Está en la página 1de 80

LABORATORIUM ANATOMI

FAKULTAS KEDOKTERAN
UNISSULA
2010
Lamina cribrosa
Canalis Opticus

Fissura orbitalis
Fossa Cranii
superior
Anterior

Foramen
Rotundum
Fossa Cranii
Media
Foramen Ovale

Canalis
Caroticus
Fossa Cranii
Posterior
Foramen Jugulare

Foramen Magnum
Canalis caroticus externa

Proc. styloideus

Foramen jugulare

Foramen magnum
Hematoma Lapisan Otak dr Luar ke
epidural : arteri
meningea media
1. Rambut
Dalam
Hematoma
2. Kulit/kutis Epidermis
subdural : vena
Dermis
Subcutis
3. Gallea Aponeurotica (tendo dari M. occipitofrontalis)
4. Calvaria Lamina Externa
Diploe
Lamina interna
5. Cavum Epidural
6. Duramater Lamina Externa (Endosteal) Sinus
Lamina Interna (Meningeal) venosus
7. Cavum Subdural
8. Arachnoideamater
9. Cavum subarachnoid
10. Piamater  menempel langsung di otak
11. Substansia grisea / korteks cerebri
12. Substansia alba
Sinus Sagittalis superior Sutura Sagittalis

V.Emissaria Parietalis

Granulationes
Arahnoideae Cutis

Vv.diploicae Galea Aponeurotica

Duramater Calvaria Lamina Externa

Cranialis Diploe

Arachnoidea Lamina interna


mater Cranialis
Spatium
Piamater subarachnoid
Cranialis
Cortex
Spatium Cerebri, Gyri
Subarachnoid cerebri

Falx Cerebri
Substansia Alba
Confluens sinuum = Sinus Sagittalis Superior Sinus Sagittalis Inferior
torcular herophili)
Confluens sinuum Sinus Rectus

Sinus Occipitalis

Sinus cavernosus Sinus Marginalis

Sinus Petrosus Superior Sinus Transversus Sinus Sphenoparietalis

Sinus Sigmoid Sinus cavernosus

Bulbus v. Jugularis Sinus Petrosus Inferior

v. Jugularis
Sinus Transversus kanan :
(besar krn dari sinus sagittalis
v. anonyma superior), Sinus transversus
kiri : (kecil krn berasal dr
VCS sinus rectus

Atrium Dextra
V. Superiores Cerebri

Vasa Meningea media Sinus Sagittalis Superior

Sinus Sagittalis
Inferior

Falx Cerebri Sinus Sigmoideus

Sinus Rectus

Confluens sinuum

Sinus Occipitalis

Sinus Petrosus Inferior


Sinus Cavernosus
Sinus Petrosus Superior
Sinus
Sphenoparietalis
Pembungkus Encephalon & Medulla
Spinalis
• Duramater (Pachymeninx)  Paling luar
• Arachnoideamater Leptomeninx
Duramater
• Piamater  Paling Dalam Arachnoidea Mater

A.Meningea Media

Granulationes
Arachnoideae
Perlekatan Duramater
• Perlekatan paling erat di linea mediana di atas
sinus sagittalis superior + sutura + percabangan a.
meningea media
• Basis cranii sangat erat terutama di crista galli,
lamina cribrosa, foramen opticum, fissura
orbitalis superior, foramen rotundum, foramen
ovale, foramen lacerum os. Sphenoid, foramen
magnum, foramen jugulare, meatus acusticus
internus
• Perlekatan kurang erat di sinus venosus
Septa Duramatris
• Falx cerebri
di fissura longitudinalis cerebri
Anterior : melekat di crista galli
Posterior : menyatu dg tentorium cerebelli
Pertemuan dg tentorium  sinus rectus
• Tentorium cerebelli
Antara bagian posterior hemispherium cerebri dg cerebellum
Dr proc.clinoideus posterior  sulcus sinus transversi ossis
occipitalis : memisahkan fossa cranii media dr fossa cranii
posterior
• Falx cerebelli
Memisahkan hemispherium cerebelli
• Diaphragma sellae
Atap fossa hipofisis, berlubang u/ ditembus infundibulum
Dr tuberculum sellae ke proc. Clinoideus posterior
• Cavum trigeminale Meckeli
Evaginasi duramater fossa posterior ke fossa media
Membungkus ganglion trigeminale
Sinus Durae Matris
• Posterosuperior • Anteroinferior
1. Sinus sagittalis superior 1. Sinus Cavernosus
2. Sinus sagittalis inferior 2. Sinus Sphenopalatinus
3. Sinus Rectus 3. Sinus intercavernosus
4. Sinus Occipitalis 4. Sinus Petrosus superior
5. Sinus transversus 5. Sinus Petrosus inferior
6. Sinus sigmoideus 6. Plexus Basilaris
Encephalon

