<?

e a =:
E

ryF

t\

.. .

-t' , - - l _ , . ?., , _*

'iJM

mente? en nuestra de dinamita Alma y Terror enlos Fantasa e lemn l n i c i od se lC i n A

g u r eb u r u a n ? a ima Dinamitaz kro etaBeldurra Fantasia Hn astapenean Zk in Alemania oe a r e

Thomas Elsaesser
desde suscomienzos. cine alemnfue explosivo y (...) Entrel9l8 v 1923 reinaba el caosenAIemania, de los a resultas de ello la nentalidadhorrorizada que se liberde todaslas convenciones alemanes generalmente la vidahunana.Endichas condicionan no slose refu' el alna infelize inquieta condiciones gi en la reginfantstica del terrorsinoqueadens por la realidadcotdana de vag cual desconocida alna errantefue la queconciaqueltienpo. (.. .) Esa que y asesinos vanpiros sonnbulos, bia loslocos, y de Caligari la realidadexpresionista conformaron "'. pelculas" lasdems "El "Hasiera-hasieratik, Alenaniako zinea hanigarria (...) l91gtk Alenanian anabasa l923ra, izanzen oso. pentsaera Alenaniarren Horren ondorioz, zennagusi. gizabizimodua baldintizutuak aldebaterautzztuen Egoerahori kontuan zatu ohi dutenohituraguztak. izuarenfantaarima kezkatsua hartuta,zoritxarreko babestuzen, eta horrezgain,garai siazkoeremuan ere ibili zen nora errealtatetk hartako eguneroko (...) Noraezekoarimahorrekeroak,lo ibiltaezean. riak, banpiroak eta hiltzaileak sortu ztuen, eta adierazfilmen errealitate Caligariren eta gainerako izanziren" ttt. korrarenosaga

y compaa Galigari del doc' En efecto,todo comenzcon El gabinete tor Caligari lDas Kabinettdes DoktorCaligaril,la p o r B o b e rW pelcula t i e n ee n n o v i e m b r e dirigida p ao rE r i c h P o m m ey rprotagoni, r o d u c i dp de1919 zada por ConradVeidt, Lil Dagovery Werner p e l c u ls au p u s o epenl a a p a r i c i rn D Krauss . icha a se u n ad e l a so b r a s t i n ae n l a so a n t a l l a sl e m a n ad y significativas del de terrorms espectaculares por aquel entonces incipiente sptimoarte. La d el o s deladcada lolargo t e n d e n c ic ao n t l n u a dn el h a s t al a i n t r o d u c c i a o s2 0 ,m s o m e n o s c i n es o n o r o . l a sc r n i c a s U .no a s l o c u e n t a n 0 p o rl o m e n o s ds e l a p o c a sp e r s p i c a c e es d e l o so b s e r v a d o r m qa u ec o n t i n u m s i ne m b a r g o , sa l l ; considerab el terror en las pantallas este autor equiparaba y ,c o n s i d e r a aa l l e j e r a d e l a v i o l e n c ic c o ne l t e r r o r polticos deriv ba que el terrorde los asesinatos e n 1 9 3 3e n u n r g l m e np o l t i c om o n s t r u o s o . Inmediatamente Kracauer, en un escrito Siegfried del posterior a este periodo a l945,denominaba "De s il a s : r ac o m o r i H i t l e r "e c i n ea l e m n C a l i g a a pelculas losfantastratado de exorcizar hubieran Mundia l nicamente Guerra masde la Primera r u es u p o n a np , e oq como a n t i c i pd o e l a p e s a d i l la 1 Mundia l'). a uerra d r al a r e a l i d a d e l a S e g u n d G Caligari". delDoctor < "ElGabinete

eta gainerakoak Galigari (Das bulegoafilmak doktorearen lzanere, Caligari Kabinettdes DoktorCaligarleman zion hasiera guzti-guztiari. Film hori RobertWienekzuzendu eta ekoiztu ErichPommerek zuen1919k0 azaroan. izan eta WernerKrauss Veidt, LilDagover Conrad garai Filmhorrenondorioz, nagusiak. zlrenaktore artekobelduhartanhasberriazen zazpigarren i ta adierazgarrienetakoa r r e z k ol a n i k u s g a r r e pantalletan. Alemaniako agertu zen bat-batean jarraitu hamarkazuen20ko Joerakberehorretan zneaagertuzen hariketa soinudun dan zehar, arte,gutxigorabehera. dute. halaxeazaltzen behintzat. Edo kronikek. ustez, zorrotzenetakoaren begirale Garaihartako panhorrek zen.Nolanahi ere,egile haratago iritsi belsortutako etakaleborrokak tailetako beldurra hillzanere,bereustez, zituen. durraparekatzen ondorioz, sortutakobeldurraren keta politikoek politiko ikaragarria ezarrizen 1933an. erregimen 1945.urtearenosteko idazki batean,Siegfried "Caligarire gn araitik H i t l e r r eg na r a i Kracauerek zinearen sasoi ra" izenajarri zion Alemaniako Lehen Gudako fi l m e kM u n d u k o h o r r i .B a z i r u d i e n , ta Munduko m a m u a ku x a t u n a h i z i t u z t e l ae handiagoaren are amesgaizto BigarrenGudako {2r. zutela eskaintzen auireraoena

Tanaudaz c o m p a r a c i q nu e K r a c a u erre a l i z entre una figurafantstica del ciney una figura poltica del pasado ha contribuido a dotara este "expresio( q u ep o d e m od gnero se n o m i n a cri n e "fantstico" "de nista", o terror")de una cierta f a s c i n a c i a nm b i g u p a a r at o d o sl o sh i s t o r i a d o r e s del cine oosteriores. Pero no es suficiente oara explicar el xitoque la mayora de los monstruos i p o s t e r i o r ea s " C a l i g a ry c o m p a at " i e n e na n c o m o m o n s t r u oy s pelculas d e c u l t op a r a l o s cinfilos contemporneos. Serescomoel Golem, Nosferatu e,l d o c t o rM a b u s e , 0 r l a cJ , ack el Destripador, lvn el Terrible(El hombrede las figuras de cera -Das Wachsfigurenkabine\ Paul Leni,1924-), el cientfico Rotwang, el robotMara lde Metrpolis-Metropolis,Fritz Lang,1926-)y MephistolFausto-Faust,Friedrich W. Murnau, 1926s)e h a nc o n v e r t i de on i c o n o s d el a i m a g i n a cin popular. Sustrajesy lenguaje corporal, sus f i e r a sm i r a d a s o sus sombras i m p o n e n t eh sa n v u e l t oa a p a r e c ee r n n u m e r o s ap se l c u l a s h,a n i n s p i r a dd oi s e oy s h a nm a r c a d t o endencia ds el a y sushistorias moda, se han convertido en arquetrpos, en la basede diferentes mitologas del cine.

Kracauerek z i n e k of a n t a s i a z kio rudiaren n r t e a ne g i n z r iraganeko i r u d i p o l i t i k o a r ea generohol erkaketa oso ausartaizanzenez, ( h a u d a , z i n e " e s p r e s i o n i s t a" f,a n t a s i a z k r , "beldurrezkoa") edo z a l a n t z a z kl o i l u r as r ; ' zuen ondorengo z i n e h i s t o r i a l a rg i uztiet, "Caligari Nolanah ei r e ,e z d a n a h i k o a , e t ar , nerakoen" o s t e k o m u n s t r og e h i e n e k orairrrr a tu n s t r ol e r e z i n e m a z a lg e a r a i k i d e e n t zm gurtza f i l m m o d u a nd u t e na r r a k a s t a azaltlr'l G o l e m ,N o s f e r a t u M , a b u s ed o k t o r e a 0 ,r , J a c k e r r a i - a t e r a t z a i l e la v,a n B e l d u r g i l lArgizarizko irudien gizona -Das Wat t figurenkabinet4 P a u l L e n i , 1 9 2 4 - ) ,B o t w , r z i e n t z i a l a r i a ,M a r i a r o b o t a l M e t r o p o l t ; t Metropolis; F r i t z L a n g , 1 9 2 6 - )e t a M e p h r s ' 'l ( F a u s t o- F a u s f F r i e d r i c h W. Murnau, 921, h e r r i i r u d i m e n a r ein k o n o a kd i r a g a u r e q u j a n t z i a kg , o r p u t z a r eh ni z k u n t z a Euren b,e g i r ; r ' ankerrak edo itzalbeldurgarria fk ilm ugarrt g a i n ,d i s e i n u a g e r t ud i r a b e r r i r o . Horrez ugir ren inspirazio i t u r r i i z a n d i r a , m o d a k oj o e r zehaztu d i t u z t ee , t a e u r e nh i s t o r i a k arketipo zineko z e n b a im t itologiare on i n a r r i a ikz a nd r ,

tanto en que Por lo tanto,su poderno resde catien tiempos desptico un poder representen del los malesde la historia cos o a que muestren del sigloXX,sinoen su podersimblico comienzo que la fantasa Nosrecuerdan y cinematogrfico. que y el terrorevocan o sentimientos sensaciones y de este modo son fomentanla imaginacin, , o m oe s n e c e d e la l m a c necesario 0sa r al a s a l u d parala sende la realidad saroun ciertosentido defienden incluso . lgunos d e lj u i c i om o r a lA satez sentido que la fantasa nuestro es la que soporta . Y q u m e l o rq u e e l c i n e p a r a d e l a r e a l i d a d y realidad? la Sobre fantasa mezclando recrearse que pueblan la base de los nivelesde fantasa a la queme he refecinematogrfca imaginacin decirqueel cine unopodra ridocon anterioridad, y de terroralemn de los aos20,ms fantstico d,i s f r u t d ae q u ee j e r c e u a mbigua n r n af a s c i n a c i l a f a s c i n a c i d ne l a a m b i g e d a d . la propiaEl gabinete como eiemplo Tomemos y la nada es lo que parece, del doctor Caligari. p e l c u l a d c o m p l e t a m e n te l e s t d e l a realidad revs.Trasms de ochentaaosan no existe e n s . S et r a t ad e u n a consenss o o b r ee l r e l a t o o de un cuentode terror de novelafantstica con detectivesca estilogtico?Esuna historia d e u n c a s om d i c o ? t r a m ad e m i s t e r i o e l r e l a t o con Wiene, de Robert la pelcula hbrido, Extrao podra y CarlMayer, ser guinde HansJanowitz an c u e r d ai n t e r n a d e d e u n ap e r s o n a la historia seruna o c oo p o d r a u n a s i l op o r u n c i e n t f i c lo sela s l o sp e l i g r o d dn e l o sp o d e r e y demostraci e n e l q u ee l p s i c o a n l i s i s h i p n o s ie snunperiodo ou p a p e l c o m o a n r e i v i n d i c a n ds continuaba s o b r eu n t e r a p i a t i l . P o d r as e r u n a p e l c u l a d e g u e r r aq u e f i n g e u n t r a u m ap a r a veterano o lafantasa p o d e ra s r e f u g i a r se en u n a c l n i c a q u es e n v e n t a un esceenfermo de un hombre cs onel resto s persecucione n a r i od e c r m e n ey psa c i e n t ey s q u ec o n s i d e ra l de losinofensivo doctorcomoel malo. atentoy servicial recorKurtz el crticode arte Rudolf Ya en 1926 dabael estrenode El gabinetedel doctorCaligari "un sueofebril", a pesar de que en 1919como muy desdeuna perspectva la pelcula interpret . nsu E p e r s o n ay l l e d i o u n s i g n i f i c a dp oe c u l i a r y l a sf e r i a s dela ciud e la s i l o o p i n i ne ,l mundo "rodeado de calles estrechasen las dad estaba que comandos y unidadesparamltaresrepubli' "La ( Ernst mueca" desufilm maqueta ante una Lubisch

garaietako desanabasa boterea ezdute Beraz, poten edoXX.mendutelako irudikatzen boterea gaitzak erakusten historiaren hasierako dearen ahalmena izateko sinboloak zineko dituztelako, irudimena etabeldurrak baizik. Fantasiak dutelako sortedosentipenak duten sentsazioak sustatzen bada, gogorarazten Horrela, digute. zendituztela osasunerak0. diraarimaren behar-beharrezkoak bera ere zentzua errealitatearen Era berean, zentmoralaren da burubide behar-beharrezkoa batzuen ustez, Are gehiago, begira. zutasunari zentzuaren dugun berada errealitateaz fantasia nahastuta, eta errealtatea Fantasia euskarria. birsortzeko zineabainogauzahoberik badago irudimenean zo ineko aipatutak orduanL ?ehen 20ko maileidagokienez, direnfantasia nagus zine eta beldunezko fantasiazko hamarkadako beharrean, lilurasortu zalantzazko alemaniarrak gozatzen esan daiteke. duela liluraz bitasunaren filmaberaizango bulegoa doktorearen Caligari etafilmaren ezer ez da dirudiena, duguadibide: atzekozaurrera dago erabat. errealitatea ere gora oraindik ondoren, urteigaro Laurogeitik gaineko adostaberaren kontakizunaren ezdago da ala beldurrezko eleberria Fantasiazko sunik. da uen ? isteriozk a rgumentu o i p u i ng o t i k o a M kasu da edo medikuntzako historia detektibeen biiabeneNahasketa kontakizuna? batiburuzko gidoia oinaMayerren etaCarl Hans Janowtz tan. ero filma zientzialari Wienek egindako rri.Robert pertsona zentzudun sartutako batekerietxean hipnosiaren Bestela, izanliteke. batenhistoria frogaere izanliteke, eta arriskuen ahalmenen p s i k o a n a l i ss ia ek n d a b i d ez au ne n g a r a ih a r t a n jarraitzen eta. Klinika zuen aldarrikatzen erabilera gaxoarena egten ahalizateko, batean babestu litefilma izan gerrako buruzko bati beterano duen liteke, hilgaixo izan fantasia baten ke,edogizon gaineradituelako asmatzen ketak etajazarpenak bezain arduratsua etamediku lasaiekin ko gaixo gaiztoa uste duelako. dela zerbitzaria "sukarrezko artekritikariak Kurtz Budolf 1926an, gogoratzen zuen bezala balitz amesgaztoa" bulegoafilmarenl919ko doktorearen Catigari nterpretatu filmabere ikuspegitik estreinaldia, Bereustez, zionarren. bitxia eman eta esanahi "kaleestuz nguratuta eta hrikoazokak erietxea paramili' etaunitate komando etabertan, zeuden, elkarri egitenziotenoihu. tar errepublikanoek

canas segritaban entres;en otrolugar se oyen y al las agudas vocesde oradores callejeros, fondo,el centrode la ciudadestsumergido en por insurgentes la oscuridad total y ocupado radicales,sonidode ametralladoras, soldados formando cadenas humanas, soportes en estado y granadas ruinoso de mano"r3r. Esta visin de Kurtz deguerra c i v i ly a r d o r revoluciona n ro io hace sino c o n f i r me a lra n l i s d is el a o o c a como oe a g i t a c i p u n p e r i o dd no l t i cla l e v a da o cabo p o rK r a c a u e antes P re . ro n oe x p l i cp ao rq u f u e o r e c i s a m ee n ltc ei n e a l e m e nlo u e s eb e n e f i c i a p oltica r ad e d i c h a agitaci n T. ampoc eo xplica p o rq u s e a s o c i a y l a e n e r g d el estilo ae l a s pelcula un ds el a p o c a c o ne l e x p r e s i o n i s(m o oe p r e g u e r r c au ) ,a n de movimien dte olp e r i o dd ol expresionis fu me o e n r e a l i d al d af u e n t d e ei n s p i racin d el o sc i n e a s t a s Como deca anteriormente, todo comenz conE/ gabinete deldoctor Caligari. realmente as? Fue " gnero Para conoce e rl " o r i g e nd el cinematogrfico quenosocupa y la razn delsurgimiento d e lm i s me onA l e m a ne ia sn e c e s a rrie ot r o c e da er 1913, otroperiodo de inestabilidad, aunque esta quepoltica. vez ms artstica Elcine alemn estaporencima ba tratando de elevar su imagen del popular, presentarmero espectculo e ntentaba se como unaexpresin artstica seria. Su inteny aescricin e r aa t r a ea r l ac l a s e medie a na l z a que hasta toresy actores de teatro, entonces p o rc o n s i d e r a despreciab ea lcn ine in r ld oe c e ny te vulgar. Pero al mismo tiempo el cineno quera perder porlo quelosprosu audiencia masiva, ductores trataron de mantener el inters de sta conttulos morbosos e historias de corte sensaconalsta. A lo largode esteperiodo de transi(debate cin, denominado Autorenfilm-Debatte (4), sobre el cinede autor) se Drobaron distintas , ne l frmula vs i n c u l a dc ao sne l c i n e d eg n e r o co objeto deintentar casar unnivel cultural altocon oo p u l aD r .ee s t a e l g a n c hp poca cabe citar las pelculas protagonizadas por AstaNielsen, que haba l l e g a dd oe s d e Dinamarc ca o ns u m a r i d o Urban G a do , l o sm e l o d r a my ao sbras d et e a t r o p o rA u g u s t u y M a xM a c k . llevada as lc i n e Bsl o m probadas, Detodas lasfrmulas la ms exitosa porel recofue, ennuestra opinin, la introducida r)ocid o a c t od r et e a t r o PaulWegen es rt.e decidi utrlrla hr s l o r iv am s otivo vs isuale ds e lr o m a n t i c i s -

Beste leku batean, ordea, kaleko hizlarien t zorrotzakentzutendira, eta atzekoaldean,ht,. nea iluntasunean murgilduta dago erabat. l. ere, asaldari erradikalak,metrailadoreensout giza kateak osatzen dituzten soldaduak, eush,t hondatuaketa esku granadak dira nagusr' gerrazibilak Kurtzen araberako eta kemenir;rl polrtrl zaileak baieztatu e g i t e nd u t e a s a l d u r a garaiaizanzela, betetako Kracauerek beraklrt n a g oa d i e r a z ziu e nb e z a l a D . ena d e l ae , zd u a z , , zenzergatik aterazionetekina Alemaniako zr|,' a s a l d u rp ao l i t i k o h o r r iE . r ab e r e a ne , z d u a d i c r, ,' ten zergatik lotzen direngaraiko filmen estiloa e n e r g i ae s p r e s i o n i s m o a r e(kg ie nrra aurrr,' mugimendua e) s,p r e s i o n i s mz o ia negilee bn errrt' ko inspirazio iturriaizanzenean, Lehenesandudanbezala, Caligari doktorett, bulegoa filmakeman zion hasieraguzti-guztr,, Horrela i z a nz e n b e n e t a n ? Hizpide d u g u nz ' "jatorra" generoaren zeinden eta zergatik sor' zen Alemanianjakiteko,1913.urtera jo bcl dugu.Garaihorretanere, ezegonkortasuna ,, nagusi,baina politikoabarik artistikoagoa ,, ezegonkortasu hn ori.Alemaniakz o i n e a kl r , i k u s k i z uh nu t s ab a i n oz e r b a i g t ehiago i z a nr r, zuenez, adierazpen artistko serioaizatenah,r, gintzen gizarte zen.Gorantz zihoan malaerlir ' erakarri nahizuen.bai eta antzerkiko idazleak aktoreak ere, gordina zrr, eta arrunta zela-eta, gutxiesten zutelako. Halaere,aldi berean, zirrr ' galdu b e r ei k u s l e mordoa n a h ie zz u e n e z e,k o u' ek izenburu morbosoak eta istoriotxundigarr asmatzen zituztenikusleeninteresarieust0f (egile zineari buruzkoerr , Autorenfilm-Debatte otizeneko garaihorretan, gerrl baida) trantsizio j a r r iz r r , z i n e a r e kz in e r i k u s iz a uten z e n b a ie tr e d u goi mailako abian, kultura eta herriaren interc, uztartzeko. Garai horretakoak dira Urban (i,rr s e n a r r a r e k i nD a n i m a r k a t i ke t o r r i t a k o A s r , , Nielsen aktoreae k g i n d a k fo i l m a ke , d oA u g r r s t r i B l o m e ke t a M a x M a c k e k z i n e r ae r a m a n r i , r l melodramak eta antzezlanak. Gureiritziz, abianjarritako ereduguztien arlr,r r Paul Wegener antzerki aktore ospetsuak erabrl k o a i z a n z e n a r r a k a s t a t s u e nX a l.X . m e r l r l , Alemaniako erromantizismoko historiak eta kr, ko apaingarriak erabilizituen,baina bate, f a n t a s i a z k io puinak, h e r r i k o n d a i r a kl , iter;,' g o t i k o k ok o n t a k i z u n ae kt a m a m u e ni s t 0 '
E s c e nfa inad l e "El Gol,

gako ika sle Pra a film giltzarria . da, agertzerr gaiak e t aA l e m a n i ah na s ib e r r z i e nf a n t a s i a z k r beldurrezko z i n e a r e nf i l o s o f i a a n t z e m r l , El estudiante de Praga es una pelculaclave Wegenerentzat osointeresgarriak ziren fantr, paraidentificar los temasy paraintuirla filosofa ko gaiak, zineko teknika berriak ;r erabiltzeko quehaba detrs d e l i n c i p i e n tc ei n ef a n t s t i cy o r a e m a t e nz i o t e l a k oe ; s a t e b a t e r a k oa , rr de terroralemn. Wege4er no sloestaba interegainjartzea bidezko trikimailuak, edo efektub, porquele daban la sado en temasfantsticos z i a kA . dibidez , lis M Feriese n e d oS e g u n r l r , . Chomnen r uevat oportunida dd ep r o b an s c n i c a c si n e m a t o filmetakoak, edoZigomar detektrh,,, grficas Victorin-Hippoly e comolos trucos de fotografa. la supert e l e s a i l e k o a(k Jt a s s e t ,1 l J l "saio" posicin o losefectos especiales, comolos de las 1 9 1 2 )E . ra berean, trikimailu t hor,' p e l c u l a sd e M l i s F e r i e so S e g u n d od e (eszena l a b u r r a kb , a t e ze r e ) e r a b i l i nahizrtu,' Chomn o ios de la serie detectivesca Zigomar , r l rr e l k a r r es ne g i d a k n oa r r a z i o e t a H no .rreg z a i n ( V i c t o r i n - H i p p o lJ e a s s e t ,1 9 1 1 - 1 9 1 2 T) a.m b i n sonaia nagusia ardatz z u t e nh i s t o r i a handraro,rr quera y "nmeros (" escenas integra r les ta trucos e r a i kn i a h iz i t u e n zineko magiaz b e t e t a ke os / { , r L . r principalmente) cortas, en actuaciones narrativas h o r i e t a nA . z k e nb a t e a n e , g o e r am e l o d r a r r r i r r r f continuay s ,c o n s t r u ia rlrededo re d i c h a s aa nr i k f d escee d o p s i k o l o g i k o e tb , a n t a s i a z kko ausirtr nas de magiacinematogrfica historias mayores s u n s u p e r n a t u r a l e ah na , u d a , z i n e k ot e k f je c o nu n p e r s o n a c e n t r ac l o m oe j ed e l a sm i s m a s . oinarrituta zeudenkontakizun osoak sortr' E n d e f i n i t i v aq , u e r a c r e a r r e l a t o sc o m p l e t o s zituen. Gizakiek eta zineko tresnaberriek elk, basados n,oe n s i t u a c i o n e se l o d r a m t i c m ap ss i o kin bizitzen eta elkarbultzatzen ikasibehar colgicas s,i n oe n u n a c a u s a l i d as du p e r n a t u r a l , film gehienetan elkarsuntsitzen bazutel l i r n t s t i ce as ; t oe s ,e n l a t c n i c a c i n e m a t o g r f i c a . Wegeneren fantasiazko kontakizunak, esall

ee n t o f moalemn d e lX l X ,p a r t i c u l a r m e n ctu sa n populares, tsticos, leyendas relatos de la literatura gticay de fantasmas. Sin embargo, lo que realmente interesaba a Wegenerera la tcnica cinematogrfic da e ,b i d o a s u f a s c i n a c i p no r l o s efectosespeciales; habavistotrucoscinematogrficos sorprendentes en una pelcula francesa, y buscaba alguien q u ep u d i e r a en Berln hacer u n t r a b a j os i m i l a rS . e d i r i g i a l c m a r aG u i d o queera hijode un fotgrafo, y decidieron Seeber, quese ajustase buscar unrelato a losefectos ideadospor Seeber, hastaque dieroncon el trabajo r a n n sH e i n zE w e r s q del populaH , u i e ne s c r i b i para ellosun relatoromntico de tintesgticos que mezclabs p e r d i d a sa ,mot pactos ao m b r a s y doppelgngers. faustianos Era justo lo que ya que su intencinera Wegenernecesitaba, a s o m b r aa rl mundo c o n u n p a p e ld o b l e S . eeber posterormente explc cmosuper lasdificultad e s q u ee n t r a a bla perfeca creacin dedobles (tras un primerexperimento tos en movimiento "La realizado anconfotogralasl: primeraaplicacina granescalalde mi nueva tcnical fue en El estudiante de Praga(Der Student von Prag), rodada por m en 1913, con Paul Wegener en el papel principal y como su propio doble. El resultado caus un gran impacto en la poca.La ilusin era tan perfecta que incluso muchos expeftosno me crean cuandoles deca sue habacolocado las principales escenas dos vecesseguidas"t5t.

