Está en la página 1de 20

X

Voiceassumesmouth,eye,andfinallyface,a
chainthatismanifestintheetymologyofthe
tropesname,prosoponpoien,toconfera
maskoraface(prosopon).Prosopopeiaisthe
tropeofautobiography,bywhichonesname
(...)ismadeasintelligibleandmemorableasa
face.Ourtopicdealswiththegivingand
takingawayoffaces,withfaceanddeface,
figure,figurationanddisfiguration.
PauldeMan
(Lavozasumelaboca,elojoyfinalmentela
cara,unacadenaqueesmanifiestaenla
etimologadelnombredeltropo,prosopon
poien,conferirunamscaraounacara
[prosopon].Prosopopeyaeseltropodela
autobiografa,porelcualelpropionombre
(...)seconvierteentaninteligibley
memorablecomolacara.Nuestrotema
sevinculaconeldaryelquitarcaras,concara

ydescaro,figura,figuracinydesfi
guracin.)

ViajamosconEligiaaldasiguiente.Atrs,
abajo,quedabaMiln,misteriosayma.En
nuestropas,lostratamientosse
prolongarondurantevariosaosms:una
cicatrizquesepula,retoquesquirrgicos
enlasmanosparaquepudieseextendercon
comodidad.
Todoselogiabaneltrabajodelprofesor
Calcaterra,principalmentelosmdicos
locales,queescribanaItaliaparapedirla
secuenciafotogrfica.Eligiaeratambin
unailustracinenalgntratadode
ciruga,concintitanegrasobrelosojospara
quenoselareconociese,oplanosdetalle
queslomostrabanfragmentosdesucara.
Enlacalleflotabaotroaire,distintodelas

alabanzasdoctorales.Loschicosseguan
fijandosusojosenlapieldeparches
desentonados,enlaformadesmoldadadesu
cara,mientraslosadultosprorrumpanen
unacataratadeelogiosevidentemente
forzadasobrelobonitaquehaba
quedado.Apesardequelafamilialeofreci
mudarse,prefiriinstalarseenel
departamentodondehabamosvividoArn
yyo.Pormiparte,memudaun
departamentodeunambientepiezade
solteroatrescuadrasdedondeviva
Eligia.
Conelempujequetodosleconocan,se
sumotravezalavidapoltica,siemprefiel
alasideasdedesarrolloracionaldela
educacin.Lahistorialejugunenroque
curioso.Serevelenel71queelcadver
hermosoeintactodelamujerdelGeneral
nohabasidoarrojadoalro,comose
anuncien1965,sinoquepermanecies

condidoenMiln,enunsepulcroannimo,
nomuylejos
delaclnica.Ambashabanestadoamiles
dekilmetrosdesupatria:una,perfecta,
eterna,enterradaaescondidasybajofalso
nombre;otra,destrozada,ansiosadetraba
jar,tratandoderegenerarsupropiocuerpo
bajolamiradaasombradadetodos.
ElpartidopolticodeEligiaseali,enlas
luchaselectoralesquesiguieron,coneldel
viudoGeneral.Aellaladesignaronpara
hacercampaaenlaprovinciadelassie
rrasendondeelpadredeEligiahabasido
gobernador,caudillo...yprimeryacrrimo
enemigodelGeneral.
Eligiasehabaplanteadoeldilemaentrela
memoriadesupadreylacertezadeque
nadasepodralograrsinelapoyopopular.
Voyairalassierrasparahacercampaa
enfavordelfrentegeneralistamedijo.

Elpartidodepap(opositordeclarado
tambindelpequeopartidodetecncratas
deEligia)mevaaatacarcontodo,perono
veootrasalida...Ahoraeselmomentodelas
reconciliacionesylasalianzas...Corra
Elmapapolticodemipashervadespus
deseisaosdegobiernodefacto.Se
intentabannuevascombinaciones,pactos,
aparecanfuerzasinesperadas.Yo,como
siempre,noopinniactu;cada
acontecimientomedesconcertabams.De
mipas,mejornohablar,comomehaba
recomendadoEligiaenlacrcel,cuandoyo
tenadiezaos.Mejornomencionarnada.
Elmapapolticodemifamiliatendaa
convertirseenunlaberintomvil:lospadres
deArnhabansidoconservadores;l,
anarcoindividualistastirneano;elpadrede
Eligia,constitucionalistayfuribundo
antigeneralista;ella,desarrollistayporlo
tanto,miembrodelfrentequecomandaba

