Ashéninka Del Pichis

KAMEETHARI ÑAANTSI
Iñaaventaitzirira
Avinkatharite
Jesucristo
Ovakerari
Antzimotavakaantsi
El Nuevo Testamento
de nuestro Señor Jesucristo
en el idioma
asheninka
(del Pichis)
El Nuevo Testamento
de nuestro Señor Jesucristo
en el idioma
asheninka
(del Pichis)
Primera edición, 1996

Segunda edición, 2008
Publicado por
© La Liga Bíblica — 2008
Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar públicamente

la obra bajo las condiciones siguientes:
· Reconocimiento. Debe reconocer los créditos de la Liga
Bíblica (pero no de una manera que sugiera que tiene su
apoyo o apoyan el uso que hace de su obra).
· No comercial. No puede utilizar esta obra para ɹnes
comerciales.
· Sin obras derivadas. No se puede alterar, transformar o
generar una obra derivada a partir de esta obra.
OKARATZI TZIMAYETATSIRI
0DWHR੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Mt.੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄੄੄5

Marcos੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Mr. · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄੄61
Lucas੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Lc.੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄੄93
Juan੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Jn.੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄149
Jantayetakeri੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Hch.੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄192
Roma-satziite੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Ro.੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄246
1 Corinto-satziite੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄1 Co.੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄272
2 Corinto-satziite · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄2 Co.੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄299
Galacia-satziite੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Ga.੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄316
Efeso-satziite੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Ef.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄325
Filipos-satziite੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Fil.੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄333
Colosas-satziite੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Col.੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄339
1 Tesalónica-satziite੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄1 Ts.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄345
2 Tesalónica-satziite੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄2 Ts.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄350
1 Timoteo੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄1 Ti.੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄353
2 Timoteo੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄2 Ti.੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄360
Tito੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Tit.੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄365
Filemón੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Flm.੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄368
Hebreo-payeeni੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄He.੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄370
Santiago੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Stg.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄391
1 Pedro੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄1 P.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄397
2 Pedro੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄2 P.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄404
1 Juan੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄1 Jn.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄409
2 Juan੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄2 Jn.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄415
3 Juan੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄3 Jn.੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄416
Judas੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Jud.੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄417
Joñaakayeetakeriri੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Ap.੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄419
Tsika Ikantayeetziro Ñaantsipayeeni੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄447
El Nuevo Testamento en Ashéninka del Pichis del Perú, 2da ed. ©2008, Liga Bíblica Internacional
KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI
MATEO
tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Asa.

Icharineyetari Jesucristo 8੅Ikanta Asa tzimanake itomi irirori,
(Lc. 3.23-38) ipaitakeri Josafat. Ikanta Josafat
1
1੅Jiroka ivairopayeeni ikaratzi tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Joram.
icharineyetari Jesucristo. Tema Ikanta Joram tzimanake itomi irirori,
iriitake icharine David-ni, ipoña eejatzi ipaitakeri Uzías. 9੅Ikanta Uzías tzimanake
Abraham-ni. 2੅Ikanta pairani Abraham-ni, itomi irirori, ipaitakeri Jotam. Ikanta
itzimake itomi ipaitakeri Isaac. Ikanta Jotam tzimanake itomi irirori, ipaitakeri
Isaac tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Acaz. Ikanta Acaz tzimanake itomi irirori,
Jacob. Ikanta Jacob tzimanake itomi ipaitakeri Ezequías. 10੅Ikanta Ezequías
irirori, ipaitakeri Judá. Tera aparoni tzimanake itomi irirori, ipaitakeri
ikanta itomi Jacob, osheki ikaratake Manasés. Ikanta Manasés tzimanake
itomipayeeni. 3੅,NDQWD-XGiMRYDL\DQWD‫ێ‬ itomi irirori, ipaitakeri Amón. Ikanta
kaakero Tamar, ipaitakeri Fares, iriima Amón tzimanake itomi irirori, ipaitakeri
pashine ipaitakeri Zara. Ikanta Fares Josías. 11੅Ikanta Josías tzimanake itomi
tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Esrom. irirori, ipaitakeri Jeconías. Irojatzi
Ikanta Esrom tzimanake itomi irirori, itzimantanakari irirentzipayeeni eejatzi.
ipaitakeri Aram. 4੅Ikanta Aram tzimanake Aripaitera ipokaiyakeni ovayiriite
itomi irirori, ipaitakeri Aminadab. Ikanta poñaachari Babilonia, jaanakeri maaroni
Aminadab tzimanake itomi irirori, inampiki.
ipaitakeri Naasón. Ikanta Naasón 12੅Okanta ipiyeeyaani jaantaveetakariri
tzimanake itomi irirori, ipaitakeri maaroni Babilonia-ki. Tzimai itomi

Salmón. 5੅,NDQWD6DOPyQMRYDL\DQWDNDD‫ێ‬ Jeconías irirori, ipaitakeri Salatiel. Ikanta
kero Rahab, ipaitakeri Booz. Ikanta Booz Salatiel tzimanake itomi irirori, ipaitakeri
jovaiyantakaakero Rut, ipaitakeri Obed. Zorobabel. 13੅Ikanta Zorobabel tzimanake
Ikanta Obed tzimanake itomi irirori, itomi irirori, ipaitakeri Abiud. Ikanta
ipaitakeri Isaí. 6੅Ikanta Isaí tzimanake Abiud tzimanake itomi irirori, ipaitakeri
itomi irirori, ipaitakeri David. Iriitakera Eliaquim. Ikanta Eliaquim tzimanake
pinkatharitaintsiri. Ikanta pinkathari itomi irirori, ipaitakeri Azor. 14੅Ikanta
David jovaiyantakaakero iina Urías, Azor tzimanake itomi irirori, ipaitakeri
ipaitakeri Salomón. 7੅Ikanta Salomón Sadoc. Ikanta Sadoc tzimanake itomi
tzimanake itomi irirori, ipaitakeri irirori, ipaitakeri Aquim. Ikanta Aquim
Roboam. Ikanta Roboam tzimanake itomi tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Eliud.
irirori, ipaitakeri Abías. Ikanta Abías 15੅Ikanta Eliud tzimanake itomi irirori,
0$7(2੄1੄2 6
ipaitakeri Eleazar. Ikanta Eleazar 24੅Ikanta ikakitanai José, jimatakero

tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Matán. okaratzi inintakaakeriri Pava, jaakero
Ikanta Matán tzimanake itomi irirori, iinantyaari. 25੅Te irimaantamaityaaro
ipaitakeri Jacob. 16੅Ikanta Jacob irojatzi itzimantakari oponkitzitanakari
tzimanake itomi irirori, ipaitakeri José. otomi. Ipaitaitakeri JESÚS.
Iriitakera oimenthoritakari María. Iroka
María iroora ovaiyantakeriri Jesús, Ipokake iyotaneri iriñeeri Jesús
2
irijatzi ipaitaitakeri eejatzi Cristo. 1੅Itzimake Jesús nampitsiki Belén
17੅Iriitake ikaratzi icharinentayetakari. saikatsiri janta Judea-ki. Tema
Jetanakaro Abraham-ni irojatzi David-ni, itzimantakarira Jesús, LULSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
ikarataiyini 14. Ipoñaana David-niki tantatsiri Herodes. Ari jareetakari
irojatzi jaantaveetakariri Babilonia-ki, nampitsiki Jerusalén iyotaneripayeeni
ikarataiyini 14. ,SL\HH\DDQLUDMDDQWDYHH‫ێ‬ ikenapaakero ishitovapiintzi ooryaatsiri.
takariri Babilonia-ki, LURMDW]LLW]LPDQWD‫ێ‬ 2੅Josampitapaakeri: “¿Tsikama isaikika
kari Cristo, ikarataiyini 14 eejatzi. ivinkatharite Judío-payeeni ovakera

tzimaintsiri? Janta nonampiki
Itzimantakari Jesucristo
nopoñaaka, QRxDDNHULLPSRNLURQL\RWDQ‫ێ‬
(Lc. 2.1-7)
takari tzimake. Iro nopokantaiyarini
18੅Jiroka okanta itzimantakari pairani noñaapinkathateri.” 3੅Ikanta ikemavakera
Jesucristo. Ikanta José, tzimatsi iinathori pinkathari Herodes, DQWDURLNLQNLVKLUHWD‫ێ‬
opaita María. Ikashiyakaro iinantyaaro. naka, ari ikempitaakari eejatzi maaroni
Iro kantacha te iriñaamaityaaro Jerusalén-satzi. 4੅Opoña ikaimakaantakeri
intsipavaityaaro. Iro kantacha María +HURGHVPDDURQLLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
motzitake, LNDQWDNDDNDUR7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬ tsitaari, eejatzi maaroni iyotzinkari,
tsi. 19੅Ikanta José, tampatzikashirera josampitakeri: “¿Tsika janta intzimeka
inake irirori, ikovake irovashaanteromi Cristo?” 5੅Ikantaiyanakeni irirori:
iromananekiini, WHLQNRYHLURYDDULSHUR‫ێ‬ “Intzime janta nampitsiki Belén saikatsiri
vaitero inkemakoitero itzimashivaitaka Judea, tema ari okantzi irosankinare
eentsite. 20੅Ikanta ikinkishirevaitara José kamantantaneri, ikantake:
tsiteni, jomishimpyaakeri imaninkarite 6 Ari osaikiri nampitsi Belén janta
Pava jimayira, ikantakeri: “José, icharine Judea-ki, tekatsi thainkerone.

David-ni. ¿Opaitama pikinkishiretantari Ari impoñeeyaari pinkatharijanori
povashaantero María? Payero, tema janta. Iriitake jevatairine
Tasorentsinkantsi kantakaarori Israel-mirinkaite ikaratzi nashitaari
omotzitantakari. 21੅Aririka intzimake naaka.”
eentsika, pimpaiteri JESÚS. Iriitakera 7੅Ipoña Herodes, ikaimakaantakeri
ovavisaakotairine isheninkapayeeni SRND\HWDLQWVLULLULxHHULRYDNHUDW]LPDLQ‫ێ‬

ikaariperoshirevaitake.” 22੅Ari okanta tsiri, josampitakeri: ´¢7VLNDSDLWHSLxDDNH‫ێ‬
RPRQNDUDWDQWDNDULPDDURQLMRVDQNLQDWD‫ێ‬ rika impokiro piyotantakari tzimake
keri pairani Kamantantaneri, LNDQWDNH‫ێ‬ pinkathari?.” 8੅Ikamantakeri maaroni.
ranki: Opoña ikantanakeri irirori: “Kameetha,
23 Ari ovaiyantake tsinane kaari ñeerine pimatero piyaate Belén-ki, pamene tsika
shirampari, intzime otomi, isaikajaantzi eentsika. Aririka piñaakeri,
Impaitaiteri Emanuel, akantziri eejatzira pinkenapai jaka, SLQNDPDQWD‫ێ‬
añaaneki aaka: “Itsipatai Pava.” naina. Niyaateeta eejatzi naaka,
7 0$7(2੄2੄3
noñaapinkathatakiteri.” 9੅Irojatzi janta Belén-ki, paperoteri povamairi

jiyaatantanakari. Eejatzi iñaanairi eentsipayeeni, pinthonkanakeri maaroni
impokiro iñaakeri chapinki ipoñaakanta. ovakera tzimaintsiri, eejatzi maaroni
Iñaashitakari jaatzinkapaake, iro LNDUDW]LW]LPDNRWDLQWVLULDSLWHLURVDUHQ‫ێ‬
jiyotantapaakarori pankotsi isaikira tsite.” Tema ari ikamantakeri chapinki
eentsi. 10੅Ikanta iñaakerira, kimoshire jiñaantakaririranki iyotaneriite
ikantaiyapaakani. 11੅Areetaiyapaakani ovakeraini impokiro. 17੅,URRWDNHLxDDQHWD‫ێ‬
pankotsiki, iñaapaakeri eentsi eejatzi kari pairani kamantantaneri paitachari
iriniro María. Jotyeerovashitapaakari, Jeremías, ikantake:
iñaapinkathatapaakeri. -DVKLWDU\DDNRWD‫ێ‬ 18 Okaimaperotatzi Ramá-sato
paakeri jamakeneriri, ipapaakeri oro, iragaiyaani.

ipakeri kasankaayetatsiri, ipakeri eejatzi Osheninkathorini Raquel onatzi
paitachari mirra. 2VKHNLRYLQDURLURNDSD‫ێ‬ iraakotakariri eentsitepayeeni.
yeeni. 12੅Ikanta jimagaiyapaakeni, ,URRYDVKLUHQHHQWDQWDNDULMRYDPDLW]L‫ێ‬
jomishimpyaakeri Pava, ikantziri: “Eero taitakero maaroni eenchaanite.੆*
pipiyashitari Herodes. Pinkenanai 19੅Okanta osamanitake, kamai Herodes,
pashineki avotsi piyaatantaiyaari eekero isaikake José nampitsiki Egipto. Ari

pinampiki.” LxDDQDWDLULULLPDQLQNDULWH3DYDLPLVKLUH‫ێ‬
kiini, 20੅ikantairi: “José, kantaira piyaatai
Jovamaitake eentsi pinampiki, SDDQDLULSHHQWVLWHSLQWVLSDWDD‫ێ‬
13੅Aritake piyeeyaani iyotaneripayeeni. nairi iriniro. Tema kamai kovavetachari
Japiitairo imaninkarite Pava jiñaanatziri iroverimi.” 21੅Ari ikantaka José, piyaa
José imishireki, ikantziri: “José, SLVKL\D‫ێ‬ inampiki Israel. 22੅Iro jareevetaa José
kayeri eentsi eejatzi iriniro, piyaate inampiki, ikantaitavairi: ´,ULSLQNDWKDULWDD‫ێ‬
nampitsiki Egipto. Ari pisaikeri janta tsi Arquelao Judea-ki. Jimpoyaataari iririni
irojatzi nonkantantaiyaamiri: ‘Pimpiyee.’ Herodes.” Ari ikinkishiretanaa José, eero
Aatsikitake Herodes iroveri eentsika.” ikenanai janta. Ari japiiyeetairi ikantaitziri
14੅Ikanta ikakitanake José, ikamantakero imishireki: “Paamaiyaarira Arquelao.”
María, tsiteni ishiyaka Egipto-ki, Irootakera ikenantanaari José Galilea-ki.
jaanakeri eentsi. 15੅Ari isaikakeri janta, 23੅Ikanta jiyaatake, isaikapai nampitsiki
irojatzi ikamantaari Herodes. Ari okanta Nazaret. 7HPDDULRNDQWDRPRQNDUDWDQWD‫ێ‬

omonkaratantakari josankinatakeri NDULMRVDQNLQDWDNHULSDLUDQLNDPDQWDQWD‫ێ‬
pairani kamantantaneri, ikantake: neri, ikantake:
Isaikavetaka notomi nampitsiki Nazaret-satzi impaitaiteri.
Egipto, ari nokaimairi impiyeeta
eejatzi. Ikamantantakeri Juan oviinkaatantaneri
16੅Ikanta Herodes, L\RWDNHMDPDWDYLWD‫ێ‬ (Mr. 1.1-8; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28)
3
keri iyotaneripayeeni, te impiyashitairi. 1੅Okanta pairani janta Judea-ki, tsika
Otyaanakari imashirenka. Jomityaantake te inampiitaro, ipokake Juan

irovayiritepayeeni, ikantakeri: “Piyaate oviinkaatantaneri, ikamantantzi.
*¬2.18: Iroka Raquel irootake iinani Jacob, iro inintaperotane. Irooma Ramá nampitsi onatzi,
otzimi saikatsiri iipatsiteki Israel-mirinkaite. Jaka iroñaaka iñaaventatziiro Mateo okaratzi
josankinatakeri pairani kamantantaneri paitachari Jeremías iñaaventziro Raquel eejatzi
Ramá-satoite oñaashitaiyaroni, tema athataatyaaro tsinaneete Jerusalén-satoite oñaashitaiyaani
irooriite aririka irovamaitaitero ovaiyaneete.
0$7(2੄3 8
2੅Ikantantapaake: “Povashaantairo LFKHNDNDLWDNDURFKDFKDSDQNLUHQWVLSRQNL‫ێ‬

pikaariperoshirevaitake, tema irootaintsi tziki kaari kithotatsine, RPSRxDLUDJDLWD‫ێ‬
impinkathariventantai jaka Inkitesatzi.” nakero impomeetero.
3੅,URRWDNHLxDDQHWDNDULSDLUDQLNDPDQWDQ‫ێ‬ 11੅Aririka irovashaantanairo atziri
taneri paitachari Isaías, ikantake: ikaariperoshirevetaka, DULQRYLLQNDDWDQWD‫ێ‬

Icheraacheraataitzi janta tsika te kyaari jiñaa. Iro kantamaitacha,
inampiitaro, ikantaitzi: DDWVLNLWDNHPDW]LURULLxDDSLQNDWKDUHQWVL‫ێ‬
Povameethataineri Pinkathari tsika tzi, noñaapinkathatzitataikari naaka, te
inkenapaake. DULWDDMDWHLQNHPSLWDNDDQWHQDLURPSHUD‫ێ‬
Pinkempitakaantero itampatzikaitziro tane onkantya naantyaaniriri i-zapato-te.
avotsi. Iriitakera kempitakaantyaarone
4੅Iithaaretakari pairani Juan, MRQW\HH‫ێ‬ LURYLLQNDDWDQWDW\HHULPL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬
tziro ivitzi camello, jovathakitakari tsi, iroviinkaatantatyeerimi eejatzi
meshinantsimashi. Jañaantari jovayetari paampari.੆* 12੅Tema aririka aavatero
kentori, iri jimiretari iyaaki pitsi. avankire, atekakitakero eejatzi. Atayiro
5੅Oshekira pokashitakeriri pairani Juan, opentakeereki. Iro aake okithoki,
Jerusalén-satzi ipoña Judea-satzi, otekitakero kameetha, ovakoyetakero. Ari
LSRNDVKLWDNHULHHMDW]LLNDUDW]LQDPSL\HWD‫ێ‬ inkempitagaiyaari eejatzi aatsikitaintsiri,
rori antaraaki jiñaa Jordán. 6੅,NDPDQWDNR‫ێ‬ irinashiyetaiyaari atziri, LULQHVKLQRQND\H‫ێ‬
yetapaaka ikaariperoshirevaitake, iroora taiyaari inkarate kempisantanairine,
joviinkaatantayeetakariri jiñaaki Jordán. iriima ikaratzi kaari ovashaanterone
7੅Ari ipokaiyavetaka Fariseo-payeeni, ikaariperoshireyetake, LQWDJDLULSDDPSD‫ێ‬
eejatzi Saduceo-payeeni, LNRYLLURYLLQNDD‫ێ‬ riki kaari tsivakanetatsine.”
tyaami. ,URNDQWDPDLWDFKDLNLVDWKDWDYD‫ێ‬
keri Juan, ikantakeri: ´7HSLQNDPHHWKD‫ێ‬ Joviinkaata Jesús
shiretaiyeni eeroka, pikempitashitakari (Mr. 1.9-11; Lc. 3.21-22)
maranke. ¿Piñaajaantakema eero 13੅Opoña ipokake Jesús antaraaki jiñaa
jovasankitagaitaimi? 8੅Omaperorika Jordán, ipoñaakaro Galilea. ,SRNDVKLWD‫ێ‬

povashaantairo tsika pikantaveta pairani, keri Juan iroviinkaateri. 14੅7HLQNRYDYH‫ێ‬
pinkameethashiretaiyeeni, SLQNHPSL‫ێ‬ tya Juan iroviinkaateri Jesús, LNDQWDYD‫ێ‬
tyaaro pankirentsi kithotatsiri. 9੅Eero keri: “¿Opaitama pipokashitantanari
pikantashirevaitashita: ‘Aña naaka naaka noviinkaatemi? Aña eeroka
icharine Abraham-ni, te onkovaperotya oviinkaatenane naaka.” 15੅Jakanakeri
novashaantairo nokaariperoshirevaitzi.’ Jesús: “Nokovaperotatzi poviinkaatena.
Pinkeme nonkante: ¶(HURSLNDQWDNDDSHUR‫ێ‬ Irootake ikovakaakenari Pava.” Kovanake
YDLWDVKLWDSLxDDMDDQWHHHURNDLNRYDSHUR‫ێ‬ Juan, ikantziri: ´$ULWDNHQRYLLQNDDWD‫ێ‬
tane Pava, aña kantatsi iratziritakairo kemi.” 16੅Jaanakeri, joviinkaatakeri. Iro
iroka mapi, LURLPSR\DDWDL\DULQHLQFKDUL‫ێ‬ intonkaantanaiyaarimi Jesús, NHPSLYDL‫ێ‬
neyetaiyaari Abraham-ni.’ 10੅Eerorika taka ashitaryaanakityeeyaami inkite,
pikempitaro pankirentsi kithotatsiri, LxDDW]LLULLSRNDVKLWDSDDNHUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
*¬3.11: Ikantakotziri Juan jaka: “Osheki noñaapinkathatataikeri naaka.” Ikantatzi: “Te arite
nayeneri i-zapato-te.” Tema pairani iro jantayetapiintziri aparoni omperataari jayiniri i-zapato-te
omperatariri. Iro joshiyakaaventziri jaka Juan. Tema omaperotya Jesús jimatziro irirori
janaakotantzi, tekatsi kempityaarine, te aritaajate inkempitakaantena naaka iromperatane.
9 0$7(2੄3੄4
NDQWVLLNHQDSDDNHLQNLWHNLLNHPSLWDSDD‫ێ‬ kayetaka. 9੅Ikantziri: “Piñaakero okaratzi

kari shiro. 17੅Ikemaitatzi inkiteki tzimatsiri. Aririka potyeerovashitakyaana
ikantaitanake: “Notomi inatziira irika piñaapinkathatena, ari nompakemiro
netakokitari, RVKHNLQRNLPRVKLUHYHQWD‫ێ‬ maaroni.” 10੅Jakanakeri Jesús, LNDQWDQD‫ێ‬
keri.” keri: “Piyaataveete intaina. Satanás
pinatzi eeroka. Tema josankinaitake
Inkaariperoshiretakaiterimi Jesús pairani, kantatsiri:
(Mr. 1.12-13; Lc. 4.1-13) Añaapinkathateri Avinkatharite, iri
4
1੅,NDQWDNDDQDNDULUD-HV~V7DVRUHQ‫ێ‬ ankempisante apaniro.”
tsinkantsi, jatanake janta tsika te 11੅Irojatzira jiyaatantanaari kamaari.
inampiitaro, ari ikovavetakari kamaari Pokaiyapaakeni imaninkarite Pava,

inkaariperoshiretakairimi. 2੅Osheki kitaite jampitakoyetapaakeri Jesús.
isaikavaitake, itzitakaro ovanarontsi,
Jetanakari jantayetziri Jesús
ayimatakeri itashe. Okaratzi 40 kitaite
(Mr. 1.14-20; Lc. 4.14-15; 5.1-11; 6.17-19)
isaikavaitake. 3੅Ikanta kamaari, LSRNDVKL‫ێ‬
takeri Jesús inkaariperoshiretakairimi. 12੅Ikanta Jesús ikemakoventakeri Juan
Ikantapaakeri: “Omaperotatyaarika jashitakoitakeri. Iroora ipiyantanaari

Itomitami Pava, pimpeyero tanta iroka irirori janta Galilea-ki. 13੅Tera isaikapai
mapi, poyaaro.” 4੅Jakanakeri Jesús, Nazaret-ki, jantara ikenanai nampitsiki
ikantanakeri: “Tzimatsi osankinarentsi Capernaum, ari isaikapairi. Tema
kantatsiri: inkaarethapyaaki osaiki Capernaum, tsika
Tera intaani onkovityiimotai tanta inampivetaro charineyetariri Zabulón-ni
oyaari, aña iroora kovaperotacha ipoña Neftalí-ni 14੅$ULRNDQWDRPRQNDUD‫ێ‬
DQNHPSLVDQWDLURPDDURQLLNDQWD‫ێ‬ tantakari okaratzi iñaaventakeri pairani
yetairi Pava.” kamantantaneri Isaías, ikantake:
5੅Ipoña kamaari jaanakeri nampitsiki 15 Osaike inampitsite Zabulón eejatzi
tasorentsitatsiri, isaikakaakeri jenoki Neftalí janta inkaarethapyaaki,

otavantoki tasorentsipanko.੆* 6੅,NDQWDYHWD‫ێ‬ Intatsikero antaraaki jiñaa Jordán,
paari: “Omaperorika Itomitami Pava, Saikatsiri Galilea-ki, tsika ipiyotapaa
pimitaye osaavikinta. Pinkinkishiretero atziri kaari asheninkatane.
josankinaitakeri pairani okantzi: 16 7VLNDLW]LPLNHPSLWDNDURULLVDLND\HWD‫ێ‬
Irotyaantemiri Pava imaninkarite tyeemi otsirenikitzi, LULLWDNHxDD\H‫ێ‬

aamaakoventemine. tairiri ootamentotsi.
,ULWKRPDDYDNHPLQHHHURSRPSRVDQ‫ێ‬ Otsimankakovetakari iraampare
tavaitapaaka mapiki.” NDWKDWD\HULLQNHQD\HWDLPLVDULQND‫ێ‬
7੅Jakanakeri Jesús: “Okantzi eejatzi veniki.
josankinaitakeri pairani: Iro kantamaitacha, kempitaa
7HRQNDPHHWKDWHSLxDDQWDVKLYDL‫ێ‬ LURxDDNDLVDLNDDW\HHPLRNLWDLQND‫ێ‬
tyaari Pivinkatharite Pava.” tzi.
8੅Japiivetakari kamaari jaanairi Jesús 17੅Ari jetanakarori Jesús ikamantapaakeri
janta tonkaariki otzishi. Jamenakaakeri atziripayeeni, ikantapaakeri: ´3RYDVKDDQ‫ێ‬

maaroni nampitsi ipinkathariyetzira tairo pikaariperoshirevaitake, tema
atziriite, WHPDNDPHHWKDRNDQWDRYDQHHQ‫ێ‬ irootaintsi impinkathariventantai jaka
*¬4.5: Iro ipaitaitzi Jerusalén nampitsi tasorentsitatsiri.
0$7(2੄4੄5 10
Inkitesatzi.” 18੅,SRxDLSDPSLWKDFKHUDDWD‫ێ‬ 3੅´.LPRVKLUHUDLQNDQWDL\DHHQWDVKLUHWD‫ێ‬
nakero inkaare saikatsiri Galilea, irojatzi tsiri, WHPDLULLWDNHxDJDLURQHLPSLQNDWKD‫ێ‬

iñaantapaariri Simón, ipaitaitziri eejatzi riventantai Inkitesatzi.
Pedro, itsipatari irirentzi ipaita Andrés, 4੅.LPRVKLUHLQNDQWDL\DLUDDQHHQWDYDLWD‫ێ‬
ikithataiyini. Tema shimaatzinkari chari, tema iriitake imposhenkaitaiya.

jinaiyini. 19੅Ikantapaakeri: “Poyaatena, 5੅Kimoshire inkantaiya tsinampashireri,
onkempivaitaiyaaro iroñaaka iriimi atziri tema iriitake saikaatsine kameetha

noshimaatakagaiyaami.” 20੅$ULUDMR\DDWD‫ێ‬ kipatsiki ishinetaantaitziri.
nakeri, jookanakero iithamento. 21੅Iro 6੅Kimoshire inkantaiya kovakovatzirori
jovaanakityaani kapicheeni, iñaapaatziiri inkameethashirete, tema aritake iriñeero

Jacobo, itsipatakari irirentzi Juan, ikokovatziri.
isaikaiyini ipitoki jovaipatziro iithare 7੅.LPRVKLUHLQNDQWDL\DQHVKLQRQNDVKL‫ێ‬
itsipatakari eejatzi iriri Zebedeo. retaneri, tema iri ineshinonkayeetaiya

Jomiyaanakeri eejatzi irirori, 22੅eeniro eejatzi irirori.
jookanakeri iriri ipitoki, MR\DDWDL\DQDNH‫ێ‬ 8੅Kimoshire inkantaiya kiteshireri, tema
rini Jesús. iriitake ñagairine Pava.

23੅Ari okantaka, ithonka janiitakero 9੅Kimoshire inkantaiya oitsimaryiirori
Jesús Galilea, jiyotaantake maaroni mashirenkaantsi, WHPDLULLWDNHLQWRPLQWD‫ێ‬

nampitsi tsika japatotapiintaita, LNDPDQ‫ێ‬ yetaiyaari Pava.
WDQWDNHUR.DPHHWKDULfDDQWVLxDDYHQWD‫ێ‬ 10੅Kimoshire inkantaiya inkarate
kotzirori impinkathariventantai Pava. inkemaantsitakaityaari ikameethashiretzi,

-RYDVKLQFKDD\HWDNHPDDURQLPDQWVL\D\H‫ێ‬ WHPDLULLWDNHxDJDLURQHLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
tatsiri nampitsiki. 24੅Ikemakotaitanakeri tantai Inkitesatzi.
Jesús intaina. Ikemaiyakeni eejatzi 11੅.LPRVKLUHSLQNDQWDL\DLULPDQLQWDYDL‫ێ‬
Siria-satzi, jamayetapaakeneri maaroni taitemi, inkemaantsitakaityaami, eejatzi

mantsiyayetatsiri isheninka, LURYDVKLQ‫ێ‬ inthaiyakoityaami, okantakaantziro
chaayeteneri. Jamakeri maaroni aayetziri pikempisantaanara. 12੅Thaamenta
kantashivaitachari mantsiyarentsi, pinkantayetanakyaa, tema Pava
katsivaitatsiri, kamanavaitatsiri, pinayetaimine inkiteki. 3LQNLQNLVKLUHWD‫ێ‬
kisoporokivaitatsiri. Jamakeri eejatzi kotero iroka, WHPDDULLNHPSLWDD\HHWDNH‫ێ‬
jaakayetziri peyari. Ari ithonkiri riri eejatzi pairani etayetakarori
jovashinchaayetavakeri Jesús. 25੅-R\DDWDL‫ێ‬ Kamantantaneri.”
yakerini osheki Galilea-satzi, DecáSR‫ێ‬
lis-satzi, Jerusalén-satzi, Judea-satzi, Kempitarori tzivi
poñaayetanainchari eejatzi intatzikero 13੅“Pikempitakaroraeerokaite tzivi.
antaraaki jiñaa Jordán. Aririka inkonovaitero tzivi tsika
ompaitya, HHURUDDSDQWDURLQNDW\RNDQWDL‫ێ‬
Ikinkithatzi Jesús tonkaariki, tyaaro. Ontzimatye irimanintaitero,
ikantakota kimoshiretaatsine irookayeetakero iraatzikashivaityaaro.”
(Lc. 6.20-23)
Kempitariri ootamentotsi
5
1੅Ikanta iñaakerira Jesús osheki
apatotzimentakariri, tonkaanake 14੅“Aririkaosaike nampitsi tonkaariki,

otzishiki, ari isaikapaake. Pokaiyapaakeni okoñaatzi maaroni aririka ootya
iriyotaane, ipiyotzimentapaakari. 2੅Ari tsirenipaite, te omana nampitsi. .LWDLQND‫ێ‬
jiyotaayetakeri, ikantziri: takotaneri pinayetanaatzi eeroka eejatzi,
11 0$7(2੄5
eerokatakera iyotaayetanairine maaroni Eero povantzi. Aririka povantake,

atziri, eero pomanimotziri okaratzi irovasankitagaitemi eeroka.
piyoyetanairi. 15੅Ari okempitari eejatzi, 22੅Iro kantamaitacha nokantzi naaka: Eero
aririka oisheri ootamentotsi, WHRPDQDNR‫ێ‬ pikishiri pisheninka, MRYDVDQNLWDLW]LPL‫ێ‬

teri kantzirinaki. Tema avakotziri jenoki kari. Eero pikantavaitziri eejatzi: ‘Tekatsi
inkitainkatakotantyaari maaroni piyomatsite eeroka.’ Jovasankitaimikari
saikatsiri pankotsiki. 16੅$ULSLQNHPSLWD‫ێ‬ pinkatharentsiite. Te onkameethate
naiyaari eejatzi eeroka, pisaikayetanai eejatzi pinkisaneentavaiteri pisheninka
kameetha iriñaantayetyaamiri pisheninka piitamasontzivaiteri, papeshitaarokari
okameethatzi maaroni pantayetanairi. Iro pintagaiya sarinkaveniki. 23੅Tema
iriyotantaiyaari irirori iriñaapinkathateri paapiintzi pipira tasorentsipankoki,
Ashitairi Inkitesatzi.” pimpometeneri Pava, iro kantamaitacha
aririka pinkinkishiretapaakero tzimatsi
Iñaaventakero Jesús Ikantakaantaitane ikishimentzimiri pisheninka, 24੅ari
17੅“Eero pikinkishiretashita iroora pookanakeri pipira, piyaatashiteri
nopokantari novashaantakaayetaimiro kisakemiri. Pinkantairi: ‘Asheninká,
pikempisantziro Ikantakaantaitane, te thame aakameethatavakagaiya.’ Aririka
nonkove eejatzi novashaantakaimiro paapatziyavakagaiya kameetha,
iñaaventakeri pairani Kamantantaneri. pimpiyeera tasorentsipankoki, irojatzi
Aña iro nopokantakari nomonkaratero pimpantapaiyaariri Pava pipira. 25੅Aririka
okaratzi iñaaventayeetakeri pairani. intzime kishemineri, impoña iraanakemi
18੅Omapero onthonkaiya apaata kipatsi pinkatharentsiki, pintharovakote eeroka
eejatzi inkite, iro kantamaitachari eero avotsiki, pinkantairi: ‘Eero pikisavaita,
othonkimaitaatsi Ikantakaantaitane, thame aakameethatavakagaiya.’ Tema
irojatzi omonkaratantakyaari maaroni. DULULNDLUDUHHWDNDDN\DDPLSLQNDWKDUHQ‫ێ‬
19੅(HURULNDSLNHPSLVDQW]LUR,NDQWDNDDQ‫ێ‬ tsiki, inkantaitakeri iromperatane:
taitane, eerorika eejatzi piyotaayetairi ‘Paanakeri irika.’ Ari iraayeetanakemiri
pisheninka inkempisantayetairo, eerora irashitakoitemi. 26੅Eerorika pipinatashitari
panintagaaro impinkathariventantai okaratzi pireevetakeri, eerora piñagairo
Inkitesatzi. ,ULLPDWVLNDLQW]LPHPDWDNH‫ێ‬ iroimishitovakaantaimi. Omaperora.”
rone ikempisantayetairo, impoña
iriyotaantairo, iriitakera iriiperotaatsine Iñaaventakotziro Jesús mayempitaantsi
inkiteki. 20੅¢3LxDDMDDQWDNHPDNDPHHWKD‫ێ‬ 27੅Piyotaiyironi eeroka ikantayeetakeri
shire ikantayetaka iyotzinkari eejatzi pairani, ikantaitzi:

Fariseo? Aña te. Tera irimonkarayetero Eero pimayempitzi.
kyaaryooperoini irirori inintakaavetariri 28੅Iro kantamaitacha nokantzi naaka:
Pava. Eerorika panaakoyetairi eeroka Pineveshiretyaarorika piñiiro tsinane,

pinkameethashireyetai, eerora piñeero matakamira, pimayempishiretakero.
tsika ipinkathariventantai Inkitesatzi.” 29੅Jiroka noshiyakaaventemiro: Iroorika
pokipero pantanta kaariperori,

Iñaaventakotziro Jesús kisaantsi povashaantairo, pinkempitakaantero
(Lc. 12.57-59) pinkithoryaatyeeromi, pookero. Tema te
21੅“Piyotaiyironieeroka okaratzi pinkovero poki atsipetakagaiyaamiro
ikantayeetziriri pairani etakaantayetarori, sarinkaveni, LURNDPHHWKDWDWVLSLVDLNDQD‫ێ‬
ikantaitziri: rookitai. 30੅Iroorika pakopero pantanta
0$7(2੄5 12
kaariperori, SRYDVKDDQWDLURSLQNHPSLWD‫ێ‬ nomatziro.’ Tema te onkameethate

kaantero pinthatzinkatyeeromi, pookero. poshekyeero piñaane.”
7HPDWHSLQNRYHURSDNRDWVLSHWDNDJDL‫ێ‬
yaamiro sarinkaveni, iro kameethatatsi Iñaaventziro Jesús ikaminthaitziri
pisaikaponthokitai. kisaneentantatsiri
(Lc. 6.27-36)
Iñaaventziro Jesús ookavakagaantsi 38੅“Piyotaiyironi eeroka ikantaitakeri
31੅“Ikantaitake eejatzi pairani: pairani:
Aririka irookavakaitya, ontzimatye Aririka pinkithoryiiteri irooki pashine
impayeeteri tsika osankinatakota atziri, RNDPHHWKDW]LLPSL\DNRYHQ‫ێ‬
irookavakaantyaari. taityaari, inkithoryiitaitemiro poki
32੅Iro kantamaitacha nonkante naaka: eeroka. Aririka pinkiryaakoteri
.DDULSHURVKLUHMLQDNHLNDUDW]LRRNDVKLWD‫ێ‬ pashine atziri, okameethatzi
rori itsipatari. Tema aririka aavetaiya LPSL\DNRYHQWDLW\DDULLQNLU\DDNR‫ێ‬
pashine oime, omayempitzimotakeri taitemi eejatzi eeroka.
etavetari oimentari. Arira ikempitakari 39੅Iro kantacha nokantzi naaka: Te
eejatzi agairori, mayempitake irirori. RNDPHHWKDW]LSLPSL\DW\DDULNLVDQHHQW]L‫ێ‬

Temaita okaariperoveta irookeromi atziri miri. $ULULNDLPSDVDYRURWHPLNDVKHWDYR‫ێ‬
itsipatari, DULULNDLULxHHURRPD\HPSLW]L‫ێ‬ roki, pishinetaineri eejatzi pashinevoroki
moteri.” impasatemiita. 40੅Aririka inkovaite
iraapithaitemiro piithaare, pishineteneri
Iñaaventziri Jesús pairyaashivaitariri Pava LUDDQDNHURHHMDW]LSLLWKDDUHSRYHYLU\DD‫ێ‬
33੅“Piyotaiyironi eejatzi ikantaitakeriri kotapiintantari. 41੅$ULULNDLURPSHUDL‫ێ‬
pairani etakaantarori: tyaami paanakero ovaakarontsi pookero
Eero pipairyaashivaitari Pava. niyanki avotsi, paanakero ovaakarontsi
Iro pinkante: ‘Irovasankitainaata panaakairo ikantavetakamira tsika
Novinkatharite eerorika nomonkarayiro pookero. 42੅Aririka inkantaitemi:
nokantayetziri.’ Aririka pinkantake, ‘Pimpenaro,’ okameethatzi pimperi.
ontzimatye pimonkarayetero. 34੅Iro Aririka inkantaitemi eejatzi: ¶3LPSDYDNH‫ێ‬
kantacha nokantzi naaka: Te arite naro, ari noipiyeemi,’ okameethatzi
pimpairyeeri Pava, pimonkaratantyaarori pimperi eero pithañaapithatari.
pikantayetziri. Eero pipairyiiro inkite, 43੅Piyotaiyironi eeroka ikantaitakeri
tema ari isaikiri Pava janta. 35੅Eero pairani:

pipairyiiro kipatsi, tema irojatzi jashitari Pineshinonkateri pisheninkajanori.
Pava, ari jetsiyaryaakiitapiintari. Eero Iriima tsika itzimi kishimiri,
pipairyiiro Jerusalén, WHPDDULLSLQNDWKD‫ێ‬ pinkisheri irirori.
riventantziri Pinkatharijanorentsi. 36੅Eero 44੅Iro kantacha nokantzi naaka: ¶3HWDNR‫ێ‬
pipairyiiro piito, pinkante: ‘Eerorika tyaari kisayetzimiri. Pamanakoyetairi

nomonkaratziro nokantziri, LQWKDW]LQNDL‫ێ‬ maaroni irineshinonkatantyaariri Pava
tenaroota noito.’ Tera eeroka materone irirori. Eero pipiyatari kisaneentzimiri,
pishookakairo pipai, RPSRxDSLQFKHHQ‫ێ‬ paakameethayetairi.’ 45੅Irootake
kaishitakagairo eejatzi. 37੅(HURUDSDPDWD‫ێ‬ ikovakaayeetakeriri itomintayetaari
vitantzi. 2PDSHURULNDSDQWHURSLNDQWD\H‫ێ‬ Ashitairi Inkitesatzi. ,ULLWDNHRYHWVLNDNH‫ێ‬
tziri, ari pinkante: ‘Jee, nomatero.’ riri ooryaatsiri, oorentakotziriri maaroni
Eerorika pantziro, intaani pinkante: ‘Eero atziri: kameethashireri, HHMDW]LNDDULSHUR‫ێ‬
13 0$7(2੄5੄6
shireri. Iriitake ovetsikakerori eejatzi irirori iriñaapinkathaventaiteri. 2PDSH‫ێ‬

inkane, jovaryiiniri maaroni atziri: rora. 6੅Irooma eeroka, aririka piñaañaate,
kameethashireri, eejatzi kaariperoshireri. SDVKLWDNRW\DDSDQLURSLSDQNRNLSLQNRYD‫ێ‬
46੅Intaanirika petakotashityaari ikaratzi koteri Ashitairi tsipatakamiri apaniroini.
etakotayetamiri eeroka, ¿piñaajaantzima Iri ñiimiri apaniro, DULLULQHVKLQRQNDWD‫ێ‬
ari impinataimi Pava? Aña eero, iro kyaami, iriitake eejatzi pinataimine.
MLPDWDSLLQWDNHULNDDULSHURVKLUHULNRYDNR‫ێ‬ 7੅Tema aririka piñaañaate, te
tziriri isheninka kireeki. 47੅Intaanirika DSDQW\DDURSDSLLSLLWHURRNDUDW]LSLNDQWD‫ێ‬

petakoyetakyaari pisheninka, ¢DPHQDD‫ێ‬ keri. ,URMDPH\HWDULLULURULNDDULDVKHQLQ‫ێ‬
shivaitakara?. 7HPDLURMLPD\HWDSLLQWD‫ێ‬ kata aaka. Iñaajaantzi japiipiitziro
keri eejatzi kaari pisheninkata irirori. ikantayetakeri ari inkemakeri Pava.
48੅Kameethashirera pinkantayetanaiya 8੅Paamaventya pikempitakotarikari
eeroka, pinkempitakotaiyaari Ashitairi eeroka. Tekeramintha pinkovakoteri

Pava, WHPDRPDSHURLNDPHHWKDVKLUHSHUR‫ێ‬ Ashitairi kovityiimoyetamiri, ML\RW]LWDWDL‫ێ‬
take irirori.” karo irirori maaroni. 9੅Jiroka pinkante
piñaañaatapiinte eeroka:
Iñaaventziri Jesús pashitantachari Ashitanarí, nampitarori inkiteki,
6
1੅´3RYDVKDDQWDLURSRxDDND\HWDSLLQ‫ێ‬ Tasorentsi pinatzi eeroka.
W]LULDW]LULSDQWD\HW]LURSLQNDPHHWKD‫ێ‬ 10 Pimpinkathariventaina naaka.
shiretantaiyaarimi. (HQLURULNDSL\DDWD‫ێ‬ Pantakainaro jaka kipatsiki okaratzi

tyee pantero, tekatsira impinataimiri pinintakaanari eeroka,
Ashitairi Inkitesatzi. Pinkempitakainari inkiteveri,
2੅Aririka pimpashitantya, WHRQNDPHH‫ێ‬ SDQWDNDLULLULURULPDDURQLSLQLQWD‫ێ‬
thate pikantantayetanake: ¶1RSDVKLWDQ‫ێ‬ kairiri.
taka naaka.’ Irootakera jameyetari 11 Pimpapiintenaro kovityiimotanari
kamataviri, LNRYLURLULURULLULxDDSLQNDWKD‫ێ‬ noyaari.

yeeteri. Iro kantacha, intzimakerikami 12 3LPSH\DNRWDLQDURQRNDDULSHURVKLUH‫ێ‬
ñaapinkathaterine jaka, iro iriñaamatsite vaitake,

irirori iriñaapinkathaventaiteri. 3੅Aririka Tema nomatakero naaka eejatzi,
pampitakoteri eeroka ashinonkainkari, QRSH\DNRWDLULLNDUDW]LRYDDULSHUR‫ێ‬
eerora pikamantziri pitsipaminthare,੆* shiretakenari.
4੅RPDQDDQWVLLQLRQNDQWDNRW\DSLSDVKLWDQ‫ێ‬ 13 Eero pishinetana iriñaantaityaana,
takari. Jiyotake Pava irirori, iriitake LQNRYDLWHLUDQWDNDLWHQDURNDDULSH‫ێ‬

pinataimine.” rori.
$ULSLQNDQWDLWDW\HHURSLPSLQNDWKDUL‫ێ‬
Iñaaventziro Jesús ñaañaataantsi ventante. Ari pinkantaitatyeero
(Lc. 11.2-4) ontzimimotemi pishintsinka,
5੅“Aririka piñaañaateri Pava, te eejatzi povaneenkaro. $ULRQNDQ‫ێ‬
DSDQWDURSLQNHPSLWDNRW\DDULNDQWDNDDSH‫ێ‬ tyaari.
rovaitachari. Ikatziyapiintayeta irirori 14੅Tema aririka pimpeyakotairi atziri
janta japatotapiintaita, ikatziya eejatzi kishimiri, ari impeyakotaimi eejatzi

niyankineki nampitsi, RQNDQW\DLULxDDQ‫ێ‬ eeroka Ashitairi Inkitesatzi. 15੅Irooma
tayetyaariri isheninka. Iro iriñaamatsite eerorika pipeyakotairi eeroka atziri
*¬6.3: Pinkempitakaantero te iyotemi pampate tsika opaita antakeri pakojanori.
0$7(2੄6 14
kishimiri, eerora ipeyakotzitaami

Ashitairi irirori.” Iñaaventziro Jesús ashaarantaantsi
(Lc. 16.13)
Iñaaventziro Jesús tzitaantsi 24੅“Tekatsi materone irantavaiteneri
16੅´$ULULNDSLQW]LYHQW\DSLQNLQNLVKLUHWD‫ێ‬ apite omperatantaneri. Tema aparoni
koteri Pava, eero pikamantantayetzi, LQNRYDSHURWHLULPRQNDUDWHQHULMRPSHUD‫ێ‬
pinkante: ‘Notzitaventatyaari Pava.’ tariri, iriima pashine, inkisaneentanakeri.
3DDPDL\DHHURNDSLNHPSLWDULNDULNDPDWD‫ێ‬ Ari okempitzitari eejatzi: Tekatsira
viri. Itzitapiintaveta irirori, montyoryaa materone iranteneri Pava ikovakaantziri
ikantayeta ivoroki iriyotantaityaari irirori, aririka inkinkishiretakoyeetero
itziventatya. Iroora iñaamatsite irirori HHMDW]LDVKDDUDQWDDQWVLLQNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬
iriñaapinkathaventaiteri. Omaperora. nakero iroorikami omperatyaarine.”
17੅Irooma eeroka aririka pintzitaventyaari
Pava pinkinkishiretantyaariri, SLQNLYDSR‫ێ‬ Iñaaventziro Jesús kantzimoshiretaantsi

rotya, ipoña pinkishitakya kameetha, (Lc. 12.22-31)
18੅iro eero jiyotantaitami pitziventatya. 25੅“Pinkeme nonkante: Tera apantaro
Apaniro iriyotemi Ashitairi Inkitesatzi, onkantzimoshirevaityaami pinkante:

iriitakera pinataimine.” ‘¿Opaitama noyaari, opaitama
nomiretyaari, opaitama nonkithaatyaari?’
Iñaaventziro Jesús inkitesato ovaakarontsi $xDW]LPDWDLWDWVLSDVKLQHDQNLQNLVKLUHWD‫ێ‬
(Lc. 12.32-34) piintairi añaantareki, LURNRYDSHURWDLWD‫ێ‬
19੅“Te apantaro povaarantashivaitya chari, anayiro okaratzi ovayetapiintari,
jaka kipatsiki, ovana opathayi, ari okaratzi akithaayetapiintari eejatzi.
ipiyotapaari eejatzi koshintzi. 20੅Iro 26੅7KDPHDQNLQNLVKLUHWDNRWHULWVLPHULSD‫ێ‬
NDPHHWKDWDWVLSDQWD\HWDQDLURSLxDDQWDL‫ێ‬ yeeni. Te iriyote impankitanontya

yaarori pisaikai kameetha inkiteki. iroyaari, te irovetsike ipanko irovanontya
Kempitavaitaka povaarantatyeeyaami ivankire. Iro kantamaitacha Pava, LSD\HWD‫ێ‬
inkiteki tsika te ompathaanetapai, tsika piintakeri irovarite. $DNDUDMLPDSHURWDWDL‫ێ‬
te intzimapai eejatzi koshintzi. 21੅7VLND‫ێ‬ tzi jetakotai Pava. 27੅$ULULNDSDDNRYHQ‫ێ‬
rika povaarantaka, DULSLQNLQNLVKLUHWD‫ێ‬ tyaaro onkantzimoshirevaityaami ¿arima
piinterori.” SLQNDQWDNHURSRYDYLQHHQWDYDLURSRVDUHQ‫ێ‬
tsite? 28੅Intsityaa ankinkishiretakotero
Iñaaventziri Jesús ootamentotsi inchateyapayeeni, te añeero antavaitanete,
(Lc. 11.33-36) te ontyaanontya onkithaatyaari. Iro
22੅“Kameetharika onkantya poki, NDQWDPDLWDFKDWHRQNDQW]LPRVKLUHYDL‫ێ‬
piñaantaro kameethaini, okempitaro tyaaro, onkante: ¶¢2SDLWDPDQRQNLWKDD‫ێ‬
pinkoñeetyaakotatyeemi.੆* 23੅Terika tyaari?’੆* 29੅Ovaneenkata kameetha, anayiri
apantaro poki, eero piñaantaro jovaneenkaveta Salomón, SLQNDWKDULYHWD‫ێ‬
kameethaini, NHPSLWDNDSLQWVLUHQLNLWDNR‫ێ‬ chari pairani. 30੅,ULLWDNHUD3DYDRYDQHHQND‫ێ‬
tatyeemi.”੆* tayetzirori. Okantaveta kapiche
*¬6.22: Oshiyakaaventachari okitsi kameethari, aparoni pimantaneri (kaari mashithatatsi), tsika

itzimi ñeerone inkemathatairo okaratzi irantakairiri Pava. Tema isaikanaatzi okitainkatzi.
*¬6.23: Oshiyakaaventachari eerorika apantaro oki, aparoni mashithari, tsika itzimi kaari
ñeerone inkemathatairo okaratzi irantakairimi Pava. Tema isaikatzi tsika otsirenikitzi.
*¬6.28: Iro ikantakoitzi jaka “inchateyapayeeni” paitachari “lirio.”
15 0$7(2੄6੄7
añaavetaro ovaneenkatapaintya, iro eeroka paavairo inchato otzikaakemiri,

osamani, tekatsi apantyaarone aririka irojatzi pamenantanaiyaari kameetha
onkamateyatanake, WHPDLQFKHND\HHWD‫ێ‬ paantaiyaaniriri otyaakitakeri pashine.
kero, impoña intaayetakero. ¿Eeroma 6੅Tera impayeetapiintaiteri otsitzi
ikempoyaaventzimi eeroka Pava? Aritake, vathatsi tasorentsitatsiri. Ari okempitari

eero pikisoshiretzi. 31੅$ULWDSDDNHRNDQW]L‫ێ‬ eejatzi tera impayeeterimi chancho
moshirevaitami, pikantzi: ‘¿Opaitama mareryaayetatsiri, WHPDDULLURLSDWVLWD‫ێ‬
noyaari, opaitama nireri, opaitama kero iraatzikavaitavakero. 7HUDLPSD\HH‫ێ‬
nonkithaatyaari?’ 32੅$SDW]LURRNDQW]LPR‫ێ‬ teri ikovayevetari, osheki inkatsimate, ari
shirevaitari ikaratzi kaari kempisantatsine. iratsikantake.”੆*
Irooma eerokapayeeni, jiyotakoyetzimiro
$VKLWDLUL,QNLWHVDW]LRSDL\HWDULNDNRYLW\LL‫ێ‬ Iñaaventziri Jesús amanaperotziriri Pava
moyetamiri. 33੅Iroora kovaperotachari (Lc. 11.9-13; 6.31)
pinkokovatairi impinkathariventaimi, 7੅“Pinkampitante, pinkokovate eejatzi,
SLQNRNRYDWDLULHHMDW]LLURYDPHHWKDVKLUH‫ێ‬ aritake piñaakero impayeetemiro

taimi, LURMDW]LSLxDDQWDL\DDURULLPSD\HWDL‫ێ‬ pikovakotantziri. Pinkempitakaantero
miro okaratzi kovityiimoyetamiri. pareetya aparoni pankotsi, SLQNDQWDSDD‫ێ‬
34੅Ari okanta, HHURRNDQW]LPRVKLUHYDL‫ێ‬ keri ashitarori: ‘Pashitaryeenaro.’ Aritake
tami ompaityaarika avishimotemiri irashitaryaakemiro ipanko. 8੅Aritake
osaitekira. Tema maaroniki kitaite impayeetairi kampitantayetatsiri. Inkarate
piñeero ompaitya avishimotemiri.” amemenatairone, ari iroñaakaitairi. Aririka
inkantaiteri: ‘Pashitaryeero.’ Aritake
Iñaaventziro Jesús kantzimataantsi irimatakero. 9੅Aririka inkampitemi pitomi,
(Lc. 6.37-38, 41-42) inkantemi: ‘Apa, pimpena tanta.’ ¿Arima
7
1੅“Te apantaro ankantante: ¶.DDULSHUR‫ێ‬ pimpakeri mapi? 10੅Aririka inkantemi:
shire inatzi nosheninka.’ Aririka ‘Pimpena shima noya.’ ¿Arima pimpakeri
ankantantake, ari irimayeetai aaka, maranke iroyaari? 11੅Iro kantacha eeroka
inkantayeetai: ‘Kaariperoshire pinatzi petakotari pitomipayeeni, kaariperoshire
eejatzi eeroka.’ 2੅Aririka ankantakoteri pinaveta. Iriira ovatsiperotzirori Ashitairi
asheninka, ari inkantakotanakai eejatzi Inkitesatzi, jetakotari irirori maaroni
aaka. Ontzimatye aamaiya, aririka ontzime amanayetairiri. 12੅Aririka pinkove
antzimotantane, imaperoitaikari aaka iretakotaityaami, petavakyaaro eeroka
apaata impiyatayeetai. 3੅Okempivaitakaro petakotantya. Irootakera okantakotziri
aririka otyaakitaimi antaro inchapeto Ikantakaantaitane, irojatzira ikantakeri
okiki, ¿kantatsima ameneri pashine eejatzi pairani kamantantaneri.”
otyaakitachari kapicheeni irookiki?
4੅¿Tema eero okanta ankanteri: ‘Pimpoke, Iñaaventaitziro avotsimanchaki
nagaimiro otyaakitakemiri pokiki?’ Tema (Lc. 13.24)
otyaakitakemi eeroka antaro inchapeto. 13੅“Aririka pinkove pinkyaavankotairi
5੅Pikempitakari kamataviri. Petavakyaaro Pava, SLQNHPSLWDNDDQWHURSLPSDPSLWKD‫ێ‬
*¬7.6: Ikantaitziri jaka: “vathatsi tasorentsitatsiri” ipoña “mareryaayetatsiri,” iro

oshiyakaaventacha Kameethari Ñaantsi tasorentsitatsiri. Tema iñaane Pava, okempitari ikaratzi
mareryaayetatsiri. Iriima otsitzi ipoña chancho, irira oshiyakaaventacha, ikarayetzi kaari
koverone inkempisantero Kameethari Ñaantsi, osheki ikisaneentakeri kamantantzirori. Tera arite
impankiventayeetyaari, terika inkovero inkempisante.
0$7(2੄7੄8 16
tatyeeromi avotsimanchaki. Tema napatotairi maaroni atziri. Tzimatsi

tzimatsi pashine avotsisaante, kaari kantayetaatsine: ‘Novinkatharite,
pomerentsitachane inkenantaityaaro. nopairyaakemi naaka noñaaventayetzimi.
Osheki pampithatakerori, LUDVKLQRQNDD‫ێ‬ 1RSDLU\DDNHPLQRYDYLVDDNRW]LULMDDND\H‫ێ‬
yeetaiya sarinkaveniki. 14੅Irooma tziri peyari. Nokantayetziri eejatzi
avotsimanchaki, WHLURVKHNLWHNHQDQW\DD‫ێ‬ nosheninka: Iro notasonkaventantari
rone, iriitake areetaachane Pavakinta, nopairyiiri Jesús.’ 23੅Iro kantamaitacha
inkantaitaatyeero irañagai janta.” nonkantanakeri naaka: ‘Te niyotemi.
Piyaataveete jantyaatziini, omapero
Iñaaventziri Jesús thairi pikaariperoshiretake.·੅µ
(Lc. 6.43-44)
15੅“Pinkyaaryootaiyeni, MDPDWDYLW]LPL‫ێ‬ Iñaaventaitziri apite ovatzikirori ipanko
kari oshiyavetariri kamantantaneri, (Lc. 6.46-49)
inkempitakotapaakyaari ikantaranki 24੅“Pinkeme, aririka pinkinkishiretero
oisha te inkatsimatanete. ,URNDQWDPDLWD‫ێ‬ maaroni nokantakemiri, DULULNDSLQNHP‫ێ‬

cha kaariperoshire inayetatziira, pisantanakero maaroni, ari okameethatzi.
ikempitakari piratsi katsimari. 16੅2QW]L‫ێ‬ Irootake piyotanetyaari. 3LQNHPSLWD‫ێ‬
matyeera ankempoyeero jantayeetziri N\DDULRYDW]LNLURULLSDQNRRVKLUDQWDSD‫ێ‬
ayotantantyaari ikameethashiretzirika. thatzi kipatsi. 25੅Oparyaaveta iniroite
¿Añiiroma uva onkithotantyaaro ovaato inkane, amaraniveta. Otampyaavetaka
kitochee? Tera. ¿Omatziroma higo shintsiini, ookantavetapaakaro pankotsi,
onkithotantyaaro iroori? Te omata te aavyeero. Tema ovatzikakitya
eejatzi. 17੅Inchato saankanatatsiri oshooki, kameetha oshirantapathatzi kipatsi. 26੅Ari
okithotzi kameetha. Irooma inchato okempitari eejatzi, HHURULNDSLNLQNLVKLUH‫ێ‬
sampiyashitaintsiri, te onkithokinete. tziro nokantayetakemiri, eerorika
18੅Tema inchato saankanatatsiri oshooki, pinkempisantanairo, eero piñiiro
te iriñeetero onkaariperote okithoki. Ari piyotanetyaaro. Pinkempitakotakyaari
RNHPSLWDULHHMDW]LLQFKDWRVDPSL\DVKL‫ێ‬ ovatzikirori ipanko impanepathatzi.
taintsiri, eero jiñeetziro onkameethate 27੅Oparyaapaake inkane, amaranitapaake.
okithoki. 19੅Tema itovaitziro inchato kaari Opoña otampyaatapaake, RRNDQWDSDD‫ێ‬

kithotatsine, iragaitakero intagaitero. karo, tyaanake pankotsi, aanakero. Te
20੅Pinkempoyaakoyetairi iyotaayetaimiri. iñeetairo.”
Ikempitakarorika okithotzi inchato 28੅Irootake jiyotaayetakeriri Jesús
saankanatatsiri oshooki, pimatero ikaratzi apatoventakariri. ,SDPSR\DDPLQ‫ێ‬

jiyotaayetzimiri.” thaitanakeri. 29੅Tera omaanta ishintsinka
jiyotaantzira, janayiri jiyotaantzi
Jiñaaventziri Jesús iyotakoperotanairiri iyotzinkariite.
(Lc. 13.25-27)
21੅´7]LPDYHWDFKDUDRVKHNLNDQWDYHWD‫ێ‬ Jovashinchagairi Jesús
nari: ‘Novinkatharite pini eeroka, omatziri pathaarontsi
noñaapinkathakitakemi.’ Iro kantacha (Mr. 1.40-45; Lc. 5.12-16)
8
eero jiñeero impinkathariventairi Pava. 1੅,NDQWDMRLULQNDD-HV~VLNLQNLWKDWD‫ێ‬
Intaani inkarate antayetanairori kera tonkaari otzishiki, joyaatairi

ikovakaantziri Ashitanari Inkitesatzi. osheki atziri. 2੅Ari ipokashitakeriri
22੅Aririka nompinkatharitai apaata aparoni atziri omatziri pathaarontsi,
17 0$7(2੄8
jotyeerovashitapaakari Jesús, LNDQWDSDD‫ێ‬ aririka impinkathariventantai Inkitesatzi,

keri: “Pikovirika, DULRQNDQWDNHSRYDVKLQ‫ێ‬ ari intzimake osheki kaari asheninkata
chagaina.” 3੅Iroora jakotashitantanakariri, poñaayetachari pashineki nampitsi, tsika
jantantakari kapicheeni irako, ikantzi: intzime anintaayetaachane intsipataiyaari
“Nokovi, peshitakotai.” Eshitanake Abraham-ni, Isaac-ni eejatzi Jacob-ni.
ipathaavaiveta. 4੅,SRxD-HV~VLNDQWDYHWD‫ێ‬ 12੅Iro kantamaitacha eerora itzimaperotai
vaari: “Eerora pikamantakotana. Apatziro asheninka saikaatsineri janta. Iriitake

SRYDQDNHURSL\DDWDVKLWHULRPSHUDWDVR‫ێ‬ LNRYDNDDYHHWDNDULLPSLQNDWKDULYHQWDL‫ێ‬
rentsitaari, pimonkaratantyaarori rimi maaroni janta, oshekimaitaka
Ikantakaantane Moisés, SLPSHULSDVKLWD‫ێ‬ ipiyathataka, irootake irookantaiyaariri
kaariri Pava, LUL\RWDQWDLW\DDULHVKLWDNR‫ێ‬ otsirenikitake. Ari iriraavaitaiyaari,
taimi.” iratsikaikivaitya inkemaantsitaiya.”
13੅Ipithokashitanaari ijevare ovayiriite,
Jovashinchagairi Jesús irotzikatane ikantziri: “Pimatairo pimpiye pipankoki.
ijevare ovayiriite Tema pimatakero pikempisantzi eeroka,
(Lc. 7.1-10) LURRWDNHLUHVKLWDNRWDQWDL\DDULSRW]LND‫ێ‬
5੅Ikanta jovaanaa Jesús, areetaiyakani tane.µ$ULSDLWHUDMDYLVDNRWDQDNHLURW]LND‫ێ‬
nampitsiki Capernaum. Ari ipokakeri tane janta ipankoki.
ijevare ovayiriite Roma-satzi, iriñeeri
Jesús, 6੅ikantapaakeri: “Novinkatharite, Jovashinchagairo Jesús iriyote Pedro
tzimatsi notzikatane nopankoki, PDSHUR‫ێ‬ (Mr. 1.29-34; Lc. 4.38-41)
kitaka imantsiyatake, kisoporokitake.” 14੅Ikanta Jesús jatake ipankoki Pedro.
7੅Jakanakeri, ikantziri: “Aritake niyaatake Iñaapaatziiro iriyote, onoryaaka, aakero
novashinchagairi.” 8੅Iro kantamaitacha saavakirentsi. 15੅Ipampitapaakero
ikantanake irirori: ´2VKHNLQRxDDSLQND‫ێ‬ kapicheeni akoki, eshitakotanake.
thatakemi eeroka, kaaripero nonake Piriintanaka, amenayetavakeneri
naaka, QL\RW]LHHURRNDQW]LSLQN\DDYDQ‫ێ‬ ompaitya ompavakeriri. 16੅Okanta
kotena. Intaani nokovi pinkantakaanteri, osheetyaanake, jamaitapaakeneri osheki
ireshitakotai. Tema aritake omatakya jaakiri peyari. Jovashinchaayetairi,
pinkanteri.੆* 9੅Tema tzimatsi omperatanari ikisathatavakerira kapicheeni iveyarite.
naaka, tzimatsi eejatzi ovayiripayeeni Jovashinchaayetairi eejatzi maaroni
nomperatari naaka. Aririka nonkanteri: mantsiyayetatsiri. 17੅Arira okanta
‘Piyaate,’ aritake iriyaatake. Aririka omonkaraantakari iñaaventakeri pairani
nonkante pashine: ‘Pimpoke,’ aritake kamantantaneri Isaías, ikantakeranki:
impokake. $ULULNDQRQNDQWHULQRW]LND‫ێ‬ Iriira aanakerori amantsiyare,
tane: ‘Pantero iroka,’ jimatziro jantziro.” Irijatzi aanakerori eejatzi okaratzi
10੅Ipampoyaanakeri Jesús ikemakeri akemaantsiyetari.
ikantake irika ijevare ovayiriite.
Ikantanakeri oyaataiyirini: “Iriira Oyaaterine Jesús
matakerori irika ikempisantzi, jaka (Lc. 9.57-62)
Israel-ki te intzime aparoni asheninka 18੅,NDQWDLxDDNHUL-HV~VMRVKHNLSHURWD‫ێ‬
kempityaarine. Omaperora. 11੅Pinkeme, paake atziri apatotzimentariri, LNDQWDQD‫ێ‬
*¬8.8: Irika ijevare ovayiriite Roma-satzi, kaarira Judío, pashinesatzi atziri jinatzi. Tema pairani
aparoni Judío, te inkyaavankoteri pashinesatzi kaari isheninkata.
0$7(2੄8੄9 18
keri iriyotaane: “Thame amontyagai Gadara. Ari ishiyashitavakari apite atziri

intatsikero.” 19੅Ikantavetavaari jaakiri peyari ipoñaakaro kitataariki.
iyotzinkari: “Iyotaantanerí, nokovi Katsimaki ikantakaakari peyari, osheki
noyaatanakemi tsikarika pikenayetzi itharovakaitakari, te arite inkenayeete
eeroka.” 20੅Jakanake Jesús, ikantziri: janta. 29੅Ikantavakeri: “¡Jesús, Itomi Pava!
“Aparoni otsitziniro, tzimatsi imoro ¿Irootaintsima povasankitaina? ¿Tsikama
imaantari, eejatzi tsimeripayeeni tzimatsi nokantakemi eeroka?” 30੅Ari itzimi janta
iromayero. Iriima irika Itomi Atziri tera osheki chancho, ishintaraavaitaiyini.
otzimi ipanko imaantapiintyaari irirori.” 31੅Ñaavaitanake iveyarite, ikantanake:
21੅Ari ikantanake aparoni iriyotaane: “Aririka povavisaakotairi irika naakane,
“Iyotaanarí, nokovavetaka naaka potyaantena naaka ipiyotaka chancho.”
noyaatanakemi, iro kantamaitacha 32੅Jakanakeri Jesús, ikantziri: “Piyaate
DULULNDQRxDDQDLULQLULQWDULQRQNLWDWD‫ێ‬ peyari.” Matanaka. -DWDQDNHSH\DULSD‫ێ‬

nairi, arira noyaatemiri.” 22੅Ipoña yeeni chanchoki, jaakapaakeri, iroora
ikantanakeri Jesús: “Poyaatena. Tema ishiyantaiyanakari imperetatzi otzishi,
ikaratzi kamashireyetatsiri, ari inkitatairi mitagaiyapaakani maaroni inkaareki,
irirori kaminkaripayeeni.” aperotaka ipiinkake. 33੅Ikanta iñaakerira
aamaakoventariri, shiyeeyanakani.
Joimairentziro Jesús tampyaa Jatake nampitsiki, ikamantapaakeri
(Mr. 4.35-41; Lc. 8.22-25) maaroni atziri okaratzi iñaakeri. 34੅Iroora
23੅Ipoña jotetanaa Jesús pitotsiki, jiyaatashiitantanakariri Jesús, LNDQWDLWD‫ێ‬
itsipatanaari iriyotaane. 24੅Ikanta paakeri: “Te nonkovaiyeni pisaiki
jimontyaakotanaka, maanake Jesús nonampiki, pamene tsika pinkene.”
pitotsiki. Iro joveraakovetaiyakani
niyankyaaki, omapokakeri iriyotaane Jovashinchagairi Jesús kisoporokiri
otampyaatapaake antaroite, RWHWDDWD‫ێ‬ (Mr. 2.1-12; Lc. 5.17-26)
9
paaka jiñaa pitotsiki, otamakaatanakera 1੅Ipoña jotetanaa Jesús pitotsiki,
inkaare. 25੅Jiyaatashiitanakeri, montyaakotaa, ipiya inampiki. 2੅Ari

jovakiryeetapaakeri Jesús, ikantapaakeri: jamaitakeneri kisoporokiri, janatakoitakeri
“¡Iyotaanarí, ampiinkatye! £3RYDYLVDDNR‫ێ‬ shitashintsiki jonoryaantapiintari. -L\RVKLUH‫ێ‬
taina!” 26੅Ikantanakeri irirori: “¿Opaitama tavakeri Jesús atziri amakotakeriri,
pitharovantari? ¢7HNHUDPDSLNHPSLVDQWD‫ێ‬ iñaanatavakeri mantsiyari, ikantavakeri:
perotziita?” Piriintanaka, joimairentakero “Tharomentashire pinkantanakya notomi,
tampyaa eejatzi ikempitakero ari novashinchagaimi, tema ipeyakoitaimiro
otamakaane inkaare, avisanake, PDLU\DD‫ێ‬ pikaariperoshirevetaka.” 3੅Ikanta ikemavake
tanai kameetha. 27੅,SDPSR\DDPLQWKDLWD‫ێ‬ iyotzinkariite, ikantashiretanake: ´,WKDLQND‫ێ‬
nakeri Jesús, iñaapinkathatanakeri tziiri Pava irikavé.” 4੅Jiyotake eejatzi Jesús
iniroite, ikantavakaayeta: “¿Ipaitama opaita ikantashiretakeri, josampitanakeri:
atziritatsiri irika? Joimairentziro ´¢2SDLWDPDRNDDULSHURWDQWDULSLNDQWDVKLUH‫ێ‬
tampyaa, eejatzi inkaare.” tziri? 5੅¿Tema onkameethate nonkante:
‘Ipeyakoitaimiro pikaariperoshireveta?’
Gadara-satzi jaakiri peyari ¿Irooma pikovi nonkanteri: ‘Pinkatziye,
(Mr. 5.1-20; Lc. 8.26-39) paniitai?’ 6੅Iroñaakara piyoteri irika Itomi
28੅Aritake areetaiyakani intatsikero, Atziri otzimimotziri ishintsinka, ari
aatakotaiyapaakeni nampitsiki paitachari impeyakotairi kaariperoshirevetachari.”
19 0$7(2੄9
Ipithokashitanakari mantsiyari, ikantziri: “¿Opaitama kaari itzitanta piyotaane?

“Pinkatziye, paanairo ponoryaantavetari, Notzitapiinta naaka, ari ikempitari eejatzi
piyaatai pipankoki.” 7੅Ari ikatziyanaka iriyotaane Fariseo-payeeni.” 15੅Jakanakeri
mantsiyavetachari, jatai ipankoki. 8੅Iñaakeri Jesús, ikantanakeri: ´$ULULNDLQNHPSL\HH‫ێ‬
maaroni atziri apatotainchari, LSDPSR\DD‫ێ‬ tyaari aavakaachari, ¢DULPDLURYDVKLUH‫ێ‬
vakeri jiyaataira. Ikantaiyanakeni: ´2PDSH‫ێ‬ neentaitakya? Aryaajaini apaata, aririka
rotatziiri Pava, iriitakera matakerori iragaitakeri iimentaitari, aripaitera
otzimimotantakariri ishintsinka Jesús.” intzitaitya. 16੅Tema aparoni paisatori
ikithaataitari, DULULNDPLLURYDSDWDQNDLWDQ‫ێ‬
Jagaitanakeri Mateo tyaaro osape ovakerari, DULRVDUDDSHURWD‫ێ‬
(Mr. 2.13-17; Lc. 5.27-32) nake aririka ampithatanakyaarika
9੅Ikanta jovaanaka Jesús, irojatzira ovakerari. 17੅Eejatzi okempitari, te aritzi
iñaantapaakariri paitachari Mateo, SDLVDWRULPHVKLQDQWVLQDNLLURYDQWD\HH‫ێ‬
kovakotziriri isheninka kireeki. Ikantapairi: tyaaro eeryaatatsiri jimiretaitari. Aririka
“Poyaatena.” Katziyanaka, joyaatanakeri. irovantayeetakyaaro, ari isanaryaanake,
10੅Ipoña jaanakeri ipankoki irovakaiyaari, apaavaitashitakya jimireetari, eejatzi
itsipataanakeri iriyotaane. 2VKHNLMDWDQDLQ‫ێ‬ meshinantsinaki irirori. Iri aritatsi
tsiri kovakotziriri isheninka kireeki, RYDNHUDULPHVKLQDQWVLQDNLLURYDQWD\HH‫ێ‬
ML\DDWDNHHHMDW]LRVKHNLNDDULSHURVKLUH\HWD‫ێ‬ tyaaro, eero japaavaitanta apiteroite.”
tsiri. Ari itsipatakari Jesús jovaiyakani.
11੅Ikanta iñaakeri Fariseo-payeeni, Irishinto Jairo opoña tsinane
ikaimakeri iriyotaane Jesús, josampitakeri: antzitakeriri iithaare Jesús
´¢2SDLWDPDLWVLSDWDQWDULUL-HV~VNRYDNRWDQ‫ێ‬ (Mr. 5.21-43; Lc. 8.40-56)
tatsiri kireeki, LWVLSDWDNDULHHMDW]LNDDULSHUR‫ێ‬ 18੅Tekera inthonkero iriñaavaite Jesús,
shireyetatsiri? Te onkameethate.” 12੅,NHPD‫ێ‬ areetapaaka aparoni jevari, LxDDSLQNDWKD‫ێ‬

vakera Jesús, ikantanake irirori: “Aririka tapaakeri, ikantapaakeri: “Kamake
LULPDQWVL\DWHDW]LULLSRNDVKLW]LULDDYHQWDQ‫ێ‬ nishinto, iro nopokantari piyaate
tzinkari, iriima atziri kaari mantsiyatatsi nopankoki pantantaiyaaro kapicheeni
tekatsi inkove irirori. 13੅Ontzimatye pako, añagaita.” 19੅Ari jiyaatanake Jesús,
pinkinkishiretero Ikantakaantane Pava, eejatzi iriyotaane joyaatanakeri. 20੅Okanta
kantatsiri: aparoni mantsiyatatsiri tsinane, osheki
Te nonkovajaantairo pamayetaina osarentsi osokaavaitaka, tzimakotake 12
pipira pimpometainari. osarentsi, okenashitapaakeri itaapiiki
,URQRNRYDSHURWDLULSLQHVKLQRQND\H‫ێ‬ Jesús, antzitakeri kapicheeni opatziki
taiyaari pisheninka. iithaare. 21੅Tema okantashiretakitzi:
Tera iro nopokantajaantakari naaka “Aririka nantzitakeri iithaare, DULQHVKLWD‫ێ‬
nonkaimashireyetairi kameethashireri, kotai.” 22੅Ipithokashitanakaro Jesús,
aña nopokashitatziiri kaariperoshireri ikantziro: “Tharomenta pinkantanaiya
nonkaimashiretairi irovashaantairo nishinto, RYDVKLQFKDJDLPLSLNHPSLVDQ‫ێ‬
kaariperori.” take.µ$SDWKDNHURHVKLWDQDNHRPDQWVL‫ێ‬
yare tsinaneka. 23੅Ikanta jareetapaaka
Iñaaventziro Jesús itzitaita Jesús ipankoki jevari, iñaapaatziiri
(Mr. 2.18-22; Lc. 5.33-39) shoviriventzirori kamaintsiri, osheki
14੅Ipoña ipokaiyakeni iriyotaane Juan, atziri akivainkatainchari. 24੅Ikantapaakeri
josampitapaakeri Jesús, ikantziri: Jesús: “Pisheke, WHRQNDPHSLUDDNRWDL\D‫ێ‬
0$7(2੄9੄10 20
karini, aña omakoryaatzi.” Thainkaya tantai. Jovashinchaayetakeri maaroni,

jovaitakeri Jesús. 25੅,SRxDMRPLVKLWRYD‫ێ‬ WHNDWVLDSDURQLPDQWVL\DUHQWVLSRPHUHQ‫ێ‬
paakeri maaroni, kyaapaake Jesús, tsitzimotyaarine. 36੅Iñaayetzirira osheki
joirikavakotapaakero, piriintanaa apatotzimentariri, DQWDUR-HV~VMHWDNRVKL‫ێ‬
eentsika. 26੅Te omanakotanakya jantakeri retakari, ikantake: ´2PDSHURMDVKLQRQ‫ێ‬
Jesús, ikemakoitanakeri maaroni. kaayetaka irika atziripayeeni.
Ikempitakari oisha eerorika itzimi
Jovashinchagairi Jesús apite mavityaakiri aamaakoventyaarine.”
27੅Ikanta jovaanaka Jesús, LSDW]LPDWDQD‫ێ‬ 37੅Eekerora ikantanakitziiri iriyotaane:
keri apite mavityaakiri, ikaimakotziri, “Ikempitakarora irikapayeeni atziri,

ikantzi: “¡Icharine David-ni, SLQHVKLQRQ‫ێ‬ osampainkatzi pankirentsi, LURNDQWDPDL‫ێ‬
kataiyaana!” 28੅Irojatzi jareetantapaakari tacha te intzimaperote atziri aavatairone.
pankotsiki, eejatzi mavityaakiri irirori. 38੅Pamanairi Avinkatharite irotyaanteeta
Ipokashitapaakeri okarikiini, MRVDPSLWD‫ێ‬ osheki jatatsineri atziriki, tema kapatacha

keri Jesús, ikantziri: “¿Pikinkishiretama osheki kempisantayetaatsine.”
eeroka ari novavisaakotaimi?” Ikantaiyini
irirori: “Jee, DULWDNHSLPDWDNHURQRYLQND‫ێ‬ Jiyoshiitake Jesús 12 Irotyaantajanore
tharite.” 29੅Jakotanake Jesús, LSDPSLWDD‫ێ‬ (Mr. 3.13-19; Lc. 6.12-16)
10
kitakeri, ikantziri: “Ovashinchagaimi 1੅Ipoña jiyoshiitake Jesús ikaratzi
pikempisantaana.” 30੅Apathakero 12 iriyotaane, jimatanakero

amenanai kameetha. Ishintsithavetavaari, irirori irovashinchaayetairi mantsiyari,
ikantziri: ´7HUDQRQNRYHSLQNDPDQWDNR‫ێ‬ eejatzi ikaratzi jaakayetziri peyari, tema
tena novashinchagaimi.” 31੅,URNDQWDPDL‫ێ‬ ipasavyaakari itasonkaventantzi. 2੅Jirika
tacha jiyaataira, ikamantantayetanake, ikaratzi 12 jiyoshiitakeri Jesús: (WDQDND‫ێ‬
ithonka ikemakoitanakeri Jesús. rori Simón, ipaitakeri Pedro.
Ipoñaapaaka Andrés, irirentzi Pedro.
Iñaavaitakaitziri kisovaanteri Ipoñaapaaka Jacobo itomi Zebedeo
32੅Ipoña jamaitapaakeneri Jesús aparoni itsipatakari irirentzi Juan. 3੅Ipoñaapaaka
atziri jaakiri peyari, kisovaante ikantaka. Felipe, Bartolomé, Tomás, 0DWHRNRYDNR‫ێ‬
33੅Ari jovashinchaavakeri Jesús irika vetariri kireeki isheninka, ipoñaapaaka
atziri, xDDYDLWDQDLLNLVRYDDQWHWDNDDYHWD‫ێ‬ Jacobo itomi Alfeo, Tadeo, 4੅ipoñaapaaka
kari peyari, tema jomityaantapithatakeri Simón, LSDLWDLWDNHULHHMDW]L.LVDNRWDQWD‫ێ‬
iveyarite. Maaroni ikempoyeetanakeri neri. Ipoñaapaaka ovekaraantapaakarori
Jesús, ikantashiretaitanake: “Tera Judas Iscariote, LULLWDNHUDSLWKRNDVKLWDQ‫ێ‬
añaapiinte oshiyaarine irika anampiki tainchari.
Israel-ki.” 34੅Iro kantamaitacha ikantaiyini
Fariseo-payeeni irirori: “Jimatakaatziirira Jotyaantaitakeri karataintsiri 12
ijevare peyariite jovashichaantariri (Mr. 6.7-13; Lc. 9.1-6)
iraakane.” 5੅2SRxDMRW\DDQWDNHUL-HV~VNDUDWDLQ‫ێ‬
tsiri 12, ikantavakeri: “Eerora pikeni

Sampainkatake pankirentsi janta isaikayetzi atziri kaari asheninkata
35੅Ithonka jiyaayetake Jesús maaroni aaka, eero pikeni eejatzi inampiki
nampitsiki, ML\RWDDQWD\HWDNHMDSDWRWDSLLQ‫ێ‬ Samaria-satziite. 6੅,ULSHWDSDLQW\DSL\DDWD‫ێ‬
taita. Iñaaventapiintakero Kameethari shiteri ikaratzi icharineyetari Israel-ni,
fDDQWVLWVLNDRQNDQW\DLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ WVLNDLW]LPLNHPSLWDNDULULRLVKDLW]LSLQD‫ێ‬
21 0$7(2੄10
vaita. 7੅Tsikarika pinkenayetake ari piñaaventayetainari, LURMDW]LLQNHPDQ‫ێ‬

pinkamantantayete, pinkante: ‘Irootaintsi tayetaiyaari, eejatzi pashinesatzi atziri
impinkathariventantai Inkitesatzi.’ kaari asheninkata. 19੅Aririka piñaakero
8੅Povashinchaayetairi maaroni mantsiyari, iraayeetanakemi, eero pikantashirevaitzi:
povañaayetairi kamayevetachari, ‘¿Opaitama nonkantapaakeri?’ Tema
povashinchagairi pathaavaitatsiri, eejatzi tzimatsi iyotashiretakaimirone ompaitya
jaakayetziri peyari. 7HPDQHVKLQRQND‫ێ‬ piñaanetyaari. 20੅(HURUDSL\RWDVKLWDQD‫ێ‬
taari pinayetake, te piñe inkovakoitemiro. NDURDSDQLURHHURNDRPSDLW\DSLxDDQH‫ێ‬
,URSLPDWDQDLULHHURNDSLQHVKLQRQNDWDQ‫ێ‬ tyaari, Tasorentsinkantsi poñaachari
taiya eejatzi. 9੅Eerora paanake piireekite Ashitamiriki, iri iyotakaimirone onkarate
pitharateki, 10੅eero paanake eejatzi pinkantayetapaakeri. 21੅Ari iriñeetake
pitharate, eero paanake apite piithaare, aakaanterine irirentzi irovamaakaanteri.
pi-zapato-te, piyotzikiiro, tekatsi aparoni Piñe aakaanterine itomi. 3LxHRYDNDDQWH‫ێ‬
paanake. Tema ikantaitzi: rine ashitariri ikisaneentanakeri.
Impinaiteri antavaitatsiri. 22੅Oshekira piñeero inkisaneentaitemi
11੅Aririka pareetya nampitsiki, SDPHQD‫ێ‬ RNDQWDNDDQW]LURSLSDLU\DDQDSLNHPSLVDQ‫ێ‬
paake aakameethatemine, LULSLVDLNLPRWD‫ێ‬ taanara naaka, iro kantamaitacha aririka
paake, irojatzi pavisantakyaari pashineki pinkantaitanakityeero paventaiyaana,
nampitsi. 12੅Ari pareetakyaarika aritake novavisaakoshiretaimi. 23੅Aririka
pankotsiki, povethatapaakyaari ikaratzi inkisaneentaitanakemi aparoni
saikatsiri. 13੅$ULULNDLUDDNDPHHWKDWDYD‫ێ‬ nampitsiki, pavishe pashineki nampitsi.
kemi irirori, ari iriñeero isaikai kameetha Tema tekera pinthonkeroota pinkenayete
okaratzi povethatapaakari. Irooma maaroni nampitsiki tsika isaikayetzi
eerorika jaakameethatavakemi, DPHQDD‫ێ‬ Israel-mirinkaite, irojatzi impiyantaiyaari
shitakara povethatapaakari. 14੅Eerorika irika Itomi Atziri. Omaperora.
jaakameethaitzimi, HHURULNDLNHPSLVDQ‫ێ‬ 24੅Tera iriñeete aparoni eenirora
taitzimi eejatzi, pavisapithateri, jiyotaitziri iranaakoteri iriyotanetya tsika

potekanairo piipatsikiite. 15੅Tema iriitake itzimi iyotairiri. Te añee eejatzi aparoni
irimaperoiteri apaata irovasankitaiteri onampitaari iranaakoteri tsika itzimi
irika, ari anaanakero ikantayeetairi onampitariri iñaapinkathaiteri. 25੅Intaani
Sodoma-satzi ipoña Gomorra-satzi. añiiro kantatsi iyotaari inkempitakotyaari
Omaperora.” iyotairiri pairani. Ari ikempitari eejatzi
onampitaari. Tema ikisaneentayeetakena
Iriñaashitakaitatyeemi apaata naaka iroñaaka, ikempikaantaitakena
16੅“Notyaantatziimi iroñaaka. 3LNHPSL‫ێ‬ naakami Beelzebú ivinkatharite peyari.
vaitakari jotyaantaitziri oisha tsika Eeroka ovatsipero inkisaneentaitemi
ipiyota piratsi katsimari. Iro kantacha pikempisantaanara.”
ontzimatye pinkempitakotyari koviyantzi
maranke. 2QW]LPDW\HHHMDW]LSLQNHPSL‫ێ‬ ¿Niinkama añaapinkathateri?
tyaari aparoni shiro te ikatsimavaitzi. (Lc. 12.2-9)
17੅Paamaventya. 7HPDLUDDNDDQWDLWD‫ێ‬ 26੅´,URNDQWDPDLWDFKDHHURUDSLSLQNDVKL‫ێ‬
W\HHPLMHYDULSD\HHQLNLLPSDVDQDYDLWDL‫ێ‬ vaiyetari irikapayeeni. Ontzimatye

temi pankotsiki japatotapiinta. 18੅Impoña onkoxDDWDNR\HWDLRNDUDW]LRPDQDNRYH‫ێ‬
LUDD\HHWDQDNHPLLVDLND\HW]LUDSLQNDWKDUL‫ێ‬ tainchari, ooñaarontayetairo kaari
janorentsi, okantakaantzirora paventaana ikemathaveeta pairani. 27੅Apaniro
0$7(2੄10੄11 22
niyotakaayetaimiro eeroka irokapayeeni, 37੅Tema iro onimotzimiri petakoyetyaari

te iriyotakotzimaityaaro thainkaneri piri, piniro, povaiyanepayeeni eejatzi. Iro
irirori, LURNDQWDPDLWDFKDHHURNDNLQNLWKD‫ێ‬ kantamaitacha aririka anaanakero
takaayetairine. 28੅Eero pipinkashivaiyetari okaratzi petakotana naaka paventaana,
kovatsineri irovemi, tema eero jimatziro tera pinkyaaryoote pikempisantaana.
irirori irotyaantemi sarinkaveniki. Iriira 38੅Ontzimatye pinkyaaryooventero
piñaapinkathatai Pava, tema iriitake noñaaventayetakemiri, onkantavetya

matzirori irotyaantemi sarinkaveniki. impaikakoitemi. $ULULNDSRYDVKDDQWD‫ێ‬
29੅Pamene, WHLPSLQDSHURW\DWVLPHULSD‫ێ‬ kero, WHUDSLQN\DDU\RRYHQWHURSLNHPSL‫ێ‬
yeeni, iro kantamaitacha jiyotzi Pava santana. 39੅Tema ikaratzi etakovaitachari
aririka inkamakaante aparoni.੆* 30੅-L\RW]L‫ێ‬ apaniro jantayetziro inevetashiyetari, ari
taro Pava okaratzi tzimayetatsiri aishi. impeyashitakya. Iriima inkarate
31੅Piñaakero, jaamaakotari Pava kamimentenane jantanairo nokovakairiri
tsimeripayeeni, eerokara jimaperotataitzi naaka, aritake iravisakoshiretai.”
jaamaakotami. Eero pipinkashivaitari
kisaneentzimiri. 32੅Aririka pinkanteri Impinayeetairi
pisheninka: ‘Noñaapinkathatairi Jesús,’ (Mr. 9.41)
aritake nonkantairi Ashitanari Inkitesatzi: 40੅´7]LPDWVLULNDLPSDLW\DDDSDW]L\DDPL‫ێ‬
‘Apá, iñaapinkathataana irika, DVKHQLQND‫ێ‬ neri, naakara jaapatziyaka. Ari okempitari

taari.’ 33੅Irooma pinkanteririka pisheninka: eejatzi, WVLNDULNDLPSDLW\DDDSDW]L\HH\DD‫ێ‬
‘Te noñaapinkathateri Jesús,’ ari nane naaka, iriira jaapatziyaka Ashitanari
nokempitaiyaari naaka, nonkantairi itzimi otyaantakenari jaka. 41੅Tzimatsirika
Ashitanari: ‘Apá, te iriñaapinkathatena iyotemine kamantantaneri pinatzi, ari
irika, te asheninkataari.·੅µ opoña jaapatziyanakami, DULSLPRQNDUDL‫ێ‬
yaari impinataimi Pava apaata. Ari
Iñaaventakota Jesús okempitari eejatzi, tzimatsirika
(Lc. 12.49-53; 14.26-27) iyotakemine kameethashireri pikantanaa
34੅“Tera nokovi onkompitzimotyaami. pikempisantanai, DULRSRxDMDDNDPHHWKDWD‫ێ‬
Tema te iro aparoni nompokantyaari nakemi, ari pimonkaratyaari impinataimi
QL\RWDD\HWDLULDW]LULLUDDNDPHHWKDWDYD‫ێ‬ Pava apaata. 42੅Aririka iriyoitemi
kaiya. Aña nopokakera, kempivaitakami eerokatake niyotaane, LURRWDNHLPSD\HH‫ێ‬
QDPDW\HHPLRYDWKDDPHQWRWVLSDQWDPLQ‫ێ‬ tantyaamiri pimire, jiyotakero Pava,
thatavakaantyaari. iriitake pinatairine irika etakotakamiri.”
35 Tema iro nopokantakari:
Inkisaneentantyaariri atziriite jiritari, Jotyaantziri Juan iriyotaane

Onkisaneentantyaarori tsinane (Lc. 7.18-35)
11
inirotari, 1੅,NDUDWDNHUR-HV~VML\RWDD\HWD‫ێ‬
Onkisaneentantyaarori tsinane keri 12 iriyotaane. Ovaanaka

ayirotari. inkamantante maaroni nampitsiki
36 Iri pithokashitavakaachane atziriite saikayetatsiri janta.
inkisaneentavakaanaiya ikaratzi 2੅Ikanta Juan oviinkaatantaneri, MDVKLWD‫ێ‬
isaikavankotavakaiyani. koitakeri chapinki, ikemakotakeri
*¬10.29: Kantakotachari jaka “te impinaperotya tsimeripayeeni,” tema kantatsi

iramanantaitantyaari aparoni kireeki inkaraterika apite tsimeri.
23 0$7(2੄11
jantayetakeri Cristo, jotyaantake apite 12੅Tema jetanakarora pairani Juan

iriyotaane irirori, 3੅irosampiteri Jesús, ikinkithatakaayetakemi, tzimatsi osheki
inkanteri: “¿Eerokatakema ipaitaitziri, atziri nevetanakarori shintsiini iriñeero
‘Pokatsineri?’ Kaaririka eeroka, ¢7]LPD‫ێ‬ tsika ipinkatharitai Inkitesatzi. Iniroite
tsima pashine naamaiyaari?” 4੅Ikanta LNRYDQDNHLULxHHURNHPSLYDLWDNDLVKLQWVL‫ێ‬
jareetaiyakani, josampitapaakeri Jesús. taitzi aririka irovayiritaitya. Irojatzi
Irootakera ikantantanakariri irirori: ikantayeeta iroñaaka. 13੅Pairani tekera
“Aririka piyaatai, pinkamantapairi Juan intzime Juan, W]LPDYHWDFKD.DPDQWDQWD‫ێ‬
maaroni pikemakenari eeroka, okaratzi neri ipoña Ikantakaantaitane eejatzi.
piñaayetakeri nantayetakeri eejatzi. 14੅Iriima Juan, LULLWDNHUDxDDYHQWDNRWDNH‫ێ‬
5੅Tema namenakaayetairi mavityaakiri, riri pairani, iriitakera Elías-tatsiri
naniitakaayetairi kisoporokiri, QRYDVKLQ‫ێ‬ piyaatsineri. 15੅Kovirori inkemathatero,
chaayetairi maaroni pathaavaivetachari, inkempisante. 16੅Nokempitakaantakemiri
nokemakaayetairi matayempiri, novaxDD‫ێ‬ naaka koshekavairentzi eentsi aririka
yetairi kaminkari, noñaaventayetaineri inkashiyavaite, 17੅ikantaitziri: ‘Thame
.DPHHWKDULfDDQWVLDVKLQRQNDLQNDULSD‫ێ‬ ashovirite amasheetantyaari.’ Temaita
yeeni. 6੅Irootake inkimoshireyetantaiyaari inkove. Ikantaitziri eejatzi: ‘Intsityaa
inkarate kaari kisoshireventainane.” ampanthai ovashiretantyaari.’ Te
7੅Ikanta ipiyeeyanaani iriyotaane Juan, inkovero eejatzi. 18੅Ari pikempitaiyakani.
MRVDPSLWDQDNHUL-HV~VLNDUDW]LDSDWRW]L‫ێ‬ Piñaavetavakari Juan, itzitapaakaro
mentakariri, iñaaventziri Juan, ikantzi: irirori irovarite, te jimiretaro kachori,
“¿Ipaitama pikinkishiretari piñaakeri pikantaiyakerini: ‘Jaakatziiri peyari, iro
chapinki janta tsika te inampiitaro? itzivaitantari.’ 19੅Ipoña ipokavetaka Itomi
¿Iriima piñaake aparoni kempitakarori Atziri, te intzivetyaaro irirori ovaritentsi,
savoro opiyonkatonkitakaaro tampyaa jimiretaro kachori eejatzi. 3LNDQWDL\DNH‫ێ‬
okantakaari te iminthashireta? 8੅¢3LxDD‫ێ‬ rini: ‘Kaariperori jinatzi irinta, QL\DYDL‫ێ‬
paakerima jovaneenkataka ikithaata? rentzi, shinkiryaantzi jinatzi eejatzi.
Aña tera. Tema ikaratzi ovaneenkatachari Jaapatziyari kovakotziriri kireeki
ikithaata, isaikavankotziri irirori isheninka, MDDSDW]L\LWDULHHMDW]LNDDULSH‫ێ‬
pinkatharentsi. 9੅Iro piyaatashitantariri roshireri.’ Tekatsi ompaitya, tema
piyotaiyakenira kamantantaneri jinatzi. aparoni iyotaneri ari iriyoyeetairi apaata
Tema jimaperotatziiro irirori janaakeri omapero jiyotaneta, DULULNDLULxDD\HHWD‫ێ‬
kamantantaneriite. 10੅,ULLWDNHMRVDQNLQDWD‫ێ‬ kero onkarate avisayetaatsine.”
koitakeri pairani, iñaanatziri Pava Itomi,
ikantziri: Ikantamacheetziri kisoshireri nampitsiiteki
Notomí, ari notyaantake etyaarone (Lc. 10.13-16)
inkamantakotemi, 20੅Ipoña iñaaventakotanakeri Jesús
Iriitake ovetsikanontemineri tsika LNDUDW]LxDD\HYHWDNDURULLWDVRQNDYHQWDQ‫ێ‬

pinkenapaake eeroka. tayetake nampitsiiteki, iro kantamaitacha
11੅Pinkeme nonkante naaka: Osheki atziri te irovashaantero ikaariperoshiretaiyini.
tzimavetainchari, tekatsimaita anayerine Ikantanake: 21੅“Ikantamacheetziri
jiyotanetakari Juan. Iro kantamaitacha Corazín-satzi, eejatzi Betsaida-satzi.
inkarate ipinkathariventairi Pava inkiteki, 2VKHNLLxDD\HYHWDNDQDQRWDVRQNDYHQWDQ‫ێ‬
aparoni tsinampashiretatsiri janta, tayetake, temaita inkempisantaiyeni.
janaakotairira irirori Juan. Omaperora. Iriimi ñaakenane Tiro-satzi, eejatzi
0$7(2੄11੄12 24
Sidón-satzi notasonkaventantzi, aritakemi niyotakaayetairi naaka. 28੅Aririka piñeero

LURYDVKLUHWDNRWDQDN\DDPLLNDDULSHURVKL‫ێ‬ pimakoshirevaite, aririka piñeero
reyetake, irovashaantanakeromi. Impoña ompaitya pimpakoovaityaari, SLPSRND‫ێ‬
inkempisantayetaimi maaroni iriroriite.੆* shitaina naaka, pinkamantainaro, aritake
22੅$SDDWDDULULNDLUDD\HHWDLULNDPHHWKD‫ێ‬ piñeero nomakoryaakaayetaimi. 29੅Eero
shireyetaintsiri, eerora jimaperoitziri pimanintziro pimpakoovaiyetyaari,
irovasankitaayeetairi Tiro-satzi, eejatzi naakatake omperatamiri panatero. Tema
Sidón-satzi. ,URNDQWDPDLWDFKDLPDSHUR‫ێ‬ tzimatsi nokoviri niyotaimiri, tera niyote
yeetairi irovasankitaiteri Corazín-satzi, naaka notsimaashiretantya, WVLQDPSD‫ێ‬
eejatzi Betsaida-satzi, tema iñaavetakana shire noni. $ULSLxHHURQRPDNRU\DDVKLUH‫ێ‬
notasonkaventantayetzi, temaita takagaimi. 30੅7HPDRNDUDW]LQRPSHUDWDQ‫ێ‬
inkempisante. 23੅Eejatzi inkempiyetaiya tari naaka, tera opomerentsiperota.”
Capernaum-satzi, ikinkishiretaiyakani
irirori iriyaayetai inkiteki, LURNDQWDPDL‫ێ‬ Iñaaventziro Jesús kitaite
tacha osheki ikisoshiretake, iriyaayetai jimakoryaantaitari
ikenayetzi kaminkari. Iriimi ñaakeronemi (Mr. 2.23-28; Lc. 6.1-5)
12
Sodoma-VDW]LSDLUDQLRNDUDW]LLxDD\HWD‫ێ‬ 1੅Okanta
aparoni kitaite
keri Capernaum-satzi, LQNHPSLVDQWDL\D‫ێ‬ jimakoryaantaitari, ikenanake
kenimi irirori, eero japerotzirimi pairani Jesús pankirentsimashiki. Tema
Pava saikaiyatsinimi iroñaaka. 24੅Aririka itasheeyaatziini iriyotaane, javiikitanake
LUDD\HHWDLULDSDDWDNDPHHWKDVKLUH\HWDLQ‫ێ‬ okithoki pankirentsi iroyaari. 2੅Iñaakeri
tsiri, LULLUDLPDSHUR\HHWDLLURYDVDQNLWDD‫ێ‬ Fariseo-payeeni, irootake ikantantakariri
peroitairi Capernaúm-satzi, anaanakero Jesús: “Pameneri piyotaane. Iroka kitaite
jovasankitaitakeri pairani Sodoma-satzi.” jimakoryaantaitari onatzi, WHRVKLQHWDDQ‫ێ‬
tsite iraviikivaite.” 3੅Ari jakanakeri Jesús
Pimpokashitaina naaka, ari piñeero
ikantziri: “Tema piñaanatakoteri
nomakoryaakaayetaimi
ikantakota David-ni, aantavetariri itashe
(Lc. 10.21-22)
itsipatayetakari ikarataiyini. 4੅,N\DDNH‫ێ‬
25੅Ipoña jiñaañaatanakeri Jesús ranki tasorentsipankoki, MRYDNDURWDVRUHQ‫ێ‬
Ashitariri, ikantanakeri: “Apá, eeroka tsitanta, ipayetakeri eejatzi itsipatakari.
pinkathariventziriri maaroni inkitesatzi, Te oshinetaantsiveta, LQWDDQLMRYD\HWD‫ێ‬
eejatzi maaroni kipatsisatzi, osheki piintaro omperatasorentsitaari. 5੅-RVDQNL‫ێ‬
nopaasoonketakemi. Tema eeroka naitake eejatzi pairani Ikantakaantaitane,
iyotakaayetairiri eentsi tsinampashireri, okantzi: ‘Eero pantavaitantaro kitaite
kaari jiyoyetzi iyotaneriite. 26੅Tema jimakoryaantaitari.’ Iro kantamaitacha
irootake onimotakemiri.” 27੅Ipoña jiyaatapiintzi omperatasorentsitaari
ikantanakeri piyotzimentakariri: “Iri NLWDLWHMLPDNRU\DDQWDLULMDQWDWDVRUHQWVL‫ێ‬
Ashitanari iyotakaakenarori maaroni. pankoki, jantavaitapiintzi. Tekatsi
Apanirora ikanta irirori jiyoperotana kishimenterine. 6੅Nokantzi naaka,
naaka tema Itomi jovana. $ULQRNHPSLWD‫ێ‬ tzimatsira jaka iñaapinkathaperoiteri,
NDULHHMDW]LQDDNDDSDQLURUDQL\RSHUR‫ێ‬ iriira anayirori tasorentsipanko. 7੅Iro
tziri. Impoña iriyoyetairi eejatzi inkarate josankinatantaitakari pairani, kantatsiri:
*¬11.21: Tema irikaite Corazín-satzi ipoña Betsaida-satzi judío jinayetzi. Iriroma Tiro-satzi ipoña
Sidón-satzi pashinesatzi atziri jinayetatzi, te isheninkatari judío-payeeni.
25 0$7(2੄12
Te nonkovajaantairo pamayetaina chagairi maaroni mantsiyari. 16੅,NDQWD\H‫ێ‬

pipira pimpometainari, vetakari: “Eerora pikamantakotana.”
Iro nokovaperotake petakoyetaiyaari 17੅$ULRPRQNDUDWDULMRVDQNLQDWDNDD\HHWD‫ێ‬
pisheninka. keriri pairani kamantaneri Isaías-ni,

