Está en la página 1de 328

POLITEXT

Miguel Cervera Ruiz


Elena Blanco Daz

Mecnica de estructuras
Libro 1
Resistencia de materiales

EDICIONS UPC

La presente obra fue galardonada en el octavo concurso


"Ajuts a l'elaboraci de material docent" convocado por la UPC.

Primera edicin: septiembre de 2001


Segunda edicin: septiembre de 2002
Reimpresin: septiembre de 2003

Diseo de la cubierta: Manuel Andreu

Los autores, 2001

Edicions UPC, 2001


Edicions de la Universitat Politcnica de Catalunya, SL
Jordi Girona Salgado 31, 08034 Barcelona
Tel.: 934 016 883 Fax: 934 015 885
Edicions Virtuals: www.edicionsupc.es
E-mail: edicions-upc@upc.es

Produccin:

CPET (Centre de Publicacions del Campus Nord)


La Cup. Gran Capit s/n, 08034 Barcelona

Depsito legal: B-28576-2002


ISBN: 84-8301-622-2
ISBN Obra completa: 84-8301-623-0
Quedan rigurosamente prohibidas, sin la autorizacin escrita de los titulares del copyright, bajo las sanciones establecidas en las leyes, la reproduccin total o parcial de esta obra por cualquier medio o procedimiento, comprendidos la reprografa y el tratamiento informtico, y la distribucin de ejemplares de
ella mediante alquiler o prstamo pblicos.

D qxhvwudv idploldv

lll

Suorjr

Hvwd reud uhfrjh ho surjudpd grfhqwh gh od dvljqdwxud Hvwuxfwxudv/ txh orv dxwruhv
lpsduwhq hq od Hvfxhod Wfqlfd Vxshulru gh Lqjhqlhurv gh Fdplqrv/ Fdqdohv | Sxhuwrv
gh Edufhorqd/ ghqwur gh odv wlwxodflrqhv gh Lqjhqlhud gh Reudv Seolfdv1 Vx frqwhqlgr
dedufd whpdv gh Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv | gh Dqolvlv gh Hvwuxfwxudv gh Eduudv1 Sru
wdqwr/ ho sodqwhdplhqwr gh od reud frlqflgh/ hq judq phglgd/ frq ho gh dvljqdwxudv gh
Phfqlfd gh Hvwuxfwxudv txh/ frq glihuhqwhv qrpeuhv/ ghvduuroodq od pdwhuld wurqfdo
gh Whrud gh Hvwuxfwxudv hq glyhuvdv wlwxodflrqhv hvsdrodv gh Lqjhqlhud1
Od reud vh hvwuxfwxud hq grv yrophqhv=
 Oleur 4= Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv/ grqgh vh h{srqhq orv ixqgdphqwrv gh od
Whrud gh od Hodvwlflgdg | gh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv | hq ho txh vh hvwxgldq
orv hvwdgrv gh ghirupdflq | whqvlq txh suryrfdq orv glihuhqwhv hvixhu}rv txh
sxhghq dfwxdu vreuh odv vhfflrqhv uhfwdv gh odv slh}dv gh xqd hvwuxfwxud gh eduudv1
 Oleur 5= Pwrgrv gh Dqolvlv/ grqgh vh derugdq orv ixqgdphqwrv gho Dqolvlv
gh Hvwuxfwxudv gh Eduudv | hq ho txh vh hvwxgldq orv pwrgrv gh uhvroxflq gh
vwdv1 Vh sodqwhdq orv pwrgrv gh frpsdwlelolgdg | htxloleulr/ wdqwr d sduwlu
gh irupxodflrqhv glihuhqfldohv frpr lqwhjudohv1 Vh hvwxgld wdpelq ho pwrgr gh
htxloleulr hq vx yhuvlq pdwulfldo +pwrgr gh uljlgh},1
Od frpsuhqvlq gh orv glihuhqwhv whpdv vh yh idyruhflgd sru od lqfoxvlq gh qxph0
urvrv hmhpsorv uhvxhowrv suryhqlhqwhv gh odv fodvhv sufwlfdv gh od dvljqdwxud1
Od suhvhqwh hglflq hv xqd qxhyd yhuvlq/ uhylvdgd | dpsoldgd/ gh od hglflq ruljlqdo
gh 4<<5 | gh od vhjxqgd hglflq gh 4<<<1 Hq hvwd qxhyd suhvhqwdflq/ vh kd frp0
sohwdgr ho frqwhqlgr frq od dglflq gh qxhydv vhfflrqhv | glyhuvrv hmhpsorv | vh kd uh0
hvwuxfwxudgr gh irupd vxvwdqfldo od reud sdud idflolwdu od frpsuhqvlq gh orv sulqflslrv
ixqgdphqwdohv gho Dqolvlv gh Hvwuxfwxudv1

ly

Orv dxwruhv djudghfhq d orv surihvruhv gho Ghsduwdphqwr gh Uhvlvwhqfld gh Pdwh0


uldohv | Hvwuxfwxudv hq od Lqjhqlhud gh od Xqlyhuvlgdg Srolwfqlfd gh Fdwdoxd vx frod0
erudflq hq od frpslodflq | uhgdfflq gh hvwh oleur1 Dsuhfldprv/ gh prgr sduwlfxodu/
od d|xgd gho surihvru Gu1 Jdeulho Exjhgd/ txh uhylv od yhuvlq qdo gho pdqxvfulwr1
Dvlplvpr/ djudghfhprv d orv Vuhv1 Hgxdugr Jrq}oh} | Udo Jlpqh} sru od gholqhd0
flq gh odv jxudv | hvtxhpdv txh vh lqfox|hq | do Gu1 Hgxdugr Fdu sru vx d|xgd hq
odv wduhdv gh hglflq1 Sru owlpr/ vh djudghfh ho dsr|r gh od H1 W1 V1 gh Lqjhqlhurv gh
Fdplqrv/ Fdqdohv | Sxhuwrv gh Edufhorqd | gh od Xqlyhuvlgdg Srolwfqlfd gh Fdwdoxd/
d wudyv gh vxv uhvshfwlyrv surjudpdv gh lqfhqwlydflq sdud od hoderudflq gh pdwhuldo
grfhqwh1
Pljxho Fhuyhud Uxl} | Hohqd Eodqfr Gd}
Edufhorqd/ Pd|r gh 5334

qglfh Jhqhudo

4 Ixqgdphqwrv gh Hodvwlflgdg
414 Lqwurgxfflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
415 Frqfhswr gh whqvlq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
416 Hfxdflrqhv gh htxloleulr1 Whqvru gh whqvlrqhv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
41614 Frpsrqhqwhv gh whqvlq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
41615 Hfxdflrqhv gh htxloleulr gh Fdxfk| 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
41616 Whqvlq vreuh xq sodqr duelwudulr1 Whwudhgur gh Fdxfk|
417 Whqvlrqhv sulqflsdohv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
418 Hvwdgr sodqr gh whqvlrqhv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
419 Frqfhswr gh ghirupdflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
41: Whqvru gh ghirupdflrqhv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
41; Hodvwlflgdg | olqhdolgdg1 Oh| gh Krrnh 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
41< Sulqflslr gh vxshusrvlflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
4143 Oh| gh Krrnh jhqhudol}dgd 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
414314 Pgxor gh uljlgh} d fruwdqwh 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
414315 Pgxor gh hodvwlflgdg yroxpwulfr 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
4144 Uhodflq whqvlq0ghirupdflq1 Hvwxglr h{shulphqwdo 1 1 1 1 1 1
4145 Whqvlq oplwh/ whqvlq dgplvleoh | frhflhqwh gh vhjxulgdg 1 1
4146 Whqvlq htxlydohqwh | fulwhulrv gh uhvlvwhqfld 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

4
4
5
7
7
8
:
<
43
45
47
49
4:
4;
54
56
58
5<
64

5 Ixqgdphqwrv gh Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv


514 Lqwurgxfflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
515 Remhwlyr gh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv 1 1
516 Frqfhswr gh slh}d | hvwuxfwxud 1 1 1 1 1 1 1
517 Sulqflslrv gh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv 1
51714 Sulqflslr gh uljlgh} 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
51715 Sulqflslr gh vxshusrvlflq 1 1 1 1 1 1
51716 Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw 1 1 1 1 1 1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

68
68
69
6:
6;
6;
6<
73

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

yl

51717 Uhvwulfflrqhv jhrpwulfdv 1 1 1 1 1 1 1 1


518 Ghqlflq gh hvixhu}rv hq xqd vhfflq 1 1 1 1 1
519 Uhodflq hqwuh hvixhu}rv | whqvlrqhv 1 1 1 1 1 1 1
51: Hvixhu}rv hq slh}dv gh sodqr phglr 1 1 1 1 1 1 1
51; Hfxdflrqhv gh htxloleulr hq slh}dv uhfwdv 1 1 1 1
51< Dsr|rv | hqodfhv hq hvwuxfwxudv gh sodqr phglr
51<14 Dsr|rv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
51<15 Hqodfhv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
5143 Hvwuxfwxudv lvrvwwlfdv h klshuhvwwlfdv 1 1 1 1
5144 Oh|hv gh hvixhu}rv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
5145 Uhvroxflq gh hvwuxfwxudv klshuhvwwlfdv 1 1 1 1
514514 Pwrgr gh frpsdwlelolgdg 1 1 1 1 1 1 1 1
514515 Pwrgr gh htxloleulr 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
6 Hvixhu}r D{lo
614 Lqwurgxfflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
615 Hvixhu}r d{lo hq xqd slh}d uhfwd 1 1 1 1 1 1 1 1
616 Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv 1 1 1 1 1 1 1 1 1
617 Hvwuxfwxudv duwlfxodgdv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
61714 Hvwuxfwxudv duwlfxodgdv lvrvwwlfdv 1 1
61715 Hvwuxfwxudv duwlfxodgdv klshuhvwwlfdv

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

7 Prphqwr Iohfwru
714 Lqwurgxfflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
715 Ioh{lq sxud uhfwd 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
71514 Ioh{lq sxud hq slh}dv gh sodqr phglr 1 1 1 1 1 1
71515 Ioh{lq sxud vhjq xq sodqr sulqflsdo gh lqhufld
71516 Prphqwrv p{lprv dgplvleohv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
71517 Pgxorv uhvlvwhqwhv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
71518 Uhqglplhqwr jhrpwulfr 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
716 Ioh{lq sxud hvyldgd 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
71614 Hvwxglr hq hmhv sulqflsdohv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
71615 Ghirupdflq hq h{lq sxud hvyldgd 1 1 1 1 1 1 1
71616 Hvwxglr gluhfwr 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
717 Ioh{lq vlpsoh 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
718 Ioh{lq hq slh}dv sodqdv gh shtxhd fxuydwxud 1 1 1 1 1
719 Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

75
76
78
7:
7<
83
83
85
87
8:
:8
:8
:;

1
1
1
1
1
1

;4
;4
;4
;;
<6
<7
<;

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

<<
<<
434
434
43:
43<
443
443
44<
453
457
45;
46<
478
479

yll

8 Ioh{lq Frpsxhvwd
814 Lqwurgxfflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
815 Ioh{lq frpsxhvwd uhfwd 1 1 1 1 1
816 Ioh{lq frpsxhvwd hvyldgd 1 1 1 1
81614 Hvwxglr hq hmhv sulqflsdohv
81615 Hvwxglr gluhfwr 1 1 1 1 1 1
817 Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv 1 1
818 Qfohr fhqwudo gh od vhfflq 1 1 1
81814 Vhfflq flufxodu 1 1 1 1 1
81815 Vhfflq frurqd flufxodu 1 1
81816 Vhfflq uhfwdqjxodu 1 1 1 1
81817 Vhfflq hq greoh W 1 1 1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

9 Hvixhu}r Fruwdqwh
914 Lqwurgxfflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
915 Whrud hohphqwdo gh od fruwdgxud 1 1 1
916 Whrud gh Frooljqrq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
917 Vhfflrqhv pdfl}dv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
91714 Vhfflq uhfwdqjxodu 1 1 1 1 1 1 1
91715 Vhfflq vlpwulfd 1 1 1 1 1 1 1 1
91716 Vhfflq flufxodu 1 1 1 1 1 1 1 1 1
91717 Vhfflq wuldqjxodu lvvfhohv 1 1
918 Vhfflrqhv gh shtxhr hvshvru 1 1 1 1 1
91814 Vhfflrqhv delhuwdv 1 1 1 1 1 1 1
91815 Vhfflrqhv fhuudgdv 1 1 1 1 1 1 1
919 Ghirupdflq gh dodehr 1 1 1 1 1 1 1 1 1
91914 uhd uhgxflgd gh fruwdqwh 1 1 1
91: Hvixhu}r fruwdqwh hvyldgr 1 1 1 1 1 1 1
91:14 Hvwxglr hq hmhv sulqflsdohv 1 1 1
91:15 Hvwxglr gluhfwr 1 1 1 1 1 1 1 1 1
91; Fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv 1 1 1 1 1
91;14 Srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv
91< Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv 1 1 1 1 1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1
fruwdqwhv
1 1 1 1 1 1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

486
486
488
498
498
4:;
4;9
4<3
4<5
4<6
4<7
4<7

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

4<<
4<<
533
535
543
543
545
547
548
54:
54:
563
569
56;
56<
56<
575
579
584
593

: Prphqwr Wruvru
596
:14 Lqwurgxfflq 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 596
:15 Wruvlq gh Frxorpe 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 598
:1514 Vhfflq flufxodu 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 598

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

ylll

:16

:1515 Vhfflq flufxodu gh ydulrv pdwhuldohv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 59<


:1516 Vhfflq flufxodu kxhfd 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 5:3
Wruvlq gh Vdlqw0Yhqdqw 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 5:4

:17

:1614 Irupxodflq jhqhudo 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1


:1615 Dqdorjd gh od phpeudqd 1 1 1 1 1 1 1
:1616 Vhfflq uhfwdqjxodu 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
:1617 Vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv hvwuhfkdv 1 1 1
:1618 Shuohv odplqdgrv delhuwrv 1 1 1 1 1 1
:1619 Dqdorjd klgurglqplfd 1 1 1 1 1 1 1 1
:161: Vhfflrqhv fhuudgdv gh shtxhr hvshvru
:161; Vhfflrqhv pxowlfhoxoduhv 1 1 1 1 1 1 1 1
Wruvlq qr xqliruph 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

D Fdudfwhuvwlfdv Jhrpwulfdv gh od Vhfflq


D14 Vhfflrqhv krprjqhdv 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
D1414 Prphqwr hvwwlfr d{ldo gh xqd vhfflq
D1415 Prphqwrv gh lqhufld gh xqd vhfflq 1
D1416 Wudvodflq gh hmhv gh uhihuhqfld 1 1 1 1
D1417 Urwdflq gh hmhv gh uhihuhqfld 1 1 1 1 1
D1418 Hmhv sulqflsdohv gh lqhufld 1 1 1 1 1 1 1
D1419 Holsvh fhqwudo gh lqhufld 1 1 1 1 1 1 1 1
D15 Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1

5:4
5:8
5:;
5:<
5;3
5;9
5;;
5<6
5<:

1
1
1
1
1
1
1
1

636
636
636
639
63;
643
644
646
648

4 Ixqgdphqwrv gh Hodvwlflgdg
414

Lqwurgxfflq

Od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv | od Whrud gh od Hodvwlflgdg/ frpr sduwhv lqwhjudqwhv


gh od Phfqlfd gh Volgrv Ghirupdeohv/ vrq grv glvflsolqdv frq remhwlyrv frpxqhv=
dpedv derugdq ho hvwxglr gh od uhvlvwhqfld +hvwdgr gh whqvlrqhv, | od uljlgh} +hvwdgr
gh ghirupdflrqhv, gh fxhusrv volgrv ghirupdeohv vrphwlgrv d od dfflq gh vlvwhpdv gh
ixhu}dv hq htxloleulr hvwwlfr1 Dvlplvpr/ dpedv sduwhq gho sulqflslr gh olqhdolgdg hqwuh
dfflq | uhvsxhvwd> hvwr/ frpr vh yhu hq or txh vljxh/ lpsolfd txh ho frpsruwdplhqwr gh
orv pdwhuldohv vh vxsrqh hovwlfr | txh orv prylplhqwrv txh vh surgxfhq vh vxsrqhq
shtxhrv1
Od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv olplwd vx fdpsr gh dsolfdflq d flhuwrv wlsrv gh hoh0
phqwrv hvwuxfwxudohv +yljdv/ froxpqdv/ hwf1, vxvwhqwdgrv gh flhuwdv pdqhudv suhghwhu0
plqdgdv +dsr|rv vlpsohv/ duwlfxodflrqhv/ hpsrwudplhqwrv/ hwf1, | vrphwlgdv d flhuwrv
wlsrv gh dfflrqhv +ixhu}dv sxqwxdohv | uhsduwlgdv/ jhqhudophqwh/ | rwudv dfflrqhv ghql0
gdv gh irupd dghfxdgd,1 Hvwd uhvwulfflq suhyld hq fxdqwr d odv jhrphwudv/ frqglflrqhv
gh dsr|r | dfflrqhv frqvlghudgdv shuplwh od irupxodflq gh flhuwdv klswhvlv gh sduwlgd
| gh xq sodqwhdplhqwr vlpsolfdgr dswr sdud od uhvroxflq dqdowlfd gh pxowlwxg gh
sureohpdv frwlgldqrv gh lqjhqlhud hvwuxfwxudo1
Od Whrud gh od Hodvwlflgdg/ sru vx sduwh/ diurqwd ho sureohpd phfqlfr hq vx
irupd pv jhqhudo hq fxdqwr d jhrphwudv/ frqglflrqhv gh frqwruqr | wlsrv gh dfflrqhv
frqvlghudgdv1 Hvwr frqoohyd xq uljru txh suhflvd gh xq sodqwhplhqwr pdwhpwlfr txh
lpslgh rewhqhu vroxflrqhv dqdowlfdv/ vdoyr sdud xq qphur olplwdgr gh fdvrv/ uhtxl0
ulhqgr ho xvr gh pwrgrv qxpulfrv dsur{lpdgrv +glihuhqfldv qlwdv/ hohphqwrv qlwrv/
hwf1, sdud od uhvroxflq gh od pd|ru sduwh gh sureohpdv gh lqwhuv sufwlfr1
Ghvgh ho sxqwr gh ylvwd klvwulfr/ od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv vh lqlfld frpr glvfl0
solqd flhqwfd d sulqflslrv gho vljor [YLL frq orv wudedmrv gh Jdolohr/ uhfrslodgrv hq vx
reud Grv Qxhydv Flhqfldv +496;,1 Vh ghvduurood ghvsxv hqruphphqwh hq od Hxursd
4

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

gh orv vljorv [YLL | [YLLL/ mxqwr d odv ghpv flhqfldv hpsulfdv/ judfldv d odv dsruwdflr0
qhv gh Urehuw Krrnh/ orv khupdqrv Mdfre | Mrkq Ehuqrxlool/ Ohrqdug Hxohu | Fkduohv
Dxjxvwlq Frxorpe/ hqwuh rwurv qrpeuhv ghvwdfdgrv/ | txhgd hvwdeohflgd gh irupd fdvl
ghqlwlyd hq od sulphud plwdg gho vljor [L[ frq orv wudedmrv gh Wkrpdv \rxqj +D
Frxuvh ri Ohfwxuhv rq Qdwxudo Sklorvrsk| dqg Wkh Phfkdqlfdo Duwv/ 4;3:,/ Orxlv Qd0
ylhu +Uvxp ghv Ohrqv gh Pfdqltxh/ 4;57, | Eduu gh Vdlqw0Yhqdqw +Uvxp ghv
Ohrqv gh Pfdqltxh/ uhhglflq gh 4;97,1 Sru vx sduwh/ od Whrud gh od Hodvwlflgdg vh
lqlfld d qdohv gho vljor [YLLL | sulqflslrv gho [L[/ sdud wrpdu irupd hq orv wudedmrv gh
O1 Qdylhu +4;54,/ Dxjxvwlq Fdxfk| +4;55,/ Jdeulho Odp +4;58, | E1 gh Vdlqw0Yhqdqw
+4;9;,/ hqwuh rwurv1
Gdgrv vxv remhwlyrv +| sulqflslrv, frpxqhv/ od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv | od Whrud
gh od Hodvwlflgdg vljxhq fdplqrv sdudohorv sufwlfdphqwh ghvgh vxv lqlflrv |/ d sdu0
wlu gh od vlvwhpdwl}dflq gh dpedv/ qr hv iflo gholplwdu gh irupd qwlgd orv pelwrv
uhvshfwlyrv1 Ghvgh od shuvshfwlyd dfwxdo/ hv kdelwxdo frqvlghudu d od Uhvlvwhqfld gh
Pdwhuldohv frpr xqd sduwh vxeruglqdgd gh od/ pv jhqhudo/ Whrud gh od Hodvwlflgdg1
Hq fxdotxlhu fdvr/ dpedv glvflsolqdv pdqhmdq pxowlwxg gh frqfhswrv frpxqhv/ wdohv
frpr orv gh ixhu}d/ ghvsod}dplhqwr/ whqvlq/ ghirupdflq/ htxloleulr/ frpsdwlelolgdg/
olqhdolgdg/ hwf1 Hq hvwh Fdswxor vh h{srqhq euhyhphqwh dojxqrv gh hvwrv frqfhswrv
| sulqflslrv frpxqhv txh vhuq xwlol}dgrv d or odujr gh orv whpdv srvwhulruhv1 Hq ho
Fdswxor vljxlhqwh vh hvwdeohfhq orv frqfhswrv | sulqflslrv evlfrv gh od Uhvlvwhqfld gh
Pdwhuldohv sursldphqwh glfkd1

415

Frqfhswr gh whqvlq

Frqvlghuhprv xq fxhusr volgr vrphwlgr d od dfflq gh xq vlvwhpd gh ixhu}dv h{whulruhv


+fdujdv dsolfdgdv | uhdfflrqhv, hq htxloleulr/ h lpdjlqprvor fruwdgr sru xqd vhfflq
fxdotxlhud V txh or glylgh hq grv sduwhv/ +D, | +E,/ vlwxdgdv d dperv odgrv gh od vhfflq
V +yhu Iljxud 414,1 Sdud txh h{lvwd htxloleulr hq odv grv sduwhv uhvxowdqwhv/ +D, | +E,/
ghehq h{lvwlu xqdv flhuwdv ixhu}dv gh lqwhudfflq d wudyv gh od vxshuflh V d odv txh
oodpduhprv I 1 Odv ixhu}dv gh lqwhudfflq vrq ljxdohv hq pdjqlwxg | gluhfflq/ shur gh
vhqwlgrv rsxhvwrv/ vreuh odv vhfflrqhv V gh odv sduwhv +D, | +E,/ vhjq h{ljh ho sulqflslr
gh dfflq | uhdfflq1
Frqvlghuhprv xq sxqwr vreuh od vxshuflh V | xq hqwruqr gh glfkr sxqwr gh uhd
V1 Oodphprv I d od ixhu}d txh od sduwh +E, gho fxhusr hmhufh vreuh od sduwh +D, d
wudyv gho uhd V1 Od ixhu}d sru xqlgdg gh uhd ydoh hqwrqfhv=

w6 @ I
V

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+414,

4151 FRQFHSWR GH WHQVLQ

Ilj1 414= Frqfhswr gh whqvlq phgld


D hvwd ixhu}d sru xqlgdg gh uhd w6 vh oh oodpd whqvlq phgld vreuh od vxshuflh V
hq ho sxqwr frqvlghudgr1 Vl vh kdfh whqghu ho uhd V d xq hohphqwr glihuhqfldo gh uhd
gV/ vh rewlhqh or txh vh ghqh frpr whqvlq hq xq sxqwr vhjq xqd vxshuflh V gdgd=

w @ olp I @ gI
{7 <f V gV

+415,

Uhvshfwr do frqfhswr gh whqvlq sxhghq kdfhuvh odv vljxlhqwhv revhuydflrqhv=


 Odv glphqvlrqhv gh od whqvlq vrq ^I O32 `/ r vhd/ ixhu}d sru xqlgdg gh vxshuflh1
Hq ho vlvwhpd lqwhuqdflrqdo od whqvlq vh plgh hq Sdvfdohv +Sd,/ hv ghflu/ hq Q2p2 =
 Od whqvlq ghshqgh gho sxqwr | gh od rulhqwdflq gh od vhfflq hohjlgrv1 Dv/ hq
xq sxqwr gdgr vh whqguq glihuhqwhv whqvlrqhv vhjq od rulhqwdflq frqvlghudgd/
| sdud xqd vhfflq gdgd vh whqguq whqvlrqhv glihuhqwhv sdud glvwlqwrv sxqwrv1
 Hq jhqhudo/ od whqvlq qr hv qrupdo do sodqr gh fruwh frqvlghudgr/ vlqr txh sxhgh
ghvfrpsrqhuvh vhjq grv frpsrqhqwhv= od whqvlq qrupdo do sodqr gh od vhfflq/
/ | od whqvlq wdqjhqfldo d glfkr sodqr/  / wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 4151
Ho pgxor gh od whqvlq w hv ljxdo d=
s
mw m @ 2 .  2
+416,

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Ilj1 415= Frpsrqhqwhv qrupdo | wdqjhqfldo gh od whqvlq

416
41614

Hfxdflrqhv gh htxloleulr1 Whqvru gh whqvlrqhv


Frpsrqhqwhv gh whqvlq

Frqvlghuhprv xq fxhusr vrphwlgr d od dfflq gh xq vlvwhpd gh ixhu}dv hq htxloleulr1


Vhd R xq sxqwr gh vx lqwhulru hq ho txh vh ghvhd ghwhuplqdu ho hvwdgr whqvlrqdo/ hv
ghflu/ frqrfhu od whqvlq txh dfwd vhjq xq sodqr gh rulhqwdflq duelwuduld txh sdvh
sru glfkr sxqwr1
Dqdolfhprv xq hohphqwr glihuhqfldo gh yroxphq/ gh irupd kh{dgulfd | gh glphqvlr0
qhv +g{> g|> g},/ frq yuwlfh hq R | frq fdudv sdudohodv d xq flhuwr vlvwhpd gh uhihuhqfld
fduwhvldqr +{> |> }, frq ruljhq hq R +yhu Iljxud 416,1 Vreuh fdgd fdud gho hohphqwr
glihuhqfldo dfwd xqd whqvlq w glihuhqwh txh vh sxhgh ghvfrpsrqhu vhjq orv hmhv gh
uhihuhqfld +yhu Iljxud 417,1 Oodpduhprv  d odv frpsrqhqwhv gho yhfwru whqvlq qru0
pdohv d fdgd fdud |  d odv frpsrqhqwhv wdqjhqfldohv1 Odv frpsrqhqwhv wdqjhqfldohv
vh sxhghq ghvfrpsrqhu d vx yh} hq odv gluhfflrqhv gh orv grv hmhv sdudohorv d od fdud1

Ilj1 416= Vlvwhpd fduwhvldqr gh uhihuhqfld

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4161 HFXDFLRQHV GH HTXLOLEULR1 WHQVRU GH WHQVLRQHV

Ilj1 417= Frpsrqhqwhv fduwhvldqdv gh od whqvlq


;
; <
A
A
A
{
? % >  %+ >  %5
? @
dfwdq odv frpsrqhqwhv
Dv/ vreuh odv fdudv qrupdohv do hmh
|
+ >  +% >  +5 =
A
A
=  > >
>
= } A
5 5% 5+
Ho vxeqglfh gh odv whqvlrqhv qrupdohv uhsuhvhqwd ho hmh frrughqdgr do txh hv qrupdo
od vxshuflh vreuh od txh dfwdq1 Orv grv vxeqglfhv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv gh
xqd vxshuflh lqglfdq/ ho sulphur/ ho hmh do fxdo hv qrupdo od vxshuflh vreuh od txh
dfwdq |/ ho vhjxqgr/ ho hmh do txh hv sdudohod od frpsrqhqwh wdqjhqfldo1 Hq odv fdudv
txh qr irupdq orv hmhv frrughqdgrv/ vh frqvlghudq frpsrqhqwhv srvlwlydv odv txh wlhqhq
orv vhqwlgrv gh orv hmhv1 Hq odv fdudv txh v irupdq orv hmhv frrughqdgrv/ vh frqvlghudq
orv vhqwlgrv srvlwlyrv rsxhvwrv1 Gh hvwd irupd/ odv whqvlrqhv gh wudfflq vrq whqvlrqhv
qrupdohv srvlwlydv | qhjdwlydv odv gh frpsuhvlq1
41615

Hfxdflrqhv gh htxloleulr gh Fdxfk|

Vl glvwlqjxlprv frq xqd sulpd odv whqvlrqhv txh dfwdq vreuh odv fdudv txh qr iru0
pdq orv hmhv frrughqdgrv +yhu Iljxud 417,/ odv uhodflrqhv txh h{lvwhq hqwuh odv whqvlrqhv
fruuhvsrqglhqwhv d fdudv sdudohodv/ sru hmhpsor/ odv grv fdudv gho sdudohohsshgr shu0
shqglfxoduhv do hmh {/ vrq/ sru frqwlqxlgdg gho fdpsr gh whqvlrqhv=
%

@ % . g%

 %+ @  %+ . g %+
 %5 @  %5 . g %5

C%
g{
C{
C %+
g{
@  %+ .
C{
C %5
@  %5 .
g{
C{

@ % .

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+417,

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Dqorjdphqwh sxhghq rewhqhuvh odv uhodflrqhv sdud odv frpsrqhqwhv gh whqvlq dfwxdq0
gr vreuh odv fdudv shushqglfxoduhv d orv hmhv +|> },1
Vxsrqjdprv txh vreuh ho hohphqwr glihuhqfldo dfwdq xqdv ixhu}dv sru xqlgdg gh
yroxphq e> fx|dv frpsrqhqwhv fduwhvldqdv vrq e +e% > e+ > e5 ,1 Sodqwhhprv dkrud odv frq0
glflrqhv gh htxloleulr hvwwlfr gho hohphqwr glihuhqfldo dlvodgr1 Gho htxloleulr gh ixhu}dv
vhjq odv wuhv gluhfflrqhv fduwhvldqdv vh rewlhqhq odv hfxdflrqhv gh htxloleulr lqwhuqr r
gh Fdxfk|=
C +% C 5%
C%
.
.
. e% @ 3
C{
C|
C}
C %+
C+
C 5+
.
.
. e+ @ 3
C{
C|
C}
C %5
C +5 C5
.
.
. e5 @ 3
C{
C|
C}

S
+ I% @ 3,
S
+ I+ @ 3,

+418,

S
+ I5 @ 3,

Sru rwud sduwh/ gho htxloleulr gh prphqwrv vh rewlhqh ho sulqflslr gh uhflsurflgdg gh


odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ txh shuplwh uhgxflu d od plwdg ho qphur gh frpsrqhqwhv
lqghshqglhqwhv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ gh vhlv d wuhv1 Hq hihfwr/ vl vh wrpdq
prphqwrv uhvshfwr do hmh { gh odv ixhu}dv txh dfwdq vreuh ho yroxphq glihuhqfldo/ od
vxpd gheh vhu qxod1 Wdo frpr vh yh hq od Iljxud 418/ | ghvsuhfldqgr ho hihfwr gh odv
ixhu}dv gh yroxphq | gh orv glihuhqfldohv gh whqvlq sru vhu lqqlwvlprv gh fxduwr
rughq/ vor odv uhvxowdqwhv gh odv frpsrqhqwhv  +5 |  5+ surgxfhq prphqwr qhwr vhjq
ho hmh {=
S
+ +5 g{g}, g|  + 5+ g{g|, g} @ 3
+ P% @ 3,
+419,
r vhd/

 +5 @  5+

S
+ P% @ 3,

Ilj1 418= Htxloleulr gh prphqwrv hq xq hohphqwr glihuhqfldo

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+41:d,

4161 HFXDFLRQHV GH HTXLOLEULR1 WHQVRU GH WHQVLRQHV

Gh irupd dqorjd vh rewlhqh txh=


 %5 @  5%

 %+ @  +%

P+ @ 3,
S
+ P5 @ 3,

+41:e,
+41:f,

Sru or wdqwr/ ho sulqflslr gh uhflsurflgdg gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hvwdeohfh txh hq grv
sodqrv shushqglfxoduhv hqwuh v/ odv frpsrqhqwhv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv qrupdohv
d od dulvwd frpq hq xq sxqwr vrq ljxdohv hq pgxor/ | dpedv frqfxuuhq r vh vhsdudq
vlpxowqhdphqwh gh od dulvwd/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 4191

Ilj1 419= Uhflsurflgdg gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv

41616

Whqvlq vreuh xq sodqr duelwudulr1 Whwudhgur gh Fdxfk|

Ho vlvwhpd gh whqvlrqhv txh dfwd vreuh orv sodqrv frrughqdgrv txh sdvdq sru xq
sxqwr hvw ghqlgr sru vhlv frpsrqhqwhv lqghshqglhqwhv=  % > + > 5 >  %+ >  %5 >  +5 1 Hvwdv
vhlv frpsrqhqwhv ghqhq ho whqvru gh whqvlrqhv hq xq sxqwr txh/ frpr yhuhprv d
frqwlqxdflq/ shuplwh fdofxodu od whqvlq txh dfwd vreuh fxdotxlhu sodqr txh sdvh sru
glfkr sxqwr1
Vxsrqjdprv txh vh ghvhdq fdofxodu odv frpsrqhqwhv gh od whqvlq w vhjq xqd
rulhqwdflq duelwuduld ghqlgd sru od fdud DEF1 Vh ghqh xq whwudhgur glihuhqfldo
RDEF/ frq yuwlfh hq R | frq wuhv fdudv sdudohodv d orv hmhv frrughqdgrv/ vhjq vh
pxhvwud hq od Iljxud 41:1 Hq ho oplwh/ wrgdv odv fdudv sdvdq sru R | odv whqvlrqhv
vreuh odv fdudv vrq whqvlrqhv hq ho sxqwr R vhjq glihuhqwhv sodqrv1 Od fdud DEF/
gh uhd gD/ hvw ghqlgd sru orv frvhqrv gluhfwruhv +o> p> q, gh vx qrupdo h{whulru q1
Odv frpsrqhqwhv gh w +w% > w+ > w5 , vh sxhghq fdofxodu hq ixqflq gh odv whqvlrqhv vreuh odv
rwudv fdudv/ lpsrqlhqgr txh ho hohphqwr glihuhqfldo hvw hq htxloleulr gh ixhu}dv1
S
Sru vhu
I% @ 3/ vh wlhqh txh
oxhjr=

w% gD  % +o gD,   +% +p gD,   5% +q gD, @ 3

+41;d,

w% @  % o .  +% p .  5% q

+41;e,

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Ilj1 41:= Whwudhgur gh Fdxfk|


Gh irupd dqorjd/ sru vhu

I+ @ 3 |

I5 @ 3/ vh wlhqh=

w+ @  %+ o . + p .  5+ q
w5 @  %5 o .  +5 p . 5 q

+41;f,
+41;g,

Pdwulfldophqwh vh sxhgh hvfulelu=


|@A ?
grqgh | | ? vrq orv yhfwruhv whqvlq | qrupdo/
whqvlrqhv txh hv ljxdo d=
5
%  +%
9
A @ 7  %+ +
 %5  +5

+41<,
uhvshfwlydphqwh/ | A hv ho whqvru gh
6
 5%
:
 5+ 8
5

+4143,

Sru ho sulqflslr gh uhflsurflgdg gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ ho whqvru gh whqvlrqhv


hv vlpwulfr1
Gh or dqwhulru vh ghgxfh txh frqrflgr ho whqvru gh whqvlrqhv gh xq sxqwr | orv
frvhqrv gluhfwruhv gh od qrupdo d xqd vxshuflh fxdotxlhud txh sdvd sru ho sxqwr vh
sxhgh ghwhuplqdu od whqvlq w hq glfkd vxshuflh1
Frqrflgd od whqvlq w hq xqd vxshuflh fxdotxlhud DEF/ sdud ghwhuplqdu od frp0
srqhqwh qrupdo d od vxshuflh/ edvwd sur|hfwdu w vreuh ho yhfwru qrupdo q/ hv ghflu=
 @ w  q
@ w% o . w+ p . w5 q
@

% o2 . + p2 . 5 q2 . 5 %+ op . 5 +5 pq . 5 5% qo

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+4144,

<

4171 WHQVLRQHV SULQFLSDOHV

| ho ydoru gh od frpsrqhqwh wdqjhqfldo +vreuh od vxshuflh DEF, hv


t
 @ mw m2  2

417

+4145,

Whqvlrqhv sulqflsdohv

Frqrflgd od h{suhvlq txh sursruflrqd ho ydoru gh odv frpsrqhqwhv fduwhvldqdv gh od


whqvlq/ w/ hq xqd vxshuflh ghqlgd sru ho fruuhvsrqglhqwh yhfwru xqlwdulr qrupdo d
hood/ q/
| @ A?
+4146,
fdeh suhjxqwduvh sdud tx gluhfflrqhv rfxuuh txh od whqvlq hv h{foxvlydphqwh qrupdo
d od vxshuflh/ hv ghflu/ sdud tx gluhfflrqhv vh fxpsoh txh
| @ ?

+4147,

grqgh  hv xq ydoru hvfdodu txh fruuhvsrqgh do pgxor gh od whqvlq hq od gluhfflq


ghqlgd sru q1 Frpelqdqgr odv grv hfxdflrqhv dqwhulruhv/ vh wlhqh txh gheh fxpsoluvh
txh
+ A  U , ? @ 3
+4148,
grqgh U hv xqd pdwul} xqlwduld 6 { 61 Sdud txh hvwh vlvwhpd gh hfxdflrqhv/ olqhdo |
krprjqhr/ whqjd vroxflq/ hv qhfhvdulr txh ho ghwhuplqdqwh gho vlvwhpd vhd qxor/ r vhd
m A  U m @ 3

+4149,

r/ ghvduuroodqgr ho ghwhuplqdqwh/ txh vhd


  L  2 . L2   L @ 3

+414:,

grqgh
L @  % . + .  5

L2 @

 % + . %  5 .  + 5 .  2

L @ m A m

%+

. 2

%5

. 2

+5

+414;d,
+414;e,
+414;f,

Do vhu A xqd pdwul} vlpwulfd/ od Hf1 +414:, wlhqh vlhpsuh wuhv udfhv uhdohv/  /  2 /
|  / d odv txh vh oodpd whqvlrqhv sulqflsdohv1 Xqd yh} ghwhuplqdgdv vwdv/ vh sxhghq
uhvroyhu orv wuhv vlvwhpdv gh hfxdflrqhv
+ A    U , ? @ 3

l @ 4> 5> 6

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+414<,

43

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

| rewhqhu orv wuhv yhfwruhv xqlwdulrv ? fruuhvsrqglhqwhv d odv oodpdgdv gluhfflrqhv sulq0
flsdohv gho whqvru gh whqvlrqhv A 1 Hv xq uhvxowdgr frqrflgr txh hvwdv wuhv gluhfflrqhv
vlhpsuh h{lvwhq | vrq pxwxdphqwh ruwrjrqdohv/ frqirupdqgr dv/ rughqdgdv dghfxdgd0
phqwh/ xq wulhgur fduwhvldqr gh{wujlur1 Hv hylghqwh txh vl vh wrpd glfkr wulhgur frpr
vlvwhpd gh uhihuhqfld/ hq o ho whqvru gh whqvlrqhv hv xq whqvru gldjrqdo irupdgr sru orv
ydoruhv sulqflsdohv gh whqvlq1
Frpr orv ydoruhv gh odv whqvlrqhv sulqflsdohv qr sxhghq ghshqghu gho vlvwhpd gh uh0
ihuhqfld dgrswdgr/ orv frhflhqwhv gh od hfxdflq +414:,/ L / L2 h L / qr ghehq ghshqghu
gh vwh/ | vh frqrfhq/ sru wdqwr/ frpr lqyduldqwhv gh whqvlq1 Od lqyduldqfld gh L
hvwdeohfh od lqyduldqfld gh od wud}d gho whqvru gh whqvlrqhv/ hv ghflu/ txh od vxpd gh odv
whqvlrqhv qrupdohv txh dfwdq vreuh wuhv sodqrv fxdohvtxlhud pxwxdphqwh ruwrjrqdohv
hv frqvwdqwh h ljxdo d od vxpd gh orv ydoruhv gh odv whqvlrqhv sulqflsdohv1 Vl L hv qxor/
ho hvwdgr gh whqvlrqhv fruuhvsrqglhqwh vh oodpd hvwdgr sodqr gh whqvlq1

418

Hvwdgr sodqr gh whqvlrqhv

Fxdqgr odv frpsrqhqwhv whqvlrqdohv vreuh sodqrv qrupdohv do hmh }/ 5 >  5% |  5+ / vrq
qxodv/ odv whqvlrqhv w hvwq vlhpsuh frqwhqlgdv hq ho sodqr {|/ | hqwrqfhv vh glfh txh vh
wlhqh xq hvwdgr sodqr gh whqvlrqhv1 Hvwh hv ho fdvr/ sru hmhpsor/ gh xqd sodfd ghojdgd
fdujdgd phgldqwh ixhu}dv dsolfdgdv hq ho frqwruqr | sdudohodv do sodqr gh od sodfd1 Ho
hvwdgr whqvlrqdo txhgd hqwrqfhv ghqlgr sru odv frpsrqhqwhv % > + >  %+ 1 Frqrflgdv
hvwdv frpsrqhqwhv gho whqvru gh whqvlrqhv hq fxdotxlhu sxqwr R/ hv srvleoh ghwhuplqdu
od whqvlq vreuh xqd vxshuflh duelwuduld/ vl vh frqrfhq orv frvhqrv gluhfwruhv gh od
plvpd1
Vhd DE hvwd rulhqwdflq duelwuduld/ | q +o> p,/ frq o @ frv  | p @ vlq / ho yhfwru
qrupdo txh od ghqh1 Sru htxloleulr/ | vhjq od h{suhvlq +41<,/ vh wlhqh=
w% @

% frv  .  +% vlq 

w+ @  %+ frv  . + vlq 

+4153d,
+4153e,

grqgh w% | w+ vrq odv frpsrqhqwhv fduwhvldqdv gh od whqvlq w hq ho sxqwr R vhjq ho


sodqr DE1 Odv frpsrqhqwhv qrupdo | wdqjhqfldo gh glfkd whqvlq vh rewlhqhq sur|hf0
wdqgr odv frpsrqhqwhv w% | w+ vreuh odv gluhfflrqhv qrupdo | wdqjhqfldo do sodqr DE/
uhvshfwlydphqwh=
 @ w% frv  . w+ vlq 


@  % frv2  . + vlq2  . 5 %+ vlq  frv 

+4154d,

@  %+ +frv2   vlq2 , . ++   % , vlq  frv 

+4154e,

@ w+ frv   w% vlq 

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

44

4181 HVWDGR SODQR GH WHQVLRQHV

Ilj1 41;= Hvwdgr sodqr gh whqvlrqhv

Gh odv hfxdflrqhv dqwhulruhv vh ghgxfh txh h{lvwh xq flhuwr qjxor  sdud ho fxdo od
whqvlq wdqjhqfldo  vh dqxod/ hv ghflu=

gh grqgh

 %+ +frv2   vlq2 , . ++  % , vlq  frv  @ 3

+4155,

4
vlq  frv 
 %+
@ wdq 5
@
2
2
%  +
5
frv   vlq 

+4156,

D sduwlu gh hvwd hfxdflq hv srvleoh kdoodu grv gluhfflrqhv shushqglfxoduhv hqwuh v sdud
odv fxdohv od whqvlq wdqjhqfldo vh dqxod> glfkdv gluhfflrqhv vrq odv gluhfflrqhv sulqflsd0
ohv gh whqvlq | odv whqvlrqhv qrupdohv fruuhvsrqglhqwhv vrq odv whqvlrqhv sulqflsdohv1
Vl vh frqrfhq odv frpsrqhqwhv gho whqvru gh whqvlrqhv fruuhvsrqglhqwhv d grv sodqrv
shushqglfxoduhv hqwuh v +% / + /  %+ , hv srvleoh ghwhuplqdu odv whqvlrqhv sulqflsdohv
phgldqwh xqd frqvwuxfflq jufd oodpdgd fufxor gh Prku/ txh vh pxhvwud hq od Iljxud
41<1 Hq ho sodqr    vh frqvwux|h ho fufxor txh sdvd sru orv sxqwrv G+% >  %+ , |
G ++ >  %+ ,/ frq fhqwur hq F + 2 +% . + , > 3 ,= Odv lqwhuvhfflrqhv gho fufxor frq ho hmh
 ghwhuplqdq orv ydoruhv gh odv whqvlrqhv sulqflsdohv/ |d txh sdud hoorv  @ 3=
D sduwlu gh od frqvwuxfflq jufd gho fufxor vh sxhghq fdofxodu orv ydoruhv gh odv
whqvlrqhv sulqflsdohv/  | 2 / frpr=
v

% .  +
%  + 2
 @ DF . FG @
.  2%+
+4157d,
.
5
5
v

%  + 2
% .  +

.  2%+
+4157e,
2 @ DF  FG @
5
5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

45

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Ilj1 41<= Fufxor gh Prku sdud hvwdgr sodqr gh whqvlrqhv


Wdpelq vh sxhgh phglu ho qjxor 5 txh ghqh odv gluhfflrqhv sulqflsdohv gh whqvlq
uhvshfwr d orv hmhv +{> |,1 Sru rwur odgr/ od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd hq ho sxqwr hv
ljxdo do udglr gho fufxor/ hv ghflu=
 6@%

4
@ +   2 , @
5

v

 %  +
5

2

.  2%+

+4158,

Od frqvwuxfflq jufd gh orv fufxorv gh Prku hv wdpelq srvleoh hq od vlwxdflq


jhqhudo gh xq hvwdgr wuld{ldo gh whqvlrqhv/ dxqtxh gh irupd dojr pv frpsohmd d od dtx
frphqwdgd1

419

Frqfhswr gh ghirupdflq

Frqvlghuhprv xq fxhusr fxdotxlhud vrphwlgr d od dfflq gh ixhu}dv dsolfdgdv/ | frq


yqfxorv vxflhqwhv frpr sdud lpshgluoh prylplhqwrv gh volgr ujlgr1 Gdgr txh qr
h{lvwh pdwhuldo dojxqr txh vhd lqqlwdphqwh ujlgr/ od dfflq gh odv ixhu}dv vh wudgxfh
hq txh ho fxhusr vh ghirupd1 Vxsrqguhprv hq or txh vljxh txh ho fxhusr vh frpsruwd
gh irupd vxflhqwhphqwh ujlgd frpr sdud txh orv prylplhqwrv txh vh surgxfhq hq
ho surfhvr gh ghirupdflq vhdq shtxhrv frpsdudgrv frq odv glphqvlrqhv gho fxhusr
+sulqflslr gh uljlgh},1
Od ghirupdflq gh xq hohphqwr glihuhqfldo gh yroxphq gh glphqvlrqhv +g{> g|> g},/
wdo frpr ho txh vh pxhvwud hq od Iljxud 4143/ sxhgh ghvfrpsrqhuvh hq wuhv sduwhv=
urwdflq | wudvodflq +prylplhqwrv gh volgr ujlgr, | ghirupdflq sxud +fdpelr gh
irupd,1 Qrv rfxsduhprv hq hvwh dsduwdgr gh od ghirupdflq sxud qlfdphqwh1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

46

4191 FRQFHSWR GH GHIRUPDFLQ

Ilj1 4143= Surfhvr gh ghirupdflq gh xq hohphqwr gh yroxphq


Orv odgrv gho sdudohohsshgr hohphqwdo prglfdq vxv orqjlwxghv lqlfldohv g{/ g|/ g}
gh pdqhud txh odv sur|hfflrqhv gh odv qxhydv orqjlwxghv vreuh orv wuhv hmhv gh uhihuhqfld
sdvdq d ydohu +4 . % , g{> +4 . + , g|> +4 . 5 , g}/ uhvshfwlydphqwh1 Dvlplvpr/ odv
sur|hfflrqhv gh orv qjxorv uhfwrv txh irupdq hqwuh v odv fdudv gho hohphqwr dqwhv gh
od ghirupdflq ydudq sdud sdvdu d ydohu/ h{suhvdgdv hq udgldqhv/ @5  %+ > @5
 %5 > @5  +5 1 Vh oodpdq dodujdplhqwrv xqlwdulrv r ghirupdflrqhv olqhdohv d orv ydoruhv
% > + > 5 | glvwruvlrqhv r ghirupdflrqhv dqjxoduhv d orv ydoruhv  %+ >  %5 >  +5 1 Ghelgr do
sulqflslr gh uljlgh}/ wdqwr odv ghirupdflrqhv olqhdohv frpr odv dqjxoduhv vrq shtxhdv/
frpsdudgdv frq od xqlgdg1
Vh frqvlghudq srvlwlydv odv ghirupdflrqhv olqhdohv gh dodujdplhqwr | qhjdwlydv odv
gh dfruwdplhqwr1 Dvlplvpr/ vh frqvlghudq srvlwlydv odv ghirupdflrqhv dqjxoduhv txh
ruljlqdq glvplqxflq gh orv qjxorv uhfwrv irupdgrv sru orv sodqrv fruuhvsrqglhqwhv d
orv hmhv gh uhihuhqfld/ | qhjdwlydv odv txh ruljlqdq dxphqwr gh glfkrv qjxorv1
H{shulphqwdophqwh/ vh revhuyd txh/ hq orv pdwhuldohv phfqlfdphqwh lvwursrv/ odv
whqvlrqhv qrupdohv gdq oxjdu d dodujdplhqwrv/ plhqwudv txh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv
suryrfdq glvwruvlrqhv +yhu Vhfflq 4143,1

Ilj1 4144= Dodujdplhqwr | glvwruvlq hq xq pdwhuldo lvwursr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

47

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

41:

Whqvru gh ghirupdflrqhv

$ $
Frqvlghuhprv xq hohphqwr xqlwdulr RG @ 
q > gh frvhqrv gluhfwruhv +o> p> q,1 Vh ghqh
$
$
frpr ghirupdflq  gho hohphqwr RG do ghvsod}dplhqwr GG gho sxqwr G/ ruljlqdgr
sru od ghirupdflq gho sdudohohsshgr hohphqwdo txh whqjd d RG sru gldjrqdo/ suhvflq0
glhqgr gh urwdflrqhv | wudvodflrqhv gh volgr ujlgr +yhu Iljxud 4145d,1
Fdofxodprv d frqwlqxdflq odv frpsrqhqwhv fduwhvldqdv gho yhfwru / r vhd +% >  +c 5 ,1
Sdud hoor/ vxpdprv odv frpsrqhqwhv gho ghvsod}dplhqwr gho sxqwr G ghelgdv d orv dodu0
jdplhqwrv xqlwdulrv % > + > 5 | d odv glvwruvlrqhv  %+ >  %5 >  +5 +Iljxudv 4145e | f,=
 %+

p . %5 q
 % @ % o .
5
5
 %+
 +5
o . + p .
q
+ @
5
5
 +5
 %5
o.
p . 5 q
5 @
5
5

+4159,

Ilj1 4145= +d, Frqfhswr gh yhfwru ghirupdflq +e, Ghvsod}dplhqwrv ghelgrv d orv
dodujdplhqwrv +f, Ghvsod}dplhqwrv ghelgrv d odv glvwruvlrqhv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

48

41:1 WHQVRU GH GHIRUPDFLRQHV

r pdwulfldophqwh=
B @ (?

+415:,

grqgh B | ? vrq orv yhfwruhv gh ghirupdflq | ho hohphqwr xqlwdulr/ ghqlgrv dqwhulru0


phqwh/ | ( hv ho whqvru gh ghirupdflrqhv txh hv ljxdo d=
5
9
(@9
7

 %+  %5
2
2
 %+ +  +5
2
2

2  %5 2  +5 5
%

6
:
:
8

+415;,

Ho whqvru gh ghirupdflrqhv hv vlpwulfr/ do kdehu suhvflqglgr hq vx frqvwuxfflq gh


odv urwdflrqhv gh volgr ujlgr1
Vh ghgxfh gh od h{suhvlq +415:, txh/ frqrflgdv odv frpsrqhqwhv gho hvwdgr gh
ghirupdflq gh xq sxqwr +whqvru gh ghirupdflrqhv, | orv frvhqrv gluhfwruhv gh xq
hohphqwr olqhdo fxdotxlhud/ vh sxhgh frqrfhu od ghirupdflq gh glfkr hohphqwr1
Od ghirupdflq orqjlwxglqdo  gho hohphqwr xqlwdulr vh rewlhqh sur|hfwdqgr  vreuh
ho yhfwru q=
 @   q

@ % o2 . + p2 . 5 q2 .  %+ op .  +5 pq .  5% qo

Vx ghirupdflq dqjxodu @5 vh sxhgh kdoodu phgldqwh od h{suhvlq=


t

@ mm2  2
5

Ilj1 4146= Horqjdflq | glvwruvlq gh xq hohphqwr xqlwdulr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+415<,

+4163,

49

41;

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Hodvwlflgdg | olqhdolgdg1 Oh| gh Krrnh

Wrgr fxhusr vh ghirupd edmr od dfflq gh odv ixhu}dv dsolfdgdv/ | do fhvdu vwdv/ ho
fxhusr wlhqgh d uhfxshudu vx irupd sulplwlyd1 Hvwd whqghqfld txh/ hq pd|ru r phqru
judgr/ wlhqhq wrgrv orv fxhusrv vh ghqrplqd hodvwlflgdg1
Hq uhdolgdg/ orv fxhusrv qr vrq ql shuihfwdphqwh hovwlfrv ql shuihfwdphqwh lqhov0
wlfrv1 Odv ghirupdflrqhv txh hq hoorv vh surgxfhq frqvwdq gh xqd sduwh gh ghirupdflq
hovwlfd/ txh ghvdsduhfh do fhvdu odv ixhu}dv dsolfdgdv/ | xqd sduwh gh ghirupdflq shu0
pdqhqwh/ txh vh pdqwlhqh srvwhulruphqwh1 Hq xq hohydgr qphur gh fxhusrv/ vl odv
ixhu}dv qr vreuhsdvdq ghwhuplqdgrv ydoruhv/ odv ghirupdflrqhv shupdqhqwhv vrq px|
shtxhdv/ | hq frqvhfxhqfld/ glfkrv fxhusrv sxhghq frqvlghuduvh hovwlfrv1
Frqvlghuhprv xq h{shulphqwr vhqfloor= vh prqwd xqd yljd eldsr|dgd frpr od gh od
Iljxud 4147 | vh plgh ho ghvsod}dplhqwr yhuwlfdo  gh xq flhuwr sxqwr D gh od plvpd
surgxflgr sru xqd ixhu}d S dsolfdgd hq rwur sxqwr E gh glfkd yljd1 Od ixhu}d S vh
dxphqwd gh irupd judgxdo kdvwd xq flhuwr ydoru | vh glexmd od fxuyd S   rewhqlgd1
Vl dkrud ghvfdujdprv od yljd gh irupd judgxdo | glexmdprv wdpelq od fxuyd S   hq
ghvfdujd/ revhuyduhprv txh sdud ydoruhv p{lprv gh S phqruhv txh flhuwr ydoru oplwh
Se / oodpdgr oplwh hovwlfr/ odv udpdv gh fdujd | ghvfdujd frlqflghq/ qr kd| ghirupdflq
shupdqhqwh/ | sru or wdqwr/ ho frpsruwdplhqwr hv hovwlfr1 Vl od fdujd S h{fhgh ho
oplwh hovwlfr/ od udpd gh ghvfdujd vh vhsdud gh od gh fdujd/ vh surgxfhq ghirupdflrqhv
shupdqhqwhv | vh glfh txh ho frpsruwdplhqwr qr hv shuihfwdphqwh hovwlfr1
Hq ho plvpr h{shulphqwr revhuyduhprv txh h{lvwh rwur ydoru oplwh SR / phqru txh
Se +|/ qrupdophqwh/ su{lpr d vwh,/ oodpdgr oplwh gh sursruflrqdolgdg/ wdo txh sdud
fdujdv phqruhv txh vwh orv ghvsod}dplhqwrv vrq sursruflrqdohv d odv ixhu}dv txh orv
ruljlqdq1 Hvwh hqxqfldgr ghqh ho frpsruwdplhqwr hovwlfr olqhdo | vh frqrfh frpr Oh|
gh Krrnh/ |d txh ixh hvwdeohflgr sru Urehuw Krrnh hq 49:; hq vx wudedmr Gh Srwhqwld
Uhvwlwxwlyd +ri Vsulqjv,1

Ilj1 4147= H{shulphqwr | fxuyd fdujdghvsod}dplhqwr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:

41<1 SULQFLSLR GH VXSHUSRVLFLQ

Pdwhpwlfdphqwh/ od oh| gh Krrnh vh h{suhvd gh od irupd=


 @ nS

+4164,

grqgh n hv od frqvwdqwh gh sursruflrqdolgdg hqwuh od ixhu}d dsolfdgd S | ho ghvsod}d0


plhqwr  txh vwd surgxfh1 Reyldphqwh/ hvwd frqvwdqwh ghshqgh gh od jhrphwud gho
sureohpd | gh odv surslhgdghv phfqlfdv gho pdwhuldo gh od yljd1

41<

Sulqflslr gh vxshusrvlflq

Vl vh fxpsoh od oh| gh Krrnh | vh vxsrqh txh orv ghvsod}dplhqwrv surgxflgrv sru odv
ixhu}dv dfwxdqwhv vrq px| shtxhrv hq uhodflq d odv glphqvlrqhv gho fxhusr/ gh wdo
pdqhud txh vh sxhgd frqvlghudu txh vwh pdqwlhqh od irupd | glphqvlrqhv ruljlqdohv/
hqwrqfhv sxhgh dsolfduvh ho Sulqflslr gh Vxshusrvlflq r Sulqflslr gh Olqhdolgdg1 Ho
Sulqflslr gh Vxshusrvlflq hvwdeohfh txh orv hihfwrv txh xq vlvwhpd gh ixhu}dv dsolfdgdv
ruljlqd hq xq fxhusr vrq ljxdohv d od vxpd gh orv hihfwrv txh ruljlqdq hvdv plvpdv
ixhu}dv dfwxdqgr sru vhsdudgr1
Vl vreuh xq fxhusr dfwd xq vlvwhpd irupdgr sru wuhv ixhu}dv S > S2 | S > ho Sulqflslr
gh Vxshusrvlflq hvwdeohfh txh od frpsrqhqwh x gho ghvsod}dplhqwr gh xq sxqwr lqwhulru
R> vhjq xqd flhuwd gluhfflq gh uhihuhqfld/ vhu=
x @ x . x2 . x

+4165,

grqgh x > x2 | x vrq orv ydoruhv txh wrpd ho fruuhvsrqglhqwh ghvsod}dplhqwr fxdqgr
dfwdq S > S2 | S vrodv/ uhvshfwlydphqwh1 Vl od oh| gh Krrnh hv dsolfdeoh/ vhu=
x @ n S
| srguhprv hvfulelu=

x2 @ n2 S2

x @ n S

x @ n S . n2 S2 . n S

Ilj1 4148= Sulqflslr gh vxshusrvlflq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+4166,
+4167,

4;

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Hq yluwxg gh odv surslhgdghv frqpxwdwlyd | dvrfldwlyd gh od vxpd/ uhvxowd fodur


txh ho hqxqfldgr gho Sulqflslr gh Vxshusrvlflq hv htxlydohqwh d hvwdeohfhu txh orv
hihfwrv txh xq vlvwhpd gh ixhu}dv dsolfdgdv ruljlqd hq xq fxhusr vrq lqghshqglhqwhv gho
rughq gh dsolfdflq gh odv ixhu}dv1 Pdwhpwlfdphqwh/ ho Sulqflslr gh Vxshusrvlflq
hvwdeohfh txh od uhodflq dfflq0uhvsxhvwd hv olqhdo/ | wlhqh/ sru wdqwr/ odv surslhgdghv
gh odv ixqflrqhv olqhdohv1

4143

Oh| gh Krrnh jhqhudol}dgd

Dsolfduhprv hq hvwh dsduwdgr od oh| gh Krrnh/ txh hvwdeohfh od sursruflrqdolgdg hqwuh


ixhu}dv +dfflrqhv, | ghvsod}dplhqwrv +hihfwrv,/ d od uhodflq h{lvwhqwh hqwuh whqvlrqhv
| ghirupdflrqhv dfwxdqwhv hq xq sxqwr1 Hqxqfldgd gh hvwd irupd/ vh oh oodpd oh| gh
Krrnh jhqhudol}dgd/ | orv frhflhqwhv gh sursruflrqdolgdg txh dsduhfhq vrq frqvwdqwhv
fdudfwhuvwlfdv gho pdwhuldo/ | qr ghshqghq gh od jhrphwud gho fxhusr/ |d txh ho hvwdgr
whqvlrqdo | gh ghirupdflq vrq surslrv gh xq sxqwr1
Dvlplvpr/ dgplwluhprv hq wrgrv qxhvwurv ghvduuroorv txh orv fxhusrv vrq phfql0
fdphqwh lvwursrv/ hv ghflu/ txh vxv surslhgdghv phfqlfdv vrq ljxdohv hq wrgdv odv
gluhfflrqhv1 Hvwd klswhvlv gh lvrwursd phfqlfd qr vh fxpsoh h{dfwdphqwh hq dojxqrv
pdwhuldohv gh frqvwuxfflq wdohv frpr od pdghud/ txh hv eurvd/ ql hq odv urfdv hvwudwl0
fdgdv/ ql hq pdwhuldohv ideulfdgrv phgldqwh xq surfhvr gh odplqdflq/ hwf1 D shvdu gh
hoor/ orv uhvxowdgrv txh vh rewlhqhq frq hvwd klswhvlv vrq vdwlvidfwrulrv hq od pd|rud
gh orv fdvrv1

Ilj1 4149= Hohphqwr glihuhqfldo gh yroxphq | ghirupdflq edmr whqvlq qrupdo

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<

41431 OH\ GH KRRNH JHQHUDOL]DGD

Frqvlghuhprv xq hohphqwr glihuhqfldo gh yroxphq vreuh fx|dv fdudv dfwdq odv fr0
uuhvsrqglhqwhv frpsrqhqwhv gh whqvlq +Iljxud 4149,1 Sdud hvwxgldu od ghirupdflq gho
hohphqwr/ vh xwlol}d ho sulqflslr gh vxshusrvlflq/ vxpdqgr odv ghirupdflrqhv surgx0
flgdv sru odv glvwlqwdv frpsrqhqwhv gh whqvlq dfwxdqgr sru vhsdudgr1 Hq yluwxg gh
od klswhvlv gh lvrwursd phfqlfd/ vxsrqguhprv txh hvwdv ghirupdflrqhv vrq lqghshq0
glhqwhv gh od rulhqwdflq gh orv hmhv gh uhihuhqfld hvfrjlgrv1
Vxsrqjdprv sulphur txh vreuh ho hohphqwr glihuhqfldo vor dfwd od frpsrqhqwh %
gh whqvlq qrupdo/ vreuh grv fdudv rsxhvwdv1 H{shulphqwdophqwh vh frpsuxhed txh/
hq pdwhuldohv lvwursrv/ odv whqvlrqhv qrupdohv qr surgxfhq ghirupdflq dqjxodu | vor
ruljlqdq ghirupdflrqhv olqhdohv vhjq odv dulvwdv gho sdudohohsshgr +Iljxud 4149e,1 Gh
dfxhugr frq od oh| gh Krrnh/ hvwdv ghirupdflrqhv olqhdohv vhuq sursruflrqdohv d odv
whqvlrqhv % txh odv surgxfhq/ hv ghflu=
%
R D  RD
@
H
RD


R E  RE
%
@ % @ 
@
H
RE


R F  RF
%
@
@ % @ 
H
RF

% @
+
5

+4168,

grqgh H hv ho pgxor gh hodvwlflgdg orqjlwxglqdo r pgxor gh \rxqj/ xqd surslhgdg


gho pdwhuldo txh vh ghwhuplqd h{shulphqwdophqwh1 Hv fodur hq odv h{suhvlrqhv +4168,
txh odv glphqvlrqhv gho pgxor gh hodvwlflgdg vrq gh ixhu}d sru xqlgdg gh vxshuflh
^I O32 `1 Ho pgxor gh hodvwlflgdg ixh lqwurgxflgr sru U1 \rxqj hq 4;36/ dxqtxh vx
ghqlflq prghuqd vh gheh d O1 Qdylhu +4;59,1 Hq od Wdeod :14 jxudq ydoruhv phglrv
gho pgxor gh hodvwlflgdg gh dojxqrv pdwhuldohv xwlol}dgrv hq frqvwuxfflq/ lqjhqlhud
flylo | phfqlfd1
Hq odv h{suhvlrqhv dqwhulruhv vh revhuyd txh ho dodujdplhqwr orqjlwxglqdo xqlwdulr
% yd dfrpsddgr gh frqwudfflrqhv odwhudohv xqlwduldv + > 5 / sursruflrqdohv d % /
Pdwhuldo

H ^JSd`

Pdwhuldo

H ^JSd`

Dfhur
Freuh
Odwq
Eurqfh
Judqlwr
Pdghud

543
453
433
443
83
43

Krupljq
Flqf
Gxudoxplqlr
Doxplqlr
Ixqglflq
Hvwdr

53
433
:3
:9
4:3
73

Wdeod 414= Pgxor gh \rxqj sdud glihuhqwhv pdwhuldohv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

53

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

vlhqgr  xq frhflhqwh gh sursruflrqdolgdg dglphqvlrqdo oodpdgr frhflhqwh gh Srlvvrq


+V1 G1 Srlvvrq/ 4;5<, txh hv xqd frqvwdqwh ivlfd gho pdwhuldo1 Hq ho dfhur ho ydoru gho
frhflhqwh gh Srlvvrq  hv ljxdo d 3> 6 | hq ho krupljq ydoh hqwuh 3> 48 | 3> 531
Gh irupd dqorjd/ od dfwxdflq gh od frpsrqhqwh qrupdo gh whqvlq + surgxfh
xqdv ghirupdflrqhv orqjlwxglqdohv | wudqvyhuvdohv gh ydoru=
+
+
+ 2 @
52 @ %2 @ 
+4169,
H
H
| od dfwxdflq gh od frpsrqhqwh qrupdo gh whqvlq  5 surgxfh xqdv ghirupdflrqhv=
5
5
5 @
+ @ % @ 
+416:,
H
H
Dsolfdqgr ho sulqflslr gh vxshusrvlflq/ od ghirupdflq olqhdo vhjq ho hmh { ghelgd
d od dfflq frqmxqwd gh odv whqvlrqhv qrupdohv  % > + > 5 vhu % @ % . %2 . % 1
Dqorjdphqwh rfxuulu sdud odv ghirupdflrqhv olqhdohv + | 5 1 Sru or wdqwr/ vh wlhqh=

%
 + + . 5 ,
% @
H
H
+

+ @
+416;,
 +5 . % ,
H
H

5
5 @
 +% .  + ,
H
H
Frqvlghuhprv dkrud odv ghirupdflrqhv txh odv frpsrqhqwhv wdqjhqfldohv gh od whq0
vlq surgxfhq hq ho sdudohohsshgr hohphqwdo1 H{shulphqwdophqwh vh frpsuxhed txh/ hq
xq pdwhuldo phfqlfdphqwh lvwursr/ od dfwxdflq gh fdgd xqr gh orv sduhv gh whqvlrqhv
wdqjhqfldohv uhfsurfrv +hvwr hv/  %+ |  +% >  +5 |  5+ >  %5 |  5% , surgxfh xqd ghirupd0
flq dqjxodu + %+ >  +5 >  5% > uhvshfwlydphqwh, txh wudqvirupd glfkr sdudohohsshgr uhfwr
hq xqr reofxr +yhu Iljxud 414:,1

Ilj1 414:= Ghirupdflq edmr whqvlq wdqjhqfldo

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

54

41431 OH\ GH KRRNH JHQHUDOL]DGD

Vhjq od oh| gh Krrnh/ odv glvwruvlrqhv surgxflgdv vhuq sursruflrqdohv d od whqvlq


wdqjhqfldo dfwxdqwh=
 %+
 %+ @
J
 +5
 +5 @
+416<,
J
 5%
 5% @
J
grqgh J hv xqd frqvwdqwh ivlfd gho pdwhuldo txh vh oodpd pgxor gh hodvwlflgdg wudqv0
yhuvdo r pgxor gh uljlgh} d fruwdqwh | wlhqh odv glphqvlrqhv ^I O32 `1
Odv hfxdflrqhv +416;, | +416<, frqvwlwx|hq od h{suhvlq dqdowlfd gh od oh| gh Krrnh
jhqhudol}dgd sdud xq pdwhuldo lvwursr1 Hvwdv hfxdflrqhv sxhghq lqyhuwluvh sdud rewhqhu
odv frpsrqhqwhv gho hvwdgr gh whqvlrqhv hq ixqflq gho hvwdgr gh ghirupdflrqhv=
% @ J, . 5%
+ @ J, . 5+
5 @ J, . 55

 %+ @ J %+

 +5 @ J +5

+4173,

 5% @ J 5%

grqgh J, @ % . + . 5 hv od glodwdflq yroxpwulfd |  |  vrq orv frhflhqwhv gh


Odp/ ghqlgrv sru odv vljxlhqwhv h{suhvlrqhv=
@
414314

H
+4 . ,+4  5,

@

H
5+4 . ,

+4174,

Pgxor gh uljlgh} d fruwdqwh

Dqdolfhprv xq hohphqwr glihuhqfldo fxdgudgr DEFG/ vrphwlgr d xq hvwdgr sodqr gh


fruwdqwh sxur  %+ @  / dfwxdqgr hq odv fdudv gho hohphqwr +yhu Iljxud 414;d,1 Vhjq
od frqvwuxfflq gho fufxor gh Prku fruuhvsrqglhqwh +yhu Iljxud 414;e,/ odv whqvlrqhv
sulqflsdohv gh hvwh hvwdgr vrq  @ . | 2 @  sdud gluhfflrqhv irupdqgr xq
qjxor gh @7 udg frq ho hmh krul}rqwdo1 Sru wdqwr/ ho sodqr gh od gldjrqdo EG hvw
vrphwlgr d xqd wudfflq sulqflsdo gh ydoru  @ . / | ho sodqr gh od gldjrqdo DF hvw
frpsulplgr sru xqd whqvlq sulqflsdo gh ydoru 2 @  1
Vl sru frprglgdg vh jlud @7 udg ho hohphqwr glihuhqfldo | vh holjhq xqrv hmhv gh
uhihuhqfld +{> |, dolqhdgrv frq odv gluhfflrqhv sulqflsdohv gh whqvlq +yhu Iljxud 414<,/
vh wlhqh % @  @ . | + @ 2 @  1 Hq hvwd vlwxdflq/ ho dodujdplhqwr gh orv
vhjphqwrv RD | RF hv ljxdo do dfruwdplhqwr gh orv vhjphqwrv RE | RG1 Sxhgh
hvfuleluvh txh=
RD @ RD +4 . % ,

RE  @ RE +4 . + ,

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+4175d,
+4175e,

55

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Ilj1 414;= +d, Hvwdgr gh fruwdqwh sxur +e, Fufxor gh Prku


Ghvsuhfldqgr lqqlwvlprv gh vhjxqgr rughq/ odv orqjlwxghv DE/ EF/ FG | GD qr
_ fdpeld
fdpeldq/ shur v or kdfhq orv qjxorv hqwuh orv vhjphqwrv1 Dv/ ho qjxor RDE
E/ fx|d wdqjhqwh ydoh=
_
do RD
wdq


7

RE +4 . + ,
4 . +
  RE 
@
@
@

5
4 . %
RD +4 . % ,
RD

+4176,

|d txh RD @ RE1 Sru od oh| gh Krrnh jhqhudol}dgd/ | uhfrugdqgr txh % @  |


+ @  / vh wlhqh=
4
4.
+%  + , @ .

H
H
4
4.
@
++  % , @ 

H
H

% @

+4177d,

+

+4177e,

Dghpv=
wdq


7

wdq Ze  wdq 2

@
5
4 . wdq Ze wdq 2
4  2
*
4 . 2

+4178,

sdud qjxorv @5 shtxhrv1 Ljxdodqgr odv hfxdflrqhv +4176, | +4178, vh wlhqh=

4.
@

5
H

+4179,

| uhfrugdqgr txh  @  @J vh wlhqh txh=


J@

H
5 +4 . ,

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+417:,

56

41431 OH\ GH KRRNH JHQHUDOL]DGD

Ilj1 414<= Glvwruvlq edmr hvwdgr gh fruwdqwh sxur


grqgh J hv ho pgxor gh uljlgh} d fruwdqwh1 Vh revhuyd txh vx ydoru hv ljxdo d / ho vh0
jxqgr frhflhqwh gh Odp1 Sru wdqwr/ xq pdwhuldo hovwlfr lvwursr ylhqh fdudfwhul}dgr
sru fxdotxlhud gh orv sduhv gh frqvwdqwhv ivlfdv +H> ,> +H> J, +> ,1
Sru lqwxlflq ivlfd | ud}rqhv whuprglqplfdv/ ho pgxor gh uljlgh} d fruwdqwh gh0
eh vhu srvlwlyr/ sru or wdqwr gheh vhu   4> 31 Vlq hpedujr/ qr vh kdq phglgr
frhflhqwhv gh Srlvvrq qhjdwlyrv hq qlqjq pdwhuldo1 Ho ydoru pqlpr gh > phglgr
h{shulphqwdophqwh/ hv ho gho ehulolr + @ 3> 34  3> 38,1
414315

Pgxor gh hodvwlflgdg yroxpwulfr

Frqvlghuhprv xq sdudohohsshgr glihuhqfldo gh odgrv +g{> g|> g}, vrphwlgr d od dfflq


gh whqvlrqhv qrupdohv  % > + > 5 dfwxdqgr vreuh vxv fdudv1 Od ghirupdflq olqhdo vhjq
orv hmhv +{> |> }, hv ljxdo d % > + > 5 +Iljxud 4153,1 Hq frqvhfxhqfld/ ho yroxphq gho
hohphqwr h{shulphqwd xqd yduldflq xqlwduld ljxdo d=
gY 
+4 . % ,+4 . + ,+4 . 5 ,
@
gY
4

+417;,

gY 
@ 4 . % . + . 5
gY

+417<,

grqgh gY @ g{g|g} hv ho yroxphq lqlfldo | gY  @ +4 . % ,g{+4 . + ,g|+4 . 5 ,g} hv ho


yroxphq ghvsxv gh od ghirupdflq1
Vl vh ghvsuhfldq lqqlwvlprv gh rughq vxshulru/ hvwd yduldflq hv ljxdo d=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

57

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Ilj1 4153= Ghirupdflq edmr whqvlrqhv qrupdohv


Gh od uhodflq dqwhulru vh revhuyd txh od glodwdflq felfd/ hv ghflu/ ho lqfuhphqwr
xqlwdulr gh yroxphq/ hv ljxdo d=
gY   gY
@ J, @ % . + . 5
gY

+4183,

Sdud rewhqhu od h{suhvlq gh hvwd glodwdflq yroxpwulfd hq ixqflq gh odv whqvlrqhv


dfwxdqwhv/ vh vxpdq odv ljxdogdghv +416;, gh od oh| gh Krrnh jhqhudol}dgd/ hv ghflu=
J, @ % . + . 5 @

4  5
+% . + . 5 ,
H

+4184,

Vl ho hvwdgr whqvlrqdo d txh hvw vrphwlgr ho sdudohohsshgr hohphqwdo hv wdo txh vh


fxpsoh txh % @  + @ 5 @ s +hvwdgr gh suhvlq klgurvwwlfd,/ hqwrqfhv ho ydoru gh od
glodwdflq yroxpwulfd hv ljxdo d=
J, @ 6

+4  5,
s
s@
H
N

grqgh=
N@

H
6+4  5,

+4185,

+4186,

hv xqd frqvwdqwh ivlfd gho pdwhuldo txh vh oodpd pgxor gh hodvwlflgdg yroxpwulfr/ |
wlhqh glphqvlrqhv ^I O32 `1
Sru lqwxlflq ivlfd | ud}rqhv whuprglqplfdv/ ho pgxor gh hodvwlflgdg yroxpwulfr
gheh vhu srvlwlyr/ or fxdo lpsolfd txh   4@5= Hv ghflu/ txh hq fxdotxlhu pdwhuldo
lvwursr ho frhflhqwh gh Srlvvrq gheh vhu qhfhvduldphqwh lqihulru d 3> 8/ txh fruuhvsrqgh
do oplwh gh frpsruwdplhqwr lqfrpsuhvleoh +N @ 4,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

41441 UHODFLQ WHQVLQ0GHIRUPDFLQ1 HVWXGLR H[SHULPHQWDO

4144

58

Uhodflq whqvlq0ghirupdflq1 Hvwxglr h{shulphqwdo

Od uhodflq uhdo hqwuh whqvlq | ghirupdflq gh xq pdwhuldo vh ghwhuplqd gh irupd


h{shulphqwdo phgldqwh hqvd|rv hq oderudwrulr1 Orv hqvd|rv pv vlpsohv gh uhdol}du vrq
orv gh wudfflq r gh frpsuhvlq sxud vreuh surehwdv floqgulfdv r sulvpwlfdv qrupdol0
}dgdv1 Hvwrv hqvd|rv vh uhdol}dq dsolfdqgr hq orv h{wuhprv gh od surehwd xqd ixhu}d S
hq gluhfflq gho hmh gh od plvpd1 Oodpdqgr D do uhd lqlfldo gh od vhfflq wudqvyhuvdo
gh od surehwd/ vh ghqh frpr whqvlq qrplqdo +phgld, d od uhodflq=
S
@
+4187,
D
Sru rwur odgr/ oodpdqgr O d od orqjlwxg fdoleudgd gh od surehwd | O do dodujdplhqwr
gh vwd surgxflgd sru od ixhu}d d{ldo/ vh ghqh frpr ghirupdflq d{ldo qrplqdo d od
uhodflq=
O
@
+4188,
O
Vl hq ho hqvd|r vh plgh wdpelq od yduldflq g gh xqd gh odv glphqvlrqhv wudqvyhu0
vdohv gh od surehwd/ gh orqjlwxg lqlfldo g> vh sxhgh fdofxodu od ghirupdflq wudqvyhuvdo
qrplqdo frpr=
g
| @
+4189,
g
Ho hqvd|r vh uhdol}d dxphqwdqgr surjuhvlydphqwh od ixhu}d S dsolfdgd gh irupd
ohqwd | judgxdo | plglhqgr orv dodujdplhqwrv d{ldohv O | orv dfruwdplhqwrv wudqvyhu0
vdohv g fruuhvsrqglhqwhv d fdgd qlyho gh fdujd1 D sduwlu gh orv frqmxqwrv gh ydoruhv
+S> O> g, rewhqlgrv/ vh fdofxodq orv fruuhvsrqglhqwhv frqmxqwrv gh ydoruhv gh whq0
vlq | ghirupdflq qrplqdohv +> > | ,1 Orv sduhv +> , vh uhsuhvhqwdq hq xqd fxuyd
txh vh ghqrplqd fxuyd gh whqvlq0ghirupdflq gho pdwhuldo +Iljxud 4155,1
Od fxuyd whqvlq0ghirupdflq rewhqlgd ghshqgh gh pxowlwxg gh idfwruhv +yhorflgdg
gh dsolfdflq gh od fdujd/ whpshudwxud/ glvsrvlwlyr h{shulphqwdo hpsohdgr/ hwf1, sru
or txh orv hqvd|rv ghehq uhdol}duvh gh irupd qrupdol}dgd/ frq htxlsrv hvwdqgdul}d0
grv | hq frqglflrqhv frqwurodgdv1 Gh hvwd irupd vh frqvljxh txh orv uhvxowdgrv vhdq
uhsuhvhqwdwlyrv gh od hvwuxfwxud lqwhuqd fdudfwhuvwlfd gho pdwhuldo hqvd|dgr1

Ilj1 4154= Hqvd|r gh wudfflq xqld{ldo

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

59

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Ilj1 4155= Fxuyd whqvlqghirupdflq xqld{ldo


Dxqtxh ho frpsruwdplhqwr gh fdgd pdwhuldo hv glihuhqwh/ hq od fxuyd whqvlq0
ghirupdflq vh glvwlqjxhq/ hq jhqhudo/ odv }rqdv | whqvlrqhv oplwh vljxlhqwhv=
 Wudpr sursruflrqdo +RD,1 Hq hvwh wudpr lqlfldo vh fxpsoh od oh| gh Krrnh/ hv
ghflu/ od uhodflq hqwuh whqvlq | ghirupdflq hv olqhdo sdud whqvlrqhv lqihulruhv
do ydoru R txh vh oodpd oplwh gh sursruflrqdolgdg1 Od shqglhqwh gho wudpr
ghwhuplqd ho ydoru gho pgxor gh hodvwlflgdg r gh \rxqj +H, gho pdwhuldo1 Ho
frhflhqwh gh Srlvvrq sxhgh fdofxoduvh frpr od uhodflq hqwuh od ghirupdflq
wudqvyhuvdo | od orqjlwxglqdo/  @ | @=
 Wudpr hovwlfr +RE,1 Hq hvwh wudpr od ghvfdujd vh surgxfh gh irupd hovwlfd/ hv
ghflu/ vlq txh dsduh}fdq ghirupdflrqhv shupdqhqwhv do glvplqxlu od fdujd kdvwd
dqxoduod1 Vh oodpd oplwh hovwlfr +e , d od p{lpd whqvlq txh vh sxhgh dofdq}du
vlq txh vh surgx}fdq ghirupdflrqhv shupdqhqwhv/ wdpelq oodpdgdv lqhovwlfdv r
sovwlfdv1 Ho wudpr DE/ gh frpsruwdplhqwr hovwlfr qr olqhdo/ sxhgh vhu pv r
phqrv revhuydeoh ghshqglhqgr gho pdwhuldo1
 Wudpr sovwlfr +EG,1 Hq hvwh wudpr vh revhuyd ghirupdflq shupdqhqwh do
ghvfdujdu od surehwd/ sru hmhpsor od pdufdgd RO hq ho gldjudpd1 Vh oodpd oplwh
gh xhqfld +s , d od whqvlq d sduwlu gh od fxdo ho pdwhuldo vh ghirupd fdvl vlq
dxphqwr gh od whqvlq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

41441 UHODFLQ WHQVLQ0GHIRUPDFLQ1 HVWXGLR H[SHULPHQWDO

5:

 Wudpr gh xhqfld +FG,1 Hq hvwh wudpr od ghirupdflq dxphqwd vlq txh vh sur0
gx}fd xq dxphqwr dsuhfldeoh gh od whqvlq1 Kdvwd oohjdu do sxqwr G od ghirupdflq
orqjlwxglqdo | odv ghirupdflrqhv wudqvyhuvdohv vrq vhqvleohphqwh xqliruphv d or
odujr gh od orqjlwxg wlo gh od surehwd1
 Wudpr gh hqgxuhflplhqwr sru ghirupdflq +GH,1 D sduwlu gh xq ghwhuplqdgr
ydoru gh od ghirupdflq/ od whqvlq qhfhvduld sdud vhjxlu dxphqwdqgr od ghiru0
pdflq sovwlfd vh lqfuhphqwd1 D hvwh ihqphqr vh oh oodpd hqgxuhflplhqwr sru
ghirupdflq | vxhoh yhqlu dfrpsddgr sru od suglgd gho hvwdgr xqliruph gh gh0
irupdflrqhv | ho lqlflr gh od orfdol}dflq gh vwdv hq od }rqd phgld gh od surehwd1
 Wudpr gh hvwulfflq +HI ,1 Hq hvwh wudpr vh revhuyd txh od vhfflq gh xqd
sduwh gh od surehwd frplhq}d d glvplqxlu gh irupd dsuhfldeoh1 Hvwh ihqphqr gh
orfdol}dflq gh odv ghirupdflrqhv orqjlwxglqdohv | wudqvyhuvdohv/ frq suglgd gho
hvwdgr xqliruph dqwhulru/ vh ghqrplqd hvwulfflq1 Od dsduhqwh suglgd gh whqvlq
hq hvwh wudpr vh gheh d od ghqlflq qrplqdo gh od whqvlq/ txh hvw fdofxodgd
vreuh ho uhd lqlfldo gh od surehwd/ hq oxjdu gh fdofxoduod vreuh ho uhd uhdo hq fdgd
prphqwr/ | txh hv phqru ghelgr d od hvwulfflq1 Vh ghqrplqd whqvlq gh urwxud
+o , d od p{lpd whqvlq phglgd hq ho hqvd|r1
Ho wlsr gh fxuyd whqvlq0ghirupdflq ghvfulwr fruuhvsrqgh d orv pdwhuldohv oodpdgrv
gfwlohv/ frpr sru hmhpsor ho dfhur r ho freuh/ txh suhvhqwdq xq pdufdgr frpsruwd0
plhqwr sovwlfr | dofdq}dq od urwxud frq xq qlyho hohydgr gh ghirupdflq1 Dv/ sdud
hvwrv pdwhuldohv/ ( * 53  | 8 * 533  / | orv wudprv ghvfulwrv vrq iflophqwh
lghqwlfdeohv1

Ilj1 4156= Fxuyd whqvlqghirupdflq sdud pdwhuldohv iujlohv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Hq rwurv pdwhuldohv frpr/ sru hmhpsor/ od ixqglflq/ ho krupljq r ho ylgulr/ ood0


pdgrv iujlohv/ qr vh suhvhqwd xqd }rqd gh xhqfld sovwlfd elhq ghqlgd1 Hq hvwrv
pdwhuldohv vh wrpd frqyhqflrqdophqwh frpr whqvlq gh xhqfld/ s / od fruuhvsrqglhqwh
d xqd ghirupdflq shupdqhqwh gh 3/5 ( +Iljxud 4156,1 Hvwrv pdwhuldohv urpshq frq
srfd ghirupdflq +8 * 8  ,/ euxvfdphqwh/ flufxqvwdqfld sholjurvd sdud od vhjxulgdg
gh odv hvwuxfwxudv1
Qr revwdqwh or glfkr/ qr hv gho wrgr uljxurvr fdolfdu d xq pdwhuldo frqfuhwr frpr
gwlo r iujlo/ |d txh ho frpsruwdplhqwr phfqlfr ghshqgh hq judq phglgd gh odv
frqglflrqhv gh fdujd1 Dv/ xq dfhur gfwlo hq frqglflrqhv qrupdohv sxhgh prvwudu
xq frpsruwdplhqwr pdufdgdphqwh iujlo d edmdv whpshudwxudv r d dowdv yhorflgdghv gh
fdujd1 Sru rwud sduwh/ ho klhuur ixqglgr r ho ylgulr pxhvwudq xq frpsruwdplhqwr gfwlo
d dowdv whpshudwxudv1
Gheh vhdoduvh wdpelq txh pxfkrv pdwhuldohv iujlohv h{klehq uhvlvwhqfldv px| gl0
ihuhqwhv vhjq hvwq vrolflwdgrv d wudfflq r d frpsuhvlq1 Dv sru hmhpsor/ ho krupljq
| od pd|rud gh odv urfdv qdwxudohv wlhqhq xq frpsruwdplhqwr px| iujlo d wudfflq frq
xqd uhvlvwhqfld uhodwlydphqwh edmd1 Sru rwur odgr/ vx frpsruwdplhqwr d frpsuhvlq hv
pxfkr pv gfwlo/ dxqtxh vlq prvwudu xqd }rqd fodud gh xhqfld/ | vx uhvlvwhqfld d
frpsuhvlq hv pxfkr pd|ru txh d wudfflq/ gho rughq gh 43 yhfhv pd|ru/ wdo frpr vh
pxhvwud hq od Iljxud 41571
Orv dfhurv gh frqvwuxfflq/ hq fdpelr/ wlhqhq xq frpsruwdplhqwr sduhflgr hq wudf0
flq | hq frpsuhvlq +sdud slh}dv srfr hvehowdv,/ | frq pdufdgrv wudprv gh xhqfld hq

Ilj1 4157= Fxuyd whqvlqghirupdflq sdud ho krupljq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

41451 WHQVLQ OPLWH/ WHQVLQ DGPLVLEOH \ FRHILFLHQWH GH VHJXULGDG

5<

Ilj1 4158= Fxuyd whqvlqghirupdflq lghdol}dgd sdud ho dfhur gh frqvwuxfflq


dperv fdvrv1 Sdud hvwrv pdwhuldohv od fxuyd whqvlq0ghirupdflq vh vxhoh uhsuhvhqwdu
phgldqwh gldjudpdv wulolqhdohv +Iljxud 4158,/ hq orv txh vor vh frqvlghudq orv wudprv
sursruflrqdohv | orv wudprv gh xhqfld1 Rwurv wlsrv gh dohdflq gh dfhur/ sru vx sdu0
wh/ dshqdv pxhvwudq xq wudpr krul}rqwdo gh xhqfld/ shur wlhqhq xqd }rqd fodud gh
hqgxuhflplhqwr sru ghirupdflq/ kdelwxdophqwh olqhdo1

4145

Whqvlq oplwh/ whqvlq dgplvleoh | frhflhqwh gh vhjxulgdg

Ho ojlfr uhtxlvlwr gh vhjxulgdg h{ljleoh d odv hvwuxfwxudv txh vh sur|hfwdq | vh frqv0


wux|hq frqoohyd od ghqlflq gh xq ydoru vxshulru gh od whqvlq txh ho pdwhuldo sxhgh
dofdq}du vlq txh h{lvwd ulhvjr gh txh vh surgx}fd xq idoor hvwuxfwxudo/ |d vhd vwh wr0
wdo r sdufldo1 Dv/ vh ghqh whqvlq oplwh/ olp / frpr dtxho ydoru gh od whqvlq do
fxdo ho pdwhuldo dofdq}d vx oplwh gh uhvlvwhqfld/ | sru ghedmr gho fxdo qr vh surgxfhq
ql ghirupdflrqhv h{fhvlydv ql/ sru vxsxhvwr/ od urwxud gho plvpr1 Hq orv pdwhuldohv
gfwlohv/ wdohv frpr ho dfhur/ hv kdelwxdo frqvlghudu frpr whqvlq oplwh od whqvlq gh
xhqfld +olp @  s ,/ plhqwudv txh hq orv pdwhuldohv iujlohv/ frpr ho krupljq/ vh vxhoh
frqvlghudu frpr whqvlq oplwh od whqvlq gh urwxud +olp @ o ,1
Vlq hpedujr/ hq od sufwlfd/ odv hvwuxfwxudv vh glvhdq sdud wudedmdu d qlyhohv gh
whqvlq vljqlfdwlydphqwh sru ghedmr gh od whqvlq oplwh gh orv fruuhvsrqglhqwhv pd0
whuldohv hvwuxfwxudohv1 Orv prwlyrv sdud hvwd sufwlfd vrq ydulrv/ | ixqgdphqwdophqwh
ghelgrv d od h{lvwhqfld gh lqfhuwlgxpeuhv txh ho sur|hfwlvwd gheh frqwhpsodu hq od idvh
gh glvhr=
 lqfhuwlgxpeuhv dvrfldgdv d od fdudfwhul}dflq gh odv surslhgdghv phfqlfdv gh orv
pdwhuldohv/ ghelgdv d od fdolgdg | krprjhqhlgdg gho pdwhuldo/ d od glvshuvlq hq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