N o l a n a he i r e , W e g e n e r e n t zz aitn e t e k n i k ; r interesgarrien , b attx u n d i g a r r i ia ea ra rk uditzrrr zaizkiolako e f e k t u b e r e z i a kZ . i n e k ot r i k r l harrigarriak ikusizituen film frantses batean a n t z e klo a n ae g i na h a l zuen n o r b a i t eb ni l ai b r l.r B e r l i n e nA . r g a z k i l a rb i a t e n s e m e az e n G r on S e e b ek r a m e r a l a r i a r e n gja za u e ne , t aS e e b r , ' asmatutako efektuetara rr egokituta ko konta kr r e n b i l a i b i l iz i r e n , h a r i ke t a H a n n s Ew, Heinz os0etsuaren lanaaurkitu zutenarte.Hannsfl, Ewersekukitu gotikoazeukankontakizun r:r' m a n t i k oia d a t zz i u e ne u r e n t z aB t .e r t a ng ,aldut,r, itzalak, maitasuna, htzarmen faustoarrak eta r/,, pelgngerak nahasten z i r e n .H a i n z u z e n 1 , , W e g e n e r eb k e r a kb e h a rz u e n ai z a nz e n , l ) i r l bikoitza eginda, txundituta nr, utzinahizuelako d u a .S e e b e r e o kndoren azaldu z u e n e zz,a i l l i , h a n d i aik zan zituen m u g i m e n d uz ae nu d e n orrir (oraindik ezinhobeak sortzeko lr ereargazkien '7fu, egindako lehensaiakuntzaren ondoren): teknikaberrial l913anfilmatu nuen Pragako,, lea (Der Student von Prag) filmean erabilt t lehenaldiz.Paul Wegener zen aktorenagust,l bere ordezkoa ere bai. Emaitzakeragin h,t izan zuen garai hartan. llusioa ezin hobea t,' aditu askokez zidaten sinesten eszenanaqt. bi aldizjarraian jani nituela esatennienean

de Fotograma

"Fausto

a p a r a t oc sl n e s losnuevos L o ss e r e sh u m a n o y yr h a s t a a a aprende rc o n v i v i ds eban matogrfico en la mayora p o t e n c i a r sm e u t u a m e n ta eu , nque sn et r e e r m i n a b ad ne s t r u y n d oe d e l a s p e l c u l ats ds e W e g e n ec r o m oD e r fantstico s .L o sr e l a t o s (1917) o Der Verlorene von Hamelin Rattenfnger po o rv e n 1920 ) u e s t r ae m nl c o m p r o m i s S c h a f t e( n ad de l a c l a s e d e l a i n t e l e c t u a l i dy d c e rl a h o s t i l i d a q u es e e x p l o t a el rasgo tiempo mediaa , l mismo popularidad :ug r a n d e lc i n ed e l a p o c as seero y edad. pblico d e t o d ac l a s e entre y posp o r l a q u ea p a r e c e ,a r a z n P o rl o t a n t o l fantstice on el r i u n f ae l c a r c t e r t e r i o r m e n tte y a la d e l o s a o s2 0 e s m ss i m p l e c i n ea l e m n q u e l a q u e o f r e c eK r a c a u e r , vez mstortuosa perdia l ag u e r r a q u i e nc , o m os e h av i s t or, e c u r r e para alemn n i v i ly a l e s p r i t u d a ,a l a a g i t a c i c ps o,r e l c o n . entrndono d e l g n e r oC darrazn ( e ld i r e c t od re r ,e e b ey r Ewers t r a r i oe , nW e g e n e S sienRye, contina Stellan de Praga, Elestudiante y l a i n d u s t r ic ai n e m a la ' ,c u l t u r a dounmisterio)o

edo von Hamelin(1917) rako, Der Rattenfnger (1920), eta intelektualen Schatten Der Verlorene gizarte ui r r ee g i maila e r t a i n a r ea nr e r i o t a s u n a r r i r a .A l d i ed ni e r a z g a rd t e k o e n g a i a m e n d u a ra garaiko e z a u g a r rn labarmena zinearen berean, m a i l ae t a a d i n g u z t i e t a k o da: gizarte ustiatzen handia. d u e no n a r p e n i k u s l e ea nr t e a n A oi n e a n , ol e m a n i a kz B e r a z2 , 0 k oh a m a r k a d a k d e n e I az e r zergatik sortzen zaera f a n t a s i a z ki o gatk den hain arrakastatsua azaltzea bo aa ino askoe zrrazagoa Kracauere ak drerazitak lzanere, da aldi berean. eta korapilotsuago gerrara, galdutako i k u s i d u g u n e zK , racauerek oa tzen a l e m a n i a r r ej r a t ai z p i r i t u a s a l d u rz ai b i l e r e r ie n t z ue W r ,e e b e r am a t e k o . e g e n eS d u ,g e n e r o az RyePragakoikasleafilmaren eta Ewers(Stellan ' ontuan e r e )l u k aa o r a i n d i k z u z e n d a r im a i s t e r i od argiago azaltzen baditugu o,r d e a a , skoz hartzen k u l t u r ae t a z i n e g i n t z a . d i r a g e n e r oh o r r e t a k o gn ai e t a E .T . A . H o f f m a n n e A l f r e dd e M u s s e t e n gotikoen s u s p e r r a l d i ae rs i k e r ,C a s p a rD a v i d

togrfica delgnero se definen conmayor claridad. Con la revitalizacin gticos delostemas de y E.T.A. Hoffmann, Alfred de Musset conla utilies zacin d e" l o c a l i z a c i o n B i e d e r m e ite " adas orm pinturas de las y Carl de Caspar David Friedrich y conla imitacin Spitzweg delosKunstmrchen d e A c h i mv o n A r n i m o C l e m e nB s rentano, yr Wegene c o m p a c o ansiguier uo nn doble obletivo.Consuspelculas sobrelo fantstico y lo (Praga oculto porsuespritu eraconocida esotrico: provena despus y detodo, el Golem deall, y Franz Gustav Meyrink, Alfred Kubin Kafka escriban enla capita clh e c a ) h,i c i e r od ne lc i n ea l g o y respetable, legtimo y sena la vezquepopular sacionalista. Y adems se oousieron a latendenal" c i a " i n t e r n a c i o nd e loscomienzd oe s lcine, po elcula ofreciend cs o nu n c l a r o sello alemn quefueron exportadas muyrpidamente, sobre todoa Francia, donde la literatura romntica aley susartes plsticas mana gozando continuaban popularidad. d eg r a n porWegener Latradicin implantada de historiasfantsticas o macabras situadas enunentory protagonizadas no pntoresco porpersonajes extrados delaliteratura infantil seconvirti enun quese repetira modelo unay otravezen las y l o s2 0 , dcada d sel o s1 0 y s ee x t e n dm i s all d e l a i n t r o d u c c id e n l c i n es o n o r o lo : st e m a s romnticos, y nacionales nostlgicos fueron utilijuntocon tcnicas zados y de experimentales yaque vanguardia, lamayora delosdirectores de losaos que 20compartan, mucho ms conciencia poltica, el afnde mejorar lasposibilidades tcnicas delmedio. Lafrmula deWegener, una fusin entre la conce0cin de la literatura nacion a ld el a c l a s e media c o nu n a seudocultd ue ra lo popular, combin con xitorelatos romnticos conlatecnologa cinematogrfica devanguardia. E ne s t a e c u a c i ln a,i m p o r t a n c ale x o r e s i o die el a P nismo f u ep r c t i c a m e n tu . o re l c o n t r a r i o , t o d ol o d i c h o hasta ahora s u g i e rq eu ee l " c i n e (El expresionista" gabinete del doctorCaligari incluido ) , s q u es u p o n e m rl i n i c i o e d eu n a tendencia s,u r g id u r a n te el c l m ad xel am i s m a P.o r l o t a n t od ,ebemo bs u s c alra r a z d e lc i n e fantst r c oa l e m e se P a uW nn l a sp e l c u l a d l egener ( r n L r c hd ae s l a sc u a l e s codirigi c, o e s c r i by i protagoniz p o)r q u e s o n l a p r i m e rfa usin de o x r t oe n t r eu n a " a l t a " c u l t u r a (artstica v)

Friedriche en t a C a r lS p i t z w e g e na r g o e t i r r m "o Biedermeier hartutak k o k a l e k u ee nr"a b i l e r , r e s k e re t a A c h i mv o n A r n i m e n edo Clemer Brentanoren Kunstmrchen-en imitazioari eskt' Wegenere kt a g a i n e r a k o e e hk elburu bikoirz lortu zuten. Fantasiari etaezkutukoari buruz erl' as o zituzte f in l m ee i s k e(rP r a go ezagun iz, za en r t ue s o t e r k o za uelako a:z k e n b a t e a nG , olr;r' P r a g a k ob ae r t a k o z a e n ,e t a G u s t a v Meyrrnl Alfred Kubin eta Franz Kafka idazleek Txekiat hiriburua id n a z t ez nu t e nz )i ,n e z ai l e g i z k o ,r;. ea rr petagarra, herrikoia eta sentsazionalista izir z e n . H o r r e z g a i n , z i n e a r e nh a s t a p e n e k "nazioartek oe " raren jo aurka egon zirenez o,s f i l ma l e m a n i a r re as kk a i n zi t u z t e en t ab e r e h a i , , esportatu ztuzten, Frantziara batez ere.lzan err, bertan, osoospetsuak ziren Alemaniako literatl ra erromantikoa etaarteolastikoak, a n Wegenere kg u r u np in ei n t o r e s k ok o katutak, pertso eta haurrentzako literaturatik ateratako naiee k gindak fa o n t a s i a zh kio storia ek d oh i s t o,r, makabroak sortzeko ohitura ezarri zuen. Eretlr h o r ib e h i n e t ab e r r i r o e r r e o i k az tu e nl O e k o er, 20ko h a m a r k a d e te atn , oinudu as zn ineare an ger p e n e t ih ka r a t a gz o a b a l dz ue n G . a ie r r o m a n t k 0 a k ,n o s t a l g i k o a e tk an a z i o n a ls aa ki a k u n t z a ek ro , abangoardia ko te knikeki n b atera e r a b i lz i irel 2 0 k oh a m a r k a d a z ku o z e n d ag re i hienek k,o n r olitiko a z i e n t zp ia b a r i kz,i n e a r e an u k e rt a ekniko g o g o a z u t e l a k oe z a u g a r l ak hobetzeko gk izarte Wegenere maila ertainare ln iteratur,, nazionala ulertzeko modua etaherritarren sasr kultura uztartu zituenez, arrakasta handiz batera tu zituen kontakizun erromantkoak eta abanoo a r d i a kz o ine teknologia. U z t a r k e th ao r r e t a n zeresag n u t x ii z a nz u e n espresionismoak. Bestalde, orainarteesandako "zine guztiaren arabera, espresionista" t lCaligat joerabatenhasier;r doktorearen bulegoa barne) jo ne r a r eg izan beharrea ne , r a r eb no r a l d a sn ortl z e nB . eraz , a uW P l e g e n e rfe i ln meta n b ilatu beh;rr duguAlemaniako fantasiazko zinearen sustrair (hainbat filmbeste batzuekin batera zuzendu etr idatzi zituen, etabera izan zenprotagonista nagr (n artistikoe ar );r s i a ) ," g o i m a i l a k ok " ulturare " t e k n i k o a" ke ) s k a s e na b a l i a b i d(e rteko lehel uztarketa arrakastatsua izan zirelako. Egia esarr lehendabiz i, F rantzian e,t a o n d o r e n E , stalrr Batuetan, Caligari doktorearen bulegoa filmak lor

"escasos " e d i o(s tcnicos .q u e verdaderaL) o m ue el a e s t at e n d e n c i f a m e n t ed i o i m p u l s o y pblico queE/ xitode crtica extraordinario gabinete en Francia obtuvo, del doctorCaligari i'r. y en losEstados Este primero despus Unidos ed sirectore as lemaa p r o d u c t o ry hecho anim ysq u ea l a v e z alemane n e sa b u s c atre m a s "artsticos". gozased n e l a c o n s i d e r a c id e n p o r que era un e x p r e s i o n i s m e l Escogiero n qlu ep o re n t o n c e ds isfrutaba ctu movimien ol t u r a pd r o p iy a d e u nr e c o n o c i m i e n t o d e u n ai d e n t i d a o e la r t e . internacion ea ne l lm u n dd so c a p i n ed l le iE/ e lm i s t e r i oS P e r s o n a jc eo sm o o el siniestro doctorde E/ de Praga estudante gabnete figuras representan deldoctorCaligari u yp o p u l a r e es n d e l e s p e c t c um lo delmundo it nombre sa l i a n o s otros l u g a r eS s .u s A l e m a ny ia teatros magos, ambulantes, aluden a losartistas y linternistas d'ombresl de sombras lmontreurs , o ns u s f a n t a s m a g r ie cs op se c t m g i c oq su e c yss u s u g u e t e re s pticos , corran visuale culos y ciudade U.nr a s g o ds e t o d aE u r o p a l a sf e r i a s ds e la de los ilusionista lemn t p i c a m e na te d el a sp e l a e se l h e c h o d eq u el a m a y o r poca c o ne l p r o p i o un n paralelism establece culas y muestra r o c i a{lei n c l u sp oo l t i en l p o d es cine la cs ontrola ni m a v e zm a y od r eq u i e n e c o )c a d a porejemplo gen,como de en Elhombre sucede (Schatten-eine las figurasde cera, Sombras o Robison, 1923) Halluzination;Arthur nchtliche (Tartuffe; En W. Murnau, 1925). Friedrich Tartufo ds e lg n e r o cuentan la e s t es e n t i d o , sp e l c u l a f, igusee l l a s al e g r i ce an : m u c h ad u n ah i s t o r ia y seducen a Faustos ras mefistoflicas lvenes ps a r aq u e e n t r e g u e sn u a l m aa u n burguese poder . lm s e j e m p ld oe l a d c a d a E claro nuevo el Fausto de Murnau, de los20es,porsupuesto, connuevas contado ahora otrorelato tradicional in es fectos ca sc r e b l e t c n i c ac s i n e m a t o g r f ie jams Tanto vistos hasta entonces. especiales tcnico F,a u s f o e ne l p l a n o ao m o e n l at e m t i cc que dePraga,ya a Elestudiante hacereferencia of i n a l m e n u nl o v e n e st e n t a dy e na m b o c sa s o s p o ru nh o m b rm e a y oq r u el e p r o m e te seducid o yi a r obre el l o sm u n d od se l a a p a r i e n c t e p o d es de E/ inmediatamente Unose acuerda artificio. y de E/ Wilde, Gray, de Oscar retratode Dorian quetratan el AllanPoe, de Edgar retrato oval, justo XlX, antes delsiglo de Fausto a finales mito m fo ; pero, ne l c i n e m a t g r a e d e l a i n v e n c i d l i t e r a r i om s encionados m i e n t r a lso s t r a b a j o s

paregabeak arrakasta tutakokritika eta ikusle bultzatu zuenjoerahori {').Horidelaeta,AleAlemaniako eta zuzendariek maniako ekoizleek gai "artistikoak" Espresionismoa bilatu zituzten. garaihartan nortasuna berezko zuten, aukeratu ao intzatespena e t a a r t e m u n d u an a z i o a r t e k mugimendua zelako. zeuzkan kultura pinelli misteriotsua f ilmeko Sca Pragakorkaslea mediku filmeko doktorearen ulegoa edoCaligari irudiezinospetsuagoak maltzurra ikuskizuneko lzen eta bestelekubatzuetan. dira Alemanian eta osokoazoketan dituzte, Europa italiarrak eta ikuskizun fantasmagorikoak hirietan ikusizko artista ibiltaztuzten eskantzen loko optikoak goak, ntreu rs d'om itza lenantzerki ak(mo riak, ma gogorarazteko. magikoak bres)eta linternagile e z a u g aa r rlie i lo u s i o n i s to eh ni k o G a r ah i orretak zk inearekin f i,l m g e h i e n e maniarrare an rabera kontroetairudia duteparekotasuna, berarekin (edo politikan gero gizartean ere) latzen dutenek dute agerian. handiagoa dutela uzten etabotere da horixebera gertatzen E s a t eb a t e r a k o ine a, ltzalak (Schatten-e Argizarizkoirudiengizon 19231 Halluzinationi ArthurRobison, nchtliche W.Murnau, 1925) Friedrich edoTartufolTartuffe: genero horretako filmek Horrilotuta, filmetan. f itl m e dn u t eH . ainba aa zaltze h i s t o r a al e g o r i k o gazteak bezain Fausto tan,irudimefstofelikoek arima botere limurtzen dituzte, euren burgesak n.o l a k z oa l a n t z a r i k d i e z a i o t eIn b e r r ib a t ie m a n gabe, filma da20ko hamarkaMurnauren Fausto za an a r g i e n a . 0 h i kk oo n t a k i z uin d a k oa d i b i d e eta ordura teknika berrien bidez arren, zineko berezi harrigarrien ikusi ezziren efektu arteinoiz r ie g i r a , a z a l t z ed na . G a i e z i e i nt e k n i k a b bidez du, bi ikasleaaipatzen Fausfo filmakPragako gaztea gizon zirikanagusi batek mutil kasuetan, etaartifizioaduelako, itxuraren tu etalimurtzen diola boterea emango r e n m u n d u eg na i n e k o B 0,s c a rW i l d e r e n dionean . erehala agintzen Dorian Grayrenerretratuaeta EdgarAllan gogora. lzanere, obala datozkit Poeren Erretratu XlX.mendearen mitoadute hizpide Faustoren lehentasmatu baino znematografoa amaieran, la ei r e , l i t e r a t u r a k on h o r i e k xeago. Nolanah "naturaren" "artearen" zuloa aztertarteko eta ta teknologa, i n e ak ku l t u r a r e n z e nb a d u te er ez gatazka du. azaltzen renarteko ikasleaeta Caligari Horrela, bada,Pragako bakar ez dira genero d o k t o r e a r eb nu l e g o a

"naturaleza" exploran la brecha existententre y " a r t e " ,e l c i n em u e s t r a y l a l u c h ae n t r ec u l t u r a t ec n o l o g a . Asi, El estudiante de Praga y El gabinete del doctorCaligari no se agrupan en un nicognero d e b i d oa s u a d h e s i n al exoresionism co omo movimiento artstico: el estilo de stees naturalist a e i m p r e s i o n i sy t at,i e n ep o c oq u ev e r c o n l o s e s c e n a r i oa sn g u l a r ey s c o n l o s r u d o s n t e r i o r e s de El gabinetedel doctor Caligari. El tema del p a r a l e l i s mq ou , e s e d a e n a m b a sp e l c u l a s e,s msim0ortante P.e r oe l v n c u l o fundamenta el s q u ea m b a s p e l c u l as so n e x p r e s i d ne u n p r i n c i expresionistas" p i of u n d a m e n td ae l l a s p e l c u l a"s y "fantsticas", principio un no tanto estilstico como perteneciente a la culturapolticade la yoe l e s t i l o p o c ae : largument estn condicionad o s p o r l a s e x i g e n c i aq su e s e d e r i v a n del desy l au t i l i z a c i arrollo dn e l at c n i c a cinematogrfi(que c a m sv a n g u a r d i s y t an ,oal revs esloque " Kracaue se " i n v o l u c r a n sru g i e r eL ). a sp e l c u l as e "intervienen" en la redefinici n d e la cultura en "refleia( "representar" lugarde o el interior de la menteo las mentalidades colectivas del esoritu "dinamita" a l e m n ,i n d e p e n d i e n t e m e n e la dte c o n t e n i de an e l l o s .

b a t e a ns a r t z e n e s p r e s i o n i s md oe a l a k oe r r r m u g i m e n da ur t i s t i k o a lz . a ne r e ,h o r r e n eslr n a t u r a l i s te a t a i n p r e s i o n i s td aa , e t a e z d u r , kusi handirik Caligaridoktorearen bulegoaI m e k oe s z e n a t o k ain g e l u a r r e ke in ta barruirl zakarrekiB n .i f i l m e t a n a g e r t z ed ne n p a r e k o r s u n a a s k o ze r e g a r r a n t z i t s u a g o da a. Dr,' d e l a ,h o n a k oh a u d a e u r e na r t e k oo i n a r r ,' l o t u r ab : i f i l m a kd i r af i l m " e s o r e s i o n i s t e,n " "fantasiazko" f i l m e no i n a r r i z k a obiaburuil a d i e r a z g a rN r io . lanah ei r e ,a b i a b u r h u o r ic q,r h a i ne s t i l i s t i k oz ae , rikus hi a n d i a duelako p o l i t i k o a r e k iz ni:n e k o horretako kultura tek an r a p e n ae kt a e r a b i l c r a b a n g o a r d i s t e n ag re sortutako e s k a k i z u n eb k a l d i n t z a t z ed ni t r r , ' argumentua e t a e s t i l o a ,e t a e z a l d e r a n r , ( K r a c a u e r eik r a d o k i t z ez nu e n b e z a l a )F . i l n ,r "engaiatu" "esku egiten d i r ae t a h a r t u "e g r , d u t e , k u l t u r ab e r r i r oz e h a z t e k o o r d u a n .H r "islatzen" "irudikatzo' d e l ae t a ,e z d i t u z t e edo buruaren barruko a l d e ae d o i z p i r i t u aleman "drr k, rraren t a l d ep e n t s a e r a b arruan duten m i t a " a l d eb a t e r au t z i t a .

