Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
KAFKA
REINER STACH (1951, Rochlitz, Sajonia) estudio M atcm aticas, *1
Sofia y Literatura. H a sido editor de ciencia y de no ficcion en ^
sas editoviales alemanas. Tras dedicar anos a la edicion e m tiva *
obras completas de Kafka en Alemania, consagro mas e una '
KAFKA
LOS PRIMEROS ANOS
y
LOS ANOS
DE LAS DECISIONES
CA PITU LO S I -25
BARCELONA 201 6 A C A N T I L A D O
ti'tu lo o rig in a l
Kafka. Diefriibcn Jabre
Kafka. Die Jabre tier Etitsi hciJtiHg.cn
Kafka. Die Jabre Jer Erkenntnis
Publicado por
A C A N T 1 L A II O
Quaderns Crema, S. A.
Muntaner, 462 - 0S006 Barcelona
Tel. 934 144 906 - Fax. 934 636 956
correo(ff acamilado.es
vnw .acantilado.es
aiguadevidre Grafica
QUA D ER N S CREMA CoMpOsicidtl
R o m a n y a - v a 1.1. s Impresion
t a r s u s EncuaJernacion
9
NOT A D E L E D I T O R
io
Para Ursula
:l
*1
PR E FA C IO
A LA E D IC I6 N E SPA N O L A
d c R U IN ER STACH
13
P RE F A C I O A LA E D I C I O N E S P A N O l . A
14
PR E E A C I O A LA E D I C I O N E S P A N O L A
15
I’ RI - FACI O A LA K D 1C I O N HS P ANOI . A
16
PKI-I-' ACIO A LA E D I C I O N E S P A N O L A
17
IN T R 0 D U C C I6 N
18
INTRODUCCION
19
I N T R 0 DUCCION
20
INTRODUCCION
21
1
INTRODUCCION
22
INTRODUCCION
23
INTRODUCTION
ni lo mas mi'nimo que ver con esos libros. Inclnso los diarios
refuerzan esa impresion de una vida interior completnmentc
autonoma: la capacidad de Kafka para captar una situacion
de un vistazo y aun asi con la maxima nitidez, de filtrar los
detalles significativos, de rastrear las relaciones ocultas y
capturarlo todo en un lenguaje saturado de imagenes preci-
sas, que evita toda inexactitud, es una capacidad que linda con
lo maravilloso y se burla de toda explicacion social o psicolo-
gica imaginable. Antes se llamaba «genio» a alguien asi. Pero
el genio carece de historia, carece de ubicacion, viene—no
se puede expresar de otro modo—del profiwdo interior, y si
una cosa asi es humanamente posible, entonces—imagina-
mos—tendria que serlo en todo lugar y en todo momento.
dPara que, pues, una biografia? ,-Para descubrir que tambien
el genio tiene que comer y hacer la digestion?
Naturalmente, el concepto de genio es sospechoso. Un ca-
ballo de carreras puede ser «genial» (por citar el famoso
ejemplo de Musil); en cambio, un escritor que produce algo
no quiere ser elogiado por aquello que simplemente se le
ocurre. Porno hablar de la ciencia de la literatura, que tiene
como tarea precisamente la de alojar en la Historia lo que en
apariencia es singular: para ella, la «genialidad» es una mo-
lestia metodologica, y aquel que emplee ese concepto sin pro-
tegerse sera tachado de aficionado.
Sin embargo, la literatura precede a la ciencia de la lite
ratura. Es como minimo inimaginable que un lector experi-
mentado, con una capacidad de recepcion desarrollada, no
sienta nunca la experiencia impactante de la genialidad ante
los textos de Kafka, incluso si percibe esos textos como ca-
rentes de humor, extravagantes, crueles u oscuros. El mun-
do de Kafka es inhabitable, y hace falta mucho tiempo para
adaptarse a el. Aun asi, sus frases se meten bajo la piel, dan
que pensar, no es posible librarse de ellas. Dos preguntas sur-
gen, inevitablemente: «<;Que significa todo esto?», es una;
«cComo puede escribirse algo asi?», la otra. Y, segun a cual
in tro d u cci 6 n
25
INTRODUCTION
26
INTRODUCCION
27
INTRODUCTION
28
INTRODUCCION
29
INTRODUCCION
30
INTKODUCCION
3i
INTRODUCCION
U n h o m b r e h a m b r i e n t o q u e c o m e s u b i s t e c e s ta c o n c e n t r a d o e n s u
a li m e n t o y n o , p o r e je m p lo , e n e l r e c u e r d o d e u n s u e n o c o n a n g e lc s
q u e lle v a n lo s s o m b r e r o s d e c o p a q u e v io p o r c a s u a l id a d s i e te a fio s
a n te s . P e r o e n m i c a s o , t o d a s la s p e r s i a n a s , t a p a d e r a s y p u e r t a s d e
m i m e n t e e s t a b a n s i m u lt a n e a m e n t e a b ie r ta s a c u a l q u i e r h o r a d e l
d ia . M u c h o s c e r e b r o s t i e n e n s u s d o m in g o s , p e r o al m io le e s t a b a
n e g a d o s iq u ie ra m e d io d ia d e d e s c a n s o . E s e e s ta d o d e c o n s ta n te
3*
INTRODUCCION
vigilin era muy penoso, no solo por si misnio, sino tambien por sns
resultudos inmediatos. Cualquier acto ordinario quo debiera llevar
a cabo ndquiria un aspecto tan complicado, provocaba tal niulti-
tud de asociaciones de ideas en mi mente, y esas asociaciones eran
tan oscuras y tortuosas e iniitiles para su aplicacion pnictica, que
yo olvidaba cl asunto que traia entre manos, o bien me mctia en un
lio a causa de mi nerviosismo.1
33
INTRODUCCION
34
INTRODUCCION
35
INTRODUCCION
sencias? Por otra parte, hay dfas en los que podomos recons-
truir su vida casi hora por hora, y ese es uno de los momcn-
tos mas placenteros del trabajo biognifico, cuando la densi-
dad de lo transmitido permite delinir al menos los contornos
de una presencia escenica... el placer del exito detectivesco.
Y sin embargo, <*que significa esto en un hombre cuya vida
se hace plena en la «profundidad», en una intensidad inte
rior tan abrumadora? En repetidas ocasiones, Kafka se pa-
saba la mitad del dia en la cama, en algun sofa, apatico, m-
accesible, sonando despierto... Se quejaba de ello a menu-
do, tan a menudo que se podria llevar la cuenta de las veces.
Pero <;que sabemos al respecto? Sabemos que algo de lo que
alii sonaba dejaria despues sin aliento a unos cuantos millo-
nes de personas.
Incluso el biografo metodologicamente mas avezado no
consigue pasar de la imagen de una imagen: el ambiente, la
tonalidad del momento, las asociaciones, los miedos y place-
res latentes que lo llenan, la mimica y la gestualidad, las vo
ces, los ruidos, los rumores... todo podria haber sido un poco
distinto a como creemos tener que imaginarlo. Sea como fue
re, fue infinitamente mas rico en matices: incluso la imagina-
cion mas precisa, armada del conocimiento y la empatia, in
cluso la perfecta filmacion interior del material historico, si
gue siendo una sombra comparada con lo que reabnente fue.
No hay imagination, por poderosa que sea, capaz de supri
mir el dolor de la ignorancia, el progresivo palidecer de to o
recuerdo, la irrevocable condition de pasado de lo pasa o.
Todo lo que cabe hacer es producir evidencia, afinar los con
tornos, aumentar la resolution de la imagen. Todo lo que
cabe decir es: asi debio, pudo, tuvo que haber sido.
36
I N T NO D U C C I O N
37
INTRODUCCION
39
LOS PRIMEROS ANOS
1
—J
1. NO PASA NADA EN PRAGA
43
L OS P R I M E R O S A N O S
44
N O PASA NADA l i N PR ACS A
45
LOS P R I M E R O S A N O S
46
N O PAS A NADA UN P l l AGA
47
LOS P R I M E R O S A N O S
48
I' M l>l 1-/.A l.A R I - P U H S H N T A C I O N
2 . E M PIE Z A LA R E P R E S E N T A C I6 N
49
LOS P R I M E R O S A N O S
50
liMIMK/.A l.A It I; l ' R I i S I - N T A C I O N
5i
LOS P R I M E R O S A N O S
52
kmi mh /, a i. a i u: p u k s k n t a c : i6 n
53
LOS P R I M E R O S A N O S
54
KM IMIi/.A LA R E P R E S E N T A T I O N
55
LOS P R I M E R O S A N O S
S6
I - M i ’ ll-:/.A I.A K U P H R S I - N T A C I O N
57
LOS P R I M E R O S A N O S
58
l -MIMHZA I.A l U - P R K S H N T A C l O N
4 Urzidil [1960:15].
59
LOS P R 1 M E R O S A N O S
60
EMIMKXA I. A R H1*K IsSli N T AC. I ON
61
1
LOS P R I M E R O S A N O S
63
LOS P R 1 M E K O S A N O S
64
i: mi >ii;/.a l a r i - p r i - s h n t a c i o n
65
LOS PR IM KUOS A N O S
tion mas bien marginal en vista de las linens, cada vez mas
ramificadas, del frente de una guerra de religion quo acabd
por abarcar la mayor parte de Europa. Los jiulios tampoco
eran percibidos como sujetos politicos, sino mas bien como
factor de perturbacion; no liacian la guerra, no poseian un
territorio propio y, por tanto, no entraban en considcracion
como aliados o adversaries, en sentido politico-juridico pro-
piamente diclio. Y aun asi, la forma en que actuaban como
«observadores activos» de un conflicto entre cristianos, la
desfachatez con la que convirtieron la fecha mas negra de
Praga en un dia festivo y finalmente el beneficio que les co-
rrespondio a la mesa del vencedor eran todas ellas cosas que
como cabe imaginar estaban en contradiccion con las devas-
tadoras sanciones que los estamentos protestantes tuvieron
que soportar. En la lista de cuentas pendientes, ese apunte
no podia despreciarse en absoluto, y cuando, siglos despues,
la pasion antialemana, la anticatolica y la antijudia se fundan
en un unico resentimiento, la clave mas importante de estc
extrano fenomeno estara justo a las puertas de Praga, en la
Montana Blanca, en el ano 1620.
7 Lo
la nobl 0CUrrid0 Cn t0<^° cas0, comparable con las expropiaciones a
rev de osaiona por el norm ando G uillerm o I, que se hizo coronar
feurtnc nf aterra en IQ66. Guillermo convirtio las tierras confiscadas en
>' los ocupo preferentem ente con normandos.
66
I - Ml ’ l l i / . A l. A K l i P K H S l i N T A C l O N
67
LOS P R I M E K O S A N O S
68
k mi »ii ; za i. a iu; i>r k s i : ntac : i 6 n
docum entos en aleman las ortograffas «Wossek» (por ejem ploen la hoja de
registro en la que se notified a la comunidad judfa de Praga el nacim icnto
de Franz Kafka) y «\Vohsek». El nom bre checo del pueblo, y por tanto en
uso actualniente, es Osek.
10 Vease Falke [1877:238].
" Se produjo un nuevo movimiento m igratorio cuando, en el ano
1670, todos los judios de Viena y de la Baja Austria (naturalm ente, a ex-
69
LOS P J UMI - KOS A N O S
70
K MI MK / . A I.A R l i P K U S I i N T A C I O N
7i
LOS P RI M E R OS A N O S
72
i: mi >ii-:za i.a k u p k u s e n t a c i o n
73
LOS P R I M E K O S A N O S
Habia conocido personas que ca-fan quo los judios cornel inn
enmenes ntuales y a la vez sohnban con cl I'mtiro de la na-
cion checa. Se habia encomrado con personas entradas cn
anos que todavia podian recordar las ultimas ejecuciones pii-
teas en Praga y que ahora contcmplaban con admiration
los primeros cochcs v cinemaidgrafos. Y habia vivido mu-
c os anos junto al Altstadter Ring, y por tanto en aquel esce-
nano social en el que no dejaban de evocarse los aconteci-
nuentos de 1620-192!, la Montana Blanca, las ejecuciones y
os estierros, como si se tratara de recuerdos de la vida de los
que a 1'se congregaban. Kafka se daba cuenta de cuanto de
eso era puro tearro; pero percibia y experimentaba lo poco
que se precisaba para abrir nuevas vi'as a la violencia real del
pasado.
Los estratos temporales que se desplazaban y cntrccho-
ca an como tempanos de hielo sometidos a presion exterior
eran ien familiares para Kafka por el universo intelectual
judio por insuficiente que fuera la forma en que habfa He-
|,a o tasta el. Sin duda a los judios les parecia injusto que se
es acusara como colectivo supratemporal, por asi decirlo, de
crimenes que se supom'a que habian cometido haci'a dos mi-
enios («vosotros clavasteis en la cruz a nuestro Senor»), pero
so o a causa del contenido de la acusacion, mientras aquella
orma de cortocircuito historico les era enteramente fami-
wr y perfectamente comprensible. No solo la identidad ju-
>a como «pueblo», sino mas bien cada fiesta judfa, incluso
os actos rituales de la vida cotidiana, obtenian (y obtienen)
su significado expresamente de acontecimientos de la epo-
C3 e Antiguo Testamento. Tales relaciones de largo alcance
em'an un sentido superior, en eso los judios estaban enrera-
mente de acuerdo con sus adversaries, y poder probar o no
a veracidad de las situaciones historicas era completamente
secundario... su pervivenciaera prueba suficiente. Tambien
sa peculiar conciencia del tiempo, por la que al parecer la
ustracion habia pasado sin dejar huella, formo parte esen-
74
Ci l Cl ANTI -S: I.OS KAF KA DE W O S E K
3. G IG A N T E S : LOS KAFKA DE W O SE K
N o t o d o e l q u e h a n a c id o e s ta e n e l n u i n d o .
DEZSO S Z O .m o k y , Horeb taiitir nr
75
LOS P R I M E K O S A N O S
7^
i ; u ; a n t i : s : i .os kai ; ka d e w o s k k
lb id A o c 11,262). Estas frases del padre las copio Kafka ocho anos
despues de su propio diario, y las cito literalmente en su Carta al padre.
J La mayorla de las informaciones empleadas a continuacion sobre
el origen, infancia y juventud de Herm ann y Julie Kafka se basan en las
investigaciones de W agenbach [2006], asi como de W agnerova [1997].
77
LOS PJ UML 'KOS A N O S
cida 3 v C*°n luc^la las c°munidades bohemas estaba sin tlnda r cco-
lera )i>n .ISI'C,IS’ pcro a su vcz u n solo sobre d fundamenlo do la ob so-
K-tfkaV ° ^ CZ3S *^C Htnilia. SeRun dia, en el ano en que nacid I lermann
1, , | ' *'lan cn Wosek noventa y dneo judios, repartidos en veinte lamilias
eran * " “aSe ^ Ia^ a en Kohn 1852:411). Sin embargo, las cilras reales
bitanr SU™men,e mas ahas; Nekula [2003:47] calcula ciento treinta ha-
inclus r)S° ° ^afa ^ (u<^cna; b cronica de los bomberos de Wosek liabla
en r-c - e trtlnta y seis lamilias judias (WaRnerova 1997:43). Wosek tenia
en csa epoca, total de unos cuatrocien.os habitan.es.
era PI- t \ ° ° ^ mat^re de H erm ann (la escritura q u e ella utilizaba
anf - Utti S y apunta a tambien esa familia, como los Kafka, emipro
tan° aI sur ^ Bohemia desde territorio polaco.
78
(i ICi A N T I i S : l.OS KAI ' KA 01- V O S I - K
79
LOS P R I M H R O S A N O S
tara una casa baja con solo dos habitaciones, quo lodos los
ninos durmieran en la misma y tuvieran quo comparin' dos o
tres camas, era lo habitual en las circunstancias run ties. Ml?
raras veces se pasaba «mueha hambre». uunquc Hermann
contara con trecuencia quo se alegraba de teller patatas en el
plato... algo muy improbable en casa de un carnicero. Des-
de luego no solo lue la suva una inlaneia parca, sino tambien
corta. Muy pronto se inculcaba que sonar despierto y hol-
gazanear era malo. v que «hacerse mavor» significaba sobre
todo una cosa: el fin definitivo de todo ocio. Por decidida-
mente que Hermann Kafka se apartara luego del ambiente
de su propia iniancia, habt'a interiorizado esa leccion para
siempre, y por eso el odio que albergo toda la vida al trabajo
rudo y servil estuvo siempre acompanado de una sutil pero
igual de consecuente incomprension hacia las tareas que no
podian considerarse trabajo.
No sabemos durante cuanto tiempo acudio Hermann a la
- 11
diminuta escuela judia, pero es seguro que ya afios antes ctet
Bar Mitzva, el equivalente judio de la confirmacion, tuvo que
echar una mano a su padre; sin duda tambien en las matan-
zas, fi'sicamente agotadoras, que tent'an lugar en un pequeno
establo detras de la casa. La mayor parte de las veces a prin-
cipios de semana, los judios de Wosek y los pueblos circun-
dantes hactan sus encargos de carne para el sabbat, y el jue
ves y el viernes habfa que entregar la mercancia, a pie y con
una carretilla. Los demas dias de la semana tambien se lleva-
ba carne a clientes cristianos. Ya con siete anos se quejaba
mas tarde Hermann Kafka—se habfa encargado de hacer ta
les entregas, incluso con el mayor frio y antes de empezat e
colegio por las mananas. Incluso si exageraba un poco y ge-
neralizaba las experiencias mas penosas, lo cierto es que su
educacion y su desarrollo tuvieron muy pronto que quedar
subordinados a la subsistencia de la familia, y su infancia so
cial termino mucho antes de empezar la pubertad. No cabia
decir que le hubiese tocado un buen destino, pero tampoco
80
C' . i r . ANTKS: I.OS KAF KA D F W O S H K
81
LOS PKI M l-H OS ANUS
82.
Ci l Ci ANTl i S: I.OS KAl ' KA OU W O S l i K
83
LOS P R I M E R O S A N O S
84
G I G A N T E S : LOS K A F K A DE W O S E K
85
LOS P R I M E R O S A N O S
86
G I G A N T E S : LOS KAF KA DE W O S E K
87
LOS PR IM E R O S ANOS
88
G I G A N T E S : LOS K A F K A D E W O S E K
89
LOS P R I M E R O S A N O S
90
4. LA SEN O R A LO W Y
N o e s n in g u n a v e r g iie n z a p r e f e r i r la d ic h a .
albert cam us, Lapeste
E n h e b r e o m e lla m o A n s c h e l, ig u a l q u e el a b u e lo m a t e r n o d e m i
m a d r e , al q u e e lla , q u e te n ia se is a n o s c u a n d o e l m u r io , r e c u e r d a
c o m o u n v a r o n m u y p i a d o s o y e r u d i t o , c o n u n a la rg a b a r b a b la n -
ca. C u e n ta q u e le h i c i e r o n c o g e r lo s d e d o s d e lo s p ie s d e l c a d a v e r y
p e d ir l e p e r d o n p o r la s f a lta s q u e h u b i e r a p o d i d o c o m e t e r c o n t r a el.
T a m b ie n se a c u e r d a d e la g r a n c a n t i d a d d e lib r o s q u e te n i a e l a b u e
lo , q u e c u b r ia n t o d a s la s p a r e d e s . S e b a n a b a t o d o s lo s d ia s e n e l r io ,
y e n in v ie r n o a b r ia c o n u n p i c o u n a g u je r o e n e l h ie lo p a r a b a n a r s e .
L a m a d r e d e m i m a d r e m u r io te m p r a n a m e n t e d e tifu s . A p a r t i r d e
e sa m u e r t e , la a b u e l a d e m i m a d r e s e v o lv io m e la n c o lic a , s e n e g a b a
a c o m e r, n o h a b l a b a c o n n a d ie ; u n a v e z , al a n o d e la m u e r t e d e s u
h ija , sa lio a p a s e a r y y a n o v o lv io , s u c a d a v e r lo s a c a r o n d e l E lb a .
U n v a r o n a u n m a s d o c t o q u e el a b u e lo f u e el b is a b u e l o d e m i m a
d r e , q u e g o z o d e ig u a l e s tim a e n t r e c r is tia n o s q u e e n tr e ju d io s ; u n a
v e z, e n u n i n c e n d i o , s u p i e d a d o b r o el m ila g r o d e q u e el f u e g o evi-
ta s e y r e s p e t a s e s u c a s a , m ie n t r a s a r d ia n t o d a s la s q u e la r o d e a b a n .
T u v o c u a t r o h ijo s , u n o s e c o n v ir t i o al c r is tia n is m o y se h iz o m e d i
c o . T o d o s m u r i e r o n p r o n t o , e x c e p to el a b u e lo d e m i m a d r e . E s te
tu v o u n h ijo , a l q u e m i m a d r e c o n o c ia c o m o e l tio N a t h a n e l lo c o ,
y u n a h ija , q u e f u e la m a d r e d e m i m a d r e .1
91
LOS P R I M E R O S A N O S
92
LA S E N O R A LOWY
93
LOS P R I M E R O S A N O S
94
LA S E N O R A L OWY
95
LOS P R I M E R O S A N O S
Diario, 24 de o c tu b re d e i9 ii.
96
LA S E N O R A L O W Y
7 Pawel [1990:16].
8 Diario, 2 dem ayo de 1913,23 deenero de 1914. «Triste consuelo que
me da mi m adre», com enta Kafka.
5 Max Brod, Sobre Franz Kafka, p. 13. Acerca del conflicto interno de la
familia en to m o a la actividad agricola de O ttla Kafka, vease mas adelante
Los an os del conocimiento, capitulo i t.
97
LOS P R I M E R O S A N O S
98
LA S E N O R A L O W Y
99
LOS P R I M E R O S A N O S
IOO
N E G O C IO S RU1NOSOS
5. N E G O C IO S R U IN O S O S
13 Ibid.
101
LOS P R I M E R O S A N O S
102
NEG O CIO S RUINOSOS
103
LOS P R I M E R O S A N O S
104
NEG O CIO S RUINOSOS
105
LOS P R I M E R O S A N O S
107
LOS P R I M E R O S A N O S
El dato de que Julie Kafka sospechaba que sus hijos G eorg y Hein
rich habrian podido salvarse si su esposo la hubiera liberado del trabajo
en la tienda fue proporcionado por su nieta Vera Saudkova (comunicacion
a H artm ut Binder; vease Binder, 1979b, I :i 4 <5). El propio Kafka afirmaba
que sus dos hermanos habfan m uerto «por culpa de los medicos»,
sin dar razones (carta a Felice Bauer del 19-20 de diciem bre de 1912).
sarampion y la meningitis eran en aquella epoca frecuente causa de m uer
te entre los ninos de corta edad. Una idea de la m agnitud de las circuns-
tancias la dan los Anuarios estadisticos publicados p or la ciudad de Viena.
Asi, por ejemplo, en el ano 1884 m urieron en Viena un total de 2194 nl"
nos de edades com prendidas entre uno y cinco anos, 307 de ellos (14 ^
de encefalitis y 2 06 (9,4 %) de sarampion. La m ortalidad p o r saram pion
ascendia en la decada de 1980 a un 7-8 % , es decir, uno de cada catorce
ninos infectados no sobrevivia a esta enferm edad.
X08
N EG O C IO S RUINOSOS
109
LOS PR IM E R O S AN O S
sus recuerdos sin ironia alguna: «como los dos eramos muy
trabajadores, el habia llegado a ser un hombre respetado».
no
N EG O C IO S RUINOSOS
4 Carta al padre (oc II, 824). Los empleados y aprendices solo podian
ser despedidos a final de trim estre; el plazo de preaviso era de seis semanas.
D urante ese periodo no se podia recortar el salario, ni aunque el subordi-
nado reclam ara las prestaciones del seguro de enferm edad.
Ill
LOS P R I M E R O S A N O S
s
Carta al padre (OC 11,832,809).
N EG O C IO S RUINOSOS
a que visitar poco antes del Ultimo al casero para pedirle un apla-
miento del alquiler, m ientras su esposo enferm aba de miedo». Vease
37 c 16 a8osto de 19 u y 24 de diciem bre de 1911.
K K j.rant'^ck Basik, «Aprendiz en la merceria H erm ann Kafka», cn
kj C El relato de Basik es parte de un amplio m anuscrito
^ogra co redactado a principios de la decada de 1940, es decir, m edio si
ll espues de los acontecimientos descritos. Tiene una atm osfera densa,
P o contiene inevitablemente, dada la gran distancia tem poral— incon-
ancias y contradicciones. Asf, en contra de todos los testim onies que
P eemos, Basik califica a su jefe de «persona tranquila, casi dulce» (quiza
ontparacidn con otros tenderos, que tem an la costum bre de abofetear
ve ■ aPrendices), y a la vez de hom bre de negocios explotador, que apro-
a a cualquier ocasion para ahorrar un par de florines en el personal
s°h re las colericas manifestaciones de H erm ann Kafka en la
a, vease mas adelante Los anos del conocimiento, capitulo n k D ado
9 veces Basik tambien tuvo acceso a la vida privada de los Kafka— vol-
j g eiT10f so^ re ello , y que cuando escribio su texto no sabi'a que el hijo
su je e se habia convertido en un valoradisimo escritor, su m anuscrito
114
N EG O C IO S RUINOSOS
Il6
N EGOCIOS RUINOSOS
117
6. P E N S A N D O E N F R E U D
118
P E N S A N D O EN FR EU D
120
PEN SA N D O EN FREUD
121
LOS P R IM E R O S AN O S
122
P E N S A N D O EN FR E U D
I23
LOS P R IM E R O S A N O S
** C
observation f ^ 3*, ^r° d d<d 20 de noviembre de 1917. El motivo de esta
erotismo en volumen del te« ° de Hans Bliiher Elpapel del
siva y nue \nc\ ° ae ° >nasci,lina, al que Kafka se dedico de manera inten-
a ello debt intUS° ^ propuso resenar. Escribio a Brod: «Me irrito, debido
del psicoanali^rrUm^lr 3 ^ectura durante dos dias. Por lo demas, con lo
PrendentementS 60 comdn °lue en fil primer momento satisface sot-
tes. Desde el n ^ P£j° qUe pOCOdesPu^s se siente tanra hambre como an-
explicar. rapidUm° 6 V-Sta ^ Ps‘coanalisis «naturalmente» muy facil de
cuajquier otra» com't*va de ^ corte avanza mas rapido que
l°s margenes de la ^ a^aPunt° las dos ultimas frases posreriormente, en
124
PENSANDO EN FREUD
11 «Ultim am ente la idea de que, siendo nino, fui vencido por mi pa
dre y, hasta ahora, por orgullo, no he podido abandonar la lucha durante
anos, pese a ser vencido una y otra vez» (Diario, 2 de diciem bre de 1911).
I25
LOS P R I M E R O S A N O S
to 1 S" S°iy C0ni0 so^ ^s’n entrar ahora a considerar, por supues-
’ ^r(j *sPos>cion natural y el poso que va dejando la vida), es
tad cJ3 6 tU e^ucac*°n y *^e obediencia. Si pese a ello el resul-
incon e^ucac'®n te parece tan lamentable, es mas, si te niegas
m nsc|entemente a reconocerlo como tal, es porque tu mano y el
al *r Cn mi"ten'as ban sido siempre del todo ajenos el uno
ej - .° ^ na vez mas, me guardo mucho de afirmar que seas
zacj ,C0 resPonsable de que me haya vuelto asi; tu solo has refor-
por ° ^ ^a^*a’ Pero bas reforzado mucho, precisamente
todo m ^°^eroso en cornparacion conmigo y empleabas
•pi
mas bi ^r° C^e ^■a^ca no es: soy lo que has hecho de mf;
n o t e h ^ feZa n° ^ 3S sa^ ^ ° bacer nada con lo que yo era;
habid ^ lnteresa^°>te parecia defectuoso, de ahi que no haya
nor fr>° njn^ n c°nsuelo, ningun reconocimiento, ni el me-
rt ec'miento de mi confianza en mi mismo. El nino,
IZ6
P E N SA N D O EN FREUD
15 Encim a de una foto que le m uestra mas o menos con cuatro aiios,
escribio: «En la proxim a estoy en plan de m ono de mis padres» (carta a
Felice Bauer del 28 de noviem bre de 1911).
' Carta al padre {OC 11,810).
12 7
LOS P R I M E R O S A N O S
Una noche me dio por gimotear una y otra vez pidiendo agua, no
por que tuviera sed, sin duda, sino para fastidiar y al mismo tiempo
distraerme. Despues de intentar sin exito hacerme callar con gra
ves amenazas, me sacaste de la cama, me Uevaste a la galena, cerras-
te la puerta y me dejaste un rato alii solo en camison. No preten-
do decir que fuera un error, ya que quiza en aquel momento era la
unica manera de obtener el necesario silencio nocturno, pero este
episodio revela con toda claridad el caracter de tus metodos edu-
cativos y el efecto que estos producian en mi. Seguramente aquello
me hizo mas obediente, pero abrio una herida en mi interior. De-
bido a mi manera de ser, jamas pude comprender la relacion entre
mi absurdo empeno en pedir agua, que a mi me parecia perfecta-
128
P E N SA N D O EN FREUD
129
LOS P R I M E R O S A N O S
130
PHNSANDO EN FREUD
132
PE N SA N D O EN FREUD
133
LOS P R I M E R O S ANOS
134
PENSANDO EN FREUD
135
LOS P R I M E R O S A N O S
guro de todas las cosas que solo posela realmente lo que te
nia entre manos o en la boca, o por lo rnenos estaba camino
de ellas», escribi'a acerca de su infancia.11 No podia «po-
seer», ni mujeres ni cosas. No nos ha Uegado ni un solo epi-
sodio de su vida en el que mostrara gusto por la propiedad,
y tampoco conocfa su reverso, la codicia, salvo como un arre-
bato ocasional. No necesitaba «tener» a toda costa lo que
amaba, incluso devolvia con indiferencia los libros que le en-
tusiasmaban a sus legitimos propietarios, sin adquirirlos, y
los extasis del coleccionista le eran completamente ajenos.
Tambien la extrana contraposition entre la aspiration a la
seguridad de Kafka y su incapacidad para la planificacion a
largo plazo remite probablemente a una irreparable falta de
confianza en el mundo. En un universo lleno de manifesta-
ciones pasajeras y relaciones fugaces, solo puede haber una
forma de seguridad: aquella que se garantiza en cada momen-
to y nunca deja de renovarse. En cambio, toda reflexion so-
bre el futuro pone inmediatamente ante los ojos la imposibi-
lidad de controlarlo e insufla miedo. Poreso era dificil mover
a Kafka a suscribir una concepcion madura de la seguridad, es
decir, a contraer riesgos manejables a corto plazo para cose-
char un plus de seguridad a largo plazo. Aunque reflexionaba
sobre su propia situacion psfquica y social con mas intensi-
dad que nadie de su entorno, y aunque desarrollaba concep-
clones cada vez mas precisas de como habfa podido llegar a
esa situacion, vivia de forma atavica el statu quo como alg°
carente de objetivo. Por eso una de las grandes ironfas de la
existencia de Kafka es que, como funcionario de seguros, te
nia que imponer un concepto tan complejo como abstracto
136
PENSANDO EN FREUD
137
LOS P R IM E R O S ANOS
138
PENSANDO EN FREUD
139
LOS P R I M E R O S A N O S
140
PEN SA N D O EN FREUD
141
LOS P R I M E R O S A N O S
142
PE N SA N D O EN FREUD
pudo hacer otra cosa que medir por ella toda opcion imagi
nable a la felicidad: el trabajo, la amistad, incluso el amor ha-
cia las mujeres. Si damos credito a su propia mitologia pri-
vada, emigro de la vida a la literatura, sin retorno. Pero si
las cosas fueron totalmente distintas? <Y si la literatura fue
el unico camino de vuelta que pudo recorrer?
143
LOS P R I M E R O S A N O S
144
KAFKA, FR A N Z, D ISC IPU LO AVENTAJADO
Hay un ir y un venir
Un partir, y a menudo... no regresar.
Praga, 20 de noviembre
FR ANZ KAFKA
7 . K A FK A , F R A N Z ,
D IS C IP U L O A V E N T A JA D O
145
LOS P R I M E R O S A N O S
' H ugo Salus, «Mi amigo Kafkus. Un cuento infantil», N eue Prete Pres-
sc, 19 de abril de 1908, pp. joi-104.
146
KAFKA, F R A N Z , D IS C IP U L O A V E N T A JA D O
147
LOS P R I M E R O S A N O S
148
KAFKA, FR A N Z, DISCIPULO AVENTAJADO
149
LOS PR IM ER O S ANOS
151
LOS P R I M E R O S A N O S
C a r t a a M ile n a J e s e n s k a d e l 21 d e j u n i o d e 1 9 2 0 .
IJ2
KAFKA, FRA N Z, DISCIPULO AVENTAJADO
1 53
LOS P R I M E R O S A N O S
7 D ia r io , 8 d e o c t u b r e d e 1 9 1 6 .
154
J
Yo pensaba que jamas llegaria a acabar el primer curso de prima-
ria, pero lo consegui, incluso con un premio; pero el examen de in-
greso de bachillerato seguro que no lo aprobaria, y sin embargo lo
aprobe; pero ahora seguro que suspendo el primer curso del ba
chillerato, y no, no suspend!, y as! fui avanzando ano tras ano. Sin
embargo, eso no me infundia confianza, sino al contrario: siempre
estuve convencido—y tu gesto de desaprobacion era la prueba pal
pable—de que, cuanto mas lejos llegara, peor acabaria. Me imagi-
naba muchas veces a los catedraticos reunidos en horrenda asam-
blea (el bachillerato es solo el ejemplo mas homogeneo, pero todo
lo que me rodeaba era parecido) despues de aprobar yo el primer
curso de bachillerato, es decir, cuando ya cursaba el segundo, y des
pues de aprobar este, es decir, cuando ya cursaba el tercero, y as!
sucesivamente, congregados para estudiar aquel caso inaudito y es-
candaloso, incapaces de entender como yo, el menos capacitado y
en cualquier caso el mas ignorante, habia conseguido colarme en
aquella clase que, ahora que la atencion de todos se habia centrado
en mi, me vomitaria de inmediato, naturalmente, para alborozo de
todos los justos liberados por fin de aquella pesadilla. Para un nifio
no es facil vivir con semejantes ideas. En aquellas circunstancias,
<;que me podian importar las clases? dQuien habria sido capaz de
despertar en mi la mas minima brizna de interes? Las clases, y no
solo las clases, sino todo lo que me rodeaba en aquella etapa decisi-
va de mi vida, no me interesaban en absoluto, del mismo modo que
al autor de un desfalco, que vive en el temor constante a ser descu-
bierto, no pueden interesarle demasiado las pequefias operaciones
bancarias corrientes que, por su condicion de empleado de banca,
sigue teniendo que despachar. Asi de pequefio y lejano me parecia
todo al lado del asunto principal.8
155
LOS P R I M E R O S A N O S
Para el nino de seis anos fue sin duda un alivio tener que su-
perar su primera aparicion publica dentro de un ambien-
te familiar y homogeneo: casi dos tercios de sus compane-
ros de fatigas eran hijos de hombres de negocios germano-
judios, casi todos vivian en la ciudad vieja y eran bilingiies,
en la clase no habia ni un solo hijo de obrero, ni un habitan-
te del gueto, ni un aristocrata.10 Pero la option por una en-
entre las familias germ anojudias acomocladas era mas facil perm itirse la de
limitation national q ue en el entorno social de Kafka. Ese com pas no hizo
mas que abrirse: m ientras el bilingiiism o casi general se m antuvo en los
colegios de la ciudad vieja d urante la decada siguiente, entre los piaristas
el porcentaje de alum nos bilingiies descendio al doce p o r ciento.
157
LOS P R IM E R O S A N O S
158
KAFKA, FR A N Z, DISCl'PULO AVENTAJADO
159
LOS P R I M E R O S A N O S
160
KAFKA, FRA N Z, DISCIPULO AVENTAJADO
161
LOS PR IM ER O S ANOS
era una verdadera carga para ninguno de los tres, aunque por
lo menos uno de ellos tenia un miedo espantoso.
Decadas despues, cuando Kafka recordase el consejo del
perspicaz senor Beck, tendria que darle la razon. La preci
pitation habi'a tenido consecuencias, le parecfa, y en un sen-
tido muy distinto y mucho peor de lo que el maestro que-
ria decir entonces. No habia sido un mero acoso fisico, sino
espiritual, que habia hecho que el tiempo exterior y el inte
rior siguieran distanciandose y los anos de colegio pasaran
como un sueno. Ni el mejor pedagogo, ni el mas empatico,
habria podido prever tal cosa, y lo mismo le paso al maestro
Beck, que, sin darse cuenta, hizo una profecia fatal. Una«bro-
ma profetica», la llamo su antiguo discipulo, que entretanto
habia superado muchos mas examenes y al que saludaban Ua-
raandolo «Herr Doktor». Pero para entonces el maestro lleva-
ba mucho tiempo enterrado.
8. LA C IU D A D IN U N D A D A
i6 z
LA C I U D A D I N U N D A D A
163
LOS P R I M E R O S A N O S
164
LA C I U D A D I N U N D A D A
165
LOS PR IM ER O S ANOS
1 66
LA C I U D A D I N U N D A D A
167
LOS P R I M E R O S A N O S
168
LA C I U D A D I N U N D A D A
169
LOS PR IM ER O S ANOS
171
LOS P R I M E R O S A N O S
172
LA C I U D A D I N U N D A D A
173
1
LOS P R I M E R O S A N O S
Porque con eso se dejaba el campo libre a los checos para con-
vertir la exposicion en un gran golpe de mano tecnologico y
politico, incluso en objeto de una peregrinacion nacional:
presentaron la industria bohema como un logro casi exclusi-
vamente checo y, con la simbolica anexion a Paris, mostraron
el savoirvivreyla orientacion hacia el futuro de la nacion che-
ca. Eso era algo enteramente del gusto de la administracion
municipal, dominada por los checos, que desde entonces
atendio cualquier deseo, por extravagante que fuera, de los
hacedores de la exposicion.5
Sobre todo, tolero que la exposicion marcara la imagen de
la ciudad, y de forma duradera: Praga tuvo su propia torre
Eiffel, una torre de hierro de sesenta metros de altura (toda-
via popular), en el Laurenziberg (Petrin), con su propio funi
cular, y no por iniciativa de la ciudad o el Estado, sino de un
Club de Turistas Checos entusiasmado con Paris. El que iba a
los terrenos de la exposicion y tomaba el camino que pasaba
por las colinas de Belvedere vivia la primera experiencia sen-
sacional: un tranvfa sin caballos, como tirado por fantasmas,
era la primera linea de tranvia electrificada de Praga, insta-
lada de forma experimental, una experiencia que tenia que
convencer hasta a la mas obtusa de las mentes de las bendi-
ciones del progreso tecnico, y que los primeros viajeros, que
entendian muy bien la relacion entre tecnologia y politica,
saludaron con gritos de «Slava» (‘jViva!’). El responsable
174
LA C I U D A D I N U N D A D A
17 5
LOS P R I M E R O S A N O S
176
LA C I U D A D I N U N D A D A
17 7
LOS P R I M E R O S A N O S
178
LA C I U D A D 1 N U N D A D A
179
LOS P R I M E R O S A N O S
181
LOS P R I M E R O S A N O S
183
LOS PR 1M EK O S A N O S
fus («actua a los pocos minutos», era el chiste que corrfa por
ahi), el agua del Moldava, al que se vertian casi sin filtro al-
guno las aguas residuales de la ciudad, estaba tan sucia que
los promotores de las escuelas de natacion recibieron la or-
den administrativa de alimentar sus duchas con agua de ma-
nantial. Naturalmente, tambien era posible ahogarse en ese
caldo, y todos los veranos habia varios accidentes mortales.
Porque, por mucho que se esforzara el numeroso personal de
inspection, por insistentemente que amenazaran los nume-
rosos carteles de prohibition, no habia manera de impedir
a los ninos y adolescences que se sumergieran bajo la estruc-
tura de madera, salieran nadando al rio, cruzaran por deba-
jo de los barcos y se agarraran a balsas que pasaban o trepa-
ran a la cercana y resbaladiza presa. Ya podia el guardia del
proximo puente tocar el silbato cuanto quisiera.
No sabemos hasta que punto Kafka participo en esas in
subordinaciones, pero lo que es seguro es que la escuela de
natacion se convirtio para el en uno de los mas importances
espacios de la ciudad, al que se mantuvo fiel durante toda su
vida y que recordaba con nostalgia incluso pocas horas an
tes de su muerte. Esto es algo que asombra al principio, por
que sus primeras y decisivas experiencias alii fueron todo lo
contrario que faciles. Su padre habia convertido en costum
bre ir con Franz—tiene que haber sido durante sus anos de
colegio—los domingos calurosos a la Escuela Civil de Nata
cion, en la orilla del Lado Pequeno, dar unas cuantas braza-
das y (probablemente lo mas importance) tomar una cerveza
con los conocidos presentes. Ademas, habia desarrollado la
ambition de ensenar a nadar a su hijo el mismo, es decir, gra
tis, ignorando por completo que su habitual y molesta pusi-
lanimidad en modo alguno era a causa del agua.
Y e s q u e tu so la p re s e n c ia fisica b a s ta b a p a r a a n o n a d a r m e . P o r
e je m p lo , r e c u e r d o q u e m u c h a s v e c e s n o s d e s n u d a b a m o s j u n to s e n
u n a c a s e ta . Yo flaco , d e b il, p o c a c o sa ; tu f u e r te , g r a n d e , a n c h o . Yo
184
J
LA C I U D A D I N U N D A D A
185
LOS P R I M E R O S A N O S
18 6
J
LA C I U D A D I N U N D A D A
187
LOS P R I M E R O S A N O S
Y r e a lm e n te n o es m a s q u e v u lg a r m ie d o , t e r r o r m o r ta l. C o m o si al-
g u ie n n o p u e d e r e s is tir la t e n ta c io n d e s a lir a n a d a r a l m a r, es feliz
d e ja n d o s e lle v a r, « a h o r a e re s u n h o m b r e , u n g r a n n a d a d o r » , y de
p r o n t o se y e rg u e , sin m o tiv o p a r tic u la r , y n o v e m a s q u e el c ie lo y el
m a r y s o b r e las o la s n o h a y m a s q u e s u p e q u e n a c a b e z a y lo so b re c o -
g e u n m ie d o te r r ib le , to d o lo d e m a s le es i n d if e r e n te , tie n e q u e v o l
v e r a tr a s a u n q u e se le r e v ie n te n lo s p u lm o n e s . N o e s m a s q u e e so .l!
188
LA C I U D A D I N U N D A D A
189
LOS P R I M E R O S A N O S
191
LOS P R I M E R O S A N O S
193
LOS P R I M E R O S A N O S
15 Goethe [1977:147].
194
E L L I, VALLI, O T T L A
195
LOS P R I M E R O S A N O S
196
E L L I , VALLI, O TT L A
197
LOS PR IM E R O S ANO S
198
A
ELLI, VALLI, OTTLA
6 Llama la atencion, de todas form as, que los Kafka eligieran para sus
hijas una profesora privada que tam bien abogaba en los periodicos por
la education de las m ujeres. Adele Schem bor fue la prim era profesora de
Austria a la que se perm itio ensenar en institutos, y ademas era m iem bro
fundadora de la asociacion praguense «Para el progreso de la m ujer» (fun-
dada con el nom bre de A sociacion Alem ana para el Fom ento del Bienestar
y la Formacion de las M ujeres de Praga). E sta asociacion apunto en m arzo
de 1898 como nuevo m iem bro a una «Sra. H . Kafka», lo que, segun los
usos de la epoca, podria significar «Senora de H erm ann Kafka» (vease
Frauettleben, Viena, ano 9, vol. 12, p. 85, asi com o ano 10, vol. 2, p. 4).
199
L O S P R 1M E R O S A N O S
200
E L L I, VALLI, O T T L A
La que, para su suerte, tenia mejor relation contigo era Valli. Era
la mas cercana a mama y se plegaba a tu voluntad de manera pare-
cida, sin demasiado esfuerzo ni riesgo para ella. Por tu parte, tu,
precisamente porque te recordaba a mama, tambien la aceptabas
de mejor grado, a pesar de que habia en ella poco material de los
Kafka. Pero quiza justamente por eso se ajustaba a tus expectati-
vas: como no habia heredado las cualidades de los Kafka, ni siquie-
ra tu podias exigirle que se comportara como uno de ellos; ademas,
en su caso no tenias la sensation, que si tenias con nosotros, de que
se echaba a perder algo que habia que salvar a toda costa. De to-
dos modos, es posible que nunca te haya complacido hallar en las
201
LOS P R I M E R O S A N O S
203
LOS P R I M E R O S A N O S
204
A
E L L I , VALLI, O T T L A
205
LOS P R I M E R O S A N O S
Ya m e r e s u lta lo b a s ta n te h o r r i b le q u e a lg u ie n em -
p ie c e a e x p lic a r, p o r q u e , e n c a s o n e c e s a r io , lo en-
tie n d o to d o p o r m i m is m o .
G . W . F. H E G E L ,
C u a n d o el g ru p o se h u b o r e u n id o y a p r e tu ja d o ,
y la c a m p a n illa d e l b e d e l h u b o in d ic a d o a lo s p r o f e s o r e s
q u e c ad a u n o a c u d ie ra j u n to a su s a lu m n o s ,
ta m b ie n M ey er, el a n c ia n o , se a c e rc o a la c la se c o n p a s o te m e ro s o .
Ya d e lejo s s o n a b a el fra g o r d e lo s ru id o s o s n in o s
y e l a n c ia n o , a c o rd a n d o s e d e l su efio , titu b e a b a e n s u in te r io r .
Ya e s ta b a m u y c e rc a d e la p u e r ta , y fu e a e n tra r,
p e r o titu b e o o tr a vez, y d u d o e n su c o ra z o n .
206
Por fin, e ste c o n s e jo le p a r e c i o e l m e j o r al d u b i ta t iv o :
bnjar el p ic a p o r te , e n t o t a l s il e n c i o , c o m o e l d i r e c to r ,
y abrir la p u e r ta , p e r o n o m o s t r a r s e a lo s a lu m n o s .
Sospechaban q u e e r a B r u m m , e l d i r e c to r ,
yen m u d ecian a v e c e s; s o lia h a c e r l o a si.
As! lo hizo ta m b ie n a h o r a , p e r o e l c r o n i d a lo q u i s o d e o t r o m o d o .
Porque C h la p e tz , c o n c r u e l a s t u c i a ,
habia visto p o r e l o jo d e la c e r r a d u r a a l p a c i e n t e a n c ia n o .
Y hab ia r e c o n o c id o e n s u c o r a z o n lo q u e e s t a b a a p u n t o d e h a c e r .
Asi que dijo , p e r fid o , a lo s r e u n id o s :
«Meyer esta f u e ra , d e l a n t e d e la p u e r t a , y p r e t e n d e a s u s t a r n o s ,
jWanke, v en a q u i, v e n id , T a t s c h n e r y J e i te l e s , L a n g e y E id litz !
E m pujarem os la p u e r t a j u n t o s , y q u e n o p u e d a e n tr a r » .
Eso dijo; y c o n m o v io e l c o r a z o n d e t o d o s .'
207
LOS P R I M E R O S A N O S
208
lati' n , l e n g u a , m a t e m a t ic a s
209
LOS P R 1 M E R O S A N O S
210
LATfN, l e n g u a , m a t e m a t ic a s
ZII
LOS P R IM E R O S A N O S
212
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
213
LOS P R I M E R O S A N O S
N u e s tro tu to r d u r a n te los o c h o a n o s fu e E m il G s c h w in d , s a c e rd o te
d e la O r d e n d e lo s E sc o la p io s, u n g u a rd ia n d e la v ieja e s c u e la . E n
el te r c e r c u rs o d e en se n a n z a se c u n d a ria , yo a u n n o h a b ia c u m p lid o
los tre c e a n o s, u n tio m io se c a s a b a e n B rn o y o b tu v e u n p e rm is o
p a ra f a lta r d u r a n te d o s d ias y a s is tir a la b o d a . M is p a d r e s se deja-
ro n c o n v e n c e r p o r la fam ilia p a ra c o n v e rtir a q u e llo s d o s d ia s lib re s
en c u a tro , y yo p e r d i sie te h o ra s le c tiv a s sin ju s tif ic a tio n . C u a n d o
re g re se , se d e s a to el in fie rn o . R e c ib i u n a se v e ra a m o n e s ta c io n , y8
214
J
LATfN, LE N G U A , M ATEM ATICAS
215
LOS P R I M E R O S A N O S
lo Kisch [1975:26].
216
LATl'N, L E N G U A , M A T EM A T1C A S
217
LOS P R I M E R O S A N O S
Zl8
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
219
LOS P R I M E R O S A N O S
|6
Diario, 23 de enero de 1922.
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
221
LOS P R I M E R O S A N O S
2Z2
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
223
LOS P R I M E R O S A N O S
el durante la mayor parte del dia. «[...] nunca vivi entre ale-
manes, el aleman es mi lengua materna y por tanto me resul-
ta muy natural, pero en cambio el checo esta mas cerca de mi
corazon»,21 escribia a la checa Milena Jesenska, que tiene
que haberse sorprendido mucho de que la propia lengua ma
terna no fuera la mas cordial para alguien. Sin embargo, esa
distincion se desprendia forzosamente de las experiencias de
infancia de Kafka: mientras todos los miembros de su exten-
sa familia hablaban aleman entre ellos, los momentos de se-
guridad, relajacion y alegria estaban llenos de sonidos che-
cos, incluso su madre sucumbia al checo cuando querfa po-
nerse tierna.
iComo se perfecciona semejante lengua del corazon? Sin
duda no con «frases modelo» y «textos paralelos». Kafka se
limitaba a hacer un gesto de desden cuando la preceptora
Anna Pouzarova se quejaba de que sus tres hermanas habla
ban el checo de manera fluida, pero con faltas gramaticales:
«Lo principal es que hablen. La gramatica la pueden apren-
der despues», respondia el.11 Lo mismo le habia ocurrido a
el; en el colegio dominaba las dos lenguas en el piano oral a un
nivel comparable, siempre le ponian la mejor nota en «bohe-
mo» y superaba incluso a los pocos que calificaban esa len
gua de lengua materna. Pero en el instituto imperaba un re
gimen distinto, alii se trataba sobre todo de emplear el checo
como lengua escrita de manera gramatical y ortograficamen-
te correcta, y aunque los planes de estudios debian permitir
el acceso a ella incluso a principiantes, apenas era posible se-
guir el rapido avance de la clase sin disponer de amplios co-
nocimientos previos. La mayor inversion en tiempo corres-
pondia a la de la clase de frances—dos horas a la semana, un
trabajo al mes—, pero la intensidad era claramente mayor.
