Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Estudio Histórico-Arqueológico de La Villa de Arceniega
Estudio Histórico-Arqueológico de La Villa de Arceniega
ARABA / LAVA
A.1.1. Artziniegako hiribilduko
Historia eta Arkeologia
Azterketa
The historical-archaeological study of the town of Artziniega, carried out for the Town Council, was called for
given the scheduling of the Historic Centre as a Zone of Archaeological Interest and the consequent need to
define suitable measures of protection for the elements affected thereby. Thus, preliminary work was carried
out on the subsoil, work which can be divided into three parts: firstly an assessment of the potential; secondly,
the identification of the location of elements therein and finally, the evaluation of their importance.
The results offer, apart from the strictly material ones thrown up by the methodology (documentary investigation,
historical-archaeological study and emerging strata readings, geo-radar and archaeological sondages, etc),
a hypothesis on the urban evolution of the Quarter whose use as a potential instrument for future urban
and administrative planning is expressed as a data-base. This data-base incorporates, in a detailed manner,
the necessary steps to be adopted to preserve the archaeological heritage and to complete our
historical knowledge of the area.
Helburuak
Objetivos
Artziniegako Hirigune Historikoa Arkeologia Gunetzat hartu ondoren (Euskadiko Aldizkari Ofiziala
5225/95), eremu horretako elementu bakoitzaren
babesa eta zaintza egokiak ziurtatuko duen ikerketa
xehea egitea izan da azterlan honen helburu nagusia.
Kultura Ondarearen Legeak inbentarioan bilduriko
ondasunei begira zehaztu dituen baldintzak hartu dira
kontuan lan honetan.
En cumplimiento de dicho objetivo bsico, diseamos para el estudio unos objetivos especficos:
Facilitar la gestin administrativa de las autorizaciones de obras: poner a punto un instrumento de gestin eficaz a la intervencin en dicho patrimonio que,
garantizando la salvaguarda del elemento inventariado,
agilizase la tramitacin administrativa de expedientes
de obras, remodelaciones, etc. Para ello, la creacin de
una base de datos especfica, con campos de informacin ponderada y til, nos pareca el mecanismo de
valoracin ms inmediata y acorde a las necesidades
propuestas.
Metodologia
Metodologa
II. Fasea. Kontrastazio eta baloraziorako Zundaketa Arkeologikoak: lehen faseko emaitzak ponderatu eta
gero, zundaketa berezi batzuk diseinatu eta bideratu
ziren. Zundaketa sistematikoaz gainera, arrazoizko zundaketa bereiz batzuk aurreikusi genituen, multzo osora
zabalduko genituen emaitzak eta ondoko interbentzioetan argitu beharreko aspektu nagusiak zehazteko. Hau
da, bideratu beharreko zundaketa arkeologikoak ez
zituen jardunbide horren aukerak ahitu behar, baizik eta
lagunduko zuen ondoko jardueretako interbentzioen
nolakoa eta arrazoiak egokiago zehazten eta kontrastatzen, batez ere ondarean bideratu beharreko interbentzio horiek edukinean halako eragina eduki behar bazuten.
I. Fasea: Dokumentazioa
Fase I: Documentacin
Bibliografiari dagokionez, datu gutxi zegoen biltzeko, Artziniegari buruzko produkzio historigarfikoa ez
baita oso joria. Escarzagak 1931. urtean argitaratu
zuen monografiaz gainera, hirigunearen inguruko eta
barneko elementu batzuen gaineko datu interesgarri
batzuk plazaratu zituen Jose Iturratek 1970. urteen
hamarraldian (Micaela Portillarekin lan egin zuen Iturratek Gasteizko Elizbarrutiaren Katalogoaren erredakzioan). Izan ere, hiribilduko erlijio-arkitektura eta alde
gotortua (dorretxeak; garai gotiko eta Berpizkundeko
jauregiak) aztertu zituen Micaela Portillak.
Artziniegako Udal Artxiboa.- galdu egin da dokumentazio zaharrena. Dokuentu gutxi batzuk baizik ez
dira XV. eta XVI. mendekoak eta dagokigun gaiari buruz
ez digute halako inforamziorik eskaintzen. XVII. mendetik aurrera nolabaiteko seriazioa dago dokumentuetan.
Udal aktak (1617tik 1930ra artekoak), obra eta kontuen
sekzioak, eta estatistika-katastroak (hiriko orubeak)
aztertu dira bereziki.
Arabako Foru Diputazioaren Herrialdeko Artxiboa. Fomento (Herri Lanak) eta Gerrak (Kalteak) sekzioak kontsultatu dira.
21
Antso Jakituna Liburutegiaren dokumentu-fondoa, Fogueras (1725) eta Pleitos (Ayala, 1731).
Finalmente, comparando los datos obtenidos a partir de ambas fuentes de informacin, se procedi al
encargo y diseo conjunto de una campaa de sondeos de carcter geofsico, con mtodo geo-radar
(GPR o Ground Penetrating Radar), de base electromagntica, realizado por la empresa Terranova S.L..
