Está en la página 1de 88

.

"^

^^.

rt:

..

.i^'^

<f

/.a

(Kie^i
'Vl

.t.

'i

>

^^

LIBMAMY
Brigham Young University
Gates Collection
Acc

1647*99

.AV^

VOCABULARIO

w
A

Q^'l

3>,^

COMPUESTO

POR LOS PROFESORES


.

u.

at'ma

#
\ I

u4ma.

MRIDA DE YUCATN

IMPRENTA DE LA ERMITA
1898.
^%'

\
V

Digitized by the Internet Archive


in

2010 with funding from

Brigham Young University

http://www.archive.org/details/vocabularioespaOOzava

?BBM1
ESPAOL-

.t3
fflWl!

ESPANOL-MAYA
COMPUESTO

POR LOS PROFESORES


^

^, ileMna,
164799

MERIDA DE YUCATN.

IMPEENTA DE LA EEMITA1898.

VOCABULARIO
Q

ABA
Abajarxe. Cabalbil, lii,
Tieabhal.
Abanico. Val. Picit,

ac

ABR

ll

|1

11

Picitil.

Abarcarlo entre el seno y


maios, Loot, tah te.

i as

Abarrajarlo. Pakchintah, pakchinte.

Aba/ irse. Thontal,

lahi,

ae-

Abrir camino. Bebezah.


bebez.
Abrazarlo. Mek, ah, e.
Abrir la tierra., madera.,
%. Paa, paah, pae.
Abrir ojos estar alerta.

la fosa la
Heuel, ui, ec.
Abrirlo. Hee, ah, e.
Hen ah, e. con los dedos suavemente. Keb, ah,
Pil, .ah, e.

II

loza.

||

||

ABL

e.

Ablanda j'i^e.
uc Miinhal

Dumul,

i.

li

Abrirse.
hac.

ABO
AboUarlo. Looth, ah, e.
AbomSnarlo. Pee, tah.

hi.

ABS
Ahsfener.se. Zukin,

tah.

te.

te-

ABR
.-!

Pachahal,

braz^rlo

ELolmek, tah.

ABU

apretnflolo.
te.

Aba ><((}. Kazmeu,, tali^

te..

VOf'ABLAPvTO

AC
Ac<(fM((h).

ACU

Oocaan.

Acuarlo. Tac,

3o-

ah,

e|

Noxbezah, noxbez.

elil.

Acaba' de uno en

uno.

Ooclantah, te,
Perfectaniente. Ooclukzah.
Acabarlo. Ooczah, oocez,
ooebezah.

ACH

||

Acahalar^e. Chucpahal,
hac.
Acahariie. Oocol, ei, oc'.||
Ooebal Xulul, li, luc.
Acarrearlo Puut, ah e.
Acaso Bala.

Achicarlo. Oescun, tah,


te

Achocarlo. Oot, ah, te.

hi,

ADE

||

AGE
Acedarse.. Palihal, hi,
hae. Pahtal.
Acepillar. Zuuz, ah, e.
Acertar, el tiro, Nakzah,
nakez.
II

Adelante. Citan, ||Citanil.


Adelgazaiio.
Bekeehcun, tah, te.
Adelgazarse.
Bekechchahal, hi, hac.
Ademas de esto. Baix.

ADI
Adivnarh.

AC

Naat, ah,

te.

Acobardarlo. Oyzah, oyez


Acordarle todo. Yukkahzah, hez.
Acordarlo. Kahzah, kahez.

Acordarse. Kahal,

Acostumbrarlo
zah, Naapez.

hi,

hac.

ADO
Adonde preguntando. VaVa-

tab. JVo preguntando


tub, vatuba.

Naap-

ADO

ACL
Aclarar lo lquido. Chalbezah, hez. La coz. Bal||

ealtah, te,

ACR
Acrecentarlo.
Chaybezah, bez. Xith, ah, e.
||

Adoptivo de la madre.
Alilan.

Venzah,
Adormecerlo.
venez.
Cenbzah,
Adornarlo.
cenbez.
Adornarse. Cempahr.h,
hi, hac.

ESPAXOL-MAYA.

ADQ

AG
Aguardarlo. Chuuc, tah

XdqviiHo. Top, ah, e

Paak, tah,

te.

AFE

AFI

te.

AHI

Afearse. Peta3'enhal, peta3^ental.


feikn'lo. Oib, ah, e.

Ahijado de varn. Mehenilan.


J^ h ijada de varn
Xmehenilan.
Ahijado de hembra. Ali.

Ebzah

Afilurlo.
zah, ebez.

te,

Agugerar. Pot. tah,

||

Ebe-

lan.

Ah ijada

AFL

de hembra,. Ali-

lan.

Pulmezah,

Ahitarlo.

Aflojado. Chaa. chaah,


fhae-

pulmez.

Pempenhal,
pempemac.

Ahitarse.
hi,

AFO

AHO

Yalbezah,

Aforrarlo.
yalbez.

Ahogarse. Hakpahal,

AGA
Afjarrarlo.

Mach.

hi,

hac.
ah.

AHO

e.

AGO

Ahondurse. Tambal,

bi,

ae.

Agonizdcr.

Takyah, tak-

AJU

yahnabi. takyahnac.
agotar. Zapzah, zapez.
Ajustar.

AGR
Agraharlo.

Chacetcun,

tah^ te.
Agradecerle. .Nib,

Nucbezah,

nuucbez.

tah,

Ethazcun,
Ajustarlo.
tab, te.
Ajustarse. Pelechhal, bi,
ac,

te.

ALA

Agrandarlo. Nucintah,
te.

Agriar. Ziiozah. zuoez.

Al

anochecer.

Eknacta.

VOCABULARIO

ALF

ALA
Alacrn. Zinan.
Alacena. Balab, taeun-

Alforja.

Mucue, chim.

ALI

bal.

Alargarlo. Xas, ah,

e.

Aliviar la carga. Otz, ah.

ALB
Alharrada.

e.

LJ

Cot.

Pekchentu.

Alberca,

Paa.

Aljive

Alborotarlo espantando.
Tak. ah, e.||Puhbezah, pihez.
Alborotarse. Puhul, puhi,

puhue.

chen,

Xueh,

ALM
Alma.

Pixan.

Tutubte, nu-

Almirez.
xubte.

ALO

fhulub-

bitumkom

Almoada. Kanhool.
Alcahuete. Ahch.
Alcanzarlo. Mat, tah,- te.
II

Almoadilla. Kanchuy.
Almohazarlo. Ha, ah, e.

Chuc, chucah, chuce.

ALQ

LD

Alquilarlo. Mahan,- ti,

Aldaba. Kaleb.

te.

ALE.
Alejarse.

NachaL

ALT
Nach--

^
Algo'.

Altar, pogo pretil, Teu.

A Itercar.

nachac.
Alerta. Techica.

hi,

||

Mas,

ALZ

ALG
Bal

Pitlimth aii

te.

Ya-

Azar entre muchos.


chuy, tah, te.

J^Int-

yaab.

Algvn

tanto.

ALL,

Yayab.

ALI
Alisarlo. Yul, tah, te.

All.

Tel

A lian a rio
Bavtah,

te.

II

Te.

bla ddmeniei
>i

ESPAOL-MAYA

AMP

ALL
Allec/arlo.

Hus, ah,

boj^bez.

Alli. Telo. Il-T.

Amagailo con

Ampollarse. Pdolachal,
hi, poolacac.

AMA
ch, tah,

Boybezah,

Atipararlo.

e.

poslac
2)alo.

te. ||Ye,

ah,

Ye-

AND.

e.

Amancebado. T'zub.
Amanzarlo. Kiib^-ah-ol.

Andar
I

xovtah

alderredoi'^

Xoy,

te

Tubez-ol.

Amarlo. Yacuntah, te.


Ainxirrarlo. Kax, ah, e.
Amartllav. Coh, ah^ .
Amasfjrh. Yaach, tah,
te.

ANI
Oipitkab.

Anillo.

Animal. Balch.
A niq u liarse. M ftbal ha

hi, ae.

AME

ANO

Oyzah,

Amedrentarlo.
Oyez.

Anoche. Okni, okne.

AMO

Akbilhal

Anochecerse^
hi, hie.

Amohinarse. Tukol,
koltah,

tiv

A\^T

te.

Amolarlo.

H,

haah,

ah, e.

Amonestarlo. Kay, tah^

Amontonarlo.

BancUn,

paibe.

II

Payan, pAyaube

Tima maili.
\\

mali.

tah, te.

Amontonarse.

Mulut,

te.

Amotinars^. Puhbezah.

puhbez.

Ta-

nich.

Antes,

te.

mu tah,

Zaz-ich

Ardeojos.

Antes que.

Maili, Mali.

Anticuarse. Uchbenhal,
hi. ac.

Antojo.

Ozili.

10

VOCABULAlllO,

ANU

APE

Anublarse.

Nocoy-cab-

hal, eabhi, cabhac.

Anudarlo.
IIHich, ah, e.

Moc, ah,
Heeh, ah,

e.

Apedrearlo. Chin, ah,

e.

Anudarse. Htkol, hoki, hokoc.


Anunciar. Nubchi, tah,

e.

Apetecer. H-ul-ol, hulobtah, te.

APL
Aplacar al airado.
mol, tah,

Oe-

te.

te.

Hayhal,

Aplancrse.

AA
Aadir. Oacbezah, oacA lo que se (rueca.
bz.ll

Aplastar.

Holpezali, holbe'.

Aadirlo.

Aadirse.

Aplastarse^

Chay

Pech, ah, e.
Damal, mi,

mac.

APO

Pachbezah,

bez.||-Yalbezah, yalbez.
Tulbezah, bez.
hi,

hi,

ac.

II

Uay.

Aposento.

APR

paha,

hac.
A^jreciarlo en])oco. Des-

AE
Aejfse^ Ontkinbal,
hac.

cn, tah,

te.

Aprenderlo.
hi,-

APA
Apagar. Tup, ah, e.
Apartar una cosa de otra.

Apresurarlo,

Can,- ah, e.

llomlah,

tah.||Alcabtah, te.

Apretar lo que se ata.


Aeh, acha, achah, ach||est regando. Kaap, kapah,

Xachcun, tah, ie.\\-la lea del fuego. Hab, ah, e.


Apwrte cada cosa. Hun-

e.

huntzuc. tihuntakil.

e.

Nach, ah, e.
\\con la palma. Fes, ah,
Apretarlo.

Aprisa. Alcab. | zezeb.

APE

APU

,f

Apenar.
te.

Okom-ol, tah,

Apunto.

O, oli.

ESPAOL-MAVA

11

AQU

AAR
kamhi, kamac.

Laabi.

Aquellos.

Himac

Aquel que.

ARRI

ARA
Arrimado.

Araa.
mata.

ljQ\xm..j\-r-l a

Am.||

la

Couoh

eapecie.

Xtoyil.

Ghiuoh.ll

que

negra.

olra
Arrojar.

di)^r.Q,

Arrojarlo.

Ardor.

eli,

e.

ARR
Banchin, tah,

ARD
Arderse. Elel,

Nadie.
Nak, ah,

Arrimarlo.

elec.

gran. &.

te.

Pul, ah,

Arrollarlo.

e.

Bos, ah,

e.

Chocuil.
.

ARE

ARRU

Arrugarlo.

Arenilla.

Nenuz. zuuz.
II

Oo, ah,

Mud,

Arrugarse.

A:RI

ah, e.

e.

Oool,

ooi,

oooc.
Ariscarse.
ac.

Koxtal.

Koxha,

hi,

Arruinarlo.

Xul, ah,

e.

ART

ARRA
Artejos.

Arracada. Tup.
Arrancar. Hoc, ah, e,
de raz.
Pikhoctah.
Arrancarlo.
Lac, ah,
Xul, ah, e.
e.||
Arrazar la medida. HalII

Artesa.

Chemch.jl

Picbaquel.
Pekcatch||

Poxche.

ASE
Acecharlo. Cheneb, tah,
te.

ehe, tah, te.

Asentar^ vaso.

ARRE

Cumcah,

tah, te.\\-algo jyronto y firEocab, tah, te.

me.
Arreciarse.

Kamhal,

Aserrarlo.

Uel, ah,

e.

12

VOCABflLARTO.

ASI
Bay,

Ar-ii
t.

II

II

II

ser.

mismo.

Bala.
II

bey.||

Bey tacl.

beylo.

II

ATE

Beix.

como.

e^^i-

Beyo,
Beyualo,

-es.

II

II

-^que.

Bay.,

bey.

Atesorarlo. Oaczah.
Oacezah, oacez.

como quiera. Be3^taclo.


Beylo. Bey
es.

e.-

Atollarlo,

A follarse.

II

e.

Nap,

II

e,

ATO

xab. sucede. Bayxal.


Asirlo con los dientes.

Nach, ah,

Zop Zoop,

Atestarlo.

ah,

iJ

3am, ah,
Lamal, i,

e,

ac.

ATR

ah,

A.

Atravesarlo

ASM

de parte

Potmanzah, potma-

parte.

nez.

Asma,

Atr avezar se. Kalpahal,

Tu?.ik.

i,

ac*.

ASP

Naetan,

Atropellarlo.
tnh, -te.

Asperjarlo. Lila, tah^ te.

AUM

AST

Aumentarlo. Paehbezah,
bez. i-Polhezah, polhez.

Asta.

Xulub.

Aumentarse. Elchaque.

ATA
Atar.

AUN

Nachkax,

te. W-^ anudndolo.

tah,

Hich-

moe, tah, te.


apretndolo. Canhep, tah, te.
juntas muchas cosas. ChuchII

||

-kax, tah, te.

Atarlo.

Moc,

Hi'h, ah, e.

ah,

e.

II

Na.
To.
no.
Maina. Mat
que sea.
Laaci que Baix que a^i
Aun.

||

||

||

II

||

J-uera. Cayxiuil.

AUY
Auyentarlo.'Puozah, puoez.

ESPAOL-MAVA.

IH

AY

AVE
Aventajarse.

Macboy. tah. te.


Ayunar. Sukin,

Pupulhal.

hi. lac.

Puhbezah.

Aventarlo.

puhbez.
Aventador. Bal

|]

Picib

AZO
)|

Pieibil.

Azotarlo. Ze, ah, e

Aventarse. Pempemhal.
hi. nac.
Averiguar. Xachbe.

ah,

Antah,

||

Hatz

e.

Azote.

Haoeb.

AZU

AYU
Ayudarlo.

tah, te.

Ayuno. Sukin.

te.

Azcar,

1|

Mom

|1

Moncab.

B
BA

BA

Baca de metal. Pekcat-

mazcab.
Baile.

tez

11

Ichin. tah. te.

Baio. Ichkil.

Barba Meex.

Okot.