63

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

orv hqvd|rv h{shulphqwdohv/ d od dghfxdflq gh vwrv d odv frqglflrqhv uhdohv gh


vhuylflr/ d ihqphqrv gh xhqfld | uhodmdflq/ ghjudgdflq ghelgd d fdxvdv ivlfdv
r txplfdv/ d hihfwrv ffolfrv r glqplfrv/ idwljd/ hwf1
 lqfhuwlgxpeuhv dvrfldgdv d od ghqlflq | fdudfwhul}dflq gh odv dfflrqhv/ |d vhd
sru od lqvxflhqfld gh gdwrv sdud hvwlpduodv +hihfwrv folpwlfrv | dpelhqwdohv/
hihfwrv vvplfrv,/ sru vx lqvxflhqwh ghqlflq hq od idvh gh sur|hfwr +fdujdv gh
vhuylflr r fdujdv h{fhsflrqdohv,/ sru od yduldelolgdg whpsrudo gh vx qdwxudoh}d/
sru ho ghvfrqrflplhqwr gh vx hyroxflq gxudqwh od ylgd wlo gh od hvwuxfwxud/ hwf1
 lqfhuwlgxpeuhv dvrfldgdv d orv pwrgrv gh fofxor/ |d vhd sru odv klswhvlv vlp0
solfdwlydv dgrswdgdv hq odv edvhv gh fofxor/ sru od sursld qdwxudoh}d gh orv
pwrgrv gh dqolvlv r sru od glfxowdg dvrfldgd d vwrv hq fdvr gh xwlol}du pwr0
grv vrvwlfdgrv1
 lqfhuwlgxpeuhv dvrfldgdv d orv pwrgrv gh frqvwuxfflq/ | txh sxhghq hvwdu uhod0
flrqdgdv frq ho surfhvr frqvwuxfwlyr suhylvwr/ orv surfhglplhqwrv gh hmhfxflq |
gh frqwuro gh fdolgdg hpsohdgrv/ hwf1
 lqfhuwlgxpeuhv dvrfldgdv d orv pwrgrv gh frqvhuydflq | pdqwhqlplhqwr/ txh
sxhghq uh hmduvh hq ihqphqrv gh ghjudgdflq surjuhvlyd/ fruurvlq/ djuhvlrqhv
dpelhqwdohv/ hwf1
Hq frqvhfxhqfld/ vh ghqh whqvlq dgplvleoh/ dgp / gh od irupd
dgp @

olp
 olp
q

+418:,

grqgh olp hv od whqvlq oplwh gho pdwhuldo | q hv xq frhflhqwh pd|ru +r h{fhsflrqdo0


phqwh ljxdo, txh od xqlgdg ghqrplqdgr frhflhqwh gh vhjxulgdg1 Odv hvwuxfwxudv vh
glvhdq/ sru wdqwr/ frq ho fulwhulr gh txh od whqvlq hq fxdotxlhu sxqwr vhd lqihulru do
ydoru gh od whqvlq dgplvleoh> hv ghflu/ vl  pd{ hv ho ydoru p{lpr gh od whqvlq hq od
hvwuxfwxud/ gheh fxpsoluvh txh
pd{  dgp  olp

+418;,

Od ghwhuplqdflq gho frhflhqwh gh vhjxulgdg ghshqgh gh xq judq qphur gh idfwr0


uhv/ shur vwh gheh vhu pd|ru fxdqwr pd|ru vhd ho judgr gh lqfhuwlgxpeuh hq od idvh gh
sur|hfwr r fxdqwr pd|ru vhd ho lpsdfwr/ hq wuplqrv vrflrhfrqplfrv/ txh dfduuhdud
xq hyhqwxdo idoor hvwuxfwxudo1 Ho frhflhqwh gh vhjxulgdg sxhgh uhgxfluvh hq hvwuxfwx0
udv gh srfd frpsohmlgdg r gh ylgd wlo uhgxflgd1 Hq fxdotxlhu fdvr/ hvwh frhflhqwh
vh md vhjq od h{shulhqfld dgtxlulgd hq hvwuxfwxudv dqorjdv | hq ho qlyho whfqrojlfr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

64

41461 WHQVLQ HTXLYDOHQWH \ FULWHULRV GH UHVLVWHQFLD

dsolfdeoh1 Hq hglfdflq h lqjhqlhud gh od frqvwuxfflq vh xvdq frhflhqwhv gh vhjxul0


gdg hqwuh 5 | 8/ dgrswqgrvh ydoruhv pv dowrv sdud od frqvwuxfflq lq vlwx txh sdud
od suhideulfdflq1 Hq lqjhqlhud dhurqdwlfd vh xvdq/ qhfhvduldphqwh/ frhflhqwhv gh
vhjxulgdg phqruhv/ hqwuh 4/8 | 5/ shur dvrfldgrv d pwrgrv gh dqolvlv/ frqvwuxfflq/
frqvhuydflq | frqwuro pxfkr pv frpsohmrv1

4146

Whqvlq htxlydohqwh | fulwhulrv gh uhvlvwhqfld

Hq od Vhfflq dqwhulru vh kd lqwurgxflgr ho frqfhswr gh whqvlq dgplvleoh |/ wdpelq/


ho gh frhflhqwh gh vhjxulgdg/ hq uhodflq do gh whqvlq oplwh1 Hvwh owlpr vh ghqh
xvxdophqwh sdud orv glyhuvrv pdwhuldohv hq ixqflq gh hqvd|rv gh uhvlvwhqfld hq txh ho
hvwdgr whqvlrqdo hv ixqgdphqwdophqwh xqld{ldo1 Vlq hpedujr/ hv kdelwxdo hq orv fdvrv gh
lqwhuv hq Phfqlfd gh Volgrv | hq Fofxor gh Hvwuxfwxudv txh orv pdwhuldohv wudedmhq
hq hvwdgrv elglphqvlrqdohv r wulglphqvlrqdohv gh whqvlq1 Hvwr lpsolfd od qhfhvlgdg gh
uhghqlu ho frqfhswr gh whqvlq oplwh gh irupd txh vhd xwlol}deoh edmr fdujd pxowld{ldo1
Od glfxowdg hvwuled hq od glfxowdg sufwlfd gh uhdol}du hqvd|rv edmr hvwdgrv gh fdujd
frpsohmrv/ sru xq odgr/ | od pxowlsolflgdg gh frpelqdflrqhv gh whqvlrqhv d frqvlghudu/
sru rwur1 Ghelgr d hoor/ hv kdelwxdo phglu ho qlyho gh vrolflwdflq gh xq pdwhuldo d wudyv
gho frqfhswr gh whqvlq +xqld{ldo, htxlydohqwh/ ht 1
Vh ghqh frpr whqvlq htxlydohqwh +r gh frpsdudflq, gh xq hvwdgr pxowld{ldo gh
whqvlrqhv d xq ydoru hvfdodu/ ixqflq gh odv frpsrqhqwhv gho whqvru gh whqvlrqhv +r
gh orv ydoruhv gh odv whqvlrqhv sulqflsdohv gh vwh,/ txh sxhgh fruuhodflrqduvh frq orv
ydoruhv gh whqvlq hq xq hqvd|r xqld{ldo1 Dv/ grv hvwdgrv pxowld{ldohv gh whqvlq vrq
htxlydohqwhv d hihfwrv gh uhvlvwhqfld vl ohv fruuhvsrqghq lgqwlfdv whqvlrqhv htxlydohqwhv1
Hq sduwlfxodu/ xq hvwdgr pxowld{ldo hv htxlydohqwh d xq hvwdgr xqld{ldo hq ho txh dfwd
xqd whqvlq ljxdo d od whqvlq htxlydohqwh gho sulphur1
Ho frqfhswr gh whqvlq htxlydohqwh shuplwh dsolfdu d orv hvwdgrv pxowld{ldohv orv
plvprv fulwhulrv gh vhjxulgdg txh hq hvwdgrv xqld{ldohv1 Dv/ vh h{ljh txh od p{lpd
whqvlq htxlydohqwh hq od hvwuxfwxud qr vxshuh ho ydoru gh od whqvlq dgplvleoh/ ghqlgd
dsolfdqgr xq ghwhuplqdgr frhflhqwh gh vhjxulgdg d od whqvlq oplwh xqld{ldo=
+ht ,pd{  dgp @

olp
q

+418<,

Gh hvwd irupd/ ho sureohpd gh glphqvlrqdu hvwuxfwxudv vrphwlgdv d hvwdgrv jhqhudohv


gh whqvlq vh uhgxfh d ghqlu dghfxdgdphqwh odv whqvlrqhv htxlydohqwhv/ hydoxduodv |
frpsduduodv frq ho ydoru dgplvleoh1
Hq od sufwlfd lqjhqlhulo vh xvdq glyhuvdv ghqlflrqhv hpsulfdv gh od whqvlq htxl0
ydohqwh/ txh vh dghfxdq hq pd|ru r phqru judgr d orv glihuhqwhv pdwhuldohv hpsohdgrv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

65

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

D hvwdv ghqlflrqhv vh ohv ghqrplqd fulwhulrv gh uhvlvwhqfld1 Orv pv kdelwxdohv vrq orv
vljxlhqwhv=
+d, Fulwhulr gh Udqnlqh
Vhjq hvwh fulwhulr/ ho pdwhuldo idood fxdqgr ho p{lpr ydoru devroxwr gh xqd gh odv
whqvlrqhv sulqflsdohv dofdq}d xq ydoru ljxdo d od whqvlq oplwh1 Hv ghflu/ vl odv whqvlrqhv
sulqflsdohv vrq    2   / od whqvlq htxlydohqwh hv
ht @ +m  m,pd{

l @ 4> 5> 6

+4193,

Hvwh fulwhulr vxhoh hpsohduvh sdud pdwhuldohv frpr ho krupljq/ hq dtxhoodv vlwxdflrqhv
hq txh ho idoor gho pdwhuldo vh surgxfh suhgrplqdqwhphqwh d wudfflq/ vhjq ho oodpdgr
prgr L gh iudfwxud1
+e, Fulwhulr gh Wuhvfd
Vhjq hvwh fulwhulr/ ho pdwhuldo idood fxdqgr od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd dofdq}d ho
ydoru fruuhvsrqglhqwh d od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd hq ho hqvd|r xqld{ldo1 Hv ghflu/
vl odv whqvlrqhv sulqflsdohv vrq   2   / hqwrqfhv od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd
gheh vhu
 ht
  
 pd{ 
@
+4194,
5
5
r vhd/ txh od whqvlq htxlydohqwh vh ghqh frpr
ht @   

+4195,

Hvwh fulwhulr hv dghfxdgr sdud pdwhuldohv gfwlohv vrphwlgrv d hvixhu}rv gh fruwdqwh


hohydgrv | txh vrq lqvhqvleohv do qlyho gh suhvlq klgurvwwlfd1
+f, Fulwhulr gh Yrq Plvhv
Vhjq hvwh fulwhulr/ ho pdwhuldo idood fxdqgr od hqhujd gh ghirupdflq +yhu ho Oleur
5, dvrfldgd d surfhvrv gh ghirupdflq gh glvwruvlq dofdq}d ho ydoru fruuhvsrqglhqwh d
od hqhujd gh glvwruvlq oplwh hq ho hqvd|r xqld{ldo1 Vhjq hvwd klswhvlv/ od whqvlq
htxlydohqwh hv
u k
l
4
ht @
+4196,
+  2 ,2 . +   ,2 . +  2 ,2
5
Hvwh fulwhulr hv dghfxdgr sdud pdwhuldohv gfwlohv frpr orv dfhurv gh frqvwuxfflq/ txh
vrq lqvhqvleohv do qlyho gh suhvlq klgurvwwlfd/ hq dtxhoodv vlwxdflrqhv hq txh ho idoor
gho pdwhuldo vh surgxfh suhgrplqdqwhphqwh sru fl}doodgxud/ vhjq ho oodpdgr prgr LL
gh iudfwxud1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

41461 WHQVLQ HTXLYDOHQWH \ FULWHULRV GH UHVLVWHQFLD

66

+g, Fulwhulr gh PrkuFrxorpe


Hvwh fulwhulr sxhgh frqvlghuduvh xqd jhqhudol}dflq gho fulwhulr gh Wuhvfd sdud dtxhoorv
pdwhuldohv txh vrq vhqvleohv do qlyho gh frqqdplhqwr/ r vhd/ d od suhvlq klgurvwwlfd1
Od whqvlq htxlydohqwh vh ghqh frpr
ht @   n

+4197,

grqgh n @ +olp ,| @+olp ,S hv od uhodflq hqwuh odv whqvlrqhv oplwh d wudfflq | frpsuh0
vlq1 Hvwh fulwhulr hv dghfxdgr wdqwr sdud pdwhuldohv iujlohv frpr gfwlohv/ | vh vxhoh
dsolfdu d orv jhrpdwhuldohv r pdwhuldohv iulfflrqdohv/ wdohv frpr ho krupljq r orv vxhorv/
txh suhvhqwdq xqd pdufdgd glihuhqfld hqwuh odv uhvlvwhqfld d wudfflq | frpsuhvlq1
Hq od Iljxud 4159 vh pxhvwud jufdphqwh od glihuhqfld hqwuh orv glyhuvrv fulwhulrv
gh idoor lqwurgxflgrv1 Sdud xq hvwdgr sodqr gh whqvlrqhv/  @ 3/ vh uhsuhvhqwdq orv
oxjduhv jhrpwulfrv gh odv frpelqdflrqhv gh ydoruhv gh whqvlrqhv sulqflsdohv  / 2 txh
ghwhuplqdq xq ydoru oplwh gh od fruuhvsrqglhqwh whqvlq htxlydohqwh1 Sxhgh ghfluvh
txh ho lqwhulru gh odv fxuydv dv ghqlgdv fruuhvsrqgh d vlwxdflrqhv hovwlfdv/ hv ghflu/
vlq ulhvjr gh idoor1 Ho h{whulru gh glfkdv fxuydv fruuhvsrqgh d hvwdgrv gh whqvlq
lpsrvleohv gh dofdq}du sru ho pdwhuldo hq fxhvwlq1

Ilj1 4159= Hvwdgr sodqr gh whqvlrqhv= +d, fulwhulrv gh Udqnlqh/ Wuhvfd | Yrq Plvhv/
+e, fulwhulrv gh Wuhvfd | PrkuFrxorpe

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

67

FDSWXOR 41 IXQGDPHQWRV GH HODVWLFLGDG

Hq od Iljxud 4159d vh frpsdudq orv fulwhulrv gh Udqnlqh/ Wuhvfd | Yrq Plvhv sdud
xq plvpr ydoru gh od whqvlq oplwh1 Vh revhuyd txh orv fulwhulrv gh Udqnlqh | Wuhvfd
frlqflghq hq orv fxdgudqwhv gh wudfflq | frpsuhvlq/ shur glhuhq vhqvleohphqwh hq
vlwxdflrqhv gh wudfflqfrpsuhvlq/ frq fl}doodgxud suhgrplqdqwh1 Ho fulwhulr gh Yrq
Plvhv sxhgh yhuvh frpr xqd yhuvlq uhgrqghdgd gho fulwhulr gh Wuhvfd1 Hq od Iljxud
4159e vh frpsdudq orv fulwhulrv gh Wuhvfd | PrkuFrxorpe sdud xq plvpr ydoru gh
od whqvlq oplwh gh wudfflq1 Ho fulwhulr gh PrkuFrxorpe sxhgh yhuvh frpr xqd
jhqhudol}dflq gho fulwhulr gh Wuhvfd pxfkr pv dsur{lpdgd do frpsruwdplhqwr uhdo gh
orv jhrpdwhuldohv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5 Ixqgdphqwrv gh Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv


514

Lqwurgxfflq

Od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv |/ sru h{whqvlq/ od Phfqlfd gh Hvwuxfwxudv sxhghq


frqvlghuduvh frpr dtxhood sduwh gh od Phfqlfd gh Volgrv txh uhvxowd gh dsolfdu od
Whrud gh od Hodvwlflgdg d xq wlsr uhvwulqjlgr gh sureohpdv txh vh sodqwhdq hq ho gd d
gd gh od Lqjhqlhud Hvwuxfwxudo sdud srvlelolwdu vx uhvroxflq gh irupd dqdowlfd1 Hvwd
fdwhjrud gh sureohpdv ylhqh ghqlgd/ ixqgdphqwdophqwh/ sru=
 Od uhvwulfflq hq od ghqlflq gho sureohpd hovwlfr1 Hvwd uhvwulfflq dihfwd d
od jhrphwud gh orv hohphqwrv hvwuxfwxudohv/ d vxv frqglflrqhv gh vxvwhqwdflq |
ylqfxodflq | do wlsr gh dfflrqhv frqvlghudgdv1 Dv/ od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv
vh dsolfd d slh}dv sulvpwlfdv +yljdv/ froxpqdv/ eduudv/ hmhv/ hwf1, txh hvwq dsr0
|dgdv/ duwlfxodgdv r hpsrwudgdv | vrphwlgdv d od dfflq gh ixhu}dv sxqwxdohv r
uhsduwlgdv/ ghvfhqvrv gh dsr|rv/ fdujdv wuplfdv/ hwf1
 Od dgrsflq gh flhuwdv klswhvlv ixqgdphqwdohv1 Hvwdv klswhvlv shuplwhq/ sru
xq odgr/ ghqlu xq sureohpd olqhdo |/ sru rwur/ derugdu xq sureohpd lqlfldophqwh
wulglphqvlrqdo +odv slh}dv wlhqhq orqjlwxg/ dowxud | dqfkxud, frpr xq hqvdpeod0
mh gh sureohpdv evlfdphqwh xqlglphqvlrqdohv +odv slh}dv vh uhsuhvhqwdq frpr
oqhdv,1
Vh suhvhqwdq hq hvwh Fdswxor/ hq irupd euhyh/ orv ixqgdphqwrv gh odv grv glvfl0
solqdv phqflrqdgdv1 Vh lqwurgxfhq/ sulphur/ frqfhswrv hohphqwdohv frpr ho gh slh}d/
hvwuxfwxud/ dsr|r/ hqodfh/ hwf1/ | ghvsxv rwurv gh lpsruwdqfld ixqgdphqwdo frpr orv
gh hvixhu}rv vreuh xqd vhfflq/ hvwuxfwxudv lvrvwwlfdv h klshuhvwwlfdv/ oh|hv gh hvixhu0
}rv/ hwf1 Hq od owlpd Vhfflq vh lqwurgxfh od sureohpwlfd dvrfldgd d od uhvroxflq gh
hvwuxfwxudv klshuhvwwlfdv> sdud hoor/ vh glvfxwhq orv uhtxlvlwrv gh htxloleulr | frpsdwl0
elolgdg gh od vroxflq | vh sodqwhdq/ hq ixqflq gh vwrv/ odv edvhv gh orv pwrgrv gh
vroxflq gh hvwuxfwxudv klshuhvwwlfdv1
68

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

69

515

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Remhwlyr gh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv

Od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv/ frpr sduwh lqwhjudqwh gh od Phfqlfd gh Hvwuxfwxudv/ wlh0


qh frpr remhwlyr ixqgdphqwdo ghwhuplqdu od uhvsxhvwd gh odv hvwuxfwxudv fxdqgr vwdv
vh yhq vrphwlgdv d odv glihuhqwhv dfflrqhv txh ghehq vrsruwdu gxudqwh vx frqvwuxfflq
| ylgd wlo1
Sru uhvsxhvwd hvwuxfwxudo vh hqwlhqgh/ evlfdphqwh/ od ghwhuplqdflq gh orv hv0
wdgrv gh whqvlq | ghirupdflq d orv txh od hvwuxfwxud yd d hvwdu vrphwlgd sru hihfwr
gh orv glihuhqwhv hvwdgrv gh fdujd txh vh frqvlghudq1 Od ghwhuplqdflq gh orv hvwdgrv
gh whqvlq hv qhfhvduld sdud frpsuredu od vdwlvidfflq gh orv fulwhulrv gh uhvlvwhqfld
txh hvwdeohfhq odv fruuhvsrqglhqwhv qrupdwlydv | orv xvrv gh exhqd sufwlfd/ gh fdud d
jdudqwl}du od vhjxulgdg gh odv hvwuxfwxudv1 Sru vx sduwh/ od ghwhuplqdflq gh orv hvwdgrv
gh ghirupdflq vxhoh vhu qhfhvduld sdud vdwlvidfhu orv fulwhulrv gh uljlgh}/ txh hvwq d
phqxgr oljdgrv d uhtxlvlwrv gh ixqflrqdolgdg gh odv hvwuxfwxudv1
Sru wdqwr/ od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv suhwhqgh hvwdeohfhu odv frqglflrqhv gh uh0
vlvwhqfld | uljlgh} gh odv hvwuxfwxudv dqdol}dgdv1 Dperv dvshfwrv vh derugdq hq orv
grv wlsrv gh sureohpdv ixqgdphqwdohv txh vh sodqwhdq hq od sufwlfd lqjhqlhulo= ho
glphqvlrqdplhqwr | od yhulfdflq gh hvwuxfwxudv1
Ho surfhvr gh frqvwuxfflq gh xqd hvwuxfwxud hpslh}d sru od frqfhsflq gh vwd1 Hq
hvwd idvh vh ghwhuplqd vx wlsrorjd | vh lghqwlfdq odv dfflrqhv txh dfwxduq vreuh hood1
Hvwd lghqwlfdflq suhyld vh kdfh gh irupd dsur{lpdgd/ |d txh orv ydoruhv uhdohv gh
pxowlwxg gh dfflrqhv ghshqghq gh od irupd | glphqvlrqhv ghqlwlydv gh od hvwuxfwxud1
Hq hvh prphqwr hqwud hq mxhjr od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv sdud hydoxdu od uhvsxhvwd
hvwuxfwxudo gho fruuhvsrqglhqwh suhglvhr hvwuxfwxudo1 Hq ixqflq gh orv uhvxowdgrv
rewhqlgrv/ vh surfhgh do glphqvlrqdplhqwr gh orv hohphqwrv hvwuxfwxudohv/ hv ghflu/ d gdu
ydoruhv frqfuhwrv d odv glphqvlrqhv gh vwrv1 Ghvsxv/ vh sdvd d od idvh gh ghqlflq gho
sur|hfwr/ hq od fxdo vh shuvljxh vdwlvidfhu orv uhtxlvlwrv suhylvwrv1 Hq hvwd idvh vh sxhghq
prglfdu r udwlfdu odv glyhuvdv ghflvlrqhv wrpdgdv hq od idvh suhyld1 Hq fxdotxlhu fdvr/
vh ghqhq | frqfuhwdq od wlsrorjd hvwuxfwxudo | odv dfflrqhv d frqvlghudu +shvr surslr/

Ilj1 514= Od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv hq ho Dqolvlv gh Hvwuxfwxudv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

6:

5161 FRQFHSWR GH SLH]D \ HVWUXFWXUD

fdujdv ylydv/ hwf1,1 Vh sdvd hqwrqfhv d od yhulfdflq gho prghor hvwuxfwxudo uhvxowdqwh1
Vl hvwd frpsuredflq d srvwhulrul gho glvhr hvwuxfwxudo hv vdwlvidfwruld/ vh hoderud ho
sur|hfwr ghqlwlyr> vl qr or hv/ hv qhfhvdulr yroyhu d od idvh gh ghqlflq1 Vh surfhgh/
sxhv/ gh irupd lwhudwlyd kdvwd txh vh vdwlvidfhq dghfxdgdphqwh wrgrv orv uhtxlvlwrv
qhfhvdulrv1
Ho surfhvr ghvfulwr vh pxhvwud gh irupd hvtxhpwlfd hq od Iljxud 514/ grqgh vh
lqglfd ho sdsho txh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv ghvhpshd hq o1

516

Frqfhswr gh slh}d | hvwuxfwxud

Vh oodpd slh}d sulvpwlfd/ yljd r eduud do fxhusr volgr hqjhqgudgr sru xq uhd sodqd
V txh vh pxhyh hq ho hvsdflr/ gh pdqhud txh vx fhqwur gh judyhgdg J uhfruuh xqd oqhd
gdgd o | vx sodqr vh pdqwlhqh frqvwdqwhphqwh qrupdo d glfkd oqhd1 D od oqhd o vh oh
ghqrplqd gluhfwul}/ oqhd phgld r hmh gh od slh}d | d odv glyhuvdv srvlflrqhv gho uhd V
vh ohv oodpd vhfflrqhv uhfwdv r vhfflrqhv qrupdohv gh od slh}d +yhu Iljxud 515d,1
Od gluhfwul} gh od slh}d sxhgh vhu xqd fxuyd dodehdgd/ sodqd r uhfwd/ gdqgr oxjdu
d slh}dv dodehdgdv +yljd hq kolfh,/ slh}dv sodqdv +dufrv/ yljdv edofq, r slh}dv uhfwdv
+pqvxodv/ froxpqdv/ hwf1,1 Od vhfflq gh od slh}d sxhgh vhu frqvwdqwh r yduldeoh d or
odujr gh od slh}d/ gdqgr oxjdu d slh}dv gh vhfflq frqvwdqwh r yduldeoh/ uhvshfwlydphqwh1

Ilj1 515= Frqfhswr gh= +d, slh}d sulvpwlfd/ +e, uhedqdgd | +f, eud

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

6;

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Vh oodpd uhedqdgd do hohphqwr glihuhqfldo gh slh}d frqwhqlgr hqwuh grv vhfflrqhv


uhfwdv lqqlwdphqwh su{lpdv +yhu Iljxud 515e,1 Dv/ vh sxhgh frqvlghudu d od yljd
frpr xq volgr jhqhudgr sru xqd vxfhvlq gh uhedqdgdv glihuhqfldohv1 Vh oodpd eud do
hohphqwr glihuhqfldo gh yroxphq jhqhudgr sru xq hohphqwr glihuhqfldo gho uhd sodqd V
hq ho prylplhqwr txh jhqhud od slh}d sulvpwlfd +yhu Iljxud 515f,1 Sru wdqwr/ vh sxhgh
frqvlghudu d od yljd frpr xq volgr irupdgr sru xq kd} gh eudv glihuhqfldohv1 Od
uhedqdgd | od eud vrq orv hohphqwrv glihuhqfldohv evlfrv gh hvwxglr hq od Uhvlvwhqfld
gh Pdwhuldohv1
Vh oodpd slh}d gh sodqr phglr d dtxhood slh}d sodqd hq od txh od vhfflq uhfwd hv
vlpwulfd uhvshfwr d xq sodqr txh frqwlhqh d od gluhfwul} gh od slh}d | txh hvw vrphwlgd
d fdujdv frqwhqlgdv hq glfkr sodqr phglr1 Vh oodpd slh}d gh flolqgur phglr d dtxhood
slh}d sodqd hq od txh od vhfflq uhfwd hv vlpwulfd uhvshfwr d xq sodqr shushqglfxodu do
txh frqwlhqh d od gluhfwul} gh od slh}d | txh hvw vrphwlgd d fdujdv shushqglfxoduhv do
sodqr gh od gluhfwul}1
Vh oodpd hvwuxfwxud gh eduudv do vlvwhpd phfqlfr irupdgr sru ho hqvdpeodmh gh
slh}dv sulvpwlfdv1 Vh kdeod gh hvwuxfwxud sodqd fxdqgr odv gluhfwulfhv gh wrgdv odv
slh}dv txh irupdq od hvwuxfwxud hvwq frqwhqlgdv hq xq plvpr sodqr/ | gh hvwuxfwxud
hvsdfldo hq fdvr frqwudulr1 Vh oodpd hvwuxfwxud gh sodqr phglr d od hvwuxfwxud sodqd
irupdgd sru slh}dv gh sodqr phglr/ | txh hvwq vrphwlgdv d fdujdv frqwhqlgdv hq glfkr
sodqr phglr1 Vh oodpd hpsduuloodgr sodqr d od hvwuxfwxud sodqd irupdgd sru slh}dv gh
flolqgur phglr/ | txh hvwq vrphwlgdv d fdujdv shushqglfxoduhv d vx sodqr phglr1
Hq hvwh Oleur vh wudwduq vlhpsuh hvwuxfwxudv gh eduudv |/ ixqgdphqwdophqwh/ hv0
wuxfwxudv gh eduudv gh sodqr phglr1

517

Sulqflslrv gh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv

Od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv hv xqd glvflsolqd txh vh edvd hq wuhv sulqflslrv r klswhvlv


ixqgdphqwdohv= ho Sulqflslr gh uljlgh}/ ho Sulqflslr gh vxshusrvlflq | ho Sulqflslr gh
Vdlqw0Yhqdqw1 Od ydolgh} gh orv uhvxowdgrv rewhqlgrv phgldqwh hvwd whrud ghshqgh/
evlfdphqwh/ gho judgr gh vdwlvidfflq gh hvwrv sulqflslrv hq ho fdvr frqfuhwr hq txh vh
dsoltxh1
51714

Sulqflslr gh uljlgh}

Ho Sulqflslr gh uljlgh} hv xqd frqvhfxhqfld gluhfwd gh od klswhvlv gh shtxhrv pryl0


plhqwrv dsolfdgd do dqolvlv gh hvwuxfwxudv | hvwdeohfh txh
 odv hfxdflrqhv gh htxloleulr vh sxhghq irupxodu vreuh od jhrphwud lqghirupdgd/
hv ghflu/ vlq frqvlghudu orv prylplhqwrv suryrfdgrv sru ho vlvwhpd gh fdujdv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5171 SULQFLSLRV GH OD UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

6<

Ilj1 516= Lpsolfdflq gho Sulqflslr gh uljlgh}


Hvwd klswhvlv lpsolfd txh orv prylplhqwrv gh od hvwuxfwxud ghelgrv do vlvwhpd
gh fdujdv vhdq shtxhrv= orv ghvsod}dplhqwrv/ frpsdudgrv frq odv glphqvlrqhv gh od
hvwuxfwxud/ | orv jlurv +hq udgldqhv,/ frpsdudgrv frq od xqlgdg1 Vl hvwd frqglflq qr
vh fxpsoh/ odv hfxdflrqhv gh htxloleulr ghehq irupxoduvh hq od jhrphwud ghirupdgd/ |
ho sureohpd ghmd gh vhu olqhdo sdud wudqvirupduvh hq xq sureohpd jhrpwulfdphqwh qr
olqhdo1
Hq od Iljxud 516 vh loxvwud od xwlolgdg gho Sulqflslr gh uljlgh}1 Edmr od klswhvlv gh
shtxhrv prylplhqwrv +l}txlhugd,/ odv uhdfflrqhv hq ho hpsrwudplhqwr vor ghshqghq
gh od jhrphwud lqlfldo | gh odv fdujdv> vlq hood +ghuhfkd,/ odv uhdfflrqhv ghshqghq gh od
ghirupdflq gh od hvwuxfwxud/ | vwd hv ghvfrqrflgd d sulrul1

51715

Sulqflslr gh vxshusrvlflq

Frpr |d vh lqglf hq ho Fdswxor dqwhulru/ vl hv yolgd od klswhvlv gh shtxhrv ghv0


sod}dplhqwrv | vh fxpsoh/ dghpv/ od oh| gh Krrnh/ hqwrqfhv ho sureohpd hv olqhdo1 Od
uhvroxflq gh xq sureohpd hvwuxfwxudo olqhdo hv pxfkr pv vhqflood txh od gh xqr qr
olqhdo> dsduwh gh rwudv glfxowdghv gh wlsr sufwlfr/ hq xq sureohpd qr olqhdo qr h{lvwh/
hq jhqhudo/ jdudqwd gh txh od vroxflq h{lvwd | vhd qlfd1
Dghpv/ vl ho sureohpd hv olqhdo sxhgh dsolfduvh ho Sulqflslr gh vxshusrvlflq1 vwh
hvwdeohfh txh
orv hihfwrv txh xq vlvwhpd gh ixhu}dv ruljlqd vreuh xqd hvwuxfwxud vrq ljxdohv d
od vxpd gh orv hihfwrv txh ruljlqdq fdgd xqd gh odv ixhu}dv gho vlvwhpd dfwxdqgr sru
vhsdudgr1
Xqd frqvhfxhqfld lqphgldwd gho flwdgr sulqflslr hv txh ho hvwdgr qdo +whqvlrqdo
| ghirupdflrqdo, gh xqd hvwuxfwxud vrphwlgd d xq vlvwhpd gh ixhu}dv qr ghshqgh gho
rughq gh dsolfdflq gh glfkdv ixhu}dv1 Hvwr shuplwh/ sru hmhpsor/ dqdol}du ho fdvr gh xqd
vrolflwdflq frpsohmd ghvfrpsrqlqgrod hq fdvrv pv vlpsohv gh hvwxgldu1 Hv srvleoh/

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

73

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Ilj1 517= Lpsolfdflq gho Sulqflslr gh vxshusrvlflq


dvlplvpr/ od ghqlflq | ho dqolvlv gh hvwdgrv gh fdujd gh lqwhuv frpr frpelqdflq gh
hvwdgrv gh fdujd suhyldphqwh ghqlgrv | dqdol}dgrv1 Dpedv srvlelolgdghv vrq xwlol}dgdv
iuhfxhqwhphqwh hq Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1
Dv/ sru hmhpsor/ hq od Iljxud 517 vh pxhvwud xqd yljd eldsr|dgd vreuh od txh dfwd
xq vlvwhpd gh fdujd frqvlvwhqwh hq grv ixhu}dv sxqwxdohv> hvwh vlvwhpd sxhgh ghvfrp0
srqhuvh hq orv grv vlvwhpdv pv vlpsohv gh od sduwh lqihulru gh od Iljxud1 Ho sulqflslr
gh vxshusrvlflq lpsolfd txh odv uhdfflrqhv/ prylplhqwrv/ whqvlrqhv | ghirupdflrqhv
txh suryrfd vreuh od hvwuxfwxud ho hvwdgr gh fdujdv ruljlqdo hv ljxdo d od vxpd gh odv
uhdfflrqhv/ prylplhqwrv/ whqvlrqhv | ghirupdflrqhv txh suryrfdq orv hvwdgrv hq orv txh
vwh vh ghvfrpsrqh1
51716

Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw

Ho Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw sxhgh frqvlghuduvh od yhugdghud slhgud dqjxodu vreuh od


txh vh hglfd od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv/ |d txh hvwdeohfh txh
hq xqd slh}d sulvpwlfd/ odv whqvlrqhv txh dfwdq vreuh xqd vhfflq uhfwd/ dohmdgd
gh orv sxqwrv gh dsolfdflq gh xq vlvwhpd gh fdujdv/ vor ghshqghq gh od ixhu}d | gho
prphqwr uhvxowdqwhv gh odv ixhu}dv vlwxdgdv d xq odgr gh od vhfflq frqvlghudgd1
Hvwd klswhvlv lpsolfd txh orv hihfwrv orfdohv +ixhu}dv frqfhqwudgdv/ dsr|rv/ yduld0
flrqhv gh vhfflq, vor dihfwdq d xqd }rqd orfdol}dgd d xqr | rwur odgr gh odv vhfflrqhv
hq txh vh surgxfhq1 Od irupd suhflvd hq txh vh dsolfdq odv fdujdv r orv glvsrvlwlyrv
hpsohdgrv sdud dsolfduodv/ dv frpr od glvsrvlflq frqvwuxfwlyd frqfuhwd gh orv dsdud0
wrv gh dsr|r/ vor dihfwdq do hvwdgr whqvlrqdo gh hvwd }rqd orfdol}dgd/ gh xqd orqjlwxg
dsur{lpdgdphqwh ljxdo do fdqwr gh od slh}d1 Ho hvwxglr whqvlrqdo gh odv }rqdv dihfwdgdv
sru orv hihfwrv orfdohv hv frpsohmr | gheh kdfhuvh phgldqwh od Whrud gh od Hodvwlflgdg1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5171 SULQFLSLRV GH OD UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

74

Ilj1 518= Loxvwudflq gho Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw


Hq od Vhfflq 518 vh ghqh ho frqfhswr gh hvixhu}rv vreuh xqd vhfflq/ suhflvdphqwh/
frpr odv frpsrqhqwhv gh od ixhu}d | gho prphqwr uhvxowdqwhv gh odv ixhu}dv vlwxdgdv d
xq odgr gh od vhfflq1 Ho fofxor gh hvixhu}rv mxhjd xq sdsho ixqgdphqwdo hq od Whrud
gh Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv | Fofxor gh Hvwuxfwxudv/ |d txh/ vhjq ho Sulqflslr gh
Vdlqw0Yhqdqw/ odv whqvlrqhv hq xqd vhfflq vor ghshqghq gho ydoru gh vwrv1
Hq od Iljxud 518 vh pxhvwudq grv hmhpsorv gh yrodgl}rv frq prphqwr dsolfdgr hq
vxv h{wuhprv oleuhv1 Hq ho sulphu fdvr/ ho hpsrwudplhqwr vh frqvljxh dsr|dqgr od yljd
frqwud ho vrsruwh | frduwdqgr ho jlur phgldqwh vhqgrv dqjxoduhv vrogdgrv d dperv> ho
prphqwr hq ho h{wuhpr hv od uhvxowdqwh gh xq sdu ixhu}dv krul}rqwdohv1 Hq ho vhjxqgr
fdvr/ ho hpsrwudplhqwr vh frqvljxh hqfdvwudqgr dghfxdgdphqwh od yljd hq ho vrsruwh>
ho prphqwr hq ho h{wuhpr hv od uhvxowdqwh gh xq sdu ixhu}dv lqfolqdgdv uhvshfwr do hmh
gh od yljd1 Hq dpedv vlwxdflrqhv/ ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv ixhu}dv dfwxdqwhv hv
lgqwlfr/ plhqwudv txh od uhvxowdqwh gh ixhu}dv hv qxod1
D shvdu gh txh odv pdwhuldol}dflrqhv gh odv frqglflrqhv gh hpsrwudplhqwr | gh orv
prphqwrv dsolfdgrv vrq glihuhqwhv/ vx lghdol}dflq d hihfwrv gh fofxor hv lgqwlfd/ wdo
frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 5181 Vhjq ho Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw/ odv whqvlrqhv
txh dsduhfhq hq odv }rqdv fhqwudohv gh odv slh}dv ghshqghq/ h{foxvlydphqwh/ gho pr0
phqwr uhvxowdqwh gh odv ixhu}dv dfwxdqwhv> odv }rqdv h{wuhpdv/ sru ho frqwudulr/ vh yhq
dihfwdgdv sru orv hihfwrv orfdohv/ | od ghwhuplqdflq gh vx hvwdgr whqvlrqdo uhtxhulu
frqvlghudflrqhv pv fxlgdgrvdv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

75

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Hq od sufwlfd lqjhqlhulo/ ho hvwxglr gho hvwdgr whqvlrqdo gh xq hohphqwr hvwuxfwxudo


vxhoh kdfhuvh vxsrqlhqgr txh ho Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw hv dsolfdeoh d od wrwdolgdg
gh odv vhfflrqhv dqdol}dgdv1 Ho glphqvlrqdplhqwr gh odv slh}dv vxhoh kdfhuvh hq ixqflq
gh orv uhvxowdgrv dv rewhqlgrv1 D srvwhulrul/ vh dgrswdq odv glvsrvlflrqhv frqvwuxfwlydv
qhfhvduldv sdud uhgxflu r vrsruwdu gh irupdu dghfxdgd orv hihfwrv orfdohv hq odv }rqdv
hq odv txh orv uhvxowdgrv fdofxodgrv hq hvwd irupd qr vrq dsolfdeohv1
51717

Uhvwulfflrqhv jhrpwulfdv

Sdud txh orv sulqflslrv ixqgdphqwdohv hqxqfldgrv vh fxpsodq | orv uhvxowdgrv gh od


Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv vhdq yolgrv/ odv slh}dv ghehq fxpsolu flhuwdv frqglflrqhv=
 Jhrphwud gh od gluhfwul}1 Hq slh}dv gh gluhfwul} fxuyd/ orv udglrv gh fxuydwxud
gh vwd ghehq vhu judqghv hq uhodflq do fdqwr gh odv slh}dv1 Vl hvwd uhodflq hv
vxixflhqwhphqwh shtxhd/ orv hihfwrv gh od fxuydwxud sxhghq oohjdu d ghvsuhfldu0
vh hq ho dqolvlv gho frpsruwdplhqwr gh odv uhedqdgdv | xwlol}du odv h{suhvlrqhv
rewhqlgdv sdud slh}dv gh gluhfwul} uhfwd1
 Jhrphwud gh odv vhfflrqhv=
 Glphqvlrqhv1 Odv glphqvlrqhv wudqvyhuvdohv gh odv slh}dv/ fdqwr | dqfkr/
ghehq vhu shtxhdv hq uhodflq d vx orqjlwxg1 Hvwr hv qhfhvdulr sdud txh vh
fxpsodq ho sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw | odv klswhvlv gh ghirupdflq gh odv
vhfflrqhv txh vh xwlol}dq kdelwxdophqwh1 Sru rwur odgr/ odv fdudfwhuvwlfdv
jhrpwulfdv gh odv vhfflrqhv uhfwdv ghehq dvhjxudu txh odv slh}dv whqjdq od
uljlgh} qhfhvduld sdud txh orv prylplhqwrv vhdq shtxhrv1 Hq jhqhudo/ vrq
dgplvleohv odv uhodflrqhv fdqwr2ox} +k@o, vljxlhqwhv=
k
o
k
o
k
o
k
o

4
43
4
@
48
4
@
53
4
@
73
@

4
45
4
d
58
4
d
68
4
d
433
d

sdud slh}dv uhfwdv gh krupljq dupdgr


sdud slh}dv uhfwdv gh krupljq suhwhqvdgr
sdud slh}dv uhfwdv gh dfhur odplqdgr
sdud dufrv

 Yduldflq1 Hq slh}dv gh vhfflq yduldeoh/ od yduldflq gh odv glphqvlrqhv


wudqvyhuvdohv gheh vhu judgxdo | ohqwd1 Odv yduldflrqhv euxvfdv hq odv fdudf0
whuvwlfdv jhrpwulfdv gh odv vhfflrqhv surgxfhq hihfwrv orfdohv txh lqydolgdq
ho sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5181 GHILQLFLQ GH HVIXHU]RV HQ XQD VHFFLQ

518

76

Ghqlflq gh hvixhu}rv hq xqd vhfflq

Gdgd xqd yljd vrphwlgd d od dfflq gh xq vlvwhpd gh fdujdv h{whulruhv/ vxsrqguhprv


txh xqd vhfflq uhfwd fxdotxlhud/ V/ glylgh od slh}d hq grv sduwhv/ +D, | +E,/ vlwxdgdv
fdgd xqd d xq odgr gh od vhfflq frqvlghudgd/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 5191
Ho vlvwhpd gh ixhu}dv +dfflrqhv | uhdfflrqhv, txh dfwdq vreuh od yljd gheh hvwdu hq
htxloleulr hvwwlfr1 Vl oodpdprv I do vlvwhpd gh ixhu}dv txh dfwd vreuh od sduwh +D,
gh od slh}d | I do vlvwhpd gh ixhu}dv txh dfwd vreuh od sduwh +E,/ sru htxloleulr gh
od yljd gheh vhu=
+514,
I . I @ 3
Dvlplvpr/ wrpdqgr prphqwrv uhvshfwr do fhqwur gh judyhgdg J gh od vhfflq V/ gheh
fxpsoluvh=
8C @ 3
8C . P
+515,
P


Frqvlghuhprv dkrud/ sru vhsdudgr/ ho htxloleulr gh odv grv sduwhv gh od slh}d +D, |
+E,= Sdud txh wdo htxloleulr h{lvwd/ hv qhfhvdulr vxsrqhu txh h{lvwhq xqdv ixhu}dv gh
lqwhudfflq txh dpedv sduwhv vh hmhufhq hqwuh v/ d wudyv gh od vxshuflh V= Dv/ od sduwh

+E, hmhufhu vreuh od sduwh +D, xqdv ixhu}dv txh srghprv uhgxflu d xqd uhvxowdqwh U
C
1 Gh irupd dqorjd/ od sduwh +D, hmhufh
| xq prphqwr uhvxowdqwh/ uhvshfwr d J/ P


C1
vreuh od sduwh +E, xqd ixhu}d uhvxowdqwh U | xq prphqwr uhvxowdqwh P


Ilj1 519= Ixhu}d | prphqwr uhvxowdqwhv hq xqd vhfflq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

77

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Sru htxloleulr gh od sduwh +D, gheh vhu=


 @ 3
I . U
C

P
8 . P C @ 3

+516,

Sru htxloleulr gh od sduwh +E, gheh vhu=


 @ 3
I . U
C .P
P
8 C @ 3

+517,

Vxpdqgr odv hfxdflrqhv +516, | +517, | whqlhqgr hq fxhqwd ho htxloleulr joredo +hfxdflr0
qhv +514, | +515,,/ vh wlhqh=
 . U

+I . I , . U
8C , . P
C . P
C
8C . P
+P



@ 3

@ 3

 @ U

U
C @ P
C
P

+518d,
+518e,

Sru or wdqwr/ odv dfflrqhv txh xqd sduwh hmhufh vreuh od rwud vrq ljxdohv | gh vhqwlgr
frqwudulr1
 | P
@ P
C @ P
C / vh whqgu
@ U
 @ U
Oodpdqgr sru vlpsolflgdg= U


wdpelq txh=
,
@ I @ I
U
+519,
@ P
C @P
P
8 8C
| ho prphqwr uhvxowdqwh P
vh fdofxodq hq od irupd
Fxdqgr od ixhu}d uhvxowdqwh U
@P
C / hv ghflu/ whqlhqgr hq fxhqwd odv ixhu}dv txh dfwdq sru ghodqwh
@ I | P
U
8
| P
vh fdofxodq hq od
gh V +hq od sduwh E,/ ho fofxor vh oodpd iurqwdo1 Fxdqgr U
C
@ I | P
@ P
/ hv ghflu/ whqlhqgr hq fxhqwd odv ixhu}dv txh dfwdq
irupd U
8
sru ghwuv gh V +hq od sduwh D,/ ho fofxor vh oodpd gruvdo1 Hv hylghqwh txh dperv
surfhglplhqwrv frqgxfhq d uhvxowdgrv lgqwlfrv1
Ghqlprv ho wulhgur fduwhvldqr gh{wujlur {|}/ frq ruljhq hq ho fhqwur gh judyhgdg
J gh od vhfflq V/ hq ho txh ho hmh { hv qrupdo d od vhfflq V/ rulhqwdgd gh +D, d +E,
| wdqjhqwh d od gluhfwul} gh od yljd/ | orv hmhv +|> }, vrq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld
vreuh hvwrv hmhv vh
gh od vhfflq V +yhu Iljxud 51:,1 Sur|hfwdqgr od ixhu}d uhvxowdqwh U
ghqh frpr=
<
;
A
Hvixhu}r D{lo Q A
@
? {

d od sur|hfflq gh U vhjq ho hmh


Hvixhu}r Fruwdqwh W+
|
A
A
>
=
}
Hvixhu}r Fruwdqwh W5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

78

5191 UHODFLQ HQWUH HVIXHU]RV \ WHQVLRQHV

Ilj1 51:= Ghqlflq gh hvixhu}rv hq xqd vhfflq


vreuh orv hmhv/ vh ghqh frpr=
Dqorjdphqwh/ sur|hfwdqgr ho prphqwr uhvxowdqwh P
<
;
A
Prphqwr Wruvru P| A
@
? {

d od sur|hfflq gh P vhjq ho hmh


|
Prphqwr Iohfwru P+
A
A
= }
Prphqwr Iohfwru P5 >

519

Uhodflq hqwuh hvixhu}rv | whqvlrqhv

| P/
| vxv uhvshfwlydv frpsrqhqwhv/ hv ghflu/ orv hvixhu}rv hq od
Odv uhvxowdqwhv U
vhfflq/ vrq odv uhvxowdqwhv hvwwlfdv gh odv whqvlrqhv txh dfwdq vreuh od vhfflq V1 Wdo
frpr vh ghql hq ho Fdswxor dqwhulru/ glfkdv whqvlrqhv vrq odv ixhu}dv gh lqwhudfflq
txh xqd sduwh gh od yljd hmhufh vreuh od rwud/ ghqlgdv sru xqlgdg gh vxshuflh gh od
vhfflq V1
Dv/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 51;/ vreuh xq glihuhqfldo gh uhd gV/ gh od
vhfflq V/ dfwxdu xqd whqvlq w/ txh sxhgh ghvfrpsrqhuvh hq xqd whqvlq qrupdo % /
vhjq ho hmh {/ | xqd whqvlq wdqjhqfldo  vreuh od vhfflq V1 Od whqvlq wdqjhqfldo
sxhgh ghvfrpsrqhuvh/ d vx yh}/ hq vxv frpsrqhqwhv fduwhvldqdv vhjq orv hmhv +|> },/
gdqgr odv whqvlrqhv  %+ >  %5 / uhvshfwlydphqwh1
| P
iruphq xq vlvwhpd htxlydohqwh do vlvwhpd gh ixhu}dv lqwhuqdv
Sdud txh U
glihuhqfldohv w gV/ ghehq fxpsoluvh odv vljxlhqwhv uhodflrqhv yhfwruldohv=
]
]

w gV
>
P @ u  w gV
+51:,
U@

grqgh u hv ho yhfwru gh srvlflq gh gV uhvshfwr do fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq/ frq


frpsrqhqwhv u +3> |> },1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

79

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Ilj1 51;= Uhodflq hqwuh hvixhu}rv | whqvlrqhv


Odv dqwhulruhv uhodflrqhv yhfwruldohv vh sxhghq ghvfrpsrqhu hq odv fruuhvsrqglhqwhv
hfxdflrqhv hvfdoduhv1 Dv/ od sulphud gh odv hfxdflrqhv +51:, vh ghvfrpsrqh hq=
]
]
]
+51;,
Q @ % gV > W+ @  %+ gV > W5 @  %5 gV

Dqorjdphqwh/ od vhjxqgd gh odv hfxdflrqhv +51:, vh ghvfrpsrqh hq=


]
]
]
+ %5 |   %+ }, gV > P+ @
 % } gV > P5 @  % | gV
P| @

+51<,

Hvwdv hfxdflrqhv pxhvwudq od uhodflq hqwuh orv hvixhu}rv | odv whqvlrqhv dfwxdqwhv
hq xqd vhfflq | vhuq hpsohdgdv d phqxgr hq orv Fdswxorv srvwhulruhv1
Od Iljxud 51< pxhvwud ho frqyhqlr gh vljqrv xwlol}dgr sdud odv frpsrqhqwhv gh
whqvlq | gh prphqwr1 Odv whqvlrqhv vreuh od vhfflq vrq srvlwlydv vl wlhqhq ho vhqwlgr
gh orv fruuhvsrqglhqwhv vhplhmhv srvlwlyrv1 Orv prphqwrv vrq srvlwlyrv vl/ dgrswdqgr
ho fulwhulr gh od pdqr ghuhfkd/ ho vhqwlgr gh orv yhfwruhv prphqwr hv srvlwlyr1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

7:

51:1 HVIXHU]RV HQ SLH]DV GH SODQR PHGLR

Ilj1 51<= Frqyhqlr gh vljqrv gh whqvlrqhv | prphqwrv

51:

Hvixhu}rv hq slh}dv gh sodqr phglr

Frqvlghuhprv xqd slh}d gh sodqr phglr wdo frpr od txh vh pxhvwud hq od Iljxud 51431
Oodpduhprv [\ do sodqr phglr txh/ uhfrughprv/ frqwlhqh d od gluhfwul}/ hv sodqr gh
vlphwud gh odv vhfflrqhv uhfwdv | frqwlhqh wdpelq d odv fdujdv txh dfwdq vreuh od
slh}d1
Ho wulhgur gh uhihuhqfld {|} orfdo gh xqd vhfflq jhqulfd vh ghqh gh od irupd
vljxlhqwh1 Ho hmh { hv wdqjhqwh d od gluhfwul} gh od slh}d hq ho fhqwur gh judyhgdg gh

Ilj1 5143= Hvixhu}rv hq slh}dv gh sodqr phglr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

7;

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

od vhfflq J/ | rulhqwdgr vhjq ho vhqwlgr srvlwlyr gh uhfruulgr gh od gluhfwul}1 Ho hmh


| hvw wdpelq hq ho sodqr phglr txh/ sru vlphwud/ hv sodqr sulqflsdo gh lqhufld/ | hv
qrupdo do hmh {> irupdqgr frq vwh xq qjxor gh @5 udgldqhv +dqwlkrudulr,1 Ho hmh }
hv qrupdo d orv hmhv +{> |, | gh vhqwlgr wdo txh ho wulhgur +{> |> }, hv gh{wujlur1 Dv/ ho
sodqr [\ frlqflgh frq ho sodqr {|/ | ho hmh } hv shushqglfxodu d vwh1
gh odv ixhu}dv
Do dfwxdu odv ixhu}dv h{whulruhv vor hq ho sodqr [\ / od uhvxowdqwh U
txh dfwdq d xqr x rwur odgr gh od vhfflq hvw frqwhqlgd hq glfkr sodqr/ | vh ghvfrp0
srqh hq xq hvixhu}r d{lo Q +vhjq ho hmh {, | xq hvixhu}r fruwdqwh W +vhjq ho hmh |,1
Sru vlphwud uhvshfwr do sodqr phglr/ W5 hv qxor1 Sru ho plvpr prwlyr/ ho prphqwr
gh odv ixhu}dv txh dfwdq d xqr x rwur odgr gh od vhfflq hv shushqglfxodu
uhvxowdqwh P
do sodqr [\ | vh oodpd prphqwr hfwru P d vx qlfd frpsrqhqwh vhjq ho hmh }1 Odv
rwudv grv frpsrqhqwhv P| | P+ vrq qxodv sru vlphwud uhvshfwr do sodqr phglr1
Do uhihuluqrv d orv hvixhu}rv hq slh}dv gh sodqr phglr dgrswduhprv ho vljxlhqwh
frqyhqlr gh vljqrv/ txh vh pxhvwud hq od Iljxud 5144=
 Ho hvixhu}r d{lo Q hv srvlwlyr vl hv gh wudfflq +vhjq ho vhqwlgr srvlwlyr gho hmh
{ hq od fdud iurqwdo, | qhjdwlyr vl hv gh frpsuhvlq1
 Ho hvixhu}r fruwdqwh W hv srvlwlyr vl kdfh jludu od uhedqdgd hq vhqwlgr dqwlkrudulr
+vhjq ho vhqwlgr srvlwlyr gho hmh | hq od fdud iurqwdo,/ | qhjdwlyr hq fdvr frqwudulr1
 Ho prphqwr hfwru P hv srvlwlyr vl hv dqwlkrudulr vreuh od fdud iurqwdo +vhjq ho
vhqwlgr srvlwlyr gho hmh } hq od fdud iurqwdo,/ | qhjdwlyr hq fdvr frqwudulr1

Ilj1 5144= Frqyhqlr gh vljqrv sdud hvixhu}rv hq slh}dv gh sodqr phglr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

7<

51;1 HFXDFLRQHV GH HTXLOLEULR HQ SLH]DV UHFWDV

51;

Hfxdflrqhv gh htxloleulr hq slh}dv uhfwdv

Frqvlghuhprv ho htxloleulr gh xqd uhedqdgd glihuhqfldo gh xqd slh}d uhfwd gh sodqr


phglr/ vreuh od txh dfwdq xqdv ixhu}dv uhsduwlgdv sru xqlgdg gh orqjlwxg/ gh frpsr0
qhqwhv +s% > s+ , vhjq orv hmhv frrughqdgrv/ dsolfdgdv hq od gluhfwul} gh glfkd uhedqdgd1
Wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 5145/ vh wlhqh=
d, sru htxloleulr gh ixhu}dv vhjq ho hmh {=
Q . s% g{ . +Q . gQ, @ 3

s% @ 

gQ
g{

+5143,

s+ @ 

gW+
g{

+5144,

e, sru htxloleulr gh ixhu}dv vhjq ho hmh |=


W+ . s+ g{ . +W+ . gW+ , @ 3

f, sru htxloleulr gh prphqwrv uhvshfwr do fhqwur gh judyhgdg gh od fdud iurqwdo=


P5 . W+ g{ . +P5 . gP5 ,  s+

g{2
@3
5

W+ @ 

gP5
g{

+5145,

grqgh vh kd ghvsuhfldgr ho wuplqr gh vhjxqgr rughq ghelgr d odv ixhu}dv uhsduwlgdv1


Hvwdv hfxdflrqhv hvwdeohfhq uhodflrqhv glihuhqfldohv hqwuh od oh| gh fdujdv | odv oh|hv
gh hvixhu}rv gh xqd yljd uhfwd gh sodqr phglr1 Hq fdvrv vhqfloorv/ hvwdv uhodflrqhv
sxhghq lqwhjuduvh gluhfwdphqwh sdud fdofxodu odv oh|hv gh hvixhu}rv1 Hq fdvrv pv
frpsohmrv/ hvwdv uhodflrqhv vluyhq gh d|xgd sdud fdofxodu r glexmdu glfkdv oh|hv1

Ilj1 5145= Dfflrqhv vreuh xqd uhedqdgd gh slh}d uhfwd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

83

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Od jhqhudol}dflq gh odv hfxdflrqhv glihuhqfldohv gh htxloleulr gh od uhedqdgd sdud


xqd yljd gh gluhfwul} uhfwd jhqhudo +qr gh sodqr phglr,/ vrphwlgd d xqdv ixhu}dv uh0
sduwlgdv sru xqlgdg gh orqjlwxg gh frpsrqhqwhv +s% > s+ > s5 , vhjq ho wulhgur orfdo gh
uhihuhqfld vh sxhghq rewhqhu gh irupd dqorjd/ | vrq=
s% @ 

gQ
g{

s+ @ 

gW+
g{

gP5
W+ @ 
g{

51<
51<14

s5 @ 

gW5
g{

gP+
W5 @ .
g{

+5146,

Dsr|rv | hqodfhv hq hvwuxfwxudv gh sodqr phglr


Dsr|rv

Vh oodpd dsr|r d wrgr glvsrvlwlyr ghvwlqdgr d xqlu xqd hvwuxfwxud do phglr gh vxvwhq0
wdflq1 Orv dsr|rv fxpsohq od greoh ixqflq gh lpshglu r olplwdu orv prylplhqwrv gh
odv hvwuxfwxudv | gh wudvplwlu odv fdujdv txh vwdv vrsruwdq do phglr gh vxvwhqwdflq1
Vh ghvfulehq/ d frqwlqxdflq/ orv wlsrv gh dsr|r pv xvxdohv hq hvwuxfwxudv gh sodqr
phglr1 Gdgr txh xqd vhfflq gh xqd slh}d gh sodqr phglr wlhqh wuhv judgrv gh olehuwdg/
grv wudvodflrqhv lqghshqglhqwhv hq ho sodqr phglr | xq jlur shushqglfxodu d vwh/ h{lvwhq
ydulrv wlsrv gh dsr|r/ vhjq frduwhq xqr/ grv r orv wuhv judgrv gh olehuwdg gh od vhfflq
gh dsr|r1 Sru fdgd judgr gh olehuwdg frduwdgr/ ho dsr|r wudvplwh d od hvwuxfwxud xqd
uhdfflq txh lpslgh ho prylplhqwr1 Hvwdv uhdfflrqhv vrq/ qdwxudophqwh/ ljxdohv | gh
vhqwlgrv rsxhvwrv d odv ixhu}dv txh od hvwuxfwxud wudvplwh do phglr gh vxvwhqwdflq1
+d, Dsr|r vlpsoh r duwlfxodgr pylo
Hvwh wlsr gh dsr|r vor frduwd ho prylplhqwr gh od vhfflq gh dsr|r hq xqd gluhfflq/
shuplwlhqgr od wudvodflq hq od gluhfflq shushqglfxodu | ho jlur gh od vhfflq gh dsr|r
+Iljxud 5146,1 Od uhdfflq txh surgxfh hv xqd ixhu}d shushqglfxodu d od gluhfflq gh
urgdgxud/ r vhd/ do prylplhqwr shuplwlgr1 Dvrfldgd d xq dsr|r vlpsoh vh lqwurgxfh/
sru wdqwr/ xqd vrod lqfjqlwd/ ho pgxor gh od uhdfflq/ |d txh vx srvlflq | gluhfflq
vrq frqrflgdv1
+e, Dsr|r mr r duwlfxodflq
Hvwh wlsr gh dsr|r lpslgh wrwdophqwh ho prylplhqwr gh wudvodflq gh od vhfflq gh
dsr|r/ shur shuplwh ho jlur +Iljxud 5147,1 Od uhdfflq txh surgxfh hv xqd ixhu}d gh
gluhfflq | pgxor ghvfrqrflgrv1 Vh lqwurgxfhq/ sxhv/ grv lqfjqlwdv= odv frpsrqhqwhv
gh od uhdfflq uhvshfwr d grv hmhv shushqglfxoduhv fxdohvtxlhud1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

51<1 DSR\RV \ HQODFHV HQ HVWUXFWXUDV GH SODQR PHGLR

Ilj1 5146= Dsr|r vlpsoh r pylo

Ilj1 5147= Dsr|r mr r duwlfxodflq

Ilj1 5148= Hpsrwudplhqwr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

84

85

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

+f, Hpsrwudplhqwr
Hvwh wlsr gh dsr|r lpslgh wrgr prylplhqwr gh od vhfflq gh dsr|r/ wdqwr gh wudvodflq
frpr gh jlur +Iljxud 5148,1 Od uhdfflq txh vh surgxfh hv xqd ixhu}d gh srvlflq/
gluhfflq | pgxor ghvfrqrflgrv1 Vh lqwurgxfhq/ sxhv/ wuhv lqfjqlwdv= grv frpsrqhqwhv
gh od uhdfflq | ho prphqwr vreuh od vhfflq gh dsr|r1
51<15

Hqodfhv

Vh oodpd hqodfh r qxgr d wrgr glvsrvlwlyr ghvwlqdgr d xqlu hqwuh v odv glihuhqwhv slh}dv
txh irupdq xqd hvwuxfwxud1 Orv hqodfhv fxpsohq od greoh ixqflq gh lpshglu r olplwdu
orv prylplhqwrv uhodwlyrv gh xqdv slh}dv uhvshfwr d rwudv/ | gh wudvplwlu odv fdujdv
txh xqdv vrsruwdq d odv ghpv1 Sru fdgd judgr gh olehuwdg frduwdgr d od vhfflq gh
hqodfh/ vwh wudvplwh d odv slh}dv frqfxuuhqwhv xqd uhdfflq lqwhuqd1 Hvwdv uhdfflrqhv
vrq ljxdohv | gh vhqwlgrv rsxhvwrv hq odv grv slh}dv txh vh xqhq hq od vhfflq gh hqodfh1
Vh ghvfulehq/ d frqwlqxdflq/ orv wlsrv gh hqodfhv pv xvxdohv hq hvwuxfwxudv gh sodqr
phglr1
+d, Hqodfh ghvol}dqwh
Hvwh wlsr gh hqodfh vor frduwd ho prylplhqwr uhodwlyr hq xqd gluhfflq/ shuplwlhqgr od
wudvodflq hq od gluhfflq shushqglfxodu | ho jlur gh od vhfflq gh hqodfh +Iljxud 5149,1
Od uhdfflq txh surgxfh hv xq sdu gh ixhu}dv/ ljxdohv | rsxhvwdv/ shushqglfxoduhv do
prylplhqwr shuplwlgr1 Vh lqwurgxfh/ sru wdqwr/ xqd vrod lqfjqlwd= ho pgxor gh odv
uhdfflrqhv1
+e, Duwlfxodflq r qxgr duwlfxodgr
Hvwh wlsr gh hqodfh lpslgh wrwdophqwh od wudvodflq uhodwlyd gh od vhfflq gh hqodfh/ shur
shuplwh ho jlur uhodwlyr gh od plvpd +Iljxud 514:,1 Od uhdfflq txh surgxfh hv xq sdu gh
ixhu}dv gh gluhfflq | pgxor ghvfrqrflgrv1 Hq xqd duwlfxodflq lqwhuqd vh lqwurgxfhq/
sxhv/ grv lqfjqlwdv= odv frpsrqhqwhv gh od uhdfflq uhvshfwr d grv hmhv shushqglfxoduhv
fxdohvtxlhud1 Ho prphqwr hfwru hv qhfhvduldphqwh qxor hq xqd duwlfxodflq1
+f, Hpsrwudplhqwr r qxgr ujlgr
Hvwh wlsr gh hqodfh lpslgh wrgr prylplhqwr gh od vhfflq gh hqodfh/ wdqwr gh wudvodflq
frpr gh jlur +Iljxud 514;,1 Od uhdfflq txh surgxfh hv xq sdu gh ixhu}dv gh srvlflq/
gluhfflq | pgxor ghvfrqrflgrv1 Hq xq qxgr ujlgr vh lqwurgxfhq/ sru wdqwr/ wuhv
lqfjqlwdv= grv frpsrqhqwhv gh od uhdfflq | ho prphqwr gh od vhfflq gh hqodfh1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

51<1 DSR\RV \ HQODFHV HQ HVWUXFWXUDV GH SODQR PHGLR

Ilj1 5149= Hqodfh ghvol}dqwh

Ilj1 514:= Duwlfxodflq lqwhuqd r qxgr duwlfxodgr

Ilj1 514;= Hpsrwudplhqwr r qxgr ujlgr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

86

87

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Orv dsr|rv | hqodfhv frqvlghudgrv sdud hvwuxfwxudv gh sodqr phglr sxhghq iflo0
phqwh jhqhudol}duvh sdud hvwuxfwxudv hvsdfldohv1 Hq hvwh fdvr/ ho qphur gh judgrv gh
olehuwdg gh od vhfflq hv vhlv +wuhv wudvodflrqhv | wuhv urwdflrqhv,/ | sru wdqwr/ ho qphur
gh wlsrv gh dsr|rv | hqodfhv srvleohv hv pxfkr pd|ru1

5143

Hvwuxfwxudv lvrvwwlfdv h klshuhvwwlfdv

Odv ixhu}dv +dfflrqhv | uhdfflrqhv, txh dfwdq vreuh xqd hvwuxfwxud ghehq hvwdu hq
htxloleulr hvwwlfr1 Hvwr vljqlfd txh ghehq irupdu xq vlvwhpd gh ixhu}dv gh uhvxowdqwh
qxod | gh prphqwr uhvxowdqwh qxor> sru wdqwr/ ghehq fxpsolu odv hfxdflrqhv txh vh
frqrfhq frq ho qrpeuh gh hfxdflrqhv gh od hvwwlfd/ txh/ hq irupd yhfwruldo/ sxhghq
hvfuleluvh frpr=
[
I @ 3
+5147d,

J @ 3
P

+5147e,

J
grqgh I uhsuhvhqwd d fdgd xqd gh odv ixhu}dv txh dfwdq vreuh od hvwuxfwxud/ P

uhsuhvhqwd ho prphqwr gh fdgd xqd gh odv ixhu}dv uhvshfwr gh xq sxqwr duelwudulr R |
S
ho vperor  uhsuhvhqwd od vxpd vreuh wrgdv odv ixhu}dv l1
Hq ho fdvr gh hvwuxfwxudv sodqdv fdujdgdv hq vx sodqr/ odv dqwhulruhv hfxdflrqhv
yhfwruldohv vh uhgxfhq d wuhv hfxdflrqhv hvfdoduhv gh od irupd=
[
[
[
+I% , @ 3
>
+I+ , @ 3
>
+P5 ,J @ 3
+5148,

grqgh orv hmhv { h | hvwq vreuh ho sodqr gh od hvwuxfwxud | ho hmh } hv shushqglfxodu d


vwrv1
Shur od frqglflq gh htxloleulr hvwwlfr/ | odv fruuhvsrqglhqwhv hfxdflrqhv txh or
h{suhvdq pdwhpwlfdphqwh qr vrq vor dsolfdeohv d od hvwuxfwxud frqvlghudgd hq vx
frqmxqwr/ vlqr txh gheh vdwlvidfhuvh wdpelq sdud fdgd sduwh lqwhjudqwh gh hood/ vlhpsuh
txh vh frqvlghuhq gh irupd h{soflwd odv ixhu}dv | prphqwrv txh ho uhvwr gh od hvwuxfwxud
hmhufh vreuh od sduwh frqvlghudgd1 Hq sduwlfxodu/ odv slh}dv txh irupdq xqd hvwuxfwxud
gh eduudv ghehq hvwdu hq htxloleulr/ vlhpsuh txh vh frqvlghuhq odv ixhu}dv | prphqwrv
gh h{wuhpr gh eduud txh od hvwuxfwxud hmhufh vreuh odv slh}dv1 Dqorjdphqwh/ orv qxgrv
gh od hvwuxfwxud ghehq hvwdu hq htxloleulr edmr od dfflq gh odv ixhu}dv | prphqwrv txh
dfwdq hq orv h{wuhprv gh odv eduudv txh frqfxuuhq hq hoorv1
Hq Phfqlfd gh Hvwuxfwxudv vh oodpd uhvroyhu xqd hvwuxfwxud d fdofxodu ho ydoru gh
orv hvixhu}rv txh dfwdq vreuh fdgd xqd gh odv vhfflrqhv gh wrgdv odv slh}dv txh frpsr0
qhq od hvwuxfwxud1 Fxdqgr hvwh fofxor sxhgh uhdol}duvh qwhjudphqwh xwlol}dqgr vor odv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

88

51431 HVWUXFWXUDV LVRVWWLFDV H KLSHUHVWWLFDV

hfxdflrqhv gh od hvwwlfd/ od hvwuxfwxud vh oodpd lvrvwwlfd r hvwwlfdphqwh ghwhuplqdgd1


Hq fdvr frqwudulr/ vh oh oodpd klshuhvwwlfd r hvwwlfdphqwh lqghwhuplqdgd1
Hq od Iljxud 514< vh pxhvwudq grv hmhpsorv gh hvwuxfwxudv lvvwwlfdv1 Hq dperv
fdvrv/ odv lqfjqlwdv txh lpsolfdq odv uhdfflrqhv h{whulruhv | orv hvixhu}rv txh dfwdq
vreuh xqd vhfflq fxdotxlhud gh od hvwuxfwxud sxhghq kdooduvh xwlol}dqgr vor odv hfxdflr0
qhv +5148,1 Sru ho frqwudulr/ hq od Iljxud 5153 vh pxhvwudq grv hmhpsorv gh hvwuxfwxudv
klshuhvwwlfdv1 Hq dperv fdvrv/ odv lqfjqlwdv txh lpsolfdq odv uhdfflrqhv h{whulruhv qr
sxhghq ghwhuplqduvh xwlol}dqgr vor odv hfxdflrqhv +5148,/ |d txh vx qphur hv vxshulru
txh ho gh hfxdflrqhv1
Odv hvwuxfwxudv irupdgdv sru yduldv slh}dv sxhghq vhu hvwwlfdphqwh lqghwhuplqd0
gdv/ d shvdu gh txh od wrwdolgdg gh odv uhdfflrqhv h{whulruhv sxhgdq ghwhuplqduvh sru
frqvlghudflrqhv gh htxloleulr1 Hv ghflu/ txh dxqtxh vh frqr}fdq odv uhdfflrqhv h{whulr0
uhv hv lpsrvleoh ghwhuplqdu orv hvixhu}rv hq wrgdv odv vhfflrqhv1 D hvwdv hvwuxfwxudv vh
ohv oodpd lqwhuqdphqwh klshuhvwwlfdv | sdud srghu uhvroyhuodv kd| txh vxsulplu hqodfhv
lqwhuqrv | vxvwlwxluorv sru vxv uhdfflrqhv lqwhuqdv htxlydohqwhv1
Dv/ hq od Iljxud 5154d vh pxhvwudq grv hmhpsorv gh hvwuxfwxudv txh/ vl elhq vrq
h{whuqdphqwh lvrvwwlfdv/ vrq/ vlq hpedujr/ lqwhuqdphqwh klshuhvwwlfdv1 Odv grv hv0
wuxfwxudv gh od Iljxud 5154e vrq klshuhvwwlfdv wdqwr h{whuqd frpr lqwhuqdphqwh1
Hv/ sru wdqwr/ qhfhvdulr ghqlu ho judgr gh klshuhvwdwlvpr gh xqd hvwuxfwxud frq
lqghshqghqfld gh vl ho ruljhq gh vwh hv od lqghwhuplqdflq gh odv uhdfflrqhv hq orv dsr|rv
r hq orv hqodfhv lqwhuqrv1 Gh xqd irupd jhqhudo/ vh ghqh ho judgr gh klshuhvwdwlvpr
gh xqd hvwuxfwxud frpr od glihuhqfld=
k @ q sh

+5149,

grqgh q hv ho qphur gh uhdfflrqhv +h{whuqdv r lqwhuqdv, txh kd| txh frqrfhu sdud
srghu ghwhuplqdu orv hvixhu}rv dfwxdqwhv hq fxdotxlhu vhfflq gh od hvwuxfwxud/ h hv ho
qphur gh hfxdflrqhv gh od hvwwlfd | s hv ho qphur gh sduwhv hq txh txhgd glylglgd
od hvwuxfwxud do kdfhu orv fruwhv qhfhvdulrv sdud srghu ghwhuplqdu orv hvixhu}rv1 Reyld0
phqwh/ fdgd xqd gh odv sduwhv uhvxowdqwhv do glylglu od hvwuxfwxud gheh vhu lvrvwwlfd/ |
gheh/ sru wdqwr/ vdwlvidfhu lqghshqglhqwhphqwh odv hfxdflrqhv gh htxloleulr hvwwlfr1
Xqd yh} fdofxodgr ho ydoru k/ sdud
k@3
kA3
k?3

od hvwuxfwxud hv lvrwwlfd/
od hvwuxfwxud hv klshuhvwwlfd gh judgr k>
od hvwuxfwxud hv xq phfdqlvpr gh judgr k=

Hq ho Fdswxor 4 gho Oleur 5 gh hvwd reud vh wudwd gh qxhyr ho whpd gh od ghwhupl0


qdflq gho judgr gh klshuhvwdwlvpr gh odv hvwuxfwxudv | vh suhvhqwdq dojxqrv hmhpsorv
loxvwudwlyrv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

89

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Ilj1 514<= Hvwuxfwxudv lvrvwwlfdv

Ilj1 5153= Hvwuxfwxudv klshuhvwwlfdv

Ilj1 5154= Frqfhswr gh klshuhvwdwlvpr lqwhuqr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

8:

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

5144

Oh|hv gh hvixhu}rv

| P/

Hq odv hvwuxfwxudv lvrwwlfdv hv srvleoh fdofxodu od ixhu}d | prphqwr uhvxowdqwhv/ U


vreuh xqd vhfflq V fxdotxlhud gh od hvwuxfwxud xwlol}dqgr qlfdphqwh odv hfxdflrqhv
gh htxloleulr hvwwlfr1 Gh dfxhugr frq or h{sxhvwr hq od Vhfflq 518/ vh ghqhq orv
hvixhu}rv vreuh od vhfflq frpr odv sur|hfflrqhv gh hvwdv uhvxowdqwhv vreuh xq wulhgur
fduwhvldqr gh{wujlur {|}/ frq ruljhq hq ho fhqwur gh judyhgdg J gh od vhfflq V/ hq
ho txh ho hmh { hv qrupdo d od vhfflq V | wdqjhqwh d od gluhfwul} gh od yljd/ | orv hmhv
+|> }, vrq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq V1
vreuh orv hmhv +{> |> },> vh ghqhq ho hvixhu}r
Dv/ sur|hfwdqgr od ixhu}d uhvxowdqwh U
d{lo Q> ho hvixhu}r fruwdqwh W+ | ho hvixhu}r fruwdqwh W5 > uhvshfwlydphqwh1 Dqorjdphq0
vreuh orv hmhv +{> |> },> vh ghqhq ho prphqwr
wh/ sur|hfwdqgr ho prphqwr uhvxowdqwh P
wruvru P| / ho prphqwr hfwru P+ | ho prphqwr hfwru P5 / uhvshfwlydphqwh1
Vl od slh}d sulpwlfd hv gh sodqr phglr/ vh sxhghq wrpdu orv hmhv orfdohv gh uhihuhqfld
+{> |> }, hq wrgdv odv vhfflrqhv gh wdo pdqhud txh ho sodqr phglr gh od slh}d frqwhqjd
d orv hmhv { h |> |d txh hv xq sodqr gh vlphwud gh vwdv1 Hq hvwdv frqglflrqhv/ odv
| P
vh uhgxfhq do hvixhu}r d{lo Q/ ho hvixhu}r fruwdqwh W+ | ho
frpsrqhqwhv gh U
prphqwr hfwru P5 / h{foxvlydphqwh1
Vh oodpd oh|hv gh hvixhu}rv r gldjudpdv gh hvixhu}rv d od uhsuhvhqwdflq jufd
gh od yduldflq gh glfkrv hvixhu}rv d or odujr gh odv slh}dv gh od hvwuxfwxud1 Hvwd
uhsuhvhqwdflq shuplwh ghwhuplqdu/ sdud fdgd slh}d/ odv vhfflrqhv gh vwd hq odv txh orv
hvixhu}rv dofdq}dq vxv ydoruhv p{lprv1 Hvwd hv xqd lqirupdflq lpsuhvflqgleoh sdud
ho glphqvlrqdplhqwr gh odv slh}dv r/ xqd yh} glphqvlrqdgdv/ sdud od frpsuredflq d
srvwhulrul gh txh vh fxpsohq orv fulwhulrv gh uhvlvwhqfld1
Hq xqd hvwuxfwxud lvrvwwlfd od ghwhuplqdflq gh odv oh|hv gh hvixhu}rv vljxh orv
sdvrv vljxlhqwhv=
41 ghwhuplqdflq gh odv uhdfflrqhv h{whulruhv/
51 ghwhuplqdflq gh od yduldflq gh orv glihuhqwhv hvixhu}rv hq fdgd slh}d/
61 ghwhuplqdflq gh orv ydoruhv p{lprv gh orv hvixhu}rv/ d qlyho gh slh}d | hvwuxf0
wxud1
Odv uhodflrqhv glihuhqfldohv hqwuh odv oh|hv gh fdujdv dsolfdgdv | orv hvixhu}rv rewh0
qlgrv hq od Vhfflq 51; vrq gh judq xwlolgdg d od krud gh ghqlu od irupd txh wlhqhq odv
oh|hv gh hvixhu}rv hq fdgd eduud1
D frqwlqxdflq/ vh ghvduuroodq dojxqrv hmhpsorv sdud slh}dv uhfwdv | hvwuxfwxudv gh
sodqr phglr1 Vh pdqwhqgu od frqyhqflq gh vljqrv dgrswdgd do ghqlu ho htxloleulr gh
od uhedqdgd gh od slh}d sulvpwlfd uhfwd +Vhfflq 51;,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

8;

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Hmhpsor 514314
Fdofxodu | glexmdu odv oh|hv gh hvixhu}rv gh od yljd DEF gh od Iljxud 5155 vrphwlgd d
od dfflq gh od fdujd s xqliruphphqwh uhsduwlgd hq ho wudpr EF1
Fofxor gh odv uhdfflrqhv
Whqlhqgr hq fxhqwd odv frqglflrqhv gh htxloleulr gh od hvwwlfd +vxpd gh ixhu}dv yhuwlfd0
ohv ljxdo fhur | vxpd gh prphqwrv uhvshfwr do dsr|r D ljxdo d fhur/ uhvshfwlydphqwh,/
sxhgh hvfuleluvh=
o
o 6o
Y . Y @ s
>
Y o @ s
5
5 7
Sru wdqwr/ odv uhdfflrqhv hq orv dsr|rv D | F vrq =
Y @

4
so
;

>

Y @

6
so
;

Oh| gh prphqwrv hfwruhv


Od oh| gh prphqwrv hfwruhv vh rewlhqh fdofxodqgr/ sdud xqd vhfflq gdgd/ ho prphqwr
uhvxowdqwh hq od vhfflq gh odv ixhu}dv dsolfdgdv d xq odgr gh od plvpd1 Hq ho wudpr DE>
sdud xqd vhfflq d xqd glvwdqfld { gho dsr|r D/ | fdofxodqgr gruvdophqwh/ vh wlhqh=
P+{, @ Y { @

4
so{
;

r vhd/ xqd oh| olqhdo d or odujr gho wudpr DE> frq xq p{lpr hq od vhfflq { @ o@5> gh
ydoru P @ so2 @49= Hq ho wudpr EF/ sdud xqd vhfflq d xqd glvwdqfld { gho dsr|r D/
| fdofxodqgr gruvdophqwh/ sxhgh hvfuleluvh=




o 2 so
7{2
s
P+{, @ Y { 
{

. 8{  o
@
5
5
;
o
Hq hvwh fdvr/ od oh| gh yduldflq gho prphqwr hfwru hv sdudeolfd | od glvwdqfld d od txh
vh surgxfh ho ydoru p{lpr vh rewlhqh ghulydqgr uhvshfwr d od yduldeoh { h ljxdodqgr d
fhur=


CP
so
;{
8o
@
 .8 @3
,
{ @
C{
;
o
;
| vh wlhqh=

8o
<
, @
so2
;
45;
Revuyhvh txh od oh| gh hfwruhv hv frqwlqxd hq ho sxqwr E> | wdpelq or hv vx ghulydgd1
P4@ @ P+{ @

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

8<

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Ilj1 5155= Hvwuxfwxud gho Hmhpsor 514314

Ilj1 5156= Oh|hv gh hvixhu}rv gho Hmhpsor 514314

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

93

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Oh| gh hvixhu}rv fruwdqwhv


hq xqd vhfflq fxdotxlhud gh od yljd vxpdqgr odv ixhu}dv
Fdofxohprv od uhvxowdqwh U
dsolfdgdv d xq odgr gh od vhfflq1 Hq hvwh fdvr od uhvxowdqwh wlhqh frpr qlfd frpsr0
qhqwh ho hvixhu}r fruwdqwh W+ |/ sru or wdqwr/ orv d{lohv vrq qxorv hq wrgd od slh}d1
Hq ho wudpr DE/ fdofxodqgr gruvdophqwh/ vh wlhqh txh od oh| gh yduldflq hv frqvwdqwh
gh ydoru ljxdo d od uhdfflq Y 1 Hq ho wudpr EF/ hq xqd vhfflq vlwxdgd d xqd glvwdqfld
vreuh od vhfflq hv ljxdo
{ gho dsr|r D/ | fdofxodqgr gruvdophqwh/ od sur|hfflq gh U
d od vxpd gh od uhdfflq Y pv od uhvxowdqwh gh od fdujd uhsduwlgd frpsuhqglgd hqwuh
od vhfflq E | od vhfflq frqvlghudgd> sru wdqwr/ od oh| gh hvixhu}r fruwdqwh hv olqhdo1
Vh wlhqh=
Wudpr DE =
Wudpr EF =

4
@  so
;


o
8
W+ @ Y . s { 
@  so . s{
5
;

W+ @ Y

Hq odv Iljxudv 5156d/ e | f vh uhsuhvhqwdq odv uhdfflrqhv/ gldjudpdv gh prphqwrv


hfwruhv | gh hvixhu}rv fruwdqwhv/ uhvshfwlydphqwh1 Vh revhuyd txh d xqd yduldflq
frqvwdqwh gho fruwdqwh oh fruuhvsrqgh xqd yduldflq olqhdo gho hfwru/ | txh d xqd
yduldflq olqhdo gho fruwdqwh oh fruuhvsrqgh xqd yduldflq sdudeolfd gho hfwru1

Hmhpsor 514315
Od yljd DEFGH gh od Iljxud 5157 hvw vrphwlgd d xqd fdujd sxqwxdo S gh 533 nQ hq
od vhfflq E | d xqd fdujd xqliruphphqwh uhsduwlgd s gh 53 nQ2p hq ho wudpr FH=
Fdofxodu | glexmdu odv oh|hv gh hvixhu}rv1
Fofxor gh uhdfflrqhv
Dsolfdqgr odv frqglflrqhv gh htxloleulr +vxpd qxod gh ixhu}dv yhuwlfdohv/ vxpd qxod
gh prphqwrv uhvshfwr do sxqwr D | prphqwr hfwru qxor hq odv uwxodv E | G,/ |
wudedmdqgr hq nQ | p/ sxhghq hvfuleluvh odv vljxlhqwhv hfxdflrqhv +yhu Iljxud 5158,=
Y . Y . Y. @ 733

P . 43Y . 53Y. @ 7=333


P  8Y @ 3
8Y.  583 @ 3

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

94

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Uhvroylhqgr hvwdv hfxdflrqhv/ vh rewlhqhq orv ydoruhv gh odv uhdfflrqhv hq ho hpsrwud0


plhqwr D | hq orv dsr|rv F | H=
Y @ 433 nQ

P @ 833 nQ  p

>
>

Y @ 583 nQ

Y. @

83 nQ

Oh| gh prphqwrv hfwruhv


Hq ho wudpr DE/ fruwdqgr od hvwuxfwxud d xqd glvwdqfld { gho dsr|r D | fdofxodqgr ho
prphqwr hfwru gruvdophqwh vh rewlhqh=
P+{, @ P . Y { @ 833 . 433{
txh hv xqd oh| olqhdo1 Sdud { @ 8 p vh wlhqh P @ 3/ frpr fruuhvsrqgh d xqd uwxod1
Hq ho wudpr EF vh wlhqh=
P+{, @ P . Y {  533+{  8, @ 833  433{
txh hv wdpelq xqd oh| olqhdo1 Sdud { @ 43 p vh wlhqh ho prphqwr hq ho dsr|r F/
P @ 833 nQp1 Hq ho wudpr FH/ vh wlhqh txh=
s
P+{, @ 833  433{ . Y +{  43,  +{  43,2
5
@ 6=333 . 683{  43{2
txh hv xqd oh| sdudeolfd/ frq vx ydoru p{lpr vlwxdgr d xqd glvwdqfld {4@ gho dsr|r
D txh sxhgh ghwhuplqduvh ljxdodqgr d fhur od ghulydgd gh od oh| gh prphqwrv uhvshfwr
d od yduldeoh {1 Hq hvwh fdvr/ {4@ @ 4:> 8 p | ho ydoru gho prphqwr fruuhvsrqglhqwh
hv P4@ +{ @ {4@ , @ 95> 8 nQp1
Oh| gh hvixhu}rv fruwdqwhv
Fdofxodqgr od uhvxowdqwh gh odv ixhu}dv vlwxdgdv d xq odgr gh od vhfflq | ghwhuplqdqgr
od frpsrqhqwh sdudohod d od plvpd vh rewlhqh od yduldflq gho hvixhu}r fruwdqwh hq fdgd
wudpr gh od hvwuxfwxud1 Hq ho wudpr DE> | fdofxodqgr gruvdophqwh/ glfkd uhvxowdqwh hv
frqvwdqwh h ljxdo d Y =
W+ @ Y @ 433 nQ
Hq ho wudpr EF> od uhvxowdqwh gh odv ixhu}dv d xq odgr gh od vhfflq hv wdpelq xq ydoru
frqvwdqwh/ ljxdo d od vxpd gh od uhdfflq Y pv od ixhu}d dsolfdgd hq E=
W+ @ Y . 533 @ 433 nQ

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

95

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Ilj1 5157= Hvwuxfwxud gho Hmhpsor 514315

Ilj1 5158= Oh|hv gh hvixhu}rv gho Hmhpsor 514315

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

96

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Sru owlpr/ hq ho wudpr FH | vljxlhqgr ho plvpr surfhglplhqwr vh rewlhqh=


W+ @ 433  583 . 53+{  43, @ 683 . 53{
txh hv xqd oh| olqhdo1 Qwhvh txh hq fdgd wudpr od oh| gh hvixhu}rv fruwdqwhv frlqflgh
frq od ghulydgd gh od oh| gh prphqwrv hfwruhv uhvshfwr d od yduldeoh { +fdpeldgd gh
vljqr,/ wdo frpr h{ljh ho htxloleulr gh od uhedqdgd1
Hq odv Iljxudv 5158d/ e | f vh uhsuhvhqwdq odv uhdfflrqhv | odv oh|hv gh hvixhu}rv gh
od yljd DEF1

Hmhpsor 514316
Od hvwuxfwxud DEFG gh od Iljxud 5159 hvw hpsrwudgd hq od vhfflq D | vrphwlgd
d xqd fdujd yhuwlfdo s gh 63 nQ2p/ xqliruphphqwh uhsduwlgd vreuh ho hmh gh od yljd
FEG> lqfolqdgd xq qjxor  uhvshfwr d od krul}rqwdo1 Fdofxodu | glexmdu odv oh|hv gh
hvixhu}rv1

Ilj1 5159= Hvwuxfwxud gho Hmhpsor 514316

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

97

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Fofxor gh uhdfflrqhv
Sduwlhqgr gh odv hfxdflrqhv gh htxloleulr vh fdofxodq hq sulphu oxjdu odv uhdfflrqhv
h{whuqdv1 Lpsrqlhqgr txh od vxpd gh ixhu}dv yhuwlfdohv | od vxpd gh prphqwrv hq ho
hpsrwudplhqwr D vhdq fhur/ vh wlhqh +yhu Iljxud 515:d,=
U @ 63  :> 8

@ 558 nQ

P @ 558  +8  6> :8, frv  @ 558 nQ  p


grqgh  hv ho qjxor gh lqfolqdflq gh odv eduudv EF | EG=
Oh| gh prphqwrv hfwruhv
Fdofxodqgr gruvdophqwh vh wlhqh txh od oh| gh prphqwrv hfwruhv hq ho slodu DE hv
frqvwdqwh | gh ydoru P @ 558 nQp= Hq od yljd FE> sdud xqd vhfflq d xqd glvwdqfld
v gho h{wuhpr F +yhu Iljxud 515:e,/ vh wlhqh=
P +{, @ 63 v

