Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Complemento de Calculo
Complemento de Calculo
D E P A R T A M E N T O
D E
C I E N C I A S
B S I C A S
VIRGINIO GOMEZ
INTRODUCCION
Ante las exigencias tales como innovacin, calidad, normalizacin de productos, uso eficiente de
recursos energticos y el consiguiente tratamiento medioambiental, modernas metodologas en la
fabricacin de productos, gestin de la produccin y control de procesos; debidas todas ellas al elevado
nivel de competencia determinadapor la globalizacin de las economas, se requiere que Ud. posea una
formacin de alto nivel en competencia tcnica, evaluativa y de gestin, organizativa y mucho ms.
Es por ello que debe poseer las herramientas necesarias para desempearse en actividades
productivas y de servicios de ingeniera. Algunas de ellas pueden ser generadoras de energa elctrica, en
los sectores exportadores (minero-metalrgico, celulosa y papel , agroindustrial, entre otros),
transformacin de materiales (siderurgia), consultora, evaluacin de proyectos, montajes industriales y
mantencin en sectores productivos.
Es por tanto necesario un dominio a nivel de aplicacin de conceptos involucrados para modelar
fenomnos fsicos o geomtricos, tales como equilibrio y movimiento de los cuerpos (aplicados en
mecnica -slidos-, neumtica -gases-, hidralica -lquidois- ) cuya representacin corresponda a funciones
escalares o vectoriales de una o varias variables.
VIRGINIO GOMEZ
INDICE
Pg.
II
III
SUCESIONES Y SERIES
Sucesiones ...........................................................................................................
Lmite de una sucesin .........................................................................................
Serie ....................................................................................................................
Serie geomtrica ..................................................................................................
Serie p o hipergeomtrica ...................................................................................
Teoremas sobre series ........................................................................................
Criterio para establecer la convergencia de serie:
criterio de comparacin ..................................................................
criterio de la integral .....................................................................
criterio de la serie alterna ...............................................................
criterio de la razn .......................................................................
Serie de potencias ................................................................................................
Serie de Taylor ...................................................................................................
FUNCIONES DE VARIAS VARIABLES
Funciones de ms de una variable ......................................................................
Dominio de funciones de dos variables ...............................................................
DERIVADAS PARCIALES
Derivadas parciales ..................................................................................
3
4
7
8
9
11
13
16
19
23
26
30
35
36
40
45
48
55
59
62
66
70
73
73
73
77
IV
INTEGRACION MULTIPLE
82
82
86
87
89
91
92
95
VIRGINIO GOMEZ
Grfico en 3 : ....................................................................................................
planos ...................................................................................... ....
esfera ...........................................................................................
cilindro ...........................................................................................
cono ..............................................................................................
paraboloide ....................................................................................
Integrales dobles ....................................................................................................
Propiedades de la integral dobles .......................................................................
Aplicaciones de la integral doble:
clculo de reas en el plano ...........................................................
determinar el valor de la regin .................................................
clculo de volmenes .....................................................................
Clculo de volmenes .........................................................................................
Coordenadas cilndricas .....................................................................................
Coordenadas esfricas ........................................................................................
98
103
108
116
123
128
CAMPOS VECTORIALES
Campos vectoriales ............................................................................................
campo vectorial conservativo ............................................................
campo vectorial conservativo en el plano .........................................
Rotacional ..........................................................................................................
Campo vectorial conservativo en el espacio ......................................................
Plano tangente y recta normal a una superficie ..................................................
136
137
137
141
141
146
ECUACIONES DIFERENCIALES
Ecuaciones diferenciales ..................................................................................
Ecuaciones diferenciales ordinarias de variable separables ...............................
Ecuaciones diferenciales ordinarias exactas .......................................................
Ecuaciones diferenciales ordinarias ....................................................................
150
151
154
158
VII
AUTOEVALUACIONES
.................................................................................
162
VIII
BIBLIOGRAFA ..................................................................................................
178
VI
VIRGINIO GOMEZ
Sucesiones
Concepto: Una sucesin o secuencia es una funcin cuyo dominio es el conjunto de los nmeros
naturales a b
Si el n-simo elemento de una sucesin se designa por +8 0 a8b, entonces una sucesin es el
conjunto de parejas ordenadas de la forma a8 , 0 a8bb donde 8
Ejemplo:
1) Si , f (n) =
n
entonces:
n+2
f (n)
1
3
1
2
3
5
2
3
5
7
1 1 1 2 5
1 , ; 2 , ; 3 , ; 4 , ; 5 , ...
3 2 3 3 7
En el ejemplo
=
{ f (n)} =
n
=
n + 2
2) 0 a8b
"
$
{a1 , a 2 , a3 , a 4 , a5 ,...,
a n ,...}
n
1 1 3 2 5
, ...
, , , , , ...,
n
3
2
5
3
7
+
2
si 8 es impar
si 8 es par
...
n
n+2
; ...
n ,
n+ 2
{ f (n)} = {a n }
...
VIRGINIO GOMEZ
Si para > 0 existe M > 0 talque a n L < siempre que n > M , entonces
se dice que el lmite de la sucesin a n es L y se denota por :
{ }
lim a n = L
entonces si
lim
f ( x) = L ,
lim
x
an = L
Ejemplos
Determinar si la sucesin es CV o DV
1)
8#
0 aB b
H970 aBb #
B
B#
#
B
lim
lim
B_ B# B_
Por lo tanto,
2)
B
B
B #
B B
lim
B_
"
#
"
B
8
lim
", luego la sucesin es CV.
8_ 8#
" &8$
#8$ %8
0 aB b
" &B$
#B$ %B
H970 aBb !
"
"
&B$
B$
B$
#B$
%B
$
$
B
B
" &B
lim
lim
B _ #B$ %B B _
Por lo tanto,
"
&
$
&
B
lim
%
B_
#
# #
B
" &8$
&
lim
, luego la sucesin es CV.
8 _ #8$ %8
#
1
3) 8 =/8
8
1
0 aBb B =/8
B
H970 aBb !
!
1
lim
B =/8
B_
B
_!
lim
B_
!
!
Pw L
1
=/8
B
"
B
lim
B_
1
1
-9=
#
B
B
"
#
B
1
1 -9=
B
lim
B_
"
1
Por lo tanto,
1
lim 8 =/8 1 , luego la sucesin CV.
8_
8
VIRGINIO GOMEZ
VIRGINIO GOMEZ
b)
= c lim
c)
lim
(a n bn ) =
d)
an
lim
lim a n
n
a n bn
an
n bn
lim
an
lim
e)
lim bn
lim
bn
lim a n
si
lim bn
lim bn 0
Ejercicios
Determine si la sucesin CV o DV
a)
8"
#8 "
b)
#8# "
$8# "
c)
8# "
d)
$8$
#8# 8
e)
/8
f)
8# " 8
Solucin
a) CV
b) CV
c) DV
d) DV
e) DV
f) DV
"
an = a1 + a2 + a3 + ... + a n + ...
n =1
VIRGINIO GOMEZ
Series
S1 = a1
S 2 = a1 + a 2
S 3 = a1 + a 2 + a3
M
S n = a1 + a 2 + a3 + L + a n
Si {S n } = {S1 , S 2 , S 3 , L , S n } converge, entonces la serie
an converge.
n =1
_
Sea " +8 una serie infinita dada y sea W8 la sucesin de sumas parciales.
8"
lim W existe y es igual a W , entonces la serie dada es convergente aCVb y S es la suma de la serie
8_ 8
y si
lim W no existe, entonces la serie dada es divergente aDVb y la serie no tiene suma.
8_ 8
Si
Teorema :
Si la serie
an
es CV, entonces
n =1
Teorema : Si
lim a n 0
lim a n = 0
an
n =1
es DV.
La serie
Primer trmino
a r n = a + a r + a r 2 + a r 3 + L + a r n + L con
a0
n =0
razn
VIRGINIO GOMEZ
Serie Geomtrica
_
+
Teorema La serie geomtrica " + <8 de razn < converge a W
si, y slo si,
"<
8!
< " y diverge si, y slo si, < "
Ejemplos
Determine si las series son CV o DV
_ "
_
" 8
+ " 8 "
#
#
8!
8!
<
"
"
_
& 8
, "
%
8!
<
"
"
#
"
#
&
"
%
<
"
"
#
"
"
"
#
#
< "
$
<
#
#
"
$
'
"
&
#
$
'
&
La serie
n =1
1
n
= 1+
1
2
1
3
+L+
1
np
p>0
Si p = 1 , entonces la serie
n =1
+L
VIRGINIO GOMEZ
1
1 1
1
= 1+ + +L+ +L
n
n
2 3
_
"
Teorema La serie : "
es convergente si, y slo si, : " y es divergente si, y
8:
8"
slo si, ! : "
Ejemplos
Determine si las series son CV o DV
_ "
+ "
8
8"
:"
_
"
, "
8$
8"
:$
_
"
- "
"$
8
8"
"
$
_
"
. "
81
8"
:1
_
"
/ " $
8%
8"
%
$
_ %
" " 8
#
8!
_
( 8
# "
$
8!
_
$
% "
""8
8!
_
& " #&8
8!
II
_
) 8
$ " #
&
8!
_ a&'b8
' "
$
8!
_ "
" "
"&8
8"
_ $
# "
"&
8 "8
_ #
% "
&
8 "8
_
%
& "
&)
8 "8
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
_
#
$ "
%*
8 "8
_
(
' "
"#&
8 "8
Solucin
I
1) <
"
la serie CV
#
2) <
(
, la serie DV
$
3) <
)
la serie DV
&
4) <
"
la serie CV
""
II
1) : " la serie DV
2) : "& la serie CV
3) :
%
la serie DV
*
4) : & la serie CV
5) :
&
la serie DV
)
6) :
10
"#
la serie CV
&
VIRGINIO GOMEZ
_
_
Teorema 1: Si " +8 y " ,8 son dos series infinitas que difieren solamente en un nmero
8"
8"
finito de trminos, entonces ambas series CV o ambas series DV.
_
"
Ejemplo: Determine si la serie "
es CV o DV
8"
8"
_
"
" " " "
"
"
8"
# $ % &
8"
8"
_ "
" " " "
"
"
"
8
# $ % &
8
8"
_
"
La serie "
equivale a la serie armnica, pero con un trmino menos. Como
8"
8"
_
_
"
! " es DV, entonces "
es tambin DV.
8
8
"
8"
8"
Teorema 2: Sea - una constante no nula:
_
_
_
a) Si " +8 es CV y su suma es W , entonces " - +8 - " +8 es CV y su
8"
8"
8"
suma es -W
_
_
b) Si " ,8 es DV, entonces " - ,8 DV.
8"
8"
Ejemplo:
_ #
_
_ "
"
1) " 8 " # 8 # " 8
$
$
$
8"
8"
8"
_ "
"
" 8 es serie geomtrica con < y por lo tanto CV.
$
$
8"
As,
_ #
" 8 es CV.
$
8"
11
_
_ #
#
"
2) "
"
$ 8
$ 8
8"
8"
_
"
"
"
es serie : con : y por lo tanto DV.
8
#
8"
_
#
As, "
es DV.
$ 8
8"
VIRGINIO GOMEZ
_
_
Teorema3: Si " +8 y " ,8 son series CV cuyas sumas, respectivamente, son A y B,
8"
8"
entonces:
_
a) " a+8 ,8 b es CV y su suma es A B
8"
_
b) " a+8 ,8 b es CV y su resta es A B
8"
Ejemplo:
_
"
$
" 8 8
#
&
8"
_ "
_ $
" 8 " 8
#
&
8"
8"
_ "
" 8 es CV y su suma es "
#
8"
_ $
$
" 8 es CV y su suma es
&
%
8"
_
"
$
(
Luego, " 8 8 es CV y su suma es
#
&
%
8"
_
_
Teorema 4: Si " +8 es una serie CV y " ,8 es una serie DV, entonces
8"
8"
_
" a+8 ,8 b es DV.
8"
12
_
_ &
_ #
&
#
" 8
" 8 "
)
*8
)
*8
8"
8"
8"
_ &
"
" 8 es una serie geomtrica con < y por lo tanto CV
)
)
8"
_ # "
" es una serie : con : " y por lo tanto DV
* 8
8"
_
&
#
Luego, " 8
es DV.
)
*8
8"
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplo:
Criterio de comparacin
Sea
n =1
a)
Si
bn
n =1
an es CV.
n =1
b)
Si
bn
n =1
an es DV
n =1
a8
"
"
&8 "
'8
13
_ "
_ " "
"
" serie armnica y por lo tanto DV
'8
' 8
8"
8"
_
"
Luego, "
es DV
&8 "
8"
_
"
# "
8# %
8"
8# % 8#
a8
"
"
#
8# %
8
_ "
" # serie : con : # y por lo tanto CV
8
8"
_
"
Luego, "
es CV.
#
8 %
8"
_
8
$ " #
8 "
8"
8
"
#
$
%
&
8#
"
#
#
&
$
"!
%
"(
&
#'
8
"
"
#8
"
#
"
%
"
'
"
)
"
"!
8
"
8# "
#8
_ "
_ " "
"
" serie armnica y por lo tanto DV
#8
# 8
8"
8"
_
8
Luego, " #
es DV.
8 "
8"
14
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Decida si la serie CV. o DV.
_
"
" "
$
8" 8 (
_
"
# " 8
% $
8"
_
"
$ "
8#
8"
_
"
% "
#"
$8
8"
_
"
& "
8 %
8"
Solucin
1) CV
2) CV
3) DV
4) CV
5) DV
15
VIRGINIO GOMEZ
VIRGINIO GOMEZ
B)
serie
an
es CV si la integral impropia
n=1
es CV y la
serie
f ( x)dx
an
es DV si la integral impropia
n=1
f ( x)dx
es DV .
Ejemplos:
Determinar si la serie CV o DV.
_
" " 8 /8
8"
0 aB b B / B
(
B /B .B lim
,_
"
B /B .B
"
B
( B / .B
?B
.? .B
.@ /B .B
@ / B
B
B
B
( B / .B B/ ( / .B
B/B /B G
lim
,_
B"
G
/B
B /B .B lim
,_
"
," ""
/,
/
lim
,_
lim
,_
B" ,
/B
"
," #
/,
/
Pw L lim
,_
Por lo tanto, (
_
"
B /B .B CV a
"
#
,
/
/
#
/
_
#
Luego la serie " 8 /8 es CV.
/
8"
16
_ E<->1 8
# "
8# "
8"
0 aB b
(
_
"
E<->1 B
B# "
, E<->1 B
E<->1 B
.B lim (
.B
#
,_
B "
B# "
"
E<->1 B
.B
B# "
E<->1 B
.B ( ? .?
B# "
lim
,_
? E<->1 B
.?
?#
G
#
aE<->1 Bb#
G
#
, E<->1 B
aE<->1 Bb# ,
lim
.B
,_
B# "
#
"
"
lim
,_
_
"
aE<->1 , b#
aE<->1 "b#
#
#
1#
1#
)
$#
Por lo tanto, (
$1 #
$#
E<->1 B
.B CV
B# "
(
(
_
"
"
aB "b68aB "b
"
.B
" B#
_ E<->1 8
$1 #
es CV.
Luego la serie " #
$#
8 "
8"
_
"
$ "
VIRGINIO GOMEZ
,
"
"
.B lim (
.B
,_
aB "b68aB "b
" aB "b68aB "b
? 68aB "b
"
.B
17
.?
"
.B
B"
"
"
.B (
.?
?
aB "b68aB "b
( ? # .?
"
# ? G
# 68aB "b G
lim
,_
,
"
,
"
.B lim # 68aB "b
,_
aB "b68aB "b
"
,_
_ #68#
Por lo tanto, (
_
"
8"
_
"
_
"
.B DV Luego la serie
aB "b68aB "b
"
es DV.