Bajarse.

Emel,

emi,

emec.

Barrer. Miztah, te.

Baldonar. Paaz, tah te.


Banco. Xacamch, Payom-

Panabte.

ch.

tac

Bando Hutzucil.
Baarlo. lohinzah, Ichin-

Xulmazcab

Barreta.

||

Bey. ya BanTepal que Hechuh.


Bastimento. Nech.
Batea Poxche.
Pekea-

Basta.
II

||

||

||

VOCABULARIO

14

BI

BA
tch,

chemche.

Botas.

Bo-

Batidor, de chocolate.

oc.

Hupub-oc

Keuel.

kobxuten.
Batir, cera, huevos.

ah,

||-Hup-

BR

Bok,

e.

Bracero. Mohob-||

Batirlo. ^oh. ah. e.

Moh.

Il-Kabkak.

Bragm- Ex.

BE

Brasa. Chuc.
Besar. Nahchi, Nahehi-

Brindar Chunluch.
Brindii. Chunluchul.
Bruirlo. Yul, tah te.
Brotar. Toopol. o Topol,

tah. Ouo.

Ukul

Beber.

W^las aves.

Tholaneil.

Aalam

Becerro.
J^ejuco.

Ak.

Ax H
NahcM

Berriiga.

Beso.

uacax.

ah, e.

Bruscamente. Tzatzamal.

Chuc.
1|

BU

Ouo.

Bullas. Zob.

BI

Buscar
Bien.

Malob. ||

est.

Beyl,

kab, tah,

Xaual-

tientas.

te.

Burlarlo.

Chom,

tah, te.

Buscar, cosas cUspersas.


Caxan, tah, te.
siguien-

BI

||

Tzacal

con diligencia.

Bqheria. Netzil.

do.

Bochorno. Kileab.

Xach
Xachetah.
la
vida. Xach
la vida o

Xayac-chi

Boquera.

Pum.
y Bgr^dar. Zih. ah,

e.

Bordn. Xolt.

Hayab.
Hayab.

bostezar,
Bosteso.

||

II

1|

jj

|1

ganar para comer. Xachecuxtal.


para comprar

II

Xacheman.
Buscarlo de

xaehetah.

te.

raiz.

Chae-

ESPAOL-MAYA.

13-

c
CAL

CAB

i'alenturasfHos: Xax-

Caballo. Tzimin.
Cahello, Tzotz. ||Tzotz-

c'el.

Chocou.

Caliente.

el.

Cahea HooL | Pol.


Cabo de siffarro. Xotem

Caliz^ Qvi\\- consagrado

Cilichcul,-

Calmarlo. Machi ah.

CAL

Cali Taaii

||

e.

Ccdor. Kiltab.

Ktaan ||T-

nil.

Ccdumnia.

Pakpach,

tah, te;

Calzones

Ex.

Calabaso. Chu.

Tzek

Cdtabera.

||

CAD

Tzekel

Calafatear. (zak, ah. e.

Lothcech

Calambre

Cadena.
||

Zi^Dc.
Caltidria.

Caldero.

Sacchic.
Toricuy.

CAE

Mazcbcun.

Calentura.

Caer lgrimas. Otchahc. W- de golpe-

hal, hi,

e.

Chacuil.

-ra-

Cadera^ Bobox.

Calentar alfuegoi Pooc.


ah,

1|

to. Oeoetatj oeotacil.

(rM&.Thab||-ThabiL
Calcaal.

Hoketihok.

Cada da. Mankin

Chocuil

1|-

Paehal. ch, chac. de hrusas con mpetu Xuc ah. e.


||

16

TOCABULARIO

CAG

CAR

Q>a^ar T, ah,

e.

Cara.

Ych

||

- cara,

Ca-

laan-ich.

CAJ

Carbn. Cimen, chuc.


Carcoma. Zib, zibiz.

Caja de anteojos. Hupmacil, zaz.

Carcomerlo. Nich, ah.

Carcomido.

CAM
Cama. Bay

||

Cardenal.

Chac

e.

Ziblaahal.
Chacoioib ||

seal de golpe.

Yaxacaii,

||

Yaxcumen.

Chacch.
Cmaras de humor. Hiibnakapuch. - con que va

Cuch, ah,
Bak.

Cargarlo.

Carne.

II

sin sentir. Pu taa f?/r/dad. Thun. - de sangre.

e.

CARR

||

II

Kikchoch, kiknak, kikt


II

Zutulche.
Batakte.
Carro. Zutulche.
Carreta.

-Hubnak.
Camorones.

Crrillo.

Xexka}-.

Carrorca. Zutulbilxec.
Carrucha. Batakte.

CAN
Cncer.

Oumuz, oumuz-

CAS

tacan.
Canal. Bel-ha, yachha.
Candado. Kaleb.
Candela. Kaak. - vela.
Yibak. de cera, Yibakcib.
cancib. de sebo. Yibak II

II

||

tzatz.

Yibakpom.

Casado segunda

e.

vez.

Ah

Chu^^ba.
Casamiento.

Cantar. Kay.

Kay, ah,

Casadero.
A tamben ivarm hembra. Topzakahyen, topzakabyen, buk3^en.

^ Candelero. Lathabcib.
Cangrejo Pxbau.
Cantarlo.

Casada. Yx-Chuyba.
Casadera. Ychanben.

Oocolbelil,

Machkabi, Atancil.
Casar al hombre. Atan

Cntaro. Pul,
Canto. Kay.

ah.

Canmrlo. Canzah, Canez.

ichamte/i.

e.

II

la mujer.

Ychamtzah

ESPAOL-MAYA

17

CEN

CAS
Casarse
cal.

AtanYchancal.

varn.

el

-/a mujer.

Casa.

Na,

otoch,

-de

piedra. Nonac.

Cena.

nauiil.

Oilaan.

Cenisa.

Pilixikak.

Centella.

Casi. Azab. Il-01.||-01ba.


Semejante parecido. Olhay.

CE
Kaxnak. yak-

Ceidor.

Kitzmoc.

Cazcahel.

ok-

Okinal-uic,

nak.

Casta. Ch\\)2i\\\-ContineRf emente.

Num

Qastifjar.

Castigarlo.

CER

coyeabil.

Tzeec.
Tzeec, tah,

te.

Cera.

Cib.

Cerca.

Et-hun.

Tulum, paa.

Castigo.

Tzeec.

Cerco.

Cabillo.

Tulum, Paa.

Ceremonial.

Tzolant.

Culcal.

Cerviz.

CAU

CERR
Causar

hasto.

Nac, ah,

Cerradura.

Kaleb.

e.

Cerrar. Kal, ah, e.\\-vaso,


Cautivar.

Pentac, tah,
puerta.

Mac.[|-?o que se ha

te.

Cautivarlos todos.

Mux-

de abrir. Tzutz, ah,


Cerrarlo.

baczah.

e.

Nup, ah,

e-

Cerrarse. Nupul, nupi,

Cauterizarlo.

Chuh, ah, e.

nupuc.||-MauehahaL

hi,

hac.

OEG

CES
Cegar.

Ekmayhaly

hir

yac.||-Chophal.
Ceguera.
ichil.

Ekmayil, ya-

Cesar.

Cesto

Mahal,
Xae.

i,

ae.

VOCABULARIO.

18

CLA

ce
Ekmay.

Ciego.

il

cama.

Caan.|l-c?e

Cielo.

-d palo,

Eche.

Clueca. Ziz-oc.

Yub.

COB

Miatizil.

Ciencia.

Cierta ocacion.

Hunten.
Oyomolal.

Cobarda.

CIG

Cobrarlo.

e.

COC

Chochlem,

Cigarra.

Tza, ah,

ehochlim.

Takancutah, te.
Qocecharlo. Macul, ah,
Cocerlo.

Chamal.

Cigarro.'

te.

CIM

Ain,

Cocodrilo.

Cimbrarlo.

Uacti, ah,

e.

ehi.

chuan.

3ec, oecil.

Cimiento.

COCH
CIN
Coche.

Sutulbilche.

Yaknak. hep-

Cincha.

COD

i^k.
Cintura.

Uilhuiz. -de va||

Xue, hechebex.
Cisterna seca. Xuxcab.

ron.

Zio, ah, e.

Codiciarlo.

Oibol, tah, e.

Cuuc.
Codorniz. Bech.

Codo.
""

CLA

Cofre.

Clavar.
cando.

con otro.

Bah, ah,

Chic,

e.||-m-

COG

e.||-MWO

Et-bah, tah,

Clavarlo.
Clavo.

ah,

Maben.

Bah, ah,

e.

e.

Xolob, emazcab.

Coger
ah,

licor

en vaso. Litz,

e. \\-frutos

de larbol' Ux.

ESPAOL-MAYA

19

COG
ah,

e.\\-mai^ de

Hoch, ah,

COM
ma caa.

Comenzarlo.

Chumbezah,

chumbez.

e.

C >mer.
COJ

blandas.

Hanal.

Mak,

ah,

||

-co.^rt-s-

e.\\-pa)i.

Uii, uiah, uiil, uiiltah.

Kokouhal.
Mech, moQ\\.\\-de
Tanxelkou.

Cojear.
Cojo.

un pie.

Comerlo bocados. Nich,


tah,

e.

Qjomezon.

Zakil.

Kuben,

Coraisionur.

COL

tah, te.

Comida. Hanal.
Cola. Ne.\\-de pegar.

Ta-

kab, takeb.

eso

Tabnakil,

Clico.

tab-

nak.

Colmo de

hi^.\\-sto,

Be3^1ac||- nof

maf ba3^am.?l|-e.
Hehech.

la

medida.

Cu-

hib.

Baxyal-

esof Bix-

quieras.

\\-sera.

Biexinil.

Uabici. \\-quiera

que. Lanakbici.||-s

Bonil, bonol.

Goludir:

Nulul,

i,

uc.

Columna. Ocontum,oeontumich.

minea
Beyhi. \\-A como. Bicx||comparando. Hebix, hebic,
uabic.

(Compadre de varn varon.

Comadre

de

hembra

Comadreja.

Comejn.

yumtah.||?e

tah.

Comprarlo.

Et-piz, tah,

Comprarse.

Et-kinhal,

Et-n.||-Naalah.

Comal.

Etyum,

varn liembra. Naatah.lj


de hembra varn. Yiim-

COM
hembra.

Bey,

bacin?||-v eso. ~B\c,io^-sea

Oay.

Colmillo.

Color.

Cjipo.

te.

Zabin.

Xamaeh.

Xthuyul.
Comendador
(pjaro).
Chuleb.

hi,

nac.

Componer.
htzcintah.
mujeres.

\\-el

Utzcinah,
rostro

Yapkabtah,

las
te.

VOCABULARIO.

20

COM
Hukman,

CON

hukuiaiitah, te.

kelil, tabanil.

Comprarlo mcnox pre-

Ueman, -tah,

ro.

te.

Conservarlo.

te.

Namaol^

Considerarlo.

tah, te.

CON
Con. Etel,

Q\\Yi.\\-fal

MacHu-

ser. F,na.\\-qmen.
F>tel.\\~silencio.

Haehil.

e.

Tzemtzen-

Consumirse.
cimil.

Xoc, ah,

Contar.

e.

||-

eosas deshonestas. Tzutzue-

Contener algo. Balintah,


Contemplarlo. Neiiol. tah,

Ocol-x-alil,

Concehir.

albailial,

hilie.

ak.
fjomehdrse. Nu>u1,

i,

uc.

Bayhal,

Continuarse.

Hichnaki

Concepcin.

Confesar.

Baytah,

Consuegro.

than.

nabte.
oceb-x-alil

Consolarlo.

qup

||-Hechuch. W-que Bala||-odo y


tah,

11

Oacum, tah,

te.

Naatah,

(Comprenderlo.

Thul, muy.

Conejo.

Otz,irian, tiih, te.||ca-

elo.

i^

hac.

GhahaL
Canean -

Contraecho.

Tohcab, tah,

Contrahacerlo.

te.

Confundirlo.

Ghuc-ow^

es, tah, e.

Baktehal^

te.

Contrariar,

tah, te.

Congregarse.
hac.

Nupin,

tah,.

Conversar. Can, tah, te.

lii,

Conjurar
tempestades.
/ Tzae, ah, ^.\-}iec}zando.
Cun, cunah, e.
Conoim lento Kaholal.
.

Qonstuirar la hostia.

Ku-

yencuntah, e.
Consan guineos. Et-kikel.
tabal.

Consanguinidad.

Et-ki-

Xim, tah,

Contribuir.
e.

Ximt.

Qontrihucion.
Convertirse

Kikhal,

i,

en

sangre.

ac.

Convenir.

Kuyenkan,.

tah, te.

Convidar por esquela.


Payalt, tah, e.||-a comer.

ESPAOL-MAYA

21

CON

CORR

Uiilbezah, uiilbez.

Zoy.

Corraljo.

Payalteil.

Convite.

eos

COR
Coraron,
Corbina.

Puczikal.
Izcay.

Corcoha.

Puz, buz.

Corcobearlo.

Pul, ah,

Cosa de hai/, de este dia.


Heleben. -de cada dia.
Cosecharlo.
Hoch, ah,
||

e.

e.

Mueuc.

Costal.

Nac.
Nacbezah,

Corona.

CRI

Coronarlo.

nacbez.
(.

oi'tar

con azuela. Chep,

mano.
Thac, ah, e.^hUos. Thoc,
ah, e.\\-hendiendo. Hetchac,
ah, e.\^hilo con

ah.

Palil, palilbil,

la

CRU

e.

Cortarlo. Uiz, ah, e.\\-sin


golpe.

Kup, ah,

ah, e,H- golpe.


e.

Criado.
paliltzil.

Xot,
Chac, ah,
e.

Cheche.
Hech, ah,

Crudo.
Crujir.

Ech, ah,

e.||-

e.

CUA

Cortarse soga. Cotz, ah,


e.

Cortina.

Cuadril.

Yub.

Theth.

Ceen? Cenx.^
Cuando? Bikin.? Bikix/

Caalf

CORR

|I-Bikin-bikin?||-/Me? Biki-

n\ef\\-cuanto
Correrlo.

Alcabanzah,

alcabez.
Corral de piedra.

tiempo

Bikiniei-/^//^

Zoy-

tun. \ -de palos. Zoych.il-fl^e


pared. Zoypak.

hact

eso? Bikinie?||-^M sucede^

fa

Bikixac?||-

sucedi?

{no interrogante).

hibikin \-ser?

Bikixi?||-

Uabikin
Bikix* II

VOCABULAKIO.

22

CUA

CUL

('vandol Bekix!

II

-peque-

a y muy ponzoosa. Kantzah - Xekuneil - Zikinuluni.||-CliayiL H-Kokob.