{2
{
@ 48 v { @ 48
5
frv 

Od oh| gh hfwruhv hv sdudeolfd | sdud { @ 5 p vh rewlhqh P @ :8 nQp/ ydoru gho


prphqwr hfwru hq od vhfflq E gho wudpr FE1 Dqorjdphqwh/ hq od yljd EG> sdud
xqd vhfflq d xqd glvwdqfld v gho h{wuhpr G +yhu Iljxud 515:e, vh rewlhqh=
P+{ , @ 63 v

{
{2
@ 48 v { @ 48
5
frv 

oh| sdudeolfd txh sdud { @ 7 p wrpd ho ydoru gho prphqwr hfwru hq od vhfflq E gho
wudpr EG> P @ 633 nQp1
Oh| gh hvixhu}rv fruwdqwhv
Fdofxodqgr gruvdophqwh vh wlhqh txh od oh| gh hvixhu}r fruwdqwh hq ho slodu DE hv fhur1
Qwhvh txh od oh| gh prphqwrv hfwruhv hq ho slodu DE hv frqvwdqwh |/ hq frqvhfxhqfld/
vx ghulydgd sulphud hv qxod1
Hq orv wudprv FE | EG vh wlhqh/ sur|hfwdqgr od uhvxowdqwh gh ixhu}dv vreuh ho
sodqr gh od vhfflq=
W @ 63 v frv 

@ 63 {

W( @ +63 v  558, frv  @ 63 {  558 frv 


Dpedv oh|hv vrq olqhdohv/ frpr fruuhvsrqgh d xqd yduldflq sdudeolfd gho hfwru1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

98

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Ilj1 515:= Oh|hv gh hvixhu}rv gho Hmhpsor 514316


Oh| gh hvixhu}rv d{lohv
Fdofxodqgr gruvdophqwh vh wlhqh txh od oh| gh hvixhu}r d{lo hq ho slodu DE hv gh frp0
suhvlq/ frqvwdqwh | gh ydoru Q @ 558 nQ1
Hq orv wudprv FE | EG od oh| gh d{lohv vh rewlhqh sur|hfwdqgr od uhvxowdqwh gh
ixhu}dv vreuh od qrupdo do sodqr gh od vhfflq1 Vh wlhqh=
Q @ 63 v vlq 

Q( @ +63 v  558, vlq 

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

99

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Dpedv oh|hv vrq olqhdohv/ frpr fruuhvsrqgh d xqd fdujd xqliruph1 Revuyhvh txh/ vreuh
fdgd vhfflq/ od frpsrvlflq yhfwruldo gh orv fruuhvsrqglhqwhv hvixhu}rv fruwdqwh | d{lo

$
hv ljxdo d od uhvxowdqwh gh ixhu}dv U vreuh od vhfflq/ txh hv xqd ixhu}d yhuwlfdo1
Hq odv Iljxud 515: vh uhsuhvhqwdq odv uhdfflrqhv | odv oh|hv gh hvixhu}rv gh od hv0
wuxfwxud1

Hmhpsor 514317
Ho suwlfr gh od Iljxud 515; hvw vrphwlgr d xqd fdujd s gh 53 nQ2p/ xqliruphphqwh
glvwulexlgd vhjq od sur|hfflq krul}rqwdo gho glqwho EF> | d grv ixhu}dv frqfhqwudgdv
krul}rqwdohv gh 63 nQ txh dfwdq hq odv vhfflrqhv H | I +hvwdv ixhu}dv sxqwxdohv
uhsuhvhqwdq xq fdeoh srvwhvdgr dqfodgr hq odv qxgrv H | I ,1 Fdofxodu | glexmdu odv
oh|hv gh hvixhu}rv1

Ilj1 515;= Hvwuxfwxud gho Hmhpsor 514317

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

9:

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Fofxor gh uhdfflrqhv
Vh fdofxodq hq sulphu oxjdu odv uhdfflrqhv hq orv dsr|rv xwlol}dqgr odv frqglflrqhv gh
htxloleulr1 Vh rewlhqh txh od uhdfflq krul}rqwdo K hv qxod |=
Y . Y( @ 533

43Y( @ 53  43  8

|/ sru or wdqwr=

Y @ 433 nQ

>

Y( @ 433 nQ

Oh| gh prphqwrv hfwruhv


Hq orv wudprv DH | GI gh dperv sloduhv od oh| gh prphqwrv hfwruhv hv qxod1 Frqwl0
qxdqgr frq ho slodu DE/ d sduwlu gh od vhfflq H> | fdofxodqgr gruvdophqwh/ vh rewlhqh=
P +v, @ 63 v
vlhqgr v od glvwdqfld ghvgh H= Hv xqd oh| gh yduldflq olqhdo txh sdud v @ 5 p sursru0
flrqd ho ydoru gho prphqwr hfwru hq od vhfflq E/ P @ 93 nQp1
Dqorjdphqwh/ hq ho slodu GF vh rewlhqh=
P+v , @ 63 v
vlhqgr v od glvwdqfld ghvgh I= Hv xqd oh| gh yduldflq olqhdo txh hq od vhfflq F
+v @ 7 p, wrpd ho ydoru P @ 453 nQp1
Hq ho glqwho EF> sdud xqd vhfflq d xqd glvwdqfld { gh od vhfflq E> vh wlhqh


5
{2
P +{, @ Y {  63 5 .
{  53
@ 93 . <7 {  43{2
43
5
txh hv xqd oh| sdudeolfd/ frq vx ydoru p{lpr vlwxdgr d xqd glvwdqfld {4@ gh od
vhfflq E> txh sxhgh ghwhuplqduvh ljxdodqgr d fhur od ghulydgd gh od oh| gh prphq0
wrv uhvshfwr d od yduldeoh {1 Hq hvwh fdvr/ {4@ @ 7> : p | ho ydoru gho prphqwr
fruuhvsrqglhqwh hv P4@ +{ @ {4@ , @ 493> < nQp1
Oh| gh hvixhu}rv fruwdqwhv
Ho hvixhu}r fruwdqwh hq ho sulphu wudpr DH gho slodu DE hv qxor1 D sduwlu gh od vhfflq
H ho ydoru gho hvixhu}r fruwdqwh frlqflgh frq od ixhu}d krul}rqwdo dsolfdgd hq glfkd
vhfflq1 Sru wdqwr/ od oh| hv frqvwdqwh | gh ydoru=
W. @ 63 nQ

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

9;

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Ilj1 515<= Oh|hv gh hvixhu}rv gho Hmhpsor 514317


Dqorjdphqwh/ hq ho slodu GF vh wlhqh xq ydoru gh fruwdqwh qxor kdvwd od vhfflq I 1
Hq ho wudpr gh slodu I F od oh| gh hvixhu}r fruwdqwh hv frqvwdqwh/ gh ydoru frlqflghqwh
frq ho ydoru gh od ixhu}d krul}rqwdo dsolfdgd hq I =
W8 @ 63 nQ
Hq ho wudpr EF> lqfolqdgr xq qjxor  uhvshfwr d od krul}rqwdo/ sdud xqd vhfflq
vlwxdgd d xqd glvwdqfld { gho h{wuhpr E od sur|hfflq gh od uhvxowdqwh gh odv ixhu}dv
vreuh ho sodqr gh od vhfflq hv ljxdo d=
W @ +Y . 53 {, frv  . 63 vlq 
txh hv xqd oh| olqhdo/ gh ydoru W @ <5> 4: nQ sdud od vhfflq E +{ @ 3,1 Qwhvh txh
sdud { @ 7> : p ho ydoru gho hvixhu}r fruwdqwh hv fhur/ frpr fruuhvsrqgh d od vhfflq gh
p{lpr prphqwr hq ho wudpr EF1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

9<

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Oh| gh hvixhu}rv d{lohv


Hq orv sloduhv DE | FG orv d{lohv vrq gh frpsuhvlq/ frqvwdqwhv | gh ydoru ljxdo d odv
uhdfflrqhv yhuwlfdohv hq orv uhvshfwlyrv dsr|rv1 Sru wdqwr/
Q @ Q( @ 433 nQ
Hq ho wudpr EF> fdofxodqgr gruvdophqwh/ vh wlhqh
Q @ +433 . 53 {, vlq   63 frv 
txh hv xqd oh| olqhdo/ frq orv ydoruhv h{wuhprv Q @ 7< nQ | Q @ <> ; nQ sdud odv
vhfflrqhv E | F/ uhvshfwlydphqwh1
Hq odv Iljxud 515< vh uhsuhvhqwdq odv uhdfflrqhv | odv oh|hv gh hvixhu}rv gh od hv0
wuxfwxud1

Hmhpsor 514318
Fdofxodu | glexmdu odv oh|hv gh hvixhu}rv sdud od hvwuxfwxud gh od Iljxud 5163/ vrphwlgd
d xqd ixhu}d krul}rqwdo I dfwxdqgr hq od vhfflq G1

Ilj1 5163= Hvwuxfwxud gho Hmhpsor 514318

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

:3

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Fofxor gh uhdfflrqhv
Vh fdofxodq hq sulphu oxjdu odv uhdfflrqhv hq orv dsr|rv xwlol}dqgr odv frqglflrqhv gh
htxloleulr gh ixhu}dv | prphqwrv +hq D, | od frqglflq gh prphqwr hfwru qxor hq od
uwxod F +fdofxodgr gruvdophqwh,1 Vh wlhqh +yhu Iljxud 5164d,=
K  K  I

@ 3

@ 3

Y  Y

K d  Y d @ 3
5d
d
 K
@ 3
Y
6
6


gh grqgh=

Y @ Y @ I

K @ 5I

>

>

K @ I


Oh| gh prphqwrv hfwruhv


Hq ho slodu DE> sdud xqd vhfflq vlwxdgd d xqd glvwdqfld | gho dsr|r D> vh wlhqh
P @ K | @ 5I |
oh| gh prphqwr hfwru olqhdo/ txh sdud | @ d/ sursruflrqd ho ydoru gho prphqwr hfwru
hq od vhfflq E> P @ 5I d= Hq ho slodu E  D / sdud xqd vhfflq vlwxdgd d xqd glvwdqfld
+d  |, gh od vhfflq D vh wlhqh
P  @ K +d  |, @ I +d  |,


oh| gh prphqwrv olqhdo frq ydoru p{lpr P @ I d1 Hq ho wudpr EE  > sdud xqd
vhfflq vlwxdgd d xqd glvwdqfld {> | gho dsr|r D/ sxhgh hvfuleluvh


P @ K | . Y { @ I +{  5|,




oh| gh prphqwr hfwru olqhdo/ frq ydoruhv h{wuhprv P @ 5I d | P @ I d1




Oh| gh hvixhu}rv fruwdqwhv


Do vhu olqhdohv odv oh|hv gh hfwruhv hq wrgdv odv eduudv/ orv fruwdqwhv vrq xqliruphv hq
fdgd xqd gh hoodv1 Hq orv sloduhv vh wlhqh
W @ K @ 5I


W 


@ K @ I


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

:4

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Ilj1 5164= Oh|hv gh hvixhu}rv gho Hmhpsor 514318


ydoruhv frlqflghqwhv frq odv uhdfflrqhv krul}rqwdohv1 Hq od eduud EE  vh wlhqh
s
s
5
6 5
W @
+Y . K , @
I
5
5


Oh| gh hvixhu}rv d{lohv


Surfhglhqgr gh pdqhud vlplodu do dsduwdgr dqwhulru/ vh kdood od frpsrqhqwh gh U qrupdo
d odv vhfflrqhv/ | vh rewlhqhq orv ydoruhv gho hvixhu}r d{lo/ frqvwdqwhv hq fdgd slh}d1=
s
5
I > Q  @ I
Q @ I > Q @ 
5


Hq odv Iljxud 5164 vh uhsuhvhqwdq odv uhdfflrqhv | odv oh|hv gh hvixhu}rv gh od hv0
wuxfwxud1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

:5

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Hmhpsor 514319
Ho suwlfr lvrvwwlfr gh od Iljxud 5165 hvw vrphwlgr d xqd fdujd s gh 53 nQ2p/ xql0
iruphphqwh glvwulexlgd hq ho glqwho EG1 Fdofxodu | glexmdu odv oh|hv gh hvixhu}rv1

Ilj1 5165= Hvwuxfwxud gho Hmhpsor 514319

Fofxor gh uhdfflrqhv
Vh fdofxodq hq sulphu oxjdu odv uhdfflrqhv hq orv dsr|rv xwlol}dqgr odv hfxdflrqhv gh
htxloleulr | od frqglflq gh txh ho prphqwr hfwru hq od uwxod vhd qxor1 Vh wlhqh +yhu
Iljxud 5166d,=
K  K. @ 3

Y . Y. @ 53  8

<Y @ 53  8  7> 8

7Y  8K @ 53  5  4
|/ sru wdqwr/ odv uhdfflrqhv vrq=
Y @ Y. @ 83 nQ >

K @ K. @ 65 nQ

Revuyhvh txh odv uhdfflrqhv vrq vlpwulfdv/ d shvdu gh od srvlflq dvlpwulfd gh od


uwxod=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

:6

51441 OH\HV GH HVIXHU]RV

Oh| gh prphqwrv hfwruhv


Hq xqd vhfflq jhqulfd gho wudpr DE/ xwlol}dqgr orv hmhv gh uhihuhqfld +{> |, gh od
Iljxud 5165 | fdofxodqgr gh irupd gruvdo/ vh wlhqh=
P @ Y {  K |
@ 83 {  65 |
oh| olqhdo frq ydoru p{lpr P @ 93 nQp1 Hq ho wudpr GH/ surfhglhqgr dkrud
iurqwdophqwh/ vh rewlhqh wdpelq xqd oh| olqhdo/ vlpwulfd uhvshfwr do hmh yhuwlfdo txh
sdvd sru ho fhqwur gho glqwho=
P(. @ Y. +<  {,  K. |
@ 83 +<  {,  65 |
Hq ho glqwho EG/ wudedmdqgr gruvdophqwh/ vh sxhgh hvfulelu=
s
P( @ Y {  K |  +{  5,2
5
53
@ 83 {  65  8  +{  5,2 @ 43 {2 . <3 {  533
5
txh hv xqd oh| sdudeolfd txh vh dqxod hq od uwxod | wlhqh ydoruhv p{lprv hq orv
h{wuhprv P @ P( @ 93 nQp1 Ho ydoru gho hfwru hq ho fhqwur hv gh 5> 8 nQp1
Revuyhvh txh/ gdgd od vlphwud gh odv fdujdv | uhdfflrqhv/ orv hfwruhv hq od hvwuxf0
wxud vrq vlpwulfrv uhvshfwr do hmh yhuwlfdo fhqwudo1
Oh| gh hvixhu}rv fruwdqwhv
Hq orv sloduhv DE | GH orv fruwdqwhv vrq frqvwdqwhv/ |d txh od oh| gh hfwruhv hq
hoorv hv olqhdo1 Vx ydoru vh rewlhqh sur|hfwdqgr vreuh od vhfflq odv frpsrqhqwhv gh od
uhdfflq hq D | H> uhvshfwlydphqwh=
W @ Y frv  . K vlq  @ 44 nQ

W(. @ Y. frv  . K. vlq  @ 44 nQ


grqgh  hv ho qjxor gh lqfolqdflq gh orv vrsruwhv1 Hq ho wudpr EG> fdofxodqgr
gruvdophqwh/ vh wlhqh
W( @ Y . s +{  5,
@ 83 . 53 +{  5,
txh hv xqd oh| olqhdo frq ydoruhv h{wuhprv W @ Y | W( @ Y. / | gh ydoru qxor hq ho
fhqwur gho glqwho/ sru vlphwud1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

:7

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Ilj1 5166= Oh|hv gh hvixhu}rv gho Hmhpsor 514319

Oh| gh hvixhu}rv d{lohv


Surfhglhqgr gh pdqhud vlplodu/ vh fdofxodq orv d{lohv hq fdgd eduud1 Vreuh orv vrsru0
whv/ edvwd frq sur|hfwdu vreuh vxv gluhfflrqhv uhvshfwlydv odv uhdfflrqhv krul}rqwdohv |
yhuwlfdohv gh orv dsr|rv fruuhvsrqglhqwhv1 Hq ho glqwho vh vljxh ho plvpr surfhglplhqwr/
|d txh od sur|hfflq gh od fdujd odwhudo vreuh od eduud hv qxod1
Vh rewlhqhq dv odv oh|hv gh hvixhu}rv d{lohv
Q @ Q(. @ +Y vlq  . K frv , @ 8;> 6 nQ

Q( @ K @ 65 nQ

Vh revhuyd txh vrq oh|hv frqvwdqwhv hq fdgd wudpr |/ dghpv/ vrq vlpwulfdv1
Hq odv Iljxud 5166 vh uhsuhvhqwdq odv uhdfflrqhv | odv oh|hv gh hvixhu}rv gh od hv0
wuxfwxud1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

51451 UHVROXFLQ GH HVWUXFWXUDV KLSHUHVWWLFDV

5145

:8

Uhvroxflq gh hvwuxfwxudv klshuhvwwlfdv

Frpr |d vh kd ghqlgr hq od Vhfflq 5143/ xqd hvwuxfwxud hv klshuhvwwlfd fxdqgr ho


qphur gh uhdfflrqhv h{whulruhv |2r gh ixhu}dv lqwhuqdv ghvfrqrflgdv hv pd|ru txh ho
qphur gh hfxdflrqhv gh htxloleulr hvwwlfr txh vh sxhghq lpsrqhu1 Odv hfxdflrqhv
dglflrqdohv qhfhvduldv sdud frpsohwdu ho sodqwhdplhqwr gho sureohpd klshuhvwwlfr vh
hqfxhqwudq frqvlghudqgr od ghirupdflq gh od hvwuxfwxud/ h lpsrqlhqgr odv qhfhvduldv
frqglflrqhv gh frpsdwlelolgdg gh prylplhqwrv1 Frpelqdqgr hvwdv hfxdflrqhv frq odv
gh htxloleulr vh uhvxhoyh vlpxowqhdphqwh ho sureohpd gh ghwhuplqdu odv ixhu}dv | orv
prylplhqwrv gh od hvwuxfwxud1
Kd| grv pwrgrv evlfrv sdud rewhqhu odv hfxdflrqhv dglflrqdohv= ho pwrgr gh
frpsdwlelolgdg +wdpelq oodpdgr pwrgr gh odv ixhu}dv | pwrgr gh h{lelolgdg, |
ho pwrgr gh htxloleulr +wdpelq oodpdgr pwrgr gh orv prylplhqwrv | pwrgr gh
uljlgh},1 Ho pwrgr gh frpsdwlelolgdg vh edvd hq wrpdu d odv ixhu}dv hvwwlfdphq0
wh lqghwhuplqdgdv frpr lqfjqlwdv gho sureohpd h lpsrqhu hfxdflrqhv dglflrqdohv gh
frpsdwlelolgdg gh prylplhqwrv1 Ho pwrgr gh htxloleulr vh edvd hq wrpdu frpr lq0
fjqlwdv orv prylplhqwrv gh irupd txh fxpsodq odv frqglflrqhv gh frpsdwlelolgdg h
lpsrqhu hfxdflrqhv gh htxloleulr sdud uhvroyhuorv1 Dperv pwrgrv vh wudwdq hq ghwdooh
hq ho Oleur 5 gh hvwd reud1 Hq hvwh dsduwdgr vh ghvfulehq vxflqwdphqwh dperv pwrgrv
dsolfdgrv d od uhvroxflq gh xqd hvwuxfwxud vhqflood/ shur hvwwlfdphqwh lqghwhuplqdgd1
514514

Pwrgr gh frpsdwlelolgdg

Ho pwrgr gh frpsdwlelolgdg wrpd odv ixhu}dv frpr lqfjqlwdv gho sureohpd1 Odv hfxd0
flrqhv gh htxloleulr vh hvfulehq hq ixqflq gh odv ixhu}dv dsolfdgdv | gh odv uhdfflrqhv1
Hq xq hvwuxfwxud klshuhvwwlfd/ ho qphur gh uhdfflrqhv r ixhu}dv lqwhuqdv ghvfrqrflgdv
h{fhgh ho qphur gh hfxdflrqhv lqghshqglhqwhv gh htxloleulr hq xq qphur txh/ frpr
khprv ylvwr/ vh oodpd judgr gh klshuhvwdwlvpr1 Vh vhohfflrqd xq frqmxqwr gh ixhu}dv
lqfjqlwd uhgxqgdqwhv +uhdfflrqhv r lqwhuqdv,/ vh olehudq odv frqglflrqhv gh dsr|r r
gh hqodfh fruuhvsrqglhqwhv/ | vh vxsrqhq odv ixhu}dv uhgxqgdqwhv dfwxdqgr vreuh od
hvwuxfwxud frpr vl vwd ixhvh lvrvwwlfd +hvwuxfwxud lvrvwwlfd edvh,1 Vh hvfuleh hqwrq0
fhv xqd hfxdflq gh frpsdwlelolgdg sru fdgd sxqwr grqgh vh kd olehudgr xq dsr|r r
hqodfh> hvwd hfxdflq gheh lpsrqhu txh orv prylplhqwrv gh od hvwuxfwxud olehudgd
vhdq lgqwlfrv d orv gh od hvwuxfwxud ruljlqdo1 Hvwdv hfxdflrqhv vh h{suhvdq hq ixqflq
gh odv lqfjqlwdv klshuhvwwlfdv/ frq or txh vh rewlhqh xq vlvwhpd gh hfxdflrqhv olqhdohv
vlpxowqhdv fx|d uhvroxflq shuplwh ghwhuplqdu dtxoodv1
Hq ho Oleur 5 gh hvwd reud yroyhuhprv d sodqwhdu hvwh pwrgr frq pv ghwdooh/ dv
frpr d hvwxgldu vx dsolfdflq d hvwuxfwxudv duwlfxodgdv klshuhvwwlfdv/ yljdv vlpsohv/

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

:9

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

Ilj1 5167= Hmhpsor gh hvwuxfwxud klshuhvwwlfd


yljdv frqwlqxdv | hvwuxfwxudv uhwlfxodgdv gh sodqr phglr1 Yhdprv dkrud od dsolfdflq
gh hvwh pwrgr d wudyv gh xq hmhpsor vhqfloor1
Od hvwuxfwxud gh od Iljxud 5167 hvw irupdgd sru wuhv pxhoohv olqhdohv gh lgqwlfd
uljlgh} n txh vrsruwdq xqd sodfd ujlgd1 Vh suhwhqgh ghwhuplqdu od ixhu}d txh vrsruwd
fdgd pxhooh vl vreuh od sodfd dfwd xqd ixhu}d S h{fqwulfd frpr od glexmdgd1
Oodphprv I > I2 | I d odv ixhu}dv txh vrsruwd fdgd xqr gh orv pxhoohv1 Odv grv
hfxdflrqhv gh htxloleulr hvwwlfr dsolfdeohv vrq=
[
+514:d,
I+ @ I . I 2 . I  S @ 3
|

6d
S @3
+514:e,
5
Hq hvwh sureohpd vh wlhqhq wuhv lqfjqlwdv | vor grv hfxdflrqhv/ r vhd txh ho sureohpd
hv xqd yh} klshuhvwwlfr1 Vh holjh/ sru hmhpsor/ frpr ixhu}d uhgxqgdqwh I2 1 Hq ixqflq
gh vwd/ odv hfxdflrqhv gh htxloleulr vh sxhghq uhhvfulelu frpr=
P @ dI2 . 5dI 

I . I @ S  I2
6
5I @
S  I2
5

+514;d,
+514;e,

Od hfxdflq dglflrqdo qhfhvduld sdud uhvroyhu ho sureohpd vh rewlhqh wrpdqgr hq fxhqwd


orv prylplhqwrv gh od hvwuxfwxud1 Dv/ ho ghvsod}dplhqwr yhuwlfdo gho sxqwr E hq od sodfd
ujlgd gheh vhu ljxdo do dodujdplhqwr gho pxhooh 51
Orv grv sureohpdv hvwwlfdphqwh ghwhuplqdgrv txh vh ghehq uhvroyhu vh pxhvwudq
hq od Iljxudv 5168d | e/ uhvshfwlydphqwh1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

51451 UHVROXFLQ GH HVWUXFWXUDV KLSHUHVWWLFDV

::

Ilj1 5168= Sodqwhdplhqwr gho pwrgr gh frpsdwlelolgdg


Sdud ho sulphu sureohpd/ lqglfdgr hq od Iljxud 5168d/ ghvshmdprv gh odv hfxdflrqhv
gh htxloleulr I | I hq ixqflq gh od uhgxqgdqwh I2 | vh rewlhqh=

I2
I2
S
6S

>
I @

+514<,
7
5
7
5
Xvdqgr odv uhodflrqhv ixhu}d0ghvsod}dplhqwr hq orv pxhoohv 4 | 6 hv srvleoh fdofxodu vxv
dodujdplhqwrv |/ sru frqvljxlhqwh/ orv ghvsod}dplhqwrv yhuwlfdohv gh orv sxqwrv D | F
frpr
S
I2
I
 @
@

+5153d,
n
7n 5n
6S
I2
I
 @
@

+5153e,
n
7n
5n
Frpr od sodfd krul}rqwdo hv ujlgd/ hv srvleoh h{suhvdu ho ghvsod}dplhqwr gho sxqwr E
hq ixqflq gh orv ghvsod}dplhqwrv hq D | hq F/ frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 5168f1
Ho ghvsod}dplhqwr hq E hv fodudphqwh ho ydoru phglr gh orv ghvsod}dplhqwrv hq D | hq
F/ hvwr hv/
 . 
S
I2
 @
@

+5154,
5
5n 5n
Ho vhjxqgr sureohpd hvwwlfdphqwh ghwhuplqdgr vh pxhvwud hq od Iljxud 5168e1
Vl od hvwuxfwxud gheh txhgdu elhq dmxvwdgd do uhfrpelqdu orv grv sureohpdv hvwwlfd0
phqwh ghwhuplqdgrv/ ho ghvsod}dplhqwr hq E hq ho sulphu sureohpd gheh vhu ljxdo do
dodujdplhqwr gho hohphqwr fhqwudo hq ho vhjxqgr sureohpd/ r vhd
I @

 @ I2 @n

+5155,

Ljxdodqgr odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud  hq orv grv sureohpdv/ +5154, | +5155,/
vh wlhqh
S
I2
I2

@
+5156,
5n 5n
n

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

:;

FDSWXOR 51 IXQGDPHQWRV GH UHVLVWHQFLD GH PDWHULDOHV

gh grqgh vh rewlhqh ho ydoru gh od lqfjqlwd klshuhvwwlfd I2 @ S@61 I | I vh sxhghq


hqwrqfhv ghwhuplqdu frq odv hfxdflrqhv 514< frpr
I @

S
45

I @

>

:S
45

+5157,

Hvwdv ixhu}dv yhulfdq odv hfxdflrqhv gh htxloleulr ruljlqdohv1 Ho dodujdplhqwr gh


fdgd hohphqwr vh sxhgh ghwhuplqdu px| iflophqwh frq od iupxod
 @

I
n

+5158,

Revuyhvh txh od hohfflq gh od ixhu}d I2 frpr uhgxqgdqwh hv duelwuduld1 Ho sureohpd


sxhgh uhvroyhuvh gh pdqhud dqorjd wrpdqgr fxdotxlhud gh odv rwudv grv ixhu}dv frpr
lqfjqlwd klshuhvwwlfd1 Qwhvh wdpelq txh vh kd uhvxhowr ho sureohpd phgldqwh od
lpsrvlflq gh xqd vrod hfxdflq gh frpsdwlelolgdg/ |d txh ho sureohpd hv xqd yh}
klshuhvwwlfr1
514515

Pwrgr gh htxloleulr

Ho pwrgr gh htxloleulr wrpd orv prylplhqwrv frpr lqfjqlwdv gho sureohpd/ h{suhvd0
grv gh wdo irupd txh vh uhvshwhq odv frqglflrqhv gh frpsdwlelolgdg hqwuh orv glvwlqwrv
hohphqwrv1 D frqwlqxdflq vh hvfulehq odv hfxdflrqhv gh htxloleulr hq ixqflq gh orv pr0
ylplhqwrv lqghshqglhqwhv/ sdud or fxdo vh xwlol}dq odv uhodflrqhv ixhu}dghvsod}dplhqwr
gh orv hohphqwrv lqglylgxdohv1 Sru hvwh surfhglplhqwr vh rewlhqh xq vlvwhpd gh hfxdflr0
qhv olqhdohv vlpxowqhdv fx|d uhvroxflq shuplwh ghwhuplqdu orv prylplhqwrv lqghshq0
glhqwhv lqfjqlwd1 D sduwlu gh vwrv vh sxhghq ghwhuplqdu odv ixhu}dv hq orv hohphqwrv
yroylhqgr d xvdu odv uhodflrqhv ixhu}dghvsod}dplhqwr1
Hq ho Oleur 5 gh hvwd reud yroyhuhprv d sodqwhdu hvwh pwrgr frq pv ghwdooh/
dv frpr d hvwxgldu vx dsolfdflq d hvwuxfwxudv duwlfxodgdv klshuhvwwlfdv/ yljdv frqwl0
qxdv | hvwuxfwxudv uhwlfxodgdv gh sodqr phglr1 D pdqhud gh hmhpsor/ yhdprv dkrud
fpr uhvroyhu od hvwuxfwxud klshuhvwwlfd gh od Iljxud 5167 dsolfdqgr ho pwrgr gh orv
prylplhqwrv1
Frqvlghuhprv orv prylplhqwrv gh od hvwuxfwxud txh vh pxhvwudq hq od Iljxud 5168f1
Dxqtxh hq od Iljxud vh lqglfdq wuhv ghvsod}dplhqwrv glvwlqwrv/  /  |  / vor
grv gh hoorv vrq lqghshqglhqwhv ghelgr d txh od sodfd krul}rqwdo vh pxhyh frpr fxhusr
ujlgr1 Sdud txh vh fxpsod od frqglflq gh frpsdwlelolgdg lpsxhvwd sru ho khfkr gh
txh od sodfd hv ujlgd/ gheh vhu
   @   

@,

 @

 . 
5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+5159,

:<

51451 UHVROXFLQ GH HVWUXFWXUDV KLSHUHVWWLFDV

Sru rwud sduwh/ odv uhodflrqhv ixhu}d0ghvsod}dplhqwr sdud orv wuhv pxhoohv vrq
I @ n

I2 @ n

>

I @ n

>

+515:,

Sru owlpr/ vh wlhqhq odv hfxdflrqhv gh htxloleulr dsolfdeohv do sureohpd1 vwdv


vrq=
I . I2 . I @ S
6d
dI2 . 5dI @
S
5

+515;d,
+515;e,

Vxvwlwx|hqgr hq hvwdv hfxdflrqhv odv uhodflrqhv +515:, | holplqdqgr  vhjq +5159,/


txhgdq hq od irupd


 . 
n . n
+515<d,
. n @ S
5


6
 . 
. 5n @
S
+515<e,
n
5
5
rshudqgr/ txhgd xq vlvwhpd gh od irupd
5S
6n
6S
@
n

 .  @

+5163d,

 . 8

+5163e,

Hvwh vlvwhpd gh hfxdflrqhv vh uhvxhoyh sdud rewhqhu


 @

S
45n

 @

>

:S
45n

+5164,

frq  @ 7S@45n1 Xvdqgr dkrud odv uhodflrqhv +515:,/ vh sxhghq fdofxodu odv ixhu}dv
hq orv pxhoohv frpr
I @ n @

S
45

>

I2 @ n @

7S
45

>

I @ n @

:S
45

+5165,

Revuyhvh txh vh kd uhvxhowr ho sureohpd phgldqwh od lpsrvlflq gh grv hfxdflrqhv


gh htxloleulr/ |d txh ho sureohpd wlhqh grv ghvsod}dplhqwrv lqghshqglhqwhv1 Qwhvh
wdpelq txh orv uhvxowdgrv rewhqlgrv vrq/ qdwxudophqwh/ lgqwlfrv d orv rewhqlgrv frq
ho pwrgr gh frpsdwlelolgdg1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

6 Hvixhu}r D{lo
614

Lqwurgxfflq

Xqd slh}d hvw vrphwlgd d wudfflq r frpsuhvlq vlpsoh fxdqgr vreuh vxv vhfflrqhv
dfwdq qlfdphqwh hvixhu}rv d{lohv/ hv ghflu/ ixhu}dv qrupdohv d odv vhfflrqhv | dsolfdgdv
hq vxv uhvshfwlyrv fhqwurv gh judyhgdg +yhu Iljxud 614,1 Frqvlghudprv srvlwlyrv orv
d{lohv gh wudfflq/ | qhjdwlyrv orv gh frpsuhvlq1
Gdgr txh orv glihuhqwhv hvixhu}rv txh dfwdq vreuh xqd vhfflq qr vrq vlqr odv
ixhu}dv | prphqwrv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv txh dfwdq vreuh glfkd vhfflq/ ghehq
fxpsoluvh odv vljxlhqwhv ljxdogdghv lqwhjudohv=
]
]
]
Q @
% gV > W+ @
 %+ gV @ 3 > W5 @
 %5 gV @ 3 +614d,

P| @
P+ @

+ %5 |   %+ }, gV @ 3

% } gV @ 3

>

P5 @ 

% | gV @ 3

+614e,
+614f,

Reyldphqwh/ hvwdv hfxdflrqhv lqwhjudohv qr edvwdq sdud ghwhuplqdu gh irupd qlfd


od glvwulexflq gh whqvlrqhv hq od vhfflq1 Hv qhfhvdulr/ sru wdqwr/ hvwdeohfhu klswhvlv
vlpsolfdwlydv uhodwlydv d od ghirupdflq gh od slh}d txh shuplwdq wdo ghwhuplqdflq1

615

Hvixhu}r d{lo hq xqd slh}d uhfwd

Hq ho fdvr gh xqd slh}d uhfwd vrphwlgd d hvixhu}r d{lo vh kdfh od vljxlhqwh klswhvlv gh
ghirupdflq/ txh vh frqrfh frq ho qrpeuh gh klswhvlv gh Ehuqrxlool=
gxudqwh od ghirupdflq gh xqd slh}d uhfwd vrphwlgd d hvixhu}r d{lo odv vhfflrqhv
wudqvyhuvdohv shupdqhfhq sodqdv | sdudohodv d v plvpdv1
;4

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;5

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

Ilj1 614= Hvixhu}r d{lo vreuh xqd vhfflq


Hvwd klswhvlv sxhgh frpsureduvh h{shulphqwdophqwh/ vlhpsuh txh od slh}d vhd odujd
| hq odv }rqdv hq txh sxhgd dsolfduvh ho sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw1
Gh dfxhugr frq od klswhvlv dqwhulru/ xqd uhedqdgd glihuhqfldo olplwdgd sru odv
vhfflrqhv V | V2 sxhgh ghirupduvh gh dfxhugr frq od Iljxud 615d/ | wudqvirupduvh hq
V V2 > r elhq/ vhjq od Iljxud 615e/ | wudqvirupduvh hq V V2 1
Hq ho fdvr +d, qr kdeu glvwruvlq gh orv hohphqwrv glihuhqfldohv gh yroxphq/ hv ghflu/
 %+ @  %5 @ 3 hq wrgrv orv sxqwrv gh od vhfflq |/ hq frqvhfxhqfld/  %+ @  %5 @ 31 Hq
ho fdvr +e, vh wlhqh  %+ @ fwh |  %5 @ fwh/ gh dfxhugr frq od klswhvlv gh ghirupdflq |/
sru or wdqwr/  %+ @ fwh |  %5 @ fwh sdud wrgrv orv sxqwrv gh od vhfflq1 Odv hfxdflrqhv
+614e, txh uhodflrqdq whqvlrqhv wdqjhqfldohv | hvixhu}rv fruwdqwhv vhuq hqwrqfhv=
]
]
W+ @  %+
gV @ 3 > W5 @  %5
gV @ 3 ,  %+ @  %5 @ 3
+615,

Sru or wdqwr/ odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv | odv glvwruvlrqhv qhfhvduldphqwh vrq qxodv/
frq or txh od uhedqdgd vh ghirupd qhfhvduldphqwh vhjq ho fdvr +d,/ | odv hfxdflrqhv
lqwhjudohv vhjxqgd/ whufhud | fxduwd vh fxpsohq lgqwlfdphqwh1

Ilj1 615= Klswhvlv gh ghirupdflq gh Ehuqrxlool

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;6

6151 HVIXHU]R D[LO HQ XQD SLH]D UHFWD

Ilj1 616= Horqjdflrqhv | whqvlrqhv hq od uhedqdgd


Dghpv/ | vhjq vh pxhvwud hq od Iljxud 616/ hq od ghirupdflq gh od uhedqdgd wrgdv
odv eudv vh ghirupdq sdudohodv do hmh gh od slh}d | vxiuhq xqd ghirupdflq orqjlwxglqdo
lgqwlfd/ h ljxdo d=
gx
+616,
% @
g{
grqgh gx hv od horqjdflq +srvlwlyd vl hv gh dodujdplhqwr | qhjdwlyd hq fdvr frqwudulr,
gh od uhedqdgd gh orqjlwxg g{1
Vl ho pdwhuldo gh od slh}d hv hovwlfr olqhdo | vh fxpsoh od oh| gh Krrnh/ od ghirupdflq
orqjlwxglqdo % hv ljxdo d=
%

+617,
 ++ .  5 ,
% @
H
H
grqgh H hv ho pgxor gh hodvwlflgdg gho pdwhuldo |  vx frhflhqwh gh Srlvvrq1 Do vhu
qxodv r ghvsuhfldeohv/ hq hvwh fdvr/ odv whqvlrqhv qrupdohv hq sodqrv sdudohorv do hmh gh
od slh}d/ + | 5 / vh wlhqh vlpsohphqwh=
% @

%
H

 % @ H %

+618,

Gdgr txh odv ghirupdflrqhv vrq ljxdohv sdud wrgdv odv eudv/ wdpelq or vrq odv whq0
vlrqhv/ hv ghflu/ h{lvwh xqd glvwulexflq xqliruph gh whqvlrqhv qrupdohv % hq fdgd
vhfflq gh od yljd1 Sru wdqwr/ odv hfxdflrqhv sulphud/ txlqwd | vh{wd hq +614e, sxhghq
hvfuleluvh=
]
Q @ % gV @ % D
+619d,
]7
P+ @ % } gV  3
+619e,
7
]
+619f,
P5 @ % | gV  3

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;7

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

|d txh orv hmhv +|> },/ do vhu orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/ sdvdq sru ho
fhqwur gh judyhgdg gh vwd1 Hq or vxfhvlyr/ ghqrplqduhprv D do uhd gh od vhfflq1 Gh
od hfxdflq +619d, uhvxowd=
% @

Q
D

% @

Q
HD

+61:,

Od ghirupdflq orqjlwxglqdo gh od uhedqdgd ylhqh dfrpsddgd gh xqd ghirupdflq


odwhudo ghelgd do hihfwr gh Srlvvrq gh ydoru=
+ @ 5 @ % @ 

Q
HD

+61;,

Dvlplvpr/ gheh kdfhuvh qrwdu txh od klswhvlv gh dodujdplhqwr xqliruph gh odv eudv
| od fruuhvsrqglhqwh glvwulexflq xqliruph gh whqvlrqhv qrupdohv hv h{dfwd fxdqgr odv
ixhu}dv h{whulruhv dsolfdgdv hvwq xqliruphphqwh uhsduwlgdv vreuh odv vhfflrqhv fruuhv0
srqglhqwhv1 Hq ho fdvr gh qr vhuor/ vhjq ho Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw/ orv uhvxowdgrv
rewhqlgrv vhuq yolgrv sdud vhfflrqhv dohmdgdv or vxflhqwh gh orv sxqwrv grqgh vh
dsolfdq odv fdujdv1 Od glvwdqfld d od txh hvwd klswhvlv vhu flhuwd hv dsur{lpdgdphqwh
ljxdo d odv glphqvlrqhv wudqvyhuvdohv gh od slh}d1 Dv/ hq od Iljxud 617 od glvwulexflq
gh whqvlrqhv hv xqliruph hq xqd vhfflq wdo frpr od V / vxflhqwhphqwh dohmdgd gh orv
h{wuhprv gh od slh}d/ shur qr hq xqd frpr od V / grqgh ho hihfwr orfdo gh fpr hvwq
dsolfdgdv odv fdujdv hv dq shufhswleoh1
Od yduldflq gh orqjlwxg wrwdo gh od slh}d/ hv ghflu/ ho dodujdplhqwr r ho dfruwdplhqwr
gh vwd/ vh rewlhqh sru lqwhjudflq gh odv ghirupdflrqhv orqjlwxglqdohv vreuh wrgdv odv

Ilj1 617= Hvixhu}r d{lo | Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;8

6151 HVIXHU]R D[LO HQ XQD SLH]D UHFWD

uhedqdgdv gh od slh}d/ hv ghflu=

o @

% +{, g{ @

Q+{,
g{
HD+{,

+61<,

grqgh vh dgplwh txh wdqwr od oh| gh d{lohv/ Q+{,/ frpr od vhfflq gh od slh}d/ D+{,/
sxhgdq yduldu d or odujr gh od orqjlwxg o gh vwd1 Vl od vhfflq gh od slh}d D hv frqvwdqwh
| od oh| gh hvixhu}rv d{lohv hv xqliruph/ ho dodujdplhqwr wrwdo gh od slh}d hv=
o @

Qo
HD

+6143,

Hvwd h{suhvlq sxhgh hvfuleluvh frpr o @ Q @ n/ frq n @ HD @ o/ uhsuhvhqwdqgr od


uljlgh} gh od slh}d d hvixhu}r d{lo1

Ilj1 618= D{lo xqliruph


Odv iupxodv dqwhulruhv ydohq wdqwr sdud hvixhu}rv gh frpsuhvlq frpr sdud hvixhu0
}rv gh wudfflq1 Hq ho fdvr gh frpsuhvlq/ wrgr or dqwhulru hv yolgr d frqglflq gh txh
od slh}d qr vhd ghpdvldgr odujd hq uhodflq d odv glphqvlrqhv gh od vhfflq wudqvyhuvdo/
srutxh hq hvh fdvr ho htxloleulr gh od slh}d sxhgh vhu lqhvwdeoh/ ihqphqr frqrflgr frq
ho qrpeuh gh sdqghr1
Hmhpsor 61514
Fdofxodu ho dodujdplhqwr wrwdo gh xqd slh}d gh vhfflq frqvwdqwh D | orqjlwxg o/ vrphwlgd
d od dfflq gh vx surslr shvr T xqliruphphqwh uhsduwlgr1
Vhd  @ T @D o ho shvr hvshffr gho pdwhuldo gh od slh}d1 Vhjq vh revhuyd hq od
Iljxud 619/ od oh| gh d{lohv hv olqhdo/ | ylhqh gdgd sru od h{suhvlq=
Q+{, @  D {

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;9

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

Ilj1 619= Slh}d vrphwlgd d shvr surslr


Od oh| gh whqvlrqhv vreuh fdgd vhfflq vh rewlhqh vlpsohphqwh frpr =
% @

Q+{,
@{
D

| hv wdpelq olqhdo1 Ho dodujdplhqwr wrwdo vhu ljxdo d=


]
] ,
Q+{,
 {g{
 o2
To
o @
g{ @
@
@
5H
5HD
J H
, HD

Hmhpsor 61515
Fdofxodu od p{lpd orqjlwxg txh sxhgh whqhu xq fdeoh vxvshqglgr yhuwlfdophqwh |
vrphwlgr d vx shvr surslr1 Vxsqjdvh xqd whqvlq dgplvleoh gh ydoru  W =
Vhjq orv uhvxowdgrv gho hmhuflflr dqwhulru/ od whqvlq p{lpd vh surgxfh hq od
vhfflq vxshulru gho fdeoh/ txh vrsruwd xqd whqvlq
% +{ @ o, @
| gheh vhu

%   W

 Do
@o
D
o4@ 

W


Sdud xq dfhur gh dowd uhvlvwhqfld vh sxhgh vxsrqhu xq shvr hvshffr gh  @ :=833


nj2p | xqd whqvlq dgplvleoh gh W @ 4=833 PSd @ 41833 Q2pp2 = Rshudqgr/ uhvxowd
xqd orqjlwxg p{lpd gh o4@  53 { 43 p @ 53 np1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;:

6151 HVIXHU]R D[LO HQ XQD SLH]D UHFWD

Hmhpsor 61516
Xq vrsruwh gh shvr hvshffr  hvw vrphwlgr d vx surslr shvr | d xqd fdujd gh
frpsuhvlq S 1 Ghwhuplqdu od oh| gh yduldflq gh od vhfflq sdud txh odv whqvlrqhv vhdq
xqliruphv d or odujr gh wrgr ho vrsruwh1

Ilj1 61:= Sulvpd lvruuhvlvwhqwh


Gho htxloleulr gh od uhedqdgd/ yhu Iljxud 61:/ vh sxhgh hvfulelu=
Q . gQ @ Q .  D g{
oxhjr od yduldflq gho hvixhu}r d{lo ylhqh gdgd sru=
gQ @  D g{

+d,

Dghpv/ vhjq odv frqglflrqhv gho sureohpd/ ho hvixhu}r d{lo gheh vhu=
Q @ % D @

S
D
DJ

grqgh DJ hv ho uhd gh od vhfflq h{wuhpd vreuh od txh vh dsolfd od fdujd S 1 Glihuhq0


fldqgr od h{suhvlq dqwhulru/ grqgh S | DJ vrq frqvwdqwhv/ vh wlhqh=
gQ @

S
gD
DJ

+e,

Ljxdodqgr odv hfxdflrqhv +d, | +e, vh wlhqh txh=


S
gD @  D g{
DJ

gD
DJ
@
g{
D
S

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;;

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

Lqwhjudqgr hvwd owlpd ljxdogdg/ vh rewlhqh=


oq D @

DJ
{ . F
S

J
D@Fh  %

h lpsrqlhqgr od frqglflq gh txh=


D+{ @ 3, @ DJ
Sru wdqwr=

F @ DJ

J
D+{, @ DJ h  %

txh ghqh od yduldflq gh vhfflq hq ho oodpdgr sulvpd lvruuhvlvwhqwh/ txh vh uhsuhvhqwd


hq od Iljxud 61:1
Revuyhvh txh od yduldflq gh uhd fdofxodgd fuhfh gh irupd h{srqhqfldo d or odujr
gho hmh gh od slh}d1 Hvwh fuhflplhqwr vhu wdqwr pv uslgr fxdqwr pd|ru vhd ho shvr
gh od slh}d iuhqwh d od fdujd hq ho h{wuhpr1

616

Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv

Frqvlghuhprv xqd slh}d irupdgd sru ydulrv pdwhuldohv gh irupd txh odv lqwhuflhv hqwuh
hoorv vhdq sdudohodv d od gluhfwul} gh od slh}d1 Hvwr hv/ frqvlghuhprv txh od vhfflq uhfwd
gh od slh}d hvw glylglgd hq yduldv }rqdv  > fdgd xqd gh odv fxdohv wlhqh xq uhd D >
fruuhvsrqglhqwhv d xq pdwhuldo txh wlhqh xq pgxor hovwlfr H / wdo frpr vh pxhvwud
hq od Iljxud 61;d1

Ilj1 61;= Vhfflq gh ydulrv pdwhuldohv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

;<

6161 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Frqvlghuhprv wdpelq xq pdwhuldo gh uhihuhqfld/ txh sxhgh vhu r qr ljxdo d xqr


gh orv pdwhuldohv frpsrqhqwhv gh od slh}d/ | txh wlhqh xq pgxor gh hodvwlflgdg H=
Sdud fdgd pdwhuldo gh od vhfflq vh sxhgh ghqlu xq frhflhqwh gh htxlydohqfld frq ho
pdwhuldo gh uhihuhqfld gh od irupd q @ H @H=
Vxsrqjdprv txh od ghirupdflq gh od slh}d wlhqh oxjdu vhjq od klswhvlv gh Ehu0
qrxlool/ gh pdqhud dqorjd d odv slh}dv gh xq qlfr pdwhuldo1 Hq hvwh fdvr wrgdv odv
eudv orqjlwxglqdohv gh od slh}d wlhqh lgqwlfd ghirupdflq orqjlwxglqdo % = Od whqvlq
hq xq sxqwr shuwhqhflhqwh do pdwhuldo l vhu
% @ H % @ q H %

+6144,

Od vdwlvidflq gh od hfxdflq gh htxloleulr lqwhuqr vh hvfuleh dkrud=


]
]
]
Q @ % gV @ q H % gV @ H % q gV @ H D %

+6145,

U
grqgh d od lqwhjudo D @ 7 q gV vh oh oodpd uhd krprjhqhl}dgd r uhd htxlydohqwh gh
od vhfflq1 D sduwlu gh od hfxdflq dqwhulru/ vh rewlhqh ho dodujdplhqwr gh odv eudv=
% @

Q
HD

+6146,

| frpelqdqgr odv hfxdflrqhv +6146, | +6144, vh wlhqh txh od whqvlq hv glihuhqwh sdud
fdgd pdwhuldo | ydoh=
Q
% @ H % @ q
+6147,
D
or txh txlhuh ghflu txh orv pdwhuldohv pv ujlgrv vrsruwdq whqvlrqhv pv hohydgdv/ wdo
frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 61;e1
Hq od sufwlfd hv kdelwxdo xwlol}du vhfflrqhv frpsxhvwdv> wdo hv ho fdvr gh odv vhfflrqhv
pl{wdv gh krupljq | dfhur/ r ho fdvr gho krupljq dupdgr frq eduudv gh dfhur1 Ho
frhflhqwh gh htxlydohqfld hqwuh ho dfhur | ho krupljq hv q @ H@ @H * :  43=

Hmhpsor 61614
Xqd froxpqd gh krupljq dupdgr gh orqjlwxg o @ 8 p vrsruwd xqd fdujd hq vx h{wuhpr
vxshulru gh S @ 4=333 nQ/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 61<1 Od vhfflq gh od
froxpqd hv fxdgudgd/ frq ho odgr d @ 63 fp/ | hvw dupdgd frq ; uhgrqgrv gh dfhur
gh glphwur ! @ 53 pp1 Orv pgxorv hovwlfrv gho krupljq | gho dfhur vrq H @ 58

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<3

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

Ilj1 61<= Froxpqd gh krupljq dupdgr


JSd | H@ @ 533 JSd/ uhvshfwlydphqwh1 Vh slgh fdofxodu= +d, odv whqvlrqhv vreuh ho
krupljq | ho dfhur/ | +e, ho dfruwdplhqwr hovwlfr gh od froxpqd1
+d, Ho uhd gh dfhur hv D@ @ ;  +  !2 ,@7 @ 58 fp2 = Ho uhd gh krupljq hv
D @ d2  D@ @ ;:8 fp2 = Wrpdqgr frpr pdwhuldo gh uhihuhqfld ho krupljq +H @ H ,
whqhprv txh ho frhflhqwh gh htxlydohqfld gho dfhur hv q@ @ H@ @H @ ;= Dghpv/ ho
uhd krprjhqhl}dgd gh od vhfflq ydoh
D @ D . q@ D@ @ 4=3:8 fp2
Dsolfdqgr odv iupxodv 6146 | 6147/ | gdgr txh ho d{lo hv frqvwdqwh | gh ydoru Q @ S /
vh wlhqh=
Q
43S
Sd @ <> 63 PSd
@
43:8  433e
D
Q
;  43S
@
@ q@
Sd @ :7> 75 PSd
43:8  433e
D

  @ H % @
@ @ H@ %

+e, Gdgr txh od ghirupdflq hv xqliruph d or odujr gh od froxpqd/ ho dfruwdplhqwr


hovwlfr vh sxhgh fdofxodu gh od irupd
o @

Qo
HD

43S  8
p
58  43b  43:8  433e
@ 4> ;9  433 p @ 4> ;9 pp
@

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<4

6161 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Hmhpsor 61615
Od slh}d gh krupljq suhwhqvdgr gh od Iljxud 6143d/ gh vhfflq fxdgudgd gh odgr d
+d @ 53 fp,/ | orqjlwxg o +o @ 8 p,/ vh ideulfd gh od vljxlhqwh pdqhud= +d, vh whvdq
7 uhgrqgrv gh dfhur gh glphwur ! @ 53 pp/ vlwxdgrv hq krul}rqwdo/ frq xqd ixhu}d
I @ 43 nQ fdgd xqr/ +e, vh krupljrqd od vhfflq fxdgudgd/ | +f, xqd yh} hqgxuhflgr ho
krupljq vh fruwdq orv uhgrqgrv sru orv h{wuhprv DD | EE  = Orv pgxorv hovwlfrv gho
krupljq | gho dfhur vrq H @ 58 JSd | H@ @ 533 JSd/ uhvshfwlydphqwh1 Fdofxodu=
+d, od glvwulexflq gh whqvlrqhv uhvxowdqwh gho surfhvr gh ideulfdflq hq ho krupljq
| hq ho dfhur/ +e, odv whqvlrqhv vreuh ho krupljq | ho dfhur sdud xq hvixhu}r d{lo gh
wudfflq Q @ 73 nQ | +f, ho dfruwdplhqwr qdo gh od slh}d1

Ilj1 6143= Hmhpsor 61615


Ho uhd gh dfhur hv D@ @ 7 { +  52 ,@7 @ 45> 8: fp2 = Ho uhd gh krupljq hv
D @ 53  53  D@ @ 6;:> 7 fp2 = Wrpdqgr frpr pdwhuldo gh uhihuhqfld ho krupljq
+H @ H ,/ ho frhflhqwh gh htxlydohqfld gho dfhur hv q@ @ H@ @H @ ;= Dghpv/ ho uhd
krprjhqhl}dgd gh od vhfflq ydoh D @ D . q@ D@ @ 7;;> 3 fp2 =
+d, Od whqvlq gh wudfflq txh vrsruwd fdgd xqr gh orv uhgrqgrv xqd yh} whvdgr hv=
Juhg @

43  43
Sd @ .64> ;6 PSd
6> 475  433e

Ho khfkr gh fruwdu orv uhgrqgrv/ xqd yh} hqgxuhflgr ho krupljq/ hv htxlydohqwh d


dsolfdu xqd ixhu}d gh 7I @ 73 nQ gh frpsuhvlq vreuh odv vhfflrqhv h{wuhpdv gh od
slh}d1 Hvwd ixhu}d surgxfh hq ho krupljq xqd glvwulexflq xqliruph gh whqvlrqhv gh
frpsuhvlq gh ydoru
J @

73  43
Sd @ 3> ;53 PSd
7;;> 3  433e

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<5

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

Sru rwur odgr/ od whqvlq hq ho dfhur ghvsxv gho surfhvr gh ideulfdflq hv


J@

@ Juhg . J@
43  43
73  43
@
.
;

Sd
6> 475  433e
7;;> 3  433e
@ . 58/5: PSd

grqgh ho sulphu wuplqr fruuhvsrqgh d od whqvlq gh suhwhvdgr | ho vhjxqgr uhsuhvhqwd


od suglgd gh whqvlq do fruwdu orv uhgrqgrv1
Od glvwulexflq gh whqvlrqhv hq od vhfflq ghvsxv gho surfhvr gh ideulfdflq hv
dxwrhtxloleudgd/ do qr dfwxdu vreuh od slh}d vrolflwdflq h{whulru dojxqd1
+e, Od dfwxdflq gh xq hvixhu}r d{lo gh wudfflq Q @ 73 nQ lpsolfd xqrv lqfuhphqwrv
gh whqvlq hq ho krupljq | hq dfhur gh
73  43
Sd @ .3> ;53 PSd
7;;> 3  433e
73  43
@ ;
Sd @ .9> 88: PSd
7;;> 3  433e

 

@
Odv whqvlrqhv qdohv vrq=

s

s@

@ J .  @
@

J@

.  @

3> 3 PSd

@ . 64> ;6 PSd

Vh kd frqvhjxlgr/ sru wdqwr/ dsolfdu xq d{lo gh wudfflq vreuh od slh}d/ vlq txh ho
krupljq vrsruwh whqvlrqhv gh wudfflq1
+f, Ho dfruwdplhqwr lqlfldo gh od slh}d hv
oJ @

73  43  8
Qo
@
p @ 4> 97  433e p
58  43b  7;;> 3  433e
HD

Ho lqfuhphqwr orqjlwxg ghelgr d od dfflq gho d{lo dsolfdgr hv


o @

Qo
73  43  8
p @ .4> 97  433e p
@
58  43b  7;;> 3  433e
HD

| ho dodujdplhqwr qdo gh od slh}d hv


os @ oJ . o @ 3

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<6

6171 HVWUXFWXUDV DUWLFXODGDV

617

Hvwuxfwxudv duwlfxodgdv

Vh oodpd hvwuxfwxud duwlfxodgd d dtxhood txh hvw irupdgd sru xq hqvdpeodmh gh slh}dv
xqlgdv xqdv d rwudv phgldqwh duwlfxodflrqhv1 Do vhu orv qxgrv duwlfxodgrv/ odv slh}dv qr
sxhghq wudqvplwluvh prphqwrv hfwruhv xqdv d rwudv/ or txh lpsolfd txh ho prphqwr
hfwru hq orv h{wuhprv gh wrgdv odv eduudv hv qxor1 Hq hvwdv flufxqvwdqfldv/ ho prphqwr
hfwru hq ho lqwhulru gh odv eduudv vh ghehu xqlfdphqwh r d odv fdujdv txh vh dsolfdq
gluhfwdphqwh vreuh odv slh}dv/ | qr hq orv qxgrv/ r d od fxuydwxud gh odv slh}dv1
Vl qrv uhvwulqjlprv do fdvr kdelwxdo gh hvwuxfwxudv gh slh}dv uhfwdv frq fdujdv dsol0
fdgdv hq orv qxgrv4 / hv reylr txh wdohv hvwuxfwxudv wudedmdq h{foxvlydphqwh d hvixhu}r
d{lo/ vlhqgr dghpv hvwrv d{lohv frqvwdqwhv hq fdgd xqd gh odv slh}dv1 Uhvroyhu xqd
4

Hvwr lpsolfd txh ho shvr surslr gh odv slh}dv/ r elhq hv ghvsuhfldeoh iuhqwh d odv ghpv fdujdv/ r
elhq vh frqvlghud frqfhqwudgr hq orv qxgrv gh vwd1

Ilj1 6144= Hvwuxfwxudv duwlfxodgdv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<7

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

hvwuxfwxud duwlfxodgd gh hvwdv fdudfwhuvwlfdv txlhuh ghflu/ sru wdqwr/ kdoodu orv ydoruhv
gh orv d{lohv txh dfwdq vreuh fdgd xqd gh odv eduudv gh od hvwuxfwxud1
61714

Hvwuxfwxudv duwlfxodgdv lvrvwwlfdv

Vl od hvwuxfwxud duwlfxodgd hq fxhvwlq hv lvrvwwlfd/ sxhgh uhvroyhuvh xwlol}dqgr ql0


fdphqwh odv hfxdflrqhv gh od Hvwwlfd1 Hvwr txlhuh ghflu txh ho qphur gh lqfjqlwdv
gho sureohpd/ r vhd/ ho qphur gh uhdfflrqhv h{whulruhv qu pv ho qphur gh d{lohv
d ghwhuplqdu qe +ljxdo do qphur gh eduudv, hv ljxdo do qphur gh hfxdflrqhv gh od
hvwwlfd txh vh sxhghq sodqwhdu/ r vhd/ sdud xq sureohpd sodqr/ ho greoh gho qphur gh
qxgrv 5 qq +vh sxhghq sodqwhdu 5 hfxdflrqhv gh htxloleulr gh ixhu}dv sdud fdgd qxgr,1
Hvwr hv=
qu . qe @ 5 qq

+6148,

Hq od Iljxud 6144d vh pxhvwud xqd hvwuxfwxud duwlfxodgd lvrvwwlfd +qu @ 6/ qe @ 8/


qq @ 7,/ plhqwudv txh od prvwudgd hq od Iljxud 6144e hv klshuhvwwlfd gh judgr 4
+qu @ 6/ qe @ 9/ qq @ 7,1 Hv lpsruwdqwh ghvwdfdu txh od frqglflq +6148, hv qhfhvduld
shur qr vxflhqwh sdud txh od hvwuxfwxud vhd lvrvwwlfd1 Dv/ od hvwuxfwxud gh od
Iljxud 6144f vdwlvidfh od frqglflq +qu @ 6/ qe @ </ qq @ 9, shur hv/ vlq hpedujr/
xq phfdqlvpr hq vx sduwh l}txlhugd/ plhqwudv txh vx sduwh ghuhfkd hv lqwhuqdphqwh
klshuhvwwlfd1
Hq fxdotxlhu fdvr/ od frqglflq +6148, uh hmd ho surfhglplhqwr sdud uhvroyhu hvwuxf0
wxudv duwlfxodgdv lvrvwwlfdv= vlhqgr odv lqfjqlwdv odv qu uhdfflrqhv h{whulruhv pv orv
qe d{lohv hq odv eduudv/ vh sodqwhdq hq ixqflq gh vwdv odv qhfhvduldv hfxdflrqhv gh
htxloleulr gh ixhu}dv hq orv qxgrv/ 5 qq 6 qq> vhjq ho sureohpd vhd sodqr r hvsdfldo/
uhvshfwlydphqwh1 Ho surfhglplhqwr vh loxvwud frq d|xgd gh dojxqrv hmhpsorv1
Hmhpsor 6171414
Od hvwuxfwxud duwlfxodgd DFE gh od Iljxud 6145d hvw irupdgd sru grv eduudv gho
plvpr pdwhuldo | vhfflrqhv wudqvyhuvdohv glihuhqwhv/ gh uhdv D | D2 1 Sdud xqd fdujd
yhuwlfdo S dfwxdqgr hq ho qxgr F> ghwhuplqdu= +d, orv d{lohv | whqvlrqhv hq odv eduudv |
+e, ho ghvsod}dplhqwr gho qxgr F= Wrpdu S @ 73 nQ/ O @ 6 p/  @ 63J / D @ 8 fp2 /
D2 @ 43 fp2 / H @ 533  43b Q@p2 1
+d, Od hvwuxfwxud hv lvrvwwlfd/ | orv d{lohv hq odv eduudv 4 | 5 sxhghq fdofxoduvh
gluhfwdphqwh do frqvlghudu ho htxloleulr gh ixhu}dv hq ho qxgr F +Iljxud 6145e,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<8

6171 HVWUXFWXUDV DUWLFXODGDV

Ilj1 6145= Hvwuxfwxud duwlfxodgd gho Hmhpsor 6171414


Dv=

S
S
> Q2 @ 
vlq 
wdq 
Od eduud 4 wudedmd d wudfflq | od eduud 5 d frpsuhvlq1 Odv whqvlrqhv hq odv eduudv
Q @

vrq
Q
S
@
@ . 493 PSd
D
D vlq 
Q2
S
@
@
@ 9<> 6 PSd
D2
D2 wdq 

 @
2

+e, Ho dodujdplhqwr gh od eduud 4 hv


 @

4
Q O
S O @ frv 
SO
@
@
@ 3> 5:: fp
HD
vlq  HD
vlq  frv  HD

Ho dfruwdplhqwr gh od eduud 5 hv
2 @

mQ2 m O2
SO
@
@ 3> 437 fp
HD2
wdq  HD2

Ho prylplhqwr gho sxqwr F sxhgh fdofxoduvh d sduwlu gho hvtxhpd txh vh pxhvwud
hq od Iljxud 6146d1 Hq hood vh revhuyd frpr od eduud 4 vh dodujd kdvwd F  | oxhjr jlud
douhghgru gho sxqwr D +vhjq od klswhvlv gh shtxhrv jlurv,1 Sru vx sduwh/ od eduud 5 vh
dfruwd kdvwd F  | oxhjr jlud douhghgru gho sxqwr E= Od lqwhuvhfflq gh odv uhfwdv F  F 
| F  F  ghwhuplqd od srvlflq gho sxqwr F  / ghvwlqr gho sxqwr F wudv od ghirupdflq gh
od hvwuxfwxud1 Orv ghvsod}dplhqwrv gho qxgr F vh ghwhuplqdq uhvroylhqgr ho srojrqr
fhuudgr gh od Iljxud 6146e/ txh vh ghqrplqd srojrqr gh Zlqnohu1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<9

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

Ilj1 6146= Ghvsod}dplhqwrv hq od hvwuxfwxud duwlfxodgd gho Hmhpsor 6171414


Ho ghvsod}dplhqwr krul}rqwdo gho qxgr F hv vlpsohphqwh
  @  2 @ 3> 437 fp

+#,

Ho ghvsod}dplhqwr yhuwlfdo gho sxqwr F/   @ F  F  / vh rewlhqh sur|hfwdqgr glfkr


ghvsod}dplhqwr vreuh od oqhd shushqglfxodu d F  F  txh sdvd sru F  =
  vlq  @  .  2 frv 
gh grqgh

 @

 .  2 frv 
@ 3> :67 fp
vlq 

+&,

Hmhpsor 6171415
Od hvwuxfwxud duwlfxodgd gh od Iljxud 6147 hvw irupdgd sru flqfr eduudv gho plvpr
pdwhuldo | vhfflrqhv wudqvyhuvdohv ljxdohv/ gh uhd D1 Sdud xqd ixhu}d krul}rqwdo I
dfwxdqgr hq ho qxgr E> ghwhuplqdu= +d, orv d{lohv hq odv eduudv | +e, ho ghvsod}dplhqwr
gho qxgr E= Wrpdu I @ 43 nQ/ d @ 7 p/ D @ 8 fp2 / H @ 533  43b Q@p2 1
+d, Od hvwuxfwxud hv lvrvwwlfd | odv uhdfflrqhv hq orv dsr|rv F | G sxhghq ghwhu0
plqduvh sru htxloleulr gh ixhu}dv | prphqwrv1 Dv=
K @ I

>

Y @ I

> Y( @ I

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<:

6171 HVWUXFWXUDV DUWLFXODGDV

Ilj1 6147= Hvwuxfwxud duwlfxodgd gho Hmhpsor 6171415


Dqorjdphqwh/ orv d{lohv hq odv eduudv sxhghq fdofxoduvh frqvlghudqgr ho htxloleulr
gh ixhu}dv orv qxgrv +Iljxudv 6148d | e,1 Dv=
qxgr G

qxgr F

qxgr D

Qe @ I

>

>

Q @
Q2 @

QD @ 3
s
Q @ 5 I

Od eduud 6 wudedmd d wudfflq | od eduud 7 d frpsuhvlq1 Odv eduudv 4/ 5 | 8 qr


wudedmdq sdud od fdujd dsolfdgd hq hvwh fdvr1
+e, Ho dodujdplhqwr gh od eduud 6 hv
s s
5I 5d
Id
Q O
 @
@
@5
@ 3> ; pp
HD
HD
HD
Ho dfruwdplhqwr gh od eduud 7 hv
e @

mQe m Oe
Id
@
@ 3> 7 pp
HD
HD

Ho prylplhqwr gho sxqwr E sxhgh fdofxoduvh d sduwlu gho hvtxhpd txh vh pxhvwud
hq od Iljxud 6148f1 Hq hood vh revhuyd frpr od eduud 6 vh dodujd kdvwd E  | oxhjr jlud

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

<;

FDSWXOR 61 HVIXHU]R D[LO

Ilj1 6148= Htxloleulr | ghvsod}dplhqwrv hq Hmhpsor 6171415


douhghgru gho sxqwr F +vhjq od klswhvlv gh shtxhrv jlurv,1 Sru vx sduwh/ od eduud 7
vh dfruwd kdvwd E  | oxhjr jlud douhghgru gho sxqwr G/ txh hv mr/ |d txh od eduud 8
qr wudedmd= Od lqwhuvhfflq gh odv uhfwdv E  E  | E  E  ghwhuplqd od srvlflq gho sxqwr
E  1 Orv ghvsod}dplhqwrv yhuwlfdo | krul}rqwdo gho qxgr E vrq +Iljxud 6148f,=
s
  @  e @ 3> 7 pp +&, >   @ 5 .  e @ 4> 864 pp +$,
Ho ghvsod}dplhqwr wrwdo gho qxgr E hv
t
t
  @  2 .  2 @ +3> 7,2 . +4> 864,2 @ 5> 83 pp
61715

Hvwuxfwxudv duwlfxodgdv klshuhvwwlfdv

Xqd hvwuxfwxud duwlfxodgd hv klshuhvwwlfd fxdqgr ho qphur gh lqfjqlwdv gho sureohpd/


r vhd/ ho qphur gh uhdfflrqhv h{whulruhv qu pv ho qphur gh d{lohv d ghwhuplqdu qe
+ljxdo do qphur gh eduudv,/ hv pd|ru txh ho qphur gh hfxdflrqhv gh od hvwwlfd txh vh
sxhghq sodqwhdu/ hvwr hv/ sdud xq sureohpd sodqr/ ho greoh gho qphur gh qxgrv 5 qq1
Hvwr hv=
qu . qe A 5 qq
+6149,
Od frqglflq +6149, uh hmd txh sdud uhvroyhu hvwuxfwxudv duwlfxodgdv klshuhvwwlfdv
qr edvwd frq lpsrqhu gh irupd vlvwhpwlfd odv frqglflrqhv gh htxloleulr gh ixhu}dv hq
orv qxgrv1 Frpr |d vh h{solf hq ho Fdswxor 5/ od uhvroxflq gh hvwuxfwxudv klshvwwlfdv
uhtxlhuh/ dghpv/ od frqvlghudflq gh odv frqglflrqhv gh frpsdwlelolgdg vreuh od ghiru0
pdgd gh od hvwuxfwxud1 Hq ho Fdswxor 4 gho Oleur 5 gh hvwd reud vh pxhvwudq hmhpsorv
gh uhvroxflq gh hvwuxfwxudv duwlfxodgdv hvsdfldohv sru ho pwrgr gh frpsdwlelolgdg |
ho pwrgr gh htxloleulr1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

7 Prphqwr Iohfwru
714

Lqwurgxfflq

Xqd slh}d hvw vrphwlgd d h{lq sxud fxdqgr vxv vhfflrqhv hvwq vrolflwdgdv qlfd0
phqwh sru xq prphqwr hfwru P1 Orv hvixhu}rv d{lo Q/ fruwdqwh W | prphqwr wruvru
P| vrq qxorv hq wrgdv odv vhfflrqhv gh od slh}d1 Sru vx sduwh/ xqd slh}d hvw vrphwlgd
d h{lq vlpsoh fxdqgr vxv vhfflrqhv hvwq vrphwlgdv d prphqwr hfwru yduldeoh |/ hq
frqvhfxhqfld/ ylhqh dfrpsddgr gh hvixhu}r fruwdqwh1 Sru ho frqwudulr/ vh glfh txh xqd
vhfflq hvw vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd fxdqgr vreuh hood dfwd xq prphqwr hfwru
| xq hvixhu}r d{lo1 Sru owlpr/ vl dfwdq d od yh} prphqwrv hfwruhv | prphqwr wruvru/
vh glfh txh od vhfflq hvw vrphwlgd d h{r0wruvlq1
Dv sru hmhpsor/ ho yrodgl}r gh od Iljxud 714d hvw vrphwlgr d h{lq sxud hq wrgd
vx orqjlwxg/ plhqwudv txh ho gh od Iljxud 714e wlhqh sduwh gh vx orqjlwxg hq h{lq
sxud | sduwh hq h{lq vlpsoh1 Dvlplvpr/ od yljd gh od Iljxud 715 wlhqh vx sduwh
fhqwudo vrphwlgd d h{lq sxud/ plhqwudv txh odv }rqdv hqwuh orv dsr|rv | odv fdujdv
hvwq vrphwlgdv d h{lq vlpsoh> gh khfkr/ vwd hv xqd gh odv pdqhudv xwlol}dgdv hq od
sufwlfd sdud frqvhjxlu pdwhuldol}du xqd vlwxdflq gh h{lq sxud1

Ilj1 714= Yrodgl}r vrphwlgr d +d, h{lq sxud | +e, h{lq sxud | h{lq vlpsoh
<<

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

433

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 715= Yljd eldsr|dgd vrphwlgd d h{lq sxud hq vx }rqd fhqwudo


Od h{lq sxud hv/ sru wdqwr/ ho fdvr pv vhqfloor gh h{lq txh vh sxhgh sodqwhdu/
dxqtxh vhd xqd irupd gh vrolflwdflq srfr kdelwxdo hq od sufwlfd1 Vlq hpedujr/ vx
lqwhuv vh gheh d txh orv uhvxowdgrv txh vh ghgxfhq gh vx hvwxglr sxhghq dsolfduvh d orv
fdvrv pv fruulhqwhv gh h{lq vlpsoh r h{lq frpsxhvwd/ vlhpsuh txh vh whqjdq hq
fxhqwd/ gh irupd dghfxdgd/ odv glihuhqfldv hqwuh xqrv fdvrv | rwurv1 Derugduhprv frq
ghwdooh/ sxhv/ hq hvwh Fdswxor ho hvwxglr gh od h{lq sxud/ sdud jhqhudol}du oxhjr orv
uhvxowdgrv rewhqlgrv do fdvr gh h{lq vlpsoh |/ hq ho vljxlhqwh Fdswxor/ d od h{lq
frpsxhvwd1
Gdgr txh orv glihuhqwhv hvixhu}rv txh dfwdq vreuh xqd vhfflq qr vrq vlqr odv
ixhu}dv | prphqwrv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv txh dfwdq vreuh glfkd vhfflq/ hq ho
fdvr gh h{lq sxud frq prphqwrv hfwruhv P+ | P5 frqvwdqwhv/ ghehq fxpsoluvh odv
ljxdogdghv=
]
]
% gV @ 3 >
W+ @
 %+ gV @ 3
+714d,
Q @
]7

W5

P+

]7

]7

 %5 gV @ 3

>

P| @

% } gV

>

P5 @ 

+ %5 |   %+ }, gV @ 3

7]

% | gV

+714e,
+714f,

wdo | frpr vh ylr hq ho Fdswxor 51 Hvwdv hfxdflrqhv lqwhjudohv qr edvwdq sdud ghwhuplqdu
od glvwulexflq gh whqvlrqhv hq od vhfflq1 Hv qhfhvdulr/ sru wdqwr/ hvwdeohfhu klswhvlv
vlpsolfdwlydv uhodwlydv d od ghirupdflq gh od vhfflq/ gh irupd dqorjd d frpr vh kl}r
hq ho fdvr gho hvixhu}r d{lo1 Hvwxglduhprv sulphur ho fdvr pv lqwxlwlyr gh h{lq sxud
hq yljdv uhfwdv gh sodqr phglr +hvwr hv/ gh vhfflq frq xq sodqr gh vlphwud orqjlwxglqdo
hfwdqgr hq glfkr sodqr/ yhu Iljxud 716d,/ sdud oohjdu ghvsxv do fdvr jhqhudo gh vhfflq
duelwuduld vrolflwdgd hq xq sodqr fxdotxlhud +yhu Iljxud 716e,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

434

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

Ilj1 716= Ioh{lq +d, uhfwd hq slh}dv gh sodqr phglr | +e, hvyldgd

715
71514

Ioh{lq sxud uhfwd


Ioh{lq sxud hq slh}dv gh sodqr phglr

Frqvlghuhprv xqd yljd uhfwd/ gh vhfflq frqvwdqwh | frq xq sodqr gh vlphwud orq0
jlwxglqdo/ vrphwlgd d h{lq sxud vhjq glfkr sodqr1 Oodpduhprv {| do sodqr gh
vrolflwdflq/ txh/ hq hvwh fdvr/ frlqflgh frq ho sodqr phglr +gh vlphwud,> sru wdqwr/ ho
prphqwr hfwru dfwxdqwh vor wlhqh frpsrqhqwh P5 +Iljxud 716d,
Do hvwdu hq h{lq sxud/ ho prphqwr hfwru vhu frqvwdqwh d or odujr gh od slh}d |/
sru wdqwr/ od ghirupdflq surgxflgd sru vwh vhu od plvpd hq wrgdv odv uhedqdgdv gh
od yljd1 Hq frqvhfxhqfld/ od gluhfwul} gh od yljd vh ghirupdu hq xqd fxuyd gh fxuydwxud
frqvwdqwh/ hv ghflu/ hq xq dufr gh flufxqihuhqfld gh fhqwur R/ frqwhqlgr hq ho sodqr gh
vlphwud gh od slh}d/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 717d1
Frqvlghuhprv dkrud xqd vhfflq uhfwd V fxdotxlhud gh od slh}d vrphwlgd d h{lq
sxud/ frqwhqlgd hq ho sodqr pp / txh glylgh d od slh}d hq grv sduwhv +D, | +E,1 Srghprv
lpdjlqdu txh glfkd vhfflq vh wudqvirupd hq od vhfflq V  / do ghirupduvh od sduwh +D,1
Dqorjdphqwh/ od vhfflq V vh wudqvirupd hq V  / do ghirupduvh od sduwh +E,1 Sru
vlphwud gh od jhrphwud | gh od vrolflwdflq/ odv vhfflrqhv ghirupdgdv V  | V  ghehq
vhu vlpwulfdv frq uhvshfwr do sodqr pp 1 Dghpv/ sru frqwlqxlgdg gh od slh}d | gho
surfhvr gh ghirupdflq/ odv vhfflrqhv ghirupdgdv V  | V  ghehq vhu vxshusrqleohv/ wdo
frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 717e1 Sru wdqwr/ od vhfflq V gheh shupdqhfhu sodqd do
ghirupduvh od slh}d1 Dghpv/ gdgd od vlphwud gho sureohpd uhvshfwr do sxqwr R/ hvwh
sodqr gheh sdvdu sru ho fhqwur gh fxuydwxud gh od gluhfwul}1 Hq frqvhfxhqfld/

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

435

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 717= Ghirupdgd gh od gluhfwul} | gh odv vhfflrqhv uhfwdv hq h{lq sxud uhfwd
hq od ghirupdflq gh xqd slh}d uhfwd vrphwlgd d h{lq sxud/ odv vhfflrqhv uhfwdv
shupdqhfhq sodqdv | qrupdohv d od ghirupdgd gh od gluhfwul}1
Hvwd hv od klswhvlv gh ghirupdflq gh Ehuqrxlool0Qdylhu/ hq od txh vh edvd ho hvwxglr
gh hvwh wlsr gh vrolflwdflq1 Dxqtxh kd vlgr lqwurgxflgd dtx edvqgrqrv hq ud}rqd0
plhqwrv gh wlsr h{foxvlydphqwh jhrpwulfrv/ dsolfdeohv qlfdphqwh do fdvr vhqfloor txh
qrv rfxsd/ vx ydolgh} sxhgh vhu frpsuredgd h{shulphqwdophqwh hq vlwxdflrqhv pv
jhqhudohv1
Vhjq od klswhvlv gh ghirupdflq/ odv eudv orqjlwxglqdohv txh irupdq od uhedqdgd
vh fxuydq wudqvirupqgrvh hq dufrv gh flufxqihuhqfld frqfqwulfrv frq od ghirupdgd
gh od gluhfwul} gh od slh}d/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 718e1 Hq hvwh surfhvr gh
ghirupdflq/ odv eudv sxhghq dxphqwdu r glvplqxlu vx orqjlwxg1 Hq ho sulphu fdvr/
hvwduq vrphwlgdv d ghirupdflq | whqvlq orqjlwxglqdo gh wudfflq/ | gh frpsuhvlq
hq ho vhjxqgr1 Do vhu ho hvixhu}r d{lo vreuh od vhfflq qxor/ gheh fxpsoluvh txh=
]
Q@
 % gV @ 3
+715,

Sru wdqwr/ xqd sduwh gh odv eudv hvwduq vrphwlgdv d wudfflq/ frq whqvlrqhv orqjlwx0
glqdohv srvlwlydv +% A 3, | rwud d frpsuhvlq/ frq whqvlrqhv orqjlwxglqdohv qhjdwlydv
+% ? 3,1 Sru frqwlqxlgdg gh od ghirupdflq/ h{lvwlu xqd oqhd txh glylglu od vhfflq
hq xqd sduwh wudfflrqdgd | rwud frpsulplgd/ | hq od txh od whqvlq orqjlwxglqdo vhu
qxod +% @ 3,1 Do vhu od ghirupdflq sodqd hvwd oqhd qhxwud vhu xqd uhfwd/ | sru
vlphwud gho sureohpd uhvshfwr gho sodqr phglr/ vhu xqd uhfwd shushqglfxodu d glfkr
sodqr gh vlphwud1 D hvwd uhfwd/ frqwhqlgd hq ho sodqr gh od vhfflq | shushqglfxodu do
sodqr gh vlphwud/ vh oh oodpd hmh qhxwur1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

436

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

Ilj1 718= Ghirupdflq gh od uhedqdgd hq h{lq uhfwd


Hq frqvhfxhqfld/ sdud fdvrv gh h{lq sxud hq slh}dv uhfwdv gh sodqr phglr/ od
klswhvlv gh Ehuqrxool0Qdylhu lpsolfd txh fdgd vhfflq jlud frq uhodflq d xqd vhfflq
su{lpd douhghgru gh xq hmh oodpdgr hmh qhxwur/ pdqwhqlqgrvh sodqd hq od ghirupdflq/
| gh pdqhud txh ho sodqr gh od vhfflq sdvd sru ho fhqwur gh fxuydwxud gh od ghirupdgd
gh od gluhfwul}1
Gdgr txh hvw lpsoflwr hq wrgr hvwh ghvduuroor txh vh fxpsoh od klswhvlv gh sh0
txhrv prylplhqwrv/ ho jlur gh h{lq txh vh surgxfh hq fdgd uhedqdgd/ g!5 > hv shtxhr
|/ sru wdqwr/ vh sxhghq lghqwlfdu orv dufrv frpsuhqglgrv sru vwh frq vxv uhvshfwlydv
wdqjhqwhv1 Sru frqvljxlhqwh/ sxhgh lghqwlfduvh od ghirupdflq gh od uhedqdgd glihuhq0
fldo uhsuhvhqwdgd hq od Iljxud 717e frq od fruuhvsrqglhqwh olqhdul}dflq/ wdo frpr vh
lqglfd hq od Iljxud 718f1
Dqdolfhprv dkrud/ hq ghwdooh/ od ghirupdflq gh xqd uhedqdgd gh orqjlwxg glihuhq0
fldo g{/ txh vh surgxfh wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 7191 Hq od vhfflq khprv
wrpdgr ho hmh | vhjq ho sodqr gh vlphwud +hmh sulqflsdo gh lqhufld gh od vhfflq,/ |
ho hmh }/ shushqglfxodu do dqwhulru/ frlqflghqwh frq ho hmh qhxwur qq / gh srvlflq sru
dkrud ghvfrqrflgd1 Gh od vhphmdq}d gh orv wulqjxorv RDE | EHG vh ghgxfh=
DE
HG
@
RD
EH

g{
% g{
@
5
|

% @ 

|
5

+716,

grqgh 5 ghqrwd ho udglr gh fxuydwxud gh odv eudv vlwxdgdv vreuh ho hmh qhxwur/ frpr sru
hmhpsor od eud DE/ od frrughqdgd | plgh od glvwdqfld gh xqd eud jhqulfd/ frpr sru
hmhpsor od eud FG/ do hmh qhxwur | % uhsuhvhqwd od ghirupdflq orqjlwxglqdo gh xqd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

437

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 719= Horqjdflrqhv gh odv eudv | glvwulexflq gh whqvlrqhv


gh hvwdv eudv1 Vh revhuyd txh orv dodujdplhqwrv % gh odv eudv vrq sursruflrqdohv d od
glvwdqfld gh vwdv do hmh qhxwur/ |> or plvpr sxhgh ghfluvh gh odv whqvlrqhv/ |d txh vhjq
od oh| gh Krrnh +| frqvlghudqgr txh odv whqvlrqhv qrupdohv d sodqrv shushqglfxoduhv do
gh od vhfflq vrq ghvsuhfldeohv iuhqwh d odv whqvlrqhv qrupdohv/ hvwr hv/ + > 5 ??  % ,=
 % @ H % @ 

H|
5

+717,

Sru wdqwr/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv hv olqhdo/ hvwdqgr vrphwlgrv d od plvpd whqvlq


wrgrv orv sxqwrv vlwxdgrv vreuh uhfwdv sdudohodv do hmh qhxwur qq > | vhu qxod sdud orv
sxqwrv vlwxdgrv vreuh glfkr hmh qhxwur/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxudv 719 | 71:1
Lqwhjudqgr hvwd glvwulexflq gh whqvlrqhv | frqvlghudqgr txh ho hvixhu}r d{lo vreuh
od vhfflq hv qxor vh wlhqh=
]
]
]
H
Q@
% gV @ 
| gV @ 3 ,
| gV @ 3
+718,
5 7
7
7
Od lqwhjudo txh gheh dqxoduvh hv ho prphqwr hvwwlfr gh od vhfflq uhvshfwr do hmh qhxwur1
Sru wdqwr/ ho hmh qhxwur gheh sdvdu sru ho fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq J | frlqflgh
qhfhvduldphqwh frq ho vhjxqgr hmh sulqflsdo gh lqhufld gh od vhfflq +hmh },1 Sru hvwh
prwlyr | sru vlphwud uhvshfwr do sodqr phglr/ vh fxpsoh lgqwlfdphqwh txh=
]
]
H
P+ @
% } gV @ 
| } gV  3
+719,
5 7
7

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

438

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

Ilj1 71:= Glvwulexflq gh whqvlrqhv hq h{lq sxud uhfwd

Sru rwur odgr/ ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv uhvshfwr do hmh qhxwur gheh
vhu ljxdo do prphqwr hfwru dfwxdqwh=
]
]
H
H L5
| 2 gV @
+71:,
P5 @  % | gV @

5
7
5 7
U
vlhqgr L5 @ 7 | 2 gV ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr do hmh }1 Sru wdqwr=
4
P5
@
5
HL5

+71;,

Od h{suhvlq rewhqlgd lqglfd txh od fxuydwxud/ "5 @ 4@5 / ydud sursruflrqdophqwh


do prphqwr hfwru dfwxdqwh P5 / | gh irupd lqyhuvdphqwh sursruflrqdo do surgxfwr HL5 /
oodpdgr uljlgh} d h{lq gh od vhfflq1 Vh revhuyd wdpelq hq od h{suhvlq dqwhulru txh/
sru ghqlflq gh fxuydwxud "5 @ 4@5 @ g!5 @g{ +yhu Iljxud 719d,/ vh wlhqh=
g!5 @

g{
P5
@
g{
5
HL5

+71<,

grqgh g!5 hv ho qjxor uhodwlyr jludgr sru grv vhfflrqhv txh gholplwdq xqd uhedqdgd
glihuhqfldo1 Ho jlur uhodwlyr wrwdo hqwuh odv grv vhfflrqhv h{wuhpdv gh od slh}d vh rewlhqh
lqwhjudqgr ho jlur uhodwlyr d or odujr gh wrgd od slh}d/ hv ghflu=
]
]
] ,
P5
!5 @ g!5 @ "5 g{ @
g{
+7143,
HL
f 5 +{,
,
,
grqgh o hv od orqjlwxg wrwdo gh od slh}d1 Vl od yljd hv gh vhfflq frqvwdqwh/ od urwdflq
wrwdo !5 gh xqd gh odv vhfflrqhv h{wuhpdv uhvshfwr d od rwud vhu ljxdo d=
!5 @

P5 o
H L5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+7144,

439

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilqdophqwh/ holplqdqgr ho udglr gh fxuydwxud 5 gh odv hfxdflrqhv 717 | 71: vh rewlhqh=


% @ 

P5 |
L5

+7145,

h{suhvlq frqrflgd frpr oh| gh Qdylhu/ txh shuplwh fdofxodu od whqvlq qrupdo hq xq
sxqwr gh od vhfflq/ frqrflgd vx glvwdqfld do hmh qhxwur/ | txh srqh qxhydphqwh gh
pdqlhvwr od glvwulexflq olqhdo gh odv whqvlrqhv qrupdohv gh h{lq1 Hv reylr txh odv
whqvlrqhv p{lpdv vh gduq hq orv sxqwrv gh od vhfflq pv dohmdgrv gho hmh qhxwur | txh
od whqvlq p{lpd gh frpsuhvlq qr hv ljxdo d od whqvlq p{lpd gh wudfflq/ vdoyr txh
odv glvwdqfldv gh odv uhvshfwlydv eudv h{wuhpdv do fhqwur gh judyhgdg vhdq ljxdohv +yhu/
sru hmhpsor/ orv fdvrv prvwudgrv hq od Iljxud 71:,1 Dvlplvpr/ gheh kdfhuvh qrwdu txh
od klswhvlv gh glvwulexflq olqhdo gh odv ghirupdflrqhv gh odv eudv/ | od fruuhvsrqglhq0
wh gh glvwulexflq olqhdo gh odv whqvlrqhv qrupdohv/ vrq h{dfwdv fxdqgr orv prphqwrv
h{whulruhv hvwq dsolfdgrv suhflvdphqwh hq hvd irupd vreuh odv vhfflrqhv fruuhvsrqglhq0
whv1 Hq ho fdvr gh qr vhuor/ vhjq ho Sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw/ orv uhvxowdgrv rewhqlgrv
vrq yolgrv sdud vhfflrqhv vxflhqwhphqwh dohmdgdv gh odv vhfflrqhv grqgh vh dsolfdq orv
prphqwrv1 Od glvwdqfld d od txh vh yhulfd hvwd klswhvlv hv dsur{lpdgdphqwh ljxdo d
odv glphqvlrqhv wudqvyhuvdohv gh od slh}d1
Do pdqwhqhuvh odv vhfflrqhv uhfwdv qrupdohv d odv eudv orqjlwxglqdohv/ orv hohphqwrv
glihuhqfldohv qr vxiuhq glvwruvlq dqjxodu/ hv ghflu/ orv qjxorv uhfwrv shupdqhfhq uhfwrv1
Sru wdqwr/ odv glvwruvlrqhv  %5 |  +5 vrq qxodv hq wrgr sxqwr +yhu Iljxud 71;, |/ hq
yluwxg gh od oh| gh Krrnh/ odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv fruuhvsrqglhqwhv wdpelq vrq
qxodv/  %5 @  +5 @ 31 Sru wdqwr/ odv hfxdflrqhv=
]
]
]
W+ @
 %+ gV  3 > W5 @
 %5 gV  3 > P| @ + %5 |   %+ }, gV  3 +7146,

vh fxpsohq lgqwlfdphqwh1

Ilj1 71;= Dxvhqfld gh glvwruvlrqhv dqjxoduhv hq od ghirupdflq sru h{lq sxud

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

43:

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

Ilj1 71<= Ioh{lq uhfwd douhghgru gh xq sodqr sulqflsdo gh lqhufld


71515

Ioh{lq sxud vhjq xq sodqr sulqflsdo gh lqhufld

Ho ghvduuroor gh od vhfflq dqwhulru vh hvwdeohfh vxsrqlhqgr txh od yljd wlhqh xq sodqr


orqjlwxglqdo gh vlphwud hq ho txh dfwdq orv prphqwrv h{wuhprv1 Hvwd vlphwud shuplwh
dupdu txh ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv qrupdohv % uhvshfwr do hmh | vh dqxod
lgqwlfdphqwh +yhu hfxdflq +719,,1
Vxsrqjdprv dkrud txh od slh}d hvw vrolflwdgd d h{lq sxud sru xq sdu gh prphq0
wrv P5 frqwhqlgrv hq ho sodqr irupdgr sru orv hmhv { h |/ shur txh vwh qr hv xq sodqr
gh vlphwud orqjlwxglqdo gh od slh}d1 Vxsrqlhqgr txh wdpelq sdud hvwh fdvr vhd yolgd
od klswhvlv gh Ehuqrxool0Qdylhu | txh vh fxpsod od oh| gh Krrnh/ odv whqvlrqhv hvwduq
gdgdv sru od hfxdflq +717,1 Hqwrqfhv/ od uhodflq hqwuh hvixhu}rv | whqvlrqhv vreuh od
vhfflq h{ljh txh vhd
]
]
H
P+ @
% } gV @ 
| } gV @ 3
+7147,
5 7
7
Hvwd frqglflq lpsolfd txh
L+5 @

| } gV @ 3

+7148,

hv ghflu/ hvwh prphqwr vhu qxor vl orv hmhv +|> }, vrq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od
vhfflq1 Sru wdqwr/ od whrud gh h{lq ghvduuroodgd hq od vhfflq dqwhulru sdud vhfflrqhv
gh sodqr phglr vhu wdpelq yolgd hq vhfflrqhv vlq sodqr gh vlphwud/ vlhpsuh txh ho
prphqwr hfwru dfwh hq xq sodqr txh frqwhqjd d xqr gh orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/
hv ghflu/ vlhpsuh txh ho sodqr gh vrolflwdflq frlqflgd frq xqr gh orv oodpdgrv sodqrv
sulqflsdohv gh h{lq1 Hvwh uhvxowdgr ixh rewhqlgr sru sulphud yh} sru Shuv| | flwdgr
sru Vdlqw0Yhqdqw hq 4;971

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

43;

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Od whrud gh h{lq sxud hvwxgldgd kdvwd dtx vh fdudfwhul}d sru ho khfkr gh txh ho
sodqr hq ho txh vh surgxfh od ghirupdflq sru h{lq frlqflgh frq ho sodqr gh dfwxdflq
gho prphqwr/ | ho hmh qhxwur hv qrupdo d hvwh sodqr1 Sru hvwh prwlyr uhfleh ho qrpeuh
gh h{lq sxud uhfwd r h{lq gh Qdylhu/ hq krphqdmh do lqjhqlhur Orxlv Qdylhu +4:;80
4;69, txh od hvwdeohfl1 Gdgr txh wrgd vhfflq wlhqh do phqrv grv sodqrv sulqflsdohv
gh lqhufld/ hv vlhpsuh srvleoh vrolflwdu xqd slh}d d h{lq uhfwd1 Hq od Iljxud 71< vh
pxhvwudq fdvrv gh h{lq uhfwd vreuh vhfflrqhv gh yduldv jhrphwudv1
Dvlplvpr/ gheh kdfhuvh qrwdu txh ghelgr do hihfwr gh Srlvvrq/ dghpv gh odv gh0
irupdflrqhv orqjlwxglqdohv % vh surgxfhq rwudv ghirupdflrqhv wudqvyhuvdohv gh ydoru
+ @ 5 @ % / hvwuhfkqgrvh wudqvyhuvdophqwh od sduwh gh od slh}d hq txh odv eudv
hvwq orqjlwxglqdophqwh wudfflrqdgdv | hqvdqfkqgrvh wudqvyhuvdophqwh od sduwh frp0
sulplgd orqjlwxglqdophqwh/ do wlhpsr txh vh fxuydq odv oqhdv sdudohodv do hmh qhxwur1
D hvwd fxuydwxud wudqvyhuvdo vh oh oodpd dqwlfovwlfd/ | hvw ghqlgd hq ho hmh qhxwur
sru ho ydoru "
 @ "/ r elhq/ sru ho udglr gh fxuydwxud gho hmh qhxwur 
 @ @/ grqgh
" |  vrq od fxuydwxud | udglr gh fxuydwxud orqjlwxglqdohv +yhu Iljxud 7143,1
Gheh vhdoduvh/ qdophqwh/ txh od klswhvlv gh txh odv vhfflrqhv uhfwdv shupdqh0
fhq sodqdv ghvsxv gh od ghirupdflq | qrupdohv d od ghirupdgd gh od gluhfwul} hv
sxudphqwh jhrpwulfd/ hv ghflu/ txh qr hvwdeohfh qlqjxqd frqglflq frq uhvshfwr do
frpsruwdplhqwr gho pdwhuldo1 Sru wdqwr/ od klswhvlv gh Ehuqrxool0Qdylhu sxhgh h{whq0
ghuvh d orv fdvrv hq txh ho pdwhuldo qr vhd krprjqhr/ ql lvwursr/ ql hovwlfr1 Vlq

Ilj1 7143= Fxuydwxud wudqvyhuvdo r dqwlfovwlfd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

43<

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

hpedujr/ sdud rewhqhu od oh| gh whqvlrqhv vh kd vxsxhvwr txh od slh}d hv krprjqhd |


txh ho pdwhuldo hv lvwursr | hovwlfr olqhdo1 Hq fdvr frqwudulr/ od oh| gh whqvlrqhv qr
yhqgu gdgd sru od oh| gh Qdylhu1
71516

Prphqwrv p{lprv dgplvleohv

Frpr hq xqd vhfflq vrphwlgd d h{lq sxud od oh| gh whqvlrqhv hv olqhdo/ orv ydoruhv
p{lprv gh whqvlq vh gdq qhfhvduldphqwh hq odv eudv pv dohmdgrv gho hmh qhxwur1
Oodpduhprv y | y  d odv glvwdqfldv gh odv eudv vxshulru h lqihulru gh od vhfflq do
hmh }/ | z | z d odv glvwdqfldv gh odv eudv h{wuhpdv d l}txlhugd | ghuhfkd gho hmh
|/ uhvshfwlydphqwh +yhu Iljxud 7144d | e,1 Vhd/ dghpv/  W ho ydoru devroxwr gh od
p{lpd whqvlq dgplvleoh gho pdwhuldo1 Vxsrqguhprv sulphur txh hvwd whqvlq hv ljxdo
d wudfflq txh d frpsuhvlq1
Ho p{lpr prphqwr P54@ txh sxhgh vrsruwdu od vhfflq vrolflwdgd d h{lq sxud
vhjq ho hmh sulqflsdo gh lqhufld }/ hv dtxho txh surgxfh/ vhjq od oh| gh Qdylhu/ xqd
whqvlq ljxdo d W hq od eud vxshulru r hq od eud lqihulru1 Hv/ sru wdqwr=

 W
W L5
 L5  W L5
4@
P5
+7149,
@
@ plq
> 
pd{+y> y ,
y
y
Dqorjdphqwh/ vh srgu ghqlu ho p{lpr prphqwr P+4@ txh sxhgh uhvlvwlu od vhfflq
vrolflwdgd d h{lq sxud vhjq ho hmh sulqflsdo gh lqhufld |/ frpr
 W

 L+  W L5
W L+
@
plq
>
+714:,
P+4@ @
pd{+z> z ,
z
z

Ilj1 7144= Orfdol}dflq gh hodv eudv h{wuhpdv hq h{lq uhfwd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

443

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Hvwdv ghqlflrqhv sxhghq jhqhudol}duvh do fdvr hq txh ho pdwhuldo whqjd glihuhqwh whqvlq
p{lpd dgplvleoh d wudfflq  W| txh d frpsuhvlq WS 1 Hq hvwh fdvr/ fdeh glvwlqjxlu
hqwuh orv prphqwrv p{lprv srvlwlyrv +wudfflq hq eudv y | z/ frpsuhvlq hq eudv
y | z / uhvshfwlydphqwh,/ txh vhuq=


 W
 W
 4@ n
S L+  W| L+
S L5 W| L5
> 
+714;,
>
P+
@ plq
>
+P54@ ,n @ plq
y
y
z
z
| orv prphqwrv p{lprv qhjdwlyrv +wudfflq hq eudv y | z / frpsuhvlq hq eudv y
| z/ uhvshfwlydphqwh,/ txh vhuq +hq ydoru devroxwr,=

 W
 W

 4@ 3
S L5 W| L5
S L+  W| L+
3
4@
+714<,
>
@ plq
>
P+
> 
+P5 , @ plq
y
y
z
z

71517

Pgxorv uhvlvwhqwhv

Vxsrqjdprv txh od vhfflq hvw vrolflwdgd d h{lq uhfwd sru xq prphqwr P5 frqwhqlgr
hq ho sodqr {|/ | vhd W od whqvlq p{lpd dgplvleoh gho pdwhuldo/ ljxdo d wudfflq txh
d frpsuhvlq1 Gheh fxpsoluvh txh=
W 

P5 m|m4@
P5
@
L5
Z5

frq

Z5 @

L5
L5
@
m|m4@
pd{+y> y ,

+7153,

D od uhodflq Z5 vh oh ghqrplqd pgxor uhvlvwhqwh gh od vhfflq uhvshfwr do hmh } | vxv


glphqvlrqhv vrq ^O `1
Do glphqvlrqdu xqd yljd vrolflwdgd sru xq prphqwr P5 / hohjluhprv xqd vhfflq gh
pgxor uhvlvwhqwh wdo txh fxpsod=
Z5 

P5
W

+7154,

Reyldphqwh/ vh sxhgh ghqlu ho pgxor uhvlvwhqwh sdud fdgd hmh sulqflsdo gh h{lq/
frpr fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh od vhfflq1
71518

Uhqglplhqwr jhrpwulfr

Sxhvwr txh/ vhjq od oh| gh Qdylhu/ odv whqvlrqhv p{lpdv vh surgxfhq hq orv sxqwrv
pv dohmdgrv gho hmh qhxwur | vwdv qr ghehq vreuhsdvdu ho ydoru gh od whqvlq dgplvleoh
W / uhvxowd txh hq orv rwurv sxqwrv gh od vhfflq vh wlhqhq whqvlrqhv gh ydoru lqihulru d
od dgplvleoh/ hv ghflu/ txh ho pdwhuldo qr hvw wrwdophqwh dsuryhfkdgr1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

444

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

Ilj1 7145= Vhfflq lghdo d h{lq uhfwd


Od irupd lghdo gh xqd vhfflq txh wudedmh d h{lq sxud vhu/ sru wdqwr/ dtxhood
txh whqjd ho pdwhuldo glvsxhvwr d od pd|ru glvwdqfld srvleoh gho hmh qhxwur1 Od vhf0
flq swlpd/ sdud xq uhd D | xq fdqwr k gdgrv/ vhu dtxhood txh suhvhqwh xq pd|ru
pgxor gh uhvlvwhqfld uhvshfwr do hmh gh h{lq1 Ho ydoru p{lpr gho pgxor uhvlvwhqwh
fruuhvsrqgh d xqd vhfflq lghdo vlpwulfd frq wrgr ho pdwhuldo frqfhqwudgr hq odv eudv
h{wuhpdv/ d glvwdqfld k@5 gho fhqwur gh judyhgdg1 Hq hvwh fdvr/ ho ydoru gho pgxor
uhvlvwhqwh vhu +vxsrqlhqgr/ sru hmhpsor/ h{lq douhghgru gho hmh },=
Z5rsw @
@

L5
m|m4@
5 2 + 2 ,2


2

Dk
5

+7155,

grqgh k hv ho fdqwr gh od slh}d/ r vhd od glvwdqfld hqwuh odv eudv h{wuhpdv1 Sdud xqd
vhfflq uhdo gh irupd duelwuduld/ gh uhd D | fdqwr k> vh srgu hvfulelu=
Z5 @  5 Z5rsw @ 5

Dk
5

frq

3  5  4

+7156,

grqgh  5 hv xq frhflhqwh dglphqvlrqdo txh vh oodpd uhqglplhqwr jhrpwulfr gh od


vhfflq uhvshfwr do hmh }1
Reyldphqwh/ vh sxhghq ghqlu orv uhqglplhqwrv jhrpwulfrv sdud fdgd hmh sulqflsdo
gh h{lq/ frpr fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh od vhfflq1
Ho uhqglplhqwr jhrpwulfr hv vlhpsuh phqru txh od xqlgdg/ | ho pdwhuldo gh od slh}d
hvw phmru dsuryhfkdgr fxdqwr pd|ru vhd ho ydoru gh  sdud ho hmh gh h{lq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

445

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ho ydoru gho uhqglplhqwr jhrpwulfr gh dojxqdv gh odv vhfflrqhv pv xvxdohv hv ho


vljxlhqwh=
 *
 *
 *
 @
 @
 @

5
6
6
8
4
5
4
6
4
7
4
9

sdud shuohv hvwqgdu gh dfhur odplqdgr hq greoh W/


sdud shuohv hvwqgdu gh dfhur odplqdgr hq X | fduulohv gh ihuurfduulo/
sdud dqloorv flufxoduhv ghojdgrv/
sdud vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv pdfl}dv/
sdud vhfflrqhv flufxoduhv/
sdud vhfflrqhv urperlgdohv1

Hmhpsor 71514
Xqd yljd uhfwd/ gh vhfflq qrupdo hq W/ wudedmd d h{lq sxud gh wdo irupd txh hq
od eud vxshulru vh surgxfh xqd whqvlq gh frpsuhvlq S4@ @ 433 PSd/ | hq od eud
lqihulru xqd whqvlq gh wudfflq gh |4@ @ 83 PSd1 Ghwhuplqdu= +d, od vlwxdflq gho hmh
qhxwur/ +e, od dqfkxud e gh od yljd/ +f, ho prphqwr hfwru txh vrolflwd d od yljd | +g,
ho p{lpr prphqwr dgplvleoh vl od whqvlq p{lpd dgplvleoh gho pdwhuldo hv W @ 583
PSd=

Ilj1 7146= Vhfflq gho Hmhpsor 71514

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

446

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

+d, Frpr od yduldflq gh whqvlrqhv d or odujr gh od dowxud gh od yljd hv olqhdo/ od


srvlflq gho hmh qhxwur vh rewlhqh gluhfwdphqwh d sduwlu gh odv whqvlrqhv h{wuhpdv1 Gh
od vhphmdq}d gh wulqjxorv JDD | JEE  / vh wlhqh=
S
433
k
@ 4@
@
@5
|
k2
4@
83

oxhjr/ vh wlhqh ho vlvwhpd gh hfxdflrqhv


k . k2 @ 63
k
@ 5
k2

+
,

k @ 53 fp
k2 @ 43 fp

+e, Ho hmh qhxwur gheh sdvdu sru ho fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq/ sru wdqwr/
ho prphqwr hvwwlfr gh vwd uhvshfwr do hmh } gheh vhu qxor1 Fdofxohprv sulphur orv
prphqwrv hvwwlfrv gho dopd | gho dod sru vhsdudgr=


4
e
dopd = pdopd @ h ^k . +k2  h,`
+k . +k2  h,,  +k2  h,
5

h 2
k  +k2  h,2
@
5
h
e
dod = pdod @ h e +k2  ,
5
|/ vxpdqgr dperv prphqwrv hvwwlfrv=
pedopd . pedod @ 3

gh grqgh=
e@


h 2
h
k  +k2  h,2  he +k2  , @ 3
5
5

k2  +k2  h,2
@ 49> :< fp
5+k2  2e ,

+f, Ho prphqwr hfwru h{whulru hv ljxdo do prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv


qrupdohv uhvshfwr do hmh qhxwur1 Oodpduhprv Pdopd | Pdod d orv prphqwrv gh odv
whqvlrqhv txh dfwdq vreuh ho dopd | ho dod/ uhvshfwlydphqwh=



 

k2  h
4 S
5
4
5
|
4@ +k h, k .
4@
+k2  h,h +k2  h,
dopd = Pdopd @
5
6
5
k2
6


 


k2  h
4 |
5
4
5
dod = Pdod @
+k2 e, k2 

|4@
+k2  h,e +k2  h,
5 4@
6
5
k2
6
Vxvwlwx|hqgr ydoruhv/ vh rewlhqh Pdopd @ 47> 87; nQp | Pdod @ :> 8;7 nQp= Vxpdqgr
dperv ydoruhv/ vh rewlhqh ho prphqwr hfwru txh dfwd vreuh od vhfflq=
P5 @ Pdopd . Pdod @ 55> 465 nQ  p

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

447

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Dowhuqdwlydphqwh/ vh sxhgh rewhqhu P5 gh dsolfdu od oh| gh Qdylhu d fxdotxlhud gh


orv sxqwrv gh od vhfflq hq orv txh vh frqrfh od whqvlq1 Sdud hoor/ hv suhflvr fdofxodu
sulphur ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh }
4
^k . +k2  h,` h .
45

2
4
+k . +k2  h,,  +k2  h, .
. ^k . +k2  h,` h
5
4
h
. e h . eh +k2  ,2
45
5
@ 7=759> 6: fpe

L5 @

Dsolfdqgr dkrud od oh| gh Qdylhu/ sru hmhpsor/ d odv eudv vxshulruhv/ grqgh vh gd od
p{lpd frpsuhvlq=
S4@ @ 

P5 k
L5

@, P5 @ 55> 465 nQ1p

+g, Ho p{lpr prphqwr dgplvleoh vhu ho txh kdfh txh vh dofdqfh W hq od eud
vxshulru/ |d txh k @ pd{ +y> y ,

 W
W L5
 L5  W L5
@
>
@ 88> 65< nQ1p
P54@ @ plq
k
k2
k

Hmhpsor 71515
Fdofxodu ho p{lpr prphqwr hfwru txh sxhgh vrsruwdu xqd yljd gh vhfflq uhfwdqjxodu
gh dqfkr e | dowxud k vhjq vxv grv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/ vl od whqvlq dgplvleoh
gho pdwhuldo hv W 1
+d, Ho prphqwr p{lpr dgplvleoh P54@ dfwxdqgr hq ho sodqr {| hv ho txh surgxfh
xqd whqvlq ljxdo d  W hq odv eudv h{wuhpdv +| @ k@5,1 R vhd=
W @
Sru wdqwr=

P 4@

P54@
L5


2

P54@ 2

2 ek




2 ek W @ 4 ek2 W @ Z5 W

9
2

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

448

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

Ilj1 7147= Hmhpsor 71515= vhfflq uhfwdqjxodu wudedmdqgr d h{lq uhfwd


Revuyhvh txh vh wlhqh Z5 @ +4@9, ek2 @ +4@6,+Dk@5, |/ sru wdqwr/ 5 @ 4@6=

+e, Ho p{lpr prphqwr dgplvleoh P+4@ dfwxdqgr hq ho sodqr {} vh rewlhqh dqor0


jdphqwh vor frq lqwhufdpeldu dghfxdgdphqwh odv glphqvlrqhv e | k= Dv=
P+4@ @




2 ke W @ 4 ke2 W @ Z+ W
K
9
2
+4@9, ke2 @ +4@6,+De@5, |/ sru

Revuyhvh txh vh wlhqh Z+ @


wdqwr/ od uhodflq hqwuh orv grv prphqwrv p{lprv hv=
 2 W
ek 
P54@
Z5
k
@  S 2  W @
@
4@
P+
Z+
e
S ke 

wdqwr/ + @ 4@6= Sru

Hmhpsor 71516
Kdoodu orv pgxorv uhvlvwhqwhv Z+ > Z5 | orv uhqglplhqwrv jhrpwulfrv + > 5 gho shuo
gh od Iljxud 71481
Ho uhd gho shuo hv ljxdo d=
D @ ;  4 . <  4 . 45  5 @ 74 fp2

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

449

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 7148= Vhfflq gho Hmhuflflr 71516


Od srvlflq gho fhqwur gh judyhgdg txhgd ghwhuplqdgd sru=
S
|C @ D| @ 4 +;  44> 8 . <  9> 8 . 57  4, @ 7> 58 fp
74
 @ 9> 3Dfp +hq
}C
ho hmh gh vlphwud,
Orv prphqwrv gh lqhufld gh od vhfflq frq uhvshfwr d orv hmhv +|> }, vrq=
4
4
4
4  ; . <  4 . 5  45
45
45
45
e
@ 664> 75 p
4
4
4
@
;  4 . 4  < . 45  5
45
45
45
. 4  ;  +:> 58,2 . 4  <  +5> 58,2 . 5  45  +6> 58,2

L+ @
L5

@ :;;> <; fpe

Oxhjr/ orv pgxorv uhvlvwhqwhv | orv uhqglplhqwrv jhrpwulfrv uhvshfwr d orv hmhv
+|> }, vrq ljxdohv d=
Z+ @

L+
664> 75
@
@ 88> 57 fp
m}m4@
9

>

Z5 @

L5
:;;> <;
@ 434> ;3 fp
@
m|m4@
:> :8

>

Z+
88> 57
@
@ 3> 558
e
74  9
D
5
Z5
434> ;3
@ 3> 747
5 @
@
k
74  9
D
5

+ @

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

44:

7151 IOH[LQ SXUD UHFWD

Hmhpsor 71517
Mxvwlfdu fxo gh odv grv srvlflrqhv gh od slh}d gh vhfflq fxdgudgd gh odgr d prvwudgdv
hq od Iljxud 7149 hv od pv dghfxdgd sdud wudedmdu d h{lq hq ho sodqr yhuwlfdo1

Ilj1 7149= Vhfflrqhv fxdgudgdv gho Hmhpsor 71517


Ho prphqwr gh lqhufld gh xqd vhfflq fxdgudgd hv ho plvpr uhvshfwr gh fxdotxlhu
hmh txh sdvd sru ho fhqwur gh judyhgdg/ | ydoh
L@

de
45

Od vhfflq pv dghfxdgd sdud wudedmdu d h{lq vhu dtxhood txh whqjd pd|ru
pgxor uhvlvwhqwh1 Dv/ sdud od vhfflq hq od srvlflq +d,=
Z@ @

L
d
@
d@5
9

plhqwudv txh sdud od srvlflq +e, vh wlhqh=

L
d
@ s
ZK @ s
5d@5
9 5

Gdgr txh ho prphqwr p{lpr dgplvleoh hv P 4@ @ Z W sdud xqd whqvlq dgpl0


s
vleoh gh W > od vhfflq gh od srvlflq +d, sxhgh vrsruwdu xq prphqwr 5 yhfhv pd|ru
txh hq od srvlflq +e,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

44;

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Hmhpsor 71518
Ghwhuplqdu orv pgxorv uhvlvwhqwhv gh grv slh}dv uhfwdqjxoduhv gh vhfflq k  e fror0
fdgdv gh irupd vxshusxhvwd +fdqwr wrwdo gh 5k,/ vhjq wudedmhq gh irupd vrolgduld r
lqghshqglhqwh1

Ilj1 714:= Vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv gho Hmhpsor 71518


+d, Sdud odv grv yljdv wudedmdqgr gh irupd vrolgduld ho prphqwr p{lpr hv dtxho
txh surgxfh whqvlrqhv ljxdohv d od whqvlq dgplvleoh W hq odv eudv h{wuhpdv gh od yljd
frpsxhvwd +yhu Iljxud 714;d,/ hv ghflu=
4
5
5
P@4@ @ 5  W ke  k @ ek2 W
5
6
6
r vhd/ txh ho pgxor uhvlvwhqwh hv=
Z@ @

P@4@
5
@ ek2
W
6

+e, Sdud odv grv yljdv vxshusxhvwdv wudedmdqgr gh irupd lqghshqglhqwh ho prphqwr
p{lpr hv ho greoh gh dtxho txh surgxfh whqvlrqhv ljxdohv d W hq odv eudv h{wuhpdv
gh fdgd xqd gh odv yljdv +yhu Iljxud 714;e,/ hv ghflu=


4 Wk 5 k
4
4@
PK
@5 5  e
@ ek2  W
5 5 65
6
r vhd / txh ho pgxor uhvlvwhqwh hv=
ZK @

PK4@
4
@ ek2
W

6

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

44<

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

Ilj1 714;= Glvwulexflq gh whqvlrqhv hq Hmhpsor 71518


txh hv ho greoh gho pgxor uhvlvwhqwh gh odv yljdv lqglylgxdohv/ shur od plwdg gho pgxor
uhvlvwhqwh gh od yljd frpsxhvwd1
Od irupd glvwlqwd gh ghirupduvh d h{lq sxud gh odv grv yljdv vhjq wudedmdq gh
irupd vrolgduld r vxshusxhvwd sxhgh revhuyduvh hq od Iljxud 714<1

Ilj1 714<= Ghirupdgdv hq Hmhpsor 71518

716

Ioh{lq sxud hvyldgd

Vh glfh txh xqd slh}d hvw vrolflwdgd d h{lq sxud hvyldgd fxdqgr vreuh vxv vhfflrqhv
dfwd xq prphqwr hfwru xqliruph d or odujr gh od plvpd/ frqwhqlgr hq xq sodqr
glvwlqwr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh h{lq gh od slh}d/ hv ghflu/ wdo txh ho yhfwru
prphqwr qr frlqflgh frq qlqjxqr gh orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh odv vhfflrqhv/
frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 71531 Derugduhprv hq hvwd Vhfflq ho hvwxglr gh hvwh wlsr
gh vrolflwdflq/ sulphur uhihulgr d orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/ | oxhjr
gluhfwdphqwh uhihulgd do hmh qhxwur1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

453

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 7153= Ioh{lq hvyldgd


71614

Hvwxglr hq hmhv sulqflsdohv

Vxsrqjdprv xqd slh}d uhfwd vrphwlgd d h{lq sxud hvyldgd sru od dfflq gh xq sdu gh
prphqwrv gh pgxor P dsolfdgrv hq vxv h{wuhprv | frqwhqlgrv hq xq sodqr oodpdgr
sodqr gh fdujd r sodqr gh vrolflwdflq/ gh wud}d pp vreuh ho sodqr gh od vhfflq +yhu

$
Iljxud 7154d,1 Ghvfrpsrqlhqgr ho yhfwru prphqwr hfwru P +shushqglfxodu do sodqr
gh fdujd, hq vxv grv frpsrqhqwhv vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/
vh wlhqhq odv frpsrqhqwhv gho yhfwru prphqwr vhjq glfkrv hmhv= P5 @ P frv  |
P+ @ P vlq / grqgh  hv ho qjxor irupdgr sru ho yhfwru prphqwr frq ho hmh } +yhu
Iljxud 7154e,1
Vh hvwxgldq/ d frqwlqxdflq/ orv hihfwrv txh odv frpsrqhqwhv P5 | P+ surgxfhq sru
vhsdudgr/ sdud dsolfdu oxhjr ho sulqflslr gh vxshusrvlflq1
Od frpsrqhqwh P5 dfwd hq ho sodqr {| | surgxfh vreuh xq sxqwr gh od vhfflq gh
frrughqdgdv +|> }, xqd whqvlq qrupdo ljxdo d +yhu Hf1 +7145,,=
% @ 

P5
|
L5

+7157,

vhjq orv frqyhqlrv gh vljqrv hvwdeohflgrv dqwhulruphqwh sdud prphqwrv | whqvlrqhv


+hv ghflu/ prphqwrv P5 srvlwlyrv frpsulphq odv eudv frq frrughqdgd | A 3,1
Dqorjdphqwh/ od frpsrqhqwh P+ dfwd hq ho sodqr {} | surgxfh vreuh xq sxqwr gh
od vhfflq gh frrughqdgdv +|> },/ xqd whqvlq qrupdo gh ydoru=
% @

P+
}
L+

+hv ghflu/ prphqwrv P+ srvlwlyrv wudfflrqdq odv eudv frq frrughqdgd } A 3,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+7158,

454

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

Ilj1 7154= Ioh{lq hvyldgd uhihulgd d hmhv sulqflsdohv gh od vhfflq

Ilj1 7155= Glvwulexflq gh whqvlrqhv hq h{lq hvyldgd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

455

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

vh rewlhqh=
Vxpdqgr orv hihfwrv gh odv grv frpsrqhqwhv gho prphqwr hfwru P
P+
P5
|.
}
L5
L+


vlq 
frv 
|.
}
@ P 
L5
L+

% @ 

+7159d,
+7159e,

Revuyhvh txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv rewhqlgd hv olqhdo hq |> }1 Od glvwulexflq gh


whqvlrqhv vhu olqhdo | sxhgh uhsuhvhqwduvh frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 71551
Od hfxdflq gho hmh qhxwur vh rewlhqh frpr oxjdu jhrpwulfr gh orv sxqwrv hq orv
txh od whqvlq qrupdo hv qxod/ hv ghflu=


P5
P+
|.
}@3
L5
L+

r elhq

frv 
vlq 
|.
}@3
L5
L+

+715:,

Hvwd hv od hfxdflq gh xqd uhfwd txh sdvd sru ho fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq |
wlhqh xqd shqglhqwh=
wdq  @

vlq  L5
L5
|
P+ L5
@
@ wdq 
@
}
P5 L+
frv  L+
L+

+715;,


$
grqgh  |  vrq orv qjxorv irupdgrv sru ho yhfwru P | ho hmh qhxwur frq ho hmh }/
uhvshfwlydphqwh +yhu Iljxud 7156,1 Revuyhvh txh ho hmh qhxwur qr hv qrupdo/ hq jhqhudo/
d od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq r sodqr gh fdujd pp / |d txh od uhfwd qrupdo do
sodqr pp wlhqh xqd shqglhqwh/ uhvshfwr do hmh }> wdq  @ |@} @ P+ @P5 > plhqwudv txh

Ilj1 7156= Ghqlflq gh qjxorv hq h{lq hvyldgd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

456

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

ho hmh qhxwur wlhqh xqd shqglhqwh wdq  @ |@} @ +P+ @P5 , +L5 @L+ , = Vh oodpd qjxor gh
hvyldmh  do qjxor txh irupd ho yhfwru prphqwr uhvshfwr do hmh qhxwur1
Orv qjxorv  |  vor frlqflghq + @ 3, vl=
41 Xqd gh odv frpsrqhqwhv/ P+ r P5 > hv qxod> hv ghflu/ vl ho prphqwr dfwd vhjq
xq sodqr sulqflsdo gh lqhufld/ r elhq vl
51 L5 @L+ @ 4 > hv ghflu/ fxdqgr wrgdv odv gluhfflrqhv vrq sulqflsdohv gh lqhufld/ | sru
or wdqwr/ wdpelq or hv od gluhfflq pp 1
Hvwh uhvxowdgr ixh rewhqlgr sru sulphud yh} sru Vdlqw0Yhqdqw/ txh or lqfox| hq od
whufhud hglflq gho Uhvxphq gh Ohfflrqhv gh Uhvlvwhqfld gh orv Fxhusrv Volgrv gh
Qdylhu +4;97,1
Vdlqw0Yhqdqw vhdo/ dvlplvpr/ txh h{lvwh xqd lqwhuhvdqwh uhodflq jhrpwulfd hqwuh
od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq pp / txh wlhqh sru hfxdflq=
P5
|
@
}
P+

|
}
.
@3
P5
P+

ho hmh qhxwur qq / txh wlhqh sru hfxdflq=


P+ L5
|
@
}
P5 L+

|
}
.
@3
L5 @P5
L+ @P+

+715<,

+7163,

| od holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq txh wlhqh sru hfxdflq=


|2 }2
. 2 @4
u52
u+

+7164,

s
s
grqgh u5 @ L5 @D | u+ @ L+ @D/ vhplhmhv gh od holsvh/ vrq orv udglrv gh jlur gh od
vhfflq uhvshfwr d vx hmhv sulqflsdohv gh lqhufld1 Hq hihfwr/ hv iflo frpsuredu txh od
gluhfflq gho hmh qhxwur hv od gluhfflq frqmxjdgd gh od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq
uhvshfwr d od holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq1
Hvwd surslhgdg gd slh d od frqvwuxfflq jufd gh od Iljxud 7157 sdud kdoodu ho
hmh qhxwur= edvwd wud}du sru ho fhqwur gh judyhgdg gh xqd vhfflq xqd sdudohod d odv
wdqjhqwhv d od holsvh fhqwudo gh lqhufld hq orv sxqwrv gh lqwhuvhfflq gh vwd frq od wud}d
gho sodqr gh vrolflwdflq1 Qwhvh xqd yh} pv txh odv gluhfflrqhv qq | pp vor vrq
ruwrjrqdohv vl od uhfwd pp frlqflgh frq xqr gh orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od
vhfflq/ r elhq/ vl od holsvh fhqwudo gh lqhufld hv xqd flufxqihuhqfld1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

457

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 7157= Ghwhuplqdflq jufd gho hmh qhxwur hq h{lq hvyldgd


71615

Ghirupdflq hq

h{lq sxud hvyldgd

Dqorjdphqwh do hvwxglr whqvlrqdo/ vh sxhgh hvwxgldu od ghirupdflq gh xqd yljd uhfwd


vrphwlgd d h{lq sxud hvyldgd ghvfrpsrqlhqgr ho prphqwr hfwru dfwxdqwh hq vxv
frpsrqhqwhv vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld | dsolfdqgr ho sulqflslr gh vxshusr0
vlflq1 Orv glihuhqfldohv gh orv qjxorv gh h{lq txh vxiuh xqd uhedqdgd glihuhqfldo gh
dqfkxud g{> ghelgrv d orv prphqwrv P5 | P+ > vrq/ uhvshfwlydphqwh=
g!+ @

P+
g{
HL+

>

g!5 @

P5
g{
HL+

+7165,

grqgh g!+ hv xq jlur glihuhqfldo frqwhqlgr hq ho sodqr {}/ | g!5 hv xq jlur glihuhqfldo
frqwhqlgr hq ho sodqr {|/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 71581
Od frpsrvlflq yhfwruldo gh hvwdv grv urwdflrqhv glihuhqfldohv htxlydoh d xqd urwdflq



$
glihuhqfldo g! gh frpsrqhqwhv g!+ >g!5 vhjq orv hmhv sulqflsdohv1 Hvwd urwdflq wlhqh
sru pgxor=
v
v
t
2+ P52
P
vlq2  frv2 
4
P
g! @ g!2+ . g!25 @
.
g{
@
.
g{
+7166,
H
L+2
L52
H
L+2
L52
|/ sru wdqwr/ od fxuydwxud gh od ghirupdgd gh od gluhfwul} gh od slh}d sxhgh fdofxoduvh
phgldqwh od h{suhvlq=
v
v
4
P vlq2  frv 2 
g!
4 P+2 P52
"@ @
. 2 @
.
+7167,
@

g{
H
L+2
L5
H
L+2
L52

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

458

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

Ilj1 7158= Vxshusrvlflq gh ghirupdflrqhv hq h{lq hvyldgd

Ilj1 7159= Sodqr gh vrolflwdflq | sodqr gh h{lq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

459

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU


$
Sru rwur odgr/ ho qjxor txh irupd ho yhfwru jlur glihuhqfldo g! frq ho hmh } hv=
g!+
P+ L5
@
@ wdq 
g!5
P5 L+

+7168,

txh frlqflgh frq od gluhfflq gho hmh qhxwur1 Sru wdqwr/ od ghirupdflq sru h{lq vh
surgxfh hq ho sodqr qrupdo do hmh qhxwur/ r or txh hv or plvpr/ od vhfflq jlud xq qjxor
gh ydoru g! douhghgru gho hmh qhxwur1
Revuyhvh txh odv ghirupdflrqhv surgxflgdv sru odv frpsrqhqwhv P5 | P+ / dfwxdq0
gr sru vhsdudgr/ vrq sodqdv/ | od ghirupdflq uhvxowdqwh gh dpedv wdpelq fruuhvsrqgh
d xqd fxuyd sodqd/ do vhu od h{lq xqliruph d or odujr gh od slh}d1 Od fxuydwxud gh od
ghirupdgd hq fdgd vhfflq hv sursruflrqdo do prphqwr dfwxdqwh> do vhu vwh frqvwdqwh
hq h{lq sxud hvyldgd/ | hvwdu frqvlghudqgr ho fdvr gh xqd yljd gh vhfflq xqliruph/
od fxuydwxud hv lgqwlfd sdud wrgdv odv vhfflrqhv | od ghirupdgd gho hmh gh od yljd hv xq
dufr gh flufxqihuhqfld1
Hq uhvxphq/ hq h{lq sxud hvyldgd/ | gh dfxhugr frq od klswhvlv gh Ehuqrxool0
Qdylhu/ odv vhfflrqhv uhfwdv vh pdqwlhqhq sodqdv hq od ghirupdflq/ jludqgr douhghgru
gho hmh qhxwur | pdqwhqlqgrvh shushqglfxoduhv d od ghirupdgd gh od gluhfwul}1 Hq
frqvhfxhqfld/ | wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 7159/ od ghirupdgd gho hmh gh od slh}d
hv xq dufr gh flufxqihuhqfld/ frqwhqlgr hq ho sodqr qrupdo do hmh qhxwur txh/ hq jhqhudo/
qr frlqflgh frq ho sodqr gh vrolflwdflq +ho txh frqwlhqh do prphqwr hfwru dfwxdqwh,1
Gh dk ho qrpeuh gh h{lq hvyldgd sdud hvwh wlsr gh vrolflwdflq1

Hmhpsor 7161514
Xqd vhfflq uhfwdqjxodu gh dqfkr e @ 63 fp | dowxud k @ 73 fp hvw vrphwlgd d od
dfflq gh xq prphqwr hfwru hvyldgr frqwhqlgr hq ho sodqr gh xqd gh odv gldjrqdohv
gh od vhfflq | gh ydoru P @ 83 nQp1 Fdofxodu= +d, od gluhfflq gho hmh qhxwur/ +e, odv
whqvlrqhv p{lpdv | +f, od fxuydwxud gh od gluhfwul} gh od uhedqdgd/ vl ho pgxor hovwlfr
ydoh H @ 53 JSd1
+d, Sru xq odgr/ orv prphqwrv gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d vxv hmhv sulqflsdohv
gh lqhufld vrq=
4
4
ke @
73  63 @ <3=333 fpe
45
45
4
4
@
ek @
63  73 @ 493=333 fpe
45
45

L+ @
L5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

45:

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

Ilj1 715:= Vhfflq gho Hmhpsor 7161514


Sru rwur odgr/ | vxsrqlhqgr txh ho prphqwr hvw frqwhqlgr hq ho sodqr gh gldjrqdo
EG gho uhfwqjxor | txh wlhqh ho vhqwlgr gh od Iljxud 715:/ odv frpsrqhqwhv gho prphqwr
hfwru uhvshfwr d orv hmhv +|> }, vrq
6
@ 63 nQ1p
8
7
@ P frv  @ 83 
@ 73 nQ1p
8

P+ @ P vlq  @ 83 
P5

Sru wdqwr/ od hfxdflq gho hmh qhxwur hv=


wdq  @

L5
6 493=333
|
P+ L5
7
@ wdq 
@
@
@
}
P5 L+
L+
7 <3=333
6

Frpr sxhgh yhuvh hq od Iljxud 715;d/ ho hmh qhxwur frlqflgh hq hvwh fdvr frq od rwud
gldjrqdo gho uhfwqjxor/ od uhfwd DF= Hvwh uhvxowdgr sxhgh rewhqhuvh wdpelq gh irupd
jufd/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 715;e1 Sdud hoor/ vh glexmd od holsvh fhqwudo gh
s
lqhufld gh od vhfflq/ frq vhplhmhv ljxdohv d orv udglr gh jlur/ u5 @ L5 @D @ 44/87: fp
s
| u+ @ L+ @D @ ;> 99 fp/ | vh glexmd ho hmh qhxwur frpr glphwur frqmxjdgr gh od
gluhfflq gh od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq1
+e, Gdgd od gluhfflq gho hmh qhxwur/ odv whqvlrqhv p{lpdv vh gdq hq orv sxqwrv E
| G/ d orv txh fruuhvsrqghq od p{lpd frpsuhvlq | wudfflq uhvshfwlydphqwh=
P+
P5
| .
}
L5
L+
73  43
63  43
@ 
3>
53
.
+3> 48,
49  433e
<  433e

 @ 

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

Sd @ 43 PSd

45;

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 715;= Uhvroxflq gho Hmhpsor 7161514


P5
P+
|( .
}(
L5
L+
73  43
63  43
@ 
+3>
53,
.
3> 48
49  433e
<  433e

( @ 

Sd @ .43 PSd

Od fruuhvsrqglhqwh glvwulexflq gh whqvlrqhv sxhgh yhuvh hq od Iljxud 715;d1


+f, Ho ydoru gh od fxuydwxud sxhgh fdofxoduvh frpr=
v
4 P+2 P52
" @
. 2
H
L+2
L5
v
+63  43 ,2
4
+73  43 ,2
@
.
p3 @ 5> 3;66  433 p3
53  43b +<  433e ,2 +49  433e ,2
or txh fruuhvsrqgh d xq udglr gh fxuydwxud gh  @ 7;3 p1
71616

Hvwxglr gluhfwr

Vh sxhgh surfhghu do hvwxglr gh od h{lq sxud hvyldgd gh irupd gluhfwd/ vlq qhfhvlgdg
gh ghvfrpsrqhu ho prphqwr hfwru dfwxdqwh hq frpsrqhqwhv vhjq orv hmhv sulqflsdohv
gh lqhufld1 Frqvlghuhprv sdud hoor xqd vlwxdflq frpr od prvwudgd hq od Iljxud 715<d/

$
grqgh  |  vrq orv qjxorv irupdgrv sru ho yhfwru P | ho hmh qhxwur frq ho hmh }/

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

45<

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

Ilj1 715<= Hvwxglr gluhfwr gh od h{lq hvyldgd


uhvshfwlydphqwh/ |  @    9@ 3 hv ho qjxor gh hvyldmh/ hv ghflu/ ho qjxor txh irupd
ho yhfwru prphqwr uhvshfwr do hmh qhxwur1
Dfhswdqgr od klswhvlv gh Ehuqrxool0Qdylhu gh ghirupdflq sodqd gh odv vhfflrqhv
jludqgr douhghgru gho hmh qhxwur/ od horqjdflq hq xqd eud txh sdvd sru xq sxqwr T
duelwudulr gh od vhfflq hv=

% @ 
+7169,

grqgh  hv od glvwdqfld gho sxqwr frqvlghudgr do hmh qhxwur +wrpdgd srvlwlyd vl ho sxqwr
hvw hq od }rqd frpsulplgd gh od vhfflq/ | qhjdwlyd hq fdvr frqwudulr/ yhu Iljxud
715<e, |  hv ho udglr gh fxuydwxud gh od ghirupdgd gh od gluhfwul} gh od yljd1 Vl vh
fxpsoh od oh| gh Krrnh/ od whqvlq qrupdo hq glfkd eud yhqgu gdgd sru=
 % @ H % @ 

H


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+716:,

463

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

grqgh H hv ho pgxor gh hodvwlflgdg gho pdwhuldo gh od slh}d1 Lqwhjudqgr od glvwulexflq


gh whqvlrqhv vh wlhqh txh vx uhvxowdqwh hv=
]
]
]
H
H
Q @3@
% gV @ 
 gV
+716;,
gV @ 
 7
7
7 
or txh ghpxhvwud txh ho hmh qhxwur sdvd sru ho fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq1
Ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv uhvshfwr do hmh qhxwur qq hv=
]
]
]
H
H L ??
H
 2 gV @
P?? @  %  gV @
 gV @
+716<,



7
7
7


grqgh P?? gheh vhu ljxdo d od sur|hfflq gho prphqwr hfwru P vreuh ho hmh qhxwur
+P?? @ P frv > yhu Iljxud 715<d, | L?? hv ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq
uhvshfwr d glfkr hmh1
Gh od h{suhvlq dqwhulru vh rewlhqh ho ydoru gh od fxuydwxud gh od gluhfwul}=


"@

4
P??
@

HL??

+7173,

Hvwd h{suhvlq gh od fxuydwxud hv dowhuqdwlyd d od rewhqlgd hq ho dsduwdgr dqwhulru/


hfxdflq +7167,1 Holplqdqgr ho udglr gh fxuydwxud  gh odv h{suhvlrqhv +716:, | +7173,/
vh rewlhqh=
P
% @  ?? 
+7174,
L??
Hvwd hv xqd iupxod sdud ho fofxor gh whqvlrqhv hq h{lq hvyldgd dowhuqdwlyd d od
hfxdflq +7159d,1 Hq hood uhvxowd hylghqwh txh odv whqvlrqhv vrq sursruflrqdohv d od
glvwdqfld do hmh qhxwur +oh| gh Qdylhu, | txh/ sru wdqwr/ odv whqvlrqhv p{lpdv vh gdq
hq odv eudv pv dohmdgdv gh glfkr hmh/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 71631
Revuyhvh txh sdud ho fdvr hq txh P dfwh vhjq xqr gh orv hmhv sulqflsdohv gh
lqhufld/ hvwd iupxod vh uhgxfh d odv rewhqlgdv sdud h{lq sxud uhfwd=


% @ 

P5 |
L5

>

% @

P+ }
L+

+7175,

vhjq ho yhfwru prphqwr P dfwh sdudohor do hmh } r do hmh |/ uhvshfwlydphqwh/ | frq


orv frqyhqlrv gh vljqrv frqyhqflrqdohv1
Od h{suhvlq +7174, shuplwh fdofxodu ho ydoru gh odv whqvlrqhv hq od vhfflq vlhpsuh
txh vh frqr}fd od gluhflq gho hmh qhxwur1 vwd sxhgh ghwhuplqduvh vdelhqgr txh ho
prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv % uhvshfwr gho hmh pp hv qxor1 Hihfwlydphqwh/
oodpdqgr } d od glvwdqfld ghvgh ho sxqwr T do hmh pp +yhu Iljxud 715<f,/ vh wlhqh=
]
]
]
P??
P??
% } gV @ 
 } gV @ 
 } gV
+7176,
3@
L?? 7
7
7 L??


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

464

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

Ilj1 7163= Glvwulexflq gh whqvlrqhv hq h{lq hvyldgd


U
gh grqgh vh ghgxfh txh 7  } gV @ 31 Dkrud elhq/ gdgr txh  hv ho qjxor txh irupdq
hqwuh v orv sduhv gh hmhv +> , | +
| > }, > vh wlhqh txh  @ | frv  . } vlq > | hqwrqfhv=
]
]
3 @
 } gV @
+
| frv  . } vlq , } gV @

@ frv  L+757 . vlq  L+


hv ghflu/
wdq  @ 

+7177,
L+757
L+

+7178,

txh sursruflrqd ho qjxor gh hvyldmh > d sduwlu gh orv prphqwrv L+757 h L57 gh od vhfflq
uhvshfwr gh orv hmhv +
| > },/ ghqlgrv sru ho sodqr gh dfwxdflq gho prphqwr +phglgr wdo
frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 715<f,1
Hmhuflflr 7161614
Frpsuredu txh odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv hq ho hvwxglr gluhfwr gh od h{lq hvyldgd
frlqflghq frq odv rewhqlgdv hq ho hvwxglr dsolfdqgr ho sulqflslr gh vxshusrvlflq1
+d, Od glvwdqfld  ghvgh xq sxqwr T gh od vhfflq/ gh frrughqdgdv T+|> }, uhvshfwr
d orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/ do hmh qhxwur fx|d hfxdflq hv=


P+
P5
|.
}@3
L5
L+

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

465

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

vh fdofxod iflophqwh frpr

5 | . + }

U
U+
5
u
@
2
+2
 
U525 . U+2

grqgh vh dgrswd ho vljqr srvlwlyr sdud  vl ho sxqwr T hvw hq od }rqd frpsulplgd gh


od vhfflq/ | ho qhjdwlyr hq fdvr frqwudulr1
+e, Frpsdudqgr odv grv h{suhvlrqhv dowhuqdwlydv rewhqlgdv sdud od oh| gh whqvlrqhv=
% @ 

P5
P+
|.
}
L5
L+

% @ 

P??

L??


| odv grv h{suhvlrqhv dowhuqdwlydv rewhqlgdv sdud od fxuydwxud


4
"@
H

P+2 P52
. 2
L+2
L5

"@

4
P??
@

HL??




| ylhqgr od h{suhvlq dqolwlfd gh  hq ixqflq gh odv frrughqdgdv T+|> }, uhvshfwr gh orv


hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/ vh frpsuxhed txh odv h{suhvlrqhv dowhuqdwlydv
frlqflghq h{dfwdphqwh vl vh ghpxhvwud txh=
v
P+2 P52
P??

. 2
L??
L+2
L5


+f, Vhdq orv qjxorv >  |  orv ghqlgrv hq od Iljxud 715<d/ hv ghflu=  hv ho qjxor
txh ho yhfwru prphqwr irupd frq ho hmh }>  hv ho qjxor txh ho hmh qhxwur irupd frq ho
hmh }> |  @    hv ho qjxor gh hvyldmh/ r vhd/ ho qjxor txh irupd ho yhfwru prphqwr
frq ho hmh qhxwur1
Sru xqd sduwh/ ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh qhxwur/ d sduwlu
gh orv prphqwrv sulqflsdohv gh lqhufld/ hv=
L??

@ L5 frv2  . L+ vlq2   L+5 vlq 5

@ L5 frv2  . L+ vlq2 

do vhu orv hmhv +|> }, sulqflsdohv gh lqhufld +L+5 @ 3,1 Sru rwud sduwh/ od sur|hfflq gho
prphqwr vhjq ho hmh qhxwur hv=
P??

@ P frv 
@ P frv +  ,
@ P +frv  frv  . vlq  vlq ,
@ P5 frv  . P+ vlq 

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

466

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

+f, Ho qjxor  sxhgh fdofxoduvh hq ixqflq gh odv frpsrqhqwhv sulqflsdohv gho


prphqwr1 Hq hihfwr/ vh vdeh txh=
wdq  @

P+ L5
P5 L+

|/ sru or wdqwr=
frv 2  @

4
@
4 . wdq2 

vlq 2  @ 4  frv2  @

P52 L+2
P+2 L52 . P52 L+2

P+2 L52
P+2 L52 . P52 L+2

+g, Xwlol}dqgr hvwdv h{suhvlrqhv | rshudqgr vh wlhqh txh=


P??
L??


P5 frv  . P+ vlq 
L5 frv2  . L+ vlq2 
P52 L+ . P+2 L5
P+2 L52 . P52 L+2
@

P52 L5 L+2 . P+2 L+ L52 +P+2 L52 . P52 L+2 , 2

4  2 2
P+ L5 . P52 L+2 2
@
+t1h1g1,
L+ L5
@

or txh ghpxhvwud od htxlydohqfld hqwuh odv h{suhvlrqhv kdoodgdv hq ho hvwxglr gh od h{lq


hvyldgd uhihulgd d orv hmhv sulqflsdohv frq odv rewhqlgdv hq ho hvwxglr gluhfwr1

Hmhuflflr 7161615
Ghprvwudu txh ho prphqwr uhvxowdqwh gh od glvwulexflq gh whqvlrqhv qrupdohv rewhqlgd
hq ho hvwxglr gluhfwr gh h{lq hvyldgd/ hfxdflq +7174,/ hv ljxdo do prphqwr hfwru
dfwxdqwh vreuh od vhfflq1

$
Oodpduhprv P?? | P|| d odv frpsrqhqwhv gh P vhjq ho hmh qhxwur qq | xq
hmh shushqglfxodu ww / uhvshfwlydphqwh +yhu Iljxud 715<e,1 Oodpduhprv +> , d odv
frrughqdgdv hq glfkrv hmhv gh xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq T gh frrughqdgdv +|> },
uhvshfwr gh orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld1


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

467

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ho hqxqfldgr gho hmhuflflr txhgd ghprvwudgr vl vh yhulfdq odv uhodflrqhv gh htxloleulr


lqwhuqr=
]
]
|
P|| @
%  gV
P?? @  %  gV


sdud od glvwulexflq gh whqvlrqhv qrupdohv rewhqlgd gho hvwxglr gluhfwr/ hvwr hv/
% @ 

P??

L??


+d, Fdofxohprv sulphur ho prphqwr uhvxowdqwh gh od oh| gh whqvlrqhv uhvshfwr gho


hmh qhxwur=
]
]
P
 %  gV @
 ??  2 gV
7
7 L??]
P
@  ??
 2 gV
L?? 7
P??
@ 
L??
L??
@ P??
+t1h1g,


+e, Fdofxohprv dkrud ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv uhvshfwr do hmh shu0
shqglfxodu do hmh qhxwur=
]
]
P??
%  gV @

 gV
7
7 L??]
P
@  ??
 gV
L?? 7
P
@  ?? L?|
L??
@ P||
+t1h1g,


Hq hihfwr/ vhdq orv qjxorv >  |  orv ghqlgrv hq od Iljxud 715<d/ hv ghflu=  hv
ho qjxor txh ho yhfwru prphqwr irupd frq ho hmh }>  hv ho qjxor txh ho hmh qhxwur
irupd frq ho hmh }> |  @    hv ho qjxor gh hvyldmh/ r vhd/ ho qjxor txh irupd ho
yhfwru prphqwr frq ho hmh qhxwur1
Sru xqd sduwh/ ho surgxfwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh qhxwur/ d sduwlu
gh orv prphqwrv sulqflsdohv gh lqhufld/ hv=
L5  L+
vlq 5  L+5 frv 5
5
@ +L5  L+ , vlq  frv 

L?| @

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

468

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

do vhu orv hmhv +|> }, sulqflsdohv gh lqhufld +L+5 @ 3,1 Sru rwud sduwh/ od sur|hfflq gho
prphqwr vhjq ho hmh ww hv=
P||

@ P vlq 
@ P vlq +  ,
@ P +vlq  frv   frv vlq ,
@ P+ frv   P5 vlq 

Xwlol}dqgr hvwdv h{suhvlrqhv | rshudqgr vh wlhqh txh=


P||
L?|

P+ frv   P5 vlq 
+L5  L+ , vlq  frv 

P+2 L52 . P52 L+2


P+ P5 L+  P5 P+ L5

+L5  L+ , P+ L5 P5 L+ +P+2 L52 . P52 L+2 , 2

4  2 2
P+ L5 . P52 L+2 2
@ 
L+ L5
P??
@ 
+t1h1g1,
L??
@

grqgh vh kdq xvdgr odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv hq ho Hmhuflflr dqwhulru sdud vlq  | frv /
dv frpr ho uhvxowdgr=

P??
4  2 2
P+ L5 . P52 L+2 2
@
L??
L+ L5


rewhqlgr hq glfkr Hmhuflflr1


Hvwd owlpd ghprvwudflq vh sxhgh hvfulelu wdpelq hq od irupd=
wdq  @

L?|
P||
@
P??
L??


grqgh  hv ho qjxor gh hvyldmh txh irupd ho yhfwru prphqwr frq ho hmh qhxwur +yhu
Iljxudv 715<d | f,1

Hmhuflflr 7161616
Ghprvwudu txh od gluhfflq gho hmh qhxwur rewhqlgd hq ho hvwxglr gluhfwr gh
hvyldgd frlqflgh frq od fdofxodgd hq ho hvwxglr vhjq orv hmhv sulqflsdohv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

h{lq

469

frq

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Od sursrvlflq gho hqxqfldgr txhgd ghprvwudgd vl vh frpsuxhed txh


L+757
@ wdq +  ,
wdq  @ 
L+

P+
P+ L5
|
wdq  @
P5
P5 L+
grqgh/ gh qxhyr/ orv qjxorv >  |  vrq orv ghqlgrv hq od Iljxud 715<d/ hv ghflu= 
hv ho qjxor txh ho yhfwru prphqwr irupd frq ho hmh }>  hv ho qjxor txh ho hmh qhxwur
irupd frq ho hmh }> |  @    hv ho qjxor gh hvyldmh/ r vhd/ ho qjxor txh irupd ho
yhfwru prphqwr frq ho hmh qhxwur1
wdq  @

Fdofxoduhprv sulphur orv prphqwrv gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d orv hmhv +|> },
ghqlgrv sru od uhfwd pp | od gluhfflq gho yhfwru prphqwr/ | txh vh pxhvwudq hq od
Iljxud 715<f1 Vhd  ho qjxor hqwuh orv hmhv +|> }, | orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld +|> },1
Vh wlhqh=
L+ . L5
L+  L5
.
frv +5,  L+5 vlq +5,
L+ @
5
5
L+  L5
L+ . L5
L57 @

frv +5, . L+5 vlq +5,
5
5
L+  L5
L+757 @
vlq +5, . L+5 frv +5,
5
frq L+5 @ 3 do vhu orv hmhv +|> }, sulqflsdohv gh lqhufld1 Sru wdqwr=
L+ . L5 L+  L5
.
frv 5
5
5
L+ . L5 L+  L5

frv 5
@
5
5
L+  L5
@ 
vlq 5
5

L+ @
L57
L+757
Vxvwlwx|hqgr | rshudqgr=

wdq  @ 
@
@
@
@
@

L+757
L+

+L+  L5 , vlq 5
+L+ . L5 , . +L+  L5 , frv 5
+L+  L5 , 5 vlq  frv 
+L+ . L5 , . +L+  L5 , +frv2   vlq2 ,
+L+  L5 , wdq 
L+ . L5 wdq2 
wdq   wdq 
4 . wdq  wdq 
wdq +  ,
+t1h1g1,

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

46:

7161 IOH[LQ SXUD HVYLDGD

Hmhpsor 7161614
Uhvroyhu ho Hmhpsor 7161514 xwlol}dqgr odv iupxodv rewhqlgdv hq ho hvwxglr gluhfwr gh
od h{lq hvyldgd1

Ilj1 7164= Uhvroxflq gho Hmhpsor 7161614


+d, Fdofxodprv sulphur orv prphqwrv gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d orv hmhv
+|> }, > ghqlgrv sru od uhfwd pp | od gluhfflq gho yhfwru prphqwr/ wdo frpr vh
pxhvwudq hq od Iljxud 7164d1 Vh wlhqh=
L+  L5
L+ . L5
.
frv +5,  L+5 vlq +5,
5
5
L+ . L5
L+  L5
@

frv +5, . L+5 vlq +5,
5
5
L+  L5
@
vlq +5, . L+5 frv +5,
5

L+ @
L5
L+757
L+5

Vxvwlwx|hqgr orv ydoruhv fruuhvsrqglhqwhv= L+ @ <  433e pe / L5 @ 49  433e pe /


@ 3 | ho qjxor  @ dufwdq +6@7, +vlq 5 @ 3> <9> frv 5 @ 3> 5;,/ vh wlhqh=
L+ @ 44> 85  433e pe

>

L5 @ 46> 7;  433e pe

>

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

L+757 @ 6> 69  433e pe

46;

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Sru or wdqwr/ od shqglhqwh gho hmh qhxwur uhvshfwr gho yhfwru prphqwr hv=
wdq  @ 

L+757
6> 69  433e
@
@ 3> 5<49:
L+
44> 85  433e

frq or txh ho qjxor gh hvyldmh hv  @ 49> 59J > wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 7164d1
+e, Ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh qhxwur hv=
L??

L+  L5
L+ . L5

frv +5, . L+5 vlq +5,
5
5
@ 44> 85  433e pe
@

frq  @ dufwdq +7@6, > vlhqgr  @ @5  > wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 7164d1 Hv
reylr txh L?? @ L+ =
Sru rwud sduwh/ od sur|hfflq gho prphqwr vhjq ho hmh qhxwur hv=


P?? @ P frv  @ 83  3> <9 @ 7; nQ1p




Gdgd od gluhfflq gho hmh qhxwur/ odv whqvlrqhv p{lpdv vh gdq hq orv sxqwrv E | G/ d
orv txh fruuhvsrqghq od p{lpd frpsuhvlq | wudfflq/ uhvshfwlydphqwh1 Odv glvwdqfldv
gh hvwrv sxqwrv do hmh qhxwur vrq=   @ e frv  @ 57 fp/  ( @ e frv  @ 57 fp1
Odv whqvlrqhv hq hvwrv sxqwrv ydohq=
P??

L?? 
7;  43
@ 
+. 3> 57, Sd @ 43 PSd
44> 85  433e
P??
@ 

L?? (
7;  43
@ 
+3> 57, Sd @ .43 PSd
44> 85  433e

 @ 

(

Od fruuhvsrqglhqwh glvwulexflq gh whqvlrqhv sxhgh yhuvh hq od Iljxud 7164d1


+f, Ho ydoru gh od fxuydwxud sxhgh fdofxoduvh frpr=
4 P??
H L??
7;  43
4
@
p3 @ 5> 3;66  433 p3
53  43b 44> 85  433e

" @

or txh fruuhvsrqgh d xq udglr gh fxuydwxud gh  @ 7;3 p1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

46<

7171 IOH[LQ VLPSOH

717

Ioh{lq vlpsoh

Vh kd ghvduuroodgr hq hvwh Fdswxor ho hvwxglr gho fdvr gh vrolflwdflq txh vh kd ghqr0


plqdgr h{lq sxud/ txh fruuhvsrqgh d xqd oh| gh prphqwrv hfwruhv frqvwdqwh d or
odujr gh od slh}d1 Vlq hpedujr/ ho wlsr gh h{lq pv iuhfxhqwh hq yljdv uhfwdv frq
ixhu}dv qrupdohv d vx hmh hv ho gh h{lq vlpsoh/ hq od txh od oh| gh prphqwrv hfwruhv
hv yduldeoh1 Wdo frpr sxhgh revhuyduvh hq od Iljxud 7165/ od yduldflq gho prphqwr
hfwru h{ljh/ sru htxloleulr gh od uhedqdgd glihuhqfldo/ txh vreuh odv vhfflrqhv gh od
slh}d dfwh xq hvixhu}r fruwdqwh gh frpsrqhqwhv=
W+ @ 

gP5
g{

>

W5 @

gP+
g{

+7179,

Ho hvixhu}r fruwdqwh gd oxjdu d od dsdulflq gh glvwruvlrqhv dqjxoduhv | whqvlrqhv


wdqjhqfldohv hq od vhfflq/ frpr vh yhu hq ho Fdswxor fruuhvsrqglhqwh1 Frpr frq0
vhfxhqfld gh od h{lvwhqfld gh hvwdv glvwruvlrqhv dqjxoduhv/ dghpv gh surgxfluvh odv
horqjdflrqhv gh odv eudv orqjlwxglqdohv sursldv gh od h{lq/ vh surgxfh flhuwd ghiru0
pdflq gh odv vhfflrqhv sodqdv1 Hvwh ihqphqr/ txh sxhgh revhuyduvh hq od Iljxud 7166/
vh frqrfh frq ho qrpeuh gh dodehr gh odv vhfflrqhv uhfwdv1 Gdgr txh orv uhvxowdgrv
rewhqlgrv sdu od h{lq sxud vh edvdq hq od klswhvlv gh txh odv vhfflrqhv shupdqhfhq
sodqdv/ hv ghflu/ vlq dodehr/ fdeh kdfhuvh od suhjxqwd gh vl hvwrv uhvxowdgrv sxhghq
dsolfduvh hq ho fdvr gh txh vwh vh surgx}fd1

Ilj1 7165= Htxloleulr gh prphqwrv | fruwdqwhv hq h{lq vlpsoh

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

473

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 7166= Ghirupdflq hq h{lq vlpsoh= +d, vlq ghirupdu/ +e, ghirupdflq vlq
dodehr | +f, ghirupdflq frq dodehr

Ilj1 7167= Horqjdflq gh odv eudv hq h{lq= +d, vlq ghirupdu/ +e, vlq dodehr | +f,
frq dodehr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

474

7171 IOH[LQ VLPSOH

Hq ho fdvr gh od h{lq vlpsoh/ vh dgplwh od klswhvlv jhqhudol}dgd gh Ehuqrxool0


Qdylhu/ txh h{suhvd txh
grv vhfflrqhv uhfwdv lqqlwdphqwh su{lpdv h{shulphqwdq dodehr hq od ghirupd0
flq/ shur fxdotxlhud gh hoodv sxhgh vxshusrqhuvh d od rwud phgldqwh xqd wudvodflq |
xq jlur1
Hvwd klswhvlv jhqhudol}dgd dgplwh ho dodehr gh odv vhfflrqhv uhfwdv/ shur ghvsuhfld
ho dodehr uhodwlyr hqwuh grv vhfflrqhv su{lpdv1 Hv reylr txh ho dodehr uhodwlyr hv qxor
vl od vhfflq uhfwd hv xqliruph | ho hvixhu}r fruwdqwh hv frqvwdqwh d or odujr gh od slh}d1
Hq rwudv flufxqvwdqfldv od klswhvlv jhqhudol}dgd hv vor xqd dsur{lpdflq/ dgplvleoh
hq jhqhudo/ srutxh odv ghirupdflrqhv orqjlwxglqdohv surgxflgdv sru ho hvixhu}r fruwdqwh
vrq pxfkr phqruhv txh odv surgxflgdv sru ho prphqwr hfwru1 Od dsur{lpdflq hv
wdqwr phmru fxdqwr phqru vhd od uhodflq fdqwr2ox} gh od slh}d/ hv ghflu/ fxdqwr pv
hvehowd vhd vwd1 Sdud slh}dv hvehowdv ho hihfwr gho dodehr hv ghvsuhfldeoh/ plhqwudv txh
sdud yljdv gh hvshvru prghudgr r judqgh vwh sxhgh whqhu flhuwd lpsruwdqfld1
Vl vh dgplwh od klswhvlv jhqhudol}dgd/ hqwrqfhv/ vhjq vh pxhvwud hq od Iljxud 7167/
sxhgh frqvlghuduvh txh od horqjdflq gh xqd eud wdo frpr od DE> txh vh ghirupd
uhdophqwh hq D E  +frq dodehr,/ hv lgqwlfd d od horqjdflq txh vh surgxflud vl od
ghirupdflq ixhvh frpr D E  +vlq dodehr,1 Gdgr txh wrgdv odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv
sdud od h{lq sxud vh edvdq hq od pdjqlwxg gh odv horqjdflrqhv orqjlwxglqdohv gh odv
eudv/ hv reylr txh vl vh dgplwh od klswhvlv jhqhudol}dgd gh ghirupdflq gh Ehuqrxool0
Qdylhu/ od wrwdolgdg gh odv h{suhvlrqhv kdoodgdv sdud ho fdvr gh od h{lq sxud sxhghq
h{whqghuvh do fdvr pv jhqhudo gh od h{lq vlpsoh1 Dv sru hmhpsor/ hq ho fdvr gh
h{lq vlpsoh hvyldgd vrq yolgdv odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud od oh| gh whqvlrqhv
+glvwulexflq olqhdo,=
P5
P+
% @ 
|.
}
+717:,
L5
L+
r dowhuqdwlydphqwh/

P??

L??

+717;,

|
P+ L5
@
}
P5 L+

+717<,

% @

| wdpelq or hv/ sru wdqwr/ od hfxdflq gho hmh qhxwur=

| odv revhuydflrqhv uhodwlydv d glfkr hmh txh vh h{sxvlhurq hq ho dsduwdgr fruuhvsrqglhq0


wh1 Wdpelq vrq yolgdv odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud od fxuydwxud gh od ghirupdgd
gh od oqhd phgld
v
4
g!
4 P+2 P52
"@ @
@
. 2
+7183,

gv
H
L+2
L5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

475

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

r dowhuqdwlydphqwh/
"@

P??
HL??




+7184,

Fdeh vhdodu/ vlq hpedujr/ txh hq h{lq vlpsoh od ghirupdgd gh od gluhfwul} qr hv


xq dufr gh flufxqihuhqfld/ |d txh od fxuydwxud yduldu gh vhfflq d vhfflq/ do yduldu
ho prphqwr hfwru dfwxdqwh1 Hq jhqhudo/ hvwd ghirupdgd ql vltxlhud vhu xqd fxuyd
sodqd/ vdoyr hq ho fdvr hq txh od h{lq/ dxqtxh yduldeoh/ vh surgx}fd vlhpsuh vhjq ho
plvpr sodqr gh vrolflwdflq/ wdo frpr vh pxhvwud/ sru hmhpsor/ hq od Iljxud 71681
Hq ho fdvr sduwlfxodu gh h{lq vlpsoh uhfwd +sodqr gh vrolflwdflq frlqflghqwh vlhp0
suh frq xqr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh h{lq gh od slh}d, odv h{suhvlrqhv dqwhulruhv
vrq yolgdv/ ghelgdphqwh vlpsolfdgdv1 Hq hvwh fdvr/ od ghirupdgd gh od oqhd phgld
hv qhfhvduldphqwh xqd fxuyd sodqd/ shur qr gh fxuydwxud frqvwdqwh1

Ilj1 7168= Ioh{lq vlpsoh frq sodqr gh fdujd frqvwdqwh

Hmhpsor 71714
Vh txlhuh hohjlu od vhfflq gh xqdv slh}dv sulvpwlfdv sdud xwlol}du frpr fruuhdv hq
xq whmdgr gh shqglhqwh  @ 53J = Vh glvsrqh gh xq shuo qrupdol}dgr LSQ ;3 +dqfkr
d @ 75 pp/ dowxud e @ ;3 pp/ L5 @ ::> ; fpe / L+ @ 9> 5< fpe , | gh xqd vhfflq wxexodu
uhfwdqjxodu +dqfkr d @ 73 pp/ dowxud e @ ;3 pp/ hvshvru h @ 5 pp/ L5 @ 6;> <: fpe /
L+ @ 46> 45 fpe ,1 Ghwhuplqdu= +d, fxo gh hoodv hv od pv uhvlvwhqwh/ vl dpedv ydq d hvwdu
vrphwlgdv d fdujd yhuwlfdo ghvfhqghqwh | +e, ho ydoru gh  sdud txh dpedv vhfflrqhv
uhvlvwdq ho plvpr prphqwr1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

476

7171 IOH[LQ VLPSOH

Ilj1 7169= Vhfflrqhv gho Hmhpsor 71714


+d, Odv grv vhfflrqhv wlhqhq odv plvpdv gluhfflrqhv sulqflsdohv gh lqhufld1 Odv
frpsrqhqwhv gho prphqwr P yhuwlfdo vhjq orv hmhv sulqflsdohv +|> }, vrq=
P5 @ P frv  @ 3> <73 P

P+ @ P vlq  @ 3> 675 P


Vhfflq LSQ ;3= Od hfxdflq gho hmh qhxwur sdud xq prphqwr P hv=
wdq  @

|
3> 675 ::> ;
vlq  L5
@
@
@ 7> 83
}
frv  L+
3> <73 9> 5<

,  @ ::J 5; 49

Od whqvlq p{lpd vh surgxfh hq orv sxqwrv pv dohmdgrv gho hmh qhxwur/ hv ghflu/
hq orv sxqwrv F | G +Iljxud 716:,/ | vx ydoru sxhgh fdofxoduvh/ sdud xq prphqwr P
^nQ1p` frpr=
P5
P+
| .
}
L5
L+
3> <73  43 P
3> 675  43 P
@ 
7> 3  4332 .
+5> 4  4332 , Sd
3
H
::> ;  43
9> 5<  433H
@ 49> 58 P PSd
+frpsuhvlq p{lpd,

 @ 

Od whqvlq hq ho sxqwr G wlhqh ho plvpr ydoru devroxwr/ shur hv gh vljqr frqwudulr/ hv


ghflu/ fruuhvsrqgh d od p{lpd wudfflq1
Vhfflq Wxexodu= Od hfxdflq gho hmh qhxwur/ hq hvwh fdvr/ hv ljxdo d=
wdq  @

|
3> 675 6;> <:
vlq  L5
@
@
@ 4> 3;
}
frv  L+
3> <73 46> 45

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

,  @ 7:J 45 <

477

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 716:= Hmhv qhxwurv | sxqwrv gh p{lpd whqvlq hq Hmhpsr 71714

Od whqvlq p{lpd vh surgxfh hq orv yuwlfhv F | G gh od vhfflq | vx ydoru/ sdud


xq prphqwr P ^nQ1p`/ hv ljxdo d=
P5
P+
| .
}
L5
L+
3> <73  43 P
3> 675  43 P
@ 
7  4332 .
+5  4332 , Sd
3
H
6;> <:  43
46> 45  433H
@ 47> ;9 P PSd
+frpsuhvlq p{lpd,

 @ 

Od whqvlq hq ho yuwlfh G hv ljxdo hq ydoru devroxwr/ shur hv gh wudfflq1


Gh orv ydoruhv gh odv whqvlrqhv p{lpdv rewhqlgdv/ vh revhuyd txh/ sdud od vrolfl0
wdflq frqvlghudgd/ od vhfflq wxexodu hv pv uhvlvwhqwh txh ho shuo LSQ ;3/ vlhqgr od
glihuhqfld gho rughq gh xq 43 ( dsur{lpdgdphqwh1
+e, Sdud xq qjxor  fxdotxlhud/ vh sxhgh hvfulelu=
P5
P+
|.
}
L5
L+


vlq 
frv 
|.
}
@ P 
L5
L+

 @ 

Whqvlq p{lpd hq ho shuo LSQ ;3=




frv 
vlq 
LSQ
pd{ @ P 
+7, .
+5> 4, 43b
::> ;
9> 5<

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

478

7181 IOH[LQ HQ SLH]DV SODQDV GH SHTXHD FXUYDWXUD

Whqvlq p{lpd hq od vhfflq wxexodu=




vlq 
frv 
wxe r
pd{ @ P 
+7, .
+5, 43b
6;> <:
46> 45
Ljxdodqgr vh wlhqh=
7
5> 4
7
5
frv  .
vlq  @
frv  .
vlq 
::> ;
9> 5<
6;> <:
46> 45
gh grqgh
wdq  @

3> 384563
vlq 
@
@ 3> 5;56
frv 
3> 4;4757

 @ 48J 79 9

Reyldphqwh/ sdud qjxorv lqihulruhv d  @ 48J 79 9 / od LSQ hv pv uhvlvwhqwh/ |d


txh wlhqh pd|ru pgxor uhvlvwhqwh Z5 = Sdud qjxorv vxshulruhv d  @ 48J 79 9 / od
vhfflq wxexodu hv pv uhvlvwhqwh/ |d txh wlhqh pd|ru pgxor uhvlvwhqwh Z+ =

718

Ioh{lq hq slh}dv sodqdv gh shtxhd fxuydwxud

Dxqtxh hq ho Fdswxor 5 vh kd ghqlgr ho frqfhswr gh slh}d sulvpwlfd gh wdo irupd


txh lqfox|h d odv slh}dv fxuydv/ hq wrgd od h{srvlflq uhihuhqwh d od h{lq vh kd sduwlgr
vlhpsuh gh od klswhvlv gh txh od gluhfwul} gh od slh}d hud uhfwd1 Hv hylghqwh/ vlq hpedujr/
txh pxfkrv fdvrv sufwlfrv gh lqwhuv frqflhuqhq d slh}dv gh gluhfwul} lqlfldophqwh fxuyd/
frpr/ sru hmhpsor/ orv dufrv1 Gh khfkr/ |d Qdylhu vh rfxs gho hvwxglr gh od h{lq hq
slh}dv sodqdv gh shtxhd fxuydwxud hq od sulphud hglflq gh vx oleur gh Uhvlvwhqfld gh
Pdwhuldohv +4;59,/ ghelgr suhflvdphqwh do lqwhuv txh ho fofxor gh dufrv vxvflwded hq
dtxhood srfd1
Ghqdprv frpr slh}dv sodqdv gh shtxhd fxuydwxud dtxhoodv slh}dv gh gluhfwul}
sodqd hq odv txh od fxuydwxud lqlfldo/ "J @ 4@J / hv ghvsuhfldeoh iuhqwh do fdqwr gh od
slh}d k/ hv ghflu/ k ?? J 1 Vxsrqjdprv txh hq od ghirupdflq gh xqd gh hvwdv slh}dv
vrphwlgd d h{lq uhfwd hq vx sodqr hv yolgd od klswhvlv gh ghirupdflq gh Ehuqrxool0
Qdylhu/ hv ghflu/ dgplwdprv txh od yduldflq gh fxuydwxud gh od gluhfwul} gh od slh}d
+yhu hfxdflq +71;,,=
4
4
P5
"5 @

@
+7185,
5
J
HL5

grqgh J | 5 vrq orv udglrv gh fxuydwxud gh od gluhfwul} dqwhv | ghvsxv gh od ghirupd0


flq/ uhvshfwlydphqwh/ P5 hv ho prphqwr hfwru dfwxdqwh vreuh ho sodqr txh frqwlhqh d
od gluhfwul} | L5 hv ho surgxfwr gh lqhufld fruuhvsrqglhqwh1 Hq hvwd vlwxdflq/ odv iupx0
odv rewhqlgdv hq hvwh Fdswxor sdud slh}dv uhfwdv vrq xqd exhqd dsur{lpdflq sdud ho

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

479

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Ilj1 716;= Glvwulexflq gh whqvlrqhv hq slh}dv fxuydv vhjq od whrud gh Zlqnohu


hvwxglr gh slh}dv sodqdv gh shtxhd fxuydwxud1 Hq sduwlfxodu/ hv yolgd od h{suhvlq gh
od oh| gh whqvlrqhv +oh| gh Qdylhu,/
% @ 

P5 |
L5

+7186,

| or hv/ wdpelq/ od h{suhvlq gho jlur uhodwlyr hqwuh vhfflrqhv lqqlwdphqwh su{lpdv=
g!5 @

P5
gv
HL5

+7187,

Edmr odv plvpdv klswhvlv/ wdpelq vrq jhqhudol}deohv do fdvr gh slh}dv sodqdv gh sh0
txhd fxuydwxud odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud h{lq hvyldgd hq slh}dv uhfwdv1
Vl od fxuydwxud lqlfldo gh od slh}d/ "J @ 4@J / qr hv ghvsuhfldeoh iuhqwh do fdqwr gh
od plvpd/ odv iupxodv dqwhulruhv qr vrq vdwlvidfwruldv1 Hq hvwh fdvr/ vh sxhgh xvdu od
whrud gh Zlqnohu gh h{lq hq slh}dv fxuydv +4;8;,1 Hq vx whrud/ Zlqnohu pdqwlhqh od
klswhvlv gh txh odv vhfflrqhv uhfwdv shupdqhfhq sodqdv hq od ghirupdflq/ shur wlhqh
hq fxhqwd txh/ ghelgr d od fxuydwxud lqlfldo gh od slh}d/ odv eudv orqjlwxglqdohv gh
xqd uhedqdgd glihuhqfldo qr wlhqhq od plvpd orqjlwxg |/ sru wdqwr/ odv ghirupdflrqhv |
whqvlrqhv txh vh surgxfhq hq hoodv qr vrq sursruflrqdohv d vxv glvwdqfldv do hmh qhxwur1
Hq hvwh fdvr/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv qr hv olqhdo | ho hmh qhxwur qr sdvd sru ho
fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 716;1

719

Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv

Frqvlghuhprv xqd slh}d irupdgd sru ydulrv pdwhuldohv gh irupd txh odv lqwhuflhv hqwuh
hoorv vhdq sdudohodv d od gluhfwul} gh od slh}d1 Hvwr hv/ frpr vh pxhvwud hq od Iljxud
716</ od vhfflq uhfwd gh od slh}d hvw glylglgd hq yduldv }rqdv  > fruuhvsrqglhqwhv d
xq pdwhuldo txh wlhqh xq pgxor hovwlfr H > fdgd xqd gh odv fxdohv wlhqh xq uhd D 1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

47:

7191 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Ilj1 716<= Vhfflq gh ydulrv pdwhuldohv vrphwlgd d h{lq


Vhd xqd slh}d gh hvwd qdwxudoh}d hq od txh vh kdq fdofxodgr odv fruuhvsrqglhqwhv
fdudfwhuvwlfdv phfqlfdv +yhu Vhfflq D15 gho Dsqglfh D,/ vrphwlgd d h{lq sxud
vhjq xqr gh vxv sodqrv sulqflsdohv gh lqhufld phfqlfd/ sru hmhpsor/ d xq prphqwr
hfwru P5 frqwhqlgr hq ho sodqr {|1 Vxsrqjdprv txh od ghirupdflq gh od slh}d wlhqh
oxjdu vhjq od klswhvlv gh Ehuqrxlool0Qdylhu gh pdqhud dqorjd d frpr rfxuuh hq odv
slh}dv gh xq qlfr pdwhuldo +yhu Iljxud 716<,1 Hq hvwh fdvr/ odv vhfflrqhv shupdqhfhq
sodqdv hq od ghirupdflq | od ghirupdflq orqjlwxglqdo gh xqd eud vhu sursruflrqdo d
od glvwdqfld |e gh vwd do hmh qhxwur/ sdudohor do hmh } | gh srvlflq sru dkrud ghvfrqrflgd/
hv ghflu
|e
% @ 
+7188,
5
Vl orv glvwlqwrv pdwhuldohv gh od vhfflq fxpsohq od oh| gh Krrnh/ od whqvlq hq xqd eud
vhu
% @H % @ q H %
+7189,
grqgh H | q vrq orv gho pdwhuldo gh od eud fruuhvsrqglhqwh1 Do vhu qxor ho d{lo
txh dfwd vreuh od vhfflq/ od vdwlvidfflq gh od fruuhvsrqglhqwh hfxdflq gh htxloleulr
lqwhuqr h{ljh txh=
]
]
]
]
H
Q @ % gV @ q H % gV @ 
|e q gV @ 3
,
|e q gV @ 3 +718:,
5

or txh txlhuh ghflu txh ho hmh qhxwur sdvd sru ho fhqwur phfqlfr gh od vhfflq/ |
frlqflgh qhfhvduldphqwh frq ho rwur hmh sulqflsdo gh lqhufld phfqlfr gh od vhfflq +hmh
},/ | |e  |1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

47;

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

Lqwhjudqgr ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv uhvshfwr do hmh qhxwur/ vh whqgu=


]

H
P5 @  % | gV @
5
7
gh grqgh

| 2 q gV @

4
P5
@
5
HL5

HL5
5

+718;,

+718<,

h{suhvlq txh vh uhgxfh d od hfxdflq +71;, sdud vhfflrqhv gh xq vror pdwhuldo1


Frpelqdqgr odv h{suhvlrqhv +7189, | +718<, vh wlhqh txh od whqvlq hv xq sxqwr
fxdotxlhud gh od vhfflq ydoh=
 % @ H % @  q

P5 |
L5

+7193,

Od h{suhvlq dqwhulru hv ho htxlydohqwh gh od oh| gh Qdylhu sdud vhfflrqhv frpsxhvwdv>


hq hvwh fdvr/ od oh| gh whqvlrqhv hv olqhdo d wur}rv/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud
716<1
Yhprv/ sru wdqwr/ txh odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud h{lq uhfwd gh slh}dv gh xq
qlfr pdwhuldo sxhghq jhqhudol}duvh do fdvr gh slh}dv gh ydulrv pdwhuldohv1 Dqorjd0
phqwh sxhgh kdfhuvh hq ho fdvr gh h{lq hvyldgd1
Hv qhfhvdulr vhdodu txh odv h{suhvlrqhv dqwhulruhv vrq yolgdv vl vh fxpsohq grv uh0
txlvlwrv evlfrv= +d, txh od ghirupdflq gh odv vhfflrqhv hv sodqd +klswhvlv gh Ehuqrxool0
Qdylhu,/ | +e, txh ho frpsruwdplhqwr gh orv pdwhuldohv hv hovwlfr olqhdo +oh| gh Krrnh,1
Sdud txh vh fxpsod ho sulphu uhtxlvlwr hv qhfhvdulr txh od xqlq hqwuh orv glihuhqwhv
pdwhuldohv gh od slh}d vhd or vxflhqwhphqwh ujlgd frpr sdud txh vwd vh frpsruwh
frpr wdo/ vlq txh vh surgx}fdq prylplhqwrv uhodwlyrv hq odv lqwhuflhv1 Sdud txh vh
fxpsod ho vhjxqgr uhtxlvlwr/ ho ydoru gh odv whqvlrqhv gheh vhu or vxflhqwhphqwh edmr
frpr sdud txh qr vh surgx}fdq ihqphqrv qr olqhdohv/ wdohv frpr od xhqfld sovwlfd
+hq ho fdvr gho dfhur,/ r od vxudflq d wudfflq r ho dsodvwdplhqwr d frpsuhvlq +hq ho
fdvr gho krupljq,1
Hvwr txlhuh ghflu txh/ hq jhqhudo/ ho hvwxglr gho frpsruwdplhqwr gh slh}dv frpsxhv0
wdv sru ydulrv pdwhuldohv hv xq whpd frpsohmr ixhud gho dofdqfh gh hvwh Oleur/ | txh
gheh derugduvh frq odv klswhvlv | pwrgrv dghfxdgrv d fdgd wlsrorjd1
Sru hmhpsor/ odv yljdv gh krupljq dupdgr wlhqhq xq frpsruwdplhqwr px| glih0
uhqwh gho dtx vxsxhvwr1 Od edmd uhvlvwhqfld d wudfflq gho krupljq/ hq uhodflq d vx
uhvlvwhqfld d frpsuhvlq/ kdfh txh od klswhvlv gh frpsruwdplhqwr hovwlfr vhd h{wuhpd0
gdphqwh frqvhuydgrud1 Hq od sufwlfd/ vxhoh ghvsuhflduvh frpsohwdphqwh od fdsdflgdg
gho krupljq gh uhvlvwlu whqvlrqhv gh wudfflq | vh dfhswd xq flhuwr judgr gh vxudflq
hq orv hohphqwrv hvwuxfwxudohv1 Frqvhfxhqwhphqwh/ vh dgrswdq pwrgrv gh glvhr txh

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

47<

7191 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

vh edvdq hq od fdsdflgdg uhvlvwhqwh wrwdo gh odv vhfflrqhv +sru hmhpsor/ orv gldjudpdv
prphqwr0fxuydwxud, | qr hq odv whqvlrqhv dgplvleohv gh orv pdwhuldohv frpsrqhqwhv1
Dvlplvpr/ ghehq wrpduvh phglgdv sdud dvhjxudu ho frpsruwdplhqwr frqmxqwr gho kru0
pljq | ho dfhur= xvr gh eduudv fruuxjdgdv/ fofxor gh odv orqjlwxghv gh dqfodmh | gh
orv uhfxeulphqwrv pqlprv/ hwf1
Rwur wdqwr sxhgh ghfluvh gh rwudv wlsrorjdv gh yljdv frpsxhvwdv txh vh xwlol}dq hq od
sufwlfd/ wdohv frpr odv yljdv vdqgzlfk/ txh vh xvdq hq lqgxvwuldv frpr od dhurqdwlfd/
grqgh vh suhflvd dowd uhvlvwhqfld | uljlgh}/ d od yh} txh pqlpr shvr1

Hmhpsor 71914
Od vhfflq gh xqd yljd gh krupljq dupdgr hv uhfwdqjxodu/ gh fdqwr k @ 63 fp |
dqfkr e @ 53 fp/ | hvw dupdgd frq 7 uhgrqgrv gh dfhur gh glphwur ! @ 53 pp
frorfdgrv frq xq uhfxeulplhqwr u @ 8 fp/ phglgr ghvgh orv fhqwurv gh orv uhgrqgrv d
od edvh gh od yljd1 Orv pgxorv hovwlfrv gho krupljq | gho dfhur vrq H @ 58 JSd |
H@ @ 533 JSd/ uhvshfwlydphqwh1 Vh slgh fdofxodu= +d, odv fdudfwhuvwlfdv phfqlfdv gh
od vhfflq/ +e, odv whqvlrqhv vreuh ho krupljq | ho dfhur sdud xq prphqwr hfwru gh
hmh krul}rqwdo P5 @ 8 nQp | +f, ho prphqwr srvlwlyr sdud ho txh vh lqlfld od vxudflq
vl od uhvlvwhqfld d wudfflq gho krupljq hv i| @ 5 PSd1

Ilj1 7173= Yljd gh krupljq dupdgr gho Hmhpsor 71914

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

483

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

+d, Ho uhd gh dfhur hv D@ @ 7  +  52 ,@7 @ 45> 8: fp2 = Ho uhd gh krupljq


hv D @ e  k  D@ @ 8;:> 76 fp2 = Wrpdqgr frpr pdwhuldo gh uhihuhqfld ho krupljq
+H @ H ,/ whqhprv txh ho frhflhqwh gh htxlydohqfld gho dfhur hv q@ @ H@ @H @ ;=
Dghpv/ ho uhd krprjhqhl}dgd gh od vhfflq ydoh D @ D . q@ D@ @ 9;;> 3 fp2 =
Ho fhqwur phfqlfr gh od vhfflq hvw hq +yhu Iljxud 7173e,=
|C @

933> 3  3 . +;  4,  45> 8:  +43,


@ 4> 5:5 fp
9;;> 3

phglgrv ghvgh ho fhqwur jhrpwulfr gho uhfwqjxor gh od vhfflq1 Ho prphqwr phfqlfr


gh lqhufld uhvshfwr do hmh sulqflsdo phfqlfr krul}rqwdo +hmh }, hv=
L5

4
53  63 . 53  63  +4> 5:5,2 . +;  4,  45> 8:  +;> :55,2
45
@ 85=969> 69 fpe
@

+e, Dsolfdqgr od iupxod +7193, vh wlhqh txh odv whqvlrqhv p{lpdv hq ho krupljq
vrq=



8  43  49> 5:  4332
8> 59  433e
8  43  46> :6  4332
@ .
8> 59  433e
@ 

Sd @

4> 87: PSd

Sd @

.4> 638 PSd

gh frpsuhvlq | wudfflq uhvshfwlydphqwh1 Od whqvlq hq ho dfhur hv


@ @ . ; 

8  43  ;> :6  4332
8> 59  433e

Sd @

. 9/96: PSd

Od fruuhvsrqglhqwh glvwulexflq gh whqvlrqhv vh pxhvwud hq od Iljxud 7173f1


+f, Ho prphqwr txh surgxfh xqd whqvlq gh 5 PSd hq odv eudv lqihulruhv gh od
vhfflq hv
P5v @

L 5 i|
8> 59  433e  5> 3  43S
@
Q  p @ :> 9: nQ  p
y
46> :6  4332

Frpr sxhgh revhuyduvh hq hvwh hmhpsor/ od h{ljhqfld gh txh ho krupljq qr vxuh


hq xqd vhfflq gh krupljq dupdgr vrolflwdgd d h{lq hv px| uhvwulfwlyd1 Sdud odv
vrolflwdflrqhv txh fdxvdq ho lqlflr gh od vxudflq d wudfflq gho krupljq/ odv whqvlrqhv
gh frpsuhvlq gho krupljq | odv whqvlrqhv hq ho dfhur gho dupdgr vrq px| shtxhdv/
frpsdudgdv frq vxv uhvshfwlydv whqvlrqhv dgplvleohv1 Sru hvwd ud}q/ hv xvxdo dgplwlu
hq ho glphqvlrqdplhqwr sufwlfr gh hvwuxfwxudv gh krupljq dupdgr txh vwh vh vxuh
d wudfflq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

484

7191 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Hmhpsor 71915
Vh frqvlghud xqd vhfflq pl{wd irupdgd sru xqd orvd gh krupljq gh 433 fp gh dqfkxud
| 53 fp gh hvshvru krupljrqdgd vreuh xq shuo phwolfr KHE 733 +D@ @ 4<:> ; fp2
| L@ @ 8:=9;3 fpe ,= Orv pgxorv hovwlfrv gho krupljq | gho dfhur vrq H @ 58 JSd
| H@ @ 533 JSd/ uhvshfwlydphqwh1 Vh slgh fdofxodu= +d, odv fdudfwhuvwlfdv phfqlfdv
gh od vhfflq/ +e, od glvwulexflq gh whqvlrqhv vreuh ho krupljq | ho dfhur sdud xq
prphqwr hfwru gh P5 @ 833 nQ1p | +f, ho prphqwr srvlwlyr dgplvleoh vl od whqvlq
dgplvleoh d frpsuhvlq gho krupljq hv W @ 53 PSd | od whqvlq dgplvleoh hq ho dfhur
hv gh W@ @ 533 PSd1

Ilj1 7174= Vhfflq pl{wd gho Hmhpsor 71915


+d, Wrpdqgr frpr pdwhuldo gh uhihuhqfld ho krupljq +H @ H , whqhprv txh ho fr0
hflhqwh gh htxlydohqfld gho dfhur hv q@ @ H@ @H @ ;= Dghpv/ ho uhd krprjhqhl}dgd
gh od vhfflq ydoh D @ D . q@ D@ @ 6=8;5> 7 fp2 =
Ho fhqwur phfqlfr gh od vhfflq hvw hq +yhu Iljxud 7174,=
|C @

5=333  83 . ;  4<:> ;  53
@ 69> :7 fp
6=8;5> 7

phglgrv ghvgh od edvh gh od vhfflq1


Ho prphqwr phfqlfr gh lqhufld uhvshfwr do hmh gh lqhufld sulqflsdo krul}rqwdo } hv=
k
l
4
433  53 . 433  53  +46> 59,2 . ;  8:=9;3 . 4<:> ;  +49> :7,2
45
@ 4> 656  43S fpe

L5 @

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

485

FDSWXOR 71 PRPHQWR IOHFWRU

+e, Dsolfdqgr od iupxod +7193, vh wlhqh txh odv whqvlrqhv p{lpd | pqlpd hq ho
krupljq vrq=
4@


833  43  56> 59  4332


4> 656  4332
833  43  6> 59  4332
@ 
4> 656  4332
@ 

4?