_
8#
# "
$
8" 8 #
_ /"8
% "
8#
8"
_
"
& "
8# "
8"
Solucin
1) DV
2) DV
3) CV
4) CV
5) DV
18
VIRGINIO GOMEZ
(1) n an = a1 + a2 a3 + a4 a5 + L + (1) n an
n =1
VIRGINIO GOMEZ
n =1
Ejemplos:
_
"
" " " "
"
" " a "b8
a "b8
8"
# $ % &
8"
8"
_
"
" " " "
"
# " a "b8 " " a "b8 "
8
# $ % &
8
8"
C.-
(1) n+1 an
n =1
a)
b)
0 < a n +1 < a n n
lim a n = 0
n
19
(1) n an
n =1
Ejemplos:
Determine si la serie CV o DV.
_
"
" " a "b8
$8
8"
"
+8 "
$ a8 " b
+
"
"
$8 $
$8
, lim
8_
+8
"
$8
a8
"
!
$8
"
a8 " b "
+8
"
"
#
8# #8 #
8 "
8#
"
"
a8
"
!
8# "
Teorema:
VIRGINIO GOMEZ
, lim
8_
_
a) Una serie " a "b8 +8
8"
_
" a "b8 " +8 se dice que es
8"
_
Absolutamente Convergente aCVAb si la serie " +8 es CV.
8"
_
b) Una serie " a "b8 +8
8"
_
" a "b8 " +8 se dice que es
8"
_
Condicionalmente Convergente aCVCb si la serie " +8 es DV.
8"
20
_
&
" " a "b8 8
%
8"
&
+8 "
8
% "
+
&
&
8
8
"
%
%
, lim
8_
&
+8 8
%
a8
&
!
%8
_
&
La serie " a "b8 8 es CV.
%
8"
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos:
_ &
_
" 8
"
" 8 " & es una serie geomtrica con < y por lo tanto, CV
%
%
%
8"
8"
_
&
Luego la serie " a "b8 8 CVA
%
8"
_
"
# " a "b8 "
8
8"
"
+8 "
8 "
+
"
"
8 "
8
, lim
8_
+8
"
8
a8
"
!
8
_
"
La serie " a "b8 "
es CV.
8
8"
_ "
_ "
"
"
" " es una serie : con : y por lo tanto, DV
8
#
#
8"
8"8
_
"
Luego la serie " a "b8 "
CVC
8
8"
21
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Usando criterio de la serie alterna, indique si la serie CV. o DV. En caso de ser CV. decida,
adems, si es CVA. o CVC.
_
1
" " "8 "
8"
8"
_
1
# " "8
#
8 "
8"
_
1
$ " "8
8
"#
8"
_
1
% " "8 "
$"
8
8#
_
1
& " "8 "
8 8
8"
_
1
' " "8 "
$8 "
8"
Solucin
1) CVC
2) CVA
3) CVA
4) CVA
5) CVA
6) CVC
22
D.-
an
Sea
an 0
n =1
a n +1
=
n a n
lim
entonces:
a) cuando < 1 , la serie CVA.
b) cuando > 1 , la serie DV.
c) cuando = 1 el criterio no da informacin.
Ejemplos:
Determine si la serie CV o DV.
_ $8 "
" "
8!
8"
8#
$
a8 " b !
+8 "
+8
$8 "
8!
lim
8_
$ $ $ 8! $
8
8"
a8 " b 8 ! $ $
$
!"
8"
_ $8 "
Por lo tanto, "
CV
8!
8"
_
a#8b!
# " a "b8
8
8"
a#8 #b!
+8 "
8"
a#8b!
+8
lim
8_
%8 '8 #8
8"
a
b!
#8
8"
%8$ '8# #8
8"
lim
8_
8$
8#
8
' #
8
8
8
8
"
8
8
23
VIRGINIO GOMEZ
lim
8_
%8# '8 #
"
"
8
_
"
_"
_
a#8b!
Por lo tanto, " a "b8
DV.
8
8"
_
#8
$ " a "b8 $
8
8"
#8 "
+8 "
a8 " b $
+8
#8
8$
lim
8_
$
8
# # 8
$
#8
8 "
#8$
$
8 $8# $8 "
#8
8$ $8# $8 "
lim
8$
8#
8
"
$ $ $ $ $
$
8
8
8
8
8_
lim
8_
#
$
$
"
" # $
8
8
8
#"
_
#8
Por lo tanto, " a "b8 $ DV.
8
8"
_
8#
% " a "b8 8
&
8"
+8 "
+8
8$
&8 "
8#
&8
8$
8$
8$
&8
8$
& & 8#
&8 "!
8$
"
"
Pw L lim
"
8_ &8 "!
8_ &
&
lim
_
8#
Por lo tanto, " a "b8 8 CVA.
&
8"
24
VIRGINIO GOMEZ
_
&8
# " "8
a#8b x
8"
_
a8bx
$ " "8
8 $8
8"
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
_
8#
% " 8
$ a8 " b
8"
_
"
& " "8
#8 "x
8"
Solucin
1) DV
2) CVA
4) CV
5) CVA
25
3) DV
b0 + b1 ( x a ) + b2 ( x a ) 2 + b3 ( x a ) 3 + L + bn ( x a ) n = bn ( x a ) n
n =0
bi y a son nmeros , x es variable.
Si x es un nmero particular, entonces x a se transforma en un nmero
2
3
n
n
bn x = b0 + b1 x + b2 x + b3 x + L + bn x
n =0
VIRGINIO GOMEZ
Serie de Potencias
+8 "
+8
#8 # aB "b8 aB "b
8 $8
8
8
a8 " b $ $
# aB " b 8
#
8
B "
$ 8"
#
8
#
8
lim
B "
B " lim
8_ $ 8 "
8_ 8 "
$
#
"
B " lim
8_ "
$
Pw L
#
B "
$
26
#
#
B " " " B " "
$
$
$
$
B"
#
#
&
"
B
#
#
&
#
$ 8
#8
_
#
" a " b8 "
8
8$
8"
VIRGINIO GOMEZ
a " b8 a$ 8 b
_
#8
#8
" a " b8 "
8 $8
8"
_
"
" a " b# 8 "
8
8"
_ "
"
8
8"
_ "
Pero, "
es la serie armnica y por lo tanto DV.
8
8"
Para B
"
#
8
8 $
#
_
#
" a " b8 "
8 $8
8"
$8
_
#8 8
#
" a " b8 "
8 $8
8"
_
"
" a " b8 "
8
8"
_
"
Pero, " a "b8 " es una serie alterna que es CVC.
8
8"
Por lo tanto, el intervalo de convergencia de la serie
_
# 8 aB " b 8
&
"
" a " b8 "
es B
8
8$
#
#
8"
27
_
aB $ b 8
# " a "b8
8!
8"
+8 "
+8
lim
8_
a B $ b 8 aB $ b
8!
a 8 " b 8!
aB $ b 8
"
B $
8"
"
B $
8"
aB $ b 8 "
a8 " b !
aB $ b 8
8!
B $ lim
8_
B $ !
!"
"
8"
_
aB $ b 8
Por lo tanto, la serie " a "b8
8!
8"
_
8!
$ " a "b8 8 8
"! B
8"
+8 "
+8
lim a8 "b
8_
a8 " b !
8
"! " B8 "
8!
"!8 B8
a8 " b
"
"!B
es CVA a B
a 8 " b 8!
"!8 B8
"!8 "! B8 B
8!
"
"!B
"
lim 8 "
"!B 8_
"
_
"!B
_"
_
aB $ b 8
Por lo tanto, la serie " a "b8
8!
8"
28
VIRGINIO GOMEZ
es DV a B
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Determine el intervalo de convergencia de las siguientes series de potencias
_
B 8
" " #8x
#
8!
_
B &8
# " "8 "
8 &8
8"
_
B #8 "
$ "
8"
8 " 8 " $
_
B (8
% " "8 "
8 (8
8"
_
B#8 "
& " "8 "
#8 "!
8"
_
8x B %8
' " "8
$8
8"
_ 8x B8
( "
#8x
8"
_
8
8"
) "
#B
8"
8"
_ #8 B8
* "
8#
8"
_
##8 " B#8
"! " "8
#8x
8"
Solucin
" No existe intervalo de convergencia
# ! B "!
$ " B &
% ! B "%
&
' No existe intervalo de convergencia
(
)
"
"
B
#
#
"
"
B
#
#
"!
29
VIRGINIO GOMEZ
Serie de Taylor
f n (a) ( x a) n
Concepto : La expresin f ( x ) =
corresponde a la serie de Taylor de
n!
n=0
f alrededor de x = a o desarrollo de f en una serie de potencias alrededor de x = a .
f n ( 0) x n
que se conoce con el nombre de
Si la serie de Taylor toma la forma f ( x ) =
n!
n=0
serie de Maclaurin de f .
Ejemplos
1)Desarrollar en serie de Taylor en torno a B ", la funcin 0 aBb
0 ! aB b
0 w aB b
0 w w aB b
0 ! a"b "
"
B
"
B#
B#
0 3@ aBb
0 aB b
0 w a"b #
#
#B$
B$
0 w w aB b
0 w a"b "
w
'
'B%
B%
#%
#%B&
B&
0 w a"b '
ww
0 3@ a"b #%
"
B
" aB "b!
a "b aB "b # aB "b#
a 'b aB "b$
#% aB "b%
!!
"!
#x
$!
%!
0 aB b
aB " b !
aB "b # aB "b#
' aB "b$
#% aB "b%
"
"
#
'
#%
_
"
" a "b8 aB "b8
B
8!
30
0 ! aBb -9=B
0 ! a!b "
0 w aBb =/8B
0 w a!b !
0 w w aBb -9=B
0 w a!b "
w
0 w w aBb =/8B
0 w w a!b !
0 3@ aBb -9=B
0 3@ a!b "
0 aB b
" B!
! B a "b B#
! B$
" B%
!!
"!
#x
$!
%!
0 aB b
B!
B#
B%
!
!
!!
#!
%!
0 aB b
B!
B#
B%
!!
#!
%!
_
B#8
Por lo tanto, 0 aBb -9=B " a "b8
a#8b!
8!
VIRGINIO GOMEZ
"
a " Bb"
"B
0 w w aB b
0 w w aB b
w
"
a " Bb
#
a" B b
0 3@ aBb
0 aB b
0 ! a!b !
'
0 w a!b "
a" Bb#
0 w a!b "
w
# a" Bb$
a" B b %
0 w a!b #
ww
'a" Bb%
0 3@ a!b '
! B!
" B " B#
# B$
' B%
"
"
#
'
#%
0 aB b ! B
B#
B$
B%
#
$
%
_
B8 "
Por lo tanto, 0 aBb 68a" Bb " a "b8
8"
8!
31
+8 "
+8
lim B
8_
B8 #
8#
B8 "
8"
8"
8#
B8 B # 8 "
8"
8 # B8 B
8#
B lim
8_
8"
8#
Pw L B lim
B
"
8_ "
_ a "b#8 "
"
8"
8!
_
"
"
8"
8!
_
"
"
8
8"
_
"
Pero, " es la serie armnica y por lo tanto DV
8
8"
Para B "
_
a" b 8 "
" a " b8
8"
8!
_
"
" a " b8
8"
8!
_
"
Pero, " a "b8
es una serie alterna que CVC
8"
8!
VIRGINIO GOMEZ
Intervalo de convergencia
_
B8 "
Luego el intervalo de convergencia de la serie " a "b8
es " B "
8"
8!
32
, 0 aBb /B
0 ! aB b / B
0 ! a!b "
0 w aB b / B
0 w a!b "
0 w w aB b / B
0 w a!b "
0 w w aB b / B
0 w w a!b "
ww
0 3@ aBb /B
0 aB b
0 3@ a!b "
" B!
" B " B#
" B$
" B%
!!
"!
#!
$!
%!
_ B8
Por lo tanto, 0 aBb /B "
8!
8!
Intervalo de convergencia
+8"
+8
lim B
8_
B8 "
a8 " b !
B8
8!
"
8"
B8 B
8!
"
a 8 " b 8! B 8
8"
B lim
8_
B !
!"
"
8"
_ B8
Por lo tanto, el intervalo de convergencia de la serie "
es
8!
8!
Ejercicios
I
VIRGINIO GOMEZ
$ B
" 0 B
con + "
# 0 B
$ 0 B 68 aB "b
con + "
% 0 B -9= B
II
"
B
con + "
con +
1
$
" 0 B /B#
# 0 B =/8 $B
33
"
$ 0 B -9=B
#
I
" 0 aBb "
B " aB " b #
& aB "b$
& aB "b%
#
'
&%
)"
_
# 0 aBb " aB "b8
8!
$ 0 aBb 68#
B " aB "b#
aB "b$
aB "b%
#
)
#%
'%
VIRGINIO GOMEZ
Solucin
1 #8
1 #8 "
_
B
B
" _
$
$
$
% 0 aBb " a "b8
II
_
B8
" 0 aBb "
8
# 8!
8!
CV a B
_
$#8 " B#8 "
# 0 aBb " a "b8
a#8 "b!
8!
CV a B
_
_
"
B#8
"
B#8 "
$ 0 aBb -9= " a "b8
=/8 " a "b8 "
#
a#8b!
#
a#8 "b!
8!
8!
CV a B
34
VIRGINIO GOMEZ
w = f ( x, y, z ) = x + yz
En estos casos los elementos del dominio de la funcin no sern nmeros reales, sino elementos
de otros espacios numricos.
Si D 0 aB C b, entonces los elementos del dominio de 0 son pares ordenados y , por lo tanto, se
est trabajando en el espacio numrico real bidimensional a# b.
Si A 0 aB C D b, entonces los elementos del dominio de 0 son triadas o ternas y , por lo tanto, se
est trabajando en el espacio numrico real tridimensional a$ b.
Concepto de funcin de dos variables
0 aB C b B# C #
# 0 #
aB C b
$ 0 #
aB C b
0 aB C b
0 aB C b
B C#
BC
/BC
BC
35
VIRGINIO GOMEZ
0 aB C D b B# C # D #
# 0 $
aB C D b
BC
0 aB C D b
BC D #
$ 0 $
aB C D b
0 aB C D b
-9=aBC b D
68aC D b B#
Para determinar el dominio de funciones de dos variables se deben considerar las mismas
restricciones que para funciones de una sola variable, es decir,
a) si la funcin est formada por una expresin que lleva una raiz cuadrada, entonces la cantidad
subradical debe ser mayor o igual a cero.
b) si la funcin est formada por una fraccin, entonces el denominador debe ser distinto de cero.
c) si la funcin est formada por una fraccin con raiz cuadrada en el denominador, entonces la
cantidad subradical debe ser mayor que cero.
d) si la funcin est formada por una expresin que tenga logaritmo, entonces el argumento del
logaritmo debe ser mayor que cero.
Ejemplos:
Determinar el dominio de las siguientes funciones
" 0 aB C b #& B# C #
#& B# C # !
B# C # #&
B# C # #&
a "b
B# C # #& corresponde a todos los puntos del plano que forman una circunferencia centrada de
radio cinco.
B# C # #& corresponde a todos los puntos del plano que se encuentran en el interior de la
circunferencia de radio cinco.
36
# 0 aB C b
$B &C
BC
BC !
BC
VIRGINIO GOMEZ
$ 0 aB C b 68a#B C b
#B C !
#B C
37
"
#&
*
##&
VIRGINIO GOMEZ
% 0 aB C b
B#
C#
" corresponde a todos los puntos del plano que estn en la elipse
#&
*
B#
C#
"
#&
*
B#
C#
" corresponde a todos los puntos del plano que estn fuera de la
#&
*
B#
C#
elipse
"
#&
*
CB#!