Este sistema ofreca interesantes posibilidades de aplicacin en el sondeo sistemtico en grandes reas para
la localizacin de anomalas susceptibles de inters
arqueolgico. A pesar de ser una de las primeras experiencias del equipo en este campo, se abran expectativas valiosas por lo que nos pareci til integrar este tipo
de estudio, ejecutarlo con anterioridad a los sondeos
arqueolgicos tradicionales, y ponderar su utilidad con
la apertura de las zanjas y catas correspondientes.
A eta B Zundaketak
Sondeos A y B
de materiales (escasos y modernos). No se document resto alguno del depsito medieval, que parece
haber sido arrasado en actuaciones posteriores, en las
que se ha llegado incluso a rebajar el nivel del suelo
natural del terreno.
Lanean hasi ginenean Erdi Aroko harresiaren hondakinak aurkitzeko genituen itxaropenei dagokienez,
emaitzak ez dira positiboak izan, aurkituriko hormak
etxearen zimentazio-sistemaren hondakinak baino ez
baitira. Zimentu hauek hona hemen, agian, zergatik
garatu ziren metro beteko goratasunean hiria sortu
ondoren hegoaldeko mazelan, jatorrizko hiri-zoruaren
eremua zabaltzeko, egin zen terrazari eusteko erabiliko
zituzten.
C eta D Zundaketak
Sondeos C y D
Se estableci la apertura de dos sondeos. El primero o C, se practic en el semistano (2,55 x 1,50), limitando al lado Este por el muro al que antes se aluda
como posible resto medieval. El segundo o D se practic en la planta baja, de acceso directo desde la fachada
principal, de unos 6,5 m2 (2,70 x 2,40), posteriormente
ampliado en el curso de ejecucin de los trabajos.
E Zundaketa
Sondeo E
Erdiko Kaleko 39. orubeko etxebizitza baten barnean egin zen zundaketa hau. Lurzati erregular bat da
orubea, bi eraikinez osatua: hiru solairuko etxe bat eta
haren azalera ia erdian ageri den erdisotoa, estrata edo
erreka baten norabidean luzatzen dena. Bigarren sarrera du alde honetan etxeak. Premiazko jarduera aurreikusi zen alde honetan (eraberritze lanei ekin nahi zioten
25
Se practic una zanja en la planta semistano, junto al ingreso abierto a la calleja o albaal que la separa
de su correspondiente hacia la calle de Abajo. Zanja
rectangular, longitudinal a la planta de la vivienda, con
unas dimensiones de 2,10 m de largo x 1,80 m de
ancho, cuyos resultados fueron desalentadores. Se
identificaron apenas 3 unidades, de las que la ms interesante pueda ser la 3, que quiz corresponda a la
huella del muro trasero del inmueble original (siglo XVII),
hiptesis que nos parece razonable si tenemos en
cuenta que, probablemente a fines del pasado, se
practic una amplia reforma (carpintera de sierra
mecnica en la actual estructura interna) y que se pretendi conseguir un espacio destinado a cuadra en la
zona trasera, al nivel ms bajo, para lo que fue necesario desmontar parte del muro y crear un nuevo acceso,
directo desde la calle y con salida hacia el albaal o
calleja.
F eta G Zundaketak
Sondeos F y G
H, I eta J Zundaketak
Sondeos H, I y J
Dadas las dimensiones del solar, para que el sondeo resultase efectivo, se decidi practicar tres grandes catas rectangulares, dispuestas escalonadamente:
una en el ngulo noroeste, la segunda prcticamente
en el centro del solar, y la ltima en la esquina o cuadrante sureste, recurriendo para su apertura a una
retroexcavadora.
goak ziren arren (H eta I zundaketetan). Espazio honetako interbentzioan orubearen lehen okupazioaren
aztarnak (mehelinak, tabike-lerroak, eraikuntza-hondakinak, okupazioaren aztarnak) agertzea espero
genuen arren, ez zen molde horretako elementurik azaldu hiru zundaketetan: zeramika-hondakin batzuk eta
lerrokadura xinple bat (hormatxo bat?) baizik ez genituen atzeman. Aurreko orube-banaketaren arrastoa
izan liteke hormatxoa, baina ez dirudi eraikuntza elementu esanguratsu baten hondakina denik.