Ari pinkemathateromi iroka, eero ikantzi:
pikantzimentzirimi irikapayeeni, tema te 18 Jirika nomperatane, LULLWDNHQL\R\DD‫ێ‬
inkaariperoshirete. 8੅Irika Itomi Atziri keri.

ipinkathariperotzi irirori, janayiro kitaite Netakotane inatzi, LULRLPRVKLUHQND‫ێ‬
jimakoryaantaitari.” nari.
Kiso iroveri Tasorentsinkantsi,
Atziri kisovakori Iñaaventaineri kaari asheninkata,
(Mr. 3.1-6; Lc. 6.6-11) inkantairi kyaaryootatsiri.
9੅Ipoña jovaanaka Jesús, ikyaapai 19 Eero ishincheenkaventa irirori,
eejatzi japatotapiintaita. 10੅Ariya Eero ikemaitziri inchecheraate

isaikakeri janta atziri kisovakotatsiri. iriñaaventakotya,
Ikanta Fariseo-payeeni, josampitakeri 20 Eero jovatsitaperotziro irirori
Jesús, ikantziri: ´¢$ULWDWVLPDSRYDVKLQ‫ێ‬ LULVDWDDSHURWHURVRQNDULVDWDDYH‫ێ‬

FKHHULNLVRYDNRULNLWDLWHMLPDNRU\DDQWDL‫ێ‬ tainchari,
tari?” Iro josampitantariri onantyaari Eero joitsivakiri paamparimenki
inkantakoteri. 11੅Ipoña jakanakeri irirori, kapichevetainchari ipaampatake,
ikantziri: “Tera pamenaminthatashitari Irojatzi inkitsirinkayeetantakyaarori
poishate aririka irotetya omoronaki iriñeetairo kyaaryootatsiri.੆*
kitaite jimakoryaantaitari, petakotari, 21੅Iriitakera iroyaakoneentairi ikaratzi
pinoshikiri. 12੅Iriira jetakoperoyeeta kaari asheninkata impairyagairi ivairo.

atziri, janayiri oisha. 7HPDWHRQNDDULSH‫ێ‬
roshiretakaante ankaminthaante kitaite Kishimatziriri Tasorentsinkantsi
jimakoryaantaitari.” 13੅Jiñaanatanakeri (Mr. 3.20-30; Lc. 11.14-23)
atziri kisovakori, ikantziri: ´3LQWKDDU\DD‫ێ‬ 22੅Ipoña jamaitakeneri Jesús jaakiri
vakotai.” Matanaka atziri, akotsitanai, peyari, imavityaakitakaakeri, LNLVRYDDQ‫ێ‬

okempitanaaro pashine irako. 14੅Iro tetakaakeri eejatzi. Jovashinchaavakeri,
kantamaitacha kisaiyanakani amenanai kameetha, kantanai eejatzi
Fariseo-payeeni. Jataiyakeni, LNLQNLWKD‫ێ‬ iñaavaitai. 23੅Ipampoyaaminthatanakeri
vaitaiyakeni, ikantaiyini: “¿Tsika maaroni atziri, ikantaiyanakeni: ´¢,ULLWDD‫ێ‬
ankantakerika Jesús, DPSH\DNDDQW\DD‫ێ‬ jatakema irika charinetariri David-ni?”
riri?” 24੅Ikanta ikemaiyakeni Fariseo, LNDQWDL\D‫ێ‬
nake irirori: ´,ULNDDW]LULMRYDVKLQFKDD‫ێ‬

Josankinatakotziyeetakari pairani Jesús tziiri ashitariri peyari Beelzebú, irootake
15੅Ikanta Jesús, iyotake ikovaitatzi jovavisaakotantariri ikaratzi jaakayetziri
irovaiteri, irootake jovaantanaari. Ari peyari.” 25੅Iro kantamaitacha Jesús
joyaatanakeriri osheki atziri, MRYDVKLQ‫ێ‬ jiyotakotakeri ikinkishireyetakari,
*¬12.20: Oshiyakaaventachari sonkari ipoña paamparimenki tsivakimataintsiri, iriitake atziriite

ikaratzi kempisantavetachari kapicheeni, ashinonkaashireyetachari, mantsiyashireyetatsiri,
shipetashireyetatsiri, tema aritake ineshinonkayetairi Jesús irikaite, eero ishinetziri
irashinonkaayetaiya, aña aavyaashire inkantakaayetaiyaari, iroshireperoyetaiya.
0$7(2੄12 26
ikantanakeri: ´$ULULNDLUDQWDPLQWKDWDYD‫ێ‬ kaaripero onatzi ovaato inchato tsika

kaiya atziri ipinkathariventaitziri, ari opoñaaka iroori. 34੅Pikempitakari
iriñaakero irovapintavakaiya. Eejatzi maranke, kaariperoshire pikantaiyakani.
okempita aririka irantaminthatavakaiya Tekatsi pinkenakairo piñaavaitero
inampiki atziri, DULLULxDDNHURLURYDSLQ‫ێ‬ kameethari, WHDSDQW\DDURSLNLQNLVKLUH\H‫ێ‬
taavakaiya inampiki. $ULULNDLUDQWDPLQ‫ێ‬ tari, irootake okaariperoyetantakari
WKDWDYDNDL\DDW]LULLNDUDW]LLVDLNDYDQNR‫ێ‬ pikantayetziri. 35੅Aparoni kameethashireri
tavakaa, ari iñaakero irovapintaavakaiya ikinkishiretaro kameethari, irootake
ipankoki. 26੅Ari ikantari eejatzi peyari okameethatantari jantayetziri. Iriima
aririka irantaminthatavaiyaami. ¿Eeroma NDDULSHURVKLUHWDWVLULWHLNLQNLVKLUHWDSLLQ‫ێ‬
LxLLURLQWKRQN\DDULULNDLURYDSLQWDDYD‫ێ‬ taro kameethari, LURRWDNHRNDDULSHURWDQ‫ێ‬
kaanakya? 27੅Iriirikami kamaari Beelzebú tari jantayetziri. 36੅Irootake nokantantari
ovashincheenane naaka, ¿irijatzima naaka, aritake iramenakoyeetairo apaata
kamaari ovashinchiiriri piyotaaneyetari okaratzi kaariperori iñaaneyeetari.
HHURNDMRYDYLVDDNRWDQWDULULNDDNDQHULWD‫ێ‬ 37੅Kameetharika okaratzi piñaaneyetari,
tsiri? Aririka okanta pikamantakotatziiri ari iraakameethayeetaimi. Irooma terika

piyotaane, ari inkishimentakemiro onkameethate, inkantayeetaimi: ¶.DDULSH‫ێ‬
okaratzi pikantakeri. 28੅7HPDLUL7DVRUHQ‫ێ‬ roshire pinake, RQW]LPDW\HSLQNHPDDQWVL‫ێ‬
WVLQNDQWVLSRxDDFKDUL3DYDNLRYDVKLQ‫ێ‬ taiyaaro osheki.·੅µ
chaanari naaka novavisaakotantariri
jaakiri peyari. Tema irijatzi Pava Ikovaveta kaariperoshireri
RPDSRNDNHPLULHHURNDLSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ intasonkaventantaite
tantzi. 29੅Aririka inkovaite inkoshiiteri (Lc. 11.29-32)
shintsitatsiri kameetha atziri, ontzimatye 38੅,SRxDMDNDL\DQDNHQL)DULVHRLWVLSDWD‫ێ‬
iretaitavakyaari iroosoiteri, ari onkantya kari iyotzinkariite ikantanakeri: ´,\RWDDQ‫ێ‬

eero ikisakoventantaro jashivetari aririka tanerí, QRNRYLQRxHHPLSLQWDVRQNDYHQ‫ێ‬
irayitaiteri. 30੅7HPDLNDUDW]LNDDULDDSDW]L‫ێ‬ tante.” 39੅Ari jakanake Jesús ikantzi:
yanari naaka, iriitake kisaneentanari. “Kaariperoshire pinaiyini eeroka, SLWKDLQ‫ێ‬
,QNDUDWHNDDULDPSLWDNRWHQDULLUL\R\DDNR‫ێ‬ kane povakeri Pava, pikovaiyini piñeena
tena, japaatakotatyaana. 31੅,URNDQWDPDL‫ێ‬ nontasonkaventante. Iro kantamaitacha
tacha nokantzi naaka: .DQWDWVLLPSH\DNR‫ێ‬ eero noñaakimiro, intaani piñeero
WDLUL3DYDLQNDUDWHNDDULSHURVKLUHYHWD‫ێ‬ kempityaarone okaratzi avishimotakeriri
chaneri, eejatzi inkempitagairi maaroni pairani Jonás, 40੅WVLNDRNDQWDMLQL\DQWDND‫ێ‬
ñaavaivetarori kaariperori ñaantsi. Iriima riri kempitariri antari omani, tema mava
kishimatakerine Tasorentsinkantsi, eero kitaite isaikake imotziki. $ULLQNHPSL‫ێ‬
ipeyakoitairi. 32੅Ari okempitari eejatzi: W\DDULHHMDW]LLULND,WRPL$W]LULLQNLWDYHWD‫ێ‬
Kantatsi impeyakotairi Pava inkarate paintya mava kitaite kipatsiki. 41੅Apaata
kantzimavetyaarine Itomi Atziri, iriima aririka iramenakotayeetairo okaratzi
LQNDUDWHNLVKLPDWDNHULQH7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬ jantayeetziri, ari iriyakoventaimi
tsi, eero jiñeero impeyakoitairi. 33੅2QNHP‫ێ‬ Nínive-satzi, tema ikempisantairi pairani
pivaityaaro aririka iriñeetero kameethari LULURUL-RQiVMRYDVKDDQWDQDLURLNDDULSHUR‫ێ‬
chochoki, jiyotaitzi kameethari onatzi shirevetaiyani. 7HPDLULNDVDLNLPRWDNH‫ێ‬
ovaato inchato tsika opoñaakara miri eeroka iroñaaka janayirira Jonás.
chochoki. Ari okempitari eejatzi aririka 42੅Apaata aririka iramenakotayeetairo
iriñeetero chochoki piyantatsiri, jiyotaitzi okaratzi jantayeetziri, ari iyakoventaimi
27 0$7(2੄12੄13
tsinane pinkatharitatsiri pairani 50੅Tema maaroni antanairori ikovayetziri

nampitsiki Sabá, tema opokashitakeri Ashitairi Inkitesatzi, iriitake nirentzitaari,
iroori iyotaneri pinkathari Salomón, iriitake notsirotaari, LULLWDNHQRQLURQ‫ێ‬
okempisantairi. Irika saikimotakemiri taari.”
iroñaaka eeroka janayiri Salomón.”
Joshiyakaaventziri Jesús pankivairentzi
Ipiyashitanta peyari (Mr. 4.1-9; Lc. 8.4-8)
(Lc. 11.24-26)
13
1੅Ipoña ishitovanai Jesús
43੅´2NHPSLYDLWDNDURUDLVDLNDVKLUHWDQ‫ێ‬ pankotsiki, MDWDQDLLQNDDUHWKD‫ێ‬
tyaarimi peyari aparoni atziri, LSDQNRWVL‫ێ‬ pyaaki. Ari isaikapaake. 2੅,SL\RW]LPHQWD‫ێ‬
tetakaro irañaantare. $ULULNDLURRNDYHHWD‫ێ‬ paari eejatzi osheki atziri. Iñaake othataka
kyaari, avisakovetaa atziri isaikantakari pitotsi, otetapaaka, saikapaake. .DW]L\HH‫ێ‬
peyari. Jatavetaa inkenavaite tsika janta yakani atziri irirori inkaarethapyaaki.
te inampiitaro, eero jiñii tsika isaike. 3੅Joshiyakaaventatziiniri okaratzi
44੅Impoñaakya inkantashiretai peyari: ikinkithatakaayetakeriri, ikantzi: “Tzimatsi
‘Nompiyee nopankoki tsika nopoñaaka.’ aparoni pankivairentzi jatatsiri impankite.
Piyaa peyari, iñaapairi atziri kameetha 4੅Ikanta jookakitakero ivankire, tzimatsi
opishitaka irañaantare, ovaneenka ookakitapainchari avotsiki, ipokapaake

okantaka. 45੅Impoña iriyaatashitakeri tsimeri, jovapaakaro. 5੅Tzimatsi pashine
maperotzirori ipeyaritzi, inkantakeri: ookakitapainchari omapiporokitzi tsika te
‘Thame aate nopankoki, pintsipatyaana ontzimaperote kipatsi, DULRVKRRNDYHWDQD‫ێ‬
ampinkatharite.’ Iramake inkarate 7. Ari kari thaankiperoini. 7HUDRQWRQWDSDWKDWD‫ێ‬
irashinonkaaperotyaari irika atziri, eero tye kipatsi, 6੅sampiyashitanake pankirentsi
ikempitaa jashinonkaaveta pairani ishintsitapaake ooryaa, WHPDWHRQN\DDSH‫ێ‬
kapicheeni. Arira pinkempitaayetaiyaari rote oparitha inthomointa. 7੅Tzimatsi
iroñaaka eerokaite.” SDVKLQHRRNDNLWDSDLQFKDULNLWRFKHHPD‫ێ‬
shiki, anaanakero iroori oshookanake,
Iñaaventziro Jesús iriniro ipoña irirentzi kamanake pankirentsi. 8੅Irooma pashine
(Mr. 3.31-35; Lc. 8.19-21) ookakitapainchari okameepathatzi kipatsi,
46੅Eeniro ikinkithatakaayetatziiri Jesús saankana oshookanake, kithokitanake
atziri apatotzimentakariri, ari maaroni. 7]LPD\HWDQDLRNLWKRDSDURSD‫ێ‬
DUHHWDSDDNDLULQLURRWVLSDWDNDULLULUHQW]L‫ێ‬ yeeni okaratzi shookapaintsiri. Aparoni
payeeni, okatziyapaaka jakakiroki, shookapaintsiri oshekiperotanake okitho,
okaimakaantapaakeri. 47੅Ikantaveetakari: pashine osheki piyokineentanake, pashine
´$ULDUHHWDSLQLURRWVLSDWDNDULSLUHQW]LSD‫ێ‬ eepiyokiini okithokitanake.੆* 9੅Kovatsiri
yeeni, okovi oñeemi.” 48੅Ari jakanake inkemathatero, LURYD\HPSLWDW\DLQNHPSL‫ێ‬
ikantzi: ´¢2W]LPLNDPDSLNLQNLVKLUHWDL\D‫ێ‬ sante.”
rini iro nonirontari, iri nirentzitari?”
49੅-RRNRWDQDNHULLNDUDW]LML\RWDD\HWDSLLQ‫ێ‬ ¿Opaitama joshiyakaaventantarori Jesús?
takeri, ikantzi: “Irikapayeeni iriitakera (Mr. 4.10-12; Lc. 8.9-10)
nokempitakaantaari nirentzi, iriitake 10੅Ipoña josampitakeri iriyotaane,
nokempitakaantaari eejatzi noniro. ikantziri: ´¢2SDLWDPDSRVKL\DNDDYHQWDQ‫ێ‬
*¬13.8: Kantakotajaantachari jaka “okaratzi shookapaintsiri,” aamaaka okaratzi 100 okithoki,

pashine okaratzi 60 okithoki, pashine okaratzi 30 okithoki.
0$7(2੄13 28
WDQLULULDW]LULSD\HHQLRNDUDW]LSLxDDYHQWD‫ێ‬ 19੅Tzimatsi kemirori noñaaventziro

yetziri?” 11੅Jakanake Jesús, ikantzi: ipinkathariventantai Pava, temaita
“Ishineyeetaimiro eerokaite piyotairo ikemathatziro. ,NDQWDLSRNDNHRYDDULSH‫ێ‬
WVLNDLNDQWDLSLQNDWKDULYHQWDQWDL,QNLWHVD‫ێ‬ roshiretantatsiri jovashaantakaapaakeri
tzi, iriima irikaite te irishineyeeteneri ikempisantavetana. ,ULLWDNHNHPSLWDND‫ێ‬
irirori. 12੅Tsikarika itzimi otzimimotakeri, rori pankirentsi ookakitapainchari
ari ontzimimoperotairi osheki. Iriima avotsiki. 20੅7]LPDWVLHHMDW]LWKDURPHQWD‫ێ‬
kaari otzimimotzi, eekero iriñaatyeero ventarori noñaane, ikempisantzi
eero otzimimoperotairi.੆* 13੅Irootakera thaankiini. Iri kempitakarori pankirentsi
noshiyakaaventantarori iroka, onkantya ookakitapainchari omapiporokitzi. 21੅Tera
iramenavetya irikaite, eero iñaamaitaro. iriyotakoperotatyeero ñaantsi, WHLNLVDVKL‫ێ‬
Ari inkemavetyaaro, HHURLNHPDWKDWDYD‫ێ‬ taro ikemaantsiventanakaro ikempisantzi,
kero nokantayevetakari. 14੅Iriiyetakera jovashaantanakero. Ikempitakaro
iñaaventake pairani Isaías-ni, ikantake: SDQNLUHQW]LVDPSLVKLWDLQWVLULWHUDRQN\DD‫ێ‬
Pinkemaiyavetakya, eeromaita perotatye oparitha inthomointa kipatsiki.
pikemathataiyavakero. 22੅Tzimatsi eejatzi kemavetarori noñaane,
Pamenaiyavetya, HHURPDLWDSLxDJDL‫ێ‬ LURNDQWDPDLWDFKDLQHYHYDLWDURLQWKDUR‫ێ‬

yironi. mentavaitya, RVKHNLHHMDW]LLNLQNLWKDVKL‫ێ‬
15 Tema kisoshire ikantaiyakani irikaite. retakotziro irovaakaro, LURRWDNHLSH\DNR‫ێ‬
Matayempi jinaiyake. tantakarori noñaane, te inkempisante.
Mavityaaki jinaiyake eejatzi. ,NHPSLWDNDURSDQNLUHQWVLRRNDNLWDSDLQ‫ێ‬
Irootake kaari iñaantaiyaroni, chari kitocheemashiki, NDDULNLWKRNLWD‫ێ‬
Kaari ikemantaiyani, tsine. 23੅Tzimatsi pashine kemirori
Kaari ikinkishiretantaiyani. noñaane, ikempisantanakero. ,N\DDU\RR‫ێ‬
Tera inkempisantaiyeeni, eero ventanairo. Iri oshiyakarori pankirentsi
novavisaakotairi. shookapaintsiri okameepathatzi kipatsi,
16੅Irooma eeroka kimoshire pinkantaiyaani, oshekiperotanake okitho, pashine osheki
tema piñagairo, pikemayetairo eejatzi. piyokineentanake, pashine eepiyokiini
17੅Tema iro ikovaiyavetakarini pairani okithokitanake.”੆*
kamantantaneriite eejatzi kameethashireri,
iriñeeromi irirori okaratzi piñaayetairi Iñaaventakotziri Jesús pankitzirori trigo
eerokaite. Ikovavetaiyakani inkemeromi 24੅Ipoña joshiyakaaventakeneri eejatzi
pikemaiyakerini eeroka. Tema te Jesús, ikantake: “Jiroka oshiyari eejatzi
iriñaatyeena, te inkemaiyenani. Omapero.” ipinkathariventantai Inkitesatzi, oshiyari
aparoni atziri pankitzirori kameethakiri
Iñaaventziro Jesús trigo. 25੅Okanta tsirenipaite jimagaiyini
joshiyakaaventziri pankivairentzi iratziritepayeeni eejatzi irirori, pokake
(Mr. 4.13-20; Lc. 8.11-15) kisaneentziriri jamake okitho trigo-niro,
18੅“Pinkeme noñaaventemiro okaratzi ipankitakeneri irovaneki, ikonovakero
noshiyakaaventakeri pankivairentzi. trigo-perori, piyanaka. 26੅,SRxDRVKRRND‫ێ‬
*¬13.12: Okaratzi ñaaventakotachari jaka, jiroka okantakota: Kapicheenirika

pinkempisantavakero nokantakemiri, kapicheenira piyotairo. ,URRPDSLQNHPSLVDQWDSHURWDYDNH‫ێ‬
rika, osheki piyotavakeri, eekero niyotakaaperotanakityeemiro. *¬13.23: Pamenero
kantakotachari janta versículo 13.8.
29 0$7(2੄13
nake trigo-perori, kithokitanake. Ari

okempitakari eejatzi trigo-QLURLNRQRYDL‫ێ‬ Tsika okanta joshiyakaaventantarori
takerori. 27੅Ikanta jiyotaitakero, Jesús iñaaventayetakeri
jiyaatashitakeri ashitarori, ikantaitakeri: (Mr. 4.33-34)
‘Kempitaka te apantyaaro okitho trigo 34੅$ULLNDQWDSLLQWDW\D-HV~VMRVKL\DNDD‫ێ‬
apankitakeri povaneki, ¿opaitama ventziro okaratzi jiyotaantayetziri.

okonovantarori oshookake trigo-niro?’ Tekatsi aparoni kaari iroshiyakaavente.
28੅Ikantanake ashitarori irovane: ‘Aña iri 35੅Ari omonkarataakari iñaaventakeri
pankitakerori kisaneentanari.’ Ikantzi pairani kamantantaneri iñaaventakotziro

iratzirite: ¶¢3LNRYLPDQL\DDWHQRQWKRND‫ێ‬ ikantakeri Pava:
yetairo trigo-niro?’ 29੅Jakanake, ikantzi: Noshiyakaaventatyeeneri atziri
‘Eero, aamaashitya, ari pinthokakotakero maaroni noñaaventeneriri.
trigo-perori. 30੅$ULRNDQWDYDNDRQNRQR‫ێ‬ Nooñaarontaineri kaari jiyoveeta
vyaaroota oshooke, LURMDW]LRVDPSDWDQWD‫ێ‬ pairani ovakera ovetsikantakari
kyaari trigo-perori. $ULSDLWHUDQRQNDQWH‫ێ‬ kipatsi irojatzi iroñaaka.
miri: Pinthatzinkero trigo-niro,
pintayero. Paviikitairo trigo-perori, Jooñaarontziro Jesús
povayetairo.·੅µ kempitarori trigo-niro
36੅Ipoña jiyaatanai Jesús, MRRND\HWD‫ێ‬
Joshiyakaaventaitziro okitho iryaanitatsiri
nairi atziri apatotzimentakariri,
(Mr. 4.30-32; Lc. 13.18-19)
jatanake pankotsiki. Ari josampitakeri
31੅,SRxDMDSLLWDNHUR-HV~VMRVKL\DNDD‫ێ‬ iriyotaane, ikantziri: “Piyotainaro
ventakeneri, ikantzi: “Jiroka oshiyari okaratzi poshiyakaaventakeri.
eejatzi ipinkathariventantai Inkitesatzi, ¿Opaitama oshiyakaaventachari
RNHPSLYDLWDNDULSDQNLW]LURULLU\DDQLWD‫ێ‬ trigo-niro ikonovaitakerori ipankiitziro
tsiri okitho pankirentsi.੆* 32੅Iryaani trigo-perori?” 37੅Ikantzi Jesús: “Irika
okantaveta okitho, iro kantamaitacha Itomi Atziri iriitake kempitakariri
aririka oshookanake, anayiro pashine ashitarori irovane ipankiitakero
pankirentsi, antaro ontevayetanake ari trigo-perori. 38੅Iroka ovaantsitatsiri
irimavoshiyetyaari tsimeripayeeni irootake oshiyakaaventarori kipatsi
ontsimankatapeshitake.” asaikantayetari. Iroka trigo-perori iri
RVKL\DNDDYHQWDFKDLNDUDW]LLSLQNDWKDUL‫ێ‬
Joshiyakaaventaitziro ventairi Pava. Irooma trigo-niro iri
shineyakairori tanta oshiyakaaventacha ikaratzi jashiyetari
(Lc. 13.20-21) Kaariperori. 39੅Irika kisaneentantatsiri
33੅Jiroka pashine joshiyakaaventakeri pankitakerori trigo-QLURLULRVKL\DNDD‫ێ‬
Jesús, ikantzi: ´$ULULNDLSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬ ventacha kamaari. Kempityaarone
tai Inkitesatzi, oshiyakotaro aparoni jaavataitziro okitho trigo, RVKL\DNDD‫ێ‬
tsinane ovetsikirori tanta. Aakero venta aririka onthonkaiya apaata
trigo-pane, okonovakero shineyakairori. kipatsi. Irikapayeeni aavayetakerori
$ULWDNHRxDDNHRVKLQH\HRWDQWDQHSD‫ێ‬ RNLWKRLULRVKL\DNDDYHQWDFKDPDQLQND‫ێ‬
thate.” riite. 40੅Piñaakero, japatotakaantaitakero
*¬13.31: Iro ikantakoitzi jaka okitho iryaanitatsiri pankirentsi, paitachari mostaza, shookatsiri
inampiki pashine atziri.
0$7(2੄13 30
trigo-niro, itagaitakero. Iroora

oshiyakaaventacha aririka onthonkaiya Iñaaventziro Jesús kithare
apaata kipatsi. 41੅Irika Itomi Atziri 47੅Ikantake eejatzi Jesús: “Aririka
irotyaantairi maninkariite, LUDSDWRWD‫ێ‬ impinkathariventantai Inkitesatzi,
kaantairi kaariperoshiretatsiri, tema te ikempitari aparoni kithatatsiri. Jaake
inkove inkonovaiyaari ikaratzi osheki kantavaiyetachari shima. 48੅Ipoña
kempisantayetakeriri. 42੅Impoña jinoshikakotakeri othapyaaki, LNR\DD\H‫ێ‬
intaayeetairi kaariperoshireri, ari takeri kameethatatsiri. Ikaratzi kaari
iriraavaityaari iratsikaikivaitya kameethayetatsine, jookayetakeri. 49੅Ari
inkemaantsitaiya. 43੅Iriima ikaratzi RQNHPSLWDL\DDULDSDDWDDULULNDRQWKRQ‫ێ‬
kameethashireyetaintsiri, shipakirya kaiya kipatsi. Impokake maninkariite,
LQNDQWDL\DLQNHPSLWD\HWDL\DDULRRU\DD‫ێ‬ irinashiyetaiyaari kameethashireri, ari
tsiri. Isaikimoyetairi Ashitairi tsika inkempitaakeriri eejatzi kaariperoshireri.
ipinkathariventantzi irirori. 3RYD\HPSL‫ێ‬ 50੅Impoña intaayeetairi kaariperoshireri,
tatya.” ari iriraavaitaiyaari, iratsikaikivaitya

inkemaantsitaiya.”
Iñaaventziri Jesús omanachari kireeki
44੅Ipoña ikantake eejatzi Jesús: “Jiroka Iñaaventziri Jesús ovakerari
pashine noshiyakaaventemiri. Tzimatsi ovaakarontsi ipoña paisatori
osheki kireeki jomanaitziri ovaantsiki. 51੅Ari ikantzi Jesús: ´¢3LNHPDWKDWDNH‫ێ‬
Ikanta aparoni atziri iñaakeri, te arite roma okaratzi nokantayetakeri?”

iraanakeri, eejatzi jomananairi, tekatsi Ikantaiyini iriyotaane: ´1RNHPDWKDWD‫ێ‬
inkamante, ikantashiretanake irirori: kero.” 52੅Ipoña ikantanake eejatzi Jesús:
‘Ontzimatye namanantero iroka kipatsi, ´1RVKL\DNDDQWHULDSDURQLDVKLWDDQLWD‫ێ‬
ari onkantya nashitantyaariri ikaratzi chari, W]LPDWVLULLURYDDNDURSLQD\HWD‫ێ‬
tzimatsiri janta.’ Ipoña ipimantakero chari. Jaapiintziro paisatori irovaakaro,
okaratzi tzimimovetariri, jamanantakero jaapiintziro eejatzi ovakerari. Aritake
kipatsi. Kimoshire ikantaka, tema inkempitaiyaari eejatzi iyotzinkariite
jamanantakotakeri osheki kireeki. Ari aririka impinkathariventairi Inkitesatzi,
RNHPSLWDULHHMDW]LDULULNDLPSLQNDWKDUL‫ێ‬ LUL\RWDDQWDLURRNDUDW]LHWDURULML\RWDDQWDL‫ێ‬
ventantai Inkitesatzi.” tziro pairani, iriyotaantairo eejatzi
ovakerataatsiri.”
Iñaaventziro Jesús
mareryaari pinaperotachari Ipiyaa Jesús Nazaret-ki
45੅Ikantzi
eejatzi Jesús: “Aririka (Mr. 6.1-6; Lc. 4.16-30)
impinkathariventantai Inkitesatzi, 53੅,NDUDWDNHUR-HV~VMRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬
ikempitari aparoni atziri kovaintsiri kero okaratzi iñaaventakeri, ari

iramanante mareryaari.੆* 46੅Jiñaake jiyaatanai. 54੅Ikenanai inampiki. -L\RWDDQ‫ێ‬
mareryaari, osheki ikovake irayeri. tayetapai japatotapiintaita. ,SDPSR\DD‫ێ‬
Ipoña ipiyanaa inampiki, LSLPDQWDSDD‫ێ‬ minthatakeri ikaratzi kemayetakeriri,
kero okaratzi tzimimotziriri, MDPDQDQWD‫ێ‬ ikantaiyini: “¿Ipaitama matakaakeriri
kero iroñaaka mareryaari.” irika jiyotanetantakari, LSRxDLWDVRQND‫ێ‬
*¬13.45: Iro ikantakoitzi jaka mareryaari, okarayetzi mareryaayetatsiri kempiyetarori mapi

ipaitaitziri “perla,” osheki inintaitziro. Iro kantamaitacha kimota okanta ovinaro.
31 0$7(2੄13੄14
ventantzi eejatzi? 55੅¿Kaarima irika itomi “Pinkanteri inthatzinkakaanteri Juan.”

osheronkapiintzirori inchakota, otomitari Iro okantantakariri: ´1RNRYLSDPDNRWDNH‫ێ‬
María? ¿Kaarima irirentzipayeeni irika: naro iito Juan matzitaki.” 9੅$ULMRYDVKLUH‫ێ‬
Jacobo, José, Simón, ipoña Judas?੆* tanakari Herodes, te inkovavetya. Iro
56੅¿Tema ari akaratziro iritsiropayeeni kantamaitacha ikemaiyakeri isheninka
anampitaro jaka, LSDLWDPDSLQNDWKDUHQ‫ێ‬ ikantakerori inkaaranki. 10੅Irootake
tsitakaakeriri?” 57੅Osheki ithainkaitakeri, ithatzinkakaantantakariri Juan. 11੅-DPDL‫ێ‬
ikisaneentaitanakeri. ,URMDW]LLNDQWDQWDQD‫ێ‬ takero iito, ipakoitakero aanakenero
kari Jesús: “Ari ikantatya kamantantaneri iniro. 12੅Ipoña ipokaiyapaakeni iriyotaane
te iriñaapinkathaiteri inampikira irirori.” Juan, ikitatairi. Arira jiyaataiyanake
58੅Tema osheki ithainkimavaitaitakeri isaiki Jesús, ikamantakeri.
Jesús inampiki, LURRWDNHNDDULLWDVRQND‫ێ‬
ventanta. Jovakaari Jesús 5,000 atziri
(Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14)
Ikamantakari Juan oviinkaatantaneri 13੅Ikanta ikemake Jesús kamake Juan,
(Mr. 6.14-29; Lc. 3.19-20; 9.7-9) otetanaka pitotsiki iriyaatero tsika te
14
1੅Ikanta pinkathari Herodes inampiitaro. ,URNDQWDPDLWDFKDLNHPDNRL‫ێ‬
paitachari Tetrarca, LNHPDNRWD‫ێ‬ takeri tsika iriyaate, shiyeeyanakani
keri Jesús. 2੅Ikantziri iromperatane: “Irika ikenaitake avotsiki, joyaataitanakeri. 14੅Iro
Jesús iriitakera Juan oviinkaatantaneri. jaatakotapaakitziini Jesús, iñaapaatzi
Iriitakera añagaatsi, piñeeri otzimi osheki piyotzimentakariri. -HWDNRVKLUHWD‫ێ‬
ishintsinka.” 3੅7HPDLUL+HURGHVDDNDDQ‫ێ‬ paakari, MRYDVKLQFKDDNHRVKHNLPDQWVL\D‫ێ‬
tzitakariri Juan, joosotakaantakeri, yetatsiri. 15੅Okanta osheetyaanake, ikantzi
jominkyaakeri. Iro kantakaantziro iriyotaane Jesús: “Pamene, asaikatziira
iinavetari irirentzi Felipe paitachari tsika te inampiitaro, aritake sheetyaake
Herodías. 4੅Tema ikaminaavetatyaari eejatzi. Pinkaratero pikinkithatzi,
Juan irika Herodes, ikantavetari: “Te iriyaataita atziri nampitsiki irovapaiya.”
arite paapithatantziro.” 5੅Ari ikovavetaka 16੅Jakanakeri, ikantziri: ´¢2SDLWDLUDWVLSH‫ێ‬
irovakaanterimi, iro kantamaitacha tantyaarori iriyaayetai? Pimperi eeroka

osheki ñaapinkathatakeriri Juan, irovarite.” 17੅Ikantanake iriyotaane:
jiyotaiyini kamantantaneri inatzi. “Tekatsi nomperi naaka. Intaani otzimi
Itharovakaanakari Herodes atziri, okaratzi 5 tanta ipoña apite shima.”
ikantashiretzi: “Aririka novakaantakeri, 18੅Ikantzi Jesús: “Pamakenari jaka.” 19੅Ari
ari inkisaneentaitakena.” 6੅Okanta ikantziri maaroni atziri: “Pisaikaiyeni.”

RPRQNDUDWDNDNLWDLWHMRLPRVKLUHQNDYH‫ێ‬ Thointaiyanake atziriite. Ipoña jaakero
taro itzimantari Herodes. Ipiyotaiyaka tanta, eejatzi shima, amenanake jenoki
osheki isheninka, joimoshirenkaiyirini. inkiteki, iñaañaatanake, ikantzi:
Ari opokapaake ishinto Herodías, “Paasoonke Ashitanarí, eerokatake
amasheetapaake. Osheki ookimotanakari pakenarori iroka noyaari.” Ipoña
Herodes. 7੅Ikantakero: “Tzimatsirika ipitharyaakero, ipayetakeri iriyotaane,
ompaitya pinkampitenari, DULQRPSDNH‫ێ‬ jovavisaitakaniri irirori atziripayeeni
miro. Omapero, jiyotzi Pava eero apatotainchari. 20੅Ari ikaratzi jovaiyakani
namatavitzimi.” 8੅Ipoña okantziro iniro: maaroni, kemaiyakani. Ipoña japatotairo
*¬13.55: Jacobo, irijatzi ikantaitziri eejatzi Santiago.
0$7(2੄14੄15 32
tzimakaarantapaintsiri, joteyetairo
kantziriki, okaratzi 12 jaikitaachari. Jovashinchaantake Jesús Genesaret-ki
21੅Aamaaka ikaratzi 5,000 shirampari (Mr. 6.53-56)
ovainchari. Tzimitacha eejatzi tsinane 34੅Ikantaareetaiyaani intatsikero
ipoña eentsipayeeni ovainchari. nampitsiki Genesaret. 35੅,URMDDWDNRWDSDD‫ێ‬
kitziini Jesús, jiyotaitavakeri. ,NDPDQWDL‫ێ‬
Janiitantaro Jesús inkaare takeri maaroni nampitarori janta,
(Mr. 6.45-52; Jn. 6.15-21) jamayetapaakeri mantsiyayetatsiri.
22੅Ipoña ikantairi Jesús iriyotaane: 36੅Ikantaitakeri Jesús: “Pishineteri
“Thame petaiyaaro pimontyagai mantsiyari irantzitavakemiro kapicheeni

intatsikero.” Ikantakeri eejatzi piithaare, ireshitakoyetantaiyaari.” Ari
piyotzimentakariri: ´.DQWDWVLSL\DDWDL‫ێ‬ okantamaitaka, ikaratzi antzitakeriri
yeene.” 23੅Iro ikenantanakari irirori kapicheeni iithaare, eshitakoyetai.
tonkaariki, iñaañaateri Ashitariri. Okanta
otsirenitanake, saikake apaniroini Jesús Ovaariperoshiretziriri atziri
janta. 24੅Overaakotaiyaani iriyotaane (Mr. 7.1-23)
15
niyankyaaki, antaro otamakaane inkaare, 1੅Ipoña ipokaiyakeni Fariseo
oipiyapiyatakotakeri tampyaa. 25੅Okanta itsipatakari iyotzinkariite.

okitaitzimatake, pokai Jesús janiitantaaro Ipoñaayetaka nampitsiki Jerusalén.
inkaare.੆* 26੅Te iriyotavairi, LWKDURYDL\DQD‫ێ‬ Ikantapaakeri Jesús: 2੅“Judío anaiyini. Iro
keni iriyotaane, ikaimaiyanakeni: ametaiyari akivaakota tekera
“¡Kaakitake shiretsivé!” 27੅Iñaanatapairi ovanakyaata, ari okanta jiyotaayetairi
irirori, ikantziri: “Naaka pokaatsi, pairani acharineete. ¿Opaitama kaari
WRQWDVKLUHSLQNDQW\DHHURSLWKDURYDYDL‫ێ‬ jimatantaro piyotaane? Jovapiintaiyani
tzi.” 28੅Ari ikantanake Pedro: “Eerokama te inkivero irako.” 3੅Jakanake Jesús,
Novinkatharité, pinkantakaiyaaro ikantzi: “Irojatzi paakoventa eerokaite
naniitantyaaro naaka inkaare.” 29੅Ikantzi jiyotaayetairi pairani acharineete,
Jesús: “Pimpokanake.” Aniitanake Pedro temaita pimatantaro jiyotaayetairi Pava.
inkaareki jiyaatashitanakeri isaikakera. 4੅Jiroka ikantziri Pava:
30੅Iro kantamaitacha ikinkishiretanakero Piñaapinkathateri ashitamiri.
Pedro antaro otamakaane inkaare, Ikantake eejatzi:
itharovanake, iro itsitsiyantanakari, 2QW]LPDW\HLURYDPDLWHULNLVKLPDW]L‫ێ‬
ikaimanake: “Pinkatharí paavaina.” riri ashitariri.
31੅Jakotashitanakeri Jesús, jaavairi. Ipoña 5੅Iro kantamaitacha pikantashitapiinta
ikantziri: “Kapiche pikempisantakena. eeroka: ‘Aritatsi ankanteri ashiyetairi:

¿Opaitama pikisoshiretantari?” 32੅Ikanta “Nokashiyakaakeri Pava maaroni
jotetapaa pitotsiki, avisainkatanake noireekite, eero okantzi nonkaminthaimi
tampyaa. 33੅Iniroite iñaapinkathatanakeri eeroka.” ’ 6੅Piyotaantashiyetakaro
iriyotaane, ikantaiyanakerini: ´2PDSHUR‫ێ‬ jameyeetari pairani, te piyotaantero
tatya eerokatake Itomi Pava.” ikovakaajaantairi Pava. Irootakera kaari
*¬14:25: Kantakotachari jaka: “Okanta okitaitzimatake,” irootake oshiyarori jametari

jantayetapiintziro ovayiriite jaamaventa tsirenipaite, onkantya eero japaatashitantaro inkakivaite
aparoni ovayiri maaroni tsireni, ontzimatye intzime cuatro ovayiri aamaventachaneri. Aparoni
etanakyaarone ovakera ontsirenitanake, pashine aririka oniyankiitzimatake tsireni, pashine
aririka oniyankiitake tsireni, overaantapaakyaaroni iri kitaitakotatsine.
33 0$7(2੄15
jetakotantaari asheninka ashitariri.

7੅Kamataviri pinaiyini. (HURNDLxDDYHQ‫ێ‬ Okempisantzi tsinane Canaán-sato
take pairani Isaías, ikantake: (Mr. 7.24-30)
8 Iñaapinkathavaantevetashitana 21੅Ipoña ikenanake Jesús nampitsiki
atziripayeeni. paitachari Tiro irojatzi Sidón-ki. 22੅Ari
Iro kantacha te inkinkishiretakotena opokashitakeri janta aparoni tsinane
kameetha. Canaán-sato, te judío onatye iroori.
9 Amenaashivaita jotyeerovayeta Okantapaakeri: “Novinkatharite, eeroka
iñaapinkathavetana, icharine pinkathari David-ni. Nokovi
Tema jiyotaantashitaro jameyetari pinkaminthagaina osheki oñaashitakaro
irirori.” nishinto, jaakiro peyari.” 23੅$ULMLPDLUH‫ێ‬
10੅,NDLPDNHUL-HV~VPDDURQLSL\RW]LPHQWD‫ێ‬ take Jesús, te irakero. Ipoña ikantaiyini
kariri, ikantziri: “Pinkempisantaiyeni, iriyotaane: “Pomityaantairo iyaataita,
pinkemathatantyaarori noñaaventeri: osheki oñaashirenkakai.” 24੅Ikantanakero
11੅,NDUDW]LRYD\HWDULWHMRYDDULSHURVKLUHWDQ‫ێ‬ Jesús: “Intaani jotyaantakena Ashitanari
tzi, irooma okaratzi añaavaiyetziri, iroora nonkaminthaayetairi nosheninka
matzirori ovaariperoshiretantzi.” 12੅Ipoña Israel-mirinkaite, ikaratzi oshiyakariri
ipokashitapaakeri iriyotaane okarikiini, oisha ipeyayetaka.” 25੅Iro kantamaitacha
ikantapaakeri: “Te onimoteri tsinaneka, otyeerovashitanakari Jesús,
Fariseo-payeeni ikemakemi pikantake.” okantanakeri: “Pinkatharí, SLQNDPLQWKD‫ێ‬
13੅Ikantanake Jesús: “Ashitanari Inkitesatzi, gaina naaka.” 26੅Ikantanakero irirori:
ari inthonkairo okaratzi kaari ipankitzi “Apaata tsinane. Tema ikantaitakeranki:
irirori. 14੅Piñaashityaari, te iriyotaiyeni ‘Te aapithateri irovarite eentsite amperi
irirori, joshiyakari aparoni mavityaakiri. otsitzi iroyaaro.·੅µ੆* 27੅Akanakeri iroori,
Ikempitakotakari eejatzi jakathatavakaa okantziri: “Omapero pikantakeri
mavityaakiri, te iriyote tsika inkene, Pinkatharí. Iro kantamaitacha, MRYDSLLQWD‫ێ‬
apiteroite imparyee omoronaki.” 15੅Ari matsitaro otsitzi jovaryaayeetziro
ikantzi Pedro: “Pooñaarontenaro okaratzi ovaritentsi otapinaki.” 28੅Jakanairo Jesús,
poshiyakaaventakeneriri irikapayeeni.” ikantziro: “Tsinané, RPDSHURSLNHPSLVDQ‫ێ‬
16੅Ikantzi Jesús: ´¢7HNHUDPDRQW]LPLPR‫ێ‬ tai eeroka. Irootake nomatantyaarori
temi eeroka piyotane? 17੅¿Tema piyote pikovakotakenari.µ$SDWKDNHURDYLVDNR‫ێ‬
okaratzi ovayetapiintari okenayetzi tai ishinto.
asheetoki, impoña amishitovairo? 18੅Irooma
añaavaitero kaariperori akinkishireyetari, Jovashinchaake Jesús osheki atziri
irootake ovaariperoshiretantatsiri. 19੅Tema 29੅Ipoñajovaanaka Jesús ikenayetake
DVKLUHNLRSRxDD\HWDNDDULSHURULNLQNLVKLUH‫ێ‬ othapyaaki inkaare Galilea. Irojatzi
taantsi, ovantaantsi, mayempitaantsi, kaari itonkaantanakari otzishiki, DULLVDLNDSDD‫ێ‬
kinataantsi, koshitaantsi, thaiyakotaantsi, keri janta. 30੅Ari ipokashitakeriri osheki
kishimataantsi. 20੅Irootakera iroka atziri, jamayetakeri kantavaiyetachari
ovaariperoshiretantatsiri. Irooma eerorika imantsiyare: ethorivaitatsiri, PDYLW\DD‫ێ‬
akivaakota ankoverika oya, WHRYDDULSHUR‫ێ‬ kiri, kisovaanteri, pesaponthokiri,
shiretantzi iroori.” maaroni. Ithonkiri jovashinchaayetairi.
*¬15.26: Iriira joshiyakaaventzi judío-payeeni ikempitakaari eentsi. Iriima kaari judío-tatsi

joshiyakari otsitzi.
0$7(2੄15੄16 34
31੅Ipampoyaaminthaitakeri Jesús pitasorenka inkiteki.” 2੅Jakanake Jesús

MLxHHWDNHULUDLxDDYDLWDNDJDLULNLVRYDDQ‫ێ‬ ikantzi: “Pikantapiintaiyini eeroka aririka
teri, janiitakaayetairi kisoporokiri, piñeero onkityonkaityee osheetyaanai:
ethorivaitatsiri eejatzi, jamenakaayetairi ‘Osaryaamanaatye onkitaitamanai.’
mavityaakiri. Ikantaiyini atziriite: 3੅,URRPDSLxDDPDQDLURPHQNRULRQNLW\RQ‫ێ‬
“Omapero ikameethatataike Pava, iriitake kaityee inkiteki, pikantzi: ‘Omparyaatye

pinkathariventairiri Israel-mirinkaite.” inkane.’ Ñaakero, piyotakovetaro inkite,
piyotakotziro eejatzi aririka omparyee
Jovakaari Jesús 4,000 atziri inkane. ,URNDQWDPDLWDFKDWHSL\RW]LPDL‫ێ‬
(Mr. 8.1-10) tyaaro okaratzi piñaayevetari jaka
32੅Ipoña Jesús japatotakeri iriyotaane, kipatsiki. 4੅Te pinkameethataiyeni eeroka,
ikantakeri: “Osheki netakotakari atziriite, thainka povakeri Pava, LURRWDNHSLNRYDQ‫ێ‬
tema mava kitaite isaikaiyakeni jaka taiyarini piñeena nontasonkaventante, iro
ikempisantana, tekatsi irovaiya. Aririka kantamaitacha eero noñaakimiro. Intaani
iriyaatashitaiya eero jovanaa, ari aakeri SLxHHURRVKL\DDURQHRNDUDW]LDYLVKLPRWD‫ێ‬
itashe avotsiki.” 33੅Ikantaiyini iriyotaane: keriri pairani Jonás.” Ari jiyaatanai Jesús.
“Pamene, DVDLNDW]LLUDMDNDWVLNDWHLQDPSLL‫ێ‬
taro. ¿Tsikama ayeka ovakaiyaariri? Shineyakaarori itantane Fariseo
Osheki ikarataiyini.” 34੅Ari josampitziri (Mr. 8.14-21)
Jesús iriyotaane: “¿Tsikama okaratzi tanta 5੅Ikanta jareetaiyakani iriyotaane Jesús
tzimatsiri?” Ikantzi iriyotaane: “Tzimatsi intatsikero, te iraanake itantane, LPDLVDQ‫ێ‬

okaratzi 7, tzimitacha eejatzi shimaaniki.” tanakero. 6੅Ikantzi Jesús: “Paamaiyaaro
35੅,SRxDLNDQWDLWDNHULLNDUDW]LSL\RWDLQ‫ێ‬ shineyakairori itantane Fariseo eejatzi
chari: “Pisaikaiyeni.” 36੅Jaakero tanta irashi Saduceo-payeeni.” 7੅,SRxDMRVDPSL‫ێ‬
ipoña shimaaniki, ipaasoonkeventakero. tavakaanaka iriyotaane, ikantavakaiyani:
Ipoña ipetoryaakero tanta, ipayetakeri “¿Opaitama ikantantairori iroka? ¿Irooma
iriyotaane, jovavisaakeneri piyotainchari ikantantairi tera amake tanta?” 8੅Iyotake
atziri. 37੅Ovaiyakani maaroni, kemaiyakani. Jesús ikantavakaari iriyotaane, ikantziri:
Ipoña japatotairo tzimakaantapaintsiri, “Tera pinkempisantaperotaiyeni eeroka,
ijaikitai okaratzi 7 kantziri. 38੅Kempitaka irootake pikinkishirevaitantari, SLNDQWDL‫ێ‬
ikaratzi 4,000 shirampari ovainchari. yini: ‘Te amake tanta.’ 9੅¿Tekerama
Tzimitacha eejatzi tsinanepayeeni ipoña pinkemathataiyeroni? Chapinki
eentsipayeeni ovainchari. 39੅Ipoña otzimaveta tanta okaratzi 5, LURNDQWDPDL‫ێ‬
ikantanai Jesús: “Ari avaiyakani, kantatsi tacha novakaayetaka 5,000 shirampari.
piyaayetai.” Ari jotetanaa Jesús pitotsiki, 3DYLLWD\HWDLURHHURNDW]LPDNDDUDQWDSDLQ‫ێ‬
montyaanaka iipatsiteki Magdala-satzi. tsiri. ¿Tsikama okaratzi kantziri
paviitairi? 10੅(HMDW]LRNHPSLWDW]LPDWVLUL‫ێ‬
Ikovakoitziri Jesús intasonkaventante ranki 7 tanta, novakaayetaka 4,000
(Mr. 8.11-13; Lc. 12.54-56) shirampari. ¿Tsikama okaratzi kantziri
16 paviitairi? 11੅¢2SDLWDPDNDDULSLNHPDWKD‫ێ‬
1੅Ipoña ipokaiyakeni Fariseo
itsipatakari Saduceo, LNRYDYHWDL‫ێ‬ tantaro eeroka? Tera iro noñaavente
yatyaani intzipishiretakairimi Jesús jovaitari tanta. Aña nokantatziimi:
onantyaari iriyakoventerimi. ,NDQWDYHWD‫ێ‬ ‘Paamaiyaaro shineyakairori itantane
paakari: “Intsityaa pintasonkaventante Fariseo eejatzi irashi Saduceo.·੅µ12੅Arira
niyotantyaari omaperotatya opoñaaro ikemathataiyanakero iriyotaane, tera iro
35 0$7(2੄16੄17
iriñaavente Jesús shineyakairori tanta, Jerusalén, iniroite inkemaantsitakaiyaana

MRVKL\DNDDYHQWDW]LLURRNDUDW]LML\RWDDQWD‫ێ‬ janta ijevajanore omperatasorentsitaari,
yetziri Fariseo eejatzi Saduceo. LMHYDUHL\RW]LQNDULLWHDULLURYDNDDQWDLWH‫ێ‬
nari. Iro kantamaitacha avisavetakya mava
Jiyotake Pedro: Cristo inatzi irika Jesús kitaite ari nañagai eejatzi.” 22੅Ipoña Pedro,
(Mr. 8.27-30; Lc. 9.18-21) jaanakeri Jesús jantyaatziini, ikantakeri:
13੅Ipoña ikenanake Jesús janta Cesarea-ki, “Pinkatharí, te onimotena naaka pikantziri,
irootake inampitsite Filipo. $ULMRVDPSLWD‫ێ‬ te nonkove avishimotemi iroka.” 23੅Ari
keri iriyotaane, ikantziri: “¿Opaitama ipithokanaka Jesús, ikantanake: “Piyaate
ikinkishiretakoitariri Itomi Atziri?” Satanás. Tema te poshiretaro eeroka
14੅Jakaiyanakeni, ikantzi: “Tzimatsi atziri ikovakaanari Pava, intaani poshiretaro
kantatsiri, ‘Juan oviinkaatantaneri ikovapiintakeri atziriite.”
piriintaacha.’ Ikantzi pashine, ¶LULNRxDDWDD‫ێ‬ 24੅Ikantanakeri Jesús maaroni iriyotaane:
tsi Elías.’ Ikantzi pashine ‘iri Jeremías-ni.’ “Tzimatsirika kovatsiri intsipatyaana,

Tzimatsi kantayetatsiri eejatzi, pashine irovashaantairo ikovashiyetari irantero,
kamantantaneri pinatzi.” 15੅Ipoña ikantziri onkantavetya impaikakoiterimi,
iriyotaane: “Eeroka. ¢7VLNDPDSLNDQWDL‫ێ‬ intsipatyaana. 25੅7HPDLNDUDW]LHWDNRYDLWD‫ێ‬
yini?” 16੅Jakanake Simón Pedro, ikantzi: FKDULDSDQLURMDQWD\HW]LURLQHYHWDVKL\H‫ێ‬
“Eerokatake Cristo Itomi Pava Kañaaneri.” tari, ari impeyashitaiya. Iriima inkarate
17੅Ikantzi Jesús: “Omapero pikantake Simón NDPLPHQWHQDQHULMDQWD\HWDQDLURQRNRYD‫ێ‬
itomi Jonás, kaari atziri iyotakaakemirori kairiri naaka, aritake iravisakoshiretai.
iroka, LUL$VKLWDQDUL,QNLWHVDW]LL\RWDNDDNH‫ێ‬ 26੅Tema amenaavaitashita jiñeetziro
mirori. 18੅Ari nompaitaimiri naaka Pedro, otzimimotantzi osheki ovaakarontsi

iro mapi oshiyakaaventacha pivairo. Tema tzimayetatsiri jaka kipatsiki, ompoña
mapi pinkempitaiyaari, ari novetsikairori LULxHHWHURLPSH\DVKLWDLW\DDURDxDDQWDUHQ‫ێ‬
nopanko. Inkarate kempisantaatsine tsi. ¿Kantatsima impinakoventaitya eero
apaata, iri oshiyayetyaarone pankotsi. Eero iñaantaitaro impeyashitaitya? 27੅Ari
jimatziro impeyakaashitaiyaari ikaratzi impiye apaata irika Itomi Atziri iramairo
nampitarori sarinkaveni. 19੅Iri poshiyeeya irovaneenkaro Ashitariri, intsipataiyaari
aamaventarori ashitakoro pankotsi, maninkariite, iri pinatapairone okaratzi
kantatsi irashitaryeero, irashitero, LUDQWVLULL‫ێ‬ jantayeetakeri. 28੅Kyaaryoora, tzimatsira
tero shintsiini. ,URRUDSDQNRWVLRVKL\DNDD‫ێ‬ pikaratzi jaka, tekera pinkameeta ari
ventacha tsika impinkathariventantai piñaakeri Itomi Atziri tsika inkantya
Inkitesatzi. Tema inkarate pishineyetairi impinkathariventante.”
eeroka jaka, iriitake ishineyeetzi janta
inkiteki. Iriima inkarate kaari pishineyetai Ishipakiryiimotziri Jesús iriyotaane
eeroka jaka, iriitake kaari ishineyeetzi janta (Mr. 9.2-13; Lc. 9.28-36)
inkiteki.” 20੅Ipoña ikantanakeri Jesús
17
1੅Okanta avisake okaratzi 6
maaroni iriyotaane: ´$SDDWDUDSLNDPDQWDQ‫ێ‬ kitaite, ipoña Jesús jaanakeri

tzi, pinkante: ‘Iriitake Cristo irika Jesús.·੅µ Pedro, Jacobo, ipoña Juan, irirentzira
Jacobo. Itonkaiyanakeni otzishiki. 2੅Ari
Iñaaventziro Jesús inkame ipashinetzimotakeri iriyotaane, LVKLSDNL‫ێ‬
(Mr. 8.31-9.1; Lc. 9.22-27) ryaanake iporo, joshiyanakari ooryaatsiri,
21੅Ipoña Jesús ikamantakeri iriyotaane, ari okempitanakari iithaare kitamaroki
ikantziri: “Irootaintsi aate nampitsiki okantanaka. 3੅Iñaatziiri Moisés-ni, ipoña
0$7(2੄17 36
Elías ikinkithavaitakairi Jesús. 4੅Ikanta atziri. Jotyeerovashitapaakari, ikantziri:

Pedro, ikaimakotanakeri Jesús, ikantzi: 15੅“Pinkatharí, petakotaiyaanari notomi
“Pinkatharí, omapero okameethatzi osheki ikamanavaitake, LQLURLWHLNHPDDQ‫ێ‬
pamakena jaka. Kameetha novetsikemi tsivaitaka, osheki itaavaitapiintaka,
mava pankoshetantsi: aparoni pashitya ipiinkavaitzi jiñaaki. 16੅Namavetakaniri
eeroka, aparoni irashitya Moisés, piyotaane, irovavisaakotainari. Iro
irashitya aparoni Elías.” 5੅,xDDYDLPLQWKDL‫ێ‬ kantamaitacha te irimateri.” 17੅Ari
tzi, opamankapaakeri menkori, VKLSDNL‫ێ‬ jakanake Jesús, ikantanake: “Tetya
rya okantapaaka. ,NHPDW]LLxDDYDLWDLWD‫ێ‬ pinkempisantaiyeni eeroka, SLNHQDVKLYDL‫ێ‬
nake menkoriki, ikantaitzi: “Notomi taka. ¿Tsikapaitema piyotaiyeni?
inatziira irika netakokitakari, osheki Pamakenari eentsi.” 18੅Ikisathatanakeri
nokimoshireventakeri. Pinkempisantairi.” peyari, jatanake. Ari jeshitakotanairi
6੅Ikanta ikemaiyakero iroka ñaantsi, evankari. 19੅Ikanta iriyotaane Jesús,
oyootaiyanakani osaaviki, iniroite josampitairi apaniro, ikantairi:
itharovaiyanake. 7੅Iro kantamaitacha “¿Opaitama kaari nomatantaro naaka
Jesús ipokashitapaakeri iriyotaane, novavisaakoteri?” 20੅Ikantzi Jesús: “Iro
ipampitapaakeri, ikantziri: ´3LQNDW]L\D\H‫ێ‬ NDDULSLPDWDQWDULWHPDWHNHUDSLQNHPSL‫ێ‬
tanai, eero pitharovaiyini.” 8੅-DPHQDYH‫ێ‬ santaperote. Pinkeme nonkante: 2QNDQWD‫ێ‬
taiyanaani, tekatsi iriñaanai, apaniro vetya pinkempisantaneeronkavetya,
ikatziyaka Jesús. kantatsi pinkantero otzishi: ‘Pishirinke.’
9੅Ikanta joirinkaiyaani otzishiki, Ari oshirinkake. 7HPDWHNDWVLNRPSLW]L‫ێ‬
ikovakotakeri eero ikamantantziro motyaamine aririka pinkempisantaperote.
iñaakeri irojatzi apaata aririka irañagai. Omaperora. 21੅Iro kantachari pinkoverika
Tema irika Itomi Atziri ari irañagai povashincheeri oshiyakariri irika
inkamavetakyaarika. 10੅,SRxDMRVDPSLWDQ‫ێ‬ evankari, RQW]LPDW\HSDPDQHULN\DDU\RR‫ێ‬
tzi iriyotaane, ikantziri: “¿Opaitama peroini Pava, pintziventyaari.”
ikantakotziri iyotzinkariite ikantaiyini:
‘Aririka impokimatake Cristo, iriira Japiitairo Jesús iñaaventziro inkame
eevatapaintsine Elías impoke?·੅µ (Mr. 9.30-32; Lc. 9.43-45)
11੅Jakanake Jesús, ikantzi: “Omaperotatya 22੅Ikanta isaikaiyini Jesús nampitsiki
ikantziri, iriitakera eevatapaintsine Elías Galilea, ari ikantakeri iriyotaane:

impoke, irovameethashiretantapaake. “Irootaintsi impithokashitaityaari Itomi
12੅Pinkeme nonkante naaka: Areevetaka Atziri. 23੅Ari irovaiteriri. Iro avisavetakya
Elías, LURNDQWDPDLWDFKDWHLUL\RWDL\DYD‫ێ‬ mava kitaite, aritake irañagai eejatzi.”
kerini atziri, osheki jovasankitaavaitakeri. Iniroite jovashiretaiyanakani iriyotaane
Ari inkempitaiteri eejatzi Itomi Atziri, ikemakeri ikantake.
osheki irovasankitaiteri.” 13੅$ULML\RWDL\D‫ێ‬
nakeni iriyotaane iri jiñaaventzi Juan Ipinaitzirori ashi tasorentsipanko
oviinkaatantaneri. 24੅Ikantajareetaiyaani Jesús nampitsiki
Capernaum, DULLSRNDNHULNRYDNRWDQWD‫ێ‬
Jovavisaakotziri Jesús
tsiri kireeki ashi tasorentsipanko,
evankari jaakiri peyari
josampitapaakeri Pedro: ´¢,SLQDWDSLLQW]L‫ێ‬
(Mr. 9.14-29; Lc. 9.37-43)
roma iyotaimiri ashi tasorentsipanko?”
14੅Ikanta jareetaiyaani ipiyotaiyani 25੅Ikantanake Pedro: “Ipinatapiintziro.”
atziri. Ari ipokashitakeriri Jesús aparoni Ikanta ipiyapaa pankotsiki, LULWKDDYDNR‫ێ‬
37 0$7(2੄17੄18
tavainchari Jesús josampitavairi: neri mapi ikentsiki, iroviinkaitakeri

“¿Opaitama pikinkishiretari eeroka inthomoyaaki inkaare.
Simón? ¿Ipaitama ikovakotapiintziri 7੅Omapero onkoveenkate jaka kipatsiki.
pashinesatzi pinkathariite? ¿Iriima Iriñeete osheki antayeterone kaariperori.

ikovakoyetzi isheninkajanori? ¿Iriima Iro kantacha ari irovasankitaayetairi
ikovakoyetzi areetzinkari atziri kaari inkarate antakaantakerone. 8੅Iroorika
isheninkata?” 26੅Ari jakanake Pedro, pako, iroorika piitzi pantanta kaariperori,
ikantzi: “Iri ikovakoyetzi areetzinkari povashaantairo, pinkempitakaantero
atziri.” Ikantzi Jesús: “Ari okanta. Tema pinthatzinkakityeeromi, WHPDLURNRYDSH‫ێ‬
te onkovajaantya impinayetairo ikaratzi rotacha pavisakoponthokitai. Te arite
isheninkajanoyeetari. 27੅,URNDQWDPDLWD‫ێ‬ otzimaveta apite pako, apite piitzi,
cha te nonkove inkisaneentavaitya impoña piñeero apaata pinkantaitatyeeni
kovakotantatsiri kireeki. Piyaate pintagaiya. 9੅Iroorika poki pantanta
pinkachaate inkaareki. $ULULNDSLQRVKL‫ێ‬ kaariperori, povashaantairo, SLQNHPSLWD‫ێ‬
kake aparoni, pamenavaanteteri, ari kaantero pinkithoryaakityeeromi, tema
piñeeri kireeki. 3DDQDNHQHULNRYDNRWDQWD‫ێ‬ iro kovaperotacha pavisakopityaakitai. Te
tsiri, pimperi. Iriitake pimpinaventyaari arite otzimaveta apite poki, impoña
eeroka eejatzi naaka.” piñeero apaata irookaitaimi opaampatzi
sarinkaveniki.”
Tsika itzimi iriiperotatsiri
(Mr. 9.33-37; Lc. 9.46-48) Jiñaaventaitziri oisha peyachari
(Lc. 15.3-7)
18
1੅Ikanta japatotaiyakani
iriyotaane Jesús, josampitakeri, 10੅“Paamaventya pimanintavaitzirika
ikantziri: “Aririka impinkathariventantai oshiyanaariri irika eentsi. 7HPDLNHPSR‫ێ‬

Inkitesatzi. ¿Itzimikama iriiperotatsine yaaventari maninkariite nampiyetarori
intsipatyaari impinkatharite?” 2੅Ipoña Ashitanariki Inkitesatzi. 11੅Tema iro
Jesús ikaimake aparoni eentsi, MRYDW]L\D‫ێ‬ LSRNDQWDNDUL,WRPL$W]LULLURYDYLVDDNRVKL‫ێ‬
keri niyankineki isaikaiyakeni irirori, reyetairi ikaratzi peyavetainchari.
3੅ikantzi: “Eerorika paventaanaari Pava, 12੅Pinkeme noshiyakaaventemiro.
poshiyakotaiyaari ikantara irika eentsi, Tzimatsi aparoni piratachari ikaratzi 100

eerora piñiiro impinkathariventantai oisha. Impoña impeyakaantakya aparoni,
Inkitesatzi. Omapero. 4੅Tema irika eentsi karatanai 99 iroishate. Ari irookanakeri
te iriyote ishamevaite. Maaroni inkarate pashine, MDWDNHRW]LVKLPDVKLNLLQNRNRYD‫ێ‬
oshiyakotaiyaarine, LULLWDNHUDLULLSHURWDD‫ێ‬ tairi peyeenchari. 13੅Inkantya iriñeeri
tsine aririka impinkatharitai Inkitesatzi. iniroite intharomentya jagairira
5੅Inkarate pairyaanari ikempisantaana, peyavetainchari. Iniroite inkimoshirete,
impoña iraakameethatanairi aparoni DQDDQDNHURLNLPRVKLUHYHQW]LULNDUDYHWD‫ێ‬
oshiyaariri irika eentsi, naakatakera chari 99 kaari peyachane. 14੅Ari
jaakameethatake.” ikempitari eejatzi Ashitairi Inkitesatzi, te
inkove impeyakaantavaitya aparoni
Ari irantakaantaitero kaariperori ikaratzi oshiyanaariri irika eentsi.”
(Mr. 9.42-48; Lc. 17.1-2)
6੅´,QW]LPHULNDDQWDNDDNHULQHNDDULSH‫ێ‬ Tsika okanta ipeyakotantaitzi
URULNHPSLWDDULULLULNDHHQWVLLNHPSLVDQ‫ێ‬ 15੅“Aririka
piñeeri pisheninka
taana, NDPHHWKDYDLWDNHPLLQWKDWD\HHWH‫ێ‬ irantzimotemiro kaariperori, SL\DDWDVKL‫ێ‬
0$7(2੄18 38
teri, pinkinkithavaitakairi apaniro,

poñaakeri okaratzi ikenakaashitakari. Ikantakota apite atziri ireevetatsiri
Aririka inkempisantakemi, pimatakeri, 23੅“Aririka impinkathariventantai
SLNHPSLWDNDDQWDDULLULLULNDPLSLUHQW]LMD‫ێ‬ Inkitesatzi, iroovaitake jantziri pinkathari
nori. 16੅Irooma eero ikempisantzimi, ikovakoyetziri iromperatane impinatairi
paanake pashine kempisantzinkari, jireevetziri. 24੅Ikanta ikovakoyetziri
eerorika apite, LULSLQNDUDWHULSLQNDPL‫ێ‬ ireeveyetatsiri, ari ipokapaake aparoni
nairi. Iro pimonkaraantyaarori ireeveperotatsiri osheki kireeki.੆*
ikantaitziri: 25੅Tekatsi iraye impinatairiri. Ari
Intzimerika aparoni iyakoventaari, ikantanake pinkathari: ‘Paanakeri irika

ontzimatyeera intzime mava atziri, shirampari, iina, itomipayeeni, eejatzi
terika, apite ñaakotakerine okaratzi tzimimotziriri, pimpimanteri. Ari
okaratzi ikenakaashitakari, onkantya naantaiyaari kireeki ikaratzi
aritatsira irovasankitaayeeteri. jireevetanari.’ 26੅Ikanta ikemavakera irika
17੅Eerorika ikempisantzi irika, SLQNDPDQ‫ێ‬ omperataari, jotyeerovashitanakari
teri japatotapiintaita maaroni. Eerorika pinkathari, ikantanakeri: ¶(HURSLSLPDQ‫ێ‬
ikempisantashita, poshiyakaanteri kaari tana, poyaakotavakena kapicheeni,
pisheninkata, tema ikempitakotakari aritake nompinataimi.’ 27੅Ikanta irika
kovakotziriri kireeki isheninka. 18੅Tema SLQNDWKDULMLQHVKLQRQNDWDQDNDULLURPSH‫ێ‬
inkarate pishineyetairi eeroka jaka, ratane, ikantzi: ‘Aritake, te pireevetaana.’
irijatzi ishineyeetziri janta inkiteki. Iriima Ipeyakotairi okaratzi jireevetziri. 28੅Ikanta
inkarate kaari pishineyetai eeroka jaka, jiyaatai omperataari, jotonkyotaka irirori
iriitake kaari ishineyeetzi janta inkiteki. avotsiki ireevetziriri kapicheeni, ikaratzi
Omapero. 19੅Pinkeme nonkante eejatzi: 100 denario. Joirikakentsitavakeri,
Aririka pinkarate apite, DULULNDRVKL\DYD‫ێ‬ ikantziri: ¶3LPSLQDWHQDLURxDDNDSLUHHYH‫ێ‬
kaiya pinkinkishiretane, LPSRxDSLQNRYD‫ێ‬ tanari.’ 29੅Ari jotyeerovashivetanakari,
kotakeri Ashitairi Inkitesatzi, DULLULPDWD‫ێ‬ ikantziri: ‘Poyaavakena kapicheeni
kemiro. 20੅Tsikarika japatoyeta apite aritake nompinataimi.’ 30੅Te inkove,
atziri, eerorika mava, ipairyaana jaanakeri, jominkyaakaantakeri, ikantzi:
ikempisantaana, ari nosaikitari naaka ‘Aririka pimpinataina pireevetana, ari
nokempiyari.” nomishitovakaantaimi.’ 31੅Iro kantacha
21੅Ari ipokapaake Pedro, MRVDPSLWDSDD‫ێ‬ jiñaakeri ikarataiyini, te onimotanakeri,
keri Jesús, ikantziri: “Pinkatharí, aririka jatake ikamantakeri pinkathari. 32੅Ikanta
ontzime irantzimotenari nosheninka, pinkathari ikaimakaantakeri, ikantziri:
¿tsikama onkarate nompeyakoteri? ‘Kaariperoshire pinatzi eeroka. 1RSH\D‫ێ‬
¿Arima onkarate 7?” 22੅Ipoña jakanake NRWDLPLURHHURNDSLUHHYHWDQDULSLNDPSL‫ێ‬
Jesús, ikantanakeri: ´7HUDDULW]LSLPSL\D‫ێ‬ takenara.’ 33੅Ari pinkempitantemi eeroka,
tantya. Tema te intaani pimpeyakoteri pinkaminthaantayete. 34੅Antaro ikisanaka
onkarate 7, RVKHNLRQNDUDWHSDSLLSLL‫ێ‬ pinkathari, jominkyaakaantakeri,
tero.”੆* ikantziri: ‘Aririka pimpinataina eeroka,
*¬18.22: Ikantakoyeetziri jaka “osheki onkarate papiipiitero,” aririka apiitapiintakero

ampeyakotante onkarate 7, apiitairo 7, impoña apiitairo 7, irojatzi areetantakyaari onkarate 70.
*¬18.24: Ikaratzi 10 mil talento. Ari onkantavetya irantavaite osheki osarentsi, eero
ipinakoventa.
39 0$7(2੄18੄19
ari nomishitovakaantaimi.’ 35੅Iroora 10੅Ipoñaikantaiyini iriyotaane: “Aririka

irantairi eejatzi apaata Ashitanari okanta, eerotya jaayeetzimi iinantaitari.”
Inkitesatzi, eerorika pineshinonkayetaari 11੅Ari jakanakeri Jesús, ikantziri: “Iriirika
pisheninka.” Pava kovakayemirone, DULWDNHSLQNHPD‫ێ‬

thatakero. 12੅Tzimatsi kantachari eero
Jiyotaantzi Jesús ikantzi: okantanta iraayete iina atziri. Tema
te apantyaaro pookero piina tzimatsi atziri ari ikantzita itzimapaake
(Mr. 10.1-12; Lc. 16.18) eero okantzi iraye iina. Tzimatsi pashine
19
1੅Ikanta ithonkanakero Jesús jaathokitaitziri, eero okantzi iraye iina.
jiyotaantzi Galilea-ki, jatake Tzimatsi eejatzi kovatsiri isaikashivaitya,
ikenanakero intatsikero Jordán-ki irojatzi WHPDLN\DDU\RRYHQWDW]LLULLULNDSLQNDWKD‫ێ‬
Judea-ki. 2੅Ipiyotzimentaitavaari. riventantatsiri inkiteki. Kovatsiri
Jovashinchaapai osheki mantsiyari janta. irimatero nokantakeri, irantero.”
3੅Ari ipokashitakeriri Fariseo-payeeni,
Itasonkaventziri Jesús eentsipayeeni
ikovi inkompitakaiyaarimi Jesús,
(Mr. 10.13-16; Lc. 18.15-17)
josampitapaakeri ikantziri: ´¢6KLQHWDDQ‫ێ‬
WVLWDWVLPDDSDURQLDW]LULLQNRYHLURRNDVKL‫ێ‬ 13੅Ipoña jamaitapaakeneri Jesús
vaityaaro iina?” 4੅Ari jakanakeri irirori, eentsipayeeni, ikantaitapaakeri: “Nokovi

ikantanakeri: “¿Tema piñaanatakotero pamanakotenari neentsite, SRW]LPLNDSD‫ێ‬
ovakera jovetsikantaitakari atziri. Tema tziitoteri pintasonkaventeri.” Ari ikantzi
jovetsikaitakeri shirampari ipoña eejatzi iriyotaane Jesús: “Eero poñaashirenkiri
tsinane?” 5੅Ikantaitakeranki: Avinkatharite.” 14੅Ipoña ikantzi Jesús:
Ari irookaventairi shirampari “Eero pikantziri, nokovi iramayeetenari
ashitariri, iraye iina, eentsipayeeni. 7HPDLQNDUDWHNHPSLWDL‫ێ‬
Aparoni inkantanaiya ivathaki yaarine irikapayeeni eentsi, iriitakera
jaavakaanara. ñagairone tsika impinkathariventantai
6੅,URRWDNHUDHHURRNDQWDQWDLQWVLSDU\HH‫ێ‬ Inkitesatzi.” 15੅,NDQWD-HV~VLSDPSLSDW]LL‫ێ‬
yaaro shirampari itsipataakaakeriri Pava, toyetakeri eentsipayeeni, jatanai.
tema aparoni jinanaatzi, eero okantzi
irookavakaiya. 7੅Ipoña josampitziri Ashaarantachari evankari
ikantzi: “¿Opaitama josankinatantari (Mr. 10.17-31; Lc. 18.15-17)
pairani Moisés, ikantake: 16੅,NDQWDDSDURQLHYDQNDULLSRNDVKLWD‫ێ‬
Aririka irookavakaitya, ontzimatye keri Jesús, josampitapaakeri, ikantziri:

impayeeteri tsika osankinatakota “Kameethari iyotaantaneri. ¿Opaitama
irookavakaantyaari?” nantairi noñaantaiyaarori kantaitaachane
8੅Ikantzi Jesús: “Okantakaantziro te añaantarentsi?” 17੅Ari jakanake Jesús,
pinkempisantanete, LURRWDNHLVKLQHWDQWD‫ێ‬ ikantzi: “¿Opaitama pikantantanari
mirori Moisés. Iro kantamaitacha te ari ‘kameethari?’ Tekatsira aparoni
RQNDQW\DSDLUDQLRYDNHUDRSRxDDQWDQD‫ێ‬ kameethatatsine, apaniro ikantakaaro
kari maaroni. 9੅Pinkeme nonkante naaka: Pava ikameethatzi. Pinkoverika piñagairo
Ikaratzi ookashivaitarori iinantari añaantarentsi, pimonkarayetairo
impoña iragai pashine, imayempitake. Ikantakaantaitane.” 18੅Ikantzi irirori:
Irooma omayempitakerika iinantaitari, “¿Otzimika?” Ikantzi Jesús:
kantatsi irookaitero. Itzimirika ayirori Eero povantzi.
tsinane ookaaro, imayempitake irirori.” Eero pimayempitzi.
0$7(2੄19੄20 40
Eero pikoshitzi. maaroni charinentayetyaarine Israel-ni,

Eero pithaiyakotanta. ikaratzira 12 jinashiyeta. Omapero. 29੅Tema
19 Piñaapinkathateri ashiyetamiri. ikaratzi oyaatakenari, MRRNDYHQWD\HWDQD‫ێ‬
3HWDNRWDL\DDULSLVKHQLQNDSLQNHPSL‫ێ‬ kero ipanko, irirentzi, iritsiro, ashitariri,
takaanteri petakotapiinta eeroka. iina, ireentsite, iipatsite. $ULWDNHLULxDD\H‫ێ‬
20੅Ari ikantzi evankari: “Nomatakero tairo ontzimimoyetairi osheki, tema iriitake
maaroni irokapayeeni, irojatzi netanakaro pairyaayetanari. Irijatzi ñaayetairone
pairani eeniro neentsitapaakeni. kantaitaachaneri añaantarentsi. 30੅Tema
¿Opaitama kovityaachari iroñaaka?” tzimayetatsi etayetarori iroñaaka, iriira
21੅Ikantzi Jesús: ´3LNRYLULNDSLQNDPHHWKD‫ێ‬ ñeerone irimpoiyetai. Tzimayetatsi eejatzi
shirete, piyaate pipankoki, pimpimantero impoiyetatsiri iroñaaka, iriira ñaayeterone
maaroni tzimimotzimiri, pimpayeteri iretayetaiyaaro.”
ashinonkainkari, tema inkiteki piñeero
panintaayetaiya. Aririka pimatakero Antavaitatsiri chochokimashiki
pimpokanake, poyaatena.” 22੅Ikanta
20
1੅“Aririkaimpinkathariventantai
ikemake evankari, ovashire ikanta Inkitesatzi, LULLYDLWDNHLNDQWD‫ێ‬
ipiyanaa, tema ashaarantzinkari inatzi. UDQNLDSDURQLDW]LULW]LPDWVLULLFKRFKRNL‫ێ‬
23੅Ipoña Jesús ikantanakeri iriyotaane: mashite. Jiyaatake okitaityaamanai
“Iniroitera ompomerentsitzimotyaari iramene antavaitatsine ivankiremashiki.
ashaarantachari impinkathariventairi 2੅Ikanta jiñaake kovatsiri irantavaite,
Inkitesatzi. Omapero.” 24੅Eekero ikantatzi: ikantakeri: ‘Aririka petanakyaaro

´2VKHNLUDRPSRPHUHQWVLW\DLQN\DDQW\DD‫ێ‬ pantavaite iroñaaka irojatzi sheeteeni,
rimi piratsi camello imoroki kithapi. Iro nompinatemi aparoni denario.’
ovatsipero ompomerentsitya inkye Ikantaiyini antavairentzi: ‘Kameethatake.’
DVKDDUDQWDFKDULWVLNDLPSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬ Jotyaantaitakeri pankirentsimashiki.
tai Pava.” 25੅Ikanta ikemaiyakeni 3੅Ikanta ijenokiityaapaake ooryaatsiri
iriyotaane, ipampoyaavakaanaka, eejatzi ipiyanaa ashitarori ivankiremashi

ikantaiyini: ´¢,PSDLW\DDNDPDDYLVDNRVKLUH‫ێ‬ nampitsiki. -LxDDSDLSDVKLQHLNDW]L\HH‫ێ‬
taatsine?” 26੅Ari jamenayetanakeri Jesús, yaani tekatsi irantavaire.੆* 4੅Ikantapaakeri:
ikantzi: “Eerotya jimatziro apaniro atziri, ¶$ULULNDSL\DDWHSDQWDYDLWHQRYDQNLUHPD‫ێ‬
LULLPD3DYDWHNDWVLSRPHUHQWVLW]LPRW\DD‫ێ‬ shiki, ari nompinaperotakemi.’ Ari
rine.” 27੅Ipoña jakanake Pedro, ikantanake: jiyaataiyakeni irantavaite. 5੅Ari
“Jirikayetakena nokaratzi nokovi ikempitaakero itampatzikatapaake
noyaatemi, nookayetanakero maaroni ooryaatsiri, eejatzi itainkanake ooryaa.੆*
tzimimotanari. ¢2SDLWDPDLPSLQD\HHWDL‫ێ‬ 6੅$ULLNHPSLWDNHURULHHMDW]LRVKHHW\DD‫ێ‬
nari apaata?” 28੅Jakanake Jesús, ikantzi: nake, jiñaapai atziri isaikaiyini, tekatsi
“Aririka ovakeratai apaata kipatsi, ari irantavaire, josampitapaakeri:
impinkathariventantai Itomi Atziri, ¶¢7HNDWVLPDSDQWDYDLUHSLVDLNDVKLYDLWDQ‫ێ‬
inkempitaiyaari ikantaranki aparoni tari kitaiteriki?’੆* 7੅Ari jakaiyanakeni,
pinkathari isaikantaro ovaneenkatachari ikantzi: ‘Aña tekatsi antavaitakainane.’
isaikamento. Ari pinkempitaiyaari eejatzi Ikantzi irirori: ‘Piyaate eejatzi eeroka
eerokapayeeni pimpinkathariventayetairi pantavaite novankiremashiki, ari
*¬20.3: Iri ikantaitziri pairani ooryaatsiri 3. *¬20.5: Ikantaitziri pairani ooryaatsiri 6, eejatzi
ikantaitziri ooryaatsiri 9. *¬20.6: Ikantaitziri pairani ooryaa 11.
41 0$7(2੄20
nompinaperotakemi.’ 8੅2NDQWDRWVLUHQLWD‫ێ‬ 18੅“Aatatziira Jerusalén-ki. $ULLUDDNDDQ‫ێ‬

nake, ashitarori ivankiremashi, ikantakeri taiteriri Itomi Atziri, irayeri ijevare
kempoyiniriri iireekite: ‘Pinkaimeri omperatasorentsitaari, intsipatakyaari
maaroni antavairentzi pimpinateri. Iriira iyotzinkariite, iri iyakoventerine
petavakya pimpinateri impoitapaintsiri irovaiteri. 19੅Irootake iraantanakyaariri
jantavaitake, irojatzi pimatantakyaariri atziri kaari asheninkata. $ULLPSDVDYDLWDL‫ێ‬
etakarori kapichekitaite jantavaitake.’ teri. Impoña impaikakotaitakeri. Iro
9੅,NDQWDLSRNDNHLPSRLWDSDLQWVLULMDQWDYDL‫ێ‬ avisavetakya mava kitaite, ari irañagai
tzi, kapiche jantavaitake, iro kantacha eejatzi.”
ipinaitakeri aparoni denario. 10੅Ipoña
ipokaiyakeni etakarori jantavaitake Ikoviri Jacobo ipoña Juan
kapichekitaite, MLxDDMDDQW]LLULLPSLQDSH‫ێ‬ (Mr. 10.35-45)
roite. Aña te, aparonimacheeni denario 20੅Okanta iina Zebedeo opokashitakeri
ipinaitakeri eejatzi. 11੅Ikanta jaavetakari Jesús, otsipatakari otomipayeeni: Jacobo

ipinaitakeriri, ikisanakeri ashitarori ipoña Juan. Otyeerovashitapaakari,
irantavaire, 12੅ikantanakeri: ‘Irikapayeeni okantapaakeri: ´1RNRYLSLQNDPLQWKD‫ێ‬
impoitapaintsiri jantavaitzi, WHLUDQWDYDL‫ێ‬ yena.” 21੅Ipoña Jesús josampitanakero,
perote, iro kantacha jimonkaraakana ikantziro: “¿Opaita pikovakotanari?”
ikaratzi pipinatakenari, aña naaka Okantzi iroori: ´7HPDLURRWDLQWVLSLPSLQ‫ێ‬
kemaantsiperotakariri ooryaatsiri.’ 13੅Ari katharentsite, nokovi intsipatyaami
ikantzi ashitarori ivankiremashi: notomi impinkathariventante, LVDLNLPR‫ێ‬
‘Asheninká, nopinatakemi kameetha, temi aparoni pakojanoriki, iriima pashine
¿tema nokantzitakami kapichekitaite isaike pampateki.” 22੅Ipoña ikantanake
nompinatemi aparoni denario? 14੅Jirika Jesús: ´7HW\DSL\RWHURRSDLWDSLNRYDNRWD‫ێ‬
piireekite nompinatemiri, piyaatai nari. Osheki nonkemaantsityaari naaka.
pipankoki. 1DDNDQLQWDVKLWDFKDQRPSLQD‫ێ‬ ¢$ULPDSDPDYHWDNHURHHURNDSLQNHPDDQ‫ێ‬
teri aparoni denario impoitapaintsiri tsitya osheki? ¿Arima poshiyakyaana
jantavaitzi, 15੅¢(HURPDRNDQW]LQRPSLQD‫ێ‬ nonkame naaka?” Ari ikantaiyini:
teri irika nonintashitari naaka? ¢3LNLVD‫ێ‬ “Aritake nomatakero.”੆* 23੅Ipoña
QHHQWDNRWDW\DDQDURPDQRNDPLQWKDDQ‫ێ‬ ikantanake Jesús: “Omapero, irootaintsi
tzi?’ 16੅Tema tzimayetatsi etayetarori pimatero onkarate nonkemaantsityaari.
iroñaaka, iri ñeerone irimpoiyetai. ,URRPDSLQWVLSDW\DDQDDPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
Tzimayetatsi eejatzi impoiyetatsi tante pisaike aparoni nakojanoriki,
iroñaaka, iri ñeerone iretayetaiyaaro.” pashine nampateki, tera naaka kanterone
tsika intzime nontsipatyaari, intaani
Japiitairo Jesús iñaaventziro irovamaiteri jiyotzi Ashitanari tsikarika itzimi
(Mr. 10.32-34; Lc. 18.31-34) ikashiyakaayetakari.”੆* 24੅,NDQWDLNHPDL\D‫ێ‬
17੅Ikanta itonkaanake Jesús iriyaatero vakera pashine iriyotaane, ikisaitanakeri
Jerusalén-ki, jaanakeri 12 iriyotaane Juan eejatzi Jacobo. 25੅Ipoña japatotakeri
ikenakaanairi avotsiki, ari ikantakeri: Jesús maaroni iriyotaane, ikantziri:
*¬20.22: Iro ikantakotzi Jesús jaka: “¿Arima pimatakero eeroka pirero kepishaari onkarate nireri
naaka? ¿Arima poshiyakyaana nompiinkaate naaka?” *¬20.23: Iro ikantakotzi Jesús:
“Omapero, aritake pimatakero pirero nireri naaka, aritake pinkempitakyaana nompiinkaate
naaka.”
0$7(2੄20੄21 42
“Piyotaiyini eeroka tsika ikanta RQWKDWDNRW\DDSDURQLEXUURRQWVLSDWD‫ێ‬

ivinkatharite kaari asheninkata, osheki kyaari iryaani. Pinthataryaakotero,
jomperatanta. Ari ikempitari eejatzi pamakenaro. 3੅7]LPDWVLULNDRVDPSLWDYD‫ێ‬
iriiperoyetatsiri iñaapinkathayeetziri kemine, pinkanteri eeroka: ‘Ikovatziiro
irirori. 26੅Irooma eerokaite, aririka pinkathari. Aritake iroipiyeemiri.·੅µ4੅Ari
pinkove piriiperote, iri poshiyakotya omonkaratari josankinatakeri pairani
ikantara otzikataari. 27੅Iroorika pinkove kamantantaneri, ikantake:
pijevatakaante, iri poshiyakotya ikantara 5 Pinkamantayetairi maaroni
omperataari. 28੅Tera iro impokantyaari Jerusalén-satzi:

Itomi Atziri iromperatantya, aña iro .DDNLWDWDLNH3LYLQNDWKDULWHLSRNDVKL‫ێ‬
ipokantakari iroshiyakotyaari otzikataari, takemi,
inkamimentante, iri pinakoventantatsine, Tsinampashire ikantaka, LN\DDNRWD‫ێ‬
irovatsinaryaakoventairi maaroni.” kari aparoni burro
Evonkiro onatzi burro, ovaiyane
Jamenakaitziri apite mavityaakiri piratsi jaakaitziri tenari.
(Mr. 10.46-52; Lc. 18.35-43) 6੅Ikanta jotyaantakeri apite iriyotaane,
29੅Ikanta javisaiyanake Jericó-ki, osheki jimatakero okaratzi ikantakeri Jesús.
atziri oyaatanakeriri. 30੅Ari isaikake 7੅Jamakero burro otsipatakari iryaanite.
avotsinampiki apite mavityaakiri. -RYDQNHHWDNHQHULPDQWKDNLQWVLLPLW]LND‫ێ‬

Kemake irirori, ikantaitzi: “Ari raki inkene inkyaakoityaaro. Ipoña Jesús
inkenapaake Jesús jaka avotsiki.” ikyaakotanakaro. 8੅Ikanta atziripayeeni
Irootake ikaimantanakari, ikantzi: piyotainchari janta, jomaronkashiyetakeri
“¡Pinkatharí, icharine David-ni, SLQHVKL‫ێ‬ imanthaki avotsiki tsika inkenanakera.
nonkataiyaana naaka!” 31੅2VKHNLLNLVDWKD‫ێ‬ Tzimatsi pashine chekayetaintsiri inchashi
veetanakari. Te irimairete, eekero iromaronkashiteriri eejatzi. 9੅Ikaratzi atziri
ikaimanakitzi shintsiini: “¡Pinkathari, eevataintsiri, ikaratzi eejatzi oyaatakeriri
icharine David-ni, pineshinonkatyaana itaapiiki, ikaimaiyini, ikantzi:
naaka!” 32੅Ari jaatzinkapaakari Jesús, ¡Thame añaapinkathatairi icharine
ikaimakeri, ikantziri: “¿Ipaita pikoviri David-ni!
nantzimotemiri?” 33੅Ikantaiyini irirori: ¡Tasonkaventaari inatzi, tema
“Pinkatharí, nokovi namenavaitai naaka Pinkathari apaitziri otyaantakeriri!
kameetha.” 34੅,QLURLWHMLQHVKLQRQNDVKLUH‫ێ‬ ¡Kaakitataike Avinkathariperotyaari!
tanakari Jesús irika mavityaakiri, LSDPSL‫ێ‬ 10੅Irojatzi jareetantapaakari Jesús
takeneri irooki. Arira jamenavaitanairi nampitsiki Jerusalén. $ULMRVDPSLWDYD‫ێ‬

kameetha, joyaatanakeri eejatzi Jesús kaanaka nampitarori, ikantaiyini:
irirori. “¿Niinka irika?” 11੅Tzimatsi atziri
kantanaintsiri: ´,ULLWDNH-HV~VNDPDQWDQ‫ێ‬
Areetaa Jesús Jerusalén-ki taneri inatzi, iri poñaachari Nazaret-ki
(Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19) saikatsiri janta Galilea-ki.”
21
1੅Ari okarikitzimatapaake
Jomishitoviri Jesús
irareetantyaari Jerusalén-ki.
pimantayetatsiri tasorentsipankoki
Areetaiyakani Betfagé-NLRPRQWHQDPSL‫ێ‬
(Mr. 11.15-19; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22)
tari otzishi Olivos. Ari jotyaantakeri Jesús
apite iriyotaane, 2੅ikantakeri: “Piyaate 12੅Ikanta Jesús, kyaapaake osaikira
nampitsiki amontetakari, ari piñeeri tasorentsipanko. Jomishitovapaakeri
43 0$7(2੄21
SLPDQWD\HWDWVLULHHMDW]LLNDUDW]LDPDQDQ‫ێ‬ pankirentsi, kamashitanake.੆* 20੅Ikanta

tayetatsiri. Jotatsinkayetapaakero iñaakerora iriyotaanepayeeni, LSDPSR‫ێ‬
jovantayeetariri kireeki, DULLNHPSLWDD‫ێ‬ yaaminthatanakero, josampitaiyanakeri:
kero eejatzi tsika jovayeetziri shiro. “¿Tsika okantaka okamashitantanakari
13੅Ikantapaakeri: “Okantzi osankinarentsi, pankirentsi?” 21੅Ari jakanakeri Jesús,
iñaavaitziri Pava, ikantzi: ikantziri: “Omapero nonkantemi,
Nopanko onatzi iroka, DULLUDPDQD‫ێ‬ kyaaryoorika paventaiyaana, eerorika
piintaitenari. pikisoshirevaitzi, ari pimatakero eeroka,
,URNDQWDFKDHHURNDLWHSDPDWDYLWDQWD‫ێ‬ ari anaanakero okanta piñaakero
piintake jaka pipimantayetzira, SLNHPSL‫ێ‬ pankirentsi. Kantatsi pinkantemi:
takaantakero koshintzipanko.” ‘Oshirinke otzishi, ompiinke inkaareki.’
14੅Ipoña Jesús, ipokashitapaakeri janta Kantatsi omatya. 22੅Tema onkarate
tasorentsipankoki osheki mavityaakiri, pinkovakoyetairiri Pava, aririka
kisoporokiri, jovashinchaayetairi paventaaperotanakyaari, DULWDNHLPSDNH‫ێ‬
maaroni. 15੅Tema osheki okameethatake miro.”
jantakeri Jesús. ,NDQWDLxDDNHULHYDQND‫ێ‬
riite jantakeri, ikaimaiyanake, ikantzi: Ishintsinka Jesús
¡Thame añaapinkathatairi icharine (Mr. 11.27-33; Lc. 20.1-8)
David-ni! 23੅Ikanta ipiyaara Jesús tasorentsipankoki,
Iro kantamaitacha ijevarepayeeni jiyotaantapai eejatzi. Ari ipokashitapaakeriri

omperatasorentsitaari, itsipatakari ijevare omperatasorentsitaari, itsipatakari
iyotzinkariite, ikisaiyanakani, tema te antarikonapayeeni, josampitapaakeri:
onimoteri. 16੅Ari josampiitanakeri Jesús, “¿Niinkama otyaantakemiri poñaakantero
ikantaitziri: “¿Pikemakerima ikantaiyirini pishintsinka?” 24੅Ari jakanakeri Jesús,
evankariite?” Ari ikantzi Jesús: ´1RNHPD‫ێ‬ ikantanakeri: “Eejatzi naaka tzimatsi
keri. ¿Tema piñaanatero eeroka nosampitemiri. Aririka pakakenaro, aritake
osankinarentsi? kantatsiri: nonkantakemi ipaita otyaantakenari.
Iri evankariite eejatzi eentsipayeeni 25੅Tema joviinkaatantake Juan-ni,
thotayetzirori itene, ¿Niinkama otyaantakeriri? ¿Pavama?