Una vez que habian superado los cursos inferiores, a los estu-
diantes se les pedia ya traducir al checo, y se empleaban ma-
nuales cuyos textos proporcionaban informacion historica y
cultural y que contenian largos extractos de obras literarias,
como por ejemplo treinta paginas de la novela La abuela, de
Bozena Nemcova, que segun sus propias palabras le ensena-
ron a Kafka la «musica» de la lengua checa.23Por eso, es po-
sible establecer con bastante precision de que forma entro
Kafka en contacto por vez primera con la literatura y la tra
dition checas. Especialmente en los dos ultimos cursos se vio
enfrentado—de la mano de un libro de lectura en tres volu-
menes recien implantado en el programa de estudios, desti-
nado expresamente a los institutos checos—con todo el ca
non del «renacimiento nacional», desde obras narrativas, li-
ricas y dramaticas hasta los debates mas recientes en materia
de filosofia del lenguaje, pasando por la literatura propagan-
distica de signo nacionalista.24
Un programa ambicioso, con el que incluso Kafka tuvo
que pelear a veces. Sin duda en el quinto curso podia permi-
tirse no asistir durante medio ano a clase de checo sin per-
der el hilo—aprovecho ese tiempo para aprender esteno-
grafia—, pero ya no bastaba para sacar las mejores notas,
y algunas veces solo podia presentar un «suficiente» a sus
padres. Durante un tiempo, los Kafka pagaron al aprendiz
Frantisek Basik para que diera clases particulares a su hijo,
porque aparte de su esplendido profesor de lengua, el doc
tor Vaclav Rosicky, Franz tenia cada vez menos contacto con
225
LOS P R I M E R O S A N O S
22 6
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
227
LOS P R I M E R O S A N O S
c r e t o s l i n g i n s t i c o s f u e r o n d e s c a f e i n a d o s y p o r f i n t o ta l m e n -
te r e tira d o s e n 1 8 9 9 . P e r o e l c lim a e n tr e a le m a n e s y c h e c o s
q u e d o d e ta l m o d o e n v e n e n a d o q u e h a s ta e l fin a l d e la m o-
n a rq u ia n o h u b o n in g u n p o litic o q u e s e a tr e v ie r a a aco m e-
t e r u n a c o m p e n s a t i o n g l o b a l . L a « c r i s i s B a d e n i » q u e d o e n la
m e m o r i a d e l o s a le m a n e s , y d e l o s f o r z o s a m e n t e c a u t e l o s o s
j u d io s , c o m o u n d i s p a r o d e a d v e r t e n c i a . L o s c h e c o s e s t a b a n
a p u n t o d e c o n v e r t i r s u m a y o r i a e n p e s o p o l i t i c o , i n c l u s o en
V ie n a . V o lv e r ia n . Y e r a b u e n o t e n e r o p c i o n e s e n a m b o s la-
d o s , e n p r i m e r l u g a r la l in g i i is ti c a .
228
LATIN, LEN G U A , MATEMATICAS
229
LOS P R I M E R O S A N O S
23O
1
LATIN, L E N G U A , M ATEM ATICAS
Crecido en el s e n o d e la l e n g u a d e la q u e m e s ir v o , e s t a b a s in e m
bargo en s itu a c io n d e r e n u n c i a r d i e z v e c e s a e lla , p o r q u e t e n i a q u e
ponerm e e n p ie f u e r a d e t o d o s l o s r e c u e r d o s lin g iiis tic o s , in c lu -
so re p rim ie n d o lo s. E l d e s d i c h a d o c o n t a c t o e n t r e c u e r p o s v e r b a -
les que so n m u t u a m e n t e i n c o m p a t i b l e s t i e n e e n n u e s t r o s p a is e s la
consecuencia d e e s e c o n t i n u o e m p e o r a m i e n t o d e lo s m a r g e n e s d e
la lengua, d e lo q u e r e s u l t a q u e a q u i e n h a c r e c i d o , p o r e je m p lo , e n
Praga, se le h a b la d e s d e m u y p r o n t o c o n t a n d e s p r e c i a b l e s d e s h e -
231
LOS P R I M E R O S A N O S
232
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
11 Gustafsson [1996:20].
,6 Kafka adquirio y leyo toda una serie de los «tom itos verdes de
Schaffstein» que contenfan tales descripciones (en su mayorfa, extractos
de obras mas amplias), y que calificaba ante Felice Bauer como sus libros
favoritos (carta del 31 de o ctubre de 1916; vease Born 1990:144-148). La
sionista Klara Thein rccordaba que Kafka Uevaba consign uno de esos vo-
lumcnes, un relato de una expedicion por cl Amazonas, durante un paseo,
yse lo regalo (vease B inder 1998, L25 y n. 206). Kafka tam bien aprecia-
ba otras series de libros de este tipo; asf, en su legado se encontraron dos
volumenes de la serie «B uscadores de tesoros» (M unich. Callwey Verlag),
enlre ellos La caza de gacelas de los drabes, de Max M aria von W eber (vea-
a 33
LOS P R I M E R O S A N O S
235
LOS P R I M E R O S A N O S
236
lati' n , l e n g u a , m a t e m a t ic a s
2-37
LOS P R I M E R O S A N O S
238
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
239
LOS P R I M E R O S A N O S
241
LOS P R I M E R O S A N O S
242
A
LATIN, L E N G U A , MATEMATICAS
243
LOS P R I M E R O S A N O S
244
J
LATIN, LE N G U A , MATEMATICAS
245
LOS P R I M E R O S A N O S
de ex p u lsar d e la s o c i e d a d , la s e n t e n c ia d e m i tio r e s o n a b a e n m i
mente co n u n c a r a c t e r c a s i d e v e r d a d i n a p e l a b l e , e in c lu s o e n m e
dio del a m b ie n te f a m ilia r q u e m e e n v o lv ia s e m e a b r i e r o n lo s o jo s
a la p arte fria d e n u e s t r o m u n d o , q u e m e v e r ia f o r z a d o a c a l e n t a r
con un fu eg o q u e to d a v la n o h a b i a e m p e z a d o a b u s c a r .49
11. LE C C I O N ES J U D IA S
E s u n a p e n a q u e s ig a s i e n d o t a n c a b r o n a , la
g e n te , c o n t a n t o a m o r e n r e s e r v a .
LOU IS -FERDINAND CELINE,
Viaje al fin de la noche
49 Dinrio, 19 d e e n e ro de 1911.
247
LOS P R IM E R O S A N O S
Todavfa un cuarto de siglo despues, Kafka crefa que no podia dar por
hecho que su amiga checocristiana Milena Jesenska tuviera conocimiento
del Bar Mitzva. Le escribia: «cSabes, de paso, que me fuiste dada como
regalo de confirmacion, ya que tambien existe una especie de confirmacidn
judia?» (io de agosto de 1920). Los padres de H ugo Bergmann invitaron
tambien a la «confirmacion» de su hijo, pero anadieron entre parentesis el
concepto «Bar Mitzva» en letra hebrea (en el legado Bergmann, en la Bi-
blioteca Nacional de Jerusalen, hay un ejemplar de la tarjeta de invitacion).
248
J
LE C CIO N E S JUDIAS
249
LOS P R I M E R O S A N O S
250
J
LE C C IO N E S JUDIAS
fo rm as publicas d e p r a x is r e lig io s a f u e ra n m e n o s im p o r ta n -
tes p a ra e l, t o d o l o c o n t r a r i o . A s f q u e t a m p o c o p u d o a h o r r a r
a su h ijo e l e s t u d i o y l a p r a c t i c a t e m p r a n a d e u n a h i p o c r e s i a
c o n v e rtid a e n r u t i n a s o c i a l :
251
LOS P R I M E R O S A N O S
lem plo cuatro dfas al ano indica que la fiesta de A no N uevo se celebraba
dos di'as seguidos, com o era habitual en el judaism o conservador.
4 Ibid, ( o c i t, 835, 837).
LECCION ES JUDIAS
253
LOS P R I M E R O S A N O S
E l s i n d r o m e a n t i s e m i t a e n A u s t r i a - H u n g r i a , q u e e n t o r n o a la
e p o c a e n q u e n a c io K a fk a g a n o u n d in a m is m o c o m p le ta m e n -
te n u e v o , q u e ya n o se c re ia p o s ib le , a p a r e c e — in c lu s o e n una
r e t r o s p e c t i v a h i s t o r i c a , a l c o n s i d e r a r e l c o n j u n t o d e t o d o s los
d o c u m e n t o s h o y d i s p o n i b l e s — c o m o u n t e j i d o id e o l o g i c o
c a s i i m p e n e t r a b l e e n e l q u e s e e n t r e c r u z a n l i n e a s d e e n f re n -
t a m i e n t o r e lig io s a s , n a c i o n a l e s , p s e u d o c i e n t i f i c a s e in c lu s o
d e l u c h a d e c la s e s . L o s j u d i o s c o n t e m p o r a n e o s y l o s p o c o s in-
t e l e c t u a l e s i n d e p e n d i e n t e s , o b l i g a d o s a r e m i t i r s e a la in f o r
m a t i o n d e u n a p r e n s a p a r t i d a r i a y a d e m a s c e n s u r a d a , n o po -
d i a n h a c e r s e u n a i d e a r e a l is t a d e la s t e n d e n c i a s y l o s p e lig r o s ,
p e r o e r a e v i d e n t e q u e la n u e v a o l a d e a g r e s i o n e s p a r t i a d e va-
r i o s p u n t o s a l m is m o d e m p o : e n B o h e m i a , s o b r e t o d o , d el
a g r e s i v o m o v im i e n t o n a c i o n a l i s t a d e l o s j o v e n e s c h e c o s , q u e
f u n d a b a s u l e g i t i m i d a d e n e n o r m e s e x i t o s e l e c t o r a l e s ; e n Vie-
n a , d e ra c is ta s g e r m a n o p a r la n te s c o m o el te r r a te n i e n t e a n d -
c a t o l i c o G e o r g H e i n r i c h v o n S c h o n e r e r y d e p o l i t i c o s « s o c ia l-
c ris d a n o s » c o m o el d e l p o s te r io r a lc a ld e d e V ie n a , K a rl L u e-
g e r. P e r o , e n t r e t o d o e l r u i d o q u e e s o s p o l i t i c o s d e n u e v o
c u ii o p r o d u c i a n , d u r a n t e m u c h o t i e m p o n o e s t u v o c la r o a
q u i e n r e p r e s e n t a b a n e n r e a l i d a d , q u e i n f l u e n c i a r e a l t e n ia n
e n la p o l i t i c a y la e c o n o m i a y q u e i n t e r e s e s s u b y a c i a n a su s
e s l o g a n e s a n ti s e m it a s . E l c a m b i o d e a m b i e n t e q u e s e p r o d u -
j o e n la d e c a d a d e 1 8 8 0 f u e p e r c e p t i b l e e n t o d o e l i m p e r i o , y
lo q u e d u r a n te u n tie m p o h a b ia p a s a d o p o r s e r e l la m e n ta b le
r e s e n tim ie n to d e e s tra to s p o p u la r e s c a r e n te s d e f o r m a tio n
2 54
j
LECCION ES JUDIAS
paso a s e r t o r n a d o e n s e r i o c o m o « o p i n i o n » p o l i t i c a i n c l u s o
po r la p r e n s a l i b e r a l .
P e ro , s o b r e t o d o — y, p a r a l o s q u e t e n i a n u n a c l a r a v i s i o n
polftica, e s t e e r a u n f e n o m e n o e s p e c i a l m e n t e a m e n a z a d o r
y n u n c a v is t o — , e l d i s c u r s o a n t i s e m i t a e m p e z a b a e n e r g i c a -
m en te a c o b r a r a l i e n t o p o r s f s o l o , s u p e r a b a f r o n t e r a s n a c i o -
nales, r e lig io s a s y s o c i a l e s , e r a s a l u d a d o i n c l u s o c o m o ate-
nuante d e d e te r m in a d o s c o n f lic to s y h a c fa p o s ib le s la s m a s
e x tra n as c o a l i c i o n e s . A s f , e n 1 8 8 3 h u b o e n P r a g a n e g o c i a -
ciones e n t r e p o l i t i c o s d e V i e n a , H u n g r f a y B o h e m i a q u e r e -
fle x io n a b a n c o n t o d a s e r i e d a d s o b r e u n a « r e c o n c i l i a c i o n d e
sus p u e b lo s s o b r e l a b a s e d e l a n t i s e m i t i s m o » . Y m i e n t r a s
los ju d io s q u e s e a d h e r f a n a l m o v i m i e n t o d e l a J o v e n C h e -
quia e r a n r e c i b i d o s p o r r e g i a g e n e r a l c o n b a s t a n t e f r i a l d a d ,
y v a lo ra d o s u n i c a m e n t e c o m o e l e c t o r e s — n o c r e i a n e n s u r e -
cien d e s c u b i e r t o p a t r i o t i s m o c h e c o — , p o l i t i c o s d e e s e m o
v im ien to c o m o V a s a t y , B r e z n o v s k y y B a x a n o t e n i a n , e n e l
ano 1891, n i n g u n r e p a r o e n r e c i b i r a u n a n t i s e m i t a r a d i c a l
del c a m p o c o n t r a r i o , e l t r i s t e m e n t e f a m o s o E r n s t S c h n e i d e r ,
para m a n t e n e r c o n c i l i a d o r a s c o n v e r s a c i o n e s . I n c l u s o e l d e -
m agogo p a n g e r m a n i c o K a r l H e r m a n n W o l f , q u e d e c l a r o c u l -
tu ra lm e n te i n f e r i o r e s a l o s e s l a v o s , s e j a c t a b a d e s u s u p u e s t o
e le c to ra d o c h e c o , q u e s e m a n t e n i a f i e l a e l s o l o p o r s u c o n s e -
c u en te a n t i s e m i t i s m o . 9
D e lo s d o c u m e n t o s c o n s e r v a d o s n o s e d e s p r e n d e q u e e s a s
so m b ra s q u e f u e r o n t e n d i e n d o s e p o c o a p o c o s o b r e l a v i d a
judia e n P r a g a p r o v o c a r a n p r e o c u p a c i o n e s c o n c r e t a s n i t a m -
poco c o n s e c u e n c i a s e n l a v i d a f a m i l i a r d e l o s K a f k a . L o s j u
dios te n ia n q u e c o n t a r , s i e m p r e y e n t o d a s p a r t e s , c o n u n a
c o n d u c ta d i s t a n t e o d e l a t e n t e h o s t i l i d a d : u n a e x p e r i e n c i a
f u n d a m e n ta l, q u e i m p o n i a a c u a l q u i e r e x i s t e n c i a j u d i a — e s -
255
LOS P R I M E R O S A N O S
10
Carla aI padre (oc 11,809).
11
Vease mas adelante Las alias del conocimieitlo, capitulo 18.
LECCION ES JUDIAS
^57
LOS P R I M E R O S A N O S
258
i
L E C C I O N E S J U DIAS
259
LOS P R I M E R O S A N O S
261
LOS P R I M E R O S A N O S
z6z
LECCION ES JUDIAS
263
LOS P R I M E R O S A N O S
264
L E C C I O N ES J U D I A S
z6$
LOS P R I M E R O S A N O S
266
1
LECCION ES JUDIAS
267
LOS P R I M E R O S A N O S
268
L E C C I O N ES J U DIAS
169
LOS P R I M E R O S A N O S
21 Jan H erben, «T.G . Masaryk sobre judios y antisem itism o», en Rych-
novsky 11931:274-299]. Vease tam bien C ap ek [2001:42-43].
El primer escrito de Masaryk llevaba el titulo «La necesidad de una
revision del proceso de Polna». El opusculo fue incautado de manera in-
mediata y se le impuso una multa, pero su contenido pudo darse a conocer
por medio de una argucia procedimental: una interpelacion socialdemo-
crata en el Consejo Imperial de Viena, dirigida en contra de la incautacion,
citaba el texto literal completo del opusculo (traducido al aleman, vease el
Acta taquigrafica de la XVI legislatura, decima sesion, 9 de noviembre de
1899). En el afio 1900 se publico La importancia del crimen de Poind para la
supcnticion ritual, simultaneamenteen checo (Praga) yen aleman (Berlin).
2i Vease el articulo de Kraus sobre el proceso H ilsner en el volumen 59
270
J
LEC CIO N ES JUDIAS
de Die Fackel (mediados de noviem bre de 1900), pp. 1-4, asi como su
replica a algunas cartas de los lectores en el volumen 61 (principios de
diciembrede 1900), pp. 23-24: K raus considera superllua y ridiculala d e
claration expresa que se le exige de no creer en el crim en ritual. Ya en el
volumen 58 se habi'a quejado del eco m cdiatico del tenia: «Q ue perspecti-
va: las fuerzas nacionales callnn, las oposiciones sociales palidecen, y ya no
habra mas que una gran contraposicion, la que se da entre los profesadores
politicos y los adversaries de la fe en el crim en ritual» (p. 5).
271
LOS P R I M E R O S A N O S
^73
LOS P R I M E R O S A N O S
274
J
LECCION ES JUDIAS
casi al um 'sono, in c lu y e n d o a s u s r e p r e se n ta n te s m e jo r fo r m a -
dos, sobre un jo r n a le r o judi'o c a r e n te d e r e c u r so s ta n to in te -
lectuales c o m o m a te r ia le s. S i ese m is e r o p r e te x t o — la s u p e r s
tition del c r im e n r itu a l— b a s t a b a p a r a av iv a r e n la m a s a la
tentacion d e l p o g r o m o y m o v e r la a sa lu d a r c o n ju b ilo u n a
condena a m u e r te , e s o s ig n ific a b a q u e c u a lq u ie r p r e t e x t o
bastaba co n ta l d e q u e h u b ie r a s u f ic ie n t e s c a ta liz a d o r e s e m o -
cionales: « sa n g r e » , « v io l a c io n » , « in o c e n c ia m a n c illa d a » ...
cualquier c o sa p o r e l e s t ilo . E l o d io h a c ia lo s ju d io s e s ta b a
ahi, y en u ltim a in s ta n c ia n o ib a d ir ig id o c o n tr a u n a e s p e
cial c o n d itio n , s in o c o n tr a l o s j u d io s c o m o p e r s o n if ic a t io n
del O tro, d e l e x tr a n je r o , d e l n o p e r t e n e c ie n t e . S e h a c ia r e
ferenda al ju d a is m o c o m o sustancia e s p ir itu a l y s im b o lic a .
Pero eso sig n ific a b a q u e c u a lq u ie r e s f u e r z o d e a s im ila c io n
por parte d e lo s j u d io s c a r e c ia d e s e n t id o , a n o s e r q u e lo -
graran e x tirp a r p o r c o m p l e t o s u p r o p io o r ig e n , in c lu id a la
memoria. H u b o m ile s d e ju d io s q u e lo in te n ta r o n se r ia m e n -
te, sobre to d o e n la s m e t r o p o lis d e B e r lin y V ie n a , d o n d e e l
control so cia l er a m a s d e b il . E n P r a g a lo s « m a t r im o n io s m ix -
tos» y lo s ju d io s b a u t i z a d o s e r a n c o m p a r a t iv a m e n t e in fr e -
cuentes, y t a m p o c o a l o s K a fk a s e le s p a s o n u n c a p o r la c a -
beza ren u n ciar a s u id e n t id a d ju d ia . <•A c a s o era u n a o p t i o n ?
Su hijo e stu v o p e n s a n d o lo .
175
LOS P R I M E R O S A N O S
276
LEC CIO N ES JUDIAS
lo m enos d e la s v ie ja s le y e n d a s ju d ia s d e P r a g a o d e la e m o -
cionante h is to r ia d e J o s e f s t a d t , q u e c o n o c e ta n b ie n q u e in -
duso p u b lica u n lib r o s o b r e e lla ? 1’ E n v e z d e e s o , d e s g r a n a
sus letan ias e n u n t o n o q u e q u ie r e s e r u n g id o p e r o d e h e -
cho es r id ic u lo y q u e e s c o n s t a n t e m e n t e p a r o d ia d o p o r s u s
alumnos. Y lu e g o e s t a e s a d e s a lin a d a d is t r a c t io n q u e p r o -
vocan sus m o n o lo g o s , q u e p o d r ia n h a b e r s id o e s c r ito s p o r
Nestroy. O u n o d eja d e p r e s ta r a t e n c io n , o e s c r ib e p a ra te n e r
algo d e lo q u e r e ir s e d u r a n te e l r e c r e o . U n jo v e n d i s d p u l o
de Grim , E r n st D e u t s c h , d o t a d o c o n u n a m e m o r ia d e a cto r,
registrant c o n e s p e c i a l e x a c t i t u d a q u e ll o s m o n o l o g o s y s e
los dictara a su a m ig o F r ie d r ic h T o r b e r g . Y a si R e b e G r im ,
del que n o h a y r a str o e n l o s e s c r it o s d e K a fk a , lle g a d e t o d o s
modos a la litera tu r a :
«E1patriarca del linaje de los asmoneos, del que descienden los ma-
cabeos fue Matatias. Matatias tuvo cinco hqos: Eleazar... Judas,
mas tarde Uamado Judas Macabeo... Jonatan... no, Jonatan era el
mayor, asi que Jonatan... Judas... Simon Jonatan.. . Pero ese ya
lohe dicho quiero dear Jonatan*. Seliaba cadavez mas y, para re-
cuperar el orden, regresaba al principio: «Matatias tuvo cinco hi
jos, que se Uamaban... Jonatan... Simon... Judas... La verdad es
que este es el mas importante, porque mas adelante fue Uamado
Judas M a c a b e o . .. Jonatan... no, Eleazar...». Y vuelta a empezar,
desde el principio: «Matatias tuvo cinco hijos. Jonatan era el mayor,
pero Judas fue el mds importante... y en medio estaban Simon...
Me falta el quinto... Eleazar ya lo he dicho. .».
Enmudecia, se enredaba por ultima vez dando vueltas a las po-
sibilidades que le quedaban y anunciaba, con decision definitiva,
irrevocable- «Matatias tuvo cinco hijos: Judas, Simon y Eleazar^9189
18 Nathan G rim , El gran rabino Low , Praga, 1885. Del mismo autor: Le-
yenda e Historia. Esccnas del pasado de las cowunidades israelitas en Pragay
Praga, 1888. Grim escribio adem as un Manual de religion mosatca e Histo-
n"ublblica, Praga, 1899, que en 1901 se publico tam bien en lengua alemana.
19 Friedrich T o rb erg , La tta }olesch, o La decadencia de Occidente en
anecdotas. Al co n tra rio d e lo q u e T o rb e rg atirm a, G riin o s te n ta b a en reali-
27 7
12. IN O C E N C IA Y D E SV ER G U EN ZA
mayorista y lo s s u m in is tr o s n e c e s a r io s e x ig ie r o n a lm a c e n e s
cada vez m as g r a n d e s . L o s K a fk a a lq u ila r o n u n g ig a n t e s c o
sotano, a d em as d e u n a lm a c e n e n e l p a tio tr a s e r o , y, c u a n d o
tampoco e s to f u e s u f ic ie n t e , e m p e z a r o n a u tiliz a r c o m o a l
macen r in c o n e s d e s u p r o p ia v iv ie n d a . D e a h i q u e c a d a v e z
fuera m as fr e c u e n t e q u e u n o d e lo s e m p le a d o s tu v ie r a q u e
subir a la s e g u n d a p la n ta , d o n d e la g o b e r n a n ta o M ary, c o n
su m andil, le a b r ia n la p u e r ta . T a m b ie n e l a p r e n d iz M u lle r
apreciaba e s o s e n c u e n t r o s c o n la b ie n d is p u e s ta c o c in e r a , y
convirtio en c o s t u m b r e e n d u lz a r la jo r n a d a d e tr a b a jo c o n
pequenas aleg ria s e r o tic a s . P e r o la p e r e z a s e f u e v o lv ie n d o
cada v ez m e n o s p r e c a v id a , y la v ig i la n t e p r o p ie t a r ia n o tar-
do en so r p r e n d e r lo s: f u e u n e m b a r a z o s o a c o n t e c im ie n t o , c u -
yas c o n se c u e n c ia s q u e d a r o n d e s ig u a lm e n t e r e p a r tid a s . P o r -
que la c o cin er a f u e e c h a d a d e la c a s a e s a m is m a ta r d e p o r la
seiiora K afka, m ie n tr a s e l g u a p o s e n o r M u lle r — p r o b a b le -
mente d e sp u e s d e a lg u n a s a d m o n i c io n e s pro forma— e s ta b a
al dia sig u ie n te e n su p u e s t o d e tr a b a jo h a b itu a l.
M uller se b e n e fic ia b a d e u n a m o r a l s e x u a l to d a v ia c o m p le -
tamente a su m id a p a r a la g e n e r a t i o n d e l o s p a d r e s d e K a fk a ,
por m u ch o q u e su f u n d a m e n t o e t i c o r e su lta r a e n e x tr e m o
dudoso. E sta b a e n la n a t u r a le z a d e l v a r o n , s e d e c ia , n o p o -
der c o n ten erse a la v is ta d e d e t e r m in a d a s r e d o n d e c e s , y u n a
no pequena m e d id a d e e n e r g ia li b id i n o s a fo r m a b a p a r te d e
la esencia d e u n a v ir ilid a d sana. P o r s u p u e s t o e s o n o s u p o n ia
ninguna carta b la n c a , p e r o s i u n a lie n t o , u n g u in o c o le c t iv o ,
por asi d e c ir lo . P o r e s o la s fa n fa r r o n e r ia s s o b r e « c o n q u is -
tas» sex u a les (n o h a b ia f o r m a d e sa lir a d e la n t e s in m e ta fo -
ras b elicas) n o s o l o e r a n c o t id ia n a s e n tr e h o m b r e s , s in o q u e
se p rod u cian a la lu z p u b li c a , a m e n u d o , y c o n s c ie n t e m e n t e ,
en p resencia d e m u je r e s . L a m ayorxa d e la s v e c e s , lo s lla m a -
dos « te n o r io s» p o d ia n e s t a r s e g u r o s d e la c o m p r e n s io n d e
sus su p erio res, p o r s u p u e s t o v a r o n e s : era im p e n s a b le q u e u n
em pleado p e r d ie r a s u p u e s t o s o l o p o r s e r v is t o c o n a m o r e s
cam biantes. E n c a m b io , la s r e la c io n e s s e x u a le s d e l p e r s o n a l
279
LOS P R I M E R O S A N O S
280
J
INOCENCIA Y DESVERGUENZA
281
LOS P R I M E R O S A N O S
C o m o e n c u a lq u ie r g ru p o d e c h ic o s, e l n u e s t r o m a n te m 'a conver-
sa c io n e s s o b re sex o . E n lo s c u rs o s in f e r io r e s d e l i n s t it u t o , la ma-
y o ria e sta b a m as o m e n o s d e s o r ie n ta d a . Y c o m o e n c u a l q u i e r otro
g r u p o d e c h ic o s, ta m b ie n e n tr e n o s o tr o s lo s h a b f a m a s esp ab ila- 1
282
INOCENCIA Y DESVERGUENZA
dos. E n los c u r s o s s u p e r i o r e s la p r o p o r t i o n e r a la c o n tr a r ia . K a f k a
jamas p a rtic ip o , p o r lo q u e p u e d o r e c o r d a r , e n n u e s t r a s c h a r l a s so -
bre sexo. N o n o s a tr e v ia m o s a i n v ita r le , s o b r e t o d o p o r q u e n u n -
ca se le v io c o n u n a c h ic a . S u p o n e m o s q u e a p r o x i m a d a m e n t e e n e l
septim o c u rs o y a e s t a b a a l c o r r i e n t e . . . 3
Fijate p o r e je m p lo e n lo s d o s c h ic o s q u e m e e n s e n a r o n e n to n c e s ,
sin du d a h o y n o s a b e n m a s q u e e n t o n c e s , p e r o e r a n , c o m o s e h a d e -
m ostrado, c a r a c te r e s e s p e c i a l m e n t e u n i f o r m e s y c o n s e c u e n te s . M e
ensenaron al m is m o t i e m p o , u n o a m i d e r e c h a , e l o t r o a m i iz q u ie r-
da, el d e la d e r e c h a d i v e r t i d o , p a t e r n a l , m u n d a n o , c o n u n a ris a q u e
mas ta rd e h e o id o , e x a c t a m e n t e e s a , e n h o m b r e s d e t o d a s la s e d a -
des, ta m b ie n e n m i (s in d u d a h a y u n a ris a m a s l ib r e , o t r a ris a p a r a
esas cosas, p e r o a u n n o la h e o i d o e n n i n g u n s e r v iv o ), e l d e la iz-
quierda o b je tiv o , t e o r i c o , a q u e l l o e r a m u c h o m a s r e p u g n a n t e . A m -
bos estan c a s a d o s h a c e m u c h o y s e h a n q u e d a d o e n P r a g a , e l d e la
derecha llev a m u c h o s a n o s d e s t r u i d o p o r la sifilis h a s t a e l lim ite d e
lo re c o n o c ib le , n o s e si a u n v iv ir a , e l d e la i z q u i e r d a e s p r o f e s o r
de e n fe rm e d a d e s v e n e r e a s y f u n d a d o r y p r e s i d e n t e d e u n a a s o c ia -
cion p a ra lu c h a r c o n t r a la s e n f e r m e d a d e s s e x u a le s .4
283
LOS P R I M E R O S A N O S
284
J
INOCENCIA Y DESVERGUENZA
285
LOS P R IM E R O S A N O S
286
1
INOCENCIA Y DESVERGUENZA
7 En una foto de clase del curso aeadem ico 1897-1898 se ve claram ente
que el crecimiento de Kafka, superior a la m edia (al llegar a la edad adulta
media mas de 1,80 m etros), aun no se habia producido en ese momento:
delos cinco estudiantes que form an la Bla con el, cuatro son mas altos.
1 Diario, 31 de diciem bre de 1911 -2 de enero de 1912.
287
LOS P R I M E R O S A N O S
lantc Los aiios de las decisioncs, capitulo 22. Kafka prom ote a su prometi-
da Felice Bauer renunciar a dcterm inadas cualidades para resultarle mas
agradable.
289
LOS P R I M E R O S A N O S
291
1
LOS P R IM E R O S A N O S
292
1
INOCENCIA Y DESVERGUENZA
293
LOS P R I M E R O S A N O S
294
13. EL C A M IN O H A C IA LA LIBER TA D
Miedo, nada mas que panico era lo que senna Kafka cuando
pensaba en el inminente examen de revalida. Desde su prime-
rainfancia, de eso estaba seguro, habia logrado colarse y subir
con descaro peldano tras peldano, se habia preparado, siem-
pre punto por punto y en el momento exacto, para presentar
justo los conocimientos necesarios para pasar de curso. Pero
le parecia inimaginable, ni mas ni menos que una violacion
ultima del orden moral del mundo, que al final, cuando todo
el cuerpo de profesores analizara a conciencia por fin ese caso
unico, la gigantesca estafa pudiera seguir oculta. Habia que
aprobar cuatro examenes escritos de las asignaturas princi-
pales: Aleman, Latin, Griego y Matematicas, ademas de una
serie de examenes orales en los que, sobre todo, se requerian
vocabulario y gramatica de las lenguas clasicas, una marea
de detalles lexicos, ensayados a lo largo de mas de tres mil
horas de clase. El final de la carrera de cualquier estafador.
Kafka no era el unico que se moria de miedo. Tampoco
su «camarada» Karl Kraus, hijo de un fabricante y comple-
to inutil, con el que Kafka compartia bancos desde prime-
ro, podia imaginar que pasaria los examenes finales; al fin y
al cabo, debido a varias perturbaciones de las clases, habia
puesto de tal modo en su contra a los profesores que no podia
contar con su indulgencia. Decidido, Kraus saqueo la carte-
ra de su padre y convencio a un amigo para fugarse juntos
a America. Pero el gran viaje termino en Hamburgo, donde
ambos fueron atrapados y encerrados varios dias en una cel-
da. Kraus estuvo de vuelta en Praga a tiempo para los exa
menes, y para sorpresa general escapo a todo escandalo pu-
295
LOS P R I M E R O S A N O S
296
J
EL C A M I N O H A C I A LA L I B E R T A D
Kalka», citado segun B inder [2008:68]. Vease tam bien Ilec h t, «Doce
afiosen la escuela con Franz Kalka», en Koch [2009:35-48].
1 Carta a Felice Bauer del 10-16 de junio de 1913.
297
LOS P R I M E R O S A N O S
la culpa, con carga jurfdica, que pasa hoy por ser el sello de
Kafka. No todos sus heroes se ven enfrentados a sistemas
burocratico-juridicos, pero casi todos se encuentran some-
tidos a situaciones de prueba y superacion existencial para
las que no estan preparados y en las que no pueden mas que
fracasar, con o sin resistencia.
Sin embargo, el hecho de que a los dieciocho afios el se re-
sistiera y saliera al paso del abrumador miedo al examen con
una premeditada infraction de las reglas demuestra un au-
mento de resolution y flexibilidad que Kafka, al parecer, so-
lamente alcanzo con la llegada de la pubertad. Exteriormente,
ya no estaba ni de lejos tan aislado como en aquella epoca en la
que sus padres tuvieron que ponerle un aprendiz checo como
conversador pagado, y el hecho mismo de que un grupo de
bachilleres considerase a Kafka lo bastante fiable como para
implicarlo en una action asi de arriesgada (que hubiera podi-
do terminar facilmente con la expulsion del colegio) acredita
el progreso de su integration social. Ahora Kafka tenia ami
gos, confiaban en el, aunque siguiera siendo un simpatizante.
De aquellos ultimos afios de instituto nos han quedado
solo fragmentos de memoria, teselas de un mosaico intelec-
tual y una docena de nombres, en parte fantasmagoricos: de-
masiado poco como para derivar de ello un escenario com-
prensible, y no digamos la logica coactiva de una novela de
formation. Hubo en la orbita de Kafka —durante un tiem-
po al menos—personas de las que no sabemos casi nada.
iQuien era, por ejemplo, Otto Steuer? Kafka escribia res-
pecto a su relato La condena: «Durante la description del
amigo que reside en el extranjero pense mucho en Steuer.
Y cuando aproximadamente un trimestre despues de escri-
bir esta historia me encontre por azar con el, me conto que
aproximadamente un trimestre antes se habia prometido en
matrimonio».’ Un estudiante que habia llegado a clase como
298
EL C A M I N O H A C I A LA L I B E R T A D
299
LOS P R I M E R O S A N O S
300
E L C A M I N O H A C I A LA L I B E R T A D
1 Diario, 31 de diciem bre de 1911. H ugo Bergmann, «La epoca del co-
lcgioy losestudios», en K och [1 009:20-34].
6 Diario, 17 de diciembre de 1913.
301
LOS P R I M E R O S A N O S
7 Bergmann [1972:745].
Desde tu infancia, estas b u sc a n d o sin conciencia de ello un conte-
nido para la vida. T am bien yo. P e ro tu has crecid o de d istin ta m a
ntra que yo. T u p uedes elevarte a altu ras solares y llevar tus sue-
nos hasta el cielo. ,-Q ue p araliza tu fuerza? Y desde siem p re te has
abandonado a ti m ism o, p o r eso tien es la fuerza d e estar solo. <>Y
yo? Yo nunca he son ad o dem asiad o , y si lo hacia, mis suenos n o
podian llegar muy lejos, p o rq u e la asp era realid ad se abria paso
y cuidaba dem asiado b ien de n o d ejarm e d isp a ra r m as alia de la
diana. Yo buscaba y b u s c a b a ... y n o ten ia fuerzas p a ra estar solo
como tu .8
303
LOS P R IM E R O S A N O S
" Hugo Bergmann, «La epoca del colegio y los estudios», en Koch
[2009:25]. Carta al padre ( o c 11, 8 2 4 ).
305
LOS P R I M E R O S A N O S
te. Por supuesto, todo aquello iba dirigido, sobre todo, con
tra su padre. Era facil irritarlo solo con atribuir derechos a
los desvalidos, y Kafka lo hizo durante un tiempo, tanto por
principio como por terquedad. Pero precisamente ese origen
de sus inclinaciones antiautoritarias, la delimitation y el posi-
cionamiento respecto a su propio padre, termino por permi-
tir a Kafka opiniones mucho mas definidas respecto a la esen-
da del poder de lo que la mera polftica de partido suele ofre-
cer. En contraposition con la alegre tarea de elimination de
obstaculos de los anarquistas, sabfa que el poder y la autori-
dad no solo producen opresion, sino tambien peligrosas po-
sibilidades de identification, sustento espiritual, incluso re-
fugio; tentaciones que no pueden ser eliminadas ni mediante
las elecciones libres ni mediante la redistribution material.
,;Quiza si a traves de la education? En torno al cambio de
siglo, la critica politica radical delimitaba unicamente un sec
tor de un frente cultural mucho mas amplio, en el que se lu-
chaba contra las prohibiciones intelectuales, las ideologias
fosilizadas y la (doble) moral guiada por intereses. Es proba
ble—aunque mas adelante los horrores de la Primera Gue
rra Mundial desfigurasen la perspectiva e hicieran aparecer
la epoca anterior como comparativamente contemplativa—
que precisamente las dos decadas que fueron decisivas para
el horizonte formativo de Kafka fueran vividas por casi to-
dos sus contemporaneos como una epoca de persistente de-
silusion. Porque, al contrario de lo ocurrido cien anos antes,
cuando la onda de choque desatada por la frustration kantia-
na fue registrada casi exclusivamente por personas con for
mation academica, los temblores ideologicos en la era de la
prensa de masas abarcaron a toda la sociedad; las inauditas
tesis de Darwin, de Nietzsche, de Freud o de Einstein no solo
llegaron a conocimiento de los expertos competentes, sino
tambien, en muchos casos desfiguradas, a las clases populares.
La marcha triunfal de la teoria de la evolucion de Darwin
es tal vez el ejemplo mas impresionante. Aunque seguramen-
3 07
LOS P R I M E R O S A N O S
309
LOS P R I M E R O S A N O S
3ll
LOS P R I M E R O S A N O S
313
LOS P R I M E R O S A N O S
315
LOS P R I M E R O S A N O S
zaba ediciones de seis cifras; recom endaba su com pra a su hermana EUi
enuna carta de julio de 1912. Sin d u d a n o fue casualidad que O skar Baum
le regalara en 1918 el Libro de baladas recopilado tam bien por Ferdinand
Avenarius. Ademas, Kafka poseia el Librito de placeres editado expresa-
mentc por Avenarius para los soldados del frente (aunque sin duda conocia
la devastadora critica de Karl Kraus; vease Die backet, vols. 423-425, 5 de
mayo de 1916; pp. 20 y ss.).
Nietzsche dijo a Franz O verbeck que Der Kunstwart era «un papelu-
cho vergonzoso» (postal de 18 de abril de 1888). C uando poco despues su
editor semostro defraudado po rq u e Nietzsche habia cancelado su suscrip-
cion, Nietzsche la fundam ento en el «m aldito viento de alemaneria® que
soplaba en Der Kunstwart-, le indigno especialm ente un escrito polemico
contra Heinrich H eine (bo rrad o r de carta a Ferdinand Avenarius del 20 de
317
LOS P R I M E R O S A N O S
Fue en las vacaciones escolares del ano 1900 cuando sus pa
dres, como solian, alquilaron una casa de campo para pasar
el verano, lo bastante cerca de la ciudad como para poder
vigilar el negocio. La election recayo esta vez en el pueblo
residencial de Rostok, situado a diez kilometros rio abajo,
donde—como Kafka sabia por una excursion escolar—tam-
bien habia unos baiios. Pero iba a demostrarse que esa no
era en absoluto la unica ventaja que la casa ofrecia a aquel
chico de diecisiete afios, porque el arrendador, el jefe de co-
rreos Kohn, tenia una guapa hija de su misma edad, Selma,
que enseguida se sintio atraida por la inteligencia y erudi
tion de Franz. Tan atraida que los padres respectivos tuvie-
ron que emplearse a fondo para poner un poco de distancia
entre ambos adolescentes y evitar encuentros que no fueran
observados. Naturalmente, el verano era largo, y hubo sufi-
319
LOS P R I M E R O S A N O S
F R A N Z KAFKA1’
13 La hoja de] album nos ha llegado porque Selma Kohn (de casada,
Robitschek) la arranco mas tarde y se la entrego a Max Brod. Brod cito lo
que ademas le dijo en los comcntarios a su seleccion de cartas de Kafka.
EL C A M I N O H A C I A LA L I B E R T A D
321
LOS P R I M E R O S A N O S
322
EL C A M I N O H A C I A LA L I B E R T A D
este ritual por via judicial fracasaron. P o ra si decirlo, com oefecto rebote el
porcentaje de visitantes judios en N orderney aum ento considerablem ente
hasta finales de la decada de 1920, puesto que alii se sentian en gran me-
dida scguros contra tales excesos. Sobre la historia de los balnearios «ju-
dios», vease Triendl-Zadoff [2 0 0 7 ].
11 Vease la descripcion de la p u dibunda explotacion del balneario de
Norderney, absurdam ente hiperreglam entada, en H uret [1909:121 y ss.].
Estaba prohibido incluso el bano en com un de m atrimonios.
32-3
LOS P R I M E R O S A N O S
16 Oskar Kafka era el hijo del hermano mayor de H erm ann Kafka, Fi
lip, y de su esposa Klara, que vivian en Kolin, a unos sesenta kilometrosal
este de Praga. Los encuentros entre Franz y O skar no son demostrables,
pero si muy probables. Vease Northey [2007:273].
14. AL IN F IE R N O C O N LA G E R M A N lST IC A
315
LOS P R I M E R O S A N O S
Pero antes habia que tomar una decision tan profana como
dificil: profana, porque solo tenia muy exteriormente que
ver con los deseos vitales de los que Kafka tomo conciencia
en el Laurenziberg; dificil, porque llegaba demasiado pron
to, y por eso no era en realidad posible responsabilizarse de
ella. Se trataba de elegir una carrera, y por tanto tambien
de elegir un oficio con el que ganarse el pan. Naturalmente,
pasaba por cosa hecha que Franz iba a estudiar en la univer-
sidad—el sueno de traspasar el negocio al primogenito se ha
bia agotado ya hacia mucho—, pero los consejos de sus pa
dres se orientaban hacia el esperable beneficio social y ma
terial, y sehalaban algunos ejemplos brillantes de su propio
326
AL I N F I E R N O C O N L A G E R M A N I S T I C A
327
LOS P R I M E R O S A N O S
328
AL I N F I E R N O C O N L A G E R M A N f S T I C A
329
LOS P R I M E R O S A N O S
330
AL I N F I E R N O C O N L A G E R M A N I S T I C A
331
LOS P R I M E R O S A N O S
333
L O S P R 1M E R O S A N O S
335
LOS P R I M E R O S A N O S
33<5
J
AL I N F I E R N O C O N L A G E R M A N I S T I C A
337
LOS P R I M E R O S A N O S
338
AL I N F I E R N O C O N L A G E R M A N I S T I C A
339
LOS P R IM E R O S A N O S
340
AL I N F I E R N O C O N L A G E R M A N I S T I C A
341
L O S P R 1M E R O S A N O S
342
A L I N F I E R N O C O N LA G E R M A N I S T I C A
343
LOS P R I M E R O S A N O S
345
LOS P R I M E R O S A N O S
17 Emil Orlik, «De una carla (Tokio, junio 1y o o )», Deutsche Arbeit,
ano 2, vol. 1 (octubre de 1902), p. 62.
346
AL I N F I E R N O C O N L A G E R M A N I S T I C A
347
LOS P R I M E R O S A N O S
348
1
AL I N F I E R N O C O N LA G E R M A N I S T I C A
349
LOS P R I M E R O S A N O S
351
LOS P R I M E R O S A N O S
' Dichos pintores eran los del joven grupo germanocheco Los Ocho
(vease Friedrich Feigl, «K afkay el arte», en Koch 1009:147). Brod ensalzo
aestc grupo, al que tam bien pertenecia Max Horb, en el ensayo «Prima-
vera cn Praga», que aparecio el 18 de mayo de 1907 en la revista berlinesa
Die Gegenwart. Max Brod, en Una vida en conflicto, pp. 60-65, cita largos
cxtractos de este ensayo en su libro de recuerdos sobre el Circulo de Praga.
35 3
LOS P R I M E R O S A N O S
354
J
A M I G O MAX
35 5
LOS PR IM ER O S A N O S
356
A
A M I G O MAX
9 Ibid., p. 119.
10 Carta de Max Brod a Richard Delimel del 2 de junio de 191 j.
357
LOS P R IM E R O S ANO S
" A rth u r Schnitzler a Olga Schnitzler, prim ero de nov iem bre de 1911;
en A. Schnitzler, Cartas, 1879-1912, p. 682. En el m ism o sen tid o se mani
festo Schnitzler respecto de una obra de teatro, aun no representada, que
Brod le envio a Viena poco despues: «Lei Adios a la juventud, de Brod
(enviada p o r el autor); no carece de dotes; en esencia, futil, vacia y preten-
ciosax (A rthur Schnitzler, entrada de diario del 28 de diciem bre de 1911,
en A, Schnitzler, Diario, 1909-11)12, p. 292).
11 Max Brod, La gran empresa, p. 30.
A M IG O MAX
3 59
LOS P R I M E R O S A N O S
361
LOS P R I M E R O S A N O S
362
A M I G O MAX
363
LOS PR IM ER O S ANO S
364
A M I G O MAX
16 El largo tratam iento estacionario era a todas luces una medida de pre
caution, para poder salir de inm ediato al paso de posibles problemas res-
piratorios causados por el corse. Finalmente, el invento del corse ortopedi-
co reporto a Hessing el reconocim iento de algunos circulos de la medicina
academica: lo recom endaba expresam ente, por ejemplo, el KUwtiiil Jc ciru-
giaortopedica de A lbert Hoffa, publicudo en 1891 (es deeir, poco despues
del primer tratam iento de Brod) y luego traducido a numerosas lenguas.
365
LOS P R IM E R O S A N O S
366
A M I G O MAX
367
LOS P R IM E R O S A N O S
368
A M I G O MAX
369
1
LOS P R I M E R O S A N O S
10 Max Brod, El reino mdgico del amor, pp. 75 y ss. y 68. Tambien Max
Brod, Diario, 3 de octubre de 1909. Vease G unther Birkenfeld, «La nue-
va novela de Max Brod», Jiidische Rundschau, 18 de diciembre de 1928,
p. 705. En un extracto a su diario, Max Brod anotaba: <<3-4 de abril de
1908 murio Bauml | Luego, conversation con Kafka sobre amistad». Os
kar Poliak asumio en el otono de 19 03 un puesto de preceptor en el castillo
de Oberstudenetz bei Zdiretz (Zdfrec nad Doubravou), a unos cien kilo-
metros al sureste de Praga; tambien la ultima carta conservada de Kafka
a Poliak, probablemente de la primavera de 1904, esta dirigida aun a esa
direccion. No sabemos cuando regreso Poliak a Praga—se doctoro alii en
Historia del arte en 1907—y si volvio a encontrarse con Kafka.
En su biograffa de Kafka, Brod escribio: «E n 1908 m urio mi amigo
de juventud Max Bauml. Desde entonces se p rofundizo m i relacion con
Franz» (p. 61). Sin embargo, cuando Klaus W agenbach hizo la misma de
claration, p o r analogia, en su propia biograffa de Kafka («M as o menos
a p artir de 1908, Kafka estrecho la relacion con su fiel am igo y consejero
Max B ro d ...» , p. 63), Brod protesto (citando adem as erro n eam en te a Wa
genbach, vease Una vida en conflicto, pp. 162-163). D e K afka, p o r su parte,
nos ha llegado que pasaba m uchos dias libres con P ribram (vease una carta
a M ax Brod, probablem ente de 1904), y tam poco otras m anifestaciones de
370
SEDUCCIONES
1 6 . S E D U C C IO N E S
371
LOS P R I M E R O S A N O S
372
SEDUCCIONES
373
LOS P R I M E R O S A N O S
* Carta a Milena Jesenska del 8*9 de agosto de 1920. Kafka escribe, si*
guiendo el uso lingufstico de la epoca, «una muchacha», lo que en absoluto
tiene por que significar que era mas joven que el.
3 Vease Emil Utitz, «Ocho anos en el Instituto Alstadter», en Koch
[2009:56].
SEDUCCIONES
375
LOS P R I M E R O S A N O S
376
SEDUCCIONES
yque sin duda no era facil aceptar sin dolor para los misogi-
nos habituales de su epoca. Porque significaba que, a pesar
de su superioridad innata, al hombre le quedaba una ago-
tadora y vitalicia tarea—la de reprimir la constante influen-
cia de f —, y que el enemigo estaba en su propio interior. De
ese modo, Weininger podia hacer plausible el hecho de que
los hombres, representantes del espiritu y la moralidad, sean
seducibles, el hecho de que se entreguen una y otra vez a lo
«sucio» y «bajo», y ademas tenia lista la respuesta a la deci-
siva pregunta de como le era posible a un hombre, tan fun
damental y «sustancialmente» distinto, hacer ninguna clase
de afirmaciones sobre la experiencia psiquica femenina. La
solucion era sencilla: para juzgar sobre lo femenino, el pen-
sador solo tiene que observar lo femenino que hay en el. Por
eso era consecuente que Weininger llegara a la asombrosa
idea de que «el odio a la mujer» era «un odio todavia no su-
perado hacia la propia sexualidad».s
El escrito de Weininger tuvo un exito inmenso y sosteni-
do—en vida de Kafka se publicaron veinticinco ediciones—,
ydomino las conversaciones sexologicas de cafe con mucha
mas persistencia que las teorias de Freud, que llegaban muy
paulatinamente y simplificadas a la opinion publica. Weinin
ger paso enseguida por ser un genio que habia proporciona-
do una fenomenologia de lo femenino incomparablemente
precisa, sin perjuicio del hecho evidente de que aquel mu-
377
LOS P R I M E R O S A N O S
378
SEDUCCIONES
379
1
LOS P R IM E R O S A N O S
380
SEDUCCIONES
381
LOS P R IM E R O S A N O S
382
SEDUCCIONES
383
LOS P R IM E R O S A N O S
385
LOS P R I M E R O S A N O S
386
J
CIRCULOSINFORM ADOS
17. C IR C U L O S IN FO R M A D O S:
UTITZ, W E L T S C H , FA NTA , BERGMANN
387
LOS P R I M E R O S A N O S
388
CIRCULOSINFORM ADOS
389
LOS P R I M E R O S A N O S
390
ci' r c u l o s in f o r m a d o s
391
LOS P R I M E R O S A N O S
392
ci' r c u l o s in f o r m a d o s
393
LOS P R I M E R O S A N O S
394
CIRCULOSINFORM ADOS
395
LOS P R I M E R O S A N O S
396
ci' r c u l o s in fo r m a d o s
39 7
LOS P R I M E R O S A N O S
398
CIRCU LO SIN FO RM AD O S
399
LOS P R I M E R O S A N O S
401
LOS P R I M E R O S A N O S
403
LOS P R IM E R O S A N O S
20 Brod [1965]. Vease, del mismo Brod, Una vida en conflicto, pp. 168-
169. Sobre la supucsta influencia de B rentano en Kafka, vease Heidsieck
[1994, especialm cm elas pp. 32-64], asi com o N eesen [i972,especialm en-
te las pp. 157-194].
CIRCULOSINFORMADOS
405
LOS P R IM E R O S A N O S
406
ci' r c u l o s in f o r m a d o s
407
LOS P R I M E R O S A N O S
Sin duda fue para Brod una satisfaction que el circulo del
Louvre se disolviera en el curso de los dos anos siguientes,-
mientras las veladas en casa de los Fanta se parecian cada vez
mas a seminarios de filosofia. Hacia mucho que no jugaban
alas prendas, como al principio, y tampoco habia fiestas de
disfraces, a las que Kafka y Brod habian acudido en una oca-
sion de frac, disfrazados de diplomaticos. En vez de eso se
citaban para lecturas comunes, de las que en anos posterio-
res surgieron cursos en toda regia. Se estudiaron y discutie-
ron pagina por pagina los Prolegomenos para una futura me-
laft'sicayla Critica de la razon pura de Kant, luego la Teoria de
k ciencia de Fichte y la Fenomenologta del espiritu de Hegel,
textos todos ellos que nadie de la secta brentanista conside-
raba siquiera dignos de discusion. Consecuentemente, por
aliiya no aparecia gente como Utitz; en vez de eso, era Hugo
Bergmann el que marcaba el programa. Se habia transforma-
dode adorador ortodoxo de Brentano en adorador toleran-
te, conocia al dedillo—como Felix Weltsch—los escritos ca-
nonicos del idealismo aleman, y podia explicarlos con tanta
daridad que incluso el hijo de la casa, el estudiante Otto, un
poco retardado, tenia pocas dificultades en seguirle. Por su
parte, Kafka, para el que aquel aprendizaje sistematico era
tal vez demasiado escolar, se dejaba ver solo esporadicamen-
te, a pesar de los muchos ruegos de Brod.
