958.
Forcada, A: en fgª de Santo Estevo de Ribas de Sil, aytº Nogueira de Ramuín: 909.
Forcadura, A: en las proximidades de la ciudad de Ourense, junto a Castelo Ramiro:
924, 1061, 1089, 1104.
Forno Telleiro: lugar hoy desaparecido, integrado en la ciudad de Ourense, en el barrio
de As Lagoas: 1181, 1494.
Forno Telleyro (1181): vide Forno Telleiro.
Foro de Pontón: molino en la fgª de San Cibrao de Paderne, aytº de Paderne de Allariz:
1126.
Frade, cortiña do: en fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 1375.
FREÁS, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Punxín: 814, 1277.
Freegundia: en fgª de San Salvador de Solbeira, aytº de Paderne de Allariz: 764.
FREIXO, SANTA CRISTINA: fgª del aytº de Celanova: 777, 862.
FREIXOSO DE PENELA: lugar de la fgª de Santiago de Penela, aytº de Cartelle: 777.
Freyxeoso (777): vide Freixoso de Penela.
Fromesta (1292, 1327): vide Frómista.
FRÓMISTA: localidad de la prov. de Palencia: 1292, 1327.
FRONTERA, adelantado mayor en la: 802, 1002, 1019, 1020, 1037, 1251.
Fronteyra: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 723.
Froyaas (1277): vide Freás, Santa María.
Froyaes (814): vide Freás, Santa María.
Furcadura, A (924): vide Forcadura, A.

Galiana: en fgª de San Salvador de Cristosende, aytº de A Teixeira: 749, 756.


GALICIA, reino de: 724, 725, 726, 728, 729, 731, 734, 736, 738, 739, 740, 741, 742, 743,
744, 745, 758, 763, 790, 802, 803, 804, 805, 807, 842, 850, 857, 921, 934, 973,
989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019, 1020, 1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137,
1142, 1196, 1205, 1214, 1215, 1217, 1218, 1219, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257,
1258, 1261, 1268, 1277, 1299, 1300, 1308, 1309, 1310, 1317, 1325, 1330, 1332,
1339, 1340, 1342, 1346, 1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454,
1503.

1386
— adelantado mayor en: 758, 761, 763, 790, 792, 802, 805, 842, 857, 973, 975, 1014,
1205, 1214, 1294, 1300, 1311, 1325, 1339, 1342, 1357, 1358, 1360, 1369, 1419,
1502.
— adelantamiento de: 1296.
— hermandades del reino de: 1219, 1220.
— merino mayor en: 804, 842, 857, 1005, 1196, 1218, 1219, 1220, 1230.
Galisa (758, 804, 1214, 1277, 1294, 1296, 1299, 1317): vide Galicia.
Galisia (934, 989, 1020, 1196, 1142, 1205, 1214, 1217, 1232, 1257, 1268, 1310, 1325,
1403, 1405, 1406, 1419): vide Galicia.
Galiza (761, 1215): vide Galicia.
Galizia (7726, 39, 758, 1031, 1300, 1311): vide Galicia.
Gallecia (728, 729, 736, 921): vide Galicia.
Gallisa / Gallisia (745, 763, 792, 805, 807, 850, 973, 1005, 1015, 1036, 1047, 1085,
1219, 1220, 1230, 1250, 1258, 1308, 1332, 1339, 1346, 1417): vide Galicia.
Galliza (724, 734, 1219, 1220): vide Galicia.
Gallizia (725, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 790, 802, 803, 842, 857, 1002,
1014, 1019, 1037, 1137, 1218, 1251, 1300, 1309, 1330, 1340, 1342, 1357, 1360,
1369, 1416, 1423, 1454, 1503): vide Galicia.
GÁNDARA LONGA: lugar de la fgª de San Vicente de Reádegos, aytº de Vilamarín: 893.
GARABÁS, SAN PEDRO: fgª del aytº de Maside: 1349.
GARABATOS, OS: lugar de la fgª de San Martiño de Cornoces, aytº Amoeiro: 1465.
Garauaes (1349): vide Garabás, San Pedro.
Garauatos (1465): vide Garabatos, Os.
Gato: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.
Gaton: en fgª de San Salvador de Pazos de Arenteiro, aytº de Boborás: 1317.
Gauea, A: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 723.
Geestosa (810, 854): vide Xestosa.
Gihen (1036): vide Jaén.
Giizo: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 730, 1452, 1453.
Gillamir (782): vide Guillamil.
Gillemir (781): vide Guillamil.
Gisante (1125): vide Guisande.
Godin: sine loc.: 767.
GOIÁS, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Lalín, prov. Pontevedra: 1492.
Golffa, A: en fgª de San Pedro de Cudeiro, aytº de Ourense: 969.
Golpellaes (1277): vide Golpellás, Santa Baia.
GOLPELLÁS, SANTA BAIA: fgª del aytº de Paderne de Allariz: 1277.
Gomaris (1259, 1422): vide Gomariz.
Gomaris (1291): vide Gomariz.
Gomarit (1051, 1052): vide Gomariz.
Gomariz: en las proximidades de la ciudad de Ourense, al otro lado del río Barbaña:
1051, 1052, 1236, 1259, 1422.
GOMARIZ: lugar en la fgª de Santa Mariña de Gomariz, aytº de Leiro: 1291.
Gondiaas (1287): vide Gundiás.
Gondiaes (1207, 1287): vide Gundiás.
Gondor: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
GONDULFES, SANTA CRUZ: fgª del aytº de Castrelo do Val: 795.
Gondulffez (795): vide Gondulfes, Santa Cruz.
Goneda: sine loc.: 1125.
Gostei / Gostey (868, 893, 962, 985, 997, 123, 1486, 1506): vide Gustei, Santiago.

1387
Gostey (937, 941, 953, 1323): vide Gustei.
Graadeira / Graadeyra (1061, 1100, 1143, 1145, 1223): vide Gradeira, A.
Graandeyra (1223): vide Gradeira, A.
GRADEIRA, A: lugar de la fgª de Santa María de Toén, aytº de Toén: 1061, 1100, 1143,
1145, 1223.
Gradil: molino en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense,
aytº Ourense: 1259.
GRAÍCES, SAN VICENTE: fgª del aytº de A Peroxa: 1271.
Gramedo: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.
GRANADA, reino de: 790, 802, 1208.
Grania, A (866): vide Granxa, A.
Granja, A (1434): vide Granxa, A.
GRANXA, A: lugar de la fgª de San Xosé de Vista Fermosa, aytº de Ourense: 1434.
GRANXA, A: lugar de la fgª de Santa Cristina de Vilariño, aytº de Pereiro de Aguiar:
866.
Greises (1271): vide Graíces, San Vicente.
GROBA, A: lugar de la fgª de San Pedro de Sanín, aytº de Ribadavia: 1291.
Grou (833): Cualquiera de las parroquias con este nombre –San Mamede, San Martiño
o Santa Cruz–, en los aytº de Lobeira y Lobios.
Grou (940, 1278, 1291): vide Grou, San Martiño.
GROU, SAN MAMEDE: fgª del aytº de Lobeira: 1061.
GROU, SAN MARTIÑO: antiguo priorato de canónigos regulares de san Agustín en la fgª
de su nombre, aytº de Lobeira y Lobios: 940, 1278, 1291.
Groua, A (1291): vide Groba, A.
GUADALUPE, SANTA MARÍA: monasterio en la localidad de su nombre, prov. Cáceres:
1357, 1358, 1386.
GUILLAMIL: lugar de la fgª del mismo nombre (Santo André), aytº Rairiz de Veiga: 780,
781, 782.
GUILLAMIL, SANTO ANDRÉ: fgª del aytº de Rairiz de Veiga: 1069, 1070.
Guillamir (780): vide Guillamil.
Guillamir (1069, 1070): vide Guillamil, Santo André.
GUIMARÃES: localidad del departamento de Braga (Portugal): 896, 1004.
GUISANDE: lugar en la fgª de San Xoán de Friolde, aytº de O Páramo, prov. Lugo: 1125.
GUNDIÁS: lugar de la fgª de San Miguel do Campo, aytº de Nogueira de Ramuín: 1207,
1287.
Gurgullo: en fgª San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1022.
Gurgullon: en fgª de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 791.
GUSTEI: lugar de la fgª de Santiago de Gustei, aytº de Coles: 937, 941, 953, 962, 985,
997, 1126, 1323.
GUSTEI, SANTIAGO: fgª del aytº de Coles: 766, 868, 893, 941, 953, 1328.
— coto de: 1486, 1506.
— renta de: 123.
Gustey (1126): vide Gustei.

HARO: localidad de la comunidad La Rioja: 850, 1037, 1251.


— cortes de: 850.
Herdas: en fgª de San Pedro de Moreiras, aytº Toén: 1430.
Herdeiros, Os: camiño en O Couto, hoy barrio de la ciudad de Ourense: 1450.

1388
Hermide (1354): vide Emide.
Heruededo (814, 1179): vide Erbededo.
Heruedelo (1450): vide Ervedelo.
Huepte (1251): vide Ribagorza.
HUETE: localidad de la provincia de Cuenca: 1251.

Iahen (726, 802, 1015, 1020, 1037, 1230, 1257, 1308, 1310, 1342, 1346, 1357, 1360,
1416, 1417): vide Jaén.
Igleia, casal da: en fgª de San Salvador de Noalla, aytº San Cibrao das Viñas: 1048,
1049.
IRIA FLAVIA: localidad de la actual provincia de A Coruña, aytº Padrón: 896.
Ispalensis [ecclesia]: vide Sevilla.

JAÉN: capital de la provincia y sede del obispado de su nombre.


— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 802, 1002, 1037, 1251.
— reino de: 724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790,
802, 803, 807, 842, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019,
1020, 1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251,
1257, 1258, 1261, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342,
1346, 1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
Jahem / Jahen (724, 725, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790,
802, 803, 807, 842, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1019, 1031,
1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1232, 1250, 1251, 1258, 1261, 1300,
1309, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1403, 1405, 1406, 1423, 1454, 1503): vide
Jaén.
Jouim (1349): vide Xubín.
Jouim / Jouin (1379, 1398): vide Xubín.
Juncaria de Limia (940): vide Xunqueira de Ambía, Santa María.
Junqeira de Espadanedo (1291): vide Xunqueira de Espadanedo, Santa María.
Junqueira d’Anbia (767, 1291): vide Xunqueira de Ambía, Santa María.
Junqueira d’Espadanedo (1277): vide Xunqueira de Espadanedo, Santa María.
Junquera d’Ambia (1278): vide Xunqueira de Ambía, Santa María.
Junquera d’Espadanedo (1278): vide Xunqueira de Espadanedo, Santa María.
Junqueyra (780): vide Xunqueira de Ambía, Santa María.
Junqueyra de Espadanedo (1291): vide Xunqueira de Espadanedo, Santa María.
Juuande (1277): vide Xubande.
Juuencos (1294, 1257): vide Xuvencos, Santa María.
Juuin (1325): vide Xubín.
Juuym (1368): vide Xubín.
Juvym (1258): vide Xubín.

La Caridat (1332): vide Ciudad Rodrigo, monasterio de La Caridad.


Laça (815): vide Laza.
Lagar da Capela: en Zaín, fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1079.

1389
Lagar do Bispo, O: en Porteiro de Abaixo, la fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº de
Ourense: 792.
LAGARELLOS: lugar de la fgª de Santa María de Razamonde, aytº Cenlle: 1379.
Lagarinnos (1269): vide Lagariños.
Lagarinos (1171, 1346): vide Lagariños.
LAGARIÑOS: lugar de la fgª de Santo Eusebio da Peroxa, aytº de Coles: 1171, 1269,
1346.
Lagea, A (1125): vide Laxe, A.
Lagea, A: en Gustei, fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 941.
Lagea, A: molino en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de
Ourense, aytº Ourense: 1082, 1259, 1389.
Lageas, As: 899.
Lagees (1502): vide Laxas.
Lageeyro: sine loc.: 1488.
Lages (1502): vide Laxas.
Lago (1277): vide Lago, San Martiño.
LAGO, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Maside: 1277.
Lagoas, As: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 998.
LAGOCIOS: lugar de la fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 811,
855, 909, 951, 1124, 1140, 1277.
Lagocos (1140): vide Lagocios.
Lagoços (811, 855, 909, 951, 1124, 1277): vide Lagocios.
Lagozos (855): vide Lagocios.
LAIAS, SANTA BAIA: fgª del aytº de Cenlle: 1011.
LALÓN: lugar en la fgª de Santa Mariña de Gomariz, aytº de Leiro: 1291.
Lama: en fgª de San Paio de Albán, aytº Coles: 1349.
Lama, A: en Santa Locaia, fgª de Santa María de Mesón de Calvos, aytº Taboadela:
1022.
Lama de Belle: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
Lama do Frade: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.
LAMAGRANDE: lugar de la fgª de Santa María de Melias, aytº de Pereiro de Aguiar:
1105, 1180, 1277, 1281, 1287.
LAMAMÁ, SAN CIBRAO: fgª del aytº de Baños de Molgas: 764.
Lamas: en fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1080.
LAMELA, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 1294.
— préstamo de: 1151, 1156, 1158, 1160.
Lamelas, As: tal vez el actual As Lamas, fgª de San Bernabeu da Valenzá, aytº
Barbadás: 978.
LANCASTER: (Inglaterra): ciudad cabeza del condado de su nombre (Reino Unido).
— duque de: 1406.
Lancastre (1406): vide Lancaster.
LARA: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis burgalesa, en la actual provincia de
Burgos.
— señorío de: 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346, 1357, 1360.
Laroa / Laroaa (1116, 1161): vide Laroá, Santa María.
LAROÁ, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Xinzo de Limia: 1116, 1161.
LAS, SAN CIBRAO: fgª del aytº de San Amaro: 1399.
Lauaconos: arroyo en la fgª de San Lourenzo da Pena, aytº de Cenlle: 1407.
LAXAS: lugar de la fgª de su nombre (San Xoán), aytº de Boborás: 1291, 1502.
LAXE, A: lugar en la fgª de Santiago da Laxe, aytº de Paradela, prov. Lugo: 1125.

1390
Layas (1011): vide Laias, Santa Baia.
Layas (1291): vide Laxas.
LAZA: lugar de la fgª (San Xoán) y aytº de su nombre: 815.
LEBORÍN: lugar de la fgª de San Xoán de Laxas, aytº de Boborás: 1294.
LEDESMA: localidad de la prov. de Salamanca: 1037, 1251.
— conde de: 1251.
Legione (735): vide León.
Legionis [regnum]: vide León.
LEMOS: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis lucense, en la actual prov. de
Lugo, en torno a la villa de Monforte de Lemos: 872, 1069, 1141, 1388.
— conde de: 1299.
Leom (744, 792, 934, 973, 1196, 1257, 1258, 1261, 1268, 1310): vide León.
LEÓN: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 1142.
— adelantado mayor en tierra de: 724, 725, 726.
— adelantado mayor en León y Asturias: 745, 790, 1218, 1220, 1251.
— merino mayor en León: 1002.
— merino mayor en León y Asturias: 724, 1037.
— merino mayor en tierra de: 738, 740, 741, 742, 842.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
— reino de: 723, 724, 725, 726, 728, 731, 734, 735, 736, 738, 739, 740, 741, 742, 743,
744, 745, 758, 759, 761, 762, 763, 790, 791, 792, 802, 803, 805, 807, 828, 850,
857, 895, 921, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1016, 1019, 1020, 1031,
1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1219, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257,
1258, 1261, 1268, 1276, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340,
1342, 1346, 1349, 1357, 1358, 1360, 1368, 1369, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417,
1423, 1454, 1458, 1503.
LERMA: localidad de la provincia de Burgos: 1019, 1020.
Limea (1209): vide Limia.
LIMIA: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis auriense, en la actual prov. de
Ourense, cuyo centro rector era la villa de Allariz: 724, 725, 726, 734, 738, 739,
740, 741, 753, 755, 759, 762, 780, 781, 782, 792, 795, 866, 1012, 1161, 1387,
1405.
— arcediano de: 747, 752, 757, 836, 891, 907, 913, 918, 924, 925, 971, 1007, 1069,
1071, 1073, 1139, 1203, 1209, 1217, 1245, 1253.
— arcedianato de: 1291.
— encomienda de: 1291.
Limya (734, 753, 907, 913): vide Limia.
Limya (752, 918, 971, 1007): vide Limia.
Linar d’Antonio, renta de: 1381.
LISBOA: ciudad capital del distrito y sede del obispado de su nombre, capital de
Portugal: 747, 1278, 1291, 1294.
Lleon (1019, 1454): vide León.
LLERENA: localidad de la prov. de Badajoz: 1208.
Lobaas (1278, 1291): vide Lobás, San Pedro.
Lobaes (1158): vide Lobás, San Vicente.
LOBÁS, SAN PEDRO: antiguo monasterio femenino en la fgª de Santa Uxía de Lobás, aytº
de O Carballiño: 1278, 1291.
LOBÁS, SAN VICENTE: fgª del aytº de Calvos de Randín: 1158.
Loiro de Abaixo: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº de San Cibrao das Viñas:
730, 840.

1391
LOIRO: lugar de la fgª de San Martiño de Loiro, aytº Barbadás: 730.
LOIRO, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Barbadás: 1282.
Longa Villa (1251): vide Longueville-sur-Scie.
LONGUEVILLE-SUR-SCIE: localidad del departamento de Seine-Maritime (Francia).
— duque de: 1251.
LONIA, A: lugar de la fgª de A Asunción Tras do Hospital, aytº Ourense: 902, 1252,
1259, 1343, 1389.
— juzgado de: 1389.
— molino do Carballo de Cima: 902, 904.
— puente de, sobre el río Loña: 1010, 1162, 1494.
LOÑA DO MONTE, SAN SALVADOR: fgª de los aytº de Nogueira de Ramuín y Esgos:
1277.
Loona (1010): vide Lonia.
Loona (902, 1252, 1259, 1389, 1343): vide Lonia, A.
Loonna de Monte (1277): vide Loña do Monte, San Salvador.
Loonna, ponte da (1162, 1494): vide Lonia, ponte da.
Lorenna (1037): vide Noreña.
Losim: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 953.
LOUREDO: monte entre los términos municipales de Barbadás y Toén, sobre el río Miño:
1487.
— coto de: 735.
— tierra de: 1173.
LOUREDO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Maside: 1004, 1007.
Loureiro: casal en la fgª de Santa María de Freás, aytº de Punxín: 814.
Loureyro: casal en el lugar de Fontefría, fgª de Santa María de Fontefría, aytº Amoeiro:
794.
Lousada (1344): vide Lousada, Santiago.
LOUSADA, SANTIAGO: antigua abadía seglar en la fgª de su nombre, aytº de Carballedo,
prov. Lugo: 1201.
— claustro de: 1201.
— coto de: 1344.
Loyro (730): vide Loiro.
Loyro (840): vide Loiro de Abaixo.
Loyro de Iusao (730, 840): vide Loiro de Abaixo.
Lucensis [ecclesia]: vide Lugo.
Luci (1372): vide Luçon.
LUÇON: localidad del departamento de Vendée (Francia), sede del obispado de su
nombre: 1372.
LUGO: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 910.
— iglesia de: 1418, 1431.
— obispo electo de: 877, 888.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 842, 1002,
1037, 1251.
— convento de la ciudad:
 San Francisco: 906.
Luguo (740): vide Lugo.
Luou (1208): vide Luou, Santa María.
LUOU, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Teo, prov. A Coruña, de la que fue titular uno de
los dos jueces dignidades del cabildo compostelano: 1208.

1392
Maçaayra: en fgª de San Salvador de Cristosende, aytº de A Teixeira: 913.
Maçaayra, A: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1050,
1141.
Maçeedo (880): vide Macendo, Santa María.
MACENDO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Castrelo de Miño: 880.
MADRID: capital de la provincia de su nombre: 1037, 1416, 1417.
— cortes de: 1031, 1417.
Madrit (1031, 1037, 1416, 1417): vide Madrid.
MAESTRESCOLADO: antigua demarcación eclesiástica del obispado auriense: 1291.
MAGALLÓN: localidad de la provincia de Zaragoza: 1251.
Magalon (1251): vide Magallón.
MANÍN, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Lobios: 925.
MARCHENA: localidad de la provincia de Sevilla: 1251.
Marinnamanssa (936, 1412): vide Mariñamansa.
MARIÑAMANSA: antiguo lugar en las proximidades de la ciudad de Ourense, hoy barrio
integrado en ella: 1412.
— molinos de: 936.
Marnel: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 998.
Marocos (1208): vide Marrozos, Santa María.
MAROÑAS, SANTA MARIÑA: fgª del aytº de Mazaricos, prov. de A Coruña: 790.
MARROZOS, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Santiago de Compostela, prov. A Coruña:
1208.
MARRUBIO, SANTO ANDRÉ: fgª del aytº de Montederramo: 813.
MARRUECOS, reino de: 1047.
— obispo in partibus de: 738, 740, 741, 742, 745.
Marruuyo (813): vide Marrubio, Santo André.
MASIDE, SAN TOMÉ: fgª del aytº de Maside: 1007.
MAYORGA: localidad de la actual provincia de Valladolid.
— arcediano de: 1187, 1275.
MEABA: lugar en la fgª de Santa María de Mugares, aytº de Toén: 1378.
Medellas: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 951, 1041.
Medina (1251): vide Ribagorza.
MEDINA DEL CAMPO: localidad de la prov. de Valladolid: 738, 739, 740, 742, 743, 758,
1175, 1189, 1300, 1325, 1403.
— cortes de: 738, 739, 740, 741, 742.
MEDINACELI: localidad de la provincia de Soria: 1251.
MEDOS: lugar en la fgª de Santa Mariña de Medos, aytº de San Xoán de Río: 1318,
1319.
Medyna del Canpo (1325): vide Medina del Campo.
Meede (1088): vide Mende.
Meeles (1009): vide Melias, Santa María.
Meende (1010, 1064, 1082, 1136, 1150, 1151, 1153, 1158, 1252, 1256, 1346, 1389):
vide Mende.
MEIRE, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Allariz: 1387.
Melees (1033, 1180, 1281): vide Melias, Santa María.
Melees (1441): vide Melias, San Miguel.
Melees (900, 1326, 1394): Santa María o San Miguel de Melias.
MELIAS, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Coles: 1124, 1171, 1249, 1349, 1441.

1393
MELIAS, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 856, 897, 1009, 1033, 1105,
1180, 1223, 1277, 1281.
MELIDE: localidad de la prov. de A Coruña: 1349, 1489.
Mellees (856, 1223): vide Melias, Santa María.
Mellide (1349): vide Melide.
Melon (1291): vide Melón, Santa María.
MELÓN, SANTA MARÍA: antiguo monasterio en la fgª de su nombre, aytº de Melón:
1291.
MENDE: lugar de la fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº Ourense:
1010, 1064, 1082, 1088, 1136, 1150, 1151, 1153, 1154, 1156, 1158, 1252, 1256,
1346, 1389.
Mendonedo (1097): vide Mondoñedo.
Mendonedo (725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790): vide Mondoñedo.
Mendonnedo (1035): vide Mondoñedo.
Mendonnedo (724, 802, 1002, 1037): vide Mondoñedo.
Mendoo, O: en fgª de Santa María de Sobrado do Bispo, aytº Barbadás: 1461.
Meogo de Uilla (730): vide Miegodevila.
MERCA, A: lugar de la fgª de Santa María da Merca, aytº de A Merca: 912.
MERÍ, SANTO ANDRÉ: fgª hoy desaparecida, integrada en la de San Salvador de Armariz,
aytº de Xunqueira de Ambía: 1277.
MESEGO: lugar de la fgª de Santa María de Mesego, aytº de O Carballiño: 1291.
Mesquita (1147): vide Mezquita, San Pedro da.
Mesqyta (1149, 1167): vide Mezquita, San Pedro da.
MESTRESCOLÁDIGO: distrito eclesiástico anexo a la dignidad de la maestrescolía que
abarcaba la tierra de Orcellón: 1294, 1349.
Meyre (1387): vide Meire, Santa María.
MEZONZO, SANTA MARÍA: antiguo monasterio en la fgª del mismo nombre, aytº de
Vilasantar, prov. de A Coruña: 1291.
MEZQUITA, SAN PEDRO DA: fgª del aytº de A Merca: 1147, 1149, 1166, 1167, 1168,
1224, 1280, 1318.
— coto de: 1166.
MEZQUITA, SAN VITOIRO DA: fgª del aytº de Allariz: 1204.
Miaua (1378): vide Meaba.
Midina del Campo (758, 1403): vide Medina del Campo.
MIEGODEVILA: lugar en la fgª de San Miguel de Melias, aytº Coles: 730.
Millmanda (1235, 1360): vide Milmanda.
MILMANDA, SANTA EUFEMIA: fgª del aytº de Celanova: 863, 864, 865.
MILMANDA: antigua villa, actualmente lugar de Vila, en la fgª de Santa María do
Alcázar de Milmanda, aytº de Celanova: 1071, 1099, 1235, 1360.
Milyde (1489): vide Melide.
Mindonedo (1034): vide Mondoñedo.
Mineus (877, 878, 1004, 1363): vide Miño, río.
Minno (747, 893, 1263, 1269, 1346, 1430): vide Miño, río.
Minno, ponte do (1087, 1396): vide Ponte Vella.
Minor (1306): vide Miñor.
MIÑO, río: 747, 847, 877, 878, 891, 893, 1004, 1007, 1223, 1263, 1269, 1346, 1363,
1430.
MIÑOR: antiguo arcedianato y territorio de la diócesis tudense en la actual prov. de
Pontevedra.
— arcediano de: 1306.

1394
Miraflor, castillo de (1360): vide Castelo Ramiro.
MIRANDA: ¿lugar en la fgª de San Mamede de Forcas, aytº de Parada de Sil?: 723, 811,
855.
Moaas (952): vide Moás.
MOÁS: lugar de la fgª de Salvador de Mourisco, aytº Paderne de Allariz: 952.
Molina (724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 758, 763, 790, 802, 803,
807, 828, 842, 850, 857, 934, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1031, 1036, 1037,
1085, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257, 1300, 1308, 1310, 1330, 1332,
1339, 1340, 1342, 1346, 1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423): vide
Molina de Aragón.
MOLINA DE ARAGÓN: localidad de la prov. de Guadalajara: 1301.
— duque de: 1251.
— señorío de: 724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763,
790, 802, 803, 807, 828, 842, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015,
1019, 1020, 1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1250, 1251,
1257, 1258, 1261, 1300, 1308, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346,
1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
Mollina (973, 1019, 1047, 1137, 1232, 1258, 1261, 1454): vide Molina de Aragón.
Mollón, O: viña en las proximidades de Ourense: 754, 983, 1432.
Molon: en las proximidades de Ourense: 762.
Molyna (1020, 1325, 1503): vide Molina de Aragón.
Mondin (893), tenía una torre o fortaleza
Mondonedo (1116): vide Mondoñedo.
Mondonedo (1251): vide Mondoñedo.
MONDOÑEDO: ciudad de la provincia de Lugo, sede del obispado de su nombre: 1018,
1034, 1035, 1097, 1094, 1116.
— iglesia de: 1022, 1117, 1270.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
Mondunedo (1094, 1117): vide Mondoñedo.
MONEIXAS, SANTO ADRAO: fgª del aytº de Lalín, prov. Pontevedra: 1492.
Monfforte (1193, 1203): vide Monforte de Lemos.
MONFORTE DE LEMOS: localidad de la prov. de Lugo: 1193, 1203, 1435.
Montalegre (1359): vide Montealegre.
MONTAOS: antiguo arciprestazgo y territorio de la diócesis compostelana, en la actual
prov. de A Coruña: 868.
Monte de Ramo (728): vide Montederramo, Santa María.
Monte, leira do: sine loc. ¿en fgª de San Lourenzo da Pena, aytº de Cenlle: 1433.
Monte, O: en las proximidades de Ourense: 861.
MONTE, SANTA MARIÑA DO: fgª del aytº de Ourense: 754, 755, 784, 841, 996, 1083,
1116, 1392.
— préstamo de: 1173.
MONTEALEGRE: monte a cuyas faldas se levanta la ciudad de Ourense: 947, 1235, 1353,
1354, 1359.
Montecelo: en fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1161, 1249.
Montederramo (722, 730, 795, 958, 1278, 1283, 1291): vide Montederramo, Santa
María.
MONTEDERRAMO, SANTA MARÍA: antiguo monasterio en la fgª del mismo nombre, aytº
de Montederramo: 722, 728, 730, 795, 956, 958, 1278, 1283, 1291.
Monteooscos (870): vide Montoscó.

1395
MONTERREI: población en la fgª (Santa María) y aytº de su nombre, antigua cabeza de
condado: 795, 815, 1354.
— convento de la villa:
 San Francisco: 795, 1103.
— iglesia parroquial de la villa:
 SANTA MARÍA: 795.
Monterrey (795, 815, 1354): vide Monterrei.
Monterrey (1291): lugar hoy desaparecido, también llamado A Castiñeira, en la fgª de
San Pedro de Sanín, aytº de Ribadavia.
MONTERROSO: antiguo territorio en la actual prov. de Lugo, en torno a la villa de su
nombre: 822, 908.
MONTES: antiguo territorio al sur del río Miño, entre éste y el Arnoia, que comprendía al
menos, en todo o en parte, los actuales términos municipales de Castrelo de
Miño y Cartelle: 1012.
Monteselo / Montezelo: en fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1161, 1249.
Montooscos (766, 1057): vide Montoscó.
MONTOSCÓ: lugar de la fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº de Ourense: 766, 797, 870,
1057.
Moogo, O: en las proximidades de Ourense: 861.
MORADELA: lugar de la fgª de San Pedro de Canaval, aytº Sober, provª Lugo: 1434.
Morariis (789): vide Moreiras, San Pedro.
Moreda (1434): vide Moradela.
Moreda: sine loc.: 1125.
Moredo: en fgª Santa Marta de Moreiras, aytº Pereiro de Aguiar: 1349.
MOREDO: lugar de la fgª de San Vicente de Coucieiro, aytº Paderne de Allariz: 995.
Moreiras (1086, 1252): vide Moreiras, San Pedro.
Moreiras (954): probablemente Santa Marta de Moreiras, fgª del aytº de Pereiro de
Aguiar.
MOREIRAS: lugar en la fgª del mismo nombre (San Pedro), aytº de Toén: 1346, 1430,
1493.
Moreiras de Louredo (1493): vide Moreiras.
MOREIRAS, SAN PEDRO: fgª del aytº de Toén: 784, 937, 996, 1044, 1252, 1430, 1493.
— renta de: 789, 1086, 1263, 1493.
MOREIRAS, SAN XOÁN: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 824.
MOREIRAS, SANTA MARTA: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 1233, 1349, 1363.
Moreras (1346): vide Moreiras.
Moreyras (996, 1493): vide Moreiras, San Pedro.
Moreyras de Louredo (784, 1263): vide Moreiras, San Pedro.
Morteira, A: viña en las proximidades de Ourense: 784, 1235, 1413, 1438.
Morteyra (1082): vide Casardeita, Santiago.
Morteyra, A (784, 1235): vide Morteira, A.
Mosonço (1291): vide Mezonzo, Santa María.
Motalegre (1359): vide Montealegre.
Motooscos (797): vide Montoscó.
Moura (880): vide Moura, San Xoán.
MOURA, SAN XOÁN: fgª del aytº de Nogueira de Ramuín: 880.
Moura: probablemente en la fgª de San Pedro de Moreiras, aytº Toén: 978, 979.
Mourisco (1033): vide Mourisco, San Salvador.
MOURISCO, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Paderne de Allariz: 1033.
— coto de: 1018.

1396
Mouterraas (1125): vide Moutrás.
MOUTRÁS: lugar en la fgª de Santiago da Laxe, aytº de Paradela, prov. Lugo: 1125.
Mudela (1355): vide Santa Cruz de Mudela.
MUGARES: lugar de la fgª de Santa María de Mugares, aytº Toén: 789, 812, 1252, 1346,
1378, 1487.
MUGARES, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Toén, antiguamente bajo la advocación de san
Martín: 730, 1055, 1109, 1263, 1344, 1485.
— coto de: 1018.
— renta de: 789.
Muiño de Domingo Díaz: molino en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do
Hospital de Ourense, aytº Ourense: 1259.
Mulina (745): vide Molina de Aragón.
Mundonedo (1018): vide Mondoñedo.
Murça (758): vide Murcia.
Murçia (724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 763, 790, 802, 803,
807, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019, 1020, 1031, 1036,
1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257, 1258, 1261,
1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346, 1357, 1360, 1403,
1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503): vide Murcia.
MURCIA: capital de la comunidad autónoma de su nombre.
— adelantado mayor de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 1002, 1037,
1251.
— reino de: 724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790,
802, 803, 807, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019, 1020,
1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257,
1258, 1261, 1300, 1308, 1310, 1309, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346,
1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
Murmurais: en fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén: 854.
Muynno Tellado: en fgª San Xoán de Rairiz de Veiga, aytº Rairiz de Veiga: 781.
Mydina del Canpo (1175): vide Medina del Campo.
Mynno (847, 1223): vide Miño, río.
Mysquita (1166): vide Mezquita, San Pedro da.

Naiara: vide Nájera.


NÁJERA: localidad de la comunidad La Rioja.
— cortes de: 850.
Nauarra (1299, 1372): vide Navarra.
NAVARRA, reino de: 1299, 1372.
NAVES, SANTA COMBA DE NAVES: antiguo priorato benedictino dependiente de San
Salvador de Celanova, en fgª de San Mamede de Palmés, aytº de Ourense: 735,
745, 902, 940, 1151, 1156, 1178, 1259, 1269, 1291, 1373, 1374, 1389.
NAVÍO, SAN FIZ: fgª del aytº de San Amaro: 1433.
NIEBLA: localidad de la provincia de Huelva.
— conde de: 1251.
NIGUEIROÁ: lugar de la fgª de San Miguel do Campo, aytº de Nogueira de Ramuín: 911,
977, 1009, 1124, 1129, 1182, 1277.
Nio de Grou: sine loc., en tierra de Aguiar de Pedraio: 1080.

1397
NOALLA: lugar en la fgª del mismo nombre, aytº de San Cibrao das Viñas: 836, 868,
869, 872, 874, 898, 920, 1048, 1049, 1058, 1144, 1235, 1331, 1352, 1354, 1421.
— couto de: 1421.
— renta de: 1421.
NOALLA, SAN SALVADOR: fgª del aytº de San Cibrao das Viñas: 851, 868, 893, 950,
1049, 1144, 1185.
NOGUEIRA: lugar de la fgª de San Martiño de Nogueira, aytº de Nogueira de Ramuín:
1277.
NOGUEIRA, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Nogueira de Ramuín: 974.
NOIA: localidad de la prov. de A Coruña: 1068, 1069, 1349, 1489.
Norenna (1251): vide Noreña.
NOREÑA: villa y concejo en el principado de Asturias: 1037, 1251.
Nouoa (1379, 1397, 1433): vide Nóvoa.
NÓVOA: antiguo territorio de la actual prov. de Ourense: 1379, 1397, 1433.
NÓVOA, SANTO ESTEVO: lugar y fgª del aytº de Carballeda de Avia: 1382.
Noya (1068, 1069, 1349, 1489): vide Noia.
Nugeira (974): vide Nogueira, San Martiño.
Nugeira (1277): vide Nogueira.
Nugeyroa / Nugeyroaa (1124, 1129, 1182, 1277): vide Nigueiroá.
Nugueiraaa (911): vide Nigueiroá.
Nugueiroaa (1009): vide Nigueiroá.
Nugueyroaa (1182): vide Nigueiroá.

Ogem (893): vide Oxén.


OIRA: lugar integrado en la ciudad de Ourense, en el barrio de A Ponte: 1291.
Oliuar (854): vide Olivar, O.
Oliueiras, As: leira en las proximidades de la ciudad de Ourense: 863.
OLIVAR, O: lugar de la fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén: 854.
OLMEDO: localidad de la prov. de Valladolid: 850, 1301.
Omaya: en las proximidades de la ciudad de Ourense, junto a la Ponte Vella: 1487.
ORCELLÓN: antiguo territorio en el noroeste de la actual prov. de Ourense, en torno a O
Carballiño: 1291, 1299, 1317, 1349, 1501, 1502.
— merindad de: 1379, 1397, 1433, 1496.
Ordeelas (1080): vide Vilar de Ordelles.
Orenes (1308, 1342, 1346, 1357, 1359, 1416): vide Ourense.
Orens (724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 790, 802, 803, 807, 1002, 1014, 1037,
1251, 1330, 1331, 1339, 1340, 1359, 1360): vide Ourense.
Orense (725, 730, 745, 763, 973, 1005, 1015, 1142, 1230, 1232, 1250, 1251, 1300,
1308, 1332, 1339, 1340, 1358, 1369, 1403, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454,
1455): vide Ourense.
Orrense (1251): vide Ourense.
Orsellon (1317, 1433): vide Orcellón.
Orzellom / Orzellon (1291, 1299, 1349, 1379, 1397, 1496, 1501): vide Orcellón.
Oseira (1441): vide Oseira, Santa María.
OSEIRA, SANTA MARÍA: monasterio en la fgª de su nombre, aytº de Cea: 893, 908, 1278,
1290, 1291, 1441.
Oseyra (1291): vide Oseira, Santa María.
Oseyra / Osseyra (893, 908, 1290): vide Santa María de Oseira.

1398
OSMA: localidad de la prov. de Soria, próxima al Burgo de Osma, donde se encuentra la
sede de su obispado.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
OSMO, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Cenlle: 1502.
OSOÑO: lugar de la fgª (San Pedro) de su nombre, aytº Vilardevós: 795.
Osseira (1278): vide Santa María de Oseira.
Ouiedo (724, 738, 739, 740, 741, 742, 790, 802, 1002, 1037, 1251, 1331, 1359): vide
Oviedo.
Ourantes (1136, 1252, 1277): vide Ourantes, San Xoán
OURANTES, SAN XOÁN: fgª del aytº de Punxín: 982, 1136, 1252, 1277.
Oureens / Oureense / Ourees / Ourens: vide Ourense.
OURENSE: ciudad capital de la provincia de su nombre: 721, 722, 727, 728, 729, 730,
733, 734, 735, 736, 737, 744, 746, 747, 748, 749, 750, 751, 753, 754, 755, 757,
759, 760, 761, 762, 763, 764, 765, 766, 768, 769, 770, 771, 772, 773, 774, 775,
776, 778, 779, 784, 785, 786, 787, 791, 793, 794, 795, 796, 797, 798, 799, 800,
801, 803, 804, 806, 808, 809, 810, 811, 812, 813, 814, 816, 817, 818, 819, 820,
821, 822, 823, 824, 825, 826, 827, 829, 832, 833, 834, 835, 836, 837, 838, 839,
840, 841, 844, 845, 846, 847, 848, 849, 851, 854, 855, 856, 858, 859, 860, 861,
862, 863, 864, 865, 866, 867, 868, 869, 870, 871, 874, 875, 876, 877, 880, 881,
882, 883, 884, 885, 886, 888, 889, 890, 891, 892, 893, 894, 895, 898, 899, 900,
902, 904, 905, 907, 909, 910, 911, 912, 913, 914, 915, 916, 917, 918, 919, 920,
921, 922, 923, 925, 926, 927, 928, 930, 931, 932, 933, 934, 935, 936, 937, 938,
939, 940, 941, 942, 943, 944, 946, 947, 948, 949, 950, 952, 953, 954, 955, 956,
957, 958, 961, 962, 963, 964, 965, 966, 967, 968, 969, 970, 971, 972, 973, 974,
975, 976, 977, 981, 982, 983, 984, 986, 988, 990, 991, 992, 993, 996, 1000,
1001, 1005, 1006, 1007, 1008, 1009, 1010, 1011, 1013, 1015, 1016, 1017, 1021,
1022, 1024, 1025, 1026, 1027, 1028, 1029, 1030, 1031, 1032, 1033, 1034, 1035,
1036, 1038, 1039, 1040, 1042, 1043, 1044, 1045, 1046, 1048, 1049, 1051, 1052,
1053, 1054, 1055, 1056, 1057, 1058, 1059, 1060, 1061, 1062, 1063, 1064, 1065,
1066, 1067, 1068, 1069, 1071, 1072, 1073, 1074, 1075, 1076, 1077, 1078, 1079,
1082, 1083, 1084, 1086, 1087, 1088, 1089, 1090, 1091, 1094, 1095, 1096, 1097,
1098, 1099, 1101, 1102, 1103, 1104, 1106, 1107, 1109, 1111, 1113, 1114, 1115,
1116, 1117, 1118, 1119, 1120, 1121, 1122, 1123, 1124, 1126, 1127, 1128, 1129,
1132, 1135, 1136, 1141, 1143, 1144, 1145, 1146, 1147, 1148, 1149, 1150, 1151,
1155, 1156, 1157, 1158, 1159, 1160, 1161, 1162, 1164, 1165, 1166, 1167, 1168,
1169, 1170, 1171, 1172, 1173, 1174, 1176, 1177, 1178, 1179, 1180, 1181, 1182,
1183, 1185, 1186, 1186, 1189, 1190, 1192, 1193, 1194, 1195, 1196, 1197, 1198,
1199, 1201, 1202, 1203, 1204, 1203, 1209, 1210, 1205, 1215, 1216, 1217, 1219,
1220, 1221, 1222, 1223, 1224, 1225, 1227, 1229, 1230, 1233, 1234, 1235, 1236,
1238, 1239, 1240, 1244, 1247, 1249, 1250, 1252, 1253, 1254, 1255, 1256, 1259,
1260, 1262, 1263, 1269, 1271, 1274, 1277, 1278, 1279, 1280, 1281, 1282, 1283,
1284, 1286, 1288, 1289, 1290, 1291, 1292, 1293, 1294, 1295, 1296, 1297, 1298,
1299, 1304, 1305, 1307, 1312, 1313, 1314, 1316, 1318, 1319, 1321, 1322, 1324,
1325, 1326, 1328, 1329, 1330, 1331, 1332, 1333, 1335, 1336, 1337, 1338, 1339,
1341, 1343, 1344, 1345, 1346, 1347, 1349, 1351, 1352, 1353, 1354, 1355, 1356,
1359, 1360, 1361, 1364, 1365, 1366, 1367, 1368, 1369, 1370, 1371, 1373, 1374,
1375, 1376, 1377, 1378, 1380, 1381, 1383, 1385, 1386, 1387, 1388, 1389, 1389,
1391, 1392, 1393, 1394, 1395, 1396, 1397, 1398, 1399, 1400, 1401, 1402, 1403,
1404, 1405, 1406, 1407, 1408, 1409, 1411, 1412, 1413, 1414, 1415, 1418, 1420,
1421, 1422, 1424, 1425, 1427, 1428, 1429, 1430, 1431, 1432, 1434, 1435, 1436,

1399
1437, 1438, 1439, 1440, 1441, 1442, 1443, 1444, 1446, 1449, 1450, 1452, 1453,
1454, 1455, 1456, 1458, 1460, 1461, 1462, 1463, 1464, 1465, 1466, 1467, 1468,
1470, 1471, 1473, 1474, 1475, 1477, 1479, 1480, 1481, 1482, 1483, 1485, 1486,
1487, 1488, 1489, 1490, 1493, 1494, 1495, 1498, 1499, 1500, 1504, 1505.
— cabildo de: 722, 725, 726, 730, 732, 733, 734, 735, 737, 740, 744, 747, 749, 751,
755, 756, 759, 763, 765, 766, 774, 775, 776, 779, 784, 791, 794, 798, 799, 803,
806, 809, 810, 812, 813, 816, 817, 823, 824, 829, 836, 839, 847, 851, 852, 853,
854, 857, 860, 861, 862, 864, 865, 868, 872, 875, 876, 877, 878, 888, 893, 894,
895, 896, 898, 899, 902, 903, 904, 906, 907, 912, 913, 914, 923, 925, 938, 921,
929, 930, 931, 932, 933, 938, 940, 942, 943, 946, 947, 949, 950, 952, 955, 956,
957, 961, 962, 963, 964, 965, 966, 967, 968, 970, 971, 973, 974, 975, 976, 978,
979, 980, 981, 982, 989, 990, 991, 992, 1007, 1008, 1015, 1018, 1022, 1026,
1028, 1029, 1031, 1032, 1033, 1036, 1037, 1042, 1044, 1045, 1046, 1048, 1053,
1054, 1055, 1056, 1057, 1058, 1059, 1061, 1068, 1069, 1072, 1073, 1074, 1075,
1076, 1077, 1079, 1085, 1086, 1091, 1094, 1096, 1097, 1098, 1106, 1112, 1116,
1119, 1120, 1121, 1122, 1126, 1127, 1133, 1138, 1142, 1162, 1166, 1167, 1171,
1172, 1173, 1185, 1186, 1189, 1190, 1194, 1195, 1196, 1201, 1202, 1203, 1205,
1214, 1215, 1221, 1222, 1228, 1230, 1231, 1235, 1236, 1239, 1240, 1242, 123,
1244, 1245, 1246, 1247, 1248, 1251, 1254, 1259, 1272, 1273, 1274, 1275, 1276,
1277, 1290, 1291, 1292, 1293, 1296, 1297, 1298, 1300, 1308, 1322, 1323, 1327,
1331, 1333, 1334, 1335, 1337, 1338, 1345, 1348, 1349, 1350, 1361, 1363, 1364,
1368, 1369, 1371, 1379, 1380, 1381, 1382, 1385, 1387, 1388, 1393, 1394, 1397,
1398, 1401, 1405, 1406, 1408, 1410, 1416, 1417, 1421, 1422, 1423, 1424, 1425,
1428, 1439, 1441, 1442, 1450, 1451, 1454, 1458, 1459, 1466, 1468, 1474, 1476,
1479, 1480, 1481, 1482, 1483, 1484, 1486, 1487, 1488, 1490, 1493, 1495, 1497,
1500, 1503, 1506.
— castillo de (1365): vide Castelo Ramiro.
— concejo de: 725, 726, 744, 758, 774, 803, 804, 954, 973, 975, 976, 1005, 1015, 1030,
1032, 1091, 1092, 1094, 1196, 1230, 1330, 1331, 1339, 1352, 1353, 1354, 1359,
1406.
— diócesis de: 762, 807, 850, 934, 940, 943, 949, 965, 972, 975, 1004, 1007, 1008,
1014, 1068, 1135, 1139, 1143, 1145, 1187, 1203, 1231, 1236, 1241, 1250, 1253,
1277, 1291, 1329, 1336, 1346, 1349, 1357, 1389, 1399, 1405, 1411, 1418, 1430,
1444, 1455, 1477, 1503.
— iglesia de: 721, 722, 725, 726, 730, 735, 737, 738, 739, 740, 747, 752, 754, 757, 759,
762, 763, 765, 766, 767, 794, 798, 801, 802, 805, 806, 807, 808, 814, 818, 819,
820, 823, 825, 826, 829, 837, 838, 839, 840, 841, 844, 845, 846, 847, 848, 850,
851, 853, 855, 857, 858, 859, 861, 862, 863, 864, 867, 868, 869, 870, 871, 872,
874, 875, 877, 878, 888, 889, 890, 891, 892, 896, 893, 898, 900, 902, 903, 904,
905, 906, 907, 910, 911, 914, 915, 917, 919, 920, 921, 922, 923, 924, 926, 928,
932, 934, 935, 936, 937, 938, 940, 941, 942, 943, 944, 946, 947, 954, 955, 956,
966, 969, 971, 972, 973, 974, 975, 976, 977, 981, 983, 984, 986, 988, 989, 990,
991, 992, 1002, 1004, 1006, 1007, 1008, 1013, 1015, 1017, 1022, 1025, 1029,
1030, 1032, 1033, 1034, 1036, 1037, 1038, 1039, 1042, 1043, 1044, 1046, 1048,
1049, 1051, 1052, 1053, 1054, 1055, 1056, 1057, 1058, 1061, 1063, 1064, 1065,
1067, 1068, 1069, 1071, 1072, 1073, 1074, 1075, 1076, 1077, 1078, 1079, 1083,
1085, 1087, 1088, 1089, 1090, 1091, 1092, 1094, 1095, 1096, 1097, 1098, 1100,
1101, 1102, 1103, 1104, 1106, 1110, 1111, 1113, 1114, 1115, 1116, 1117, 1118,
1119, 1120, 1121, 1122, 1123, 1125, 1126, 1127, 1128, 1132, 1134, 1135, 1136,
1141, 1142, 1143, 1144, 1145, 1146, 1147, 1148, 1149, 1150, 1151, 1158, 1161,

1400
1162, 1164, 1165, 1166, 1167, 1168, 1169, 1170, 1171, 1172, 1173, 1174, 1176,
1179, 1180, 1181, 1182, 1183, 1184, 1185, 1186, 1186, 1189, 1190, 1192, 1193,
1194, 1195, 1197, 1199, 1201, 1202, 1203, 1204, 1203, 1209, 1210, 1205, 1214,
1215, 1216, 1217, 1124, 1222, 1223, 1227, 1230, 1231, 1232, 1233, 1234, 1235,
1236, 1239, 1240, 1241, 1242, 123, 1249, 1250, 1253, 1254, 1255, 1256, 1259,
1262, 1269,1276, 1277, 1279, 1281, 1282, 1285, 1286, 1288, 1289, 1290, 1291,
1292, 1293, 1294, 1295, 1296, 1297, 1298, 1299, 1300, 1305, 1306, 1307, 1308,
1309, 1312, 1313, 1314, 1316, 1318, 1319, 1321, 1324, 1327, 1328, 1329, 1330,
1331, 1333, 1334, 1335, 1336, 1337, 1338, 1339, 1340, 1341, 1342, 1343, 1345,
1346, 1347, 1348, 1349, 1350, 1352, 1353, 1354, 1355, 1356, 1359, 1361, 1363,
1365, 1366, 1367, 1368, 1369, 1370, 1373, 1375, 1376, 1377, 1378, 1379, 1380,
1381, 1382, 1383, 1386, 1389, 1391, 1392, 1393, 1394, 1395, 1396, 1397, 1398,
1399, 1400, 1401, 1402, 1405, 1406, 1408, 1409, 1410, 1411, 1412, 1413, 1415,
1416, 1417, 1418, 1419, 1420, 1421, 1422, 1423, 1424, 1425, 1427, 1428, 1429,
1430, 1431, 1433, 1434, 1435, 1436, 1437, 1438, 1439, 1440, 1441, 1442, 1444,
1446, 1450, 1451, 1453, 1454, 1455, 1456, 1458, 1459, 1462, 1463, 1464, 1466,
1467, 1468, 1470, 1471, 1474, 1475, 1476, 1477, 1479, 1480, 1481, 1483, 1486,
1487, 1488, 1489, 1490, 1494, 1495, 1493, 1497, 1498, 1499, 1500, 1502, 1503,
1504, 1506.
— obispo de: 721, 722, 724, 725, 726, 727, 728, 729, 730, 733, 734, 735, 736, 737, 738,
739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 747, 748, 750, 751, 752, 757, 758, 759, 761,
767, 769, 770, 771, 772, 773, 774, 775, 776, 779, 790, 791, 792, 794, 798, 802,
803, 805, 807, 808, 813, 814, 816, 818, 819, 820, 825, 826, 828, 829, 832, 837,
838, 839, 840, 842, 844, 845, 846, 847, 848, 850, 851, 853, 857, 858, 859, 862,
864, 865, 867, 870, 871, 873, 878, 881, 882, 883, 884, 885, 886, 888, 890, 892,
893, 894, 896, 901, 904, 905, 912, 918, 919, 921, 923, 925, 926, 928, 929, 930,
932, 934, 937, 939, 940, 943, 944, 948, 954, 955, 956, 964, 965, 966, 972, 973,
975, 976, 978, 981, 986, 988, 1002, 1004, 1005, 1007, 1013, 1015, 1016, 1021,
1023, 1024, 1025, 1026, 1027, 1028, 1029, 1031, 1032, 1034, 1036, 1037, 1038,
1039, 1044, 1046, 1052, 1056, 1057, 1058, 1063, 1068, 1069, 1070, 1071, 1072,
1073, 1074, 1075, 1076, 1078, 1083, 1087, 1091, 1092, 1094, 1098, 1104, 1106,
1111, 1113, 1114, 1116, 1117, 1133, 1134, 1135, 1136, 1139, 1141, 1143, 1145,
1146, 1147, 1148, 1149, 1150, 1151, 1153, 1155, 1157, 1158, 1159, 1160, 1162,
1164, 1165, 1166, 1167, 1168, 1169, 1170, 1172, 1173, 1176, 1178, 1179, 1180,
1181, 1182, 1183, 1184, 1185, 1186, 1186, 1189, 1190, 1192, 1194, 1195, 1197,
1203, 1204, 1203, 1216, 1217, 1223, 1224, 1229, 1233, 1234, 1250, 1251, 1256,
1259, 1262, 1276, 1281, 1282, 1283, 1285, 1286, 1288, 1291, 1292, 1295, 1296,
1299, 1300, 1307, 1309, 1313, 1314, 1316, 1321, 1322, 1324, 1327, 1329, 1330,
1331, 1332, 1337, 1338, 1339, 1340, 1341, 1342, 1343, 1345, 1346, 1347, 1348,
1349, 1352, 1353, 1354, 1355, 1356, 1357, 1358, 1359, 1360, 1361, 1365, 1366,
1371, 1372, 1373, 1374, 1378, 1380, 1383, 1384, 1385, 1388, 1389, 1389, 1391,
1392, 1394, 1395, 1396, 1399, 1400, 1401, 1402, 1405, 1406, 1408, 1409, 1411,
1412, 1413, 1415, 1417, 1418, 1419, 1422, 1427, 1429, 1430, 1431, 1434, 1435,
1437, 1438, 1444, 1446, 1453, 1455, 1456, 1461, 1463, 1470, 1472, 1474, 1475,
1480, 1481, 1483, 1487, 1488, 1489, 1490, 1494, 1495, 1496, 1498, 1504.
— puente de (PONTE VELLA): puente sobre el río Miño, actualmente englobado en la
ciudad de Ourense: 730, 1087, 1120, 1369, 1396, 1423, 1454, 1457, 1458, 1459,
1460, 1476.
— término de: 754, 824, 839, 859, 971, 1000, 1103, 1179, 1227, 1269, 1284, 1298,
1327, 1366, 1422, 1435, 1474, 1499.