Prosence Telencephalon
phalon Diencephalon

Mesencephalon Pons

Cerebellum =
Rhombencephalon
metencephalon
Medulla
Medulla oblongata = spinalis
myelencephalon

Truncus Encephali : Mesencephalon, Pons,


Medulla oblongata
Tiga Subdivisi :
• Hemispherium cerebri
• Truncus Encephali
(Mesencephalon, Pons, Medulla Oblongata)
• Cerebellum
Hemispherium Cerebri
• Kedua Hemispherium terpisah oleh : Fissura
Longitudinalis Cerebri (terdpt Falx Cerebri)
• 1 rigi lipatan korteks : Gyrus
• Parit yg memisahkan gyrus cerebri : Sulcus
6 Lobus Pada Cerebrum
1. Lobus Frontalis
2. Lobus Temporalis
3. Lobus Parietalis
4. Lobus Occipitalis
5. Lobus Insularis
6. Lobus Limbicus
• 2 Sulcus terpenting u/ orientasi facies lateralis
• Sulcus lateralis cerebri  memisahkan lobus
Frontalis & Lobus Temporalis, Bagian Caudal
memisahkan lobus Parietalis dg Lobus
Temporalis
• Sulcus Centralis  memisahkan lobus frontalis
& lobus parietalis
Berjalan dr margo superior hemispherium
cerebri menuju sulcus lateralis cerebri
Sulcus
Centralis