Habia otra razon para que Bergmann se convirtiera tan ra-
pidae indiscutiblemente en jefe del salon: ahora era miembro
delafamilia, porque ya en 1904 se habia prometido sin mu
choalboroto con la hija de los Fanta, Else, que en ese momen-
tocontaba diecisiete anos. Aquella union estuvo largo tiern-
posometida a una considerable tension, dado que sus padres
tern'anideas divergentes acerca de como debia ser un marido
deseable para Else. Berta Fanta apreciaba mucho tener en
casa a un joven tan serio y de formacion tan amplia; en cam-
bio, el senor farmaceutico ponia reparos a aquel pretendien-
tecasi sin recursos, cuyos padres ni siquiera le pagaban la ma-
409
LOS P R IM E R O S A N O S
410
J
CIRCULOSINFORMADOS
411
LOS P R IM E R O S A N O S
412
ci' r c u l o s in fo r m a d o s
413
LOS P R IM E R O S A N O S
nial era una obligacion moral tambien para los hombres; vease Bergmann
[1985:15-16]- El poema mas explicito de Else Bergmann entrelos dedica-
dos a Kafka lleva el titulo «Recuerdo para F. K.» y dice: «He gozado | de
la curiosidad del cuerpo y la ardiente pulsion | de muchos hombres. | Pero
solo una vez alcance el cielo | en aquella epoca de persecucion de la vida. |
Fue un soplo, apenas un beso. | Un rayo ligero y dorado alcanzo mi cora-
zon. | Por un instante diminuto | trajo luz a mi vida entera | y tus palabras:
portadoras de amistad, de bondad, | quiza de inmortalidad...» (citado en
Gimpl 2001:309). El poema tiene probablemente su origen en la decada
de 1920, cuando el matrimonio de los Bergmann (que se divorciaron en
1933) seencontraba ya en plena disolucion. El legado de Else Bergmann se
conserva en el Leo Baeck Institute de Nueva York; el de Hugo Bergmann,
induyendo numerosas cartas de su esposa, solo en parte investigadas, en
el Archivo Nacional Judio de Jerusalem
4 H
LOS P R IM E R O S A N O S
18 . A U T O N O M IA Y C U R A C I6N
D e c is d e m i q u e s o y h o m b r e tacaho;
d a d m e lo q u e p u e d a d e r r o c h a r hogaiio.
G O ET HE,
West-dstlicber Divan
417
LOS P R IM E R O S A N O S
418
A U T O N O M IA Y CURACION
1 Pollatschek [1901:478-482].
* Mas de la mitad de los m edicos de balneario e hidrologos de Bohemia
era de origen judio. Elio se debia, sobre todo, a que a los profesores de
Mcdicina judios—incluso a los «bautizados»—se les ponian tantas dificul-
tades en el camino hacia la catedra que buscaban otras fuentes de ingresos,
orientandose hacia terrenos mcnos prestigiosos de la investigation, como
por ejemplo la medicina fisica, especialmente la balneologia. Naturalmen
te, la respuesta en la prensa era advertir contra los «intereses comerciales»
dclos balneologos judios. Vease Triendl-Zadoli [2007:41-48].
419
LOS P R IM E R O S A N O S
421
LOS P R IM E R O S A N O S
422
A U T O N O M IA Y CURACION
6 Induso a los veintinueve anos, Kafka tenia muy presente ese recuer-
do de la vergiienza de aquel «nino pequefio»; vease su carta a Felice Bauer
del io-ii de enero de 1913. D ado que las descripciones topograficas enca-
jan con Salcsel, cabe im aginar que la familia Kalka ya habia ido antes de
veraneo alii. Vease la carta a O skar Poliak del 6 de septiembre de 1903,
asi como los recuerdos de Anna Pouzarovii, «Como senorita en casa de la
familia Kafka», en Koch [2009:66 yss.].
4*3
LOS P R IM E R O S A N O S
415
LOS P R IM E R O S ANO S
427
LOS P R IM E R O S A N O S
429
1
LOS P R I M E R O S A N O S
430
AU TO N O M IA Y CURACi 6 n
431
LOS P R IM E R O S ANOS
432
j
A U T O N O M IA Y CURACION
433
LOS P R IM E R O S A N O S
435
LOS P R I M E R O S A N O S
436
A U T O N O M IA Y CURACION
437
LOS P R IM E R O S A N O S
19. EL PAISAJE IN T E R IO R :
«D E SC R IPC lO N DE UNA LU CH A »
438
EL PAI SAJ E I N T E R I O R : « D E S C R I P C I O N D E U N A L U C H A »
439
LOS P R I M E R O S A N O S
44*
LOS P R I M E R O S A N O S
4 Max Brod, Una vida en conflicto, pp. 139-140. Vease Alfred Kerr,
«Frank Wedekind* (1904), ensayo que incluye un extenso «postfacio»
relativo a Flaubert, escrito pocos meses antes de la primera traduccion
alemana de La educacion sentimental. La fuerza con la que el desprecio
hacia la novela (patente tambien en los planes de estudios de los institutos)
seguia marcando los ideates de formacion burgueses se aprecia en la deci-
dida actitud polemica de Thomas Mann, que en su Ensayo sobre el team
(1908) dedicaba un epigrafe entero a la defensa de la novela. La prelacion
del drama era «arrogante», escribia M ann:«{Donde esta la representation
dramatica que supere en precision de la historia, en intensidad presente,
en realidad a una novela moderna? Afirmo que esa realidad es mas profun
da en la novela que en el drama*. Dado que Kafka seguia con atencion las
publicaciones de Thomas Mann, es probable que tambien tuviera conoci-
miento de estas frases, dichas con el corazon.
EL PAI SAJ E I N T E R I O R : « D E S C R I P C i 6 n DE UNA L U C H A »
443
LOS P R I M E R O S A N O S
445
LOS P R I M E R O S ANOS
446
ELPAISAJE I N T E R I O R : « D E S C R I P C l 6 N D E U N A L U C H A »
447
LOS P R I M E R O S A N O S
448
EL PAISAJE I N T E R I O R : « D E S C R I P C i 6 n DE UNA L U C H A »
11 Postal a Max Brod del 18 de m arzo de 1910: «Lo que mas me alegra
del cuento es que ya no lo tengo en casa». Kafka habia dado a Brod el ma-
nuscrito de una de las dos versiones.
449
LOS P R I M E R O S A N O S
13 oc hi, 3 6 5 .
450
j
EL PAISAJE I N T E R I O R : « D E S C R I P C i 6 n DE UNA L U C H A »
451
LOS P R I M E R O S A N O S
453
LOS P R I M E R O S A N O S
454
EL PAI SAJE I N T E R I O R : « D E S C R I P C I O N D E U N A L U C H A »
455
LOS P R I M E R O S A N O S
456
EL PAISAJE I N T E R I O R : « D E S C R I P C i 6 n DE UNA L U C H A »
457
LOS P R I M E R O S A N O S
459
LOS P R I M E R O S A N O S
461
LOS P R I M E R O S A N O S
463
LOS P R I M E R O S A N O S
20. DOCTOR EN D E R EC H O
BUSCA EM PLEO
464
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
465
LOS P R I M E R O S A N O S
4 66
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
467
LOS P R I M E R O S A N O S
468
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
4 69
LOS P R I M E R O S A N O S
471
LOS P R I M E R O S A N O S
FRANZ K A F K A T I E N E EL H O N O R DE A N U N C I A R
que el lunes 18 de junio del presente ano,
enla Universidad Imperial Alemana Karl Ferdinand de Praga,
obtuvo el grado de doctor en Derecho.
Praga, jiilio de 1906
473
LOS P R I M E R O S A N O S
9 «La reforma del doctorado en Derecho», artfculo sin firma del Prager
Tagbla/1,12 demarzo de 1907, p. 3.
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
475
LOS P R I M E R O S A N O S
476
J
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
477
LOS P R I M E R O S A N O S
478
1
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
479
LOS P R I M E R O S A N O S
481
LOS P R I M E R O S A N O S
482
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
483
LOS P R I M E R O S A N O S
484
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA EM PL EO
18 Los detalles del acta del examen estan citados en Binder [i o o S:is6-
157]. Se cncuentra en el archivo de Assicurazioni Generali, Trieste, igual
que cl citado escrito de la filial de Praga del 2 deoctubrede 1907.
19 Cartas a Hedwig W eiler de principios de octubre y de despues del
9deoctubrc de 1907.
485
LOS P R I M E R O S A N O S
487
LOS P R I M E R O S A N O S
488
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
489
LOS P R I M E R O S A N O S
490
J
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA E M P L E O
491
LOS P R I M E R O S A N O S
atendero. Vease tam bien la carta de Kafka a Max Brod del 13 de noviem-
brede 1917: «La E ntidad es inaccesible a los judios [...] Es incompren-
sible como han entrado los dos judios que hay alii (con ayuda del tercer
jud!o)».
11 El escrito de candidatura de Kafka y la respuesta favorable del Ins-
rituto de Seguros de Accidentes de Trabajo de 10 de julio de 1908 estan
reproducidos en Cartas, 1900-1912, pp. 85 y ss.,y 608; unfacsimil del certi
ficado del curso de la Academia de Comcrcio, en ibid., p. 438. El contenido
del certificado medico de Kafka, expedido por un tal doctor Hahn, csta
rcproducido en un escrito de la sucursal de Praga de Assicurazioni G ene
rali a la central de la empresa en Trieste (14 de julio de 1908).
493
LOS P R I M E R O S A N O S
494
D O C T O R E N D E R E C H O BUSCA EM P L E O
495
LOS P R I M E R O S A N O S
496
2 1 . E N T R E LAS PUTAS
Pero dado que tengo m ucho que hacer y aqui brilla el sol, en la ofi-
cina vacfa he tenido una idea casi excelente, cuya realization se-
ria extraordinariamente econom ica. E n lugar de nuestro plan de
vida noctuma del lunes al m artes, podriam os organizar una her-
mosa madrugada, encontrarnos a las cinco o a las cinco y media en
la estatua de M aria— asi no nos faltarian las mujeres— e ir al Tro-
cadero o a K uchelbad o al E ldorado. Y entonces, segun nos ape-
tezca, podemos ir a to m ar cafe en el jardin junto al Moldava o tam-
bien recostados en el h o m bro de la Josci. Ambas cosas merecen la
pena. En el Trocadero no quedariam os mal parados; hay millona-
rios, y aun mas ricos, que a las seis de la manana ya no tienen dine-
ro, y asi, arruinados p o r todas las demas tabernas, iriamos a nues
tro pesar ya a la ultim a p ara b eb er un pequenisimo cafe, porque
lo necesitamos, y solo po rq u e fuim os millonarios— o quiza aun lo
seamos, quien lo sabe p o r la m anana— podemos permitirnos pa-
gar una segunda tacita.
Como se ve, para este asunto no hace falta mas que un monede-
rovacio, y yo te lo p u ed o p restar si quieres. Pero si para esta em-
presa no eres suficientem ente valiente, suficientemente tacano, su-
iicientemente decidido, no m e escribas y me encontraras el lunes
a las nueve; pero si lo eres, enviam e de inm ediato por correo neu-
matico una tarjeta postal con tus condiciones.
Puesto que descubri aquellos principes montenegrinos de cami-
no a Eldorado, pense— to d o se ha de acom odar para la entrada en
este puerto— que podriam os tom ar a las dos muchachas como pri
mer desayuno, algo que te gusta tan to .1
497
LOS P R I M E R O S A N O S
498
E N T R E LAS P U T A S
499
1
LOS P R I M E R O S A N O S
varias botellas del champan mas caro. (Que pudo haber re-
clamado, llegado el momento).4No es dificil imaginar los co-
mentarios de la madre respecto a este trajin, y sobre el agi-
tado cambio de vestimenta por la manana temprano, pues el
traje impregnado del olor a alcohol y tabaco habrfa sido ob-
jeto de reclamaciones en las esterilizadas oficinas de Assicu-
razioni Generali.
Probablemente Kafka no era feliz durante aquellas no-
ches agotadoras, porque lo alejaban demasiado de las mas
persistentes alegrias de la lectura, la escritura y la lectura en
voz alta, y le robaban asi la unica justification que habria he-
cho aceptable ante su propia conciencia la esclavitud del em-
pleado subalterno. Pero tampoco era el triste acompanantey
desganado compafiero de bebidas que el mismo pintaba en
aiios posteriores. Por el contrario, hay indicios de que las vi-
naterias de Praga tuvieron durante dos o tres aiios un efec-
to vivificante para el, y fueron un alivio por cuanto le permi-
tian con las mujeres un trato libre hasta entonces totalmente
inusual. Y eso le importaba mucho mas que, por ejemplo, a
Brod, que no parecia conocer el miedo a las penalidades ero-
ticas, no digamos al rechazo. La franja de separation social
entre los sexos—todas aquellas reglas del flirteo, la telarana
del small talk, la coqueteria y el celo—era para el inexperto
y defensivo Kafka una alambrada casi insuperable, y el hecho
de que incluso varios anos despues una criada lo tomara por
un muchacho no se debia tan solo a su aspecto, sino tambien
a sus modales llamativamente «poco varoniles».! La vinate-
ria lo liberaba de todos aquellos incomodos rituales, alii era
posible un trato relajado, tan burbujeante como alegre, con
500
E N T R E LAS P U T A S
501
LOS P R I M E R O S A N O S
6 Max Brod, Sobre Franz Kafka, p. 104. Vease la carta a Max Brod
del 9 de junio de 1908, en la que Kafka habia de la «buena H .» y de su
«cuerpo de muchacho», para proseguir: «A 1 anochecer, en la exposition
con la otra, en la noche en las tabernas, a las cinco y m edia en casa». El 16
de marzo de 191Z, finalmente, Kafka anota, con ocasion de una visita a un
espectaculo de varietev. «Fatinizza, cantante vienesa. Sonrisa dulce, Uena
de contenido. Me recuerda a Hansi». Recuerdese el siguiente pasaje de El
proceso: «Ademas, K. iba una vez po r sem ana a visitar a una m uchacha 11a-
mada Elsa, que durante la noche y hasta muy entrada la m anana trabajaba
como criada en una taberna y durante el dfa solo recibfa a sus visitas en la
cama» ( o c 1,478). Para este personaje Kafka habia elegido al principio el
nom bre alusivo de «Betta» (una abreviatura de E lisabeth) antes de optar
por mencionar expresam ente la «cama» (en alem an, Bell).
E N T R E LAS P U T A S
5°3
LOS P R I M E R O S A N O S
505
LOS P R I M E R O S A N O S
506
E N T R E LAS PUTAS
507
LOS P R I M E R O S A N O S
508
E N T R E LAS P U T A S
509
1
LOS P R I M E R O S A N O S
510
22. CAFES, GEI SHAS , ARTE Y CI NE
511
LOS P I U M E R O S A N O S
513
LOS P R I M E R O S A N O S
1 Haas [1957:30],
514
CAFES, G EISH A S, ARTE Y CINE
4 Vease mas adelante Los aiios de las decisiones, capitulo 15. Kafka pu
blicoen Herderblatter e\ prim er capitulo, redactado a medias con Brod, del
plancado libro Richardy Samuel (Herderbliitter,3 de mayo de 1912, pp. 15-
15I,asi como la prosa IW ////0 ( H e r d e r b liitte r ,d e o ctu b re d c i9 ii,p .4 4 ).
515
LOS P R I M E R O S A N O S
516
1
CA FES, G EISH A S, ARTE Y CINE
517
LOS P R I M E R O S A N O S
519
LOS P R I M E R O S A N O S
520
CA FES, G E ISH A S, ARTE Y CINE
521
1
LOS P R I M E R O S A N O S
522
J
CAFES, G E IS H A S , ARTE Y CINE
11 Carta a Felice B auer del 13-14 de marzo de 1913. El (rente entre los
defensores del «arte del cine» y sus criticos no discurria en modo algu-
no de forma rectillnea. Asf, por ejemplo, las primeras notas sobre el tema
de Kurt Tucholsky— un autor que sin duda no tenia fama de conservador
cnmateria cultural—son directam ente criticas con el cine. Tambien Alfred
Doblin yel pacifista Franz Pfem fert, editor de la revista expresionista Der
Si3
a.
LOS P R I M E R O S A N O S
52-4
J
CA FES, G E ISH A S, ARTE Y CINE
52S
LOS P R I M E R O S A N O S
527
LOS P R I M E R O S A N O S
528
1
CA FES, G E ISH A S, ARTE Y CINE
" Carta a Felice Bauer del 4-5 de marzo de 1913. Vease Albert Basser
m ann, «Actor de ciney artista delas tablas», liohcmia, 30 deenerode 1913,
p. 11. Que Kafka debio de fijarse en ese articulo se desprende del hecho
de que justo al lado de el se daba la recension de Otto Pick de su primer
libro, Contemplacion.
16 Carta a Felice Bauer del 14-15 de marzo de 1913.
529
LOS P R I M E R O S A N O S
531
23 . EL FORM IDABLE
FU NCIO NARIO AU X ILIA R
533
LOS P R I M E R O S A N O S
534
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
535
LOS P R 1 M E R O S A N O S
536
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I LI A R
537
LOS P R I M E R O S A N O S
1 Vease mas adelante Los atlos del conocimiento, capitulo 14. Hay una
descripcion del «Asalto al docente doctor Kafka» en el Pniger TagbUtt, i
dediciembrc de 1908, pp. 7 y ss. Esc dla se implanto el estado de sitio en
la ciudad de Praga, lo que resulto politicamente embarazoso, porque se
trataba de la celebracion de los sesenta anos del emperador en el trono.
539
LOS P R I M E R O S A N O S
54°
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
54i
LOS P R I M E R O S A N O S
542
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
544
J
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
545
LOS P R I M E R O S A N O S
547
1
LOS P R I M E R O S A N O S
" Kafka critico en una ocasion esta actitud por poco pragmatics: una
prueba mas de que su relacion con Marschner dene que haber sido de mu-
cha confianza desde un principio. En la revista Deutsche Arbeit. Mortals-
schrift fur das geistige Leben der Deutschen in Bohrnen [Trabajo Aleman.
Revista mensual para la vida intelectual de los alemanes de Bohemia], en
junio de 1910, hizo una recension del ensayo de Marschner El seguro de
maternidad desde el punto de vista de la ciencia del seguro; en ella escribia:
«dcbido a un plausible sentimiento social, el seguro privado ha sido expul-
sado con demasiada prisa del ambito del seguro de maternidad» (Escrilos
oficiales, p. 207).
548
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
549
1
LOS P R I M E R O S A N O S
550
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
loyno publicado por Kafka, termina con las frases «Asi pues, apenas habia
visio los mares, solo fugazmente durante los presurosos ascensos al Olim-
po,y nunca los habia recorrido de verdad. Solia decir que csperaria hasta el
fin del mundo, que entonces sin duda se produciria un momento de calma
que aprovecharia para, poco antes del final, despues de revisar la ultima
cuenta, realizar a toda prisa una breve gira». Respecto a El castiHo, vean-
selas pp. 430 y ss.; Ia cita, en p. 433. Las memorins del instituto dan una
idea cuantitativa de la guerra de papel por la que Kafka se veia rodeado a
diario. Asi, por ejemplo, en el ano 1912 se contabilizaron alrededor de cua-
Ito mil documentos de entrada (veasc Escritos oficialfs, materiales, 474).
551
LOS P R I M E R O S A N O S
11 Carta a Max Brod del verano de 1909. Kafka era responsable delos
distritos de Friedland, Reichenberg, Rumburg y Gablonz.
55*
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
55 4
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
55 5
k
1
LOS P R I M E R O S A N O S
55 6
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
557
LOS P R I M E R O S A N O S
5 58
EL F O R M I D A B L E F U N C I O N A R I O A U X I L I A R
559
LOS P R I M E R O S A N O S
2 4 . LA ESCUELA
SECRETA DE LOS PO ETA S
561
LOS P R I M E R O S A N O S
para mi cuerpo triste, que esta de pie junto a mi, inclinado. Termi-
no pronto, el hace una reverencia, se aleja velozmente y hara todo
lo mejor posible, mientras yo descanso.1
562
LA E S C U E L A S E C R E T A D E L O S P O E T A S
oc 111,338.
563
LOS P R I M E R O S A N O S
565
LOS P R I M E R O S A N O S
566
LA E S C U E L A S E C R E T A D E LOS P O E T A S
567
LOS P R I M E R O S A N O S
5 68
LA E S C U E L A S E C R E T A D E LOS P O E T A S
$69
h
LOS P R I M E R O S A N O S
570
LA E S C U E L A S E C R E T A D E LOS P O E T A S
571
LOS P R I M E R O S A N O S
572
LA E S C U E L A S E C R E T A D E LOS P O E T A S
574
LA E S C U E L A S E C R E T A D E L O S P O E T A S
575
LOS P R I M E R O S A N O S
5 76
LA E S C U E L A S E C R E T A D E L O S P O E T A S
nas p o r u n a c la s e d e p i a n o . S i n e m b a r g o , B a u m e n c o n t r o s u -
ficientes e s t u d i a n t e s , y p r o n t o s e c o r r i o la v o z d e q u e e r a c a -
paz de h a c e r le s a l c a n z a r u n a l t o n i v e l , y q u e a lg u n o s d e e llo s
llegaron i n c l u s o a t o c a r e n p u b l i c o . D e e s e m o d o , a f in a le s d e
1907 B a u m p u d o i n d e p e n d i z a r s e a u n a v i v ie n d a p r o p i a e n l a
H e in ric h sg a sse ( J i n d r i s s k a ) , j u n t o c o n M a r g a r e t h e ( G r e t e )
Schnabel, n u e v e a n o s m a y o r q u e e l. E n t o r n o a e s a e p o c a e m -
pezo ta m b i e n a e s c r i b i r , y a u n q u e B r o d n o t e n i a e n g r a n e s -
tima las p r i m e r a s i n t e n t o n a s l i r i c a s d e B a u m , le a n im o a c o n -
vertir su v id a c a r e n t e d e l u z e n o b j e t o l i t e r a r i o , n a r r a r e x p e -
riencias d i f ic i le s d e t r a n s m i t i r a u n l e c t o r e n p o s e s i o n d e t o -
dos sus s e n t i d o s , y q u e c a s i n u n c a e n l a l i t e r a t u r a a n t e r i o r s e
habian d e s c r i t o d e s d e u n a p e r s p e c t i v a i n t e r n a . D e e s a i d e a
surgieron t r e s r e l a t o s , q u e f u e r o n r e c o p i l a d o s , c o n u n p r o l o
go de B r o d , e n e l v o l u m e n Existencia marginal. Aventuras y
vidacotidiana de los ciegos de boy ( 1 9 0 8 ) . Y, m a s t a r d e , la n o -
vda a u to b i o g r a f i c a La vida entre tinieblas (1911). L o s d o s li-
bros f u e r o n e d i t a d o s e n B e r l i n p o r A x e l J u n c k e r . B a u m c o -
rrespo n d io a B r o d c o n r e c e n s i o n e s d e s u s o b r a s y p r o n u n c i o
en el A u la d e L e c t u r a y O r a t o r i a u n a c o n f e r e n c i a s o b r e la
obra d e s u a m i g o . S i n e m b a r g o , q u e d o m a s le jo s d e h a c e r r e a
lidad su s u e n o — e l d e c o n v e r t i r e l t r a b a j o l i t e r a r i o e n o fi-
cio— q u e B r o d e i n c l u s o K a f k a . S o l o e n 19 2 3 , d e s p u e s d e d o s
decadas d a n d o c l a s e s , l o g r o e n c o n t r a r u n e m p l e o c o m o c ri-
tico m u s ic a l e n e l Prager Presse, u n a a c t i v i d a d q u e le p e r -
raitia s a c a r p r o v e c h o d e s u b u e n o i d o y d e s u f a c i li d a d p a r a
escribin'1
l! Baum conservo ese puesto hasta el ano 1938. Luego el Prager Presse
puso (in a su colaboracion, sin duda bajo la presion de los nacionalsocia-
listas de los Sudetes. Su marcha a Palestina fracaso debido a impedimentos
burocraticos. Oskar Baum fallecio el primero de marzo de 1941, a la edad
decincuenta y ocho anos, a consecuencia de una operacion en el Hospital
Judio de Praga. D ado que se habia comprometido politicamente en la de-
cada de 1930—entre otras cosas, en 193 5 participo en un congreso celebra-
doen Praga «contra la aniquilacion de la cultura y los derechos humanos
577
LOS P R I M E R O S A N O S
El primer m o v im ie n to q u e h iz o K a fk a a l e n tr a r m e d e jo la m as h o n -
da impresion. M ie n tr a s B r o d p r o n u n c ia b a u n a s p a la b ra s d e p r e
sentation, el m e h iz o u n a muda re v e re n c ia . A q u e llo , es e v id e n te,
era una fo rm a lid a d a b s u r d a f r e n te a m i, q u e n o p o d ia verla. Al ha-
cerlo, su c ab eza, c o n e l c a b e llo a p la s ta d o , ro z o p o r u n in s ta n te m i
frente, sin d u d a p o r q u e y o m e in c lin e al m ism o tie m p o co n dem a-
siada fuerza. S e n ti u n a p r o f u n d a e m o c io n , c u y o o rig e n e n aq u el
momento n o m e q u e d o c la r o e n t o d a su m a g n itu d . A lii alg u ien ,
Aprimero e n tr e t o d a s las p e r s o n a s c o n q u e m e h a b ia to p a d o , aca-
baba de d e c la ra r m i d e f e c to c o m o a lg o q u e m e in c u m b ia a m i, no
porafan d e a d a p t a t i o n o d e f e r e n c ia , y ta m p o c o m o d ific a n d o en lo
masminimo su c o n d u c t a . A s i e r a e l.‘7
579
LOS P R I M E R O S A N O S
;8o
LA E S C U E L A S E C R E T A D E L O S P O E T A S
581
LOS P R I M E R O S A N O S
583
LOS P R I M E R O S A N O S
586
LA E S C U E L A S E C R E T A D E L O S P O E T A S
587
LOS P R I M E R O S A N O S
588
LA E S C U E L A S E C R E T A D E L O S P O E T A S
589
k
LOS P R I M E R O S A N O S
59°
A T E R R I Z A J E E N BRESCIA
En el bosque o s c u r o , e n e l s u e lo re b la n d e c id o , yo m e o rie n ta b a u n i-
camente p o r el b ia n c o d e l c u e llo d e su cam isa.
M u c h a s m o n ta n a s te n d r ia n m e jo r a sp e cto
si s e le s q u ita r a n las c u m b re s.
A. E. HOUSMAN,
carta a su madre, 1900
Riva esta junto al lago Leman, con vistas a las islas Borro-
meas. Al menos si se conffa en los conocimientos geograficos,
«engeneral excelentes», del doctor Kafka, capaz de mezclar
tres lagos y tres Estados en una sola frase.
La hilaridad que esta information, enviada a finales del
verano de 1908, provoco en sus receptores, tiene que ha-
ber sido duradera. Porque Max Brod y su hermano menor,
Otto, estaban, cuando abrieron la carta de Kafka, junto a la
orilla norte del lago de Garda, en territorio austriaco, y des-
" Esras son las prim eras anotaciones, en formato cuartilla, que nos
han tlegado; proceden del ano 1909, probablemente del verano u otono,
mientras que los diarios de Brod, hasta ahora ineditos, empiezan el 4 de
septiembre de 1909. La primera frase de Kaikn se refiere al parecer a una
impresion del cine, dado que los trenes que avnnznn frontalmente o pasan
atoda prisa ante el espectador, dejandolo «rigido», eran un motivo popu
lar del primer cine m udo; vease Alt [2009:13 y ss.l.
S9i
LOS P R I M E R O S A N O S
592
A T E R R IZ A J E E N BRESCIA
59 3
LOS P R I M E R O S A N O S
media atravesaremos el bosque hasta los rapidos, por los que nave-
garemos. Alas siete volveremos a Praga en el barco de vapor. Nole
des mas vueltas y presentate a las seis menos cuarto en la estacion.’
S94
A T E R R I Z A J E E N B RE SCIA
595
LOS P R I M E R O S A N O S
596
A T E R R I Z A J E E N BRESCIA
59 7
LOS PR IM ER O S A N O S
598
A T E R R I Z A J E E N BRESCIA
599
LOS P R I M E R O S A N O S
11a del lago de Garda, vela los titulares del periodico italia-
no La Sentinella Bresciana y se enteraba de que el «noble»
Bleriot se hallaba muy cerca, en Brescia, y que iba a mostrar
sus habilidades en un gran encuentro de aviadores. ^Era eso
posible? ,-No decian que Bleriot estaba herido? Habia sido
a finales de agosto, cuando, en las jornadas de aviacion de
Reims, su monoplano habia tornado tierra a duras penas des
pues de un incendio en la conduction del combustible, y el
habia salido con magulladuras y heridas en las manos. Aho-
ra, dos semanas despues, parecia continuar su gira por Ita
lia como si nada hubiera pasado. Los nervios de acero de ese
hombre eran increibles, y sin duda valia la pena hacer un via-
je para verlo de cerca.
En cualquier caso, el tiempo apremiaba. Si se queria llegar
a tiempo de ver algo, habia que dejar enseguida la habitation
del hotel, despedirse de la felicidad del bano y salir corrien-
do. A1parecer, fueron Kafka y Otto Brod los que insistieron,
mientras que a Max le hubiera gustado disfrutar un poco mas
de la paz de Riva.‘° La excursion, eso estaba claro, entraiia-
ba molestias; iba a ser necesario improvisar, sin reservas en
la cartera, sin experiencia en el extranjero y sobre la escueta
base de las semiolvidadas clases de italiano, y todo eso para
pasar unas pocas horas entre una multitud sudorosa y mo-
tores traqueteantes. Que eso no disuadiera lo mas minimo a
Kafka tiene que haber asombrado a los Brod: nunca lo ha-
bian visto asi; en realidad, nadie lo habia visto asi.
El io de septiembre, a las ocho menos cuarto dela maria-
na, los amigos subieron al vapor que debia llevarlos, en pri
mer lugar, al lado italiano del lago. De ese trayecto casi no se
encuentran huellas en los testimonies vitales de Kafka, y, sin
600
A T E R R I Z A J E E N BRESCIA
El albergue al que nos envian nos parece a primera vista el mas su-
cioque hemos visto nunca, pero pronto deja de ser exagerado de-
cirlo. Un suciedad que ya esta ahi, de la que ya no se habia, una
suciedad que ya no cambia, que se ha aclimatado, que en cierto
601
LOS P R I M E R O S A N O S
modo hace la vida humana mas solida y mas terrena, una suciedad
que emana de nuestro patrono, orgulloso de si mismo, humilde
con nosotros [...] quien tendria, hay que preguntar, algo en con
tra de esa suciedad.
602
A T E R R I Z A J E E N BRESCIA
603
LOS P R I M E R O S A N O S
604
A T E R R I Z A J E E N B RE SCIA
605
L
LOS P R I M E R O S A N O S
606
Pero ahora le toca el tu rn o al aparato con el que Bleriot sobrevolo
el Canal; nadie lo ha dicho, todos lo saben. Una larga pausa y Ble
riot ya esta en el aire, su torso erguido es visible por encima de las
alas, sus piernas cuelgan form ando parte de la maquina. El sol ha
declinado y a traves del dosel de las tribunas ilumina las alas sus-
pendidas. Todas las m iradas se elevan enfervorizadas hacia el avia-
dor, en ningun corazon hay cabida para otro. Describe un pequefio
drculo y se m uestra luego casi en la vertical encima de nosotros. Y
todos, alargando el cuello, vemos como el monoplano da tumbos,
es controlado p o r B leriot e incluso remonta. <;Que esta ocurrien-
do? Alla arriba, a veinte m etros p or encima del suelo, un hombre
prisionero en una arm azon de m adera se defiende contra un peli-
gro invisible y voluntariam ente asumido. Nosotros, en cambio, se-
guimos abajo como personajes rechazados e insustanciales, y ob-
servamos a ese hom bre.
607
LOS P R I M E R O S A N O S
608
A T E R R IZ A J E E N BRESCIA
609
LOS P R I M E R O S A N O S
Sin duda en Brescia Max Brod no sonaba con que medio si-
glo despues el mismo volaria por encima del mar, a un ele-
vado precio pero comodamente, en una espaciosa y climati-
zada cabina, atendido por damas uniformadas. Era esa una
idea que, en el ano 1909, solo se habrfa considerado acepta-
ble para una novela utopica. Por el momento, durante algu-
nos meses mas, era posible disfrutar de las inocentes proe-
zas de los pioneros. Un consorcio vienes habia comprado un
aparato volador del mismo tipo que aquel con el que Bleriot
habia logrado dar el salto por encima del Canal, y transpor-
taba aquel gran juguete de ciudad en ciudad. En noviembre
tambien lo llevo a Praga, donde estuvo expuesto en el Pala
ce Hotel, cerca del Altstadter Ring, durante una semana, y
fue explicado a innumerables curiosos e incluso grupos de
colegiales. Algunas semanas despues, el 2 de enero de 1910,
pudo verse un artefacto volador en accion en el enlodado hi-
podromo de Kuchelbad, donde un biplano fue lanzado des-
de una catapulta y se estrello en el suelo menos de un minuto
despues. A aquel interesante acontecimiento habian acudi-
do alrededor de cincuenta mil personas, la mayoria en trenes
especiales. El Prager Tagblatt mantuvo la objetividad: «Por
desgracia, el accidente destruyo la ventajosa impresion que
el aeroplano ofrecia durante el vuelo».
610
A T E R R I Z A J E E N BRESCIA
611
LOS P R IM E R O S ANO S
612
26. EN EL C O R A Z 6 N DE O C C ID EN TE
Esta vez fue Brod el que perdio los nervios. Habfa consu-
mido sus dfas de permiso como funcionario de la direction
deCorreos, unos dfas en Riva y Brescia, eso era todo lo que le
habian dado en 1909. Y ahora, la comunicacion de que se
le trasladaba a una oficina corriente y de que en el futuro
tambien tendrfa que pasar las tardes en ella. Pero la capaci-
dad de sufrimiento, incluso del optimista mas convencido,
tiene sus lfmites. A1 fin y al cabo, el tenia planes muy distin-
tos, desde hacfa ya mucho, y para eso necesitaba libertad de
movimientos. <;No era hora de ir de una vez a Paris? Segufa
dedicandose de manera intensiva a la obra y a los testimo
nies vitales de Flaubert, pero hacfa poco habfa tenido que
confesar a su sobrina que nunca habfa visto los escenarios
originales. <|Cuando se darfa por fin la oportunidad? A
principios de noviembre, Brod decidio hacer sencillamen-
telo que deseaba, ignorando aquel traslado. En vez de acu-
dir a la oficina, se fue a la estacion y subio a un tren de lar-
ga distancia junto a un conocido de Praga, el pintor y lito-
grafo Georg Kars, que vivfa en Montmartre. Paso unos po-
cos dias en Paris, se dejo llevar por Kars a galenas de arte,
cafes y locales nocturnos. Luego le llego a traves de su pa
drela noticia de que todo habfa saltado por los aires. Cuan-
do Brod regreso, tuvo que someterse a un interrogatorio
oficial, y penso en el suicidio. Durante un tiempo estuvo
pendiente de un hilo el que fuera despedido a consecuen-
ria de la tan desesperada como precipitada excursion. Al fi
nal, la cosa quedo en una amonestacion escrita. Probable-
613
LOS P R I M E R O S A N O S
1 Los problemas laborales de Brod, asi como su fuga a Pans, solo e$-
tan documentados a traves de algunas breves entradas de su diario inedi-
to. Georg Kars habia nacido en Kralupy bei Prag en 1882, con el apellido
Karpeles, y vivla en Pans desde 1908. En el aho 1909 estuvo varias veces
de visita en Praga.
* Las notas redactadas durante el primer viaje a Paris de Max Brod es-
tan publicadas en Brod y Kafka, Una amistad. Anotaciones de viaje, pp. 27
y ss.; las citas figuran en las pp. 29 y 34.
EN EL C O RA Z ON DE O C CIDEN TE
615
L
LOS P R IM E R O S A N O S
616
EN EL c o r a z 6 n d e o c c i d e n t e
617
Todo lo que poseo se vuelve contra mi, todo lo que esta en mi con
tra deja de ser de mi propiedad. Si p. ej.—no es mas que un simple
ejempo—me duele el estomago, ya no es mi estomago, sino algo
que no se diferencia sustancialmente de un individuo extranoque
se divierte dandome una paliza. Asi es con todo, yo estoy compues-
to exclusivamente de clavos que se introducen en mi, si me quie-
ro defender y utilizo la fuerza, es como si presionara aun mas esos
clavos. A veces quisiera decir, sabe Dios como es que todavia pue-
do sentir dolor, ya que de tanta urgencia en provocarmelo apenas
alcanzo a percibirlo. Pero con frecuencia tengo que decir, tambien
lo se, que en realidad no siento dolores, realmente soy el individuo
mas libre de dolor que se pueda concebir. [...] Pero, querido Max,
eso tienes que creermelo aunque no quieras, esta tarde todo esta-
ba dispuesto de tal modo que yo, si realmente fuera yo, habria te-
nido que sentir aquellos dolores en su orden preciso. A partir de
hoy ya no habra interludio que pueda convencerme de lo contra-
rio: un tiro seria lo mejor. Con un tiro me quito del lugar en el que
no estoy. Bueno, seria cobarde; sin duda, cobarde es cobarde, in-
cluso en el caso de que no existiese sino la cobardia. Este caso con
crete) esta aqui, aqui se da la situacion que ha de ser eliminada a
cualquier precio, pero nadie mas que la cobardia la elimina, la va-
lentia no hace de ella mas que convulsion. Y se queda en la convul
sion, no te preocupes.’
618
E N EL C O R A Z 6 N DE O C C I D E N T E
619
LOS P R I M E R O S A N O S
620
EN EL c o r a z 6 n d e o c c i d e n t e
Ese era el estado de animo en el que por fin habia de ver Pa
ris. Tenia ganas de viajar, ya habia pasado un ano entero des-
de la escapada a Brescia, un ano ademas en el que el Ins-
tituto de Seguros de A ccidentes de Trabajo le habia exigi-
do mucha dedicacion. H abia coincidido con la epoca de la
«reclasificacion» que todos temian, la estimacion de riesgos
actualizada para todas las empresas de Bohemia; las nue-
vas «clases de riesgo» recien fijadas tenian, como de costum-
bre, que ser defendidas contra una interminable marea de
reclamaciones. Esa tarea, en la que Kafka participaba por
primera vez, se alargo hasta septiembre, y como «redactor»
recien nombrado tuvo que presentarse personalmente ante
los indignados empresarios. Eso dio abundante alimento a
sus pensamientos de fuga, de modo que, a pesar de padecer
LOS P R I M E R O S A N O S
622
E N EL C O R A Z 6 N DE O C C I D E N T E
6 23
LOS P R I M E R O S A N O S
624
E N EL C O R A Z O N DE O C C I D E N T E
62 5
LOS P R I M E R O S A N O S
624
EN EL C O R A Z O N DE O C C I D E N T E
6 25
LOS P R I M E R O S A N O S
6 z8
EN EL c o r a z 6 n de o c c id e n t e
629
LOS P R I M E R O S A N O S
630
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
2 7 . ID E A S Y FA N T A SM A S:
B U B E R , S T E IN E R , E IN S T E IN
631
LOS P R I M E R O S A N O S
6 32
IDEAS y FANTASMAS: BUBER, STEINER, EINSTEIN
633
LOS P R I M E R O S A N O S
634
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
635
LOS P R I M E R O S A N O S
636
I DEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
637
L
LOS P R I M E R O S A N O S
7 Martin Buber dicto las tres conferencias de Praga los dias 16 deene-
ro de 1909, 2 de abril de 1910 y 18 de diciembre de 1910. Estan reprodu-
cidas en Buber [2007,111:219-256] la version original—la presentada en
Praga—de la primera conferencia se halla en las pp. 416 -4 24, y la cita en la
p. 423]. En esta conferencia, Buber utilizo la metafora de la «sangre», ti-
pica dela epoca, en un pun to argumentativamente decisivo (veasela p. 419).
Sobre la «renovacion judia» de Buber y su efecto en Praga, vease mas ade-
lante Los ahos de las decisiones, capitulo 3.
638
I DEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
640
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
641
LOS P R I M E R O S A N O S
esos rumores tipicos sobre los gurus, que tenian por efecto
aumentar aun mas la veneration que se sentia por el. Pero la
praxis social de la teosofia era la de una secta religiosa, con
la habitual jerarquia de iniciados carente de todo sentido del
humor, disputas por celos dentro del sequito Qquien puede
sentarse con el maestro en el mismo departam ento del tren?)
y arrogantes actitudes de conocimiento superior de cara al
exterior. El propio Steiner resaltaba, en cada ocasion quese
le ofrecia, el caracter cientifico de sus investigaciones, mien-
tras reclamaba autoridad para asesorar y orientar a personas
desconocidas en sus problemas mas personales. Nadie podia
imaginarse a Steiner como participante en pie de igualdad en
una discusion cientifica abierta; si despues de una conferen-
cia quedaban preguntas que hacerle, habia que anotarlas en
hojitas de papel, que se le entregaban en la tribuna, y Steiner
decidia de forma soberana que merecfa respuesta y que no.
Sus seguidores se sentian halagados cuando el maestro con-
cedia mucho tiempo a ese juego, m anteniendose a salvo de
las objeciones incomodas.
La teosofia quiere ser una vision del mundo que se eleva al mun-
do espiritual, quiere dar un fundamento cientifico a esa vision que
afirma: detras de todo lo que nuestros sentidos nos dicen del mun
do exterior, de lo que nuestro entendimiento, vinculado al cerebro,
puede conocer de ese mundo exterior, detras de todo eso, hay un
mundo superior, espiritual, y en ese mundo espiritual es donde es-
tan los fundamentos de todo lo que ocurre en el mundo sensorial,
en el mundo del entendimiento.
En eso, los teosofos no nos distinguimos demasiado de quienes
profesan en el presente segun que otras visiones del mundo [...]
Lo esencial para la teosofia o ciencia del espiritu es no solo el re-
conocimiento de que detras de lo sensorial esta lo suprasensorial,
detras de todo lo fisico lo espiritual, sino que lo esencial es quelo
que hay detras del mundo fisico es cognoscible para el ser humano
hasta un cierto grado, y sera cognoscible en un grado cada vez ma
yor, conforme se adopte la debida disposition hacia ello. La teoso-
642
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
flao ciencia del espiritu no puede coincidir con aquellos que dicen
que hay limites para el conocimiento humano.10
643
LOS P R I M E R O S A N O S
644
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
645
LOS P R I M E R O S A N O S
fenomenos todos ellos que form aban parte del alfabeto teo-
sofico y en los que Steiner se basaba en su ensayo sobre la
educacion. En cualquier caso, sacaba conclusiones practi-
cas que—por mucho lo negara expresam ente—igual hubie-
ran podido derivarse de los principios de la pedagogi'a refor-
mada: por ejemplo, la importancia del modelo personal, de
la sinceridad y autoridad natural de los padres. Tambien la
idea de que la naturaleza humana no es autonoma y en con-
secuencia no puede ser «tratada» de forma aislada, que mas
bien expresa algo que tiene un caracter espiritual... Hada
mucho que Kafka estaba familiarizado con todo eso a wa
ves de las doctrinas de la medicina natural. Steiner prometia
ahora aportar, con su «fisiologia ocultista», un fundamento
teorico a esa vision, y al mismo tiempo diferenciarla en alto
grado, atendiendo a los diferentes organos. P or eso, apenas
cabe sorprenderse de que Kafka no solo quisiera escuchar
las dos conferencias publicas de Steiner, sino que se apunta-
ra personalmente al ciclo sobre fisiologia. En su diario solo
se encuentran huellas borrosas de esas ocho conferencias, asi
que no esta claro si las oyo hasta el final. Cabe dudar de que
tuviera gran cosa que hacer con los desparrames magicos de
Steiner: «la sangre como herramienta del yo humano», <das
fuerzas que determinan la forma del craneo entre la muertey
el siguiente nacimiento», «los miembros del interior sistema
del mundo, aquellos siete organos que en cierto modo refle-
jan el sistema planetario en nuestro interior*... Nada de eso
se correspondia a lo que el habia esperado.13
646
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
647
LOS P R IM E IIO S A N O S
648
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
649
LOS P R I M E R O S A N O S
1 Max Brod, Sobre Franz Kafka, p. 70; Una vida en conflicto, pp. 183
y ss. (Brod habia aqui erroneamente de la «antroposoffa», que no fue fun-
dada por Steiner hasta 1912); Steiner [2009:41]. Carta a Felice Bauer del
8-16 de junio de 1913. Como se desprende de una breve carta de Kafka
a Steiner del 31 de marzo de 1911, llego a enviarle «una pequena pieza»,
posiblemente la pieza en prosa Ser desdicbado, que trata de un «fantasma
en la habitacion»: «Esos fantasmas parecen dudar mas de su propia exis-
tencia que nosotros...» (oc I I I , 32; vease Binder [1996:106-140, en par
ticular las pp. iio -iii]). No nos ha llegado respuesta de Steiner. Kafka le
650
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
dirfa mas tarde a Gustav Janouch: «Nunca tengo las cosas claras con el. Es
un hombre en extremo elocuente. Pero esa cualidad tambien la tienen los
timadores. Con eso no quiero decir que Steiner sea un timador. Pero tam
bien seria posible. Los estafadores siempre intentan resolver de manera
sencilla problemas dificiles» (Janouch, Coiwersaciones con Kafka, p.159).
'7 Albert Einstein, cartas a Michele Besso, 13 de mayo de 1911, y a Al
fred y Clara Stern, 17 de marzo de 1912, en Einstein [1993:295 y 432].
Veasela carta de Einstein a Marcel Grossmann del 27 de abril de 1911, en
el mismo lugar, p. 294.
651
LOS P R I M E R O S A N O S
652
IDEAS Y F A N T A S M A S : B U B E R , S T E I N E R , E I N S T E I N
653
LOS P R I M E R O S A N O S
654
LIT ERA TU RA Y TURISMO
espi' r it u : Perdon.
medium : ,;Quien eres?
espi' r it u : Perdon.
medium : ({Que quieres?
espi' r it u : Irme.
medium : P e ro si acabas d e llegar.
espi' r it u : Es u n error.
medium : N o, n o es nin g u n error. H as venido y te quedaras.
espi' r it u : Es q u e ah o ra m e en cu en tro mal.
2 8 . L IT E R A T U R A Y T U R IS M O
o c h i , 597.
655
LOS P R I M E R O S A N O S
656
LITERATURA Y TURISMO
657
LOS P R I M E R O S A N O S
658
LITERA TU RA Y TURISMO
659
LOS P R I M E R O S A N O S
6 60
LITERATURA Y TURISMO
661
LOS P R I M E R O S A N O S
6 6 z
LITERATURA Y TURISMO
663
LOS P R I M E R O S A N O S
66 4
LITERATURA Y TURISMO
665
LOS P R I M E R O S A N O S
666
LITERATURA Y TURISMO
9 Para las citas y los esbozos vease Brod y Kafka, Una amistad. Anolacio-
nesdeviaje, pp. 81 yss. y 249. Hay una description del juego de la bonk’ (no
confundir con el deporte del mismo nombre) en Binder [2007:20a y ss.].
Ano y medio despues, Brod visito con su esposa el casino de Montecarlo,
vvolvio a resaltar en un artfculo la monotonia del juego, que le recordaba
induso el «trabajo en una fabrica»; vease «La moral de Montecarlow, Ber
liner Tageblatt, 13 dem arzo de 1913, p. 2.
667
LOS P R I M E R O S A N O S
668
LITERATURA Y TURISMO
669
LOS P R I M E R O S A N O S
6 70
LIT ERA TU RA Y TURISMO
671
LOS P R I M E R O S A N O S
672
LITERATURA Y TURISMO
' en Brod y Kafka, Una amistad. Correspondencia, p. 442. Las notas de am-
bos sobre la excursion de un dla al lago de Como estan desordenadas, el
I objetivo y el interes estan poco claros. Tanto Brod como Kafka enumeran
I las muchas clases de plantas subtropicales que encontraron en el jardln de
Villa Carlotta, pero solo mencionan de pasada las esculturas tambien visi-
tadas, entre otras Eros y Psique, de Antonio Canova. Una reconstruccion
deesajornada en Binder [20071x83 yss.].
16 Thomas Mann se alojo con su esposa Katia en el Hotel des Bains del
Lido del 26 de mayo al 2 de junio de 1911. Durante ese tiempo solamente
1 supo, a traves de la prensa de habia alemana, que un turista de Graz se
j habia contagiado en Venecia, una noticia que sin duda tambien alcanzo a
j Kafka y Brod a traves de los periodicos de Praga. Para preparar su novela
I
673
L
LOS P R I M E R O S A N O S
674
LITERA TU RA Y TURISMO
675
LOS P R I M E R O S A N O S
18 Ibid., pp. 97,157 y ss. Max Brod, «La Italia enferma», Magdebur-
gische Zeitung, 7 de octubre de 1911, p. 9. Del mismo Brod, SobreFmiz
Kafka, p. i n . La distinta perspectiva con que Brod y Kafka vivieron la es
tancia en Milan queda de manifiesto en un pasaje de la novela autobiogra-
fica que se propondria escribir riempo despues, donde se invierte la situa-
cion real: «Ios dos amigos iban a enfadarse durante el viaje, su oposicion
habria de salir a la luz, y solo el comun peligro del colera, en una Milan
sordamente recalentada [...] harfa que su viejo afecto recuperase todosu
esplendor» (ibid.).
676
LIT ERA TU RA Y TURISMO
678
LITERATURA Y TURISMO
679
LOS P R I M E R O S A N O S
11 Brody Kafka, Una amistad. Anolaciones de viaje, pp. 107 y 173. Vea-
se tambien Max Brod, Una vida en conflicto, p. 185.
680
LITERATURA Y TURISMO
681
LOS P R I M E R O S A N O S
682
LITERATURA Y TURISMO
683
LOS P R IM E R O S A N O S
14 Brod y Kafka, Una amistad. Anotaciones de viaje, pp. 135 y 184; vease
tambien la p. 119: «Odio y desprecio hacia los alemanes. Viajamos como
checos o polacos». Asimismo, el artfculo de Max Brod «E 1Paris belico»
(ibid., pp. 215 y ss.), que quita ironicamente hierro a la situacion.
684
LITERATURA Y TURISMO
686
LITERATURA Y TURISMO
687
LOS P R I M E R O S A N O S
688
LITERATURA Y TURISMO
693
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
694
p r o l o g o : la est r el l a n e g r a
mayor que Brod y una cabeza mas alto que los otros, el fun-
cionario de seguros Franz Kafka, tambien el escritor, y que
en las quince paginas que ha publicado hasta la fecha permi-
te intuir el talento de una futura gloria local.
Son mas bien las mujeres las que esperan algo de la apari-
cion del cometa; los hombres tienen en mente otras cosas, y
ninguno de ellos considera digno de mention el motivo de la
excursion. No es el fin del mundo, sino intereses literarios lo
que los reune, esa peculiar participation en un contramun-
do flotante, espectral, hecho de palabras, de la mas delica-
da constitution, pero en el que no por ello dejan de darse las
mas terrenales disputas, peleas de gallos y coacciones de gru-
po. Quien polemiza contra quien en que revista, quien se ha
colado en que redaction, a quien le llueven los premios lite
rarios (ipor que precisamente a el?) y que desvergonzados
contratos hay que aguantarle a este o aquel editor... Todo eso
representa la medula social de la Literatura, ese sensible or-
ganismo que se derrum baria sobre si mismo si no se encon-
traran constantemente individuos que mantienen en marcha
el negocio con la misma tenacidad que los bulliciosos agen-
tes de Bolsa los suyos.