1401
— calles y lugares de la ciudad:
 Aira, porta da: puerta de la ciudad en la actual RÚA DE PRIETO NESPEREIRA:
1367, 1376, 1412, 1452.
 Aira, rúa da: 1495.
 Aira do Bispo: 752, 779, 819, 868, 971, 1000, 1026, 1069, 1087, 1179, 1235,
1438.
 Aira do Bispo, rúa da: actual RÚA DE PRIETO NESPEREIRA: 1001, 1109, 1288.
 Alffagimes, rúa en que moran os: 1202.
 ARCEDIAGOS, rúa dos: 730, 737, 841, 914, 915, 1026, 1083, 1084, 1099, 1113,
1125, 1186, 1262, 1313, 1326, 1329, 1388, 1427, 1475.
 Baño: 957.
 BARREIRA, rúa da: 751, 1194, 1297, 1316, 1333, 1352, 1354, 1408, 1456, 1466,
1473.
 Brancos, Os: 730, 873, 938, 942, 1000, 1006, 1103, 1119, 1172, 1235, 1331,
1354, 1359, 1431, 1438, 1480.
 Brancos, rúa dos: parte de la actual RÚA DE HERNÁN CORTÉS: 944, 983, 1051,
1052, 1089, 1111, 1248, 1314, 1377, 1463, 1489.
 Burga, porta da: 1042, 1128, 1121, 1165.
 BURGA, rúa da: 1042, 1335.
 BURGAS, AS: 730, 926, 957, 1042, 1335, 1338.
 Campo, O: actual PRAZA MAIOR: 961, 968, 974, 1067, 1121, 1161, 1239, 1295,
1296, 1343, 1354, 1439, 1468, 1475.
 Campo, rúa do: 1329, 1335, 1378, 1422, 1424.
 Carregal, congostra do: 1335, 1424.
 Carreira: 1172.
 Celeiro do bispo que chaman de Sobrado: 805.
 Cerdonum, uicus (806, 809, 821): vide Zapateiros, rúa dos.
 Chousas, rúa das: 730, 753, 754, 755, 784, 805, 849, 906, 917, 918, 944, 948,
962, 1017, 1064, 1087, 1223, 1235, 1283, 1376, 1380, 1436, 1462, 1463, 1491,
1493.
 Cimadevila, porta de: 1263.
 Cima / Cimadevila, rúa de: 721, 808, 845, 869, 889, 893, 902, 920, 922, 923,
929, 938, 969, 975, 976, 977, 978, 1010, 1032, 1051, 1098, 1235, 1289, 1304,
1318, 1319, 1324, 1344, 1347, 1355, 1383, 1386, 1415, 1428, 1439, 1462, 1480,
1481, 1482, 1483, 1485, 1489.
 Cimadevila: 730, 814, 844, 848, 893, 971, 1040, 1123, 1305, 1314.
 Clausarum, vicus: vide Chousas, rúa das.
 CORRAL DO BISPO: 721, 975, 1166, 1167, 1191, 1194, 1291, 1331, 1353, 1354.
 Correaría, rúa da: 923, 938, 1111, 1116, 1174, 1186, 1235, 1312, 1489.
 Corredoira, A: 730, 762, 795, 797, 829, 832, 833, 834, 835, 841, 858, 859, 860,
861, 870, 966, 967, 1078, 1087, 1181, 1289, 1327, 1396, 1429, 1434.
 Corredoira, porta da: 1235.
 Cruz do Centeo: 844, 845, 1006, 1087, 1153, 1154, 1157, 1162, 1284, 1286,
1389, 1431, 1432.
 Cruz do Vilar: 751.
 Cruz dos Brancos: 849, 964, 1169.
 Cruz dos Ferreiros: 730, 821, 868, 874, 907, 944, 1121, 1125, 1318, 1343, 1426,
1432, 1497, 1500.
 Çapateiros: vide Zapateiros, rúa dos.
 Eira do Bispo: vide Aira do Bispo.

1402
 Escura, rúa: 868, 1125, 1144, 1199, 1202, 1386.
 Figueira de Cimadevila: 1032, 1040.
 Fontaíña, A: 751, 823, 827, 872, 941, 1001, 1033, 1042, 1203, 1236, 1331,
1343, 1352, 1353, 1354, 1365, 1366, 1427, 1466, 1493.
 Fonte Arcada: 759, 786, 827, 922, 939, 1042, 1235, 1418, 1452, 1468.
 Fonte Arcada, torre de: 922.
 Fonte do Bispo: 760, 809, 858, 907, 1034, 1111, 1122, 1364, 1500.
 Fonte do Bispo, puerta de: 730.
 Forca, A: entre la ciudad de Ourense y a Ponte Vella, en la actual alameda do
Concello: 847, 1312.
 Fornos: 1473.
 Nova, rúa: 730, 800, 808, 893, 898, 907, 947, 974, 1000, 1026, 1034, 1058,
1122, 1125, 1223, 1263, 1296, 1326, 1335, 1424.
o albergaría da: 1335.
 Obra, rúa da: 730, 824, 835, 858, 863, 902, 919, 932, 933, 936, 949, 1026, 1063,
1068, 1070, 1082, 1088, 1145, 1239, 1256, 1263, 1294, 1313, 1389, 1346, 1494.
 Outeiro, ponte do: 1039, 1316, 1338.
 Outeiro, rúa do: 915.
 Pazos do Curral: (1091), (1092), 1191.
 Penavixía: 730, 754, 755, 766, 847, 818, 926, 927, 1000, 1054, 1161, 1203,
1235, 1277, 1282, 1314, 1385, 1389, 1411, 1480, 1491.
 Penavixía, rúa de: 799, 1119, 1415, 1463.
 Pía da Casca: 1263, 1289, 1389.
 Pixotaría, rúa da: 868, 920, 1001, 1087, 1189, 1314, 1384.
 POSÍO, O: 751, 902.
 Praza: 983, 1136, 1162, 1274, 1352, 1468.
 Praza, rúa da: 970, 1098, 1344, 1392, 1437, 1439, 1499.
 Pumar, rúa do: 730, 761, 792, 799, 805, 820, 829, 910, 983, 1026, 1027, 1044,
1164, 1166, 1168, 1071, 1184, 1194, 1195, 1202, 1223, 1224, 1259, 1280, 1297,
1321, 1408, 1435, 1463, 1471.
 Rigueiro, O: 948, 1321, 1462.
 San Martín, plaza de: 1064.
 Sinagoga: 1329.
 Tendal, O, en Cimadevila: 844, 845.
 Tendal da Figueira: 1293, 1294, 1374, 1393, 1394, 1413, 1425.
 TENDAS, rúa das: 730, 968, 1038, 1059, 1143, 1210, 1282, 1316, 1331, 1346,
1352, 1354, 1359, 1365, 1401, 1428.
 Torre Vella: 1027.
 Traparía, rúa da: 1235, 1256, 1263, 1411.
 Trindade, porta da: 910, 915.
 Trindade, rúa da: 1288.
 Vargaal, rúa do: 1370.
 Vilar: 751, 902, 1235, 1354, 1366.
 Vilar, porta do: 1179.
 VILAR, rúa do: 730, 766, 827, 893, 963, 975, 1104, 1128, 1255, 1334, 1365,
1464, 1493, 1495.
 Zapateiros, rúa dos: 730, 792, 806, 809, 821, 848, 898, 902, 958, 975, 996, 1006,
1033, 1045, 1064, 1067, 1099, 1113, 1120, 1121, 1125, 1136, 1141, 1164, 1169,
1179, 1182, 1186, 1193, 1202, 1204, 1236, 1277, 1282, 1288, 1321, 1324, 1335,
1239, 1256, 1259, 1347, 1389, 1400, 1401, 1408, 1411, 1424, 1428, 1434, 1481.

1403
— iglesias, convento y capillas de la ciudad:
 Cruz de Santa Eufemia: 1294.
 San Andrés: 1181.
 San Francisco - Convento franciscano: 744, 763, 774, 775, 776, 795, 867, 870,
996, 1026, 1068, 1069, 1070, 1103, 1125, 1193, 1209, 1227, 1235, 1239, 1294,
1349, 1389, 1473, 1476, 1479, 1480, 1499.
o claustro: 1479.
 San Juan: 761, 809, 1026, 1183, 1262, 1263, 1329, 1341.
 San Lázaro: (1068), 1125, 1239, 1285, 1294, 1312, 1327, 1389, 1409, 1480,
1491.
 San Louter: 793, 872.
 San Martín, catedral de: 730, 732, 756, 760, 795, 801, 858, 866, 872, 896, 910,
934, 1063, 1068, 1098, 1117, 1125, 1144, 1203, 1203, 1217, 1233, 1235, 1239,
1240, 1260, 1277, 1279, 1283, 1294, 1295, 1305, 1353, 1389, 1389, 1422, 1432,
1458, 1468, 1493.
o ábside de san Eleuterio: 732.
o ábside de santa Eufemia: 1294.
o ábside de santa Mariña: 858, 924, 1294.
o altar de san Antón y san Blas: 1305.
o altar de san Martiño: 1063, 1064, 1294, 1326, 1339.
o altar de san Miguel: 1063.
o altar de santa Cruz: 1068.
o altar de santa Eulalia:.
o altar de santa Eufemia: 1117, 1326.
o altar de santa María Nova: 896.
o altar del Crucifijo: 1233.
o capilla de san Andrés: 1235.
o claustra nova: 816, 902, 925, 964, 1026, 1028, 1029, 1033, 1042, 1045,
1061, 1073, 1079, 1086, 1096, 1112, 1119, 1120, 1121, 1122, 1171,
1172, 1214, 1215, 1222, 123 1272, 1276, 1293, 1297, 1298, 1307, 1321,
1385, 1393, 1397, 1398, 1410, 1421, 1425, 1442, 1466, 1481, 1493,
1500.
o claustro: 794, 910, 925, 1239, 1063, 1294, 1326, 1352, 1389, 1497.
o coro: 1063, 1125, 1353, 1389, 1458, 1460, 1486, 1495.
 San Martiño, cementerio de: 835, 858, 867, 924.
 San Martiño e Santa Eufemia, obra de: 1116.
 San Miguel: 1400.
 San Oane (761): vide San Juan.
 Santa Eufemia: 823, 847, 888, 900, 901, 924, 928, 955, 1026, 1034, 1039, 1040,
1045, 1048, 1078, 1116, 1117, 1119, 1123, 1128, 1144, 1165, 1166, 1167, 1183,
1203, 1203, 1235, 1239, 1262, 1278, 1282, 1289, 1293, 1294, 1312, 1313, 1327,
1341, 1343, 1364, 1367, 1370, 1376, 1377, 1378, 1389, 1396, 1408, 1409, 1436,
1438, 1439, 1456, 1464, 1471, 1480, 1495.
 Santa María a Nova: 1282.
 Santa María do Posío: 1179, 1239, 1294, 1389.
 Santa María Magdalena: 841, 1060, 1083, 1084, 1235, 1294, 1389, 1471, 1491.
o cementerio de: 1235.
 Santa María Nai: 858, 861, 863, 868, 869, 873, 874, 907, 920, 929, 1068, 1100,
1125, 1172, 1197, 1235, 1239, 1278, 1294, 1313, 1316, 1331, 1334, 1335, 1338,
1364, 1370, 1376, 1389, 1396, 1436, 1471, 1480, 1491.

1404
o claustro de: 983, 1032, 1186, 1202, 1359, 1464, 1475.
 Santísima Trinidad: 751, 761, 768, 795, 805, 846, 867, 902, 910, 912, 915, 934,
936, 971, 1068, 1069, 1110, 1112, 1125, 1168, 1179, 1235, 1239, 1275, 1278,
1282, 1294, 1334, 1385, 1389, 1391, 1396, 1406, 1408, 1409, 1425, 1435, 1436,
1439, 1464.
o abad de: 1349, 1353, 1365, 1366, 1370, 1373, 1380, 1384, 1385, 1391,
1393, 1403, 1404, 1411, 1418, 1421, 1441, 1442, 1463, 1471, 1476,
1480.
o curral da: 1476.
 Santo Antón: 1293.
 Sayoan (1263): vide San Juan
 Seoane (1026): vide San Juan.
Ourensse (721, 909): vide Ourense.
Outeiro: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº de San Cibrao das Viñas: 840,
1044.
Outeiro: en fgª de San Pedro de Moreiras, aytº Toén: 1430.
OUTEIRO: lugar de la fgª de San Xoán de Moreiras, aytº de Pereiro de Aguiar: 995.
Outeiro, O, u soem vender os porcos: en las proximidades de la ciudad, al otro lado del
río Barbaña: 863, 915, 1039.
Outeiro, O: en Puga, fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén: 937.
Outeiro da Forca en las proximidades de la ciudad de Ourense: 1312.
Outeiro da Pía (1044): vide Outeiro.
OUTEIRO DA VELA: hoy desaparecido, lugar en fgª de A Asunción Tras do Hospital, aytº
de Ourense, próximo al de Mende: 1121, 1244.
Outeiro da Vella (1244); vide Outeiro da Vela.
Outeiro de Fogoos: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 1506.
Outeiro de Martin Suares: en fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 1506.
Outeiro de Moreiras (995): vide Outeiro.
Outer de Ferro: monte en la fgª de Santa Mariña do Monte, aytº de Ourense: 1116.
Outeyro de Vela (1121): vide Outeiro da Vela.
Outeyro: en Pazos de San Clodio, fgª de San Clodio de Pazos de San Clodio, aytº de
San Cibrao das Viñas: 819.
Outeyro: sine loc.: 1235, 1438.
Outeyro, O (863, 915, 1039): vide Outeiro, O, u soem vender os porcos.
Ouyedo (725, 726, 745): vide Oviedo.
Ovelaos: en fgª Santa María de Razamonde, aytº Cenlle: 1368.
OVIEDO: ciudad capital del principado de Asturias: 1331, 1359.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
OXÉN: lugar de la fgª de San Xoán de Sobreira, aytº de Vilamarín: 893.
Oyra (1291): vide Oira.

Paaaçoo (843): vide Pazó, San Martiño.


Paaço / Paço, O: en fgª de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1147,
1166.
Paaço, O: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1041.
Paaço, O: en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº
Ourense: 1259.
Paaços (795): vide Pazos.

1405
Paaços (819, 872): vide Pazos de San Clodio, San Clodio.
Paaços (840): vide Pazos.
Paaços: en fgª de Santa María de Fontefría y San Xoán de Abruciños, aytº Amoeiro:
123.
Paacos de Arenteyro (1349): vide Pazos de Arenteiro
Paaços de Sam Croyo (1006): vide Pazos de San Clodio.
Paaços de San Cloyo (1277): vide Pazos de San Clodio.
Paaços de San Croyo (819): vide Pazos de San Clodio, San Clodio.
PADERNE, SAN CIBRAO: fgª del aytº de Paderne de Allariz: 1126.
PADRÓN: localidad de la prov. de A Coruña: 1068.
Padrooso (1158): vide Prado de Limia, San Salvador.
Palaçuelos (828, 842): vide Palazuelos, Santa María.
PALAZUELOS, SANTA MARÍA:— abad de: 828, 842.
Palençia (1301): vide Palencia.
Palençia (725, 738, 745, 790, 842, 1002, 1251): vide Palencia.
PALENCIA: capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 1301.
— cortes de: 828.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 842, 1002, 1037,
1251.
PALMÉS: lugar de la fgª de su nombre (San Mamede), aytº de Ourense: 933.
PAO, SANTA MARÍA DO: fgª del aytº de Gomesende: 1147, 1124.
Papom (902, 904, 1209, 1227): vide Papón.
PAPÓN: lugar hoy desaparecido, integrado en la ciudad de Ourense, en el barrio de
Mariñamansa: 902, 904, 1113, 1209, 1227.
Papyn: sine loc., en aytº de Nogueira de Ramuín: 1281.
PARADA: lugar de la fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº de Barbadás: 732, 1143.
PARADA: lugar de la fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1010,
1050, 1099, 1107, 1176, 1130.
Paradas de Melees, As: en fgª de San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1171.
Paradela: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 1247.
PARADELA: lugar de la fgª de San Xoán de Coles, aytº de Coles: 1465.
PARDERRUBIAS: lugar de la fgª de Santa Baia de Parderrubias, aytº de A Merca: 965.
Paredes Ruuyas (965): vide Parderrubias.
Partidas, As: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
PASADÁN: lugar en la fgª de Santa María de Mesón de Calvos, aytº de Taboadela.
— renta de: 1097.
Pascensis: vide Badajoz.
PAZÓ, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Allariz: 843.
PAZOS: lugar de la fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas: 840.
PAZOS: lugar y fgª (San Fiz) del aytº de Verín: 795.
PAZOS DE ARENTEIRO: lugar en la fgª de su nombre (San Salvador), aytº de Boborás:
1349.
PAZOS DE ARENTEIRO, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Boborás: 1317, 1502.
PAZOS DE SAN CLODIO: lugar en la fgª de San Clodio de Pazos de San Clodio, aytº de
San Cibrao das Viñas: 819, 1006.
PAZOS DE SAN CLODIO, SAN CLODIO: fgª del aytº de San Cibrao das Viñas: 872, 1006,
1007, 1169, 1277.
Pedra Pousadeyra / Pousadoyra, A: en Calvos, fgª Santa Cruz da Rabeda, aytº San
Cibrao das Viñas: 778, 779.
PEDRAFITA, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de A Teixeira: 913.

1406
Pedraiço (995): vide Pedraio.
PEDRAIO: lugar de la fgª de Santa Marta de Moreiras, aytº de Pereiro de Aguiar: 995,
1140.
Pedrayo (1140): vide Pedraio.
Pedreira, A: sine loc. ¿en fgª de San Vitoiro da Mezquita?: 1280.
Pedreira, A: en la villa de Monterrei: 795.
Pedreira, A: en Pena Redonda, en las proximidades de Ourense: 825.
Pedreira, A: heredad en Requeixo, fgª de San Xes de Faramontaos, aytº de A Merca:
1272.
Pedroso: sine loc.: 1044.
Pedrosso: sine loc., probablemente en aytº Barbadás: 1480.
Pena, A: en fgª de San Vicente de Graíces, aytº de A Peroxa: 1271.
Pena, A: sine loc., ¿en fgª de Santa María de Sobrado do Bispo, aytº de Barbadás? —
renta de: 1393, 1401, 1425, 1450, 1451. — coto de: 1326, 1393.
PENA, SAN LOURENZO DA: fgª del aytº de Cenlle: 798, 1407, 1433.
Pena Belay: en fgª San Xoán de Rairiz de Veiga, aytº Rairiz de Veiga: 781.
Pena Caneira: en Seixalbo, fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 764, 765, 766.
Pena Caneyra (765): vide Pena Caneira.
Pena Cornera (1257): vide San Xoán de Pena Corneira.
Pena Ferrea (1465): en aytº de Amoeiro.
Pena Hedrada: en fgª de San Cibrao de Paderne, aytº de Paderne de Allariz: 1126.
Pena Igleia / Pena Iglesia: en las proximidades de Ourense, en fgª de San Miguel de
Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas: 730, 837, 978, 981.
Pena Lobeyra, O: en lugar de Nigueiroá, fgª de San Miguel do Campo, aytº de Nogueira
de Ramuín: 1129.
Pena Lontreira: en las proximidades de Ourense: 903.
Pena Redonda: en las proximidades de Ourense: 821, 825, 893, 942, 1244, 1384.
Pena Ventoeira: en San Salvador de Noalla, aytº San Cibrao das Viñas: 836.
Penarredonda (893): vide Pena Redonda.
PENEDO: lugar en la fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº de San Cibrao das Viñas:
1156.
— coto de: 1164.
PENELA: lugar en la fgª de San Miguel do Campo, aytº de Nogueira de Ramuín: 723.
PENELA, SANTIAGO: fgª del aytº de Cartelle: 777.
Penol (1259): vide Piñor, San Lourenzo.
Penouços: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.
Peossello (1101): vide Pioselo.
Perafita: sine loc.: 1125.
PEREIRABOA: lugar en la fgª de San Vicente de Paradela, aytº de Paradela, prov. Lugo:
1125.
PEREIRAS: lugar de la fgª de Santiago da Rabeda, aytº de Taboadela: 1291.
Pereiro, O (1080, 1093, 1129, 1277): vide Pereiro de Aguiar, O.
Pereiro, O: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas: 786, 837.
PEREIRO DE AGUIAR, O: lugar de la fgª de San Salvador de Prexigueiró, aytº de Pereiro
de Aguiar: 1009, 1062, 1080, 1093, 1105, 1114, 1129, 1277.
Pereiro de terra d’Aguiar (1009): vide Pereiro de Aguiar, O.
Pereyra, A: en fgª de San Pedro de Cudeiro, aytº de Ourense: 1381.
Pereyra, A: en fgª de Santo André de Guillamil, aytº de Rairiz de Veiga: 782.
Pereyraboa (1125): vide Pereiraboa.
Pereyras (1291): vide Pereiras.

1407
Pereyro, O (1062, 1105, 1114): vide Pereiro de Aguiar, O.
PERIGUEUX: ciudad capital del departamento de Dordoña (Francia), sede del obispado
de su nombre: 1139.
Peroja, La (1291, 1311, 1315): vide Peroxa, A.
PEROXA, A: antiga fortaleza na fgª de Santiago da Peroxa, aytº de A Peroxa: 1291, 1311,
1315.
PEROXA, SANTO EUSEBIO DA: fgª del aytº de Coles: 730, 795, 1323, 1346.
Pertogal (1346): vide Portugal.
Petragoricensis [diocesis] (1139): vide Perigueux.
Peyçales: en las proximidades de Ourense, en fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº de
Barbadás: 812.
Peyron: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 1068.
PICOUTO: lugar de la fgª de San Clodio de Pazos de San Clodio, aytº de San Cibrao das
Viñas: 1169.
Pictavensis (1362): vide Poitiers.
Pineiro (798): vide Piñeiro.
Pineyra (843): vide Piñeira de Arcos.
Pinnario (940): vide Piñeiro, San Xoán.
Pinno (893): ¿San Lourenzo.de Piñor?, fgª del aytº de Barbadás.
Pinnol (751): vide Piñor, San Lourenzo.
Pinnor (1173, 1474): vide Piñor, San Lourenzo.
Pinol (730, 751, 812, 849, 1061): vide Piñor, San Lourenzo.
Pinor (983, 1118, 1143, 1255, 1485): vide Piñor, San Lourenzo.
PIÑEIRA DE ARCOS: lugar de la fgª del mismo nombre (San Xoán), aytº Sandiás: 843.
PIÑEIRA DE ARCOS, SAN XOÁN: fgª del aytº de Sandiás: 843.
PIÑEIRO: lugar de la fgª de San Miguel de Osmo, aytº de Cenlle: 798.
PIÑEIRO, SAN XOÁN: fgª del aytº de Maside: 940.
PIÑOR, SAN LOURENZO: fgª del aytº de Barbadás: 730, 751, 812, 849, 923, 983, 1061,
1111, 1118, 1143, 1173, 1255, 1259, 1304, 1485, 1474, 1487.
Piosello (1176): vide Pioselo.
PIOSELO: lugar de la fgª de Santa Marta de Moreiras, aytº de Pereiro de Aguiar: 1101,
1176.
Plano de Castella (1349): vide Chao de Castela.
Plasençia (745, 828): vide Plasencia.
PLASENCIA: ciudad de la prov. de Cáceres, sede del obispado de su nombre.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 1002, 1037.
Plazencia (724, 725, 726, 740, 741, 742, 790, 1037): vide Plasencia.
Plazençia (738, 739, 802, 1002): vide Plasencia.
Pobra de Chantada (1072): vide Chantada.
Poçeca, A: en Calvos, fgª Santa Cruz da Rabeda, aytº San Cibrao das Viñas: 768.
POITIERS: ciudad capital del departamento de Vienne (Francia).
— concilio de: 1362.
POMBAR: lugar de la fgª de Santo Estevo de Ribas de Sil, aytº de Nogueira de Ramuín:
880.
Ponte (1120): vide Ponte Vella.
Ponte: viña en las proximidades de Ourense: 1026.
Ponte de Ourense (1458, 1459): vide Ponte Vella.
Ponte do Minno (1087, 1396): vide Ponte Vella.
PONTE PEDRIÑA: puente sobre el río Barbaña, hoy integrado en la ciudad de Ourense:
1120, 1341.

1408
Ponte Pedrynha (1120): vide Ponte Pedriña.
PONTE VELLA: puente sobre el río Miño, actualmente englobado en la ciudad de
Ourense: 730, 1087, 1120, 1369, 1396, 1423, 1454, 1457, 1458, 1459, 1460,
1476.
Pontella / Pontelle: en fgº de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 978,
981.
Pontom (971): vide Pontón.
Pontón: en San Salvador de Noalla, aytº San Cibrao das Viñas: 920, 971.
Poombar: en las proximidades de la actual villa de Monterrei o de Verín: 795.
Poonbar (880): vide Acevedo.
Porcaria (940): vide Porqueira, Santa María.
Porqeira (1291): vide Porqueira, Santa María.
Porqueira (1278): vide Porqueira, Santa María.
PORQUEIRA, SANTA MARÍA: antiguo priorato de canónigos regulares de san Agustín en
la fgª de su nombre, aytº de Porqueira: 940, 1278, 1291.
Porriño: en el lugar de Trelle, fgª de Nª Sra. dos Anxos de Trelle, aytº de Toén: 826.
Porteiro (939): vide Porteiro de Abaixo.
PORTEIRO DE ABAIXO: lugar de la fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº de Ourense: 761,
792, 939.
Portello, rigueyro do: probalemente el actual arroyo de Zaín: 1116.
Portelo / Portello: en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de
Ourense, aytº Ourense: 1259.
Porteyro (792): vide Porteiro de Abaixo.
Porto: en las proximidades de la actual villa de Verín: 795.
PORTO, SANTA MARÍA: ermita de Santa María de Portovello, en las proximidades de
Ourense, hoy integrada en la ciudad: 893, 1087, 1285, 1294.
Porto a Barbantes (1068): Barca de Barbantes, A.
Porto Careyro / Carreyro (1034, 1040, 1197): vide Porto Carreiro.
PORTO CARREIRO: lugar sobre el Barbaña, hoy integrado en la ciudad de Ourense: 1034,
1040, 1197, 1316, 1338, 1366, 1401, 1450.
Porto Uello (1087, 1327, 1454): vide Portovello.
Porto Vello (1459): vide Portovello.
Portogal (1342, 1357, 1358, 1360): vide Portugal.
PORTOMARÍN: localidad de la provincia de Lugo: 1114.
— parroquias de la villa:
 San Pedro: 1125.
 San Nicolás: 1125.
— San Lázaro: 1125.
Portomaryn (1125): vide Portomarín.
Portoselo: en el lugar de Vilanova, fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº de San
Cibrao das Viñas: 838, 978, 980.
Portosolo (980): vide Portoselo.
Portouello (752): vide Portovello.
PORTOVELLO: en fgª de Santiago das Caldas, en la ciudad de Ourense, a la orilla del
Miño, en el actual barrio de A Ponte, hoy integrado en la ciudad, y, en el otro
lado del río, junto a la ermita de Santa María de Portovello: 752, 1087, 1327,
1369, 1423, 1454, 1458, 1459.
Portozelo (838): vide Portoselo.
PORTUGAL, reino de: 1069, 1299, 1342, 1346, 1357, 1358, 1360, 1372, 1373, 1378,
1405.

1409
Pousa: en San Miguel, fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1277.
Pousada: sine loc.: 1480.
Pousada: otero en Mende: 1259.
Pousada: en fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 908, 1496, 1504.
Pousada: en las proximidades de la ciudad de Ourense, cerca de Castelo Ramiro: 1304,
1365, 1366, 1414.
POUSADA: lugar de la fgª de San Vicente de Graíces, aytº de A Peroxa: 1271.
Prado: en fgª de Santa María de Sobrado do Bispo, aytº Barbadás: 1461.
PRADO DE LIMIA, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Muíños: 1158.
PRADO DE MIÑO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Castrelo de Miño: 1277.
Prado de Riba de Minno (1277): vide Prado de Miño, Santa María.
Praduselos, capilla de: 1394.
Praduzelos: en las proximidades de Ourense: 893.
— capilla de: 1394.
— préstamo de: 1026.
Prexegeiroo (993): vide Prexigueiró.
Prexegeiroo (1080): vide Prexigueiró, San Salvador.
Prexegueyroo (1114, 1277): vide Prexigueiró, San Salvador.
PREXIGUEIRÓ: lugar de la fgª de San Salvador de Prexigueiró, aytº de Pereiro de Aguiar:
993, 995, 999.
PREXIGUEIRÓ, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 1018, 1080, 1107,
1108, 1114, 1277.
Prixegeiroo (999, 1018): vide Prexigueiró.
Prixegueiroo (995, 1018): vide Prexigueiró, San Salvador.
PROENTE, SANTO ANDRÉ: fgª del aytº de A Merca: 931, 1217.
Puçil de Porcos: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1016.
Puente, la (730): vide Ponte Vella.
Puente de Orense (1369, 1423, 1454): vide Ponte Vella.
Puerto Uello / Vello (1369, 1423, 1454): vide Portovello.
PUGA: lugar de la fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén: 854, 899, 937, 965, 990, 991,
1222, 1469.
PUGA, SAN MAMEDE: fgª del aytº de Toén: 902, 904, 937, 965, 990, 991, 992, 1100.
— coto de: 1292, 1337.
— renta de: 810, 965, 1222.
Pumar, O: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 951.
Pumares, Os: en Calvos, fgª Santa Cruz da Rabeda, aytº San Cibrao das Viñas: 768.
Pynor (1304): vide Piñor, San Lourenzo.

Quadrela: en las proximidades de la actual villa de Verín: 795.


QUEIZÁS, SAN PEDRO: fgª del aytº de Verín: 795, 1069.
Quelmelas (781, 782): vide Quilmelas.
Queyçaes (795): vide Queizás, San Pedro.
QUILMELAS: lugar de la fgª de Santo André de Guillamil, aytº Rairiz de Veiga: 781, 782.
Quimeella (1212): vide Quintela.
Quintaas: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1124.
Quintas, As: en las proximidades de la ciudad de Ourense, en O Posío: 1179.
Quinteela (1115): vide Quintela.
Quinteela (1161): vide Quintela de Velle.

1410
Quinteela (1284): sine loc.
QUINTELA: lugar de la fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1115,
1212.
QUINTELA DE VELLE: lugar de la fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1161.

Raario (799): vide Rairo.


Raayro (785, 839, 978, 981, 1000, 1079, 1235, 1438): vide Rairo.
RABAL, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Celanova: 1012, 1161, 1318.
RABEDA: territorio que comprendía partes de los actuales aytº de San Cibrao das Viñas,
Paderne de Allariz y Taboadela: 877, 878, 891, 1007, 1209, 1430.
RABEDA, SANTA CRUZ: fgª del aytº de San Cibrao das Viñas: 768, 820, 950, 1174, 1396,
1408, 1409.
Raçon, A: molino en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de
Ourense, aytº Ourense: 1259, 1389.
RAIRIZ DE VEIGA: lugar de la fgª del mismo nombre (San Xoán), aytº Rairiz de Veiga:
781.
RAIRO: lugar de la fgª de su nombre (Santa Lucía), aytº de Ourense: 759, 768, 785, 799,
839, 978, 981, 1000, 1079, 1116, 1235, 1438.
RAMIL, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Xunqueira de Espadanedo: 1182.
Ramill (1182): vide Ramil, San Miguel.
Ramiraas (1291): vide Ramirás, San Pedro.
RAMIRÁS, SAN PEDRO: antiguo monasterio femenino en la fgª de San Pedro de Mosteiro,
aytº de Ramirás: 1113, 1291.
Ramyraes (1113): vide Ramirás, San Pedro.
Ranario (759): vide Rairo.
RANTE: lugar de la fgª de su nombre (Santo André), aytº San Cibrao das Viñas: 730,
978, 981, 1147, 1167, 1184.
RANTE, SANTO ANDRÉ: fgª del aytº de San Cibrao das Viñas: 730, 735, 791, 1063, 1147,
1166, 1167.
— coto de: 1166.
RASELA, SANTA MARÍA DA: fgª del aytº de Verín: 795.
Rauaal (1318): vide Rabal, San Salvador.
Rauaeda (878, 891): vide Rabeda.
Raual (1012): vide Rabal, San Salvador.
Raueeda (1007, 1209, 1430): vide Rabeda.
Raueeda (768): vide Rabeda, Santa Cruz.
Raueenda (877): vide Rabeda.
Rayro (768, 839, 1116): vide Rairo.
RAZAMONDE, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Cenlle: 1291, 1379.
REBORDONDO, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Monterrei: 795.
REBOREDO: lugar de la fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 945,
995, 1003, 1009, 1062, 1080, 1101, 1115, 1124, 1163.
Reborredo (1124): vide Reboredo.
Reça (730, 1170): vide Reza, Santa María.
Reçamonde (1379): vide Razamonde, Santa María.
Recoueo: en fgª de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1166.
Regeiro: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
Regno (1501): vide Reino, O.

1411
REGOUFE: lugar de la fgª de Santa Marta de Velle, aytº de Ourense: 1249.
Regouffe (1249): vide Regoufe.
Regueenga, A (778, 779, 1022): vide Reguenga, A.
REGUEIRO FOXADO: lugar hoy integrado en la ciudad de Ourense, en el barrio de
Barrocás: 839, 1000, 1235, 1377, 1438.
— arroyo de: 839, 1000, 1043, 1377.
REGUENGA, A: lugar de la fgª de San Xurxo da Touza, aytº de Taboadela: 778, 779,
1022.
REINO, O: fgª de Santa María de Carballeda, aytº Piñor: 1501.
Requeixo: casal en fgª de San Xes de Faramontaos, aytº de A Merca: 1272, 1274.
REQUEIXO: lugar de la fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº. de Barbadás: 1111.
Requeixo d’Asevedo: en Acevedo, lugar de la fgª de Santa María de Xunqueira de
Ambía, aytº de Xunqueira de Ambía: 1213.
Requeyxo: en valle de Baronceli: 795.
Retorta, A: en Sabadelle, fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar:
822, 1226.
Reuordaaos: en fgª Santa María de Razamonde, aytº Cenlle: 1368.
Reuordelos: en fgª de San Salvador de Noalla, aytº de San Cibrao das Viñas: 893.
Reuoredo (945, 995, 1003, 1009, 1062, 1080, 1101, 1115, 1163): vide Reboredo.
Reuoredo: sine loc. ¿en fgª de San Lourenzo da Pena, aytº de Cenlle?: 1433.
Reuoredo… (795): vide Rebordondo, San Martiño.
Reuoredo de Cumial: en fgª San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 920.
Reuorredo (1124): vide Reboredo.
Revordaos (1349): sine loc., en el Ribeiro de Avia.
REZA: lugar de la fgª del mismo nombre (Santa María), aytº de Ourense: 1235.
REZA, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Ourense: 730, 1170, 1235, 1239, 1294, 1326, 1480.
Riaçoo / Rioçoo: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 799, 818, 944.
Rial, O: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 897, 945.
Riba, A: en fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 1504.
Riba de Minno (1220): vide Riba de Miño.
RIBA DE MIÑO: comarca en la ribera derecha del río Miño, en su tramo entre,
aproximadamente, los actuales municipios de Castrelo de Miño y Padrenda,
prov. Ourense: 1220.
Ribadauea (1350, 1404, 1406, 1410, 1463): vide Ribadavia.
Ribadauia (973, 976, 1011, 1220, 1265, 1266, 1292, 1293, 1325, 1382, 1403, 1405):
vide Ribadavia.
Ribadauya (1351): vide Ribadavia.
RIBADAVIA: localidad de la provincia de Ourense: 973, 976, 1011, 1265, 1266, 1292,
1293, 1325, 1350, 1351, 1382, 1403, 1404, 1405, 1406, 1410, 1463.
— arciprestazgo de: 1349.
— convento de la villa:
 SANTO DOMINGO: 1068.
— iglesias de la villa:
 SAN XES: 1382.
 SANTIAGO: 1220.
— calles la villa:
 vico de Platea: 1349.
Ribadeuya (976): vide Ribadavia.
Ribagorça (1251): vide Ribagorza.
RIBARGORZA: comarca de la comunidad autónoma de Aragón, en la prov. de Huesca.

1412
— conde de: 1251.
Ribas (893)
RIBAS DE SIL, SANTA CRISTINA: antiguo monasterio en la fgª del mismo nombre, aytº de
Parada de Sil: 940, 1229, 1278, 1291.
RIBAS DE SIL, SANTO ESTEVO: antiguo monasterio en la fgª del mismo nombre, aytº de
Nogueira de Ramuín: 811, 856, 880, 887, 889, 909, 940, 958, 1229, 1278, 1291.
— couto de: 723, 880, 887, 909, 1281.
RIBEIRO, SAN PEDRO FIZ: fgª del aytº de Bande: 1396.
Ribeiro da Auia / d’Auia (1379, 1397, 1433): vide Ribeiro de Avia.
RIBEIRO DE AVIA: antiguo territorio de la actual prov. de Ourense: 1069, 1379, 1397,
1433.
RIBELA: lugar de la fgª de San Xillao de Ribela, aytº de Coles: 722, 1375, 1486, 1504.
RIBELA, SAN XILLAO: fgª del aytº de Coles: 773, 908, 1328, 1375, 1414, 1496, 1504.
RIBERA: comarca en la actual prov. de León: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742,
745, 758, 1002.
Ribeyro de Mende: en Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº de
Ourense: 1374.
Rigeyro, O: en fgª de San Martiño de Alongos, aytº Toén: 1399.
Rigueiro, O (1222): casal en fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén.
Rigueyro, O: en fgª de Santo André de Marrubio, aytº Montederramo: 813.
Rio (1125): vide Riocabo.
Rio: en fgª de Santa Comba de Gargantós, aytº de San Cibrao das Viñas: 1167.
Rio, O: en fgº de Santo André de Rante, aytº San Cibrao das Viñas: 1166.
RÍO, SAN SALVADOR DO: fgª del aytº de Vilamarín: 997.
Rio de Fosado / Fossado (839, 1000, 1043, 1235, 1438): vide Regueiro Foxado.
Rio Ponido: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1277.
RIOCABO: lugar en la fgª de Santa Cristina de Paradela, aytº de Paradela, prov. Lugo:
1125.
Rioçoo / Riaçoo: en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 799, 818, 944.
RIODEBODAS: lugar de la fgª de San Xes de San Xes, aytº de Paderne de Allariz: 999.
Riodeuodas (999): vide Riodebodas.
RIOSECO: lugar de la fgª de San Xiao de Figueiroá, aytº de Paderne de Allariz: 1124,
1193, 1277, 1431.
Ripa Auie (1068): vide Ribadavia.
Ripa Silis (940): vide Ribas de Sil, Santo Estevo.
Ripauiense, burgo (1349): vide Ribadavia.
Riqueixo (1111): vide Requeixo.
ROCAS, SAN PEDRO: antiguo priorato benedictino dependiente de San Salvador de
Celanova, en la fgª de su nombre, aytº de Esgos: 859, 880, 940, 959, 960, 1004,
1007, 1016, 1038, 1080, 1081, 1093, 1163, 1193, 1291.
— couto de: 879, 993.
Rocos (1257): vide Roucos.
Roçamonde (1291): vide Razamonde, Santa María.
Roço: en fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº. de Barbadás: 1170.
RODEZ: ciudad capital del departamento de Aveyron (Francia), sede del obispado de su
nombre: 1139.
Roeriz (781): vide Rairiz de Veiga.
Rogidoyro: en fgª de San Clodio de Pazos de San Clodio, aytº de San Cibrao das Viñas:
1006.
Roison (780, 781, 782): vide Rosén.

1413
ROMA: capital de Italia y de la provincia de su nombre: 747.
— iglesia de: 763, 853, 1007, 1083, 1091, 1094, 1116, 1117, 1133, 1134, 1135, 1143,
1145, 1149, 1150, 1151, 1158, 1159, 1167, 1179, 1190, 1197, 1203, 1224, 1229,
1256, 1259, 1295, 1303, 1307, 1331, 1336, 1337, 1343, 1352, 1359, 1361, 1362,
1366, 1369, 1373, 1374, 1380, 1391, 1395, 1401, 1413, 1415, 1418, 1419, 1422,
1431, 1435, 1438, 1444, 1455, 1461, 1472, 1483, 1489.
— SAN PEDRO DEL VATICANO: 1303.
— SANTA MARÍA IN COSMEDIN, cardenal de: 1362, 1372, 1389.
ROMA: lugar de la fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº. de Barbadás: 1111.
ROSÉN: lugar de la fgª de Santo André de Guillamil, aytº de Rairiz de Veiga: 780, 781,
782.
Rouces (798): vide Roucos.
ROUCOS: lugar de la fgª de San Lourenzo da Pena, aytº de Cenlle: 798, 1294.
— fortaleza de: 1257.
RUBIACÓS: lugar de la fgª de Santa Cruz de Rubiacós, aytº de Nogueira de Ramuín:
1129.
Rueyras: sine loc.: 999.
Rugidoyro: en fgª de San Clodio de Pazos de San Clodio, aytº de San Cibrao das Viñas:
1006.
Ruthenensis [diocesis] (1139): vide Rodez.
Ruuyacoes (1129): vide Rubiacós.
Rygueiro, O: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1009.
Ryo do Fosado (1377): vide Regueiro Foxado.
Ryodevodas (999): vide Riodebodas.
Rypario Auie (1069): vide Ribeiro de Avia.

Sabadele (879): vide Sabadelle.


SABADELLE: lugar de la fgª del mismo nombre, aytº de Pereiro de Aguiar: 723, 746,
822, 856, 879, 897, 911, 945, 951, 958, 959, 960, 993, 994, 998, 999, 1003,
1009, 1010, 1012, 1017, 1027, 1050, 1093, 1124, 1131, 1176, 1180, 1182, 1186,
1192, 1193, 1204, 1209, 1210, 1212, 1226, 1227, 1255, 1277, 1281, 1287, 1324,
1355.
SABADELLE, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 723, 811, 856, 909, 911,
951, 958, 1010, 1041, 1124, 1131, 1204, 1226, 1129, 1140, 1141, 1176, 1182,
1193.
Sabadelle Pequeno: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar:
1176, 1207, 1226.
SABARDES: lugar de la fgª de San Martiño de Noia, prov. A Coruña: 1068.
SABARIZ: lugar de la fgª del mismo nombre (San Pedro), aytº Rairiz de Veiga: 780.
SACARDEBOIS, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de Parada de Sil: 749.
SACEDA: lugar de la fgª de San Miguel do Campo, aytº de Nogueira de Ramuín: 999.
Sadornin (1291): vide Sadurnín.
Sadur (1278): vide Asadur, Santa Mariña.
SADURNÍN: lugar de la fgª de San Xoán de Sadurnín, aytº de Cenlle: 1291.
SAHAGÚN, SAN BENITO: antinguo monasterio en la localidad del mismo nombre, prov.
León: 842.
Sahoane (1379): vide San Xoán de Pena Corneira.
SALAMANCA: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 1069.

1414
— clérigo de: 1270.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 842, 1002,
1037, 1251, 1404.
Salamantina ciuitate (1069): vide Salamanca.
SALAMONDE, SANTA MARÍA: fgª del aytº de San Amaro: 1277.
Salseda (999): vide Saceda.
Salseda: en fgª San Miguel de Melias, aytº de Coles: 1441.
Saluaterra (1459): vide Salvaterra de Miño.
SALVATERRA DE MIÑO: localidad de la provincia de Pontevedra: 1459.
Sam Çibrao (1235): vide San Cibrao.
Sam Fiis (990, 991, 992): vide San Fiz.
Sam Iohan d’Acre (1294): vide Acre.
Sam Jurgo da Touça (1022): vide Touza, San Xurxo da.
Sam Lourenço de Pinol (1111): vide Piñor, San Lourenzo.
Sam Lourenço de Seabal (879): vide Siabal, San Lourenzo.
Sam Mamede de Puga (990, 991, 992): vide Puga, San Mamede.
Sam Migeel (1492): vide Goiás, San Miguel.
Sam Migeell de Caluele (879, 1009): vide Calvelle, San Miguel.
Sam Payo d’Aluam (990, 991): vide Albán, San Paio.
Sam Pero de Rocas (879): vide Rocas, San Pedro.
Sam Saluador de Raual (1161): vide Rabal, San Salvador.
Samamede, ermita de: en fgª de la Purísima Concepción de Vilar de Astrés, aytº
Ourense: 1269.
Samamede de Grou (1061): vide Grou, San Mamede.
Samarugeyras: en fgª de San Clodio de Pazos de San Clodio, aytº de San Cibrao das
Viñas: 872.
SAMOS: lugar en la fgª (Santa Xertrude) y aytº de su nombre: 1075.
San Breixo de Vilar de Porcos (892): vide Espiñeiros, San Breixo.
San Çibraao / San Çibrao (846, 861, 1209, 1227, 1468): vide San Cibrao.
San Çibrao: en fgª de Santa Marta de Velle, aytº Ourense: 1156.
San Çibrao das Laas (1399): vide Lás, San Cibrao.
San Çibrao de Paderne (1126): vide Paderne, San Cibrao.
SAN CIBRAO: lugar en la fgª de San Cibrao das Viñas, aytº San Cibrao das Viñas: 846,
861, 1156, 1209, 1227, 1235, 1468.
San Cibrao / Çibrao de Trioes (954, 975, 1052): vide Triós.
SAN CLODIO DO RIBEIRO: antiguo monasterio en la fgª de Santa María de San Clodio,
aytº de Leiro: 940, 1097, 1278, 1291.
San Cloyo (1097, 1278, 1291): vide San Clodio do Ribeiro.
San Croyo de Paaços (1169): vide Pazos de San Clodio, San Clodio.
San Fiis (1097): vide San Fiz.
San Fiis / Fiiz de Çeleyros / Çelleyros (801, 876): vide Celeiros, San Fiz.
San Fiis do Ribeyro de Limia (1396): vide Ribeiro, San Pedro Fiz.
San Fiiz (1433): vide Navío, San Fiz.
San Fitoyro (1204): vide Mezquita, San Vitoiro da.
San Fitoyro (1280): vide San Vitoiro.
SAN FIZ: lugar de la fgª de San Mamede de Puga, aytº de Toén: 990, 991, 992.
SAN FIZ: lugar de la fgª de Santiago de Soutomaior, aytº de Taboadela: 1097.
San Gees de Feramontaos (1272): vide Faramontaos, San Xes.
San Giaao / Gyaao de Ribela (1504): vide Ribela, San Xillao.
San Iohane de Pineyra (843): vide Piñeira de Arcos, San Xoán.