CUB

II

Choy.

Gu\io.

Xpeteltum.

pecie.

||

de cascabel. Tzabcan.
-Uolpoch. [[Xcoralesean.
Bohonchaknil. i-Xtabcbo\\11

CUCH
Cuchara. Lucheb^
ehub, hopob.
Cuchillo.

Cuerno.

lu-

Cuada de vran^on mujer viceversa. Mu.


Cuadas entre si. Haaiian;
Cuado hermano de la

Bic.

Oehcan.
otras.

Can

muy

CU

mujer.

CUL
Culebra.

II

Xotheb.
Xulub.

CUI
Cuidado.

-de cascahel

y
maligna. Chactzab.
yil.

||

Bal.

CUR

-grande.

-que traga tas


Tzelcan. -otra es||

Oaoacab

Curarlo.

II

CH
CHA
Chachalaca. Bach.
Qhamarrilla. Xicul.

CHA
Chimenea.
U-hol-buo.

U-bel-buo.

ESPAOL-MAYA

CHA

CHO
Ku-

Chinche de ccna.
limpic.

II

-voladora. Pie.

Chorra)' licor. Thoh, ah,

II

e.

Kulim.

yucafeea.

CHU

CHO
Chucua.

Qhoeolak.

Chnpar.

Do, ah,

e.

o
DA

DE

Danza. Okot.
Danzar. Okot, nahi.

ba?, Tuba?|[-M7ia vez. Hunieimac. \^-camino.


Hun-

DAR
Dar que

kuli

ver otro.

Oa-

sito.

Licencia. Zipit-ol, tah, te.

quiera.

rer.

Oaehech.

II

-f

vuelta.

Zulbezah. Zulbez. |t-/>.


ah, e.||-Zo Da, ah, e.

Ziil,

DE
De donde.

Likul.||-?Ta-

Maetah

Hunkul.

chaan, tah, te. ||- lado al


qupala. Xaxbe, tah, te.||fianza Cha-Koch,||-e que
\\-

Hunkul.

-hecho.

II

quienl
tiempo.

II

||-

^ -prop-

-^J^mj9>

Kintzili.

|[

en

-dmde

Tatab, tataba.||ningima, parte. Maetaba,


maitab, matutaba. -aqui
||

\m

rato aqni

un poco.

Heletoi, helet.||-m^^Hibic. \\-una parte y de

ra.

otra. Tantanxel.||-ca5 en

casa.

VOCABULARIO

24

DEB
Debajo.

DEL

Yalan.||-6e

b, paib.

Than, ah, e.||pura verdad. Xotcabt.

Del primer

Decirlo.
la

Payan, payan-

Delanfs.

mi.

Tin hualan.

patac.

II

Hiin-

golpe.

Pie.

-todo.

han.
extenu.

||

II

ah,
i.

e.

ac.

II

-lo.

Nucpahal,

-U).

Demandar. Tzaltza, tah,

Pat,

Pathal,

algo.

-se

II

DEM

Nucbezah,

Declarar.

nucbez. -lo por


Patean, tah, te.

i,

ac.

te.

II

quejarse

juicio.!

-7i

contra alguno. Kataneil.

CaUm.

Demasiado.

DED

DEP
Dedal. Oomoora.||-Thuch-

kab.
Dedicar.

Kuben, tah,

Depositar.
Ziilkab, tah,

te.

Depositarlo.

te.

Dedo
analar.

ndice.

Tuchub.||-

Ahoipit.

||

Depsito.

DER

Ttvc^.W-pulgar.

kab.||-Moch.

\\-de

Derecha.

Nooh.
Huntao.

Derechamente.

animales.

Mol.

II

-Por todo

el

Hun-

afio.

taohab Dor toda


da. Huntaocuxtal.
Derecho. Toh.
||

DEF
Dformemente.
Defloracin.

e.

-mei-

Nkab.||-mew?. Chumuckab.
Dedos de la mano. Yal-

que.

Kub, ah,

Kubult.

Petayen.
Zatzuhu-

Jil.

DEJ

la

ci-

DERR
Derramar. Uee. -lquido licor. Tox, ah, e.
II

II

I ejado.

Pat, ah,

e.

la derranu cuota, contri-

ESPAOL-MAYA

DERR

DESB

bucion de cacao dinero-

Ximt.
tah.

II

Contribui'.'Kim.-

Desbaratarse.

Tieil,

i,

ic.

e.

Derramarlo. Tox, ah,


Derramarse. Uec, ah,
Derrepente.

Kaxkab.

Derretirlo.

Yal, ah,

Yib, ah,
e.

II

e.

Descanzar.
e.

Helel,

i,

ec.

Descansarlo. Helzah, belez.

Hom,

cerco.

-empujando,

kab, tah,

DESC

e.

e.

Derribar
ah,

25

llao-

Descargarlo. Hezah, heez.

te.

Descascararlo. Paal, ah,


e.\\-modar pepita. Oeh, ah,

DESA

e.

Desconcertar hueso. ZayDesabrirse.

Tukol, tah.

te.

zah, zayez.

Xotholal,

Desconfiar.

Yoolal.

Desabrimiento.

Desarnpar. Xupat, tah.


te.

tah, te.

Descortezar con los dienNeth, ah, e.

tes.

Desatarlo.

Tic, ah,

Desacatarlo. Poeh,

e.

ah,

Dezcortezarlo con las uas.

Lep, ah,

e.

Descubrirlo.

Boeobe,

Desatino.

Desayuno.
kamchiil.
Desayunarse.
tah,

Kamchi

Etzah,

zez.[|-Hecheab, tah,

et-

te.

Descuidarlo- Nayol, tah


te.

Kamchi-

Descuido. Nayolal.

e.

DESD

DESB
Desdichadamente.

Desbaratarlo.
e.

II

ah,

-con la
e.

Hob, ah,

mano.

Puc,

Numut-

Tuyoxnumutkuil.
Desdorar. Chahah.

kuil.

(|-

Desdorarse. Chahal.

VOCABULARIO

26

DSE

DESI

Desearlo. Oibol, tah, te.

Desear con ancla


codiciar.

TAt.,

ah,

lo torpe.,

Haah, ah,

lo

DESL

e.

sepultado.

e.

Puk,

Deslerlo.

Dcbeo. Oibolal, ulolal.

ah,

e.

Desligarse.

DESF

Pitkahal,

i,

ac.

Deslucirse.

Oyol,

Desfallecer.

i.

Munhal.

e.

Desecharlo. Pul. ah,

Desenterrar

Oumul,

Desincharse.
ue.

Chahah,

e.

i,

DESM

QC.

DESG

Desmayo. Zatal-ol, zaecimil, thoyol.

Desmenuzarlo. Puy, tah,

Desgranar mais. Oxom,


tah, te.\\-cernr,

colar,

ta-

mizar. Chaaeh, ah, e.

Q.\\-entre

las

manos.

Tap

tah, te.

Desgranarlo. Paal, ah,

Puyhal,

Desmenuzarse.

e.

hi,

DESH

ae.

Desmaivnarlo.

Tic, ah,

e.||-Xic, ah, e.

Deshacer
dolo.

despachurrn-

Puch, ah,

Deshilar.

DESN

e.

Tziie,

tah,

Hayhoop.
Desnatar. Hayhooptah,
Desnatacion.

te.
/

Deshonesta. Tzueyahil.{|-

cosa, Tzutzue.

e.

DESO

DESI
Deshigualarse.
hal, hi, ae.

MacetMacetah.

Desojar
tah,

ramas.

te.l|-Hiiehtah.

Hich,

ESPANOL-MAYA

27

DET

DESO
Uay, ah,

Desollarlo.

e.

Kolehahal,

desollarse.

Detenerlo.

li

-Ool, ah, e.||-Peeztah, te.

tah,

i,

DEV

ac.

DESP

Deveras f

Xacin?

Devocin.

e.

pepah,

Cotz,

hilos.

Nibolal.

Devolverlo.

Nabaznabaz.

Despacio.

Despedazar
ah,

Xaneun,

te.

Uualkezah,

ualkez.

Pep,

palillos.

da

e.

Despedazarlo. Xeth, ah,


e.||-Pic, ah, e.

Desplumar.

Pep, ah,

e.

Il-Pepah.
Despojarlo.

Col,

nahi,

Dia. Km.\\-de fiesta. Taeumbilkin, kmku.\\-Asuncion. Ukin u nacal Cilix


Colebil.

nacal

ae.

Despostillarlo.

Oeh, ah,

Despreciarlo.

Poch, ah,

e.

Despenza. Balab, taeun-

Cat,

Despus.

catoy,

catoybe.||Uale, ual, uale-

aqui

un poco.

Laet, lactoy.
Destilar.

Destorcer.

-Anuncia-

Ukin nubchiilil.
Ceniza. Ukin chataan.

||

Kam.taan\\- Ooncpcion.

hictinahil ea Cilich

Colel.\\- Oircu7icicion.

U kin
U

Thahal,

i,

ac.

Chol, chol-

Destrozar desmochar r-

Chach, tah,

Destruir.

kin u zut Cilich Sacramento. ||-(?e

Hom,

te.

ah,

Espritu Santo.

kin Esbritu Santo, \\-de fikin Pixmucnal.


nados.
\\-de Natividad de Cristo. \\U kinil u Zehil ca ahlobil

II

e.

Encarnacio7i.

kin Uinic hi Dios Mehenbil||-c?e

nahi, nac,
holes.

||

Zuy'k.upW- Corpus Cristi.

bal.

l.||-ce

caan.

cin.

Kin u

e.

Ukin

-Ascencin.

II

ti

-de

kin u

Mara Santsima.
zihil

ca Cilich Colel.

VOCABULARIO.

28

da
\]-

BIG

U kinil Ha-de rramos. U

Dignamente. Tzictzil.

Purificacin.

nilcunahil.

|l

DIL

kin Chaxaan o Ctiaooc||kinil Kultah,


Beyes.

II

kin

Oxil

Cilich

II

Hochbail.
Diadema.
Diamante.

-de

Transfiguracin.

e.

DIN

-de la Stma. Trinidad.

Xul, ah,

Dilatarlo.

oxtul Ahauol||-6?e Resurreccin.


U kin Caputcuxtal.
la

Dine?'o.

kin

Takin.

DIO

Nac.
Kabliztoc.
Dios.

Ku.

DIB

DIS
Oib,

Dihuhjarlo.

tah,

Kexolal.

Discordia.

te.

Disgusto. loolal.

Disimular.

DIO

Mabcuntah,

e.

Kikchoeh.

Dicenteria.

Dictar carta.

Tzel, ah,

Disformemente.

yen.

Haoeb.

Disciplina.

e.

Dieta.

Tumut, tumu-

Disque ser

asi.

Bin-

bin.

til.

Diferenciarlo.
5h,

Peta-

yambez.

II

Yambe-

DIV

-Helbezah,

helbez.
Dificilmente.

Yailie.

||-

Talantzil.
Dificultar.

Divieso.

Talanhal,

ac.

Difunto.

Divulgar.

hi,

Kaytah, te.
Boean-chu-

chun.
Dividir tiempo ca?mno.

Gimen.

Tzil, ah, e.

164799
ESPAOL-MAYA

DOB
Ifohlar

DOM
Dominguejo,

Pac.||-

lienzos.

Lompix. tah,

odilla.

te.

Lop, ah,

Doncella. Zuiuy.

e.

DUD.

DOL
Ya,

Dolor.
\\-de

3'^ail,

cabeza.

Kinam.

Kuxpolil.||-

escociendo. Chiba!. ||-/e oj(.

Ya

ichil.||-rfe

ba!

Xicin.

II

Chi-

odos.

barriga.

-de

Kuxnali!, yanalii!
chos. Chibi!, tzemi!.

\\-de p^

'/(-

iialc.||-?e

intestinos,

Dudar. Cayeoltah.||-Pecol, tah, e.

Dudarlo. Caycol,
Dudoso. Cayeo!.

oc.

DIL

hijada

Dulce. Chahue, chuhiu-.

tab-

DUR

vientre con latidos.

Tipte.||-r/e toln

i,

Cam-

Tabnalil,

clico.

Dur7a. Caj^eolal.

es-

il-f/e

jjaldas de rones.

pachi

enal.

DON

Xol, ah, e.||-/o


que no tiene fuerza.

W-ptertias.

uto

29

cue

jo.

Duro. Chich.

CuTnulb,.\\de vaso. Ep.

E
ECHI

e:;ha
Echar. Tohiah, ahi,
Hu!ah, e.

ac.

Echarlo, tendet^lo con hnpetu en el suelo. Ccah, ah,


te. ^-en remojo.

Oamah,

Echizarlo. Ezyah,

tah,

te.

\\-cerrojo.

e.

EFE
Efectiuirse. Pathal,

i,

ae.

30

VOCABULARIO

EL

EMP

El cual, lo cual, Ja cual.


He, hek\2ij.\\-Elqye, la que,
lo que.

Empalagarlo. Nac, ah,

e.

(|-Nacol, tah, te.

Himac, hemak, he.

Empaparlo. Oom, ah, e.


Emparentar.
Oneltah,.
te. \-por matrimonio con ti a

Elote. Nal.
Elegirlo. Tet, ah, e.

hermana de padre. Acantah, te.

EMB

Empedrado. TaztunichiL
Empeine. ZaJ.
Empero. Hetun, Heuae.

Eriharnizarlo con

color

EN

Cuztah, e.||-Pum, ah, e.


Embeodarlo.
Cibezah,

EN aquel tiempo. Tiic, hi-

abez.

Embestir

Koch, ah,

el

animal.

II

e.

Calhal,

Hun muoub.

tante.

ac.

punto.

Embotarse. Nolmal, ac.


Embriagarlo.
Cibezah,
eibez.

Embestir el animal. Hoch,


e.

Noeintah,

Bej^Io.

tes.

Buthub, ho-

II

Tu

II

el

-hora buena

-tiempo, ukinil.
zinil.

Tuzinil.

takil.lf-

e.

Hun-num, hun nu-

tab, tataba.

todo.

Embrocarlo.

li

milij cualqniera parte. Ta,

Embudo.

\\-me-

Tan. ^^medio del camino.


Tanb. |f-?m ins-

dio.

Emboracharse.

ah,

compaia Ethun.

II

valde.

f|-

\-todas par-

Tihun-

-pos.

Nahel

no. Chenbel.||-^ra?7e.

11--^-

Cunel.

\\-ning^ma parte. Mixtux.||-

theb.

Embutir. Thoh, ah,


Embutirlo. Bth, ah,
i|-2op, ah, e.

e.

e.

ninguna manera. Hunkulm^.\\-person<i.

tiempo.

Tib.|| otro

Cuchi, ^-secreto.

Muculmuc.