Sulcus
Lateralis
Lobus Frontalis
• Lobus terbesar
• Membentang dr sulcus centralis  polus frontalis, sblh
inferolateral dibatasi sulcus lateralis cerebri
Mempunyai 4 Gyrus :
• Gyrus Precentralis : berjalan sejajar sulcus centralis
– Anterior : sulcus precentralis
– Gyrus Precentralis & sisi anterior sulcus centralis 
Area Motorik Primer
– Rostral Area Motorik Primer  Area Premotorik
• Gyrus Frontalis Superior
• Gyrus Frontalis Medius
• Gyrus Frontalis Inferior
– Di bagi mjd 3 bagian o/ Ramus Ascendens Sulcus
Lateralis :
• Pars Orbitalis
• Pars Triangularis
AREA BICARA BROCCA
• Pars Opercularis
Lobus Parietalis
• Batas Anterior pd Facies Lateralis  Sulcus Centralis
• Batas Posterior pd Facies Medialis  Sulcus Parieto-
occipitalis
• 3 Bagian :
• Gyrus Postcentralis (2 segmen : superior & inferior)
– Diantara sulcus centralis & sulcus postcentralis
– Sisi posterior dr sulcus centralis & gyrus
postcentralis  Area Somesthetica Primer
Dipisahkan oleh
• Lobulus Parietalis Superior
sulcus • Lobulus Parietalis Inferior  cortex asosiasi (u/ proses
intraparietalis mnemonik : dsr pemahaman & interpretasi sinyal
sensorik)
– Gyrus Supramarginalis : di depan & di belakang
Ramus Ascendens sulcus lateralis
– Gyrus Angularis : mengelilingi bagian terminal
sulcus temporalis superior
Lobus Temporalis
• Terletak di sebelah ventral sulcus lateralis
• Memiliki 3 Gyri :
– Gyrus Temporalis Superior
– Gyrus Temporalis Medius
– Gyrus Temporalis Inferior
• Sisi dalam dr sulcus lateralis trdpt Gyri
Temporales Transversi dr Heschl 
Cortex Auditoris (Pendengaran Primer)
• Gyri pd Fossa Cranii media : Gyrus
Temporalis Inferior, Gyrus
Occipitotemporalis, Gyrus
Parahipocampalis
• Lobus Pyriformis  Cortex Olfactoris
Primer
Lobus Occipitalis
• Bersandar pd tentorium cerebelli
• Batas Rostral pd permukaan medial :
sulcus parieto-occipitalis
• Perm. Lateral trdpt bbrp gyrus
occipitalis lateralis dipisah-pisahkan
o/ sulcus occipitalis lateralis
• Perm. Medial trdpt sulcus Calcarinus
memisahkan Gyrus Cuneus & Gyrus
Lingualis
• Sulcus Calcarinus + sulcus parieto-
occipitalis  bentuk huruf “Y”
• Tepi Sulcus Calcarinus  Cortex
Visual (Penglihatan) Primer
Lobus Insula
• Terkubur di dlm sulcus lateralis
• Mempunyai 2 gyrus :
– Gyri Breves insulae
– Gyri Longus insulae
Lobus Limbicus
• Lobus limbicus terdiri dr (Menurut
Brocca) :
• Area Subcallosa
Di hub. o/ isthmus
• Gyrus Cinguli gyrus cinguli
• Gyrus Parahippocampalis
– Batas Lateral : sulcus collateralis & sulcus
Rhinalis
– Batas Superomedial : sulcus hippocampi
– Lipatan menonjol mengelilingi sulcus
hippocampi  Uncus (u/ peristiwa
herniasi transtentorial)
• Formatio Hippocampi
• Gyrus dentatus
Facies Medialis
• Corpus Callosum
• Sulcus Corporis Callosi
• Sulcus Cinguli
• Lobulus Paracentralis
• Sulcus Paracentralis
Facies Inferior
• Bagian Posterior : Lobus Temporalis & Lobus Occipitalis
• Bagian anatrior : facies Orbitalis lobus Frontalis
• Gyri pd bagian posterior :
– Gyrus Lingualis
– Gyrus Occipito-temporalis
– Gyrus Parahippocampalis
– Uncus
• Medial facies orbitalis lobus frontalisSulcus olfactorius
(lurus) di dlmnya terdpt Bulbus & Tractus Olfactorius
• Medial sulcus olfactorius : Gyrus Rectus, Lateral sulcus
olfactoris : Gyri orbitales
• Posterior Tractus olfactorius : Stria Olfactoria Medialis et
lateralis
• Caudal Striae terdpt : Trigonum olfactorium & substansia
perforata rostralis
Corpus Callosum
1. Rostrum
2. Genu  menghub. Ke-2 bag. Anterior
lobus frontalis
3. Truncus  menghub. Lobus frontalis
sisanya & lobus parietalis
4. Splenium  menghub. Ke-2 lobus
temporalis & ke-2 lobus occipitalis
5. Radiatio
– Forceps frontalis (minor)
– Forceps occipitalis (major)
6. Tapetum  memisahkan ventriculus
lateralis dr radiatio optica
Genu
Lobus
Insula
Truncus

Splenium
Vaskularisasi Hemispherium Cerebri
• Encephalon : A. carotis interna & a.
vertebralis
• A. Carotis interna msuk ke dlm
cavum subarachnoid mencabangkan
:
– A. Ophtalmica
– A. Communicans Posterior
– A. Choroidea anterior, sblm bercabang
mjd a. cerebri anterior & a. cerebri
media
• Kedua A. Vertebralis bersatu pd tepi
bwh pons  a. basilaris (truncus
encephali & cerebellum)
• A. basilaris mjd cab. Terminal  2 a.
cerebri posterior
• Pembuluh Darah cortical
Cab. Cortical a. cerebri anterior : mendarahi 2/3 perm.
Medial hemispherium & 2-3 cm tepi lateral & orbital
Cab. Cortical a. cerebri media :
mendarahi 2/3 perm. Lateral hemispherium cerebri &
polus temporalis
A. cerebri posterior : mendarahi area visual primer, area
asosiasi visual & hippocampus
• Pembuluh darah central
Cab. Pendek : N. opticus, Chiasma opticum, tractus
opticus, hipothalamus
Cab. Panjang : Thalamus, Capsula internae, Ganglia
Basalis
• Aa. Striata
– Aa. Striatae medialis dicab. dr a. cerebri anterior &
a. cerebri media
Cab. Terbesar  A. recurrent heubner
– Aa. Striatae Lateralis dicab. dr a. cerebri media & a.
choroidea anterior
A. Communicans anterior

