Está en la página 1de 73
Shae CLR RN RE ee ORL ‘soouywvud sopanr OLNAINIAOW Na Ods3ND, sanaoyw| SVIS3Od A SOININ') soue Sias so] Bysey end SO] apsep soutu eyed elu! UgIDeINpy euND e] spsep e il 1\V SEES err SEES eund e] apsep sepeliW A modo de presentacién 4c en as Lic, Ruth Harf Directora del Cen de Frmacién Consractiviea Buenos Airs, Argentina ‘Me siento, me preparo, me pongo a pensar: jivoy a escribir ‘unas Lineas para presentar un libro!! Qué gean compromisol! Y comienzo con mis preguntas: las que me hago a mi misma, y busco respuestas: Laal y qué es el campo de la expresién y apreciaci6n artisei- ca? Desde México Ieemos en las versiones preliminares del programa de educacin preescolar': "Este campo formativo ‘sta orientado a potenciar en las nifiasy los nifos la sensibili- dad, la iniciativa, la curiosidad, la espontaneidad, la imagina- ign, el gusto estético y I ereatividad mediante Ia expresién y apreciaciOn de los lenguajes artisticos. La expresién.artstica tiene sus eaices en la necesidad de comunicar sentimientos y ‘pensamientos que son “traducidos” a través de la miisica, la imagen, la palabra o el lenguaje corporal, entre ocros medios; por esta raz6n, la familiarizacién de los nifios y las nifias con las manifestaciones artsticas tiene un alto potencial en los pprocesos de desarrollo emocional y cognitive". aAste? 2¥ desde la cuna? ;jNo puede ser! Entonces... 2Qué es arte?: Tomémos este pirrafo que eanto nos agradé del Documento de trabajo N’ 1 B.G.B. de Actualizacién Curricular de la ciudad de Buenos Aires’: "El arte es una fun i6n esencial del hombre, indispensable tanto al individuo como a las sociedadles y que se ha impuesto a ellos, como un anhelo desde los origenes prehist6ricos. El arte y el hombre son indisociables. No hay arte sin hombre, pero quizas tam- poco hombre sin arte. Por él, el mundo se hace mis ineeligi- ble y accesible, més familiar. Es el medio de un perpecuo intercambio con lo que nos rodea, una especie de respiracién, del alma, bastante parecida a la fisica, sin la que no puede pasar nuestto cuerpo. El ser aislado o la civilizacién que no Megan al arte estén amenazados por una secreta asfixia espi- titual, por una curbacién moral.” (Huyghe, 1977). Bueno, ya voy entendiendo algo més! Pero sigamos buscan- do. San pmo oF -poye soxzsonu sowisiur soxjosou v 4 so120 v reoqunuH0> soweaIs -200u sosi0sou sopor anbiog ouvusny 49s [e aruasayUr $9 anb sowpap 4 vonsnae upisosdxo op soure|qey gnb 30q? 2120s wpra vf & e/BopouD2 e| ‘e1ouI!> v ofeq, -en ppp odures |2 u2 vos of owoo epsesaz0u & sauextodury wea so au [ap odure> [9 ua peprane y| ‘ouxspow auquioy Jo weg .uasixa ensanu seauawTadxo ap wu} BATH ef wo> ‘sousuiny sazsqpp So] A pepyyeas P| ap voxa3e oausTLES -uod op od oxanu un uo ose ose voydusr ase Jp sapuoiua ‘ap wioueu easy “091s & onan opunus un 32259 ap zudeo 195 ‘red ‘eioueisip © pepypeas er] o1uawow opos ua sepseni ap vy ‘pueumy eiouanstxa t] ap viouaniadxa & upioeas> ap osa2oad [2 ‘uoo opeorpnuapr au |g “sopesoambo upasa “asayeas> svpezap -Isuos aruawyenaigey ‘selzeIp sopeprannse sns ves opurna uquroy, ows 959 ap BpIA w] anb [894 souDuE s9 03z919009 ‘un opueyonos9 yas9 anb asqusoy un ap epra e| anb uvsuaid anb sojjanbe x -srats apand upiquyea aauad vy anb ya uo ‘1g -wioy 2 J0d oypay opunue tn $9 2978 pp opunus |g “epra e[ uo tuapaons anb so] owio> safes urs Hos PJaAou BUN UD o vfpeauEdl ‘wun uo ‘oureuanss un aigos uapaons as anb soausru2qu0% Soy ‘eueWNY pepsPaL y] ap SarE|LUIS soauDUII|> uOs euRD uaa eun ap SAB ¥ ¥ISIA PUN O OUpen> Un SomUDIA Jap oun 1 anb jear souow s9 ou ro!spur ¥] ap opruos |p ‘souuny, so] 9p opunw j2 ug -21ua8 x] axra anb x] uo pepsyeas ap euss0} un s2 Ugiquier «ugIsn> easy ~e2>01L09U! Se “ugESNI! ajlusts un owso> aaze ja wapisue> 4 [eax Opunus ye aaze jap open 12 auodo anb ‘qeuorrpen uoiuido ap a1uaix0> ey “s9per20s & sopeuossad soauarurauas & soiaaye & sersuonodxa ‘sewaqgoxd & soauatunosiuose ‘seaquqed 4 sopruos ‘sar0ja9 4 seusi0 2p ‘opunw ordoud ns 2939 s9u9H vy anb amwiad ue fa anbiog,, ‘Pysopoyang wepog apuodsos sou oTj> y anual vy ase |> wysanau gnb sod x? :munfaid wasnu von ams ous woyy 20241 98 soparey oxloxd [> opows 289 9¢] ‘aure ap tago wun OWOD ass1AtA apand wars BpLA v] onb op ‘ugio29] ¥] uoI2e¢npa ef ap O1qUUY |p Ua Sarr sey TeuasUa UIP cand anb azueasodwyy seus upr9o9] wf zan yer ‘sa wy “Buus epia yuo pear A eiuaie upP2eau eun JauD1 UapPap souewiny 59128 so] anb tsambapuop se8oy ns sesuosu9 usp on “sonvaa $0] & soasarouo> ap sees se] ‘se9peR se] v wane] 28 ou aen] ng “uaoeystaes oWwoD o1UE2 UeUONRSeND A UE|AUHIISD fowo> owes UeUIO;UT soaze SPT, :.1AUSIY 224 ns © 294p SON tos y sentimientos y nuestras ideas y pensamientos, referidos al mundo, a las personas, a nosotros, y a nuestros vinculos con ellos. 2¥ qué papel cumple en esta necesidad de comunic: ci6n la expresién artistica? Pues que gracias a la mtsica, la imagen la palabra, el lenguaje corporal podemos “traducie” ‘el mundo podemos entender y podemos “leer” de otra mane- ra, podemos “transformar” y podemos mostrar y presentar~ ros del modo que queramos. FY eso no es todo!: Al incentivar en los niffos la aproxima- Cin y familiarizacién con las manifestaciones artisticas pro- pias y ajenas se potencia los procesos de desarrollo emocional ¥y cognitivo y ademas les permite apropiarse de las produc~ Ciones culturales de la humanidad de la cual forman parte. 2Qué es crear?; (Bs hacer algo de la nada? No, de ningu- ‘na manera: es combinar sensaciones, colores, formas, compo siciones, transformar objetos, establecer analogias, emplear ‘meciforas, improvisar movimicntos, etcétera Al decir de Flavia Terigi’, Ia creatividad ha sido identificada a veces con la propia expresidn, otras con Ia resolucién de problemas y el pensamiento divergente, también con la ima- ginacién, mucho mas con la originalidad extraordinaria y singular que toca a unos pocos sujetos, y atin con el calento y Ia genialidad. Pero el problema especificamente eduucativo ha sido no sélo qué es la creatividad, 0 qué es una persona creativa, sino sobre todo si la creatividad es educable. ¢Se puede relacionar la creatividad con el pensamiento? No podemos ni debemos desconocer el papel que la educa- cin artistica puede cener en el desarrollo de la creatividad, peto al mismo tiempo es importante no limirarla a su senti- do expresivo, sino ampliarla con diversas acepciones actuales: como pensamiento divergente, como pensamiento critico, como posibilidad de resolver problemas de oda indole, como capacidad para ir més allé de la informacién dada, @¥ el mundo cotidiano? gqué lugar ocupa? ;Se pierde en el mundo de lo artistico? {No, de ninguna manera! mediante las manifestaciones artisticas lo que se hace es interpretar y representar elementos presentes en nuestra vida cotidiana o en nuestra imaginaci6n realizando una actividad transformadora y creadora glmaginar es opuesto a pensar? ;Si estimulamos la imagi- tons menor (as 3p ch eo ag SP $0 $0p02 9p opunas fo vfae & easa08 ab :,1s omo>, > 1808 ‘Soonipquats soa 80] wos ‘sofnqyp sozsustd soy uos ok ~F0N> [AP so>HwH SomUaHUAOW SOI Los “somuaND A sauoroue> 9 seageyed se] vos ‘souaRpur sey wos ‘otspu v sq -pepyqeros 28 ua odion2 9 owo> zoa vy cues o389 uo uaknp>uy sotsrar *Ol1? 2p ofan] & somo ap assum ‘souotsaxdyo& souoteeayt -"0 2p ods opon vioey oprase o:apepzoA anuas 4 uoLsuae wpm ansaid wensonwop soyry so] vpla ap sour sosouitad 501 2P59p ¥4 anb seprose1 souizspod ‘soaqnpe ows & sour wo? “epra 2p serouatiadxo sensana sowepsosas 1s & “van *1 952, o}229I09 Bap sowauue o2x—3|9 1291» sowoafon sg < MoPpeurseut yap oxasseur WEIR [9 59 a5 fo !ugt> “ravewy wo op 23rd reuuo enaqpp au Fy -oumuny ou “BSOP Tap so>199q Sonuauuape‘oss1Rosd jp & uprfoqas¥] 9p ou *sIw JP woD e22U00 UorseuIFeUN FT oANy [9 U9 OIXORUOD 1S Uo panJ2auo9 as axuoue[qeqord anb opunws un wulseun anb 4 aq9816 of 2p yjpe spur ea.anb eynsnx> eanset effanbe so Seq 04 TP “orp ay CL 14S[opoySNg ap s1>9p Ty ‘ajqysod Pep “NDE Yap seannvadsiad sey ensonuu :opizou0asop of «lone teed aypedeo sou zeurew Zoprsouoasap o} ap & oprs0u0> 1 9P opunu jo. oSfe seurFeus an1u9 k64| uoroulas gn)? “HqN2s9p 9p osaro1d ozzpepiaa uN oareas9 osuaturesuad %P ossoa > U9 sowessu02u9 anb sourouoasos anb om sod 9 ‘seproouo2sap seary ua asis3our eaua.ut aidwars anb 4 serasad sepepranoe ap sa22n seupnu uaSans anb sopilss sewonbso aoduios v eaaq] sow anb ‘sovorsezifeas sedoxd se ap ype spay en on) 0089 apap azamnb ang)? wuop wold 4 wiopesoxtr so oaptaso onuayusesuad jap ezapeanivu “pepEeA e| anb uproorauo> uur uo> sau2is0s sowapo, Soprq:ouadesop opesed uesqey anb peprpeas e| ap soavadse sojpnbe soa 4 saxuy sonsanu seodns axruuad sou anb vk “S1q94 4 pH spur a>ey 0] ‘onws2U09 j9 sod ‘an owls ono “tsuad > wouna adumazaauy ou o[9e ow onbrod ‘sodnnooie%s> 501 vapid e zezdns v epnie anbiog :zo3s9 sausisossoutopod ouig? A? “o2ypiu219 owvarwesuad rap sauawersods “jeuour "PIA FT 2p offonesap jo wed azuerodur Anus s03>8 un so 4 ony upeurseur vf anb s9 4 opensour wqey sou 24 riouays sourep Sou spur 294 wpey jousp so ou swuoumpunias orsy! zoonysauar> osuarumesuad FFP offouwsap jp souru sonsanw ua sowenunss ou upc Conocer producciones artisticas? ;Ver cuadros de artistas reconocidos? ;Escuchar cuentos “famosos”? sezrqva v sapeptalare sey 32302 EMU! fe Seuasua ‘euODOUID “eorUMUIOD “wSDidxD HOHE ET oye -[n souoioeasayrueus set sepor ap auied $9 wArI29I09 uoONp -ord 0] ua sedionaed 0 eorsmus seynoso ‘revue> “rearere ‘319, ~eumaso> sns u9 & sefoueaio sus ua ‘sojgand so] ap wisoisiy BL 'u9 yiso ‘anquuoy Jap uproea19 & oxanpoud $9 ‘sazeiny so] sopor ‘ua & sodwara soy sopoa u9 ‘seuosiad seq sepox ap vpia vl U2 aauewoduar sen] un auon worspur ey sisazopraadas & sasuep -unpor soureas song! geatsnur vy ap a1D9p sourapod 9nd? 1saz020€ So] 9p souoze102 so] & soauour se] vo sanuasaud upsso souoradaau0> seiso ‘aiuaureanooya “ousp reqoscduso> sowsupod & wormonp -oxd vunsmby visa ap ugroeiuasasd yl v woye sourese,, “soassoudx sosinoau ap a1ueaodui eure? wun ap ueilyea as anb souo!zonp -ord ap spaesn e soauatusniuas & seapy sis $0320 v opurarem0> 4 ‘opuedin{ ‘opurssaosduny ‘Soorsjase soxonpasd & salen uay soiuavayip so] 9p spat v aue sronposd 4 sapuasduro> ‘098 ~uo> rewoa wed sapeprunniodo souru soy © sepuriq agap 2g “peprsiaasp vy zes07ea v uezuaruro> £ upysasdxa ap oprup ojapou un Key ou anb uapuaide sse ‘resasdxa ap sopour A e3s1a 9p sonund soiuazayrp usu9 sono so] anb amSunsip ‘uapand soure soy ‘souoronpord sey uoozeduso> 96 & worseas> agi] ef ered orordosd opsedso umn vrouas as opueny “sopep pede seso seiajdsap 4 of'nf up sauod wepand aauoweasn{ souu