<?

e
=:a
E

ryF

t\

'
, - - l _ , . ?., ,- t _
*

.. .

'iJM

mente?
en nuestra
Almade dinamita
y Terror
enlos
Fantasa
e lemn
l n i c i odse lC i n A

D i n a m i t a zakroi m ag u r eb u r u a n ?
etaBeldurra
Fantasia
Hna s t a p e n e a n
A l e m a n i aZki noe a r e

Thomas
Elsaesser
cine alemnfue explosivodesde suscomienzos.
y
(...) Entrel9l8 v 1923reinabael caosenAIemania,
a resultasde ello la nentalidadhorrorizadade los
que
alemanesse liberde todaslas convenciones
generalmente
condicionanla vidahunana.Endichas
condicionesel alna infelize inquietano slose refu'
gi en la reginfantsticadel terrorsinoqueadens
vag cual desconocidapor la realidadcotdanade
aqueltienpo. (.. .) Esaalna errantefue la queconcique
vanpirosy asesinos
bia loslocos,sonnbulos,
conformaronla realidadexpresionistade Caligariy
"'.
lasdemspelculas"

"Hasiera-hasieratik,
Alenaniako zinea hanigarria
izanzen oso.(...) l91gtkl923ra,Alenaniananabasa
zennagusi.Horrenondorioz,Alenaniarrenpentsaera
baldintizutuakaldebaterautzztuengizabizimodua
zatu ohi dutenohituraguztak.Egoerahori kontuan
hartuta,zoritxarrekoarima kezkatsuaizuarenfantasiazkoeremuanbabestuzen, eta horrezgain,garai
hartako egunerokoerrealtatetkere ibili zen nora
ezean.(...) Noraezekoarimahorrekeroak,lo ibiltariak, banpiroak eta hiltzaileak sortu ztuen, eta
Caligarireneta gainerakofilmen errealitateadierazkorrarenosagaizanziren" ttt.

Galigariy compaa

Galigarieta gainerakoak

"El

En efecto,todo comenzcon El gabinetedel doc'

tor CaligarilDas Kabinettdes DoktorCaligaril,la
pelcula
t i e n ee n n o v i e m b r e
d i r i g i d ap o r B o b e rW
d e 1 9 1 9p, r o d u c i dpao rE r i c hP o m m eyr p r o t a g o n i zada por ConradVeidt, Lil Dagovery Werner
K r a u s sD. i c h ap e l c u lsau p u s ol a a p a r i c i rne p e n t i n ae n l a so a n t a l l aasl e m a n adse u n ad e l a so b r a s
y significativas
del
de terrorms espectaculares
por aquel entoncesincipientesptimoarte. La
l o l a r g od e l a d c a d ad e l o s
t e n d e n c i cao n t l n u a
a o s2 0 ,m s o m e n o sh a s t al a i n t r o d u c c i dne l
c i n es o n o r o .

(Das
lzanere, Caligaridoktorearenbulegoafilmak
Kabinettdes DoktorCaligarleman zion hasiera
guzti-guztiari.
Film hori RobertWienekzuzendu
ekoiztueta
ErichPommerek
zuen1919k0
azaroan.
ConradVeidt,LilDagovereta WernerKraussizan
garai
Filmhorrenondorioz,
zlrenaktorenagusiak.
artekobelduhartanhasberriazen zazpigarren
i ta adierazgarrienetakoa
r r e z k ol a n i k u s g a r r e
agertu zen bat-bateanAlemaniakopantalletan.
jarraituzuen20kohamarkaJoerakberehorretan
dan zehar,hariketa soinudunzneaagertuzen
arte,gutxigorabehera.

0 p o rl o m e n o sa s l o c u e n t a nl a sc r n i c a sU. n o
e s sp e r s p i c a c edse l a p o c a
d e l o so b s e r v a d o r m
sa l l ;s i n e m b a r g o ,
c o n s i d e r a bqau ec o n t i n u m
el terror en las pantallas
este autor equiparaba
y ,c o n s i d e r a c o ne l t e r r o rd e l a v i o l e n c icaa l l e j e r a
polticos
deriv
ba que el terrorde los asesinatos
e n 1 9 3 3e n u n r g l m e np o l t i c om o n s t r u o s o .
en un escritoInmediatamente
SiegfriedKracauer,
posteriora l945,denominaba
a este periododel
"De
c i n ea l e m n C a l i g a ar i H i t l e r "e: r ac o m os i l a s
pelculas
losfantastratadode exorcizar
hubieran
l nicamente
m a s d e l a P r i m e r aG u e r r aM u n d i a
c o m oa n t i c i p d
o e l a p e s a d i l laa np , e oqr u es u p o n a u e r r aM u n d i a1l ' ) .
d r al a r e a l i d a d e l a S e g u n d G

Edo kronikek.behintzat.halaxeazaltzendute.
ustez,
Garaihartakobegiralezorrotzenetakoaren
haratagoiritsizen.Nolanahiere,egilehorrekpanbelsortutako
etakaleborrokak
tailetakobeldurra
zituen.lzanere,bereustez,hildurraparekatzen
keta politikoeksortutakobeldurrarenondorioz,
erregimenpolitikoikaragarriaezarrizen 1933an.
1945.urtearenosteko idazki batean,Siegfried
" C a l i g a r i r egna r a i t i k
H i t l e r r egna r a i Kracauerek
ra" izenajarri zion Alemaniakozinearensasoi
h o r r i .B a z i r u d i ef inl m e kM u n d u k oL e h e nG u d a k o
, ta Munduko
m a m u a ku x a t u n a h i z i t u z t e l ae
handiagoaren
BigarrenGudakoare amesgaizto
zutela{2r.
eskaintzen
auireraoena

Caligari".
delDoctor
< "ElGabinete

T a n a u d a zc o m p a r a c i qnu e K r a c a u erre a l i z
entre una figurafantsticadel ciney una figura
polticadel pasadoha contribuido
a dotara este
g n e r o( q u ep o d e m ods e n o m i n acri n e" e x p r e s i o "fantstico" "de
nista",
o
terror")de una cierta
f a s c i n a c i anm b i g u p
a a r at o d o sl o sh i s t o r i a d o r e s
del cine oosteriores.
Pero no es suficienteoara
explicarel xitoque la mayorade los monstruos
p o s t e r i o r eas " C a l i g a ryi c o m p a at "i e n e na n
c o m o m o n s t r u oys p e l c u l a sd e c u l t op a r a l o s
cinfiloscontemporneos.
Serescomoel Golem,
N o s f e r a t ue,l d o c t o rM a b u s e , 0 r l a cJ, a c k e l
Destripador,
lvn el Terrible(El hombrede las
figuras de cera -Das Wachsfigurenkabine\ Paul
Leni,1924-),
el cientficoRotwang,
el robotMara
lde Metrpolis-Metropolis,Fritz Lang,1926-)y
MephistolFausto-Faust,FriedrichW. Murnau,
1 9 2 6 -s)e h a nc o n v e r t i deon i c o n o sd e l a i m a g i n a cin popular.Sustrajesy lenguajecorporal,sus
f i e r a sm i r a d a so s u s s o m b r a si m p o n e n t ehsa n
v u e l t oa a p a r e c eer n n u m e r o s aps e l c u l a sh,a n
i n s p i r a ddoi s e oys h a nm a r c a d toe n d e n c i adse l a
moda,y sushistorias
se han convertido
en arquetrpos,en la basede diferentesmitologas
del cine.

K r a c a u e r e kz i n e k of a n t a s i a z kior u d i a r e n
i r a g a n e k oi r u d i p o l i t i k o a r e an r t e a ne g i n z r
erkaketaoso ausartaizanzenez,generohol
( h a u d a , z i n e " e s p r e s i o n i s t a" f,a n t a s i a z k r ,
"beldurrezkoa")
edo
z a l a n t z a z kl o
i l u r as r ; '
z u e n o n d o r e n g oz i n e h i s t o r i a l a rgi u z t i e t ,
"Caligari
N o l a n a hei r e ,e z d a n a h i k o a ,
e t ar ,
n e r a k o e n "o s t e k o m u n s t r og e h i e n e ko r a i r r r r
a tu n s t r ol
e r e z i n e m a z a l ge a r a i k i d e e n t zm
g u r t z af i l m m o d u a nd u t e na r r a k a s t aa z a l t l r ' l
G o l e m ,N o s f e r a t u M
, a b u s ed o k t o r e a 0, r ,
J a c k e r r a i - a t e r a t z a i l e lav,a n B e l d u r g i l
lArgizarizko irudien gizona -Das Wat t
f i g u r e n k a b i n e t 4P a u l L e n i , 1 9 2 4 - ) ,B o t w , r
z i e n t z i a l a r i a ,M a r i a r o b o t a l M e t r o p o l t ; t
M e t r o p o l i s ;F r i t z L a n g , 1 9 2 6 - )e t a M e p h r s '
( F a u s t o- F a u s f F r i e d r i c hW . M u r n a u , ' l9 2 1 ,
h e r r i i r u d i m e n a r eink o n o a kd i r a g a u r e q u
E u r e nj a n t z i a kg, o r p u t z a r ehni z k u n t z ab,e g i r ; r '
a n k e r r a ke d o i t z a l b e l d u r g a r r i af ki l m u g a r r t
a g e r t ud i r a b e r r i r o .H o r r e zg a i n ,d i s e i n uu g i r
r e n i n s p i r a z i oi t u r r i i z a n d i r a , m o d a k oj o e r
z e h a z t ud i t u z t ee, t a e u r e nh i s t o r i a ka r k e t i p o
z i n e k oz e n b a i m
t i t o l o g i a r eoni n a r r i a ikz a nd r ,

Por lo tanto,su poderno resdetanto en que

en tiemposcatiun poderdesptico
representen
cos o a que muestrenlos malesde la historiadel
del sigloXX,sinoen su podersimblico
comienzo
que la fantasa
Nosrecuerdan
y cinematogrfico.
que
y el terrorevocansensaciones
o sentimientos
y de este modo son
fomentanla imaginacin,
n e c e s a r i o0sa r al a s a l u dd e la l m a c, o m oe s n e c e saroun ciertosentidode la realidadparala sens a t e zd e lj u i c i om o r a lA. l g u n o si n c l u s od e f i e n d e n
que la fantasaes la que soportanuestrosentido
d e l a r e a l i d a d. Y q u m e l o rq u e e l c i n e p a r a
y realidad?
Sobrela
fantasa
mezclando
recrearse
base de los nivelesde fantasaque pueblanla
a la queme he refecinematogrfca
imaginacin
unopodradecirqueel cine
ridocon anterioridad,
fantsticoy de terroralemnde los aos20,ms
ae
q u ee j e r c e u
r n af a s c i n a c i anm b i g u ad,i s f r u t d
l a f a s c i n a c i dne l a a m b i g e d a d .

garaietako
desanabasa
ezduteboterea
Beraz,
potenboterea
edoXX.mendutelako
irudikatzen
gaitzak
erakusten
historiaren
dearenhasierako
izatekoahalmena
zinekosinboloak
dituztelako,
irudimena
etabeldurrak
baizik.
Fantasiak
dutelako
sortedosentipenak
dutensentsazioak
sustatzen
bada,
gogorarazten
Horrela,
digute.
zendituztela
osasunerak0.
diraarimaren
behar-beharrezkoak
zentzuabera ere
Era berean,errealitatearen
zentmoralaren
da burubide
behar-beharrezkoa
batzuen
ustez,
begira.Are gehiago,
zutasunari
dugunzentzuaren
berada errealitateaz
fantasia
nahastuta,
eta errealtatea
Fantasia
euskarria.
badagozineabainogauzahoberikbirsortzeko
orduanL
? e h e na i p a t u t a kzoi n e k oi r u d i m e n e a n
20ko
nagusdirenfantasiamaileidagokienez,
zine
eta beldunezko
fantasiazko
hamarkadako
lilurasortubeharrean,
zalantzazko
alemaniarrak
gozatzen
duelaesandaiteke.
liluraz
bitasunaren

Tomemoscomo eiemplola propiaEl gabinete

del doctor Caligari.nada es lo que parece,y la
r e a l i d a dd e l a p e l c u l ae s t c o m p l e t a m e ndt e l
revs.Trasms de ochentaaosan no existe
c o n s e n s so o b r ee l r e l a t oe n s . S et r a t ad e u n a
novelafantsticao de un cuentode terror de
con
estilogtico?Esuna historiadetectivesca
t r a m ad e m i s t e r i o e l r e l a t od e u n c a s om d i c o ?
Extraohbrido,la pelculade RobertWiene,con
guinde HansJanowitzy CarlMayer,podraser
l a h i s t o r i ad e u n a p e r s o n ac u e r d ai n t e r n a d ea n
u n a s i l op o r u n c i e n t f i c loo c o o p o d r as e r u n a
d e m o s t r a c i dne l o s p o d e r e ys l o s p e l i g r o ds e l a
h i p n o s ie
s n u n p e r i o d oe n e l q u ee l p s i c o a n l i s i s
c o n t i n u a b aa n r e i v i n d i c a n dsou p a p e l c o m o
t e r a p i a t i l . P o d r as e r u n a p e l c u l as o b r eu n
v e t e r a n od e g u e r r aq u e f i n g e u n t r a u m ap a r a
p o d e ra s r e f u g i a r seen u n a c l n i c ao l a f a n t a s a
d e u n h o m b r ee n f e r m oq u e s e n v e n t au n e s c e n a r i od e c r m e n eys p e r s e c u c i o n ec so n e l r e s t o
d e l o s i n o f e n s i v opsa c i e n t eys q u e c o n s i d e r a l
atentoy servicialdoctorcomoel malo.

filmaberaizango
bulegoa
doktorearen
Caligari
etafilmaren
ezerez da dirudiena,
duguadibide:
errealitateaatzekozaurrera dago erabat.
ere
goraurteigaroondoren,
oraindik
Laurogeitik
gaineko
adostaberaren
ezdagokontakizunaren
da ala beldurrezko
eleberria
sunik.Fantasiazko
? i s t e r i o z kaor g u m e n t udau e n
i p u i ng o t i k o a M
kasu
da edo medikuntzako
historia
detektibeen
biiabeneNahasketa
kontakizuna?
batiburuzko
gidoia
oinaetaCarlMayerren
tan.HansJanowtz
ero
filmazientzialari
Wienek
egindako
rri.Robert
pertsona
zentzudun
sartutako
batekerietxean
hipnosiaren
batenhistoriaizanliteke.Bestela,
frogaere izanliteke,
eta arriskuen
ahalmenen
g a r a ih a r t a np s i k o a n a l i ssi aekn d a b i d ezaune n
jarraitzen
zueneta.Klinika
aldarrikatzen
erabilera
gaxoarena
egten
ahalizateko,
bateanbabestu
filmaizanlitebatiburuzko
beterano
duengerrako
hilizanliteke,
ke,edogizongaixobatenfantasia
gaineradituelako
asmatzen
ketaketajazarpenak
bezain
etamedikuarduratsua
ko gaixolasaiekin
gaiztoa
delausteduelako.
zerbitzaria

Ya en 1926el crticode arte RudolfKurtzrecordabael estrenode El gabinetedel doctorCaligari

"un
sueofebril", a pesar de que
en 1919como
muy
interpretla pelculadesdeuna perspectva
p e r s o n ayl l e d i o u n s i g n i f i c a dpoe c u l i a rE. n s u
o p i n i ne, l m u n d od e l a s i l oy l a sf e r i a sd e l a c i u "rodeado
de calles estrechasen las
dad estaba
que comandos y unidadesparamltaresrepubli'

"sukarrezko
BudolfKurtzartekritikariak
1926an,
gogoratzen
zuen
bezala
balitz
amesgaztoa"
bulegoafilmarenl919ko
Catigaridoktorearen
nterpretatu
filmabere ikuspegitik
estreinaldia,
bitxiaemanzionarren.Bereustez,
eta esanahi
"kaleestuznguratuta
erietxeaeta hrikoazokak
etaunitateparamili'
zeuden,etabertan,komando
elkarri egitenziotenoihu.
tar errepublikanoek

( Ernst
desufilm"Lamueca"
anteunamaqueta
Lubisch

canassegritabanentres;en otrolugarse oyen

y al
las agudasvocesde oradorescallejeros,
fondo,el centrode la ciudadestsumergidoen
la oscuridadtotal y ocupadopor insurgentes
radicales,sonidode ametralladoras,
soldados
formando
cadenas
humanas,
soportes
en estado
ruinosoy granadas
de mano"r3r.
Estavisinde
K u r t zd e g u e r r ac i v i ly a r d o rr e v o l u c i o n anroi o
h a c es i n oc o n f i r m e
a lra n l i s d
i sel a o o c a
como
u n p e r i o ddoe a g i t a c i pno l t i clal e v a dao c a b o
a n t e sp o rK r a c a u ePre. r on oe x p l i cpao rq u f u e
o r e c i s a m ee
n ltcei n ea l e m enlo u es eb e n e f i c i a r ad e d i c h aa g i t a c i pno l t i c a
T .a m p o ceox p l i c a
p o rq u s e a s o c i ae l e s t i l oy l a e n e r g dae l a s
p e l c u l adse l a p o c ac o ne l e x p r e s i o n i s(m
u no
m o v i m i e ndteolp e r i o ddoe p r e g u e r r cau) ,a n deol
e x p r e s i o n i sf u
meoe n r e a l i d al d
af u e n t d
e ei n s p i racin
d el o sc i n e a s t a s
Como
decaanteriormente,
todocomenz
conE/
gabinete
deldoctorCaligari.
realmente
as?
Fue
P a r ac o n o c eerl " o r i g e nd" e lg n e r coi n e m a t o grficoquenosocupay la razndelsurgimiento
d e lm i s meonA l e m a nei asn e c e s a rrieot r o c e dae r
1913,
otroperiodo
de inestabilidad,
aunque
esta
quepoltica.
vezmsartstica
Elcinealemn
estaporencimadel
ba tratando
de elevarsu imagen
popular,
presentarmeroespectculo
e ntentaba
se comounaexpresin
artstica
seria.Su intenc i ne r aa t r a ear l a c l a s em e d i e
a na l z ay a e s c r i toresy actoresde teatro,que hastaentonces
d e s p r e c i a bealcni n ep o rc o n s i d e r ai n
r ldoe c e nyt e
vulgar.Peroal mismotiempoel cineno quera
perdersu audiencia
porlo quelospromasiva,
ductores
trataron
de mantener
el inters
de sta
conttulosmorbosos
e historias
de cortesensaconalsta.
A lo largode esteperiodo
de transi(debate
cin, denominado
Autorenfilm-Debatte
sobreel cinede autor)(4),
se Drobaron
distintas
, ne l
f r m u l avsi n c u l a dcaosne l c i n ed eg n e r o
co
objetodeintentar
casarunnivelcultural
altocon
e l g a n c hpoo p u l aDr .ee s t a p o c ac a b ec i t a rl a s
pelculas
protagonizadas
por AstaNielsen,
que
h a b al l e g a ddoe s d eD i n a m a r ccao ns u m a r i d o
U r b a nG a do, l o sm e l o d r a mya os b r a sd e t e a t r o
l l e v a d aaslc i n ep o rA u g u s t uBsl o my M a xM a c k .
probadas,
Detodaslasfrmulas
la msexitosa
porel recofue,ennuestra
opinin,
la introducida
r ) o c i daoc t odr et e a t r o
P a u l W e g e nesrt.e
decidi
u t r l r l ahr s l o r ivam
s o t i v ovsi s u a l edse lr o m a n t i c i s -

Beste leku batean, ordea, kaleko hizlarien t

zorrotzakentzutendira, eta atzekoaldean,ht,.
nea iluntasunean murgilduta dago erabat. l.
ere, asaldari erradikalak,metrailadoreensout
giza kateak osatzen dituzten soldaduak, eush,t
hondatuaketa esku granadak dira nagusr'
Kurtzenaraberakogerrazibilaketa kemenir;rl
z a i l e a kb a i e z t a t u
e g i t e nd u t e a s a l d u r ap o l r t r l
betetakogaraiaizanzela,Kracauerek
beraklrt
n a g oa d i e r a zziu e nb e z a l aD. e n ad e l a e
, zd u a z , ,
zenzergatikaterazionetekinaAlemaniako
zr|,'
a s a l d u r pa o l i t i k o
h o r r iE
. r ab e r e a ne, z d u a d i c r,
ten zergatiklotzendirengaraikofilmenestiloa, '
e n e r g i ae s p r e s i o n i s m o a r e(kgi e
nrra aurrr,'
mugimendua
e )s,p r e s i o n i s mzoi a
n e g i l e ebne r r r t '
ko inspirazio
iturriaizanzenean,
Lehenesandudanbezala,Caligaridoktorett,
bulegoafilmakeman zion hasieraguzti-guztr,,
H o r r e l ai z a n z e n b e n e t a n ?H i z p i d ed u g u nz '
"jatorra"
generoaren
zeinden eta zergatiksor'
zen Alemanianjakiteko,1913.urtera jo bcl
dugu.Garaihorretanere, ezegonkortasuna
,,
nagusi,baina politikoabarik artistikoagoa
,,
e z e g o n k o r t a s uhno r i . A l e m a n i a k zo i n e a kl r ,
i k u s k i z uhnu t s ab a i n oz e r b a i g
t e h i a g oi z a nr r,
zuenez,adierazpen
artistkoserioaizatenah,r,
gintzenzen.Gorantzzihoangizartemalaerlir
erakarrinahizuen.bai eta antzerkiko
idazleak'
aktoreakere, gordinaeta arruntazela-eta,zrr,
gutxiesten
zutelako.Halaere,aldi berean,zirrr '
b e r ei k u s l em o r d o ag a l d un a h ie zz u e n e ze,k o u'
ek izenburumorbosoaketa istoriotxundigarr
asmatzenzituztenikusleeninteresarieust0f
(egile zineari buruzkoerr ,
Autorenfilm-Debatte
garaihorretan,gerrl
baida)otizenekotrantsizio
z i n e a r e k zi ne r i k u s izau t e nz e n b a iet r e d uj a r r iz r r ,
abian,goi mailakokulturaeta herriareninterc,
uztartzeko.Garai horretakoakdira Urban (i,rr
s e n a r r a r e k i nD a n i m a r k a t i ke t o r r i t a k o A s r , ,
N i e l s e na k t o r e a e
k g i n d a k foi l m a ke, d o A u g r r s t r i
B l o m e ke t a M a x M a c k e k z i n e r ae r a m a n r i , r l
melodramak
eta antzezlanak.
Gureiritziz,abianjarritakoereduguztienarlr,r
PaulWegenerantzerki
aktoreospetsuak
erabrlr
k o a i z a n z e n a r r a k a s t a t s u e nXa l.X . m e r l r l ,
Alemaniako
erromantizismoko
historiak
eta kr,
ko apaingarriakerabilizituen,baina bate,
f a n t a s i a z k iop u i n a k ,h e r r i k o n d a i r a kl ,i t e r ; , '
g o t i k o k ok o n t a k i z u n aekt a m a m u e ni s t 0 '
E s c e nfai n a d
l e

"El
Gol,

m o a l e m nd e lX l X ,p a r t i c u l a r m e nctuee n t o fsa n tsticos,leyendaspopulares,

relatosde la literatura gticay de fantasmas.Sin embargo,
lo que
realmenteinteresabaa Wegenerera la tcnica
c i n e m a t o g r f i cd ae ,b i d oa s u f a s c i n a c i pno r l o s
efectosespeciales;
habavistotrucoscinematogrficossorprendentes
en una pelcula
francesa,
y b u s c a b a a l g u i e ne n B e r l nq u ep u d i e r ah a c e r
u n t r a b a j os i m i l a rS
. e d i r i g i a l c m a r aG u i d o
queera hijode un fotgrafo,
y decidieron
Seeber,
buscarunrelatoquese ajustasea losefectosideadospor Seeber,
hastaque dieroncon el trabajo
r a n n sH e i n zE w e r s q
del populaH
, u i e ne s c r i b i
para ellosun relatoromnticode tintesgticos
q u e m e z c l a b sa o m b r a sp e r d i d a sa, m o t p a c t o s
faustianosy doppelgngers.
Era justo lo que
Wegenernecesitaba,ya que su intencinera
a s o m b r aar l m u n d oc o n u n p a p e ld o b l e S
. eeber
explcposterormente
cmosuperlasdificultad e s q u ee n t r a a blaa c r e a c i nd e d o b l e sp e r f e c (tras un primerexperimento
tos en movimiento
"La
realizadoanconfotogralasl: primeraaplicacina granescalaldemi nuevatcnicalfue en El
estudiantede Praga(Der Studentvon Prag),rodada por m en 1913,con Paul Wegeneren el papel
principal y como su propio doble. El resultado
caus un gran impacto en la poca.La ilusin era
tan perfecta que incluso muchos expeftosno me
crean cuandoles deca sue habacolocado las
escenasprincipalesdos vecesseguidas"t5t.