1415
San Joan (1433): vide San Xoán de Pena Corneira.
San Johane das Lamas (1108): vide Seoane.
San Juan (1379, 1397): vide San Xoán de Pena Corneira.
San Juliaao de Ribela (1328, 1504): vide Ribela, San Xillao.
San Jullaoo/Jullao de Ribela (908, 1375, 1414, 1496): vide Ribela, San Xillao.
San Jurio da Touça (722): vide Touza, San Xurxo da.
San Lasaro / Lasero: vide Ourense: San Lázaro.
San Lourenço (1487): vide Piñor, San Lourenzo.
San Lourenço da Pena (1407, 1433): vide Pena, San Lourenzo.
San Lourenço de Seabal (1227): vide Siabal, San Lourenzo.
San Lourenso da Pena (798): vide Pena, San Lourenzo.
SAN LOURENZO: lugar de la fgª de Santa María de Temes, aytº de Carballedo, prov.
Lugo: 1291.
San Mamede: sine loc., fgª del obispado de Ourense: 931.
San Mamede de Puga (965, 1100): vide Puga, San Mamede.
San Martin de Sabadelle (723): vide Sabadelle, San Martiño.
San Martinno d’Alongos (1399): vide Alongos, San Martiño.
San Martinno de Fora (893): vide San Martiño de Fóra.
San Martinno de Loyro (1282): vide Loiro, San Martiño.
San Martinno de Mugares (1109, 1344, 1485): vide Mugares, Santa María.
San Martinno de Perafita (913): vide Pedrafita, San Martiño.
San Martinno de Sabadelle (856, 909, 958, 1124, 1204, 1226, 1141, 1176, 1182, 1193):
vide Sabadelle, San Martiño.
San Martinno de Vilarrouin / Villarrouin (1043, 1285, 1286): vide Vilarrubín, San
Martiño.
SAN MARTIÑO DE FÓRA: antiguo monasterio benedictino de la ciudad de Santiago de
Compostela, también conocido como San Martiño Pinario: 893.
San Migeel / Migeell de Caluelle (822, 945, 993, 998, 999, 1003, 1009, 1016, 1062,
1065, 1066, 1067, 1080, 1101, 1102, 1115, 1118, 1124, 1162, 1163, 1192, 1193,
1198, 1277): vide Calvelle, San Miguel.
San Migeel de Canedo (1235): vide Canedo, San Miguel.
San Migeel / Migeell de Mellees (1124, 1171, 1249): vide Melias, San Miguel.
San Migeel de Torneyros (930): vide Torneiros, San Miguel.
San Migeel Migell de Caluele (879, 897): vide Calvelle, San Miguel.
San Migeel / Miguel de Souto (837, 838, 840, 1044, 1164): vide Soutopenedo, San
Miguel.
San Migeell d’Esamo (1502): vide Osmo, San Miguel.
San Migeel / Migueell do Canpo (958, 1105, 1277): vide Campo, San Miguel.
San Migeell do Canpo (1182): vide Campo, San Miguel.
SAN MIGUEL: lugar de la fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 998,
1016, 1062, 1065, 1066, 1080, 1081, 1093, 1124, 1163, 1198, 1277.
San Momedo de Puga (937): vide Puga, San Mamede.
San Nicolaao (1125): vide Portomarín, San Nicolás.
San Nycolas: capilla cerca de Santiago das Caldas, en dicha fgª, aytº de Ourense: 858.
San Paayo de Bobeda (1235): vide Bóveda, San Paio.
San Pedro de Codeyro (1235): vide Cudeiro, San Pedro.
San Pedro de Mesquita / Mesqyta (1149, 1224): vide Mezquita, San Pedro da.
San Pedro de Mezquita (1224): vide Mezquita, San Pedro da.
San Pedro de Moreiras (1493): vide Moreiras, San Pedro.
San Pedro / Pero de Moreyras de Louredo (937, 1044, 1430): vide Moreiras, San Pedro.

1416
San Pedro de Rocas (1291): vide Rocas, San Pedro.
San Pero de Codeyro / Cudeiro (969, 1028): vide Cudeiro, San Pedro.
San Pero de Mesquita (1168, 1280): vide Mezquita, San Pedro da.
San Pero de Mysquita (1166): vide Mezquita, San Pedro da.
San Pero de Portomarin (1125): vide Portomarín, San Pedro.
San Pero de Rocas (859, 880, 959, 960, 993, 1016, 1038, 1080, 1081, 1093, 1163): vide
Rocas, San Pedro.
San Saluador (777): vide Solbeira, San Salvador.
San Saluador d’Eyres, juzgado: territorio al sur del río Arnoia que se extendía por parte
de los actuales municipios de Ramirás y Celanova: 783.
San Saluador de Chantada (1125): vide Chantada, San Salvador.
San Saluador de Noalla (1144): vide Noalla, San Salvador.
San Saluador de Noalla (851): vide Noalla, San Salvador.
San Saluador de Paaços (1317): vide Pazos de Arenteiro, San Salvador.
San Saluador de Prexegeyroo (1107): vide Prexigueiró, San Salvador.
San Saluador de Sorueyra (734): vide Solbeira, San Salvador.
San Saluador de Sorueyra da Raueeda (783): vide Solbeira, San Salvador.
San Saluadorde Christosende (756): vide Cristosende, San Salvador
San Salvador de Paaços (1502): vide Pazos de Arenteiro, San Salvador.
San Sanicolaao: sine loc.: 1125.
San Ureyxemo de Seysaluo (939): vide Seixalbo, San Breixo.
San Vereyxemo de Seyxaluo (944, 1057): vide Seixalbo, San Breixo.
San Viçenço (788, 895): vide Abeledos, San Vicente dos.
San Viçenco (895): vide Abeledos, San Vicente dos.
San Viçenço da Raueenda (1022): vide Coucierio, San Vicente.
San Viçenço dos Aueeledos (1127): vide Abeledos, San Vicente dos.
San Viçente d’Enfesta (1149, 1166): vide Enfesta, San Vicente.
San Viçente d’Enffesta (1167): vide Enfesta, San Vicente.
San Vinzenço (895): vide Abeledos, San Vicente dos.
SAN VITOIRO: lugar de la fgª de San Vitoiro da Mezquita, aytº Allariz: 1280.
SAN XOÁN DE PENA CORNEIRA: fortaleza rectora del territorio de su nombre, situada en
el monte homónimo, aytº de Leiro: 1379, 1397.
— fortaleza de: 1257.
Sanamonde (1277): vide Salamonde, Santa María.
Sançiago (945): vide Santiago de Compostela.
Sanct Saluador de Barbantes (997): vide Río, San Salvador do.
Sancta / Santa Locaya (722, 791, 1008, 1022, 1096, 1318, 1319): vide Santa Locaia.
Sancta Christina (940): vide Ribas de Sil, Santa Cristina.
Sancta Christina de Freyxeo (862): vide Freixo, Santa Cristina.
Sancta Columba (735): vide Naves, Santa Comba.
Sancta Columba de Nauibus (940): vide Naves, Santa Comba.
Sancta Colunba de Naues (1178): vide Naves, Santa Comba.
Sancta Cristina de Freyxao (777): vide Freixo, Santa Cristina.
Sancta Cristina de Vilarino (1050): vide Vilariño, Santa Cristina.
Sancta Eolalia de Vanga (1007): vide Banga, Santa Baia.
Sancta Maria de Finistierra (1300): vide Fisterra.
Sancta Maria de Guadalupe (1357, 1358): vide Guadalupe, Santa María.
Sancta Maria de Louredo (1004, 1007): vide Louredo, Santa María.
Sancta Maria de Meloes (1007): probablemente Santa María de Melias, fgª del aytº de
Pereiro de Aguiar.

1417
Sancta Maria do Porto (1285): vide Porto, Santa María.
Sancta Marina de Monte (754, 755): vide Monte, Santa Mariña do.
Sancta Marinna de Vilaarnat (953): vide Vilarnaz, Santa Mariña.
Sancta Marinna do Monte (784): vide Monte, Santa Mariña do.
Sancta Marta de Moreiras de Agiar (1363): vide Moreiras, Santa Marta.
Sancta Marta: en fgª de San Salvador de Cristosende, aytº de A Teixeira: 913.
Sancta Marta d’Aguiar (1349): vide Moreiras, Santa Marta.
Sancti Cipriani de Lama (764): vide Lamamá, San Cibrao.
Sanctiago (724, 725, 726, 738, 739, 741, 742, 828, 1002, 1037, 1251): vide Santiago de
Compostela.
Sanctiago de Gostey (953): vide Gustei, Santiago.
Sancto Andre de Rante (791): vide Rante, Santo André.
Sancto Esteuoo (856, 887, 909): vide Ribas de Sil, Santo Estevo.
Sancto Esteuoo de Riba de Sil (811, 880, 889): vide Ribas de Sil, Santo Estevo.
Sanctus Christoforus de Armeriz (1349): vide Armariz, San Cristovo.
Sanctus Claudius (940): vide San Clodio do Ribeiro.
Sanctus Claudius de Palaçiis (1007): vide Pazos de San Clodio, San Clodio.
Sanctus Iacobus de Barbantes (817) : vide Barbantes, Santiago.
Sanctus Iacobus de Gostey (766): vide Gustei, Santiago.
Sanctus Iohannes de Ceones: sine loc., quizás San Xoán de Coles, fgª del aytº de Coles:
972.
Sanctus Iohannes de Moreyras (824): vide Moreiras, San Xoán.
Sanctus Jacobus de Allarys (940): vide Allariz, Santiago.
Sanctus Jacobus de Uiuario (1270): vide Viveiro, Santiago.
Sanctus Laurencius de Seabal (956): vide Siabal, San Lourenzo.
Sanctus Mametis (854): vide Eirexa, A.
Sanctus Michaelis de Canedo (755): vide Canedo, San Miguel.
Sanctus Michaelis de Mellees (1349): vide Melias, San Miguel.
Sanctus Michaelis de Saltu (896): vide Soutopenedo, San Miguel.
Sanctus Pelagius de Alban (1349): vide Albán, San Paio.
Sanctus Petris de Queyçaens (1069): vide Queizás, San Pedro.
Sanctus Petrus de Rupibus (940, 1004, 1008): vide Rocas, San Pedro.
Sanctus Petrus de Trioes (1349): vide Triós, San Pedro.
Sanctus Saluatoris de Christosende (749): vide Cristosende, San Salvador
Sanctus Vereximus de Saxo Albo (1068): vide Seixalbo, San Breixo.
Sanctus Vicentius de Duyo (1068): vide Duio, San Vicenzo
Sande: probablemente en fgª de San Lourenzo de Siabal, aytº de Paderne de Allariz:
1126.
Sandiaes (1211): vide Sandiás.
SANDIAS: lugar en la fgª del mismo nombre (Santo Estevo), aytº de Sandiás: 1179.
Sanin (1277): vide Sanín, San Pedro.
SANÍN, SAN PEDRO: fgª del aytº de Ribadavia: 1277.
Sant Andre de Canpo Redondo (1291): vide Campo Redondo, Santo André.
Sant Andre de Proente (1217): vide Proente, Santo André.
Sant Andre de Rante (1063): vide Rante, Santo André.
Sant Cloyo (1291): vide San Clodio do Ribeiro.
Sant Esteueo (723): vide Ribas de Sil, Santo Estevo.
Sant Esteuoo de Riba de Sill (1291): vide Ribas de Sil, Santo Estevo.
Sant Esteuoo de Trasestrada (795): vide Trasestrada, Santo Estevo.
Sant Fagunt (842): vide Sahagún, San Benito.

1418
Sant Lourenço (1291): vide San Lourenzo.
Sant Seueo (1346): vide Peroxa, Santo Eusebio da.
Sant Veçeynte de Duyo (1300): vide Duio, San Vicenzo
Sant’Esteuo (958): vide Ribas de Sil, Santo Estevo.
Sant’Oseueo (1323): vide Peroxa, Santo Eusebio da.
Sant’Osseue (795): vide Peroxa, Santo Eusebio da.
Santa Christina (1291): vide Ribas de Sil, Santa Cristina.
Santa Christina de Riba de Sil / de Ribas de Sil (1229, 1278): vide Ribas de Sil, Santa
Cristina.
Santa Christina de Tintores (795): vide Tintores, San Santa Cristina.
Santa Christina de Vilarinno / Vilarino (1041, 1095, 1107, 1115): vide Vilariño, Santa
Cristina.
Santa Columa (745): vide Naves, Santa Comba.
Santa Coonba (902, 1259, 1291): vide Naves, Santa Comba.
Santa Coonba / Coomba de Naues (1151, 1153, 1158, 1373, 1374, 1389): vide Naves,
Santa Comba.
Santa Coonba de Naves (1269): vide Naves, Santa Comba.
Santa Cristina de Vilarino (1050): vide Vilariño, Santa Cristina.
Santa Crus da Raueeda (820, 1174, 1396, 1408, 1409): vide Rabeda, Santa Cruz.
Santa Cruz da Raueeda (950): vide Rabeda, Santa Cruz.
SANTA CRUZ DE MUDELA: localidad de la prov. de Ciudad Real.
— encomienda de: 1355.
SANTA LOCAIA: lugar de la fgª de Santa María de Mesón de Calvos, aytº de Taboadela:
722, 791, 1008, 1022, 1318, 1319.
— renta de: 1096.
Santa Maria d’Astaris de Riba de Minno (1469): vide Astariz.
Santa Maria d’Azeueyro (1492): vide Aciveiro, Santa María.
Santa Maria d’Esaueyro (1492): vide Aciveiro, Santa María.
Santa Maria d’Osseyra (1290): vide Santa María de Oseira.
Santa Maria de Domrramyro (1492): vide Donramiro, Santa María.
Santa Maria de Feramontaaos (1129): vide Faramontaos, Santa María.
Santa Maria de Fiinsterra (1068): vide Fisterra, Santa María.
Santa Maria de Finistierra (1300): vide Fisterra.
Santa Maria de Guadoluppe (1386): vide Guadalupe, Santa María.
Santa Maria de Junqueira d’Espadanedo (1277): vide Xunqueira de Espadanedo, Santa
María.
Santa Maria de Junqueyra d’Anbia (1213): vide Xunqueira de Ambía, Santa María.
Santa Maria de Junqueyra d’Espadanedo (1130, 1176): vide Xunqueira de Espadanedo,
Santa María.
Santa Maria de Melees (1105, 1180): vide Melias, Santa María.
Santa Maria de Mellees (897, 1277): vide Melias, Santa María.
Santa Maria de Moneyxes (1492): vide Moneixas, Santo Adrao.
Santa María de Monterrey (795): vide Monterrei, Santa María.
Santa Maria de Reça (893, 1326, 1480): vide Reza, Santa Maria.
Santa Maria de Rossela (795): vide Rasela, Santa María da.
Santa Maria de Sobrado (1326, 1461): vide Sobrado do Bispo, Santa María.
Santa Maria de Soutolongo (1492): vide Soutolongo, Santa María.
Santa Maria de Toem (1100): vide Toén, Santa María.
Santa Maria de Toeran (1097): vide Torán, Santa María.
Santa Maria de Tohem (1334): vide Toén, Santa María.

1419
Santa Maria de Tooran (1166): vide Torán, Santa María.
Santa Maria do Canpo (1291): vide Campo, Santa María.
Santa Maria do Castro de Caldellas (1294): vide Castro Caldelas, Santa María.
Santa Maria do Paao / Pao (1147, 1124): vide Pao, Santa María do.
Santa Maria do Porto (893): vide Porto, Santa María.
Santa Maria do Possyo (1179): vide Ourense, Santa María do Posío.
Santa Maria do Pussio (1294): vide Ourense, Santa María do Posío.
Santa Maria in Cosmedim (1372, 1389): vide Roma, Santa María in Cosmedin.
Santa Marina do Monte (1173): vide Monte, Santa Mariña do.
Santa Marinna (1116): vide Monte, Santa Mariña do.
Santa Marinna d’Agoas Santas (1294): vide Augas Santas, Santa Mariña.
Santa Marinna de Agoas Santas (1418): vide Augas Santas, Santa Mariña.
Santa Marinna de Fontefria (123): vide Fontefría, Santa María.
Santa Marinna do Monte (841, 996, 1083, 1392): vide Monte, Santa Mariña do.
SANTA MARTA: lugar en la fgª de San Salvador de Noalla, aytº de San Cibrao das Viñas:
893.
Santa Marta de Belle (910, 1080, 1095, 1099, 1156, 1161, 1182, 1186): vide Velle,
Santa Marta.
Santa Marta de Moreiras d’Aguiar (1233): vide Moreiras, Santa Marta.
Santa Olaya de Vanga (1291): vide Banga, Santa Baia.
Santa Oufemea de Millmanda (863, 864, 865): vide Milmanda,Santa Eufemia.
Santa Ougea (1170, 1487, 1488): vide Santa Ouxea.
SANTA OUXEA: lugar de la fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº. de Barbadás: 1170, 1173,
1487, 1488.
— renta de: 1487, 1488.
Santa Ovgea (1173): vide Santa Ouxea.
Santa Tecla: en fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº de Barbadás: 812.
Santa Uaya: probablemente en fgª de San Salvador de Noalla, aytº de San Cibrao das
Viñas: 893.
Santa Vaya de Beyro (1402): vide Beiro, Santa Baia.
Santiago (1220): vide Ribadavia, Santiago.
Santiago (738, 739, 745, 746, 795, 879, 1003, 1009, 1047, 1064, 1087, 1137, 1150,
1187, 1208, 1218, 1219, 1305, 1317, 1346, 1348, 1350, 1369, 1469, 1483,
1502): vide Santiago de Compostela.
Santiago d’Açorelle (1411): vide Zorelle, Santiago.
Santiago d’Aluarellos (1149): vide Alvarellos, Santiago.
Santiago das Caldas (858): vide Caldas, Santiago das.
Santiago de Carraçedo (1285): vide Carracedo, Santiago.
Santiago de Carrasedo (1286, 1316): vide Carracedo, Santiago.
Santiago de Carrazedo (1197, 1284, 1394): vide Carracedo, Santiago.
SANTIAGO DE COMPOSTELA: ciudad de la provincia de A Coruña, capital de Galicia,
sede del arzobispado de su nombre: 746, 770, 795, 855, 1064, 1069, 1073, 1087,
1208, 1220, 1223, 1257, 1264, 1267, 1301, 1302, 1305, 1325, 1348, 1349, 1350,
1382, 1483, 1020.
— altar de: 795.
— archidiócesis de: 795, 1068, 1187, 1270, 1322, 1325, 1346, 1483.
— arzobispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 1002,
1037, 1047, 1137, 1218, 1251, 1257, 1267, 1310, 1317, 1325, 1350, 1369, 1469.
— hospital de: 1317.

1420
— iglesia de: 856, 879, 897, 945, 951, 959, 960, 993, 995, 998, 999, 1003, 1009, 1019,
1020, 1047, 1050, 1062, 1069, 1080, 1093, 1105, 1108, 1124, 1129, 1130, 1131,
1132, 1137, 1140, 1150, 1187, 1212, 1218, 1219, 1220, 1226, 1127, 1208, 1257,
1258, 1261, 1265, 1266, 1267, 1270, 1287, 1310, 1325, 1349, 1350, 1469, 1483,
1501, 1502.
— pertiguero mayor de: 724, 725, 726, 740, 742, 745, 790, 802, 1002, 1019, 1020,
1037, 1325, 1349.
— monasterios y conventos de la ciudad:
 SAN FRANCISCO: 1068.
 SAN MARTIÑO DE FÓRA o PINARIO: 893.
Santiago de Gostey (941, 1328): vide Gustei, Santiago.
Santiago de Morteyra (1133): vide Casardeita, Santiago.
Santiago de Penela (777): vide Penela, Santiago.
Santiago de Tougues (816): vide Toubes, Santiago.
Santiague (739): vide Santiago de Compostela.
Santo Andre de Canporredondo (1026, 1399): vide Campo Redondo, Santo André.
Santo Andre de Erbededo (1179): vide Erbededo, Santo André.
Santo Andre de Herbededo (1179): vide Erbededo, Santo André.
Santo Antonin (1291): vide Toques, Santo Antoniño.
Santo Esteuo (1382): vide Nóvoa, Santo Estevo.
Santo Esteuo de Riba de Syl (1229): vide Santo Estevo de Ribas de Sil.
Santo Esteuoo de Riba de Sil (909, 1281): vide Ribas de Sil, Santo Estevo.
Santo Osebe (730): vide Peroxa, Santo Eusebio da.
Santyago (790, 802): vide Santiago de Compostela.
SARRIA: localidad de la prov. de Lugo: 1487, 1488.
— conde de: 1299.
Sauardes (1068): vide Sabardes.
Sauariz (780): vide Sabariz.
Saxo Albo (754, 836): vide Seixalbo.
Saxo Aluo (765): vide Seixalbo.
Sayane de Villanoua (1492): vide Vilanova, San Xoán.
Sayoan (1263): vide Ourense, capela de San Xoán.
Sayoan de Ourantes (982): vide Ourantes, San Xoán.
Sayoane das Lamas (1130): vide Seoane.
Seabal (1209, 1277, 1422): vide Siabal, San Lourenzo.
Seara da Fonte: en las proximidades de la villa de Monterrei, aytº Monterrei: 795.
Seauar (1444): vide Siabal, San Lourenzo.
See, A: en Vilarchao, fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1017.
Segouia (724, 725, 738, 739, 740, 741, 742, 790, 802, 1002, 1037, 1251): vide Segovia.
Segouya (726, 745): vide Segovia.
SEGOVIA: capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 1301.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037, 1251.
Seguença (1251): vide Sigüenza.
Seguenca (740): vide Sigüenza.
Seguntinus: vide Sigüenza.
Sehoanne d’Abroçinnos (1323): vide Abruciños, San Xoán.
SEIXALBO: lugar de la fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 721, 754, 779, 792,
797, 820, 836, 868, 870, 874, 939, 970, 1000, 1001, 1053, 1055, 1056, 1068,
1116, 1185, 1214, 1235, 1316, 1319, 1331, 1352, 1367, 1392, 1412, 1438.

1421
SEIXALBO, SAN BREIXO: fgª del aytº de Ourense: 730, 761, 792, 799, 922, 939, 944,
1057, 1068, 1367.
Seixaluo (792, 939, 1056, 1116, 1214, 1235, 1319, 1331, 1352, 1367, 1412, 1438): vide
Seixalbo.
SEIXO, O: lugar hoy desaparecido, integrado en la ciudad de Ourense, en el barrio de A
Carballeira: 1038, 1165, 1366.
Seixomir: en fgª de San Cibrao de Paderne, aytº de Paderne de Allariz: 1126.
SEIXÓN: lugar en la fgª de San Salvador de Sabadelle, aytº de Portomarín, prov. Lugo:
1125.
Sende: en fgª de San Lourenzo de Siabal, aytº de Paderne de Allariz: 1209, 1227, 1277.
Senrra, A: en Loiro de Abaixo, fgª de San Martiño de Loiro, aytº Barbadás: 730.
SEOANE: lugar de la fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1108,
1130.
Seoane das Antas (1125): vide Antas, San Xoán.
Sequar de Boys (749): vide Sacardebois, San Martiño.
Sequeiros: en la fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén: 854.
SEQUEIROS: lugar de la fgª de Santiago de Gustei, aytº de Coles: 730, 941, 985.
Sequeyros (730, 941, 985): vide Sequeiros.
SERRA, A: lugar en la fgª de Santa Cristina de Paradela, aytº de Paradela, prov. Lugo:
1125.
Seruoy (736, 795, 1096, 1150): vide Servoi, San Xoán.
SERVOI, SAN XOÁN: antigua abadía seglar en la fgª del mismo nombre, aytº de Castrelo
do Val: 736, 795, 1096, 1150.
Sesnande: en las proximidades de Ourense: 730, 846, 1210, 1282.
Sesteyro: en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº
Ourense: 1259.
Seuila (934, 1019, 1047, 1300): vide Sevilla.
Seuilla (724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790, 802,
803, 807, 842, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1020, 1031,
1036, 1037, 1085, 1137, 1142, 1196, 1214, 1217, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257,
1258, 1261, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346, 1357,
1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1455, 1457, 1503): vide
Sevilla.
Seuylla (1020, 1230): vide Sevilla.
SEVILLA: ciudad capital de la provincia y sede del arzobispado de su nombre: 790, 934,
1002, 1196, 1214, 1215, 1217, 1230, 1232, 1454, 1455, 1457.
— arzobispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 1002, 1037.
— iglesia de: 1004, 1007.
— reino de: 724, 725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790,
802, 803, 807, 842, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019,
1020, 1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251,
1257, 1258, 1261, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346,
1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
Sexo Albo (1068): vide Seixalbo.
Seyça: en fgª de Santa María de Xunqueira de Ambía, aytº de Xunqueira de Ambía:
1213.
Seyxaluo (721, 779, 730, 761, 792, 797, 799, 820, 868, 870, 874, 922, 939, 970, 1000,
1001, 1053, 1055, 1185, 1316, 1392): vide Seixalbo.
Seyxo (1040, 1165): vide Seixo, O.

1422
Seyxo: en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense, aytº
Ourense: 1259.
Seyxoos (1125): vide Seixón.
SIABAL, SAN LOURENZO: fgª del aytº de Paderne de Allariz: 879, 956, 1209, 1227, 1277,
1422, 1444.
Sibilia (1036): vide Sevilla.
Siguença (724, 725, 726, 738, 739, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 842, 1002, 1300): vide
Sigüenza.
SIGÜENZA: ciudad de la provincia Guadalajara, sede del obispado de su nombre: 1301.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 842, 1002,
1037, 1251, 1300, 1301.
Siluela / Siluella (993, 994, 1012, 1017): vide Silvela.
Silvela: en Vilarchao, fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 993,
994, 1012, 1016, 1017.
SIMANCAS: localidad de la prov. de Valladolid: 1330.
Siuilla (934, 1330): vide Sevilla.
SIYILMASA: antigua localidad, hoy en ruinas, en la región de Mequinez-Tafilalet: 1047.
Sobrado (1291): vide Sobrado, Santa María.
Sobrado (730, 734, 826, 863, 1026, 1086, 1179, 1217, 1346, 1475, 1485): vide Sobrado
do Bispo, Santa María.
SOBRADO, SANTA MARÍA: monasterio en la fgª de San Pedro da Porta, aytº de Sobrado
dos Monxes, prov. A Coruña: 1291.
SOBRADO DO BISPO, SANTA MARÍA: lugar y fgª del aytº de Barbadás: 730, 734, 826,
863, 1026, 1086, 1179, 1326, 1346, 1461, 1475, 1485.
— juzgado de: 1217.
SOBRAL: lugar de la fgª de Santiago de Gustei, aytº Coles: 1506.
SOBRECEDO, SANTIAGO: fgª del aytº de Taboada, prov. Lugo: 908.
Sobreda (1349): vide Pazos de Arenteiro
Sobredo: en San Salvador de Noalla, aytº San Cibrao das Viñas: 836.
SOBREDO: lugar en la fgª de San Miguel de Albarellos, aytº de Boborás: 1349.
SOBREPOSTA: parroquia del aytº de Braga, distrito de Braga (Portugal); 1231.
SOLBEIRA: lugar de la fgª de San Salvador de Solbeira, aytº de Paderne de Allariz: 754,
755, 764, 765, 766, 777, 783, 784, 785, 787, 793, 820, 823, 872, 962, 1116,
1195.
SOLBEIRA, SAN SALVADOR: fgª del aytº de Paderne de Allariz: 734, 777, 783, 836.
SOLLEIRA: lugar de la fgª de Santiago de Carracedo, aytº de A Peroxa: 1285.
Soolleira (1285): vide Solleira.
Sorbaria (754, 755, 764, 765, 766, 823): vide Solbeira.
Soruaria (764): vide Solbeira.
Sorueira (793, 962): vide Solbeira.
Sorueira (836): vide Solbeira, San Salvador.
Sorueyra (783, 784, 785, 787, 820, 872, 1116, 1195): vide Solbeira.
Sorueyra (734): vide Solbeira, San Salvador.
Sorueyra d’Aguiar (777): vide Solbeira.
Soueral (1506): vide Sobral.
Soueredo: en San Salvador de Noalla, aytº San Cibrao das Viñas: 836.
Soutello: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1176.
Soutelo: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1176.
Soutelo: en fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº. de Barbadás: 1487.
SOUTELO: lugar de la fgª de San Pedro de Cudeiro, aytº Ourense: 1381.

1423
Souto (1149): vide Soutomaior.
Souto: sine loc.: 1480.
Souto, O: en fgª de Santa María de Toén, aytº de Toén: 757.
SOUTO, O: lugar de la fgª de San Miguel de Melias, aytº Coles: 1349.
Souto das Donas: en lugar de Nigueiroá, fgª de San Miguel do Campo, aytº de Nogueira
de Ramuín: 1129.
Souto de Penedo: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº de San Cibrao das Viñas:
880.
SOUTO DE REI: lugar de la fgª de San Pedro de Cudeiro, aytº Ourense: 1096.
Souto do Bispo: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 1181, 1396, 1479.
SOUTOLONGO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Lalín, prov. Pontevedra: 1492.
— coto de: 1201.
SOUTOMAIOR: lugar y fgª (Santiago) del aytº de Taboadela: 1097, 1149.
— coto de: 1290.
SOUTOMAIOR, SANTIAGO: fgª del aytº de Taboadela: 1097.
Soutomayor (1097, 1149, 1290): vide Soutomaior.
Soutonovo: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1140.
Soutovello: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1176.
SOUTOPENEDO, SAN MIGUEL: fgª del aytº de San Cibrao das Viñas: 840, 896, 837, 838,
1044, 1164.
Soutouello: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1176.
SOUTULLO: en fgª de Santa María de Reza, aytº. de Ourense: 1170.
Su o Camiño: en las proximidades de Ourense: 861.
SUAMEIXE: lugar de la fgª de Santa María da Merca, aytº de A Merca: 912.
Suameyxe (912): vide Suameixe.
Sub a Torre (1082): vide Torre, A.
Sujulmeça (1047): vide Siyilmasa.
Suyussumeça (1047): vide Siyilmasa.
Syluela (1016): vide Silvela.

TABOADELA: lugar de la fgª de su nombre (San Miguel), aytº Taboadela: 1465.


Tarasçon (1235): vide Tarascón.
TARASCÓN: lugar de la fgª de San Miguel de Canedo, aytº de Ourense: 730, 1235.
— coto de: 1112.
— renta (capitular auriense) de: 1481.
— tenencia (capitular compostelana): 1187.
TARIFA: localidad de la prov. de Cádiz: 1208.
Tariffa (1208): vide Tarifa.
Tauoada: sine loc., probablemente en valle de Baronceli: 795.
Tauro (1349): vide Toro.
TEIMENDE: lugar en la fgª de Santa Mariña de Parada de Sil, aytº Parada de Sil: 900.
Tellada, A: en fgª de San Salvador de Cristosende, aytº de A Teixeira: 749.
TEMES: antiguo territorio alrededor de la fgª de Santa María de Temes, en tierras hoy
compartidas por las provincias de Lugo y Ourense: 1201, 1496.
— encomiendas de: 1311.
TERRA DO CABIDOO: antigua demarcación eclesiástica del obispado auriense: 1281,
1291, 1363, 1430.
Teymeende (900): vide Teimende.

1424
Themes (1496): vide Temes.
Thuy (724): vide Tui.
Timees (1311): vide Temes.
TINTORES, SANTA CRISTINA: fgª del aytº de Verín: 795.
Tobodela (1465): vide Taboadela.
Toem (757, 841, 844): vide Toén.
TOÉN: lugar de la fgª (Santa María) y aytº de su nombre: 757, 841, 844, 1292.
TOÉN, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Toén: 1100, 1334.
Toeran (1167, 1277): vide Torán, Santa María.
Toesende (1290): vide Tosende.
TOLEDO: capital de la provincia y sede del arzobispado de su nombre: 1472, 1478.
— arzobispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 802, 828, 1002, 1037,
1251, 1349.
— deán de: 1291.
— reino de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 758, 763, 790, 802,
803, 807, 842, 850, 857, 934, 973, 989, 1002, 1005, 1014, 1015, 1019, 1020,
1031, 1036, 1037, 1047, 1085, 1137, 1142, 1196, 1230, 1232, 1250, 1251, 1257,
1258, 1261, 1300, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, 1342, 1346,
1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1423, 1454, 1503.
— iglesia (catedral) de Santa María: 1478.
— calle de la ciudad:
 ZAPATERÍA VIEJA: 1478.
Tolledo (744, 745, 758, 973, 1005, 1019, 1020, 1036, 1047, 1137, 1196, 1230, 1257,
1258, 1261, 1310, 1423, 1454): vide Toledo.
TOQUES, SANTO ANTONIÑO: antiguo monasterio en la fgª de Santa María da Capela, aytº
de Toques, prov. de A Coruña: 1291.
TORÁN, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Taboadela: 1097, 1166, 1167, 1277.
Torgillo (973): vide Trujillo.
TORNEIROS: lugar de la fgª del mismo nombre (San Miguel), aytº Allariz: 843.
TORNEIROS, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Allariz: 930.
Torneyros (843): vide Torneiros.
TORO: localidad de la prov. de Zamora: 807, 850, 857, 1503.
— arcediano de: 1349.
— cortes de: 1250, 1251, 1258, 1261, 1268.
Toronno (1325): vide Toroño
TOROÑO: antiguo territorio en la diócesis de Tui, en torno a esta ciudad, actual prov. de
Pontevedra: .
— sacada de Toroño contra Ourense: 1325.
Torre: sine loc.: 1125.
Torre, A: molino en el lugar de Mende, fgª de A Asunción Tras do Hospital de Ourense,
aytº Ourense: 1082, 1259, 1389.
TORRIJOS: localidad de la provincia de Toledo: 1346.
TOSENDE: lugar y fgª (San Lourenzo) del aytº de Baltar: 1290.
TOUBES, SANTIAGO: fgª del aytº de A Peroxa: 816, 1285, 1286.
— couto de: 1284, 1285, 1286.
Touça (898, 943): vide Touza, San Xurxo da.
Touges (1285): vide Toubes, Santiago.
Tougues (1286): vide Toubes, Santiago.
Toural, O: en la villa de Monterrei: 795.
Toutiço: leira en las proximidades de la ciudad de Ourense: 863.

1425
TOUZA, SAN XURXO DA: fgª del aytº de Taboadela: 722, 898, 943, 1022.
Touzes (1284): vide Toubes, Santiago.
Tras lo Castelo: en las proximidades de la ciudad de Ourense: 795.
Trasaris (1179): vide Trasariz.
TRASARIZ: lugar de la fgª de su nombre (Santiago), aytº Cenlle: 1179.
TRASESTRADA, SANTO ESTEVO: fgª del aytº de Riós: 795.
TRASTÁMARA: antiguo territorio y arcedianato de la archidiócesis compostelana.
— arcediano de: 1187.
— conde de: 1251, 1299.
Trella (751, 826, 856, 1017, 1116, 1438, 1487, 1488): vide Trelle.
TRELLE: lugar y fgª (Nª Sra. dos Anxos) del aytº de Toén: 751, 826, 856, 1017, 1116,
1438, 1487, 1488.
Tremeçen (1047): vide Tremecén.
TREMECÉN: capital de la provincia de su nombre (Argelia): 1047.
Trioes (977): vide Triós.
TRIÓS: lugar y fgª (San Pedro) del aytº de Pereiro de Aguiar: 954, 975, 977, 1052.
TRIÓS, SAN PEDRO: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 1349.
TRUJILLO: localidad de la prov. de Cáceres: 973.
Tudensis [ecclesia]: vide Braga.
TUI: localidad de la provincia de Pontevedra, cabeza del obispado de su nombre: 1138,
1241, 1242, 1249, 1261, 1306, 1464.
— diócesis de: 1138, 1349.
— iglesia de: 1236, 1306.
— obispo de: 724, 725, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 1002, 1037, 1306,
1403.
Tuy (1138, 1236, 1249): vide Tui.
Tuy (725, 738, 741, 742, 790, 802, 828, 1002, 1037): vide Tui.

Ual de Corneja (1251): vide Valdecorneja.


Ualançaa (971): vide Valenzá, A.
Uales (1222): casal en fgª de San Mamede de Puga, aytº Toén.
Ualladolit (802): vide Valladolid.
Uao, O (873, 966): vide Vao, O.
Ueiga (893): vide Veiga.
Ueredo: en fgª de San Xurxo da Touza, aytº Taboadela: 722.
Uigo: probablemente en fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 730.
Uilaenfesta (1095): vide Vilaenfesta.
Uilarchao (879,1017, 1062): vide Vilarchao.
Uilarnaz (1354, 1450): vide Vilarnaz.
Uillanoua (730, 837, 838): vide Vilanova.
Uillares, Os (723): vide Vilares, Os.
Uizcaya (738, 739, 741, 742, 1342): vide Vizcaya.
Uylarchao (879, 1012, 1016): vide Vilarchao.

Vaao, O (1235, 1312, 1327): vide Vao, O.

1426
Val / Vale, O: en fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 1050,
1207.
Val d’Osseira (960): vide Valdoseira.
Val d’Osseyra (959): vide Valdoseira.
Val de Loona: en A Lonia de Abaixo, fgª de A Asunción Tras do Hospital, aytº
Ourense: 1389.
Valançaa (978): vide Valenzá, A.
VALDECORNEJA: comarca en la actual provincia de Ávila: 1251.
VALDERAS: arcedianato de la diócesis de León, centrado en la villa de su nombre, prov.
León.
— arcediano de: 828, 842.
VALDONEDO: lugar en la fgª de San Xoán de Río, aytº de San Xoán de Río: 1318, 1319.
VALDOSEIRA: lugar hoxe desaparecido na fgª de Santa Marta de Velle, aytº Ourense:
959, 960.
VALENZÁ, A: lugar de la fgª de San Bernabeu da Valenzá, aytº Barbadás: 971, 978,
1259.
VALLADOLID: capital de la provincia de su nombre: 744, 763, 803, 842, 976, 1014,
1015.
— cortes de: 802, 828, 1137.
Valladolit (744, 763, 802, 803, 828, 842, 976, 1014, 1015): vide Valladolid.
Valladullit (1137): vide Valladolid.
Vallançaa (1259): vide Valenzá, A.
Vanga (1291): vide Banga, Santa Baia.
VAO, O: lugar junto al Miño, actualmente integrado en la ciudad de Ourense, en el
barrio de As Lagoas: 847, 873, 966, 1120, 1235, 1285, 1298, 1312, 1327.
VEIGA: lugar en la fgª de San Salvador de Noalla, aytº de San Cibrao das Viñas: 893.
VEIGA, SAN MUNIO: antigo monasterio de la orden de Santiago en la fgª del mismo
nombre, aytº de A Bola: 1291.
Veiues / Veyues / Veyves: en fgª de San Pedro da Mezquita, aytº A Merca: 1149, 1166,
1167.
VELLE: lugar de la fgª de su nombre (Santa Marta), aytº de Ourense: 822, 1249, 1414.
VELLE, SANTA MARTA: fgª del aytº de Ourense: 910, 954, 958, 1010, 1080, 1081, 1095,
1099, 1105, 1124, 1156, 1161, 1182, 1186, 1212, 1249, 1277. — coto de: 1130,
1140.
Vellestro (1208, 1302, 1348, 1349): vide Villestro, Santa María.
Ventrases (1184, 1346, 1480): vide Bentraces.
Ventrazes (1044): vide Bentraces.
Verea, A: en fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 998.
Vergaça (1349): vide Bergaza.
Verguntedo: en fgª de San Lourenzo de Piñor, aytº. de Barbadás: 1487.
Vermes (1501, 1502): vide Bermés.
Veyga (1291): vide Veiga, San Munio.
Viade (1291): vide Beade.
Vide (1220, 1349, 1469): vide Vide de Miño.
VIDE DE MIÑO: lugar en la fgª de su nombre (San Salvador), aytº de Castrelo de Miño:
1220, 1258, 1349, 1469.
Vidi (1258): vide Vide de Miño.
Vila de Paymoniz (742): vide Vilar de Pai Muñiz.
VILABOA: lugar de la fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar:1009.
Vilaça (795): vide Vilaza, San Salvador.

1427
Vilaenfesta: en fgª de Santa Cristina de Vilariño, aytº de Pereiro de Aguiar: 1095, 1105,
1115, 1277.
Vilafranca de Valcarçere (1193): vide Villafranca del Bierzo.
VILALVITE: lugar en la fgª de Santiago da Laxe, aytº de Paradela, prov. Lugo: 1125.
VILAMARÍN: lugar de la fgª de Santiago de Vilamarín, aytº de Vilamarín: 1352, 1465,
1500.
Vilameaa: en el lugar de Santa Locaia, fgª de Santa María de Mesón de Calvos, aytº
Taboadela: 722.
Vilanfesta (1095): vide Vilaenfesta.
Vilanoua (980): vide Vilanova.
Vilanoua de Allaris (1291): lugar junto a la villa de Allariz, en la fgª de Santiago de
dicha villa.
Vilanoua de Daçon (795): vide Vilanova de Dozón, San Pedro.
Vilanoua: en fgª de San Salvador de Solbeira, aytº de Paderne de Allariz: 734.
VILANOVA: lugar de la fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº de San Cibrao das
Viñas: 730, 837, 838, 980.
VILANOVA, SAN XOÁN: fgª del aytº de Lalín, prov. Pontevedra: 1492.
VILANOVA DE DOZÓN, SAN PEDRO: antiguo monasterio femenino en la fgª de Santa
María de Dozón, aytº de Dozón, prov. Pontevedra: 795, 1291.
VILAQUINTE: lugar de la fgª de Santa María de Vilaquinte, aytº Carballedo, prov. Lugo:
1201.
Vilar: en fgª de San Salvador de Solbeira, aytº de Paderne de Allariz: 783, 785.
VILAR DE ASTRÉS: lugar de la fgª de la Purísima Concepción de Vilar de Astrés, aytº de
Ourense: 1269.
Vilar de Merii (1277): vide Merí, Santo André.
VILAR DE ORDELLES: lugar de la fgª de Santa María de Vilar de Ordelles, aytº de Esgos:
1080.
VILAR DE PAI MUÑIZ: lugar en la fgª de Santa María de A Merca, aytº de A Merca: 742.
Vilar de Porcos, San Breixo (892): vide Espiñeiros, San Breixo.
VILAR DE REI, SAN MIGUEL: fgª del aytº de Cenlle: 1258, 1325.
VILARBASÍN: lugar en la fgª de San Pedro de Vilarbasín, aytº de Portomarín, prov. Lugo:
1125.
Vilarbasyn (1125): vide Vilarbasín.
Vilarchaao (993, 1277): vide Vilarchao.
VILARCHAO: lugar de la fgª de San Miguel de Calvelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 879,
993, 994, 998, 1003, 1012, 1016, 1017, 1062, 1065, 1066, 1080, 1118, 1163,
1192, 1277.
Vilares, Os: en la fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 723, 1050,
1207.
Vilarinnochao (1065): vide Vilarchao.
Vilarino (911, 993, 1050): vide Vilariño.
Vilarino, ponte de: en fgª de San Miguel de Soutopenedo, aytº San Cibrao das Viñas:
1044.
VILARIÑO: lugar de la fgª de Santa Cristina de Vilariño, aytº de Pereiro de Aguiar: 911,
993, 1050, 1140, 1207.
— torre de: 866.
VILARIÑO, SANTA CRISTINA: fgª del aytº de Pereiro de Aguiar: 1041, 1050, 1095, 1107,
1115.
Vilarnas (1388): vide Vilarnaz.
VILARNAZ: lugar de la fgª de Santiago de Gustei, aytº de Coles: 1354, 1388, 1430, 1450.

1428
VILARNAZ, SANTA MARIÑA: feligresía hoy desaparecida, anexionada a la de Santiago de
Gustei, aytº Coles: 953.
Vilarrouin (1384): vide Vilarrubín, San Martiño.
VILARRUBÍN, SAN MARTIÑO: fgª del aytº de A Peroxa: 730, 1043, 1284, 1285, 1286,
1384.
— couto de: 1284, 1285, 1286.
VILAÚXE: antiguo territorio en la actual prov. de Lugo, asociado habitualmente al de
Temes en las intitulaciones notariales y probablemente centrando en la fgª de
San Salvador de Vilaúxe, aytº Chantada: 1201.
VILAZA, SAN SALVADOR: antigua abadía seglar en la fgª del mismo nombre, aytº de
Monterrei: 795.
VILELA: lugar de la fgª de Santa Cristina de Tintores, aytº Verín: 795.
Villaenffesta (1115): vide Vilaenfesta.
VILLAFRANCA DEL BIERZO: localidad de la prov. de León: 1193.
Villahuxi (1201): vide Vilauxe.
Villamarin (1352): vide Vilamarín.
Villanoua: sine loc.: 1212.
Villaoxe (836): vide Vilouxe.
Villaquinte (1201): vide Vilaquinte.
Villar (1269): vide Vilar de Astrés.
Villar de Paymuniz (742): vide Vilar de Pai Muñiz.
Villar de Rey (1258): vide Vilar de Rei, San Miguel.
Villarchaao (1066, 1080, 1163, 1192): vide Vilarchao.
Villarchao (1062): vide Vilarchao.
Villarino (1140, 1207): vide Vilariño. 1041,
Villarnaz (1430): vide Vilarnaz.
Villarrouin (730, 1284): vide Vilarrubín, San Martiño.
Villauerde: en fgª de Santa María de Toén, aytº de Toén: 757.
VILLENA: localidad de la provincia de Alicante:
— marqués de: 1251.
VILLESTRO, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Santiago de Compostela, prov. A Coruña, de
la que fue titular uno de los dos jueces dignidades del cabildo compostelano:
1208, 1302, 1348, 1349.
VILOUXE: lugar de la fgª de Santiago de Cerreda, aytº Nogueira de Ramuín: 836.
Vimaranensis [ecclesia]: vide Guimarães.
Vimieyro: probablemente en fgª San Fiz de Pazos, aytº Verín: 795.
Viscaya (790, 850, 934, 973, 989, 1005, 1196, 1308, 1309, 1310, 1332, 1339, 1346,
1406, 1416): vide Vizcaya.
Viso, O: en el lugar de Xubín, fgª Santa María de Razamonde, aytº Cenlle: 1379.
VIVEIRO, SANTIAGO: parroquia de la localidad de ese nombre, prov. de Lugo: 1270.
Vizcaia (724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742): vide Vizcaya.
VIZCAYA: actual provincia de Euskadi.
— señorío de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 790, 802, 828, 842, 850, 934,
973, 989, 1002, 1005, 1037, 1196, 1308, 1309, 1310, 1325, 1330, 1332, 1339,
1340, 1342, 1346, 1357, 1360, 1403, 1405, 1406, 1416, 1417, 1454, 1503.
Vouadela de Trasalua (1323): vide Bobadela de Trasalba, San Pedro.
Vylalueyten (1125): vide Vilalvite.

1429
XESTOSA: lugar y fgª (Santa María) del aytº de Toén: 810, 854.
XUBANDE: lugar de la fgª de San Martiño de Sabadelle, aytº de Pereiro de Aguiar: 958,
999, 1010, 1277.
XUBÍN: lugar (de Abaixo y de Arriba) de la fgª de Santa María de Razamonde, aytº
Cenlle: 1258, 1325, 1349, 1368, 1379, 1398.
XUNQUEIRA DE AMBÍA, SANTA MARÍA: antiguo priorato de canónigos regulares de san
Agustín en la villa, fgª y aytº de su nombre: 767, 780, 940, 1213, 1278, 1291.
XUNQUEIRA DE ESPADANEDO, SANTA MARÍA: antiguo monasterio en la villa, fgª y aytº
de su nombre: 1130, 1176, 1277, 1278, 1291.
XUVENCOS, SANTA MARÍA: fgª del aytº de Boborás: 1294.
— fortaleza de: 1257.
Yriensis: vide Iria Flavia.
Yrmiide (879): vide Emide.
Yspalensis [ecclesia]: vide Sevilla.

ZAÍN: lugar de la fgª de San Breixo de Seixalbo, aytº Ourense: 797, 870, 898, 1067,
1079, 1116, 1127.
ZAMORA: ciudad capital de la provincia y sede del obispado de su nombre: 1026, 1405,
1406.
— cortes de: 763.
— obispo de: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 1002, 1037, 1251.
Zeelle (798): vide Cenlle, Santa María.
Zima de Villa (808): vide Ourense - Cimadevila.
ZORELLE, SANTIAGO: fgª del aytº de Maceda: 1411.