3LNDQWDNDDNDULLULxDDSLQNDWKD\H‫ێ‬ ¿Atzirima?” Ipoña ikantavakaiyanaka:
taimi.” “Aririka ankantakeri Pava otyaantakeri, ari
17੅Ipoña Jesús, piyanaka ikenanairo inkantanakai: ¶¢2SDLWDPDNDDULSLNHPSLVDQ‫ێ‬
Betania-ki. Ari jimaapairi. tantari?’ 26੅Aririka ankante: ¶$W]LULRW\DDQWD‫ێ‬
keri,’ ari inkisanakai atziripayeeni.” Tema
Jiyakataitziro kaari kithotatsi pankirentsi ikantaiyini atziri kamantantaneri inatzi
(Mr. 11.12-14, 20-26) Juan-ni. 27੅Ari jakaiyini, ikantzi: “Te
18੅Okanta okitaitamanai eejatzi ipiyaaro niyotero.” Ari ikantanake eejatzi Jesús: “Ari
Jesús nampitsiki. Ari itashaapaake nokempita naaka, eero nokamantzimiro
niyanki avotsi. 19੅-LxDDSDDNHDYRWVLQDP‫ێ‬ ipaita otyaantakenari.”
piki okatziya pankirentsi, ML\DDWDVKLWDQD‫ێ‬
kero, iñaapaatzi te ontzime okithoki, Iñaaventaitziri apite itomintaitari
iyoshiita oshi. Ikantanakero: “Ari pashi 28੅Ipoña
josampitantake Jesús, ikantzi:
povero eero otzimai pikithoki.” Okanta “¿Tsika okantzimotamika eerokaite
*¬21.19: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” iroora ipaitaitzitari higuera.
0$7(2੄21 44
iroka? Tzimatsi aparoni atziri tzimatsiri pashine, ishemyaantakari mapi pashine.

apite itomi. Okanta aparoni kitaite 36੅,SRxDMRW\DDQWDNHSDVKLQHLURPSHUD‫ێ‬
ikantakeri itomi: ‘Notomi, piyaate tane, osheki ikarataiyakeni. $ULLNHPSLWDL‫ێ‬

pantavaite pankirentsimashiki.’ 29੅Ari tavakeri eejatzi irirori. 37੅2YHNDUDDQWDSDD‫ێ‬
jakanakeri itomi, ikantanakeri: ‘Te karori, jotyaantakeri itomijanori irirori,
nonkove.’ Iro kantacha osamaniityaake, ikantzi: ‘Ari iñaapinkathaitavakeri notomi
opiyimoshiretaari itomi, jatake naaka.’ 38੅,NDQWDLULNDSD\HHQLDQWDYDL‫ێ‬
irantavaite. 30੅Ipoña jiyaatashitakeri ryaantzi, jiñaavakerira itomi, LNDQWDYD‫ێ‬
pashine itomi, ikantakeri eejatzi. kaanaka: ‘Iri ashitaiyaarone apaata iroka
Ikantanake irirori: ‘Ari nomatakero, Apá.’ pankirentsimashi. Thame averi, ayeroota
Iro kantacha te iriyaate. 31੅¿Tsikama aaka.’ 39੅Joirikavakeri, jaanakeri othapiki
itzimika apite itomi antakerori ikovakeri pankirentsimashi, jovakeri. 40੅Aririka
ashitariri?” Ari jakaiyanakeni, ikantzi: impokanake ashitarori ivankiremashi,
“Iri antakerori pashine jomperatakari.” ¿tsikatya inkanterika irikapayeeni
Ipoña ikantzi Jesús: “Iriira etyaarone antavairentzi?” 41੅Ari jakaiyanakeni,
iranaakotemi impinkathariventairi Pava ikantzi: “Ontzimatye irovamagaiteri
ikaratzi kovakoyetziriri kireeki isheninka, irikapayeeni kaariperori, iramenai
eejatzi okaratzi mayempiroyetatsiri. SDVKLQHNDPHHWKDULDPHQDLURQHSDQNLUHQ‫ێ‬
Omaperora. 32੅Tema ipokakeranki Juan tsimashi, WVLNDLQW]LPHRW\DDQWDSLLQWHQH‫ێ‬
oviinkaatantaneri, ikamantavetakami riri okithoki ivankire.”
WVLNDSLNDQW\DSLQNDPHHWKDVKLUHWDQWDL‫ێ‬ 42੅Ipoña ikantzi Jesús: ´7HPDSLxDDQD‫ێ‬
yaarimi, LURNDQWDFKDWHSLQNHPSLVDQWD‫ێ‬ tero okantziri Osankinajanorentsi:

vakeri. Iriima ikaratzi kovakoyetziriri Imanintavetakaro mapi ovetsikirori
kireeki isheninka, LSRxDPD\HPSLUR\HWD‫ێ‬ pankotsi,
tsiri, okempisantavakeri. 3LxDD\HYHWDYD‫ێ‬ Iro kantamaitacha jovatziyeetairo
kari eerokaite, iro kantacha te mapi pankotsinampiki, LNHPSLWD‫ێ‬
povashaantero tsika pikantaiyani, NDJDLWDDURLURRULNDPLW]LQNDPLQ‫ێ‬
onantyaari pinkempisantavakeri.” tsi.
Iriitakera Avinkatharite Pava ovairori
Kaariperoshireri antavairyaantzi onampinaki,
(Mr. 12.1-12; Lc. 20.9-19) ,URRWDNHDSDPSR\DDPLQWKDWDQWDND‫ێ‬
33੅´3LQNHPHSDVKLQHQRVKL\DNDDYHQWH‫ێ‬ riri osheki.”
miri. Tzimatsi aparoni atziri pankitzirori 43੅“Iro nokantantari: Eero piñeero eeroka
chochokimashi, jotantakotakero maaroni impinkathariventaimi Pava, LULLPSLQND‫ێ‬

othapiki, jovetsikashitakero iroveronta thariventai pashinesatzi atziri ikaratzi
ovaaki apaata, jovetsikake eejatzi oshiyaarone pankirentsi okithokitzi
pankoshetantsi inkene iramenakoitero. ikempisantanaira. 44੅Jiroka okantakota
Ipoña jamenake atziri amenerone mapi: Intzimerika paryaatsine osaiki iroori,
ivankiremashi. Jatake irirori intaina. ari iñaakero intankavaite. Iriima inkarate
34੅Okanta okithopaitetake chochoki, anavyeeri, ari iriñaakero oshemyeeri.”
jotyaantake iromperatane iragaate. 45੅Ikanta ijevare omperatasorentsitaari
35੅Ikanta antavairyaantzi amenirori itsipatakari Fariseo-payeeni jiyotavakero
pankirentsimashi, jiñaavakerira iriitake joshiyakaaventake Jesús. 46੅Ari
ipokaiyake omperataari, jaavakeri ikovaiyavetanaka iraakaantanakerimi, iro
jomposavaitavake aparoni, jovakeri NDQWDFKDRVKHNLLWKDURYDNDDNDULDW]LULSD‫ێ‬
45 0$7(2੄21੄22
yeeni. Tema ikantashiretaiyini atziri oshekira inkaimaveetya, LURNDQWDPDLWD‫ێ‬

kamantantaneri inatzi Jesús. cha kapiche inkarate iriyoshiiyeetairi.”
Joshiyakaaventaitziri aavakaachari Iñaaventaitziri kireeki

impinayeeteriri pinkathari
22
1੅,SRxDMDSLLWDNHUR-HV~VMRVKL\D‫ێ‬
(Mr. 12.13-17; Lc. 20.20-26)
kaaventziro jiyotaantziri. Ikantzi:
2੅´$ULULNDLPSLQNDWKDULYHQWDQWDL,QNLWHVD‫ێ‬ 15੅Ipoña ipiyeeyanakani Fariseo-payeeni.
tzi, joshiyakotakari aparoni pinkathari Ikinkithavaitaiyakeni, ikantavakaiyani:
oimoshirenkiriri itomi jaavaka. 3੅-RW\DDQ‫ێ‬ ´¢7VLNDDQNHQDNDLURNDDQNRPSLWDNDDQ‫ێ‬
takeri iromperatane, inkamanteri inkarate tyaariri Jesús?” 16੅Ipoña jotyaantakeneri
pokatsine iroimoshirenkya. Iro kantacha LUL\RWDDQHLULURULLWVLSDWDNDULLUDDSDW]L\D‫ێ‬
irikapayeeni, te impokaiyeni. 4੅Ipoña neete Herodes, ikantapaakeri Jesús:
jotyaantake pashine iromperatane, “Iyotaantanerí, okaratzi piyotaantziri
ikantavakeri: ‘Pinkanteri nokaimane omapero onatzi. $ULUDRQNDQW\DLUL\RWDNR‫ێ‬
impoke iroya, novamaakeri vathayetatsiri yeetantyaariri kyaaryooperoini Pava.
nopira, tema noimoshirenkatziri notomi Tema tekatsi pintharovakaiya. 17੅3LQNDQ‫ێ‬
iraavakaiya.’ 5੅Iro kantacha eekero tena eeroka opaita pikinkishiretari:
jiyaatatzi ipiyathataiyani. Jatayetzi ¢2NDPHHWKDW]LPDDPSHULNLUHHNLLNRYDNR‫ێ‬
aparoni irovaneki, pashine ikenayetanake takaantane Pinkathari César?” 18੅Iro
ipimantayetzi. 6੅Tzimatsi pashine kantacha Jesús, ML\RWDYDNHULLNLQNLVKLUH‫ێ‬
ovasankitaavakeriri omperataari, ipoña tari, ikantziri: “Kamatavirí. ¿Ipaitama
jovakeri. 7੅Ikanta ikemake pinkathari, piñaantantanari? 19੅Poñaakenari kireeki
jotyaantake irovayirite, japerotakeri pipinatantapiintariri Pinkathari.” Ari
jovakeri ovantaintsiri, itaakero jamaitapaakeneri aparoni kireeki
inampitsite. 8੅Ipoña ikantairi pashine ipaitaitziri “denario.” 20੅,SRxDMRVDPSL‫ێ‬
iromperatane: ‘Aritake ovetsikayetaka tziri: “¿Niinkama ashitarori ivairo jaka?
ovaritentsi oimoshirenkantyaari, te arite ¿Niinkama irika oshiyakaantainchari?”
impokemi nokaimakaantayevetakari. 21੅Ikantaiyini: “Irashi César.” Ari ikantzi
9੅Piyaate avotsiki ikenapiintayeetzi, Jesús: “Tema iri César ashitari,
pinkantayeteri inkarate piñeeri impokeeta pantantyaanari okaratzi ikovakayimiri,
oimoshirenkya.’ 10੅Ikanta jiyaayetake pimpinateri. Iriima maaroni okaratzi
omperataari, japatotakeri ikaratzi jashitari Pava, SDQWDQW\DDQDULLNRYDND\L‫ێ‬
jiñaakeri: kameethari eejatzi kaariperori. miri irirori.” 22੅Ikanta ikemaiyavake
Piyotaiyakani osheki oimoshirenkachane. ikantake Jesús, LSDPSR\DDPLQWKDWDQD‫ێ‬
11੅Ari jiyaatanake pinkathari irameneri keri, jovashaantanakeri. Jataiyeeni.
ikaratzi pokaintsiri. -LxDDW]LRVDWHNDLQ‫ێ‬
chari aparoni te inkithaatashitapaakyaari Josampitakoventaitziro
aavakaachari. 12੅Ikantapaakeri: irañagai kamayetatsiri
‘Asheninka, ¿tsika pikanta pikyaantakari (Mr. 12.18-27; Lc. 20.27-40)
jaka te pinkithaatzimentyaari notomi?’ 23੅Ipoña ipokaiyakeni Saduceo iriñeeri
Ari jimairetake, te irake. 13੅Ipoña Jesús. Iriitake Saduceo kantapiintatsiri:
pinkathari inkantakeri iromperatane: “Eero jañagai kamayetatsiri.µ-RVDPSLWD‫ێ‬
‘Poosovakoteri, poosokiiteri, pookeri paakeri Jesús, 24੅ikantapaakeri: ´,\RWDDQWD‫ێ‬
otsirenikitake, DULLULUDDYDLW\DDULLUDWVLNDL‫ێ‬ neri, josankinatake pairani Moisés,
kivaitya inkemaantsivaitya.’ 14੅Tema okantzi: ‘Aririka inkame aparoni atziri,
0$7(2੄22੄23 46
eerorika jovaiyantakaanakero iina, Ikantakaantaitane anayirori pashine?” 37੅Ari

oshinetaantsitzi iragairo irirentzi, jakanake Jesús, ikantzi: “Pivinkatharite
irovaiyantakagairo. ,URNDQWDFKDRQW]LPD‫ێ‬ inatzi Pava, ontzimatye petakoperotaiyaari,
tye inkempitakaanteri iriirikami petakoshiretaiyaari, pampithashire povairi
ashitakyaarine irirentzi kamaintsiri.’ eejatzi. 38੅,URRWDNHUDHWDURUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
25੅Thame ankantavake: Tzimatsi 7 tane ikovaperotakaantaitziri. 39੅Ari oshiyaro
irentzitavakaachari. Etarori itzimi iraake apitetanaintsiri: Ontzimatye petakotaiyaari
iina, tekera irovaiyantakairo iina, ikamake pisheninka, SLQNHPSLWDNDDQWDLULSLNDPLQ‫ێ‬
jagairo pashine irirentzi. 26੅$ULLNHPSLWD‫ێ‬ thairo eeroka pivatha. 40੅$ULULNDSLPRQND‫ێ‬
kari eejatzi apitetanaintsiri irirentzi. raakero iroka apitetanaintsiri, pimatakerora
Ipoñaapaaka pashine mavatanaintsiri. Ari maaroni josankinayetakeri Moisés-ni,
ikempitakari maaroni ikaratzira 7. eejatzi maaroni josankinayetakeri
27੅Okanta osamanitake kamai eejatzi iroori kamantantaneri.”
tsinane. 28੅Aririkami irañaayetaimi apaata
kamayetatsiri, ¢LW]LPLNDRLPHQWDSHURWDL‫ێ‬ ¿Ipaitama charinentariri Cristo?
yaari tsinaneka? Tema maaroni (Mr. 12.35-37; Lc. 20.41-44)
ikaratakera 7 jiinantavetakaro.” 41੅Ipoña jimatanakero irirori Jesús,
29੅Ipoña jakanake Jesús, ikantziri: josampitakeri Fariseo-payeeni itsipatari
“Pikenakaashitakaro eeroka, WHSL\RWDNR‫ێ‬ japatoiyani. 42੅Ikantziri: “¿Ipaitama
tero Osankinajanorentsi, te piyotakotairo pikinkishiretakotariri eeroka Cristo?
eejatzi ishintsinka Pava. 30੅Tema aririka ¿Ipaitama charinentariri?” Ikantaiyini
irañaayetai apaata kamayetatsiri, eero Fariseo: “Icharine David-ni inatzi.”
itzimayetai aavakaayetachaneri. ,URVKL\D‫ێ‬ 43੅Ipoña ikantzi Jesús: “¿Opaitama
paiyaari imaninkarite Pava Inkitesatzi. iñaavaitakaantariri pairani David-ni

31੅¿Tema piñaanatakotero tsika onkantya Tasorentsinkantsi, RNDQWDMRVKL\DNDDQWD‫ێ‬
aririka irañaayetai kamayetatsiri? Tema kariri Ivinkatharite? Tema ikantakeranki:
ikantake Pava, iñaavaitzi: 44 Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairi
32 Naakatake Pava iñaapinkathatziri novinkatharite:
Abraham, Isaac, eejatzi Jacob. 3LVDLNDSDL1DNRMDQRULNLDPSLQNDWKD‫ێ‬
Ari ayotaiyini añaayetatsi irirori, tema te riventante,
onkante aparoni kaminkari iñaapinkathateri ,URMDW]LDSDDWDQRYDVDQNLWDDQWDL\DD‫ێ‬
Pava, intaani jimatziro añaayetatsiri.” riri kisaneentakemiri,
33੅,NDQWDLNHPDLWDNHULUD-HV~VLNDQWD\HWD‫ێ‬ Ari paatzikantaiyaariri piitzi.
keri, ipampoyaaminthaitanakeri, LNDQWD\HH‫ێ‬ 45੅Aña imatzitataikaro David-ni ikantziri:
tzi: “Omapero okameethatzi jiyotaantziri.” ‘Novinkatharite jinatzi.’ ¿Tsikama inkene

incharinentyaari?” 46੅Ari imairetaiyanake
Iñaaventaitziro ikovakaaperotantziri Pava te irake. Tharovashire ikantaiyakani,
(Mr. 12.28-34; Lc. 10.25-28) tekatsira kovanaatsine irosampitanairi.
34੅Ipoña japatotaiyakani Fariseo, tema
ikemake kameetha jakakeri Saduceo Iñaaventaitziri iyotzinkariite

josampitakeriri. 35੅Ikanta aparoni, irijatzi ipoña Fariseo-payeeni
iyotakoperovetarori Ikantakaantaitane, (Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54; 20.45-47)
23
ipokashitakeri Jesús irosampiteri, tema 1੅Ipoña
ikinkithatakaakeri Jesús
ikovi inkompitakaiyaarimi, ikantapaakeri: ikaratzi apatotzimentakariri,
36੅“Iyotaantaneri, ¿tsikatya otzimika eejatzi iriyotaanepayeeni, ikantzi:
47 0$7(2੄23
2੅“Pameneri iyotzinkariite ipoña Fariseo, impinkathariventairi Pava. Tema eero

iro jaakoventa jovaakakoyetziro okaratzi piñeero eeroka impinkathariventaimi,
josankinayetakeri pairani Moisés-ni. teya pinkove impinkathariventairi
3੅Okameethatzi pinkempisanteri onkarate pashine. 14੅¡Ikantamacheetzimi eerokaite
inkantayetemiri, iro kantamaitacha te iyotzinkariite ipoña Fariseo, kamataviriri
onkameethate poshiyakotyaari okaratzi pinake! Pampotakaro kamaimetzinkaro
jantayetziri, tema te jimonkarayetziro pashitaro opanko, LURSRVDPDQLQNDQWD‫ێ‬
irirori. 4੅Omapero opomerentsita okaratzi URULSDPDQDSLLQWDYHWDHHURML\RWDQWDL‫ێ‬
ikovakayimiri pimayetairimi. 7HLxDDPDL‫ێ‬ tami. ,URNDQWDPDLWDFKDDQWDURLURYDVDQ‫ێ‬
taro impomerentsitzimentyaaro irirori kitaayeetaimi. 15੅¡Ikantamacheetzimi
irimayetero. 5੅Jantashiyetaro ikoviri eerokaite iyotzinkariite ipoña Fariseo,
irirori onkantya iñaantaityaariri. Osheki kamataviriri pinake! 2VKHNLSLSRPHUHQ‫ێ‬
inevetaro meshinantsimonki tsika tsiventakari atziriite kaari asheninkata
MRWH\HHW]LUR2VDQNLQDMDQRUHQWVLMRQWDUH‫ێ‬ iroshiyakotai aaka a-judío-tzi, piyotaakeri
kakotziro ishempaki, eejatzi itamakoki. inkamatavirite irirori. ,URLQNHPSLWDNR‫ێ‬
Osheki eejatzi jovaneenkaponkitziyetziro tantyaamiri eeroka iratsipetaiyaaro
iithaare irishirikake manthakintsi. 6੅Iro sarinkaveni.
ikovapiintake irosatekaiteri niyanki 16੅¡Ikantamacheetzimi eerokaite,
aririka irovaiyaani isheninka. Ari RVKL\DULULPDYLW\DDNLULMDNDWKDWDYDNDL‫ێ‬

ikempitari eejatzi aririka iriyaate yani! 7HPDDULULNDLPSDLU\HHWHURWDVRUHQ‫ێ‬
pankotsiki japatotapiintaita. 7੅Ikovi tsipanko, ikantayeetzi: ‘Irovasankitaina
ñaapinkatha irovethatapiintaityaari Pava eerorika nomonkaratziro
aririka iriñeeteri. ,NRYLHHMDW]LLQNDQWD‫ێ‬ nokantziri.·,URNDQWDFKDSLNDQWDSLLQWDL‫ێ‬
yeeteri: ‘¡Iyotaantanerí!’ 8੅7HRNDPHHWKD‫ێ‬ yake eerokaite: ‘Eerorika jimonkaraitziro,
tzi pimatero eeroka, eero pikovashita tekatsi ompaitya.’ Irooma aririka
inkantaitemi: ‘¡Iyotaantanerí!’ Tema LPSDLU\HHWHULRURVDLNDWVLULWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬
PDDURQLHHURNDLWHNHPSLYDLWDNDSLUHQW]L‫ێ‬ koki, pikantapiintake: ‘Ontzimatye
tavakaatyeeya. $SDURQLLNDQWDL\RWDDQWD‫ێ‬ irantaitero ikantaitakeri.’ 17੅£0DVRQW]LVKL‫ێ‬
tsiri, iriitake Cristo, tekatsi pashine. rerí, mavityaakishirerí! ¿Ipaitama
9੅Jaka kipatsiki, te onkameethate kovaperotachari, iriima oro? Kaari, tema
pinkantashivaityaari pisheninka: ¶£$VKLWD‫ێ‬ iro irooperotatsi tasorentsipanko
narí!’ Tema aparoni ikanta Ashitamiri otasorentsitakairi oro. 18੅Ari okantari
Inkitesatzi. 10੅Te onkameethate eejatzi HHMDW]LDULULNDLPSDLU\HHWHURSRPHSLULQL‫ێ‬
inkantayeetemi: ‘¡Novinkatharité!’ Tema mentotsiki, ikantayeetzi: ‘Irovasankitaina
aparoni ikanta pivinkatharite, iriitake Pava eerorika nomonkaratziro
Cristo. 11੅Inkarate kovatsiri iririiperote, nokantziri.·,URNDQWDFKDSLNDQWDSLLQWDL‫ێ‬
iroshiyakotyaari ikantaranki otzikataari. yake eerokaite: ‘Eerorika jimonkaraitziro,
12੅Tsikarika itzimi kovashivaitachane tekatsi ompaitya.’ Irooma aririka
iriñaapinkathayeeterimi, aritake LPSDLU\HHWHULSLUDWVLLWDD\HHW]LULSRPHSL‫ێ‬
iriñaakero intsinampashiretakaitairi. rinimentotsiki, pikantapiintake:
Iriima tsika itzimi tsinampashirevaitatsiri, ‘Ontzimatye irantaitero ikantaitakeri.’
iriitake ñeerone iriñaapinkathayeetairi. 19੅¡Masontzishirerí, mavityaakishirerí!,
13੅£,NDQWDPDFKHHW]LPLHHURNDL\RW]LQND‫ێ‬ ¿Ipaitama kovaperotachari, iriima
riite ipoña Fariseo, kamataviriri pinake! piratsi? Kaari, tema iro irooperotatsi
Osheki potzikakeri ikaratzi kovatsiri pomepirinimentotsi otasorentsitakairi
0$7(2੄23 48
itaayeetziri. 20੅,NDUDW]LSDLU\LLURULSRPHSL‫ێ‬ shityeenkatake. 28੅Ari pikempitayetakari

rinimentotsi, arira okaratzi ipairyaakero eeroka, iñaayevetakami atziri pantakero
maaroni ikaratzi itaayeetziri janta. kameethari, iro kantamaitacha
21੅Eejatzi joshiyari ikaratzi pairyiirori inthomointa kamatavishireri pinake,
tasorentsipanko, DULUDRNDUDW]LLSDLU\DD‫ێ‬ kaariperoshiretakemi.
kero ikaratzi tzimantarori. 22੅Ikaratzi 29੅£,NDQWDPDFKHHW]LPLHHURNDL\RW]LQ‫ێ‬
pairyiirori inkite, ipairyaakero maaroni kariite ipoña Fariseo, kamataviri pinake!

janta tsika isaikinta Pava, LNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ Opaitama povetsikapiriniyetantarori
takaro iriimi Pava impairyaake. tsika ikitayeetakeri kamantantaneri,
23੅¡Ikantamacheetzimi iyotzinkariite ipoña povaneenkayetakero inkene
ipoña Fariseo, kamataviri pinake! inkinkishiretakoyeetapiintaiteri,
Pinashitapiintaniri pashitakaariri Pava, inkantaite: ‘Kameethashire jinake irika.’
pipayetapiintziri inchashaaniki. Temaita 30੅Ipoña pikantaiyini eejatzi: ‘Arimi
SDQWD\HWHURNRYDSHURWDFKDULLNRYDND\L‫ێ‬ QRQW]LPLW\DDPLQDDNDHHURW\DQRYDPDD‫ێ‬
miri: Pinkameethashireyete, SLQHVKLQRQ‫ێ‬ yetzirimi, eero noshiyakotari nocharineni
kashiretante, paventaashiretaiyaari. ikaratzi ovamaakeriri kamantantaneri.’
Irootake kovaperotachari pantayetairo, 31੅Eerokatake kamantakotacha apaniro,
eero povashaantamaitaro panteneri iri poshiyakoyeta eeroka picharineni

pashinera.੆* 24੅¡Mavityaakiri, DNDWKDWDYD‫ێ‬ ikaratzi ovamaayetakeriri pairani
kaachari! Pikempitakari aparoni kamantantaneri. 32੅£,QWVLW\DDSLPRQNDUD‫ێ‬
pankiventariri shikiryaaniki eero tero eeroka kaariperori okaratzi
jirakotantari, LURNDQWDPDLWDFKDMLUDNRWD‫ێ‬ jetakaantanakari pairani picharineete!
keri antari piratsi.੆* 33੅¡Tema poshiyakari pisheninkatyaarimi
25੅£,NDQWDPDFKHHW]LPLHHURNDL\RW]LQND‫ێ‬ maranke! Kaariperoshire pikantaka.
riite ipoña Fariseo, kamataviri pinake! ¢7VLNDPDSLQNDQWDL\DDNDSLVKL\DSLWKD‫ێ‬
Pikempitakotakaro iraamentotsi eejatzi WDQWDL\DDURULSDVKLQRQNDJDL\DVDULQNDYH‫ێ‬
ovamentotsi, okiteveta kameetha niki? 34੅Irootake notyaantantyaamiriri
jakakiroki, irooma inthomointa kipatsi kamantantaneri, iyotaneri, impoña
okantaka. Ari pikantayetakari eeroka iyotzinkari. Iriitake povamaakaante
kantatsi iriñeetemi kameethashire aparopayeeni, pimpaikakotakaanteri.
pinatzi, aña koshintzi pinake, SLNRYDSLLQ‫ێ‬ Iriima pashine, pimpasatakaantavaiteri
takero apaniro panintaavaitya. 26੅£0DYL‫ێ‬ tsika japatotapiintaita, RVKHNLSRYDVDQNL‫ێ‬
tyaakiri Fariseo! Pinkempitakaantya taayeteri maaroni nampitsiki. 35੅Iro
poshetapiintziro inthomointa piraamento SLxDDQW\DDURULHHURNDLURYDVDQNLWDDYHQ‫ێ‬
eejatzi povamento, onantyaari onkitetai taitemiri ikaratzi kamayetaintsiri pairani,
jakakiroki eejatzi. jetanakaro kameethashireri Abel irojatzi
27੅£,NDQWDPDFKHHW]LPLHHURNDL\RW]LQND‫ێ‬ Zacarías itomini Berequías. Iriitake
riite ipoña Fariseo, kamataviri pinatzi! jovamaayeetake pairani iriyaateromi
Poshiyakaro okitamaroveta jovantaitariri pomepirinimentotsiki ipoñaanakaro
kaminkari, ovaneenka okantaka tasorentsipankoki. 36੅Omapero
jakakiroki. Iro kantacha inthomointa, ari QRNDQW]LPLDULLURYDVDQNLWDDYHQWDLWDNH‫ێ‬
isaikake itonkiporoki kaminkari, miri irikapayeeni nosheninka.”
*¬23.23: Iro ikantaitzi jaka inchashaaniki: menta, eneldo, comino. *¬23.24: Kantakotachari
jaka “antari piratsi,” iriira ipaitatzitari “camello.”
49 0$7(2੄23੄24
pinkemakoyetakero ovayiritaantsi,
Jiraaneentakotaro Jesús Jerusalén paamaiya omintharovashiretzimikari.
(Lc. 13.34-35) Ontzimatye avisayete irokapayeeni, tema
37੅“¡Jerusalén-satzí! Osheki povake WHNHUDDWDUDRPRQNDUDW\DRQWKRQNDQWDL‫ێ‬
Kamantantaneri. Pishemyaayetakeri yaari maaroni. 7੅,UDQWDPLQWKDWDYDNDD\H‫ێ‬
ikaratzi jotyaantaveetakamiri. Tema tya maaroni nampitsiki inkarate
nokovavetapiintaka nonkempityaarimi iromityaantayeteri pinkathariyetatsiri.
tsimeri isamoronkiitziri iriryaanite, ari Iriñeete mantsiyarentsi, tashetsi, RQLND\H‫ێ‬
nonkanterimi naaka maaroni ikaratzi tya kipatsi tsikarikapayeeni. 8੅Irootakera
notomintaari. ,URNDQWDFKDWHSLQNRYDL‫ێ‬ etanakyaarone inkemaantsitayeetyaaro
yeni. 38੅Jaka tsika pisaikapiintaiyavetaka irokapayeeni.
eero iñeetai impaitya nampitaiyaarone. 9੅Impoña iraakaantayetanakemi eeroka,
39੅Tema eero okantaitatya piñaapiintaina LULPDLPDQH\HHWHPLLURMDW]LLURYDPDDQWD‫ێ‬
jaka, irojatzi apaata pinkantantaiyaari: yeetyaamiri. 2VKHNLLQNLVDQHHQWD\HWDQD‫ێ‬
Tasonkaventaari inatzi, tema kemi atziri okantakaantziro pipairyaana
3LQNDWKDUHQWVLDSDLW]LULRW\DDQWD‫ێ‬ paventaanara. 10੅$ULLULxHHWDNHDWVLSHWD‫ێ‬
keriri.” shitarori ikempisantavetaka, iriñeete
kisaneentavakaachane, iriñeete eejatzi
Iñaaventziro Jesús imporokaitero aakaantavakaachane. 11੅2VKHNLSRNDSDLQ‫ێ‬
tasorentsipanko WVLQHLURVKL\DYHWDSDDN\DDULPLNDPDQWDQ‫ێ‬
(Mr. 13.1-2; Lc. 21.5-6) taneri, iramatavitapaakeri inkarate
24 kempisantavakerine. 12੅Irantayeperoitero
1੅Ipoña ishitovanake Jesús
ipoñaanakaro tasorentsipankoki, kaariperori, eero ikaminthaavakaanaa

irootake iriyaatai. $ULLNDQW]LULLUL\RWDD‫ێ‬ atziri. 13੅,ULLPDWVLNDLW]LPLN\DDU\RRWDLQ‫ێ‬
neete: ´3DPHQHURWVLNDRNDQWDMRYHWVLND‫ێ‬ tsine, iriitakera avisakoshireyetaatsine.
yeetziro tasorentsipanko.” 2੅Jakanakeri 14੅Aririka othotyaakya inkemayeetairo
irirori, ikantanakeri: “Maaroni piñaakeri, maaroni kipatsiki Kameethari Ñaantsi

eerora piñeero apaata tsika okanta mapi ñaaventakotzirori ipinkathariventantai
opeviryaayeta iroñaaka, iro iraperoitero Pava, DULSDLWHUDRPRQNDUDWDL\DRQWKRQ‫ێ‬
imporokayeetero. Omaperora kantaiyaari maaroni.
nokantzimi.” 15੅,URNDQWDFKDDULSLxDDNHULLSDLWD\HH‫ێ‬
tziri ‘Pinkaari Aperotantaneri,·LxDDYHQWD‫ێ‬

Iriñeeteri aririka onthonkimataiya keri pairani kamantantaneri Daniel,
(Mr. 13.3-23; Lc. 21.7-24) isaikapaake tsika otasorentsitzi. (Maaroni
3੅Ikanta itonkaanake otzishiki Olivos, ñaanayeterone iroka, okovaperotatya
ari isaikapaake. $ULMRVDPSLW]LULLUL\RWDD‫ێ‬ inkemathatairo.) 16੅,QNDUDWHQDPSLWDL\DD‫ێ‬
neete, ikantziri: “Intsityaa pinkantena, rone apaata jaka Judea-ki, ontzimatye
¿tsikapaitema omonkaratya pikantakeri? irishiyayetai tonkaari otzishiki. 17੅3LVDLNL‫ێ‬
Aririka pimpiyimatai, DULSDLWHPDRQWKRQ‫ێ‬ rika jakakiroki pipanko, ari pimpoña
kimatantaiyaari, ¢WVLNDRQNDQW\DQL\RWDQ‫ێ‬ pishiyanake, eerora pikyaapanaatzi
tyaari?” 4੅Ari jakanakeri Jesús, LNDQWDQD‫ێ‬ paapanaate tsikarika ompaitya. 18੅3RYDQH‫ێ‬
keri: ´2QW]LPDW\HSDDPDYHQW\DMDPDWDYL‫ێ‬ kirika pisaiki, pishiyanake tsika
taitzimikari. 5੅Tema osheki kovatsine pikantara, eero paapanaatziro piithaare.
iramatavitemi apaata, impairyaapaakena, 19੅¡Inkantamacheetero apaata onkarate
inkante: ‘Cristo nonatzi naaka.’ 6੅Tema ari thomonteyetatsine, eejatzi onkarate
0$7(2੄24 50
tzimayetatsine eentsite eeniro ithoyetzi! ooryaa, eero joorenta kashiri eejatzi.

20੅Pamaneri Pava, onkantyaama aririka Impoña inthopiryaayetake inkiteki
pishiyayetake, eero pomonthaantaro impokiro, PDDURQLLNDUDW]LRRUHQWD\HWD‫ێ‬
kyaarontsi, eero pishiyanta eejatzi chari inkiteki inthonkya imporokayete
kitaiteriki jimakoryaantaitari. 21੅Tema eejatzi. 30੅Aripaite inkoñaatapai Itomi
antaro iriñeetero irashinonkaitya apaata. Atziri inkiteki. Antaro intharovayetanake
Pairani ovakera jovetsikayeetakero atziri jaka kipatsiki. Tema iriñeetavairo
kipatsi, irojatzi iroñaaka, te iriñeetero irovaneenkaro eejatzi ishintsinka,
oshiyaarone iroka ashinonkaantsi. Eerora inkenantapaiyaaro menkori. 31੅,QW\RRWD‫ێ‬
apiita iriñeetairo oshiyaarone. 22੅Eeromi paake shintsiini maninkariite, LUDSDWRWD‫ێ‬
ishintsitaitzi iroimairentaitero iroka SDLULLNDUDW]LML\RVKLLWD\HHWDNHULQDPSLWD‫ێ‬
ashinonkaantsi, tekatsimi avisakotaatsine. rori maaroni tsikarika jaka kipatsiki,
Ikamintha intzimayete jiyoshiitayeetairi, irojatzi tsika ochentetapaa.
aventaayetaariri Pava, irootakera 32੅Okempitaranki aririka piñaapiintziro
joimairentantaitakarori thaankiini iroka eereshiyetai pankirentsi, SL\RW]LLURRWDD‫ێ‬

ashinonkaantsi. 23੅Aririka pinkeme tsi osarentsitzimatai.੆* 33੅Iroora piyoteri
inkantaitemi: ‘Jirika Cristo.’ Pashine eerokapayeeni, aririka piñaayetakero
kantatsine: ‘Jirinta Cristo,’ eerora nokantayetakemiri, okarikitzimataana.
pikempisantziri. 24੅7HPDLPSRND\HWD‫ێ‬ 34੅Omaperora nonkante, HHURUDLNDPD\H‫ێ‬
paake oshiyakotyaarine Cristo, RVKL\DNR‫ێ‬ tzita irika asheninkapayeeni, irojatzi

tyaarine kamantantaneri. $ULLQWDVRQND‫ێ‬ LULxDDQWD\HHWDN\DDURULQRNDPDQWD\HWDNH‫ێ‬
ventantashiyetapaakya, inkovavetya miri. 35੅Eerora okantaitatyaani piñeero
iramatavitemi, ikaratzi jiyoshiitayetakeri inkite eejatzi kipatsi irooma okaratzi
Pava. 25੅Aritakera nokamantziyetakamiro. noñaaneyetakari omaperoitaatyeeni
26੅Impoña inkantaitakemi: ‘Areetaka janta iroori.
tsika te inampiitaro.·(HURPDLWDSL\DDWD‫ێ‬ 36੅Iro kantacha tekatsira iyotatsine
shitziri. Inkantaite eejatzi: ‘Ari isaiki tsikapaite, iri ovatsipero inkiteveri

inthomointa pankotsiki.’ Eeromaita maninkariite, te jiyotzi. Tema apaniro
pikempisantziri. 27੅Tema aririka impiye ikantakaaro Ashitanari jiyotziro irirori.
Itomi Atziri, iroshiyapaiyaaro 37੅Arira oshiyaaro pairani isaikantavetari
okantaranki ookatharontsi. Etanakyaaro Noé, ari onkantaiyaari eejatzi aririka

omporekanake ishitovapiintzi ooryaatsiri, impiye Itomi Atziri. 38੅Tema pairani
irojatzi tsika ikyaapiintzi. 28੅Tsikarika tekera areeta oonkaro, onimovaitziri
isaiki aparoni shitzivari, ari ipiyoventariri atziri, jovavaitaiyani, jiravaitaiyini,
amempori.”੆* pashine aayetatsiri iina. ,URMDW]LMRWHWDQWD‫ێ‬
nakari Noé pitotsiki. 39੅7HNDWVLLQNLQNLVKL‫ێ‬
Impiyantaiyaari Itomi Atziri retakote, irojatzi omapokantakariri
(Mr. 13.24-37; Lc. 21.25-36; 17.25-36; oonkaro, ari japerotakari maaroni. Arira
12.41-48) onkempitagaiyaari aririka impiye Itomi
29੅“Aririka
onkaratapaake apaata Atziri. 40੅Tema isaike apite antavaitatsiri
jashinonkaita antaro, ari intsivakake irovaneki, aparoni iraayeetanai inkiteki.
*¬24.28: Ikempitara añaapiintziri amempori jevotaiyani, ayotzi tzimatsi kamaintsiri. Ari

okempitari eejatzi aririka añaayetakero okaratzi iñaaventayetakeri jaka Jesús, ayotzi irootaintsi
impiyimatai. *¬24.32: Ikantakoitziri jaka “pankirentsi” higuera onatzi.
51 0$7(2੄24੄25
Iriima pashine irookaitanairi. 41੅Osaike kantacha kapiche aanake iyaaki. 4੅Irooma

apite tsinane ontononkavaite, aparoni pashine kyoshiretaintsiri, aayetanake
iraayeetanai inkiteki. Irooma pashine iroori ootamento, aanake eejatzi osheki
tsinane, irookaitanairo. 42੅Paamaventaiya iyaaki. 5੅Tera impokitatyeeya thaankiini
eeroka, tema te piyote tsikapaite impiye aavakaachane, ayimatapaakero ovochoki,
Pivinkatharite. 43੅Pinkinkishiretakoteri magaiyanakeni. 6੅Okanta niyankiite
aparoni atziri, DULULNDPLLUL\RWHLPSRND‫ێ‬ tsireni, okematzi ikaimaitzi, ikantaitzi:
tye koshintzi tsireni, DULPLLUDDPDYHQWD‫ێ‬ ‘¡Kaakitake aavakaachaneri, SRPRQWKDD‫ێ‬
kyaami, eero ikoshitaarantaitzirimi vakyaari!’ 7੅Kakitaiyanakeni evankaro,
ipankoki. 44੅Ari onkantyaari, ontzimatye ojaikiyetanairi iyaaki ootamentopayeeni.
paamaventayetaiya eejatzi eeroka. Tema 8੅Evankaropayeeni kaari kyoshiretatsine,
tekatsi iyotatsine tsikapaite impiye Itomi okantavetanakaro kyoshiretaintsiri:

Atziri. ‘Pimpena iyaaki pootamento, irootaintsi
45੅Poshiyakotyaari aparoni otzikataari intsivake nootamento naaka.’ 9੅Ari
kameethashireri, kinkishiretachari okantanake: ‘Eero nopimi, DULLQNRYLW\LL‫ێ‬
kameetha. -RRNDQDNHULLSDQNRNLRPSHUD‫ێ‬ motakyaana naaka, SL\DDWHSDPDQDQWD‫ێ‬
tariri, ikantanakeri: ‘Pamenenari ikaratzi painte.’ 10੅,\DDPLQWKDLWDSDLQW]LDPDQDQ‫ێ‬
saikatsiri pankotsiki.’ 46੅Kimoshirera tzi, areetapaaka aavakaachaneri. ,URNDSD‫ێ‬
inkantaiya irika omperataari, aririka yeeni okaratzi aamaventainchari,
impiye omperatariri, tema iriñaapairi omonthaavakari, jaanakero janta tsika
jimonkarataakero ikantanakeriri. iroimoshirenkaiteri. Jashitaitanakero
47੅$ULWDNHLULVKLQHWDDNHQHULLUDDPDDNR‫ێ‬ ashitakorontsi. 11੅Okanta opiyavetapaaka
ventyaaniri maaroni okaratzi jashitari. jatatsiri amanantzi, okaikaimavetapaaka,
48੅,ULLPDDSDURQLNDDULSHURVKLUHULRPSHUD‫ێ‬ okantapaake: ‘¡Pashitaryeenaro naaka!’
taari, ikantzi: ‘Eero ipiyita omperatanari.’ 12੅Okematzi jakaitanakero, ikantaitziro:
49੅Impoña irovasankitaavaitakeri pashine ‘Tetya niyotemi. Omapero.’ 13੅2QW]LPD‫ێ‬
omperataari. Jatake inkempiyayetyaari tyeera paamaventayetaiya eeroka. Tema
shinkiryaantzi. 50੅Onimovaitziri irika te piyote tsikapaite impiye Itomi Atziri.”
omperataari, iromapokashitaiyaari
irareetaiya omperatariri. 51੅Irimaperoteri Jiñaaventaitziri kireeki
irovasankitaapairi, irookapaakeri janta (Lc. 19.11-27)
tsika ikashiyakaitakari kamataviri. Ari 14੅“Tema aririka impinkathariventantai
iriraavaityaari, iratsikaikivaitya Inkitesatzi, joshiyakotatyaari aparoni
inkemaantsitaiya.” atziri kovatsiri iriyaate intaina, LUDSDWRWD‫ێ‬
keri iromperatane, LSDQDNHULLUDDPDYHQ‫ێ‬
Iñaaventaitziro 10 evankaro tyaaniri okaratzi jashitari. 15੅Ipoña ipakeri
25
1੅“Aririka impinkathariventantai aparopayeeni iromperatane iireekite.
Inkitesatzi, oshiyatyaaro 10 Iriima pampithashiretachari kameetha,
evankaro jatatsiri tsireni omonthaiyaari impanakeri ikaratzi 5 kireeki, pashine
aavakaachane. $D\HWDQDNHRRWDPHQWRSD‫ێ‬ amataachari jiyotzi impanakeri ikaratzi
yeeni. 2੅Tzimatsi okaratzi 5 evankaro apite, LULLPDSDVKLQHRYHNDUDDQWDSDDND‫ێ‬
kyoshiretaintsiri, tzimatsi eejatzi okaratzi rori impanakeri aparoni. Ipoña, jatake
5 evankaro kaari kyoshiretatsine. intaina. 16੅Ikanta irika ipayeetakeri 5
3੅Irokapayeeni 5HYDQNDURNDDULN\RVKLUH‫ێ‬ kireeki, jantavaitakaakeri, joshekyaakeri
tatsine aavetanakari ootamento, iro jagai ikaratzi eejatzi 5. 17੅$ULLNHPSLWD‫ێ‬
0$7(2੄25 52
kari ipayeetakeri apite, joshekyaakeri otzimimotakeri, ari ontzimimotairi

irirori, jagai ikaratzi eejatzi apite. osheki. Iriroma kaari otzimimotzi, eekero
18੅Iriima pashine ipayeetakeri aparoni, LUL\DDWDW\HLULxHHURHHURRW]LPLPRSHUR‫ێ‬
jaanakeri iireekite, ikitatakeri kipatsiki. tairi. 30੅Paanakeri irika kaariperoshireri,
19੅Okanta osamanitake piyaa ashitariri pookeri tsika otsirenikitzi. $ULLULUDDYDL‫ێ‬
kireeki, ikaimakaantapairi iromperatane tyaari, LUDWVLNDLNLYDLW\DLQNHPDDQWVLYDL‫ێ‬
iriyote opaita jantantakari iireekite. 20੅Ari taiya.”
ipokapaake ipayeetakeri 5 kireeki,
joñaakapairi pashine 5NLUHHNLMRVKHN\DD‫ێ‬ Iñaaventaitziro iyakoventaantsi
keri, ikantapaake: Pinkatharí, 5 kireeki 31੅´$ULULNDLPSL\H,WRPL$W]LULxDDSLQ‫ێ‬
pipakena pairani, jirika pashine 5 katha irovayeetairi. Intsipataiyaari

noshekyagairi. 21੅Ikantzi Pinkathari: maaroni maninkariite, inkempitaiyaari
‘Arivé nomperatane, kameethashireri LNDQWDUDQNLDSDURQLSLQNDWKDULLVDLNDQ‫ێ‬
pinake. Kapiche kireeki pikempoyaakena, taro ovaneenkatachari isaikamento.
ari pinkempoyagai pashine osheki. 32੅Irapatotairi maaroni atziri tsikarika
Pimpoke, pintsipatyaana panintagaiya.’ irisaikai irirori. Irinashiyetaiyaari

22੅Ipoña jareetapaaka ipayeetakeri apite iromisaikayetairi. Iroshiyakotyaari
kireeki, ikantapaake: ‘Pinkatharí, apite aparoni atziri nashitariri ipira te
kireeki pipakena, jirika pashine apite inkovakairi inkonovayetya. 33੅,URPLVDL‫ێ‬
noshekyagairi.’ 23੅Ari ikantzi Pinkathari: kairi ikovaperotziri irakojanoriki, iriima
‘Arivé nomperatane, kameethashireri imanintayetziri irampateki iromisaikairi.੆*
pinake. Kapiche kireeki pikempoyaakena, 34੅Impoña iriñaavaitake Pinkathari,
ari pinkempoyagai osheki pashine. iriñaanateri jinashitakari irakojanoriki,

Pimpoke, pintsipatyaana panintagaiya.’ inkanteri: ‘Pimpoke maaroni, osheki
24੅Ipoña jareetapaaka ipayeetakeri intharomentakagaiyaami Ashitanari,
aparoni kireeki, ikantapaake: ‘Pinkatharí, SLQDPSLWDL\DDURWVLNDLSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬
niyotzi naaka mashiryaantzi pini, tzi irirori, tema ari jovetsikanontakemiri
pampoyetanta pantavaitakaantziri pairani ovakera jovetsikantakarori
piireekite, ari okanta poshekyaantariri.’ kipatsi. 35੅Tema piñaanaranki aavetana
25੅Iro notharovantakari, naakeri notashe, iro kantacha pipakena novarite.
piireekite, nokitatakeri kipatsiki. Jirika Piñaana ayimatana nomire, pipakena
iroñaaka namaimiri. 26੅Ari jakanakeri nirakeri. Piñaakena nareeta pinampiki,
ikantziri: ‘Kaariperoshire pinatzi osheki pineshinonkatakena pipankoki. 36੅Piñaana
piperaneta. Piyovetaka ari nonkisakemi nosaraakovaitzi, pipakena nokithaatari.
eerorika poshekyaanari kireeki, 27੅SLxDD‫ێ‬ Piñaana nomantsiyatake, SDPSLWDNRWD‫ێ‬
vetaka eero pimatziro eeroka, pamenemi kena namataakotantaari. -RPLQN\DDNDDQ‫ێ‬
impaitya antavaitakaimirine, DULLURVKHNL‫ێ‬ taitakena, pipokashitakena piñaana.’
neentakemi iroñaaka, iri pimpavainarimi 37੅Impoña inkantaiyeni kameethashireri:
nopiyaara.’ 28੅Ipoña ikantayeetakeri ‘Pinkatharí. ¢7VLNDSDLWHQRxLLPLSLWDVKH‫ێ‬

ikaratzi saikaintsiri: ‘Paapithateri kireeki, neentzi, nopantamiri povarite? ¿Tsika
pimpairi pashine oshekyaakeriri 10 noñiimi pimireneentzi, nopantamiri
kireeki.’ 29੅Tema tsikarika itzimi pimire? 38੅¿Tsikapaite noñiimi,
*¬25.32-33: Iri ikantakoitzi jaka oisha, iriitake piratsi ikovaperoitakeri jomisaikaitakeri

akotsijanoriki. Iriima cabra, iri piratsi imanintayeetakeri jomisaikaitakeri ampatentsiki.
53 0$7(2੄25੄26
naakameethatantamiri nopankoki? ¿Tsika 3੅Ikanta ijevare omperatasorentsitaari

noñiimi pisaraakovaitzi, nopantamiri itsipatakari iyotzinkariite, LSRxDDQWDULNR‫ێ‬
piithaare? 39੅¿Tsikapaite noñiimi naite, japatotaiyakani ipankoki Caifás
pimantsiyatzi, jashitakoitzimi, QL\DDWDVKL‫ێ‬ ijevajanorera omperatasorentsitaari. 4੅Ari
takemi noñiimi?’ 40੅Ari jakanake ikamantavakaiyakani, ikantayetake:
Pinkathari, ikantzi: ¶7HPDSLNDPLQWKDD‫ێ‬ ´7KDPHDPDWDYLWHUL-HV~VD\HULRYDNDDQ‫ێ‬
keriranki ikaratzi aventaayetanari teri. 5੅Iro kantacha eerora amaimanetziri
noshiyakaantaari iyeki, aña naakatakera kitaite joimoshirenkaita, LNLVDNRYHQWDUL‫ێ‬
pikaminthaake. Omapero.’ 41੅Ipoña kari atziripayeeni.”
LSLWKRNDVKLWDQDNDULMLQDVKLWDNDULLUDPSD‫ێ‬
teki, ikantziri: ‘Kaariperori, piyaate Isaitantaitari Jesús kasankaari
eeroka pinkemaantsitaiyaari paampari (Mr. 14.3-9; Jn. 12.1-8)
kaari tsivakanetaatsine, LNDVKL\DNDLWDND‫ێ‬ 6੅Ikanta ikenanai Jesús Betania-ki,
riri kamaari intsipataiyaari maaroni ipankoki Simón pathaavaivetachari. 7੅Ari

imaninkarite irirori. 42੅Aña piñaavetakana areetapaaka tsinane amakotake
notasheneentzi, te pimpena noyaari. kasankaari, kameetha okantaka onaki
Ayimatakena nomire, WHSLPSHQDQRPLUH‫ێ‬ jovetsikaitziro mapi paitachari “alabastro,”
tyaari. 43੅Piñaavetana nareeta pinampiki, osheki ovinaro. Osaitantapaakari iitoinaki
te pineshinonkatena pipankoki. 3LxDDYH‫ێ‬ Jesús isaikakera jovaiyani. 8੅Ikisaiyanaka
tana nosaraakovaitzi, te pimpena iriyotaane jiñaakero, ikantaiyanake:
nonkithaatyaari. 3LxDDYHWDQDQRPDQWVL‫ێ‬ “¿Opaitama apaavaitantarori? 9੅Aririkami
yatzi, jominkyaakaantaitakena, te ompimantya, iragaitemi osheki kireeki
pinkivantena.’ 44੅Impoña jakanake impayeterimi ashinonkainkari.” 10੅-L\RWD‫ێ‬
kaariperoshireri, ikantzi: ‘Novinkatharite, kotakeri Jesús, ikantziri: “¿Opaitama
¿tsikapaite noñaavetami pitasheneentzi, pikisantarori iroka tsinane? Kameetha
pimireneentzi, pikivantana, SLVDUDDNRYDL‫ێ‬ okanta noñaakero naaka antakeri. 11੅Arira
tzi, pimantsiyatzi, jominkyeetakemi, inkantaitatyeeyaani ashinonkainkari
temaita nonkaminthaayetemi?’ 45੅Ari piñeeri pintsipatyaari, irooma naaka eero
ikantzi Pinkathari: ¶7HUDSLQHVKLQRQND\H‫ێ‬ piñiiro onkantaityaani pintsipatyaana.
tantaiya, onkantavetakya iryaani 12੅Tema eevatatzi osaitantanaro kasankaari
irinayeete, naakatakera pantzimotake. omotaitaro apaata aririka inkitaitakena.

Omapero.’ 46੅,URRWDNHLUDWVLSHWDQWD\HH‫ێ‬ 13੅Aririka inkamantantayeetairo
tyaarori kantaitaachaneri ashinonkaantsi. Kameethari Ñaantsi, inkinkithatakoitairo

Iriima inkarate kameethashireyetaintsine, iroka tsinane, DULRQNDQW\DLURVKLUHWDQWDL‫ێ‬
inkantaitaatyeero irañaayetai.” tyaarori antakeri. Omapero.”
Ikamantavakaita iraakaanteri Jesús Ikinkishirya Judas iraakaanteri Jesús

(Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53) (Mr. 14.10-11; Lc. 22.3-6)
26
1੅Ikanta ithonkanakero Jesús 14੅Ikanta Judas Iscariote karavetariri 12
okaratzi iñaaventayetakeri, iriyotaane Jesús, jiyaatashitakeri ijevare

ikantanakeri iriyotaane: 2੅“Piyotaiyini omperatasorentsitaari. 15੅Ikantapaakeri:
eeroka kapatapaaka apite kitaite ´¢,SDLWDPDSLPSHQDULDULULNDQDPDNH‫ێ‬
MRLPRVKLUHQNDSLLQWDLW]LUR$QDQNRU\DDQ‫ێ‬ miri?” Ari joñaakaitanakeri ikaratzi 30
tsi. Arira iraakaantaiteri Itomi Atziri ipeviryaaka kireeki. 16੅$ULSDLWHUDMDPHPH‫ێ‬
impaikakoiteri.” natanakero Judas tsikapaite iraakaanteri.
0$7(2੄26 54
RRxDDURQWDSHURWHURQHDQW]LPRWDYDNDL‫ێ‬
Overaantarori jovakaanaari iriyotaane yaari, iro shitovaatatsine onkantya
(Mr. 14.12-25; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30; irariperoyeetantaiyaariri kaariperoshireri.
1 Co. 11.23-26) 29੅Pinkeme nonkante, eerora niritaaro
17੅$UHHWDSDDNDHWDURULNLWDLWHMRYDQWD‫ێ‬ LURNDLURMDW]LDSDDWDDULULNDLPSLQNDWKDUL‫ێ‬
piintaitarori tantaponka, pokaiyapaakeni ventantai Ashitanari, ari apiitairori
iriyotaane Jesús, josampitziri: “¿Tsika eejatzi.”
onkotsitakaanteka oyaari kitaiteriki
Anankoryaantsi?” 18੅Ari ikantanakeri: Iñaaventakero Jesús irookaventante Pedro
“Piyaate nampitsiki. Ari pomonthaiyaari (Mr. 14.26-31; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38)
aparoni shirampari, pinkanteri: ‘Ikantzi 30੅,NDQWDLWKRQNDQDNHURMDPDPSDDNR‫ێ‬
iyotaanari: “Monkaratapaaka, nokovi tari Pava, jataiyanake tonkaariki otzishi

niyaate pipankoki noimoshirenkero Olivos. 31੅Ipoña Jesús ikantziri iriyotaane:
kitaite Anankoryaantsi, nontsipatyaari “Irootaintsi pookaventaiyena iroñaaka
niyotaanepayeeni.µ·੅µ19੅Ari jimatakero tsireni. Tema josankinaitake pairani
iriyotaane okaratzi ikantakeriri Jesús. kantatsiri:
Jonkotsitakaantake iroyaari kitaiteriki Noveri aamaakoventariri oisha, ari
Anankoryaantsiki. inthonkya iroivaraayetanakya
20੅Aritake sheetyaanake jareetapaaka ipira.
Jesús, VDLNDSDDNHLURYDL\DDQLLWVLSDWDSDD‫ێ‬ 32੅Iro kantacha aririka nañagai,
kari iriyotaane ikarataiyakeni 12. Galilea-kira noyaapaimi.” 33੅Ari jakanake

21੅Ikanta jovaiyani, ikantanake Jesús: Pedro, ikantzi: ´$ULWDLPDLURRNDYHQWD‫ێ‬
“Pinkeme nonkante, pikarataiyini eeroka kemi pashinepayeeni, eero nomatziro
jaka, W]LPDWVLUDDSDURQLSLWKRNDVKLW\DD‫ێ‬ naaka.” 34੅Ikantzi Jesús: “Pinkeme
nane. Omaperora.” 22੅2YDVKLUHLNDQWDL\D‫ێ‬ nonkantemi, iroñaaka tsireni tekera
nakani. Aparonipayeeni josampitanakeri: iriñeeta tyoopi, mavasatzi pinkantake: ‘Te
“¿Naakama pinkathari?” 23੅Ipoña noñiiri Jesús.’ Omaperora.” 35੅Ari ikantzi
jakanakeri, ikantzi: “Tsikarika itzimi Pedro: “Eero nookaventzimi, kempitaka
ayootakenari, LULLWDNHUDSLWKRNDVKLW\DD‫ێ‬ ari ankarate ankame.” Ari ikantaiyakeni
nane. 24੅Kyaaryoora impeyakotya irika eejatzi maaroni iriyotaane.
Itomi Atziri, WHPDLURRWDNHMRVDQNLQDWDNR‫ێ‬
yeetakeriri pairani. ¡Ikantamacheetziri Jamani Jesús Getsemaní-ki
pithokashityaarine! Eeromi itzimaajatzi (Mr. 14.32-42; Lc. 22.39-46)
irirori.” 25੅Ari iñaavaitanake Judas 36੅Ikanta Jesús itsipatakari iriyotaane,
pithokashityaarine, ikantzi: “¿Naakama areetaiyakani Getsemaní-ki, LNDQWDSDD‫ێ‬

iyotaanari?” Ikantzi Jesús: “Irootake keri: “Ari pisaikavake jaka, QL\DDQHHQWD‫ێ‬
pikantakeri.” vake naaka janta, namane.” 37੅Intaani
26੅Eenirora jovaiyani jaakero Jesús jaanakeri Pedro itsipataanakeri
tanta, ipaasoonkeventakero, LSHWRU\DD‫ێ‬ apiteranki itomi Zebedeo. $ULMLUDDVKLUH‫ێ‬
kero, ipayetakeri iriyotaane, ikantziri: takotapaakari iniroite Jesús. 38੅Ikantziri:
“Jiroka, poyaaro, novatha onatzi.” “Ovamaimatatyaana novashirenka. Ari
27੅Ipoña jaakotakero imiretaitari, pisaikaiyavakeni eeroka jaka, thame
ipaasoonkeventakero, ipakotakeri ankakempite.” 39੅Ovaaneentanaka
iriyotaane, ikantziri: “Piraiyeni maaroni, kapicheeni irirori. Otyeerovapaaka,
28੅tema niraane onatzi iroka, irootake amanapaake. Ikantzi: “Ashitanarí,
55 0$7(2੄26
pishinetanarika eeroka, SLQWVLSDU\DDNR‫ێ‬ kari. 50੅Ipoña josampitantzi Jesús, ikantzi:

ventena onkarate nonkemaantsityaari. Iro “Asheninká, ¿Ipaitama pipokashitziri?”
kantacha eero pimatanaro okaratzi Ari joirikaitapaakeri Jesús, LUDDQWDLWDQD‫ێ‬
nokovavetakari naaka, iro pimate kyaariri janta iramenakoiteri. 51੅Ikanta
okaratzi pikovakaakenari.” 40੅Ipoña aparoni tsipatakariri okarikiini Jesús,
ipiyashitapaakari iriyotaane, iñaapaatziiri inoshikanakero iyotsirote, itotzitakeri
imagaiyini. Ikantapaakeri Pedro: “¿Tema L\HPSLWDLURW]LNDWDQHLMHYDUHRPSHUDWDVR‫ێ‬
SLQNLVDVKLW\DDURSLYRFKRNLSLQWVLSD‫ێ‬ rentsitaari. 52੅Ari ikantanake Jesús:
tyaana ankakempite? 41੅Pinkakite, “Povairo piyotsirote, ipiyeetamikari.
pamane, otzimikari pikenakaashitane. Tema ikaratzi ovesantatsiri, jovesaitziri
Tema te pinkisashivainetya eeroka, irirori. 53੅Tema piyotzi kantatsimi
RVKHNLLQDYHWDNDPHHWKDWDWVLULSLNRYDYH‫ێ‬ namaneri Ashitanari, aritakemi
tari panterimi.” 42੅Eejatzi ipiyanaa Jesús, iromityaantakena osheki maninkariite
amanapai, ikantzi: “Ashitanari, eerorika kisakoventyaanari.੆* 54੅Iro kantamaitacha
pitsiparyaakoventana onkarate ari onkantyaari omonkaraantyaari
nonkemaantsityaari, pimateroma opaita okaratzi josankinatakoyeetakenari
pikovakaakenari eeroka.” 43੅Ikanta pairani.” 55੅,SRxD-HV~VLSLWKRNDVKLWDQD‫ێ‬
ipiyapaa, eejatzi jiñaapairi jimagaiyini, kari ikaratzi pokashitakeriri, ikantziri:
tema iniroite okantaka ivochoki. 44੅,SL\D‫ێ‬ “¿Naakama koshintzi pamashitantanari
pithatanaari, mavatake ipiyaka jamani. povathaamento, pipasamento? ¿Tema
Irojatzi japiitapai ikantayetakeri nokantaitatya piñaapiintana niyotaantzi
inkaaranki. 45੅Ipoña ipiyashitapaakari tasorentsipankoki, kaarima paantana?
iriyotaane, ikantapaakeri: “¿Irojatzima 56੅Ari onkantyaari, LURRWDNHRPRQNDUDWDQ‫ێ‬
pimagaiyini? Monkaratapaakara tyaari okaratzi josankinayetakeri pairani

iraakaantaitantyaariri Itomi Atziri, kamantantaneri.” Aripaite ishiyayetanaka
iragaitanakeri janta kaariperoshireriki iriyotaane, jookaventaitanakeri Jesús
atziri. 46੅Pintzinaye, thame aatai. 2NDULNL‫ێ‬ apaniro.
tzimatapaake pithokashityaanane.”
Japatoventaitari Jesús
Jagaitakeri Jesús (Mr. 14.53-65; Lc. 22.54,63-71;
(Mr. 14.43-50; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11) Jn. 18.12-14,19-24)
47੅Iñaavaiminthaitzi Jesús, areetapaaka 57੅Ikantajagaitanakerira Jesús ipankoki
Judas ikaravetapiintari. 2VKHNLLWVLSDWD‫ێ‬ Caifás, ijevajanore omperatasorentsitaari,
paakari, jamayetake irovathaamento, ari japatotaiyakani maaroni iyotzinkariite
ipasamento. Irotyaantane inatzi itsipatakari antarikonapayeeni. 58੅1RVKL‫ێ‬
ijevajanore omperatasorentsitaari, ipoña kacha ineetsiini Pedro joyaatakoventakeri
irashi antarikonaite. 48੅Tema Judas Jesús, irojatzi jareetantapaakari ipankoki
pithokashitaneri, ikantzitakari inkaaranki ijevajanore omperatasorentsitaari. Iro
iramane: ´7VLNDULNDLQW]LPHQRQLQWDDSR‫ێ‬ inkyaantapaakyaarimi pankotsiki
rotapaake, iriitake, poirikeri.” 49੅Ikanta itsipayetapaakari kempoyaaventaneri,
jareetapaakara Judas, jontsitokapaakari ikovi Pedro inkemakoventeri tsika
okarikiini Jesús, ikantapaakeri: ´,\RWDD‫ێ‬ inkantaiteri Jesús. 59੅,NDQWDLMHYDUHSD‫ێ‬
nari.µ,QLQWDDSRURWDSDDNHULMRYHWKDWDSDD‫ێ‬ yeeni omperatasorentsitaari itsipatakari
*¬26.53: Iro ikantaitzi jaka “osheki maninkariite,” 12 legion ikaratzi.
0$7(2੄26੄27 56
ikaratzi apatotainchari, jamenavetaiyaka keri: “¿Tema eeroka itsipataranki Jesús

impaitya thaiyakotyaarine Jesús irika Galilea-satzi?” 70੅Iro kantacha osheki
onantyaari irovakaanteri. 60੅7HLULxDDPDL‫ێ‬ ñaakeriri Pedro jotekanakero, ikantanake:
tya, okantavetaka ipokayevetaka osheki “Tetya, te niyoteri ipaita pikantanari.”
kovatsiri inthaiyakotyaarimi. Ipoña 71੅Ari ishitovaneentanake Pedro
ikatziyanaka apite thaiyakotanakariri, jakakiroki. Ari oñaapairi pashine

61੅ikantanake: “Nokemiri naaka chapinki otzikataaro, okantapaakeri itsipayetakari:
iñaavaitzi ikantzi: ‘Ari nomporokakero “Irijatzi irika itsipataranki Jesús
tasorentsipanko, iro avisavetakya mava Nazaret-satzi.” 72੅Ari japiitanakero Pedro
kitaite, nonthonkairo novetsikairo.·੅µ jotekanakero, ikantanake: “Apaniro
62੅$ULLNDW]L\DQDNDLMHYDMDQRUHRPSHUDWD‫ێ‬ jiyotzi Pava, te niyoteri naaka irika
sorentsitaari, ikantanakeri Jesús: shirampari pikantanari.” 73੅Tekera
“¿Opaitama kaari pakanta? ¿Tema osamanite, japiitakeri ikaratzi itsipatakari
pinkemeri okaratzi ikantakotakemiri?” ikantziri: “Eerokatake itsipatapiintari
63੅Irojatzi jimairetake, te irake. Ari Jesús, tema Galilea-satzi pini, iriivaitake
ishintsithatanakeri, ikantziri: ´3LPSDL‫ێ‬ ikantziro jiñaavaitzi.” 74੅Ikantanakeri:
ryeeri Kañaaneri Pava, onkantya “Tevé, te niyoteri irika shirampari
niyoperotantyaari kyaaryoorika onkarate pikantanari. Jiyotzi Pava nothaiyarika,
pinkantenari. ¿Eerokama Cristo Itomi irovasankitainaata.” Aripaite iñaanake
Pava?” 64੅Ari jakanake Jesús, ikantzi: tyoopi. 75੅Ari ikinkishiretanairo Pedro
“Irootake pikantakeri. Iroñaaka piñeeri ikantakeriranki Jesús: “Tekera iriñeeta
Itomi Atziri intsipataiyaari irakojanoriki tyoopi, mavasatzi poteke, pinkante: ‘Te
Pava impinkatharitai. Impoña piñeeri noñeeri Jesús.·੅µ6KLWRYDQDNH3HGUR,
impiye inkenapai menkoriki.” 65੅Ikanta iniroite jiraavaitanaka.
ikemavakera jevajanori, isaperyaanakero
iithaare ikisanakara, ikantanake: Jagaitanakeri Jesús Pilato-ki
“Ñaakero, ipairyaashitakari Pava. (Mr. 15.1; Lc. 23.1-2; Jn. 18.28-32)
27
7HNDWVLUDSDVKLQHDQNRYHULLQNDQWDNRL‫ێ‬ 1੅Okanta okitaityaamanai,
teri. Pikemaiyakeni eeroka okaratzi apatotaiyamanaka jevariite

ithainkakeri Pava. 66੅¢,SDLWDPDSLNDQWDL‫ێ‬ itsipayetakari antarikonapayeeni,
yirini eeroka?” Ari jakaiyanakeni, ikamantavakaiyakani iroveri Jesús.
ikantaiyini: “¡Tzimake ikenakaashitane! 2੅Ipoña joosotaitanakeri Jesús, MDJDLWDQD‫ێ‬
¡Ontzimatye inkame!” 67੅,SRxDLFKRRQWD‫ێ‬ keri isaikira Poncio Pilato, jevariperori

porovaitaitanakeri. Tzimatsi pashine inatzi irika.
kaposaporovaitanakeriri. Tzimatsi eejatzi
pasaporovaitanakeriri. 68੅-RVDPSLW]LPDL‫ێ‬ Ikamantakari Judas
taitari ikantaitziri: “Cristo, ¿tema 3੅IkantaJudas aakaantaneri, jiyotanake
kamantantaneri pinatzi, intsityaa irovamaakaantashityaari Jesús. Iniroite
pinkantena ipaita pasavaitzimiri?” ikinkishiretanaka, jatake iroipiyeeneri 30
kireeki ijevare omperatasorentsitaari,
Ikantzi Pedro: Te noñiiri naaka Jesús
ipoña antarikonaite, 4੅ikantapairi: “Jirika
(Mr. 14.66-72; Lc. 22.55-62;
piireekite. Te onkameethate okaratzi
Jn. 18.15-18,25-27)
nantakeri. 7HNDWVLLUDQWH-HV~VQDDNDDQ‫ێ‬
69੅Ari isaikake Pedro jakakiroki, iro tashitakari.” Ikantaiyanakeni irirori:
oñaantapaakariri otzikataaro, RNDQWDSDD‫ێ‬ “Intaanityaami, piyotziro eeroka.” 5੅Ari
57 0$7(2੄27
MDSLVKRRQNDQDNHULNLUHHNLMDQWDWDVRUHQ‫ێ‬ tzi aparoni isheninka jaakaantaitziri

tsipankoki, ishiyaperotanakitya tsikarika intzime inkovaiyakeri. 16੅7]LPD‫ێ‬
ipiyanaka, irojatzi ishirikantapaakari. tsiya aparoni judío jaakaantaitziri ipaita
6੅Ikanta ijevare omperatasorentsitaari, Barrabás, ikemakoitane inatzi irika
jagairi kireeki, ikantaiyini: “Te jantakerora koveenkatatsiri. 17੅Ikanta
oshinetaantsite ankempoyagairi kireeki, japatotaiyakani atziriite, josampitantake
WHPDLULLWDNHDSLQDWDNHULULLURYDNDDQWDL‫ێ‬ Pilato, ikantzi: “¿Niinkama pikoviri
tantyaariri.” 7੅Ari josampitavakaiyani: nomishitovakaanteri? ¿Iriima Barrabás?
“¿Tsika ankanterika aaka irika kireeki?” ¿Iriima pikovi Jesús ikantaitziri Cristo?”
Ipoña ikantaiyini: ´7KDPHDPDQDQWDQ‫ێ‬ 18੅Jiyotake Pilato ikisaneentashiitari
tyaaro pitzitharipatha kipatsi, tsika Jesús, irootake jaakaantaitantakariri.

inkitayeeteri aririka inkamayete kaari 19੅Tema inkaaranki, okantakaantakeri
asheninkata.” 8੅Irojatzi iroñaaka iina, okantake: “Eero pimaimanevaitziri

ipaitayeetziro iroka kipatsi: ´,UDDQWVLSD‫ێ‬ eeroka kameethashireri. Osheki
tha.” 9੅Ari okanta omonkaratantakari jomishimpyaakaantakena tsireni
josankinatakeri pairani kamantaneri omintharovashiryaakena.” 20੅Iro kantacha
Jeremías, ikantake: LMHYDUHUDRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULLWVLSDWD‫ێ‬
Jagaitakeri 30 ipevirya kireeki, kari antarikonapayeeni, jotsimaakeri
2NDUDW]LLNRYDL\DNHULLFKDULQHSD‫ێ‬ atziriite, inkantaiyeni: “Iro kameethatatsi
yeeni Israel impinateri, iromishitovaiteri Barrabás, iriima Jesús
10 ,ULMDPDQDQWD\HHWDQWDNDURULSLW]LWKD‫ێ‬ irovaiteri.” 21੅Ipoña japiitanakero
ripatha, jevariperori josampitantzi: “¿Niinkama
Irootake ikovakaakenari Pinkathari pikoviri nomishitovakaantairi?” Ari
namanantero. ikantaiyini maaroni: “¡Iri Barrabás!” 22੅Ari
ikantzi Pilato: “¿Tsikama nonkanterika
Pilato josampitziri Jesús Jesús ipaitaitziri Cristo?” Jakaiyini atziri:
(Mr. 15.2-5; Lc. 23.3-5; Jn. 18.33-38) “¡Pimpaikakotakaanteri!” 23੅Ari ikantzi
11੅$ULWDNHDUHHWDND-HV~VLVDLNLMHYDULSH‫ێ‬ jevariperori: “¿Tzimatsima kaariperori
rori, josampitavakeri, ikantziri: jantakeri?µ(HNHURLVKLQWVLWDW]LLNDLPDL‫ێ‬
“¿Eerokama ivinkatharite yini atziriite, ikantzi: ´£3LPSDLNDNRWD‫ێ‬
Judío-payeeni?” Ari jakanake Jesús, kaanteri!”
ikantzi: “Irootake pikantakeri.” 12੅Ikanta 24੅$ULML\RWDQDNH3LODWRMDPHQDDVKLYDL‫ێ‬
LMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULLWVLSD\HWD‫ێ‬ taka josampitantzi, WHPDRVKHNLLNDWVLPD‫ێ‬

kari antarikonaite, RVKHNLLNDQWDNRYHWD‫ێ‬ shireyetake atziripayeeni. ,NDLPDNDDQ‫ێ‬
paakariri Jesús. Te jakimaita irirori. take jiñaa, LxHHWDNHULPDDURQLLNLYDDNRWD‫ێ‬
13੅Ipoña ikantzi Pilato: “¿Tema pinkeme naka, ikantanake: “Tera naaka kovatsine
okaratzi ikantakoyeetzimiri?” 14੅Eeniro novakaanteri irika kameethashireri.
jimairetake, te irake. ,SDPSR\DDPLQWKD‫ێ‬ Pikovaiyakerika, eeroka iyotaiyeroneri.”
tanakeri Pilato irika Jesús. 25੅Ari ikantaiyanakeni iriroriite:
“Nokovaiyini, naakatake irookantaitya

Jiyakoventaitziri Jesús ompaityaarika avisaintsiri eejatzi
(Mr. 15.6-20; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38-19.16) novaiyanepayeeni.” 26੅,SRxDMRPLVKLWRYD‫ێ‬
15੅Tzimatsijametapiintari jevariperori: kaantaitakeri Barrabás. Iriima Jesús
0DDURQLRVDUHQWVLDULULNDLURLPRVKLUHQ‫ێ‬ ipasatakaantaitanakeri, jiyakoventakeri
kaiyaani judío-payeeni, MRPLVKLWRYDNDDQ‫ێ‬ impaikakoiteri.
0$7(2੄27 58
27੅Ikanta ovayiriite, ikyaakaanakeri ipaikakoitantakariri, okantzi: IRIKA

Jesús ipankoki Pilato ipaitaitziro JESÚS, IRIITAKE IVINKATHARITE
“Pretorio.” Ari japatoventakariri maaroni JUDÍO-PAYEENI. Jontarekakoitakeneri
ovayiri. 28੅Isapokaitakeri Jesús, LNLWKDDWDL‫ێ‬ jeñokiini ipatziitoki. 38੅Ari itsipataitakeri
takeri kithaarentsi jonkeromaitatsiri ipaikakoitziri apite koshintzi, LNDW]L\DNR‫ێ‬
RVKL\DURULLNLWKDD\HWDSLLQWDULSLQNDWKDUL‫ێ‬ taka aparoni irakojanoriki, pashine
yetatsiri. 29੅Ipoña jamathaitaitakeri irampateki. 39੅Ithainkimayetakeri ikaratzi
kitocheetapo iitoki, joirikakaitakeri avisayetatsiri janta, jotekainata,੆*
irakoperoriki savorokaraki. Ipoña 40੅ikantaitziri: “Aña eeroka porokirori
MRW\HHURYDVKLLWDQDNDUL-HV~VLWKDLQNLPD‫ێ‬ tasorentsipanko, iro avisake mava kitaite

vaitaitziri, ikantaiyini: ´£3DDNDPHHWKDWD‫ێ‬ povetsikairo eejatzi. Eerokami Itomi Pava
vakeri ivinkatharite judío-payeeni!”੆* ¢2SDLWDPDNDDULSD\LLWDQWDLSDLNDNRLWD‫ێ‬
30੅Osheki ichoontaporovaitakeri, kemi? Povavisaakotaiya.” 41੅Irojatzi
jomposainavaitantari savorokaraki. LNDQWDNHULHHMDW]LLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
31੅,NDQWDMHVKLWDNHURLVKLURQW]LPHQWDYDLWD‫ێ‬ tsitaari itsipayetakari iyotzinkariite,
kari. Isapokaineri ikithaatakeriri Fariseo-payeeni, ipoña antarikonaite,
inkaaranki, ikithaataineri iithaare, ikantaiyini: 42੅“Jovavisaakotziri pashine,
jaanakeri impaikakoteri. ¿kaarima imatantaro irovavisaakotya
irirori, iriromi ivinkatharite
Ipaikakoitziri Jesús irojatzi ikamantakari Israel-mirinkaite? ¢$ULPLLURYDYLVDDNRWD‫ێ‬
(Mr. 15.21-41; Lc. 23.26-49; Jn. 19.17-30) kya ipaikakoitakeri, DULWDNHDQNHPSLVDQ‫ێ‬
32੅Ikanta jiyaataiyanakeni, MRPRQWKDLWD‫ێ‬ takerimi? 43੅Javentaavetakari Pava,
kari Simón poñaachari Cirene, LVKLQWVLYHQ‫ێ‬ intsityaa añeeri omaperorika jetakotari
WDLWDNHULLUDQDWDQDNHURLPSDLNDNRWDQWDL‫ێ‬ ari irovavisaakotairi. Tema ikantapiintzi:
tyaariri Jesús. 33੅Irojatzi jareetantakari ‘Naaka Itomi Pava.·੅µ44੅Jimatzitakaro
tonkaariki opaita Gólgota (akantziro aaka: koshintzipayeeni itsipatakari ipaikakota,
Atziriitoni.) 34੅Ari ipakoveetakari Jesús ithainkavaitakeri.
imire ikonovaitakero iyepitentsi, ikanta 45੅,NDQWDLWDPSDW]LNDWDSDDNHRRU\DD‫ێ‬
ithovetavakaro kapiche, temaita irirero.੆* tsiri, omapokashitapaaka otsirenitanake,

35੅Ipoña ipaikakotaitakeri. Ikanta irojatzi sheeteeni ithaperotanakara
ovayiriite jaakero ikithaayetari Jesús, ooryaa.੆* 46੅Ari ikaimanake Jesús
itsiparyaavakaayetakaro, LNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬ shintsiini, ikantanake: “¡Elí! ¡Elí! ¿Lama
kero jiñaaretaita iro iriyotantyaari intzime sabactani?” (Iro ikantaitziri añaaneki
ayerone. $ULRPRQNDUDWDNDULLxDDYHQWD‫ێ‬ aaka: “¡Pavá! ¡Pavá! ¿Opaitama
keri pairani kamantantaneri, ikantake: pookaventantakanari?”) 47੅Ikanta ikaratzi
Iñaareventayeetakaro noithaare, saikaventakeriri, ikemavetavakari
Ipavakaayeetakaro. ikaimanake, ikantaiyini: “Pinkemeri,
36੅Ari isaikaventaiyirini, jaamaakoventari. ikaimatziiri Elías.” 48੅Ipoña ishiyapainta
37੅Ipoña josankinaitake kantakaantakerori aparoni, jomitsiyaatapaintzi manthakintsi
*¬27.29: Tema irooyetake jameyetapiintari pinkathariite jamathaiyetaro poreryaayetatsiri,

joirikayetapiintziro eejatzi irakoperoriki ashirokaraki. *¬27.34: Irootakera joitaitziriri atziri
eero ikemaantsivaitanta aririka irovasankitagaiteri. *¬27.39: Iro jametaiyarini judío-payeeni
jotekainata aririka inthainkashiretante. Iro oshiyarori ametaiyarini aakapayeeni, aririka ookoteri
atziri anthainkashireteri: “¡Piñaakero! ¡Pikemakero!” *¬27.45: Iro ikantayeetziri pairani:
joveraanaka ooryaa 6, ari omapokapaakari otsitenitanake irojatzi joveraanaka ooryaa 9.
59 0$7(2੄27੄28
kepishaariki, MDQNRYLLWDNHQHULVDYRURSDQ‫ێ‬ María Magdalena, ipoña pashine María,

keki, MRYDDQNDNRWDNHQHULLUDWVLPL\DDWDYD‫ێ‬ osaikaventapaintziri tsika ikitaitakeri.
keromi. 49੅Ikantaiyini pashine: ´$xDDYD‫ێ‬
keriita ari impokake Elías irovayiitairi.” Aamaakoventavetariri tsika ikitaitakeri
50੅Ipoña japiitanakero ikaimanai 62੅2NDQWDDYLVDQDNHMRYHWVLNDYHQWDSLLQ‫ێ‬
shintsiini, peyakotanaka. taitaro kitaite jimakoryaantaitari, ari

51੅Okanta janta tasorentsipankoki, jiyaatake ijevare omperatasorentsitaari
saperyaanake niyanki tontamaitatsiri itsipatakari Fariseo-payeeni janta
ithatashiitzirori, apikota okantanaka, ipankoki Pilato, 63੅ikantapaakeri:
opoñaanaka jenoki irojatzi osaaviki. “Pinkatharí, chapinki eeniro jañaaveta
Iniroite onikanaka tankayetanake mapi. amatavitantaneri, nokemiri ikantzi:
52੅Ithonka iporokakoyetanake kaminkari, ‘Aririka nonkamavetakya, LURPDYDWD‫ێ‬
osheki kameethashireri kamayetaintsiri, paintsine kitaite, aritake nañagai.’
añaayetanai. 53੅Tema jañagairanki Jesús, 64੅Nokovi potyaante aamaakoventyaarine
ikaratzi añaayetanaatsiri ishitovanairo irojatzi omonkaratantakyaari mava

omoroki jiyaayetai iriroriite nampitsiki kitaite. Aamaashitya iriyaatake tsireni
tasorentsitatsiri, joñaakayetantaa. iriyotaanepayeeni, iragaateri. Impoña
54੅Ikanta ijevare ovayiriite itsipayetakari inkantaiya: ‘¡Añagai Jesús!’ Aririka
pashine ikaratzi ikatziyaventakari Jesús, irimatakero, DULRYDWVLSHURWDN\DLUDPDWD‫ێ‬
jiñaakero onikaro, jiñaakero okaratzi vitante.” 65੅Ari ikantanake Pilato: “Jirika
avisayetaintsiri, iniroite itharovanake, ovayiriite, paanakeri, pinkanteri
ikantanake: “¿Omaperovetyaama iraamaventyaari tsikarika okanta pikoviri
Itomintari Pava irika?” eeroka.” 66੅Ari jiyaataiyanakeni, MRYLWVLQH‫ێ‬
55੅Tzimatsi eejatzi janta tsinanepayeeni kakoyetapaakeri omoroki. $ULLVDLNDYHQ‫ێ‬
amenakotakeriri, irootake poñeenchari taiyirini.
Galilea-ki oyaatziri Jesús, osheki
ampitakoyetakeri. 56੅Jiroka okarataiyini: Jañaantaari Jesús
María Magdalena, María iriniro Jacobo (Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10)
28
ipoña José, ari osaikake eejatzi iriniro 1੅Okantaavisanake kitaite
itomipayeeni Zebedeo. jimakoryaantaitari, aritake
kitaitamanake etapiintarori kitaite. Ari
Ikitaitakeri Jesús
L\DDWDPDQDL0DUtD0DJGDOHQDRWVLSDWD‫ێ‬
(Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42)
nakaro pashine María amenairo tsika
57੅Ikanta osheetyaanake, ari ipokakeri ikitaitakeri Jesús. 2੅Ari onikanakari
aparoni ashaarantachari poñaachari shintsiini kipatsi, tema jayiitapaakitzi
Arimatea, ipaita José. ,ULMDW]LML\RWDDSLLQ‫ێ‬ LQNLWHYHULPDQLQNDULLWHMRWDQDPS\DDSDD‫ێ‬
takeri Jesús. 58੅Jiyaatashitakeri Pilato, kero mapi jashitantaveetarori omoro,
ikantapaakeri: “Pishinetenari nonkitatairi isaikantapaakaro. 3੅Shipakirya
Jesús.” Ikanta Pilato ikantakaantake LNDQWDSDDNDLNHPSLWDSDDNDURRRNDWKD‫ێ‬
iraanairi inkitatairi. 59੅Ikanta José rontsi. Kitamaaniki okantaka iithaare
iponatantakari Jesús kiteri manthakintsi. kempivaitaka sharaka. 4੅Ikanta ovayiriite
60੅-RYDNRWDNHULRYDNHUDQDWDNHMLPRURQWD‫ێ‬ aamaakoventavetariri, iñaavakerira,
shiitziri kaminkaripayeeni shirantaaki, antaro itharovaiyanakeni, NHPSLYDLWD‫ێ‬
joipinaakaantake iniroite mapi, MRVKHSL‫ێ‬ naka inkamanakityeemi. 5੅Ipoña irika
takotantakari. Piyanaka José. 61੅Okanta maninkariite, LNDQWDQDNHURWVLQDQHSD‫ێ‬
0$7(2੄28 60
yeeni: “Eero pitharovaiyini eeroka. ‘Niyankiite tsireni, nomaanake. Aamaa

1L\RWDNHLULSLSRNDVKLW]L-HV~VLSDLNDNR‫ێ‬ ari ipokaiyakeni iriyotaane, jaanairi.’
veetakari. 6੅Te añeeri jaka, añagai. Tema 14੅Aririka inkemake jevari, naakatake
ari ikantzitakaranki. Pimpoke, pamenero NDQWDNRYHQWHPLQHHHURMRYDVDQNLWDDQ‫ێ‬

tsika jovaveetakari Avinkatharite. tami.” 15੅Ari jimatakero ovayiriite, jaakeri
7੅Pimpiyanake, SLQNDPDQWD\HWHULLUL\RWDD‫ێ‬ ipinaitakeriri, jantakero okaratzi
nepayeeni, pinkanteri: ‘Añagai Jesús, ikantaitakeriri. Irootakera jantetaari
piyaatai Galilea-ki, ari piñaayetairiri.’ maaroni judío-payeeni iroka, irojatzi
Aritake nokamantakemi.” 8੅Okanta iroñaaka.
RSL\DQDNDSDPSR\DDVKLUHRNDQWD\HWD‫ێ‬
naka. ,URNDQWDFKDLQLURLWHRNLPRVKLUHWD‫ێ‬ Jotyaantziri Jesús iriyotaane
nake, oshiyashitanakari iriyotaane (Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23)
onkamantayeteri. Oshiyaminthaita iyaate 16੅Ikanta 11 iriyotaane Jesús, MDWDL\D‫ێ‬
onkamantante, 9੅ari joñaakakarori Jesús, keni Galilea-NLRVDLNLUDRW]LVKLLNDQWDNHUL‫ێ‬

jovethatavakaro. Iyaatashitanakeri ranki Jesús ari iriñeeriri. 17੅Ikanta
okarikiini, otyeerovashitapaakari, jiñaavairira, jotyeerovashitavaari. Iro
avithanokiitapaakeri. 10੅Ipoña ikantziro NDQWDFKDW]LPD\HWDWVLNLVRVKLUHYHQWDYDL‫ێ‬
Jesús: “Eero pitharovi, SL\DDWHSLQNDPDQ‫ێ‬ riri. 18੅Ikanta jokarikitapaakari Jesús,
tayetairi nirentziyetaari, iriyaataita ikantapairi: “Iriñaapinkathaperoyeetaina
Galilea-ki, ari iriñaayetainari.” inkiteki eejatzi kipatsiki. 19੅Irootake
nonkantantyaamiri: Piyaatero maaroni
Ikantayetziri ovayiri nampitsi, pinkempisantakaayetairi
11੅Okanta opiyeeyanaka tsinane atziripayeeni, pothotyeero maaroni.
onkamantante, jatanake eejatzi ovayiriite Aririka inkempisantayetai, SRYLLQNDD\H‫ێ‬
nampitsiki, ikamantapaakeri ijevare tairi, pimpairyeeri Ashitairi, Itomi, ipoña
RPSHUDWDVRUHQWVLWDDULRNDUDW]LDYLVDLQ‫ێ‬ Tasorentsinkantsi. 20੅Piyotaayetairi
tsiri. 12੅Ari japatoiyanakani antarikonaite, atziripayeeni irimayetairo okaratzi
ikantavakaiyani: “¿Tsika ankantyaaka nokamantayetakemiri. $ULUDQRQWVLSDWD‫ێ‬
omanakotantyaariri?” Ikaimaitakeri piintatyeeyaami naaka, kiso novemi
ovayiri, ikantziri: ´-LULNDRVKHNLQRPSLQD‫ێ‬ irojatzi apaata onthonkantaiyaari
temiri, 13੅pinkantayeteri atziriite: kipatsi.” Ari nonkantyaari.
KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI
MARCOS
Juan ikinkithatzi: ´$DWVLNLWDNHPDSHUR‫ێ‬

Ikamantantakeri Juan oviinkaatantaneri tzirori iñaapinkatharentsitzi, QRxDDSLQ‫ێ‬
(Mt. 3.1-12; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28) kathatzitataikari naaka. Te aritaajate
1
1੅Jiroka okanta opoñaantanakari inkempitakaantyaana iromperatane
Kameethari Ñaantsi ñaaventakotziriri onkantya noiyotashitantyaariri
Itomi Pava, paitachari Jesucristo. no-zapato-ryeeri. 8੅,ULLWDNHUDNHPSLWD‫ێ‬
2੅Pairani tzimatsi kamantantaneri ipaita kaantyaarone iroviinkaatantatyeerimi
Isaías. Josankinatakotakeri Pava Tasorentsinkantsi. Naakamacheeni
iñaanatziri Itomi, ikantziri: intaani noviinkaatantamatsitaro jiñaa.”
Notomí, ari notyaantake etyaarone
Joviinkaata Jesús
inkamantakotemi,
(Mt. 3.13-17; Lc. 3.21-22)
Iriitake ovetsikanontemine.
3 Incheraacheraaventapaakemi tsika te 9੅Ikanta ipokake Jesús ipoñaakaro
inampiitaro, inkantantapaake: nampitsiki Nazaret saikatsiri Galilea.

Povameethataineri Avinkatharite Joviinkaatavakeri Juan antaraaki jiñaa
tsika inkenapaake, Jordán. 10੅Iro intonkaantanakyaarimi
Pinkempitakaantero itampatzikaitziro Jesús, NHPSLYDLWDNDDVKLWDU\DDQDNLW\HH‫ێ‬
avotsi. yaami inkite, LxDDYDNHULMRVDDYLLQNDVKLWD‫ێ‬
4੅Ari okantamaitaka, monkarataka paakari Tasorentsinkantsi ikenapaake
iñaaventayeetakeri. Kinkithatake jenoki joshiyapaakari shiro. 11੅Ikemaitatzi
pairani Juan tsika te inampiitaro, jenoki ikantaitanake:
iñaaventapaakero oviinkaataantsi, Oshekira nokimoshireventakemi
ikantantapaake: “Poviinkaatzimentyaari Notomi, HHURNDWDNHQHWDNRSHUR‫ێ‬
Avinkatharite, SRYDVKDDQWDLURNDDULSH‫ێ‬ tane.
rori, DULWDNHLPSH\DNR\HWDLPLURSLNDDUL‫ێ‬
peroshirevetaka.” 5੅2VKHNLUDSRNDVKLWD‫ێ‬ Inkaariperoshiretakaiterimi Jesús
(Mt. 4.1-11; Lc. 4.1-13)
keriri Juan, Judea-satziite ipoña
Jerusalén-satziite. ,NDPDQWDNR\HWDSDD‫ێ‬ 12੅,NDQWDNDDQDNDULUD-HV~V7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
kero ikaariperoshiretzi, irootake kantsi, jatake tsika te inampiitaro. 13੅Ari

joviinkaayeetantakariri jiñaaki Jordán. LNRYDYHWDNDUL6DWDQiVLQNDDULSHURVKLUHWD‫ێ‬
6੅Iithaaretari Juan, jontyeetziro ivitzi kairimi. Tema osheki kitaite isaikake
camello. -RYDWKDNLWDULPHVKLQDQWVLPD‫ێ‬ janta itzimayetzira koveenkari piratsi,
shi. Jañaantari jovayetari kentori, okaratzi 40 kitaite. Iro ipokantapaakari
jimiretari iyaaki pitsi. 7੅Jiroka ikantake maninkariite jampitakotakeri.
61
0$5&26੄1 62
¡Piyaate!” 26੅Ikaimanake shintsiini atziri,

Jetanakari jantayetziri Jesús jompetatakaavaitanakari iveyarite,
(Mt. 4.12-17; Lc. 4.14-15) jookanakerira. 27੅Ikantavakaanaka
14੅Ipoña ikenanake Jesús Galilea-ki atziriite: “Piñaataiteri irika, ikitsirinkiri
inkamantantero Kameethari Ñaantsi jovavisaakotziri jaakiri peyari.µ,SDPSR‫ێ‬
ñaaventakotziriri tsika ikanta Pava yaaperoitanakeri. 28੅Ikemakoitanakeri
ipinkathariventantai. Aritakera thaankiini Jesús maaroni janta Galilea-ki.
jashitakoitakeri Juan irirori. 15੅,NDQWDQWD‫ێ‬
paake Jesús, ikamantantzi: “Monkarataka Jovashinchagairo Jesús iriyote Pedro
LULxHHWDQW\DDULUL3DYDLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ (Mt. 8.14-15; Lc. 4.38-39)
tantai, pinkempisantairo Kameethari 29੅,NDQWDLVKLWRYDQDLUD-HV~VMDSDWRWD‫ێ‬
Ñaantsi. 3RYDVKDDQWD\HWDLURSLNDDULSHUR‫ێ‬ piintaita, jaanakeri Juan ipoña Jacobo,

shirevaitzi.” ikenaiyanakeni ipankoki Simón,
isaikitara eejatzi Andrés irirentzi Simón.
Jaantaitanakariri 4 shimaatzinkari 30੅Iro jareetapaakityaani, ikantaitavakeri:
(Mt. 4.18-22; Lc. 5.1-11) “Okatsirinkavaitatzi iriyote Simón.”
16੅Okanta pashine kitaite ikenanake 31੅Eekero ipithokashitaro, MDNDWKDYDNRWD‫ێ‬
Jesús inkaarethapyaaki Galilea, LxDDSDD‫ێ‬ kero, jomisaikakero. Eshitanake

tziiri paitachari Simón itsipatakari okatsirinkavaiveta. Piriintanaka
irirentzi Andrés ikithataiyini. Tema DPHQD\HWDYDNHQHULRPSDLW\DRPSDYDNH‫ێ‬
shimaatzinkari inaiyini. 17੅Ikantapaakeri: riri.
“Poyaatena, onkempitaiyaaro iroñaaka
iriimi atziri noshimaatakagaiyaami.” Jovashinchaayetziri Jesús mantsiyari
18੅Aripaitera joyaatanakeri, jookanakero (Mt. 8.16-17; Lc. 4.40-41)
iithamento. 19੅Iro jovaavetanaka 32੅Okanta osheetyaanake, MDPDLWDSDDNH‫ێ‬
kapicheeni, iñaapaatziiri itomipayeeni neri Jesús osheki mantsiyari, MDPDLWDNH‫ێ‬

Zebedeo paitachari Jacobo itsipatakari neri eejatzi osheki jaakiri peyari. 33੅,SL\R‫ێ‬
irirentzi Juan, LVDLNDL\LQLLSLWRNLMRYDLSD‫ێ‬ tzimentaitapaakari pankotsiki.
tziro iithare. 20੅Jaanakeri eejatzi. Eeniro 34੅Jovashinchaayetairi maaroni. Tera
isaikanake iriri itsipayetanaari iratzirite. ishinete aparoni peyari iriñaavaite

MRYDVKLQFKDD\HW]LULUDLNDUDW]LMDDND\H‫ێ‬
Atziri jaakiri peyari tziri. Tema jiyotzi peyari irirori tsika
(Lc. 4.31-37) ipaita Jesús.
21੅Aritake areetaiyakani Jesús
nampitsiki Capernaum. Okanta aparoni Jiyotaantzi Jesús maaroni Galilea-ki

kitaite jimakoryaantaitari, ML\RWDDQWD‫ێ‬ (Lc. 4.42-44)
paake japatotapiintaita. 22੅Tera omaanta 35੅Okanta okitaitzimatake, DQDQHQND‫ێ‬
ishintsinka jiyotaantzira, janaanakeri naka Jesús iñaaxDDW]LWVLNDWHLQDPSLL‫ێ‬

iyotzinkariite, LQLURLWHLSDPSR\DDPLQ‫ێ‬ taro. 36੅Ikanta Simón itsipatakari ikaratzi
thaitanakeri. 23੅Ariya isaikakeri janta joyaataiyirini, ikokovatairi. 37੅Ikanta
atziri jaakiri peyari, kaimanake irirori, iñaapairi, ikantapairi: “Iyotaanari,
24੅ikantzi: “Jesús, Nazaret-satzi, niyotzimi ikokovaitatziimi.” 38੅Jakanakeri irirori
naaka, eerokatake itasorentsite Pava. Iro ikantzi: “Thame aate, WHUDLURQRPSRNDQ‫ێ‬
pipokantari jaka paperotaiyenani.” tyaari nosaike jaka, RQW]LPDW\HQL\RWDDQ‫ێ‬
25੅Ikantanakeri Jesús: “¡Pimairete peyari! tayete eejatzi pashineki nampitsi.” 39੅Ari
63 0$5&26੄1੄2
okantamaitaka, ithonka Jesús janiitakero pikaariperoshirevetaka.” 6੅Kemavakeya

Galilea, jiyotaantake maaroni nampitsi iyotzinkariite, ikantashiretaiyanake
tsika japatotapiintaita, jovashinchaayetai irirori: 7੅“Ithainkakeri Pava irika. Tema
osheki jaakayevetari peyari. tekatsi kanterone impeyakotantero
kaariperori, apaniro ikanta irirori Pava
Jovashinchaayeetziri omatziri pathaarontsi ipeyakotantziro.” 8੅Iyotake Jesús
(Mt. 8.1-4; Lc. 5.12-16) ikinkishiretakari, ari josampitziri,
40੅Ipoña ipokake omatziri pathaarontsi, ikantziri: ´¢2SDLWDPDSLNLQNLVKLUHYDLWD‫ێ‬
jotyeerovashitapaakari Jesús, LNDQWDSDD‫ێ‬ shitantari? 9੅¿Tema onkameethatzimotemi
keri: “Pikovirika, DULRQNDQWDNHSRYDVKLQ‫ێ‬ nonkanteri kisoporokiri: ‘Ipeyakoitaimiro
chagaina.” 41੅Jamenanakeri Jesús, piyaariperoshirenka?’ ¿Irooma pikovi
jetakoshiretanakari. Jantantakari nonkanteri: ‘Pinkatziye, paanairo
kapicheeni irako, ikantziri: “¡Nokovi, ponoryaamento, piyaatai?’ 10੅Iroñaaka
peshitakotai!” 42੅(VKLWDNRWDQDNHLSDWKDD‫ێ‬ piñeeri Itomi Atziri tzimatsi ishintsinka,
vaivetaka. 43੅Ikantavetavaari jiyaataira ipeyakotziri kaariperoshireriite.”
inampiki, 44੅ikantziri: ´(HURUDSLNDPDQWD‫ێ‬ Ipithokashitanakari kisoporokiri,
kotana. $SDW]LURSRYDQDNHURSL\DDWDVKL‫ێ‬ ikantanakeri: 11੅“¡Pinkatziye! Paanairo
teri omperatasorentsitaari, SLPRQNDUD‫ێ‬ ponoryaamento. Piyaatai.” 12੅Katziyanaka
tairo ikantakaantakeri pairani Moisés-ni, mantsiyari, jaanairo jonoryaantavetari,
paanake pinkitevathatantaiyaari, iroora shitovanake. Maaroni atziri iñaavakeri.
iriyoyeetantaityaari eshitakotaimi.” 45੅Iro Ipampoyaaminthatanakeri iñaayetakerira.
kantamaitacha pathaavaivetachari, Itharomentaventanakari Pava, LNDQWD\H‫ێ‬
ikamantantanake nampitsiki tsika okanta tanake: “Omapero okameethatake iroka.
jeshitakotantaari. Iro kaari aritantanaa Tera añaapiinte oshiyaarone.”
isaikanai Jesús nampitsiki. Jatake tsika te
inampiitaro, ari isaikakeri. Arimaitaka Jaantanakariri Jesús paitachari Leví
ipokashitziriri osheki atziri. (Mt. 9.9-13; Lc. 5.27-32)
13੅,SRxDMDSLLWDSDLUR-HV~VML\RWDD\HWD‫ێ‬
Jovashinchagairi Jesús kisoporokiri pairi atziri inkaarethapyaaki. $ULLSL\RW]L‫ێ‬
(Mt. 9.1-8; Lc. 5.17-26) mentaitavaari eejatzi. 14੅,NDQWDLWKRQNDQD‫ێ‬
2
1੅Avisake tsika okaratzi kitaite, kero jiyotaantzi, avisanake. Irojatzi
eejatzi ipiyaa Jesús nampitsiki iñaantapaakariri itomi Alfeo paitachari
Capernaum. Ikemayetavai atziriite, Leví, isaiki irirori ikovakoyetziri kireeki
ikantaitzi: “Areetaa Jesús.” 2੅,SL\RW]LPHQ‫ێ‬ isheninkapayeeni. Ikantapaakeri:
tavaari eejatzi, te irantetapaakyaaro “¡Poyaatena!” Katziyanaka, MR\DDWDQD‫ێ‬
pankotsi. Jiyotaayetapairi maaroni. keri. 15੅Ipoña Leví irirori, jaanakeri Jesús
3੅Tzimatsiya 4 atziri pokashitakeriri Jesús irovakaiyaari ipankoki. Ari jiyaatzitakari
janatakotakeri kisoporokitatsiri. 4੅Te eejatzi iriyotaane, ikempiyapaakari
onkante iriñeeri, jotzikaakeri atziriite kovakoyetziriri isheninka kireeki, ipoña
piyotainchari. Ataitanake jenoki kaariperoshireriite. Osheki piyotaincha
pankotsiki, joveyantakero ikatziyakara jovaiyani. 16੅Ikanta Fariseo-payeeni
Jesús, jovaniiryaakotakeri mantsiyari. itsipatakari iyotzinkariite, josampitakeri
5੅Ikanta Jesús, ML\RWDNRWDYDNHULLUDYHQWDD‫ێ‬ iriyotaane Jesús, ikantziri: “¿Opaitama
shiretaneete, iñaanatavakeri mantsiyari, LNHPSL\DQWDULULL\RWDLPLULNDDULSHURVKLUH‫ێ‬
ikantziri: “Notomí, ipeyakoitaimiro riite, ikempiyakari eejatzi kovakotziriri
0$5&26੄2੄3 64
isheninka?” 17੅Ari jakanake Jesús, piñaanatakoteri ikantakota David-ni

ikantanakeri: “Aririka irimantsiyate atziri itsipayetakari ikarataiyini aantavetakariri
ipokashitziri aaventantzinkari, iriima itashe? 26੅Ikyaake tasorentsipankoki
atziri kaari mantsiyatatsine tekatsi inkove ijevavetari Abiatar-ni, MRYDNDURWDVRUHQ‫ێ‬
irirori. Tera iro nopokajaantantakari tsitanta, ipakeri eejatzi itsipayetakari.
QDDNDQRQNDLPDVKLUH\HWDLULNDPHHWKDVKL‫ێ‬ Tera oshinetaantsiveta, LQWDDQLMRYDSLLQ‫ێ‬
reriite, DxDQRSRNDVKLWDDW]LLULNDDULSHUR‫ێ‬ tavetaro Omperatasorentsitaari.”
shireriite nonkaimashireyetairi.” 27੅Eekero ikantanakitzi Jesús: “Tema iriira
DW]LULLWHNDQWDNDDQWDNHURULMRYHWVLNDQWDL‫ێ‬
Iñaaventziro Jesús itzitaita takarori kitaite jimakoryaantaitari. Tera
(Mt. 9.14-17; Lc. 5.33-39) LURNLWDLWHMLPDNRU\DDQWDLWDULNDQWDNDDQ‫ێ‬
18੅Tzimatsira pokashitakeriri Jesús, terone jovetsikayeetantakariri atziriite.
josampitapaakeri ikantziri: ´,W]LWDSLLQWD‫ێ‬ 28੅Irika Itomi Atziri ipinkathariperotzi
karo iriyotaane Juan irovarite, ari irirori, janayiro iroka kitaite.”

ikempitari iriyotaane Fariseo-payeeni.
¿Opaitama kaari itzitantaro piyotaane Atziri kisovakori
eeroka?” 19੅Jakanakeri Jesús, ikantziri: (Mt. 12.9-14; Lc. 6.6-11)
3
“Aririka inkempiyeetyaari aavakaachari, 1੅Ipoña
ikyaapai eejatzi Jesús
¿Arima irovashireneentaitakya? japatotapiintaita. Ari isaikake atziri
Kempitaka eero, aña kimoshirera kisovakori. 2੅Ikovaitatziira iriñeeteri
inkantaitya irovaitya. 20੅Irooma apaata, irovashinchaayetairi mantsiyari kitaite
aririka iragaitakeri iimentaitari, jimakoryaantaitari. Aamaane jovaitakeri,
aripaitera intziventavaitaityaari. onantyaari inkantakoiteri. 3੅Ipoña Jesús
21੅Aparoni paisatori ikithaataitari, ikaimakeri mantsiyari, ikantziri:
aririkami irovapatankaitantyaaro “Pimpoke, posatekya niyanki.” 4੅-RVDPSL‫ێ‬
ovakeramairi osape, DULUDRVDSHU\DDSHUR‫ێ‬ takeri piyotzimentakariri: “¿Otzimikama
WDQDNHDPSLWKDWDQDN\DDULNDRYDNHUD‫ێ‬ shinetaantsitatsiri anteri kitaite
mairi. 22੅Iroora aritatsi irovayeetero jimakoryaantaitari? ¿Tema arite
ovakerari imireyeetari, ovakerariki aneshinonkatante, irooma aritatsi
meshinantsinaki. ,URRPDLURYDQWDVKLLWD‫ێ‬ avamaante? ¿Tema aritzi antero
kyaaro paisatonakiki, DULRVDQDU\DDNRWD‫ێ‬ kameethari, LURRPDDULWDWVLDQNDDULSHUR‫ێ‬
nake, apiteroite apaatashivaitakya.” vaite?” Tekatsira akatsine. 5੅,SDPSR\DD‫ێ‬
nakeri Jesús piyotzimentakariri,
Iñaaventziro Jesús kitaite ovatsimashiretanakeri jiñaayetakerira te
jimakoryaantaitari irineshinonkayetante, ikantanakeri
(Mt. 12.1-8; Lc. 6.1-5) mantsiyari: “¡Pinthaaryaavakotai!”
23੅2NDQWDDSDURQLNLWDLWHLPDNRU\DDQ‫ێ‬ Matanaka, akotsitanai kameetha atziri.
taitari, LNHQDQDNH-HV~VSDQNLUHQWVLPD‫ێ‬ 6੅Ikanta Fariseo-payeeni, MDWDNHLNLQNLWKD‫ێ‬
shiki. Ari javiikitanakeri iriyotaane vaitakairi aapatziyariri Herodes iramene

okithoki pankirentsi. 24੅Te onimoteri tsika inkantero irovamaakaantantyaariri
Fariseo-payeeni, josampitakeri Jesús, Jesús.
ikantanakeri: “¿Opaitama javiikitantarori
piyotaane? ¢7HPDLUL\RWHWHRVKLQHWDDQ‫ێ‬ Ipiyotaita inkaarethapyaaki
tsite kitaiteriki jimakoryaantaitari?” 7੅Ipoña
ishitovanai Jesús, ikenanai
25੅Jakanake Jesús ikantzi: “¿Tema inkaarethapyaaki itsipatanaari iriyotaane.
65 0$5&26੄3
Joyaareki jovanakeri Galilea-satzi, onkante iriyaatapainte irovaiya Jesús.