LT-

"ecolgicas" de la Gonsecuencias lucha hombre-mquina

nagatazkaren Gizakia-maki "ekologikoak" ondorio

fantasiazko queel cinefantstico Horrek ez du esannahiAlemaniako alemn no significa Esto garai horretako uzten zituela zineak aldebatera dela delosacontecimientos al margen estuviera gertaerak sumatzen ez ee sl a horren eraginak edogarai a sp r e s i o nd insensib alle fuera poco aque hamarkadako E.s a n n a hd i u d a nd aa 2 0 k o zituela ers q u el a s l o q u et r a t o deexplica misma P .ero g a i e ke d o a u r r e r a p etn eknologkoek ts ecnolgicos gizarte s l o sa v a n c e cuestions eo s c i a l eo "modernizazioaren" "moderdn o" dela 20(insertos enelmbito delosaos { " m o d e r n o t a s u n ae re "ezkutatzeko" "adierazteko" "modernizaci eta arloan sartuta) en n" c)o n t r a re on n n i d a do " dela "expresin" zinean, hauda, zutela fantasiazko modua aurkitu tantoun modo de el cinefantstico " o c u l t a c i ln , u ee q u i v a l e izan zuela. XlX. zalantzagarria osohelburu zineak o"q forma de como una j u g u n p a p em gotikoa eta erromantizismoko q u e s t e l u ya m b i g uE mendean, eleberri l o. a decir Europan, etaorohar, gtica egin ziren osagaiak suspertu XlX, en el siglo de la novela resurgimiento etaindustrializaarrazionaltasunaren fue llustrazioko delromanticismo, de loselementos ascomo D dela, zk an ziren . ena g e n e r a l m e n t e z i o a r ea eo r a n t z u ni a nu r k a k definido ou r o p e o u n f e n m e ne r a u l t z a r ea nu r k a k o F r a n t z i a klo la era berean, l a r a c i o n a l i dy ad no n t r a como u n ar e a c c i c ( B r i t a i nH ia nu r k a a n d i ae nt)aN a p o l e o ng eu nd e a Pero fuetamde la llustracin. industrializacin politiko izan zorrotzagoak erantzun poltica ko(Alemanian) rotunda frente a la ms unareaccin bin "ukitu"nazionalista handia (enGran y frente Horidelaeta, ziren. a Bretaal francesa Revolucin (a es nA l e m a n i a N p)o e r eb a d a , apoleon zuten N . o l a n ae hriee . gia izan sa p o l e n i c , rl o l a s g u e r r an induszatihandienean Europako q u e t u v o u n f u e r t e" s a b o r " eroriondoren, nacionalist S ai . n giza goraldia izan zenez, osohandia q u ee l a u g e trializazioaren do el a acelerad e m b a r ge os , certo bestera, eta mugitu zirela batetik taldehandiak trasla de Europa en granparte industrializacin guztiori islatu literaturan etaarteplastikoetan hori desconllev un importante de Napolen cada arteko aldehandia plazamiento queseviorefleetamendiaren zen.Hiriaren humanas, demasas ziu jadoen la literatura nk aturarek ne n y en lasartesplsticas. z e ng a i n a g u s i a e, t ag i z a k a El nn d o z e ne r a b a H t . o r r eo harreman aa l d a te ug i n la ciudad entre erael contraste temacentral v el izuaren zennatura, etakezkagarria y ,l ar e l a c i arrotza dn e lh o m b rc eo nl an a t u r a l e z a rioz, campo jatorria, honako haugertatu alegia. Dirudienez, hasta el punto de alterada, sevioorofundamente (teknologia agerpeberrien 20ko hamarkadan: e inquietante, zen algo extrao hacer dela naturaleza gertatu que zengudasuntstzailearen narekin batera en sucedi Loqueparece delhorror. elorigen que bat iraunzutengzarte ondoren) ia-iamende devastadora 20fue(tras unaguerra losaos gatazkak izeneko baliabide berrian zinematografo ecnolodn el a sn u e v ats o nl a a o a r i c i c o i n c i dc i jendetsu hirirako exodo prolongados ziren. Menditik quelosconflictos casi irudikatu gas) sociales zionzineak, eta industriaren erantzuten berriari r e p r e s e n t a de on se l durante u n s i g l of u e r o n gaineko kezkak adierazhedapen zabal berriaren que supona El el cinematgrafo. medio nuevo teko m o d uz ae n . del xodomasivo a un nuevo cine resoonda y s e c o n v i r t ie de n m e d i o a la ciudad campo eta hori oso zeharkakoa nc ee sr c a Halaere, erantzun d eu n a expresi dn e l a sp r e o c u p a c i oa zenb : e l d u r r e ze klo e b e rg r io t i za an a n a k r o n i kio dela industria. masiva nueva exoansin "zapaldue i tn z u l e r a r ea nd " i e r a z g aX r rliX .. koa, izan handia en r d i a l d e ao nn ,arpen mendeare muy indirecuna forma talrespuesta adopt Pero munBertan, gtica kontakizunek. zutenfantasazko de terror como la novela ta y anacrnica: "retorno losoprimidos". la n a hz i u e nh , ainba t gunek mendek hu artu A mediaduak de expresin del zn u t e l a km o e aa b e r a s t a s u n a r e n populares l u r r aa r p i l a t z e losrelatos muy XIX fueron dosdelsiglo zutelako eta suntstzen bila,edolurrabortxatu devengarelmundo trataba enlosque fantsticos k n e r g im a ekanikoa l, a k u ae k t au r j a u z i ae que ibaiak latierra enbsquesaqueaban sedeaquellos y devastaustez e r a b i l t z ez n i t u z t e n e aE nu . ren sortzeko mineral, o la violaban da de su riqueza g a r a i k i d ez aik ipuineta on inay saltos anaien ren Grimm de ros, lagos la utilizacin banmediante e t a l 8 5 0 e k oh a m a r k a d e t a k o de energm a e c n i c a . r r i t u t a .1 8 4 0 k 0 d e a g u ac o m of u e n t e s
("Metroplis"). Rotwang < El nventor

Basndose en loscuentos de loshermanos Grimm, a los quedotaban de un carcter contemporneo, '1840 los Kunstmrchen de las dcadasde y 1850 personajes crearon comoUndine, Rumpelstilzkin o quehabita la bruja en la casade pande.jengibre de Hansely GrefelTodosellos hacenreferencia a la greta entreel espacio vinculado con la tierray la y son criaturas que oscilan civilizacin invasora, y mujer. entrehombre entreel espritu del maly el ser sobrenatural, criaturas en las que los jvenes protagonistas pueden proyectar de los relatos sus y sufascinacin. medos Como lazo comn a todos quetrata ellosencontramos una malaconciencia, losdistintos hbitats pintonaturales comolugares rescoso idlicos y al mismotiempo transforma a que protegeny cuidanel entornoen aquellos peligrosos monstruos y a p a r i c i o n em s alignas. (quese Ejemplos de estoson el gigante Rbezahl hizofamosoen la pelculade Wegener Rbezahls que frecuentaba Hochzei1917), y los bosques p u e b l o sd e E r z g e b i r g e ( u n a z o n a m i n e r ad e Turingia), o Alraune, un espritu terrestre conpoderes mgicos(Mandrgora -Alraune; Henrik Ga leen, 1927-). Incluso y Etzel lasfiguras de Mime, Alberich de Los nibelungos(Die Nibelungen Friu Lang, poseen 1924) unacomunin misteriosa conla naturaleza(poseen habilidades extraas o protegen perose les considera tesoros), unaamenaza seria "civilizados" paralosprotagonstas (Siegfried, ms l af a m i l i a r e a ld e B u r g u n d i a ) . Adems, lashistorias de misterio de dicha tradigtcos y folclricos cin de relatos romnticos giranconfrecuencia en tornoa un poderpoltico amenazado, con los elementos de terroro el ser sobrenatural como representacin de la lucha socioeconmic ha strica a l m i s m ot i e m p o , colocando en primerplanosus efectos destructivos mediante la presentacin continua de formas distintas, estoes, sobrenaturales, de legitimidad. Talesconflictos, resurgentes en los aos 20, se convirtieron en el disfrazhistrico de otra forma de violencia, cuyos temasy orgenes setrasladan c o n f r e c u e n c i aa o t r o t i e m p o m s l e j a n o . se l Sorprendentemen ec , has mtu d e l a s p e l c u l ad incipiente cine alemnutilizan dichossaltosde poca y de organizacin social.El Golen lDer Golem;Paul Wegener/Henrik Galeen1914)se {)frnarcaen una corte medieval; Die Pest in Florenz(FritzLang/OttoRippert,19171, Lucrecia BoretalLucrezia Borgia;Richard 0swald,1922),

Kun stm pertsona rchen-ekzenbait ia sortuzitu, t e n ; e s a t eb a t e r a k oU , n d i n eR , umpelstilzk nt , ei r Hanseleta Gretelenjengibre ogizkoetxeanbr, z e n s o r g i n aG . uzti-guztie ak ipatzen dutelurrar lotutako eremuaree nt az i b i l i z a zi n obaditzaileir r e n a r t e k oa r r a k a l aG . a i n e r ai , z a k ih o r i e kg i z r r r e t ae m a k u m e d i r a ,g a i z k i a r ein zpiritue atanatrl razgaindiko izakiae ; t a k o n t a k i z u n e t ap kr oo t i r g o n s t ag a z t e e kb e r t a n i r u d i k a t u ahal ditur, e u r e nb e l d u r r a e k t a l i l u r a l.z a ne r e ,k o n t z i e n t r , t x a r r ad a g u z t i e n arteko l o t u r aH . orren araber,, b i z i g u nn e a t u r a l a lk e k up i n t o r e s k o a ek d oi d i l i k o a k d i r a ,e t a a l d i b e r e a n , munstro arriskutsuir, etaagerpen m a l t z u r r ad ki r a i n g u r u n e a babesr,. e t az a i n t z e d n u t e n a kH . o n ah e m e n horren adibr n b e z a h t s deakR : bezah elr r a l d o i ( aW e g e n e r eR H o c h z e i tf i l m e a n ( 1 9 1 7 )e g i n z e n o s p e t s u ) Erzgebirgek bo asoetan e t a h e r r ii n g u r u e t a b nr z r o eatzaldean z e n ( T u r i n g i a km h, a i n z u z e ne r e ) , e d oA l r a u n ei,z p i r i t u lurtarra i z a na r r e n a , halmerr magikoa zuen (Mandragora-Alraune; Henrrk Galeen.1927). Era berean,Nibelungoaklaneko (Die Nibelungen; Frirz Lang, 1924) Mime Albericheta Etzelpertsonaiek ere loturaberezr;r (gaitasun dute naturarekin bitxak d i t u z t ee d ( , a l t x o r r ab ka b e s t e d nituzteD ).ena dela, benerako m e h a t x u a k d i r a p r o t a g o n i s t a" z i b i l i z a t u r : n e n t z a t("S i e g f r i e d B,u r g u n d i a k eo rrege familia) H o r r e zg a i n , i p u i n g o t i k oe t a f o l k l o r i k o erro m a n t i k o eo nh i t u r a k o misteriozk ot o r i o a s is ka r l tan dabiltza mehatxatutak bo o t e r eo o l i t i k o a r e n inguruan , t a b e l d u r r e z ko e os a g a i a e k d on a t u r a gaindiko i z a k i ab o r r o k a s o z i o - e k o n o m ih k io sto rikoaren adierazgarr di i r a .A l d i b e r e a n , euren jartzen efektu suntsitzailea kh e np l a n o a n le dira, e t a h o r r e t a r a k on , a t u r a zg a i n d i k oz e n b a r r l e g e z k o t a s um n odu aurkezten dira etengabe 20kohamarkadan gatazka b e r r i r oa g e r t u t a k o h o r i e kb e s t ee r a b a t e k o i n d a r k e r i a r em nozorro h i s t o r i k o ia z a nz i r e n , e t a s a r r i t a ng . a r a iu r r u n a gora eramatendira gaiak eta jatorriak Harrigarria b a d a e r e , A l e m a n i a kz oi n e h a s r berriko f i l m u g a r i kg a r a i e n e t a g i z a r t ea n t o l a m e n d u e na r t e k o j a u z i a ke r a b i l t z e n dituzte Golemfilma lDer Golem; Paul Wegener/Henrik Galeen 1 9 1 4E ) r d iA r o k og o r t eb a t e a n kokatzen (FritzLang/Otto da; Die Pestin Florenz Ripperr, 1917), Lukrezia Borgia (Lucrezia Eorgia, Richard 0swald, 19221, Hiru argiak tilmeko pasartebat(Der Mde Tod;Fritz Lang,1921) errr

"Sombras"d (1 Ae r t h uR r obnso n9 2 3 ) .

MdeTo,Fritz tresluceslDer eta de Las Errenazimenduko unepisodio Fausto ltaliako orintzerri 'l enprincipados h r - e s t a t u e t g a ratzen sedesarrollan Lang,921 dira.Era berean, a n ) y Fausfo y ciudades-esta ita ol i a n o . dd eo l Renacimien bulegoafilmean ere, Caligaridoktorearen "or"jatorri" los deldoctor Caligari en EIgabinete atzerritarrek lncluso C a l i g a re i ta Cesareren y Cesare y el mistegenes" forneos de Caligari b e r r i ae kgiteko e t ag a i x o e t o r rb i e r r i a rp i roba queel doctor trata de medieval Aroko rioso manuscrito ak rgitu n a h id u e nE r d i asmoz doktorea pruenuevas de practicar h o r ib e t e t z e n descifrar conel objeto m ark edu eskuizkrib ui s t e r i o t s ue g a r a ib a t a dicho recin llegado seajustan beste basenelinterno topografe ia t ad e n b o r a dute, jo y temparadigma g,a i g a r a i k i d e a kr r a t z e n topogrfico de desplazamiento zuetakoa d ki r e l a k o p,s i k o a n a l i s i a , poral, que conserefieren a cuestiones altiempo b a d i t u z te er e ;e s a t eb a t e r a k o k i,p n o s i a losdesrdecomo el psicoanlisis, temporneas d e s o r e kp a s i k i k o ah traumen osteko post-traumticos, la hipnosis o el eu nr u k o H nespsquicos tratamendu ao . rri e d o g a i x o t a s u nb En este de enfermedades. i lo mee k uren mental tratamiento lotuta f, a n t a s i a ze kto ab e l d u r r e zfk y deterror j o e r a kz e h a z t ez (Kracauere marfantsticas un stez, laspelculas sentido, ni t u z t e n "ekologi(e s nl u g a r ts e n d e n c ip ao sltica proto-faxisd ta ka n caban s u sp r o p i a ir ; i r ei r i t z i z o,r d e a , en ta comohace de proto-fascstas, emakume ea t) a de etiquetarlas koak") G . i z om n o d e r n o a r(e "ecolyr o,m ei n c l i np oo rc o n s i d e r a r l a s Kracaue ingurune n a t u r a l a r ea nr t e k oe t o r k i z u n e k o e is g i c a s "E ) .x p r e s p m edo ss obre g a ineko ar ne o c u p a c i oyn kezkak eta beldurrak elkarbizitzar e n y la e o d e r n(o z,i n e m a t o g r a f o la manere a n l a q u ee l h o m b r m E adierazte dn ituzte .r ab e r e a n natural. Pero con el entorno zaintzeko eta muier) cohabitar eta grabatzeko, ak, telefonoak humadela mente gk a inerak o a k i n eg la coexistencia m ki z a r t e a en ta tambin sobre kontrolatze o in vs isuale st r o d u c i d a s n o r b e r a r e cnica k u s i z kto ekn ac o nl a sn u e v ats an dimenea sn a r t u t a kio pa ol re l yl e nl am e n t i ndividu e an rteko elkare ne l c u e r ps oo c i a n i k ab e r r i e e n t ag i z a adimenare y dems mquinas de el telfono cinematgrafo, b i z i t ze ar eb a d u t h ei z o i d e . grabaci , i l a n cy vn ig ia control.

Lasmquinas de visino el poder impotente de la mirada E n e l c i n ef a n t s t i c l o a s r e l a c i o n ed se o o d e rs e a r t c u l ae nn l a m a y o r a d e l o sc a s o s a travs de y, n o a t r a v s lamirada delaaccin o d e le n f r e n tamiento f s i c o .L o v e r d a d e r a m e nitm e portante e s q u i nc o n t r o l a e l c a m p od e v i s i nq , u i nm i r a a q u i ns i ns e rv i s t oo q u i np u e d e inmovilizar quin s i m p l e m e nc te o n l a m i r a d aE . le l e m p l o ms clarode estoes la pelcula de FritzlangEl doctor Mabuse(DoktorMabuse, der Spieler,19211, q u ev e r s a s o b r ee l a n l i s i s clnico deunparricique supone d a q u e q u i e r ed o m i n a re l m u n d o , tambn unaparbola s o b r el a s n u e v a s mquin a s d e v i s i nP . o r e j e m p l ol,a m i r a d a f i j ay d u r a d e M a b u s e r e c u e r d au n a m s c a r at o t m i c a p a r a a t e r r o r i z aa diseada r t o d o a q u e lq u e l a mire. L am i r a d a c o m ot a l n o r e p r e s e n te al p o d e r , s i n oq u e s u p o n e m s b i e nu n d i s f r a z delpoder. E no c a s i o n e s M , abuse se disfrazc ao ne l o b j e t i v o d e i n t e g r a r se en l a e s t r u c t u r u a r b a n ac , omo ao m ou n v e n d e d o cuando s ep r e s e n tc rm b u l a n a t e j u d oo c o m ou n t r a b a j a d ob ro r r a c hq o u em a l trataa su muler, mostrados ambos comopruebas distintas del mimetismo metrooolitano. En otras o c a s i o n en so se n c o n t r a m oc so n u n ae s o e c i e de Mabuse-Medus ca o.m oc u a n d o seenfrenta su a d v e r s a r iv oo n W e n k e n l a m e s ad e j u e g oy l o hipnotiza. La visinen El doctorMabusees un espelo d e d o s c a r a sp o r q u e funciona en un sist e m ad o b l ea : simila o absorbe la mirada d e lo t r o y el camuflaje mediante y se proteel mimetismo gedelamirada d e l o t r om e d i a n t le amscara .n E l u g a rd e p o n e r e n p r i m e rp l a n oe l a c t od e m i r a r , la pelcula d e L a n gc a p t u r al a m i r a d a mediante q u e t r a n s m i t ea u n a s e r i ed e t c n i c a s nla visin humana la ilusin de nuevas f o r m a sd e p o d e r , p e r oq u ea l a v e zs e r e d e l a i m p o t e n c id ae l o j o . po remonitoP o rl o t a n t o m , sq u e u n p a r a l e l i s m rio entreMabuse y Hitler, El doctorMabuse sera un cuento c o nm o r a l e j a dirigido a l d i r e c t od r e la pelcula y a s u a u d i e n c i aq ,ue reflela el papel ambiguo d e lc i n e a s t a c o m oa m od e l a m a q u i n a . l cine, r i a d e l a s f a n t a s ap sblicas d e l p o d e rE tecno)lgisegn L a n gl,l e v a d o a s u c o n c l u s i (n c a ,n o s e r a u n am e t f o r a d e c o n t r os l o c i aa l trav sd e l a m i r a d a s i n o( e n l a l n e a d e lp e n s a m i e n t o d e P a u lV i r i l i o u ) naprueba d e l f i n a ld e d i c h a metfora q u et o d ol o v e t e r m i n a e:l o j o v i g i l a n t e p o r n 0 v e rn a 0 a .

lkustekomakinakedo begiradaren botereindargabea nk , intze F a n t a s i a zz kio n e a ng , e h i e n e t ae a d oi s t r t r f i s i k o a r eb ni d e z b a r i kb , egiradare bn idez egiturar z e n d i r a b o t e r eh a r r e m a n a k . u s - e r e m un lk ao r f kontrolatzen duenda garrantzitsuena, nork berr ratzen g a b ee d on o r kg e l d r r r d i o nn o r ii k u s i a zan r a z ia h a ld u e nn o r b e g i r a d h autsareb n i d e zF . rr,' Langen Mabuse doktorea filma lDoktor Mabust' der Spieler,1921)da horren adibide argienir M u n d u am e n d e r a t u nahi duen guraso-hiltzarll baten azterketa klinikoari buruz hitz egiten drr gain, parir Horrez ikusteko makina berriei buruzko bola e r eb a d aE . sate baterako M , a b u s e r eb ne g i r a d a f i n k ob e z a i n z o r r o t z ab ke g i r a a r iz a i o n edonor beldurtzeko moduko mozorro totemikoa dakarkigrr g o g o r aB . egiradb a e r ae z d a b o t e r e a r ea nd i e r a g a r r i ,b o t e r e a r e n mozorroa b a i z i k .B a t z u e t a n , Mabusemozorrotu parto egitenda. hiri egituran hartzeko; esate baterako, saltzaile ibiltarijuduir jotzenduenlangile edo emaztea mozkortia dene an.lzanere,iura biakdirametropolietako mime tismoaren erakusgai. Bestebatzuetan, Mabuse Medusaagertzen da; esatebaterako, von Wenk a u r k a r i ajro i k om a h a i a a nurre e g i ne t ah i p n o t i z a t zenduenean. Mabusedoktoreafilmean, aldebiko ispilua da ikuspegia, sistema bikoitzean dabilela ko:mimetismoaren eta kamuflajearen bidezbere ganatu edoxurgatzen du bestearen begirada, etrr mozorroaren bidez babesten da bestearen begira a r r ib e h a r r e d a t i kl.k u s m e nb ae r al e h e n p l a n o ajn a n ,L a n g e n f i l m a kb e g i r a d h aarrapatze dn u ,g i z a ikusmenari botere moduberrien ilusioa helarazten d i o t e nz e n b a i t e k n i k a r e n b i t a r t e zD . enadela, b e g i a r ee nz i n t a s u n a i r r ee g i t e n bra d i o a l d ib e r e an. Beraz, Mabuseeta Hitlerarteko0arekotasun iragarlea barik, zuzendariarentzako eta ikusleent zako ikasbidea d u e n i p u i n a i z a n g ol i t z a t e k e Mabusedoktorea. lzan ere, zinegilearen zalant zazkozeregina islatzen du, boterearen fantasia ja bea p u b l i k o em nakineriare n d a e t a .L a n g e n arabera,ondorio(tekno)logikora eramandako zinea ez ltzateke izangobegiradaren bidezegindako gzartekontrolaren metafora, metaforahorren ( P a u lV i r i l i o r e n a m a i e r a r ea nd i e r a z g a r r b ia aizik pentsamenduar he an r i t i kd ) :e n - d e nia kusted nuen begizaintzaileak ez du azkenean ezerikusten. Voyeurismo errudunaren etaexhibizionismo eut siaren arteko dialektika iorratzen duen Die
"Los (P Fotograma Nibelungos " .a r t e 2)>