Ese negocio es al mismo tiempo el fundamento sobre el
que se entienden los literatos cuando se reunen. No son «ten-
dencias» ni «corrientes» lo que sirve para agrupar a unos y a
otros, sino editoriales, revistas, claques y peer groups. Cuan
do dos a los que ayer se veia sentados a la misma mesa del
cafe se acusan m utua y publicamente de ser escritorzuelos
de tercera fila, se trata de un acontecimiento, ademas de gro-
tesco, beneficioso para la institution a la que ambos se ads-
criben. Aporta «realidad» a la Literatura, y por tanto tam
bien a la conversation sobre Literatura. Porque la cuestion
de quien apoya a quien es menos propensa a los malenten-
didos que las cuestiones puramente esteticas, y los nombres
en liza son marcas mas inequivocas que las obras y su siem-
pre vacilante interpretation. Esto vale tanto mas para los es-
695
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
6 96
p r 6 l o g o : la est r el l a n e g r a
697
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
una revista donde, entre los demas trabajos, tienen que sentirseex-
puestos a una especie de luz de candilejas y parecen mas extraiios
de lo que son; y no necesitan defensa alguna, pues la incomprension
no puede afectarlos y el amor los encuentra por doquier. Tampoco
necesitan ningun refuerzo exterior, pues si quieren seguir siendo
veraces, solo podran alimentarse de si mismos, de modo que no se
les puede ayudar sin antes perjudicarlos.1
698
1 . E N T R E L O S KAFKA
699
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
700
E N T R E LOS KAFKA
701
LOS ANOS D E LAS D E C I S I O N E S
702
E N T R E LOS KAFKA
703
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
704
E N T R E LOS KAFKA
7°5
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
706
E N T R E LOS KAFKA
707
LOS A NO S DE LAS D E C I S I O N E S
708
E N T R E LOS KAFKA
709
LOS A NO S DE LAS D E C I S I O N E S
710
E N T R E LOS KAFKA
7n
LOS A NO S DE LAS D E C I S I O N E S
712
E N T R E LOS KAFKA
7i3
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
714
E N T R E LOS KAFKA
715
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
716
E N T R E LOS KAFKA
717
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
718
E N T R E LOS KAFKA
719
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
Ies. Cabe dudar de que los Kafka pudieran reunir semcjamc suma con sus
propios recursos, y la formulacion de Brod tampoco permite advertiren
modo alguno que se refiere concretamente a la dote de Elli (cosa quehu-
biera sido bastante indiscreta). Aun asf, la carta da una idea del monto
que alcanzaba una renta de por vida para alguien del estrato social de
Kafka.
Robert Kafka, un pariente lejano, redacto el contrato, se ocupo del
procedimiento de autorizacion ante la Camara de Comercio y rccibiode
ambos socios poderes procesales para todas las cuestiones relacionadss
con la empresa. La fundacion oficial de la misma (la «firma», en la que los
socios tenfan que depositar una muestra de sus firmas) tuvo lugarcl 16 de
720
E N T R E LOS KAFKA
D ia r io , 7 d e f e b r e r o d e 1 9 1 2 .
722
E N T R E LOS KAFKA
723
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
16 D ia rio , 28 d e d i c ie m b r e d e 1911.
724
E N T R E LOS KAFKA
17 D ia r io , 16 d e d ic ie m b re d e 1910.
725
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
726
E N T R E LOS KAFKA
717
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
2 . V IE JO S Y J O V E N E S S O L T E R O S
728
VIEJOS y j 6 v e n e s so lter o s
729
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
730
VIEJOS y j 6 v e n e s so ltero s
73i
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
732
V IEjO S Y J6 V E N E S SOLTEROS
733
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
734
V IE J O S Y JO V E N E S SOLTEROS
735
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
736
VIEJOS Y JOVENES SOLTEROS
73 7
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
6 Los dos primeros libros de Oskar Baum fueron Una cxistencia mar
ginal. Aventuras y relatos de la vida de los ciegos de hoy (Berlin, 1908) y
Viviren la oscuridad (Stuttgart y otros, 1909). La obra tcmprana de Baum
es dificil de encontrar hoy, incluso en las bibliotecas. Solo la novela La
puerta de lo imposible (Munich-Leipzig 1919) siguio editandose despues
de su muerte.
738
V IEJOS Y JO V EN ES SOLTEROS
739
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
7 40
VIEJOS Y JOV EN ES SOLTEROS
742
V IEJO S Y JO V EN ES SOLTEROS
|Mi unico deseo es, oh ser hum ano, estar contigo em parentado!
Ya seas negro, a cro b ata, o reposes aiin en el claustro m aterno,
ya resuene en el p a tio tu cancion de m uchacha, ya guies tu balsa
en el atardecer,
ya seas aviador p e rsisten te y valeroso, ya soldado.
dLlevabas sien d o n in o u n fusil con correa de verde cuero?
Disparabas, y salia del canon un corcho atado.
jHom bre, c u an d o yo cante a este recuerdo,
no seas d u ro , y llora, p o r m i a com panado!"
Werfel me leyo nuevos poemas, que sin duda proceden, una vez
mas, de un inmenso temperamento [...] ;Y el muchacho se vuelve
hermoso y lee con una fogosidad... (a la que, no obstante, repro-
charia cierta monotonia)! Se conoce de memoria todo cuanto ha
escrito, y al recitar parece como si quisiera hacerse trizas, a juzgar
por como su fuego enciende su pesado cuerpo, su ancho torax, sus
redondas mejillas.
7 44
V IE JO S Y J O V E N E S SOLTEROS
3 . A C T O R E S , S IO N IS T A S ,
H O M B R E S E N F U R E C ID O S
7 46
ACTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFURECIDOS
747
k
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
748
ACTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFURECIDOS
tre los que desde el principio estuvo Kafka, y cuando los ac-
tores, una vez terminada la representacion, se sentaban a las
mesas de los espectadores y discutian y se reconciliaban a la
vista de todos, era como si se reuniera una gran familia judfa.
Naturalmente, el instruido publico de Praga evitaba aso-
marse al cafe Savoy; el lenguaje mismo en el que alii se de-
clamaba y se cantaba era motivo suficiente. Porque, incluso
para aquellos que hubieran sido capaces de seguirlos textos,
el yiddish, la «jerga», representaba una forma linguistica en
extincion, ampliamente superada por el aleman canonico.
Los judios aculturados—que eran abrumadora mayoria—se
identificaban con la alta cultura alemana, querian ser identi-
ficados con ella, y estaban tanto menos inclinados, por lo tan-
to, a mostrarse en compania de personas cuyo lenguaje «mo-
saico», siempre vacilante entre el aleman y el yiddish, respon-
dia a las peores caricaturas antisemitas. Probablemente, la
mayoria de los judios de Praga ni siquiera eran conscientes
de que existian obras teatrales escritas en yiddish.
<»Yque clase de obras eran, donde podia uno enterarse?
En el colegio nunca se las mencionaba, y las paginas litera-
rias de los grandes periodicos informaban de ellas en casos
extremadamente infrecuentes, y sin dejar nunca de sefialar
el comportamiento carente de correccion y de toda distan-
cia del publico judio, que excluia al observador neutral, tes-
timoniando que en realidad no se trataba de arte, sino de
exhibicion y alboroto.3 Las obras estaban editadas exclusi-
749
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
750
ACTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFURECIDOS
751
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
752
ACTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFURECIDOS
753
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
754
ACTORES, SION ISTA S, HOMBRES ENFURECIDOS
’ Carta a Kurt Pinthus del 8 de abril de 1913. Sobre Lowy, vease tam-
bien la carta a Felice Bauer del 8 de abril de 1913.
755
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
756
ACTORES, SIONISTAS, HOMDRES ENFURECIDOS
757
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
758
ACTORES, SION1STAS, HOMBRES ENFURECIDOS
760
ACTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFURECIDOS
761
LOS A N O S D E LAS D E C 1 S I O N E S
762
ACTORES, SIONISTAS, HOMDRES ENFURECIDOS
de la n a t i o n j u d ia , y te n ia q u e a g u a n ta r a lii ca si c u a tr o h o r a s.
A K a fk a n o l e p r e o c u p a b a n ta les ju ic io s. E sta b a d e c id id o
a pasar a la a c t i o n , p o r q u e la se g u r id a d c o n q u e la c o m p a -
nia d e L o w y p la n e a b a ya su s p r o x im o s fr a ca so s, a la v ista d e
su p u b lic o , r e s u lta b a d if ic ilm e n t e s o p o r ta b le d e s d e la p o s i
tio n d e l o b s e r v a d o r c a lla d o . E sa g e n te d e c id fa lo s lu g a r es en
que a c tu a b a e n c o n s i d e r a t io n a lo s g a sto s d e viaje, lo s h ora-
tios d e lo s t r e n e s o in c lu s o al azar, y a p esa r d e las d e s o la d o -
ras e x p e r ie n c ia s q u e h a b ia n t e n id o e n P raga reg resa b a n u n a
y otra v e z a la s g r a n d e s c iu d a d e s , c o n cu yas p r o g r a m a cio n e s
cu ltu rales n o p o d ia n c o m p e tir . (-N o era m as se n s a to , p r e g u n -
taba K a fk a , h a c e r e n v e z d e e s o u n a se r ie d e b r e v es giras p o r
la p r o v in c ia b o h e m a ? g P o r P ils e n , p o r T e p litz ? S i, sin d u d a.
Pero d c o m o s e o r g a n iz a u n a c o s a asi? M u y se n c illo : c o n ayu-
da d e lo s s io n is ta s .
A s i q u e K a fk a e s c r ib io im p e r te r r ito u n a c ircu la r a lo s gru-
pos s io n is ta s l o c a l e s d e B o h e m ia , y la e n v io a su p r o p ia c o s
ta. La r e s is te n c ia d e lo s s io n is ta s d e P ra g a , s o b r e t o d o lo s es-
tu d ian tes d e B a r K o jb a , t ie n e q u e h a b e r s id o c o n sid e r a b le;
Kafka a n o ta q u e l e s h a b ia « im p u e s t o » e l e n v io d e la c ir cu
lar. .. u n a id e a r e a lm e n t e in c o m p a t ib le c o n s u n a tu raleza tan
a la d e fe n s iv a . P e r o im p u s o m a s co sa s: « D a d o q u e la co m p a -
nia p o s e e e x c e le n t e s a c t o r e s » , le y e r o n lo s a so m b ra d o s su s-
criptores d e Selbstwehr, « y p r e s e n ta o b r a s d e e le v a d o in t e
rns, cu y a r e p r e s e n t a t i o n tr a n sm ite , e n u n a fo rm a m u y e n -
tretenida, u n a im a g e n r e a lm e n te v a lio s a d e la v id a d e lo s ju-
dios o r ie n ta le s , la o r g a n iz a t io n d e u n a o d o s v e la d a s tea tra les
(para la s q u e n o s e n e c e s it a u n e s c e n a r io e sp e c ia l) seria d e lo
mas r e c o m e n d a b le [ . . . ] p a r a la s a s o c ia c io n e s ju d ia s » .lS « D e
lo m as r e c o m e n d a b le » , « e x c e le n t e s a cto res» : a h i e sta b a , e n
letras d e im p r e n ta . 18
763
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
7 64
ACTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFURECIDOS
m o f ila n tr o p ic o . E r a v e r g o n z o s o c o m p a r a r a u n h o m b r e as!
con un a n im a l.
^Por q u e e s e o d io ? L o s ju d io s o r ie n ta le s e sta b a n c o n s id e -
rados s u c io s , s o b r e t o d o a lo s o jo s d e lo s ju d io s o c c id e n t a le s ,
e in c lu so K a fk a , q u e in v ita b a a su a m ig o al tea tro n a c io n a l
ch eco, f o r z o s a m e n t e te n ia q u e p e n s a r d u ra n te la r e p r e se n -
tacion e n l o s p io j o s q u e p o s ib le m e n t e sa lta b a n d e la c a b e z a
de L o w y a la s u y a . E n c im a L o w y te n ia u n a e n fe r m e d a d v e
nerea, s e g u n s e e n te r a b a a h o r a . A s i q u e m ejo r q u e apartar-
se u n o s c e n t im e t r o s .
,iEra la p o b r e z a d e L o w y ? H e r m a n n K a fk a sie m p r e ten ia
que p o n e r l im it e s p o r « d e b a j o » p ara c er cio r a rse d e q u e h a-
bia e s c a p a d o p a r a s ie m p r e a s u p r o p io y m is e r o orig en ; d es-
p tecia b a a q u i e n e s n o te n ia n e x it o y n u n c a r e c o n o c ia m as
que a lo s g a n a d o r e s . E ra a lg o d e lo q u e su fa m ilia s e h ab ia
perca ta d o h a c ia m u c h o , y h a s ta e l p e r so n a l d e se r v ic io in tu ia
p r o b a b le m e n te q u e la s b r u ta lid a d e s r ec u r r e n te s d e l p a tro n
le Servian s o b r e t o d o p a ra a u to a firm a rse: lo s p u n e ta z o s q u e
el gorila s e d a e n e l p e c h o . P e r o ^era e s o r e a lm e n te n e c esa -
rio an te u n a c t o r c u a lq u ie r a , ya d e p o r s i b a s ta n te h u m ild e ?
Sin d u d a q u e n o . P e r o K a fk a su b e s tim a b a y se n e g a b a a
ver e l c o n t e x t o e n q u e e s o te n ia lu gar, lo s m o t iv o s d e irrita
tio n q u e n o c e s a b a n d e a c u m u la r se s o b r e su p a d r e y e n lo s
que e l m is m o te n ia a lg o q u e ver: e n la tie n d a , la so r p r e n d e n -
te m arch a d e v a r io s e m p le a d o s , a lo s q u e p a d r e e h ijo trata-
ron d e r e c u p e r a r c o n v e r s a n d o c o n c a d a u n o d e ello s; lo s tra-
tos c o n u n a c a s a m e n te r a q u e h a b ia b u s c a d o u n n o v io para
Valli sin q u e s u h e r m a n o m a n ife s ta s e u n a o p in io n d e c id id a ;
pero s o b r e t o d o la f u n d a c io n d e la fa b r ica d e a sb e s to , a n te la
que K a fk a h a b ia m o s t r a d o d e s d e e l p r in c ip io u n d e m o le d o r
d esin teres. Y p o r s i fu e r a p o c o , ju s to en el mismo mes, la in -
so sp e ch a d a a p a r ic io n d e e s t e a cto r, c u y o d e s tin o — e s o era lo
que im p o r tu n a b a a H e r m a n n K a fk a , y n o sin ra zo n — c o n m o -
via a F ra n z m u c h o m a s q u e e l d e su p r o p ia fa m ilia . N o p a sa -
ba un d ia s in q u e s e r e u n ie r a c o n e s e tip o , e in c lu s o s e lle v a -
765
L
LOS A NOS D E LAS D E C 1 S I O N E S
b a c o n s ig o a O ttla . E s o s a c t o r e s t e n i a n s in d u d a la culpa de
q u e su h ijo s e e x tra v ia ra . Y a a n t e s d e h a b e r v is t o en persona
a n in g u n o d e e llo s , p a ra e l e s t a b a c la r o q u e e r a n alborotado-
r e s , e le m e n t o s p e r t u r b a d o r e s , c h u s m a . Y a h o r a , encima, se
m e tia n e n su p r o p ia c a s a ...
K a fk a y a c ia in s o m n e e n s u c a m a , h e c h o u n o v illo , ardiendo.
T e n ia p a n ic o e s c e n ic o . F a lt a b a n p o c o s d ia s p a ra la aparicion
e n so lita r io d e L o \v y e n e l s a lo n d e a c t o s d e l Ayuntamiento
ju d io . A lii h a b ria u n p u b l i c o m u y d i s t i n t o al d e l cafe Savoy,
c iu d a d a n o s n o r m a le s , m ie m b r o s d e la c o m u n id a d judia, que
m ira ria n a L o w y c o m o si s e tr a ta s e d e u n a n im a l extrano. Im-
p o s ib le d e ja r lo s o lo a lii, i m p o s i b le e n f r e n ta r a e se genre sin
p rep a ra rla c o n e l r u id o d e la je r g a , a la q u e s e exponian en
t o d o c a so p o r c u r io s id a d . A l g u i e n t e n i a q u e h acerse cargo
d e la conference, d e c ir u n a s p a la b r a s in tr o d u c to r ia s . Oskar
B a u m s e h a b ia m o s tr a d o d is p u e s t o ; n o h a b la b a yid d ish , pero
e n te n d ia u n p o c o d e m u s ic a p o p u la r ; s e e c h o atras, sin em
b a r g o , v o lv io lu e g o a d e ja r se c o n v e n c e r p o r K a fk a y al diasi-
g u ie n te s e n e g o d e m a n e r a d e f in it iv a . A K a fk a le temblaban
la s r o d illa s, te n d r ia q u e s e r e l q u ie n l o h ic ie r a , p e r o duran
t e d ia s n o s e le o c u r r ia n a d a . « N o s e r e c a p a z d e dar la confe-
r e n c ia , js a lv e m e !» , e s c r ib io a L o w y ,2' d e v ia je p o r Bohemia;
p e r o sa b ia m u y b ie n q u e n o l o d e c ia e n s e r io . K afka llevaba
se m a n a s e n g u lle n d o la p e r t in e n t e b ib lio g r a f ia ; era un hom-
b r e in s tr u id o , e lo c u e n t e . ,;P o r q u e n o ib a a p o d e r hacer un
p o c o d e m oderador?
N o era s o lo la c o n f e r e n c ia . T r a b a j o s a m e n t e , K afka habia
c o n v e n c id o a la d ir e c c io n d e la B a r K o j b a p a r a q u e patroci-
n a r a e l a c to , p e r o e s ta n o q u e r ia c o m p r o m e t e r s e m as, inclu-
s o l e d e s a c o n s e j a b a c e le b r a r lo . P o r n o h a b la r d e la Kultus-
g e m e in d e , q u e p r e s ta b a la sa la p o r e l a lq u ile r h a b itu a l—se-21
766
A CTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFURECIDOS
767
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
768
ACTORES, SIONISTAS, HOMDRES ENFURECIDOS
C o m o m u y ta r d e al lle g a r a e s t e p u n to , m as d e u n o s e p re-
guntaba a q u e habi'a v e n id o e n to n c e s . <>C6mo a c c e d e r a e s e
lenguaje? U n ic a m e n t e , s ig u io e x p lic a n d o K afk a, b a ja n d o d e
la p la ta fo r m a d e l a lto a le m a n y p e n s a n d o e n e l « la le n g u a
de c o m u n ic a c io n h a b itu a l d e lo s ju d io s a le m a n e s » , q u e au n
contenia s u f ic ie n t e s « m a t ic e s » . Y a n te s d e q u e lo s e sp e c ta -
dores tu v ie r a n t ie m p o d e p e n s a r e n q u e e sa afirm a cio n for-
maba m a s b i e n p a r te d e l a r se n a l d e l a n tise m itis m o , K afk a
prosiguio:
11 «Confercnciaintroductoriasobrelajerga»,febrerodeign (o c ill,
439-442). Bajo este titulo aparecia en edicioncs antiguas el texto de la con-
ferencia, que solo se ha conservado como apuntes de Elsa Taussig (la poste
rior esposa de Brod).
1
c o p a ra e x p o n e r ta le s p r o v o c a c i o n e s ; p e r o , al la d o de Lo\vy,
K a fk a senti'a u n a s u b ita y s o r p r e n d e n t e c o r r ie n t e d e fuerzas:
« a le g r ia p o r L o w y y c o n fia n z a e n e l , c o n c ie n c i a orgullosa, so-
b r e te r r e n a l, d u r a n te m i c o n f e r e n c ia (fr ia ld a d e n el publico,
la fa lta d e p r a c tic a e s l o u n i c o q u e m e i m p i d e la libertad del
a d e m a n e n tu s ia s ta ), v o z f u e r te , m e m o r i a f a c i l .. .» . 2)
K a fk a sa b fa q u e n i e s e e s t a d o e n q u e e l s e encontraba ni
lo s p r im e r o s s ig n o s d e e m p a t ia q u e ta l v e z h a b ia despertado
e n tr e a lg u n o s d e lo s o y e n t e s p o d i a n d u ra r. E l am or hacia la
c u ltu r a d e lo s ju d io s o r ie n t a le s n o s e p o d i a cu ltiv a r sin tris-
te z a , p o r q u e e l r e to r n o a e lla e r a i m p o s i b l e .. . in clu so para
L o w y . Y e l s e n t im ie n t o d e c e r c a n ia s e e s f u m a si n o puede
se r v iv id o , in c lu s o d e s e n c a d e n a n u e v o s r e c h a z o s , p u es nadie
q u ie r e e sta r tr is te in u tilm e n t e . A s i q u e K a fk a n o se sorpren-
d eria c u a n d o le y o la c r itic a q u e Selbstwehr d e d ic o a la vela-
d a o r g a n iz a d a p o r e l. S u e x p o s i c i o n f u e c a lific a d a de «fina»
y « a m a b le » ... c o n a b s u r d a c o r t e s ia . P e r o d e la interprets-
c io n d e L o w y s e d e c ia :
M u y al c o n tr a r io q u e e l a n o n i m o r e s e n is t a , s e podria aiia-
d ir .2<324
770
ACTORES, SIONISTAS, HOMBRES ENFUREC1DOS
Los a c to r e s s e d is p e r s a r o n . K a fk a n o v o lv io a v e r a M a n ia
Tschissik; a L o w y s e lo e n c o n t r o to d a v fa u n as c u a n ta s v e c e s ,
le a c o n se jo e n v a n o q u e e m ig r a se a P a le stin a , r e c ib io in n u -
m erables c a r ta s su y a s y, fin a lm e n te , ta m b ie n r e p r o c h e s q u e
sonaban a a m is ta d d e fr a u d a d a . P o r su p a rte, K afk a c o n se r v o
el r e c u e r d o i n t e n s o d e a q u e lla v iv e n c ia in ic ia tic a h a sta e l fi
nal d e su v id a . S u e c o se p e r c ib e c la ra m en te e n Investigaciones
deun perro, d o n d e s e d e s c r ib e c o n p o r m e n o r iz a d o a so m b ro
el arte d e u n o s p e r r o s q u e c a n ta n y b a ila n sin v erg iien za . Y
algunos a d e m a n e s y p e r so n a je s q u e p a sa n p o r ser e sp e c ia l-
m ente « k a f k ia n o s » p r o c e d e n d e la e s c e n a y id d is h y d e l cuar-
to trasero d e l c a f e S a v o y .
La c o n f e r e n c ia d e K a fk a s o b r e la le n g u a y id d ish e s p o c o
con ocid a , p a s a p o r se r u n a c o n te c im ie n to a isla d o y circu n s-
tancial. Y, sin e m b a r g o , e sa so r p r e n d e n te sa lid a a e sc e n a , un a
esp ecie d e « e n s a y o » , m u e str a lo q u e h u b ie r a p o d id o ser o tro
Kafka, m a s p u b lic o . N o a d o c tr in a b a a su s o y e n te s, c o m o gus-
taba de h a c e r B r o d , n o l o s d e slu m b r a b a c o m o K arl K rau s co n
sus fu e g o s d e a r tific io se m a n tic o s , ta m p o c o lo s aburrfa c o n un
radicalism o i m p e r t in e n t e c o m o e l q u e p r o fe sa b a n a m e n u d o
a los p r im e r o s e x p r e s io n is t a s . P o r d e c ir lo d e alg u n a m an e-
ra, K afka a ta c a b a a s u s o y e n t e s p o r la e sp a ld a , y e l a g resivo
juego c o n s u s e x p e c t a t iv a s , q u e c o n fir m a tan s o lo para lu e-
go d e str u ir la s, e s d e u n a in te n s id a d m o d e r n a , reflex iv a , d e la
que e s d iflc il h a lla r m o d e l o s e n tr e su s c o n te m p o r a n e o s . U n a
yotra v e z , K a fk a fo r ja r a p la n e s p ara a b a n d o n a r P raga y tras-
ladarse a B e r lin , al c e n t r o d e la lite ra tu ra a lem a n a , para v i-
virla en s u p r o p ia p ie l. E s s e g u r o q u e allf h u b ie ra e n c o n tr a -
do un a c r ftic a m a s d e s p ie r t a , a la q u e n o s e le h u b ie ra e sc a -
pado e sa c a ra o c u l t a d e la lu n a .
N o o b s t a n t e , e n e l m o m e n t o d e c is iv o K afk a m iro atras. N o
le b asto u n a « c o n c ie n c i a so b r e h u m a n a » . P o r e s o , su o r g u -
llosa n o ta s o b r e la e x it o s a v e la d a c o n c lu y e c o n la s p a la b ra s:
«Mis p a d r e s n o e s t u v ie r o n » .
771
i
i
4 . L IT E R A T U R A Y S O L E D A D :
L E IP Z IG , W E I M A R
« < ; D 6 n d e h a y c h ic a s a q u f? » . M a x B r o d m ir a b a expectante
al v iejo m o z o q u e lle v a b a e l e q u ip a j e d e l a n d e n al vesu'bu-
lo . « T o m e s e u n a c e r v e z a e n la e s t a c i o n , s o l o c u e sta cincuen-
ta c e n tim o s » . M u y s e r v ic ia l, la g e n t e d e L e ip z ig . Pero tales
c o n se jo s n o b a s ta b a n al tu r is ta d e P r a g a . D e t o d o s modosha-
cfa calor, u n a c e r v e z a g r a n d e s e n t a b a b i e n , y term inaron por
e n c o n tr a r s o lo s e l c a m in o h a c ia u n l o c a l lla m a d o Walhalla.
P e r o al p a r e c e r e s ta b a m u y le j o s d e l o s e s ta n d a r e s acostura-
b r a d o s. « S u b im o s , p e r o e n s e g u i d a b a j a m o s . E sp an tosas mu-
jeres. H u id a » , a n o to B r o d e n s u d i a r io .2
V o lv ia a viajar c o n K a fk a , y sa b fa l o q u e e s o significab a. Len
ta h ig ie n e e n e l h o t e l, c ita s p r o lija s , i n d e c is io n e s , com ida ve-
g eta ria n a . Y e sta v e z era a u n u n p o c o m a s d ific il, porque no
h a b fa n p o d id o c o n s e g u ir d o s h a b i t a c i o n e s in d ivid u ales, asi
q u e p o r p rim era v e z lo s d o s a m ig o s t e n f a n q u e compartirun
c u a r to d e h o te l. E s o s ig n ific a b a o p t a r e n t r e e l aire fresco, a
c o s ta d e u n e n o r m e r u id o c a lle je r o , c a s i in s o p o r ta b le induso
p a ra u n o s o id o s p r a g u e n s e s a c o s t u m b r a d o s al adoquinado, o
u n r e la tiv o s ile n c io c o n la s v e n t a n a s c e r r a d a s , a ca m b io de es-
ta r « e n te r r a d o v iv o » , c o m o s e la m e n t a b a K a fk a d e manera un
p o c o p a te tic a . P o r e l m o m e n t o , la v e n t a n a p e r m a n e c io cerra-1
772
I.ITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
773
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
7 74
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
775
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
776
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
’ Wolff [2010:84-85].
77 8
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
al que, por tanto, habia que adular y cortejar. Pero el solo po
dia remitir a las obras en prosa ya publicadas, y si bien tenia
tal vez alguna influencia sobre lo que Kafka pudiera enviar,
no podia prometer nada.
780
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
781
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
782
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
El a g r a v a m ie n to d e la c u e s t i o n d e la s o lte r ia . L a ir r ita c io n a
costa d e la f a b r ic a d e a s b e s t o y e l a le ja m ie n to d e la fa m ilia .
L afracasad a c o la b o r a c i o n c o n B r o d . L a e x p e r ie n c ia d e l te a - 1
783
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
784
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
785
LOS A NOS D E LAS D E C I S I O N E S
786
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
de G o e th e : t e x t o s b io g r a f ic o s , a u to b io g r a fic o s , c a r ta s, c o n -
versa cio n es, d ia r io s . R e g is tr a b a , d e fo r m a m u y a m b ig u a , u n a
influencia i n t e le c t u a l m e n t e v iv ific a d o r a , p e r o , e n c u a n t o la
dicha d e la le c t u r a p a l id e c ia , e x p e r im e n t a b a e l s e n t im ie n t o
tanto m a s p r o f u n d o d e s u p r o p ia in u tilid a d . G o e t h e n o era
un o b je to d e v e n e r a c io n , e ra m a s b ie n u n a d r o g a .
Haci'a y a d ie z a n o s q u e v e r c o m o era e l e s p a c io v ita l d e u n
hom bre a s i l e in t e r e s a b a m a s q u e t o d a la g e r m a n is tic a , y c o n -
sideraba u n a « fin a , fin is im a ir o n ia » q u e s e h u b ie r a c a m b ia -
do el n o m b r e C a s a d e G o e t h e p o r e l d e M u s e o N a c io n a l d e
G oeth e.1516A h o r a , e l m is m o r e c o m a e s a s e s ta n c ia s q u e c o n o -
cia haci'a m u c h o t i e m p o p o r ilu s t r a c io n e s , y e s ta b a u n p o c o
d e cep cio n a d o :
788
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
taban in v it a d o s e x p r e s a m e n t e a v e n ir ta m b ie n fu e r a d e la s h o
rns d e v isita , y c u a n d o s e s e n ta b a n e n e l tr a n q u ilo jard fn d e
G oeth e a p r im e r a s h o r a s d e la ta r d e , e ra p o s ib le o lv id a r d u
rante u n o s m i n u t o s e n q u e s ig lo e sta b a n .
A un a si, B r o d n o o c u l t o q u e c o n s id e r a b a a e sa « G r e t e »
una to n ta m o c o s a , s in c o n s e g u i r c o n e llo l o m a s m in im o , p o r
su pu esto. A h o r a e r a d if i c i l h a c e r c o n K a fk a la s v is ita s q u e s e
habian p r o p u e s t o d u r a n t e ta n t o tie m p o : la c a sa d e S c h ille r ,
la villa d e F r a n z L is z t , la g r u ta d e l o s p r in c ip e s , e l p a la c io d e
recreo d e l B e l v e d e r e y, s o b r e t o d o , n a t u r a lm e n t e , la c a s ita
de G o e th e e n e l I lm p a r k , q u e l o s d o s d ib u ja r o n e n s u s c u a d e r -
nos d e n o ta s : u n f ie l d ib u j o e n e l c a s o d e B r o d , m a s b ie n u n a
cabana a r d ie n t e e n e l d e K a fk a . L a s tim a q u e e l p a p a g a y o q u e
vivia en e lla g r ita r a p r e c is a m e n t e « ; G r e t e ! » .
A m b o s e s t a b a n n e r v io s o s , p o r q u e B r o d , al q u e d e n tr o d e
pocos di'as l e e s t a b a e s p e r a n d o la o f ic in a , e s ta b a fir m e m e n -
te d e c id id o a a p r o v e c h a r e l t ie m p o p a r a e s t a b le c e r « c o n t a c -
tos»: ib a c o n s t a n t e m e n t e a la o f ic in a d e c o r r e o s c o n la e s p e -
ranza d e r e c ib ir la d e c is iv a seria l d e R o w o h lt; f u e a J e n a p ara
hablar c o n e l e d i t o r D ie d e r i c h s , y ju n to c o n K a fk a v isito — e sta
daro q u e s in a n u n c ia r s e — a l o s d o s r e p r e s e n t a n t e s v iv o s d e
laliteratu ra a c t u a l q u e v iv la n e n W e im a r : e l d r a m a tu r g o c o n -
servador P a u l E r n s t y s u a n t ig u o c o m p a f ie r o d e fa tig a s n a-
turalistas y a c t u a l e n e m ig o , e l e x t r a v a g a n te p o e t a J o h a n n e s
Schlaf. F u e u n e x t r a n o a z a r q u e e n e s e m o m e n t o a p a r e c ie r a
tambien K u r t H ille r , e l c a lv o y c h a r la ta n t e o r ic o p r o g r a m a -
tico del e s c e n a r io p r e e x p r e s i o n i s t a b e r lin e s , q u e a n ta n o h a -
bia c e le b r a d o c o m o u n p r o d i g i o la n o v e la d e B r o d E l castillo
de Nornepygge, y B r o d s e s in t io e x t r e m a d a m e n t e i n c o m o d o
cuando H il l e r e m p e z o a d e lir a r a c e r c a d e e l, i n c lu y e n d o e x
presam ente e n s u s c o m e n t a r i o s s u s o b r a s m a s r e c ie n t e s . A lii
habia a lg o q u e n o c u a d r a b a , u n m a le n t e n d id o o u n c o m p le -
to d e s c o n o c im ie n t o . <■A c a s o n o h a b ia a c la r a d o ya B r o d r e p e -
tidas v e c e s q u e c r e ia s u p e r a d o e l fa ta lis m o d e E l castillo de
Nornepygge? ([N o h a b ia d i c h o s ie m p r e q u e s e h a b ia v u e l t o
789
i
LOS A N O S D E LAS D H C I S I O N E S
h a c ia c o n t e n i d o s « m a s p o s i t i v o s » y q u e h a b ia p u e s t o su crea-
c io n al s e r v ic io d e u n a fu tu r a c u lt u r a ju d ia ? L a desconfian-
za d e B r o d e s ta b a p le n a m e n t e j u s t if ic a d a . P o r q u e so lo tres
se m a n a s d e s p u e s a p a r e c io e n A k tio n , e l o r g a n o cen tral de la
v a n g u a r d ia b e r lin e s a , la r e s e n a d e H i l l e r d e Arnold Beer, y
e n e lla s e e m p le a b a n t o n o s m u y d i s t i n t o s d e l o s d e Weimar:
« T o r n e a r h is to r ie ta s , d e s c r ib ir l o r e a l e n te r m in o s agrada-
b l e s . . . s e n c illa m e n t e n o l o s o p o r t a m o s » .‘8
E n la s a n o ta c io n e s d e K a fk a n o s e e n c u e n t r a u n a sola pala-
b r a r e fe r e n te a e s ta c o n v e r s a c io n . A l c o n t r a r io q u e Johannes
S c h la f, q u e era fe liz e n s u c o s m o s p r iv a d o y p o r e s o mismo
f u e o b s e r v a d o c o n a t e n c io n p o r K a fk a , H i l l e r n o era mas que
e l r e p r e s e n ta n te d e l mercado. K a fk a n i s iq u ie r a to m o nota de
s u s ir o n ic a s m a n if e s t a c io n e s r e f e r e n t e s a G o e t h e , n o mere-
cia la p e n a . S i, ta m b ie n e l e s t a b a n e r v io s o y n o s e centraba
e n n ad a; e m p le a b a a c o n c ie n c i a e l c u a d e r n o , p e r o d e todolo
q u e h a b ia q u e v e r e n W e im a r s o l a m e n t e l e lle g a b a n fragmen
t s , a u n q u e era c o n s c i e n t e d e q u e t e n d r ia q u e alim entatse
u n a n o e n t e r o d e e s a s v iv e n c ia s . S o l o e n e l a r c h iv o Goethe-
S c h ille r , d o n d e p o d ia n v e r s e n u m e r o s o s d o c u m e n t o s origi-
n a le s, su a t e n c io n d e s p e r t o d e p r o n t o ; a lii t o m o n ota, casi
e s t r e m e c id o , d e la s p o c a s c o r r e c c i o n e s q u e h a c ia Goethe:
jn i u n a s o la ta c h a d u r a e n la f a m o s a Cancion deMignonl Eso
d a b a q u e p e n sa r, p a ra m u c h o t i e m p o . P e r o e n m e d io de to-
d a s la s v isita s y c ita s K a fk a r e g r e s a b a u n a y o tr a v e z a la casa
d e G o e t h e , p a sa b a h o r a s s e n t a d o e n u n l o c a l e n fr e n te para
o b s e r v a r la e n tr a d a , p a s e a b a p o r la c a ll e e n la q u e G re te acu-
d ia a u n a e s c u e la d e c o s tu r a , y n i s iq u ie r a la p r e s e n c ia de H i
lle r le im p id io le v a n ta r s e y m a r c h a r s e e n m it a d d e una con
v e r s a c io n c u a n d o c r e y o v e r la a l o le j o s . I n c l u s o e l rato diario
d e n a ta c io n , q u e al lle g a r e l v e r a n o K a fk a s o lia esp era r con
a n s ie d a d , p a r e c ia m e n o s a tr a c t iv o e n t o n c e s .
7 90
LITERATURA Y SOLEDAD: LEIPZIG, WEIMAR
R esu ltab a u n t o r m e n t o , so b r e t o d o , q u e e n e l e s tr e c h o m u n -
do de W e im a r n o p u d ie r a n e v ita r s e lo s e n c u e n tr o s in d e s e a d o s ,
y por e so K a fk a c a y o e n u n e s t a d o d e c o n s ta n te a c e c h o . A m e -
nudo G r e te , q u e h a b fa t e n id o q u e v o lv e r a ca sa u n m o m e n t o
antes, salia tr es v e c e s e n u n a h o r a d e a lg u n c a lle jo n y p a sa b a ,
acom paiiada d e u n a a m ig a p r o te c to r a , p o r d e la n te d e su c o n -
fuso a d m ir a d o r d e P r a g a , q u e la s a lu d a b a . P e r o n o s e a ca b a -
ba de lo g ra r u n a c ita a s o la s , y a p e sa r d e h a b e r s e lo p r o m e tid o
muchas v e c e s (« ,-A u n q u e llu e v a ? » «S £»), K a fk a e sp e r a b a e n
vano an te la e s c u e la d e c o s tu r a d e G r e te , e n la m a n o u n a caja
! de b o m b o n e s c o n s u c o r d o n y u n c o r a z o n c ito . A h , si, le d e c ia
al dia s ig u ie n te , h a b fa t e n id o q u e m a r c h a r se a n te s, y a d e m a s
estaba tan m o le s t a c o n s u s c la s e s d e b a ile . K a fk a se g u fa sin
rendirse; e n c u a lq u ie r c a s o , l e p a r e cfa , e lla le m o str a b a a lg u n
respeto, y e s ta b a d is p u e s t a a n e g o c ia r u n n u e v o e n c u e n tr o .
Ya era h o r a , p o r q u e , a v e in t ic u a t r o h o r a s d e la p r e v is ta
partida d e W e im a r , £q u e d a b a a lg o q u e h a c e r ? jC r e fa e n se r io
Kafka p o d e r , p o r a sf d e c ir l o , la n z a r u n a n c la c u a n d o ya d e c fa
adios c o n la m a n o ? Y a n o sa b fa q u e c reer, la id e a d e l fin a l le
oprimia la g a r g a n ta d e s d e h a c fa d fa s . P e r o la b e lle z a d e e s e
tostro f e m e n in o , s u i n o c e n c i a a u n i n t o c a d a p o r la r e fle x io n ,
el p r e s e n tim ie n to d e u n a v id a entre lo s h o m b r e s e n v e z d e
junto a e llo s , y p o r fin la o n fr ic a , irr ea l, c a s i fa m ilia r c er ca n fa
a G o e th e ( q u e e m p e z a b a a in q u ie t a r in c lu s o a B r o d ), e ra n
campos d e f u e r z a q u e s e s u p e r p o n f a n y r e fo r z a b a n , c o m o las
asocia cio n es d e u n c o n t e n i d o p o e m a . « | N o r e n d ir m e !» , h a -
bia a n o ta d o e l d e f o r m a c o n f ia d a u n o s m e s e s a n te s , to d a v fa
bajo la i m p r e s io n d e s u lo g r a d a c o n f e r e n c ia s o b r e la jerg a .
«Aunque n o l l e g u e la r e d e n c i o n , q u ie r o s e r d ig n o d e e lla e n
todo m o m e n t o » .'9 E s o e s t a b a a c u n a d o p a ra la e s c r itu r a , c ier-
to, y p e n s a d o e n t e r m i n o s g r a n d ilo c u e n t e s . P e r o s o b r e la r e
dencion n o d e c i d e n u n o s c u a d e r n o s e s c o la r e s g a r a b a te a d o s
hasta lo s t o p e s . L o q u e K a fk a v iv io e n W e im a r f u e la in c u r -
‘9 Diario, 25 defebrero.
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
s io n d e la p o e s ia e n la v id a m is m a , y s i q u e r ia s e r «d ig n o » de
e lla , si n o e le g ia la lo c u r a o la m u e r t e , a h o r a te n ia q u e sopor-
ta r e l d o lo r d e l r e c h a z o .
792
JU N G B O R N , ESTACION TERMINAL
5. J U N G B O R N , E S T A C lG N T E R M IN A L
7 94
JU N G BORN , ESTACi6 n TERMINAL
795
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
796
JU N G B O R N , ESTACI6N TERMINAL
3 Just [1910:686].
797
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
le im p e d ia le e r c a si t o d o s l o s d ia s la B i b l ia q u e , p o r supues-
t o , h a b ia e n su c a b a n a .
P a ra d isfr u ta r d e J u n g b o r n h a c fa fa lta u n a to ler a n c ia con
s id e r a b le h a c ia t o d a fo r m a d e o s c u r a n t i s m o . N in g u n consejo
e ra lo b a s ta n te a b s u r d o c o m o p a r a n o s e r d i s c u t i d o seriamen-
t e y p o r e x t e n s o . A e s t o s e a n a d fa u n a c o n s t a n t e e incontro-
la d a s u p e r p o s ic io n d e t o p i c o s m e d i c o s , t e r a p e u tic o s y reli-
g i o s o s , c o n c o r t o c ir c u it o s e n p a r t e g r o t e s c o s — era especial-
m e n t e p o p u la r la i n t e r p r e t a t io n v e g e t a r ia n a d e la B iblia—,
p e r o e n p a r te ta m b ie n c o n p r i n c ip io s d ir e c t a m e n t e peligro-
s o s . « S i e l se r h u m a n o n o c o m e t ie r a e r r o r e s , y sirv iera a Dios
y a s u s c o n g e n e r e s c o n u n a f o r m a d e v id a s e n c illa , especial-
m e n te tr a n q u ila , h u m ild e y d e s in t e r e s a d a , c o n t o ta l negacion
d e si m is m o y le a l e n tr e g a [ . . . ] s e g u r o q u e n o h a b ria enfer-
m e d a d e s c r o n ic a s » , e s c r ib fa A d o l f J u s t . D e d o n d e deducia
q u e d o c e n a s d e e n f e r m e d a d e s c r o n ic a s , d e s d e la m igraiia a
la t u b e r c u lo s is , e ra n e n e l f o n d o i d e n t i c a s .4
T a m p o c o e l m e d ic o d e b a ln e a r io , e x i g i d o y a p r o b a d o por
la ley, q u e tra b a ja b a e n J u n g b o r n r e p r e s e n t a b a u n correctivo
a e s to , al c o n tr a r io . I n t e l i g e n t e m e n t e ( s e g u n c r e ia e l), Just se
h a b ia d ir ig id o a u n m e d ic o « q u e p r o f e s a la fo r m a d e vida y
la m e d ic in a n a tu r a le s» ; p e r o f u e a d a r c o n u n a d e p t o del mo-
v im ie n to e s o t e r ic o M a z d a z n a n , q u e p e n s a b a c u r a r al mundo
c o n u n a te c n ic a r e s p ir a to r ia c o r r e c t a y h a b la b a a lo s huespe-
d e s d e lo s p e lig r o s d e la lu z d e la lu n a . K a fk a , q u e acudio a
e s e m e d ic o d e b id o a su s m o le s t ia s d ig e s t i v a s , c r e y o n o estar
o y e n d o b ie n c u a n d o e l d o c t o r l e r e c o m e n d o q u e renunciase
a la f r u t a ... a lg o r e a lm e n te s o r p r e n d e n t e e n u n sa n a to rio en
e l q u e la « d ie ta d e fr u ta » e ra o b l i g a t i o n d ia r ia . K a fk a se diri-
g i o p e r s o n a lm e n t e a A d o lf J u s t , q u i e n l e p r e v in o enseguida
c o n tr a la in c o m p e t e n c ia d e e s e m e d i c o .
E l h e c h o d e q u e a u n a si K a fk a s e s in t ie r a b ie n a lii (natu-
r a lm e n te , sin e l d e s e o d e v o lv e r ) s e d e b f a , p o r u n a parte, a
798
JU N G B O R N , ESTA CI6N TERMINAL
que e sta b a b a s ic a m e n t e c o n v e n c id o d e l s e n t id o d e u n c o n
tinue) c u id a d o d e u n o m is m o , y h a e fa m u c h o t ie m p o q u e l o
habi'a in t e g r a d o e n s u p r o p i o e s q u e m a d e vid a: K a fk a ja m a s
se ap arto d e la a lim e n t a c io n sin c a r n e , d e la g im n a s ia s is t e -
matica n i d e l o q u e s e lla m a b a « t r itu r a c io n » , la m a s tic a c io n
durante m i n u t o s d e c a d a b o c a d o . .. n i s iq u ie r a p o r e l h e c h o
de qu e su p a d r e s e o c u lt a r a o s t e n t o s a m e n t e d e tr a s d e l p e r io -
dico. P o r o tr a p a r t e , n o s e n t ia n in g u n a n e c e s id a d d e e n m e n -
darlas d is p a r a ta d a s c o n v i c c i o n e s q u e a lg u n o s p r o fe s a b a n , y
una c o n c e n t r a c io n d e p e r s o n a s e n la q u e h a b la u n a c a n tid a d
de se c ta r io s e h i p o c o n d r ia c o s s u p e r io r a la m e d ia le p a r e c ia
mas in te r e s a n te q u e m o le s t a .
P or e s o p a r t ic ip a b a e n t o d o l o q u e le o f r e c ia n . T o m o p a r
te en la s ie g a , e n a v e n ta r e l h e n o , e n la c o s e c h a d e lo s fru ta-
les (para l o q u e t r e p o a u n c e r e z o ) , e n p a s e o s y e x c u r s io n e s
en c o m u n . C a n t o c o r a le s , c a m in o e n s a n d a lia s o d e s c a lz o , y
jugo a la s c a r ta s. A c u d i o a u n a fie s ta d e c a z a d o r e s e n e l cer-
cano S ta p e lb u r g , i n c lu s o a u n b a d e , e n e l q u e s e d ir ig io a u n a
ch ica... a lg o im p e n s a b l e e n P r a g a . E n u n a o c a s io n e n q u e re-
gresaba p o r la n o c h e a s u c a b a n a , u n o s b r o m is ta s le h a b ia n
puesto e l o r in a l e n c im a d e l a r m a r io , h a b ia n m e t id o u n tr a p o
em p ap ad o e n la c a m a y e m b u t i d o s u s le c t u r a s e n la a lm o h a -
da... c o m o c a s t ig o p o r q u e no h a b ia p a r t ic ip a d o e n u n a e x
cursion. U n a b u e n a p r u e b a d e l o m u c h o q u e K a fk a s e h a b ia
integrado y d e la f o r m a e n q u e s e c o m p o r ta b a n c o m o c h i-
quillos e l l la m a t iv o n u m e r o d e m a e s t r o s q u e p a s a b a n a lii s u s
vacacion es.
T am b ien M a x B r o d , al q u e s e g u ia m a n t e n ie n d o al c o r r ie n -
te m e d ia n te n o t a s , p a r e c e h a b e r s e s o r p r e n d id o d e l o in t e n s a -
mente q u e K a fk a s e e n t r e g a b a a e s o s s e n c illo s e n t r e t e n im ie n -
tos y a la c o n v i v e n c i a c o n p e r s o n a s d e l t o d o a je n a s a la lit e -
ratura. P e r o B r o d s e g u ia s u b e s t im a n d o e s e ta la d r a n te s e n t i-
m iento d e s o l e d a d q u e s ie m p r e a c o m e t ia a K a fk a c u a n d o la
cercania e x t e r io r n o e r a r e e m p la z a d a p o r u n a v e r d a d e r a cer-
cania, y s e l le v o u n a r e p r im e n d a :
799
L
jNo digas nada contra la sociabilidad! Tambien vine aqui porla
gente y estoy satisfecho de que al menos en esto no me haya equi-
vocado. jComo vivo en Praga! Esta necesidad que tengo dc la gen
te y que se transforma en temor tan pronto se satisface, solo esta a
gusto durante las vacaciones; sin duda que he cambiado un poco.1
S in e m b a r g o , la « p e r m a n e n t e n e c e s i d a d , c a r e n te d e fun-
d a m e n to , d e c o n fia r s e a a lg u ie n » q u e a c o m e t i o a Kafka en
J u n g b o r n al c a b o d e p o c a s h o r a s l o f o r z o a e le g ir . A s i que se
u n io al d o c t o r S c h ille r , c u y o common sense l e p a recia de lo
m a s d ig n o d e c o n fia n z a , q u e t a m b i e n t e n ia in te r e s e s litera-
r io s y al q u e , fin a lm e n te , tr a to i n c l u s o d e c o n v e r tir a Flau
b e r t. N o , n o h a b ia o lv id a d o e n m o d o a l g u n o q u e la salud y
la rela ja cio n n o e r a n fin e s e n s i m i s m o s — a u n q u e al parecer
to d o s lo c re ia n a lii— , e l s a b ia q u e n o e s t a b a c e b a n d o s e para
el « in s t it u t o » d e P r a g a . A h o r a t e n ia u n e d it o r , y esta b a en ca-
m in o d e c o n v e r tir s e e n e s c r ito r . N a t u r a l m e n t e , su s promesas
d e L e ip z ig h a b ia n s id o q u iz a u n p o c o p r e m a tu r a s , habia que
rep en sa r t o d o a q u e llo , y t a m p o c o s a b ia l o q u e d e b ia escribir
a R o w o h lt, q u e e s p e r a b a a lg u n s i g n o . A l p r im e r lib r o aunle
fa lta b a tie m p o , l e p a r e c ia a h o r a , y t a m b i e n a n te B rod evita-
b a el d e lic a d o a s u n to .
A u n asi, a p r im e r a h o r a d e la t a r d e K a fk a s e se n ta b a al es-
c r ito r io , c o n p lu m a y t in t e r o , p a r a h o j e a r u n p o c o su manus-
c r ito s o b r e A m e r ic a , a h a d ir u n a s p o c a s l in e a s y m irar porla
v e n ta n a h a sta q u e o s c u r e c ia . « H a y u n a id e a d e J u n g b o r n que
m e p a r e c e m a s im p o r t a n t e q u e a q u e lla s p reten d id a m en te
fu n d a m e n ta le s , e sta e s q u e e n e l e s t u d i o n o s e d e b e hablar».6
P e r o el s ile n c io atra ia t a m b ie n la t r is t e z a . I m p o s ib le n o vol-
v e r a p e n s a r e n W eim a r. H a b i a e n v i a d o u n a s c u a n ta s posta
le s , a la s q u e e lla h a b ia r e s p o n d id o c o n u n a c a r tita consisten-
t e e n u n a s p o c a s fo r m u la s; h a b ia i n c l u s o f o t o s . T o d o aquello
1 C a r ta a M a x B ro d d e l 22 d e ju lio d e 1 9 1 2 ; D i a r i o , 9 d e j u l i o d e 1912.
C a r ta a M a x B r o d d e l 17 d e j u l i o d e 1 9 1 2 .
JU N G B O R N , ESTACION TERMINAL
7 C a r t a a M a x B r o d d e l 13 d e ju lio d e 191 2 .
P ero nuestras alm as, q u er id o a m ig o , estaban ,
por el d o lo ro so p asad o e x cita d a s,
y en palabras negras, e x te n sa s, reson ab an .
K a fk a s e a le g r o al r e c ib ir lo , e l p o e m a l e g u s t o (co n la ex-
c e p c io n d e lo s « r a c im o s d e u v a » ) , p e r o a u n m a s le gustaron
e sa s li'neas e n c u a n to regalo q u e p o d i a c o lg a r d e la pared de
su ca b a n a , c o m o p r u e b a d e q u e n o e s t a b a s o l o e n e l mundo.