so] anb sey u> ssuorsenais seroidoxd 4 sopeprunszodo AEpuLiq sowiaqag :ZsoxIMpe so] 19984 sougop 2nb x? aequaauy 2 aeiojdxa ‘seurew “ngrorod wed ‘onp-tarput epeo vjjossesap 4 auon anb pepjoedea wap oxnp -ond s9 anb sourauais0s anb outs , sepeiop,, seuosiad seunsye usssod anb eeurpsoenxa peyney van o exeuur peprede> ‘un s9 ou tiopeas> prpranize ¥] anb ap sopiousavon soureasa anbiog gae1ousi0d 4 sa99,eg03 ap soursqry pnb s0q? “opustsoqes203 teva os soue sozaustsd Sosa ‘ua opuotznbpe & opuyijossessp uoseny anb sezanssop & sop -eprqey ‘sopeproede> sv] onb wind seonsruse sauorzeasayrueus ap uoiaenarde wf ap & seapr sns ap uprsasdxa auqy] vf “vores -1eunt v 9p spaean v are pp uornystp & u99x9 sour so] anb ‘umd sapeprumiodo ap pepisroaip eum s02040 soz0anw so] ap ‘ugouanut ¥] $9 anb s199p sowapod ‘soue san soy wisny soproeu s6lo al desarrollo infantil sino también procuramos fomentas, proteger y difundir la produccién musical de una sociedad y de los diversos contextos culturales Es asi que podemos leer en el texto de Fabrizio Origlio: “Lo importance sigue siendo que la familia sea un lugar donde la isica circule con naturalidad y que la escuela sea otro mbico donde los nifios estén en contacto con el hacer musi- cal grupal y el jugar musicalmente, de modo que este len uaje les resulte cotidiano”” Es a partir de esta premisa que se offecen una serie de acti- vidades a ser realizadas en los diversos contextos en los cua les se puedan encontrar adultos y nifios, las cuales tienen la -ventaja de su claridad, sencillez y al mismo tiempo seriedad y profundlidad en lo que se refiere al respeto por las posibi dades de desarrollo musical de los nifos. ¢ha literatura es importante?: la respuesta la encontramos ‘con gran claridad en el texto de Alicia Zaina: “la literacura forma parte del arte que, a su ver, integra otro espacio mas amplio, que es la cultura humana. Definida cradicionalmen- te como “el arte de crear belleza a través de la palabra”, este uso literario del lenguaje ha permitido y permie al hombre referie historias, expresar sus alegrias y dolores, idear mun~ dos diferentes, celebrar el amor, consolar el dolor, explorar {os limites del lenguaje, cuestionae su época, interrogarse a si mismo, argitir misterios... e incontables posibilidades més”, Al mismo tiempo podemos observar cémo en el texto se valoriza al teatro y Ia expresi6n dramética como una mani- festacién artistica que fue evolucionando y cambiando en sus formas de representacién, teméticas, recursos eécnicos y con- cepeos estéticos, permiviendo asf registrar la influencia de las formas de pensar de cada culeura y época. Bs por ello que vemos como el ceatro y los juegos dramécicos y eatrales se than constituido en espacio de encuentro no sélo de emocio- res ¢ ideas, sino de las propias expresiones artisticas. Al leer ‘ste capitulo podemes observar cémo bajo el ciculo de Lice- ratura se encuentran, unen e integran la danza, la misica, la plastica y la literatura, expresando asi en un amplio abanico el sentir, pensar y actuar de las los diversos contextos socio- culturales a través de pequetias y grandes dramas, tragedias y comedias. jLas propuestas que la autora nos oftece se convierten en una ee eon Os ‘doa spur vpeyy “ordosd 0] ap ossosyun ja sod sesed ye ope> ~ylufls oder ewos peprqeas eT -aiqeded of apsap opunut [2 te20u09 ‘apquiuey of apsop saqes ye osauBur un sq “saua!>su09 4 vapoyar ypuanadss wun oauerpow ‘owstus ofisuo> & ou ~Yowu2 |p wo9 oxeAUOD 2}q}SU>s JP 59 vUNIOY Ng “ezUEP ¥] ap SO] ~e1odz02 softpp> so] opurezytrin ‘oauprwsIs0U09 [8 o83000 ap Ha tno auodoad peiodion upisaidieg ep, seE§8199 waIpNL a>icy ‘oonisiume afeniugy un up oausrarraour P Fouso;suen ap peprngisod e arqe yeiodio5 uprsaidxg ey “PEPtABalgns ms aiqos wesado soqntyyisa sos9 ouig9 ap fruos aed eroueur ef emsayraeus ezuep ng we>po1 of anb soqmuyasa $0] sopoa sod opmyur aauawazqearaaur yaas ‘ema]no ns u> siowor onprarpur epr> anbune ‘sasuemaony sepou sey apsop sexsondust se139289 $983] se] vo> sewzoju09 oqop uaur “eresao9u ou ezuep ng “ayqnnodasat pepryenpratpur ns ap o19s Poo ezurp uxdoxd ng “seaqered soy ap pie spws voraz0d wus, SouoIessaauoD sesosaUIN UD 90¥org vIOLAEA e>0p SON gtesods05 upysasdxg vy op x1sap apand as anb x? “sormpe S0] ered owo> jse ‘soyru so] ered seats knw serouatsodxa ap 21398 wun e sapaoae spand as & soonyuzesp oatsaudx> sossn904 2p sepuarafns { souomn so] ua upI>eI0qe{O> ‘soreUa9s9 ‘soqaumdiv o sewaa souru so] e sepuiag sowapad soxynpe soy, ouig> mnsonu oF1850 orqey ‘ommyded ais3 uo anb jse se _sarenotazed seoqaspaze sapnyambut ‘opurssichea 2p ered ea van eputaq s9] anb ‘oan ap oda aaso sod sopeniuaze Anus sguaqur un A uorseursy wun uensonus soytu sounte ‘ofrequ> ig -sax01>8 oD oxt%23 2p uo!ouRy ‘Yun U2 pupreuoPoy ef uENstHax ou sosnyunap sofan{ ap uedionsed anb soyia soyonur osnypuy -o3e33 ye opuvsint e253 ou ouru 1g ene) oy>ay, UN owOD ¥pePDUaArA 59 04 UoDEMAIS V1 ‘oUIt [9p wIPDT e2Ua!OUOD | ap { oon UD wasond peprais -axdxa vasa epoa ap ¥ITe spp, ‘SOUIU So] & o>tapuseSP offen Ja aqos ojmayce> [9 ua eaaueyd 2s uoiq ow» ‘odurs1y owsius [y vonssyue UpDersazraeaL eun, os 4 498 uapond oonpurexp ofan{ owstus J2 apua sod & van -puresp ugsoudxa vy ‘ozavan Jo aonb seaaueyd sowapog Zou nbs aod A? gsoue S198 ¥ omens ap souru woo searugase saury? jsouru soy wsed sazopeanuaaut 9 soxfnpe so] exed saropuanowr odwon owstur TF wos anb & soperaisuod aas ap sajqrsod soyyesop ap azsas ‘que nuestro cuerpo, nuestros sentidos, emociones ¢ ideas.” Nos plantea de un modo ateapante Ana Maria Porstein cémo inciden diversos factores en el estilo personal de cada nifio al moverse y expresarse con su cuerpo: “Sus interacciones con los adultos en los ambitos sociales cercanos que abarcan desde el hogar, el lugar donde trabajan la madee o el padze (como el mercado, un puesto callejero, la cosecha, la oficina) hasta el barrio donde vive, su plaza, el jardin de infantes, la sociedad de fomento y/o el club, van imprimiendo en cada pequefio, huellas cérporo-emotivas de fuerte pregnancia y duracidn” En este capfculo encontramos una serie de reflexiones que nos permiten plantearnos y replantearnos 2 un alto nivel qué hhacemos cuando proponemos actividades de Expresién Cor- poral a los nifios. Las propuestas que figuran en el texto tie rnen el doble valor de poder ser implementadas en todo mo- mento y lugar y ademds el de set ua erampolin casi inme- “2p 0d a>ouansad sou anb ojjanbe ® osaane sau9) sowpod pou 2189 ap 4 “ueuoyuo> x} anb seuosiad sey & semayna ‘sensonu ap sooodse sosiaatp soy oasayeseus ap uauod 9s ocd ~tuan oust ye anb ‘soyeuosiad soauaruntauas & seapr sesame Soureyunuse> sonosou A soja souoizesi9 seis anuespaue anb ‘Souruny 9195 2p ssuorse2s9 uos seonsjase squ019 ~evsaiueu sey an x9pusnus v u2>oida soutu soy anb eaioe) A omued seopspae souotsaidsa so, au Jp wo> ox>eaU0) [> anb opuewnys upr2onponur ms s92uoxu9 smny>u09 sowspog eaipury oud & eypdine 2 seuafe A seidoad se2nsyid souoroonpou sey 22qos epestey wy anb 4 eaunsip pepipe> eun uasombpe o2xar f2 vv seasoncloud sefouayiada sey anb wsruiaud ws9 9p smzed v sq w2tqeateans 129900 wyapodt ant oso zezwax uearunsod ay anb sorpaus soy soutu soy v9 ae ap seus ns & upioeureuy ns sod upiqurer 2ea3q]2fop 38 anb onnpe un woo soyqisodusy upsas ou ---onua1a [ap 20109 0 ome um 3p opruos 2 ‘sodes anedsyp anb exeasuu wun ‘op “Hos ousemgns up) -sordaouoread re sorsinfaad us 39929 29 Huard so] uproeureus ns ab seapr sesa ap uproeziyeas vy u3 sojsepnge nied ‘sourpiajo X anb osad sourestqey zan eure anb ‘souru soj ap mseauny vy 2p ossaatun 2 ua sousr@souns sppuaide sowaqap anb so] soajape so] sows, :sesesap Soureasep ugpanposnur vaso up anb 4 sepeseoua wos sea [EN ¥] Yoo wapape pranoe xy avant anb jeoUDe ded j9 U9 outs Sepuanede ap e230 v| uo ojys ou omar” [2 vauod ofmayde> algo tcl, para el pjaro Apoyar después la tela contra un érbol cen un jardin, en un bosque Esconderse tras el drbol sin decir nada, A veces, el péjaro llega enseguida pero puede tarda aiios antes de decidirse No hay que desanimarse, hay que esperar, esperar, si es necesario, durante aos... La celeridad o la tardanza en Ia llegada del pajaro, no tiene nada que ver con la calidad del cuadro. Cuando el pajaro llega, si llega, observar el mas profundo silencio, esperar que el pjaro entre en la jana y una vez que haya encrado, Cerrar suavemente la puerca con el pincel, después borrar, uno a uno, todos los barrotes, cuidando de no tocar ninguna pluma del paar. Hacer, acto seguido, el reteato del érbol escogiendo la rama més bella para el péjaro, pintar también, el verde follaje y la frescura del viento, el polvillo del sol yeel ruido de los bichos de la hierba en el calor estival y después esperar que el pajaro se decida a cancar Si el péjaro no canta, mala sefal, sefial de que el cuadro es malo. ‘oupen> Jap ojnsfuy un ua axquiou arssona piquioss & osefed ye eummyd eum aiuewrepeatfop aypeouee ~szou0qug, ‘euny stgpod anb ap jegas *peuos euang s9 ‘eue9 1s 019g v,stzouos & sopensta souDsi -purt 2p sopeapor ‘y}¥ojous92 vy A uproeuNOyUE v ap opunuE PP Uo UaAIA “3IQ"Sod wpequse spur wOUVUE ¥] 9p sereZtTear uusquE 9 souoPonpord sng sod uesSIAU! 2g, -,Soper]nsas sng senjeao uapand £ opeisiouo9 ® ueztsreH0D ‘sano soy uos ‘oyqumearoiu ns u> opeprose o] unas aaue]ape opseAay| & o}se -yruyjd uopang “opeztueio spur a2ey 28 oan [2° .