A. Cerebri anterior

A. Carotis interna

A. Cerebri Media

A. Choroidea anterior

A. Communicans posterior A. Superior Cerebelli

A. Cerebri Posterior Aa. Mesencephalicae

Aa. Pontis
A. Basilaris
Aa. labyrinthi

A. Inferior anterior
A. Vertebralis
cerebelli

A. Inferior
A. Spinalis Anterior
posterior cerebelli
Aliran Vena
• V. Cerebri Superfisial
1. Vv. Superiores cerebri (menerima dr
: vv.prefrontales, vv. Frontales, vv.
Parietalis, vv. Occipitalis)
2. V. Media superficiales cerebri
(menerima dr : pars opercularis
lobus frontalis, parietalis, &
temporalis) bermuara ke sinus
cavernosus / sinus sphenoparietalis
3. Vv. Inferiores cerebri (menerima dr :
perm. Inferior & lateral lobus
occipitalis & temporalis) bermuara
ke sinus transversus
Ganglia Basalis
Terdiri dari :
1. Nucleus caudatus
2. Putamen
3. Globus Pallidus
4. Corpus amygdaloideum
• Corpus Striatum : Nucleus caudatus,
Putamen, Globus Pallidus
• Nucleus Lentiformis : Putamen, Globus
Pallidus
Secara Phylogenetik :
1. Nucleus caudatus (Neostriatum)
2. Putamen
3. Globus Pallidus (Paleostriatum)
4. Corpus amygdaloideum (Archistriatum)
Fungsi : visceral, endokrin, tingkah laku
Ventriculus Lateralis
• Ruangan berbentuk “C” membungkus
thalamus & terletak di hemispherium
cerebri
• Dindingnya dibatasi oleh : Thalamus,
Septum Pellucidum, Corpus Callosum,
Nucleus Caudatus, Fornix
• Ventriculus Lateralis Dexter & sinister
terdiri atas 5 bagian :
1. Cornu Frontale (anterius)
2. Cornu Temporale (inferius)
3. Cornu Occipitale (posterius)
4. Corpus
5. Atrium
(Neostriatum)
Sirkulasi LCS
• LCS dibentuk dlm plexus choroideus
dan beredar dlm ventrikel-ventrikel &
cavum subarachnoid, kmdn LCS
direabsorbsi oleh vili arachnoidalis ke
dalam sinus-sinus duramater
• Arah sirkulasi : ventrikel lateral
foramen interventrikulare
(Foramen Monro)  ventrikel tertius
aqueductus mesencephali (sylvii)
 ventrikel quartus  1 foramen
Magendie (medial) & 2 foramen
luscha (lateral) cavum
subarachnoid vili arachnoidalis /
granulationes arachnoidea
Ventriculus tertius

Adhesio interthalamica Ventriculus Lateralis

Recessus suprapinealis
Foramen interventriculare
Recessus pinealis
Cornu Frontale
Recessus Cornu
supraopticus occipitale