C B#
38
B#
C#
"
#&
*
+ 0 B C
B# C # "
%C &B
, 0 B C 68* B# $C #
- 0 B C
. 0 B C
B# C # $'
#B# $C
/ C #B
68C B
Solucin
&
B
%
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
B#
C#
"
*
$
#
B# C # $' y no pertenece a la parbola C B#
$
39
Conceptos
VIRGINIO GOMEZ
Derivadas Parciales
f ( x , y ) z
f ( x + x, y ) f ( x, y )
=
= f x ( x , y ) = lim
x 0
x
x
x
f ( x , y + y ) f ( x , y )
f ( x, y ) z
= f y ( x, y ) = lim
=
0
y
y
y
y
0B 'B (
# 0 aB C b #BC *B$ &C %
0B #C #(B#
0C #B #!C $
$ 0 aB C b a$BC # %Bb
40
% 0 aB C b
#B &C $
$B #C
0B
a$B #C b#
0B
a$B #C b
0C
0C
& 0 aB C b BC B# C $ B% C (
0B C #BC $ %B$ C (
' 0 aB C b B/BC >1a#B $C b
0C
B#
#!C $ %&BC # %B
a$B #C b#
VIRGINIO GOMEZ
#B
C -9=aBC b C-9=aBC b BC # =/8aBC b
C#
#C
B -9=aBC b B-9=aBC b B# C=/8aBC b
C#
B#
El concepto de derivada parcial tambin es posible extenderlo para una funcin de tres variables.
Sea A 0 aB C D b, una funcin de tres variables, entonces las derivadas parciales primeras de 0
con respecto a B, a C y a D estn definidas por
`0 aB C D b
`A
0 aB ?B C D b 0 aB C D b
lim
0B aB C D b
?B
`B
`B
?B !
`0 aB C D b
`A
0 aB C ?C D b 0 aB C D b
lim
0C aB C D b
?C
`C
`C
?C !
`0 aB C D b
`A
0 aB C D ?D b 0 aB C D b
lim
0D aB C , zb
?D
`D
`D
?D !
siempre que el lmite exista
41
Obtener 0B 0C 0D en
0B %B $
0D #!D $ "
0C B $D BD
$ 0 aB C D b BC/BD 68aB C D b
0B C/BD BCD/BD
0C B/BD
"
BCD
"
BCD
"
BCD
$B &C
% 0 aB C D b
#C D
0D B# C/BD
0B
0C
0D
$
#C D
&D 'B
a#C D b#
$B &C
a#C D b#
#B
$ -9=a$B C b
B# C # D #
0C
#C
-9=a$B C b &=/- # a&C %D b
B# C # D #
0D
#D
%=/- # a$B C b
B# C # D #
42
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos
0D $C %B BC
CD #
# BCD
BD #
# BCD
BCD
# BCD
"
a&D Bb
"
a&D Bb
Ejercicios
I Determine 0B y 0C en:
+ 0 aB C b $B %C B# C BC $
, 0 aB C b 68a$B 'C b -9=a$BC 'b B >1a#C "!b
- 0 aB C b $B %C a$B C b) %B( )C '
. 0 aB C b
(B )C
%C *B
II Determine 0B 0C y 0D en:
B68C D=/8C
C>1B BC/D
43
VIRGINIO GOMEZ
+ 0B $ #BC C $
$
$C =/8a$BC 'b >1a#C "!b
$B 'C
, 0B
0C
'
$B =/8a$BC 'b #B =/- # a#C "!b
$B 'C
$
#%a$B C b( #)B'
# $B %C
- 0B
0C
. 0B
II
#
)a$B C b( %)C &
$B %C
"!!C
a%C *Bb
+ 0B CD
0D BC
0C
$
%
$B %C &D
"!!B
a%C *Bb#
0C BD
%
'
$B %C &D
&
*
$B %C &D
"'B$
$
a%B% *C % (D ( b#
$
, 0B
0D
0C % B# $BC #
0C
VIRGINIO GOMEZ
Solucin
$'C $
$
a%B% *C % (D ( b#
$
%*D '
$
a%B% *C % (D ( b#
$
. 0B
0C
0D
B
D-9=C aC>1B BC/D b aB68C D=/8C ba>1B B/D b
C
aC>1B BC/D b#
44
VIRGINIO GOMEZ
Derivacin implcita
Cuando no es posible despejar una variable en funcin de las restantes se usa el concepto de
derivada implcita.
`D
Si D 0 aB C b, es decir, D es una funcin de dos variables que depende de B e C . Para obtener
`B
se considera constante la variable C y se deriva implcitamente D con respecto a B.
`D
Para obtener
se considera constante la variable B y se deriva implcitamente D con respecto a
`C
C.
Ejemplo Obtener
`D `D
,
en
`B `C
" B# C # D # #&
Para
`D
`B
#B #D
Para
`D
!
`B
`D
B
`B
D
`D
`C
#C #D
`D
`D
C
!
`C
`C
D
`D
`B
=/- # aB C b =/- # aC D b
`D
=/- # aB C b
`B
=/- # aC D b
Para
`D
!
`B
`D
`C
`D
!
`C
`D
=/- # aB C b =/- # aC D b
`C
=/- # aC D b
`D
`B
`D BD
`D
#
CD `D C/BC !
/ D /BD D B
C /
`B
`B
`B
45
`D
D # /BD C/BC
BD
`B
/ BD/BD C # /CD
Para
`D
`C
VIRGINIO GOMEZ
`D BD
`D
`D
BC
/ BD /BD
/CD C /CD D C
B/ !
`C
`C
`C
`D
/CD CD/CD B/BC
BD
`B
/ BD/BD C # /CD
% /BCD >1aCD b 68aBCD b -9=aBD b
Para
`D
`B
/BCD CD BC
`D
`B
Para
`D
`D
"
`D
`D
#
C=/- aCD b
CD BC =/8 aBD b D B
`B
`B
BCD
`B
`B
"
D=/8aBD b CD/BCD
B
"
BC/BCD C=/- # aCD b B=/8aBD b
D
`D
`C
/BCD BD BC
`D
`B
`D
`D
"
`D
`D
#
=/- aCD bD C
BD BC B=/8 aBD b
`C
`C
BCD
`C
`C
"
D=/- # aCD b BD/BCD
C
"
BC/BCD C=/- # aCD b B=/8aBD b
D
Ejercicios
Obtener
`D
`D
y
en
`B
`C
+ B# %C # *D # $'
, CD BD BC BCD !
. #B C D 68D
0 B/ BC C=/8aCD b D>1aBD b
46
`D
B
`B
*D
`D
%C
`C
*D
`D
CD D C
`B
C B BC
`D
BD D B
`C
C B BC
`D
#B$
%
`B
&D
`D
#C #
%
`C
&D
`D
#
"
`B
"
D
`D
"
"
`C
"
D
`D
-9=aB C b =/- aB D b>1aB D b
`B
=/8aC D b =/- aB D b>1aB D b
`D
-9=aB C b =/8aC D b
`C
=/8aC D b =/- aB D b>1aB D b
`D
D # =/- # aBD b /BC BC/BC
#
`B
C -9=aCD b >1aBD b BD =/- # aBD b
`D
B# /BC =/8aCD b CD -9=aCD b
`C
>1aBD b BD =/- # aBD b C # -9=aCD b
47
VIRGINIO GOMEZ
Solucin
VIRGINIO GOMEZ
Regla de la cadena
Teorema : Supngase que z = f ( x , y ) , es una funcin de dos variables y que existen
z
z
y
x
y
z
z
x x y y
,
,
,
. Luego,
y
existen y vienen dadas por:
r
s
r s r s
z x z y
z
=
r
x r y r
z
z x z y
=
s
x s y s
Ejemplos
1) Determine
D B# C #
B =$ <%
C =<
`D
en:
`<
`D
`D `B `D `C
`<
`B `<
`C `<
`D
#B
`B
`D
#C
`C
`B
%<$
`<
`C
=
`<
`D
a#Bb%<$ a#C ba=b
`<
2) Determine
`D
en:
`=
D C $ $B# C
B <-9=a=b
C <=/8a=b
`D
`D `B `D `C
`=
`B `=
`C `=
`D
'BC
`B
`D
`B
$C # $B#
<=/8a=b
`C
`=
`D
a 'BC ba <=/8a=bb $C # $B# a<-9=a=bb
`=
48
`C
<-9=a=b
`=
3) Determine
`D `D
y
en:
`+ `,
D =/8a#B $C b
B >1a+b /,
C 68a" +b -9=a$, b
`D
`D `B `D `C
`+
`B `+ `C `+
`D
#-9=a#B $C b
`B
`D
$-9=a#B $C b
`C
`B
=/- # a+b
`+
`C
"
`+
"+
`D
"
a#-9=a#B $C bb=/- # a+b a$-9=a#B $C bb
`+
"+
`D
`D `B `D `C
`,
`B `,
`C `,
`D
#-9=a#B $C b
`B
`D
$-9=a#B $C b
`C
`B
/,
`,
`C
$=/8a$, b
`,
`D
a#-9=a#B $C bb /, a$-9=a#B $C bba $=/8a$, bb
`+
w w w
con x = f (r , s ) ; y = f (r , s ) ; z = f (r , s ) .
,
,
x y z
Entonces w es funcin de r y s , luego
w
w
y
existen y estn definidas por:
r
s
w
w x z y w z
=
+
+
r
x r y r z r
w x z y w z
w
+
+
=
x s y s z s
s
49
VIRGINIO GOMEZ
1) Obtener
`A
en:
`<
A B# #CD D $
B -9=a<b /=
C #< $=
D 68a<b >1a#=b
`A
`A `B `A `C `A `D
`<
`B `<
`C `<
`D `<
`A
#B
`B
`A
#D
`C
`B
`C
=/8a<b
#
`<
`<
`A
#C $D #
`D
`D
"
`<
<
`A
"
a#Bba =/8a<bb a#D ba#b #C $D #
`<
<
2) Obtener
`A
en:
`=
A -9=aB# C D $ b
B <$ =%
C =/8# a$<b
D >1a%= (b'
`A
`A `B `A `C `A `D
`=
`B `=
`C `=
`D `=
`A
#B=/8B# C D $
`B
`A
=/8B# C D $
`C
`A
$D # =/8B# C D $
`D
`B
%<$ =$
`=
`C
!
`=
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos:
`D
#%=/- # a%= (b' a%= (b&
`=
`A
#B=/8B# C D $ %<$ =$ $D # =/8B# C D $ #%=/- # a%= (b' a%= (b&
`=
50
3) Determine
`A
en :
`+
BC
D
B +-9=a, b =/8a, b
C 68a+b +=/8a, b
D #+ $,
A
`A
`A `B `A `C
`A `D
`+
`B `+
`C `+
`D `+
`A
C
`B
D
`A
B
`C
D
`B
-9=a, b
`+
`C
"
=/8a, b
`+
+
`A
C
B
"
BC
a-9=a, bb =/8a, b # a#b
`+
D
D
+
D
VIRGINIO GOMEZ
`A
BC
#
`D
D
`D
#
`+
z
z
existen,
y
x
y
z
con x = f (t ) e y = f (t ) , entonces z depende de t y
queda definida por:
t
z dx z dy
dz
=
+
x dt y dt
dt
w w
w
existen,
,
y
x y
z
w
con x = f (t ) , y = f (t ) y z = f (t ) , entonces w depende de t y
queda definida por:
t
w dx w dy w dz
dw
=
+
+
x dt y dt z dt
dt
51
1) Determine
.D
en:
.>
D BC/BC
B >% >
C > 68$ a> "b
.D
`D .B `D .C
.>
`B .>
`C .>
`D
C/BC BC # /BC
`B
`D
`C
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos
B/BC B# C/BC
.C
"
68$ a> "b $> 68# a> "b
.>
>"
.B
"
%>$
.>
# >
.D
"
"
#
$
#
BC
BC
C/BC BC # /BC %>$
B/ B C/ 68 a> "b $> 68 a> "b > "
.>
# >
.A
# Determine
en:
.>
A BCD
B >( $> &
C
>
># $
D E<-=/8a>b
.A
`A .B `A .C `A .D
.>
`B .>
`C .>
`D .>
`A
CD
`B
`A
BD
`C
`A
BC
`D
.B
(>' $
.>
.C
"a># $b >a#>b
.>
a># $b#
.D
"
" >#
.>
.A
$ >#
"
aCD b(>' $ aBD b
aBC b
#
#
.>
a> $ b
" >#
52
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Determine
+
`A
`<
si
A 68B # C #
B < -9= >
C < =/8 >
.E
.>
si
E B $ C $ #B $C
`? `? `?
`3 `) `9
si
? B # #C # #D #
B 3 -9= ) =/8 9
C 3 =/8 ) =/8 9
D 3 -9= 9
. Hallar
`A
`B
A -9=a +, b
+ BCD
,
%B#
1
C#
53
`A
#B
#C
#
-9= > #
=/8 >
#
`<
B C
B C#
`E
B
"
$B#
=/8# > -9=# >
#B $C
`>
" >#
$C #
$
a>1 > > =/- # >b
# #B $C
`?
a#Bba-9=) =/89b a%C ba=/8) =/89 b a%D ba-9=9b
`3
`?
a#Bba 3 =/8) =/89b a%C ba3 -9=) =/89 b
`)
`?
a#Bba3 -9=) -9=9b a%C ba3 =/8) -9=9 b a%D ba=/89b
`9
`A
a" " "b !
`B
54
VIRGINIO GOMEZ
Solucin
VIRGINIO GOMEZ
Z 0 a< 2b
Z 1<# 2
< 0 a>b
cm
.<
&
seg
.>
2 0 a>b
< "# cm
cm
.2
%
seg
.>
.Z
`Z .< `Z .2
.>
`< .>
`2 .>
.Z
.<
.2
a#1<2b
1 < #
.>
.>
.>
.Z
a)'%1b a &b a"%%1b a%b
.>
.Z
%$#!1 &('1
.>
.Z
$(%%1
.>
El volumen decrece a razn de $(%%1 cm3 /seg
55
2 $' cm
grados
.!
&
seg
.>
- "! cm
; - 0 a>b
, "' cm
cm
."
seg
.>
.+
`+ . ! `+ ., `+ .
.>
` ! .>
`, .>
`- .>
VIRGINIO GOMEZ
; ! 0 a>b
.,
" cm
.>
# seg
.+
,- =/8!
.!
, - -9=!
.,
- , -9=!
.
# %!!$
.>
"%
#
.+
"
(
%!!$
.>
"%
#
El lado a crece a razn de
"
(
cm
%!!$
"%
#
seg
56
Z 0 a+ 6 2 b
+ Z 6+2
+ "!
cm
.+
#
seg
.>
2)
6 "&
cm
.2
"
seg
.>
.Z
`Z .+ `Z .6 `Z .2
.>
`+ .>
`6 .>
`2 .>
.Z
.+
.6
.2
a62b
a+2b a6+b
.>
.>
.>
.>
.Z
a"#!ba #b a)!ba$b a"&!ba"b
.>
.Z
"&!
.>
.>
`+ .>
`6 .>
`2 .>
.E
.+
.6
.2
a#6 #2b
a#+ #2b a#+ #6b
.>
.>
.>
.>
.E
a%'ba #b a$'ba$b a&!ba"b
.>
.E
''
.>
57
VIRGINIO GOMEZ
3) Una caja rectangular cambia de tamao en tal forma que su longitud crece a razn de 3 cm/seg,
su ancho decrece a razn de 2 cm/seg y su altura crece a razn de
1 cm/seg
a)Cul es la rapidez de variacin del volumen en el instante en que la longitud es 15, el ancho es
10 y la altura es 8 cm.?
b) Con qu rapidez cambia el rea total en ese mismo instante?
cm
.6
$
seg
.>
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
" La altura de un cono circular recto es 200 cm. y est creciendo a razn de
40 cm/min. El
radio de la base es 60 cm. y decrece a razn de 15 cm/min. Con qu rapidez vara el volumen del cono
en ese instante ?
# Las dimensiones de un slido rectangular en un instante dado son largo
15 cm., ancho 8
cm. y alto 12 cm. Si el largo y el alto decrecen a razn de 2 y 3 cm/seg ,respectivamente, y el ancho crece
a razn de 5 cm/seg. Calcular la razn de cambio del:
+ volumen.
, rea total si el slido es sin tapa.
- rea total si el slido es con tapa.
$ Las dimensiones de un cilindro recto, en un instante dado son radio 16 cm. y altura 50 cm. Si el
radio crece a razn de 4 cm/seg y la altura decrece a razn de
10 cm/seg. Determinar la razn de
cambio del
+ volumen.