EMP
Empaque. Toytah,

ENC
Encajar. Zap, ah,

e.

ESPAOL-MAYA.

ENF

Eyc
hn una cosa
h,

eMotra.

Enfadarlo. Nac, ah,

KubCu-

Encantfijdo del nido.

e.

Enfadado. Tukol.
Enfadarse. Tukoltah,
Enfado. Tukolal.
Enfermar. Chapahal,

kubez.

mul, ezaD.
Eneanfadoor. Ah Ez.
Encargar. Kuben, tah,

e-

i.

ae.

Enfermarlo. lach, ah,

te.

Encenderfuego. Nuc, ah,

Enflaquecerlo.

e.

Tzemeun-

tah, te.

e.

Encenderlo. Thab, ah,

Enfriarlo. Zi.cuntah, te.

e.

Encas Nich.
Encoger.
cuero, hilo.

Moch.

ENG

\\-nervio^

Motz, ah,

e.

il-

Engaar. Tab/.ah,
Engao. Tabza.

flojo. Otz, ah, e.

Encogerlo. Loth, ah, e.


Encomienda. Kuben,
Encomendar. Kubentah,

Engendro de
\\\.\-

Nupah,

Encorbarse. Loehol,

i,

Encostalar. Toytah,

e.

la mujer.

O-

eeb-x-Al. ( mejor) Ocolxa-

e.

Encontrarle.

ez.

Engendrar

Mehen tah,

e.

el

\-

varn.

Engendra

e.

la mujer.

Ocolxaliltah, e.
Engendrarlo. Mehentah,

oc

te.

Encresparlo. Xil, ah,


Encresparse.
hil,

i,

e,

Engullirlo.

Mumuch-

ac.

Luk, ah,

e.

ENL

END

Enloquecer.

Coohal,

i,

ac.

Endeimntes. Zame.
Endulzarse. Chahuctal,
i,

EN^M

ac.

Endulzarlo.
e.

'

Chahueah,

Enmedio

del

Tanb.ll-Chumuc.

camino.

VOC'xVBULARIO

32

ENS

ENN
Ennegrecerse. Ekhal,

Ensordecerse. Coehal, hi,

i,

ac.

ac.

Ensuciarse ropa. Cici':>Ulmal, i, ac.


hal, i, ac.
-mucho la ropa. Cioyah,

Amehen-

Ennoblecerlo.
tali, te.

cun,

||

li

ENO

tah,

e.

ENT

Enojado un poco. Lepol.


Enojarse. Lepoltah,

te.

11

ENE

te.

i,

Nuctah,

Ayikalhal,

ac.

Enriquecerlo. Polhezah,
polhez \\-esto, en el sentido

Munhal,

Tun.
Entortarlo. Loch, ah,

Eetonces.

Ocol,

Entrar.

i,

Kub, ah,

Entretanto.

Calic.

Entre tanto

que.

carlo.

Enturbiarse.

e.

oc.

Entregarlo.

Entiiertarlo.

e.

Tamuk.

Kech, ah,
Pukhal,

e.
i,

ae.

lae.

EN 7
ENS

Ensancharlo. Xith, ah, e.


Ensa7icJiar un agugero.
>Bibiztah, te.
Ensalzarlo. Nohcintah, e.

Ensartarlo.

Ensayarlo.

Labal,

Envejecerse.

ac||-Nuxibtal,

cambez.

i,

ac.

de aumentarlo' multipli-

Enroscarse. Coptal, ahi,

e.

e.

Enternecerse.

Enrejar. Tzuulche, tah

Enriquecer.

Entenderlo. Naat, ah,


-

Hulah,

e.

Cambezah,

i,

i,

ac.

Tuxiah l|^mEnviar.
Xam.uu, tah, te.
bajada.
Enviarlo. Tuchitah, e.||Tuxchitah,
Envidia.

e.

Zauinal.
Zauinaltah,

En vidiarlo.
te.

ESPAOL-MAYA

ESCA

ENV
Tep, ah,
To, ah, e.

Envolverlo.
\\-(:oti

pao.

33

e.

Tiibzah,

Escatimarlo.
tiibez.

ESCO
Errar.

Zipzah, zipez.

ES

Escogerlo.

Bey-

uale? -/aa7eso? Laaci?!|verdad eso ? Hahxab ?


II

e.

Esconderlo.

Bal, ah,

e.

Escoplearlo.

Bah, ah,

e.

Escorpin.

ES por ventura as

Tet, ah,

Zinsm\\-qiif

mata consol
Xhunpeokin.
en dia

el tacto.

ESCR
ESCA
Escribano.

EscahuUire.
i,

Pitkahal,

ac.

Ah

Escrihir. Oib, nahi, nae.

Thuthah-

\\-horroneando.

Eb.

Escalera.

oib.

oib, tah, te.

Escamar pescado.

Pox.

Escribirlo. Oib, tah, te.

tah, te.

Escritorio.

Maben.

Escandalosamente. Kaxthan.

Escritura.

Oib, oibil.

Escao.

Xacanch, pa-

Kebanolal.
ciolbilkeban, zckeban.

Es crup ido.

yomch.
Escar/ibajear.

ESC

Bikyah-

oib, tah, te.

EfiCarharlo con

con

instrumento

el

dedo

pequeo.

Escuchar. Chental, hihi,


lac.

Koy, ah, e. -Pan, ah, e.


Paz, tah,
Ezcnarecer.

Amaycun.
Escuadrar.
tah.
te.||-Anamaycun,
zah,

te.

te.

II

Escarpn. Xanab-Tzotz.

H-Xanab-nok.

E'^cuckarlo.

Chucoc, tah,

te.

VOCABULARIO

34

ESPE

ESCU
Chut.

Escudla.

Especie de tiburn.

Escudriarlo. Chaxache-

kanxok.
Espesarse.

tah, te.

Escupirlo.

Pol, ah,

Escurrirlo.

Oibtah,

e.

Ah-

Tathal.

i.

ac.

te.

ESPI

ESLA
Espiarlo. Chuc, tah, te.

Espina.

Thahabkak.

Eslabn.

ESO
Eso

Chaepaeh.

Espinilla.

Tzel, tzelec.

ESPL

Mabey.
-Ma-

no, Seor.

= -amigo. Mabey.

Kiix.

Espinazo.

II

Esplicarlo.

tunb.

Eso siempre

es

Tzol, ah,

e.

dificil.

ESPO

Yaili.

ESPA

Espolear. Xoklich, xok-

yah.

Espada,

Haoab.

azote.

Espantadizo.

Hakol.

Espantarlo. Hakol, tah,


te.

II

Esponjarse.

Es posible!

-Espantoso. Hacoltzil.

Eespanto,

Poolhal,

i,

ae.

Yablil!

ESPR

admiracin.

Hakolal.
Esparcir flores.
al^

Thotb,

Kikitah.
Toz, ah, e.

e. II -granos.

polvos.

Esparcirlo.

Esprimir materia sanPoo, ah, e.

gre.

jj

Thith, ah,

ESPU

e.

Esparcirse.
ec.

Ueeel,

i,

Espuela. Zoklich.
Espulgar. Zik, ah.

e.

ESPAOL-MAYA.

35

ESTI

ESQ
Fsquina. Tuuk,

Estirarlo.

tiitz.

Choopay, tah,

te.

ESTA
Est lleno de

miman ti.

Mala-

eso.

ESTO

||-^oce Okin.

Estmago. Ychpuczikal.

Edca. Xolch, oooch,


oopchetah.
Oopchetah.
Estacarlo.
Kaan, mac,
Estadal.

Estorvarlo.

Be, bel.

al-

ESTR

Pac-tal, lahi, lac.

Estarse en un
Estte

Tibey-

ser.

Cuuch, oam.

Estrado.

Tibeyli.
all.

Laabi,

Estos.

Eestar de pechos sobre

II

Hetzim.

Estornudo.

Zactan.

-asi.

Estrangero. Nachiuinic

Tecechi,

te-

oul, oulab.

cechit, tecechl.

Estrecharse.

Huthul,

i,

uc.

ESTE

Estrellarlo.

Tuo, ah, e.
Zinah. -en pa\\-en cruz.
lo. Zinchetah, te.
-lo plegado. Xith, ah, e.
Estenderlo.

Packehin,

tah, te.

Estribo de cabalgar.

II

He-

oeb-oc.

||

Esterra.

e.

ESTO

paa.

11.

Hetzimtah,

Pekchentun,

Estanque.
Estao.

e.

II

perado.

Estado.

Thil, ah,

Estornudar. Het/im. nahi.


-espeliendo ulgo ines-

oaac.

(fo.

Mech, moch.

Estivado.

Estribarlo.

Pooch.

Noxbezah,

noxbez.

Esterilizarse. Xibhal, hi,

ac.

ESTI
Estirar.

Pay, tah,

ET

Zao^ ah,
te.

Tihunkul,
Tzemtzemil, nich-

Eternamente.
e.

Etico.

II

coil.

VOCABULARIO

F
- -^^- -

FAV

FAB
Fdhnla. Yktili, iktilican.

Macboytah,

Favorecerlo.
te.

FAL
cal-ol,

FEA

Naanacyol, naacacyob.

Faltar

la paciencia.

Fea

Kaz.

cosa.

Feamente.

FxiM
Familia^

trastos^

Petaj'^en.

FEN
ajuar.

Fenecerlo.

Xul, ah,

e.

Balnail, ciichteel.

FER

FAN
Feria, mercado.

Fantasma,
f;'ion.
Ij

duende,

vi-

Kiuic

FE^

Manab, ahuauapaeh.

-Oxkokoltzek.

Festejarlo.

Cieioltah,

te.

FAR

Festivo, alegre, dichoso.

Ciol.

Farol, guardabrisa.

Ba-

FI

labyibak.

Fiar

FAV
Favor.

Macboy.

otro.

Chakoch,

Ficcin, mentiva. Tuz.


Fehre.
Chocuil, ehoeuile.

ESPAOT.-MAYA

37

FRA

FI
Fiel ejecutor.

Yahauzah,
Yolpiz.

la halanza..

\\-d-e

ohuyulpiz.
Petayen.
Fiera cosa.
-rosapor brava. Taachii.
)|

Figura. Uinba,
Fijai' plazo.

iiinbail.

Xolkin, tah,

te.

Xol, ah,

Fijarlo.

e.

FRE
Tamacazil,
tamcazcoil, tamcaz.
Frenillo de la lengua.
Thin-ak.
Frenes.

Frezca cosa.

Frijol.

Flaqueza.
Flecharlo.

Yzkab.
Fletar.
3oolah,

II

FRO

.e.

-sala

Frotar
e.

ma-

kolil."

Flujo de scmgre. Xaikik.


moeh||-7'

Thunkik.

FO

Fuego.

Forastero.

oulcab.

Naehiluinic,

Kak.

||

-de sa/i

Antn. Tzimetzkak, chaemolonohekak. -de san Ani

muta sin remedio.


Oconkak, metnalilkak.
tn que

Hopobkak. de
yumkak.

Fuelle.
herrero,

.nil,

3on. (Lemba).

Fucil.

Nuc, nicte.

hombres.

Uliah, hulyah-

tah, te.

Bool, boolil.

Flojedad: Makolal,

los

-de paridas.

Xaxcel.

Fros.

da.

Hik

II

Zayaomcan.

Tzemil.
Hu, ah,

Nazeen

\\-dsmaiz.

Buul.

Fri. Ceel

Tzem.

triaca cosa.

Flor.

Ziz.

FRI

FL

Flete.

Thinmazcab>

E.||-Ye

xoteb.

Flema.

Tepliz-tzotz.

Zaz, chuc.

Frasco.

Freno.

Fijarse. Actal, lahi, lac.

Filo de cuchillo.

Frazada.

Fuente pei-cnne^
\\-manantial Zixysbh.

(I

Zuyaa.

VOCABULARIO

38

FU

FU
Fustn. Fie \\-Gkorreado

Fuera. Tancab.
Fulano. Hmakanil.
Fundirlo,

Piik.

listado. Taiiamilpic, zeel-

ah,

picbon.j|-.9m

pie,
color.

lahor ni

Lotzpie.

fW.r>4t'

GAB
Gahilan.

GAN
Ganar para

H-ii.

che, tah,

GAF

zah,

comer.

ie..\\-hatolla.

XalOo}'-

e.

Alak, alakbil.
Ganarlo. Nak/ah, nakez.
^en el juego. Leth, ah, e.

Ganado.

Gafo de las manos. Chahalkab, moch.||-de piez


cojera. Toomil.

GAR
GALL
Garabato. Lchib, zauin.

Gallina de la tierra de
(Rastilla.

Ixc^x. \\-marisca.

^xsrliK.W'demar. Ulumha.
ciega^ pajaro nocturno, Pu-

huy.
Gallo,

de castilla.

Thel.||-/e la tierra

H-tz,

Ah

t7>um.

Ah-

pavo.

||-Lutzub.

Garganta.

Cal.||- del pie.

Cal-cuy.
Gargantilla,

Gargarismo. Hakbah.
Garrapata. Pech.

Garza hlanca.
zaeboe.

Bac-ha,

ESPAOL-MAYA.

30

GAS

GI
I

Gastarlo.
pe'A,

Xupzah, xu-

labzah, ez.

Gilquero o canario de la

Xchinchinba-

provincia.

Gastarse. Benchahal,

ae.= Chehel,

'

i,

cal.

hi, ec.

GLO

GAT
Miz.

Gato.
(

II

pintado

Hbalnak.

Glotan.

^^x\xx.\\ pintado.

montes).

Zacbolay

.
||

GOB

montes vermefo.

KaTlQbolayv||ama>i/().Chub.

Ahmektan-

Gobernador.

GE

cah.

Gobernar. Mektan, tah,

Acan.

Gemido.

Genealogia.

te.

Chibal.

Generacin por via recia


de padre. Chibal -de que
||

uno

desciende.

Lath, ah,

Gobernarlo.

e.||-Cuch, ah, .l|-Halmah,

tah, te.

Ziyaan.||-

por via recta de madre. Oa-

GOL

cab. ||j9or ascendencia. Tanchibal,

ziyaan.

II

por des-

Pachchibal,
eabchibal, xabal:v. g. Uxabal Adn. La generacin de Adn.
cetidencia.

Uinic.

Gente.

Geringa.

Thoheb, tho-

heb-choch-oac.

Cu-an, ah-

Golondrina.
cuzin.

Golofpe

del pulso.

Gil.

cilba.

Coh, ah,
Boh, ah,

Golpear.
eti el

hueco.

Golpearlo con

Lox, ah,

el

e.|i-

e.

pufio.

e.

Gesto. Yj^.^-hoca fruncid a.

Huyub.

GOR
GI
Gurgearlo.

Giba.

Pa, bu/.