Aquaeductus
Recessus infundibuli
mesencephali

Cornu Temporale
Ventriculus quartus
fastigium
Recessus lateralis

Apertura mediana
Apertura lateralis ventriculi quarti (Magendi)
ventriculi quarti (Luscha)
Canalis
Centralis
• Plexus Choroideus ventriculi lateralis
– Bentuk huruf “C” paralel dg fornix, melekat pd fissura
choroidea
• Cornu Frontale (anterius)di dpan foramen
interventriculare monroi, dinding2nya :
– Anterior : Genu Corpus callosi
– Medial : septum pellucidum
– Lateral : caput nuclei caudati
– Lantai : rostrum corpus callosi
• Cornu Temporale (inferius)
– Atap : Permukaan bawah thalamus & cauda nuclei
caudati
– Lantai : Hippocampus
– Medial : fissura choroidea
• Cornu Occipital (posterius)
– Atap : Tapetum
– Lantai : Trigonum collaterale
– Medial : calcar avis
– Lateral : Tapetum
• Corpus Ventriculus Lateralis, mulai dr
tepi posterior foramen
interventricularis monroiseptum
pellucidum menghilang
– Atap : Truncus Corporis callosi
– Lantai : Thalamus
– Medial : Septum pellucidum di sblh atas
& Corpus fornicus di sblh bwh
– Lateral : Corpus nuclei caudati
• Atrium
– Atap : Truncus & Tapetum corpus callosi
– Lantai : Hippocampus
– Medial : Calcar avis (tonjolan sisi dlm
sulcus calcarinus)
– Lateral : Nucleus caudatus (anterior) &
Tapetum (posterior)
Ventriculus Tertius
• Tepi anterosuperior berhub. dg ventriculus lateralis
dextra et sinistra melalui foramen interventriculare
monroi
• Sblh posterior berhub. dg ventriculus quartus melaui
aquaeductus mesencephali (cerebri) Sylvii
• Atap (dibentuk 4 lapisan : fornix, 2 lapisan tella
choroidea, lapisan vaskuler di antara kedua lapisan tella
choroidea)
• Lantai (dibentuk oleh : chiasma opticum, infundibulum,
tuber cinereum, corpus mamillare, substansia perforata
interpeduncularis, sebagian tegmentum mesencephali
• Dinding Depan (mulai dr foramen interventriculare
monroi  chiasma opticum), bagian yg tampak chiasma
opticum & lamina terminalis
• Dinding posterior (mulai dr recessus suprapineale 
aquaeductus mesencephali
Ventriculus Quartus
• Membentang dr aquaeductus
mesencephali  canalis centralis pd
cervical atas
• Atap dibentuk tegmen ventriculi quarti
(vellum medullare superius & vellum
medullare inferius)
• Dasar dibentuk Fossa rhomboidea
• Dind. Lateral dibentuk ketiga pedunculus
cerebellaris
• Plexus choroideus menempati vellum
medullare inferius
• Apertura Lateralis ventriculi quarti Luscha
 mengalirkan LCS ke cavum
subarachnoidea
• Apertura Medialis ventriculi quarti
Magendi
• Terletak mulai dr comissura Epithalamica (posterior) 
foramen interventriculare Monroi
• Batas Lateral : Crus posterius capsulae interna,
cauda nuclei caudati, atria terminalis
• Vntriculus tertius memisahkan diencephalon kanan & kiri