( K a r lG r n e1 q, u e Lapelcula Die Strasse , 923) aborda l a d i a l c t i ce an t r ee l v o y e u r i s m co ulpable y elexhibicionism p,r e s e n tu an ao b s e r eo primido (ms s i ns i m i l aa r unque porm ss i m p l e simple q u e n o t r a t al a s i m p l i c a c i o n e f is l o s f i c ad se l a s nuevas m q u i n ad s e v i s i n )E an , . l p r o t a g o n i s tu calzonazo ds emediana edad, esatrado h a c i ae l m u n d oe x t e r i op r orlosreflejos d e l a s l u c e sb r i llantes de la ciudad e n e l t e c h od e s u c u c h i t r i l . "la F n a l m e ns te ee s c a p a en busca de v i d a "y s e convierte en presade una prostituta cuyo chulo l e i n c r i m i ne an u n a s e s i n a tq ou e l n o h a c o m e t i d o . U n av e z l i b e r a d o v,u e l v ea r r e p e n t d co onsu m u j e rU . n av e z m s ,g r a n p a r t ed e l d r a m ad e l a y recuperaci tentacn c,a d a moral nr a p u t i te c a d e lh o m b r e s m o s t r a d a ot r a v s d em e t f o r a s relacionada cs on la mirada. P o r e j e m p l oa , un plano aa r p a d e a n d (c oo m o d e l a p r o s t i t u tp Cesare en El gabinetedel doctor Caligarille sigue un plano p,e r t e n e c i e n t e s e n e l q u ed o so j o sg i g a n t e s a l c a r t e ld e u n a p t i c a s , e iluminan b,u r l n d o s e an .laesquia s d e l a c u r i o s i d ad de l p r o t a g o n i s tE na de la calle, u n a n i a q u e l l e v aa s u a b u e l o p a r aa l e r t a d c i e g ol l a m a laatencin r e lc r i m e n a . av c t i m au p, resumd ee l a p o l i c aL ,n campesino su carterarepletade billetesy, en una de las escenas m sf a n t a s m a g r i cd ae s lf i l m ,l a p r o s t i tuta,que se encuentra a su lado,se convierte en u n ac a b e z a muerta , n at r a n s f o r m a c i d u e nl a q u e yra n i c a m e n te es c o n s c i e n te el e s p e c t a d o , que el hroe m i r ad i r e c t a m e n a t el a c m a r ad ,ividiendo el plano e n d o s ,d e f o r m as i m i l aa r lafamosa proyeccin anamrfica en TheAmbassadors, de Hans Holbein e,n l a q u el a c a l a v e r c aa ec o m ou n a p o rl a c o m p o s i c i nebulosa fn r o n t a lE . le s p e c t a dor de Die Strasse deberadootar tambin dos enfoques o c u l a r e s i m u l t n e ou sn , oa t r a y e n tV e el otroterrorfico, comosi la pelcula no estuvie"castigar" r a t a n i n t e r e s a de an la rebelda del protagonist ca o m oe n r e s t r i n g ie rl placer visual d e le s p e c t a d o ar ntes d eo f r e c eu r n g i r od e m o n i a c o h a c i ai m g e n ed se a n s i ad e c a s t r a c i y na s e sinato violento. pelcuDie Strasse siguela tendencia de varias las del gnero q u e g i r a ne n t o r n o a l fantstico p u n t od e v i s t ai n d i r e c t o y a l p o d e rd e l e s p a c i o ao m ou n ae s t r u c t u rd ajeno a l a p a n t a l lc que ao b l e r i g ey a l a v e zs e p a r a l a sp o s i c i o n e ds e lp e r s o n a je en la pelcula . sconcretament M ee l, espaco ae c o n v i e r t e n u n af u e n t e a j e n oa l a p a n t a l ls de

Strasse filmak(KarlGrne, lg23)antzeko obsesro aa , e z d i t u e l a k o s o i l a g o a u r k e z t ed nu ( s o i l a g od jorratzen ikusteko makina berrien inplikazio filoso fikoak).Hiriko argi distiratsuek gela ziztrineko sabaiae n g i n d a kd oi s t i r e a k d i ne r t a i n e kp or o t a g o nistapraka-jarioa erakartzen dute kanpoko mun "biziaren" durantz .z k e n e a n , A b i l ai h e se g i t e n drr e t ae m a g a l db ua t e k i n e l k a r t z ed na .E m a g a l d u a r e n txuloakprotagonistak egin ez duenhilketalepo ratzendio. Aske uzten dutenean, emaztearekin itzultzen da damututa. Berriroere, begiradarekin zerikusia duten metaforen bitartez azaltzen dira gizonaren tentaldia, erorketa morala eta sendabi deterapeutikoa. Esate baterako, begiak kliskatzen planoaren ari den emagalduaren ostean lCaligarr doktorearen buIegoa filmean Cesa rek egiten duen bezala), besteplanobat agertzen da, eta bertan, piztu optikabatekokarteleko bi begi erraldoiak jakinegitendira.Horrela, bada,protagonistaren minariegiten diote trufa. Kale kantoian, aitona itsuarekin poliziaren doan neskatoak atentzioa erakartzen du hilketaren berri emateko. Biktima nekazaria da, eta billetezbetetakodiru-zorroa erakusten du harrokeriaz. Horrezgain, filmeko eszena fantasmagorikoenetako batean, hildakoar e n a l b o a nd a g o e ne m a g a l d u h a i l d a k ob u r u bihuren d a . H a l ae r e . i k u s l e e k b a i n oe z d i o t e eraldaketa horri erreparatzen, heroiak zuzenean b e g i r a t z ed nu e l a k o k a m e r a r a n tH z .o r r e l ab , ada, p l a n o ab i z a t i t a n banatzen d a , H a n sH o l b e i n e n The Ambassadors filmekoproiekzio anamorfiko gertatzen ospetsuan den bezala.Bertan,buruh e z u r r ai z a r - l a i n o a b a l i t z b e z a l ae r o r t z e nd a aurrealdeko k o n p o s i z i o a nE . ra berean, Die Sfrasse filmeko ikusleek aldi bereko bi begi-ikuspegihartu beharko dituzte kontuan: erakargarria eta beldurgarria. Horrela, bada,kastrazio irrikari eta hilketa bortitzari buruzko irudietarantz zuzendutako d e a b r u z kb oi r ae s k a i nb i aino l e h e nb , adir u d i f i l m a ke z d u e l a p r o t a g o n i s t a r e an saldura "zigortu" n a h i , i k u s l e e ni k u s i z k og o z a m e n a murriztu baizik. Die Strasse f i l m a kf a n t a s i a z kg oe n e r o k o zenb a i t f i l m e nj o e r a r ie u s t e nd i o , z e h a r k a k o ikuspega ka n p o k o e t a p a n t a i l a t ik eremuaren boterea agertzen d i r e l a k ol.z a n e r e , e g i t u r a bikoitz ja pertsonaiare nr r e r a k horrek arautu e t ab a n a t z e n d i t u f i l m e a n ,H a i n z u z e n e r e , p a n t a i l a t i k kanpoko eremua botere i t u r r i ad a , e t a p r o t a g o nistaren k o n t r o l p e t ik ka n p od a g o .D i e S t r a s s e
" N o s f e r a t u)" .

poder que escapa al controldel protagonsta. y ms claraComose muestraen De Strasse, en estaspelcumentean en El doctorMabuse, q u eh a y m s p a r e s l a s a l e m a n ap deojos sa r e c e que protagonistas La percepcin, en la pantalla. y e n g a o sh la el camino m sf a l i b l e oa c i a siendo ( e n e l c i n ef a n t s t i cn ou n c ae s l o m i s m o verdad aau n e s p a c i o disv e r q u es a b e r )e , ssubordinad Estos filmes se caracterizan tintoal de la pantalla. p o re l h e c h o plano/contrapla no d e q u ee l j u e g o {o "el "el que ve" versus que es visto")tiene una funcinmuy distinta de la que se le otorgaba en Hollywood d,o n d eq u e d ac l a r oq u e t o d a m i r a d a tiene un objeto (u otra mirada)como objetivo. estructural Pero,en lugar de esa organizacin "normal", alemn encontraen el cinefantstico mos0ue se tratade evitarlas relaciones de conintrofrontamiento directoentre los personajes, de lo d u c i e n d od e e s t e m o d o l a d i m e n s i n de visin introduce estados inquietante. El campo generalmente mediante la fbicoso paranoicos, estoes,el sujeto aparece en utilizacin del doble; otro.Como el lugaren el que debera encontrarse p o ru n e j e si hubiera s i d os e p a r a dd oe s u c u e r p o parece el protagonsta existemporal o espacial, tir simultneamente dentro v fuerade la accin.

filmean eta,areargiago, Mabuse doktorea filfi lm m e a ne g i a z t a t z e dn enez, Alemaniak o ai n o hauetan b, adirup dr i otagonis bta begi-pare gehiago E.g i a r a n zb k io de d a u d e lp aa n t a i l a n fantaiz a n d(a h u t s e g i n ke otr ae n g a i n a g a r r i e n a zinean inoiz b e r ai k u s t e a siazko ez da gauza , ertzepzio p a antaila ez beste e t a j a k i t e a )p horien eremu baten m e n p e ad na g oF . ilm ezaugarriak k o n t u ah na r t u t ap , lanoa/kontraplanoa " ersus "ikusia ( e d o" i k u s l e a v dena") lokoak Hollywoodeko ke s t e z e r e g ib n a td u ,b e r ea zb t a n a r g i e t a g a r b id a g o e l a ko ob j e k t u( ae d o ne l beste b e g i r a db aa t ) d e l ab e g i r a dg au z t i eh eir e ,A l e m a n i a k fa on t a s i a z k o b u r u aN . olanah z i n e a ne , z d u g ua u r k i t z ee ng i t u r a z k ao ntola"arrunt" normendu h o r i ,p e r t s o n a i e an rteko gehiagok ho arremans aa k i h e s te za uzenek ug i k.e z k a r e d n i m e n t s i osa ortzeko. ten direlako lkus-eremu e a g ko e rfa o b i k o ae kt ap a r a n o i k o a k e in d e zh ; a ud a ,b e s t e s o r t z ed n i t uo r d e z k o a r b b a ta g e r t u b e h a r klo itzatekee le nk u a a nz a l t z e n da subjektuD a .e n b o r a e d o e s p a z ia or d a t z ik i z a nb a l ub e z a l a , b a t e kg o r p u t z e tb anandu tk ai n t z a r e b n arruan eta b a d i r u dp i r o t a g o n i se e k i n t z a tk ik anpo d a g o e la l d ib e r e a n .

Aprendices de brujo Podemos relacionar la percepcin agitada anteriory las vicisitudes mente mencionada de la mirada (visual) tanto conla ambigedad de la fascinacin por la ambigedad. comocon la fascinacin De podraacuerdo conlasteoras de Sigmund Freud, que y lo mos decir todos estos efectos delofamiliar delinterior descubierextra0. delsery desudoble, to desde el exteriot conforman lo inquietante como parte psicolgica de unaestrategia de defensa, de traumtico. Enella, loseledesmentido o de olvido mentos asombrosos mantienen la ambivalencia de querer y noquerer saber saber, enunintento demantenerintacto el cuerpo del perceptor en el propio acto delapercepcn, conlaesperanza dealcanzar supropia ausencia decontrol. el control sobre La ideamencionada de proteccin frenteal perspectiva conocimiento abreunanueva sobre (Kracauer) psquicos" y los "comportamientos pelculaaudiencia detales sobre contempornea las(delosaos 20). Segn Kracauer, setrataba de ne l k i s e r h i j o s a n s i o s od s e l a g e n e r a c i d y la ll, a quienes la prdida dela guerra Guillermo y empleo inflacin noslo sustraieron ahorros sino y virilidad. tambin su orgullo, dignidad Llevados porel miedo y el resentimiento, inseguros de su (ysigue y desuidentidad la estatus social declase y pesadillas las visones, mostradas teoral, sueos a sus temores internos de enla pantalla sedirigan prdida vergenza social, delaautoestima e impopoltica. inicial tencia Dehecho, la situacin de E/ gabinete incluye unacuestin deldoctor Caligari social sobre lasdiferencias de clases/estatus. Se justo ve a Caligari, trassu llegada a Holstenwall, permiso paramontar solicitar condeferencia su y recibir respuesta espectculo ambulante como y humillaciones del secretario del los insultos y de sussubordinados. ayuntamiento La escena psicolgica transmite condestreza la experiencia que frente supone elsentirse ultrajado e impotente de rango inferior. a unosburcratas arrogantes podrMientras losespectadores contemporneos an reconocer anteestasituacin exoeriencias por ellosmismos, sufridas nicamente Caligari goza dela posibilidad devengarse desutanodiadelmdium asesido secretario a travs Cesare, y desencadenando nndolo los acontecimientos que conformarn elargumento delapelcula. Pero, deexistir esos sentimientos deodio, enla pantalla

Azti-mutilak io Aurrean a i p a t u t a kp oe r t z e p z a s a l d a t ue at a (ikLr b e g i r a d a rg eo n r a b e h e rla ok t ua h a ld i t u g u s i z k ol) i l u r a r eb ni t a s u n a r ee kt in ab i t a s u n a sk or tutako l i l u r a r e kS i ni. g m u nF dr e u d e te no r i ea nra b e r a ,e t x e k o t a s u n a e re ta nnabarmenkeriaren, izakiare en t ao r d e z k o a r k ea nn , p o te ik zagututako g u z t i ek ke z k a g a r r i barrualdear ee fn ektu horiek g e n e z a kl e tasuna o s a t z ed nu t e l a esan z. an ere, au babeserak u o k,a p e n e r ae kd o oa h a n z t u t rr a s i k o l o g i k o ao rs ea ng a i a k matikorak eo s t r a t e gp ia ak kin dira. Bertan o,s a g ah i a r r i g a r r ije nahiaren e t a e z j a k i nn a h i a r e n a n b i b a l e n t z ie au r is t e n pertzepzioan bertan ha rtzailea rengorputza diote, berehorretan uzteko etakontrol ezaren oaineko kontrola lortzeko. ikuspegi Ezagutzaren aurrean sortutako babesak "jokabide psikikoen" gainean zabaltzen benia du (Kracaued garaikideen gaieta film horietako ikusle nean(20ko hamarkadakoak). Kracaueren iritziz, irriGilen ll.akaisarraren belaunaldiko seme-alaba galeraren katsuak ziren, etainflazioaetagudaren ren ondorioz, aunezkirik, lanik, harrotasunik, duintagabe geratu sunik etagizontasunik ziren. Beldurrak gizarte etaerresuminak bultzatuta, euren maila eta (eta nortasuna maila teoria ezdahemen amatzenl janita, pantailan zalantzan agertutako irudipenak, ametsak eta amesgaiztoak barruko beldurretara gizarte zuzentzen ziren;esatebaterako, lotsara, galerara politikora. buru-estimuaren etaezintasun lzan ere, Caligaridoktorearen bulegoafilmeko hasierako egoeran, maila/estatus arteko aldeei gizarte gaiak buruzko azalaen dira. Holstenwallera du iritsiondoren, Caligarik adeitasunez eskatzen ikuskizun ibiltaria muntatzeko baina udabaimena. leeko idazkariaren etamenpekoen irainak etalaijasotzen doak ditu ordainetan. Eszenak iaiotasunez psikologikoa azalaen du nolako esperientzia sortburokrata harroputzen zen duenbehemailako aurrean laidotuta etaindargabe sentitzeak. Egoera garaikideek horretan, kusle eurek izandako esperientziak antzeman ahal izango lituzketen bitartean, gorroto hainbeste duen Caligarik baino ez dauka idazkariaz mendekatzeko aukera Cesare mediumarenbitartez. lzan ere, hilegiten dueta filmaren argumentua osatuko dutengertaerak sortzen dira gorroto horiek horren ondorioz. Dena dela, sentipen gero, panizan zuten egonez alderanzketa bikoitza tailan. Lehenengo etabehin, lehen alderanzketak

el En primerlugar, una dobleinversin. sufrieron o nl a p r i m e r a eo sc a m u f l a dco miedo a s e rh u m i l l a d de movilidad en ambicin se convierte inversin: y xitoeconmico. unasegunda Y mediante social en terrory en estedeseose convierte inversin, antelo quese considede asombro unasensacin la el deseoser castigado, ra un pecadosocial: ser rebeldadel hijo contra sus progenitores toda estasituacn Y pararepresentar aplastada. adems, una transformacin caticase produce, "en genrica. la realidad" social, siendo Elestatus y un problemamuy moderno urbano sobre la democrtien unasociedad de sobrevivir manera socalascendente, de movilidad ca-meritocrtica en del doctor Caligari se convierteen El gabinete "gtico{antstico" vinculado con brujos, un tema y apariciones fantasmagricas. sonmbulos el de ocultacin, Incluso trastoda estaestructura En desmentido. estatussocial es curiosamente la humillacin de formaabierta lugarde expresar mpotenca es quesiente su sorprendente Caligari, que parece comasociada a su poderhipntico, y relaciona pensar el relasocial su insignificancia de del aprendiz con el cuento to estructuralmente y su Caligari de la botella. brujoo con el del genio mdium Cesare;Rabbi Lw y el Golem; y y su criatura; Rotvvang el cientfico Frankenstein Todosellosson el robot Marade Metrpolisl... relacinamoejemplosde una insatisfactoria en cadacasose libeen losrelatos, esclavo. Como queescapa al control de su creador ra unafuerza volver contral.EnElgabinete se puede e incluso de si las unonuncaestseguro del doctorCaligarl y estnplaneadas del mdium salidas nocturnas por su amoo si responden a su propia ordenadas i n i c i a t i v aP . e r o C e s a r ee s t a m b nd o b l e d e de la veta el mdium es la personificacin Caligari: en de su amo,colocada anti-autoritaria, rebelde, delpro' con el despotismo contradiccin aparente pioCaligari. contrasta conunapelcula Este hecho [a dos aos antespor ErnstLubitsch, realizada que pareceuna resmuecalDie Puppe,1919), puesta cmica a El gabinete del doctor Caligari peroquemuyprobablemente msa peli se refiere y Hof1916) Rippert, culascomo Homunculusl0tto (Richard0swald, 1916). El fmanns Erzhlungen en una farsamatrimonial estbasado argumento al cineen numeroadaptada ludaarchiconocida, d e s d e 1 9 0 7 .E n l a v e r s i nd e sas ocasiones para obligado a casarse tmido, Lubitsch, un loven poder de la fortuna de sut0,se refugia asheredar

du:gzarte mozorrotzen iraindua izateko beldurra lortzeko ekonomikoa etaarrakasta mugikortasuna alderanzketan, bihurtzen da. Bigarren handinahi gurari sentsazio eta harridura horibeldur ordea, hartzen denaren bekatutzat da,gizarte bihurtzen guragurari zigortu egiten da, semeak hori aurrean: zapaldu egiten da. asaldura soen aurka agertutako gain, hori irudikatzeko, egoera Horrez anabasazko "Enealitatean", gertatzen generikoa da. eraldaketa gizarte goranzko duen gizarte mugikortasuna bizirik irauteko demokratiko-meritokratikoan bada ere, arazo berria etahiritana moduari buruzko gizarte fanloibiltariekin eta agerpen maila aztiekin, "fantasiazko" gai "gotilotutako tasmagorikoekin Are filmean. dokorearen bulegoa koa"da Caligari guztiaren gehiago, horren atzeegitura ezkutatzeko gezurtatu da,biuiabada maila egiten an,gizarte jasandako adielaidoa argi etagarbi ere. Caligarik hanigania botere razibeharrean, bereezintasun badirudi bere lotzen da. Honela, hipnotikoarekin gizarte dela,eta era konpentsatzen ezerezkeria lotzen daafibegira, kontakizuna berean, egiturari jeinuari ipuinekin. buruzko edo botilako mutilari Lw etaGolem; mediuma; Rabbi eta Cesare Caligari filmeko Frankenstein eta izakia; Metropolia hor robota... Horra etaMaria Rotwang zientzialaria adibideharreman asegabearen ugazaba-morroia sortzakasu bakoitzean, bezala, ak. Kontakizunetan indana askatzen kanpo dagoen learen kontrolpetik ere ahal da. beraren aurka daetasortzailearen iarri inoiz ezdakibulegoafilmean, doktorearen Caligari gaueko guziurtasunez irteerak ugazamediumaren alanahita dituen antolatu etaagintzen bakberak Caligariren dela, Cesare erebada irteten den, Dena anti-autoritarsasalduraren, ordezkoa: ugazabaren pertsonifikazioa etabadirudi da mediuma, moaren kontraesana beraren despotismoaren Caligariren guztiori Lubitschek bi da, Ernst Hori bestelakoa dela. Panpina egindako urtelehenago lDiePuppe,1919l dok' Badirudi Caligari badugu. filmarekin alderatzen komierantzun bulegoa filmari emandako torearen handiagoa du zerikusi baina seguruenik koadela, (OttoRippert, 1916) eta Hoffmanns Homunculus (Richard filmekin. 0swald,1916) Erzhlungen da batean oinarritzen iruzur Ezkona luduospetsu da sarritan egokitu eta 1907. urtetik, argumentua, dirutza bertsioan, osabaren Lubitschen zinerako. jarauntsi gazte egin lotsat batezkondu nahi badu, babesten da monasterio batean behardenez, ere Fraideek ihes egiteko. ezkongai ugarietatik azpinahi dutenez. horren zatibateskuratu dirutza

lashordas depretendientes enunmonasterio. Los monjes, deseosos de obtener su parte delbotn, urden unatreta:porqu no casarse con una mueca mecnica natural? detamao Pero elayudante delfabricante dela mueca comete unerror que fatal conconsecuencias finalmente absurdas seresuelven deforma feliz. Enelaspecto temtico, Lamueca se basa tambin enel relato de E.T.A. (a partirdel cualFreud Hoffmann TheSandman "lo elabor su constructo de inquietante"), conla salvedad de queLubitsch se mofa de la ansiedad del hroe masculino con respecto al sexoy el parece matrimonio. Dehecho, msquesu intencin esparodiar lashistorias trgicas, melodramy deterror queel cine ticas alemn delosaos 20 y robots. mostrar condobles, homnculos Con anterioridad hehablado deoue uno delosorgenes delcine fantstico alemn eseldenominado ("cinede autor"l, y en particular Autorenfilm el "compromiso poraunar histrico" dePaul Wegener contenidos dealtonivel cultural conunmedio asopopular. y realizarlo ciado con lacultura adems con lams avanzada tecnologa. Pero, enlamedida enla "criqueeldebate sobre el Autorenfilmsupona una sis de legitimidad" del estatus del cineentrelas dems artes, tambin representaba unacrisis del estatus social delcineasta conrespecto al de los artistas decualquier otro mbito, como laliteratura o la pintura. Las historias debrulos, inventores o cienpodran, tficos entonces, revestirse deunsignificadoadicional. Los directores decine alemanes como Wegene Wiene, Lang. Leni, Murnau o Robison se consideraban contodaprobabilidad tantoartistas y se sentan porla como ingenieros, infravalorados y excluidos sociedad de loscrculos de la lite; en pueden este sentido, laspelculas serinterpretadas como alegoras delmundo Medio delcine. enserio, medio enbroma, losartstas, loscientficos enloquecidosy los doctores e)draos se representaron y losbrujos como losmagos deunnuevo arte mgico.Brujos deuna tecnologa fabulosa, semuestran y cautelosos quehan temerosos sobre lospoderes yaque podeobtenido, nisiquiera ellos saben siesos ressondeorigen divino o demonaco. Ejerciendo el "artstas", perder control como teman sinembargo el control dela gestin empresarial delosenormes estudios cinematogrficos Estaban orgullosos UFA. poder y lossentimientos desunuevo sobre lamente y desucapacidad para pero seducir al pblico, les preocupaban que pudietambin lasconsecuencias raacarrear dicho ooder(tr.