P r o m e tio a p r e n d e r s e la s d e m e m o r ia , e i n c lu s o su g ir io a Brod
q u e le d e d ic a r a e l p o e m a exclusivamente a e l, e s decir, que
n u n c a lo im p r im ie ra : « . .. p o r q u e , s a b e s , la u n io n m as enso-
n a d a e s para m i l o m a s i m p o r t a n t e e n e s t e m u n d o » .* Lo de la
n o p u b lic a c io n era b r o m a , e l n o e x ig i a r e a lm e n t e e se sacrifi-
cio ; p e r o s u f u n d a m e n t o era d e la m a s n e g r a se r ie d a d , y una
v e z m a s s e a b r io — p o r e l t i e m p o d e u n p a r p a d e o — un abis-
m o e n e l q u e t o d o r e g a lo d e p a p e l s e c o n v e r t ia e n cenizas.
S in d u d a a B r o d l e g u s t a r o n la s p a la b r a s d e K afk a, y sabia
q u e h a b ria n s id o m e n o s c o r d ia le s s i l e h u b ie r a en viad o un
mal p o e m a . P e r o d o s s e m a n a s d e s p u e s r e c ib i o d e Jungborn
u n fr a g m e n to d e p o e s ia i g u a l m e n t e « p u r a » , p e r o d e muy
d is tin to tip o . E ra u n a c a n c io n p o p u l a r q u e K a fk a , sin poder
a p r e n d e r se b ie n la m e lo d ia , h a b ia c a n t a d o y a u n par de ve-
c e s . « A lo le jo s » , s e titu la b a , e ra m a s o m e n o s d e la edad del
p r o p io K a fk a , y la h a b ia e s c r i t o A l b e r t G r a f v o n Schlippen-
b a c h . A lg o p o p u la r o , p a r a s e r e x a c t o s , a lg o com pletam en-
te tr iv ia l q u e , sin e m b a r g o , le l l e g o al a lm a , y d e u n m odo tal
q u e , m e s e s d e s p u e s , le c o n f e s a b a a s u m u j e r q u e se habia
« e n a m o r a d o » d e e sa c a n c io n , y n o p o d i a se p a r a r s e d e la co-
p ia q u e h a b ia h e c h o , p u e s a lii s e h a b ia v o l c a d o e n un a forma
8 C a r ta a M a x B r o d d e l i o d e j u lio d e 1 912.
802
U N A S E N O R I T A DE B E R L IN
p erfecta u n a « i n t e n s a e m o c i o n » . « Y q u e la tr is te z a d e e s t e
p oem a e s a u t e n t ic a — a n a d fa K a fk a sin m a s e x p l ic a c io n — d e
eso p u e d o d a r f e » . ‘
6. U N A S E N O R IT A D E B E R L IN
L a s r e s is t e n c ia s d e K a fk a a la p u b l i c a t i o n d e u n l ib r o d is -
m inuian, p e r o s u s e s c r u p u l o s , p o r s u p u e s t o , n o . S e s i e n t e e n
toda reg ia e l m a l h u m o r q u e c a u s a r o n e n e l e l r e g r e s o a la
e te r n a c h a c h a r a d e la fa m ilia y al m a r t ille o d e m aq u in as de
e s c r ib ir d e la o ficin a ; p o r n o h a b la r d e la s m o le s t a s exigen-
c ia s d e la fa b r ic a , d o n d e u n a v e z m a s h a b ia q u e supervisar
la r e p a r a tio n d e l m o to r , c u y o s h u m o s d e e s c a p e le dejaban
sin r e s p ir a tio n , a e l, q u e te n ia q u e e s t a r a lii d e p ie sin hacer
n a d a d u r a n te h o r a s. E ra a lg o d i f i c i l d e s o p o r t a r p ara alguien
q u e h a sta h a c ia p o c o h a b ia e s t a d o c a m in a n d o sin responsa-
b ilid a d a lg u n a p o r la s la d e r a s d e l H a r z y h a b ia p o d id o revol-
c a r s e e n la h ie r b a , d e s n u d o c o m o u n n i n o p e q u e n o , durante
tr es se m a n a s e n te r a s.
L a a c r e d ita d a v ia d e e s c a p e h a c ia e l c a n a p e e sta b a corta-
d a e sta v e z . P o r q u e K a fk a h a b ia p r o m e t i d o e n v ia r el manus-
c r ito d e u n lib r o , y B r o d , q u e a fir m a b a a d e m a s q u e Rowohlt
ya h a b ia p r e g u n ta d o p o r e l, in s is tia e n q u e s e d ec id ie r a so-
b r e la d e fin itiv a s e l e c c i o n d e t e x t o s . P o r q u e s o l o p o d ia tra-
ta r se d e u n a seleccion... ,;a c a so n o t e n ia K a fk a lo s cajones
lle n o s d e m a n u s c r ito s sin p u b lic a r ? , a n o t a a g r ia m e n te Brod
e n su d ia r io . P a ra K a fk a , e n c a m b io , s e tr a ta b a d e aprender
u n a n u e v a fo r m a d e tr a b a jo , u n a n u e v a f o r m a d e trato con
su s p r o p io s te x to s . E l « d e ja r l is t o p a r a la im p r e n ta » signi-
fica b a para e l u n fo r z a d o c a m b io d e p e r s p e c tiv a : acostum -
b r a d o a r e c o n o c e r la c o n s o n a n c ia in t e r n a y la r e d o n d e z — la
« in d u b ita b ilid a d » , c o m o la lla m a b a e l m i s m o p o c o despues,
h a b la n d o d e La condena— c o m o c r it e r io u n i c o d e l logro li-
te ra r io , a h o ra d e b ia te n e r e n c u e n t a e l p o s i b l e efecto d e sus
t e x to s s o b r e u n o s le c t o r e s c o m p l e t a m e n t e a n o n im o s . Pero
e s e e f e c t o a d ista n c ia n o s o l o e s i n c o n t r o la b le , s o b r e tod o es
ir r e v e r sib le . L o q u e s e im p r im e q u e d a s u s t r a id o a cualquier
v o lu n ta d d e p e r f e c t io n , p o r f u e r te q u e s e a , p a r a to d a la eter-
n id a d . D e a h ila p r e o c u p a c io n t e m e r o s a d e K a fk a — q u ecada
v e z le a ta c a b a m a s lo s n e r v io s a B r o d — p o r l o s d e ta lle s de or-
to g r a fia y p u n t u a c io n .
E s ta in s e g u r id a d e s m a s c o m p r e n s i b l e s i s e t ie n e en cuen
ta q u e K a fk a n o te n ia n u e v o s t e x t o s p o r o f r e c e r q u e siguie-
ran v iv o s e n s u s e n t im ie n t o . S e h a b ia a c o r d a d o q u e en el vo-
804
UNA SEN O R ITA DE BERLIN
1 C a r t a a M a x B r o d , 7 d e a g o s to d e 1912.
805
1
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
e n c o n d ic io n e s e x te r n a s m u c h o m e j o r e s , e l m a n u s c r ito de su
n o v e la s o lo h a b ia a v a n z a d o u n a s c u a n t a s lf n e a s , crefa que era
p r e c is a m e n te e l in u til tr a b a jo d e r e m e n d a r Contemplation &
q u e a h o r a le r o b a b a u n t ie m p o p r e c i o s o . E n s u d ia r io anota:
« C u a n to t ie m p o e sta q u it a n d o m e la p u b l i c a c io n d e l librito
y c u a n ta d a n o s a in f a t u a c io n r id ic u la s u r g e al le e r viejas co-
sa s c o n v ista s a su p u b lic a c io n » .
A la lu z d e lo s a c o n t e c im ie n t o s , q u e p o c o s d ia s despues
cre a ria n u n e s c e n a r io c o m p l e t a m e n t e d i s t i n t o , e s facil cons-
ta ta r q u e K a fk a s e e n g a n a b a . N o e r a la fa lta d e tie m p o , y mu
c h o m e n o s la a u t o c o m p la c e n c ia , la s q u e le im p e d ia n un tra
b a jo lite r a r io c o n c e n t r a d o . C a d a v e z c o n m a s fu e r z a se abria
p a s o e n el la s e n s a c io n d e q u e s u s f u e r z a s a lca n za b a n para
t e x to s in c o m p a r a b le m e n t e m e jo r e s , q u e p o d ia n satisfacer
su e s c r u p u lo s o a fa n d e a lc a n z a r la p e r f e c t i o n hum anam en-
te p o s ib le , y e s e s e n t im ie n t o n o l e e n g a n a b a . L o q u e faltaba
era u n a c o n m o c io n s o b r e c u y a n a t u r a le z a le e ra e n ese mo-
m e n to im p o s ib le a c la r a rse. A s u v e z , B r o d n o e n te n d ia a que
e sp e r a b a K a fk a . E l, a q u ie n la p r o s a d e Contemplation ya le
p a r e c ia « d iv in a » , c o m o a n o t o e n s u d ia r io c u a n d o su amigo
le c o n fio e l m a n u s c r ito , e s t a b a le j o s d e p e n s a r q u e K afka te
n ia au n p o r d e la n t e la d e c is iv a r u p tu r a c r e a tiv a . L o que sin
d u d a d e s e a b a era q u e K a fk a e n c o n t r a r a u n a fo r m a mayor,
q u e c o n s ig u ie r a e s c r ib ir u n a n o v e la , y e s p e r a b a q u e el exi-
to — y sin d u d a ta m b ie n e l o r g u l lo — d e u n a p r im er a publi
c a c io n e n fo r m a d e lib r o le p r o c u r a e l i m p u l s o p s iq u ic o ne-
c e s a r io p a ra h a c e r lo . B r o d h a b ia o b s e r v a d o m a s d e una vez
q u e e sa s c o s a s p a s a b a n , n o s o l o e n e l m is m o , s in o tambien
e n el r a m ific a d o m e r c a d o lit e r a r io q u e ta n b ie n dom inaba.
S in e m b a r g o , m u y a p e s a r s u y o , s e d e m o s t r o — y e n ese sen-
t id o e l tira y afloja e n to r n o a Contemplation n o f u e m as que
u n p a lid o a n t ic ip o — q u e la s m a r e a s c r e a t iv a s d e K afka obe-
d e c ia n a in flu e n c ia s m u y d is t in ta s .
E n e s e m o m e n t o K a fk a ya n o q u e r ia , y n o e s d ific il imagi-
n a r c o m o r e a c c io n o B r o d . S u s r e p r o c h e s t ie n e n q u e haber
806
UNA SENORITA DE BERLIN
807
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
K a fk a lle g o , c o m o d e c o s t u m b r e , c o n u n a h o r a d e retraso,
P u e d e n im a g in a r s e l o s n e r v io s d e B r o d , q u e lle v a b a dema-
s ia d o t ie m p o e s p e r a n d o e s e d ia c o m o p a r a t e n e r en c im a que
808
UNA SEN O R IT A DE BERLIN
809
1
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
810
U N A S E N O R I T A DE B ER LIN
812
UNA SEN O R ITA DE BERLIN
813
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
814
U N A S E N O R IT A DE BERLl'N
casi con el mismo espesor en todas partes, y la nariz recta, quc casi
siempre pareci'a demasiado larga. Cuando la chica hizo un gcsto
un poco mas Uamativo, mientras leia unos documcntos, casi me al-
tere al darme cuenta de que con todas mis rcflexiones habia per-
manecido mas ajeno a ella que si le hubiera rozado la falda con cl
dedo menique.7
816
El tranvfa se acerca a una parada; una muchacha se instala jun
to a la escalerilla, lista para bajar. Se me muestra tan nftida como
si la hubiera palpado. Va vestida de negro, los pliegues de su fal-
da casi no se mueven, la blusa es cenida y lleva un cuello de enca-
je bianco y punto pequeno; manriene la mano izquierda pegada a
la pared del tranvfa, en su derecha un paraguas descansa sobre el
segundo peldano contando desde arriba. Su cara es morena, la na-
riz, levemente achatada a los lados, es ancha y redonda en la pun-
ta. Tiene el pelo castano, abundante, y en su sien derecha se agitan
unos cuantos pelillos. Su orejita esta muy pegada a la cabeza, pero
como estoy cerca, veo toda la parte posterior del pabellon derecho
y la sombra en la rafz.
Y entonces me pregunto: <>c6mo es que no se asombra de sf mis-
ma, y mantiene la boca cerrada sin decir nada parecido?8
818
U N A S E N O R IT A DE BERLIN
Aqui' le presento las breves prosas que usted deseaba ver; sin duda
dan ya para un librito. Mientras las reunfa para este fin, me enfren-
taba a veces a la disyuntiva entre tranquilizar mi sentido de la res-
ponsabilidad y el deseo de tener yo tambien un libro entre los he
llos libros de usted. Seguro que no siempre he tornado una deci
sion limpia. Ahora, sin embargo, me sentiria naturalmente feliz si
a usted estas cosas le gustasen lo suficiente como para imprimirlas.
Despues de todo, ni siquiera la mayor practica y la mayor compren-
sion permiten distinguir a primera vista lo malo en estas cosas. Y
es que la individualidad mas difundida entre los escritores consis-
te en que cada cual oculta a su manera sus defectos.112
820
U NA S E N O R IT A DE B ER LIN
Desde el fondo
del cansancio14
821
A
ascendem os
con nuevas fuerzas.
Senores o scu ro s
que ag u ard an
hasta q u e los nin o s
desfallezcan.1*
822
7 . E X T A S IS D E L C O M IE N Z O :
«LA C O N D E N A » Y « E L F O G O N E R O »
824
« LA C O N D E N A » Y « E L F O G O N E R O »
825
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
826
LA C O N D E N A » Y « E L F O G O N E R O »
827
1
LOS A NOS D E LAS D E C I S I O N E S
828
« LA C O N D E N A » Y « EL F O G O N E R O »
la mujer que era. Era una parte de esas lecciones que aun le
esperaban, y cuyas dimensiones no podia intuir en septiem-
bre de 1912.
830
« LA C O N D E N A » Y « E L F O G O N E R O
831
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1 D ia r io , 23 d e s e p t i e m b r e d e 1 9 1 2 .
832
« LA C O N D E N A » Y « E L F O G O N E RO »
833
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
834
« LA C O N D E N A » Y « E L F O G O N H R O »
5 Carta a Felice Bauer del primero de noviem bredc 1912. Kafka escribe
en esta carta que mantiene esa division de la jornada «desde hace un mes
y medio», es decir desde mediados de septiembre. Sin embargo, como en
torno a esa epoca tuvieron lugar las mencionadas visitas y fiestas familiares,
el cambio puede haber tenido lugar pocos dfas antes de escribir La contle-
na. Como las indicaciones temporales de Kafka no siempre son finblcs, es
igualmente posible que La condena no fuera el prim er fruto, sino la cama
de la nueva forma de vida.
836
« LA C O N D E N A » Y «EL FO G O N E R O »
6 M ax B r o d a F e lic e B a u e r, 2 2 d e n o v ie m b r e d e 1912.
837
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
838
« LA C O N D H N A » Y « HL F O G O N E l l O
840
8 . A P U N T O D E SALTAR
P O R LA V E N T A N A
841
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 2 0 d e s e p t i e m b r e d e 1912.
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
2 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l z 8 d e s e p t i e m b r e d e 1912.
844
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
846
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
A A n e x o a la c a r t a a F e lic e B a u e r d e l 16 d e n o v ie m b re d e 1912.
847
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
5 C a r ta a S o p h ie F r i e d m a n n d e l 14 d e o c t u b r e d e 1912.
848
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
849
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
850
A PUNTO D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
851
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
852
A P U N T O D E S A L T A R F O R LA V E N T A N A
853
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
...vi con toda claridad que no tenia sino dos posibilidades, yasea
tirarme por la ventana despues de que todos se hubieran ido a dor-
mir o ir diariamente a la fabrica y a la oficina del cunado durante los
proximos catorce dias. Lo primero me daba la posibilidad dedes-
hacerme de toda responsabilidad, tanto por la escritura interrum-
pida como tambien por la fabrica abandonada, lo segundo inevita-
blemente interrumpia mi escritura—no puedo prescindir simple-
mente del suefio de catorce noches—y, si tengo suficiente fucrza
de voluntad y de esperanza, me abre la expectativa de que dentro de
catorce dias probablemente pueda continuar en el punto en que
he interrumpido hoy.
Asi es como no he saltado al vacio y la tentacion de hacer de esta
carta una carta de despedida (en este sentido mi inspiration lleva
otro rumbo) no es muy fuerte. He estado largo rato de pie junto a
la ventana y me he pegado a los cristales y con frecuencia me ha-
brfa gustado asustar al funcionario de cobros de derechos viales,
junto al puente, con mi caida. Pero durante todo este tiempo me he
sentido muy fuerte como para que la decision de reventarme con
tra el adoquinado hubiera podido penetrar a profundidades deci-
sivas. Tambien pienso que, al seguir vivo, mi escritura se interrum-
pe menos—si es que solo, solo se trata de una interruption—que
con la muerte y que entre el comienzo de la novela y su continua-
854
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
Para medir el efecto de esta carta en Brod hay que tener pre
sente la apretada cronologia de los acontecimientos, la ace-
leracion en pleno extasis de la vida de Kafka, de la que Brod
era asombrado testigo desde hacla algunas semanas. Cuan-
do esta carta llego a su despacho de la sede central de Co-
rreos de Praga, la manana del 8 de octubre, no habian pa-
sado ni dos dias desde que Kafka le habia leido por vez pri-
mera La condena y E l fogonero. Solo desde hacia unas pocas
horas tenia una idea concreta y realista de aquello de lo que
Kafka era literariamente capaz, y puede que solo ahora com-
prendiera que no se trataba de la socorrida captatio benevo-
lentiae cuando Kafka calificaba de meros ejercicios de estilo
las punteadas frases de Contemplacion.
Ademas, Brod todavia estaba bajo el impacto de la nueva
radicalidad tematica de Kafka. Porque el retrato de un joven
cuya existencia aparentem ente exitosa se viene abajo en
cuestion de m inutos y se suicida por orden de su padre tie-
ne que haber inyectado incluso a Brod, que normalmente sa-
bia mantener de manera estricta la distancia de seguridad
entre literatura y vida, un espanto subcutaneo que ni siquie-
ra el conseguia disolver del todo en el goce estetico. Y aun
tenia presente aquel espanto cuando Kafka amenazaba con
855
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
856
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
857
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
858
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
que, al parecer, aqui dene lugar algo asi como una transmi-
sion a la inversa y se cae con demasiada facilidad en la tenta-
cion, dudosa desde el punto de vista hermeneutico, de medir
a Kafka conforme a sus propios criterios puristas, se mantie-
ne una falta de nitidez, un parpadeo en los bordes de lo fac-
tico, que en m odo alguno tiene su causa en el ojo del obser-
vador. Es como si en torno al caracter desgarrado y ambiva-
lente de Kafka cristalizaran condnuamente acontecimientos
ambivalentes de objetiva insolubilidad.
El episodio del «suicidio» de octubre de 1912 ofrece uno
de los ejemplos mas impresionantes de este fenomeno. No
puede tratarse de la cuestion, ingenua desde el punto de vis
ta psicologico, de lo cerca que «realmente» estuvo Kafka de
la muerte... una cuestion que, a falta de un modelo convin-
cente de tales decisiones destrucdvas, jamas puede ser res-
pondida de manera plausible, y menos aun desde la distan-
cia mental que la historia nos impone. Pero, si se le presta
mas atencion, este episodio plantea preguntas que no es tan
facil dejar de lado, y muestra facetas que—si no estuvieramos
hablando de la vida y de la muerte—habrfa que calificar de
grotescas. iQ u e perseguia Kafka con su carta a Brod? O, di-
cho de manera mas neutral, £a que impulso psiquico obede-
cian sus palabras? El hecho de que, a pesar de su desespera-
cion, estuviera dando cuenta de ella ratifica la criptica obser-
vacion de que sus «intenciones» iban «en otra direccion»,
una alusion que en modo alguno cubre el juego semantico
entre «carta de despedida» y «carta de reencuentro». Se im
pone la idea (no, no, la «sospecha») de que Kafka formulo
con plena conciencia un grito de auxilio, que era imposible
que Brod respondiera con meros llamamientos a la calma. A
favor de esto habla tambien el que Kafka mencione sincera-
mente los reproches de su familia, en particular de Ottla,
como desencadenantes de su estado, pero luego ponga en
primer piano la novela y la amenaza de su interruption. La
alternativa, tal como tenia que verse desde la perspectiva de
859
A
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
860
A P U N T O D E S A L T A R P O R LA V E N T A N A
861
LOS A N O S DH LAS D E C I S I O N E S
862
9 . LA N IN A ,
LA S E N O R A Y LA M U JE R
863
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1 Canetti [2012:374].
8 64
L A N I N A , L A S E N O R A Y LA M U J E R
No se si volvere a tener en mis manos esas cosas [es decir, las pro-
piedades suyas que habi'an quedado en Europa], y por otra parte
ni siquiera se si me separaria de esas cartas, que naturalmente sig-
nifican para mi un gran periodo de mi vida. Aunque solo fuera por
cierto tiempo. Esas cartas son completamente personales y proce-
den de una epoca de la mas dura lucha, a la que por desgracia el
sufrimiento fisico puso fin y, por asi decirlo, corono su aspiracion
a la renuncia \_sic[. El, que tanto habia amado la vida, tuvo que re-
nunciar a vivirla hasta el final y completar su obra.1
865
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
866
r
LA N I N A , LA S E N O R A Y LA N I UJ E R
cs que se ha conservado una postal de Felice muy tardla, escrita casi un ano
despues de la separacion.
867
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
868
L A N I N A , L A S E N O R A Y LA M U J E R
869
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
870
LA N I N A , LA S E N O R A Y LA M U J E R
871
*
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
q u ie n le to c a e s c r ib ir ? » . K a fk a q u e r ia u n a c o r r ie n t e d e ener
g ia q u e l o c o n e c ta r a a la v id a , o m a s e x a c t a m e n t e : un circiiito
d e e n e r g ia , y su c o n s t a n t e p r e o c u p a c i o n p o r la s cartas per-
d id a s o n o e n tr e g a d a s , q u e tr a ta d e c a lm a r d e s d e el primer
d ia c o n c e r tific a d o s y en v i'o s u r g e n t e s , s e b a s a b a e n el temor
a q u e s e r o m p ie r a la in t e n s if ic a d a v i v e n c i a d e si m ism o que
e s a e n e r g ia le p r o p o r c io n a b a . L o q u e e n t r a b a e n la vida de
F e lic e c o m o u n la t id o c a d a v e z m a s a p r e m ia n t e , perceptible
a in te r v a lo s c a d a v e z m a s c o r t o s , e r a p o r s u p a r t e u n lenguaje
to t a lm e n te c a r e n te d e lim it e s , q u e n i n g u n a e x ig e n c ia social,
n i siq u ie r a e l s u e n o , in t e r r u m p ia d e v e r a s . D e l m ism o modo
q u e e n s u tra b a jo n o c t u r n o e n E l desaparecido, K afk a queria
ta m b ie n e n su s ca rta s c o n t i n u i d a d a c u a lq u ie r p r e cio , y su
c o n s t a n t e r u e g o d e q u e la c h is p a d e la c o n f ia n z a — y despues
d e l a m o r — Sah ara in c lu s o p o r e n c im a d e d ia s com pletam en-
t e v a c io s , e s d e c k sin c a r ta , s o l o e s c o m p r e n s i b l e com o ex-
p r e s io n d e su te m o r a q u e e s a c h i s p a p u d ie r a e x tin g u irse en
c u a n to u n o d e lo s d o s a p a r ta r a la v is ta .
P o r lo m e n o s e n la s p r im e r a s s e m a n a s , h u b o q u e llamar
u n a y o tr a v e z la a t e n c io n d e K a fk a a c e r c a d e l h e c h o de que
la s ca rta s t a m b ie n p la n te a n e x ig e n c i a s c o m u n ic a t iv a s y exi-
g e n r e s p u e s ta s c o n c r e t a s . Y a e n s u s p r im e r a s ca rta s F elice le
h a b ia p e d id o q u e le d e s c r ib ie r a s u « f o r m a d e v id a » y, sobre
t o d o , su a c tiv id a d e n la o f ic in a , q u e e lla im a g in a b a interesan-
te y lle n a d e r e s p o n s a b ilid a d . P e r o K a fk a ig n o r a b a esa voz, y
c u a n d o p o r fin e m p e z o a h a b la r d e s u e x is t e n c i a d e funcio-
n a r io r e p r e s e n to u n a g r o t e s c a p a n t o m im a b u r o c r a tic a al es-
t i lo d e D o s t o ie v s k i:
872
LA N I N A , LA S E N O R A Y LA M U J E R
873
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
874
LA N I N A , LA S E N O R A Y LA M U J E R
(Ios Bauer estaban al dia y tem'an desde haci'a poco una cone-
xion propia). Aun asi, todavia tenia fuerzas para desempenar
algunos trabajos secundarios y pasar textos a maquina, cosa
que haci'a por horas y en la que podia presumir de velocidad
(naturalmente con el sistema de dos dedos: el «tecleo» en-
tonces todavia tolerado). Dos veces a la semana participaba
en un grupo de gimnasia; los fines de semana hacia trabajos
manuales, a lo que su madre le animaba, y a la vez se ocupa-
ba intensamente de sus hermanos. De leer y escribir cartas
solo tenia tiempo en la cama—evitaba el escritorio de su ha
bitation— , y si buscaba relajacion daba cortos paseos o iba
de vez en cuando al teatro. Una vida que tenia que provocar
reacciones psicosomaticas: con espanto, Kafka leia lo que le
contaba Felice sobre sus constantes dolores de cabeza, que
combatia con piramidon y aspirina, sobre su agotamiento y
dolor en los ojos, pesadillas y crisis de llanto convulsivo que
la asaltaban en apariencia sin motivo.
Esa no era la «gran tranquilidad» con la que el habia sona-
do. Y ahora se enteraba ademas—le parecia tan increible que
quiso verlo confirmado— que ella tenia miedo al oscuro cubo
de la escalera de su casa y, por las noches, queria que la acom-
pafiaran desde la puerta del edificio a la de su casa. «Usted, que
parece tan tranquila y confiada», escribio Kafka en tono de re-
convencion. <•Y no habia contado, esa noche en casa de Brod,
lo incomodo que le resultaba estar sola en un hotel? Kafka no
entendia—o quiza entendia demasiado bien—como habia po-
dido olvidar precisamente ese detalle. Esta ya no era la fuerte
Felice, era una muchacha atemorizada a la que habia que reti-
rar el tubo de las pastillas y a la que habia que coger de la mano.
Proyecciones, sin duda. Pero en las cartas de Kafka se pue-
de ver con mucha exactitud que la imagination y la realidad
se entrelazan de manera mucho mas refinada de lo que su-
giere el cliche psicologico de la «pantalla en blanco». iQ u e
podia hacer, dado que la realidad berlinesa se abria paso tan
pronto y de forma tan persistente? <;Abandonar la imagen
875
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
876
L A N I N A , L A S E N O R A Y LA M U J E l l
Toma nota, tienes que dormir mas que otra persona, pues yo duer-
mo un poco, no mucho, menos que el termino medio. Y para guar-
dar la porcion del sueno general que me corresponde y de la que no
hago uso, no conozco sitio mejor que tus queridos ojos.
jY nada de suenos agitados, por favor! Doy, en pensamiento,
una vuelta alrededor de tu cama y te ordeno silencio.7
877
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
8 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 2 4 d e n o v i e m b r e d e 1912.
878
A M O R Y ANS1A DE CARTAS
1 0 . A M O R Y A N S IA D E CARTAS
1 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 7 d e n o v ie m b re d e 1912.
879
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
880
A M O R V A NSIA DE CARTAS
88 1
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
libro contable, las visitas no paran, se suceden una tras otra como
un pequeno infierno desatado!) y, por el contrario pretendla supc-
rarme de algun modo a mi mismo, me vela indefectiblemcnte re-
chazado, maltrecho, cubierto de oprobio, debilitado para siempre,
pero precisamente esto que me hacla pasajeramente desdichadocs
lo que con el paso del tiempo me ha dado confianza, y he empeza-
do a creer que, en alguna parte, aunque sea diflcil descubrirla, de
ne que haber una buena estrella bajo la cual pueda uno seguir vi-
viendo. Una vez hice un detallado balance acerca de las cosas que
he sacrificado en aras de escribir y de lo que este mismo hecho de
escribir me ha quitado, o, mas exactamente, de aquello cuya per-
dida no fuera soportable salvo mediante esta explication. Y efec-
tivamente, pese a lo flaco que soy—y soy la persona mas flaca que
conozco (lo que algo significa, pues me he recorrido ya un buen
numero de sanatorios)—, tampoco puede decirse que, en lo tocan-
te a literatura, haya nada en ml que se pueda calificar de superfluo,
superfluo en el buen sentido de la palabra. Ahora bien, si existe un
poder superior que quiere utilizarme, o que me utiliza, estoy en su
mano como un instrumento netamente elaborado, esto por lo me-
nos; si no, no soy absolutamente nada y de pronto me encontrare
de sobra en medio de un vaclo espantoso.
Ahora mi vida se ha hecho mas ancha de pensar en usted, ape-
nas pasa un cuarto de hora estando despierto sin que le haya de-
dicado un pensamiento, as! como muchos otros cuartos de hora
en los que no hago otra cosa que pensar en usted. Pero incluso
esto mismo esta en relation con mi literatura, estoy determinado
unicamente por las oscilaciones de mi actividad literaria, y puede
darse por cierto que en una epoca de decaimiento en lo que a es
cribir se refiere, no hubiese tenido el valor de dirigirme a usted.
[...] Mi manera de vivir esta organizada unicamente en funcion
de escribir, y si sufre modificaciones, estas no tienen otro objeto
que una mejor adecuacion, en lo posible, a mi actividad literaria,
pues el tiempo es corto, las energlas escasas, la oficina un espan-
to, la casa ruidosa, y se ve uno obligado a intentar salir adelante a
fuerza de trucos, ya que una vida bonita y sencilla no es cosa que
pueda darse...
882
A M O R Y A NSIA DE CARTAS
Para ser exacto, no debo olvidar que no solo soy empleado sino
tambien fabricante. Mi cunado tiene una fabrica de amianto, yo
(cierto que solo en base a una inversion monetaria de mi padre)
soy accionista y, como tal, estoy inscrito en el registro. Esta fabri
ca me ha producido ya bastantes padecimientos y quebraderos de
cabeza de los que no quiero hablar ahora, en todo caso hace ya bas
tante tiempo que no me ocupo gran cosa de ella (es decir, que la
privo de mi, por otro lado, inutil colaboracion), y asi marcha bas
tante bien.2
2 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l p r im e r o d e n o v ie m b re d e 1912.
883
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
884
A M O R V A NSIA DE CARTAS
885
i
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
! C a r ta s a F e lic e B a u e r d e l 4 y 5 d e n o v i e m b r e d e 1912.
886
A M O R Y ANSI A DE CARTAS
6 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l p r im e r o - z d e c n e r o d e 1913.
887
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
7 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 8 d e n o v i e m b r e d e 191a.
888
AMOR y ANSIA DE CARTAS
C a r t a a F e lic e B a u e r d e l S d e n o v ie m b re d e 1912.
889
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
8 90
A M O R Y ANSI A DE CARTAS
" «Una carta [...] ocupa el lugar del discurso oral [...] Es una imita-
cion libre de una buena conversation*, Gellert [1751], «La carta debe ser
un cuadro fiel del discurso oral», Moritz [1783]. Ambos textos reprodu-
cidosen Ebrecht et til., [1990:61,144]. En cambio, Goethe: «Las personas
de caracter vivaz se imaginan en sus conversaciones consigo mismas a un
amigo ausentc que esta ante ellos, al que comunican sus mas intimos pen-
samientos, y asi la carta es tambien una especie de conversation con uno
mismo» (prefacio a Winckelmann y su siglo, 1805).
891
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
892
A M O R Y ANSIA DE CARTAS
893
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
894
A M O R Y A NSIA DE CARTAS
895
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
896
A M O R Y ANSI A DE CARTAS
ba, por asi decirlo entre sus manos, tenia que ser sustituido
lo antes posible por uno nuevo para mantener la intensidad
alcanzada. Kafka sintio muy pronto la terrible dependencia
en la que se movia. Y, sin embargo, como siempre, necesito
un nuevo dolor para decidirse a actuar: el que le causo el sen-
timiento de exclusion que le supuso la dicha de su hermana,
madre ahora de un hijo, y el reproche que le hizo Felice so-
bre su extrafieza, que le quemaba como un latigazo.
897
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
18 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l n d e n o v i e m b r e d e 1912.
898
A M O R Y A NSIA DE CARTAS
Senorita Felice:
Voy a hacerle un ruego que parece autenticamente demencial,
yo mismo no lo juzgaria de otro modo si fuera yo quien recibiese
la carta y la leyera. Pero es tambien la prueba mas dura a que pue-
de ser sometida la mejor de la personas. Helo aqui pues: escriba-
me solamente una vez a la semana, y de forma que reciba la carta
el domingo. Es que no puedo soportar sus cartas diarias, no estoy
en condiciones de soportarlas. Contesto, por ejemplo, a su carta y
luego estoy en apariencia tan tranquilo en la cama, pero mi cuerpo
entero se ve atravesado por palpitaciones y no tengo presente nin-
guna otra cosa excepto a usted. Como te pertenezco, no hay, real-
mente, ninguna otra posibilidad de expresarlo, y esta es demasia-
do debil. Pero justo por eso no quiero saber como estas vestida,
pues me altera de tal forma que no puedo vivir, y por eso no quie
ro saber que estas bien dispuesta hacia ml, pues entonces ,rpor que
razon, loco de mi, sigo sentado en mi despacho, o aqui en casa, en
lugar de meterme en el tren, con los ojos cerrados para no volver-
los a abrir hasta encontrarme a tu lado? Oh, existe una grave, gra-
C a r t a a F e lic e B a u e r d e l n d e n o v ie m b re d e 1912.
899
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
900
1 1 . S E M A N A S F E L IC E S ,
P E Q U E N A S IN T R IG A S
1 Schlaffer [1995:690].
901
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1 C a r ta d e M a x B ro d a F e lic e B a u e r d e l 22 d e n o v ie m b r c d e 1912.
902
SEMANAS FELICES, PEQUENAS INTRIGAS
904
SEM ANAS F ELIC E S, PEQ UENA S INTRIGAS
4 Veanse las cartas a Felice Bauer del 9-10 de diciembre de 1911, del
8-16 de junio de 1913 y del 1i -iz de marzo de 1913.
90S
1
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
Una vez mas, por ultima vez, iba a mostrarse el Kafka ale
gre, inocente, travieso como un escolar. Desde luego, no en-
seguida. El «tu» de la amada tam poco era la panacea que el
habia esperado, y cuando una m anana Kafka desperto de
un sueno inquieto y se le ocurrio la imagen, espantosamen-
te precisa, de un bicho hum ano llam ado G regor Samsa, ha-
bian pasado exactamente tres dias desde la tranquilizado-
ra carta de Felice. Aun asi, si pudieram os leer, sin ningun
otro dato biografico, las cartas de Kafka del periodo com-
prendido entre mediados de noviem bre y finales de diciem-
bre de 1912, o si de toda la correspondencia solo nos hubie-
5 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 2 2 d e d i c i e m b r e d e 1912.
906
SEM ANAS FELICES, PEQUENAS INTRIGAS
907
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
908
SEMANAS FELICES, PEQUENAS INTRIGAS
7 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 15 d e n o v ie m b re d e 1912.
909
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
910
SEM ANAS F ELIC E S, PEQ UENA S INTRIGAS
9 C a r ta d e j u l i e K a fk a a F e lic e B a u e r, 16 d e n o v ie m b re d e 1912.
9 11
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
V e a s e la c a r ta a F e lic e B a u e r d e l 21 d e n o v i c m b r c d e i p u .
912
SEMANAS FELICES, PEQUENAS INTRIGAS
913
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1 2 . LA F A M IL IA B A U E R
914
LA F A M I L I A B A U E R
9i 5
i
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1 V c a s e la c a r ta a F e lic e B a u e r d e l 2 7 - 2 8 d e d ic i e m b r e d e 1911.
916
LA F A M I L I A B A U E R
917
I
[ . OS A N O S D E L A S D E C I S I O N E S
t e n is , e n tr e e l c o le g i o y e l m a t r i m o n io , c o m o e ra habitual en
lo s c fr c u lo s b u r g u e s e s d e b u e n a f a m ilia .
D e s d e lu e g o F erri, e l u n ic o v a r o n , h u b ie r a p o d id oem p rcn -
d e r e l c a m in o h a c ia lo s e s t u d i o s u n iv e r s it a r io s . S in embargo,
e l g a llo d e e s t e g a llin e r o p a r e c e h a b e r d is f r u t a d o d e liberta-
d e s in c o m p a t ib le s c o n la d i s c i p l in a e n t o n c e s e x ig id a en los
c e n tr o s s u p e r io r e s . M a lc r ia d o y u l t r a p r o t e g i d o , en el las de-
b ilid a d e s d e l p a d r e s e c o n c e n t r a r o n p a r a c o n v e r tir s e en cua-
lid a d e s m a n ifie s ta m e n te a n t is o c i a le s : u n e n c a n t a d o r truhan,
g u a p o , al q u e F e lic e — y p u e d e q u e t a m b i e n s u s o tras herma-
n a s— p r o fe s a b a n u n c a r in o i n c o n d i c i o n a l , p e r o q u e no era
n a d a d e fiar y e x p lo t a b a s in r e p a r o s la s o lid a r id a d d e la fa
m ilia . F er ri B a u e r r e c o rr ra e l p a t s c o m o r e p r e se n ta n te de
c o r s e te r ia , s ie m p r e c o r t o d e d i n e r o , s i e m p r e r ec ib ien d o an-
t ic ip o s d e la m a d r e . S e h a c o n s e r v a d o u n a c a r ta — extraordi-
n a r ia m e n te c a r a c te r fs tic a — d e c u a n d o te n t a v e in tis ie te anos,
e n la q u e c o n fie s a a s u s p a d r e s h a b e r s e g a s t a d o e l dinero de
lo s c lie n te s y n o s a b e r q u e h a r a e l d fa e n q u e te n g a q u e rendir
c u e n ta s (lo q u e d e s d e l u e g o n o l e i m p i d i o p a s a r p o c o antes
u n a s v a c a c io n e s e n R iig e n , i g u a l m e n t e a c o s t a d e su madre).
D e s p u e s d e afirm a r q u e e s t a e s d e v e r d a d la u ltim a vez que
r ec la m a su a y u d a , a m e n a z a d i r e c t a m e n t e c o n su icid a rsesise
le n ie g a , p a ra d e s p u e s a s e g u r a r c o n in g e n u id a d a su madre:
« T e lo d e v o lv e r e e n e f e c t i v o y c o n e l c o r a z o n » .J T o d o quedo
e n n a d a , p o r q u e n o f u e e n a b s o l u t o la u lt im a v e z , sino mas
b ie n u n a n t ic ip o d e fu tu r a s t u r b u le n c i a s , c u y o s efecto s per-
cib irra in c lu s o e l m u y le j a n o K a fk a .
S o b r e la fa m ilia b u r g u e s a d e la e r a g u ille r m in a pendia la
a m e n a z a d e c in c o e v e n t u a l id a d e s e s p e c ia l m e n t e catastrofi-
ca s: la a b ie r ta in f id e lid a d c o n y u g a l , e l e m b a r a z o prematri-
m o n ia l d e u n a h ija , la c a r c e l d e u n o d e s u s m iem b ros, la
h o m o s e x u a lid a d m a n ifie s ta y e l s u i c i d i o . C a d a u n a d e estas
918
LA F A M I L I A B A U E R
919
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
l i c e h i z o u n a s o r p r e n d e n t e i n t e n t o n a d e e s c a p a r a la ferula
d e su y a o t o n a l e s p o s a : a lq u ilo u n a v i v ie n d a p r o p ia en el Ocs-
t e d e B e r lin y s e in s ta lo e n e lla c o n o tr a m u jer. U n g o lp e inau-
d it o e n a q u e llo s t ie m p o s , q u e n o s o l o p u s o e n g r a v e riesgoel
« n o m b r e » s in o ta m b ie n la e s t a b i l id a d e c o n o m ic a d e la fami-
lia . L a e f ic ie n t e F e l i c e s o l o t e n ia e n a q u e l m o m e n t o catorce
a n o s , y n o c a b ia e s p e r a r f o n d o s d e F e r r i, q u e a consecuencia
d e e s e g o l p e p a s a b a a c o n v e r t i r s e e n p o r t a v o z d e la familia.
U n a ca rta q u e s e h a c o n s e r v a d o p e r m i t e s o s p e c h a r q u e la ma-
d r e c o n tr a jo d e u d a s y q u e al p o c o t i e m p o a m e n a z a b a la pig-
n o r a c io n d e l o s m u e b le s d e la c a sa .* F e l i z m e n t e , Carl Bauer
s e m o s t r o d is p u e s t o a c o n t r ib u ir ; l e a s e d ia b a la m ala con-
c ie n c ia d e b id o a lo s n in o s , a l o s q u e r e c ib ia a v e c e s en su do-
m ic ilio o lle v a b a a c o m e r a l A s c h in g e r , e n la A lexan d erp latz.
D e fo r m a reg u la r, F e l i c e t e n i a q u e a tr a v e s a r la ciu d a d para
r e c ib ir d e s u p a d r e u n o s c u a n t o s b i l l e t e s , y c o n e llo asumio
ya m u y p r o n t o u n d e l ic a d o p a p e l d e m e d i a d o r a e n tr e sus de-
sig u a le s p r o g e n it o r e s , u n a f u n c i o n q u e la a to r m e n ta b a , pero
q u e ta m b ie n r e c la m a b a y l e d a b a i n d e p e n d e n c i a .
L a s it u a c io n a s i c r e a d a t e r m i n o a b r u p t a m e n t e al cabo de
u n o s tr es a n o s , c u a n d o m u r i o la a m a n t e d e C a rl Bauer. La
tr is te z a y la s o l e d a d e r a n l o q u e m e n o s p o d i a so p o rta r este
h o m b r e s o c ia b le , q u e s e d i r ig i o e n b u s c a d e a y u d a a su her-
m a n a E m ilie , q u ie n v iv ia e n V i e n a , y d e la q u e e sp e r a b a con-
s e jo y c o n s u e lo . L a r e s p u e s t a d e e ll a s e h a c o n s e r v a d o y ofre-
c e u n a rara p o s ib ilid a d d e a c c e d e r a la f o r m a e n q u e los ju-
d i o s m a n e ja b a n s u s c r is is in tim a s :
Querido hermano:
Me sorprende en extremo la noticia del fallecimiento de tu ama
de Haves, cosa que no siento en absoluto, es un aviso de Dios que
haya ocurrido asi; una persona que ha vivido en comun con un
9 20
LA F A M I L I A B A U E R
hombre casado que tenia cinco hijos que alimentar, por no hablar
de su mujer, lo ha pagado con la vida.
Y ahora hablcmos seriamente tu y yo. Te quejas y lamentas como
si tuvieras que llorar a uno de los miembros de tu familia, y dices
que no sabes que vas a hacer ahora, que estas solo en el mundo,
y no es asi; que mas natural que regresar con tu familia, los ninos
te quieren y te recibiran con los brazos abiertos y se alegraran de
tener consigo a su padre. Solo depende de ti. No tienes por que
mantener dos casas, que cuestan mucho dinero y alimentan a per
sonas ajenas...’
L o q u e h o y p u e d e p a r e c e r n o s c r u e ld a d era e n t o n c e s e l
con sejo p r a c t ic o d e u n a « h e r m a n a q u e te q u ie r e b ie n » , q u e
se p r e o c u p a b a s i n c e r a m e n t e p o r e l d e s t in o d e C arl (m a s a d e-
lante in c lu s o s e m u d o a B e r lin p o r e l) . N o h a cfa n a d a m a s
que r e c o r d a r a s u c o n c ie n c ia la p r e fe r e n c ia d e la s o b lig a c io -
nes s o c ia le s r e s p e c t o d e l o s s e n t im ie n t o s p r iv a d o s: a q u e lla s
eran im p u e s t a s p o r D i o s e in a lte r a b le s; e s t o s , p o r e l c o n tr a -
rio, f u g a c e s , s in le g it im id a d y a d e m a s c a r o s. L a f e lic id a d d e
la fam ilia e ra m e d i d a y g a r a n te d e la f e lic id a d d e l in d iv id u o :
no hay d u d a d e q u e ta m b ie n e n e l e n t o r n o fa m ilia r d e A n n a
Bauer y la j o v e n F e l i c e s e s u s c r ib ia e s t e p r in c ip io ,6 y n o e s
dificil im a g in a r l o q u e e s c u c h o e l r e s ig n a d o e s p o s o c u a n d o
por fin a r rio v e la s y r e g r e s o a p u e r to . *
921
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
,;Se e n t e r o K a fk a a lg u n a v e z d e l p e c a d o d e su su egro en
c ie r n e s ? E s p r o b a b le , a u n q u e e n s u s c a r t a s n a d a lo deja ver.
S in e m b a r g o , e l d e s a r r o llo d e e s t a h is t o r ia y l o s p o c o s testi
m o n i e s c o n s e r v a d o s d e la f a m ilia f a c il i t a n u n a c la v e impor-
ta n te p a ra la c o n d u c t a d e F e l i c e , s in g u l a r m e n t e ambigua,
q u e lu e g o p a r e c e r a in c o n s t a n t e . H a b i a i n t e r io r iz a d o tempra-
n a m e n t e lo s i m p e r a t iv e s d e u n a m o r a l f a m ilia r d e la que, so-
b r e t o d o , r e s p o n d ia la m a d r e ; m a s a d e l a n t e , ta m b ie n la im-
p r e s io n a r ia n l o s r a s g o s a n t i b u r g u e s e s d e s u q u e r id o padre, y
sin d u d a la s fo r m a s d e t r a to a b ie r t a s , « m o d e r n a s » , d el mun-
d o d e lo s e m p le a d o s l e p e r m it i e r o n a l c a n z a r c ie r ta distancia
ir o n ic a r e s p e c t o a lo s p r e c e p t o s h e r e d a d o s . P ro b a b lem en te
d is f r u t o al e n c o n t r a r e n la c o r r e s p o n d e n c i a c o n K afk a un es-
p a c io p r o t e g id o d e in t im id a d e n e l q u e p o d i a m anifestarse
c o n lib e r ta d y sin m ie d o s : s e n t i m i e n t o s , s u e n o s y recuerdos
p r o m e tia n ya e n s u s p r im e r a s c a r ta s e s e f l u i d o d e calida sin-
c e r id a d q u e K a fk a c o n s i d e r a b a c e r c a n ia .
L a c o n fia n z a , sin e m b a r g o , n u n c a p u s o e n c u e s tio n el es-
ta tu s fa m ilia r, a c e p t a d o d e p a r tid a ; a l c o n t r a r io : e n cuanto
s e tr a ta b a « d e l c o n j u n t o » — y e n t r e l o s B a u e r ib a a tratarse
d e l c o n j u n t o m a s d e u n a v e z — v o l v ia n a e m e r g e r lo s vincu-
lo s m a s a n t ig u o s , l o s d e m a s h o n d a r a ig a m b r e , y F elice, di
r ec ta y p o r a si d e c ir lo i n c o n s c i e n t e m e n t e , s e p o n ia entera-
m e n t e al s e r v ic io d e la d i s c r e t i o n b u r g u e s a . L o s m uros de
s i l e n c i o q u e h a b ia l e v a n t a d o A n n a B a u e r s a lie r o n tambien
al p a s o d e K a fk a , a n te q u ie n d e p r o n t o s e c e r r a b a n todas las
p u e r ta s . E s e r e c h a z o , q u e n o e r a e n m o d o a lg u n o «perso-
n a l» , s in o q u e ta n s o l o o b e d e c i a u n a « l e y » s u p e r io r , n o solo
g o l p e o c o n d u r e z a a K a fk a , s i n o q u e a d e m a s f u e considera-
d o p o r e s t e ta n s ig n if ic a t iv o q u e l o e l e v o a m o t i v o central de
s u o b r a . L a s m u je r e s d e Elproceso y de E l castillo, q u e siem-
p r e s e e n t r e g a n al p r o t a g o n is t a e n b u s c a d e a y u d a hasta que
la « l e y » la s lla m a , s o n r e fle jo d e e s a e x p e r i e n c i a .
<;Se r e p it io e n t r e K a fk a y F e l i c e B a u e r u n a s it u a t io n que
e lla y a h a b ia p a d e c i d o e n s u p r o p i a f a m ilia ? L a id e a es se-
922
A M E R I C A Y D E V U E L T A : « E L D E S A PA R E C I D O »
1 3 . A M E R IC A Y D E VUELTA:
« E L D E S A P A R E C ID O »
923
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
924
A M E R I C A Y D E V U E L T A : « EL D E SA PA R E CID O »
925
ft
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
927
1
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
928
A M E R I C A Y D E V U E LTA : « EL D E S A P A R E C I D O »
cos s a n a to r io s y d e a lg u n o s d e s t in o s d e gui'a d e v ia je s, a p e -
nas si' habi'a v is t o n a d a d e l m u n d o . C o n Eldesaparecido K a fk a
querfa r e p r e s e n ta r a lg o m a s g e n e r a l, u n a lo g ic a q u e a b a r c a -
ra to d o s l o s a m b ie n t e s s o c ia le s , la lo g ic a d e la e x p e c t a t iv a , e l
fallo y e l c a s t ig o , q u e e n e m p in a d a s e s p ir a le s c o n d u c e h a c ia
abajo, a d o p t a u n c o lo r n u e v o e n ca d a p e ld a fio y sin e m b a r
go s ie m p r e e s la m is m a . P a ra h a c e r c r e ib le , m a s a u n , « in d u -
d ab le» a lg o ta n a b s t r a c t o , K a fk a te n ia q u e c o n e c ta r lo s d is-
tin to s a m b ie n t e s d e fo r m a m u lt ip le p e r o d isc r eta : m e d ia n te
referen cia s c r u z a d a s , h ilo s c o n d u c t o r e s , r e p e tic io n c o n va-
ria cio n es d e p e r s o n a j e s y c o n f lic t o s . S o lo a h i e m p ie z a el ver-
d ad ero a r te q u e s e e x ig ia a s i m is m o .
D e h e c h o , la r ed d e p is ta s q u e K a fk a h a s e m b r a d o e n to -
das d ir e c c io n e s p o r su n o v e la e s im p o n e n t e , e in m e n s a m e n te
sin to m a tic a . C a d a d e t a lle r e m ite a a lg o , sig n ific a a lg o , o c u lta
algo. E s t o d i s t i n g u e r a d ic a lm e n te El desaparecido d e la n o
vela d e f o r m a c io n q u e e l p r o p io K a fk a m e n c io n a b a c o m o
su m as im p o r t a n t e m o d e l o lite r a r io : David Copperfield, de
D ic k e n s, a c u y a le c t u r a y r e le c tu r a s e h a b ia d e d ic a d o c o n
toda p r o b a b ilid a d e l a n o a n te r io r . C u r io s a m e n te , ta m b ie n el
prim er c r it ic o d e E l fogonero p e n s o e n s e g u id a e n D ic k e n s ,’
quiza p o r la f e li z c a s u a lid a d q u e h a c e q u e e l r e c h a z a d o h e r o e
se e n c u e n tr e , a b o r d o d e u n b a r c o d e in m ig r a n te s , c o n u n ri-
q u isim o t io , l o q u e r e c u e r d a s o s p e c h o s a m e n t e a la s im p r o b a -
bles c ir c u n s t a n c ia s q u e D i c k e n s a c u m u la b a e n su lib r o , c o m o
si d e u n a n o v e la d e q u i o s c o s e tratara. E l p r o p io K a fk a s o lo
p u d o c o n f e s a r e s a d e p e n d e n c ia m u c h o m a s ta r d e , c u a n d o ,
con Elproceso y l o s r e la to s d e Un medico rural, h a b ia d e ja d o
atras la la r g a s o m b r a d e l « M r. S e n t im e n t » v ic to r ia n o . P o r su -
p u esto , i n c lu s o e n la fr ia r e f le x io n e s t e t ic a , q u e lo e le v a m u y
por e n c im a d e D i c k e n s , c a b e n o ta r la m ir a d a d e e n v id ia q u e
Kafka d ir ig ia a t o d a f o r m a d e p r o d u c t iv id a d d e se n fr e n a d a : 3
929
Elfogonero, pura imitacion de Dickens; la novela proyectada, mas
todavia. Historia de la maleta, el muchacho que hace dichosos a to-
dos y a todos encanta, los trabajos humildes, la amante en la gran-
ja, las casas sucias, entre otras cosas, pcro sobre todo el mctodo.