• 4 Bagian Diencephalon :
1. Epithalamus
2. Thalamus
3. Hypothalamus
4. Subthalamus
Epithalamus
• Terdiri dari :
1. Habenula dgn nuclei habenulae
medialis et lateralis impuls
olfaktorik diteruskan ke batang otak
2. Stria medullaris (nuclei septalis,
nuclei preoptici lateralis, nuclei
anteriore thalami, globus pallidus)
3. Corpus Pineale (Glandula
Pinealis/Epiphysis)  menghasilkan
hormon Melatonin
4. Comissura Habenularum
(Habenularis)
5. Comissura Epithalmica (posterior) 
terletak diperbatasan
mesencephalon & diencephalon
Thalamus
• Dipermukaan Ventriculus tertius terdpt sulcus
hypothalamicus yg memisahkan thalamus (dorsal) dg
hipothalamus (ventral)
• Terletak diantara foramen interventriculare monroi &
comissura epithalmica (posterior)
• Stratum zonale : perm. Superior ditutupi lapisan
serabut
• Lamina Affixa : Bag. Lateral ditutupi ependym
• Adhesio interthalamica/massa intermedia : perm.
Medial thalamus kanan & kiri berfusi sebagian
• Bagian2 Thalamus :
– Tuberculum anterius thalami : tonjolan di bag.
Rostral thalamus
– Pulvinar : caudal thalamus yg membenjol &
menggantung di atas mesencephalon
• Vaskularisasi Thalamus :
– A. Choroidea anterior
– A. Choroidea posterior
– A. Communicans posterior
– A. Cerebri posterior
• Anatomi Klinik Thalamus : stasiun
relay u/ semua impuls dr receptor,
merupakan sistem ARAS (Ascending
Reticular Activating System) 
Gerbang Kesadaran
• Syndroma Thalamus ex. krn infark
thalamus :
– Gangguan sensibel kontralateral
– Astereognosis & hemiataxia
– Nyeri spontan kontralateral separuh
tubuh
– Hemiparesis tanpa kontraksi spastik
– Gerakan Choreoathetosis
Hypothalamus
• Fungsi :
1. Pusat Autonom  Stimulasi Hypothalamus anterior &
medial : peningkatan aktivitas parasimpatik
(trophotropic) (berkeringat, vasodilatasi, salivasi,
hypotonia, nadi turun, kontraksi VU & peristaltik
meningkat), Stimulasi Hypothalamus posterior &
lateral : peningkatan aktivitas simpatik (ergotropic)
(midriasis, hipertensi, takikardi, takipneu,
hiperglikemia, peristaltik menurun)
2. Pusat Pengaturan Suhu  Hipothalamus anterior :
mengatur pelepasan panas (berkeringat bnyk,
vasodilatasi) bila rusak Hyperthermia, Hipothalamus
posterior : mekanisme penyimpanan panas
(Vasokontriksi, menggigil) bila rusak poikilotherm
3. Pusat Makan  Nucleus ventromedialis : pusat
kenyang bila rusak hyperphagia, Nucleus lateralis :
pusat makan, ke-2 nucleus ini dsbut appestat
4. Pusat Ekspresi Emosi
Nuclei ventromedialis & lateralis u/ respon takut &
marah
5. Pusat Tidur & Terjaga  Lesi bilateral
hipothalamus anterior(insomnia), Lesi
hipothalamus posterior (aurosable
hypersomnolence)
6. Pusat Hadiah & Hukuman (Reward &
punishment)  nucleus ventromedialis
(rasa tdk enak), nucleus preopticus (rasa
nikmat)
7. Pusat keseimbangan air  Lesi nucleus
supraopticus(diabetes insipidus)
dipengaruhi o/ hormon
ADH/Vasopressin
Sindroma Klinik Hypothalamus
1. Sindrom endokrinologik
2. Sindroma Vegetatif :
– Caloric balance (obesitas & cachexia)
– Tidur & terjaga
– Gang. Keseimb. Cairan & elektrolit
– Gang. thermoregulasi
Subthalamus
• Mrp zona perpindahan thalamus
(ventral) & hipothalamus (lateral)
• Batas2 :
– Medial : Hypothalamus
– Lateral : Capsula interna
– Dorsal : Thalamus
• Nucleus suthalamicus (corpus Luysi)
 nucleus terbesar
• Area Forel H1
– Terletak di dpn nucleus ruber
– Dilalui tractus dentatothalamicus
– Nucleus subthalamicus berfungsi
somatomotor, bila terjadi kerusakan
Hemiballismus
Bagian Encephalon yg terkecil
menghubungkan diencephalon dg pons
Terdiri atas :
Tectum mesencephali / lamina quadrigemina
Pedunculus cerebri
N. Opticus (II)
Substansia perforata infundibulum
anterior Trigonum Olfactorium