N o l a n a hei r e , W e g e n e r e n t zzaitn e t e k n i k ; r
interesgarrien
ea
r a, b attx u n d i g a r r i iar ku d i t z r r r
zaizkiolako
e f e k t u b e r e z i a kZ. i n e k ot r i k r l
harrigarriak
ikusizituenfilm frantsesbatean
a n t z e kloa n ae g i na h a lz u e nn o r b a i t ebni l ai b r l.r
B e r l i n e nA
. r g a z k i l a rbi a t e n s e m e az e n G r
S e e b ekr a m e r a l a r i a r e n gjaonzau e ne, t aS e e b r , '
asmatutako
efektuetara
egokituta
ko kontakrrr
r e n b i l a i b i l iz i r e n ,h a r i ke t a H a n n sH e i n zE w ,
os0etsuaren
lanaaurkituzutenarte.Hannsfl,
Ewersekukitu gotikoazeukankontakizunr:r'
m a n t i k oiad a t zzi u e ne u r e n t z aBt .e r t a ng, a l d u t , r ,
itzalak,
maitasuna,
htzarmen
faustoarrak
eta r/,,
p e l g n g e r a kn a h a s t e nz i r e n .H a i n z u z e n 1 , ,
W e g e n e r eb
k e r a kb e h a rz u e n ai z a nz e n , l ) i r l
bikoitzaeginda,txunditutautzinahizuelakonr,
d u a .S e e b e r e ok n d o r e na z a l d uz u e n e zz,a i l l i ,
h a n d i aikz a nz i t u e nm u g i m e n d u zaenu d e n
orrir
(oraindik
ezinhobeaksortzeko
lr
ereargazkien
'7fu,
egindakolehensaiakuntzaren
ondoren):
teknikaberrial l913anfilmatu nuen Pragako,,
lea (Der Student von Prag) filmean erabilt t
lehenaldiz.Paul Wegenerzen aktorenagust,l
bere ordezkoa ere bai. Emaitzakeragin h,t
izan zuen garai hartan. llusioa ezin hobea t,'
aditu askokez zidaten sinesteneszenanaqt.
bi aldizjarraian jani nituela esatennienean

Pragako ika slea film giltzarriada, agertzerr.

g a i a ke t aA l e m a n i ahna s ib e r r zi e nf a n t a s i a z k r
b e l d u r r e z k oz i n e a r e n f i l o s o f i a a n t z e m r l ,
El estudiantede Praga es una pelculaclave
Wegenerentzat
osointeresgarriak
zirenfantr,
paraidentificar
los temasy paraintuirla filosofa
ko gaiak,zinekoteknikaberriakerabiltzeko
;r
q u e h a b ad e t r sd e l i n c i p i e n tcei n ef a n t s t i cyo
r a e m a t e nz i o t e l a k oe; s a t e b a t e r a k o a
, rr
de terroralemn.
Wege4erno sloestabainteregainjartzea
bidezkotrikimailuak,
edo efektub,
sado en temasfantsticosporquele daban la
z i a kA
. d i b i d e zM, l i sF e r i e s eend oS e g u n r l r ,
. Chomnen
r u e v a ts c n i c a cs i n e m a t o o p o r t u n i d adde p r o b a n
filmetakoak,
edoZigomardetektrh,,,
grficascomolos trucos de fotografa.
la supert e l e s a i l e k o a(kV i c t o r i n - H i p p o l yJ taes s e t ,1 l J l
posicino losefectosespeciales,
comolos de las
1 9 1 2 )E
. r a b e r e a n ,t r i k i m a i l u t " s a i o " h o r , '
p e l c u l a sd e M l i s F e r i e so S e g u n d od e
( e s z e n al a b u r r a kb, a t e ze r e ) e r a b i l in a h i z r t u , '
Chomno ios de la serie detectivesca
Zigomar
e l k a r r e sne g i d a k no a r r a z i o e t aHno. r r e g
z a i n , r l rr
( V i c t o r i n - H i p p o lJ e
a s s e t ,1 9 1 1 - 1 9 1 2
T )a.m b i n
s o n a i an a g u s i aa r d a t zz u t e nh i s t o r i ah a n d r a r o , r r
" n m e r o s( "e s c e n a s
q u e r ai n t e g r at a
r l e st r u c o sy
e r a i kn
i a h iz i t u e nz i n e k om a g i a zb e t e t a k e
os / { , r L . r
cortas,principalmente)
en actuaciones
narrativas
h o r i e t a nA. z k e n b a t e a n e
, g o e r am e l o d r a r r r i r r r f
c o n t i n u a ys ,c o n s t r u iar l r e d e d odre d i c h a se s c e e d o p s i k o l o g i k o e tbaanr i k f, a n t a s i a z kkoa u s i r t r
nas de magiacinematogrfica
historiasmayores
s u n s u p e r n a t u r a l e ahna, u d a , z i n e k ot e k f
c o nu n p e r s o n a cj ee n t r acl o m oe j ed e l a sm i s m a s .
oinarritutazeudenkontakizun
osoak sortr'
E n d e f i n i t i v aq, u e r a c r e a r r e l a t o sc o m p l e t o s
zituen.Gizakiek
eta zinekotresnaberriekelk,
b a s a d o sn,oe n s i t u a c i o n emse l o d r a m t i coapss i kin bizitzen
eta elkarbultzatzen
ikasibehar
c o l g i c a ss,i n oe n u n a c a u s a l i d asdu p e r n a t u r a l ,
f i l m g e h i e n e t a ne l k a r s u n t s i t z e n
bazutel
l i r n t s t i ceas; t oe s ,e n l a t c n i c ac i n e m a t o g r f i c a . Wegeneren
fantasiazko
kontakizunak,
esall

F o t o g r a m ad e

"Fausto

L o ss e r e sh u m a n o ys l o s n u e v o sa p a r a t o cs l n e a p r e n d ear c o n v i v iyr h a s t aa
d se b a n
matogrfico
p o t e n c i a r sm
e u t u a m e n ta
eu
, n q u ee n l a m a y o r a
d e l a s p e l c u l atse r m i n a b adne s t r u y n d oes ne t r e
s .L o sr e l a t o sf a n t s t i c odse W e g e n e cr o m oD e r
Rattenfngervon Hamelin(1917)o Der Verlorene
S c h a f t e(n1 9 2 0m) u e s t r aenl c o m p r o m i spoo rv e n c e r l a h o s t i l i d adde l a i n t e l e c t u a l i dyadde l a c l a s e
mediaa
, l m i s m ot i e m p oq u e s e e x p l o t ae l r a s g o
s e e r od e lc i n ed e l a p o c as: u g r a np o p u l a r i d a d
e n t r ep b l i c od e t o d ac l a s ey e d a d .
y posP o rl o t a n t o l, a r a z np o rl a q u ea p a r e c e
on el
t e r i o r m e n tter i u n f ae l c a r c t e rf a n t s t i c e
c i n ea l e m nd e l o s a o s2 0 e s m ss i m p l ey a l a
v e z m s t o r t u o s aq u e l a q u e o f r e c eK r a c a u e r ,
q u i e nc, o m os e h av i s t or, e c u r r ea l a g u e r r ap e r d i a l e m np a r a
d a , a l a a g i t a c i cn i v i ly a l e s p r i t u
. e n t r n d o n opso,r e l c o n d a r r a z nd e l g n e r oC
r ,e e b eyr E w e r s( e ld i r e c t odr e
t r a r i oe, nW e g e n e S
siende Praga,StellanRye,contina
Elestudiante
l a' ,c u l t u r ay l a i n d u s t r icai n e m a dounmisterio)o

rako, Der Rattenfngervon Hamelin(1917)edo

eta
Schatten(1920),intelektualen
Der Verlorene
g i z a r t em a i l ae r t a i n a r eanr e r i o t a s u n a rui r r ee g i t e k o e n g a i a m e n d u a raedni e r a z g a rdr i r a .A l d i
b e r e a n ,g a r a i k oz i n e a r e ne z a u g a r rnl a b a r m e n a
d a : g i z a r t em a i l a e t a a d i n g u z t i e t a k o
ustiatzen
i k u s l e eanr t e a nd u e no n a r p e nh a n d i a .
B e r a z2
, 0 k oh a m a r k a d a kAol e m a n i a kzoi n e a n ,
f a n t a s i a z ki oz a e r az e r g a t i ks o r t z e nd e n e I a z e r gatk den hain arrakastatsua azaltzea
zrrazagoa
K r a c a u e r ea kd r e r a z i t a kboaai n oa s k o e
d a a l d i b e r e a n .l z a n e r e ,
eta korapilotsuago
i k u s i d u g u n e zK
, r a c a u e r e kg a l d u t a k og e r r a r a ,
a l e m a n i a r r ej roat z e n
a t ai z p i r i t u
a s a l d u rzai b i l e r e
r ,e e b e r
d u ,g e n e r o azr ie n t z ueam a t e k oW. e g e n e S
eta Ewers(StellanRyePragakoikasleafilmaren
z u z e n d a r im
a i s t e r i o da a o r a i n d i ke r e )l u k' o n t u a n
, s k o za r g i a g oa z a l t z e n
h a r t z e nb a d i t u g uo,r d e a a
d i r a g e n e r oh o r r e t a k ok u l t u r ae t a z i n e g i n t z a .
e t a E .T . A . H o f f m a n n egna i
A l f r e dd e M u s s e t e n
g o t i k o e ns u s p e r r a l d i aer si k e r ,C a s p a rD a v i d

togrfica
delgnerose definen
conmayorclaridad.Conla revitalizacin
delostemasgticos
de
y E.T.A. Hoffmann,
Alfredde Musset
conla utilies
zacin
d e" l o c a l i z a c i o n
B i e d e r m e iteorm
" adas
pinturas
de las
y Carl
de Caspar
DavidFriedrich
y conla imitacindelosKunstmrchen
Spitzweg
d e A c h i mv o n A r n i m o C l e m e nB
s rentano,
W e g e n ey rc o m p a c o
a n s i g u i e ruonnd o b l e
obletivo.Consuspelculas
sobrelo fantstico
y lo
oculto(Praga
porsuespritu
eraconocida
esotrico:despus
provena
detodo,el Golem
deall,y
Gustav
Meyrink,
AlfredKubiny Franz
Kafka
escrib a ne n l a c a p i t aclh e c a )h,i c i e r odne lc i n ea l g o
y respetable,
legtimo
y sena la vezquepopular
sacionalista.
Y adems
se oousieron
a latendenc i a " i n t e r n a c i o ndael "l o s c o m i e n z d
oe
s lcine,
o f r e c i e n dpoe l c u l acso n u n c l a r os e l l oa l e m n
quefueronexportadas
muyrpidamente,
sobre
todoa Francia,
dondela literatura
romntica
alemanay susartesplsticas
gozando
continuaban
d eg r a np o p u l a r i d a d .
porWegener
Latradicin
implantada
de historiasfantsticas
o macabras
situadas
enunentory protagonizadas
no pntoresco
porpersonajes
extrados
delaliteratura
infantil
seconvirti
enun
modeloquese repetira
unay otravezen las
d c a d adsel o s1 0y l o s2 0 ,y s ee x t e n dm
i sa l l
d e l a i n t r o d u c c i d en l c i n es o n o r ol o: s t e m a s
romnticos,
y nacionales
nostlgicos
fueronutilizadosjuntocon tcnicasexperimentales
y de
yaquelamayora
vanguardia,
delosdirectores
de
losaos20compartan,
muchomsqueconciencia poltica,
el afnde mejorar
lasposibilidades
tcnicas
delmedio.
Lafrmula
deWegener,
una
fusinentrela conce0cin
de la literatura
nacion a ld el a c l a s em e d i a
c o nu n as e u d o c u l t d
ue
r al o
popular,
combin
con xitorelatosromnticos
conlatecnologa
cinematogrfica
devanguardia.
E ne s t ae c u a c i lna,i m p o r t a n cdieale x o r e s i o n i s m of u ep r c t i c a m e n tuel a P
. o re l c o n t r a r i o ,
t o d ol o d i c h oh a s t aa h o r as u g i e rqeu ee l " c i n e
(El gabinetedel doctorCaligari
expresionista"
i n c l u i d om
) , sq u es u p o n eerl i n i c i od e u n at e n d e n c i as,u r g idu r a n teel c l m adxel am i s m aP.o r
l o t a n t od, e b e m obsu s c alra r a zd e lc i n ef a n t s t r c oa l e m en n l a s p e l c u l adse P a uW
l egener
( r n L r c h da es l a s c u a l e sc o d i r i g i c ,o e s c r i b yi
p r o t a g o n i zpo)r q u es o n l a p r i m e rfau s i nd e
o x r t oe n t r eu n a " a l t a " c u l t u r a( a r t s t i c av)

F r i e d r i c h eent a C a r lS p i t z w e g emna r g o e t i r r
h a r t u t a k" oB i e d e r m e ikeork a l e k u eenr"a b i l e r , r
e s k e re t a A c h i mv o n A r n i m e ne d o C l e m e r
Brentanoren
Kunstmrchen-en
imitazioari
eskt'
W e g e n e r eekt a g a i n e r a k o eh ke l b u r ub i k o i r z
lortuzuten.
Fantasiari
etaezkutukoari
buruzerl'
z i t u z t ef inl m eei s k e(rP r a goas oe z a g u nzae ni z ,
r t ue s o t e r k ozau e l a k oa:z k e nb a t e a nG
, olr;r'
P r a g a k obae r t a k o za e n ,e t a G u s t a vM e y r r n l
AlfredKubineta FranzKafkaidazleek
Txekiat
hiriburua
i dna z t eznu t e nz) i, n e zai l e g i z k oear r, r ; .
petagarra,
herrikoiaeta sentsazionalista
izir
z e n . H o r r e z g a i n , z i n e a r e nh a s t a p e n e k
" n a z i o a r t e kj ooe" r a r e n
a u r k ae g o nz i r e n e zo,s
f i l ma l e m a n i a r reaskk a i nzi t u z t eent a b e r e h a i , ,
esportatu
ztuzten,
Frantziara
batezere.lzanerr,
bertan,
osoospetsuak
zirenAlemaniako
literatl
ra erromantikoa
etaarteolastikoak,
W e g e n e r ei nkg u r u npei n t o r e s k okaonk a t u t a k ,
pertso
eta haurrentzako
literaturatik
ateratako
naiee
k g i n d a kf a
o n t a s i a zhkios t o r i aekd oh i s t o,r,
makabroak
sortzeko
ohituraezarrizuen.Eretlr
h o r ib e h i ne t a b e r r i r oe r r e o i k azt u
e nl O e k oe r ,
2 0 k oh a m a r k a d e teatnas, o i n u d uzni n e a r eang e r
p e n e t ihka r a t a gzoa b a l dzue n G
. a ie r r o m a n t k 0
a k ,n o s t a l g i k oeat kan a z i o n a lsaaki a k u n t z aekr o
,
a b a n g o a r d i at e
ko
k n i k e k ibna t e r ae r a b i lzi i r e l
2 0 k oh a m a r k a d a zk u
o z e n d agr e
i h i e n e kk,o n r
z i e n t zp
i ao l i t i k obaa r i kz,i n e a r eanu k e r tae k n i k o
a k h o b e t z e k og o g o a z u t e l a k oe z a u g a r l
W e g e n e r egki z a r t em a i l ae r t a i n a r el n
iteratur,,
nazionala
ulertzeko
moduaetaherritarren
sasr
kultura
uztartu
zituenez,
arrakasta
handiz
batera
tu zituenkontakizun
erromantkoak
eta abanoo
a r d i a kzoi n et e k n o l o g i a .
U z t a r k e thao r r e t a nz e r e s a g
n u t x ii z a nz u e n
espresionismoak.
Bestalde,
orainarteesandako
"zine
guztiaren
arabera,
espresionista"
t
lCaligat
doktorearen
bulegoabarne)joerabatenhasier;r
i z a nb e h a r r e aj on e, r a r ebne r a r egno r a l d as n
ortl
z e nB
. e r a zP, a uW
l e g e n e rfei lnm e t abni l a t u
beh;rr
duguAlemaniako
fantasiazko
zinearen
sustrair
(hainbat
filmbestebatzuekin
baterazuzendu
etr
idatzi
zituen,
etaberaizanzenprotagonista
nagr
a r) ; r
s i a ) ," g o i m a i l a k ok" u l t u r a r e(na r t i s t i k o e
b a l i a b i d(et e k n i k o a "ke) s k a s e na"r t e k ol e h e l
uztarketa
arrakastatsua
izanzirelako.
Egiaesarr
l e h e n d a b i zFi ,r a n t z i a ne,t a o n d o r e n E
, stalrr
Batuetan,
Caligaridoktorearen
bulegoafilmaklor

" e s c a s o sm" e d i o(st c n i c o sL)o.q u ev e r d a d e r a m e n t ed i o i m p u l s oa e s t a t e n d e n c i fau e e l

xitode crticay pblicoqueE/
extraordinario
gabinetedel doctorCaligariobtuvo,en Francia
i'r.Este
y en losEstados
primero
despus
Unidos
h e c h oa n i m a p r o d u c t o rye ds i r e c t o r easl e m a n e sa b u s c atre m a sa l e m a n eysq u ea l a v e z
gozased
n e l a c o n s i d e r a c i d en " a r t s t i c o s " .
p o r q u ee r a u n
E s c o g i e r oenl e x p r e s i o n i s m
m o v i m i e nctuol t u r aqlu ep o re n t o n c edsi s f r u t a b a
d e u n ai d e n t i d apdr o p i ya d e u n r e c o n o c i m i e n t o
o e la r t e .
internacion
ea
nel l m u n d d
s oc a p i n edl lei E /
P e r s o n a jceosm oe l m i s t e r i o S
de Pragao el siniestrodoctorde E/
estudante
gabnete
figuras
representan
deldoctorCaligari
l ou yp o p u l a r eesn
d e l m u n d od e l e s p e c t c um
s .u sn o m b r ei tsa l i a n o s
A l e m a nyi ao t r o sl u g a r e S
teatros
magos,
ambulantes,
aludena losartistas
y linternistas
d'ombresl
de sombras
lmontreurs
m g i c oqsu e c, o ns u sf a n t a s m a g r iecsopse c t c u l o sv i s u a l eyss u s u g u e t esp t i c o sr e, c o r r a n
l a sf e r i a sy c i u d a d edse t o d aE u r o p aU.nr a s g o
d se l a
t p i c a m e na
t el e m nd e l o s i l u s i o n i s t a
p o c ae se l h e c h od eq u el a m a y o r dael a sp e l c o ne l p r o p i o
c u l a se s t a b l e c eunn p a r a l e l i s m
c i n ey m u e s t r aenl p o d esr o c i a{lei n c l u spoo l t i c o )c a d av e zm a y odr eq u i e n ecso n t r o l al ani m a gen,comosucedeporejemplo
de
en Elhombre
las figurasde cera, Sombras(Schatten-eine
o
Robison,
1923)
Halluzination;Arthur
nchtliche
(Tartuffe;
En
W. Murnau,1925).
Friedrich
Tartufo
e s t es e n t i d ol a, s p e l c u l adse l g n e r oc u e n t a n
u n ah i s t o r iaal e g r i cean: m u c h adsee l l a sf ,i g u y
seducen
a Faustos
ras mefistoflicas
lvenes
b u r g u e s epsa r aq u e e n t r e g u esnu a l m aa u n
n u e v op o d e rE. lm sc l a r oe j e m p ldoe l a d c a d a
el Fausto
de Murnau,
de los20es,porsupuesto,
contado
ahoraconnuevas
otrorelato
tradicional
t c n i c a cs i n e m a t o g r f iec ai nsc r e b l eesf e c t o s
jamsvistoshastaentonces.
Tanto
especiales
e n l at e m t i ccao m oe n e l p l a n ot c n i c oF,a u s f o
dePraga,yaque
a Elestudiante
hacereferencia
e na m b o cs a s o su nl o v e ne st e n t a dyof i n a l m e n e a y oqr u el e p r o m e t e s e d u c i dpoo ru nh o m b rm
t e p o d esr o b r el o sm u n d odse l a a p a r i e n cyi ae l
de E/
Unose acuerdainmediatamente
artificio.
retratode DorianGray,de OscarWilde,y de E/
retratooval,de EdgarAllanPoe,quetratanel
delsigloXlX,justoantes
a finales
mitode Fausto
f om; p e r o ,
d e l a i n v e n c i dn e l c i n e m a t g r a e
s encionados
m i e n t r a lso s t r a b a j o sl i t e r a r i om

paregabeak
tutakokritikaeta ikuslearrakasta
bultzatu
zuenjoerahori {').Horidelaeta,AleAlemaniako
eta zuzendariek
maniakoekoizleek
gai "artistikoak"
Espresionismoa
bilatuzituzten.
nortasuna
zuten,garaihartanberezko
aukeratu
e t a a r t e m u n d u an a z i o a r t e kaoi n t z a t e s p e n a
mugimendua
zelako.
zeuzkan
kultura
misteriotsua
f ilmeko
Scapinelli
Pragakorkaslea
mediku
filmeko
doktorearen
ulegoa
edoCaligari
irudiezinospetsuagoak
maltzurra
ikuskizuneko
lzen
eta bestelekubatzuetan.
dira Alemanian
eta
italiarrakdituzte,Europaosokoazoketan
eta
ikuskizun
fantasmagorikoak
hirietan
ikusizko
artistaibiltaztuzten
eskantzen
loko optikoak
rs d'omak(montreu
riak,magoak,itzalenantzerki
gogorarazteko.
magikoak
bres)eta linternagile
r rlie G a r ahi o r r e t a ki lou s i o n i s toehni k oe z a u g a a
maniarrare
an
r a b e r af i,l m g e h i e n ezki n e a r e k i n
etairudiakontroduteparekotasuna,
berarekin
(edopolitikan
gizartean
ere)gero
latzendutenek
dutelauztenduteagerian.
etaboterehandiagoa
E s a t e b a t e r a k oh o r i x e b e r a g e r t a t z e nd a
Argizarizkoirudiengizona, ltzalak (Schatten-eine
19231
ArthurRobison,
nchtlicheHalluzinationi
W.Murnau,
1925)
Friedrich
edoTartufolTartuffe:
filmek
filmetan.Horrilotuta,generohorretako
f itl m e . ainba
aa
z a l t z ednu t eH
h i s t o r aal e g o r i k o
gazteak
bezain
Fausto
tan,irudimefstofelikoek
limurtzen
dituzte,
eurenarimabotere
burgesak
b e r r ib a t ie m a nd i e z a i o t eInn.o l a k zoa l a n t z a r i k
gabe,Murnauren
filmada20kohamarkaFausto
a r g i e n a . 0 h i kkoo n t a k i z uinzaa n
d a k oa d i b i d e
arren,zinekoteknikaberrienbidezeta ordura
harrigarrien
arteinoizikusiezzirenefektuberezi
b i d e za z a l t z edna . G a i e zi e i nt e k n i k a br ie g i r a ,
du, bi
FausfofilmakPragakoikasleaaipatzen
gizonnagusi
zirikabatekmutilgaztea
kasuetan,
etaartifizioaduelako,
itxuraren
tu etalimurtzen
diola
r e n m u n d u egna i n e k ob o t e r e ae m a n g o
d i o n e a nB. e r e h a l a0,s c a rW i l d e r e n
agintzen
Dorian Grayrenerretratuaeta EdgarAllan
gogora.
lzanere,
obaladatozkit
PoerenErretratu
mitoadute hizpideXlX.mendearen
Faustoren
asmatu
bainolehentznematografoa
amaieran,
on h o r i e k
x e a g o .N o l a n a hei r e , l i t e r a t u r a kl a
"naturaren" "artearen"
artekozuloaazterteta
z e nb a d u teer ez, i n e akku l t u r a r e nt at e k n o l o g a du.
azaltzen
renartekogatazka
Horrela,bada,Pragakoikasleaeta Caligari
d o k t o r e a r ebnu l e g o ae z d i r a g e n e r ob a k a r

e x p l o r a nl a b r e c h ae x i s t e n t e n t r e" n a t u r a l e z a "
y " a r t e " ,e l c i n em u e s t r al a l u c h ae n t r ec u l t u r ay
t ec n o l o g a .
Asi, El estudiante de Praga y El gabinete del
doctorCaligari
no se agrupanen un nicognero
d e b i d oa s u a d h e s i na l e x o r e s i o n i s mcoo m o
movimiento
artstico:
el estilode stees naturalist a e i m p r e s i o n i s yt at,i e n ep o c oq u ev e r c o n l o s
e s c e n a r i oasn g u l a r eys c o n l o s r u d o s n t e r i o r e s
de El gabinetedel doctor Caligari.El tema del
p a r a l e l i s m qo u
, e s e d a e n a m b a sp e l c u l a se,s
msim0ortante
P.e r oe l v n c u l of u n d a m e n t a
e ls
q u e a m b a sp e l c u l asso n e x p r e s i dne u n p r i n c i p i of u n d a m e n tdael l a s p e l c u l a"se x p r e s i o n i s t a s "
y "fantsticas",
un principiono tanto estilstico
como perteneciente
a la culturapolticade la
p o c a e: l a r g u m e n tyoe l e s t i l oe s t nc o n d i c i o n a d o s p o r l a s e x i g e n c i aqsu e s e d e r i v a nd e l d e s a r r o l l oy l a u t i l i z a c i dne l a t c n i c ac i n e m a t o g r f i c a m sv a n g u a r d i s yt an, o a l r e v s( q u ee s l o q u e
K r a c a u esru g i e r eL) .a sp e l c u l asse " i n v o l u c r a ne"
"intervienen"
e n l a r e d e f i n i c i dne l a c u l t u r ae n
"refleia( "representar"
lugarde
o
el interiorde la
menteo las mentalidades
colectivasdel esoritu
a l e m n ,i n d e p e n d i e n t e m e ndtee l a " d i n a m i t a "
c o n t e n i dean e l l o s .

b a t e a ns a r t z e ne s p r e s i o n i s m d
oe
a l a k oe r r r
m u g i m e n daur t i s t i k o al z. a ne r e ,h o r r e ne s l r
n a t u r a l i s t ea t a i n p r e s i o n i s tdaa , e t a e z d u r ,
kusi handirik CaligaridoktorearenbulegoaI
m e k oe s z e n a t o kain g e l u a r r e kei nt a b a r r u i r l
zakarrekiB
n .i f i l m e t a na g e r t z edne n p a r e k o r
s u n a a s k o z e r e g a r r a n t z i t s u a g od aa . D r , '
d e l a ,h o n a k oh a u d a e u r e na r t e k oo i n a r r, '
l o t u r a b: i f i l m a kd i r af i l m " e s o r e s i o n i s t e,n "
"fantasiazko"
f i l m e no i n a r r i z k a
obiaburuil
a d i e r a z g a rN
r i o. l a n a hei r e ,a b i a b u r h
u o r ic
h a i ne s t i l i s t i k ozae, r i k u shi a n d i ad u e l a k oq , r
h o r r e t a k ok u l t u r ap o l i t i k o a r e k izni:n e k ot e k
a b a n g o a r d i s t e n ag
r eanr a p e n aekt a e r a b i l c r
s o r t u t a k oe s k a k i z u n e bk a l d i n t z a t z edni t r r , '
a r g u m e n t u ae t a e s t i l o a ,e t a e z a l d e r a n r ,
( K r a c a u e r eikr a d o k i t z eznu e n b e z a l a )F. i l n ,r
"engaiatu"
"esku
e g i t e nd i r ae t a
h a r t u "e g r ,
d u t e , k u l t u r ab e r r i r oz e h a z t e k oo r d u a n .H r
"islatzen" "irudikatzo'
d e l ae t a ,e z d i t u z t e
edo
buruaren
b a r r u k oa l d e ae d o i z p i r i t ua l e m a n
k ,a r r u a nd u t e n" d r r
r r a r e nt a l d ep e n t s a e r a b
m i t a " a l d eb a t e r au t z i t a .