°"'s00 -atnbuy 9 ssuounaid ‘sosouin> ‘sopepa seso ap soulU SOT, supp auaynits e] ua epelayas assaa apond sopepa ses ap souru sof v upiewrxosde auesssmuy ru, eptA Ty ap casas ja wed serouroypdusr sns & soue sors9 ap vouvzzodurt ‘y{ U9 uapfouro> sopos ‘oari9m wasta ap oaund [pp VIP SEAL ‘offan! ap sopoprtigisod seaanu ap upiouede By ‘“vpusnoasu09 u9 { oosoquus onuarurmsuad fap ojjaxresap [> usy[psou oars1uso> 0] ¥ sopesr] seastpp!sods9 song “seo1apuae setpuaigy1p se] sod o1uartutsqnosop 4 pepssorsn> ap jeuess ‘edvio un s9 vis) ‘sistfpupooisd Jap soasode soy v opronze “a vppnoso vy ogru Jp sesouur ye ‘wIsURyNT WEA vy wzTEUY oporiad aso ap ours: ye anb ueraprsuo> sasomne sounstty ‘eurpapau vf & sist] ruvontsd ja “ysSojo2ysd vy ap sanboyua sowupstp So] apsap [12 -uxyuy o]]our8sap jap sosorpnas9 so] 10d auswarnonaed epes -apisuoo opts ey pepa ap vlunyy wasy “Sour stas 4 omsen> anus ap souru soy ap svaysoudxa sopepryiqisod se] sourzrpunyore ‘our [pp TesSarur ojjouesap [9 wed ye -voso raynsar vpouryUr vy U9 se>nastaze sauorsauddxa ap eIsuasoud ‘yy anb ap vapt ¥] Sourrworsr eu v7 apo pay OAoTU 2189 UG SOUR SIas e OVEN ap soutU soy A aye [7 uoponpo.Uuy oT se 4 507 23:09 Ope HaLE app syn wad PUPAduer ape eomp -Pu.y of opm ay souinwe ox onsonU ap seap! seu -nSe pprzed ap cxund owo> sourarewos eestad pepsryoos> ¥[ © urosa0e 25 anb souru so] ap seonsire Sapepranoe se 3p seonasuonere> se] souapps eng ‘seuuste se] 3p UOReATE1> umod v] wed surfoxens9 surape opusyuodasd seulayd se3so 2p spacni v sepezreue { sepefjoimessp ugias ynuejul epla ap vdeo zejnorazed vaso muasoud anb sapepryeqisod seaanu sey “sooeays1p 0 saiqy “soiuawmansur ‘eotsnu axis s9| a8 anb uapig -sodounu 0 soveyp woo sermnay souomena|s 0 sosuano ueIUDAt sejepous © sevuxd ‘reingyp wed soyesomeur o sojseds9 uen!o}[og xpour 3p 7p01 ap oxns# yp 0 upistaajaa ef ap soDts0Ay seisne sas © ovun{ ueiue> 0 wejteg sour sO] “yenatqey & 2]qeaiosgo aszes -2pisuoo apand soye sias soy 4 amend s0] 21109 soyre uo oon sire of ap or2adsa1 s0asap & seaonpuo> 2p up!De70101%9 ey souru s02s9 wed souoralo seno ‘soujnpe owso> “resud # umawoxdwo9 sou seisuosoyip seasa & a2u19}Ip oxwatour un uo unasg ‘setjdue spur uos sapeprtiqisod ses & “eso 59 souors -aacxa seidoud sms uoo & seonssaze suorsauds sey voo sopuest sy sogru sof ap uotzepar e] anb seoeasop aqe> orad ‘3IqIpUL2 -Soxduy tynsax sosouarue sopeps v2 0211148 of 409 03281009 PP 29pmg vy anb uo sounsisuy“oxa{ns epeo ua asuuyap v & ssausposuo> asiozey » uvzorcusa sepeuorouous sapepioede> se, 4 pepnvopr erdosd ej opumna sopepo seso up sq ‘soue 9 & 5 2nd ap sour so] ered wos o spus 0 ones ‘soue ¢ v 9 ap sour ‘vo> seasondard se esed sepyypa uowyjnsas sou s82py s1389 15 + ,opuays ans of x 02 uoqur}20u09 ap euLIO} wun & souo!D0UN> “sonuazUE}INDS “SEDPI 4p uolsaudxa ap ‘uppestunui09 ap orpow un opss vy 2330 fy suru 9 seuasaudas ‘iapuaidiwoo ‘smaid ~sevuy ‘i0qea ‘srunD>sIp ap peprsedeo v] o8an{ us opuattod Spepniuapr eidord ey apoqex0y 4 vyyiad ‘sausw y| apurdxa ‘sopriuas soq eyjossesop ‘sopepryiqey eousod “oonsjue ‘oqusrupouo> jap odure> > uo epelnouia peprarsoe vun sexjqeor anb wopysuod 9g, :souwtlrp sowsrue oxgiy onsINU Uy ‘smueurus 1213p os reuo> epond ouru ys anb se] uoo semoupnsads9 se] 4 soi|npe so] ap Jos p apuop zepoRred ouowous un wodnats oysu [Bp PIA e] Ho souE so2s9 anb ap sepmp UaqED ONY ‘conspire 0] ee UNPUAUE HOD OD[NpE [> aoayo a[ anb ojjanbe soprauas so] aaurypaws aqyoas “esrur “ey -noso ouru yg "Jenadaoied upioezauy eun up azsisuoo vasond -osd vy ‘sejouaysadxo ap od a1so ap aured uewsoy ‘1p ered sez wep 0 ouru un e yjsa0d wun apap ‘uaBeuT wun reNIsOUr “UO> -ueo wun seaue> “Jsy -2ygista o2od syzmb ‘euzanu! peprance ead un Soy oSsequua urs asad ‘worsenats wv aruayy ,oaised, aeooied opond oure |g “oonsqase of nozazoany anb ‘Jeanavu © [Ppos upIoesayrueH 0 ‘wonspare UIsaucx> vUNS[E OD os -nysuas 022809 9p eulo2 e| wsnq serUdTIEdxo ap od a36q uppdanied-uppepaide ap sepuayedxg sodp san anua upiounstp wun sourssey ‘Souru so] v 492940 sowapod soynpe owo2 anb sefouayadxa se] solaur sapuaiduo> wavg ‘ogo v sepseaay] Je za2ejd uo> & ‘seysez 31231 ap 0389p uorsuarut voo oajnpe un sod sepeputsq uos opuen> sewndo aruswsejnanied ueaqnsar souorsenas seasg, ‘onuatustaous & peprrenasad ‘02281 ‘oxeyfo ‘sopso ‘solo. ‘sng wand seapnousoypr $1390, usoaujo anb sauorounars ‘outa Jap soprauos $0] £ upiodsoxd e] opous unsije ap uesonjoaur anb souoendis ¥ sousayo1 sou ,seioutiadxa,, sour!29p opuency gsepuayadxe sod sowpuaqua 9nd? uproar 2359 U9 sourepsoge anb sapupo se] ap Souru So] wo9 2e1jos30S9p ap 214 -tsod vansau anb & sozoysayue sey # eums as anb sersuariodxa 2p odp ano supe opueiarfe upiseunoyuy wis souodxa 1» Jaa]0A o1zws329u soursapysury “s2jqisod seauaysdxa ap soda sop so] soumyisepp & sowtuyap souarur osquy os2sanU. Ug. “pupa | v sapiope seimuared seuauiadxs ajopuypung s0 Oulu un ap seonsjue setsuaiaduso> A sopeproedeo sey ap ojjexsesap Jp seueduroze ap opous ja anb ses94ase v sowasTOA, gsoyanbad spu sown exed seysondosd se] Uo> uaysyxe seppuaiayip anb A ugppeje: and? Experiencias de exploracién-produccién ‘Aqui el nfo ejerce acciones y busca posibilidades expresivas frente a objevos, materials, herramieneas 0 producciones atis- ficas. Tocar inserumentos musicales, encontrar distineos movi rientos con tela, pintar con las manos, dare “vida” a un tite- re, son paste de este tipo de experiencias. En este caso el adul- co incerviene propiciando y facilitando las acciones del nifio. Experiencias de contextualizacién Estas experiencias le permiten al nifio establecer relaciones centre lo que aprecia o produce, y cuestiones sociales, geogré- ficas 0 cronolégicas. Implican la recepcién de informacién 0 la toma de contacto con referentes que ayudan a conocer més sobre las producciones artisticas. ‘Asi, mientras un nifio palmea un paso doble, el edulto le dice «que éte es un baile eipico de Bspafa. O a partir de la leceu- ra de un cueneo se le informa el nombre y la nacionalidad del autor, asf como otros cuentos que escribi6. Al mirar una ima- ‘gen plistica también puede comentarsele al nifio quien fue el artista que la realiz6 y las herramientas que utiliz6. A par- tir de mirar foros del carnaval de Brasil comentando cusindo y dénde fueron comadas se podri sugerit a los nifios que incencen movimientos corporales que le surjan de la obser En sintesis, las experiencias de contextualizacién requieren de un adulto informado que brinde elementos que petmitan al nifio empezar a entender que las cuestiones artisticas no son hechos aislados. Se busca que le nifio se inicie en la com- prensién de que el hecho artistico también adquiere un sen- ‘ido en relacién a un contexto hist6rico determinado. Por ejemplo, ante la audicién de una obra musical de Mozart no ser necesario desarrollar la biografia completa del musi 0, con mostrar una imagen de é 0 decie que es un miisico conocido en todo el mundo que vivis hace mucho tiempo en otro pats, quiza sea suficiente. abe sefialar que la informacién, imagenes u otros elementos ue puedan ayudar al nfo a establecer relaciones deben ser pocos, concretes y lo més cercanos posibles al nif. ‘senpunaeur 4 seoypua sepuaiaduoo sesusd sns weljoa -wsop ‘Svures Ses1aAip ap somuafuNfIoUND URIOdODUE SOULL SO] ‘puprrmjooso wsowd vaso ua anb £9 031919 0] 0389 9p FITP SEW sejoosa onquig [> preuode. anb sornpe £ sour somo uo> sazeduso> & seSnf ap pepttiq ~jsod vy vanisod wiapysuo> e1yruny ¥] aauaupesaUa5 “ousnbad Oyu un ap pepHE|orsa ¥ ap ODN [9 ZIppap ered e1uan> up uaua!2 as squawauai02 anb sefeauar se{ Uos sey>nyy ‘oye oreno soj ap arazed v souaw [e ‘sogru sono w0> oPsedso |p vauedwoo anb oduaz fe ‘sonasseur ap aazed sod uprseanpo ‘ueqyoa1 apuop souorons!AsuT v SoUTU SO] 9p THDUAZINOUOD yea -raisod wuapisuoo as ‘soyemioe searseonpo seasandoid se] unsag ‘o1ws2009 0] og -riye9 vy[nsor anb pp ud pona>e owuawrous ye seq wasey “Jena 1y SsopupIDzy any UoHDeNdIS ¥9s9 ‘Soy SIDS SO] ap sgIUE ey -onoso 8] v as9}sm2u09 opFU Un anb ogerxa ofp 139 XX OTs [pp peur erstzzd vy aateap anb sersuatpy “$a2"]0989 Se:>UD -adxa sv] ap o7uaeino> ap pepa ¥] Szut 72a pro asopuydionue oxpronpa of ua upique voroedur, sauoIrEY!pou! SEIS, so\quira sours anua ~-“epfa ap earsexaadxo | uorer|dure anb payes vy ap odwe2 ja us srarisodsiad seaanu sey ‘safnur {| ap [os [2 “vuerpHoD wpEA y ap soquinaso> sey v wIdojOU -paa B| ap ossuSur Jo A aoueas yo ‘sasred so] ap vorasfod wy ap [Part e sorquies ‘sano annua ‘sopunjosd sorquies ap 2132s eun omupustaadxa opunus 2 XX o]Sis [pp pear vpunsis vy UG saiejoase sepuauiadxe seid seq ~soue stes & onend ap soul ‘sepeuoruats soa sepsuazsadi sey ap ‘ura ye zodoad eyed yersuaso owo> pjanosa-ey]rumey Uo!>e|> 1] opurjduoruo> ‘soperdosde soxrquu soy wos saqpn9 sour, ajqysod oniquiy oorun 2 admamasuoa ou wasp “sopensya sou A yexodio> ugisasdxa semyeou ua uo? “eDISpW UD oMUE upIDeZ\eMAxXAIu0D A ugpepaide ‘ugionposd ap sriousuedsa zepursq agap er] -9n259 B] UaIq IS "SOU OOU!D So] ap JOpapasfE sase]ODs2 Sv01D -nansuy 8 uezn2u0D soy soy anb auarss0D s2 aauausTeMIy eseppuatiadxa seso souru so] uasoibpe apugp? “oq, se inician en sus hubilidades deportvas, ademés de poder scerearse a cuestiones recnotégicas como la computacin © los sistemas de audio y video. Concretamente desde lo artstico, concurrit & la escuela (comientemente denominada jardin de infants, hindergarien wo, parvulario 0 preescolar sen el pals) propia ef sae ae atocte otras experiencias diferentes a las que puede favore= tex la familia, En general los maestros especializados en ¢#2- bajar con estos nifos conocen y ponen en pectic activida- des ligadas a lo artstico. Ast, escuchar musica, cantar cane uouodusoa anb sajeiousss somuatio,> Soy mt ‘sou SP] OD UPIINISI NS K sour g A p a1UD SOUT SO] mL rasondaud 9 epor uesataraze anb srapy sauaingis se] ¥ owor ua uesL® o|nayde> wpe> ap seiueflousiur soy “soauazop 4 sasped soysnur ap sapnasmnbur se] upremppe aonb sopepianoe & ugroeuntoyuy 10199) je ueosaTe sequniasd seas e seasondsar se] “vouayadxe ns 4 epesrur rns apsap apuodsar vastpepadse un anb smuniaud v aseq ua vpeioquya “wusayur emonnse BUST P| auaR ofMA}ceD UPR ‘ong 9359 ap soyerouaso soadaouo9 so] azyua ssuopsuyas uaoa|quasa ue “puts onb souorsnjouo> souresoqu]9 sox01ne 80] Puy [> PEEL “sou sv] seper ap somtaia}2 uefin{uoa 2s apuop u9rsardx> wan ow9> opsryzapisuon apand anb ouss our Jap [esasoorsd opjorr -wsop pp vred [eIauas9 $9 019s ou oppure ofan! Ja ‘spay ‘ofan ap od 2159 ans opuen> epta e| ap oporiad 2189 ua so ‘anb ed ‘sapepa seis v2 aaueuiodust a1uaureumns ojsesap1su0> 20d ‘onrspuirsp oonf axqos jesadse ojnajdea un exoue 2g vonserd ap omasde> up Te1odio> uprsaudxa ap ojmyde> um epysnw op ojmudes up) m ‘yse upresvuosug "ews Te cqusruasaon JP s0x99 Je sMTDR wed wuNdrsip ype gos sozepnorazed sojnayclea uo feuozeur Ja opezruvsi10 SoUDET o1q}] 2189 ap seysandoad sey A ugiseziuedzio ej a1qos ‘equates of ost ‘opor ua ‘svopsyazv svasandoad oj v 29193) ByEure Bf ap zVSFn [P vopps opour unum ap vjanosa vj v oure Jap osasur 13 °¢ “oxmpe-oyru uoroeras 1 ua osupsvodsa A ourspro> sen] un opuednao unis an70 [P offal yp anb waed axzode un uasinsau seuryd seas yyelC) SeiStasP vayana Sou ou ose anbune ‘sen -spize serouatiadxo se] oy>asap sowiouan sopor anbiog “sopor ‘ered s9 2a38 fp anb ap saroane soy ap unwo> exyosoqH e| ap var -red uauiodosd as nbe anb sexsuataadx9 s9f ‘Sopous sopo acy “sopnaombut seiso seauats0 A 32g -vduo2e ap opour un seursed seas9 u> uasiuanous ‘03221009 ‘aust sjEn9 so] UoD Sour so] anua sesnsnae sopmambur serejnaqzed ueqhosad anb soxnpe soxjanbe anb souresadsy, “ou 0 seasty ~eroads ‘sanuazp soy ap seonoepip seasandord sey med yn un ros £ ouru [2 woo vorzefas Jofau HUN wed ser sey ‘uvants anb sosopasou soadaouon zeurtxoxde soureasng ‘soul 0] o> aezipeas ap sayqusod seapr ouaute & aqqisaaze alent] ‘um uo sowiauodord sazomne soy ‘sew so3s9 9p oun epe