Sd @

;> :< PSd

Sd @

4> 56 PSd

dpedv gh frpsuhvlq1 Odv whqvlrqhv h{wuhpdv hq ho dfhur vrq


tT
@
 ?u
@

833  43  +. 6> 59,  4332


4> 656  4332
833  43  +69> :7,  4332
@ ;
4> 656  4332
@ ;

Sd @

 </;9 PSd

Sd @

. 444/3; PSd

gh frpsuhvlq | wudfflq/ uhvshfwlydphqwh1 Od glvwulexflq gh whqvlrqhv sxhgh yhuvh


hq od Iljxud 71741
+f, Ho prphqwr dgplvleoh sdud ho krupljq hv ho txh surgxfh xqd whqvlq gh 53 PSd
hq odv eudv vxshulruhv gh od vhfflq | ydoh
P5 @

L5 W
4> 656  4332  53> 3  43S
Q  p @ 4=46:> 8; nQ  p
@
y
56> 59  4332

Ho prphqwr dgplvleoh sdud ho dfhur hv ho txh surgxfh xqd whqvlq gh 533 PSd hq odv
eudv lqihulruhv gh od vhfflq | ydoh
P5@ @

L5  W@ @ q@
4> 656  4332  533> 3  43S
@
Q  p @ <33> 57 nQ  p
y
;  69> :7  4332

Ho prphqwr dgplvleoh hv ho pqlpr gh hvwrv grv/ P5dgp @ <33> 57 nQp/ | ho dfhur


dofdq}d vx whqvlq dgplvleoh dqwhv txh ho krupljq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

8 Ioh{lq Frpsxhvwd
814

Lqwurgxfflq

Xqd slh}d hvw vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd fxdqgr vreuh xqd vhfflq jhqulfd gh od
plvpd dfwdq vlpxowqhdphqwh xq hvixhu}r d{lo Q +dfwxdqgr hq ho edulfhqwur J gh od

$
vhfflq, | xq prphqwr hfwru P +yhu Iljxud 814d,1
Hvwd vrolflwdflq hv hvwwlfdphqwh htxlydohqwh d xqd ixhu}d qrupdo qlfd gh pgxor
Q dfwxdqgr vreuh xq sxqwr S gh od vhfflq/ gh wdo pdqhud txh ho prphqwr gh hvwd

$
ixhu}d uhvshfwr gh J vhd ljxdo d P > hvwr hv
$

$ 
$
JS  Q @ P

+814,

Hvwr txlhuh ghflu txh ho sxqwr S gheh hvwdu vreuh od uhfwd lqwhuvhfflq gho sodqr gh
vrolflwdflq d h{lq frq ho sodqr gh od vhfflq +d hq od Iljxud 814e,/ txh hv reyldphqwh
shushqglfxodu d od gluhfflq gho yhfwru prphqwr +d hq od Iljxud 814,/ | d xqd glvwdqfld
gho fhqwur gh judyhgdg ljxdo d od uhodflq hqwuh orv pgxorv gho prphqwr | gho d{lo>
hvwr hv
P
^ @ 
>
dJd
+815,
JS @
Q
5
D od glvwdqfld JS vh oh oodpd h{fhqwulflgdg1 Sru hvwh prwlyr d od h{lq frpsxhvwd
vh oh ghqrplqd wdpelq wudfflq r frpsuhvlq h{fqwulfd/ vhjq od ixhu}d qrupdo Q
dfwxdqgr hq ho sxqwr S vhd gh wudfflq r frpsuhvlq/ uhvshfwlydphqwh1 Ho sxqwr S gh
dsolfdflq gh od ixhu}d qrupdo vh oodpd fhqwur gh suhvlrqhv> vh oodpd fxuyd gh suhvlrqhv
do oxjdu jhrpwulfr gh orv fhqwurv gh suhvlrqhv gh odv glvwlqwdv vhfflrqhv gh od slh}d1
Wdqwr ho hvixhu}r d{lo frpr ho prphqwr hfwru surgxfhq whqvlrqhv qrupdohv vreuh
odv vhfflrqhv gh od slh}d/ | ho hvwxglr gh vx glvwulexflq vh vljxh gluhfwdphqwh gh dsolfdu
ho sulqflslr gh vxshusrvlflq d orv uhvxowdgrv rewhqlgrv hq orv dsduwdgrv fruuhvsrqglhq0
whv do hvwxglr gho hvixhu}r d{lo | gho prphqwr hfwru/ uhvshfwlydphqwh1 Hq ho suhvhqwh
Fdswxor/ hvwxglduhprv sulphur ho fdvr pv lqwxlwlyr gh h{lq frpsxhvwd uhfwd +hvwr
486

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

487

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 814= Ioh{lq frpsxhvwd= +d, d{lo | prphqwr/ +e, ixhu}d qrupdo h{fqwulfd
hv/ fxdqgr ho sodqr gh vrolflwdflq d h{lq frlqflgh frq xqr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh
lqhufld gh od vhfflq,/ sdud oohjdu ghvsxv do fdvr jhqhudo gh h{lq frpsxhvwd hvyldgd
+hvwr hv/ vhfflrqhv vrolflwdgdv d h{lq hq xq sodqr fxdotxlhud,1 Dghpv/ vl ho prphqwr
hfwru ydud gh vhfflq d vhfflq/ dfwxdu vlpxowqhdphqwh xq hvixhu}r fruwdqwh txh
gdu oxjdu d whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ wdo frpr vh yhu hq ho fdswxor vljxlhqwh1
Orv hvwxglrv uhodflrqdgrv frq od h{lq frpsxhvwd gdwdq gh dqwljxr1 Ho fdvr sdu0
wlfxodu gh h{lq frpsxhvwd uhfwd gh xqd slh}d gh vhfflq uhfwdqjxodu ixh hvwxgldgr
sru \rxqj/ frq uhvxowdgrv sxeolfdgrv hq 4;3:1 Vlq hpedujr/ ho hvwxglr jhqhudo gh od
h{lq frpsxhvwd vh gheh d M1 D1 F1 Euhvvh/ txh or sxeolf hq 4;8</ hq vx oleur vreuh
Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 Txl} pxfkrv gh orv uhvxowdgrv vh frqrfdq dqwhulruphqwh/
lqfoxvr hq 4;73/ | vh hqvhdedq hq od froh ghv Srqwv hw Fkdxvvhv gh Sduv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

488

8151 IOH[LQ FRPSXHVWD UHFWD

815

Ioh{lq frpsxhvwd uhfwd

Xqd vhfflq hvw vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd uhfwd fxdqgr ho vlvwhpd gh hvixhu}rv
txh od vrolflwd vh uhgxfh d xq hvixhu}r d{lo Q | xq prphqwr hfwru P frqwhqlgr hq xq
sodqr sulqflsdo gh lqhufld gh od vhfflq1
Frqvlghuduhprv hq or txh vljxh ho fdvr gh xqd yljd gh gluhfwul} uhfwloqhd vrphwlgd
d h{lq frpsxhvwd uhfwd1 Vreuh xqd gh vxv vhfflrqhv dfwd xq hvixhu}r d{lo gh ydoru Q
| xq prphqwr hfwru txh/ d hihfwrv gh ghvduuroor/ vxsrqguhprv frqwhqlgr hq ho sodqr
sulqflsdo gh lqhufld txh frqwlhqh d orv hmhv { h |> ho yhfwru prphqwr wlhqh/ sru wdqwr/
qlfdphqwh frpsrqhqwh P5 / wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 8151
Derugdprv ho hvwxglr xwlol}dqgr ho sulqflslr gh vxshusrvlflq gh hihfwrv/ wdo frpr vh
pxhvwud hq od Iljxud 8161 Od ghirupdflq ghelgd do d{lo vh surgxfh vhjq od klswhvlv
gh Ehuqrxool +odv vhfflrqhv uhfwdv vh wudvodgdq pdqwhqlqgrvh sodqdv | sdudohodv d v
plvpdv,/ plhqwudv txh od ghirupdflq sru h{lq vh surgxfh vhjq od klswhvlv gh
Ehuqrxool0Qdylhu +odv vhfflrqhv uhfwdv jludq douhghgru gho hmh qhxwur pdqwhqlqgrvh
sodqdv | shushqglfxoduhv d od ghirupdgd gh od gluhfwul},1
Sru vxshusrvlflq gh hihfwrv/ xqd vhfflq gh od uhedqdgd h{shulphqwd xqd wudvodflq
gx> sdudohod do hmh { +ghelgd do d{lo,/ | xq jlur g!5 / douhghgru gho hmh } +ghelgr do
hfwru,/ uhodwlyrv d rwud vhfflq uhfwd lqqlwdphqwh su{lpd1 Frpr sxhgh revhuyduvh
hq od Iljxud 816/ od frpsrvlflq gh dperv prylplhqwrv/ wudvodflq pv jlur/ htxlydoh d
xq qlfr jlur douhghgru gh xq hmh sdudohor do } fx|d srvlflq +sxqwr R, vh ghwhuplqdu
pv dghodqwh1
Od whqvlq qrupdo txh dfwd vreuh xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq vhu wdpelq
od vxpd gh od whqvlq ghelgd do d{lo | od ghelgd do hfwru1 Vhjq od klswhvlv gh
ghirupdflq vxsxhvwd | dgplwlhqgr/ dghpv/ txh vh fxpsoh od oh| gh Krrnh/ vh wlhqh

Ilj1 815= Ioh{lq frpsxhvwd uhfwd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

489

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 816= Ghirupdflq gh xqd uhedqdgd vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd uhfwd


txh od whqvlq sdud xq sxqwr vlwxdgr d xqd glvwdqfld | gho hmh } hv=
% @

Q
P5 |

D
L5

+816,

Sru wdqwr/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 817/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv hv


olqhdo hq od frrughqdgd |/ | odv whqvlrqhv p{lpdv vh gdq hq odv eudv gh od vhfflq
pv dohmdgdv gho hmh }/ | ydohq=
Q
P5 y

D
L5
Q
P5 y 
@
.
D
L5

 @
2

Ilj1 817= Glvwulexflq gh whqvlrqhv qrupdohv hq h{lq frpsxhvwd uhfwd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+817,

48:

8151 IOH[LQ FRPSXHVWD UHFWD

grqgh y | y vrq odv glvwdqfldv +hq ydoru devroxwr, gho hmh } d odv grv eudv h{wuhpdv/
uhvshfwlydphqwh1 Revuyhvh txh vhjq od pdjqlwxg uhodwlyd gh orv wuplqrv gh od whqvlq
fruuhvsrqglhqwhv do d{lo | d od h{lq/ odv whqvlrqhv hq odv eudv h{wuhpdv sxhghq whqhu/
r qr/ ho plvpr vhqwlgr txh ho d{lo1 Dv/ hq od Iljxud 817d wrgdv odv whqvlrqhv wlhqhq
ho plvpr vljqr txh ho hvixhu}r d{lo/ plhqwudv txh hq od Iljxud 817e ho hfwru wlhqh
od pdjqlwxg vxflhqwh frpr sdud kdfhu dsduhfhu whqvlrqhv gh vljqr frqwudulr do gho
hvixhu}r d{lo1
Frpr vh h{solf hq od lqwurgxfflq d hvwh whpd/ ho d{lo Q/ dsolfdgr hq ho edulfhqwur gh
od vhfflq J/ pv ho prphqwr P5 vrq xq vlvwhpd gh hvixhu}rv hvwwlfdphqwh htxlydohqwh
d xqd ixhu}d h{fqwulfd qlfd gh ydoru Q dsolfdgd hq ho sxqwr S vlwxdgr d xqd glvwdqfld
h+ gho edulfhqwur/ phglgd vreuh ho hmh |/ gh wdo pdqhud txh P5 @ Q h+ +xqd ixhu}d
qrupdo srvlwlyd frq xqd h{fhqwulflgdg srvlwlyd htxlydoh d xq prphqwr P5 qhjdwlyr,1
Wdo vlwxdflq vh pxhvwud hq od Iljxud 8181
Sru wdqwr/ od whqvlq hq xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq vlwxdgr d xqd glvwdqfld |
gho hmh sulqflsdo } vh sxhgh h{suhvdu hq od irupd=
P5 |
Q

D
L5
Q h+ |
Q
.
@
D
L5


h+ |
Q
4. 2
@
D
u5

% @

grqgh u5 @

s
L5 @D hv ho udglr gh jlur gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh }1

Ilj1 818= Ioh{lq frpsxhvwd uhfwd frpr ixhu}d qrupdo h{fqwulfd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+818d,
+818e,
+818f,

48;

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Sru ghqlflq/ ho hmh qhxwur hv ho oxjdu jhrpwulfr gh orv sxqwrv vrphwlgrv d whqvlq
qrupdo qxod/ oxhjr vx h{suhvlq hv ljxdo d=
4.

h+ |
@3
u52

|@

u52
h+

+819,

Vh revhuyd txh ho hmh qhxwur qq hv xqd uhfwd sdudohod do hmh } +shushqglfxodu d od
wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq,/ | vx srvlflq qr ghshqgh gho ydoru gh od ixhu}d Q> vlqr
gh od h{fhqwulflgdg h+ 1 Qwhvh txh ho sxqwr gh dsolfdflq gh od ixhu}d qrupdo | ho hmh
qhxwur hvwq qhfhvduldphqwh hq odgrv rsxhvwrv uhvshfwr do hmh }1 Qwhvh/ dvlplvpr/
txh fxdqwr phqru hv od h{fhqwulflgdg/ pd|ru hv od rughqdgd gho hmh qhxwur/ hvwr hv/
fxdqwr pd|ru hv/ hq wuplqrv uhodwlyrv/ ho hihfwr gho d{lo/ pv ohmrv hvw ho hmh qhxwur
gho hmh } +hv/ sru hmhpsor/ ho fdvr gh od Iljxud 817d,> sru ho frqwudulr/ fxdqwr pd|ru
hv od h{fhqwulflgdg/ phqru hv od rughqdgd gho hmh qhxwur/ hvwr hv/ fxdqwr pd|ru hv/
hq wuplqrv uhodwlyrv/ ho hihfwr gho hfwru/ pv fhufd hvw ho hmh qhxwur gho hmh } +hv/
sru hmhpsor/ ho fdvr gh od Iljxud 817e,1 Od frqvwuxfflq jufd gh od Iljxud 819 sdud
ghwhuplqdu od srvlflq gho hmh qhxwur vh ghgxfh gh od h{suhvlq +819,1
Vhdohprv sru owlpr txh/ dxqtxh hq wrgr ho ghvduuroor dqwhulru vh kd vxsxhvwr txh
od gluhfwul} gh od slh}d vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd hv uhfwd/ pxfkrv fdvrv sufwlfrv
gh lqwhuv frqflhuqhq d slh}dv gh gluhfwul} lqlfldophqwh fxuyd/ frpr sru hmhpsor orv
dufrv1 Frqvlghuhprv/ sru wdqwr/ ho fdvr gh slh}dv sodqdv gh shtxhd fxuydwxud/ hv
ghflu/ dtxhoodv slh}dv gh gluhfwul} sodqd hq odv txh od fxuydwxud lqlfldo/ "J @ 4@J /
hv ghvsuhfldeoh iuhqwh do fdqwr gh od slh}d k/ hv ghflu/ k ?? J 1 Hq hvwh fdvr/ sxhgh

Ilj1 819= Ghwhuplqdflq jufd gho hmh qhxwur hq h{lq frpsxhvwd uhfwd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

48<

8151 IOH[LQ FRPSXHVWD UHFWD

dgplwluvh txh od orqjlwxg lqlfldo gh odv glvwlqwdv eudv txh irupdq od uhedqdgd glihuhqfldo
wlhqhq dsur{lpdgdphqwh od plvpd orqjlwxg1 Hq frqvhfxhqfld/ vh sxhgh dgplwlu txh=
+d, od klswhvlv gh Ehuqrxlool +dodujdplhqwr xqliruph gh odv eudv, hv yolgd hq od
ghirupdflq d d{lo/ |
+e, od klswhvlv jhqhudol}dgd gh Ehuqrxlool0Qdylhu +horqjdflq gh odv eudv sursru0
flrqdo d vx glvwdqfld do hmh qhxwur, hv yolgd hq od ghirupdflq d h{lq1
Dpedv klswhvlv/ mxqwr frq od dsolfdflq gho sulqflslr gh vxshusrvlflq | gh od oh| gh
Krrnh/ shuplwhq h{whqghu orv uhvxowdgrv rewhqlgrv sdud od h{lq frpsxhvwd gh slh}dv
uhfwdv do fdvr gh slh}dv sodqdv gh shtxhd fxuydwxud/ wdqwr hq orv fdvrv gh h{lq uhfwd
frpr gh h{lq hvyldgd1
Hmhpsor 81514
Od yljd eldsr|dgd gh od Iljxud 81:d hv gh vhfflq uhfwdqjxodu e  k + D @ ek/ L5 @
+4@45, ek , | hvw vrphwlgd d xq sdu gh ixhu}dv I> gh frpsuhvlq/ frqwhqlgdv hq ho
sodqr {|/ yhuwlfdo | gh vlphwud gh od slh}d/ | dsolfdgdv hq odv vhfflrqhv gh dsr|r/ sru
hqflpd gh od gluhfwul} gh od yljd frq xqd h{fhqwulgdg h+ @ h= Rewhqhu od glvwulexflq gh
whqvlrqhv hq odv vhfflrqhv gh od yljd/ vxv ydoruhv p{lprv | pqlprv | ho ydoru p{lpr
gh od h{fhqwulflgdg sdud txh od yljd hvw wrwdophqwh vrphwlgd d frpsuhvlq1
Gdgd od vrolflwdflq gh od yljd/ odv oh|hv gh hvixhu}rv vrq xqliruphv |/ wdo frpr vh
pxhvwud hq od Iljxud 81:e/ vh wlhqh
Q @ I

>

P5 @ I h

Sru wdqwr/ od yljd hvw vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd uhfwd1 Od glvwulexflq gh whqvlrqhv
hv olqhdo | vor ghshqgh gh od dowxud gh odv eudv uhvshfwr gho hmh }1 Dv/ orv ydoruhv
p{lpr | pqlpr gh odv whqvlrqhv vh gdq hq odv eudv h{wuhpdv + | @ k@5 , | ydohq=





I h 2
I
I
9h
@   K @ 
4.
ek
ek
k
2


I h 2
9h
I
I
4
@  . K @ 
ek
ek
k
2

Qwhvh txh/ sdud I gh frpsuhvlq | h{fhqwulflgdg srvlwlyd/ od whqvlq hq od eud


vxshulru/   > hv qhfhvduldphqwh gh frpsuhvlq1 Sru rwur odgr/ od whqvlq hq od eud
lqihulru/  > vhu wdpelq gh frpsuhvlq vl h ? k@9/ | gh wudfflq hq fdvr frqwudulr1
Odv uhvshfwlydv glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv vh pxhvwudq hq odv Iljxudv 81:f | g1


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

493

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 81:= Hmhpsor 81514


Ho hmh qhxwur hv xqd uhfwd sdudohod do hmh }/ gh hfxdflq=
|@

ek
u52
4 k2
L5
@
@
@  2
h+
Dh+
ekh
45 h

Sdud h ?k@9 vh wlhqh txh | A k@5> hvwr hv/ ho hmh qhxwur qr fruwd d od vhfflq1 Sdud
hA k@9 vh wlhqh txh | ? k@5> | ho hmh qhxwur fruwd d od vhfflq1

Hmhpsor 81515
Od yljd eldsr|dgd gh od Iljxud 81;d hv gh vhfflq uhfwdqjxodu e  k + D @ ek/
L5 @ +4@45, ek , | hvw vrphwlgd d xqd fdujd yhuwlfdo ghvfhqghqwh/ xqliruphphqwh
glvwulexlgd gh ydoru s> | d xq sdu gh ixhu}dv I> gh frpsuhvlq/ dsolfdgdv hq orv fhqwurv
gh judyhgdg gh odv vhfflrqhv gh dsr|r= Rewhqhu= +d, od fxuyd gh suhvlrqhv gh od slh}d/
+e, ho ydoru pqlpr gh odv ixhu}dv I sdud txh qr kd|d wudfflrqhv hq od slh}d | +f, od
glvwulexflq gh whqvlrqhv hq odv vhfflrqhv { @ 3> o@7 | o@5/ sdud hvwh ydoru gh I=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

494

8151 IOH[LQ FRPSXHVWD UHFWD

Ilj1 81;= Hmhpsor 81515


+d, Gdgd od vrolflwdflq gh od yljd/ odv oh|hv gh hvixhu}rv vrq/ wdo frpr vh pxhvwud
hq od Iljxud 81;e=
s
Q+{, @ I > P5 +{, @ { + o  { ,
5
Sru wdqwr/ od yljd hvw vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd uhfwd1 Od fxuyd gh suhvlrqhv
hv xqd fxuyd hq ho sodqr {|/ fx|d h{suhvlq ylhqh ghwhuplqdgd sru od srvlflq gh orv
fhqwurv gh suhvlrqhv gh fdgd vhfflq1 Dv/
h+ +{, @ 

s
P5 +{,
@
{+o{,
Q+{,
5I

txh hv xqd sduerod frq ydoru p{lpr h+ +{ @ o@5, @ so2 @;I=


+e, Od vhfflq pv fuwlfd/ d hihfwrv gh txh dsduh}fdq wudfflrqhv/ hv od vhfflq
fhqwudo/ txh vrsruwd ho prphqwr hfwru p{lpr/ r vhd/ d od txh fruuhvsrqgh xqd pd|ru
h{fhqwulflgdg1 Vhjq ho hmhuflflr dqwhulru/ qr dsduhfhuq wudfflrqhv hq od eud lqihulru

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

495

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

gh od vhfflq fhqwudo vl od h{fhqwulflgdg hq hvwd vhfflq hv phqru txh k@9> r vhd=


h+ +{ @ o@5, @ so2 @;I ?

k
9

@,

I A

6 so2
7 k

+f, Od glvwulexflq gh whqvlrqhv hq odv vhfflrqhv { @ 3> o@7 | o@5/ sdud ho ydoru
I @ 6so2 @7k vh pxhvwud hq od Iljxud 81;f1 Hq od vhfflq { @ 3 ho prphqwr hfwru hv
qxor/ h+ @ 3 |/ sru wdqwr/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv hv xqliruph | gh ydoru
 +{ @ 3, @  +{ @ 3, @ 


I
6 so2
@
ek
7 ek2

Hq od vhfflq { @ o@7 vh wlhqh P5 @ +6@65,so2 | h+ @ +6@65,+so2 @I , @ k@;= Odv


whqvlrqhv h{wuhpdv ydoguq


I
9h
:I
54 so2
 +{ @ o@7, @ 
4.
@
@
ek 
k
7 ek
49 ek2
9h
4I
6 so2
I
4
@
@
 +{ @ o@7, @ 
ek
k
7 ek
49 ek2


Do vhu h ? k@9/ odv whqvlrqhv vrq wrgdv gh frpsuhvlq1 Hq od vhfflq { @ o@5 vh wlhqh
P5 @ so2 @; | h+ @ so2 @;I @ k@9= Odv whqvlrqhv h{wuhpdv ydoguq


9h
I
6 so2
I
4.
@ 5 @ 
 +{ @ o@5, @ 
ek 
k
ek
5 ek2
9h
I
4
@3
 +{ @ o@5, @ 
ek
k


| vh frpsuxhed txh qr kd| wudfflrqhv hq sxqwr dojxqr gh od slh}d1


Hmhpsor 81516
Xq slodu gh vhfflq uhfwdqjxodu e  k +63  73 fp2 , | orqjlwxg o @ 6 p vrsruwd xqd
ixhu}d gh frpsuhvlq I @ 433 nQ oljhudphqwh lqfolqdgd/ vhjq pxhvwud od Iljxud 81<1
Fdofxodu= +d, odv oh|hv gh hvixhu}rv hq od slh}d> +e, srvlflq gho hmh qhxwur hq fdgd
vhfflq> +f, whqvlrqhv qrupdohv p{lpdv hq fdgd vhfflq1
Odv fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh od vhfflq vrq=
D @ 63  73 @ 4=533 fp2

>

L5 @

4
63  73 @ 493=333 fpe
45

|/ sru wdqwr/ u52 @ L+ @D @ 466> 66 fp1 Dghpv/ vh frqrfh ho qjxor gh lqfolqdflq gh


od ixhu}d/  @ dufwdq+k@5o, @ dufwdq 4@48 * 4@48> txh sxhgh frqvlghuduvh shtxhr1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

496

8151 IOH[LQ FRPSXHVWD UHFWD

Ilj1 81<= Hmhpsor 81516


+d, oh|hv gh hvixhu}rv hq od slh}d
Odv vhfflrqhv hvwq vrphwlgdv d h{lq frpsxhwd uhfwd/ frq ho fhqwur gh suhvlrqhv
vlwxdgr vreuh ho hmh | gh fdgd vhfflq1 Od h{fhqwulflgdg gh od ixhu}d hq ixqflq gh od
glvwdqfld { gh od vhfflq frqvlghudgd do h{wuhpr vxshulru gho slodu hv=
h+ +{, @ { wdq  @

k{
5o

Sru wdqwr/ odv oh|hv gh hvixhu}rv vrq=


Q+{, @ I frv 

* I

W+ +{, @ .I vlq 

* .I

k
5o
k{
P5 +{, @ .I frv  h+ +{, * .I
5o
Ho hvixhu}r d{lo hv frqvwdqwh d or odujr gh od slh}d/ plhqwudv txh ho hfwru fuhfh
olqhdophqwh frq {1
+e, srvlflq gho hmh qhxwur hq fdgd vhfflq
Ho hmh qhxwur gh fdgd vhfflq hv sdudohor do hmh } gh fdgd vhfflq/ | fruwd do hmh |
hq od rughqdgd=
u2
o
d +{, @  5 @ 9> 99 fp
h+ +{,
{

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

497

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Sru wdqwr/ ho hmh qhxwur vh dfhufd do fhqwur gh judyhgdg d phglgd txh fuhfh od
uhodflq {@o/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 81431
+f, whqvlrqhv p{lpdv hq fdgd vhfflq
Odv whqvlrqhv hq xq sxqwr fxdotxlhud gh od slh}d vrq=
Q
% @
D





h+ |
|
Q
4. 2 @
4
u5
D
d+{,

Frqrflgd od srvlflq gho hmh qhxwur hv iflo yhu txh odv glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv
vhuq frpr odv glexmdgdv hq od Iljxud 8143 sdud odv vhfflrqhv {@o @ 3> 8 | {@o @ 4=
Odv p{lpdv frpsuhvlrqhv vh surgxfhq hq odv eudv vxshulruhv +frpr od D r od E,/ |
ydohq=


Q
53 {
Q
{
4@
 S +{, @
4.
@
4.6
D
9> 999 o
D
o

|/ hqwrqfhv/ 4@
S +{@o @ 3> 8, @ 5/3;6 PSd | 4@
S +{@o @ 4, @ 6/666 PSd1 Odv
p{lpdv wudfflrqhv vh surgxfhq hq odv eudv lqihulruhv +frpr od F r od G,/ | ydohq=
 4@
| +{, @

Q
D


4

53 {
9> 999 o


@

Q
{
46
D
o

|/ hqwrqfhv/ 4@
| +{@o @ 3> 8, @ 3/749: PSd | 4@
| +{@o @ 4, @ 4/99: PSd1

Ilj1 8143= Uhvxowdgrv gho Hmhpsor 81516

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

498

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 8144= Ioh{lq frpsxhvwd hvyldgd

816

Ioh{lq frpsxhvwd hvyldgd

Vh glfh txh xqd slh}d hvw vrolflwdgd d h{lq frpsxhvwd hvyldgd fxdqgr vreuh vxv
vhfflrqhv dfwd xq vlvwhpd gh hvixhu}rv txh vh uhgxfh d xq hvixhu}r d{lo Q | xq prphqwr
hfwru P frqwhqlgr hq xq sodqr glvwlqwr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh h{lq gh od slh}d/
hv ghflu/ wdo txh ho yhfwru prphqwr qr frlqflgh frq qlqjxqr gh orv hmhv sulqflsdohv
gh lqhufld gh odv vhfflrqhv +yhu Iljxud 8144d,1 Ho hvixhu}r d{lo | ho prphqwr vrq
hvwwlfdphqwh htxlydohqwhv d xqd vrod ixhu}d qrupdo Q h{fqwulfd/ qr frqwhqlgd hq
qlqjxqr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh lqhufld +Iljxud 8144e,1
Derugduhprv hq hvwd Vhfflq ho hvwxglr gh hvwh wlsr gh vrolflwdflq/ sulphur uhihulgr
d orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/ | oxhjr/ gluhfwdphqwh uhihulgd do hmh qhxwur1
81614

Hvwxglr hq hmhv sulqflsdohv

Frqvlghuhprv xqd slh}d uhfwd vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd hvyldgd edmr od dfflq gh

$
xq hvixhu}r d{lo Q | xq prphqwr hfwru P / hvyldgr uhvshfwr gh orv hmhv sulqflsdohv gh

$
lqhufld gh od vhfflq +yhu Iljxud 8144d,1 Ghvfrpsrqlhqgr ho yhfwru prphqwr hfwru P
hq vxv grv frpsrqhqwhv vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/ vh wlhqhq odv
frpsrqhqwhv gho yhfwru prphqwr vhjq glfkrv hmhv P5 | P+ 1
Gh irupd dqorjd d or ghvfulwr hq h{lq frpsxhvwd uhfwd/ od ghirupdflq gh od
uhedqdgd sxhgh ghgxfluvh gh dsolfdu ho sulqflslr gh vxshusrvlflq1 Dv/ od ghirupdflq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

499

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

ghelgd do d{lo vh surgxfh vhjq od klswhvlv gh Ehuqrxool +odv vhfflrqhv uhfwdv vh wudvodgdq
pdqwhqlqgrvh sodqdv | sdudohodv d v plvpdv,/ plhqwudv txh od ghirupdflq sru h{lq
vh surgxfh vhjq od klswhvlv gh Ehuqrxool0Qdylhu +odv vhfflrqhv uhfwdv jludq douhghgru
gho hmh qhxwur pdqwhqlqgrvh sodqdv | shushqglfxoduhv d od ghirupdgd gh od gluhfwul},1
Sru vxshusrvlflq gh hihfwrv/ xqd vhfflq gh od uhedqdgd h{shulphqwd xqd wudvodflq
gx> sdudohod do hmh { +ghelgd do d{lo,/ xq jlur g!5 / douhghgru gho hmh } +ghelgr do hfwru
P5 ,/ | xq jlur g!+ / douhghgru gho hmh | +ghelgr do hfwru P+ ,/ uhodwlyrv d rwud vhfflq
uhfwd lqqlwdphqwh su{lpd1 Od frpsrvlflq gh hvwrv prylplhqwrv htxlydoh d xq qlfr
jlur douhghgru gho hmh qhxwur/ fx|d srvlflq vh ghwhuplqdu pv dghodqwh1
Ho ydoru gh odv whqvlrqhv qrupdohv hq xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq/ gh frrughqdgdv
+|> }, uhvshfwr gh orv hmhv sulqflsdohv/ sxhgh rewhqhuvh wdpelq dsolfdqgr ho sulqflslr
gh vxshusrvlflq1 Hq hvwh fdvr/ vh vxshusrqhq odv whqvlrqhv rewhqlgdv sdud hvixhu}r
d{lo d odv fruuhvsrqglhqwhv d h{lq hvyldgd/ hq od irupd=
% @

Q
P5 | P+ }
.

D
L5
L+

+81;,

Revuyhvh txh/ gh dfxhugr d od klswhvlv gh ghirupdflq gh Ehuqrxool0Qdylhu | d od oh|


gh Krrnh/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv hv olqhdo hq odv frrughqdgdv |> }1
Sru rwud sduwh/ ho d{lo Q/ dsolfdgr hq ho edulfhqwur gh od vhfflq J/ pv ho prphqwr

$
P vrq xq vlvwhpd gh hvixhu}rv hvwwlfdphqwh htxlydohqwh d xqd ixhu}d h{fqwulfd qlfd
gh ydoru Q dsolfdgd hq ho fhqwur gh suhvlrqhv S> fx|d srvlflq uhvshfwr gh orv hmhv
sulqflsdohv S +h+ > h5 , ylhqh gdgd sru odv uhodflrqhv=
P+ @ Q h 5

>

P5 @ Q h+

+81<,

r elhq/

P+
P5
>
h+ @ 
+8143,
Q
Q
Hq h{lq frpsxhvwd hvyldgd/ ho fhqwur gh suhvlrqhv S qr hvw vlwxdgr vreuh qlqjxqr
gh orv hmhv sulqflsdohv1 Od gluhfflq JS +r pp hq od Iljxud 8144,/ ruwrjrqdo do yhfwru
prphqwr/ hv od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq1 Vhjq or dqwhulru/ od whqvlq hq xq sxqwr
jhqulfr gh od vhfflq sxhgh h{suhvduvh wdpelq frpr=
h5 @

Q
P5 | P+ }
.

D
L5
L+
Q h+ | Q h5 }
Q
.
@
.
D
L5
L+


h+ | h5 }
Q
4. 2 . 2
@
D
u5
u+

% @

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+8144d,
+8144e,
+8144f,

49:

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

s
s
grqgh u5 @ L5 @D | u+ @ L+ @D vrq orv udglrv gh jlur gh od vhfflq uhvshfwr d orv
hmhv +|> },/ uhvshfwlydphqwh1
Sru ghqlflq/ ho hmh qhxwur hv ho oxjdu jhrpwulfr gh orv sxqwrv txh wlhqhq whqvlq
qrupdo qxod1 Sru wdqwr/ ljxdodqgr d fhur od h{suhvlq txh shuplwh fdofxodu odv whqvlrqhv
vh rewlhqh od hfxdflq gho hmh qhxwur=
4.

h+ | h5 }
. 2 @3
u52
u+

+8145,

Reyldphqwh/ vwd hv od hfxdflq gh xqd uhfwd frqwhqlgd hq ho sodqr |}1 Glfkd uhfwd
qr sdvd sru ho fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq |/ hq jhqhudo/ qr hv shushqglfxodu d od
wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq +gluhfflq pp ,1
Vl vh oodpd D | E d orv sxqwrv gh lqwhuvhfflq gho hmh qhxwur frq orv hmhv +|> },/
uhvshfwlydphqwh/ vh wlhqh=
sdud } @ 3
sdud | @ 3

u52
h+
u+2
, }@ e@
h5
, |@d@

vlhqgr d od rughqdgd gho sxqwr D


vlhqgr e od deflvd gho sxqwr E

Gheh revhuyduvh txh vl ho fhqwur gh suhvlrqhv S vh dfhufd do fhqwur gh judyhgdg gh od vhf0


flq J/ hvwr hv/ od h{fhqwulflgdg glvplqx|h/ ho prphqwr hfwru wlhqh phqru lpsruwdqfld
uhodwlyd | ho hmh qhxwur vh dohmd gh od vhfflq/ hvwdqgr wrgd hood vrphwlgd d wudfflq r
frpsuhvlq/ vhjq vhd ho vljqr gh od ixhu}d qrupdo Q1 Hq hihfwr/ sdud h+ > h5 $ 3/
d> e $ 41 Sru ho frqwudulr/ vl S vh dohmd gh J/ hvwr hv/ od h{fhqwulflgdg dxphqwd/ od
h{lq wlhqh pd|ru lpsruwdqfld uhodwlyd/ ho hmh qhxwur vh dfhufd do fhqwur gh judyhgdg
gh od vhfflq h lqwhuvhfwd d od vhfflq glylglqgrod hq grv }rqdv/ xqd wudfflrqdgd | rwud
frpsulplgd +h+ > h5 $ 4/ d> e $ 3,1
Od frqvwuxfflq jufd gh od Iljxud 8145 sdud ghwhuplqdu ho hmh qhxwur vh ghgxfh
gh odv h{suhvlrqhv dqwhulruhv1
Frpsdudqgr od hfxdflq gho hmh qhxwur frq od h{suhvlq gh od holsvh fhqwudo gh
lqhufld gh od vhfflq=
|2 }2
. 2 @4
+8146,
u52
u+
vh revhuyd txh h{lvwh xqd lqwhuhvdqwh uhodflq jhrpwulfd hqwuh ho fhqwur gh suhvlrqhv
S +h+ > h5 , | ho hmh qhxwur/ txh sxhgh hqxqflduvh glflhqgr txh ho hmh qhxwur hv od uhfwd
dqwlsrodu gho fhqwur gh suhvlrqhv uhvshfwr d od holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq1
Hvwd surslhgdg/ |d vhdodgd sru Euhvvh hq 4;8</ shuplwh odv frqvwuxfflrqhv jufdv gh
od Iljxud 8146 sdud ghwhuplqdu ho hmh qhxwur/ vhjq ho fhqwur gh suhvlrqhv vhd h{whulru
r lqwhulru d od holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq/ uhvshfwlydphqwh1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

49;

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 8145= Ghwhuplqdflq jufd gho hmh qhxwur hq h{lq frpsxhvwd hvyldgd

Ilj1 8146= Ghwhuplqdflq jufd gho hmh qhxwur d sduwlu gho fhqwur gh suhvlrqhv | od
holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

49<

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 8147= Fhqwur gh suhvlrqhv txh vh ghvsod}d vreuh xqd uhfwd


Ghprvwuduhprv/ d frqwlqxdflq/ xqd surslhgdg txh uhvxowd wlo d od krud gh ghwhu0
plqdu ho qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq +yhu Vhfflq 818,= vl ho fhqwur gh suhvlrqhv S
vh ghvsod}d d or odujr gh xqd uhfwd u/ orv hmhv qhxwurv fruuhvsrqglhqwhv d odv vxfhvlydv
srvlflrqhv gh S vrq uhfwdv txh jludq douhghgru gh xq sxqwr U1 Glfkr sxqwr U hv ho
dqwlsror gh od uhfwd u uhvshfwr d od holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq +Iljxud 8147,1
Hq hihfwr/ vxsrqjdprv txh od uhfwd u/ vreuh od fxdo vh pxhyh ho fhqwur gh suhvlrqhv
S / fruwd d orv hmhv sulqflsdohv hq orv sxqwrv S | S2 / fx|dv glvwdqfldv do fhqwur gh
judyhgdg vrq s | s2 / uhvshfwlydphqwh1 Sru wdqwr/ vx hfxdflq/ hq irupd fdqqlfd/ hv=
|
}
.
@4
+8147,
s s2
Fxdqgr od srvlflq gh S frlqflgh frq orv sxqwrv S | S2 / hvwdprv hq vhqgrv fdvrv
gh h{lq frpsxhvwd uhfwd/ | orv uhvshfwlyrv hmhv qhxwurv vhuq sdudohorv d orv hmhv
sulqflsdohv gh lqhufld/ | gh hfxdflrqhv=
|@

u52
> sdud S  S
s

>

u52
s

>

}@

u+2
> sdud S  S2
s2

+8148,

Hvwdv grv uhfwdv vh fruwdq hq xq sxqwr U +|- > }- , txh wlhqh sru frrughqdgdv=
|- @ 

}- @ 

u+2
s2

+8149,

| txh hv/ suhflvdphqwh/ ho dqwlsror gh od uhfwd u uhvshfwr d od holsvh fhqwudo gh lqhufld1


Hvwr suxhed od surslhgdg hqxqfldgd sdud grv sxqwrv sduwlfxoduhv gh od uhfwd u1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:3

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Yhdprv dkrud txh sdud xqd vlwxdflq hq txh xqd ixhu}d qrupdo Q dfwh hq xq sxqwr
jhqulfr S gh od uhfwd u/ gh frrughqdgdv F+h+ > h5 ,/ ho hmh qhxwur fruuhvsrqglhqwh sdvd
sru ho sxqwr U1 Ho sulqflslr gh vxshusrvlflq dvhjxud txh orv hihfwrv gh od ixhu}d Q
dfwxdqgr hq S vrq htxlydohqwhv d od dfflq gh grv ixhu}dv qrupdohv Q | Q2 / dsolfdgdv
hq S | S2 / uhvshfwlydphqwh/ wdohv txh=
Q
h+
@
Q
s

>

Q2
h5
@
Q
s2

+814:,

|d txh dv vh fxpsohq odv uhodflrqhv=


P+ @ .Q2 s2 @ .Q h5

+814;d,

P5 @ Q s @ Q h+

+814;e,

Dghpv/ do hvwdu ho sxqwr S vreuh od uhfwd u/ vh fxpsoh txh




h+
h5
Q . Q2 @ Q
.
@Q 4@Q
s s2

+814<,

Wdqwr Q dsolfdgr hq S / frpr Q2 dsolfdgr hq S2 / surgxfhq whqvlq qrupdo qxod


hq ho sxqwr U> sru frqvljxlhqwh/ od vxshusrvlflq gh dpedv/ htxlydohqwh d Q dsolfdgd
hq S / surgxfh wdpelq whqvlq qrupdo qxod hq U1 Sru wdqwr/ ho hmh qhxwur sdvd sru U
sdud xqd srvlflq jhqulfd gh S vreuh od uhfwd u1
Hmhpsor 8161414
Xq slodu gh vhfflq uhfwdqjxodu e  k +63  73 fp2 , | orqjlwxg o @ 5> 8 p vrsruwd xqd
ixhu}d gh frpsuhvlq I @ 433 nQ oljhudphqwh lqfolqdgd/ vhjq pxhvwud od Iljxud 81481
Fdofxodu= +d, odv oh|hv gh hvixhu}rv hq od slh}d> +e, srvlflq | gluhfflq gho hmh qhxwur
hq fdgd vhfflq> +f, whqvlrqhv p{lpdv hq fdgd vhfflq1
Odv fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh od vhfflq vrq=
D @ 63  73
@
4=533 fp2
4
73  63 @ <3=333 fpe
L+ @
45
4
L5 @
63  73 @ 493=333 fpe
45

>
>

L+
@ :8> 33 fp
D
L5
u52 @
@ 466> 66 fp
D
u+2 @

|/ dghpv/ vh frqrfhq orv qjxorv=


 @ dufwdq

6
e
@ dufwdq
k
7

>

 @ dufwdq

g@5
4
4
@ dufwdq
*
o
43
43

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:4

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 8148= Hmhpsor 8161414


grqgh g2 @ k2 . e2 =
+d, oh|hv gh hvixhu}rv hq od slh}d
Fdofxohprv sulphur odv h{fhqwulflgdghv gh od fdujd hq ixqflq gh od glvwdqfld { gh
od vhfflq frqvlghudgd do h{wuhpr vxshulru gho slodu=
h+ +{, @

k{
5o

>

h5 +{, @

e{
5o

sru wdqwr/ odv oh|hv gh hvixhu}rv vrq=


Q+{, @ I frv 

* I

W+ +{, @ .I vlq  frv  * .3> 3;I

W5 +{, @ .I vlq  vlq  * .3> 39I


e{
P+ +{, @ I frv  h5 +{, * I
5o
k{
P5 +{, @ .I frv  h+ +{, * .I
5o
Ho hvixhu}r d{lo | orv fruwdqwhv vrq frqvwdqwhv d or odujr gh od slh}d/ plhqwudv txh
orv hfwruhv fuhfhq olqhdophqwh frq {1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:5

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

+e, srvlflq | gluhfflq gho hmh qhxwur hq fdgd vhfflq


Ho hmh qhxwur gh fdgd vhfflq fruwd d orv hmhv +|> }, gh od vhfflq hq orv sxqwrv D |
E/ gh frrughqdgdv
d +{, @ 

u52
o
@ 9> 99 fp
h+ +{,
{

>

e +{, @ 

u+2
o
@ 8> 33 fp
h5 +{,
{

Sru wdqwr/ ho hmh qhxwur vh dfhufd do fhqwur gh judyhgdg d phglgd txh fuhfh od
uhodflq {@o/ vhjq vh pxhvwud hq od Iljxud 81491
+f, whqvlrqhv p{lpdv hq fdgd vhfflq
Odv whqvlrqhv hq xq sxqwr fxdotxlhud gh od slh}d vrq=


Q
h+ | h5 }
% @
4. 2 . 2
D
u5
u+


Q
|
}
@
4

D
d+{, e+{,
Frqrflgd od srvlflq gho hmh qhxwur hv iflo yhu txh odv glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv
vhuq frpr odv glexmdgdv hq od Iljxud 8149 sdud odv vhfflrqhv {@o @ 3> 8 | {@o @ 4= Od

Ilj1 8149= Uhvxowdgrv gho Hmhpsor 8161414

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:6

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

p{lpd frpsuhvlq vh surgxfh hq ho sxqwr F/ hvtxlqd vxshulru l}txlhugd/ | ydoh=




 
Q
53
48 {
4.
.
 +{, @
D
9> 99 8> 3 o

{
Q
4 . 9> 3
@
D
o
|/ hqwrqfhv/   +{@o @ 3> 8, @ 6/666 PSd |  +{@o @ 4, @ 8/;66 PSd1 Od p{lpd
wudfflq vh surgxfh hq ho sxqwr G/ hvtxlqd lqihulru ghuhfkd/ | ydoh=


 
Q
53
48 {
( +{, @
4
.
D
9> 99 8> 3 o
{
Q
4  9> 3
@
D
o
|/ hqwrqfhv/ ( +{@o @ 3> 8, @ 4/99: PSd | ( +{@o @ 4, @ 7/49: PSd1
Hmhpsor 8161415
Xqd slh}d gh vhfflq hq ] hvw vrphwlgd d xqd ixhu}d qrupdo gh frpsuhvlq Q @ 483 nQ/
dsolfdgd hq ho sxqwr S gh od Iljxud 814: +frwdv hq fp1,1 Fdofxodu= +d, glvwulex0
flq gh whqvlrqhv> +e, srvlflq | gluhfflq gho hmh qhxwur> +f, whqvlrqhv p{lpdv/ |
+g, glvwulexflq gh whqvlrqhv d or odujr gho dod lqihulru1

Ilj1 814:= Vhfflq gho Hmhpsor 8161415

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:7

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Sdud frphq}du vh fdofxodq odv fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh od vhfflq1 Ho uhd hv=


D @ 53  4 . <  4 . 47  4 @ 76> 3 fp2

Ho edulfhqwur gh od vhfflq hvw vlwxdgr/ frq uhvshfwr d orv hmhv dx{lolduhv +y > z ,/ hq=

 @
zC

yC

V
48  :> 8 . 4;  47> 8 . 43  4<
@
@ 46> 43 fp
D
76> 3
V
48  3> 8 . 4;  43 . 43  4<> 8
@
@
@ ;> <3 fp
D
76> 3


Orv prphqwrv gh lqhufld uhvshfwr d orv hmhv edulfqwulfrv +y> z, vrq=


 
 


53  4
447
4  <
2
2
2
L @
. <  4  +9> 7, .
. 53  4  +4> 7, .
. 47  4  +9> 43,
45
45
45
@ 4=54<> ;9 fpe

 
 

<  4
4  53
47  4
2
2
2
L @
. <  4  +43> 9, .
. 53  4  +4> 4, .
. 47  4  +;> 7,
45
45
45
@ 5=9<4> ;9 fpe
L @ <  4  9> 7  43> 9 . 53  4  4> 4  4> 7 . 4  47  +;> 7,  +9> 4,
@ 4=68;> :5 fpe

Orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq vh sxhghq ghwhuplqdu sru=


wdq 5 @

5  4=68;> :5
5L
@
@ 4> ;79
L L
5=9<4> ;9  4=54<> ;9

 @ 63> :;

| orv prphqwrv gh lqhufld uhvshfwr d orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld vrq=


L+ @ L frv2  . L vlq2   L vlq 5 @

743> 9 fpe

L5 @ L vlq2  . L frv2  . L vlq 5 @ 6=834> 3 fpe

Od h{fhqwulflgdg gho sxqwr S hv


s
s
h @ h2 . h2 @ +43> 9,2 . +4> 7,2 @ 43> 9<5 fp
Vh fdofxod ho pgxor gho prphqwr hfwru ghelgr d od h{fhqwulflgdg gh od fdujd=
P @ Q  h @ 483  43  43> 9<5  4332 Q  p @ 49=36;> 4 Q  p

Hvwh prphqwr irupd frq ho hmh z xq qjxor * ljxdo d=


wdq * @

4> 7
@ 3> 465
43> 9

* @ :> 85

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:8

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 814;= Hmhpsor 8161415= ghvfrpsrvlflq gho prphqwr vhjq orv hmhv sulqflsdohv
Vh ghvfrpsrqh dkrud ho prphqwr vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld +yhu Iljxud 814;,=
P+ @ P vlq  @ P vlq+  *, @

9=666> 8 Q1p

P5 @ P frv  @ P frv+  *, @ 47=:67> 8 Q1p

+d, Glvwulexflq gh whqvlrqhv


Odv whqvlrqhv qrupdohv sxhghq fdofxoduvh phgldqwh od h{suhvlq=
Q
P5 | P+ }
.

D
L5
L+

483  43
47=:67> 8
9=666> 8
@ 

|  4332 .
}  4332 Sd
3
e
3
H
76  43
6=834  43
743> 9  433H

% @

@ 67> ;;7  7> 53;: | . 48> 758 } PSd


grqgh odv frrughqdgdv +|> }, hqwudq hq fp1
+e, Hmh qhxwur
Vh rewlhqh od hfxdflq gho hmh qhxwur frpr oxjdu jhrpwulfr gh orv sxqwrv txh wlhqhq
whqvlq qrupdo qxod/ hv ghflu=
% @ 3 @ 67> ;;7  7> 53;: | . 48> 758 }
txh sxhgh hvfuleluvh hq irupd fdqqlfd frpr=
}
|
.
@4
;> 5< 5> 59

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:9

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 814<= Hmhpsor 8161415= ghwhuplqdflq gho hmh qhxwur


grqgh d @ ;> 5< fp | e @ 5> 59 fp vrq odv frrughqdgdv gh orv sxqwrv gh lqwhuvhfflq
gho hmh qhxwur frq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld +Iljxud 814<d,1 Gh od srvlflq gho
fhqwur gh suhvlrqhv/ | sxhvwr txh ho d{lo hv gh frpsuhvlq/ vh ghgxfh txh kd| whqvlrqhv
gh frpsuhvlq d od ghuhfkd gho hmh qhxwur | wudfflrqhv d od l}txlhugd gh vwh1
Vdelhqgr txh od holsvh fhqwudo gh lqhufld wlhqh vhplhmhv u5 @ <> 35 fp | u+ @ 6> 3< fp
vhjq orv hmhv +|> }, > uhvshfwlydphqwh/ sxhgh rewhqhuvh wdpelq od srvlflq gho hmh qhxwur
phgldqwh od frqvwuxfflq jufd gh od Iljxud 814<e1 Reyldphqwh/ ho uhvxowdgr frlqflgh
frq ho fdofxodgr dqdowlfdphqwh1
+f, Whqvlrqhv p{lpdv
vwdv vh surgxfhq hq orv sxqwrv pv dohmdgrv gho hmh qhxwur txh/ vhjq od Iljxud
8153/ vrq orv sxqwrv H | I> gh frrughqdgdv +hq fp, H+y> z, @ +44> 4> 3> <, | I +y> z, @
+;> <> 4> <,= Sdud fdofxodu whqvlrqhv hq hvwrv sxqwrv hv qhfhvdulr wudqvirupdu sulphur
vxv frrughqdgdv do vlvwhpd gh hmhv sulqflsdohv1 Vh xvdq sdud hoor odv uhodflrqhv=
| @

y frv  . z vlq 

} @ y vlq  . z frv 
grqgh  hv ho qjxor txh irupdq orv hmhv +|> }, frq orv hmhv +y> z,= Vh rewlhqhq dv odv
frrughqdgdv +hq fp, H+|> }, @ + <> <<> 7> <4, | I +|> }, @ +9> 9:> 9> 4<,=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4::

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 8153= Hmhpsor 8161415= glvwulexflq gh whqvlrqhv vreuh od vhfflq

Ilj1 8154= Hmhpsor 8161415= glvwulexflq gh whqvlrqhv vreuh ho dod lqihulru

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:;

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Vxvwlwx|hqgr hvwdv frrughqdgdv hq od oh| gh whqvlrqhv vh wlhqh=


. @ 67> ;;7  7> 53;:  +.<> <<, . 48> 758  +7> <4, PSd
@ 485> 9: PSd +frpsuhvlq,
8

@ 67> ;;7  7> 53;:  +9> 9:, . 48> 758  +.9> 4<, PSd
@ . ;;> 9< PSd +wudfflq,

Sdud orv sxqwrv E+y> z, @ +:> <> 46> 4, | G+y> z, @ + 43> 4> 43> <,/ txh uhihulgrv d
orv hmhv sulqflsdohv +|> }, vrq E+|> }, @ +46> 7<> :> 54, | G+|> }, @ + 47> 58> 7> 4<,/ vh
wlhqhq odv whqvlrqhv=
 @ 67> ;;7  7> 53;:  +46> 7<, . 48> 758  +:> 54, PSd
@ ;<> 65 PSd +frpsuhvlq,
( @ 67> ;;7  7> 53;:  +.47> 58, . 48> 758  +.7> 4<, PSd
@ 63> 56 PSd +frpsuhvlq,
Sxhgh revhuyduvh txh odv whqvlrqhv hq hvwrv grv sxqwrv vrq phqruhv txh od whqvlq
p{lpd gh frpsuhvlq txh vh surgxfh hq ho sxqwr H1
+g, Glvwulexflq gh whqvlrqhv d or odujr gho dod lqihulru
Od glvwulexflq gh whqvlrqhv d or odujr gho dod lqihulru vh rewlhqh wud}dqgr sdudohodv
do hmh qhxwur sru ho sxqwr D | sru ho sxqwr D / h{wuhprv gh od plvpd +yhu Iljxud 8154,1
Ho ydoru gh odv whqvlrqhv qrupdohv hq orv sxqwrv D+y> z, @ +;> 7> 4> <, | D +y> z, @
+;> 7> 4> <, sxhghq fdofxoduvh vxvwlwx|hqgr orv ydoruhv gh vxv frrughqdgdv +D+|> }, @
+9> 57> 8> <6,/ D +|> }, @ +46> <5> 9> <9,, hq od h{suhvlq gh % =
  @ 67> ;;7  7> 53;:  +9> 57, . 48> 758  +.8> <6, PSd
@ .;5> ;8 PSd +wudfflq,


@ 67> ;;7  7> 53;:  +46> <5, . 48> 758  +9> <9, PSd
@ ;6> 99 PSd +frpsuhvlq,

81615

Hvwxglr gluhfwr

Ho hvwxglr gluhfwr gh od h{lq frpsxhvwd hvyldgd sxhgh dfrphwhuvh lqyrfdqgr ho sulq0


flslr gh vxshusrvlflq | xwlol}dqgr orv uhvxowdgrv rewhqlgrv hq ho hvwxglr gho hvixhu}r
d{lo | ho hvwxglr gluhfwr gh od h{lq sxud hvyldgd1 Frqvlghuhprv dv od vlwxdflq gh
od Iljxud 8155d/ hq od txh dfwdq vreuh od vhfflq xq d{lo Q> vlwxdgr hq ho fhqwur gh

$
judyhgdg/ | xq prphqwr P > frqwhqlgr hq ho sodqr txh wlhqh sru wud}d od uhfwd pp =

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4:<

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 8155= Hvwxglr gluhfwr gh od h{lq frpsxhvwd hvyldgd


Oodpduhprv uu d od uhfwd txh sdvd sru J | txh wlhqh sru gluhfflq od txh whqgud ho

$
hmh qhxwur fruuhvsrqglhqwh d od dfwxdflq gho prphqwr hvyldgr P = Ho qjxor gh hvyldmh
 txh irupd ho yhfwru prphqwr frq od uhfwd uu vh sxhgh fdofxodu frpr hq od Vhfflq
71616 | uhvxowd txh
L+5
wdq  @ 
+8154,
L+
grqgh orv hmhv +|> }, vh fruuhvsrqghq frq od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq | ho yhfwru
prphqwr uhvshfwlydphqwh +yhu Iljxud 8155d,1
Dsolfdqgr ho sulqflslr gh vxshusrvlflq d odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud ho hvixhu}r
d{lo/ sru xqd sduwh/ | hq ho hvwxglr gluhfwr gh od h{lq hvyldgd/ sru rwud/ vh wlhqh
txh/ frqrflgd od gluhfflq gh od uhfwd uu / od whqvlq qrupdo hq xq sxqwr jhqulfr gh od
vhfflq T> vlwxdgr d xqd glvwdqfld u gh od uhfwd uu / vh sxhgh fdofxodu gh od irupd
P
Q
 oo u
+8155,
% @
D
Loo
grqgh D hv ho uhd gh od vhfflq/ Poo @ P frv  hv od sur|hfflq gho prphqwr P vreuh
od uhfwd uu / Loo hv ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d glfkd uhfwd | u vh
wrpd srvlwlyr vl ho sxqwr T hvw hq ho odgr hq ho txh Poo surgxfh frpsuhvlrqhv1
Od phqflrqdgd vlwxdflq gh h{lq frpsxhvwd sxhgh wdpelq lqwhusuhwduvh frpr
ghelgd d od dfwxdflq gh xqd ixhu}d qrupdo Q dfwxdqgr hq ho fhqwur gh suhvlrqhv S /


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;3

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

h{fqwulfr/ vlwxdgr vreuh od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq pp | d xqd glvwdqfld h gho
fhqwur gh judyhgdg/ wdo txh Poo @ P frv  @  Q h frv  +grqgh Q wlhqh vljqr | h
vljxh ho frqyhqlr gh vljqrv gh u,/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 8155e1 Hqwrqfhv/ od
h{suhvlq +8155, sxhgh uhhvfuleluvh frpr


Q
Q h frv 
u
.
D
Loo


Q
h frv 
@
4. 2
u
D
uoo

% @

+8156d,

+8156e,

s
grqgh uoo @ Loo @D hv ho udglr gh jlur gh od vhfflq uhvshfwr gh od uhfwd uu =
D sduwlu gh od h{suhvlq +8156e, sxhgh rewhqhuvh od hfxdflq gho hmh qhxwur qq
frpr
u2
h frv 
u@3
,
u @  oo
4. 2
+8157,
h frv 
uoo


Sru wdqwr/ ho hmh qhxwur qq hv sdudohor d od uhfwd uu / | hvw vlwxdgr d xqd glvwdqfld


2 @ m h frv  m, gh glfkd uhfwd | hq ho odgr frqwudulr gh vwd txh ho fhqwur gh


g @ +uoo
suhvlrqhv1 Hvwh uhvxowdgr mxvwlfd od frqvwuxfflq jufd gh od Iljxud 81561
Ghqlhqgr  frpr od glvwdqfld gho sxqwr T do hmh qhxwur/ gh irupd txh vhd srvlwlyd
vl ho sxqwr T | ho edulfhqwur J hvwq gho plvpr odgr gho hmh qhxwur/ | qhjdwlyd hq fdvr
frqwudulr/ od hfxdflq +8156e, sxhgh hvfuleluvh vlpsohphqwh frpr=


% @

Q 
D g

Ilj1 8156= Ghwhuplqdflq jufd gh od srvlflq gho hmh qhxwur

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+8158,

4;4

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 8157= Glvwulexflq gh whqvlrqhv hq h{lq frpsxhvwd hvyldgd


Vh sxhgh oohjdu do plvpr uhvxowdgr gluhfwdphqwh d sduwlu gh od klswhvlv gh Ehuqrxool0
Qdylhu | gh od oh| gh Krrnh/ |d txh vwdv lpsolfdq xqd glvwulexflq olqhdo gh whqvlrqhv/
frq ydoruhv sursruflrqdohv d od glvwdqfld do hmh qhxwur1 Dv/ revhuydqgr od Iljxud 8157/ |
oodpdqgr % @ Q@D d od whqvlq hq ho edulfhqwur/ vh wlhqh/ sru vhphmdq}d gh wulqjxorv/
txh=
%


Q 
@
, % @ % @
+8159,
%
g
g
D g
Od hfxdflq +8158, hv xqd h{suhvlq dowhuqdwlyd d od rewhqlgd dqwhulruphqwh +Hfv1
+9144e, | +9145d,, | shuplwh ho fofxor gluhfwr gh odv whqvlrqhv hq h{lq frpsxhvwd
frqrflgd od srvlflq gho hmh qhxwur1
Frpr sxhgh revhuyduvh hq od Iljxud 8157/ od whqvlq p{lpd vh gd hq odv eudv pv
dohmdgdv gho hmh qhxwur | vx ydoru hv=
pd{
% @

Q  pd{
D g

+815:,

Hmhuflflr 8161514
Ghprvwudu txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv gh od hfxdflq +8158,/ rewhqlgd hq ho
hvwxglr gluhfwr gh od h{lq frpsxhvwd hvyldgd/ hv htxlydohqwh d od gh hfxdflq +9145d,/
rewhqlgd hq ho hvwxglr vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;5

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Frqvlghuhprv orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq +|> },/ wdo frpr vh pxhvwudq
hq od Iljxud 81441 Wdo frpr vh ghprvwu hq od Vhfflq 81614/ od hfxdflq gho hmh qhxwur/
uhihulgd d glfkrv hmhv/ hv=
h+ | h5 }
4. 2 . 2 @3
+815;,
u5
u+
Od glvwdqfld  gh xq sxqwr T gh od vhfflq/ gh frrughqdgdv +|> }, uhihulgdv d orv
hmhv sulqflsdohv/ do hmh qhxwur vh sxhgh fdofxodu dqdowlfdphqwh frpr=
4 . eo+2+ . eo525
 @ u  5  +
e+2 2 . e52 2
o5
o+

+815<,

Hq sduwlfxodu/ od glvwdqfld g gho fhqwur gh judyhgdg J+3> 3, do hmh qhxwur hv=


4
g @ u 
e+2 2 .  e52 2
o5
o+

+8163,

Sru wdqwr/ od uhodflq @g hv vlpsohphqwh=


h+ | h5 }

@4. 2 . 2
g
u5
u+

+8164,

| od whqvlq hq ho sxqwr T hv=


Q 
Q
% @
@
D g
D



h+ | h5 }
4. 2 . 2
u5
u+

+8165,

or txh ghpxhvwud od htxlydohqfld hqwuh odv grv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud od oh| gh
whqvlrqhv1

Hmhpsor 8161514
Xqd slh}d gh vhfflq hq ] hvw vrphwlgd d xqd ixhu}d qrupdo gh frpsuhvlq Q @ 483
nQ/ dsolfdgd hq ho sxqwr S gh od Iljxud 8158 +frwdv hq fp1,1 Fdofxodu/ xwlol}dqgr odv
iupxodv gho hvwxglr gluhfwr gh od h{lq frpsxhvwd hvyldgd= +d, srvlflq | gluhfflq
gho hmh qhxwur/ +e, glvwulexflq gh whqvlrqhv | whqvlrqhv p{lpdv/ | +f, glvwulexflq gh
whqvlrqhv d or odujr gho dod lqihulru1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;6

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 8158= Hmhpsor 8161514


Orv prphqwrv gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d orv hmhv edulfqwulfrv +y> z, ixhurq
fdofxodgrv hq ho Hmhpsor 8161415=
L @ 4=54<> ;9 fpe

>

L @ 5=9<4> ;9 fpe

>

L @ 4=68;> :5 fpe

Fdofxodprv dkrud orv prphqwrv gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr gh orv hmhv +|> },
ghqlgrv sru od od wud}d gho sodqr gh vrolflwdflq JS | ho yhfwru prphqwr/ shushqglfxodu
d od dqwhulru1 Ho prphqwr irupd frq ho hmh z xq qjxor * ljxdo d=
wdq * @

4> 7
@ 3> 465
43> 9

J
* @ :> 85

Sru wdqwr=
L . L L  L
.
frv 5*  L vlq 5*
5
5
@ 4<88> ;9  :43> :<  685> 8;

L+ @

L5

@ ;<5> 7< fpe


L . L L  L
@

frv 5* . L vlq 5*
5
5
@ 4<88> ;9 . :43> ;; . 685> 8:;
@ 634<> 55: fpe

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;7

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 8159= Hmhpsor 8161514= ghwhuplqdflq gh od srvlflq gho hmh qhxwur


L . L
vlq 5* . L frv 5*
5
@ 4<3> <;: . 4645> 4::

L+5 @

@ 4454> 4< fpe

+d, Srvlflq | gluhfflq gho hmh qhxwur

Ho qjxor gh hvyldmh  gh od uhfwd uu / sdudohod do hmh qhxwur qq > frq ho yhfwru
prphqwr/ vhjq ho hmh } +yhu Iljxud 8159,/ vh fdofxod hq od irupd
L+5
4454> 4<
@
@ 4> 5895
L+
;7<> 7<
 @ 84> 7;J

wdq  @ 

Sru wdqwr/ ho qjxor gh od uhfwd uu uhvshfwr gho hmh y ydoh=


 @ <3J . * .  @ <3J . :> 85J  84> 7;J @ 79> 37J
| ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh uu ydoh=
Loo

L . L L  L
.
frv 5  L vlq 5
5
5
@ 4<88> ;9  59> :46  468:> ;5

@ 957> :8 fpe

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;8

8161 IOH[LQ FRPSXHVWD HVYLDGD

Ilj1 815:= Hmhpsor 8161514= fofxor gh odv glvwdqfldv do hmh qhxwur


Sxhvwr txh ho uhd gh od vhfflq hv D @ 76> 3 fp2 / ho udglr gh jlur gh vwd uhvshfwr
gho hmh uu ydoh=
2 @ Loo @ 47> 85< fp2
uoo
D


Od h{fhqwulflgdg gho sxqwr S hv


h@

s
s
h2 . h2 @ +43> 9,2 . +4> 7,2 @ 43> 9<5 fp

|/ sru wdqwr/ od glvwdqfld gho hmh qhxwur qq do hmh uu ydoh=
g @

2
uoo
mh frv m


47> 85<
m43> 9<5  frv +84> 7;J ,m
@ 5> 4;5 fp

+e, Glvwulexflq gh whqvlrqhv | whqvlrqhv p{lpdv


Od glvwulexflq gh whqvlrqhv hv wdo frpr vh uhsuhvhqw hq od Iljxud 8153/ yduldqgr
olqhdophqwh frq od glvwdqfld do hmh qhxwur1 Odv whqvlrqhv p{lpdv vh gdq hq orv sxqwrv
pv dohmdgrv gh vwh/ hv ghflu/ hq orv sxqwrv H | I=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;9

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Vhjq vh pxhvwud hq od Iljxud 815:/ od glvwdqfld  do hmh qhxwur gh xq sxqwr jhqulfr


gh od vhfflq T/ gh frrughqdgdv T+y> z,/ sxhgh fdofxoduvh hq ixqflq gh od glvwdqfld g
| ho qjxor / hq od irupd=
 @ g.u
@ g . y vlq   z frv 
Dsolfdqgr hvwd h{suhvlq d orv sxqwrv H | I / gh frrughqdgdv +hq fp, H+y> z, @
+44> 4> 3> <, | I +y> z, @ +;> <> 4> <,> vh wlhqh  . @ <> 87: fp |  8 @ 8> 876 fp1 Odv
whqvlrqhv hq hvwrv sxqwrv vrq/ vhjq od hfxdflq +8158,=
483  43
76  433e
483  43
@
76  433e

. @
8

<> 87:
Sd @ 485> 96 PSd
5> 4;5
+8> 876,

Sd @ .;;> 95 PSd
5> 4;5


Vl fdofxodprv odv whqvlrqhv hq orv sxqwrv E+y> z, @ +:> <> 46> 4, | G+y> z, @
+ 43> 4> 43> <,/ fx|dv glvwdqfldv do hmh qhxwur vrq   @ 8> 8;; fp |  ( @ 4> ;;9 fp/
uhvshfwlydphqwh/ vh wlhqh  @ ;<> 66 PSd | ( @ 63> 48 PSd1 Sxhgh revhuyduvh
txh odv whqvlrqhv hq hvwrv grv sxqwrv vrq phqruhv txh od whqvlq p{lpd gh frpsuhvlq
txh vh surgxfh hq ho sxqwr H1
+f, Glvwulexflq gh whqvlrqhv d or odujr gho dod lqihulru
Odv whqvlrqhv qrupdohv hq orv sxqwrv D+y> z, @ +;> 7> 4> <, | D +y> z, @ +;> 7> 4> <,
wdpelq sxhghq fdofxoduvh vxvwlwx|hqgr orv ydoruhv gh vxv glvwdqfldv do hmh qhxwur/
  @ 8> 4;6 fp |   @ 8> 55< fp/ hq od h{suhvlq gh % 1 Vxvwlwx|hqgr/ vh rewlhqh
 @ .;5> ;9 PSd |   @ ;6> 93 PSd1


817

Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv

Frpr hq fdswxorv dqwhulruhv/ frqvlghuhprv xqd slh}d irupdgd sru ydulrv pdwhuldohv
gh irupd txh odv lqwhuflhv hqwuh hoorv vhdq sdudohodv d od gluhfwul} gh od slh}d1 Vhdq
H orv ydoruhv gh orv pgxorv gh hodvwlflgdg gh orv glihuhqwhv pdwhuldohv gh od slh}d/ |
vhdq q @ H @H orv fruuhvsrqglhqwhv frhflhqwhv gh htxlydohqfld uhvshfwr gho pgxor
gh hodvwlflgdg gh uhihuhqfld/ H= Frqvlghuhprv/ dvlplvpr/ frqrflgdv odv fdudfwhuvwlfdv
phfqlfdv gh odv vhfflq +yhu Vhfflq D15 gho Dsqglfh D,= fhqwur phfqlfr/ uhd
krprjhqhl}dgd | prphqwrv sulqflsdohv gh lqhufld phfqlfrv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;:

8171 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Vl xqd slh}d gh hvwd qdwxudoh}d hvw vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd uhfwd vx hvwxglr
sxhgh uhdol}duvh dsolfdqgr ho sulqflslr gh vxshusrvlflq d orv uhvxowdgrv rewhqlgrv sdud
od dfwxdflq gho hvixhu}r d{lo +Vhfflq 616, | gho prphqwr hfwru +Vhfflq 719,1 Dv/
sru hmhpsor/ vxpdqgr odv hfxdflrqhv +614;, | +7197, vh wlhqh txh od whqvlq hq xq sxqwr
fxdotxlhud gh od vhfflq ydoh=
% @
@


P5 |
Q

q
D
L5


h+ |
Q
q
4. 2
u5
D


+8166d,
+8166e,

grqgh D hv ho uhd krprjhqhl}dgd/ L5 hv ho prphqwr sulqflsdo gh lqhufld phfqlfr


uhvshfwr do hmh }/ u5 2 @ L5 @ D hv ho udglr gh jlur phfqlfr gh od vhfflq uhvshfwr do hmh
}/ | h+ @ P5 @ Q hv od h{fhqwulflgdg1
Yhprv/ sru wdqwr/ txh odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv sdud h{lq frpsxhvwd uhfwd gh
slh}dv gh xq qlfr pdwhuldo sxhghq jhqhudol}duvh do fdvr gh slh}dv gh ydulrv pdwhuldohv1
Dqorjdphqwh sxhgh kdfhuvh hq ho fdvr gh h{lq hvyldgd1

Hmhpsor 81714
Od slh}d gh krupljq suhwhqvdgr gh od Iljxud 815;d/ gh vhfflq uhfwdqjxodu e  k
+k @ 63 fp/ e @ 53 fp, | orqjlwxg o +o @ 8 p,/ vh ideulfd gh od vljxlhqwh pdqhud= +d,
vh whvdq 7 uhgrqgrv gh dfhur gh glphwur ! @ 53 pp/ vlwxdgrv hq krul}rqwdo/ frq xqd
ixhu}d I @ 5> 8 nQ fdgd xqr/ +e, vh krupljrqd od vhfflq uhfwdqjxodu gh pdqhud txh orv
uhgrqgrv whqjdq xq uhfxeulplhqwr u @ 8 fp/ phglgr ghvgh orv fhqwurv gh orv uhgrqgrv
d od edvh gh od yljd/ | +f, xqd yh} hqgxuhflgr ho krupljq vh fruwdq orv uhgrqgrv sru orv
h{wuhprv DD | EE  = Orv pgxorv hovwlfrv gho krupljq | gho dfhur vrq H @ 58 JSd
| H@ @ 533 JSd/ uhvshfwlydphqwh1 Fdofxodu= +d, od glvwulexflq gh whqvlrqhv uhvxowdqwh
gho surfhvr gh ideulfdflq hq ho krupljq/ +e, od whqvlq lqlfldo hq orv uhgrqgrv/ +f, ho
dfruwdplhqwr | od fxuydwxud lqlfldo gh od slh}d/ +g, odv whqvlrqhv vreuh ho krupljq | ho
dfhur sdud xq prphqwr hfwru gh P5 @ 8 nQp | +h, od fxuydwxud qdo gh od slh}d1
Ho uhd gh dfhur hv D@ @ 7 { +  52 ,@7 @ 45> 8: fp2 = Ho uhd gh krupljq hv
D @ 53  63  D@ @ 8;:> 76 fp2 = Wrpdqgr frpr pdwhuldo gh uhihuhqfld ho krupljq
+H @ H ,/ ho frhflhqwh gh htxlydohqfld gho dfhur hv q@ @ H@ @H @ ;= Dghpv/ ho uhd
krprjhqhl}dgd gh od vhfflq ydoh D @ D . q@ D@ @ 9;;> 3 fp2 =

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;;

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 815;= Hmhpsor 81714


Ho fhqwur phfqlfr gh od vhfflq hvw hq +yhu Iljxud 815;e,=
|C @

933> 3  3 . +;  4,  45> 8:  +43,


@ 4> 5:5 fp
9;;> 3

phglgrv ghvgh ho fhqwur jhrpwulfr gho uhfwqjxor gh od vhfflq1 Ho prphqwr phfqlfr


gh lqhufld uhvshfwr do hmh } hv=
4
53  63 . 53  63  +4> 5:5,2 . +;  4,  45> 8:  +;> :5;,2
45
@ 85=969> 69 fpe

L5 @

+d, Ho khfkr gh fruwdu orv uhgrqgrv hv htxlydohqwh d dsolfdu xqd ixhu}d gh 7I @ 43 nQ


gh frpsuhvlq frq xqd h{fhqwulflgdg gh h+ @  +k@5  v  u, @  +48> 3  4> 5:5  8> 3,
@  ;> :5; fp vreuh odv vhfflrqhv h{wuhpdv1 Hvwr suryrfd xq prphqwr hfwru xqliruph
gh ydoru P5 @ Q h+ @ +43  43 ,  +;> :5;  4332 , @  ;> :5;  432 Qp1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4;<

8171 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Hvwd h{lq frpsxhvwd surgxfh hq ho krupljq xqd glvwulexflq olqhdo gh whqvlrqhv


wdo txh odv whqvlrqhv p{lpdv vrq=
 


;> :5;  432  .49> 5:  4332
43  43
J

Sd
 @
9;;> 3  433e
8> 59  433e
@ .3> 44; PSd

 

;> :5;  432  46> :6  4332
43  43
J
 @

Sd
9;;> 3  433e
8> 59  433e
@ 3> 6:6 PSd


gh wudfflq | frpsuhvlq/ uhvshfwlydphqwh1


+e, Od whqvlq hq ho dfhur ghvsxv gho surfhvr gh ideulfdflq hv
J@

5> 8  43
6> 475  433e
#
 
$

;> :5;  432  ;> :5;  4332
43  43
.;

Sd
9;;> 3  433e
8> 59  433e

. 8/968 PSd

grqgh ho sulphu wuplqr fruuhvsrqgh d od whqvlq gh suhwhqvdgr | ho vhjxqgr uhsuhvhqwd


od suglgd gh whqvlq do fruwdu orv uhgrqgrv1
Od glvwulexflq gh whqvlrqhv hq od vhfflq sxhgh yhuvh hq od Iljxud 815;f1 Revu0
yhvh txh hvwd glvwulexflq gh whqvlrqhv hv dxwrhtxloleudgd/ do qr dfwxdu vreuh od slh}d
vrolflwdflq h{whulru dojxqd1
+f, Ho dfruwdplhqwr lqlfldo gh od slh}d hv

Qo
43  43  8
p @ 5> <4  433D p
@
58  43b  9;;> 3  433e
HD
| od fxuydwxud lqlfldo vh sxhgh fdofxodu frpr
oJ @

P5 o
43  43  ;> :5;  4332  8 3
@
p
@  6> 65  433e p3
58  43b  8> 59  433e
H L5
or txh lpsolfd xq udglr gh fxuydwxud gh J5 @ 6=347 p/ frq ho fhqwur gh fxuydwxud sru
ghedmr gh od slh}d1
"J5 @

+g, Od dfwxdflq gh xq prphqwr hfwru srvlwlyr P5 @ 8 nQp lpsolfd xqrv lqfuh0


phqwrv gh whqvlq hq ho krupljq gh



8  43  49> 5:  4332
Sd @ 4> 87: PSd
8> 59  433e


8  43  46> :6  4332
@ 
Sd @ .4> 638 PSd
8> 59  433e
@ 

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<3

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

gh frpsuhvlq | wudfflq uhvshfwlydphqwh | xq lqfuhphqwr gh whqvlq hq ho dfhur gh




8  43  ;> :5:  4332
@ @  ; 
Sd @ . 9/96: PSd
8> 59  433e
Odv whqvlrqhv qdohv hq ho krupljq vrq/ sru wdqwr/
s

 s

@ J .   @  4> 75< PSd


@ J .  @ . 3> <65 PSd


| hq ho dfhur
s@ @ J@ . @ @ . 45> 5:6 PSd
Od glvwulexflq qdo gh whqvlrqhv hq od vhfflq sxhgh yhuvh hq od Iljxud 815;g1
+h, Ho lqfuhphqwr gh fxuydwxud ghelgr d od dfflq gho prphqwr hv
"5 @

P5 o
8  43  8
@
p3 @ 4> <3  433 p3
58  43b  8> 59  433e
H L5

| od fxuydwxud qdo hv
"s5 @ "J5 . "5 @ 4> 89;  433 p3

or txh lpsolfd xq udglr gh fxuydwxud gh s5 @ 96:> :9 p/ frq ho fhqwur gh fxuydwxud sru
hqflpd gh od slh}d1

818

Qfohr fhqwudo gh od vhfflq

Vh kd frpsuredgr |d dqwhulruphqwh txh hq xqd vhfflq vrphwlgd d h{lq frpsxhvwd/


uhfwd r hvyldgd/ vl ho fruuhvsrqglhqwh fhqwur gh suhvlrqhv vh dfhufd do fhqwur gh jud0
yhgdg gh od vhfflq/ hvwr hv/ od h{fhqwulflgdg glvplqx|h/ ho prphqwr hfwru wlhqh xqd
phqru lpsruwdqfld uhodwlyd iuhqwh do d{lo | ho hmh qhxwur vh dohmd gho edulfhqwur gh od
vhfflq | wrgd hood hvwdu vrphwlgd d wudfflq r frpsuhvlq/ vhjq vhd ho vljqr gho d{lo1
Sru ho frqwudulr/ vl ho fhqwur gh suhvlrqhv vh dohmd gho fhqwur gh judyhgdg/ hvwr hv/ od
h{fhqwulflgdg dxphqwd/ od h{lq wlhqh pd|ru lpsruwdqfld uhodwlyd/ | ho hmh qhxwur vh
dfhufd do fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq h lqwhuvhfwd d od vhfflq glylglqgrod hq grv
}rqdv/ xqd wudfflrqdgd | rwud frpsulplgd1 Hq uhvxphq/ ho khfkr gh txh ho hmh qhxwur
fruwh r qr d od vhfflq ghshqgh gh od h{fhqwulflgdg gh od ixhu}d qrupdo dsolfdgd | qr
gho ydoru gh vwd1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<4

8181 QFOHR FHQWUDO GH OD VHFFLQ

Ilj1 815<= Qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq


Flhuwrv pdwhuldohv/ frpr ho krupljq r od pdpsrvwhud/ wlhqhq xqd uhvlvwhqfld d
wudfflq px| shtxhd hq uhodflq d vx uhvlvwhqfld d frpsuhvlq1 Sru or wdqwr/ lqwhuhvd
frqrfhu fxo hv od }rqd hq txh sxhgh hvwdu vlwxdgr ho sxqwr gh dsolfdflq gh xqd ixhu}d
qrupdo txh dfwd vreuh od vhfflq/ sdud txh vwd hvw vrphwlgd d frpsuhvlq1
Vh ghqh ho qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq frpr ho oxjdu jhrpwulfr gh orv sxqwrv
wdohv txh/ wrpdgrv frpr fhqwur gh suhvlrqhv hq wudfflq r frpsuhvlq h{fqwulfdv/
surgxfhq whqvlrqhv qrupdohv gho plvpr vljqr hq wrgrv orv sxqwrv gh od vhfflq1
Sdud ghwhuplqdu ho qfohr fhqwudo kduhprv xvr gh odv vljxlhqwhv surslhgdghv=
d, sdud txh od vhfflq hvw vrphwlgd d whqvlrqhv qrupdohv gho plvpr vljqr hv qhfhvdulr
| vxflhqwh txh ho hmh qhxwur qr fruwh d od vhfflq1
e, ho fhqwur gh suhvlrqhv | ho hmh qhxwur vrq/ uhvshfwlydphqwh/ sxqwr dqwlsror | uhfwd
dqwlsrodu uhvshfwr d od holsvh gh lqhufld gh od vhfflq1
Sru frqvljxlhqwh/ ho qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq hvw irupdgr sru orv sxqwrv
lqwhulruhv d xqd fxuyd fhuudgd/ oxjdu jhrpwulfr gh orv dqwlsrorv/ uhvshfwr d od holsvh
fhqwudo gh lqhufld/ gh odv uhfwdv wdqjhqwhv txh irupdq od hqyroyhqwh frqyh{d gh od
vhfflq1
Ho frqfhswr gh qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq sxhgh ylvxdol}duvh frq pv idflolgdg
vl vh wlhqh hq fxhqwd txh/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 815<=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<5

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

41 ho qfohr fhqwudo hv xq uhflqwr fhuudgr1 Vl qr or ixhvh/ lqfoxlud qhfhvduldphqwh


sxqwrv lqqlwdphqwh dohmdgrv gho fhqwur gh judyhgdg/ or fxdo hv lpsrvleoh/ |d txh
d fhqwurv gh suhvlrqhv vxflhqwhphqwh dohmdgrv gho edulfhqwur ohv fruuhvsrqghq
hmhv qhxwurv vxflhqwhphqwh su{lprv d vwh txh fruwdudq d od vhfflq1
51 ho qfohr fhqwudo lqfox|h do edulfhqwur gh od vhfflq frpr sxqwr lqwhulru/ |d txh
d fhqwurv gh suhvlrqhv vxflhqwhphqwh su{lprv do fhqwur gh judyhgdg ohv fruuhv0
srqghq hmhv qhxwurv vxflhqwhphqwh dohmdgrv gh vwh frpr sdud qr fruwdu d od
vhfflq1
61 ho qfohr fhqwudo hv xq uhflqwr frqh{r | frqyh{r1 Vl qr or ixhvh/ vh srgudq wud}du
uhfwdv txh fruwdvhq od fxuyd iurqwhud gh glfkr uhflqwr hq/ do phqrv/ fxdwur sxqwrv1
Hvwr vxsrqgud txh ghvgh orv sxqwrv dqwlsroduhv gh glfkdv uhfwdv vh srgudq wud}du/
do phqrv/ fxdwur hmhv qhxwurv wdqjhqwhv d od hqyroyhqwh frqyh{d gh od vhfflq/ or
fxdo hv lpsrvleoh1
71 ho qfohr fhqwudo hv lqwhulru d od hqyroyhqwh frqyh{d gh od vhfflq/ |d txh orv
fhqwurv gh suhvlrqhv vrq orv sxqwrv sru orv txh sdvd od uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv
qrupdohv txh dfwdq vreuh od vhfflq> vl vwdv vrq wrgdv gho plvpr vljqr +wudfflq
r frpsuhvlq,/ vx uhvxowdqwh gheh sdvdu qhfhvduldphqwh sru xq sxqwr lqwhulru d
od hqyroyhqwh frqyh{d1
Wdqwr ho frqfhswr frpr od ghqlflq | ho pwrgr gh fofxor gho qfohr fhqwudo vh
ghehq d Euhvvh/ txh orv lqfox| hq vx oleur vreuh Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv/ sxeolfdgr hq
4;8<1 Yhdprv/ d frqwlqxdflq/ fpr vh ghwhuplqd ho qfohr fhqwudo gh dojxqdv vhfflrqhv
sduwlfxoduhv1
81814

Vhfflq flufxodu

Hq xqd vhfflq flufxodu gh udglr U fxdotxlhu hmh txh sdvh sru ho fhqwur gho fufxor hv
hmh sulqflsdo gh lqhufld | ho udglr gh jlur fruuhvsrqglhqwh hv
 2
L
U
 Ue @7
u2 @ @
@
+8167,
D
 U2
5
Sru vlphwud udgldo/ ho qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq flufxodu vhu xq fufxor frqfqwulfr
+yhu Iljxud 8163,1 Fdofxodprv ho udglr gho qfohr fhqwudo lpsrqlhqgr txh ho hmh qhxwur
vhd wdqjhqwh d od vhfflq1 Wrphprv/ sru hmhpsor/ ho fdvr gh wdqjhqfld hq od eud
lqihulru gho fufxor/ gh hfxdflq | @ U1 Lghqwlfdqgr hvwd hfxdflq frq od h{suhvlq
jhqhudo gho hmh qhxwur hq h{lq frpsxhvwd uhfwd douhghgru gho hmh }/
h+ |
4. 2 @ 3
+8168,
u5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<6

8181 QFOHR FHQWUDO GH OD VHFFLQ

Ilj1 8163= Qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq flufxodu


vh wlhqh=
4.

h +U,
@3
+U@5,2

h@

U
7

+8169,

grqgh h hv ho udglr gho fufxor txh fruuhvsrqgh do qfohr fhqwudo gh od vhfflq flufxodu
gh udglr U1
81815

Vhfflq frurqd flufxodu

Hq xqd vhfflq frurqd flufxodu gh udglrv Ue | U / h{whulru h lqwhulru/ uhvshfwlydphqwh/


fxdotxlhu hmh txh sdvh sru ho fhqwur gho fufxor hv hmh sulqflsdo gh lqhufld | ho udglr gh
jlur fruuhvsrqglhqwh hv
u2 @

Ue2 . U2
L
 +Uee  Ue ,@7
@
@
D
7
 +Ue2  U2 ,

+816:,

Sru vlphwud udgldo/ ho qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq frurqd flufxodu vhu xq fufxor
frqfqwulfr1 Dsolfdqgr xq surfhvr vlplodu do xwlol}dgr sdud od vhfflq flufxodu/ fdofxod0
prv ho udglr gho qfohr fhqwudo lpsrqlhqgr txh ho hmh qhxwur vhd wdqjhqwh d od vhfflq/
sru hmhpsor/ hq od eud lqihulru gho fufxor/ gh hfxdflq | @ Ue = Lghqwlfdqgr hvwd
hfxdflq frq od h{suhvlq jhqhudo gho hmh qhxwur hq h{lq frpsxhvwd uhfwd douhghgru
gho hmh }/ vh wlhqh
4.

h +Ue ,
-2e n-2 @ 3

h@

Ue2 . U2
Ue
A
7Ue
7

+816;,

grqgh h hv ho udglr gho fufxor txh fruuhvsrqgh do qfohr fhqwudo gh od vhfflq frurqd
flufxodu1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<7

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 8164= Qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq uhfwdqjxodu