Kay, ah, e.
oozom.

Goron. Xoxil.

VOCABULARIO

40

GRI

GOT
Chah.

Gota.

Thumenthim

il

||

gota.

Grifo.

mal

-cora,

Grillo.

Huukukbalam,
Maz, chanab.

Zaccimil|| co-

Gritar alguno en casa.

Citam,
rnJ morbo caduco.
tamcaz, canchapal. -coral que hace dar pies y ma-

Tahauat, tah, te.


Gritarlo.
Auat, autah,

de corazn.

II

bal-oc,

can

te.

Chi-

pies.

nos. Chietij|-c?e

Grito.

nohol.j|-/e cabe-

GRU

mscolos y otras partes.


de licor.
Hunpeoekin.

za.,

II

Thunul, thah, cheh, chah.


Gotear,

lUChehel,

i,

chahal, i, ae.
ec. -Thahal, i,
I!

Gruesa y

Chah, ah,

Gotearlo.

e.

Gruido, regao. Lacan,


Gruira.

Tutuechitah,

Grupera.

Hupa,

te.

GUA

escala.

Dao,

oacal.
Grajo, ave parecida

Chicbul.

II

-Zanate,

l.

Guacamayo. Moo.
Guardar algo escondindolo. Tacuntah, te.

kau,

GUE

kauiz.

Grana
Sfrna.

cochinilla

de

Nohobh, ma-

katun.
Guerear.

izal, n\iG.\\-por encarecimien-

Katuntah.

Guerrearlo.

Ui.

Zeupech.
Grandsim.
Bat.
Granizo.
Grasa.

Bateel, pizba,

Guerra.

Muka}''.

Grande.
to.

thil-

n.

GRA
Grada de

cosa.

lutuechi.

Il-Thah, ah, e.

Ocoyha, eoyha.

grvnde

(Pocoehj Poloc.

ao.

Gotera.

Auat.

Yek,

t.

Bataltah, I

e.

GUI

yekil.
1

Grovcmevh':

Talantzil.

fjuiur.

Bebezah, bebez.
I

ESPAOL-MAYA.

GUS

GUI

Guiarlo.

Hechhabantah,

Guiarlo de

ojo,

mirai^lo

Noh, nokol.

Gusano.

Nipchi.

Gusto.

e.

Gustarlo.

Nipehitah,

e.

al soslayo^ mirarlo con eno-

Le-

jo y escarnecindolo.

kichtah,

e.

H
HAB

HAC

Haber. Yanhal,

i,

riesgo en algo. Hihi^

ac.

tibib.

altivez.,

e.||-ew

Tepzah,

tepez.|| -Azawar el

Chichithan, ah,

Zibah, e.||-morar, a otro en alguna parte.


durar
Cahcuntah, te.

Muculthan,

mucho. Ontekineuntah, te.

Hablarlo. Ttiaii, ah,

con

||

secreto.

e.|l-

tah. te.

manantial.

II

Pachalcuntajadas como de

\\-poner al fin.

tah,

HAC

te.||-

Ttiololtah, te.

sandia.

II

-te-

cho de bveda. Tzalpaktah,

Hacer. Mentah, te. dos Capelhal, i, ac \\verdad

te.

Hahhal, i,
Paachitah, te.

tah, te.

II

algo.

acli-t'oo.

II

mezcla.
Eotah,

Bocbezah, bocka\)^:.\\-llover. Kaxzah,

chopez.jj-c'sar.

t^.\\-gestos.

te. -0/er.
II

xez.\\ -reventar las ligaduras,

Hantah,
Chopzah,

Hacerlo comer.
hantez. \\-tuerto.

Xektah,

Macboy-

Acerle sombra.

chenez.

omez.

||

Chumzah,
Omzah,

-hervir.

-venir.

Talzah, ta-

VOCABULARIO

42

HAM,

HAC
Xmbanzah,

le'z.W-aiidar.

Etail-

e7..\\-andgo de otro.

euntah,

te.

||

Utzcin-

-hien.

Yaabkan.

Hamaca.
Hambre.
hambre.

Uiih.

||

-Tener

Uiihtal.

tah, te.|l- medias. Etkab-

HAR

tah, te.

Et-

Hacerse semejante.
pizanhal,

ac.

i,

II

Chapmal, nahi,

Hartar '^e. Nahhal,

-pegajoso.

HAS

nsic.\\- sala-

do.

Chochhal,

bil.

Tzatzhal, hi, lac. grave.

i,

ae.

||

-h-

ac.

i.

Lahitulah, laHasta.
Lahitulah^
tulah -que.
latulah.||-gw no quepa mas.
Xuxulci. W -que. Hehah. limas no poder. Xuxul.
II

Talanhal,

ac.

i,

||

-grande.

Nohhal, i, SLG.\\-reluciente.
Lelemnachal, i, ac.||-rw?'/i.

Netzhal, i, ac.
nio.
Palhal, i, '>c.\\-redon,do.
Pethal, i, 3iG.\\ de?'rpente.
Uatzuthal, i. ac. -decente,
Talanhal, i, ac. -misterioso, dificultoso. TalanII

Hastiarse.

Nac, ah,

e.

HE

1 1

Hecharse perder. Haz-

II

hal,
hal,

i,
i,

nac. -sabroso.
i

Gii-

ac.

Hacirmento de gracias.
Nibpixanil.

Hacia. Tan. se pospone los adverbios y los


nombres: v. g. Chikintan.
W'hacia al poniente.

hacienda.

Balba.

hal,

i,

ac.

Tuhal, i, ac.
Hediondez.
Tuil, tuuHeder.

bocil

Hembra.
Henchirlo.

Hacha.

Baat.

Yp, ah,

e.jj-

Buth, ah, e.||-Chup, ah,


Henderse.

Herida

Hetel,

reciente.

i,

e.

ec.

Cimil,

cintan, cintanil.

Paat, ah, e.
Herirlo. Cimbezah, eim\)G%.\-con la palma. d la
Lah, ah, e.jj- con
TYiano,
arma. Lammah, e.
Herigirlo.

HACH

Chuplal.

43

espaSol-maya.

HI

HE
Hennmia mayor.
menor.

Yoin.||-

menor.

Yoinbil.

Cic.||-

hermano

Yaxmehen-

noholmeben.||-r//i't</^-

tzil,

Peleelme-

nito de padre.

Hemano mayor. Zucun.

bezah.||-Chuh.(|-Hotz.

pelmehenil. -qiit
henil,
nace despus de o.tro. Tak.
Me\\- Adoptivo de padre.
hentzilan. mehenilan. que aun est en el vientre '
qne aun no nace.- Balnakilmehen. -de padre no

Omancal.

conocido. Unbeinboy.||-m/-

lmn.\\-que naci

\\-menor.

Baomal.
Hermanos de un vientre.

primero.

Ych.
Herrar ganado.
Hervir.

Chic-

Hervirlo borbollones

HI
Hicotea tm'tuga. Aac.
Hgado. Tamnel.
Hierro.

Maxcab

Hija de madre determiYxmehentzil.

nada.

Hijada.
nak.

Tzelnak, paac-

Hijadear, ladeai^se. Tzezba.

Hijastro entenado de

Zacmehen.

Hijastros de madre. Za-

mahanal.
Hijo de padre determiMehen.||-<^ padre
nado.
indeterminado. Mebenbil.
ral,

II

Tbupme-

nimo de padre.
henil.

II

-heredero.

Kexul.

W-de leche. Alam. -bastardo natural de padre.


Meybilmehen, tzubilme1 1

hen.

II

-legtimo

de padre.

Hachmehen.
Hijos sin determinar pa-

Ka, Kah.

Hil.

padre.

II

\\

Looc, ah, e.
Hevla. Balab.ll-Ttiilib.

'

primognito.

dres.

Albil. ^-primognitos

madre. Yaxal, nobolal.

ele

i-adoptivos de madre. Alild.n.\\-

Unignitos de madre.

Peleel-al ^Q\dL\.\\-ltimos

de madre. Thupal. -bastardos de madre. Haehal.


Hihuelo de animal. Alam.
II

Hilarlo la mujer. Kuch,


ab,

e.

Ho. Kueb.
Hincar estaca sin
Oop, ah,

golpe.

e.

Hincarlo.

Xol, ah,

e.

VOCABULARIO

44

HI

HI
inismo.

a&{

Hincarse

Xolcinba.
Hinchazn. Zip.
Hipo. Tukub.
Chupul,
Hincharse.

Kamaz.

bol.

Tzue.

Horru) de pan.

i,

tzuctun. W-de hollero.

Ci-

tim, citimbalHorquilla de palo.

Ho-

holch, zaych.

uc.

Hipocrecia.

Peezbail.

HO
Hoja de

rbol.

Hola/

Ache!

Hulatah,

Hospedar.

HU
L.

Muzik.

H^uelgo.

nistamal

Huella.

Bilim.

Maao.ll-Zool.ll de pan. Zay

Huerta.

Pakal.

uah.

Husped.

Hollejo

Hombre.
Hombro.

de

te.

Uinic.

Celembal.

Honrr admente.

Tzic-

t'/Al.

Hora. Kintzil. -del dia.


Latbabkin.
Horadar. Pothol, tah,

Ula, h-ula.

Hueso.

Bac.

Huevo.

He,

Hui/rse.

Puoul,

eel.
i,

uc.

Humedecerlo. Chulah,

e.

ii

II

-Zulah,

e.

II

-Dacmezah.

oacmez.
Humillarse. Thonhal,

te.

Horadarlo. Haxbal,tal,

ac.

ffumo.

te.|l-Hol, ah, e.

Horca. Cuyche, zakch.


Horcn. Ocom.
Horma de zapato. Bau-

Buo.

Hundirlo. Zopah,

vas.

Zai.y.\\-brevas

W-picadoras.

e,

It

Koopzah, kopez, |l-Lam,


ah,

e.

Hundirse.

Hormiga. Zinic.
Hormigas que hacen

hi,

Homkahal,

ac ll-Tomol, i, oc ||-Lamal, i, ac.


Huracn. Molay-ik.

i,

cue-

Xulab,

Popoxcan

bravas pintadas. Ylibch


W-que liacen panal en el r

Hurtar.

Lich, ah,

Hifso: Peoheeh.

e.

45

ESPAOL-MAYA.

I q u

Bal tuba ?
Kun.
EthazeunIgualarlo.
inporta ?

Ifjlesia.

^uh.\\-peje sin

Huhcay.

pies ni manos.
Ilcita.

Infinito.

Mabahun.

Intencin.

Ylil.

Interpretar.

Impetrarlo.

i,

Oal, ah, te.

1,

oe.

Ir adelante.

Lepolal.

Irci.

Incesto.

Irritarlo.

Incordio.

Bocanehu-

i,

uc.

Infamarse.

Irse.

Binel, bini,

biu-

caliendo algn ediflEche], i, ec.


derritiendo.
Chalmal, chalma
nahi, ehalmanac.
Lapara
deando
caer. Gheebl,

eio.

11

ll

Chupul,

le-

-K.\G.\\-

Hebolal.

chun. -Kak.
Inflamarse.

Leczah,

ce2'..

Inclinarse. Chintal, ahi,

Inconstancia.

Paybehal,

ac.

Incensario.,

ac. !|-Thontal, ahi, ac.

Nucbezah,

Choch.
Ir colgado algo. Hochol,

Maat, tah,

Pulub.
Onelbilkeban.
Leczah, lecez.

Oiil.

Intestino.

te.

Imprimirlo.

Ikilikolal.

nucbez.

te.

ez.

-M.-^

Zip.

Inflamacin.
Inquietud.

Imagen. Uimba.
Imaginacin. Oiolal.
Kaaz, tah,
Impedirlo.

Incitarlo.

II

xulunt.

tah, te.

Iguana.

Numut-

Infelizmente.
kuil.

i,

Matun-zah,

ec.

Isopo.

Tztzib, tzitzab.

Izquierda.

Oiie.

VOCABULARIO

46

Jardn.

Pakalnicteil.

Buleb, zuleb.||pintado. Bulub, 'e\.\\-depiJarro.

Thoh buleb.
Jaula de pjaro.

co.

Haxbilbul. -de naipes. Zeli

cilbul.||-c?e

Pok.

Junto. Naklie.||-Et hun.

Tzay, ah, e.
Zooh, xkukzoch.
Xotkintah,
Juzgarlo.
Juntarlo.

Jornal.

Jubn.
Juego.

Bool, boolil.

Heptzem.
Bul. \\-de dados.

Jurel.

te.

LA
Labio.

II

LA

Boxelehi.

Labrar madera.

La

pelota.

yah, okelek.
Coeol-

ch.

ali, e.

Ti-

huunbul.||-e ajeares.

-piedra Pool, ah,

cual.

Kuy, ah,

Ladearlo.

Pool,
e.

Hek, heklay.

-Huk, ah,
Ladearse.

Laguna.

e.

e.

Nayal, i, ae.
Chan, kanab.

ESPAOL-MAYA.

47

LA

LE

Ixmemeeh.

Lagartijas.

Lagarto. Ain, chinan.


del mar.

II

Xbaan.

Lgrima.

Lea.

Zi.

Len y leopardo.

Coh,

chacbolay.||-6raw de

Kabich, ya-

Kancoh.

pais.

||

este

-pequeo

Oacek.

lilich.

blanco.

Lagaa. Chem.
Lmpara.
Chuyzaaz,
chuyek.
Lamparones. Zob.
Langosta. Zaak. de mxir.
Chacay.

Lepra. Naycan, hauay.


W-colorada. Chac-hauay.||blanoa.

li

Tzucil.

Lstima.
Lastimar

Nahel.

ah,

nio.

Kil,

la llaga.

e.

Cimbezah,

cimbez.
Lastimarse.

Cimpahal

te.

Libra.

Chuyubpiz.

Libro.

^Gh.Mn.\\-de mol-

Oalbilhuun.

de.

Licencia.

Zipitolal.

Ijiebre bastarda. Haleu.||-

Tzub.

ac.

Lavar.

Po.

lsi.\\-frotando.

Lazarlo.

Liendre. Heera,

-bateas, pla-

tos cosas semejantes. Chdi-

Po, ah,

Le, ah,

e.

e.

LE

el

Limpiar.

Puz, lah,

-camino.

Chachtah.

hueso.

\\-las

Lebrillo.

Q,2L.\\-pintado.

Zelcaat.
Leche.
Ijcchuza.

tzatkin, hmapetzuz.

Lengua.

Ak.

ah,

con cuchara. Hooch, ah,

Miztah,

||

e.

e.

te.||-

te.

Linaje. Chibal.

Hmai-

te.

Piit, ah, e||-

Poytok, tah,

Icim.

{religioso).

Zeez,

manos.

W-caminos.

Kabim.