1430
ÍNDICE ONOMÁSTICO GENERAL

Abade apell. al. ― mujer del ciudadano auriense Vasco


Abbade Lorenzo:1383
Abbade apell. vide Abade ― viuda de Lorenzo Eanes de Santa Cruz:
Abbsardiel: 989. 1282.
Abrafan nombre vide Abraham Aldonza Eanes:
Abraham nombre al. ― mujer de Gonzalo de Ameres, moradora en
Abrafan Ourense: 1471.
Abraham, tuvo casas en la rúa Nova, en ― mujer de Juan Eanes da Torre, moradora en
Ourense: 1263. Pousada: 1375, 1414, 1496.
Abril Tomé, marido de Teresa Estévez: 780. ― mujer del mercader Gonzalo Eanes,
Abulhacén nombre al. moradora en la rúa dos Zapateiros, en
Abulhaçen Ourense: 1164.
Abulhacén, rey de Benamerín, Marruecos, Fez, ― mujer del tendero Gonzalo Eanes, moradora
Siyilmasa y Tremecén: 1047. en la rúa dos Zapateiros, en Ourense:
Adefonsus/ -i, -o / Affonso / Afomso / Afonso / 1120.
Alfonsso / Alffonsi / Alfonsus/ -i, -o / Aldonza Eanes Fariña, madre de Juana Núñez:
Alonso nombre y apell. vide Alfonso 839.
Agapito, don, obispo de Lisboa: 1278. Aldonza Míguez: 863.
Aldara Eanes: 923. Aldonza Núñez: 1172, 1177.
Aldara Gómez: 1108. ― criada del obispo auriense don Gonzalo:
― hermana de los escuderos Juan Fernández y 1027.
Arias Gómez: 1107, 1130. Aldonza Pérez: 793.
― hija de Arias Gómez de Selle: 1107. ― hermana de Gonzalo Pérez: 730.
― hija de Teresa Rodríguez: 1107, 1130. ― mujer de Fernando García, moradora en la
― mujer de Lorenzo Eanes da Choza: 1289. rúa dos Arcediagos, en Ourense: 1186.
― sobrina de Constanza García de Seoane das ― mujer de Juan Fernández, hombre del
Lamas: 1130. tesorero auriense: 1341.
Aldara López: 730. ― mujer del sastre García Martínez, hija de
Aldara Vázquez, mujer del notario auriense Pedro González de Calvos, moradora
Gonzalo Oureiro: 1385. en Noalla: 1048, 1049.
Aldonça nombre vide Aldonza Aldonza Rodríguez: 723, 822, 879, 955, 959,
Aldonza nombre al. 996, 998, 999, 1017, 1065, 1066, 1080,
Aldonça 1081, 1093, 1101, 1114, 1124, 1163,
Eldonça/ -ca 1204 [Aldonza Rodríguez de Calvelle].
Aldonza: ― hermana de Rodrigo Sabadelle, sobrina del
― doña: 784. escudero Lopo Rodríguez de Sabadelle:
― doña, monja de Santa Clara de Allariz, 1198.
capilla de: 935. ― hija de Rodrigo Pérez Perequino y Teresa
― hija de María Pérez, mujer del escudero Macías: 845.
Gonzalo Vázquez; nieta de Gonzalo ― moradora en la Cruz do Centeo, en Ourense:
Pérez da rúa dos Zapateiros y Mayor 844, 845.
Pérez: 1389. ― mujer del sastre Domingo Pérez: 844, 845.
Aldonza Alfonso: 730, 827, 957, 1125. Aldonza Rodríguez de Calvelle: 1017.
― ciudadana auriense: 1033. ― mujer del caballero de Sabadelle Rodrigo
― hermana del arcediano auriense don Arias: 723, 822, 879, 959, 960, 996,
Bernardo Alfonso: 1033. 998, 999, 1003, 1066, 1093, 1101,
― madre de Fernando Arias: 1039. 1114, 1163.
― madre del escudero Gonzalo Vázquez: 1383. ― hija del caballero Rodrigo Sabadelle: 955.
― moradora en la rúa da Fontaíña, en Ourense: ― madre del escudero de Aguiar Lope
1001, 1033. Rodríguez: 959, 960, 996, 998, 999,

1431
1003, 1065, 1066, 1080, 1081, 1093, ― obispo de Salamanca, notario mayor de
1101, 1114, 1124, 1204. Andalucía: 1251.
― madre de Constanza Rodríguez: 1124. ― obispo de Sigüenza: 1002, 1037.
― madre de María Rodríguez: 1093. ― rey de Castilla y León (X): 730, 758, 802,
― moradora en Calvelle: 1080. 803, 828, 886, 1002, 1031, 1037, 1359.
Aldonza Rodríguez de Sabadelle: 960 [Aldonza ― rey de Castilla y León (XI): 828, 842, 848,
Rodríguez de Calvelle]. 850, 857, 883, 884, 934, 935, 973, 989,
Aldonza Viviánez: 1026. 1002, 1005, 1014, 1015, 1016, 1019,
Alemán, don, maestre de Calatrava: 738, 739, 1031, 1032, 1037, 1047, 1085, 1092,
740, 741, 745. 1137, 1142, 1218, 1250, 1251, 1267,
Alfonso nombre y apell. al. 1268, 1308, 1309, 1310, 1332, 1339,
Adefonsus/ -i, -o 1340.
Affonso ― rey de León y Castilla (VII): 739, 745, 1151,
Afomso 1153, 1156, 1158.
Afonso ― rey de León y Galicia (IX): 724, 725, 726,
Alfonsso 728, 729, 736, 738, 740, 741, 742, 921,
Alffonsi 956, 1307.
Alfonsus/ -i, -o Alfonso …, o Mozo, tiene casa en la rúa do
Alonso Pumar, en Ourense: 1471.
Fonso Alfonso Álvarez Ouxea, escudero, marido de
Alfonso: Constanza Rodríguez: 1262.
― chantre auriense: 1270. Alfonso Arias: 1436 [Alfonso Arias de Allariz].
― criado del canónigo auriense Alfonso ― canónigo Auriense: 1235, 1241, 1242, 1246,
Viviánez, sobrino de Juan Arias: 1026, 1271, 1272, 1273, 1274, 1275, 1276.
1027. ― escudero: 1501.
― deán auriense: 747. ― escudero de Ourense: 1354.
― don, hijo del infante Alfonso de Molina: 724, Alfonso Arias de Allariz, escudero: 1329.
725, 726, 738, 739, 740, 741, 742, ― marido de Mencía Eanes: 1329, 1436.
7745, 90, 802. ― morador en la rúa das Chousas, en Ourense:
― don, hijo del infante don Juan: 790, 802. 1436.
― don, hijo del infante don Pedro de Aragón, Alfonso Barreiros: 1050.
marqués de Villena, conde de ― morador en Santa María de Melias: 856.
Ribargorza y Denia: 1251. Alfonso Blanco, carnicero de Ourense: 1354.
― emperador de España (VII): 739, 745, 1151, Alfonso Bravo, fray, del convento de San
1153, 1156, 1158. Francisco de Ourense: 1389.
― escribano del notario auriense Gómez Pérez Alfonso Bufos, pescadero: 793.
de Penavixía: 1407. Alfonso Cabeza, marido de Juana González,
― hijo de Pedro Domínguez Negro: 867. morador en Ourense: 1422.
― hijo del infante don Fernando: 1002. Alfonso Caldelao: 1203.
― hombre de Rodrigo Lorenzo da Fontaíña: Alfonso Cano, vecino de Ribadavia: 1011.
1493. Alfonso Carbón: 1331.
― hombre del abogado Fernando Martínez: ― tendero: 1243.
1088. ― mercader de Ourense: 1354.
― hombre del notario auriense Gonzalo Eanes, ― morador en Ourense: 1353, 1354.
marido de María Eanes: 1480. Alfonso Carneo: 1282.
― maestro: 1073. Alfonso Cerrón, morador en la rúa das Tendas,
― obispo de Astorga, notario mayor del reino en Ourense: 730.
de León: 738, 739, 740, 741, 745, 790. Alfonso Conde, escudero: 1262.
― obispo de Astorga: 724, 725, 726, 790, 802. Alfonso Corpos, morador en la rúa das Chousas,
― obispo de Ávila: 1251. en Ourense: 1493.
― obispo de Ciudad Rodrigo: 738, 739, 740, Alfonso da Bugalla, herrador de Ourense: 1354.
741, 742, 745, 802, 828. Alfonso da Costa, escribano auriense: 1426.
― obispo de Ciudad Rodrigo: 1251. Alfonso das Mazás, morador en la rúa do Vilar,
― obispo de Coria: 724, 725, 726, 738, 739, en Ourense: 963.
740, 741, 742, 745, 790, 802, 828, 842, Alfonso de Béjar, escudero del obispo auriense
1002. don Pedro González de Orozco: 1455.
― obispo de Lugo: 1251. Alfonso de Carballeda, vecino de Ourense:
― obispo de Ourense: 1197, 1203, 1206, 1224, 1458.
1229 [Alfonso de Noia, fray]. Alfonso de Erosa: 1412.
― obispo de Oviedo: 1251.

1432
Alfonso de Feete, sastre, marido de Teresa ― arcediano de Búbal: 1328, 1356.
Alfonso: 1117. ― bodeguero del obispo auriense fray Alfonso
Alfonso de Gaança: 795, 815. de Noia: 1224.
Alfonso de Loureiro, hombre del maestrescuela ― canónigo auriense: 1182.
auriense Gil Rodríguez de Soutelo: ― cantero: 1064, 1111.
1435. ― ciudadano auriense, morador en la rúa dos
Alfonso de Lugo, morador en Ourense: 1347. Zapateiros: 1064.
Alfonso de Melide, fray: 1349. ― clérigo: 730, 863.
Alfonso de Monforte: 1461. ― clérigo, morador en Ribela: 1375.
― fray, guardián del convento de San Francisco ― clérigo de coro auriense: 730, 938, 1042,
de Ourense: 1193. 1098, 1100, 1144.
― hombre del maestrescuela auriense Gil ― escribano auriense: 993, 1174.
Rodríguez de Soutelo: 1435, 1438. ― escudero de Mendo Suárez: 1194, 1195.
Alfonso de Noia, fray, don, obispo de Ourense: ― hombre de Juan Pérez de Santomé: 1400.
1197, 1203, 1206, 1224, 1229. ― marido de Constanza González, morador en
Alfonso de Payaleyto: 1125. Santa Marta de Velle: 1130.
Alfonso de Santa Mariña, clérigo del deán ― marido de María Pérez, morador en San Fiz:
auriense: 1054. 992.
Alfonso de Veredo: 1495. ― marido de Teresa Pérez, morador en
― marido de Inés Pérez: 1352. Ourense: 1088.
Alfonso de Vilar: 1480. ― mayordomo de la universidad de los clérigos
Alfonso de Vilarnaz [Alfonso Eanes de de coro de Ourense: 1090.
Vilarnaz]: ― morador en Ourense: 1468.
― morador en Ourense: 1354, 1388, 1430, ― morador en Sobrado do Bispo: 734.
1450. ― morador en Solbeira: 734.
― hermano de Rodrigo Eanes: 1506. ― natural de Santiago de Compostela: 1064.
Alfonso Díaz: ― notario auriense: 799, 800, 816, 832, 844,
― hombre del notario auriense Rodrigo 845, 847, 855, 868, 911, 935, 974, 976,
Lorenzo: 1225. 1067, 1316, 1380, 1385, 1386, 1392,
― marido de María Eanes, hermano de Toda 1396, 1438, 1494, 1495.
Díaz: 730. ― notario de Búbal y Castela: 985.
― morador en Ourense: 1288. ― notario de Búbal, Castela y O Bolo de Senda:
Alfonso Domínguez: 997.
― cambiador: 845. ― notario de Ourense y de tierra de Aguiar:
― hermano de Fernando Domínguez dos 811, 822, 856, 958, 1010.
Fornos: 1473. ― notario de tierra de Aguiar: 856, 879, 897,
― hermano de Pedro Domínguez Negro: 867. 945, 959, 960, 993, 994, 995, 998, 999,
― hermano del deán auriense maestro Pedro: 1003, 1009, 1050, 1062, 1080, 1081,
732. 1124, 1129, 1130, 1131, 1140.
― hombre del escudero Juan Fernández: 1107. ― párroco de San Paio de Albán: 1496.
― marido de Marina Domínguez: 1192. ― párroco de Santa María de Amoeiro: 1414.
― morador en Belesar: 1441. ― párroco de Santiago de Albarellos: 1149.
― morador en O Tendal, en Ourense: 844, 845. ― párroco de Santiago de Carracedo: 792.
― morador en Riodebodas: 999. ― portero de Santa María de Xunqueira de
― morador en Sobrado do Bispo: 1485. Ambía, marido de Marina Pérez, padre
― morador en Vilarchao: 1192. de Teresa Alfonso: 1213.
Alfonso Domínguez Bofón, marido de María ― que vivió en la rúa da Fontaíña, en Ourense,
Domínguez, morador en la rúa das padre de Sancha Alfonso: 827.
Chousas, en Ourense: 962. Alfonso Eanes Bigalousa: 1335.
Alfonso Domínguez Cudeiro, padre del Alfonso Eanes da Pena Ferreira, hidalgo, hijo de
canónigo auriense Pedro Alfonso de Juan Domínguez y Elvira Pérez,
Prexigueiró: 969. marido de Teresa Pérez: 1465.
Alfonso Domínguez da Escola: 1063. Alfonso Eanes da rúa dos Zapateiros: 898, 975,
Alfonso Domínguez Virgo: 1199, 1384, 1494. 996.
― pescadero: 1001, 1032. ― hermano de Giraldo: 996.
Alfonso Eanes: 813, 986. ― marido de Teresa Pérez: 1136.
― 1409, 1411, 1470 [Alfonso Eanes Guiza]. Alfonso Eanes de Caschoseco: 1281.
― 1465 [Alfonso Eanes da Pena Ferreira]. Alfonso Eanes de Medós, hombre de Pelayo
― andador auriense: 1461. Rodríguez de Valdonedo: 1318, 1319.
― arcediano auriense: 1307. Alfonso Eanes de Seixalbo: 1283.

1433
Alfonso Eanes de Vilarnaz: 1383, 1388, 1450. Alfonso Fernández Jubiteiro: 1452, 1453.
― morador en Ourense: 1354. Alfonso Fernández Saborido, marido de Clara
― vecino de Ourense: 1430. Domínguez, morador en Allariz: 1273,
Alfonso Eanes do Couto: 893. 1274.
Alfonso Eanes do Picorno, mercader: 935. Alfonso Figueiro, morador en Ourense: 1335.
Alfonso Eanes do Souto: 1028. Alfonso Fructuoso, escribano auriense: 1050,
Alfonso Eanes Guiza, notario auriense: 1353, 1067, 1101.
1354, 1389, 1408, 1409, 1411, 1412, Alfonso Gallego, vecino de Ourense: 1430.
1418, 1422, 1427, 1462, 1463, 1468, Alfonso García:
1470, 1481. ― don, hermano de don Diego Gómez de
Alfonso Eanes Reverdello, marido de María Castañeda: 724, 725, 726, 738, 739,
Míguez, morador en As Curuxeiras: 740, 741, 745.
1067. ― escribano real: 1230, 1250, 1251, 1261.
Alfonso Enríquez, don, conde de Noreña, hijo Alfonso García Cebollo, morador en Allariz:
de Enrique II: 1251. 1387.
Alfonso Falcón, mercader, vecino de Ribadavia: Alfonso Gil de Salamanca, tenente de los
1220. privilegios rodados de Alfonso XI por
Alfonso Fernández: 804, 1277, 1346, 1476. Fenando Rodríguez, camarero del rey:
― arcediano auriense, vicario del obispado en 1037.
sede vacante: 1241. Alfonso Gómez:
― arcediano de Búbal: 1441, 1442. ― hombre de don Juan Eanes, prior de San
― arcediano de Limia: 1245, 1253. Pedro de Rocas: 959, 960.
― canónigo auriense: 1247, 1262, 1271, 1272, ― marido de Constanza González, morador en
1273, 1274, 1275, 1276, 1279, 1294, Santa Marta de Velle: 1182.
1297, 1298, 1304, 1307, 1333, 1349, ― merino mayor del rey en Galicia: 744, 804.
1363, 1421, 1422, 1441, 1442, 1444, Alfonso Gómez Solleiro, escudero, marido de
1450, 1468, 1498, 1500. María González do Mato: 1428.
― capellán de San Juan: 1262. Alfonso González:
― capellán de Santa Eufemia: 1313, 1341. ― arcediano de Búbal: 1361.
― capellán de Santa María Madre: 1334, 1338, ― barbero: 941, 957, 1121, 1294.
1364, 1370, 1376, 1377, 1396, 1436, ― morador en Fonte Arcada, en Ourense: 929.
1471. ― morador en Ourense: 941, 983.
― carnicero: 1235. ― marido de María Alfonso, morador en
― clérigo de coro auriense: 1282, 1341, 1364, Gustei: 1486.
1439. ― escribano real: 973, 1002, 1037.
― criado de Alfonso Fernández Jubiteiro: 1452, ― de la cancillería real: 1002, 1005.
1453. Alfonso González de Cabo de Vila: 1486.
― escribano del notario compostelano García Alfonso González de Monforte, escudero de don
Suárez das Encrovas: 1208. Fernando de Castro, morador en
― escribano real: 1031. Ourense: 1202, 1203.
― feligrés de Santiago de Gustei: 1328. ― morador en la rúa dos Zapateiros, en
― hijo de Fernando Eanes dos Cabellos: 1093. Ourense: 1202.
― mayordomo de la universidad de los clérigos Alfonso González Maldegollado: 1246.
de coro de Ourense: 1334. ― morador en Ourense: 1343.
― notario auriense: 1235. ― regidor de Ourense: 1331, 1352, 1354, 1359.
― notario de tierra de Aguiar: 1207. Alfonso Guiza [Alfonso Eanes Guiza]:
― párroco de Santa María de Toén: 1334. ― escribano auriense: 1177.
― párroco de Santa Marta de Moreiras: 1233, ― notario auriense: 1353, 1354, 1412, 1418,
1363. 1422, 1427, 1462, 1463.
― procurador de la universidad de los clérigos Alfonso Jofré de Tenorio, almirante mayor de la
de coro de Ourense: 1313. mar y guarda mayor del rey (Alfonso
― procurador del cabildo auriense: 1422, 1444. XI): 1002, 1037.
― sacristán: 1294. Alfonso Jubiteiro: 1452 [Alfonso Fernández
― tenenciero de la renta capitular de A Pena: Jubiteiro].
1450. Alfonso Lixeiro, vecino de Ourense: 1352.
― tenenciero de la renta capitular de mayo: ― morador en Ourense: 1497.
1333. Alfonso López: 1480.
Alfonso Fernández de Lamagrande: 1281. ― canónigo de Santa María de Xunqueira de
Alfonso Fernández de Montemayor, adelantado Ambía: 1213.
mayor de la Frontera: 1251. ― clérigo de coro tudense: 1306.

1434
― de la cancillería real: 857. Alfonso Méndez de Guzmán, don, maestre de
― escolar de la diócesis de Ourense: 1372, Santiago: 1037.
1390. Alfonso Mourín, hermano de Teresa Eanes,
― esribano: 1095. morador en Penavixía: 1463.
― hermano de Mayor López: 1213. Alfonso Negro: 1032.
― morador en Os Brancos, en Ourense: 730. Alfonso Nicolás, alcalde real, morador en
Alfonso López de Haro, don: 802. Cimadevila, en Ourense: 730.
Alfonso López de Lemos: 1069. Alfonso Ortiz Calderón, don, fray, prior del
Alfonso Lorenzo: 1125. Hospital: 1037.
― canciller auriense: 1033, 1035, 1042, 1045, Alfonso Ouxea: 1326, 1327.
1061, 1063, 1072, 1073, 1079, 1086, ― 1262 [Alfonso Álvarez Ouxea].
1096, 1097. Alfonso Ouxea de Vilamarín: 1465, 1500.
― canónigo auriense: 913, 914, 921, 925, 927, ― escudero: 1352, 1353, 1373.
932, 933, 940, 946, 947, 949, 952, 961, Alfonso Ovalleiro: 1480.
963, 964, 968, 1007, 1018, 1022, 1033, Alfonso Paayno, morador en Ourense: 1103.
1035. Alfonso Pedreiro, notario auriense: 1422.
― clérigo de coro auriense: 762. Alfonso Pedrouzos, carnicero de Ourense: 1354.
― clérigo de coro compostelano: 1348. Alfonso Pego, alguacil: 804.
― escribano, vecino de Ribadavia: 1351. Alfonso Peláez, clérigo de coro auriense: 1008.
― notario: 896, 940, 988, 1007 [Alfonso Alfonso Pérez: 971.
Lorenzo de Ourense]. ― 1084 [Alfonso Pérez de Bóveda].
― notario apostólico: 921, 940. ― arcediano de Castela: 1254.
― párroco de San Xes de Ribadavia: 1382. ― besteiro, morador en Ourense: 1354.
― tesorero auriense: 1042, 1045, 1048, 1061, ― canciller auriense: 1368, 1371, 1381.
1063, 1072, 1073, 1079, 1086, 1096, ― canónigo auriense: 1172, 1189, 1194, 1195.
1097. ― capellán: 801.
― vicario de deán don Pedro Suárez: 1045, ― capellán de Santa Eufemia: 1282, 1289.
1048. ― chantre auriense: 1307, 1341, 1361, 1368,
― vicario de obispado auriense en sede vacante: 1371, 1381.
1073. ― chantre auriense y notario apostólico: 1331.
― vicario del deán don Pedro Peláez: 1022. ― clérigo de coro auriense: 733.
Alfonso Lorenzo de Ourense, notario ― clérigo de coro auriense: 1341, 1370, 1376,
apostólico: 896, 940, 988, 990, 991, 1377, 1408, 1409, 1436, 1439.
992, 1007. ― clérigo, morador en la rúa da Traparía, en
Alfonso Martínez: Ourense: 1411.
― canónigo auriense: 836, 848, 863, 866, 891, ― criado del mercader Rodrigo Pérez Fungoso,
894, 914. marido de Teresa Alfonso, padre de
― clérigo de coro auriense: 1294. Gómez y Mayor: 1235.
― criado del doblero auriense Gonzalo ― de la cancillería real: 802, 803.
Martínez Rella: 1086. ― del linaje de Solbeira: 1190.
― de la cancillería real: 1308, 1309. ― escribano, tiene casa en la rúa da Fonte do
― escribano del merino mayor de Galicia Bispo, en Ourense: 1364.
Alfonso Gómez: 804. ― hermano de Rodrigo González: 1413.
― escribano real: 934. ― herrero: 1095.
― hombre del capellán de Santa María Madre ― hijo de Dominga Eanes Trapeyra: 916.
Gonzalo Martínez Rella: 930. ― hombre del canónigo auriense Fernando
― hombre del castillero Arias Pérez: 941. Arias: 1185.
― notario auriense: 943, 1184, 1217, 1223. ― hombre del párroco de Santiago de
― notario de Ourense, del castillo y de los cotos Casardeita Fernando Martínez: 1082.
del obispo: 1164, 1170, 1188. ― juez de Ourense: 1443, 1445, 1447, 1448,
― párroco de San Pedro de Moreiras: 1430. 1449, 1450, 1451, 1480.
― sastre, marido de Sancha Eanes: 1386. ― marido de Constanza Eanes: 1401, 1450.
― tesorero auriense: 948, 952, 1063. ― morador en la Cruz do Centeo, en Ourense:
― tiene un lagar en Cimadevila, en Ourense: 1087.
1314. ― morador en la rúa dos Zapateiros, en
― zapatero: 1148. Ourense: 1401.
Alfonso Mazaira, fray, del convento de San ― notario apostólico: 1368.
Francisco de Ourense: 996. ― notario auriense: 721, 773, 786, 975, 976,
Alfonso Meiriño de Chantada: 1318, 1319. 1027, 1028, 1029, 1030, 1032, 1046,

1435
1063, 1391, 1401, 1413, 1414, 1415, Alfonso Sánchez, escudero del obispo auriense
1432, 1465. don Pascual García: 1331.
― notario de Ribadavia: 1220. Alfonso Sánchez de Gres, don, arcediano de
― notario en tierra de San Xoán, Nóvoa, Trastámara: 1187.
Ribeiro de Avia y merindad de Alfonso Sen, portero: 1173.
Orcellón: 1379, 1397. Alfonso Suárez: 893.
― párroco de Santo André de Campo Redondo: Alfonso Suárez das Encrovas: 1320.
1399. Alfonso Suárez de Deza, adelantado mayor de
― párroco de Santo André de Guillamil: 1069, Galicia: 802, 805.
1070. ― marido de doña María de Limia: 1501, 1502.
― sastre: 1087, 1235. Alfonso Téllez de Haro, don: 1002.
― sobrino de García Pérez Burces, morador en Alfonso Téllez de Molina, don, hijo del infante
Ourense: 827. Alfonso de Molina: 724, 725, 726, 738,
― sobrino del canónigo auriense Pedro Alfonso 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802.
de Prexigueiró: 917, 918. Alfonso Testa de Mende: 1252.
― tesorero auriense: 1206. Alfonso Vázquez, comendador de Santa Cruz de
― zapatero: 784. Mudela, de la orden de Calatrava,
Alfonso Pérez de Bóveda, marido de Dominga hermano de Gonzalo Vázquez, cuñado
Martínez: 1083, 1084. de Rodrigo Lorenzo: 1347, 1355.
― morador en Santa Mariña do Monte: 841, ― hijo de Vasco Lorenzo, ciudadano de
1083, 1084. Ourense: 1347.
Alfonso Pérez de Guzmán, don: 724, 725, 726, ― comendador de la orden de Alcántara: 1347.
738, 739, 741, 745. Alfonso Vázquez de Baamonde, escudero:
Alfonso Pérez de la Cámara, escribano real: 1353.
790. Alfonso Vermúdez: 1143.
Alfonso Pérez de Moreda, hermano de Rodrigo Alfonso Vicente, escribano real: 763.
Pérez de Moreda, moradores en Alfonso Viígo: 1384 [Alfonso Virgo da
Moradela: 1434. Pixotaría].
Alfonso Pérez de Oviedo, procurador de Santa Alfonso Virgo: 1494 [Alfonso Virgo da
María de Guadalupe: 1386. Pixotaría].
Alfonso Pérez de Porqueira, marido de Marina ― pescadero: 1032 [Alfonso Domínguez
Fernández: 1069. Virgo].
Alfonso Pérez de Santa Mariña, canonigo Alfonso Virgo da Pixotaría: 1199, 1384, 1494
auriense: 1178, 1203. [Alfonso Domínguez Virgo].
― vicario del obispo auriense fray Alfonso de Alfonso Viviánez: 848, 969, 1427.
Noia: 1203. ― canciller auriense: 928.
Alfonso Pérez de Vilarchao: 879. ― canónigo auriense: 837, 839, 847, 891, 903,
Alfonso Pérez do Rial, padre del clérigo 904, 932, 933, 962, 966, 967, 1007,
Rodrigo Alfonso: 1382. 1026, 1027, 1028, 1029, 1172.
Alfonso Pérez Maçanillas: 1431. ― canónigo y canciller auriense: 867, 873, 889,
Alfonso Porteiro, hombre de Alfonso Viviánez: 890, 893, 894, 895, 899, 900, 907, 910,
969. 912, 913, 914, 921, 922, 925, 940, 942,
Alfonso Rella, renta de: 1244. 946, 947, 948, 949, 952, 957, 961, 963,
Alfonso Rodeiro, vecino de Ourense: 1354. 964, 968, 970, 971, 974, 983, 984, 986,
Alfonso Rodríguez: 1008, 1018, 1023, 1024, 1025, 1035.
― capellán de San Juan, clérigo de coro ― hermano de Gonzalo Viviánez: 1026.
auriense: 733, 761. ― hermano de Vasco Sabadelle: 1326.
― clérigo de coro auriense: 1439, 1464, 1471. ― hermano del párroco de San Pedro de
― clérigo, vecino de Ourense: 1462. Cudeiro Martín Domínguez: 1026,
― escribano real: 802, 803. 1027, 1028.
― marido de Mayor Martínez, morador en ― hijo de Gonzalo Viviánez: 1326.
Lamagrande: 1287. ― hombre de Rodrigo de Montes: 1326.
― notario auriense: 728, 730, 736, 761, 816. ― hombre del canónigo auriense Alfonso
― sastre, morador en Ourense: 1321. Fernández: 1262.
Alfonso Rodríguez Branco: 1077. ― marido de Esteveíña, moradora en Melias:
― marido de María Fernández: 1039. 1326.
― morador en Ourense: 1077. ― morador en la rúa Nova, en Ourense: 1326.
Alfonso Rodríguez de Astorga, canónigo ― padre de Catalina Alfonso y de Pablo y
auriense: 1349. Gonzalo Viviánez: 1026, 1172.

1436
― procurador del deán auriense don Pedro Álvaro Enríquez, morador en Ourense: 1456.
Peláez: 1007. ― vecino de Ourense, morador en Cimadevila:
― sobrino del maestrescuela auriense maestro 1481.
Macías: 910. Álvaro Escribano: 1315.
― vicario del obispo auriense don Gonzalo Álvaro Fernández:
Daza: 813. ― arcediano de Baronceli: 892.
Almorávide, don, arzobispo de Sevilla: 724, ― canónigo auriense: 1349.
725, 726, 738, 739, 740, 741, 745. ― escribano real: 1137.
Aluares / Aluarez apell. vide Álvarez Álvaro García de Faro: 1251.
Aluaro / Aluarus/ -i, -o nombre vide Álvaro Álvaro Gómez de Amoeiro, escudero, hijo de
Álvarez apell. al. Gómez Pérez de Amoeiro, primo
Aluares segundo de Alfonso Eanes da Pena
Aluarez Ferreira: 1465.
Álvaro nombre al. Álvaro González:
Aluaro ― canónigo auriense, hijo del escribano
Aluarus/ -i, -o Gonzalo García: 1241.
Alvaro ― clérigo de coro auriense: 1470.
Álvaro: ― escribano: 1459.
― doctor en Decretos, de la cancillería real: ― escudero de Juan de Nóvoa, tenente por él de
1310, 1360. la Ponte Vella de Ourense: 1457, 1458,
― hijo del escudero Rodrigo Pérez Sabadelle y 1459, 1460.
Elvira Arias, hermano de Rodrigo: ― monje de San Salvador de Celanova, abad
1124. electo de Santa Cristina de Ribas de
― obispo de Mondoñedo: 1002, 1037. Sil: 1229.
― obispo de Ourense: 1083, 1091, 1092, 1094, ― párroco de Santa María do Pao, notario de
1106, 1116, 1117, 1123, 1133, 1134, Ourense, de los cotos y lugares del
1135, 1147, 1233, 1339, 1353 [Álvaro obispo y en la audiencia y chancillería
Páez de Biedma]. episcopales, por la iglesia auriense:
― obispo de Palencia: 724, 725, 726, 738, 739, 1224.
740, 741, 745. ― procurador del concejo de Ourense: 1359
Álvaro (…), canónigo tudense: 1138. [Álvaro González Pereira].
Álvaro Alfonso: 786. ― que moró en la Traparía, en Ourense: 1235.
― criado del canónigo auriense Durán Lorenzo, Álvaro González de Brosende: 1384.
morador en Ourense: 1292. Álvaro González Pereira, hombre bueno de
― escudero del obispo de Ourense: 987. Ourense: 1352.
― notario: 1459. ― procurador el concejo de Ourense: 1359.
― párroco de San Martiño de Mugares: 1344. Álvaro González Portugués: 1462.
― primo del escudero Juan Domínguez, padre ― hombre del maestrescuela auriense Gil
de Alfonso Eanes da Pena Ferreira: Rodríguez de Soutelo: 1438.
1465. Álvaro González Rosete: 1494.
Álvaro Alfonso da Fontaíña, padre de Rodrigo Álvaro López, clérigo de coro auriense: 1293.
Álvarez: 1203. Álvaro Martínez:
Álvaro de Aguiar, escudero de don Juan de ― de la cancillería real: 1308, 1309.
Nóvoa: 1469. ― doctor, oidor de la audiencia real: 1346.
Álvaro de Sestebo: 1492. Álvaro Núñez:
Álvaro Díaz: ― escudero: 1143.
― de la cancillería real: 1031, 1037. ― escribano auriense: 1123.
― arcediano de Abeancos, vicario general del Álvaro Núñez de Leborín: 1294.
electo auriense don Pedro Díaz: 1412, ― escudero, juez de Ourense: 1346.
1412, 1418, 1419, 1431. Álvaro Páez de Biedma, don, obispo de
Álvaro Díaz de Haro, don: 1002, 1037. Ourense: 1083, 1091, 1092, 1094,
Álvaro Domínguez, portero del obispo de 1106, 1116, 1117, 1123, 1133, 1134,
Ourense: 929, 930, 931, 975, 987, 1135, 1147, 1233, 1339, 1353.
1007. Álvaro Peláez, almirante mayor de la mar: 724,
Álvaro Eanes: 1083 [Álvaro Eanes da rúa dos 725, 726, 738, 739, 740, 741, 745.
Arcediagos]. Álvaro Pérez, marido de Dominga Eanes,
― morador en Cimadevila, en Ourense: 730. morador en San Pedro de Moreiras:
Álvaro Eanes da rúa dos Arcediagos, ciudadano 1493.
de Ourense: 915, 1083. Álvaro Pérez de Castro: 1189, 1201.
― marido de Mayor Eanes: 1083. Álvaro Picó o Gayo, vecino de Ourense: 1393.

1437
Álvaro Portugués: 1462 [Álvaro González Antonio Fernández: 1314, 1352, 1359, 1443,
Portugués]. 1445, 1447, 1448, 1449, 1480 [Antonio
Álvaro Rodríguez: Fernández dos Brancos].
― alcalde del adelantamiento de Galicia: 1325. ― escribano de Ourense: 1296.
― escudero, primo del escudero Vasco Pérez Antonio Fernández dos Brancos: 1314, 1331,
Mariño: 1083. 1359, 1431, 1443, 1445, 1447, 1448,
― juez de la ciudad de Ourense: 1296. 1449, 1463, 1480.
Álvaro Rodríguez de Cerveira: 876. ― juez en la ciudad de Ourense: 1352, 1354,
― hijo de Rodrigo Lorenzo de Cerveira, nieto 1359.
de don Pedro Peláez Mariño: 801. ― morador en la rúa dos Brancos, en Ourense:
Álvaro Sánchez: 1188, 1294, 1376. 1314.
― escudero: 1146, 1149, 1164, 1167, 1168, ― vecino de Ourense: 1314.
1224, 1280, 1463. Antonio González, veterinario (alueyte das
― criado del obispo auriense don Álvaro Páez bestas), morador en Ourense: 937.
de Biedma: 1147. Antonio Martínez, sastre: 1179.
― escudero del obispo auriense don Juan de Antonio Pérez, escribano del rey: 730.
Cardailhac: 1184, 1195. Antonio Pérez de Quintela, hermano de Martín
― marido de Teresa Eanes: 1146, 1147, 1149, Pérez de Outeiro y de Fernando Pérez
1164, 1167, 1168, 1184, 1224, 1463. Frieira: 1284.
― morador en la rúa do Pumar, en Ourense: Antonio Perez de Vilariño: 1207.
1164, 1168, 1184, 1194, 1224, 1280. Antonio Sánchez, tuvo casas en la rúa dos
― vecino de Ourense: 1293. Arcediagos, en Ourense: 1427.
Álvaro Seixiño, morador en Ourense: 1277. Apariço / Appariço nombre vide Aparicio
Ambrosio Bocanegra, micer, don, almirante Aparicio nombre al.
mayor de la mar: 1251. Apariço
Andre / Andree nombre y apell. vide Andrés Appariço
Andrés nombre al. Aparicio Eanes: 1228, 1241, 1285.
Andre ― capellán de San Juan: 1263.
Andree ― clérigo de coro auriense: 1132.
Andrés: 893. ― doblero auriense: 1116, 1179, 1188, 1203.
― obispo de Córdoba: 1251. ― hermano de Esteban Eanes: 1316.
― hombre de Rodrigo Álvarez da rúa Escura: ― mayordomo de la universidad de los clérigos
1199. de coro de Ourense: 1132.
― hombre del notario auriense Gonzalo Eanes: ― mayordomo del cabildo auriense: 1188,
1480. 1194, 1246.
Andrés de Gustei: 893. ― racionero auriense: 1214, 1243, 1246, 1248,
Andrés Fernández, clérigo: 1104. 1253, 1260, 1271, 1293, 1297, 1298.
Andrés Pérez: ― tenenciero de la capilla de Marina Eanes:
― clérigo de coro auriense: 861. 1179.
― notario auriense: 1111, 1136, 1150. Aparicio Martínez, de la cancillería real: 738,
Andrés Sánchez de Gres, marido de doña María 739, 740, 741, 742, 758.
[de Nóvoa]: 1290. Aparicio Pérez, canónigo tudense: 1306.
Andrés Suárez, hombre del canónigo auriense Aparicio Rodríguez, escribano real: 1346, 1416,
Pedro Alfonso: 900. 1417.
Anes apell. vide Eanes Aras nombre y apell. vide Arias
Anrrique / Anrriquez apell. vide Enríquez Arias nombre y apell. al.
Antom / Antonyo nombre vide Antonio. Aras
Antón nombre al. Arias:
Antom ― fray, de la orden tercera de san Francisco,
Antonyo morador en Ourense: 1347.
Antonio ― fray, del convento de San Francisco de
Antón, don, obispo de Albarracín: 802. Ourense: 1193.
Antonia Martínez, mujer de Fernando Alfonso ― hombre del obispo auriense don Álvaro Páez
da Torre, moradora en la rúa de Cima, de Biedma: 1094.
en Ourense: 1483. Arias Alfonso, marido de Teresa Eanes,
Antonio, morador en Vilariño: 1140. morador en la rúa do Campo, en
Antonio Domínguez: 1323. Ourense: 1335.
― marido de Marina Estévez, morador en Arias Anfreus: 893.
Sobral: 1506. Arias Canedo, notario: 1393 [Arias Eanes de
Antonio Estévez, morador en Braga: 1231. Canedo].

1438
Arias de Lalín, canónigo auriense: 1182. ― padre de Elvira Arias: 1066.
Arias Díaz: 1388. ― padre de Fernando Arias: 1065.
― don: 724, 725, 726, 738, 740, 741, 745. Arias Guerreiro de Lagozos: 1140.
Arias Díaz de Vilariño: 746. Arias Lorenzo:
Arias Domínguez, morador en Ourense: 804. ― canónigo auriense: 1380, 1387, 1398, 1421,
Arias Eanes : 1441, 1486, 1489, 1495, 1500, 1506.
― abogado: 814, 825, 832, 833, 834, 848. ― clérigo de coro auriense: 825, 834.
― abogado, clérigo de coro auriense: 816. ― párroco de San Pedro de Allariz: 1387.
― ciudadano de Ourense: 728, 848 [Arias ― procurador de la universidad de los clérigos
Eanes da rúa Nova]. de coro de Ourense: 825.
― morador en Vilariño: 1140. ― racionero auriense: 1334.
― notario auriense: 1446, 1485 [Arias Eanes de ― vicario del deán don Fernando Sánchez
Canedo]. Sarmiento: 1481, 1486, 1495, 1500,
― notario de Búbal y Castela: 985. 1506.
― tenía casal en San Martiño de Alongos: 1399. ― vicario del deán don Pedro González de
Arias Eanes da rúa Nova: 1000. Orozco: 1441, 1442.
― alcalde de Ourense: 898. Arias Martínez:
― ciudadano auriense: 728, 848. ― criado del aparellador Lorenzo Pérez,
― morador en la rúa Nova, en Ourense: 898. morador en Ourense: 1468.
― padre de María Arias: 1058. ― hombre de Domingo Alfonso da rúa dos
Arias Eanes de Calvelle, padre de Fernando Zapateiros: 1204.
Arias de Calvelle: 1065. ― notario auriense: 1399.
Arias Eanes de Canedo, notario auriense: 1393, ― párroco de Santa Cristina de Vilariño: 1041,
1400, 1446, 1452, 1453, 1461, 1485. 1050.
― hermano de Gonzalo Alfonso: 1452, 1453. ― hijo de Martín Eanes de Sabadelle, juez de
― morador en O Tendal da Figueira, en Aguiar, y María Eanes: 1050.
Ourense: 1393. Arias Martínez de Santa Locaia, canónigo
Arias Fernández: 926. auriense: 950.
― abad de Santa Cristina de Ribas de Sil: 940. Arias Míguez:
― arcediano de Miñor: 1306. ― canónigo auriense: 940.
― chantre auriense: 1393, 1411, 1415, 1419, ― escribano: 811.
1421, 1422, 1425, 1441, 1442, 1476, Arias Míguez de Gundiás: 1287.
1481, 1486, 1487, 1488, 1493, 1498, Arias Núñez, caballero de Ribela: 722.
1500. Arias Peláez: 730.
― maestrescuela auriense: 1381. ― caballero de Albán: 816.
― morador en la rúa dos Zapateiros, en ― don, padre de Juan Arias: 829.
Ourense: 730. ― morador en Cimadevila, en Ourense: 730.
― tenenciero de la renta capitular de Moreiras: Arias Pérez:
1493. ― abogado, vecino de Ourense: 808.
― tenenciero de la renta capitular de Santa ― arcipreste del arcedianato de Búbal: 955.
Ouxea: 1487, 1488. ― caballero, marido de doña Urraca, padre de
― vicario del deán don Pedro González de Teresa Arias de Sabadelle: 822.
Orozco: 1381. ― castillero de Castelo Ramiro: 929, 941, 1001.
― vicario del obispo auriense don Pedro Díaz: ― ciudadano auriense, marido de Catalina
1411, 1415, 1419, 1422. Eanes, morador en la rúa da Obra: 936.
Arias Fernández de Ourense: 795. ― escudero: 1141, 1182, 1281 [Arias Pérez de
Arias Fernández de Piñor, marido de María Aguiar].
Eanes: 1173. ― hermano de Elvira y Francisco Pérez: 1044.
Arias Fernández de San Cibrao, hijo de María ― hombre de Pelayo Arias, morador en
Martínez: 791. Ourense: 730.
Arias García de Piñor, morador en Piñor: 1485. ― hombre del escudero Rodrigo Pérez
Arias Gómez, escudero: 1107, 1108. Sabadelle: 1115.
― hermano de Juan Fernández y Aldara ― marido de Elvira Lorenzo: 1180.
Gómez: 1107, 1130. ― marido de Viviana García: 1026.
― hijo de Arias Gómez de Selle: 1107. ― morador en San Miguel de Calvelle: 998.
― hijo de Teresa Rodríguez: 1107, 1130. ― notario auriense: 1235.
― sobrino de Constanza García de Seoane das ― notario compostelano: 1349 [Arias Pérez
Lamas: 1130. Chantreiro].
Arias González de Calvelle, amante de Marina ― notario, morador en Allariz: 1387.
Eanes: 1065, 1066. ― padre de Teresa Arias: 1041.

1439
― yerno de Juan Martínez de Penavixía, ― canciller auriense: 730, 733, 747, 751, 754,
morador en la rúa dos Arcediagos, en 755, 759, 764, 765, 806, 809, 817, 821,
Ourense: 730. 824, 823, 824, 826, 835, 836, 844,
― zapatero auriense: 1052. 847, 851, 854, 858, 905, 1023, 1024,
Arias Pérez Chantreiro, notario compostelano: 1025.
1348, 1349. ― canónigo auriense (I): 730, 733, 747, 751,
Arias Pérez da Touza: 813. 836, 925, 1007, 1094, 1117.
― clérigo de coro auriense: 898, 943. ― canónigo auriense (II): 1336, 1349, 1356,
― procurador del cabildo auriense: 898. 1361, 1385, 1393, 1418, 1421, 1425,
Arias Pérez de Aguiar, escudero: 1141, 1182. 1497, 1498.
― escudero de Aguiar: 1281. ― chantre auriense: 806, 809, 812, 817, 821,
― escudero de Juan Pérez de Nóvoa: 1198. 823, 826, 835, 844, 847, 851, 854, 858,
― natural de tierra de Aguiar: 1182. 864, 865, 874, 902, 905, 1025, 1199,
Arias Pérez de Costela, padre de Teresa Arias 1497.
de Sabadelle: 955, 1212. ― criado del chantre auriense Bartolomé Pérez:
Arias Pérez de Reboredo: 945, 1009, 1124. 809, 810.
― morador en tierra de Aguiar: 995. ― escibano del chantre don Bartolomé Perez:
Arias Pérez de Ucelle: 893. 812, 823.
Arias Suárez de Morgade, caballero: 1011. ― hermano de María Pérez, mujer de Lorenzo
Arias Vázquez, monje de San Martiño Pinario: Fernández Rosete: 1199.
893. ― maestrescuela auriense: 1036.
Arnal Burnal, oidor de la audiencia real: 1403. ― maestrescuela de Mondoñedo: 1018, 1116,
Arnaldo de Francia, alcalde del rey y oidor en 1022, 1034, 1035, 1094, 1117.
su audiencia: 1230. ― morador en O Campo: 974.
Augerio nombre al. ― notario auriense: 858, 865, 889, 893, 1025.
Augerium ― racionero auriense: 1276, 1290.
Augerio, don, arcediano del Bierzo (Astorga): ― sobrino del chantre auriense Bartolomé
1138. Pérez: 1497.
Augerio de Pelogrúa, don, abad de Castrojeriz: ― tesorero auriense: 754, 755, 756, 759, 764,
1139, 1146. 765.
― canónigo auriense: 1146. ― tiene casas en la rúa da Fonte do Bispo, en
― vicario del obispo auriense don Juan de Ourense: 1034.
Cardailhac: 1139. ― tío del canónigo auriense Bartolomé Pérez:
Augerium nombre vide Augerio 1497.
― vicario del deán auriense don Gonzalo
Núñez: 756.
― vicario del obispo auriense don Álvaro:
Bartholome / Bartholomeo / Bartolomeo / 1091, 1092, 1116, 1117.
Bartolameu nombre vide Bartolomé. ― vicario del obispo auriense don Vasco Pérez
Bartolomé nombre al. Mariño: 1035, 1036.
Bartholome ― vicecanciller auriense: 1025.
Bartholomeo Beatriz de Portugal, reina de Portugal, Castilla y
Bartolomeo León, segunda mujer de Juan I: 1360.
Bartolameu Beltrán Beltránez, don, canónigo auriense:
Bartolomei 1143.
Bertholameu ― arcediano de Baronceli: 1146, 1159, 1160,
Bertolameu 1168, 1181, 1183.
Bertollameu ― de la diócesis de Rodez: 1139.
Bertolomeu ― deán: 1188, 1194, 1195.
Bartolomé: ― licenciado en Leyes: 1139, 1143, 1179.
― clérigo de coro auriense: 1181. ― vicario del obispo auriense don Juan de
― don: 782. Cardailhac: 1139, 1143, 1159, 1160,
― hombre del deán auriense don Pedro Suárez: 1179, 1181, 1194, 1195.
1171. Beltrán de Clanquí: 1251 [Beltrán Duguesclín].
― obispo de Cádiz: 1002, 1037. Beltrán Duguesclín, don, duque de Molina y de
Bartolomé Anis / Anays, de la cancillería real: Longueville, señor de Borja y
1403, 1416. Magallón: 1251.
Bartolomé Charcín da Silva: 858. Beltrán Yáñez de Guevara, don: 1002.
Bartolomé Pérez: 974, 1277. Benito:
― obispo de Plasencia: 1002, 1037.

1440
― fray, del convento de San Francisco de ― doña, mujer del judío Rabiaco, moradora en
Ourense: 1193. la rúa da Corredoira, en Ourense: 967.
Benito Fernández, tío del curtidor Domingo Clara Domínguez, mujer de Alfonso Fernández
Pérez: 765. Saborido, moradora en Allariz: 1273,
Benito García, escribano real: 731. 1274.
Benito Pérez, notario auriense: 730. Clara González, mujer de Gonzalo García da
Bernabé, don, obispo de Osma: 1002, 1037. Barreira, moradora en la rúa da
Bernardo: Barreira, en Ourense: 1335.
― obispo de Badajoz: 724, 725, 726, 738, 739, Clemente:
740, 741, 745. ― papa (VI): 1133, 1134, 1135, 1139.
― obispo de Cuenca: 1251. ― papa (VII): 1349, 1362, 1372, 1404.
Bernardo Alfonso, don, canónigo auriense: 890, Clemente Fernández, piteeiro, morador en A
891, 894. Burga, en Ourense: 1042.
― arcediano auriense: 904, 916, 925, 963, 964, Colaço apell. vide Colazo.
968, 1017, 1112, 1366. Colazo apell. al.
― arcediano de Búbal: 907, 918, 952, 971, Colaço
1007, 1042. Constança / Costança nombre vide Constanza
― hermano de la ciudadana auriense Aldonza Constanza nombre al.
Alfonso: 1033. Constança
― sucesión de: 1365. Costança
Bernardo de Béarn, don, conde de Medinaceli: Constanza:
1251. ― hija de Vasco Rodríguez: 1492.
Bernardo Eanes, escribano real: 807, 850. ― doña: 929, 930, 931 [Constanza Churruchaa].
Bernardo Guitar: 1346, 1359 [Bernardo Guitar ― doña, reina de Castilla y León, mujer de
de la Guerra]. Fernando IV: 738, 739, 740, 741, 742,
Bernardo Guitar de la Guerra, juez de la ciudad 745, 790, 802, 857.
de Ourense: 1346, 1353, 1354, 1359. Constanza Alfonso: 846, 1026.
Bernardo Martínez, canónigo compostelano: Constanza Barreiros: 1488.
1187. Constanza Churruchaa, doña: 929, 930, 931.
Bernardo Pérez: Constanza Colaza, mujer del zapataro, moradora
― mercader de Santiago de Compostela: 855. en Ourense: 1466.
― notario auriense: 1082, 1088, 1154, 1158. Constanza de Castilla, duquesa de Lancaster,
Bertholameu / Bertolameu / Bertollameu / hija de Pedro I de Castilla: 1405.
Bertolomeu nombre vide Bartolomé. Constanza Eanes: 1470.
Bolo Sobado: 1235, 1438. ― moradora en la rúa do Campo, en Ourense:
1424, 1468.
― moradora en la rúa dos Zapateiros, en
Ourense: 1400, 1434.
Catalina nombre al. ― mujer de Fernando Arias, moradora en la rúa
Catalinna Escura, en Ourense: 1202.
Catalina: 1263. ― mujer de Juan Domínguez Sobriño,
― 1026 [Catalina Alfonso]. moradora en Noalla: 1144.
― mujer de García Pérez: 1211. ― mujer de Juan Lorenzo: 1294.
Catalina Alfonso: 1114, 1175. ― mujer de Lorenzo Pérez, aparellador de
― mujer de Martín Pérez: 1175. Ourense: 1424, 1468.
― criada del canónigo auriense Alfonso ― mujer del juez de Ourense Alfonso Pérez:
Viviánez, hermana de Pablo y Gonzalo 1450.
Viviánez: 1026, 1172. ― mujer del notario Alfonso Pérez, moradora
Catalina Eanes: 1033. en la rúa dos Zapateiros, en Ourense:
― mujer de Arias Pérez, moradora en la rúa da 1401.
Obra: 936. ― mujer del orfebre Fernando García: 1434.
Catalina Giráldez: 1022. ― mujer del orfebre Gonzalo Eanes, hermana
Catalina Rodríguez, mujer de Esteban Eanes de del aparellador García Eanes,
Ambía: 1500. moradora en O Campo, en Ourense:
Catalinna nombre vide Catalina 1295.
Cid apell. al. ― mujer del sastre Domingo Eanes, moradora
Çide en O Campo, en Ourense: 961.
Clara: ― sirvienta del tesorero auriense Juan Martínez,
― criada del arcediano de Búbal don Pedro madre de Juan: 1294.
González: 893.