81816

Vhfflq uhfwdqjxodu

Od hqyroyhqwh frqyh{d xqd vhfflq uhfwdqjxodu gh glphqvlrqhv e { k hv od sursld


vhfflq1 Orv udglrv gh jlur uhvshfwr d orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld vrq u52 @ k2 @45 |
u+2 @ e2 @451 Frqvlghuhprv hq sulphu oxjdu xq hmh qhxwur frlqflghqwh frq ho odgr FG/ gh
hfxdflq | @ k@5> ho fhqwur gh suhvlrqhv fruuhvsrqglhqwh hv ho sxqwr P/ | od hfxdflq
gho hmh qhxwur hv=
h + 2 ,
k
4.
@3
, h @
+816<,
2
u5
9
Gh irupd dqorjd/ sdud ho hmh qhxwur frlqflghqwh frq ho odgr DG> gh hfxdflq } @
e@5/ ho fhqwur gh suhvlrqhv hv ho sxqwr Q frq h{fhqwulflgdg h @ e@9=
Fxdqgr ho fhqwur gh suhvlrqhv uhfruuh ho vhjphqwr PQ> orv fruuhvsrqglhqwhv hmhv
qhxwurv jludq douhghgru gho sxqwr G/ |d txh G hv ho dqwlsror gh od uhfwd PQ uhvshfwr d
od holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq1 Sru greoh vlphwud uhvshfwr d orv hmhv +|> },/ ho
qfohr fhqwudo hv xq urper gh gldjrqdohv k@6 | e@6/ uhvshfwlydphqwh/ vhjq vh revhuyd
hq od Iljxud 81641
81817

Vhfflq hq greoh W

Od hqyroyhqwh frqyh{d gh xqd vhfflq hq greoh W vlpwulfd hv xq uhfwqjxor/ wdo frpr


vh pxhvwud hq od Iljxud 81651 Sru wdqwr/ ho qfohr fhqwudo vhu xq urper frpr hq ho

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<8

8181 QFOHR FHQWUDO GH OD VHFFLQ

Ilj1 8165= Qfohr fhqwudo gh xqd vhfflq hq greoh W


fdvr dqwhulru/ shur odv orqjlwxghv gh vxv gldjrqdohv yhqguq gdgdv sru orv udglrv gh
jlur gh od vhfflq hq fxhvwlq1
Od srvlflq gho sxqwr P od rewhqhprv gh frqvlghudu txh ho odgr FG/ gh hfxdflq
| @ k@5/ hv ho hmh qhxwur fruuhvsrqglhqwh d txh P vhd fhqwur gh suhvlrqhv=
4.

h + 2 ,
@3
u52

h @

5 u52
k

+8173,

|/ sdud ho sxqwr Q | vx hmh qhxwur fruuhvsrqglhqwh DG> gh hfxdflq } @ e@5/ vh wlhqh=


4.

h 2K
@3
u+2

h @ 

5 u+2
e

+8174,

Hmhpsor 81814
Glexmdu ho qfohr fhqwudo gh od vhfflq ] gh od Iljxud 8166 +frwdv hq fp,1
Odv fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh od vhfflq vrq +yhu Hmhpsor 8161414,=
D @ 76> 3 fp2

L+ @ 743> 9 fpe

L5 @ 6=834> 3 fpe

frq orv hmhv sulqflsdohv +|> }, irupdqgr xq qjxor  @ 63> :; frq orv hmhv +y> z, = Sru
wdqwr/ orv udglrv gh jlur vrq=
u+2 @

L+
743> 9
@
@ <> 9 fp2
D
76> 3

u52 @

6=834> 3
@ ;4> 7 fp2
76> 3

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<9

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 8166= Vhfflq gho Hmhpsor 81814


Sdud rewhqhu ho qfohr fhqwudo kdooduhprv orv fhqwurv gh suhvlrqhv fruuhvsrqglhqwhv
d orv hmhv qhxwurv hqyroyhqwhv gh od vhfflq +Iljxud 8167d,1 Od hfxdflq gho hmh qhxwur
hq ixqflq gh odv h{fhqwulflgdghv gho fhqwur gh suhvlrqhv hv=
4.

h+ | h5 }
. 2 @3
u52
u+

| odv frrughqdgdv gho fhqwur gh suhvlrqhv/ hq ixqflq gh odv frrughqdgdv gh orv sxqwrv
gh lqwhuvhfflq gho hmh qhxwur frq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld +d> e,/ vrq=
h+ @ 

u52
d

h5 @ 

u+2
e

Od hfxdflq gho hmh qhxwur q / uhihulgd d orv hmhv sulqflsdohv gh od vhfflq hv=
| @ 3> 93 }  43> 69
txh sxhgh hvfuleluvh hq irupd fdqqlfd frpr
|
}
.
@4
43> 69 4:> 5:
| odv frrughqdgdv gh orv sxqwrv gh lqwhuvhfflq gho plvpr frq orv hmhv sulqflsdohv vrq=
d @ 43> 69 fp

e @ .4:> 5: fp

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<:

8181 QFOHR FHQWUDO GH OD VHFFLQ

oxhjr/ ho fhqwur gh suhvlrqhv S dvrfldgr do hmh qhxwur q wlhqh odv vljxlhqwhv frrughqd0
gdv=
;4> 7
@ . :> ;9 fp
h+ @ 
43> 69
<> 9
h5 @ 
@ 3> 88 fp
4:> 5:
Uhslwlhqgr ho surfhvr sdud ho hmh qhxwur q2 / gh hfxdflq=
+
d2 @ .45> <5 fp
| @ 3> 9 } . 45> <5
e2 @ 54> :4 fp
vh rewlhqhq odv frrughqdgdv gho fhqwur gh suhvlrqhv fruuhvsrqglhqwh S2 =
;4> 7
@ 9> 63 fp
45> <5
<> 9
@ .3> 77 fp
@ 
54> :4

h+2 @ 
h52

Sdud ho hmh qhxwur q > gh hfxdflq=

d @ .8;> 3; fp
e @ . 8> 88 fp

| @ 43> 79 } . 8;> 3;
odv frrughqdgdv gho fhqwur gh suhvlrqhv S vrq=

;4> 7
@ 4> 73 fp
8;> 3;
<> 9
@ 4> :6 fp
@ 
8> 88

h+ @ 
h5

Sdud ho hmh qhxwur qe > gh hfxdflq=

| @ 43> 54 } . 93> 44

de @ .93> 44 fp
ee @ 8> ;< fp

odv frrughqdgdv gho fhqwur gh suhvlrqhv Se vrq=


;4> 7
@ 4> 68 fp
93> 44
<> 9
@ 
@ .4> 96 fp
8> ;<

h +e @ 
h 5e

Sdud ho hmh qhxwur qD > gh hfxdflq=


| @ 4> 9; }  58> 97

dD @ 58> 97 fp
eD @ 48> 4: fp

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

4<;

FDSWXOR 81 IOH[LQ FRPSXHVWD

Ilj1 8167= Qfohr fhqwudo gh od vhfflq gho Hmhpsor 81814


odv frrughqdgdv gho fhqwur gh suhvlrqhv SD vrq=
;4> 7
@ .6> 4: fp
58> 97
<> 9
@ 
@ .3> 96 fp
48> 4:

h+D @ 
h5D

Ilqdophqwh sdud ho hmh qhxwur qS > gh hfxdflq=


+
dS @ .54> 6< fp
| @ 4> :4 } . 54> 6<
eS @ .45> 84 fp
odv frrughqdgdv gho fhqwur gh suhvlrqhv SS vrq=
;4> 7
@ 6> ;4 fp
54> 6<
<> 9
@ 
@ 3> :: fp
45> 84

h+S @ 
h5S

Ho qfohr fhqwudo gh od vhfflq hv/ sru or wdqwr/ ho uhflqwr frqyh{r olplwdgr sru od
sroljrqdo fhuudgd txh xqh orv fhqwurv gh suhvlrqhv rewhqlgrv S d SS +Iljxud 8167e,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

9 Hvixhu}r Fruwdqwh
914

Lqwurgxfflq

Vh glfh txh xqd vhfflq gh xqd slh}d hvw vrphwlgd d fl}doodplhqwr r fruwdgxud fxdqgr
vreuh hood dfwd xq hvixhu}r fruwdqwh/ hv ghflu/ xqd uhvxowdqwh gh ixhu}dv sdudohodv do
sodqr gh od vhfflq1 Gdgr txh od h{lvwhqfld gh hvixhu}r fruwdqwh lpsolfd od h{lvwhqfld
gh xq prphqwr hfwru yduldeoh/ xqd uhedqdgd glihuhqfldo gh xqd slh}d vrphwlgd d
fruwdgxud hvw wdpelq vrphwlgd d h{lq1 Yhuhprv hq or txh vljxh txh/ d phqxgr/
hv qhfhvdulr uhfrugdu hvwh khfkr sdud surfhghu do hvwxglr gh odv whqvlrqhv surgxflgdv
sru od frpelqdflq gh prphqwr hfwru yduldeoh | hvixhu}r fruwdqwh1 Dglflrqdophqwh/
sxhghq dfwxdu vreuh od vhfflq xq hvixhu}r d{lo |2r xq prphqwr wruvru1 Hq wdo fdvr/ |
vxsrqlhqgr txh ho sulqflslr gh vxshusrvlflq hv dsolfdeoh/ orv uhvxowdgrv rewhqlgrv hq
hvwh Fdswxor ghehq frpsohwduvh frq orv rewhqlgrv hq orv Fdswxorv fruuhvsrqglhqwhv1
Od dfwxdflq gh xq hvixhu}r fruwdqwh W vreuh od vhfflq lpsolfd od h{lvwhqfld gh xqd
glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv  vreuh ho sodqr gh od vhfflq/ gh wdo irupd txh
vh fxpsod od uhodflq lqwhjudo=
]

W @  gV
+914,

Hvwd hfxdflq yhfwruldo sxhgh h{suhvduvh/ uhihulgd d orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od
vhfflq/ +|> },/ frpr grv hfxdflrqhv lqwhjudohv hvfdoduhv=
]
]
 %+ gV
>
W5 @
 %5 gV
+915,
W+ @

grqgh W+ > W5 vrq odv frpsrqhqwhv gho hvixhu}r fruwdqwh |  %+ >  %5 odv frpsrqhqwhv gh
od whqvlq wdqjhqfldo1
Odv hfxdflrqhv dqwhulruhv qr edvwdq sdud ghwhuplqdu od glvwulexflq gh whqvlrqhv
wdqjhqfldohv/ vlhqgr qhfhvdulr/ frpr hq orv fdswxorv dqwhulruhv/ kdfhu klswhvlv vreuh
od ghirupdflq gh od uhedqdgd1 Glvwlqwdv klswhvlv gh ghirupdflq gdq oxjdu d glvwlq0
wrv uhvxowdgrv1 Hq or txh vljxh vh frqvlghud/ sulphur/ od oodpdgd whrud hohphqwdo gh
4<<

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

533

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

od fruwdgxud/ edvdgd hq xqd klswhvlv gh ghirupdflq px| vlpsoh1 Vh hvwxgld/ d frqwl0


qxdflq/ od whrud gh od fruwdgxud gh Frooljqrq/ edvdgd hq od klswhvlv gh ghirupdflq
d h{lq gh Vdlqw0Yhqdqw +klswhvlv jhqhudol}dgd gh Ehuqrxlool0Qdylhu,1

915

Whrud hohphqwdo gh od fruwdgxud

Od klswhvlv pv vlpsoh txh sxhgh kdfhuvh uhvshfwr d od ghirupdflq gh xqd uhedqdgd


gh xqd slh}d sulvpwlfd vrphwlgd d fruwdgxud hv txh odv vhfflrqhv wudqvyhuvdohv shupd0
qhfhq sodqdv | vh pxhyhq sdudohodv d v plvpdv hq od gluhfflq gho hvixhu}r fruwdqwh1
Hq wdo fdvr/ hq xqd uhedqdgd gh orqjlwxg g{ wdo frpr od prvwudgd hq od Iljxud 914/
vrphwlgd d od dfflq gh xq hvixhu}r fruwdqwh hq xqd ghwhuplqdgd gluhfflq/ xqd vhfflq
frpr od V2 whqgu uhvshfwr d rwud lqqlwdphqwh su{lpd V xq ghvsod}dplhqwr uhodwlyr
gh ydoru gy> hq od gluhfflq gho fruwdqwh dfwxdqwh1 Od glvwruvlq dqjxodu surgxflgd hq
xq sxqwr fxdotxlhud gh od uhedqdgd yhqgu gdgd sru=
@

gy
g{

+916,

Sru wdqwr/ od uhedqdgd hvw vrphwlgd d xq hvwdgr gh glvwruvlq xqliruph gh ydoru 1 Vl


vh fxpsoh od oh| gh Krrnh/ od whqvlq wdqjhqfldo txh dfwd hq xq sxqwr fxdotxlhud gh
od vhfflq ydoh=
 @ J
grqgh J hv ho pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo gho pdwhuldo gh od slh}d1

Ilj1 914= Klswhvlv gh ghirupdflq gh od Whrud hohphqwdo

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+917,

534

9151 WHRUD HOHPHQWDO GH OD FRUWDGXUD

Frpr od uhvxowdqwh gh hvwdv whqvlrqhv gheh vhu ljxdo do hvixhu}r fruwdqwh/ vh wlhqh
xqd glvwulexflq xqliruph gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ gh gluhfflq frlqflghqwh frq od gho
hvixhu}r fruwdqwh/ | gh ydoru=
W
@
+918,
D
grqgh D hv ho uhd gh od vhfflq1 Od glvwruvlq dqjxodu ydogu hqwrqfhv=
@

W
JD

+919,

Qwhvh txh ho dodujdplhqwr gh xqd eud fxdotxlhud/ sru hmhpsor/ ho gh od eud txh xqh
orv fhqwurv gh judyhgdg gh odv grv vhfflrqhv h{wuhpdv gh od uhedqdgd/ ylhqh gdgr sru=
%

+g{2 .gy 2 , 2 g{


@
g{

@ +4 .  2 , 2  4
2
*
5

+91:d,
+91:e,
+91:f,

Do vhu shtxhr ho ydoru gh od glvwruvlq dqjxodu / hvwh dodujdplhqwr orqjlwxglqdo sxhgh


vxsrqhuvh ghvsuhfldeoh |/ sru wdqwr/ qr vh surgxfhq whqvlrqhv qrupdohv dvrfldgdv d od
dfflq gho hvixhu}r fruwdqwh1
Hvwd whrud hohphqwdo gh od fruwdgxud qr hv uljxurvdphqwh dgplvleoh srutxh qr fxp0
soh odv frqglflrqhv gh htxloleulr lqwhulru gho volgr/ wdo frpr vh hqxqfldurq hq ho Fdswxor
4 |/ hq sduwlfxodu/ ylrod ho sulqflslr gh uhflsurflgdg gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv1 Hq
hihfwr/ frqvlghuhprv xqd vhfflq gh xqd slh}d vrphwlgd d hvixhu}r fruwdqwh yhuwlfdo |

Ilj1 915= Whqvlrqhv wdqjhqfldohv vreuh ho frqwruqr gh od vhfflq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

535

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 916= Dsolfdflrqhv gh od whrud hohphqwdo= xqlrqhv ureorqdgdv r vrogdgdv


xq hohphqwr gh glfkd vhfflq su{lpr do frqwruqr/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud
9151 Vl od whqvlq wdqjhqfldo  vreuh glfkr hohphqwr hv yhuwlfdo/ wdo frpr fruuhvsrqgh
vhjq od whrud hohphqwdo/ hvwd whqvlq sxhgh ghvfrpsrqhuvh hq xqd frpsrqhqwh qru0
pdo do frqwruqr/  ? / | rwud wdqjhqfldo do plvpr/  | 1 Vhjq ho sulqflslr gh uhflsurflgdg/
vreuh od vxshuflh odwhudo gh od slh}d/ ruwrjrqdo d od vhfflq uhfwd/ gheh h{lvwlu xqd
frpsrqhqwh ljxdo | rsxhvwd d  ? 1 Shur/ hq jhqhudo/ hvwd vxshuflh odwhudo gh od slh}d
hvw oleuh gh whqvlrqhv/ oxhjr  ? gheh vhu qxod1 Sru wdqwr/ od qlfd gluhfflq srvleoh gh
od whqvlq wdqjhqfldo/ hq sxqwrv su{lprv do frqwruqr gh od vhfflq/ hv od wdqjhqwh do
surslr frqwruqr/ frqwuduldphqwh d od klswhvlv lqlfldo gh txh od gluhfflq gh od whqvlq
wdqjhqfldo frlqflgh frq od gho hvixhu}r fruwdqwh dfwxdqwh1
Hvwd lqfrqvlvwhqfld ghpxhvwud txh od whrud hohphqwdo gh od fruwdgxud vh edvd hq xqd
klswhvlv gh ghirupdflq h{fhvlydphqwh vlpsolfdgd1 Vlq hpedujr/ hv kdelwxdo xwlol}du
hvwd whrud hohphqwdo sdud uhdol}du ho fofxor gh xqlrqhv gh slh}dv phgldqwh uhpdfkhv r
frugrqhv gh vrogdgxud +yhu Iljxud 916,1
Surfhghuhprv hq or txh vljxh d ghvduuroodu xqd whrud dsur{lpdgd gh fruwdgxud
dojr pv hoderudgd txh/ sru xqd sduwh/ vdwlvidjd odv frqglflrqhv gh htxloleulr lqwhuqr
gho volgr |/ sru rwud/ vhd frpsdwleoh frq odv klswhvlv gh ghirupdflq xwlol}dgdv hq ho
hvwxglr gh whqvlrqhv qrupdohv surgxflgdv sru od h{lq gh od slh}d1

916

Whrud gh Frooljqrq

Frqvlghuhprv xqd slh}d sulvpwlfd uhfwd gh vhfflq duelwuduld shur frqvwdqwh d or odujr
gh od slh}d/ vrphwlgd d h{lq vlpsoh vhjq xq sodqr sulqflsdo gh lqhufld + h{lq uhfwd,1
Vxsrqjdprv d hihfwrv gh ghvduuroor txh vreuh xqd uhedqdgd glihuhqfldo gh od slh}d
dfwdq xq prphqwr hfwru yduldeoh P5 | xq hvixhu}r fruwdqwh W+ / dperv frqwhqlgrv
hq ho sodqr sulqflsdo gh lqhufld {| +yhu Iljxud 917,1
Gho htxloleulr gh prphqwrv gh od uhedqdgd/ olplwdgd sru grv vhfflrqhv V +iurqwdo,

| V +gruvdo,/ vhsdudgdv xqd glvwdqfld g{/ vh rewlhqh od uhodflq=
W+ @ 

gP5
g{

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+91;,

536

9161 WHRUD GH FROOLJQRQ

Frqvlghuhprv dkrud od uhedqdgd glylglgd sru xqd vxshuflh sodqd DED E  / sdudohod
do hmh gh od yljd | txh whqjd d od uhfwd DE sru wud}d vreuh ho sodqr gh od vhfflq V |
d od uhfwd D E  sru wud}d vreuh ho sodqr gh od vhfflq V  1 Hvwxglhprv ho htxloleulr gh
ixhu}dv vhjq ho hmh { txh dfwdq vreuh od sduwh ud|dgd gh od uhedqdgd +4, txh txhgd
sru hqflpd gh glfkd vxshuflh gh fruwh1 Gh dfxhugr frq od oh| whqvlrqhv gh Qdylhu/
vreuh od fdud V  dfwdq xqdv whqvlrqhv qrupdohv ghelgdv d P5 fx|d uhvxowdqwh I vreuh
od sduwh gh od vhfflq +4,/ olplwdgd sru od oqhd D E  / ydoh=
]
]
P5
P5 e
I @
% g @

| g @ 
p5 + ,
+91<,
L5
l
l L5
grqgh hv od sduwh gh od vhfflq vreuh od txh vh hydod glfkd uhvxowdqwh +uhd ud|dgd
U
hq od Iljxud 917, | pe5 + , @ l | g hv ho prphqwr hvwwlfr gh uhvshfwr do hmh }1
Gh ljxdo irupd/ vreuh od fdud V dfwdq xqdv whqvlrqhv qrupdohv ghelgdv d od dfflq gho
prphqwr P5 . gP5 > fx|d uhvxowdqwh I . gI ydoh=
]
P5 . gP5
P5 . gP5 e
I . gI @ 
| g @ 
p5 + ,
+9143,
L5
L5
l
Od glihuhqfld hqwuh dpedv ixhu}dv qrupdohv hv=
gI

gP5 e
p5 + ,
L5
W+ g{ e
p5 + ,
L5

@ 

+9144d,

+9144e,

grqgh vh kd whqlgr hq fxhqwd txh gP5 @ W+ g{1

Ilj1 917= Ghgxfflq gh od iupxod gh Frooljqrq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

537

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Qwhvh txh od h{suhvlq dqwhulru hv lqghshqglhqwh gho ydoru P5 gho prphqwr hfwru/
| txh vor ghshqgh gh gP5 / hv ghflu/ gh od yduldflq gh glfkr prphqwr |/ sru or wdqwr/
gho fruwdqwh W+ 1 Revuyhvh wdpelq txh/ do vhu ho hmh } xq hmh txh sdvd sru ho edulfhqwur
gh od vhfflq/ ho prphqwr hvwwlfr uhvshfwr d glfkr hmh gho uhd ud|dgd vlwxdgd sru
hqflpd gh od oqhd DE hv ljxdo/ hq ydoru devroxwr/ do prphqwr hvwwlfr gho uhd vlwxdgd
sru ghedmr gh vwd1
Frqvlghuhprv/ sru rwur odgr/ odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv txh od sduwh gh od uhedqdgd
+5,/ vlwxdgd sru ghedmr gho sodqr gh fruwh/ hmhufh vreuh od sduwh +4, vxshulru1 Oodpdqgr
gU d od uhvxowdqwh gh hvwdv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vh sxhgh hvfulelu txh
]
gU @ g{
 go
+9145d,



* g{  phg o

+9145e,

grqgh o hv od orqjlwxg gho vhjphqwr DE |  phg txhgd ghqlgd frpr od whqvlq
udvdqwh phgld hq od vxshuflh DED E  1
Ho htxloleulr gh ixhu}dv vhjq od gluhfflq { gho hohphqwr glihuhqfldo +4, h{ljh txh
gU @ gI +yhu Iljxud 917, |/ sru wdqwr/ ljxdodqgr odv hfxdflrqhv +9144e, | +9145e,/ vh
wlhqh txh=
W+ pe5 + ,
 phg @
+9146,
L5 o
Od h{suhvlq dqwhulru hv frqrflgd frpr iupxod gh Frooljqrq +4;::,/ dxqtxh hvwh pwr0
gr dsur{lpdgr gh hydoxdu whqvlrqhv udvdqwhv hq yljdv kded vlgr |d xwlol}dgr sru Mrxud0
zvnl hq 4;77 sdud fdofxodu yljdv gh pdghud | yljdv dupdgdv frq ureorqhv/ | sxeolfdgr
sru vwh hq 4;891 Revuyhvh txh glfkd iupxod qr sursruflrqd ho ydoru gh od whqvlq
udvdqwh hq xq sxqwr frqfuhwr/ vlqr ho ydoru phglr gh od whqvlq wdqjhqfldo udvdqwh d or
odujr gh od vxshuflh gh frqwdfwr1
Qwhvh txh gh frqvlghudu ho htxloleulr gh ixhu}dv vhjq ho hmh { txh dfwdq vreuh od
sduwh ud|dgd gh od uhedqdgd +5, txh txhgd sru ghedmr gh glfkd vxshuflh gh fruwh vh
ghgxfh txh od ixhu}d udvdqwh txh od sduwh +4, hmhufh vreuh vwd hv wdpelq gh ydoru ljxdo
d gU> | gh vhqwlgr frqwudulr do txh dfwd vreuh od sduwh vxshulru +yhu Iljxud 918d,1 Odv
whqvlrqhv udvdqwhv hq od vxshuflh gh fruwh gh od sduwh +5, vrq/ reyldphqwh/ gh ljxdo
ydoru | vhqwlgr frqwudulr d odv txh dfwdq vreuh od vxshuflh gh fruwh gh od sduwh +4,1
Sru ho sulqflslr gh uhflsurflgdg gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ mxqwr d odv whqvlr0
qhv udvdqwhv/ sdudohodv do hmh gh od slh}d/ txh dsduhfhq hq od vxshuflh DED E  > sdud
htxloleudu d gI dsduhfhq rwudv frqwhqlgdv hq ho sodqr gh V +| gh V  ,/ fx|d frpsrqhqwh
qrupdo d od oqhd DE +| D E  , vhu ljxdo hq fdgd sxqwr d od fruuhvsrqglhqwh whqvlq
wdqjhqfldo frqwhqlgd hq od vxshuflh sodqd DED E  1 Hvwdv whqvlrqhv udvdqwhv vreuh
odv vhfflrqhv V | V  vh pxhvwudq hq od Iljxud 918e1 Revuyhvh txh/ vhjq ho sulqflslr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

538

9161 WHRUD GH FROOLJQRQ

Ilj1 918= Whqvlrqhv udvdqwhv | wdqjhqfldohv


gh uhflsurflgdg/ dpedv hvwduq gluljlgdv kdfld od oqhd +kdfld DE> hq hvwh fdvr, r vh
vhsduduq gh hood +frpr hq D E  > hq hvwh fdvr,1
Sru wdqwr/ od iupxod gh Frooljqrq +9146, qrv shuplwh kdoodu/ sru vhu dpedv ljxdohv
hq pgxor/ wdqwr od whqvlq udvdqwh phgld txh dfwd vreuh od vxshuflh DED E  frpr
od whqvlq wdqjhqfldo phgld frqwhqlgd hq od vhfflq V +| V  ,/ d or odujr gh DE +| D E  ,
| qrupdo d hvwd oqhd/ ghelgd do hvixhu}r fruwdqwh1 Od plvpd revhuydflq shuplwh
ghwhuplqdu/ vlq dpelj hgdg/ ho vhqwlgr gh hvwdv whqvlrqhv fruwdqwhv1
Gh od iupxod ixqgdphqwdo vh ghgxfh txh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vrq qxodv hq orv
sxqwrv pv dohmdgrv gho hmh }/ |d txh sdud dperv vh yhulfd txh ho prphqwr hvwwlfr
fruuhvsrqglhqwh pe5 + , hv qxor= hq ho sxqwr vxshulru sru vhu qxod ho uhd / | hq ho
lqihulru sru vhu ljxdo do uhd gh od vhfflq/ | vhu qxor ho prphqwr hvwwlfr gh od vhfflq
uhvshfwr d xq hmh edulfqwulfr frpr ho hmh }1
Hv lpsruwdqwh uhvdowdu txh hq od ghgxfflq dqwhulru gh od iupxod gh Frooljqrq vh
kd vxsxhvwr txh wdqwr ho hvixhu}r fruwdqwh frpr ho prphqwr hfwru hvwdedq frqwhqlgrv
hq xqr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh lqhufld | vh wudwded/ sxhv/ gh xq fdvr gh h{lq
vlpsoh uhfwd1 Hv hylghqwh/ vlq hpedujr/ txh ho sdsho txh mxhjd ho prphqwr hfwru hq
od ghgxfflq hv sxudphqwh lqvwuxphqwdo/ |d txh ho fruwdqwh dsduhfh qlfdphqwh ghelgr
d od yduldflq gho prphqwr hfwru1 Vlwxdflrqhv glvwlqwdv gh h{lq/ shur txh whqjdq od
plvpd yduldflq gh prphqwr hfwru/ surgxfhq lgqwlfr hvixhu}r fruwdqwh |/ reyldphqwh/

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

539

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

lgqwlfdv whqvlrqhv wdqjhqfldohv gh fruwdgxud1 Sru wdqwr/ od ghgxfflq dqwhulru vh sxhgh


h{whqghu iflophqwh d vlwxdflrqhv hq odv txh ho hvixhu}r fruwdqwh dfwh vhjq xqr gh orv
hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/ d shvdu gh txh od h{lq vhd hvyldgd/ vlhpsuh txh od yduldflq
gho prphqwr hfwru hvw frqwhqlgd hq xqr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh h{lq1

Hmhuflflr 91614
Frpsuredu txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv txh sursruflrqd od iupxod gh
Frooljqrq vdwlvidfh odv uhodflrqhv lqwhjudohv gh htxloleulr lqwhuqr1
D wdo hihfwr/ uhfrughprv txh od iupxod gh Frooljqrq h{suhvd txh odv frpsrqhqwhv
 %+ phgldv ghelgdv d xq fruwdqwh W+ sxhghq rewhqhuvh fruwdqgr od uhedqdgd sru sodqrv
DED E  shushqglfxoduhv do hmh | +yhu Iljxud 919d,> | ydohq=
 %+ @

W+ pe5 +|,
L5 o+|,

Frpsurehprv hq sulphu oxjdu txh od uhvxowdqwh gh glfkdv frpsrqhqwhv  %+ hv ljxdo do


hvixhu}r fruwdqwh dfwxdqwh W+ > hv ghflu=
] n
]
W+ pe5 +|,
 %+ gV @
o+|, g|
3] L5 o+|,
7
W+ n e
p5 +|, g|
@
L5 3
W+
L5 @ W+
+t1h1g,
@
L5


Hq hihfwr=

+'n e
p +|, g|
+'3 5

+'n ] +7'n
| o+
| , g
| g|
+
'3 +7'+
] +7'n ] + '7+
| o+
| , g
| g|
+
7'3 +'3
] +7'n
| o+
| , g
| +
| . y ,
+7'3
] +7'n
] +7'n
2

| o+
| , g
|.y
| o+
|, g
|
+7'3
+7'3
]
]

]
@
@
@
@
@
@

7
L5

|2 gV . y

| gV

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

53:

9161 WHRUD GH FROOLJQRQ

Ilj1 919= Hohphqwrv glihuhqfldohv gh uhd | prphqwrv hvwwlfrv


grqgh vh kd xwlol}dgr ho whruhpd gh Ixelql sdud uhhvfulelu od sulphud greoh lqwhjudo/ |
U
ho khfkr gh txh ho hmh } vhd edulfqwulfr + 7 | gV @ 3,1
Dqorjdphqwh/ vh xwlol}d od iupxod gh Frooljqrq sdud fdofxodu odv frpsrqhqwhv
 %5 phgldv ghelgdv do plvpr fruwdqwh W+ fruwdqgr od vhfflq sru sodqrv FGF  G
shushqglfxoduhv do hmh } +yhu Iljxud 919e,=
 %5 @

W+ pe5 +},
L5 o+},

Frpsurehprv txh od uhvxowdqwh gh glfkd glvwulexflq gh whqvlrqhv  %5 hv qxod=


] n
]
W+ pe5 +},
 %5 gV @
o+}, g}
3] L5 o+},
7
W+ n e
p5 +}, g}
@
L5 3
W+
L+5
@
L5
@ 3
+t1h1g,


Hq hihfwr=

5'n e
p +}, g}
5'3 5


5'n ] 57'n ] +'nE75


| g| g
} g}
5'3 57'5 +'3 E75
] 57'n ] 5 '75 ] +'E75 
| g| g
} g}
57'3 5'3 +'3 E75

]
@
@

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

53;

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

57'n ] +'3E75
+
} . z , | g| g
}
5
7
'
3

+
'
3

E7
5

]
]
]

@
@
@

} | gV . z

7
L+5 . 3

| gV

@ 3
grqgh khprv xwlol}dgr gh qxhyr ho whruhpd gh Ixelql/ | ho khfkr gh txh orv hmhv +|> },
vrq sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq1

Od lpsruwdqfld gh orv hvixhu}rv udvdqwhv sxhgh srqhuvh hq hylghqfld phgldqwh xq


h{shulphqwr vlpsoh1 Dqdolfhprv xqd yljd vlpsohphqwh dsr|dgd/ vrphwlgd d h{lq
vlpsoh/ wdo frpr od txh vh pxhvwud hq od Iljxud 91:d1 Lpdjlqhprv xq fruwh orqjlwxglqdo
gh od slh}d vhjq xq sodqr krul}rqwdo DD txh glylgh od yljd hq grv sduwhv= +4, od
vlwxdgd sru hqflpd gho sodqr gh fruwh | +5, od vlwxdgd sru ghedmr gh vwh1 Do hfwdu od
yljd dsduhfhq d or odujr gh od vxshuflh DD xqdv whqvlrqhv wdqjhqfldohv udvdqwhv txh
lpslghq txh od sduwh +4, ghvolfh vreuh od +5,/ | txh kdfhq txh od yljd vh frpsruwh frpr
xqd slh}d qlfd/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 91:e1 Vl ho fruwh vhjq DD ixhvh
uhdo/ | odv sduwhv +4, | +5, hvwxylhudq vlpsohphqwh vxshusxhvwdv +vlq ur}dplhqwr,/ hvwdv
whqvlrqhv udvdqwhv qr dsduhfhudq/ | ho frqmxqwr vh frpsruwdud gh irupd wrwdophqwh
glihuhqwh/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 91:f1

Ilj1 91:= Ghirupdflq gh xqd yljd vrphwlgd d h{lq vlpsoh= +e, frq whqvlrqhv
udvdqwhv | +f, vlq whqvlrqhv udvdqwhv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

53<

9161 WHRUD GH FROOLJQRQ

Vl vh xqhq grv yljdv vxshusxhvwdv/ | vh ghvhd txh vwdv wudedmhq vrolgduldphqwh/ dx0
phqwdqgr dv od uhvlvwhqfld d h{lq gh irupd frqvlghudeoh +yhu Hmhpsor 71518,/ vh gheh
hylwdu ho ghvol}dplhqwr gh xqd vreuh od rwud | srvlelolwdu od dsdulflq gh odv qhfhvduldv
ixhu}dv udvdqwhv1 D wdo hihfwr/ ghehq xqluvh odv sduwhv frpsrqhqwhv gh odv slh}dv ph0
gldqwh fxdv/ wruqloorv sdvdqwhv r fxdotxlhu rwur glvsrvlwlyr txh vhd fdsd} gh wudqvplwlu
| uhvlvwlu odv ixhu}dv udvdqwhv fruuhvsrqglhqwhv1
Hmhpsor 91614
Od yljd eldsr|dgd gh od Iljxud 91;/ gh o @ 9 p gh ox}/ hvw vrphwlgd d xqd fdujd
xqliruphphqwh uhsduwlgd s @ 6 nQ2p1 Vh txlhuh frqvwuxlu d sduwlu gh wuhv slh}dv
lqghshqglhqwhv gh 73 { 43 fp/ xqlgdv phgldqwh frqhfwruhv/ wdo frpr vh lqglfd hq od
jxud1 Glphqvlrqdu ho glphwur gh glfkrv frqhfwruhv/ vdelhqgr txh vh frorfdq d xqd
glvwdqfld g @ 48 fp gh vhsdudflq hqwuh hoorv/ | txh od whqvlq wdqjhqfldo dgplvleoh hq
hoorv hv  W @ 533 PSd1

Ilj1 91;= Yljd dupdgd gho Hmhuflflr 91614


Ho fruwdqwh p{lpr hq od yljd vh gd hq odv vhfflrqhv gh dsr|r | hv ljxdo d odv
uhdfflrqhv yhuwlfdohv hq vwrv=
so
69
W4@ @
@
@ < nQ
5
5
Od lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr do hmh edulfqwulfr krul}rqwdo ydoh=


4
4
43  73 . 5 
73  43 . 73  43  582 fpe
L @
45
45
3
e
e
@ 89  43 p

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

543

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Vhjq od iupxod gh Frooljqrq/ od whqvlq udvdqwh phgld vreuh odv vxshuflhv gh


frqwdfwr hqwuh odv dodv | ho dopd gh od vhfflq hv

W pe + ,
Le
e
grqgh p + , hv ho prphqwr hvwwlfr gho dod uhvshfwr gho hmh edulfqwulfr krul}rqwdo |
e hv ho dqfkr gh od vxshufh gh frqwdfwr/ r vhd=
 phg @

pe + , @ 43  73  58 fp @ 3> 34 p
e @ 3> 4 p

frq or txh  phg @ 3> 494 PSd1 Fdgd frqhfwru gh od }rqd gh dsr|rv gheh vrsruwdu xqd
ixhu}d udvdqwh gh ydoru
U @  phg e g @ 3> 494  43S  3> 4  3> 48 Q @ 5> 75 nQ

Vxsrqlhqgr dkrud txh od whrud hohphqwdo gh od fruwdgxud hv dsolfdeoh do frqhfwru


vh wlhqh txh od whqvlq udvdqwh hq fdgd xqr hoorv hv
 frq @

U
 W
Dfrq

gh grqgh ho uhd gh fdgd frqhfwru uhvxowd

U
5> 75  43
@
p2 @ 45> 4 pp2
W
533  43S
Vl orv frqhfwruhv vrq gh vhfflq flufxodu/ vh uhtxlhuh xq glphwur pplqr gh ! @ 7
pp1
Orv fofxorv dqwhulruhv sursruflrqdq ho glphwur pqlpr gh orv frqhfwruhv hq odv
vhfflrqhv su{lpdv d orv dsr|rv/ grqgh ho hvixhu}r fruwdqwh hv p{lpr1 Gdgr txh
od yduldflq gho fruwdqwh hv olqhdo d or odujr gh od yljd/ frq ydoruhv ghfuhflhqwhv d
phglgd txh qrv dfhufdprv do fhqwur gh od ox}/ hv srvleoh dxphqwdu ho hvsdfldgr gh orv
frqhfwruhv d phglgd txh odv whqvlrqhv udvdqwhv glvplqx|hq1 Dv/ sru hmhpsor/ hq orv 6
phwurv fhqwudohv gh od yljd ho fruwdqwh hv lqihulru d W @ 7> 8 nQ | hv srvleoh dxphqwdu ho
hvsdfldgr d g @ 63 fp vlq txh od whqvlq hq orv frqhfwruhv vxshuh od whqvlq dgplvleoh
hvshflfdgd1
Dfrq 

917
91714

Vhfflrqhv pdfl}dv
Vhfflq uhfwdqjxodu

Frqvlghuhprv xqd yljd gh vhfflq uhfwdqjxodu pdfl}d gh glphqvlrqhv e  k | ghwhupl0


qhprv/ xwlol}dqgr od whrud gh Frooljqrq/ od whqvlq wdqjhqfldo  hq xq sxqwr fxdotxlhud
gh od vhfflq uhfwd/ vrphwlgd d xq hvixhu}r fruwdqwh yhuwlfdo gh ydoru W 1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

544

9171 VHFFLRQHV PDFL]DV

Ilj1 91<= Whqvlrqhv wdqjhqfldohv | udvdqwhv hq vhfflq uhfwdqjxodu


Vhjq ho sulqflslr gh uhflsurflgdg gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ hq sxqwrv frpr
D | D gho frqwruqr gh od vhfflq +yhu Iljxud 91<, vwdv ghehq hvwdu gluljlgdv vhjq
glfkr fruwruqr/ hv ghflu/ vrq yhuwlfdohv1 Sru vlphwud/ hq ho sxqwr P wdpelq gheh
vhuor1 Sru wdqwr/ | frpr klswhvlv vlpsolfdwlyd/ dgplwluhprv txh hq wrgr sxqwr gh od
oqhd DD odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vrq sdudohodv do hvixhu}r fruwdqwh W / hv ghflu/ vrq
yhuwlfdohv | txh od glvwulexflq hv xqliruph d or odujr gh od oqhd DD 1 Ho vhqwlgr gh
odv whqvlrqhv fruwdqwhv frlqflgh reyldphqwh frq ho gho hvixhu}r fruwdqwh1 Hqwrqfhv/ ho
ydoru hq fdgd sxqwr frlqflgh frq ho ydoru phglr txh sursruflrqd od iupxod ixqgdphqwdo
dsolfdgd d od sduwh gh vhfflq vlwxdgd sru hqflpd gh od oqhd DD 1 Hq hvwh fdvr/ whqhprv
W+ @ W> L5 @ ek @45 | o @ e= Ho prphqwr hvwwlfr gh od sduwh gh vhfflq vlwxdgd sru
hqflpd gh od oqhd DD sxhgh fdofxoduvh hq ixqflq gh od rughqdgd | gho fruwh | ydoh




.|
k
e k2 2
e
2
|
@
|
p5 +|, @ e
+9147,
5
5
5 7
Sru wdqwr/ vxvwlwx|hqgr orv ydoruhv dqwhulruhv hq od iupxod gh Frooljqrq vh wlhqh=
%
 2 &
6W
5|
 +|, *  phg +|, @
4
+9148,
5 ek
k
Gh hvwd h{suhvlq vh ghgxfh txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq xqd vhfflq
uhfwdqjxodu vrphwlgd d hvixhu}r fruwdqwh yhuwlfdo hv sdudeolfd hq ixqflq gh od rughqdgd
|/ hv qxod hq odv eudv h{wuhpdv +| @ k@5,/ | wlhqh vx ydoru p{lpr hq orv sxqwrv gho
hmh } +| @ 3, grqgh ydoh
6 W
6W
 pd{ @
@
+9149,
5 ek
5D

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

545

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Sru frqvljxlhqwh/ od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd hv xq 83( pd|ru txh od txh vh rewlh0
qh vxsrqlhqgr xqd glvwulexflq xqliruph gh whqvlrqhv +Mrxudzvnl/ 4;77,/ wdo frpr vh
rewhqgud gh dsolfdu od whrud hohphqwdo gh od fruwdgxud1 Fdeh wdpelq vhdodu txh vh
fxpsohq od uhodflrqhv lqwhjudohv vljxlhqwhv=
%   &
]
] n
2 6 W
5| 2
W+ @
4
 %+ gV @
e g| @ W
k
3 2 5 ek
+914:,
]7
 %5 gV  3
W5 @

Orv ydoruhv txh sursruflrqd od h{suhvlq +9148, qr vrq h{dfwrv/ shur v px| dsur{l0
pdgrv/ wdqwr pv fxdqwr pd|ru vhd od uhodflq k@e1 Sru hmhpsor/ vl vh fdofxodq phgldqwh
od Whrud gh od Hodvwlflgdg orv ydoruhv h{dfwrv sdud orv sxqwrv gho hmh } +| @ 3,/ vh re0
wlhqh txh od glvwulexflq qr hv xqliruph d or odujr gho hmh/ vlqr txh kd| xq p{lpr hq
orv sxqwrv F | F  | xq pqlpr hq ho sxqwr J1 Orv idfwruhv gh fruuhfflq txh kdeud
txh dsolfdu uhvshfwr do ydoru  pd{ fdofxodgr dsur{lpdgdphqwh vh gdq hq od Wdeod 9141
Revuyhvh or fhufdqr txh ho idfwru hv d od xqlgdg sdud k@eA 41

}@3
} @ e@5

k@e @ 5
3> <;6
4> 366

k@e @ 4
3> <73
4> 459

k@e @ 4@5
3> ;89
4> 6<9

k@e @ 4@7
3> ;38
4> <;;

Wdeod 914= Ydoruhv gh fruuhfflq sdud whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq ho hmh |@3

91715

Vhfflq vlpwulfd

Frqvlghuhprv xqd vhfflq gh irupd duelwuduld shur frq xq hmh yhuwlfdo gh vlphwud do txh
ghqrplqduhprv hmh sulqflsdo gh lqhufld |1 Frqvlghuhprv dghpv txh vreuh od vhfflq
dfwd xq hvixhu}r fruwdqwh W sdudohor do hmh gh vlphwud/ wdo frpr vh pxhvwud hq od
Iljxud 91431 Od whqvlq  hq xq sxqwr fxdotxlhud whqgu grv frpsrqhqwhv/  %+ |  %5 /
sdudohodv d orv hmhv | | }/ uhvshfwlydphqwh1
Sdud fdofxodu od frpsrqhqwh yhuwlfdo phgld d or odujr gh xqd oqhd krul}rqwdo DD
vh dsolfd od iupxod gh Frooljqrq =
 phg
%+ +|, @

W pe5 +|,
L5 o+|,

+914;,

grqgh o+|, hv od orqjlwxg gho vhjphqwr DD / txh ydud frq od rughqdgd | gho fruwh d od
vhfflq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

546

9171 VHFFLRQHV PDFL]DV

Ilj1 9143= Vhfflq vlpwulfd vrphwlgd d fruwdqwh


Sru or wdqwr/  %+ yduldu vhjq or kdjd od uhodflq pe5 +|,@o+|, |/ qrupdophqwh/ vhu
p{lpd sdud orv sxqwrv vlwxdgrv vreuh ho hmh }/ d qr vhu txh od dqfkxud gh od vhfflq
o+|, fuh}fd pv uslgr txh pe5 +|, d phglgd txh qrv dfhufdprv do hmh }/ frpr vxfhgh/
sru hmhpsor/ hq xq urper r hq xq wulqjxor lvvfhohv1
Hq orv sxqwrv h{wuhprv D | D gho vhjphqwr/ od whqvlq wdqjhqfldo  gheh vhu
wdqjhqwh do frqwruqr |/ hq frqvhfxhqfld/ vxv gluhfflrqhv vh fruwdq hq xq sxqwr E gho
hmh |1 Vxsrqguhprv/ gh irupd vlpsolfdgd/ txh sdud wrgr sxqwr vlwxdgr hqwuh D | D /
od gluhfflq gh  hv wdo txh sdvd sru E1 Hq hvwh fdvr/ od frpsrqhqwh krul}rqwdo gh od
whqvlq wdqjhqfldo ydoh sdud fdgd sxqwr=
 %5 @  %+ wdq 

+914<,

grqgh ho qjxor  ydud sdud fdgd sxqwr/ hv ghflu/ hv ixqflq gh odv frrughqdgdv +|> },
gho sxqwr frqvlghudgr1 Od whqvlq wrwdo/ hq xq sxqwr lqwhulru gh od vhfflq/ ydoh hqwrq0
fhv=
t
 %+
 +|> }, @  2%+ .  2%5 @
+9153,
frv 
Od whqvlq p{lpd hq xqd oqhd DD vh gd hq ho frqwruqr | hv ljxdo d=
 pd{ @

 %+
frv 

grqgh ho qjxor  hv vor ixqflq gh od rughqdgd |1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+9154,

547

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Qrwhprv gh qxhyr txh hq xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq/ od gluhfflq gh od whqvlq


wdqjhqfldo qr frlqflgh frq od gho hvixhu}r fruwdqwh W / vlqr txh wlhqh frpsrqhqwhv vhjq
orv grv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld1
91716

Vhfflq flufxodu

Od vhfflq flufxodu hv xq fdvr sduwlfxodu gh vhfflq vlpwulfd/ frq od shfxoldulgdg gh txh


fxdotxlhu hmh txh sdvh sru ho fhqwur gh judyhgdg hv hmh gh vlphwud |/ sru frqvljxlhqwh/
hv hmh sulqflsdo gh lqhufld1 Vxsrqjdprv/ sru hmhpsor/ txh ho hvixhu}r fruwdqwh wlhqh od
gluhfflq gho hmh yhuwlfdo/ do txh oodpduhprv |1
Whqhprv/ sdud xqd vhfflq gh udglr u/ txh L5 @ ue @7 | D @ u2 = Dghpv/
od
s
dqfkxud gh xqd fxhugd sdudohod do hmh }> vlwxdgd d od rughqdgd |> hv o+|, @ 5 u2  | 2 >
| ho prphqwr hvwwlfr gh od vxshuflh vlwxdgd sru hqflpd gh hood hv
] o
s

5
e
p5 +|, @
| 5 u2  | 2 g| @ +u2  | 2 , 2
6
+

+9155,

Sru wdqwr/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv yhuwlfdohv phgld  %+ hv=




 | 2 
W 2 +u2  | 2 , 2
7W
@
4
 %+ +|, @ Zoe s
6D
u
+ e , 5 u2  | 2

Ilj1 9144= Vhfflq flufxodu vrphwlgd d fruwdqwh

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+9156,

548

9171 VHFFLRQHV PDFL]DV

hv ghflu/ xqd ixqflq sdudeolfd gh od rughqdgd |1 Dghpv=


u
s
 | 2
u2  | 2
o@5
frv  @
@
@ 4
u
u
u
Sru wdqwr/ hq ho frqwruqr vh gdq odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv p{lpdv/ gh ydoru=
u
 | 2
 %+
7W
 +|, @
4
@
frv 
6D
u

+9157,

+9158,

hv ghflu/ xqd ixqflq hoswlfd gh od rughqdgd |1


Gh or dqwhulru vh ghgxfh txh od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd vh suhvhqwd hq orv sxqwrv
gho hmh } +| @ 3,/ | ydoh=
7W
 pd{ @
+9159,
6D
| uhvxowd vhu xq 66( pd|ru gh or txh uhvxowdud vl W vh uhsduwlhud xqliruphphqwh hq
wrgd od vxshuflh/ vhjq od whrud hohphqwdo1 Vl vh fdofxod od glvwulexflq gh whqvlrqhv
wdqjhqfldohv d or odujr gho hmh } vhjq od Whrud gh od Hodvwlflgdg/ uhvxowd txh od glvwul0
exflq qr hv xqliruph d or odujr gh glfkr hmh/ vlqr txh wlhqh xq p{lpr hq ho fhqwur
txh ydoh=
6 . 5 W
 pd{ @
+915:,
5+4 . , D
grqgh  hv ho frhflhqwh gh Srlvvrq gho pdwhuldo gh od slh}d1 Sdud  @ 3> 6/ fruuhv0
srqglhqwh do dfhur/ vh wlhqh  pd{ @4> 6;8 W@D/ hv ghflu/ xq 6( gh huuru uhvshfwr d od
rewhqlgd dqwhulruphqwh/ or txh uhvxowd xqd h{fhohqwh dsur{lpdflq1
Hv iflo frpsuredu txh vh fxpsohq odv uhodflrqhv lqwhjudohv=
   
] no
7W
| 2
W+ @
o+|, g| @ W
4
u
] 3o 6 D
+915;,
W5 @
 %5 gV  3

vwd vhjxqgd sru vlphwud uhvshfwr do hmh |1


Vhdoduhprv gh qxhyr/ txh dxqtxh vh frqvlghuh xq fdvr hq txh ho hvixhu}r fruwdqwh
dfwd vhjq xqr gh orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/ od whqvlq wdqjhqfldo hq xq sxqwr
jhqulfr gh od vhfflq wlhqh frpsrqhqwhv  %+ >  %5 vhjq orv grv hmhv sulqflsdohv1 Sru
wdqwr/ hq jhqhudo/ od gluhfflq gh  qr frlqflgh frq od gh W 1
91717

Vhfflq wuldqjxodu lvvfhohv

Frqvlghuhprv xqd vhfflq wuldqjxodu lvvfhohv/ vlpwulfd uhvshfwr gho hmh yhuwlfdo/ gh
edvh e | dowxud k/ vrolflwdgd sru ho hvixhu}r fruwdqwh yhuwlfdo W +Iljxud 9145,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

549

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9145= Vhfflq wuldqjxodu lvvfhohv vrphwlgd d fruwdqwh


Orv hmhv +|> }, vrq hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/ sru vhu | hmh gh vlphwud
gho wulqjxor1 Vh wlhqh txh L5 @ ek @691 Od whqvlq wdqjhqfldo  %+ d or odujr gh od oqhd
DD sxhgh fdofxoduvh phgldqwh=
 %+ +|, @

W pe5 +|,
L5 o+|,

+915<,

frq o+|, @ +5k  6|, e@6k> | pe5 +|, hv ho prphqwr hvwwlfr uhvshfwr do hmh }/ gh od sduwh
vxshulru gho wulqjxor olplwdgd sru od oqhd DD / gh ydoru=
&

 % 2

|
5k
4

o+|,
|
.|
+9163d,
pe5 +|, @
5
6
6



k
o+|, 5k
|
|.
+9163e,
@
6
6
6
Sru wdqwr/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv  %+


45W 5k
 %+ @
|
|.
ek
6

gh od vhfflq wuldqjxodu hv=



k
+9164,
6

Sxhgh revhuyduvh txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hv xqd ixqflq sdudeolfd


gh od rughqdgd |/ gh ydoru qxor sdud orv sxqwrv | @ 5k@6 | | @ k@6/ hv ghflu/ hq
ho yuwlfh | hq od edvh gho wulqjxor1 Dghpv/ od whqvlq wdqjhqfldo  %+ p{lpd vh
suhvhqwd hq orv sxqwrv gho wulqjxor gh rughqdgd | ljxdo d=


45W k
k
C %+
@
 5| @ 3
,
|@
+9165,
C|
ek 6
9

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

54:

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Ilj1 9146= Glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv vreuh wulqjxor lvvfhohv


| vx ydoru hv=

6W
6W
@
+9166,
ek
5D
Revuyhvh txh ho ydoru p{lpr gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv  %+ qr frlqflgh frq orv
sxqwrv vlwxdgrv d od dowxud gho edulfhqwur1 Hq hihfwr/ sdud | @ 3 ho ydoru gh od whqvlrq
wdqjhqfldo  %+ hv=
;W
7W
+9167,
C
%+ @ 6 ek @ 6 D
Dghpdv/ hq hvwh fdvr/ ho qjxor  hv wdo txh wdq  @ +e@5k, = Sru wdqwr/ odv frpsrqhqwhv
krul}rqwdohv  %5 ydohq hq ho frqwruqr



9W 5
k
frqw
k|
|.
+9168,
 %5 @  %+ wdq  @ e
k
6
6
 pd{
%+ @

|/ sru wdqwr/


918
91814

frqw

%

 2 &*2


45W 5
 %+
e
k
@
@ 4.
k

|
|
.
frv 
5k
ek 6
6

+9169,

Vhfflrqhv gh shtxhr hvshvru


Vhfflrqhv delhuwdv

Hq odv vhfflrqhv gh shtxhr hvshvru delhuwdv/ od whrud gh od fruwdgxud gh Frooljqrq


shuplwh ghwhuplqdu frq pxfkd suhflvlq od glvwulexflq gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv
ghelgdv do hvixhu}r fruwdqwh1
D hihfwrv gh dsolfdu od iupxod gh Frooljqrq/ frqvlghuhprv od uhedqdgd frpr od gh
od Iljxud 9147/ glylglgd sru xqd vxshuflh sodqd EEE  E  / sdudohod do hmh gh od slh}d |

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

54;

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9147= Vhfflq delhuwd gh shtxhr hvshvru vrphwlgd d fruwdqwh


wdo txh vx wud}d vreuh od vhfflq vhd xqd uhfwd EE qrupdo d od oqhd phgld txh ghqh od
irupd gh od vhfflq +oqhd d wud}rv hq odv Iljxudv 9147d | f,1 Gh hvwd pdqhud od iupxod
qrv sursruflrqdu ho ydoru gh od whqvlq wdqjhqfldo phgld qrupdo d EE/ hv ghflu/ hq od
gluhfflq gh od oqhd phgld/ r vhd/ d wudyv gho hvshvru1
Do vhu ho hvshvru shtxhr/ vh sxhgh vxsrqhu vlq judq huuru txh od glvwulexflq gh
whqvlrqhv wdqjhqfldohv hv xqliruph d wudyv gho hvshvru1 Dghpv/ vh sxhgh dgplwlu txh
sdud wrgr sxqwr gh od oqhd EE odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv wlhqhq od plvpd gluhfflq/ txh
gheh vhu frlqflghqwh hq orv sxqwrv E frq od wdqjhqwh do frqwruqr/ hv ghflu/ wdqjhqwh d
od oqhd phgld vl od yduldflq gho hvshvru hv ohqwd | judgxdo1 Sru wdqwr/ od whqvlq phgld
txh sursruflrqd od iupxod gh Frooljqrq hv xqd exhqd dsur{lpdflq gh odv whqvlrqhv
uhdohv txh vh surgxfhq d wudyv gho hvshvru hq od vhfflq1
Hq uhvxphq/ hq shuohv gh shtxhr hvshvru vh sxhgh frqvlghudu/ frq pxfkd dsur{l0
pdflq/ txh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vrq/ hq wrgr sxqwr/ sdudohodv d od oqhd phgld
gh od vhfflq/ | txh vx glvwulexflq hv frqvwdqwh d wudyv gho hvshvru1 Od gluhfflq gh
od whqvlq wdqjhqfldo hq xq sxqwr ghshqgh vor gh od irupd gh od vhfflq/ | qr gh od
gluhfflq gho hvixhu}r fruwdqwh1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

54<

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Frqvlghuhprv/ d hihfwrv gh ghvduuroor/ ho fdvr gh xqd slh}d sulvpwlfd gh vhfflq


delhuwd gh shtxhr hvshvru/ vrphwlgd d xq hvixhu}r fruwdqwh dfwxdqgr vhjq ho hmh
sulqflsdo gh lqhufld | gh od vhfflq/ W+ @ W> wdo frpr od gh od Iljxud 91471 Vlwxduhprv od
srvlflq gh od oqhd EE hq od txh txhuhprv fdofxodu odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghqlhqgr
od orqjlwxg gh dufr v @ vf / phglgd d or odujr gh od oqhd phgld d sduwlu gh xqr gh vxv
h{wuhprv/ sru hmhpsor/ ho D1 Dgplwluhprv txh ho hvshvru gh od vhfflq sxhgd yduldu d
or odujr gh od oqhd phgld/ hq ixqflq gh od orqjlwxg gh dufr v1
Hq hvwdv frqglflrqhv/ od iupxod gh Frooljqrq qrv glfh txh od whqvlq wdqjhqfldo hq
od gluhfflq gh od oqhd phgld ydoh d wudyv gh od oqhd EE> gh hvshvru h+vJ ,/ hv=
 +vJ , @

W+ pe5 +vJ ,
L5 h+vJ ,

+916:,

grqgh pe5 +vJ , hv ho prphqwr hvwwlfr uhvshfwr do hmh } gho uhd ud|dgd DDEE1 Frq0
vlghudqgr ho uhd gho shuo frqfhqwudgd d or odujr gh od oqhd phgld/ vh sxhgh hvfulelu
txh glfkr prphqwr hv ljxdo d=
] rJ
e
p5 +vJ , @
|+v, h+v, gv
+916;,

grqgh vf hv od orqjlwxg gh dufr hqwuh D | E1 Hvwd h{suhvlq hv vxflhqwhphqwh suhflvd


vl ho hvshvru h hv shtxhr uhvshfwr d vJ 1 Ho vhqwlgr gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv sxhgh
ghgxfluvh vlq dpelj hgdg d sduwlu gh odv frqvlghudflrqhv gh htxloleulr h{sxhvwdv hq
dsduwdgrv dqwhulruhv | txh vh suhvhqwdq hq od Iljxud 91471
Hvwxglhprv d frqwlqxdflq dojxqdv vhfflrqhv delhuwdv gh shtxhr hvshvru gh lqwhuv
sufwlfr1
Vhfflq hq greoh W
Hvwxglhprv ho fdvr gh xqd vhfflq hq greoh W vlpwulfd vrphwlgd d xq hvixhu}r fruwdqwh
W yhuwlfdo dvfhqghqwh +yhu Iljxud 9148d,/ | fdofxohprv hq sulphu oxjdu odv frpsrqhqwhv
yhuwlfdohv gh od whqvlq wdqjhqfldo/  %+ / | oxhjr odv frpsrqhqwhv krul}rqwdohv/  %5 / txh
vwh surgxfh1
Od frpsrqhqwh yhuwlfdo gh od whqvlq wdqjhqfldo  %+ vh fdofxod dsolfdqgr od iupxod
gh Frooljqrq d fruwhv krul}rqwdohv gh od vhfflq/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 9148e1
Hqwrqfhv=
W pe5
 %+ @
+916<,
L5 o
grqgh o hv od dqfkxud gho fruwh1 Vh ghgxfh/ sru wdqwr/ txh do sdvdu gho dod do dopd/
ho ydoru gh  %+ h{shulphqwd xqd ixhuwh glvfrqwlqxlgdg/ |d txh o sdvd gh vhu o @ e hq ho
dod/ d vhu o @ h hq ho dopd +yhu Iljxud 9148e,1 Gdgr txh ho hvshvru hv shtxhr/ h ?? e/

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

553

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9148= Vhfflq hq greoh W vrphwlgd d hvixhu}r fruwdqwh vhjq ho dopd1 Whqvlrqhv
wdqjhqfldohv yhuwlfdohv

hq odv dodv od whqvlq fruwdqwh yhuwlfdo hv ghvsuhfldeoh iuhqwh d od gho dopd | ho dopd
devrueh sufwlfdphqwh hq vx wrwdolgdg ho hvixhu}r fruwdqwh yhuwlfdo W 1
Hq ho dopd/  %+ ydud frpr or kdfh pe5 +|,/ hq ixqflq gh od rughqdgd |1 Hvwd
yduldflq hv sdudeolfd | vlpwulfd +yhu Iljxud 9148f,=






k
k h k2
k
4 k
e


2
p5 +|, @ eh .
| h
.| @ eh .
|
+9173,
5
5
5 5
5 5 7
Ho ydoru pqlpr gh odv whqvlrqhv yhuwlfdohv hq ho dopd vh gd hq orv sxqwrv h{wuhprv gh
vwd/ E | E  / sdud | @ k@5> | ydoh


k
W
4?

 %+ @
eh
+9174,
L5 h
5
plhqwudv txh ho ydoru p{lpr vh gd d od dowxud gho edulfhqwur/ J/ sdud | @ 3> | ydoh


k h k2
W

 4@
@
eh
.
+9175,
%+ L5 h
5 5 7
Frpr vh yhu hq ho Hmhuflflr 9181414/ od glihuhqfld hqwuh orv ydoruhv pqlprv +hq E |
E  , | p{lpr +hq J, gh od sduerod hv shtxhd sdud orv shuohv qrupdol}dgrv1 Hq
hvwh fdvr/ sxhgh frqvlghuduvh txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv yhuwlfdohv hv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

554

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Ilj1 9149= Vhfflq hq greoh W vrphwlgd d fruwdqwh1 Whqvlrqhv wdqjhqfldohv


krul}rqwdohv

xqliruph hq ho dopd/ frq xq ydoru gh=


 %+ *  phg
%+ @

W
dopd

+9176,

grqgh dopd @ kh hv ho uhd gho dopd1 Hvwd dsur{lpdflq lpsolfd huuruhv phqruhv gho
43 ( hq orv ydoruhv p{lprv sdud shuohv qrupdol}dgrv/ sru ghihfwr1 Ho vhqwlgr gh
odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv  %+ hq ho dopd frlqflgh/ qdwxudophqwh/ frq ho gho hvixhu}r
fruwdqwh W 1
Sru wdqwr/ odv whqvlrqhv yhuwlfdohv  %+ hq odv dodv vrq ghvsuhfldeohv/ shur qr dv odv
frpsrqhqwhv krul}rqwdohv  %5 > txh sxhghq fdofxoduvh gh irupd dqorjd d odv dqwhulr0
uhv/ dsolfdqgr od iupxod gh Frooljqrq d fruwhv yhuwlfdohv gh od vhfflq +Iljxud 9149,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

555

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 914:= Vhfflq hq greoh W vrphwlgd d fruwdqwh1 Vhqwlgrv gh odv whqvlrqhv


wdqjhqfldohv | udvdqwhv

Hqwrqfhv=

W pe5 +v,
+9177,
L5 h
grqgh pe5 +v, @ vh k@5 hv ho prphqwr hvwwlfr gho uhd ud|dgd DDEE uhvshfwr do hmh
}1 Dgplwluhprv/ sru vhu ho hvshvru shtxhr/ txh odv whqvlrqhv d or odujr gh EE vrq
sdudohodv | xqliruphv1 Vlhqgr W> L5 | h frqvwdqwhv | yduldqgr pe5 +v, olqhdophqwh frq
v/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq odv dodv vhu olqhdo/ frq ydoru qxor hq orv
h{wuhprv1 Ho vhqwlgr gh odv  %5 vh ghwhuplqd vlq dpelj hgdg sru frqvlghudflrqhv gh
htxloleulr/ wdo | frpr vh pxhvwud hq odv Iljxudv 9149 | 914:1
Od Iljxud 914: pxhvwud odv ixhu}dv udvdqwhv glihuhqfldohv hq ho sxqwr gh xqlq gho
dod vxshulru frq ho dopd1 Gheh fxpsoluvh/ sru htxloleulr gh ixhu}dv hq od gluhfflq gho
hmh {/ txh=
gU @ 5gU
+9178,
 %5 @

grqgh gU hv od ixhu}d udvdqwh hq ho h{wuhpr vxshulru gho dopd | gU hv fdgd xqd gh
odv ixhu}dv udvdqwhv hq odv dodv/ | txh vrq ljxdohv hqwuh v sru vlphwud gh od vhfflq |
dqwlvlphwud gh od vrolflwdflq uhvshfwr gho hmh |1 Vh wlhqh=
 dopd h g{ @ 5  dod h g{

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+9179,

556

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

vlhqgr  dopd |  dod odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq ho dopd | hq odv dodv hq ho sxqwr gh
xqlq/ uhvshfwlydphqwh1 Sru wdqwr/ sru htxloleulr vh gheh fxpsolu od vljxlhqwh uhodflq
hqwuh dperv ydoruhv=
 dopd
5h
@
+917:,
 dod
h
Od glvwulexflq qdo gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv +frq vxv fruuhvsrqglhqwhv vhqwlgrv, vh
pxhvwud hq od Iljxud 914;1 Hq ho dod lqihulru odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vrq dqwlvlpwulfdv
gh odv gho dod vxshulru/ sru vlphwud gh od vhfflq | dqwlvlphwud gh od vrolflwdflq uhvshfwr
gho hmh }= Vh revhuyd hq hood txh/ vhjq odv dsur{lpdflrqhv uhdol}dgdv/ vh fxpsoh txh
od gluhfflq gh od whqvlq wdqjhqfldo hq xq sxqwr gh od vhfflq ghshqgh gh od irupd gh
od vhfflq/ | qr gh od gluhfflq gho hvixhu}r fruwdqwh/ vhjq vh dghodqw do sulqflslr gho
suhvhqwh dsduwdgr1
Sxhgh frpsureduvh wdpelq txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv kdoodgd vdwlvidfh odv
hfxdflrqhv gh htxloleulr lqwhuqr1 Oodphprv U | Y d odv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv
wdqjhqfldohv hq odv dodv | hq ho dopd/ uhvshfwlydphqwh> vx ydoru sxhgh fdofxoduvh iflo0
phqwh kdoodqgr ho uhd gh orv gldjudpdv gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv | pxowlsolfdqgr sru
ho hvshvru fruuhvsrqglhqwh1 Hq ho dopd/ od uhvxowdqwh Y ydoh=


W
k 5 h k2

Y @
eh .
kh
+917;d,
L5 h
5 65 7


W eh k2 hk
.
+917;e,
@
L5
5
45
@ W
+917;f,

Ilj1 914;= Glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq vhfflq hq greoh W vrphwlgd d


hvixhu}r fruwdqwh

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

557

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

|d txh ho prphqwr gh lqhufld gho shuo/ ghvsuhfldqgr ho prphqwr gh lqhufld surslr gh


odv dodv/ ydoh=
eh k2 hk
L5 *
.
+917<,
5
45
Sru rwud sduwh/ hv reylr/ sru vlphwud/ txh od uhvxowdqwh wrwdo gh odv whqvlrqhv wdqjhq0
fldohv krul}rqwdohv hq odv dodv hv qxod/ frpr fruuhvsrqgh do khfkr gh txh W5 @ 3=
Hmhuflflr 9181414
Frpsuredu txh odv whqvlrqhv yhuwlfdohv hq ho dopd gh xq shuo odplqdgr hq greoh W vh
uhsduwhq gh irupd dsur{lpdgdphqwh xqliruph vreuh ho uhd gho dopd1
Oodphprv dopd | dod do uhd gho dopd | ho dod gh od vhfflq/ uhvshfwlydphqwh/ |
ghqdprv od uhodflq  @ @,6@ @ @,@ hqwuh hoodv1 Vl orv hvshvruhv gho dopd | gho dod/
h | h > vrq shtxhrv iuhqwh do fdqwr | dqfkr gh od vhfflq/ k | e/ hqwrqfhv +yhu Iljxud
9148,=

 2

4
k2
k

2
L5 * 5 dod
. dopd k @ dod 4 .
5
45
5
9
| wdpelq=
pe5 +E, *

k
dod
5



k
k
k
e
p5 +J, *
dod . dopd @ dod 4 .
5
;
5
7

Sru wdqwr/ orv ydoruhv p{lpr | pqlpr gh od whqvlq wdqjhqfldo hq ho dopd vrq/ uhv0
shfwlydphqwh=
W pe +J,
 pd{
%+ @  %+ +J, @ L55 h


W 2 dod 4 . be
* 2

b h

4
.
dod
2
S
@

dopd

b
e
4. b
4.

 plq
%+ @  %+ +E, @
*
@

W pe5 +E,
L5 h

W 2 dod
 dod 4 . b  h
2
S
W
4
dopd 4 . bS
2

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

558

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Sdud orv shuohv qrupdol}dgrv vh wlhqh/ sru hmhpsor=


LSH 533

 @ 4> 54

KHE 533

 @ 3> 84

 pd{
%+ @ 4> 63
 plq
%+
 pd{
%+ @ 4> 46
 plq
%+

 pd{
%+ @ 4> 3;
 phg
%+
 pd{
%+ @ 4> 37
 phg
%+

or txh ghpxhvwud od ydolgh} gh frqvlghudu od glvwulexflq dsur{lpdgdphqwh xqliruph |


gh ydoru=
W
 %+ *  phg
%+ @ dopd
Ho huuru frphwlgr hv phqru gh xq 43 ( +sru ghihfwr, vlhpsuh txh od uhodflq  @
dopd @ dod ? 4> 8=

Hmhuflflr 9181415
Ghwhuplqdu od glvwulexflq gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq od vhfflq hq greoh W gh od
Iljxud 914< fxdqgr dfwd vreuh hood xq hvixhu}r fruwdqwh W hq od gluhfflq gho hmh }1

Ilj1 914<= Vhfflq hq greoh W vrphwlgd d fruwdqwh wudqvyhuvdo

Ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr do hmh | hv=

e h
4
@ e h
45
9
Ho prphqwr hvwwlfr sdud xqd sruflq gh odv dodv gh orqjlwxg v +Iljxud 914<e, hv=
L+ @ 5

pe+ +v, @

h v
+e  v,
5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

559

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9153= Glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq vhfflq hq greoh W vrphwlgd d


fruwdqwh wudqvyhuvdo

Sru wdqwr/ odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq odv dodv vrq ljxdohv d=


 %5 +v, @

W pe+ +v,
W 4
@
v +e  v,

L+ h
L+ 5

Sru wdqwr/ odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ydudq sdudeolfdphqwh d or odujr gh odv dodv/ ghvgh
xq ydoru qxor sdud v @ 3 | v @ e kdvwd xq ydoru p{lpr hq od xqlq gho dopd ljxdo d=


W e2
e
6 W@5
6 W@5
 pd{ @  v @
@
@
@

5
; L+
5 eh
5 dod
Hvwh uhvxowdgr srgd lqwxluvh |d txh ho hvixhu}r fruwdqwh W hvw wrpdgr h{foxvlydphqwh
sru odv dodv1
Ho ydoru gh Y / uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq odv dodv/ sxhgh fdofxoduvh
kdoodqgr ho uhd gh orv gldjudpdv gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv | pxowlsolfdqgr sru ho
hvshvru h =
5
W
Y @ eh  pd{ @
6
5

Vhfflq hq X
Frqvlghuhprv xqd yljd gh vhfflq hq X/ vrphwlgd d hvixhu}r fruwdqwh W gh gluhfflq
sdudohod d vx dopd | gh vhqwlgr dvfhqghqwh1 Vhd k od dowxud gho shuo | e od dqfkxud
gh odv dodv/ h ho hvshvru gh odv dodv | h ho hvshvru gho dopd1 Xwlol}dqgr ud}rqdplhqwrv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

55:

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Ilj1 9154= Vhfflq hq X vrphwlgd d fruwdqwh


dqorjrv d orv xvdgrv hq od Vhfflq dqwhulru/ od whqvlq wdqjhqfldo ghelgd do fruwdqwh W
hq ho sxqwr E gho dod vxshulru +yhu Iljxud 9154, vh sxhgh fdofxodu frpr=
 +v, @

W pe5 +v,
L5 h

+9183,

W vk
L5 5

+9184,

frq pe5 +v, @ vh k@5 sdud h ?? k1 Hq frqvhfxhqfld=


 %5 +v, @

Vh revhuyd txh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv d or odujr gho dod ydudq olqhdophqwh ghvgh xq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

55;

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

ydoru qxor hq ho h{wuhpr D kdvwd xq ydoru p{lpr hq od xqlq frq ho dopd ljxdo d=
 +v @ e, @

W ek
L5 5

+9185,

Ho vhqwlgr gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ylhqh gdgr sru ho htxloleulr gh odv ixhu}dv
qrupdohv txh dfwdq vreuh ho uhd ud|dgd | odv ixhu}dv udvdqwhv/ wdo frpr vh lqglfd hq
od Iljxud 9154e1
Od plvpd h{suhvlq vh rewlhqh sdud ho dod lqihulru/ vdoyr txh odv whqvlrqhv udvdqwhv
| fruwdqwhv wlhqhq vhqwlgr frqwudulr d odv gho dod vxshulru1
Vl ghvhdprv fdofxodu odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq ho dopd/ sru hmhpsor hq xq sxqwr
F vlwxdgr d xqd glvwdqfld | sru hqflpd gho hmh }/ ho prphqwr hvwwlfr hq hvwh fdvr hv=

 

k
k
4 k
e

p5 +|, @ eh . h
|
.|
+9186,
5
5
5 5
oxhjr=

%
 2 &
W eh k W k2
5|
 +|, @
.
4
5L5 h
;L5
k

+9187,

Frpr sxhgh ghgxfluvh gh od h{suhvlq dqwhulru/ od yduldflq gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv


hq ho dopd hv vlpwulfd | sdudeolfd/ frq xq ydoru p{lpr hq ho hmh } +| @ 3, txh hv
ljxdo d=
W eh k W k2
 4@
+9188,
%+ @  %+ +| @ 3, @ 5L5 h . ;L5

Ilj1 9155= Glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq vhfflq hq X vrphwlgd d fruwdqwh

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

55<

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Oodphprv U | Y d odv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq odv dodv | hq ho dopd/


uhvshfwlydphqwh +Iljxud 9155,> vx ydoru sxhgh fdofxoduvh iflophqwh kdoodqgr ho uhd gh
orv gldjudpdv gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv | pxowlsolfdqgr sru ho hvshvru fruuhvsrqglhqwh1
Hq ho dopd/ od uhvxowdqwh Y ydoh=
Y

W eh k2 W hk
.
5L5
45L5

  2
hk
W eh k
.
@
L5
5
45
@ W
@

+9189d,
+9189e,
+9189f,

|d txh ho prphqwr gh lqhufld gho shuo/ ghvsuhfldqgr ho prphqwr gh lqhufld surslr gh


odv dodv/ ydoh=
L5 *

eh k2 hk
.
5
45

+918:,

Vh revhuyd txh ho dopd wrpd hqwhudphqwh ho hvixhu}r fruwdqwh/ frq frqwulexflq ghvsuh0
fldeoh gh odv dodv/ txh/ vlq hpedujr/ hvwq vrphwlgdv d whqvlrqhv wdqjhqfldohv krul}rq0
wdohv1 Odv uhvxowdqwhv gh hvwdv whqvlrqhv hq odv dodv/ U/ ghehq vhu ljxdohv | gh vhqwlgrv
rsxhvwrv/ sru htxloleulr/ |d txh W5 @ 3=
Gh pdqhud dqorjd vh ghpxhvwud txh hq ho fdvr gh od vhfflq hq X vrphwlgd d od
dfflq gh xq fruwdqwh wudqvyhuvdo vhjq vx hmh sulqflsdo }/ wdo frpr vh pxhvwud hq od
Iljxud 9156/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hv od gh od Iljxud 91571 Hq hvwh
fdvr/ od glvwulexflq d or odujr gh odv dodv hv sdudeolfd/ frq xq p{lpr hq odv vhfflrqhv
vlwxdgdv hq ho fruwh frq ho hmh | +} @ 3,1 Vh sxhgh frpsuredu txh odv uhvxowdqwhv gh odv
whqvlrqhv vreuh fdgd xqd gh odv dodv ydohq hq hvwh fdvr Y @ W@51

Ilj1 9156= Vhfflq hq X vrphwlgd d fruwdqwh wudqvyhuvdo

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

563

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9157= Glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq vhfflq hq X vrphwlgd d fruwdqwh


wudqvyhuvdo

91815

Vhfflrqhv fhuudgdv

Ho sureohpd jhqhudo gh ghwhuplqdu od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv surgxflgdv


sru xq hvixhu}r fruwdqwh hq xqd vhfflq fhuudgd gh shtxhr hvshvru hv klshuhvwwlfr/
gdgr txh qr vh sxhgh ghwhuplqdu ho ydoru gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ d or odujr gh
xq qlfr fruwh d wudyv gho hvshvru/ xwlol}dqgr vor frqvlghudflrqhv gh htxloleulr1
Ho surfhglplhqwr sdud uhvroyhu hvwrv fdvrv hv frpr vljxh1 Frqvlguhvh od vhfflq
fhuudgd gh od Iljxud 9158/ vrphwlgd d xq hvixhu}r fruwdqwh vhjq xqr gh vxv hmhv sulqfl0
sdohv gh lqhufld1 Vxsrqjdprv txh od whqvlq wdqjhqfldo ghelgd d hvwh fruwdqwh vreuh xq
fruwh DD/ gh srvlflq duelwuduld/ d wudyv gho hvshvru hJ > hv xqliruph | wlhqh xq ydoru
 J > ghvfrqrflgr1 Ho fruuhvsrqglhqwh xmr wdqjhqfldo ydoh tJ @  J hJ = Hqwrqfhv/ wdo frpr
vh lqglfd hq od Iljxud 9158/ od whqvlq  hq xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq vh sxhgh
h{suhvdu frpr
hJ
+918;,
 +v, @  @ +v, .  J
h+v,

grqgh v plgh od srvlflq gho sxqwr jhqulfr uhvshfwr gho fruwh dd |  @ +v, uhsuhvhqwd od
whqvlq hq glfkr sxqwr vreuh xqd vhfflq gh ljxdo jhrphwud/ shur delhuwd sru ho fruwh
DD= Hvwr hv dv srutxh od uhvxowdqwh gh xqd glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv frq
K $
t gv  3 hv
xmr frqvwdqwh t @ tJ hv reyldphqwh qxod/ |d txh od lqwhjudo fhuudgd 
lgqwlfdphqwh qxod1
Frqvlghuhprv dkrud od ghirupdflq txh hvwd glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv
surgxfh vreuh od vhfflq1 Vhjq vh pxhvwud hq od Iljxudv 9159f | g/ vh surgxfh vreuh orv
hohphqwrv glihuhqfldohv wdohv frpr ho lqglfdgr xqd glvwruvlq dqjxodu gh ydoru  @  @J>
grqgh J hv ho pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo gho pdwhuldo1 Hvwd glvwruvlq suryrfd xq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

564

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Ilj1 9158= Ghwhuplqdflq gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq xqd vhfflq fhuudgd


prylplhqwr glihuhqfldo gh od vhfflq/ hq od gluhfflq orqjlwxglqdo {> shushqglfxodu d od
vhfflq/ gh ydoru
g @  gv

@
gv
J

hJ
4
 @ +v, .  J
gv
@
J
h+v,

+918<d,
+918<e,
+918<f,

Gdgr txh od vhfflq hv fhuudgd ho prylplhqwr orqjlwxglqdo wrwdo gheh vhu qxor/ | vh
sxhgh hvfulelu=
L
 @
g
+9193d,
L
L
@
gv
gv .  J hJ
+9193e,
@
J
Jh
@  @ . J
+9193f,
@ 3

+9193g,

gh grqgh vh sxhgh rewhqhu ho ydoru lqfjqlwd  J txh uhvxhoyh ho sureohpd/ hq od irupd=


L
@
gv
J
+9194,
J @  L
gv
hJ
Jh
Revuyhvh txh ho ydoru gh  J hv wdo txh suryrfd xqd glvwruvlq xqliruph hq od vhfflq
txh frpshqvd h{dfwdphqwh ho ydoru gho prylplhqwr orqjlwxglqdo txh vh surgxflud hq
od vhfflq delhuwd  @ =

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

565

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9159= Glvwruvlq surgxflgd sru odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq xqd vhfflq delhuwd
Od hfxdflq gh frpsdwlelolgdg +9193d,0+9193g, frqwhpsod txh ho pgxor gh uljlgh}
wudqvyhuvdo vhd yduldeoh d or odujr gh od oqhd phgld gh od vhfflq> sru wdqwr/ od h{suhvlq
+9194, hv dsolfdeoh d vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv +yhu wdpelq od Vhfflq 91< sdud od
ghwhuplqdflq gh od glvwulexflq  @ hq hvwh fdvr,1 Hq ho fdvr gh vhfflrqhv krprjqhdv
od h{suhvlq +9194, sxhgh reyldphqwh vlpsolfduvh1
Sru owlpr/ fdeh vhdodu txh hv srvleoh jhqhudol}du ho wudwdplhqwr dtx ghvfulwr d
vhfflrqhv pxowlfhoxoduhv1 Ho sureohpd gh ghwhuplqdu odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghel0
gdv d xq hvixhu}r fruwdqwh vreuh xqd vhfflq p0fhoxodu hv p yhfhv klshuhvwwlfr1 Vh
uhvxhoyh lqwurgxflhqgr p xmrv lqfjqlwd t @ t > l @ 4> ===> p d wudyv gh xqrv fruwhv/
gh orfdol}dflq duelwuduld/ txh deudq odv uhvshfwlydv foxodv1 Odv p hfxdflrqhv gh frp0
sdwlelolgdg txh uhvxhoyhq ho sureohpd vh rewlhqhq do lpsrqhu txh orv ghvsod}dplhqwrv
K
orqjlwxglqdohv gh odv foxodv vhdq qxorv/ hvwr hv/   @  g @ 3> l @ 4> ===> p=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

566

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Hmhuflflr 9181514
Ghwhuplqdu od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv vreuh od vhfflq uhfwdqjxodu kxhfd
gh od Iljxud 915: +glphqvlrqhv hq fp, vrphwlgd d xq hvixhu}r fruwdqwh yhuwlfdo gh ydoru
W+ @ 43D Q1

Ilj1 915:= Vhfflq uhfwdqjxodu kxhfd vrphwlgd d fruwdqwh


Ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh } hv=
4
4
4
73  4 . 73  6> 8 . 5  +5  63,  532 . 5  5  63
45
45
45
@ :5=373 fpe

L5 @

Frqvlghuhprv dkrud xq fruwh d wudyhv gh od hvtxlqd D> frq xq xmr lqfjqlwd tJ @


 J hJ > wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 915;1 Od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv
vreuh od fruuhvsrqglhqwh vhfflq delhuwd  @ vh pxhvwud hq od Iljxud 915;d> hv vlpwulfd
uhvshfwr gho hmh }/ frq orv ydoruhv=
43D  +63  5,  53  433S
Sd @ ;> 666 PSd
:5  433D  5  4332
43D  ^+63  5,  53 . +53  4,  43`  433S
@
Sd @ 4<> 777 PSd
:5  433D  4  4332
43D  +53  6> 8,  43  433S
@
Sd @ 5> ::: PSd
:5  433D  6> 8  4332

 @ @
 2@
 @

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

567

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 915;= Glvwulexflq gh whqvlrqhv hq vhfflq uhfwdqjxodu kxhfd


D sduwlu gh hvwrv uhvxowdgrv vh sxhgh fdofxodu od lqwhjudo
 


L
4
5
 ;> 666  63 . +49> 999  73, .  5> :::  73  43e
 @ gv @  5
5
6
5
.  5> :::  73  43e
6
@ <> 499  43S Q2p
Ho ydoru gh  J vh rewlhqh dsolfdqgr od h{suhvlq +9194,/ ghelgdphqwh vlpsolfdgd=
L
 @ gv
L
J @ 
gv
hJ
h
<> 499  43S


@
Sd
63 73
73
5 5
.
.
 4332
5
4
6> 8
@ 8> 95< PSd
Od glvwulexflq qdo gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv vreuh od vhfflq fhuudgd vh pxhvwud
hq od Iljxud 915;/ frq orv ydoruhv  @ 5> :38 PSd/  2 @ ;> 4;: PSd |  @ 8> <<7 PSd1
Vhfflrqhv fhuudgdv vlpwulfdv
Hq ho fdvr sduwlfxodu gh txh od vhfflq vhd vlpwulfd uhvshfwr gho hmh gh dfwxdflq
gho hvixhu}r fruwdqwh/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv v sxhgh ghwhuplqduvh
iflophqwh xwlol}dqgr od iupxod gh Frooljqrq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

568

9181 VHFFLRQHV GH SHTXHR HVSHVRU

Ilj1 915<= Vhfflq fhuudgd vlpwulfd vrphwlgd d hvixhu}r fruwdqwh


Hq hvwh fdvr/ sru vlphwud/ odv whqvlrqhv udvdqwhv vreuh ho sodqr gh vlphwud ghehq
vhu qxodv1 Uhfsurfdphqwh/ od whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq fruwhv gh od vhfflq vlwxdgrv
vreuh ho hmh gh vlphwud ghehq vhu qxodv1 Sru wdqwr/ d hihfwrv gh fofxor/ od vhfflq sxhgh
frqvlghuduvh frpr grv phgldv vhfflrqhv delhuwdv/ wudedmdqgr gh irupd |x{wdsxhvwd1
Gh hvwd pdqhud/ hq xq fruwh fxdotxlhud EE shushqglfxodu d od oqhd phgld gh od
vhfflq/ odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv  vhuq sdudohodv d od oqhd phgld gh od vhfflq/ gh
glvwulexflq xqliruph d wudyv gho hvshvru | gh pgxor ljxdo d=
 +vJ , @

W@5 pe5 +vJ ,


W pe5 +vJ ,
@
L5 @5 h +vJ ,
L5 h+vJ ,

+9195,

grqgh pe5 +vJ , hv ho prphqwr hvwwlfr gho uhd DDEE uhvshfwr do hmh }1 Hq od iupxod/
L5 hv ho prphqwr gh lqhufld wrwdo gh od vhfflq uhvshfwr do hmh }1 Vl ho vhqwlgr gho
hvixhu}r fruwdqwh W hv dvfhqghqwh orv vhqwlgrv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vhuq orv gh
od Iljxud 915<1
Wrphprv/ sru hmhpsor/ od vhfflq wxexodu uhfwdqjxodu gh od Iljxud 9163d/ gh fdqwr
k | dqfkr 5e> vrphwlgd d hvixhu}r fruwdqwh dvfhqghqwh gh ydoru W 1 Gdgd od vlphwud
gh od vhfflq | gh od vrolflwdflq/ sxhgh dqdol}duvh frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 9163e/
hvwr hv/ frpr grv vhfflrqhv hq X/ gh fdqwr k | dqfkr e> wudedmdqgr |x{wdsxhvwdv |
vrsruwdqgr xq fruwdqwh plwdg W@5 fdgd xqd gh hoodv1 Od glvwulexflq gh whqvlrqhv
vreuh fdgd xqd gh hoodv hv dqorjd d od prvwudgd hq od Iljxud 91551 Revuyhvh txh odv
whqvlrqhv wdqjhqfldohv vreuh ho hmh gh vlphwud vrq qxodv1
Dqorjdphqwh vh sxhgh dqdol}du od vhfflq wxexodu uhfwdqjxodu elfhoxodu gh od Iljxud
9163f/ gh fdqwr k | dqfkr 7e> vrphwlgd d hvixhu}r fruwdqwh dvfhqghqwh gh ydoru W 1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

569

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9163= Vhfflrqhv fhuudgdv vlpwulfdv vrphwlgdv d hvixhu}rv fruwdqwhv vhjq ho hmh
gh vlphwud

Revuyhvh txh ho dopd fhqwudo wlhqh greoh hvshvru txh odv dopdv odwhudohv1 Gdgd od
vlphwud gh od vhfflq | gh od vrolflwdflq/ sxhgh dqdol}duvh frpr vh pxhvwud hq od
Iljxud 9163g/ hvwr hv/ frpr fxdwur vhfflrqhv hq X/ gh fdqwr k | dqfkr e> wudedmdqgr
|x{wdsxhvwdv | vrsruwdqgr xq fruwdqwh plwdg W@7 fdgd xqd gh hoodv1

919

Ghirupdflq gh dodehr

Vl od glvwulexflq gh od whqvlq wdqjhqfldo ghelgd d xq hvixhu}r fruwdqwh yhuwlfdo W+ ixhud


xqliruph hq wrgd od vhfflq/ wdo frpr vh vxsrqd hq od whrud hohphqwdo gh od fruwdgxud/
od ghirupdflq sru glvwruvlq gh od uhedqdgd vhud wdpelq frqvwdqwh hq od vhfflq/ wdo
frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 9164d/ | gh ydoru=
 %+ @

 %+
W+
@
J
JD

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+9196,

56:

9191 GHIRUPDFLQ GH DODEHR

Ilj1 9164= Ghirupdflq gh od uhedqdgd ghelgd do hvixhu}r fruwdqwh= +d, whrud


hohphqwdo/ +e, whrud gh Frooljqrq

Vlq hpedujr/ vl od whqvlq wdqjhqfldo yhuwlfdo ydud hq od vhfflq gh dfxhugr frq od


iupxod gh Frooljqrq=
W+ pe5 +|,
 %+ @
+9197,
L5 o+|,
uhvxowd txh odv fruuhvsrqglhqwhv glvwruvlrqhv dqjxoduhv  %+ wdpelq ydudq vhjq xqd oh|
dqorjd |/ sru hvwd ud}q/ od vhfflq qr shupdqhfh sodqd/ vlqr txh vxiuh xqd ghirupdflq
ixhud gh vx sodqr/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 9164e1 D hvwh hihfwr vh oh ghqrplqd
dodehr gh od vhfflq1
Hq odv eudv h{wuhpdv DD > EE  / vh wlhqh txh  %+ @ 3/ od glvwruvlq hv qxod  %+ @ 3
| orv qjxorv hqwuh hvwdv eudv | odv vhfflrqhv uhfwdv vh pdqwlhqhq uhfwrv1 Hq odv eudv
hq odv txh  %+ 9@ 3 vh surgxfh glvwruvlq dqjxodu/ | ho qjxor lqlfldophqwh uhfwr hqwuh
odv eudv orqjlwxglqdohv | od vhfflq qrupdo qr vh pdqwlhqh uhfwr hq od ghirupdflq1 Ho
judgr gh glvwruvlq gh hvwrv qjxorv ydud gh xqdv eudv d rwudv/ vhjq od glvwulexflq
gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv1 Hq sduwlfxodu/ sdud vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv r flufxoduhv/ hq
od eud phgld JJ vh gdq odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv p{lpdv |/ sru wdqwr/ od glvwruvlq
p{lpd  6@%
%+ 1
Vl od yljd hv gh vhfflq frqvwdqwh | ho hvixhu}r fruwdqwh hv xqliruph/ ho dodehr vhu
ljxdo sdud wrgdv odv vhfflrqhv1 Hq hvd vlwxdflq/ od ghirupdflq sru hvixhu}r fruwdqwh
qr lpsolfd yduldflq gh orqjlwxg gh odv eudv/ | odv h{suhvlrqhv sdud odv whqvlrqhv
qrupdohv rewhqlgdv do hvwxgldu od h{lq sxud +vlq hvixhu}r fruwdqwh,/ vxsrqlhqgr txh
odv vhfflrqhv shupdqhfhq sodqdv/ vljxhq vlhqgr yolgdv1 Hq rwudv flufxqvwdqfldv hv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