lanetan dabiltza: zergatik ezdaezkonduko tamaina panpina naturaleko mekaniko batekin? Dena dela, panpina egilearen lagunfzailea erratu egiten denez, ondorioak zentzugabeak dira erabat, baina amaiera, ordea, ezinzoriontsuagoa da.Gaiari dagokionez, Panpina filmaE.T. A. Hoffmannen TheSandman kontakzunean ereoinarritzen da(Freudek kontaki"kezkagarritasunari" zun hori izanzuenoinarri, buruzko eraikunua egin zuenean). Hala ere, badago gizonezko alderik, Lubitschek trufaegiten diolako heroiak sexuarekin etaezkonarekin duen irrikari. lzanere,20kohamarkadako Alemaniako zineak gizonuoen ordezkoen, etaroboten bidez adieraziko dituen historia tragikoak, melodramatikoak etabelparodiatu durrezkoak nahi ditu. nonbait. Lehenago esandudanez, Autorenfilm l"egile z i n e a "d ) a Alemaniak fa on t a s i a z z k io nearen jatorrietako bat, baina batez ere, Paul gk oimailakk Wegenere o u l t u r a ke od u k i ae kt a h e r rk i ulturarek lo in t u t a kb oa l i a b i d t e a e knologia aurreratuenaren bitartez uztartzeko hartuzuen " k o n p r o m i s oh i s t o r i k o a " . Nolanahi ere, gaineAutorenfilmari buruzko eztabaida zineak legezkotar a k oa r t e eb i egira z e u k am n a i l a r e"n s u nk r i s i a " z e nn e u r r i a n z, i n e g i l e a rb ee nr a r e n g i z a r tm e a i l a r ek n risia e r eb a z e n b,e s t e edozein arlotako zegokienez; artistei esate baterako, literaturakoae k do pinturakoak B.e r a z ,a z t i e i , asmatzailee d ioz i e n t z i a l a r er i u z kh bi u oi s t o r i e k e s a n a hg i ehigarria z a nl e z a k e t e S.e g u r u e n i k , W e g e n e rW . i e n e ,L a n g ,L e n i ,M u r n a ue d o Robiso zn ine zuzenda arl ie m a n i a r r ae rk t i s t ae kt a g,i z a r t e ag ku ingeniaria zk irela u s t ez u t e n e z txietsi egiten zituela etaelitetik baztertzen zituel a s e n t i t z ez n u t e nH . o r r il o t u t az , i n em u n d u a r i b u r u z ka ol e g o r i a t z ha atr t u ahad l ira f i l m a kE . rdi seriotan, erdi txantxetan, artistak, zientzialari eroak etadoktore bitxiak artemagiko berri bateko magoak eta aztiak zirenT . e k n o l o ge ia zin hobearen aztiak drenez, beldurrez eta arretaz bereganatzen dituzte lortutako botereak, eurek ainkotiarr a ko e r ee zd a k i t e l a b ko terh e o r i ejk e d deabruzkoa dk i r e na l a e z . " A r t i s t a " moduan zine UFA estudio erraldoetako enpresa lokatuta, galduko kudeaketaren kontrola otezuten beldur z i r e no ,rdea A . dimenaren t as e n t i p e n g ea nineanzuten botere berriaz etaikusleak erakartzeko g a t a s u no as zoh a r r o zuten z e u d ea nr r e n b ,o t e r e horrek eragin a h a lz i t u e n ondorioe ek r ek e z k a h a n d i as ko r t z ez ni z k e t e n ' 8 r .
"Las t r e sl u c e s "D .

El relato-marco

Esparru kontakizuna

y laobsesin Esa referencia metacinematogrfica Aldi berean, aipamen metaznematografiko horrek por el poder puede de las pelculas fantsticas eta fantasiazko filmen botereagatiko obsesioak protagonismo explicar a su vezel excesivo connarraaileari edo,zentzu orokorragoan, historiacedido a la figura delnarrador o, en un sentido ren edukiari edokontalariari emandako larregizko genera protagonismoa ms al , l ac u e s t i dn eq u o quin cuenta azaldu ahaldut.ltxuraz orojakileak la historia. Entre la multitud de narradores aoai z a n a r r e n ,o s o f i d a g a r r i ae k z d i r e nn a r r a t z a i l e peroal mismo rentemente omniscientes tiempo ugarienartean, Scapinelli misteriotsua aurkitzen poco fiables, encontramos la misteriosa figura de dugu Pragako rkaslea filmean, artsta ibiltaria Scapinelli en El estudiante de Praga, el artista Caligaridoktorearen bulegoafilmean,edo monambulante de Elgabinete deldoctor Caligari, o el treur d'ombresibillaria ltzalakfilmean.lzan ere, igualmente itinerante montreur d'onbresen azallzen dizetxetzarrean elkartutako aristokratei quien Sombras, entretiene consusrelatos fantaskie kontakizun f a n t a s m a g o r i k o ak ostatzeko magrico asl a a r i s t o c r a c rie au n i de an l a m a n asmoz.Horiezguztiezgain, giza txotxongiloen sin. Sia stos lesaadimos losmonstruos-amos h a r i a k m a n e i a t z e d ni t u z t e n M a b u s ed o k t o r e a , quemanejan lascuerdas humanos, de lostteres Nosferatu, Tartufo eta Hiru argiak filmeko y la como el doctor Mabuse, Nosferatu, Tartufo Heriotzaren irudiamunstro-ugazabak ere kontuan figura de la Muerte en Lastres/uces, en el incihartzen baditugu, narratzaile-ugazaba ugariauroiente cinefantstico alemn encontramos un kitzendituguAlemaniako fantasiazko zine hasi nmero n a d ad e s d e a bd l e n a r r a d o r e s - a m o s . berrian. Batzuk narraziotik kanpo daude, eta beste y otrosse Algunos son ajenos a la narracin batzuk, ordea, narrazioaren barruan, dokCaligari incluye d n e n t rd o el a m i s m a c,o m o de torearen bulegoa, Golem, Nosferatu, banpiroa e ne l c a s o y El Golem y tamEl gabinete del doctorCaligari lNosferatu, eine Symphonie des Grauens', bin de Nosferatu, el vampiro eine Friedrich W. Murnau, 1921) eta NibelungoaklanelNosferatu, Symphonie des GraueniFriedrich W. Murnau. tan gertatzenden bezala. Nosferatu,banpiroa l92l) y Losnibelungos.En Nosferatu, el vampiro, lanean, hainzuzen ere,baimendutako hainbat eta en concreto. exsten tantas fuentes narradoras hainbatnarrazio iturri daudenez, kontakizunaren queel significado autorizadas del relato cambia edukia aldatu egiten da erabat, narrazioaren aginpor completo, dependiendo de quinejerza la t e a d u e np e r t s o n a r e an rabera N . olanah eir e ,i k u s narrativa. Pero autoridad el espectador, en lugar leekez dutebotere tiranikoaren mehaua sumatde sentirse tirnico zen {Kracauerek amenazado 0or su ooder adierazten duenbezala}, kontrol (como sostiene Kracauer), se siente atemorizado e z a r e nb e l d u rd i r e l a k o n e u r r ih a n d i a g o batean. por su ausencia en mayor medida de control. l z a ne r e ,j a k i nb a d a k i t e z d a g o e l a e g i aa d i e r a z consciente como es de la ausencia de unavoz ten duen ahots nabaririk, informazio iturri ugari queexprese yaque, guzti-guztieinequvoca laverdad, a pesar edonarrazio uneugaridauden arren, dequeexisten multitud defuentes deinformacin tan agertzen mesfidantza, delako bakoitzak eranso multitud de momentos de narracin. en todos ten duenzalantza handiagoaren ondorioz. ellos est implcita la desconfianza, debido a que cada uno aadu e ng r a d o ms d ei n c e r t i d u m b r e . Seguruenika , i p a t u t a k oz a l a n t z a k sartzeko para Elrecurso ms utilizado ntroducir lascitadas incertidumbres es probablemente el rasgo mscaracterstico delcinefantstico alemn: el "marco" podra relato-marco. El propio trmino sugerir unafuncin estabilizadora, un modo de aglutinar la narracin; sin embargo es utilizado frecuenc a ne lo b j e td c o nm s ci o oec o m p l i cla ars cosas E . le j e m p m l o s conocid do ed i c h a complicacin c o n s c i e nlto ee n c o n t r a me on se l m a r c o usado en la propia EIgabinete deldoctor Caligari,
baliabide erabiliena d a A l e m a n i a kz oi n e a r e n e z a u g a r rb i e r e i z g a r r i e ne as : p a r r uk o n t a k i z u n a . "Esparru" t e r m n o ab k e r a kz e r e g i n egonkortzail e a i z a nl e z a k en , a r r a z i ola o t ul e z a k e b;a i n ag a u zak nahasteko e r a b i l io h i d a s a r r i t a n N . ahita egindako nahasmen h o r r e na d i b i d e ezagunena Caligaridoktorearen bulegoafilmeanbertanerabilitako e s p a r r u aa nu r k i t z ed nu g u l . z a ne r e ,b e r e j a t o r r i a ke t a z e r e g i n a k eztabaida ugarisortu dituzte r' l. Caligaridoktorearenbulegoafilmeko gertaeren t e k n i k a r ea nr a b e r a t, estuaren barruko

I I !

,l

cuyo o r i g ey nf u n c i h na n dado l u g aa r u ni n t e n s o r'1. debate EIgabinete deldoctorCaligarieienplifit c n ce anl aq u e l an a r r a c i c au n a sn ee n g l o b a queacta dentro de un relato motvacin, como comentario e interpretacin de loshechos intrn"el secos al texto; relato dentro delrelato" {miseen-abymel deniega deunamanera ms radical el n i v ed l ev e r a c i d a dd el oq u e e le s p e c t a d a o cra b a . os l o d ev e r N s u r g ed nu d a a scerca d el af i a b i l i dad ,o t a m b i a nc e r cd d el o sn a r r a d o r e s is n aes u cordura in : cluso el plano f i n a lf r o n t ad l e lb u e n y niqu doctor deja dudas sobre susalud mental, d e c itri e n e sobre sus ntenciones. generalmente Elrecurso delmarco acta enel cine a l e m c no m o una trampa c,o l o c a d aau n o o personajes para que ms bien sedelaten a smismos o para descubrir unsecreto. como enE/cas(Sch/oss tillo Vogelod Vogeld; Friedrich W. y Tatufo. Murnau, 19211 EnSombras se tratade unaobrabalinesa delteatro de lassombras con que una complicada trama dedoblaje, seconvierque te enla pelcula elespectador viendo est en y quesirve pantalla para realidad como laproyeccinde algunas violentas fantasas de losprotagonistas. porel mago Utilizada confines benfipermite cos, a lospersonajes enfrentarse entre s y confrontar laverdad sobre susmiedos, obsesioy furias nes, celos asesinas En Lasmanosde 0rlac @rlacsHnde: Roberl W i e n e1 ,925 e)n c o n t r a m ta om s b i u nn a situacin similar. delmarco. Sinel recurso constituye una nueva v e r s i d n e lc u e n t d o e la p r e n d d iz eb r u j o . Unconcertista de piano aristcrata seva dando paulatiname n tq eu el a sm a n oq su e cuenta d e le h a ns i d oi n j e r t a d a t rs a sp e r d elra ss u y a s e nu n y,s u f r e accident f e r r o v i a rtiio enen v i d ap r o p i a u ng r a n shock c u a n ds oee n t e r d a eq u ep e r t e n e n.c a p a ze c o n cieron a u n a s e s i ne oj e c u t a dIo d p o r e l c u a ls u a m b i c i n t r o l a rs u p r o p i o arte, "frontera haba transgredido la normal" entre la y y la ciencia, vida la muerte, entre la naturaleza "otro ae b e y o " ,d e b e e l p i a n i s td r e c o n o ca er su y are s eo t r o o o r e c h a z a r l o d e c i d ie rntre acepta u n av e z m s ,l o q u ec o n l l e v a ru a n as e g u n d a mutilacin. Talconflicto nos traea la memoria un ae F r i e d r i c c o n f l i c ts oi m i l ae r n l a p e l c u ld W h. in dieNachtl192l), Murnau DerGang en la que e l h r o e ,i n t e r p r e t a d ao simismp oor Conrad V e i d td , ecide volver a s e r c i e g oe n l u g a r de a c e o t au r n s a c r i f i c ic o r i m i n aL l .a d e c i s i o nu e

motibazia oz , alpen io edo interpretaz m oduan jokatze dn uen k o n t a k i z u n ab ra er nr u a sn a r t z ed na "Kontakizunaren narrazioa. barruko kontakizunak" (nise-en-abymel indarhandiagoz ukatzen du ikuslee ik usb i e r r id u t e n a r e en giazkotasun m a i l aN . arratzaile f ie dn a g a r r i t a s ue nt a a re i uren zuhurtziari zalantzak buruzko sortzen dira aldi plaberean d:o k t o ro en a r e n a u r r e a l d ea kz ok e n gn aineko n o a ke r e h a r e nb u r u k o osasunare zalantzak uzten ditu.eta zer esanik ez. haren ar keb a i . a s m o eg na i n e k oe 0 r o h a r ,e s p a r r u a r e bn aliabide sa egada da Alemaniako zinean. Segada horipertsonaia bati jartzen edogehiagori zaie, euren burua agerian gaztelua uzteko edosekretua argitzeko, Vogelod (Schloss Vogeliid; Friedrich W. Murnau, 1921) eta gertatzen Taftufo filmetan den bezala. l2alak filmean, itzalen antzerkiko antzezlan balitarra azaltzenda bikoizketa bilbearen bidez. Hori delaeta. ikuslea ikusten benetan aridenoelikula bihurtzen protagonisten da,etaaldi berean. zenbait fantasia pantaila bortitz irudikatzeko moduan erabiltzen da. Magoak ongintzazko helburuetarako erabiltzen pertsonaiek duenez, elkarri aurka egiten diote eta euren beldurrei, obsesioei, zeloei etahiltzeko irrikeiburuzko egiari aurre egiten diote. 0rlacen eskuak Robert Wiene, l0rlacs Hnde; 1925) filmean ereaurkitzen dugu antzeko egoera. E s p a r r u a rb ea nl i a b i d e ea rabiltze en z b a d ue r e , azti-mutilari buruzko ipuinaren bertsio berria da. Piano-jole aristokrata bat pixkanaka-pixkanaka galdu konturatzen datrenistripu batean bereak jarri ondoren dizkioten eskuek berezko bizia dutepairatzen la. lzanere,shockhandia du, esku horiek exekutatutako hiltzaile batenak izan zirela dakienean. Arteak sortzen zion handinahiak biziarenetaheriotzaren arteko, naturaren etazientzia"muga gainditu ren arteko arrunta" zuen. Artea "beste piano-joleak kontrolatzerik ezduenez. nia" onartu behar du.beste ni horionartu edoberriro gaitzetsiko duen erabaki behar du,horren ondog e r t a t ua h a l d e l a k o . rioz bigarren ebaketa gatazka gogoGatazka horrek antzeko dakarkigu ra,Friedrich W.Murnauren DerGang indieNacht (1921) filmekoa, alegia. Bertan, Conrad Vedtek antzeztutako heroiak berriro ereitsua izango dela erabakitzen du,krimen sakrifizioa onartu beharrean.jrlacen eskuak filmekoheroiak hartu "guztiok gurarieutsiei beharreko erabakia eta barruan daramagun basapiztiari" buruzko ikasgai

debetomarel hroede Lasmanos de 0rlac r e 0 r e s e n tu an a l e c c i n m o r a ls o b r ed e s e o s "la r e p r i m i dy os o b r e b e s t iq au e todos llevamos p,e r o dentro" alude t a m b i d n ef o r m a s u c i n ta oet r a b a yva l ad i a l c t i c aa mo-escla ol p r o c e sd j o a l i e n a de o on , e l q u ee l p r o d u c t d e lt r a b a l d oe uno, d e s p u d se q u eo t r os e a p r o p id ee 1 s ,e presenta ante forma monstruoel primero enuna s l r e c u r sd s a .S i ne m b a r g g or , a c i aa o e lr e l a t o marco e , l s e n t i dd oet a l a s p e c td oe l a n a r r a c i n y sufre giro. es invertido un nuevo Elrelato de la p r t e sd is ee s p r e n n os ep u e d d el a q u e e lh r o e der se convierte, tras recabar la ayuda de las f u e r z ad se lm a l e , nu n ah i s t o r is a obre l af a s c i n a la hipnosy c i ne n s ,s o b r e i sl a m a n i p u l a c i n , gtico con lo queel relato se convierte en un o n e . metarrela sto ob r e l p r o p c D e e s t em o d ol,o s r e l a t o s - m a ra cd oe , m d se r lano c o l o c ae r n p r i m ep e l a c t od e n a r r a r c,e n , stado t r a n l a a t e n c i e nn l a p e r s o n a l i d a ed le m e n t ao l l a s m o t i v a c i o nd ee s a q u eq l u ee s t narrand la oh i s t o r i a .s t e e se lc a s o d eu no e r s o "su" najecontando historia a otro(porelemplo, Francis, en El gabinete del doctorCaligari, conpor tando suhistoria a otrointerno trasverpasar e lj a r d n a s u a n t i g un ao v i a J a n e )0 . elcaso del personaje por la memoria atormentado de un p a s a dq ou e el g o hecho vuelva e r e v i v ip ro r q ua o a l g u i es ne l o h a c er e c o r d ac ro , mo el hroe de (Friedrich quienal Phanton W. Murnau, 1922), p a r ac o n t a s f i n a lr e n e ru el coraje suficient e terrible historia a su esposa. Losdistintos munpn u e d ea np a r e c e d o sd e n a r r a c i ernf o r m a de sueo, como en Lasmanos de 0rlac, o pueden hacersr ee a l i d ay df i n a l i z a on ern e l m o m e n te q u ee l h r o e s ee c h a a dormic r ,o m o s u c e de n que El hombre de lasfiguras de ceral,pelcula y parodia imita Las tres/uces. Como en multitud fantstcos, de cuentos ambas crean Delculas m e d i a ne te u n as i t u a c i nn arrativ ea nl a lmarco queun personaje concede a otropersonaje tres y tres aventuras. deseos, tres oportunidades Tales oelcula es stn r e l a c i o n a da as suv e zc o n otras llegado deimprovienlasqueunvisitante. soo encircunstancas untanto extraas, desenc a d e nu an a serie d ea c o n t e c m e n ot uo e h s acen n e c e s a rlia r e p r e s e n t a cd i en u n ao b r a o una farsa(E/castillo Vogelod, Tatufol o conotrasen l a sq u ee lv i s i t a n t ee s u nm a g o e x t r a y om e l a n clico DerVerlorene lSombrag. Schattenl.

morala denarren, ugazaba-morroia dialektika eta prozesua lanalienatuaren ereaipatzen ditulabur produktua, labur. B e r t a nn , o r b e r a r el n anaren beste batek bereganatu lehenengoaren ondoren, a u r r e aa ng e r t z e dn ao s om o d u i t s u s i aN no . lanahi ere,esparru kontakizunaren baliabideari esker, narrazioaren alderdi horren zentzua alderantzikatu egiten da eta bestezentzu bat hartzen du. indarrei laguntzeko Gaizkiaren eskatu ondoren, heroiak kentzerik ezduenDrotesiaren kontakizun a l i l u r a rh i ,i p n o s i a ertiam a n i p u l a z i o ba u r iu z k o historia bihurtzen da. Horidelaeta,kontakiun gotikoa zineari berariburuzko metakontakzun bihurtzen da. H o r r e l ab , a d a ,e s p a r r u k o n t a k i z u n le ek hen p l a n o aln n a r r a z i oe at,ah o r r eg za i n , a r t z ed nu t e narratzailear ne on r t a s u n ab r iu , ruko sasunari e d om o t i b a z i oe erir e p a r a t z d e in e t eH . orra hor "bere" pertsobeste bati h i s t o r ia z a l t z e dn ion naia (esatebaterako,Caligari doktorearen ilmeko Francise b u l e g ofa bk e r eh i s t o r i a z a l t gaixo z e nd i o b e s t e bati, ah i ia J a n ee m a z t e go l o r a t e g i tiig ka r o t z e dn ela ikustean E l. ra berean, gk ogorarazten horra h o rz e r b a i t e ek d on o r b a i t e go erdiolako b.e r r i r o b i z ib e h a d r uen iraganek pk eo rtsonaia, t a e r a r eo nr o i m e n a k tsekabetuta (Friedric h . M u r n a u1 Phantom W , 9 2 2f)i l m e k o heroiag r ie r t a t z e zn aion bezala E.m a z t e a bre i re i z u g a r r i a z a l t z e kb historia oe s t e k o adorea N m u n d u aa km e t s a k d a u k aa m a i e r a n .a r r a z i o balirabezala agertu ahaldira,0rlacen eskuak f i l m e ab ne z a l a B.e s t e l a e,g i a b i h u r te ut ah e r o i a lotaradoanean amaituahal dira,Argizarizko gizona gertatzen irudien denbezala. Film horrek Hiru argiak filma imitatueta parodiatzen du. F a n t a s i a zik po u i na s k o t a n b e z a l a xf e il ,m b i e k esparruare bn idez s o r t z ed n u t en a r r a z ie og o e a pertsonaia r a . B e r t a np ,ertsonai b atek beste , i r ua u k e r a dn izkio h i r ug u r a r ih b a t ie s k a i n t z e e t ah i r um e n t u r a A.l d ib e r e a n f i.l mh o r i e k zerikusia dutebeste batzuekin, etabertan, ezustea n e d oi n g u r u a b a br erezieta r n t s i t a k bo sitari ao r t z e d batek z e n b a ig t ertaers nituenez la , na gaztelua, edofartsa antzeztu behar da(Vogelod Tartufol. Eraberean. bestefilm batzuekin ere b a d u t ez e r i k u s i r i k e,t a b e r t a n m , a g ob i t x i a (ltzalak; bezain malenkonatsua da bisitaria Der Verlorene Schattenl. gabe, Hiru argiak eta lnolakozalantzarik gizona Argizarizko irudien diraerahorretako film
"Los P a p a r t e )> . N i b e l u n g o(s "r i m e r