, rea total , si el cilindro no tiene tapa.
- rea lateral, si el cilindro tiene tapa.
Solucin
#
+ El volumen del slido rectangular crece a razn de $%) cm3 /seg.
, El rea total del slido rectangular decrece a razn de ( cm# /seg si el slido es sin
tapa.
- El rea total del slido rectangular crece a razn de &# cm# /seg si el slido es con tapa.
$
+ El volumen del cilindro crece a razn de $)%! 1 cm3 /seg.
, El rea total del cilindro crece a razn de #!) cm# /seg .
- El rea lateral del cilindro crece a razn de )! cm# /seg .
58
VIRGINIO GOMEZ
B) Demostraciones
" Sea A 0 aC B > D C >b . Haciendo ? C B > @ D C >
`A
`A `A `A
Demostrar que
#
!
`B
`C
`D
`>
A 0 a? @b
con
?CB>
@DC>
`A
`A `? `A `@
`B
`? `B
`@ `B
`A
`A
`A
a "b
a! b
`B
`?
`@
`A
`A
`B
`?
`A
`A `A
`C
`?
`@
`A
`A `? `A `@
`C
`? `C
`@ `C
`A
`A
`A
a" b
a "b
`C
`?
`@
`A
`A `? `A `@
`D
`? `D
`@ `D
`A
`A
`A
a! b
a" b
`D
`?
`@
`A
`A
`D
`@
`A
`A `? `A `@
`>
`? `>
`@ `>
`A
`A
`A
a "b
a" b
`>
`?
`@
`A
`A `A
`>
`?
`@
`A
`A `A `A
`A
`A
`A `A `A `A
#
#
#
`B
`C
`D
`>
`?
`?
`@
`@
`?
`@
`A
`A `A `A
#
!
`B
`C
`D
`>
Por lo tanto,
`A
`A `A `A
#
!
`B
`C
`D
`>
59
`?
`?
`?
+
,
`>
`B
`C
Sea : B +> y ; C ,>
`?
`? `: `? `;
`>
`: `>
`; `>
`?
`?
`?
a+ b
a, b
`>
`:
`;
`?
`?
`?
+
,
`>
`:
`;
`?
`?
`B
`:
`?
`?
`C
`;
`?
`? `:
`? `;
`B
`: `B
`; `B
`?
`?
`?
a" b
a! b
`B
`:
`;
`?
`? `: `? `;
`C
`: `C
`; `C
`?
`?
`?
a! b
a" b
`C
`:
`;
`?
`?
`?
+
,
`>
`B
`C
+
`?
`?
`?
`?
,
+
,
`:
`;
`:
`;
Por lo tanto,
`?
`?
`?
+
,
`>
`B
`C
VIRGINIO GOMEZ
`A
`A
`A
"
`A
#
`B
`C
`<
<
`)
#
`A
`A `B `A `C
`<
`B `<
`C `<
`A
`A
`A
a-9=) b
a=/8)b
`<
`B
`C
`A
`A
`A `A
`A
#
#
-9=)=/8)
-9= ) #
=/8 )
`<
`B
`B `C
`C
#
60
`A
`A `B `A `C
`)
`B ` )
`C ` )
`A
`A
`A
a <=/8) b
a<-9=)b
`)
`B
`C
VIRGINIO GOMEZ
`A
`A
`A
#
#
#
#
# `A `A
-9=)=/8)
< =/8 ) #<
< -9= )
`)
`B
`B `C
`C
#
"
`A
`A
`A `A
`A
#
#
-9=)=/8)
#
=/8 ) #
-9= )
<
`)
`B
`B `C
`C
#
`A
"
`A
`A
`A
#
#
#
#
#
a-9= ) =/8 )b
a=/8 ) -9= )b
`<
<
`)
`B
`C
`A
"
`A
`A
`A
#
`<
<
`)
`B
`C
Por lo tanto,
`A
`A
`A
"
`A
#
`B
`C
`<
<
`)
#
Ejercicios
`A `A
`A #
`A #
`B `C
`?
`@
# Si + 0 B C y
Demuestre que
, 1B C
`a
" `,
`<
< `>
Solucin
" Se cumple
# Sugerencia: Efecte las siguientes condiciones:
`+
`,
`B
`C
`+
`,
`C
`B
61
VIRGINIO GOMEZ
Derivada direccional
La derivada direccional es una generalizacin de la derivada parcial que permite obtener la razn
de cambio de una funcin con respecto a la distancia en cualquier direccin. As la derivada parcial con
respecto a B puede considerarse como la derivada en la direccin B y la derivada parcial con respecto a C
puede considerarse como la derivada en la direccin C .
Sea D 0 aB C b una funcin de dos variables y sea ? -9=) 3 =/8) 4 un vector unitario.
p
Entonces la derivada direccional de 0 en la direccin de ?, denotada por H? 0 aB C b es
p
H? 0 aB C b
lim
2!
0 aB 2-9=) C 2=/8)b 0 aB C b
2
Si ? 3 ) ! -9=! "
H3 0 aB C b
Si
?4)
H4 0 aB C b
As,
lim
2!
si existe el lmite
=/8! ! y se obtiene
0 aB 2 C b 0 aB C b
`0
2
`B
1
1
1
-9= ! =/8 " y se obtiene
#
#
#
lim
2!
0 aB C 2b 0 aB C b
`0
2
`C
`0
`0
y
son casos especiales de la derivada direccional.
`B
`C
62
Ejemplos
0B aB C b #B #
0C aB C b #C #
? -9=
p
0B a # &b #
0C a # &b "#
#1
#1
3 =/8 4
$
$
$
"
p
? 3
4
#
#
$
"
H? 0 a # &b a #b a "#b
#
#
H? 0 a # &b " '$
VIRGINIO GOMEZ
0C aB C b #C -9= #B
1
0B a1' "b #a"b# =/8 $
$
1
0C a1' "b #a"b -9= "
$
@ no es unitario, ?
0B aB C b #C # =/8 #B
@
p
m@m
$
%
3 4
&
&
$
%
H? 0 a1' "b $ a"b
&
&
$ $%
H? 0 a1' "b
&
lmite
H? 0 aB C D b
63
si existe el
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos
0C a " # "b $
0D aB C D b B #D
m@m % " % $
p
@ no es unitario, ?
@
p
m@m
#
"
#
3 4 5
$
$
$
#
"
#
H? 0 aB C D b a "b a$b a "b
$
$
$
H? 0 aB C D b "
0B aB C D b /C =/8B
0C aB C D b /C -9= B /D -9= C
0D aB C D b /D =/8 C
0B a! ! #b !
0C a! ! #b " /#
0D a! ! #b !
T U U T a # " #b a! ! #b a # " !b
@
#
"
p
p
p
m@m % " ! & @ no es unitario, ? p ?
3
4
&
&
m@m
p
H? 0 aB C D b a!b
H? 0 aB C D b
#
"
a" /# b
a!ba!b
&
&
" /#
&
64
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
C
$
el punto es a" #b y la direccin ! 1
BC
%
&
1
'
#
1
$
0 0 aB C D b
BC
p
el punto es # $ & y el vector @ 5
D
B# C # D #
68B C D
+ H? 0 a" #b
#
'
Solucin
, H? 0 a$ "b
& ( $
#
. H? 0 a" "b # #
/ H? 0 a% " "b
1 H? 0 a! " !b
$
"*
65
'1
"#
68$ "
$a68 $b#
- H? 0 a! !b
$ "
#
0 H? 0 a# $ &b
'
#&
Gradientes
1) De H? 0 aB C b 0B aB C b -9=) 0C aB C b =/8)
0B aB C b 0C aB C b -9=) =/8)
p
0B aB C b 0C aB C b ?
El vector f x ( x, y )i + f y ( x, y ) j
se conoce como vector gradiente
grad
gradf f( x(,xy, )y)==f f( x(,xy, )y)==f xf (x x(,xy, )yi)i++f yf y( x(,xy, )y)j j
# De
VIRGINIO GOMEZ
El vector f x ( x, y, z )i + f y ( x, y, z ) j + f z ( x, y, z )k
se conoce como vector gradiente
grad f ( x, y, z ) = f ( x, y, z ) = f x ( x, y, z )i + f y ( x, y, z ) j + f z ( x, y, z )k
As
H? 0 aB C b ? f0 aB C b
p
H? 0 aB C D b ? f0 aB C D b
p
Sea ! la medida en radianes del ngulo formado por los vectores ? y f0 entonces
p
p
p
? f0 m?m mf0 m -9=!
, pero m?m "
p
? f0 mf0 m -9=!
Si ! ! entonces -9=! " alcanza su mximo valor, es decir, la derivada direccional alcanza su
p
mximo valor cuando ? est en la misma direccin y sentido que f0
Mx Dr f ( x, y ) =
f ( x, y )
Mx Dr f ( x, y, z ) =
f ( x, y , z )
Si ! ")! entonces -9=")! " alcanza su mnimo valor, es decir, la derivada direccional
p
alcanza su mnimo valor cuando ? est en la misma direccin, pero sentido contrario con f0
Mn D r f ( x, y ) = f ( x, y )
Mn D r f ( x, y , z ) = f ( x, y, z )
66
Ejemplos
VIRGINIO GOMEZ
+ XB aB C b
XC aB C b
aB #
#BC
C # b#
aB# C # b #C #
fX a$ %b
aB #
C # b#
XB a$ %b
#%
'#&
XC a$ %b
(
'#&
#% (
'#& '#&
- ?
fX a$ %b
mfX a$ %bm
#%
(
"
'#&
'#&
#&
#
#% (
#% (
'#& '#&
"
#& #&
#&
'!
B# C # D #
Encontrar
a) Rapidez de cambio del potencial en el punto a " " "b en la direccin del vector
p
@ $3 '4 #5
b) Magnitud y direccin de la mnima razn de cambio del potencial en este mismo punto.
+ ZB aB C D b
ZC aB C D b
ZD aB C D b
'!B
aB # C #
D # b$
'!C
'!D
aB # C # D # b $
aB # C # D # b $
67
'!
#!
$
$
$ $
'!
#!
$
$
$ $
#!
#!
#!
$ $ $
$
$
$
'!
#!
$
$ $
$
'
#
3 4 5
(
(
(
#!
#!
#!
$
' #
$ $ $ 4 5
$
$
$
(
( (
##!
$
#"
Direccin
VIRGINIO GOMEZ
#!
#!
#!
$ $ $
$
$
$
#!
$ $ $
$
$
$
Ejercicios
B # C # $
punto.
, Suponga que la
por X aB C D b B # C CD /BC
temperatura
en
cualquier
punto
aB C D b
est
dada
," Determinar la razn de cambio de X en el punto Pa1,1,1b en la direccin del vector OP donde
O es el origen del sistema.
,# Cul es la mnima razn de cambio en P?. En qu direccin?.
p
68
Solucin
+ f0 a" 1%b #
#1
)
# 1# "'#1 "%%
VIRGINIO GOMEZ
"
'&
(
, f0 a$ %b "
%
MxH? 0 a$ %b
- f0 a! $ "b a $ ! #b
+" H? 0 a# $b
") ($
'%
+# MxH? 0 a# $b
," H? 0 a" " "b
$($
?
p
$#
&$ #$/
$
")
(
$($ $($
+# MnH? 0 a# $b #/# )/ *
?
p
#/# )/ * #/# )/ *
/#
-" H? 0 a " %b
/#
"'#"(
"(
#/# )/ *
"
-# fZ a " %b a $# $%b
-$ MxH? 0 a# $b #&%&
?
p
"'
"(
&%&
&%&
&%&
&%&
"(
"'
&%&
&%&
69
VIRGINIO GOMEZ
`0 `0
y
son funciones
`B `C
tambin de dos variables. Luego, es posible volver a derivarlas y obtener as las derivadas parciales de
segundo orden que se definen como:
+
` a0 B b
0B aB 2 C b 0B aB C b
` #0
lim
0BB
`B
2
`B#
2!
` a0 C b
0C aB C 2b 0C aB C b
` #0
lim
0CC
`C
2
`C #
2!
` a0 B b
0B aB C 2b 0B aB C b
` #0
lim
0BC
`C
2
`C`B
2!
` a0 C b
0C aB 2 C b 0C aB C b
` #0
lim
0CB
`B
2
`B`C
2!
Nota: Para funciones continuas 0BC 0CB . En este curso slo se trabajar con funciones continuas.
Ejemplos:
Dada la funcin, obtener 0BB 0CC 0BC
0CC #B '
0BC 'B #C
# 0 aB C b /BC a-9=B =/8C b
0BB C # /BC a-9=B =/8C b C/BC =/8B C/BC =/8B /BC -9=B
0BC /BC a-9=B =/8C b BC/BC a-9=B =/8C b C/BC -9=C B/ BC =/8B
Este concepto tambin se puede extender para funciones de tres variables
`0 `0 `0
Sea A 0 aB C D b una funcin de tres variables con
,
y
funciones tambin de tres
`B `C `D
variables, entonces las segundas derivadas parciales se definen como:
70
` a0 B b
0B aB 2 C D b 0B aB C D b
` #0
lim
0BB
`B
2
`B#
2!
` a0 C b
0C aB C 2 D b 0C aB C D b
` #0
lim
0CC
`C
2
`C #
2!
` a0 D b
0D aB C D 2b 0D aB C D b
` #0
lim
0DD
`D
2
`D #
2!
` a0 B b
0B aB C 2 D b 0B aB C D b
` #0
lim
0BC
`C
2
`C`B
2!
` a0 B b
0B aB C D 2b 0B aB C D b
` #0
lim
0BD
`D
2
`D`B
2!
` a0 C b
0C aB 2 C D b 0C aB C D b
` #0
lim
0CB
`B
2
`B`C
2!
` a0 C b
0C aB C D 2b 0C aB C D b
` #0
lim
0CD
`D
2
`D`C
2!
` a0 D b
0D aB 2 C D b 0D aB C D b
` #0
lim
0DB
`B
2
`B`D
2!
` a0 D b
0D aB C 2 D b 0D aB C D b
` #0
lim
0DC
`C
2
`C`D
2!
VIRGINIO GOMEZ
Nota: Para funciones continuas 0BC 0CB 0BD 0DB 0CD 0DC . En este curso slo se trabajar
con funciones continuas.
Ejemplos
Para las siguientes funciones, determinar 0BB 0CC 0DD 0BC 0BD 0CD
" 0 aB C D b B$ $B# C C $ $C # D D # BD # CD
0B $B# 'BC D #
0C $B# $C # 'CD D
0D $C # #D #BD C
0BB 'B 'C
0DD # #B
0BC 'B
0BD #D
71
0B /B -9=D /C -9=B
0C /C =/8B /D =/- # C
0D /B =/8D /D >1 C
0BB /B -9=D
/C =/8B
0BC /C -9=B
0BD /B =/8D
0CD /D =/- # C
Ejercicios
1) En # la ecuacin de Laplace es
` #0
` #0
!
`B#
`C #
Demuestre que las siguientes funciones cumplen esta ecuacin
+ 0 B C 68B# C #
C
B
, 0 B C E<->1 #
B
B C#
- 0 B C /B =/8 C /C =/8 B
. 0 B C E<->1
VIRGINIO GOMEZ
#BC
B# C #
2) En $ la ecuacin de Laplace es
` #0
` #0
` #0
# !
#
#
`B
`C
`D
Demuestre que la funcin 0 B C D
B#
"
cumple con esta ecuacin.
C# D #
Solucin
Cada una de las funciones cumple con la ecuacin de Laplace, tanto en # como en 3 .
72
Conceptos:
VIRGINIO GOMEZ
1) Si D 0 aB C b es una funcin de dos variables, entonces se dice que el punto [B! C! 0 aB! C! b]
es un punto de mximo relativo de 0 aB C b si, y slo si
a aB C b H970 aB C b 0 aB C b 0 aB! C! b
#) Si D 0 aB C b es una funcin de dos variables, entonces se dice que el punto [B! C! 0 aB! C! b]
es un punto de mnimo relativo de 0 aB C b si, y slo si
a aB C b H970 aB C b 0 aB C b 0 aB! C! b
L aB C b
0BB
0CB
0BC
0CC
73
L a+ , b ! 0BB a+ , b !