a1uy ‘OuIU [9 U2 soorasraze & soaisardxa $02 ~oadse s222u080y vsed sa2ay0 apqysod s9 anb sopeueqeat som ‘2arv [ap vures wunge exed sop -moambut wo> ogra un 2p osuasuyedwooe £ uors29%9p PT mL sours 80] ¥ zauodoxd somapod sojnpe owo> anb seisuorsadi sey mt Laura Bianchi Plastica con nifios de Z cuatro a seis afos gice ‘Soo “sq sEABENPa S2pePOAON, S9UOIHPA 09 AN eum seUe amzed pH APPA FT JEP Oy HED muruaad megs 7 Nog pases pase mp pm “msn 9 aponenayy 00d SV SH sean ups sopepaioni SUODIPA “¢< .V aw, “a Mead} ApemN OFC 0, 20909 ramus wporonpe wo segwry sowaded Coty wegen) CO0e SV 9a SOI ap eu feBeAPE pe ws 9 pale apsenane | zoo “Sy Sa "Fy PHONY ‘polo ew ‘0002 '5¥ Se ]202 ‘ipa sodwouy, “mee op apn p nee ppuezenny arg 9p sea (0002 SV S-V'S erqIEDY mya Cosy peeing op somadong ‘svosaal Mp 00a & opm] wo uP aru (6661 SV 4 -SeAIENP SOPEPSAON SUONIPA 27 A MUL “oye wemsed mp {0 wprango #7 6? Oy me ‘apm ape toad sr weep R661 “SV ‘S82 ROHS HO ORY LE ENG “eu ave wees 36 anb So] BUD Ong VoNITINPD | Opts sg A sounyor ap soup so & soasnyy 50| sed sspepeanae ap sem ‘es np © upped op sojapour‘Seaheonpa saan sos op raniny ‘puaoue2y erpreya 4 ying oyuonuy Ua> mesos 9p S29, 2¥ “4 9P PEPIIQ #| 2p OUIGOD PP UIE apa ap suma96 | 3p eH uoHEMpa ap rary 3p uIEC eI ap 2 -umpasdop seu ap wypsef > & are 1g_ omoord fap mpeu}paoe%07 “casa q umf. souadog woLxenpa 2p omar 2 us erst eon epIDeINPE 9P SIpSIR) se] op mIOyOAg SV “9 9P PEPRID Hap OUr2IGOE) [9p (e9H? -wionuy 2p sesfosepag 9p onu3D) yaad [> ¥> sma] HOpNIAIE “AD A eI PAN sind Beg upIoNNpy Ho MeN -ouraiog (SHUEHL, Say Sepa 2p 9eN 2ST HY 9p epwant ‘olngicl ap [OBEN RHEE ‘ou P ON act 1 arg, “Uns Jog PP upesouFa asjooserg UOEINPA IP TUOPANE ox wgparsong OBepHL ig. SHY SETH 3p “EN. 28G e] 2p HPesaURS “eam 9p BOOHER HE ‘VAIL PP rpwa “sopSIA SHY uo BENE Jord CT ppueyg esney La plastica y los nifios de cuatro a EI placer y el encanto que tiene para un nifio pequefio desli- ar sus manos por una superficie amplia llena de pincura dejando sus huellas y marcas visuales, como asf también la fascinacién y el gusto por modelar un trozo de material des- cubriendo nuevas formas... o seguieé siendo para los chicos de cuatro, cinco o ses aios. Lo que iri variando serén los cea- 206 y las formas que él deje con su impronea, el uso que haga del color, Ia utilizacién del espacio, y la significacién que vayan teniendo sus dibujos, pinturas, modelados y construc- Estas experiencias de produccién plistica encuentran entre los cuatto y los seis afios de edad un tiempo de esplendor, s¢ swale describ como la edad de oro de la ereaividad, coma La época n que todo nito irradia habilidad artisica! ‘Aparecerin en este tiempo infinidad de monigoces dibuja- dos, dlelineados con el dedo en una dactilopintura, 0 mode- Jados con masa, junto a otras formas que no se corresponden ‘con ta apariencia de lo real, pero que estén cargadas de sig- so] ap sopapayje anb osiaafqns sors un uyspuat s910]09 so] “Optrejoa sorely 0 ‘s9]0s 0 ‘soqna 1uo9 oasis 328 yupod anb souodns axed x ua ja [> pus -arede ayuaurerun{uoy “opwrzijiin 9389 anb vlog v] ap apzoq fouistur [2 auqos o sorsayur aed x] uo greinqyp 1p anb jexwoz -1oy vauy] vun aagos seansiy sns se2iqn e puEsed ‘sapsoq 10 sonruiy Us ‘opeyjazis9 oft un sourezrus oped aa as anb vy ‘owioo eiaysoune vu uo 2e104 uejoored anb sofngrp aq ‘oxode ‘un ae95nq & upsezuawo> seinsiy sns ‘oroedsa Jap osn [2 uD so[qe2ou sorqures upsas as woyy 0120 eioey 0 ope] Un EIDey “equare ‘oleqe ezaqe> weqrs9 sa10% uous sas 1s eqednoooud 2] ou opuen owo> ‘saroyzadns stnio n efoy » ap oFpeds9 fp sod _a3axeu, 9p upzvlap semsiy sns apuop odwiors un wzust0> senensqe seuns03 opurjapow 0 saz0j02 ap seypueus opurwuid vis pepo wis9 ap gta [9 on vpyreaus ou oxsg “sestyemavu spt ugsey sey anb sajqeap ap opus upat 38 upiquier £ yeuossod pepriuapr 2 viououeusiad spur zan ype> satan & uysezuowoy uaauasaicoI Sourt so] anb seansiy sv] soue o>u1> so] & ossenD soy aug, stg) so ous kebagap 1 sepaato mand rpga run pos 3ys20H cud oof oun sehigip vigor eng exe spurns, soxsadsas [e ‘osseatg oyqea olicy “opesed sowsy sopor anb vf sod *epra U1 ap edeva sa auan anb oarsaxdea roqea jp optariqnssep soo14p soy uezryear anb semyjnoso o seunaurd se| ua epest ‘ns orsand ury soonsgid sasnze sone ‘opauss 2359 ug, ‘Uos a1uauy|eaNawU OUDD “SoarMRAND OpUaTS MMAIs BK 199919 epnie so] ‘cuvrpno> wpra y] ap sovalqo n sajeHazew somu sip uo> e>raseyd uorsonposd ¥] wssusH soy anb 39204 Jo So}}9 up zejnwinsa spueduro> oso 20d ‘soustus Js u> wzuRLUOD Uap 9] anb esqeyed vy £ 03898 jp ‘estzuos vf ap werso20u soulU Soy “sousdyuIr Uo uoisardxo ns v s9Dey sowopod anb up! -ejnunasa zofaus ef $3 ‘auan soy exed anb opriuss [> 21833309 (6 se230} roaUATUE US ‘SODIyD SO] Uadey anb SopE|apou O ses mud ‘soinqyp soj 9p uooeqoacle v| apua rod & uoroexo;ea ey sapura8 so] ap wpesruu 2} exed 2]qy20u0001 us>ey 01 anb se1[mep s0s9 ap ounfuru e2sod ou anbune “vax: un ap opts -0053 [9 0 a3u2t4 [> “sauRJaZ9 UM Jas papod wuIOy eUN ooze tun sojpa eed ‘soyanbod souru so] ap ¥] uo uapuodsass0> 2s ou soxznpe so} ap e218) vy & spears vy anb sexep>e 91quas9p Sq erSURJU ns wage anb oseurews 0] & yeas 0] Souosu opunu ns sauaiipun ses9 ua ystaqnosop ‘pepo ap sour aren so] ¥ $213 soy ap afesed ns ua ‘so>14 so[ ueztsarDee anb souo!reaussaiday seis9 aauawaygisuas sepaide epond using) “seapr sns 0 sauorzes vas sns ‘SauOTD0WIa sns ap uaDIp sou A ourU Ja waed opedtre cinco aflos ya comenzari a adquitis, ppara algunas representaciones, caracte- risticas objetivas que el nifio coma de su entomo cultural, por ejemplo: los soles empezardn a pintarse ce amarillo © las copas de los érboles verdes. Si bien éte ¢s un aspecto que naturalmente va apareciendo en las_representaciones infantiles no hay por qué acentuarlo 0 darle una mejor valoracién que si el nifio decide pintar con otros colores, que no son los convencionalmente adjudicados a determinados elementos de la naturaleza, Al placer de mezclar colores con dis- tintos materiales se le suma la concien- cia de los resultados obrenidos y la necesidad de volver a probar una y otra ve7, lo cual le permitira saber a qué colores y materiales puede recutrir para la pineura que desce realizar. Tambien el uso de determina das herramientas lo invita a descubrir sus difecentes posibi- lidades dejando huellas incansablemente hasta lograr el dominio de una pinceleta 6 una espitula, por ejemplo. EL modelado y la construccién cambién se complejizan, lo ue permite el uso de nuevos maceriales que podri combinar ‘en sus imégenes una vez que conozca sus catacteristicas: si es duro 0 blando, flexible © rigido, si es posible cortarlo, arru- gatlo 0 doblarlo. A esto se suma la habilidad y dominio ‘motriz que va adquiriendo en la utilizacién de herramientas para cortar, unir 0 pegar. Un nifio de cinco aos puede mani- ular una tijera o una abrochadora, cuando a los dos afios esto no era posible. Ala fantasia de los cuatro afios se suma la inventiva de los cinco y seis, donde el un verso de lo posible se acrecicnta en sus cre- aciones, Masas,arcilla,cajas, envases, eels, cartones... y todo tipo de material cotidia- no pasard a cobrar un sentido diference para los chicos, transformandose y recrean- dlose en sus pequefias 0 grandes esculeuras. Los nifios a partir de los cuatro afios, y cada vvez més a medida que crecen, pueden anti- cipar aquello que quieren dibujar, pintar, modelar o conseruir y pensar con qué lo vvan a realizar, sies que ya lo han explora- do y conocido, y los materiales que estan asualcance. Es importante recordar que los. chicos alrededor de los cinco afios comienzan a reconocer, interpretar y representar otros simbolos visuales como son ls letras y los snimetos..“entran en un perfodo de dife- renciacién entre las dos funciones esen- ciales del grafismo: una, relacionada con Ja imagen: el dibujo; otra, relacionada con el signo: la escricura™. Las imagenes que los nifios vienen repre- seatando desde muy pequefios junto a estos nuevos simbolos convencionales {que empieza a decodificar corresponden a istintos lenguajes, que comparten el mismo medio grafico de representacién pero que comprometen distineas capaci- dades y formas de pensamiento. Es decir, los chicos y cambién los adultos utiliza~ ‘mos los mismos elementos: un papel, un lipiz, una lapicera ‘oun marcador tanto para dibujar o pincar como para escri- bir o hacer cuentas, pero estas inscripciones no responden a las mismas esteuceuras de pensamiento, ni ponen en juego las mismas capacidades sensibles, ni expresan o comunican lo ‘mismo, ni de igual modo, Este proceso que va hacia la adquisicion de Ia lectoescritura y el conocimienco de los ntimeros y el célculo se acrecienta y profundiza con el pasaje de los nifios a primer grado, con experiencias que comienzan en el jardin de infantes. Las sjercicios preparatorns ura la esritura debertan ser oportanes ‘para no crear condicionamienis prevces de bastio escola’. Si bien es cierto que los chicos irin aprendiendo a leer y escribir, a contar y sumar, como saberes que les permicirén comunicarse y manejarse en la vida cotieiana, éstos no serén los tinicos o los ms importantes, legada esta etapa. Pero existe el crror ampliamence difundido de creer que estos saberes ligados al conocimiento de otros lenguajes, diferen- tes al de las artes visuales, contlevan experiencias de apren- dizaje semejantes en cuanto al uso del medio grifico. Es fundamental entonces diferencias aquellas experiencias aque se le ofrezcan a los nifios vinculadas a la expresién arcis- ifsc Tica de aquellas que favorecen el conocimiento y la expresiGn lnm tim Op 6 ap eroura wis “setUyap med seaqpped smzu0DU op souEA sounut o soxda2uooeud us sepsepasde so sere ap zeanssip soqps ‘wongod ns souasiyuur uo wesisonuu Sou soTeNsia 9330 SET pepyoruiny ¥] 9p 2378 [pp wis03sny ¥] ap spe e opuD!S Uuanfis 4 opis wey ooo sesoyfea ea worsazcxo ns uuu] 8 soxjnpe soj anb axdurais ‘sofeuorsupunpin 0 sajruorsuauurprg souaBytt sas a opuarpoxede tepusu09 SPADeISqE SELLIO} SET “sguorpequssaadas sns 2 vpolayat 94 98 UDIqUIED 0x26 ns GOD ‘ug}esypuspe y apuop 02 uausour un vos apuodso1109 28 oxsg ‘seuru se] annua smwuanzay usey as anb soxjanbe ap saruasoyip uos ‘anb “soy soy v aejnorimed ua uvsasauy anb seuian soy seojasyjd_ sauorsonposd sns ua ajqista a5ey as pique, ‘opuesooap vaset, 4 opursaqdwso> ups sey anb soffmep ap asmgod © us -ezuauoo sean Sey “sou01> -muasesdas sns u9 opuefoy pur 2s ““souaupjoa “soredse ‘spamaxay ‘seulioy ‘3210}02 wepertws ns wxanu aonb o| ‘oper, ‘sojenstaoipne soxpaut soqwnstp so] ua seiasde uuvpand 0 uanbss9e a] as nb souafigusr sey ap £ owowua fas 