ms interesante ds e S i n d u d a ,l a s p e l c u l a s entre las de este tipo son las citadas Lastres luces y El hombre de las figuras de cera. En o e lm a r c o s ee s t a b l e c e a m b a sa , parte d e lr e c u r s d n a r r a c i e n n l a q u es e e n t r e l a z a tn r e se p i s o Lrna d i o s d i s t i n t o se , p i s o d i oq su e s o n { e n e s p a c i o , y atmsfera tiempo m ) u yd i s t i n t o e s n t r es , p e r o q u ep o s e e n como elemento cs o m u n eq s u ea c t a n r e o e t i c i v n a s u v e zc o m or e f u e r z o P . e r om i e n ae e p i s o d i o c t r a se n u n ap e l c u ld so , m op o re j e m ploen lntolerancia ith, David W, Griff llntolerance; temas endife1915) la , r e p e t i c i d ne l o s m i s m o s rentes oe m o m e n t oy sl u g a r e s e p o n ea l s e r v i c id u n ac u e s t i n o d e u n a r g u m e n th oi s t r i c o e,n l a s "responden" problema t r e sl u c e sl o se p i s o d i o s al p l a n t e a dp oo re l p r o p i o m a r c oc , o n l a s a l v e d ad de q u e s t e q u e d as i n r e s o l v e A r .s ,u n o s e q u e d a d e l a st r e s c o n l a s e n s a c i d ne o u e l a h i s t o r i a perdivelas t r a t ad e l a m a n t e e n L a st r e sl u c e s n o , i n oq u ee s t a h p a r aa r t i c u l a e rl d o d e l a j o v e ns q u e s t at e n ea no sentimient do epecado , unque quede . sc o m o c l a r oe l m o t i v o d e d i c h op e c a d oE ru al p a b l e a, u n q ue el s i e l l am i s m a s e c o n s i d e r ac

i n t e r e s g a r r i e nB ai ke . t a ne , sparruare bn aliabidea e ote ze z i kn , arrazio ea r ee z a r t z ed na ,h i r up a s a r t l ( e s p a z i o ad ne , n b o r ae z e k oE , uren artean nt ag i r o horiek an) oso bestelakoa bk a d i r ae r e , p a s a r t e en t as e n d o a n t z e k o s a g a i ad ki t u z t ee ,r r e p i k a p e jokatzeko . e n ad e l a ,p a s a r t e d u n g a r r im o d u a n D film batean, esate baterako,lntolerantzia '1915) W. Griffith, f i l m e a ng ,ai l l n t o l e r a n cD e :a v i d b e r b e r az ke n b a iu tn e t a n e t al e k u t a n errepikatzea a r a z oe d o a r g u m e n t h ui s t o r i k o b a t e nz e r b i t z u r a jartzenbadaere, Hiru argiakfilmekopasarteek "erantzuten" e s o a r r u ab ke r a k sortutaka orazoari g a b e g e r a t ua r r e n . d i o t e , a r a z o ak o n p o n d u H o r r e l ab , ada, filmeko hiru b a d i r u dH i i r ua r g i a k gazk a n d e l eh ni s t o r i ae kz d u e l a h i t ze g i t e n e s k a . a ne r e ,b a d i r u d t e a r e nm a i t a l g ealduaz lz nie s k a r e nb e k a t u s e n t i p e ne ag i t u r a t z e e ko rabiltze dn ela, nzb a d ae r e . horren z e r g a t i a r g ig e r a t z ee bekatu d u e l ae r r u n B a d i r u dn i eskak b e r e b u r u aj o t z e n ki k e i n u b a k a r r iik k u s t ed ni t u z t e n d u n t z a itk , u s l e eb g a z t e aa kn t z a r r a r e a r r e nn : eska bn urua e t al e p 0 a ( f a l i k o e g i ae ?s ) taltzen ditu gurdian eta katutxo laoa hartzendu lNosferatu, banpiroafilmean

ve dos gestos: la .joven espectador nicamente (demasiay elcuello l ac a b e z a cubre enelcarro d o f l i c o ?d ) e u n ao c ay r e c o g e ungatito inocente (repetidoen Nosferatu, el vampirol,como si f u e r ac o n s c i e n t d ee la oresencia de la muerte c o m oa l g o e x t r a o aunque vinculado de alguna formasecreta Esta situacin se asemeja a con 1. la de Nina en Nosferatu, el vampiro,quienest (inconscientemen en ?e ) lvampiro unida cto P .or l o t a n t o , e n a m b a sp e l c u l a s e n c o n t r a m oe sl ( c o m oe l c a s o d e C e s a r ee d e s e of e m e n i n o ,l monstruo-amante deJaneen El gabinete deldocy tor Caligarlcomomotordel relatoenmarcado c o m oe l e m e n td o e a t r a c c i d ne l e s o e c t a d o r . En El hombrede lasfiguras de cera,larelacin yol o s e p i s o d i o p , e n t r ee l r e l a t o - m a r c s a r e c ea primeravista, ms simpleque la de las tres /uces.Las historias no slo reflejanla situacin fundamenta dle l j o v e ne s c r i t o e r n a m o r a dd oe l a h i j ad e l d u e o de laferia. C a d ae p i s o d i o f r e c e , a d e m sl , a sf i g u r a s d eu np a d r e b e n v o ly od eu n p a d r ec a s t i g a d oh q u e e n e l e p i s o d ifo inal, r :a s t a y a r g u m e n ts oe u n i f i c a n e n e l q u em a r c o J,a c ke l y permite Destripado ar c t ac o m op a d r ea s e s i n o a l o a d r er e a l d e l a c h i c aa c u d i re n a u x i l i o del o l p o b r ee s c r i t on e s c r i t o rc, u a n d o a l p r i n c i p ie ro t e n al a m s m n i m a e s p e r a n zd ae s e r a c e p t a d o ea r a l a h i j a d e l i r a c u n d o c o m o p r e t e n d i e n tp f e r i a n t eL . o sd o se p i s o d i om s uestran a u nj o v e n , prototipo del hroesoador, en actitudde desafoa un potentado, desafo cuyo resultado sera desastroso a ,n o s e r q u ee n c a d ac a s oe x i s t i e r a u n a j o v e nd i s p u e s t a c o m e t e r u n a c t od e t r a i c i ny s a c r i f i c i p oara a y u d aa r s u a m a d oD . ee s t e m o d o , p o r o t r a p a r t e b a s t a n t ei n g e n u o , se r e s u e l v e n l o sd s t n t o es o i s o d i ols a c u e s t i d ne a. consegui a r s u p r o m e t i dY c m oe l j o v e np u e d e s e l o g r ad e e s t em o d om o s t r a r la contradiccin q ,u e d a e m p l e o al protae n t r ec m oe l f e r i a n t e g o n i s t ac o m o e s c r t o r p, e r o q u e e n a p a r i e n c i a c o n s i d e r la a l i t e r a t u ra al g ot a n b a j oq u en o c o n c e d ea l e s c r i t o lra m a n o d e s u h i j a ,s e c o n v i e r t e e n s u s a l v a d oy r en su suegro. L a s i t u a c i s ne resuelve mediante la rebelda d e l a j o v e ny l a aceptacin d e l a c a s t r a c i p n o r p a r t ed e l h o m b r e .D o sm i e m b r o{s herido e n u ne p i s o u nb r a z o d i oy u n m a n i q uin c o r p r ee on e l o t r o )s u b r a y a n e l t e m ad e l a c a s t r a c i n u, n t e m aq u el a p e l c u l a El hombre de las figurasde cera compartecon Lasmanosde 0rlac. El hombre de las fiourasde < Cartel anunciador de"Fausto".

da).Badirudi heriotza berasumatzen errepikatzen duela, eta bitxia iruditzen bazaio ere,jakinbadaki ezkutuko zerikusia duelakatutxoarekin. Ninak antzeko egoerabizi du Nosferatu, banpiroa filmean, e t a b a n p i r o a r e kd in u h a r r e m a n( ao h a r k a b e a n ? ) . Beraz, bi filmetan, emakumearen desira da kontakizunaren eragilea eta ikusleaerakartzeko osagaia lCaligari doktorearen bulegoa filmeko gertauen Cesareri, Janerenmunstro-maitaleari, zaion bezala). Hasiera batean, Argizarizkoirudien gizon a filmekontakizunaren an, badirudi esparru eta pasarteen artekololuraHiru argiakfilmean bainoerrazagoa dela. Historiekez dute bakarrikazaltzen j a b e a r e na l a b a r e k i n azokako maitemindutako g a z t e a r eo ni n a r r i z ke gain, idazle og o e r aH . orrez pasarteek aitaonberaren eta aitazigortzailearen irudiak eskaintzen dituzte: hariketa es0arrua eta argumentua uztartzen dituen azkenpasartean, J a c k e r r a i - a t e r a t z a i l ea aik ta hiltzaile moduan jokatuarte.Horriesker, neskaren benetako aitak idazleari laguntzen dio, hasierabatean,idazle gizagaixoak azoketako salerosle suminkorraren alabaren ezkongaiat onartuaizateko itxaropen txikiena ere ez zuenarren.Bi pasarteetan, heroi ameslariaren eredua den gaztea erronkari agertz e nd a d i r u d u n a r e E ao r r e n an urrean . r r o n kh ondorioaosotxarra izango litzateke, maiteari laguntzeko asmoz, traizioaeta sakrifizioa egitekoprest gaztea guzlegokeen neska egonezean. Pasarte tietan,modulao horretankonpontzen da nola l o r t ua h a ld u e nm u t i l a k e m a z t e g a iE ar . ab e r e a n , horrelaazaltzen da kontraesana, idazleari lana ematen dionazoketako saleroslea idazlearen salbatzaile etaaitaginarreba bihurtzen delako, literatura behe mailakoairuditzenzaionez, hasiera batean i d a z l e aa r il a b a r e e nskua ematen e zb a d i o ere. Neskaren asalduraren bidezkonoontzen da egoera, etagizonak kastrazioa onartzen duenean. (pasartebatekobesozauritua Bi gorputz-atalek gorpuzgabea) eta bestepasarteko maniki azpimagaia.Argizarizko rratzendute kastrazioaren irudien gizonaeta 0rlacen eskuakfilmetan agertzen da gai hori.Argizarizko irudiengizona beldurrezko gehienen film komikoa da (Lubitschen komedia "irentzaileak" antzera). eta bertakoemakumeak dira. Nosferatu,banpiroa ela Hiru argiakkontaki"tragikoetan", zun o r d e a ,e m a k u m e aa kmore ematen du munstroaren aurrean maitalea salbatkh u l a k z e k oN . olanah eir e ,g i z o n aa b e z a ie nz g a i a k

Caligari doktorearen bulegoa filmakemanzion guai-guztiari: hasiera da bai..., etaez.Agerikoa 20ko hamarkadako fantasiazko filmalemaniarren ondarea handia delaeta30eko zine estatubatuar r a kj a r a u n t s ei g i nz u e l a3 . 0eko hamarkadan, 0trasmentes, otros mundos Universal Estudioetan egindako beldurrezko filmek(James Whale, ValLewton edoEdgar Ulmer Todo comenz con E/ gabinetedel doctor zuzendarienak) eta40ko hamarkadako zinebeltque existe s...,y no. Es evidente un zaklfilm noid (0tto Preminger, FritzLang,Billy Caligari: g r a nl e g a d o de pelcula as lemana fa s n t s t i c a s Wilder, Robert Siodmak edo Curtis Bernhardt) d e l o sa o s 2 0q u ep a s alcine e s t a d o u n i d e n s e Alemaniako zuzendarien eragin argiadute,eta Tanto reazineko de losaos 30. lasoelculas deterror espresionismoaren ondorengo estilistikotl i z a d ae sn l o sE s t u d i o U sn i v e r se an l l o sa o s 30 zathartzen dira.Ezziren bakarrik 10eko eta20ko "izaki" (dirigida ps o rJ a m e W s h a l eV , a lL e w t oo nEdgar hamarkadetako zineko zenbait itzuli; esate Ulmerl como el cinenegro baterako, Frankenstein, Drakula, zientzialari eroak lfiln noil de losaos Robert 40 (de 0tto Preminger, FritzLang, BillyWilder, edo gizontxoak. Siodmakek eta Curtis Rober ti o d m a atc ) u s ac ni e r Bernhardtek hamarkadaren amaieran eta S ok C u r t iB s ernhard 30eko t a m e n tle ai n f l u e n cd ia el o sd i r e c t o r e as l e m a n e s , 40kohamarkadaren hasieran zuzendutako zine y s o n c o n s i d e r a dd protagonistak oe ss c e n d i e n t e e ss t i l s t i c o s beltzeko zenbait filmetako amnesiNo o. s l o koakdirenez, filmedel expresionism c io nematogrfic Caligari doktorearen bulegoa "criaturas ogora. v u e l v ea n l g u n ad d"e lc i n ed e k o F r a n c it sr a u m a t z a td ua ak a r k i g ug te se l a s y l o s2 0c o m o l a sd c a d a d sel o s1 0 F r a n k e n s t e i n , Hala ere, argiztapen teknikak edoestilo espresioDrcula lo , sc i e n t f i c o lo sc o s o l o sh o m n c u l o s . nistabarik, narrazioaren teknikak, flash-backak, k o n t a k i z u nd aik Varias d e l a sp e l c u l a ds e c i n en e g r o dirigidas a h o t sa n i t z a k eta es0arru ra p o rR o b e r ykC u r t i B tiodma df ti n a l e s doktorearen bulegoa filmak etafantasiazS s e r n h a ra Caligari d el o s3 0y p r i n c i p i o ds el o s4 0s ec e n t r ae nnp r o ko zineak Hollywoodeko erbestera eraman zuten queremiten tagonstas amnsicos altraumatizaondarearen oinarri. Dena dela. hori beste historia do Francis de El gabinete del doctorCaligari. bat da 0or. q u e P e r om , s l a st c n i c ad se i l u m i n a c i o n el estilo e x p r e s o n is o ta nl,a st c n i c ad sel an a r r a Amaitzeko, honahemenazken oharra. 20ko y los cin,los flash-backs, las vocesmltiples hamarkadako Alemaniako fantasiazko etabelduu, i e n efs gaurkotasun r e l a t o s - m a rq co u n d a m e n te a lnl e g a d o rrezko zineak nabaria du berriro, ez queElgabinete historikoa deldoctorCaligariy el cinefanbakarrik zinebeltzaren osDea delako gozamenak levaro zateko tsticl o cn o n s i ga os ue x i l i o d eH o l l y w o o d . eta beldurrak eta begiratuak ('o'. gehiago o. Pero esoes otrahistoria liluratzeg n a i t u z t e l a kG auregun,

p e l c u lc a c e r au , na micd a et e r r o ( r a li g u aq l ue l am a y o r d a el a sc o m e d i a ds eL u b i t s c h m )u , estra "castradoras", a l a sm u j e r ec so m o mientra es n "trgicos" losrelatos como Nosferatu, el vampiroy Lastresluces la mujer cedeanteel monspara truo s a l v aa r s ua m a d o e;na m b oc sa s o s s,i n embargo lo , sh o m b r e ss o nd b i l ee s intiles E.l hecho de queel hroe de Elhombre de lasfigurasde ceraseaescritor aade otradimensin. C u a n ds oe q u e d a d o r m i dp oa r e c e c l a v a r ss eu pluma , c u an q u ee n f a t i z e lo ms l oh a c e a lr tema d el a c a s t r a c i Y ne . s a d e m u sn aa l u s i s n d i cay sarcstica al debate sobre el Autorenfilm,la quepretendan losescritores manbatalla entre yl a q u e l l o tener s uc a p i t a clu l t u r a ds i s p u e s ta os para que trabajar el cine, unmundo enElhombre de lasfiguras de ceray en Elgabinete deldoctor y Caligari es identificado con lugares baratos peligroso y u nc i r c o . feria us n:a

gizonafilmeArgizarizko irudien dirabi kasuetan. ko heroiaidazlea denez. bestedimentsio bat geratzen agertzen da.Lotan denean, luma sartzen gaianabarmentduela dirudienez, kastrazioaren gain, zenda.Horrez Autorenfilmari buruzko eztabaidaren aioamen sadikoa bezain sarkastikoa da. Hau da,ondare kulturalari eutsi nahi zioten idazleprest en etazinean lanegiteko zeuden idazleen arteko borroka. Mundu hori lekumerke bezain parekaen arriskutsuekin da Argizarizko irudien gizona filmetan: etaCaligari doktorearen bulegoa azoka etazirkoa. Beste burubatzuk, beste mundu batzuk

apunte. Elcine Djenme finalizar conun ltimo y de terror 20ha alemn de losaos fantstico noslo actualidad, adquirido otravezunanotoria porla popularidad ni porhistrica delcinenegro porelterror y el plaque ms fascinados estemos lo que En la actualidad, cer de ser observados. filosfimucho ms interesa es unacaracterstica de laspelculas alemaca presente enla mayora del doctor en El gabinete nas, y en especial la reversibilidad de Me viene a la mente Caligari. por presentadas lasmanifestaciones delaverdad lo que conanterioridad denomin el relato-marco: " l af a s c i n a c i pn o rl a a m b i g e d aP do " .rm u c h o que y Jane, deFrancis enla sepiense enlahistoria y Caligari, uno nunca sabe a quin creel deCesare quparte porlo quenohayposibilidad de decidir "real" y cules "imaginaria": si es de la historia peligroso; es unloco creemos a Francis, eldoctor quien est desquisicreemos al doctor, esFrancs parecer pero una cuestin trivial, toca ciado. Podr "otras mentes": delas elproblema epstemolgco pasara en sipudiramos saber loque sucede qu pruebas tengo de la mente deotrapersona? Ou queexisten El gabinete deldoctor otrasmentes? unbuen elemplo deunprobleCaligari estambin relacionado con ste:el de los ma ontolgco "otros existo esla mundos". Sielmundo enel que est el merainvencin de otrapersona, dnde yo ver que me exterior, desdedndepodra "interior"incluso enel atrapado enel o encuentro "interior" "interior" del deotraoersona"?

na , ina batez ere Alemaniak f io l m g e h i e n e t ab rearen buIegoa filmean, egon badaCaIigari dokto goen askoz filosofikoagoa dainteresgaezaugarri Esparru kontakizunak aurkeztutako egiarriena. r e n a d i e r a z p e na deranzgarritas du an to ar k i t el n "bitasunak gogora: sortutako lehen azaldu dudan eta lilura".Francisen eta Janeren, Cesareren pentsatzen historian behin etaberriro Caligariren inoiz ezdakigu norisinetsi. Hori dela badugu ere, zat den erabakitzerik historiako zen eta. ezdago "irudizkoa". "benetakoa" Francisi sinesetazen e r o a r r i s k u t s ud aa . t e n b a d i o g ud , oktorea sinesten badiogu, Francis beradago Doktoreari b e kg oa i a dela dirub u r u t ie kg i n d G a .a r r a n t z g i ra ik "beste arazo epistemologikoa dien arren, buruen" pertsona liateke beste ukitzen du:zergertatuko zerjazotzen denjakin ahalizango baten buruan daudeNola dakit nikbeste buru batzuk bagenu? duenarazo la? Era berean, horrekin zerikusia erebadaCaligari ontologikoaren adibide egokia "bestemunduen" atazoa. doktorearen bulegoa: mundua bestepertsona baten Bizileku dudan hutsabada,kanpoko zeinaldetatik asmakera "barruko edo beste ikusi ahal izango nuke aldean" "barruko " b a rruko pertsonb aaten aldearen" h"a r r a p a t u nt a a goela? aldean

gaietan pentsatzen Film batikustean, horrelako paranoikoa izan liteke etapsikiaduenpertsona litzateke. Gaur egun, trikobatean egonbeharko inoiz baino filosofikoagoa dazine herrikoia ordea. (eta batez filere,fantasiazko eta beldurrezko quese plantee bulegoa mak).Horrilotuta,Caligari doktorearen estas cuestiones al Quiz aquel y debera estar film modernoa da erabat:Matrix(TheMatrix seaunparanoico verunapelcula pero Andyeta Larry Wachowski, 1999) edoeXistenZ el cinepopular es ahora en un psiquitrico, (yenparticular que filmetako DavidCronenberg, 1999) laspelcums filosfico nunca leXistenZ; y deterrod. dituzte i k u s l e eik nolako a r a z o r ig k a b ei z a n g o Eneste sentido, Elgabilasfantsticas moderb e g i k oF r a n c i s e t a h a r e nd i l e m al.z a n e r e , unapelcula muy nete deldoctor Caligaries protagonistek film horietako MatrxlThe Francisen antzera, depelcula s como na:losespectadores y Larry n a h id u t e . n ork antolatze dn uen 1999) o eXistenZ den-den a Matrix,Andy Wachowski, iakin (eXistenZ gaiekin zerikuBeste buruen etabeste munduen 19991 simpatizarn sin David Cronenberg, ya que, y sudilema. X lThe X-files: Chris sia dutenez, Expediente al igual dificultad conFrancis pelculas que telebistako saioa edoBlairsortratan Carter, 1993-2002) losprotagonstas dedichas 1, (TheBlairWitch proiektua quin Project,Daniel es el queestorganizndolo ginaren de averiguar interneteko filma Myrick/Eduardo Snchez, 1999) delasotras todo. Relacionados conlascuestiones genituzke, y losotros podramos TheGame aipatuahalizango mundos mencionar mentes lThe programas Tr umanen ikuskizuna XlThe XG ame; DavidFin cher, 19961, como Expediente detelevisin Weir,19981, Memento deinternet ShoWPeter fileqChris 1993-2002) o pelculas Carter, lThe Truman Nolan,2000) edo Nola Christopher como Elproyecto dela brujaBlairlTheBlairWitch lMemento; izan John Malkovich(Being John Malkovich; rdoSnc hez, 1 999), sin Proj ect,Daniel Myrick/Edua gabe. 1999) filmak ahaztu Spike Jonze, como The Game(The Game; olvidarnos depelculas

David Fincher, 1996), E/ show de Truman lThe Truman Show, Peter Weir, 19981,Memento Nolan,2000)o Cmo ser lMenento: Christopher John Malkovich (Being John Malkovich; Spike Jonze.1999). paralelos y las Dichos entrelaspelculas actuales delcinefantstico alemn de losaos20mesugierenla idea dequeesla escenografa expresionista la quenossigue peroque "Dr.Caligari interesando, & planteCo." tienen un mensaje filosfico o al menos plenamente an problemas filosficos vigentes en la preguntarse podemos eradigital. Esnecesario cmo creeren lo queven nuestros ojoscuando no tenemos certeza epistemolgica, esto es, cuandono "lo "cmo" podemos unificar que"sabemos con lo y cuando sabemos, carecemos adems de seguridad ontolgica, es decir, la concepcin de nuestra existencia comounanica secuencia esoacio-temporal. serqueel doctor llegara Caligari a las Podra que Heidegger, mismas conclusiones cuyaobraE/ ser y el tiempo,su obra maestra, versa sobre la incertidumbre ontolgica, en 1923, slocuatroaos despusdel estrenode El gabinetedel doctor Caligarl! ss e pueden extraed r e todo 0 u c o n c l u s i o n e pensarque las pelculas esto?Ouizpodramos psicolgica as ctuales c,o n t o d a ss u s s i m i l i t u d e s con el cinefantstico alemn de los aos20,proVectanuna sombraoscurasobre el estadode propia smbin plantenuestra a l m a0 . podramo ta arnos o u ee l c i n eh a a l c a n z a do oo rf i n l a m a d u r e z para ensearnos suficiente a vivir en la incertis i s f r u t alr yd d u m b r eq : u ep o d e m od a ambigeda l a f a s c i n a r n oc so n l a r e v e r s i b i l i d a ed n, l u g a rd e volvernos locos a causasuya.En este caso,el p o ru n e s c e p t i c i s m c i n ea c t u a lm , arcado eo pistmicoy unaincertidumbre ontolgica, estlogrando lo oue cine fantstico alemnno oretenda ju p e r oq u ei g u a l m e n a l nl a te lcanz : g a ru n p a p ee modernizacin, no slode nuestro estilo, de nuestrastendencias en la modao de nuestra subjetivipensamiendad actante, sinotambin de nuestro to filosfico. Parala consecucin de eseobletivo, m e n o sd e u n s i g l o e s u n p e r i o d o insuficiente. Pelculascomo E/ gabinete del doctor Caligari, considerada e sn s u d a t r a b a j o s escandalosos producto de mentesretorcidas, formanpartede n u e s t r ac u l t u r ac o m ny g l o b a l ,s o n c l s i c o s modernos o, lo quees lo mismo, espejos de nuestrapropia modernidad.