% No hay informacin si L a+ , b !
Ejemplos:
Estudiar los mximos y mnimos relativos de las funciones:
" 0 aB C b & B# C #
0B #B
0C #C
0B !
0C !
#B !
#C !
B!
C!
0BB #
0CC #
L aB C b
#
!
0BC !
!
#
L a! !b
#
!
L a! !b % ! 0BB a! !b # !
!
#
0C $C # $
0B !
0C !
VIRGINIO GOMEZ
B" " B# #
C" " C # "
As, a" " "$b a" " *b a # " "%b a # " ")b son puntos crticos de
0 aB C b
0BB "#B '
L aB C b
L a" "b
0CC 'C
"#B '
!
")
!
!
'
0BC !
!
'C
74
!
'
")
!
!
'
")
!
$ 0 aB C b -9= B =/8 C
0B =/8B
en el intervalo ! #1
0C -9=C
0B !
=/8B ! B" ! B# 1 B$ #1
$1
1
-9=C !
C" C #
#
#
0C !
VIRGINIO GOMEZ
1
$1
1
$1
1
$1
As, ! # ! ! 1 ! 1 # #1 # #1 ! son puntos
#
#
#
#
#
#
crticos de 0 aB C b
0BB -9=B
L aB C b
0CC =/8C
-9=B
!
1
"
L !
!
#
0BC !
!
=/8C
!
"
1
L a" "b # ! 0BB ! " !
#
1
Por lo tanto, ! # es un mximo relativo de 0 aB C b
#
L !
$1
"
!
#
Por lo tanto, !
1
"
L 1
!
#
!
"
L !
$1
" !
#
$1
! es un punto de silla de 0 aB C b
#
1
!
L 1 " !
"
#
1
Por lo tanto, 1 ! es un punto de silla de 0 aB C b
#
$1
$1
$1
" !
L 1
L 1 " ! 0BB 1 " !
! "
#
#
#
75
Por lo tanto, 1
$1
# es un mnimo relativo de 0 aB C b
#
1
"
L #1
!
#
!
"
1
1
L #1 " ! 0BB #1 " !
#
#
1
Por lo tanto, #1 # es un mximo relativo de 0 aB C b
#
L #1
$1
"
!
#
Por lo tanto, #1
!
"
L #1
$1
" !
#
$1
! es un punto de silla de 0 aB C b
#
Ejercicios
VIRGINIO GOMEZ
1) Determine los extremos relativos y los puntos de silla de las siguientes funciones
+ 0 B C #B %C B# C # $
, 0 B C B CB C
- 0 B C %BC B% C %
. 0 aB C b B# BC C # #B #C %
76
VIRGINIO GOMEZ
Multiplicadores de Lagrange
Cuando es necesiario resolver problemas con enunciado de mximos y/o mnimos, pero con
alguna condicin adicional es preferible usar un mtodo mucho ms rpido que el criterio de la segunda
derivada el cual nos permite trabajar con funciones de 8 variables, este nuevo mtodo se denomina
Multiplicadores de Lagrange
Sea 0 aB" B# B$ B8 b una funcin de 8 variables a la cual interesa calcular sus puntos crticos
con la condicin adicional 1aB" B# B$ B8 b ! . Para determinar los puntos crticos se forma una
nueva funcin auxiliar
J aB" B# B$ B8 -b 0 aB" B# B$ B8 b -1aB" B# B$ B8 b
Los puntos crticos de esta nueva funcin cumplen con las condiciones del problema a resolver, es
decir, si el problema consiste en minimizar, entonces el punto aB" B# B$ B8 b es el mnimo buscado y si
el problema consiste en maximizar, entonces el punto aB" B# B$ B8 b es el mximo buscado.
Ejemplos:
1) Hallar las dimensiones de una caja rectangular sin tapa y con volumen especfico, si se quiere
usar la mnima cantidad de material en su manufactura.
0 a+ 6 2b +6 #+2 #62
J+ !
6 #2
62
J6 + #2 -+2
J6 !
+ #2
+2
J2 #+ #6 -+6
J2 !
#+ #6
+6
J- +62 Z
J- !
+62 Z
a " b y a $b
6 #2
#+ #6
62
+6
77
a"b
a#b
a$b
a%b
a&b
+ #2
#+ #6
+# 6 #+62 #+# 2 #+62
+2
+6
+# 6 #+# 2
6 #2
VIRGINIO GOMEZ
a # b y a $b
a'b
a& b y a 'b
a(b
+6
a%b a&b a'b y a(b
+
+62 Z a+ba+b Z
#
+$
Z
#
+$ #Z
$
$
+
#Z , 6
#Z 2
#Z
$
Luego, las dimensiones de la caja son base
#Z udl y altura
#Z
[udl].
2) Un fabricante produce tres tipos de llantas de automvil, que se designarn por A , B y C . Sean
B C D el nmero de llantas diarias fabricadas de cada uno de los tipos A , B y C respectivamente. La
utilidad en cada llanta tipo A es de $200, en las de tipo B es de $300 y en las de tipo C es de $500. El
nmero de llantas que se puede producir diariamente est sujeto a la restriccin #B# C # $D # #()% .
Determinar cuntas llantas de cada tipo se deben producir para maximizar la utilidad.
0 aB C D b #!!B $!!C &!!D
1aB C D b #B# C # $D # #()%
J aB C D -b #!!B $!!C &!!D -a#B# C # $D # #()%b
JB #!! %B-
JB !
&!
B
JC $!! #C -
JC !
"&!
C
JD &!! 'D -
JD !
#&!
$D
J- #B# C # $D # #()%
a " b y a #b
J- !
a"b
a#b
a$b
- #B# C # $D # #()%
&!
"&!
&!C "&!B C $B
B
C
a " b y a $b
78
a&b
a%b
a'b
&!
#&!
&
"&!D #&!B D B
B
$D
$
a % b a & b y a 'b
#B# C # $D # #()%
#B# *B# $
#& #
B #()%
*
&)B# )$&#
B# "%%
B "# , C $' D #!
VIRGINIO GOMEZ
JB !
- #
" #C
C !
#C
JC #C " #C -
JC !
J- B # C # "
J- !
B# C # "
a " b y a #b
#
" #C
#C
%C " #C
a $ b y a %b
B# C # "
B#
"
"
%
B"
a"b
B!
$
#
"
#
B#
$
#
"
*
#
%
$
$
"
"
*
# # X # # %
79
a#b
a$b
a%b
$
#
a! "b
X a! "b !
a" !b
X a! "b #
a! "b X a! "b #
a " !b X a! "b #
Ejercicios
VIRGINIO GOMEZ
$
"
"
,
y el punto ms
#
#
#
#
80
Solucin
VIRGINIO GOMEZ
" Los puntos mximos son & & & & y los puntos mnimos son
# Las dimensiones de la caja son base 6 pies y alto 3 pies , luego el mximo volumen de la caja
rectangular es 108 pies3 .
$ La altura 2 de cada uno de los conos es #& unidades y la altura L del cilindro es
Z
%
& unidades .
#&1 $
% Deben fabricarse 200 unidades en la fbrica A , 600 unidades en la fbrica B y 300 unidades en
la fbrica C a fin de minimizar el costo total de produccin total.
& Deben destinarse 40.000 dlares en trabajo y 80.000 dlares en produccin para generar la
mayor produccin posible.
' El
punto
mximo
es
&"%
"!"%
"&"%
.
"%
"%
"%
81
el
punto
mnimo
es
Grficos en 3
VIRGINIO GOMEZ
En este caso se ubican los puntos de interseccin del plano con los ejes coordenados.
BD!C%
eje Z
BC!D$
82
VIRGINIO GOMEZ
$C "&D ! C &D
C!
&B "&D !
B $D
83
84
VIRGINIO GOMEZ
85
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplo: Graficar B #
2) Esfera
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplo: Graficar D #
b) Si el centro es G a2 5 6b
aB 2b# aC 5 b# aD 6b# <#
86
su
radio
<
entonces
su
ecuacin
es
3) Cilindro
a) Si su eje de simetra es paralelo al eje Z , entonces su ecuacin es
VIRGINIO GOMEZ
B#
C#
# "
#
+
,
87
B#
D#
"
+#
-#
VIRGINIO GOMEZ
C#
D#
"
,#
-#
88
VIRGINIO GOMEZ
4) Cono
B#
C#
D#
# #
#
+
,
-
Si + , , entonces la base del cono es una circunferencia y si + , , entonces la base del cono
es una elipse.
B#
D#
C#
+#
-#
,#
Si + - , entonces la base del cono es una circunferencia y si + - , entonces la base del cono
es una elipse.
89
C#
D#
B#
,#
-#
+#
VIRGINIO GOMEZ
Si , - , entonces la base del cono es una circunferencia y si , - , entonces la base del cono
es una elipse.
5) Paraboloide Elptico
a) Si su eje de simetra es paralelo al eje Z , entonces su ecuacin es
B#
C#
#
+#
,#
90
B#
D#
#,C
+#
-#
VIRGINIO GOMEZ
C#
D#
# #+B
#
,
-
91
VIRGINIO GOMEZ
Integrales Dobles
92
E3 B3 C3
8
El rea aproximada de la regin V ser E " B3 C3
3"
VIRGINIO GOMEZ
y se determina su imagen 0
8
Luego, el volumen aproximado total ser Z " 0 a!3 "3 b B3 C3
3"
Pero a medida que los rectngulos son cada vez ms pequeos se est aproximando al valor real de
Z
As,
Z
8
lim " 0 a!3 "3 b B3 C3 ( ( 0 aB C b .E
8_
V
3"
donde .E .C .B o .E .B .C
93
"
VIRGINIO GOMEZ
Integrales Iteradas
( 0 aB C b .E (
B,
B+
C 1aBb
C 0 aBb
0 aB C b .C .B
( 0 aB C b .E (
C.
C-
B 1aC b
B 0 aC b
0 aB C b .B .C
94
1) (
( 5 0 aB C b .E 5 (
( 0 aB C b .E
5 es constante.
( ( 0 aB C b 1aB C b .E ( ( 0 aB C b .E ( ( 1aB C b .E
V
V
V
$ Si V V" V# y 0 aB C b es continua en V , entonces
( ( 0 aB C b .E ( ( 0 aB C b .E ( ( 0 aB C b .E
V
V"
V#
,
+
.
-
0 aB C b .C .B (
.
-
,
+
0 aB C b .B .C
#
"
"
B# #B# C C $ BC .C .B ( B# C B# C # C % BC # .B
%
#
"
!
"
#
( #B# %B# % #B B# B#
#
( 'B#
#
"& $
B.B
%
#
' $ "&
$
B B B#
$
%
% !
#$
#
# (
1
!
VIRGINIO GOMEZ
1#
!
=/8# B -9=# C .C .B ( (
1
1#
!
=/8# B
" -9=#C
.C .B
#
" 1
=/8 #C
#
( =/8 BC
.B
# !
#
!
" 1 1
=/8# B .B
(
# 0 #
1 1 " -9= #B
(
.B
% !
#
1#
95
" "
B.B
% #
1
=/8 #B
B
)
#
!
1#
)
$ (
$
"
B
!
B#
C #
B# C # B# "
B
B
.C .B
C#
VIRGINIO GOMEZ
C
>1 !
C B >1 !
.C B =/- # ! . !
B
C!
>1 ! !
!!
1
C B >1 ! "
!
%
(
$
"
B
!
B
.C .B (
B# C #
"
1%
!
$
"
1
(
% "
B# =/- # ! . !
.B
B# a" >1# !b
1%
.B
!
.B
1
B
% "
1
$ "
%
Ejercicios
Resuelva
+(
"
, (
%
"
- (
1
!
. (
#
"
(
(
B# " C
/
.C .B
C
#
B
B
-9=)
C
.C .B
B
3 =/8) . 3 . )
B# B
#B# #
B .C .B
96
/ (
1%
!
0 (
+(
$
!
"
%
"
- (
1
!
. (
/ (
#
"
(
(
B# /BC .C .B
B# " C
/
.C .B / # % ## #/
(
C
#
-9=)
C
%!$
.C .B
B
#"
3 =/8) . 3 . )
B# B
#B #
3$ -9=# ) . 3 . )
Solucin
1%
0 (
>1) =/- )
, (
(
B
B .C .B
>1) =/- )
"
$
*
%
3$ -9=# ) . 3 . )
B# /BC .C .B
"
#!
/*
&
#
97
VIRGINIO GOMEZ
plano.
En (
As,
E(
( 0 aB C b .E si 0 aB C b " , entonces (
VIRGINIO GOMEZ
C 1aBb
C . B 1aC b
.C .B (
.B .C
(
(
B + C 0 aBb
C - B 0 aC b
+,
Ejemplos:
%B B# ! B" ! B# %
C $B '
C!
$B ' !
E( (
%BB#
"
$B'
E ( C
#
"
%BB#
$B'
.C .B ( (
%BB#
.B ( C
%
B#
.C .B
!
%BB#
.B
!
98
E ( B# (B '.B ( %B B# .B
%
"
B$
(B#
%B#
B$
'B
$
#
#
$ #
"
#
"$ "'
'
$
"&
[u. de a.]
#
C $B '
$B ' C
% "' %C
#
B#
% %a% C b
#
C
$
B # % C
E( (
$
#%C
# C$
.B .C ( (
%
#%C
#%C
.B .C
VIRGINIO GOMEZ
Pero, como ya se sabe de Clculo II, al obtener el rea de una regin del plano el a obtener al
integrar respecto al eje X como el respecto al eje Y debe ser el mismo. Por lo tanto,
( (
$
#%C
# C$
.B .C ( (
%
#%C
#%C
.B .C
"&
[u. de a.]
#
99
VIRGINIO GOMEZ
E( (
"
B#
.C .B
B$
E ( C .B
"
B#
B$
E ( B# B$ .B
"
B$
B%
$
% !
"
[u. de a]
"#
"
E( (
"
$ C
.B .C
C B# C B
"
[u. de a]
"#
100
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Determine el rea encerrada por las curvas respecto al eje \ y respecto al eje ] . Plantee ambas
integrales, pero resuelva slo una de ellas.
+ B C #
B #C C #
, C =/8 B
C -9= B
- B C C #
BC !
. B# %C
)C B# "'
/ B# C # "'
C 'B
C!
Solucin
+ E ( (
"
E( (
#CC#
"
.B .C
C#
"
[ u.de a.]
$
, E (
E(
.C .B
""B
1%
!
##
!
-9= B
.C .B
=/8 B
E<- =/8 C
!
.B .C (
"
E<- -9= C
.B .C
## !
101
B!
- E ( (
!
# B
E( (
.C .B
.B .C
%
[ u.de a.]
$
. E #( (
!
E #( (
!
B# "'
)
.C .B
B#
%
# C
.B .C #( (
##C#
# C
.B .C
$#
[ u.de a.]
$
/ E ( (
'B
E(
E
( ""%B
""%B
#
CC#
.C .B (
"%
# $
!
.C .B ( (
#
"'C#
( C#
"'B#
.C .B
.B .C
'
)1 # $
[ u.de a.]
$
102
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos
VIRGINIO GOMEZ
2) Conocida una regin V del plano BC , determinar el valor de una cierta integral doble
( B .E donde V es la regin del plano limitada por C #& B# en
V
el primer cuadrante; $B %C ! e C !
1) Obtener el valor de (
#& B# $ B
%
* #
#
#& B
B
"'
$B %C ! C !
#& B# !
$B !
#& B#
& B C !
B ! C !
Si .E .C .B
( B .E
( (
$
%B
B .C .B ( (
%
( BC .B ( BC
$
%B
&
B % ? * B & ? !
( B .E
B .C .B
#&B#
.B
&
$ #
B .B ( B#& B# .B
%
%
? #& B# .? #B .B
#&B#
&
.?
B .B
#
$ B$
" ! "
( ? # .?