9p sazopeaipsqo anuou: -euins so>rp o> Pepa ap oye S198 So] ¥ Jse sowesayT “sospe spam ompay wry of upiquiey owod ‘semurd sus u2 vad ajauy sap9a sexjonu anb ‘sozoumu soy o ses29] sey od sqza0ut rns v aquaurepyered opueanuysip UenurUoD & ueHs9290 SOT soy anb sepuayiadxa uos ‘ojdwola sod seamid exed sopues sofaysadns & soqpspos ‘seoppourd ‘sappourd opuaioayo smog souo|u22 uo vloy eun ap oprnpas opsedso [> uD soxowiNU A seno| 11qu2s9 v sapuasde sapepe s13s9 uo vigo> anb ersues -roduar 9 sgusaut [pp #1[e seus ‘ouewes ues’ ap souorzonnsu0> aeqipear o reid wed soyjdure sorsedss opuessanau uandis ‘sonitp so] ‘ooppuarew afenfua] ja 0 oxpse atensuay jap oN ee sopased spy ua seanauid A sofngyp renuosus 21qisod sq ‘soa owas spur sodwians so] apsap ‘soarur A seapt ‘Se:suaar9 ‘ses -rauy sns ‘soruo!uitaurs sns resaidx9 wsed g:2u02u9 asqWOF Pp anb sorpaur sosauipsd so] ap oun sa souspust u3 upi> -euasaadas vj anb exasanus sou peprueumny vy ap vizoxsty Fy “SouISAoUE Sou ‘souresuDD ‘souyqey ‘soureD -usd ‘sowefngip :seueumy aiuausyeouas9 wos anb ugysaudxa ap seugy se1s9 a.USUITUEIpII09 soUNEZ:|FIN Se3staze O SOUT soureas ou anbune ‘sopoa anb £9 011219 07 “soa}saidx> Sopot A souoresuas seaurasip oBan{ ua uauod sviqia ua2ey anb wé ‘qejnonsed opous un ap rey of oun epeD ‘oauatwIU9s © eapr wuss eun reussaudar usuaRUL sopor anbunw & sorsa so] ‘seaqered sey ‘sopiuos so] uziquies upieas, seuaSpum ua os -aeso1dso opand oj9s anb of spurap s0j v 2990330 & seoruNWOD end vpla ns u9 vyjoresap £ var arquioy] [> anb sojoquyys ap sewiansts soaunsip so] ap oun so yensta oonasyyd afen ua jx, gsoutu soj e 4e2129e sowepod erysejd ej ap sajeiuese sopedse 9nd? “ou Jap 4 souru so] 9p opunus [> apuzeduzo> 4 sousvoz99" ap ‘esaueU ro{aur y $9 “Sapepa sexs9 ¥ so>qLp So] uadeq] a2U9uNTE -nyeu anb off ‘sonseyd uafewr vun 10d soaouruo> sousel>p A qwppaade wsed sopuntias soun ze1pap ‘sonynpe owo “2198 -[oaua vus0§ vun ap vussus [a 0 40]09 ap wyaUEW BUA ap pep ~1suaiut yj ofan! ua auod anb sauor20w9 se] solo so] Uo 381 -13e2e & pest | uo> sezeaqe ayuued anb e] $9 “esr wed aiqwop [> gruosua anb seuv sof 222u9 wun ‘H>9p de las cavernas desde hace més de treinta mil afios, como asi también tallas y esculturas en piedra o hueso con los que se buscaba dare forma y belleza a los objetos de la vida coti- diana 0 a objetos sagrados. Esto permite pensar que el Hom- bre roma del mundo exterior y de su mundo interior aque- Mo que quiere expresar y encuentra los medios para plas- marlo en imagenes, proceso que se da en los nifios desde muy pequefios. Contamos hasta aqué entonces con imagenes creadas pot las distintas culturas que habitaron y habitan el mundo, y las imagenes que brinda la naturaleza segtin el contexto en el ‘que se viva: el mar, las sierras o una gran ciudad. ‘as experiencias de apreciaci6n a las que invitan estas ima~ _genes son importantes desde los primeros meses de vida y en ‘especial para los nifios de cuatro a scis afios. La capacidad natural que el nifio tiene de detenerse a micar y ver aquello ‘que despierta su curiosidad o su deseo por descubri y cono- cet resulta esencial, junto al acompafiamiento de un adulto ‘que la favorezca y la estimule. No olvidemos que las sensa~ ciones visuales nacen con el nifio, mientras que otros len- _guajes requieren de un tiempo de maduracién por lo que sélo podrin comenzar a aprenderse pasaclos unos afios. No sucede asf con los aspeccos que conforman el lenguaje visual que se perciben en las imagenes que el nitio ve, y con las huellas 0 trazos que expresa y lo expresan desde muy temprana edad, Queda en claro entonces que los elementos que conforman el enguaje plistico visual aparecen en la naturaleza 0 en los ‘objetos de la vida coridiana: el color de una taza en la que todos los dias tomamos café, la suavidad de la tela en una prenda, la estructura enmarafada de las ramas de un étbol © la forma de la sila en la que nos sentamos a escribir, por- tan los mismos componentes con que el artista crea sus im- genes: colores, texturas, formas, transparencias, volti- menes, espacios, movimiento... Pero existe una diferencia y es que segtin cémo aparezcan, se relacionen, y el sentido y la significaci6n que alguien le otorgue, darn por resultado tun objeto o una imagen artistica Es posible encontrar una variada bibliografia que desarrolla, desde la teoria y desde la prictica, experiencias sobre cémo trabajar con los nifios los elementos del lenguaje plistico ‘visual: color, forma, texturas... tanto en el espacio plano 0 bidimensional como en la tridimensiGn, pero es poco fre- ‘euente encontrar textos que se aboquen a otros aspectos esen~ Ciales: lo estético y lo expresivo de las imagenes. Es cierto ‘que los mismos pueden resultar mas abarcativos e intangi- ‘enone sm e139 wp Semon 9 2 ee reo cect sopared se] u> swnauyd & solngyp ses2u02u9 2]qss0d sq ‘501 ow.ai seu sodwan soy apsap ‘soarur A seapt “Se}2u2919 ‘ses -rauyj sns ‘soruayusTauas sns resaidxa sed g:2u02u9 a1quIORy 1 anb sorpaus sorsuiud so, ap oun s> ssustpwir us u9I> -rauasoidas vj anb exnsonur sou pepruewny y| ap visersty &] “SoUraAoUE sou ‘soweIUED ‘soWE|qey ‘sour suid ‘soweingip ‘seueumy auaupersuass uos anb ugisssdx> ap sewoy ses9 a1usureueiprio> sourezy|pn seasiue 0 SOU soure2s ou anbune ‘sopoa anb 9 013999 of ‘soalsoidx9 sopour A sauormesuas se unistp ofan{ ua uauod < reqs uazey anb eh ‘ejmoned opows un ap rey of oun vpe> ‘omuaswUas © vapr uuistus un resuosaidor usqussUE sopos anbune 4 50x89 sop ‘seaqejed sej ‘sopiuos soy upiquier upreasg -sauatpur ua 25 -avsouchxo apand ojos anb of spwsap soy v saz0yo & aeoqunwH0> wed upla ns uo e[jousop & ea19 asquioy [9 anb sojoquuys ap sewiaisis soaurisip so] ap oun so pensia ooraspid afens#u3y |, gsoutu soy e aeq4a2e sowapod eoysejd ey ap sajeinuasa soyadse 9nd? ‘au [op A soutu soy ap opunur ja arzeddwo & souseoa300 ap. ‘wraueur 2ofour ¥] s2 ‘sapepo seys9 v sooty soj uDoeY a2uuETEE -maeu anb ofe ‘wnsyyd uoffeuy eun sod saxowuo sousefap A rergaide wsed sopuntios soun 2eoxpap ‘sorqape owor) ‘22494 -[oaua euuoy yun ap eULATIuD [9.0 s0]09 ap eYDUeL BUA ap PEP tsuaaut ej offanl u9 auod anb souor2owa se] solo so] uo2 Je1> -tieoe & wpesrus vj uo> sezequ arzersad anb p] $9 Ge9!unuI0> wed aiquiopy [2 gnuezus anb seue se] anus wun “1p de las cavernas desde hace més de treinta mil aios, como asf fambién eallas y esculeuras en piedra o hueso con los que se buscaba darle forma y belleza a los objetos de la vide cori, diana o a objecos sagrados. Esto permite pensar que el Hom. fre coma del mundo exterior y de su mundo interior aque Ho que quiere expresar y encuentra los medios pars plas. mario en imagenes, proceso que se da en los nifos desde ‘muy pequeiios. Gontamos hasta aqui entonces con imégenes creadas por las distintas culeuras que habitaron y habitan el mundo, y las imigenes que brinda la naturaleza segtin el contexte en el «que se viva el mar, las sierras o una gran ciudad! Las experiencias de apreciacién a las que inviean estas imé- sgenes son importantes desde los primeros meses de vida y en special para Ios niffos de cuatro a seis afos. La capacided natural que el nfo tiene de detenerse a mirar y ver aquello que despierta su curiosidad o su deseo por descubrir y cono, Cet resulta esencial, junto al acompafiamiento de un adiuleo que la favorezca y la estimule. No olvidemos que las sensa, ciones visuales nacen con el nifio, mientras que otros lens ‘Sua}es requieren de un tiempo de maduraciGn por lo que slo Podrén comenzar a aprencerse pasados unos afios. No sucede asi con los aspectos que conforman el lenguaje visual que se Perciben en las imagenes que el nifio ve, y con las huellas 0 trazos que expresa y lo expresan desde muy temprana edad! Queda en claro entonces que los elementos que conforrman el Ienguaje plistico visual aparecen en la naturaleza o en los objetos de la vida coriiana: el color de una taza en la que todos los dias tomamos café, la suavidad de la tela en oa brenda, la estructura enmarafiada de las ramas de wn acbol ols forma de Ia sillaen la que nos sentamos a escribir, por- tan los mismos componentes con qui el artista ctea sus ind Benes: colores, texturas, formas, transparencias, voli. menes, espacios, movimiento... Pero existe una diferencia [Site Seetin cdmo aparezcan, se relacionen, y el sentido y 4a significacion que alguien le otorgue, daria por resulsado tun objeto o una imagen artisica, Es posible encontrar una variada bibliografie que desarrolla, des: Fisual: colos, forma, texeuras.. tanto en el espacio plano hidimensional como en la tridimensién, pero es poco fre. uence encontrar textos que se aboquen a otros aspectos sen Ciales: Io estético y lo expresivo de las imagenes, Es cierto «ve los mismos pueden resultar mis abarcatives ¢ intang!. bles, pero no por ello son menos importantes de descubsir, conocer y disfrutar con los pequetios. Qué seri entonces lo esencial de la plistica que podamos acer~ cara los nfs de cuatro a seis aios? Quizds lo més sucil y difi- cil de explicar con palabras, aquello que sensibilizan las imé- _genes en un observador atento: lo estético y lo expresivo. Lo estético en las imagenes ‘Cuando hablamos de lo escético pensamos en Ja belleza de las imagenes, de los objetos y también de las personas, Los valores estéticos estén incorporados a nuestra vida cotidiana y los desplegamos casi sin pensarlo, por ejemplo cuando elegimos una prenda de vestir encre otras u optamos por ese juego de tazas para el desayuno entre varios modelos (Suponiendo que tengan el mismo valor econémico). En éstos, como en tantos otros casos que nos suceden a diario, To que se pone en juego son aspectos estéti- cos que determinan el gusto y la eleccién personal. ‘Una époce y un lugar se definen también por su estética, como es posible ver si compara~ ‘mos un carruaje del siglo XVIII y un auto actual, o la vestimenta que llevan las mujeres en Oriente u Occidente. La idea de belleza no ‘sna y dinica, a misma fue cambiando a tra- vés de Ia historia y lo que hace quinientos afios resultaba bello quizés hoy no lo sea; y atin asf hay cricerios eseéticos personales que son diversos aunque se comparta un mismo ‘momento histérico en igual contexto. Lo cierto es que en la actualidad conviven variadas estéticas... junto al concepto clasico de belleza, ¢s posible apreciar la estética del horror, por ejemplo, como muestran las peli culas de terror 0 algunas pinturas del expre- sionismo. Los nifios pueden ver, jugar y represencar este tipo de imégenes, acepein- dolas con total naturalidad, mucho més que Jos adultos. Monstruos, motantes, figuras humanas mecéinicas, entre oteas, forman parte de su mundo infantil, encre las figuri- tas © muieces con los que juegan a diario. 