elGeneral.
Laacompaalactodeaperturadela
campaaensu
provincia.Hablenunpueblopequeo.
Cadaunodelospartidosypartiditosdel
frenteelectoralhabaanotadosuorador,de
maneraquelalistaerainterminable.Cuando
letocelturnoaella,pronunciundiscurso
parco,citcifrasdetalladasconlasque
demostrcmolaeducacinhaba
retrocedidodurantelosgobiernosdefacto.
Elpbliconoprestatencinasuspalabras,
ycuandomencionelaumentodelndice
derepitenciaprimariacomodato
contundentecontraelgobiernodefacto,
algunassonrisassecruzaronentrelos
espectadores,mezcladasconcabeceadas
somnolientasyresoplidosdefastidio.
Elpblicoestabaslointeresadoenel
corajedelaoradora,quedabalacaraala

adversidad,locualeraconsideradocomo
unavirtudmuchomsimportantequeel
anlisisdelasestadsticasdeeducacin.
Peroesetoquepersonalyemotivoera
precisamentelanotaqueEligianuncaibaa
taer.Sihubiesehechoalgunareferencia,
aunqueindirecta,sobresussufrimientos,se
habraganadoelfervordelpblico.Pero
nolahizo.
Ladespidieronconelreconocimientoporsu
estoicismo;sinelentusiasmoconquese
aclamaelcoraje.Elactotranscurri
envueltoenfrmulasretricasrepetidas,
perodespushubounasado.
Enlanoche,lasvaharadasdechivitos
crucificadosinvadanlasaulasdela
escuelaenlaquesefestejabaeliniciodela
campaaelectoral.ConEligia,nosretiramos
alasdosdelamadrugada.Alcruzarelpatio
pasamoscercadeunodelosfogones.Una
ancianademsdeochentahablaba

rodeadadegentehumilde.

***
YopuedodartestimoniodelaSeora,de
esaSeoraquenostrajoelGeneralpara
quenosprotejaynosbeneficie.Silavieran
comolahevistoyo!Unaseorarubiacomo
unsol,buenamozalaSeora.
Estaviejitatrabajmsdeveinteaosen
lacasadeunahermanadelaseoradel
Generalnossusurrunodelospolticos
locales.
ElGenerallaquisomientrasvivay
despusdemuertatambin;yastenemos
quehacernosotros.ElGeneralsetuvoque
dircuandolehicierontraicin.Entonces
aprovecharonsusenemigospararobarleel
cuerpodelaSeora,queyaestaba
embalsamada,quesedice,yselavacomo

elangelitoquesiemprehaisido,yahle
hicieronesoquelehanhecho.VayaDiosa
saberlasmaldadesquelehanhecho!Perola
Seorafuemsfuerteynolepudieron
cumplirningndao.Entonceslatuvieron
queesconder.Tanbienlaescondieronque
sugentenolepodahallarelrastro.Nadie
sabaandesehabanllevadosucuerpoylo
habanescondido.Unbuenratoestuvo
desaparecida,peroellamesmitareapareci
slitasevolviyyolapudevercuando
reaparecitanrubiacomosiempre;yaunque
tenalasmarcasdelodiodesusenemigos,
estabablanca,angelicalyeterna.Daban
ganasdeacareciarsucuerpito.Eseterna,
confirmeldolorquelarevis,sloel
fuegooelcidolapuedendaar...peroa
msemehacequenielfuegonielcido,
porquedeseguroyahabrnprobadosus
enemigos.Todoprobaron,deseguro.Yo
mismolavicuandoreapareci:haban
tratadodecortarlelaoreja,ylahaban

golpeaoenlamandbula,yledestrozaronla
nariz,ylequemaronlospiesecitos,
pobrecita!Nosabansusenemigoscomo
sabemosnosotrosquelosgolpesyla
quemaznpurifican.Nohansabido,no
saban,que
ellayahabapasadoanteslapruebadel
fuego.Mipatronalahermanadeella,
quemedicecompaera,mecontun
milagrodejuventud.Estabanlasdosuna
maanajugandoenlacocina,hacemuy
muchosaos,cuandolaSeoratenaslo
doce...
Oste?Nosabequemuyesapcopede
mucholedijeaEligiaporlobajo.
Enesostiemposmeganabalavida
corrigiendoparaeditoriales.
Escucha!
...jugandogolpeelmangodelasartn