Judea-satzi, 8੅Jerusalén-satzi, Idumea-satzi, 21੅Tzimatsi kantayetaintsiri: ´6KLQNLYHQ‫ێ‬
maaroni nampiyetarori intatsikero taka Jesús.µ,URLSRNDQWDYHWDNDULLVKHQLQ‫ێ‬

antaraaki jiñaa Jordán. Ikemakotakeri kathoriite, iraanairimi. 22੅$UHHWDL\DSDD‫ێ‬
eejatzi Tiro-satzi, Sidón-satzi, ikantaitzi: kani eejatzi iyotzinkariite ipoñaayetaka
“Osheki itasonkaventantake Jesús, jantake Jerusalén, ikantapaake irirori: “Irika
osheki kaari iñaapiintaitzi.µ3RNDL\DQD‫ێ‬ atziri jovashinchaatziiri ashitariri peyari
keni iriroriite iriñeeri. 9੅Irootake Jesús paitachari ‘Beelzebú,·LURRWDNHMRYDVKLQ‫ێ‬
ikantantanakariri iriyotaane irameneneri chaayetantariri ikaratzi jaakayetziri
pitotsi, eero janavyeetantari. 10੅Jimatakero peyari.” 23੅Ikanta ikemakera Jesús,
Jesús, jovashinchaayetake osheki. 2WDWVLQ‫ێ‬ japatotaiyakerini, joshiyakaaventatziiniri
kapirinikitavakaaka mantsiyari ikovira okaratzi ikantayetakeriri, ikantziri:
irantantavakyaari kapicheeni irako. “¿Tzimatsima peyari kaminaavakaachari
11੅Ipokayetzira jaakayetziri peyari, eero jaakantanta? 24੅$ULULNDLUDQWDPLQWKD‫ێ‬
jotyeerovashitari Jesús, ikaimimaita WDYDNDL\DDW]LULWVLNDLSLQNDWKDULYHQWDL‫ێ‬
shintsiini, ikantzi: “¡Eeroka Itomi Pava, tziri aparoniki nampitsi, MLxLLURMRYDSLQ‫ێ‬
niyotzimi naaka!” 12੅Onkantya eero taavaka. 25੅Aririka irantaminthatavakaiya
jiyotzitantaitari Jesús, ikisathayetakeri. eejatzi atziri isaikavankotavakaiyani, ari
iriñaakero irovapintaavakaiya. 26੅Ari
Jiyoshiitake Jesús 12 Irotyaantajanoriite LNDQWDULHHMDW]LSH\DULDULULNDLUDQWDPLQ‫ێ‬
(Mt. 10.1-4; Lc. 6.12-16) thatavakaiyaami, DULLURYDSLQWDDYDNDD‫ێ‬
13੅Ipoña itonkaanake Jesús otzishiki. kya, eero iñiiro ishintsite, ari
Arira ikaimakaantapaakeri ikaratzi inthonkyaari. 27੅$SDURQLDW]LULxDDSHURWD‫ێ‬
ookimotakariri. Jataiyakeni ikaratzi chari kameetha, tekatsira materine
ikaimakaantakeri. 14੅$ULSDLWHUDML\RVKLL‫ێ‬ inkyaashiteri ipankoki irayiteri
take 12 intsipatapiintyaari, iriitake jashiyetari irirori. Irooma aririka
irotyaanteri inkinkithatakaantayete. iroosoitakeri, aritake irimaitakeri.
15੅Ipasavyaakari irovashinchaayetairi 28੅Pinkeme nonkante: NDQWDWVLLPSH\D‫ێ‬
irirori mantsiyari, ikaratzi jaakayetziri NRWDLUL3DYDLQNDUDWHNDDULSHURVKLUHYDLWD‫ێ‬

peyari. 16੅Jirika ikaratzi jiyoshiitakeri: tsine, RQNDQWDYHWDN\DLQNDQW]LPDYDLYHWD‫ێ‬
Simón, ipaitakeri Pedro. 17੅Ipoñaapaaka kyaari. 29੅,ULLPDLQNDUDWHNDQW]LPDYDLWD‫ێ‬
Jacobo itomi Zebedeo itsipataakeri Juan, kerine Tasorentsinkantsi, irashira
irijatzi irirentzi Jacobo. Ipaitakeri irovaatyeero, eerova ipeyakoitairi.”
“Boanerges,” (akantziri añaaneki aaka: 30੅Iroora ikantantakari Jesús, tema
“Otomi ookatharontsi.”) 18੅Ipoñaapaaka ikantayeetatziiri: “Kamaari inatzi.”

eejatzi Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo,
Tomás, Jacobo itomi Alfeo, Tadeo, eejatzi Iriniro Jesús ipoña irirentzipayeeni
Simón ipaitakeri “Kisakotantaneri,” (Mt. 12.46-50; Lc. 8.19-21)
19੅ipoñaapaaka Judas Iscariote, tsika 31੅Ariya areetapaakari iriniro Jesús
intzime pithokashityaarine. otsipatakari irirentzipayeeni, RNDLPD‫ێ‬

kaantapaakeri, okatziyapaaka jakakiroki.
Kishimatziriri Tasorentsinkantsi 32੅,NDQWDYHWDNDULLNDUDW]LDSDWRYHQWDND‫ێ‬
(Mt. 12.22-32; Lc. 11.14-23) riri: “Ari opokiri piniro otsipatakari
20੅Ipoña ipokaiyeeni Jesús pankotsiki. pirentzipayeeni, okovi oñeemi.” 33੅,NDQWD‫ێ‬
Ari ipiyotzimentavaari osheki atziriite, te nake Jesús: ´¢1LLQNDPDSLNLQNLVKLUHWDL‫ێ‬
0$5&26੄3੄4 66
yarini eeroka iro nonirontari, LULQLUHQW]L‫ێ‬ 10੅Aritake jataiyeeni maaroni atziri,

tari?” 34੅$ULMDPHQD\HWDQDNHULDSDWRYHQ‫ێ‬ intaani isaikake Jesús itsipayetakari
takariri, ikantzi: “Irikaite, iriiyetakera oyaayetapiintakeriri, ipoña 12 iriyotaane.
nokempitakaantaari nirentzi, irijatzi Ari josampitaiyakeri Jesús, ikantziri:
nokempitakaantaari noniro. 35੅Ikaratzi “¿Tsikama okantakotaka okaratzi
antanairori ikovayetziri Pava, iriitakera poshiyakaaventakeri inkaaranki?”
nirentzitari, irojatzi notsirontaari, irojatzi 11੅Jakanakeri Jesús, ikantzi: “Iroñaakara
nonirontari.” nonkamantemiro kaari piyovetaiyani,

aritake piyotairo tsika ikanta Pava
Joshiyakaaventziri Jesús pankivairentzi ipinkathariventantzi. ,ULLPDSDVKLQHSD‫ێ‬
(Mt. 13.1-23; Lc. 8.4-15) yeeni, eero nokamantzitari irirori, intaani
4 noshiyakaaventayeteneri, 12੅ari onkantya

1੅Ipoña ipiyanaa eejatzi Jesús
inkaarethapyaaki, jiyotaantapai. eero iñaantaro ikemayevetari. 2QNDQWD‫ێ‬
Ipiyotzimentaitavaari. Otetanaka vetakya inkempisante, HHURLNHPDWKD‫ێ‬
pitotsiki, saikakotake niyankyaaki tziro, DULRQNDQW\DHHURLSDVKLQHVKLUHWDQ‫ێ‬
kapicheeni, katziyeeyakani atziriite taa, tema eero ipeyakoitairi irirori.”
othapyaaki ikempisantziri. 2੅Maaroni 13੅Ipoña Jesús josampitziri, ikantziri:
jiyotaayetziriri, joshiyakaaventatziiniri, ´¢7HPDSL\RWDYDNHURQRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬

ikantzi: 3੅´7]LPDWVLDSDURQLSDQNLYDLUHQ‫ێ‬ keri? Aririka noshiyakaaventakemiro
tzi, jatatsiri impankite. 4੅,NDQWDMRRNDNLWD‫ێ‬ pashine, ¢WVLNDW\DSLQNDQW\DSL\RWDQW\DD‫ێ‬
kero ivankire, tzimatsi ookakitapainchari rori? 14੅Tema irika atziri ookakitakerori
avotsiki. Ipoña ipokaiyapaakeni tsimeri, ivankire, iriira oshiyakaaventacha
jovapaakaro. 5੅7]LPDWVLSDVKLQHRRNDNLWD‫ێ‬ kamantantzirori iñaane Pava. 15੅Tzimatsi
painchari tsika omapiporokitzi te kemavetarori ñaantsi, ipokapaake
ontzimaperote kipatsi. Thaankiperoini Satanás, imaisantakaapaakeri. ,ULL\HWD‫ێ‬
oshookavetanaka. 7HUDRQWRQWDSDWKDSH‫ێ‬ kera oshiyakaaventziri ookakitapainchari
rotatye kipatsi, 6੅sampishitanake avotsiki. 16੅Tzimatsi kemavetarori ñaantsi,
pankirentsi jooryaapaakera ooryaa. Tema ikempisantaveta thaankiini. -RVKL\DNRYH‫ێ‬
te onkyaaperote oparitha inthomointa. takaro ookakitapainchari omapiporokitzi,
7੅Tzimatsiya pashine ookakitapainchari oshookavetanaka thaankiini. 17੅Tera
okitocheemashitzi, anaanakero iroori iriyotakoperotatyeero ñaantsi, te
oshookanake. Te onkithokite. 8੅7]LPD‫ێ‬ inkisashityaaro ikemaantsiventanakaro
WVL\DSDVKLQHRRNDNLWDSDLQFKDULRNDPHH‫ێ‬ ikempisantanairo ñaantsi, MRYDVKDDQWDQD‫ێ‬
thavanetzi kipatsi, VDDQNDQDRVKRRND‫ێ‬ kero. -RVKL\DNDURUDSDQNLUHQWVLVDPSLVKL‫ێ‬
paake, kithokitanake maaroni. 7]LPD\H‫ێ‬ tanaintsiri, tera onkyaaperotatye oparitha
tai okitho aparopayeeni okaratzi inthomointa kipatsiki. 18੅Tzimatsi pashine
shookaintsiri. Aparoni shookapaintsiri, kemavetarori ñaantsi, oshiyakaaventakeri
eepiyokiini okithokitanake, pashine ookakitapainchari kitocheemashiki.
osheki piyokineentanaintsiri, pashine 19੅Okantakaantziro jamatavivaita apaniro,
oshekiperotanaintsiri okitho.”੆* 9੅Eekero ikinkishiryaakotaro irashaarantya, iro

ikantanakitzi Jesús: ´.RYDWVLULLQNHPD‫ێ‬ ikovaperotake ontzimimotairi maaroni.
thatero, irovayempitatya inkempisante.” Anaanakero ñaantsi ikemavetavakari,
*¬4.8: Kantakotajaantachari jaka “okaratzi shookapaintsiri,” aamaaka okaratzi 30 okithoki,

pashine okaratzi 60 okithoki, pashine okaratzi 100 okithoki.
67 0$5&26੄4
MRVKL\DNDURSDQNLUHQWVLNDDULNLWKRWD‫ێ‬ 28੅Apanirora oshookavaitzi, etanakyaaro

tsine. 20੅Tzimatsiya kemavakerori ñaantsi, oshitovanake iryaani oshi, impoña
oshiyakaaventakeri ookakitapainchari ompovainkaryaanake, tzimanake osheki
okameethavanetzi kipatsi. ,NHPSLVDQWD‫ێ‬ okithoki. 29੅Onkantya osampatake,
nai, MRVKL\DNRWDNDURDSDURQLVKRRNDSDLQ‫ێ‬ PRQNDUDSDLWHWDSDDNDLUDDYDWDQWDLW\DD‫ێ‬
tsiri, W]LPDQDLQWVLULHHSL\RNLLQLRNLWKRNL‫ێ‬ rori.”
tanake, SDVKLQHRVKHNLSL\RNLQHHQWDQDLQ‫ێ‬
tsiri, pashine oshekiperotanaintsiri Joshiyakaaventaitziro
okitho.”੆* okitho inchato iryaanitatsiri
(Mt. 13.31-32; Lc. 13.18-19)
Onkoñaatakoyetai omanakoyevetainchari 30੅Ikantanake eejatzi Jesús: “¿Opaitama
(Lc. 8.16-18) oshiyari eejatzi ipinkathariventantai
21੅Ipoña ikantake eejatzi: “Ankoverika Pava? ¢2SDLWDPDQRVKL\DNDDYHQWHPL‫ێ‬
ootyaari ootamento, ¢DULPDDQWDWDNRWD‫ێ‬ rori? 31੅2VKL\DW\DDURUDDULULNDDPSDQNL‫ێ‬
keri kovitzinaki? ¿Avakotzirima tero iryaanitatsiri okitho pankirentsi.
otapinaki? Tera. Aña iro akovi onkoxHH‫ێ‬ Okantaveta iryaani onaveta,੆* 32੅aririka
tye maaroni inkene amenavaite. 22੅Ari ampankitakero, oshookanake, DQDDQD‫ێ‬
onkantyaari eejatzi, ontzimatye onkoxDD‫ێ‬ kero pashine pankirentsi, DQWDURRQNDQWD‫ێ‬
takoyetai omanakoyevetainchari, yetya oteva, ari irimavoshiyetyaari
ooñaarontairo kaari ikemathaveeta tsimeri otsimankatapeshitake.”
pairani. 23੅Kovirori inkemathatairo,
inkempisante.” 24੅Ikantanakeri eejatzi: ¿Opaitama joshiyakaaventantarori
“Paamaiyaarora okaratzi pikemakeri. Jesús iñaaventayetziri?
Otzimikari pantzimotantane, MLPDSHUR‫ێ‬ (Mt. 13.34-35)
yeetaimikari apaata eeroka.੆* 25੅Tsikarika 33੅$ULLNDQWDSLLQWDW\D-HV~VMRVKL\DNDD‫ێ‬
itzimi otzimimotakeri, DULRQW]LPLPRW]LL‫ێ‬ YHQWD\HW]LQLULDW]LULRNDUDW]LML\RWDD\HW]L‫ێ‬

tairi. Iriima kaari otzimimotzi, eekerora riri. Kapicheenirika inkemathayetakero
LUL\DDWDW\HLULxHHURHHURRQW]LPLPRSHUR‫ێ‬ atziriite, kapicheenira iriyotaayeteri.
yetairi.”੆* Oshekirika inkemathayetakero atziriite,
oshekira iriyotaayeteri. 34੅Tekatsi aparoni
Joshiyakaaventziro Jesús RNDUDW]LLNDPDQWDQW]LULNDDULMRVKL\DNDD‫ێ‬
oshooki pankirentsi ventzi. Iriima iriyotaane, LNHPDWKDWDNDD‫ێ‬
26੅Ipoña ikantanake eejatzi Jesús: keri maaroni otzimi jiyotaantayetakeri.
“Tzimatsira oshiyari ipinkathariventantai
Pava. Oshiyatyaarira aparoni shirampari Joimairentziro Jesús tampyaa
pankitzirori pankirentsi, 27੅imayira (Mt. 8.23-27; Lc. 8.22-25)
tsireni, inkakitamanai. Temaita iriyotero 35੅Okanta osheetyaanake, ikantanairi
tsika okanta oshookantanakari ivankire. iriyotaane: ´7KDPHDPRQW\DJDLLQWDWVLNH‫ێ‬
*¬4.20: Pamenero kantakotachari janta versículo 4.8. *¬4.24: Okaratzi ñaaventakotachari jaka,
jiroka okantakota: Kapicheenirika pinkempisantavakero nokantakemiri, kapicheeni piyotairo.
Irooma pinkempisantaperotavakerika, osheki piyotavakeri, eekero niyotakaaperotanakityeemiro.
*¬4.25: Jiroka okantakotziri okaratzi iñaaventaitziri jaka: Ikaratzi iyotavakerone niyotaakeriri,
eekero niyotakaaperotanakityeeri. Iriima kaari kempisantavakerone niyotaavetakariri,
irimaperotya eero jiyotairo. *¬4.31: Iro ikantakoitzi jaka “okitho iryaanitatsiri pankirentsi”
paitachari mostaza, shookatsiri inampiki pashine atziri.
0$5&26੄4੄5 68
ronta.” 36੅Aritake jatanai maaroni peyari, ikantzi: “Nopaita ‘Oshekyaantzi,’

piyotzimentakariri. Tema aritake isaikake tema osheki nokarataiyini.” 10੅Eekero
irirori pitotsiki montyaakotaiyanaani. ikantanakitzi peyari: “Te nonkove
7]LPDWVL\DR\DDWDQDNHULULLNHQDNR\HWD‫ێ‬ pomityaantena pashineki nampitsi.” 11੅Ari
nake pashineki pitotsi. 37੅$ULRPDSRND‫ێ‬ ipiyotaka tyonkaarikiini osheki chancho
paakari iniroite tampyaa, RWDPDNDDWD‫ێ‬ ishintaraiyini. 12੅Ikantaiyini peyari:
nake antaro, otetaatapaaka jiñaa “Pomityaantena janta chanchoki.” 13੅Ari
pitotsiki, irootzimatake intsitsiyakote. ikantzi Jesús: “Pimatero.” Arira
38੅Jovakiryagaitanakeri jimayira opoopaki ishiyeeyanakani chancho imperetatzi
pitotsi, jotziitotaka, ikantaitziri: ´£,\RWDD‫ێ‬ otzishi, mitagaiyapaakani inkaareki, ari
narí! ¡Antsitsiyakotatyé!” 39੅Piriintanaka ithonka ipiinkake. Aamaaka ikaraveta
Jesús, iñaanatanakero tampyaa, 2,000 chancho.
ikantziro: “¡Aritapaake pitampyaatake!” 14੅Itharovaiyanakeni aamaakoventariri,
Ikantzitanakaro inkaare eejatzi: ´£3LPDL‫ێ‬ shiyeeyanakani ikamantantapaake

ryaate!” Avisanake tampyaa, PDLU\DDWD‫ێ‬ nampitsiki, ikamantakeri eejatzi maaroni
nai inkaare. 40੅Ikantziri iriyotaane: saikayetatsiri irovaneki. Pokaiyanakeni
“¿Opaitama pitharovantanakari? iramenero avisaintsiri. 15੅,SRNDVKLLWDQD‫ێ‬
¿Tekerama paventaari Pava?” 41੅Osheki keri Jesús, iñeetapaatziiri jaakavetari
iñaapinkathatanakeri, ikantavakaiyani peyari. Isaikake, ikithaataa, kameetha
itharonkakiini: “¿Ipaitatyaakama irika ikantanaa. ,WKDURYDNDDSDDNDULLxDDSDD‫ێ‬
joimairentantarori tampyaa, MRLPDLUHQ‫ێ‬ keri. 16੅Ikaratzi ñaakeriri inkaaranki
tziro eejatzi inkaare?” ikamantavakeri pokayetaintsiri, ikantzi:
“Piñaakeri irika, LULLWDNH-HV~VRYDYLVDD‫ێ‬
Gadara-satzi jaakiri peyari kotairiri. Joviinkakaantake eejatzi osheki
(Mt. 8.28-34; Lc. 8.26-39) chancho.” 17੅Ikantaitanakeri Jesús:
5
1੅Areetapaaka Jesús intatsikero “Piyaatai, te nonkove pisaikimotena.”
inkaare, inampiki Gadara-satzi. 2੅Iro 18੅Ipoña jotetana Jesús pitotsiki. ,NDQWDYH‫ێ‬
jaatakotapaakitziini, ishiyashitavakari tavaari jovavisaakotairi: “Nokovi

jaakiri peyari ipoñaakaro kitataariki, 3੅ari noyaatanakemi.” 19੅Jakanake Jesús,
isaikavaitziri irirori. Te iraavyeeteri ikantzi: “Eero poyaatana, piyaatai
joosoveetantari ashirotha. 4੅Itzimpeshiro pisheninkaki. Pinkantapairi: ¶-LQHVKLQRQ‫ێ‬
joosoveetantari iitziki eejatzi irakoki. kataana Pinkathari.·੅µ20੅Jimatakero
Tekatsira kitsirinkerine. 5੅$ULLNDQWDLWD‫ێ‬ jaakavetari peyari, jatai inampiki
tyaani maaroni kitaite eejatzi tsireni, paitachari Decápolis, ikamantapairi
ikenayetzi otzishiki, kitataariki, maaroni atziri, ikantapairi: ´-RYDYLVDDNR‫ێ‬
ikaimavaitzi, LWRWDNDD\HWDURPDSLVKHWD‫ێ‬ taana Jesús.” Ipampoyaaminthaitanakeri
payeeni. 6੅Ikanta iñaavakerira ipokake ikemaitzirira ikantayetapairi.
Jesús, ishiyashitavakari, MRW\HHURYDVKLWD‫ێ‬
Irishinto Jairo opoña tsinane
paakari. 7੅Ikaimapaake shintsiini, ikantzi:
antzitakeriri iithaare Jesús
“¡Jesús, Itomi Pavaperotatsiri, tera
(Mt. 9.18-26; Lc. 8.40-56)
nonkove povashinonkaina! ¿Tsikama
pinkantaajatenaka?” 8੅7HPDLNLVDSDDNL‫ێ‬ 21੅Ikanta ipiya Jesús ipoñagaaro
tziiri Jesús, ikantapaakeri: “¡Piyaate intatsikero. Ipiyotzimentavaari osheki

peyari!” 9੅Ipoña josampitanakeri: atziri inkaarethapyaaki. 22੅$ULMDUHHWDSDD‫ێ‬
“¿Tsikama pipaitaka?” Ari jakanake kaya jevatatsiri japatopiintaita ipaita
69 0$5&26੄5੄6
Jairo. Jiñaapaakeri Jesús, MRW\HHURYDVKL‫ێ‬ “Eero povashireta, paventaiyaana naaka.”

tapaakari, 23੅ikantapaakeri: “Onkamatyee 37੅Tekatsi ishinete iroyaatanakeri. Intaani
nishinto. Nokovi piyaate pantantaiyaaro jaanakeri Pedro, Jacobo, Juan. Iriitake

kapicheeni pako, eshitakotaita.” 24੅Ari Juan irirentzi Jacobo. 38੅Ikanta jiyaatake,
jiyaatanake Jesús, iro kantamaitacha areetaka ipankoki Jairo. Iñaapaatziiri
joyaatanakeri osheki atziri, MDQDY\LLPDWD‫ێ‬ jakivaamashitaka atziriite, MLUDDNRWDL\D‫ێ‬
nakeri. roni. 39੅Kyaapaake Jesús, ikantapaakeri:
25੅2NDQWDDSDURQLWVLQDQHRVRNDDYDLWD‫ێ‬ “¿Opaitama piraantaiyarini? Te onkame,
chari, tzimakotake 12RVDUHQWVLRPDQWVL‫ێ‬ omakoryaatzi.” 40੅7KDLQNDVKLUHMRYDYHHWD‫ێ‬
yavaitake, 26੅osheki jaaventaveetakaro, nakari Jesús. Jomishitovapaakeri
aperotakero tzimimovetarori opinaventa. maaroni. Intaani isaikanake ashitarori,
Amenaashivaitaka, eekero iyaatatzi eejatzi iriyotaane. Ikyaashitanakero
omantsiyatzi. 27੅2NHPDNHLURRULLxDDYHQ‫ێ‬ jonoryeetakerora eentsi. 41੅-RLULNDYDNRWD‫ێ‬
taitziri Jesús, ikantaitzi: ´2YDVKLQFKDDQ‫ێ‬ paakero, iñaanatzimaitaro, ikantziro:
taneri inatzi Jesús.” Osatekantanakari “¡Talita cumi!” (akantziri aaka: “Eentsi,
atziri okenashitanakeri itaapiiki, pimpiriinte.”)੆* 42੅Piriintanaa eentsika,
antzitapaakeri kapicheeni iithaare. aniitanai. Tema tzimake 12 osarentsite,
28੅Tema okantashiretanakitzi iroori: irootake aniivaitantanaari. ,SDPSR\DD‫ێ‬
“Aririka nantzitakeri iithaare, DULQHVKLWD‫ێ‬ minthatanakeri ikaratzi ñaakerori.
kotai.” 29੅Apathakero eshitanake 43੅Ikantzi Jesús: “Pimperoota ovarite.”
osokaavaiveta. 30੅Jiyotzitanaka Jesús Ipoña ikantanakeri eejatzi: “Tera

tzimatsi ovashinchaashitakari ishintsinka, nonkove pinkamantayeteri atziriite.”
josampitanakeri oyaayetakeriri, ikantziri:
“¿Niinkama antzitakenarori noithaare?” Ipiyaa Jesús Nazaret
31੅Jakanakeri iriyotaane, ikantzi: “¿Tema (Mt. 13.53-58; Lc. 4.16-30)
6
piñeeri janavyiimatakemi atziri? Eekero 1੅IkantaJesús ipiya inampiki, ari
pikantatzi: ‘¿Niinka antzitakenarori joyaatairi maaroni iriyotaane.
noithaare?·੅µ32੅Eekero jamemenatanakitzi 2੅2NDQWDDSDURQLNLWDLWHMLPDNRU\DDQWDL‫ێ‬
Jesús, iriñeeri antzitakeriri iithaare. tari, jiyotaantake Jesús japatotapiintaita.

33੅Okanta tsinaneka oñaapinkathatanakeri Ipampoyaaminthataitakeri. Ikantayeetzi
Jesús, okavaitanaka. 7HPDLURMRYDVKLQ‫ێ‬ ikemaitzirira: “¿Tsikatya jaakerori
chagai. Iyaatashitanakeri, RW\HHURYDVKLWD‫ێ‬ jiyotanetantakari? ¿Niinkama matakairiri
paakari, okamantakotapaaka. 34੅,NDQWDQD‫ێ‬ kaari iñaapiintaitzi? 3੅¿Tema iriitake
kero irirori: “Tsinané, ovashinchagaimi añaapiintzi josheronkayetziro inchakota?
paventaane. Kantatsi piyaatai, kimoshire ¿Tema iri otomi María? ¿Tema añiiri
pinkantanaiya, aritake eshitakotaimi.” Jacobo, José, Judas ipoña Simón, iriitake
35੅Tekera inthonkero Jesús iñaanatziro, irirentzipayeeni? ¿Arira akarayetziro
areetaiyapaakani poñeenchari ipankoki iritsiro anampitaro jaka?” Ari opoña te
Jairo. Ikantapaakeri: “Kamakera pishinto. inkempisantaiteri Jesús.੆* 4੅,URLNDQWDQWD‫ێ‬
(HURUDSRxDDVKLUHQNDVKLYDLWDULL\RWDDQWD‫ێ‬ nakari: ´$ULMDVKLMRYDW]LLURNDPDQWDQWD‫ێ‬
neri” 36੅Ikanta ikemavakera Jesús neri, te iriñaapinkathaiteri isaikayetzira
ikantaitapaakeri, ikantanakeri Jairo: isheninka.” 5੅Irootakera kaari okantanta
*¬5.41: Irootake iñaavaitakeri Jesús, tema arameo onatzi jiñaanetari irirori. *¬6.3: Jacobo,
irijatzira ikantaitzitari eejatzi Santiago.
0$5&26੄6 70
Jesús iroñaakantero ishintsinka janta. Te ikemakera Herodes ikantayeetakeri,

iroshekiperote mantsiyari jovashinchaake ikantanake irirori: “Iriitakera añagaatsi
jantantanakari kapicheeni irako. 6੅Antaro Juan nothatzinkakaantakeri.” 17੅2SRxDDQ‫ێ‬
MRYDVKLUHWDNRWDNDULLNDUDW]LNLVRVKLUHYDL‫ێ‬ tzitakari Herodes jashitakotakaantziri
tatsiri, kaari kovatsine inkempisantai. Juan, okantakaantziro Herodías, LLQDQWD‫ێ‬
Iroora ikenantanakari jiyotaantayetzi vetari Felipe irirentzi Herodes. Irootake
pashineki nampitsi tzimayetatsiri janta. jiinantaariya Herodes irirori. 18੅Tema
ikaminaantavetatya Juan, ikantavetakari
Jotyaantaitziri iyotaari Herodes: “Te onkameethate piinantyaaro
(Mt. 10.5-15; Lc. 9.1-6) iina pirentzi.” 19੅Iro opoñaantari
7੅Ipoña Jesús japatotakeri 12 iriyotaane. okisaneentziri Herodías, okovake
,SDVDY\DDNDULLVKLQWVLQNDLQNLWVLULQNDQ‫ێ‬ ovamaakaanterimi. 20੅,URRWDNHMDVKLWDNR‫ێ‬
tyaariri irirori peyari. Jotyaantakeri, tzitakaantantakariri Herodes. Iro
intsipatavakaayetanakya inkarate apite. NDQWDPDLWDFKD+HURGHVLQLURLWHMLxDDSLQ‫ێ‬
8੅Ikantavakeri: “Eerora paanake pitharate, kathatakeri Juan, jiyotzi kameethashireri
povarite, eejatzi piireekite, intaani ini, itasorentsitakaane Pava jinatzi. Tera
paanake pikotzi. 9੅Eero okantzi paanake inkove irovaiteri. Tema maaroni
eejatzi pashine piithaare. Aparoni ikaminaavetariri, okompitzimoshiretakari
pinkyaantanakya pi-zapato-te.” 10੅,NDQW]L‫ێ‬ Herodes. $ULMHVKLYHQWDYHWDURLNHPSLVDQ‫ێ‬
tavakari eejatzi: “Pareetakyaarika tziri. 21੅Opoña aparoni kitaite, MRLPRVKL‫ێ‬
aparoni pankotsi, arira pimaapiintatye, renkavetaro Herodes itzimantakari
irojatzi pavisantakyaari pashineki pairani. ,SRNDL\DNHQLLNDUDW]LLSLQNDWKD‫ێ‬
nampitsi. 11੅Eerorika jaakameethaitzimi, rentsitzi, ipokake ijevare ovayiriite
eerorika ikempisantaitzimi eejatzi, Roma-satzi, ipokake jevayetatsiri
pavisapithateri. Potekanairo piipatsikiite, Galilea-ki. Ovaiyakani. 22੅Opoña
iro iriyotantyaari te inkempisanteri Pava. okyaapaake ishinto Herodías jovaiyanira,
Iriira irimaperoitai irovasankitaiteri amasheetapaake, ookimotapaakari
apaata, anaanakero inkantayeetairi Herodes amasheetane, ari ikempitakari
Sodoma-satzi ipoña Gomorra-satzi. itsipatakari jovaiyani. Ikantanakero
Omaperora.” 12੅Ikanta jiyaayetakera Herodes: “Ari nompakemi opaitarika
iriyotaane Jesús ikamantayetairi atziri pinkampitenari. 23੅Eero namatavitzimi,
irovashaantairo ikaariperoshireyetzi. jiyotzi Pava kyaaryoo nokantzi. Iroorika
13੅Jovavisaakoyetake jaakiri peyari, pinkovemi okaratzi nopinkathariventziri,
jovashinchaayetai eejatzi osheki arityaami onkantake nompemi
mantsiyari jotziritantari yeenkantsi. kashetani.” 24੅Iyaatashitanakero iniro,
okantapaakero: ´¢2SDLWDPDQRQNDPSLWH‫ێ‬
Ikamantakari Juan oviinkaatantaneri riri?” Okantanake iroori: “Pinkampiteri
(Mt. 14.1-12; Lc. 9.7-9) iito Juan oviinkaataneri.” 25੅Piyapaaka
14੅Areetakotakari pinkathari Herodes evankaro, okantapaakeri: “Nokovi
okaratzi Jesús jantayetziri. Tema pimpenaro iito Juan, povakenaro
ikantayeetake: ´$xDJDLUD-XDQRYLLQNDD‫ێ‬ matzitaki.” 26੅Jovashiretanaka antaro
tantaneri. Piñeeri otzimi ishintsinka.” pinkatharika. Tema maaroni ikemaitakeri
15੅Pashine kantayetatsiri: “Elías inatzi.” inkaaranki, ikantakerori evankaro, tekatsi
Ikantayeetzi eejatzi: “Aamaa iriitake inkenakaanairo, ontzimatye impero
pashine kamantantaneri.” 16੅Ikanta okovakotakeriri. 27੅Jotyaantake ovayiri
71 0$5&26੄6
iramakeneri iito Juan. 28੅Jatanake ovayiri kataroshimashi, pinashiyetyaarira

jashitakoyeetzirira Juan, LWKDW]LQNDSDD‫ێ‬ pomisaikayeteri.” 40੅Ari jimatakeri.
keri, jamakotakero iito matzitaki. Tzimatsi nashiyetainchari isaikayetake
Ipaitakero evankaroka, aanakenero iniro. aamaaka ikaratzi 100 atziri, jimataka
29੅Ikanta ikemaiyakeni iriyotaane Juan-ni. eejatzi pashine aamaaka ikaratzi 50
Pokaiyakeni, ikitatairi. atziri. Ari ikantayetakeriri, jomisaikakeri
maaroni. 41੅Ipoña Jesús, jaakotanakero 5
Jovakaari Jesús 5,000 shirampari tanta okonovakarira apite shima,
(Mt. 14.13-21; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14) amenanake inkiteki, ipaasoonketanake.
30੅Aritake areeyetaa irotyaantane, Ipetoryaakero tanta, ipakeri iriyotaane,
apatotapaa maaroni isaikira Jesús, jovavisaakeneri irirori atziripayeeni. Ari
ikamantapairi okaratzi jantayetakeri. ikempitaakeriri eejatzi shima, MDQWHWDD‫ێ‬
31੅Eekero ipokaminthatatzi atziri, kari maaroni. 42੅Maaroni jovaiyakani,
piyayetacha pashine. Te onkantapainte kemaneentaiyakani. 43੅Ijaikiyeetai 12
iriyaataiyeeni Jesús irovaiya. Irootake kantziri okaratzi jovakaantakari.
ikantantanakariri Jesús iriyotaane: 44੅Aamaaka ikaratzi 5,000 shirampari
“Thame aate tsika te inampiitaro, ovainchari.

amakoryaavakeeta kapicheeni.” 32੅2WHWDL‫ێ‬
yanakani pitotsiki, jataiyini. 33੅Iro Janiitantaro Jesús inkaare
kantamaitacha, osheki amenakotavakeriri (Mt. 14.22-27; Jn. 6.15-21)
jiyaatanake, jiyotavakeri. Shiyeeyanakani 45੅Ariikantanairi Jesús iriyotaane:
ikenaiyake avotsiki, ipoñaanakaro “Thamera, petaiyaaro pimontyagai
nampitsiiteki. Iri etaiyakaroni jareeta, nampitsiki Betsaida.” Ikantanakeri
apatotaiyapaakani. 34੅Ikanta jareetapaaka piyotzimentakariri: “Kantatsira piyaayetai
Jesús, jiñaapaatziiri ipiyotaiyakani. pipankoki.” 46੅Ikanta jiyaatanaira maaroni
Jetakoshiryaapaakari. 7HPDLNHPSLWDNL‫ێ‬ atziri, tonkaanake Jesús otzishiki
W\DDULRLVKDHHURULNDLW]LPLDDPDDNRYHQ‫ێ‬ iriñaañaate. 47੅Aritake tsirenitanake,
tyaarine. Jiyotaayetapairi eejatzi. overaakotaiyaani iriyotaane niyankyaaki
35੅Aritake sheetyaanake, LSRNDVKLWDSDD‫ێ‬ inkaare jimontyaakotaiyani. Apaniro
keri iriyotaane, ikantapaakeri: ´,\RWDD‫ێ‬ isaikake Jesús otzishiki, 48੅jamenakotakeri
narí, DVDLNDW]LLUDMDNDWVLNDWHLQDPSLL‫ێ‬ iriyotaane, VKLQWVLLNRPDWDL\LQLRLSL\DSL‫ێ‬
taro. 36੅Pinkaratero piyotaantzi, yatakotakerira tampyaa. 2NDQWDRNLWDLW]L‫ێ‬
iriyaataita atziripayeeni nampitsiki matake, jiyaatashitairi, janiitantaaro
iramanante iroyaari.” 37੅Ari ikantake inkaare, ikenashitapairi itaapiiki, iro
Jesús: “Pimperi eeroka iroyaari.” iravisanakerimi. 49੅Ikanta jiñeeyavairi,
Ikantziya: “¿Pikovatziima niyaate joshiyakaantzi shiretsi inatzi, NDLPDL\DQD‫ێ‬
namanantakite novakayaariri? Oshekira keni, 50੅WHPDPDDURQLRWVLQNDVKLU\DDQD‫ێ‬
ovinaro, eero janteta kireeki aamaaka keri iñaakerira. Ipoña ikantapaakeri
200 denario ompinatyaari, QRYDNDDQW\DD‫ێ‬ Jesús: “Naakatake pokaatsi, eero
riri maaroni.” 38੅Ikantzi Jesús: “¿Tsika pitharovi, tontashire pinkantaiyaani.”
okaratzika tanta jamanontakari atziriite? 51੅Otetapaa pitotsiki, avisainkatanake
Piyaate pamenakitero.µ,NDQWDMDPHQDNL‫ێ‬ tampyaa. Ipampoyaaminthataiyakerini.

tziro, ikantziri: “Tzimatsi 5 tanta, ipoña 52੅Tema tekeraata inkemathatero
apite shima.” 39੅Ikantzi Jesús: ´3RPLVDL‫ێ‬ joshekyaantakarori Jesús tanta, iro

keri maaroni atziri onatsiryaapankaatake okantakaantziro ikisoshirevaitaiyini.
0$5&26੄6੄7 72
Iro kantacha te inkinkishiretakotena

Jovashinchaantzi Jesús Genesaret-ki kameetha.
(Mt. 14.34-36) 7 Amenaashivaita jotyeerovayeta
53੅Irojatzi jareetantaiyapaakari inampiki iñaapinkathavetana,
Genesaret-satzi. 54੅,URMDDWDNRL\DSDDNL‫ێ‬ Tema jiyotaantashivaitaro jameyetari
tziini, jiyoitavakeri Jesús. 55੅,NDPDQWDYD‫ێ‬ irirori.
kaanaka maaroni nampitarori janta, 8੅Pipeyakotakaro eeroka Ikantakaantane
MDPDNR\HHWDNHULPDQWVL\DULLQDU\DDPHQ‫ێ‬ Pava, pantashiyetakaro jametayetari

toki. Tsikarikara isaiki Jesús, DULMDPDNR‫ێ‬ atziriite. Pikivayetziro piyovite,
yeetziniriri. 56੅Omataka ikenayetzira piraamento. 2VKHNLUDRNDUDW]LSDQWDVKL‫ێ‬
iryaaniki nampitsi, nampitsiki antaro, yetakari.”
eejatzi ovaantsiki, jovakoyeetziniri 9੅Ikantziri eejatzi: ´,URRUDSDQWD\HSHUR‫ێ‬
mantsiyari avotsiki, ikantayeetziri: take pameyetari, pithainkanakero

“Pishineteri irantzitavakemiro piithaare Ikantakaantane Pava. 10੅2NDQW]LLURVDQNL‫ێ‬
kapicheeni.µ7HPDPDDURQLDQW]LWD\HWD‫ێ‬ nare Moisés-ni:
keriri iithaare eshitakoyetai. Piñaapinkathateri ashitamiri.
Okantzi eejatzi:
Ovaariperoshiretziriri atziri 2QW]LPDW\HLURYDPDLWHULNLVKLPDYDL‫ێ‬
(Mt. 15.1-20) terine ashitariri.
7
1੅,SRxDLSRNDL\DNH)DULVHRLWVLSDWD‫ێ‬ 11੅,URNDQWDPDLWDFKDHHURNDSLNDQWDSLLQ‫ێ‬
kari iyotzinkari, ipoñaayetaka tzi: ‘Ankashiyakairirika Pava aireekite,

Jerusalén-ki. Japatoventapaakari Jesús. ontzimatye amperi. Onkantavetakya
2੅Tema iñaapaakitziiri iriyotaane te añeeri irashinonkaavaitya ashitairi.’ 12੅Ari
irantero jametapiintaitari ikivaakota pikantakari eeroka, piyotaashiyetakari
jovaiyanira. Ikishimatapaakeri. 3੅Tema atziripayeeni inthainkantavaite, te
okaratzi jantapiintziri Fariseo-payeeni, irineshinonkayetairi ashitariri. 13੅Intaani
eerorika ikivaakota, eero jovaa. Irootake pantashiyetakaro jameyetari pairani
jametapiintakari pairani icharineete: picharine, irootake pithainkantakarori
Aririka inkove iroya, RQW]LPDW\HLQNLYDD‫ێ‬ iñaane Pava. Arira pikantapiintatya
kotavakya, inkitevathatantyaari. 4੅Aririka pantayetziro kempitakarori iroka.”
irareetaiya jamanantavaitzi, tekera 14੅Opoña ikaimakeri Jesús maaroni
irovapaiyaata, inkivaakoperotapaiya. apatotainchari, ikantziri: ´3LQNHPSLVDQ‫ێ‬

Tera aparoni onkantya jameyetari, taiyeni, onkantya pinkemathatantyaarori
ikivayetzitaro eejatzi iriraamento, iyovite, nonkanteri. 15੅Maaroni jovayeetari, te
ironkotsimento, imaamento, maaroni. ovaariperoshiretante. Irooma okaratzi
5੅Irootake josampitantakariri Jesús, amishitovayetziri poñaachari
ikantziri: “¿Opaitama ipeyakotantakarori inthomointa, LURRWDNHUDRYDDULSHURVKLUH‫ێ‬
piyotaane jiyotaayetairi pairani tantatsiri. 16੅Povayempitatyaaro iroka.”
acharineete? Noñaapaakeri jovaiyani, te 17੅Ikanta jiyaataiyeeni atziri, kyaapai
inkivaakotya.” 6੅Jakanake Jesús, ikantzi: Jesús pankotsiki. Ari josampitakeri

“Kamataviri pinaiyini. (HURNDLxDDYHQ‫ێ‬ iriyotaane, ikantziri: “¿Opaitama
take pairani Isaías-ni, LNDQWDNHMRVDQNLQD‫ێ‬ poshiyakaaventakeri?” 18੅Jakanake Jesús,
tzi: ikantzi: “¿Tema pinkemathatavakero
Iñaapinkathavaantevetashitana eejatzi eeroka? ¿Tema piyote eeroka te
atziripayeeni. RYDDULSHURVKLUHWDQW]LRNDUDW]LMRYD\HH‫ێ‬
73 0$5&26੄7੄8
tari? 19੅Tekatsira onkantero ashire, okantziri: “Omaperotatya pinkatharí. Ari

intaani okeniro asheetoki, irojatzi LNDW]L\DSLLQWDULRWVLW]LLULURULMDQW\DD‫ێ‬
oshitovantanaiyaari.” Iro jiyotaantakeri tziini, MRYD\HWDURRYDULWHQWVLMRRNDNDDQWD‫ێ‬
Jesús, tema te onkaariperote okaratzi yetziri eenchaaniki.” 29੅Ikantzi Jesús: “Ari
jovayeetari. 20੅Ipoña ikantanake eejatzi: okanta, omaperotatya pikantakeri.
“Irooma aririka ankinkishiretya antakairi Kantatsi piyaatai, ari piñaapairo pishinto,
asheninka kaariperori, irootakera eshitakotai iroori.” 30੅Okanta iyaatai
ovaariperoshiretantatsiri. 21੅Tema tsinane opankoki, oñaapairo ishinto
inthomointa ashireki opoñaayeta, onoryaaka omaamentoki, eshitakotai.
okempitatya: NDDULSHURULNLQNLVKLUHWDDQ‫ێ‬
tsi, kaari kinataantsi, mayempitaantsi, Jovashinchagairi Jesús omatayempivetari
ovantaantsi, 22੅koshitaantsi, PDVKLWKD‫ێ‬ 31੅,SRxDMRYDDQDD-HV~VLVDLNDYHWDSDD‫ێ‬
taantsi, kaariperoshiretaantsi, DPDWDYL‫ێ‬ kara nampitsiki Tiro, ikenanairo Sidón-ki,

taantsi, mayempiryookitaantsi, VDPDNR‫ێ‬ Decápolis-ki irojatzi jareetantaari
neentaantsi, kishimataantsi, DVDJDDYHQ‫ێ‬ Galilea-ki. 32੅Ari jamaitakeneri aparoni
taantsi, masontzishiretaantsi. 23੅Tema atziri matayempiri, kisovaanteri inatzi
okaratzi ikinkishiretapiintaka atziri eejatzi. Ikantaitapaakeri: “Jesús,
kaariperori onatzi, irootake iñaantarori pantantavakyaari kapicheeni pako.”
ovaariperoshirevaitziri. Tema 33੅Ipoña Jesús jaanakeri jantyaatziini,
inthomointa ishireki opoñaayetaka josaantantakari irakoimpeki iyempitaki,

irokapayeeni.” jotziritantakari ichoore ineneki.
34੅Amenanake inkiteki, jovineenkatanaka,
Aventaari Pava Sirofenicia-sato ikantziri: “¡Efata!” (akantziri añaaneki
(Mt. 15.21-28) aaka: “ovitaryagaiyaata.”) 35੅Apathakero
24੅Opoñaashitaka ikenanake Jesús ivitaryaanaka iyempita, WHLQNLVRYDDQWH‫ێ‬
nampitsiki paitachari Tiro, irojatzi janta tanai eejatzi, kantanai iñaavaitzi.
Sidón-ki. Ari isaikapaake aparoni 36੅Ikantavetakari Jesús: ´(HURUDSLNDPDQ‫ێ‬
pankotsi, WHLQNRYDYHW\DLQNHPDNRLWH‫ێ‬ takotana.” Iro kantacha ipiyathatakari,

rimi. ,URNDQWDFKDWHRQNDQWHLURPDQDNR‫ێ‬ ikamantakeri maaroni atziri. 37੅,SDPSR‫ێ‬
tya. 25੅Tema janta tzimatsi aparoni yaaminthaitanakeri Jesús, ikantayeetzi:
tsinane, jaakiri peyari oshinto. 2NHPDNR‫ێ‬ “¿Opaitama okameethatantari jantziri
tavakeri iroori Jesús, iyaatashitanakeri, irika? Ikemakagairi matayempitari,
otyeerovashitapaakari. 26੅Kaari judío iñaavaitakagairi eejatzi kisovaanteri.”
iroka tsinane, opoñaatya iroori pashineki
nampitsi opaita Sirofenicia. 2NDQWDSDD‫ێ‬ Jovakaari Jesús 4,000 shirampari
keri: “Jesús, povashinchagainaro (Mt. 15.32-39)
nishinto, jaakatziiro peyari.” 27੅,NDQWDQD‫ێ‬
8
1੅Ikanta japatotaiyanira osheki atziri,
kero irirori: “Apaata tsinane. Tema thonkapaaka irovarite. Ikaimakeri

ikantaitakeranki: Te aapithateri irovarite Jesús iriyotaane ikantziri: 2੅“Antaro
eentsi amperi otsitzi iroyaaro, apaniro netakoshiretakari atziripayeeni. Tema
MRYDURLULURULLURMDW]LLQNHPDW]LLWDQWD‫ێ‬ mavatake kitaite itsipatakana jaka,
kyaari.”੆* 28੅Ipoña akanake tsinane, tekatsitapaake irovaiyaari. 3੅Aririka
*¬7.27: Iriira joshiyakaaventayeetzi judío-payeeni, ikempitari eenchaaniki. Iriima kaari

judío-tatsine ikempitari otsitzi.
0$5&26੄8 74
notyaantairi, ari aakeri itashe avotsiki, kaa: “Kaarima amantaka tanta.” 17੅Ikanta
tema tzimayetatsi poñaachari intaina.” Jesús jiyotake ikantavakaari iriyotaane,
4੅Jakanake iriyotaane, ikantziri: ikantzi: “¿Ipaitama pikantavakaamentari:
“¿Tsikama ayeka ovakaiyaariri jaka tsika ‘Kaari amantaka tanta?’ ¿Tema pikemi?
te inampiitaro?” 5੅Josampitziri Jesús: Kisoshire pikantaka. 18੅Tzimavetacha poki
“¿Tsikama okaratzi tanta tzimatsiri?” te piñaante, tzimavetacha piyempita te
Ikantaiyini irirori: “Tzimatsi 7.” 6੅Ipoña pinkeme. ¿Tema pinkinkishiryeero
jomisaikakaantakeri Jesús maaroni atziri noshekyaantakarori tanta? 19੅Tema 5
kipatsiki. Jaakero 7 tanta, LSDDVRRQNH‫ێ‬ tanta tzimavetacha, iro kantamaitacha
ventakero, ipetoryaakero, ipakeri jovaiyakani 5,000 shirampari.
iriyotaane jovavisaakeneri atziripayeeni 3L\R\DJDLURRNDUDW]LW]LPDNDDQWDSDLQ‫ێ‬
irirori. 7੅Tzimitacha eejatzi tsikarika tsiri. ¢7VLNDPDRNDUDW]LNDQW]LULMDLNLWDD‫ێ‬
ikaratzi shimaaniki. Ipaasoonkeventakeri chari?” Ikantaiyini: “12 kantziri.”
eejatzi, ipayeetakeri atziripayeeni. 20੅“Eejatzi nokempitaakero, karavetachari
8੅Ovaiyakani maaroni, kematziitaiyakani. 7 tanta, jovaiyakani 4,000 shirampari.
Ijaikitai okaratzi tzimakaantapaintsiri 7 Piyoyagairo tzimakaantapaintsiri. ¿Tsika
kantziri. 9੅Maaroni ovainchari aamaaka okaratzi kantziri pijaikitairi?” Ikantaiyini:
ikaratzi 4,000 shirampari. $ULMRPLW\DDQ‫ێ‬ “7 kantziri.” 21੅Ari ikantziri: “¿Tekerama
tayetairiri. 10੅Ipoña jotetanaa Jesús pinkemathateroota?”
pitotsiki itsipatanaari iriyotaane,
montyaakotanaa intatsikeronta opaitara Jovashincheetziri mavityaakiri
Dalmanuta. 22੅Areetaka Jesús nampitsiki Betsaida.
Jamaitakeneri mavityaakiri, LNDQWDLWDSDD‫ێ‬
Ikovakoyeetziri Jesús intasonkaventante keri: “Pantantanakyaari kapicheeni
(Mt. 16.1-4; Lc. 12.54-56) pako.” 23੅Ipoña Jesús, MDNDWKDYDNRWDQD‫ێ‬
11੅Ipoña ipokaiyapaakeni Fariseo, keri. Jaanakeri othapiki nampitsi.
iñaanaminthatapaakeri Jesús, ikovi Ichoontaakitakeri, jantantakari
iriñeero intasonkaventante, LURLUL\RWDQ‫ێ‬ kapicheeni irako. Josampitzimaitari:
taityaari omaperotatya opoña itasorenka “¿Kantatsi pamene?.” 24੅Ari jamenanake,
inkiteki, tema iñaantatyaari. 12੅-RYLQHHQ‫ێ‬ ikantzi: “Amenavetaana, noñaavetaari
katanaka Jesús, ikantzi: “¿Opaitama atziri janiitaiyini, iro kantamaitacha te
ikovantari iriñeena nontasonkaventante inkoñaaperote, joshiyakaro inchato.”
irikapayeeni? Eero noñaakimaitari. 25੅Ipoña japiitakeri ipampitaakitziri,
Omaperora.” 13੅Piyanaka Jesús, PRQW\DD‫ێ‬ iñaantaari jamenakagairi eejatzi. Ari

kotanaa. jeshitakotanake, koñaatanai jameni
intaina, iñaanairo maaroni. 26੅-RW\DDQ‫ێ‬
Shineyakairori itantane Fariseo tairi, ikantavairi: “Eerora pikenanai
(Mt. 16.5-12) nampitsiki, WHQRQNRYHSLQNDPDQWDNR‫ێ‬
14੅Ari ipeyakotanakaro iriyotaane tena.”
iraanontanakyaami tanta, intaani
jaamatsitanake aparoni janta ipitoki. Jiyotake Pedro: Cristo inatzi irika Jesús
15੅Ari ikantzi Jesús: “Ontzimatye (Mt. 16.13-20; Lc. 9.18-21)
paamaventyaaro shineyakairori itantane 27੅Ipoñajovaanaka Jesús, itsipatanaari
Fariseo eejatzi irashi Herodes.” 16੅Ari iriyotaane, iriyaatero maaroni nampitsi
iñaanatavakaiyani iriyotaane, LNDQWDYD‫ێ‬ saikatsiri Cesarea-ki inampitsiteki Filipo.
75 0$5&26੄8੄9
Okanta niyanki avotsi josampitakeri ovaakarontsi tzimayetatsiri jaka kipatsi,

iriyotaane, ikantziri: “¿Ipaitama impoña iriñeetairo impeyaashiitaiyaaro
ikinkishiretakotanari atziripayeeni?” añaantarentsi. 37੅¢.DQWDWVLPDLPSLQDNR‫ێ‬
28੅Ari jakaiyanakeni: “Ikantayeetzi YHQWDLW\DHHURLxDDQWDLWDURLPSH\DVKLWDL‫ێ‬
Juan-ni oviinkaatantaneri pinatzi, tya? 38੅7HPDLNDUDW]LSDVKLNLYHQWDNRWD‫ێ‬
ikantayeetzi eejatzi Elías pinatzi. QDULQDDNDLxDDYHQWDLQDNDDULSHURVKLUH‫ێ‬
Tzimatsi kantayetatsiri eejatzi pashine, riki atziri, ari nonkantzitaiyaari naaka
kamantantaneri piriintaacha.” 29੅Ipoña eejatzi nompashikiventairi apaata aririka
josampitanakeri irirori, ikantziri: nompiye namairo irovaneenkaro
“¿Opaita pikinkishiretari eeroka?” Ari Ashitanari nontsipataiyaari maninkariite,
jakanake Pedro: “¡Cristo pinatzi!.” tema naaka Itomi Atziri.”
9
30੅Ikantzi Jesús: ´(HURUDSLNDPDQWDNR‫ێ‬ 1੅Ipoña ikantanake eejatzi Jesús:
tana.” “Kyaaryoora, tzimayetatsi pikaratzi

jaka, tekeraata pinkameeta, ari piñaakero
Iñaaventziro Jesús inkame LVKLQWVLQND3DYDWVLNDLNDQWDLSLQNDWKDUL‫ێ‬
(Mt. 16.21-28; Lc. 9.22-27) ventantzi.”
31੅Ari jetanakaro Jesús ikamantziri
iriyotaane onkarate avishimoterine, tema Ishipakiryiimotakeri Jesús iriyotaane

iri apaniro paitaincha Itomi Atziri. (Mt. 17.1-13; Lc. 9.28-36)
Ikantziri: ´2VKHNLUDQRxHHURQRxDDVKLWD‫ێ‬ 2੅Okanta avisanake 6 kitaite. 7RQNDD‫ێ‬
koventyaami. Osheki inkisaneentena nake Jesús otzishiki, jaanakeri Pedro,

pinkatharipayeeni, eejatzi ijevarepayeeni Juan, ipoña Jacobo. $ULLVKLSDNLU\LLPRWD‫ێ‬
omperatasorentsitaari, eejatzi ikaratzi keriri. 3੅Kitamaro okantanaka iithaare,
iyotzinkariite. Irovamaakaantena. Iro WHNDWVLDQNHPSLWDNDDQW\DRNLWDPDURWDQD‫ێ‬
avisavetakya mava kitaite, añagaana.” kera. 4੅Iñaatziri Elías itsipatapaakari
32੅Ari ikantakeriri, te iromanero. Ipoña Moisés, ikinkithavaitakaapaakeri Jesús.
Pedro, jaanakeri Jesús jantyaatziini, 5੅Iñaavaitashitanaka Pedro, ikantanakeri
ikovavetaka inkaminairimi. 33੅,SLWKRNDSL‫ێ‬ Jesús: “Iyotaanarí, omapero okameethatzi

thatanakari, jamenanakeri iriyotaane, pamaiyakena jaka. .DPHHWKDQRYHWVLNDL‫ێ‬
ikisathatanakeri Pedro, ikantziri: yemine mava pankoshetantsi: aparoni
“¡Piyaate Satanás! Tera poshiretaro pashitya eeroka, aparoni irashitya
eeroka ikovakaantziri Pava, intaani Moisés, irashitya aparoni Elías.” 6੅Tema
poshiretaro ikovayetziri atziriite.” itharovaiyanakitziini, LURRWDNHLxDDYDLWD‫ێ‬
34੅,SRxDLNDLPDNHUL-HV~VSL\RW]LPHQWDND‫ێ‬ shivaitantanakari. 7੅Ipoña opokapaake
riri, ikaimakeri eejatzi iriyotaane, menkori otsimankakotapaakeri. Ikematzi
ikantakeri: “Tzimatsirika kovatsiri ikantaitzi: “Notomi inatzira irika
LQWVLSDW\DDQDLURYDVKDDQWDLURLNRYDVKL\H‫ێ‬ netakokitari, pinkempisanteri.” 8੅Ipoña
tari irantero. 2QNDQWDYHW\DLPSDLNDNRLWH‫ێ‬ jamenaperovetaiyanaani, tekatsi
rimi, intsipatyaana. 35੅,NDUDW]LHWDNRYDLWD‫ێ‬ iriñaanai, intaani Jesús.
FKDULDSDQLURMDQWD\HW]LURLQHYHWDVKL\H‫ێ‬ 9੅Ikanta joirinkaiyaanira otzishiki,
tari, ari impeyashitakya. Iriima inkarate ikovakotakeri eero ikamantantziro

kamimentenane, okantakaantziro iñaakeri irojatzi apaata aririka irañagai.
ikempisantziro Kameethari Ñaantsi, Tema irika Itomi Atziri ari irañagai
aritake iravisakoshiretai. 36੅$PHQDDYDLWD‫ێ‬ inkamavetakyaara. 10੅Irootake eero
shitara iñeetziro otzimimotantzi osheki ikamantakotantari, iro kantacha osheki
0$5&26੄9 76
josampitavakaiyakani irirori tsika opaita rika pineshinonkatyaana, pimatero.”

ikantakotziri Jesús, DULLUDxDJDLLQNDPD‫ێ‬ 23੅Ikantziri Jesús: ´¢2SDLWDPDSLNDQWDQWD‫ێ‬
vetakya. 11੅Ipoña josampitaiyakeri, rori ‘Kantatsirika…?·$ULULNDSLQNHPSL‫ێ‬
ikantziri: “¿Opaitaka ikantakotziri santanai, aritake omatakya maaroni.”
iyotzinkariite iriira eevatapaintsine Elías 24੅Ipoña ikaimanake shintsiini iriri eentsi,
impoke?” 12੅Ari jakanake Jesús, ikantziri: ikantanake: “Kempisantavetachana,

“Omaperotatya, iriitakera eevatapaintsine terika nokempisantaperotzi, SLQNHPSL‫ێ‬
Elías impoke, irovatampatzikatantapaake. santakaaperotaina eeroka.” 25੅Eekerora
¢7VLNDPDRNDQW]LNDMRVDQNLQDWDNR\HHWD‫ێ‬ iñaatzi Jesús ipokaiyapaakeni atziri,
kena pairani? Tema okantzi: ‘Irika Itomi ikisathatanakeri peyari, ikantanakeri:
Atziri, osheki inthainkavaitaiteri.’ “Pintainaryeeyaari eentsi, eerora
13੅Pinkeme, aritakera pokake Elías. pipiyashitaari eejatzi.” 26੅Ikaimanake
Osheki imaimaneetavakeri, LPRQNDUDWD‫ێ‬ shintsiini peyari. Ikamanatakaanakeri
kero okaratzi josankinatakoyeetakeriri.” eentsika. Osheki kantanaintsiri: “Kamake
eentsika.” 27੅Ipoña jakathavakotanakeri
Jovavisaakotziri Jesús eentsi jaakiri peyari Jesús, jovatziyakeri. Añaanai. 28੅Ikanta
(Mt. 17.14-21; Lc. 9.37-43) ikyaapaakera Jesús pankotsi, DULMRVDPSL‫ێ‬
14੅Ikanta jareetaa Jesús jookanakeri takeriri iriyotaane apaniroini, ikantziri:
iriyotaane, LxDDSDDW]LLULLSL\RW]LPHQWD‫ێ‬ “¿Ipaitaka kaari nomatantari naaka
NDULRVKHNLDW]LULLWVLSDWDNDULL\RW]LQND‫ێ‬ novavisaakoteri?” 29੅Ikantzi Jesús:
riite iñaanaminthatziri. 15੅,NDQWDLxDDYDL‫ێ‬ “Imaperotatya ishintsitzi irika peyari,
rira ipokai Jesús, ipampoyaavairi, okovitya aakoventyaaro amane, DQW]LYHQ‫ێ‬
ishiyanaka irovethatavaiyaari. 16੅-RVDPSL‫ێ‬ tyaari eejatzi.”
tapaakeri Jesús, ikantzi: “¿Ipaitama
piñaanatzimentziriri?.” 17੅Akanake Japiitairo Jesús ikamantakota
aparoni, ikantanake: “Iyotaanarí, inkamimotante
namatziimiri notomi jaakiri peyari, te (Mt. 17.22-23; Lc. 9.43-45)
onkantai iñaavaitai. 18੅,PSRNDVKLWDSDLUL‫ێ‬ 30੅Ipoña jovaanaa Jesús, ikenayetanai
rika, osheki jomposakaavaitari kipatsiki. Galilea-ki. Tera inkove inkemakoteri

Ishimorepaantevaitakaari, jatsikaikivaita, atziriite. 31੅Tema jiyotaayetatziiri
ikisotakairi. Nokantavetakari piyotaane iriyotaane, ikantayetziri: “Irootaintsira
irovavisaakotainari, te irimateri.” iraakaantaiteri Itomi Atziri, irovaiteri.
19੅Jakanake Jesús, ikantanake: “Tetya Avisavetakya, mava kitaite, aritake
pinkempisantaiyeni eeroka. ¢7VLNDSDL‫ێ‬ irañagai eejatzi.” 32੅Iro kantamaitachari te
tema piyote? Pamakeri jaka eentsi.” LUL\RWDL\DYDNHURQLRNDUDW]LLNDPDQWDYHWD‫ێ‬
20੅Jamaitapaakeneri. Ikanta peyari riri. Tekatsi kovatsine irosampiteri.
iñaapaakerira Jesús, jompetatakaanakari
shintsiini eentsika, tyaanake, ipinaavaita Tsika itzimi iriiperotatsiri
kipatsiki, ishimorepaantevaitanake. (Mt. 18.1-5; Lc. 9.46-48)
21੅Josampitanakeri Jesús iriri eentsi, 33੅Areetaiyaani Capernaum-ki. Ikanta
ikantziri: “¿Tsikapaitema jetantanakari isaikaiyapainira pankotsi, josampitakeri
peentsite?” Ikantzi: “Ari ikantzita Jesús, ikantziri: ´¢2SDLWDNDSLNDQWDYD‫ێ‬
ovakera jeentsitapaake. 22੅,WDDNDDYDLYHWD‫ێ‬ kaari inkaaranki avotsiki?” 34੅Ari
kari paampariki, ipiinkavaitzi eejatzi imairetaiyakeni irirori. 7HPDLNDQWDYD‫ێ‬
jiñaaki, ikovi irovamayerimi. .DQWDWVL‫ێ‬ kaamentatyaaro inkaaranki avotsiki
77 0$5&26੄9੄10
tsikarika itzimi iriiperotatsiri. 35੅6DLND‫ێ‬ WDLPLVDULQNDYHQLNLWVLNDSLQNDQWDLWD‫ێ‬

nake Jesús, japatotakeri 12 iriyotane, tyeeni pintagaiya, 44੅tsika janta te
ikantziri: “Aririka pinkove piriiperote, inkaamanetapai chovitsi, tsika te
poshiyakotyaari ikanta otzikataari, te intsivakanetapai paampari. 45੅Iroorika
ipinkathariventantzi irirori.” 36੅Jamake piitzi pantapiintantyaami kaariperori,
aparoni eentsi isaikaiyakenira, LWKRPDD‫ێ‬ SRYDVKDDQWHURRQNDQW\DSDYLVDNRWDQWDL‫ێ‬
keri, ikantzi: 37੅“Inkarate pairyiirori yaari, SLQNHPSLWDNDDQWHURSLQWKDW]LQND‫ێ‬
novairo ikempisantaana, impoña tyeeromi piitzi. ,URMDW]LSL\DDSRQWKRNL‫ێ‬
iraakameethatairi aparoni kempitariri tantaiyaari inkiteki. Tema te apantyaaro
irika eentsi, naakara jaakameethatake. RW]LPDYHWDDSLWHSLLW]LRPSRxDSLxDJDL‫ێ‬
Ari okempitari eejatzi, DULULNDSDDNDPHH‫ێ‬ roya apaata irookaitaimi sarinkaveniki
thatakena naaka, kempiperovaitaka iri tsika pinkantaitatyeeni pintagaiya, 46੅tsika
paapatziyanaa itzimi otyaantakenari te janta inkaamanetapai chovitsi, tsika te
jaka.” intsivakanetapai paampari eejatzi.
47੅Iroorika poki pantapiintantyaami
Ari akaratziri kaari kisaneentairi kaariperori, povashaantero onkantya
(Lc. 9.49-50) pavisakotantaiyaari, pinkempitakaantero
38੅Ari ikantanake Juan: “Iyotaanarí, pinkithoryaatyeeromi poki. Irojatzi
noñaake chapinki aparoni atziri piyaapityaakitantaiyaari inkiteki. Tema
pairyiirori pivairo, jovavisaakotzimaitari te apantyaaro otzimaveta apite poki
jaakiri peyari. Tera añeeri ankarateri ompoña piñagairoya apaata irookaitaimi
jaka, novashaantakaakeri.” 39੅Ikantzi sarinkaveniki tsika pinkantaitatyeeni
Jesús: “Eero povashaantakairimi. Tema pintagaiya, 48੅tsika te janta inkaamanetai
ikaratzi tasonkaventantatsiri ipairyiirora chovitsi, tsika te intsivakanetai paampari
novairo, HHURUDLNLVKLPDWDDQDRVDPDQLL‫ێ‬ eejatzi. 49੅7HPDSDDPSDULNLUDLULxDDQWD‫ێ‬
tyaake. 40੅Tema ari akaratziri itzimi kaari yeetyaami maaroni, LQNHPSLWDNDDQWDLWH‫ێ‬
kisaneentaine. 41੅$ULULNDLQNDPLQWKDJDL‫ێ‬ miro eejatzi okanta katyori. 50੅Kameetha
temi impairyeetero novairo, inkantaite: okanta tzivi okatyotzi, DULULNDLQNRQRYDL‫ێ‬
‘Nompakoteri jiñaa jashitaari Cristo.’ tero tsika ompaitya, eero apantaaro
Iriira impinaitairi apaata. Omaperora.” inkatyokantaityaaro. $ULSLQNDQWDQDL‫ێ‬
\DDULHHURNDRQW]LPDW\HSLQNHPSLWDNRWDL‫ێ‬
Eero pantakaantziro kaariperori yaaro tziviperori, paapatziyavakaiya,
(Mt. 18.6-9; Lc. 17.1-2) tema te apantaro pintzimaventavakaiya.”
42੅“Tsikarika itzimi antakaakerine
Jiyotaantzi Jesús ikantzi: te
kaariperori aparoni eentsi aventaanari,
apantyaaro pookero piina
oshiyakariri irika jaka, DULLURYDVDQNLWDD‫ێ‬
(Mt. 19.1-12; Lc. 16.18)
yeetairi. ,URNDPHHWKDWDWVLPLLQWKD\HHWH‫ێ‬
10
neri mapi ikentsiki, iroviinkaitakeri 1੅Ikanta jovaanaa Jesús iriyaatero
inkaareki. 43੅,URRULNDSDNRSDQWDSLLQWDQ‫ێ‬ Judea, ikenanakero intatsikero

tyaami kaariperori, povashaantero Jordán. Japatotzimentavaari osheki
onkantya pavisakotantaiyaari, SLQNHPSL‫ێ‬ atziri. Jetapaaro jiyotaayetapairi
takaantero pinthatzinkatyeeromi pako. ikempitapiintzirora.
Irojatzi piyaaponthokitantaiyaari inkiteki. 2੅Ari ipokakeri Fariseo, josampitapaakeri
Tema te apantyaaro otzimaveta apite Jesús ikovi inkompitakaiyaarimi, LNDQWDSDD‫ێ‬

SDNRRPSRxDSLxDJDLUR\DDSDDWDLURRNDL‫ێ‬ keri: “¿Shinetaantsitatsima aparoni atziri
0$5&26੄10 78
irookero iina?” 3੅Jakanake Jesús, LNDQWDQD‫ێ‬ jotyeerovashitapaakari, josampitapaakeri:

keri: “¿Opaitama ikantakaantziri “Kameethari Iyotaantanerí, ¿opaita
Moisés-ni?” 4੅Ikantaiyini irirori: ´,VKLQHWD‫ێ‬ nantairi noñaantaiyaarori añaantarentsi
kaantziro Moisés-ni ookero aina aririka kantaitaachaneri?” 18੅Ari jakanakeri
impayeetairo tsika osankinatakota Jesús, ikantziri: ´¢2SDLWDPDSLNDQWDQWD‫ێ‬
ookavakaantsi.” 5੅Ari jakanakeri Jesús, nari: ‘Kameethari pinatzi?’ Apanirora
ikantanakeri: ´2NDQWDNDDQW]LURWHSLQNHP‫ێ‬ ikantakaaro Pava ikameethatzi, tekatsi
pisantanete, irootake ishinetantakamirori pashine. 19੅Aritakema piyotakotakero
iroka. 6੅Tema pairani etantanakari Ikantakaantaitziri: Eero povantzi, eero
jovetsikantzi Pava, jovetsikakeri shirampari, pimayempitzi, eero pikoshitzi, eero
jovetsikitakaro eejatzi tsinane. 7੅Iro pithaiyakotanta, eero pamatavitantzi,
jookantariri shirampari ashitariri, onkantya piñaapinkathateri ashitamiri.”
iraantyaari iina, 8੅aparoni ikantanaa 20੅Jakanake irirori, ikantzi: ´,\RWDDQWD‫ێ‬
jaavakaanaara. 7HUDDSLWHDW]LULLQNDUDWD‫ێ‬ nerí, nothotyaakero maaroni irojatzi

nai, aparo jinanaatzi. 9੅Irootakera eero QHWDQDNDURSDLUDQLHHQLURQHHQWVLWDSDD‫ێ‬
okantanta intsiparyeeyaaro shirampari keeni.” 21੅Ipoña Jesús jamenanakeri,
itsipataakaakariri Pava.” jetakotanakari, ikantziri: “Tzimatsi
10੅Ikanta isaikaiyini pankotsiki, MRVDPSL‫ێ‬ aparoni kovityaapainchari kaari pantzi.
tairi iriyotaane okaratzi ikantakeri, 11੅LNDQWD‫ێ‬ Piyaataate pipankoki, pimpimantero
nake Jesús: “Tsikarika itzimi ookerone iina, maaroni pashitari, pimpashiyetyaari
aririka iragai pashine tsinane, MLPD\HPSL‫ێ‬ ashinonkaachari. Tema ari piñagairo
ventakero etavetarori. 12੅Ari okempita panintagaiya inkiteki. Pimpokera,
tsinane aririka ookeri oime, agairika pashine poyaatena.” 22੅Ikanta ikemavakera,
shirampari, omayempitake eejatzi.” okantzimoneentanakari. Ovashire ikanta
ipiyanaa, tema ashaarantzinkari inatzi.
Itasonkaventziri Jesús eentsipayeeni 23੅Ipoña Jesús, jamenanake maaroni
(Mt. 19.13-15; Lc. 18.15-17) inampinaki, ikantziri iriyotaane: “¡Osheki
13੅Ari jamaitakeneri Jesús eentsipayeeni, opomerentsita iriyaatai ashaarantzinkari
ikovaitzi irantantavakyaari kapicheeni irako. ipinkathariventantzi Pava!” 24੅-L\RNLW]LLWD‫ێ‬
Ikanta iriyotaane Jesús ikisathatavakeri nake iriyotaane ikemakerira ikantakeri.
amayetziriri eentsi. 14੅Te onimotanakeri Ipoña japiitanakero ikantzi: “Notomiite.
Jesús iñaakerira, ikantziri: “Pishineteri ¡Osheki ompomerentsitzimotyaari iriyaatai
eentsipayeeni impokashitenaata. Eero tsika ipinkathariventantzi Pava aventaarori
pithañaana. Maaroni kempitaiyaarine irirori, irashaakaro! 25੅Tema eero okantzi inkye
iriitake ñagairone ipinkathariventantzi Pava. piratsi camello imoroki kithapi, iro
15੅Omapero, eerorika iñaapinkathaitziri Pava RYDWVLSHURRSRPHUHQWVLWDLQN\HDVKDDUDQ‫ێ‬
inkempitakoityaari ikantara eentsipayeeni, tzinkari tsika ipinkatharitzi Pava.” 26੅Eekero
eerora iñeetairo ipinkatharitai.” 16੅,WKRPDD‫ێ‬ jiyokitziitanakitzi iriyotaane, LNDQWDVKLUH\H‫ێ‬
vakeri eentsipayeeni, MRW]LPLNDSDW]LLWR\HWD‫ێ‬ tanake: ´¢7VLNDPDLPSDLW\DDNDDYLVDNRVKL‫ێ‬
keri, itasonkaventayetakerira. retaatsine?” 27੅Jamenanakeri Jesús,
ikantziri: “Eerora imatziro apaniro atziri,
Evankari ashaarantachari iriitakera Pava matakayerine. Tema tekatsi
(Mt. 19.16-30; Lc. 18.18-30) pomerentsitzimotyaarine irirori.” 28੅Ipoña
17੅Iro iravisantanaiyaarimi Jesús, ikantanake Pedro: “Jirikatakena maaroni
ishiyashitakari aparoni evankari, nokarataiyakeni, nookayetanakero okaratzi
79 0$5&26੄10
tzimimoyetanari, noyaataiyakemi.” okarikiini Jesús, ikantakeri: “Iyotaantaneri,

29੅Jakanake Jesús, ikantanakeri: ´2PDSHUR‫ێ‬ nokovi pantainaro nonkampitemiri.”
tatya, tzimatsirika kempisantanairori 36੅Josampitanakeri irirori: “¿Ipaitama
Kameethari Ñaantsi, kamantakoyetanairori pikoviri nantemiri?” 37੅Ikantaiyini: “Tema

eejatzi, ari okanta jookayetantanakarori irootaintsi pimpinkathariventante,
inampi, irirentzi, iritsiro, ashitariri, iina, SLVKLQHWHQDQRVDLNDQDPSLWHPLSDNRMDQR‫ێ‬
ireentsite, irovane, 30੅iriitake ñagairone ULNLQRQWVLSDW\DDPLDPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
impairi Pava osheki. Osheki onkarate tante.” 38੅Ikantanakeri Jesús: “Tera piyotero
pankotsi, irirentzi, iritsiro, ashitariri, opaita pikampitanari. 2VKHNLQRQNHPDDQ‫ێ‬
ireentsite, irovane. Onkantavetakya osheki tsityaari naaka. ¿Arima pamavetakero
inkisaneentavaitaiteri, tema eero osamani eeroka pinkemaantsitya osheki? ¿Arima
RQNDQW\DLULxHHURDxDDQWDUHQWVLNDQWDLWDD‫ێ‬ pinkempitakyaana nonkame naaka?”੆*
chaneri. 31੅Tema tzimayetatsi etayetarori 39੅Ikantaiyini irirori: “Aritake nomatakero.”
iroñaaka, iri ñeerone irimpoiyetai. 7]LPD\H‫ێ‬ Ikantzi Jesús: “Omapero, irootaintsira

tatsi eejatzi impoiyetatsi iroñaaka, iri pimatero onkarate nonkemaantsityaari,੆*
ñeerone iretayetaiyaaro.” 40੅irooma pisaikanampitena nakojanoriki
pintsipatyaana ampinkathariventante, eero

Japiitairo ikamantakota okantzi naaka noshinetaimiro, irashira
Jesús irovamagaiteri tsika itzimi ikashiyakaayeetzitakari.”
(Mt. 20.17-19; Lc. 18.31-34) 41੅Ikanta ikemaiyakera pashine iriyotaane,
32੅Ikanta itonkaiyini ipampithatziro avotsi ikisanakeri Jacobo eejatzi Juan. 42੅Ipoña
jiyaatziro Jerusalén-ki. Iriitake eevatatsi japatotanairi eejatzi, ikantziri: “Piyotaiyini
Jesús janiitaiyinira. ,SDPSR\DDPLQWKDWDL\D‫ێ‬ eeroka tsika ikanta pinkathariyetatsiri jaka,
kerini iriyotaane, tharovashire ikantaiyani jomperanatanta. Ari ikempitari eejatzi
joyaatziri. Ipoña japiitakero Jesús japatotziri iriiperoyetatsiri iñaapinkathayeetziri irirori.
12 iriyotaane, inkamanteri onkarate 43੅Irooma eerokaite, aririka pinkove
avishimoterine, ikantakeri: 33੅“Aatatziira piriiperote, iri pinkempitakotya ikantara

Jerusalén-ki. Arira iraayeeteri Itomi Atziri otzikataari. 44੅,URRULNDSLQNRYHSLMHYDWD‫ێ‬
iraakaanteri ijevare omperatasorentsitaari kaante, iri pinkempitakotya ikantara
intsipatakyaari iyotzinkariite, iriyakoventeri omperataari. 45੅Tera iro impokantyaari
irovaiteri, impoña iraayeetanakeri atziriki Itomi Atziri iromperatantya, aña iro
kaari asheninkata, 34੅LULVKLURQW]LPHQWDYDLWDL‫ێ‬ ipokantakari inkempitakotyaari otzikataari
tyaari, impasavaitaiteri, inchoontavaitaiteri, irojatzi inkamimentantakyaari, iri
irovaitakeri. Iro avisavetakya mava kitaite, pinakoventantatsine, LURYDWVLQDU\DDNRYHQ‫ێ‬
ari irañagai eejatzi.” tairi maaroni.”
Ikoviri Jacobo itsipatari Juan Jamenakagaitairi kameetha Bartimeo

(Mt. 20.20-28) (Mt. 20.29-34; Lc. 18.35-43)
35੅Ikanta Jacobo itsipatakari Juan, 46੅Ikanta jareetaka Jesús nampitsiki
itomipayeeni Zebedeo, jontsitokapaakari Jericó. Ipoña jovaanaa itsipatanaari
*¬10.38: Iro ikantakotzi Jesús jaka: “¿Arima pimatakero eeroka pirero kepishaari onkarate nireri
naaka? ¿Arima pinkempitakyaana iroviinkaataitena naaka?” *¬10.39: Iro ikantakotzi Jesús:
“Omapero, aritake pimatakero pirero nireri naaka, aritake pinkempitakyaana iroviinkaataitena
naaka.”
0$5&26੄10੄11 80
LUL\RWDDQHHHMDW]LLNDUDW]LDSDWRW]LPHQWD‫ێ‬ riri burro?” 6੅Ikantanakeri irirori okaratzi

kariri. Okanta avotsinampikira, LxDDSDD‫ێ‬ ikantavakeriri Jesús. Ishineetakeneri
keri atziri paitachari Bartimeo, itomi iraanakeri burro. 7੅Jamaitakeneri Jesús.
Timeo, ikovakoyetantzi impashiyeetyaari. Jovaitakeneri manthakintsi imitzikaraki
47੅Ikanta ikemake irirori, iriitake Jesús burro, ikyaakotanakari Jesús. 8੅Tzimatsi
poñaachari Nazaret, ikaimakotavakeri, omaronkashitakeriri manthakintsi,
ikantziri: “¡Jesús, icharinentari David-ni, SDVKLQHFKHNDQDLQWVLLQFKDVKLLURPDURQ‫ێ‬
pineshinonkataina!” 48੅Ikisathaveetanakari kero eejatzi onkantya ovaneenkatantyaari
irimairetantyaari, eekero ikaimanakitzi tsika ikenanakera. 9੅Atziripayeeni
shintsiini: “¡Icharinentari David-ni, eevataintsiri, ikaratzi oyaatakeriri
pineshinonkataina!” 49੅Katziyapaaka itaapiiki eejatzi, ikaimaiyini, ikantaiyini:
Jesús, ikantzi: “Pinkaimenari.” Ari ¡Kaakitataike añaapinkatharevé!
ikaimaitakeri ikantaitziri: “Pinkatziye, Tasonkaventaari inatzi, tema
ikaimatziimi, thaamenta pinkantanakya.” Pinkathari apaitziri otyaantakeriri.
50੅Jookanakero iveviryaakoro, NDW]L\D‫ێ‬ 10 Aakameethatairi impoyaatyaarine
naka, ishiyashitapaakari Jesús. 51੅-RVDPSL‫ێ‬ acharine David-ni.

tavakeri, ikantziri: ´¢2SDLWDPDSLNRYDNR‫ێ‬ £.DDNLWDWDLNH$YLQNDWKDULWHSHUR‫ێ‬
tanari? ¿Tsika nonkantaimika?” Jakanake tyaari!
irirori, ikantzi: “Iyotaantanerí, nokovi 11੅Areetapaaka Jesús Jerusalén-ki,
namenavaitai kameetha.” 52੅Ikantanake kyaapaake tasorentsipankoki, MDPHQD\H‫ێ‬

Jesús: “Kantatsi piyaatai, RYDVKLQFKD‫ێ‬ tapaakero maaroni. Tema aritakera
gaimi paventaanara.µ$SDWKDNHURMDPHQD‫ێ‬ sheetyaanake, piyanaka Betania-ki
nai kameetha, joyaatanakeri Jesús. itsipatanaari 12 iriyotaane.
Areetaa Jesús Jerusalén-ki Jiyakatziro Jesús

(Mt. 21.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19) pankirentsi kaari kithotatsi
(Mt. 21.18-19)
11
1੅Irootzimatake irareetya Jesús
Jerusalén, joveraaka osaiki 12੅Okanta okitaitamanai, piyaa Jesús
nampitsi Betfagé ipoña Betania, RPRQWH‫ێ‬ ipoñagaaro Betania, itashaapaake niyanki

nampitakaro otzishi Olivos. $ULMRW\DDQWD‫ێ‬ avotsi. 13੅Jamenake jantó iñaake okatziya
keri apite iriyotaane, 2੅ikantakeri: “Piyaate pankirentsi, ovaneenka okanta oshi.
nampitsiki amontetakari. Arira Jiyaatashitanakero, iramene tzimatsirika
piñaapaake aparoni evonkiri burro okitho. Tekatsimaita, iyoshiita oshi, tema
inthatakotya, tekera ikyaakoitariita. tekera onkithopaitetai.੆* 14੅Jiyakatanakero
Pinthataryaakoteri, pamakenari. 3੅Aririka pankirentsi, ikantzi: “Ari pashi
ikantaitavakemi: ‘¿Pinkanterika povaatyeero eero pikithotai.µ,NHPDL\D‫ێ‬
pithataryaakotantariri burro?·3LQNDQWD‫ێ‬ kerini maaroni iriyotaane.
nakeri eeroka: ‘Ikovatziiri Pinkathari. Ari
iroipiyeemiri eejatzi.·੅µ4੅Jataiyakeni, Jomishitoviri Jesús
iñaapaakeri ithatakotaka evonkiri burro pimantayetatsiri tasorentsipankoki
pankotsinampiki. Ithataryaakotapaakeri. (Mt. 21.12-17; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22)
5੅Tzimatsiya atziri ñaavakeriri, LNDLPDNR‫ێ‬ 15੅Ikanta jareetaiyapaani Jerusalén-ki.
takeri: ´¢3LQNDQWHULNDSLWKDWDU\DDNRWDQWD‫ێ‬ .\DDSDDNH-HV~VRVDLNLUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
*¬11.13: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” irojatzira ipaiyeetzitari “higuera.”
81 0$5&26੄11੄12
panko, MRPLVKLWRYDSDDNHULSLPDQWD\HWD‫ێ‬ 26੅(HURULNDSLSH\DNRWDLURMDQW]LPRWDLW]L‫ێ‬
tsiri eejatzi ikaratzi amanantayetatsiri. miri eeroka kaari onimotemine, arira

Jotatsinkayetapaakero jovayeetziri inkempityaari eejatzi Ashitairi Inkitesatzi,
kireeki, ari ikempitaakero eejatzi tsika eero ipeyakotzitaami eeroka pantakero
jovayeetziri shiro. 16੅Tera ishinetanai kaariperori.”
aparoni iravisakayero irovaakaro osaikira
tasorentsipanko. 17੅Ipoña jiyotaantanake, Ishintsinka Jesús
ikantzi: “Pairani josankinaitakero, (Mt. 21.23-27; Lc. 20.1-8)
kantatsiri: ‘Nopanko onatzi iroka, ari 27੅Ikanta jareetaiyapaani Jerusalén-ki,
iramanapiintenari poñaayetachari aniivaitapai Jesús tasorentsipankoki.

maaroni nampitsi.’ Iro kantamaitacha ,SRNDVKLWDSDDNHULLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
eerokapayeeni pamatavitantapiintake tsitaari, itsipatakari iyotzinkariite,
janta pipimantayetzira, SLNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬ ipokake eejatzi antarikonaite. 28੅-RVDPSL‫ێ‬
kero koshintzipanko.” 18੅,NDQWDLNHPDL\D‫ێ‬ tapaakeri, ikantziri: “¿Niinkama
keni iyotzinkariite, itsipatakari ijevare otyaantakemiri poñaakantero
omperatasorentsitaari, jamenaiyakero pishintsinka?” 29੅Ari jakanake Jesús,
tsika inkenakairo irovamaakaanteri. Iro ikantanakeri: “Tzimatsi eejatzi naaka
kantamaitacha itharovakaayetakari Jesús, nosampitemiri, aririka pakakena ari
tema osheki pampoyaakeriri iñiirira QRQNDPDQWDNHPLURQLLQNDRW\DDQWDNH‫ێ‬
kameetha okanta jiyotaantayetziri. nari. 30੅Tema joviinkaatantake Juan-ni,
19੅Tema aritakera sheetyaake, piyanaa ¿Niinkama otyaantakeriri? ¿Pavama?
Jesús. ¿Atzirima?. Pakaiyenitya.” 31੅Ipoña
ikantavakaanaka: “Aririka ankantakeri
Sampishitanake pankirentsi jiyakatakeri Pava otyaantziri, ari inkantanakai:
(Mt. 21.19-22) ‘¿Opaitakaya kaari pikempisantantari?’
20੅Ikanta ikenamanai osaiki pankirentsi, 32੅Aririka ankante: ‘atziri otyaantakeri,’
iñaatziro sampishitanake, kamanake ari inkisanakai atziripayeeni. Tema

maaroni oparitha. 21੅Ikinkishiryaanairo ikantaiyini atziriite, omaperora
Pedro jiyakatakero chapinki Jesús. kamantantaneri inatzi Juan-ni.” 33੅Ari
Ikantziri: “Iyotaanarí, pamenero jakaiyanakeni, ikantaiyini: “Te niyotero.”
pankirentsi piyakatanakeri, VDPSLVKLWD‫ێ‬ Ikantzitanaka eejatzi Jesús: “Ari
nake.” 22੅Jakanake Jesús, ikantzi: ´3DYHQ‫ێ‬ nokempita naaka, eero nokantzimiro
taiyaari eeroka Pava. 23੅Tema aririkami niinka otyaantakenari.”
pinkovakoterimi Pava iroshirinkeromi
otzishi irookero inkaareki, eerorika Kaariperoshireri antavairentzi
pikisoshiryaavaitanake, LULSDYHQWDDQD‫ێ‬ (Mt. 21.33-46; Lc. 20.9-19)
12
kya, aritake irimatakemiro. Omaperora. 1੅$ULMHWDQDDUR-HV~VMRVKL\DNDD‫ێ‬
24੅Iroora nokantantamirori iroka, tema YHQW]LURRNDUDW]LML\RWDDQWD\H‫ێ‬
aririka pamaneri Pava pinkampiteri tsika tziri, ikantzi: “Ipankitake aparoni
ompaitya, paventaanakyaaririka, aritake shirampari chochokimashi, MRWDQWDNRWD‫ێ‬
irimatakemiro pikovakotziriri. 25੅Aririka kero, jovetsikanontakero iroveronta
pamaneri Pava, pimpeyakotairo kaari apaata ovaaki, MRYHWVLNDNHSDQNRVKHWDQ‫ێ‬
onimotemine jantzimotaitzimiri eeroka, WVLLQNHQHLUDPHQDNRLWHURSDQNLUHQWVLPD‫ێ‬
RQDQW\DDUL$VKLWDLULLQNLWHVDW]LLPSH\D‫ێ‬ shi. ,SRxDMDPHQDNHDPHQHURQHLYDQNLUH‫ێ‬
kotaimi eeroka pikenakaashitakari. mashi, jatake irirori intaina. 2੅Okanta
0$5&26੄12 82
irakapaitetake ivankire, jotyaantavetaa ikovaiyaveta inkompitakaiyaarimi Jesús.

iromperatane iragaatemi okithoki. 14੅Ikanta jareetaiyakani, ikantapaakeri:
3੅Ikanta iñaavakeri antavairentzi, “Iyotaantanerí, okaratzi piñaanetari
jaavakeri ipasavaitavakeri, joipiyeeri eeroka iroopero onatzi, kaarira
tekatsi iraanai. 4੅Jotyaantzitaveta eejatzi inintakaantashitari atziri. Piyotaantziro
pashine iromperatane. ,WVLWRNDLQDYDLWD‫ێ‬ eeroka kyaaryooperoini inintakaantziri
keri, ikaviyavaitakeri, joipiyakeri. Pava. ¿Okameethatzima amperi kireeki
5੅Jotyaantake eejatzi pashine, jovaitakeri. ikovakotakaantane Pinkathari César?”
Osheki ikaratzi jotyaantavetaka, W]LPD\H‫ێ‬ 15੅Jiyotakotakeri Jesús, LNRYDW]LLUDPDWD‫ێ‬
tatsi ipasavaitakeri, MRYDLWDNHULSDVKLQH‫ێ‬ viterimi ikaratzi osampitakeriri,

payeeni. 6੅Aparoni ikantapaaka itomi ikantanakeri: ´¢,SDLWDPDSLxDDQWDQWD‫ێ‬
irirori, jetakokiperotari, jotyaantakeri, nari? Pamakenari kireeki, QDPHQDYDNH‫ێ‬
ikantashiretzi: ‘Irikarika notomi naaka ari riita.” 16੅Jamaitapaakeneri. Ikantzi Jesús:
iñaapinkathaitakeri.’ 7੅Iro kantamaitacha “¿Ipaitama ashitarori iroshiyakaaro jaka?
irikapayeeni amenirori pankirentsimashi, ¿Ipaitama ashitarori ivairo?” Ikantaiyini
ikantavakaa: ‘Jirikataa ashitaiyaarone irirori: “Irashi César.” 17੅Ikantanake Jesús:
apaata pankirentsimashi. Thame “Tema iri César ashitari, pantantyaaniri
ovamayeri, ayeroota aaka.’ 8੅Jaavakeri, okaratzi ikovakayimiri pimpinateri.
jovakeri. Jookakeri othapikitapaaka Irooma maaroni okaratzi jashitari Pava,
pankirentsimashi. 9੅¿Ipaitama iranteri pantantyaaniri ikovakaayetzimiri irirori.”
ashitarori pankirentsimashi? ¿Tema ari ,\RNLW]LLLNDQWDL\DQDNDQLLSDPSR\DDQD‫ێ‬
impokanake irirori, LURYDNHULDDPDYHQWD‫ێ‬ keri Jesús.
vetarori ivankiremashi, iramenanai
pashine? 10੅¢7HPDSLxDDQDWHURRVDQNLQD‫ێ‬ Josampitakoventaitziro aririka
rentsi? Kantatsiri: irañagai kamayetaintsiri
Imanintavetakaro mapi ovetsikirori (Mt. 22.23-33; Lc. 20.27-40)
pankotsi. 18੅Ipoña ipokaiyakeni Saduceo iriñeeri
Iro kantamaitacha jovatziyeetairo Jesús. Iriitake Saduceo kantayetatsiri

mapi pankotsinampiki, LNHPSLWD‫ێ‬ eero jañagai kamayetaintsiri. -RVDPSLWD‫ێ‬
NDJDLWDDURLURRULNDPLW]LQNDPLQ‫ێ‬ paakeri: 19੅“Iyotaantanerí, josankinatake
tsi. pairani Moisés-ni, kantatsiri:
11 Iriitakera Avinkatharite Pava ovairori Aririka inkame aparoni shirampari,
onampinaki. irookaventanairo iina. Eerorika
,URRWDNHUDDSDPSR\DDPLQWKDWDQWDND‫ێ‬ jovaiyantakairo, okameethatzi
riri.” iinantaiyaaro irirentzi. Aririka
12੅$ULLNRYDYHWDL\DQDNDQLLUDDNDDQWDQD‫ێ‬ ovaiyantai tsinane, kempivaitanaa
kerimi Jesus, jiyotavakero iriitake iriirikami ashityaarine oime
iñaaventakotziri. Te onkante, tema kamaintsiri.
LWKDURYDNDD\HWDW\DDULDW]LULSL\RW]LPHQWD‫ێ‬ 20੅Thame ankantavake: Tzimatsi 7
kariri. Jovashaantanakeri, jiyaapithatairi. shirampari, irirentzi jinaiyatziini. Etarori

itzimi jaavetaka iina, tekera osamanite,
Kameethama impinayeeteri pinkathari kamake, te irovaiyantakaanakero iina.
(Mt. 22.15-22; Lc. 20.20-26) 21੅Ipoña jaavetaaro pashine irirentzi
13੅,SRxDMRW\DDQWDLWDNH)DULVHRLWVLSDWD‫ێ‬ apitetatsiri itzimi. Ari ikempitakari
kari ikaratzi aapatziyayetariri Herodes, irirori, kamake, te irovaiyantakairo.
83 0$5&26੄12
Ipoñaavetapaaka mavatatsiri itzimi, Petakotaiyaari pisheninka, SLQNHPSL‫ێ‬

eejatzi ikempitakari irirori. 22੅Ari takaantairi pikaminthairo pivatha
ikantakari maaroni ikarataiyinira 7 eeroka.
irirentzi. 7HNDWVLDSDURQLRYDL\DQWDNDL‫ێ‬ Tekatsira pashine Ikantakaantaitane
rone. Okanta osamanitake kamai eejatzi anayirori irokapayeeni.” 32੅Ikantanake
iroori tsinane. 23੅Aririkami irañaayetaimi iyotzinkariite: “Kameethatake, ,\RWDDQWD‫ێ‬
apaata ikamayevetakara, ¿itzimikama nerí, omaperotatya pikantakeri: Aparoni
oimentaperotari tsinaneka? Tema inatzi Pava tekatsi pashine. 33੅Osheki
maaroni ikaratzira 7 jiinantavetakaro.” okameethatake etakoperotaiyaari, HWDNRVKL‫ێ‬
24੅Jakanakeri Jesús, ikantziri: ´¢2SDL‫ێ‬ retaiyaari, etakoshintsitaiyaari, SDPSLWKD‫ێ‬
WDPDNDDULSLNHPDWKDWDQWDURRVDQNLQDUHQ‫ێ‬ shire ovanairi. Eejatzi ankempitavakaanaiya
tsi? ¿Opaitama kaari piyotakotantaaro aaka, etakotavakagaiya. ,URRUDLNRYDNDDSH‫ێ‬
ishintsinka Pava? 25੅7HPDDULULNDLUDxDD\H‫ێ‬ rotairi Pava, anayiro ipometayeetziniri,
tai apaata kamayetaintsiri, eero itzimapai maaroni jashitakaayeetariri Pava.” 34੅Ikanta
aavakaayetachaneri. Inkempitapaiyaari Jesús, iñaakeri kameetha okaratzi
maninkariite saikayetatsiri inkiteki. ikantakeri, ikantanakeri: “Irootaintsimi
26੅,URRPDRNDQWDNRWDLUDxDD\HWDLNDPD\H‫ێ‬ piñeero piñaapinkathatairi Pava, onantyaari
taintsiri, ¿tema piñaanatero irosankinare impinkathariventaimi irirori.” Tekatsira
Moisés-QLWVLNDLNDQWD3DYDLxDDQDWDQWDND‫ێ‬ kovanaatsine irosampitanairi Jesús.
riri otaara kitocheemaishi? Ikantakeri:
Moisés, Naaka Pava, LxDDSLQNDWKD‫ێ‬ ¿Ipaita charinentariri Cristo?
tziri Abraham, Isaac, eejatzi Jacob. (Mt. 22.41-46; Lc. 20.41-44)
27੅Ari ayotziri, añaayetatsi irirori, tema te 35੅,SRxDML\RWDDQWDNH-HV~VWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬
imatziro kaminkari iriñaapinkathateri koki, ikantzi: “¿Opaitama pikinkishiretari