1s, 14778 So price ule pen opejonesap — aauaureums bump) ‘eueung wong ¥] 2p uppesuasaidas ¥ ofduola sawnd owor soureuroy 1g ‘onionuurzuas un ap upis Sudxo ¥] $9 anb wpponred tues 059 auuisesa spect] os uj anb woo [enay¥W 2 © sew0j sx]. "521000 50] ap spaen © anb ojjanbe ‘poprassaidxa ns 59 sua? punt seunde ap oarsoene & sopanousue> waynsas anb oT rensia ofen3 tua} [2 ue onisaadxa 07 ‘gure jp aay anb wzaqjaq y souatipust ses9 uo atqn>sop vb prepnée £ up3s9 s]pe anb ope jp & ouru Ja eed saiqupesteE ‘uayinsar oursprios ouso2ua ase 4 sorsedso soz anb yey, cass, ‘usb ap Seago sv] uariqey anb wed sopydoud souvsny uos peu -souy un ap sep¥s se] 0 Sopised soy “wixeust3e wjanosa vy ap 0 S22 -ueyuy ap uypre| jap ene swy “eseD ns “SoomyD SO ap OAEND TEL souvfphio> soniqusy sns uo sejopuyrsorde seursius se 9p souopanpardas 0 aue ap seigo se] ap seanystp ap pepitig ~jsod vy auara soonyo So] 15 une spur ozod “euerpri09 [ensta BID -uaysadxo vj & ypesrus vy ap spavsn ¥ uamnu 9s soasadse soxsy Pepianra ns & uppeufeuy ns ‘our 0Uo> ns “Tensia peprniqisuas ns ueozanbjsu anb sauaffpwt woo sauon2oyy ‘oxpe1u0> uo uprs9 sooiy> so] anb a1uexsodurt so oxura of 30d ‘souraoeu anb apsip OpUPUILOY WEA as sOD]I9IS9 SODIEED Sor] ‘ona ‘ueguasoadas gnb “uosapany sv] sauamb 0 ugmnb “ua8ts0 rns 398 owo> ‘oomagas> 0] ap ITE spur sorsadse so120 3320009 4 seuustur se] ap seorared wz9}J9q v LqMDsap yarrrusad Sap “soana]no seaunsip se] 10d seprai> seonasrure souo!snsayrucus sms9 B Pepa ap soy sias & omen anuD sour SOF EIDY sourfa] soueny ua ugaso onbune seonase/d seaqo sejdwia1u0> Koy uoxrued sou ‘iopsindwso> vj A ugistsa[o: vy “Soapis so] ‘Suv ap smstaar sey & sorqyy So] “so>ryqpd sorsedss sono & soqeamayna sosiuaa ‘sessayed ‘soasnun soy “pepypemse e| ua uanuansuo 9s apuop sey Jap ylfe spur ‘vos pon rexsodust wis ‘wza[[aq ns sepaide { sepremystp apand eiawu> peprreuy +51 &sopon ap wos ‘seza2uo4y uau9n ou A so>tig sty sodura% so] ‘uapuayoseaa ‘Joane ns ap v] 0 sepeas> uorsry anb uo oauswou [P e199 ¥[ UoD UPR “dum ap seqO se] axuaUrEPEUMAOTY aS SLIT 0095 aust ap wsqo wun v a1uayy wpe ‘uaSeun somnbren> 23qos souorsardut sns ‘souorenrry fu sofndes us ‘toap ered 302 ~Inpe soy anb aauousyeansjn> sopensti] SouaKi uyAs9 sourU soy soxuaiaypp sauorzour9 se>0a01d apand wise A ax wound ¥] ost, uesqry 35 OU dnb soqfeoap somo 3134 -nosop urspod 2s eueueus‘ojquiadans: 9 vorup eououiedxa wun apnposd 9s uoseunr vun aun 9s anb 29a epey ~esajsow2e ns ‘vanx31 ns sa70]0> sn ‘Seustoy ss “wpupsedsuen ns “20 1s goo ‘o[peapp epeo up vsaxcxa ya anb 0] 494 $9 pratt | ‘u09 oer eun 3513000 “vpaons 0389 anb v sonsondsrp 11259 anb sgw uaramba: ow anb ‘ssuomows seso se vezzaxede 4 aoueaazas zeny ns efuon eposrus o| anb ered ‘ousoaut upIq ura ‘opuayts ap smuuesur soun apR>Ipap o> syeIseq OfOS ‘ysenaide. je seiny round ua eredant anb of peps2a uo © ‘vous eun sudo anb oy :jepuase £ jans ura onsadse sg, ‘souasut opunus onisanu uo & ‘pzaruy ensonu ua by]2ny owo> grepanb eana]nos9 es9 0 wna urd vse asaidxo onb of “uafirurt vun aeioeide 9p ofr] oxse3ut apes atpeu anb ssouorua 3129p a}q}sod Sq ‘Seago sis ua uENUas acs se seastare soy sauqusoy $0] sopos 2p wpa v] ap aured vos sauorsoidxo seas9 anbiod “sopesze8sap ‘oorywitua “op “Hane ‘s1uepunuop ‘osnedosoud $9 a3 1g "eDUaLyIPU o oF ~epar se20xaid uopand upiqunea “oporss 3m39s 8 D048u1 sou sumravet — anb oxeauaoejd oprase un e Wes] SOU 0 optafe uaanpaxd sou seater Sean -3#ytu se] sepoa ou anb sesuad 3304 ons ‘eanuoa “ofous ‘oprsesop ‘esse ‘uuu se] uainb ua uasnpord opou owstur Pp onb o1od ‘oumsprio> aquawyensia [© Sauarap seurs0} ueuion anb se2pe > spuorpesus ‘Sonuarwsuas uesasdxo U9iq ures for 0] 9p vrovanede vj uo> uapuod -san0> a8 Ou anb seyjanbe “seayremiy ou o sepensqe soustivut sey Tensta ‘emmap9j qfSod ns v swuNSI09 sp ,9yUDL ~ouuarede,, ueyjsou asp aig Is “Safesred © seuvuny semiy uevuasexdas anb se -syqeunavu Souapustsoyjanbe © waranty 28 Cou pensia afensuay > ua oisaudxa oy omg ayoaide 2 ‘nb sopesoadso ye eaonuuo> anb uaiiewt un uo vueuiny upysaidxa esa ap nse opesfoy usiqey “tuqo ns us vpelayor 4 ~vfofe0> y] © vsiuos wun ‘epee van ‘panoe yun ‘ox un sumade> ‘oy anb sersnze soy owg> 398 ajqisod nocida y famosa. Los chicos de cuatro y cinco afios no estén preocupados por los prejuicios © por lo que puedan pensar los demas acerea de su opinién; quizas a los seis afios, con su ingreso ala escolaridad primaria, comienzan a aparecer normas sociales y reglas que pautan la convivencia y que empiezan a restringir paulatinamente la espontaneidad de los chicos. La apreciacion del arte y de las artes visuales no tiene Limi- tes; no hay normas que rijan lo que se produce afectivamen- ‘te en quien mira una obra, porque esto conlleva una carga de subjerividad que es escrictamente personal. A un nifio 0 un adulto puede agradarle una imagen, y a otro puede parecer le lo contrario, y ambas apreciaciones son vélidas. Un nitio puede ponerse a lorar frente a una imagen que le produce micdo, por sus colores, su expresién. sus formas, y a otro puede resulearle inofensiva, Es una tarea de los adultos erans- iit a los nifios desde pequefios el respeto por las distintas micadas, para lo cual es necesario que los grandes sean abier- tos en sus apreciaciones y sus permisos frente al arte. Por eso es importante ampliar el espectro de posibilidades que brindan las artes visuales en sus imégenes, sin limicar la mirada de los chicos por las apreciaciones y gustos de les adultos 0 de ocros nifios. La diversidad de expresiones per- mite conectarse con distintas sensaciones visuales y encrar en contacto con las vivencias y emociones mas fntimas, atin en el caso de un nitio pequefio con apenas cuatro afi de vida {Los nifios ayudarn entonces a los adultos a volver a conec- tarse con aquello que han dejado de mirar y ver por el apuro {que imprime la vida cotidiana, y los adultos ayudarin a los nifor al acercarlos a las imégenes, a los aspectos estéticos y ‘expresivos que offecen las artes visuales, lo que hari de ambos, seres ms sensibles y creativos. 0 sopemneu sauaipusr sep u> ‘pop sq wouatadxo ns & epeses ‘ns eSuod ouru Ja anb o] ua ojjanbe opoa ap azanu 2s jenada0 saad peproedeo vy sopensta sane sey ered anb oypip wy as ex. -a}qzyyeaust sanored pod anb oso secyeas ueayuusad aj anb sorpaur so] sous s0] ¥ sro1998 ap seurd sns & uormeurseur ns sod upiquina 2e4 91] afap as anb oxnpe un woo saqqisodury uyzas ou “o3u214 PP 20]0> 2 © o1ne un ap optuos [> ‘Sodus a1edsyp anb exe -sgur vun Sopyjos ourseuigns up, ‘soxdssuossad 1 soromnlaad lis seau9 anpuiad so] uproeurSeusr ns anb seapy svso ap woi2¥2 -1]e23 vj ua sorepnse ezed ‘soweprago ed anb oad sowesiqey je anb ‘soury soy ap vyseiuey vy ap osiaArun y> ua) Las experiencias que tienden a lo apreciativo requieren de un aduuleo que esté dispuesto a cejarse sorpeender, casi como les sucede a los nifies, al contactarse visualmente con una ima- _gen natural o con una imagen plistica ofreciendo la posibi- lidad de disfrutar, descubrir y conocer los aspectos estéticos y expresivos que ofrece este lengua. Las experiencias que ponen el acento en la produccién plis- tica necesitan de un adulto que valore las representaciones de los nifios, sin interpretaciones que limicen 0 interficran en su mirada y en su expresi6n. ‘Sin cielo es verde en su pintura o una figura humana tiene las manos mis geandes que la cabeza, por ejemplo, seri bueno respetar su expresion y aprobar sus imégenes, que se corresponden con su. edad, Estimular su mirada creativa sobre el mundo y recrearlo en formas y colores en distintos espacios, es en verdad una de las particularidades que permi- te este lenguaje: decir de otra manera... decir con imagenes. Darle el permiso es no restringi 0 limitar la frescura y la ‘espontaneidad con que los nifios encaran sus apreciaciones y pproducciones plasticas. En el juego de los nifios donde todo ¢s posible, donde un peine puede transformarse en un teléfo~ no para hablar con su papé, o la corrina puede ser un vestido dle fiesta o una caja de galleticas un televisor, también la pin- cura o el madelado puede tomar formas, colores, dimensio- nes y espacios atrevidos, poco frecuentes para quiien mira con los ojos de la apariencia real de las cosas. Se incencara entonces abrir el juego con las imagenes, que en este caso han sido organizadas en tres imbitos posibles de frecuentar con los nifios: ala plaza ala casa o la escuela Los museos de arte Estas propuestas se presentan s6lo a modo de ejemplo que cada adulto ampliaré, variaréy recreasd en otras nuevas expe- riencias, a partir de su mirada y su imaginaciGn Cabe aclarar que cada una de las experiencias que se descri- ben est divididas en pasos que indican momentos posibles de desarrollo que podrin realizarse en una jornada 0 en Las experiencias que tienden a lo apreciativo requieren de un adulto que esté dispuesto a dejarse sorprender, casi como les sucede a los nifios, al contactarse visualmente con una ima- ‘gen natural o con una imagen plastica offeciendo la posibi- lidad de disfrutar, descubrir y conocer los aspectos estéticos y expresivos que oftece este lenguaje. Las experiencias que ponen el acento en la produccién plas tica necesitan de un adulto que valore las representaciones de {os nifios, sin interpretaciones que limiten o interficran en su mirada y en su expresi6n. Siiun cielo es verde en su pintura o una figura humana tiene las manos ms grandes que la cabeza, pot ejemplo, serd bueno respetar su expresidn y aprobar sus imagenes, que se corresponden con su edad. Estimular su mirada creativa sobre el mundo y rectearlo en formas y colores.en distintos espacios, ¢s en verdad una de las particularidades que permi- te este lenguaje: decir de otra manera... decit con imagenes. Darle el permiso es no restringir © limiar la frescura y la espontancidad con que los nifios encaran sus apreciaciones y producciones plésticas. En el juego de los nifios donde todo «s posible, donde un peine puede transformarse en un celéfo- ‘20 para hablar con su papé, ola cortina puede ser tn vestido de fiesea 0 una caja de galletitas un celevisor, ambién la pin- tura o el modelado puede comat formas, colores, dimensi res y espacios atrevidos, poco frecuentes para quiien mira con los ojos de la apariencia real de las cosas. Se ineenearé entonces abrir el juego con las imagenes, que én este caso han sido organizadas en tres émbitos posibles de frecuentar con les niios ala plaza ala casa o la escuela uLos museos de arte Estas propuestas se presentan sélo a modo de