Como veo ahora, mi intencion era escribir una novela de Dickens,
unicamente enriquecida con las luces mas vivas que he tornado de
nuestra epoca y con las mas opacas que saco de ml mismo. Riqucza
de Dickens, su poderosa e irreflexiva atluencia de ideas, y poreste
motivo, tantos pasajes de espantosa flojedad en los que no hace otra
cosa que mezclar, cansado, lo ya conseguido. Impresion de barba-
rie causada por el insensato con junto, una barbarie que yo hcevi-
tado gracias a mi debilidad y a estar aleccionado por mi epigonis-
mo. Inhumanidad disimulada tras su estilo dcsbordante de senti-
miento. Esos bloques de tosca caracterizacion que son insertados
artificialmente en cada ser humano y sin los cuales no estan'a Dic
kens en condiciones de hacer que su historia avanzase ni siquiera
por un momento.4
930
A M E R I C A Y D E V U E LTA : « EL D E S A P A R E C I D O »
n arrad or o m n i s c i e n t e . P o r p r im er a v e z s e d e m u e s tr a e n El
desaparecido q u e la s u b je tiv id a d d e la p e r s p e c tiv a , la r a d i
cal l im it a t io n d e l h o r iz o n t e a la c o n c ie n c ia d e l h e r o e , e s m u -
ch o m a s q u e u n a m e ra te c n ic a n arrativa. I n c lu s o a la v ista d e
la m as n e g r a m is e r ia y d e la s m a s d o lo r o s a s in ju s tic ia s, e l l e c
tor d e D i c k e n s m a n t i e n e la c o n t e m p la t iv a c o m o d id a d d e l
o b ser v a d o r : s e s a b e fu e r a d e a lc a n c e , lo m is m o q u e e l l e c t o r
de p e r io d ic o s q u e l e e la s d e s c r ip c io n e s d e le ja n o s h o r r o r e s.
Sab e q u e bay mas cosas en elmundo. K a fk a , e n c a m b io , s u e lta
v io le n ta m e n te e s e u lt im o a n cla; su l e c t o r n o p u e d e a ferra rse
a n a d a m a s q u e a la m ir a d a s in c e r a e « i n o c e n t e » d e u n m u -
c h a c h o q u e r e g is tr a t o d o s lo s d e ta lle s c o n a g o b ia n te e x a c ti-
tud y n i s iq u ie r a p e r c ib e la v io le n c ia d e l o r d e n q u e s e o c u l-
ta d e tr a s d e e llo s .
C o n e s t o a u n n o s e e x t in g u e la e s p e r a n z a . P o r q u e K arl
p u ed e se r ig n o r a n t e , p e r o a p r e n d e , y c o n e l ta m b ie n e l le c t o r
o b tie n e u n a i n t u i t i o n d e la s le y e s q u e g o b ie r n a n e sa A m e r ic a
p e c u lia r m e n te te a tr a l. C o n r a z o n s e h a c a lific a d o a El desa
parecido c o m o la m a s lu m in o s a d e la s tr es n o v e la s d e K afka:
en e lla to d a v fa d e s t a c a o c a s io n a lm e n t e e l p u r o rayo d e l c o -
n o c im ie n to , q u e e n c a s i t o d a s la s o tr a s o b r a s s e r e s ig n a a ser
un r u m o r y u n a v a c fa p r o m e s a . L a s in s ta n c ia s a n o n im a s d e
Elproceso y E l castillo p e r s e g u ir a n c o n in h u m a n a in d ife r e n -
cia lo s d e s e s p e r a d o s i n t e n t o s d e a p r e n d e r d e K .; n o h a c e fal-
ta d e s lu m b r a r a n a d i e e n u n m u n d o q u e d e t o d o s m o d o s ca-
rece d e lu z . E n c a m b io , e n El desaparecido la s p o t e n c ia s d e l
d e stin o to d a v f a d e p e n d e n d e t r u c o s p a ra m a n te n e r a su v fc-
tim a e n la i g n o r a n c ia y a tr a er la d e u n a jau la a otra: e s o las
hace, s in o v u ln e r a b le s , si al m e n o s palpables.
D o n d e m a s s e p o n e d e m a n ifie s to tal p r o c e d e r e s e n e l
tercer c a p f t u lo , d o n d e K a fk a e x t ie n d e , c a si a la m a n e r a d e
las n o v e la s p o l ic f a c a s , la s p ie z a s d e l p u z le q u e s e e n s a m b la -
ra post festum e n u n a im a g e n c o m p le t a d e lo q u e e sta o c u -
rrien d o e n t r e b a s t id o r e s . C u a n d o , c o n tr a la m a n ifie s ta v o -
lun tad d e s u t f o , K a rl a c e p ta u n a in v it a t io n d e l m a te r n a l se -
931
LOS ANOS DE LAS DECISIONES
932
AMERICA Y DE VUELTA: « EL DESA PAREC I DO »
933
LOS ANOS DE LAS DECISIONES
934
AMERICA Y DE VUELTA: «EL DESAPAREClDOx
935
LOS ANOS DE LAS DECISIONES
936
A M E R I C A Y D E V U E L T A : « EL D E S A P A R E C I D O »
10 Eldesaparecido (o c 1,287).
11 Carta a Felice Bauer del 9-10 de marzo de 1913 y a Kurt Wolff del
4 deabril de 1913.
937
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
938
A M E R I C A Y D E V U E LTA : « EL D E S A P A R E C I D O »
939
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
940
A M E R I C A Y D E V U E LTA : « EL D E S A P A R E C ID O
941
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
la a lte r n a n c ia d e t e n s io n y d i s t e n s i o n q u e p u s o e n marcha. A
e s t e n iv e l o p e r a e l g r a n e n s a y o d e E l ia s C a n e t t i El otroproce-
so de Kafka, q u e s e d e d i c a p o r e n t e r o a e s t e a s p e c t o de la in-
flu e n c ia , q u e p r o v i s i o n a l m e n t e p o d r i a m o s lla m a r dinamico:
D e s d e e s e p u n t o d e v is t a , la o b r a lit e r a r ia a p a r e c e com o un
o b je tiv o in d is c u t ib le ; la r e l a t i o n h u m a n a , e n c a m b io , como
u n m e r o m e d io d e a s e g u r a r e l s u m in i s t r o d e com bustible
e m o c io n a l y m a n t e n e r e n p i e la n e c e s a r i a m e d id a d e excita
t i o n c r e a tiv a . P a ra K a fk a , p r o s i g u e C a n e t t i , era importan-
te — y fo r m a b a p a r te « m u y e s p e c i a l m e n t e , d e l am or»— que
F e lic e e sp e r a r a a lg o d e e l, d e s p u e s d e h a b e r l e c o n o c id o como
« p o e t a » e n e l p r im e r y f u g a z e n c u e n t r o . S in e m b a r g o , no se
h a b ia p r o d u c id o e sa e s t i m u l a n t e a t e n c i o n h a c ia su obra:
U n a im a g e n m u y s e n c illa , c u y a v e r d a d d e r iv a exclusiva-
m e n t e d e la m e ta fo r a d e l « a l i m e n t o » , a s u m id a p o r K afka. Ca-19
942
A M E R I C A Y D E V U E L T A : « E L D E S A PA R E C I D O »
n etti n o e s c a p a z d e e x p lic a r p o r q u e e n t o n c e s p a s a r o n c a si
c in c o a fio s a n t e s d e q u e K a fk a ren u n c ia ra a e sta m u jer, p o r
q u e al p a r e c e r n e c e s it a b a su s cartas p ara v iv ir y e n m o d o al-
g u n o s o l o p a r a e sc r ib ir . C o n s e c u e n t e m e n t e , d e s c r ib e e l d e s -
tin o d e e s ta r e la c io n c o m o la h isto r ia d e u n a d e c a d e n c ia , q u e
al final K a fk a s o l o h a b ia p o d i d o p r o lo n g a r m e d ia n te e l au -
to e n g a fio .
U n s e g u n d o p ia n o e n e l q u e s e p u e d e n p e r c ib ir las « in -
flu e n c ia s» e s e l d e l material lite r a r io , la su p e r fic ie te m a ti-
ca sin la q u e n in g u n t e x t o lite r a r io e s p o s ib le . L a b u s q u e d a
d e h e c h o s , d e p a r t ic u la s d e e x p e r ie n c ia y r a stro s d e le c tu r a s
q u e K a fk a h a tr a n s f o r m a d o y r e fu n d id o e n su o b r a , e s c o sa
del c o le c c i o n i s t a a c a d e m ic o , c u y o e n tu s ia s m o d e t e c t iv e s c o
resulta e s c la r e c e d o r e n e l m e jo r s e n t id o d e l te r m in o : u n an ti-
d o to c o n tr a la d e v a s t a d o r a y fa n fa r r o n a v e n e r a c io n d e K afk a
de lo s a fio s c in c u e n t a y s e s e n t a y s u o s c u r a id e a d e u n a crea-
tiv id a d s o lita r ia y g e n ia l. S in d u d a K a fk a fu e l o q u e e n lo s si-
g lo s x v i i l y x i x s e c a lific a b a c o m o « g e n io » , y e n e l s ig lo x x
c o m o « t a le n t o e x c e p c io n a l » . P e r o n i era ta n g e n ia l n i e sta b a
tan c ie g o c o m o p a r a h a b e r p r e t e n d id o p r o d u c ir su s t e x to s a
partir d e u n a in t e r io r id a d c a r e n te d e e x p e r ie n c ia , « p u r a » , y
p or ta n to ex nihilo. A l c o n tr a r io : p r e c is a m e n t e s u tr a to c o n -
tro la d o , a r t e s a n a lm e n te r e fin a d o , c o n in flu e n c ia s y h e c h o s ,
lo se fia la c o m o a u t o r d e la M o d e r n id a d , y al m e n o s e n e s t e
se n tid o s e a lin e a c o n M u s il, J o y c e , B r o c h y A r n o S c h m id t.
D e s d e l u e g o , K a fk a h a b ia u n a y o tr a v e z d e u n a « p r o fu n -
d id a d » in t e r io r a la q u e s e e s fu e r z a p o r a c c e d e r , d e la q u e e s-
pera e x tr a e r m a t e r ia l, y n in g u n e s c r ito r h a to r n a d o c o m o e l al
pie d e la le tr a y d e s p le g a d o e sa m e ta fo r a e sta n d a r d e la c rea -
cion p o e t ic a . S o b r e La condena e n c o n t r a m o s la o b s e r v a t io n ,
m uy c ita d a — y m u y g u s t o s a m e n t e c ita d a — , d e q u e « c o m o u n
a u te n tic o p a r t o , e s ta h is to r ia h a s a lid o d e m i c u b ie r ta d e su -
cie d a d y m u c o s i d a d e s » . io E s t o s u e n a a a c to n a tu ra l d e c re a - 20
943
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
9 44
A M E R I C A Y D E V U E L T A : « EL D E S APA IIECI D O »
945
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
q u e s e a u t o s a t is f a c e d e r iv a d e q u e s e c o n t r a p o n e n d e forma
c o m p l e t a m e n t e o b t u s a a la p e r s i s t e n t e i n q u ie t u d q u e ema-
n a d e la s h is to r ia s d e K a fk a . C a im a n , e n v e z d e despertar la
c o m p r e n s io n . Y y e rr a n c o m p l e t a m e n t e e l v e r d a d e r o enigma
q u e e s t o s t e x t o s o fr e c e n : e l d e q u e , a u n q u e sa tu r a d o s como
e s t a n d e la s m a s p r iv a d a s a l u s i o n e s , s e s o s t ie n e n e n pie por
s i s o l o s c o m o e d if ic io e s t e t i c o .
Ante ese enigma estuvo el propio Kafka. Por desgracia, sus
manifestaciones generales acerca de E l dcsaparecido solo nos
han llegado como un vago recuerdo de Brod; sin embargo,
sabemos lo que penso durante meses acerca de La condena,
cuya irresistible y magmatica emergencia asumio para el el
color de la utopia concreta. Pero, aunque descubrio detalles
cuyo origen en su propia vida podia senalar con precision,
no creyo ni por un momento que con eso hubiera alcanza-
do nada esencial. El 3 de junio de 1913 preguntaba a Felice:
«^Encuentras en La condena algun sentido, quiero decir al-
gun sentido directo, coherente, rastreable? Yo no lo encuen-
tro y tampoco puedo explicar nada sobre el particular». Al
parecer, ella devolvio la pregunta: si el autor no entiende lo
que escribe, <;c6mo va a saberlo su lectora? Pero Kafka se
mantiene testarudo y algunos dias mas tarde repite: «La con
dena no tiene explication. Tal vez algun di'a te enseiie algu
nos pasajes de mi diario sobre esa cuestion. La historia esta
repleta de abstracciones no declaradas».1J
La condena era d e u n a l o g ic a v i c t o r i o s a , u n a h isto ria «in-
d u d a b le » , p e r o K a fk a t e n ia q u e c o n f e s a r s e q u e lo s axiomas
d e e s a lo g ic a era n i n a c c e s ib le s . S in d u d a e s o s a x io m a s tenian
q u e v e r c o n l o m a s u lt im o d e s u v i d a , c o n s u p o s it i o n dentro
d e su fa m ilia , c o n F e l i c e . .. p e r o t o d o e l l o n o e n e l n ivel de lo
m a te r ia l y d e l ju e g o i n c o n s c i e n t e c o n c u a le s q u ie r a «influen-
c ia s » («<>C6m o v o y a s o ld a r u n a h i s t o r i a v ib r a n t e a base de13
946
« LA T R A N S F O R M A C I O N
1 4 . D E LA V ID A D E LA S M E T A F O R A S :
«la t r a n s f o r m a c i6 n »
948
« LA T R A N S I : O R M A C I O N »
m a ld ic io n s e r a n im a l. E n lo s a n o s n o v e n ta d e l s ig lo x i x , era
fr e c u e n te v e r c a b a llo s a g o n iz a n te s e n la s c a lle s d e la s m e t r o
p o lis; n in g u n a d u lt o g a sta b a u n s o lo p e n s a m ie n t o e n la s d e -
g e n e r a d a s c r ia tu r a s d e l z o o o d e l c ir c o , p o r n o h a b la r d e l in -
fiern o d e lo s m a ta d e r o s . E l a n im a l su fr e , p e r o su s u fr im ie n to
n o c o n s t a e n la c o n t a b ilid a d m o r a l d e la h isto r ia h u m a n a . E l
an im al p a s a p o r m u d o p o r q u e su s fo r m a s d e e x p r e s io n n o es-
tan e n n o b l e c id a s c o m o « le n g u a je » . P e r o , s o b r e t o d o , e l a n i
m al n o c o n o c e e l p u d o r : p r e s e n ta su c u e r p o d e u n m o d o q u e
rec u e rd a c o n s t a n t e y p e n o s a m e n t e al h o m b r e su p r o p ia an i-
m a lid a d . L a c o n s e c u e n c ia e s la n a u s e a , e l a s c o f is ic o y la v io -
len cia c o n tr a e s e p a r ie n t e d e m a s ia d o c e r c a n o .
P e r o l o p e o r s o n l o s in s e c t o s . C a lific a r a u n h o m b r e d e in-
s e c to e s u n in s u l t o d if ic ilm e n t e su p e r a b le ; tr a ta r lo c o m o a un
in s e c to , e c h a r lo a u n l a d o sin d e d ic a r le u n a s o la m ira d a , c o n
total d e s p r e c io , p a r e c e im p o s ib le , e in c o m p a t ib le c o n la n a-
tu ra leza d e c u a lq u ie r se r h u m a n o (tre s a n o s d e s p u e s , la g u e -
rra q u im ic a d e m o s tr a r fa , sin e m b a r g o , q u e s i e s p o s ib le ) . L a
a n iq u ila c io n d e u n i n s e c t o , in c lu s o d e u n a e s p e c ie e n te r a , n o
p arece s ig n if ic a r n a d a . L a in s is te n c ia c o n q u e e s t o s se r e s se
e m p e n a n e n v iv ir e in c o r d ia r n o s s o lo p u e d e se r c o n te m p la -
da c o m o a lg o n e g a t i v o , « d a n in o » , c o m o u n a e s p e c ie d e agre-
sion p o r s u p a r t e , q u e v u e lv e s u p e r flu o t o d o e s c r u p u lo h a-
cia e llo s . A n o s d e s p u e s , c u a n d o K a fk a t u v o q u e v e r s e la s c o n
una m o le s t a f o b i a a l o s r a to n e s , tr a to d e e x p lic a r e s e a ta v is-
m o— e n c o n t r a d e s u c o s t u m b r e — d e s d e u n p u n t o d e v ista
p s ic o lo g ic o , c u i d a n d o s e d e h a c e r c o n s ta r q u e n o te n ia r e la
tio n c o n n i n g u n a c la s e d e a m e n a z a real:
Sin duda que el miedo a estas sabandijas [los ratones] tambien tie-
ne que ver con la presencia inesperada, no requerida, inevitable,
en cierto modo silenciosa, obstinada, de misteriosas intenciones de
estos animales, con la sensation de que han horadado un centenar
de veces las murallas en todo su perimetro y que estan expectan-
tes, que debido a que la noche es su tiempo y a su infimo tamano
949
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
950
LA T R A N S F O R M A C I O N *
te igual que una semana antes, cuando Elli habia dado a luz
a su hijo v el entnsiasmo que irrumpio en la casa dejo de lado
su habitacibn, como si se tratara de un trastero, como si el va
no formara parte de olios. Ahora la familia desayunaba sin
el. No, no saldria de la cama antes de que por tin llegara una
carta. Ottla y el ama de Haves tendrian que asomarse por rur-
nos a la escalera y ver si venia el cartero. Era imposible mos-
trarse en ese estado.
cQue tue lo que broto en Kafka en esa hora sombria y lo
acoso «muv en lo hondo», como escribia esa misma noche a
Felice? jL a imagen de un yo-escarabajo en un lecbo huma-
no? Tambien eso. sin duda. Pero ese insecto no se le apare-
cio como una vision sorprendente, sino como el recirerdo de
una fugaz v extravagante idea; hace anos ya la habia icn ru -
lado de pasada, en el jamas terminado relato Preparj:iios de
boda en el carnpo, donde el reticente novio sue£a con enviar
a la boda su «cuerpo vestido» y quedarse el mismo irmovS
en la cama... exactamente igual a como siempre habia hecho
de nino cuando habia «asuntos peligrosos»:
95 i
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
d a n e s J o h a n n e s V. J e n s e n , h a b ia e x p e r i m e n t a d o c o n esa idea
y, e n s u r e la to E l Kondignog, h a b ia t r a n s f o r m a d o a una per
s o n a e n u n a n im a l h o r r e n d o y p r e h i s t o r i c o .. . natu ralm ente,
c o n la r e s e r v a d e q u e p o d i a tr a ta r s e d e u n p r o c e s o interior,
u n a c o n t e c im ie n t o q u iz a s o n a d o o u n a a l u c in a c io n , quiza in-
c lu s o lo c u r a . K a fk a t i e n e q u e h a b e r c o n o c i d o e s e te x to , por-
q u e a lg u n o s d e t a lle s f i s i c o s d e s u e s c a r a b a j o s o n herencia
d ir e c ta d e l « K o n d ig n o g » . P e r o a l f in a l J e n s e n d e v o lv ia a su
h e r o e a la c o m u n id a d h u m a n a , y e m p l e a b a p a r a h acerlo un
fin a l p r o p io d e c u e n to : la r e d e n c i o n a t r a v e s d e u n a chica...
e s d e c ir , e x a c t a m e n t e a q u e l l o e n l o q u e K a fk a ya n o podia
creer en e se m o m e n to .
L o q u e , p o r c o n s i g u i e n t e , a g o b i a b a y a b r u m a b a a Kafka
e sa m a n a n a n o e ra — c a b e s u p o n e r — la i d e a p a r a el familiar
d e q u e u n h o m b r e p u d ie r a s e r v i s t o c o m o u n an im al, sino
la d e q u e e l a n im a l— e s p e c ia l m e n t e s i s e t r a ta b a d e un ani
m a l in fe rio r, in s ig n if ic a n t e , e s a i m a g e n c o n la q u e h asta aho-
ra s o lo h a b ia j u g a d o — c o n s t i t u i a u n a m e t a f o r a cen tra l de su
e x is t e n c ia . E n la o b r a d e K a fk a , La transformation marca el
c o m ie n z o d e t o d a u n a s e r ie d e a n i m a l e s p e n s a n t e s , parlan-
te s y s u fr ie n te s , d e p e r r o s e r u d i t o s y c h a c a le s h am b riem os,
t o p o s p s ic o t i c o s , m o n o s s o c i a l m e n t e i n t e g r a d o s y engreidos
r a t o n e s ... u n m o t iv o c u y a s r a ic e s p e n e t r a b a n a to d a s luces
e n la m a s p r o f u n d a o s c u r i d a d d e la p s i q u e , p e r o q u e a la vez
e ra ta n f le x ib le , m u lt ip le y p o l i s e m i c o q u e p e r m it ia casi cua-
le s q u ie r a m a tic e s n a r r a tiv o s .
L a m e ta fo r a era a tr a c tiv a s o b r e t o d o p o r q u e la m irada del
a n im a l h a c ia e l h o m b r e e s u n a m ir a d a desde fuera... el uni-
c o e x t e r io r v iv o im a g in a b le e n u n m u n d o c a r e n t e d e trascen-
d e n c ia . E l a n im a l n o e s « p a r t e » , c o m o K a fk a d ir ia m as ade-
la n te ; e s u n t e s t ig o m u d o : v iv e ju n to a l h o m b r e , n o con el. Le
e s in d if e r e n t e l o q u e l o s h o m b r e s n e g o c i a n e n t r e ello s. Lo
m a s c e r c a n o y m a s i m p o r t a n t e p a r a e l e s s u c u e r p o , cuya fi-
g u r a y v u ln e r a b ilid a d d e t e r m in a n p o r e n t e r o s u existen cia.
Y s o l o s i e n t e la in m e n s a s u p e r i o r id a d d e l s e r h u m a n o como
952
« LA T R A N S F O R M A C I O N
c o a c c io n y c o m o m i e d o , sin e n t e n d e r jam as la f u e n t e d e la
que p r o c e d e .
D e s d e haci'a m u c h o , la im a g e n q u e d e s i m is m o te n ia K a fk a
Habia e m p e z a d o a a c e r c a r s e p o c o a p o c o a e sa s u p u e s ta p o -
sic io n a n im a l. L a m e ta fo r a d e l s o lte r o ya n o b a sta b a , h a b ia
q u e ir m a s le j o s . P o r q u e lo s r a sg o s e x tr a v a g a n te s, h ip o c o n -
d ria co s, q u e e l s o lit a r io s o lt e r o fo r z o s a m e n te a su m e , p a lid e -
cian tras la r a d ic a l e x tr a n e z a q u e — a h ora q u e e l e n c u e n tr o
con F e lic e l e o b lig a b a a u n a d e fin ic io n d e su v id a — reco rria a
K afka c o m o u n « e s c a lo f r io » , c o m o e sa s e n s a c io n d e fr io q u e
G reg o r S a m s a p e r c i b e c o m o u n a d e la s p r im er a s m a n ife sta -
c io n es d e s u n u e v o c u e r p o . E s e fr io n o d e r iv a b a d e la so le -
dad, d e r iv a b a d e la otredad. U n a n o d e s p u e s , K a fk a e sc r ib ia
a Carl B a u e r : « E n e l s e n o d e m i fa m ilia , r o d e a d o d e lo s se r es
mas c a r in o s o s , v iv o s i n t ie n d o m e m a s a je n o q u e u n e x tr a n o » .
Y a h o ra e s o e r a m a s c ie r t o q u e n u n c a . P o r q u e a m b a s lin e a s
de fu g a — la e x t e r io r , q u e h a b r ia d e b id o c o n d u c ir a B e r lin , y
la in te rio r, e s e s o n a r d e s p ie r t o e n q u e c o n s is t e la f ic c io n lite -
raria— l o l le v a b a n fuera d e la fa m ilia .
H a y q u e t e n e r c u i d a d o c o n la t e n ta c io n d e im p o n e r a esa s
ideas y j u e g o s in t e le c t u a l e s d e K a fk a a lg o a si c o m o u n a c o n -
se c u e n c ia l o g ic a . S e tra ta d e a s o c ia c io n e s , im a g e n e s y e s c e n a s
in te rio re s q u e b r o t a b a n c o m o r e la c io n e s a so c ia tiv a s sie m p r e
n u ev a s, f lu id a s , a l p r in c ip io ta n s o lo d e u n a fo r m a la x a , h asta
q u e d e s c u b r ia u n a im a g e n c o n v in c e n t e o u n a m e ta fo r a q u e
acog ia d e l m o d o m a s c o m p l e t o p o s ib le e sa s r e la c io n e s y las
hacia c o m u n i c a b l e s d e m a n e r a v e r b a l. E x tr a n e z a , in sig n ifi-
can cia, e x c l u s io n y m u d e z s o n id e a s q u e K a fk a h a c o n c e n tr a -
do e n la im a g e n d e l i n s e c t o d e fo r m a ta n e sc la r e c e d o r a q u e
en la c a b e z a d e l l e c t o r p r o d u c e n u n a f u e r te r e s o n a n c ia r ec i-
proca. S in e m b a r g o , antes d e te n e r e sa d e c is iv a o c u r r e n c ia
literaria, h a c ia m u c h o q u e to d a s e s ta s id e a s r e p r e se n ta b a n
un p a p e l im p o r t a n t e e n e l m u n d o in te r io r d e K a fk a , ta n s o lo
les fa lta b a la u n id a d a so c ia tiv a y grafica q u e tal o c u r r e n c ia le s
p r o p o r c io n o p o s t e r io r m e n t e .
953
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
954
« LA T R A N S F O R M A C I O N »
r a c io n e s, u n a im a g e n q u e d a b a a e s a s id e a s d ifu s a s u n a ur-
g e n c ia fis ic a e im p a c ta n te : y o , el m ise r a b le a n im a l d e la o s -
cura h a b ita c io n d e al la d o . F e lic e B au er, a la q u e , c o m o sa-
b e m o s, K a fk a n o d i o a le e r La transformation h asta m u c h o
d e s p u e s , y q u e p o r ta n t o n o p o d ia sa b e r q u e s e referia a u n a
ficc io n e la b o r a d a , t ie n e q u e h a b e r s e s e n t id o e x tr e m a d a m e n -
te s o r p r e n d id a a n t e la te s ta r u d e z c o n la q u e K a fk a s e fa n ta -
seab a fu e r a d e la c o m u n id a d h u m a n a :
1 Cartas a Felice Bauer del primero de abril, del 7 de julio, del 8 de julio
y del 16 de septiembre de 1913.
955
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
4 Demetz [1988].
956
« LA TRANSFORM ACION »
957
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
q u e s e p r o lo n g a b a e n e l s o n a r d e s p i e r t o d e K a fk a . N o es la
c o n d u c t a r e a l d e O t t la la q u e K a fk a r e tr a ta e n La transforma
tio n ; m a s b i e n r e p r e s e n t o h a s t a e l f in a l a q u c lln e sc e n a inte-
r r u m p id a c o n l o s m e d io s d e la lit e r a t u r a : q u iz a para librarse
a l fin d e e l l a , q u iz a p a r a a t o r m e n t a r s e u n p o c o a sf m ism o y a
O t t la , p e r o sin d u d a t a m b ie n e n a r a s d e l c o n o c im ie n t o , para
d e ja r q u e e n tr a ra u n p o c o d e a ir e f r e s c o y c la r o e n las rela-
c io n e s in h ib id a s , r e c a r g a d a s , e n v u e l t a s e n e l s ile n c io , dentro
d e la p r o p ia fa m ilia .
C o n a y u d a d e l m a n u s c r it o o r ig i n a l d e La transformation,
q u e f e liz m e n t e s e h a c o n s e r v a d o , e s p o s i b l e d o c u m e n ta r c o n
b a s t a n t e p r e c is io n h a sta q u e p u n t o K a fk a te n ia p le n o control
s o b r e s u j u e g o a u t o b io g r a f ic o y h a s t a q u e p u n t o s e le esca-
p a b a d e la s m a n o s . A s i, p o r e j e m p l o , e s t a « G r e g o r » , al que
s u n o m b r e ya p e r m it e r e c o n o c e r c o m o p a r ie n t e p r o x im o de
« G e o r g » , e l p r o t a g o n is t a d e La condena. S in d u d a e s o fu e in-
t e n c io n a d o , p e r o e s q u e a d e m a s K a f k a c o n f u n d e l o s nom bres
u n a y o tr a v e z , c u a tr o v e c e s e s c r i b e « G e o r g » y t ie n e q u e co-
r re g ir lo , e n u n a o c a s io n i n c lu s o l o d e ja s in e n m e n d a r . Y aun
e s p e o r : « K a r l» , e l « d e s a p a r e c id o » , a l q u e K a fk a ha tenido
q u e d eja r e n la e s t a c a d a p o r a lg u n t i e m p o a c a u s a d e La trans-
brmation, s e a b r e p a s o t a m b ie n h a s t a e l p r o c e s o d e escritu-
ra: n o m e n o s d e s e is v e c e s K a fk a e s c r i b e p r im e r o «K arl», en
lu g a r d e « G r e g o r » . E s e v id e n t e q u e n o s i e m p r e e s d u en o de
la i d e n t if ic a t io n c o n s u s p e r s o n a j e s ; q u e la d is t a n c ia psiqui-
c a h a c ia e llo s a u n e s l o b a s t a n t e g r a n d e c o m o p a ra guiarlos
h a c ia u n d e s t in o d a d o , p e r o n o l o b a s t a n t e c o m o para repri-
m ir d e l t o d o la s r e la c io n e s i n c o n s c i e n t e s e n t r e e llo s . A q u ise
e x p e r im e n t a a flo r d e p i e l la a c t i o n e q u i l ib r a d o r a d e la pro-
d u c t iv id a d e s te tic a : K a fk a lo g r a « a b r i r s e » l o s u f ic ie n t e com o
p a r a q u e e l m a te r ia l in c o n s c i e n t e o c o n s c i e n t e a s c ie n d a hasta
la l u z d e la c o n c ie n c ia , d o n d e e s o r g a n i z a d o y filtr a d o . Pero,
c u a n t o m a y o r e s la « a b e r t u r a » , c u a n t o m a s f u e r te e s la pre-
s i o n d e « a b a j o » , ta n t o m a y o r e s la p r o b a b i li d a d d e q u e ro-
c ia d u r a s ir r e g u la r e s e s c a p e n a la v i g il a n c i a d e q u ie n escribe.
958
LA T R A N S F O R M A C I O N »
959
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
i lu s i o n e s q u e K a fk a s e h ab i'a h e c h o a c e r c a d e la sintorria y la
c o m u n p e r t e n e n c ia d e l o s d o s . K a f k a v o l v i o a c o n ta r hacia
a tr a s, q u iz a i n c lu s o e c h o m a n o d e l c a le n d a r io : d e s d e aquella
c a r ta h a b ia n p a s a d o e x a c t a m e n t e v e i n t i s e i s di'as.
S e v e a q u i a K a fk a l u c h a n d o e n t r e d o s im p u ls o s contra-
p u e s t o s : e l d e s e o , p o r u n a p a r t e , d e t r a s p o n e r d e manera
c o n s c i e n t e y fiel s u v id a e n la lit e r a t u r a , y, p o r o tr a , la ley de
la fo r m a lite r a r ia , q u e p r o h f b e l o s d e t a l l e s i n m o t iv a d o s y su-
p e r f lu o s . L a e x ig e n c ia e s t e t i c a m a n t u v o la s u p r e m a c ia , como
c a s i s ie m p r e e n su o b r a . P e r o e s a s u p e r p o s i t i o n , e sa recipro-
c a c o n c e n t r a t i o n d e fa n ta s ia y r e a lid a d s i g u i o s ie n d o un po-
d e r o s o im p u ls o , y K a fk a n o q u e r ia n i p o d i a d istin g u ir lim-
p ia m e n t e lo q u e le o c u r r ia d e l o q u e i d e a b a . « S u u ltim a mi-
r a d a a c a r ic io a la m a d r e » , s e d i c e e n e l p a s a je d e c is iv o d e L i
transformation , p o c a s h o r a s a n t e s d e la m u e r t e d e G regor. El
a c t o fa llid o q u e a q u i s e le e s c a p a a K a f k a e s d e l o m as signi
fic a tiv e : « S u u ltim a c a r t a . .. » , e m p i e z a a e s c r ib ir , para ense-
g u id a — p r o b a b le m e n t e c o n u n a s o n r i s a d e s o b r e s a lt o — re-
g r esa r d e la r e a lid a d a la lit e r a t u r a .
P a ra e l e n t o r n o in m e d ia t o d e K a f k a , p e r o s o b r e to d o para
O ttla y p a ra M a x B r o d , la r e l a t i o n e n t r e la fa n ta s ia literaria y
la s c ir c u n s ta n c ia s r e a le s e r a d e l o m a s p a l p a b l e . Y a co n oca-
s io n d e La condena h a b ia lla m a d o la a t e n c i o n d e O ttla que
la v iv ie n d a a lii d e s c r ita fu e r a s o s p e c h o s a m e n t e p a r e cid a a la
su y a . K a fk a l o n e g o c o n e n e r g ia : « E n t o n c e s e l p a d r e tendria
q u e v iv ir e n e l c u a r to d e b a n o » . E n e l c a s o d e La transforma
tion e ra m u c h o m a s d i f i c i l n e g a r la c e r c a n ia a la realidad, y
a n o s d e s p u e s K a fk a l le g o a c o n f e s a r a G u s t a v J a n o u c h , in
c lu s o , q u e s e tr a ta b a d e u n a n a r r a t io n « s o b r e la s verrugas
d e m i p r o p ia fa m ilia » , c o n la q u e s e h a b ia p e r m itid o una
« i n d is c r e c i o n » .5 H a s t a q u e p u n t o K a f k a e s t a b a im b r ic a d o en1
960
« LA T R A N S F O R M A C I O N »
961
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 24 d e n o v i e m b r e d e 1912.
962
« LA T R A N S F O R M A C I O N
963
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
964
« LA T R A N S I !O R M A C I O N »
C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 2 4 -2 5 d e n o v i e m b r e d e 1912.
LA T R A N S F O I I M A C I O N *
11 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 13 d e n o v ie m b re d e 1912.
967
1 5 . M IE D O A V O L V E R S E L O C O
968
M IE D O A VOLVERSE LOCO
1 Canetti [2012:382].
969
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
97°
M IE D O A VOLVERSE LOCO
1 C a r ta s a F e lic e B a u e r d e l 14 y 16 d e n o v ie m b re d e 1912.
971
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
972
M I E D O A VOL VE ltS E LOCO
973
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
974
M IE D O A VOLVERSE LOCO
975
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
976
M IE D O A VOLVEIISE LOCO
977
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
978
M I E D O A VOI-VERSE LOCO
sion. A hora b ien , tal vez me equivoque radicalm ente en esta cues-
tion, a m uclios Ies gusta; W erfcl, por ejemplo, no habla de ella m as
que con entusiasm o. En efecto le va mal, su segundo m arido la ha
abandonado, segiin ha llegado a mis oidos, tam bien entre nosotros
sc ha abicrto una colccta para ayudarla; he tenido que dar cinco
coronas, sin se n tir p o r ella la mas m inim a compasion; desconozco
el verdadero m otivo, pero siem pre me la imagino como a una bo-
rracha que p o r las nochcs recorre todos los cafes."
979
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
9 80
M IE D O A VOLVERSE LOCO
981
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
,iPor que con Max todo era m ucho mas sencillo? Cicrto, tarn-
bien el luchaba desde hacfa meses con la cuestion de si casarse
o no con la pequena Elsa Taussig. Pero en su caso no se tra-
taba de miedo al fracaso, sino mas bien de la inquietud que
suele causar la renuncia a libertades a las que uno se ha acos-
tumbrado, algo que terminaria p o r pasar. Kafka, queproba-
blemente subestimaba los lados oscuros y diflciles de Elsay
solo la conocfa como una m ujer dulce, silenciosa, casi dema-
siado entregada a su amigo, le aconsejo a su amigo quediera
el paso. Naturalmente que tern'a que casarse, librarse de sus
padres, formar su propia familia, ensanchar su existencia; era
lo obvio. Kafka no le daba mas vueltas. (-Para que? Brod siem-
pre estaba enredado en algun problem a a cuenta de las mu-
jeres; era espantosamente celoso, pero incapaz de decidirse.
Una vez tomada la decision, sabria que hacer. Y de hecho,
una vez que Brod estuvo dispuesto a casarse, abordo el pro
blema del modo mas practico, y todo fue mucho mas depri-
sa de lo esperado.
Ahora Kafka comprendfa de p ro n to que esa union iba a
cambiar tambien su propia vida de form a duradera. Sehabia
retirado durante ese otofio, no habia hecho nuevas amista-
des y en cambio habia postergado las antiguas; estaba aislado
como nunca antes en su vida. Las frecuentes tardes en casade
Brod y los ocasionales encuentros con Baum se habian con-
vertido poco a poco en costum bres que daba por sentadas,
que parecfan instauradas para la eternidad. Pero, de impro-
viso, habia una deadline. Antes de Navidad se celebraria el
compromiso en casa de los Brod, y a principios de febrero
tendria lugar la boda. Max arrastro a su amigo por las den-
das de muebles de Praga, le pidio que fuera al notario como
testigo suyo, hubo que visitar y valorar viviendas... un ines-
982
M IE D O A VOLVERSE LOCO
983
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
9 84
M IE D O A VOLVERSE LOCO
18 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l i o - i i d e e n e r o d e 1913.
985
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
9 86
M I E D O A V O L V E R S E LOCO
987
<;Sabes, mi am or?, le saco u n g u sto e n d ia b la d o a eso de leer en pu
blico, el que los oi'dos p re p a ra d o s y a te n to s d e los oycntcs rcciban
m is vociferantes tirad as le h a c e ta n to b ien a m i p o b re corazon. Dcs-
d e luego les h e vocifcrado d e lo lin d o , la m usica q u e vcnia de los sa-
lones contiguos, p a rec ie n d o q u e re r a h o rra rm e la molestia de leer,
ni mas ni m cnos q u e la re d u je a la n a d a c o n m is voces. Ya sabcs,
m ang onear a la gcnte, o al m en o s c rc e r q u e sc les mangonea (no
hay m ayor b ien estar para el c u e rp o ). C u a n d o era nino (hace unos
anos que lo era todavia) m e g u sta b a s o n a r q u e m e encontraba en
una sala repleta d e p u b lic o al q u e leia (c ie rto q u e con una potencia
cardiaca, vocal y esp iritu al algo m ay o r q u e la q u e tenia en aquella
epoca) la Education se n tim e n ta l e n te ra y sin in terru p cio n , a lo lar
go de tantos dias y noches c o m o re su lta ra necesario , por supues-
to que en frances (|O h , mi e n c a n ta d o ra p ro n u n c ia tio n !), y mi voz
retum baba en las p ared es. S ie m p re q u e m e h e dirigido a un audi-
torio (lo que ha sido en b a sta n te s p o c a s ocasio n es), hablar es fran-
cam ente m ejor q u e leer, h e se n tid o esa e x a lta tio n , cosa de la que
hasta la fecha jam as m e h e a rre p e n tid o . D e sd e h ace tres meses (ahi
esta lo que m e disculpa) es casi el u n ico p la c e r en cierto modo pu
blico que m e he c o n c e d id o .'1
988
M IE D O A VOLVERSE LOCO
989
LOS A N O S D E LAS D E C 1 S I O N E S
990
M IE D O A VOLVERSE LOCO
991
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
9 92
M IE D O A VOLVERSE LOCO
creto. Una pesada carga, sobre todo para Felice, que preci-
samente ahora, en Navidad, cuando todo invitaba a la recon
ciliation, tenia que hacer, como cabe imaginar, la peor delas
comedias. Es probable que fuera la primera vez que oculta-
ba algo tan grave a sus padres, e incluso a sus hermanos; no
estaba acostumbrada a despachar a solas preocupaciones de
tal calibre, y su creciente mal aspecto, cuyas causas su madre
(y tambien Kafka) interpretaron mal, se debia en no poca
medida a las horas nocturnas en las que la presion de la res-
ponsabilidad le quitaba el sueno. <<D6nde quedaba espacio
para su vida?
Felice habia hecho una clasica maniobra de double bind
que no veia clara, y que por tanto transfirio, sin resolver y
sin atenuar, a la vida de Kafka. Si pensaba en su familia, en
los abismos que se abrian entre las personas proximas a ella,
tenia que mantener a Kafka lejos de Berlin. Porque su apa-
ricion no haria mas que aumentar las tensiones, sin que pu-
diera contar con ganar una nueva persona de confianza que
la aliviara exteriormente. Era impensable confiar a una per
sona todavia tan lejana cosas que ni siquiera podia contar a
sus padres. Anna Bauer no dudaba en leer las cartas mas U l
timas de su hija. jQ u e ocurriria si un dia descubria su pro-
pia desgracia por esa via?
Por otra parte, una mujer de veinticinco anos, autono
ma desde el punto de vista profesional, no estaba obligada
a representar eternamente el papel de guardiana de la paz
de la casa paterna. Cuando Felice pensaba en su propia si
tuation, no podia desear nada con mas fervor que la proxi-
midad de un hom bre que escuchase y no aplicara de mane-
ra constante varas de medir a las debilidades humanas. Las
cartas de el eran comprensivas y tiernas; una y otra vez, pedia
poder com partir sus preocupaciones, e incluso captaba ins-
tintivamente el nucleo de su infelicidad: «Yo estoy para oirlo
todo, el disimulo solo cabe que lo practique uno con sus pa
dres; si no estoy para oirlo todo, no merezco estar para nada
993
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
994
M I E D O A V O L V E RSE LOCO
995
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
16. G U E R R A E N L O S BALCANES:
LA M A S A C R E D E A Q U I A L L A D O
Para mf, nada hay m ejor los d o m in g o s y dfas d e fiesta, que linblar
de la guerra v del bullicio d e la g u e rra , m ie n tra s alia lejos, en Tur-
qufa, los pueblos se pelean u n o s c o n o tro s .1
996
G U E R R A EN LOS BALCANES
997
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
998
G U E R R A EN LOS BALCANES
999
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
L a in flu e n c ia d e l o s a c o n t e c i m i e n t o s p o l i t i c o s s o b r e la exis-
te n c ia e x te r n a e in t e r n a d e u n i n d i v i d u o e s u n o d e lo s mas
d iffc ile s p r o b le m a s m e t o d o l o g i c o s d e t o d a d e s c r ip t io n de
u n a v id a . Y m a s c u a n d o , c o m o e n e l c a s o d e K a fk a , incluso
c a ta s tr o fe s d e g r a n d e s d i m e n s i o n e s , q u e la b r a n e l d e stin o de
m illo n e s d e p e r s o n a s , d e ja n s o l o p e q u e n a s h u e lla s e n lo s tes
t im o n i e s a u to b io g r a f ic o s . Y a d e p o r sf, e s t a d if f c il situation
d e la s f u e n t e s d a p i e a e s p e c u l a c i o n e s . ^ E s q u e K a fk a habia
p e r d id o t o d o i n t e r e s p o r la p o l f t i c a ? ,-E s q u e c u a n d o cogia
el Prager Tagblatt ib a d i r e c t a m e n t e a l s u p l e m e n t o literario?
,;E sta b a ta n e n r e d a d o e n s u s p r o b l e m a s p r iv a d o s q u e lo que
a t o d o s lo s d e m a s c o n m o c i o n a b a r e b o t a b a e n e l?
C la r o q u e n o . P r e c i s a m e n t e e n P r a g a , d o n d e la v id a publi-
ca e s ta b a d e m a n e r a c o n s t a n t e b a j o la t e n s i o n d e l enfrenta-
m ie n t o g e r m a n o - c h e c o , la g u e r r a d e l o s B a lc a n e s to ca b a un
n e r v io e s p e c ia l m e n t e s e n s i b l e . N u m e r o s o s c h e c o s mostra-
IOOO
G U E R R A E N LOS B A LC A N E S
1001
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1002
GUERRA EN LOS B A L C A N E S
1 7 . M IL N O V E C I E N T O S T R E C E
1004
MIL N OV EC IE N T O S TRECE
manos podria caer todo aquello. Aun asi, las muchas y lar-
gas cartas no le hacian de verdad feliz; bullian de nombres
que nada le im portaban, se mantenfa intacta su ansia de ex-
clusividad, de intim idad. Sobre todo la mention de otros es-
critores le ponia «celoso», le resultaba penosa hasta la tor-
tura. Porque Felice lei'a tanto y en apariencia tan indiscrimi-
nadamente, estaba tan dispuesta a brindar reconocimien-
to, incluso entusiasmo, a todos los personajes del momento,
que Kafka ya casi no se atrevia a quejarse de su propia y de-
creciente productividad. P or otro lado, si ella tenia tiempo,
fuerzas y ganas para leer novelas mediocres y ver obras de
teatro «populares»— por no hablar de las numerosas revis
tas con que se entretenia— , <ipor que no leia de una vez el li-
bro que solo a ella pertenecia?
Segtln Canetti, la mas profunda deception que Felice cau-
so a Kafka, la que lo cambio todo, fue el que ella tardara tan
to tiempo en leer el ejemplar dedicado de Contemplation.
Este era para Kafka su unica legitimation publica como es-
critor; para el tenia una decisiva importancia que ella lo espe-
rase con impaciencia, como prueba de que el no gastaba «cie-
gamente» sus fuerzas en escribir. Con su largo silencio, sin
embargo, ella dejo de constituir para el la bendicion que ha-
bia sido, quedo destruido el equilibrio que ella le habia pro-
curado.1
Tan estricta in terpretation es dificilmente compatible con
los gestos tan equivocos tras de los que Kafka se atrinchera-
ba siempre cuando se trataba de sus textos. Felice ni siquiera
conocia La condena, que supuestamente era «su historia», y
cuando le pidio pod er leer La transformation Kafka se opu-
so firmemente: preferia leersela el.2 Pero no volvio a hablar-
se mas de esa lectura, y Kafka no se apresuro a hacer una co-
pia. iEsperaba que ella insistiera? Nada permite sospechar-
1 C a n e tti [ 2 0 1 2 :3 7 5 y s s .].
1 C a r ta a F e l i c e B a u e r d e l 2 2 -2 3 d e n o v ie m b r e d e 1912.
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
lo . U n a u to r q u e r e g a te a p a r a c o n s e g u i r e l o g i o s y co m p ren -
s io n m u e s tr a u n r o s tr o d i s t i n t o .
E n c u a lq u ie r c a s o , e s c ie r t o q u e K a f k a , q u e ya habi'a re-
p r o c h a d o d e r n a m e n t e a F e l i c e s u f o r m a d e r e h u ir las cues-
d o n e s se r ia s , p a r e c io p e r d e r r e a l m e n t e la p a c ie n c ia a cuenta
de Contemplation. P o r p r im e r a v e z — d e s p u e s d e m a s d e cien
c a r ta s— h a lla b a e l v a lo r p a r a h a c e r r e p r o c h e s q u e n o ib an di-
r ig id o s a la m e ra c a n t id a d d e « a l i m e n t o » r e c ib i d o d e la ama-
d a , s in o a s u c o n d u c t a . H a ci'a d o s s e m a n a s y m e d ia q u e tenia
Contemplation e n s u m e s it a d e n o c h e ; ly q u e le ia ? H u c h , La-
g e r lo f , E u le n b e r g , J a c o b s e n .
Por otro lado, ahora se con mas exactitud por que tu carta de ayer
me puso tan celoso: mi libro [Contemplation] te gusta tan poco
como te gusto en su momento mi foto. Esto no seria tan grave,
puesto que el contenido del libro se compone de cosas, en su ma
yor parte, andguas, pero no por ello deja de ser un trozo de mi mis-
mo, y en consecuencia una parcela de mi ser que te resulta ajena.
Sin embargo, la cosa no reviste gravedad, en todo lo demas siento
tu cercania con tal fuerza que con mucho gusto estaria dispueto a
ser el primero en dar un puntapie al librito, con tal de tenerte a ti
apretada contra mi. Si en la actualidad me quieres, el pasado quese
quede donde le plazca, y si es preciso tan lejos como mi miedo del
futuro. Pero que no me lo digas, que no me digas en dos palabras
que no te gusta. Ni siquiera te seria necesario decir que no te gus
ta (ademas probablemente tampoco seria esa la verdad), sino sim-
plemente que es un libro que te desconcierta. Realmente hay en el
un incurable desorden, esa es la verdad, o mas bien podria decirse
que se trata de miradas lucidas en medio de una interminable con
fusion, y que es preciso acercarse mucho para ver algo. Seria, por
tanto, perfectamente comprensible que el libro te hubiera dejado
sin saber a que atenerte, quedando siempre la esperanza de que,
en un instante de buena disposicion y de debilidad, pueda atraerte
una vez mas. Nadie sabra a que atenerse con este libro, esto esta y
ha estado claro para mi desde el principio (la ofrenda de esfuer-
zo y de dinero que el prodigo editor me ha aportado, por comple-
to perdida, tampoco deja de torturarme), la edicion fue el resulta-
1006
MIL N O V ECIENTOS TRECE
1007
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N B S
1008
M IL N O V ECIE N T O S TRECE
IOIO
r
MIL N OV EC IE N T O S TRECE
IOII
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
IOI2
r
MIL N O V EC IE N T O S TRECE
1013
LOS A NOS DE LAS D E C IS IO N E S
las reglas del juego, y recorriendo sus cartas ella podria ha-
ber captado en un solo ejemplo, com o un golpe, en que for
ma lo habia hecho:
E n la n o c h e fri'a, a b so rto e n la le c tu ra
d e mi libro, olvide la h o ra d e a co sta rm e .
Los perfum es de m i co lch a b o rd a d a en o ro
se han volatilizado ya, el fu eg o se h a a p ag ad o .
M i bella am iga, q u e h a sta e n to n c e s a d u ra s penas
habia dom in ad o su ira, m e a rre b a ta la lam p ara
y m e pregunta: «,;Sabes q u e h o ra es?».
1014
MIL N OV ECIE NT OS TRECE
porque esa vez se sale con la suya y no preten d e otra cosa que eso,
salirse con la suya u n a vez; ahora bien, com o es bella y solo quiere
triunfar una vez, y co m o un sabio jamas p uede convencer de entra-
dn, la p e rd o n a liasta el m as severo de los lectores. Una esposa, p o r
el con trario , sie m p re tcn d ria razon, no serfa una victoria, sino su
propia ex isten cia Io exigiria, existencia que el hom bre, enfrascado
en la lectura d e sus libros, es incapaz de darle, aunque tal vez solo en
apariencia e ste e n fra sc a d o en los m ism os y, dia y noche, no piense
en otra cosa q u e en la m ujer, a la que ama p o r encim a de todas las
cosas, si b ien con su in n ata in ep titu d [...] Mi amor, pero que poe-
ma tan terrib le, n u n c a m e lo h ubiera im aginado.I,
IJ C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 1 -2 2 d e e n e r o d e 1913.