% $ ! # *
%
" # $
?#
# $ *
!
"'
"' *
103
#&
( B .E
( (
$
#&C#
%
$C
#&C#
B#
(
! # %C
$
B .B .C
.C
" $
"' #
#
( #& C C .C
# !
*
" $
#& #
( #& C .C
# !
*
"
#& C$
#&C
#
* $ !
"
a(& #&b
#
#&
VIRGINIO GOMEZ
Si .E .B .C
104
VIRGINIO GOMEZ
2) Determine el valor de (
Para .E .C .B
#
( B C .E ( (
#
"
$B"
BC # .C .B
"
Para .E .B .C
105
"
Resolviendo
(
#
( B C .E
&
"
( (
#
"
$B"
"
BC # .C .B
"
( B
#
C$
$ "
$B"
.B
#
#
( *B% *B$ $B .B
$
"
*B&
*B%
$B#
#
B
&
%
#
$ "
&'"
#!
Ejercicios
Determine el valor de (
( 0 B C .E Considere .E .C .B
C
" B#
.E
VC!
#
#
B C
.E
( BC /
V B# C # + #
V"B#
B
.E
B# C #
106
VIRGINIO GOMEZ
.E .B .C y resuelva la
C B
B %
"CB
+
(
.E ( (
" B#
! !
# %
C
.E ( (
.B .C
#
" B#
! C# " B
" B#
, (
( BC /
#
#
B C
.E %(
( BC /
#
#
#
B C
.E " /+ +# "
( BC /
(
(
- (
C
.C .B
" B#
.E
68"(
%
%(
C # .E
+
!
+
!
+# C#
+# B#
#
#
BC /B C .C .B
#
#
BC /B C .B .C
#
B
B
B
.E ( (
.C .B
#
B# C #
B C#
"
"
#
#
B
B
.E ( (
.B .C
#
B# C #
B C#
C
"
VIRGINIO GOMEZ
Solucin
# &
& "! " #
B
.E
#68
B# C #
#
#
107
3) Clculo de volmenes
Z (
Z (
Z (
( .Z (
( 0 aB C b .E
C 1aBb
0 aB C b .C .B
(
B + C 0 aBb
B,
C.
C-
B 1aC b
B 0 aC b
0 aB C b .B .C
Ejemplos
VIRGINIO GOMEZ
eje Y
C"
eje Z
D#
108
V es la regin en el plano BC
D ! B #C #
Z ( (
B# "
a# B #C b .C .B
Z ( #C BC C
#
B# "
.B
!
Z ( B#
B#
B#
B
B ".B
#
%
Z ( B"
B#
.B
%
B#
B$
B
#
"# !
#
Z ##
Z
)
"#
#
[u. de v.]
$
Si se considera .E .B .C se tiene
B #C # B # #C
Z ( (
"
##C
!
a# B #C b .B .C
#
[u. de v.]
$
109
VIRGINIO GOMEZ
VIRGINIO GOMEZ
2) Calcular el volumen, en el primer octante, del slido limitado por el cilindro B# C # * y los
planos B C $ y D %
Z ( (
$
*B#
Z ( %C
$
% .C .B
$B
*B#
.B
$B
Z ( %* B# "# %B.B
$
Z %( * B# .B %( aB $b .B
$
B
Z %( * B# .B % $B
#
!
!
$
Z %( * B# .B ")
$
110
* B# *"
B#
B #
#
* B *"
*
$
B
=/8) B $=/8) .B $-9=) . )
$
B!)!
B$)
1
#
$
B #
Z %( *" .B ")
$
!
Z $'(
1
#
" -9=#)
. ) ")
#
=/8#) #
Z "))
")
#
!
1
VIRGINIO GOMEZ
Usando integrales dobles, calcule el volumen del slido limitado por las siguientes superficies.
+ El cilindro B# C # % y los planos D ! D )
, el cono B# C # D # y el paraboloide D B# C #
%B#
, Z %( (
- Z ( (
&
#&B#
"B#
"
) .C .B
) .C .B
&B
111
1
[u. de v.]
'
B# C # B# C # .C .B
VIRGINIO GOMEZ
Integrales Triples
Sea A 0 aB C D b una funcin de tres variables, continua en una cierta regin W de $ , entonces
0 aB C D b es integrable en W .
Si B vara desde B + hasta B , C vara desde C 0 aBb hasta C 1aBb D vara desde
D 0 aB C b hasta D 1aB C b , entonces
(
$ .
( ( 0 aB C D b .Z ( (
,
1aBb
0 aBb
1aBCb
0 aBCb
0 aB C D b .Z
( ( 0 aB C D b .Z
( ( (
,
( ( (
.
0 aB C D b .D .B .C
( ( (
0
0 aB C D b .D .C .B
.
-
0 aB C D b .C .B .D
y otras ms
Ejemplos
Evaluar
" ( ( (
#
"
BBC
"
( ( BCD
#
BC .D .C .B
"
BBC
.C .B
"
( ( B# C B# C # BC .C .B
#
"
B# C #
B# C $
BC #
.B
#
$
#
!
B%
B&
B$
.B
#
$
#
"
"
B&
B'
B%
"! ")
) "
")*
%!
112
#/
" /
1$
!
C 68 D >1 B .B .D .C ( (
#/
( (
#/
" /
!
" /
C 68 D 68=/- B
( (
!
#/
" /
1$
!
.D .C
!
68 a#b( (
!
? 68 D .?
1$
#/
C 68D .D .C
" /
"
.D
D
VIRGINIO GOMEZ
# ( (
.@ .D
@D
#/
"
#/
/
"
D .D .C
D
68 a#b( C D 68 D D .C
!
#/
"
!
"
#/68a#b# (
#/68a#b#
C .C
"
C#
# "
!
/68a/b#
$ ( (
C#
"
68 B
!
C /D .D .B .C
( (
C#
"
( (
C
C#
"
( (
C
C#
"
C /D
68 B
.B .C
!
C /68B /! .B .C
aBC C b .B .C
B# C
BC .C
#
C
C&
C$
C$
C # .C
#
#
C&
$C $
C # .C
#
#
"
"
"
C#
113
C'
$C %
C$
"#
)
$ "
#
% ( ( (
#
$ D
B#
B# D # D #
D
.B .D .C
D#
B#
B #
" B# D # D # "
#
D
D
B
>1) B D >1) .B D =/- # ) . )
D
B!)!
( ( (
#
$ D
D
.B .D .C
B# D #
B $ D )
( ( (
#
( ( (
#
1$
( ( (
#
$ D
D
D =/- # ) . ) .D .C
D # a>1# ) "b
. ) .D .C
1$
.D .C
!
1 # C
( ( .D .C
$ ! !
1 #
( D .C
$ ! !
1 #
( C .C
$ !
1 C#
$ # !
#
1
$
114
%(
#%
D
.B .D .C
#
B
D # "
D
1$
( ( )
#
1
$
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
"
!
"
!
1 #
!
- (
#
"
. (
"
"
B# C #
1 #
!
B
$
BD
!
$ C
!
" B#
!
BCD .D .C .B
C
-9= .C .B .D
D
C
.D .C .B
C# D #
B
#C # B .D .C .B
Solucin
+ (
, (
"
!
"
!
1 #
!
- (
#
"
. (
"
"
(
B
B# C #
1 #
!
$ C
!
" B#
!
BD
BCD .D .C .B
$
)
1#
C
-9= .C .B .D
D
)
1
C
.D .C .B
C# D #
#
B
#C # B .D .C .B !
115
VIRGINIO GOMEZ
VIRGINIO GOMEZ
usar como: .Z .D .C .B .Z .D .B .C
Ejemplos:
( ( .Z donde .Z se
En el plano BC se observa
BC "B"C
Z ( (
"
Z ( (
"
$C
"C
$C
"C
"C#
BC $B$C
.D .B .C
"C#
.B .C
116
Z ( (
"
$C
"C
" C # .B .C
Z ( " C # B
"
$C
.C
"C
Z ( " C # a$ C " C b .C
"
Z #( " C # .C
"
C =/8) .C -9=) . )
C!)!
C")
1
#
Z #( -9=# ) . )
1
#
Z #(
1
#
Z )
Z
" -9=#)
. )
#
=/8#) #
#
!
1
u. de v.
#
"
"B !
"C#
.D .C .B ( ( (
#
"
"C#
"
.D .C .B ( (
$
117
$B
!
VIRGINIO GOMEZ
"C#
!
.D .C .B
En el plano BC
118
VIRGINIO GOMEZ
Por simetra
Z )( (
+# B#
Z )( (
!
+# B#
Z )( (
!
+# B#
+# B# C#
.D .C .B
+# B# C#
.C .B
+# B# C # .C .B
+#
a+ B b C a+ B b"
#
C#
B#
#
+ # B#
C
VIRGINIO GOMEZ
C
=/8) C +# B# =/8) .C +# B# -9=) . )
+ # B#
C!)!
Z )( (
#
C
#
a+ B# b"
.C .B
+ # B#
+# B#
C + # B# )
Z )( ( +# B# -9=# ) . ) .B
1
#
Z )( +# B# (
1
#
" -9=#)
. ) .B
#
Z %( +# B# )
+
=/8#) #
.B
#
!
1
+
1
Z %( +# B# .B
#
!
Z #1+# B
Z
B$
$ !
% $
+ 1 [u. de v.]
$
119
1
#
VIRGINIO GOMEZ
3) Determinar el volumen, sobre el plano BC del slido formado por el cilindro B# C # #& y el
plano B C D )
En el plano BC
Z ( (
&
#&B#
& #&B#
Z ( (
&
#&B#
& #&B#
)BC
.D .C .B
!
)BC
.C .B
!
120
Z ( (
&
#&B#
& #&B#
a) B C b .C .B
#&B#
C#
Z ( )C BC
.B
# #&B#
&
&
Z ( "'#& B# #B#& B# .B
&
&
( "'#& B# .B
&
&
#& B# #&"
B#
#&
B #
#& B# #&"
&
B
=/8) B &=/8) .B & -9=) . )
&
B &)
1
#
( "'#& B# .B
&
&
B")
&
B #
"'( #&" .B
&
&
%!!(
%!!(
1
#
1#
1
#
1#
-9=# ) . )
" -9=#)
.)
#
=/8#) #
#!!)
#
1
1
#!!1
#( B#& B# .B
&
&
? #& B# .? #B .B
? &?!
#( B#& B# .B
&
&
.?
B .B
#
?&?!
!
.?
#( ?
#
!
!
Luego,
Z #!!1 !
Z #!!1 [u. de v.]
121
VIRGINIO GOMEZ
1
#
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Solucin
"'C#
+ Z ( (
%
# !
%B#
#
#
%B
#
, Z ( (
- Z %( (
!
/ Z ( ( (
#
.D .B .C
!
'%
1 [u. de v.]
$
B#
.D .C .B %1 [u. de v.]
!
'#C
.D .C .B $# [u. de v.]
!
%C
'
. Z ( ( (
%
#*B#
$
'BC
.D .C .B ) [u. de v.]
!
122
VIRGINIO GOMEZ
Las coordenadas cilndricas constan de coordenadas polares en el plano y una coordenada D como
en el sistema cartesiano. Las frmulas de transformacin de coordenadas cartesianas a cilndricas son:
B < -9=)
C < =/8)
DD
En el plano BC
Z (
( ( .Z (
) ) #
) ) "
<<#
<<"
DD# a)<b
DD" a)<b
< .D .< . )
123
Ejemplos
VIRGINIO GOMEZ
B# C # "'
<%
El cono en coordenadas cilndricas queda:
D B# C # D a< -9=)b# a< =/8)b# D <
Nota: No es posible reemplazar en D < el valor de < % porque < % corresponde a la figura
que queda en el plano BC , por lo tanto se est trabajando en # , en cambio D < corresponde a la
transformacin de una superficie, es decir, se est trabajando en 3 Luego, los sistemas son incompatibles.
124
VIRGINIO GOMEZ
Por simetra
Z %( ( ( < .D .< . )
1
#
<
Z %( ( <D .< . )
1
#
%
<
Z %( #<#
1
#
Z %(
1
#
<$
. )
$ !
%
$#
.)
$
"#) #
Z
$ !
'%
1 [u. de v.]
$
2) Determinar el volumen del slido, sobre el plano BC , limitado por el cilindro B# aC $b# *
y el cono B# C # D #
125
B # aC $ b # *
B# C # 'C * *
<# '< -9=) !
<a< '=/8)b !
<" ! <# '=/8)
Z ( (
'=/8)
!
Z ( (
!
Z (
Z
<
'=/8)
!
( < .D .< . )
<D .< . )
<
'=/8)
<# .< . )
<
$ !
1 $ '=/8)
!
.)
" 1
$
( #"'=/8 ) . )
$ !
Z (# -9=)
-9=$ )
$
!
126
VIRGINIO GOMEZ
En el plano BC
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Solucin
+ Z #(
, Z (
#1
!
#1
!
- Z (
"'<#
( (
< .D .< . )
!
( (
#
< .D .< . ) #1
<#
"
#1
!
( (
"#)
"'$[ u. de v.]
$
1
[ u. de v.]
#
%< =/8)
127
VIRGINIO GOMEZ
Coordenadas Esfricas
Si en la regin W una de las superficies es una esfera, conviene trabajar con coordenadas esfricas
mediante la transformacin
B 3 -9=) =/89
C 3 =/8) =/89
D3
En el plano BC
En el plano DC
128
( ( .Z (
) )#
) ) "
9 9 #
9 9 "
3 3 #
3# =/89 . 3 . 9 . )
33"
Ejemplos:
1) Determinar el volumen de la esfera B# C # D # +#
B# C # D # + #
a3 -9=) =/89b# a3 =/8) =/89b# a3 -9=9b# +#
3# -9=# ) =/8# 9 3# =/8# ) =/8# 9 3 # -9=# 9 +#
3# =/8# 9a-9=# ) =/8# )b 3 # -9=# 9 +#
3# a=/8# 9 -9=# 9b +#
3# +#
3+
Z (
Z (
Z
#1
!
#1
!
( (
(
1
!
3# =/89 . 3 . 9 . )
3$
=/89 . 9 . )
$
!
+
+ $ #1 1
( ( =/89 . 9 . )
$ ! !
129
VIRGINIO GOMEZ
+ $ #1
( -9=9 . )
$ !
!
# $ #1
+ ( .)
$
!
# $
+ )
$
!
% $
1+ [u. de v.]
$
#1
VIRGINIO GOMEZ
130
B# C # D #
3# #+3-9=9 !
3" ! 3# #+ -9=9
Por simetra
Z %( ( (
1
#
1
%
Z %( (
1
#
1
%
1
%
3# =/89 . 3 . 9 . )
3$
=/89
$
!
#+ -9=9
.9 .)
$#+$ # %
$
( ( -9= 9=/89 . 9 . )
$ ! !
1
#+-9=9
$#+$ # -9=% 9 %
Z
(
.)
$ !
% !
1
) $ #$
+ (
.)
$
! %
1
Z #+ )
$
VIRGINIO GOMEZ
1
#
Z +$ 1 [u.de v.]
131
D D # %D D # $D ! D" ! D# $
VIRGINIO GOMEZ
3# %3-9=9 !
3" ! 3# % -9=9
132
% -9=9
-9=9
=/8# 9
=/8# 9
"
"
1
=/89 9
%
#
'
Por simetra
Z %( ( (
1
#
1
6
Z %( (
1
#
1
'
%-9=9
!
3 =/89 . 3 . 9 . ) %( ( (
1
#
1
#
1
6
3$
=/89
$
!
% -9=9
. 9 . ) %( (
1
#
1
#
1
6
-9>19-9=/- 9
3# =/89 . 3 . 9 . )
3$
=/89
$
!
-9>19-9=/- 9
.9 .)
#&' # '
% # #
$
$
#
Z
( ( -9= 9=/89 . 9 . ) ( ( -9>1 9-9=/- 9. 9 . )
$ ! !
$ ! 16
1
'
'% # (
" #
.) ( * .)