Yeem.

Limosna dada. Ooyatzil.


\\-recibida.
Matan.
II

Lego

falso testimo-

Pakpach, tah,

LI

Lastimarlo.

i,

Hulem.

Levantar

Lasivia.

Zae-hauay.

Letrina

||

-Ulom,

ulomil, ulomteil.

Linea.
tholol.

[\

Thol,
-recta.

tholil,

Thothol,

VOCABULARIO

48

OL

LI
huntohbeil.

Tholetxaxbil.

colateral.
II

transversal

||

Lobo

Tboltamlam-

desigual.

tholtamlahob.
Linterna. Balabyibak.

eot,

Chabcoh.

Cohaa

tzulaa.

Hahiqne.
Hek, heklay.
Hebax, hebal.

LjO cierto es

b.

II

-cual.

\[-que.

PempemchH-

Litera.

yucateco.

\\-marino.

Ljocura.

Coil.

Loro grande.

Pepench.
Lba. Hximl, hiabon.

M.

LU

Chahal.

Lisiado.

Lunar del cuerpo humano.

LO

Taau.
Luego. Lietun, lactuu.

Hok.

Lobanillo.

Luirlo.

Zuz, ah,

e.

LL

LLA
Llaga por- lastimadura.
Cimpahanil.
fresca con
alguna materia. Pomactel.

\\-ncuraMe.
la cabeza.
sa.

Yaah.

Teacan.||-e*2

Chf^ch.W- peligro-

LLA
Llama de fuego. Liokak,
Llanto.

Llenarlo.

Okol.

Chup, ah,

It-Ethazeum, tah, te.


Llevarlo. Bizah, e.
Llorn.

Hoelem.

e.

ESPAOL-MAYA.

N
MA

MA
&. Ze, ah,

zim, chocay.

Machacarlo. Mux, ah,

Maxtun,

Maltratarlo con

Mactan, tzoot-

Jachi.

MAN

e.

tah, te.

Mancar. Moochah,

Madera. Che, cheil.


i
Madrasta: Zaen, niaha-|
n.

.'

Madre
quin.

denotando

Na.

||

de

de
-de mis

II

Naichim, naachim.
Madrina. Nailan, yen,

nailah.

Mancornarlo.

II

-Tux-

tah.

Nuuc. nucul.
Manhan-

Manera.

Manifestarse.

Magullarlo. Nul,

uunul,

nultah.

Chacnich.

de boca.

-depecho. Tuzk.W-de ojos.

Yaichil.

II

\\de

orina.

uix, kalakzah,

Kal

kazah.l-?6

cenhal, i, ac.
Manojo. Kax, kaxal.
Manteca. Tzatz.
Manto de muger. Bucliznok, eknok.

Maana. Zmal.

orina {diahetis). Hunac-h,

II

i.

Tzay, ah.

Mancha. Zihul,
Alah.
Mandar.

Maduro. Takan.

II

e.

e.

Maiz. Ixim.

hu,

e.

Moochah,
Mochhal,

ac.

-sin denotar

ojos.

II

Mancarlo.
Mancarse.

quien. Nail, nabil.

Mal

golpes.

e.

-de costado.

-de matriz.

ya zoyemal.

Ya

MAR

Auatm.
zayomal,

Maravillosamente.

Kax-

than.
7

VOCABULAUIO

50

MAR
Matear

ME

esclavos,

ani-

Medicina. Oao.
Mdico. H-oacya.

e.

Medir. Uacampiz, tah, te.

males^ &. Hootz.

Mascar. Chaeh, ah,

Muo,

Marchitarlo.

ah,

Medroso. Zahlem.
Mejor fuera. Bacina.

e.

Margarita. Nenuz, zuuz.


Marido. Ichan.

Mux, ah, e.
Ah kuynumya.

Martajarlo.

Mrtir.

MAS
Mas.
rativo).

II

citanil.

Masa.

Mendigo. H- katmatan
h-katmat.
Mendruyo. Xeluah, xe,

Hetun.
{compaAzab. |-rt//. Citan,
Zaean.

Kohob.

yiscara.

Melancolia. Poolemolal,

tzomolal, okomolal.
Memoria. Kahlay.

lomal.

Menear para, enfriar.


Yuctah, e.
Menearlo.
Pecbezah.
pecbez. Nik, ah, e.
Menos. Matla.
Menospreciar. Mab.
II

MAT
Matarlo. Cimzah, cimez.

Matarlos todos.
cimzah, mus cimez.
Matraca.
kokeh.
Matriz.

Mux-

Kokolch,
Zaji'omal.

Matriiar^ parecerse su
madre. Naal.

ME

Tuz, tuzil.
Mentir. Tuzah, tuznah.
Mequetrefe. Ah-tacba.
Mercader. Ah-polom.
Mercado. Kiuic.
Merecerlo. Et-kam, tah,Mentira.

te.

Mero. Huuncay.
Mesa. Mayac. -de ta hla.
Mayacch.
de piedra.
Mayactun. -para comer.
Maycuil, uebch.\\-pequeII

II

Kan.

Mecate.

flecha de algodn.

Xux-

Medias

a.

Chukubch.

Meter.

bii.
>

Hupaboc.

jero.

Oczah.i|-en agu-

Cap, ah,

e.\\-alyo con

51

ESPAOL-MAYA.

MO

ME
fuero.

Hup, ah,

e.||-

eti-

cajar algo conimpetuy priLapcab, tah, te.


sa.

Xaak.
Mezcla.
Xakbezah,
Mezclarlo.
xakbez.
Mezclarse.
i.

Xakpahal,
Ziocaxuinic,

ziocax.

MI
Miel.

Nuuc, nuucul.

Mofar.

Paz, tah,

Mi^nfjas.

Calic.

li

-Et-

zah.

Chuk,
oomez,
ah, e. Oomzah,
J^ojaira de mar. Ekek,

ah, e.\\-enla salsa.

a^ dulce. Tzau.
Mojarse. Oomol, i, oc.
J^olde.

Oalab.

Jolei\

UMch.W-gra'MS.

Milpearlo.

Col,

Huch, ah,

Molleja.

Tuch.

Mondar

pepitas.

ah,

Hoch.
Hchuy.
Mil(ino.
Mies.

Chicbul.

Mirar.

Ilah.

Takin.l|-/^^-

Ezbiltakin.
ah,

Mono.

Maax.

Morderlo.

kux, tah,

Talan.

e.l|-

e.

Neneth-

e.

Cencenbac.

Nu-

J^forejn.
Morir. Cimil,
go.

Zim.

Chi, ah,

JdordiscarU).

Jdiserablemente.

Moco.

Le-

Yopat.

MO

Zim., tah, te.

Nap, ah,

Morder.

e.

mutkuil.

3eb,

chi, chiah, chinahi.

Jdirarlo con enojo.

Jdisterioso.

e.

e.

Moneda.

Moquear.
Mingo.

Mitra.

Chul,

Mojarlo mojar.

Tz, ah, e.
j^olerlo.

Cab.

kich, tah,

te.

uzai.|l-rf^

ac.

Mestizo.

Jodo.

i,

icll/ie-

Napulciniil.|l-?e

con-

suncin. Tzemtzemcimil.
postrarlo. Etzah, etez.
cmi eld'edo. Tuchub, tah, te

VOCABULARIO

52

MU
Muchas

MU
Hunac.

veces.

M uchsimo.

Miiger

Mabahun. ZaMaoeo
Zempech.

M.ucho.

oah.

II

\\-de

Yambezah,

tzil.

Murcilago. Zoo.

3^ambez.

Mudar

Muslo. Chaebacel.

la ropa. HelHbez.

Muy. Calam.

ah, e.

II

huchuj .\\-presto

Mude^. Totil.
Mudo. Tot.
Muerte.

la mano. Cal-kab
Murmuracin. Campee-

Muda?' de parecer. Helbezah-ol, Helbez-ol.


^

e.

Muralla. Tulum.-paa.
Mueca. Alch, Alnok.

'

hab.

Mudarlo.

Zimti.

Multar. Ximtah,

Ont-

ha.

Tzub.

Mulato. Zioekuinic.

Multa.

-sin cuento. Picliz.

Muchos aos

Atan.

esposa.,

Chup]3l.\\-.phlca.

tiempo ha. Ontenkin, ontkinal.

Cimen.

Muerto.

Zem pech.

-despacio.

pronto.

Hunmuoub-ich.||-(sMper<^-

Cimil.

tivo)

Haeh.

X
NA

NA
Nacer. Zihil,

Nacido.
divieso

ic.
II

por

Bocan, chuchum.

Nacimiento.

hunbil,

i,

Zihaan.

Zihnal,

zihul.

que.
tino nace. Ziian.

II

dia

Nada.

Mabal, mixbal,

mabici.

Nadar.

Tahalh, Bab.

Mamac, mixmac.

zi-

Nadie.

en

Nariz. Ni.

Navegar. Chemul, nahi,


ae.

HSfAOl.-MAYA.

NO
Mabcim,

Negarlo.

tali,

te.

hahiafal.

Neblina. Yeb,

cech,

Negociar, tratar nego-

Hyli,

Can, tah, te.


Negro,
{hombre).
box.
cio.

sea que.

mo

NI
Ni. Maix, m.\\.\\-(com'pa'

mal

Mabici.

ni no.

Nieto del abuelo, por hijo,


hija, de su hijo.
del abuelo
hija.

loim.

||

por hijo hija

Alam.

II

-de

la

abuela por hija de su hija.


II

-de la abuela

jo ' hija

de

II

-mas,

su

por

hi-

hijo.

1.

Hay-

Tima.||-

Hibic. -demacia-

Ys.yab.W-debe ser
I-es

asi.

nece-

Maueteel.||-5e que.

Hik.ll-?o hagas.
haLci-W-obslanfe.

Bacech,
Bacixbaa-

cloe. -menos. Hail. halil.

Novia. Ilibtzil.
Novio. Hancab.
Noche.

Akab^

akbil.

Nombre. Kaba.
Noria. Zutulehn.
Novenario. Bolonkintzilil.

Nio de pecho. H-cho,


behuehul.
Nia de ojo. Nenil-ich.
Nido. K.

.sdoo'
'

NU

Nube. Muyal.||-e#

el ojo.

Buy

JNO

No. Ma, tan, Yayab.

basta,

Muki, muei.W -s co-

Mauil, maiuilb.

rativoj, Matlsb.\\-bien ni
Mabici.j|-^<??,

baci.

halili,||-me6>5.

ser.

sario.

Abil.

har.

i|-2o

hali[i.\\-siendo.

li,

Ek-

do.

de su

Laac.

M2it\xmh:\\ mas, basta. Ba>-

11

tbah.
Nublado. Noeoyeiiaii.
Nuera. Ilib.
\0

.%'A

VOCABULARIO

54

O
- 4'^^

-4

Olvidarse. Tuubul,

por ventura. Ua.||-smo/


Ojala no! Bacina!
o.

Olla.

Obedecerlo.

Chathan,

zool.ll

uc.

Cum.

Ollejo de nistamal.

Obedecer. Tzic, ah, e.

i,

Mas.

de pan. Zay.

Ombligo. Tuch.

tah, te.

Ahaucaan.
Ocasionarlo. Chun,

Onza de

Obispo.

Xelchuy-

piz. xelpz.

ah,

e.

Obligarlo.

libra.

Kochbezah,

Opilacin, dolor de vazo.

Ep.
Payalch,

Ot'ar.

kochbez.

tah,

te.

Observar. Ilah,

e.

Ordear

Poch, ah, e.
estado. Be, Beel.

Yaoabin,

tah, te. Poo, ah, e.

Oficio^

akzah.
Oropel lonabatun.
Oro bajo. lonaabatun.Hfalso. -Kantakin.
Ornamento, atavio. Gen,

Ofrecer. Ziilkab, tah, te.


Ofrecerlo.

Cechtah, Ce-

chte.
X

leche.

Ofenderlo.

Ojos. Ich.

Ola de mar. Cuculyaam.


Oierlo.

oben, tah,

Olvidarlo.

cinanil, tap.

Oso

te.

Olvidar. Tubzah, tubez.

yez.

Orin. Ix,

colmenero.

Zdun.-

hol.

Nayzah, na-

Oscurecerse.
i,

ac.

Oklenhal,

p:spaol-maya.

PA

PA
Pabelln. Yub.
Facer.

Kux,

Padecerlo.

ah,

Paladar. Mabcaan.
e.

Muk,

ah,

e.

Padre, denotando de quien

Yum.
Padre.,

sin

denotar

Yumbil.
Padre lejitimo.
i

de

Hach
Yumi-

-de mis ojos.

lixnal-

Yum-

yuntz\l.\\- Universal.

cab. Yuncabtu7Jnil.||-o&s-

Yum

Ahaucaan.

sa'

cerdote Yum-ahmiza.||-6*Mra.

kab.

Ahmektanpixanil.
Yumilan, ye-

Padrino.

yum.
Pagarlo. Boot, ah,

e.

Yalpek.
Chich. cantor
llamado copa sucia. IxkoPajarilla.

kotta, ixkolt.

II

|1

e.

Pmpano, palometa.
Kantaan.
Pan. Uah.

II

Panadizo. Oopt.
Panizuelo. Tanhay.

Pao.
Choobuok. -de
manos. Chookab.||-rfecara.
II

Chobich.||-e nariz. Pitibini.

Papa.

Paga. Bool, boolil.

Pjaro.

cum.

Caztelaan, u-Torcaz Zacpacal.

Palparlo. Tal, ah,

chim..\\-espiritual.

po.

Palacio. Ahauna.
Palma de la mano, tan-

Paloma.

quien.

yum.

i3;>

Yumcab, Yun-

cabtuzinil.
Papada de toro.

Lacam.

qaWna
K.
Papagallo mediano. Xkanoulop, xthuth. ||-e Taha seo. xkanDulub.
\\-de

de la tierra.

VOCABULARIO

56

PAS
Pasmo.

Papel Huun.

haoik,

Papirote. Piliz.

Papo de cualquier animal,


Chim.

PAT
alantez.

manos.

de

tah, te.
Patio.

Chahalkab, moch.
no.

denotando

-sin denotar

Yumbal.

II

Pato.

de

de quien. Onelbil.||-/jor va

paterna.

-por via

Mech, mooch.
Abchuncaan,
uohyahaucaan.
Patriarca.

Patrizar parecerse, al pa-

Yumb.

dre.

Alancal.

Parida. Ixal.
Can, tah, te.
Partarlo.
Hio.
Parosisrrto mortal.
Partir.

Xelem, tah,

te.

PAV
Pavo montez. Cutz.
real.
Ahaueutz.

FAS
ello.

Xakab,

te\\reshala7ido.