Substansia perforata
interpeduncularis
Corpus Mamillare

Pedunculus
Cerebri Substansia
Nigra

Corpus
Geniculatum
Lateral

Nucleus Corpus
Ruber Aquaeductus Geniculatum
mesencephali Medial

Substansia Pulvinar
Grisea Centralis
• Permukaan dorsal terdapat 4 tonjolan kecil :
1. Colliculus rostralis (superior)
2. Colliculus caudalis (inferior)  terdpt N. trochealis (N.
IV)
3. Brachium colliculli caudalis (inferior)  menghub dg
corpus geniculatum mediale
4. Brachium colliculli rostralis (superior)  menghub dg
corpus geniculatum laterale
• Terdiri atas :
• Tectum mesencephali / lamina quadrigemina  dorsal
aqueductus mesencephali
• Pedunculus cerebri  dorsal aqueductus
mesencephali, muncul N. occulomotorius (N.III), terdiri
atas :
– Pars ventralis (crus cerebri) Dipisahkan oleh
– Pars dorsalis (tegmentum) substansia nigra
• Ventral pons terdpat
– Sulcus bulbopontinus
– Foramen cecum (memisahkan pons & medulla
oblongata)
• Linea mediana terdpata sulcus basilaris ditempati a.
basilaris
• Perlekatan N. Trigeminus perbatasan Pons dg
pedunculus cerebellaris medius (pontinus)
• Terdiri dr :
– Pars ventralis pontis
– Pars dorsalis pontis (tegmentum pontis)  terdpt
Formatio reticularis, N. V, N. VI, N. VII, N. VIII
• Colliculus facialis (Genu Nervi facialis & nucleus nervi
abduscentis)
• Trigonum pontocerebellara (cerebello pontine angle) 
sudut pertemuan pons, medulla oblongata, &
cerebellum
• Pada trigonum ini muncul N. Facialis & N.
vestibulocochlearis
Membentang dr foramen magnum 
sulcus bulbopontinus
Perubahan medulla spinalis ke medulla oblongata :
• Obliterasi fissura mediana ventralis & adanya
Decussatio pyramidum
• Munculnya tuberculum cuneatum & tuberculum gracile
• Hilangnya Nervi spinales & munculnya Nervi craniale
• Terbentuknya ventriculus quarti
• Permukaan ventral terdapat fissura
mediana ventralis di linea mediana
• Pyramis terletak dikanan kirinya,
mengandung tractus corticospinalis
• Sulcus ventrolateralis di lateral, muncul
radix nervi hypoglossi
• Sulcus retro-olivaris muncul nucleus
olivaris caudalis, N. IX, N. X, N. XI
• Lateral sulcus ini ada  Area retro-
olivaris dibatasi oleh sulcus dorsolateralis
• Tuberculum gracile & tuberculum
cuneatum mengandung nucleus gracilis &
nucleus cuneatus
• Pedunculus cerebellaris inferior terletak
rostral dr bangunan diatas
Vaskularisasi Truncus Encephali
Terdiri atas :
• Cortex cerebelli (substansia gricea)
• Corpus medullare (substansia alba)
• 4 pasang nuclei intrinsik
Lobulus Semilunaris superior Tuber Vermis

Fissura Horizontalis Pyramis Vermis

Uvula Vermis
Lobulus Semilunaris
inferior

Nodulus

Lobulus Biventer

Flocculus Hemispherium
cerebelli
Tonsilla
cerebelli
• Fungsi :
– Koordinasi aktivitas motorik
– Regulasi tonus otot
– Mempertahankan keseimbangan
• Informasi sensorik digunakan u/ mengatur &
mengontrol fungsi motorik
• Secara garis besar cerebellum dibagi menjadi vermis di
bagian tengah & hemispherium cerebelli di lateral
• Cortex cerebelli terdiri dr bbrp lamina/folia cerebelli
• 5 fissura membagi vermis & hemispherium cerebelli
mjd lobus & lobulus :
– Fissura Prima
– Fissura posterior superior
– Fissura horizontalis
– Fissura prepyramidalis
– Fissura posterolateralis/prenodularis
• Secara phylogenetik
1. Archaeocerebellum
Lobus Flocculonodularis memp. Hub dg nuclei
vestibularis, fgsi utama : mengatur gerakan mata &
badan sebagai respon thdp gerak kepala. Dipisahkan dr
corpus cerebelli oleh fissura posterolateralis
2. Paleocerebellum (Spinocerebellum)
Lobus anterior cerebelli terletak di depan fissura prima
3. Neocerebellum (Pontocerebellum)
Lobus posterior terletak diantara fissura prima &
fissura posterolateralis. Mengatur gerakan terampil.
Lobus posterior terdiri dari atas :
Bagian Vermis (declive, folium vermis, tuber vermis,
pyramis vermis, uvula vermis)
Bagian lobus lateralis (lobulus simplex, lobulus
ansiformis, lobulus gracilis, lobulus biventer, tonsilla
cerebelli)
Vaskularisasi
• Arteri : a. superior cerebelli, a.
inferior anterior cerebelli, & a.
inferior posterior cerebelli
– a. superior cerebelli mendarahi ventral
vermis, daerah paravermis, rostral
hemispherium
– a. inferior anterior cerebelli mendarahi
cortex & substansia alba flocculus &
memberikan cabang a. auditoris interna
– a. inferior posterior cerebelli mendarahi
caudal nuclei cerebelli cortex inferior
vermis
• Vena : v. rostromedial cerebelli, v.
rostrolateral cerebelli, v. caudalis
cerebelli
• Berbentuk silindris, terletak di dalam
canalis vertebralis
• Lanjutan dari medulla oblongata, mulai
dr foramen magnum sepanjang 40-45
cm
• Struktur dari luar ke dalam :
– Dinding canalis vertebralis (vertebra &
Ligamenta)
– Lapisan lemak extradural  plexus
venosus
– Duramater spinalis
– Arachnoidea spinalis
– Cavitas subarachnoid  berisi LCS,
terdpat septum subarachnoidale, lig.
denticulatum
– Piamater spinalis
• Spatium Subduralis (diantara
duramater & Arachnoidale) normal
hanya berisi cairan pelembab
Gambaran externa Medulla Spinalis
• Pencembungan pd 2 tempat : intumescentia cervicalis &
intumescentia lumbosacralis (sesuai dg keluar masuknya
saraf yg mensarafi ekstremitas)
• Caudal intumescentia lumbosacralis mengecil membentuk
conus medullaris & melanjut sbg fillum terminale
• Permukaan medulla spinalis secara longitudinal
1. Fissura mediana ventralis, di sepanjang linea
mediana, dalam, berisi lipatan piamater
2. Sulcus mediana dorsalis, relatif dangkal
3. Sulcus ventrolateralis, origo radix ventralis, lebar &
dangkal
4. Sulcus Dorsolateralis, origo radix dorsalis
Hanya terdpat di daerah cervical
5. Sulcus intermedius dorsalis
• Funiculus anterior
• Funiculus lateralis
• Funiculus posterior, di daerah cervical &
thoracal atas funiculus posterior di bagi 2 oleh
adanya sulcus intermedius dorsalis :
– Funiculus gracilis (di medial)
– Funiculus cuneatus (di lateral)
Segmentasi
• 31 pasang saraf spinal
– Cervicalis (1-8)
– Thoracalis (1-12)
– Lumbalis (1-5)
– Sacralis (1-5)
– Cocygeal (1-3)