ejemplo que cada adulco ampliaré, varia y receeari en otras nuevas expe- fiencias, a partir de su mirada y su imaginacién, Cabe aclarar que cada una de las experiencias que se descri- ben estén divididas en pasos que indican momentos posibles de desarrollo que podrén realizarse en una jornada o en varias suaqnosp upraqop spwap so] sy “_wopets v 2070 wyuaa 4 o20d tun wqeypuid eqr20a o] opuena ab “one ‘oare oe ap spare ‘2qnsq, =1b9p yspod ‘ouwus ns UoD ojaepe4Ds 0 oVeIquIOU ap zan ua “[oquy un ap senap vqeaso uae 3s “opdussl9 30g ‘aaquuou ns zod ou £ searasio33eue9 sus 0d sojopupiqu>sop o1od “prpu02so 2s ouru wpe anb soy va sseiny soso uo1a 9[pn9 suqnosap v opunnl smndas & “orsed JP auqos souriuas ‘ors un sesunDsp sowapod 2onpoxd asp anb uope>0 e] epesed K ofan! j2 opwUTULI 234 eup] m iisorayeelui0 sux sopon exed s1qy] wspoigl!l, :axue> vamse o uagnossp ‘| anb sey outa fe ugse|n30 anb sof ““o2ueq un ‘or29U% tun ‘eanaynso vun ‘oque un sips sITy “ofuanDUa ns v aes & ea ono vy Ba3q] an J> sod sonsta 298 ou ered wodes o wexqN9 so] ab sazeinyse>snq sour soy v waa] sepipuors se] fm pus O8je A sepipuodse seq ‘9030 sou ezejd yj anb sofanl sounsye uaquasap as uprrenunu0> y “seany]nos> 0 sesmaurd ‘soingyp sns u> supeusseyd ofany upsefap soonyp soy anb seusanuy souaiiyant sey ‘opustaana ‘sosuarwnauds soy uD £ oruarusuad 2 uo ‘odiono [P ua ‘Solo so] u9 sepenstifas uxpanb anb ssuorsesuss sopessea, A sajdajnw vaonposd anb sersustiadxy -saqgisod sen0 sea ~uva 94309 ‘sesoryea seisuatiodxs ussqnsar “'v uanazed 98 seus ~10y sts anb stignasap 0 soqnu ej uezy[sap 9s oWw9> 394 4 0919 1p seu p oased [> ua asrean o se2as stfoy sesid ‘098 094 TP 2e8n{ ‘Jouspw 0 yeeur ap essy ¥s9 1901 exed oqusuuNUOUE ‘un ap jeasapad ye astedan ‘Joqup un 9p wzou09 zy IIT ‘flan! opur spur [2 UrsOS SayeNsta saUOPDeSUAS UEAEEDSp anf seaqered svy 0 epertus e] 9p oausye oF>ua|is p apuop ‘sxuN3s0> suiqnosop 989 uD soprem s9994 v 0 sopmeueduiose 013089900 89 09s ‘eanajsip A s220U09 uasainb anb ojjanbe opor zau3s e ‘3e903 v 4394 v SSeasasqo v usuarrap as aqwausfesNseu sour soy “epeuruy v] uo> zesoaus3e uuspand 28 anb sopedso so] ap peprrejnonned yj o seinaxay ‘su ueazosdsop onb sauoroesuas sv] ‘seusio} se] u> peparsea eT “sa10[09 80 9p w9]]9q B] reIDaudv A sLaqnosop ‘zes0qdx9 ‘seSn{ 2p prpiigisod ej ouiu je grep 3] o[[> opay, “soqnu “0/919 ‘sooueg ‘stamjnos9 0 sorusumuow ‘saruany ‘sofant ‘saqoqse vastauoa anb j2 ua ouaiqe orsedsa un so aasg “ered vy $9 ‘wos sooryo soy sod operpaud ues zeny un sod sowiasuauery NUS "“42D0} “9A “eSN{ ered opedsa un ‘ezeyd e7 cul fue el escondite y si ripidamente dicen “un Gtbol” habrié que seguir dando pistas para saber cual de codos los que hay en la plaza es, por ejemplo: “Tiene ramas que legan casi hasta el suelo” 0 “es con flores celestes”, asi se podri identifica tm Las primeras veces sere- ‘mos los adultos los que ayudemos a descubrir y desceibir las particulariea- des de ese arbol para que los otros nifos adivinen, Pero una vez que el juego se haga mds frecuente los chicos empezarin a encon- trar sutilezas y hasta pala~ bras conocidas © inventa~ das paca describir sensacio- nes visuales,téctiles u olfa~ tivas que los adultos ni imaginamos. Como cuan- do los chicos dicen: “es pin- chudito” para describir la corteza de un Arbol, 0 tiene rayas asi” y muestran Ja direccién en que van las ‘esti frio como el helado” para nombrar la sensacién que da el mérmol de un ppedeseal, ose parece al color de mis zapatillas” si no encuen- tran el nombre de un color, o “estaba mojaco y tenfa olor ico” si se tiraron sobre el paseo o la tierra htimeda. Este juego lo disfrutan los nitios de cuatro a seis afios, lo que varfa es que los més pequefios podrin describir sensaciones ‘con gestos que nos harén dar cuenta de lo que expresan, mientras los més grandes ya van adquiriendo un caudal de palabras en su vocabulario que podsén utilizar mas ficil- mente, Respetar estas posibilidades que corresponden a cada edad por parte de los adultos y entre los nifios, es también tuna consigna del juego, y se podrin ayudar entre ellos. seonsyyd sauorsonposd sns us uezsnz0 sa} a8 anb soqjanbe srauaaut vasey 4 sojseausd xed sox0]o 1e}p2344 0 ‘sojoqae vaauasaidas opuemo solnqyp sns s32anbizu9 80384 soy yaratuied anb x] so ‘saqoque so] 2p seloy se] wos anb peprun so ua pepalzea earUyU! e[ ensanu onb viguaradxe easy -ey|seure 9, o|dura{s 30d ‘sowetp anbune ‘ovo oust |p dauen seloy sey sepor ou anb s1zqnas9p 4 ~-souozzeu ‘sap -zaa ‘soprluereue ‘soypsseue so] apsap sesuaixa soured seuze ‘upspod as 4 semoso syus sey wasey seze]> syuu se] apsap sejzed susie suodosd sa] a5 18 sou0[00 So] uoD yrapsons OUST Om “outu Jpp s2yensta souorsesuas sey aniua prep -anb pprestur £ ¥]38201 ap oypay oj9s [> sod onb oxad ‘ou o vara soune aypnsar anb ‘ssaue oxsta souresey ou. ‘anb eunos vaanu pun augnos9p sowapod audwarg ‘vorseurSeust exsonu wadns $9294 v anb seunioy ap pepisioarp & pepaures wun 29030 ezajeanavu v| anb 398 $9 Jepu9s9 of ‘86> 2189 ua “uoudtxord jena ef ap Tope Jap apoadso vj ap asquiou [2 1920002 euodun ON ““seampeasu seed o seysnw uo> ‘g]janso un v seproamed ‘oypnut9s un owo> sapioq wo> ‘sepuopar ‘sepeReye ‘sryp> wis ‘seaund yoo :sewstur sey uau9 anb sewsz0y ap prepara vp sraqnosap & aauoureauore 308 “tasqo & soory> soy & yszaay] urlauiaseas gab ‘ua sep A uvozazed 9s anb soloy ae3unf m sey]9 wo9 zeFinf { “vppn>s9 w] vo wsED v sepeaat] exed saiojoo & seuuuoy sexunstp 2p seloy mwaun! ‘oydutala soq “opueial amnSas wied sapepyqisod swura sei30 25310 epojoqze epoian sambyend uso wand x ‘ua seanystp apand as anb epuatadxa easy, ‘ouoio 9p seloy, seso rmuaide je soueus se] uo2 A said so} tuo uals 28 upiqurer anb ours ‘sopi0 sas ‘uo 0198 ou “uaanposd anb sopruos so] rey -noso tied s210]09 ap uoyoqo> 980 awsid ap Up!>eUad eB] e UaRsISAI as wOUNEE $O>14> Soy 12g “osid 9 ua seloy sv] ap sosopiaa vase & souoneur ‘sopefueseue ‘sovuaqyueure 240100 So] uvas squaUsensia oaroENe spur | S722) ‘se]]2 Uoo 3eFnl waed oanous uaRq, tun pio 2189 ‘So[oquy so] 2p sepre> seloy ap sonsu0IwOU s0s9 vjear sou oYo30 [> 1g m ‘Opluos wad sas0j0> 0 onseq pe sopeouta sewn ueyuasardas sono ‘se “tuoe aos 59298 210 “pep “iqeuosiad wun v2e2/euaw04 tad so00n 1 “e809 59] 95 sons © soopeyd sestie sod sepeaio seiqo wos 30) suoumuour & se2m]0289 SET ‘onan ‘exapeun “epard aouoiq ‘owsyW! :s2u0}9 -nurquro> ns 0 soyeuane soap vo sepeapor tyasa anb 4 ‘oauawnuow sepewey| sepuei? spur sej easey ‘sogeurer soaun ssip 9p 228 vapond anb sex miynoso seta 0 wun Joqeu, ayons sezeyd sey sepon ti, ~sejnoqued Anu esmynsa eun aysaudx papod of & gnb aod yaqus woye ard ‘ono onb spur joque 989 a3sn8 9] ustNb v pIqEE] sooN;S SoHE sordosd sns 2p ughonnsuos vy] soyanbod apsap opuatsamu yat 98 “eeIUas “oxddas A eysiguosep ‘ojzisqnosop ‘eprenw ty “w22yeunaeu ey 2> -ay0 anb so10j09 $0] A semmaxan se] ‘Seung Sey ap e2UOSULE E yuvso|] ‘ase a1s9 ua ‘so>149 soy weznpord anb souaseurt sey ‘oapeno oganbad un opurpanb “epserurd & se208 e/3efop ofan ered ‘souvus sey uo? 2iuauiaxens upssasd opuayrey ‘epoumy eyioue ap woejd vun asqos sempeaseu sns A seloy, se ap Puno; v| sedures so pepryiqisod eng “seioensqe sau “pu! smUpsip upseso] as “souo}>edurersa sey opuaruoduadns tune ‘euiioy azuazayIp ap sojoqry ap svfoy sem0 uo> 0 sar -oj02 S120 o> upPI" wIs9 audas as 1s 4 epeduresso eyjony ns ruponb opour 2359 ac] “PUISIUE se] a1qos ouBUE ¥] JOD a3u9u saens opuniaide fpded op vfoq eun argos vayama yep £ ol -uodss 0 osanu jaourd & raeduipa woo seqje ap van zeauid ‘ord -wuala 10d ‘sayoarew somUlasip asgos eurzo} ns zedureas9 ered 413s upspod upiquira Sepeas9jovas sajogae so ap seloy sey mt s910a1341P ayusureyioyou upr9s sopeyjnsar soy ‘easondosd vusstus Bf je arty OUISHUL |p 1999940 v aajana So] 98 seadDsap seIsuDLIadxD se] ap offany A ‘orsaid offant ayso opeziqeas saqey us S329 curd & wsoduipa woo soqoqup reauid sooiyp soy ¥ auadoud as 1g anb viv] exapews wun, zojduua{a sod ‘opusia yas as onb eigo v] ap aared ej ueuyap anb sajensta so cise siquosop upipod 2s upiquies varseanlyy ou s9 emajn9s9 x] 1g “o[durala sod * ypecsa wun uaz, anb soyas un ap vpredso vf 4 offeqe> [9p ¥I0> F] 028 04, 1Dap pipod wyru eno 4 * operso [> waved ‘stu anb ‘19 8 opiqns souos wn & oyeqeo fap sexe ‘vj & e309 vy, pap oun ‘owsIUr Oo] p1>S OU O3Npr Pp 4 out J 0 outu epro san anb oj squaurangas ‘ojpeqrs ns v opiqns eyosiy ensanu ap sa991d un e anuasauday ououinuout ja anb opuatuodng ‘opuestur uyase apuop sen] [9 apsap 9a 9b, uauang anb & wurst vy 9p Jopaxiap uo sarezn] SOAUNSIP ua asreo:qn sor!y> so] v ajsouedoug m s810p29 -onbuue jensia wpuauadxa vun wynsar opuefin{ souru So] o> peprseynorased vaso s13qn2s0q] “Pept -ri01 B| ou & wIqo ¥] ap 2azed wun yu94 26 UOIOD—IIp ‘jos vun apsop uvalasgo as 1s anb ef | woo sepezesqe owo> ‘uaffoust | epor svareqe ‘red sepaizonax ofresanou sq ‘ugravarqeor ns waed ugiquier A uppusaide ns wed sareynoad apey 81289 9 ‘ouryd opseds9 un ua ueqjoaesap 28 on soprqesa 4 sofngrp so] o semaurd se] 9p vues IP ¥ ‘uouInjoa Uo> souaSpus! UOS seENa|NIs9 Se] “vussits vj uo> z9u29 vpand 28 anb upprauansaxy vf 03982009 Jpp v| £9 BU -en19> was9 aoayo anb vouazaytp e|‘Sourquiy s0s20 up uesausnous 9s anb soy anb opepina owstur [p usarur sezejd sv] wos owo> sorzedss ua Sepeaiqn sesnaynos9 sey ‘wsorpea esustiadxa wun audurois opursjnsas ‘aarp ap seysajel o sapemayno sonu> ‘soastus sop U9 usIquIE uERUDNDUD 38 anb sey owoo ‘eo1sp3qnos9 waqo wun, so] poids ap peprligisod vy uaoa1jo souaapuur ses “epeagy> vandly ws wiser 10% -o|] ered “wanaqnose ¥ auar 1g 0 peasapod Te asmdazy 0 se202 wasn so spwape sauamb {8 ‘SoUU So] uD anb soojnpr so[ ua Jaa ap syuaM> soubur §9 oxsq “epesrus ns ap somnurur soun uuonbipop a] vzeid yy sod uased souamb anb ered ‘saIJApWur ‘J]]e uyas> aaduio|s anb so ou21 OY see) -sqe 0 Seapremsty ou seiqo wos sose> sono uo & ‘supezyjeau opis wey anb u> oousgssiq oruadiout fe vva hacia el cielo”, y otro pode ver “un agujero en la madera ue se ve del otto lado". Esta experiencia da cuenta de que todos no estamos viendo la esculcura completa, para lo cual seri bueno invitar a los chicos a caminat alrededor de la ‘misma y mirarla desde codo su entorno, para ver cémo €s ¢sa imagen completa. 