Pava, intaani añaayetatsiri. ¿Ñaakero? eeroka, aririka pinkemeri iyotzinkariite,
Pikenakaashitakaro eeroka.” ikantzi irirori: ‘Irika Cristo-tatsine icharinera
irinatye David-ni?’ 36੅Tema Tasorentsinkantsi
Iñaaventakoitziro ikovakaaperotairi Pava ñaavaitakaakeri pairani David-ni, ikantake:
(Mt. 22.34-40) Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairi
28੅Ari ipokapaake aparoni iyotzinkari, novinkatharite:
ikemapaakeri iñaanatavakaa. Iyotapaake Pisaikapai nakojanoriki, DPSLQNDWKD‫ێ‬
kameetha Jesús jiyotaakeri Saduceo, riventante,
josampitapaakeri irirori: “¿Otzimikama ,URMDW]LDSDDWDQRYDVDQNLWDDQWDL\DD‫ێ‬
etarori okovaperota Ikantakaantaitane?” riri kisaneentayetakemiri, ari
29੅Jakanake Jesús, ikantzi: “Jiroka pimakoryaakiitantaiyaariri.
kovaperotachari, okantzi: 37੅Aña ikantzitaita David-ni irirori:
Pinkeme Israel-mirinkaite, irika ‘Novinkatharite inatzi Cristo.’ ¿Tsikama

Avinkatharite Pava, Pinkathari inkene incharinentyaari?” Ikanta maaroni
apaniro ikanta irirori. atziri piyotainchari, onimoyetakeri
30 Petakoperotaiyaari, SHWDNRVKLUHWDL‫ێ‬ ikemiri ikantayetziri Jesús.
yaari, petakoshintsitaiyaari,
pampithashire povairi eejatzi. Iñaaventakoitziri iyotzinkariite
,URRUDNRYDSHURWDFKDUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ (Mt. 23.1-36; Lc. 11.37-54; 20.45-47)
tane. 31੅Ari okempitaro apitetanaintsiri, 38੅Ipoña ikantake eejatzi Jesús:
okantzi: “Paamaiyaari iyotzinkariite. Osheki
0$5&26੄12੄13 84
inevetaro irovaneenkatziitya, LVKDPHWD‫ێ‬

kaayetero iithaarethanthanaa. Ikovi Iriñeeteri aririka onthonkimataiya
ñaapinkatha irovethatapiintaityaari (Mt. 24.3-28; Lc. 21.7-24; 17.22-24)
iriñeeteririka. 39੅Aririka iriyaate 3੅Ipoña itonkaanake otzishiki Olivos,
pankotsiki japatotapiintaita, LNRYDSLLQ‫ێ‬ jimontetapaakaro tasorentsipanko. Ari
tziro irosatekakya niyankineki. Ari isaikapaake Jesús. Ikanta Pedro, Juan,
ikempitari aririka irovaiyaani isheninka, Jacobo ipoña Andrés, josampitakeri
ikovapiintzi irosatekya. 40੅Jampoyetaro jantyaatziini, ikantziri: 4੅“Pinkamantena:
eejatzi kamaimetzinkaro jashiyetaro ¿Tsikapaitema omatya pikantakeri?
opanko. Iro josamaninkayetantarori Aririka omonkaratzimatakya, ¿tsika
jamanayetapiintzi eero jiyotantaitari. Iro onkantyaaka niyotantyaari?” 5੅Ari
NDQWDPDLWDFKDDQWDURUDLURYDVDQNLWDD‫ێ‬ jakanake Jesús ikantzi: “Paamaventya
yeetairi.” jamataviitzimikari. 6੅Tema osheki
kovatsine iramatavitemi apaata,
Ashinonkainkaro tsinane impairyaapaakena, inkante: ‘Cristo
(Lc. 21.1-4) nonatzi naaka.’ 7੅Ari pinkemakotakero
41੅Ikanta Jesús isaikimotapaakero ovayiritaantsi, SDDPDL\DRPLQWKDURYDVKL‫ێ‬
jovayeetapiintziri kireeki, MDPHQDPLQWKD‫ێ‬ retzimikari, WHPDRQW]LPDW\HRPRQNDUD‫ێ‬
tziri oteyetziriri iireekite. Ipokaiyakeni yetya irokapayeeni, WHNHUDRPRQNDUD‫ێ‬
ashaarantzinkari iroteperoyete irirori tyaata onthonkantaiyaari maaroni.
iireekite. 42੅Ipoña opokapaake tsinane 8੅Irantaminthatavakaayetya maaroni
kamaimetzinkaro, ashinonkainkaro nampitsiki inkarate iromityaantayeteri

onatzi, RWHWDSDDNHLURRULDSLPHQW\DNL‫ێ‬ pinkathariyetatsiri. Iriñeetero osheki
teeni kireeki, tekatsi antetachane onikayetya, iriñeetero eejatzi osheki
iramanantaitantyaari. 43੅Ikantanakeri intashaaneentayeete. Irootakera
Jesús iriyotaane: “Anaantake iroka etanakyaarone inkemaantsiyeetyaaro
tsinane, DQDDNHULLNDUDW]LRWH\HYHWDLQ‫ێ‬ irokapayeeni.
chari. Omaperora. 44੅Tema ikaratzi 9੅Ontzimatyeera paamaayetya. Tema
oteyevetainchari osheki, jotetashitakari iraakaantaitatyeemi jevaripayeeniki

tzimakaantatsiri iireekite. Irooma iroka LPSDVDQDYDLWDLWHPLSDQNRWVLNLSDSDWRWD‫ێ‬
ashinonkainkaro, apintziryaakeri piinta. ,PSRxDLUDD\HHWDQDNHPLLVDLND\H‫ێ‬
otetakeri oireekite amanantantyaarimi W]LUDSLQNDWKDULMDQRUHQWVLRNDQWDNDDQW]L‫ێ‬
okovayetziri.” rora paventaana, ari piñaaventayetainari
janta. 10੅Iro kovaperotacha iretyaaro
Iñaaventakotziro Jesús atziripayeeni inkemakotairo Kameethari
omporoke tasorentsipanko Ñaantsi maaroni nampitsiki. 11੅Aririka
(Mt. 24.1-2; Lc. 21.5-6) iraayeetanakemi, eero pikantashiretzi:
13
1੅,NDQWDLVKLWRYDQDL-HV~VWDVRUHQ‫ێ‬ ‘¿Opaitama nonkanteriri?·7HPD7DVRUHQ‫ێ‬
tsipankoki, ikantzi aparoni tsinkantsi iyotakaimirone opaita
iriyotaane: “Iyotaanarí, pamenerotya pinkanteri, WHUDHHURNDxDDYDLWDVKLWD‫ێ‬
mapi jovetsikantayeetarori, antaro chane. 12੅Ari iriñeetake aakaanterine
onayetzi, ovaneenkavaitaka pankotsi.” irirentzi irovamaakaanteri. 3LxHDDNDDQ‫ێ‬
2੅Ikantzi Jesús: “Maaroni pankotsi okaratzi terine itomi. Piñe ovamaakaanterine
piñiirika, irootaintsira imporokaitero, ashitariri ikisaneentanakeri. 13੅Oshekira
eero iñagaitairo peviryaayetachari mapi.” SLxHHURLQNLVDQHHQWDLWHPLRNDQWDNDDQ‫ێ‬
85 0$5&26੄13
tziro pipairyaana pikempisantaanara

naaka, iro kantamaitacha aririka Impiyantaiyaari Itomi Atziri
pinkantaitanakityeero paventaiyaana, (Mt. 24.29-35, 42-44; Lc. 21.25-36)
aritake novavisaakotaimi. 24੅“Apaata, aririka onkaratapaake
14੅Aririka piñaakeri ipaitayeetziri jashinonkaita antaro, ari intsivakake
‘Pinkaari Aperotantaneri’ isaikapaake ooryaa, eero joorentaa kashiri, 25੅LQWKRSL‫ێ‬
tsika te inintakaitziri, LQNDUDWHQDPSLWDL‫ێ‬ ryaayete impokiro inkiteki, maaroni
yaarone apaata jaka Judea-ki, RQW]LPD‫ێ‬ oorentayetachari inkiteki imporokayete
tyeera ishiyayetai tonkaari otzishiki. eejatzi. 26੅Aripaitera impokai Itomi Atziri
7HPDLURLxDDYHQWDNHULSDLUDQLNDPDQWD‫ێ‬ inkenantapaiyaaro menkori, iriñeetavairo
neri Daniel-ni.” (Maaroni ñaanayetairone ishintsinka eejatzi irovaneenkaro.
iroka, okovaperota inkemathatairo.) 27੅Impoña irotyaantakeri maninkariite,
15੅“Pisaikirika jakakiroki pipanko, ari irapatotairi ikaratzi jiyoshiitaitakeri
pimpoña pishiyanake, HHURUDSLN\DDSD‫ێ‬ nampiyetarori maaroni tsikarika jaka
naatzi paapanaate tsika ompaitya. kipatsiki, irojatzi tsika ochentetapaa.
16੅Povanekirika pisaike, HHURSDDSDQDD‫ێ‬ 28੅Arira okempitaro piñaapiintziro
tziro piithaare. 17੅¡Inkantamacheetero eereshiyetai pankirentsi, piyotzi

apaata onkarate thomonteyetatsine, osarentsipaitetzimatai.੆* 29੅Iroora piyoteri
eejatzi onkarate tzimayetatsine eentsite eerokapayeeni, aririka piñaayetakero
eeniro ithotzi! 18੅Pamaneri Pava, nokamantayetakemiri, okarikitzimataana.
onkantya aririka pishiyayetake, eero 30੅(HURUDLNDPD\HW]LWDLULNDDVKHQLQNDSD‫ێ‬
omonthaantami kyaarontsi. 19੅Tema yeeni, irojatzi iriñaantayeetakyaarori

antaro iriñeetero irashinonkaitya apaata. nokamantayetakemiri. Omapero.
Pairani ovakera jovetsikayeetakero 31੅Eerora okantaitaatyaani piñeero inkite
kipatsi, irojatzi iroñaaka, tera iriñeetero eejatzi kipatsi, irooma noñaaneyetakari

kempityaarone iroka ashinonkaantsi. omaperoitaatyeeroni iroori.
(HURDSLLWDLULxHHWDLURHHMDW]LNHPSLW\DD‫ێ‬ 32੅Tema apaniro ikantakaaro Ashitairi
rone. 20੅Eeromi ishintsitake Avinkatharite jiyotziro tsikapaite omonkarayetya. Tera

joimairentziro ashinonkaantsi, tekatsi jiyotziro Itomi, LULRYDWVLSHURPDQLQND‫ێ‬
avisakotaatsinemi. ,NDPLQWKDLQW]LPD\H‫ێ‬ riite saikatsiri inkiteki. 33੅Paamaiya,
tai jiyoshiiyetairi irirori, DYHQWDD\HWDL\DD‫ێ‬ aamaventa pinkantya, pamane. Tera
rine, irootakera joimairentantakarori piyote tsikapaite omonkaratantyaari.
ashinonkaantsi. 21੅Aririka pinkeme 34੅Okempitatyaaro aririka iriyaate
inkantaitemi: ‘Jirika Cristo.’ Pashine shirampari intaina. Irookanakero ipanko,

kantemine: ‘Jirinta Cristo,’ eerora inkantayetanakeri maaroni iromperatane
pikempisantziri. 22੅7HPDLPSRND\HWD‫ێ‬ opaitarika iranteneriri. (HMDW]LLQNHPSL‫ێ‬
paake kempitakotyaarine Cristo, NHPSLWD‫ێ‬ taakeri kempoyaaventarori pankotsi,
kotyaarine kamantantaneri. $ULLQWDVRQ‫ێ‬ inkantanakeri: ‘Paamaventaiyaana.’
kaventantashiyetapaakya, inkovavetya 35੅Paamaiya eeroka, tema te piyote
iramatavitemi ikaratzi jiyoshiitairi Pava. tsikapaite impiye ashitarori ipanko,

23੅Paamaventayetyaara eeroka, aritakera tsireniiteeni, niyankiitepaite, LULxDDSDLWH‫ێ‬
nokamantzitayetakamiro.” takerika tyoopi, onkitaitamanairika,
*¬13.28: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” irojatzira ikantayeetziri “higuera,” iro shookatsiri

pashineki nampitsi.
0$5&26੄13੄14 86
36੅onkantyaama aririka iromapokairo aririka inkitaitakena. 9੅$ULULNDLQNDPDQ‫ێ‬

impiye, eero iñaapaimi pimaye. 37੅2NDUD‫ێ‬ tantayeetairo Kameethari Ñaantsi,
tzi nokantayetzimiri eeroka, irootakera inkinkithatakoitairo tsinaneka, ari
nokantayetzitariri eejatzi maaroni: onkantya iroshiretantaityaarori antakeri
Paamaiya.” iroori. Omaperora.”
Ikamantavakaita iraakaanteri Jesús Ikinkishirya Judas iraakaanteri Jesús

(Mt. 26.1-5; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53) (Mt. 26.14-16; Lc. 22.3-6)
14
1੅Ari kapatapaaka apite kitaite 10੅Ikanta Judas Iscariote, ML\DDWDVKLWD‫ێ‬
joimoshirenkapiintaitziro keri ijevare omperatasorentsitaari

Anankoryaantsi, jovantapiintaitarori impimanteri Jesús. Iriivetaka karavetariri
eejatzi tantaponka. Ari ikamantavakaari 12 iriyotaane. 11੅$QWDURUDLNLPRVKLUHWDL‫ێ‬
ijevare omperatasorentsitaari itsipatakari yanakeni jevari, ishinetaakeri imperi
iyotzinkariite, ikantavakaiyani: “Thame kireeki. Jamemenatanakero Judas
amataviteri Jesús ayeri, ovakaanteri. 2੅Iro tsikapaite iraakaanteri Jesús.
kantacha eerora amaimanetziri kitaite
joimoshirenkaita, ikisakoventarikari Overaantarori jovakaanaari iriyotaane
atziriite.” (Mt. 26.17-29; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30;
1 Co. 11.23-26)
Isaitantaitari Jesús kasankaari 12੅$UHHWDSDDNDHWDURULNLWDLWHMRYDQWD‫ێ‬
(Mt. 26.6-13; Jn. 12.1-8) piintaitarori tantaponka, MRYDPDDSLLQWDL‫ێ‬
3੅Ikanta ikenanai Jesús Betania-ki, W]LHHMDW]LMRYDLWDULNLWDLWHULNL$QDQNR‫ێ‬
ipankoki Simón pathaavaivetachari. Ari ryaantsi. Josampitakeri iriyotaane Jesús,
isaikake jovaiyani. Areetapaaka tsinane ikantziri: “Iyotaanarí, ¢7VLNDPDRQNRWVL‫ێ‬
amakotake kasankaari. Iyoshiita ovaa takaanteka aaka?” 13੅Ari ikantanakeri
inchateya paitachari “nardo,” osheki apite iriyotaane: “Piyaate nampitsiki. Ari
ovinaro, kameetha okantaka onaki pomonthaiyaari shirampari jaakotziro
jovetsikaitziro mapi opaita “alabastro.” ijiñaate kovityaaniki. 3R\DDW]LVKLWDQD‫ێ‬
Osataakotakero opatziki, osaitantakari keri, 14੅tsikarika inkyaapai, pinkanteri
ipatziitoki Jesús. 4੅Kisanaka ikaratzi ashitarori ipanko: ‘Ikovi iriyote
ñaakerori, ikantavakaanaka: “¿Opaitama iyotaanari tsika janta irovakaiyaari
aparatantarori kasankaari? 5੅Aririkami iriyotaane.’ 15੅Ari iroñaakanakemiro
ompimantya, iragaitemi osheki kireeki jenoki ipanko, antaro okantaka
inkaratemi 300GHQDULRDPSDVKLW\DDUL‫ێ‬ jovetsikaitakero maaroni inkene
rimi ashinonkainkari.” Ikisanakero irovaitya. Ari ponkotsitakaanteri oyaari.”
tsinaneka. 6੅Ari ikantzi Jesús: ´3LxDDVKL‫ێ‬ 16੅Jatake iriyotaane areetaka nampitsiki.
tyaaro, ¿Opaitama pikisantarori? Jiñaakero okaratzi ikantakeriri, ari

Kameetha okanta noñaakero naaka jonkotsitakaantakeri iroyaari.
antakeri. 7੅$ULLQNDQWDLWDW\HHQLDVKLQRQ‫ێ‬ 17੅Okanta osheetyaanake areetapaaka
kainkari piñeeri pintsipatyaari, SLQNRYH‫ێ‬ Jesús, itsipatapaakari eejatzi 12 iriyotaane.

rika petakotyaari, ari pimpashitakyaari. 18੅Ikanta jovaiyanira, ikantzi Jesús: ´3LNDUD‫ێ‬
Irooma naaka, eerora okantaitatyaani takera payootana, tzimatsira aparoni

piñeena pintsipatyaana. 8੅Iroka tsinane pithokashityaanane. Omaperora.”
antatziiro aavyiiri iroori, eevatake 19੅Ovashire ikantaiyanakani. -RVDPSLWD\HWD‫ێ‬
osaitantanaro kasankaari omotaitatyaaro nakeri, ikantziri: ´¢1DDNDPDSLWKRNDVKL‫ێ‬
87 0$5&26੄14
tyaamine?” Pashine osampitziri: vake jaka, noñaañaatavake.” 33੅Iri

“¿Naakama?” 20੅Ikantzi Jesús: “Iriitake itsipatanaka Pedro, Jacobo ipoña Juan.
aparoni pikaratakera payootakena. Antaro jiraashiretakotapaaka. 34੅Ikantziri:
21੅Kyaaryoora impeyakotya Itomi Atziri, “Ovamaimatatyaanara novashirenka. Ari
tema irootake josankinatakoyeetakeriri pisaikaiyavakeni eeroka, pinkayempite.”
pairani. Ikantaitake: ‘¡Ikantamacheetziri 35੅Jovaaneentanaka kapicheeni irirori.
aakaanterine! Eero itzimaajaitzimi irirori.·੅µ Otyeerovapaaka kipatsiki, jamanapaake,

22੅Eenirora jovaiyani, jaakero Jesús onkantya eero ikemaantsitantaromi
tanta. Ipaasoonkeventakero, LSHWRU\DD‫ێ‬ avishimoterine. 36੅Ikantziri: “Ashitanarí,
kero, ipayetakeri iriyotaane, ikantziri: tekatsi pomerentsitzimotemine eeroka.
“Poyaaro, novatha onatzi.” 23੅Ipoña Nokovaveta pintsiparyaakoventenami
jaakotakero imiretaitari, LSDDVRRQNHYHQ‫ێ‬ onkarate nonkemaantsityaari. Iro
takero, ipakotakeri iriyotaane, jirayetake kantacha eero pimatanaro okaratzi
maaroni. 24੅Ikantziri: “Niraanera onatzi, nokovavetakari naaka, iro pimate opaita
iro shitovatsine iravisakoshiretantaiyaari pikovakaakenari eeroka.” 37੅Ipoña
osheki. Irootake oñaakantaperoterone ipiyapaaka, iñaapaatziiri imagaiyini.
antzimotavakaiyaari. 25੅Eerora niritaaro, Ikantapaakeri Pedro: “Simón, ¿Opaita
LURMDW]LDSDDWDWVLNDLPSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬ pimaantari? ¿Tema pinkisashityaaro
tai Pava, ari napiitairori. Omaperora.” pivochoki?. 38੅Pinkayempite, pamane,
otzimikari pikenakaashitane. Tema te
Iñaaventziro Jesús irookaventante Pedro pinkisashivainetya, osheki inaveta
(Mt. 26.30-35; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38) kameethatatsiri pikovavetari panterimi.”
26੅Ikanta jamampaakotanakari Pava, 39੅Eejatzi ipiyanaa, amanapai. Irojatzi
jataiyanaini tonkaariki otzishi Olivos. japiitapai ikantayetakeri inkaaranki.

27੅Ikantzi Jesús: ´,URRWDLQWVLUDSRRNDYHQ‫ێ‬ 40੅Ikanta ipiyapaa, eejatzi iñaapairi
taiyenane tsireni. Tema josankinaitake jimagaiyini, tema antaro okantaka

pairani kantatsiri: ivochoki. Ikaanivaitzi iriyotaane, te
Noveri aamaakoventariri oisha, ari iriyote tsika inkante. 41੅,URPDYDWDQDLQ‫ێ‬
inthonkya iroivaraayetanakya ipira. tsiri ipiyapaaka, ikantapaakeri:
28੅Iro kantacha, aririka nañagai, “¿Irojatzima pimagaiyini? 0RQNDUDWDSDD‫ێ‬
Galilea-kira noyaapaimi.” 29੅Ipoña ikantzi kara iraakaantaitantyaariri Itomi Atziri,
Pedro: “Aritaima irookaventakemi iragaiteri janta kaariperoshireki atziri.
pashinepayeeni, eero nomatziro naaka.” 42੅Pintzinaye, thame aatai. 2NDULNLW]LPD‫ێ‬
30੅Ikantzi Jesús: “Iroñaaka tsirenika, tapaakera pithokashityaanane.”
tekeraata irapiitero iriñe tyoopi, PDYDVD‫ێ‬
tzi pinkantake: ‘Te noñiiri Jesús.·2PDSH‫ێ‬ Jagaitakeri Jesús
rora.” 31੅Eekero ishintsitatzi Pedro, (Mt. 26.47-56; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11)
ikantzi: “Eero nookaventzimiitsi, 43੅Iñaavaiminthaitzi Jesús, areetapaaka
kempitaka ari ankarate ankame.” Ari Judas ikaravetapiintari. 2VKHNLLWVLSDWD‫ێ‬

ikantaiyakeni eejatzi maaroni. paakari, jamayetake irovathaamento,
ipasamento. ,URW\DDQWDQHLQDW]LSLQNDWKD‫ێ‬
Jamani Jesús Getsemaní-ki riite apatoventariri Jesús: ,MHYDUHRPSHUD‫ێ‬
(Mt. 26.36-46; Lc. 22.39-46) tasorentsitaari, iyotzinkariite, ipoña
32੅Ikanta jareetaiyakani Getsemaní-ki, antarikonaite. 44੅Tema Judas, SLWKRNDVKL‫ێ‬
ikantapaakeri iriyotaane: ´$ULSLVDLND‫ێ‬ tantachari, ikantzitakari inkaaranki
0$5&26੄14 88
iramanevo: ´7VLNDLQW]LPHQRQLQWDDSRUR‫ێ‬ 56੅7]LPDYHWDNDRVKHNLWKDL\DNRYHWDSDDND‫ێ‬
tapaake, iriitake, poosoteri, paanakeri.” riri, te omonkaratavakaamaita okaratzi

45੅Ikanta jareetapaaka, jontsitokapaakari ikantayevetakari pashinepayeeni.
okarikiini Jesús, ikantapaakeri: ´,\RWDD‫ێ‬ 57੅Opoña ikatziyanaka aparopayeeni,
narí.µ,QLQWDDSRURWDSDDNHULMRYHWKDWDSDD‫ێ‬ ithaiyakotanakari Jesús, ikantzi: 58੅´1RNH‫ێ‬

kari. 46੅Joirikaitapaakeri Jesús, MRRVRLWD‫ێ‬ miri naaka chapinki irika, ikantzi: ‘Ari
paakeri. 47੅Ikanta aparoni tsipatakariri nomporokakero tasorentsipanko, LURYHWVL‫ێ‬
okarikiini Jesús, inoshikanakero kane atziri, iro avisavetakya mava kitaite
iyotsirote, LWRW]LWDNHULL\HPSLWDLURW]LND‫ێ‬ nonthonkya novetsikaineri naaka
tane ijevare omperatasorentsitaari. pashine, kaari ipomerentsita atziri
48੅Ipoña ikantzi Jesús: “¿Naakama irovetsikairo.·੅µ59੅Tera, onashiyetaka
koshintzi, SDPDVKLWDQWDQDULSRYDWKDD‫ێ‬ okaratzi ikantayetakeri pashine. 60੅Ipoña
mento, pipasamento? 49੅7HPDQRNDQWDLWD‫ێ‬ LNDW]L\DQDNDLMHYDMDQRULWHRPSHUDWDVR‫ێ‬
W\DSLxDDSLLQWDQDQL\RWDDQW]LWDVRUHQWVL‫ێ‬ rentsitaari, josampitanakeri Jesús,
pankoki ¿Kaarima paantana janta? Ari ikantziri: “¿Opaitama kaari pakanta?
onkantya, LURRPRQNDUDWDQW\DDULMRVDQNL‫ێ‬ ¢7HPDSLQNHPHRNDUDW]LLNDQWDNRLW]L‫ێ‬
natakoitakenari pairani.” 50੅6KL\HH\DQD‫ێ‬ miri?” 61੅Irojatzi jimairetake, te irake.
kani iriyotaane, jookaventaitanakeri Japiitziri josampitziri: “¿Eerokama Cristo,
apaniro. Itomi Tasorentsitakaaneri?” 62੅Jakanake
Jesús, ikantzi: “Naakatake. Irootaintsi
Evankari shiyanainchari piñeeri Itomi Atziri intsipataiyaari
51੅7]LPDWVL\DHYDQNDULR\DDWDNRYHQWD‫ێ‬ irakojanoriki Pava impinkatharite.
nakeriri Jesús. Ikithaavetaka. Iro Impoña piñeeri eejatzi impiye inkenapai
kantamaitacha joirikaveetakarira irirori, menkoriki.” 63੅Ikanta ikemakera
52੅jookanakero iithaare ithañaanakara, jevajanori, MDDQDNHURLLWKDDUHLVDSHU\DD‫ێ‬
ishiyamerekitashitanaka. kero ikisanakara, ikantzi: “¿Tzimatsima
pashine ankoveri inkamantakoiteri?
Japatoventaitari Jesús 64੅Pikemaiyakeri maaroni ithainkakeri
(Mt. 26.57-68; Lc. 22.54-55, 63-71; Pava. ¿Tsikama pikantaiyinika eeroka?”
Jn. 18.12-14, 19-24) Ikantzi maaroni: ´£7]LPDWDLNHLNHQDNDD‫ێ‬
53੅,SRxDMDJDLWDQDNHUL-HV~VLMHYDMDQR‫ێ‬ shitane! ¡Ontzimatye inkame!” 65੅Tzimatsi
reki omperatasorentsitaari. $ULMDSDWRWDL‫ێ‬ aparopayeeni choontavorotanakeriri.
\DNDQLPDDURQLLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬ Tzimatsi pashine otzimikaporotakeriri,
taari, itsipatakari antarikonaite, ipoña ikaposavaitziri, ikantzimaitari:
ipoñaapaaka iyotzinkariite. 54੅Ikanta “¿Intsityaa piyote kamantantanerí?”
Pedro noshikaka irirori ipoki ineetsiini, Imatzitakaro eejatzi iromperatane
joyaatakoventakeri Jesús, irojatzi jevajanori, ipasavorovaitakeri.
jareetantapaaka osaikira ipanko
Ikantzi Pedro: Te noñiiri naaka Jesús
ijevajanore omperatasorentsitaari. Ari
(Mt. 26.69-75; Lc. 22.55-62;
LNDW]L\DSDDNDULLWVLSDWDSDDNDULLURPSHUD‫ێ‬
tanepayeeni, jakitsitaiyani paampariki. Jn. 18.15-18, 25-27)
55੅,NDQWDLMHYDUHSD\HHQLRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ 66੅Isaikakera Pedro irirori jakakiroki,
WVLWDDULLWVLSDWDNDULLNDUDW]LDSDWRWDLQ‫ێ‬ shitovapaake tsinane irotzikatane

chari, MDPHQDYHWDNDLPSDLW\DWKDL\DNR‫ێ‬ ijevajanore omperatasorentsitaari.
tyaarine Jesús onantyaari irovakaanteri. 67੅Oñaapaakeri Pedro jakitsita paampariki,
89 0$5&26੄14੄15
okantziri: “¿Tema eeroka itsipataranki judío-payeeni, jomishitovakaantzi

Jesús irika Nazaret-satzi?” 68੅Jotekanakero aparoni isheninka jaakaantaitziri,
Pedro, ikantanake: “Tetya, te niyote ipaita tsikarika intzimerika inkovakeri. 7੅7]LPD‫ێ‬
pikantanari.” Shitovanake kapicheeni. tsi aparoni paitachari Barrabás, itzimi
Irojatzi iñaantanakari tyoopi. 69੅Okanta jashitakoitziri itsipayetakari ikaraiyini
osamaniityaake, oñagairi eejatzi, RNDPDQ‫ێ‬ jovantake, jovayiritari ivinkatharite.
takeri ikaratzi akitsitachari, okantziri: 8੅Ikanta ipokaiyapaakeni atziri, LNRYDNR‫ێ‬
“Irijatziitara irika.” 70੅Japiitanakero Pedro tapaakeri Pilato irantero jametapiintari.

jotekiro. Tekera osamanite, japiitanakero 9੅Jakanake Pilato, ikantzi: “¿Iriima pikovi
ikaratzi saikaintsiri josampitziri, ikantziri: nomishitovakaanteri ipaitaitziri

“Eerokatake itsipata Jesús, tema ‘Ivinkatharite judío-payeeni?·੅µ10੅Jiyotzi
Galilea-satzi pinatzi, iriivaitake ikantziro Pilato, LNLVDW\DLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
iñaavaitzi.” 71੅Ikantzi: “Te niyoteri taari jaakaantantakariri Jesús. 11੅Iro
pikantanari. Jiyotzi Pava omapero NDQWDPDLWDFKDLMHYDUHUDRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
nokantzi, nothaiyarika, LURYDVDQNLWDL‫ێ‬ tsitaari, jotsimaakeri atziriite inkante:
naata.” 72੅Ari japiitanakero iñaanake “Iro kameethatatsi iromishitovaiteri
tyoopi, kantanaka apite japiitakero. Barrabás.” 12੅-DSLLWDQDNHUL3LODWRMRVDPSL‫ێ‬
Ikinkishiryaanakero Pedro ikantakeriri tziri: “Irika ipaitaitziri ‘Ivinkatharite
Jesús: “Tekera apitetanake iriñe tyoopi, judío,’ ¿Tsikama nonkanterika?”
mavasatzi poteke, pinkante: ‘Te noñeeri 13੅Ikantzi ikaimaiyini atziri: ´£3LPSDLND‫ێ‬
Jesús.·੅µ,UDDQDNDLNLQNLVKLU\DDQDNHURUD. kotakaanterivé!” 14੅Ikantzi Pilato:

“¿Tzimatsima kaariperori jantakeri?”
Jagaitanakeri Jesús Pilato-ki Eekero ishintsitatzi ikaimaiyini ikantzi:
(Mt. 27.1-2, 11-14; Lc. 23.1-5; Jn. 18.28-38) “¡Pimpaikakotakaanterivé!” 15੅Ikovanake
15
1੅Okanta okitaimanai, MDSDWRWDL\D‫ێ‬ Pilato iranteneri ikovakeri atziripayeeni,
PDQDDPDDURQLxDDSLQNDWKDUHQ‫ێ‬ jomishitovakaantakeri Barrabás. Iri
tsi: LMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULLWVLSDWD‫ێ‬ ipasatakaantanake Jesús, jagaitanakeri
kari antarikonaite, ipoña iyotzinkariite, impaikakoiteri.
osheki iñaaventakeri Jesús. Ipoña 16੅Ikanta ovayiriite ikyaakaanakeri
joosoitanakeri, jagaitanakeri isaikira Jesús ipankokira Pilato, ipaitaitziro

Pilato. 2੅Josampitavakeri Pilato, ikantziri: “Pretorio.” Ari japatotakaantaitakeriri
“¿Eeroka ivinkatharite judío-payeeni?” maaroni ovayiri. 17੅Ikithaatapaakeri
Jakanake Jesús, ikantzi: “Irootake kithaarentsi jonkeromaiperotatsiri
pikantakeri.” 3੅,NDQWDLMHYDUHRPSHUDWDVR‫ێ‬ NHPSLWDURULLNLWKDD\HWDSLLQWDULSLQNDWKD‫ێ‬
rentsitaari, ikisaneentanakeri, LWKDL\DNR‫ێ‬ riyetatsiri. Ipoña jamathaitakaitakari
vaitanakari. 4੅-DSLLWDQDNHUL3LODWRMRVDPSL‫ێ‬ kitocheetapo. 18੅Iroora jantantarori iroka,
tziri: “¿Tekatsima pinkanteri eeroka? tema ithainkimavaitatziiri. ,NDLPDNRW]L‫ێ‬
¢7HPDSLQNHPHRNDUDW]LLNDQWDNR\HHW]L‫ێ‬ maitari, ikantzi: “¡Jirikataa ivinkatharite
miri?” 5੅Te irake Jesús. ,SDPSR\DDPLQWKD‫ێ‬ judío-payeeni!” 19੅,SRxDMRPSRVDLQDYDL‫ێ‬
tanakeri Pilato irika Jesús. tantakari savoro. Ichoontaporovaitakeri.
-RW\HHURYDVKLW]LPDLWDULLULxDDSLQNDWKDWH‫ێ‬
Jiyakoventaitziri Jesús rimi ikantzi. 20੅$ULMHVKLWDNHURLVKLURQW]L‫ێ‬
(Mt. 27.15-31; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38-19.16) mentavaitakari. ,VDSRNDLQHULLNLWKDDWDNH‫ێ‬
6੅Tzimatsi jantapiintziri Pilato: Maaroni riri inkaaranki, ikithaatairi iithaare.
osarentsi aririka iroimoshirenkaiyaani Jaanakeri impaikakoteri.
0$5&26੄15 90
ankempisanteri!” Jimatzitakaro eejatzi

Ipaikakoitziri Cristo irojatzi ikamantakari itsipatakari ipaikakota, LWKDLQNLPDYDLWD‫ێ‬
(Mt. 27.32-56; Lc. 23.26-49; Jn. 19.17-30) keri.
21੅Ikanta Simón, poñaachari Cirene, iriri 33੅,NDQWDLWDPSDW]LNDWDSDDNHRRU\DD‫ێ‬
Alejandro ipoña Rufo, jomonthaitakari tsiri, omapokashitapaaka otsirenitanake,

jareeta irirori nampitsiki, LVKLQWVLYHQWDL‫ێ‬ irojatzi sheeteeni ithaperotanakara
WDNHULLUDQDWDQDNHURLPSDLNDNRWDQWDL‫ێ‬ ooryaa.੆* 34੅Ari ikaimanake Jesús
tyaariri Jesús. 22੅Jagaitanakeri tonkaariki shintsiini, ikantanake: “¡Eloi! ¡Eloi!
opaita “Gólgota” (akantziri aaka: ´$W]LULL‫ێ‬ ¿Lama sabactani?” (Iro ikantaitziri
toni.”) 23੅,SDNRLWDSDDNHULLPLUHLNRQRYDL‫ێ‬ añaaneki aaka: “Pava, Pava, ¿ipaitama
takero kepishaari, te irirero.੆* 24੅Ipoña pookaventantakanari?”) 35੅Ikanta
ipaikakotaitakeri. Ikanta ovayiriite irikapayeeni saikaventakeriri Jesús,
itsiparyaavakaakaro ikithaayetari Jesús, ikemavetavakari ikaimanake.
ikempitakaantakero iñaaretaita iro Ikantanake: “Pinkemeri, ikaimatziiri
iriyotantyaari intzime ayerone. 25੅Aritake Elías.” 36੅Ishiyapainta aparoni, MRPLWVL‫ێ‬
jenokiityaapaake ooryaatsiri, LSDLNDNRWDL‫ێ‬ yaatapaintzi manthakintsi kepishaariki,
takerira Jesús.੆* 26੅Josankinaitake jankoviitakeneri savoropankeki,
kantakaantakerori ipaikakoitantakariri, jovaankakotakeneri iratsimiyaatero,
okantzi: IVINKATHARITE ikantzi: “Añaavakeriita ari impokake
JUDÍO-PAYEENI. 27੅Ari itsipataitakeri Elías irovayiitairi.” 37੅Ipoña japiitanakero
ipaikakoitziri apite koshintzi, LNDW]L\DNR‫ێ‬ ikaimanai shintsiini, tera iraneenkatanai.
taka aparoni irakojanoriki, pashine 38੅Okanta janta tasorentsipankoki,
irampateki. 28੅Ari omonkaratakari saperyaanake niyanki tontamaitatsiri

osankinatainchari pairani, okantzi: ithatashiitzirori, opoñaanaka jenoki
Itsipataitakeri kaariperoshiretatsiri. irojatzi osaaviki, apikota okantanaka.
29੅,WKDLQNLPDYDL\HWDNHULLNDUDW]LDYLVD\H‫ێ‬ 39੅,NDQWDLMHYDUHRYD\LULLWHNDW]L\DYHQWD‫ێ‬
tatsiri janta, jotekainata, ikantziri: “Aña kariri eejatzi Jesús, iñaakerira

eeroka porokirori tasorentsipanko, iro ikaimanake shintsiini ikamantanakari,
avisake mava kitaite povetsikairo ikantanake irirori: “Omaperovetatyaama
eejatzi.੆* 30੅¿Ipaitama kaari payiitanta Itomintari Pava irika.”
ipaikakotaitakemi povavisaakotaiya?” 40੅7]LPDWVLHHMDW]LWVLQDQHDPHQDL\HHQ‫ێ‬
31੅Irojatzi ikantakeri eejatzi ijevare tsini jantyaatziini. Jiroka okaraiyini:
omperatasorentsitaari itsipatakari María Magdalena, Salomé, María iriniro
iyotzinkariite, jovashiyaventari, iyaapitsi Jacobo ipoña José. 41੅,URNDSD‫ێ‬
ikantavakaiyani: “Jovavisaakotziri yeeni tsinane irootake tsipatakariri
pashine, ¢.DDULPDLPDWDQWDURLURYDYL‫ێ‬ pairani Jesús Galilea-ki, RVKHNLDPSLWDNR‫ێ‬
saakotya irirori?. 32੅¡Intsityaa irayiite yetakeriri. Otsipatakaro eejatzi pashine
Cristo-vetachari ipaitaitziri ‘Ivinkatharite tsinanepayeeni oyaatapaakeriri Jesús
Israel-mirinkaite,’ omatantyaari ipokakera Jerusalén-ki.
*¬15.23: Iroka kepishaari opaita “mirra.” Iro joitaitziriri atziri, ijempavathatantyaari, eero
ikemaantsivaitanta aririka irovasankitagaiteri. *¬15.25: Iro ikantayeetziri pairani: joveraaka
ooryaa 3. *¬15.29: Iro jametaiyarini judío-payeeni jotekainata, aririka inthainkashiryaante. Iro
kempitarori ametaiyarini aakapayeeni, aririka ookote atziri anthainkashireteri, ankante:
“¡Piñaakero! ¡Pikemakero!” *¬15.33: Iro ikantayeetziri pairani: joveraanaka ooryaa 6, ari
omapokapaakari otsirenitanake irojatzi joveraanaka ooryaa 9.
91 0$5&26੄15੄16
okitamaanikitake iithaare. 2WKDURYDL\D‫ێ‬

Ikitaitakeri Jesús nakeni. 6੅Ipoña ikantanakero irirori:
(Mt. 27.57-61; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42) “Eero pitharovi. Iriima pipokashiveta
42੅Aritake sheetyaanake. Irootake Jesús Nazaret-satzi, ipaikakotaitakeri
kitaite jamenarontapiintaita iroyaari chapinki. Añagaira, te isaike jaka.
osaitekira, kitaite imakoryaantaitari. Pamenero jovaveetakari. 7੅Pimpiyanake,
43੅Ikanta José poñaachari nampitsiki pinkamantayetairi iriyotaane, SLQNDQ‫ێ‬
Arimatea, ikaratapiintziri japatota tairi eejatzi Pedro arira iriyaatai Jesús
jevariite, irijatzi oyaaventariri Pava Galilea-ki, ari piñaayetairiri. Aritake
impinkathariventantai. Te intharove ikamantzitakami.” 8੅Oshiyapithatanakaro
jiyaatashitanakeri Pilato, ikantapaakeri: omorona, ompevaitanaka. Tekatsi
“Pishinetenari nonkitatairi Jesús.” pashine atziri onkamantanake, tema
44੅Tema jomapokapaakeri Pilato, te otharovanakitzi.
iriyovetya kamakera Jesús. ,NDLPDNDDQ‫ێ‬
takeri ijevare ovayiriite, josampitakeri Joñaakaaro María Magdalena
omaperorika ikamake Jesús. 45੅,NDPDQ‫ێ‬ (Jn. 20.11-18)
taitakerira Pilato, ishinetaineri José 9੅Aritake añagai Jesús kapichekitaite
iraanairi. 46੅Jamanantashitakeri domingo, iro jetanaa joñaakaaro María

kithaarentsi jentamaitatsiri. ,NHQWDNR‫ێ‬ Magdalena jovashinchagairi pairani
ryaakotairi, japonatakeri. Jovakotakeri jaakavetaro karatatsiri 7 peyari. 10੅Irojatzi
jimorontashiitziri kaminkaripayeeni iyaatashitantanakariri iroori ikaratzi
shirantaaki, joipinakaantake mapi, itsipatakari pairani Jesús, oñaapaatziiri
joshepitakotantakari. 47੅Okanta María jiraavaitaiyani, okamantapaakeri
Magdalena otsipatakaro María irinirora oñagairi. 11੅Ikanta ikemavetaiyavakaro
José, amenaiyakeni iroori tsika oñagairi Jesús jañagai, WHLQNHPSLVDQWDL‫ێ‬
jovaitakeri. yeroni.
Jañaantaari Jesús Joñaakaari Jesús apite iriyotaane

(Mt. 28.1-10; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10) (Lc. 24.13-35)
16
1੅$YLVDQDNHNLWDLWHMLPDNRU\DDQ‫ێ‬ 12੅Ikanta Jesús, joñaakaari apite
taitari. María Magdalena, RWVLSD‫ێ‬ iriyotaane jiyaataiyini avotsiki, LSDVKLQH‫ێ‬

takaro pashine María irinirora Jacobo, vorotapai kapicheeni. 13੅$ULLSL\HH\DQD‫ێ‬
opoña Salomé, amanantaiyakeni kani irirori, ikamantavetapaakari
kasankaari, iyaate otziritantaiyaarimi ikarataiyini. Ari ikempitaitakeriri eejatzi,
Jesús-ni. 2੅Okanta okitaitamanai te inkempisantaiteri.
domingo, ananenkamanaka iyaate
omoroki jovaveetakarira Jesús. Aritake Jotyaantziri Jesús iriyotaane
VKLWRYLPDWDSDDNHRRU\DDWVLULDUHHW]LPD‫ێ‬ (Mt. 28.16-20; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23)
tapaakara janta. 3੅Okantavakaiyani: 14੅Ikanta jovavaiminthaitaiyani 11
“¿Impaityaaka otamikerone mapi iriyotaane, ari joñaakakariri Jesús,

jashitakotantaitakariri?” 4੅,URDPHQDYH‫ێ‬ ikaminaathatapaakeri, iñaakerira
tapaaka, oñaatzi otamikaka mapi, tema kisoshire ikantayetaka, te inkempisanteri
antaro mapi oni. 5੅Kyaapaake omoroki ikaratzi ñaayetairiri jañagai. 15੅,NDQWD‫ێ‬
jovaveetakarira. Oñaashitapaaka pairi: “Piyaate pothotyeero maaroni
aparoni evankari isaikake akojanoriki, kipatsi. Piñaaventaineri atziripayeeni
0$5&26੄16 92
Kameethari Ñaantsi. 16੅Tsikarika intzime

kempisantavakerone, RYLLQNDDWDQDD‫ێ‬ Jovajenokaa Jesús inkiteki
chane, iriitakera avisakoshiretaatsine. (Lc. 24.50-53)
Iriima kaari kempisantavakerone, 19੅,WKRQNDQDNHUR$YLQNDWKDULWHLNDPDQ‫ێ‬
irovasankitaitaatyeeri. 17੅-LURNDLQNDQWD‫ێ‬ tayetakeri, irojatzi jovajenokantaari

yetanakya inkarate kempisantanaatsine: inkiteki, LWVLSDWDSDDUL3DYDLSLQNDWKDUL‫ێ‬
irovashinchaayetairi jaakayetziri peyari ventantapai. ,VDLNLPRWDSDLULLUDNRMDQR‫ێ‬
impairyeena naaka. Iriñaavaitayetairo riki. 20੅Ikanta jiyaataiyanakeni iriyotaane,
kantashivaiyetachari ñaantsi. 18੅Aririka ikamantantake maaroni nampitsiiteki.
iroirikavetyaari maranke, aririka Avinkatharite matakaayetakeriri,
iriravetyaaro piyantatsiri, tekatsi jantakaayetakeri kaari iñaapiintayeetzi,
onkanteri, eero ikami. Ari onkantake DULRQNDQW\DLUL\RWDQWDLW\DDULRPDSHURWD‫ێ‬
irovashinchaayetairi mantsiyaripayeeni tya ikamantantayeetziri. Ari
eejatzi.” onkantyaari.
KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI LUCAS
atziri jakakiroki jamanaiyini, itagaitzirora

Jovethaitari Teóɹlo kasankainkari. 11੅Arira joñaakakariri
1
1੅2VKHNLNRYDYHWDLQFKDLURVDQNLQDWH‫ێ‬ Zacarías imaninkarite Avinkatharite,
romi okaratzi avishimoyetakairi. ikatziyimotapaakari irakoperoriki
2੅Ikovaitake irothotyeetero okaratzi itayirora kasankainkari. 12੅Iniroite
jiyotaayetakairi ñaayetajaantakerori itharovanake, RVKHNLLSDPSR\DDPLQWKD‫ێ‬
ovakeraini tsika itzimi kamantakairori tavakeri iñaavakerira. 13੅,SRxDLxDDYDLWD‫ێ‬
ñaantsika. 3੅Ari nokempitakari eejatzi nake maninkari, ikantzi: “Zacarías, eero
naaka Teóɹlo. Tema namampaakaro pitharovi. Tema ikemaitakemiro
ineetsiini tsika okanta opoñaantanakari, pamanane. Ari piñaakero piina Elisabet,
irootake nosankinatantaamirori eeroka ovaiyante. Iri pimpaiteri Juan. 14੅Aririka
okaratzi avisayetaintsiri. 4੅Ari onkantya intzimakerika pitomi, RVKHNLSLQNLPRVKL‫ێ‬
piyotakotantyaarori kyaaryooperoini reventeri, ari inkempitakyaari eejatzi
okaratzi jiyotaavetaitakamiri. atziripayeeni. 15੅7HPDLULLSHURULLQNDQWD‫ێ‬
kaiyaari Pava. Eerora pimiretakaari
Iñaaventaitziro itzimantakari Juan kachoyetatsiri ishinkiitari. Tema
5੅Pairani, ipinkatharitantari Herodes inampitzitantatyaari Tasorentsinkantsi
janta Judea-ki, ari isaikiri aparoni tekeramintha intzimeeta. 16੅,QNLQNLVKLUH‫ێ‬
omperatasorentsitaari ipaita Zacarías, takaayetaiyaari Israel-mirinkaite
icharine Abías-ni jini. Irooma iina opaita inkempisantairi Avinkatharite Pava.
Elisabet, irisaro Aarón-ni onatzi eejatzi 17੅Iriitake eevatapaakerine Avinkatharite.
iroori. 6੅Kameethashire ikantaiyani Inkantakaakyaarira ishintsinkani Elías,

apiteroite iñaapinkathatziri Pava. ari iraapaatziyashiretakaayetaiyaari
Jimonkarayiniri okaratzi ikovakairiri, ashitaaniriite maaroni irovaiyaneete. Ari
tekatsi aparoni inkenakaashitapaintya. LQWVLPDU\DDVKLUHWDNDD\HWDLULNDWVLPDVKL‫ێ‬
7੅Iro kantacha te intzime irovaiyane, tema reri, DULRQNDQW\DLURYHWVLNDVKLUHWDQWDL‫ێ‬
maanirothaki onatzi Elisabet. -DQWDULNR‫ێ‬ tyaari inkempisantaiteri Avinkatharite.”
natashitaiyakani. 8੅Okanta aparoni kitaite, 18੅Jakanakeri Zacarías maninkari,
ari omonkarataa jantapiintantarori ikantziri: “¡Ari! ¿Tsikama onkantya

Zacarías jomperatasorentsitaaritantari. niyotantyaarori iroka? Tema antarikona
9੅7HPDLURMDPHWDL\DSLLQWDULRPSHUDWDVR‫ێ‬ nonake naaka, eejatzi okempitakari noina
rentsitaari, ikempitakaantakero iroori.” 19੅Ikantzi maninkari: “Naakatake
iñaaretaita, ari iñeetakero iri Zacarías Gabriel, poñaachari Pavaki. -RW\DDQWD‫ێ‬
kyaatsine tasorentsipankoki intayeneri kena nonkamantemiro Kameethari
Pava kasankainkari. 10੅Piyotaiyachani Ñaantsi. 20੅Iro kantamaitacha,
93
/8&$6੄1 94
okantakaantziro pithainkañaanetakena, Jenokisatzi. Tema Pava Avinkatharite,

kisovaante pinkantya iroñaaka, irojatzi LULLWDNHSLQNDWKDULWDNDLULQHLNHPSLWDDNH‫ێ‬
RPRQNDUDWDQWDN\DDULRNDUDW]LQRNDQWDNH‫ێ‬ ULUDSDLUDQLLFKDULQHQL'DYLGLSLQNDWKDUL‫ێ‬
miri.” 21੅Saikaiyatsinira pashine takaakeri. 33੅,ULMDW]LUDSLQNDWKDULYHQWDL‫ێ‬
jakakiroki joyaaventaiyarini Zacarías, rine ikaratzi icharinentayetakari
ipoña ikantavakaiyani: “¿Ipaitama Jacob-ni, DULLQNDQWDLWDW\HHURQLLPSLQND‫ێ‬
MRVDPDQLWDQWDUL=DFDUtDVWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ thariventantai irirori.” 34੅$ULRVDPSLWDQD‫ێ‬
koki?” 22੅Ikanta ishitovavetapaara keri María, okantziri: “¿Tsikama inkene
Zacarías, te onkante iriñaavaitapai, nomotzite, tera noñe shirampari?”
jookojookovaitashitapaa. $ULUDML\RWDLWD‫ێ‬ 35੅Jakanakero maninkari, ikantziro: “Irira
QDNHULW]LPDWVLLxDDNHULWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ kantakaiyaarone Tasorentsinkantsi. Tema

koki. -DVKLUDMRYDQDNHURLNLVRYDDQWHWD‫ێ‬ impamankantatyeeyaamiro ishintsinka
nake. 23੅Irojatzi jimonkaraantaarori Jenokisatzi, RVKL\DSDDN\DDURPLRSDPDQ‫ێ‬
kitaite jantavaitzi tasorentsipankoki, jatai kantzi aamparentsi. ,URRWDNHLPSDLWDQ‫ێ‬
ipankoki irirori. tyaari povaiyane Tasorentsi Itomi Pava.
24੅Okanta Elisabet iinara Zacarías, 36੅$ULRNHPSLWDNDULHHMDW]LSLVKHQLQND‫ێ‬
motzitake. Iniroite opampithashiretaka, thori Elisabet, ipaitaveetari maanirothaki,

te oshitovai opankoki ikaratzi 5 kashiri okantavetaka antarokonavetaka iroori,
omairentaka, okantashirevaitzi: 25੅´,URR‫ێ‬ motzitai. Tzimakotake 6 kashiri. 37੅Tema
take jinintakaakenari Pinkathari naaka, tekatsi kompitzimotyaarine Pava.”
DULRQNDQW\DHHURLPDQLQWDVKLUHWDQWDL‫ێ‬ 38੅Opoña okantanake María: “Naakatake
tana.” iromperatane Pinkathari, irantenaro

okaratzi pikantakenari.µ,URMDW]LLSL\DQWD‫ێ‬
Iñaaventaitziro intzimantyaari Jesús naari maninkari.
26੅Okanta, aritake avisanake 6 kashiri,
jotyaantairi Pava maninkari Gabriel Iyaatake María areetaro Elisabet
nampitsi paitachari Nazaret saikatsiri 39੅Ipoña pashine kitaite, shintsiini
Galilea-ki, 27੅iriñeero aparoni evankaro iyaatanake María, jatake tonkaariki Judea-ki
kaari iyoterine shirampari, paitachari osaikira aparoni nampitsi, 40੅irojatzi
María, tema irootake iinantyaaro areetantakari ipankoki Zacarías, RYHWKDWD‫ێ‬
evankari paitachari José, icharineni paakaro Elisabet. 41੅Okanta okemavakero
David. 28੅Ikanta ikyaapaakera maninkari Elisabet ovethatapaakarora María, LVKHYDWD‫ێ‬
osaikira María, ikantapaakero: ´£1RYH‫ێ‬ naka omotzitakeri. 7HPDLNDQWDNDDQDNL‫ێ‬
thatami María, itsipatatyaami eeroka tyaaro Elisabet Tasorentsinkantsi, 42੅RxDDYDL‫ێ‬
Avinkatharite. Panaakoyetakero pashine tanake shintsiini iroori, okantanake:
tsinaneyetatsiri ineshinonkaperotami ´(HURNDWDNHUDDQD\LURULSDVKLQHWVLQDQH\H‫ێ‬
Pava!” 29੅Okanta oñaavakerira maninkari, tatsiri itasonkaventaitakemira. $ULLQNHPSL‫ێ‬
opampoyaaminthatavakeri, RNLQNLVKLUHWD‫ێ‬ tyaari eejatzi povaiyane. 43੅¿Ipaitama
NRW]LURLNDQWDSDDNHURULMRYHWKDWDSDD‫ێ‬ SLSRNDVKLWDQWDQDULLULQLURQW\DDUL1RYLQND‫ێ‬
karo. 30੅Ipoña ikantziro maninkari: tharite? 44੅7HPDQRNHPDYDNHPLUDSRYHWKD‫ێ‬
“María, eero pitharovi, tema tapaakana, ishevatanaka nomotzitakeri
iyaminthaane Pava pinatzi. 31੅Ari naaka, ikimoshiretanake. 45੅Kimoshirera
piñaakero pimotzite, intzime peentsite. SLQNDQWDL\DHHMDW]LHHURNDSLNHPSLVDQWD‫ێ‬
Iri pimpaiteri JESÚS. 32੅Iriitake materone kera, tema aritake omonkarataiya okaratzi
iririiperote, impaitayeeteri Itomi ikovakaakemiri Avinkatharite.”
95 /8&$6੄1
46੅Opoña okantanake María: LSRNDL\DNHQLRVKHQLQNDSD\HHQLLNLPRVKL‫ێ‬

Iniroite noveshiryaaventaiyaari reventaiyironi, tema jiyotaiyakeni
Novinkatharite, iniroite jineshinonkatakaro Pava.
47 Kimoshire nonkantaventyaari Pava 59੅Aritake maakotapaake 8 kitaite
WVLNDLW]LPLRYDYLVDDNRVKLUHWDL‫ێ‬ eentsika, MDJDLWDQDNHULLQWRPHVKLWDDQLL‫ێ‬

nane. teri, ari ikovaveetaka impaitaiterimi
48 Tema iñaakero iromperatane Zacarías, tema ivairora onatzi iriri.
ashinonkaavaitaka, 60੅Irojatzi okantantanakari iriniro: “Eero
Aripaitera inkantayeetai: Iniroite ipaita Zacarías, impaitya Juan.” 61੅Ari

itasonkaventaitakero. ikantaitanakero: “¿Opaitakaya? Tema
49 Tema iniroite jantzimotakenari tekatsi pisheninka paitachaneri Juan.”
matzirori otzimi ishintsinka. 62੅Ipoña jookotaitakeneri ashitariri
¡Tasorentsi onatzi ivairo! josampiitziri, tsika inintzi impaiteri.

50 $ULLQNDQWDLWDW\HH\DDQLLQHVKLQRQND‫ێ‬ 63੅-RRNRWDNH=DFDUtDVLQFKDNRWDLUDPDLWH‫ێ‬
\HWDLULLQNDUDWHLQFKDULQHQWD\HH‫ێ‬ neri, ari josankinatakeri, okantzi: “Juan

tyaari apaata, impaitya.” Ipampoyaaminthatanakeri
7VLNDULNDLQW]LPHxDDSLQNDWKD\HWDL‫ێ‬ ikaratzi osampitakeriri. 64੅-RPDSRNDVKLWD‫ێ‬
rine. naa iñaavaitanai Zacarías. Iniroite
51 Iro ishintsinka imatantayetakari. iñaapinkathatanakeri Pava, LSDDVRRQNHWD‫ێ‬
Japerotzitairi ipampithashirevetari nakeri. 65੅Paraanka ikantaiyanakani
iranterimi kantakaaperovaitachari. isheninkapayeeni Zacarías. Tema ithonka
52 Ikaratzi pinkatharivetachari, ikemaitakero tonkaariki Judea-ki okaratzi
ikantakaantakero Pava eero avisaintsiri. 66੅Pampithashire ikantaiyaka
jiyaatakaantaro impinkatharite, ikaratzi kemakoventakeriri, ikantaiyini:
,ULLxDDSHURWDNDD\HWDLNDUDW]LWVLQDP‫ێ‬ “¿Tsikama impaityaaka apaata irika?
pashiryaavetachari. 7HPDNHPSR\DDYHQWDMRYDNHUL$YLQND‫ێ‬
53 Jashaarantakaayetari ikaratzi tharite irika eentsika.”
tashaaneentavetachari,
Iriroma ikaratzi ashaarantavetachari Ikamantantakeri Zacarías
jaapithayetairi tzimimovetariri 67੅Ikanta Zacarías, ashitakariri eentsika,
jomishitovakerira. ikantakaanakari Tasorentsinkantsi,
54 Jineshinonkatairi Israel-mirinkaite, ikamantantanake, ikantzi:
tema iromperatane inayetake. 68 Kameetha inake Avinkatharite Pava,
Te impeyakotyaari ikaminthaayetziri, ivavanetari Israel-mirinkaite,

55 Tema iro ikantayeetakeriri pairani Ipokake irovatsinaryaakoyetai.
acharineyetakari, 69 -RW\DDQWDNDLULPDW]LURULMRYDYLVDDNR‫ێ‬
Jetanari Abraham-ni irojatzi inkarate shiretantzi,

incharinentayetaiyaari. Iriitake icharinentakari David-ni,
56੅Ari osaikimovaitapaintziro María iroka iromperatane.
Elisabet ikaratzi mava kashiri, irojatzi 70 Iro iñaavaitakaayetakeriri pairani
opiyantaari opankoki iroori. tasorentsitatsiri kamantantaneri.

71 ,ULRYDYLVDDNR\HWDJDLQHULLW]LPDYH‫ێ‬
Itzimantakari Juan oviinkaatantaneri tara kisaneentayevetairi.
57੅,NDQWDRPRQNDUDDNDRQW]LPDDQLWDQ‫ێ‬ 72 Tema jineshinonkataari ikaratzi
tyaari Elisabet, tzimake otomi. 58੅Ari acharineyetakari,
/8&$6੄1੄2 96
Eero ipeyakotaro tasorentsitatsiri irosankinatakoyeetya ijevatakaantantari

irantzimotavakaiyaari. Cirenio janta Siria-ki. 3੅Maaroni atziri
73 Irootake iroka ishinetaakeriri pairani jiyaataiyakeni irosankinatakoyetya
acharineni Abraham, inampiki tsika ipoñaayeta pairani
Onkarate irantzimotairi. icharine. 4੅Irojatzi itonkaantanakari José
74 Intsiparyaakoventai itzimayevetara irirori, ipoñaanaka Nazaret saikatsiri
kisaneentayetairi, janta Galilea, iriyaatero nampitsiki tsika
7HNDWVLDQWKDURYDNDL\DDQNHPSLVDQ‫ێ‬ itzimake pairani Pinkathari David, opaita
tairi. Belén saikatsiri janta Judea. Tema irika
75 Kiteshire ankantayetaiya. .DPHHWKD‫ێ‬ José icharine ini David-ni. 5੅$ULLURVDQNL‫ێ‬
shire ankantzimentaiyaari maaroni natakotyaari irirori intsipatyaaro
kitaiteriki. iinathori María, tsika otzimi ikashiyakari
76 Irooma eeroka notomi, LPSDLWD\HH‫ێ‬ irayero. Iro kantamaitacha aritake
temi iyamantanerite Jenokisatzi. motzitake iroori. 6੅Ikanta jareetaiyakara
Tema eerokatake eevaterine Belén-ki, irootaintsi ontzimaanite María.
Pinkathari, povetsikanonteri tsika 7੅Ari itzimakeri etanakarori otomi.
inkenayetanake. Oponatakeri, onoryaakeri irovamentoki

77 (HURNDNDPDQWDLULQHDVKHQLQNDSD‫ێ‬ piratsi, tema te oñaapaake tsika
yeeni, iro iriyotantyaari iriitake omaapaake.
ovavisaakotantaneri.
,ULSH\DDNRWDLULQHLNDDULSHURVKLUHYDL‫ێ‬ Maninkariite ipoña aamaventariri oisha
vetaka. 8੅Okanta jantyaatziini nampitsi, tzimatsi
78 7HPDLQLURLWHRNDQWDNDMLQHVKLQRQND‫ێ‬ NDNLYHQW]LULULWVLUHQLLURLVKDWHMDDPDYHQ‫ێ‬
tai Pava, tari. 9੅Ari joñaakakari imaninkarite
Jotyaantakairi poñaachari inkiteki Avinkatharite. Ikitainkatakotantapaakari
ikempitakotapaakaro okantaranki irovaneenkaro Avinkatharite, iniroite
ovakera okitaityaamanai. itharovaiyanakeni. 10੅Iñaanatapaakeri,
79 ,NLWDLQNDWDNRWDLULLNDUDW]LVDLND\HWD‫ێ‬ ikantziri: “Eero pitharovashivaita. Tema
tsiri otsirenikitzira. ,NLWDLQNDWDNR‫ێ‬ namatziimi Kameethari Ñaantsi, iro
WDLULHHMDW]LLNDUDW]LRWVLPDQNDNR‫ێ‬ oimoshirenkairine maaroni atziri. 11੅7]LPD‫ێ‬
vetakari iraampare iyotakaantatsiri taikera iroñaaka ovavisaakotantaneri, janta
iriyaayetaatye sarinkaveniki. inampikira pairani pinkathari David-ni,
Iri oñaakantairone tsika ikantaita iriitake Cristo Avinkatharite. 12੅Jiroka
isaikaitzi kameetha. piyotantyaariri: Ari piñaakeri imponaiteri
80੅Kameethara ikimotatzi eentsika, eenchaaniki ironoryeetakeri irovamentoki
ñaaperoshire ikanta. Ari inevetaro piratsi.” 13੅Iñeetatzi ikoñaatapaake osheki
isaikavaitzi janta tsika te inampiitaro, inkiteveri itsipatapaakari maninkari,
irojatzi omonkaratantakari iroñaakyaari jamampaaventapaakari Pava, ikantaiyini:
Israel-mirinkaite. 14 ¡Iro aritataitatsi otzimimotziri
irovaneenkaro Pava nampitarori

Itzimantakari Jesús ojenokitajaantzira inkite!
(Mt. 1.18-25) £,VDLND\HWDLNDPHHWKDL\DPLQWKDDQH‫ێ‬
2
1੅IpoñaPinkathari César Augusto, payeeni jaka kipatsiki!
ikantakaantake irosankinatakotya 15੅Ikanta ipiyeeyanaani maninkariite
maaroni atziri. 2੅Aripaite omapokaka inkiteki, ikantavakaanaka aamaventariri
97 /8&$6੄2
iroishate: “Thame aate Belén-ki, DPHQDNL‫ێ‬ tantakari Tasorentsinkantsi. Iriitake

tero opaita avisaintsiri. Ari añeerori oyaaventarori imposhenkayeetaiyaari
ikamantakaantakairi Avinkatharite.” Israel-mirinkaite. 26੅Jiyoshiretakaakeri
16੅Shiyeeyanakani, LURMDW]LMLxDDQWDSDDND‫ێ‬ Simeón Tasorentsinkantsi, eero ikamita
rori María otsipatakari José, onoryaakeri LULURULLURMDW]LLULxDDQWDN\DDULUL,VDLSDW]LL‫ێ‬
eenchaanikite irovamentoki piratsi. totane Avinkatharite. 27੅Ikantakaakari
17੅Ikanta jiñaapaakeri, LNDPDQWDQWDSDD‫ێ‬ Tasorentsinkantsi, SRNDNHWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬
kero okaratzi ikantakeriri inkaaranki koki. Ipoña ashitariri Jesús jaanakeri
maninkari. 18੅Ipampoyaaminthataitakeri tasorentsipankoki irimonkaraantyaarori
aamaventariri oisha ikemaitzirira ikantakaantaitane, 28੅ithomaavakeri
ikinkithavaitzi. 19੅Irooma María, antaro Simeón irika eenchaaniki, LSDDVRRQNHWD‫ێ‬
opampithashiretakotaro iroori okaratzi nakeri Pava, ikantzi:
ikantaitapaakerori. 20੅Ipoña ipiyeeyanaani 29 Monkaraaka Pinkathari okaratzi
aamaventakotariri oisha, tharomenta pishinetaakenari,

ikanta jamampaaventanaari Pava, tema Pishinetaina iroñaaka nonkame, tema
iñaayetakero okaratzi ikamantaitakeriri pomperatane povakena.
inkaaranki. 30 Tema noñagairi ovavisaakotantaneri,
31 ,ULLWDNHSRW\DDQWDNHULRYDYLVDDNRWDL‫ێ‬
Jagaitanakeri Jesús tasorentsipankoki rine atziripayeeni,
21੅Ari maakotapaake 8NLWDLWHHHQFKDD‫ێ‬ 32 Iri kitainkatakoyetairine atziri kaari
niki, jagaitanakeri intomeshitaaniiteri. asheninkata,

Irojatzi ipaiyeetantakariri JESÚS tema ari ,ULNDQWDNDL\DDURQHLULxDDSLQNDWKD‫ێ‬
ipaitzitakari maninkari tekeramintha yeetantyaariri Israel-mirinkaite.
omotziteriita María. 33੅Ipampoyaaminthatanakeri ashitariri,
22੅Okanta jimonkarataakero kitaite ikemakoventziri iñaantsikoventaitziri
MRLPDLUHQWDL\DQLRQDQW\DDULLQNLWHYDWKD‫ێ‬ Jesús. 34੅,NDQWD6LPHyQLWDVRQNDYHQWDNH‫ێ‬
yetai, tema iro ikantakaantakeri rira, ikantanakero iriniro Jesús: “Irika
Moisés-ni. Ari jagaitanakeri Jesús HHQFKDDQLNLLULNDQWDNDL\DDURQHLPSH\D‫ێ‬
Jerusalén-NLLUDVKLWDNDLW\DDUL$YLQNDWKD‫ێ‬ shitantaiyaari osheki asheninka
riteki. 23੅Iro irimonkaraantyaarori Israel-mirinkaite, kempivaitaka
Osankinarentsijanori ikantakaantziri imparyaatyeemi, iri kantakaiyaarone
Avinkatharite, kantatsiri: eejatzi iravisaakoshiretantaiyaari osheki,
Iriirika shirampari omapokane NHPSLYDLWDNDLQW]LQDJDDW\HHPLLSDU\DD‫ێ‬
tsinane, vetaka. Tema osheki inkantaite: ‘Kaari
Irashitakaayeetyaari Pinkathari, irooperori ñaantsi iñaaneyetakari.’
itasorentsite irinatye. 35੅7HPDLULNDHHQFKDDQLNLLULLUDRxDDNDQ‫ێ‬
24੅Irimatantyaarori irimonkarayero terone okaratzi impampithashiretaityaari.
ikantakaantane Pinkathari, ontzimatye (,URNDQWDPDLWDFKDLQLURLWHSRYDVKLUHWD‫ێ‬
impometaineri Pava: QDN\DHHURNDNHPSLYDLWDNDPLLURYDWKDD‫ێ‬
Apite tookitzi, eerorika apite iryaani yeetatyeemi.)”
shiro. 36੅Ari osaiki eejatzi aparoni tsinane
25੅Tzimatsiya janta Jerusalén-ki aparoni paitachari Ana, kamantantanero oni
shirampari ipaita Simeón. 7DPSDW]LND‫ێ‬ iroori, LULVKLQWR)DQXHOLFKDULQHQWD\HWDQD‫ێ‬
shire ini irika shirampari, xDDSLQNDWKDWD‫ێ‬ kari Aser. Antarokonatake iroori.
sorentsitaneri ini, WHPDLULLQDPSLVKLUH‫ێ‬ $\LWDYHWDNDRLPHRYDNHUDRPDLQDURWD‫ێ‬
/8&$6੄2੄3 98
paake, 7 osarentsi otsipavetakari oime. ipampoyaaminthatapaakeri, RNDQWDSDD‫ێ‬

37੅Kamaimetzinkaro onatzi, tzimake keri iriniro: “Notomí, ¢WVLNDPDSLQNDQWH‫ێ‬
okaratzi 84 osarentsite. Ari ashi ovatziiro naka? 2VKHNLQRNRNRYDWDNHPLQRWVLSD‫ێ‬
osaiki tasorentsipankoki, aakoventaro tari piri, LQLURLWHSRPLQWKDURYDQHHQWD‫ێ‬
kitaite eejatzi tsireni amani, RW]LYHQWD‫ێ‬ kena.” 49੅Ipoña jakanake irirori,
karo eejatzi. 38੅Ari opokapaakeri iroka ikantanake: ´¢2SDLWDPDSLNRNRYDWDQWD‫ێ‬
tsinane, opaasoonketapaakeri Pava. nari? ¿Tema piyote iro kovaperotacha
Ipoña oñaaventanakeri eenchaaniki, nanteneri ikovakaanari Ashitanari?” 50੅Iro
irojatzi ikemantaiyakarini ikaratzi kantacha te inkemathatero ashitariri
oyaakoventarori irovatsinaryaakoyeetairi okaratzi ikantakeri. 51੅Jaanairi, jataiyeeni
Jerusalén-satzi. Nazaret-ki. Jantzirora maaroni okaratzi
jomperatariri iriri. Iro kantacha
Ipiyantaari Nazaret-ki pampithashire ovakotakeri iriniro.
39੅Aritakera imonkaraakero okaratzi 52੅(HNHURLWKDURPHQWDW\D-HV~VLNLPRWD‫ێ‬
ikantakaantayetziri Pinkathari, piyaa tzi, iyotane ikanta. Kempoyaaventa joviri

Galilea-ki osaikira inampi Nazaret. Pava. $ULLNHPSLWDDNHULULHHMDW]LDW]LULSD‫ێ‬
40੅7KDURPHQWDLNDQWDLNLPRWDW]LHHQFKDD‫ێ‬ yeeni iyaminthaane joviri.
niki, eekero jiyaatatzi ishintsitzi,
iyotaneri jinatzi. Aamaventa jovakeri Ikamantantziri Juan oviinkaatantaneri
Pava. (Mt. 3.1-12; Mr. 1.1-8; Jn. 1.19-28)
3
1੅Aritakemonkarataka 15 osarentsi
Isaiki Jesús tasorentsipankoki ipinkathariventantzi Tiberio César.
41੅Ari ikantapiintatya osarentsiki Ari ijevatziri Poncio Pilato irirori janta
ashitariri Jesús jiyaatzi Jerusalén-ki Judea-ki. Iriima Herodes ijevatzi irirori
joimoshirenkiro Anankoryaantsi. 42੅Ikanta Galilea-ki. Iriima Felipe irirentzi Herodes,
Jesús aritake tzimanake 12 irosarentsite, ijevatzi irirori Iturea-ki eejatzi
jataiyakeni Jerusalén-NLWHPDLURMDPHWDL‫ێ‬ Traconite-ki. Ipoña Lisanias, ijevatzi
yapiintari iroimoshirenkya. 43੅Aritake irirori Abilinia-ki. 2੅,ULLPD$QiVLWVLSDWD‫ێ‬
karatake joimoshirenkaiyani, piyeeyaani NDUL&DLIiVLMHYDW]LULLULURULRPSHUDWDVR‫ێ‬
ashitariri, iro kantamaitacha irojatzi rentsitaari. Aripaite iñaanashiretakeri
isaikanakeya Jesús irirori janta Jerusalén, Pava itomi Zacarías paitachari Juan janta
te iriyote ashitariri. 44੅Iñaajaantake tsika te inampiitaro. 3੅,URMDW]LLNHQD\HWDQ‫ێ‬
eevatake Jesús ikempiyayetanaari tanakari Juan intatsikero Jordán,
ikarataiyini. Aniitake aparoni kitaite, ari iñaaventziro oviinkaataantsi, ikantzi:
ikovavetaari, MRVDPSLYHWDNDULLVKHQLQND‫ێ‬ “Poviinkaatzimentaiyaari Avinkatharite,
payeeni ikaratzira jiyaataiyini. 45੅Tera povashaantairo pantayetziro kaariperori,
iñeeri, ipiyaa Jerusalén-ki inkokovatairi. DULLPSH\DNR\HHWDLPLURSLNDDULSHURVKLUH‫ێ‬
46੅Mava kitaite jiñaantaariri isaiki vetaka.” 4੅Tema iro josankinatakeri
tasorentsipankoki, LNLQNLWKDYDLWDNDD\H‫ێ‬ pairani Isaías kamantantaneri, ikantake:
tziri iyotakotzirori Ikantakaantaitane, Inkamantantaite apaata janta tsika te
josatekaitakeri niyanki, MRVDPSLPLQWKD‫ێ‬ inampiitaro, inkantaite:
tziri. 47੅Ipampoyaaminthataitakeri Povameethataineri Pinkathari tsika
iñeetakerira omapero jiyotaneta, inkenapaake,
MDND\HWDNHURNDPHHWKDRNDUDW]LMRVDPSL‫ێ‬ Pinkempitakaantero itampatzikaitziro
yetakeriri. 48੅Ikanta jiñaapairira ashitariri, avotsi.
99 /8&$6੄3
52QNDPHHWKDSDWKD\HWDLRWHQNDQDD\H‫ێ‬ irika Cristo?” 16੅Ari ikantanakeri Juan

tzi, maaroni atziri: “Naaka intaani
Ovinteniyetai otzishi. noviinkaatantaro jiñaa. ,URNDQWDPDLWD‫ێ‬
Tampatzika onaatye avotsi okaratzi cha, DDWVLNLWDNHPDSHURW]LURULLxDDSLQ‫ێ‬
tzipivetachari, katharentsitzi, QRxDDSLQNDWKDW]LWDWDL‫ێ‬
Omameripanka onkantayetaiya. kari naaka. 7HDULWDDMDWHLQNHPSLWD‫ێ‬
6 Ari iriñeero maaroni atziri tsika kaantena naaka iromperatane
ikanta Pava jovavisaakotantzi. onkantya no-zapato-ryaantyaariri.
7੅Ikantayetavakeri atziri pokayetaintsiri Iriitakera kempitakaantyaarone
iroviinkaatya: ´7HSLQNDPHHWKDVKLUHWDL‫ێ‬ LURYLLQNDDWDQWDW\HHULPL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
yeni eeroka, pikempitashitakari maranke. kantsi, iroviinkaatantatyeerimi eejatzi
¿Piñaajaantake eero jovasankitagaitaimi? paampari. 17੅Tema aririka aviikitero
8੅Omaperorika povashaantairo tsika avankire, otekakitziro, ipoña atayiro
pikantaveta pairani, SLQNDPHHWKDVKLUH\H‫ێ‬ opentakeereki. Iro aake okithoki,
tai, SLQNHPSLW\DDURSDQNLUHQWVLNLWKRWD‫ێ‬ otekitakero, ovakoyetakero. Ari
tsiri. Eero pikantashirevaitashita: ‘Aña inkempitagaiyaari Avinkatharite
naaka icharineni Abraham, WHRQNRYDSH‫ێ‬ eejatzi, irinashiyetaiyaari atziri.
URW\DQRYDVKDDQWDLURQRNDDULSHURVKLUH‫ێ‬ Ineshinonkayetaiyaari inkarate
vaitzi.’ Pinkeme nonkante: $ULLQNRYDNH‫ێ‬ kempisantanairine, iriima kaari
rikami Pava, kantatsi iratziritakairo iroka ovashaanterone ikaariperoshirevaitzi,
mapi, LURLPSR\DDWDL\DDULQHLQFKDULQHQ‫ێ‬ LQWDJDLULSDDPSDULNLNDDULWVLYDNDQHWD‫ێ‬
tayetakari Abraham-ni. 9੅Pankirentsi kaari tsine.”
kithotatsi, LSRQNLW]LU\HHW]LURLPSRPH\HH‫ێ‬ 18੅Osheki ikaminaantake Juan
tero. Ari inkempiyeetaimi eeroka LxDDYHQW]LQLULDW]LULSD\HHQL.DPHH‫ێ‬

eerorika pikameethashiretai.” thari Ñaantsi. 19੅Ari ikempitaakeriri
10੅Ikanta atziripayeeni josampitanakeri, eejatzi Herodes pinkatharitatsiri,
ikantziri: “¿Opaitama nantairi?” 11੅Ari ikaminaathavetakari, jaakerora
jakanakeri, ikantzi: “Tzimatsirika apite Herodías iinantavetari Felipe irirentzi.
piithaare, pimperi aparoni kaari Tema tzimatsi eejatzi osheki pashine
otzimimotzi. Tzimatsirika povarite, ari kaaripero jantayetakeri. 20੅Iroora
pinkempitakero eejatzi.” 12੅Ipoña ovatsiperotakerori jantakeri Herodes
ipokaiyakeni kovakotziriri kireeki jashitakotakaantakeri Juan.
isheninka ikovi iroviinkaatya, LNDQWDSDD‫ێ‬
keri: “Pinkathari, ¿opaitama nantairi Joviinkaata Jesús
naaka?” 13੅Ikantakeri: “Eero panaakairo (Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11)
LNDQWDLWDNHPLULRQNDUDWHSLQNRYDNRWDQ‫ێ‬ 21੅Ikanta joviinkaayetzirira Juan
teri.” 14੅Ikanta ovayiriite Roma-satzi, osheki atziri, ari joviinkaatakari Jesús

josampitakeri eejatzi, ikantziri: “Naaka, irirori. Jamanaminthaitzi Jesús,
¿ipaitama nantairi?” Jakanakeri, ikantzi: kempivaitaka ashitaryaanakityeeyaami
“Eero pasaryiimatanta, HHURSLWKDL\DNR‫ێ‬ inkite, 22੅iñeetatzi ipokashitakeri
WDQWDHHMDW]LRQNDQW\DSDDSLWKDWDQW\DD‫ێ‬ Tasorentsinkantsi ikenapaake jenoki
riri atziri tsikarika ompaitya. 3LQNLPRVKL‫ێ‬ ikempitapaakari shiro. Ikemaitatzi
reventeri ikaratzi ipinaitzimiri eeroka.” inkiteki ikantaitanake: “Eerokatakera
15੅Osheki atziri aamaventakariri Notomi netakoperotane. Osheki
Juan, ikantashiretaiyini: “¿Kaarima nokimoshireventakemi.”
/8&$6੄3੄4 100
32੅tomintanakariri Natán ipaita David,

Icharineyetari Jesús tomintanakariri David ipaita Isaí,
(Mt. 1.1-17) tomintanakariri Isaí ipaita Obed, WRPLQWD‫ێ‬
23੅,NDQWD-HV~VMHWDQWDQDNDURULMDQWD\H‫ێ‬ nakariri Obed ipaita Booz, WRPLQWDQDND‫ێ‬
takeri, ari tzimake 33 irosarentsite. riri Booz ipaita Salmón, tomintanakariri
Ikantayeetzi iri tomintakari José. Salmón ipaita Naasón, 33੅tomintanakariri
Tomintanakariri José ipaita Elí, 24੅WRPLQ‫ێ‬ Naasón ipaita Aminadab, tomintanakariri
tanakariri Elí ipaita Matat, WRPLQWDQDND‫ێ‬ Aminadab ipaita Aram, tomintanakariri
riri Matat ipaita Leví, tomintanakariri Aram ipaita Esron, tomintanakariri Esron
Leví ipaita Melqui, tomintanakariri ipaita Fares, tomintanakariri Fares ipaita
Melqui ipaita Jana, tomintanakariri Jana Judá, 34੅tomintanakariri Judá ipaita
ipaita José, 25੅tomintanakariri José ipaita Jacob, tomintanakariri Jacob ipaita Isaac,
Matatías, tomintanakariri Matatías ipaita tomintanakariri Isaac ipaita Abraham,
Amós, tomintanakariri Amós ipaita tomintanakariri Abraham ipaita Taré,
Nahum, tomintanakariri Nahum ipaita tomintanakariri Taré ipaita Nacor,
Esli, tomintanakariri Esli ipaita Nagai, 35੅tomintanakariri Nacor ipaita Serug,
26੅tomintanakariri Nagai ipaita Maat, tomintanakariri Serug ipaita Ragau,
tomintanakariri Maat ipaita Matatías, tomintanakariri Ragau ipaita Peleg,
tomintanakariri Matatías ipaita Semei, tomintanakariri Peleg ipaita Heber,
tomintanakariri Semei ipaita José, tomintanakariri Heber ipaita Sala,
tomintanakariri José ipaita Judá, 36੅tomintanakariri Sala ipaita Cainán,
27੅tomintanakariri Judá ipaita Joana, tomintanakariri Cainán ipaita Arfaxad,
tomintanakariri Joana ipaita Resa, tomintanakariri Arfaxad ipaita Sem,
tomintanakariri Resa ipaita Zorobabel, tomintanakariri Sem ipaita Noé, WRPLQWD‫ێ‬
tomintanakariri Zorobabel ipaita Salatiel, nakariri Noé ipaita Lamec, 37੅WRPLQWDQD‫ێ‬
tomintanakariri Salatiel ipaita Neri, kariri Lamec ipaita Matusalén, WRPLQWD‫ێ‬
28੅tomintanakariri Neri ipaita Melqui, nakariri Matusalén ipaita Enoc, WRPLQWD‫ێ‬
tomintanakariri Melqui ipaita Adi, nakariri Enoc ipaita Jared, WRPLQWDQDND‫ێ‬
tomintanakariri Adi ipaita Cosam, riri Jared ipaita Mahalaleel, WRPLQWDQDND‫ێ‬
tomintanakariri Cosam ipaita Elmodam, riri Mahalaleel ipaita Cainán, 38੅WRPLQWD‫ێ‬
tomintanakariri Elmodam ipaita Er, nakariri Cainán ipaita Enós, WRPLQWDQDND‫ێ‬
29੅tomintanakariri Er ipaita Josué, riri Enós ipaita Set, tomintanakariri Set
tomintanakariri Josué ipaita Eliezer, ipaita Adán, tomintanakariri Adán
tomintanakariri Eliezer ipaita Jorim, iriitake Pava.
tomintanakariri Jorim ipaita Matat,
30੅tomintanakariri Matat ipaita Leví, Inkaariperoshiretakaiterimi Jesús
tomintanakariri Leví ipaita Simeón, (Mt. 4.1-11; Mr. 1.12-13)
4
tomintanakariri Simeón ipaita Judá, 1੅Ikanta ipiyaa Jesús ipoñaagaro Jordán,
tomintanakariri Judá ipaita José, isaikashiretantakari Tasorentsinkantsi.

tomintanakariri José ipaita Jonán, Ikantakaanakari Tasorentsinkantsi, jatake
tomintanakariri Jonán ipaita Eliaquim, tsika te inampiitaro. 2੅Ari isaikakeri okaratzi
31੅tomintanakariri Eliaquim ipaita Melea, 40 kitaite, irojatzi ikovavetantakari kamaari
tomintanakariri Melea ipaita Mainán, inkaariperoshiretakairimi. Tema tekatsi
tomintanakariri Mainán ipaita Matata, irovaiya janta, ayimatakeri itashe. 3੅Pokake
tomintanakariri Matata ipaita Natán, kamaari, ikantavetapaakari: ´2PDSHURWD‫ێ‬
101 /8&$6੄4
tyaarika Itomintami Pava, pimpeyero tanta Ithonka ikemakoyeetanakeri maaroni.

iroka mapi, poyaaro.” 4੅Ari jakanakeri Jesús, 15੅Jiyotaantayetake maaroni tsika
ikantanakeri: “Tzimatsi osankinarentsi japatotapiintaita. 7KDURPHQWDLNDQWDYHQ‫ێ‬
kantatsiri: takari maaroni.
Tera apatziro okovityiimotari atziri
iroyaaro tanta, LURRUDNRYDSHURWD‫ێ‬ Ipiyaa Jesús Nazaret
cha ankempisantairo maaroni (Mt. 13.53-58; Mr. 6.1-6)
ikantairi Pava.” 16੅Ikanta Jesús piyaa inampiki Nazaret
5੅Ipoña kamaari jaanakeri Jesús tonkaariki tsika jantaritake. Okanta aparoni kitaite
otzishi, jookotapaintziniri maaroni nampitsi jimakoryaantaitari, MDWDNH-HV~VMDSDWRWD‫ێ‬
ipinkathariyetzira atziriite. 6੅Ikantziri: “Ari piintaita, tema iro jametapiintakari
nonkantakaakyaaro iriñaapinkathayetaimi irirori. Ari ikatziyanakari iriñaanatero
maaroni piñaayetakeri, ari nompakemiro osankinarentsi. 17੅,SD\HHWDNHULLURVDQNL‫ێ‬
eejatzi irovaneenkaro. Tema irootake nare kamantantaneri Isaías-ni. Ikanta
jashitakaayeetakanari naaka maaroni, ari japinairyaakero osankinarentsi, iñaatziiro
onkantake nomperi itzimirika nokoviri. josankinaitakero, kantatsiri:
7੅Aririka potyeerovake piñaapinkathatena, 18 Isaikantana naaka Itasorenka
maaroni ikaratzi piñaakeri, eeroka Avinkatharite,

ashitanaiyaarine.” 8੅Ari jakanakeri Jesús, Tema iri saipatziitotakenari onantari
ikantziri: “Tzimatsi osankinarentsi, noñaaventaineri ashinonkainkari
kantatsiri: Kameethari Ñaantsi.
Añaapinkathateri Avinkatharite Pava, ,ULMDW]LRW\DDQWDNHQDULQRYDYLVDDNR‫ێ‬
iri ankempisante apaniro.” \HWDLULRNDQW]LPRQHHQWDVKLUHYDL\H‫ێ‬
9੅Ipoña kamaari jaanakeri nampitsiki tari.
Jerusalén, isaikaakeri jenoki otavantoki Nonkamantayetairi jaakaantayeetziri
tasorentsipanko, ikantapairi: ´2PDSHUR‫ێ‬ WVLNDLQNDQWDL\DLQWVLSDU\DDNRYHQ‫ێ‬
rika Itomintami Pava, pimitaye tayeetairi.
osaavikinta kipatsiki. 10੅Tema tzimatsi ,PSRxDQDPHQDNDD\HWDLULPDYLW\DD‫ێ‬
osankinarentsi, kantatsiri: kiri,
Irotyaantemiri Pava imaninkarite Nosaikakaashivaitaiyaari ikaratzi
aamaventyaamine, jotzikayeetari.
11 Iri thomaavakemine, 19 Noñaaventayetairo tsikapaite
Eero pomposantavaitapaaka mapiki.” iraakameethatantai Avinkatharite.

12੅Ari jakanakeri Jesús, ikantziri: “Aritake 20੅,SRxDMDSLQDLWDQDLUR-HV~VRVDQNLQDUHQ‫ێ‬
ikantaitake pairani: tsi, ipanairi kinkithatakaantapiintatsiri,

7HRQNDPHHWKDWHSLxDDQWDVKLYDL‫ێ‬ saikanake. Irojatzi ipampoyaakeri
tyaari Pivinkatharite Pava.” maaroni atziri ikaratzi saikaintsiri
13੅,NDQWDNDPDDULWHUDLQNLWVLULQNDVKL‫ێ‬ japatotapiintaita. 21੅Ari jetanakaro
tyaari Jesús inkaariperoshiretakairi, ikantayetanakeri: ´2PRQNDUDLPR\HWD‫ێ‬
jintainaryaapaintari. kami iroñaaka iroka osankinarentsi
okaratzi pikemakeri.” 22੅,SDPSR\DDPLQ‫ێ‬
Jetanakari jantayetziri Jesús thaitanakeri Jesús, tema kameetha
(Mt. 4.12-17; Mr. 1.14-15) okanta iñaaventayetziri. 2VKHNLxDDYHQ‫ێ‬
14੅Ikanta ipiyaa Jesús Galilea-ki, takoyetanakeriri kameethaini. ,NDQWD\HH‫ێ‬
otyaakari ishintsinka Tasorentsinkantsi. tzi eejatzi: “¿Kaarima irika itomi José?”
/8&$6੄4 102
23੅Irojatzi ikantantanakariri: “Kempitaka isaikakeri aparoni atziri jaakiri peyari,

ari pinkantakena: ¶,QWVLW\DDDDYHQWDQW]LQ‫ێ‬ kaimanake shintsiini irirori, 34੅ikantzi:
kari paaventya eeroka. Tema osheki “Piñaashityaana Jesús Nazaret-satzi,
nokemakoventakemi pantayetakeri niyotzimi naaka eerokatake itasorentsite
Capernaum, intsityaa pantapairo eejatzi Pava. ,URSLSRNDQWDULMDNDSDSHURWDL\H‫ێ‬
jaka pinampiki.·੅µ24੅Eekero ikantanakitzi nani.” 35੅Ikisathatanakeri Jesús, LNDQWDQD‫ێ‬
Jesús: “Omaperotatyaara nonkantemiri, keri: “¡Pimairete peyari, piyaatai!
ari jashi jovatziiro kamantantaneri te Tyaanake atziri jintainaryaanakari
iriñaapinkathaiteri inampiki tsika iveyarite, temaita irovaaperovaitanakeri.”
isaikayetzi isheninka. 25੅7HPDRPDSHUR‫ێ‬ 36੅Ipampoyaaminthataitanakeri maaroni,
tya iroka, pairani eeniro isaikavetani ikantavakaiyani: “¿Ipaitatyaakama irika?

Elías, te omparyaagairanki inkane Joitsinampairi jomishiyiri peyari
okaratzi mava osarentsi ipoña 6 kashiri iñaashincheenkatziri.” 37੅Ari ithonka
janta Israel-ki, iniroite itasheneentaitake. ikemakoyeetanakeri Jesús maaroni
Osheki kamaimetzinkaro tzimavetachari nampitsiki okaratzi saikatsiri janta.
janta, 26੅iro kantamaitacha, WHLURW\DDQ‫ێ‬
taiteri Elías-ni iriyaatashitero aparoni Jesús jovashinchagairo iriyote Pedro
kamaimetzinkaro, LQWDDQLMRW\DDQWDLWD‫ێ‬ (Mt. 8.14-15; Mr. 1.29-31)
keri nampitsiki Sarepta saikatsiri 38੅,SRxDLVKLWRYDQDNH-HV~VMDSDWRWDSLLQ‫ێ‬
Sidón-ki, osaikiranki aparoni tsinane taita, kyaapaake ipankoki Simón. Okanta

kamaimetzinkaro kaari isheninkata. 27੅Ari iroori iriyote Simón, omatakero iniroite
okempitakari eejatzi eeniro isaikaveta saavakitaantsi. Ikantaitavakeri Jesús
kamantantaneri Eliseo, W]LPDYHWDFKD‫ێ‬ irovashinchaapairo. 39੅Joyootashitanakaro
ranki Israel-ki osheki mantsiyari onoryaakara, NHPSLYDLWDNDLULxDDVKLQ‫ێ‬
pathaavaitatsiri. Iro kantamaitachari te cheenkatatyeeromi saavakitaantsi. (VKLWDNR‫ێ‬
irotyaantaiteri Eliseo irovashinchagai tanake osaavakiveta, SLULLQWDQDNDDPHQD\H‫ێ‬
aparoni, intaani jotyaantaitakeri Naamán tavakeneri ompaitya ompavakeriri.
kaari isheninkata poñaachari nampitsiki
Siria, jovashinchagairi.” 28੅Ikanta Jovashinchaayetziri Jesús mantsiyaripayeeni
ikemaiyakera ikaratzi saikaintsiri (Mt. 8.16-17; Mr. 1.31-34)
japatotapiintaita, iniroite ikisaiyanakani. 40੅Okanta osheetyaanake, MDPDLWDSDDNH‫ێ‬
29੅Ikatziyeeyanakani, jagaitanakeri Jesús neri Jesús osheki atziri kantashivaiyetachari
overaathapita nampitsi, ikenakaitanakeri imantsiyare. Ikanta iñaavakerira Jesús,
tsika osaiki impereta irotziryeeterimi. intaani ipampitantavakari kapicheeni irako,
30੅Iro kantamaitacha Jesús, LVKL\DSLWKDWD‫ێ‬ eshitakoyetanai. 41੅Osheki jomishitovitake
nakari josatekantanakari niyanki, jatai. eejatzi iveyarite, iniroite ikaimayetzi peyari,
ikantzi: “¡Itomi Pava pinatzi!µ,URNDQWDPDL‫ێ‬
Atziri jaakiri peyari
tacha Jesús, ikisathayetakeri peyari, te
(Mr. 1.21-28)
ishineteri iriñaavaite, tema jiyotzi irirori
31੅IkantaJesús oirinkanaa nampitsiki peyari iriitake Cristo.
Capernaum saikatsiri Galilea. -L\RWDDQWD‫ێ‬
yetapai kitaiteriki jimakoryaantaitari. Jiyotaantzi Jesús maaroni Galilea-ki
32੅7HPDWHRPDDQWDLVKLQWVLQNDML\RWDDQ‫ێ‬ (Mr. 1.35-39)
tzira, ipampoyaaminthaitakeri. 33੅Okanta 42੅Okanta okitaityaamanake, DQDQHQND‫ێ‬
janta tsika japatotapiintaita, ari nake Jesús apaniroini ikenanake tsika te
103 /8&$6੄4੄5
inampiitaro. Osheki amemenatairiri itsipataiyarini. 10੅Jimatzitanakaro Jacobo

tsikarika ikenake. Ikanta jiñeetairi tsika eejatzi Juan, itomipayeeni Zebedeo, tema
isaiki, te ishineeteri iriyaatai. 43੅Irojatzi iri itsipatakari Simón. Iro kantamaitacha
ikantantanakari Jesús: “Ontzimatye Jesús ikantanakeri Simón: ´(HURSLWKDUR‫ێ‬
inkemaitero eejatzi pashineki nampitsi vashivaita, onkempitaiyaaro iroñaaka
Kameethari Ñaantsi ñaaventakotziri iriimi atziri noshimaatakagaiyaami.”
ipinkathariventantai Pava. Tema irootake 11੅Ikanta jaatakotaiyapaini, MRRNDYHQWDQD‫ێ‬
nopokantakari naaka jaka.” 44੅Eekerora kero maaroni, joyaataiyanakeri Jesús.

