Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Aymara
Aymara sarnaqawinaka
Aymara sarnaqawinaka
Markasana sartawipa
3
Qallantañataki
Suma munata yatiqiri wawanaka:
5
Uka pampansti, ch’uqi ch’uñuñatakisti
Markasana sartawipa
6
Qhipa urunakasti, ch’uñu aski pasayataxipanxa
suma qutu qutu qutucht’asina sillp’ipa taxsuñaru
taqiniwa sarxatapxi. Uka aruma mayampina
juyphirayawsina lupiruwa wañsuyapxi. Askipachasa
sillp’ikipañawa wakisiraki, ukatxa q’araki suma
qaxtupxi, ukxaruxa thayampi khuytusawa
kustalanakaru irantasina uta tuqiwa apatäxaraki.
7
Markasana sartawipa
Utanxa sixinakaruwa
sixintapxani,
yaqhipanakaxa siq’a
wayaqanakarukisa
alxañatakiwa sasa
imakirakiwa.
Ch’uñuxa walja
maranaka
imañatakiwa, sapa
urusa kunaymana
suma maq’anaka
wakichasipkaksnawa.
8
Tuntaña tuqita
9
Jayp’upacha, sujsa chiqarusti wasitata tilatataña,
Markasana sartawipa
10
umankañapa; junt’uta thayatjama.
11
Pachamamampi chika sartaña
Markasana sartawipa
12
Ukhamarusa jani usuntayapxañäniti, taqinisa
unch’ukipxañani: ¿khitisa Pachamamaru q’añuchani?
13
Qhulli phaxsi
Markasana sartawipa
14
Qhullinaka tukuyasinsti
kunaymana sukanakawa
lurasini: ch’uqitaki, jawasataki,
ukhama.
Jichha pachanakana
yaqhipa jaqinakaxa kuna
urusa qhullxakirakiwa,
ukhamarusa taraktura apanisina
qhullthapiyampxaraki. Ukatataya
yapuxa yaqhipa maranxa janisa
achkarakitixa.
15
Uywa k’illpaña
Markasana sartawipa
16
Ukatxa suma phik’u urqu marachu allpachu, jach’a
jañachu qhiri, suma uñanaqani k’uchi qawra; qachu
allpachumpi, suma uwijampi, qachu qarwampi
uywanakawa ajlliña, uka uruna panichañataki, suma
sami t’arwanakampiwa chinthapisina achaysuña,
inala mamarusa akhullt’ayaña, juwasa musq’a
umasa umt’ayaña, iwxa arunakasa arxayaña, -walja
walja miräta, -sasa. -Marata mararuwa wawachäta,
wiñayawa jathasita, -sasina.
17
Markasana sartawipa
18
19
Jallu pacha phaxsi irnaqawinaka
Markasana sartawipa
20
Jallu pachanakanxa akatjamakiwa qinayasa
alaqa pachana pichtasxarakiri, thayasa qutäxata
thayt’anxarakiri.
21
Markasana sartawipa
22
Jisk’a imilla, yuqallanakampixa utanxa wallpanaka,
wank’unaka suma uywapxi. Ukhamawa jallu pachana
taqinisa maya maya lurapxtanxa, janiwa khitisa inakiti.
23
Sawutanaka
Markasana sartawipa
Ukhamaraki chachanakasti
tilantawasina wayita
24
sawupxaraki, uwija, allpachu t’arwanaka
qaputanakata, ukatxa juwuna, chakitilla, pullira,
pantaluna, ch’ukurapxi, anata phaxsina thuqhuñataki.
25
k’anapxi, sillkunaka, q’urawa lurapxaraki anata
Markasana sartawipa
26
T’arwa yawiña
Alaxa tuqi ayllu pata qamawinakanxa tatanaka,
mamanakasa jallu pacha phaxsinxa uwija, qarwa,
allpachuna t’arwanakapwa yawirapxi, ukatxa
qhatunakaruwa t’arwanaka alxiri sarapxi. Q’añu
lip’ichinaksa jallu umampi suma t’axsurapxaraki.
27
Markasana sartawipa
28
Machaqa uta utachaña
Utachañatakisti, nayraqatasti pachamamaruwa aski
t’inka kukampi, llamp’umpi, winumpi luqtasiña.
29
Markasana sartawipa
30
Ch’uqi sataña
Ch’uqi satañatakisti uraqixa achuqa phaxsina
qhullitañapawa. Jasa uraqinxa yuntampi
qhullipxi, ch’illiwani, jichhuntata uraqisti uysumpi,
pikumpiwa qhullipxaraki. Llumpaqa phaxsinraki
ch’awampi, pikumpi, khulanaka jawq’arapxi, suma
uraqi llamp’uchañkama. Alinaka wañarayasina
phichkatapxi, ukhama.
31
Markasana sartawipa
32
Warminakaxa awayuru ch’uqi jatha q’ipxarusisina
satantapxi. Chachanakasti mantiyuru wanu
q’ipxarusisina ch’uqirkama wanunchapxi. Achachilasti
qawaya sukanaka askicht’i. Satantatawxi ukkhaxa
yuntampi sukanaka allthapiwapxi, ukhamarusa wali
ch’awampiwa jawq’antawapxi.
33
Jaqichasiñxata
Markasana sartawipa
34
Ukxarusti apasirakiwa irpsuña, imilla utapanwa wali
ch’allasipxi, ukhamarusa imilla wawaru isthapiyapxi.
Läsinakasti* amtapxarakiwa jaqichasiña phunchawi.
Ukhamwa qhantatiru imilla wawa yuqallana utaparu
irpasxapxi, janïra inti willjtkipana.
(*)läsinaka/awch’i taykch’inaka
35
Markasana sartawipa
36
Piwt’aña
Wat’a tuqinsa, ukaya suni tuqinsa jaqinakasti
phawaña, sataña pachasti, jupanakaxa janïra
satantkasina piwt’asipxapuniwa. Jatha inktasina
mawjallaruwa qutucht’asipxi, ukata maysarkamawa
payata payata jatha lakirapxi.
37
Walja yapu utjañapatakisti, qhiparu kimsa jathawa
Markasana sartawipa
38
SÍMBOLOS DE LA PATRIA
HIMNO NACIONAL
CORO
Somos libres, seámoslo siempre,
y ante niegue sus luces el Sol,
que faltemos al voto solemne
que la Patria al Eterno elevó.