1441
― viuda del notario auriense Rodrigo ― hermana del escudero Rodrigo Pérez
Fernández: 1400. Sabadelle: 1124.
Constanza Eanes Fariña, criada de Lorenzo ― hija del caballero de Sabadelle Rodrigo Arias
Eanes, madre de Juana, Lope y Juan y de Aldonza Rodríguez de Calvelle:
Núñez: 844, 845. 1124.
― hija de Juan Fariña: 844, 845. ― moradora en la rúa dos Zapateiros, en
― madre de Sancha Núñez: 845. Ourense: 1141, 1193.
Constanza Estévez, mujer de Rodrigo Eanes, ― mujer de Domingo Alfonso da rúa dos
hija del caballero Esteban Fernández y Zapateiros: 1124, 1141, 1193.
de Elvira Pérez: 1044. ― mujer del escudero Alfonso Álvarez Ouxea:
Constanza Fernández, primera mujer de 1262.
Gonzalo Pérez do Mato, madre de ― mujer del notario Martín González, moradora
Mayor Pérez: 1256, 1259, 1263, 1346, en la rúa de Cima, en Ourense: 1386.
1389. Constanza Suárez: 1125.
Constanza García: 1108, 1182 [Constanza Constanza Vázquez, criada de Vasco
García de Seoane de Lamas]. Rodríguez: 1492.
― hija de Sancha Eanes, mujer del mercader Crimenço Eanes, morador en A Burga, en
auriense Rodrigo Pérez Fungoso: 1235. Ourense: 926.
Constanza García de Seoane das Lamas, mujer
de Juan Vázquez de Seoane das Lamas:
1108.
― hermana de Teresa Rodríguez: 1130. Çide apell. vide Cid
― madre de Constanza, Elvira e Inés González:
1182, 1130.
Constanza Gómez, hija de Gómez Pérez de
Poutaes: 1120. David:
Constanza González: ― judío (I): 1069.
― hermana de Elvira e Inés González: 1130, ― judío (II): 1480.
1182. Diago nombre vide Diego.
― hija de Constanza García de Seoane das Dias apell. vide Díaz.
Lamas: 1130, 1182. Díaz nombre y apell. al.
― hija del orfebre Gonzalo Martínez: 1344. Dias
― moradora en Erbededo: 1379, 1398. Diego nombre al.
― moradora en Santa Marta de Velle: 1130, Diago
1182. Diego:
― mujer de Alfonso Eanes: 1130. ― obispo: 1395, 1427 [Diego de Anaya
― mujer de Alfonso Gómez: 1182. Maldonado].
― mujer de Gil Rodríguez: 1129. ― obispo de Salamanca: 1403 [Diego Anaya
― mujer de Gonzalo Cid: 1344. Maldonado].
― mujer de Juan Sutil: 1293. ― obispo de Cartagena: 724, 725, 726.
― mujer de Lorenzo Eaenes de Abruciños: ― obispo de Plasencia: 724, 725, 726, 738, 739,
1243. 740, 741, 742.
Constanza Lorenza, mujer de Juan de ― don, padre de don Fernando: 1002, 1037.
Xunqueira, moradora en la rúa do ― fray, franciscano: 1349.
Vilar, en Ourense: 1365. ― hombre del canónigo auriense Juan
Constanza Martínez, mujer del carnicero González: 1079.
Gonzalo Branco, moradora en la rúa Diego Alfonso:
dos Brancos, en Ourense: 1463. ― capellán del alcalde real en Monterrei
Constanza Pérez: 1125. Fernando Eanes de Ourense: 795.
― de la orden tercera de San Francisco, ― clérigo: 815.
moradora en la rúa da Corredoira, en ― pariente del arcediano de Castela don Juan
Ourense: 1429. Fernández: 1259.
― moradora en la rúa da Pixotaría, en Ourense: Diego Alfonso de Dueñas, escribano real: 1403.
1384. Diego Arias de Galinatos, escudero, hermano de
― moradora en la rúa do Campo, en Ourense: Rodrigo Arias: 1465.
1329. Diego Cambaixeiro, morador en San Martiño de
― mujer de Gómez Mosqueiro: 1329, 1384. Vilarrubín: 1284.
Constanza Rodríguez Diego Conde, hombre del canónigo auriense
― hermana del escudero Lopo Rodríguez de Juan Alfonso de Castro: 1467.
Sabadelle: 1124, 1193, 1277.

1442
Diego de Anaya Maldonado, don, obispo de Diego Lopez, carpintero: 1175, 1408, 1409.
Ourense: 1395, 1427. ― morador en la rúa do Pumar, en Ourense:
― obispo de Salamanca, oidor de la audiencia 1408.
real: 1403, 1404. Diego López, don, hijo de don Fernando: 1002,
Diego de Haro, don, señor de Vizcaya: 724, 1037.
725, 726, 738, 739, 740, 741, 745. Diego López de Haro, señor de Vizcaya: 724,
[Diego López de Haro] 725, 726, 738, 739, 740, 741, 745.
― alférez de Fernando IV: 724, 725, 726, 738, ― alférez de Fernando IV: 724, 725, 726, 738,
739, 740, 741. 739, 740, 741.
Diego de Lero, don: 745 [Diego López de Diego López de Lemos: 1299.
Haro]. Diego Martínez, escribano auriense: 1349.
Diego Felípez, alcalde del adelantamiento de Diego Muñiz, don, maestre de Santiago: 802.
Galicia: 1205. Diego Muñiz de Vilariño: 911.
Diego Fernández: Diego Pérez:
― canónigo auriense: 1349, 1371, 1373, 1381, ― de la cancillería real: 1002, 1005.
1385, 1411, 1412, 1419, 1421, 1422, ― deán tudense: 1138.
1425, 1439, 1441, 1442, 1444, 1466, ― tesorero auriense: 1117.
1486, 1498, 1500, 1506. Diego Pérez de Bouzafría, marido de Dominga
― de la cancillería real: 934. Eanes: 1173.
― escribano real: 1250, 1251, 1300. Diego Pérez Sarmiento: 1406.
― tenenciero del coto capitular de Gustei: 1486, ― adelantado mayor de Galicia: 1357, 1358,
1506. 1369, 1419, 1423.
― vicario del chantre don Arias Fernández: ― hijo de Pedro Ruiz Sarmiento: 1357, 1369.
1411. – vicario del deán auriense: Diego Ramírez, don: 724, 725, 726, 738, 740,
1371. 741, 742, 745, 790, 802.
Diego García: 919. Diego Rodríguez:
― adelantado mayor de Galicia, canciller del ― de la cancillería real: 1405, 1406.
sello de la poridad: 763. ― escudero del escudero Alfonso Ouxea de
― almirante mayor de la mar: 745. Vilamarín: 1373.
― arcediano de …, de la cancillería real: 857. Diego Rodríguez Canbrixeiro: 1286.
― de la cancillería real: 802, 803, 807, 842, Diego Sarmiento: 1423 [Diego Pérez
850. Sarmiento].
― morador en Allariz: 1387. Diego Tizón, escudero: 1465.
Diego Gómez: Diego Vázquez Cide, caballero da Reguenga,
― deán auriense: 1343. marido de María Pérez, padre de
― prior del Hospital: 725. Urraca Díaz: 778, 779, 1022.
― vicario del obispo auriense don Pascual Diego Vázquez da Reguenga: 1022 [Diego
García: 1346. Vázquez Cide].
Diego Gómez de Castañeda, don: 842. Dominga, doña, de Monterrei: 795.
― almirante mayor de la mar: 802. Dominga Eanes: 1235.
― hermano de don Alfonso García: 724, 725, ― 1001 [Dominga Eanes de Montes].
726, 738, 739, 740, 741, 745. ― mujer de Álvaro Pérez, moradora en San
Diego Gómez de Meire, marido de Leonor Pedro de Moreiras: 1493.
González, morador en Allariz: 1387. ― mujer de Diego Pérez de Bouzafría: 1173.
Diego Gómez de Toledo, don, notario mayor del ― mujer de Domingo Pérez de Silvela,
reino de Toledo: 1251. moradora en Vilarchao: 993, 994, 995.
Diego González: ― mujer de Martín Peláez de Noalla: 874.
― maestrescuela de Astorga, subcolector ― mujer de Pedro Domínguez dos Brancos:
pontificio: 1361. 1000, 1103, 1111, 1235, 1438.
― notario de Allariz por don Fadrique, duque ― mujer de Pedro Eanes da Iglesia, moradora
de Benavente: 1387. en Noalla: 869.
Diego Gutiérrez de Fermosa, escudero de don ― mujer de Pedro Peláez, madre de Marina
Pedro Ruiz Sarmiento: 1331, 1339. Pérez, moradora en Moás: 952.
― escudero de don Diego Pérez Sarmiento: ― mujer del sastre Rodrigo Arias: 1295.
1419. ― que tuvo hijos con Macías Martínez: 827.
― tenente de la Ponte Vella de Ourense por don Dominga Eanes de Montes, mujer del pescadero
Pedro Enríquez, conde de Trastámara: Pedro Eanes: 944, 1001.
1423. Dominga Eanes dos Brancos, mujer de Martín
Diego Gutiérrez de Fremosa, escudero: 1419 Salamón: 1051, 1052.
[Diego Gutiérrez de Fermosa].

1443
Dominga Eanes Soolleira, tuvo casas en ― mercader auriense: 1072.
Cimadevila, en Ourense: 1481. ― zapatero auriense: 1354.
Dominga Estévez, mujer de Pedro Pérez de ― morador en la rúa Escura, en Ourense: 1386.
Cimadevila: 971. Domingo Alfonso da rúa dos Zapateiros,
Dominga Lorenza, mujer de Gonzalo Eanes de mercader: 1227.
Noalla: 1049. ― ciudadano auriense: 1190.
Dominga Mallo, mujer de Juan Mallo de Fonte ― marido de Constanza Rodríguez: 1124, 1141,
Arcada: 1462, 1468. 1193.
Dominga Martínez: 1304. ― morador en la rúa dos Zapateiros, en
― mujer de Alfonso Pérez de Bóveda, morador Ourense: 1141, 1182, 1193, 1204.
en Santa Mariña do Monte: 1083. ― padre de Fernando Alfonso: 1186, 1204.
― mujer de Juan Pérez: 854. Domingo Alveiros, morador en la rúa de
Dominga Mercadeira, madre de Gonzalo Eanes: Penavixía: 1463.
838. Domingo Arias, marido de María Fernández,
Dominga Míguez, de Gustei: 941. morador en la rúa do Vilar, en Ourense:
Dominga Moreiras, mujer de Juan Vidal, 827.
moradora en la rúa Escura, en Ourense: Domingo Bueiros, hombre del escudero
1386. Lorenzo Eanes de Quintela: 1095.
Dominga Peláez, hermana del mercader Domingo Bugallo, morador en Ourense: 1429.
auriense Miguel Peláez y de María Domingo Burces, morador en la rúa dos
Peláez: 858. Arcediagos, en Ourense: 730.
Dominga Pérez: Domingo Caldelas, marido de Marina García:
― madre del fraile del Santo Sepulcro fray 1297.
Rodrigo: 1317. Domingo Calvo do Outeiro: 859.
― mujer de Juan Pérez, moradora en Seixalbo: ― tenía una cortiña en la rúa do Outeiro, en
1185. Ourense: 915.
― mujer de Martín: 1060. Domingo Cao de Allariz: 843.
― mujer de Pedro Eanes Zaín, moradora en Domingo Carnicero: 836.
Seixalbo: 797, 870. Domingo Carrazo de Barbadás: 863.
Dominga Santiaguesa: 1345. Domingo Cesteiro, padre de Juan Cesteiro,
― mujer del escribano Giraldo Domínguez, morador en Prado, en Sobrado do
moradora en O Tendal da Figueira, en Bispo: 1461.
Ourense: 1293. Domingo Cipriano, capilla de: 762.
Dominga Vázquez, mujer de Juan Vidal do Domingo Cougelle: 730 [Domingo Eanes
Pereiro, moradores en Prexigueiró: Couxil].
1114. Domingo Couxil: 720, 762, 801, 875 [Domingo
Dominge / Dominicus/ -i, -o nombre vide Eanes Couxil].
Domingo. Domingo das Mesas: 971 [Domingo Eanes das
Dominges / Domingez / Domingues / Dominici Mesas].
apell. vide Domínguez. Domingo de Aguiar, carnicero: 901.
Domingo nombre al. Domingo de Albán, morador en Bentraces:
Dominge 1044.
Dominicus/ -i, -o Domingo de Beiro, padre de Juan Domínguez:
Domingo: 737.
― obispo de Burgos: 1251. Domingo de Ermide, morador en Ourense:
― obispo de Plasencia: 790, 802, 828. 1280.
― prior de San Pedro de Rocas: 859. ― vecino de Ourense: 1352, 1354.
Domingo (…), carnicero, marido de María Domingo de Souto: 814.
Pérez: 1051. Domingo Díaz, que moró en un molino en
Domingo [o Pedro] González, mercader, marido Mende: 1259.
de Marina Lorenza: 1272, 1274. ― molino de: 1252.
― vecino de Allariz: 1217. Domingo do Val, vecino y morador en Ourense:
― morador de Allariz: 1217, 1272. 1490.
Domingo Adás, clérigo de Grou: 833. Domingo Dobreiro, padre de Sancha
Domingo Albardán: 839. Domínguez, suegro de Juan de Laxas:
Domingo Alfonso: 1124, 1141, 1182, 1190, 1502.
1193, 1204, 1227 [Domingo Alfonso Domingo Domínguez, labrador, marido de
da rúa dos Zapateiros]. Mayor Pérez, morador en la rua Nova,
Domingo Alfonso: en Ourense: 1122.
― ciudadano auriense: 1402.

1444
Domingo Domínguez de Seixalbo, tiene casa en ― que moró en Penavixía, en Ourense: 1385.
la rúa de Cimadevila, en Ourense: 721. ― sastre, morador en O Campo, en Ourense:
Domingo dos Muíños: 1176. 961, 976.
Domingo Eanes: 754, 797, 837, 986. ― vicario del deán auriense don Pedro Suárez:
― 1124 [Domingo Eanes das Quintas]. 1126, 1127.
― 1173 [Domingo Eanes de Santa Ouxea]. ― zapatero, morador en la rúa da Barreira, en
― abad de Santo Estevo de Ribas de Sil: 880, Ourense, tío del franciscano fray Pedro
909, 940. Fernández: 1473.
― canónigo auriense: 747, 1069, 1070, 1073, Domingo Eanes Caldelas, clérigo: 1084.
1126, 1128. Domingo Eanes Canudo: 764, 792, 821.
― capellán de la Trinidad, clérigo de coro Domingo Eanes Couxil: 762.
auriense: 761. ― notario auriense: 768, 778, 779, 783, 784,
― capellán de Santa Eufemia: 955, 1026, 1034, 785, 787, 793, 798, 801, 808, 819, 827,
1039, 1040. 841, 848, 855, 867, 875, 969, 977, 987,
― capellán, clérigo de coro auriense: 820. 1059, 1083, 1235.
― clérigo de coro auriense: 823, 942, 990, 991, ― morador en Ourense: 730.
1051, 1235. Domingo Eanes da Camba: 1062.
― clérigo de San Eusebio da Peroxa, Domingo Eanes da Pena, hombre de Gonzalo
propietario de una casa en la Figueira Eanes de Velle: 1012.
de Cimadevila, en Ourense: 1040. Domingo Eanes das Mesas: 971.
― clérigo tudense: 1027. ― morador en la rúa da Obra, en Ourense: 824.
― escudero de don Juan de Nóvoa: 1469. Domingo Eanes das Quintas: 879.
― herrero, morador en la Cruz dos Ferreiros, en ― marido de Sancha Fernández: 945, 1124.
Ourense, tío del zapatero Martín Pérez Domingo Eanes de Aranga, morador en Meaba,
de Pereira: 821. hermano de Martín Eanes, morador en
― hombre del notario auriense Domingo Eanes: Mugares: 1378.
874. Domingo Eanes de Ca…, ciudadano auriense:
― labrador, hermano del zapatero Domingo 972.
Eanes, morador en la Cruz do Centeo, Domingo Eanes de Freixeiro, padre de Pedro
en Ourense: 1431. Domínguez: 904.
― marido de Constanza Eanes: 961. Domingo Eanes de Melias: 1089, 1090.
― marido de María de Camba: 1102. Domingo Eanes de Moreiras de Louredo: 784.
― marido de María Pérez, natural de Triós: Domingo Eanes de San Fiz, morador en San
977. Fiz: 991.
― marido de María Pérez: 1062. Domingo Eanes de Santa Ouxea, marido de
― marido de Marina Xes, de Vilarchao, padre María Pérez: 1173.
de María y Teresa Domínguez: 998. ― vecino y morador de Ourense: 1479, 1490.
― marido de Teresa Eanes, moradora en Domingo Eanes de Seixalbo: 754.
Reboredo de Cumial: 920. ― sastre, morador en la Cruz do Centeo, en
― mayordomo de Juan de Nóvoa: 1457, 1458, Ourense: 1087.
1459, 1460. Domingo Eanes do Campo, morador en
― mercader de Ourense: 1354. Ourense: 1475.
― mercader: 1294. Domingo Eanes Docosí: 909.
― morador en la rúa da Corredoira, en Ourense: Domingo Eanes Trapeyra, padre de Alfonso
1087. Pérez: 916.
― morador en Montecelo, en Velle: 1249. Domingo Eanes Virgo: 804.
― morador en Teimende: 900. Domingo Eanes Zoula, herrero: 858.
― notario auriense: 768, 778, 779, 783, 784, Domingo Estévez, notario de Ribadavia: 976.
785, 787, 819, 827, 841, 855, 969, 977, Domingo Estévez de Noalla: 1049.
987, 1059, 1083, 1235 [Domingo Domingo Fernández: 808.
Eanes Couxil]. ― hombre de Mendo Suárez: 1194, 1195.
― notario de Búbal: 908. ― morador en la rúa da Aira, en Ourense: 1495.
― padre de Gonzalo Eanes de Santa Ouxea: ― morador en Ourense: 1354.
1487. ― notario auriense: 805, 869, 874, 900, 901,
― padre de Pedro Domínguez, de Figueiredo: 905, 906, 917, 918, 919, 922, 936.
734. ― sastre, morador en Ourense: 1475.
― padre del escribano Gonzalo Eanes: 976. ― trapero, morador en Cimadevila, en Ourense:
― párroco de San Lourenzo da Pena: 1407, 922.
1433. ― zapatero: 962, 1431, 1495.
― párroco de Santiago de Gustei: 1328. Domingo Fernández da Aira: 800.

1445
Domingo Fernández de Lagozos: 1124. Domingo Martínez Sutil, morador en A Laxea,
Domingo Ferroño: 1263. en Santiago de Gustei: 941.
Domingo Ferroño de Moreiras: 1068. Domingo Morcelo do Vilar: 751.
Domingo Fortes de Pedraio: 1140. Domingo Mouro: 782.
Domingo Fuciños, zapatero: 1424, 1465. Domingo Núñez, notario auriense: 928, 943,
― padre del escribano Juan Fernández: 1465. 954, 955, 986, 1072, 1087.
Domingo Gallego: 759, 839 [Domingo Pérez Domingo Pato, morador en Velle: 1130.
Gallego]. Domingo Pedrouzos, carnicero, marido de
Domingo Gallina: 755. Teresa Fernández: 1248.
Domingo Gómez, sastre: 1051. Domingo Peláez:
Domingo González, morador en San Pedro de ― marido de María Eanes Alvela: 868, 869,
Moreiras: 1493. 874, 920.
Domingo González de Larís: 1197. ― marido de Sancha Domínguez: 985.
Domingo Iograr: 1060 [Domingo Pérez Iograr]. ― mercader auriense: 869, 874.
Domingo Leal, morador en Cimadevila, en ― morador en la rúa da Pixotaría: 868, 920.
Ourense: 978. ― pescadero: 953.
Domingo Ledo: 983. Domingo Peláez da Carreira: 985.
― carnicero: 839. Domingo Peláez García, de Gustei: 985.
― clérigo, morador en Ourense: 1128. Domingo Pérez:
Domingo León, hombre del escudero Vasco ― canónigo auriense: 1241, 1242.
Pérez Mariño: 1083. ― clérigo de coro auriense: 762, 765, 939.
Domingo Lorenzo, capellán: 754, 755. ― cuñado de Juan Martínez de Ourense: 746.
― morador en San Miguel de Calvelle: 998. ― curtidor, marido de Marina Domínguez,
Domingo Manteiga, hombre de Gonzalo Eanes sobrino de Benito Fernández: 765.
de Pereiras: 1179. ― doblero auriense: 1183.
Domingo Martínez: 1207, 1379. ― hijo de Pedro Mouro: 781.
― clérigo de coro auriense: 730, 955 [Domingo ― laborator, marido de María Fernández,
Martínez Calcañares]. morador en la Fonte do Bispo, en
― clérigo, tenente la capilla de Martín de Pol: Ourense: 809.
930. ― labrador, morador en Cimadevila, en
― escribano: 822, 1067. Ourense: 869.
― escudero del obispo auriense don Pedro ― maestro de Juan Mateo: 822.
Eanes de Nóvoa: 734. ― marido de Aldonza Rodríguez: 844, 845.
― hermano de Juan Mercader: 920. ― marido de María Pérez, moradores en San
― hijo de Martín Domínguez, de Vilarchao, Vicente dos Abeledos: 788.
hermano de Teresa Martínez: 998. ― marido de Marina Eanes, hijo de Pedro
― morador en Sabadelle: 1182 [Domingo Vázquez, morador en Penedo: 1164.
Martínez de Sabadelle]. ― morador en la Cruz do Centeo, en Ourense:
― notario auriense: 727, 729, 737, 757, 770. 844.
― sobrino del mercader Rodrigo Pérez ― morador en Nío de Grou: 1080.
Fungoso, morador en Ourense: 1000. ― morador en Pazó: 843.
― zapatero de la rúa da Fontaíña, en Ourense: ― morador en San Miguel de Calvelle: 998.
941. ― párroco de San Mamede: 931.
― zapatero, marido de Mayor González, ― párroco de Santa André de Proente: 931.
morador en la rúa de Penavixía, en ― racionero auriense: 1203.
Ourense: 1000. ― sastre: 822, 844.
― zapatero, morador en A Burga, en Ourense: ― sastre, morador en la rúa das Tendas, en
1042. Ourense: 968.
Domingo Martínez Calcañares, clérigo de coro ― tío de Fernando Pérez de Calvos: 768.
auriense: 730, 858, 955. Domingo Pérez, o Amo, padre del escribano
Domingo Martínez Calvo, herrero, hombre del Juan Domínguez: 869.
tesorero auriense maestro Macía: 844. Domingo Pérez Boo, morador en Piñor: 812.
Domingo Martínez da rúa das Chousas: 906. Domingo Pérez da Chousa, clérigo de coro
Domingo Martínez de Aguiar, carnicero, auriense, párroco de San Mamede de
morador en la rúa dos Brancos, en Puga: 1100.
Ourense: 944. Domingo Pérez das Tendas: 986, 1038.
Domingo Martínez de Mugares: 1399. Domingo Pérez de Figueiroá: 1192.
Domingo Martínez de Nigueiroá: 1009. Domingo Pérez de Revelloes: 1399.
Domingo Martínez de Sabadelle: 911. Domingo Pérez de Sabadelle: 723.
― morador en Sabadelle: 1182. Domingo Pérez de San Cibrao: 898.

1446
Domingo Pérez de Sequeiros: 985. Eldonça/ -ca nombre vide Aldonza
Domingo Pérez de Silvela, marido de Dominga Eluira nombre vide Elvira
Eanes, morador en Vilarchao: 993, 994, Elvira nombre al.
995. Eluira
Domingo Pérez do Regueiro, hombre del Elvira, doña: 855, 1164.
canónigo auriense Pedro Rodríguez de ― mujer de don Juan Pérez de Nóvoa: 1290,
Temes: 1200. 1469.
Domingo Pérez Filice, marido de María ― madre de Juan de Nóvoa: 1469.
Martínez, padre de Eufemia Pérez: ― madre de doña María, doña Mayor, doña
1057. Inés y doña Marina: 1290.
Domingo Pérez Gallego: 759, 839, 977. ― viuda de Fernando Domínguez da rúa do
Domingo Pérez Iograr: 1060. Pumar, abuela del clérigo de coro
― vecino de Ourense: 976. auriense Juan Martínez: 761.
― que fue morador en la rúa das Tendas: 1059. ― tiene o tenía casa en la rúa da Fonte do
Domingo Pérez Sieiro: 929, 1071. Bispo, en Ourense: 907.
― bodeguero del obispo auriense don Vasco Elvira Alfonso, mujer de Fernando Pérez de
Pérez Mariño: 1046. Calvos: 768.
― hombre del deán auriense don Vasco Pérez Elvira Arias:
Mariño: 929. ― madre de Rodrigo Sabadelle: 1198.
Domingo Rodeiro, marido de María Martínez, ― madre de Rodrigo y Álvaro: 1124.
morador en la rúa das Chousas, en ― madre del tesorero auriense García Martínez:
Ourense: 1376. 932, 1199.
Domingo Rodríguez: 781. ― mujer de Lorenzo Martínez, hija de Marina
― canónigo auriense: 950. Eanes y (criada) de Arias González de
Domingo Rubio, sastre: 1338. Calvelle: 1066.
Domingo Salvadórez: 795. ― mujer del escudero Rodrigo Pérez Sabadelle:
Domingo Sieiro: 929, 1046 [Domingo Pérez 897, 945, 1017, 1124.
Sieiro]. ― tenía casa en la rúa da Fonte do Bispo, en
Domingo Vázquez: 780. Ourense: 1034.
Domingo Vázquez de Calvelle, marido de Elvira de Gundiás, doña, capilla de: 1181.
Eufemia Lorenzo: 1062. Elvira Eanes:
Domingo Vgo, pescadero: 905. ― hermana del alcalde del rey en Monterrei
Domínguez apell. al. Fernando Eanes de Ourense: 795.
Dominges ― hija de Juan Alfonso y Mayor Eanes,
Domingez moradores en Penavixía, hermana de
Domingues Martín y Teresa Eanes: 766.
Dominici Elvira Fernández, mujer de Gonzalo Camareiro:
Durán de Romautho, de la diócesis de Rodez, 1426.
notario apostólico e imperial: 1139, Elvira González, hija de Constanza García de
1143. Seoane das Lamas, hermana de
Durán Eanes, cambiador, morador en Ourense: Constanza e Inés González: 1130,
1000. 1182.
Durán Fernández, notario en Monterrey y Laza: Elvira Leda: 1443, 1445, 1447, 1448, 1449,
815. 1480.
Durán Lorenzo: ― mujer de Pedro Fernández: 1443, 1480.
― bachiller en Decretos: 1289, 1296, 1312. Elvira Lorenzo, mujer de Arias Pérez, hija de
― canónigo auriense: 1201, 1253, 1272, 1273, Lorenzo García de Melias y Urraca
1274, 1275, 1276, 1289, 1292, 1296, Pérez: 1180.
1312, 1331, 1351. Elvira Pérez:
― clérigo, vecino de Ribadavia: 1265, 1266. ― mujer de Gonzalo Ledo, moradora en la rúa
― procurador del cabildo auriense: 1296. dos Brancos, en Ourense: 1377.
Durán Pérez de Sobrado: 1427. ― mujer de Juan de Lamagrande: 1281, 1287.
― mujer de Juan Domínguez, madre de Alfonso
Eanes da Pena Ferreira: 1465.
― mujer del caballero Esteban Fernández,
Eanes apell. al. madre de Constanza Estévez, hermana
Anes de Francisco y Arias Pérez: 1044.
Eanes Elvira Rodríguez de Cimadevila: 977.
Iohannis Enrique nombre al.
Yanes Enrrique

1447
Henrric ― morador en Sobrado do Bispo: 1485.
Henrricque ― párroco de San Salvador de Rabal: 1161.
Henrrique Esteban Domínguez de Todea, clérigo, morador
Enrique: en Allariz: 1387.
― el Senador, infante de Castilla, hijo de Esteban Domínguez Pato: 1068.
Fernando III, tutor de Fernando IV: 724, Esteban Eanes:
725, 726, 731, 738, 739, 740, 741, 745. ― ciudadano de Ourense: 1034.
― infante heredero de Castilla: 1360 [Enrique ― clérigo de coro auriense: 984, 1034, 1104.
III, rey de Castilla y León]. ― hermano de Aparicio Eanes: 1316.
― rey de Castilla y León (II): 1250, 1251, 1257, ― herrador, morador en Ourense: 1180.
1258, 1261, 1267, 1300, 1301, 1307, ― hombre del arcediano de Búbal don Alfonso
1308, 1309, 1310, 1311, 1325, 1339, Eanes: 1328.
1340, 1357, 1416, 1420, 1454. ― monje y abad electo de Santa Cristina de
― rey de Castilla y León (III): 1403, 1404, Ribas de Sil: 1229.
1405, 1406, 1410, 1416, 1417, 1420, ― morador en Gustei: 937, 962, 1126.
1423, 1454, 1458, 1459, 1503. ― morador en Monterrei: 795.
― señor de Noreña y Cabrera: 1037 [Enrique II, ― notario de terra de Aguiar: 879, 897.
rey de Castilla y León]. ― portero del cabildo tudense: 1306.
Enrique Muñiz, abad de San Xoán de Servoi: ― tiene casas en la rúa da Fonte do Bispo, en
736. Ourense: 1034.
Enríquez apell. al. Esteban Eanes da Burga, morador en Ourense:
Anrrique 1098.
Anrriquez ― marido de Catalina Rodríguez: 1500.
Enrriquez Esteban Eanes de Ambía: 1193.
Henrici ― escudero: 1432, 1482, 1499.
Enrrique nombre vide Enrique. ― vecino de Ourense, vasallo de Margarita
Enrriquez apell. vide Enríquez. González: 1499.
Ero, don: 1068. ― tuvo un solar en la rúa de Cimadevila, en
― capilla de: 829. Ourense: 1347, 1355, 1482.
Esteban nombre al. Esteban Eanes de Cimadevila, ciudadano
Esteuan auriense: 1032.
Esteueo Esteban Estévez, canónigo auriense: 1028,
Esteuo 1029, 1046.
Esteuoo Esteban Fernández:
Stephanus/ -um, -o ― caballero: 813, 975.
Steuam ― caballero, marido de Elvira Pérez, padre de
Steuo Constanza Estévez: 1044.
Esteban: ― capellán: 755, 765.
― fray, lector del convento de San Francisco de ― clérigo de coro auriense: 817, 854, 936.
Ourense: 1193. ― juez de Ourense: 1227.
― mosén, canónigo auriense: 1194, 1195 ― maestro: 855.
[Esteban Lagreva]. ― morador en A Corredoira, en Ourense: 730.
― racionero auriense: 1421 [Esteban Pérez]. ― morador en la rúa da Obra, en Ourense: 936.
Esteban Arias, escudero de don Pedro Eanes de ― morador en la rúa das Tendas, en Ourense:
Nóvoa, obispo de Ourense: 750. 730.
Esteban Bravo de Seixalbo (874): vide Esteban ― procurador de la universidad de los clérigos
Pérez Bravo. de coro de Ourense: 915.
Esteban Caldelas: 1060. Esteban Fernández de Entreviñas, caballero,
― notario auriense, morador en la rúa da morador en Ourense, padre de Gonzalo
Barreira, en Ourense: 1194. Estévez: 1170.
Esteban Carta de Ribadavia: 795. Esteban Fernández de Gustei, amo de Martín
Esteban Crespo: 1042. González: 953.
Esteban de Bande, labrador: 1049. Esteban Fernández de Salas, juez real en
Esteban de Dacón: 1379, 1398. Ourense: 1209.
Esteban de Lagarellos: 1379. Esteban González:
Esteban Domínguez: ― canónigo auriense: 1343.
― canónigo tudense: 1306. ― sastre: 1491.
― capellán de Santa Eufemia: 847. Esteban Lagreva, mosén, canónigo auriense:
― capellán del deán auriense don Gonzalo 1194, 1195.
Núñez: 814.

1448
― morador en la rúa da Barreira, en Ourense: ― marido de María Pérez, morador en
1194. Mugares: 1109.
― morador en la rúa do Pumar, en Ourense: ― mercader auriense: 800, 808.
1297. ― morador en la rúa de Cima, en Ourense:
Esteban Lamela, clérigo: 1366. 1304, 1344.
― racionero auriense: 1365, 1368, 1371, 1381, ― morador en Ourense: 804.
1385. ― morador en Sobrado do Bispo: 1086.
Esteban Lorenzo: 1238, 1252. ― morador en Vide de Miño: 1220.
― capellán de la Trinidad: 846, 867. ― notario apostólico: 1486, 1500.
― capellán de Santa Eufemia: 928. ― notario auriense: 722, 730, 760, 808, 1153,
― marido de Mayor Pérez Moreda: 1236, 1239, 1209, 1256, 1260, 1263, 1313, 1393,
1256, 1259, 1260, 1263, 1269, 1346, 1412, 1418, 1425, 1441, 1442, 1480,
1389. 1486, 1500.
― mercader: 1236, 1239. ― notario de Temes y Vilauxe: 1201.
― morador en la rúa da Obra, ciudadano de ― padre de Esteban Pérez Teín, Esteban Teín y
Ourense: 1256, 1259, 1260, 1263, Gonzalo Teín: 1273.
1269, 1389, 1494. ― párroco de San Vicente de Enfesta: 1149,
― morador en la rúa dos Zapateiros, en 1164, 1167.
Ourense: 1236. ― racionero auriense: 1380, 1381, 1385, 1389,
― morador en Ourense: 1485. 1393, 1397, 1398, 1412, 1418, 1421,
― regidor de Ourense: 1331. 1425, 1438, 1441, 1442, 1480.
― vecino de Ourense: 1293, 1316, 1338. ― tesorero auriense: 1272, 1273, 1274, 1275.
Esteban Martínez: Esteban Pérez Bravo, morador en Seixalbo,
― criado de Martín Eanes, párroco de Santiago hermano de Martín Pérez de Seixalbo:
de Ribadavia: 1220. 868.
― escribano: 815. Esteban Pérez Caldelas: 1252.
― morador en Os Brancos, en Ourense: 730. Esteban Pérez de Centrós, padre de Giraldo
― morador en Seixalbo: 874. Estévez: 897, 945.
― notario de Allariz: 755. Esteban Pérez Florián, merino mayor en tierra
― notario del rey en Allariz y Limia: 753, 755. de León: 724, 725, 726, 738, 740, 741,
― notario de Limia por el rey y en Allariz por 745.
el infante don Felipe: 780, 781, 782. Esteban Pérez Teín, padre de Esteban y Gonzalo
Esteban Míguez, de San Fiz, marido de María Teín: 1273, 1274.
Martínez: 990. Esteban Pérez, o Amo: 780.
Esteban Míguez de Puga, mayordomo del Esteban Pérez, o Grande: 780.
obispo auriense: 965. Esteban Teín, hijo de Esteban Pérez Teín,
Esteban Núñez Churruchao: 896. hermano de Gonzalo Teín: 1273, 1274.
Esteban Ourives, don: 872. Esteban Vázquez, morador en San Fiz: 992.
Esteban Peláez, don, marido de doña Eufemia, Estefanía nombre al.
padre de Macías Estévez, ciudadano Stephania
auriense: 1151, 1153, 1156, 1158. Estefanía Fernández, mujer de Rodrigo Eanes,
Esteban Pérez: 1214, 1252, 1421. moradora en A Granxa: 866.
― bufón de Ourense: 1174, 1235, 1344. Esteuan / Esteueo / Esteuo / Esteuoo nombre
― canciller auriense: 1389, 1393, 1397, 1398, vide Esteban.
1412, 1418, 1421, 1425, 1438, 1441, Esteuanes / Esteuees / Esteueez / Esteues /
1442, 1466, 1480, 1486, 1500. Esteuez apell. vide Estévez.
― canónigo auriense (I): 1160, 1189, 1195, Esteueynna nombre vide Esteíña.
1197, 1241, 1242. Esteveíña nombre al.
― canónigo auriense (II): 1466, 1486, 1489, Esteuynna
1500. Esteveíña:
― canónigo bracarense, hijo del abogado ― criada del alcalde del rey en Monterrei
auriense Pedro Eanes Galego: 1231. Fernando Eanes de Ourense, hija de
― canónigo de Coimbra y Braga: 1323. María Brava: 795.
― canónigo de Tui, notario apostólico, notario ― doña: 795, 1086.
y canciller auriense: 1464. ― mujer del ciudadano auriense Alfonso
― clérigo de coro auriense: 810, 812. Viviánez, moradora en Melias: 1326.
― hijo de Pedro Domínguez, morador en Pazó: Esteveíña Eanes, mujer de Juan da Xesta, hija
843. de Juan de Felgueira, moradora en la
― hijo de Pedro Martínez Garrido: 929. rúa da Fonte do Bispo, en Ourense:
― marido de María Estévez: 808. 1111.

1449
Esteveíña Estévez: 858. ― mujer del carnicero Pedro Eanes de Sode,
Esteveíña Fernández, mujer de Salvador morador en la Cruz dos Ferreiros:
Domínguez: 780, 781, 782. 1343.
Esteveíña Martínez: ― mujer del mercader Rodrigo Pérez, madre de
― ¿mujer? de Martín Pérez Salamón, madre de fray Francisco, guardián del convento
Gonzalo, ¿Martín? y Sancha Martínez: de San Francisco de Monterrei, y
923. Eufemia Rodríguez: 847, 1103.
― mujer del mercader Juan López: 1209, 1227, ― viuda de Rodrigo Pérez dos Brancos: 873.
1277. Eufemia Míguez: 1026.
― viuda de Pedro Fernández Benter, morador ― mujer del zapatero Martín Domínguez,
en la rúa da Aira do Bispo, en Ourense: moradora en la rúa dos Zapateiros: 809.
1288. Eufemia Pérez: 1176 [Eufemia Pérez de
Esteveíña Pérez: Cachalvite].
― hija de Pedro Eanes: 730. ― hija de Domingo Pérez Filice y María
― mujer de Pedro Domínguez Negro, madre de Martínez: 1057.
Alfonso: 867. ― hija de Pedro Domínguez de Sequeiros,
Estévez apell. al. moradora en Santa Mariña do Monte:
Esteuanes 996.
Esteuees Eufemia Pérez de Cachalvite: 1140, 1141.
Esteueez ― viuda de Pedro Eanes de Cachalvite, madre
Esteues de Rodrigo Pérez y María Martínez:
Esteuez 1176.
Steueez Eufemia Rodríguez, hija de Rodrigo Pérez y
Steuez Eufemia Martínez, hermana de fray
Eufemia nombre al. Francisco, guardián del convento de
Euffemea San Francisco de Monterrei: 847, 1103.
Oufemea Eufemia Sánchez, mujer de Rodrigo de Montes:
Oufemia 1295.
Ouffemea Euffemea nombre vide Eufemia.
Ouffemia Eulalia nombre al.
Eufemia: Olaya
― doña, moradora en A Corredoira, en Vaya
Ourense: 730. Eulalia Lorenza, hija de Lorenzo Peláez, de
― doña, mujer de Esteban Peláez, madre de Erbededo, y Mayor Martínez: 814.
Macías Estévez: 1151, 1153, 1156, Eynes nombre vide Inés.
1158.
Eufemia Cacha, capilla de: 1401, 1450.
Eufemia da Trindade, doña: 1089. Fachoyrim: 820.
Eufemia Domínguez, mujer de Martín Eanes Fadrique:
Sigueiro, moradora en Santa Ouxea: ― don, duque de Benavente, señor de Allariz:
1170. 1387.
Eufemia Eanes: 1202. ― don, hijo de Alfonso XI, señor de Haro: 1037.
― mujer de Juan Léon da Barreira: 1409. Feixóo apell. al.
― mujer de Pedro Fernández: 1089. Feyioo
― mujer del tendero Pedro Alfonso, moradora Felipe nombre al.
en la rúa das Tendas, en Ourense: Felippe
1282. Filipe
― tía de Martín Domínguez, moradora en la rúa Filippe
da Barreira, en Ourense: 1408, 1409. Phelippe
Eufemia González, hija de Gonzalo Fernández, Philipo
hermana de Mayor González, moradora Felipe, don, infante de Castilla, hijo de Sancho
en la rúa de Penavixía, en Ourense: IV: 730, 753, 780, 781, 782, 790, 843.
1000. ― adelantado mayor de Galicia: 734, 735, 761.
Eufemia Lorenzo, mujer de Domingo Vázquez ― señor de Cabrera y Ribera: 724, 725, 726,
de Calvelle: 1062. 738, 739, 740, 741, 745, 758.
Eufemia Martínez: ― pertiguero mayor de Santiago: 802.
― hermana de Pedro Martínez: 847. ― tenente de Limia: 759, 762.
― moradora en Penavixía, en Ourense: 847. Felipes apell. vide Felípez.
Felípez apell. al.
Felipes

1450
Fernam / Fernan / Fernand / Ferrnan / Ferrnando ― canónigo auriense: 1349.
nombre vide Fernando. ― capellán de Santa Eufemia: 1436, 1438,
Fernandes / Ferrnandes / Ferrnandez / Ferrandes 1439.
/ Ferrandez apell. vide Fernández. ― de la cancillería real: 1416.
Fernández apell. al. ― de Moreiras, padre de Juan Fernández: 1081.
Fernandes ― deán de Santiago, hijo de Alfonso IX: 724,
Ferrnandes 725, 726, 738, 739, 740, 741, 745.
Ferrnandez ― hijo de Domingo Alfonso da rúa dos
Ferrandes Zapateiros: 1186, 1204.
Ferrandez ― morador en la rúa das Chousas, en Ourense:
Fernando nombre al. 1463.
Fernam ― orfebre, morador en Ourense: 1077.
Fernan ― sastre, morador en Ourense: 1180.
Fernand Fernando Alfonso da Torre: 1354, 1484.
Ferrnan ― carnicero de Ourense: 1352.
Ferrnando ― marido de Antonia Martínez: 1483.
Fernando: ― morador en la rúa de Cima: 1483.
― abad de San Salvador de Celanova: 777 ― morador en Ourense: 1394, 1431.
[Fernando Eanes]. ― vecino de Ourense: 1377, 1483.
― arzobispo de Sevilla: 790, 802. Fernando Alfonso de Melide, vecino de
― clérigo de Armental: 1294. Ourense: 1460, 1465, 1489.
― clérigo salmantino: 1270. ― marido de María Vázquez, moradora en la
― criado del maestrescuela auriense maestro rúa da Correaría, en Ourense: 1489.
Macías, morador en Ourense: 910. Fernando Alfonso de Neira, fray, doctor del
― don, hijo de don Diego: 1002, 1037. convento de San Francisco de Ourense:
― fray, monje de Montederramo: 730 1227.
[Fernando Eanes, fray]. Fernando Alfonso dos Casares, escudero, primo
― fray, monje de Santa María de del escudero Juan Domínguez, padre de
Montederramo, capellán del obispo Alfonso Eanes da Pena Ferreira: 1465.
auriense don Pedro Eanes de Nóvoa: Fernando Alfonso Gansiño, clérigo, vecino de
722. Ourense: 1462.
― hermano de Teresa Alfonso: 1125. Fernando Álvarez, don, electo de Oviedo: 738,
― hijo de Alfonso XI, señor de Ledesma: 1037. 739, 740, 741.
― hijo del infante don Fernando: 802. ― obispo de Oviedo: 745, 790, 802.
― infante de Castilla, hijo de Alfonso XI: 802, Fernando Álvarez de Toledo, señor de
1002. Valdecorneja: 1251.
― obispo de Badajoz: 1037. Fernando Alvelo, escribano auriense: 1235,
― obispo de Calahorra: 724, 725, 726, 738, 1394.
739, 740, 741, 745. ― escribano del chantre tudense y vicario
― obispo de Cartagena: 738, 739, 740, 741, general del obispado de Ourense don
745. Fernando Martínez: 1238.
― obispo de Córdoba: 724, 725, 726, 738, 739, ― morador en el Tendal da Figueira, en
740, 741, 742, 745, 790, 802. Ourense: 1394.
― obispo de Jaén: 1002. Fernando Arias: 1098.
― obispo de Oviedo: 724, 725, 726. ― abogado: 1136.
― obispo de Oviedo: 745, 790, 802 [Fernando ― canónigo auriense: 964, 1007, 1015, 1026,
Álvarez]. 1028, 1029, 1185.
― obispo de Salamanca: 790. ― escudero: 908.
― obispo de Segovia: 724, 725, 726, 738, 739, ― hermano de Fernando de Calvos: 922.
740, 741, 742, 745, 790, 802. ― hijo de Aldonza Alfonso: 1039.
― rey de Castilla y León (III): 724, 725, 726, ― hijo de Rodrigo Arias de Formea y Mayor
738, 739, 740, 741, 742, 802, 803. Pérez, hermano de Teresa Rodríguez:
― rey de Castilla y León (IV): 723, 724, 725, 1107, 1108, 1130.
726, 730, 731, 734, 735, 738, 739, 740, ― marido de Constanza Eanes, morador en la
741, 742, 743, 744, 745, 758, 759, 761, rúa Escura, en Ourense: 1202.
763, 776, 790, 792, 802, 803, 805, 807, ― marido de Mayor Eanes: 911.
828, 842, 850, 857, 1002, 1019, 1158. ― marido de Teresa da Loña, morador en la rúa
― sobrino de Fernando Peláez Palla: 795. Nova, en Ourense: 1335.
Fernando Abril: 721, 1298. ― sobrino de Constanza García de Seoane das
Fernando Alfonso: Lamas: 1130.

1451
Fernando Arias de Calvelle, hijo de Arias Fernando Díaz: 973 [Fernando Díaz de
González de Calvelle y Marina Eanes, Valladolid].
morador en Ourense: 1065. ― labrador, morador en Cimadevila de
Fernando Bachiller, de la cancillería real: 1403. Bobadela de Trasalba: 1323.
Fernando Blanco de Barbadás, padre de Fernando Díaz de Valladolid, alcalde del rey,
Gonzalo Blanco: 1461. juez real en Ribadavia: 973, 976.
Fernando Borraxeiros, vecino de Ourense: 1354. Fernando Domínguez: 721.
Fernando Caldeirón, bachiller del obispo de ― ciudadano auriense: 837, 838.
Ourense: 1235. ― clérigo, hermano de Juan Domínguez: 1026.
Fernando Cao: 1235. ― clérigo, natural de Palmés: 933.
Fernando Capelo, zapatero, morador en la Cruz ― cuchillero de Ourense: 1354.
dos Brancos, en Ourense: 1169. ― escribano: 815.
Fernando Carracedo: 795. ― hombre del obispo auriense don Gonzalo
― morador en Ourense: 730. Daza: 839.
Fernando Carraio: 979 [Fernando Pérez ― marido de Mayor Martínez, morador en la
Carraxo]. rúa das Chousas, en Ourense: 730.
Fernando Carril, labrador: 1465. ― mercader, marido de María Pérez, morador
Fernando Castelao, hombre del canónigo en la rúa de Cimadevila, en Ourense:
auriense Juan Alfonso de Castro: 1467. 1347.
Fernando Ceboliño: 819. ― padre de García: 1203.
― aguador (açatalador), morador en Ourense: ― párroco de San Pedro de Queizás: 1069.
1429. ― primo del alcalde del rey en Monterrei
Fernando Charlín, hombre del deán auriense: Fernando Eanes de Ourense: 795.
929. Fernando Domínguez da rúa do Pumar, marido
Fernando Chico, hijo de Juan Cerreda: 1227. de doña Elvira: 761.
Fernando Cortiñas, marido de Mayor Eanes, Fernando Domínguez de Medina del Campo:
morador en la Cruz do Centeo, en 1189.
Ourense: 1284, 1286. Fernando Domínguez de Rante: 838.
Fernando Covelas, hombre del maestrescuela de Fernando Domínguez de Santa Mariña: 821.
Ourense: 728. Fernando Domínguez dos Fornos, hermano de
Fernando Crespo de Seixalbo: 820. Alfonso Domínguez: 1473.
Fernando Cudeiro: 1143. Fernando Domínguez Ferramoscas, morador en
― hombre del obispo auriense don Álvaro: la rúa Nova, en Ourense: 730.
1123. Fernando Eanes: 1148, 1202.
Fernando da Freira, mercader de Ourense: 1036. ― 1044 [Fernando Eanes da rúa do Pumar].
Fernando de Antequera, infante de Castilla: ― abad de San Salvador de Celanova: 777, 793.
1360. ― abogado: 1064, 1072, 1144, 1145, 1151,
Fernando de Calvos, correero, morador en la rúa 1158, 1235.
do Pumar, en Ourense: 1223. ― alcalde real: 804.
― hermano de Fernando Arias: 922. ― canónigo auriense: 1127.
Fernando de Castro: 1203. ― capellán: 1471.
― conde: 1202. ― clérigo de coro auriense: 888, 988, 1046,
― don: 1192 1117, 1367, 1370, 1411, 1436.
Fernando de Fontes, morador en Ourense: 1475. ― clérigo de Santa Cruz de Rabeda: 1396,
Fernando de Haro, don: 802. 1408, 1409.
Fernando de Levices, morador en Velle: 1414. ― clérigo del canónigo auriense Alfonso
Fernando de Monterroso, hombre de Gonzalo Viviánez: 893, 1028.
Pérez do Mato: 1239. ― clérigo, morador en la rúa dos Arcediagos,
Fernando de Paz, clérigo de coro auriense: en Ourense: 1388.
1100, 1169. ― clérigo, tenente de la capilla de Fernando
― capellán de San Juan: 1183. Pedro Domínguez dos Brancos: 1489.
― procurador de la universidad de los clérigos ― clérigo, vecino de Ourense: 1462.
de coro de Ourense: 1144. ― comendador de Astureses, tío de García
Fernando de Poulos, hombre del ciudadano Martínez: 858.
auriense Gómez Pérez: 1109. ― de la cancillería real: 731, 745, 790.
Fernando de Santiago, racionero auriense: 1371, ― esqueyreyro: 1045.
1384. ― excusador en la capilla de Santa Eufemia:
Fernando de Vea, portero del cabildo 1464.
compostelano: 1350. ― fray, monje de Santa María de
Montederramo: 728, 730.