ML\DDWDNDDQDNLW]LLUR-HV~VLNLQNLWKDWD‫ێ‬
nake pankotsiiteki japatotapiintaita Jovashinchagairi Jesús
okaratzi saikatsiri Galilea-ki. omatziri pathaarontsi
(Mt. 8.1-4; Mr. 1.40-45)
Kaari iñeetapiintzi shimaataantsi 12੅Okanta pashine kitaite jareetaka
(Mt. 4.18-22; Mr. 1.16-20) Jesús aparoni nampitsi, ari ipokakeri
5
1੅Okanta aparoni kitaite, isaiki Jesús omatziri pathaarontsi. ,NDQWDMLxDDSDD‫ێ‬
inkaarethapyaaki Genesaret. -DWVLQD‫ێ‬ keri Jesús, jotyeerovashitapaakari,
NLPDWDNHULDW]LULLNDUDW]LSL\RW]LPHQWDND‫ێ‬ ikantapaakeri: “Pinkatharí, pikovirika ari
riri ikempisantziro iñaane Pava. 2੅Ari onkantake povashinchagaina.” 13੅Ipoña
jiñaake Jesús apite pitotsi ovaataka jakotanake Jesús, jantantakari kapicheeni
oparaiteki. Tekatsi otetantyaarone, tema irako, ikantziri: “Nokovi, peshitakotai.”
ikivaiyatziironi ishimaamento. Eshitanake ipathaaveta. 14੅Ari ikantziri:
3੅Otetapaaka Jesús pitotsiki. Tema iriira “Tera nonkove pinkamantakotena.
ashitaro Simón iroka pitotsi, ikantakeri Apatziro povanakero piyaatashiteri
irotyaantero kapicheeni niyankyaaki. Ari omperatasorentsitaari, pimonkarayero
isaikantanakaro Jesús pitotsi, jetanaaro josankinatakeri Moisés-ni, paanake
jiyotaayetanairi atziri. 4੅,NDQWDLWKRQNDQD‫ێ‬ pinkitevathatantaiyaari, onkantya
kero jiyotaantzi, ikantzi: “Simón, iriyotantaityaari eshitakotaimi.” 15੅Iro
paanakero pipito niyankyaaki inkaare, ari kantamaitacha ikemakoyeetanakeri
pishimaatyaari.” 5੅Ari jakanake Simón, intaina Jesús. 2VKHNLDW]LULSL\RW]LPHQWD‫ێ‬
ikantzi: “Ari noshimaavaiveta kariri ikempisantziri. Ikovaiyini
tsirenipaite, tekatsi naye. Eerokara LURYDVKLQFKDD\HWDLQHULHHMDW]LLPDQWVL\D‫ێ‬
kantanari, aritake nomatakero.” 6੅-LPDWD‫ێ‬ repayeeni. 16੅,URNDQWDFKD-HV~VMRVKLWDD‫ێ‬
kero ishimaata, jaake osheki shima, iro piintaka irirori tsika te inampitaitaro, ari
onthatyiimatemi ishimaamento. 7੅,NDLPD‫ێ‬ jamaniri.
vakotairi ikaratapiintziri ishimaata
irampitakotairi. Ikanta jiyaatashitanakeri, Jovashinchagairi Jesús kisoporokiri
ikenakotaiyakeni pashineki pitotsi, (Mt. 9.1-8; Mr. 2.1-12)
ijaikitakero apiteroite, iroovetainchami 17੅Okanta pashine kitaite jiyotaantzi
intsitsiyakotaiyeni. 8੅Ikanta jiñaakero Jesús, DULLVDLNDL\DNHQL)DULVHRLWVLSD\HWD‫ێ‬

Simón Pedro avisaintsiri, MRW\HHURYDVKLWD‫ێ‬ kari iyotzinkariite, poñaayetachari
nakari Jesús, ikantanakeri: ´3LQWDLQDU\HH‫ێ‬ nampitsiki Galilea, Judea, eejatzi
yaana pinkatharí, kaariperoshireri Jerusalén-ki. Tema otyaakarira Jesús
nonatzi naaka.” 9੅7HPDLQLURLWHLWKDURYD‫ێ‬ ishintsinka Avinkatharite, kantatsi
nake Simón jiñaakera jaake osheki shima. irovashinchaayeteri mantsiyari. 18੅Ipoña
Ari ikempitakari eejatzi maaroni jareetaiyapaakani atziri janatakotakeri
/8&$6੄5 104
shitashintsiki aparoni kisoporokiri. tziri kireeki isheninka, ikantapaakeri:

Ikovavetaiyakani inkyaakaapaakerimi “Poyaatena.” 28੅Katziyanaka Leví,
pankotsiki, ironoryaakoterimi isaikakera jookanakero maaroni, joyaatanakeri.
Jesús. 19੅Tera onkantatye inkyaakayeri, 29੅Ipoñaashitaka Leví, jaanakeri Jesús
tema osheki atziri piyotaincha. iroimoshirenkya ipankoki itsipataanakeri

Jataitakaanakeri jenoki pankotsiki, iriyotaane. Ari jiyaatakeri eejatzi osheki
imorontakero pankotsi, jovayiitakotakeri kovakotziriri kireeki isheninka, osheki
PDQWVL\DULMRVDWHNDQWDQDNDULSL\RW]LPHQ‫ێ‬ jatayetaintsiri pashine. $ULLNDUDWDL\DNH‫ێ‬
takariri Jesús. 20੅,NDQWD-HV~VML\RVKLUHWDL‫ێ‬ rini jovaiyani. 30੅,NDQWD)DULVHRLWVLSDWD‫ێ‬
yavakeri osheki javentaakari, LxDDQDWDYD‫ێ‬ kari iyotzinkariite, iñaanaminthatakeri
keri mantsiyari, ikantziri: “Asheninká, iriyotaane Jesús, ikantziri: “¿Opaitama
LSH\DNR\HHWDLPLURSLNDDULSHURVKLUHYH‫ێ‬ SLNHPSL\DQWDULULSRYDL\DQLNDDULSHURVKL‫ێ‬
taka.” 21੅Ikanta ikemavake iyotzinkariite reri ipoña kovakotziri kireeki isheninka?”
itsipayetakari Fariseo, LNDQWDVKLUHWDL\DQD‫ێ‬ 31੅Ipoña jakanake Jesús irirori, LNDQWDQD‫ێ‬
keni: “Ithainkatziiri Pava irikavé. Tema keri: “Aririka irimantsiyate atziri,

tekatsi kanterone impeyakotantero ipokashitziri aaventantzinkari, iriima
kaariperori, apaniro ikantakaaro Pava.” atziri kaari mantsiyatatsi tekatsi inkove
22੅,URNDQWDPDLWDFKD-HV~VML\RVKLUHWDNR‫ێ‬ irirori. 32੅7HUDLURQRPSRNDQWDMDDQWD‫ێ‬
takeri, ari josampitziri: “¿Opaitama kyaari naaka nonkaimashireyetairi
pikinkishirevaitashitantari? 23੅¿Tema kameethashireri, aña nopokashitziri
okameethatzi nonkante: ¶,SH\DDNRLWDL‫ێ‬ kaariperoshireri nonkaimashiretairi
miro pikaariperoshirevetaka?’ Irooma irovashaantairo kaariperori.”
pikovi nonkanteri: ‘Pinkatziye, piyaatai.’
24੅Iroñaaka piyoteri Itomi Atziri Iñaaventziro Jesús itziventaita
otzimimotziri ishintsinka, DULLPSH\DNR‫ێ‬ (Mt. 9.14-17; Mr. 2.18-22)
tairi kaariperoshirevetachari.µ,SLWKRND‫ێ‬ 33੅Ipoñajosampiitakeri Jesús, LNDQWDL‫ێ‬
shitanakari mantsiyari, ikantziri: tziri: “¿Opaitama kaari itziventanta
“Pinkatziye, paanairo pishitashi, piyotaane? Iriima irashi Juan, ipoña irashi
piyaatai.” 25੅Piriintanaka kisoporokiri, Fariseo-payeeni, RVKHNLLW]LYHQWDSLLQWDL‫ێ‬
jaanairo ishitashi jonoryaantavetari. yani irirori, jamanaiyini eejatzi. Noñiiri
Jiñeetavairi jiyaatai ipankoki, kimoshire piyotaane eeroka, te intziventanetya,
ikantaventanakari Pava. 26੅Maaroni ovavaiyetacha, iravaitatsi imire.” 34੅Ari
atziripayeeni ipampoyaaminthatanakeri, jakanake Jesús, ikantzi: ´$ULULNDLQNHPSL‫ێ‬
ikimoshireventanakeri iriroriite Pava. yeetyaari aavakaachari, ¢DULPDLURYDVKLUH‫ێ‬
Itharonkakiini ikantaiyini: “Tera neentaitakya? 35੅Aryaajaini apaata, aririka
añaapiintero kempityaarone iroka.” iragaitakeri iimentaitari, aripaitera
intziventaitya.”੆* 36੅,SRxDMRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬
Jaantaitanakariri Leví nakeneri Jesús, ikantziri: “Aparoni
(Mt. 9.9-13; Mr. 2.13-17) paisatori ikithaataitari, DULULNDPLLURYDSD‫ێ‬
27੅Ikantaishitovanaira Jesús, LxDDSDD‫ێ‬ tankaitantyaaro osape ovakerari, ari
NHULSDLWDFKDUL/HYtLVDLNLLULURULLNRYDNR‫ێ‬ omaperotanakya osaperyaanake aririka
*¬5.35: Iriitakera Jesús oshiyakaaventachari jaka. Iriitakera kempitakariri jaavakaayeta atziri.

Kantakotachari eejatzi jaka, aririka iraayeetakeri iimentaitari, irijatzira kantakotacha aririka
irovamaayetakeri, osheki irovashirevaitanakya iriyotaanepayeeni.
105 /8&$6੄5੄6
ampithatanakya ovakerari. 7HUDDULSHURWD‫ێ‬ iyotzinkariite itsipayetakari Fariseo,

NDLURSDLVDWRULLNLWKDDWDLWDULLURYDSDWDQ‫ێ‬ aamaane jovakeri Jesús iriñeeri aririka
kaitantyaaromi ovakerari. 37੅Te jaritzi irovashincheeri mantsiyari kitaite
HHMDW]LSDLVDWRULPHVKLQDQWVLQDNLLURYDQWD‫ێ‬ imakoryaantaitari, RQDQW\DDULLQNDQWDNR‫ێ‬
yeetyaaro eeryaatatsiri jimiretaitari. teri. 8੅Iro kantamaitacha Jesús, jiyotake
Aririka irovantayeetakyaaro, ari irirori opaita ipampithashireyetakari.
isanaryaanake, DSDDYDLWDVKLWDN\DLPLUHWDL‫ێ‬ Ikaimakeri atziri kisovakori, ikantziri:
tari, eejatzi inkempitakya meshinantsinaki “Pimpoke, posatekya niyanki.” Pokapaake
irirori. 38੅,ULDULWDWVLRYDNHUDULPHVKLQDQWVL‫ێ‬ kisovakori, katziyapaaka. 9੅Ipoña ikantzi
naki irovantayeetyaaro eeryaari Jesús: “Tzimatsi nosampitaiyemiri:
jimireetari. Iro eero japaavaitanta ¿Otzimikama shinetaantsitatsiri anteri
apiteroite. 39੅Ikaratzi ametarori jimiretaro kitaite jimakoryaantaitari? ¿Tema arite
poitatsiri, eerora jametaaro imiretaiyaaro aneshinonkatante, irooma aritatsi
eeryaari. Inkantapiinte: ‘Iro kameethatatsi ovamaante? ¿Eeroma aritzi antero
amiretyaaro poiri.·੅µ kameethari, LURRPDDULWDWVLDQNDDULSHUR‫ێ‬
vaite?” 10੅,SDPSR\DDQDNHULSL\RW]LPHQWD‫ێ‬
Iñaaventziro Jesús kitaite kariri, ipoña iñaanatanakeri mantsiyari,
imakoryaantaitari ikantziri: “Pinthaaryaavakotai.” Matanaka,
(Mt. 12.1-8; Mr. 2.23-28) akotsitanai kameetha. 11੅Iro kantamaitacha
6
1੅2NDQWDDSDURQLNLWDLWHLPDNRU\DDQ‫ێ‬ irikapayeeni, iniroite ikisaiyanakani.
taitari, LNHQDNH-HV~VSDQNLUHQWVLPD‫ێ‬ Ikinkithavaitaiyakeni tsika inkanteri Jesús.
shiki. ,NDQWDLUL\RWDDQHSD\HHQLMDYLLNLWD‫ێ‬
Jiyoshiitake Jesús 12 Irotyaantajanore
nake okithoki, jamirokakitzimaitaro
(Mt. 10.1-4; Mr. 3.13-19)
inkene iroyaaro. 2੅Te onimoteri
Fariseo-payeeni, josampitakeri ikantziri: 12੅Ipoña itonkaanake otzishiki iramaneri
“¿Ipaitama paviikitantarori? ¿Tema piyote Pava. Ari jaakoventakaro maaroni tsireni

WHUDRVKLQHWDDQWVLWHNLWDLWHULNLLPDNRU\DDQ‫ێ‬ jamani. 13੅Okanta okitaitamanai,
taitari?” 3੅Ari jakanake Jesús, ikantanake: japatotakeri maaroni iriyotaane. Ari
“¿Tema piñaanatakoteri eeroka jiyoyaakeri ikaratzi 12, LULLWDNHLSDL\HWD‫ێ‬
ikantaranki pairani David-ni itsipayetakari keri Otyaantajanoriite. 14੅Jirika ikaratzi
ikarataiyini aantavetakari itashe? 4੅Ikyaake jiyoyaakeri: Simón, iri ipaitakeri Pedro.
tasorentsipankoki, jaakero tasorentsitanta, Ipoñaapaaka Andrés irirentzira Simón.
jovakaro irirori, ipayetakeri eejatzi ikaratzi Ipoñaapaaka Jacobo itsipataakeri Juan,
itsipayetakari. Tema te oshinetaantsiveta Felipe, Bartolomé, 15੅Mateo, Tomás,
irovaityaaro, intaani jovapiintayetaro Jacobo itomi Alfeo. Ipoñaapaaka Simón
omperatasorentsitaari.” 5੅Ipoña ikantake ipaitaitziri kisakotantaneri, 16੅LSRxDD‫ێ‬
eejatzi: ´,ULND,WRPL$W]LULLSLQNDWKDULSHUR‫ێ‬ paaka Judas irirentzi Jacobo.
tzi irirori, janayiro iroka kitaite.” Ipoñaapaaka eejatzi Judas Iscariote, tsika
itzimi pithokashityaarine apaata.
Atziri kisovakori
(Mt. 12.9-14; Mr. 3.1-6) Ikinkithatakairi Jesús osheki atziri
6੅2NDQWDSDVKLQHNLWDLWHLPDNRU\DDQWDL‫ێ‬ (Mt. 4.23-25)
tari, ikyaake Jesús japatotapiintaita, 17੅Ipoña
joirinkaiyaani Jesús itsipataari
jiyotaantapai eejatzi. Ari isaikakeri atziri iriyotaane. Ari isaikaiyapaakeni
kisovakotatsiri irakoperoriki. 7੅Ikanta ovintenipathatzi. 2VKHNLDW]LULSL\RW]L‫ێ‬
/8&$6੄6 106
mentapaakariri, Judea-satzi, apaata inkemaantsivaitaiya, ari

Jerusalén-satzi, Tiro-satzi eejatzi iriraavaitaiyaari eejatzi.
Sidón-satzi. Ipokaiyakeni irikapayeeni 26੅£,QNDQWDPDFKHHWHULLNDUDW]LMDVDJDD‫ێ‬
inkemero iñaaventziri Jesús, LNRYDL\D‫ێ‬ ventaitari iroñaaka! 7HPDDULLNHPSLWDD‫ێ‬

tziini eejatzi irovashinchaayetairi veetakari pairani kempitakovetariri
imantsiyaritepayeeni. 18੅Tema ikaratzi kamantantaneriite.”
jaakayetziri peyari, jovashinchaayetairi.
19੅Ikovaiyanake atziri irantantavakyaari Petakotyaari kisaneentayetzimiri
kapicheeni irako, tema otzimimotziri (Mt. 5.38-48; 7.12)
Jesús ishintsinka, jovashinchaayetziri 27੅“Iro kantamaitacha pinkeme nokantzi
maaroni. naaka: 3HWDNRWDL\DDULLNDUDW]LNLVDQHHQWD‫ێ‬

yetzimiri, paakameethayetairi. 28੅Eero
Iñaaventaitziri kimoshiretatsine pipiyatari kishimavaitzimiri. 3DPDQDNR‫ێ‬
eejatzi ashinonkaachari yetairi thaiyakovetamiri. 29੅Aririka
(Mt. 5.1-12) impasaitemi kashetavoroki, pishinetyaari
20੅Ipoña Jesús ipampoyaanakeri irapiteroryaavorotemi impasatemi.
iriyotaane, ikantziri: “Kimoshirera Aririka inkovaite iragaitero piithaare
pinkantaiya ashinonkainkari, tema posaavantapiintari, pishineteneri
HHURNDWDNHxDJDLURQHLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ iraanakero pikithaatakari eejatzi.
tantai Pava. 30੅Aririka inkantayeetemi: ‘Pimpena,’
21੅Kimoshirera pinkantaiya piñaavetaro okameethatzi pimpimantanete. Aririka
iroñaaka pitashaaneentavaitzi, tema irayitayeetemiro pashitari, okameethatzi
irootaintsi piñeero pinkemaneentaiya. eero pikiñaaneventziro. 31੅Pikovirika
Kimoshirera pinkantaiya piñaayevetaro iretakoyeetyaami, petavakyaaro eeroka
piraaneentavaita iroñaaka, WHPDLURRWDLQ‫ێ‬ petakotantya.
tsi piñeero pishirontavaitaiya. 32੅Iriirika petakotashitakya ikaratzi
22੅.LPRVKLUHUDSLQNDQWDL\DRQNDQWDYH‫ێ‬ etakotayetamiri eeroka, ¢.DPHHWKDWD‫ێ‬
WDN\DSLxDD\HYHWDURLURxDDNDLQNLVDQHHQ‫ێ‬ kema iroka? Aña te, WHPDLURMLPDWDSLLQ‫ێ‬
tayeetemi, irookimaitemi, LQNDYL\DYDLWDL‫ێ‬ takeri kaariperoshireri. 33੅Iriirika
temi, irimanintavaitaitemi, RNDQWDNDDQ‫ێ‬ paakameethatashitakya ikaratzi
tziro poshiretaari Itomi Atziri. 23੅7KDUR‫ێ‬ DDNDPHHWKDW]LPLULHHURND¢.DPHHWKDWD‫ێ‬
menta pinkantayetaiya, SLQNLPRVKLUH\H‫ێ‬ kema iroka? Aña te, WHPDLURMLPDWDSLLQ‫ێ‬
tai, tema Pava pinayetaimine inkiteki. takeri kaariperoshireri. 34੅Aririka
3LQNLQNLVKLUHWDNRW\DDURWVLNDLNDQWD\HH‫ێ‬ inkantaitemi: ‘Pimpavakenaro, ari
WDNHULSDLUDQLHWD\HWDNDURULNDPDQWDQWD‫ێ‬ noipiyeemi,’ impoña pimpavakeri tema
neri, irootakera avishimotzimiri eejatzi piyotzi ari irimataimi eeroka apaata.
eeroka iroñaaka. ¿Kameethatakema iroka?. Aña te, tema
24੅¡Inkantamacheeteri ashaarantzinkari! iro imatapiintziri kaariperoshireri.
Tema aritake jiñaayetakero iroñaaka 35੅Petakoyetaiyaari eeroka kisayetzimiri,
janintaavaiyetaka. eero pipiyatari. Pimpimantanete aririka

25੅¡Inkantamacheeteri ikaratzi ñiirori inkamitayeetemi, eero poyaaventa
iroñaaka ikemaneentayeta! Tema ari irimayetaimi eeroka. ,QLURLWHLPSLQD\HH‫ێ‬
iriñeero apaata irirori intashaaneentai. taimi, itomintaamira Jenokisatzi.
¡Inkantamacheeteri ikaratzi ñaayetzirori Omaperora jetakoyetakari irirori
iroñaaka ishirontavaita! Ari iriñeero maaroni kaariperoshireripayeeni.
107 /8&$6੄6੄7
36੅Ikempitara
Ashitairi jetakotanta, ari higo onkithotantyaaro ovaato kitochee?
pinkempitanaiyaari eeroka.” ¿Kantatsima aparoni uva okithotantaro
kitochee eejatzi? 45੅Arira ikempiyetanaari
Iñaaventziro Jesús kantzimataantsi kameethashireri ikinkishiretapiintaro
(Mt. 7.1-5) kameethari, irootake okameethatantari
37੅“Eero pikantzimatantzi, MLPDLWDLPL‫ێ‬ jantayetziri. Iriima kaariperoshireri te
kari eeroka apaata. Eero piyakoventantzi, ikinkishiretapiintaro kameethari, irootake
jimaitzimikari eeroka apaata. Aririka okaariperotantari jantayetziri. Tema
pimpeyakotante, ari irimayeetaimi okaratzi ipampithashireyetari, irootake
eeroka apaata. 38੅Pimpimantanetai, tema jiñaaneyetakari eejatzi.”
ari irimayeetaimi eeroka apaata,
iranaakaayeetaimiro eeroka okaratzi Iñaaventaitziri apite ovatzikirori ipanko
pipimantakeri. Tzimatsirika pantakeri, ari (Mt. 7.24-29)
inkempitayeetaimi apaata eeroka.” 46੅“¿Opaitama ikantantayeetantanari:
39੅Ipoña joshiyakaaventanakeneri Jesús, ‘Pinkatharí, pinkatharí?’ Temaita
ikantzi: “¿Kantatsima irakathatavakaiya irantaitenaro okaratzi nokantayetziri.
mavityaakiri? ¿Tema ari imparyaake 47੅Tzimayetatsi matanairori okaratzi
apiteroite omoronaki? 40੅Tera iriñeete nokantayetziri. Jiroka ikempitayetanaari:

aparoni eenirora jiyotaitziri iranaakoteri 48੅Ikempitakari aparoni atziri ovetsikatsiri
tsika itzimi iyotairiri. Irooma apaata ipanko, LNL\DVKLWDNHURLW]LQNDPLRVKLUDQ‫ێ‬

DULULNDLUL\RWDDSHURLWDNHULDULLQNHPSLWDL‫ێ‬ tapathatzi kipatsi, jovatzikakero. Ipoña
yaari iyotairiri pairani. 41੅¿Opaitama opokake iniroite amarani, RRNDQWDSDD‫ێ‬
pikovantari pameneneriri pashine karo shintsiini pankotsi, te eevokero.
otyaakitziriri irookiki? Petavakyaaro Tema jovatzikaitakitziiro kameethaini
eeroka paavairo antaro inchapeto oshirantapathatzira. 49੅Iriima ikaratzi
otyaakitakemiri. 42੅Tema eero okantzi peyakotarori nokantayetziriri, kaari
pinkanteri pisheninka: ‘Pimpoke, antanairone. Ikempitakari aparoni atziri
nayemiro otyaakitakemiri pokiki.’ Aña ovetsikavetachari ipanko, temaita
tzimataitatsi pokiki eeroka antaro inkiyashitero inthomointa. Okanta
inchapeto otyaakitakemiri. ¡Kamatavirí! opokake iniroite amarani, RRNDQWDSDD‫ێ‬
3HWDYDL\DDURSDDYDLURHHURNDRW\DDNLWD‫ێ‬ karo shintsiini, tyaanake. Te iriñeetairo.”
kemiri pokiki, inkene pameneneriri
pisheninka otyaakitainchari kapicheeni Jovashinchagairi Jesús
irookiki.” inampire ijevare ovayiriite
(Mt. 8.5-13)
Ari jiyoitzirori onkithotanakerika
7
1੅Aritake ithonkanakero Jesús
(Mt. 7.15-20)
ikinkithatakayiri atziripayeeni, jatai
43੅“Aparoni inchato saankanatatsiri nampitsiki Capernaum. 2੅,NDQWDLPDQWVL‫ێ‬
oshooki, te iriñeetero onkaariperote yatake iretakoperotane inampire ijevare
okithoki. ,URRPDLQFKDWRVDPSL\DVKLWD‫ێ‬ ovayiriite Roma-satzi, irootaintsi
tsiri, te kameetha iriñeetero onkithokite. inkamemi. 3੅Ari ikemakoventakeriri Jesús,
44੅Tema okaratzi kameethayetatsiri jotyaantake irantarikonate judío-payeeni,
chochoki, tera onkameethavaitashitya inkaimeri Jesús, irovashinchagairiita
apaniro, aña iro kantakaarori ovaato inampire. 4੅Ikanta jiyaatashitakeri Jesús,
okameethatzira iroori. ¿Añiiroma aparoni ikantapaakeri: ´2NRYDSHURWDSDPSLWDNR‫ێ‬
/8&$6੄7 108
teri ijevare ovayiriite, 5੅WHPDMDDNDPHH‫ێ‬ 14੅Ipokapaake okarikiini, ipampitapaakero

thatapiintakena, jovetsikaiyakena jovantaitakariri. Katziyeeyapaakani
pankotsi tsika napatotapiinta.” 6੅Ikanta anatakotziriri. Ikantzi Jesús: “Evankarí,
Jesús, joyaatanakeri. ,URLUDUHHWDQW\DD‫ێ‬ eeroka noñaanatzi, pimpiriintai.”
rimi ipankoki, MRPRQWKDDNDULLVKHQLQND‫ێ‬ 15੅Piriintana kamavetainchari ñaavaitanai.
thori ijevare ovayiri, iriitake pashine Jakathatanairi Jesús irojatzi iriniroki.

jotyaantakeri, ikantapaakeri irirori: 16੅Iniroite itharovaiyanake ikaratzi
“Jesús, ikantakaantzimi jevari, ikantzi: ñaakeriri. Ikimoshireventaiyanakari Pava,

‘Kaariperori nonatzi naaka, eero ikantaiyanake: “Pokataike iriiperori
pikyaavankotana.੆* 7੅Irootake kaari kamantantaneri.” Ipoña ikantaiyini
niyaatashitantami noñeemi naaka. eejatzi: ´3RNDWDLNH3DYDLULQHVKLQRQND‫ێ‬
,QWDDQLQRNRYLURSLxDDQHSLQNDQWDNDDQ‫ێ‬ yetaine aaka.” 17੅,WKRQNDUDLNHPDNR\HHWD‫ێ‬
tavakeri nonampire, aritake ireshitakotai. nakero jantakeri Jesús maaroni Judea-ki,
8੅Tema tzimatsi omperatanari naaka, eejatzi pashineki nampitsi okaratzi
tzimatsi eejatzi ovayiri nomperatari saikanampiyetatsiri.
naaka. Aririka nonkanteri: “Piyaate,”
aritake iriyaatake. Aririka nonkante Jotyaantakeri Juan iriyotaane
pashine: “Pimpoke,” aritake impokake. (Mt. 11.2-19)
Aririka nonkanteri nonampire: “Pantero 18੅Ikanta Juan ikemake irirori okaratzi
iroka,” imatziro jantziro.·੅µ9੅,NHPDYDNH‫ێ‬ avisaintsiri, LNDPDQWDNHULLUL\RWDDQHSD‫ێ‬

rira Jesús, ipampoyaanakeri, LNDQWDQD‫ێ‬ yeeni. Ari ikoyaake apite iriyotaane,
keri itsipatakari: “Iriitake matakerori 19੅jotyaantakeri irosampiteri Jesús,
irika ikempisantzi, tera intzime jaka inkanteri: “¿Eerokama ipaitaitziri

Israel-NLDSDURQLDVKHQLQNDNHPSLW\DD‫ێ‬ ‘Pokatsineri?’ Kaaririka eeroka, ¢7]LPD‫ێ‬
rine irika. Omaperora.” 10੅Ikanta tsima pashine naamayaari?” 20੅Ikanta
ipiyeeyani pankotsiki jotyaantaitakeri, ipokaiyakeni, jiñaapaakeri Jesús,
iñaapaatziiri nampirentsi, eshitakotai ikantapaakeri: “Jotyaantakena Juan
imantsiyaveta. oviinkaatantaneri nosampitemi:
¿Eerokama ipaitaitzi ‘Pokatsineri?’
Jovañagairi Jesús eentsite Kaaririka eeroka, ¿Tzimatsima pashine
kamaimetzinkaro naamayaari?” 21੅7HPDHHNHURMRYDVKLQ‫ێ‬
11੅Ipoña ikenanake Jesús aparoni chaayetatzi Jesús kantavaiyetachari
nampitsi paitachari Naín, iri itsipayetaka imantsiyare, ikaratzi jaakayetziri peyari,
iriyotaane. Osheki eejatzi atziripayeeni. jokiryaakaayetai osheki mavityaakiri
12੅Iro jareetzimataka nampitsiki, eejatzi. 22੅Irojatzi ikantantanakariri
jomonthaakotantaka jagaitziri aparoni pokaintsiri: “Aririka piyaatai, SLQNDPDQ‫ێ‬
kaminkari inkitaiteri, apintzi inatzi WDSDLUL-XDQPDDURQLRNDUDW]LSLxDD\HWD‫ێ‬
RWRPLQWDULDSDURQLWVLQDQHNDPDLPHW]LQ‫ێ‬ keri eeroka nantakeri, RNDUDW]LSLNHPDNH‫ێ‬
karo. Osheki atziri oyaatakerori iroka nari eejatzi. Tema namenakaayetairi
tsinane. 13੅Ikanta Jesús iñaavakerora mavityaakiri, QDQLLWDNDD\HWDLULNLVRSRUR‫ێ‬
tsinane, iniroite jetakoshiretanakaro. kiri, nokemakaayetairi ashitakempitari,
Ikantziro: “Aritapaake piraavaitaka.” QRYDVKLQFKDD\HWDLULRPDW]LULSDWKDDURQ‫ێ‬
*¬7.6: Irika ijevare ovayiri kaarira judío, pashinesatzi atziri jinatzi. Tema pairani aparoni judío,
te inkyaavankoteri kaari isheninkata.
109 /8&$6੄7
tsi, novañaayetairi kaminkari, QRxDDYHQ‫ێ‬ 32੅Nonkempitakaanteri ovashaantavairentzi

tayetaineri ashinonkainkari Kameethari eentsi aririka iroshiyakaantavaite ikaratzi
Ñaantsi. 23੅,URRWDNHLQNLPRVKLUHWDQWDL‫ێ‬ jeentsitaiyini, inkantavakaiyaani: ‘Thame
\DDULLQNDUDWHNDDULNLVRVKLUHYHQWDL‫ێ‬ ashovirite amasheetantyaari.’ Eeromaita
nane.” ikovi. Impoña inkantavetya eejatzi:
24੅Ikanta ipiyeeyanaani irotyaantane ¶,QWVLW\DDDPDPSDDYDLW\DRYDVKLUHWDQ‫ێ‬
Juan, josampitanakeri Jesús ikaratzi tyaari.’ Eero ikovimaita eejatzi. 33੅Iroora
apatotzimentakariri, iñaaventziri Juan, jimayetakeri irikaite. Jiñaayevetakari
ikantziri: ´¢,SDLWDPDSLSDPSLWKDVKLUHWD‫ێ‬ Juan, itziventapaakaro irirori ovaritentsi,
kotariri piñaakeri chapinki janta tsika te te jimiretaro kachori, iro kantamaitacha
inampiitaro? ¿Iriima piñaake aparoni ikantakotaiyakerini: ‘Jaakatziiri peyari.’
kempitarori savoro opiyonkatonkitakaaro 34੅Ipoña ipokake Itomi Atziri, WHLQW]LYHQWD‫ێ‬
WDPS\DDRNDQWDNDDQW]LURWHLPLQWKDVKL‫ێ‬ vetyaaro irirori ovaritentsi, jimiretaro

reta? 25੅¿Piñaakerima irovaneenkatakya kachori. Ikantakotaiyakeri: ‘Kaariperori
ikithaataka? Tema maaroni ikaratzi inatzi, niyavairentzi jini, shinkiryaantzi,
anintaavaitachari, ovaneenkatziitachari jaapatziyari kovakotziriri kireeki
ikithaata, isaikavankotziri pinkatharentsi. isheninka, MDDSDW]L\DULHHMDW]LNDDULSHUR‫ێ‬
26੅$xDLURSL\DDWDVKLWDQWDNDULULSL\RWDL\D‫ێ‬ shireri.’ 35੅Tekatsi ompaitzimaitya, tema
keni kamantantaneri jinatzi. Tema aparoni iyotaneri ari iriyoyeetairi apaata
jimaperotatziiro irirori janaakeri omapero jiyotanetari, DULULNDLULxDDMDDQWD‫ێ‬
kamantantaneripayeeni. 27੅Iriitakera yeetairo onkarate avisayetatsine.”
josankinatakoyeetake pairani, iñaanatziri
Pava itomi, ikantzi: Jareetari Jesús aparoni
Notomí, ari notyaantake etyaarone Fariseo paitachari Simón
inkamantakotemi, 36੅Ikanta aparoni Fariseo jaanakeri Jesús
Iriitake ovetsikanontemine tsika irovakaiyaari. Areetaiyaka ipankoki,

pinkenapaake eeroka. thointapaake Jesús jovapiintaita.
28੅Nokantzi naaka: Atziriite ikaratzi 37੅Okanta aparoni kaariperoshireri tsinane
tzimayevetainchari, tekatsira aparoni nampitarori janta, okemakoventakeri

kamantantaneri anayerine jiyotanetakari Jesús ipokake ipankoki Fariseo
Juan. Iro kantamaitacha inkarate irovaiyaani, jatake iroori aakotanake
impinkathariventairi Pava inkiteki, kasankaari ovantaro onaki jovetsikaitziro
aparoni tsinampashiretaatsiri janta, mapinaki.੆* 38੅Okatziyimotapaakari
janaakotajaantairira irirori Juan.” iityeempekiki Jesús, irayimotapaakari.
29੅,NDQWDDW]LULLWHLWVLSDWDNDULNRYDNR\HW]L‫ێ‬ Othaatanakara oyaaki okiki ashetakeri
riri isheninka kireeki, jiyotanairo iitziki, oshetantamaitari oishi. Ipoña
tampatzikashire ini Pava, MRYLLQNDD\HWD‫ێ‬ onintaakiivaitakeri, osaitantanakari
keri Juan. 30੅Irima Fariseo-payeeni kasankaari. 39੅Ikanta irika Fariseo
itsipatakari iyotzinkariite te irishinetya amakeriri Jesús, iñaakeri, LNDQWDVKLUHWD‫ێ‬
iroviinkaayeteri Juan, ari japaatzirori nake: “Irimaperotatyeeromi irika
okaratzi irantzimotanteri Pava. inkamantantanerite, ari iriyotakeromi
31੅Ipoña ikantzi Pinkathari Jesús: WVLNDRNDQWDYDLWDLURNDWVLQDQHSDPSLWD‫ێ‬
“¿Ipaitama nonkempitakaanteriri irikaite? keriri, tema kaariperoshireri onatzi.”
*¬7.37: Iro ikantakoitzi jaka mapinaki, ipaitaitziri pashineki nampitsi “alabastro.”
/8&$6੄7੄8 110
40੅Ipoña Jesús ikantanakeri Fariseo: ikanta ipinkathariventantai. 2੅$ULLWVLSDWD‫ێ‬

“Simón, tzimatsi nokoviri nonkantemi.” NDURHHMDW]LWVLQDQHHWHRNDUDW]LMRYDVKLQ‫ێ‬
Ari ikantzi: “Intsityaa pinkantenaro chagairi jaakavetaro peyari, eejatzi
iyotaantanerí.” 41੅Ipoña ikantzi: “Aparoni okaratzi mantsiyayevetachari. Jiroka
atziri, ipakeri iireekite pashine apite okaratzi oyaatakeriri: María ipaiyeetziri
atziri. Aparoni ipake 500 denario, iriroma eejatzi Magdalena jaakavetari ikaratzi 7
pashine ipakeri 50 denario. 42੅Okanta peyari, 3੅opoñaapaaka Juana iina Chuza
osamanitake, te onkante irika apite atziri iromperatane Herodes, opoñaapaaka
iroipiyeeri kireeki, LSH\DDNRLWDLULLULUHHYH‫ێ‬ Susana. $ULLNDUDWDNHURHHMDW]LSDVKLQHSD‫ێ‬
tane apiteroite. Intsityaa pinkantena, yeeni tsinane okaratzi papiintakeriri
¿Itzimikama etakoperotantachane?” kireeki Jesús.
43੅Ikantzi Simón: “Nokantzi naaka iri
HWDNRSHURWDQWDFKDDW]LULLSH\DNRSHURLWD‫ێ‬ Joshiyakaaventziri Jesús pankivairyaantzi

keri irireevetane.” Ari ikantzi Jesús: “Ari (Mt. 13.1-15, 18-23; Mr. 4.1-20)
pimatakero pikantakeri.” 44੅Jamenanakero 4੅Ipoña ipiyotzimentapaakari Jesús
Jesús osaikake tsinane, ikantziri Simón: osheki atziri poñaayetachari pashineki
“¿Piñaakero antakeri iroka tsinane? nampitsi. Joshiyakaaventatziiniri okaratzi
Nokyaavankotakemi eeroka, temaita jiyotaayetziriri, ikantziri: 5੅“Tzimatsi
pimpena jiñaa nonkivakiitapaakyari. DSDURQLSDQNLYDLUHQW]LMDWDWVLULLPSDQNL‫ێ‬
Iroorima iroka tsinane, RNLYDNLLWDQWDND‫ێ‬ vaite. Ikanta jookakitakero ivankire,
naro oyaaki shitovanaintsiri okiki, ipoña tzimatsi ookakitapainchari avotsiki,
oshetantakanaro oishi. 45੅7HSLQLQWDYRUR‫ێ‬ ithonka jaatzikakitakero, LSRxDLSRNDL\D‫ێ‬
tavakena povethatavakyaana eeroka, paakeni tsimeri, jovapaakaro. 6੅Tzimatsi
LURRULPDLURNDWVLQDQHRVKHNLRQLQWDDNLL‫ێ‬ SDVKLQHRRNDNLWDSDLQFKDULRPDSLSRURNL‫ێ‬
takena. 46੅Te pisaipatziitotantyaanari tzi kipatsi. Okanta oshookavetanaka
eeroka yeenkantsi piñaapinkathatena, pankirentsi, sampiyashitanake, tema te
irooma iroka tsinane, osaitantakanaro irenkapathatatye kameethaini kipatsi.
kasankaari noitziki. 47੅2VKHNLRNDDULSHUR‫ێ‬ 7੅Tzimatsi pashine ookakitapainchari
shirevetaka iroka tsinane, LPSH\DNRLWDL‫ێ‬ okitocheemashitzi. 2NDQWDRVKRRNDYHWD‫ێ‬

nero tema osheki etakotantaka. Iriroma naka, NDPDQDNHDQDDQDNHURNLWRFKHHPD‫ێ‬
tsika itzimi ipeyakoitziri kapicheeni, shi. 8੅Tzimatsi pashine ookakitapainchari
kapicheeni jetakotanta.” 48੅Ipoña okameethavanetzi kipatsi, saankana
ikantanakero tsinane: “Ipeyakoitaimiro okanta oshookapaake, kithokitanake.
okaratzi pikaariperoshirevetaka.” Aparopayeeni shookapaintsiri kameetha
49੅Ikantaiyanakeni ikaratzi itsipataiyarini: tzimayetai 100 okithoki.” Ipoña
“¿Ipaitatyaakama irika irimatantyaarori ikantanake Jesús: ´.RYLURULLQNHPDWKD‫ێ‬
kaariperori impeyakotantero?” 50੅Eekero tero, irovayempitatya inkempisante.”
Jesús ikantanakitziiro tsinane: “Piyaatai 9੅Ikanta iriyotaane Jesús josampitakeri
kameetha, tema iro pavisakoshiretantaari opaita oshiyakaaventachari okaratzi

pikempisantanai.” jiyotaantakeri. 10੅Jakanakeri Jesús,
ikantziri: “Eerokaite nonkamante kaari
Tsinane ampitakoyetakeriri Jesús piyovetaiyani, ontzimatye piyotairo tsika
8
1੅IkantaJesús itsipayetakari 12 ikanta Pava ipinkathariventantai. Iriima
iriyotaane, japerotakero nampitsi pashinepayeeni, eero nokamantziri
ikinkithatake, iñaaventakeri Pava tsika irirori, intaani noshiyakaaventeneri. Ari
111 /8&$6੄8
onkantya iramenavetya irikaite, eero ooñaarontairo kaari ikemathaveeta

iñaatzimaitaro. Ari inkemayevetyaaro, pairani. 18੅Paamaventyaaro okaratzi
HHURLNHPDWKDWDYDNHURQRNDQWD\HYHWD‫ێ‬ pikemakeri. 7VLNDULNDLW]LPLRW]LPLPRWD‫ێ‬
kari. 11੅Jiroka oshiyakaaventachari: Iroka keri, ari ontzimimoperotairi osheki.
okithoki ipankiitakeri, iñaanera Pava Iriima kaari otzimimotzi, HHNHURLUL\DDWD‫ێ‬
oshiyakaaventacha. 12੅2NDUDW]LRRNDNLWD‫ێ‬ tye iriñeero eero otzimimoperotairi.”੆*
painchari avotsiki, oshiyakaaventari
kemavetarori ñaantsi, ipokapaake Iriniro Jesús ipoña irirentzipayeeni
kamaari imaisantakaapaakeri, tema te (Mt. 12.46-50; Mr. 3.31-35)
ikempisantzi, eero javisakoshiretai. 13੅Ari 19੅Okanta opokashitakeri iriniro Jesús
RNHPSLWDRRNDNLWDSDLQFKDULRPDSLSRUR‫ێ‬ otsipatakari irirentzipayeeni oñeeri.

kitzi, oshiyakaaventari kemavetarori Temaita onkante oñeeri jotzikaakero
ñaantsi thaankiperoini ikempisantzi. Tera atziri piyotzimentakariri. 20੅Ipoña
iriyotakoperotatyeero ñaantsi, MRYDVKDDQ‫ێ‬ ikantaitakeri: ´$ULRSRNLSLQLURRWVLSDWD‫ێ‬
tanakero ikempisantzi. Te ikisashitaro kari pirentzipayeeni, okovi oñeemi.”
irantakaiteri kaariperori, ikempivaitakaro 21੅Ikantanake irirori: ´,NDUDW]LNHPDQDL‫ێ‬
pankirentsi kaari kyaaperotatsine rori iñaane Pava ipoña jantanairo

oparitha inthomointa kipatsiki. 14੅Ari okaratzi ikovayiriri, iriitake nirentzitari,
RNHPSLWDRRNDNLWDSDLQFKDULRNLWRFKHH‫ێ‬ iro nonirontari.”
mashitzi, oshiyakaaventari kemavetarori
ñaantsi. 2NDQWDNDDQW]LURRNDQW]LPRVKLUH‫ێ‬ Joimairentziro Jesús tampyaa
vaitari, ikinkishiretakotaro irashaarantya, (Mt. 8.23-27; Mr. 4.35-41)
inevevaitaro inthaamentavaitya. Iro 22੅Ipoña jotetanaa Jesús pitotsiki
anaanakero ñaantsi ikemavetakari, itsipatanaari iriyotaane, ikantanairi:

LNHPSLWDNDURSDQNLUHQWVLNDDULNLWKRWD‫ێ‬ “Thame amontye intatsikeronta.”
tsine. 15੅Irooma okitho ookakitapainchari Jataiyake. 23੅Ikanta jimontyaakotaiyani,
okameethavanetzi kipatsi, RVKL\DNDDYHQ‫ێ‬ maanake Jesús. Ari omapokapaakari
tziri kempisantanairori ñaantsi, iniroite tampyaa, kimota otamakaatanake
kameethashire ikantana, MRVKL\DNRWD‫ێ‬ inkaare, otetaatapaaka jiñaa pitotsiki,
naaro pankirentsi saankana ishookanake, iroovetaincha intsitsiyakote. 24੅Ari
osheki okithotanake.” jovakiryeetanakeri Jesús, ikantaitziri:
“¡Iyotaanarí! ¡Antsitsiyakotatye!”
Onkoñaatakoyetai omanakoyevetainchari
Piriintanaka, iñaanatanakero tampyaa,
(Mr. 4.21-25)
ikantziro: “¡Aritapaake pitampyaatake!”
16੅Ipoña ikantake eejatzi: “Ankoverika Ipoña ikantziro inkaare eejatzi: ´£3LPDL‫ێ‬
ootyaari ootamento, ¢DULPDDQWDWDNRWD‫ێ‬ ryaate!” Avisanake tampyaa, PDLU\DDWD‫ێ‬
keri kovitzinaki? ¿Amanakotzirima nai. 25੅Ipoña ipithokashitari iriyotaane,
otapinaki? Aña te. Ovakotziri jenoki ikantziri: “¿Tsikama okenake
inkene inkoñeenkatakote akarataiyini. paventaane?µ,QLURLWHLxDDSLQNDWKDWDQD‫ێ‬
17੅Ari onkempityaari eejatzi, ontzimatye keri, LNDQWDYDNDL\DQLLUL\RWDDQHLWKDURQ‫ێ‬
onkoñaatakoyetai omanakoyevetainchari, kakiini: “¿Ipaitatyaakama irika
*¬8.18: Okaratzi ñaaventakotachari jaka, jiroka okantakota: “Kapicheenirika pikempisantavakero

nokantakemiri, kapicheeni piyotairo. Irooma pinkempisantaperotavakerika, osheki piyotavakeri,
eekero niyotakaaperotanakityeemiro.”
/8&$6੄8 112
joimairentantarori tampyaa, MRLPDLUHQ‫ێ‬ nake. 36੅Ikaratzi ñaakerori inkaaranki

tziro eejatzi inkaare?” avisaintsiri, LNDPDQWDYDNHULSRND\HWDLQ‫ێ‬
tsiri, ikantzi: “Piñeeri jaakavetari peyari,
Gadara-satzi jaakiri peyari iriitakera Jesús ovavisaakotairiri.”
(Mt. 8.28-34; Mr. 5.1-20) 37੅Ikanta maaroni Gadara-satzi, LNDQWDL\D‫ێ‬
26੅Ikanta imontyaanakarora Jesús keri Jesús: “Piyaatai, te nonkove
intatsikeroki inkaare Galilea, areetaka pisaikimotena.” Iro ikantantari, tema
inampiki Gadara-satzi. 27੅,URMDDWDNRWD‫ێ‬ iniroite itharovakaanakari. Ipoña
paakitziini, ishiyashitavakari jaakiri jotetanaa Jesús pitotsiki, jatai. 38੅Ari
peyari. Pairanitake jaakiri peyari te ikantavetavaari jovavisaakotairi: “Nokovi
inkithaataiya, te jametaiya isaikai noyaatanakemi.” Jakanakeri Jesús,
pankotsiki, DULLVDLNDYDLW]LNLWDWDDULPD‫ێ‬ ikantanakeri: 39੅“Eero poyaatana, piyaatai
shiki. 28੅Ikanta iñaavakeri jareetapaaka pisheninkaki pinkamantapairi, pinkanteri:
Jesús, ishiyapaaka, MRW\HHURYDVKLWDSDD‫ێ‬ ‘Jovavisaakotaana Pava.·੅µ$UL\D
kari. Kaimanake shintsiini, ikantzi: jimatakero shirampari, MDWDLLNDPDQWDQWD‫ێ‬
“¡Jesús, Itomi Pavaperotatsiri! ¿Tsikama pairo okaratzi jovavisaakotairi Jesús.
pinkantajaantenaka? Tera nonkove
povashinonkaina.” 29੅(7HPDLNLVDWKDYHWD‫ێ‬ Irishinto Jairo opoña tsinane
vakityaari peyarika irovashaantairiita antzitakeriri iithaare Jesús
shirampari. 3DLUDQLWDNHLQDPSLVKLUHWDQWD‫ێ‬ (Mt. 9.18-26; Mr. 5.21-43)
kari. Osheki joosoveetantari ashirotha, 40੅Ikanta ipiyaara Jesús, tharomenta
ithatyiiro. Ishishiyavaita otzishimashiki ipiyotzimentavaari atziri, tema iri
ikantakaari peyari.) 30੅Ipoña Jesús joyaakoneentakeri. 41੅Tzimatsi aparoni
josampitakeri peyari, ikantziri: shirampari ipaita Jairo, iriitake
“¿Tsikama pipaitaka?” Jakanake peyari, jevatakaantatsiri tsika japatotapiintaita.
ikantzi: “Nopaita ‘Oshekyaantzi.·੅µ7HPD Ari iñaapaakeri Jesús, MRW\HHURYDVKLWD‫ێ‬
osheki ikarataiyini. 31੅(HNHURLNDQWDQDNL‫ێ‬ paakari, ikantapaakeri: “Nokovi piyaate
tzi peyari: “Tera nonkove paperotaiyena.” nopankoki.” 42੅Tema okamimatatzi
32੅Ari ipiyotaiyani osheki chancho irapintote irishinto. Ari tzimake 12
ishintaraiyini. Ikantaiyini peyari: ´3RPLQ‫ێ‬ osarentsite. ,NDQWDMR\DDW]LULUDDW]LULSD‫ێ‬
tyaantena janta chanchoki.” Ipoña ikantzi yeeni irika Jesús, jatsinakimatanakeri.
Jesús: “Pimatero.” 33੅Ikanta Oshekyaantzi, 43੅2NDQWDDSDURQLWVLQDQHNHPDDQWVLYDLWD‫ێ‬
ikyaantashiretapaakari chanchopayeeni. chari osokaata iraane, tzimakotake 12

Irojatzi ishiyantanakari tsika imperetatzi osarentsi oñaashivaitaka, aperotakero
otzishi, mitagaiyapaakani, ari ithonka tzimimovetarori opimantziro opinatantari
ipiinkake inkaareki. aaventantzinkari, tekatsimaita kanterone
34੅Itharovaiyanakeni aamaakoventariri iraaventero. 44੅Okenashitapaakeri itaapiiki
chanchopayeeni, VKL\HH\DQDNDQLLNDPDQ‫ێ‬ Jesús, antzitakeri kapicheeni opatziki
tantapaake nampitsiki, ikamantakeri iithaare. Apathakero eshitanake osokaavaita
eejatzi maaroni saikayetatsiri irovaneki. iraane. 45੅Ipoña josampitantanake Jesús,
35੅Pokaiyapaakeni atziri iramenero ikantzi: “¿Niinkama antzitakenarori
okaratzi avisaintsiri. ,SRxDML\DDWDVKLLWD‫ێ‬ noithaare?” Tekatsi kamantatsine ipaita
nakeri Jesús. Iñeetapaatziiri jaakavetari antzitakeriri. Ipoña Pedro itsipatakari
peyari isaikake itsipatakari, ikithaataka, ikarataiyini, ikantzi: “Iyotanarí, tema piñeeri
kameetha ikantanaa. ,QLURLWHLWKDURYDLWD‫ێ‬ jatsinakimatakemi osheki atziri, eekero
113 /8&$6੄8੄9
pikantatzi: ‘¿Ninkama antzitanarori eejatzi mantsiyarentsi. 2੅Jotyaantakeri

noithaare?·੅µ46੅Eekero ishintsitanakitzi Jesús inkamantantero tsika ikanta Pava
ikantzi: “Tzimatsi antzitakenarori noithaare. ipinkathariventantai, LURYDVKLQFKDD\H‫ێ‬
Tema nokemavakero noshintsinka tzimatsi tairi mantsiyayetatsiri eejatzi. 3੅,NDQWDYD‫ێ‬
ovashinchaashitakari.” 47੅Okanta oñaakerora keri: “Eerora paanake tsika ompaitya,
iroka tsinaneka te omanakota okaratzi eero paanake pikotzi, pitharate, povarite,
antakeri, iniroite otharovanake, RSRNDVKLWD‫ێ‬ piireekite, eero okantzi paanake eejatzi
paakeri Jesús, otyeerovashitapaakari, apite piithaare. 4੅Aririka pareetakya
maaroni ikemaitakero okamantakota, aparoniki pankotsi, arira pimatapiintatye
LNHPDLWDNHURHHMDW]LWVLNDRNDQWDRPDSRND‫ێ‬ irojatzi pavisantakyaari. 5੅Eerorika
naka eshitakotai osokaavaita. 48੅,NDQWDQD‫ێ‬ jaakameethaitzimi janta, pavisapithateri,
kero Jesús irirori: “Tsinané, LURRYDYLVDDNR‫ێ‬ potekanairo piipatsikiite, LURLUL\RWDQ‫ێ‬
taimi paventaane. Kantatsi piyaatai, tyaari te inkempisante.” 6੅,NDQWDML\DDWDL‫ێ‬
kimoshire pinkantanaiya.” yakeni iriyotaane, LWKRQNDLNDPDQWDQWD‫ێ‬
49੅Tekeramintha inkaratero Jesús kero nampitsiki Kameethari Ñaantsi,
iñaanatziro tsinane, DUHHWDSDDNDSRxHHQ‫ێ‬ osheki mantsiyari jovashinchaayetake.
FKDULLSDQNRNLMHYDWDNDDQWDWVLULMDSDWRWD‫ێ‬
piintaita, ikantapaakeri: “Kamakera Ikamantakari Juan oviinkaatantaneri
pishinto, aritapaake poñaashirenkiri (Mt. 14.1-12; Mr. 6.14-29)
iyotaantaneri.” 50੅Ikanta ikemakeri Jesús 7੅Ikanta pinkathari Herodes ipaitaitziri
areetapainchari, ikantanake irirori: “Eero eejatzi Tetrarca ikemakoventakeri Jesús

pitharovashivaita. Paventaiyaana, aritake okaratzi jantayetziri, RNDQW]LPRVKLUHWDQD‫ێ‬
eshitakotai.” 51੅Ikanta jareetaiyapaaka kari, tema tzimatsi kantatsiri: “Añagaira
pankotsiki, tekatsi ishinete inkyaapaake, Juan oviinkaatantaneri.” 8੅Pashine
intaani Pedro, Jacobo, Juan, ashitarori kantatsiri: “Elías inatzi.” Ikantayetzi
irishinto ipoña iniro. 52੅2VKHNLLUDDNRWDL‫ێ‬ eejatzi: “Aama pashine kamantantaneri
yaroni kamaintsiri. Ikantapaake Jesús: piriintaacha.” 9੅Irojatzi ikantantanakari
“Eero piragaiyani, te onkame eentsika, Herodes: “Aña nothatzinkakaantakeri
omakoryaatzi.” 53੅7KDLQNDVKLUHMRYDYHHWD‫ێ‬ Juan-ni. ¢7VLNDPDLW]LPLQRNHPDNRYHQ‫ێ‬
kari Jesús, tema omapero jiñeetakero tziri iroñaaka?” Osheki ikovake
okamake eentsika. 54੅Ikanta Jesús iriñeerimi Jesús.
joirikavakotapaakero, iñaanatzimaitaro
shintsiini ikantziro: “¡Tsinané, Jovaiyani 5,000 shirampari
pimpiriinte!” 55੅Piyashinenkatapaaka (Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-34; Jn. 6.1-14)
eentsika, piriintanaa. Ari ikantzi Jesús: 10੅Ikanta ipiyayetaara otyaantaari,
“Pimperora oyaari.” 56੅,SDPSR\DDPLQWKD‫ێ‬ ikamantapairi okaratzi jantayetakeri.

tanakeri ashitarori eentsika. Eekero Ipoña japatotavairi maaroni, jaanakeri
ikantanakitzi Jesús: “Tera nonkove nampitsiki ipaitaitziro Betsaida. 11੅Iro
pinkamantantero okaratzi piñaakeri.” kantacha iyotaiyake atziri tsika ikenake
joyaatanakeri. Ikanta Jesús jaavakeri
Jotyaantaitziri 12 iyotaari
kameetha, ikamantakeri tsika ikanta Pava
(Mt. 10.5-15; Mr. 6.7-13)
impinkathariventantai, MRYDVKLQFKDD\HWD‫ێ‬
9
1੅Ipoña
Jesús japatotakeri 12 keri mantsiyayetatsiri. 12੅Aritake
iriyotaane ipasavyaakari ishintsinka sheetyaanake, ipokashitapaakeri Jesús 12
onkantya inkitsirinkantyaariri peyari iriyotaane, ikantapaakeri: “Potyaantairi
/8&$6੄9 114
atziripayeeni, iramene tsika irimaye, ikaratzi iyotzinkariite. $ULLURYDPDDNDDQ‫ێ‬

tsika iroyaa eejatzi, tema asaikatzi jaka takena. Iro kantacha avisavetakya mava
tsika te inampiitaro.” 13੅Jakanake Jesús, kitaite, ari nañagai.”
ikantanakeri: “Pimperi eeroka iroyaari.” 23੅Ipoña ikantanakeri maaroni: ´7]LPD‫ێ‬
Ari ikantaiyini: “Tekatsi nomperiri, tsirika kovatsiri intsipatyaana,

intaani otzimi 5 tanta ipoña apite shima. irovashaantero ikovashivaiyetari iranteri,
¿Pikovima niyaate namanantakiteneri onkantavetakya impaikakoventaiterimi
iroyaari maaroni atziri?” 14੅Aamaaka joshiretaana, intsipatapiintyaana
ikarataiyini 5,000VKLUDPSDULDSDWRWDLQ‫ێ‬ kitaiteriki. 24੅7HPDLNDUDW]LHWDNRYDLWD‫ێ‬
chari. Ipoña Jesús ikantziri iriyotaane: FKDULDSDQLURMDQWD\HW]LURLQHYHWDVKL\H‫ێ‬
“Papatoyeteri inkarate 50DW]LULSRPLVDL‫ێ‬ tari, ari impeyaashitakya. Iriima inkarate
kayeteri, ari pinkempitakeriri maaroni.” kamimentenane okantakaantziro
15੅Ari ikantakero, jomisaikakeri maaroni ikempisantana, aritake iravisakoshiretai.
atziri. 16੅Jaakero Jesús 5 tanta ipoña apite 25੅Amenashivaitara ontzimimotantemi
shima, jamenanake inkiteki, LSDDVRRQNH‫ێ‬ osheki ovaakarontsi jaka kipatsiki,

ventakero ovaritentsi, LSRxDLSHWRU\DD‫ێ‬ impoña iriñeetairo impeyaashitaiya,
kero ipakeri iriyotaane impayeteri apanirora japerovaitaita. 26੅Tema inkarate
maaroni atziri apatotainchari. 17੅-RYDL\D‫ێ‬ pashiventakotenari naaka, eejatzi
kani maaroni, kemaneentaiyakani okaratzi noñaaneyetakari, ari irimatapairi
shintsiini. Jiyoyeetai 12 kantziri okaratzi eejatzi Itomi Atziri impashiventakotairi
tzimakaantapaintsiri. DSDDWDDULULNDLPSL\HLUDPDLURLURYDQHHQ‫ێ‬
karo, irashi Ashitariri, irashi eejatzi
Jiyotake Pedro: Cristo inatzi Jesús maninkariite tasorentsitatsiri.” 27੅Ipoña
(Mt. 16.13-20; Mr. 8.27-30) ikantanake eejatzi Jesús: “Kyaaryoora,
18੅Ikanta isaiki Jesús jiñaañaatzi tzimatsi pikaratake jaka, tekera
itsipatari iriyotaane. Ari josampitakeriri inkameeta ari iriñaanairo tsika inkantya
ikantziri: ´¢,SDLWDPDLSDPSLWKDVKLUHWDNR‫ێ‬ Pava impinkathariventante.”
tanari atziripayeeni?” 19੅$ULMDNDL\DQD‫ێ‬
keni: “Ikantayeetzi Juan-QLRYLLQNDDWD‫ێ‬ Ishipakiryiimotziri Jesús iriyotaane
neri pinatzi, ikantayeetzi eejatzi Elías-ni (Mt. 17.1-8; Mr. 9.2-8)
pinatzi. Tzimatsi kantatsiri eejatzi: ‘Iri 28੅Okanta avisake 8 kitaite, tonkaanake
SDVKLQHSLULLQWDDFKDHWDURULNDPDQWDQWD‫ێ‬ Jesús otzishiki iriñaañaate, DULLWVLSDWDQD‫ێ‬

neri.·੅µ20੅Ipoña ikantzi Jesús: “¿Tsikama kari Pedro, Jacobo ipoña Juan. 29੅Ikanta
pikantaiyinika eeroka?” Ari jakanake jiñaañaatzira, ari ipashinevorotanake Jesús,
Pedro, ikantzi: “Eerokatake Cristo NLWDPDURRNDQWDQDNDLLWKDDUHRVKLSDNLU\DD‫ێ‬
poñaachari Pavaki.” nake. 30੅Iñeetatzi apite katziyapainchari
itsipatapaakari Jesús, Moisés inatzi
Iñaaventziro Jesús inkame itsipatakari Elías. 31੅Ari ikatziyeeyapaakani
(Mt. 16.21-28; Mr. 8.31-9.1) otapotakari irovaneenkaro, iñaaventziro
21੅Ariikantanakeri Jesús iriyotaane: tsika inkantya Jesús impeyakaityaari
“Eerora pikamantakotana.” 22੅Eekero Jerusalén-ki. 32੅Ayimatakerira ivochokini
ikantanakitzi: ´2VKHNLUDLQNHPDDQWVLWD‫ێ‬ Pedro eejatzi ikaratzi itsipatakari. Okanta
kaityaari irika Itomi Atziri, omapero avishimotanakeri ivochoki, iñaatziiro
inkisaneentena ijevarite antarikona, irovaneenkaro Jesús itsipatakarira apite
ijevare omperatasorentsitaari, eejatzi koñaatapaintsiri. 33੅Iro ipiyimatanaka
115 /8&$6੄9
apiteka tsipatapaintariri Jesús, ikantzi iroka ñaantsi, eero pipeyakotaro. Tema

Pedro: “¡Iyotaanari, kameethavaitake asaike irika Itomi Atziri impithokashiitatyeeri
jaka! $ULQRYHWVLNHPLULPDYDSDQNRVKHWDQ‫ێ‬ iraakaantaiteri.” 45੅Iro kantamaitacha te
tsi, aparoni pashi eeroka, irashitya aparoni LQNHPDWKDWDL\HURQLRNDUDW]LLNDQWDYHWD‫ێ‬
Moisés, irashitakya aparoni Elías.” riri, tema jomanapithaitatziiri eero
Iñaavaitashitanaka Pedro, te iriyote opaita ikemathatantaro. Iro itharovantaiyarini
ikantziri. 34੅Iñaavaiminthaitzi Pedro, WHNDWVLRVDPSLWHULQHRSDLWDLxDDYHQWDNR‫ێ‬
opamankapaakeri menkori, itharovanake. tziri.
35੅Ikematzi iñaavaitaitanake menkoriki
ikantaitzi: “Notomi netakokitane inatzi Tsika itzimi iriiperotatsine

irika, iri pinkempisante.” 36੅Okaratapaakera (Mt. 18.1-5; Mr. 9.33-37)
ñaantsi iñaavaitaitakeri, iñeetatzi apaniro 46੅,NDQWDLUL\RWDDQH-HV~VLNDQWDYDNDD‫ێ‬
ikantanaa Jesús ikatziya. 7HUDLQNDPDQWDQ‫ێ‬ mentakaro niinkarika iriiperotatsine.

tzityaaro iriyotaane tsika ikanta iñaakeri, 47੅Irokantamaitacha Jesús jiyoshiretakeri
iromanane jovakero. ipampithashiretari. Jaake aparoni eentsi,
jomisaikakeri tsika isaikaiyini. 48੅Ipoña
Jovashinchiiri Jesús eentsi jaakiri peyari ikantzi: “Ikaratzi aapatziyariri kempitariri
(Mt. 17.14-21; Mr. 9.14-29) irika eentsi okantakaantziro ipairyiiro
37੅Okanta okitaitamanai, oirinkaiyaani novairo, kempivaitakara naakami
Jesús ipoñagaaro tonkaariki otzishiki, iraapatziye. Ari okempitari eejatzi,
osheki pokapaintsiri iromonthaavaiyaari. aririka iraapatziyena naaka, NHPSLYDLSH‫ێ‬
38੅Ari josatekaka aparoni shirampari, rotanaka iri iraapatziyake tsika itzimi
kaimanake shintsiini ikantzi: “¡Jesús, otyaantakenari jaka. Ikaratzi kaari
nokovi pamenenari napintzite notomi! iriiperotatsine iroñaaka jaka, iriira
39੅Jaakatziiri peyari, RVKHNLLNDLPDNDDYDL‫ێ‬ iriiperotaatsine apaata.”
tziri, LVKLPRUHSDDQWHWDNDLULLNDPDQDYDL‫ێ‬
tzi, jomposakaavaitari, te irovashaanteri Ari akaratziri kaari kisaneentairi
kapicheeni. 40੅Nokantavetakari piyotaane (Mr. 9.38-40)
irovavisaakotainari, te inkanteri.” 49੅Ipoñaikantanake Juan: “Iyotaanarí,
41੅Jakanake Jesús ikantanake: “Tetya noñaake chapinki aparoni atziri
pinkemanete eeroka. ¿Tsikama onkarate pairyiirori pivairo, jovashinchaakeri
nosaikimotanaimi, QRxHHURQRQNLVDVKL‫ێ‬ jaakiri peyari. Tera añeeri ankarateri
tyaami? Pamakeri pitomi jaka.” 42੅Ikanta jaka, novashaantakaakeri.” 50੅Ari
jamaitapaakeri eentsi, LVKLQNLYHQWDNDDQD‫ێ‬ ikantanake Jesús: ´(HURSRYDVKDDQWDNDL‫ێ‬
kari peyari, tyaanake osaaviki, iniroite rimi, WHPDDULDNDUDW]LULNDDULNLVDQHHQ‫ێ‬
jompetavaitanaka. ,SRxD-HV~VLNLVDWKD‫ێ‬ tairi.”
takeri peyari, eshitakotanai eentsika,
jaanairi ashitariri. 43੅,SDPSR\DDPLQWKDWD‫ێ‬ Ikisathataitziri Jacobo ipoña Juan
nakeri atziri iñaakerora ishintsinka Pava. 51੅Aritakemonkaratzimatapaaka
irovajenokantaiyaari Jesús, tontashire
Japiitairo Jesús ikamantakota
ikantanaka iriyaate Jerusalén-ki. 52੅-RW\DDQ‫ێ‬
inkamimotante
take impaitya amenaronterine janta
(Mt. 17.22-23; Mr. 9.30-32)
Samaria-ki. 53੅,URNDQWDPDLWDFKDWHLQNRYDL‫ێ‬
Ipoña japiitakero Jesús ikantziri yeni Samaria-satzi inkenimoteri, tema
iriyotaane: 44੅“Povayempitatyaaro eeroka jiyotaiyini iriyaatatye Jerusalén-ki. 54੅Ipoña
/8&$6੄9੄10 116
Jacobo itsipatakari Juan, ikantanakeri inkenanakera irirori. 2੅Ikantayetziri:

Jesús: “Pinkathari, thame ankaimakaante “Ikempitakaro atziripayeeni pankirentsi
paampari inkiteki, ikempitaakero pairani osampainkatzi, LURNDQWDFKDWHLQW]LPDSH‫ێ‬
Elías, iraperotyaata intaiya maaroni.” 55੅Ari rote impaitya aavatairone. Piñaañaateri
ipithokashitanakari Jesús, ikisathatanakeri, eeroka Pinkathari irotyaanteeta jatatsineri
ikantziri: “Tetya pinkameethashirete atziriki, WHPDNDSDWDFKDRVKHNLNHPSLVDQ‫ێ‬
eeroka. 56੅Tera iro ipokantakari Itomi Atziri tayetaatsine. 3੅Notyaantaiyatyeemine,
jaka impeyashivaitaiya atziri, ontzimatye nonkempitakaantemi jotyaantaitziri oisha
irovavisaakoyetairi.µ,URMDW]LLNHQDQWDQD‫ێ‬ tsika ipiyota piratsi katsimari. 4੅Eerora
kari pashineki nampitsi. paanake pitharate, piireekite,
pi-zapato-te. Eero povethatari impoña
Kovavetachari iroyaaterimi Jesús pinkinkithavaitakairi inkarate piñaanakeri
(Mt. 8.18-22) avotsiki posamanitzikari. 5੅Aririka
57੅Ikanta jiyaatanaira Jesús, LNDQWDYHHWD‫ێ‬ pareetayetakya pankotsi, SRYHWKDWDSDD‫ێ‬
vaari avotsiki: “Pinkatharí, nokovi kyaari saikatsiri. Pinkantapaakeri:
noyaatemi tsikarika pinkenayete eeroka.” ‘Inkamintha pisaikavaite kameetha
58੅Jakanakeri Jesús ikantziri: “Aparoni pipankoki.’ 6੅Tzimatsirika impaitya
otsitziniro tzimatsi imoro tsika imaapiintzi, aakameethatakemine, aritake iñaakero
eejatzi ikempitari tsimeri tzimatsi isaikake kameetha. Irooma eerorika
iromayero. Iriima irika Itomi Atziri tera jaakameethataitzimi, amenaashita
ontzime ipanko irimaantapiintyaari.” povethatapaakari. 7੅$SDW]LURSLPDDSLLQWD‫ێ‬
59੅Ipoña Jesús ikantanakeri pashine: tye pankotsiki tsika pareetaka, eero
“Poyaatena eeroka.” Ari ikantzi irirori: pamemenatzi pashine pankotsi. Ari
“Pinkatharí, nokovavetaka noyaatanakemi, poyaari, pirero onkarate impayeetemiri.
iro kantamaitacha nokovi noñaanakero Tema aparoni antavaitatsiri ipinayeetziri.
nonkitateri nirintari, ari noyaatemiri.” 8੅Aririka iraakameethataitemi aparoniki
60੅Ikantanakeri Jesús: “Poyaatena, nampitsi, SR\DDURUDRQNDUDWHLPSD\HHWH‫ێ‬
pishineteri ikaratzi kamashireyetatsiri miri janta. 9੅Povashinchaayeteri janta
inkitatairi irirori kamayetatsiri. Ontzimatye mantsiyari, pinkanteri: ‘Irootaintsi
piñaaventantairo eeroka tsika inkantya Pava impinkathariventantai Pava.’ 10੅Irooma
impinkathariventantai.” 61੅Ari ikantanake pareevetakya aparoni nampitsi, eerorika
pashine: “Pinkatharí, nokovi naaka jaakameethaitzimi, pavisapithateri,
noyaatemi, iro kantamaitacha pishinetena pinkantanake: 11੅¶$ULQRWHNDQDLURQRLSDWVL‫ێ‬
novethatapanaatyaari nosheninka kiite jaka, LURSL\RWDQW\DDULWHSLNHPSL‫ێ‬
nonampiki.” 62੅Jakanake Jesús, ikantziri: santzi. Iro kantamaitacha ontzimatye
“Apatziro pamenapiintziro pikiyashitziro piyote irootaintsira impinkathariventantai
pivankire, tekatsi pamenayetanai pashine. Pava.’ 12੅7HPDLULPDSHURLWDLULLURYDVDQNL‫ێ‬
Ari ikempitari kaari ovashaantairone taiteri apaata, anaanakero inkantayeetairi
jantayetapiintziri, tera apantapero inkantya Sodoma-satzi. Omaperora.”
iñeero impinkathariventairi Pava.”
Ikantamacheetziri kisoshireri nampitsiiteki
Jotyaantaitakeri ikaratzi 70 (Mt. 11.20-24)
10
1੅Ipoña Jesús jiyoyaake pashine 13੅“Ikantamacheetziri Corazín-satzi,
ikaratzi 70, DSLWHSD\HHQLMRW\DDQ‫ێ‬ eejatzi Betsaida-satzi. Iñaayevetakaro
takeri, ireevateri nampitsiki tsika notasonkaventantayetake, temaita
117 /8&$6੄10
inkempisantaiyeni. Iriimi ñaakenanemi kipatsisatzi, iniroite nopaasoonketakemi.

Tiro-satzi eejatzi Sidón-satzi, aritakemi Tema eerokatake iyotakaayetairiri
LURYDVKLUHWDNRWDN\DDPLLNDDULSHURVKLUH‫ێ‬ WVLQDPSDVKLUHULNDDULML\R\HW]LL\RWDQH‫ێ‬
yetzi, irovashaantakeromi. Impoña riite jaka. Ari okantamaita Ashitanari,
inkempisantaimi maaroni iriroriite.੆* irootake onimotakemiri eeroka.”
14੅$ULULNDLUDD\HHWDLULDSDDWDNDPHHWKD‫ێ‬ 22੅Ikantzi Jesús: ´,UL$VKLWDQDULSDVDY\DD‫ێ‬
shireri, HHURLPDSHURLW]LULLURYDVDQNLWDD‫ێ‬ kenarori maaroni. Apaniro ikanta irirori

yeetairi Tiro-satzi eejatzi Sidón-satzi. jiyoperotana naaka tema itomi jovana.
Iriima Corazín-satzi, eejatzi Ari nokempitzitakari eejatzi naaka
Betsaida-satzi, LULLPDSHUR\HHWDLLURYDVDQ‫ێ‬ apanirora niyoperotziri. Impoña inkarate
kitaayeetairi. 15੅Eejatzi inkempitagaiya niyotakaayetairi naaka ari iriyoyetairi
Capernaum-satzi, ipampithashiretaiyani Pava.”
irirori iriyaayetai inkiteki, LURNDQWDPDL‫ێ‬ 23੅Ipoña Jesús japatotakeri iriyotaane,
tacha kaminkarimashiki inkenayetai. jaanakeri jantyaatziini, ikantakeri:

16੅Tzimatsirika kempisantemine, ´.LPRVKLUHUDLULQDDW\HLQNDUDWHxDD\HWDL‫ێ‬
naakatake ikempisantake. Itzimirika rone okaratzi piñaayetairi eeroka.
manintashiretakemine, QDDNDUDLPDQLQWD‫ێ‬ 24੅7HPDW]LPDYHWDFKDRVKHNLNDPDQWDQWD‫ێ‬
shiretake. ,W]LPLULNDPDQLQWDVKLUHWDNH‫ێ‬ neri, HHMDW]LSLQNDWKDULLWHNRYDYHWDLQ‫ێ‬

nari naaka, jimanintakeri tsika itzimi chari iriñeeromi okaratzi piñaakeri
otyaantakenari jaka.” eeroka, iro kantacha te onkante iriñeero,
te inkemayetairo eejatzi.”
Ipiyayetaa jotyaantaitakeri karatatsiri 70
17੅.LPRVKLUHLSL\HH\DDQLMRW\DDQWDLWD‫ێ‬ Aakameethataneri Samaria-satzi
keri 70, ikantayetapai: “Pinkatharí, 25੅Ariisaikakeri iyotaantzirori
nopairyiirora pivairo, jantakero peyari Ikantakaantaitane, LNRYDNHLQNRPSLWDNDL‫ێ‬
nokantayetziri.” 18੅Ikantzi Jesús: ´1RxDD‫ێ‬ yaari Jesús, ikantake irirori: “Iyotaanarí,
keri Satanás jovaryeetakeri inkiteki ¿opaitama nanteri naaka onkantya
ikempitavaitakaro ookatharontsi. 19੅Tema QRxDDQWDL\DDURULNDQWDLWDFKDULDxDDQWD‫ێ‬
naaka pakemiro shintsinkantsi, ari rentsi?” 26੅Ikantanake Jesús: “¿Ipaitama
onkantake posatekantyaari maranke okantziri Ikantakaantaitane? ¿Tsikama
eejatzi kitoniropayeeni. $ULSRLWVLQDP‫ێ‬ okantzi piyotakotziro eeroka?” 27੅Ari
paakeri peyari kisaneentzimiri, jakanake irirori, ikantzi: ´3HWDNRVKLUHWDL‫ێ‬
tekatsimaita avishimotemine. 20੅Eerora yaari Avinkatharite Pava, SHWDNRSHURWDL‫ێ‬
pikimoshireventashitaro jantakero peyari yaari, petakoshintsityaari, pampithashire
pikantakeriri. Iroora pinkimoshirevente povairi. Ari okempitari eejatzi: 2QW]LPD‫ێ‬
josankinayetairo pivairo inkiteki.” tye etakotavakaiya maaroni, akempitara
akaminthayiro avatha, ari ankempitanairi
Ikimoshiretzi Jesús asheninka.” 28੅Ipoña ikantzi Jesús:
(Mt. 11.25-27; 13.16-17) “Omapero pikantakeri. Pantero iroka,
21੅Irojatzi
ikimoshiretantanakari Jesús, aritake pavisakoshiretai.”
ikantanake: “Ashitanarí, eerokatake 29੅Iro kantamaitacha irika, ikovajaantzi
pinkathariventziriri inkiteveri, eejatzi irotzikaaventanakya, josampitziri Jesús:
*¬10.13: Tema ikaratzi Corazín-satzi ipoña Betsaida-satzi judío inayetzi. Iriroma Tiro-satzi ipoña
Sidón-satzi pashinesatzi atziri inayetzi te isheninkatari judío-payeeni.
/8&$6੄10੄11 118
“¿Niinkama nonkempitakaanteri okantzimoshiretantamiri onkarate

nosheninka?” 30੅Ipoña ikantanake Jesús: pantayeteri? 42੅Pinkeme nonkantemi:
“Tzimatsira asheninka poñaachari Aparoni okanta kovaperotachari, irootake
Jerusalén-ki ikovi iriyaatero nampitsiki okoyaakeri María tema tekatsi kanterone
Jericó. Okanta niyanki avotsi, MRPRQWKDD‫ێ‬ iraapithatairo.”
kari koshintzi, itsitokavaitakeri, MRRNDQD‫ێ‬
keri avotsinampiki ikamimatake. 31੅Ikanta Iñaaventziro Jesús ñaañaataantsi
pokake omperatasorentsitaari, LxDDYHWD‫ێ‬ (Mt. 6.9-15; 7.7-11)
11
paakari jonoryaaka, javisapithatanakeri. 1੅Ipoña Jesús jiyaatake
32੅Ari ikempitakari eejatzi iriñaañaate. Ikanta aparoni
Leví-mirinkaite, iñaavetapaakari iriyotaane, ikantakeri: “Pinkatharí,
jonoryaa, javisapithatanakeri. 33੅Ipoña piyotainaro iñaañaataitzi, ikempitairo
ipokake aparoni Samaria-satzi, MLxDDSDD‫ێ‬ Juan-ni jiyotaantziro ñaañaataantsi.” 2੅Ari
keri jonorya, jineshinonkatapaakari ikantzi Jesús: “Jiroka pinkante piñaaxDD‫ێ‬
irirori. 34੅Jaaventapaakeri jotziritantakari tapiinte eeroka:
yeenkantsi, ipoña ikyaakotakaanakari Ashitanarí, inkitesatzi,
imoraneki, jaanakeri nampitsiki. Iriitake Tasorentsi pinatzi eeroka.
aamaventakariri. 35੅Okanta pashine Pimpinkathariventaina naaka.
kitaite, jaake apite denario, LSLQDNRYHQWD‫ێ‬ Pantakanairo jaka kipatsiki okaratzi
nakeri, ikantanake: ‘Paamaventyaanari pinintakaanari eeroka.
irika, aritake nompinatapaimi eejatzi Pinkempitakainari saikatsiri inkiteki,
aririka nompiyake.·੅µ36੅Ari ikantzi Jesús: MDQWD\HW]LURRNDUDW]LSLQLQWDNDL‫ێ‬
“Mava ikaratzi noñaaventakeri ñaakeriri riri.
ikoshiitziri. ¢7VLNDW\DLW]LPLNHPSLWD‫ێ‬ 3 Pimpapiintenaro kovityiimotanari
kaantakariri isheninka?” 37੅Jakanake noyaari.

iyotakotzirori Ikantakaantaitane, ikantzi: 4 3LPSH\DNRWDLQDURQRNDDULSHURVKLUH‫ێ‬
“Iriira matapaakeriri neshinonkatakariri.” vaitake,

Ipoña ikantzi Jesús: “Piyaatai, irojatzira Tema nomatakero naaka eejatzi,
pimateri eeroka.” QRSH\DNRWDLULLNDUDW]LRYDDULSHUR‫ێ‬
shiretakenari.
Jareetaro Jesús opankoki Eero pishinetaana iriñaantaityaana,
Marta opoña María LQNRYDLWHLUDQWDNDLWHQDURNDDULSH‫ێ‬
38੅Ikanta javisanake Jesús areetaka rori.”
pashineki nampitsi. Ari osaikiri tsinane 5੅Ipoña ikantanakeri eejatzi: “Aririka
paitachari Marta, iro isaikimotapaake intzime aparoni pitsipaminthare,

opankoki. 39੅Iroka tsinane tzimatsi irento impokake niyankiite, inkantemi:
opaita María. Iroora tsipatavakariri ‘Pimpavakena mava tanta, 6੅tema tzimatsi
RNDULNLLQL-HV~VRNHPSLVDQW]LULLNLQNLWKD‫ێ‬ areetachari nopankoki, tekatsi tzimatsine
vaitzi. 40੅Iro kantamaitacha Marta osheki nompavakeriri.’ 7੅,PSRxDSLQNDQWDYH‫ێ‬
okantzimotakaro amemenavaitzi tyaari: ¶(HURSRxDDVKLUHQNDQDQRPDDNDD‫ێ‬
ompaitya ompavakeriri Jesús. Irojatzi tziiri neentsitepayeeni, DULWDNHQDVKLWD‫ێ‬
opokashitantakariri, okantapaakeri: nairo nopanko eejatzi, irootake eero
“Pinkatharí, ovapintaakena nirento. okantanta nompemi.’ 8੅Kempivaitaka eero
¿Pinkantenaro ampitakotavakena?” pikovaveta pimperi onkantavetya iriimi
41੅Ikantzi Jesús: “Marta, ¿opaitama pitsipaminthare. Iro kantacha eekerora
119 /8&$6੄11
ishintsitatzi ikampitzimi, DULSHVKLYHQWD‫ێ‬ irantaminthatavakaiya eejatzi atziri

nakero pintzinaye, pimpavakeri okaratzi isaikavankotavakaiyani, ari iriñaakero
ikoviri.” 9੅Ikantziya Jesús: ´3LQNDPSL‫ێ‬ irovapintaavakaiya. 18੅Ari ikantari eejatzi
tante, pinkokovate eejatzi, aritake peyari aririka irantaminthatavakaiyaami,
piñaakero impayeetemiro pikoviri. ari irovapintaavakaakya eero iñiiro
Pinkempitakaantero pareetya aparoni ishintsite, ari inthonkyaari. ¿Opaitama
pankotsi, pishintsiventapaakeri, pikantantari iri ovashinchaanari
pinkanteri: ‘Pashitaryeenaro. Aritake Beelzebú? 19੅Iriirikami kamaari Beelzebú
irashitaryeetakemiro.’ 10੅$ULUDLPSD\HH‫ێ‬ ovashincheenane, ¿irijatzima kamaari
tairi kampitantayetatsiri. Inkarate ovashinchiiriri piyotaaneyetari eeroka
amemenaterone ari iroñaakaitairi. jovavisaakotantariri jaakayetziri? Aririka
Aritake irashitaryeetaineri inkarate okanta, pikamantakotziiri piyotaane, ari
shintsishintsitatsiri inkaime. 11੅Tema inkishimentakemiro okaratzi pikantakeri.
aririka inkampitemi pitomi, inkantemi: 20੅Tema iriitake Pava kantakaarori
‘Apá, pimpena tanta.’ ¿Arima pimpakeri novashinchaayetantariri jaakiri peyari,

mapi? Aririka inkantemi: ‘Pimpena shima tema jomapokakemi Pava eeroka
noya.’ ¿Arima pimpakeri maranke ipinkathariventantzi. 21੅Aparoni atziri
iroyaari? 12੅Aririka inkantemi: ‘Pimpena ñaaperori kameetha, tekatsira materine
kithokintsi.’ ¿Arima pimpakeri kitoniro? inkyaashiteri ipankoki irayiteri okaratzi
13੅Tema piyotzi petakotari pitomipayeeni jashitari. 22੅Irooma impokashitakeri
eeroka, kaariperori pinaveta. Iriira pashine atziri anayiriri ishintsitzi,
maperotzirori Ashitairi saikatsiri inkiteki, iraapithatakeri javentaavetari, LUDDSLWKD‫ێ‬
MHWDNRWDULLULURULLNDUDW]LDPDQD\HWDSLLQ‫ێ‬ takeri jashitari, irantetaakyaaro. 23੅Tema
tziriri, LQDPSLVKLUHWDNDD\HWDUL7DVRUHQ‫ێ‬ ikaratzi kaari aapatziyanari naaka,
tsinkantsi.” iriitake kisaneentanari. Inkarate kaari
ampitakotenari iriyoyaakotena, MDSDDWD‫ێ‬
Maimanetavakaachari pankotsiki kotatyaana.”
(Mt. 12.22-30; Mr. 3.20-27)
14੅Ipoña Jesús jovavisaakotakeri aparoni Ipiyashitanta peyari
kisovaanteri jaakiri peyari. Ikanta (Mt. 12.43-45)
jovashinchagairira, xDDYDLWDQDLNLVRYDDQ‫ێ‬ 24੅´2NHPSLYDLWDNDLULQDPSLVKLUHWDQ‫ێ‬
tevetachari. ,QLURLWHLSDPSR\DDPLQWKDLWD‫ێ‬ tyaarimi peyari aparoni atziri, LSDQNRWVL‫ێ‬

nakeri Jesús. 15੅7]LPDWVLNDQWD\HWDQDLQ‫ێ‬ tetakaro irañaantare. $ULULNDLURRNDYHHWD‫ێ‬
tsiri: “Ipasavyaatyaari irika ashitariri kyaari, avisakoveta atziri isaikantari
peyari, ipaitaitziri ‘Beelzebú,’ irootake peyari. Jatake inkenavaite tsika te
jimatantarori jovavisaakotziri ikaratzi inampitaitaro, eero jiñi tsika isaike.
jaakayetziri peyari.” 16੅Tzimatsiya Impoña inkante peyari: ‘Nompiye
SDVKLQHNRYDWVLULLxHHURLQWDVRQNDYHQ‫ێ‬ nopankoki tsika nopoñaaka.’ 25੅Piyaa
tante Jesús, iro iriyotantaityaari peyari, iriñaapairi atziri kameetha
omaperotatya opoña itasorenka inkiteki, opishitaka irañaantare, ovaneenka
tema iñaantaitatyaari. 17੅Ikanta Jesús okantaka. 26੅,PSRxDSH\DULLUL\DDWDVKLWD‫ێ‬
jiyotake okaratzi ipampithashiretari keri maperotzirori ipeyaritzi, LQNDQWDSDD‫ێ‬
atziriite, ikantanake: ´$ULULNDLUDQWDPLQ‫ێ‬ keri: ‘Thame aate nopankoki, SLQWVLSD‫ێ‬
thatavakaiya atziri ipinkathariventaitziri tyaana ampinkatharite.’ Iramake inkarate
nampitsi, jiñiiro jovapintaavaka. Aririka 7. Arira irashinonkaaperotyaari atziri,
/8&$6੄11 120
eero ikempitaa jashinonkaavetara pairani otapinaki? Aña avakotziri jenoki inkene

kapicheeni ikanta.” onkoñeenkate maaroni. 34੅Kameetharika
poki, piñaantaro kameethaini, RNHPSL‫ێ‬
Maperoterone inkimoshiretai taro pinkoñeetyaakotatyeemi. Terika
27੅Tekera inkaratero iñaavaitzi Jesús, apantaro poki, eero piñaantaro
RNDLPDQDNHDSDURQLWVLQDQHRVDWHNDLQ‫ێ‬ kameethaini, NHPSLWDNDSLQWVLUHQLNLWDNR‫ێ‬
chari ipiyotaka atziri, okantzi: ´7KDUR‫ێ‬ tatyeemi.੆* 35੅3DDPDYHQWDSHURW\DSRLWVLYD‫ێ‬
menta onatye tsinane ovaiyantakemiri, kirikari ootamentotsi saikantakamiri.
antarintakaakemi othotaimi.” 28੅Ipoña 36੅2PDSHURWDULNDLVDLNDQWDNDPLRRWDPHQ‫ێ‬
jakanakero Jesús, ikantzi: “Iriira totsi, terika pantanairo kaariperori,

tharomentaperotaachane inkarate aritake pooñaakantairo irooperori
matairone inkempisantairo iñaane Pava.” kameethari, pinkempitanaiyaari aparoni
ootamentotsi joorentantzi.”
Ikovaiyini kaariperoshireri
intasonkaventante Jesús Iñaaventakota iyotaantzirori
(Mt. 12.38-42) Ikantakaantaitane
29੅Ikanta ipiyotapaaka osheki atziri, (Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 20.45-47)
ikantanake Jesús: “¿Opaitama ikovantari 37੅Ikanta ikaratapaakero ikinkithatake
LULxHHQDNDDULSHURVKLUHULQRQWDVRQNDYHQ‫ێ‬ Jesús, ipokashitapaakeri aparoni Fariseo
tante? Eero noñaakimaitari, intaani iriñeero iriyaatakairi ipankoki iroya. Ikanta
kempitarori iñaakeri pairani Jonás. 30੅Tema jareetaka Jesús pankotsiki, saikapaake
ikantara pairani Jonás jiñeeyakeri jovapiintaita. 38੅2VKHNLRNRPSLW]LPRWD‫ێ‬
Nínive-satzi, ari inkemitaiyaari eejatzi Itomi NDUL)DULVHRMLxDDNHUL-HV~VWHLULPRQNDUD‫ێ‬
Atziri iriñeeri irikaite. 31੅Apaata aririka tero jametapiintari, inkivaakotapaakya
iramenakoyeetairo okaratzi jantayeetziri, irovantyaari. 39੅Iro kantamaitacha Jesús,
ari iyakoventaimi tsinane pinkatharitatsiri ikantanake: “Pikempitakotakaro
pairani nampitsiki Sabá, WHPDRSRNDVKLWD‫ێ‬ piraamento eejatzi povamento okiteveta
keri iroori iyotaneri paitachari Salomón, kameetha jakakiroki, irooma inthomointa,
okempisantairi. Irika saikimotakemiri kipatsi okantaka. Ari pikempiyetakari
iroñaaka eeroka, janayiri Salomón. 32੅Eejatzi eeroka kantatsi iriñeetemi kameethashire
okempitari ari iriyakoventaimi apaata pinatzi, aña koshintzi kaariperoshireri
Nínive-satzi, tema ikempisantaiyakerini pinatzi. 40੅Masontzí. Tema tzimatsi
irirori pairani Jonás, jovashaantanakero ovetsikakemiri pivathaki koñaayetatsiri,
jametayevetari. Irika saikimotakemiri ¿kaarima ovetsikashiretakemiri eejatzi
iroñaaka eeroka jaka, janayirira Jonás.” inthomointa pañaantareki? 41੅2NRYDSHUR‫ێ‬
WDW\DSLPSDVKLWDQWDL\DDURW]LPLPRVKLUH‫ێ‬
Iñaaventziri Jesús ootamentotsi tzimiri inthomointa pañaantareki, ari
(Mt. 6.22-23) onkantya pinkiteperoshiretantaiyaari.
33੅“Tema ankoverika ootyaari 42੅¡Ikantamacheetzimi Fariseo! 3DVKLWD‫ێ‬
ootamento, ¿arima ovakotakeri kaapiintari Pava inchashimpoki. Iro
*¬11.34: Oshiyakaaventachari oki kameethari, aparoni pimantaneri (kaari mashithatatsi), iri

ñeerone inkemathatairo okaratzi irantakairiri Pava, tema isaikanaatzi okitainkatzi.
Oshiyakaaventachari eerorika apantaro oki, aparoni mashithari, tsika itzimi kaari ñeerone
inkemathatairo okaratzi irantakairiri Pava, tema isaikatzi tsika otsirenikitzi.
121 /8&$6੄11੄12
kantacha te panteneri ikoviri: Ontzimatye MRYDPDLWDNHULLSL\DYHWDQDDURWDVRUHQWVL‫ێ‬

pinkameethashiretai, petakoshiretaiyaari pankoki ipometziniri Pava. 52੅£,NDQWDPD‫ێ‬
eejatzi. Tema iro kovaperovetachari FKHHW]LPLL\RWDDQW]LURUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
pantayeteromi iroka, HHURSRYDVKDDQWD‫ێ‬ tane! 7HSLPDWDDMDWHURHHURNDSL\RWDQH‫ێ‬
maitaro pashinera.੆* 43੅¡Ikantamacheetzimi tya, arira pikenakaakerori eeroka kaari
Fariseo! Osheki pikovapiintziro ikemathatantaro pashinepayeeni.”
posatekya niyankineki japatotapiintaita, 53੅,NDQWD-HV~VLWKRQNDNHURLNDQWD\HWD‫ێ‬
ari pikempitaitaro eejatzi pikovi keri. $ULMHWDQDNDUR)DULVHRLWVLSD\HWDSDD‫ێ‬

ñaapinkatha irovethatapiintaityaami kari iyotzinkariite, japatoventaari Jesús
aririka iriñeetemi. 44੅¡Ikantamacheetzimi ikovake inkompitakaiyaari onkantya
iyotzinkariite ipoña Fariseo, kamataviriri inkemantyaariri ompaitya inkanteri.
pinatzi! Pikempitashitakaro kaari jiyoitzi 54੅Ishintsithavaitakeri, ikovi iñaavaitakairi
ari ikitayeetziri kaminkari, te iriyoyete xDDQWVLNDDULSHURULRQNDQW\DLQNDPDQWD‫ێ‬

atziri jaatzikakotatziiri kaminkari.” kotantyaariri.
45੅Ari jakanake aparoni iyotaantzirori
Ikantakaantaitane, ikantanakeri Jesús: Shineyakairori itantane Fariseo
12
“Iyotaantanerí, pikemakaakenaro eejatzi 1੅Ipoña ipiyotzimentaitapaakari
naakaite okaratzi pikantakeri.” Jesús, anavyaapirinikitaka

46੅Jakanake Jesús, ikantzi: ´£,NDQWDPD‫ێ‬ ikantaka atziriite. Irojatzi ikantantanakari
cheetzimi eejatzi eeroka iyotaantzirori iriyotaane: “Ontzimatye paamaventyaaro
Ikantakaantane! ¢2SDLWDPDSLxDDWHQDWD‫ێ‬ shineyakaarori itantane Fariseo, LUDPDWD‫ێ‬
kaantariri atziriite? 7HSLxDDQWDPDL‫ێ‬ vimento onatzi. 2੅Tema ontzimatye
tyaaro eeroka pinkematenatyaaro. onkoxDDWDNR\HWDLRNDUDW]LRPDQDNR\HYH‫ێ‬
47੅¡Ikantamacheetzimi eeroka, opaitama tainchari, RxDDURQWDL\DNDDULLNHPDWKD‫ێ‬
SRYHWVLNDSLULQL\HWDQWDURULRYDQHHQNDWD‫ێ‬ veeta pairani. 3੅2NDUDW]LSRPDQDNDDYH‫ێ‬
chari tsika ikitayeetakeri etayetakarori tari, ari onkoñaatakotai. Okaratzi
kamantantaneri!. ,ULLWDMDDQWDNHMRYDPDD‫ێ‬ piñaavaitziri apaniro pipankoki, ari
yetakeri pairani pivaisatziite. 48੅Tema inkemakoyeetairo iriñaaventaitero
eerokatake ovetsikashiyetakeri tsika shintsiini.”
inkitayeeteri, DULRNRxDDW]LULSDNDNRWD‫ێ‬
tziiri okaratzi jantayetakeri pivaisatziite. ¿Intzimekama añaapinkathateri?
49੅Tema iyotane jinake Pava, ikantake: (Mt. 10.26-31)
‘Ari notyaantake kamantantaneri 4੅Ikantzi Jesús: “Asheninká, eero
intsipayetakyaari otyaantaari. $SDURSD‫ێ‬ pipinkashivaitari materone irovemi, tema

yeeni irimaimaneete, irovayeetake ari overaapaakari jaavyiiri irirori. 5੅Jirika
pashine.’ 50੅$ULRQNDQW\DLURYDVDQNLWDDQ‫ێ‬ tsika intzime pimpinkeri: Iriitakera
taityaarimi eeroka, okantakaantziro pimpinke Pava matzirori jovamaantzi,
povamaayetakeri kamantantaneri impoña irotyaantemi sarinkaveniki.
etajaantanakarori pairani. 51੅Eeroka Intaani iri piñaapinkathatai apaniro.
pinataityaarone iroñaaka okantakaantziro 6੅7HPDWHLPSLQDSHURYHW\DWVLPHULSD‫ێ‬
jovamaakaantaitakeri pairani, jetanakaro yeeni, iro kantamaitacha jiyotzi Pava

Abel-ni irojatzi Zacarías-ki tsika itzimi aririka inkamakaante, tekatsi iramaakiite
*¬11.42: Iro ikantaitziri jaka inchashimpoki: Menta, ruda, maaroni okaratzi ivankireetari.
Irootake kempitarori pinitsi.
/8&$6੄12 122
aparoni.੆* 7੅Jiyotzitaro Pava okaratzi nake: ‘Jiroka nanteri. Notantoryeero

tzimayetatsiri aishi. Tema piñaakero novantapiintari novankire. Impoña
jaamakotari tsimeripayeeni, eerokara novetsikakaante iniroite, ari noverori
imaperotzirori jaamakotami, eero okaratzi novankiretari, eejatzi
pipinkantashivaita.” nashaakaro. 19੅Ari onimotenari, tema
osheki novanontakari. Osheki osarentsi
Inkarate ñaaventakotainane atziriite nomakoryaavaite, novatziivaitya,
8੅“Intzimerika kanterine isheninka: niravaite nomire, noimoshirenkavaitya.’
‘Jashitaana Jesús.’ Eejatzi inkempitaiya 20੅Iro kantamaitachari, ikantzi Pava:
Itomi Atziri inkantairi imaninkarite Pava: ‘Masontzí, LURxDDNDWVLUHQLLUDDVKLQHQNDL‫ێ‬

‘Nashitaari irika.’ 9੅Iriima tsika intzime taimi, tera piyote impaitya agairone
kantairine isheninka: ‘Te jashitana Jesús.’ okaratzi pashitari.’ 21੅Arira ikantakotari
Ari inkempiitairi irirori, inkantaiteri oshekyaavaitashitarori irashaakaro, te
imaninkarite Pava: ‘Te nashitaiyaari joshekyaamaityaaro okaratzi jashitari
irika.’ 10੅7VLNDULNDLQW]LPHNDQW]LPDWDNH‫ێ‬ Pava.”
rine Itomi Atziri, kantatsi impeyakoitairi.
,ULLPDLQW]LPHNDQW]LPDWDNHULQH7DVRUHQ‫ێ‬ Iñaaventziro Jesús kantzimoshiretaantsi
tsinkantsi, eerora jiñiiro impeyakoitairi. (Mt. 6.25-34)
11੅Aririka iraayeetemi japatotapiintaita 22੅Ipoña ikantanairi iriyotaane:
isaikayetzi pinkatharentsi, HHURRNDQW]L‫ێ‬ “Pinkeme nonkante: Tera onkameethate

moshirevaitashitami, pinkante: onkantzimoshirevaityaami, pinkante:
‘¿Opaitama nonkanteriri?’ 12੅Tema ‘¿Impaitya noyaari, LPSDLW\DQRPLUH‫ێ‬
Tasorentsinkantsi iyotakaimirone tyaari, impaitya nonkithatyaari?’ 23੅Tema
opaitarika piñaavaiteri janta.” W]LPDWVLSDVKLQHDPSDPSLWKDVKLUHWDNRWD‫ێ‬
piinteri añaantareki, iro kovaperotacha
Iñaaventakoitziri masontzitatsiri anayiro okaratzi ovayetapiintari, okaratzi
ashaarantzinkari akithaayetapiintari eejatzi. 24੅3LPSDPSL‫ێ‬
13੅,SRxDLxDDYDLW]LDSDURQLSL\RW]LPHQ‫ێ‬ thashiretakoteri tsimeri. Te iriyote
takariri, ikantzi: “Iyotaanari, SLQNDQWH‫ێ‬ impankitanontya iroyaari, te irovetsike
nari nirentzi impainaata kashetani ipanko irovanontya ivankire. Iro
jookanairi ashitanari.” 14੅Ikantzi Jesús: kantamaitacha Pava, ipayetapiintakeri
“Asheninká, tera naaka amenakoyetzirori irovarite. Aakara jimaperotzi jetakotai
tzimaventavakaantsi nonkantantyaariri Pava. 25੅$ULULNDSDDNRYHQW\DDURRQNDQW]L‫ێ‬
pirentzi.” 15੅Eekero ikantanakitzi Jesús: moshirevaityaami, ¢DULPDSLQNDQWDNDD‫ێ‬
´3DDPDYHQW\DSLQHYH\HWDURDVKDDNDURQ‫ێ‬ kyaaro povavineentavairo posarentsite
tsi. Tera iro ovañaayetemine.” 16੅Ipoña kapicheeni? 26੅Tera onkantatye
joshiyakaaventanakeneri, ikantzi: povavineentero kapicheeni, ¿opaitama
“Tzimatsi aparoni ashaarantzinkari okantzimoshiretantamiri? 27੅3LPSDPSL‫ێ‬
kithotaintsiri osheki ivankivaire thashiretakotero inchateya, te añeero
irovaneki. 17੅Ipampithashirevaitaka, antavainete, WHRQW\DDQRQW\DRQNLWKDD‫ێ‬
ikantzi: ¶¢7VLNDW\DQRYHURNDRVKHNLWDLQ‫ێ‬ tyaari. ,URNDQWDPDLWDFKDWHRQNDQW]LPR‫ێ‬
tsiri novankire?’ 18੅,SRxDLNDQWDVKLUHWD‫ێ‬ shirevaityaaro, onkante: ‘¿Opaita
*¬12.6: Kantakotachari jaka “te impinaperotya tsimeri,” irojatzira kantakotachari

jamanantamatsitantaitari apite kireeki inkarate 5 tsimeri.
123 /8&$6੄12
nonkithaatyaari?’ Aña ovaneenkata Omaperora nonkante, DULWDNHLURPLVDL‫ێ‬

kameetha, anayiri jovaneenkaveta kairi jovapiintaita iriitake oyiitainerine
Salomón pinkatharivetachari pairani. irovarite. 38੅Kimoshirera inkantayetya,
28੅Iriitakera Pava ovaneenkatzirori, intzime iriñeetapairi aamaventa ikanta,
okantavetaka kapiche añaavetaro onkantavetya te iriyote tsikapaite
ovaneenkatapainta, iro osamani, tekatsi irareetya, QL\DQNLLWHWHULNDRQNLWDLW]LPD‫ێ‬
apantyaarone aririka onkamateyatanake, take. 39੅Pinkemero iroka. Aririkami
tema inchekayeetakero, LPSRxDLQWDD\HH‫ێ‬ LUL\RWHDSDURQLDVKLWDDQLWDFKDULLPSRND‫ێ‬
takero. (HURNDLULPDSHURWHLQNHPSR\DD‫ێ‬ tye koshiterine, ari iraamaventakyaami,
ventemi Pava, aritake, HHURSLNLVRVKLUH‫ێ‬ eero ikoshitaarantaitzirimi. 40੅Iro piyoteri
vaitzi. 29੅$ULWDSDDNHRNDQW]LPRVKLUHYDLWD‫ێ‬ eerokaite, ontzimatye paamaventayetya.
kami eeroka, pikantzi: ‘¿Opaita noyaari, Tema te piyote tsikapaite impiyantaiyaari
opaita nireri?’ 30੅$SDW]LURUDRNDQW]LPRVKL‫ێ‬ Itomi Atziri.”
revaitari ikaratzi kaari kempisantatsi.
Irooma eeroka, jiyotakoyetzimiro Kaariperori omperataari
Ashitairi opaitarika kovityiimoyetamiri. (Mt. 24.45-51)
31੅Iro kovaperotacha pinkokovatairi 41੅Ari ikantanake Pedro: “Pinkatharí.
impinkatharishireventaimi, impoña ¢$ULPDQRNDUDW]LULPDDURQLDW]LULSRVKL\D‫ێ‬

piñaayetairo impayetaimiro okaratzi kaaventakena?” 42੅Ikantzi Jesús: ´3LQNHP‫ێ‬
kovityiimoyetamiri.” SLWDNRW\DDULDSDURQLRW]LNDWDDULNDPHHWKD‫ێ‬
shireri itzimi pampithashiretachari
Iñaaventziro Jesús inkitesato ovaararontsi kameetha. -RRNDQDNHULLSDQNRNLRPSHUD‫ێ‬
(Mt. 6.19-21) tariri, ikantanakeri: ‘Pamenenari ikaratzi
32੅“Eerokaite kempitakariri nopira, eero saikatsiri pankotsiki.’ 43੅Kimoshirera
pitharovashitaiyani, tema iriitake Pava inkantya irika omperataari, aririka impiye
kovaintsiri impinkathariventaimi. ivinkatharite iñaapairi jimonkaraakero
33੅Pimpimantayetero tzimimotzimiri, ikantanakeriri. 44੅Aritake ishinetaakeneri
pimpashitantyaaro. Iro kameethatatsi iraamaakoventyaaniri okaratzi jashitari.
pantayetairo iroka piñaantaiyaarori 45੅Irooma inkantashiretakemi omperataari:
pisaikai kameetha inkiteki. .HPSLWDYDL‫ێ‬ ‘Eero ipiyita novinkatharite.’ Impoña

taka povaarantatyeeyaami inkiteki tsika irantavaitakeri ikaratzi jomperaitari
te ompathaanetapai, tsika te intzimapai HHMDW]LLQNHPSLWDDNHURWVLQDQHMRPSHUDL‫ێ‬
koshintzi. 34੅7HPDWVLNDMDQWDSRYDDUDQ‫ێ‬ tari. Jatake irovatziivaitya, ishinkivaitya.
taka, ari pimpampithashiretapiinterori 46੅Onimovaitziri irika omperataari,
eejatzi.” LURPDSRNDVKLWDL\DDULLUDUHHWDL\DRPSHUD‫ێ‬
tariri. Irimaperoteri irovasankitaapairi,
Omperataari aamaventachari irookapairi janta tsika ikashiyakaitakari
35੅“Povathakitanakero piithaare. kisoshireri. 47੅Tema irika omperataari
Poisayeteri pootamento. 36੅3LQNHPSL‫ێ‬ jiyovetakaro okaratzi inintakaavetariri
tyaari omperataari oyaaventariri ivinkatharite, temaita iraamaventaiyaari
irareetaiya ivinkatharite joimoshirenka, impiye. Irootake impasaperoitantyaariri.
LQNHQHLUDQWDYDLQHULWKDDQNLLQLLURPSHUD‫ێ‬ 48੅Iriima itzimi kaari iyotakoterone
tapaiyaariri. 37੅Kimoshirera inkantaiya okaratzi inintakairiri, eero ipasaperoitairi.