Cauda Equina
Potongan Medulla Spinalis
• Substansia Grisea
– Berbentuk kupu-kupu / huruf “H”
dikelilingi substansia alba
– Cornu ventrale/collumna ventralis 
ujung depan
– Cornu dorsale/collumna dorsalis 
ujung belakang
– Comissura Grisea (di tengah
penghubung kanan kiri)
– Cornu lateral/collumna lateralis 
tonjolan di sisi lateral
• Pembagian secara klasik
– Cornu Dorsale
– Cornu Laterale
– Cornu ventrale
Pars Cervicalis Pars Thoracalis

Pars Lumbalis Pars Sacralis


Cornu Ventrale
• Kelompok Medial
– Dari segmen C I - cocygealis
– Terdiri atas : nucleus ventromedialis &
dorsomedialis
– Melayani otot leher, truncus
(Mm.intercostales & abdominales)
• Kelompok Sentral (terdapat di
tengah –tengah cornu ventrale)
– Nucleus Accessorius pd segmen C I – C
V / C VI
– Nucleus Phrenicus pd segmen C IV – C
VI
• Kelompok Lateral
– Melayani otot membrum superius & inferius, terdiri
dari
– Cervicalis IV - Thoracalis I
– Lumbalis II – Sacralis II
– Terdiri Atas :
– Nucleus ventrolateralis
• Segmen C IV – T I melayani cingulum &
brachium
• Segmen L II – S II melayani cingulum & femoralis
– Nucleus dorsolateralis
• Segmen C IV – T I melayani otot antebrachium &
manus
• Segmen L II – S II melayani otot cruris & pedis
– Nucleus retrodorsolateralis
• Segmen C V – T I melayani otot intrinsik manus
penggerak jari tangan
• Segmen S I – S III melayani otot intrinsik pedis
penggerak jari kaki
Substansia Alba
Funiculus posterior (dari septum posterior
ke cornu dorsale)
Funiculus lateralis (dari cornu posterior
sampai radix anterior)
Funiculus anterior (dari radix anterior
sampai fissura mediana ventralis)
Vaskularisasi Medulla Spinalis
2 sumber utama vaskularisasi
A. spinalis anterior et posterior cabang A.
Vertebralis
A. radicularis magna et parva cabang
rr.spinales aa segmentales
(aa.intercostales, aa. Lumbales, a.
iliolumbalis)

También podría gustarte