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1016
MIL N OV EC IE N T O S TRECE
1017
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1018
r
1 8 . « E L D E S A P A R E C ID O » :
P E R F E C C I O N Y D E C A D E N C IA
16 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 6 d e e n e r o d e 1913.
1019
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1020
EL D E S A P A R E C I D O » : P E R F E C C I O N Y D E C A D E N C I A
1021
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1022
EL D E S A P A R E C I D O » : P E R F E C C I O N Y D E C A D E N C IA
4 Carta a Felice Bauer del 9-10 de marzo de 1913; cartas a Kurt Wolff
del 4 y 24 de abril de 1913.
1024
EL D E S A P A R E C I D O » : P E R F E C C I O N Y D E C A D E N C I A
1025
i
Ocurre con frecuencia que un poeta haga un largo poema a partir
de un solo verso [...] Se le ha ocurrido en un estado muy similaral
sueno, encerrado y aislado [...] Ahora, con ese verso hay que haccr
un poema. Y entonces empieza la novela, se amph'a, afina... etc.,y
la dificultad esta en volver a un estado que sea diguo del primcro.
En la prosecution se esconde el diablo.5
1026
«EL D E SA PA R ECID O » : PERFECCION Y DECADENCIA
del term ino. Porque significa que las dos grandes ideas di
rectrices del arte literario, la palabra inmcdiatamente dada
y la palabra perfectamente ideada, son incompatibles entre
si y no pueden subsistir juntas a la larga. Son polos. Ambos
son alcanzables. Pero no, com o Kafka creia, en una y la mis-
ma expedicion.
1028
EL D E S A P A R E C I D O » : P E R F E C C I O N Y D E C A D E N C I A
1029
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1030
EL D E S A P A R E C I D O » : P E R F E C C I O N Y D E C A D E N C I A
1031
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
teles. Teni'a sobre todo un gran defecto y era que no deci'a nada de
la remuneracion. Si esta hubiera sido un poco digna de niencion,
el cartel la habria mencionado sin duda; no habri'a olvidado lo mils
atractivo. Nadie queria ser artista, pero todos querian ser pagados
por su trabajo.
1032
EL D E S A P A R E C I D O » : P E R F E C C I O N Y D E C A D E N C I A
1033
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1034
«EL D ESAPA RECID O»: PERFECCION Y DECADENCIA
1035
1 9 . IN V E N C I6 N y E X A G E R A C I6 N
1 lisa era para Peter Altenberg la funcion del tango: «EI tango es una
cuestion etica: jes la compcnsacion de todo lo que el hombre debe a la
mujer! Su desesperacion se llama: jTango! [En algun sitio tienequepoder
desfogarse de una manera “decente”!» («Der Tango», Die Schaubiibne,
io, n.“ t, 1914, p. 25).
1 Vease la carta a Felice Bauer del 17-18 d e en e ro de 1913. El tango no
1036
i n v e n c i 6 n y exageracion
1037
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1038
IN V E N C IO N Y EXAGERACION
1040
i n v e n c i 6 n y exageracion
1041
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1042
in v e n c i6 n y exageraci6 n
IO43
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
IO44
i n v e n c i An y e x a g e r a c i o n
1045
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
,jPero es que compra alguien esas cosas? Yo soy fcliz (en los casos
excepcionales en que no soy yo mismo quien escribe a maquina) dc
poder dictar a alguien vivo, un ser humano (en eso consiste mi prin
cipal cometido), el cual, cuando no se me ocurre nada, aprovecha
la ocasion para echar una cabezadita, o para desperezarse un poco,
o para encendcr la pipa, dejandonre a mi que micntras tanto mire
tranquilamente a traves de la ventana. O que, como por cjemplo
hoy, al reprenderle por la lentitud con que escribia, me rccuerda,
para aplacarme, que he recibido una carta. ,;Existe un parlografo
capaz de eso? Recuerdo que hace algun tiempo nos hicieron una de-
mostracion de un dictafono (entonces no tenia yo el prcjuicio que
hoy albergo contra los productos que le hacen a usted la compe-
tencia), pero la cosa era inmensamente aburrida y poco practica.11
12 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 d c n o v i e n i b r e d e 1912.
1046
1N V E N C I O N Y E X A G E R A C I O N
’’ C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 9 -1 0 d e e n e r o d e 1913.
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1048
IN VENCldN Y EXAGERACI6N
16 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 2 -1 3 d e e n e r o d e 1913.
1050
N V E N C IO N Y EXAGERACION
■7
V c a s e c a r t a a F e lic e B a u e r d e l 20-21 d e f e b r e r o d e 1913.
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
18 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 2 4 -2 5 d e f e b r e r o d e 1913.
IO52
IN V E N C I6N Y EXAGERAClbN
15 V e a n s e la s c a r t a s a F e lic e B a u e r d e l 17-18 d e m a rz o , 2 6 -1 7 d e fe b re -
ro, 11-12 d e m a r z o y 16 d e m a r z o d e 1913.
I°S 3
Una pregunta a quemarropa, Felice: ,;el domingo o el lunes de Pas-
cua, tendrias alguna hora libre para mi, y si la tienes, tc parcccria
bien que vaya? Repito, podria ser a cualquier hora, yo no temlria
nada que hacer en Berlin excepto espcrar dicha hora (tengo pocos
conocidos en Berlin, pero por pocos que scan no quiero vcrles, cn
especial porque me pondrian en contacto con nuichos liicratos,
y mis preocupaciones estan ya de por si lo bastante embrolladas
como para poder soportarlo), y aunquc no fuese una hora cntcra,
sino cuatro cuartos de hora, tambien estaria bien, no se me pasaria
ni uno, no me moveria del lado del telefono. Ahora bien, lo princi
pal es que tu estes de acuerdo; no dejes de tener en cuenta la clase
de visitante que tendras en mi. Lo que no quiero, mi amor, es vcr
a tus familiares, actualmente no estoy en condiciones de hacerlo, y
en Berlin aun lo estare menos, y al decir esto no estoy pensando, ni
de lejos, en el hecho de que entre los trajes que me quedan de cs-
tos ultimos anos apenas tengo uno solo suficientemente presenta
ble para poder mostrarme ante ti, unicamente ante ti.20
20 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 16 -i 7 d e m a r z o d e 1913.
1054
M IED O SEXUAL Y ENTREGA
2 0 . M IE D O SEX U A L Y E N TR EG A
1055
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1056
r
1057
LOS ANO S DE LAS D E C IS IO N E S
1058
M IED O SEXUAL Y ENTREGA
4 Wolff [2010:163-164].
1059
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1060
M IED O SEXUAL Y ENTREGA
6 C a r ta a F e lic e B a u e r d e l 28 d e m a r z o d e 1913.
1061
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1062
M IE D O SEXUAL Y ENTREGA
1063
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
” C a r t a a F e lic e B a u e r d e l p r i m e r o d e a b r i l d c 1913.
1064
M IEDO SEXUAL Y ENTREGA
1066
M IED O SEXUAL Y ENTRBGA
1067
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1068
r
1069
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
15 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 4 d e n o v i e m b r e d e 1 912.
1070
M IEDO SEXUAL Y ENTREGA
16 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 3 -2 4 d e d ic ie m b re d e 1912.
1071
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
cacion satisfactoria!—, que tal como soy, lo mejor que puedo ha-
cer es no dejarme ver en ninguna parte, esta seria la rcspuesta mas
acertada. O si no fuese posible de ninguna otra manera, al menos
me aferraria a la oficina, en cambio hoy, si me guiara unicamente
por mis deseos, y no existen muchas inhibiciones que lo impidan,
no se me ocurriria nada mejor que tirarme a los pies de mi director
y rogarle que por humanidad (no veo otras razones, por fortuna
el mundo exterior ve aun hoy casi unicamente otras) no me cchc,
Ideas como, por ejemplo, que estoy tcndido en el suelo, cortado
como un asado y que con la mano lc acerco lentamente a un rin-
con uno de los trozos de came a un perro—ideas como esta son el
diario alimento de mi cabeza. Ayer escribi la gran confesion a Ber
lin, ella es una verdadera martir y yo claramente socavo el terrcno
en el cual antes ella era feliz y vivla en armonia con todo el mundo.
E s o ya n o e r a n id e a s fija s, e s o e r a t o r t u r a . N a tu ra lm en te,
ta m b ie n B r o d c o n o c i'a e l p o d e r d e v a s t a d o r d e l o s p en sam ien -
to s c o m p u ls iv o s ; c u a n d o a e l , a t o r m e n t a d o p o r l o s c e lo s , se le
v in ie r o n a la c a b e z a la s e s c e n a s m a s t e m i d a s c o n d e ta lle s cada
v e z m a s r a d ic a le s , t a m b i e n c o m p r e n d i o q u e h a y u n a forma
d e a u t o s u p lic io a la q u e n o e s i n m u n e n i la m a s o p tim is ta de
la s n a tu r a le z a s . P e r o la s f a n t a s ia s d e K a f k a y a n o ten la n , al
p a r e ce r, n in g u n a r e l a t io n c o n s u s d e s e n c a d e n a n t e s inm edia-
to s. E s e p e r r o e n u n r i n c o n .. . ,-q u e t e n i a q u e v e r c o n Felice?
Y e l p r o p io c u e r p o , tr a ta d o y t r o c e a d o c o m o u n o b j e t o muer-
t o . .. i q u e e ra e s o , s i n o y a e l d e s t e l l o d e la lo c u r a ? C o n im pla
c a b le p r e c is io n , p o c o d e s p u e s l e e m o s e n e l d ia r io d e Kafka:
Y p r o n t o la s c o s a s s e v o l v e r l a n a u n m a s s a n g r ie n ta s en
e s o s c u a d e r n o s e s c o la r e s . B r o d n o l o s l e y o h a s t a d e c a d a s des-
1072
M IEDO SEXUAL Y ENTREGA
p u e s , p e r o e s i m p r o b a b l e q u e K a fk a , q u e ya n o p o d i a c o n -
te n e r se , f u e r a m u c h o m a s c o n s i d e r a d o e ii la c o n v e r s a c i o n .
D e s d e l u e g o a q u e lla t e r r ib le c a r ta t e n ia u n a p o s t d a t a , q u e
tu v o q u o a la r m a r a B r o d e n u n s e n t i d o c o m p l e t a m e n t e d i s -
tin to . P o r q u e K a fk a , p a r a q u ie n e l c a m in o d e s d e e l d o l o r a l
r e m c d io a c t iv o e ra a h o r a ta n p e n o s a m e n t e la r g o q u e n o s e
p o d ia m ir a r s in in t e r v e n ir , n o s e q u e d a b a e s t a v e z e n la s q u e -
jas, h a c ia u n e s f u e r z o , e m p r e n d i a a lg o : « H o y p a s a r ia , q u e r i-
d isim o M a x , p e r o e s q u e t e n g o q u e h a c e r u n a g e s t i o n im p o r -
tan te. I r e a N u s l e e i n t c n t a r e q u e u n h o r t i c u lt o r d e la la d e r a
d e N u s l e m e c o n t r a t e p a r a tr a b a ja r p o r la s ta r d e s . O s e a q u e
p asa re m a n a n a , M a x » .
I n c r e ib le . A p e n a s h a b ia n p a s a d o s e i s m e s e s d e s d e q u e a
du ras p e n a s s e h a b ia l o g r a d o a h o r r a r le e l c a m in o d ia r io a la
fab rica d e a s b e s t o d e la f a m ilia p a r a q u e t u v ie r a la s t a r d e s li-
bres. <jY e n q u e q u e r ia e m p l e a r e s e t i e m p o q u e o t r o s h a b ia n
c o n q u is t a d o p a r a e l? E n r e c o g e r p a t a t a s y a r r a n c a r r a b a n i-
tos. D e s d e l u e g o q u e a h o r a s u e s c r i t o r i o l e a m e n a z a b a m a s d e
lo q u e l e a tr a ia , t e n i a m o t i v o s q u e t a m b i e n B r o d d e b i a c o n -
siderar: K a fk a s e h a b ia e x c e d i d o e n e l e s f u e r z o y, m ie n t r a s
estu v ie ra f o r z a d o a a p a r e c e r e n la o f i c i n a a la s o c h o , s u h u i-
da d e l d ia a la n o c h e e s t a b a c o n d e n a d a a l f r a c a s o . P e r o ipor
eso s e ib a a ir a N u s l e ? I m a g i n e m o s a B r o d , W e r f e l, H a a s o
c u a lq u ie r o t r o d e l o s l it e r a t o s d e P r a g a e n t r e h ile r a s d e h o r -
talizas, c o n b o t a s d e g o m a , c o n f r io o c a lo r , y s e p o d r a c a lc u -
lar h a s ta q u e p u n t o K a fk a , c o n e s t a n u e v a d e m o s t r a c i o n d e
a r b itr a r ie d a d , s e a le j a b a d e l a m b i e n t e u r b a n o q u e a s u s a m i
gos le s p a r e c ia e l u n i c o n a tu r a l.
N o s a b e m o s c o m o s e le o c u r r io e sa id e a , p e r o n o e s e x -
trana. L a a c t iv i d a d f i s i c a a l « a i r e l ib r e » s e c o n t a b a e n t r e l o s
c o n se jo s b a r a t o s d e t o d o s l o s m e d i c o s n a t u r is t a s , y t a m b ie n
M oritz S c h n it z e r , a q u e l s e c t a r i o q u e d o s a n o s a n t e s h a b ia
a m e n a z a d o a K a f k a c o n u n e n v e n e n a m i e n t o c e r e b r a l, r e c o -
m e n d a b a e l tr a b a j o e n e l h u e r t o c o n t r a t o d o s l o s m a le s . L a
c o se ch a d e la f r u t a y e l a v e n t a d o d e l h e n o e l v e r a n o a n t e r io r
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
18 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l i o d e a b r i l d e 19 13.
1074
M IEDO SEXUAL Y ENTREGA
1075
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
d e s e g u r o s , K a fk a t e n ia q u e tr a ta r c o n o b r e r o s c a s i t o d o s los
d fa s , y p a r a s a b e r d e p r im e r a m a n o q u e la g e n t e s e n c illa se di-
v ie r t e d e fo r m a d i s t i n t a q u e la a d i n e r a d a s o l o haci'a falta bajar
d e la b i e n c u id a d a is la S o p h i e n i n s e l h a s t a la H e t z in s e l. Alii
h a b fa c o m id o c o n f r e c u e n c i a , a v e c e s c o n B r o d , e n tab ern a s al
a ire lib r e , a l b o r d e d e u n a f e r ia n o p r e c i s a m e n t e d istin g u id a ,
P e r o e n N u s l e o c u r r ia o tr a c o s a p a r a la q u e n o e sta b a pre-
p a r a d o . E n tr e la s p e c u l ia r id a d e s d e K a fk a s e c o n t a b a — com o
s e h a b fa d e m o s t r a d o e n J u n g b o r n — q u e t e n f a m u c h a s m enos
in h ib ic i o n e s f r e n te a p e r s o n a s d e s c o n o c i d a s , s in p reten sio-
n e s in t e le c t u a le s ; q u e e n t r e e lla s p o d i a a b a n d o n a r s e d e m odo
m a s a b ie r to , a m a b le e i n d u l g e n t e a t o d a s la s e x ig e n c ia s e im-
p e r t in e n c ia s s o c ia le s q u e a lia d o n d e c a d a r o s t r o era c o m o un
a b is m o . S in d u d a e s o t a m b ie n t e n fa q u e v e r c o n e l e x ten d id o
p r e ju ic io d e q u e e n l o s lu g a r e s s e n c i l l o s v i v e g e n t e se n c illa (un
e r r o r q u e u n v is ta z o a c u a lq u ie r s a n a t o r i o p s f q u ic o le habrfa
h e c h o c o r r e g ir e n s e g u id a ) . P e r o a lia d o n d e K a fk a n o tenfa que
te m e r se r te s t ig o d e to r m e n t o s q u e l e r e c o r d a s e n a lo s su yos se
se n tfa m ejo r, m a s s a n o , y s e l e n o t a b a . S u s in c e r id a d desp ertab a
c o n fia n z a a su v e z; d o n d e n o s e e x c l u f a v o lu n ta r ia m e n t e , en se
g u id a s e h a c fa « p o p u la r » , s e n o t a b a q u e le g u s t a b a escu ch ar, y
la g e n t e e m p e z a b a a c o n ta r . A s f o c u r r i o t a m b ie n e n e l huerto.
1076
M U N D O S LABORALHS
2 1 . M U N D O S LA BO RA LES:
ALTA T E C N O L O G I A Y L O S E S P IR IT U S
D E L A B U R O C R A C IA
S e g u r a m e n t e , F e l i c e B a u e r n o s e p e r d i o e s a d e m o str a cio n .
U n g o l p e p u b l i c i t a r i o d e la c o m p e t e n c i a , n o d a b a m otivo
p a r a m a y o r in q u i e t u d . E lla s a b ia l o q u e a g u a n t a n las m aqui-
n a s d e e s c r ib ir y la s s e c r e t a r ia s , y e s e r u i d o d e r e p iq u e tc o que
p r o d u c e n b a te r ia s e n t e r a s d e m a q u in a s U n d e r w o o d y O liver
le e r a b i e n c o n o c i d o d e s d e h a c ia a i io s . P e r o e n e l gran stand
d e la e x p o s i c i o n d e l q u e e ll a m i s m a t e n ia q u e e n c a rg a r se se
t o c a b a u n a m e lo d ia d is t in ta : e l d i s c r e t o c h i s p o r r o t e o d e l par
lo g r a f o , p e r c e p t i b l e ta n s o l o c o n l o s a u r ic u la r e s , c u y o «colo-
s a l r e n d im ie n t o » r e s a lta b a i n c l u s o e l Frankfurter Zeitung. Y
esa e r a la m u s ic a q u e f o r m a b a p a r t e d e l f u t u r o .
S in d u d a L in d s t r o m A G e s t a b a b i e n a c o n s e j a d a al enviar
a s u e le g a n t e y a g il d ir e c t o r a a u n a c it a t a n im p o r ta n te . Lo
q u e la e m p r e s a t e n ia q u e e n s e n a r — a d e m a s d e l parlografo,
u n a n u e v a m a q u in a d e f r a n q u e o c o m p l e t a m e n t e autom ati-
c a — e sta b a c o n s i d e r a d o e n e l p a b e l l o n f e r ia l d e F ra n cfo rt el
non plus ultra d e la o f im a t ic a a l e m a n a . E l h e c h o d e q u e una
m u je r s e e n c a r g a r a d e la s v e n t a s y e s t u v i e r a e n c o n d ic io n e s
d e m o str a r e n p e r s o n a la t e c n o l o g i a q u e la s in s p ir a b a daba a
la e m p r e s a u n t o q u e d e m u n d a n i d a d c o n t r a e l q u e lo s jovia-
le s v e n d e d o r e s d e c e s t i l l o s p a r a d e ja r c a r t a s y m a q u in a s sa-
c a p u n ta s n o lo t e n ia n n a d a f a c il.
E s ta b a c la r o q u e l o s j o v e n e s d i r e c t o r e s d e L in d s tr o m sa-
b ia n a p r o v e c h a r e s a v e n t a j a , y F e l i c e n o s e lib r o . Cuantas
v e c e s e x p l ic o e l f u n c i o n a m i e n t o d e l p a r l o g r a f o e n aquellos
d i a s . .. s e g u r o q u e m a s d e c ie n . T o d o e l l o a c o m p a n a d o p orlas
i n e v it a b le s b a n d a s m ilit a r e s q u e t o d a s l a s t a r d e s an im ab an a
l o s v is it a n t e s y a ta c a b a n l o s n e r v i o s a l o s e x p o s i t o r e s . Hasta
la s o c h o d e la n o c h e n o c e r r a b a la f e r ia , p e r o l u e g o h ab ia in-
n u m e r a b le s c o m id a s d e n e g o c i o s , i n c l u y e n d o u n gran ban-
q u e t e e n e l F r a n fk u r te r H o f . A l c a b o d e c i n c o d ia s — y por
d e s g r a c ia e s o s o l o s ig n if ic a b a la m i t a d d e l t i e m p o — la dama
b e r lin e s a q u e p r o d u c i a ta n t a e x p e c t a c i o n e s t a b a acatarrada,
r o n c a y to ta lm e n te a g o ta d a .
1078
r
M U N D O S LABORALES
C a b e p e r f e c t a m e n t e im a g in a r q u e K afk a, m a s a n s io s o q u e
n u n ca d e d e t a l le s d e la v id a d e F e lic e , h ic ie r a q u e u n c a m a -
rero d e l G r a b e n l e lle v a r a e l Frankfurter Zeitung, a b r ier a e l
d ia rio p o r la s e c c i o n d e e c o n o m ia y s e e n c o n tr a r a a lii la s si-
g u ie n te s fr a se s :
A K a fk a l e g u s t a b a e l j u e g o in t e le c t u a l d e r eferir a s i m is
m o lo s a n u n c i o s d e p r e n s a . E n c u a lq u ie r c a s o , e s t e e sta b a re-
d a c ta d o u n i c a m e n t e c o n la fin a lid a d d e g a sta r le u n a b r o m a
cru el. P o r q u e a q u e l a m o r a la c a rta b a jo c u y o s ig n o s e h a b ia n
c o n g r e g a d o a l p a r e c e r l o s « fa b r ic a n te s d e m a q u in a s d e l s i
glo x x » n o b a s t a b a , a t o d a s l u c e s , p a ra responder z sa s m ism a s
cartas: F e l i c e h a b ia e n m u d e c i d o , y e sta v e z n o p o r d e s c u id o
sin o , l e p a r e c ia a e l, c o n la fr ia ld a d d e q u ie n tie n e a lg o m a s
im p o r ta n te q u e h a c e r . D e s d e F r a n c fo r t lle g a r o n u n a s p o c a s
p a la b ra s, c o n d ia s d e r e tr a so ; lu e g o n o v o lv io a sa b e r n a d a d e
ella. S o l o u n t e le g r a m a al h o t e l M o n o p o l h iz o e f e c t o y fu e res-
p o n d id o c o n p r o n t i t u d , a u n q u e c o n a lg u n o s n e r v io s: « R u e -
go n in g u n a p r e o c u p a c i o n in u til, t o d o s ig u e ig u a l q u e a n te s» .
N o h a y d u d a d e q u e K a fk a a lc a n z o lo s lim ite s d e su ca p a -
cid ad im a g in a t iv a . M ie n t r a s le a to r m e n ta b a la id e a — s e g iin
c o n fe s a b a e s e m i s m o d ia — d e q u e F e lic e c o n o c ie r a e n F ra n c-
fort a n u m e r o s o s j o v e n e s r e le v a n te s , b ie n v e s tid o s , fu e r te s ,
san o s y d i v e r t i d o s , p e r s u a d id o d e q u e sin d u d a le g u sta ria
1079
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
u n o d e e l l o s , ’ p a r a e lla e s e v ia j e s i g n i f i c a b a la ta r e a p ro fesio -
n a l m a s d e l ic a d a e n m u c h o t i e m p o . A c t u a r d i e z di'as direc-
t a m e n t e e x p u e s t a a la m ir a d a d e s u s s u p e r i o r e s , c o n un exi-
t o o f r a c a s o q u e s e p o d i a m e d i r e n m a r c o s y c e n t i m e s ... era
ig u a l q u e u n e x a m e n , y t e n ia q u e a p r o b a r l o sonrien/e. Asf
q u e e s p o c o p r o b a b l e q u e a F e l i c e , q u e n e c e s it a b a c a d a ins-
t a n t e lib r e p a r a r e s t a b l e c e r s u s n e r v io s , l e q u e d a r a tiem p o
para a te n d e r a lo s jo v e n e s « fu e r te s y s a n o s » .
P o r m u c h o q u e K a fk a e n v i d i a s e a t o d o e l q u e p o d ia identi-
fic a r s e p l e n a m e n t e c o n e l tr a b a j o q u e l e d a b a d e c o m e r , n o sa-
b ia m e te r s e e n la p s iq u e d e u n a p e r s o n a i m b u i d a d e su s obli-
g a c io n e s p r o f e s io n a le s h a s ta e l p u n t o d e a c a lla r la «verd ad e-
ra » v id a in te r io r p o r u n o s di'as. U n a r e l a c io n a m o r o s a — si es
q u e la su y a lo era — te n ia q u e s e r p a r a K a f k a m a s im p ortan te
q u e e l m a s im p o r t a n t e d e l o s c l i e n t e s , y s i e m p r e habi'a tiem p o
p a ra p o n e r tr es p a la b r a s e n u n a p o s t a l . A s f al m e n o s lo crefa
e l, y a la p u e r ta d e l d e s p a c h o p o d i a e s p e r a r q u ie n fu era, asf
s e tratara d e l p r e s id e n t e e n p e r s o n a .
L a a c titu d d e F e l i c e l e p a r e e f a v a c i l a n t e y c o n tr a d icto r ia ,
y e l s ile n c io d e F r a n c f o r t q u e l e r e p r o c h a b a i n c lu s o sem anas
d e s p u e s le r e s u lta b a c o m p l e t a m e n t e i n c o m p r e n s i b l e .4 Pero
a K a fk a n u n c a p a r e c e h a b e r s e l e p a s a d o p o r la c a b e z a que,
v is ta d e s d e le jo s , s u p r o p ia a c t it u d h a c i a t o d o l o q u e tenia
q u e v e r c o n s u a c t iv id a d p r o f e s i o n a l e r a a u n m a s d iffc il de
e n te n d e r , r e a lm e n t e p a r a d o j ic a . P o r q u e , p o r u n a p arte, la
o fic in a d e l c u a r to p i s o d e l I n s t i t u t o d e S e g u r o s d e A ccid en -
te s d e l T ra b a jo e ra u n m o t i v o c o n s t a n t e y r e c u r r e n t e d e sus
q u e ja s , y p o r o tr a , d e s u s r e l a t o s n o s e p o d i a o b t e n e r ningu-
n a id e a c o n c r e t a d e q u e e s l o q u e r e s u l t a b a ta n t e r r ib le a lii...
m u y al c o n t r a r io q u e e n lo r e l a t iv o a l o s c o n f l i c t o s c o n la fa-
m ilia y s u s lu c h a s in t e r io r e s e n t o r n o a la d e c r e c i e n t e capaci-
d a d p a r a e s c r ib ir , q u e K a fk a d e s c r i b i a c o n t o d o s lo s colores
1080
M U N D O S LABORALES
d el in f ie r n o . F e l i c e e s p e r o e n v a n o u n a e x p lic a t io n s o b r e la s
tareas p r o f e s i o n a l e s q u e d e s e m p e n a b a r e a lm e n te su a m ig o
e p isto la r. E n v is t a d e la s a n e c d o t a s q u e K afk a c o n ta b a e n lu -
gar d e r e s p o n d e r a e s t o c a b ia te m e r q u e u n fu n c io n a r io tan
to n to y d e s i n t e r e s a d o e s t u v ie r a d e s tin a d o m as b ie n a ta rea s
de o fic in a q u e e n la p la n ta d e d ir e c t io n . Y K afk a fo m e n ta b a
este m a l c n t e n d i d o s i e m p r e q u e p o d ia .
E n tr e la s o b l i g a d a s m e d id a s d e se g u r id a d e sta b a la d e p re-
gu n tar a u n p r e t e n d i e n t e p o r su fu tu r o p r o fe sio n a l a n te s d e
con traer, m e d i a n t e v is it a s r e c ip r o c a s , o b lig a c io n e s s o c ia le s y
se x u a le s. E s t o e r a l e g i t i m o , y ta m b ie n F e lic e q u is o sa b e r d e
una v e z d o n d e s e e s t a b a m e tie n d o a n te s d e in v ita r p o r p r im e-
ra v e z a K a fk a a B e r lin . S i e lla n o lo h u b ie r a h e c h o , se g u r o q u e
sus p a d r e s l e h a b r ia n d i c t a d o la d e c is iv a p r e g u n ta , u n a p re-
gun ta q u e p a r e c ia m a s q u e se n c iila . P e r o K a fk a , q u e — c a b e
pensar— t e n ia q u e h a b e r p e n s a d o e n e llo h a c ia m u c h o , h iz o
c o m o s i s e c a y e r a d e la s n u b e s :
flema social. El trabajo que tenia que hacer, escribia Kafka con
toda seriedad, era tan indiferente como el mismo: «E 1trabajocs
tan indiferente como yo, encajamos bien [...]. En los proximos
dias me convertire en vicesecretario, me esta bien emplcadow.
Kafka sabia como se iniciaban los matrim onios, sabia que
no podia negar una respuesta. Pero respondia conformc a sus
propias reglas, y respondia de tal m odo que Felice no pudiera
presentar a su familia precisam ente esa alegre noticia. Iban a
ascenderle, si, £y que? ^Q ue pintaban esas cosas externasen
unas cartas que eran la sangre de su corazon, que tenian que
ver con el verdadero «futuro»? Si Felice Bauer hubiera sabi-
do la verdad que se escondia detras de esa information en-
tregada a reganadientes se habria sentido aliviada, sorpren-
dida quiza, pero en absoluto feliz.
Si, a Kafka le estaba bien em pleado convertirse en vicese
cretario. Porque no solo llevaba m ucho tiem po esperandolo,
habia presionado en toda regia para ser ascendido. A princi-
pios de diciembre de 1912, en m edio del tum ulto interior de
La transformation, agotado po r los viajes de trabajo, excitado
despues de la primera lectura publica de su obra, Kafka aun
habia encontrado la fuerza y la concentration para quejar-
se—en un memorial de dieciseis paginas, salpicado de tablas,
dirigido a la «distinguida presidencia» del Instituto de Segu-
ros de Accidentes del Trabajo— de que los consultores del Ins
tituto—entre los que se incluia— no ganaban mas que los fun-
cionarios que tan solo tenian la ensenanza secundaria. A causa
de ello, el habia «sufrido un im portante perjuicio economico»,
y esa injusticia exigia un radical ajuste de sus condiciones «de
sueldo y categoria», es decir: un claro aum ento de sus percep-
ciones y el ascenso a vicesecretario, que de todos modos le co-
rrespondxa despues de tres afios de actividad como funciona-
rio de consultoria (aqui Kafka redondeaba un poco).‘6
1082
M UN D OS LABORALES
1083
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
I n c l u s o e s a r e s p u e s t a K a f k a la d e b f a , s o b r e t o d o , a la in-
t e r c e s io n d e s u s s u p e r i o r e s . S u s a p o r t a c i o n e s a la s p u blica-
c i o n e s d e l I n s t i t u t o e r a n p e r la s e n t r e e l l o d o d e la s publi-
c a c i o n e s o f i c i a l e s , y n o h a b f a n a d a q u e o b j e t a r a lo s escritos
q u e r e d a c t a b a e n s u t r a b a jo . H a c f a m u c h o q u e era m as que
u n « e x c e l e n t e c o n s u lt o r » ( c o m o s u j e f e , E u g c n P f o h l, habfa
c e r t if ic a d o ) ; c o n s u rara c o m b i n a c i o n d e c o n o c im i e n t o s tec-
n i c o s e n e l e s p e c f f i c o s e c t o r d e s e g u r o s y e n m a te r ia jurfdica,
s e h a b fa v u e l t o a b s o lu t a m e n t e i m p r e s c i n d i b l e . P o r q u e por
p a r t e d e la s e m p r e s a s s e g u f a la g r a n i z a d a d e r ec la m a c io n e s
c o n t r a la s c u o t a s al s e g u r o d e a c c i d e n t e s fija d a s e n Praga: en
p a r t e s e d e c fa q u e e n la s d i s t i n t a s e m p r e s a s h a b fa m u c h o me-
n o s r ie s g o d e l i n d ic a d o , y e n p a r t e s e d i s c u t f a la cu an tfa de
l o s sa la r io s a p a r tir d e l o s c u a l e s s e c a lc u l a b a la c u o t a d e l se
g u r o . H a c f a m u c h o q u e e l d e p a r t a m e n t o j u r f d ic o d e la insti-
t u c io n e s ta b a d e s b o r d a d o p o r e s o s r e c u r s o s . P a r a rechazar-
l o s n o b a s ta b a c o n t e n e r c o n o c i m i e n t o s j u r f d ic o s a c er ca d e lo s
d e r e c h o s y o b l i g a c i o n e s d e la s p a r t e s i n t e r e s a d a s — em presa-
r io s , a s e g u r a d o r a , v f c tim a s d e a c c i d e n t e s — ; ta m b ie n se ne-
c e s ita b a u n c o n s i d e r a b l e c o n o c i m i e n t o t e c n i c o e n la m ate
ria p a ra e v a lu a r e l r ie s g o o b j e t i v o e n la s d is t i n t a s ram as de
la p r o d u c c io n y, s o b r e t o d o , p o d e r d i s t i n g u i r s i d eterm in a-
d a s c ifr a s d e a c c i d e n t e s e r a n « n o r m a l e s » o s e d e b fa n a ne-
g lig e n c ia . A l I n s t i t u t o n o l e q u e d o m a s r e m e d i o q u e trasla-
d a r e l t r a ta m ie n to d e t a le s l i t i g i o s d e s d e e l d e p a r t a m e n t o ju
r fd ic o h a s ta e l « d e p a r t a m e n t o d e g e s t i o n » , q u e a b a rca b a se-
t e n t a f u n c io n a r io s t e c n i c a m e n t e c o m p e t e n t e s , e n t r e lo s que
s e in c lu fa K a fk a . Y c o m o e l e r a u n o d e l o s p o c o s q u e sacaba
a d e la n t e l o s c a s o s m a s d i f f c il e s , r a p i d a m e n t e s e c o n v ir tio en
s u b d ir e c t o r d e e s e d e p a r t a m e n t o .
S e tr a ta b a d e u n p u e s t o q u e e x ig f a c o n s i d e r a b l e h ab ilid ad
1084
M U N D O S LABORALES
1085
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1086
M UN D OS LABORALES
1087
Pero lo que para esta industria resultaba agobiante en particular, y
lo que provoco principalmente su energica reaccion defensiva, fue
la circunstancia de que el establecimiento de la clase de riesgo IX sc
produci'a en un momento en quelaevolucion deesa industria habia
terminado y se estaban formando para ella graves crisis.
La accion de autoayuda, en si misma justificada, pues, pero lie-
vada a cabo de forma equivoca, a consecuencia de lo cual produjo
nuevas situaciones precarias, consistio al principio en la incorrcc-
ta declaracion de las nominas a la hora de aportar las cotizacioncs.
Cuando esto fue descubierto por las instancias de control salarial
y condujo a pagos suplementarios, se siguio adelante y se fabrica-
ron falsas listas salariales; como tampoco esto protegia con carac-
ter general frente a posteriores prescripciones en materia de coti-
zacion, se echo mano al recurso de la separacion formal de emprc-
sas que eran una sola entre empresas de trabajo manual y trabajo
mecanico, y sin duda fue norma general que la de trabajo manual
se pusiera a nombre de la esposa del empresario [...] Tales recur-
sos habrian conducido a un agravamiento de la situacion si nego-
ciaciones directas entre el Instituto y la confederation no hubieran
puesto fin a la situacion [...]
El gran y general interes mostrado en este asunto tiene su impor-
tante causa inmediata en que aquf se trata del mantenimiento de la
competitividad de estas empresas frente a las empresas alemanas
limltrofes, cuyas cotizaciones al seguro de accidentes eran mucho
mas bajas, por lo menos hasta el acuerdo expuesto [...]
1088
M U N D O S LABORALES
1089
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
Asi que ese era el otro Kafka. Es im probable que Felice Bauer
lo haya conocido nunca, im probable que— ni siquiera en
una conversation confiada— se dejara el arrancar una ima-
gen viva de su responsable trabajo. Ella habria podido sen-
tirse orgullosa de el, pero no lo sabia. Y si un dia lo hubie
ra sabido, seguro que su orgullo se habria visto ensombreci-
do por la conciencia de cuanto pued e callar un hombre en el
mismo instante en que parece darse p o r entero. Literalmen-
te en el mismo instante-. porque ese gran memorial en el que
fundamentaba su exigencia de aum ento de sueldo y ascenso
de forma tan enfatica lleva la misma fecha que la carta a la
amada con la que le envia el ejem plar dedicado de Contem
plation. Si, el tiraba de todos los registros. Pero nadie podia
oirlos todos.«... .puesto que una regulation de los sueldos y sa-
larios en la misma medida que en el caso de los funcionarios
con estudios secundarios habria reducido de manera inme-
recida el nivel de sus ingresos en relatio n con el recien men-
cionado gran grupo de funcionarios y habria disminuido de
forma injusta la diferencia existente en tre los ingresos antes1
1090
M U N D O S I.ABOUALIiS
11 V c a s e c l r c la to d e B r o d , q u e , e n el m a r c o d e l a s e r i e d e a r tic u lo s « E s -
c r ito r e s e n s u s d o b l e s tr a b a jo s » , s e p u b lic o el 4 d e m a y o d e 1928 e n la rc -
v is ta Die Literarische Welt, R e p r o d u c i d o e n Escritosoficiales, p p . 4 1 4 -4 1 1 .
1091
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1092
M U N D O S LABORALES
1093
LOS A NO S DE LAS D E C IS IO N E S
1094
M U N D O S LABORALES
Esta labor literaria mia es lo que—y eso que no hace tanto tiempo
que la practico con esta coherencia y regularidad—me ha hecho pa-
sar de ser un no digamos en absoluto ejemplar, pero si, en algunas
cosas, perfectamente utilizable empleado (mi titulo provisional es
el de redactor), a ser el terror de mi jefe. La mesa de mi despacho
nunca ha estado ordenada, eso es verdad, pero es que ahora esta cu-
bierta por una caotica masa de papeles y documentos, de momen-
to solo tengo una idea de lo que se encuentra encima, lo que pue-
da haber debajo no me inspira sino presentimientos terron'ficos.
Entre el escribir y la oficina me estan triturando, a veces casi creo
oir el ruido de mi trituration. Luego hay tambien momentos en los
1095
LOS A N O S D E LAS D E C IS IO N E S
,S C a rta a F e lic e B a u e r d e l 3 d e d ic ie m b r e d e 1 9 1 2 .
17 C a rta a M ile n a J e s e n s k a d e l 31 d e ju lio d e 1 9 2 0 .
1096
M U N D O S LABORALES
19 V e a n s e la s n o t a s s o b r e l o s v ia je s a F r i e d l a n d y R e i c h e n b e r g a princi-
p i o s d e i p n ( o c 1 1 ,6 9 9 -7 0 5 ).
1098
M UNDOS LABORALES
20 C a r t a a F e l i c e B a u e r d e l 2 6 d e j u n i o d e 191 3 .
1099
LOS A N O S DE LAS D E C IS IO N E S
2 2 . LA P E T I C I 6 N
1100
LA P E T I C I O N
1101
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
IIO Z
LA P E T I C I O N
1 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 15 d e m a y o d e 1913.
1103
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1104
LA P E T I C I 6 N
IIOS
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
Felix Weltsch, al que Kafka veia ahora casi con mas frecuen-
cia que a Brod, tuvo una brillante idea. «Necesitas un pro-
curador», dijo en una ocasion en que se vieron a la orilla del
Moldava. Un tutor, pues. U na idea que enseguida deslum-
bro a Kafka. Porque delegar todas las decisiones, librarse de
todo de un golpe, era la unica form a concreta de redencion
que el aun era capaz de imaginar. P ero ^donde estaba el pro-
curador capaz de deshacer esos nudos? La oficina, la escri-
tura, el matrimonio. Si dejaba su puesto en el Instituto—una
tentacion con la que se vefa obligado a luchar casi a diario—,
era altamente dudoso que con la libertad para escribir regre-
sara tambien la capacidad de hacerlo, y entretanto los sue-
nos de fundar una familia se disipaban. ^Renunciar a Feli
ce? No se atrevfa a plantearse esa derro ta y la subsiguiente
soledad, probablem ente perdurable. ^Racionar la escritura,
rebajarla a una especie de hobby, «con m esura y objetivo»,
como la imaginaba Felice? Eso era, visto desde fuera, lo mas
facil. Aparte de cartas, hacia meses que no escribia nada... y
seguia vivo. Pero esa sed era im placable, y Kafka sabfa que,
puesto ante la eleccion ultima, optaria en contra de la vida
antes que en contra de la escritura.
Es sorprendente— y no resulta com odo ni siquiera para el
lector conciliador— como en las situaciones crlticas Kafka se
pone de hecho bajo la tutoria de alguien y trata de librarse
de su responsabilidad. Q ue hace toda una semana que Fe
lice no se deja o ir... <;que hace Kafka? Se queja a su amigo
Brod hasta que este se apiada e interviene en Berlin, y no es
la primera vez. Q ue ella rechaza todas sus advertencias res-
pecto a achaques, que incluso se tom a a la ligera las alusio-
nes a la insuficiencia sexual, que ni siquiera parece enten-
der que en un matrimonio se veria afectada por esos proble-
m as... dque hace Kafka? D ecide escribir al padre de ella, al
buen Carl Bauer, al que conoce de un unico encuentro for
mal, que no puede imaginarse ni rem otam ente los proble-
mas de Kafka; a el precisam ente le p ide consejo y— uno cree
1106
LA P E T I C I 6 N
IIO7
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1108
LA P E T I C I O N
7 C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 1 0 -1 6 d e ju n io d e 1913.
1109
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
IIIO
LA P E T I C I O N
tin
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
III2
LA p e t i c i 6 n
1114
LA P E T I C I O N
M V e a s e c a r t a a F e lic e B a u e r d e l 1 4 d e a g o s to d e 1913.
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
No, Felice no oia esto p o r ultim a vez. <;A que debia atener-
se? Kafka estaba excitado, seguia hablando de imposibilida-
des. Pero la vida vivida le refutaria, y se calm ana. Era su novia.
Kafka en cambio se fue esa noche al cine. Vio el noticiero,
luego tres cortometrajes, el jaleo habitual. Especialmente di-
vertido: «Solo un funcionario p o r yerno». C abe suponer que
se reirfa. Pero una vez en casa volvio a coger el diario. «Mi
deseo de una soledad desprovista de reflexion», escribio.1’
'* Carta a Felice Bauer del prim ero de julio de 1913; Diario, primero
de julio de 1913.
1116
LA P E T I C I O N
1117
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
in 8
iba mucho mas alia de lo establecido en el Codigo Civil, y la
conciencia de clan de los judios tenia, por asi decirlo, efec-
tos fortalecedores de ese poder.
N aturalm ente, en la mesa del domingo no sehablaba ni de
organismo ni de reproduccion, sino del «nombre» de la fa-
milia, «nuestro buen nombre». Este sustrato dificil de definir,
platonico en cierta m edida, tenia, como todos sabian, unas
propiedades extrem adam ente complicadas, y requeria cons-
tantes cuidados. H acian falta aiios para adquirir un buen
nombre, y todo el m undo tenia que colaborar; era algo que
podia arruinarse en un dia, y por cuenta de uno solo. El buen
nombre se podia m ejorar m ediante el ascenso social, pero
precisamente aquellos que estaban arriba del todo eran los
que menos lo necesitaban. Ser pobre empeoraba el nombre,
pero una form a de vida irregular tambien, y no siempre es-
taba claro lo que pesaba mas. Esta peculiar doble naturaleza
del buen nom bre era ya la primera tram pa en la que Kafka,
el novio, se enredo.
L a c o n c ie n c i a i n t r a n q u ila e s a u d i b l e ; d e m a n e r a e u fe m isti-
c a , r e d u c e a « r u e g o » la e n e r g i c a i n t e r v e n t i o n d e l o s p ad res.
P e r o h a b fa c e d i d o , e s o n o s e p u e d e n e g a r ; y h a b f a s id o irre-
f le x iv o , h a b ia p e r m a n e c i d o d e e s p a l d a s a l m u n d o , e n cu a n to
h a b ia o lv id a d o — u n a v e z m a s — q u e n o e s p o s i b l e c a sa r se sin
« e m p a r e n ta r » . S u p a d r e , s in e m b a r g o , n o p e n s a b a e n otra
c o s a , y m e n o s d e s p u e s d e la s e x p e r i e n c i a s h a b i d a s c o n E lli y
V a lli, c u y o s h o g a r e s s e g u i a n s i n s a lir a d e l a n t e s in la su b v e n
t i o n d e s u s m a y o r e s . T a m p o c o F r a n z t e n i a n i n g u n se n tid o
d e l d in e r o , d e e l c a b ia e s p e r a r q u e a n a d i e r a o t r o p e s o a los
y a e x is t e n t e s . P e q u e n o s b u r g u e s e s j u d i o s d e S ile s ia : p u ed e
q u e f u e r a n g e n t e d e la q u e s e l e c u e l g a d e l b o l s i l l o a un o.
O c u y o n o m b r e p a l i d e c i e r a a l l a d o d e l s u y o . N o , h a b ia que
te n e r m a s d a to s.
T a le s in d a g a c i o n e s , e n la s q u e , p o r u n a p a r t e , s e trataba
1120
LA P E T I C I O N
IIZI
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1122
LA P E T I C I O N
1123
L
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
Encantador. Asi que tam bien dom ina ese tono. Desdelue-
go, mientras Kafka pinta la com icidad del inform e en los mas
diverddos tonos, sugiriendo que es tan inocente que sin duda
podrfa leerse en la mesa de los Bauer, deja que su propia car
ta, escrita con un sospechoso b uen hum or, aparezca perla-
da ella misma de comicidad. D espues de los padres, tambien
querria tranquilizar a Felice, y lo hace exactam ente de la ma-
nera en que entonces se crefa que habia que tranquilizar a
las mujeres, diciendole que su reputacion es impecable. Pero
eso ya lo sabia la novia antes. De dinero, en cambio, no se dice
una sola palabra, y no queda clara la form a en que acogie-
ron el dossier sus padres, si contentos o solo tranquilizados.
El buen hum or de Kafka era genuino: se sentia aliviado
por el hecho de que las pesquisas (se ve que no especialmen
te exhaustivas) hechas en Berlin no hubieran sacado a la luz
cualesquiera sorpresas que habrian hecho triunfar el estric-
to pragmadsmo de sus padres. Las cosas habian vuelto a sa-
lir bien. Pero no se perdonaba a si m ism o haber dejado que
llegaran tan lejos, y una nueva ola de sentim ientos de culpa
se abatio sobre el y le arrebato el sueno. H abia fracasado, de
nuevo se habia dejado poner la correa ya en los primeros pa-
sos autonomos hacia el m atrim onio, y Felice, el hombre de
la familia, se habia m ostrado mas in d ependiente que el, que
en una de cada dos cartas subrayaba lo ajenos que le eran sus
padres. Lo profundam ente clavado que llevaba ese aguijon
iba a dem ostrarse un ario despues, cuando Kafka abriera la
cuenta de debito del apoderado Jo sef K.
El hecho de que E l proceso se ponga en m archa precisa-
11Z4
LA P E T I C I 6 N
«La senorita vuelve a casa tarde con frecuencia», dijo K., mirando a
la senora Grubach como si fuera la responsable.«jLos jovenes son
asi!», dijo la senora Grubach disculpandose. «Claro, claro—dijo
K.—, pero eso puede ir demasiado lejos». «Puede—dijo la senora
Grubach—, que razon tiene, senor K. Y tal vez sea este el caso. Des-
de luego, no quiero calumniar a la senorita Biirstner; es una mucha-
cha buena y encantadora, amable, como es debido, puntual, trabaja-
dora, todo eso lo aprecio mucho, pero una cosa es cierta: deberia ser
mas orgullosa, mas reservada. Este mes la he visto ya dos veces en ca-
lles apartadas, siempre con senores distintos. Me resulta muy peno-
so, Dios sabe que se lo cuento solo a usted, senor K., pero no podre
evitar hablar tambien con la propia senorita. No se trata, por cierto,
de lo unico que hace que me resulte sospechosa». «Esta usted total-
mente equivocada—dijo K., furioso y casi incapaz de ocultarlo—y
por cierto, al parecer ha entendido tambien mal mi observation so-
bre la senorita: mi intention no era esa. Se lo advierto claramente:
no diga nada a la senorita; esta usted completamente en un error,
conozco muy bien a esa senorita y no hay nada de cierto en lo que
usted dice. Por lo demas, tal vez este yendo yo ahora demasiado le-
jos, no puedo impedirle que le diga lo que quiera. Buenas noches».19
15 E lp ro ceso i o c 11,482).
1125
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
112(5
LA P E T I C I O N
1127
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1128
LA P E T I C I 6 N
1129
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
CASARSE NO CASARSE
Hijos (si Dios quiere). Compa- Libertad de ir donde se quiera.
fiera constante (y amiga en la ve- Election de compania, y poco
jez), que se interesa por uno. En resultado. Conversaciones con
cualquier caso mejor que un pe- hombres inteligentes en los clu-
rro. Casa propia y alguien que la bes. Sin obligation de visitar a
lleve. Encanto de musica y con parientes y someterse a toda
versation femenina. Esas cosas clase de pequeneces. Gastos
son buenas para la salud... pero causados por los hijos. Preocu-
horrible perdida de tiempo. pacion por ellos. Quiza peleas.
Dios mio, es insoportable Perdida de tiempo. Sin lecturas
imaginar que uno pasa toda la por las noches. Uno engorda y
vida trabajando como una ase- se vuelve vago. Miedo y respon-
xuada abeja obrera y no tiene sabilidad. Menos dinero para li-
nada mas. No, no, no puede ser. bros, etc. Si hay muchos hijos,
Imaginate pasar todo el dia solo necesidad de un trabajo alimen-
en una casa de Londres, sucia y ticio (y es muy malo para la sa
llena de humo. Comparalo con lud trabajar demasiado).
13 V e a s e la c a r t a a F e lic e B a u e r d e l 2 9 d e o c t u b r e d e 191 3 .
1130
LA P E T I C I 6 N
II31
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1132
LA P E T I C I 6 N
1133
LOS A NO S DE LAS D E C I S I O N E S
26
C a r t a a F e lic e B a u e r d e l 1 0 -1 6 d e j u n i o y d e l 1 0 d e j u l i o d e 1913.
1134
L A P E T I C I < 5n
ha p e n s a d o b i e n . S i n o se r a ta n s o lo c o m p a s io n lo q u e s ie n te
p o r e l. S i s a b e d o n d e s e m e te .
Ahora suelta las riendas a pequenos impulsos tiranicos.
Asi, le exige que comience a hacer ejercicios gimnasticos,
conforme al popular sistema Muller, al que el es fiel desde
hace anos. N o acepta su objecion de que a ella le resulta de-
masiado aburrido: «insisto absolutamente en lo de Muller, el
libro te lo m ando hoy, si te aburre no lo haras bien, esfuerza-
te». Tambien ha decidido hace mucho la futura alimentacion
comun: «creo que nuestra cocina sera vegetariana, jo no?».27
Pero sobre todo la impuntualidad de sus cartas, y cada vez
mas su escritura rapida e impersonal, son objeto de quejas
constantes, y el 8 de agosto Kafka se aventura por primera
vez a escribir una carta que no contiene mas que reproches
desde la prim era a la ultima linea.
Kafka sufre, y no es una formula cuando asegura que «su-
fro aun m ucho mas de lo que hago sufrir».18 Anhela la pre-
sencia de su amada, busca su figura en fotografias, igual que
un ano antes, y cuanto mas velado es el recuerdo de sus po-
cos encuentros tanto mas concreta es la idea de que quiza
ahi le espere la redencidn. Pero el gesto anhelado no se pro
duce, la m ano fresca en la frente, la palabra que sella la ul
tima, necesaria pertenencia y vence al miedo. Ese gesto se-
ria un regalo; por eso no se puede exigir, y menos aun for-
zar. Pero Kafka insiste, no puede esperar mas. Y al hacerlo
priva de valor todo lo que quiza Felice habria estado dis-
puesta a dar.