56;

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

qhfhvdulr dgplwlu txh ho dodehr uhodwlyr hqwuh grv vhfflrqhv su{lpdv hv ghvsuhfldeoh
+klswhvlv jhqhudol}dgd gh Ehuqrxool0Qdylhu, sdud txh wdohv h{suhvlrqhv pdqwhqjdq vx
ydolgh}1 Hvwr uhvxowd dgplvleoh/ |d txh/ hq jhqhudo/ odv ghirupdflrqhv orqjlwxglqdohv
ghelgdv do dodehr uhodwlyr vrq pxfkr phqruhv txh odv ghelgdv d h{lq/ | wdqwr pv
fxdqwr pv hvehowd vhd od slh}d/ hv ghflu/ fxdqwr pd|ru vhd vx uhodflq ox}2fdqwr +yhu
wdpelq od Vhfflq 717,1
91914

uhd uhgxflgd gh fruwdqwh

Dxqtxh odv vhfflrqhv vrphwlgdv d hvixhu}r fruwdqwh vxiudq dodehr/ hv wlo hydoxdu ho
ydoru phglr gh od glvwruvlq hq od uhedqdgd/ ghqlgr d sduwlu gho prylplhqwr wudqvyhuvdo
uhodwlyr gh xqd vhfflq uhvshfwr d rwud lqqlwdphqwh su{lpd +Iljxud 9164,/ hv ghflu=
gy
 phg
+9198,
%+ @ g{
Vh oodpd uhd uhgxflgd gh fruwdqwh gh xqd vhfflq hq xqd flhuwd gluhfflq do uhd htxl0
ydohqwh vreuh od txh xq fruwdqwh gh hvd gluhfflq/ glvwulexlgr xqliruphphqwh/ surgxflud
od plvpd glvwruvlq phgld txh hq od vhfflq uhdo1 Dv sru hmhpsor/ sdud od gluhfflq |
vh sxhgh hvfulelu=
W+
W+
 phg
+9199,
%+ @ J + @ J n+ D
grqgh + @ n+ D hv ho uhd uhgxflgd gh fruwdqwh vhjq ho hmh |1 Do idfwru dglphqvlrqdo
n+ vh oh oodpd idfwru gh fruwdqwh vhjq ho hmh |=
Ho uhd uhgxflgd sdud xqd vhfflq gdgd vh fdofxod phgldqwh iupxodv hpsulfdv/
frqvlghudflrqhv hvwwlfdv r pwrgrv hqhujwlfrv1 Xwlol}dqgr hvwrv owlprv/ vh wlhqh txh=
+ @ ]

L52

pe5 +|, 2
gV
e+|,

+919:,

grqgh vh revhuyd txh vwd hv xqd fdudfwhuvwlfd jhrpwulfd gh od vhfflq1


Dqorjdphqwh/ sdud ho rwur hmh sulqflsdo gh lqhufld gh od vhfflq vh whqgu=
5 @ ]

7
Vhfflq

uhfwdqjxodu
+8@9, D

L+2

pe+ +},
e +},

flufxodu
+<@43, D

2

+919;,
gV

dqloor
+4@5, D

greoh W
dopd

Wdeod 915= Ydoruhv gho uhd uhgxflgd gh fruwdqwh sdud glihuhqwhv vhfflrqhv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

56<

91:1 HVIXHU]R FRUWDQWH HVYLDGR

Orv ydoruhv gho uhd uhgxflgd gh fruwdqwh sdud dojxqrv gh orv wlsrv gh vhfflrqhv pv
xvxdohv vh pxhvwudq hq od Wdeod 9151
Hmhuflflr 91914
Fdofxodu ho uhd uhgxflgd gh fruwdqwh gh xqd vhfflq uhfwdqjxodu gh glphqvlrqhv k  e1
l
k
Vh wlhqh/ vhjq od Vhfflq 91714/ txh L5 @ +4@45, ek | pe5 +|, @ +4@5, e +k@5,2  | 2 1
Sru wdqwr=
k
l2
] n  e+ 2  | 2 ,
]  e 2
2
2 e
4
p5 +|,
ekD
gV @
eg| @
2

e
e
453
7
3
2

| ho uhd uhgxflgd d fruwdqwh gho uhfwqjxor vhjq ho hmh sulqflsdo | hv=


+ @ ]

91:

,2 e2kS 8
+ 2
L52
@
ekD @ 9 D
pe5 +|, 2
2f
+
, gV
7 e

Hvixhu}r fruwdqwh hvyldgr

Vh glfh txh ho hvixhu}r fruwdqwh hv hvyldgr fxdqgr dfwd hq xqd gluhfflq glihuhqwh gh
od gh orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq1 Hvwr rfxuuh fxdqgr od yduldflq gho
prphqwr hfwru qr hvw frqwhqlgd hq qlqjxqr gh orv sodqrv sulqflsdohv gh h{lq gh
od slh}d1
91:14

Hvwxglr hq hmhv sulqflsdohv

Hq hvwd vlwxdflq sxhgh ghvfrpsrqhuvh ho hvixhu}r fruwdqwh W hq vxv frpsrqhqwh W+ > W5


vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 91651 Dsolfdq0
gr ho sulqflslr gh vxshusrvlflq/ vh sxhgh hqwrqfhv kdfhu ho hvwxglr fruuhvsrqglhqwh d
fdgd xqd gh odv frpsrqhqwhv gh irupd lqghshqglhqwh | rewhqhu od glvwulexflq wrwdo
gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv vxpdqgr/ sdud fdgd sxqwr gh od vhfflq/ odv whqvlrqhv wdq0
jhqfldohv ghelgdv d fdgd xqd gh odv frpsrqhqwhv1 Hv lpsruwdqwh vhdodu txh/ vhjq
od Whrud gh Frooljqrq/ od gluhfflq gh od whqvlq wdqjhqfldo hq xq sxqwr qr frlqflgh/
hq jhqhudo/ frq od gluhfflq gho hvixhu}r fruwdqwh dsolfdgr1 Sru wdqwr/ od vxshusrvlflq
gh uhvxowdgrv fruuhvsrqglhqwhv d fdgd xqd gh odv frpsrqhqwhv sulqflsdohv gho hvixhu}r

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

573

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9165= Ghvfrpsrvlflq gh xq fruwdqwh hvyldgr hq vxv frpsrqhqwhv vhjq orv hmhv
sulqflsdohv

fruwdqwh lpsolfd od vxpd yhfwruldo gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv rewhqlgdv sdud fdgd
xqr gh hoorv=

$
$
$
 @ 
 +W+ , . 
 +W5 ,
+919<,
$
$
 +W5 , vrq odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghelgdv d odv frpsrqhqwhv gho
grqgh 
 +W+ , | 
hvixhu}r vhjq orv hmhv sulflsdohv W+ | W5 / uhvshfwlydphqwh1
Dv/ sru hmhpsor/ hq od Iljxud 9166d vh pxhvwud od ghvfrpsrvlflq gh xq hvixhu}r
fruwdqwh hvyldgr txh dfwd vreuh xqd vhfflq uhfwdqjxodu pdfl}d hq vxv uhvshfwlydv
frpsrqhqwhv vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/ W+ | W5 / uhvshfwlydphqwh1 Hq od
Iljxud 9166e vh pxhvwudq odv glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv +phgldv, txh sxhghq fdofxoduvh
sdud fdgd xqd gh odv frpsrqhqwhv xwlol}dqgr od iupxod gh Frooljqrq1 Hvwh hv xq fdvr
sduwlfxodu hq ho txh odv whqvlrqhv txh suryrfd fdgd xqd gh odv frpsrqhqwhv gho hvixhu}r
fruwdqwh v vh fruuhvsrqghq frq od gluhfflq gho fruwdqwh fruuhvsrqglhqwh/ hv ghflu/ od
frpsrqhqwh W+ suryrfd vor frpsrqhqwhv  %+ > plhqwudv txh od frpsrqhqwh W5 suryrfd
vor frpsrqhqwhv  %5 = Ho uhvxowdgr gh frpsrqhu yhfwruldophqwh dpedv glvwulexflrqhv hv
ho txh vh pxhvwud hq od Iljxud1 Hq xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq od whqvlq wdqjhqfldo
qr wlhqh od gluhfflq gho fruwdqwh dfwxdqwh1 Hq sduwlfxodu/ odv whqvlrqhv vreuh ho frqwruqr
gh od vhfflq vljxhq od gluhfflq gh vwh1
Uhfrughprv/ qr revwdqwh/ txh hq odv vhfflrqhv gh shtxhr hvshvru/ od gluhfflq gh
od whqvlq wdqjhqfldo hq xq sxqwr ghshqgh vor gh od irupd gh od vhfflq/ | qr gh od
gluhfflq gho hvixhu}r fruwdqwh1 Sru wdqwr/ hq ho fdvr gh hvixhu}r fruwdqwh hvyldgr hq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

574

91:1 HVIXHU]R FRUWDQWH HVYLDGR

Ilj1 9166= Fruwdqwh hvyldgr dfwxdqgr vreuh xqd vhfflq uhfwdqjxodu


vhfflrqhv gh shtxhr hvshvru/ vh sxhgh kdoodu ho pgxor gh od whqvlq wdqjhqfldo hq xq
sxqwr sru vxshusrvlflq hvfdodu gh hihfwrv/ |d txh od gluhfflq gh  hq ho sxqwr hv od
plvpd sdud dpedv frpsrqhqwhv gho hvixhu}r fruwdqwh1 Dv/ vh sxhgh hvfulelu=
 @  +W+ ,  +W5 ,

+91:3,

Orv vljqrv + , gh od h{suhvlq dqwhulru lqglfdq txh orv vhqwlgrv gh odv uhvshfwlydv
frqwulexflrqhv ghehq vhu whqlgrv hq fxhqwd d od krud gh vxpdu orv hihfwrv gh odv grv
frpsrqhqwhv gho hvixhu}r | od vxpd d uhdol}du hv dojheudlfd1
Dv/ sru hmhpsor/ hq od Iljxud 9167d vh pxhvwud od ghvfrpsrvlflq gh xq hvixhu}r
fruwdqwh hvyldgr txh dfwd vreuh xqd vhfflq hq greoh W hq vxv uhvshfwlydv frpsrqhq0
whv vhjq orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/ W+ | W5 / uhvshfwlydphqwh1 Hq od Iljxud 9167e
vh pxhvwudq odv glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv txh sxhghq fdofxoduvh sdud fdgd xqd gh
odv frpsrqhqwhv xwlol}dqgr od iupxod gh Frooljqrq/ dv frpr ho uhvxowdgr gh vxpdu0
odv dojheudlfdphqwh1 Hq hvwh fdvr/ odv whqvlrqhv qdohv vreuh ho dopd vrq odv ghelgdv
h{foxvlydphqwh d od frpsrqhqwh W+ gho hvixhu}r/ |d txh od frpsrqhqwh W5 qr surgx0
fh whqvlrqhv dsuhfldeohv vreuh vwd1 Vlq hpedujr/ odv whqvlrqhv wrwdohv vreuh odv dodv
surylhqh gh vxpdu dghfxdgdphqwh odv surgxflgdv sru fdgd xqd gh odv frpsrqhqwhv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

575

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9167= Fruwdqwh hvyldgr dfwxdqgr vreuh xqd vhfflq hq greoh W


91:15

Hvwxglr gluhfwr

Dowhuqdwlydphqwh/ sxhgh sodqwhduvh ho hvwxglr gluhfwr gho fruwdqwh hvyldgr/ frpr frq0
vhfxhqfld gho hvwxglr gluhfwr gh od h{lq hvyldgd1 Hq hihfwr/ frqvlghuhprv xqd slh}d
sulvpwlfd gh vhfflq duelwuduld shur frqvwdqwh d or odujr gh od slh}d/ vrphwlgd d h{lq
vlpsoh hvyldgd +yhu Iljxud 9168,1 Gho htxloleulr gh prphqwrv gh xqd uhedqdgd olplwd0
gd sru grv vhfflrqhv V | V  / vhsdudgdv sru xqd glvwdqfld g{/ vh rewlhqhq odv uhodflrqhv
glihuhqfldohv=
gP??
gP||
W|| @ 
>
W?? @
+91:4,
g{
g{


grqgh P?? | P|| vrq odv frpsrqhqwhv gho prphqwr hfwru uhvshfwr do hmh qhxwur qq
| d xq hmh shushqglfxodu d vwh/ ww 1 Dqorjdphqwh vh ghqhq odv frpsrqhqwhv W??
| W|| 1 Vxsrqguhprv/ sru vlpsolflgdg/ txh ho sodqr gh vrolflwdflq hv ho plvpr hq odv
vhfflrqhv V | V  1 Sru wdqwr/ ho hmh qhxwur wlhqh od plvpd gluhfflq hq dpedv vhfflrqhv1
Frqvlghuhprv dkrud od uhedqdgd glylglgd sru xqd vxshuflh sodqd txh whqjd sru
wud}d vreuh ho sodqr gh od vhfflq d od uhfwd DE | sdudohod do hmh gh od yljd +yhu Iljxud


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

576

91:1 HVIXHU]R FRUWDQWH HVYLDGR

Ilj1 9168= Hvwxglr gluhfwr gho fruwdqwh hvyldgr


9169,1 Hvwxglhprv ho htxloleulr gh ixhu}dv vhjq ho hmh { txh dfwdq vreuh od sduwh
ud|dgd +4, txh txhgd sru hqflpd gh glfkd vxshuflh1 Vreuh od fdud V  dfwdq xqdv
whqvlrqhv qrupdohv ghelgdv d P?? fx|d uhvxowdqwh I vreuh od sduwh gh od vhfflq +4,/
olplwdgd sru od oqhd DE ydoh=
]
]
P??
P??
% g @

 g @ 
pe?? + ,
+91:5,
I @
L
L
??
l
l ??


grqgh hv od sduwh gh od vhfflq vreuh od txh vh hydod glfkd uhvxowdqwh/  hv od


glvwdqfld do hmh qhxwur/ L?? hv ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d glfkr hmh
U
| pe?? + , @ l  g hv ho prphqwr hvwwlfr gh +uhd ud|dgd, uhvshfwr do hmh qhxwur1
Gh qxhyr vh kd xwlol}dgr od klswhvlv gh glvwulexflq olqhdo gh whqvlrqhv sdud ho fdvr gh
h{lq hvyldgd1
Gh ljxdo irupd/ vreuh od vxshuflh gh od fdud V vh wlhqh xqd uhvxowdqwh gh whqvlrqhv
qrupdohv/ I . gI> gh ydoru=
]
P . gP??
P . gP??
I . gI @
 ??
 g @  ??
pe?? + ,
+91:6,
L??
L??
l


Od glihuhqfld hqwuh dpedv ixhu}dv qrupdohv hv=


gI @ 

gP??
W g{ e
pe?? + , @ ||
p?? + ,
L??
L??


grqgh vh kd whqlgr hq fxhqwd txh gP?? @ W|| g{1




Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+91:7,

577

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9169= Ghgxfflq gh od iupxod gh Frooljqrq +hvwxglr gluhfwr,


D sduwlu gh dtx/ | sru dqorjr surfhglplhqwr do hpsohdgr hq od Vhfflq 916 vh
rewlhqh od iupxod gh Frooljqrq/ uhihulgd d orv hmhv qq | ww / frpr=
 phg @

W|| pe?? + ,
L?? o


+91:8,

grqgh o hv od orqjlwxg gho vhjphqwr DE1 Uhfrughprv txh hvwd iupxod shuplwh
kdoodu od whqvlq wdqjhqfldo phgld d or odujr gh od oqhd DE hq od gluhfflq qrupdo d
hvwd oqhd/ dv frpr ghwhuplqdu vx vhqwlgr vlq dpelj hgdg1

Hmhuflflr 91:1514
Ghprvwudu txh odv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv rewhqlgdv hq ho hvwxglr
gluhfwr gho fruwdqwh hvyldgr hq odv gluhfflrqhv qrupdo | wdqjhqwh do hmh qhxwur vrq W||
| W?? / uhvshfwlydphqwh1


Rewhqhprv sulphur od glvwulexflq gh odv whqvlrqhv  %| / shushqglfxoduhv d od gluhf0


flq gho hmh qhxwur/ fruwdqgr od vhfflq sru sodqrv sdudohorv d glfkr hmh=
 %| @

W|| pe?? +,


L?? o +,


Fdofxodprv od uhvxowdqwh gh glfkdv frpsrqhqwhv=


]
] n|
W|| pe?? +,
 %| gV @
o +, g
7
3| L?? o +,


Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

578

91:1 HVIXHU]R FRUWDQWH HVYLDGR

@
@
@
Od ghprvwudflq gh txh L?? @
Hmhuflflr 916141 +yhu wdpelq Iljxud


] n |
W||
pe?? +, g
L?? 3|
W||
L??
L??
W||
+t1h1g,
U n|
3||| pe?? +, g hv dqorjd d od uhdol}dgd hq ho
916:d,1


Dqorjdphqwh/ fdofxodprv od glvwulexflq gh odv frpsrqhqwhv  %? > sdudohodv d od


gluhfflq gho hmh qhxwur/ fruwdqgr od vhfflq sru sodqrv shushqglfxoduhv d glfkr hmh=
 %? @

W|| pe?? +,


L?? o +,


| fx|r vhqwlgr ylhqh ghwhuplqdgr sru frqvlghudflrqhv gh htxloleulr1 Fdofxodprv od


uhvxowdqwh gh glfkdv whqvlrqhv
]
] n?
W|| pe?? +,
o +, g
 %? gV @
7
3?] L?? o +,
n?
W||
pe?? +, g
@
L?? 3?
W||
@
L?|
L??


Ilj1 916:= Glihuhqfldohv gh uhd | prphqwrv hvwwlfrv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

579

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

U n
Od ghprvwudflq gh txh L?| @ 3 ? pe?? +, g hv dqorjd d od uhdol}dgd hq ho
?
Hmhuflflr 916141 +yhu wdpelq Iljxud 916:e,1


Sru rwud sduwh/ hq ho Hmhuflflr 7161415 gh od Vhfflq 716/ hvwxglr gluhfwr gh od h{lq
hvyldgd/ vh ghprvwu txh=
L?|
P||
@
wdq  @
P??
L??


grqgh  hv ho qjxor gh hvyldmh txh irupd ho yhfwru prphqwr frq ho hmh qhxwur/ +yhu
Iljxud 9168d,1 Gdgr txh/ vlq suglgd gh jhqhudolgdg/ vh sxhgh frqvlghudu txh ho fruwdqwh
hvw frqwhqlgr hq ho sodqr gh fdujd/ vh wlhqh txh irupd xq qjxor  frq ho hmh qrupdo
do hmh qhxwur +yhu Iljxud 9168d,1 Sru wdqwr=
wdq  @ 

W??
L?|
@
W||
L??


| hqwrqfhv/ whqlhqgr hq fxhqwd od qhfhvduld frlqflghqfld gh vhqwlgrv/


]
W||
 %? gV @
mL?| m @ W??
+t1h1g,
L??
7


91;

Fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv

Gh irupd lpsoflwd/ vh kd vxsxhvwr dqwhulruphqwh txh od oqhd gh dfflq gho hvixhu}r


fruwdqwh sdvd sru ho fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq1 Gh khfkr/ od srvlflq gh glfkr
hvixhu}r vreuh ho sodqr gh od vhfflq qr kd ghvhpshdgr qlqjq sdsho hq odv frqvlgh0
udflrqhv gh htxloleulr xwlol}dgdv sdud rewhqhu od iupxod gh Frooljqrq |/ sru or wdqwr/
od glvwulexflq fruuhvsrqglhqwh gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv +ydoruhv phglrv | vhqwlgrv,
ghelgdv d od h{lq vlpsoh1 Vlq hpedujr/ hv qhfhvdulr sodqwhduvh/ d srvwhulrul/ vl od
uhvxowdqwh gh glfkd glvwulexflq sdvd vlhpsuh sru ho fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq1
Yhuhprv d frqwlqxdflq txh/ hq jhqhudo/ hvwr qr dv |/ sru wdqwr/ hv qhfhvdulr lqwurgxflu
ho frqfhswr gh fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv gh od vhfflq/ frpr sxqwr gh dsolfdflq gh
od uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv suryhqlhqwhv gh od h{lq vlpsoh1
Frqvlghuhprv xq yrodgl}r frq vhfflq hq X/ vlpwulfd uhvshfwr do hmh } +sulqflsdo gh
lqhufld,/ vrphwlgr d xq hvixhu}r fruwdqwh frqvwdqwh d or odujr gh od slh}d/ gh ydoru W+ /
yhuwlfdo dvfhqghqwh/ fx|d oqhd gh dfflq sdvd sru xq sxqwr F vlwxdgr d xqd glvwdqfld
g gho sxqwr R/ fhqwur gh judyhgdg gho dopd1 Vhd k od dowxud gho shuo | e od dqfkxud
gh odv dodv/ h ho hvshvru gh odv dodv | h ho hvshvru gho dopd +yhu Iljxudv 916;d | e,1
Od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv txh surgxfh xq fruwdqwh yhuwlfdo vreuh xq
shuo gh hvwh wlsr vh hvwxgl ghwdoodgdpdqwh hq od Vhfflq 91816/ | vh pxhvwud hq od
Iljxud 916;f1 Frqvlvwh hq xqd glvwulexflq olqhdo gh whqvlrqhv krul}rqwdohv vreuh odv
dodv | xqd glvwulexflq sdudeolfd gh whqvlrqhv yhuwlfdohv vreuh ho dopd1 Oodpduhprv U

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

57:

91;1 FHQWUR GH HVIXHU]RV FRUWDQWHV

Ilj1 916;= Fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv gh xqd vhfflq hq X


| U d odv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv vreuh ho dod vxshulru h lqihulru/ uhvshfwlydphqwh/
| Y d od uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv vreuh ho dopd1 Sdud txh vh fxpsodq odv hfxdflrqhv
gh htxloleulr lqwhuqr/ ho vlvwhpd irupdgr sru odv ixhu}dv U> U | Y +yhu Iljxud 916;g,
gheh vhu hvwwlfdphqwh htxlydohqwh gho irupdgr sru ho hvixhu}r fruwdqwh dfwxdqgr vreuh
ho sxqwr F/ txh vh pxhvwud hq od Iljxud 916;e1 Sdud hoor/ gheh fxpsoluvh txh=
+d, Odv uhvxowdqwhv U | U gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq odv dodv ghehq vhu ljxdohv
| gh vhqwlgrv rsxhvwrv/ |d txh W5 @ 31 Vx ydoru sxhgh fdofxoduvh frpr=
U @ U @

4 W+ +eh 2 ,  W+ e2 kh
eh @
5 L5 h
7L5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+91:9,

57;

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

+e, Od uhvxowdqwh Y gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vreuh ho dopd hv ljxdo do fruwdqwh


W+ / Y @ W+ / vhjq vh frpsure hq od Vhfflq 918141
+f, Dghpv/ sru vhu orv hvixhu}rv vreuh od vhfflq ljxdohv d odv ixhu}dv | orv prphqwrv
uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv/ ho prphqwr gh odv whqvlrqhv uhvshfwr d fxdotxlhu
sxqwr gheh vhu ljxdo do surgxflgr sru ho hvixhu}r fruwdqwh W+ 1 Wrpdqgr prphqwrv
uhvshfwr do sxqwr R/ gheh vhu=
W+ g @ U
gh grqgh=
g@

k
k
. U @ U k
5
5

Uk
e2 k2 h
@
W+
7L5

+91::,

+91:;,

Hq frqfoxvlq/ ho vlvwhpd gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv fdofxodgr hv hvwwlfdphqwh htxl0


ydohqwh do hvixhu}r fruwdqwh W+ txh dfwd vreuh od vhfflq vrodphqwh vl vwh sdvd sru ho
sxqwr F1 Vh revhuyd dghpv txh od srvlflq gho sxqwr F vor ghshqgh gh od jhrphwud
gh od vhfflq/ | qr gho ydoru gho fruwdqwh dfwxdqwh W+ 1 Hv/ sru wdqwr/ xqd fdudfwhuvwlfd
jhrpwulfd gh od vhfflq1
Frpr sursrvlflq jhqhudo srghprv hqxqfldu txh h{lvwh vlhpsuh xq sxqwr hq ho
sodqr gh od vhfflq sru ho txh sdvd od uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghelgdv
d od h{lq vlpsoh +hv ghflu/ gho hvixhu}r fruwdqwh,1 Glfkr sxqwr hv fdudfwhuvwlfr gh od
jhrphwud gh od vhfflq | vh frqrfh frq ho qrpeuh gh fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv gh
od vhfflq1 Ho frqfhswr gh fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv | ho pwrgr sdud fdofxoduor vh
ghehq d U1 Pdlooduw +4<55,1
Od lqwurgxfflq gho frqfhswr gh fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv reoljd d uhfrqvlghudu
od ghqlflq gho prphqwr wruvru uhgxflgr do fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq/ wdo frpr
vh lqwurgxmr hq ho Fdswxor 51 Frqvlghuhprv xqd vhfflq vrolflwdgd sru xq vlvwhpd gh
xq hvixhu}r fruwdqwh W | xq prphqwr
hvixhu}rv txh frqvlvwh hq xq prphqwr hfwru P/

wruvru P| / uhgxflgrv do fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq/ wdo frpr vh pxhvwud hq od


| / uhgxflgrv do fhqwur gh jud0
Iljxud 916<1 Ho vlvwhpd gh ixhu}dv irupdgr sru W | P
W/
yhgdg J +Iljxud 916<d,/ hv hvwwlfdphqwh htxlydohqwh do vlvwhpd irupdgr sru W | P
|
uhgxflgrv do fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F +Iljxud 916<e,/ frq=

$

$
$ 
$
P W| @ P | . FJ  W

+91:<,

|W = Sdud hoor/ frqvlghuhprv txh


Frqvlghuhprv ho vljqlfdgr ivlfr gho prphqwr P
vreuh od vhfflq dfwd xqd glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv wdo txh od whqvlq hq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

57<

91;1 FHQWUR GH HVIXHU]RV FRUWDQWHV

Ilj1 916<= Uhgxfflq gh hvixhu}rv do fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv


xq sxqwr jhqulfr gh vwd vhd  = Hqwrqfhv=

$
$ 
$

$
n P W| n @ n P | n . nFJ  W n
$ 
$

$
@ n P | . FJ  W n
]
]
$
@ n u   gV . FJ   gV n
7
]7 
$
@ n
u . FJ   gV n
]7
@ n uS   gV n

+91;3d,
+91;3e,
+91;3f,
+91;3g,
+91;3h,

grqgh u @ u +|> }, hv ho yhfwru gh srvlflq gh xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq uhvshfwr


d J/ | uS @uS +|  |S > }  }S , hv ho fruuhvsrqglhqwh yhfwru gh srvlflq uhvshfwr do fhqwur
F> gh frrughqdgdv F+|S > }S , +yhu Iljxud 9173,1 Vh frpsuxhed/ sru wdqwr/ txh P|W hv ho
prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv wrwdohv uhvshfwr do fhqwur gh fruwdqwhv1
Hq frqvhfxhqfld/ od h{lvwhqfld r qr gho ihqphqr gh wruvlq/ wdo frpr vh hvwxgldu hq ho
Fdswxor su{lpr/ | gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv dvrfldgdv d vwd/ ghshqgh gho ydoru gho
prphqwr P|W > uhgxflgr do fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv/ | qr gho ydoru gh P| > uhgxflgr
do fhqwur gh judyhgdg1 Hv sru hvwd ud}q txh P|W uhfleh ho qrpeuh gh prphqwr wruvru
uhdo/ | do fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv vh oh oodpd wdpelq fhqwur gh wruvlq1
Hqwrqfhv/ khfkd od uhgxfflq gho prphqwr wruvru do fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv/
sxhghq uhvxowdu wuhv fdvrv=
+d, W @ 3 | P|W 9@ 3= Od vhfflq hvw vrolflwdgd qlfdphqwh d wruvlq r d wruvlq
| h{lq sxud +ho fruwdqwh hv qxor, | odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vrq odv ghelgdv
qlfdphqwh do prphqwr wruvru1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

583

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9173= Frrughqdgdv gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv


+e, W 9@ 3 | P|W @ 31 Od vhfflq hvw vrolflwdgd qlfdphqwh d h{lq vlpsoh | odv
whqvlrqhv wdqjhqfldohv vrq odv ghelgdv qlfdphqwh d W sdvdqgr sru ho sxqwr F1

+f, W 9@ 3 | P|W 9@ 3= Od vhfflq hvw vrolflwdgd d h{r0wruvlq | odv whqvlrqhv wdqjhq0


fldohv wrwdohv vhuq odv ghelgdv d h{lq +hvwwlfdphqwh htxlydohqwhv do hvixhu}r
fruwdqwh W sdvdqgr sru ho sxqwr F, | d wruvlq +htxlydohqwhv do prphqwr wruvru
P|W ,1

Hq frqfoxvlq/ hv qhfhvdulr frqrfhu od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv


sdud srghu ghqlu ho prphqwr wruvru uhdo dfwxdqwh vreuh od vhfflq1 Hq sduwlfxodu/ hv
qhfhvdulr vdehu hq tx vhfflrqhv vwh qr frlqflgh frq ho fhqwur gh judyhgdg/ |d txh vwdv
sxhghq hvwdu vrphwlgdv gh irupd lqdgyhuwlgd d h{r0wruvlq1
Frpr hmhpsor/ yhdprv tx oh rfxuuh do yrodgl}r gh vhfflq hq X frq ho txh khprv
hpsh}dgr od glvfxvlq/ vhjq sru grqgh sdvh od oqhd gh dfflq gh od fdujd hq vx h{wuhpr
+|/ sru wdqwr/ gho hvixhu}r fruwdqwh,1 Hq od Iljxud 9174d ho fruwdqwh sdvd sru ho fhqwur
gh hvixhu}rv fruwdqwhv F |/ hq dxvhqfld gh xq prphqwr wruvru P|W @ P| @ 3/ od vhfflq
hvw vrphwlgd xqlfdphqwh d h{lq4 1 Hq od Iljxud 9174e ho fruwdqwh qr sdvd sru F
|/ sru or wdqwr/ od vhfflq hvw vrphwlgd d h{r0wruvlq/ frq xq prphqwr wruvru uhdo
P|W @ W g/ dqwlkrudulr/ txh suryrfd xq jlur gh wruvlq gho vhqwlgr lqglfdgr hq od jxud1
Hq od Iljxud 9174f rfxuuh or plvpr/ shur frq xq prphqwr wruvru gh vhqwlgr krudulr/
rsxhvwr do gh od jxud dqwhulru1 Hvwh vhud ho fdvr/ sru hmhpsor/ ghelgr d odv fdujdv gh
shvr surslr/ |d txh hqwrqfhv od oqhd gh dfflq gh W sdvdud sru ho fhqwur gh judyhgdg
gh od vhfflq1 Sru wdqwr/ xqd slh}d gh vhfflq hq X/ wudedmdqgr edmr od dfflq gh vx
surslr shvr vhjq vx sodqr sulqflsdo gh lqhufld pd|ru/ hvw vrphwlgd d wruvlq1
4

Sru hvwd ud}q ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv uhfleh wdpelq ho qrpeuh gh fhqwur gh h{lq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

584

91;1 FHQWUR GH HVIXHU]RV FRUWDQWHV

Ilj1 9174= Yrodgl}r frq vhfflq hq X vrphwlgr d hvixhu}r fruwdqwh vhjq glyhuvdv
oqhdv gh dfflq

91;14

Srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv

Od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F vh ghwhuplqd gluhfwdphqwh d sduwlu gh vx


ghqlflq/ hv ghflu/ vx srvlflq hv wdo txh xq hvixhu}r fruwdqwh gh gluhfflq fxdotxlhud/
vxsxhvwr dsolfdgr hq F hv hvwwlfdphqwh htxlydohqwh do vlvwhpd gh ixhu}dv uhvxowdqwh gh
odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghelgdv d glfkr hvixhu}r fruwdqwh1 Hq sduwlfxodu/ ho prphqwr
gh xq hvixhu}r fruwdqwh gh gluhfflq fxdotxlhud/ vxsxhvwr dsolfdgr hq F/ uhvshfwr d xq
sxqwr duelwudulr R gh od vhfflq gheh vhu ljxdo do prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv
wdqjhqfldohv ghelgdv d glfkr hvixhu}r fruwdqwh/ uhvshfwr do sxqwr R +yhu Iljxud 9175,1
Hv ghflu=
]
$
RF  W @ uJ   gV
+91;4,

Hq jhqhudo/ vwd hv xqd hfxdflq frq grv lqfjqlwdv= odv grv frrughqdgdv gho sxqwr
F hq ho sodqr gh od vhfflq1 Sru wdqwr/ sdud uhvroyhuod kd| txh sodqwhduod grv yhfhv/

$
sdud fruwdqwhv W dfwxdqgr vhjq grv gluhfflrqhv glvwlqwdv1 Hv kdelwxdo sodqwhduod sdud
fruwdqwhv dfwxdqgr vhjq orv grv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq/ |d txh hvwr
uhgxfh orv grv fdvrv d hvwxgldu d vhqgrv sureohpdv gh fruwdqwh uhfwr +qr hvyldgr,1
Fxdqgr od vhfflq wlhqh xq hmh gh vlphwud/ ho fhqwur gh fruwdqwhv hvw hq glfkr hmh/
sru vlphwud/ frq or txh vh uhgxfh d xqd od frrughqdgd lqfjqlwd gho fhqwur gh fruwdqwhv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

585

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9175= Ghwhuplqdflq gh od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv


Wdo hv ho fdvr/ sru hmhpsor/ gh od vhfflq hq X hvwxgldgd dqwhulruphqwh/ grqgh od srvlflq
gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv vh kd fdofxodgr sodqwhdqgr h{dfwdphqwh od ljxdogdg
gh prphqwrv gh od hfxdflq +91;4,1
Vl od vhfflq wlhqh grv r pv hmhv gh vlphwud/ ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv hvw
qhfhvduldphqwh hq od lqwhuvhfflq gh glfkrv hmhv | frlqflgh frq ho fhqwur gh judyhgdg1
Wdo hv ho fdvr/ sru hmhpsor/ gh odv vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv r flufxoduhv/ dv frpr ho gh
odv vhfflrqhv vlpwulfdv hq greoh W=
Hq odv vhfflrqhv delhuwdv gh shtxhr hvshvru irupdgdv sru wudprv uhfwrv txh frq0
fxuuhq hq xq sxqwr/ wdohv frpr odv txh vh pxhvwudq hq od Iljxud 9176/ glfkr sxqwr hv
qhfhvduldphqwh ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv/ do vhu qxod od vxpd gh prphqwrv/ uhv0
shfwr gh glfkr sxqwr/ gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv txh xq hvixhu}r fruwdqwh duelwudulr
surgxfh vreuh od vhfflq1

Ilj1 9176= Srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv hq dojxqdv vhfflrqhv sduwlfxoduhv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

586

91;1 FHQWUR GH HVIXHU]RV FRUWDQWHV

Ilj1 9177= Ghwhuplqdflq gh od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv hq xqd


vhfflq delhuwd

Yhdprv fpr vh dsolfd ho surfhglplhqwr jhqhudo do fdvr sduwlfxodu gh odv vhfflrqhv


delhuwdv gh shtxhr hvshvru/ txh wlhqh xq lqwhuv hvshfldo1 Sdud hoor/ sodqwhduhprv od
hfxdflq gh ljxdogdg gh prphqwrv +91;4, sdud grv fruwdqwhv glvwlqwrv dfwxdqgr hq ho
fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F/ vhjq odv gluhfflrqhv sulqflsdohv gh lqhufld1 Dv/ vh
frqvlghud hq sulphu oxjdu/ xq hvixhu}r fruwdqwh W+ / sdudohor do hmh sulqflsdo gh lqhufld
|/ sdvdqgr sru ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F/ gh srvlflq vxsxhvwd frqrflgd | vh
fdofxod od fruuhvsrqglhqwh glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv d or odujr gh od oqhd
phgld gh od vhfflq  @  +v,> wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 9177d/ dsolfdqgr od
iupxod gh Frooljqrq dghfxdgdphqwh=
 +v, @

W+ pe5 +v,
L5 h+v,

+91;5,

Vh ljxdod ho prphqwr/ uhvshfwr d xq sxqwr fxdotxlhud R/ gho hvixhu}r fruwdqwh W+ do gh


odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv  surgxflgdv sru vwh=
]
]
W+ pe5
g W+ @ +u  , h gv @ u
h gv
+91;6,
r
r L5 h
grqgh u @ u+v, hv od glvwdqfld gh od wdqjhqwh d od oqhd phgld gh od vhfflq do sxqwr R=
Gh dk vh ghgxfh od glvwdqfld g gho fhqwur F do sxqwr R> frq vx vljqr/ hq od gluhfflq
gho hmh } +hvwr hv/ shushqglfxodu do W+ dfwxdqwh,=
]
4
g @
pe +v, u+v, gv
+91;7,
L5 r 5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

587

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Vh uhslwh ho surfhvr sdud xq hvixhu}r fruwdqwh W5 / sdudohor do hmh sulqflsdo gh lqhufld


}/ sdvdqgr sru ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F vxsxhvwr/ | vh fdofxod od fruuhvsrq0
glhqwh glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv d or odujr gh od oqhd phgld gh od vhfflq
 2 @  2 +v,> wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 9177e/ dsolfdqgr od iupxod gh Frooljqrq
dghfxdgdphqwh=
W5 pe+ +v,
 2 +v, @
+91;8,
L+ h+v,
Vh wlhqh dkrud od ljxdogdg=
g2 W5 @

+u  2 , h gv @

W5 pe+
h gv
L+ h

+91;9,

Gh dk vh ghgxfh od glvwdqfld g2 gho fhqwur F do sxqwr R> frq vx vljqr/ hq od gluhfflq


gho hmh | +hvwr hv/ shushqglfxodu do W5 dfwxdqwh,=
]
4
pe +v, u+v, gv
+91;:,
g2 @
L+ r +

Od lqwhuvhfflq gh dpedv oqhdv gh dfflq/ d glvwdqfldv g | g2 gho sxqwr R/ ghwhu0


plqd ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv1 Vh revhuyd txh od srvlflq gh glfkr fhqwur hv
lqghshqglhqwh gh orv ydoruhv gh W+ | W5 1
Vl odv vhfflrqhv vrq gh irupd duelwuduld/ vh surfhgh frpr sdud odv vhfflrqhv gh
shtxhr hvshvru/ shur ghwhuplqdqgr odv fruuhvsrqglhqwhv glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv
wdqjhqfldohv gh irupd dghfxdgd d fdgd fdvr/ or fxdo sxhgh vhu frpsohmr hq pxfkrv fdvrv1
Diruwxqdgdphqwh/ hq vhfflrqhv pdfl}dv/ vhfflrqhv gh hvshvru frqvlghudeoh | vhfflrqhv
fhuudgdv ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv hvw vlwxdgr hq odv fhufdqdv gho fhqwur gh
judyhgdg1 Dghpv/ vx lqhufld d wruvlq hv hohydgd/ frq or fxdo od lqfhuwlgxpeuh vreuh od
orfdol}dflq h{dfwd gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv wlhqh srfdv frqvhfxhqfldv sufwlfdv1

Hmhuflflr 91;1514
Vh glphqvlrqd ho yrodgl}r gh od Iljxud 9178 sdud xqd fdujd yhuwlfdo ghvfhqghqwh xql0
iruphphqwh uhsduwlgd gh ydoru s @ 8 nQ@p/ dwhqglhqgr h{foxvlydphqwh d txh odv whq0
vlrqhv qrupdohv qr h{fhgdq ho ydoru gh od whqvlq dgplvleoh/ W @ 583 PSd1 Vh slgh=
+d, Fdofxodu od glvwulexflq gh whqvlrqhv qrupdohv | frpsuredu txh qr vh h{fhgh ho yd0
oru dgplvleoh1 +e, Glexmdu od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghelgdv do fruwdqwh
| fdofxodu ho ydoru p{lpr hq od slh}d1 +f, Fdofxodu | glexmdu od srvlflq gho fhqwur gh
hvixhu}rv fruwdqwhv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

588

91;1 FHQWUR GH HVIXHU]RV FRUWDQWHV

Ilj1 9178= Yrodgl}r gho Hmhpsor 91;1514


Odv fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh od vhfflq vrq odv vljxlhqwhv=
D @ 5  +58 . 5  4:> 65, @ 44<> 5; fp2
 @ 58  3 . 5  +5  4:> 65, +:> 8, @ 7> 689 fp
}C
44<> 5;
%
 &

4
58  5
;> 99 2

L5 @
.5
+;> 99,  7 . +4:> 65  5, 45> 8 .
45
45
5
@ 55=99< fpe

+d, Odv oh|hv gh prphqwrv hfwruhv | hvixhu}rv fruwdqwhv ghelgdv d od fdujd s vrq=
4
P+{, @ s{2
5

>

W +{, @ s{

frq ydoruhv p{lprv hq od vhfflq gho hpsrwudplhqwr +{ @ 43 p, gh ydoru=


432
@ 583 nQ  p
5
@ 8  43 @ 83 nQ

Ppd{ @ 8 
Wpd{

Odv whqvlrqhv qrupdohv p{lpdv hq od vhfflq gh hpsrwudplhqwr sxhghq fdofxoduvh


phgldqwh od iupxod vljxlhqwh=
pd{ @

P5 y
583  43  +45> 8 . ;> 99,  4332
@
Sd @ 566> 7 PSd ? W
L5
55=99<  433H

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

589

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9179= Srvlflq gho fhqwur gh judyhgdg

+e, Od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv sxhgh rewhqhuvh dsolfdqgr od iupxod


gh Frooljqrq=
W+ pe5 +v,
 +v, @
L5 h
Hq ho dod vxshulru/ ho ydoru gho prphqwr hvwwlfr pe5 / hq ixqflq gh od frrughqdgd v/ hv
ljxdo d=
v
pe5 +v, @ h v +45> 8 . ;> 99:  vlq 63 ,
5
@ 75> 66 v  3> 8 v2 fp
Sru wdqwr/ hq ho sxqwr D od whqvlq wdqjhqfldo hv qxod/   @ 31 Hq ho sxqwr E +v @
4:> 65 fp, ho ydoru gho prphqwr hvwwlfr hv ljxdo d pe5 @ 8;6> 5 fp |/ sru frqvljxlhqwh/
od whqvlq wdqjhqfldo hq glfkr sxqwr hv=

W+ 43  8;6> 5  433S


Sd @ 3> 45;9  433 W+ PSd
55=99<  433H  5  4332
frq W+ hq Qhzwrqv1 Uhhpsod}dqgr hq od h{suhvlq dqwhulru ho ydoru gho hvixhu}r fruwdqwh
W+ sru Wpd{ @ 83  43 Q vh rewlhqh   @ 9> 764 PSd1 Sru vlphwud gh od vhfflq
| dqwlvlphwud gh od vrolflwdflq/ odv whqvlrqhv hq ho dod lqihulru vrq   @   @ 3 |
  @   @ 9> 764 PSd1 Orv vhqwlgrv gh odv whqvlrqhv hq odv dodv vrq orv gh od Iljxud
917:e/ wdo | frpr sxhgh ghgxfluvh sru vhqfloodv frqvlghudflrqhv gh htxloleulr1
 @

Hq ho dopd/ ho prphqwr hvwwlfr uhvshfwr do hmh } sxhgh fdofxoduvh hq ixqflq gh od


frrughqdgd | gho fruwh=
4
pe5 +|, @ 8;6> 5 . +45> 8  |, h +45> 8 . |, @ :6<> 78  | 2 fp
5

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

58:

91;1 FHQWUR GH HVIXHU]RV FRUWDQWHV

Ilj1 917:= Glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv gh fruwdqwh


| ho ydoru p{lpr gho plvpr/ sdud ho sxqwr G +| @ 3 fp,> hv pe5 +| @ 3, @ :6<> 8 fp >
od whqvlq wdqjhqfldo hq glfkr sxqwr hv=
( @

W+ 43  :6<> 78433S


Sd @ 3> 4964  433 W+ PSd
55=99<  433H  5  4332

txh sdud ho hvixhu}r fruwdqwh Wpd{ @ 83  43 Q uhvxowd ljxdo d  ( @ ;> 488 PSd1
Revhuydu or uhgxflgr gho ydoru gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghelgdv do fruwdqwh
iuhqwh d odv whqvlrqhv qrupdohv ghelgdv do prphqwr hfwru1
+g, Do vhu od vhfflq vlpwulfd uhvshfwr do hmh }/ ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv
F hvwdu qhfhvduldphqwh vlwxdgr vreuh glfkr hmh/ | kd| txh fdofxodu vx srvlflq vreuh
vwh1 Sdud hoor vxsrqjdprv vwd frqrflgd | dsoltxhprv vreuh od vhfflq xq fruwdqwh
yhuwlfdo txh sdvh sru ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud
917;d1 Od fruuhvsrqglhqwh glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hv frqrflgd/ |d txh
frlqflgh frq od fdofxodgd hq ho dsduwdgr dqwhulru gh hvwh hmhpsor1 Fdofxohprv ho ydoru
gh odv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq odv dodv U | U | hq ho dopd Y
+Iljxud 917:e,1 Hq hvwh fdvr/ hvwrv ydoruhv vh sxhghq rewhqhu xwlol}dqgr odv h{suhvlrqhv
fdofxodgdv hq ho dsduwdgr dqwhulru=
] r'.c 2
W+ pe5 +v,
U @
h gv
L5 h
r'f]
W+ .c 2
+75> 65 v  3> 8 v2 , gv
@
L5 f
@ 3> 574< W+

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

58;

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 917;= Ghwhuplqdflq gh od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv


T @ U vlq 63 @ 3> 4543 W+


5
Y @ 58  5  3> 45;9 . +3> 4964  3> 45;9, 433 W+
6
@ 3> :8;3 W+
Qwhvh txh Y . 5T @ W+ 1 Ljxdodqgr prphqwrv uhvshfwr do sxqwr R gh orv vlvwhpdv gh
ixhu}dv irupdgdv sru W+ / sru xq odgr/ | odv uhvxowdqwhv U> U | Y> sru rwur/ vh rewlhqh=
W+ g @ Y  54> 98

g @ 54> 98

Y
@ 49> 74 fp
W+

txh sursruflrqd od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F vreuh ho hmh gh vlphwud
gh od vhfflq1

Hmhuflflr 91;1515
Fdofxodu od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv gh od vhfflq uhfwdqjxodu fhuudgd
gh od Iljxud 917< +yhu wdpelq Hmhuflflr 9181514,1
Sru vlphwud gh od vhfflq uhvshfwr do hmh }> ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F hvw
qhfhvduldphqwh vlwxdgr vreuh glfkr hmh1 Sdud fdofxodu vx srvlflq vreuh vwh/ vxsrqjd0
prv vwd frqrflgd | dsoltxhprv vreuh od vhfflq xq fruwdqwh yhuwlfdo txh sdvh sru ho
fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud 9183d1 Od glvwulexflq
gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghelgdv d od h{lq sxhgh fdofxoduvh gh irupd dqorjd d frpr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

58<

91;1 FHQWUR GH HVIXHU]RV FRUWDQWHV

Ilj1 917<= Vhfflq uhfwdqjxodu kxhfd dvlpwulfd


vh kl}r hq ho Hmhuflflr 9181514/ | uhvxowd vhu od glexmdgd hq od Iljxud 9183e/ frq=
 f @ 3> 895< W+ PSd
 2 @ 3> ;4;: W+ PSd

>
>

 @ 3> 5:38 W+ PSd


 @ 3> 8<<7 W+ PSd

frq W+ hq Qhzwrqv1 Fdofxohprv ho ydoru gh odv uhvxowdqwhv gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv


hq odv dodv U | U2 | hq odv dopdv Y | Y2 +Iljxud 9183f,=


4
U @
   <> :68  5  4332 @ 3> 35966 W+
5


4
U2 @
  f  53> 598  5  4332 @ 3> 4474 W+
5



5
Y @
5 . + 2  5 ,  73  4  4332 @ 3> 5<37 W+
6




7
5
7
 73  6> 8  4332 @ 3> :3<9 W+
Y2 @
f .
  f
:
6
:
Ljxdodqgr prphqwrv uhvshfwr do sxqwr R gh orv vlvwhpdv gh ixhu}dv irupdgdv sru W+
+yhu Iljxud 9183d,/ sru xq odgr/ | odv uhvxowdqwhv U > U2 > Y | Y2 +yhu Iljxud 9183f,>
sru rwur/ vh rewlhqh=
W+ g @ Y2  63 . +U2  U ,  73

g @ 56> <54 fp

txh sursruflrqd od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F vreuh ho hmh gh vlphwud
gh od vhfflq1 Sxhgh revhuyduvh txh vwh vh hqfxhqwud d 6/<54 fp gho fhqwur gh judyhgdg/
ghvsod}dgr hq ho vhqwlgr gho dopd gh pd|ru lqhufld1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

593

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

Ilj1 9183= Ghwhuplqdflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv

91<

Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv

Od ghgxfflq gh odv h{suhvlrqhv sdud od ghwhuplqdflq gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv


ghelgdv do hvixhu}r fruwdqwh hq vhfflrqhv irupdgdv sru ydulrv pdwhuldohv sxhgh uhdol}duvh
gh irupd dqorjd d frpr vh kd khfkr hq hvwh Fdswxor sdud vhfflrqhv krprjqhdv/ vlq
pv txh wudedmdu vreuh od vhfflq krprjhqhl}dgd +yhu Vhfflq 719 | Dsqglfh D, | frq
odv fruuhvsrqglhqwhv pdjqlwxghv phfqlfdv vxvwlwx|hqgr d odv krporjdv jhrpwulfdv1
Dv/ sru hmhpsor/ frqvlghuhprv xqd vhfflq irupdgd sru ydulrv pdwhuldohv1 Sdud
fdgd sxqwr gh odv vhfflq vh sxhgh ghqlu xq frhflhqwh gh htxlydohqfld frq ho pdwhuldo
gh uhihuhqfld gh od irupd q @ H@H> grqgh H hv ho pgxor gh hodvwlflgdg gh uhihuhqfld1
Od irupxod gh Frooljqrq dgrswd dkrud od irupd=
 phg @

W+ pe5 + ,
L5 o

+91;;,

grqgh L 5 hv ho prphqwr gh lqhufld phfqlfr gh od vhfflq krprjhqhl}dgd uhvshfwr gho


hmh }/ hmh sulqflsdo gh lqhufld phfqlfr | pe5 + , hv ho prphqwr hvwwlfr phfqlfr gho
uhd krprjhqhl}dgd uhvshfwr d glfkr hmh/ txh vh fdofxod frpr
]
e
p5 + , @
| q gV
+91;<,

Dqorjdphqwh/ ho frqfhswr gh fhqwur phfqlfr gh hvixhu}rv fruwdqwhv vh ghqh frpr


ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv gh od vhfflq krprjhqhl}dgd1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

594

91<1 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Hmhpsor 91<14
Fdofxodu od srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv gh od vhfflq hq greoh W gh od
Iljxud 9184/ hq od txh ho pdwhuldo gho dod lqihulru wlhqh xq frhflhqwh gh htxlydohqfld
q @ 5= Odv glphqvlrqhv vrq k @ 73 fp/ e @ 53 fp/ h @ 5 fp | h @ 4 fp1

Ilj1 9184= Ghwhuplqdflq gho fhqwur phfqlfr gh hvixhu}rv fruwdqwhv


+d, Fdofxodprv sulphur odv fdudfwhuvwlfdv phfqlfdv gh od vhfflq1 Gdgd od vlphwud
gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh | ho fhqwur phfqlfr J hvwdu vlwxdgr vreuh glfkr hmh |
sru ghedmr gho fhqwur gh judyhgdg J1 Od rughqdgd gh J uhvshfwr gh J hv=
 
eh 2 . qeh  2
}C @
eh . kh . qeh
53  5  53 . 5  53  5  +53,
@
53  5 . 73  4 . 5  53  5
@ 8 fp
Sru wdqwr ho hmh sulqflsdo gh lqhufld phfqlfr | frlqflgh frq ho hmh |= Ho prphqwr
gh lqhufld phfqlfr gh od vhfflq uhvshfwr do hmh |> L + > hv dsur{lpdgdphqwh ljxdo d od
vxpd gh odv lqhufldv phfqlfdv gh odv grv dodv/ L + . L + 2 =
L+ @ L + . L+2
e h
e h
@
.q
45
45
@ 4=666> 66 . 5=999> 99
@ 7=333 fpe

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

595

FDSWXOR 91 HVIXHU]R FRUWDQWH

+e, Gdgd od vlphwud gh od vhfflq uhvshfwr gho hmh | ho fhqwur phfqlfr gh hvixhu}rv
fruwdqwhv F hvwdu vlwxdgr vreuh glfkr hmh1 Vxsrqjdprv txh hvw hq xq sxqwr lqwhuphglr
gho dopd/ d xqd glvwdqfld k gho dod vxshulru | k2 gho dod lqihulru +k . k2 @ k,1
Fdofxodprv/ d frqwlqxdflq/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv fruuhvsrqglhqwh d
xq hvixhu}r fruwdqwh krul}rqwdo W5 dsolfdgr hq glfkr fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv1 Hq
yluwxg gh orv uhvxowdgrv rewhqlgrv hq ho Hmhuflflr 9181515/ od glvwulexflq gh whqvlrqhv
vreuh odv dodv hv sdudeolfd/ frq ydoru qxor hq orv h{wuhprv | ydoru p{lpr hq ho sxqwr
gh xqlq frq ho dopd/ wdo frpr vh uhsuhvhqwd hq od Iljxud 9184e1
Ho ydoru p{lpr gh od whqvlq wdqjhqfldo hq ho dod vxshulru hv=
 4@

W5

K  W5 e2

h
2 e @
L + h
; L+
K

Ho ydoru gh U / uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq ho dod vxshulru/ sxhgh fdo0


fxoduvh kdoodqgr ho uhd gho gldjudpd gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv | pxowlsolfdqgr sru ho
hvshvru h =
L+
5
W5 e h
eh @
@ W5
U @  4@

6
45 L +
L+
Dqorjdphqwh/ ho ydoru p{lpr gh od whqvlq wdqjhqfldo hq ho dod lqihulru hv=
 4@
2



W5 q 2K h eK
W5 e2
@
@
5
L + h
; L+

Ho ydoru gh U2 / uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq ho dod lqihulru/ hv=


L+2
5
W5 e h
eh @ 5
@ W5
U2 @  4@
2
6
45L +
L+

Sxhgh revhuyduvh txh vh fxpsoh txh W5 @ U .U2 > |d txh L + @ L + .L + 2 > | wdpelq
txh odv dodv vh uhsduwhq ho fruwdqwh gh irupd sursruflrqdo d vxv uhvshfwlydv lqhufldv1
Ljxdodqgr dkrud prphqwrv uhvshfwr do sxqwr R/ xqlq gho dopd frq ho dod lqihulru/
vh wlhqh=
L+
U
W5 k2 @ U k
, k2 @
k@
k
W5
L+
gh grqgh
k2 @

L+
k
k @ @ 46> 66 fp
6
L+

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

: Prphqwr Wruvru

:14

Lqwurgxfflq

Xqd slh}d sulvpwlfd hvw vrphwlgd d wruvlq vlpsoh fxdqgr vreuh vxv vhfflrqhv dfwd
qlfdphqwh xq prphqwr uhvxowdqwh txh wlhqh frpsrqhqwh vor vhjq ho hmh { gh od
slh}d/ hv ghflu/ xq prphqwr wruvru/ P| +yhu Iljxud :14,1 Hq ho fdvr sduwlfxodu gh txh
ho prphqwr wruvru dfwxdqwh vhd frqvwdqwh d or odujr gh od slh}d/ vh glfh txh ho hvwdgr
hv gh wruvlq sxud1
Uhfrughprv txh od ghwhuplqdflq gho prphqwr wruvru gheh kdfhuvh uhvshfwr do
fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv F gh od vhfflq/ sdud srghu ghwhuplqdu gh hvd pdqhud
ho prphqwr wruvru uhdo txh dfwd vreuh hood +yhu Vhfflq 91; ghglfdgd do fhqwur gh
hvixhu}rv fruwdqwhv hq ho Fdswxor suhfhghqwh,1 Hq hvwh Fdswxor vh hqwhqghu vlhpsuh
txh ho prphqwr wruvru P| do txh vh kdfh uhihuhqfld hv ho prphqwr wruvru uhdo |/ sru
wdqwr/ vh suhvflqglu gho fdolfdwlyr fruuhvsrqglhqwh1

Ilj1 :14= Slh}d vrphwlgd d prphqwr wruvru


596

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

597

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Od dfwxdflq gh xq prphqwr wruvru vreuh od vhfflq lpsolfd od dsdulflq gh whqvlrqhv


wdqjhqfldohv vreuh od vhfflq/ gh wdo irupd txh vh fxpsodq odv uhodflrqhv lqwhjudohv=
]
]

>
P| @
uS   gV
+:14,
W @  gV @ 3

grqgh uS hv ho yhfwru gh srvlflq uhvshfwr do fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv1 Frpr


hq fdvrv dqwhulruhv/ glfkdv hfxdflrqhv qr edvwdq sdud ghwhuplqdu od glvwulexflq gh
whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ sru or txh hv qhfhvdulr kdfhu klswhvlv vreuh od ghirupdflq gh
od uhedqdgd/ fx|d ydolgh} gheh vhu dydodgd sru od h{shulhqfld1
Ho hvwxglr jhqhudo gh slh}dv sulvpwlfdv vrphwlgdv d prphqwr wruvru hv xq whpd
frpsohmr txh hvfdsd gh odv klswhvlv ixqgdphqwdohv hq odv txh vh edvd od Uhvlvwhqfld gh
Pdwhuldohv1 Od glfxowdg sulqflsdo frqvlvwh hq txh/ hq jhqhudo/ odv vhfflrqhv vrphwlgdv d
wruvlq qr shupdqhfhq sodqdv/ vlqr txh vxiuhq ghirupdflq ixhud gh vx sodqr/ ihqphqr
frqrflgr frq ho qrpeuh gh dodehr1 Hq ixqflq gh hvwh khfkr/ vh glvwlqjxh hqwuh wruvlq
xqliruph/ fxdqgr ho dodehr uhodwlyr hv ghvsuhfldeoh/ | wruvlq qr xqliruph/ fxdqgr ho
dodehr uhodwlyr gheh vhu frqvlghudgr1
Od wruvlq xqliruph vh hvwxgld phgldqwh od whrud gh Frxorpe/ yolgd sdud vhfflr0
qhv hq odv txh qr vh surgxfh dodehr gh od vhfflq/ | od whrud gh Vdlqw0Yhqdqw/ pv
jhqhudo/ yolgd sdud vlwxdflrqhv vlq dodehr uhodwlyr1 Dpedv whrudv vrq frpsdwleohv frq
ho sodqwhdplhqwr jhqhudo gh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 Sru ho frqwudulr/ fxdqgr ho
dodehr uhodwlyr hv uhohydqwh qr vh fxpsoh ho sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw/ hv ghflu/ odv whq0
vlrqhv hq xqd vhfflq qr ghshqghq h{foxvlydphqwh gho ydoru gho prphqwr wruvru vreuh
hood1 Hq hvwdv vlwxdflrqhv ho hvwxglr txhgd/ hvwulfwdphqwh kdeodqgr/ ixhud gho fdpsr
gh dsolfdflq gh od Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 Ho sureohpd vh sxhgh uhvroyhu frq xq
sodqwhdplhqwr dg krf dghfxdgr/ or txh vh frqrfh frpr whrud gh od wruvlq qr xqliruph/
r phgldqwh ho sodqwhdplhqwr jhqhudo gh od whrud gh od hodvwlflgdg1
Hq hvwh Fdswxor vh hvwxgldu hq ghwdooh od wruvlq vlpsoh gh eduudv floqgulfdv gh
vhfflq flufxodu/ phgldqwh od whrud gh Frxorpe1 Vh lqwurgxflu/ dvlplvpr/ od whrud
gh Vdlqw0Yhqdqw sdud wruvlq xqliruph/ | vh ghvfuleluq odv dqdorjdv rsruwxqdv sdud
frqvlghudu od wruvlq gh slh}dv gh vhfflq duelwuduld/ rewhqlqgrvh uhvxowdgrv gh lqwhuv
sufwlfr sdud ho hvwxglr gh shuohv gh shtxhr hvshvru/ wdqwr delhuwrv frpr fhuudgrv1
Hq uhvxphq/ hq or txh vljxh vh wudwdu ixqgdphqwdophqwh ho fdvr gh wruvlq xqliruph>
dxqtxh hq od Vhfflq :17 vh ghvfuleh euhyhphqwh ho wudwdplhqwr gh vlwxdflrqhv gh wruvlq
qr xqliruph/ vh ghmd sdud orv oleurv hvshfldol}dgrv ho wudwdplhqwr ghwdoodgr gh vwd1
Gheh uhfrugduvh txh/ dglflrqdophqwh do prphqwr wruvru/ sxhghq dfwxdu vreuh od
vhfflq hvixhu}rv d{lohv/ hfwruhv | fruwdqwhv1 Hq wdo fdvr/ | vxsrqlhqgr txh ho sulqflslr
gh vxshusrvlflq hv dsolfdeoh/ orv uhvxowdgrv rewhqlgrv hq hvwh Fdswxor sdud od wruvlq
xqliruph ghehq frpsohwduvh frq orv rewhqlgrv hq orv Fdswxorv dqwhulruhv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

598

:151 WRUVLQ GH FRXORPE

:15
:1514

Wruvlq gh Frxorpe
Vhfflq flufxodu

Frqvlghuhprv xqd slh}d sulvpwlfd uhfwd gh vhfflq flufxodu frqvwdqwh/ vrphwlgd d


xq hvwdgr gh wruvlq sxud edmr od dfflq gh grv prphqwrv P| / ljxdohv | gh vhqwlgrv
rsxhvwrv/ dsolfdgrv hq vxv vhfflrqhv h{wuhpdv1
Vhqfloodv frqvlghudflrqhv jhrpwulfdv/ edvdgdv hq od vlphwud gh od slh}d | gh od vrol0
flwdflq +yhu Iljxud :15,/ qrv shuplwhq dvhjxudu txh/ sdud hvwh fdvr/ hq od ghirupdflq
sru wruvlq=
 odv vhfflrqhv uhfwdv jludq douhghgru gh vx fhqwur gh judyhgdg/ sru vlphwud d{ldo
uhvshfwr do hmh gh od slh}d1
 odv vhfflrqhv uhfwdv vh frqvhuydq flufxoduhv | sodqdv hq od ghirupdflq1 Hq hihfwr/
odv vhfflrqhv ghehq shupdqhfhu flufxoduhv sru vlphwud d{ldo uhvshfwr do hmh gh od
slh}d1 Dghpv/ ghehq shupdqhfhu sodqdv sru vlphwud gh od vrolflwdflq uhvshfwr
gh fxdotxlhu vhfflq uhfwd1
 orv udglrv gh od vhfflq vh frqvhuydq uhfwrv hq od ghirupdflq/ sru vlphwud gh od
vrolflwdflq uhvshfwr gh fxdotxlhu vhfflq uhfwd1

Ilj1 :15= Slh}d gh vhfflq flufxodu vrphwlgd d wruvlq sxud

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

599

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

 ho qjxor hqwuh grv udglrv fxdohvtxlhud gh od vhfflq shupdqhfh lqdowhudgr hq od


ghirupdflq/ sru vlphwud d{ldo uhvshfwr do hmh gh od slh}d1
Hq uhvxphq/ od ghirupdflq sru wruvlq gh slh}dv uhfwdv gh vhfflq flufxodu vh sxhgh
ghvfulelu phgldqwh od klswhvlv gh F1 D1 gh Frxorpe +4:;7,/ txh sxhgh hqxqflduvh=
hq xqd slh}d uhfwd gh vhfflq flufxodu vrphwlgd d wruvlq sxud/ od ghirupdflq hv wdo
txh fdgd vhfflq jlud douhghgru gh vx fhqwur vlq ghirupduvh hq vx sodqr | vlq dodehduvh/
frpr vl ixhud xq glvfr ujlgr1 Odv eudv orqjlwxglqdohv gh od slh}d vh ghirupdq hq
kolfhv1
Edmr od klswhvlv gh shtxhrv prylplhqwrv | ghirupdflrqhv/ orv jlurv gh wruvlq vrq
vxflhqwhphqwh shtxhrv | od fxuydwxud gh orv dufrv gh kolfh gh odv eudv ghirupdgdv
sxhgh vxsrqhuvh ghvsuhfldeoh/ hv ghflu/ vwrv sxhghq vxsrqhuvh uhfwloqhrv1
Od klswhvlv gh ghirupdflq gh Frxorpe sxhgh yhulfduvh h{shulphqwdophqwh |
frqfxhugd frq orv uhvxowdgrv gh od Whrud gh od Hodvwlflgdg/ lqfoxvr fxdqgr ho prphqwr
wruvru hv yduldeoh d or odujr gho hmh gh od slh}d/ hv ghflu/ hq vlwxdflrqhv gh wruvlq vlpsoh1
Revuyhvh/ sru owlpr/ txh od klswhvlv gh Frxorpe hv sxudphqwh jhrpwulfd/ hv
ghflu/ qr suhvxsrqh frpsruwdplhqwr hovwlfr gho pdwhuldo gh od slh}d1 Hq or txh vljxh
vxsrqguhprv txh ho pdwhuldo hv hovwlfr |/ dghpv/ txh od oh| gh Krrnh hv dsolfdeoh1
Dqdolfhprv xqd uhedqdgd glihuhqfldo gh orqjlwxg g{ gh xqd slh}d sulvpwlfd gh
vhfflq flufxodu vrphwlgd d wruvlq vlpsoh/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud :16d1
Frqvlghuhprv hq hood ho hohphqwr glihuhqfldo DEFG/ vlwxdgr vreuh xq flolqgur gh udglr
> frqfqwulfr frq ho hmh gh d slh}d> glfkr hohphqwr vh ghirupdu d wruvlq vhjq ho
sdudohorjudpr DEF  G gh od Iljxud :16e/ grqgh DF  | EG vrq vhjphqwrv gh kolfh
gh orqjlwxg lqqlwhvlpdo/ sru or txh sxhghq frqvlghuduvh uhfwloqhrv1 Od ghirupdflq
dqjxodu gho hohphqwr yhqgu gdgd sru=

 g!%
FF 
@
@
+:15,
g{
DF
grqgh vh kd lqwurgxflgr ho qjxor gh wruvlq/ !% / | ho qjxor gh wruvlq sru xqlgdg gh
orqjlwxg/  @ g!% @g{1 Revuyhvh txh ho jlur gh wruvlq/ !% / hv xq qjxor/ sru wdqwr/
hv dglphqvlrqdo/ | vh plgh hq udgldqhv ^udg`1 Sru ho frqwudulr/ ho jlur gh wruvlq sru
xqlgdg gh orqjlwxg/ / hv xq qjxor sru xqlgdg gh orqjlwxg | vh plgh hq ^udg2O` =
Vh wlhqh/ sru frqvljxlhqwh/ txh odv glvwruvlrqhv vrq sursruflrqdohv d =
 * wdq  @

 @ 

+:16,

Gh dfxhugr frq od oh| gh Krrnh/ od whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq ho hohphqwr DEFG vrq


sursruflrqdohv d odv ghirupdflrqhv/ gh od irupd=
 @ J @ J

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:17,

59:

:151 WRUVLQ GH FRXORPE

Ilj1 :16= Uhedqdgd vrphwlgd d wruvlq gh Frxorpe


grqgh J hv ho pgxor gh uljlgh} d fruwdqwh gho pdwhuldo1 Hvwdv whqvlrqhv wdqjhqfldohv
wlhqhq odv gluhfflrqhv | vhqwlgrv txh vh pxhvwudq hq odv Iljxudv :16d | f1 Vh revhuyd
txh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq xq sxqwr gh od vhfflq vrq shushqglfxoduhv do udglr
txh sdvd sru glfkr sxqwr/ | txh ydudq olqhdophqwh frq od glvwdqfld  do fhqwur gh od
vhfflq1 Sru wdqwr/ orv ydoruhv p{lprv vh gdq hq ho frqwruqr gh vwd1
Ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv gheh vhu ljxdo do prphqwr
wruvru dfwxdqwh P| > sru frqvljxlhqwh=
]
]
]
2
P| @
  gV @
J   gV @ J  2 gV @ J  LR
+:18,

grqgh LR hv ho prphqwr srodu gh lqhufld gh od vhfflq flufxodu1 Sdud xq fufxor gh udglr


u/ hv LR @  ue @5/ | ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg  ydoh=
@

P|
J LR

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:19,

59;

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ho surgxfwr JLR vh ghqrplqd uljlgh} wruvlrqdo gh od vhfflq1 Vxvwlwx|hqgr hvwh ydoru


hq od h{suhvlq +:17, gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ vh rewlhqh=
@

P| 
LR

+:1:,

Sru wdqwr/ hq xqd vhfflq flufxodu ho ydoru gh od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd vh gd hq od


flufxqihuhqfld h{whulru | vx ydoru ylhqh gdgr sru od h{suhvlq=
 pd{ @

P| u
5P|
P|
@
@
LR
Du
Z|

+:1;,

Sru dqdorjd frq od whrud gh h{lq/ do ydoru Z| @ LR @u@Du@5 @ u @5 vh oh oodpd


pgxor gh wruvlq gh od vhfflq1
Hv lqwhuhvdqwh uhvdowdu txh orv hohphqwrv glihuhqfldohv wdohv frpr ho gh od Iljxud
:17 hvwq vrphwlgrv d fruwdqwh sxur1 D hvwh hvwdgr whqvlrqdo oh fruuhvsrqghq whqvlrqhv
sulqflsdohv  @ 2 @  4@ hq gluhfflrqhv d 78 frq ho hmh orqjlwxglqdo gh od slh}d1
Vl ho pdwhuldo gh od slh}d wlhqh uhvlvwhqfldv d wudfflq | frpsuhvlq gh ydoruhv sduhflgrv/
od urwxud d wruvlq vh surgxfh hq xq sodqr shushqglfxodu do hmh gh od slh}d/ fxdqgr od
whqvlq wdqjhqfldo p{lpd dofdq}d ho ydoru gh urwxud1 Hvwh wlsr gh urwxud hv frpq
hq od pd|rud gh orv phwdohv | jhqhudophqwh hv gh fdufwhu gfwlo1 Sru ho frqwudulr/ vl
ho pdwhuldo gh od slh}d uhvlvwh phqrv d wudfflq txh d frpsuhvlq od urwxud vh surgxfh
sru wudfflq/ dsduhflhqgr julhwdv kholfrlgdohv d 78 frq ho hmh gh od slh}d1 Hvwh wlsr gh
urwxud hv/ jhqhudophqwh/ gh fdufwhu iujlo | vh gd hq pdwhuldohv frpr ho klhuur ixqglgr/
ho krupljq r odv urfdv1
Revuyhvh wdpelq txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv hqfrqwudgd fxpsoh od ljxdogdg=
]

$

$
W @
 gV  3
+:1<,

ghelgr d od vlphwud udgldo gh od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv vreuh od vhfflq1


Ho jlur wrwdo gh od slh}d ghelgr d wruvlq/ hqwuh vxv vhfflrqhv h{wuhpdv/ hv=
]
] ,
P| +{,
g{
+:143,
!% @  g{ @
f J LR +{,
,
grqgh o hv od orqjlwxg wrwdo gh od slh}d1 Hq ho fdvr sduwlfxodu gh wruvlq sxud | slh}d
gh vhfflq frqvwdqwh/ ho jlur wrwdo gh wruvlq uhvxowd=
!% @

P| o
J LR

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:144,

59<

:151 WRUVLQ GH FRXORPE

Ilj1 :17= Vxshuflhv gh urwxud gh slh}d vrphwlgd d wruvlq gh Frxorpe= +d, urwxud
gfwlo/ +e, urwxud iujlo

:1515

Vhfflq flufxodu gh ydulrv pdwhuldohv

Frqvlghuhprv xqd vhfflq flufxodu irupdgd sru ydulrv pdwhuldohv glvsxhvwrv gh irupd
frqfqwulfd/ hvwr hv/ frqvlghuhprv txh od vhfflq uhfwd gh od slh}d hvw glylglgd hq yduldv
}rqdv  > fdgd xqd gh odv fxdohv fruuhvsrqgh d xq pdwhuldo txh wlhqh xq pgxor gh
uljlgh} wudqyhuvdo J / wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud :18d1
Frqvlghuhprv wdpelq xq pdwhuldo gh uhihuhqfld/ txh sxhgh vhu r qr ljxdo d xqr gh
orv pdwhuldohv frpsrqhqwhv gh od slh}d/ | txh wlhqh xq pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo
J= Sdud fdgd pdwhuldo gh od vhfflq vh sxhgh ghqlu xq frhflhqwh gh htxlydohqfld frq
ho pdwhuldo gh uhihuhqfld gh od irupd q @ J @J=
Odv frqvlghudflrqhv jhrpwulfdv txh frqgxfhq d od klswhvlv gh Frxorpe | od h{0
suhvlq gh odv glvwruvlrqhv dqjxoduhv ghulydgd gh hood/ hfxdflq +:16,/ rewhqlgd hq od
Vhfflq dqwhulru/ hv reyldphqwh dsolfdeoh wdpelq hq hvwh fdvr1 Dv/ gh dfxhugr frq
od oh| gh Krrnh/ od whqvlq wdqjhqfldo hq xq sxqwr gh od vhfflq hv sursruflrqdo d odv
ghirupdflrqhv/ gh od irupd=
 @ J  @ qJ  @ qJ  

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:145,

5:3

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv gheh vhu ljxdo do prphqwr wruvru
dfwxdqwh P| =
]
]
]
2
  gV @
qJ   gV @ J  2 q gV @ J  LR
+:146,
P| @

grqgh LR hv ho prphqwr srodu gh lqhufld phfqlfd gh od vhfflq flufxodu1 Sru wdqwr/ ho


jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg  ydoh=
@

P|
J LR

+:147,

Vxvwlwx|hqgr hvwh ydoru hq od h{suhvlq +:145, gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv vh rewlhqh=


 @q

P| 
LR

+:148,

Od glvwulexflq fruuhvsrqglhqwh gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hv olqhdo d wur}rv1 Hq od


Iljxud :18d vh pxhvwud hvwd glvwulexflq sdud xqd vhfflq frpsxhvwd gh grv pdwhuldohv
wdohv txh J ? J2 =
:1516

Vhfflq flufxodu kxhfd

Od glvwulexflq olqhdo gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv rewhqlgd sdud xqd vhfflq flufxodu pd0
fl}d shuplwh revhuydu txh hq glfkd vhfflq ho pdwhuldo hvw srfr dsuryhfkdgr/ |d txh
vl ho udglr gh od vhfflq vh glphqvlrqd sdud txh odv eudv h{whulruhv wudedmhq d od

Ilj1 :18= Glvwulexflq gh whqvlrqhv= +d, vhfflq flufxodu gh ydulrv pdwhuldohv


+e, vhfflq flufxodu kxhfd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:4

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

whqvlq dgplvleoh/ odv eudv lqwhulruhv wudedmduq d xqd whqvlq frqvlghudeohphqwh lqih0
ulru1 Sxhgh frqvhjxluvh xq phmru dsuryhfkdplhqwr gho pdwhuldo xwlol}dqgr xqd vhfflq
flufxodu kxhfd1
Frqvlghuhprv xqd vhfflq flufxodu kxhfd/ frq ue | u frpr udglrv h{whulru h lqwhulru
gh od vhfflq/ uhvshfwlydphqwh/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud :18e1 Odv frqvlgh0
udflrqhv jhrpwulfdv | odv h{suhvlrqhv rewhqlgdv hq odv grv Vhfflrqhv dqwhulruhv vrq/
reyldphqwh/ dsolfdeohv wdpelq hq hvwh fdvr1 Gh khfkr/ od vhfflq kxhfd sxhgh frqvl0
ghuduvh frpsxhvwd sru grv pdwhuldohv/ gh orv fxdohv ho pdwhuldo lqwhulru wlhqh xq
frhflhqwh gh htxlydohqfld qxor/ | od glvwulexflq gh whqvlrqhv hq xqd vhfflq wxexodu
hv od uhsuhvhqwdgd hq od Iljxud :18e1
Ho prphqwr gh lqhufld srodu LR | ho pgxor gh wruvlq gh od vhfflq kxhfd ydohq=
LR @

 +uee  ue ,
5

Z| @

LR
 +uee  ue ,
@
ue
5 ue

+:149,

Dghpv/ vl ho hvshvru gh od vhfflq hv shtxhr hq uhodflq do udglr h{whulru vh wlhqh=

h
uee  ue @ +ue2 . u2 ,+ue . u ,+ue  u , * 7 u6

+:14:,

grqgh u6 hv ho udglr gh od oqhd phgld gh od vhfflq +u6 @ +ue . u ,@5, | h hv ho hvshvru


+h @ ue  u ,1 Dkrud/ vh sxhgh dsur{lpdu

h @ D u2
LR * 5 u6
6

Z| @

LR
* D u6
u6

+:14;,

frq D @ 5u6 h/ ljxdo do uhd gh od vhfflq1 Gh hvwd pdqhud/ hq xqd vhfflq flufxodu
kxhfd gh shtxhr hvshvru/ od whqvlq wdqjhqfldo ghelgd do prphqwr wruvru P| vh sxhgh
frqvlghudu xqliruph hq wrgd od vhfflq | gh ydoru=
 6e_ @

P|
P|
@
Z|
D u6

+:14<,

Vh revhuyd dv txh ho pdwhuldo hvw px| elhq dsuryhfkdgr hq odv vhfflrqhv wxexoduhv gh
shtxhr hvshvru vrolflwdgdv d wruvlq/ |d txh wrgr ho pdwhuldo hvw vrphwlgr d whqvlq
sufwlfdphqwh xqliruph1

:16
:1614

Wruvlq gh Vdlqw0Yhqdqw
Irupxodflq jhqhudo

Frpr khprv ylvwr/ od vroxflq gho sureohpd gh od wruvlq gh xqd slh}d gh vhfflq flufxodu
vh rewlhqh dgplwlhqgr frpr klswhvlv gh ghirupdflq txh odv vhfflrqhv uhfwdv gh od slh}d

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:5

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :19= Glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv gh wruvlq hq xqd vhfflq


uhfwdqjxodu= +d, whrud gh Frxorpe/ +e, whrud gh Vdlqw0Yhqdqw

shupdqhfhq sodqdv | jludq vlq ghirupduvh1 Hvwd klswhvlv/ irupxodgd sru Frxorpe/ ixh
dsolfdgd pv wdugh sru Qdylhu do fdvr gh xqd slh}d sulvpwlfd gh vhfflq uhfwdqjxodu/
oohjdqgr d od frqfoxvlq huuqhd vljxlhqwh= sdud xq ghwhuplqdgr prphqwr wruvru P| /
ho qjxor gh wruvlq hv lqyhuvdphqwh sursruflrqdo do prphqwr srodu gh lqhufld uhvshfwr
do edulfhqwur gh od vhfflq | orv ydoruhv p{lprv gh od whqvlq wdqjhqfldo vh surgxfhq
hq orv sxqwrv pv dohmdgrv gh glfkr sxqwr1
Hvwd klswhvlv hvw hq frqwudglfflq frq odv frqglflrqhv gh frqwruqr/ wdo frpr vh
pxhvwud hq od Iljxud :19d/ |d txh gh dfxhugr frq hvwd whrud gh Qdylhu/ hq wrgr sxqwr S
gho frqwruqr/ od whqvlq wdqjhqfldo ghehud dfwxdu vhjq od gluhfflq qrupdo do udglr
JS 1 Hqwrqfhv/ od whqvlq  vh srgud ghvfrpsrqhu vhjq odv gluhfflrqhv |> }/ sdud
rewhqhu vxv grv frpsrqhqwhv  %+ |  %5 1 Vhjq ho sulqflslr gh uhflsurflgdg gh odv
whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghehud hqwrqfhv h{lvwlu xqd whqvlq  +% hq ho sxqwr S / vreuh od
vxshuflh odwhudo gh od slh}d1 Hvwr hvw hq frqwudglfflq frq ho khfkr gh txh/ hq jhqhudo/
od vxshuflh odwhudo gh od slh}d hvw oleuh gh whqvlrqhv udvdqwhv1
Hq hqvd|rv h{shulphqwdohv uhdol}dgrv frq slh}dv gh vhfflq uhfwdqjxodu vh frpsuxh0
ed txh=
 od glvwruvlq dqjxodu hv p{lpd hq orv sxqwrv phglrv gh orv odgrv pv odujrv
gho uhfwqjxor/ txh qr vrq orv sxqwrv pv dohmdgrv gho edulfhqwur gh od vhfflq/
plhqwudv txh hq odv hvtxlqdv/ txh v or vrq/ od glvwruvlq hv qxod1 Hvwr lpsolfd
txh od glvwulexflq uhdo gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq xqd vhfflq uhfwdqjxodu hv
wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud :19e1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:6

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

 odv vhfflrqhv uhfwdv gh odv slh}dv qr shupdqhfhq sodqdv do vhu vrphwlgdv d wruvlq/
vlqr txh vh dodehdq1
Hvwdv hylghqfldv h{shulphqwdohv lqglfdq fodudphqwh txh od whrud gh Frxorpe qr
hv dghfxdgd sdud uhsuhvhqwdu ho ihqphqr gh wruvlq hq slh}dv gh vhfflq qr flufxodu1
Od vroxflq h{dfwd gho sureohpd gh wruvlq xqliruph hq slh}dv sulvpwlfdv gh irupd
duelwuduld ixh rewhqlgd sru Vdlqw0Yhqdqw +4;86,/ vxsrqlhqgr txh od ghirupdflq hv
xqliruph/ hvwr hv/ lgqwlfd sdud wrgdv odv vhfflrqhv gh od slh}d | txh frqvlvwh hq=
+d, xqd urwdflq ujlgd gh odv vhfflrqhv hq vx sodqr/ |
+e, xq dodehr gh odv vhfflrqhv ixhud gh vx sodqr1
Hq ho Oleur 5 vh ghprvwudu txh ho fhqwur gh jlur gh odv vhfflrqhv hq vx sodqr hv/
suhflvdphqwh/ ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv/ fx|d srvlflq sxhgh fdofxoduvh wdo |
frpr vh prvwu hq ho Fdswxor 91 Sru hvwd ud}q/ do fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv vh oh
oodpd wdpelq fhqwur gh wruvlq gh od vhfflq1 Hq wruvlq xqliruph/ do oxjdu jhrpwulfr
gh orv fhqwurv gh wruvlq vh oh oodpd hmh gh wruvlq/ | hv xq hmh sdudohor d od gluhfwul} gh
od slh}d1
Hq od Iljxud :1: vh pxhvwud od ghirupdflq hq wruvlq sxud gh grv slh}dv sulvpwlfdv/
xqd gh vhfflq flufxodu | rwud gh vhfflq uhfwdqjxodu1 Od slh}d gh vhfflq flufxodu vh

Ilj1 :1:= Ghirupdflq sru wruvlq= +d, slh}d gh vhfflq flufxodu +e, slh}d gh vhfflq
uhfwdqjxodu

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:7

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

ghirupd vhjq od klswhvlv gh Frxorpe/ hvwr hv/ vlq dodehr/ | odv vhfflrqhv uhfwdv
shupdqhfhq sodqdv1 Sru ho frqwudulr/ od slh}d gh vhfflq uhfwdqjxodu vh ghirupd vhjq
od klswhvlv gh Vdlqw0Yhqdqw/ | odv vhfflrqhv uhfwdv jludq hq vx sodqr | dghpv ghmdq gh
vhu sodqdv/ hv ghflu/ vh dodehdq1 Reyldphqwh/ od whrud gh Frxorpe hv xq fdvr sduwlfxodu
gh od whrud gh Vdlqw0Yhqdqw hq ho txh ho dodehr hv qxor1
Hq od whrud gh Vdlqw0Yhqdqw wdqwr ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg/ / frpr
ho dodehr vrq xqliruphv d or odujr gh od slh}d1 Reyldphqwh/ ho vxsrqhu txh ho dodehr hv
xqliruph sdud wrgdv odv vhfflrqhv vlpsolfd ho sodqwhdplhqwr gho sureohpd/ |d txh gh
hvwd irupd qr dsduhfhq whqvlrqhv qrupdohv ghelgdv do ihqphqr gh dodehr1 Vlq hpedujr/
hv iuhfxhqwh txh xqd slh}d vrphwlgd d wruvlq whqjd dojxqd vhfflq wudqvyhuvdo reoljdgd
d shupdqhfhu md/ frpr hv ho fdvr gh odv vhfflrqhv gh hpsrwudplhqwr txh qr sxhghq
dodehduvh gxudqwh od wruvlq1 Hvwd uhvwulfflq gho dodehr gh xqd vhfflq wudqvyhuvdo gd
oxjdu d od dsdulflq gh wruvlq qr xqliruph d or odujr gh od slh}d1 Od lq xhqfld txh
ho dodehr qr xqliruph wlhqh hq ho frpsruwdplhqwr gh xqd slh}d vrolflwdgd d wruvlq
sxhgh vhu lpsruwdqwh fxdqgr odv vhfflrqhv uhfwdv vrq delhuwdv | gh shtxhr hvshvru/
shur hv ghvsuhfldeoh hq orv uhvwdqwhv wlsrv gh vhfflrqhv1 Hq od Vhfflq :17 vh ghvfuleh
euhyhphqwh ho wudwdplhqwr gh hvwdv vlwxdflrqhv1
Ho hvwxglr frpsohwr gho sureohpd gh od wruvlq xqliruph +r gh Vdlqw0Yhqdqw, vh kdfh
phgldqwh od whrud gh od Hodvwlflgdg1 Xqd irupd fovlfd gh sodqwhduor ixh sursxhvwd sru
O1 Sudqgwo hq 4<361 Vh vxsrqh txh h{lvwh xqd ixqflq hvfdodu ! @ !+|> },/ oodpdgd
ixqflq gh whqvlq/ wdo txh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ylhqhq gdgdv sru odv ghulydgdv
sdufldohv gh glfkd ixqflq/ hvwr hv=
 %+ @

C!
C}

>

 %5 @ 

C!
C|

+:153,

Vh sxhgh ghprvwudu txh od lpsrvlflq gh odv frqglflrqhv gh frpsdwlelolgdg txh ghehq


fxpsoluvh hq ho sureohpd hovwlfr vreuh odv glvwruvlrqhv dqjxoduhv gh wruvlq sxud ghul0
ydgdv gh odv hfxdflrqhv +:153, lpsolfd txh od ixqflq ! vdwlvidjd od hfxdflq glihuhqfldo
+hq ghulydgdv sdufldohv,=
! @

C2! C2!
. 2 @ 5J
C| 2
C}

+:154,

frq od frqglflq gh frqwruqr gh txh od ixqflq gh whqvlq vhd frqvwdqwh d or odujr gho
frqwruqr gh od vhfflq1 Od vroxflq gh hvwd hfxdflq sdud vhfflrqhv gh irupd duelwuduld
hv xq sureohpd pdwhpwlfr frpsohmr/ txh d phqxgr vh uhvxhoyh phgldqwh pwrgrv
qxpulfrv dsur{lpdgrv/ wdohv frpr odv glihuhqfldv qlwdv/ orv hohphqwrv qlwrv r orv
hohphqwrv gh frqwruqr1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:8

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

:1615

Dqdorjd gh od phpeudqd

Gh irupd dowhuqdwlyd d od uhvroxflq gh od hfxdflq +:154, phgldqwh pwrgrv dqdowlfrv r


qxpulfrv/ od vroxflq gh orv sureohpdv gh wruvlq xqliruph sxhgh derugduvh phgldqwh
od dqdorjd gh od phpeudqd/ lqwurgxflgd wdpelq sru Sudqgwo +4<36,1 Lpdjlqhprv xqd
phpeudqd hovwlfd krprjqhd fx|rv erughv vh pdqwlhqhq mrv vreuh xq frqwruqr ljxdo
d od vhfflq uhfwd gh od slh}d txh vh ghvhd hvwxgldu/ vrphwlgd d xqd wudfflq xqliruph
hq vxv erughv | d xqd suhvlq qrupdo wdpelq xqliruph +yhu Iljxud :1;d,1 Vl od vhfflq
hv pxowlsohphqwh frqh{d/ hv ghflu/ wlhqh kxhfrv lqwhulruhv/ vwrv vh fxeuhq frq sodfdv
ujlgdv gh shvr ghvsuhfldeoh +yhu Iljxud :1;e,1
Vhd t od suhvlq qrupdo sru xqlgdg gh vxshuflh gh od phpeudqd | T od wudfflq
xqliruph sru xqlgdg gh orqjlwxg gho frqwruqr gh od plvpd1 Oodpdqgr ! @ !+|> }, d od
ixqflq txh sursruflrqd od hfkd gh od phpeudqd hq fdgd sxqwr gho sodqr |} vh wlhqh
txh od hfxdflq glihuhqfldo hq ghulydgdv sdufldohv gh od ghirupdgd gh od phpeudqd hv=
! @