1452
― hijo del juez del coto de Santo Estevo de ― padre de Martín Fernández: 795, 815.
Ribas de Sil, Juan Pérez: 880. Fernando Eanes de Pazos, marido de María
― hombre de Gonzalo Pérez do Mato: 1239. Fernández: 1281, 1287.
― hombre de Gonzalo Tato: 1239. ― morador en el coto de Santo Estevo de Ribas
― hombre del canónigo auriense Juan Giráldez: de Sil: 1281.
1110. Fernando Eanes de Pinoba, clérigo de coro
― hombre del deán auriense don Pedro Suárez: auriense, procurador de la universidad
1121. de los clérigos de coro de Ourense:
― hombre del tesorero auriense Juan González: 1030, 1100, 1104.
1151. Fernando Eanes de Sampaio: 1141.
― maestrescuela compostelano: 1127, 1132, Fernando Eanes de Seixalbo, morador en
1150. Ourense: 927.
― morador en Cimadevila, en Ourense: 730. Fernando Eanes do Couto, clérigo de coro
― morador en la plaza de San Martiño, en auriense: 919.
Ourense: 1064. Fernando Eanes dos Cabelos, hombre de
― morador en la rúa da Obra, en Ourense: Gonzalo Pérez do Mato: 1175, 1177.
1083, 1088, 1145. ― morador en Ourense: 1128.
― morador en Puga: 1222. ― padre de Alfonso Fernández: 1093.
― párroco de San Xoán de Abruciños: 1323. Fernando Eanes Guedella, marido de Teresa
― párroco de San Miguel de Torneiros: 930. Eanes: 963.
― procurador de Juan Eanes, capellán de Santa ― morador en la rúa do Vilar: 975.
Eufemia: 1408, 1409. Fernando Eanes Laa, marido de Inés Fernández,
― procurador de la universidad de los clérigos morador en la rúa dos Zapateiros, en
de coro de Ourense: 1030, 1100 Ourense: 1099.
[Fernando Eanes de Pinoba]. Fernando Eanes Perd…, marido de Urraca
― procurador del obispo auriense don Juan de Vázquez: 1190.
Cardailhac: 1145, 1150, 1151, 1153, Fernando Eanes Torreiro: 1053.
1154, 1155, 1156, 1157, 1158, 1159, Fernando Escribano, notario auriense: 944.
1160. Fernando Escribano: 893.
― racionero auriense: 1412. Fernando Estévez, juez de la villa de Ribadavia:
― sobrino de Fernando Porteiro: 1082. 1382.
― tío de García Pérez: 730. Fernando Feixoo: 1012.
― vecino de Ourense: 808. Fernando Fernández: 791.
― vicario general de la iglesia auriense en sede ― de Monterrei: 795.
vacante: 1132. ― marido de María Míguez, morador bajo la
Fernando Eanes Andelo (1040): vide Fernando puerta da Burga, en Ourense: 1165.
Eanes de Andelo. ― notario auriense: 928, 957, 977, 1030, 1064.
Fernando Eanes Corregidor: 1389. ― notario en Monterrey y Laza: 815.
Fernando Eanes da Praza, padre de Urraca Fernando Fernández Crespo, de Seixalbo: 778,
Eanes, ciudadano auriense: 1121. 779.
Fernando Eanes da rúa do Pumar: 730. Fernando Fernández de Limia, don: 724, 725,
― marido de Mayor Míguez, morador en la rúa 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790,
do Pumar, en Ourense: 1044. 802.
Fernando Eanes de Abruciños, racionero ― padre de don Juan Fernández de Limia: 790.
auriense: 1243. ― tenente Limia: 734, 792.
Fernando Eanes de Andelo: 855, 1040. Fernando Fernández do Regueiro, morador en
Fernando Eanes de Escuadro, arcediano: 925. tierra de Aguiar: 1107.
― clérigo de coro auriense: 921. Fernando Ferro, vecino de Ribadavia: 1220.
Fernando Eanes de Ourense, alcalde del rei en Fernando García:
Monterrei: 795, 815. ― camarero del obispo auriense don Vasco
― alcalde del rey en Limia: 795. Pérez Mariño: 1068, 1069, 1071.
― hermano de don Juan Eanes, arcediano de ― hombre del deán auriense don Pedro Suárez,
Cornado: 795, 815. morador en la rúa dos Arcediagos, en
― hermano de maestro Pedro y de Elvira Eanes, Ourense: 1113.
tío de Juan Fernández y Juan Arias, ― maestro de gramática: 809.
primo de Vasco Pérez y Fernando ― marido de Aldonza Pérez, morador en la rúa
Domínguez: 795. dos Arcediagos, en Ourense: 1186.
― marido de doña Marina: 815. ― marido de Constanza Eanes: 1434.
― padre de María Fernández, monja de Santa ― morador en Seixalbo: 1392.
Clara de Allariz: 795. ― orfebre: 1179, 1434.

1453
Fernando Gil: ― escribano real: 1142.
― escribano real: 744. ― hermano de Juan Villaverde, morador en
― párroco de San Pedro Fiz do Ribeiro: 1396. Ourense: 1043.
Fernando Giráldez: ― hombre de García Eanes das Tendas: 1428.
― notario del rey en Braga: 1231. ― hombre (que fue) de Urraca Domínguez
― sobrino de don Domingo Eanes, abad de Lorda: 1375.
Santo Estevo de Ribas de Sil: 880. ― marido de María Martínez, morador en Pazos
Fernando Gómez: de San Clodio: 819.
― escribano, hombre del chantre de Tui ― marido de María Pérez, morador en Pena
Fernando Martínez: 1233. Iglesia: 837.
― notario mayor del reino de Toledo: 790, 802. ― morador en Santiago de Compostela: 1305.
Fernando González: 1456, 1488. ― párroco de Santiago de Casardeita: 1082.
― criado del mercader auriense Rodrigo Pérez ― portero del obispo auriense don Pedro Eanes
Fungoso: 1235. de Nóvoa: 774, 775, 776.
― criado del obispo auriense don Gonzalo ― vicario del obispado de Ourense: 1233, 1236,
Daza: 840. 1238.
― escribano auriense: 1475. ― zapatero, morador en la rúa dos Zapateiros,
― notario: 1022, 1028, 1030, 1038, 1046, 1053, en Ourense: 792.
1054, 1055, 1056, 1089, 1090, 1095, Fernando Martínez Bienacaba, de la cancillería
1188, 1189, 1233, 1249, 1255, 1324, real: 1047.
1347, 1355, 1373, 1378, 1383, 1394, Fernando Martínez da Torre, hombre del
1429, 1434, 1456, 1465. canónigo auriense Pedro Rodríguez de
― párroco de San Salvador de Prexigueiró, Temes, hermano de Juan Martínez:
clérigo del deán auriense don Pedro 1200.
Peláez: 1018. Fernando Martínez de Ágreda, tenente de los
― párroco de Santa María do Pao: 1147. privilegios rodados de Alfonso XI en
― primo del canónigo auriense Martín lugar Alfonso Gil de Salamanca: 1037.
Fernández, morador en la rúa da Obra, Fernando Martínez de Gradeira, mayordomo del
en Ourense: 1063. obispo auriense: 965.
Fernando González Coutelada: 1465. Fernando Mateo, racionero auriense: 1322,
Fernando González de Requeixo, marido de 1333, 1368, 1385, 1390.
Inés Eanes, morador en el Tendal da Fernando Méndez:
Figueira, en Ourense: 1412. ― canónigo auriense: 836, 891, 894, 1063,
Fernando González Ouxea: 1143, 1203. 1068 [Fernando Méndez de Ambía].
― escudero del obispo auriense don Juan de ― marido de María Alfonso, de Miranda, padre
Cardailhac: 1146. de Juan Xes: 855.
Fernando González Rapela: 1492. Fernando Méndez de Ambía: 843, 1063.
Fernando Gutiérrez: 1492. ― canónigo auriense: 836, 891, 894, 915, 1068.
Fernando Infante, marido de María Eanes: 971. Fernando Méndez de Queizás: 795.
Fernando Jiménez, juez de Luou: 1208. Fernando Míguez, notario auriense: 893, 904,
Fernando López: 976.
― clérigo de coro auriense: 1078. ― notario de Castelo Ramiro: 1001.
― de la cancillería real: 1196. Fernando Moogo: 1036.
― procurador de la universidad de los clérigos ― clérigo de coro auriense, párroco de Santa
de coro de Ourense: 1078. María de Macendo: 880.
Fernando López Beyneiro: 1109. Fernando Moreda: 1120, 1235, 1438.
Fernando Lorenzo: Fernando Núñez, mercader: 893.
― hombre del tesorero auriense Juan Martínez: Fernando Oárez, marido de María Girona,
1294. morador en A Merca: 912.
― morador en Ourense: 1280. Fernando Ozores, don, maestre de Santiago:
― orfebre, morador en la rúa dos Arcediagos, 1251.
en Ourense: 1113. Fernando Padín, vecino de Ourense: 1354.
Fernando Martínez: 978, 981. ― morador en Ourense: 1378.
― abogado: 1088. Fernando Padrón, criado del alcalde del rey en
― canónigo auriense: 1172. Monterrei Fernando Eanes de Ourense:
― canónigo auriense, chantre de Tui: 1233, 795.
1236, 1241, 1242, 1249. Fernando Pardo: 1239.
― capellán de Santa María Madre: 1197. ― mercader, morador en Ourense: 1210.
― chantre auriense: 1252. Fernando Peláez: 971.
― clérigo de coro auriense: 833. ― canónigo auriense: 817, 893, 914.

1454
― notario auriense +: 862. ― vicario del obispo auriense don Pascual
Fernando Peláez Palla: 795. García: 1365, 1366, 1373, 1374, 1380,
Fernando Pelín: 893. 1384, 1391.
Fernando Pereiras, tenía casas en la rúa Escura, Fernando Pérez Carraio: 978 [Fernando Pérez
en Ourense: 1202. Carraxo].
Fernando Pérez: 1238. Fernando Pérez Carraxo, canónigo auriense:
― abad de la Trinidad de Ourense, canónigo 870, 978, 979.
auriense: 1349, 1353, 1365, 1366, Fernando Pérez da Camba, marido de Marina
1373, 1374, 1380, 1384, 1385, 1391, Pérez da Camba, padre de Mayor
1393, 1403, 1404, 1418, 1421, 1425, Fernández: 879.
1441, 1442, 1471, 1476. Fernando Pérez das Tendas, hombre bueno de
― abogado, morador en Ourense: 1128. Ourense: 1352.
― cambiador: 1030. Fernando Pérez de Boimorto: 1285.
― canónigo auriense: 730, 796, 797. Fernando Pérez de Calvos, marido de Elvira
― canónigo de Santa María de Xunqueira de Alfonso, hijo de Pedro de Calvos: 768.
Ambía: 1213. Fernando Pérez de Couzada, clérigo de coro
― cantero: 759. auriense: 838.
― capellán de Santa Eufemia: 888, 901, 905, ― capellán: 912.
1165, 1183 [Fernando Pérez de ― capellán de Santa Eufemia: 888, 900, 901,
Couzada]. 905, 1165, 1183.
― cardenal compostelano: 1187. Fernando Pérez de Guzmán, don: 724, 725, 726.
― carpintero, morador en Ourense: 1165. Fernando Pérez de Ourense, fray, guardián del
― castellano: 1234. convento de San Francisco de Lugo:
― clérigo de coro auriense, procurador de la 906.
universidad de los clérigos de coro: Fernando Pérez de Parada, hijo de Juan Pérez de
1100, 1104. Parada: 1130.
― clérigo del arcediano de Limia Pedro Fernando Pérez de Rioseco: 1431.
Rodríguez: 925. Fernando Pérez de Santomé: 858.
― correero: 1053. Fernando Pérez Frieira, hermano de Antonio
― de la cancillería real: 1137, 1142. Pérez de Quintela y de Martín Pérez de
― don: 725, 726 [Fernando Pérez Ponce]. Outeiro: 1284.
― hermano de don Pedro Ponce: 724, 738, 739, Fernando Pérez Ponce, don: 725, 726, 790, 802.
740, 741, 745 [Fernando Pérez Ponce]. ― hermano de don Pedro Ponce: 724, 738, 739,
― hermano de Lorenzo Pérez: 826. 740, 741, 745.
― hombre de Rodrigo de Montes: 1464. Fernando Pérez Portocarrero, merino mayor de
― hombre del escudero Lope Rodríguez de Castilla: 1037.
Sabadelle: 1118. Fernando Pérez Rosete: 1045, 1056.
― juez de la tierra de Aguiar: 1207, 1226. ― vecino de Ourense: 1030.
― labrador: 1040. Fernando Pérez Salgueiro, clérigo de Santiago
― labrador, morador en Ourense: 1394. de Lousada: 760.
― marido de Teresa Pérez: 1286. Fernando Porteiro, tío de Fernando Eanes: 1082.
― mayordomo del cabildo auriense: 816, 824, Fernando Rabeda, hombre de Fernando
868. González Ouxea: 1203.
― morador en la Cruz do Centeo, en Ourense: Fernando Rey de Rioboo: 909.
1432. Fernando Rodríguez:
― morador en Sobrado do Bispo: 734. ― caballero: 966.
― notario auriense: 839, 881, 882, 883, 884, ― caballero, marido de Mayor Núñez, criada
885, 886, 921, 1138. del obispo auriense don Gonzalo: 873.
― párroco de San Cristovo de Cea: 737. ― camarero de Alfonso XI y del infante don
― procurador de la iglesia auriense: 853. Fernando: 1002.
― racionero auriense: 794, 806, 809, 816, 824, ― camarero de Alfonso XI y del infante don
826, 836, 874, 845, 896, 925, 987, Pedro: 1037.
1018, 1026, 1056. ― capellán de Santa Eufemia: 1364, 1367,
― reytor de la Trinidad de Ourense: 1282. 1376, 1377, 1378, 1396, 1408, 1409,
― sastre, morador tras el ábside de San 1436, 1439, 1456.
Martiño, en Ourense: 1064. ― don, pertiguero de Santiago: 724, 725, 726,
― sirviente del obispo auriense don Pedro 738, 739, 740, 741, 745 [Fernando
Eanes de Nóvoa, tenente del Corral do Rodríguez de Castro].
Bispo, en Ourense: 721. ― fray, prior del Hospital: 842.
― morador en As Lamelas: 978.

1455
― notario: 1353, 1354 [Fernando Rodríguez de Francisco:
Oviedo]. ― fray, del convento de San Francisco de
― padre de Juan Fernández: 1136. Monterrei: 847, 1103 [Francisco
― sobrino del arcediano de Búbal don Pedro Rodríguez, fray]
González: 893. ― sastre: 1401, 1450.
― vecino de Ourense, hermano de Juan y Pedro Francisco Domínguez, zapateiro: 821.
Rodríguez: 976. Francisco Eanes:
Fernando Rodríguez de Castro, don: 802. ― clérigo de Santa María de Razamonde,
― pertiguero de Santiago: 724, 725, 726, 738, morador en Xubín: 1379.
739, 740, 741, 745. ― criado del párroco de Santa Cristina do
― padre de don Pedro Fernández de Castro: Freixo Juan Eanes: 777.
802. ― escribano de Ribadavia: 1351.
Fernando Rodríguez de Oviedo, notario del rey: ― hombre del notario Gonzalo Oureiro,
1331, 1353, 1354, 1359. morador en Ourense: 1335.
Fernando Rodríguez de Saldaña, don: 724, 725, ― marido de Teresa Eanes: 1411, 1436, 1437.
726, 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, ― monje de San Salvador de Celanova: 1069.
802, 842. ― notario auriense: 1411, 1422, 1431, 1436,
Fernando Rodríguez de Villalobos, don: 1002, 1437, 1487, 1488, 1490, 1495.
1037. Francisco García, clérigo de San Martiño de
Fernando Romero, canciller de Fernando IV: Mugares: 1054.
790. Francisco Martínez, orfebre: 899.
Fernando Rosete (1045): vide Fernando Pérez Francisco Pérez: 1045, 1153.
Rosete. ― abogado: 1117.
Fernando Sánchez: ― alcalde real: 1218.
― alcalde real: 1346. ― hermano de Elvira y Francisco Pérez: 1044.
― canciller del rey y oidor en su audiencia: ― notario de Búbal, Castela y O Bolo de Senda:
1196. 997.
― de la cancillería real: 989, 1142, 1196. ― notario: 928, 986.
― notario auriense: 1354, 1380. ― padre de Gonzalo Pérez: 1499.
Fernando Sánchez de Tovar, guarda mayor del Francisco Rodríguez, fray, guardián del
rey (Enrique II): 1251. convento de San Francisco de
Fernando Sánchez de Valladolid, notario mayor Monterrei: 1103.
de Castilla: 1037. ― hijo de Rodrigo Pérez y Eufemia Martínez,
Fernando Sánchez Sarmiento, don, deán hermano de Eufemia Rodríguez: 847,
auriense: 1481, 1495, 1500, 1506. 1103.
Fernando Santiagués: 1401. Francisco Vázquez: 970.
Fernando Soelleiro: 1295. ― clérigo de coro auriense: 793.
― hombre del canónigo auriense Gonzalo
Eanes, morador en Ourense: 1312,
1326.
Fernando Tarrío, clérigo de Santa María de Galego apell. vide Gallego.
Melias: 1009. Gallego apell. al.
Fernando Tiñoso, morador en Ourense: 1169. Galego
Fernando Torneiro, prestamero de Santa María García nombre y apell. al.
de Melias: 897. Garçi
Fernando Vázquez, canónigo compostelano: Garçia
1270. García: 893.
Fernando Yáñez: 743. ― electo de Jaén: 725, 726, 739.
Fernando Zapatero, morador en Ourense: 1475. ― electo de Ourense: 1307.
Feyioo apell. vide Feixóo. ― hijo de Fernando Domínguez: 1203.
Fiel García: 730, 752. ― obispo de Burgos: 1002, 1037.
Filipe / Filippe nombre vide Felipe. ― obispo de Jaén: 724, 738, 740, 741, 742, 745,
Fiz apell. al. 802.
Fiiz ― obispo de Ourense: 1309, 1313, 1316, 1337,
Fonso nombre y apell. vide Alfonso. 1417.
Francisci / Françisco nombre y apell. vide ― obispo de Tui: 1037.
Francisco. García Alfonso:
Francisco nombre y apell. al. ― escribano real: 1002.
Francisci
Françisco

1456
― mercader, marido de Marina González, García Eanes de Alongos: 1401.
morador en la rúa das Tendas, en García Eanes de Moreiras: 737.
Ourense: 1143. García Eanes de Pazos: 798.
― notario de tierra de Aguiar: 1093, 1105, García Eanes de Postmarcos: 1034.
1107, 1108. García Eanes Tacaño: 1032.
― zapatero: 1254. ― abogado: 1072.
García Álvarez: García Fernández: 863, 1365.
― clérigo de coro auriense: 1059, 1098. ― 807 [García Fernández Barroso].
― procurador de los clérigos de coro de ― 1353, 1359, 1366 [García Fernández da
Ourense: 1089, 1090. Praza].
― recaudador de la obra de San Martiño y ― canónigo auriense: 1206.
Santa Eufemia: 1117. ― de la cancillería real: 745.
García Burces: 827 [García Pérez Burces]. ― labrador: 1203.
García de Puga, escudero, regidor de Ourense: ― luminario de Santa María A Nova de
1292, 1337. Ourense: 1282.
García Díaz: 1380 [García Díaz de Espinosa]. ― marido de María Eanes, morador no Campo,
― canciller auriense: 1239, 1271, 1277, 1294, en Ourense: 1439, 1440.
1297, 1298, 1305, 1322, 1349, 1380. ― sastre, morador en Ourense: 1235.
― canónigo auriense: 1239, 1252, 1271, 1276, García Fernández Barroso, criado de Fernando
1277, 1278, 1279, 1294, 1297, 1298, IV: 807.
1305, 1313, 1321, 1336, 1343, 1349, García Fernández da Praza, mercader: 1359,
1380. 1366.
― canónigo y notario auriense: 1307. ― hombre bueno de Ourense: 1352, 1353,
― canónigo, notario y canciller auriense: 1291. 1359.
― de la cancillería real: 1005. García Fernández de Villamayor, don: 724, 725,
― notario auriense: 1206, 1214, 1215, 1216, 726, 790, 802, 842.
1225, 1247, 1254, 1276, 1297, 1322, ― adelantado mayor de Castilla: 738, 739, 740,
1349. 741, 745.
― racionero auriense: 1206, 1221. García Fernández Manrique, don: 724, 725,
― racionero y notario auriense: 1214. 726, 738, 739, 740, 741, 742, 745,
García Díaz de Espinosa: 1481. 1037.
― criado del obispo auriense don Pedro ― hermano de don Rodrigo Manrique: 1251.
González de Orozco: 1455, 1461, 1472. García Fiz, morador en la rúa dos Arcediagos,
― escudero: 1380. en Ourense: 730.
― lugarteniente del obispo auriense don Pedro García González: 1203.
González de Orozco: 1476. ― clérigo de coro auriense: 1370, 1436, 1439,
― procurador del deán auriense don Pedro 1471.
González de Orozco: 1380. ― de la cancillería real: 1300.
― procurador del obispo auriense don Pedro ― mayordomo de la universidad de los clérigos
González de Orozco: 1461. de coro de Ourense: 1408, 1409, 1464.
García dos Santos, hombre del escudero ― morador en Ourense: 1326.
Alfonso Gómez Soolleiro: 1428. García López, don, maestre de Calatrava: 724,
García Eanes: 1480. 725, 726, 790, 802.
― aparellador de Ourense: 1352, 1480. García Martínez: 721.
― capellán de la capilla del escudero Juan ― canónigo auriense: 888, 890, 891, 894, 1386.
Pérez o Calvo: 935. ― hijo de Elvira Arias: 932, 1199. – vicario del
― clérigo de coro auriense: 919, 1007, 1030, obispo don Gonzalo: 890, 894.
1100, 1199. ― hombre de Gonzalo Pérez do Mato: 1158,
― hermano de Constanza Eanes, mujer del 1160.
orfebre Gonzalo Eanes: 1295. ― intruso, electo confirmado de Ourense: 1339.
― hombre de Gonzalo Pérez do Mato: 1159. ― sastre, marido de Aldonza Pérez, morador en
― hombre del maestrescuela compostelano don Noalla: 1048, 1049.
Fernando Eanes: 1132. ― sobrino del comendador de Astureses
― mercader de Ourense: 1165. Fernando Eanes: 858.
― notario en Limia por el rey: 1012. ― sucesión de: 1386.
― procurador de la universidad de los clérigos ― tesorero auriense: 895, 932, 1199.
de coro de Ourense: 1183, 1185. García Martínez de Moreiras: 1197.
― procurador del concejo auriense: 1032. García Núñez de Ribela, padre de Gonzalo
García Eanes Cascallo, escudero del obispo Núñez: 908.
auriense don Gonzalo Daza: 840.

1457
García Peláez, hombre del arcediano de ― deán auriense: 1240, 1243, 1244, 1247,
Caldelas: 1294. 1248, 1272, 1276, 1279, 1291, 1292,
― hombre bueno de Ourense: 1331. 1295, 1297, 1297, 1298, 1299, 1322,
― morador en Ourense: 1335. 1331, 1333, 1356, 1361.
― procurador del concejo de Ourense: 1354. ― hermano de Juan Rodríguez: 1203.
García Pérez: 1353 [García Pérez da Fontaíña]. ― hijo del mercader García Rodríguez: 1321.
― andador, de Allariz: 753. ― juez del rey Ourense: 1210.
― canónigo auriense: 1382, 1471. ― mercader: 1188, 1197, 1203, 1235, 1321,
― clérigo de coro auriense: 1183. 1438.
― escudero, morador en la rúa do Pumar, en ― morador en la rúa do Pumar, en Ourense:
Ourense: 1259. 1202.
― fray, frayre da obra do monesteyro de San ― notario auriense: 1238, 1256.
Françisco de Ourense: 870. ― padre de García Rodríguez: 1321.
― hijo del escudero García Pérez de Lagariños: ― procurador de la universidad de los clérigos
1171. de coro de Ourense: 1313.
― hombre del canónigo auriense Gonzalo ― tenenciero de la renta de Alfonso Rella:
Eanes: 1188. 1244.
― hombre del obispo auriense don Vasco Pérez ― vicario del obispo auriense don Martín:
Mariño: 1046. 1295.
― juez de Ourense: 730. ― vicario del obispo auriense don Pascual
― marido de Catalina: 1211. García: 1356.
― marido de Mayor Lorenzo: 1026. García Rodríguez das Tendas: 1316, 1335,
― morador en A Praza, en Ourense: 1136. 1338.
― notario auriense: 890, 1197, 1402, 1418, García Sánchez de Sevilla, racionero de
1448. Badajoz: 1270.
― procurador del cabildo auriense: 1382. García Suárez:
― recaudador del portazgo en la Ponte Vella, ― canciller de Fernando IV: 802.
ribeiro de Miño y castillo de Alba de ― de la cancillería real: 802, 803.
Búbal: 804. ― notario compostelano: 1350 [García Suárez
― sobrino de Fernando Eanes, morador en la das Encrovas].
rúa dos Arcediagos, en Ourense: 730. García Suárez das Encrovas, notario
― vecino de Ourense: 1460. compostelano: 1208, 1220, 1264, 1302,
García Pérez Burces: 867. 1320, 1350, 1382.
― ciudadano de Ourense: 846. García Tacaño: 1032 [García Eanes Tacaño].
― tío de Alfonso Pérez: 827. Garçi / Garçia nombre y apell. vide García.
García Pérez da Fontaíña, escudero: 1354. Garcilaso de la Vega, justicia mayor de casa del
― hombre bueno de Ourense: 1331, 1352, rey (Alfonso XI): 1002, 1037.
1353. Gees apell. vide Xes.
García Pérez da Pousa: 1285. Giaes / Giaez / Giaz apell. vide Xianz.
García Pérez de Frómista, abogado: 1327. Gil:
― morador en Ourense: 1292, 1327. ― arzobispo de Toledo, primado de las
García Pérez de Lagariño, escudero: 908, 1171. Españas: 1037.
― padre de García Pérez: 1171. ― hombre del tesorero auriense Juan Martínez:
García Pérez de Ourense, escudero de don Juan 1294.
Pérez de Nóvoa: 1290. Gil Álvarez, de la cancillería real: 1014.
García Pérez de Ribela, escudero: 773. Gil da Corredoira: 1409 [Gil Martínez da
García Pérez Pritas de Allariz: 971. Corredoira].
García Pesque: 1172. Gil Estévez, clérigo: 1341.
García Prego: 1438. Gil Fernández, de la cancillería real: 1031,
― clérigo del obispo auriense don Pedro 1037.
González de Orozco: 1455. Gil González, escribano real: 842, 857.
― racionero auriense: 1489. Gil Martínez:
García Rodríguez: ― abrocador, morador en Ourense: 1305.
― arcediano de Castela: 1349. ― clérigo de coro auriense: 1028, 1029.
― canónigo auriense: 1189. ― párroco de Santa Baia de Banga: 1007.
― capellán de la capilla de O Couto: 1238. ― procurador del obispo auriense don Vasco
― capellán de Santa María Madre: 1313, 1316. Pérez Mariño: 1036.
― clérigo de coro auriense: 891, 1376. ― racionero auriense: 1035, 1036, 1038, 1068,
― clérigo: 1185. 1069, 1070, 1072, 1073, 1074, 1075,
1076, 1094.

1458
Gil Martínez da Corredoira: 1327, 1409. ― arzobispo de Santiago de Compostela: 1137.
Gil Pérez: ― arzobispo de Toledo, primado de las
― clérigo: 815. Españas, canciller mayor de Castilla:
― prior de Santa Comba de Naves: 1373, 1374. 1251.
Gil Rodríguez: 1315. ― arzobispo de Toledo: 1250, 1251.
― marido de Constanza González: 1129. ― hijo de Alfonso Pérez, criado del mercader
― maestrescuela auriense: 1368, 1390, 1398, Rodrigo Pérez Fungoso, y Teresa
1412, 1418, 1421, 1422, 1425, 1438, Alfonso, hermano de Mayor: 1235.
1441, 1442, 1444, 1486, 1493, 1499 ― hijo de Mayor Míguez, hermana de Juan y
[Gil Rodríguez de Soutelo]. Margarita: 983.
Gil Rodríguez de Soutelo, canónigo auriense: ― hombre del abad de la Trinidad don
1307, 1368. Fernando Pérez: 1380.
― maestrescuela auriense: 1390, 1398, 1412, ― hombre del canónigo auriense Juan
1415, 1418, 1421, 1422, 1425, 1435, González: 1079.
1438, 1441, 1442, 1444, 1486, 1489, ― morador en Tóen: 1292.
1493, 1499. ― obispo de Palencia: 842.
― vicario del obispo: 1435, 1438, 1444. ― sobrino del arcediano auriense Alfonso
― vicario del deán: 1493. Viviánez: 1026.
Gil Rodríguez de Vilamarín: 1262. Gómez Arias: 1189 [Gómez Arias da Pixotaría].
Gil Sánchez, escudero del obispo auriense don ― deán compostelano: 1348, 1350.
Pascual García: 1331. ― escudero: 1501.
Gil Soxa, clérigo: 1433. Gómez Arias da Pixotaría, morador en Ourense:
Gil Vázquez: 1384, 1389.
― alcalde mayor de las hermandades del reino ― criado de Álvaro Pérez de Castro: 1189.
de Galicia: 1219. ― morador en la rúa da Pixotaría, en Ourense:
― canónigo compostelano: 1187. 1189.
― deán auriense: 1206, 1214, 1215, 1219, ― procurador de Vasco Mostreira: 1189.
1220, 1222, 1229, 1239. ― tiene casa en Cimadevila, en Ourense: 1314.
― vicario del obispo auriense fray Alfonso de Gómez Barallete, clérigo, morador en Ourense:
Noia: 1229. 1326.
Giomar nombre vide Guiomar. Gómez Cudeiro, hijo de Juan Domínguez de
Girald / Guiraldo nombre vide Giraldo. Soutelo: 1381.
Giraldes apell. vide Giráldez. Gómez do Azor: 1400.
Giráldez apell. al. ― hombre del deán auriense don Pedro Suárez:
Giraldes 1171.
Giraldo nombre al. ― morador en O Tendal da Figueira, en
Girald Ourense: 1393.
Guiraldo Gómez Eanes: 1433.
Giraldo: ― clérigo de coro auriense: 1183.
― don, obispo de Palencia: 790, 802. ― escribano auriense: 1191, 1269, 1294.
― hermano de Alfonso Eanes da rúa dos ― hijo de María Eanes do Couso: 953.
Zapateiros: 996. ― labrador, morador en Cimadevila, en
― hombre de Martín Fernández: 815. Ourense: 1314.
― morador en Bentraces: 1044. ― notario auriense: 771, 772, 1221.
Giraldo Domínguez, escribano, marido de ― sastre, morador en Ourense: 1347.
Dominga Santiaguesa, morador en O Gómez Eanes da Torre: 837.
Tendal da Figueira, en Ourense: 1293. Gómez Eanes de Astariz: 795.
Giraldo Eanes: Gómez Eanes de Laza: 1304.
― deán tudense: 1306. Gómez Eanes de Toubes, escudero del escudero
― hombre del vecino de Milmanda Gonzalo Alfonso Ouxea de Vilamarín: 1373.
Bispo: 1099. Gómez Fernández:
Giraldo Estévez, hijo de Esteban Pérez de ― clérigo del obispo auriense don Pedro Eanes
Centrós: 897, 945. de Nóvoa: 750, 757.
Giraldo Fernández: 839. ― notario auriense: 825, 837, 838, 881, 882,
Gizberto de Castiel, nuevo almirante mayor de 883, 884, 885, 886.
la mar: 790. ― padre de Lorenzo Gómez, de San Miguel do
Gomes nombre y apell. vide Gómez. Campo: 958.
Gómez nombre y apell. al. Gómez Fernández de Soria, alcalde del rey y
Gomes merino mayor de Galicia: 1196.
Gómez: ― adelantado mayor de Galicia: 1342.

1459
Gómez García de Valcárcel, escudero, hombre ― hombre de García Pérez: 1211.
de Pedro Díaz de Cadórniga: 1499. ― juez de Ourense: 954, 1054.
Gómez González, escribano compostelano: ― morador en la rúa da Aira do Bispo: 1109.
1348. ― notario auriense: 1111, 1113, 1314, 1327,
Gómez González Ferro, notario de Ribadavia: 1334, 1343, 1354.
1220. ― procurador del concejo de Ourense: 1015.
― escribano de Ribadavia, recaudador de rentas ― procurador del juez de la tierra de Aguiar
reales: 1325. Martín Eanes de Sabadelle: 746.
Gómez González Fierro, escribano de ― zapatero, morador en Ourense: 1043.
Ribadavia, recaudador de rentas reales: Gómez Pérez Coronas, escudero: 1161.
1325 [Gómez González Ferro]. Gómez Pérez de Amoeiro, escudero, padre de
Gómez Guerra: 1322, 1324, 1380, 1491 [Gómez Álvaro Gómez de Amoeiro: 1465.
Pérez Guerra]. Gómez Pérez de Mira, morador en Ourense:
Gómez Lorenzo: 1355. 1244.
― 1158 [Gómez Lorenzo de Celeiró]. Gómez Pérez de Penavixía, escribano auriense:
― 1204 [Gómez Lorenzo de Sabadelle]. 1437.
― hijo de Lorenzo Eanes Cinsa: 1027. ― notario auriense: 1407, 1415, 1418, 1431,
― hombre del canónigo auriense Esteban Pérez: 1463, 1465, 1476, 1480.
1197. Gómez Pérez de Poutaes, padre de Constanza
― párroco de San Mamede de Puga: 965. Gómez: 1120.
Gómez Lorenzo da Vide, clérigo: 1189. Gómez Pérez de Roucos: 1294.
Gómez Lorenzo de Celeiró: 1032, 1136. Gómez Pérez Guerra: 1324.
― hijo de Lorenzo Eanes de Celeiró, morador ― canónigo auriense: 1380, 1383.
en la rúa das Chousas, en Ourense: ― clerigo de coro auriense: 1289.
1064. ― doblero auriense: 1282, 1491.
― marido de Teresa Eanes: 1082, 1088. ― racionero auriense: 1322.
Gómez Lorenzo de Cimadevila, morador en Gómez Pérez Guerreiro, doblero auriense:
Ourense, pariente del escudero 1183.
Gonzalo Vázquez: 1324. Gómez Rodríguez: 1125.
Gómez Lorenzo de Lagozos: 1212. Gómez Torto: 1259.
Gómez Lorenzo de Sabadelle: 1227, 1281. Gonçales / Gonçalues / Gonçaluez / Gonsalui
― hombre del escudero Rodrigo Martínez de apell. vide González.
Sabadelle: 1204. Gonçalo / Gonsaluo / Gonsaluus/ -o / Gonzalo
Gómez Luintra, notario del coto de Santo nombre vide Gonzalo.
Estevo de Ribas de Sil: 723. González apell. al.
Gómez Mosqueiro, hombre bueno de Ourense: Gonçales
1331. Gonçalues
― ciudadano de Ourense: 1458. Gonçaluez
― marido de Constanza Pérez: 1329, 1384. Gonsalui
― morador en la rúa da Pixotaría, en Ourense: Gonzalo nombre al.
1384. Gonçalo
― morador en la rúa do Campo, en Ourense: Gonsaluo
1329. Gonsaluus/ -o
― morador en O Campo, en Ourense: 1343. Gonzalo
― vecino de Ourense: 1415. Gonzalo: 1026 [Gonzalo Viviánez].
Gómez Núñez, ciudadano auriense: 1032. ― arzobispo de Toledo, primado de las
Gómez Peláez de Sobrado, mayordomo del Españas, canciller mayor de Castilla:
obispo auriense: 965. 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 745,
Gómez Pérez: 1465. 790.
― canónigo auriense: 1412, 1421. ― canónigo auriense, vicario del obispo de
― castillero: 840. Ourense: 1390.
― ciudadano auriense: 972. ― clérigo de coro auriense, hijo de Mayor
― clérigo de coro auriense: 1439. Domínguez: 1471.
― clérigo de coro auriense, capellán de O ― criado del arcediano de Búbal don Pedro
Couto: 1295. González: 893.
― criado de Pedro Arias de Freixedo: 1084. ― fray, comendador en Galicia de la orden del
― criado del párroco de San Xiao de Ribela Santo Sepulcro: 1317.
Pedro Eanes: 1328. ― fray, del convento de San Francisco de
― escudero del obispo auriense don Gonzalo Ourense; hijo de Gonzalo Pérez da rúa
Daza: 840, 873. dos Zapateiros y Mayor Pérez,

1460
hermano de María Pérez y del canónigo Gonzalo Colazo, zapatero, marido de Constanza
Martín Pérez Xestosa: 1389. Colaza, morador en Ourense: 1466.
― fray, fraile franciscano: 870. Gonzalo Coltelo, sastre: 969.
― hijo de Juan Rodríguez: 893. Gonzalo Conde, clérigo: 1323.
― hombre del arcediano de Castela don Juan Gonzalo Cordeiro, morador en Ourense: 1098.
Fernández: 1260. Gonzalo Correeiro, morador en Ourense: 1329.
― hombre del juez auriense Pedro Fernández: Gonzalo Cudeiro, notario auriense: 1086, 1120,
1083. 1146, 1147, 1150, 1200 [Gonzalo Pérez
― hombre del juez de la tierra de Aguiar Cudeiro].
Fernando Pérez: 1226. Gonzalo da Torre: 1496, 1504.
― maestre de Alcántara: 790 [Gonzalo Pérez]. ― morador en la fgª de San Xiao de Ribela:
― maestro, abad de Arbás, notario mayor de 1504.
Andalucía: 802. Gonzalo das Herdas, clérigo de coro auriense:
― obispo de Burgos: 828. 1181, 1282.
― obispo de Cádiz: 1251. ― racionero auriense: 1240, 1241, 1242.
― obispo de León: 738, 739, 740, 741, 742, Gonzalo das Traves (1165): vide Gonzalo Eanes
745, 790, 802. das Traves.
― obispo de Ourense: 802, 803, 813, 825, 828, Gonzalo Daza, don, obispo de Ourense: 802,
829, 840, 842, 844, 847, 848, 850, 851, 803, 813, 825, 828, 829, 840, 842, 844,
862, 864, 865, 871, 873, 880 [Gonzalo 847, 848, 850, 851, 802, 803, 813, 825,
Daza]. 828, 829, 840, 842, 844, 847, 848, 850,
― obispo de Ourense: 881, 882, 883, 884, 885, 851, 862, 864, 865, 871, 873, 880, 978,
886, 890, 892, 894, 896, 899, 899, 901, 1026, 1068.
905, 918, 921, 925, 928, 929, 930, 934, ― sobrino del obispo auriense don Pedro Eanes
937, 940, 943, 954, 956, 965, 967, 975, de Nóvoa: 847.
976, 986, 988, 1002, 1023, 1024, 1027, Gonzalo de Aguilar, don: 745 [Gonzalo Yáñez
1091, 1092, 1353 [Gonzalo Núñez de de Aguilar, don].
Nóvoa]. Gonzalo de Ameres: 1476.
― obispo de Zamora: 790. ― marido de Aldonza Eanes, criado de don
― sobrino del canónigo auriense Gonzalo Fernando Pérez, abad de la Trinidad,
Martínez: 1312. morador en Ourense: 1471.
― zapatero: 1089. Gonzalo de Aza, obispo de Ourense: 1026, 1068
Gonzalo (…), párroco de San Clodio de Pazos [Gonzalo Daza].
de San Clodio: 1007. Gonzalo de Calvos, morador en Fonte Arcada,
Gonzalo Alfonso: en Ourense: 929.
― hermano de notario auriense Arias Eanes de ― marido de Marina Eanes: 1065, 1066.
Canedo: 1452, 1453. Gonzalo de Chantada: 1365 [Gonzalo Eanes de
― párroco de Sobreposta: 1231. Chantada].
Gonzalo Biscardo, marido de Sancha Eanes de Gonzalo de Cotello: 1179 [Gonzalo Pérez de
Cuñas: 1433. Cotelo].
Gonzalo Bispo, morador en Milmanda: 1099. Gonzalo de Danca, morador en Puga: 1222.
Gonzalo Blanco: Gonzalo de Ferreiros, morador en Ourense:
― carnicero, marido de Constanza Martínez, 1354.
morador en la rúa dos Brancos, en Gonzalo de Gordón: 1280.
Ourense: 1463. ― escribano auriense: 1288.
― hijo de Fernando Blanco de Barbadás: 1461. ― morador en Ourense: 1280.
Gonzalo Bocacho, hombre de Gonzalo Gonzalo de Linares, herrero: 1095.
Viviánez: 966. Gonzalo de Manoy, vecino de Ourense: 1354.
Gonzalo Boldrón, morador en Belesar: 1441, Gonzalo de Mira, canónigo auriense: 1393
1442. [Gonzalo Pérez de Mira].
Gonzalo Camareiro, marido de Elvira Gonzalo de Noalla: 1235, 1294.
Fernández: 1426. Gonzalo de Nóvoa, don, obispo de Ourense:
Gonzalo Casteleiro: 1143. 896, 988, 1026, 1063, 1069, 1156
Gonzalo Cea, hombre del notario Gonzalo [Gonzalo Núñez de Nóvoa].
Oureiro: 1344. Gonzalo de Paradela, labrador, morador en la
Gonzalo Ceboliño, doblero auriense: 1338. rúa da Trindade, en Ourense: 1288.
― contador de la universidad de los clérigos de Gonzalo de Pereiras, capellán de la Trinidad:
coro de Ourense: 1341. 1408, 1409.
Gonzalo Cid: 1456. ― clérigo de coro auriense: 1471.
― marido de Constanza González: 1344. Gonzalo de Ramuín, herrero de Ourense: 1354.

1461
Gonzalo de Sabucedo: 1474. ― hijo de Teresa Pérez, mujer del mercader
Gonzalo de Santa Ouxea, padre de Gonzalo auriense Rodrigo Pérez Fungoso: 1235,
Eanes y Teresa González: 1173. 1438. – tenenciero de la sucesión del
Gonzalo de Toubes, clérigo de coro auriense: mercader Rodrigo Pérez Fungoso:
1471. 1411.
Gonzalo de Trelle: 1488. ― hijo del mercader auriense Juan Pereiras:
― morador en Santa Ouxea: 1487. 917.
Gonzalo do Campo, clérigo de coro auriense: ― hombre de Esteban Lorenzo: 1494.
1464. ― hombre del escudero Álvaro Sánchez: 1184.
Gonzalo do Laxeiro: 1487, 1488. ― juez de la ciudad de Ourense: 935.
Gonzalo do Mato: 1026, 1057, 1058, 1162, ― maestrescuela auriense: 1007, 1297.
1168, 1069, 1188, 1252, 1259 ― marido de Aldonza Eanes, morador en la rúa
[Gonzalo Pérez do Mato]. dos Zapateiros, en Ourense: 1120,
Gonzalo do Regueiro: 1365. 1164.
Gonzalo do Valle, escudero del obispo auriense ― marido de Constanza Eanes: 1295.
don Gonzalo: 975. ― marido de María Eanes: 1295.
Gonzalo Domínguez, repostero del cabildo ― marido de Mayor Estévez: 1468.
compostelano: 1350. ― marido de Teresa Martínez, padre de Mayor
Gonzalo dos Fornos, morador en Ourense: González: 900.
1497. ― mayordomo de Velle, criado del prior de San
Gonzalo Eanes: Pedro de Rocas: 1105.
― aparellador: 1465. ― mercader auriense: 760, 1033, 1164.
― arcediano de Baronceli: 1241, 1242, 1245. ― mercader auriense: 1321, 1352 [Gonzalo
― arcediano de Castela: 1069, 1073. Eanes das Tendas].
― besteiro: 903. ― morador en Carracedo: 1284.
― caballero, marido de doña Teresa, morador ― morador en O Campo, en Ourense: 1295,
en Calvelle: 1065, 1066. 1468.
― canónigo auriense, abad da Castiñeira: 1224, ― morador en Ourense: 1160, 1488.
1276, 1458, 1459, 1460 [Gonzalo ― notario auriense: 996, 1059, 1060, 1065,
Eanes da Castiñeira]. 1091, 1092, 1359, 1388, 1443, 1480
― canónigo auriense: 1188, 1203, 1217, 1235, [Gonzalo Eanes de Pereiras].
1247, 1272, 1273, 1274, 1275, 1276, ― notario del coto de Santo Estevo de Ribas de
1279, 1290, 1295, 1297, 1307, 1326, Sil: 1281.
1349, 1361, 1377, 1381, 1421, 1422, ― orfebre: 1295, 1468, 1475, 1480.
1435, 1438, 1441, 1442, 1486, 1500. ― párroco de San Martiño de Betán: 873.
― canónigo auriense: 1456 [Gonzalo Eanes da ― párroco de San Paio de Albán: 990, 991, 992.
Castiñeira]. ― párroco de San Salvador de Noalla: 1049.
― canónigo auriense, que moró en la rúa da ― párroco de San Vitoiro da Mezquita, hijo de
Correaría, en Ourense: 1489. Teresa Martínez: 1204.
― canónigo de Santa María de Xunqueira de ― párroco de Santa Marta de Velle: 954.
Ambía: 1213. ― racionero auriense: 1297, 1363.
― capellán: 962. ― sastre, morador en Ourense: 1235, 1354.
― castillero, alcalde de Ourense: 1148. ― tendero: 1120, 1181.
― chantre auriense: 1235, 1246. ― tesorero auriense: 1298, 1307, 1321, 1331,
― clerigo de coro auriense: 919, 975, 1283. 1341, 1349, 1367.
― clérigo de San Salvador de Noalla: 1144, ― zapatero, hermano del labrador Domingo
1185. Eanes, morador en la Cruz do Centeo,
― clérigo de Santo André de Proente: 1217. en Ourense: 1431.
― escribano auriense: 1295. Gonzalo Eanes Borraxo: 1432.
― escribano, hijo del sastre Domingo Eanes, Gonzalo Eanes da Barreira, escudero de
vecino de Ourense: 976. Ourense: 1354.
― escudero: 1027. ― vecino de Ourense: 1352, 1354.
― escudero, hijo del caballero de A Reguenga Gonzalo Eanes da Castiñeira:
Juan Ordóñez: 1022. ― abad da Castiñeira: 1224, 1385, 1458, 1459,
― hijo de Dominga Mercadeira: 838. 1460.
― hijo de Gonzalo de Santa Ouxea: 1173, 1488. ― canónigo auriense: 1276, 1384, 1385, 1407,
― hijo de Miguel Eanes y Teresa Pérez, 1456, 1458, 1459, 1460, 1466.
morador en la rúa da Correaría, en ― tesorero auriense: 1336, 1356.
Ourense: 1312. Gonzalo Eanes da Figueira: 1032.
Gonzalo Eanes da Lama: 1022.

1462
Gonzalo Eanes da Quintana de Souto: 1496. ― clerigo de coro auriense: 1471.
Gonzalo Eanes das Pías, correero, morador en la ― de la cancillería real: 1301.
rúa do Pumar, en Ourense: 1223. ― hombre del escudero Lopo Rodríguez de
Gonzalo Eanes das Tendas: 1331, 1401, 1428, Sabadelle: 1198.
1494. ― juez de la ciudad de Ourense: 1106.
― hombre bueno de Ourense: 1352, 1359. ― morador en la rúa das Tendas, en Ourense:
― juez de Ourense: 1346. 730.
― mercader: 1321, 1346, 1352, 1354, 1359. ― morador en Ourense: 1280.
Gonzalo Eanes das Traves: 1115, 1165. ― morador en Rante: 1147, 1184.
Gonzalo Eanes de Alongos: 889. ― notario auriense: 832, 1427, 1435, 1443,
Gonzalo Eanes de Chantada, mercader, morador 1489, 1498, 1504.
en la rúa de Cima, en Ourense: 1318, ― notario de Orcellón y Deza: 1317.
1319. ― padre de Mayor y Eufemia González,
― marido de María Pérez: 1318, 1365, 1426. morador en la rúa de Penavixía, en
Gonzalo Eanes de Noalla, marido de Dominga Ourense: 1000.
Lorenza: 1049. ― procurador del concejo de Ourense: 1015.
Gonzalo Eanes de Noia, canónigo auriense: ― vecino de Ourense: 976.
1206, 1241, 1242, 1349, 1489. Gonzalo Fernández de Faramontaos: 1182.
Gonzalo Eanes de Pazos: 1433. Gonzalo Fernández de Guadalajara, cantor:
Gonzalo Eanes de Pereiras, alcalde de Ourense: 1361.
1148. Gonzalo Fernández de Penavixía: 754, 755.
― hijo del arcediano de Baronceli don Juan ― marido de Mayor Eanes: 818.
Eanes: 1480. Gonzalo Fernández de Sequeiros: 985.
― marido de Urraca Vázquez: 1179, 1386. Gonzalo Fernández Furón, notario auriense:
― morador en la Aira do Bispo, en Ourense: 942, 1072.
1179. Gonzalo Folete, escudero del obispo auriense
― notario auriense: 996, 1054, 1059, 1060, don Álvaro Páez de Biedma: 1094.
1065, 1091, 1092, 1148, 1179, 1359, Gonzalo Furón: 942 [Gonzalo Fernández
1386, 1388, 1443, 1480. Furón].
Gonzalo Eanes de Roldar, hombre del notario Gonzalo García: 1335 [Gonzalo García da
auriense García Díaz: 1225. Barreira].
Gonzalo Eanes de Santa Ouxea, hijo de ― escribano auriense: 1240, 1241.
Domingo Eanes, morador en Ourense: ― escudero del obispo auriense don Gonzalo:
1487. 975.
Gonzalo Eanes de Santo Eusebio, notario do ― hombre de don Beltrán Beltránez, arcediano
Chao de Castela, Búbal y Bolo de de Baronceli, morador en la rúa da
Senda: 1323. Praza, en Ourense: 1183.
Gonzalo Eanes de Sueiros, marido de Teresa ― hombre del canónigo auriense Juan Eanes de
Eanes, criada de don Fernando Gradeira, morador en la rúa Nova, en
Martínez, chantre de Tui, morador en Ourense: 1223.
Regoufe, en Velle: 1249. ― meestre da escola, morador en la rúa do
Gonzalo Eanes de Velle: 958, 1012. Vilar, en Ourense: 963.
Gonzalo Eanes do Pazo, marido de Marina ― notario en tierra de Aguiar: 1207, 1212,
Eanes: 1008. 1226, 1287.
Gonzalo Eanes Lamela, careeiro de la rúa das ― padre del canónigo auriense Álvaro
Chousas, en Ourense: 1017. González: 1241.
Gonzalo Eanes Marra, morador en la Puerta de Gonzalo García da Barreira, marido de Clara
la Trinidad, en Ourense: 987. González, morador en la rúa da
Gonzalo Eanes Namorado: 730, 737, 798, 801. Barreira, en Ourense: 1335.
― portero del cabildo auriense: 784, 794, 824, ― tenenciero de la renta capitular de A
863, 876. Carballeira: 1275.
Gonzalo Eanes Paparraas, que tuvo casas en la Gonzalo García de Orgós, capellan de la
plaza de Cima, en Allariz: 1387. Trinidad: 1275.
Gonzalo Eanes Porcallo, canónigo auriense: Gonzalo Gil, escudero: 1502.
1458, 1467, 1470, 1495. Gonzalo Gómez:
Gonzalo Estévez: 1486. ― escribano auriense: 798.
― hijo del caballero Esteban Fernández de ― escudero: 1255.
Entreviñas: 1170. ― juez de Ourense: 1054.
― vecino de Ourense: 1354. ― marido de María Rodríguez, morador en la
Gonzalo Fernández: 1379. rúa das Chousas, en Ourense: 1436.