(
$ ! "'
$ !
1
#
#) #
Z
) $)
$ !
!
1
VIRGINIO GOMEZ
Igualando los 3
$(
1 [u.de v.]
'
133
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
+ (
, (
"
!
"
!
(
(
- ( (
" B#
!
" C #
!
% C #
(
(
" B# C #
!
# B # C #
B# C #
% B # C #
!
B#
D
.D .C .B
C#
D # .D .B .C
"
.D .B .C
B# C # D #
#1
!
"
!
% <#
< .D .< . )
134
+ Z (
, Z (
#1
!
#1
!
1%
!
1$
!
%-9=9
3# =/89 . 3 . 9 . ) (
#
!
#1
!
1%
!
3# =/89 . 3 . 9 . )
o
Z (
#1
!
- Z (
, (
!
"
(
(
- ( (
#1
!
(
(
#1
!
#1
!
(
(
1$
!
% C #
!
"
!
"
!
"
!
3# =/89 . 3 . 9 . )
" C #
III
#1
1%
" B#
II
"
1$
) # )
[u. de v.]
$
Z 1
+ (
(
(
#
"-9= 9
(
(
" B# C #
!
# B # C #
B# C #
1
D
.D .C .B
B# C #
'
D # .D .B .C 1
% B # C #
B#
% <#
!
% <#
"B#
"
< .D .< . )
%(
1#
!
%B# C#
.D .C .B
1'
!
%(
< .D .< . ) 1
# # "
"&
"
.D .B .C 1
C# D #
< .D .< . ) %( (
!
% <#
&
1 [u. de v.]
$
3# =/89 . 3 . 9 . )
3# =/89 . 3 . 9 . )
1#
1#
1'
"'
#$[u. de v.]
$
135
VIRGINIO GOMEZ
Solucin
I
"=/89
!
3# =/89 . 3 . 9 . )
VIRGINIO GOMEZ
Campos Vectoriales
Son funciones que asignan a un punto del plano o del espacio un vector.
Conceptos:
F ( x, y ) = M ( x, y )i + N ( x, y ) j
se llama campo vectorial sobre V
F ( x, y, z ) = M ( x, y, z )i + N ( x, y, z ) j + P( x, y, z )k
se llama campo vectorial sobre W .
El gradiente es un ejemplo representativo de campo vectorial pues:
+ f0 aB C b 0B aB C b 3 0C aB C b 4
Haciendo
Q 0B aB C D b R 0C aB C D b T 0D aB C D b se
f0 aB C D b Q 3 R 4 T 5
Algunos ejemplos fsicos de campos vectoriales son:
tiene
que
K 7" 7#
p
?
B# C # D #
136
J aB C D b
- ;" ;# p
?
m<m#
p
donde < B3 C4 D5 , ?
VIRGINIO GOMEZ
c) Campos de fuerzas elctricas se definen por la ley de Coulomb, que establece que la fuerza
ejercida sobre una partcula con carga elctrica ;" localizada en aB C D b por una partcula con carga
elctrica ;# localizada en a! ! !b viene dada por:
<
y - una constante que depende de la eleccin de unidades para m<m ; ;"
m<m
y ;# .
Un campo de vectores J se llama conservativo si existe una funcin diferenciable tal que
J f0 .
La funcin 0 se llama funcin potencial de J .
Los campos gravitacionales, los magnticos y los de fuerzas elctricas son conservativos.
Que un campo vectorial sea conservativo significa que cumple con las condiciones de la ley de
conservacin de la energa (la suma de la energa cintica y la energa potencial de una partcula es
constante).
Campo vectorial conservativo en el plano
F ( x, y ) = M ( x, y )i + N ( x, y ) j es conservativo
M N
=
x
y
Ejemplos
R BC
`Q
B#
`C
`R
C
`B
`Q
`R
, por lo tanto, el campo vectorial no es conservativo.
`C
`B
137
Q %B$ #C $B# C #
`Q
# 'B# C
`C
R $C # #B #B$ C
`R
# 'B# C
`B
`Q
`R
J f0 aB C b
Q aB C b 3 R aB C b 4 0B aB C b 3 0C aB C b 4
VIRGINIO GOMEZ
As,
0B aB C b %B$ #C $B# C #
( .B
$
# #
( 0B aB C b .B ( %B #C $B C .B
0 aB C b B% #BC B$ C # G aC b
0C aB C b $C # #B #B$ C
#
$
( 0C aB C b .C ( $C #B #B C .C
a"b
( .C
0 aB C b C $ #BC B$ C # G aBb
a#b
`Q
B/BC B/BC B# C/BC #C -9=aBC b BC # =/8aBC b
`C
`R
#B/BC B# C/BC C -9=aBC b C -9=aBC b BC # =/8aBC b
`B
`Q
`R
, por lo tanto, el campo vectorial es conservativo.
`C
`B
138
J f0 aB C b
( .B
BC
BC
#
( 0B aB C b .B ( / BC/ C -9=aBC b .B
? BC
.? C .B
.@ /BC .B
/BC
C
0 aB C b
/BC
/BC
/BC
C # =/8aBC b
BC
(
C .B
C
C
C
C
0 aB C b
/BC
/BC
B/BC
C =/8aBC b G aC b
C
C
0 aB C b B/BC C=/8aBC b G aC b
a"b
( .C
# BC
( 0C aB C b .C ( B / =/8aBC b BC -9=aBC b .C
? BC
.? B .C
.@ -9=aBC b .C @
0 aB C b
=/8aBC b
B
B# /BC
-9=aBC b
=/8aBC b
=/8aBC b
BC
(
B .C
B
B
B
B
0 aB C b B/BC
-9=aBC b
-9=aBC b
C =/8aBC b
G aBb
B
B
139
VIRGINIO GOMEZ
a#b
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
Decida si el campo vectorial dado es conservativo, en caso afirmativo, hallar la funcin potencial.
" J B C #B $C 3 $B C # 4
# J B C
#B
B#
3 # 4
C
C
$ J B C
#B
#C
3 #
4
B# C #
B C#
% J B C #BC $ 3 $C # B# 4
& J B C /B =/8 C 3 -9= C # 4
' J B C B/C 3 C/B 4
Solucin
" 0 aB C b $BC B# C $ G
G aBb B# G aC b C $
# 0 aB C b
G aBb G aC b G
B#
G
C
$ 0 aB C b 68B# C # G
G aBb G aC b G
% 0 aB C b B# C $ G
G aBb G aC b G
& No es conservativo
' No es conservativo
140
El rotacional de J aB C D b Q 3 R 4 T 5 es
rotF ( x, y, z ) = F ( x, y, z )
i
=
x
M
y
N
z
P
VIRGINIO GOMEZ
N M
P N
P M
k
i
j +
y
x z
x
y z
Campo vectorial conservativo en el espacio
P N P M N M
,
,
=
=
=
y z x
z x
y
Ejemplos:
Decida si el campo vectorial dado es conservativo, en caso afirmativo, hallar la funcin potencial.
" J aB C D b B$ C # D 3 B# D 4 B# C 5
Q B$ C # D
3
`
<9>aJ b
`B
$ #
B C D
R B# D
4
`
`C
B# D
T B# C
5
`
`D
B# C
R B# D #
T #CD
141
3
`
<9>aJ b
`B
#BC
5
`
`D
#CD
4
`
`C
B# D #
J aB C D b f0 aB C D b
VIRGINIO GOMEZ
Q aB C D b 3 R aB C D b 4 T aB C D b 5 0B aB C D b 3 0C aB C D b 4 0D aB C D b 5
Luego, por igualdad
T aB C D b 0D aB C D b
de
vectores,
Q aB C ,D b 0B aB C D b R aB C D b 0C aB C D b
As,
0B aB C D b #BC
( .B
( 0B aB C D b .B ( #BC.B
0 aB C D b B# C G aC D b
0C aB C D b B# D #
#
#
( 0C aB C D b .C ( B D .C
0 aB C D b B# C D # C G aB D b
0D aB C D b #CD
a"b
( .C
a#b
( .D
( 0D aB C D b .D ( #CD .D
0 aB C D b CD # G aB C b
a$b
0 aB C D b B# C CD # G dondeG aB C b B# C G aC D b CD # G aB D b G
142
>1B
5
D
>1 B
C
T /BC =/8D
>1B
D
3
4
`
`
<9>aJ b
`B
`C
>1 B
BC
C/ -9=D =/- # B 68aCD b B/BC -9=D
C
>1 B
4
C
VIRGINIO GOMEZ
$ J aB C D b
>1B
/BC =/8D
D
5
`
`D
=/- # B
=/- # B
C/BC =/8D
D
D
=/- # B
=/- # B
5 /BC -9=D BC/BC -9=D
/BC -9=D BC/BC -9=D
C
C
<9>aJ b ! ! ! por lo tanto, J es conservativo.
J f0 aB C D b
( .B
BC
#
( 0B aB C D b .B ( C/ -9=D =/- B 68aCD b.B
0 aB C D b
C/BC -9=D
>1B 68aCD b G aC D b
C
( .C
>1 B
C
BC
( 0C aB C D b .C ( B/ -9=D
a"b
>1 B
.C
C
143
0 aB C D b
B/BC -9=D
>1B 68 C G aB D b
B
( .D
>1B
D
BC
( 0D aB C D b .D ( / =/8D
a#b
>1B
.D
D
a$b
Ejercicios
I Encontrar el rotacional en el punto indicado
" J B C D BCD 3 C 4 D 5
" # "
# J B C D B# D 3 #BD 4 CD 5
VIRGINIO GOMEZ
# " $
$ J B C D /B =/8 C 3 /B -9=C 4 5
! ! $
% J B C D /BCD 3 4 5
$ # !
KB C D B 3 C 4 # 5
KB C D B# 3 C 4 D # 5
# J B C D B 3 D 5
"
B
3 # 4 #D " 5
C
C
% J B C D
B
C
3 #
45
B# C #
B C#
144
I
" <9> J a" # "b #4 5
G aB C b G aB D b G aC D b G
$ 0 aB C D b
G aB C b
% 0 aB C D b
G aB C b
B
D# D G
C
G aB D b G aC D b D # D
"
68B# C # D G
#
"
68B# C # G aB D b G aC D b D
#
145
VIRGINIO GOMEZ
Solucin
Conceptos
VIRGINIO GOMEZ
donde c = f (a, b)
f (a, b, c) ( x a, y b, c z ) = 0
donde c = f (a, b)
Ejemplos:
I Hallar la ecuacin del plano tangente y las ecuaciones de la recta normal a la superficie dada en
el punto dado.
" D 68B# C #
en el punto a $ % 68&b
D 68* "'
D 68&
0B aB C b
0C aB C b
B#
"
#B
#
C # B# C #
"
#C
B# C # # B # C #
f0 a $ %b
$ %
#& #&
146
B#
B
C#
C
B# C #
0 a $ %b
0 a $ %b
%
#&
$
#&
$ %
aB $ C %b aD 68&b !
#& #&
$
*
%
"'
B
C
D 68& !
#&
#& #&
#&
#&
$
%
"
#&
#&
#&aB $b
#&aC %b
D 68&
$
%
"
en el punto a# $ "b
# BC CD BD "
VIRGINIO GOMEZ
0B aB C D b C D
0 a# $ "b #
0D aB C D b B C
0 a# $ "b &
0C aB C D b B D
0 a# $ "b "
#
"
&
147
0 aB C D b B# C # D #
0B aB C D b #B
0C aB C D b #C
0D aB C D b #D
f0 aB C D b a#B #C #D b
f0 a+ , - b a#+ #, #- b
Ecuacin plano tangente
a#+ #, #- b aB + C , D - b !
#+B #+# #,C #, # #-D #- # !
VIRGINIO GOMEZ
148
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
# C /D -9= B
T ! " !
$ C/BC D # !
T ! " "
T ) " "
# DB# BC # CD # "#
T $ # !
$ D +B ,C#
T + , -
Solucin
I
" $B %C #D " !
# C D " !
$ B C #D " !
II
"
$ aB ) b
$ aC " b
$ aD " b
"
#
#
B$
C#
D
%
"#
*
B+
C,
D
#+a+# , # b
#+a+# , # b
"
149
VIRGINIO GOMEZ
Ecuaciones Diferenciales
Son ecuaciones donde aparecen derivadas. El objetivo de una ecuacin diferencial es encontrar la
funcin que dio origen a la ecuacin.
Si en una ecuacin diferencial aparecen diferenciales totales, derivadas totales, o ambas, pero no
hay derivadas parciales la ecuacin diferencial se llama ecuacin diferencial ordinaria aEDOb y si slo
contiene derivadas parciales se llama ecuacin diferencial parcial aEDPb.
Ejemplos de EDO
+ 7
,
B Ba>b
.B
5
.>
-
.
B Ba>b
.# B
J
.>#
C C aBb
.# C
.#B
.B
#
B !
#
#
.B
.C
.C
C C aBb
.C
B# $
.B
Ejemplos de EDP
+
` # ? `?
`?
5
`B#
`C
`>
? ?aB C >b
` #? ` #?
# !
`B#
`C
? ?aB C b
-9= B
.B$
.B#
.B
.# C
.C
#
$C B
#
.B
.B
#
Orden
Grado
"
"
"
150
Su caracterstica es :
M ( x, y )dx + N ( x, y )dy = 0
En este tipo de ecuaciones se estudiarn las EDO:
1) de variables separables
2) exactas
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos
" B$ .B aC "b# .C !
B$ .B aC "b# .C
#
$
( B .B ( aC "b .C
aC " b $
B%
G
%
$
&B
C
.B (
.C
#
"B
"C
&B
.B
" B#
&B
.B
(
" B#
? " B#
&(
.? #B .B
.?
#
?
&
68? G
#
&
68" B# G
#
151
.?
B .B
#
C
.C
"C
C "C
( .C (
C
.C
"C
C C" "
C"
"
"
.C
"C
C 68" C G
Por lo tanto,
(
&B
C
.B (
.C
#
"B
"C
&
68" B# C 68" C G
#
$ aC # "b .B #C " B# .C !
" B#
.B
#C
.C
"
C#
.B
#C
( #
.C
" B#
C "
% /B C
C .C
!
B .B
.B
/B
C
.C !
# .B
C
B
/
#
B /B .B C /C .C
B
C
( B / .B ( C / .C
#
/B
/C
G
#
#
152
VIRGINIO GOMEZ
.C
B# "
.B
C#
.C
C # =/8B
.B
Solucin
" B$ C $ $B $G !
# #B -9=B 68C G !
$ C /-9=B " C G !
% $ 68
#B# $ $
B
# 68
% C # #
C
& B$ #B# C # #B C G !
' 68 " B # C G !
153
VIRGINIO GOMEZ
Ejercicios
#B# $ % C # G !
VIRGINIO GOMEZ
M N
=
y
x
`Q
"
`C
R C# B
`R
"
`B
`Q
`R
`C
`B
0B aB C b B# C
0C aB C b C # B
0B aB C b B# C
( .B
#
( 0B aB C b.B ( B C .B
0 aB C b
B$
BC G aC b
$
0C aB C b C # B
a"b
( .C
#
( 0C aB C b.C ( C B.C
0 aB C b
C$
BC G aBb
$
a#b
De a"b y a#b
0 aB C b BC
B$
C$
G
$
$
con G aBb
154
B$
C$
y G aC b
$
$
Q %B$ C $ #BC
`Q
"#B$ C # #B
`C
`R
"#B$ C # #B
`B
R $B% C # B#
`Q
`R
`C
`B
0B aB C b %B$ C $ #BC
0C aB C b $B% C # B#
0B aB C b %B$ C $ #BC
( .B
$ $
( 0B aB C b.B ( %B C #BC .B
0 aB C b B% C $ B# C G aC b
0C aB C b $B% C # B#
a"b
( .C
% #
#
( 0C aB C b.C ( $B C B .C
0 aB C b B% C $ B# C G aBb
De a"b y a#b
0 aB C b B% C $ B# C G
a#b
con G aBb G aC b G
VIRGINIO GOMEZ
Q #B >1 C =/8 #C
`Q
#B =/- # C # -9= #C
`C
R B# =/- # C #B -9= #C /C
`R
#B =/- # C # -9= #C
`B
`Q
`R
`C
`B
0B aB C b #B >1 C =/8 #C
0B aB C b #B >1 C =/8 #C
0C aB C b B# =/- # C #B -9= #C / C
( .B
155
0C aB C b B =/- C #B -9= #C /
#
#
#
C
( 0C aB C b.C ( B =/- C #B -9= #C / .C
0 aB C b B# >1 C B =/8 #C /C G
( .C
a"b
a#b
con G aBb G
y G aC b /C
Q C # /BC %B$
#
R #BC/BC $C #
`Q
`R
`C
`B
`Q
#
#
#C/BC #BC $ /BC
`C
`R
#
#
#C/BC #BC $ /BC
`B
0B aB C b C # /BC %B$
0C aB C b #BC/BC $C #
0B aB C b C # /BC %B$
( .B
# BC
$
( 0B aB C b.B ( C / %B .B
#
? BC # .? C # .B
?