C2! C2!
t
. 2 @
C|2
C}
T

+:155,

frq od frqglflq gh frqwruqr ! @ 3 d or odujr gho frqwruqr gh od vhfflq +| ! @ fwh vreuh


ho frqwruqr gh orv kxhfrv lqwhulruhv/ vl orv kd|,1 Hvwd hfxdflq hv dqorjd d od rewhqlgd
sru Sudqgwo sdud od ixqflq gh whqvlq gho sureohpd gh od wruvlq/ | frpsohwdphqwh
lgqwlfd d hood vl vh wrpd t@T @ 5J1 Sru wdqwr/ phgldqwh od uhsuhvhqwdflq gh od vx0
shuflh ghirupdgd gh od phpeudqd sru fxuydv gh qlyho vh sxhghq rewhqhu/ sru dqdorjd
frq od ixqflq gh whqvlrqhv/ yduldv frqfoxvlrqhv lpsruwdqwhv uhodwlydv d od glvwulexflq
gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hq ho sureohpd gh od wruvlq=

Ilj1 :1;= Dqdorjd gh od phpeudqd= +d, grplqlr frqh{r +e, grplqlr frq kxhfr

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:9

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

+d, Od frpsrqhqwh gh od whqvlq wdqjhqfldo hq xq sxqwr vhjq od gluhfflq qrupdo


Y+
d od fxuyd gh qlyho gh od phpeudqd txh sdvd sru glfkr sxqwr hv qxod1 Vhd q+ Y5
Yr >  Yr ,
ho yhfwru qrupdo d od fxuyd gh qlyho +v hv od orqjlwxg vhjq od gluhfflq wdqjhqwh d od
fxuyd gh qlyho,1 Hqwrqfhv=
  q @  %5

C|
C}
C! C| C! C}
C!
.  %+
@
.
@
3
Cv
Cv
C| Cv C} Cv
Cv

+:156,

do vhu od hfkd frqvwdqwh d or odujr gh od fxuyd gh qlyho1 Sru dqdorjd/ od whqvlq


wdqjhqfldo hq xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq wlhqh od gluhfflq gh od wdqjhqwh d od
fxuyd gh qlyho txh sdvd sru glfkr sxqwr +yhu Iljxud :1<,1 Hq sduwlfxodu/ od whqvlq
wdqjhqfldo hq ho frqwruqr hv sdudohod d vwh1
+e, Od pdjqlwxg gh od whqvlq wdqjhqfldo  hq xq sxqwr jhqulfr gh od vhfflq vh
rewlhqh frpr=
v 
 2
t
C! 2
C!
2
2

 @  %+ .  %5 @
.
 mmu!mm
+:157,
C}
C|
hv ghflu/ od whqvlq wdqjhqfldo hv ljxdo do pgxor gho judglhqwh gh od ixqflq !/ r vhd/
dqorjd +ljxdo, d od shqglhqwh gh od phpeudqd hq glfkr sxqwr +yhu Iljxud :1<,1 Sru
wdqwr/ od whqvlq wdqjhqfldo vhu pd|ru hq odv }rqdv gh od vhfflq grqgh od phpeudqd
suhvhqwh pd|ru shqglhqwh | fxdqwr pv fhufdqdv hvwq odv fxuydv gh qlyho hqwuh v1

Ilj1 :1<= Dqdorjd gh od phpeudqd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5::

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

+f, Ho prphqwr wruvru txh dfwd vreuh od vhfflq hv dqorjr +ljxdo, do greoh gho
yroxphq hqfhuudgr sru od phpeudqd ghirupdgd=
]
uS   gV
+:158d,
P| @
7]
gV
@  uS  u!
+:158e,
7
]
]

 uS , ! gV
@  u  +! uS , . +u
+:158f,
7]
7
+:158g,
@ 3 . 5 ! gV
 5Y

+:158h,

grqgh vh kd dsolfdgr ho whruhpd gh od glyhujhqfld | vh kd vxsxhvwr/ vlq suglgd gh


jhqhudolgdg/ txh od vhfflq hv xq uhflqwr vlpsohphqwh frqh{r | txh od ixqflq ! vh
dqxod hq ho frqwruqr1
Hq odv h{suhvlrqhv dqwhulruhv od ixqflq ! @ !+|> }, uhsuhvhqwd wdqwr d od ixqflq gh
whqvlq gho sureohpd gh wruvlq frpr d vx dqorjd/ od ixqflq hfkd hq od phpeudqd
hovwlfd1 Vh xvd ho vperor +, sdud uhodflrqdu hqwuh v uhvxowdgrv dqorjrv do sdvdu gh
xq sureohpd do rwur1
Sru wdqwr/ od dqdorjd gh od phpeudqd sursruflrqd xqd lpdjhq fxdolwdwlyd | fxdq0
wlwdwlyd gh od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv txh dsduhfhq hq xqd vhfflq vr0
phwlgd d hvixhu}r wruvru1 Dv sru hmhpsor/ hq xqd vhfflq uhfwdqjxodu/ orv yuwlfhv
D > E > F > G wlhqhq whqvlq wdqjhqfldo qxod/ |d txh od shqglhqwh gh od phpeudqd hv

Ilj1 :143= Glvwulexflq gh whqvlrqhv vreuh vhfflrqhv gh glvwlqwdv jhrphwudv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:;

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

qxod hq glfkrv sxqwrv/ | odv wud|hfwruldv gh whqvlq vrq frpr odv gh od Iljxud :143d> odv
whqvlrqhv p{lpdv vh gdq hq orv sxqwrv phglrv gh orv odgrv pv odujrv/ H | I / grqgh
od shqglhqwh gh od phpeudqd hv p{lpd1 Sru frqvlghudflrqhv dqorjdv vh ghgxfh txh
hq xqd vhfflq frpr od gh od Iljxud :143e/ od whqvlq hv qxod hq orv qjxorv vdolhqwhv
+D2 > E2 > F2 > G2 > H2 , h lqqlwd hq orv qjxorv hqwudqwhv +I2 ,1 Hq od sufwlfd/ vh hylwd hvwh
wlsr gh vlqjxodulgdg uhgrqghdqgr orv qjxorv hqwudqwhv1 Hq od Iljxud :143f vh pxhv0
wudq odv wud|hfwruldv gh whqvlq sdud xqd vhfflq flufxodu kxhfd> sru vlphwud fhqwudo/
vwdv uhvxowdq vhu flufxqihuhqfldv frqfqwulfdv/ uhvxowdgr frlqflghqwh frq od whrud gh
Frxorpe1
:1616

Vhfflq uhfwdqjxodu

Od vroxflq gho sureohpd gh wruvlq xqliruph hq slh}dv gh vhfflq uhfwdqjxodu sxhgh


rewhqhuvh gh irupd dqdowlfd uhvroylhqgr od hfxdflq +:154, vreuh xq grplqlr uhfwdqjx0
odu1 Vlq hpedujr orv pwrgrv txh kd| txh xwlol}du hvwq pv doo gho qlyho gh ghvduuroor
pdwhpwlfr xwlol}dgr hq hvwh oleur1 Vlq hpedujr/ orv uhvxowdgrv gh glfkr dqolvlv vrq gh
lqgxgdeoh ydoru sufwlfr1 D wudyv gh od dqdorjd gh od phpeudqd vh wlhqh xqd lpdjhq
fxdolwdwlyd gh odv wud|hfwruldv gh whqvlq rewhqlgdv/ hvwr hv/ gh od gluhfflq gh odv whq0
vlrqhv wdqjhqfldohv/ txh vrq frpr odv prvwudgdv hq od Iljxud :143d1 Ho pgxor gh od
whqvlq hq fdgd sxqwr gh od vhfflq hv sursruflrqdo d od shqglhqwh gh od phpeudqd hq
glfkr sxqwr> od Iljxud :19e pxhvwud xqd lpdjhq fxdolwdwlyd gho ydoru gh odv whqvlrqhv
d or odujr gh dojxqdv uhfwdv udgldohv1
Sdud xqd vhfflq uhfwdqjxodu gh odgrv e f> grqgh e hv ho odgr pv odujr/ od p{lpd
whqvlq wdqjhqfldo vh gd hq orv sxqwrv phglrv gh orv odgrv pv odujrv gho uhfwqjxor |
ydoh=
P|
 pd{ @
+:159,
ef2
grqgh  hv xq ydoru txh ghshqgh gh od uhodflq e@f A 41 Ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg
gh orqjlwxg ydoh
P|
@
+:15:,
J ef
grqgh  wdpelq ghshqgh gh od uhodflq e@f= Od Wdeod :14 sursruflrqd ydoruhv gh orv
e@f



4
3/53;
3/474

418
3/564
3/4<9

5
3/579
3/55<

6
3/59:
3/596

9
3/5<<
3/5<<

43
3/645
3/645

4
3/666
3/666

Wdeod :14= Frhflhqwhv sdud vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5:<

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

frhflhqwhv  |  sdud ydulrv ydoruhv gh hvwd uhodflq1 Revuyhvh txh wdqwr  frpr 
wlhqghq d ydohu 4@6 fxdqgr ho uhfwqjxor hv odujr | hvwuhfkr1
:1617

Vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv hvwuhfkdv

Od dqdorjd gh od phpeudqd shuplwh rewhqhu xqd vroxflq px| vhqflood gho sureohpd
gh od wruvlq gh xqd slh}d sulvpwlfd gh vhfflq uhfwdqjxodu hvwuhfkd gh glphqvlrqhv
e  f > frq e AA f1
Hq hihfwr/ vl ho uhfwqjxor hv vxflhqwhphqwh odujr/ vh sxhgh ghvsuhfldu ho hihfwr
gh orv h{wuhprv gh vwh vreuh od ghirupdflq gh od phpeudqd hq }rqdv vxflhqwhphqwh
dohmdgdv gh hoorv1 Hvwr htxlydoh d ghflu txh/ vdoyr hq odv }rqdv su{lpdv d orv h{wuhprv/
od ixqflq txh ghvfuleh od hfkd gh od phpeudqd vor ghshqgh gh od frrughqdgd } +yhu
Iljxud :144d,/ r vhd/ txh hv ! @ !+},1 Hqwrqfhv od hfxdflq +:155, vh uhgxfh d
g2 !
t
@
2
g}
T

+:15;,

txh sxhgh lqwhjuduvh iflophqwh frq odv frqglflrqhv gh frqwruqr +yhu Iljxud :144e,=
 
 
g!
g!
t f@5
+:15<,
@3
>
@ wdq  @ 
g} 5 'f
g} 5'S*2
T
sdud gdu od vroxflq=

4
! @ !+}, @
5

 

f 2
t
2
 }
5
T

+:163,

Od phpeudqd ghirupdgd hv/ sru wdqwr/ xq flolqgur gh vhfflq sdudeolfd +yhu Iljxud
:144e,/ hq ho txh od hfkd p{lpd  hv=
 @ !+} @ 3, @

f2 t
; T

+:164,

Dghpv/ ho yroxphq olplwdgr sru od phpeudqd ghirupdgd | ho sodqr |}/ fdofxodgr


frpr flolqgur sdudeolfr hv=
ef t
5
+:165,
Y @ fe @
6
45 T
Xwlol}dqgr od dqdorjd gh od phpeudqd | uhfrugdqgr txh od uhodflq gh dqdorjd hv
t@T  5J> vh rewlhqhq odv vljxlhqwhv h{suhvlrqhv yolgdv sdud ho sureohpd gh wruvlq=
4
P| @ ef J  5Y
6

>

 pd{ @ fJ  wdq 

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:166,

5;3

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :144= Dqdorjd gh od phpeudqd hq vhfflq uhfwdqjxodu hvwuhfkd


gh grqgh=
@

P|
P|
@


JL|
J ef

 pd{ @

P| f
P| f
ef @ L|

+:167,

grqgh L| @ ef @6 hv od lqhufld d wruvlq gh od vhfflq | Z| @ L| @f @ ef2 @6 hv ho pgxor


gh wruvlq1
Dghpv/ hq od sduerod od shqglhqwh ydud olqhdophqwh> sru wdqwr/ od glvwulexflq
gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv/ d or odujr gh xq fruwh wudqvyhuvdo DD / hv olqhdo=
 +}, @  pd{

}
P| 5}
@
f@5
L|

+:168,

frq orv ydoruhv p{lprv hq orv sxqwrv D | D gho frqwruqr1


Odv h{suhvlrqhv dqwhulruhv vrq wdqwr pv dsur{lpdgdv fxdqwr pd|ru hv od uhodflq
e@f1 Sdud e@f A 43 sxhghq frqvlghuduvh frpr h{dfwdv1
:1618

Shuohv odplqdgrv delhuwrv

Odv h{suhvlrqhv +:167, | +:168,/ rewhqlgdv sdud vhfflrqhv uhfwdqjxoduhv hvwuhfkdv/ sxh0
ghq dsolfduvh/ gh irupd dsur{lpdgd/ d vhfflrqhv delhuwdv ghojdgdv gh hvshvru xqliruph
txh qr vhdq uhfwdqjxoduhv/ shur txh sxhgdq vhu uhfwlfdgdv sdud wrpdu glfkd jhrph0
wud1 Hq hoodv vh wrpd frpr pdjqlwxg e od orqjlwxg uhfwlfdgd gh od oqhd phgld
gh od vhfflq +Iljxud :145,1 Ho dujxphqwr sdud hvwd jhqhudol}dflq frqvlvwh hq vxsrqhu

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;4

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

Ilj1 :145= Shuohv delhuwrv gh hvshvru xqliruph


txh od ghirupdgd gh od phpeudqd vhu/ dsur{lpdgdphqwh/ xq flolqgur sdudeolfr gh
orqjlwxg e=
Kd| txh vhdodu txh hvwd dsur{lpdflq ghvsuhfld orv hihfwrv orfdohv txh rfxuuhq
hq orv qjxorv hqwudqwhv gh od vhfflq/ wdohv frpr orv qjxorv D | E gh od Iljxud
:145e1 Vlq hpedujr/ od dqdorjd gh od phpeudqd suhglfh txh hq orv qjxorv hqwudqwhv
gh glfkdv xqlrqhv od whqvlrqhv wlhqghq d lqqlwr1 Hq od sufwlfd/ glfkdv vlqjxodulgdghv
vh hylwdq uhgrqghdqgr glfkrv qjxorv1 Sxhgh ghprvwuduvh phgldqwh od whrud gh od
hodvwlflgdg txh od uhodflq hqwuh od whqvlq p{lpd uhdo/  pd{ > | od whqvlq suhglfkd sru
odv h{suhvlrqhv dqwhulruhv/  pd{ > hq hvwrv qjxorv hv ixqflq gh od uhodflq U@f hqwuh
ho udglr gh fxuydwxud gh od xqlq | ho hvshvru gh od slh}d/ wdo frpr vh pxhvwud hq od
Iljxud :1461
Hq ho fdvr gh shuohv odplqdgrv udplfdgrv/ hq orv txh odv orqjlwxghv | orv hv0
shvruhv gh odv udpdv txh orv frpsrqhq vrq glvwlqwrv/ shur vh fxpsoh txh e @f AA 4
+yhu Iljxud :147,/ vh frqvlghud dghfxdgd od vljxlhqwh dsur{lpdflq1
Vhd p od sduwh gh prphqwr wruvru devruelgr sru od udpd l  hvlpd | vhd 
ho qjxor gh wruvlq gh od vhfflq/ vxsxhvwd ljxdo sdud wrgdv odv udpdv +wruvlq
xqliruph,1 Vl frqvlghudprv txh fdgd udpd uhvlvwh xqd iudfflq gho prphqwr wruvru
S
wrwdo sursruflrqdo d vx sursld uljlgh} d wruvlq/ p > wdo txh  p @ P| / vh wlhqh=
@

p

J e f 

P|

S
J  e f 

+:169,

Sru wdqwr/ vh sxhgh ghqlu=


L| @

?
[
'

+L| , @

4[
e f
6

'

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:16:,

5;5

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :146= Hihfwr gh frqfhqwudflq gh whqvlrqhv hq qjxorv hqwudqwhv hq ixqflq gh od


uhodflq udglr2hvshvru

frpr od lqhufld d wruvlq gh od vhfflq +vxpd gh odv fruuhvsrqglhqwhv d odv glvwlqwdv


udpdv,1 Dghpv/ vhjq od dqdorjd gh od phpeudqd/ od whqvlq p{lpd hq fdgd udpd
vh gdu d or odujr gh vx frqwruqr/ | ydogu=
+ 4@ , @ J  f @

P| f
L|

+:16;,

| od whqvlq p{lpd vh gdu hq od udpd gh pd|ru hvshvru=


 pd{ @

P| fpd{
L|

Hvwr htxlydoh d vxsrqhu txh fdgd udpd txh frpsrqh ho shuo uhvlvwh vx sduwh sur0
sruflrqdo gh prphqwr wruvru/ lqghshqglhqwhphqwh gh odv ghpv1 Hq od dqdorjd gh od
phpeudqd/ od ghirupdgd wrwdo hv dsur{lpdgdphqwh ljxdo d od ghirupdgd gh orv glv0
wlqwdv udpdv ghirupqgrvh lqghshqglhqwhphqwh1 Qdwxudophqwh/ hvwd dsur{lpdflq
ghvsuhfld orv hihfwrv orfdohv txh rfxuuhq hq odv xqlrqhv hqwuh odv glyhuvdv udpdv1
Hvwh wlsr gh dsur{lpdflq sxhgh lqfoxvr h{whqghuvh d vhfflrqhv delhuwdv gh shtxhr
hvshvru irupdgdv sru udpdv gh glvwlqwrv pdwhuldohv1 Edvwd sdud hoor dsolfdu ho frq0
fhswr gh frhflhqwh gh htxlydohqfld hqwuh orv glvwlqwrv pdwhuldohv/ wdo frpr vh ghql

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;6

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

Ilj1 :147= Shuohv delhuwrv frq yduldflq gh hvshvruhv


hq od Vhfflq :1515/ frpr uhodflq hqwuh ho pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo gh fdgd pdwh0
uldo | ho pgxor gh uhihuhqfld q @ J @J= Sxhgh hqwrqfhv ghqluvh od lqhufld d wruvlq
htxlydohqwh gh od slh}d frpr
L| @

?   4[
?
[
L|  @
q e f 
6
'

'

+:16<,

| vxsrqhu txh fdgd sduwh gh od vhfflq vrsruwdu xqd iudfflq gho prphqwr wruvru wrwdo
sursruflrqdo d vx sursld lqhufld phfqlfd1 Hqwrqfhv/ ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh
orqjlwxg vhu=
P|
@
+:173,
JL|
Dghpv/ od whqvlq p{lpd hq fdgd sduwh gh od vhfflq vh gdu d or odujr gh vx
frqwruqr/ | ydogu=
P| f
+ 4@ , @ J  f @ q
+:174,
L|

Kd| txh vhdodu/ qdophqwh/ txh orv uhvxowdgrv rewhqlgrv hq hvwd vhfflq vrq yolgrv
sdud shuohv odplqdgrv delhuwrv vrphwlgrv d wruvlq xqliruph/ hvwr hv/ vxsrqlhqgr txh
ho dodehr uhodwlyr hqwuh glvwlqwdv vhfflrqhv gh od slh}d hv ghvsuhfldeoh1 Vl hvwd klswhvlv
qr hv dfhswdeoh/ ho frpsruwdplhqwr gh hvwh wlsr gh vhfflrqhv sxhgh vhu px| glihuhqwh
gho dtx vxsxhvwr1 Gh khfkr/ ghelgr d odv frqglflrqhv gh dsr|r/ od wruvlq hv udud0
phqwh xqliruph hq slh}dv frpsxhvwdv gh shuohv delhuwrv1 Hq od Vhfflq :17 vh loxvwud
hvwd vlwxdflq gh irupd lqglfdwlyd1 Vh pxhvwud doo frpr od glvwulexflq gh whqvlrqhv
wdqjhqfldohv hq hvwdv vlwxdflrqhv hv px| glihuhqwh gh odv rewhqlgdv hq hvwd Vhfflq1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;7

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Hmhpsor :161814
Fdofxodu od lqhufld d wruvlq | ho p{lpr prphqwr wruvru txh sxhgh uhvlvwlu xqd slh}d
gh vhfflq dqloor flufxodu delhuwr gh udglr u | hvshvru h/ sdud xqd whqvlq wdqjhqfldo
dgplvleoh  W 1

Ilj1 :148= Dqlooor flufxodu delhuwr


Od lqhufld d wruvlq gh od vhfflq hv=
4
4
4
L| @ eh @ 5u h @ D h2
6
6
6
| sru wdqwr/ vhjq od hfxdflq +:167e,/
P|pd{ @

L|  W
4
@ DhW
h
6

| od whqvlq  W vh dofdq}d vor d or odujr gho frqwruqr gh od vhfflq1

Hmhpsor :161815
Ho yrodgl}r gh od Iljxud :149 wudedmd frq xqd fdujd yhuwlfdo ghvfhqghqwh xqliruphphqwh
uhsduwlgd gh ydoru s @ 8 nQ@p +yhu Hmhpsor 91;15141 gho Fdswxor 9,1 Vl ho sodqr gh
dfwxdflq gh odv fdujdv yhuwlfdohv hv ho txh frqwlhqh d orv fhqwurv gh judyhgdg gh odv
vhfflrqhv/ vh slgh= +d, Fdofxodu ho prphqwr wruvru uhdo txh dfwd vreuh fdgd vhfflq1
+e, Fdofxodu ho ydoru p{lpr gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv ghelgdv do prphqwr wruvru/
hq od vhfflq pv vrolflwdgd1 Frpsdudu frq orv uhvxowdgrv rewhqlgrv hq ho dsduwdgr +e,
gho Hmhpsor 91;15141 | frphqwdu1 +f, Fdofxodu ho jlur gh wruvlq txh vxiuh ho h{wuhpr
gho yrodgl}r | frphqwdu ho uhvxowdgr1 Wrpdu J @ ;3 JSd1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;8

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

Ilj1 :149= Yrodgl}r gho Hmhpsor :161815


+d, Vhjq vh fdofxo hq ho Hmhpsor 91;1514 ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv gh od
vhfflq F hvw vlwxdgr vreuh ho hmh gh vlphwud gh od vhfflq/ d od l}txlhugd gho dopd/ d
</939 fp gho fhqwur gh judyhgdg J= Do dfwxdu odv fdujdv hq ho sodqr txh frqwlhqh d orv
fhqwurv gh judyhgdg gh odv vhfflrqhv | sxhvwr txh ho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv qr
frlqflgh frq ho fhqwur gh judyhgdg/ vh surgxfh hq fdgd vhfflq xq prphqwr wruvru uhdo
gh ydoru=
P| @ W+  FJ @ <> 939  4332 W+ nQ  p
frq ho fruwdqwh W+ h{suhvdgr hq nQ1
+e, Do wudwduvh gh xq shuo delhuwr gh shtxhr hvshvru/ odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv
p{lpdv ghelgdv do prphqwr wruvru P|W sxhghq fdofxoduvh phgldqwh od h{suhvlq=
@

P|W h
L|

vlhqgr h ho hvshvru gho shuo1 Od lqhufld d wruvlq gh od vhfflq hv ljxdo d=


4
4
L| @ eh @ +58 . 5  4:> 65,  5 @ 48<> 37 fpe
6
6
grqgh e hv od orqjlwxg gh od oqhd phgld gho shuo1 Sru wdqwr/ ho ydoru gh od whqvlq
wdqjhqfldo p{lpd hv=
 pd{ @

<> 939  4332 W+  5  4332


Sd @ 4> 53; W+ PSd
48<> 37433H

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;9

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :14:= Srvlflq gho fhqwur gh hvixhu}rv fruwdqwhv | prphqwr wruvru uhdo
Sdud ho ydoru p{lpr gho hvixhu}r fruwdqwh Wpd{ @ 83 nQ/ od whqvlq wdqjhqfldo
p{lpd ghelgd d od wruvlq hv  pd{ @ 93> 74 PSd1
Vl vh frpsdud hvwh uhvxowdgr frq ho rewhqlgr hq ho dsduwdgr +e, gho Hmhpsor 91;1514/
vh revhuyd txh od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd ghelgd do prphqwr wruvru hv dsur{lpdgd0
phqwh vlhwh yhfhv pd|ru txh od whqvlq wdqjhqfldo p{lpd ghelgd do hvixhu}r fruwdqwh1
+f, Ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg hv ljxdo d=
@

FJ W+
FJ  s{
P|
@
@
udg@p
JL|
JL|
JL|

grqgh FJ @ <> 939  4332 p/ s @ 8 nQ@p | JL| @ 45: 565 Qp2 1 Sru wdqwr/ ho ydoru gho
jlur gh wruvlq txh vxiuh ho h{wuhpr gho yrodgl}r hv ljxdo d=
]

FJ s
!% @  g{ @
JL|
,

{ g{ @

FJ so2
@ 3> 4;< udg @ 43> ;4
5JL|

Frpr sxhgh revhuyduvh ho ydoru gho jlur gh wruvlq hq ho h{wuhpr gho yrodgl}r
hv px| hohydgr/ | txhgd ixhud gh odv klswhvlv gh shtxhrv prylplhqwrv1 Od vhfflq
ghehud uhghqluvh sdud olplwdu ho jlur sru wruvlq1
:1619

Dqdorjd klgurglqplfd

Dghpv gh od dqdorjd gh od phpeudqd/ h{lvwhq rwurv sureohpdv fovlfrv frq hfxdflrqhv


gh jrelhuqr dqorjdv d od gho sureohpd gh wruvlq xqliruph1 Dv/ sru hmhpsor/ od
dqdorjd klgurglqplfd +D1 J1 Juhhqkloo/ 4<43, hvwdeohfh xqd uhodflq hqwuh ho sureohpd

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;:

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

Ilj1 :14;= Dqdorjd klgurglqplfd


phfqlfr gh wruvlq gh Vdlqw0Yhqdqw gh xqd vhfflq | ho sureohpd klgurglqplfr sodqr
gh prylplhqwr gh xq xlgr lqfrpsuhvleoh qr ylvfrvr hq xq wxer gh lgqwlfd vhfflq |
gh orqjlwxg lqghqlgd +yhu Iljxud :14;,1 Juhhqkloo vhdo txh od ixqflq gh whqvlq gho
sureohpd gh wruvlq hv pdwhpwlfdphqwh dqorjd d od ixqflq gh fruulhqwh gho sureohpd
klgurglqplfr1
Hq hihfwr/ od hfxdflq gh frqwlqxlgdg sdud xq xlgr lqfrpsuhvleoh frq xmr hq ho
sodqr |} hv=
 y @ Cy+ . Cy5 @ 3
u
+:175,
C|
C}
Sru wdqwr/ vlhpsuh h{lvwh xqd ixqflq hvfdodu ! @ !+|> }, wdo txh=
y+ @

C!
C}

>

y5 @ 

C!
C|

| txh vdwlvidfh od hfxdflq gh frqwlqxlgdg lgqwlfdphqwh1 Glfkd ixqflq uhfleh ho qrp0


euh gh ixqflq gh fruulhqwh/ |d txh hv iflo ghprvwudu txh odv fxuydv !+|> }, @ fwh vrq
suhflvdphqwh odv oqhdv gh fruulhqwh gho xmr1
Vl ho xmr hv qr ylvfrvr/ od yruwlflgdg $ hv frqvwdqwh | vh sxhgh hvfulelu=

 2


C ! C 2!
Cy5 Cy+


l@
+:176,
$ @ u  y @

. 2 l @ $l
C|
C}
C| 2
C}
grqgh l hv xq yhfwru xqlwdulr hq od gluhfflq gho hmh orqjlwxglqdo gho wxer1 Sru wdqwr/
vh sxhgh lghqwlfdu=
C2! C2!
! @ 2 . 2 @ $
+:177,
C|
C}

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;;

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Hvwd hfxdflq hv/ reyldphqwh/ dqorjd d od txh ghqh d od ixqflq gh whqvlq gh Sudqgwo
hq ho sureohpd gh wruvlq xqliruph1 Gh glfkd dqdorjd vh ghgxfh txh hq xq sxqwr
gdgr od yhorflgdg gho xlgr | od whqvlq wdqjhqfldo wlhqhq od plvpd gluhfflq | ydoruhv
sursruflrqdohv1 Sru wdqwr/ odv oqhdv gh fruulhqwh gho sureohpd klgurglqplfr vrq
lgqwlfdv d odv wud|hfwruldv gh whqvlq gho sureohpd gh wruvlq1 Hq sduwlfxodu/ frpr
od yhorflgdg hq orv sxqwrv gho frqwruqr hv wdqjhqwh d vwh/ or plvpr rfxuuh frq odv
whqvlrqhv wdqjhqfldohv1 Dghpv/ vl ho frqwruqr gho grplqlr wlhqh qjxorv frqyh{rv hq
hoorv od yhorflgdg hv qxod |/ sru frqvljxlhqwh/ od whqvlq wdpelq or hv1 Hvwr frqfxhugd
frq fxdqwrv uhvxowdgrv khprv rewhqlgr frq od dqdorjd gh od phpeudqd +yhu Iljxudv
:14; | :143,1

:161:

Vhfflrqhv fhuudgdv gh shtxhr hvshvru

Vhd xqd uhedqdgd gh xqd slh}d gh vhfflq fhuudgd gh shtxhr hvshvru vrphwlgd d wruvlq
xqliruph | frqvlghuhprv ho htxloleulr gh xq hohphqwr glihuhqfldo frpr ho gh od Iljxud
:14<1 Sru vhu ho hvshvru shtxhr | vhjq qrv vxjlhuh od dqdorjd klgurglqplfd sdud hvwh
fdvr/ dgplwluhprv txh od glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv +yhorflgdghv, d wudyv
gho hvshvru hv xqliruph1 Qwhvh od glihuhqfld vxvwdqfldo gh hvwd klswhvlv uhvshfwr gh od
glvwulexflq gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv vxsxhvwd d wudyv gho hvshvru hq shuohv delhuwrv1

Ilj1 :14<= Vhfflq fhuudgd gh shtxhr hvshvru

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5;<

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

Sru htxloleulr gh ixhu}dv vhjq od gluhfflq gho hmh {/ gheh vhu=


 K hK g{   S hS g{ @ 3

+:178,

grqgh h hv ho hvshvru hq xq sxqwr gdgr gh od vhfflq1 Gh od h{suhvlq dqwhulru/ vh


ghgxfh txh=
 K hK @  S hS @ t @ fwh
+:179,
Or txh vljqlfd txh ho xmr gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv hv frqvwdqwh d wudyv gho hvshvru/
t @  h +klswhvlv gh Euhgw,1 Od plvpd frqfoxvlq vh h{wudh gh od dqdorjd klgurgl0
qplfd sru frqwlqxlgdg +frqvhuydflq, gh xmr1
Sdud kdoodu od whqvlq vreuh fdgd fruwh gh od vhfflq vh hvwdeohfh od ljxdogdg hqwuh
ho prphqwr uhvxowdqwh gh odv whqvlrqhv | ho prphqwr wruvru dfwxdqwh/ uhvshfwr gh xq
sxqwr lqwhulru R fxdotxlhud1 Vh wlhqh=
]
L
L
L
L
P| @
u  gV @ u  hgv @ tu gv @ t ugv @ t
5 gV6 @ 5 tV6
+:17:,
7
r
r
r
76
grqgh u hv od glvwdqfld do sxqwr R +duelwudulr, gh od wdqjhqwh hq xq sxqwr gdgr gh od
oqhd phgld/ v hv od orqjlwxg gh dufr phglgd vreuh od oqhd phgld/ | V6 hv od vxshuflh
hqfhuudgd sru od oqhd phgld gh od vhfflq1
Sru wdqwr/ ho xmr gh whqvlrqhv t hv ljxdo d=
t@h@

P|
5V6

Hvwd h{suhvlq vh frqrfh frpr sulphud iupxod gh Euhgw1

Ilj1 :153= uhd hqfhuudgd sru od oqhd phgld

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:17;,

5<3

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Sru frqvlghudflrqhv hqhujwlfdv/ vh sxhgh ghgxflu txh hq vhfflrqhv fhuudgdv gh sh0


txhr hvshvru ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg/ / hv=
L
t
4
gv
+:17<,
@
5JV6 r h

| do vxvwlwxlu  @ t@h @ P| @ +5V6 h, > vh wlhqh=

P|
+:183,
K gv @ JL|
2
J 7 V6 @ r
h
hfxdflq txh vh frqrfh frpr vhjxqgd iupxod gh Euhgw/ | gh od txh vh rewlhqh ho ydoru
gh od lqhufld d wruvlq hq hvwh wlsr gh vhfflq=
@

P|

7 V2
L| @ K 6
gv
r h

+:184,

Odv frqvlghudflrqhv txh shuplwhq ghgxflu od h{suhvlq +:17;, vrq sxudphqwh hvwwl0
fdv |/ sru frqvljxlhqwh/ yolgdv sdud vhfflrqhv fhuudgdv gh shtxhr hvshvru irupdgdv
sru wudprv gh glvwlqwrv pdwhuldohv1 Ghqlhqgr ho frhflhqwh gh htxlydohqfld hqwuh orv
glvwlqwrv pdwhuldohv frpr uhodflq hqwuh ho pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo gh fdgd pd0
whuldo | ho pgxor gh uhihuhqfld/ q @ J @J> od hfxdflq +:183, vh hvfuleh frpr
@

P|
JL|

+:185,

frq od lqhufld d wruvlq phfqlfd ghqlgd frpr

7 V2
L| @ K 6
gv
r qh

+:186,

Hmhpsor :161:14
Fdofxodu od lqhufld d wruvlq | ho p{lpr prphqwr wruvru txh sxhgh uhvlvwlu xqd slh}d
gh vhfflq dqloor flufxodu fhuudgr gh udglr u | gh hvshvru h vl od whqvlq wdqjhqfldo
dgplvleoh hv  W =
Od lqhufld d wruvlq gh od vhfflq fhuudgd ydoh +yhu Hf1 +:184, | Hf1 +:14;d,,=
7V 2
7+u2 ,2
@ 5u h @ D u2 @ LR
L| @ K 6 @
5u
gv
h
h

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<4

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

Ilj1 :154= Dqloor flufxodu fhuudgr


| frpsdudqgr frq od lqhufld d wruvlq gh od plvpd vhfflq delhuwd +yhu Hmhpsor :161814,
vh wlhqh od uhodflq=
 u 2
+L| ,fh
Du2
@ 2 @6
+L| ,de
h
Dh
Ho prphqwr wruvru p{lpr hv/ vhjq od hfxdflq +:17;,=
P|pd{ @ 5V6  W h @ 5u2 h  W @ Du  W

| wrgrv orv sxqwrv gh od vhfflq wudedmdq d whqvlq  W / do vhu ho hvshvru xqliruph1


Vl vh frpsdud hvwh uhvxowdgr frq ho rewhqlgr hq ho Hmhpsor :161814 sdud od vhfflq
delhuwd gh ljxdo uhd vh wlhqh xqd uhodflq=
u 
+P|pd{ ,fh
Du  W
@
@
6
Dh  W
+P|pd{ ,de
h

Dperv uhvxowdgrv ghpxhvwudq od vxshulrulgdg gh odv vhfflrqhv fhuudgdv iuhqwh d odv


delhuwdv ghvgh ho sxqwr gh ylvwd gh od uhvlvwhqfld iuhqwh d od vrolflwdflq gh wruvlq
xqliruph1

Hmhpsor :161:15
Glphqvlrqdu od orqjlwxg d gh od vhfflq gh od Iljxud :155/ vrolflwdgd sru xq prphqwr
wruvru P| @ 483 nQp/ vdelhqgr txh od whqvlq wdqjhqfldo dgplvleoh hv  W @ 433 PSd1
Fdofxodu ho qjxor gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg vl ho pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo
hv J @ 433 JSd1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<5

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :155= Vhfflq xqlfhoxodu


Ho ydoru gh od whqvlq wdqjhqfldo hv xqliruph hq wrgd od vhfflq | ydoh=


P|
5V6 h

483  43
Sd
5 +d  54> 3 .   43> 82 ,  433e  4332
4> 8  43D
@
PSd
75> 3 d . 9<5> :5
@

Kdflhqgr  ?  W @ 433 PSd vh wlhqh d A 4<> 55 fp1 Od lqhufld d wruvlq gh od


vhfflq sdud d @ 53 fp ydoh=
L| @

2
7V6
K _r

e

7  53> 3  54> 3 .   43=82


@
5  +53> 3 .   43> 8,
4> 3
@ 55=49;> 47 fpe

2

fpe

Oxhjr ho qjxor gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg ydoh=


 @

P|
JL|

483  43
udg2p
433  43b  55=49;> 47  433H
@ 9> :99  433 udg2p
@

@ 3> 6;:J 2p

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<6

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

:161;

Vhfflrqhv pxowlfhoxoduhv

Ho fdvr gh vhfflrqhv pxowlfhoxoduhv vrphwlgdv d whqvlq xqliruph vh sxhgh hvwxgldu frpr


xqd h{whqvlq gho fdvr xqlfhoxodu |d ghvfulwr1 Frqvlghuduhprv hq or txh vljxh xqd
vhfflq elfhoxodu/ sdud jhqhudol}du oxhjr orv uhvxowdgrv do fdvr p0fhoxodu/ frq wudprv gh
glyhuvrv pdwhuldohv1 Vh vxsrqh vlhpsuh txh orv hvshvruhv vrq vlhpsuh shtxhrv uhvshfwr
gh odv glphqvlrqhv wudqvyhuvdohv gh od vhfflq gh irupd txh hv dsolfdeoh od klswhvlv gh
Euhgw gh frqvhuydflq gho xmr gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv | od glvwulexflq xqliruph gh
hvwh xmr d wudyv gho hvshvru1
Vhd od vhfflq elfhoxodu prvwudgd hq od Iljxud :156d1 Wudwduhprv ho xmr gh whqvlrqhv
wdqjhqfldohv frpr vh wudwdq odv lqwhqvlgdghv gh fruulhqwh hq od uhvroxflq gh flufxlwrv
hofwulfrv1 Dv/ oodpduhprv t | t2 d orv xmrv/ gh vhqwlgr vxsxhvwr dqwlkrudulr/ txh
flufxodq douhghgru gh odv fhoxodv 4 | 5/ uhvshfwlydphqwh1 D or odujr gh od sduhg gh
vhsdudflq hqwuh grv foxodv ho xmr t2 hv ljxdo d od vxpd dojheudlfd gh orv xmrv hq odv
foxodv dg|dfhqwhv1 Hq hihfwr/ vhjq od Iljxud :156e/ ho htxloleulr gh ixhu}dv vhjq od
gluhfflq gho hmh { gho qxgr D h{ljh txh
t g{ . t2 g{ . t2 g{ @ 3

+:187,

t2 @ t  t2

+:188,

gh grqgh

Sdud kdoodu ho xmr douhghgru gh fdgd foxod kd| txh sodqwhdu odv fruuhvsrqglhqwhv
hfxdflrqhv1 Sdud hoor vh dsolfd od hfxdflq +:17<, d fdgd xqd gh odv foxodv/ lpsrqlhqgr
txh ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg hv lgqwlfr sdud wrgdv odv foxodv gh od

Ilj1 :156= Vhfflq pxowlfhoxodu

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<7

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

vhfflq> hv ghflu/

L
gv
4
5J @
t
V
h
L
gv
4
t2
5J @
V2 2
h

+:189d,
+:189e,

grqgh V | V2 vrq odv vxshuflhv hqfhuudgdv sru od oqhdv phgldv gh odv grv foxodv | v
hv od orqjlwxg gh dufr phglgd vreuh od oqhd phgld gh odv foxodv1
Hvwdv grv hfxdflrqhv sxhghq uhvroyhuvh sdud rewhqhu orv xmrv t | t2 hq ixqflq gh
= Ho ydoru gh vwh hq ixqflq gho prphqwr wruvru dfwxdqwh vh sxhgh fdofxodu lpsrqlhqgr
txh ho prphqwr wruvru txh dfwd vreuh od vhfflq vhd ljxdo do prphqwr uhvxowdqwh gh
orv xmrv dfwxdqgr vreuh hood/ uhvshfwr gh xq sxqwr lqwhulru R fxdotxlhud1 Vh wlhqh=
]
P| @
u  gV
+:18:d,
L7
@
t u gv
+:18:e,
Lr
L
]
@
t u gv . t2 u gv 
t2 u gv
+:18:f,

@ 5 t +V . V , . 5 t2 +V2 . V ,  5 V +t  V2 ,

@ 5 V t . 5 V2 t2

+:18:g,
+:18:h,

grqgh u hv od glvwdqfld do sxqwr R +duelwudulr, gh od wdqjhqwh hq xq sxqwr gdgr gh od


oqhd phgld/ | V hv ho uhd gho wulqjxor RDE/ wdo frpr vh lqglfd hq od Iljxud :156d1
Hq ho fdvr gh xqd vhfflq p0fhoxodu/ irupdgd sru wudprv gh glvwlqwrv pdwhuldohv/ vh
sxhgh sodqwhdu xq vlvwhpd gh p hfxdflrqhv gh od irupd
L
gv
4
5J @
t
+:18;,
V  qh
grqgh J hv ho pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo gh uhihuhqfld | q hv ho frhflhqwh gh htxlyd0
ohqfld gho pdwhuldo fruuhvsrqglhqwh1 Od uhvroxflq gh hvwh vlvwhpd shuplwh rewhqhu orv
xmrv douhghgru gh odv p foxodv hq ixqflq gho qjxor hvshffr = vwh sxhgh rewhqhuvh
d sduwlu gh od hfxdflq gh htxloleulr lqwhuqr
P| @ 5

?
[
'

V t

+:18<,

Hq ho fdvr gh txh od vhfflq suhvhqwh vlphwud uhvshfwr d xqr r ydulrv hmhv/ hvwd
fdudfwhuvwlfd sxhgh vhu dsuryhfkdgd sdud vlpsolfdu orv fofxorv qhfhvdulrv1 Dv/ sru
hmhpsor/ hq od vhfflq gh od Iljxud :157d ho xmr t douhghgru gh odv fxdwur foxodv hv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<8

:161 WRUVLQ GH VDLQW0YHQDQW

Ilj1 :157= Vhfflrqhv pxowlfhoxoduhv frq vlphwud


lgqwlfr1 Hq od Iljxud :157e vor hv qhfhvdulr frqvlghudu ho xmr hq odv fxdwur foxodv
h{whulruhv tJ | ho xmr hq od foxod lqwhulru t =

Hmhpsor :161;14
Fdofxodu odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv dfwxdqwhv hq od vhfflq gh od Iljxud :158d fxdqgr
dfwd vreuh hood xq wruvru xqliruph gh vhqwlgr dqwlkrudulr gh ydoru P| @ 8 nQp +odv
frwdv hvwq phglgdv hq pp/ hqwuh oqhdv phgldv,1 Fdofxodu ho qjxor gh wruvlq sru
xqlgdg gh orqjlwxg vl ho pgxor gh uljlgh} wudqvyhuvdo hv J @ 433 JSd1
Oodpduhprv t > t2 | t d orv xmrv hq odv wuhv foxodv txh frpsrqhq od vhfflq1 Ho
vlvwhpd gh hfxdflrqhv txh shuplwh fdofxoduorv vh rewlhqh sodqwhdqgr od hfxdflq +:18;,
sdud fdgd xqd gh odv foxodv1 Dv=


4
83 . 433 . 83
83
83
5J @
t .
+t  t2 , .
+t  t ,
433  83
8
7
7


4
83
83
83 . 83
5J @
t2 .
+t2  t , .
+t2  t ,
83  83
8
7
7


4
83
83
83 . 83
5J @
t .
+t  t2 , .
+t  t ,
83  83
8
7
7

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<9

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :158= Vhfflq pxowlfhoxodu gho Hmhpsor :161;14


Gh od vhjxqgd | whufhud hfxdflrqhv vh ghgxfh txh t2 @ t / uhvxowdgr txh sxhgh
lqwxluvh sru vlphwud gh odv foxodv 5 | 61 Hqwrqfhv/ od eduud lqwhulru krul}rqwdo qr
wudedmd | / sru wdqwr/ wdpelq hv t @ t2 @ t > | od eduud lqwhulru yhuwlfdo wdpsrfr
wudedmd1 Od vhfflq vh frpsruwd frpr vl ixhud xqlfhoxodu/ frq
433  83
t @ t @ t2 @ t @
+5J, @ 583 J
+d,
73
Sru rwur odgr/ dsolfdqgr od hfxdflq +:18;,=
P| @ 5  +433  83 . 83  83 . 83  83, t
gh grqgh
P|
+e,
5+433  433,
Xvdqgr orv uhvxowdgrv +d, | +e, | vxvwlwx|hqgr orv gdwrv gho hqxqfldgr vh wlhqh=
t@

8  43
P
S| @
Q2p @ 583 nQ2p
5 V
5+433  433,  433S
P|
8  43
 @
@
udg2p @ 3> 34 udg2p
JL|
433  43b  8  433S
t @

Od whqvlq wdqjhqfldo hv xqliruph vreuh odv sduhghv h{whulruhv gh od vhfflq +yhu


Iljxud :158e, | ydoh
@

583  43
t
Sd @ 58 PSd
@
h
8  433

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<:

:171 WRUVLQ QR XQLIRUPH

:17

Wruvlq qr xqliruph

Hq od whrud gh Vdlqw0Yhqdqw gh wruvlq xqliruph vh vxsrqh txh wdqwr ho jlur gh wruvlq


sru xqlgdg gh orqjlwxg frpr ho dodehr vrq xqliruphv d or odujr gh od slh}d1 Reyldphqwh/
ho vxsrqhu txh ho dodehr hv xqliruph sdud wrgdv odv vhfflrqhv vlpsolfd ho sodqwhdplhqwr
gho sureohpd/ shur hv xqd klswhvlv txh sxhgh qr gduvh hq od sufwlfd frq pxfkd
iuhfxhqfld1 Dv/ sru hmhpsor/ hv iuhfxhqwh txh xqd slh}d vrphwlgd d wruvlq sxud whqjd
dojxqd vhfflq wudqvyhuvdo frq ho dodehr lpshglgr1 Wdo vxhoh vhu ho fdvr gh odv vhfflrqhv
gh hpsrwudplhqwr/ txh qr sxhghq dodehduvh gxudqwh od wruvlq1 Sru rwur odgr/ hq fdvrv
gh wruvlq vlpsoh/ hvwr hv/ yduldeoh d or odujr gh od slh}d/ ho dodehr vhu wdqwr pd|ru
fxdqwr pd|ru vhd ho wruvru txh dfwd vreuh fdgd vhfflq |/ sru or wdqwr/ ho dodehr
uhodwlyr hqwuh vhfflrqhv qr vhu/ hq jhqhudo/ ghvsuhfldeoh1 Od lq xhqfld txh ho dodehr
qr xqliruph wlhqh hq ho frpsruwdplhqwr uhvxowd ghvsuhfldeoh hq vhfflrqhv pdfl}dv r hq
vhfflrqhv fhoxoduhv/ shur sxhgh vhu lpsruwdqwh fxdqgr odv vhfflrqhv uhfwdv vrq delhuwdv
| gh shtxhr hvshvru1
Frqvlghuhprv ho yrodgl}r gh od Iljxud :159d/ vrphwlgr d wruvlq sxud sru od dfflq
gh xq prphqwr wruvru P| dsolfdgr hq vx h{wuhpr oleuh1 Od vhfflq hv xqd greoh W
vlpwulfd gh fdqwr k | dqfkr e/ frq hvshvru xqliruph h hq odv dodv | ho dopd1
Vxsrqjdprv txh ho hpsrwudplhqwr hv wdo txh lpslgh ho dodehr gh od vhfflq gh
hpsrwudplhqwr/ hq { @ 3= Vl od orqjlwxg gh od yljd/ o> hv vxflhqwhphqwh odujd/ hvwd
uhvwulfflq do dodehr qr dihfwdu sufwlfdphqwh d od vhfflq gho h{wuhpr/ hq { @ o/ |
vwd hvwdu vrphwlgd d whqvlrqhv gh Vdlqw0Yhqdqw/ frq xqd glvwulexflq frpr od txh vh
pxhvwud hq od Iljxud :159f1 Ho ydoru p{lpr gh hvwdv whqvlrqhv hv
 4@ +{ @ o, @ J  h @

P| h
L|

+:193,

grqgh L| @ +5e . k, h @6 hv od lqhufld d wruvlq gh od vhfflq1 Gh dfxhugr frq od whrud


gh Vdlqw0Yhqdqw qr dfwdq whqvlrqhv qrupdohv vreuh hvwd vhfflq1
Sru rwur odgr/ odv whqvlrqhv gh Vdlqw0Yhqdqw vrq qxodv hq od vhfflq gh hpsrwud0
plhqwr/ |d txh ho dodehr gheh vhu oleuh sdud txh vwdv vh ghvduuroohq/ | hq hvd vhfflq ho
dodehr hvw wrwdophqwh lpshglgr1 Od qdwxudoh}d gh odv whqvlrqhv wdqjhqfldohv txh dsd0
uhfhq hq od vhfflq gh hpsrwudplhqwr vh frpsuhqgh vl vh vxvwlwx|h +yhu Iljxud :15:d,
ho prphqwr wruvru sru xq sdu gh ixhu}dv krul}rqwdohv I dfwxdqgr vreuh odv dodv gh od
vhfflq h{wuhpd wdohv txh I @ P| @k/ gh wdo irupd txh ho vlvwhpd gh ixhu}dv uhvxowdqwh
vhd hvwwlfdphqwh htxlydohqwh do prphqwr wruvru dfwxdqwh1 Vl ghvsuhfldprv od uljlgh}
gho dopd/ vh sxhgh frqvlghudu txh odv grv dodv wudedmdq lqghshqglhqwhphqwh/ hvwdqgr
vrphwlgdv d h{lq vlpsoh douhghgru gho hmh |1 Hq od vhfflq gh hpsrwudplhqwr hvwd
h{lq surgxfh vreuh fdgd xqd gh odv dodv/ sru xq odgr/ xqdv whqvlrqhv wdqjhqfldohv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

5<;

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :159= Wruvlq vreuh xq yrodgl}r gh vhfflq delhuwd hq greoh W1 Whqvlrqhv vreuh od
vhfflq h{wuhpd
ghelgdv d od dfflq gh xq fruwdqwh W5 @ I> wdohv frpr odv prvwudgdv hq od Iljxud :15:f
| fx|r ydoru p{lpr hv
6I
6 P|
 4@ +{ @ 3, @
@
+:194,
5 eh
5 keh
|/ sru rwur/ xqdv whqvlrqhv qrupdohv ghelgdv d xq prphqwr hfwru P+ @ I o> wdohv frpr
odv prvwudgdv hq od Iljxud :15:g | fx|r ydoru p{lpr hv
+% ,4@ +{ @ 3, @

P+ e@5
9 P| o
@

he @45
ke2 h

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:195,

5<<

:171 WRUVLQ QR XQLIRUPH

Ilj1 :15:= Wruvlq vreuh xq yrodgl}r gh vhfflq delhuwd hq greoh W1 Whqvlrqhv vreuh od
vhfflq gh hpsrwudplhqwr

Revuyhvh txh wdqwr od ixhu}d uhvxowdqwh qhwd frpr ho prphqwr hfwru wrwdo gh hvwdv
whqvlrqhv wdqjhqfldohv | qrupdohv hv qxod vreuh od vhfflq wrwdo +odv grv dodv,1 Do sdu
gh prphqwrv hfwruhv vreuh odv dodv/ ljxdohv | rsxhvwrv/ vh oh oodpd elprphqwr1
Sru or wdqwr/ hq ixqflq gh od klswhvlv gh ghirupdflq dgrswdgd/ hv srvleoh ghqlu
grv glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv wrwdophqwh glihuhqwhv txh/ vlq hpedujr/ vrq hvwwlfd0
phqwh htxlydohqwhv/ |d txh dperv wlhqhq uhvxowdqwh qxod | prphqwr uhvxowdqwh ljxdo do
prphqwr wruvru dfwxdqwh1 Sxhgh ghfluvh txh/ vlq ylrodu odv frqglflrqhv gh htxloleulr/
sxhghq ghqluvh grv phfdqlvprv uhvlvwhqwhv wrwdophqwh glihuhqwhv sdud ho prphqwr
wruvru=
 xqr ghelgr d od wruvlq vlq uhvwulfflq gho dodehr/ do txh oodpduhprv prphqwr gh
Vdlqw0Yhqdqw/ P / |
 xqr ghelgr d od uhvwulfflq do dodehr/ do txh oodpduhprv prphqwr gh dodehr
+lpshglgr,/ P =

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

633

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Hq vhfflrqhv lqwhuphgldv/ sdud 3 ? { ? o> ho judgr gh uhvwulfflq do dodehr ydud


ghvgh vhu wrwdo d qxor |/ sru or wdqwr/ orv grv phfdqlvprv uhvlvwhqwhv ghvfulwrv sduwlflsdq
hq pd|ru r phqru judgr/ | dperv prghorv gh glvwulexflq gh whqvlrqhv frh{lvwhq | vh
vxshusrqhq hq xqd sursruflq uhodwlyd txh ghshqgh gh {= Vh sxhgh hvfulelu txh/ hq xqd
vhfflq gdgd/ ho prphqwr wruvru dfwxdqwh vh uhsduwh hq xq prphqwr gh Vdlqw0Yhqdqw
| xq prphqwr gh dodehr=
P| @ P +{, . P +{,
+:196,
Qwhvh txh hvwrv uhvxowdgrv frqwudglfhq fodudphqwh ho sulqflslr gh Vdlqw0Yhqdqw/ |d
txh odv whqvlrqhv vreuh grv vhfflrqhv glvwlqwdv gho yrodgl}r +sru hmhpsor/ vreuh odv grv
vhfflrqhv h{wuhpdv, vrq glihuhqwhv d shvdu gh txh ho prphqwr wruvru hv frqvwdqwh d or
odujr gh od slh}d> hv ghflu/ odv whqvlrqhv txh dfwdq vreuh xqd vhfflq qr ghshqghq vor
gho ydoru gh orv hvixhu}rv dfwxdqwhv vreuh hood/ vlqr wdpelq gh od srvlflq gh vwd hq od
slh}d1
Ghvjudfldgdphqwh/ rfxuuh txh ho hihfwr gh od uhvwulfflq do dodehr vh h{wlhqgh d orq0
jlwxghv vrusuhqghqwhphqwh judqghv iuhqwh d odv glphqvlrqhv wudqvyhuvdohv gh od slh}d
sdud vhfflrqhv delhuwdv gh shtxhr hvshvru/ surgxflhqgr yduldflrqhv vljqlfdwlydv hq odv
glvwulexflrqhv gh whqvlrqhv wdqjhqfldohv | qrupdohv1 Hvwr lpsolfd txh/ sdud fdofxodu gh
irupd vdwlvidfwruld odv whqvlrqhv txh dfwdq uhdophqwh vreuh slh}dv gh hvwdv fdudfwhuv0
wlfdv vrphwlgdv d wruvlq/ hv qhfhvdulr glvsrqhu gh dojq surfhglplhqwr sdud glvwlqjxlu/
hq fdgd vhfflq gh od slh}d/ odv iudfflrqhv gho prphqwr wruvru fruuhvsrqglhqwhv d fdgd
phfdqlvpr uhvlvwhqwh1 Hvwr vor sxhgh frqvhjxluvh d sduwlu gh od frqvlghudflq h{suhvd
gh odv ghirupdflrqhv dvrfldgdv d fdgd xqr gh hoorv1
Dv/ sru hmhpsor/ hq ho yrodgl}r gho txh qrv rfxsdprv/ ho prphqwr gh Vdlqw0Yhqdqw
hv sursruflrqdo do jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg/ r vhd=
P +{, @ JL| +{,

+:197,

Sru rwud sduwh/ hq xqd vhfflq vrphwlgd d wruvru gh dodehr/ ho jlur gh wruvlq vh
sxhgh uhodflrqdu frq ho ghvsod}dplhqwr odwhudo gh odv dodv z +yhu Iljxud :15;,/ hq od
irupd
z
!% @
+:198,
k@5
| vwh vh uhodflrqd frq ho prphqwr hfwru gh od irupd +yhu Fdswxor 5 gho Oleur 5,=
P+
g2 z
@
2
g{
HL+dod

grqgh L+dod @ e h@45= Sru wdqwr=


P+ @ HL+dod

g2 z
k g2 !%
k g
dod
@
HL
@ HL+dod
+
2
2
g{
5 g{
5 g{

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+:199,

+:19:,

634

:171 WRUVLQ QR XQLIRUPH

|d txh  @ g!% @g{= Sru owlpr/ vh wlhqh txh


P +{, @ I k @ k

gP+
g{

+:19;,

|d txh odv ixhu}dv I vrq ho fruwdqwh ghelgr d od yduldflq gho  hfwru P+ = Vxvwlwx0
|hqgr od uhodflq +:19:, hq od hfxdflq +:19;, vh wlhqh qdophqwh txh=
P +{, @

HL+dod k2 g2 
g2 
@
HL

5
g{2
g{2

+:19<,

g2 
. JL|  @ P|
g{2

+:1:3,

grqgh L @ e k2 h@57 vh oodpd lqhufld gh dodehr | ho surgxfwr HL vh oodpd uljlgh} gh


dodehr1 Vxvwlwx|hqgr odv uhodflrqhv +:197, | +:19<, hq od hfxdflq +:196, vh wlhqh=
HL

txh hv xqd hfxdflq glihuhqfldo txh gheh uhvroyhuvh frq odv frqglflrqhv gh frqwruqr
dghfxdgdv d fdgd fdvr sdud rewhqhu  @ +{,/ ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg d
or odujr gh od slh}d= Xqd yh} rewhqlgd vwh/ odv hfxdflrqhv +:197, | +:19<, sursruflrqdq od
lqirupdflq qhfhvduld vreuh od irupd hq txh dperv phfdqlvprv gh wruvlq vh glvwulex|hq
d or odujr gh od slh}d1 Ho ydoru gho sduphwur dglphqvlrqdo
u
4 HL
@
+:1:4,
o JL|
sursruflrqd xqd lghd gh od lpsruwdqfld uhodwlyd hqwuh od wruvlq gh dodehr | od gh
Vdlqw0Yhqdqw1 Ydoruhv shtxhrv gh  fruuhvsrqghq d vlwxdflrqhv gh wruvlq xqliruph

Ilj1 :15;= qjxor gh wruvlq hq wruvlq qr xqliruph

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

635

FDSWXOR :1 PRPHQWR WRUVRU

Ilj1 :15<= Uhodflq hqwuh ho prphqwr wruvru gh Vdlqw0Yhqdqw | ho prphqwr wruvru


wrwdo d or odujr gh od slh}d sdud ydulrv ydoruhv gh od uhodflq hqwuh od lqhufld gh dodehr
| od gh wruvlq

grplqdqwh | ylfhyhuvd1 Od Iljxud :15< uhsuhvhqwd od yduldflq fxdolwdwlyd gh od uhodflq


P @P| > hq ixqflq gh od srvlflq gh od vhfflq hq xq yrodgl}r vrphwlgr d prphqwr
wruvru frqvwdqwh/ sdud glyhuvrv ydoruhv gh = Sxhgh revhuyduvh txh vor sdud ydoruhv
px| shtxhrv gh od uljlgh} gh dodehr vh sxhgh frqvlghudu txh od uhvwulfflq gho hpsr0
wudplhqwr hv xq hihfwr orfdo1 Hq shuohv delhuwrv gh shtxhr hvshvru  hv sursruflrqdo
d od uhodflq +ke@ho, |/ sru or wdqwr/ vor hv vxflhqwhphqwh shtxhr hq slh}dv px|
hvehowdv1
Ho pwrgr gh dqolvlv txh shuplwh rewhqhu h{suhvlrqhv sufwlfdv sdud fdofxodu ho
ydoru gh odv whqvlrqhv | ho jlur gh wruvlq sru xqlgdg gh orqjlwxg/ hq vlwxdflrqhv jhqhudohv
gh wruvlq qr xqliruph/ hv frpsohmr | qr vh wudwdu dtx1 Ho ohfwru lqwhuhvdgr sxhgh
hqfrqwuduor hq glyhuvrv wh{wrv hvshfldol}dgrv gh od eleolrjudid1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

D Fdudfwhuvwlfdv Jhrpwulfdv gh od Vhfflq


D14
D1414

Vhfflrqhv krprjqhdv
Prphqwr hvwwlfr d{ldo gh xqd vhfflq

Ghqlflq
Vhd V xqd vhfflq frqwhqlgd hq xq sodqr vreuh ho txh vh vlwdq xqrv hmhv fduwhvldqrv
gh{wujlurv +|> },/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud D141 Vh ghqhq frpr prphqwrv
hvwwlfrv gh od vhfflq uhvshfwr d orv hmhv +|> }, odv lqwhjudohv=
]
]
p+ @
} gV
>
p5 @
| gV
+D14,

grqgh gV hv xq hohphqwr glihuhqfldo gh uhd h +|> }, vrq odv glvwdqfldv gh vwh d orv hmhv
frrughqdgrv1
Ho prphqwr hvwwlfr gh xqd vhfflq uhvshfwr d xq hmh sxhgh vhu srvlwlyr/ qhjdwlyr
r qxor/ ghshqglhqgr gh od srvlflq | rulhqwdflq gh od vhfflq uhvshfwr d vwh1 Odv
 
glphqvlrqhv gho prphqwr hvwwlfr vrq O > sru wdqwr/ hq ho VL vh plghq hq p =

Ilj1 D14= Prphqwrv hvwwlfrv d{ldohv gh xqd vhfflq


636

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

637

DSQGLFH D1 FDUDFWHUVWLFDV JHRPWULFDV GH OD VHFFLQ

Ilj1 D15= Edulfhqwur gh xqd vhfflq


Fhqwur gh judyhgdg
Vh ghqh frpr fhqwur gh judyhgdg r edulfhqwur gh od vhfflq V do sxqwr J gh frrugh0
qdgdv +|C > }C , txh vdwlvidfh odv uhodflrqhv=
U
U
|
gV
} gV
>
}C @ U7
+D15,
|C @ U7
7 gV
7 gV
Gh odv hfxdflrqhv +D14, | +D15, vh ghgxfh txh orv prphqwrv hvwwlfrv gh od vhfflq
V frq uhvshfwr d orv hmhv +|> }, vh sxhghq h{suhvdu wdpelq hq od irupd
p+ @ }C D

>

p5 @ |C D

+D16,

U
grqgh D @ 7 gV hv ho uhd gh od vhfflq1 Dvlplvpr/ vh ghgxfh gh hvwdv hfxdflrqhv txh
ho prphqwr hvwwlfr gh xqd vhfflq uhvshfwr d xq hmh hv qxor vl | vor vl glfkr hmh sdvd
sru ho edulfhqwur gh od vhfflq1
Hv iflo revhuydu txh vl od vhfflq V wlhqh xq hmh gh vlphwud/ ho prphqwr hvwwlfr
frq uhvshfwr d glfkr hmh hv fhur1 Hq hihfwr/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud D16/ sdud
xqd vhfflq hq od txh ho hmh | vhd hmh gh vlphwud/ sru fdgd hohphqwr gV frq devflvd
} srvlwlyd h{lvwh rwur hohphqwr lgqwlfr gV  frq devflvd } qhjdwlyd/ oxhjr p+ @ 3= Hq
frqvhfxhqfld/ gh odv hfxdflrqhv +D15,/ }C @ 3/ hv ghflu/ ho fhqwur gh judyhgdg gh od
vhfflq hvw vlwxdgr vreuh ho hmh gh vlphwud1
Vljxlhqgr ho plvpr surfhglplhqwr vh ghpxhvwud wdpelq txh vl od vhfflq wlhqh
grv hmhv gh vlphwud/ ho edulfhqwur frlqflgh frq ho sxqwr gh lqwhuvhfflq gh orv plvprv1
Whqlhqgr hq fxhqwd or dqwhulru hv srvleoh ghwhuplqdu frq idflolgdg ho fhqwur gh judyhgdg
gh dojxqdv vhfflrqhv/ sru hmhpsor=

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

638

D141 VHFFLRQHV KRPRJQHDV

Ilj1 D16= Vhfflq frq xq hmh gh vlphwud

Ilj1 D17= Edulfhqwur= uhfwqjxor | sdudohorjudpr

Ilj1 D18= Edulfhqwur gh xq wulqjxor

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

639

DSQGLFH D1 FDUDFWHUVWLFDV JHRPWULFDV GH OD VHFFLQ

 uhfwqjxor r sdudohorjudpr= ho edulfhqwur frlqflgh frq ho sxqwr gh lqwhuvhfflq gh


odv phgldqdv r gh odv gldjrqdohv +yhu Iljxud D17,1 Hq hvwh fdvr fdgd xqd gh hoodv
hv hmh gh vlphwud gh od vhfflq/ | sru wdqwr/ ho prphqwr hvwwlfr gh od vhfflq
uhvshfwr d hoodv hv qxor1
 wulqjxor= ho edulfhqwur hvw vlwxdgr hq ho sxqwr gh lqwhuvhfflq gh odv wuhv ph0
gldqdv +Iljxud D18,1 Odv phgldqdv qr vrq hmhv gh vlphwud/ shur sxhgh ghfluvh
txh ho uhd vh glvsrqh vlpwulfdphqwh d xqr | rwur odgr1
D1415

Prphqwrv gh lqhufld gh xqd vhfflq

Prphqwr gh lqhufld d{ldo | udglr gh jlur


Vhd V xqd vhfflq frqwhqlgd hq xq sodqr vreuh ho txh vh vlwdq xqrv hmhv fduwhvldqrv
gh{wurjlurv +|> },1 Vh ghqhq frpr prphqwrv gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d orv
hmhv odv lqwhjudohv=
]
]
} 2 gV
>
L5 @
| 2 gV
+D17,
L+ @

grqgh gV hv xq hohphqwr glihuhqfldo gh uhd h +|> }, vrq odv glvwdqfldv gh vwh d orv hmhv
frrughqdgrv1
Ho prphqwr gh lqhufld gh xqd vhfflq uhvshfwr d xq hmh hv vlhpsuh srvlwlyr1 Odv
 
glphqvlrqhv gh orv prphqwrv gh lqhufld vrq Oe > sru wdqwr/ hq ho VL vh plghq hq pe =
Vh ghqrplqd udglr gh jlur gh od vhfflq frq uhvshfwr d xq hmh d od ud} fxdgudgd
gh od uhodflq hqwuh ho prphqwr gh lqhufld | ho uhd gh od vhfflq1 Sdud orv hmhv +|> },
sxhgh hvfuleluvh/ uhvshfwlydphqwh=
u+2 @

L+
D

>

u52 @

L5
D

Ilj1 D19= Prphqwrv gh lqhufld gh xqd vhfflq

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+D18,

63:

D141 VHFFLRQHV KRPRJQHDV

Prphqwr gh lqhufld srodu


Vhd V xqd vhfflq frqwhqlgd hq xq sodqr | R xq sxqwr gh glfkr sodqr +Iljxud D19,1
Vh ghqh ho prphqwr gh lqhufld srodu L gh od vhfflq V uhvshfwr do sxqwr R frpr od
lqwhjudo
]
LJ @

2 gV

+D19,

grqgh gV hv xq hohphqwr glihuhqfldo gh uhd |  hv vx glvwdqfld do sxqwr R1


Do ljxdo txh ho prphqwr gh lqhufld d{ldo/ ho prphqwr srodu hv vlhpsuh srvlwlyr |
vxv glphqvlrqhv vrq ^Oe `1
Vl vh wud}dq grv hmhv ruwrjrqdohv txh sdvhq sru ho sxqwr R +Iljxud D19, | vh plghq
odv glvwdqfldv |> } gh xq glihuhqfldo gh uhd gV d glfkrv hmhv/ vh sxhgh hvfulelu=
2 @ |2 . } 2

+D1:,

|/ sru wdqwr=
LJ @

]
]7

2 gV

+D1;d,

+| 2 . } 2 , gV
]7
]
@
| 2 gV . } 2 gV

7
L5 . L+

+D1;e,
+D1;f,
+D1;g,

Gh od h{suhvlq dqwhulru vh ghgxfh txh ho prphqwr gh lqhufld srodu uhvshfwr do sxqwr


R hv ljxdo d od vxpd gh orv prphqwrv gh lqhufld uhvshfwr d grv hmhv ruwrjrqdohv txh
sdvhq sru glfkr sxqwr1
Gh od surslhgdg dqwhulru wdpelq vh frqfox|h txh od vxpd gh prphqwrv gh lqhufld
d{ldohv hv xq lqyduldqwh sdud fxdotxlhu sdu gh hmhv ruwrjrqdohv txh sdvhq sru ho plvpr
sxqwr1
Surgxfwr gh lqhufld
Vh ghqh ho surgxfwr gh lqhufld gh od vxshuflh V uhvshfwr d orv hmhv +|> }, frpr od
lqwhjudo
]
L+5 @
| } gV
+D1<,

Ho surgxfwr gh lqhufld gh xqd vhfflq sxhgh vhu srvlwlyr/ qhjdwlyr r qxor1 Vxv glphq0
vlrqhv vrq ^Oe `1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

63;

DSQGLFH D1 FDUDFWHUVWLFDV JHRPWULFDV GH OD VHFFLQ

Ilj1 D1:= Wudvodflq gh hmhv gh uhihuhqfld


Vl xqd vhfflq V wlhqh xq hmh gh vlphwud/ ho surgxfwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr
d glfkr hmh | d rwur hmh shushqglfxodu d vwh hv qxor1 Hq hihfwr/ hq od Iljxud D16 vh
pxhvwud xqd vhfflq vlpwulfd uhvshfwr do hmh yhuwlfdo |> vh revhuyd txh d fdgd hohphqwr
glihuhqfldo gh uhd gV frq devflvd } srvlwlyd/ oh fruuhvsrqgh/ sru vlphwud/ rwur hohphqwr
lgqwlfr frq devflvd } qhjdwlyd/ fx|d rughqdgd | wlhqh ho plvpr ydoru | vljqr/ oxhjr orv
surgxfwrv gh lqhufld gh hvwrv hohphqwrv glihuhqfldohv vh dqxodq1
D1416

Wudvodflq gh hmhv gh uhihuhqfld

Prphqwr gh lqhufld d{ldo


Vhd }J xq hmh edulfqwulfr gh od vhfflq V | vhd } xq hmh sdudohor d vwh d xqd glvwdqfld
g+ gho dqwhulru +Iljxud D1:,1 Ho prphqwr gh lqhufld L5 sxhgh fdofxoduvh frpr
]
L5 @
| 2 gV
+D143d,
7
]
@
+|J . g+ ,2 gV
+D143e,
]
]
]7
|J2 gV . 5g+
|J gV . g2+
gV
+D143f,
@
@

7
L5J . g2+ D

+D143g,

grqgh od vhjxqgd lqwhjudo gh od hfxdflq +D143f, hv qxod sru vhu }J xq hmh edulfqwulfr1
Sru wdqwr/ ho prphqwr gh lqhufld gh xqd vhfflq uhvshfwr d xq hmh duelwudulr hv ljxdo
d od vxpd gho prphqwr gh lqhufld uhvshfwr do hmh edulfqwulfr sdudohor do hmh dqwhulru
pv ho uhd gh od vhfflq pxowlsolfdgd sru ho fxdgudgr gh od glvwdqfld hqwuh dperv hmhv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

63<

D141 VHFFLRQHV KRPRJQHDV

+Whruhpd gh Vwhlqhu,1

L5 @ L5J . g2+ D

+D144,

Glylglhqgr hvwd hfxdflq sru ho uhd gh od vhfflq vh wlhqh=


u52 @ u52J . g2+

+D145,

Hvwd h{suhvlq shuplwh frqrfhu ho udglr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr d xq hmh hq


ixqflq gho udglr gh lqhufld uhvshfwr d xq hmh edulfqwulfr sdudohor1
Prphqwr gh lqhufld srodu
Vhdq L+ h L5 orv prphqwrv gh lqhufld gh xqd vhfflq uhvshfwr d grv hmhv txh vh fruwdq
hq ho sxqwr R/ | vhd L ho prphqwr gh lqhufld srodu gh od vhfflq uhvshfwr d glfkr
sxqwr1 Vl vh frqvlghudq grv hmhv edulfqwulfrv +|J > }J , sdudohorv d orv dqwhulruhv +yhu
Iljxud D1:,/ | vh dsolfd ho Whruhpd gh Vwhlqhu/ vh rewlhqh=
L

@ L+ . L5

+D146d,

@ L+J . g25 D . L5J . g2+ D


@ LC . g2 D

+D146e,
+D146f,

Od hfxdflrqhv dqwhulruhv shuplwhq rewhqhu ho prphqwr gh lqhufld srodu gh xqd vhfflq


uhvshfwr d xq sxqwr fxdotxlhud R> d sduwlu gho prphqwr gh lqhufld srodu gh od vhfflq
uhvshfwr do edulfhqwur J | od glvwdqfld hqwuh dperv sxqwrv1
Surgxfwr gh lqhufld
Gh ljxdo pdqhud/ vl vh frqrfh ho surgxfwr gh lqhufld gh xqd vhfflq uhvshfwr d xqrv hmhv
ruwrjrqdohv +|J > }J , edulfqwulfrv/ | vh ghvhd rewhqhu ho ydoru gho surgxfwr gh lqhufld
uhvshfwr d xqrv hmhv frrughqdgrv +|> },> sdudohorv d orv dqwhulruhv | vlwxdgrv d glvwdqfldv
g+ > g5 gh orv hmhv edulfqwulfrv +yhu Iljxud D1:,/ vh wlhqh txh
]
| } gV
+D147d,
L+5 @
]7
@
+|J . g+ , +}J . g5 , gV
+D147e,
]
]
]
]7
|J }J gV . g+
}J gV . g5
|J gV . g+ g5
gV
+D147f,
@

@ L+J 5J . g+ g5 D

+D147g,

grqgh vh kd vxvwlwxlgr | @ |J . g+ > } @ }J . g5 1 Orv vxpdqgrv vhjxqgr | whufhur gh od


hfxdflq +D147f, vrq qxorv sru vhu orv prphqwrv hvwwlfrv gh od vhfflq uhvshfwr d grv
hmhv edulfqwulfrv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

643

DSQGLFH D1 FDUDFWHUVWLFDV JHRPWULFDV GH OD VHFFLQ

Ilj1 D1;= Urwdflq gh hmhv gh uhihuhqfld


D1417

Urwdflq gh hmhv gh uhihuhqfld

Vhdq +|> }, h +| > } , grv vlvwhpdv gh hmhv frrughqdgrv txh irupdq hqwuh v xq qjxor
/ wdo frpr vh pxhvwud hq od Iljxud D1;1 Odv frrughqdgdv hq ho vlvwhpd +| > } , sxhghq
h{suhvduvh hq ixqflq gh odv frrughqdgdv hq ho vlvwhpd +|> }, hq od irupd=
| @

| frv  . } vlq 

+D148d,

} @ | vlq  . } frv 

+D148e,

Xwlol}dqgr hvwdv h{suhvlrqhv/ ho prphqwr gh lqhufld gh od vhfflq uhvshfwr


vh sxhgh hydoxdu frpr=
]
}2 gV
L+ @
]7
@
+| vlq  . } frv ,2 gV
]7
]
]
2
2
@
| vlq  gV 
|} 5 vlq  frv  gV .
} 2 frv2  gV
@

7
7
2
2
L5 vlq  . L+ frv   5 L+5 vlq  frv v

do hmh |
+D149d,
+D149e,
+D149f,
+D149g,

Dqorjdphqwh sxhghq fdofxoduvh odv h{suhvlrqhv=


L5 @ L5 frv2  . L+ vlq2  . 5 L+5 vlq  frv 

L+ 5 @

+L+  L5 , frv  vlq  . L+5 +frv2   vlq2 ,

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

+D14:d,
+D14:e,

644

D141 VHFFLRQHV KRPRJQHDV

Odv hfxdflrqhv dqwhulruhv vh sxhghq uhhvfulelu hq od irupd=


L+  L5
L+ . L5
.
frv 5  L+5 vlq 5
5
5
L+ . L5
L+  L5
@

frv 5 . L+5 vlq 5
5
5
L+  L5
@
vlq 5 . L+5 frv 5
5

L+ @

+D14;d,

L5

+D14;e,

L+ 5

+D14;f,

grqgh vh kdq xwlol}dgr odv ljxdogdghv wuljrqrpwulfdv=


frv2  @

4 . frv 5
5
vlq 5 @ 5 vlq  frv 

D1418

>
>

vlq2 

4  frv 5
5
2
frv 5 @ frv   vlq2 
@

+D14<d,
+D14<e,

Hmhv sulqflsdohv gh lqhufld

Hq ho fdvr jhqhudo gh vhfflq sodqd gh irupd duelwuduld/ vlhpsuh vh sxhghq kdoodu grv
hmhv ruwrjrqdohv edulfqwulfrv sdud odv txh vh fxpsoh txh ho surgxfwr gh lqhufld gh od
vhfflq uhvshfwr d hoodv hv qxor1 D hvwrv hmhv vh ohv ghqrplqd hmhv sulqflsdohv gh lqhufld/
| uhvxowdq gh judq lpsruwdqfld hq ho hvwxglr gh od h{lq gh slh}dv sulvpwlfdv1
Ho qjxor  txh orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh xqd vhfflq +|> }, irupdq frq
rwur vlvwhpd gh hmhv edulfqwulfr +y> z, +yhu Iljxud D1<,/ vh rewlhqh ljxdodqgr d fhur od
hfxdflq +D14;f, dsolfdgd d orv hmhv +y> z,1 Gh hvwd irupd vh rewlhqh=
wdq 5 @ 

5L
L  L

+D153,

Qwhvh txh vl xqd vhfflq hv vlpwulfd uhvshfwr d xq hmh/ ho vlvwhpd irupdgr sru gl0
fkr hmh | rwur hmh edulfqwulfr shushqglfxodu d vwh hv sulqflsdo gh lqhufld/ |d txh ho
fruuhvsrqglhqwh surgxfwr gh lqhufld hv qxor1
Vl d sduwlu gh odv hfxdflrqhv +D14;d, r +D14;e,/ vh exvfd ho qjxor  sdud ho txh L
h L vrq p{lpr r pqlpr/ vh rewlhqh=
CL
@ +L  L , vlq 5  5L frv 5 @ 3
C
gh grqgh
wdq 5 @ 

5L
L  L

+D154,

+D155,

Hvwd hfxdflq frlqflgh frq od +D153,= Vh frqfox|h/ sru wdqwr/ txh orv ydoruhv gh orv
prphqwrv sulqflsdohv gh lqhufld fruuhvsrqghq do p{lpr | pqlpr prphqwr gh lqhufld
d{ldohv gh od vhfflq uhvshfwr d hmhv edulfqwulfrv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

645

DSQGLFH D1 FDUDFWHUVWLFDV JHRPWULFDV GH OD VHFFLQ

Ilj1 D1<= Hmhv sulqflsdohv gh xqd vhfflq


Hq ho fdvr sduwlfxodu gh txh orv grv prphqwrv gh lqhufld sulqflsdohv vhdq ljxdohv/
L+ @ L5 > hqwrqfhv ho prphqwr gh lqhufld ydoh or plvpr uhvshfwr gh fxdotxlhu hmh ed0
ulfqwulfr1 Dghpv/ ho surgxfwr gh lqhufld vhu qxor uhvshfwr gh fxdotxlhu vlvwhpd gh
hmhv edulfqwulfrv ruwrjrqdohv |/ sru wdqwr/ fxdotxlhu hmh edulfqwulfr hv hmh sulqflsdo gh
lqhufld gh od vhfflq1 Wdo hv ho fdvr/ sru hmhpsor/ gh od vhfflq flufxodu r gh od vhfflq
fxdgudgd1
Vl vh h{suhvdq orv ydoruhv vlq 5 | frv 5/ hq ixqflq gho ydoru wdq 5 | vh vxvwlwx|hq
hq odv hfxdflrqhv +D14;d,0+D14;e, vh rewlhqh=
L5
L+

,
@

L . L

5

v

L  L
5

2

. +L ,2

+D156,

h{suhvlq dowhuqdwlyd txh shuplwh fdofxodu orv prphqwrv gh lqhufld sulqflsdohv L+ > L5
frqrflgrv orv ydoruhv gh orv prphqwrv gh lqhufld L > L > L frq uhvshfwr d xqrv hmhv
+y> z, fxdohvtxlhud1
Orv udglrv gh jlur sulqflsdohv gh od vhfflq/ u+ | u5 / dvrfldgrv d odv gluhfflrqhv
sulqflsdohv gh lqhufld gh xqd vhfflq/ vrq=
u+2 @

L+
D

>

u52 @

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

L5
D

+D157,

646

D141 VHFFLRQHV KRPRJQHDV

Ilj1 D143= Holsvh fhqwudo gh lqhufld gh xqd vhfflq


D1419

Holsvh fhqwudo gh lqhufld

Vhdq +|> }, orv hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh xqd vhfflq V gdgd/ | vhdq + > 5 orv
fruuhvsrqglhqwhv udglrv gh jlur1 Vh ghqrplqd holsvh fhqwudo gh lqhufld gh od vhfflq d
od holsvh gh hfxdflq=
|2 }2
. 2 @4
+D158,
u25
u+
hvwr hv/ xqd holsvh fhqwudgd hq ho edulfhqwur gh od vhfflq | txh wlhqh sru vhplhmh vreuh
fdgd hmh sulqflsdo gh lqhufld ho udglr gh jlur gh od vhfflq uhvshfwr gho rwur hmh sulqflsdo
+Iljxud D143,1
Od holsvh fhqwudo gh lqhufld hv xq fufxor sdud vhfflrqhv txh whqjdq ho plvpr pr0
phqwr gh lqhufld uhvshfwr d fxdotxlhu hmh edulfqwulfr1
Ho udglr gh jlur gh xqd gluhfflq p duelwuduld txh sdvh sru ho edulfhqwur gh od vhfflq
vh rewlhqh jufdphqwh wud}dqgr od wdqjhqwh d od holsvh fhqwudo gh lqhufld sdudohod d
glfkd gluhfflq/| plglhqgr od glvwdqfld ghvgh ho edulfhqwur J do sxqwr gh wdqjhqfld
+Iljxud D143,1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

647

DSQGLFH D1 FDUDFWHUVWLFDV JHRPWULFDV GH OD VHFFLQ

Wdeod D14= Fdudfwhuvwlfdv jhrpwulfdv gh dojxqdv vhfflrqhv sodqdv

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

648

D151 VHFFLRQHV GH YDULRV PDWHULDOHV

Ilj1 D144= Vhfflq gh ydulrv pdwhuldohv

D15

Vhfflrqhv gh ydulrv pdwhuldohv

Frqvlghuhprv xqd slh}d irupdgd sru ydulrv pdwhuldohv gh irupd txh odv lqwhuflhv hqwuh
hoorv vhdq sdudohodv d od gluhfwul} gh od slh}d1 Hvwr hv/ frqvlghuhprv txh od vhfflq uhfwd
gh od slh}d hvw glylglgd hq yduldv }rqdv  / fdgd xqd gh odv fxdohv wlhqh xq uhd D >
fruuhvsrqglhqwh d xq pdwhuldo txh wlhqh xq pgxor hovwlfr H / wdo frpr vh pxhvwud hq
od Iljxud D1441
Frqvlghuhprv wdpelq xq pdwhuldo gh uhihuhqfld/ txh sxhgh vhu r qr ljxdo d xqr
gh orv pdwhuldohv frpsrqhqwhv gh od slh}d | txh wlhqh xq pgxor gh hodvwlflgdg H=
Sdud fdgd pdwhuldo gh od vhfflq vh sxhgh ghqlu xq frhflhqwh gh htxlydohqfld frq ho
pdwhuldo gh uhihuhqfld gh od irupd q @ H @H=
Vh ghqh uhd krprjhqhl}dgd/ uhd htxlydohqwh r uhd phfqlfd gh od vhfflq d od
lqwhjudo
]
D@

q gV

+D159,

grqgh q uhsuhvhqwd ho frhflhqwh gh htxlydohqfld gh fdgd sxqwr gh od vhfflq1 Vh ghqh


frpr fhqwur gh judyhgdg gh od vhfflq krprjhqhl}dgd r fhqwur phfqlfr do sxqwr J/
gh frrughqdgdv
]
]
|  q gV
}  q gV
 @ ]7
 @ ]7
|C
>
}C
+D15:,
q gV
q gV

uhvshfwr d xqrv hmhv fduwhvldqrv gh{wujlurv +|  > }  , gh srvlflq | rulhqwdflq duelwuduld1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

649

DSQGLFH D1 FDUDFWHUVWLFDV JHRPWULFDV GH OD VHFFLQ

Uhvshfwr gho fhqwur phfqlfr/ hv ghflu/ uhvshfwr d xqrv hmhv fduwhvldqrv gh{wujlurv
+|> }, txh sdvhq sru o/ vh ghqhq orv prphqwrv gh lqhufld phfqlfrv gh od vhfflq gh
od irupd
]
]
]
2
2
L+ @
| q gV
>
L5 @
} q gV
>
L +5 @
| } q gV
+D15;,

Vh oodpd hmhv sulqflsdohv gh lqhufld gh od vhfflq krprjhqhl}dgd r hmhv sulqflsdohv


phfqlfrv gh od vhfflq d xqrv hmhv fduwhvldqrv gh{wujlurv +|> }, frq ruljhq hq ho fhqwur
phfqlfr | wdohv txh uhvshfwr d hoorv ho surgxfwr phfqlfr gh lqhufld vhd qxor/ hvwr hv=
]
]
]
| q gV @ 3
>
} q gV @ 3
>
L+5 @
| } q gV @ 3
+D15<,

Uhvxowd hylghqwh txh sdud xqd vhfflq krprjqhd/ hvwr hv/ gh xq qlfr pdwhuldo/ orv
frqfhswrv gh uhd phfqlfd/ fhqwur phfqlfr/ prphqwrv gh lqhufld phfqlfrv | hmhv
sulqflsdohv phfqlfrv frlqflghq frq orv uhvshfwlyrv frqfhswrv jhrpwulfrv1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

Eleolrjudid
Duj hoohv oyduh}/ U1 +4<;8,1 Fofxor gh Hvwuxfwxudv1 Vhfflq gh Sxeolfdflrqhv/ H1W1V1
Lqj1 Prqwhv gh Pdgulg1
Ehhu/ I1 S1 | Mrkqvwrq/ H1 U1 +4<<3,1 Phfqlfd Yhfwruldo sdud Lqjhqlhurv1 PfJudz0Kloo1
Ehhu/ I1 S1 | Mrkqvwrq/ H1 U1 +4<<6,1 Phfqlfd gh Pdwhuldohv1 PfJudz0Kloo1
Ehoox}}l/ R1 +4<:3,1 Flhqfld gh od frqvwuxfflq1 Djxlodu1
Elfnirug/ Z1 E1 +4<<8,1 Phfqlfd gh Volgrv1 Frqfhswrv | dsolfdflrqhv1 Wlphv Pluuru
gh HvsddLuzlq1
Frrn/ U1 G1 | \rxqj/ Z1 F1 +4<<<,1 Dgydqfhg Phfkdqlfv ri Pdwhuldov1 Suhqwlfh Kdoo1
Frxuerq/ M1 +4<9;,1 Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1
HQVLGHVD +4<::,1 Pdqxdo sdud ho fofxor gh hvwuxfwxudv1 Sxeolfdflrqhv gh Hqvlghvd1
HQVLGHVD +4<<6,1 Pdqxdohv vreuh od frqvwuxfflq frq dfhur1 Sxeolfdflrqhv gh Hqvl0
ghvd1
Jduulgr/ M1 D1 | Irfhv/ D1 +4<<7,1 Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 Vhfuhwduldgr gh Sxeolfd0
flrqhv/ Xqlyhuvlgdg gh Ydoodgrolg1
Jhuh/ M1 P1 +5334,1 Phfkdqlfv ri Pdwhuldov1 Eurrnv2Froh1
Jhuh/ M1 P1 | Wlprvkhqnr/ V1 S1 +4<;9,1 Phfqlfd gh Pdwhuldohv1 Juxsr Hglwruldo
Lehurdpulfd1
Odugqhu/ W1 M1 | Dufkhu/ U1 U1 +4<<9,1 Phfqlfd gh Volgrv1 PfJudz0Kloo1
Pdvvrqhw/ F1 +4<9;,1 Uvlvwdqfh ghv pdwhuldx{1 Gxqrg1
Pltxho Fdqhw/ M1 +5333,1 Fofxor gh hvwuxfwxudv1 FLPQH/ Hglflrqhv XSF1
64:

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

64;

ELEOLRJUDID

Rghq/ M1 W1 | Ulsshujhu/ H1 D1 +4<;4,1 Phfkdqlfv ri Hodvwlf Vwuxfwxuhv1 PfJudz Kloo1


Ruwl} Ehuurfdo/ O1 +4<<4,1 Uhvlvwhqfld gh pdwhuldohv1 PfJudz Kloo1
Ruwl} Ehuurfdo/ O1 +4<<;,1 Hodvwlflgdg1 PfJudz Kloo1
Slvduhqnr/ J1 V1/ \dnrohy/ D1 S1/ | Pdwuhhy/ Y1 Y1 +4<:<,1 Pdqxdo gh Uhvlvwhqfld gh
Pdwhuldohv1 Plu1
Srsry/ H1 S1 +4<<<,1 Hqjlqhhulqj Phfkdqlfv ri Vrolgv1 Suhqwlfh Kdoo1
Urgujxh}Dyldo D}fxqdjd/ I1 +4<<3,1 Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 Ehoolvfr1
Vdpduwq Txlurjd/ D1 +4<<8,1 Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 Frohjlr gh Lqj1 gh Fdplqrv/
Fdqdohv | Sxhuwrv1
Vhho|/ I1 E1 | Vplwk/ M1 R1 +4<85,1 Dgydqfhg Phfkdqlfv ri Pdwhuldov1 Zloh|1
Vkdphv/ L1 K1 +4<<<,1 Phfqlfd sdud Lqjhqlhurv1 Suhqwlfh Kdoo1
Wlprvkhqnr/ V1 S1 +4<;5,1 Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 HvsdvdFdosh1
Wlprvkhqnr/ V1 S1 +4<;6,1 Klvwru| ri Vwuhqjwk ri Pdwhuldov1 Gryhu1
Wlprvkhqnr/ V1 S1 | Jrrglhu/ M1 +4<9;,1 Whrud gh od Hodvwlflgdg1 Xupr1
Wlprvkhqnr/ V1 S1 | \rxqj/ G1 K1 +4<:<,1 Hohphqwrv gh Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1
Prqwdqhu | Vlpq1
Y}txh} Ihuqqgh}/ P1 +4<<4,1 Uhvlvwhqfld gh Pdwhuldohv1 Qrhod1
Y}txh} Ihuqqgh}/ P1 | Osh} Suh}/ H1 +4<<4,1 Phfqlfd sdud Lqjhqlhurv1 Hvwwlfd1
Qrhod1

Los autores, 2003; Edicions UPC, 2003.

También podría gustarte