Pechuga. Utanxcax.
Pegar. Tzayzah, taza-

Payman-

II

yez.

Pegarlo comopapel. Tak,


ah,

Manzah, manez.
Pasarse pronto.

hal,

i,

e.

Pegarse. Taklahal,

Maka-

II

-Nabal,

i,

Peinarlo.

ac.

Pasma/)'lo.

Ttzem.

Peoho.

tah,

zah, ez.
Pasarlo pronto. Mankezah, mankez. -a otra parte.

II

PE

Pasar. Manzah, manez.

W-por

Mech, moch,

Cutzhaa.

Patojo.

materna. Naalal.
Parir.

Tancabal.

Patituerto.

Kk.

Para, que
Pariente

II

Xechcun,

Patentizar.

lumil, hunanhl.

Onel.

Cumaltakin.

Patena.

Paraso, terrestre. Caan-

quien.

Alantzah,

Partearlo.

PAR

ParaUtiCO.

Numil, tancaz,

Maeh,

ah,

e.

i,

ac.

ac.

Xalch,

ah

>

te.

ESPAOL-MAYA.

57

PE
Pne.

PI
chin W-de gallina. Xpa.
Piscina:
Actun-cheii,
sL^tf
hekchentun.

Xelch.

Peje. G^bj. ^-espada.

Bach.

Tzootz.

Prlp,

Pok.
Pellizcarlo.
Xeep,
Xooth, ah.
Pelota.

Pensamiento.

ah.

Planta del pi.


Chob.

te.

Plaza.

Zaat,

PLE
Muk,

ah,

Plebe.

e.

PI

Pleitear atraer
te el

Picar

aves.

juez.

Pleurecia.

Picota.

Auatmo.

Kukun.
Pluma.
Cheb.

Cuyche, uaon-

Zulimat.

Azab.

II

-chajaes.

ij

max.

Zami.||-

falt.

Holca.

Ocomtun.
Pintarlo.
Hochbezah,

Polea. Balakte.

Pilar.

Polilla carconui.

hochbez.
Po. '[5^.\\-pequefU). Xni-

\\

Oeom.
Poeta. Hikthan.
Polainas. Hubaboc.

Xau.
Pekchentun, hek-

de brutos.

h'itun.'l-pequeria.

3eoec.

Poco.

Moch.

-ta-

PO

Pie.
Oc.
Piedra.
Tunich.||-/?ia

Pies de ave.

||

jada.

che.

Pila.

te.

PLU

e.

rtlla.

an-

/iteito

Tzalzatah,

zapato.?.

Viccir.,

ah,

Thooch.
Bahah, e.
chorear.
Thoh,

la''

Ichcah.

Plegar costma. Mol ,ah,e.


Plegarlo.
Pac, ah, e. ^j

Hebac, hetun.

Picarlo

Kiuic.

Makolal.

Permitirlo^

Pero.

Taiaoc.

zat-

zaah, zaatez.
Pereza.

'

Plato.

Nuuctah, nuuct.
Perdonarlo.

'

PLA

Tucul.

Naatah,

Percibirlo.

Mau.

Pita.

II

-de ropa

\\-de libros.

Buch

Zib.

buchil.

Zahcav.

V<H ABL'LAKIO

PO

PRE
Polucin. Xexbiail, maz.

Pollo de
thelez,

II

-de

Ix-

castilla.

lokbayen xcax.
Follona

de

la

Prenda personal rehn.

Ah-

gallina.

tierra.

Xtux.

Coyol, coyolte.
Prenderlo con
Chic, ah,

Preciarlo apreciarse la

Thot, ah,

Polvorearlo.

Tuluul, tah, te.,q^


Premiarlo. Boot, tah, te.

cosa.

Toz, ah, e.
Poyo. Tem.
Poner, 'd2i>.\\-s(]hre. Dap.
Poner el sombrero otro.
Poobezah, poobez.
Ponerlo en orrlert. Tzol,

e.

ah,

e.l|'ewj9e.

Uacun,

tah,

te.

Prenderlo. Chue, ah, e.

Olhal,

tras.

i,

Pachalhal,

de cuatro,

pies.

ac.\\-de-

Tem.

Pretil.

PRI
Primeramente.
payanb, payb.

Primero

Payan,
Ti mat.

que.

Prncipe de demonios
Lucifer.

Cumahau.

Principiarlo. Chun,

II

apique.

Yoom, haom.

Preada.

Ponerlos en linea recta.

Huntzolcintah, te.
Fonerse verde. Yaxhal,
Kouhal, i, ac. W'Cojo.

alfileres.

e.

ah,

e.

ae ||Xactal,
i,

PRO

lahi, ae.

Fon~oa.
Por.

Probar gustando. Tumut,

Uuay, yaah.

tenoae, cabil.
Oklal.

ah,
II

-poco.

01,

no^ Baxyalma?
bayama? -que no. Muki,
ol3>c.\\-qiw'

Ua.

II

-d^n-

de Uatab, uatub, uatuba.

Vorfia.

Vostema.
chn.
Fozo.

Tzat'/.althan.

Boean,

Cheen.

chu-

Yaltah, yalte.||Nipchi, tah,

te.

II

Tji\ici.\\-ventura.

e.

lquido.

lo

Procurarlo buscarlo
orno
entns on I s tnano
<

ye
tah, te

entre

-bas.

Piofesar.

Xaualkab,
Taachi, tah,

Prometer. Ziilkab, th,

HSPA5OL-MAYA.

PRO

FU

Paachi, tah, te.


Promesa. Zebehiil.

Publicarlo.

te.

Proveer
xil,

vientre.

el

Kaay, tah,

te.

Puerco.

Daolal.

Propsito.

59

Kaa-

tez.

kaaxilnah, Haxilnac.

Keken.|l-monAae.
Hol, hona.

Q\i2im.-\\javali.

Puerta.

Bala.||-^M(S hayf
Pues.
Baxanf||-Bicxan.
Pulga. Chic-

Tzucub.
Leczah, leTakah,
cez.
e. Puhezah,
pucpuhez. Pucbezah,
Provincia.

Provocarlo.

Pujos.

Thun,

Puliera manilas. Hap,

bez.

Pulso. Tipontib.

PRU

Pw'ga.

Halab,

halab-

oac.

Prudencia.

Nibpixanil.

t'urgacio?i.

Kazay.

Q
Q

Qm suceder f

Q
Biciix?||-

seriif Bi-smil.W'es de eLlol

Cen? Cenx?
Ap, ah,
como
co8a$ lugas,
Cach,
huesos.
los,
Kah, ah, e.
e.
Quebrar.

ah,

e.

Quebrarlo^. Paa, paah,


pae.

|-

Quebradura.

Banlcl^o-

pa-

chil.

ah,

d vista d agonizante, Zac-

Uat,

tzilhel^il,

kekelich.

tepel.

II

VOCABULARIO

eoL'

QUI

Q
Chuh, ah,

Quemarlo.

Tooc, ah,

Quitar frutas del rhol


sin dejar cosa. Hiich, tah, e.

e.

e.

Zib, zibiz.

Queresa.

Luk/ah,

Quitarlo.

QI

Gooy.

Quitasol. Balkin,

Camach.

Quijada.

,ai;F

dJ;
'

ljR.

RE

RA.
Nebac, bo-

Rabadilla.

Baya.

Peelil.

Tul, tulnah.||-

Rebozar.

xit.

Rabiatado.
Rahiatai-lo.

Tzayn.
Tzaynetah.

Racionalidad.

Cuxolal.

Rarnsra. Ixkakatnatzucil, ixtzayomancil.


Rascarlo. Lach, tah, te.
Rasguarlo. Lach, tah,

el lquida.

Rasparlo:' Zuuz, ah, .


Hooch, ah e. -Ha, ah, e.
II

Zuz, ah, eRapiar. Chuy, ah,


Ratonera. Peoilch.

Recatar.

Zah, ah,

e,

Pecol, tah,

te,

Oaoacal,

ac.

e.

Recetar.

i,

Recelar. Pec-ol, tah, te.


Recibir.

Kam,

nah.

ah, e.

Recoger^ granos. Chich,


ah, e.\\-los grari^Uino.par
uno.' Zik, ah,-e.

Raparlo.

Peel, ah,

Toch, ah, e.
Kamlil.

Recepcin.

Kam,

Rayarlo.

lu-

ke/.

Recogerlo.

Mol,

->^^v;;

ahj e.

Redentor. Ahlhil.
Redimirlo. Loh, ah, e.

espaKol-maya.

RE

RE
Redoma de

Zaz.

vidrio.

Bfrescarlo. Zizcun, tah,


te.

Hi, ah,

Refregarlo.

Hoya,

Regarlo.

Bab, tah,

e.

tah,

Cancan-eo, tah, te.


Remedio. Oaoacil.
Oaoacil,
Remediarlo.
tah, te.

Pakalcuc,

Remendarlo.

te.

df

Reffla

mujeres

las

Ilmah.

{menstruacin).

Peel, ah,

Reglarlo.

e.

Regosijarlo. Ciociol, tah,

tah, te.

Ceb.

Regeldo.

li

-de in-

Tuuceb.

Reqeldar. Ceb, nahi,


nac.
Regular reglar una cosa con otra.

Pizil,

tah,

Chech.

Reir.

Chech, tah,
Rerse.

-de otro.

te.

Chech,

Remojarlo. Zul,
ah,

Oam, ah,

e.

e.

e.

Tuxtah, te.
Renacerlo. Caputzihzah.
caputzihez.
Rendirlo.

Oizah, oyez.

Ronovar.

Caholob, tah,

te.

Xeyah,

Re7-lo en su propia

Chanatah,

te.

ca-

Kej^ah,

keye.

REP

nac.
Reja.

Tzatzal.||-cf^?rt/o.

Tzatzalch, tzulch.
Relnpago. Lemba, lemReligin,
Religioso,

molay.
Monje.

Ah-

hunocolk, panzeelchi.
ao,
Remachar clavo,
MachmeRemacharlo.

machmez.

Repartir licor muchos


un poco cada uno. Thox,
ah, e.
Repartirlo. Thox, ah,

bail.

zah,

ah,

Remitirlo.

sa..

nahi,

i,

ac.

Reir.

te.

Palhal,

Remediarse.

Oom,

te.

digestin.

te.

Remediarlo. Eo, tah, te.

Zohol.

Redrojo.

Remar.

Thoxlom, tah,
tah, te.

te.

e.

Tziclim,

Tziic, tah, te.

RES

.,

Resar. *ayalchi, tah, te.

VOCABULARIO

RI

RES
Hacal,

tesbaLar.

ac.

i,

Resadero {reclinatorio).
Haleh, taxch.
Zizhalil.

Resfriado.

Hulbeen,

Resembrado.

Ayikal, ahtzoy.

Uuo, Xuuk.

Rincn.

Ria. Keyahil.
Rion. Iz.
Risa.

Cheeh.

Ritual ceremonial. Tzo-

tah, te.

Nup,

Resistirlo.

Restar.

Rico.

Yalahal,

ah,

e.

i,

ac.

lant.

RO

RET
Retardarlo.

Xaneun, tah,

Uohtah,

te.

letencion de cmara.

Kal-

Rodaja.

t.

Roci.

Retenerse la cmara. Kal-

thuchtal.
Retocar. Caholob,tab, te.
Retratarlo.

Hochbezah,

Retrato.

te.

Lonlom-

Reverenciarlo.

pix,Hah, te.
Revocar lo

Roer. Neez, ah, e.Kux,


Neeth, ah, e.
e.

ah,

Roerlo.

Nenethkuxtah,

Nenethkux.
Rogar. Oktba, tah, te.
Cuyeh.
Rol picota.
aonch.
Lubch.
Rollizo.

mandado.

Romadizo^ moco. Zim.

tah, te.

Revolver meneando. Xeek.


ah, e.
Revolverlo.

xakbez.

Piix.

Rodilla.

Roido.

'piedra amarilla.

Zulimat.

Mabcun,

te.

e.

tah, te.

Reuma,

Meet.
Yeb.

Xoybetah,

Uimbal, uinbail.
Paclampac,

Retrihuirlo.

te.

bezah. Xoy.
Rodeo. Xoybe, xoytah.

Matankinam

matkinan, tah,

te.

Rodear. Zutbaktah, zut-

Hochbez.
Retraerse.

Uoatah,

Rociarlo.

Romana

para

pesar.

Lathpizib.

Romper papel

Xakbezah,
e.

Tzil, ah,
''

HfiPAOL-MAYA.

RO
Romperlo.

RO
Rosar

Xeeth, ah,

inontes.

Chachen,

tah, te.

e.

Roncha.
Ropa.

Rosca de pan. Kopuah.


Rueda. Cocoo.
Ruido. Hum.

Zip.

Nook.
Nok.
limpia.

llonquido.

II

Xmaxihulnok||-sMc.

'Ruin.

Ci^

c'ixnok.

Netz.

'Ruindad.

Netzil.

SAB

SAC

Sbana. Bucliznok, tej)liz.

Sacarlo.

Hokzah,

ho-

kez.

Sabroso.

Ci.

Sabulario.

Sacar espina. Pich, tah,

Bulcab, tah,

te.

te.

Sacudir

Liil,

rboles.

ah, e. Puuz, tah, te. Tiit,

SAC

tah, te.

Sacar comida con la mano.


Haal, ah, e. Hooo.
ah,

e.\\-licor

cuchara.

del vaso

Loop, ah,

tirando palos hilos.

tah, te.

Safar

la ropa.

Pil, tah,

te.

Safarlo.

Hod, ah,

e.

con

SAJ

.e.||-

Hiil>

Sajarlo.

Peez, ah,

e.

VOCABULARIO

SAL

SAS

Taab.
Taabtah,
Salarlo.
Hokol, i,
Salirse.
Tuub.
Saliva.
Tioil,

Salpicarlo-

To, ah,

Uekel,

e.

oc.

tal,

i,

\m.%'..\\-la
i,

= -la fruta.

ic.

i,

ec.

i,

Oibil,

i,

i,

ac.

i,

ac.

Tem,

ah,

SAT
Satisfacerlo.

e.

SAY

ic.

Pit, tah, te.

Saltarlo.

Tahal,

Yihal,

e.

Zith, ah, te.i-

ic,

desliandose.

fruta. Kan--

ac.

Sasonarse.

Uek,
Salpullido. Uzaam.
Saltar una cosa de otra.

Tipil,

zah,

te.

ah,

W-con licor.

Ulmo-

Sasonar comida.

8L

Paytem, bon.

Saya.

Toholal,
Saludar. Peul, peultah.
Salud.

SE

Pebezah, pebez.
Salutacin.

Saludo.

Sebo- Tzatz,

Peulil.

Pei]\

Xakab, tah,

Salvarlo.
te,

pom, pomil.