LT-

"ecolgicas"
de la
Gonsecuencias
luchahombre-mquina

nagatazkaren
Gizakia-maki
"ekologikoak"
ondorio

fantasiazko
queel cinefantstico
Horrekez du esannahiAlemaniako
alemn
Estono significa
zineakaldebaterauztenzituelagaraihorretako
dela
delosacontecimientos
al margen
estuviera
gertaerak
sumatzen
ez
edogaraihorreneraginak
poco
a q u ef u e r ai n s e n s i ballea sp r e s i o ndeesl a
i u d a ndaa 2 0 k oh a m a r k a d a k o
z i t u e l aE.s a nn a h d
m i s m aP. e r ol o q u et r a t od e e x p l i c aers q u el a s
c u e s t i o n se os c i a l eos l o sa v a n c et se c n o l g i c o s g i z a r t eg a i e ke d o a u r r e r a p etne k n o l o g k o e k
"modernizazioaren"
"moderdela
enelmbito
delosaos20(insertos
{ " m o d e r n o t a s u n aer edno"
"ezkutatzeko"
"adierazteko"
"modernizaci
n
"
)
eta
arloansartuta)
e n c o n t r a reonn
n i d a do" d e l a
"expresin"
zinean,
hauda,
zutela
fantasiazko
moduaaurkitu
tantoun modode
el cinefantstico
" o c u l t a c i lno"q, u ee q u i v a l e
izanzuela.
XlX.
zalantzagarria
osohelburu
zineak
c o m ou n af o r m ad e
gotikoa
eta erromantizismoko
l u ya m b i g uE
mendean,
eleberri
o .l
a d e c i rq u e s t ej u g u n p a p em
etaorohar,
gticaen el sigloXlX,
eginzirenEuropan,
osagaiak
suspertu
de la novela
resurgimiento
etaindustrializaarrazionaltasunaren
fue
llustrazioko
delromanticismo,
ascomode loselementos
dela,
g e n e r a l m e n t e z i o a r eanu r k a keor a n t z u ni az ka nz i r e nD. e n a
definido
u n f e n m e neou r o p e o
la
e r a b e r e a n ,F r a n t z i a klor a u l t z a r eanu r k a k o
c o m ou n ar e a c c i cno n t r al a r a c i o n a l i dya d
( B r i t a i nH
i aa n d i aent)aN a p o l e o ngeund e an u r k a Perofuetamde la llustracin.
industrializacin
politiko
izan
zorrotzagoak
erantzun
poltica
ko(Alemanian)
frentea la
msrotunda
binunareaccin
"ukitu"nazionalista
handia
(enGranBretaal
y frentea
ziren.Horidelaeta,
francesa
Revolucin
i z a nz u t e nN. o l a n aehriee. g i ae r eb a d aN, a p o l e o n
l a s g u e r r ans a p o l e n i c( ae snA l e m a n i ap)o, rl o
induszatihandienean
Europako
q u e t u v o u n f u e r t e" s a b o r "n a c i o n a l i s tSai .n
eroriondoren,
giza
goraldia
izanzenez,
osohandia
q u ee l a u g ea c e l e r a ddoe l a
trializazioaren
e m b a r g eo s, c e r t o
eta
mugituzirelabatetikbestera,
taldehandiak
trasla
en granpartede Europa
industrializacin
islatu
literaturan
etaarteplastikoetan
horiguztiori
desconllev
un importante
cadade Napolen
artekoaldehandia
plazamiento
queseviorefleetamendiaren
zen.Hiriaren
humanas,
demasas
jadoen la literatura
y en lasartesplsticas.
z e ng a i n a g u s i a
e ,t a g i z a k anka t u r a r e kziune n
El
t . o r r eonn d o h a r r e m a na al d a t eu g i nz e ne r a b a H
entrela ciudad
erael contraste
temacentral
v el
izuaren
zennatura,
etakezkagarria
c a m p oy ,l ar e l a c i dne lh o m b rceo nl an a t u r a l e z a rioz,arrotza
jatorria,alegia.Dirudienez,
honakohaugertatu
hastael puntode
alterada,
sevioorofundamente
(teknologia
agerpeberrien
e inquietante, zen20kohamarkadan:
algoextrao
hacerdela naturaleza
quesucedi
zengudasuntstzailearen
narekin
bateragertatu
en
Loqueparece
delhorror.
elorigen
que
ondoren)
ia-iamendebat iraunzutengzarte
losaos20fue(trasunaguerradevastadora
gatazkak
izeneko
baliabide
berrian
zinematografo
c o i n c i d ci o nl a a o a r i c i dnel a sn u e v atse c n o l o hirirako
exodojendetsu
prolongados
ziren.Menditik
casi
irudikatu
gas)quelosconflictos
sociales
zionzineak,
eta industriaren
berriarierantzuten
d u r a n t eu n s i g l of u e r o nr e p r e s e n t a deons e l
gaineko
kezkak
adierazhedapen
zabalberriaren
El
el cinematgrafo.
nuevomedioque supona
t e k om o d uzae n .
a un nuevoxodomasivodel
cine resoonda
y s e c o n v i r t ien m e d i od e
c a m p oa l a c i u d a d
eta
hori oso zeharkakoa
Halaere, erantzun
d eu n a
e x p r e s i dne l a sp r e o c u p a c i oanceesr c a
: e l d u r r e zekloe b e rgr io t i a n a k r o n i kiozaa nz e n b
dela industria.
masiva
nuevaexoansin
" z a p a l d u ei tnz u l e r a r e an d" i e r a z g a X
r rliX. .
koa,
h a n d i ai z a n
m e n d e a r eenr d i a l d e aonn, a r p e n
unaformamuyindirecadopt
Perotalrespuesta
Bertan,mungticade terrorcomo
kontakizunek.
zutenfantasazko
la novela
ta y anacrnica:
"retorno losoprimidos".
A mediad u a km e n d e khua r t un a h zi u e nh, a i n b al at g u n e k
de
expresin
del
u t e l a km
o e aa b e r a s t a s u n a r e n
l u r r aa r p i l a t z ez n
losrelatos
dosdelsigloXIXfueronmuypopulares
zutelako
eta suntstzen
bila,edolurrabortxatu
devengartrataba
enlosqueelmundo
fantsticos
a ekanikoa
quesaqueaban
i b a i a kl ,a k u aek t au r j a u z i aek n e r g im
latierraenbsquesedeaquellos
y devastanu
. r e nu s t e z
s o r t z e k oe r a b i l t z ezni t u z t e n e aE
mineral,
o la violaban
da de su riqueza
g a r a i k i d ezaikr e nG r i m m
i p u i n e t aoni n a anaien
de ros,lagosy saltos
la utilizacin
banmediante
a e c n i c a . r r i t u t a .1 8 4 0 k 0e t a l 8 5 0 e k oh a m a r k a d e t a k o
d e a g u ac o m of u e n t e sd e e n e r g m
("Metroplis").
Rotwang
< El nventor

Basndose
en loscuentosde loshermanos
Grimm,
a los quedotabande un carctercontemporneo,
'1840
los Kunstmrchen
de las dcadasde
y 1850
crearonpersonajes
comoUndine,
Rumpelstilzkin
o
la brujaquehabitaen la casade pande.jengibre
de
Hansely GrefelTodosellos hacenreferenciaa la
gretaentreel espaciovinculadocon la tierray la
y son criaturasque oscilan
civilizacin
invasora,
entrehombrey mujer.entreel espritu
del maly el
ser sobrenatural,
criaturasen las que los jvenes
protagonistas
de los relatospuedenproyectar
sus
y sufascinacin.
medos
Comolazocomna todos
quetrata
ellosencontramos
una malaconciencia,
losdistintos
hbitats
naturales
comolugarespintorescoso idlicosy al mismotiempotransformaa
aquellosque protegeny cuidanel entornoen
m o n s t r u o sp e l i g r o s o sy a p a r i c i o n em
s alignas.
(quese
Ejemplos
de estoson el giganteRbezahl
hizofamosoen la pelculade WegenerRbezahls
Hochzei1917),que frecuentabalos bosquesy
p u e b l o sd e E r z g e b i r g e
( u n a z o n a m i n e r ad e
Turingia),
o Alraune,
un espritu
terrestre
conpoderes mgicos(Mandrgora -Alraune; HenrikGaleen,
1927-).
Inclusolasfigurasde Mime,Alberichy Etzel
de Los nibelungos(Die Nibelungen Friu Lang,
poseenunacomuninmisteriosa
1924)
conla naturaleza(poseenhabilidadesextraaso protegen
perose les consideraunaamenaza
tesoros),
seria
"civilizados"
paralosprotagonstas
(Siegfried,
ms
l af a m i l i a
r e a ld e B u r g u n d i a ) .
Adems,lashistoriasde misteriode dichatradicin de relatosgtcosy folclricosromnticos
giranconfrecuenciaen tornoa un poderpoltico
amenazado,
con los elementosde terroro el ser
sobrenatural
como representacin
de la lucha
s o c i o e c o n m i cha s t r i c a a l m i s m ot i e m p o ,
colocandoen primerplanosus efectosdestructivos mediante
la presentacin
continuade formas
distintas,
estoes, sobrenaturales,
de legitimidad.
Talesconflictos,
resurgentes
en los aos 20, se
convirtieron
en el disfrazhistricode otra forma
de violencia,
cuyostemasy orgenes
setrasladan
c o n f r e c u e n c i aa o t r o t i e m p o m s l e j a n o .
Sorprendentemen
mtuec, h a sd e l a s p e l c u l adse l
incipientecine alemnutilizandichossaltosde
poca y de organizacin
social.El Golen lDer
Golem;Paul Wegener/Henrik
Galeen1914)se
{)frnarcaen una corte medieval;Die Pest in
Florenz(FritzLang/OttoRippert,19171,
Lucrecia
BoretalLucreziaBorgia;Richard0swald,1922),

Kun stmrchen-ekzenbaitpertsona
ia sortuzitu,
t e n ; e s a t eb a t e r a k oU, n d i n eR
, u m p e l s t i l z kei rnt ,
Hanseleta Gretelenjengibre
ogizkoetxeanbr,
z e n s o r g i n aG
. uzti-guztie
a ki p a t z e nd u t e l u r r a r
l o t u t a k oe r e m u a r e e
nt az i b i l i z a zi n
obaditzaileir
r e n a r t e k oa r r a k a l aG
. a i n e r ai ,z a k ih o r i e kg i z r r r
e t a e m a k u m ed i r a ,g a i z k i a r einz p i r i t u e
atanatrl
r a z g a i n d i k oi z a k i a e
; t a k o n t a k i z u n e t apk roo t i r
g o n s t ag a z t e e kb e r t a n i r u d i k a t ua h a l d i t u r ,
e u r e nb e l d u r r a e
k t a l i l u r a l.z a ne r e ,k o n t z i e n t r ,
t x a r r ad a g u z t i e na r t e k ol o t u r a H
. o r r e na r a b e r , ,
b i z i g u n ne a t u r a l a lke k up i n t o r e s k o aekd oi d i l i k o
a k d i r a , e t a a l d i b e r e a n ,m u n s t r oa r r i s k u t s u i r ,
e t a a g e r p e nm a l t z u r r adki r a i n g u r u n e a
babesr,.
e t az a i n t z e d
n u t e n a kH. o n ah e m e nh o r r e na d i b r
deakR
: b e z a helr r a l d o i (aW e g e n e r eRn b e z a h t s
H o c h z e i tf i l m e a n ( 1 9 1 7 )e g i n z e n o s p e t s u )
E r z g e b i r g e kboa s o e t a n
e t a h e r r ii n g u r u e t a bn r z r
o eatzaldean
z e n ( T u r i n g i a km
h ,a i n z u z e ne r e ) ,
e d oA l r a u n ei,z p i r i t ul u r t a r r ai z a na r r e n a
, halmerr
magikoa zuen (Mandragora-Alraune; Henrrk
Galeen.1927). Era berean,Nibelungoaklaneko
(Die Nibelungen; Frirz Lang, 1924) Mime
Albericheta Etzelpertsonaiek
ere loturaberezr;r
( g a i t a s u nb i t x a kd i t u z t ee d ( ,
dute naturarekin
a l t x o r r abk a b e s t e d
nituzteD
) . e n ad e l a ,b e n e r a k o
m e h a t x u a k d i r a p r o t a g o n i s t a" z i b i l i z a t u r :
n e n t z a t("S i e g f r i e dB,u r g u n d i a keor r e g ef a m i l i a )
H o r r e zg a i n , i p u i n g o t i k oe t a f o l k l o r i k oe r r o
m a n t i k o eonh i t u r a k o
m i s t e r i o z ki so t o r i o a sk a r l
t a n d a b i l t z am e h a t x a t u t a kboo t e r eo o l i t i k o a r e n
i n g u r u a ne, t a b e l d u r r e z koos a g a i a e
k d on a t u r a
g a i n d i k oi z a k i ab o r r o k as o z i o - e k o n o m i hk ios t o
r i k o a r e na d i e r a z g a r rdi i r a .A l d i b e r e a n ,e u r e n
j a r t z e nd i r a ,
e f e k t us u n t s i t z a i l e al ekh e np l a n o a n
e t a h o r r e t a r a k o n, a t u r a zg a i n d i k oz e n b a r r
l e g e z k o t a s um
n o d u a u r k e z t e nd i r a e t e n g a b e
2 0 k o h a m a r k a d a nb e r r i r oa g e r t u t a k og a t a z k a
h o r i e kb e s t ee r a b a t e k oi n d a r k e r i a r em
nozorro
h i s t o r i k o iaz a nz i r e n ,e t a s a r r i t a ng. a r a iu r r u n a
gora eramatendira gaiak eta jatorriak
Harrigarria
b a d a e r e , A l e m a n i a k zo i n e h a s r
b e r r i k of i l m u g a r i kg a r a i e ne t a g i z a r t ea n t o l a
m e n d u e na r t e k o j a u z i a ke r a b i l t z e nd i t u z t e
Golemfilma lDer Golem;Paul Wegener/Henrik
G a l e e n1 9 1 4 E
) r d iA r o k og o r t eb a t e a nk o k a t z e n
da; Die Pestin Florenz(FritzLang/OttoRipperr,
1917), Lukrezia Borgia (Lucrezia Eorgia,
Richard 0swald, 19221,Hiru argiak tilmeko
pasartebat(Der Mde Tod;Fritz
Lang,1921)errr

"Sombras"d
Aer t h u R
r o b n s o( 1n9 2 3 ) .

eta
de LastresluceslDerMdeTo,Fritz
unepisodio
FaustoltaliakoErrenazimenduko
orintzerri
'l
enprincipados h r - e s t a t u e tgaanr a t z e nd i r a . E r a b e r e a n ,
sedesarrollan
Lang,921
) y Fausfo
y c i u d a d e s - e s t addeol R e n a c i m i e ni t ao l i a n o .
Caligaridoktorearenbulegoafilmean ere,
"or"jatorri"
los
deldoctorCaligari
atzerritarrek
lnclusoen EIgabinete
C a l i g a rei t a C e s a r e r e n
y Cesare
y el mistegenes"forneos
de Caligari
kgiteko
e t a g a i x oe t o r rbi e r r i a rpi r o b ab e r r i a e
queel doctortratade
medieval
riosomanuscrito
a s m o zd o k t o r e aakr g i t un a h id u e nE r d iA r o k o
pruenuevas
de practicar
descifrar
conel objeto
e s k u i z k r i bmui s t e r i o t s uearke d uh o r ib e t e t z e n
a dicho
recin
llegado
seajustan
b e s t eg a r a ib a t basenelinterno
i at a d e n b o r a
d u t e ,t o p o g r a f e
j okr r a t z e n
y temparadigma
topogrfico
de desplazamiento
z u e t a k o adki r e l a k og,a i g a r a i k i d e a
poral,
cona cuestiones
altiempoqueserefieren
b a d i t u z teer e ;e s a t eb a t e r a k op,s i k o a n a l i s i a ,
losdesrdecomoel psicoanlisis,
temporneas
a s i k i k o ahk i,p n o s i a
t r a u m e no s t e k od e s o r e k p
post-traumticos,
la hipnosis
o el
nespsquicos
e d o g a i x o t a s u n be un r u k ot r a t a m e n d uHao. r r i
En este
k uren
mentalde enfermedades.
tratamiento
l o t u t af ,a n t a s i a zektoab e l d u r r e zfki lom e e
y deterrormarj o e r a kz e h a z t ezni t u z t e n( K r a c a u e r euns t e z ,
fantsticas
laspelculas
sentido,
"ekologiao
s l t i c a( es nl u g a r
proto-faxisd
t ai rka n
c a b a ns u sp r o p i at se n d e n c i p
; i r ei r i t z i zo,r d e a ,
comohace
de proto-fascstas,
de etiquetarlas
k o a k " )G. i z om
n o d e r n o a r(eent ae m a k u m eeat )a
"ecolK r a c a u ey ro,m ei n c l i npoo rc o n s i d e r a r l a s
i n g u r u n en a t u r a l a r eanr t e k oe t o r k i z u n e k o
e ise d osso b r e
g i c a s "E
) .x p r e s p
a rne o c u p a c i oynm
e l k a r b i z i t z a rgeani n e k ok e z k a ke t a b e l d u r r a k
e o d e r n(oy l a
la manere
a n l a q u ee l h o m b r m
a d i e r a z t edni t u z t eE.r ab e r e a nz,i n e m a t o g r a f o Pero
con el entornonatural.
zaintzeko
eta
muier)cohabitar
eta grabatzeko,
ak, telefonoak
dela mentehumatambin
sobrela coexistencia
k o n t r o l a t z egkaoi n e r a kmo a k i n egki z a r t e aent a
n ac o nl a sn u e v ats c n i c avsi s u a l ei ns t r o d u c i d a s n o r b e r a r eand i m e n e asna r t u t a kiok u s i z ktoe k elkare ne l c u e r psoo c i ayl e nl am e n t ien d i v i d upaol re l
n i k ab e r r i e e
n t ag i z aa d i m e n a r ea nr t e k o
y demsmquinas
de
el telfono
cinematgrafo,
b i z i t zear eb a d u t he i z o i d e .
g r a b a c i vni g, i l a n cyi ac o n t r o l .

Lasmquinasde visino el poder

impotentede la mirada
E n e l c i n ef a n t s t i c loa s r e l a c i o n edse o o d e rs e
a r t c u l aenn l a m a y o r ad e l o s c a s o sa t r a v sd e
l a m i r a d ay, n o a t r a v sd e l a a c c i no d e le n f r e n t a m i e n t of s i c o .L o v e r d a d e r a m e nitm
e portante
e s q u i nc o n t r o l ae l c a m p od e v i s i nq, u i nm i r a
a q u i ns i ns e rv i s t oo q u i np u e d ei n m o v i l i z a r
q u i ns i m p l e m e nct eo n l a m i r a d aE. le l e m p l o
ms
clarode estoes la pelculade FritzlangEl doctor Mabuse(DoktorMabuse, der Spieler,19211,
q u e v e r s as o b r ee l a n l i s i sc l n i c od e u n p a r r i c i d a q u e q u i e r ed o m i n a re l m u n d o ,q u e s u p o n e
t a m b nu n a p a r b o l as o b r el a s n u e v a sm q u i n a s d e v i s i nP
. o r e j e m p l ol,a m i r a d af i j a y d u r a
d e M a b u s e r e c u e r d au n a m s c a r at o t m i c a
d i s e a d ap a r a a t e r r o r i z aar t o d o a q u e lq u e l a
m i r e .L a m i r a d ac o m ot a l n o r e p r e s e n teal p o d e r ,
s i n oq u e s u p o n em s b i e n u n d i s f r a zd e l p o d e r .
E n o c a s i o n e sM, a b u s es e d i s f r a z ca o n e l o b j e t i v o d e i n t e g r a r seen l a e s t r u c t u r u
a r b a n ac, o m o
c u a n d os e p r e s e n t cao m ou n v e n d e d oarm b u l a n t e j u d oo c o m ou n t r a b a j a d obr o r r a c h q
o u em a l trataa su muler,mostradosamboscomopruebas
distintasdel mimetismometrooolitano.
En otras
o c a s i o n enso se n c o n t r a m ocso n u n ae s o e c i ed e
M a b u s e - M e d u scao.m oc u a n d os e e n f r e n t a s u
a d v e r s a r ivoo n W e n k e n l a m e s ad e j u e g oy l o
hipnotiza.La visinen El doctorMabusees un
e s p e l od e d o s c a r a sp o r q u ef u n c i o n ae n u n s i s t e m ad o b l ea: s i m i l ao a b s o r b el a m i r a d ad e l o t r o
y el camuflaje
medianteel mimetismo
y se proteg e d e l a m i r a d ad e l o t r om e d i a n t lea m s c a r aE. n
l u g a rd e p o n e re n p r i m e rp l a n oe l a c t od e m i r a r ,
l a p e l c u l ad e L a n gc a p t u r al a m i r a d am e d i a n t e
u n a s e r i ed e t c n i c a sq u e t r a n s m i t ean l a v i s i n
h u m a n al a i l u s i nd e n u e v a sf o r m a sd e p o d e r ,
p e r oq u ea l a v e zs e r e d e l a i m p o t e n c idae l o j o .
P o rl o t a n t o m
, sq u e u n p a r a l e l i s mpor e m o n i t o rio entreMabusey Hitler,El doctorMabusesera
u n c u e n t oc o n m o r a l e j a
d i r i g i d oa l d i r e c t odr e l a
p e l c u l ay a s u a u d i e n c i aq, u e r e f l e l ae l p a p e l
a m b i g u od e l c i n e a s t ac o m oa m od e l a m a q u i n a . l cine,
r i a d e l a s f a n t a s a ps b l i c a sd e l p o d e rE
s e g nL a n gl,l e v a d oa s u c o n c l u s i (nt e c n o ) l g i c a ,n o s e r au n am e t f o r a
d e c o n t r osl o c i a a
l trav sd e l a m i r a d as i n o( e n l a l n e ad e lp e n s a m i e n t o d e P a u lV i r i l i o u) n a p r u e b ad e l f i n a ld e d i c h a
m e t f o r ae:l o j o v i g i l a n t eq u et o d ol o v e t e r m i n a
p o r n 0 v e rn a 0 a .

lkustekomakinakedo
begiradarenbotereindargabea
F a n t a s i a zzkion e a ng, e h i e n e t aenk, i n t z e
a d oi s t r t r
f i s i k o a r ebni d e zb a r i kb, e g i r a d a r ebni d e ze g i t u r a r
z e n d i r a b o t e r eh a r r e m a n a kl k. u s - e r e m unao r f
kontrolatzen
duenda garrantzitsuena,
nork berr
r a t z e nd i o nn o r ii k u s i a z a ng a b ee d on o r kg e l d r r r
r a z ia h a ld u e nn o r b e g i r a d h
autsareb
n i d e zF. r r , '
Langen Mabuse doktorea filma lDoktor Mabust'
der Spieler,1921)da horren adibide argienir
M u n d u am e n d e r a t un a h i d u e n g u r a s o - h i l t z a r l l
baten azterketaklinikoariburuz hitz egiten drr
Horrezgain,ikustekomakinaberrieiburuzkoparir
b o l ae r eb a d aE
. s a t eb a t e r a k o
M, a b u s e r ebne g i r a
d a f i n k ob e z a i nz o r r o t z abke g i r aa r i z a i o ne d o n o r
beldurtzeko
modukomozorro
totemikoa
dakarkigrr
g o g o r aB. e g i r a d b
a e r ae z d a b o t e r e a r eand i e r a
g a r r i , b o t e r e a r e nm o z o r r o ab a i z i k .B a t z u e t a n ,
Mabusemozorrotuegitenda. hiri egituranparto
hartzeko;esate baterako,saltzaileibiltarijuduir
edo emazteajotzenduenlangilemozkortia
dene
an.lzanere,iura biakdirametropolietako
mime
tismoarenerakusgai.Bestebatzuetan,
Mabuse
Medusaagertzenda; esatebaterako,
von Wenk
a u r k a r i ajroi k om a h a i a a
n u r r ee g i ne t ah i p n o t i z a t
zenduenean.Mabusedoktoreafilmean,
aldebiko
ispiluada ikuspegia,
sistemabikoitzean
dabilela
ko:mimetismoaren
eta kamuflajearen
bidezbere
ganatuedoxurgatzen
du bestearen
begirada,
etrr
mozorroaren
bidezbabesten
da bestearen
begira
d a t i kl.k u s m e nbae r al e h e np l a n o ajna r r ib e h a r r e
a n , L a n g e nf i l m a kb e g i r a d h
a a r r a p a t z ednu , g i z a
ikusmenari
boteremoduberrienilusioahelarazten
d i o t e nz e n b a i t e k n i k a r e nb i t a r t e zD
. enadela,
b e g i a r ee
n z i n t a s u n abrai r r ee g i t e nd i o a l d ib e r e
an. Beraz,Mabuseeta Hitlerarteko0arekotasun
iragarleabarik,zuzendariarentzako
eta ikusleent
z a k o i k a s b i d e ad u e n i p u i n a i z a n g o l i t z a t e k e
Mabusedoktorea.lzan ere, zinegilearen
zalant
zazkozereginaislatzendu, boterearenfantasia
j anb e ad a e t a .L a n g e n
p u b l i k o em
nakineriare
arabera,ondorio(tekno)logikora
eramandako
zinea
ez ltzatekeizangobegiradaren
bidezegindako
gzartekontrolarenmetafora,metaforahorren
a m a i e r a r eand i e r a z g a r r b
i aa i z i k( P a u lV i r i l i o r e n
p e n t s a m e n d u a rheanr i t i k d) :e n - d e niak u s t e d
nuen
begizaintzaileak
ez du azkenean
ezerikusten.
Voyeurismo
errudunaren
etaexhibizionismo
eut
siaren arteko dialektika iorratzen duen Die
"Los
F o t o g r a m a N i b e l u n g o s( P
" .a r t e
2)>