G a u re g u n g o f i l m e n e t a 2 0 k oh a m a r k a d a k o Alemaniako fantasiazko z i n e k of i l m e n a r t e k o antzekotasuna kk o n t u a nh a r t u t a , o r a i n d i ke r e e s z e n o g r a f ie as p r e s i o n i s t ia n t e r e s g a r r ig ae r "Caligari tatzen zaigulakoa nn a g o .D e n ad e l a , " e z uf i l o s o f i k o a doktoreak & g a i n e r a k o e km d u t e ,e d oa r o d i g i t a l e ae nr a b a it n d a r r e ad na u d e n a r a z of i l o s o f i k o aa kz a l t z e n d i t u z t eb , ehintz a t .G e u r e b u r u a rg i aldetu behad r iogu zergatik sinesten d u g u ng u r e b e g i e ki k u s t e n dutena, z i u r t a s ue n p i s t e m o l o g i k oe rz i kd u g u n e a n h,a u "zer" "nola" da, dakigun eta dakigun uztartzerik ezdugunean e;t a s e g u r t a s uo nn t o l o g i k o r i k e r ee zd u g u n e a n h,a u d a , g u r ei z a e r a espaziod e n b o r as e k u e n t z i a b a k a r r ad e l a u l e r t z e ne z dugunean. Caligari doktorearen bulegoa e s t r e n a tz ue n e t i k lau urtebakarrik i g a r oz i r e lzakia nean,1923an H,e i d e g g e r e(k e t ad e n b o r a m a i s ul a n a k z a l a n t z a ontologikoa du hizpide) a t e r a t a k oo n d o r i o b e r b e r e t a r a iritsi ote zen C a l i g a rd i oktorea? Zerondorio a t e r aa h a ld i t u g u ? 2 0 k oh a m a r k a d a k oA l e m a n i a kfo a n t a s i a z kz oi n e a r e k ia nn t z e k o t a s u nh a n d i a kd i t u z t e l ak o n t u a nh a r t u t a , pentsa g e n e z a kg ea u re g u n g o f i l mp s i k o l o g i k o nu t e l ag u r e a r i m a n e k i t z a l i l u n ap r o i e k t a t z ed g e n e z a kz ei n e a k bertanB . e s t e l ap , entsa zalantzan bizitzen irakasteko b e s t e k oh e l d u t a s u n a erdietsd i u e l aa z k e n e a nb : i t a s u n ag z o z a t ue t a alderanzgarritasun l ia lu kr a t u a h a lg a i t u , horren o n d o r i oe z r o t ub e h a r r e a n K .asu h o n e t a nh .o r r e l a k oa s m o r i k ezbazuen e r e .A l e m a n i a kfo antasiazko zineak l o r t uz u e n al o r t z e n a r id a e s z e o t i zismo epistemikoa eta zalantza ontologikoa e z a u g a r rd i i t u e n g a u r e g u n g oz i n e a :z e r e s a n handia i z a nz u e ng u r e e s t i l o ag , u r em o d aj o e r a k , g u r es u b j e k t i b o t a s u en k i n t z a i l ee ad o g u r e ilosofikoa o e n t s a m e n dfu berritzeko rduan. Helburu h o r i l o r t z e k om , e n d eb a t e t i k beherako e p e ae z d a n a h i k o aB . e r eg a r a i a n b u r um a l t z u r r e ks o r t u t a k o l a n e s k a n d a l a g a r r iz aik r e l ae s a n bazuten ere, Caligari doktorearen bulegoa g u r ek u l t u r a b e z a l a kfo ilmak e r k i d e a r ee nt a g l o balaren o s a g ad i i r a g a u re g u n . Klasikm o odern o a k d i r a e d o ,b e s t e l a e s a n d ag , u r em o d e r n o t a s u n a r ein s p i l u ad ki r a .

" M e t r o p o l i sD ".

Nons
"Notes 1. Kracauer. Segfried: Hslory on the planned ot the 0erman F|m". Apndice a unacarta a EruinPanofsky. delechal6 de octubre de 1942.En Breidecker, Volker {ed): Kracauer-Panofsky grefwechsel l94l-1966. Akademe-Verlag. Eerln, 1996. Pgina 17. 2. Ktacauet,Siegfried: FromCaligarito Hlfler Prnceton Unversity Press. Prnceton, 1947. 3. Kurtz, Rudolf: Expressonisnus undFiln.Verlag derLichtbildbhne. Berln, 1926. Pgna 46. "Literary 4. Parauna visinglobal(en ingls), vaseKaes, Anton: lntellectuals andthe Cnema: TheKno-Debatte", en New Gernan C,rquen040.Wnter. 1987. Pginas 7-34. "ooppelgengerbilder 5. Seeber, Guido: im Film", en DeKnotechnk l9l9/1. Pginas l2-17 [171. Vasetambn Seeber, Gudo: Oer por SergeiEsenstein frckfiln.Be(lin,1929. Revsado en Close-Up. Mayode 1929. "fhe 6. Tyberg, Caspar: Faces Bye",en Elsaesser. of Stellan Thomas led.l: A SecondLte: Geman Cnema's FrstDecrde.Amsterdam [rniversity Press. Amsterdam, 1996. Pginas 151-159. "0r. 7. lhompson. Kristin: Calgar attheFols 8rgeres", onBudd, M. of Dr. Calgar. ButgrsUniversty Press.New led.l fhe Cabnet grunswck. 1990. Pginas 139-156. 8. Frtz Lang defendi incondiconalmente I losdrectores, ensuface"Ktsch, ta de artistas Vase: delcne. Senaton, Kultur undFilm", en Gehler,Fred; Kasten,Ullrich led.l: Frtz Lang: Die Stinne von Metropols. Henschel. Eerln, 1990. Pgnas 202-206. 9. Conrelacin a las ct8s de Hans Janowu, Hermann Warmv Erich Pommer. los siguentes vanse libros: Kracauer, From Siegfred: Cdligar to Hitler. A Psychological History of the Geman Film. (edicin Prnceton Press. University Princeton, 1947 espaola: 0e Caligari Hitler. Una hstoila psicolgca del cine alenn. Paids. (ed.): Barcelona/Buenos Aires,1985). Pgnas 6l-72.Kaul, Walter Caliga und der Caligarsnus. Stiftung DeutscheKnemathek. Berln, 1970.Robinson, Davd:The Cabinetot 0L Caliga.BFl Classics. Londres,1996. Informacin msreciente sepuede encontrar en Eelach, Helga; Bock,H. M. (eds.): DasCabnet desDoktor Calgar. Edilion text + kritk.Munch,1997; ouaresma, Leonardo: "Wer war Alland? De fexte desCalgari", en Frankfurter, Bernhard des DoktorCalgari. Ptomedia. led.l. Carl Mayer. ln Spegelkabneft Vena, 1997. Pgnas 99-118. y el cne 10.Sobrela conexin entreel cine expresonsta alemn negro, vaseSpicer. Andrew: FilmNoir.Longman. Londres, 2002.

0HnRnnr
"Notes L K r a c a u e rS , ieqfried: on the planned Hstory of the German Film". EMn Panofskyri l942ko urraren l6an datztako gutunaren e r a n s k i n aB . r e d e c k e r eV n, o l k e r( e d ) :K r a c a u e r Panofsky8relwechsell94l -1966. Akademie-Verlag. Berlin, 1996.1o 7r . rialdea. 2. Ktacauer, Segfried: F/om Caligar to Hltler Princeton University Press. Princeton, 1947. Rudolfi 3. Kurtz, Expressionsmus undFilm. Verlag der Lichtbildbhne. Berlin, 1926. 46.orrialdea. "Literary (ngelesezl, 4. lkuspeq orokorrerako ikus Kaes,Anton: lntellectuals andthe Cinema: The Kno-Debatte", in New Gernan Crtique, 40.2k. Winter,1987. 7-34orraldeak. "Doppelgngerblder 5. Seeber, Gudo: m F|m", in oie Kinotechnk l9l9/1.12-17. onialdea. ikusSeeber, Guido: Der [17].Eraberean, frcktiln.Betlin,1929. SergeiEsenstenek Close-Up-en berrikusia. l929ko maistza. "lhe 6. Tyberg, Faces Caspar: of Stellan Rye", n Elsaesser, Thomas led.l: A SecondLile: GermanCnema's Frst Decade. Amsterdam Press. Amslerdam, Universty 1996. l5l-159 orldak. "Dr. 7. Thompson, Kristin: C8lgari at the Folis Bergsres", n Budd, M. of Dr. CaligariRutgers University Press.New lgd.l The Cabnet Brunswick. 1990. 139-156 odaldeak 8. Fritz Langek leialtasunez defendatu zituen zuzendarak, eta zneko "Ktsch, artistatzst hartzen ztuen. lkus: Senation, Kultur undFilm", in Gehler, Fred;Kasten,Ullrchled.l: FritzLang:Die Stmmevon Metropolis. Henschel. Berln, 1990. 202-206 orrialdeak. g. HansJanowits, Hermann Warm eta ErichPommeren aipamene dagokienez, ikushonako liburuhauek; Kracauer, Siegfried: From Caligail to Htler A PsychologcalHstory of the German Flm. (Espainako Princeton Press.Princeton. Universty 1947 edizioa'. 0e Caligail a Htler.Una hstorapsicolgicadel cnealenn. Paids. Bartzelona/Buenos Aires. 1985). 61-72 oraldeak. Kaul, Walter {ed.): Caligarund der Caligarsnus. Stiftung DeutscheKnemathek. 1970. 8eln, Robinson, oavd: The Cabinetof 0L Calgar. BFI Classcs. Londres, 1996. Hemen aurktu ahal da informaz0 berrena: Eelach, Helga; Bock.H. M. {eds.): DasCabinet des1oktot Calgari. "Wer Editon teK + kritk. Munch. l9g7; Ouaresna, Leonardo: war (ed.): Alland? Diefexte desCaligari", in Frankfurter, Bernhard Carl Mayer. lm Spiegelkabnett des Doktot Calgari.Pronedia. Yiena, 1997. 99-ll8 orrialdeak. 10. Alemaniako zne esDresionistaren etazine beltzaren loturar arleko dagokonez, ikusSpcet, Andtew: Filn Nor.Longman. Londres, 2002.

BrsLroe Rin
M.W: 20 ansde cinena allenand 1913-1933. Pars,Centre National d'Anet de Culture Georges Pompidou, 1978. M.W.: Fnestu,tsc. Monstreuil-sus-Mer, Cahers du Cinema FranCase, 1958. / Cnmateque HENBI ALIUN:,es unreres et Des0nbres. Pars. F Edtions, 1987. (ED.): FmNcrs CouRraDE; HENil VEYRTER Cmema Epressonniste Pars, 1984. LonEH. ElsNEn: Lapantalla denonaca. l\4adrid, 1988 Ctedra, J0HN K0BAU 6reatF,7n Stlls of the GornanSlertfa. Nueva York,Dover Publications.'1981 SIGFRIED KRAXAUEB: 0e Caligari a Hitler.Barcelona, Paids. 1955. FnEDrRlcW 0r: Ie GeatGerman Flms.Nueva Jersey, Press.'1986. Citadel

RAMA PnoG

r [a segunda doquola unos minubs ms tdesnolcaso sesin comnzar restaurada seasuperior a lm minubs. dela copia duracin hasikoda, zahaerritako baukberanduago Biganen saio mnu lO minutfikgorakoa bada. kopiaren iraupena

fr

t!

J UCVCS

t4-11-2002

1 8 : 0H 0onns

Osteguna

2002-11-14

1 8:00rnn

Lamueca (Die Puppe.1919I

Panpina (Die Puppe.1919)

Hanns Hoffmann, H,a n n s Z.:Ernst Lubitsch; G.:E.T.A. . offmann G ; . :E . T . AH D . : E r n s tL u b i t s c h r ; . :T h e o d o r , r n sL t u b i t s cA h. , E .W i l l n e A A.E.Willner;F.:Theodor K r l yE Krly,ErnstLubitsch, . :;J o s e f i nD eo r a , K t a s c h n e clk l .;: J o s e f i n e Dora, Sparkuh l ,u rW S p a r k u hK l , u r tW a s c h n e c k KhleM r , a xK r o n e r t r anson M , arga V i c t o r J a n s o n ,M a r g a K h l e r ,M a x K r o n e r t V i c t oJ Zd /B ; . 0is , s iO w a l d a G , e r h a rR ditterban R i t t e r b a nB d/;N . L a p t s k L a p i t s k0 i ,s s i 0 w a l d aG , erhard niaz rtsioa ua k Gaztela Ba etaAzpititul Versin sn E s p a o l J atorrizko 0 r i g i n ac l o n S u b t i t u l oe (JBAG} (VOSE}
LAMUECA

Prprrn ao , zik uztebk ao r oa i b e r a t sp 0 s a b aC , hanterelle aa u k a n,a h i z eta k o ,L a n c e l o t e z k k o n db ue h a r rd Hilaiuse ek gindako bn e l d ud re n . emakumee a n p i nb aa t e k ie nz k o n t z e n t a m a nn aa t u r a l e p ko ondorioz, rt au ten s a i a t u kd oa .G a i z k i - u l eb ko a. Hilariuse an laba 0 s s i r e k ie nz k o n d u d Maitasun da e s k u b r i t ud ku o. lehen egin LubistchA ek merikar ea m i g r a tb ua i n o p r o d u k zb io e t am a i s u l a n da a, zuen i ih a u , j e n i o ab k e t i d a nb ot u n e n t f i l mg u z t i e t a k u ik ere irokritika zathartua. Fantasian etagizartearen kr og ie t a nikoan oinarrituta la ko n ad a .D a g o e n ea "Lubistch g a r ba i n t z e m a nd gu og u bere estiloa, d ik rela-eta i z e n e k o a a l , e g i a E . z o h i k o a ukitua" dk ira: dk iren s e k u e n t z ih ao kn a k o a ospetsua jo aa h a s g a ak , a e rn o i n o r d e k oa eh n oh a r r a p a r i e n am a k u m e rriko i k a s t u ni k i a r e ne at ap a n p i ne ke s t e . b i h u r t z e a r eb ne as , t e ab

de Para ars ut 0 ,e l r i c ob a r n satisface q u ec a s a r s e a,p e s a r a,n c e l t oi t ene C h a n t e r e lL le q u et i e n e s. rata de a l a sm u e r eT d e lm i e d o natural aet a m a o c a s a r sc eo n u n am u e cd die f a b r i c a dp ao rH i l a r i uC s .o m o consecuenc a so ,n u ne q u v o c e os , c o n0 s s i l,a h i j ad e H i l a r i uc . escubr ee lamor. ouien s e c a s aD an ntes Lubistce hf , e c t ue s t a c u r o sp ar o d u c c i d eu n a ca se , trata d e e m i g r aa r N o r t e a m r iy s i e m p rl e a m a e s t rq au ee l g e n i o consider obra s. p r e f e r i dd aet o d a s d eu n s u sp e l c u l aS et r a t a rtrabajo ae n l a c r t i c ia b a s a de o nl af a n t a s y y a s e p e r c i bc el a r a n i c ad e l a s o c i e d a d o , nde "toque Lubistch". r n e n ts eu e s t i l o e ,l l l a m a d o a so rl o i n s l i ts oo nl a sd e S e c u e n c if a sm o s ap l a sb o c a s a,d e l r a p a c ed sel o sh e r e d e r ols u r b a do a l ac o n ec o n d u c tta ao p r e n dd iz reque v r l r s i d ne l a m u e ce an m u e r .

 z (J
il

U u-

Jueves

14-11-2002

20:00 Honns

Osteguna

2002-11-14 20:00rrn

EI Golem (Der Golem 1.9 2 0 ) D . :P a uW l e g e n eC r ,a r B l o e s eG ; .: H e n r iG k aleen, G u s t aM v eyrink P,a uW l e g e n eF r ;. K : a rF l reund l :; P a uW l e g e n eA r, l b e rS t t e i n r cL ky , da S a l m o n o vE ar,n sD t eutsch ,a n s H Strm M , ax (V0SE) K r o n e rP t ;r .P : a uD l a v i d s oB n; /N. ErGor Bajo e l r e i n a dd oe R o d o l flo l d eH a u s b u r g eo l, rabino Loew d av i d a a u n ac r i a t u rd aea r c i l l a g r a c i aa s l a p a l a b rp ar o f e r i dp ao rA s t a r o t yh encerrad a e n u n ae s t r e l lfa i . j a ds ao b r e e lp e c h o d e lr o b o tP . ero e lG o l e m seconviert e e ns u p r o p i oa m o s y destruccih , embrand ou e r t e m a nsta q u et o m ae ns u sb r a z o s e,n u n g e s t o d et e r n u r a , q u ep , ara a u n ac h i c a s ue s t r e l l a . i u g a rl,e q u i t a y s er o m p e po r e c e d e nd te l Cae . larsim C Frankenste n d ie James Whale. L am e j ov r e r s i d ne l a c l e b r e l e y e n dq au e tambin inspiru nf a m o s o libro d eG u s t a v M ee y r i n k . v e r s i a n n t e r i od Una re , 1914 d,i r i g i dp ao r yr G a l e ee Wegene pa o re l l o s ni n t e r p r e t a d mism o sm , ostrab a a l r o b otto t a l m e n e te namorado d e l a h i j ad es ud u e 0 y, p e r e c a l c a e r d e la l t o y d i r e c t oa d e u n at o r r eE . la c t o r r l e m P naul (r 1 8 7 4 - 1 9f4 Wegene u8 e) u n ad e l a sg r a n d e s figurad s e lc i n e expresionis atla emn

Golema (DeG r olem 1. 920) Z.:Pau l e g e n eC W r ,a r B l oese G ; .: H e n r iG k aleen, G u s t aM v eyrink P , a uW l e g e n eA r ;. :K a r F l reund; l : P a uW l e g e n eA r ,l b e rS t t e i n r cL ky ,da Salmonov E ar,n sD t eutsch H,a n s Strm M , ax Kronert;P . :u D Pra l a v i d s oZ n/;8 .( J B A G ) GoLtr H a u s b u r g oR ko f o l flo l.aren erregetzapean, Loew errabinoa bk u z t i n e z ik zo a kb i a ts o r t u k d ou Astarothek pn aparrean s a n d a ke ot ar o b o t a r e d a g o e in z a r r e ag no r d e t a k ho itzae r is k e r G . olema, b a i n an ,agus b iihurtuk o d a ,e t ah e r i o t ze at ah o n d a m e ne ar a g i n gd oi t u h , arik eta, samurtasuna erakutsiz, etajolasteko asmoz, besoetan neskato bathartu, etaneskatoak izarra kentzen dionarte. J a u se i t aa p u r t u egingo d a .A r g ie t ag a r b i , James W h a l e r eF nr a n k e n s t e i n ae un r r e n d a rd ia . Gustave Meyrinken liburu ospetsu baten inspirazio-iturri ereizan zenlegenda ospetsuaren bertsiorik onena da.Aurretiaz ereizan zenbeste bert'l914koa, s i ob a t , Wegene ert aG a l e e n e zu kzendu etaberaiek interpretatua; bertsio horretan, robota eraba m t aitemindu ta ze g o en na g u s i a r a e ln abaregoiko kin,etadorre baten aldetik erorita hilzen. (1 4k 8t)o r e t az u z e n d a r i P a uW l egene r 8 7 4 - 1 9a alemaniaz r ri a n e me as 0 r e s i o n ia s lte am a n i a r r a r e n pertsonaa ik hra ndienetak oa an iz zen.

v 2 !
H .

E ij

Vie rnes

15-11-2002

1 8 : 0H 0onns

0stirala

2002-11-15

18:00rr

Lastresluces (Der T0d.1921) Mde

Iru argtaK (Der T o d1 . 921) Mde

Z . :F r i t z Lang T ,hea v o nH a r b o u ;.F Lang, D . :F r i t z L a n gT , hea v o nH a r b o u G ; .: Fritz Lang, G : ritz Thea v o nH a r b o u M ; . :B r u n o M o n d iE , rich Thea v o nH a r b o u M ; . :B r u n o M o n d iE , rich e, rrman na a l f r a n B llmm, Nitzschaman Hn e,r r m a n T i m m , N i t z s c h a m aH nn S kr,u n o Sn a a l f r a nB kr , uno Fritz Arno W r ,a l t e r Fritz l.:LilDagover, Walter Wagnel r.;:L i lD a g o v e ArnoWagner; B,e r n h a r do e t z k R lflein-Rogge, B,e r n h a r do e t z k R K f l e i n - R o g g e ,J a n s s e n G e ,u d o K Janssen G e ,u d o l Pabst P ; r .E : rich Pommer; Hans P a b s tP ; r .E : rich Pommer; Hans S t e r n b e rE gr,i c h S t e r n b e rE gr ,ich (VOSE} Z / 8 .( J B A G ) B/N. LstnsLucs nGrar Hlnu

y p r i m eg r r a n x i t o il mm u t u a ehenengo f i l mm u d o d e L a n g , Z o r t z i g a r rf e n e t aL a n g eln 0ctavo gran andia F.i l m honek L a n g esko r t z a i l e a s e g u rs u r e p u t a c i co nmo c r e a d o r . 0 b r aa r r a k a s h ta izena . spresionismo r e f e r e n cd ia le d,e s p e r t g i s a zuen b e r m a tz uu e nE e le x p r e s i o n i sa m om n la l a v o c a c i c di e Buuel. alemaniarrar e e rn referentziaz kn oa daeta ni n e m a t o g r f cL auis iz tu L u i sB u u e l e b n o k a z iz oi n e m a t o g r a f i p ko a L a sr e f e r e n c i p a isc t r i c a ss o nt a nv a r i a d a s l ik terarioak c o m ol a sl i t e r a r i aC s :a r S F,r i e d r i c h , z u e nE . rreferentz oi a ktorikoa l pitzweg Bcklin ,u r e r o dt c ,. bezain a s k o t a r i k od aik ra: CarS l pitzweg, D G , r n e w a lR de , m b r a ne D,u r e r o , rnewald, Lotte se lf i l me n Friedric B h c k l i n G E i s n ed r escubrl io so r g e n ed E i s n e r r eV ki,e n a kb oa l a e l e s p r i td vs ienesa rs omnticas, Rembrand ett,a b L . otte ue l a sb a l a d a pn uin e nu n c u e n t o ne n o t r od e l o sh e r - d a e r r o m a n t i k o ee sn p i r i t u aA nn , d e r s e n ie d e A n d e r s ev iouin r n a n oG s rimm. bateae n t aG r i m anaien beste b a t e ad ne s jatorria. f i l mh o n e n k u b r i tz uu e n

.H

z (J

f u
u-

Viernes

15-1 I -2002

20:00 Honns

0stirala

2002-11-15

20:00rn

Sombras ( S c h a t t e n - eN i n e ch t l i c h e Ha l l u z i n a t i o 19 n2 . 3) D.: A r t h uR r o b i s oG n ;. : ArthuR r o b i s oR n ,u d o l f F : ritA z rno Schneide r. ;F Wagner l. ; :A l e x a n d e r MaxGlstorff, Granach. LilliHerder, Rudolf Klein-Rogge, Fritz Kortner; B/N.(V0SE) So[gRs E ne s t e f i l ml a a m b i g e d a dd e l a ss o m b r am s anifiesta u n ai n s p i r a c i f rn e u d i a ne a l:p e q u e io lusionista ao ss o m b r a a e,s c a m o t e a nl d s, bre las e s c l u s ad se l o sd e s e o s s u b c o n s c i e dn et e os dos personaje sc h a z a d o qs u ed e r e p e n ts re estos ee ponen a irg u i e n d a reaccions so uf a n t a s s a ecrepre s a dd a es i g n i f i c a c i t a .F a n t a s m a g o a la ns : pasaieramente sombras sustituyen a losvivos, quese convierten durante estelapso detiempo e n l o se s p e c t a d o ra eb so c a d o a su nd e s t n o v e zm sa l u c i n a n tp cada er,e c i p i t a d oo p,u e s ta ol reta rdando delcomienzo.