aparoni omperataari itzimi iñaapairi 7HPDLNDUDW]LLVKLQHWDD\HHW]LULLUDQWDSHUR‫ێ‬
ivinkatharite aamaventa ikantaka. yeteromi ikovaitziri, RVKHNLLURPSHUDL‫ێ‬
/8&$6੄12੄13 124
tyaari. ,QW]LPHULNDRVKHNLMDYHQWDD\HHWD‫ێ‬ 58੅Aririkaintzime kishemineri, impoña

kari, osheki inkovakoyeeteriri irirori.” iraanakemi pinkatharentsiki, SLQWKDURYD‫ێ‬
kote eeroka avotsiki, pinkanteri: ‘Eero
Iñaaventakota Jesús pikisavaita, WKDPHDDNDPHHWKDWDYDND‫ێ‬
(Mt. 10.34-36) gaiya.’ Tema aririka irareetakaakyaami
49੅“Tema iro nopokantari novasankitairi pinkatharentsiki, LQNDQWDLWDNHULDDPDYHQ‫ێ‬
kaariperoshireri, okempivaitakaro iriimi taneri: ‘Paanakeri irika.·,URMDW]LLUDDQWDL‫ێ‬
paampari namakemi kipatsiki. Osheki tanakyaamiri irashitakoitemi. 59੅Tema
QRNRYDWDLNHPLHWDWDLW\DLURYDVDQNLWDD‫ێ‬ eerorika pipinatashitari okaratzi
yeete, aperotaiyaami kaariperori. 50੅Iro pireevere, HHURUDSLxDJDLURLURLPLVKLWRYD‫ێ‬
kantacha ontzimatye netanakyaaro naaka kaantaimi. Omaperora.”
nonkemaantsitanakya, LURMDW]LQRPRQND‫ێ‬
raantakyaarori. 51੅Piñaajaantake iro Eerorika povashaantairo pameyetari, ari
nopokantari iñaamatsiyeetairo atziri isaike pimpeyaashitaiya
13
kameetha. Aña nopokakera, namatziiro 1੅Ari
ipokaiyakeni kamantziriri
antaminthatavakaantsi. 52੅Iroñaaka Jesús, WHPD3LODWRMRYDPDDNDDQ‫ێ‬
iriñeetero irantaminthatavakaiya atziri take Galilea-VDW]LMDQWDLSRPHWDMDDQWDLWD‫ێ‬
isaikavankotavakaiyani, apite atziri piintziniri Pava piratsi. 2੅Ikantanake
irantaminthateri pashine atziri karatatsiri Jesús: “¿Piñaajaantzima eerokaite iro
mava. 53੅$SDURQLHYDQNDULDULLPSLWKRND‫ێ‬ jantantaitakarori iroka tsika ikantaitakeri
shitakyaari iriri, impiyatzityaari eejatzi jovamaitakeri, WHPDMDQDDW]LLULLNDDULSH‫ێ‬
iriri inkisaneenteri itomi. 2PSLWKRNDVKL‫ێ‬ roshiretzi pashine Galilea-satzi? 3੅1RNDQ‫ێ‬
tyaaro tsinane iniro, ompiyatzityaaro tzi naaka: Te ari onkantya. Eerorika
eejatzi iniro. Ompithokashityaaro tsinane povashaantziro pameyetari eeroka, ari
ayirontari, ompiyatzityaaro eejatzi ayiro.” pinkempitakotaiyaari irirori. 4੅Ari
ikempitakari karatatsiri 18 kamaintsiri
¿Tema piyotero kantainchari? atsinakakeri pankotsi janta Siloé,
(Mt. 16.1-4; Mr. 8.11-13) ¿piñaajaantzima iri maperotzirori
54੅,SRxD-HV~VLNDQW]LULDW]LULSL\RW]L‫ێ‬ ikaariperoshiretzi janayiri pashine
mentakariri: “Tema aririka piñeero Jerusalén-satzi? 5੅Nokantzi naaka: Tera
menkori ikyaapiintzi ooryaatsiri, SLNDQWD‫ێ‬ ari onkantya. 7HPDHHURULNDSRYDVKDDQ‫ێ‬
piintzi: ‘Omparyaatye inkane.’ Omata tziro pameyetari, DULSLQNHPSLWDNRWDL‫ێ‬
pikantakeri. 55੅Tema aririka pinkemero yaari.”
tampyaa ompoñeeya katonko, SLNDQWD‫ێ‬
piintzi: ‘Osaryaatye kameetha iroka Joshiyakaaventaitziro
kitaite.’ Omata okaratzi pikantziri. pankirentsi kaari kithotatsine
56੅¡Kamatavirí! Piyovetaro eeroka tsika 6੅Ipoña Jesús joshiyakaaventanakero,
okanta piñaayetapiintziro inkite, eejatzi ikantzi: “Otzimi aparoni atziri ivankire

kipatsi. ¿Opaitama kaari piyotakotantaro irovaneki. Aparoni kitaite jiyaatake
okaratzi kantachari iroñaaka?” iramenero tzimakerika okitho, temaita
iriñaapaake. 7੅,NDQWDNHULDDPDNRYHQWDQL‫ێ‬
Paapatziyaari kisaneentzimiri riri: ‘Tzimake mava osarentsi nopokaveta
(Mt. 5.25-26) nameniro novankire onkithote, temaita
57੅“¿Opaitama kaari pamenantaro noñe. Pinchekero, amenaashivaita
eeroka okaratzi kameethatatsiri? okatziya jaka.’ 8੅Ari jakanakeri irirori,
125 /8&$6੄13
ikantzi: ‘Eero novinkatharite, añaavairo

iroka osarentsi eerorika okithotzi, Joshiyakaaventaitziro okitho
nonkithatashitavakero oponkitziki inchato iryaanitatsiri
notyaakitavairo onkithotantyaari. (Mt. 13.31-32; Mr. 4.30-32)
9੅Aririka onkithotai, kameetha onatzi. 18੅Ipoña ikantanake Jesús: “¿Opaitama
Irooma eerorika, DULSDLWHUDSLQWRYDNDDQ‫ێ‬ oshiyari ipinkathariventantai Pava?

tero.·੅µ ¿Ipaitama noshiyakaaventemirori? 19੅Aña
oshiyaatyaaro aririka impankiitero okitho
Jovavisaakotziro Jesús aparoni tsinane iryaanitatsiri pankirentsi. Tema tzimatsi
kitaite imakoryaantaitari aparoni atziri pankitakerori irovaneki,
10੅Ikanta jiyotaantzi Jesús kitaite anaanakero pashine pankirentsi, antaro
MLPDNRU\DDQWDLWDULMDQWDMDSDWRWDSLLQ‫ێ‬ otevayetanake, ari imavoshiyetari tsimeri
taita, 11੅ari osaikiya aparoni tsinane otsimankatapeshitake.”੆*
tzimakotaintsiri 18 osarentsi jaakaitziro.
Tsinkamitzitake, te onkante onkatziye Joshiyakaaventaitziro shineyakairori tanta
kameetha. 12੅Ikanta iñaapaakero Jesús, (Mt. 13.33)
ikaimapaakero, ikantziro: “Tsinané, 20੅Ipoña japiitakero ikantzi Jesús:
eshitakotaimi pimantsiyaveta.” 13੅-DQW]L‫ێ‬ “¿Ipaitama noshiyakaaventemirori

takero kapicheeni otsinkamitzitake. ipinkathariventantai Pava? 21੅Aña
Tampatzikatanai kameetha. Osheki okempitatyaaro shineyakaarori tanta.
otharomentaventanakari Pava. 14੅Iro Aparoni tsinane, aakero kapicheeni,
kantamaitacha te onimoteri jevatatsiri okonovakero tantapatha, tekera
japatotapiintaita, iniroite ikisanaka, osamanite, shineyanake maaroni.”
iñaakeri jovashinchaantake Jesús kitaite
jimakoryaantaitari. Ikantanakeri atziriite: Iñaaventaitziro iryaanityenkakiini
“Tzimatsi 6 kitaite jantavaitantaitari, ari ikyaapiintaitzi
pimpokeri inkene irovashinchagaitemi. (Mt. 7.13-14, 21-23)
7HRQNDPHHWKDWHNLWDLWHMLPDNRU\DDQWDL‫ێ‬ 22੅Ithonka ikenayetake Jesús nampitsiki
tari.” 15੅Irojatzi jakantanakari Jesús, jiyotaantayetzi. Irojatzi ikenantanakari

ikantzi: “¡Kamatavirí! Kitaiteriki Jerusalén-ki. 23੅Ari josampitaitakeriri,
MLPDNRU\DDQWDLWDULSLWKDWDU\DDNRWDSLLQ‫ێ‬ ikantaitziri: “Pinkatharí, ¿kapichema
tziri pipira pashitakoyetziri pirakairi avisakotaatsine?” Ipoña ikantzi Jesús:
imire.੆* 16੅Tema iroka tsinane asheninka 24੅´2QW]LPDW\HSLxDDVKLQWVLW\DSLQNHPSL‫ێ‬
onatzi, iro isarontari Abraham-ni WDNDDQW\DDURSLQN\DDJDDW\HHPLLU\DDQL‫ێ‬

tzimakotake 18RVDUHQWVLLxDDVKLWDNDD‫ێ‬ tyenkakiini ikyaatapiintaitzi. Tema
karo peyari. ¿Tema onkameethate osheki kovavetachane inkyaantaiyaaro,
RYDVKLQFKHHURNLWDLWHMLPDNRU\DDQWDL‫ێ‬ eeromaita imatziro. 25੅$ULULNDLUDVKLWDQD‫ێ‬
tari?” 17੅Ikantanakera Jesús, iniroite kero ipanko ashitarori, irojatzirika
ipashiventanaka ikaratzi kisaneentziriri. pisaikake jakakiroki, pinkantavetya:
,URNDQWDPDLWDFKDNLPRVKLUHLNDQWDL\DQD‫ێ‬ ‘Pinkatharí, pashitaryeenaro.’ Impoña
kani atziri ikaratzi ñaakerori jantakeri irakanake irirori, inkante: ‘Te niyotemi
Jesús. tsika pipoña eeroka.’ 26੅,PSRxDSLQNDQWD‫ێ‬
*¬13.15: Iri ipirayetari janta: buey ipoña asno. *¬13.19: Iro ikantakoitzi jaka okitho
iryaanitatsiri pankirentsi paitachari mostaza, iro shookatsi inampiki pashine atziri.
/8&$6੄13੄14 126
vetanakya eeroka: ‘¿Tema piyotena irojatzi apaata pinkantantaiyaari:

akaratziranki avaiyani, akaratziranki ‘Tasonkaventaari inatzi, WHPD3LQNDWKD‫ێ‬
iravaitaiyini? Piyotaantapiintake rentsi apaitziri otyaantakeriri.·੅µ
nonampiki.’ 27੅Inkante irirori: ‘Omapero,
te niyotemi tsika pipoña. Piyaataveete Jesús jovashinchagairi eeniyavaitatsiri
pankiventarori kaariperori.’ 28੅Arira
14
1੅Okanta
aparoni kitaite
piraavaityaari, patsikaikivaitya, aririka jimakoryaantaitari, ikenake Jesús
piñaayetairi Abraham, Isaac, Jacob ipankoki ijevare Fariseo iroya. Osheki
intsipataiyaari ikaratzi kamantantaneriite kempoyaakeriri ompaitya iranteri. 2੅Ariya
isaike ipinkathariventantai Pava. Irooma isaikakeri janta aparoni mantsiyari
eeroka jakakiroki pisaikai. 29੅Tema eeniyavaitatsiri. 3੅,SRxD-HV~VMRVDPSLWD‫ێ‬
inkarate avisakoshiretaatsine impoxDD\H‫ێ‬ keri iyotaantayetzirori Ikantakaantaitane
taiya tsikarika overaapaa kipatsi, itsipataakeri Fariseo, ikantziri: “Kitaite
isaikayetai irayooyetairi Pava tsika jimakoryaantaitari onatzi iroñaaka,
ipinkathariventantai. 30੅Tema tzimatsi ¿tema oshinetaantsite ovashinchaante?”
etayetarori iroñaaka, iriira ñeerone 4੅Te irakaiyeni, irojatzi imairetaiyakeni.
irimpoiyetai. Tzimayetatsi eejatzi Jaakeri Jesús mantsiyari, MRYDVKLQFKD‫ێ‬

impoiyetatsiri iroñaaka, LULLUDxDD\HWDL‫ێ‬ gairi, jotyaantairi. 5੅Ipithokashitanakari
rone iretayetaiyaaro.” irikapayeeni, ikantziri: “Aririka irotetya
pipira omoroki kitaite jimakoryaantaitari,
Jiraaneentakotaro Jesús Jerusalén
¿tema ari pinoshikairi thaankiperoini?”੆*
(Mt. 23.37-39) 6੅Tema tekatsi inkante irakanakeri.
31੅Ari jareeyetapaaka Fariseo,
ikantapaakeri Jesús: “Piyaatai, NDDNLWDLQ‫ێ‬ Oimoshirenkachari aavakaantsiki

tsi Herodes ikovi irovemi.” 32੅Ikantzi 7੅Ariisaiki Jesús ipampoyiiri inkarate
Jesús: “Piyaate, pimpiyanake, pinkanteri ayooterine ijevare Fariseo, tharovako
kempitakariri sagari, novashinchaayetziri ikantaiyani ikovi irosatekayetya
jaakiri kamaari, novashinchaayetziri intsipatantyaari jevari iroya. Ipoña Jesús
mantsiyari. Intaani okapatapaaka mava joshiyakaaventanakeneri, ikantanake:
kitaite nonkaratantyaarori nantziri. 33੅Iro 8੅´$ULULNDLQNDLPD\HHWHPLSRLPRVKLUHQ‫ێ‬
kantamaitacha, eekero niyaatatye irojatzi kya aavakaantsiki, eerora pikovashita

mavatapaintsine kitaite, tema iro aritatsi posasatekatya pinkove pintsipatyaari
irovayeeteri maaroni kamantantaneriite jevari, tema tzimatsi pashine pokatsine
Jerusalén-ki. 34੅¡Jerusalén-satziite! Osheki anaakotzimiri jiriiperotziri irirori.
povake kamantantaneriite. 3LWVLWRND\HWD‫ێ‬ 9੅$ULULNDLUDUHHWDSDDN\DNDLPDNDDQW]L‫ێ‬
keri ikaratzi jotyaantaveetakamiri. Tema miri, inkantapaakemi: ‘Eero posasatekata

nokovavetapiintaka nonkempityaarimi eeroka, piyaate pisaike jantyaatziini.’
tsimeri isamoronkiitziri iriryaanite. Ari Iniroitera pimpashiventanakya. 10੅Aña iro
QRQNDQWHULPLQDDNDLNDUDW]LQRWRPLQ‫ێ‬ kameethatatsi aririka piyaate eero
taari. Iro kantamaitacha te pinkovaiyeni. posasatekavaita, SLVDLNDSDDNHMDQW\DD‫ێ‬
35੅Iroka pinampi tsika pisaikapiintayeveta, tziini. Impoña impokake kaimakemiri,
eero iñeetai impaitya nampitaiyaarone. inkantemi: ‘Asheninka, pimpoke
Pinkeme nonkante: Eerora piñiitaana, posatekya eeroka janta.’ Aripaitera
*¬14.5: Iri ipirayeetari janta: buey ipoña asno.
127 /8&$6੄14
iriñaapinkathayeetemi. 11੅Tsikarika itzimi niyaate, tema ovakera naavakaaka.’

NRYDVKLYDLWDFKDQHLULxDDSLQNDWKD\HHWH‫ێ‬ 21੅Ipoña ipiya omperataari, ikamantapairi
rimi, DULWDNHLULxDDNHURLQWVLQDPSDVKLUH‫ێ‬ ivinkatharite kantainchari. Iniroite
takaitairi. ,ULLPDWVLNDLW]LPLWVLQDPSDVKL‫ێ‬ otsimaanakari, LNDQWDQDNHULLURPSHUD‫ێ‬
revaitatsiri, LULLWDNHxHHURQHLxDDSLQND‫ێ‬ tane: ‘Piyaate, paniitero tsika overaa
thayeetairi.” nampitsi, pamakeri ashinonkainkari,
12੅Ipoña ipithokashitanakari Jesús mavityaakiri, pesaponthoriite inkarate
aanakeriri irovakaiyaari, ikantziri: piñeeri janta.’ 22੅$ULMLPDWDNHURLURPSHUD‫ێ‬
“Aririka pinkaime atziri povakaiyaari, tane. Ipoña ikantairi ivinkatharite:
eero pikaimashitari pisheninkajanotari ‘Nomatakero okaratzi pikantakenari. Iro
eeroka, pirentzi, LSRxDLNDUDW]LDVKDDUDQ‫ێ‬ kantamaitacha eeniro okaankitzi
tachari, WHPDDULRQNDQWDNHLPSL\DWDL‫ێ‬ pankotsi.’ 23੅Ipoña ikantziri iromperatane:
yaami eeroka irovakaiyaami. 13੅Aririka ‘Pinthonkero paniitero avotsi, piyaayete
poimoshirenkya, iri pinkaimayete tsikarika, pishintsiventeri inkarate piñeeri
ashinonkainkari, mavityaakiri, SHVDSRQ‫ێ‬ janta, impokeeta ojaikityaata nopanko.
thoyetatsiri. 14੅$ULSLxHHURSLQNLPRVKLUH‫ێ‬ 24੅Pinkeme nonkante: 2VKHNLUDQHWDYHWD‫ێ‬
tai, tema irikapayeeni, eero okantzi kari nokaimakaantziri, eeromaita

impiyataiyami apaata iroimoshirenkya. LxDDMDW]LURLUR\DNDSLFKHHQLQRYHWVLND‫ێ‬
Iro kantamaitacha ari impinayeetaimi kaantakeri ovaritentsi.·੅µ
SDQWDNHULDULULNDLUDxDD\HWDLNDPHHWKD‫ێ‬
shireri.” Pomerentsitachari
ankempitakotyaari Cristo
Joshiyakaaventaitziro iniroite jovaita 25੅Osheki ikaratzi oyaatakeriri Jesús.
15੅Ikanta ikemavakera aparoni ikaratzi Ipoña ipithokashitanakari, ikantziri:
isaiki jovaiyani, ikantanake: “Kimoshirera 26੅“Aña iro onimotzimiri petakoyetari piri,
LQNDQW\DLQNDUDWHRYDDFKDQHLPSLQNDWKD‫ێ‬ piniro, piina, pitomi, pirentzi, pitsiro,

ritanakerika Pava.” 16੅Ipoña ikantzi Jesús: petakota eejatzi apaniro eeroka. Iro
“Tzimatsi aparoni atziri, jovetsikakaante kantacha aririka anaanakero okaratzi
iniroite oimoshirenkaantsi, ari petakotyaanami naaka paventaana, tera
irovaiyaani. ,WKRQNDLNDLPDNHULLNDUDWDL‫ێ‬ pinkyaaryoote pinkempisantena. 27੅2QW]L‫ێ‬
yini. 17੅Ikanta omonkaratapaaka PDW\HSLQN\DDU\RRYHQWHURQRxDDYHQWD‫ێ‬
irovantyaari jotyaantakeri iromperatane yetakemiri, RQNDQWDYHWDN\DLPSDLNDNRL‫ێ‬
inkamanteri ikaratzi ikaimakaantakeri, temi. Aririka povashaantakero, eerora
tema irootaintsi irovaiyaani. 18੅Tera nokempitakaantami eeroka niyotaane.
LQNRYHLPSRNDL\HQLLNDUDW]LLNDLPDNDDQ‫ێ‬ 28੅$SDURQLNRYDWVLULLURYHWVLNHSDQNRWVL‫ێ‬
taveetakari. Jetanakaro aparoni, ikantzi: penthakii, LUHWDYDN\DDURLPSDPSLWKDVKL‫ێ‬

‘Eero okantzi niyaate, niyaatatye retya tzimatsirika irimatantyaarori
namenero ovaantsi namanantakeri. irovetsikero. 29੅$ULRQNDQW\DLQWKRQNDQ‫ێ‬
Irootake eero okantanta niyaate.’ tyaarori iretanakyaaro irovetsikero, tema
19੅Ikantake pashine: ¶1L\DDWDW\HQRxDDQ‫ێ‬ DULULNDLURRNDYHQWDNHURDULLVKLURQWDYHQ‫ێ‬
tyaari namanantakeri nopirapayeeni, takyaari inkarate ñeerine. 30੅Inkantaiyeni:
irootake eero okantanta niyaate.’੆* 20੅Ari ‘Piñaamatsiteri irika, te iraavyeero,
ikantake pashine eejatzi: ‘Eero okantzi jookashitaro.’ 31੅Ari ikempitari eejatzi,
*¬14.19: Iri kantakotachari jaka nopirapayeeni, karatatsiri 5 buey.
/8&$6੄14੄15 128
aparoni pinkathari tzimatsiri 10,000 inampiitaro, MDWDNHLNRNRYDWDLULSH\HHQ‫ێ‬

irovayirite, iriminthatya irovayirityaari chari. ¿Tema pimatziro eeroka iroka?
pashine pinkathari tzimatsiri 20,000 5੅Ikanta iñaapairi iroishate, kimoshire
irovayirite. Ontzimatyeera iretavakyaaro ikanta janatapairi. 6੅Tema jareetara

impampithashiretavakya, aririka ipankoki, japatotapairi isheninka,
iroitsinampaakeri. 32੅Iñaakerorika eero ikantapairi: ‘Pimpoke pintsipatyaana
joitsinampairi, eenirora joveraa intaina aimoshirenkya, tema noñagairi noishate
SDVKLQHSLQNDWKDULSRNDWVLULLURYD\LUL‫ێ‬ peyavetainchari.·੅µ7੅Eekero ikantatzi
tyaari, irotyaantake kanterine: ‘¿Tsikama Jesús: “Arira onkempitagaiya inkiteki,
ankantyaaka eero ovayiritavakaanta?’ iniroite inkimoshireventaiteri aparoni
33੅Ari okempitari eejatzi ontzimatye atziri ovashaantairori ikaariperoshireveta.
petavakyaaro pimpampithashiretavakya Iranaanakeri 99 kameethashiretaiyatsiri.”
eerokaite, tema eerorika povashaantziro
petakoyetaro okaratzi pashiyetari, eerora Joshiyakaaventaitziri kireeki
nokempitakaantaami niyotaane.” peyavetachari
8੅Ipoña ikantzi: “Aparoni tsinane
Kempitarori tzivi kaari katyotaatsine tzimatsi 10 oireekite. Okanta aparoni
(Mt. 5.13; Mr. 9.50) kitaite ipeyapithatakaro aparoni
34੅´7HPDNDPHHWKDRNDQWDW]LYLRNDW\R‫ێ‬ oireekite, ovaampatake ootamento,
tzi. Iro kantacha aririka inkonovaitero RSLVKLWDNHURPDDURQLRSDQNRRNRNRYD‫ێ‬
tsika ompaitya, HHURDSDQWDDURLQNDW\R‫ێ‬ tairi oireekite.੆* 9੅Okanta oñagairi,
kantaityaaro. 35੅Tekatsi apantaiyaarone okaimakeri osheninka, okantakeri:
tzivi, HHURDULWDDMDW]LHHMDW]LLVDLSRQNLW]L‫ێ‬ ‘Pimpoke, SLQWVLSDW\DDQDQRLPRVKLUHQ‫ێ‬
tantaityaaro pankirentsi, ontzimatye kya, WHPDQRxDJDLULQRLUHHNLWHSH\DYH‫ێ‬
irookaitero. Kovirori inkemathatero tainchari.·੅µ10੅Eekero ikantatzi Jesús:
iroka, irovayempitatya inkempisante.” “Arira inkempitagaiya imaninkarite Pava
iniroitera inkimoshireyetai iñaakerika
Jiñaaventaitziri oisha peyavetachari DSDURQLDW]LULMRYDVKDDQWDLURLNDDULSHUR‫ێ‬
(Mt. 18.10-14) shirevaitzi.”
15
1੅Osheki kovakotziriri kireeki
Iñaaventaitziri tomitsi aparavaitatsiri
isheninka itsipatakari atziri
kaariperoshireri, ikempisantzi jiyotaantzi 11੅Ipoña ikantanake eejatzi Jesús:
Jesús. 2੅Ikanta Fariseo itsipatakari “Aparoni atziri tzimatsi apite itomi.
iyotzinkariite, iñaaventanakeri Jesús, 12੅Ikanta iyaapitsi itomi, ikantakeri iriri:
ikantzi: “Pameneri irika, ikempiyakari ‘Apá, SLPSHQDURRNDUDW]LSDVKLWDNDL\DD‫ێ‬

atziri kaariperoshireri, LWVLSDWDULMRYDSLLQ‫ێ‬ nari.’ Ari ikantakero, itsiparyaakeneri
taiyani.” itomi okaratzi irashitakaiyaariri apaata
3੅Ipoña Jesús joshiyakaaventanakeneri, aparopayeeni. 13੅Tekera osamanite, jatake
ikantanake: 4੅“Tzimatsi piratachari iyaapitsi itomi intaina pashineki
ikaratzi 100 iroishate. Okanta aparoni nampitsi. Ari japaravaitashitakari
kitaite, ipeyaka aparoni iroishate, iireekite. 14੅,NDQWDMDSHURWDNHULMDSDUDWD‫ێ‬
jookanakeri pashine 99 oisha tsika te keri maaroni, iñeetake iniroite tashetsi
*¬15.8: Ikantakoitziri jaka “kireeki,” irijatzira ipaitayeetziri “dracma,” kireeki inatzi jashiyetari
Grecia-satzi. Iriitake ipinatantaitariri antavaitatsiri aparoni kitaite.
129 /8&$6੄15੄16
janta nampitsiki. Ari ikovityaanaka jovamaakaatantakari piri evonkiri vaca,

ikaratzi japaratashivaitakari. 15੅Ipoña tema kameetha jareeta pirentzi tekatsi
jiyaatashitakeri nampitarori janta ikovi avishimoterine.’ 28੅Ari ikisapaaka, te
antavairentsi, MRW\DDQWDLWDNHULLUDDPDYHQ‫ێ‬ inkove inkyaapai pankotsiki. Ipoña
tyaari chancho. 16੅Iniroite itashaake, jiyaatashitakeri iriri, RVKHNLLSDQNLYHQWD‫ێ‬
ikovake irayooteri chancho, tema tekatsi kari intsipatantyaariri joimoshirenka.
perine iroyaari. 17੅,SRxDLNDQWDVKLUHWD‫ێ‬ 29੅Irojatzi ikantantanakariri iriri: ¶3LxDDYH‫ێ‬
nake evankari: ‘Osheki janintaavaita tana naaka osamani nosaikimotzimi,

jovatziita antavaitatsiri ipankoki tekatsi nantzimotemi. 7HW\DSLPSDMDD‫ێ‬
ashitanari, ¢LSDLWDPDQDVKLQRQNDDQWDYDL‫ێ‬ tena aparoni piratsi noimoshirenkya.੆*
tantari naaka jaka notasheneentzi? 30੅Iro kantamaitacha ipokaira iyeka
18੅Ontzimatye niyaatai ashitanariki, WKRQNLWDNHPLULULSLLUHHNLWHLSLURPD\HP‫ێ‬
nonkantapairi: Apá, tzimatsi kaariperori piro, iriiya povamainiri vathatatsiri
nantzimotakemiri, eejatzi nokempitaakeri poimoshirenkavairi.’ 31੅Ari jakanake iriri,
Inkitesatzi. 19੅7HDULWHSLQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ ikantziri: ‘Notomí, ari pashi poviro
taina pitomi, LQWDDQLQRNRYLSLQNHPSLWD‫ێ‬ pisaikimotakena eeroka, maaroni
kaantenari ikaratzi antavaitzimiri.’ 20੅Ari okaratzi nashitari, eerokara ashitaro
ipoña ikatziyanaka, pokai ashitariki. maaroni. 32੅Irootake ankimoshiretantyaari
Ikanta ashitariri, amenavookitatsi irirori iroñaaka, tema irika pirentzi, NDPDYH‫ێ‬
iñaavairi ipokai, ishiyashitavaari, taka, iro kantacha añagai iroñaaka.
javithanotavairi, inintaaporotavairi. Ipeyavetaka jiñeetairi iroñaaka.·੅µ
21੅Ikantapaake itomi: ‘Apá, tzimatsi
kaariperori nantzimotakemiri, eejatzi Joshiyakaaventaitziri kaariperori

nokempitaakeri Inkitesatzi. Te arite omperataari
pinkempitakaantaina pitomi.’ 22੅Iro
16
1੅Ipoña Jesús ikantakeri eejatzi
kantamaitacha ashitariri, ikantakeri iriyotaane: “Tzimatsi aparoni

iromperatane: ‘Pamake irooperori atziri ashaarantachari. Itzimi irirori
kithaarentsi, pinkithaatavairi notomi. iromperatanepayeeni. Okanta aparoni
Poveneri irakoki mareryaatatsiri, kitaite tzimatsi pokaintsiri, ikantaitakeri
pinkyaantakaiyaari eejatzi zapato. ashaarantachari: ¶,ULNDLMHYDUHSRPSHUD‫ێ‬
23੅Impoña pamenake evonkiri vaca tane, japaratakemiro pashaakaro.’
kameetha ivathate, povamayeri. Nokovi 2੅Ikanta irika ashaarantaneri ikaimakeri
aimoshirenkya. 24੅Tema irika notomi iromperatane, josampitakeri: ‘¿Opaitama

kamavetaka, iro kantamaitacha añagai pantakeri? Nokemake ikantaitana.
iroñaaka. Pairani ipeyaka, iñeetairi 1RNRYLSRxDDNHQDURRNDUDW]LSDQWDYDLWD‫ێ‬
iroñaaka.·$ULMHWDQDNDURMRLPRVKLUHQNDL‫ێ‬ kenari. Tema ari okaratapaake pijevatziri
yani. nomperatanepayeeni.’ 3੅$ULLNDQWDVKLUHWD‫ێ‬
25੅Ikanta irantarite irirentzi saikatsi nake irika omperataari: ‘¿Tsikatya
jantavaitzi ovaantsiki. Pokai pankotsiki, nonkantyaaka iroñaaka? ,URPLVKLWRYD‫ێ‬
ikemapaatziiri joimoshirenkaiyani. tyeena omperatanari. Te onkante
26੅Josampitapaake aparoni iromperatane nompankivaite, aririka nonkampitante
opaita ikimoshiretantaitari. 27੅Ari impashityaana, osheki nompashiventya.’
ikantanakeri: ‘Areeta pirentzi, irootake 4੅Ipoña ikantashiretzi: ‘Niyotake ompaitya
*¬15.29: Ikantakoitzi jaka “piratsi,” iriitakera cabra.
/8&$6੄16 130
nanteri iraakameethatantaityaanari okempitari eejatzi, tekatsira materone

pankotsiki aririka iromishitovaitakena.’ inkempisanteri Pava, DULULNDLPSDPSLWKD‫ێ‬
5੅Japatotakeri ikaratzi ireevetziriri shiretakotero ashaakarontsi, NHPSLYDL‫ێ‬
ivinkatharite, ikantakeri etakarori: taka omperanatatyeeyaarimi.”
¶¢7VLNDPDLNDUDW]LSLUHHYHW]LULQRYLQND‫ێ‬ 14੅Ari ikaratzi ikemaiyakeni Fariseo,
tharite?’ 6੅Ikantzi irirori: ‘Nireevetziri tema irijatzi nevetarori ashaakarontsi,

ikaratzi 100LQFKDWRQDDMRYDLW]L\HHQNDQ‫ێ‬ ishirontzimentakari Jesús ikemiri
tsi.’ Ipoña ikantziri: ‘Jiroka pireevere, ikantayetakeri. 15੅Ipoña ikantanakeri:
thaanki posankinate, intaani inkaratai 50 “Piyotzi potzikaaventaiyani eeroka eero
inchatonaa pireeveteri.’ 7੅,SRxDMRVDPSL‫ێ‬ jiyotantami atziri, iro kantamaitacha
takeri pashine ikantziri: ‘¿Eeroka tsikama ML\RW]LPLUR3DYDRNDUDW]LSLSDPSLWKDVKL‫ێ‬
ikaratzi pireevetzi?’ Ikantzi: ‘Nireevetzi reyetari. 7HPDRNDUDW]LLURRSHURW]LLPRYH‫ێ‬
okaratzi 100 ipiyotakoyeetziro trigo.’ tariri atziri, ipinkimatziro Pava.”
Ipoña ikantziri eejatzi: ‘Jiroka pireevere,
posankinate, intaani onkaratai 80 Ikantakaantaitane ipoña
ipiyotakoyeetziro.’ 8੅Ikanta irika ipinkathariventantai Pava
pinkathari, joñaakantakeri iromperatane 16੅“Tema pairani iñaaventayeetakero
tema iñaakeri omatatziiri jiyotzi tsika Ikantakaantaitane ipoña irosankinare

inkenakairo kantainchari. $ULUDLNDQWD\H‫ێ‬ kamantantaneriite. Ipoña ikinkithatake
tari atziripayeeni iroñaaka, imatatya Juan. Ikematziiro iroñaaka atziriite
ML\RW]LWVLNDLNHQDNDLURLUDDNDPHHWKD\H‫ێ‬ Kameethari Ñaantsi tsika ikanta
tantyaariri isheninka, janayiri tsika ipinkathariventai Pava. Iniroite ikovi
ikanta kempisantzinkariite.” 9੅Irojatzi iriñeero okempitaro ishintsitaitzi aririka
ikantantanakari Jesús: “Ontzimatye irovayiritaitya. 17੅Te opomerentsita
SL\RWHSDDNDPHHWKDWDQW\DDURSDVKDDUDQ‫ێ‬ aperotaiya apaata kipatsi eejatzi inkite,
tayetari iroñaaka onkantavetya te iro kantamaitacha eero aperotzimaitaatsi
apantaperotaro, iroora onantaiyaari Ikantakaantaitane.”
iraakameethayeetaimi apaata eeroka
janta inkiteki. Jiyotaantzi Jesús ikantzi:
10੅Itzimirika kyaaryootaintsiri “te apantyaaro pookero piina”
kapicheeni, LULLWDNHN\DDU\RRSHURWDD‫ێ‬ 18੅“Itzimirika ookerone iina, aririka
tsine. Itzimirika kaariperoshiretatsiri iragai pashine tsinane, MLPD\HPSLYHQWD‫ێ‬

kapicheeni, iriitake maperotairone kero etavetarori. Ari ikempitari eejatzi
inkaariperotai. 11੅7HULNDSLQN\DDU\RRYHQ‫ێ‬ agairone tsinane jookiri oime, LPD\HPSL‫ێ‬
tero ashaakarontsi kaari apantaperotaro take irirori.”
jaka, WHNDWVLUDDPHHQW\DDPLQHLURRSHUR‫ێ‬
riki. 12੅Terika pinkyaaryooventero Ashaarantachari ipoña Lázaro
ashinentsi, tekatsira pemineri pashityaari 19੅´7]LPDWVLDSDURQLDW]LULDVKDDUDQWD‫ێ‬
eeroka. 13੅Tekatsira aparoni omperataari chari, tsika itzimi ovaneenkatachari

materone irantavaitene apite pinkathari. ikithaatapiinta. Jaakoventaro kitaiteriki
Tema aparoni inkovaperote jomperatari, joimoshirenka ovaneenka jovatziivaita.੆*
iriima pashine inkisaneentakeri. Ari 20੅7]LPLWDFKDHHMDW]LDSDURQLDVKLQRQNDD‫ێ‬
*¬16.19: Iro ikantakoitziri jaka “ovaneenka,” kithaarentsi jonkeromaitatsiri. Osheki ovinaro

iroka. Intaani ikithaayetaro ashaarantachari.
131 /8&$6੄16੄17
vaitachari ipaita Lázaro, LWKRQNDLSDWKDD‫ێ‬ inkempisantero ikantayevetari Moisés

vaitake irika. Ari jonoryaapiinta jakakiro eejatzi ikantayetakeri kamantantaneri,
ipankoki ashaarantaneri. 21੅Iriitake HHURW\DLNHPSLVDQWDDMDW]LULLQNDPDQWDYH‫ێ‬
kovatsiri iriyoyeero jovaryaayetziro tyaari aparoni kaminkari.·੅µ
irovanaro ashaarantachari. Pokatsi otsitzi
ithotziri ivathaaroki. 22੅Ikanta apaata Eero pantakaantziro kaariperori
17
kamake ashinonkainkari, jaanakeri 1੅IpoñaJesús ikantanakeri
imaninkarite Pava, jatake isaikira iriyotaane: “Ari intzimapiintatye
Abraham. Ipoña kamitaka eejatzi antakaanterone kaariperori. ,QNDQWDPD‫ێ‬
ashaarantachari, ikitaitakeri. 23੅Ikanta cheeteri irika. 2੅7VLNDULNDLW]LPLDQWDNDDNH‫ێ‬
janta sarinkaveniki, RVKHNLLNHPDDQWVL‫ێ‬ ULQHNDDULSHURULDSDURQLHHQWVLDYHQWDD‫ێ‬
vaitaka irika ashaarantavetachari. nari, ari irovasankitaayeetairi. Iro
Jamenakotakeri intaina jiñaatziiri kameethatatsimi inthayeeteneri mapi
Abraham itsipatakari Lázaro. 24੅Ari ikentsiki, iroviinkaitakeri inkaareki, ari
ikaimanake irirori, ikantzi: ‘Chariné, onkantya eero ikaariperotakaantantami.
Abraham, pineshinonkatena. Potyaanteri 3੅Ontzimatye pampaventya eeroka. Tema
Lázaro iramaajatakena kapicheeni jiñaa intzimerika aparoni antzimotemine

nomiretavakyaari, WHPDLWDVKLQHHQWD‫ێ‬ kaariperori, pinkaminairi. Aririka
tyaana shintsiini paampari.’ 25੅Ikantanake irovashaantanairo jantayevetakari,
Abraham: ‘Nochariné, poshiretyaaro pimpeyakotero jantzimovetakamiri. 4੅Ari
pashaakaro pairani, eejatzi ikempita okempitari eejatzi. Tzimatsirika atziri
Lázaro joshiretaro iñaashivaitakari. Iro osheki irantzimotapiintakemi, RNHPSLWDD‫ێ‬
kantamaitachari kimoshire ikanta irirori jatatyaama onkarate 7 irapiipiitero
jaka, irooma eeroka ontzimatye aparoniki kitaite, RQW]LPDW\HHUDSDSLLSLL‫ێ‬
pinkemaantsivaitaiya. 26੅Tekatsi pinkene WHULSLPSH\DNRWHULDULULNDLPSRNDVKLWD‫ێ‬
pimpoke, tzimatsi iniroite impereta piintakemi inkovakotemi pimpeyakotairi.”
otzikairi, HHURRNDQW]LHHMDW]LQL\DDWDVKL‫ێ‬
temi eeroka.’ 27੅Eekero ikantaveta irirori: Paventaaperotakaina
‘Pinkeme nokantzimi chariné, potyaante 5੅IkantaOtyaantajanoriite, ikantanakeri
jatatsineri isaiki ashitanari. 28੅Tzimatsi Jesús: “Nokovi poshiretakaaperotyaana.”
janta ikaratzi 5 nirentzi, pinkamanteri 6੅Ipoña ikantzi Avinkatharite: ´2QNDQWD‫ێ‬
eero ipokanta irirori jaka, RVKHNLMLxDDVKL‫ێ‬ vetakya eero iniroitetzi poshiretaana,

taitaro.’ 29੅Ari ikantzi Abraham: ‘Tzimatsi RQNHPSLW\DDURRNLWKRLU\DDQLSDQNLUHQ‫ێ‬
Ikantakaantakeri Moisés, tzimatsi eejatzi tsi, aritake pimatakero iniroite inchato
ikantayetakeri kamantantaneri, iro katziyeenchari, pinkantero: ‘Pishirinke,
inkempisanteri.’ 30੅Ipoña ikantzi eejatzi: piyaate pinkatziye janta inkaareki.’
‘Eerotyaami, Chariné, Abraham. Nonkante, arira omatakya.”੆*
7]LPDWVLULNDDSDURQLNDPDWVLULNDPDQWDL‫ێ‬
rine añaatsiri atziri, ari irovashaantairo Irantayeteri omperataari
kaariperori jameyetari.’ 31੅Eekero 7੅“Aririkaintzime pomperatane, piñaavairi
ikantanakitzi Abraham: ‘Tema te irareetaiya joshevavaitzi povaneki,
*¬17.6: Iro ikantakoitzi jaka “okitho iryaani pankirentsi,” paitachari “mostaza,” iro shookatsiri
inampiki pashine atziri. Iro ikantakoitzi jaka “iniroite inchato,” paitachari “sicómoro,” irojatzi
shookatsiri pashineki inampi atziri.
/8&$6੄17 132
MDDPDDNRYHQWDULSLSLUD¢DULPDSLQNDQWD‫ێ‬ impinkathariventantai Pava.” Ari

vairi: ‘Payootapaina?’ 8੅Aña eero, intaani jakanake irirori: “Omapokashitaiyaara
pinkantavairi: ‘Ponkotsitapai ovaritentsi. impinkathariventantai Pava. 21੅Eero
Povathakitya inkene poyiitena, irojatzi ikantaitzi: ‘Jiroka jaka. Jironta janta.’
novantakyaari, nirake nomire eejatzi. Tema aritake pinkatharishireventantai
Impoña pimpoite eeroka povaiya.’ 9੅¿Arima Pava.” 22੅Ipoña ipithokashitanakari
pimpaasoonketakeri okaratzi iranteri iriyotaane, ikantziri: “Ari pinkovavetaiya
pomperatane? Aña eero. 10੅$ULUDSLQNHPSL‫ێ‬ apaata piñeerimi kapicheeni irika Itomi
tyaari eejatzi eeroka, DULULNDSLPRQNDUDWDD‫ێ‬ Atziri, eero okantzimaita. 23੅Ari
kero okaratzi inintakaimiri Pava, ompoña pinkemake inkantaite: ‘Jirika jaka.’
pinkante: ¶(HURDVDJDDYHQWDYDLWDMRPSHUD‫ێ‬ Pashine kantatsine: ‘Jirinta janta.’ Eerora
yeetai, tema intaani amonkaraamatsitero piyaatashitziri, eero poyaatziri eejatzi.
okaratzi ikovakaayeetakairi antero.·੅µ 24੅Aririka impiye Itomi Atziri, LQNHPSLWD‫ێ‬
paiyaaro oporeki ookatharontsi,

Jovashinchagaitziri 10 pathaavaitatsiri ompoñaanakya tsika overaa kipatsi
11੅Ipoña javisanake Jesús iriyaatero irojatzi tsika janta othapitapaa. 25੅Aña
Jerusalén-ki, ikenanakero Samaria-ki etavakya iriñaavakero inkemaantsitya
ipoñaanakaro Galilea. 12੅Ikanta jareetapaaka iniroite, irimanintavaiteri irikaite atziriite
aparoniki nampitsi, ari jomonthaavakari 10 tzimayetatsiri iroñaaka. 26੅7HPDRQNHPSL‫ێ‬
shirampari pathaavaitatsiri, intaina tyaaro tsika okanta pairani eeniro
ikatziyeeyapaaka. 13੅Ikaimaiyini, ikantzi: isaikaveta Noé. Ari onkempitzitaiya
“¡Iyotaantanerí Jesús, pineshinonkataina eejatzi aririka impokimatai Itomi Atziri.
naaka!” 14੅Ari jamenanakeri irirori, 27੅Onimotziri atziri jovavaiyeta, MLUDYDLWDL‫ێ‬
jiñaatziiri ikatziyeeyani, ikantziri: ´3L\DDWD‫ێ‬ yini, jaavakaayeta eejatzi. Irojatzi

VKLWHULRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULLUDPHQDYDNH‫ێ‬ ikyaantanakari Noé irirori pitotsiki
miro pivathaaro.” Ikanta jiyaataiyanakera, jovetsikakeri. Okanta oonkanaka
omapokashitaka opeyanaka ivathaaro, kipatsiki, aperotakeri maaroni atziri
eshitakoyetanai. 15੅Ikanta aparoni iñaakerora ipiinkake. 28੅Ari onkempityaaro eeniro
jeshitakotai ipathaavaitzi, tharomentaka isaikaveta pairani Lot. Onimotziri atziri
ipiyaa irirori, ikimoshireventanakeri iniroite jovaiyani, jiravaitaiyini, jiyomparitaiyani,
Pava. 16੅Jotyeerovashitapaakari iitziki Jesús, ipankivaitaiyini, jovetsikaiyini ipanko
ipaasoonketapaakeri. Irika piyaachari eejatzi. 29੅,URNDQWDPDLWDFKDRPRQNDUDWD‫ێ‬
Samaria-satzira inatzi. 17੅Ipoña ikantzi Jesús: paaka kitaite ishitovantanakari Lot
“¿Tema 10 ikaratzi eshitakotaatsi, tsikama nampitsiki Sodoma, jomapokashitaka
ikenakeka pashine? 18੅Tekatsira nosheninka iparyaapaake iririite paampari, ari
piyaatsine inkimoshireventairi Pava japerotakari maaroni atziri itaga. 30੅$ULWD‫ێ‬
impaasoonketeri, intaani ipiya pashinesatzi kera onkempitagaiyaari eejatzi aririka
atziri.” 19੅$ULLNDQWDQDNHUL-HV~VSDWKDDYDL‫ێ‬ impiye Itomi Atziri. 31੅Tzimatsirika
vetachari: “Pintzinaanai, piyaatai. Iro saikatsiri jakakiroki ipanko, arira
ovashinchagaimi poshiretana.” impoñaanakya irishiye, HHURUDLN\DDSD‫ێ‬
naatzi iraapanaate tsika ompaitya.
Etantanakyaarori impinkathariventantaite Itzimirika saikatsine irovaneki, irishiye
(Mt. 24.23-28, 36-41) tsika ikantara, eero ipiyapanaata.
20੅Ipoña Fariseo josampitakeri Jesús, 32੅Pinkinkishiretakotero okaratzi
ikantziri: “Tsikapaite etantanakyaarori avishimotakerori iina pairani Lot.
133 /8&$6੄17੄18
33੅Ikaratzi etakovaitachari apaniro 6੅Ikantzi Jesús: ´3LxDDNHURLNDQWDVKLUHWD‫ێ‬

jantayetziro inevetashiyetari, ari keri kaariperori pinkathari. 7੅,ULPDSHUR‫ێ‬
impeyaashitakya. Iriima inkarate tzirori Pava irirori, eero ishenkaatsi
kamimentenane jantanairo nokovakairiri irantaineri kameethari ikoyaayetairi,
naaka, aritake iravisakoshiretai.” tsika itzimi aakoventanaarori jamanairi
34੅Eekero ikantatzi Jesús: “Tzimatsi kitaiteriki.” 8੅Eekero ikantatzi Jesús:
tsipatavakaachane irimaye. Aparonira “Eerora ishenkaita irantantaityaarori
iraayeetai inkiteki, iriima pashine kameethari. Iro kantacha aririka
irookayeetanairi. 35੅Tzimatsi apite tsinane impiyapaake Itomi Atziri, ¿eekeroma
tsipatavakaachane otononkavaitzi. iriñaapaatye aventaapiintyaarine
Aparoni iraayeetai inkiteki, irooma kipatsiki?”
pashine irookayeetanairo. 36੅Irisaike apite
atziri irovaneki. Aparoni iraayeetai Joshiyakaaventaitziri Fariseo ipoña
inkiteki, iriima pashine irookaitanairi.” kovakotziri kireeki isheninka
37੅Ipoña josampitanakeri ikantzi: ´¢7VLND‫ێ‬ 9੅Tzimayetatsi pampithashiretachari
tya janta Pinkatharí?” Ikantzi Jesús: kameethashire inatzi. ,SRxDLPDQLQWDVKL‫ێ‬
“Tsikarika osaikai ivatha kaminkari, ari revaitziri pashine atziri. Irootake Jesús
impiyoventyaarira tziso.”੆* joshiyakaaventantanakariri, ikantzi:
10੅´7]LPDWVLDSLWHDW]LULML\DDWDNHWDVRUHQ‫ێ‬
Iñaaventaitziro kamaimetzinkaro ipoña tsipankoki iramane. Fariseo inatzi
kaariperori pinkathari aparoni, iriima pashine iri kovakotziriri
18
1੅Ipoña joshiyakaaventanakero kireeki isheninka. 11੅Ikanta ikatziyapaaka
-HV~VRQNDQW\DLUDPDQD\HHWDQ‫ێ‬ Fariseo jamani, ikantzi: ‘Pava, iniroite
tyaarimi kitaiteriki, HHURMRYDVKDDQWD\HH‫ێ‬ nopaasoonketzimi, tema te nokempitari
tantaro. 2੅Ikantzi: “Tzimatsi aparoni naaka pashine atziri, koshintzi ini,
nampitsi, ari isaikiri kaariperori kaariperoshire ikanta, mayempiri ini, ari
pinkathari, te iriñaapinkathateri irirori ikempitakari irika kovakotziriri kireeki
Pava, iri ovatsipero te iriñaapinkathateri isheninka. 12੅Apitesatzi notzitapiintaro
atziri. 3੅Ari osaikitari eejatzi aparoni QRYDULWHDYLVD\HW]LUDNLWDLWHMLPDNRU\DDQ‫ێ‬
tsinane kamaimetzinkaro. Opokashitakeri taitari, nookapiintzi kireeki ikaratzi
kaariperori pinkathari, okantziri: ‘Nokovi ipinaitanari.’ 13੅Ipoña irirori kovakotziriri
pinkaimenari kisaneentanari, SRYHWVLNDL‫ێ‬ kireeki isheninka, LNDW]L\DSDDNDMDQW\DD‫ێ‬
naro avishimotanari.’ 4੅Teya inkovavetya tziini, oyootapaaka jamani te iramene
pinkatharika. Ipoña ikantashiretake: ‘Te jenoki. Tema okatsitzimoshiryaanakeri,
noñaapinkathateri Pava, HHMDW]LQRNHPSL‫ێ‬ ikantzi: ‘Pava, pinkaminthayena naaka,
tairi atziri. 5੅,URNDQWDFKDLURNDNDPDLPH‫ێ‬ kaariperoshire nonatzi.·੅µ੆* 14੅Ikantzi Jesús:
tzinkaro, ontzimatye nantenero “Iriitake jaakameethayeetairi irika,
kameethari okoviri. Nosamarokari aririka kameethashire ikanta jiyaatai ipankoki,
oñaashirenkena ompipiyatashitena.·੅µ te inkempityaari pashine. Tema tsikarika
*¬17.37: Ikempitara añaapiintziri amempori jevotaiyani, ayotzi tzimatsi kamaintsiri. Ari

okempitari eejatzi aririka añaayetakero okaratzi iñaaventayetakeri jaka Jesús, ayotzira
irootaintsi impiyimatai. *¬18.13: Kantakotachari jaka “okatsitzimoshiryaanakeri,” iroora
kantakotajaantachari jomposashipaneetanakitya irika atziri. Tema irootake jametayetari
judío-payeeni aririka onkatsitzimoshireteri tsikarika ompaitya. Onashitara okaratzi ametari
aakapayeeni aririka amposashipaneetya, tema asagaaventavaitatya.
/8&$6੄18 134
itzimi iriiperovaitatsiri iroñaaka, ari 23੅Ikanta ikemavakera, ovashire

intsinampashiretakaitairi. Iriima tsika ikantanaka, tema ashaarantaperoneri
itzimi tsinampashirevaitatsiri iroñaaka, jinatzi. 24੅Tema iñaakerira Jesús iniroite
ari iriñeero iririiperotakaitairi.” jovashiretanaka, ikantanake: “¡Omapero
opomerentsita iriyaatai ashaarantzinkari
Itasonkaventziri Jesús eentsipayeeni tsika impinkatharitai Pava! 25੅Tema eero
(Mt. 19.13-15; Mr. 10.13-16) okantzi inkye piratsi camello imoroki
15੅Ipoña jamayeetapaakeneri Jesús kithapi, iro ovatsipero ompomerentsitya
eenchaaniki, ikovaitzi irantantavakyaari LQN\HDVKDDUDQW]LQNDULWVLNDLSLQNDWKDUL‫ێ‬
kapicheeni irako. ,URNDQWDFKDLUL\RWDD‫ێ‬ tai Pava.” 26੅Ikantayetanake ikaratzi
nera Jesús, ikisathatavakeri amayetziriri kemakeriri ikantake Jesús: ´¢,PSDLW\DD‫ێ‬
eentsi. 16੅Irojatzi ikantantanakari Jesús: kama avisakoshiretaatsine?” 27੅Ipoña
“Pishineteri eenchaaniki impokashitena. ikantzi Jesús: “Tzimatsi opaiyeta
Eero pithañaana. Tema inkarate pomerentsitzimoyetariri atziri, iriima
kempitaiyaarine irirori, iriitakera Pava te opomerentsitzimotari.” 28੅Ari
ñaagairone ipinkathariventantai Pava. ikantanake Pedro: ´-LULNDQRNDUDWDL\D‫ێ‬
17੅Omaperora, eerorika iñaapinkathaitziri keni naaka, nookayetanakero okaratzi
Pava inkempitakoityaari ikantara tzimimoyetanari, noyaataiyakemi.”
eentsipayeeni, HHURLxHHWDLURLSLQNDWKDUL‫ێ‬ 29੅Ikantanake Jesús: “Omaperora,
tai.” W]LPDWVLULNDNRYDQDLURULLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
tairi Pava, LURRWDNHMRRNDYHQWDQWDQDND‫ێ‬
Evankari ashaarantachari rori ipanko, ashitariri, irirentzi, iina,
(Mt. 19.16-30; Mr. 10.17-31) ipoña irovaiyaneete, 30੅tema osheki
18੅,NDQWDDSDURQLSLQNDWKDULMRVDPSLWD‫ێ‬ impayetairiri Pava irika, ari anaanakero
keri Jesús, ikantziri: “Kameethari okaratzi jookaventanakeri. $ULLQNHPSLWD‫ێ‬
Iyotaantanerí, ¢RSDLWDPDQDQWHULQRxDDQ‫ێ‬ gairiri eejatzi apaata aririka iriñeero
WDL\DDURULNDQWDLWDDFKDQHULDxDDQWDUHQ‫ێ‬ kantaitaachaneri añaantarentsi.”
tsi?” 19੅Ipoña jakanake Jesús, ikantzi:
Japiitairo Jesús ikamantakota
“¿Opaitaka pikantantanari: ‘kameethari
irovamagaiteri
pini?’ Apanirora ikantakaaro Pava
(Mt. 20.17-19; Mr. 10.32-34)
ikameethatzi, tekatsi pashine. 20੅3L\RWDNR‫ێ‬
takeroma Ikantakaantaitane, kantatsiri: 31੅Ipoña Jesús japatotairi karatatsiri 12
Eero povantzi, eero pimayempitzi, eero iriyotaane, ikantziri: “Aatatyeera
pikoshitzi, eero pithaiyakotanta, eero iroñaaka Jerusalén-ki. $ULRPRQNDUD‫ێ‬
pamatavitantzi, piñaapinkathateri tyaari onkarate avishimoterine Itomi
ashitamiri.” 21੅Ari jakanake evankari, Atziri, WHPDLURRWDNHMRVDQNLQDWDNR\HWD‫ێ‬
ikantzi: “Iyotaantanerí, nothotyaakero keriri pairani kamantantaneri. 32੅Arira
maaroni irojatzi netanakaro pairani iraakaantaiteri, irayeri atziri kaari
eeniro neentsitapaakeni.” 22੅Ikanta asheninkata. ,QLURLWHLVKLURQW]LPHQWDYDL‫ێ‬
ikemakerira, ikantzi Jesús: “Tzimatsi taityaari, inkemaantsitakaityaari, impoña
aparoni kovityaapainchari kaari pante. inchoontaporovaitaiteri. 33੅Aririka
Pimpimantero okaratzi pashitari, onkaratake impasavaitaiteri, DULLURYDPD‫ێ‬
pimpashiyetyaari ashinonkaachari. Tema gaiteri. Iro avisavetakya mava kitaite, ari
ari piñagairo panintagaiya inkiteki. irañagai eejatzi.” 34੅Iro kantamaitacha, te
Impoña pimpokanake, poyaatena.” inkemathatero irikapayeeni ikaratzi
135 /8&$6੄18੄19
kemavetainchari, tema te inkovaite eejatzi. 4੅Ipoña jeevatanake Zaqueo,

inkemathatakagaiteri. ataitapaake inchatoki inkene iñeeri Jesús,
tema ari inkenapaakeri.੆* 5੅Ikanta
Jamenakagaitairi Jericó-satzi jareetapaaka jataitakera, jamenapaake
(Mt. 20.29-34; Mr. 10.46-52) jenoki, iñaapaakeri, ikantziri: “Zaqueo,
35੅Ikanta Jesús areetzimataka payiitanake thaankiini, WHPDDULQRVKLUH‫ێ‬
nampitsiki Jericó. Ari isaikiya aparoni taro nomayimotemi pipankoki.” 6੅7KDDQ‫ێ‬
mavityaakiri avotsinampiki ikampitantzi kiperoini jayiitanake Zaqueo. Kimoshire
impashiityaari. 36੅Ikemake mavityaakiri, jaanakeri ipankoki. 7੅Ikanta jiñeetakeri,
josampitakeri avisayetatsiri atziri, ñaavaitanake atziriite ikantzi:
ikantziri: “¿Ipaita pokatsiri?” 37੅,NDQWDLWD‫ێ‬ “¿Opaitama ikyaavankotantariri Jesús
nakeri: “Ipokatzi Jesús, ipaitaitziri aparoni kaariperoshiretatsiri?” 8੅Ipoña
Nazaret-satzi.” 38੅Irojatzi ikaimantanakari, ikantake Zaqueo: “Pinkatharí, ari
ikantzi: “¡Jesús, icharinentari David-ni, nompakeri ashinonkainkari kashetani
pineshinonkataina naaka!” 39੅Osheki nashaakaro. 7]LPDWVLULNDLSDLWDQDPDWD‫ێ‬
ikisathaveetanakari irimairetantyaari. vitakeri nokoshitziri, ari noipiyeeneri
Eekero ikaimanakitzi shintsiini, ikantzi: onkarate 4 nayitakeriri.” 9੅Ikantanake
“¡Icharinentari David-ni, SLQHVKLQRQND‫ێ‬ Jesús: ´,URxDDNDSLxHHURSDYLVDNRVKLUH‫ێ‬
taina naaka!” 40੅Ari ikatziyapaaka Jesús, tai. 7HPDSLPDWDQDLURSLNHPSLWDNRWD‫ێ‬
ikantzi: “Pamakenari jaka.” Ikanta naari Abraham-mirinkaitejanori. 10੅Tema
jamaitapaakeneri, josampitavakeri. LURLSRNDQWDNDUL,WRPL$W]LULLNRNRYD\H‫ێ‬
41੅Ikantziri: ´¢7VLNDPDSLNRYLQRQNDQ‫ێ‬ WDLULLNDUDW]LSH\DDVKLYHWDLQFKDULLURYDYL‫ێ‬
taimi?” Jakanake mavityaakiri, ikantzi: saakoshireyetairi.”
“Nokovi nokiryagai, Pinkatharí.”
42੅Ikantzi Jesús: “Kantatsi pokiryagai, iro Joshiyakaaventaitziri 10 kireeki
ovashinchagaimi paventaana.” 43੅2PDSR‫ێ‬ 11੅Irojatzi
ikempisantaiyakeni atziri
kashitanaka jamenanai, joyaatanakeri iñaaventakeri Jesús. ,SRxDMRVKL\DNDDYHQ‫ێ‬
Jesús, kimoshire ikantaventanakari Pava. tanakeneri, tema iñaajaantake atziriite
Ikanta atziriite iñaakero okaratzi koñaaroini impinkathariventantai Pava,
jantakeri Jesús, jimatanakero iriroriite WHPDMLxDDNHURLURRWDLQWVLLUDUHHW]LPDWDL‫ێ‬
itharomentaventanakari Pava. yaani Jerusalén-ki. 12੅Ikantanake: “Tzimatsi
aparoni jevari jiyaatake pashineki nampitsi,
Jesús ipoña Zaqueo impinkatharitakaiteri, impoña impiye.
19
1੅Ikanta jareetapaakara Jesús 13੅Japatotanakeri 10 iromperatane,
Jericó, janiitapaakero nampitsiki. ipanakeri 10 kireeki, ikantayetanakeri:

2੅Ikanta aparoni shirampari ijevare ‘Pantavaitakairi kireeki nopayetakemiri,
kovakotziriri kireeki isheninka ipaita irojatzi nompiyantapaakyaari.’੆* 14੅Iro
Zaqueo. Ashaarantzinkari inatzi. NDQWDFKDULW]LPDWVLNDDULNRYHULQHLPSLQND‫ێ‬
3੅Ikovaperotake irirori iriñeeri Jesús. Iro thariventante. Jotyaantaitake kantatsineri:
kantacha te onkante tema osheki atziri ‘Te nonkovaiyeni impinkatharite.’ 15੅Ikanta
otzikaakeriri, ikaraporoityokitziini ipiya, aritake impinkatharitakaitakeri.
*¬19.4: Kantakotachari jaka inchato, irootake ipaitaitziri pashineki nampitsi sicómoro.

*¬19.13: Ikantakoitziri jaka kireeki, iri ipaitayeetziri pairani “mina.” Iñaantaityaari iraayeeteri
aparoni mina, ontzimatye irantaventaiteri inkarate mava kashiri.
/8&$6੄19 136
Japatotapairi iromperatane ipayetanakeri 29੅Ikanta jareetzimataka nampitsiki

kireeki, LNRYLLULxHHULWVLNDLNDQWDMDQWDYDL‫ێ‬ %HWIDJpLSRxD%HWDQLDRPRQWHQDPSLWD‫ێ‬
takaakeri iireekite. 16੅Jetapaakaro ipokake karo otzishi Olivos. Ari jotyaantakeri
aparoni, ikantapaake: ‘Pinkatharí, Jesús apite iriyotaane. 30੅Ikantakeri:
noshekyaakeri piireekite, nagai pashine “Piyaate nampitsiki amontetakari. Ari
ikaratzi 10.’ 17੅Ikantanake irirori: ¶.DPHH‫ێ‬ piñeeri evonkiri burro inthatakotya,
thatake nomperatane, NDSLFKHSLN\DDU\RR‫ێ‬ tekera ikyaakoitariita. Pintharyaakoteri,
take, aritake piñaakero pijevaventero pamakenari jaka. 31੅$ULULNDLURVDPSLLWDYD‫ێ‬
onkarate 10 nampitsi.’ 18੅Ari ipokapaake kemi: ¶¢3LQNDQWHULNDSLWKDWDU\DDNRWDQWD‫ێ‬
pashine iromperatane, ikantapaake: riri burro?’ Pinkantanakeri eeroka:
‘Pinkatharí, noshekyaakeri piireekite, nagai ‘Ikovatziiri Pinkathari.·੅µ32੅Jataiyanakeni
pashine ikaratzi 5.’ 19੅Eejatzi ikantanakeri jotyaantaitakeri, jiñaakero okaratzi
irirori: ‘Ari pinkempityaari eeroka, ari ikantaitakeriri. 33੅Ithataryaakotapaakeri
piñaake pijevavente onkarate 5 nampitsi.’ burro. Josampitakeri ashitariri, ikantziri:
20੅Ipokapaake pashine, ikantapaake: “¿Pinkanterika pithataryaakotantariri?”
‘Pinkatharí, jirika piireekite kameetha 34੅Ikantanake irirori: “Ikovatziiri
noponatakemiri. 21੅7HPDLQLURLWHQRWKDUR‫ێ‬ Pinkathari.” 35੅Irojatzi jamantakaniriri.

vakaami omaperotatziimi pimashirenkata, Jovanketakeneri manthakintsi
te piñaakotya poshekyaantariri piireekite.’ imitzikaaki, ikyaakotakaitakari Jesús.
22੅Ikantanake irirori: ¶.DDULSHURULQRPSHUD‫ێ‬ 36੅Ikanta janiitakaanakerira Jesús burro,
tane pinatzi. Eeroka apeshityaarone jomaronkashiitanakeri manthakintsi

okaratzi pikantakenari. Piyoveta ovanaa avotsiki tsika inkenanakera. 37੅Ikanta
nomashirenkata, te noñaakonetya jiyotaapiintakeri Jesús, oirinkimataka
noshekyaantariri noireekite. 23੅Piñaaveta otzishi Olivos, LNDLPDL\LQLLWKDURPHQWD‫ێ‬
eero pimatziro eeroka, pamenemi impaitya ventanakari Pava, WHPDLxDD\HWDSLLQWD‫ێ‬
antavaitakaimirine noireekite, DULLURVKHNL‫ێ‬ kero itasonkaventantake Jesús. 38੅,NDQWDL‫ێ‬
neentakemi iroñaaka, iri pimpavainarimi yini:
nopiyaara.’ 24੅$ULLNDQW]LULDW]LULSL\RWDLQ‫ێ‬ ¡Kaakitataike avinkatharite! 7DVRQND‫ێ‬
chari: ‘Payiteri kireeki, SLPSHULRVKHN\DD‫ێ‬ ventaari inatzi, tema Pinkathari
keriri ikaratzi 10.’ 25੅Ikantaiyanake atziri: apaitziri otyaantakeriri.
‘Pinkatharí, ¿opaitama impantaityaariri, £,VDLNDNDD\HWDLULNDPHHWKDQDPSLWD‫ێ‬
tema tzimake irirori 10 kireeki pipakeriri rori inkiteki!
inkaaranki?’ 26੅Eekero ikantatzi ashitariri ¡Iro aritataitatsi otzimimotziri
iireekite: ‘Tsikarika itzimi otzimimotakeri, irovaneenkaro Pava nampitarori
ari ontzimimotairi osheki. Iriroma kaari ojenokitajaantzira inkite!
otzimimotzi, eekero iriyaatatye iriñeero 39੅Ikanta Fariseo saikayetaintsiri eejatzi
eero otzimimoperoyetairi.’ 27੅Ikantake janta, ikantakeri Jesús: “Iyotaantanerí,

eejatzi: ‘Pamakeri ikaratzi kisaneentanari pinkisathateri piyotaane.” 40੅Jakanake
kaari kovatsine nompinkathariventeri, Jesús, ikantzi: “Aririka noimairentakeri
noñeeri pinthatzinkenari.·੅µ ikaratzi kaimayetaintsiri, kempitaka ari
onkantakemi mapi onkaimanake iroori.”
Areetaa Jesús Jerusalén-ki 41੅Ipoña jareetzimatapaakara Jesús
(Mt. 21.1-11; Mr. 11. 1-11; Jn. 12.12-19) Jerusalén-ki, MLUDDNRWDSDDNDURLxDDSDDNH‫ێ‬
28੅Ithonkanakero ikantakeri Jesús, rora. 42੅Ikantzi: ´£2VKHNLDULWHPLSLQNHPD‫ێ‬
eevatanake jiyaatziro Jerusalén-ki. thataajatavakeromi iroñaaka iroora
137 /8&$6੄19੄20
kitaite piñaantaiyaarori pisaike pishintsinka?” 3੅Ipoña jakanake Jesús,

kameetha! Iro kantamaitacha eero ikantziri: “Tzimatsi eejatzi nosampitemiri
RNDQW]LWHPDPDYLW\DDNLLNDQWDNDLWD‫ێ‬ naaka, ontzimatye pakena. 4੅Tema
kami. 43੅Tema irootaintsi impoke joviinkaatantake Juan-ni, ¿ipaitama
kisaneentzimiri, LURYHWVLND\HWDVKLWDSDD‫ێ‬ otyaantakeriri? ¿Pavama? ¿Iriima
kemi iraperotantyaamiri. Inthonka otyaantakeri atziri?” 5੅$ULLNDQWDYDNDL\D‫ێ‬
intapotapaakemi overaa potanto, eero nakani irirori: “Aririka ankantakeri Pava
piñeero tsika pinkene pishiye. 44੅Ari otyaantakeriri, ari inkantanakai:
imporokakoitakemi, irashiryeetyaari ‘¿Opaitama kaari pikempisantantari?’
maaroni. Eero iñeetairo mapipayeeni 6੅Irooma ankanteri: ‘Añaajaantzi atziri
okaratzi oveviryaayetachari iroñaaka, otyaantakeriri,’ ari ishemyeetakai. Tema

okantakaantziro te piyotavakeri itzimi PDDURQLDW]LULLWHLNDQWDL\LQLNDPDQWDQWD‫ێ‬
pokashitakemiri.” neri inatzi Juan-ni.” 7੅,URMDW]LLNDQWDQWDL‫ێ‬
yakani: “Te niyote ipaita otyaantakeriri.”
Jomishitoviri Jesús pimantayetatsiri 8੅Ari ikantzitanakari Jesús irirori: “Eejatzi
tasorentsipankoki naaka, eero nokamantzimiro ipaita
(Mt. 21.12-17; Mr. 11.15-19; Jn. 2.13-22) otyaantakenari.”
45੅,SRxDLN\DDSDDNH-HV~VWDVRUHQWVL‫ێ‬
pankoki, MRPLVKLWRYDSDDNHULSLPDQWD\H‫ێ‬ Kaariperoshireri antavairentzi

tatsiri eejatzi ikaratzi amanantayetatsiri. (Mt. 21.33-34; Mr. 12.1-11)
46੅Ikantayetziri: “Pairani josankinaitakero 9੅Ipoña Jesús joshiyakaaventanakeneri
kantatsiri: ‘Nopanko onatzi iroka, ari atziriite, ikantzi: “Tzimatsi aparoni
iramanapiintaitenari.·,URNDQWDPDLWD‫ێ‬ pankitzirori chochokimashi. Ipoña
chari eeroka pamatavitantapiintake janta MDPHQDNHLPSDLW\DDPHQHURQHLYDQNLUH‫ێ‬
pipimantayetzira, pikempitakaantakero mashi, jatake irirori intaina osheki
koshintzipanko.” 47੅Arira ikantapaakitya ipeyaka. 10੅Ipoñaashitaka jotyaantai
-HV~VML\RWDDQW]LNLWDLWHULNLWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ iromperatane iragaatemi okitho ivankire.
koki. ,URNDQWDFKDLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ Ikanta iñaavakeri antavairentzi, LSDVDYDL‫ێ‬
tsitaneri, itsipatakari iyotzinkariite ipoña tavakeri, joipiyeeri tekatsi iraanai.
antarikonaite, jamemenatakero tsika 11੅Jotyaantake pashine. Ari ikempitaakeri,
inkenakairo irovakaanteri. 48੅7HRQNDQWD‫ێ‬ ikisavaitavakeri, itsitokavaitakeri,

maitya iriñe tsika inkenakairo, tema joipiyeeri eejatzi tekatsi iraanai. 12੅Ipoña
ovayempita ikantaiyakani atziriite MRW\DDQWDNHPDYDWDQDLQWVLULLURPSHUD‫ێ‬
ikempisantziri Jesús. tane. Ari ikempitaitakeriri eejatzi,
jantavaitavakeri, joipiyakeri. 13੅Ikantzi
Ishintsinka Jesús ashitarori ivankiremashi: ‘¿Tsikatya
(Mt. 21.23-27; Mr. 11.27-33) nonkantyaaka? Iriirika notyaantake
20
1੅Ikanta Jesús jiyotaayetakeri netakotane notomi naaka, DULLxDDSLQND‫ێ‬
atziri tasorentsipankoki, LxDDYHQ‫ێ‬ thatakeri.’ 14੅Ikanta antavairentzi
tziniri Kameethari Ñaantsi. Irojatzi iñaavakeri itomi ipokake, LNDQWDYDNDL‫ێ‬
LSRNDQWDSDDNDULLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ yani: ‘Jirika ipokake ashitaiyaarone
tsitaari, itsipatakari iyotzinkariite, apaata pankirentsimashi. Thame
ipokake antarikonaite eejatzi. 2੅-RVDPSL‫ێ‬ avamayeri, ayeroota aaka.’ 15੅Jaavakeri,
tapaakeri Jesús, ikantziri: “Pinkantena, MDDQDNHULRWKDSLNLWDSDDUDSDQNLUHQWVLPD‫ێ‬
¿ipaitama otyaantakemiri poñaakantero shi, jovakeri. ¿Opaitama iranteri
/8&$6੄20 138
ashitarori pankirentsimashi? 16੅Tema ashitarori ivairo eejatzi?” Ikantaiyini:

impokanake irirori, irovakeri maaroni “Irashi César.” 25੅Eekero ikantatzi Jesús:
aamaventarori irovane, iramenai pashine “Tema iri César ashitari, pantantyaaniri
atziri.” Ikanta irikaite ikaratzi kemakerori okaratzi ikovakayimiri. Irooma okaratzi
ikantakeri Jesús, ikantaiyanake: ´£2QND‫ێ‬ jashitari Pava, SDQWDQW\DDQLULLNRYDNDD‫ێ‬
mintha eero omata!” 17੅Ipoña Jesús yetzimiri irirori.” 26੅Te inkitsirinkeri
ikempoyaanakeri atziriite, ikantanakeri: inkompitakaiyaari, LQWDDQLLSDPSR\DDQD‫ێ‬
“¿Opaitama okantziri osankinatainchari? keri ikemakerira ikantake, tekatsi
Imanintavetakaro mapi irikaite inkantanake.
ovetsikirori pankotsi.
Iro kantamaitacha jovatziyeetairo Josampitakoventaitziro aririka
mapi pankotsinampiki, LNHPSLWD‫ێ‬ irañagai kamayetatsiri
NDJDLWDDURLURRULNDPLW]LQNDPLQ‫ێ‬ (Mt. 22.23-33; Mr. 12.18-27)
tsi.” 27੅Ipoña ipokaiyakeni Saduceo iriñeeri
18੅Jiroka okantakota mapi: Intzimerika Jesús. Iriitake Saduceo kantayetatsiri
paryaatsine osaiki iroori, ari iriñaakero eero jañagai kamayetaintsiri. -RVDPSLWD‫ێ‬
intankavaite. Iriima inkarate anavyeeri, paakeri Jesús, 28੅ikantapaakeri: ´,\RWDD‫ێ‬
ari iriñaakero oshemyeeri. narí, josankinatake pairani Moisés-ni,
kantatsiri: ‘Aririka inkame aparoni
Iñaaventakota kireeki shirampari, irookaventanairo iina.
impayeeteriri pinkathari Eerorika jovaiyantakairo, okameethatzi
(Mt. 21.45-46; 22.15-22; Mr. 12.12-17) iragairo irirentzi iinantaiyaaro irirori.
19੅$ULLNRYDYHWDNDLMHYDUHRPSHUDWDVR‫ێ‬ Aririka ovaiyantai tsinane, kempivaitaka
rentsitaari itsipatakari iyotzinkariite iriirikami ashityaarine oime kamaintsiri.’
iraakaanterimi Jesús, tema jiyotake 29੅Thame oshiyakaaventavakero: Tzimatsi
iriitake iñaaventakotzi. Temaita onkante, 7 shirampari, irirentzi jinaiyatzi. Etarori

osheki itharovakaayetakari atziri itzimi jaavetaka iina, tekera osamanite,
piyotainchari. 20੅Ipoña jotyaantaitake kamake, te irovaiyantakaanakero iina.
amamenavairentzi, inkempitapaakyaari 30੅Ipoña jaavetaaro pashine irirentzi
atziri kameethashireri, ikovaiyaveta apitetatsiri itzimi. Ari ikempitakari

inkompitakaiyaarimi Jesús, LQWKDYHWDNR‫ێ‬ irirori, kamake, te irovaiyantakairo.
tzimaityaari pinkathariki. 21੅Ikanta 31੅Ipoñaavetapaaka mavatanaintsiri
jareetaiyaka, ikantapaakeri Jesús: itzimi, eejatzi ikempitaka irirori. Ari

“Iyotaantanerí, okaratzi piñaanetari ikantakari maaroni ikarataiyakenira 7
eeroka irooperori onatzi, kaarira irirentzi. 7HNDWVLDSDURQLRYDL\DQWDNDL‫ێ‬
inintakaantashitari atziri. Piyotaantziro rone tsinane. 32੅Okanta osamanitake
eeroka kyaaryooperoini inintakaantziri kamai eejatzi iroori. 33੅Aririkami
Pava. 22੅¿Okameethatzima amperi kireeki irañaayetaimi apaata ikamayetakera,
ikovakotakaantane Pinkathari César?” ¿tsikama itzimi oimentaperotari
23੅Iro kantamaitacha Jesús jiyotavake tsinaneka? Tema ari ikaratzi 7MLLQDQWDYH‫ێ‬
LNRYDW]LLUDPDWDYLWHULLNDUDW]LRVDPSLWD‫ێ‬ takaro.”
keriri, ikantanakeri irirori: “¿Opaitama 34੅Ari jakanakeri Jesús, ikantanakeri:
piñaantantanari? 24੅Intsityaa poñaakenari ´,QWDDQLUDMDD\HW]LLLQDDW]LULLWHDxDD\H‫ێ‬

kireeki. ¿Ipaitama ashitarori iporo tziri iroñaaka jaka, jaakaavakaayetaro
oshiyakaantainchari? ¿Ipaitama iina eejatzi. 35੅,ULLPDLQNDUDWHNLWVLULQNDL‫ێ‬
139 /8&$6੄20੄21
rone irañaayetai apaata ikamavetakara, irovaneenkatziitya, ishametakaayetero

eero jaayetaitsi iina, HHURMDDNDDYDNDD\H‫ێ‬ iithaarethanthanaa. Ikovi ñaapinkatha
taatsi iina eejatzi. 36੅Tema eero iñaapairo irovethatapiintaityaari aririka iriñeeteri.
inkaamanetapai janta, inkempitapaiyaari $ULULNDLUL\DDWHSDQNRWVLNLMDSDWRWDSLLQ‫ێ‬
maninkariite, WHPDLWRPL3DYDMLQD\HWDD‫ێ‬ taita, LNRYDSLLQW]LURLURVDWHN\DQL\DQNL‫ێ‬
tzi jañaayetaira. 37੅Irooma ikantakota neki. Ari ikempitari aririka irovaiyaani
irañaayetai kamayetaintsiri, ¿tema isheninka, ikovapiintzi irosatekya.
piñaanatero irosankinare Moisés-ni tsika 47੅Jampoyetaro eejatzi kamaimetzinkaro
ikanta Pava iñaanatantakariri otaara jaapithayetziro opanko. ,URMRVDPDQLQ‫ێ‬

kitocheemaishi? Ikantakeri: kantayetarori jamanayetapiintzi eero
Moisés, Naaka Pava, LxDDSLQNDWKD‫ێ‬ jiyotantaitari. Iro kantamaitacha osheki
tziri Abraham, Isaac, eejatzi Jacob. irovasankitaayeetairi.”
38੅Ari ayotziri, añaayetatsira irirori, tema
te imatziro kaminkari iriñaapinkathateri Ashinonkainkaro tsinane

Pava, intaani añaayetatsiri. ¿Ñaakero? (Mr. 12.41-44)
21
Tema ikaratzi kamayevetachari, irojatzi 1੅Ari jamenaminthatziri Jesús
jañiimotziri Pava.” 39੅Ari ikantanake irika ashaarantzinkari joteyetziri

aparoni iyotzinkari: “Iyotaantanerí, ari iireekite janta joteyetapiintzirira. 2੅Ipoña
pimatajaantakero.” 40੅7HNDWVLUDNRYDQDD‫ێ‬ opokapaake tsinane kamaimetzinkaro
tsineri irosampitanairi. ashinonkainkaro oni, otetapaake iroori
apimentyakiteeni kireeki. 3੅Ikantzi Jesús:
¿Ipaita charinentariri Cristo?
“Omapero anaantake iroka tsinane,
(Mt. 22.41-46; Mr. 12.35-37)
anaakeri ikaratzi oteyevetainchari. 4੅Tema
41੅Ipoña Jesús josampitantake, ikantzi: LNDUDW]LRWH\HYHWDLQFKDULRVKHNLLNDVKL\D‫ێ‬
“¿Opaitama ikantantaitari, ‘irika kaavetariri Pava, jotetashitakari
Cristo-tatsine icharine irinatye David-ni?’ tzimakaantatsiri iireekite. Irooma iroka
42੅Aña iri David-ni osankinatakero kamaimetzinkaro, apintziryaakeri
kantatsiri: otetakeri oireekite amanantantyaarimi
Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairi ovarite.”
Novinkatharite, ikantziri:
Pisaikapai nakojanoriki, DPSLQNDWKD‫ێ‬ Iñaaventziro Jesús omporoke
riventante, tasorentsipanko
43 ,URMDW]LDSDDWDQRYDVDQNLWDDQWDL\DD‫ێ‬ (Mt. 24.1-2; Mr. 13.1-2)
riri ikaratzi kisaneentayetakemiri, 5੅Tzimatsi kantayetaintsiri: “Kameetha
Ari paatzikairiri pinkempitakaantairi LQDW]LPDSLMRYHWVLNDQWD\HHWDURULWDVRUHQ‫ێ‬

pimakoryaakiimento. tsipanko, ovaneenka okanta.” Ipoña
44੅Ñaakero, ikantzitaita David-ni irirori: ikantanake Jesús: 6੅“Okaratzi piñiiri
‘Novinkatharite inatzi Cristo.’ ¿Tsikama ovetsikayetainchari, LURRWDLQWVLUDLUDSHUR‫ێ‬
inkene incharinentyaari?” yeetero imporokaitero, eero iñagaitairo
peviryaayetachari mapi.”
Iñaaventakoitziri iyotzinkariite
(Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54) Iriñeeteri aririka onthonkimataiya
45੅Maaroni atziriite ikemaiyakeri Jesús (Mt. 24.3-28; Mr. 13.3-23)
ikantakeri iriyotaane: 46੅“Paamaiyaari 7੅Ipoña josampitaitanakeri, ikantaitziri:
iyotzinkariite. Osheki inevetaro “Iyotaanarí, ¿tsikapaitema omatya
/8&$6੄21 140
pikantakeri? $ULULNDRPRQNDUDW]LPDWD‫ێ‬ paaka iraperoitantyaarori. 21੅Inkarate

kya, ¢WVLNDRQNDQW\DDNDLUL\RWDQWDL‫ێ‬ nampitaiyaarone apaata Judea-ki, RQW]LPD‫ێ‬
tyaari?” 8੅Ari jakanake Jesús ikantzi: tyeera ishiyayetai otzishiki. Inkarate
“Paamaventya jamataviitzimikari. Tema saikatsine tsika inampitaitaro, ari
osheki kovatsine iramatavitemi apaata, impoñeeya irishiyanake. Inkarate
impairyaapaakero novairo, inkante: saikatsineri irovaneki, eero ipiyapanaata
‘Irootaintsira omonkaratzimatya, ipankoki. 22੅Tema ipiyakoventaitatyaari
Naakatake Cristo.’ Eerora poyaatziri. 9੅Ari irikaite, ari omonkaratayetyaari okaratzi
pinkemakotakero ovayiritaantsi, josankinayeetakeri pairani. 23੅£,QNDQWDPD‫ێ‬
maimanetavakaantsi, SDDPDL\DRPDSRNL‫ێ‬ FKHHWHURDSDDWDRQNDUDWHWKRPRQWH\HWD‫ێ‬
mikari, tema ontzimatye omonkarayetya tsine, eejatzi onkarate tzimayetatsine
iroka, iro kantacha eekero iyaatatye. eentsite eeniro ithotayetzi! Tema antaro
10੅Irantaminthatavakaanakya maaroni onkantya irashinonkaayeetya aririka
nampitsiki inkarate iromityaantayeteri irovasankitaayeetairi. 24੅Iraperoyeetairimi
pinkathariyetatsiri. 11੅Iriñeetero osheki Jerusalén-satzi. Iromperatane irovayetairi
onikayetya kipatsi, intashaaneentayeete, atziri poñaayetachari pashineki nampitsi.
irimantsiyayeete. Iriñeete eejatzi osheki Iri oipatsitakerori nampitsi Jerusalén-ki
intharovakaayeetyaari, iriñeete inkiteki kaari asheninkata, LURMDW]LRPRQNDUDWDQWDL‫ێ‬
kaari iñeetapiintzi. 12੅,URRUDHWD\HWDQDN\DD‫ێ‬ yaari okaratzi ikovakaakeriri Pava irikaite.”
rone iraakaantavaitanakemi atziri, LPDLPD‫ێ‬
nevaitanakemi. ,PSRxDLPSDVDWDNDDQWDYDL‫ێ‬ Impiyantaiyaari Itomi Atziri
taitemi japatotapiintaita, LUDVKLWDNRWDNDDQWD‫ێ‬ (Mt. 24.29-35, 42-44; Mr. 13.24-37)
vaitemi. Iraayetanakemi isaikayetzi 25੅“Ari iriñeetake apaata kaari iñeetapiintzi
pinkatharentsijanori okantakaantziro inkiteki, impashineyetai ooryaatsiri, kashiri,

pipairyaana pikempisantaana. 13੅Iroora eejatzi impokiro. Ari onkempityaari
RPD\HWDQW\DDULLURNDRQNDQW\DSLxDDYHQ‫ێ‬ kipatsiki, iniroite irashinonkaayetaiya
tantyaanari janta. 14੅Ontzimatyeera atziriite, eero jiyotai ompaitya irantayetairi
paventaiyaana naaka, HHURSLSRPHUHQWVLYHQ‫ێ‬ onkantakaantero oyameninka otamakaane
tashivaitaro ompaitya pinkantapaakeriri. inkaare. 26੅Ari ovamaimatakeri itharonka
15੅Tema naaka iyotakaimirone, ari onkantya atziriite impampithashiretakotero onkarate
eero piñaantaro impiyatyaami onkarate avisatsineri jaka kipatsiki. $ULLULPDW]LWD‫ێ‬
pinkanteriri. 16੅Arira piñaake iraakaantemi kyaaro eejatzi inkiteveri otzimimoyetziri
ashitamiri, iraakaantemi pirentzi, LUDDNDDQ‫ێ‬ ishintsinka, osheki inkakantayetanakya.
temi pisheninkathori eejatzi. Tzimayetatsira 27੅Aripaitera impokai Itomi Atziri, inkenapai
irovamaakaantaite. 17੅Osheki piñeero menkoriki, iriñeetavairo ishintsinka, eejatzi

inkisaneentaitemi okantakaantziro irovaneenkaro. 28੅Aririka piñaayetakero
pipairyaana pikempisantaana. 18੅Iro etanakyaaro kantayetachane, RYHQRNDWD‫ێ‬
kantamaitacha eero opeyakaantaajata PDNRSLQNDQW\DWHPDLURRWDDWVLLQWVLSDU\DD‫ێ‬
aparoni piishi. 19੅Aririka pamavetero, iroora koventayeetemi.”
piñaantayetaiyaarori pavisakoshireyetai. 29੅Ipoña joshiyakaaventanakeneri, ikantzi:
20੅Aririka piñaake intapotapaakero “Pimpampithashiretakotero tsika okanta
ovayiriite Jerusalén, DULSL\RWHPRQNDUDWD‫ێ‬ piñaayetapiintziro inchatopayeeni.੆*
*¬21.29: Iro ikantaitziri jaka piñaayetapiintziro inchatopayeeni, pankirentsi higuera shookatsiri

pashineki nampitsi.
141 /8&$6੄21੄22
30੅Aririka piñaakero eereshiyetai, piyotzi ikimoshiretaiyanakeni jevari, LNDPDQWD‫ێ‬

irootaatsi osarentsitzimatai. 31੅Iroora vakaiyaka imperi kireeki. 6੅Aripaite
piyoteri eerokaite, aririka piñaayetakero jamemenatanakero Judas tsikapaite
nokamantayetakemiri, LURRWDDWVLLPSLQND‫ێ‬ iraakaanteri, eero jiyotzimaita atziriite.
thariventantai Pava. 32੅Omapero nonkante,
HHURUDLNDPD\HW]LWDLULNDDVKHQLQNDSD‫ێ‬ Overaantarori jovakaanaari iriyotaane
yeeni, irojatzi iriñaantayeetakyaarori (Mt. 26.17-29; Mr. 14.12-25; Jn. 13.21-30;
nokamantayetakemiri. 33੅(HURRNDQWDLWD‫ێ‬ 1 Co. 11.23-26)
tyaani piñeero inkite eejatzi kipatsi, irooma 7੅Ari omonkaratapaakari kitaite
noñaaneyetakari omaperoitaatyeeni iroori. jovantapiintaitarori tantaponka,

34੅Aamaventa pinkantayetaiya jovamaapiintaitziri eejatzi oisha jovaitari
eerokaite, eero otyaami piyaariperonka, kitaiteriki Anankoryaantsi. 8੅Ipoña Jesús
ayimavaitemi eejatzi pishinkitya, jotyaantakeri Pedro itsipatanakari Juan,
onkantzimovaiyetyaami. fDDMRPDSRNDL‫ێ‬ ikantakeri: “Piyaate ponkotsitakaante
tzimikari. 35੅Inkempiitapaakyaaro aparoni oyaari kitaite Anankoryaantsiki.”
ivirentsi. $ULLULYLWDL\DDULLNDUDW]LVDLND\H‫ێ‬ 9੅Ikantaiyini irirori: “¿Tsika janta
tatsiri kipatsiki. 36੅Paamaiya, aakoventa pikovika nonkotsitakaante?” 10੅Ikantzi

pinkantya pamane, pinkante: ¶3RRNDDNR‫ێ‬ Jesús: “Aririka pareetzimatakya
YHQWHQDHHURQRNHPDDQWVLWDQWDURxDDYHQ‫ێ‬ nampitsiki, ari pomonthaakya shirampari
tayetainchari. Povetsikashiretakaiyaana aakotzirori iriñaate kovityaaniki.
nomonthaantavaiyaariri Itomi Atziri.·੅µ Poyaatzishitanakeri irojatzi pankotsiki
37੅Tema kitaite jiyotaantzi Jesús tsika inkyaapaake. 11੅Tsikarika
tasorentsipankoki. Irooma tsiteni, jiyaatzi inkyaapaake, pinkanteri ashitarori
otzishiki Olivos, ari jimayiri. 38੅$QDQHQND‫ێ‬ ipanko: ‘Ikovi iriyote iyotaanari tsika
yetaka osheki atziri ikempisantziri Jesús janta irovakaiyaari iriyotaane, LURLPRVKL‫ێ‬
jiyotaantzira tasorentsipankoki. renkero kitaite Anankoryaantsi.’ 12੅Ari
iroñaakanakemiro jenoki ipanko, antaro
Ikamantavakaita iraakaantaiteri Jesús okantaka jovetsikaitakero inkene
(Mt. 26.1-5, 14-15; Mr. 14.1-2, 10-11; irovaitya. Arira ponkotsitakaanteri
Jn. 11.45-53) janta.” 13੅Jataiyake iriyotaane, jiñaakero
22
1੅Irootaatsi iroimoshirenkaitero okaratzi ikantakeriri, DULMRQNRWVLWDNDDQ‫ێ‬
jovantapiintaitarori tantaponka takeri iroyaari.
ipaitaitziro kitaite Anankoryaantsi. 2੅Ari 14੅Okanta omonkarataka irovantyaari,
LNDPDQWDYDNDDULLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ saikapaake Jesús itsipatakari iriyotaane.

tsitaari itsipatakari iyotzinkariite, 15੅Ipoña ikantakeri: “Tema irootaintsi
ikantavakaiyani: “Thame avamaakaanteri noñeero inkemaantsitakaitena, iniroite

Jesús.” Iro kantamaitacha iniroite nokimoshiretzi ovaiyani iroñaaka kitaite
itharovakaayetakari atziriite. Anankoryaantsiki. 16੅Tema eerora
3੅Ikanta Judas ipaitaitziri eejatzi novitaaro iroka, LURMDW]LDSDDWDRPRQND‫ێ‬
Iscariote ikaravetapiintari 12 iriyotaane ratantaiyaari impinkathariventantai Pava,
Jesús, ikamaarishiretakaanakeri Satanás. aripaite napiitapairori.” 17੅,SRxDMDDNRWD‫ێ‬
4੅-L\DDWDVKLWDNHULLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ kero imiretaitari, ipaasoonkeventakero,
tsitaari, eejatzi ijevare aamaventarori ipakotakeri iriyotaane, ikantakeri: “Pirero
tasorentsipanko, ikinkithavaitakaakeri iroka, pantetaiyaaro pikarataiyini.
tsikapaite iraakaanteri Jesús. 5੅Iniroitera 18੅Tema eero niritaaro naaka, irojatzi
/8&$6੄22 142
DSDDWDDULULNDRPRQNDUDWDL\DLPSLQND‫ێ‬ 28੅Iro
kantamaitacha, HHURNDLWHWVLSDWD‫ێ‬
thariventantai Pava.” 19੅Ipoña jaanakero piintakanari, noñaayetzirora okaratzi
tanta, ipaasoonkeventakero, LSHWRU\DD‫ێ‬ pomerentsitzimoyetanari. 29੅Irootake
kero, ipayetakeri iriyotaane, ikantziri: QRVKLQHWDQWHPLURULSLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
“Poyaaro, novatha onatzi, tema iro tante, ikempitaakenarora Ashitanari
kamimentemine. ,URRWDNHUDSLQNLQNLVKL‫ێ‬ naaka ishinetaakenaro. 30੅Ari piñeero
retapiintantyaanari.” 20੅Ari ithonkakero ankarate avaiya, iravaitai janta tsika
jovaiyani, jaakotakero imiretaitari, nompinkatharitai. Ari pinkempitaiyaari
ikantzi: “Niraane onatzi, LURRWDNHVKLWRYD‫ێ‬ ikantara aparoni pinkathari isaikantaro
tsine onkantya iravisakotantaiyaari ovaneenkatachari isaikamento, SLPSLQND‫ێ‬
osheki atziri. Irootakera oñaakantairone WKDULYHQWD\HWDLULPDDURQLLQFKDULQHQWD\H‫ێ‬
ovakerari antzimotavakaiyaari. tyaari Israel, karatatsiri 12 jinashiyeta.”
21੅Omapero nokantzi: Pikarataiyakeni
payootana, W]LPDWVLUDDSDURQLSLWKRNDVKL‫ێ‬ Iñaaventziro Jesús irookaventante Pedro

tenane iraakaantena. 22੅Tema omapero (Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Jn. 13.36-38)
impeyaakotya Itomi Atziri, DULPDW]LPDL‫ێ‬ 31੅Ipoña Jesús ikantanakeri iriyotaane:
taka ikovaitakeri pairani. Iro kantacha. “Simón, ikampitantakemi Satanás

¡Inkantamacheeteri aakaanterine!” iriñaantashireyetyaami, LQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬
23੅Ipoña iñaanatavakaiyanakani temi intsikaatatyeemimi.੆* 32੅,URNDQWDPDL‫ێ‬
iriyotaane, ikantzi: “¿Itzimikama tacha osheki namanakoventakemi eero
materone?” povashaantantaro pikempisantanairi.
Tema aririka pimpiyashiretapaake,
Tsika itzimi iriiperotatsine eerokatake aavyaashiretakaapaakerine
24੅Ipoña iñaanatavakaiyakani pisheninka.” 33੅Ari jakanake ikantanake:
iriyotaane, ikantzi: “¿Tsikama itzimi “Aña ayimatakena Pinkatharí ankarate
iriiperotatsine apaata?” 25੅Ipoña irashitakoitai, aritake ankarate eejatzi
ikantanake Jesús: “Piyotaiyini eeroka irovamagaitai.” 34੅Ipoña japiitanakero
tsika ikanta pinkatharitatsiri jaka, Jesús ikantziri: “Pedro, nonkantemi,
jomperatanta. Tema iriipero jinayetzira iroñaaka tsirenika, tekeraata iriñe tyoopi,
LSDVKLWDQWD\HWDLNRVKHNDLURPSHUDWDQ‫ێ‬ mavasatzitake papiitero pinkantake: ‘Te
tyaari. 26੅Eerora pimatziro eerokaite noñiiri Jesús.·੅µ
aririka piriiperoyete iroñaaka, aña
SLQNHPSLWDNRW\DDULL\DDSLWVLMRYDL\DQWDL‫ێ‬ Tharato ipoña osataamentotsi
tziri. Aririka pijevatakaante, SLQNHPSLWD‫ێ‬ 35੅IpoñaJesús josampitanakeri ikaratzi
kotyaari otzikataari. 27੅¿Tsikama itzimi iriyotaane, ikantziri: “Chapinkiranki
iriiperotatsiri? ¢7HPDLULLWDNHLULLSHURWD‫ێ‬ notyaantakemi tera paanake pitharate,
tsiri kempitariri oyaaventachari tera paanake pi-zapato-te. ¿Tzimatsima
irantavaitaiteneri? Irooma naaka kovityiimotakamiri?” Ikantaiyini irirori:
nonkempitakaantya pantavaitakaanemi “Tekatsitya.” 36੅Ipoña ikantziri eejatzi:
povena. “Aritatsira iroñaaka payero pitharate.
*¬22.31: Ikantakoitziri jaka intsikaatatyeemimi, ari ikempitaitzirori trigo-pane itsikaataitziro.