( K a r lG r n e1, 9 2 3 )q, u e
Lapelcula
Die Strasse
a b o r d al a d i a l c t i cean t r ee l v o y e u r i s mcou l p a b l e
y elexhibicionism
r eop r i m i d op,r e s e n tuan ao b s e s i ns i m i l aar u n q u em ss i m p l e( m ss i m p l ep o r q u e n o t r a t al a s i m p l i c a c i o n ef isl o s f i c adse l a s
n u e v a sm q u i n ads e v i s i n )E
. l p r o t a g o n i s tuan,
c a l z o n a z odse m e d i a n a
e d a d ,e s a t r a d oh a c i ae l
m u n d oe x t e r i opr o r l o s r e f l e j o sd e l a s l u c e sb r i l l a n t e sd e l a c i u d a de n e l t e c h od e s u c u c h i t r i l .
F n a l m e nst ee e s c a p ae n b u s c ad e " l a v i d a "y s e
convierteen presade una prostitutacuyo chulo
l e i n c r i m i nean u n a s e s i n a tqou e l n o h a c o m e t i d o . U n av e z l i b e r a d ov,u e l v ea r r e p e n t dcoo n s u
m u j e rU
. n av e z m s ,g r a n p a r t ed e l d r a m ad e l a
t e n t a c nc,a d am o r a ly r e c u p e r a c i t e
nr a p u t i c a d e lh o m b r e s m o s t r a d a
o t r a v sd e m e t f o r a s
r e l a c i o n a d acso n l a m i r a d a .P o r e j e m p l oa, u n
p l a n od e l a p r o s t i t u tpaa r p a d e a n d( coo m oC e s a r e
en El gabinetedel doctor Caligarille sigue un
p l a n oe n e l q u ed o so j o sg i g a n t e sp,e r t e n e c i e n t e s
a l c a r t e ld e u n a p t i c a s, e i l u m i n a nb,u r l n d o s e
a s d e l a c u r i o s i d adde l p r o t a g o n i s tEan. l a e s q u i n a d e l a c a l l e ,u n a n i a q u e l l e v aa s u a b u e l o
c i e g ol l a m al a a t e n c i np a r aa l e r t a dr e l c r i m e na
ee
l a p o l i c aL. av c t i m au, n c a m p e s i n op ,r e s u m d
su carterarepletade billetesy, en una de las
e s c e n a sm sf a n t a s m a g r i cdaes lf i l m ,l a p r o s t i tuta,que se encuentraa su lado,se convierteen
u n ac a b e z am u e r t au, n at r a n s f o r m a c i d
e
nl a q u e
n i c a m e n tees c o n s c i e n teel e s p e c t a d oyra, q u e
e l h r o em i r ad i r e c t a m e n a
t el a c m a r ad, i v i d i e n d o e l p l a n oe n d o s ,d e f o r m as i m i l aar l a f a m o s a
proyeccinanamrfica
en TheAmbassadors,
de
H a n sH o l b e i ne,n l a q u el a c a l a v e r caa ec o m ou n a
p o rl a c o m p o s i c i f nr o n t a lE. l e s p e c t a nebulosa
dor de Die Strassedeberadootartambindos
e n f o q u e so c u l a r e s i m u l t n e ous n
, oa t r a y e n tV
e
el otroterrorfico,
comosi la pelculano estuvie"castigar"
r a t a n i n t e r e s a dean
l a r e b e l d ad e l
p r o t a g o n i s tcao m oe n r e s t r i n g ier l p l a c e rv i s u a l
d e l e s p e c t a d oarn t e sd e o f r e c e u
r n g i r od e m o n i a c o h a c i ai m g e n edse a n s i ad e c a s t r a c i yna s e s i n a t ov i o l e n t o .
Die Strasse
siguela tendenciade variaspelcul a s d e l g n e r of a n t s t i c o
q u e g i r a ne n t o r n o a l
p u n t od e v i s t ai n d i r e c t oy a l p o d e rd e l e s p a c i o
a j e n oa l a p a n t a l lcao m ou n ae s t r u c t u rdao b l eq u e
r i g ey a l a v e zs e p a r al a s p o s i c i o n edse lp e r s o n a j e e n l a p e l c u l aM. s c o n c r e t a m e n teel ,e s p a c o
a j e n oa l a p a n t a l lsae c o n v i e r t e n u n af u e n t ed e

Strassefilmak(KarlGrne,lg23)antzekoobsesro
s o i l a g o a u r k e z t ednu ( s o i l a g odaa , e z d i t u e l a k o
jorratzen
ikustekomakinaberrieninplikazio
filoso
fikoak).Hiriko argi distiratsuekgela ziztrineko
sabaiae
n g i n d a kdoi s t i r e ak d i ne r t a i n e kpor o t a g o
nistapraka-jarioa
erakartzen
dute kanpokomun
"biziaren"
d u r a n t zA. z k e n e a n ,
b i l ai h e se g i t e nd r r
e t ae m a g a l dbua t e k i n
e l k a r t z edna .E m a g a l d u a r e n
txuloakprotagonistak
egin ez duenhilketalepo
ratzendio. Aske uzten dutenean,emaztearekin
itzultzenda damututa.Berriroere, begiradarekin
zerikusiaduten metaforenbitartezazaltzendira
gizonaren
tentaldia,
erorketamoralaeta sendabi
deterapeutikoa.
Esatebaterako,
begiakkliskatzen
planoaren
ari den emagalduaren
osteanlCaligarr
doktorearen buIegoa filmean Cesarek egiten duen
bezala),besteplanobat agertzenda, eta bertan,
optikabatekokartelekobi begi erraldoiakpiztu
jakinegitendira.Horrela,bada,protagonistaren
minariegiten diote trufa. Kale kantoian,aitona
itsuarekindoan neskatoakpoliziarenatentzioa
erakartzendu hilketarenberri emateko.Biktima
nekazariada, eta billetezbetetakodiru-zorroa
erakustendu harrokeriaz.
Horrezgain, filmeko
eszenafantasmagorikoenetako
batean,hildakoar e n a l b o a nd a g o e ne m a g a l d u h
a i l d a k ob u r u
b i h u r e nd a . H a l a e r e . i k u s l e e kb a i n oe z d i o t e
eraldaketahorri erreparatzen,
heroiakzuzenean
b e g i r a t z ednu e l a k ok a m e r a r a n tH
z .o r r e l ab, a d a ,
p l a n o ab i z a t i t a nb a n a t z e n
d a , H a n sH o l b e i n e n
The Ambassadors
filmekoproiekzioanamorfiko
ospetsuangertatzenden bezala.Bertan,buruh e z u r r ai z a r - l a i n o ab a l i t z b e z a l ae r o r t z e nd a
a u r r e a l d e k ok o n p o s i z i o a nE. r a b e r e a n , D i e
Sfrassefilmekoikusleekaldi berekobi begi-ikuspegihartu beharkodituztekontuan:erakargarria
eta beldurgarria.
Horrela,bada,kastrazioirrikari
eta hilketabortitzariburuzkoirudietarantz
zuzend u t a k od e a b r u z kboi r ae s k a i nbi a i n ol e h e n b, a d i r u d i f i l m a ke z d u e l a p r o t a g o n i s t a r eans a l d u r a
"zigortu"
n a h i , i k u s l e e ni k u s i z k og o z a m e n a
murriztubaizik.
Die Strasse
f i l m a kf a n t a s i a z kgoe n e r o k oz e n b a i t f i l m e nj o e r a r ie u s t e nd i o , z e h a r k a k o
ikusp e g ae t a p a n t a i l a t ikka n p o k oe r e m u a r e n
boter e a a g e r t z e nd i r e l a k ol.z a n e r e , e g i t u r ab i k o i t z
h o r r e kp e r t s o n a i a r ej anr r e r a ka r a u t ue t a b a n a t z e n d i t u f i l m e a n ,H a i n z u z e n e r e , p a n t a i l a t i k
k a n p o k oe r e m u ab o t e r ei t u r r i ad a , e t a p r o t a g o n i s t a r e nk o n t r o l p e t ikka n p od a g o .D i e S t r a s s e
" N o s f e r a t u)" .

poder que escapa al controldel protagonsta.

y ms claraComose muestraen De Strasse,
mentean en El doctorMabuse,en estaspelcul a s a l e m a n aps a r e c eq u eh a y m s p a r e sd e o j o s
que protagonistas
en la pantalla.La percepcin,
s i e n d oe l c a m i n om sf a l i b l ey e n g a o shoa c i al a
v e r d a d( e n e l c i n ef a n t s t i cnou n c ae s l o m i s m o
disv e r q u es a b e r )e, s s u b o r d i n a daau n e s p a c i o
Estosfilmesse caracterizan
tintoal de la pantalla.
p o re l h e c h od e q u ee l j u e g op l a n o / c o n t r a p l a{ on o
"el
"el que
ve" versus que es visto")tiene una
funcinmuy distintade la que se le otorgabaen
H o l l y w o o dd,o n d eq u e d ac l a r oq u e t o d a m i r a d a
tiene un objeto (u otra mirada)como objetivo.
estructural
Pero,en lugar de esa organizacin
"normal",
en el cinefantsticoalemnencontramos0ue se tratade evitarlas relaciones
de conintrofrontamiento
directoentre los personajes,
d u c i e n d od e e s t e m o d o l a d i m e n s i nd e l o
inquietante.
El campode visinintroduceestados
generalmente
mediantela
fbicoso paranoicos,
utilizacin
del doble;estoes,el sujetoapareceen
otro.Como
el lugaren el que deberaencontrarse
s i h u b i e r as i d os e p a r a ddoe s u c u e r p op o ru n e j e
pareceexistemporalo espacial,el protagonsta
tir simultneamente
dentrov fuerade la accin.

filmeaneta,areargiago,Mabusedoktorea
film e a n e g i a z t a t z edne n e z ,A l e m a n i a kf iol m
h a u e t a nb ,a d i r u p
d ri o t a g o n i sbtaai n ob e g i - p a r e
gehiago
d a u d e l pa a n t a i l a nE.g i a r a n zbk iod e
i znaan d(af a n t a h u t s e g i n keotrae n g a i n a g a r r i e
s i a z k oz i n e a ni n o i ze z d a g a u z ab e r ai k u s t e a
e t a j a k i t e a )p, e r t z e p z i opaa n t a i l ae z b e s t e
e r e m ub a t e nm e n p e adna g oF
. i l mh o r i e n
ezaug a r r i a kk o n t u ahna r t u t ap, l a n o a / k o n t r a p l a n o a
" i k u s l e a v" e r s u s" i k u s i ad e n a " )
l o k o a k( e d o
Hollywoodeko
ea
z bk e s t ez e r e g i bn a td u ,b e r t a n a r g i e t a g a r b id a g o e l a koob j e k t u(ae d o
b e s t eb e g i r a dbaa t )d e l ab e g i r a dgau z t i ehne l b u r u aN
. o l a n a heir e ,A l e m a n i a kf ao n t a s i a z k o
z i n e a ne, z d u g ua u r k i t z eeng i t u r a z kaon t o l a "arrunt"
mendu
h o r i ,p e r t s o n a i eanr t e k on o r g e h i a g o kzau z e n e khoa r r e m a n sa ak i h e s teug i n i m e n t s i osao r t z e k o .
t e n d i r e l a k ok.e z k a r e d
l k u s - e r e m ueagko e rfao b i k o aekt ap a r a n o i k o a k
e ind e zh; a ud a ,b e s t e
s o r t z ed
n i t uo r d e z k o a r b
b a ta g e r t ub e h a r kloi t z a t e k e el enk u a an z a l t z e n
da subjektuD
a .e n b o r a
e d o e s p a z i ao r d a t z
i z a nb a l ub e z a l a ,
b a t e kg o r p u t z e tbi ka n a n d u
eta
b a d i r u dpi r o t a g o n i set ka i n t z a r ebna r r u a n
e k i n t z a tki ka n p o
d a g o e la l d ib e r e a n .

Aprendices
de brujo

Azti-mutilak

Podemos
relacionar
la percepcin
agitada
anteriory las vicisitudes
mentemencionada
de la mirada
(visual)
tantoconla ambigedad
de la fascinacin
por la ambigedad.
comocon la fascinacin
De
podraacuerdo
conlasteoras
de Sigmund
Freud,
y lo
mosdecirquetodosestosefectos
delofamiliar
delinterior
descubierextra0.
delsery desudoble,
to desdeel exteriotconforman
lo inquietante
como
partede unaestrategia
psicolgica
de defensa,
de
Enella,loseledesmentido
o de olvidotraumtico.
mentosasombrosos
mantienen
la ambivalencia
de
querer
y noquerer
saber
saber,
enunintento
demantenerintactoel cuerpodel perceptor
en el propio
actodelapercepcn,
conlaesperanza
dealcanzar
ausencia
decontrol.
el control
sobresupropia

i os a l d a t ueat a
A u r r e a na i p a t u t a kpoe r t z e p z a
b e g i r a d a rg
eo
n r a b e h e rlaokt ua h a ld i t u g u( i k L r
s i z k ol)i l u r a r ebni t a s u n a r eek ti n
ab i t a s u n as ko r
t u t a k ol i l u r a r e k S
i ni.g m u nFdr e u d et e
no r i ea
nra
b e r a ,e t x e k o t a s u n a e
r et an n a b a r m e n k e r i a r e n ,
i z a k i a r eent ao r d e z k o a r ke an n, p o tei kz a g u t u t a k o
b a r r u a l d e a reef n
e k t uh o r i e kg u z t i ekke z k a g a r r i t a s u n ao s a t z ednu t e l a
e s a ng e n e z a kl ez .a ne r e ,
b a b e s e r a kuok,a p e n e r aek d
o o a h a n z t u trraa u
m a t i k o r a ke os t r a t e gpi as i k o l o g i k o aor seang a i a k
d i r a .B e r t a no,s a g ahi a r r i g a r r ijeakk i nn a h i a r e n
e t a e z j a k i nn a h i a r e n
a n b i b a l e n t z ieaur is t e n
bertanhartzailea
rengorputza
diote,pertzepzioan
berehorretan
uzteko
etakontrol
ezaren
oaineko
kontrola
lortzeko.

La ideamencionada
de proteccin
frenteal
conocimiento
abreunanuevaperspectiva
sobre
(Kracauer)
psquicos"
y
los "comportamientos
detalespelcusobrelaaudiencia
contempornea
las(delosaos20).Segn
Kracauer,
setrataba
de
h i j o s a n s i o s ods e l a g e n e r a c i dne l k i s e r
y la
ll, a quienes
la prdida
dela guerra
Guillermo
y empleo
inflacin
noslosustraieron
ahorros
sino
y virilidad.
tambin
su orgullo,
dignidad
Llevados
porel miedoy el resentimiento,
inseguros
de su
y desuidentidad
estatus
social
declase(ysiguela
y pesadillas
lasvisones,
mostradas
teoral,
sueos
a sustemores
internos
de
enla pantalla
sedirigan
prdida
vergenza
social,
delaautoestima
e impoinicialde E/
tenciapoltica.
Dehecho,
la situacin
gabinete
incluyeunacuestin
deldoctorCaligari
socialsobrelasdiferencias
de clases/estatus.
Se
justotrassu llegada
ve a Caligari,
a Holstenwall,
permiso
paramontarsu
solicitar
condeferencia
y recibircomorespuesta
espectculo
ambulante
y humillaciones
del secretario
del
los insultos
y de sussubordinados.
ayuntamiento
La escena
psicolgica
transmite
condestreza
la experiencia
quesupone
frente
elsentirse
ultrajado
e impotente
de rangoinferior.
a unosburcratas
arrogantes
podrMientras
losespectadores
contemporneos
an reconocer
anteestasituacin
exoeriencias
sufridaspor ellosmismos,
nicamente
Caligari
gozadela posibilidad
devengarse
desutanodiaasesido secretario
a travsdelmdium
Cesare,
y desencadenando
nndolo
los acontecimientos
queconformarn
elargumento
delapelcula.
Pero,
deexistir
esossentimientos
deodio,enla pantalla

ikuspegi
Ezagutzaren
aurrean
sortutako
babesak
"jokabide
psikikoen"
gainean
beniazabaltzen
du
(Kracaued
garaikideen
gaietafilmhorietako
ikusle
nean(20kohamarkadakoak).
Kracaueren
iritziz,
irriGilenll.akaisarraren
belaunaldiko
seme-alaba
galeraren
katsuak
ziren,
etainflazioaetagudaren
renondorioz,
aunezkirik,
lanik,
harrotasunik,
duintagabegeratu
suniketagizontasunik
ziren.
Beldurrak
etaerresuminak
bultzatuta,
eurengizarte
mailaeta
(etateoriaezdahemen
mailanortasuna
amatzenl
janita,pantailan
zalantzan
agertutako
irudipenak,
ametsak
eta amesgaiztoak
barruko
beldurretara
gizartelotsara,
zuzentzen
ziren;esatebaterako,
galerara
politikora.
buru-estimuaren
etaezintasun
lzan ere, Caligaridoktorearenbulegoafilmeko
hasierako
egoeran,
maila/estatus
artekoaldeei
gizarte
gaiakazalaen
buruzko
dira.Holstenwallera
du
iritsiondoren,
Caligarik
adeitasunez
eskatzen
ikuskizun
ibiltaria
muntatzeko
bainaudabaimena.
leekoidazkariaren
etamenpekoen
irainak
etalaidoakjasotzen
dituordainetan.
Eszenak
iaiotasunez
psikologikoa
azalaen
du nolakoesperientzia
sortharroputzen
zen duenbehemailakoburokrata
aurrean
laidotuta
etaindargabe
sentitzeak.
Egoera
garaikideek
horretan,
kusle
eurekizandako
esperientziak
antzeman
ahalizango
lituzketen
bitartean,
gorroto
duen
Caligarik
bainoez daukahainbeste
idazkariaz
mendekatzeko
aukeraCesare
mediumarenbitartez.
lzanere,hilegiten
duetafilmaren
argumentuaosatukodutengertaerak
sortzendira
horiek
horren
ondorioz.
Denadela,gorroto
sentipen
gero,alderanzketa
izanzutenpanegonez
bikoitza
tailan.Lehenengo
etabehin,lehenalderanzketak

En primerlugar,el
sufrieronuna dobleinversin.
m i e d oa s e rh u m i l l a deosc a m u f l a dcoo nl a p r i m e r a
se convierteen ambicinde movilidad
inversin:
unasegunda
Y mediante
socialy xitoeconmico.
estedeseose convierteen terrory en
inversin,
antelo quese considede asombro
unasensacin
la
ra un pecadosocial:el deseoser castigado,
ser
rebeldadel hijo contra sus progenitores
toda estasituacn
Y pararepresentar
aplastada.
caticase produce,adems,una transformacin
"en
genrica.
la realidad"
Elestatussocial,siendo
y
un problemamuy moderno urbano sobre la
en unasociedaddemocrtimanerade sobrevivir
socalascendente,
de movilidad
ca-meritocrtica
se convierteen El gabinetedel doctor Caligarien
"gtico{antstico"
vinculadocon brujos,
un tema
s o n m b u l o sy a p a r i c i o n e sf a n t a s m a g r i c a s .
el
de ocultacin,
Inclusotrastoda estaestructura
En
desmentido.
estatussocial es curiosamente
lugarde expresarde formaabiertala humillacin
mpotenca
es
quesienteCaligari,
su sorprendente
que parececomasociadaa su poderhipntico,
pensarsu insignificancia
el relasocialy relaciona
de
con el cuentodel aprendiz
to estructuralmente
y su
brujoo con el del geniode la botella.Caligari
mdium Cesare;Rabbi Lw y el Golem;
y
y su criatura;
el cientficoRotvvang
Frankenstein
Todosellosson
el robot Marade Metrpolisl...
relacinamoejemplosde una insatisfactoria
en cadacasose libeesclavo.
Comoen losrelatos,
ra unafuerzaqueescapaal controlde su creador
e inclusose puedevolvercontral.EnElgabinete
del doctorCaligarlunonuncaestsegurode si las
y
salidasnocturnasdel mdiumestnplaneadas
por su amoo si responden
a su propia
ordenadas
i n i c i a t i v aP
. e r o C e s a r ee s t a m b nd o b l e d e
de la veta
el mdiumes la personificacin
Caligari:
de su amo,colocadaen
rebelde,anti-autoritaria,
delpro'
con el despotismo
aparentecontradiccin
pioCaligari.
conunapelcula
Estehechocontrasta
[a
realizadados aos antespor ErnstLubitsch,
que pareceuna resmuecalDie Puppe,1919),
puesta cmica a El gabinete del doctor Caligari
peroquemuyprobablemente
se refieremsa peli
y Hof1916)
Rippert,
culascomo Homunculusl0tto
(Richard0swald, 1916).El
fmanns Erzhlungen
estbasadoen una farsamatrimonial
argumento
al cineen numeroadaptada
archiconocida,
luda
s a s o c a s i o n e sd e s d e 1 9 0 7 .E n l a v e r s i nd e
Lubitsch,
un loventmido,obligadoa casarsepara
poderasheredarla fortunade sut0,se refugia
de

du:gzarte
mozorrotzen
iraindua
izateko
beldurra
lortzeko
ekonomikoa
etaarrakasta
mugikortasuna
alderanzketan,
bihurtzen
da. Bigarren
handinahi
sentsazio
ordea,gurarihoribeldureta harridura
hartzen
denaren
bekatutzat
da,gizarte
bihurtzen
guragurari
egiten
da,semeak
horizigortu
aurrean:
zapaldu
egiten
da.
asaldura
soenaurka
agertutako
gain,anabasazko
horiirudikatzeko,
egoera
Horrez
"Enealitatean",
gertatzen
generikoa
da.
eraldaketa
gizartemugikortasuna
goranzko
duen gizarte
bizirik irauteko
demokratiko-meritokratikoan
badaere,
arazo
berria
etahiritana
moduari
buruzko
gizarte
fanloibiltariekin
etaagerpen
maila
aztiekin,
"fantasiazko"
gai "gotilotutako
tasmagorikoekin
Are
filmean.
dokorearen
bulegoa
koa"da Caligari
guztiaren
gehiago,
atzeegiturahorren
ezkutatzeko
mailagezurtatu
egitenda,biuiabada
an,gizarte
jasandako
laidoa
argietagarbiadieere.Caligarik
hanigania
botere
razibeharrean,
bereezintasun
badirudi
bere
lotzenda. Honela,
hipnotikoarekin
gizarteezerezkeria
dela,eta era
konpentsatzen
lotzen
daafibegira,
kontakizuna
berean,
egiturari
jeinuariburuzko
ipuinekin.
mutilariedo botilako
LwetaGolem;
mediuma;
Rabbi
etaCesare
Caligari
Frankenstein
eta izakia; Metropoliafilmeko
Horrahor
etaMariarobota...
Rotwang
zientzialaria
adibideharreman
asegabearen
ugazaba-morroia
sortzakasubakoitzean,
bezala,
ak.Kontakizunetan
indana
askatzen
kanpodagoen
learen
kontrolpetik
ereiarriahalda.
beraren
aurka
daetasortzailearen
inoizezdakibulegoafilmean,
doktorearen
Caligari
gaueko
guziurtasunez
irteerak
ugazamediumaren
alanahita
dituen
etaagintzen
bakberakantolatu
dela,Cesare
erebadaCaligariren
irteten
den,Dena
anti-autoritarsasalduraren,
ordezkoa:
ugazabaren
pertsonifikazioa
etabadirudi
da mediuma,
moaren
kontraesana
beraren
despotismoaren
Caligariren
Lubitschek
bi
da,Ernst
bestelakoa
dela.Horiguztiori
egindakoPanpina
urtelehenago
lDiePuppe,1919l
dok'
Badirudi
Caligari
badugu.
filmarekin
alderatzen
komierantzun
bulegoa
filmariemandako
torearen
handiagoa
du
zerikusi
koadela,bainaseguruenik
(OttoRippert,1916)eta Hoffmanns
Homunculus
(Richard0swald,1916)filmekin.
Erzhlungen
da
batean
oinarritzen
iruzur
Ezkona
luduospetsu
egokituda
eta 1907.urtetik,sarritan
argumentua,
dirutza
bertsioan,
osabaren
Lubitschen
zinerako.
jarauntsi
gaztelotsat
egin
batezkondu
nahibadu,
da
bateanbabesten
behardenez,monasterio
ere
Fraideek
ihes egiteko.
ezkongai
ugarietatik
azpinahidutenez.
horren
zatibateskuratu
dirutza

lashordas
depretendientes
enunmonasterio.
Los
monjes,
deseosos
de obtener
su partedelbotn,
urdenunatreta:porqu no casarse
con una
mueca
mecnica
natural?
detamao
Peroelayudantedelfabricante
dela mueca
comete
unerror
quefinalmente
fatalconconsecuencias
absurdas
seresuelven
deformafeliz.Enelaspecto
temtico,
Lamueca
se basatambin
enel relatode E.T.A.
(a partirdel cualFreud
Hoffmann
TheSandman
"lo
elabor
su constructo
de inquietante"),
conla
salvedad
de queLubitsch
se mofade la ansiedad
del hroemasculino
con respecto
al sexoy el
matrimonio.
Dehecho,parecemsquesu intencinesparodiar
lashistorias
trgicas,
melodramticasy deterrorqueel cinealemn
delosaos20
y robots.
mostrar
condobles,
homnculos
Conanterioridad
hehablado
deoueunodelosorgenes
delcinefantstico
alemn
eseldenominado
("cinede autor"l,y en particular
Autorenfilm
el
"compromiso
poraunar
histrico"
dePaulWegener
contenidos
dealtonivelcultural
conunmedioasopopular.
y realizarlo
ciadoconlacultura
adems
con
lamsavanzada
tecnologa.
Pero,
enlamedida
enla
queeldebate
sobreel Autorenfilmsupona
una"crisis de legitimidad"
del estatusdel cineentrelas
demsartes,tambinrepresentaba
unacrisisdel
estatus
socialdelcineasta
conrespecto
al de los
artistas
decualquier
otrombito,
comolaliteratura
o
la pintura.
Lashistorias
debrulos,
inventores
o cientficospodran,
entonces,
revestirse
deunsignificadoadicional.
Losdirectores
decinealemanes
como
Wegene
Wiene,Lang.Leni,Murnauo Robison
se
consideraban
contodaprobabilidad
tantoartistas
y se sentan
porla
comoingenieros,
infravalorados
y excluidos
sociedad
de loscrculos
de la lite;en
pueden
estesentido,
laspelculas
serinterpretadas
comoalegoras
delmundo
delcine.Medio
enserio,
medioenbroma,
losartstas,
loscientficos
enloquecidosy los doctorese)draos
se representaron
y losbrujosdeunnuevo
comolosmagos
artemgico.Brujos
deunatecnologa
fabulosa,
semuestran
y cautelosos
quehan
temerosos
sobrelospoderes
yaquenisiquiera
obtenido,
ellossaben
siesospoderessondeorigendivinoo demonaco.
Ejerciendo
el
"artstas",
perder
controlcomo
teman
sinembargo
el control
dela gestin
empresarial
delosenormes
estudios
cinematogrficos
orgullosos
UFA.Estaban
podersobrelamente
y lossentimientos
desunuevo
y desucapacidad
paraseducir
peroles
al pblico,
preocupaban
quepudietambin
lasconsecuencias
raacarrear
dichoooder(tr.