Se parece . Lala.
Sea asi Laacib, baac.
Seca.
( inflamacin )

Maah.

SAN
Sangre.

Secarlo. Ticincuntah,
Tihzah, hez.

Kik, olom.

Tok,

Sangrarlo.

ah,

Tihil,

Secarse.

i,

te.

ic.

Muculthan.
Secretear.
Muculthan,

Secreto.

Sangra,

Tok.

tah, te.

SAR

Secundinas
parto.

Saramagullon pato pequeo de mar. Bieh.


Sarampin. Uzankak.
Sar cilio. Tup.
SarntL Uech.

pares

de

Ibin.

matas pequeas para limpiar. Paytok,


Segur,

las

tah, te.
Seguirlo, por

Thui, tah, te

la Jiuella.

KSPA]^<>].-MA VA.

(.m'

SE

SI

Bay, bey.

Seqmi.

-que.

Dal, ah,

Sellarlo.

cierto.

kin.

Semejante

Pak, ah, e.
eso. Bayet-

Ixmayam.

Xex, koy,

Hachunhach.
Xuxub, tah,

Slvarlo.
te.

le.

Semen

mulieris.

Sentar sobre

Lu

Silla apostlica.

Cun

otro.

Sentarse.

II

-de

sentarse.

mortar.

tan, tah, te.

cula-

Cultal,

hi, culac.

Sentenciarlo.

Xotkin,

cixie.

SO

Tucubtah,

Salarlo.

te,

Soberbia.

Chicultah, te.
Chiculbezah, chiculbez.
Seor.

Yum.

Seora.

II

i,

ac.

i,

ac.

II

Sobrar.
Sobre.
kol.

Coolel.

asi.

-tal

cual, laachal,

-la

tierra.

Yokca.

Sobrepujar. Paynunhal,
i,

ac.

hermano.
de
Mehermana.
Achak.||-f?e
Sobrino

hen.

Casi casi

Olba,

Sermn.

Tzeec.

olbay.

Servir de medicina.

cintah,

Nonohbail.

Yalahal, i, ac.
Okol, yok, yo-

bil.

Baac, laacibe.
Coohhal, i,
caro.
Epahal,
-aficionado.

Sea
Ser

Xeec.ll-ce

Sin que. Ti m3b.\\-enmienXiTuh2i\\\.\\-orden.


da.

Chicul.

Seal.

Kulxec.

Hekebxec.

tah, t.

ac.

bul-

Baili.||-^.'^^

Ena.

Siendo.
Sienes.

viri.

II

Amal.

pizanloe.

Semen

Ua.
Nunkin,

Siempre.

Oez,ah,

ocez.

Sembrarlo.

Hahxabe/

condicional.

Sembrar grano.

||

ser cierto?

e.

Dalab.

Sello.

Ehe, ehen, enhti.f|Baxyalech. -

Si.

por

Bayetkin.

Sobrina de hermana.

mehen.
Oa-

Solamente.

Chen.

te.

Ix-

\<)CABL'LAR10

^'A>

SU

SO
Soldar huesos.

Pakbac,

eez.

tah, te.

Hiikab, tah,

Solicitar.

Sbitamente.
Suciamente.

te.

Soliviar la carga.

Hetz,

Sucio.

tah, te.

Uuazut.
Petayen.

Cicioci, ululoi.

Kelue.

Sudor.

Sombra. Booy.
Sombrero. Pooe.
Sondearlo. Ghuytun, tah,

Sueo,

ayak, uenel.

Suegra

del

marido.

ha.sin.\\-de lam?/.ger.

Ix-

Noh-

c.

te.

Sonrisa. Sacchech.

Zacchechtah,

Sonrreir.
te.

Uayaktah,
H-chom.
Sopilote.

Soar.

Uztah,

Soplar.

Sorber lo liquido.
tah, te.

Suelo.

te.

II

-lo espeso.

Sufrirlo.

XuchHap,

Sordo.

Hapah,

Tepal

tepali.

te.

Mukyah,

e.

e.

Lamah,

e.

Oam, ah,

e.

e.

Cocil.

Sustento.

Cooc.

Oipitkab.
Sospechar. Pecoltah,

Muktah,

Sumirlo. Thubzah, thubez.

Sorberlo.

Sordera.

Bitum.

Suficientemente.

ah, he.

Ooch.

Sustituto.

Sortija.

f.i3.

Suegro del marido. Haan.


Nohyum.
\\-de la muger.
Suela de zapato. Hotem.

Xuch.

Sorbo.

Naaezah, naa-

Subirlo.

koh, kohban.
te.

Cucutilan,

KSI'Aor.-MA^'A.

>7

TA

TE
Tema

Kutz.

Tabaco.

Auatm.

Tabardillo.

Kaa

Tabkar.
Taina,

tah, te.

('hunch.

Tajar pluma.

Temeroso. Zahleem, zah-

luum.
Tempestad.
Temprano.

tah, te.

Tal como eHo.

Ta'ar monis.
Taladrai

lo

Baylac.

Chacben.

Ha xhol, tah,

Tender.

Mucuc.

chim.

Tapar.

Pix, ah, e.

Tarde.

Zizkin.

Tardarse. Xanhal, i, ac.


Ta^sa vaso pequeo. Cul.

ma.

Temblor.

Ah

ehab.

Cicilancil, cil-

Hay,

ah,

e.ll-

e.||-/a

ca-

Yanhal, i, ac. |iOkotba, tah, te.


con el pulgar indi-

Tener.

abogado.
II

-a'qo

Bith, ah, e

hal, hi,

hal,

Tejwi.

Matukin,

The, ah,
Tazuay.

ropa.

ce.

TE

Chae-ikal.

matukinil.
Tenaza. Nathab.

te.

Talega.

Zah, tah, te.


Zahlemil, zah-

lumil.

Xculxec.
Zuzcheb,

J'ahurete.

le'nor.

taz-

che, puzbilch.

de sermn. Chiich-

Tzeec.
Temer.

i,

\\-frio.

'a,Q.\\-r.uidado.

nol, tah, te. -otros


fl

drinos.

bail.
II

-a.sm.

Ceel-

kahr

2kc.\\'sed.

Taa-.

por pa-

Ynmian, tah,
Ppc, tah,

te.

te.
II

V<HABl'LAKi<

TE

TI

PalU, tah,

por criado.

Yaol, tah,

te.

Okomal, tah,

te.

tah, te.
^['tristeza.

Thin, ah,

\\-ranie.

.e|-

Daol, tah, te.

cuidado.

Tzoy.

Tesoro.

Testamento.

Tirarle con escopeta

te.

Okomol,

pesar.

\\-dolor

Tsico.

mulkabil, tzemil.
Tiznar con carbn. Chuctah, te.

Naxch.

Tzon.

Takyah-

TO

than.

Im.

Teta.

Cuy.

Tobillo.

TI

locar instrumento msico.

Tia hermana de padre.


lxcic.\\- hermana

de madre.

Oen.

Pax, ah, e.
TuzinU, hunta
Todo.

cal

\\-el

Numkin,

dia.

bul-

kin.
Zizolal.

Tibesa.

Tierra.

Luum.

Tiempo.

Kinil.

Tomar.

Chacmol.
Tijera.

Bakach.

Todos.

puos.
gefe.

Kupeb, kupub.

Oyomolal.
'Tinaja.
Calamcaat.
Tina negra. Zabac, ekTimidez.

hermana de padre.
yum.

Noh-

te.i|-

te. 1te.

II

por paga premio. Tulul,


Chatah, te. 'Gonsejo.
II

te.

la tia

Naintah,

Kabatah,

nombre.

Acat.
Tina. Zok, mak.
To hermano de padre.
Acsm.W-hermano ds madre.
-marido de

!l

por madre.

than, tah,

Tinte>ro.

ah, e.

Cha, chaah. Ooc, abh,e\\-por

Baomal, tah,

bon.

Muk,

Tolerarlo.

Balam, chackel,

Tigre.

Acabn.

Don, ah, e.
Nahbacil, yu-

serhatana.

II

prestado.
te.

II

te.

-e'^tado.

-algo

Chaol, tah,

OocobeL Mahan, tah,


||

por

sombrero.

Pooin, tah, te.


Tomarlo. Ch,ah, e.||Gon los dedos. Chuy, ah,
e. de memoria. Chao], tah,

ESPAOL-M A YA.

69

TRA

TO
Pax, pcixah, pa-

te.\\-Jiado.

numyail.
Tragarlo. Luk, ah, e.
Traicin. Kubilab.
HelbeTran.^figurarlo.

3'a,

x.

Nuluo, nu-

Tontamente.
luote.

Ghoi, \\-hilos con

Torcer.

la mmio.
Hae>, ah, e.
ron los dedos. Bil, ah,
fuertemente.
Zou, ah,
II

Torcerse la

Ouyul,

e.

boca., ojos,

Thaat. ah,

Tordos
pichun.

e.

Trasp((sar. Pothol, tah,

&.

te.

Noc, ah,
Trastornar-'<e. Chebel,

Trastornar.

Oui, oiuauan.

Tordo.

Tzucel.

Trasquilarlo. Koz, ah, e.

e.

uc.

i,

Toro.

Trapo

||

Bal, ah, e.

-hebras.

helbez-ich.

zah-ich,

II

numiljT^a,

cantore.'^.

Pich,

e.
i.

ec.

Tratar conversar cosas


Xibil, uacax.

santas.

Pakach,

Tortear pan.

Kuyencan,

tah,

te.

Tratar negociar en jun-

tah, te.

Pecuah.
Mucuy.
Chotnak, tab

Tortilla.

Trtola.

Torzn.

ta.

Mulcaii, tah, te.

Talzah, talez.
Tumutil.

Traerlo.

Traza.

Pel, ah,

Trazarlo.

nakil.

Zeen. Thuhuzeen.
Toz.

Toscamente.

/ti

al igna.

TRI

Tzatzamal.

Tulun, paa.
Choch.
Tristeza. Okomolal.
Trinchera.
Tripa.

TRA
Trabarlo.,

Kaap, ah,

e.

TRO

e.

Hich, ah, Q.\\-conio espina.


Lich, ah, e.
uanando.
Trabajando,
Top, ah, e.
Xinn/rabajosaniente.

Irocarse.

Kexpahal,

ac
Troje.
l'ronu.

Chil.

Nac,

.)aim.

i,

VOCABl'LAKIO

'TO

TU

TRO
Tropesar.
i,

Thochpahal,

ac.

Trompeta.

Hom.

TRU

Tumor. Zip.

Humchae, hee-

Turrn como de asnear,

Tfueno.

vez.

vez.

Uol.

Hunten.||-S6>

Huntenili. W-de

partes.
ZTa.

Kele-ich,

Turnio.

ehac, aeamehac.

Una

Choop.
Tullir. Mochhal, hi, ac.
Tullirlo. Moch, ah, e.
Tuerto.

dos

Tanxel.

Uhre.

Im.

Nabzah, nabez.
Urdir tela, ak, ah, .
Untarlo.

Ichac.

V
VacQ.^

Chupul. Uacax.

tah, te.

Vaciar

dM cntaro.

cor.

Pieh

Lal,

Bab, ah,

ah,
e.

e,.||-/-

KSPAJOL-MAYA.

71

VEN
tah, tQ.\\'todo bulto. Zop-

Vahdo. Zuzuteabil.
Pix, hupub.

Vaina.

Valladar.

Zooy che
pak.

II

de
||

con, tah, te.

de 2Kired. Zooy
'piedras.

May,

Veneno:

Zooy,||-^7os.

yaah,

tenoac, kabil.

Zooy

Venganza. Tohbail, chatohbail.

tun.

Vanidad. Peezbail.
te.

Venir.

piz.
Variai'lo. Helbez, ah,
Vazo taza.HooQh.. W

2)equeo.

e.

bal.

Talel,

Ethazhal,

i,
i,

ae.||-ca-

ac.||-^a-

Taci, tac.
Ventana.
Binebna.

na.

Cul.

de nariz.

VE
Vedado.

Chatoh, tah,

Vengarse.

Vara de medir. Betanhil-

|i

Holni.

Balan -ik.

Ventosidad.

VEL

Ilil.

Ueth, ah, e.
Vei^ aqvi
He.
Vejiga. Tem-ix, chim-ix,
Vedarlo.

Vel pt r djb velo. Pixich

Velada.

pol-ix.

Pixichil.

Papalikv

Veleta

VEN

VER

Nohol, Bekik.
Venado. Ceeh.
Venar. Paamuk, tah,
Vena.

te.

-en disputa.

Ver.

Iliah,

fantas

nabtah,

Oio, ah,

Veit r

Ooyzah, ooyez \\-enconrove?'Sa. Chuc,


Vancerlo.

todo junto.
II

mw^

ma-

te.

li

Beyhi
jOx,

r.

ah,

e.

Ve

pr

tah, te.

te.

^.W-visiones

J\lanab,

s.

Vci'b'igra a.

e.

nto.

Xen

ac.

VI

Venderlo.

Con, ah, e.||Molcon, tah,

caro.

yibac.

Uaccon,

Vienlre.
nil.

Nak,

houta-

VOCABULARIO

72

VO

VI

Olah.
Ualkahal, i, ac.
Volverlo. Ualkezah, ualVoluntad.

Vt doria. Do.yzahil.
Ililbeil.
Vicio.

Volver.

Ilil.
Viciosa.
Vidrio.
Zaz.

kez.

Zuoci, halici.
Vinagre.
Zaat.
Vino.

Kak.

Viruela.

Volverse del camino. Ual-

kahal,

-incura-

EkipeoksLk.W-llamada

hle.

alfombrilla. Uzankak.
que se jyresenta y no se desII

Voz.

VU

Pum,

enfermos.

ah, e. Thib, ttiibah.


Vizcocho. Op
Vivir. Cuxtal, lahi, lac.
Viviente. Ahcuxan.
II

Vuelta.

Zut, zutil.

Volver.

Zut, ah,

Volverse.

e.

Zut, nah, na-

hac.

sfrtsihle. Ahcuxtal.
Vbora. Can.

Ya

e.

Than.

Nay.

Visitar,

X, ah,

Paachii, Zebchi.

Voto.

arrolla en imz. Zoholkak.


Vciou. Manab.||-fn sueo.

ae.

i,

Vomitarlo.

Yidgo.

am.aiiecio. Zazil.

3ocu

zaztal.

II

lelicah.

-es dia. Zizil.

z
Z
Tacthan.
Paay-och.
Zocorro. Antah.

Ocheah.

Zzaa.

Zurrlo. Tza3%

Zorrillo,

Zorro.

Ocii.ll

iiiarino.

Zurrarlo.

ah,.

Hao, ah.

e.

DATE DUE

^:*H

^:*,^,

También podría gustarte