1463
― marido de Sancha Fernández: 1402. ― hermano? de Rodrigo y Marina Martínez:
― marido de Teresa Pérez Cansada: 1078. 730.
Gonzalo Gómez de Cisneros, don: 1251. ― hijo de Martín Alfonso, sobrino del canónigo
Gonzalo Gómez de Vilaboa, morador en San auriense Pedro Alfonso de Cudeiro:
Martiño de Vilarrubín: 1284. 916.
Gonzalo González: 781. ― hijo de Martín Pérez Salamón y Esteveíña
― 935 [Gonzalo González de Burgos]. Martínez: 923.
― de la cancillería real: 989. ― hombre del chantre auriense don Juan
Gonzalo González de Burgos, recaudador real Rodríguez: 923.
en las iglesias y cofradías del obispado ― maestre de Alcántara, despensero mayor de
de Ourense: 934, 935. Alfonso XI: 1037.
Gonzalo Greíces: 1000. ― marido de Juana Núñez, hijo de Gonzalo
Gonzalo Honrado, procurador del vecino Martínez: 837, 838.
auriense Fernando Alfonso da Torre: ― marido de Teresa Estévez, morador en Puga:
1483. 1222.
Gonzalo Jiménez, de la cancillería real: 842. ― morador en la rúa da Fonte do Bispo, en
Gonzalo Lamela, escudero de Juan Pérez de Ourense: 1122.
Nóvoa: 1282. ― morador en Montealegre: 1235.
Gonzalo Laso, morador en Ourense: 1305. ― morador en Ourense: 1283.
Gonzalo Ledo: 1436, 1465, 1480. ― orfebre: 1283, 1344.
― hombre del maestrescuela auriense don ― padre de Constanza González: 1344.
Vasco Pérez Corbacho: 1329. ― padre de Gonzalo Martínez: 837, 838.
― marido de Elvira Pérez, morador en la rúa ― portero del cabildo auriense: 1240, 1241,
dos Brancos, en Ourense: 1377. 1243, 1247, 1272, 1273, 1274, 1275,
Gonzalo López: 1277, 1293, 1298, 1322.
― escribano real: 1308, 1310. ― procurador del cabildo auriense: 1382.
― escribano, morador en Ourense: 1386. ― racionero auriense: 987.
― escudero de Ourense: 1354. ― vicario del obispo auriense: 1401.
Gonzalo López de Goyás, escudero del Gonzalo Martínez Copado de San Cibrao: 1468.
adelantado mayor don Diego Pérez Gonzalo Martínez de Montealegre, mercader,
Sarmiento: 1419. hombre bueno de Ourense: 1359.
Gonzalo Lorenzo: ― morador en Ourense: 1353, 1354.
― hombre de Suero de Xubín: 1347. Gonzalo Martínez de Ribadavia, canónigo
― labrador: 1365, 1366, 1378, 1422 [Gonzalo auriense: 1290, 1292, 1403, 1404,
Lorenzo do Campo]. 1430.
Gonzalo Lorenzo do Campo, labrador: 1365, ― capellán de San Antonio: 1293.
1366, 1422. ― vicario de Tierra del Cabildo: 1430.
― marido de Marina Domínguez: 1366. Gonzalo Martínez Pereiras, padre de Rodrigo
― morador en la rúa do Campo, en Ourense: González: 1107.
1378, 1422. Gonzalo Martínez Portugués, escudero: 1482.
Gonzalo Mantena, marido de Teresa Mantena, ― marido de Inés Eanes, morador en la rúa dos
morador en la rúa da Burga, en Arcediagos, en Ourense: 1388.
Ourense: 1335. ― morador en Cimadevila: 1482.
Gonzalo Mariño: Gonzalo Martínez Rella: 1097.
― canónigo auriense: 1363, 1371. ― capellán: 896, 1008.
― deán auriense: 826. ― capellán de Santa María Madre: 929, 930,
― tenenciero de la renta del maestro Juan de 931.
Solbeira: 1371. ― clerigo de coro auriense: 854, 858, 922, 955,
― vicario de la Tierra del Cabildo: 1363. 1051.
Gonzalo Martínez: 929, 930, 931, 933, 943, ― doblero auriense: 1028, 1029, 1035, 1042,
1074, 1075, 1076 [Gonzalo Martínez 1045, 1046, 1061, 1074, 1075, 1076,
Rella]. 1086.
― barbero, morador en Ourense: 1202, 1203. ― hijo de Martín Pérez Rella y Mayor Pérez:
― camarero del obispo auriense don Vasco 858.
Pérez Mariño: 1068, 1069, 1071. ― mayordomo del cabildo auriense: 926, 927,
― canónigo auriense: 1297, 1298, 1312, 1331, 929, 930, 931, 933, 938, 943, 946, 948,
1363, 1380, 1382, 1385, 1398, 1401, 949, 957, 961, 963, 964, 968, 970, 971,
1425, 1441, 1442. 972, 974, 1013, 1018, 1033, 1042,
― clérigo, padre de Rodrigo González, que tuvo 1059.
de María Santorum: 1101. ― niño de coro auriense: 835.

1464
Gonzalo Namorado: 730, 737, 784, 794, 824, ― hombre del canónigo auriense Pedro
863, 876 [Gonzalo Eanes Namorado]. Fernández, morador en Ourense: 1468.
Gonzalo Núñez: ― hombre del notario Pedro Viviánez, morador
― arcediano auriense: 751. en Ourense: 1174.
― canónigo auriense: 813, 888. ― maestre de Alcántara: 724, 725, 726, 738,
― deán auriense: 722, 747, 749, 751, 756, 760, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802.
794, 798, 806, 809, 810, 812, 814, 816, ― marido de Mayor Eanes, hijo de Francisco
817, 824, 836, 851, 854, 866, 875, 876, Pérez, moradora en la rúa da Praza, en
878, 887, 888. Ourense: 1499.
― maestrescuela auriense: 1206, 1241, 1242. ― mayordomo del obispo auriense don Vasco
― obispo electo de Lugo: 878, 887, 888. Pérez Mariño: 1069.
― vicario de Tierra del Cabildo: 887, 888. ― mercader de Allariz, marido de Mayor
Gonzalo Núñez, hijo de García Núñez de Eanes: 1387.
Ribela, prometido de Teresa Lorenza: ― morador en la rúa do Vilar, Ourense: 1493.
908. ― morador en Ourense: 1493, 1494.
Gonzalo Núñez, padre del escudero de Juan ― notario auriense: 1313, 1331, 1359 [Gonzalo
Pérez de Nóvoa Rodrigo González: Pérez Sardiña].
911. ― notario auriense: 957, 966, 967, 1033, 1042,
Gonzalo Núñez de Guzmán, don: 1251. 1048, 1049, 1072, 1077, 1094, 1101,
Gonzalo Núñez de Nóvoa, don: 1102, 1103, 1109, 1110, 1114, 1115,
― arcediano auriense: 1156, 1158. 1123, 1147, 1256, 1259, 1260, 1269,
― electo auriense: 888. 1288, 1321, 1326, 1327.
― obispo de Ourense: 873, 880, 881, 882, 883, ― notario de la ciudad y diócesis de Tui: 1306.
884, 885, 886, 890, 892, 894, 896, 899, ― párroco de Santa Eufemia de (…): 812.
899, 901, 905, 918, 921, 925, 928, 929, ― párroco de Santa Eufemia de Milmanda: 863,
930, 934, 937, 940, 943, 954, 956, 965, 864, 865.
967, 975, 976, 986, 988, 1002, 1023, ― párroco de Santo Tomé de Maside: 1007.
1024, 1026, 1027, 1063, 1069, 1091, ― portero del cabildo auriense: 1334 [Gonzalo
1092, 1156, 1158, 1353. Pérez Bahua].
― prestamero de Ceboliño y Lamela: 1156, ― prior de Santa Comba de Naves: 940.
1158. ― procurador de la universidad de los clérigos
Gonzalo Núñez de Ribela: 908. de coro de Ourense: 1169, 1174.
Gonzalo Oureiro: ― racionero auriense: 1214, 1221, 1240, 1241,
― doblero auriense: 1408, 1409. 1242, 1246, 1247, 1260, 1272, 1273,
― escribano auriense: 1294, 1295. 1274, 1275, 1276, 1285, 1293, 1298.
― marido de Aldara Vázquez: 1385. ― racionero auriense: 838, 873, 984.
― morador en la rúa dos Zapateiros: 1321. ― rector de Santa Mariña de Augas Santas:
― notario auriense: 1328, 1329, 1335, 1344, 1294.
1371, 1376, 1377, 1384, 1385, 1401, ― sobrino del canónigo auriense Gonzalo Pérez
1413, 1418, 1436, 1465. da Trindade: 1054.
― vecino de Ourense: 1377. ― tenenciero de la seara de viña que fue de
Gonzalo Pedreiro, morador en Laxas: 1502. Fernando Abril: 1298.
Gonzalo Pérez: 855, 1277, 1323. ― tesorero auriense: 1028, 1029, 1032.
― 1092, 1094 [Gonzalo Pérez do Mato]. ― zapatero: 1474.
― 1181 [Gonzalo Pérez da rúa dos Zapateiros]. Gonzalo Pérez Bahua, morador en Ourense:
― arcipreste de la Chantría: 854. 1324.
― canónigo auriense: 1068, 1069, 1073, 1086, ― escribano auriense: 1295.
1091, 1092 [Gonzalo Pérez da ― vecino de Ourense: 1262.
Trindade]. ― portero del cabildo auriense: 1334, 1356.
― clérigo de coro auriense: 848, 1028, 1162. Gonzalo Pérez Colea: 1304.
― de la cancillería real: 1014. Gonzalo Pérez Cudeiro: 1096.
― doblero auriense: 1174, 1183. ― notario auriense: 1061, 1086, 1120, 1143,
― escribano de Ourense: 1296, 1305. 1146, 1148, 1150.
― escribano del merino mayor de Galicia Gonzalo Pérez da Bahua, escribano auriense:
Alfonso Gómez: 804. 1295 [Gonzalo Pérez Bahua].
― escribano del notario compostelano García Gonzalo Pérez da Cruz do Centeo: 1153, 1154,
Suárez das Encrovas: 1302. 1157.
― estrabeiro: 1294. Gonzalo Pérez da Fontaíña, notario auriense:
― hermano de Aldonza Pérez: 730. 1352, 1353, 1354, 1365, 1366, 1427.
Gonzalo Pérez da rúa dos Zapateiros: 1259.

1465
― marido de Mayor Pérez, padre del Gonzalo Pérez Griynses, ciudadano auriense:
franciscano fray Gonzalo, del canónigo 935.
auriense Martín Pérez Xestosa y de Gonzalo Pérez o Rubio: 1123 [Gonzalo Pérez
María Pérez: 1389. Rubio].
– yerno de Gonzalo Pérez do Mato: 1181, 1239. Gonzalo Pérez Pardo, morador en Ourense:
Gonzalo Pérez da Trindade: 1354.
― canónigo auriense: 1054, 1068, 1069, 1073, ― marido de María Parda: 1424.
1074, 1086, 1091, 1092, 1098, 1112. ― morador en la rúa dos Zapateiros, en
― canónigo de Lugo: 987. Ourense: 1424.
― rector de la iglesia de la Trinidad: 1068. Gonzalo Pérez Rubio: 1190.
― vicario del deán auriense don Pedro Suárez: ― morador en Cimadevila: 1123.
1086, 1112. Gonzalo Pérez Sardiña, notario auriense: 1313,
Gonzalo Pérez da Trindade, ciudadano auriense: 1331, 1338, 1352, 1354, 1375, 1446.
1063. Gonzalo Pérez Seixalbo: 1331.
Gonzalo Pérez de [Nomesterio]: 1334. ― escribano auriense: 1295.
Gonzalo Pérez de …, clérigo de coro auriense: ― notario auriense: 1127, 1148, 1214, 1215,
1491. 1313, 1391, 1438.
Gonzalo Pérez de Alongos: 1182. Gonzalo Pérez Toudana, escudero: 906.
Gonzalo Pérez de Cabanelas de Orcellón: 1289. Gonzalo Rapatoxos: 1101, 1102.
Gonzalo Pérez de Cotelo: 1179. Gonzalo Rella: 835, 926, 927, 946, 948, 949,
― aparellador, marido de Teresa Rodríguez, 957, 961, 963, 964, 968, 970, 971, 974,
morador en O Campo, en Ourense: 1008, 1013, 1018, 1033, 1035, 1045,
1121. 1061, 1086, 1097 [Gonzalo Martínez
Gonzalo Pérez de Mira, canónigo auriense: Rella].
1307, 1321, 1335, 1393. Gonzalo Requeixo: 1197.
Gonzalo Pérez de Noalla: 1259. Gonzalo Rodríguez:
― regidor de Ourense: 1331, 1352, 1354. ― caballero: 815.
Gonzalo Pérez de Ribadavia: 969. ― clérigo de San Pedro de Moreiras: 1430.
Gonzalo Pérez de Tobodela, primo de Juan ― de la cancillería real: 934.
Domínguez: 1465. ― escribano del canónigo auriense García
Gonzalo Pérez do Cabido, hombre del mercader Rodríguez: 1189.
Juan Pérez: 1316. ― escribano del notario compostelano García
Gonzalo Pérez do Mato: 1026, 1028, 1088, Suárez das Encrovas: 1208, 1320.
1153, 1154, 1155, 1156, 1157, 1158, ― hombre del escudero Lopo Rodríguez de
1159, 1160, 1162, 1175, 1181, 1188, Sabadelle: 1186, 1198.
1252. ― notario auriense: 1337, 1341, 1345.
― ciudadano auriense: 1148, 1168, 1177, 1256, ― canónigo de Santa María de Xunqueira de
1263, 1269. Ambía: 1213.
― hermano de María Martínez: 1239, 1263. ― sobrino del escudero Lopo Rodríguez de
― juez de Ourense: 1094. Sabadelle: 1192.
― marido de Constanza Fernández: 1256, 1259, ― notario mayor de Castilla: 790 [Gonzalo
1346. Rodríguez de Toledo].
― marido de María Eanes: 1239, 1256, 1259, Gonzalo Rodríguez da rúa da Obra, morador en
1269, 1346. Ourense: 1313.
― morador en la rúa da Obra, en Ourense: Gonzalo Rodríguez da rúa das Chousas,
1239. morador en Ourense: 1283.
― notario auriense: 974, 1026, 1027, 1029, Gonzalo Rodríguez da rúa dos Zapateiros: 1389.
1057, 1058, 1069, 1082. ― padre de Juan González: 1411.
― padre de María González do Mato: 1239, Gonzalo Rodríguez de Moreiras, sucesión de:
1256, 1346. 1071.
― padre de Mayor Pérez: 1239, 1256, 1346. Gonzalo Rodríguez de Rojas, arcediano de Toro
― primo de Gonzalo Tato: 1239. y canónigo auriense: 1349.
― procurador del concejo auriense: 1091, 1092. Gonzalo Rodríguez de Soutelo, escudero,
― suegro de Gonzalo Pérez da rúa dos marido de Sancha Núñez: 1371.
Zapateiros: 1181, 1239. Gonzalo Rodríguez do Reino, escudero: 1501.
― vecino de Ourense: 1136, 1150, 1151. Gonzalo Rodríguez de Toledo, notario mayor de
Gonzalo Pérez dos Santos, despensero del Castilla: 790, 802.
obispo auriense don Vasco Pérez Gonzalo Ruiz Girón, don: 1002, 1037.
Mariño: 1069, 1073. Gonzalo Sánchez, escudero del obispo auriense
Gonzalo Pérez Fociños, escudero: 1329, 1396. don Pascual García: 1331.

1466
Gonzalo Sánchez de Bendaña, deán Goterres / Goterrez / Gutierres apell. vide
compostelano, vicario del arzobispado Gutiérrez.
de Santiago de Compostela en sede Gregorio: 804.
vacante: 1483, 1484. ― notario auriense: 748, 750, 752, 769, 972,
Gonzalo Sanín, que moró en el molino da 813, 1083.
Raçón, en Mende: 1259. ― papa (XI): 1270, 1291.
Gonzalo Sardiña, notario: 1313 [Gonzalo Pérez Gregorio Bieites, notario auriense: 816, 833.
Sardiña]. Guias / Guiaz apell. vide Xianz.
Gonzalo Seixalbo, carnicero de Ourense: 1352. Guido, don, cardenal de Bolonia, legado
― ciudadano auriense: 1279. pontificio a latere en los reinos de
― notario auriense [Gonzalo Pérez Seixalbo]. Castilla y León: 1276, 1278, 1279.
Gonzalo Seixiño: 1162. Guillén, mosén: 1147 [Guillermo Taurelli].
Gonzalo Sequeiros, hombre del deán auriens Guillermo Taurelli, licenciado en Leyes, de la
don Lorenzo Rodríguez: 1194, 1195. diócesis de Perigueux: 1139.
Gonzalo Solbeira, morador en Ourense: 1277. ― clérigo del obispo auriense don Juan de
Gonzalo Tacaño, tiene casa en O Outeiro, en Cardailhac: 1147.
Ourense: 1039. Guiomar nombre al.
Gonzalo Tato: 1239. Giomar
― primo de Gonzalo Pérez do Mato: 1239. Guiomar Martínez; sus hijos son criados del
― tutor de María González do Mato: 1245, arcediano de Búbal don Pedro
1252. González: 893.
Gonzalo Teín, hijo de Esteban Pérez Teín, Gutierre nombre al.
hermano de Esteban Teín: 1273, 1274. Goter
Gonzalo Vázquez: Gotierre
― canónigo compostelano, tenenciero de Gutier
Tarascón: 1187. Gutierre:
― escudero: 1347, 1383, 1389. ― arzobispo de Toledo: 802, 828.
― escudero, morador en la rúa dos Zapateiros, ― canónigo auriense: 1333 [Gutierre Pérez].
en Ourense: 1324. ― obispo de Córdoba: 1002.
― hermano del comendador Alfonso Vázquez, ― obispo de Palencia, canciller mayor de la
cuñado de Rodrigo Lorenzo: 1347, reina doña Juana Manuel: 1251.
1355. Gutierre Fernández, don: 724.
― hijo de Aldonza Alfonso, mujer de Vasco Gutierre González de Vilariño, escudero: 1501.
Lorenzo: 1383. Gutierre González Quijada, merino mayor en
― hijo de Vasco Lorenzo, ciudadano de Castilla: 1002.
Ourense: 1347, 1383. Gutierre Pérez, canónigo auriense: 1333, 1349,
― hombre bueno de Ourense: 1331. 1361, 1385.
― marido de Mayor Pérez: 1389. Gutierre Pérez de Castro, notario mayor de
― morador en la rúa dos Zapateiros, en Castilla: 724, 725, 726.
Ourense: 1347. Gutiérrez apell. al.
Gonzalo Vázquez de Puga, escudero: 1292. Goterres
Gonzalo Vello: Goterrez
― escribano, morador en Ourense: 1402. Gutierres
― familiar del canónigo y canciller auriense
García Díaz: 1349.
Gonzalo Vilanova: 1164.
Gonzalo Viviánez: 966. Henrici apell. vide Enríquez.
― canónigo auriense: 1083. Henrric / Henrricque / Henrrique nombre vide
― criado del canónigo auriense Alfonso Enrique.
Viviánez, hermano de Pablo Viviánez y
de Catalina Alfonso: 1026, 1172.
― hermano del canónigo auriense Alfonso
Viviánez: 1026. Inés nombre al.
― padre de Alfonso Viviánez: 1326. Eynes
― sobrino del maestrescuela auriense maestro Ynes
Macías: 910. Inés:
Gonzalo Yáñez de Aguilar, don: 724, 725, 726, ― criada del alcalde del rey en Monterrei
738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, Fernando Eanes de Ourense, hija del
1002. abad de Vilaza: 795.
Goter / Gotierre / Gutier nombre. vide Gutierre. ― doña: 937.

1467
― doña, hija de don Juan Pérez de Nóvoa y
doña Elvira: 1290 [Inés de Nóvoa]. Jácome Pérez, cardenal compostelano,
― hija de Mayor Guillén, criada del arcediano tenenciero de Tarascón: 1187.
de Búbal don Pedro González: 893. James, don: 924.
Inés de Feet, tiene aforada casa en la rúa do Jiménez apell. al.
Pumar, en Ourense: 1471. Ximenes
Inés de Nóvoa, doña, hija de don Juan Pérez de Ximenez
Nóvoa y doña Elvira: 1290. Jimeno
Inés Eanes: Ximeno
― moradora en la rúa do Pumar, en Ourense: Ximon
1223. Jimeno:
― mujer de Fernando González de Requeixo, ― arzobispo de Toledo, primado de las
moradora en el Tendal da Figueira, en Españas, canciller mayor de Castilla:
Ourense: 1412. 1002.
― mujer de Gonzalo Martínez Portugués, ― obispo de Badajoz: 802.
moradora en la rúa dos Arcediagos, en ― obispo de Sigüenza: 802.
Ourense: 1388. Jofré nombre al.
― mujer de Juan Rodríguez, moradora en la rúa Jufreu
do Vilar, en Ourense: 1495. Jofré, maestro, físico: 1408, 1409.
― mujer de Pedro Eanes de Penavixía: 1314. ― marido de María Rodríguez, morador en la
― mujer del ciudadano auriense Martín rúa dos Zapateiros, en Ourense: 1408.
Xestosa, tía de Mencía Eanes: 1329. Joham / Johan / Johana / Johanne nombre vide
Inés Estévez, mujer de Juan Pérez de Santomé: Juan.
1400, 1434. Jordín, escudero del obispo auriense don Juan:
― moradora en la rúa da Corredoira, en 1173.
Ourense: 1434. Juan / Juana nombre al.
Inés Fernández: Joham
― mujer de Fernando Eanes Laa, moradora en Johan
la rúa dos Zapateiros, en Ourense: Johana
1099. Johanne
― mujer del notario auriense Vicente Suárez: Iohannes
1161, 1186. Juan:
― moradora en O Campo, en Ourense: 1161. ― arzobispo de Santiago, canciller y capellán
Inés García, mujer de Vasco Rodríguez: 1492. mayor del rey, notario mayor del reino
Inés González: de León: 1348, 1349, 1369.
― hija de Constanza García de Seoane das ― arzobispo de Santiago, capellán mayor del
Lamas, hermana de Constanza y Elvira rey, canciller mayor de León: 1002.
González: 1130, 1182. ― arzobispo de Sevilla: 1002, 1037.
― mujer del labrador Lorenzo Eanes, moradora ― arzobispo electo de Braga: 852, 853.
en O Tendal da Figueira, en Ourense: ― canciller de la reina doña María de Molina y
1293. notario mayor del reino de León,
Inés Pérez: obispo de Tui: 724, 725, 726.
― monja de San Pedro de Ramirás, hija de Juan ― canciller del infante don Pedro, obispo de
Pérez Feixoo: 1113. Palencia: 1037.
― mujer de Alfonso de Veredo: 1352. ― canciller mayor de Enrique II, obispo de
― mujer de Rodrigo Alfonso, sobrino del abad Sigüenza: 1300.
de la Trinidad: 1370. ― don, hijo del infante don Juan: 790, 802.
― viuda de Rodrigo Eanes, criada del arcediano ― electo auriense: 1444.
auriense Pedro González, moradora en ― fray, de la granja de Tamagós: 815.
Ourense: 1118. ― fray, de la orden tercera de San Francisco,
Inés Rodríguez: morador en Ourense: 1497.
― hija del sastre Rodrigo Alfonso y de María ― fray, monje de Santa María de
Martínez, moradora junto al Tendal da Montederramo: 1283.
Figueira, en Ourense: 1374. ― fray, obispo de Plasencia: 1251.
― mujer del mercader Pedro de Sode: 1432. ― frey, obispo de Lugo: 790, 802, 828, 842.
Iohannes nombre vide Juan. ― hijo de Constanza Eanes, sirvienta del
Iohannis apell. vide Eanes. tesorero auriense Juan Martínez: 1294.
Iuliani apell. vide Xianz. ― hijo de Mayor Míguez, hermana de Gómez y
Margarita: 983.

1468
― hijo del infante don Manuel: 724, 725, 726, Juan (…) Tinto: 762 [Juan Pérez Tinto].
738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802, Juan …mio, andador: 815.
1002, 1037 [don Juan Manuel]. Juan Abade: 1364, 1396.
― hombre del monje de Santo Estevo de Ribas Juan Abade da Capela: 1247.
de Sil Pedro Luintra: 887. Juan Abril, morador en Cimadevila, en Ourense:
― infante de Castilla, adelantado mayor de la 730.
Frontera: 802. Juan Alfonso: 1207 [Juan Alfonso de
― infante de Castilla, hijo de Alfonso X: 724, Sabadelle].
725, 726, 730, 738, 739, 740, 741, 742, ― canónigo auriense: 1171, 1172.
745, 790, 802. ― canónigo auriense, arcediano de Caldelas:
― infante de Castilla, señor de Vizcaya: 1251 1470, 1481, 1500 [Juan Alfonso de
[Juan I]. Castro].
― infante de Castilla, señor de Vizcaya: 802, ― canónigo de Santa María de Iria: 896.
828, 842, 850. ― canónigo de Santa María de Xunqueira de
― infante de Castilla, tutor de Alfonso XI: 828, Ambía: 1213.
842, 850, 857. ― canónigo de Santiago de Padrón: 1068.
― maestro: 756, 761, 799 [Juan de Solbeira, ― capellán de Santa Eufemia: 1116, 1117,
maestro]. 1119, 1123, 1128, 1144, 1167.
― maestro, arcediano auriense: 957. ― capellán de Santa María Magdalena: 1083,
― maestro, canónigo auriense: 730 [Juan de 1084.
Solbeira, maestro]. ― carpintero, marido de Mayor Lorenza,
― monje de San Pedro de Rocas: 1163. morador en la rúa Nova, en Ourense:
― obispo de Astorga: 842. 1335.
― obispo de Badajoz: 1002. ― clérigo de coro auriense: 823, 1083.
― obispo de Badajoz: 1251, 1270. ― contador y procurador de la universidad de
― obispo de Calahorra: 1002, 1037. los clérigos de coro de Ourense: 1128.
― obispo de Ciudad Rodrigo: 1002. ― de la cancillería real: 973.
― obispo de Córdoba: 1037. ― doctor, oidor de la audiencia real: 1346.
― obispo de Coria: 1037. ― escribano auriense: 1006.
― obispo de Jaén: 1037. ― fray, OP, natural de Santiago de Compostela,
― obispo de León, notario mayor de Castilla: compañero de fray Lorenzo Rasca:
2002. 1223.
― obispo de León: 1002, 1037. ― hijo de Martín Alfonso de Rubiacós: 1129.
― obispo de Lugo: 1002, 1037. ― hombre del canónigo auriense Gonzalo Pérez
― obispo de Osma: 724, 725, 726, 738, 739, da Trindade, morador en Ourense:
740, 741, 742, 745, 790, 802. 1098.
― obispo de Ourense : 1435, 1438 [Juan de ― hombre del escudero Álvaro Sánchez: 1184.
Illescas]. ― hombre del prior de San Pedro de Rocas:
― obispo de Ourense: 1139, 1143, 1145, 1146, 1093.
1147, 1149, 1150, 1151, 1158, 1159, ― marido de Mayor Eanes de Penavixía: 926.
1164, 1167, 1168, 1173, 1178, 1179, ― marido de Mayor Eanes, morador en
1184, 1190, 1194, 1195, 1206 [Juan de Penavixía, padre de Martín, Teresa y
Cardailhac]. Elvira Eanes: 766.
― obispo de Ourense: 1251, 1256, 1259, 1276 ― mayordomo del cabildo auriense: 1171.
[Juan García Manrique]. ― morador en Vide de Miño: 1469.
― obispo de Oviedo: 1002, 1037. ― procurador de la universidad de los clérigos
― obispo de Palencia: 1002, 1037. de coro de Ourense: 1144.
― obispo de Segovia: 1251. ― regateiro, vecino de Ribadavia: 1351.
― obispo de Sigüenza: 1251, 1300. ― zapatero de Ourense: 1354.
― obispo de Tui: 1251. Juan Alfonso Cadadía, morador en Allariz:
― obispo de Tui: 1306. 1387.
― obispo de Tui: 724, 725, 726, 738, 739, 740, Juan Alfonso de Alburquerque, don:
741, 742, 745, 790, 802, 828. ― mayordomo mayor del infante don Fernando:
― papa (XXII): 1004, 1007. 1002.
― rey de Castilla y León (I): 1308, 1309, 1310, ― amo y mayordomo mayor del infante don
1311, 1325, 1330, 1332, 1339, 1340, Pedro (I): 1037.
1342, 1346, 1357, 1358, 1360, 1406, Juan Alfonso de Benavides, merino mayor en
1416, 1417, 1420, 1454. tierra de León: 1002.
― sobrino del clérigo de coro Lorenzo Arias Juan Alfonso de Castadón, zapatero: 1473,
Cantelle: 1117. 1474.

1469
― marido de Marina Martínez: 1456. ― regidor de Ourense: 1331, 1352, 1359, 1499.
― morador en la rúa da Barreira, en Ourense: ― vecino de Ourense: 976, 1499.
1456, 1466, 1473. Juan Arias da rúa dos Zapateiros: 1282.
Juan Alfonso de Castro, abad de la Trinidad: Juan Arias de Penavixía: 1000, 1054, 1104,
1349. 1480.
― arcediano de Caldelas: 1477, 1481, 1483, Juan Arias de Santiago, marido de María Eanes
1489, 1498, 1500. do Souto: 746.
― canónigo auriense: 1398, 1425, 1450, 1466, Juan Babeiro, hombre de Pedro Domínguez dos
1467, 1470. Brancos: 1111.
― vicario del deán auriense don Pedro Juan Baleato, notario compostelano: 1187.
González de Orozco: 1397, 1398, 1410, Juan Bandón de Rueiras: 999.
1425, 1450, 1464, 1466. Juan Bernal, de la cancillería real: 842.
― vicario del obispo auriense don Pedro Juan Bispo, notario de Milmanda y su alfoz:
González de Orozco: 1456, 1470, 1476, 1099.
1483, 1489, 1498. Juan Blanco:
― vicario general del obispado auriense: 1467, ― carnicero de Ourense: 1354.
1477. ― marido de Teresa Eanes, yerno de Rodrigo
Juan Alfonso de Faro, don: 1251. Charlín: 1254.
Juan Alfonso de Guzmán, don: 1002, 1037. ― clérigo, vecino de Ourense: 1462.
― conde de Niebla: 1251. ― criado de Juan Pérez de Nóvoa, marido de
Juan Alfonso de Haro, don: 802. Teresa Eanes, criada del canónigo y
― hijo de don Alfonso: 1037. físico auriense Juan Martínez: 1305.
― señor de los Cameros: 724, 725, 726, 738, Juan Blanco de Cimadevila: 1428.
739, 740, 741, 742, 745, 790, 1002. Juan Bocacho de Allariz, racionero auriense:
Juan Alfonso de Sabadelle: 1197, 1207, 1226. 987.
Juan Alfonso de Toledo, procurador de la Juan Borraxo: 1486.
iglesia auriense: 1349. Juan Boto, hijo de Rodrigo Pérez o Alto,
Juan Álvarez: morador en la rúa das Chousas, en
― escribano auriense: 1295. Ourense: 730.
― racionero auriense: 1272, 1273, 1274, 1275. Juan Bravo: 944 [Juan Bravo de Seixalbo].
Juan Antonio, párroco de San Cibrao de ― alumnus del obispo auriense don Gonzalo
Lamamá: 764. Núñez de Nóvoa: 896, 988.
Juan Arias: 1245, 1252, 1289. ― hombre del prior de San Pedro de Rocas don
― don: 1089. Juan Eanes: 1081.
― escudero, morador en Penavixía, en Ourense: ― morador en Ourense: 1343.
1389, 1411. ― vecino de Ourense, morador en la rúa dos
― escudero, servidor del obispo auriense don Zapateiros: 1335.
Vasco Pérez Mariño: 1046, 1069. Juan Bravo de Seixalbo: 904, 944.
― escudero, tutor de María González do Mato, Juan Broño, doblero auriense: 1487, 1488.
morador en la rúa dos Zapateiros, en Juan Bugallo: 985.
Ourense: 1256, 1259, 1260, 1263, Juan Cacho, morador en Ourense: 730.
1346. Juan Caldelas: 1294.
― fray, fraile del convento de San Francisco de ― morador en Seixalbo: 1316, 1318, 1319.
Ourense: 1103. Juan Carballeira, capilla de: 732, 971.
― hijo de don Arias Peláez: 829. Juan Carboeiro, hombre del prior de San Pedro
― hijo de Nuño Eanes, sobrino del alcalde del de Rocas don Juan Eanes: 1163.
rey en Monterrei Fernando Eanes de Juan Carrillo, jubetero, vecino de Toledo: 1478.
Ourense: 795. Juan Casado, hombre del canónigo auriense
― hijo de Pedro Arias: 1499. Pedro Alfonso: 901.
― hombre de Esteban Lorenzo: 1269. Juan Castadón: 1466 [Juan Alfonso de
― hombre del canónigo auriense Martín Castadón].
Fernández: 876. Juan Castelao, hombre del canónigo auriense
― juez de la ciudad de Ourense: 1214, 1215, Juan Alfonso de Castro: 1467.
1294. ― sobrino de Pedro Eanes de Sode: 1428.
― juez de Ourense: 808. Juan Casteleiro: 1235.
― labrador, marido de María Martínez, ― mercader auriense: 938, 1032, 1069.
morador en Os Brancos, en Ourense: 1119. Juan Cerreda: 947.
― labrador, morador en Cimadevila, en ― padre de Fernando Chico: 1227.
Ourense: 845.
― procurador del concejo auriense: 1091, 1092.

1470
Juan Cesteiro, hijo de Domingo Cesteiro, Juan de Astariz, marido de Urraca Pérez, tenía
morador en Prado, en Sobrado do casa en la rúa do Vilar, en Ourense:
Bispo: 1461. 963.
Juan Clérigo: 1365, 1366. Juan de Baeza, maestro de gramática: 1235.
― camarero del obispo auriense don Juan: Juan de Ben:
1173. ― marido de Urraca Pérez: 1089.
― clérigo de coro auriense: 1282, 1364. ― morador en A Valenzá: 978.
― doblero auriense: 1451. ― zapatero: 1089, 1090.
― mayordomo de la universidad de los clérigos Juan de Biduedo: 1008 [Juan Eanes de
de coro de Ourense: 1289, 1341. Biduedo].
― racionero auriense: 1393, 1412. Juan de Bóveda, clérigo, morador en Ourense:
― tenenciero de la renta capitular de A Pena: 1497.
1451. Juan de Cabo: 1207.
Juan Coello, morador en Cimadevila, en Juan de Calvelle: 1192.
Ourense: 730, 848. ― morador en San Miguel de Calvelle: 1124.
Juan Colazo: 1366. Juan de Calvos, capellán: 759, 761.
― hombre de Esteban Lorenzo: 1259. Juan de Camba: 1363.
Juan Collazo, escribano, vecino de Ribadavia: Juan de Cambeo, clérigo de coro auriense: 1341,
1265, 1266. 1370, 1376, 1377, 1408, 1409, 1414,
Juan Conde, de Santa María de Melias: 897. 1464, 1471, 1496, 1504 [Juan Lorenzo
Juan Cortes: 1334. de Cambeo].
― hombre del maestrescuela auriense don Juan de Cameixa, hombre de Juan Sánchez de
Vasco Pérez Corbacho: 1329. Marquina: 1383.
Juan Corzo, morador en la rúa do Pumar, en Juan de Canbianto, de la cancillería real: 1014.
Ourense: 1195. Juan de Canbras / Canbranes, de la cancillería
Juan Couciño: 858. real: 1019, 1031.
Juan Covelas de Loiro, mayordomo del obispo Juan de Carballo: 782.
auriense: 965. Juan de Cardailhac, don, obispo de Ourense:
Juan Cuñado, hombre de Lope Núñez: 1118. 1139, 1143, 1145, 1146, 1147, 1149,
Juan da Agoa: 1367 [Juan de Aguada]. 1150, 1151, 1158, 1159, 1164, 1167,
Juan da Aira: 971. 1168, 1173, 1178, 1179, 1181, 1184,
Juan da Area: 1374. 1190, 1194, 1195, 1206, 1224.
― molinero: 1338. ― doctor en Leyes, electo de Ourense: 1133,
Juan da Armada: 822. 1134, 1135.
Juan da Atafona: 1247. Juan de Cardalhaco / de Cardellaque: 1133,
Juan da Laxea, escribano auriense: 1157. 1134, 1135, 1224 [Juan de Cardailhac].
Juan da Menaza, bodeguero del deán auriense Juan de Castadón: 1474 [Juan Alfonso de
don García Rodríguez: 1254. Castadón].
Juan da Ponte: 1492. Juan de Castroverde, carnicero de Ourense:
― morador en Sabadelle: 1324, 1355. 1354.
Juan da Sobreira, morador en San Miguel de Juan de Cudeiro, clérigo: 905.
Calvelle: 1124. Juan de Dios, morador en Casanova, en Velle:
Juan da Torre: 1496 [Juan Eanes da Torre]. 1249.
― morador en Ribela: 1504. Juan de Espinosa, escudero del obispo auriense
Juan da Xesta, marido de Esteveíña Eanes, don Pedro González de Orozco: 1455.
morador en la rúa da Fonte do Bispo, Juan de Felgueira, padre de Esteveíña Eanes:
en Ourense: 1111. 1111.
Juan das Traves: 976, 986 [Juan Eanes das Juan de Furelos: 1239.
Traves]. Juan de Gante, duque de Lancaster: 1405, 1406.
Juan das Viñas: 784. Juan de Lamagrande, marido de Elvira Pérez:
Juan de Aguada: 1364, 1367. 1281, 1287.
― clérigo de coro auriense: 1370, 1376, 1384, ― morador en Gundiás: 1287.
1436, 1439, 1464, 1471. Juan de Laxas, marido de Sancha Domínguez,
― procurador del cabildo auriense: 1476, 1477, morador en Figueiredo: 1502.
1483, 1490. Juan de Lemos, marido de Teresa Alfonso,
― racionero auriense: 1477, 1481, 1483, 1490. moradora en As Curuxeiras: 1388.
Juan de Allariz: 784. Juan de Louredo, herrero, marido de Marina
― morador en la rúa das Tendas, en Ourense: Eanes: 1179.
730. Juan de Lousada, notario: 813, 832.
Juan de Alvite: 1263. ― padre de María Eanes: 1043.

1471
Juan de Lousado, notario auriense: 832 [Juan de Juan de Souto, clérigo: 1366.
Lousada]. ― clérigo de coro auriense: 1334, 1364, 1365,
Juan de Milmanda, correero, marido de Mayor 1376, 1377, 1396, 1436, 1471.
de Villas, morador en la rúa das ― monje de San Pedro de Rocas: 1016.
Chousas, en Ourense: 948. ― procurador de la universidad de los clérigos
Juan de Noalla: 1147. de coro de Ourense: 1334, 1409.
Juan de Nóvoa: 1457, 1460. Juan de Toubes, escudero de don Juan de
― hijo de Juan Pérez de Nóvoa y doña Elvira: Nóvoa: 1469.
1469. Juan de Touro, pescadero de Ourense: 1354.
― tenente de la Ponte Vella de Ourense: 1454, ― marido de Mayor Alfonso: 1344.
1458, 1459. ― morador en Cimadevila: 1482.
― vasallo del rey: 1454. ― morador en la rúa da Praza: 1344.
Juan de Ortega, maestrescuela auriense: 1349. ― morador en Ourense: 1296.
Juan de Ourantes, escudero: 1239, 1240, 1252. Juan de Trelle: 936.
― escudero de don Juan Pérez de Nóvoa: 1290. ― 1039, 1017, 1040, 1098, 1116 [Juan
― padre de Lorenzo: 1239. Fernández de Trelle].
― tenía casa en la rúa do Vargaal, en Ourense: ― hombre del arcediano don Bernardo Alfonso:
1370. 1017.
Juan de Parada: 1050. ― hombre del maestrescuela Gil Rodríguez de
― hijo del zapatero Martín Domínguez de Soutelo: 1438.
Parada y María Viviánez: 1099. ― morador en Pazos, en San Miguel de
Juan de Pazos: 1044. Soutopenedo: 840.
Juan de Piñor, canónigo auriense: 722, 756. Juan de Urrós: 730.
― tesorero auriense: 827. Juan de Vilalba, morador en Ourense: 909.
Juan de Ramuín, canónigo auriense: 1292, 1337. Juan de Vilanova: 858.
Juan de Requeixo, hombre de Rodrigo de ― morador en Ourense: 818.
Montes: 1326. Juan de Vilarrubín, fray, del convento de San
― morador en Ourense: 1326, 1353, 1402. Francisco de Ourense: 1389.
Juan de Salvaterra: 1459. Juan de Xunqueira do Vilar: 1259, 1366.
Juan de San Juan, clérigo de coro auriense: ― hombre de Esteban Lorenzo: 1263.
1367, 1370, 1376, 1377. ― marido de Constanza Lorenza: 1365.
Juan de Santa Mariña, hombre del deán auriense ― morador en Ourense: 1263.
don Lorenzo Rodríguez: 1194, 1195. ― morador en la rúa do Vilar: 1365.
Juan de Santarém, notario de Braga: 853. ― vecino de Ourense: 1354.
Juan de Santiago, escribano auriense: 817. Juan de Xunqueira: 1259, 1263, 1365 [Juan de
Juan de Santomé: 1313, 1432 [Juan Pérez de Xunqueira do Vilar].
Santomé]. Juan Deán: 858.
― morador en la rúa das Tendas, en Ourense: Juan Díaz, capellán de la Trinidad: 846.
730. Juan do Abeledo: 1093.
Juan de Sayoanne, clérigo de coro auriense: Juan do Azor: 1493 [Juan Pérez do Azor].
1367 [Juan de San Juan]. Juan do Carneiro, morador en Pazos, en San
Juan de Seixadas, sastre, morador en Ourense: Miguel de Soutopenedo: 840.
1210, 1236. Juan do Este, canceilador, morador en
Juan de Seixalbo: Ribadavia: 1463.
― hombre de Fernando González Ouxea: 1203. Juan do Río: 1239.
― hombre del maestrescuela auriense don Gil Juan do Souto, hombre de Rodrigo Arias de
Rodríguez de Soutelo: 1499. Acedeiro: 897.
Juan de Solbeira, maestro: 797, 800, 808, 868, Juan do Souto de Albarellos: 1317.
872. Juan do Vale, morador en Cudeiro: 1049.
― canónigo auriense: 730, 754, 755, 756, 759, Juan do Valle, monje de Santo Estevo de Ribas
760, 761, 762, 764, 765, 768, 778, 779, de Sil: 880.
783, 784, 785, 787, 792, 793, 799, 805, Juan Domínguez: 730, 766.
818, 820, 823, 1195. ― abad de Santa Cristina de Ribas de Sil: 1229.
― morador en la rúa do Pumar, en Ourense: ― abrocador: 1026.
799, 1195. ― amo de Juan, hijo de Mayor Míguez: 983.
― renta de: 1371. ― capellán de la Trinidad: 805, 936, 1110.
― tío del clérigo de coro Lorenzo Eanes: 823, ― capellán de San Lourenzo de Piñor: 923.
868. ― capellán de Santa Eufemia: 1117, 1123
― vicario del deán auriense don Gonzalo ― cardenal compostelano: 1187.
Núñez: 760. ― castillero: 1091, 1092.

1472
― clérigo de coro auriense: 721, 891, 1048. ― arrendador del peso de la ciudad de Ourense:
― clérigo del arcediano de Búbal don Pedro 1030.
González: 893. Juan Domínguez da Fonte do Bispo: 858.
― clérigo del maestrescuela mindoniense don Juan Domínguez das Figueiras, carpintero,
Bartolomé Pérez: 1022. morador en Ourense: 1165.
― clérigo: 915. Juan Domínguez de Avilés, servidor del
― de la cancillería real: 807. tesorero auriense don Bartolomé Pérez:
― escribano auriense, morador en la rúa dos 766.
Arcediagos: 1113. Juan Domínguez de Caldelas: 721, 1065.
― hermano del clérigo Fernando Domínguez: ― carnicero, marido de Teresa Fernández: 942.
1026. Juan Domínguez de Cerdedo, morador en
― hijo de Domingo de Beiro: 737. Melias: 1394.
― hijo de Domingo Peláez García, de Gustei, Juan Domínguez de Guillamil, marido de
hermano de María, Sancha y Lorenzo Marina Vázquez: 782.
Domínguez: 985. Juan Domínguez de Soutelo, padre de Gómez
― hijo de Domingo Pérez, o Amo: 869. Cudeiro: 1381.
― hijo de Juan Eanes de Noalla: 1049. Juan Domínguez de Vilariño: 993.
― hijo de Juan Paz da Careira: 997. Juan Domínguez do Cabo: 1032.
― hombre del canónigo auriense Alfonso ― tenía casa en la rúa da Corredoira, en
Viviánez: 893. Ourense: 1181.
― hombre del canónigo auriense maestro Juan Juan Domínguez do Forno, marido de Mayor
de Solbeira: 820. Eanes do Forno, morador en Bentraces:
― labrador, marido de Mayor Eanes, morador 1184.
en Cimadevila, en Ourense: 1123. Juan Domínguez do Outeiro, hermano del
― marido de Elvira Pérez, padre de Alfonso clérigo de coro auriense Lorenzo Eanes
Eanes da Pena Ferreira, primo de de Solbeira: 787.
Gonzalo Pérez de Tobodela: 1465. Juan Domínguez Franquelina Triga, clérigo de
― marido de María Eanes, de San Vicente dos coro auriense: 854.
Abeledos: 895. Juan Domínguez, o Clérigo: 780.
― marido de María Trigo, (morador en Juan Domínguez Sobriño, marido de Constanza
Seixalbo): 929. Eanes, morador en Noalla: 1144.
― marido de Marina Eanes, morador en Juan dos Baños, marido de Teresa Míguez: 721.
Seixalbo: 970. Juan Eanes: 879, 985, 1059.
― marido de Mayor Pérez, morador en la rúa da ― 975, 1090 [Juan Eanes das Traves].
Pixotaría, en Ourense: 1087. ― 1375, 1414 [Juan Eanes da Torre].
― morador en Belesar: 1441. ― ¿? de la Trinidad de Ourense: 768.
― morador en Ceboliño: 1473. ― arcediano auriense: 1241.
― morador en Riodebodas: 999. ― arcediano de Baronceli: 1255, 1271, 1272,
― natural de Santa María de Beán, en tierra de 1273, 1274, 1275, 1276.
Montaos: 868. ― arcediano de Castela: 1253, 1399.
― párroco de San Lourenzo de Siabal: 956. ― arcediano de Cornado, hermano del alcalde
― párroco de San Vicente de Coucieiro: 1022. real de Monterrei Fernando Eanes de
― prior de Santa María de Xunqueira de Ourense: 795, 815.
Ambía: 767. ― canónigo auriense: 747, 749, 756, 789, 836,
― racionero auriense: 988. 866, 890, 891, 894, 895.
― sacristán de la Trinidad: 912, 915. ― canónigo auriense, vicario y sobrino del deán
― sastre: 954. don Juan Franco: 747.
― sastre, morador en O Campo, en Ourense: ― capellán: 764, 801.
1239. ― capellán de don Pedro Eanes de Nóvoa,
― zapatero: 765. obispo de Ourense: 750.
Juan Domínguez Arzobispo: 849. ― capellán de Santa Eufemia: 1262, 1282,
Juan Domínguez Cabrita, morador en la Cruz 1289, 1312, 1327, 1341, 1343, 1364,
dos Ferreiros, en Ourense: 874. 1367, 1370, 1376, 1377, 1408, 1409.
Juan Domínguez Clérigo, morador en la ― capellán de Santa María de Sobrado do
Traparía, en Ourense: 1256, 1263. Bispo: 826.
― hombre de Esteban Lorenzo: 1263. ― capellán, morador en la rúa dos Arcediagos,
Juan Domínguez da Carreira: 868. en Ourense: 1388.
Juan Domínguez da Ermada, mercader auriense: ― carreeyro: 800.
1030, 1077. ― clérigo de coro auriense: 938, 984, 1034.