lanetan
dabiltza:
zergatik
ezdaezkonduko
tamaina
panpina
naturaleko
mekaniko
batekin?
Denadela,
panpina
egilearen
lagunfzailea
erratu
egiten
denez,
ondorioak
zentzugabeak
diraerabat,
baina
amaiera,
ordea,ezinzoriontsuagoa
da.Gaiaridagokionez,
Panpina
filmaE.T. A. Hoffmannen
TheSandman
kontakzunean
ereoinarritzen
da(Freudek
kontakizun hori izanzuenoinarri,"kezkagarritasunari"
buruzko
eraikunua
eginzuenean).
Halaere,badago
gizonezko
alderik,
Lubitschek
trufaegitendiolako
heroiak
sexuarekin
etaezkonarekin
duenirrikari.
lzanere,20kohamarkadako
Alemaniako
zineak
gizonuoen
ordezkoen,
etaroboten
bidez
adieraziko
dituen
historia
tragikoak,
melodramatikoak
etabelparodiatu
durrezkoak
nahiditu.nonbait.
Lehenago
esandudanez,
Autorenfilm
l"egile
z i n e a " d) a A l e m a n i a kf ao n t a s i a z zk ion e a r e n
j a t o r r i e t a k ob a t , b a i n a b a t e z e r e , P a u l
W e g e n e r egko i m a i l a k ko u l t u r a keod u k i aek t a
h e r r ki u l t u r a r e kl oi nt u t a kboa l i a b i d teeak n o l o g i a
aurreratuenaren
bitartezuztartzeko
hartuzuen
" k o n p r o m i s oh i s t o r i k o a " .
Nolanahi ere,
Autorenfilmari
buruzko
eztabaida
zineakgainer a k oa r t e ebi e g i r az e u k a m
n a i l a r e"nl e g e z k o t a s u n k r i s i a "z e nn e u r r i a nz ,i n e g i l e a rbeenr a r e n
g i z a r tm
e a i l a r eknr i s i ae r eb a z e nb,e s t ee d o z e i n
arlotako
zegokienez;
artistei
esatebaterako,
literaturakoae
k d o p i n t u r a k o a kB.e r a z ,a z t i e i ,
asmatzailee
d ioz i e n t z i a l a rbi u
e ri u z khoi s t o r i e k
e s a n a hgi e h i g a r r i a
z a nl e z a k e t eS.e g u r u e n i k ,
W e g e n e rW
. i e n e ,L a n g ,L e n i ,M u r n a ue d o
R o b i s ozni n ez u z e n d aarl ie m a n i a r raer kt i s t aekt a
i n g e n i a r i azki r e l au s t ez u t e n e zg,i z a r t e agku txietsiegitenzituela
etaelitetikbaztertzen
zituel a s e n t i t z eznu t e nH
. o r r il o t u t az, i n em u n d u a r i
b u r u z kaol e g o r i a t zhaatr t ua h a d
l i r af i l m a kE. r d i
seriotan,erdi txantxetan,
artistak,zientzialari
eroaketadoktore
bitxiakartemagiko
berribatek o m a g o a ke t a a z t i a kz i r e n T
. e k n o l o gei az i n
hobearen
aztiakdrenez,
beldurrez
eta arretaz
bereganatzen
dituztelortutako
botereak,
eurek
e r ee zd a k i t e l a b
ko terh
e o r i ejka i n k o t i a r readko
deabruzkoa
d ki r e na l a e z . " A r t i s t a "m o d u a n
UFAzineestudio
erraldoetako
enpresa
lokatuta,
galduko
kudeaketaren
kontrola
otezutenbeldur
z i r e no, r d e aA. d i m e n a r e n
t as e n t i p e n g
ea
nineanzutenbotereberriaz
etaikusleak
erakartzeko
z u t e ng a t a s u noaszoh a r r oz e u d eanr r e nb, o t e r e
h o r r e ke r a g i na h a lz i t u e no n d o r i o eekr e k e z k a
h a n d i asko r t z ezni z k e t e n ' 8 r .
"Las
t r e sl u c e s "D
.

El relato-marco

Esparrukontakizuna

y laobsesin
Esareferencia
metacinematogrfica
Aldi berean,aipamenmetaznematografiko
horrek
por el poderde las pelculas
puede
fantsticas
eta fantasiazko
filmen botereagatiko
obsesioak
protagonismo
explicar
a su vezel excesivo
connarraaileari
edo,zentzuorokorragoan,
historiacedidoa la figuradelnarrador
o, en un sentido
ren edukiariedokontalariari
emandako
larregizko
protagonismoa
m sg e n e r aal ,l a c u e s t i dneq u o q u i nc u e n t a
azalduahaldut.ltxurazorojakileak
la historia.
Entrela multitud
de narradores
aoai z a n a r r e n ,o s o f i d a g a r r i aek z d i r e nn a r r a t z a i l e
peroal mismotiempo
rentemente
omniscientes
ugarienartean,Scapinellimisteriotsua
aurkitzen
pocofiables,
encontramos
la misteriosa
figurade
dugu Pragako rkaslea filmean, artsta ibiltaria
Scapinelli
en El estudiante
de Praga,el artista
Caligaridoktorearenbulegoafilmean,edo monambulante
de Elgabinete
deldoctorCaligari,
o el
treur d'ombresibillaria ltzalakfilmean.lzan ere,
igualmente
itinerantemontreurd'onbresen
etxetzarreanelkartutakoaristokrateiazallzendizquienentretiene
Sombras,
consusrelatos
fantask i e k o n t a k i z u nf a n t a s m a g o r i k o ako s t a t z e k o
m a g r i c oasl a a r i s t o c r a crieau n i dean l a m a n asmoz.Horiezguztiezgain, giza txotxongiloen
sin.Sia stoslesaadimos
losmonstruos-amos h a r i a k m a n e i a t z e dn i t u z t e nM a b u s ed o k t o r e a ,
quemanejan
lascuerdas
de losttereshumanos,
Nosferatu, Tartufo eta Hiru argiak filmeko
y la
comoel doctorMabuse,
Nosferatu,
Tartufo
Heriotzaren
irudiamunstro-ugazabak
ere kontuan
figurade la Muerteen Lastres/uces,
en el incihartzenbaditugu,narratzaile-ugazaba
ugariauroientecinefantstico
alemnencontramos
un
kitzendituguAlemaniakofantasiazko
zine hasi
nmero
n a d ad e s d e a bdl e n a r r a d o r e s - a m o s . berrian.Batzuknarraziotik
kanpodaude,eta beste
y otrosse
Algunosson ajenosa la narracin
batzuk,ordea,narrazioaren
barruan,Caligari
doki n c l u y edne n t r d
o el a m i s m ac,o m oe ne l c a s od e
torearen bulegoa, Golem, Nosferatu, banpiroa
El gabinetedel doctorCaligariy El Golemy tamlNosferatu, eine Symphonie des Grauens',
bin de Nosferatu,el vampirolNosferatu,eine
Friedrich
W. Murnau,1921)eta NibelungoaklaneSymphonie
des GraueniFriedrich
W. Murnau.
tan gertatzenden bezala. Nosferatu,banpiroa
l92l) y Losnibelungos.En
Nosferatu,
el vampiro,
lanean,hainzuzenere,baimendutako
hainbateta
en concreto.
exsten
tantasfuentesnarradoras
hainbatnarrazioiturri daudenez,
kontakizunaren
queel significado
autorizadas
del relatocambia
edukiaaldatuegitenda erabat,narrazioaren
aginpor completo,
dependiendo
de quinejerzala
t e a d u e np e r t s o n a r eanr a b e r aN. o l a n a heir e ,i k u s narrativa.
Peroel espectador,
autoridad
en lugar
leekez duteboteretiranikoaren
mehauasumatde sentirseamenazado
zen {Kracauerek
0or su oodertirnico
adierazten
duenbezala},
kontrol
(comosostiene
Kracauer),
se sienteatemorizado e z a r e nb e l d u rd i r e l a k on e u r r ih a n d i a g ob a t e a n .
en mayormedidapor su ausencia
de control.
l z a ne r e ,j a k i nb a d a k i t e z d a g o e l ae g i aa d i e r a z consciente
comoes de la ausencia
de unavoz
ten duen ahots nabaririk,informazio
iturri ugari
queexprese
yaque,a pesar
inequvoca
laverdad,
edonarraziouneugaridaudenarren,guzti-guztiedequeexisten
multitud
defuentes
deinformacin tan agertzendelakomesfidantza,
bakoitzak
eranso multitud
de momentos
de narracin.
en todos
ten duenzalantza
handiagoaren
ondorioz.
ellosestimplcita
la desconfianza,
debido
a que
c a d au n oa a d u
e ng r a d o
m sd ei n c e r t i d u m b r e .
Seguruenika
, i p a t u t a k oz a l a n t z a ks a r t z e k o
parantroducir
Elrecurso
msutilizado
lascitadas incertidumbres
es probablemente
el rasgo
mscaracterstico
delcinefantstico
alemn:
el
relato-marco.
El propiotrmino"marco"podra
sugerirunafuncinestabilizadora,
un modode
aglutinar
la narracin;
sin embargo
es utilizado
a ne lo b j e tdoec o m p l i claars
c o nm sf r e c u e n cci o
c o s a sE. le j e m p m
l o sc o n o c i ddoed i c h ac o m p l i c a c i nc o n s c i e nltoee n c o n t r a meonse l m a r c o
usadoen la propiaEIgabinete
deldoctorCaligari,

b a l i a b i d ee r a b i l i e n a
d a A l e m a n i a kzoi n e a r e n
e z a u g a r rbi e r e i z g a r r i e neas: p a r r uk o n t a k i z u n a .
"Esparru"
t e r m n o abk e r a kz e r e g i ne g o n k o r t z a i l e a i z a nl e z a k en, a r r a z i olao t ul e z a k eb;a i n ag a u z a k n a h a s t e k oe r a b i l io h i d a s a r r i t a n N
. ahita
e g i n d a k on a h a s m e nh o r r e na d i b i d ee z a g u n e n a
Caligaridoktorearenbulegoafilmeanbertanerab i l i t a k oe s p a r r u aanu r k i t z ednu g u l. z a ne r e ,b e r e
j a t o r r i a ke t a z e r e g i n a ke z t a b a i d au g a r i s o r t u
dituzte r' l. Caligaridoktorearenbulegoafilmeko
gertaeren
t e k n i k a r eanr a b e r at ,e s t u a r e n
barruko

I
I
!

,l

c u y oo r i g eynf u n c i hna nd a d ol u g aar u ni n t e n s o

debater'1.
EIgabinete
deldoctorCaligarieienplific a u n at c n ceanl aq u el a n a r r a c i snee n g l o b a
dentrode un relatoqueactacomomotvacin,
comentario
e interpretacin
de loshechos
intrn"el
secosal texto; relato
dentrodelrelato"
{miseen-abymel
deniega
deunamanera
msradical
el
n i v edl ev e r a c i d addel oq u ee l e s p e c t a daocra b a
. os l os u r g ednu d a as c e r c a
d ev e r N
d el af i a b i l i d a dd el o sn a r r a d o r e
s isn, ot a m b i anc e r cdaes u
c o r d u r ai n: c l u s o
e l p l a n of i n a lf r o n t adl e lb u e n
y niqu
doctordejadudassobresusaludmental,
d e c itri e n es o b r e
s u s n t e n c i o n e s .
Elrecurso
delmarcoactageneralmente
enel
c i n ea l e m cno m ou n at r a m p ac,o l o c a daau n oo
mspersonajes
bienparaquesedelaten
a smismoso paradescubrir
unsecreto.
comoenE/castillo Vogelod(Sch/ossVogeld;FriedrichW.
y Tatufo.
Murnau,19211
EnSombras
se tratade
unaobrabalinesa
delteatrode lassombras
con
queseconvierunacomplicada
tramadedoblaje,
queelespectador
te enla pelcula
estviendo
en
y quesirvecomopantalla
paralaproyecrealidad
cinde algunas
violentas
fantasas
de losprotagonistas.
porel magoconfinesbenfiUtilizada
cos,permite
a lospersonajes
enfrentarse
entres
y confrontar
laverdad
sobresusmiedos,
obsesiones,celosy furiasasesinas
En Lasmanosde 0rlac @rlacsHnde:Roberl
W i e n e1, 9 2 5e)n c o n t r a mt aom
s b i unn as i t u a c i n
similar.
delmarco.constituye
Sinel recurso
una
n u e v av e r s i d
n e lc u e n t d
o e la p r e n d di ze b r u j o .
Unconcertista
de pianoaristcrata
seva dando
p a u l a t i n a m ednetqeu el a sm a n oqs u el e
cuenta
h a ns i d oi n j e r t a d a
t rsa sp e r d elra ss u y a se n u n
a c c i d e n tf e r r o v i a rtiioe n e n
v i d ap r o p i ay,s u f r e
u ng r a ns h o c kc u a n dsoee n t e r d
a eq u ep e r t e n e c i e r o na u n a s e s i neoj e c u t a dIon.c a p adze c o n t r o l a rs u p r o p i oa r t e ,p o r e l c u a ls u a m b i c i n
"frontera
habatransgredido
la
normal"
entrela
y
y la ciencia,
vida la muerte,
entrela naturaleza
" o t r oy o " ,
e l p i a n i s tdae b er e c o n o c a
e rs u
debe
y
d e c i d ier n t r ea c e p t aare s eo t r o o o r e c h a z a r l o
u n av e z m s ,l o q u ec o n l l e v a ru an as e g u n d a
mutilacin.
Talconflicto
nostraea la memoria
un
c o n f l i c tsoi m i l aer n l a p e l c u ldae F r i e d r i cWh .
MurnauDerGangin dieNachtl192l),
en la que
e l h r o e ,i n t e r p r e t a daos i m i s m p
oor Conrad
V e i d t d, e c i d ev o l v e ra s e r c i e g oe n l u g a rd e
a c e o t aur n s a c r i f i c icor i m i n aLl .a d e c i s i onu e

motibazia
o z, a l p e n
e d o i n t e r p r e t a zmi oo d u a n
j o k a t z ednu e nk o n t a k i z u n abr ae rnr u asna r t z edna
"Kontakizunaren
narrazioa.
barrukokontakizunak" (nise-en-abymel
indarhandiagoz
ukatzen
d u i k u s l e ei k u s b
i e r r id u t e n a r eeng i a z k o t a s u n
m a i l aN
. a r r a t z a i l ef iedna g a r r i t a s u e
n taarei u r e n
zuhurtziari
zalantzak
buruzko
sortzen
dira aldi
b e r e a nd:o k t o roen a r e na u r r e a l d eakzok e np l a n o a ke r e h a r e nb u r u k oo s a s u n a r egna i n e k o
zalantzak
uztenditu.eta zer esanikez. haren
a s m o egna i n e k oearkeb a i .
0 r o h a r ,e s p a r r u a r ebna l i a b i d esae g a d ad a
Alemaniako
zinean.
Segadahoripertsonaia
bati
jartzenzaie,eurenburuaagerian
edogehiagori
gaztelua
uztekoedosekretua
argitzeko,
Vogelod
(Schloss
Vogeliid;
Friedrich
W. Murnau,
1921)
eta
Taftufofilmetangertatzenden bezala.l2alak filmean,itzalen
antzerkiko
antzezlan
balitarra
azaltzenda bikoizketa
bilbearen
bidez.
Horidelaeta.
ikuslea
ikusten
benetan
aridenoelikula
bihurtzen
protagonisten
da,etaaldiberean.
zenbait
fantasia
pantaila
bortitz
irudikatzeko
moduan
erabiltzen
da.
Magoakongintzazko
helburuetarako
erabiltzen
pertsonaiek
duenez,
elkarriaurkaegiten
dioteeta
eurenbeldurrei,
obsesioei,
zeloei
etahiltzeko
irrikeiburuzko
egiariaurreegitendiote.
0rlaceneskuak
l0rlacs Hnde;RobertWiene,
1925)
filmean
ereaurkitzen
duguantzeko
egoera.
E s p a r r u a rbeanl i a b i d eear a b i l t z eenz b a d ue r e ,
azti-mutilari
buruzko
ipuinaren
bertsio
berriada.
Piano-jole
aristokrata
bat pixkanaka-pixkanaka
konturatzen
datrenistripubateanbereakgaldu
jarridizkioten
ondoren
eskuek
berezko
biziadutela. lzanere,shockhandiapairatzen
du, esku
horiekexekutatutako
hiltzaile
batenak
izanzirela
dakienean.
Arteak
sortzen
zionhandinahiak
biziarenetaheriotzaren
arteko,
naturaren
etazientziaren arteko"mugaarrunta"gainditu
zuen.Artea
"beste
piano-joleak
kontrolatzerik
ezduenez.
nia"
onartubehardu.besteni horionartu
edoberriro
gaitzetsiko
duenerabakibehardu,horrenondor i o z b i g a r r e ne b a k e t ag e r t a t ua h a l d e l a k o .
gatazka
gogoGatazka
horrek
antzeko
dakarkigu
ra,Friedrich
W.Murnauren
DerGang
indieNacht
(1921)
filmekoa,
alegia.Bertan,Conrad
Vedtek
antzeztutako
heroiak
berriro
ereitsuaizango
dela
erabakitzen
du,krimensakrifizioa
onartubeharrean.jrlacen eskuakfilmekoheroiakhartu
gurarieutsieieta "guztiok
beharreko
erabakia
barruan
daramagun
basapiztiari"
buruzko
ikasgai

debetomarel hroede Lasmanosde 0rlac

r e 0 r e s e n tuan a l e c c i nm o r a ls o b r ed e s e o s
r e p r i m i dyo s o b r e" l a b e s t i q
a u et o d o sl l e v a m o s
d e n t r o "p,e r oa l u d et a m b i dnef o r m as u c i n ta
l a d i a l c t i caam o - e s c l ayvaol p r o c e sdoet r a b a j o a l i e n a deon, e l q u ee l p r o d u c tdoe lt r a b a l do e
u n o ,d e s p u dse q u eo t r os e a p r o p idee 1 s, e
presenta
anteel primero
enunaformamonstruos l r e c u r s do e lr e l a t o s a .S i ne m b a r g g
o r, a c i a a
m a r c oe, l s e n t i ddoet a l a s p e c tdoe l a n a r r a c i n
y sufreun nuevogiro.Elrelatode la
es invertido
p r t e sdi sel a q u ee l h r o en os ep u e d d
ee s p r e n der se convierte,
tras recabarla ayudade las
f u e r z adse lm a l e, nu n ah i s t o r isao b r el af a s c i n a c i ne n s ,s o b r el a h i p n o s yi sl a m a n i p u l a c i n ,
con lo queel relatogticose convierte
en un
m e t a r r e l astoob r e l p r o p co n e .
D e e s t em o d ol,o s r e l a t o s - m a rac d
oe
, m dse
c o l o c aer n p r i m epr l a n oe l a c t od e n a r r a rc,e n t r a n l a a t e n c i enn l a p e r s o n a l i d a
ed
l e, s t a d o
m e n t aol l a s m o t i v a c i o ndees a q u e ql u e e s t
n a r r a n dl a
oh i s t o r i
a .s t ee se lc a s od eu no e r s o "su"
najecontando historia
a otro(porelemplo,
Francis,
en El gabinetedel doctorCaligari,
contandosuhistoria
a otrointerno
trasverpasarpor
e l j a r d na s u a n t i g unao v i aJ a n e )0. e l c a s od e l
personaje
por la memoria
atormentado
de un
h e c h op a s a dqou ev u e l v a
e r e v i v ipro r q uael g oo
a l g u i esne l o h a c er e c o r d acr o
, m oe l h r o ed e
quienal
Phanton(Friedrich
W. Murnau,1922),
f i n a lr e n ee l c o r a j es u f i c i e n tpea r ac o n t a sr u
terriblehistoria
a su esposa.
Losdistintos
mund o sd e n a r r a c i pnu e d e an p a r e c eernf o r m ad e
sueo,comoen Lasmanosde 0rlac,o pueden
h a c e r s ree a l i d ayd f i n a l i z aern e l m o m e n teon
q u ee l h r o es e e c h aa d o r m i cr ,o m os u c e d e n
El hombrede lasfigurasde ceral,pelculaque
imitay parodiaLastres/uces.Comoen multitud
de cuentosfantstcos,
ambasDelculas
crean
m e d i a ne
t el m a r c ou n as i t u a c i nna r r a t i vean l a
queun personaje
concede
a otropersonaje
tres
y tres aventuras.
deseos,tres oportunidades
T a l e so e l c u l aess t nr e l a c i o n a daassuv e zc o n
otrasenlasqueunvisitante.
llegado
deimprovisoo encircunstancas
untantoextraas,
desenc a d e nuan as e r i ed ea c o n t e c m e n
o tuoeh
s acen
n e c e s a rlia r e p r e s e n t a cdi enu n ao b r ao u n a
farsa(E/castilloVogelod,
Tatufol
o conotrasen
l a sq u ee lv i s i t a n tees u nm a g oe x t r a yom e l a n clicolSombrag.
DerVerlorene
Schattenl.

morala
denarren,ugazaba-morroia
dialektika
eta
prozesua
lanalienatuaren
ereaipatzen
ditulabur
l a b u r .B e r t a nn, o r b e r a r el na n a r e np r o d u k t u a ,
bestebatekbereganatu
lehenengoaren
ondoren,
a u r r e aang e r t z ednao s om o d ui t s u s i aN
no
. lanahi
ere,esparrukontakizunaren
baliabideari
esker,
narrazioaren
alderdi
horren
zentzua
alderantzikatu egitenda eta bestezentzubat hartzendu.
indarreilaguntzeko
Gaizkiaren
eskatuondoren,
heroiak
kentzerik
ezduenDrotesiaren
kontakizun a l i l u r a rhi ,i p n o s i aertiam a n i p u l a z i o
ba
u r iu z k o
historiabihurtzen
da. Horidelaeta,kontakiun
gotikoazineariberariburuzkometakontakzun
bihurtzen
da.
H o r r e l ab, a d a ,e s p a r r uk o n t a k i z u n leekh e n
p l a n o alna r t z e dn u t en a r r a z i oeat,ah o r r egz a i n ,
n a r r a t z a i l e a rneonr t a s u n a br iu, r u k o s a s u n a r i
e d om o t i b a z i oeerir e p a r a t z d
e ine t eH
. o r r ah o r
"bere"
b e s t eb a t i
h i s t o r i a z a l t z edni o np e r t s o naia (esatebaterako,Caligaridoktorearen
b u l e g ofai l m e k oF r a n c i s ebke r eh i s t o r i a z a l t z e nd i o b e s t eg a i x ob a t i ,J a n ee m a z t e goahi i a
l o r a t e g i tiigka r o t z edne l ai k u s t e a nEl .r ab e r e a n ,
h o r r ah o rz e r b a i t eekd on o r b a i t egko g o r a r a z t e n
d i o l a k ob.e r r i r ob i z ib e h a d
r u e ni r a g a n e kgoe r t a e r a r eonr o i m e n a kt s e k a b e t u t ap keor t s o n a i a ,
( F r i e d r i cW
h . M u r n a u1, 9 2 2f)i l m e k o
Phantom
heroiag
r ie r t a t z ezna i o nb e z a l aE.m a z t e abrei r e
h i s t o r i ai z u g a r r i a z a l t z e k bo e s t e k oa d o r e a
m u n d u aakm e t s a k
d a u k aa m a i e r a nN. a r r a z i o
balirabezalaagertuahaldira,0rlaceneskuak
f i l m e ab
n e z a l aB.e s t e l ae,g i ab i h u r teut ah e r o i a
lotaradoaneanamaituahal dira,Argizarizko
gertatzen
irudiengizona
denbezala.
Filmhorrek
Hiru argiakfilma imitatueta parodiatzen
du.
F a n t a s i a zikpou i na s k o t a nb e z a l a x fei l, m b i e k
esparruare
bn
i d e zs o r t z e dn u t en a r r a z ieog o e r a . B e r t a np, e r t s o n a ibaa t e kb e s t ep e r t s o n a i a
b a t ie s k a i n t z edni z k i oh i r ug u r a r ih, i r ua u k e r a
e t ah i r um e n t u r aA.l d ib e r e a nf i.l mh o r i e kz e r i kusiadutebestebatzuekin,
etabertan,ezustea n e d oi n g u r u a b a
b re r e z i e t a rn t s i t a kbo s i t a r i
b a t e kz e n b a igt e r t a e r sao r t z e d
n i t u e n e zl a, n a
gaztelua,
edofartsaantzeztu
beharda(Vogelod
Tartufol.
Eraberean.bestefilm batzuekin
ere
b a d u t ez e r i k u s i r i ke,t a b e r t a n m
, a g ob i t x i a
(ltzalak;
bezainmalenkonatsua
da bisitaria
Der
Verlorene
Schattenl.
gabe, Hiru argiak eta
lnolakozalantzarik
Argizarizko
irudiengizonadiraerahorretako
film
"Los
N i b e l u n g o(sP" r i m e rpaa r t e )>.