4 Si la plaza cuenta con més de una escultura como, por ejemplo, en El Parque Avellaneda o el Jardin Botanico de la Ciudad de Buenos Aires, es interesante mirar dos de ellas gue tengan caracteristicas diferentes, ya sea por sus formas 0 materiales, y comparatlas. Para los chicos resulta més claro ver las similicudes y diferencias entre dos imagenes que puc- den estar realizadas, por ejemplo, una con formas redondea- dlas o curvas y otra con formas rectas o angulosas, o la com- binacién de ambas en un sector u otro = También es importante descubrir con qué macerial la rea- lizaron, preguntiadole a los chicos “eon qué les parece que esta hecha’. Los nifios de cuatro y atin los de seis afios pue- den conocer algunos materiales, pero acercarse a mitar o tocar con cuidado alguna parte de la escultura les permitird descubrir o asociar esto con otras experiencias A veces las esculeuras cuentan con una placa de bronce ea el pedestal que dice e! nombre de la obra y de su autor, el aho en que fue concluida y quizés tambien el material con que se Fealiz6. Buscar estos datos con los chicos es interesante tanto pata los mas pequetios al leérsela como pars los més grandes ‘que ya pueden hacerlo solos. Esta experiencia se encuadra en las ya mencionadas en la introduccién como de contextuali- zacién porque le aporta al nifio un conocimiento més amplio sobre esa obra esculeérica. Todo esto haré que las esculturas © monumentos comiencen 4 tener otra significacin para los chicos, mas alla de la de correr a su alrededor, treparse © esconderse decrés de su pedestal. Tendré el valor de una obra artistica que comienza «formar parte de su universo visual y que como en otras de las propuestas mencionadas anteriormente, enriquecerdn las producciones plésticas de los niios cuando ellos modelen 6 construyan sus propias esculturas, con masa, arcilla, cajas © diversos materiales. ‘Asi dejamos la plaza, con otras tantas experiencias que no se desarrollarén en este texto, pero que sin duda ya habrin echado a volar en Ia imaginacién de quien Io est leyendo. para proponer a los chicos la préxima vez que vayan a jugar, ‘también con las imagenes, 4 ojpurs vanoy uo wzayemaeu ef ap ossaoud aasa sinsasuosay a]qisod sq m oaigia eR *sou0]0 ap onSo1[dsap osoyfianseus 2289 eua2sa ua Uauod souru eyed 502 us & e3s20d 7 “Solo so} Uo sedesne ap seme vp epemrar vy es3] -aqusa anb “eianyy e & Jos [2 anya on -uonou9 ap oruswou “ofa! [2 w9 S13] ‘ony > vunioj 28 anb ua soaueisur sosa ‘ua aonpoud a8 wzapeanaeu Bj 29940 sou onb seyjaq, spur souaiyat seq ap eupy “sour se] ua SO]? wo seu ures exed ‘sazoj0o ap onsadso ns uo any e] 9p uor>rsoduuc | woo saqesmavu sousuipuay saD0u09 axrutsad wise, “ty vy ruapeduasop ‘uo!seurseun ey peso nb offan{ un so soon] seiunsfp se] us aausueauoae wpestur yy 190g “sowrrazosqo anb of uesa3qv 0 uwuoissoasrp anb > onpord usiquies [eroyraze zy wy -eanauid yf ap 20[09 ZI YI $9 EUASIP sourean vf aNb a>ey £ eIeA INb oF “Sp [Pm] ¥] vas unas wsep> spur o wINDs0 spUA PBA 38 OLE “eure ap epesurd pared eu “sour anb offanbe ap viouaus -ede ej opurayrpou ‘pepisuanu ns ua owo> uor2aNp ns ua ‘onuva ‘onsowous ype> uo o wip [ap of: | ¥ Bea wy “TenstA ossaayun onisanu euruinys anb jesnaeu zn] x] 299130 SoU [OS “uaqysax onb znj vf se9 721 uewoysuen 2s 4 vpra ueiqo> ~'sorpedss soy ‘sauauinjoa so] ‘seanaxaa se] ‘seuszoy se] ‘saz0]0> soy “ommaso aauaureia}d ~to9 zeny un ua soureasa opueEN> owoD ‘a20U8ASop 9s fensTA Peppedeo wnsonu eyje wis ‘19a axrunsad sou anb ey 9 20] ey ‘Sue 525 ¥ oxen ap soutu so] e 3en{ v saraut souapod anb so] soan{ wos ~-2ny 2p ZY 289 9p spaun v osid ya augos uer2aK0ud as anb sourur sensonu woo seuny s29vy v maf “eurauaa vj sod enua anb [98 9p ofes un s0a anrwsad anb oajod ap seino;azed sey sedexae © arpmedso ‘yexrur “souatqo so] usonposd anb seaqwios sv] 9 0 vpeneoseosap pased wun ap swypurus se] ud seaszoy staqnosaq eardsoy un 0 vppnoss eum ese ‘wun ap JoNaNE [> UD sopaons Uspond upiquma ‘suSWON -aue superar se] ® samuefouras ‘sapensta sersuatiodxa senQ seaquios A sanj uo> soue8n{ ~ejanose e| ue o ese> ey uy -eaoad opeprose va seny un ua sae>ign 96 4 eionye eqe35> Sub yo prtnua soosy upis> opuens “s9on] sns ued 4 wap Nhoots a8 spwop so Sena UO!RDIqeK eI IP ery eHpaNb fours up, seprpuoase sey e sedi! srpzuusad vusoouyy ey reFede Capuoouo ap popaigisod erm | [peprmnoso | | » oporus suo 3] age souanbadt spur soyit so] ap. sounsye fs suqumuad 09 0 ‘Se2s0 & orengey wun & read eset nuauuaja aso woo sueaseg “esns 7 | espuoy oun ope “oura un | dp sour véey anb ap ost [2 ut yp woo seal wed oanous un qs “europa wan s92a3j0 9pondt nb yj owo> “POYEIE 70 eT eoripus euLayUt} 27 sojensta soffant ap aus eso gumdsip anb sy ooy jap ¥yfe spur ‘reauasasdaz eiomb anb yaren zambjeno vexed osu qe gurar9s anb oy ‘S3] ceysoyeur soxunstp oD sopauDRgo ap peprTiqisod vy K ‘s330[00 9p sootzeur soy u22ay0 anb wayeans wy suugnosap so eueU! “epuiny of -saxejnorazed wea souod s0s9 wo u>9s9p soy]? anb of genud uepand ofany anb 9 ersuauiadsa vasa ap peplfeuy eT sia] ODry [9p sox0]02 so] sessuosua vaseq seuTyEUE 0 sejasenae ‘seaceup) wUTIG voy feun aaqos opurpszau sopreuuoy varus! anb exed popruna aod wuiang eum $9 ¥as9 “upzes3U03U Soj Sost> SO] SOPO? Ou U2 ‘Sauausesnag “semauid sns anuo s9s0]0> SOLIS S0s9 e2snq, Sontyp so] ¥ zatiodoad apand soy as ofanl axs9 ap sped ym ‘jo! P 9 S17] oore fp wiDaKoxd 3s A jos Ave, upiquiea opueno eran] ap sexo sey ua2ey 0] 40> uomuny oupra j2 anb ‘wzayesnaew w] ap soustrua soundpe Suyosop U2 sopesassnu! spur xX ‘soyE slas & 02UD ap sour So] ® a[seto> 794 vv pureed eiouatiadxa was “ousTUs Ja ua uasosede anb s2y0709 Soy vos soyen> stIqnosap & aauaus Srauoae opsesru xapod upiquiuy, ‘soueus sey uo> opredeaye uaa suaiuy anb so2ryp soy © seuedosd oprudiaziua sexqnsay apond K ‘prezejdsop 96 sist cose [9 O1sprs [2 49A0UN TY “SAURETE Jap ‘oxid [2 0 sapaind se auqos sazoqo> ap ansads9 yp ysrase4oxd 3s y9e ‘asarataae o} fos ap ofes un anb exaueW [ea ap opeDgN ‘Csendraue ny ap seyese se] ap youre un 42s apand ‘opea92y COUpIA ap 07042 UN FesIUODUa HOD sIsEq, OJ9g “oLDeds9 ONO gombyeno u> 0 vyanos> #] U9 “¥seD Ua SIZE ODsE UN WOD sent hati =e _ ‘uoroesoyzod run uaoey 4 jaded jo ue|gop 1s jj spur yaeaynsas 9] 018g “wala uoo vpeye> wy|:9u>s wuAZO} wun LeZeK 3y aNb Te A vaaaauyy vy 2p oupia jap ovEUIE jap UpsEIOIe anb OL soni jaded © euljnase> ap ozon un sajopuyp eisondosd 1 srzilajdwio9 papod as soye sas & o2u19 ap S021" So] HoT) mw ~sau0}09 son soy enum! 26 18 apaons gnb soqes anuesozaiu yi9g “sored © ap up}ooasiavu ef UOD ses] Uapand as anb arad ‘seuso.UT| Se] u9 ueqeiso ou anb sou0qo7) “w39]01A [9 sa2aI¥de upIeY olor [p wo> [nze [9 & ‘opefuereur [p yroarede apuop ‘oyu fo & fos jap uor>rsodsadns vy woo suapaons OUSLY O7 '2ps9 ¥I9A 38 [Nze Jo UO auodluodns { wruanoua 9s of]:zeUE Zn] 9p 204 P15 ow seqosduuo> ysv £ ‘soueustad sox0}09 sop ap $920] se] Uraun{ 2s 8 weuE} as s210]09 pnb “ages o| ou une anb s2 1s ‘souanbad spur so] woo auqnosap ajqisoe! s> upiqiuRy, mw ‘uaproap 0] 1st 18 ‘sepuaid ssuod papod af as 4 pue20ainbo 98 ounspp anb up orusuous un preS9{] sausurepides sox0]09 So] opueqwou ura as Ig “aUDINgIS Jp arquIOU as opuEn> ‘epwiede wind aquowreaneusosye anbrpur ornpe yp anb 10[02 PP Jepusoua & seuzoiuy] sey seRedv us yinsisuo> A ‘sopeauss sour $0] woo seztjear apand as offan! ausy -vusspu Y] 23qos 93 ap ozos2 un o vurnaze> vun sefad yypod as ones u0D | 2p © vaur]q paznd un uo reIU0> orses920U ya98 “peprTEUOS eno ¥ a1quies o ara3je 9s ou ows!ur Ja anb weg “opeaaue ‘&ey 2] 2s anb 20409 [9 vos sxoyP “wuASAUH YAP Zn] ¥] A204 -o1d puntusiod uyyoja> jaded jp a9sod anb vpuauedsuess ey ‘a4o]02 son30 sexo] upspod 9s sowsstur soj uo anb es ‘jnze 4 ojfsseue ‘ols :sosseuyad sazojoo so] sesn1 ypuarwooas 9g “So>utP Soy sezATEAI ‘ugspod anb pepranize ‘wonsyjo warpueq vun o> ojopuztua3sos © eaisoupe taUID OD sezt[e91 pIpod 2¢ oxsq “ous eprD vec 40]09 o1UNsIp ap ugo}@9 jaded ap ozon uN oUpIA [> Ua ya eifad 2] 28 eusovuy epeo y “ssauesoi02U! sopensia soffon! son rez1]225 upapod a8 50]09 [2 SOMIEUINS 2] eALIWUsDD|E TIS9 w 1g mw “peprsuaaur ns nua & zn] 1] ap up!ooaKoud wy vps proumstp ¥] anb sLiqnasap upypod sooiyp so] opour aasa ag] “wusaau] vf asivlaye fe ef} wo ap -aons anh & ozusru0> fe zn] B 2A 9s OUNg> sTaqnosap ted O20 ® 9p asopurlaye a1 2 epeladsap pared vun wsiu0) sypipuaoua seuisauy] se] Jes1qn vs wsondosd vy apuop ‘ejinbue seus erpuatiadxa wun soott{9 So] o> sezzqeax ayqysod $9 uDIquINy, mw ‘sopos v sesuoUe wasey “eprpuaId ‘eins e] upnap souaiqnosep uos anb so] anb us o2uswour ‘aurumyy soy eusoiury ns ap zny wy opuena sof sas ¥ a13q, snosop yseauoiur sje 9ps9p ‘oxaqnb ysopanb as apuop ‘a2usui SESE spjono89 a] uo 0 vse wf ua ‘sopemnous soaurasp o> soD4tP sO] U9 “pat anb seanaud sey supoa yuszanbim¥a o3sq‘s940]09 SOA fepzaun ‘sooKseW “OT[]q “pepizedo ‘erouasedsuan :$040[09 sof ap osiaatun jap jBans & epunyoad upp>danzod yf werailoud aquios v1 & zn] P| Uo> supeyfoszesap seiguatsadxa se] SePOL, caqeoe offant j2 opuren> uysanaredesap anb {& sopunifas sown sod ua2arede anb sominy sauozwr 2p 70> esa 98 os¥9 9180 Uf “Opar [9 0 “HATES B] opuatgns Joys HM “efnag eum ¢ ojduials tod ‘reauasoxdas 9p wrt w] enwan2u> ‘jain up owo> Svorarpe ered wera savainb ua o3u1e soaIs aadxo soaoadse ap o1a{uilou02a7 > aaasoaey wasondoxd was, “orsaff 989 0 02 -yarusrnour aso “euw30} ws9 U9 rIqNasap & 1220U0289 anb UEP Tia anb oy s9 anb saqes exed ‘ofant [2 rezuauH09 ap S22U0 $09 Typ so] uod aprance 2s anb ojjanbe 0 ovuayunues un *upsa7e ‘dan ‘sleuosiod un ypenvadoid eaquios ns uo> seauasoidor aed wursjan e| ap seniop aese2zqn e yaesed soqpp ap oun & w[22 te] ap Ope] O120 TP URTEIUDS a8 SODIUD SOT J0s09 OD0d 9p ene fh uggs 9p 19s apend ‘rouoyg ofan wun ouusTur fap EIDUESTP jauaya © A ayuefap 321g 9p OYDHH O}OS [a UOD sesqUIOS ap Oo” wear orse> un rewaurayduUr axquad vpiqures 2019Koxd [gw suqonad sojqesuou! sns ap elans anb 0] 0 'sor2/qo ssoqeunue © uvzased 25 anb seua0} sesanyss 9652 v9 JEqN> “sap upspog panel y| Kn] ap 020} 9 aznu9 oan ns 0 sOUEL ne souodiaau je ur2znposd sowsrur soyja anb seaquvos $e] ‘yoo sed uprpod soomy> 80] ‘sopnesas 50359 SOpetHOa 224 EU) franboa ¥] © ¥oi29 ap wast vy ow onb wed ‘Sour soy vey opepma owe! ap aembar enciuiy| v] aanpord Sb s0ye> j9 0009 zny #] 9p pepisuadu! ey oauea anb wauaRD Ua opuatuon Sonasord fp afauews uarnb oafnpe J #498 YPNP WIS “soyensia sofon{ sono sezyfeau upspod ‘9s fosourum] 020} aruarod un oWo> ojgs PZB 28 Ose uso vo anb ‘searnsoderp ap 202004034 un uo> wauan2 2s 16 a cugioeagey #] ap at2ys0dns aambyend aiqos zay ns ugrensagoud anb seur0uy| Se] O98 opuayaow serio vo> svuuoy sean uadwse 2s anb » 2eSnl 214 “food gas vasey x Usrsadaxd 95 anb seussoy svy wos waxodt anb of anb ef osuoqusuanbar un gx9s ow pared e] 2p 20102 qo gmby “vasovur wj soureosaoe A souuelae 1s SEUILE Se] On F ouigo ap rapt 1ew03ax opuorpnd ‘pazed vy aiqos wpreaoak oad a8 seuoy seas ‘Seu221T Se Japuanue & opesopzad jaded 3p zor aaso mead yy ‘aiuas3yxp wesnoy wun yr"370291 OP peo aoe 25 01N99 zenisous gspod On,MPE [a OUST [9 U2 SS

También podría gustarte