Itzalak (Schatten-eine Nchtlic he Halluzination. 1923) Z.:Arthur Robison; G.: Arthur Robison, Rudolf Schneider; A.:Fritz ArnoWagner; l.:Alexander Granach, MaxGlstorff, LilliHerder, Rudolf Klein-Rogge, Fritz Kortner; Z/8.(JBAG) lrznnr Film honetan i t,z a l e n anbiguotasun in as kp i r a z i o freudiano a a dierazte ai k a k , dn u :i l u s i o n i sttx ger a(aziz, pertson itza lak desa baztertutako aa g u z t i ed ne s i o horien subkontzente na k ireae te p e r t s o n a e or kr e a k z i o k i k od i t ue t ab a t - b a t e a n n a t ue g i n g o d u t eb e r e n f a n t a s is ae k r e t u a r i ga oria . sanahie fa nn t a s m i: tzaastuna l ar r a i k iE l e kb i z i d u n a ok rdezkatuk do ituzta e l d ib a t e r a k o . g,e r oe t ah a r r i g a r r i a g o Tarte horretan aa r i,n a goa, hasierak ro e t a r d a n d o a rk eo nn t r a k o a g o a d e np a t u a biziko duten ikusle b i h u r t u kd oi r a biziu dna k.

S bado S bado

l6-1r-2002 16-1 t-2002

I 8:00 HoRAs 20:00 Hons

Larunbata Larunbata

2002-11-16 1-16 2002-1

18:00nru 20:00nru

Bampiroa Nosferatu, Nosferatu, el Vampiro ui.n e ( N o s f e r a tE ui.n e 9.2 l ) S y m p h o nd ie e sG r a u e nls S y m p h o nd i e sG r a u e n s . 1 9 2 1 ) ( N o s f e r a tE F;. : F .M u r n a u G ; .: H e n r iG k aleen D.: Wilhelm A,l e x a n d e r K Gnthe r r a m plf.;:M a xS c h r e c k mr,e t a G,u s t av vo nW a n g e n h e iG Granach Landshoff; Pr.: H.Schnell, Ruth Georg Schrder, G r a u;;8 / N .( V 0 S E ) Enrico D i e c k m aA nl,b i n VAMPTRo NosreRnru, EL A;. : F Murnau G ; ,: H e n r iG k aleen Z . ;W i l h e l m A,l e x a n d e r K Gnthe rr a m plf.;:M a xS c h r e c k mr,e t a Granach G,u s t av vo nW a n g e n h e iG Landshoff; Pr.: H.Schnell, Ruth Schrder, Georg G r a uZ ; /B( . JBAG) Enrico D i e c k m aA nl,b i n Nosrnnru, Bnlprno

Drakularen egokitzaeratu Bram Stokerren S t o k en r ,oa c r e - Nosf Adaotaci dn e lD r c u ld ae B r a m pena porrazones eskubideen da,baina ezdagokreditatuta de derechos, Nosferatu es ditado zu inemare on inadk i r e l a - e tN ao . sferat es senciale ds el a h i s t o - a r r a z o i a u n ad e l a s5 o 6 p e l c u l a a uda zalantzarik 5 edo6 filmetako batda,inolako l a p e l c u lm c a p i t aE l .n rrizko r i ad e lc i n e s , i nd u d a g a b ef,i l mm u t u r ih d ki r a u e n ka n d i e nZ a i.n e m a sobre se volver tantoqueel cineexista, jokodugu, paraestudiarla aztertu eta Nosferatura e nterpretarla. Ejemplo bitartean, Nosferatu jasoeta y popular, zinema interpretatzeko. Aldiberean este filmesten de cinea la vezculto herrikoiaren adibidea da etazinemaren fe undament da el lc i n e : d e u n ac o r r i e n t e lo r i g e n loera qd u,ee n g e n d r au morbositatekoareoinarrian dago filmhau: r na serie d e baten l ad el a m o r b o s i d a joera maisulan sortu ditu na.Film horrek zenbait del maestras a lo largo de todala historia obras historian zehar. zinemaren cine. H indarrek m e t a f i s i kd oa a.B e r t a n , eriore de la P o e m a Esun ooema metafsico en el cuallasfuerzas guztiak borroka indar erakarriko dituzte, hacia ellas a biziaren Muerte tienen vocacin de atraer hartuko horren manikeismorik en deskriozioan 0arte todas lasfuerzas delavidasnquentervengan ik a r r e nN . o s f e r az tu inemare nu s m o l d e lucha ningn maniquesmo. e zd u e n la descripcin deesta artea lekuko da:zinema erabateko delcine zehatz baten testimonia unaconcepcin Nosferatu y de quenocesar etahandituz doana, de progresar da,betiaurrerantz total como arte Murnauren languztlaren bitartez. deMurnau. a travs detodala obra amplificarse

J ueves

21-11-2002

18:00 Honns

Osteguna

2002-11-21

18:00rn

Lasmanosde 0rlac ( 0 r l a cH s nde.19251 D . :R o b e r W t i e n eG ; .: Louis N e r zM , aurice Renard F;. H : ans A n d r o s c h iG n, nthe K rr a m plf.;: Conrad Veidt, Alexandra Sorina, Fritz Kortner, Carmen Cartellieri, FriStrassny, Paul Askonas; (VOSE) B/N. Lnsunos DE ORrAc A pesar de un prembulo bastante fantstico, es unapelcula ante todorealista. Esnotable en la medida en quelo fantstico no se desliza entre losobjetos sinoquese concretiza en loselem e n t oq s u ep u e d e f i l m au r n ac m a r a C .onrad Veidt ha sabido expresar muybienlossentiquedebeexperimentar mientos para un hombre quien s u sm a n o n s o s o nm sq u eu n ac o s a extraa. D i r i g i dp ao rR o b e r t iene W a quien s el e d e b e la ee ld o c t oC h i p e r f a m o" sE alg a b i n e td , r a l i g a ry i" contrariamente a staltima, se preocupa de la sicologa de 0rlacmsquede losefectos expres i o n i s t aF su .e origen d e d o sr e m a k e u s: n ad e (1935) y otrade Edmond KarlFreund T.Grville(19 ,mo a6 s0 c)o d e a b u n d a n t ie ns fluenpelculas ciasen posteriores deterror

0rlaceneskuak (0rlacs Hnde 1.9 2 5 ) Z.:Robert Wiene; G.:Louis Nerz, Maurice Renard A;. :H a n s A n d r o s c h iG n , nthe Krr a m p l f. ;: Conrad Veidt, Alexandra Sorina, Fritz Kortner, Carmen Cartellieri, Fritz Strassny, Paul Askonas; Z/8.(JBAG} 0nncru esxunr Sarrera fantastiko samarra daukan arren, film errealista da batez ere. Aipagarria da,bai;izan ere, fantastikoa denhoriezdaobjektuen artean nahasten, ezpada kamera batek filmatu ditzakeen oblektuetan zehazten da.Conrad Veidtek oso jakin ondo izan du eskuak zerbait arraro direla gizon sentitzen duen batek biz bide dituen sentimenduak adierazten. Robert Wiendazuzendaria. Robert Wienda,era "Caligari berean, doktorearen kabinetea" ospetsu baino ospetsuagoaren zuzendaria ere. Azken horretan psikoloezbezala, filmhonetan 0rlacen giaz arduratuko da gehiago, efektu espresionistez baino. Bi remake egindira: bata, Karl Freundena (1935), (1960). etabestea, Edmond T.Grvillerena Eraberean, eragin handia izan duondoren egindako beldurrezko flmetan.

a H

Ju e v e s

21-11-2002

Honrs 20:00

0steg una Fausto (Faust. I 926)

2002-11-21

20:00rnr

Fausto (Faust.1926)

F Murnau P ; .: D . :W i l h e l m Erich P o m m eG r ;u i n : Z . : Wilhelm F .M u r n a uP ; .E : rich P o m m eG r ;u i n : Johann Wolfgang G,o e t h eH , a n sK y s e rF ; . :C a r l J o h a n W n o l f g a nG g ,o e t h e H ,a n s Kyser A ; . :C a r l H o f f m a nl ; . : E r i cB a r c l a yH , a n sB r a u s e w e t t e rH , o f f m a ln .; :E r i c Barclay H ,a n s Brausewetter, William D i e t e r lG e , s t a Ekman W , e r n eF r u e t t e r e r ;W i l l i a m D i e t e r lG e , s t a Ekman W , erner (VOSE) P :E r i c h P o m m eB r ;/ N . Fuettere P rr ; .E : rich P o m m eZ r ;/ B ( .JBAG) Fnusro Flusro

, m p rh Murnau e,ns u sp e l c u l a ss ie eaa g o t a d co on Murnauk b,e r e filmetan b,e t ia g o r t iu zan ditu p o s i b i l i d a d eu sna p a n o r m i - p a n o r a m ib k at e n p,l a n o pikatu voluptuosid la as d t, r a v e l l i nb ga t e n picado. p.e . ,r o c a ,d e u nt r a v e l l i n dg e,u np l a n o b a t e n .a .. u k e r a0 kr . aingoab na , ina k,a m e r ia kujario aqu la cmara seconvierte enel punto departida s i z k o bikain baten apiapuntd u a e t ai r u d i a de un extraordinario torrente visual sinoue la r e nk o n p o s i z i o ea zk d u e r r e a l i t a t e airk eu ns p e g i a ja nr r i k o c o m p o s i c id e n l ai m a g ee nn t u r b l ia ev i s i d nel o u h e r t z eP n l.a n o a e kl k a r r eg na n e a ditu, g r,a c i a sl r e a lE . n c a b a l lg oa sp l a n o s a,b a n d o n a a m u n t a i ae rs i k en r o r a b i db ea ta l d e batera u t z ie t a pn o ro t r as k iu nr g i l d u k o montaju en ,a direcci , ez a m b u lc le on beste b a th a r t u kd ou ,p r o p o r t z i o em queel vrtigo lasproporciones hasta delhroe d ah a r i k e t ah e r o i a r e b n ertigoa hk arrapae tu ta y nosencontramos por gn aren nosatrapa arrastrados z u r r u n b i l o ae re rd ni a n aurkitze arte. esteremolino. Nunca el subconsciente hasido Subkontzien e tz ed aa s e k u l a eman eraikitzeko evocado contalforma de construccin violenta. hainerabortitz baten bitartez. Esevidentemente unade laspelculas ms ambi- Argidago zinemaren historiako filmhandinahienec i o s ad s el ah i s t o r d ia e lc i n e tanto e ne lp l a n o takoa dela, baigaiari formari dagokionez, bai dagotemtico como formal. Murnau, ensultimo film kionez. Murnauk, filmalemaniarrean, bere azken pintar alemn, haquerido el enfrentamiento de Argiaren Jainkoaren etaDeabruaren, eta y e lD i a b l o y l a0 s c u r i d a gizakiaren Dios d, el aL u z d d e , lh o m - lluntasunaren, etaezkutuko indarren r a c i aa su n a gatazka b r ey l a s fuerza o sc u l t a g s, u t i l i z a c i n arteko margotu nahi izan du, zineak esparnxim a d el o so o d e r e ds e lc i n e e nl o sd o m i n i o s zioaren, argazkiaren etainterpretazioaren eremuedelespacio, delafotografa, de la interpretacin. tandituen aukerak ahalik etaoehien erabilita.

 .H
I

t-

Eprsoo I r o Viernes 22-11-2002 18:00 HoRAS Eprsooro 2 Viernes 22-11-2002 20:00 HonAS

1.Areu 2.Arrn

ostirala 2002-11-22 l8:00ETAN 0stirala 2002-11-2220:00rr

Losnibelungos Nibelungoak (Die (Die Nibelunge ni : S e g f r i eT de . i l1 .1 9 2 4 ) Nibelunge ni : S e g f r i eT de . i l1 .1 9 2 4 1 (Die Nibelunge K nr:i e m h i l d Rs ache T.e i2 l .1 9 2 4 1 ( D i e Nibelunge nr:i e m h i l d K Rs ache T.e i2 l .1 9 2 4 1 D . :F r i t z L a n gG ; .: Fritz L a n gT , hea v o nH a r b o u F;. : CarlHoffman, Gnther Rittau, Walter Ruttman; l.: G e r t r uA dr n o l dM , a r g a r e tS ec h nH , anna Ralph, P a uR l i c h t eT r, heodo Lro o sH , ans C a rM l ueller; (V0SE) P r .E : rich P o m m eB r ;/ N . Los tlseluNcos Z . : F r i tL za n gG ; .: Fritz L a n gT , hea v o nH a r b o u A;. : CarlHoffman, Gnther Rittau, Walter Ruttman; l.: G e r t r uA dr n o l d M , a r g a r e tS ec h n H , anna Ralph, P a uR l i c h t eT r, heodo ro o sH L , ans C a rM l ueller; (J P r .E : rich Pommer;ZB .BAG) Nrserureox

Constituye el tercer filmde Lang en dosepisodios Langen hirugarren filma da("Aramuak" eta "Araas""Doctor "Mabude (tras y Mabuse")y elms ambiciodoktorea" filmen ondoren), bipasartekoa, produccinetazalantarik so.LosNibelungos fuetambin la mayor gabe handinahiena. Erich Pommerren deErich Pommer, cuyo rodaje dur ms de30sema- produkziorik handiena ereizan zen film hau. nas,inmensos y abundante decorados figuracin.Errodajeak gehiago 30aste baino iraun zuen, eta " precis: Lang En losNibelungos he tratado demos- dekoratu iuelak etafigurazio ugari erabili behar izan trar cuatrounversos diferentes. Primero, el bosque ziren.Langek ondokoa esan zuen:"lV elungoak filprinitivo,dondevivenel deforme Mime,queensea mean lauunibeftso desberdin aurkezten saiatu naiz. jaton'izko a Sigfrido y el reinosub- Lehenengoa, a forjarsu espada, Eldragn basoa; beftan bizidiraMime guardin terrneo de Alberich, celoso deltesoro de i*uragabea(ezpata egitenlagunaen dioSigfridori), quemaldice por Herensugea los Nibelungos, cuando es abatido etaAlberichen lunazpiko erreinua Sigfrido. Segundo, el castilloenvuelto enllamas de la (Nibelungoen alaorraren zaindari arduratsua da eta reina amazonade lslandia, Brunilda.Tercero.el biraoegingo du Sigfridok hilaenduenean). nundoeslizado, ligeramente degenerado, demasia- Bigarrena, Brunilda, lslandiako erregina amazonaren do civilizado del reinode losBurgundos, garretan. a puntode ganelua Hirugarrena, Burgundoen erreinuy cuafto y ltmo, desintegrarse, el mundo de lashor- ko mundu estlzatua, zetobaitendekatua, zibilizadas salvajes de loshunosy su choquecontrael tuega, suntstaear dagoena. Etalaugarren etaazkemundode los Burgundos. Loshombres atravesan na,Hunoen horda basatien mundua etahorien eta estos cuatro mundos, todos nollegan hasta elfinal del Burgundoen munduaren afteko borroka. lau Gizonek y ellos camino quea menudo emprenden senderos se mundu horiek zeharkatuko dituzte, den-denak ezdira cruzan. Explicar el destino de estos hombres desde iritsiko bidearen guruZatu amaerara eta sarrtan suorigen, darles unamotivacn quecada egitendirenbidezidorrak demanera hatuko dituxe.Gizon suceso obedezca a unanecesidad patua absoluta. Esa era horien hasieratik azalxea, motibazioa eman paramf'. la cuesn fundamental gertaera bakoiZa beharrizan absolutu baten ondorio izanzedin. Horixe zenoinarrizkoa nreza('.

g z
) l

S ba do S ba do

23-11-2002 23-11-2002

I 8:00 Honns 20:00 Honns

Larunbata Larunbata

2002-23-11 2002-23-11

l8:00rrnru 20:00rrnr

Metropolis (Metrpolis,1926l D.:Fritz Lang; Fritz Lang; Thea vonHarbou.F.: G.: R l. ; :A l f r e d A b e lG , ustav Karl Freund G , n t e r ittau f l e i n - R o gF gr ei,t z Frhlich B,r i g i t tH e e l mR , u d o lK E r:i c h R a s pT , heodo Lro o sH , e i n r i cG h eorge.; P P o m m eB r ;/ N ( . V0SE) MerRopor-rs

Metropolis (Metrpolis,1926) A.. : Z . : F r i tL za n gG ; .: Fritz L a n gT ; hea v o nH a r b o u KarF l reund l. ; :A l f r e d A b e lG , ustav G, n t eR r ittau r i g i t tH e e l mR . udol K f l e i n - R o gF ge r i,t z F r h l i cB h, heorge.;P Er r.i : ch Rasp T ,heodo Lro o sH , e i n r i cG (8 J. BAG) Pommer;Z/ MrrnopoLrs

n e g a t i be or a b iz k2 0 . 0 0 m 0 etro l ii t u e n , Lang utiliz620.000 m e t r o s d e n e g a t i v o . L a n g e6 positibo n a g u sb i ,i g a m 0e 0t r o S,a k t o r e 1 . 3 0 0 . 0m 00 etrod s ep o s i t i v o S,a c t o r e p srotago- 1.300.0 750 aktore etaondoko estrak: e sx , t r a s2 : 5 . 0 0 0 rrenmailako n i s t a s7 , 5 0a c t o r e s e c u n d a r o g izon 1, . 1 0s 0k i n h e a d , apa- 25.00 0 1,1 . 0 0 e0 makume hombres.11.0 m 0u 0l e r e s l .,l 0 0 c a b e z ars y 2 5n e g r o s langile umeeta25beltz. Artista, etaperts0750 nios L.o ss u e l d op sa g a d o s 750 das, i a r t a k1 persona ys arkordaindu i a r ah o. 6 0 0 . 0m 00 empleado s lee l e v a r o n n a l a rg a l o sa r t s t a,s jantzietarako guztira, gasg a s t a d o s zitzaien marko 200.000 a r c od s e l a p o c af,u e r o n a 1 . 6 0 0 . 0m 00 para pare 0a 0p a t a egin z i r e nb , a ie t a el vestuario s, e f a b r i c a r o n t a t uz i r e n , 3 . 5z 200.00 m 0a r c o s s 7 5i l e o r de t a5 0a u t o e r ep l a n berezie an rabera. s s c o m o7 5 p e l u c a y 3 5 0 0p a r e sd e z a p a t o a planes Errodaje h a sz i e ne t a l9 a2 5 e km o a a t z a r2 e2 na n fueron ee sgn c o n s t r u i d5 o0 sa u t o m v i l s l926ko u r r i a r e3 n0 e a n amaitu G . uztir 3 a 10 egun e s p e ic al e s . y eta60gautan egonbehar izanziren lanean etenEl rodaje c o m e n ze l 2 2 d e m a y od e 1 9 2 5 ga d,e m a n d a n d o be. f i n a l i ze o l 3 0d e o c t u b r d ee 1 9 2 6 L a n g eh ka u x e s a n zuen M e t r o p o lb i ru i ruz: c o n t i n ud ou r a n t3 e1 0 F r i t z u n e s f u e r zy ou nt r a b a j o " gustatzen filma. Gauregun . r i t zL a n gd e c l a r s o b r e Niriezzaitgehiegi d a sy 6 0 n o c h e sF ezindaitekeesanbihotza denik M e t r p o l i s : " P e r s o n a l m e nn te o , m e g u s t a dagoeneko etaburuaren artekobtartekoa. Ezda muchola pelcula. No se puedeya decirhoy eskuaren que el corazn entrela manoy egia,ondorioa ez da egia,eta nkneukere ez es el mediador filmaegitenari ninxela". el cerebro.Es falso,la conclusines falsa,y nuenonartzen yo ya no la aceptaba aa ku x e s a n nahz i u e nm : aitasuna cuandorealizaba la pel- Z u z e n d a r ih il za an l a n a r ee n t ak a 0 i t a l a r e an rtet : u l a " . Ed l i r e c t os , b v i a m e n ta eq , ue ezin daitekee r e r e f e r ao o l a m o rn o p o d a er ntre e l t r a - ko bitartekoa. s e re l m e d a d o y elcapital. bajo

- Sarrera: - Emanaldi Entrada l'80 por Sesin Bakoitzeko - Museoaren Amigos delMuseo:25% de descuento Lagunentzat merkeago %25 Museode Bellas Artesde Bilbao Bilboko ArteEderMuseoa Plaza delMuseo, No2 - Bilbao 4801I Tfno.944396060 Fax. 944i19 6145 www.museobilbao.com

CoHt'luesno GRoEcrMrENTo A Lurs REB0n0rrios, Jos SAN SEBASTAN PAR0NA0 MuHrcrpr. o Cunun, SAi SEBAS1AN DEUTScHES FrLMrNsTrrur-DrF/FrlMAncHv, WtEsgADEN TnANs[ F|LM, MuNrcH Ctigl'rrcl Ar-ud GoETHE INSI|TUL MA0R|D EsrrRRrx Asxo

poR [rl iil0spcclrvA HA stDo 0RGAN|ZADA Arn r crnxo HoNEN ANTotTzAttEA

'c

htrlllfl& Lrrrlc tr-h. btdof lhrrr

t,

r' metrobilbao