S i n d u d a , l a s p e l c u l a sm s i n t e r e s a n t edse
entre las de este tipo son las citadas Lastres
luces y El hombre de las figuras de cera. En
o e lm a r c os e e s t a b l e c e
a m b a sa, p a r t ed e lr e c u r s d
n n l a q u es e e n t r e l a z at n
r e se p i s o L r n an a r r a c i e
d i o s d i s t i n t o se, p i s o d i oqs u e s o n { e n e s p a c i o ,
t i e m p oy a t m s f e r am) u yd i s t i n t o e
s n t r es , p e r o
q u ep o s e e ne l e m e n t ocso m u n eqs u ea c t a nc o m o
r e o e t i c i vn a s u v e zc o m or e f u e r z oP. e r om i e n t r a se n u n ap e l c u ldae e p i s o d i o cs o
, m op o re j e m ploen lntolerancia
DavidW, Griffith,
llntolerance;
1 9 1 5 )l a, r e p e t i c i dne l o s m i s m o st e m a se n d i f e r e n t e sm o m e n t oysl u g a r e s e p o n ea l s e r v i c idoe
u n ac u e s t i n
o d e u n a r g u m e n thoi s t r i c oe,n l a s
"responden" problema
t r e sl u c e sl o se p i s o d i o s
al
p l a n t e a dpoo re l p r o p i om a r c oc, o n l a s a l v e d adde
q u e s t e q u e d as i n r e s o l v e A
r .s ,u n o s e q u e d a
c o n l a s e n s a c i d
n e o u e l a h i s t o r i ad e l a s t r e s
v e l a se n L a st r e sl u c e s n o
t r a t ad e l a m a n t ep e r d i d o d e l a j o v e n s, i n oq u ee s t a h p a r aa r t i c u l aerl
no
s e n t i m i e n tdoe p e c a d oq u e s t at e n ea, u n q u e
q u e d ec l a r oe l m o t i v od e d i c h op e c a d oE. sc o m o
s i e l l am i s m as e c o n s i d e r acr ua l p a b l ea ,u n q u ee l

i n t e r e s g a r r i e nB
a ike. t a n e, s p a r r u a r ebna l i a b i d e a
e ze z i kn, a r r a z i oear ee z a r t z edna ,h i r up a s a r t leo t z e k oE
, u r e na r t e a n( e s p a z i o adne, n b o r aent ag i r o a n ) o s o b e s t e l a k o abka d i r ae r e , p a s a r t eh o r i e k
a n t z e k o s a g a i adki t u z t ee, r r e p i k a p eent as e n d o g a r r i m o d u a nj o k a t z e k oD. e n ad e l a ,p a s a r t e d u n
film batean, esate baterako,lntolerantzia
'1915)
f i l m e a ng, a i
l l n t o l e r a n cD
e :a v i dW . G r i f f i t h ,
b e r b e r azke n b a iut n e t a ne t a l e k u t a n
errepikatzea
a r a z oe d o a r g u m e n t hu i s t o r i k ob a t e nz e r b i t z u r a
jartzenbadaere, Hiru argiakfilmekopasarteek
"erantzuten"
e s o a r r u abke r a ks o r t u t a k a
orazoari
d i o t e , a r a z o ak o n p o n d ug a b e g e r a t ua r r e n .
H o r r e l ab, a d a ,b a d i r u dH
i i r u a r g i a kf i l m e k oh i r u
k a n d e l ehni s t o r i aekz d u e l ah i t ze g i t e n e s k ag a z t e a r e nm a i t a l g
e a l d u a zl z. a ne r e ,b a d i r u dnie s k a r e nb e k a t u
s e n t i p e neag i t u r a t z e e
ko
r a b i l t z edne l a ,
b e k a t uh o r r e nz e r g a t i a r g ig e r a t z eenzb a d ae r e .
B a d i r u dni e s k a kb e r e b u r u aj o t z e nd u e l ae r r u n d u n t z a itk, u s l e ebki k e i n ub a k a r r iikk u s t edni t u z t e n
a r r e n n: e s k ag a z t e aak n t z a r r a r ebnu r u ae t al e p 0 a
( f a l i k o e g i a e? s) t a l t z e n
d i t u g u r d i a ne t a k a t u t x o
laoa hartzendu lNosferatu, banpiroafilmean

ve dos gestos:la .joven

espectadornicamente
y e l c u e l l o( d e m a s i a c u b r ee n e l c a r r ol a c a b e z a
d o f l i c o ?d) e u n ao c ay r e c o g eu n g a t i t oi n o c e n te (repetidoen Nosferatu,el vampirol,como si
f u e r ac o n s c i e n t d
e e l a o r e s e n c i ad e l a m u e r t e
c o m oa l g o e x t r a oa u n q u ev i n c u l a d o
de alguna
formasecretacon 1.Estasituacinse asemeja
a
la de Nina en Nosferatu,el vampiro,quienest
u n i d a( i n c o n s c i e n t e m e nctoen?e) l v a m p i r oP. o r
l o t a n t o , e n a m b a sp e l c u l a se n c o n t r a m oesl
d e s e of e m e n i n o( c o m oe l c a s o d e C e s a r ee, l
monstruo-amante
deJaneen El gabinetedeldocy
tor Caligarlcomomotordel relatoenmarcado
c o m oe l e m e n tdoe a t r a c c i dne l e s o e c t a d o r .
En El hombrede lasfigurasde cera,larelacin
e n t r ee l r e l a t o - m a r cyol o s e p i s o d i o p
s a r e c ea,
primeravista, ms simpleque la de las tres
/uces.Las historiasno slo reflejanla situacin
f u n d a m e n t adle l j o v e ne s c r i t o e
r n a m o r a ddoe l a
h i j ad e l d u e od e l a f e r i a .C a d ae p i s o d i o f r e c e ,
a d e m sl ,a sf i g u r a sd e u n p a d r eb e n v o lyod eu n
p a d r ec a s t i g a d ohr :a s t aq u e e n e l e p i s o d ifoi n a l ,
e n e l q u e m a r c oy a r g u m e n tsoe u n i f i c a nJ,a c ke l
y permite
D e s t r i p a d oarc t ac o m op a d r ea s e s i n o
a l o a d r er e a l d e l a c h i c aa c u d i re n a u x i l i od e l
o l p o b r ee s c r i t onr o
e s c r i t o rc, u a n d oa l p r i n c i p i e
t e n al a m s m n i m ae s p e r a n zdae s e r a c e p t a d o
c o m o p r e t e n d i e n t pe a r a l a h i j a d e l i r a c u n d o
f e r i a n t eL. o sd o se p i s o d i om
s uestran
a u nj o v e n ,
prototipodel hroesoador,en actitudde desafoa un potentado,
desafocuyo resultado
sera
d e s a s t r o s oa ,n o s e r q u ee n c a d ac a s oe x i s t i e r a
u n a j o v e nd i s p u e s t a c o m e t e ru n a c t o d e t r a i c i ny s a c r i f i c i p
o a r aa y u d a ar s u a m a d oD. ee s t e
m o d o , p o r o t r a p a r t e b a s t a n t e i n g e n u o ,s e
r e s u e l v e n l o sd s t n t oeso i s o d i olsa c u e s t i dne
a.
c m oe l j o v e np u e d ec o n s e g u iar s u p r o m e t i d Y
s e l o g r ad e e s t em o d om o s t r a rl a c o n t r a d i c c i n
e n t r ec m oe l f e r i a n t eq, u e d a e m p l e oa l p r o t a g o n i s t ac o m o e s c r t o rp, e r o q u e e n a p a r i e n c i a
c o n s i d e r laa l i t e r a t u raal g ot a n b a j oq u en o c o n c e d ea l e s c r i t o lra m a n od e s u h i j a ,s e c o n v i e r t e
e n s u s a l v a d o yr e n s u s u e g r o .L a s i t u a c i sn e
r e s u e l v em e d i a n t el a r e b e l d ad e l a j o v e ny l a
aceptacin
d e l a c a s t r a c i pn o r p a r t ed e l h o m b r e .D o sm i e m b r o{su nb r a z oh e r i d oe n u n e p i s o d i oy u n m a n i q uin c o r p r eeon e l o t r o )s u b r a y a n
e l t e m ad e l a c a s t r a c i n
u ,n t e m aq u el a p e l c u l a
El hombre de las figurasde cera compartecon
Lasmanosde 0rlac. El hombre de las fiourasde
< Cartel
anunciador
de"Fausto".

da).Badirudiheriotza
berasumatzen
errepikatzen
duela,eta bitxiairuditzenbazaioere,jakinbadaki
ezkutuko
zerikusia
duelakatutxoarekin.
Ninakantzeko egoerabizi du Nosferatu,banpiroafilmean,
e t a b a n p i r o a r e kdi n
u h a r r e m a n (ao h a r k a b e a n ? ) .
Beraz,bi filmetan,
emakumearen
desirada kontakizunareneragileaeta ikusleaerakartzeko
osagaia lCaligari doktorearen bulegoa filmeko
gertauen
Cesareri,Janerenmunstro-maitaleari,
z a i o nb e z a l a ) .
Hasierabatean,Argizarizkoirudien gizona filmean, badirudiesparrukontakizunaren
eta pasarteen artekololuraHiru argiakfilmeanbainoerrazagoa dela. Historiekez dute bakarrikazaltzen
a z o k a k oj a b e a r e na l a b a r e k i nm a i t e m i n d u t a k o
i d a z l eg a z t e a r eoni n a r r i z keog o e r aH
. o r r e zg a i n ,
pasarteek
aitaonberareneta aitazigortzailearen
irudiakeskaintzen
dituzte:hariketa es0arruaeta
argumentuauztartzendituen azkenpasartean,
J a c k e r r a i - a t e r a t z a i l eaaikt a h i l t z a i l em o d u a n
jokatuarte.Horriesker,neskarenbenetakoaitak
idazlearilaguntzendio, hasierabatean,idazle
gizagaixoak
azoketakosaleroslesuminkorraren
alabarenezkongaiat
onartuaizatekoitxaropen
txikienaere ez zuenarren.Bi pasarteetan,
heroi
ameslariaren
ereduaden gazteaerronkariagertz e nd a d i r u d u n a r e
an
u r r e a nE. r r o n khao r r e no n d o rioaosotxarraizangolitzateke,
maiteari
laguntzeko asmoz,traizioaeta sakrifizioaegitekoprest
legokeenneskagazteaegonezean.Pasarteguztietan,modulao horretankonpontzen
da nola
l o r t ua h a ld u e nm u t i l a ke m a z t e g a iE
a r. ab e r e a n ,
horrelaazaltzenda kontraesana,
idazlearilana
ematendionazoketako
saleroslea
idazlearen
salbatzaileetaaitaginarreba
bihurtzen
delako,literatura behe mailakoairuditzenzaionez,hasiera
b a t e a ni d a z l e aar il a b a r e e
n s k u ae m a t e n
e zb a d i o
ere. Neskarenasalduraren
bidezkonoontzen
da
egoera,etagizonakkastrazioa
onartzen
duenean.
(pasartebatekobesozauritua
Bi gorputz-atalek
eta bestepasarteko
manikigorpuzgabea)
azpimarratzendute kastrazioarengaia.Argizarizkoirudien gizonaeta 0rlacen eskuakfilmetanagertzen
da gai hori.Argizarizko
irudiengizonabeldurrezko
film komikoada (Lubitschenkomediagehienen
"irentzaileak"
antzera).eta bertakoemakumeak
dira. Nosferatu,banpiroa ela Hiru argiakkontaki"tragikoetan",
zun
o r d e a ,e m a k u m e aa
kmore
ematendu munstroaren
aurreanmaitalea
salbatz e k oN
. o l a n a heir e ,g i z o n aak h u l a kb e z a i e
nz g a i a k

c e r au, n ap e l c u lca m i c d
a et e r r o (r a li g u aql u e
l am a y o r dael a sc o m e d i adseL u b i t s c hm)u, e s t r a
"castradoras",
a l a sm u j e r ecso m o
m i e n t r aesn
losrelatos"trgicos"comoNosferatu,
el vampiroy Lastreslucesla mujercedeanteel monst r u op a r as a l v aar s ua m a d oe;na m b ocsa s o ss,i n
embargo
l o, sh o m b r esso nd b i l ees i n t i l e sE.l
hechode queel hroede Elhombre
de lasfigurasde ceraseaescritoraadeotradimensin.
C u a n dsoe q u e d ad o r m i d p
o a r e c ec l a v a r sseu
p l u m al o, c u a n
l oh a c em sq u ee n f a t i z ea lrt e m a
d e l a c a s t r a c i Yne. s a d e m usn aa l u s i sn d i cay sarcstica
al debate
sobreel Autorenfilm,la
quepretendan
manbatallaentrelosescritores
t e n e rs u c a p i t aclu l t u r ayl a q u e l l odsi s p u e s tao s
parael cine,unmundoqueenElhombre
trabajar
de lasfigurasde ceray en Elgabinetedeldoctor
Caligari
es identificado
con lugaresbaratosy
p e l i g r o s ousn:af e r i ay u nc i r c o .

Argizarizko
irudiengizonafilmedirabi kasuetan.
ko heroiaidazleadenez.bestedimentsio
bat
geratzen
agertzen
da.Lotan
denean,
lumasartzen
gaianabarmentdueladirudienez,
kastrazioaren
zenda.Horrezgain,Autorenfilmari
buruzko
eztabaidaren
aioamen
sadikoa
bezain
sarkastikoa
da.
Hauda,ondare
kulturalari
eutsinahizioten
idazleen etazineanlanegitekoprestzeuden
idazleen
artekoborroka.
Munduhori lekumerkebezain
parekaen
arriskutsuekin
da Argizarizko
irudien
gizonaetaCaligaridoktorearen
bulegoafilmetan:
azoka
etazirkoa.
Besteburubatzuk,
bestemundubatzuk

Caligaridoktorearen
bulegoafilmakemanzion
hasieraguai-guztiari:
da
bai...,
etaez.Agerikoa
20kohamarkadako
fantasiazko
filmalemaniarren
ondarea
handia
delaeta30eko
zineestatubatuar r a kj a r a u n t sei g i nz u e l a3. 0 e k oh a m a r k a d a n ,
0trasmentes,
otrosmundos
Universal
Estudioetan
egindako
beldurrezko
filmek(James
Whale,
ValLewton
edoEdgarUlmer
Todo comenzcon E/ gabinetedel doctor
zuzendarienak)
eta40kohamarkadako
zinebeltque existeun
s...,y no. Es evidente
zaklfilm noid (0tto Preminger,
FritzLang,Billy
Caligari:
g r a nl e g a d od e p e l c u l aasl e m a n af as n t s t i c a s Wilder,RobertSiodmak
edo CurtisBernhardt)
d e l o sa o s2 0q u ep a s a l c i n ee s t a d o u n i d e n s e Alemaniako
zuzendarien
eraginargiadute,eta
zinekoespresionismoaren
de losaos30.Tantolasoelculas
deterrorreaondorengo
estilistikotl i z a d aesn l o sE s t u d i oUsn i v e r seanl l o sa o s3 0
zathartzen
dira.Ezziren
bakarrik
10eko
eta20ko
"izaki"
( d i r i g i d apso rJ a m e W
s h a l eV, a lL e w t oon E d g a r
hamarkadetako
zineko
zenbait
itzuli;
esate
Ulmerlcomoel cinenegrolfiln noil de losaos
baterako,
Frankenstein,
Drakula,
zientzialari
eroak
RobertSiodmakek
40 (de 0tto Preminger,
FritzLang,BillyWilder,
edo gizontxoak.
eta Curtis
R o b e rSt i o d m aokC u r t iB
Bernhardtek
amaieran
eta
s e r n h a r datc) u s acni e r 30ekohamarkadaren
t a m e n tleai n f l u e n cdi ael o sd i r e c t o r e
a sl e m a n e s , 40kohamarkadaren
hasieran
zuzendutako
zine
y s o n c o n s i d e r a ddoess c e n d i e n teesst i l s t i c o s beltzeko
protagonistak
zenbait
filmetako
amnesikoakdirenez,Caligaridoktorearen
del expresionism
c ion e m a t o g r f i cNoo. s l o
bulegoafilmev u e l v e an l g u n adse l a s" c r i a t u r a sd"e lc i n ed e
k o F r a n c i tsr a u m a t z a tduaak a r k i g ugt eo g o r a .
l a sd c a d adsel o s1 0y l o s2 0c o m oF r a n k e n s t e i n , Halaere,argiztapen
teknikak
edoestiloespresioD r c u l al o, sc i e n t f i c o
l osc o so l o sh o m n c u l o s . nistabarik,narrazioaren
teknikak,
flash-backak,
V a r i a sd e l a sp e l c u l adse c i n en e g r od i r i g i d a s
a h o t sa n i t z a ke t a e s 0 a r r uk o n t a k i z u ndaikr a
p o rR o b e rSt i o d m aykC u r t i B
bulegoafilmaketafantasiazs e r n h a rad ft i n a l e s
Caligaridoktorearen
d el o s3 0y p r i n c i p i o
d sel o s4 0s ec e n t r aennp r o ko zineakHollywoodeko
erbestera
eraman
zuten
queremiten
tagonstas
amnsicos
altraumatizaondarearen
oinarri.
Denadela.horibestehistoria
do Francisde El gabinetedel doctorCaligari.
bat da 0or.
q
u
e
P e r om
, s
l a st c n i c adse i l u m i n a c i o
ne l
estilo
e x p r e s o n is o
t anl,a st c n i c adsel an a r r a Amaitzeko,
honahemenazkenoharra.20ko
y los
cin,los flash-backs,
las vocesmltiples
hamarkadako
Alemaniako
fantasiazko
etabelduu ,i e n efsu n d a m e n t ea lnl e g a d o
gaurkotasun
r e l a t o s - m a rq
co
rrezkozineak
nabaria
du berriro,
ez
queElgabinete
deldoctorCaligariyel cinefanbakarrik
zinebeltzaren
osDeahistorikoa
delako
gozamenak
zateko
t s t i c lol e v a r ocno n s i gaos ue x i l i o
d eH o l l y w o o d . eta beldurrak
eta begiratuak
('o'.
g e h i a g ol i l u r a t z e g
o .a u r e g u n ,
Peroesoes otrahistoria
n a i t u z t e l a kG

Elcine
Djenme
finalizar
conun ltimoapunte.
y de terroralemn
de losaos20ha
fantstico
noslo
actualidad,
adquirido
otravezunanotoria
porla popularidad
histrica
delcinenegroni porporelterrory el plaqueestemos
msfascinados
lo que
En la actualidad,
cer de ser observados.
muchomsfilosfiinteresa
es unacaracterstica
de laspelculas
alemaca presente
enla mayora
nas, y en especialen El gabinetedel doctor
de
Me vienea la mentela reversibilidad
Caligari.
por
lasmanifestaciones
delaverdadpresentadas
lo queconanterioridad
denomin
el relato-marco:
" l a f a s c i n a c i pno rl a a m b i g e d aPd o" .rm u c h o
quesepiense
y Jane,
deFrancis
enla
enlahistoria
y Caligari,
unonunca
sabea quin
creel
deCesare
quparte
porlo quenohayposibilidad
de decidir
"real"y
"imaginaria":
si
es
cules
de la historia
creemos
a Francis,
eldoctores unlocopeligroso;
quienestdesquisicreemos
al doctor,
esFrancs
parecer
perotoca
unacuestin
trivial,
ciado.
Podr
"otrasmentes":
delas
elproblema
epstemolgco
pasara
en
sipudiramos
saberloquesucede
qu
pruebas
tengode
la mentedeotrapersona?
Ou
queexistenotrasmentes?
El gabinete
deldoctor
unbuenelemplo
deunprobleCaligari
estambin
relacionado
con ste:el de los
ma ontolgco
"otrosmundos".
esla
Sielmundo
enel queexisto
estel
merainvencin
de otrapersona,
dnde
exterior,desdedndepodrayo ver que me
"interior"incluso
enel
atrapado
enel
o
encuentro
"interior"
"interior"
del
deotraoersona"?

A l e m a n i a kf iol m g e h i e n e t abna, i n ab a t e ze r e
CaIigari doktorearen buIegoa filmean,egon badagoenezaugarri
askoz
filosofikoagoa
dainteresgakontakizunak
aurkeztutako
egiarriena.Esparru
r e n a d i e r a z p e nael n
d e r a n z g a r r i t a sduant oar k i t
"bitasunak
gogora:
sortutako
lehenazaldu
dudan
eta
lilura".Francisen
eta Janeren,Cesareren
pentsatzen
historian
behinetaberriro
Caligariren
Horidela
badugu
ere,inoizezdakigunorisinetsi.
historiako
zenzatden
eta.ezdagoerabakitzerik
"irudizkoa".
"benetakoa"
Francisi
sinesetazen
t e n b a d i o g ud, o k t o r e ae r o a r r i s k u t s udaa .
sinesten
badiogu,
Francis
beradago
Doktoreari
b u r u t iekg i n d G
a .a r r a n t z g
i rai kb e kgoa i ad e l ad i r u "beste
arazoepistemologikoa
dienarren,
buruen"
liateke
bestepertsona
ukitzen
du:zergertatuko
zerjazotzen
denjakinahalizango
batenburuan
daudeNoladakitnikbesteburubatzuk
bagenu?
duenarazo
la? Era berean,
horrekinzerikusia
ontologikoaren
adibideegokiaerebadaCaligari
"bestemunduen"atazoa.
doktorearen
bulegoa:
baten
Bizilekududanmunduabestepertsona
hutsabada,kanpoko
zeinaldetatik
asmakera
"barruko
edobeste
ikusiahalizango
nuke
aldean"
"
b
a
r r u k oa l d e a r e n""b a r r u k o
pertsonb
aaten
a l d e a nh"a r r a p a t un taag o e l a ?

gaietan
pentsatzen
Filmbatikustean,
horrelako
paranoikoa
izanlitekeetapsikiaduenpertsona
litzateke.
Gauregun,
trikobatean
egonbeharko
inoizbaino
filosofikoagoa
dazineherrikoia
ordea.
(eta batezere,fantasiazko
fileta beldurrezko
bulegoa
mak).Horrilotuta,Caligaridoktorearen
estascuestiones
al
Quizaquelquese plantee
y debera
estar
film modernoa
da erabat:Matrix(TheMatrix
seaunparanoico
verunapelcula
peroahorael cinepopular
Andyeta LarryWachowski,
1999)edoeXistenZ
es
en un psiquitrico,
(yenparticular
quenunca
DavidCronenberg,
1999)filmetako
laspelcumsfilosfico
leXistenZ;
y deterrod.Enestesentido,
i k u s l e eikn o l a k o
a r a z o r ig
k a b ei z a n g od i t u z t e
Elgabilasfantsticas
b e g i k oF r a n c i se t a h a r e nd i l e m al.z a n e r e ,
unapelcula
muymodernetedeldoctorCaligaries
protagonistek
film horietako
Francisen
antzera,
depelcula
s comoMatrxlThe
na:losespectadores
1999)
o eXistenZ
d e n - d e nnao r ka n t o l a t z ed nu e ni a k i nn a h id u t e .
Matrix,Andyy LarryWachowski,
(eXistenZ
gaiekin
zerikuBesteburuen
etabestemunduen
19991
simpatizarn
sin
DavidCronenberg,
ya que,al igual
y sudilema.
X lThe X-files:Chris
sia dutenez,Expediente
dificultad
conFrancis
que1,losprotagonstas
telebistako
saioaedoBlairsortratan
Carter,
1993-2002)
dedichaspelculas
(TheBlairWitchProject,Daniel
quines el queestorganizndolo ginarenproiektua
de averiguar
interneteko
filma
Myrick/Eduardo
Snchez,
1999)
delasotras
todo.Relacionados
conlascuestiones
y losotrosmundos
podramos
TheGamelThe
aipatuahalizangogenituzke,
mencionar
mentes
programas
Trumanen ikuskizuna
XlTheXGame; DavidFincher, 19961,
comoExpediente
detelevisin
Memento
deinternet
ShoWPeterWeir,19981,
fileqChrisCarter,
1993-2002)
o pelculas
lThe Truman
Nolan,2000)edo Nola
comoElproyectodela brujaBlairlTheBlairWitch
lMemento;Christopher
izan John Malkovich(Being John Malkovich;
rdoSnchez,1999),
sin
Project,DanielMyrick/Edua
gabe.
1999)
filmakahaztu
SpikeJonze,
comoTheGame(The
Game;
olvidarnos
depelculas

David Fincher,1996),E/ show de TrumanlThe

Truman Show, Peter Weir, 19981,Memento
lMenento: ChristopherNolan,2000)o Cmo ser
John Malkovich (Being John Malkovich; Spike
Jonze.1999).
y las
Dichosparalelos
entrelaspelculas
actuales
delcinefantstico
alemnde losaos20mesugierenla ideadequeesla escenografa
expresionista
la
quenossigueinteresando,
peroque "Dr.Caligari
&
Co."tienenun mensaje
filosfico
o al menosplanteplenamente
an problemas
filosficos
vigentes
en la
preguntarse
eradigital.
Esnecesario
cmopodemos
creeren lo queven nuestros
ojoscuandono tenemos certezaepistemolgica,
esto es, cuandono
"lo
"cmo"
podemos
unificar que"sabemos
con
lo
y cuandocarecemos
sabemos,
ademsde seguridad ontolgica,
es decir,la concepcin
de nuestra
existencia
comounanicasecuencia
esoacio-temporal.Podra
serqueel doctorCaligari
llegara
a las
que Heidegger,
mismasconclusiones
cuyaobraE/
ser y el tiempo,su obra maestra,versa sobre la
incertidumbre
ontolgica,
en 1923,slocuatroaos
despusdel estrenode El gabinetedel doctor
Caligarl!
r e todo
0 u c o n c l u s i o n esse p u e d e ne x t r a e d
esto?Ouizpodramospensarque las pelculas
p s i c o l g i c aasc t u a l e sc,o n t o d a ss u s s i m i l i t u d e s
con el cinefantstico
alemnde los aos20,proVectanuna sombraoscurasobre el estadode
p r o p i aa l m a 0. p o d r a m ot as m b i n
plantenuestra
a r n o so u ee l c i n eh a a l c a n z a dooo rf i n l a m a d u r e z
suficientepara ensearnos
a vivir en la incertis i s f r u t alra a m b i g e d ayd
d u m b r eq: u e p o d e m o d
l a f a s c i n a r n ocso n l a r e v e r s i b i l i d aedn, l u g a rd e
volvernoslocos a causasuya.En este caso,el
c i n ea c t u a lm
, a r c a d op o ru n e s c e p t i c i s meop i s t micoy unaincertidumbre
ontolgica,
estlogrando lo oue cine fantsticoalemnno oretenda
p e r oq u ei g u a l m e n a
t el c a n z j u: g a ru n p a p eel n l a
modernizacin,
no slode nuestroestilo,de nuestrastendencias
en la modao de nuestrasubjetividad actante,sinotambinde nuestropensamiento filosfico.
Parala consecucin
de eseobletivo,
m e n o sd e u n s i g l o e s u n p e r i o d oi n s u f i c i e n t e .
Pelculascomo E/ gabinete del doctor Caligari,
c o n s i d e r a d aesn s u d a t r a b a j o se s c a n d a l o s o s
productode mentesretorcidas,
formanpartede
n u e s t r ac u l t u r ac o m ny g l o b a l ,s o n c l s i c o s
modernos
o, lo quees lo mismo,espejosde nuest r a p r o p i am o d e r n i d a d .