El 28 de agosto llega una amable carta de Carl Bauer. Los
padres de Felice dan su consentimiento al matrimonio, sin
reservas, sin dudas visibles. Tampoco ellos parecen entender
que se trate de nada funesto, piensan en dinero, dote, manu-
tencion. La responsabilidad vuelve a recaer exclusivamente
H3 5
LOS A NOS DE LAS D E C IS IO N E S
e n K a fk a , q u e y a c a s i e s t a d e c i d i d o a la f u g a . L e q u e d a u n u l
t i m o r e c u r s o , y a a c r e d i t a d o , a u n q u e d e s e s p e r a d o : so lta r la
c a r g a , p o n e r la d e c is io n e n o t r a s m a n o s , e n la s m a n o s d e un
p r o c u r a d o r . K a fk a e s c r i b e u n a s e g u n d a c a r t a , m a s p e r so n a l,
a l p a d r e d e F e l i c e , u n a c a r ta c u y a s f r a s e s d e c i s i v a s h a prepa-
r a d o y a e n e l d ia r io . E s la r e p e t i t i o n d e s u p a r a d o j ic a p e ti
t i o n a F e l i c e , p e r o e s t a v e z e n f o r m a c o n c e n t r a d a , c o m o un
v e n e n o q u e , s e g u n e l c r e e , o r e s u l t a m o r t a l u o b r a e l m ilagro
d e la c u r a c io n :
1136
LA P E T I C I O N
29 C a r t a a C a rl B a u e r d el 28 d e a g o s to d e 1913.
1137
LOS A NO S DE LAS D E C I S I O N E S
2 3 . L IT E R A T U R A , N A D A M A S
1138
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
Y l u e g o s e c o m p a r a c o n u n m u e r to v iv ie n te , u n z o m b ie e n
c u y a b o c a r e s u e n a la s e d u c t o r a v o z d e l d ia b lo y q u e , c o m o
u n e n v o l t o r i o , s e d e s p lo m a s o b r e e l s u e lo e n c u a n to e s e d e -
m o n i o e s e x p u l s a d o . « S im ila r , to ta lm e n te sim ila r e s la r ela
t i o n q u e e x i s t e e n t r e la lite r a tu r a y y o » .‘
A u n n o h a b ia n p a s a d o d o s a n o s d e s d e q u e K a fk a h a b fa h e -
c h o b a l a n c e p o r p r im e r a v e z y h a b ia p u e s t o to d a s la s e n e r g ia s
d e q u e d i s p o n i a e n e l p la t illo d e la b a la n z a e n e l q u e e sta b a
la lit e r a t u r a . « P u e d e r e c o n o c e r s e m u y b ie n e n m i u n a c o n
c e n t r a t i o n o r ie n t a d a a la e s c r it u r a ...» . H a b ia e m p e z a d o c o n
a lg o d e t o r p e z a , c a s i c o m o si h a b la ra d e s d e u n a tr ib u n a , p ara
e n u m e r a r d e s p u e s f r ia m e n te y c o n p a r a d o jic a c o n c ie n c ia d e
s i m i s m o t o d o l o q u e y a h a b ia sa c r ific a d o a la esc ritu r a ; p r a c -
t i c a m e n t e t o d o d is f r u t e f is ic o y p s iq u ic o y t o d a c a p a c id a d
p a r a la v i d a p r a c t ic a , c o n la e x c e p t i o n d e la d e s o p o r ta r u n
tr a b a jo a l im e n t i c io y c u id a r d e su p r o p ia m a n u t e n c io n . « A s i
la s c o s a s , p u e s t o q u e m i e v o lu t io n ya s e h a c o m p le t a d o y, h a s -
ta d o n d e lle g a m i v is ta , n o t e n g o n a d a m a s q u e sacrifica r, lo
u n i c o q u e h e d e h a c e r p a ra e m p e z a r m i v e r d a d e r a v i d a . .. » .
1139
LOS A NOS DE LAS D E C IS IO N E S
1140
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
m o s . . . » . E n n i n g u n s i t i o s e o y e e s ta fo r m u la m a g ica c o n m a s
f r e c u e n c ia q u e a lia d o n d e h a c e m u c h o q u e t o d o s e c a e a p e -
d a z o s. E s u n a c t o c o m p e n s a t o r io , p e r o al p r e c io d e u n a ra
d ica l i n t r o v e r s i o n , e n u n a y a a m e n a z a n te p r o x im id a d a la lo -
cu ra. U n a t r a n c a r la s p u e r t a s , u n o s c u r e c e r to d a s la s v e n ta -
nas. Soy y seguire siendo yo.
Puede que Kafka no fuera consciente de que tambien el
utilizo ese m ecanism o defensivo para encajar psiquicamente
y hacer soportable la desecacion de su productividad litera-
ria a principios de 1913. Aun asi, el cambio que lo llevo del
deseo de escribir a la total identificacion con la literatura se
llevo a cabo con sorprendente rapidez: una persona conoci-
da, como p o r ejemplo el tio de Madrid, Alfred Lowy, hubiera
notado enseguida, tras un ano de ausencia, un claro cambio
en la form a de ser de Kafka. Y gracias al abundante material
autobiografico procedente de los meses decisivos—en parti
cular las cartas a Felice— podemos percibir nosotros mismos
el movimiento de ese mecanismo interior.
L o p e r c i b i m o s p o r p r im e r a v e z a p r in c ip io s d e a n o , n o p o r
c a s u a lid a d e n e l m is m o in s ta n te e n q u e K a fk a ya n o c o n ta b a
s e r ia m e n te c o n te r m in a r E l desaparecido. .. « M i n o v e la so y y o ,
y o s o y m is c u e n t o s » , e s c r ib e a F e lic e . U n e n fa sis jam as o id o
a n te s, s u ic id a c a s i. P o r q u e si e l e s identico a su o b r a , ^n o ten -
dra q u e ir s e a l in fie r n o c o n ella ? D e s d e lu e g o , p e r o s o lo para
r e s u c ita r c o n la s ig u ie n t e . P o r q u e e l h e c h o d e q u e e l podia e s
c r ib ir y a n o e s t a b a e n c u e s t io n , d a b a ig u a l p o r c u a n to tiem -
p o l e a p a r ta s e n d e e llo la s c ir c u n s ta n c ia s e x te r n a s e in te m a s:
1141
LOS A NOS DE LAS D E C IS IO N E S
K a f k a d e f in e a q u f d e u n g o l p e la e s e n c i a d e l e s c r it o r y a si
m ism o como e s c r ito r . E l n o e s e s c r i t o r p o r q u e e s t o o aque-
l l o l e h a y a s a lid o m a s o m e n o s b i e n , n i t a m p o c o p o r q u e un
d e s e o o i n c lu s o u n a p u l s i o n l e l l e v e h a c i a la p lu m a y e l pa-
p e l; m a s b ie n l o e s p o r q u e la s « f u e r z a s » d e c is iv a s ya n o tie-
n e n q u e s e r c o n v o c a d a s : e s t a n f u e r a d e d u d a , s o n p e r c e p ti-
b le s , e sta n abt. Y e l t e x t o l it e r a r i o q u e f r a c a s a n o e s u n sig-
n o d e q u e e s a s f u e r z a s m e n g u a n , s i m p l e m e n t e s ig n ific a que
e l e s c r it o r s e h a d e j a d o derribar p o r e l l a s , i g u a l q u e e l jin ete
p o r s u c a b a llo , q u e a u n a s i s i g u e s i e n d o suyo. ^ A u n q u e ya no
s e a tr ev a a m o n t a r lo ? I n c l u s o e n t o n c e s . E n s u s u lt im o s anos
K a fk a c o n c e d ia la p o s i b i l i d a d d e s e r e s c r i t o r y c a lla r ... ha-
c ie n d o , p o r s u p u e s t o , la r e s e r v a d e q u e « u n e s c r i t o r q u e no
e s c r ib e e s u n a b s u r d o q u e d e s a f i a a l a l o c u r a » . 45
S e h a b ia e n t r e g a d o a u n a d e f i n i c i o n p r e c a r ia , y lo sabia
p e r f e c t a m e n t e . < ;Q u ien , s a l v o e l p r o p i o e s c r it o r , p u e d e sa
b e r si d is p o n e o n o d e e s a s f u e r z a s ? C i e r t o : e l le c t o r , e l criti-
c o , a v e c e s . P e r o e s t o s d e p e n d e n d e la o b r a im p r e s a y d e la
d is p o n ib ilid a d d e l a u t o r a s o m e t e r s e a l j u i c i o d e u n p u b lic o
a n o n im o y m a lc r ia d o . S i e s t e j u i c i o f a l t a , e l a u t o e n g a iio n o
c o n o c e lim it e s ; e s t o s e o b s e r v a b a p r e c i s a m e n t e e n u n a Pra-
g a c u lt u r a lm e n t e r e c a le n t a d a , d o n d e e n n i n g u n r in c o n , n i si-
q u ie r a e n e l I n s t i t u t o d e S e g u r o s d e A c c i d e n t e s d e l T rabajo,
s e e s t a b a a s a lv o d e q u e a l g u i e n a q u i e n e n a b s o l u t o s e creia
c a p a z d e ta l c o s a s e s a c a r a d e p r o n t o d e l b o l s i l l o p o e m a s de
p r o d u c t i o n p r o p ia . H a b i a a l g o d e v e r d a d e n la m a lv a d a fra-
s e d e K a r l K r a u s , s e g u n la c u a l e n e s a c a p i t a l d e p r o v in c ia s
l o s p o e t a s s e m u l t ip lic a b a n « c o m o l o s r a t o n e s » . s E l p r o p io
3 Cartas a Felice Bauer del 2-3 de enero y del 10-16 de junio de 1913.
4 Carta a Max Brod del 5 de julio de 1922.
5 DieFackel, n.°398, 21 de abril de 1914, p. 19.
1142
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
K a fk a n o e s p e r a b a q u e n a d ie a c e p ta r a La condena y El fogo-
nero c o m o p r u e b a s u f ic ie n t e d e u n a « v o c a c io n » literaria q u e
e x c lu y e r a c u a l q u ie r o t r o o b j e t iv o . P e r o fu e r o n , p a r a d o jic a -
m e n t e , e s o s t e x t o s l o s q u e l e in su fla r o n s u fic ie n te c o n c ie n c ia
d e s i m i s m o c o m o p a r a e n tr e g a r s e a u n a id e n tid a d ta n en fa -
tic a y, e n u l t i m a in s t a n c ia , i n d e p e n d ie n t e d e lo s v e r d a d e r o s
lo g r o s . Y a n o s e tr a ta b a d e d e c ir puedo, s in o soy.
D e s d e l u e g o , la « id e n t i d a d » n o s e la p o n e u n o c o m o u n a
c a m isa ; h a y q u e d a r le fo r m a , e n d e r e z a r la , su ste n ta r la . K a fk a
h iz o t o d o l o n e c e s a r i o , n o r e t r o c e d io a n te n in g u n r e c u r so
d e e s t i l i z a c i o n r e t o r ic a y a u t o c o n v e n c im ie n t o . E n o t o n o d e
19 13 , e n e l m o m e n t o p u e s e n q u e t o d o l o q u e c re ia h a b e r al-
c a n z a d o p o r e l l a d o d e la v id a , d e l am or, d e l fu tu r o m a tri-
m o n io , s e d e s p lo m a b a ; e n e l m o m e n t o e n q u e , c o n e l m ie -
d o a u n a u n i o n , g e r m in a b a e n e l la s o s p e c h a , ta n to p e o r e n
c u a n t o i m p r o n u n c i a b le , d e q u e e l tr a to epistolar l e q u ita b a
las e n e r g ia s q u e e s t a b a n d e s tin a d a s a la e s c r i t u r a n o c t u m a ...
ju s t o e n e s e m o m e n t o lle v o la i d e n t if ic a t io n c o n la e sc r itu r a
a u n e x t r e m o s in p a r a n g o n e n la h is to r ia d e la lite r a tu r a e n
l e n g u a a le m a n a . P a r e c e c o m p le t a m e n t e e x c l u i d o q u e F e lic e
h u b ie r a p o d i d o s e g u ir le , n i c o n la m e jo r v o lu n ta d , a e sa at-
m o s f e r a e n la q u e y a e s c a s e a b a e l aire. E l e s ta b a h e c h o d e l i
te r a tu r a y n o p o d i a s e r o tr a c o s a , e s c r i b i a ... ^ n o era e s o , lite -
r a lm e n t e , la d e s p e d id a ?
E l r e p it i o la fr a s e . P r im e r o u n a s e m a n a d e s p u e s , e n e l e s-
b o z o d e a q u e l l a c a r ta c o n la q u e p e n s a b a s a c u d ir p o r fin al
p a d r e d e F e l i c e : « D a d o q u e y o n o s o y n a d a m a s q u e lite r a tu
ra y n o p u e d o n i q u ie r o s e r m a s q u e e s o » , s e d ic e a lii. T o d a -
v ia e s d e m a s i a d o d e b i l , to d a v ia n o e s l o b a s ta n te d o lo r o s o .
U n o s d ia s d e s p u e s , p r e c is a : « la to t a lid a d d e m i se r s e o r ie n ta
h a c ia e l h e c h o lit e r a r io , h a s ta c u m p lir tr e in ta a iio s h e v e n id o
m a n t e n i e n d o r ig u r o s a m e n t e d ic h a o r ie n t a t io n ; s i la a b a n d o -
n a r a d e ja r ia d e v iv ir » . L ite r a tu r a o n a d a , lite r a tu r a o m u e r te .
A s i la e n v ia . Y t a m b ie n F e lic e , q u e p a r e c e se g u ir c r e y e n d o
q u e p u e d e c a m b ia r a K a fk a , r e c ib e u n u lt im o a v iso : « N a d a
ii4 3
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
1144
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1146
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1147
LOS A NO S DE LAS D E C IS IO N E S
Los lectores compran libros, y son los libros los que los en-
tretienen. Lo que mueva realm ente al autor, con que se iden-
tifique y con que recursos internos y externos se abra cami-
no, queda en segundo piano y es com pletam ente secundario.
Todo eso solo se quiere saber cuando la obra ha impresio-
nado o cuando el autor ha pasado a p rim er piano. Los rela-
tos procedentes del taller de un escritor «invendible» no le
interesan a nadie.
Tambien para Felice Bauer literatu ra era lo que veia en el1
1148
r
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1149
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
1150
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1151
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
1 15 2
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1153
L
LOS A NOS DE LAS D E C I S I O N E S
1154
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1156
r
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1157
LOS A NO S DE LAS D E C IS IO N E S
1158
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1159
1
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1160
LITERATURA, NADA MAS
1162
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1163
LOS A NO S D E LAS D E C IS IO N E S
1164
r
1165
L O S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1166
L I T E R A T U R A , N AD A MAS
31 Wolff [2010:92].
1167
LOS A N O S D E LAS D E C IS IO N E S
1168
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
1169
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1170
L I T E R A T U R A , N A D A MAS
que desde sus dias de colegio redactab a tam bien sus propios
textos, desde luego sin ninguna am bicion de darlos a la pu-
blicidad. Weiss parece h ab er desarrollado la ambicion litera-
ria durante su epoca de m edico en Suiza, p orque de impro
vise)— sin haber publicado una sola linea— se atrevio a aco-
m eter la «gran novela»: La galera, com o titulo su primer pro-
yecto de forma ostentosa y sim bolica. U n intento hecho con
la m ano izquierda, por asi decirlo; un p ro d u cto secundario
de las horas inactivas en las mesas de cafe de Berna y Berlin.
Weiss afirmo despues que su p rim er m anuscrito novelesco
habia sido rechazado p o r veintitres editoriales. Tambien el
amaba las exageraciones y m ixtificaciones. Lo cierto es que
durante anos no logro colocar la novela; solo a finales de 1912,
posiblem ente con ayuda de destacadas recomendaciones,j6
algunos lectores editoriales p ro n u n ciaro n un juicio mas fa
vorable, y de pronto Weiss tuvo lib ertad de elegir. Hubiera
podido unirse a los «nuevos poetas» concentrados en Leip
zig, porque, al contrario que el circunspecto E l fogonero de
Kafka, el psicodrama de La galera encajaba perfectamente
en la fisonomia intelectual de K urt W olff Verlag. Pero Weiss
opto por una editorial «mas seria», y esa era S. Fischer, de
Berlin.
Desde luego, tam poco estaba p ara celebraciones. Porque
en el H ospital G eneral de Viena W eiss habia contraido una
infeccion tuberculosa, un «catarro del vertice pulmonar»,
como rezaba entonces el diagnostico estandar, y como medi
co sabia que en las contam inadas m etropolis no podia espe-
rar curacion, y menos en Berlin, p o r m ucho que el mercado
literario local le atrajera. C om o n o disponia de ahorros y la
1172
LITERATURA, NADA MAS
1173
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1174
L I T E R A T U R A , N AD A MAS
1175
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
2 4 . T R E S C O N G R E S O S E N V IE N A
1x76
T R E S C O N G R E S O S EN VIENA
1 D e u n « C o n g r e s o I n t e r n a c i o n a l d e S a lv a m e n to e H ig ie n e » h a b ia e l
1 d e s e p t i e m b r e d e 1913 e n u n a c a r ta a F e lic e B au e r.
1177
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1178
TRES CONGRESOS EN VIENA
1179
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1180
TRES CO N G R ESO S EN VIENA
Ahf estaba. Y quien tuviera ojos para leer sabfa a que te-
nebroso poder apuntaba este fndice extendido.
Brod, ciego de impaciencia, habrfa hecho m ejor en escu-
char a su pacffico consejero. Porque el prefacio de un volu-
men colectivo, que no debfa abrir una polemica, sino presen-
tar «exclusivamente y en toda su pureza las energfas poetico-
conform adoras de nuestro tiem po», era el mas inadecuado
de los lugares para semejante ataque. D e haber estado avisa-
do de sus intenciones, a ninguno de los que habfan colabo-
rado en la antologfa se le habrfa escapado que B rod tachaba
por asf decirlo con la m ano izquierda lo que escribfa con la
derecha. P ero el propio Brod prosigue: «ni se sospechaba ni
se persiguio la coincidencia personal de los poetas entre sf y
1181
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
con las directrices aqui ex p u estas» ... lo que solo podia sig-
nificar que los autores no tuvieron n inguna oportunidad de
intervenir en un sentido m oderador.5
A 1parecer, tam bien en la editorial estaban profundamente
despistados. Esto resultaba penoso en la m edida en que pre-
cisamente K urt Wolff, despues de m ucha insistencia por par
te de Werfel, habia entrado en negociaciones con Karl Kraus,
se habia ganado su confianza y p o d ia p o r tanto esperar un
prim er acuerdo con una v erdadera estrella. Ahora Kraus se
sentia «insultado p o r uno de los m as desdichados histeri-
cos que se me han pegado, el conocido B rod»,6 y a Wolff no
le quedo mas rem edio que disculparse y distanciarse de for
ma inequivoca de las invectivas de B rod. El sensible Kraus se
dejo calmar lo suficiente com o para estar dispuesto a acep-
tar una nueva oferta, pero cuando descubrio en otra publica-
cion de K urt Wolff Verlag, concretam ente S a b id u r ia d e l abu-
r r im ie n to de Hiller, una acusacion de «insinceridad» dirigida
esta vez explicitamente contra el, se le agoto la paciencia y, en
una larga carta en la que aseguraba su sim patia por la joven
editorial, rescindio los dos contratos ya firmados.
Tampoco Brod habia de salir indem ne del asunto. El im-
perio contraataco: «Max Brod. U na critica tecnica con pers-
pectivas psicologicas» era el titulo de u n ensayo publicado
el 15 de julio de 1913 en la revista D e r B re n n e r. El autor era
Leopold Liegler, un adm irador de K raus, que en atencion a
su oficio de contable publicaba bajo el pseudonim o (desde
luego, facil de verificar) de «U lrik Brendel». Liegler describe
1182
TRES CO N G RESO S EN VIENA
1183
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
1184
TRES CONGRESOS EN VIENA
1185
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
ma, y por eso, crela el, no solo era imposible, sino tambien
profundamente su p e r flu o , enfrentarse objetivamente con al-
guien al que no le importaba el debate en si, sino el triunfo
narcisista, el triunfo del francotirador.
A Brod no se le paso por la cabeza ni por un instante que
pudiera estar confundiendo causa y efecto. Porque en rea
lidad—y los ataques a Kraus que se permitirfa decadas des
pues en su autobiografia lo ponen mucho mas de manifiesto
aun—no odiaba a Kraus porque le indignase su critica des-
tructiva, sino que odiaba la critica porque Kraus le habla
golpeado con ella. «cPara que la crftica?», habla pregunta-
do ya dos anos antes, por aquel entonces remitiendose a Al
fred Kerr. «DeberIa haber creacion y estetica teorica, elabo-
rada del modo mas sutil. Los niveles intermedios son perfi-
dos, nocivos, odiosos, inutiles».9 Una idea a la que Brod se
habla acomodado entretanto y que se habla convertido en
una muletilla y en una voluntad incondicional de ser positi-
vo. La conciencia critica, las herramientas crlticas, no solo
le pareclan odiosas, sino absolutamente faltas de etica. Brod
podia ponerse muy nervioso si alguien sugerla siquiera que el
inofensivo humor presente en su propia obra—por ejemplo
en el caotico y bucolico texto L a casa d e la s m u je re s —tenia
algo que ver con la critica o incluso la ironla. Asl, instrula al
escritor y periodista Karl Hans Strobl, que le habla invitado
a colaborar en una nueva revista:
Pero creo tambien que puedo aceptar con alegrla los puntos del
programa que me expone en su carta privada, concretamente la
«alegria, la fuerza constructiva»; porque precisamente lo posilivo
de mis trabajos es lo esencial para ml, y no, como quiza usted crea,
una cierta ironia. En el fondo no hay nada que odie tanto como la
ironta, el escepticismo infundado, la criticonerla.105
1186
TRES CONGRESOS EN VIENA
rr88
TRES C O N G R ESO S EN VIENA
1190
TRES CO NG RESO S EN VIENA
1191
LO S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1192
TRES CONGRESOS EN VIENA
1193
El tipo de cabezas pequenas y redondas, mejillas firmes. El dele-
gado obrero de Palestina, constante griterio. La hija de Herzl. El
antiguo director del colegio de Haifa. Erguido sobre un peldano,
barba desdibujada, bamboleantes faldones de levita. Inefectivos
discursos en aleman, mucho hebreo, el trabajo principal en las se-
siones reducidas. Lise W. Se deja arrastrar por todo, sin participar,
tira bolitas de papel en medio de la sala, desolador.'3
1194
TRES CONGRESOS EN VIENA
1195
LOS A NO S DE LAS D E C I S I O N E S
j Si Dios quisiera que mi alma fuera capaz de esa entrega sin reser-
vas, de ese olvido de si misma, de esa union, de ese sucumbir en1
1196
TRES CONGRESOS EN VIENA
16 Franz G rillparzer a G eorg A ltm utter, prim avera de 1821; citado se-
gun Grillparzers Briefe und Tagebiicher, vol. 1, pp. 57 y ss. P ro b ab lem en te
Kafka leyo esta carta poco antes de su viaje a Viena, en la biografia que es-
cribio Laube [1884:59] sobre Grillparzer.
1197
LOS A NO S DE LAS D E C I S I O N E S
1198
T R E S C O N G R ESO S EN VIENA
1200
TRES C O N G R ESO S EN VIENA
1201
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1202
T R I E S T E , V E N E C I A , V E R O N A , RIVA
2 5 . T R I E S T E , V E N E C I A , V E R O N A , R IV A
1203
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
suspendido a bastante distancia por debajo del cielo raso, que ha-
bfa vuelto a cerrarse, pero no era un angel viviente, sino solo uno
de esos mascarones de proa de madera pintada que cuelgan del te-
cho en las tabernas de marineros. Nada mas. El pomo de la espa-
da estaba adaptado para sostener velas y recoger la cera derretida.
1204
T R I E S T E , V E N E C IA , V E R O N A , RIVA
1205
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
P e r o n a d a p e n e t r a b a e n e l. O m e jo r : l o q u e p e n e t r a b a e n el
e r a n s i m b o l o s d e la p r o p i a v i d a . L a s i n n u m e r a b l e s p a r e ja s d e
n o v i o s q u e s e a p in a b a n a n t e l o s f o t o g r a f o s d e la p la z a d e San
M a r c o s . L a m a n o q u e l o s h o m b r e s p o s a b a n a l r e d e d o r d e la
c a d e r a d e la r e c ie n c a s a d a . G e s t o s q u e s e m a r c a b a n a f u e g o .
Q u e r f a a p a r ta r la v is t a y a u n a s i m i r a b a f i j a m e n t e , l e a ta c a b a
la n a u s e a y a la v e z la p e r s i s t e n t e i n t e r r o g a t i o n d e c o m o se-
r ia d e ja r d e s c a n s a r a lii s u propia m a n o , e n u n a fe lic id a d q u e
n o n e c e s it a r a p e n s a r .
L l e g o u n a c a r ta d e F e l i c e , p r e c i s a m e n t e a h o r a , c o n tr a v i-
n i e n d o s u p e t i t i o n d e d e s c a n s o , u n a c a r t a q u e s e a b r ia p a s o
p o r e n c im a d e t o d a s la s s e n a l e s d e d i s t a n c i a m i e n t o . Q u e r fa
s a b e r c u a n d o ib a e l a e s c r i b i r d e u n a v e z a s u p a d r e , e l s e n o r
B a u e r . D e s e a b a c la r id a d y s i n c e r i d a d . S a b e r s i n o se r fa q u e
e l « t e n ia q u e r e n u n c ia r d e m a s i a d o a s i m i s m o » . C o n e s o es-
t a b a d a n d o e n e l c la v o , n o s e p o d i a n e g a r , a u n q u e e l s e d e -
fe n d io c o n tr a e sa le v e a c u s a c io n d e c a lc u lo c o m e r c ia l. N o ,
n o h a b ia n a d a q u e c o n s id e r a r :
E n o t r a s p a la b r a s : n o h a y n a d a q u e h a c e r . F e l i c e n o s o lo
s e e n t r i s t e c e n a , s i n o q u e t a m b i e n s e e n f u r e c e r i a a l l e e r e sta s 5
1206
T R I E S T E , V E N E C I A , V E R O N A , RIVA
D e s e n z a n o . Y a c ia a l s o l , e n m e d i o d e l a h i e r b a , e n la p l a n a
r ib e r a s u r d e l L a g o d e G a r d a . A la i z q u i e r d a , s e v e ia n a lg u -
n o s k i l o m e t r o s d e la o r il l a o e s t e , q u e c o n d u c e a S a l o y, m a s
a lia , a la « R iv ie r a d e l L a g o d e G a r d a » ; a l a d e r e c h a , l a la r g a y
e s t r e c h a l e n g u a d e la p e n i n s u l a d e S i r m io n e . « A h o r a p u e d o
d is f r u t a r a c o n c i e n c i a l a s o l e d a d p o r l a q u e t a n t o h e s u s p ir a -
d o [ . . . ] E n V e n e c ia q u iz a n o m e c o n o z c a m a s q u e u n a p e r
s o n a , y n o m e la v o y a e n c o n t r a r e n s e g u i d a » , h a b i a e s c r i t o
G o e t h e .6 K a fk a s a c o u n a h o ja y a n o to : « M i u n ic o s e n t im ie n -
to d e fe lic id a d c o n s is te e n q u e n a d ie s a b e d o n d e e s to y » . N o
t e n i a v e r d a d e r o s e n t i d o e n v i a r f r a s e s a s i. S e g u a r d o la n o t a .
E l tr a n s b o r d a d o r s e a p r o x im a b a . K a fk a lle v o s u e q u ip a je
a l m u e l l e , c o m p r o u n b i l l e t e p a r a R iv a . E l v a p o r a t r a c o . L a
1207
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
p r o x i m a p a r a d a e r a e l p e q u e n o b a l n e a r i o d e S i r m io n e . L u e -
g o v e n ia M a n e rb a . L u e g o , S a n F e lic e .
K a f k a e s t a b a e n c a m in o h a c i a e l s a n a t o r i o d e l d o c t o r V o n
H a r tu n g e n , q u e e ra d e s d e h a c ia m u c h o u n a r e c o m e n d a c io n
q u e c ir c u la b a e n t r e l o s h i p o c o n d r i a c o s , h i s t e r i c o s , n e u r a s t e -
n i c o s y a d i c t o s a l tr a b a j o e u r o p e o s . H e i n r i c h M a n n , q u e fu e
c l i e n t e h a b i t u a l , h a b i a r e t r a t a d o y a d i e z a n o s a n t e s a l fu n d a -
d o r d e l s a n a t o r io , e l D r . C h r i s t o p h H a r t u n g v o n H a r t u n g e n ,
e n su n o v e la Las diosas. C a s i a l m i s m o tie m p o , T h o m a s M ann
b o s q u e j a b a la v i d a c o t id ia n a d e l s a n a t o r i o e n e l r e l a t o Tris
tan. T a m b ie n H e r m a n n S u d e r m a n n y C h r is tia n M o r g e n ste r n
s e h i c ie r o n tr a ta r p o r H a r t u n g e n , y h u b o c o n t a c t o s c o n M a x
O p p e n h e im e r , R u d o l f S t e in e r , C e s a r e L o m b r o s o , S ig m u n d
F r e u d , W ilh e lm S t e k e l y M a g n u s H i r s c h f e l d . N o h a y d u d a d e
q u e K a fk a , q u e t e n i a e x p e r i e n c i a e n s a n a t o r i o s , c o n o c i a d e s
d e h a c ia m u c h o e l c e n t r o , y d e q u e y a l o h a b i a v i s i t a d o e n d e -
t a lle j u n t o c o n B r o d h a c ia c u a t r o a n o s .
S in e m b a r g o , la d e c i s i o n d e a c u d i r a l ii e n p e r s o n a n o l e h a
c ia e n a b s o lu t o f e li z . T e n e r q u e p a s a r s u s c o r t a s v a c a c i o n e s
a n u a le s c o n « t r a t a m i e n t o s » y e n c o m p a n i a d e e n f e r m o s d e
t o d o t i p o y a e r a b a s t a n t e m a lo ; p a r a c o m p e n s a r , K a fk a h a
b ia o p t a d o p o r d e t e n e r s e a n t e s e n u n b a l n e a r i o d e la R iv ie
ra ita lia n a , P e g l i , a p o c o s k i l o m e t r o s d e G e n o v a . A l i i e s t a
b a — « e n e l p u n to m a s b e llo d e l g o lf o » , c o m o d e c ia e l Alma-
naque de balnearios— e l f a m o s o s a n a t o r i o d e l d o c t o r E r n st,
c o n « s o l e a d a s te r r a z a s y u n a e s p l e n d i d a v i s t a d e l m a r y las
m o n t a n a s » . Y , c o m o p u n t o d e f u g a y m e d i o d e c o n t r a s t e , la
e s t i m u l a n t e c iu d a d p o r t u a r i a d e G e n o v a , a l a q u e s e p o d ia
l le g a r e n e l tr a n v ia : « a s i h a c e r q u e s e a v i a j e ( p o r s u p r o x im i-
d a d a G e n o v a ) y s a n a to r io » , e s c r ib io K a fk a a s u a m a d a . P o r
fin p o d r i a o p i n a r c u a n d o B r o d y W e l t s c h , c o m o h a c ia n c o n
t a n t a f r e c u e n c i a , s e p u s ie r a n a s o n a r c o n la R i v i e r a , q u e p a ra
K a fk a e r a y a « e l g r a n S u r » . P e r o v o l v i o a t e n e r m a l a su e r te :
d o s a n o s a n t e s , h a b i a s i d o e l m i e d o d e B r o d a l c o le r a e l q u e
h a b i a m a n t e n i d o a le j a d a G e n o v a , y a h o r a s e e n t e r a b a d e
1208
TRIESTE, V EN ECIA , VERONA, RIVA
q u e la t e m p o r a d a n o e m p e z a b a h a s t a o c t u b r e . L a n o t i c i a l e
d e c e p c io n o ta n to q u e la c a lific o d e g r a n d e s g r a c ia .7
E l s a n a to r io d e H a r t u n g e n e s ta b a e n la o r illa n o r t e d e l
la g o d e G a r d a , e n te r r ito r io a u s tr ia c o p u e s , a la s a fu e r a s d e
R iv a , e n u n o s t e r r e n o s d e u n o s v e i n t e m i l m e t r o s c u a d r a d o s ,
d i s p u e s t o s d e m a n e r a s i m i la r a u n p a r q u e . Q u i e n a l i i e n t r a -
b a te n ia q u e e m p e z a r p o r s o m e t e r s e a u n e x a m e n m e d i c o .
S i n o s e d e te c ta b a n in g u n a e n fe r m e d a d in f e c c io s a — e s p e -
c ia l m e n t e t u b e r c u l o s i s , q u e n o s e t o l e r a b a e n l a c a s a d e s d e
h a c ia a n o s — , a l n o v i c i o s e l e h a c i a u n p l a n d e t r a t a m i e n t o
y d ie ta in d iv id u a liz a d o , c u y a o b s e r v a n c ia e l m e d ic o d e l b a l-
n e a r io s u p e r v i s a b a a m a b l e m e n t e , p e r o c o n d e c i s i o n , e n v i -
s ita s o b l i g a t o r i a s q u e t e n i a n l u g a r d o s v e c e s p o r s e m a n a . S e
p r e s c r ib ia t o d o e l a r s e n a l d e la m e d ic in a n a tu r a l, p e r o s o -
b r e t o d o « b a n o s d e a ir e , s o l , a r e n a , b a n o s e n e l l a g o , m e d i o s ,
c o m p le to s y d e a s ie n to » , c o m o d e c ia e l p r o s p e c t o d e la c li-
n ic a e n 1913, y, p r e v i o p a g o d e u n a t a s a e s p e c i a l , a d e m a s ba
n o s e le c tr ic o s , d e a c id o c a r b o n ic o , d e o x ig e n o , d e a g u ja s d e
p in o , d e a z u fr e y de lo d o . E l q u e n o s e b a n a b a sa lia a p a s e a r
(ta m b ie n c o n f o r m e a u n p la n p r e c is o ) , h a c ia g im n a s ia b a jo
c o n t r o l, p a r t i c i p a b a e n « d e p o r t e s u e c o a l a i r e l i b r e » , s e d a b a
m a sa je s o fr ic c io n e s .
A lii s e r e u n ia n , s o b r e t o d o , p a c ie n t e s a c o m o d a d o s , « n e r -
v io s o s » , c o n s in to m a s in e s p e c ific o s , a si c o m o c o n v a le c ie n te s
q u e n e c e s ita b a n a n te t o d o u n e s p a c io p r o t e g id o l o m e n o s s o -
m e tid o a e x c it a t io n p o s ib le . E l in s t it u t o e r a m e n o s a tr a c tiv o
p a ra lo s a p o s t o le s d e t o d a la y a , p o r q u e e l p r o s e lit is m o e s t a
b a m a l v i s t o y c a b i a p r o b a r a l ii c a s i t o d o , n i s i q u i e r a l o s m e -
d ic a m e n to s p r e d ile c to s d e la m e d ic in a a c a d e m ic a e r a n e n -
te r a m e n te ta b u . C o m o e n e l sa n a to r io J u n g b o r n d e l H a r z ,
d o n d e K a fk a h a b ia e s ta d o u n a n o a n te s , s e h a b ia n le v a n t a d o
« c a b a n a s a l a ir e l i b r e » , p e r o s i n e l i m p e r a t i v e d e « c a m i n a r
1209
LOS A N O S DE LAS D E C I S I O N E S
d e s n u d o » d e J u n g b o r n : la v e s t i m e n t a d e b a n o e r a e l m in im o
p e r m i t i d o . A d e m a s , n o e s t a b a n b i e n v i s t o s l o s j u e g o s y la s e x -
c u r s i o n e s e n g r a n d e s g r u p o s , q u e s e g u n d e m o s t r a b a la e x p e -
r ie n c ia n o s o l o p r o d u c i a n r u i d o , s i n o t a m b i e n e s t r e s s o c ia l.
P a r a s a lir a l p a s o d e q u i e n e s t e n i a n t e n d e n c i a a u n a isla -
m i e n t o n o c i v o d e s d e e l p u n t o d e v i s t a t e r a p e u t i c o , s e h a b ia
a d o p t a d o c o m o c o s t u m b r e la c o m i d a c o m u n e n la r g a s m e
s a s . T a m b ie n e n e s t o im p e r a b a u n r e g l a m e n t o e f ic a z . E l or-
d e n d e l o s a s i e n t o s v e n ia d e t e r m i n a d o e s t r i c t a m e n t e p o r el
o r d e n d e l le g a d a , y d e s d e l u e g o t o d o s l o s e s t i m u l a n t e s era n
t a b u : e s p e c ia s , t e , c a f e , a l c o h o l , n i c o t i n a . . . D o s h u e s p e d e s
q u e h a b ia n p e d i d o e n la m e s a c e r v e z a , v i n o y f i l e t e s , h a b ia n
s i d o e x p u l s a d o s c o n g e n t i l e z a d e l s a n a t o r i o e s e m i s m o d i a . ..
u n a a n e c d o t a d e la c a s a q u e t o d o e l m u n d o g u s t a b a d e r e p e -
tir. E n v e z d e e s o h a b ia s o b r e t o d o d i e t a v e g e t a r ia n a , m u c h a
l e c h e , k e fir, z u m o s d e f r u t a s . E n c u a l q u i e r c a s o , c o n e ll o n o
s e p e r s e g u ia u n a d e l g a z a m i e n t o s i s t e m a t i c o ; m u y a l c o n tr a -
r io , a lo s e n f e r m o s n e r v i o s o s c r o n i c o s s e l e s r e c o m e n d a b a u n
aumento d e p e s o , p a r a l o q u e h a b i a « c u r a s d e e n g o r d e » es-
p e c ia l e s , q u e h a b ia q u e a b o n a r a p a r t e .
N o h a y d u d a d e q u e e l e x i t o d e la f a m i l i a d e m e d i c o s V o n
H a r t u n g e n , c u y a s e g u n d a g e n e r a t i o n d i r i g i a e n t r e t a n t o el
s a n a t o r io , q u e a c o g ia e n t r e d o s c i e n t o s y t r e s c i e n t o s p a c ie n -
t e s al a n o , s e d e b i a s o b r e t o d o a s u c o n s e c u e n t e o p t i m i s m o
n a tu r is ta . T a m b ie n a lii e l l e m a e r a q u e n o h a b i a q u e c u r a r la
e n f e r m e d a d , s i n o a l e n f e r m o . E s t o s i g n i f i c a b a q u e a l a m b ie n -
t e l e c o r r e s p o n d i a u n a f u n c i o n d e c is iv a : t o d a s l a s d e p e n d e n
c ie s e s t a b a n lim p ia s y v e n t i la d a s , c u a l q u i e r d e s e o e s p e c i a l era
a c o g i d o d e f o r m a c o m p r e n s i v a , y l a a t e n c i o n m e d i c a e r a su s-
t a n c i a lm e n t e m a s in d iv i d u a li z a d a q u e e n l o s b a l n e a r i o s h a b i-
t u a l e s , h a b ia i n c l u s o c l i e n t e s f ij o s q u e p a s a b a n t o d o e l a n o en
c o n t a c t o e p i s t o l a r c o n l o s H a r t u n g e n y s e d e j a b a n a s e s o r a r (o
q u iz a ta n s o l o « o r g a n i z a r » ) p o r e l l o s . E s t a c o m p o n e n t e p s i-
c o t e r a p e u t i c a d e la c u r a t u v o u n a l c a n c e c a d a v e z m a y o r a lo
l a r g o d e l o s a n o s , y e n t i e m p o s d e la e s t a n c i a d e K a f k a s e e x -
1210
T R I E S T E , V E N E C I A , V E R O N A , RIVA
p e r im e n t o i n c l u s o c o n p r a c t i c a s p s i c o a n a l i t i c a s , p o r s u p u e s -
to sin a l c a n z a r u n a v e r d a d e r a p r o f e s i o n a l i d a d . 8
E sto u ltim o n o e s s o r p r e n d e n te , p u e s ta n fo r z a d o o p tim is -
m o s o l o s e p o d i a m a n t e n e r s i s e e l i m i n a b a n e n la m e d i d a d e l o
p o s ib l e t o d a s l a s i n f l u e n c i a s « n e g a t i v a s » . .. u n p r o c e d i m i e n -
to a b s o l u t a m e n t e i n c o m p a t i b l e c o n e l p s i c o a n a l i s i s . S i n d u d a
a u n e s t a b a n m u y l e j o s d e la t e r r i b l e d i a l e c t i c a e n t r e e l p e n s a -
m ie n to p o s it iv o y e l d e s p r e c io a la s p e r s o n a s q u e h a b ia d e c a -
r a c te r iz a r e l e s o t e r i s m o a l f in a l d e l s i g l o x x , p e r o l o s e n c a n -
ta d o r e s H a r t u n g e n e r a n i m p l a c a b l e s c u a n d o s e t r a t a b a d e
m a n te n e r e l b u e n h u m o r d e s u s p a c ie n t e s y a h o r r a r le s la v i
s io n d e l e s f u e r z o , l a d e c a d e n c i a y e l d o l o r i r r e v o c a b l e . Q u i e n
n o a d m it ia a l m e n o s l a p o s i b i l i d a d d e u n a c u r a c i o n d e f i n i t i -
va era r e c h a z a d o , y e s to n o a fe c ta b a s o lo a la s e n fe r m e d a d e s
in fe c c io s a s , s in o t a m b ie n a la s d o le n c ia s p s iq u ic a s . I n c lu s o
el c o s to s o m a n te n im ie n to d e lo s e d ific io s s e o c u lta b a a lo s
p a c ie n te s , t a n t o e n l o r e fe r e n te a lo s r u id o s c o m o a la v is ta .
E s ta u t o p i a s o c i o t e c n o l o g i c a d e u n « e s p a c i o p r o t e g i d o » e n e l
q u e la e n t r o p i a d e l s u f r i m i e n t o h u m a n o q u e d a s i n e f e c t o p o r
lo m e n o s a n i v e l l o c a l , t e n i a , d e s d e l u e g o , u n o s l i m i t e s e s t r i c -
to s. E s u n a s in g u la r c o in c id e n c ia q u e p r e c is a m e n t e d u r a n te
la e s t a n c i a d e K a f k a — y m u y c e r c a d e e l — o c u r r i e r a u n i n c i-
d e n te q u e m a r c o d e fo r m a d u r a d e r a e l o r d e n a d o a m b ie n te .
K a fk a e s t a b a « a n s i o s o d e e s t a r s o l o » , 9 d e c o n c e n t r a t i o n e n
si m is m o . S e b a n a b a e n e l la g o t o d o s lo s d ia s, r e m a b a , h a c ia
e x c u r s io n e s . S in c o m p a n ia , c o n e l Viaje a Italia d e G o eth e
b a jo e l b r a z o , i b a c o n e l v a p o r a M a l c e s i n e , a p o c o s k i l o -
m e tr o s d e d is ta n c ia , p e r o y a e n te r r ito r io ita lia n o ; u n a e x
c u r s io n q u e fo r m a b a p a r te d e l p r o g r a m a t u r is t ic o o b l i g a d o ,
p u e s a q u e l h a b ia s id o e l e s c e n a r io d e u n a fa m o s a a v e n tu r a
d e s c r it a g o z o s a m e n t e p o r G o e t h e . E s t e s e h a b i a p u e s t o a d i -
b u ja r e l p e q u e n o c a s t i l l o j u n t o a l l a g o , y a e n t o n c e s e n r u i-
1 2 1 1
LOS A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
n a s , y h a b ia s i d o a c u s a d o d e e s p i o n a j e p o r u n o s c u a n t o s m i-
r o n e s, e n m e d io d e u n a m u ltitu d c r e c ie n te , h a s ta e l e x tre m o
d e q u e a p u n to e stu v o d e se r d e t e n id o . K a fk a b u s c o e l p u n -
t o e x a c t o y s e p l a n t o t a m b i e n a lii. S i h u b i e r a s a c a d o u n a ca-
m a r a l e h a b r fa p a s a d o l o m i s m o q u e a G o e t h e : la f r o n t e r a se-
g u ia d i s c u r r ie n d o p o r a lii, y l a p a r a n o i d e v i g i l a n c i a q u e h a -
c ia q u e h a s ta la u lt im a r u in a s e c o n s i d e r a s e u n a f o r t if ic a c io n
d e i m p o r t a n c ia m ilit a r n o h a b i a d i s m i n u i d o n i a u n l a d o n i a
o tr o . p r o h ib id o h a c e r f o t o g r a f i a s . E n v e z d e eso ,
d i s c u t i o c o n e l d u e n o d e l c a s t i l l o , c u y a s i n d i c a c i o n e s n o aca-
b a b a n d e c o in c i d i r c o n la s d e G o e t h e . N o s o l i a o c u r r ir q u e
u n v e r a n e a n t e t u v ie r a q u e s a b e r l o t o d o c o n t a n t a e x a c t it u d .
P o r la n o c h e , e n la « s a l a d e c o n v e r s a c i o n » h u b o e l p a r lo -
t e o h a b itu a l, l o s i n o f e n s i v o s j u e g o s c o n l o s q u e l o s h u e s p e -
d e s p a s a b a n e l t i e m p o . C o m o y a e n J u n g b o r n , K a f k a n o se
s u s tr a jo d e l t o d o a e l l o s — a u n t e n i a m e n o s g a n a s d e e s t a r e n
s u s o lit a r io c u a r t o d e e n f e r m o — y p a r t i c i p o a v e c e s e n a lg u n
c ir c u lo r e d u c id o . E n c ie r ta o c a s i o n , u n a j o v e n r u s a , e le g a n t e y
a b u r r id a le ia la s c a r ta s a t o d o s l o s p r e s e n t e s . T a m b i e n K a fk a ,
p a r a q u ie n h a s t a e l m a s d i s c u t i b l e d e l o s g u i n o s e r a b ie n v e n i-
d o a h o r a , s e m o s t r o i n t e r e s a d o . P e r o e l r e s u l t a d o f u e d e s o la -
d o r : a m b ic io n , p r e o c u p a c i o n e s , r i q u e z a si, am or no.
L e d is g u s t a b a d e j a r s e v e r d u r a n t e la c o m id a ; r e s u lta b a
a tr a c tiv a la p o s i b i l i d a d d e l ib r a r s e d e la m e s a c o m u n y c o
m e r e n la p r o p ia h a b i t a t i o n s i n s e r m o l e s t a d o . P e r o e r a (c o n
t o d a i n t e n t i o n ) b a s t a n t e c a r o ; i n c l u s o s i n e s o , p o r e l p r e c io
q u e p a g a b a s e m a n a l m e n t e a lii K a f k a h a b r f a p o d i d o alojar-
s e e n e l v e c in o L id o -P a la c e a p e n s io n c o m p le t a . L a v erd a d
e s q u e n o h a b ia r e p a r a d o e n g a s t o s d e s d e s u s a l i d a d e V ie n a .
A s f q u e s e s e n t a b a t r e s v e c e s a l d fa a u n a m e s a p u e s t a p ara
d i e c i o c h o p e r s o n a s , s o n r e f a , h a b l a b a p o c o y o b s e r v a b a alter-
n a tiv a m e n te a su s d o s v e c in o s , b ie n c o n t r a s t a d o s , a lo s q u e
e l a z a r h a b ia p u e s t o allf: u n g e n e r a l d e b r i g a d a a u s t r f a c o re-
t ir a d o , d e s e s e n t a y s e i s a n o s , « q u e n o d i c e n a d a , p e r o c u a n -
d o s e d e c i d e a h a b la r h a b i a c o n m u c h a i n t e l i g e n c i a , s u p e r io r
1212
T R I E S T E , V E N E C I A , V E R O N A , RIVA
al menos a todos los dem as», y una joven suiza de quiza die-
ciocho anos, «de aspecto italiano, con voz sorda, q u e es des-
dichada con los vecinos que le han tocado». Eso le co n tab a
Kafka a Brod el 28 de septiem bre. P ero esa singular conste-
lacion, que a nad ie le gustaba del to d o , estaba d estin ada a
durar pocos dias. P o rq u e cuando el 3 de o ctu b re, u n viernes,
la pequena sociedad se reunio p ara el desayuno a las siete y
media de la m anana, uno de los asientos ju n to a K afka e sta
ba vacio. T reinta m inutos antes, el general se h ab ia p egado
un tiro en su h a b ita tio n . «N eurastenia», rezaba el diagnos-
tico en el inform e m edico.101
10 Northey [1987:66].
11 Carta a Felice B auer del 29 de diciem bre de 1913, p o r la tarde.
1213
L O S A N O S D E LAS D E C I S I O N E S
1214
T RI ESTE, VENECI A, VERONA, RIVA
1215
LOS ANOS DE LAS DECISI ONES
1216
TRI ESTE, VENECIA, VERONA, RIVA
■7
Diario, 14 de agosco de 1913.
LOS ANOS DE LAS DECISI ONES
tan cerrados, los herm osos edificios han sido requisados por
el ejercito.
Conm ueve de m anera singular que, ahora que Riva va a
transform arse de paraiso en zona de m uerte, Kafka petri-
fique el recuerdo y lo recoja en im agenes mfticas. (>Seguia
siendo de este m undo cuando en tro len tam en te al pequeno
puerto, con la m ano en el bolso de viaje, la m irada en los ma-
rinos que trabajaban serios? Im aginem os la escena desde el
otro lado, desde el muelle, tal com o tiene que haberla vivi-
do un habitante de Riva. N o, esa silueta inm ovil en el bote...
no era uno mas el que alii desem barcaba. K afka ve la escena
ante sus ojos incontables veces, todavia al cabo de anos re-
gresa y va ganando una urgencia m itica, arcaica. Intenta re-
coger el proceso en palabras. Inventa u n personaje y lo lla
ma «el cazador G racchus», un fantasm a desdichado, apatri-
da, eternam ente errante, un h o m b re de insondable pasado,
pendiente entre la vida y la m uerte, d esterrad o para siempre
al bote que antano habria de llevarlo al infram undo, un bote
que ahora «carece de tim on» y «se deja llevar p o r el viento a
las regiones mas inferiores de la m uerte». C ada pocos anos
atraca en la orilla norte del lago, u n a im agen extrana y fami
liar para los nativos. P ero <;quien es? <-El jud io errante? <;Un
fantasma? Kafka no logra explicar el cazador G racchus, el
texto se interrum pe, se queda en fragm ento, meses despues
lo intenta de nuevo, p o r ultim a vez en abril de 1917; cambia
la perspectiva narrativa, la diccion: to d o en vano.
Lo que nos queda en las m anos es un com ienzo de narra-
cion de una belleza casi dolorosa, un escenario vivo y muerto,
sin sonidos, expresam ente en Riva y aun asi en ninguna par
te, el fragm ento de una pelicula m u d a o, m ejor aun, de una
pelfcula cuya banda sonora esta varia, p ero cuyo leve chispo-
rroteo despierta la expectativa de algo espantoso:
1218
TRI ESTE, VENECIA, VERONA, RIVA
L
Coleccion El Acantilado
ultimos titulos
(5 ediciones)
315- Conversaciones con A rth u r Schopenhauer. T estim onios sobre
la vida y la obra d elfilo so fo pesim ista
326. a l b e r t o s a v in io Contad, hom hres, vuestra historia
3 ^7 - im re k e r t e s z La u ltim a posada (2 ediciones)
(1823-1934)
331- F lo r e n c e d e la y A m i , seiioras mt'as, m e parece. Treinta y u n
relatos delpalacio de F ontainebleau
332- N ik o la u s H a r n o n c o u r t D ialogos sobre M ozart. R e flex io n e s
sobre la actualidad de la mtisica
333- Sim on le y s Breviario de saberes inutiles. E nsayos sobre
sabiduria en China y literature occidental
334- s a in te - b e u v e R etratos d e m ujeres
3 3 5 - lis a r a n d a l l La m ateria oscura y los dinosaurios.