K Zundaketa
Sondeo K
L Zundaketa
Sondeo L
Konklusio Orokorrak
Conclusiones Generales
Zera da, oro har, Artziniegako substratu arkeologikoaren gainean atera dezakegun lehen konklusioa,
pobre samarra dela alegia, eta urri azaldu direna aztarna horiek hustu eta laborantza lanetarako berrerabiltzeko bete diren orubeetan edo eraikuntza berriaren
zimentazio beharrei begira landu diren orubeetan azaldu dira. Dokumentazio eta arte-historia azterketaren
fasean eginiko behaketa-lanen ondoren, eremuko harri
naturala beheratzeko joera nagusitu zela ikusi genuen:
lur-maila artifizialak itxuratu ziren eta lan egiteko molde
Bigarrenik, elementu interesgarriak agertu dira Erdiko Kalean, F zundaketan, eta aurkeztu dugun panoraman egin beharreko salbuespena da hau inondik ere,
hauxe baita Behe Erdi Aroko materialak eta egiturak
batera azaldu diren gune bakarra. Hau da, beraz,
espektatiba gehien sorrarazten duen aldea. Aitzitik,
aldez aurretik halako aukerak zituzten alde batzuetan
(A, B, K, L zundaketak) lorturiko datuak guztiz partzialak eta ez esanguratsuak izan dira, eta negargarria izan
da beste batzuen kasua (C zundaketa). Datu hauek
guztiek berresten duten bezala, etxeak eta bizilekuak
elkarren gainean ondozkatzeko praktikaren ondorioz
eta horixe gertatu da Artziniegan, guztiz hustutzen
dira azpiko estratuak eta baliorik gabe geratzen da
horrenbestez helburu nagusi aurkikundeak agerian
uztea duen arkeologia metodo tradizionala.
Bestalde, kultura materialaren alorrean eginiko aurkikunde gehienak oso kronologia hurbilekoak dira, oso
gutxitan jotzen dute XIX. mendetik harantz. Zera esan
nahi du honek, behin eta berriro nahasi direla depositu
eta betegarri guztiak. Honez gainera, agerian azaltzen
zaigu harri naturala egungo hiriguneko leku askotan
(orube hustuetan, Goiko kaleko alde batean, etxeen
arteko arteka edo erreketan, edo etxeen atzealdeetako
gandoletan, eta abar) eta horren eraginez oso urria da
lantzeko dauzkagun sedimentuen lodiera.
Oro har, ikusirik dokumentuek eta zorupeko arkeologiak zeinen argibide gutxi ematen diguten, alde batera uzten baditugu azterketan espreski adierazitako
orubeak, askoz ere hiriaren iraganari, garrapenari, eraikuntza-faseei eta koiuntura bereziei buruzko informazio
gehiago emango digute seguruenik obren kontrolak eta
etxeen eraberritze lanetan erabiliko den dokumenatzio
grafikoak. Kontestu honetan, eraikinen estratigrafia
izan liteke emaitza hobeak eskainiko lizkiguketen bideetako bat.
En ltimo lugar, combinando los resultados obtenidos en todo el estudio, se elabor la correspondiente
base de datos informtica, en la que se sealan, entre
otros extremos, y en lo que al aspecto arqueolgico se
refiere, las propuestas de intervencin arqueolgica
pormenorizada para cada solar, cuyas categoras
seran las siguientes:
ZUNDAKETAK: Interbentzio honetan zuzenean ikertu ez ditugun orube eta aldeetan, aukera interesgarriak
eskaintzen badituzte. Zundaketen helburua da egon
litezkeen datuak egoki babestea.
SONDEAR: Aquellos que no ha sido posible explorar directamente en el presente estudio, pero ofrecen
indicios de inters que habra que comprobar para proteger adecuadamente sus posibles datos.
CONTROL: Solares o espacios en los que, teniendo en cuenta un mnimo de indicios, debe plantearse
30
edo jarraipena orube eta alde batzuetan. Argiro zehazten dira kontrol horren ezaugarriak erregistro-fitxan,
Erregistro mota arloan hain zuzen ere.
SIN CARGAS: Solares o espacios en los que la presuncin arqueolgica creemos que ya no se ajusta,
normalmente debido a la eliminacin del registro o
estratos arqueolgicos, bien por obras en el pasado o
bien por haber sido sondeados sin resultado de inters
en la presente fase.
In the first phase of the Historical-archaeological study of the Old Quarter of the town of Salinillas de Buradn
(Labastida), work has been carried out in various fields: documentation, demarcation and archaeology.
Archaeologically, a stratigraphic reading of the western section of the old walls was carried out as well as a
sondage on a site where reforms were due to take place. Although the documentary investigation did not
produce spectacular results, these are, undoubtedly, useful. The archaeological dig, on the other hand, has
helped to fill the gap in our knowledge of the urban growth of the town, structures and materials from three
phases having been found: the oldest being Late Medieval, followed by Renaissance period structures and finally,
elements that can be dated to the XIX century. Thus, it has been possible to reconstruct the evolution of the site
both in the extent of the old walls of the town and in their depth, the changes therein and throughout these
periods having being clearly identified.
Hiribilduaren historia eta arkeologia azterketak elkarren ondoko bi lan-fase aurreikusi ditu: lehenean
honen emaitzak azalduko ditugu lan honetan, harresi-atal baten inguruko dokumentazioa, eta haren delineazioa eta irakurketa estratigrafikoa bideratu ditugu;
bigarrenean, beharreko zundaketa arkeologikoak eta
lurzati eraikigarriei buruzko fitxak egingo ditugu. Plan
hau oso lan-baldintza zehatzetara mugatu behar izan
genuen, zundaketa arkeologiko bat egin behar izan baikenuen Laurel kaleko orube batean, etxe bat eraberritzeko obrak hastear zeudelako.
31