G a u r e g u n g of i l m e n e t a 2 0 k oh a m a r k a d a k o
A l e m a n i a k of a n t a s i a z k oz i n e k of i l m e n a r t e k o
a n t z e k o t a s u n akko n t u a nh a r t u t a ,o r a i n d i ke r e
e s z e n o g r a f ieas p r e s i o n i s t ian t e r e s g a r r i ga e r "Caligari
t a t z e nz a i g u l a k o anna g o .D e n ad e l a ,
g
a
i
n
e
r
a
k
o
e
k
"
d o k t o r e a k&
m e z uf i l o s o f i k o a
d u t e ,e d oa r o d i g i t a l e aenr a b a it n d a r r e adna u d e n a r a z of i l o s o f i k o aak z a l t z e n
d i t u z t eb, e h i n t z a t .G e u r eb u r u a rgi a l d e t ub e h a d
r i o g uz e r g a t i k
s i n e s t e nd u g u ng u r e b e g i e ki k u s t e nd u t e n a ,
z i u r t a s ue
n p i s t e m o l o g i k oer zi kd u g u n e a nh,a u
"zer"
"nola"
da,
d a k i g u ne t a
d a k i g u nu z t a r t z e r i k e z d u g u n e a ne;t a s e g u r t a s uonn t o l o g i k o r i k
e r e e z d u g u n e a nh,a u d a , g u r ei z a e r ae s p a z i o d e n b o r as e k u e n t z i ab a k a r r ad e l a u l e r t z e ne z
dugunean. Caligari doktorearen bulegoa
e s t r e n a t zue n e t i kl a u u r t e b a k a r r i ki g a r oz i r e nean,1923an
H,e i d e g g e r e(kl z a k i ae t a d e n b o r a
m a i s u l a n a k z a l a n t z ao n t o l o g i k o a
du hizpide)
a t e r a t a k oo n d o r i o b e r b e r e t a r ai r i t s i o t e z e n
C a l i g a rdi o k t o r e a ?
Z e r o n d o r i oa t e r aa h a ld i t u g u ?2 0 k oh a m a r k a d a k oA l e m a n i a kfoa n t a s i a z kzoi n e a r e k iann t z e k o t a s u nh a n d i a kd i t u z t e l ak o n t u a nh a r t u t a ,
p e n t s ag e n e z a k ge a u r e g u n g of i l m p s i k o l o g i k o e k i t z a l i l u n ap r o i e k t a t z ednu t e l ag u r e a r i m a n
bertanB
. e s t e l ap, e n t s ag e n e z a kzei n e a kz a l a n t z a n b i z i t z e ni r a k a s t e k ob e s t e k oh e l d u t a s u n a
erdietsd
i u e l aa z k e n e a nb: i t a s u n a gz o z a t ue t a
a l d e r a n z g a r r i t a s u nl ial ukr a t ua h a lg a i t u ,h o r r e n
o n d o r i oe
z r o t ub e h a r r e a nK. a s uh o n e t a nh. o r r e l a k oa s m o r i ke z b a z u e ne r e .A l e m a n i a kfoa n t a s i a z k oz i n e a kl o r t uz u e n al o r t z e na r i d a e s z e o t i z i s m o e p i s t e m i k o ae t a z a l a n t z ao n t o l o g i k o a
e z a u g a r rdi i t u e n g a u r e g u n g oz i n e a :z e r e s a n
h a n d i ai z a nz u e ng u r e e s t i l o ag, u r em o d aj o e r a k , g u r e s u b j e k t i b o t a s uenk i n t z a i l eead o g u r e
o e n t s a m e n dfui l o s o f i k o ab e r r i t z e k o r d u a n .
H e l b u r uh o r i l o r t z e k om
, e n d eb a t e t i kb e h e r a k o
e p e ae z d a n a h i k o aB
. e r eg a r a i a nb u r um a l t z u r r e ks o r t u t a k o
l a n e s k a n d a l a g a r r izaikr e l ae s a n
bazuten ere, Caligari doktorearen bulegoa
b e z a l a kfoi l m a kg u r ek u l t u r ae r k i d e a r eent a g l o b a l a r e no s a g adi i r a g a u re g u n .K l a s i k m
o odern o a k d i r a e d o ,b e s t e l ae s a n d a g, u r em o d e r n o t a s u n a r eins p i l u adk i r a .

" M e t r o p o l i sD" .

Nons

0HnRnnr

"Notes
1. Kracauer.
Segfried:
on the plannedHslory
ot the 0erman
F|m".
Apndice
a unacartaa EruinPanofsky.
delechal6 de octubre de 1942.En Breidecker,Volker {ed): Kracauer-Panofsky
grefwechsel
l94l-1966.
Akademe-Verlag.
Eerln,1996.
Pgina
17.
2. Ktacauet,Siegfried:FromCaligarito Hlfler PrncetonUnversity
Press.Prnceton,
1947.
3. Kurtz,Rudolf:Expressonisnus
undFiln.Verlag
derLichtbildbhne.
Berln,1926.
Pgna
46.
4. Parauna visinglobal(en ingls),vaseKaes,Anton:"Literary
lntellectuals
andthe Cnema:
TheKno-Debatte",
en New Gernan
C,rquen040.Wnter.1987.Pginas7-34.
"ooppelgengerbilder
5. Seeber,Guido:
im Film",en DeKnotechnk
l9l9/1. Pginasl2-17 [171.VasetambnSeeber,Gudo:Oer
por SergeiEsenstein
frckfiln.Be(lin,1929.
Revsado
en Close-Up.
Mayode 1929.
"fhe
6. Tyberg,Caspar:
Facesof StellanBye",en Elsaesser.
Thomas
led.l: A SecondLte:Geman Cnema'sFrstDecrde.Amsterdam
[rniversity
Press.
Amsterdam,
1996.
Pginas
151-159.
"0r.
7. lhompson.
Kristin: Calgar
attheFols
8rgeres",
onBudd,M.
ButgrsUniverstyPress.New
led.l fhe Cabnetof Dr. Calgar.
grunswck.
1990.
Pginas
139-156.
8. FrtzLangdefendi
incondiconalmente
I losdrectores,
ensuface"Ktsch,
ta de artistas
Vase:
delcne.
Senaton,
KulturundFilm",en
Gehler,Fred; Kasten,Ullrich led.l: Frtz Lang: Die Stinne von
Metropols.
Henschel.
Eerln,1990.Pgnas202-206.
9. Conrelacina las ct8sde HansJanowu,Hermann
Warmv Erich
Pommer.
vanselos siguentes
libros:Kracauer,
From
Siegfred:
Cdligar to Hitler. A Psychological History of the Geman Film.
Prnceton
Press.Princeton,
University
1947(edicin
espaola:
0e
Caligari Hitler. Una hstoila psicolgca del cine alenn. Paids.
Barcelona/Buenos
Aires,1985).
Pgnas
6l-72.Kaul,Walter(ed.):
Caliga und der Caligarsnus.Stiftung DeutscheKnemathek.
Berln, 1970.Robinson,Davd:The Cabinetot 0L Caliga.BFl
Classics.
Londres,1996.
Informacin
msreciente
sepuedeencontrar en Eelach,Helga;Bock,H. M. (eds.):DasCabnet
desDoktor
Calgar.
Ediliontext + kritk.Munch,1997;ouaresma,Leonardo:
"Wer
war Alland?Defexte desCalgari",
en Frankfurter,
Bernhard
des DoktorCalgari.Ptomedia.
led.l. Carl Mayer. ln Spegelkabneft
Vena,1997.
Pgnas
99-118.
10.Sobrela conexinentreel cine expresonsta
alemny el cne
negro,vaseSpicer.Andrew:FilmNoir.Longman.
Londres,
2002.

"Notes
L K r a c a u e rS, i e q f r i e d :
o n t h e p l a n n e dH s t o r yo f t h e
GermanFilm".EMn Panofskyri
l942kourrarenl6an datztako
g u t u n a r e ne r a n s k i n aB. r e d e c k e r e V
n ,o l k e r( e d ) :K r a c a u e r -1966.
Panofsky8relwechsell94l
Akademie-Verlag.
Berlin,
1996.1o
7 r. r i a l d e a .
2. Ktacauer,Segfried:F/om Caligarto Hltler PrincetonUniversity
Press.Princeton,
1947.
3. Kurtz,RudolfiExpressionsmus
undFilm.Verlagder Lichtbildbhne.
Berlin,1926.
46.orrialdea.
"Literary
(ngelesezl,
4. lkuspeqorokorrerako
ikus Kaes,Anton:
lntellectuals
andthe Cinema:
The Kno-Debatte",
in New Gernan
Crtique,
40.2k.Winter,1987.7-34orraldeak.
"Doppelgngerblder
5. Seeber,Gudo:
m F|m",in oie Kinotechnk
l9l9/1.12-17.
onialdea.[17].Eraberean,ikusSeeber,
Guido:Der
frcktiln.Betlin,1929.SergeiEsenstenek
Close-Up-en
berrikusia.
l929komaistza.
"lhe
6. Tyberg,
Facesof StellanRye",n Elsaesser,
Caspar:
Thomas
led.l: A SecondLile: GermanCnema'sFrstDecade.Amsterdam
Press.
Amslerdam,
Universty
1996.
l5l-159orldak.
"Dr.
7. Thompson,
Kristin: C8lgari
at the Folis
Bergsres",
n Budd,M.
lgd.l The Cabnetof Dr. CaligariRutgersUniversityPress.New
Brunswick.
1990.
139-156
odaldeak
8. FritzLangekleialtasunez
defendatu
zituenzuzendarak,
eta zneko
"Ktsch,
artistatzst
hartzen
ztuen.
lkus:
Senation,
KulturundFilm",
in Gehler,Fred;Kasten,Ullrchled.l: FritzLang:Die Stmmevon
Metropolis.Henschel.
Berln,1990.202-206
orrialdeak.
g. HansJanowits,HermannWarm eta ErichPommeren
aipamene
dagokienez,
ikushonakoliburuhauek;Kracauer,
Siegfried:
From
Caligail to Htler A PsychologcalHstory of the German Flm.
PrincetonUniversty
Press.Princeton.1947(Espainako
edizioa'.
0e
Caligail a Htler.Una hstorapsicolgicadel cnealenn. Paids.
Bartzelona/Buenos
Aires.1985).
61-72oraldeak.
Kaul,Walter{ed.):
Caligarund der Caligarsnus.Stiftung DeutscheKnemathek.
1970.
8eln,
Robinson,oavd: The Cabinetof 0L Calgar.BFI
Classcs.
Londres,
1996.
Hemenaurktu
ahalda informaz0
berrena:
Eelach,Helga;Bock.H. M. {eds.):DasCabinetdes1oktot Calgari.
"Wer
Editon
teK + kritk.Munch.l9g7;Ouaresna,
Leonardo:
war
(ed.):Carl
Alland?Diefexte desCaligari",
in Frankfurter,
Bernhard
Mayer. lm Spiegelkabnettdes Doktot Calgari.Pronedia. Yiena,
1997.
99-ll8 orrialdeak.
10. Alemaniako
zneesDresionistaren
etazinebeltzaren
arlekoloturar
dagokonez,
ikusSpcet,Andtew:Filn Nor.Longman.
Londres,2002.

BrsLroe
Rin
M.W: 20 ansde cinena allenand 1913-1933.
Pars,CentreNational
d'Anet de Culture
Georges
Pompidou,
1978.
M.W.: Fnestu,tsc.
Monstreuil-sus-Mer,
Cahers
du Cinema
FranCase,
1958.
/ Cnmateque
HENBI
ALIUN:,es unrereset Des0nbres. Pars.F Edtions,
1987.
(ED.):
FmNcrs
CouRraDE;
HENilVEYRTER
Cmema
Epressonniste
Pars,1984.

LonEH. ElsNEn:
Lapantalladenonaca.l\4adrid,
1988
Ctedra,
J0HNK0BAU
6reatF,7nStllsof the GornanSlertfa.NuevaYork,Dover
Publications.'1981
SIGFRIED
KRAXAUEB:
0e Caligaria Hitler.Barcelona,
Paids.1955.
FnEDrRlcW
0r: Ie GeatGerman
Flms.Nueva
Jersey,
CitadelPress.'1986.

PnoGRAMA

r [a segunda
unosminubsmstdesnolcasodoquola
sesincomnzar
seasuperior
a lm minubs.
dela copiarestaurada
duracin
hasikoda, zahaerritako
Biganensaio mnubaukberanduago
lO minutfikgorakoa
bada.
kopiaren
iraupena

fr

t!

J UCVCS

t4-11-2002

1 8 : 0H
0onns

Lamueca
( D i eP u p p e . 1 9 1 9 I

Osteguna

2002-11-14

18:00rnn

Panpina
( D i eP u p p e . 1 9 1 9 )

Hanns
Hoffmann,
G.:E.T.A.
D . : E r n s tL u b i t s c hG; . :E . T . AH. o f f m a n nH,a n n s Z.:ErnstLubitsch;
r ; . :T h e o d o r
h ., E .W i l l n e A
A.E.Willner;F.:Theodor K r l yE, r n sLt u b i t s cA
Krly,ErnstLubitsch,
t a s c h n e clk. :;J o s e f i nDeo r a ,
S p a r k u hK
l , u r t W a s c h n e c kl .;: J o s e f i n eD o r a , S p a r k u hKl ,u rW
r , a xK r o n e r t
V i c t o r J a n s o n ,M a r g a K h l e r ,M a x K r o n e r t V i c t oJr a n s o nM, a r g aK h l e M
; .
d i t t e r b a nZd/ B
R i t t e r b a nBd/;N . L a p t s k0is, s iO w a l d aG, e r h a rR
L a p i t s k0i ,s s i 0 w a l d aG
, erhard
niaz
uak Gaztela
BartsioaetaAzpititul
V e r s i n0 r i g i n a cl o n S u b t i t u l oesn E s p a o l J atorrizko
(JBAG}
(VOSE}
LAMUECA

Prprrn

P a r as a t i s f a c ears ut 0 ,e l r i c ob a r nd e
C h a n t e r e lLl ea,n c e l toi te n eq u ec a s a r s ea,p e s a r
s .r a t ad e
d e lm i e d oq u et i e n ea l a sm u e r eT
natural
c a s a r s ceo n u n am u e cdaet a m a o
f a b r i c a dpao rH i l a r i uC
s .o m oc o n s e c u e n cdiea
u ne q u v o c e
o s, c o n0 s s i l,a h i j ad e H i l a r i ucso, n
. e s c u b reel a m o r .
o u i e ns e c a s aD
Lubistce
h f, e c t u e s t ac u r o spar o d u c c i ann t e s
se
, t r a t ad e u n a
d e e m i g r aar N o r t e a m r iyc a
o b r am a e s t rqau ee l g e n i oc o n s i d e rsi e m p rl ea
s .et r a t ad eu n
p r e f e r i ddaet o d a ss u sp e l c u l aS
trabajo
b a s a d eo nl af a n t a s yae n l a c r t i c iar y a s e p e r c i bcel a r a n i c ad e l a s o c i e d a d o, n d e
"toque
Lubistch".
r n e n t seu e s t i l oe, l l l a m a d o
S e c u e n c i faasm o s apso rl o i n s l i tsoo nl a sd e
l a sb o c a sr a p a c edsel o sh e r e d e r olsa,d e l
r e q u e aop r e n d di zec o n d u c ttau r b a d oa l a c o n v r l r s i dne l a m u e cean m u e r .

0 s a b aC
, h a n t e r e l l ebkaor oai b e r a t spao, z i ku z t e k o ,L a n c e l o t e zk k o n dbue h a r rdaa u k an,a h i ze t a
bn
e l d udr e n .H i l a i u s eekg i n d a k o
emakumee
a n p i nbaa t e k ienz k o n t z e n
t a m a nnaa t u r a l e p
ko
s a i a t u kdoa .G a i z k i - u l ebr taut e no n d o r i o z ,
ko
a.
H i l a r i u s eanl a b a0 s s i r e k ienz k o n d u d
M a i t a s u ndae s k u b r i t udkuo.
LubistchA
e km e r i k a ream i g r a tbua i n ol e h e ne g i n
z u e np r o d u k zbi oi ih a u ,e t am a i s u l a ndaa ,
j e n i o ab
k e t i d a nbi ke r ef i l mg u z t i e t a k u
ot u n e n t kritikairozathartua.
Fantasian
etagizartearen
nikoan
o i n a r r i t u t al a
ko
n ad a .D a g o e n eak rog ie t a
"Lubistch
g a r bai n t z e m a ndguog ub e r ee s t i l o a ,
d
ikr e l a - e t a
i
z
e
n
e
k
o
a
a
l
,
e
g
i
a
E
.
z
o
h
i
k
o
a
ukitua"
o s p e t s u adki r e ns e k u e n t z ihaokn a k o adki r a :
o i n o r d e k o ae hn oh a r r a p a r i e nj oak, a e rnaa h a s g a r r i k oi k a s t uni k i a r e neat ap a n p i neam a k u m e
b i h u r t z e a r ebneas, t e abke s t e .

z(J
il

U
u-

Jueves

14-11-2002

20:00
Honns

Osteguna

2002-11-14 20:00rrn

EI Golem
( D e rG o l e m1.9 2 0 )

Golema
(DeG
r o l e m1 .9 2 0 )

D . :P a uW
l e g e n eCr ,a r B
l o e s eG
; . :H e n r iG
k aleen,
G u s t aM
v e y r i n kP,a uW
l e g e n eF
r ;. K
: a rF
l r e u n dl :;
P a uW
l e g e n eAr ,l b e rS
t t e i n r c Lk y, d a
S a l m o n o vEar,n sD
t e u t s c hH,a n sS t r mM, a x
K r o n e rP
t ;r .P
: a uD
l a v i d s oB
n ;/ N .( V 0 S E )

Z . : P a uW
l e g e n eC
r ,a r B
l o e s eG; . :H e n r i G
k aleen,
G u s t aM
v e y r i n kP, a uW
l e g e n eAr ;. :K a r F
l reund;
l : P a uW
l e g e n eAr ,l b e rS
t t e i n r cLky, d a
S a l m o n o vEar,n sD
t e u t s c hH,a n sS t r mM
, ax
K r o n e r t ; PPra. :u D
l a v i d s oZn/;8 .( J B A G )

ErGor

GoLtr

B a j oe l r e i n a ddoe R o d o l flol d e H a u s b u r geol ,

r a b i n oL o e wd av i d aa u n ac r i a t u rdaea r c i l l a
g r a c i a as l a p a l a b rpar o f e r i dpao rA s t a r o tyh
e n c e r r a dean u n ae s t r e l lfai . j a dsao b r ee l p e c h o
d e lr o b o tP. e r oe l G o l e m
s e c o n v i e r teens u p r o p i oa m o s, e m b r a n dmou e r t ey d e s t r u c c i h
a
nsta
q u et o m ae ns u sb r a z o se,n u n g e s t od et e r n u r a ,
, a r ai u g a rl,e q u i t as ue s t r e l l a .
a u n ac h i c aq u e p
C a ey s e r o m p eC. l a r s i mpor e c e d e ndt e l
Frankenste
d ienJ a m e sW h a l e .
L am e j ovr e r s i dne l a c l e b r e
l e y e n dqau et a m b i ni n s p i r u
nf a m o s o
l i b r od e G u s t a vMe e y r i n k .
n n t e r i odr e
U n av e r s i a
, 1 9 1 4d,i r i g i dpao r
W e g e n eyr G a l e eeni n t e r p r e t a d
pa
o re l l o sm i s m o sm
, o s t r a baal r o b otto t a l m e n e
t en a m o r a d o
d e l a h i j ad es ud u e 0y, p e r e c a l c a e rd e la l t o
d e u n at o r r eE
. la c t o ry d i r e c t oar l e m P
naul
W e g e n e(r1 8 7 4 - 1 9f4u8e)u n ad e l a sg r a n d e s
figurad
s e lc i n ee x p r e s i o n i satlae m n

H a u s b u r g oRko f o l flol . a r e n
erregetzapean,
L o e we r r a b i n o abku z t i n e z ikzoa kbi a ts o r t u k do u
A s t a r o t h e ks a n d a keot ar o b o t a r epna p a r r e a n
d a g o e inz a r r e agno r d e t a khoi t z a e
r is k e rG. o l e m a ,
b a i n an, a g u sbi i h u r t u kdoa ,e t ah e r i o t zeat ah o n d a m e near a g i n gdoi t u h
, a r i ke t a ,s a m u r t a s u n a
erakutsiz,
etajolasteko
asmoz,
besoetan
neskato
bathartu,etaneskatoak
izarrakentzen
dionarte.
J a u sei t aa p u r t ue g i n g o
d a .A r g ie t ag a r b i ,
J a m e sW h a l e r eFnr a n k e n s t e i n
ae
un
r r e n d a rdi a .
Gustave
Meyrinken
liburuospetsu
bateninspirazio-iturri
ereizanzenlegenda
ospetsuaren
bertsiorikonenada.Aurretiaz
ereizanzenbestebert'l914koa,
s i ob a t ,
W e g e n eert aG a l e e n e
zu
kzendu
etaberaiek
interpretatua;
bertsio
horretan,
robota
e r a b am
t aitemindu
t ag o enna g u s i a r a
ze
e lna b a r e kin,etadorrebatengoikoaldetik
eroritahilzen.
P a uW
l e g e n e( 1r 8 7 4 - 1 9a4k8t)o r e t az u z e n d a r i
a l e m a n i a zr ri a
n e meas 0 r e s i o n ias lteam a n i a r r a r e n
p e r t s o n a ahrai kn d i e n e t a ki zoaanz e n .

v
2
!
H .