queestabaalfuego,yelaceitequemtodo
sucuerpodeangelito.Esamaana
tormentaba;poresoestabanjugandoenla
cocina.Fuetantoeldolordelaquemazn
quesequedmuda,ensilencio,alaluzde
losrefucilos.Suhermanacreyquenole
habapasaonada.Perocuandolatoc,retir
lamanocomosihubiesetocadounabrasa.
Lapielarda.Lallevaronaldotordel
pueblo.Sinembargo,apesardelacencia,su
cuerpitodedoceaosempezaescurecerse,
comosisequemasedespacioypordentro.
Quedconvertidaenunacostraque
caminaba,unaimagenquemetamiedoa
losotroschicos.Perolacostracayunda
comounsolomolde,enunapieza,ydebajo
seviounapielcomonuncanadievio,una
Compaeraamasadaeneldoloryla
quemazn.Asinitafue...ahora,sile
promesamoselvotoparaestaselecionesy
ganamos,nosvaamilagrarybeneficiar
parasiempre;vaaquedarconsupueblo

parasiempre,eternamente,quesedice.Yva
asermilagrossima,estaSeora,muy
protectora,porquelanecesitamosas.

***
Eligia,quehaballegadoalactoconnimo
muyactivoyunrollodepginasescritas
quesobresaladesucartera,fueadoptando,
amedidaquehablabalaanciana,unairede
pasividaddesarmada.Enlosprximosdas
renunciaseroradoradebarricada.Durante
elrestodelacampaaelectoralsededica
tareasdeapoyodesdeunescritorioenla
sededesupartido.
Despusdequelaalianzaganlas
elecciones,rechazloscargospblicosy
prefiriocuparsedeunproyecto
internacionaldeinvestigacinpedaggica.
SetratabadeanalizarparalaUnescola
relacinquehabaentrelosestudiosque

cursabanlasmujeresdenuestropasyla
ofertalaboral.Seleccionunequipode
universitariosdeprimernivelyseinstalaron
enunasoficinasquefacilitelministeriode
Educacin,enlacapitalnacional.Cuando
latareaquedterminada,lafuncionaria
checaquesupervisabaelinformeporparte
delaUnesco,felicitatodoelequipoy
publicelestudiocomomodeloparaotros
similaresquesedebanrealizarentodoel
mundo.
Pasaronquincemeses.Eligialeyundaen
eldiarioquelafuncionariainternacional
estabadevisitaennuestropas.Lallamal
hotelysecitaronparaesemismoda.Las
acompa,mientrasrecorramosencochela
metrpolis.Nuestraagasajadaseasustun
pococuandoviounamanifestacinde
personashaciendotronarsusbombos,pero
leexplicamosqueeraunacaracterstica
tpicadelavidapolticalocal.Setranquiliz

ytomvariasfotos,paladeandopor
anticipadolasensacinquecausaranasu
regreso.
Mstardenossentamosenunaconfitera.
Hablarondecomprasytambinde
educacin.Cuandoelhieloqued
derretidoenvariastazasdetydosfuentes
demasas,lafuncionariaquisosacarsede
encimaunenigma
quelaintrigaba.
Hayunacosaquenoentiendo.Tresmeses
despusdeterminarsutrabajo,seprodujo
unavacanteenlajerarquadelaUnesco.
Envidoscartasasuministeriopara
pedirlessucurriculum,peroalaprimera
cartanomecontestaronyalasegundame
llegelcurriculumdeunamaestradejardn
deinfantes,deveintitrsaos.Aqulatiene.
Eligiahizounapausalarga.Untrabajoenla

Unescoerasindudasusueofavorito:
Nosqudecir.
Eraunacartaconmembretedenuestro
ministeriodeEducacinylosdatos
personalesdeunamaestraquesolicitabael
cargo.Alttulodemaestrajardinerahaba
sumadoalgunospuntosporcursossobre
primerosauxiliosylaboresmanuales.Eligia
reconocielnombredelaempleadaacargo
dedistribuirlacorrespondenciaenel
ministerio.Laconclusinobviaeraquela
jovenhabaabiertolacartadelaUnesco
dirigidaaEligia,despusdequestadejde
trabajarenelministerio,lehabagustado
elpuesto,ysehabapostuladosinqueselo
pidiesen.
Despusdeesteepisodio,disminuysu
ritmodeactividadesysededicaterminar
sustratamientosmdicos.Unodelos
ltimosdetallesfuelaextirpacindelosfo
lculosdelreversodelprpadoenmuchas