1473
― clérigo del maestrescuela auriense don Juan Juan Eanes de Gradeira, canónigo auriense:
Rodríguez: 870, 875, 876. 1217, 1223, 1224.
― clérigo del obispo auriense don Gonzalo Juan Eanes de Laroá, clérigo de coro auriense:
Núñez de Nóvoa: 955. 1116.
― fray, fraile del convento de San Francisco de ― procurador de la universidad de los clérigos
Ourense: 1103. de coro de Ourense: 1165.
― hermano de doña María: 846. Juan Eanes de Noalla, padre de Juan
― hermano del doblero auriense Lorenzo Domínguez: 1049.
Eanes, heredero del clérigo de coro Juan Eanes de Sacardebois, marido de Marina
Pedro Macías: 737. Pérez: 749.
― hijo de Juan Míguez, de Quimeella: 1212. Juan Eanes de San Cibrao: 1227.
― juez de Ourense: 808, 1094. Juan Eanes de San Lorenzo: 1026.
― labrador de Cimadevila, de Ourense: 1010. Juan Eanes de Santa Ouxea, que vive en casa de
― labrador, morador en la rúa da Corredoira, en Juan Pérez de Santomé, en Ourense:
Ourense: 834. 1434.
― marido de María Fernández: 1109, 1110. Juan Eanes de Sobrado do Bispo: 826.
― mercader: 815. Juan Eanes de Toén, tenía casas en O Tendal, en
― mercader auriense: 1072. Ourense: 844, 845.
― morador en la rúa Nova, en Ourense: 1034. Juan Eanes do Outeiro, de Puga: 937.
― morador en Ourense: 730. Juan Eanes Gachel: 1101.
― morador en Puga: 965. Juan Eanes Gento, mercader: 821 [Juan Eanes
― morador en Reboredo: 1003. Xenco].
― notario auriense: 746, 818, 820, 919, 928, Juan Eanes Leíño, tiene casas en la rúa dos
982, 1000, 1001, 1011, 1032, 1036, Zapateiros, en Ourense: 806.
1043, 1083, 1084, 1109, 1110. Juan Eanes Leiteiro: 1143, 1190, 1235.
― padre del notario auriense Gonzalo Eanes: ― carnicero, morador en Ourense: 1000.
1480. Juan Eanes Meniño, morador en la rúa Nova, en
― párroco de Santa Cristina do Freixo: 777, Ourense: 730.
862. Juan Eanes Sanín, molinero, morador en San
― párroco de Santa María de Laroá: 1161. Cibrao: 1155, 1156.
― párroco de Santo Estevo de Cambeo: 1396. Juan Eanes Xenco, mercader: 821, 904.
― prior de San Pedro de Rocas: 940, 959, 960, Juan Engrés, armero: 1400.
1004, 1007, 1016, 1163. Juan Escraque, hombre del canónigo auriense
― procurador de Fernando Pérez, abad de la Martín Pérez de Montes: 1329.
Trinidad de Ourense: 1282. Juan Escudero, de Trasariz: 1211.
― procurador de la universidad de los clérigos Juan Estévez: 730.
de coro de Ourense: 1262. ― de la cancillería real: 1047.
― tenenciero de las rentas de Moreiras y ― hombre del arcediano de Búbal don Alfonso
Mugares: 789. Eanes: 1328.
― vicario del obispado auriense en sede ― sastre: 1033.
vacante: 1241, 1253, 1399. ― tenente de la torre de Mundín por el
― zapatero: 1057, 1058, 1305. arcediano de Búbal don Pedro
Juan Eanes Ángeo: 754. González: 893.
Juan Eanes Bravelmo, morador en Seixalbo: Juan Estévez de Alongos, marido de Teresa
929. Vilela: 1399.
Juan Eanes Carneiro, mercader, morador en Juan Fariña, padre de Constanza Eanes Fariña:
Ourense: 1065. 844, 845.
Juan Eanes da Torre, marido de Aldonza Eanes, Juan Faveiro, hombre de Álvaro González,
morador en Pousada: 1375, 1414, 1496. escudero de Juan de Nóvoa: 1458.
Juan Eanes das Traves: 1090. Juan Feixoo, marido de María Arias: 1058.
― mercader: 986. Juan Fernández: 1026, 1505.
― juez de la ciudad de Ourense: 975, 976. ― abogado: 1295.
Juan Eanes de Biduedo, morador en Piñeiro: ― arcediano de Castela: 1256, 1259, 1260,
798. 1263, 1272, 1273, 1274, 1275, 1276,
― tenenciero de la renta capitular de Cenlle: 1283, 1291, 1294.
1008. ― canónigo auriense: 848, 891, 894, 895, 921,
Juan Eanes de Cristosende, marido de Marina 954.
Pérez: 756. ― canónigo de Santa María de Xunqueira de
Juan Eanes de Elvira, herrero, morador en la rúa Ambía: 1213.
da Corredoira, en Ourense: 834. ― canónigo tudense: 1306.

1474
― capellán: 1390. ― marido de María Eanes, morador en la rúa de
― capellán de la Trinidad: 1396, 1401, 1408, Cima, en Ourense: 1485.
1409, 1435, 1436. ― marido de Marina Alfonso, morador en
― capellán de Santa Eufemia: 1464, 1471. Vilarchao: 1003.
― clérigo de coro auriense: 891, 919, 1030, ― marido de Mayor Arias: 1255.
1262, 1367, 1370, 1471. ― mayordomo del obispo auriense don
― clérigo de Penavixía: 1235. Gonzalo: 921.
― contador de la universidad de los clérigos de ― mercader, morador en Ourense: 1072, 1114,
coro de Ourense: 1464. 1210.
― criado del canónigo auriense Pedro Enríquez: ― monje de Santo Estevo de Ribas de Sil: 880,
1367. 887.
― de la cancillería real: 1047, 1308, 1309. ― morador en la rúa da Correaría, en Ourense:
― deán de Toledo, canónigo auriense: 1291. 1174.
― doblero auriense: 1471. ― morador en la rúa da Obra, en Ourense: 730.
― don: 790 [Juan Fernández de Limia]. ― morador en la rúa dos Arcediagos, en
― don, hijo de don Fernando Alfonso, deán de Ourense: 1113.
Santiago: 724, 725, 726, 738, 739, 740, ― morador en Pombar (I): 880.
741, 745. ― morador en Pombar (II): 880.
― escribano de Ourense: 1296. ― notario auriense: 814, 847, 1092, 1117, 1148,
― escribano del notario auriense Gonzalo 1151, 1158, 1159, 1160.
Eanes: 996. ― notario del juzgado de San Salvador de
― escribano real: 1360. Eires: 777, 783.
― escribano, hijo del zapatero Domingo ― párroco de San Cibrao de Triós: 954, 975,
Fuciños: 1465. 1052.
― escribano, mercader: 1354. ― párroco de San Miguel de Melias: 1124.
― escribano, morador en Ourense: 1289. ― pescadero, morador en la rúa da Praza, en
― escudero: 1107, 1108. Ourense: 970.
― fray: 858. ― racionero auriense: 1221 [Juan Fernández de
― fray, del convento de San Francisco de Quintela].
Ourense: 1294. ― sastre, marido de Teresa Martínez: 1235.
― hermano del mercader Martín Fernández: ― sergente del canónigo auriense maestro Juan
1210. de Solbeira: 787.
― hijo de Arias Gómez de Selle: 1107. ― sobrino de Constanza García de Seoane das
― hijo de Fernando Alfonso, de Moreiras, y Lamas: 1130.
Urraca Díaz: 1081. ― sobrino del alcalde del rey en Monterrei
― hijo de Fernando Rodríguez, nieto de Teresa Fernando Eanes de Ourense: 795.
Pérez; menor del que es tutor el ― tenenciero de la capellanía de doña Eufemia
escudero Lope Rodríguez de Ourantes: Cacha: 1401.
1136. ― vicario del obispo auriense don Juan García
― hijo de Marina Méndez de Solbeira: 778. Manrique: 1256, 1259, 1260, 1263,
― hijo de Teresa Rodríguez: 1107, 1130. – 1276, 1283.
hermano de Arias Gómez y Aldara ― zapatero: 754, 755.
Gómez: 1107, 1130. Juan Fernández Agardiel, de la cancillería real:
― hombre del chantre auriense don Juan 1047.
Rodríguez: 942. Juan Fernández Angeli: 1456.
― hombre del deán auriense don Pedro Suárez: Juan Fernández Bermello, escudero: 1105.
1113, 1341. Juan Fernández da Coenga, hombre de
― hombre del escudero Lopo Rodríguez de Fernando Estévez, juez de Ribadavia:
Sabadelle: 1176. 1382.
― hombre del físico auriense Rodrigo Alfonso: Juan Fernández da Trindade, canónigo auriense:
1428, 1480. 970.
― hombre del maestrescuela auriense Gil Juan Fernández das Tendas, escribano: 1365
Rodríguez de Soutelo: 1438. ().
― hombre del prior de San Pedro de Rocas don Juan Fernández de Bouzadas, juez de
Juan Eanes: 1038. Ribadavia: 1351.
― hombre del tesorero auriense Gonzalo Eanes, Juan Fernández de Brosende: 1026.
marido de Aldonza Pérez: 1341. Juan Fernández de Lagozos, hombre del
― labrador auriense, marido de Mayor Pérez: caballero Rodrigo Sabadelle: 955.
1128. Juan Fernández de Limia, don, hijo de don
Fernando Fernández de Limia: 790.

1475
Juan Fernández de Mosteiro, marido de Marina 1172, 1184, 1185, 1188, 1214, 1222,
Fernández: 1176. 1235.
Juan Fernández de Quintela, porcionero ― tío de Juan Pérez: 1184.
auriense: 1209, 1221. Juan García de Beiro, morador en la Cruz dos
Juan Fernández de Santiago: 848. Ferreiros, en Ourense: 1497.
Juan Fernández de Trelle, clérigo de coro Juan García de Santo André: 1379.
auriense: 751, 1040. Juan García do Campo, morador en Ourense, no
― doblero auriense: 1039, 1098, 1100. Campo, de cabo da rúa Nova: 1296.
― racionero auriense: 1116. Juan García Manrique, don: 1002, 1037.
― tenenciero de la capellanía del canónigo ― electo de Ourense: 1250.
Pelayo Mouro: 751. ― obispo de Ourense: 1256, 1259, 1276, 1283,
Juan Fernández de Valdoseira: 959, 960. 1291, 1330, 1339.
Juan Fernández de Velle, doblero auriense: ― oidor de la audiencia real: 1250.
1364, 1471. Juan Gato, notario auriense: 849, 1086 [Juan
Juan Fernández de Vilaverde: 1315, 1476. González Gato].
― escudero: 1333. Juan Giráldez: 1200.
Juan Fernández Furrao de Velle: 900. ― canónigo auriense: 789, 810, 880, 887, 891,
Juan Fernández Gallego, marido de Teresa 894, 896, 904, 912, 913, 915, 925, 947,
Alfonso, morador en la rúa da 948, 961, 970, 1044, 1104, 1110, 1174.
Corredoira, en Ourense: 1396. ― sobrino de don Domingo Eanes, abad de
Juan Fernández Guiza: 1104. Santo Estevo de Ribas de Sil: 880.
― clérigo de coro auriense: 902, 932, 990, 991, Juan Golpello: 858, 863 [Juan Golpello de
1030, 1063. Cimadevila].
― morador en la rúa da Obra, en Ourense: 902. Juan Golpello de Cimadevila: 858, 863, 920.
Juan Fernández Laa: 750. Juan Gómez: 1488.
Juan Fernández Ponpena, notario auriense: ― carnicero de Ourense: 1352, 1354, 1465.
1481. ― hombre del físico auriense Rodrigo Alfonso:
― vecino de Ourense: 1458. 1480.
Juan Ferrans: 837. Juan González:
Juan Ferreiro: 1323. ― arcediano auriense: 751.
― morador en Zaín: 1116. ― arcediano de Castela: 1015.
Juan Fiz: 836. ― arcediano de Limia: 747.
Juan Franco, deán auriense, tío del canónigo ― canónigo auriense: 1046, 1059, 1060, 1079,
don Juan Eanes: 747. 1086, 1091, 1092.
Juan Franquiño del Porto de Barbantes: 1068. ― canónigo tudense: 1306.
Juan Gaita, de la cancillería real: 1406. ― clérigo del obispo auriense don Pedro
Juan Gaitán, hijo de Lope Fernández Gaitán, González de Orozco: 1455.
vecino de Toledo: 1478. ― criado del mercader auriense Rodrigo Pérez
Juan Gallego, fray, frayre da obra do Fungoso: 1235.
monesteyro de San Françisco de ― hijo de Gonzalo Rodríguez da rúa dos
Ourense: 870. Zapateiros: 1411.
Juan García: 971, 1097. ― hombre del tesorero auriense Juan González:
― clérigo de coro auriense: 954, 1162. 1158.
― clérigo de coro auriense, párroco de San ― morador en O Campo, en Ourense: 1067.
Miguel de Canedo: 755. ― párroco de Santiago da Morteira: 1132.
― criado de Pascual Fernández, juez de ― prior de San Martiño de Grou: 940.
Villestro: 1208. ― sastre: 889, 1067.
― de la cancillería real: 803, 807, 1423, 1454. ― tenenciero de la renta de Moreiras: 1086.
― hombre del canónigo auriense Pedro Alfonso ― tesorero auriense, vicario del obispo don
de Prexigueiró: 917, 918. Juan de Cardailhac: 1150, 1151, 1152,
― hombre del mercader Esteban Lorenzo: 1154, 1155, 1156, 1157, 1158.
1236, 1239. Juan González de Carracedo: 1285, 1315.
― marido de Sancha Pérez: 1235. Juan González de Milmanda, sastre, morador en
― mayordomo del obispo auriense don Álvaro: Ourense: 1235.
1106. Juan González de Sobrado, carnicero, morador
― portero del cabildo auriense: 978, 979, 980, en Ourense: 1475.
981, 982, 1007, 1008, 1018, 1028, Juan González do Canto, canónigo auriense:
1029, 1045, 1061, 1074, 1075, 1076, 1224.
1079, 1086, 1096, 1119, 1120, 1121, Juan González Gato: 849.
1122, 1126, 1162, 1164, 1167, 1171,

1476
― notario auriense: 965, 1073, 1075, 1076, ― fray, fraile del convento de San Francisco de
1086 1106, 1132. Ourense: 1103.
Juan Graíces, fray, fraile del convento de San ― hermano de Rodrigo Lorenzo: 1344, 1432.
Francisco de Ourense: 996. ― hijo de Juan Lorenzo de Froyaes y Sancha
Juan Guillén: Eanes: 893.
― escribano: 815. ― labrador, marido de Mayor González,
― de la cancillería real: 842. morador en la rúa do Pumar, en
Juan Guiza, clérigo de coro auriense: 932, 990, Ourense: 1435.
991, 1030 [Juan Fernández Guiza]. ― marido de Constanza Eanes, hermano de
Juan Gutiérrez, escribano real: 1005. Rodrigo Lorenzo: 1294.
Juan Hurtado, de la cancillería real: 1405, 1406. ― marido de María Domínguez: 985.
Juan Lagozos, hijo de Pedro Martínez de ― marido de Teresa Eanes, morador en San
Lagozos: 945. Miguel de Melias: 1249.
― hombre del caballero Rodrigo Sabadelle: ― morador en la rúa da Corredoira, en Ourense:
955. 1078.
Juan Laso: ― morador en la rúa dos Zapateiros, en
― clérigo del deán auriense don Pedro Peláez: Ourense: 902.
1018. ― morador en la rúa Nova, en Ourense: 1344.
― escudero, morador en Casdecid: 1095. ― morador en Sabadelle: 1124.
― hombre del canónigo auriense Domingo ― selleiro: 728.
Eanes, morador en Ourense: 1128. ― tenenciero del coto capitular de Belesar:
Juan Leal: 911. 1441, 1442.
Juan Ledo: ― tío de Juan Míguez: 983.
― clérigo de coro auriense: 1316. ― vecino de Ourense: 1352.
― escribano auriense: 1114. ― zapatero, marido de María Eanes, morador
― hombre de Juan Arias de Penavixía, morador en la rúa dos Zapateiros: 1045.
en Ourense: 1000. Juan Lorenzo da Pedreira, marido de Marina
― racionero auriense: 1159, 1188, 1189. Estévez, morador en San Vitoiro: 1280.
Juan Leiteiro: 1143, 1190, 1235 [vide Juan Juan Lorenzo damador dador, morador en la
Eanes Leiteiro]. rúa da Corredoira, en Ourense: 1078.
Juan León, morador en Ourense: 1288. Juan Lorenzo de Cambeo:
Juan León da Barreira, marido de Eufemia ― clérigo de coro auriense: 1341, 1370, 1375,
Eanes, morador en Ourense: 1409. 1376, 1377, 1408, 1409, 1414, 1464,
Juan Leyno, morador en la rúa dos Zapateiros, 1471, 1496, 1504.
en Ourense: 730. ― clérigo, (padre) de Teresa Lorenzo: 908.
Juan López: ― nieto de Juan Lorenzo, sobrino de Lorenzo
― ciudadano auriense: 1168. Eanes de Cambeo: 1375.
― escudero: 1136. Juan Lorenzo de Froyaes, marido de Sancha
― escudero del deán auriense García Eanes, padre de Juan Lorenzo: 893.
Rodríguez, morador en Ourense: 1292. Juan Lorenzo de Prado, morador en Prado, en
― marido de Esteveíña Martínez: 1209, 1227, Sobrado do Bispo: 1461.
1277. Juan Lorenzo de San Cibrao: 1433.
― mercader: 1136, 1168, 1170, 1209, 1210, Juan Macías: 947.
1227. ― notario de Castelo Ramiro: 941, 957, 1038.
― morador en la rúa das Tendas, en Ourense: ― notario de Castelo Ramiro y de los cotos de
1210. la iglesia auriense: 939, 1044.
Juan Lorenzo: 825. ― marido de Marina Pérez: 957.
― abrocador, morador en Ourense: 1161. Juan Mallo, marido de Dominga Mallo: 1462.
― abuelo del clérigo de coro auriense Juan ― tiene casa en la rúa do Pumar, en Ourense:
Lorenzo de Cambeo: 1375. 1471.
― capellán: 820, 863. Juan Manuel, don:
― carnicero: 1001, 1065. ― hijo del infante don Manuel: 724, 725, 726,
― clérigo, capellán de San Lourenzo da Pena: 738, 739, 740, 741, 742, 745, 790, 802,
1433. 1002, 1037.
― clérigo de coro auriense: 820, 823, 863, 878, ― adelantado mayor de Murcia: 724, 725, 726,
902, 921, 949, 1007. 738, 739, 740, 741, 745, 790.
― clérigo del canónigo auriense Juan Míguez: ― adelantado mayor de la Frontera y Murcia:
925. 1002.
― escribano de Allariz: 1022. ― mayordomo mayor del rey (Fernando IV):
802.

1477
Juan Mariño: ― párroco de Santiago de Carracedo: 1197,
― caballero, marido de doña Teresa Peláez, 1284, 1285, 1286, 1316, 1333, 1338,
padre del canónigo auriense Vasco 1394 [Juan Martínez de Carracedo].
Pérez Mariño, hermano del obispo ― procurador de la universidad de los clérigos
auriense don Vasco Pérez Mariño y del de coro de Ourense: 1169.
deán auriense don Pedro Suárez: 1322. ― sastre: 1087, 1326.
― clérigo, hijo de Pelayo Mariño de Lobeira: ― tesorero auriense: 1241, 1246.
1300. ― tundidor: 1032.
Juan Martínez: 730, 986, 1192. ― zapatero, morador en la rúa dos Zapateiros:
― canónigo auriense, físico: 1254, 1305. 1067.
― carnicero de Ourense: 1062. Juan Martínez Basador, morador en Acevedo:
― carnicero dos Brancos, en Ourense: 1006. 880.
― carpintero, hombre del maestrescuela Juan Martínez Boto, curtidor: 754, 784.
auriense don Vasco Pérez Corbacho: ― hermano de Marina Martínez, sobrino del
1329. carpintero Martín Fernández: 784.
― clérigo: 1212, 1367. ― marido de María Rodríguez Charles,
― clerigo de coro auriense: 797, 1051, 1119, morador en la rúa das Chousas: 754.
1162, 1289, 1436, 1408, 1409, 1439. Juan Martínez Calveira de Bentraces: 1399.
― clérigo de coro auriense, capellán del Juan Martínez da Riba: 1381.
canónigo auriense Pedro Alfonso: 826. Juan Martínez da rúa da Obra: 835, 858.
― clérigo de coro auriense, nieto de doña ― ciudadano de Ourense: 863.
Elvira, viuda de Fernando Domínguez Juan Martínez da Vacariza: 945.
da rúa do Pumar: 761. Juan Martínez de Albeiros: 893.
― clérigo de coro auriense, párroco de San Juan Martínez de Calvelle: 1093.
Mamede de Grou: 1061. Juan Martínez de Carracedo, clérigo: 1285,
― curtidor, morador en la rúa das Chousas, en 1286, 1338 .
Ourense: 753, 755. ― clerigo de coro auriense: 1327.
― de la cancillería real: 763, 790, 803, 807, ― párroco de Santiago de Carracedo: 1197,
842, 850, 1250. 1284, 1285, 1286, 1316, 1333, 1338,
― escudero del prior de San Pedro de Rocas 1394.
don Juan Eanes: 1080. Juan Martínez de Casdesancho, pariente del
― físico: 1235, 1254, 1305, 1377. deán auriense maestro Pedro: 732.
― hombre del canónigo auriense Pedro Juan Martínez de Cudeiro: 1294.
Rodríguez de Temes, hermano de Juan Martínez de Haro, don: 1251.
Fernando Martínez da Torre: 1200. Juan Martínez de la Sierra, don, obispo de
― hombre del chantre auriense don Bartolomé Ourense: 1339.
Pérez, hijo de Martín Domínguez: 874. Juan Martínez de Ourense, cuñado de Domingo
― hombre del chantre auriense don Juan Pérez: 746.
Rodríguez: 926, 923. Juan Martínez de Penavixía, suegro de Arias
― hombre del maestrescuela compostelano don Pérez, morador en la rúa dos
Fernando Eanes: 1127. Arcediagos, en Ourense: 730.
― hombre del prior de San Pedro de Rocas don Juan Martínez de San Cibrao: 858, 863.
Juan Eanes: 1081. Juan Martínez dos Chantos: 899.
― labrador, de Mende: 1010. Juan Martínez Freiro, morador en la rúa Nova,
― maestrescuela auriense: 1272, 1273, 1274, en Ourense: 730.
1275, 1276, 1279, 1291, 1292, 1294. Juan Martínez Mallo, morador en en Ourense:
― mayordomo del cabildo auriense: 1183. 1329.
― morador en Cimadevila, en Ourense: 1305. Juan Martínez Rapatoxos, de Xubande: 958,
― morador en la Cruz do Centeo, en Ourense: 1010.
1087. Juan Martínez Viela, ciudadano auriense: 816.
― morador en la iglesia de San Martiño de Juan Mateo, aprendiz del sastre auriense
Vilarrubín: 1286. Domingo Pérez: 822.
― morador en la Praza, en Ourense: 983. Juan Méndez de Penedo: 838.
― morador en Ourense: 1326. Juan Méndez, morador en As Lamelas: 978.
― morador en Rairo: 1079. Juan Mercador: 1235.
― morador en San Martiño de Vilarrubín: 1284. ― padre del notario auriense Lorenzo Eanes: :
― notario auriense: 846. 1202.
― párroco de Santa Cruz de Rabeda, ― hermano de Domingo Martínez: 920.
procurador de la universidad de los Juan Míguez:
clérigos de coro de Ourense: 1174. ― arcediano auriense: 1172.

1478
― arcediano de Castela: 1022, 1026, 1028, ― señor de Vizcaya: 1037.
1029. ― mayordomo de Fernando IV: 738, 739, 740,
― canónigo auriense: 924, 925, 943. 741.
― hijo de Miguel Martínez, morador en Juan Núñez de Noia, clérigo de arzobispo
Sequeiros, en Santiago de Gustei: 941. compostelano don Martín: 1069.
― morador en Noalla: 869. Juan Núñez de Villaza, justicia mayor de casa
― morador en Quimeella, padre de Juan Eanes: del rey (Enrique II): 1251.
1212. Juan Orballo: 863.
― sobrino de Juan Lorenzo, morador en ― morador en la rúa Nova, en Ourense: 730.
Ourense: 983. Juan Ordóñez, caballero de A Reguenga, marido
Juan Míguez de Moreiras: 811. de Urraca Méndez, padre del escudero
Juan Míguez de Sallón: 1317. Gonzalo Eanes: 1022.
Juan Míguez do Camiño, cambiador Juan Ortega, chantre auriense: 1276.
compostelano: 1350. Juan Osórez, don, maestre de Santiago: 724,
Juan Monte, notario en tierra de Montes, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 745, 790.
Espiñoso y Rabal por el notario real de ― mayordomo mayor de Fernando IV: 724, 725,
Limia García Eanes: 1012. 726.
Juan Moogo: Juan Paraño, morador en Velle: 1130.
― capellán de Santa Eufemia: 1078. Juan Pardo:
― clérigo de coro auriense: 844. ― maestro: 861.
― párroco de San Martiño de Pedrafita: 913. ― mercader: 1239, 1256, 1288.
― párroco de San Miguel de Calvelle: 945. ― morador en la rúa dos Zapateiros, en
― procurador de la universidad de los clérigos Ourense: 1288.
de coro de Ourense: 939. ― marido de Toda Pérez: 1294.
Juan Moogo de Cea: 893. Juan Patiño: 1212.
Juan Moogo o Mozo: 893. Juan Paz, párroco de San Salvador de Río
Juan Moure, canónigo de Santa María de (Barbantes): 997.
Xunqueira de Ambía: 1213. Juan Paz da Careira, padre de Juan Domínguez:
Juan Mourín: 1190. 997.
― carnicero, marido de Mayor Pérez: 942. Juan Pedreiro, marido de María Pérez, morador
Juan Mouriño: 1433. en Belesar: 1441, 1442.
― marido de Marina Lorenza, morador en San Juan Pegadiño, o Pequeno: 858.
Lourenzo da Pena: 1407. Juan Peirón: 1090.
Juan Muñiz, mercader: 737. Juan Peláez:
Juan Nicolás, procurador del concejo de ― clérigo de coro auriense: 933.
Ourense: 976. ― hombre de Constanza Alfonso: 846.
― morador en la rúa da Correaría: 923, 938. ― marido de Mayor Martínez, hijo de Pelayo
― morador en Cimadevila, en Ourense: 730. Pixoto, morador en la rúa dos
Juan Novo: 971. Zapateiros, en Ourense: 792.
Juan Núñez: ― notario compostelano: 770.
― criado del rey (Enrique II) y su tesorero ― notario: 1459.
mayor en los reinos de León y Galicia; ― tesorero auriense: 747.
contador mayor de la reina doña Juana Juan Peláez da Fontaíña: 859.
Manuel: 1268. Juan Peláez de Montoscó: 870 [Juan Peláez
― despensero de Enrique II: 1267, 1310. Montoscos].
― don: 724, 725, 726, 738, 739, 740, 741, 790, Juan Peláez de Santa Cruz: 858.
802, 828, 842, 1037 [Juan Núñez de Juan Peláez Montoscos: 797, 870.
Lara] Juan Peliteiro, morador en O Abeledo, en San
― hermano de Sancha Núñez: 845. Martiño de Sabadelle: 1226.
― hijo de Constanza Eanes Fariña, hermano de Juan Pereiras, mercader de Ourense, padre de
Lope y Juana Núñez: 844, 845. Gonzalo Eanes: 917.
― maestre de Calatrava: 1002, 1037. ― hermano de Teresa Pérez y de Rodrigo
― mayordomo de Fernando IV: 738, 739, 740, Pereiras: 1044.
741. Juan Pérez: 764, 1379.
Juan Núñez de Lara, don: 724, 725, 726, 738, ― 1130 [Juan Pérez de Parada].
739, 740, 741, 742, 790, 802, 828, 842, ― abad de San Salvador de Celanova: 940.
1037. ― abad de Servoi: 1096, 1150, 1190.
― alférez mayor de Alfonso XI: 1002, 1037. ― abrocador, marido de Mayor Eanes, morador
― mayordomo de Fernando IV: 738, 739, 740, en la rúa da Corredoira, en Ourense:
741. 1181.

1479
― arcediano de Valderas: 1002. ― párroco de San Salvador de Solbeira: 734,
― canónigo auriense: 1150, 1190. 836.
― canónigo de Santa María de Xunqueira de ― párroco de San Xoán de Moura: 887.
Ambía: 780. ― párroco de Santa María de Louredo, después,
― capellán de San Juan: 809. de Santa María de Melias: 1004, 1007,
― clérigo de coro auriense: 1436. 1033.
― clérigo de coro auriense: 794, 825, 829, 830, ― prior de Santa Comba de Naves: 735.
831, 832, 833, 834. ― procurador de la universidad de los clérigos
― clérigo de San Fiz de Navío: 1433. de coro de Ourense: 825, 829, 830,
― correero: 839. 831, 832, 833, 834.
― criado del chantre auriense Bartolomé Pérez: ― que vivió en Mende: 1156.
810. ― racionero auriense: 1221.
― curtidor: 755. ― regidor de Ourense: 1331.
― de la cancillería real: 1002. ― sastre: 782, 1164, 1165.
― escudero: 839. ― sastre, hombre de Esteban Lorenzo: 1269.
― escudero del arcediano de Castela don Juan ― sobrino del portero capitular Juan García,
Eanes: 1399. hombre del escudero Álvaro Sánchez:
― hombre de Álvaro Sánchez, marido de 1184.
Sancha Pérez: 1188. ― tesorero auriense: 809, 1188, 1194, 1195,
― hombre del maestrescuela compostelano don 1233, 1313.
Fernando Eanes: 1132. ― tío de Juan Pérez de Solleira: 1285.
― hombre del mercader auriense Esteban ― vicario del deán auriense don Beltrán
Lorenzo: 1236. Beltránez: 1188.
― juez del coto de Santo Estevo de Ribas de Juan Pérez Boufá: 843.
Sil: 880. Juan Pérez Bretelo, hombre del tesorero
― labrador, morador en la rúa de Cimadevila, auriense maestro Macía: 844.
en Ourense: 1347, 1474. Juan Pérez da Reguenga: 779, 1496.
― labrador, morador en la rúa que va de la Juan Pérez de Aguiar, carnicero, morador en
Praza para la Cruz do Centeo, en Ourense: 983.
Ourense: 1162. Juan Pérez de Allariz: 755, 818.
― labrador, morador en San Vicente dos ― morador en Ourense: 818.
Abeledos: 1127. ― vecino de Ourense: 808.
― marido de Dominga Martínez: 854. Juan Pérez de Astrés, carnicero, morador en
― marido de Dominga Pérez, morador en Ourense: 983.
Seixalbo: 1185. Juan Pérez de Calvos: 836.
― marido de María Eanes, morador en San Juan Pérez de Ceboliño: 862.
Xoán de Ourantes: 984. Juan Pérez de Cimadevila, marido de María
― marido de María Pérez, morador en San Eanes: 977.
Vicente dos Abeledos: 788, 1127. Juan Pérez de Currás, padre de Mayor Eanes do
― marido de Marina Martínez: 753, 755. Forno: 1184.
― mercader: 983, 1057, 1058, 1316. Juan Pérez de Nóvoa: 893, 911, 1011, 1069,
― mercader, morador en Ourense: 1256. 1198, 1211, 1240, 1282, 1289, 1290,
― morador en Castadón: 1186. 1305, 1335, 1336.
― morador en Esgos: 1080. ― abuelo de Juan Pérez de Nóvoa: 1290.
― morador en Espiñoso: 785. ― canónigo auriense: 1292, 1337.
― morador en la rúa do Pumar, en Ourense: ― hermano del obispo auriense don Pedro
983. Eanes de Nóvoa: 1068.
― morador en la rúa do Pumar: 1164. ― hijo de Nuño Peláez: 1012.
― morador en Noalla: 869. ― hijo de Pedro Eanes de Nóvoa y doña María
― morador en Ourense: 1165. de Sanabria: 1290.
― morador en Reboredo: 1003. ― marido de doña Elvira: 1290, 1469.
― morador en Sobrado do Bispo: 734. ― marido de doña Mayor: 1069.
― morador en Velle: 1130. ― nieto de Juan Pérez [de Nóvoa]: 1290.
― morador en Vilar, fgª de San Salvador de ― padre de doña María, doña Mayor, doña Inés
Solbeira: 783. y doña Marina: 1290.
― notario auriense: 750. ― padre de Juan de Nóvoa: 1469.
― orfebre: 1069. Juan Pérez de Ordelles: 1080.
― padre de Teresa Eanes, a la que tuvo de Juan Pérez de Parada, marido de Mayor
Marina Eanes, moradora en Noalla: Martínez: 1010.
920. ― padre de Fernando Pérez de Parada: 1130.

1480
Juan Pérez de Piñor: 749. Juan Rey:
― canónigo auriense: 751. ― morador en Moreiras: 996.
Juan Pérez de Prados: 997. ― morador en San Miguel de Calvelle: 998.
Juan Pérez de Santa Locaia, hombre del notario Juan Rey de Moredo, morador en tierra de
auriense Martín González: 1318, 1319. Aguiar: 995.
Juan Pérez de Santa Ouxea: 1487. Juan Rodríguez:
Juan Pérez de Santomé: 1432, 1490. ― canónigo auriense: 751, 756, 806.
― marido de Inés Estévez: 1400, 1434. ― canónigo de Santa María de Xunqueira de
― morador en la rúa da Corredoira, en Ourense: Ambía: 1213.
1434. ― capilla de: 1399.
― morador en Ourense: 1313, 1490. ― carpintero del canónigo auriense Pedro de
― vecino de Ourense: 1490. Barreiros: 785.
Juan Pérez de Seoane, zapatero, morador en ― chantre auriense: 890, 891, 893, 894, 895,
Ourense: 1098. 899, 903, 907, 926, 938, 942, 961, 971,
Juan Pérez de Solbeira, morador en Freegundia: 984, 1007, 1018, 1231, 1323.
764. ― ciudadano auriense: 1032.
Juan Pérez de Sollas, morador en la rúa dos ― clérigo de coro auriense: 1008.
Arcediagos, en Ourense: 1113. ― clérigo de Santa Cristina do Freixo: 777.
Juan Pérez de Solleira, sobrino de Martín y Juan ― criado del notario de Vilarrubín y Toubes
Pérez: 1285. Rodrigo Alfonso: 1286.
Juan Pérez de Toén, marido de María Méndez: ― cuñado del carpintero Pedro Eanes: 841.
757. ― de la cancillería real: 934.
Juan Pérez de Vilaboa: 1009. ― hermano de Fernando y Pedro Rodríguez:
Juan Pérez de Vilanova, padre de Rodrigo 976.
Eanes: 1212. ― hermano del mercader García Rodríguez:
Juan Pérez do Azor, marido de Teresa 1203.
Domínguez: 1430. ― juez de la ciudad de Ourense: 976.
― morador en San Pedro de Moreiras: 1430, ― maestrescuela auriense: 866, 870, 875, 876.
1493 ― marido de Inés Eanes, morador en la rúa do
Juan Pérez do Rollo, morador en Roucos: 798. Vilar, en Ourense: 1495.
Juan Pérez Feixoo, padre de Inés Pérez, monja ― mayordomo del cabildo auriense: 798.
de San Pedro de Ramirás: 1113. ― morador en Ceboliño: 1101, 1102.
Juan Pérez Neto de Allariz: 1069. ― morador en Cimadevila, en Ourense: 730.
Juan Pérez o Alto, vestiario de San Pedro de ― morador en Fontelo: 958.
Rocas: 1007, 1016. ― padre de Gonzalo: 893.
Juan Pérez Pisacasca: 901. ― padre del abogado auriense Pedro Eanes
Juan Pérez Queirogano: 836. Gallego: 1231.
Juan Pérez Rosete: 1438. ― párroco de San Pedro de Moreiras: 937.
― vecino de Ourense: 1354. ― párroco de Santiago de Coedo: 843.
Juan Pérez Siso de Santa Locaia: 791. ― pescadero, marido de Teresa Eanes: 1162.
Juan Pérez Tinto: 762, 764, 766. ― procurador del concejo de Ourense: 976. –
Juan Piñeira: 978. vecino de Ourense: 973, 976.
― canónigo auriense: 797, 870. ― tenenciero de la capellanía del canóngo
Juan Placer, morador en Santa Mariña do Pedro Bochechas: 942.
Monte: 1392. ― tesorero auriense: 817.
Juan Ponce de la Cámara, escribano real: 989. ― vicario del deán auriense don Vasco Pérez
Juan Porbién, escribano real: 1325. Mariño: 899, 903, 926, 938.
Juan Porteiro: 1465. ― vicario del deán don Gonzalo Núñez: 866,
― hombre del chantre de Tui Fernando 875, 876.
Martínez: 1233. Juan Rodríguez Chico, ciudadano auriense: 915,
Juan Ramírez de Arellano, don, señor de los 1053.
Cameros: 1251. ― hermano de Pedro Rodríguez: 936.
Juan Ramírez de Guzmán, don: Juan Rodríguez de Cisneros, don: 1002, 1037.
― hermano de don Pedro Núñez de Guzmán: Juan Rodríguez de Guillamil: 781.
790, 802. Juan Rodríguez de Moreiras: 872.
― obispo de Tui, oidor de la audiencia real: Juan Rodríguez de Pazos: 815.
1403. Juan Rodríguez de Rojas, don: 738, 739, 740,
Juan Raño, escibano compostelano: 1484. 741, 745, 790.
Juan Rapado: 1494. ― adelantado mayor de Castilla: 725, 726.
Juan Rester, morador en Ourense: 1305.

1481
Juan Rodríguez de Torquemada, notario mayor Juan Vidal do Pereiro: 1131.
de Castilla: 1251. ― marido de Dominga Vázquez, moradores en
Juan Rodríguez de Villalobos, don: 1251. Prexigueiró: 1114.
Juan Rodríguez de Xestosa, marido de Marina Juan Vilariño, padre de Rodrigo Eanes: 866.
Fernández: 810. Juan Villaverde, hermano de Fernando
Juan Rodríguez, O Alto, tuvo casa en la rúa de Martínez: 1043.
Fonte Arcada, en Ourense: 922. Juan Vinagre, escudero del obispo auriense fray
Juan Sabadelle, monje de Santa María de Alfonso de Noia: 1224.
Xunqueira de Espadanedo: 1230. Juan Viviánez, prior de Santa María de
Juan Sánchez Bustayro: 1315. Xunqueira de Ambía: 940.
Juan Sánchez de Marquina: 1383. Juan Xentiño, sastre de Ourense: 1036.
― escudero de don Diego Pérez Sarmiento: Juan Xes: 855 [Juan Xes da Miranda].
1419. Juan Xes da Miranda: 723.
― tenente de la Ponte Vella de Ourense: 1369. ― hijo de María Alfonso da Miranda: 811, 855.
Juan Sánchez Manuel, don, conde de Carrión, ― hijo de Fernando Méndez: 855.
adelantado mayor de Murcia: 1251. Juan Xianz de Tudela, ciudadano de Santiago de
Juan Sanctorum: 856. Compostela: 1069, 1073
Juan Sanín: 1155 [Juan Eanes Sanín]. ― marido de doña María Pérez, ciudadano
Juan Sebastián, escribano del obispo auriense compostelano, cuñado del obispo
don Gonzalo Núñez de Nóvoa: 896. auriense don Vasco Pérez Mariño:
Juan Sebastián da Praza, morador en Ourense: 1069.
944. Juana, doña, viuda de Rodrigo Peláez: 1120.
Juan Sebastiánez, párroco de San Miguel de Juana González, mujer de Alfonso Cabeza,
Canedo: 926. moradora en Ourense: 1422.
Juan Seixiño, morador en Ourense: 1384. Juana Manuel, reina de Castilla y León, mujer
Juan Silvela: 780. de Enrique II: 1251.
Juan Sirgo, hombre del doblero Lorenzo Eanes Juana Núñez: 978.
Periquiño, morador en Ourense: 1098. ― hermana de Sancha Núñez: 845.
Juan Sobriño, zapatero, morador en Ourense: ― hija de Aldonza Eanes Fariña: 839.
1043. ― hija de Constanza Eanes Fariña, hermana de
Juan Solbeira, hombre del canónigo auriense Lope y Juan Núñez: 844, 845.
Lorenzo Eanes: 1083. ― mujer de Gonzalo Martínez: 837, 838.
Juan Sutil, escribano auriense: 986. Juçá: vide Yuçá.
― abogado: 1072, 1117, 1136. Jufreu nombre vide Jofré.
― marido de Constanza González: 1293. Jurdana: 757.
Juan Tanquello, morador en Ceboliño: 1473. Jurdín, escudero del obispo auriense don Juan
Juan Tibaldo, párroco de Santiago de Allariz: de Cardailhac: 1149.
940.
Juan Torto, canónigo auriense: 1240.
Juan Vaquero, marido de Teresa Álvarez,
morador en A Traparía, en Ourense: Ladrón de Guevara, don: 1037.
1411. Ledeçe, judía: 1335.
Juan Vázquez: 838, 897. Leonor nombre al.
― escudero, morador en tierra de Aguiar: 1107. Lionor
― escudero, natural de tierra de Aguiar: 1182. Leonor, doña, infanta de Castilla, hija de
Juan Vázquez de Seoane das Lamas, marido de Fernando IV: 790, 802.
Constanza García de Seoane das Leonor Gil de Barrientos, doña, mujer de Vasco
Lamas: 1108. Pérez Feixoo: 1223.
Juan Vázquez de Tábara: 753. Leonor González, mujer de Diego Gómez de
Juan Vela, recaudador real en las iglesias y Meire, hermana de Teresa Rica,
cofradías del obispado de Ourense: moradora en Allariz: 1387.
934. Lionor nombre vide Leonor.
Juan Vicente, arcediano de Barroso (Braga): Lope nombre al.
852, 853. Lopo
Juan Vidal, marido de Dominga Moreiras: 1386. Loppe
― hombre del escudero Alfonso Gómez Loppo
Soolleiro: 1428. Lope:
― morador en la rúa Escura, en Ourense: 1386. ― fray, vicario del convento de San Francisco
― morador en la Cruz do Centeo, en Ourense: de Ourense: 1103.
1389.

1482
― hombre del arcediano de Castela don Juan Lope Rodríguez de Baeza, don: 790, 1002,
Fernández: 1260. 1037.
Lope Alfonso: Lope Rodríguez de Ourantes, escudero: 1136,
― arcediano de Mayorga, canónigo 1368, 1397, 1398.
compostelano: 1187. ― escudero de don Juan Pérez de Nóvoa: 1290.
― canónigo auriense: 1241, 1255, 1272, 1273, ― marido de Sancha González: 1398.
1274, 1275, 1276, 1292, 1297. ― tutor de Juan Fernández, hijo de Fernando
― hombre de doña Juana, viuda de Rodrigo Rodríguez: 1136.
Peláez: 1120. ― procurador del cabildo auriense: 1379.
― párroco de San Lourenzo de Piñor: 1255. ― tenenciero del coto capitular de Xubín: 1397.
Lope Alfonso dos Casares, escudero, primo del ― morador en Xubín: 1368.
escudero Juan Domínguez, padre de Lope Rodríguez de Sabadelle: 995, 1108, 1115,
Alfonso Eanes da Pena Ferreira: 1465. 1209, 1067.
Lope Arias, canónigo auriense: 1235. ― escudero de tierra de Aguiar: 993, 994, 998,
Lope de Galdo, fray, OP, penitenciario 999, 1003, 1010, 1011, 1016, 1038,
pontificio: 1349. 1062, 1065, 1066, 1105, 1118, 1124,
Lope de Mendoza, don: 738, 739, 740, 741, 1129, 1130, 1131, 1140, 1141, 1163,
742, 745, 790, 1002, 1037. 1281.
Lope de Sarria: ― escudero: 958, 1050, 1081, 1095, 1101,
― hombre de don Álvaro Díaz, arcediano de 1102, 1107, 1114, 1176, 1180, 1182,
Abeancos: 1412. 1186, 1192, 1193, 1198, 1204, 1207,
― hombre de don Arias Fernández, chantre 1210, 1212, 1226, 1227, 1255, 1277,
auriense: 1487, 1488. 1287.
― morador en Ourense: 1487. ― hermano de Constanza Rodríguez: 1124,
Lope Díaz de Cifuentes, don: 1037. 1141, 1193, 1277.
Lope Díaz de Haro, don, alférez del rey ― hermano de María Rodríguez: 1093.
(Fernando IV): 790, 802. ― hermano del escudero Rodrigo Pérez
Lope Fernández, canónigo tudense: 1306. Sabadelle: 945, 959, 1017, 1115.
Lope Fernández de Deza: 1492. ― hermano del escudero Vasco Rodríguez: 911.
Lope Fernández de Melide: 1203. ― hijo de Aldonza Rodríguez de Calvelle: 959,
Lope Fernández Gaitán, padre de Juan Gaitán, 960, 999, 1003, 1010, 1065, 1066,
vecino de Toledo: 1478. 1080, 1081, 1101, 1114, 1204.
Lope Gallego: 1294. ― hijo de Rodrigo Arias, caballero de
Lope Gómez de Lira, escudero del adelantado Sabadelle: 959, 999, 1003, 1010, 1012,
mayor don Diego Pérez Sarmiento: 1016, 1050, 1065, 1066, 1095, 1101,
1419. 1114, 1204.
Lope González, hombre de García Pérez: 1211. ― morador en Calvelle: 1124.
Lope González de Allor, canónigo asturicense, ― morador en Os Vilares, en San Martiño de
notario apostólico: 1361. Sabadelle: 1207.
Lope Martínez, mayordomo de don Pedro Ruiz ― morador en Sabadelle: 1186, 1192, 1204,
Sarmiento: 1294. 1210, 1281.
Lope Núñez: 1118. ― morador en San Martiño de Sabadelle: 1182,
―hijo de Constanza Eanes Fariña, hermano de 1193.
Juan y Juana Núñez: 844, 845. Lope Rodríguez de Villalobos, don, hermano de
―hermano de Sancha Núñez: 845. don Rodrigo Gil: 724, 725, 726, 738,
Lope Pérez: 739, 740, 741, 745.
―alcalde de Burgos y notario mayor de Lope Sánchez:
Castilla: 738, 739, 740, 741, 745. ― abogado: 1035, 1046, 1053, 1054, 1055,
―capellán de Santa Eufemia: 1235. 1072, 1096.
―vecino de Ribadavia: 1265, 1266. ― clérigo del mayordomo del cabildo auriense
Lope Rodríguez, escudero: 945, 958, 959, 960, Miguel Domínguez: 923.
995, 1011, 1012, 1038, 1050, 1065, ― juez de Ourense: 1030.
1066, 1067, 1095, 1102, 1105, 1107, ― notario auriense: 898, 926, 927, 933, 935,
1108, 1114, 1115, 1118, 1124, 1131, 938, 943, 983, 984, 986.
1140, 1141, 1163, 1182, 1207, 1212, ― procurador del cabildo auriense: 1046, 1053,
1287 [Lope Rodríguez de Sabadelle]. 1054, 1055, 1056, 1057, 1058, 1072.
― escudero de Aguiar, hijo de Rodrigo Arias y ― procurador del cabildo auriense: 933, 1007.
Aldonza Rodríguez: 996 [Lope Lope Suárez, abogado: 1327.
Rodríguez de Sabadelle]. ― morador en Ourense: 1283, 1327.
Lopes / Loppes apell. vide López.

1483
López apell. al. ― hombre del canónigo auriense Alfonso
Lopes Viviánez: 839.
Loppes Lorenzo Domínguez: 806.
Loppus ― capellán: 804.
Lopo / Loppe / Loppo / Loppus nombre vide ― clérigo: 903.
Lope. ― escribano auriense: 778, 779, 783, 784, 785,
Lorenço nombre y apell. vide Lorenzo. 787, 819, 827, 1006.
Lorenzo nombre y apell. al. ― hijo de Domingo Peláez García, de Gustei,
Lorenço hermano de María, Sancha y Juan
Lourenço/ -a Domínguez: 985.
Lourenso ― hombre de don Juan Eanes, prior de San
Lorenzo: Pedro de Rocas: 959.
― canónigo auriense: 1168, 1194. ― hombre del ciudadano auriense Gómez
― canónigo auriense: 1403, 1406, 1420 Pérez: 1109.
[Lorenzo Martínez]. ― hombre del prior de San Pedro de Rocas don
― criado del alcalde del rey en Monterrei Juan Eanes: 960.
Fernando Eanes de Ourense, hermano ― juez de la ciudad de Ourense: 935.
de Miguel: 795. ― morador en Santa Ouxea: 1487.
― escribano del canónigo auriense Alfonso ― notario auriense: 910, 915, 920, 925, 937,
Viviánez: 903, 984. 941, 944, 953, 983, 1006, 1017.
― fray, del convento de San Francisco de ― procurador del concejo de Ourense: 1005,
Ourense: 867. 1032.
― fray, guardián de San Francisco de Ourense: Lorenzo Domínguez da rúa da Obra: 1026.
870. Lorenzo Domínguez de Vilanova: 837.
― hijo del escudero Juan de Ourantes, Lorenzo Eanes: 765, 795, 797, 1182.
prometido de María González do Mato, ― 844 [Lorenzo Eanes de Celeiró].
hija de Gonzalo Pérez do Mato: 1239. ― 868 [Lorenzo Eanes de Solbeira].
― obispo de Osma: 1251. ― abrocador auriense, morador en la rúa
― obispo de Salamanca: 1002. Escura: 868.
― rector de la Trinidad de Ourense: 1168. ― canónigo auriense (I): 730, 737, 747, 749,
Lorenzo Andador: 845.

También podría gustarte