E ij

V i er n e s

15-11-2002

Lastresluces
( D e rM d eT 0 d . 1 9 2 1 )

1 8 : 0H
0onns

0stirala

2002-11-15

18:00rr

Iru argtaK
( D e rM d eT o d1. 9 2 1 )

Z . :F r i t zL a n gT, h e av o nH a r b o uG; . F
D . :F r i t zL a n gT, h e av o nH a r b o uG; . :F r i t zL a n g ,
: r i t zL a n g ,
T h e av o nH a r b o uM; . :B r u n oM o n d iE, r i c h
T h e av o nH a r b o uM; . :B r u n oM o n d iE, r i c h
e ,r r m a nSna a l f r a nBkr,u n ol l m m ,
Nitzschaman
Hne,r r m a nSna a l f r a nBk r, u n o
T i m m , N i t z s c h a m aH
nn
F r i t zA r n oW a g n e lr.;:L i lD a g o v eW
r ,a l t e r
FritzArnoWagner;
l.:LilDagover,
Walter
lflein-Rogge,
e ,u d o K
J a n s s e nB,e r n h a rGdo e t z k R
e ,u d o lKf l e i n - R o g g e ,J a n s s e nB,e r n h a rGdo e t z k R
: r i c hP o m m e r ;
H a n sS t e r n b e rE
: r i c hP o m m e r ; H a n sS t e r n b e rEgr,i c hP a b s tP; r .E
g r, i c hP a b s tP; r .E
Z / 8 .( J B A G )
B / N .( V O S E }
LstnsLucs

H l n u n G r a r

0 c t a v of i l mm u d oy p r i m e gr r a n x i t od e L a n g , Z o r t z i g a r r fei lnmm u t u ae t aL a n g elne h e n e n g o

a s e g u rsu r e p u t a c i
co
n m og r a nc r e a d o r . 0 b r aa r r a k a s h
t aa n d i aF.i l mh o n e kL a n g esko r t z a i l e
r e f e r e n c di ae le x p r e s i o n i saml eom nd,e s p e r t g i s az u e ni z e n a
b e r m a tzuu e nE. s p r e s i o n i s m o
l a v o c a c i cni n e m a t o g r fdi e
a l e m a n i a r r a reernr e f e r e n t z i a zl aknoad a e t a
cL
a u i sB u u e l .
i zat u
L u i sB u u e l ebno k a z izoi n e m a t o g r a f i p
ko
L a sr e f e r e n c i p
a isc t r i c as so nt a nv a r i a d a s
c o m ol a sl i t e r a r i aC
s :a r S
z u e nE
. r r e f e r e n t zo i ak t o r i k o al ikt e r a r i o a k
l p i t z w e gF,r i e d r i c h ,
B c k l i nD, u r e r oG, r n e w a lRde, m b r a n ed t c, .
bezain
a s k o t a r i k odaikr a :C a r S
l pitzweg,
D,u r e r oG, r n e w a l d ,
L o t t eE i s n edr e s c u b r li o
F r i e d r i cBh c k l i n
so r g e n edse lf i l me n
e l e s p r i tdue l a sb a l a d avsi e n e s arso m n t i c a s , R e m b r a n dett,a b L
. o t t eE i s n e r r eVki,e n a kboa l a e n u n c u e n t od e A n d e r s evne n o t r od e l o sh e r - d a e r r o m a n t i k oees np i r i t u aAnn, d e r s e n iepnu i n
r n a n oG
s rimm.
bateae
n t aG r i ma n a i e n
b e s t ei o u i nb a t e a d
ne s k u b r i t zuu e nf i l mh o n e nj a t o r r i a .

z(J

.H

fu
u-

Viernes

15-1I -2002

20:00
Honns

0stirala

2002-11-15

20:00rn

Sombras
( S c h a t t e n - eN
i nech t l i ch e Ha l l u z i n a t i o19n2. 3 )

Itzalak
(Schatten-eine
Nchtliche Halluzination.
1923)

D . :A r t h u R
r o b i s oG
n ;. :A r t h u R
r o b i s oR
n ,u d o l f
: ritA
z r n oW a g n e rl .; :A l e x a n d e r
S c h n e i d eFr.;F
MaxGlstorff,
Granach.
LilliHerder,
Rudolf
Klein-Rogge,
FritzKortner;
B/N.(V0SE)

Z.:ArthurRobison;
G.:ArthurRobison,
Rudolf
Schneider;
A.:FritzArnoWagner;
l.:Alexander
Granach,
MaxGlstorff,
LilliHerder,
Rudolf
Klein-Rogge,
FritzKortner;
Z/8.(JBAG)

So[gRs

lrznnr

E ne s t ef i l ml a a m b i g e d a
dd
e l a ss o m b r am
s anif i e s t au n ai n s p i r a c i
f rne u d i a n e
a l:p e q u e iol u s i o n i s t ae,s c a m o t e a nl d
ao
ss o m b r a a
s ,b r el a s
e s c l u s adse l o sd e s e o s s u b c o n s c i ednet eosd o s
q su ed e r e p e n tsee
r esc h a z a d o
e s t o sp e r s o n a j e
p o n e na r e a c c i o n sa irg u i e n dsouf a n t a s sae c r e a e s i g n i f i c a c i l ans:
t a .F a n t a s m a g opre as a d d
pasaieramente
sombras
sustituyen
a losvivos,
quese convierten
duranteestelapsodetiempo
e n l o se s p e c t a d o raebso c a d oasu nd e s t n o
c a d av e zm sa l u c i n a n tper,e c i p i t a doop,u e s taol
retardandodelcomienzo.

F i l mh o n e t a ni t,z a l e n
a n b i g u o t a s u ni naskp i r a z i o
f r e u d i a n oaad i e r a z t ednu :i l u s i o n i sttxai k a k ,
pertsonaa
itzalak desager a(aziz,baztertutako
h o r i e ng u z t i edne s i os u b k o n t z e n t e
ae
t ena ki r e k i k od i t ue t ab a t - b a t e apne r t s o n a eorkr e a k z i o n a t ue g i n g od u t eb e r e nf a n t a s i sae k r e t u a r i
. s a n a h i ef ann t a s mgao r i aa s t u n ai :t z a l ar r a i k iE
l e kb i z i d u n aokr d e z k a t u kd oi t u z t a
e l d ib a t e r a k o .
T a r t eh o r r e t a ng,e r oe t ah a r r i g a r r i a g o
aa
r i,n a g o a ,h a s i e r a kroe t a r d a n d o a rkeonn t r a k o a g o a
d e np a t u ab i z i k od u t e ni k u s l eb i h u r t u kdoi r a
biziu
d n ak .

S b a d o
S b a d o

l6-1r-2002
16-1
t-2002

I 8:00HoRAs
20:00Hons

Larunbata
Larunbata

2002-11-16
1-16
2002-1

18:00nru
20:00nru

Nosferatu,Bampiroa
Nosferatu,el Vampiro
( N o s f e r a tEui.n eS y m p h o ndi e sG r a u e n s . 1 9 2 1 ) ( N o s f e r a tEui.n eS y m p h o ndi ee sG r a u e nls9.2 l )
F;. :
F .M u r n a uG; . :H e n r i G
k aleen
D . :W i l h e l m
G n t h eKr r a m plf.;:M a xS c h r e c kA,l e x a n d e r
mr,e t a
G,u s t avvo nW a n g e n h e iG
Granach
Pr.:
RuthLandshoff;
GeorgH.Schnell,
Schrder,
Enrico
D i e c k m aAnl,b i nG r a u;;8 / N .( V 0 S E )

A;. :
F M u r n a uG; , :H e n r iG
k aleen
Z . ;W i l h e l m
G n t h eKrr a m plf.;:M a xS c h r e c kA,l e x a n d e r
mr,e t a
Granach
G,u s t avvo nW a n g e n h e iG
Pr.:
RuthLandshoff;
Schrder,
GeorgH.Schnell,
Enrico
D i e c k m aAnl,b i nG r a uZ; / B (. J B A G )

NosreRnru,
ELVAMPTRo

Nosrnnru,
Bnlprno

Drakularen
egokitzaA d a o t a c i dne lD r c u ldae B r a mS t o k enr ,oa c r e - NosferatuBramStokerren
penada,bainaezdagokreditatuta
eskubideen
de derechos,
Nosferatu
es
ditadoporrazones
u n ad e l a s5 o 6 p e l c u l aess e n c i a l edsel a h i s t o - a r r a z o i adki r e l a - e tNa o. s f e r a tzui n e m a r eo ni n a a u d ac a p i t aE
zalantzarik
batda,inolako
l .n rrizko5 edo6 filmetako
r i ad e lc i n e s, i nd u d al a p e l c u lm
g a b ef,i l mm u t u r ihka n d i e nZa i.n e m adki r a u e n
se volversobre
tantoqueel cineexista,
jokodugu,aztertu
paraestudiarla
eta
Nosferatura
e nterpretarla.
Ejemplo bitartean,
Nosferatu
jasoeta
interpretatzeko.
Aldibereanzinema
estefilmesten
de cinea la vezcultoy popular,
herrikoiaren
adibidea
da etazinemaren
e l o r i g e nd e u n ac o r r i e n tf eu n d a m e n tdael lc i n e :
loera
dagofilmhau:morbositatekoarel a d e l a m o r b o s i d aqdu,ee n g e n d r aur n as e r i ed e batenoinarrian
maisulan
sortuditu
na.Filmjoerahorrekzenbait
del
a lo largode todala historia
obrasmaestras
historian
zehar.
zinemaren
cine.
m e t a f i s i kdoaa.B e r t a nH, e r i o r ei n d a r r e k
de la P o e m a
Esun ooemametafsico
en el cuallasfuerzas
borroka
indarguztiak
erakarriko
dituzte,
biziaren
Muertetienenvocacin
de atraerhaciaellasa
horrendeskriozioan
manikeismorik
en
0artehartuko
todaslasfuerzas
delavidasnquentervengan
la descripcin
deestaluchaningnmaniquesmo. e zd u e na r r e nN. o s f e r a zt ui n e m a r ei knu s m o l d e
artea
delcine
zehatzbatenlekukoda:zinemaerabateko
testimonia
unaconcepcin
Nosferatu
y de
etahandituz
doana,
da,betiaurrerantz
comoartetotalquenocesarde progresar
Murnauren
languztlaren
bitartez.
a travsdetodala obradeMurnau.
amplificarse

J ueves

21-11-2002

18:00
Honns

Osteguna

2002-11-21

18:00rn

Lasmanosde 0rlac
( 0 r l a cH
s nde.19251

0rlaceneskuak
( 0 r l a c sH n d e1.9 2 5 )

D . :R o b e rW
t i e n eG
; . :L o u i sN e r zM
, aurice
R e n a r dF;. H
: a n sA n d r o s c h iG
n , n t h eKrr a m plf.;:
Conrad
Veidt,Alexandra
Sorina,
FritzKortner,
Carmen
Cartellieri,
FriStrassny,
PaulAskonas;
B / N .( V O S E )

Z.:Robert
Wiene;G.:LouisNerz,Maurice
Renard
A;. :H a n sA n d r o s c h iG
n
, n t h eKrr a m p lf .; :
Conrad
Veidt,Alexandra
Sorina,
FritzKortner,
Carmen
Cartellieri,
FritzStrassny,
PaulAskonas;
Z/8.(JBAG}

LnsunosDEORrAc

0nncru
esxunr

A pesarde un prembulo
bastante
fantstico,
es
unapelcula
antetodorealista.
Esnotable
en la
medidaen quelo fantstico
no se desliza
entre
losobjetossinoquese concretiza
en loselem e n t oqs u ep u e d e
f i l m au
r n ac m a r aC. o n r a d
Veidtha sabidoexpresar
muybienlossentiquedebeexperimentar
mientos
un hombrepara
q u i e ns u sm a n o n
s o s o nm sq u eu n ac o s a
extraa.
D i r i g i dpao rR o b e rW
t i e n ea q u i e ns e l e d e b el a
h i p e r f a m o"sEalg a b i n e tdee ld o c t oC
r a l i g a ryi ",
contrariamente
a staltima,
se preocupa
de la
sicologa
de 0rlacmsquede losefectosexpres i o n i s t aFsu. eo r i g e nd e d o sr e m a k e u
s :n ad e
(1935)
y otrade Edmond
KarlFreund
T . G r v i l l e ( 1 9a6s0c)o, m od e a b u n d a n t iensf l u e n pelculas
ciasen posteriores
deterror

Sarrera
fantastiko
samarradaukan
arren,film
errealista
da batezere.Aipagarria
da,bai;izan
ere,fantastikoa
denhoriezdaobjektuen
artean
nahasten,
ezpada
kamerabatekfilmatu
ditzakeen
oblektuetan
zehazten
da.Conrad
Veidtek
oso
ondojakinizandu eskuak
zerbait
arrarodirela
sentitzen
duengizonbatekbizbidedituensentimenduak
adierazten.
Robert
Wiendazuzendaria.
Robert
Wienda,era
"Caligari
berean,
doktorearen
kabinetea"
ospetsu
bainoospetsuagoaren
zuzendaria
ere.Azken
horretan
ezbezala,
filmhonetan
0rlacenpsikologiazarduratuko
da gehiago,
efektuespresionistez
baino.Bi remake
egindira:bata,KarlFreundena
(1935),
(1960).
etabestea,
Edmond
T.Grvillerena
Eraberean,
eraginhandiaizanduondoren
egindakobeldurrezko
flmetan.

a
H

Ju e v e s

21-11-2002

Fausto
(Faust.1926)

Honrs
20:00

0steg
una

2002-11-21

20:00rnr

Fausto
(Faust.
I 926)

D . :W i l h e l mF M u r n a uP; . :E r i c hP o m m eG
r ;u i n : Z . :W i l h e l m
F .M u r n a uP; . E
: r i c hP o m m eG
r ;u i n :
J o h a n nW o l f g a n gG,o e t h eH, a n sK y s e rF; . :C a r l J o h a n W
n o l f g a nG
g ,o e t h eH, a n sK y s e rA; . :C a r l
H o f f m a nl ;. : E r i cB a r c l a yH
, a n sB r a u s e w e t t e rH
, o f f m a ln. ;:E r i cB a r c l a yH, a n sB r a u s e w e t t e r ,
W i l l i a mD i e t e r l G
e , s t a
E k m a nW, e r n eFr u e t t e r e r ;W i l l i a m
D i e t e r lG
e , s t aE k m a nW, e r n e r
P : E r i c hP o m m eBr ;/ N .( V O S E )
F u e t t e r ePrr; .E
: r i c hP o m m eZr ;/ B (. J B A G )
Fnusro

Flusro

M u r n a ue,ns u sp e l c u l assi e, m p rheaa g o t a dcoo n M u r n a u kb,e r ef i l m e t a nb,e t ia g o r t iuz a nd i t u

s n ap a n o r m i - p a n o r a m ibk a t e nt ,r a v e l l i nbga t e np,l a n op i k a t u
v o l u p t u o s i dl aasdp o s i b i l i d a d e u
c a ,d e u nt r a v e l l i ndge,u np l a n op i c a d o .p.e. ,r o
b a t e n .a. .u k e r a 0k r. a i n g o a b
na
, i n ak,a m e r iak u aqula cmara
seconvierte
enel puntodepartida s i z k oj a r i ob i k a i n
b a t e na p i a p u n t d
u a e t ai r u d i a de un extraordinario
torrente
visualsinouela
r e nk o n p o s i z i oeazkd u e r r e a l i t a t e airkeuns p e g i a
c o m p o s i c idenl ai m a g eenn t u r b li a
ev i s i dnel o
u h e r t z eP
n l.a n o aekl k a r r egna n e aj anr r i k od i t u ,
r e a lE
. n c a b a l lgoasp l a n o sa,b a n d o ngar,a c i aasl
m u n t a i aersi k enr o r a b i dbea ta l d eb a t e r a
u t z ie t a
k iunr g i l d u k o
montaju
en
, ad i r e c c i pno ro t r as, ez a m b u lcl e
on
b e s t eb a th a r t u kdou ,p r o p o r t z i o em
lasproporciones
hastaqueel vrtigo
delhroe
d a h a r i ke t ah e r o i a r ebne r t i g o ahka r r a p a e
t ut a
y nosencontramos
por
nosatrapa
arrastrados
z u r r u n b i l o a er er dn i a na u r k i t z egna r e na r t e .
esteremolino.
Nuncael subconsciente
hasido
S u b k o n t z i e net zedaa s e k u l a
e m a ne r a i k i t z e k o
evocado
contalformade construccin
violenta. hainerabortitz
batenbitartez.
Esevidentemente
unade laspelculas
msambi- Argidagozinemaren
historiako
filmhandinahienec i o s ads el ah i s t o r di ae lc i n et a n t oe ne lp l a n o
takoadela,baigaiaridagokionez,
baiformari
dagotemtico
comoformal.
Murnau,
ensultimo
film
kionez.
Murnauk,
filmalemaniarrean,
bereazken
pintarel enfrentamiento
alemn,
haquerido
de
Argiaren
Jainkoaren
etaDeabruaren,
eta
gizakiaren
D i o sy e l D i a b l o
d ,el aL u zy l a 0 s c u r i d adde, lh o m - lluntasunaren,
etaezkutuko
indarren
gatazka
b r ey l a sf u e r z aosc u l t a g
s ,r a c i aasu n au t i l i z a c i n arteko
margotu
nahiizandu,zineak
espar n x i mdael o so o d e r edse lc i n ee nl o sd o m i n i o s zioaren,
argazkiaren
etainterpretazioaren
eremuedelespacio,
delafotografa,
de la interpretacin. tandituen
aukerak
ahaliketaoehien
erabilita.

.H
-

t-

E p r s o oI r o Viernes 22-11-2002 18:00

HoRAS
Eprsooro
2
Viernes 22-11-2002 20:00HonAS

1.Areu
2.Arrn

ostirala 2002-11-22 l8:00ETAN

0stirala 2002-11-2220:00rr

Losnibelungos
Nibelungoak
( D i eN i b e l u n g eSni :e g f r i eTde. i l1 .1 9 2 4 )
( D i eN i b e l u n g eSni :e g f r i eTde. i l1 .1 9 2 4 1
( D i eN i b e l u n g eKnr:i e m h i l d
Rsa c h eT.e i2l . 1 9 2 4 1 ( D i eN i b e l u n g eKnr:i e m h i l dRsa c h eT.e i2l . 1 9 2 4 1
D . :F r i t zL a n gG
; . :F r i t zL a n gT, h e av o nH a r b o uF;. :
CarlHoffman,
Gnther
Rittau,
WalterRuttman;
l.:
G e r t r uAdr n o l dM
, a r g a r e tSec h nH, a n n a
Ralph,
P a uR
l i c h t eTr ,h e o d oLro o sH
, a n sC a rM
l ueller;
P r .E
: r i c hP o m m eB
r ;/ N .( V 0 S E )

Z . : F r i tLza n gG
; . :F r i t zL a n gT, h e av o nH a r b o uA;. :
CarlHoffman,
Gnther
Rittau,
WalterRuttman;
l.:
G e r t r uAd r n o l dM, a r g a r e tSec h nH, a n n a
Ralph,
P a uR
l i c h t eTr ,h e o d oLro o sH
, a n sC a rM
l ueller;
( J. B A G )
P r .E
: r i c hP o m m e r ; Z B

L o st l s e l u N c o s

Nrserureox

Constituye
el tercerfilmde Langen dosepisodios Langen
hirugarren
filmada("Aramuak"
eta
"Mabude
(tras"Araas"
y "Doctor
Mabuse")y
elmsambiciodoktorea"
filmen
ondoren),
bipasartekoa,
so.LosNibelungos
fuetambin
la mayorproduccinetazalantarik
gabehandinahiena.
Erich
Pommerren
deErichPommer,
cuyorodaje
durmsde30sema- produkziorik
handiena
ereizanzenfilmhau.
nas,inmensos
y abundante
decorados
figuracin.Errodajeak
30astebainogehiago
iraunzuen,
eta
"
Langprecis:En losNibelungos
he tratadodemos- dekoratu
iuelaketafigurazio
ugarierabili
beharizan
trar cuatrounversosdiferentes.Primero,el bosque ziren.Langek
ondokoa
esanzuen:"lV
elungoak
filprinitivo,dondevivenel deformeMime,queensea meanlauunibeftso
desberdin
aurkezten
saiatunaiz.
jaton'izko
a Sigfridoa forjarsu espada,Eldragny el reinosub- Lehenengoa,
basoa;beftanbizidiraMime
terrneode Alberich,guardincelosodeltesorode i*uragabea(ezpataegitenlagunaendioSigfridori),
quemaldicecuandoes abatidopor Herensugea
los Nibelungos,
etaAlberichen
lunazpiko
erreinua
Sigfrido.Segundo,
el castilloenvueltoenllamasde la (Nibelungoen
alaorrarenzaindariarduratsua
da eta
reina amazonade lslandia, Brunilda.Tercero.el biraoegingodu Sigfridokhilaenduenean).
nundoeslizado,
ligeramente
degenerado,
demasia- Bigarrena,Brunilda,lslandiakoerreginaamazonaren
do civilizadodel reinode losBurgundos,
a puntode ganeluagarretan.
Hirugarrena,
Burgundoen
erreinuy cuaftoy ltmo,
desintegrarse,
el mundode lashor- ko munduestlzatua,
zetobaitendekatua,
zibilizadas salvajesde loshunosy su choquecontrael tuega,
suntstaear
dagoena.
Etalaugarren
etaazkemundode los Burgundos.
Loshombresatravesan na,Hunoen
hordabasatien
munduaetahorieneta
estoscuatromundos,
todosnolleganhastaelfinaldel Burgundoen
munduaren
aftekoborroka.
lau
Gizonek
caminoy ellosemprenden
quea menudo
senderos
se munduhoriekzeharkatuko
dituzte,den-denak
ezdira
cruzan.Explicarel destinode estoshombresdesde iritsikobidearen
guruZatu
amaerara
eta sarrtan
suorigen,darlesunamotivacn
demaneraquecada egitendirenbidezidorrak
hatukodituxe.Gizon
sucesoobedezca
a unanecesidad
absoluta.
Esaera horienpatuahasieratik
azalxea,motibazioa
eman
paramf'.
la cuesn
fundamental
gertaerabakoiZabeharrizan
absolutu
batenondorio
izanzedin.Horixezenoinarrizkoa
nreza('.

g
z
)
l

S b ad o
S b ad o

23-11-2002
23-11-2002

I 8:00Honns
20:00
Honns

Larunbata
Larunbata

2002-23-11
2002-23-11

l8:00rrnru
20:00rrnr

Metropolis
(Metrpolis,1926l
D.:FritzLang;G.:FritzLang;TheavonHarbou.F.:
, ustav
K a r lF r e u n dG, n t eRr i t t a ul .; :A l f r e dA b e lG
g rei,t z
F r h l i c hB,r i g i t tH
e e l mR, u d o lKf l e i n - R o g F
R a s pT, h e o d oLro o sH, e i n r i cG
h e o r g e . ;EPr:i c h
P o m m eB
r ;/ N (. V 0 S E )

Metropolis
(Metrpolis,1926)
Z . : F r i tLza n gG; . :F r i t zL a n gT; h e av o nH a r b o uA.. :
KarF
l reund
A b e lG
, ustav
G, n t eRr i t t a ul .; :A l f r e d
e e l mR
. u d o lKf l e i n - R o g F
ge
r i,t z
F r h l i cB
h ,r i g i t tH
heorge.;P
Err.i :c h
R a s pT, h e o d oLro o sH
, e i n r i cG
P o m m e r ; Z /(8J .B A G )

MerRopor-rs

MrrnopoLrs

L a n g u t i l i z 6 2 0 . 0 0 0m e t r o s d e n e g a t i v o . L a n g e6k2 0 . 0 0m0e t r on e g a t i beor a b izl ii t u e n ,

n a g u sbi ,i g a 0e
0 t r op o s i t i b o
S,a k t o r e
1 . 3 0 0 . 0m
0 0e t r o d
s e p o s i t i v oS,a c t o r e ps r o t a g o - 1 . 3 0 0 . 0m
750aktoreetaondoko
estrak:
n i s t a s7, 5 0a c t o r e s e c u n d a r oesx, t r a s2: 5 . 0 0 0 rrenmailako
1 ,. 1 0s0k i n h e a d ,
h o m b r e s . 1 1 . 0m0u0l e r e sl .,l 0 0 c a b e z arsa p a - 2 5 . 0 0g0i z o n1,1 . 0 0e0m a k u m e
etaperts0d a s ,7 5 0n i o sy 2 5n e g r o sL.o ss u e l d opsa g a d o s 750umeeta25beltz.Artista,langile
y sp e r s o n as lee l e v a r o n n a l a rgi a r ahi a r t a k1o. 6 0 0 . 0m
arkordaindu
00
a l o sa r t s t a,se m p l e a d o
jantzietarako
guztira,
markogas200.000
a 1 . 6 0 0 . 0m
0 0a r c ods e l a p o c af,u e r o ng a s t a d o s zitzaien
p a r ee g i nz i r e nb, a ie t a
2 0 0 . 0 0m0a r c o sp a r ae l v e s t u a r i os ,e f a b r i c a r o n t a t uz i r e n , 3 . 5z0a0p a t a
3 5 0 0p a r e sd e z a p a t o as s c o m o7 5 p e l u c a ys 7 5i l e o r de t a5 0a u t oe r ep l a nb e r e z i eanr a b e r a .
o a a t z a r2
e2
n a nh a s zi e ne t a
f u e r o nc o n s t r u i d 5
o0
sa u t o m v i l se es g np l a n e s E r r o d a j el 9a2 5 e km
l926ko
u r r i a r e3n0 e a na m a i t uG. u z t i r3a1 0e g u n
e s p e ical e s .
laneanetenE l r o d a j ec o m e n zel 2 2 d e m a y od e 1 9 2 5y eta60gautanegonbeharizanziren
f i n a l i z eo l 3 0d e o c t u b r d
e e 1 9 2 6d,e m a n d a n d og ab e .
u n e s f u e r zyou nt r a b a j oc o n t i n udou r a n t3e1 0 F r i t zL a n g ehka u x e s a nz u e nM e t r o p o lbi rui r u z :
"
filma.Gauregun
d a sy 6 0 n o c h e sF. r i t zL a n gd e c l a r s o b r e Niriezzaitgehiegigustatzen
ezindaitekeesanbihotzadenik
M e t r p o l i s : " P e r s o n a l m e nnt e
o , m e g u s t a dagoeneko
Ezda
muchola pelcula.No se puedeya decirhoy eskuarenetaburuarenartekobtartekoa.
que el coraznes el mediadorentrela manoy egia,ondorioaez da egia,eta nkneukere ez
el cerebro.Es falso,la conclusines falsa,y nuenonartzenfilmaegitenari ninxela".
yo ya no la aceptabacuandorealizabala pel- Z u z e n d a r ihaaku x e s a nn a h zi u e nm
: aitasuna
an
rtet : u l a " . Edl i r e c t osr e r e f e r ao, b v i a m e n taeq, u e e z i nd a i t e k e ei lzaa nl a n a r e en t ak a 0 i t a l a r e
o l a m o rn o p o d as e re l m e d a d oern t r ee l t r a - ko bitartekoa.
b a j oy e l c a p i t a l .

Entrada- Sarrera:
l'80 por Sesin- Emanaldi
Bakoitzeko
- Museoaren
Amigos
delMuseo:25%
de descuento
Lagunentzat
%25merkeago
Museode BellasArtesde Bilbao
BilbokoArteEderMuseoa
PlazadelMuseo,No2
4801I- Bilbao
Tfno.944396060
Fax.944i196145
www.museobilbao.com

CoHt'luesnoGRoEcrMrENTo
A
JosLursREB0n0rrios,
SANSEBASTAN
PAR0NA0
MuHrcrpr.
o Cunun,
SAiSEBAS1AN
DEUTScHES
FrLMrNsTrrur-DrF/FrlMAncHv,
WtEsgADEN
TnANs[F|LM,
MuNrcH
Ctigl'rrcl
Ar-udGoETHE
INSI|TUL
MA0R|D
EsrrRRrx
Asxo

poR
[rl iil0spcclrvAHAstDo0RGAN|ZADA
Arn r crnxo HoNEN
ANTotTzAttEA

'c

htrlllfl&
Lrrrlc
tr-h.
btdof lhrrr

t,

r' metrobilbao