$
( 0B aB C b.B ( / .? ( %B .B
0 aB C b /? B% G aC b
0 aB C b /BC B% G aC b
a"b
0C aB C b #BC/BC $C #
#
VIRGINIO GOMEZ
0 aB C b B# >1 C B =/8 #C G aC b
( .C
BC
#
( 0C aB C b.C ( #BC/ $C .C
#
? BC # .? #BC .B
?
#
( 0C aB C b.B ( / .? ( $C .B
0 aB C b /? C $ G aBb
0 aB C b /BC C $ G aBb
a#b
De a"b y a#b
156
0 aB C b /BC B% C $ G
#
con G aBb B% y G aC b C $
Ejercicios
$ " 68 C .B
"
C
.C !
B B
B
.C !
C
" 0 aB C b /BC
B
G
C
# No es una EDE
$ 0 aB C b B 68 C B G
% 0 aB C b
B$
C#
=/8B-9=C
G
$
#
& 0 aB C b >1 B
#
a" C b$# G
$
' No es un EDE
157
VIRGINIO GOMEZ
a0 ( x)
dny
dx
+ a1 ( x)
d n1 y
dx
n 1
+ L + a n1 ( x)
dy
+ a n ( x) y = g ( x)
dx
Ejemplos
"
.C
$BC =/8B
.B
# P
.# C
.C
"
V
C I aBb
.B#
.B -
VIRGINIO GOMEZ
Una ecuacin diferencial ordinaria es lineal aEDLb si es de primer grado entre la variable
dependiente y sus derivadas.
Se llama ecuacin diferencial lineal de primer orden a una ecuacin lineal respecto a la funcin
desconocida y a su derivada.
Su forma caracterstica es:
Su forma caracterstica es :
dy
+ P( x) y = Q( x)
dx
La solucin de la ecuacin
dy
+ P ( x ) y = Q ( x) es:
dx
y=
1
Q( x) ( x) + C
( x)
158
con ( x) = e
P ( x ) dx
"
.C
#BC %B
.B
T aBb #B
. aB b /
( #B .B
UaBb %B
. aB b / B
"
B#
.B G
# ( %B/
B
/
"
B#
G
# #/
B
/
C # G/B
.C
C -9>1 B &/-9=B
.B
T aBb -9>1 B
. aB b /
( -9>1B .B
UaBb &/-9=B
. aBb /68=/8B
"
-9= B
=/8 B .B G
( &/
=/8 B
"
a &/-9= B G b
=/8 B
C -9=/- Ba &/-9= B G b
$ #B .C a#B$ C b .B
#B
.C
#B$ C
.B
#B
.C
C #B$
.B
.B
#B
.C
"
C B#
.B #B
T aB b
UaBb B#
"
#B
. aB b /
"
.B
#B
. aBb / # 68B
"
159
VIRGINIO GOMEZ
Ejemplos
. aBb =/8 B
"
#
( B B .B G
B
"
# (#
C
B G
B (
C
"
# $
B GB #
(
% C .B =/8 #B .B .C
C =/8 #B
.B
.C
.B
.C
C =/8 #B
.B
T aB b "
. aB b /
C
UaBb =/8 #B
( .B
. aB b / B
"
B
( =/8 #B / .B G
/B
B
( =/8 #B / .B
? /B
VIRGINIO GOMEZ
.? /B .B
.@ =/8 #B
B
/ -9= #B "
B
( /B -9= #B .B
( =/8 #B / .B
#
#
? /B
.? /B .B
.@ -9= #B
=/8 #B
#
B
( =/8 #B / .B
B
( =/8 #B / .B
/B =/8 #B
/B -9= #B /B =/8 #B
#
%
%
&
/B -9= #B /B =/8 #B
B
G
( =/8 #B / .B
%
#
%
B
( =/8 #B / .B
G
&
&
Por lo tanto,
C
"
B
( =/8 #B / .B G
/B
"
#/B -9= #B /B =/8 #B
B
/
&
&
160
-9= #B
#
#
"
C -9= #B =/8 #B G/B
&
&
Ejercicios
.C
C /$B
.B
.C
C
#B "
.B
B
.C
B# / %B %C
.B
% =/8B
&
.C
C -9= B B =/8 B
.B
.C
C >1 B =/- B
.B
Solucin
" C
/$B
G/B
#
# C B #B 68B G
"
$ C /%B B$ G
$
% C " B -9>1 B G -9=/- B
161
VIRGINIO GOMEZ
Autoevaluacin N1
Complemento de Clculo
Nombre:
Carrera:
1)
2)
...............................................................
................................... Seccin: .............
_
! "
#
8" 8
b)
_
$
"
%
8"
c)
_
! #
8
8" &
d)
"8
#
$
8"
8"
3)
8#
8$ #
4)
VIRGINIO GOMEZ
162
")
a)
_
! "
#
8" 8
b)
!$
8" %
es serie geomtrica , r
$
,
%
por lo tanto
c)
_
! #
8
8" &
es serie geomtrica , r
"
&
, por lo tanto CV
es serie p, p #,
8
! 8 #$
_
d)
es serie p , p
8"
2)
VIRGINIO GOMEZ
Pauta de correccin
#
,
$
por lo tanto
por lo tanto
8"
+8
8#
8$ #
a)
!
+8"
a8 " b #
a8 " b $ #
! +8" +8
a8 " b #
a8 " b #
b)
lim +8
8_
8#
8$ #
8#
#
lim
CV
DV
8$
lim +8 !
8_
CV
8#
#
8_ 8$
#8
8_ $8#
regla de LHopital
lim
#
8_ $8
regla de LHopital
lim
8"
8#
es convergente.
#
8$
8#
$
8" 8 #
_
163
0 aB b
(
_
"
B#
#
B$
B#
.B
B$ #
lim (
,_ "
B#
.B
B$ #
? B$ #
.? $B# .B
.?
lim (
,_
$?
"
$
"
$
,_
"
$
,_
lim 68?
,_
lim 68B$ #
,
"
"
$
_
,_
8#
es divergente
$
8" 8 #
_
! a "b8"
_
8"
3)
8#
8$ #
es CVC
+8
+8"
+8
lim
8_
VIRGINIO GOMEZ
B#8
#8x
+8"
B#8#
a#8 #bx
B#8#
B#
B#
a#8 #bx
#8
#
a#8 #ba#8 "b
%8 $8 #
B
#8x
+8"
+8
B #
lim
8_
B#
%8# $8 #
lim
8_
"
%8# $8 #
164
!
3!"
4)
VIRGINIO GOMEZ
B # !
_
B#8
a B la serie ! a "b8
es CV
a#8bx
8"
0 a!b "
"B
0 a!b
"
#
"
0 a!b
%
"
0 a!b
)
"
0 v a!b
"'
"
v
0 a!b
$#
"
v
0 a!b
'%
8
#
$
%
_
! 0 8 a!b B " " B " B " B " B
8x
# "x
% #x
) $x
"' %x
8!
_
8
8
_
! 0 8 a! b B " " B
8x
#
8x
8!
8!
8
165
Autoevaluacin N2
Complemento de Clculo
Nombre:.............................................................
Carrera:...................................... ..Seccin.............
"
Obtener :
+
`D
`B
`D
`C
$)
VIRGINIO GOMEZ
#
B C # $
La distancia se mide en metros.
a1) Obtener la r+zn de cambio de la densidad en el punto a$ #b en la
direccin del vector unitario ? -9= #$1 3 =/8 #$1 4.
166
`D
`B
`D
`C
-9=aB C b =/8aC D b
`D
!
`C
`D
=/8aC D b =/8aC D b
-9=aB C b
`C
`D
=/8aC D b -9=aB C b
`B
=/8aC D b
2
6 * -7
.6
-7
$
.>
=/1
`D
!
`B
`D
-9=aB C b
`B
=/8aC D b
VIRGINIO GOMEZ
Pauta de Correccin
+ ' -7
.+
-7
"
.>
=/1
.2
-7
"
.>
=/1
+ Z 6+2
.Z
`Z .6 `Z .+ `Z .2
.>
`6 .>
`+ .>
`2 .>
.Z
.6
.+
.2
+2
62
6+
.>
.>
.>
.>
.Z
")a $b #(a"b &%a"b
.>
.Z
#(
.>
El volumen crece a razn de #(
2 $ -7
-7$
=/1
, E 6+ #+2 #62
.E
`E .6 `E .+ `E .2
.>
`6 .>
`+ .>
`2 .>
167
.E
.6
.+
.2
a+ #2b a6 #2b
a#+ #6b
.>
.>
.>
.>
.E
"#a $b "&a"b $!a"b
.>
.E
$
.>
El rea total decrece a razn de $
-7#
=/1
3)
a1)
$
# 4
"
"#
4 aB C b B# C # $
B# C # $
"
B
$#
4B B# C # $
a#Bb 4B
#
#
aB C # $b$#
4B a$ #b
$
'%
"
C
$#
4C B# C # $
a#C b 4C
#
#
aB C # $b$#
4C a$ #b
#
'%
f4a$ #b
$
#
'%
'%
H? 4 a$ #b
f4 a$ #b ?
p
$
#
" $
'%
'%
# #
$ # $
a2)
"#)
Q +BH? 4 a$ #b mf4 a$ #bm
Q +BH? 4a$ #b
Q +BH? 4a$ #b
p
*
%
#
'%#
'%
"$
'%
f4 a$ #b
$
#
p
?
"$
"$
mf4 a$ #bm
168
VIRGINIO GOMEZ
Z %)! :3/=$
Z BCD
BCD %)!
"!!!!C '!!!D
CD
"!!!!B '!!!D
BD
'!!!C '!!!B
BC
J- BCD %)! !
BCD %)!
&
B B B %)!
$
B$ %)!
De a"b y a#b
"!!!!C '!!!D
"!!!!B '!!!D
CD
BD
BC
De a"b y a$b
"!!!!C '!!!D
'!!!C '!!!B
CD
BC
"!BC 'BD 'CD 'BD
"!B 'D
a % b a & b y a 'b
BCD %)!
&
BD
$
VIRGINIO GOMEZ
4)
a"b
a#b
a$b
a%b
$
$
B
#))
&
$
$
Luego, las dimensiones del contenedor sern base B
#)) pie C
#)) pie y altura
$
&
D
#)) pie.
169
Autoevaluacin N3
Complemento de Clculo
VIRGINIO GOMEZ
Nombre ..............................................Seccin..............
1.-
1#
=/8)
#-9=# 9 3# . 3 . ) . 9
2.-
Integre
3.-
4.-
5.-
170
Pauta de Correccin
Determine los lmites de integracin segn la regin R asombreadab
para:
Para .E .C.B
( ( .E ( (
!
/B
"
.C.B
Para .E .B.C
Interseccin entre la curva B C # y la recta B "
B C#
C# "
C"
B"
C "
Puntos de interseccin :
C"
B!
Puntos de interseccin : a! "b
( (
!
1#
!
C#
"
Luego
( (
=/8)
.C.B ( (
"
#-9=# 93# . 3 . ) . 9 (
"
.C.B
68C
1#
!
# 1# 1
#
$
(
( -9= 9=/8 ) . ) . 9
$ !
!
# 1# 1
#
#
(
( -9= 9=/8)" -9= ). ) . 9
$ !
!
# 1# #
"
-9= 9 -9=) -9=$ ) . 9
(
$ !
$
!
) 1# #
-9= 9 . 9
(
* !
1
!
#
-9=# 93$
$
!
171
=/8)
.) .9
VIRGINIO GOMEZ
".-
) 1# " -9=#9
(
. 9
* !
#
%
=/8#9
9
*
#
!
#
1
*
VIRGINIO GOMEZ
1#
$-
Z ( ( (
#
%C#
.D.B.C
!
Z ( ( D
#
%C#
.B .C
!
Z ( ( % C # .B .C
#
Z ( %B BC # .C
C
Z ( %C C $ .C
#
"
Z #C # C %
% !
#
4.-
Z % a? ./ @b
Plantear, en Coordenadas Cilndricas, el volumen del slido limitado por el
cilindro B# C # * el paraboloide D B# C # y el plano D !
Z %(
1
#
( (
<#
<.D.<. )
!
172
Z %(
1#
!
1$
1%
VIRGINIO GOMEZ
&
#
( 3 =/89 . 3 . 9 . )
#
173
Autoevaluacin N4
Complemento de Clculo
VIRGINIO GOMEZ
Nombre:.......................................................................
Carrera:
.......................................... Seccin:
...........
1)
2)
B
C
3 #
4
B# C #
B C#
3)
4)
a)
aB " b
b)
.C
C B# "
.B
174
1)
J aB C b
Q
B#
B
C
3 #
4
#
C
B C#
B
B# C #
B# C #
`Q
#BC
#
`C
aB C # b #
`R
#BC
`B
aB # C # b #
VIRGINIO GOMEZ
Pauta de Correccin
`Q
`R
, por lo tanto, el campo vectorial es conservativo.
`C
`B
J f0 aB C b
Q aB C b 3 R aB C b 4 0B aB C b 3 0C aB C b 4
0B aB C b
( .B
B
B# C #
( 0B aB C b .B (
B
.B
C#
B#
? B# C #
.? #B.B
.?
( 0B aB C b .B (
#?
0 aB C b .B
"
68B# C # G aC b
#
0C aB C b
C
B# C #
( 0C aB C b .C (
a"b
( .C
B#
C
.C
C#
? B# C #
.? #C.B
.?
( 0C aB C b .B (
#?
0 aB C b .B
"
68B# C # G aBb
#
a#b
175
"
68B# C # G , donde G aBb G aC b G
#
3
4
5
`
`
`
<9>aJ b
`B
`C
`D
BC
2)
3)
D # B/BC
D # B/BC !
0 aB C D b D # B/BC
0 a " ! "b " "/! !
VIRGINIO GOMEZ
Recta Normal
Plano tangente
a" " #baB " C ! D "b !
B"
C!
D"
"
"
#
B " C #D # !
B"C
D"
#
B C #D " !
4)
a)
aB " b
.C
C B# "
.B
.C
"
B# "
C
.B B "
B"
.C
"
aB "baB "b
C
.B B "
B"
./
"
.B
B"
. /68lB"l
176
.C
"
C B"
.B B "
C
"
( aB "baB "b.B G
B"
"
( B # ".B G
B"
"
B$
B G
B" $
QC /C -9=B
RB /C -9=B
0B aB C b ( a/C C-9=Bb.B
0 aB C b B/C C=/8B G aC b
0C aB C b ( aB/C =/8Bb.C
De a"b y a#b
a" b
a# b
VIRGINIO GOMEZ
b)
.B"
177
Bibliografa
Autor
Ttulo
Thomas/Finney
Ayres Frank
Protter-Morrey
Louis Leithold
Marsden Jerrold
Clculo Vectorial
Spiegel murray
Clculo Superior
VIRGINIO GOMEZ
Editorial
178
Adisson-Wesley
Mc Graw -Hill
Adisson-Wesley
Harla
Adisson Wesley
Mc Graw -Hill