sesiones,porquealgunasracesesquivaban
laelectrocucin,yrenacanconmolesta
tenacidad.Eligiaponamscuidadoenestas
depilacionesqueenotrascirugasms
importantes.Cuandolosmdicosestuvieron
segurosdequenoquedabanrastrosde
vello,leanunciaronelfindesutratamien
to.Habapasadounaoensupas,conlos
injertosdeurgencia;veintemesesenItalia,
conelprofesorCalcate
rra;ymsdedoceaosderegreso,puliendo
enlamedidadeloposibleloqueel
profesorhabainiciado.Finalmente,todos
losdoctoresestuvierondeacuerdo:notena
sentidobuscarlaperfeccin,habaque
ponerfinaunaseriequesisetenanen
cuentalasposibilidadesdelacienciaera
infinita.
Duranteunpardeaos,sededica
administraruncampoyvisitaramigasenlas

estanciasmsapartadasdelallanura.Casi
todaserandocentes,perosiEligialas
acompaabaasusescuelas,unsilenciode
miradascundaentrelosalumnos.
Unatardedeoctubredel78memostrun
lbumdefotosdesustiemposde
funcionaria,antesdequelavitriolaseArn.
Elfotgrafolahabacaptadoenunacto
escolar,mientrasizabalabanderaodeca
algunodesusdiscursoscondatos.Enla
imagenselaveafeliz.Mepreguntcon
angustia:
Quhagocontodoesto?
Nosupecontestarle.Estbamosenlamisma
bibliotecaenlaqueArnlearrojelcido
ydondeyoescriboahora.Losviejossillones
LuisXVIhansidosustituidos,perotodava
brillanlaslacasnegrasyguindasdelescri
toriochinescoyelcofresobrelamesita.Yo
squedebajodelaalfombranuevayde
malacalidad,quedanalgunasmanchasde

cidoenlastablasdelpiso.
Yconesto?
Abrielcofre,enelquehabaguardado
recuerdossuyos,comolascartasquele
enviaronnuestrosfamiliaresaItalia.
Tambinestabanamontonadosall(apesar
dequehabalugarenlosestantesdela
biblioteca,porqueyovendlosejemplares
pornogrficosfrancesesdeArnapenas
volvimosdeMiln,peroellanohaba
colocado
ensulugarlospesadostomosdepedagoga
ehistoria)algunosdeloslibrosyrevistas
quelehabaledodoceaosatrs,incluida
lapublicacindehistoriaconeltextosobre
uncombatedelremotopasado.Sueltasentre
loslibros,seajabanunafotodelaiglesiade
SantaMaraenelParasoqueveamos
desdenuestraventanaenItalia,servilletas
depapelconelmembretedelaclnica,

recetasdelprofesorCalcaterra,yuna
estampitaconlaimagendelaMadonnina,la
Virgendoradaqueremataelduomode
Miln,quelehabadadoenItaliael
sacerdotedelsanatorio.
Nuncaimaginquehubieseadoptadouna
actitudtansentimentalrespectodeaquellos
tiempos.EraelmismocofreenelqueArn
habaguardadolascomposicionesdel
colegiodesushijos.Tratderemoverel
contenido.Viabajolosviejospapelesque
habadejadoArn;msarribalosque
agregEligia.Muchosdeellossereferana
sushijos.Casienlasuperficienadabaun
paperdeuncongresodeliteraturaenelque
yohabapresentadountrabajosobrela
imposibilidaddelalricaennuestrostiem
pos.Habasidounintentovanopor
conseguirunpuestodeauxiliarenuna
ctedra,apesardequenotenattulo
universitario.Mismonografasfueron

recibidasconsornaporlosprofesores
jvenes,quemeasegurabanquemispuntos
devistaestabanpasadosdepoca.
Quhagoconesto?insisti
mostrndomeelcofreabierto.Nosupe
contestarle.
Aldasiguientesaltdelaventanadesu
departamento,quehabasidotambinelde
Arn,peroenelquenuncavivieronjuntos.
Latrayectoriadesucadafuedeestea
oeste,endireccinalacpuladetrsdela
cualseponeelsol.

También podría gustarte