Tema intsikaataitakero, iyoshiitanakya oshiteki kaari apantyaarone. Irootake
joshiyakaaventaitantariri iriyotaaneete ikempitakotaro itsikaataitziro trigo-pane. Tema ari
iriñeeteri tera irimatero inkameethashirete.
143 /8&$6੄22
,ULLPDLQNDUDWHNDDULW]LPDWVLQHLURVDWDD‫ێ‬
mento, impimantero iithaare, LUDPDQDQ‫ێ‬ Jagaitakeri Jesús
tantyaari. 37੅Tema omapero omonkaratya (Mt. 26.47-56; Mr. 43-50; Jn. 18.2-11)
okaratzi josankinatakoitakenari pairani, 47੅Iñaavaiminthaitzi Jesús, iñaashitakari
kantatsiri: pokaiyeentsiri. Iri eevatapaintsiri Judas
Ari itsipataitakeri kaariperoshireri. ikaravetapiintari 12 iriyotaane. -RQWVLWR‫ێ‬
Eero okantashita iroka, ontzimatye kapaakari Jesús inthovoroteri. 48੅Ipoña
omonkaratya.” 38੅Ikaimaiyanakeni Jesús ikantavakeri: “Judas, ¿Arima
iriyotaane: “Pinkatharí, tzimatsi jaka SLSLWKRNDVKLWDULUL,WRPL$W]LULSLWKRSRUR‫ێ‬
apite osataamentotsi.” Ikantzi Jesús: tapaakeri?” 49੅Ikanta iñaavakero ikaratzi
“Aritapaake.” itsipatakari Jesús, ikantanakeri:
“Pinkatharí, thame ampiyatantyaari
Jamani Jesús Getsemaní-ki osataamento.” 50੅Akotanake, itotzitakeri
(Mt. 26.36-46; Mr. 14.32-42) irakojanori iyempita irotzikatane
39੅Ipoña ikenanai Jesús otzishiki Olivos ijevajanore omperatasorentsitaari. 51੅Ari
ikempitapiintzirora, ari itsipatari ikantzi Jesús: “Aritapaake, HHURSLPDLPD‫ێ‬
iriyotaaneete. 40੅Ikanta jareetaiyakani netziri.” Ipampitzitairi iyempita,
janta, ikantapaakeri iriyotaane: eshitakotanai itoveetakari. 52੅Ipoña Jesús
´3DPDQDL\HQLHHURNDMDNDLQNHPSR\DD‫ێ‬ ikantanakeri ikaratzi pokashitakeriri,
YHQWDLWDQW\DDPLULRW]LPLNDULLQNHQDNDD‫ێ‬ ijevare omperatasorentsitaari, DDPDNR‫ێ‬
shitakaityaamiri.” 41੅Ari jovaaneentanaka ventarori tasorentsipanko, antarikonaite,
irirori. Otyeerovapaaka kipatsiki, ikantziri: ´¢1DDNDPDNRVKLQW]LSDPDVKL‫ێ‬
amanapaake.੆* 42੅Ikantzi jamani: ´$VKLWD‫ێ‬ tantanari posataamento, ipoña
narí, iroorika pikovakaanari, SDDY\DDNDL‫ێ‬ pipasamento? 53੅¿Tema piñaavetapiintana
naro pintsiparyaakoventenarimi onkarate tasorentsipankoki niyotaantzi? ¿Kaarima
nonkemaantsityaari. Iro kantamaitacha, paantana janta? Aritake onkantya, tema
eerora pantanaro nokovavetari naaka, aripaitera jimatakaimiro iroñaaka
aña iro panteri okaratzi pikovakaakenari tsireniveri kaari pimatzi pairani.”
eeroka.” 43੅Ari jomapokapaaka maninkari
poñaachari inkiteki, LVKLQWVLVKLUHWDNDD‫ێ‬ Ikantzi Pedro: “Te noñiiri Jesús”
paakeri. 44੅7HPDLQLURLWHUDRNDQW]LPRVKL‫ێ‬ (Mt. 26.57-58, 69-75; Mr. 14.53-54, 66-72;
reneentanakari, jamanaperotanake. Iro Jn. 18. 12-18, 25-27)
RVKLWRYDQWDQDNDULLUDPDVDYLWDQHRNHPSL‫ێ‬ 54੅Ikanta joosoitanakeri Jesús, MDJDLWD‫ێ‬
vaitanakaro iriraane thaatanainchane QDNHULLVDLNLUDLMHYDMDQRUHRPSHUDWDVR‫ێ‬

ovitenkapaaka kipatsiki. 45੅Ikanta rentsitaari. Impoitatsi Pedro irirori
jamanake, piyapaaka, iñaapaatziiri joyaatakoventziri intainaini Jesús.
iriyotaane jimagaiyini okantakaaro 55੅Ipoña jovaampataitake paampari
jovashiretaiyani. 46੅Ikantapaakeri: pankotsinampiki, jakitsitaiyani. Ari

“¿Opaitama pimaantari? Pinkakitaiyeni, isaikitapaaka eejatzi Pedro jakitsita.
SDPDQHHHURNDLQNHPSR\DDYHQWDLWDQ‫ێ‬ 56੅Okanta aparoni tsinane omperataaro,
W\DDPLULRW]LPLNDULLQNHQDNDDVKLWDNDL‫ێ‬ oñaapaakeri Pedro isaiki jakitsita.

tyaamiri.” Opampoyaapaakeri, ari okantzi: “¿Tema
*¬22.41: Kantakotachari jaka jovaaneentanaka, tema jovaanakara kapiche Jesús, te osamani

iriyaate, okempivaitakaro overaa osanthatziranki aririkami irapishoonkaitero mapi.
/8&$6੄22੄23 144
irijatzi irika itsipatapiintakari Jesús?” ikaratzi apatoventakariri: ´¢(HURNDWD‫ێ‬

57੅Iro kantamaitacha Pedro, ikantanake kema Itomi Pava?” Ari ikantzi Jesús:
irirori: “Te noñeeri.” 58੅2NDQWDRVDPDQLL‫ێ‬ “Eerokatake kantatsi naakatake.”
tyaake, ikenapai pashine, ikantapairi 71੅Irojatzi ikantantaiyanakari: “¿Ipaitama
Pedro: “¿Tema eejatzi eeroka ari ankoveri iroñaaka? $DNDWDNHNHPDL\DNH‫ێ‬

pikaratziri Jesús?” Ikantanai Pedro: “Tera rini ikantakeri.”
naaka.” 59੅Iro osamani eejatzi, tzimatsi
pashine kantapaakeriri Pedro: ´2PDSHUR‫ێ‬ Jagaitanakeri Jesús Pilato-ki
tya eerokatake tsipatariri Jesús chapinki, (Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Jn. 18.28-38)
tema Galilea-satzi pinatzi.” 60੅Ipoña
23
1੅Ipoña ikatziyeeyanaani ikaratzi
ikantanai Pedro: ´7HQL\RWHULSLNDQWD‫ێ‬ apatotainchari, jaanakeri Jesús

nari.” Aripaite iñaanake tyoopi. 61੅Ari Pilato-ki. 2੅Ikantapaakeri Pilato: “Irika
ipithokapainta Jesús, jamenapaintziri atziri osheki jovaariperotakero nampitsi,
Pedro. Irojatzi ipampithashiretantanakari ikaminaakeri atziriite eero ipantaari
Pedro ikantakeriranki: “Tekera iriñe kireeki pinkathari César, ikantake eejatzi
tyoopi, mavasatzi pinkante: ‘Te noñiiri Cristo inatzi iri pinkatharitatsi.” 3੅Ipoña
Jesús.·੅µ62੅Shitovanake jakakiroki, iniroite Pilato, josampitanakeri irirori, ikantziri:
jiraavaitanaka. “¿Eerokama ivinkatharite
Judío-payeeni?” Ari jakanakeri ikantzi:
Ipasavaitaitziri Jesús
“Irootake pikantakeri.” 4੅Ikantziri Pilato
(Mt. 26.67-68; Mr. 14.65)
omperatasorentsitaari, eejatzi maaroni
63੅,NDQWDLULNDLWHLNDUDW]LDDPDYHQWDNR‫ێ‬ atziriite: “Tekatsitya noñe ompaitya
tariri Jesús, ishirontaventavaitakari, inkenakaashityaari irika.” 5੅,URNDQWDPDL‫ێ‬
ipoña ipasavaitziri. 64੅-RW]LPLNDSRURWD‫ێ‬ WDFKDDW]LULSD\HHQLHHQLURLVKLQWVLWDQDNL‫ێ‬
keri, jomposaporomaitari, ikantziri: tzi ikantzi: “Osheki ikaminaantake irika
“¿Tema kamantantaneri pinatzi, intsityaa irimaimanetante atziriite nampitsiki,
piyote ipaita omposaporotakemiri?” jetanakaro Galilea-ki irojatzi iroñaaka
65੅Tzimatsi osheki opaita ikantavaitziriri jaka Judea-ki.”
kaariperori ñaantsi.
Jovavisaitakeri Jesús janta Herodes-ki
Japatoventaitari Jesús 6੅,NDQWDLNHPDYDNH3LODWRLNDPLQDDQ‫ێ‬
(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Jn. 18.19-24)
take Galilea-ki, josampitakoventanakeri
66੅Ikanta okitaitamanake, DSDWRWDL\D‫ێ‬ Jesús irirorika Galilea-satzi. 7੅Ikematzi
kani ijevajanore omperatasorentsitaari ikantaitzi iriitake. Jovavisaakeri
itsipatakari antarikonaite, ipoña Herodes-ki ipokira irirori jareeta
iyotzinkariite. Ari jamaitakeriri Jesús, Jerusalén-ki. 8੅Ikanta Herodes iñaavakeri
josampiitakeri, ikantaitziri: 67੅´3LQNDQ‫ێ‬ Jesús, iniroite ikimoshiretanake, tema
tena, ¿Eerokatakema Cristo?” Ari ikantzi osheki ikovavetapiintaka iriñeeri, osheki
irirori: “Aririka nonkantakemi, eero ikemakoventakeri eejatzi okaratzi
pikempisantana. 68੅Aririka nosampitemi, jantayetakeri, ikovaperotake iriñeeri
tema eero pakana, eero papakaana irirori intasonkaventante. 9੅Osheki
eejatzi. 69੅,URNDQWDPDLWDFKDHWDQDN\DD‫ێ‬ josampitavakeriri. Iro kantamaitacha
rora iroñaaka, ari iriñeero Itomi Atziri Jesús te irakeri. 10੅Ari isaikitakari ijevare
isaike irakojanoriki Pava iroñaakantairo omperatasorentsitaari itsipatakari
ishintsinka.” 70੅Ipoña ikantaiyanake iyotantaneriite, osheki ikantakovetakariri.
145 /8&$6੄23
11੅Ikanta Herodes itsipatakari irovayirite omatakari. 24੅Irojatzi jantantakarori Pilato

irirori, imanintashiretanakeri, LNDYL\DYDL‫ێ‬ okaratzi ikovakeri. 25੅-RPLVKLWRYDNDDQWD‫ێ‬
tanakeri. Ikithaatantakari irooperori keri ovantzinkari maimanetziriri
kithaarentsi, joipiyeeri isaikira Pilato. jevatakaantantatsiri nampitsiki, tema iri
12੅Aripaite jaakameethatanakeri Herodes ikovaiyakerini atziriite. Ishinetakeneri
irika Pilato, tema pairani osheki inkantavaiteri Jesús ikovakaari iriroriite.
ikisaneentavakaavetaka.
Ipaikakoitakeri Jesús
Jiyakoventaitziri Jesús (Mt. 27.32-56; Mr. 15.21-41; Jn. 19.17-30)
(Mt. 27.15-26; Mr. 15.6-15; Jn. 18.38-19.16) 26੅Ikanta jagaitanakeri Jesús, MRPRQWKD‫ێ‬
13੅Ipoña Pilato japatotakeri ijevare gaitakari paitachari Simón poñaachari
omperatasorentsitaari itsipataakeri Cirene, ari jareeta irirori ipoñagaaro
ikaratzi jevatakaantatsiri nampitsiki, irovaneki, LVKLQWVLYHQWDLWDNHULLUDQDWDQD‫ێ‬
eejatzi maaroni atziriite. 14੅Ikantakeri: kero impaikakoitantyaariri Jesús.
“Aña pamavetakanari irika atziri 27੅Osheki atziri oyaatakoventanakeriri
ovaariperoteronemi nampitsi, QRVDVDPSL‫ێ‬ Jesús. Tzimatsi tsinane iraakotanakariri.

vetakari, te noñeero onkaariperote 28੅Ari jamenapaintziro Jesús okaratzi
okaratzi jantakeri ikantakoyeetziriri. tsinane iraakotakariri, ikantziro: ´-HUXVD‫ێ‬

15੅Ari ikempitaka eejatzi Herodes, tema lén-sato, eero piraakovaitashitana naaka,
notyaantavetakaniri irirori. Tekatsitya aña piraakotaiya eeroka, HHMDW]LSRYDL\D‫ێ‬
irante irika atziri inkene ovakaanteri. neete. 29੅7HPDLURRWDDWVLSLxHHURLQNDQWD‫ێ‬
16੅Intaani nompasatakaantakeri naaka, yeetai: ‘Kimoshire onatye tsinane kaari
napakagairi.” 17੅Irooya jametapiintari ovaiyantatsi, othotaavaitantashitakari.
Pilato joimishitovakaantzi aparoni 30੅Impoña inkaimayeetai, inkantaite:
DDNDDQWDDULNLWDLWHULNLLURLPRVKLUHQNDL‫ێ‬ “Pintarankashitena otzishi, SLQNLWDWH‫ێ‬

tya. naata.” ’ 31੅Tema piñaakero tsika
18੅Iro kantamaitacha ikantaiyanakeni ikantaitakero inchato añiinkaro, aña iro
atziriite: “¡Te nonkoveri irika! ¡Iri irovatsiperoite kaminkaro.”
poimishitovakaante Barrabás!” 19੅Irika 32੅$ULMDJDLWDQDNHHHMDW]LDSLWHNDDULSH‫ێ‬
%DUUDEiVLULMDVKLWDNRLW]LULRNDQWDNDDQ‫ێ‬ roshireri itsipataitanakeri Jesús irovaiteri.

tziro jovantake jimaimanetakeri 33੅Ikanta jareetakaitapaakari ipaitaitziro
pinkatharitatsiri nampitsiki. 20੅Ipoña atziriitoni, ari ipaikakoitakeriri. -RYDW]L‫ێ‬

japiivetaka Pilato tema ikovavetatya kakoitake aparoni kaariperoshireri
irirori iroipakaakaanterimi Jesús. 21੅Iro irampateki, iriima pashine irakojanoriki.
NDQWDFKDMDSLLWDQDNHURDW]LULLWHLNDLPDL‫ێ‬ 34੅Ari ikantzi Jesús: “Ashitanarí, te iriyote
yini: “¡Pimpaikakotakaanteri, SLPSDLND‫ێ‬ opaita jantziri kemaantsitakaakanari,

kotakaanteri!” 22੅,URPDYDVDW]LMDSLLYHWD‫ێ‬ pimpeyaakoteri.” Ipoña jagaitakero
karo Pilato josampitantzi: “¿Opaitama iithaare Jesús itsiparyaavakaakaro,
kaariperori jantakeri irika? Tekatsitya ikempitakaantakero jiñaaretaita.
ompaitya irante, HHURRNDQW]LRYDNDDQWD‫ێ‬ 35੅Irojatzi jamenaiyakeni atziriite.
shityaari. ,QWDDQLQRPSDVDWDNDDQWDVKL‫ێ‬ Jimatzitakaro jevatakaantatsiri

tyaari, iriyaataita.” 23੅Eekero ishintsitatzi nampitsiki, itsinampaimatakeri Jesús,
atziriite ikaimaiyini, ikovi impaikakoiteri ikantzi: “Jovavisaakotziri pashine,
Jesús. Iro japiipiitaiyini ikaimaiyini ¿kaarima imatantaro irovavisaakotya
eejatzi ijevare omperatasorentsitaari, ari irirori? Aña iriimi Cristo iriyoshiitane
/8&$6੄23੄24 146
Pava, ari irimatakero.” 36੅$ULMLPDW]LWD‫ێ‬ itharomentaventanakari Pava,

karo eejatzi ovayiriite, ithainkakeri Jesús, ikantanake: ´2PDSHURW\DDPDLNDPHHWKD‫ێ‬
ipoña jamakotakeneri kepishaari. shiretzi irika shirampari.” 48੅Eejatzi
37੅Ikantapaakeri: ´,QWVLW\DDSRYDYLVDDNR‫ێ‬ ikaratzi ñaayetakerori avisaintsiri,
tya, omaperorika eeroka ivinkatharite okatsitzimoneentanakeri jiyaayetai.੆*
Judío-payeeni.” 38੅Tzimatsi osankinarentsi 49੅Iriima ikaratzi ñaapiintakeriri, eejatzi
ikentakoitakeri jeñokiini ipatziitoki, tsinanepayeeni, WVLSDWDNDULULLSRxDDQWD‫ێ‬

iñaaneki Judío, iñaaneki Roma-satzi, kari Galilea-ki, intaina ikatziyeeyakani
iñaaneki eejatzi Grecia-satzi, okantzi: jamenakotakeri opaita avisaintsiri.
“IVINKATHARITE JUDÍO-PAYEENI.”
39੅$ULLPDW]LWDNDURHHMDW]LLxDDQDPLQWKD‫ێ‬ Ikitaitakeri Jesús
tziri aparoni kaariperoshireri itsipatakari (Mt. 27. 57-61; Mr. 15.42-47; Jn. 19.38-42)
ipaikakota, ikantziri: “Eerokatakerika 50੅Ikanta José poñaachari nampitsiki
Cristo, povavisaakotya, LPSRxDSRYDYLVDD‫ێ‬ Arimatea saikatsiri Judea, kameethashire

kotzityaana naaka eejatzi.” 40੅Irojatzi inatzi irika, iriitake itsipatapiintari
jakantanakari pashine kaariperoshireri, japatota jevariite judío, 51੅temaita
ikisathatanakeri ñaanatakeriri Jesús, onimoteri okaratzi ikantavaitaitakeriri
ikantziri: “Pimatzitaroma eeroka te Jesús, tema osheki joyaaventakari irirori
piñaapinkathateri Pava, arira akaratakeri Pava impinkathariventantai. 52੅-L\DDWDVKL‫ێ‬
jovasankitaayetai. 41੅Tema tzimatsi antakeri takeri Pilato, ikantapaakeri: ´3LVKLQHWH‫ێ‬
aaka añaantakarori jovasankitaayeetai. nari Jesús, nonkitatairi.” 53੅Ipoña
Iriima irika jovasankitaashiitakari, tekatsi ikentakoryaakotairi, japonatantakari
kaariperori irante.” 42੅Ipoña jamenanakeri manthakintsi, ikitatakeri ikiyeetziro
Jesús, ikantziri: “Pinkatharí, eerora imperetanaki, WVLNDRW]LPLNDDULLNLWDWDQ‫ێ‬
pipeyakotana naaka apaata aririka pimpiye taita kaminkari. 54੅Tema irootake kitaite
pimpinkathariventantai.” 43੅Jakanake Jesús, jamenarontapiintaita iroyaari osaitekira
ikantzi: “Omaperora nonkantemi, aritakera kitaite jimakoryaantaitari. 55੅Okanta
pintsipatapaiyaana iroñaaka eeroka janta tsinanepayeeni tsipatakariri ipoñaantakari
tsika ikimoshireetapai.” Jesús Galilea-ki, oyaatakoventanakeri,
44੅,NDQWDLWDPSDW]LNDWDSDDNHRRU\DD‫ێ‬ oñaakero tsika ikanta jonoryeetapaintziri
tsiri, omapokashitapaaka otsirenitanake, ikitaitakerira. 56੅Okanta opiyeeyapaakani
irojatzi sheeteeni ithaperotanaka ooryaa.੆* ovetsikayetakeneri kasankaari. 2PDNR‫ێ‬
45੅Ari itsivakanakeri ooryaatsiri. Okanta ryeeyakeni, WHPDLURNLWDLWHLNDQWDNDDQ‫ێ‬
janta tasorentsipankoki, saperyaanake taitziri imakoryaantaityaaro.
niyanki tontamaitatsiri ithatashiitzirori.
46੅Irojatzi ikaimantanakari Jesús Jañaantaari Jesús
shintsiini, ikantzi: “Ashitanarí, SDDYDNH‫ێ‬ (Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Jn. 20.1-10)
24
naro noshire.” Ari ikantanake, kamanake. 1੅Okanta okitaitamanai domingo,
47੅,NDQWDLMHYDUHRYD\LULNDW]L\DPHQWDND‫ێ‬ ananenkamanaka tsinane iyaate
riri iñaakero okaratzi avisaintsiri, iniroite imperetamoroki tsika jominkyaakoitakeri
*¬23.44: Iro ikantaitziri pairani: joveraanaka ooryaa 6, ari omapokapaaka otsirenitanake irojatzi
joveraanaka ooryaa 9. *¬23.48: Kantakotachari jaka “okatsitzimoneentanakeri,” iroora
kantakotajaantachari jomposashipaneetanakitya irika atziri. Tema irootake jametayetari
judío-payeeni aririka onkatsitzimoshireteri tsikarika ompaitya. Onashitara okaratzi ametari
aakapayeeni aririka amposashipaneetya, tema asagaaventavaitatya.
147 /8&$6੄24
Jesús, aanakero kasankaari ovetsikakeri 14੅Iro iñaaventaiyini janiitzira okaratzi

chapinki. $ULRNDUDWDNHURHHMDW]LSDVKLQH‫ێ‬ avisaintsiri. 15੅Ikinkithavaiminthaitzi
payeeni tsinane. 2੅2NDQWDDPHQDYHWD‫ێ‬ janiitaiyinira, pokapaake Jesús irirori
paaka, oñaatzi otamikanaka mapi itsipatapaakari janiitzira. 16੅,URNDQWDPDL‫ێ‬
jashitantaitakarori omorona. 3੅Kyaapaake tacha irika iriyotaane, kempitavaitaka
inthomoi, WHRxDDSDLULWVLNDMRYDNRYHHWD‫ێ‬ irotzimikaitatyeerimi irookiki, eero
karira. 4੅Osheki otharovanake. 2xDDVKL‫ێ‬ jiyotantavaari. 17੅Ikantapaakeri:
taka ikatziyimotapaakaro apite evankari, “¿Opaitama piñaaventziri paniitaiyinira?
shipakiryaa okantaka iithaare. 5੅Tema ¿Opaitama povashireneentantari?” 18੅Ari
otharovanakitziira, otyeerovashitanakari. jakanake aparoni ipaitaitziri Cleofas,
Ari ikantziro: ´¢,SDLWDPDSDPHPHQDWDQ‫ێ‬ ikantanake: “¿Eerokama apintzi kaari
tariri añaagatsiri jaka kaminkarimoroki? iyotakoterone okaratzi avisaintsiri
6੅Tera isaiki jaka, aritake añagai. Jerusalén-ki?” 19੅Ikantzi: “¿Opaitama
Pinkinkishiretero okaratzi ikantakeri avisaintsiri?” Ari ikantaiyini iriyotaane:
isaikantavetari Galilea-ki. 7੅Ikantziranki: “Iri Jesús ipaitaitziri Nazaret-satzi, tsika
‘Irootaintsira iraakaantaiteri Itomi Atziri, itzimi jotyaantakeri Pava, LQNDPDQWDQWD‫ێ‬
impaikakoteri kaariperoshireri atziri. nerite, iri jiyotavake atziriite. Tema
Avisavetakya mava kitaite, aritake okaratzi jantayetakeri, RNDUDW]LLNDQWD\H‫ێ‬
irañagai eejatzi.·੅µ8੅$ULRNLQNLVKLUHWDL\D‫ێ‬ takeri eejatzi, ari joñaakantzirori
nakero iroori okaratzi ikantakeriranki ishintsinka. 20੅,URNDQWDPDLWDFKDMDDNDDQ‫ێ‬
Jesús. 9੅Opiyapithatanakaro omorona, takeri ijevare omperatasorentsitaari
okamantapaakeri 11 iriyotaane Jesús itsipatakari pinkathariite, jovakaantakeri
eejatzi pashinepayeeni. 10੅Jiroka okaratzi janta ipaikakoitakeri. 21੅$xDQRxDDMDDQWD‫ێ‬
tsinane: María Magdala-sato, Juana, vetaka naakaite iri ookaventairine
0DUtDLULQLUR-DFRERLSRxDSDVKLQHSD‫ێ‬ maaroni asheninka. ,URRWDNHUDPDYDWD‫ێ‬
yeeni tsinane, irootake kamantapaakeriri tsiri iroñaaka kitaite jovantaitakariri.
otyaantajanoriite. 11੅Iro kantamaitacha 22੅7]LPD\HWDWVL\DWVLQDQHQRNDUDWDSLLQ‫ێ‬
ikaratzira okamantavetapaakari, te tziri omapokashitakanari, DQDQHQNDPD‫ێ‬

inkempisantero, LxDDMDDQWDNHRNDQWDVKL‫ێ‬ naka iyaatamanai omoronaki. 23੅Tera
vaita irokaite tsinane. 12੅Ikanta Pedro, oñaapairi jovakoveetakari Jesús, opiyaa
jatanake omoronaki irirori, LVKL\DSHURWD‫ێ‬ okamantapai: ‘Noñaake maninkari,
nakitya. Jamenavetapaaka inthomointa ikantakena: “Añagai Jesús.” ’ 24੅Ari
omoronaki, jiñaapaatziiro onoryaaka jiyaataiyanake nokarataiyini janta
manthakintsi japonataitantakariri. omoronaki, LxDDSDDNHURRNDUDW]LRNDQWDL‫ێ‬
Ipampoyaapaakero jiñaapaakeri, piyaa yakerini tsinane, te iñaamaitapaari
pankotsiki. Jesús.” 25੅Ari jakanakeri irirori, LNDQWDQD‫ێ‬
keri: “¡Tetya piyotanetya eerokaite,
Avotsi jatachari Emaús-ki osheki pithainkashiretakero okaratzi
(Mr. 16.12-13) ikamantantayetakeri kamantantaneriite!
13੅Tekera osamanite, janiitaiyini apite 26੅Aña iro kovaperotacha avishimoteri
iriyotaane Jesús iriyaatero nampitsiki Cristo irokapayeeni, impoña irisaikai

paitachari Emaús. Te osamaniperote irovaneenkaroki.” 27੅Arira jetanakaro
osaiki Jerusalén okaratzi 11 kilómetro.੆* MRRxDDURQW]LQLULRNDUDW]LRVDQNLQD\HWDLQ‫ێ‬
*¬24.13: Iro ikantakoitziri jaka 11 kilómetro, ikantaitziro pairani 60 estadio.
/8&$6੄24 148
chari tsika jiñaaventakoitziri Cristo. itonki. Irooma naaka tzimatsi.” 40੅,NDQWD‫ێ‬

Ipoñaanakaro irosankinareki Moisés kerira, joñaakimaitari irako eejatzi iitzi.
japerotakeneri okaratzi josankinayetakeri 41੅Okantakaakari itharomentanaka te
maaroni kamantantaneriite. impampithashiretya aña iriivetaka

28੅Areetaiyakani nampitsiki tsika Jesús. Eekero josampitanakitziiri,
joshiretaro. Ari ikovi Jesús iravisanakemi ikantziri: “¿Tsimatsima oyaari?” 42੅Ari
irirori kempivaitaka iriyaatatyeemi ipaitakeri tzimakaantatsiri shima
intaina. 29੅Ikantaiyirini irika apite: “Eero itsipataitakeneri iyaaki pitsi. 43੅-DDYD‫ێ‬
pavishi, ari pisaikanake. Tema keri Jesús, jiñaakeri ikaratzi iriyotaane
tsireniityaake.” Irojatzi isaikantanakari jovakari.
Jesús pankotsiki isaikapaakera. 30੅,SRxDD‫ێ‬ 44੅Ari ikantzi: ´,URRWDNHUDQRNDQW]LWDND‫ێ‬
shitaka isaikaiyini irovaiyaani, jaakero miri eeniro notsipayetami. Ontzimatye

Jesús tanta, ipaasoonkeventakero, RPRQNDUD\HW\DRNDUDW]LMRVDQNLQDWDNR\H‫ێ‬
ipetoryaakero, ipayetakeri. 31੅Aripaitera takenari Moisés-ni, kamantantaneriite,
jiyotakaayeetanairi iriitakera Jesús. Iro ipoña salmos.” 45੅Ikemathatakaakeri Jesús
kantamaitacha Jesús ipeyashitanaka, te okaratzi osankinatakoyetainchari.
iñaavairi tsika ikenake. 32੅,NDQWDYDNDL‫ێ‬ 46੅Ikantziri: “Irootake josankinayeetakeri.
yani: “¿Tema tharomentashire pikanta Ontzimatye inkemaantsitakaityaari

ikinkithavaitakairanki avotsiki, MLxDDYHQ‫ێ‬ Cristo, iro avisavetakya mava kitaite
tairora osankinarentsi eejatzi?” 33੅Tera aritake irañagai. 47੅Ontzimatyeera
isaikanake, piyanaka Jerusalén-ki. iriñaaventaitero novairo maaroni
Iñaapaatziiri ikaratakeri 11 iriyotaane kipatsiki, ari iretaitanakyaaro
japatotaiyani, LWVLSD\HWDNDULLNDUDWDSLLQ‫ێ‬ Jerusalén-ki. $ULRQNDQW\DLURYDVKDDQWDQ‫ێ‬
taiyini. 34੅Ikantaiyini: “Omaperora jañagai taityaarori kaariperori jantayeetziri,
Avinkatharite. Tema joñaakaari Simón.” impeyakoyeetairi eejatzi. 48੅Eerokatake
35੅Ipoña ikamantantapaakero irirori ñaayeterone iroka. 49੅Ari piñaakero
okaratzi avishimotakeriri avotsiki, tsika notyaantemiro okaratzi ishinetaakemiri
RNDQWDML\RWDQWDDULULLSDDVRRQNHYHQWD‫ێ‬ Ashitanari. Arira pisaikaiyavakeni jaka
pairo tanta. Jerusalén-ki, LURMDW]LLVKLQWVLWDNDDQWD‫ێ‬
kyaamiri poñaachaneri inkiteki.”
Jesús joñaakari iriyotaane
(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Jn. 20.19-23) Jovajenokaitakaanakari Jesús inkiteki
36੅Ikinkithavaiminthaitzi iriyotaane, (Mr. 16.19-20)
osatekapaaka Jesús, jovethatapaakari 50੅Ipoña Jesús jaanakeri iriyotaaneete
ikantziri: “Pisaikaita kameetha.” janta Betania-ki. Ari itzinaavakotanaka,

37੅Iniroite itharovaiyanakeni, LxDDMDDQ‫ێ‬ itasonkaventanairi. 51੅,NDQWDLWDVRQNDYHQ‫ێ‬
take iri shiretsi ñaanatziriri. 38੅Ipoña takeri, MRPDSRNDVKLWDMRYDMHQRNDLWDNDD‫ێ‬
ikantanakeri eejatzi: “¿Opaitama nakari inkiteki. 52੅,NDQWDLxDDSLQNDWKDL\D‫ێ‬
pitharovantari? ¢2SDLWDPDSLNLVRVKLUH‫ێ‬ nakeri iriyotaane. Piyeeyaani
ventantanari? 39੅Pamenenaro nako, Jerusalén-ki, LQLURLWHLNLPRVKLUHWDL\D‫ێ‬
eejatzi noitzi, naakatake. Pimpampitena, nake. 53੅$ULLNDQWDLWDQDNLW\DLWKDPHQWD‫ێ‬
pokityaana. Tema aparoni shiretsi te ventanaari Pava janta tasorentsipankoki.
ontzime ivatha, te ontzime eejatzi Ari onkantyaari.
KAMEETHARI ÑAANTSI JOSANKINATAKERI JUAN
13੅Itomi jovajaantayetairi Pava. Temaita

Jatziritake ipaitayeetziri “Ñaantsi” oshiyaro itomitantapiintayeta atziriite,
1
1੅2YDNHUDHWDQWDQDNDULMRYHWVLNDQWD‫ێ‬ inevetankakiini, ikovi irovaiyantavaite.
yeetzi pairani, aritake tzimake $xDLUL3DYDNRYDVKLWDLQFKDULLQWRPLWDQ‫ێ‬
ipaitayeetziri “Ñaantsi.” Ari itsipatari tya.
Pava. Tema Pava jinatzi irirori. 2੅Iriitake 14੅Irika ipaitayeetziri “Ñaantsi,”
ikaratakeri pairani Pava ovakera jatziritake, isaikimoyetapaintai.

etantanakari. 3੅,ULLWDNHRYHWVLNDMDDQWDNH‫ێ‬ Kaminthaatziitantaneri inatzi. Kyaaryoori
rori maaroni tzimayetatsiri. Tekatsira onatzi iñaanetari. (1DDNDLWHxDDMDDQWD‫ێ‬
aparoni okaratzi tzimayetatsiri kaari kero itasorenka, ari okempitajaantakaro
irovetsikajaante irirori. 4੅,NHPSLWDNRYDLWD‫ێ‬ itasorenka irapintzite itomi Ashitariri.)
kari kitainkari ikitainkatakotairira 15੅Iriitake icheraaventapaakeranki Juan,
atziriite onkantya inkaxDDQHWDNDDQWD\H‫ێ‬ ikantapaake: “Jirika noñaaventakeri

taiyaariri. 5੅,NHPSLWDNRWDSDDNDULNLWDLQND‫ێ‬ pairani, nokantake: ¶$DWVLNLWDNHLPSR\DD‫ێ‬
takotantatsiri otsirenikitzi. Temaita tapaakyaanane, janaakovaitakena naaka,
LQNLWVLULQNHULLURLWVLYDNDYDNHULNHPSLWD‫ێ‬ tema iri etataikaro pairani tekeramintha
kotakarori tsirenikiri. nontzime naaka.·੅µ16੅7HPDNDPHHWKDW]LL‫ێ‬
6੅Pairani jotyaantake Pava aparoni vaitake irirori, irootake añaantayetaarori
shirampari, ipaita Juan. 7੅,ULLWDNHxDDYHQ‫ێ‬ maaroiteni ikaminthaatziiyetapiintai.
WDNRWDSDDNHULULLSDLWD\HHW]LUL´.LWDLQ‫ێ‬ 17੅Pairani, iriira Moisés-QLMRVDQNLQDWDNDD‫ێ‬
kari,µDULRQNDQW\DLQNHPSLVDQWD\HHWDQ‫ێ‬ veetakari Ikantakaantaitane. Iriima

tyaarori maaroni iriyotaanteri. 8੅Irika -HVXFULVWRLULLWDMDDQWDNHUDQHVKLQRQND\H‫ێ‬
Juan kaarira ipaitayeetziri “Kitainkari.” tairi, irijatzi ñaavaiyetapaintzirori
Aña iriitake pokaintsiri iriñaaventakoteri. kyaaryoori. 18੅Tekatsira materone iriñeeri
9੅Tema aritake pokataike jaka kipatsiki Pava. Iriima irapintzite itomi Ashitairi,
maperotzirori ikempitakotari kitainkari, itzimi saikimotajaantziriri, iriitakera
iriitakera kitainkatakotairiri atziriite. kamantairi aakaite ayotantaari tsika
10੅Isaikapaintzi kipatsiki. Tema iriitake ikanta irirori.
ovetsikakero kipatsi. Iro kantamaitacha
Ikamantantakeri Juan oviinkaataneri
te iriyotavakeri atziriite. 11੅,VDLNLPRYHWD‫ێ‬
(Mt. 3.11-12; Mr. 1.7-8; Lc. 3.15-17)
paintari isheninkamirinkaite. Iro
kantacha te iraakameethatavakeri. 19੅Ikanta judío-payeeni nampitarori
12੅,ULLPDLNDUDW]LDDNDPHHWKDWDWDLWDYDNH‫ێ‬ Jerusalén-ki, MRW\DDQWDNHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
riri, pairyaapiintanairiri ikempisantairi, tsitaariite itsipataakeri Leví-mirinkaite,
iriiyetakera ishinetake Pava itomiyetaari. iriyaate irosampiteri Juan, inkantapaakeri:
149
-8$1੄1 150
“¿Niinkama eeroka?” 20੅Te iromanakotya tekeramintha nontzime naaka.’ 31੅Te

Juan, ikamantantake, ikantzi: “Te naaka niyovetari naaka. Aña iro nopokantakari
Cristo.” 21੅Ipoña japiitaitziri josampiitziri, noviinkaatante, onkantya iriyotantyaariri
ikantaitziri: “¿Tsikama pipaitatyaaka? Israel-mirinkaite.” 32੅Jiroka ikantanake
¿Eerokama Elías-ni?” Ikantzi Juan: “Tera eejatzi Juan: ´1RxDDWDLNHUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
naaka.µ(HNHURLVKLQWVLWDLWDW]LMRVDPSLL‫ێ‬ kantsi ikenapaake jenoki ikempitakari
tziri: “¿Eerokama Kamantantaneri shiro. Jookantapaakari. 33੅Tera niyovetari
noyaakoneentari?” Ikantzi: “Te.” 22੅Ari naaka. Iro kantacha irika otyaantakenari
ikantaitziri: “¿Niinkama eeroka? noviinkaatante, ikantakena: ‘Aririka
Pinkamantena, inkene nonkamantapairi piñaake intzime iroshaaviinkatashitakeri
naaka otyaantanari. ,QWVLW\DDSLQNDPDQWD‫ێ‬ Tasorentsinkantsi irookantapaakyaari
kotya.” 23੅Japiitanakero Juan, ikantzi: iitoki, iriitakera kempitakaantyaarone
“Naakatakera cheraacheraatapaintsine iroviinkantantyaarimi Tasorentsinkantsi.’
tsika te inampiitaro, inkantante: ¶3RYDPHH‫ێ‬ 34੅Naakajaantake ñaakeri, LURQRxDDYHQ‫ێ‬
thataineri Avinkatharite tsika inkenapaake, takotantariri tema Itomi Pava jinatzi.”

pinkempitakaantero itampatzikaitziro
avotsi.’ Irootajaantake iñaaventzitakari Etanakarori jiyotaanetari Jesús
pairani kamantantaneri Isaías-ni.” 35੅Okanta okitaitamanai ari isaiki Juan
24੅Ikanta irika irotyaantaneete itsipatakari apite iriyotaane. 36੅Ikanta
Fariseo-payeeni, 25੅HHNHURMRVDPSLWDQDNL‫ێ‬ jiñaavairi Jesús ikenapai, ikantzi Juan:
tziiri, ikantziri: “Te Cristo pinatye eeroka, “Jirinta iroishate Pava.” 37੅Ikemavakera
te eeroka Elías, te Kamantaneri pinatye apiteka iriyotaane Juan, joyaatanakeri
eejatzi. ¿Opaitama poviinkaatantantari?” Jesús. 38੅Ari ipithokanaka Jesús,
26੅Ari ikantzi Juan: ´,QWDDQLQRYLLQNDDWDQ‫ێ‬ jiñaatziiri joyaataiyakeri, ari ikantziri:
tamatsitaro naaka jiñaa. Iro kantamaitacha “¿Tsikama piyaateka?” Ikantaiyini
tzimatsi aparoni jaka pikarataiyakeri, kaari irirori: “Rabí (Iro ikantayeetziri
piyotaiyeni, 27੅LULLWDNHUDLPSR\DDWDSDD‫ێ‬ ‘Iyotaanerí’), ¿tsika pinampitaroka?”
kyaanane. 7HDULWDDMDWHQDDNDLQNHPSLWD‫ێ‬ 39੅Ikantzi Jesús: “Pimpoke piñeero.”
kaantyaana iromperatane onkantya Ikanta joyaataiyanakeri, jiñaakero tsika

no-zapato-ryaantyaariri.” 28੅Maaroni iroka, jinampitaro. Ari jimayimotapaintziri
iro avisaintsiri pairani janta ipaitayeetziro tema aritake sheetyaake.੆* 40੅Irika
Betábara, intatsikeronta jiñaa Jordán tsika kemakeriri Juan, oyaatanakeriri Jesús,
joviinkaatantziranki Juan. iriitake Andrés irirentzi Simón Pedro.
41੅Ikanta Andrés, DSDW]LURML\DDWDVKLWDQD‫ێ‬
Iroishate Pava keri irirentzi, irika Simón, ikantapaakeri:
29੅Okanta okitaitamanai jiñaavairi Juan “Noñaataikeri Mesías (iro ikantaitziri
ikenapai Jesús, ikantzi: “Jirika iroishate eejatzi, ‘Cristo.’)” 42੅Ipoña Andrés
Pava, iriira peyakotzirori iyaariperonka jaanakeri Simón isaikira Jesús. Ikanta
atziriite. 30੅Iriitake noñaaventzitaka Jesús jiñaavakeri irirentzi Andrés,
nokantake: ‘Aatsikitake shirampari ikantavakeri: “Eeroka Simón, itomi
impoyaatyaanane, janaakovaitakena Jonás. Iroñaaka pimpaitaiya ‘Cefas.·੅µ
naaka, tema iri etataikaro pairani (Iro ikantaitziri eejatzi, Pedro.)੆*
*¬1.39: Kantakotachari jaka “sheetyaake,” irootake oshiyarori ikantaitziri pairani “joveraaka

ooryaatsiri 10.” *¬1.42: Ikantaitziri “Cefas” iñaaneki arameo, irootake “Mapi.”
151 -8$1੄1੄2
LNDLPDNDDQWDLWDNHULHHMDW]L-HV~VLWVLSDWD‫ێ‬
Ikaimaitakeri Felipe ipoña Natanael nakari iriyotaanepayeeni. 3੅Ikanta
43੅Okanta okitaitamanai, jatake Jesús joimoshirenkaiyani, WKDDWDSDDNDMLPLUHWDL‫ێ‬
Galilea-ki. Ari jiñaakeriri Felipe, yarini. Ipoña iriniro Jesús, okantakeri
ikantapaakeri: “Poyaatena.” 44੅Irika otomi: “Thaatapaaka imire.”੆* 4੅Ikantzi
Felipe, Betsaida-satzi jinatzi, irojatzi irirori: “Tsinané, ¢2SDLWDPDSLNDQWDQWD‫ێ‬
inampi Andrés eejatzi Pedro. 45੅Ikanta nari naaka? $xDWHNHUDRPRQNDUDSDLWH‫ێ‬
Felipe, jiyaatashitanakeri Natanael, tyaata noñaakantantya.” 5੅Okantanakeri
ikantapaakeri: ´1RxDDWDLNHULMRVDQNLQDWD‫ێ‬ iroori ikaratzi pakotantatsiri: “Panterora
kotakeri Moisés-QLMDQWD,NDQWDNDDQWDLWD‫ێ‬ onkarate inkantemiri notomi.” 6੅Ari
neki, itzimi josankinatakotzitakari eejatzi othointaka janta 6 kovitzi mapinatatsiri,
kamantantaneriite. Iriitake itomi José, iro jovantapiintari judío-payeeni jiñaa
Nazaret-satzi.” 46੅Ari ikantzi Natanael: ikivayetantari inkitevathatantyaari. Iroka
“¿Tzimatsima kameethashireri janta kovitzi, tzimayetatzi antetachari 50 litro
Nazaret-ki?” Ikantzi Felipe: “Pimpoke, jiñaa, pashine 60 litro.੆* 7੅Ikantanakeri
piñeeri.” 47੅Ikanta Jesús jiñaavakeri Jesús ikaratzi pakotantatsiri: “Pijaikite
ipokake Natanael, ikantanake: ´.DDNLWD‫ێ‬ jiñaa maaroni kovitzi.” Ijaikiperoyetakero
taike irika Israel-mirinkajanori, tera kovitzi. 8੅Ipoña ikantzi Jesús: “Pinkitanake
inthaiyanetya.” 48੅Ari ikantzi Natanael: iroñaaka kapicheeni, paanakeneri
´¢7VLNDPDMDQWDSLxDDQDNDSL\RWDQWD‫ێ‬ amenakaantzirori oimoshirenkaantsi.” Ari
nari?” Ikantzi Jesús: “Noñaakemitya ikantaiyakero. 9੅,NDQWDLULNDDPHQDNDDQW]L‫ێ‬
tekeramintha inkaimemi Felipe pisaiki rori oimoshirenkaantsi ikemaantavakaro
pankirentsitapeshiki.”੆* 49੅Ikantanake NDSLFKHHQLMLPLUHHWDULRW]LPLSH\DQDLQ‫ێ‬
Natanael: “Rabí, ¡Eerokatake Itomi Pava, chari ojiñaaveta, WHLUL\RWHWVLNDRNHQDNR‫ێ‬
eerokatake Ivinkatharite tapaake irooperori jimireetari. Intaani
Israel-mirinkaite!” 50੅Ikantzi Jesús: “Iro jiyotaiyini pakotantatsiri, tema iriiyetake
SLNHPSLVDQWDQWDPDWVLWDQDNDULQRNDQWD‫ێ‬ jaikitakerori jiñaa. Ipoña irika
NHPL¶QRxDDNHPLSLVDLNLSDQNLUHQWVLWDSH‫ێ‬ amenakaantzirori oimoshirenkaantsi,
shiki.’ Iro kantacha, arimaitaka piñaake ikaimakeri aavakaachari, 10੅ikantziri: “Iro
pashine anayerone iroka.” 51੅Eekero MDPH\HWDULDW]LULLWHMHWDSLLQWDURLSDNRWDQ‫ێ‬
ikantanakitzi Jesús: “Ari piñaakero tziro irooperori jimireetari, aririka
ashitaryeeya inkite. Ari impipiyataiyeni inkematziitaiyakyaani oimoshirenkachari,
maninkariite iraniiryaashiteri Itomi ari impakotantayeetero jentaakyaari.
Atziri.”੆* Irooma eeroka povapithaantakaro
irooperori jimireetari irojatzi iroñaaka.”
Aavakaantsi Caná-ki 11੅Iroka jantakeri Jesús nampitsiki Caná
2
1੅Okanta mavatapaintsiri kitaite ari saikatsiri Galilea-ki, iro etanakarori
jaavakaitakari nampitsiki paitachari itasonkaventantzi ari joñaakantzirori
Caná, saikatsiri Galilea-ki. Ari osaikakeri ishintsinka. Ari ikempisantaperotanakeri
eejatzi iriniro Jesús janta. 2੅Ari iriyotaanepayeeni.
*¬1.48: Paitachari jaka “pankirentsitapeshi,” irootake ikantayeetziri “higuera.”

*¬1.51: Oshiyakaaventachari jaka “ashitaryeeya inkite,” tema aritake onkantake iriñaayeetairi
inkiteveri, kaari kantavetachari iriñeetapiintaiteri. *¬2.3: Kantakotachari jaka jimiretaitari,
irootake “vino.” *¬2.6: Kantakotachari jaka 50 litro pashine 60 litro jiñaa, irojatzi oshiyarori
ikantaitziri pairani 2 cántaro pashine 3 cántaro.
-8$1੄2੄3 152
12੅Ikantaokaratapaake iroka, jatanake 21੅Iroka “tasorentsipanko” jiñaaventakeri

Capernaum, itsipatanakaro iriniro, Jesús, iro ikantakotzi ivatha irirori.
irirentzipayeeni, HHMDW]LLUL\RWDDQHSD‫ێ‬ 22੅Ikanta itzinagaaranki Jesús, LNLQNLWKD‫ێ‬
yeeni. Te osamani isaikapainte janta. shiretanairo iriyotaaneete iroka otzimi

jiñaaventzitakari. ,URRWDNHLNHPSLVDQWD‫ێ‬
Jomishitoviri Jesús pimantayetatsiri perotantanakarori Osankinajanorentsi,
tasorentsipankoki eejatzi okaratzi ikantayetakeri Jesús.
(Mt. 21.12-13; Mr. 11.15-18; Lc. 19.45-46)
13੅2NDULNLW]LPDWDLMRLPRVKLUHQNDSLLQ‫ێ‬ Maaroiteni jiyoshiretzi Jesús
tantarori judío-payeeni Anankoryaantsi. 23੅Eenirora isaiki Jesús Jerusalén-ki
Jatake Jesús Jerusalén-ki. 14੅-LxDDSDD‫ێ‬ joimoshirenkaitziro Anankoryaantsi,
keri tasorentsipankoki iyomparitariri osheki kempisantanakeriri jiñaayetakeri
ipirapayeeni, ipoña ishironepayeeni. Ari itasonkaventantake. 24੅Iro kantacha Jesús,
isaikayetakeri eejatzi iyomparitariri te iraventaashiretyaari irikaite, tema
kireeki.੆*੅੆* 15੅Ikanta jiñaapaakeri, jiyoshiretziri maaroiteni. 25੅7HRQNRYD‫ێ‬
jampithatake Jesús ipasamento, MRPLVKL‫ێ‬ jaantya Jesús inkamantayeeteri tsika
tovakeri maaroni iyomparitachari ikantashireyeta atziriite, DxDML\RVKLUHWD‫ێ‬
tasorentsipankoki, ari itsipataakeri yetziri irirori.
ipirapayeeni. Josokitakeri iireekite
ikaratzi iyomparitariri kireeki, MRWDWVLQ‫ێ‬ Jesús ipoña Nicodemo
kitakeri isaikamentopayeeni. 16੅,NDQWD‫ێ‬
3
1੅Tzimatsiaparoni Fariseo ipaita
keri Jesús iyomparitariri ishirone: Nicodemo, iriiperori Judío jinatzi.
“¡Paanairi pipira! £7HDULWHSLQNHPSLWD‫ێ‬ 2੅Ikanta irika jatake tsireni iriñeeri Jesús.
NDDQWHURLSDQNR$VKLWDQDULL\RPSDUHQ‫ێ‬ Ikantapaakeri: “Rabí, niyotaiyini iri Pava

tsipanko!” 17੅Ari ikinkithashiretanakero otyaantakemi piyotaayetena, tema tekatsi
iriyotaane okaratzi josankinayeetakeri, NDQWHURQHLUDQWHURRNDUDW]LSRxDDNDQWD‫ێ‬
kantatsiri: keri eeroka, eerorika itsipashiretari
Iniroite nonkisakotyaaro pipanko. Pava.” 3੅Ari jakanake Jesús, ikantziri:
18੅Ikanta judío-payeeni ikantanakeri “Intsityaa pinkempisantavakena.
Jesús: “Intsityaa poñaakena iroñaaka Itzimirika kaari apiitairone intzimai,
SLQWDVRQNDYHQWDQWHRQNDQW\DQRxDDQ‫ێ‬ eerora jiñeero impinkathariventantai
tyaamiri omapero otzimi pishintsinka Pava. Omaperora.” 4੅Ikantzi Nicodemo:
pimatantakarori iroka.” 19੅Ikantzi Jesús: “¿Kantatsima irapiitairo intzimai aparoni
“Pimporokero iroka tasorentsipanko, ari shirampari antarikitaintsiri? ¿Arima
avisavetakya mava kitaite, DULQRQW]LQD‫ێ‬ onkantake inkyagai eejatzi othomonteki
gairo eejatzi.” 20੅Ikantaiyini iriniro, inkene irapiitairo intzimai?” 5੅Ari
judío-payeeni: “Aña okaratzi 46 osarentsi jakanake Jesús, ikantziri: “Itzimirika
jantavaitaitzi jovetsikayeetantakarori kaari tzimaatantaiyaarone jiñaa,
iroka tasorentsipanko, ¢LPSRxDSLQW]LQD‫ێ‬ NDDULULNDLQW]LPDVKLUHWDNDD\HWH7DVRUHQ‫ێ‬
gairoya eeroka onkarate mava kitaite?” tsinkantsi, HHURUDMLxHHURWVLNDLSLQNDWKD‫ێ‬
*¬2.14: Kantakotachari jaka ipirapayeeni iriitake buey ipoña oisha. *¬2.14: Ikaratzi
pokayetatsiri Jerusalén-ki, jamayetzi iireekite ipoñaakaayetari inampiiteki irirori. Iro okovantari
iriyomparityaari iireekiteki Jerusalén-ki, onkantya iramanantantyaari piratsipayeeni
impometeneriri Pava.
153 -8$1੄3
riventantai Pava.੆* 6੅,NDUDW]LMRYDL\DQWD\H‫ێ‬ inkañaaneyetai. 17੅Tema Pava te iro

tziri atziriite, atziri jinatzi. Iriima ikaratzi irotyaantantyaariri Itomi jaka kipatsiki
tzimantaariri Tasorentsinkantsi, WDVRUHQ‫ێ‬ iriyakoventayetairi osavisatzi, aña
tsishire ikantanaa. 7੅(HURRNRPSLW]LPR‫ێ‬ irovavisaakoshireyetaatyeeri. 18੅Ikaratzi
tami nokantakemi: ¶2QW]LPDW\HSDSLL\H‫ێ‬ kempisantairine Itomi Pava, eero
tairo pintzimayetai.’ 8੅Okempitara jiyakoventayeetziri. Iriima itzimi kaari
tampyeenka otasonkantapiintzi tsika kempisantayetaatsine, aritakera
okovakaaro. Pikemavetaro oyameninka, iriyakoventayeetairi, okantakaantziro te
temaita piyote tsikarika okenapaake, inkempisantairi irapintzite Itomi Pava.
tsikarika iyaatziro. Ari ikempiyetari 19੅Maaroni kaari kempisantatsine,
eejatzi ikaratzi intzimashiretakaayetairi aritakera iriyakoventayeetakeri, tema

Tasorentsinkantsi.” 9੅Japiitanakero jantapiintatziiro kaariperori. Tema
Nicodemo josampitziri: “¿Tsikama jareevetapaintaranki kipatsiki ipaiyeetziri
okantakotaka iroka?” 10੅Ikantzi Jesús: ‘Kitainkari,’ iro ikovaperotajaantanake
“¿Eeroka, iyotaapiintziriri tsirenikiri, jimanintavakeri ‘Kitainkari.’
Israel-mirinkaite, tema piyote tsika 20੅Maaroni antayetzirori kaariperori
okantakota iroka? 11੅Noñaaventaiyimiro ikisaneentatziiri ipaiyeetziri ‘Kitainkari.’

okaratzi niyotakoyetziri. 1RxDDYHQWDL\L‫ێ‬ ,NRLPHQWDYDLWDRQNDQW\DHHURML\RWDNR\H‫ێ‬
miro okaratzi nokitapiintajaantari. Iro tantaro jantayetziro kaariperori. 21੅Iriima
kantamaitacha te pinkempisantaiyeni itzimi matapiintanairori kyaaryoori,
eerokaite nokantayetzimiri. Omaperora. javentaatziitari ‘Kitainkari,’ onkantya
12੅Tera pinkempisantena noñaaventzimiro LULxHHWDQW\DDULULMDQWDYDLYHQWDSLLQWDQDD‫ێ‬
osavisato, LURRYDWVLSHURHHURSLNHPSL‫ێ‬ tziiri Pava.”
santana aririka noñaaventemiro
inkitesato. 13੅Tekatsira aparoni jataintsine Iraapatziyaminthare iimentaitari
inkiteki, LQWDDQLLW]LPLDSDURQLSRxHHQ‫ێ‬ 22੅Ikanta okaratapaake iroka, jatanai
chari inkiteki. Iriira añaaventzi, Itomi Jesús Judea-ki itsipatayetanaari
Atziri.੆* 14੅Tema pairani Moisés-ni iriyotaane, ari ikaratakeri joviinkaatantzi.
jovatzikakotakeri maranke tsika te 23੅Matzitacha eejatzi Juan joviinkaatantzi
inampiitaro, ari inkempitayeeteriri eejatzi irirori Enón-ki, tsika okarikitapai Salim,

Itomi Atziri, RQW]LPDW\HLURYDW]LNDNR\HH‫ێ‬ tema janta ari otzimaperotziri jiñaa.
teri irirori, 15੅onantyaari inkañaaneyetai Ikaratzi jatayetaintsiri janta, MRYLLQNDD‫ێ‬
inkarate kempisantairine.” yeetavakeri. 24੅7HPDWHNHUDLUDDNDDQWD‫ێ‬
yeeteriita Juan irashitakoiteri.
Jetakotaari Pava maaroite osavisatzi 25੅Ikanta tsika ikaratzi iriyotaane Juan
16੅“Tema jetakoperokitaari Pava jiñaanaminthatake aparoni Judío tsika
osavisatzi, ishinetakeri irapintzite Itomi onkantya inkitevathayeetantyaari.
inkamimenteri, LURHHURLNDDPDQH\HWDQ‫ێ‬ 26੅Ipoña jiyaataiyakeni isaiki Juan,
taa inkarate kempisantairine, aña ikantapaakeri: “Rabí, irintaranki
*¬3.5: Okaratzi ñaaventakotachari jaka “intzimaatantaiyaaro jiñaa,” tzimatsi

oshiyakaaventayetachari: (1) Tzimatsi kantatsiri iri ñaaventakotacha ikaratzi oviinkaatanaachari
jovashaantanairo kaariperori. (2) Tzimatsi kantatsiri iro ñaaventakotacha itzimaare eenchaaniki.
(3) Tzimatsi kantayetatsiri iri ñaaventakotacha Tasorentsinkantsi, tema añaakotapiintakeri
Tasorentsinkantsi joshiyakaaventayeetziri jiñaa. *¬3.13: Tzimatsi osankinarentsi kantatsiri
Itomi Atziri saikatsiri inkiteki.
-8$1੄3੄4 154
tsipatakamiri intatsikero jiñaa Jordán, intaani irapeshitaiyaaro irovasankitagairi

tsika itzimi piñaaventakotakenari, Pava.”
joviinkaatantatzi iroñaaka irirori, osheki
atziriite pokashitziriri.” 27੅Ari jakanake Jesús ipoña Samaria-sato
4
Juan, ikantzi: “Tsikara ikanta piñaakeri 1੅Ikanta
Fariseo-payeeni ikemaiyake,
irika, tera ompoñaashivaitya, aña iri Pava ikantaitzi: “Tzimake osheki
iriiperotakaakeri. 28੅Eerokayetake iriyotaane Jesús, joviinkaatake osheki
kemajaantakena nokantakeranki: ‘Te atziriite, janaanakeri Juan.” Jiyotake
naaka Cristo, DxDLQWDDQLMRW\DDQWDLWD‫ێ‬ irirori Jesús okaratzi ikemaiyakerini
NHQDQHHYDWDSDDNHULLULURULQRxDDYHQWD‫ێ‬ Fariseo. 2੅(.DDULPDFKHHQL-HV~VRYLLQNDD‫ێ‬
koteri.’ 29੅Thame noshiyakaaventemiro: tantatsine, aña iriyotaaneete inatzi.)
aparoni aavakaantsiki, iri aapiintziro 3੅Irootake Jesús ishitovantanakari
tsinane itzimi iimentaitari. Iriima Judea-ki, ipiyaaro Galilea-ki. 4੅Ari

itsipaminthare, eero jiñaaperovaita eentathakitziri inkenanairo iipatsiteki
irirori, intaani inkimoshiretanake Samaria-satzi. 5੅Irojatzi jareetantakari
inkemakeririka iñaavaitanake jimetsi. Ari aparoni nampitsi saikatsiri Samaria-ki
nokempitzitakari naaka iroñaaka, te opaita Sicar, iro tsipanampitarori iipatsite
niriiperovaite, iro kantamaitacha, antaro pairani Jacob-ni ipanairiri itomi, José.
nokimoshiretake. 30੅Eekerora iriyaatatye 6੅Ari osaikiri jiñaa iiyakotane Jacob-ni.
iririiperote irika, irooma naaka ari Tema jimakokitakera Jesús janiitake,

nompairaniityaakoteri.” isaikimotapaakero jiñaa, joveraaka
ooryaa tampatzika.੆*
Itzimi poñeenchari jenoki 7੅Ari opokake aparoni Samaria-sato
31੅“Itzimi poñeenchari jenoki janayiri onkaye jiñaa. Ikantziro Jesús: “Pimpena
maaroiteni. Iriima nampitarori kipatsiki, jiñaa niravake.” 8੅Tema jiyaataiyatziini
osavisatzi jinatzi, jiñaaventashitapiintaro iriyotaane nampitsiki iramanante
osavisato. Iriima poñeenchari inkiteki ovaritentsi. 9੅Maaroni Judío-peroriite te
janayiri maaroiteni, 32੅jiñaaventakotziro jaapatziyari kameethaini
okaratzi jiñiiri, okaratzi ikemiri. Iro Samaria-satziite. Ari akanakeri tsinane
kantamaitacha eero ikempisantaitziro okantanakeri: “¿Tsika pinkenakairoka
okaratzi jiñaaventziri. 33੅Iro kantacha eeroka, Judío pinatzi, ipoña pikampitana
inkarate kempisantanairine, DULLULPDWD‫ێ‬ naaka Samaria-sato nompemi jiñaa?”
nakya irirori iñaaventanakeri Pava 10੅Ari jakanakero Jesús, ikantziro: “Arimi
kyaaryoori jinatzi. 34੅Itzimi jotyaantakeri piyote opaita ipantziri Pava, ari

Pava, iñaane Pava jiñaaventzi. Tema piyoterimi kampitakemiri jiñaa, eerokara
3DYDMRWKRW\LLURLQDPSLVKLUHWDNDDQWDQ‫ێ‬ kampitenanemi naaka. $ULWDNHQRPSDNH‫ێ‬
taro Itasorenka. 35੅Irika Ashitairi miro jiñaa añaakaantatsiri.” 11੅2NDQWD‫ێ‬
jetakotari Itomi, ipinkathariventakaakeri nake tsinane: “Pinkatharí, tekachaajatake
maaroiteni tzimayetatsiri. pinkitantyaari jiñaa, inthomoi okantaka
36੅Itzimirika kempisantanairine Itomi, omoro, ¿tsikatya payeroka pimpenari
ari inkañaanete. ,ULLPDNDDULNHPSLVDQ‫ێ‬ jiñaa añaakaantatsiri? 12੅Iri acharineete
tairine Itomi, eero ikañaanetai irirori, Jacob-ni panairori pairani iroka jiñaa,
*¬4.6: Ikantayeetziri jaka “ooryaa tampatzika,” iroojatzi ikantaitziri pairani joveraaka ooryaa
6.
155 -8$1੄4
irootake jimiretajaantakari irirori, irojatzi Tasorentsinkantsi, kaari koñaatatsine.

jimireyetaka itomipayeeni, MLPLUH\HWD‫ێ‬ Inkarate ñaapinkathayetairine, RQW]LPD‫ێ‬
karo eejatzi ipiraite. ¿Panayirima tye iñaapinkathashiretairi, WHRQNRYDMDDQ‫ێ‬
eeroka?” 13੅Jakanakero Jesús, LNDQWDQD‫ێ‬ taiya irantayetairo koñaayetatsiri.”
kero: “Maaroni miretarori iroka jiñaa, 25੅Okantzi tsinane: “Niyotzi naaka, ari
eero opeya imiretzi. 14੅Iriima itzimi impokakeri Mesías, ipaiyeetziri Cristo.

miretakyaarone jiñaa nomperiri naaka, Aririka irareetakya irirori, DULLQNDPDQWD‫ێ‬
eerora jimirenetai. Tema jiñaatatsiri paakairo maaroni tsika okantakota.”
QRSDQW]LULQDDNDDULRVKLWRYDDVKLUHWDQWDL‫ێ‬ 26੅Ikantzi Jesús: “Naakatake, itzimi
\DDULRQNHPSLYDLW\DDURRVKLWRYDDWDQWD‫ێ‬ ñaanatajaantakemi.”
tyeeyaarimi jiñaa añaakaantatsiri.” 27੅Ari jareetaiyapaani iriyotaane.
15੅Okantzi tsinane: “Pinkatharí, Ipampoyaaminthatapaakeri jiñaapaakeri
pimpenaro naaka iroka jiñaatatsiri, eero ikinkithavaitakairo tsinane. ,URNDQWDPDL‫ێ‬
napiitantaaro nomiretai, HHURQRSLSL\D‫ێ‬ tacha tekatsi osampitapaakerine opaita
vaitanta jaka nonkaye jiñaa.” okoviri tsinane, tsikarika opaita
16੅Ari ikantziro Jesús: “Piyaate, ikinkithavaitakairori. 28੅Ari ookanakero
pinkaimeri piime, impoña pimpiyake tsinane oyovitenaki, jatake nampitsiki,
jaka.” 17੅Okantzi tsinane: “Tekatsi okantapaakeri atziriite: 29੅“Pimpokaiyeni
noime.” Ikantziro Jesús: “Kameetha SLxHHULDSDURQLVKLUDPSDULLW]LPLL\RWDNH‫ێ‬
pikantake, te intzime piime, 18੅tema narori maaroni nantayetakeri pairani.
tzimavetaka pairani ikaratzi 5 piime. ¿Kaarima ikantaka Cristo?” 30੅Ikanta
Iriima itzimi pitsipatari iroñaaka, kaarira ishitovaiyanakeni atziriite nampitsiki,
piime. Omaperora okaratzi pikantake.” pokaiyanakeni isaikakera Jesús.
19੅Okemavakera ikantakero, okantanake 31੅Ari ipankiventaiyarini iriyotaane,
tsinane: “Pinkatharí, niyotanakemi naaka ikantziri: “¡Rabí, poya!” 32੅Ikantzi Jesús:

kamantantaneri pinatzi. 20੅Pairani “Tzimatsi opaita novari naaka, te
nocharineete Samaria-VDW]LLWHMLxDDSLQND‫ێ‬ piñeeyeroni eeroka.” 33੅$ULMRVDPSLWDYD‫ێ‬
thatapiintakeri Pava jaka, otzishikira. Iro kaayetanaka iriyotaane: “¿Tzimatsima
kantamaitacha eerokaite Judío-perori ipaita amakeneriri irovarite?” 34੅Iro
pikantaiyini janta Jerusalén-ki, ari kantacha Jesús, ikantanake: “Iro
añaapinkathatapiintairiri.” 21੅,NDQWDQD‫ێ‬ nokempitakaantari novarite naaka
kero Jesús: “Pinkempisantavake tsinane, nantero ikoviri itzimi otyaantakenari,
irootaintsira piñaapinkathayetairi RQW]LPDW\HQRQWKRQNHURHHMDW]LDQWDYDL‫ێ‬
eerokaite Ashitairi, eero okovajaanta rentsi ipakenari. 35੅-LURNDSLNDQWDSLLQWDL‫ێ‬
pimpoke jaka otzishiki, eero okovajaanta yini eeroka: ‘Kapatapaaka 4 kashiri
piyaate eejatzi Jerusalén-ki. 22੅2PDSHUR‫ێ‬ osampatantyaari pankirentsi.’ Iro
vetatya, te piyotaiyerini eerokaite ipaita kantacha naaka nonkantemi pamene
piñaapinkathatapiintziri. Irooma naakaite pankirentsimashiki, DULWDNHVDPSDLQND‫ێ‬
niyotziri itzimi noñaapinkathatziri. Tema take ontzimatye aavatya. 36੅Inkarate
irika intzime ovavisaakotantatsine, judío antavaitatsine iraavatero pankirentsi ari
irinatye. 23੅Iro kantacha, irootzimataintsi. impinayeetairi. Okaratzi pankirentsi
,ULLWDNHLURxDDNDUDxDDSLQNDWKDWDMDDQW]L‫ێ‬ LUDDYD\HHWDLULLULL\HWDNHUDRVKL\DNDDYHQ‫ێ‬
ULUL$VKLWDLULLW]LPLxDDSLQNDWKDVKLUHWDWDL‫ێ‬ tacha inkarate kañaanetatsineri. Iroora
tziriri. Tema iriiyetake ikoviri Ashitairi LQNLPRVKLUHWDQWDL\DDULLW]LPLSDQNLWDNH‫ێ‬
ñaapinkathayetairine. 24੅Pava iriijatzi rori intsipataiyaari itzimi aavatairori.
-8$1੄4੄5 156
37੅7HPDRPDSHURWDW\DLURNDMRVKL\DNDD‫ێ‬ janta aparoni iriiperori jevari, PDQWVL\D‫ێ‬

ventaitakeri, ikantaitzi: ‘Tzimatsi aparoni taintsiri itomi janta Capernaum-ki.
itzimi pankitakerori, tzimatsi pashine 47੅Ikanta irika jevari ikemakotakeri Jesús
intzime aavatairone.’ 38੅Notyaantakemi ari jareeta Galilea-ki ipoñagaaro

naaka piyaate eerokaite paavayetairo Judea-ki, jiyaatashitanakeri iriñeeri.
kaari pipomerentsiventa pantavaiventero. Ipankinatapaakari, iriyaate ipankoki,
7HPDW]LPD\HWDWVLSDVKLQHSDQNLYHQWDND‫ێ‬ irovashinchagairi itomi, irootaintsi
rori jantavaiventakero. Eerokayetake inkamake. 48੅Ari ikantanake Jesús:
anintagaarori irantavaitane irikaite.” “¿Opaitama kaari pikempisantantana
39੅Tema osheki Samaria-satzi saikatsiri eerokaite? Pikovajaantziya noñaakemiro
nampitsiki kempisantavakeriri Jesús kaari piñaapiintzi pairani, pikovajaantzi
okantakaantziro tsinane okantantapaake: notasonkaventantavake.” 49੅Iro kantacha
“Jiyotakenarori maaroni nantayetakeri jevari ikantanakeri: “Pinkatharí,
pairani.” 40੅Ikanta Samaria-satziite, thameeta iroñaaka, tekera ikamanakeeta
jareetaiyapaakani ipankinatapaakari notomi.” 50੅Ipoña ikantzi Jesús: “Pimpiye
Jesús isaikimotanakeri inampiki. Ari pipankoki. Eshitakotai pitomi.”
jimatakero Jesús, apite kitaite isaikanake, Ikempisantanake shirampari okaratzi
41੅osheki pashine kempisantanaintsi ikantakeriri Jesús, piyanaka. 51੅,SL\DPLQ‫ێ‬
ikemajaantakerira iriroriite okaratzi thaita ipankoki, MRPRQWKDDNDULLURPSHUD‫ێ‬
ikantayetziri Jesús. 42੅$ULLNDQWD\HHWDQD‫ێ‬ taneete, ikantavairi: “¡Eshitakotai
kero tsinane: “Kempisantayetaana naaka pitomi!” 52੅Josampitanakeri irirori tsika
iroñaaka, WHUDLURLQWDDQLQRQNHPSLVDQ‫ێ‬ joveraa ooryaa jamataakoneentantanaari
tantaiyaari okaratzi pikamantapaakena, itomi, ikantaiyini iromperatane:
aña naaka kemajaantairi okaratzi “Chapinki, itainkanakera ooryaatsiri, ari
ikantayetziri. Niyotaiyeerini eejatzi avisanakeri ikatsirinkavaitzi.”੆* 53੅Ari
RPDSHURWDW\DLULLWDNHRYDYLVDDNRVKLUH‫ێ‬ ikinkishiretanakero ashitariri aritake
tantaatsine jaka kipatsiki, iriitake Cristo.” joveraakari ooryaatsiri chapinki
ikantakeri Jesús: “Eshitakotai pitomi.”
Jovashinchagairi Jesús itomi aparoni jevari Iroora ikempisantantanakari irirori, ari
43੅Ikanta omonkarataka apite kitaite RNHPSLWDQDNDULHHMDW]LPDDURQLLVKHQLQ‫ێ‬
isaikapaake Jesús Samaria-ki, avisanake kamirinkaite irirori ikempisantanakeri
iriyaatero Galilea-ki. 44੅Tema iri Jesús Jesús. 54੅Irootakera apitetaintsiri
kantajaantaintsi: ´$SDURQLNDPDQWDQWD‫ێ‬ joñaakantziro Jesús itasonkaventantzi
QHULWHLULxDDSLQNDWKD\HHWHULLQDPSLMDQR‫ێ‬ jareetaara Galilea-ki ipoñagaaro
riki.” 45੅Ikanta jareetaa Galilea-ki, osheki Judea-ki.
jaakameethayeetavairi janta, tema ari
ikaratake jiyaataiyake Jerusalén Kisoporokiri Betesda-satzi
5
joimoshirenkiro Anankoryaantsi, 1੅Okantaokarayetapaake iroka,
jiñaakero maaroni jantayetakeri Jesús MRLPRVKLUHQNDL\DDQL-XGtR-HUXVD‫ێ‬
janta. lén-ki. Ari jiyaatzitakari eejatzi Jesús.
46੅Ari jareetaari Jesús janta Caná-ki 2੅Janta Jerusalén-ki, DULRVDLNLULMRYDDQ‫ێ‬
saikatsiri Galilea-ki, tsika ipeyakero jiñaa kanaayeetziro jiñaa ipaitayeetziri

okempivaitanakaro jimireetari. Tzimatsi iñaaneki hebreo “Betesda.” Tzimatsi
*¬4.52: Kantakotachari jaka “itainkanake ooryaa,” irootake ikantayeetziri pairani “hora 7.”
157 -8$1੄5
okaratzi 5 opankoshetaaniki. Ari RQNDQW\DHHURDYLVKLPRWDQWDPLNRYHHQ‫ێ‬

otsipanampitaro osaiki ashitakorontsi kaperotatsiri.” 15੅Ikanta irika shirampari
ipaitayeetziri “Oisha.” 3੅Ari ipiyotakari jatanake, ikamantakeri judío-payeeni
osheki mantsiyari, mavityaakiri, iriitakera Jesús itzimi ovashinchagairiri.
kisoporokiri, HWKRULYDLWDWVLULMRQRU\DD\H‫ێ‬ 16੅Iro opoñaantari ikovi judío-payeeni
taka kipatsiki joyaaventaro oshevaate iroveri Jesús, tema jovashinchaantake

jiñaa. 4੅Tema ikantayeetzi: Inatzi kitaite jimakoryaantaitari. 17੅Iro
ipokapiintzi maninkariite ishevaatakairo kantamaitacha, ikantanake Jesús: “Ari
jiñaa, intzimerika etanakyaarone ikantaitatyaani jantavaitzi Ashitanari, ari
impiinkaatantakyaaro jiñaa oshevaatara, nokempitzitari eejatzi naaka nantavaitzi.”
aritake ireshitakotanai jimantsiyavaitzi. 18੅Irootakera, ikovaperotantanakari
5੅Tzimatsi janta mantsiyarimashiki judío-payeeni iroveri Jesús, tema te
aparoni tzimakotaintsiri 38 osarentsi intaani jantavaitantakaro kitaite
imantsiyavaitake. 6੅,NDQWD-HV~VMLxDDSDD‫ێ‬ jimakoryaantaitari, aña joshiyakotakari
keri jonoryaaka, jiyotapaake osamani Pava, ikantakera Jesús iriitake Pava
okantaka jimantsiyavaitake irika, jiritajaantari irirori.
josampitapaakeri, ikantziri: “¿Pikovima
peshitakotai?” 7੅Ari jakanake mantsiyari: Ishintsinka Itomintari Pava
“Pinkatharí, WHLQW]LPHLPSDLW\DRYLLQNH‫ێ‬ 19੅Ipoña Jesús jakanakeri, ikantzi: “Irika
nari aririka oshevaapaitetya jiñaa. Tema Itomitari Pava tekatsi irantashivaitya
nokovavetapiintara nompiinkaatemi irirori ikovakaanekiini. Intaani jantziro
naaka, aritake janaakotakena pashine okaratzi jiñaakotziriri Ashitariri. Maaroni
ipiinkaatake irirori.” 8੅Ari ikantzi Jesús: okaratzi jantziri Ashitariri, irojatzi
“Pintzinaye, paanairo ponoryaamento, jantziri Itomi. Omapero. 20੅Tema
piyaatai.” 9੅Apathakero jeshitakotanai jetakotari Ashitariri irika Itomitari,
irika, jaanairo ironoryaamento, aniitanai. joñaakiri maaroni jantayetziri irirori.
Iro kantacha, WHPDNLWDLWHMLPDNRU\DDQ‫ێ‬ Eekero iroñaakatyeeri tsikarika
taitari onatzi, 10੅ikantakeri judío-payeeni opaiyetari iniroitetatsiri, irootake
irika shirampari eshitakotaatsiri: “Kitaite pimpampoyaaminthataiyerine eerokaite.
jimakoryaantaitari onatzi iroñaaka, te 21੅Tema ikempitara Ashitariri jovaxDD\H‫ێ‬
RVKLQHWDDQWVLWHSDDQDLURSRQRU\DD‫ێ‬ tziri kaminkari, ikañaanetakairi, ari

mento.” 11੅Jakanake irika shirampari, ikempitari eejatzi Itomitari, LUDxDDNDD\H‫ێ‬
ikantzi: “Irinta itzimi ovashinchagaanari, teri inkoveri irirori. 22੅7HUDLUL\DNRYHQWDQ‫ێ‬
ikantakena: ‘Paanairo ponoryaamento, tatsine Ashitariri, aña iri Itomi ishinetake
piyaatai.·੅µ12੅Ari ikantaiyanakeni Judío: iriyakoventantai, 23੅ari onkantya
“¿Niinka kantakemiri: ‘Paanairo maaroiteni iriñaapinkathayetantyaariri
ponoryaamento, piyaatai?·੅µ13੅Iro Itomi ikempitaayeetzirira Ashitariri.
kantacha irika shirampari te iriyoteri Itzimi kaari ñaapinkathatairine Itomitari,
niinka ovashinchagairiri, tema te tera jiñaapinkathatzitari Ashitariri, itzimi
iriñaavairi Jesús tsika ikenanake, otyaantakeriri.
ipiyotaiyakanira atziriite janta. 14੅Ipoña 24੅Itzimirika ovayempitatairone
-HV~VMLxDJDLULVKLUDPSDULMDQWDWDVRUHQ‫ێ‬ nokantayetziri, impoña inkempisantanairi

tsipankoki, ari ikantziri: “Pinkeme, itzimi otyaantakenari, aritake inkaxDDQH‫ێ‬
aritake eshitakotaimi iroñaaka, eerora shireyetai. Eero jovasankitaavaitaitziri,
papiitairo pantairo kaariperori, ari tema karatapaake ikaamanevaitzi,
-8$1੄5੄6 158
kañaane ikantayetaa. Omapero. 25੅,URRW]L‫ێ‬ irootake ikantanari Ashitanari nantero,

mataintsira omonkaratya, LURxDDNDWDMDDQ‫ێ‬ iroora oñaakantzirori iriira Ashitanari
take, inkemapaitetairo kamashireriite otyaantakenari. 37੅Ari ikempitakari
iñaane Itomi Pava. Inkarate kemavairone, Ashitanari, itzimi otyaantakenari,
aritake irañaashireyetai. Omapero. ikinkithatakotakena irirori, temaita
26੅7HPDLNHPSLWDUD$VKLWDULULMDxDDNDDQ‫ێ‬ pinkempisantero iñaane. 7HSLxDDYRURWD‫ێ‬
tajaantzi, iro ishinetaakeriri eejatzi Itomi neteri. 38੅Te onkyaantaajatyaami iñaane,
irañaakaante irirori, 27੅ishinetakeri eejatzi tema te pinkempisanteri irotyaantane.
iriyakoventantai, tema iriitake Itomi 39੅Amatsinka pikantaveta piñaanatziro
Atziri. 28੅Eero pipampoyaaminthatashitaro Osankinajanorentsi, WHPDDULSR\DDNR‫ێ‬

iroka. Tema irootzimataintsi omonkaratya neentarori piñaayetairo pinkañaaneyetai.
inkemayetantaiyaarori kaminkariite Iro kantamaitacha, aña naakavetaka
iñaane, 29੅ari impiriintayetanake tsika okinkithatakotzi Osankinajanorentsi,
ikitayetaka. Ikaratzi antayetakerori 40੅temaita pinkovayetaiyeni eeroka
kameethari, ari inkañaaneyetai. Iriima paventaayetyaana onkantya pinkaxDDQH‫ێ‬

ikaratzi antayetapiintakerori kaariperori, tantaiyaari. 41੅Te nonkokovatashityaaro
irañaayevetaiya irovasankitaayeetairi.” naaka intharomentavaityaana atziriite.
42੅Aña niyotzitaiyami tsika pikantaiyani
Ñaayetajaantakeriri Cristo eeroka, niyotzitami eejatzi te petakotari
30੅´7HUDQDQWDVKLYDLWDURQDDNDQRNRYD‫ێ‬ Pava. 43੅Naakatake jovake Ashitanari
shitari, iri Ashitanari shinetanarori nompoke nopairyagairo ivairo. Temaita
namenakotemi. 2NDUDW]LQRNDQWDNRYHQWDQ‫ێ‬ paakameethataiyenani eerokaite. Irooma
tziri tampatzika okantaka, tema te DULULNDLPSRNHSDVKLQHSDLU\DDVKLYDLWDSDD‫ێ‬
nantashivaityaaro nokovakaari naaka, aña kyaarone ivairojanori irirori, iriiya
iro ikoviri Ashitanari otyaantakenari. paakameethataiyerine. 44੅¿Tsikama
31੅Naakami kinkithatakovaitashitachane pinkene pinkempisantaiyeni, eerokara
apaniro, WHNDWVLUDDSDQW\DDURQHQRNLQNL‫ێ‬ tharomentashivaitavakaacha, teya
thatakovaivetaka. 32੅Iro kantamaitacha pinkokovatero iri tharomentaventaiya
tzimataitatsi pashine kinkithatakotanari, Pavajanori? 45੅Eerora pikinkishirevaitashita
niyotzi irootake kyaaryooperotatsiri naakara thavetakotemine Ashitanariki.
okaratzi ikinkithatakotakenari irirori. Intzime thavetakotajaantaimine iriitake
33੅Omaperovetatya iñaaventakena Juan Moisés-ni, itzimi paventaapiintayetaari
potyaantantakariranki irosampitakiteri. eerokaite. 46੅7HPDDULPLSLQNHPSLVDQWD‫ێ‬
Tema okaratzi ikinkithatakotavakenari jaantakerimi Moisés-ni, DULWDNHPLSLQNHP‫ێ‬
omaperotatya. 34੅Iro kantacha tera iro pisantavakenami naaka, tema naakatake
noñaaventamatsite iroñaaka okaratzi josankinatakotake Moisés-ni. 47੅Irooma te
LNLQNLWKDWDNRWDQDULDSDURQLDW]LULNHPSLWD‫ێ‬ pinkempisantero okaratzi josankinatakeri,
kariri Juan. Aña iro noñaaventataitzi ¿tsikama pinkene pinkempisantero
matzirori ovavisaakoshiretaimi. 35੅Tema onkarate nonkantayetemiri naaka?”
Juan ikempivetakari aparoni ootamentotsi
itzimi kitainkatapaintsiri. ,URSLNRYDSDLQ‫ێ‬ Jovakaari Jesús 5,000 shirampari
tziri eerokaite panintaavakyaaro (Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17)
ikempitari kitainkari. 36੅Iro kantacha
6
1੅Ikanta
okaratapaake iroka,
tzimatsi kinkithatakotanari naaka, montyaanaka Jesús intatsikero
anayiriri Juan. Okaratzi nantziri naaka, inkaare saikatsiri Galilea-ki, irojatzi
159 -8$1੄6
ipaiyeetziri Tiberias. 2੅Osheki atziri iriitakera irika Kamantantaneri itzimi

oyaatakeriri, tema jiñaayetakitziiri ishinetaitakeri impoke jaka kipatsiki.”
itasonkaventantake jovashinchaayetairi 15੅,URNDQWDFKD-HV~VML\RWDNHLVKLQWVL‫ێ‬
mantsiyariite. 3੅Ipoña itonkaanake Jesús YHQWDLWDW\HHULLUDD\HHWDQDNHULLPSLQND‫ێ‬

otzishiki, ari isaikapaake itsipayetakari thariventeri atziriite, eejatzi itonkaanai
iriyotaane. 4੅Irootake areetzimataiya otzishiki, inkene isaikavaite apaniro.
kitaite Anankoryaantsi, DULSDLWHMRLPRVKL‫ێ‬
renkapiintari judío-payeeni. 5੅Ikanta Janiitantaro Jesús inkaare
jamenapaake Jesús, jiñaatzi osheki atziri (Mt. 14.22-27; Mr. 6.45-52)
oyaatakeriri, ikantakeri Felipe: 16੅Ikanta osheetyaanake, oirinkaiyaani
“¿Tsikama amananteka ovaritentsi inkaareki iriyotaane Jesús, 17੅otetaiyapaani

ovakayaariri maaroni irika atziri?” 6੅Aña pitotsiki, montyaakotaiyaani iriyaatairo
josampitashitari Felipe iriñaantyaariri Capernaum-ki. Aritake tsireniperotanake,
tsika inkante, tema jiyotajaantake Jesús tekera impiyeeta irirori Jesús. 18੅Ari
opaita iranteri. 7੅Ari jakanake Felipe, otampyaatapaake, iniroite otamakaatanake
ikantanake: “Eerotya jantetaajata 200 inkaare. 19੅$ULWDNHVDQWKDWDNHMLPRQW\DDNR‫ێ‬
denario amanantemi ovaritentsi, aña taiyani, jiñaatziiri Jesús ipokashitairi
HHSLFKRNLLQLLURYDPDWVLWDN\DDSDURSD‫ێ‬ janiitantaaro inkaare. $QWDURLWKDURYDL\D‫ێ‬
yeeni irikaite.” 8੅Ipoña ikantanake nakeni iriyotaane.੆* 20੅Ikantapai Jesús:
Andrés, iriitake pashine iriyotaane, “¡Naakatake, eero pitharovaiyini!”
irirentzira Simón Pedro, ikantzi: 9੅“Jirika 21੅Kimoshire ikantaiyani jotetavairi
jaka aparoni eentsi amaintsiri 5 tanta, pitotsiki, tekera osamanite, DDWDNRWDL\DSDD‫ێ‬

apite shima. Iro kantacha, ¿arima keni ikovirora irareetya.
irantetakyaari osheki atziri?”੆* 10੅Ari
ikantzi Jesús: “Pinkanteri maaroni Osheki atziriite amemenatakeriri Jesús
isaikayete.” Okataroshimashitatzi janta, 22੅Okanta okitaitamanai, LURMDW]LLVDLNDL\D‫ێ‬
ari isaikaiyakeni. Ikarataiyini 5,000 keni atziriite intatsikero, jiyotaiyakeni iro
shirampariite. 11੅Ari jaakotanakero Jesús apinto pitotsi jimontyaantanaa iyotaariite,
tanta, ipoña ikaratakero ipaasoonketakeri te inkaratanairi Jesús. 23੅$ULDUHHWDNRWDQWD‫ێ‬
Pava, LWVLSDU\HHWDNHQHULLNDUDW]LVDLNDPD‫ێ‬ paaka pashine pitotsi poñaayetachari
shitaintsiri. Ari ikempitaakeriri shima, Tiberias-ki, aataiyapaakeni tsika okarikitzi
ipayeetakeri maaroiteni kovatsiri. MRYDL\DNDQLWDQWDFKDSLQNLLSDDVRRQNHYHQ‫ێ‬
12੅Ikanta ikemaiyapaakani maaroni, takeri Avinkatharite. 24੅Ikanta jiñeeyake te
ikantairi Jesús iriyotaane: “Paayetairo isaike Jesús, eejatzi iriyotaaneete, RWHWDL\D‫ێ‬
opetoki okaratzi tzimakaantapaintsiri, nakani atziriite pitotsiki, jatake
eero apaavaitanta.” 13੅Jiyoyaayetairo Capernaum-ki inkokovatairi.
iriyotaaneete, ijaikitai 12 kantziri opetoki
tzimakaantapaintsiri karavetachari 5 Ipaiyeetziri Jesús
tanta. 14੅Irikaite atziri, jiñaakerora “ovaritentsi añaakaantaneri”
itasonkaventakero Jesús ovaritentsi, 25੅Ikanta
jareetaiyapaakani intatsikero,
ikantaiyanakeni: “Omaperotaajatatya, jiñaapairi Jesús, josampitapaakeri: “Rabí,
*¬6.9: Ikantaitzi jaka iroka tanta, iro jovetsikayeetake cebada. *¬6.19: Kantakotachari jaka
“santhatake jimontyaakotaiyani,” irojatzi ikantaitziri “5 terika 6 kilómetro,” ikantaitziri eejatzi
pairani “25 terika 30 estadio.”
-8$1੄6 160
¿tsikapaitema pipokake eeroka jaka?” aritake nokantaiyakemi, WHPDLWDSLQNHP‫ێ‬

26੅Ikantanakeri Jesús: “Irootakera SLVDQWDL\HQDRNDQWDYHWDNDSLxDDYHWD‫ێ‬
pikokovatantanari eerokaite tema kana. 37੅Ikaratzi joshentashiretakaakanari
SLNHPDQHHQWDL\DNDQLFKDSLQNLSRYDL\D‫ێ‬ Ashitanari, LULL\HWDNHUDRVKHQWDVKLUHSHUR‫ێ‬
kani, aña tera iro pikokovatantanari tainane, eerora nomanintavakeri naaka.
pikemathatanakero notasonkaventantake. 38੅Tema te iro nompokantakyaari jaka
Omapero. 27੅7HDULWHSLxDDVKLQWVLYHQWDVKL‫ێ‬ nopoxDDNDLQNLWHNLQDQWD\HWHURQRNRYD‫ێ‬

vaitaro ovaritentsi thonkanetachari, aña shivaitari naaka, aña iro nantapiinte
iro piñaashintsiventya ovaritentsi ikoviri Ashitanari, itzimi otyaantakenari.
enitatsiri, ontzime kañaanetakaimine. 39੅-LURNDLNRYLUL$VKLWDQDULRW\DDQWDNH‫ێ‬
Iroora ovaritentsi ipantziri Itomi Atziri, nari, eero nopeyakaantaajatzi aparoni

tema Pava, Ashitariri, LULLWDNHMRRNRWD‫ێ‬ ikaratzi joshentashiretakaayetaanari, aña
keri.” 28੅Ipoña josampiitanakeri, LNDQWDL‫ێ‬ RQW]LPDW\HQRYLULLQWD\HWDLULRYHUDDQWD‫ێ‬
tziri: “¿Tsikama nonkantayetyaaka paakyaarone kitaite. 40੅Tema ikovi
noñaashintsiventantaiyaarori ikoviri Ashitanari eejatzi, maaroni itzimi
Pava?” 29੅Jakanake Jesús: “Ikoviri Pava amenairine Itomi Pava, inkarate
pantayetairi, RQW]LPDW\HSLQNHPSLVDQ‫ێ‬ kempisantairine, aritake inkaxDDQHWDNDD‫ێ‬
tairi irika itzimi jotyaantakeri.” 30੅Ipoña yetairi. Naakatajaantakera oviriintairine
josampiitanakeri eejatzi: “¿Intsityaa omonkaratapaakyaarika kitaite.”
SLQWDVRQNDYHQWDQWHRQDQW\DDULQRQNHP‫ێ‬ 41੅Irootakera ipoñaantanakari
pisantemi? ¿Opaitama pantayetakeri? judío-payeeni ikishimavaitanakeri Jesús,

31੅Pairani acharineete jovayetakaro janta tema ikemakera ikantake: “Naakatake
tsika te inampiitaro ipaiyeetziri ‘maná,’ ovaritentsi poñeenchari inkiteki.” 42੅Ari
irootake okantziri Osankinarentsi: ikantavakaiyanakani: “¿Kaarima irika
Pava pakeri iroyaaro ovaritentsi Jesús, itomi José? Niyotaiyirini naaka
paryeentsiri inkiteki.”੆* ashitariri. ¿Opaitama ikantantari:
32੅Jakanake Jesús, ikantzi: “Okaratzi ‘Nopoñaatya inkiteki?·੅µ43੅Ikantanake
ovaritentsiperotatsiri poñeenchari Jesús: “Aritapaake pikishimavaitakena.
inkiteki, kaarira Moisés-ni panterone. 44੅Tekatsira oshentashirevaitashityaanane
Aña iri Ashitanari payetemirone. 2PDSH‫ێ‬ naaka, eerorika jamashiretairi Ashitanari

rora. 33੅Tema irika ovaritentsi ipantziri itzimi otyaantakenari. Naakatake
Pava, iriitakera poñeenchari inkiteki, iri oviriintajaantairine omonkaratapaakyaari
kañaanetakaayetairine osavisatziite.” kitaite. 45੅,URVDQNLQDUHNLNDPDQWDQWDQH‫ێ‬
34੅Ari ikantayeetanakeri: “Pinkatharí, riite, ikantake:
pimpapiintenaro iroka ovaritentsi.” Iriitajaantake Pava iyotagairine
35੅Ikantzi Jesús: ´1DDNDWDNHUDRYDULWHQ‫ێ‬ maaroiteni.
tsi kañaanetakaantaneri. Inkarate Maaroni itzimi kemairiri Ashitanari,
oshentashiretainaneri naaka, eero itzimi iyotairiri irirori, joshentashiretaana
itashaavaitai. ,QNDUDWHNHPSLVDQWDQDL‫ێ‬ naaka. 46੅Tera nonkantatye tzimatsira
nane naaka, eero jimirevaitai. 36੅Tema ñaavorotakerine Ashitanari, aña apaniro
*¬6.31-58: Jaka tsika oñaaventakota “ovaritentsi,” irootake ikantayeetziri pairani “tanta.” Ari
okempitari eejatzi, jiñaaventakoyeetzirora pairani tanta, iroora jiñaaventakoyeetzi maaroni
ovaritentsi. Iroovaitake akantapiintaiyini aakaite: “Poya kaniri,” tera intaani añaaventero kaniri,
aña tzimataitatsi eejatzi vathatsi oyaari.
161 -8$1੄6
jiñaavorotataitziri poñeenchari Pavaki.

47੅Itzimirika kempisantainane naaka, Iñaaventayeetziro kañaanetaantsi
aritake inkañaanetai. Omapero. 48੅1DDND‫ێ‬ 60੅,NDQWDLNHPD\HHWDNHURLURNDL\RWDDQ‫ێ‬
takera ovaritentsi añaakaantaneri. tsi, irikaite ikaratzi oyaatziriri Jesús,

49੅Jovavetakaro picharineete ‘maná’ janta ikantaiyanakeni: “Iroka ikantayetakeri
tsika te inampiitaro, kamayetzimaitaka. Jesús pomerentsiitaka akantyaarori.
50੅Iriima oshiyakarori ovaritentsi ¿Ipaitama kempisantamatsiterine?”
noñaaventziri naaka ipoñaatya inkiteki. 61੅Ikanta Jesús, ML\RWDNHRNDUDW]LLNLVKLPD‫ێ‬
Intzimerika ovaiyaarine irika, eero vaitaiyiri, josampitanakeri: “¿Tema

ikaamanetai. 51੅Naakatakera kañaaneri onimotemi iroka? 62੅¿Opaitama avisatsine,
ovaritentsi poñeenchari inkiteki. ,QW]LPH‫ێ‬ aririka piñeeri Itomi Atziri irovajenokaiya
rika ovakyaarone iroka ovaritentsi, ari tsika ipoñaaka pairani? 63੅Okaratzi
inkañaanetai. Iroka ovaritentsi nopantziri noñaaventakoyetakemiri, LURRUDNDQWDNR‫ێ‬
naaka, novathajanora onatzi. Iriira tacha okaratzi añaashiretakaantatsiri,
noshinetakoventa osavisatziite inkaxDD‫ێ‬ kaarira avathajanori noñaaventakote,
neyetantaiyaari.” tekatsi ompaiperotajaantya avatha. Aña
52੅Ari ikantavakaiyani judío: “¿Tsikama iro noñaaventzi aventaashirenkantsi kaari
inkenakairoka irika irovakaantairori koñaanetatsi, kañaanetakaantatsiri. 64੅Iro
ivatha?” 53੅Ikantanake Jesús: “Eerorika kantacha eenirotatsi tsika pikaratzi
povaro eerokaite ivatha Itomi Atziri, eerokaite kaari kempisantatsine.” Tema
eerorika piriro iriraane, eerora pikaxDD‫ێ‬ ML\RW]LWDWDLND-HV~VLW]LPLNDDULNHPSLVDQ‫ێ‬
neyetai. Omapero. 54੅,W]LPLULNDRYDN\DD‫ێ‬ tatsine, tsika itzimi pithokashityaarine.
rone novatha, itzimi irakerone niraane, 65੅Eekero ikantanakitzi Jesús: “Iroora
ari inkañaaneyetai. 1DDNDWDNHRYLULLQWD‫ێ‬ nokantzitantakamiri: ¶WHNDWVLUDRVKHQWD‫ێ‬

jaantairine omonkaratapaakyaarika shirevaitashityaanane naaka: eerorika
kitaite. 55੅7HPDLURNDQRYDWKDRYDULWHQWVL‫ێ‬ ishineshiretaanari Ashitanari.·੅µ
perori onatzi, LURNDQLUDDQHLURMLPLUHSH‫ێ‬ 66੅Aripaitera, jiñeetake osheki
roitari. 56੅Intzimerika ovakyaarone SL\DSLWKDWDQDNHUL-HV~VR\DDYHWDSLLQWD‫ێ‬

novatha, intzime eejatzi irakerone kariri. 67੅Ipoña Jesús josampitanakeri 12
niraane, itsipashiretaatyaana naaka, iriyotaane: “¿Pikovima eejatzi eerokaite
eejatzi naaka notsipashiretaari irirori. piyaatayetai?” 68੅Ari jakanake Simón
57੅Tema Ashitanari, itzimi otyaantakenari, Pedro: “Pinkatharí, ¿Intzimekama
kañaaneri jinatzi, iriitake añaakaanari niyaatashiteri? $xDHHURNDWDNHxDDYHQWD‫ێ‬
naaka. Ari okempitari eejatzi, intzimerika jaantakerori kañaanetaantsi. 69੅Aritake
ovaiyaanari naaka, LULLWDNHQDxDDNDD\H‫ێ‬ nokempisantaiyakemi naakaite. 1L\RWDL‫ێ‬
tairi. 58੅1RNLQNLWKDWDNRWDW]LLURUDRYDULWHQ‫ێ‬ yini eerokatake Cristo, Itomi Pava
tsi poñeenchari inkiteki. Iroka ovaritentsi Kañaaneri.” 70੅Jakanake Jesús, ikantziri:
te oshiyaro ‘maná’ otzimi jovayetakari ´¢.DDULPDQDDNDL\R\DDNHPLULSLNDUDWD‫ێ‬
pairani picharineete eeroka, RNDQWDYH‫ێ‬ kera 12? Iro kantamaitacha, tzimatsi
taka jovayevetakaro, ikamayetake. Iriima aparoni pikaratakera kamaari jinatzi.”
inkarate ovakyaarine irika oshiyarori 71੅Jiñaavaitakerora iroka Jesús, MLxDDYHQ‫ێ‬
ovaritentsi, ari inkañaanetai.” 59੅,URR\HWD‫ێ‬ tatziiri Judas, Itomi Simón Iscariote.

kera jiyotaantakeri Jesús ipiyotaiyakani Tema iriitake Judas pithokashityaarine,
janta japatotapiintaita saikatsiri iriivetaka aparoni karatapiintakeriri 12
Capernaum-ki. iriyotaane.
-8$1੄7 162
thate, aña jamatavitakeri atziriite.” 13੅Iro

Irirentzipayeeni Jesús te kantamaitacha, RPDQDDQWVLNLLQLMLxDDYHQ‫ێ‬
inkempisantaiyerine tayetziri Jesús, WHPDLWKDURYDNDD\HWD‫ێ‬
7
1੅Ikanta okaratapaake irokapayeeni, tyaari judío-payeeni.
jareetantavaita Jesús janta 14੅2NDQWDRQL\DQNLWDNHMRLPRVKLUHQ‫ێ‬
Galilea-ki. Te inkove isaikanai Judea-ki, kaita, kyaapaake Jesús tasorentsipankoki,

tema janta ikokovatatziiri judío-payeeni jiyotaantapai. 15੅Pampoyaavaka
iroveri. 2੅Iro kantacha monkaratzimataa ikantaiyanakani judío, ikantaiyini:
kitaite ikimoshireventapiintziro “¿Tsikama jiyotanetantari irika, te
judío-SD\HHQLLSDL\HHW]LUL´SDQNRVKHWDQ‫ێ‬ LQN\DDSHURYHWDDMDW\DWVLNDML\RWDDQWD\HH‫ێ‬
tsi.” 3੅Ithainkitanakari, irirentzi irirori tzi?” 16੅Ari jakanake Jesús, ikantzi:
okarikiini, ikantanakeri: ´(HURSRPDQD‫ێ‬ “Okaratzi niyotaantziri tera naaka
tziita jaka, piyaate Judea-NLLULxDDQW\DD‫ێ‬ iyotashityaarone, aña iri iyotakaanaro
miri janta piyotaaneete onkarate otyaantakenari. 17੅,QNDUDWHNRYDSHURWD‫ێ‬
pantayeteri. 4੅Tema ikaratzi kovatsiri jaantanairone ikoviri Pava, ari iriyotairo
irasagaamentaityaari, WHMRPDQDNDDW]LL‫ێ‬ LUL3DYDL\RWDNDDQDURULRNDUDW]LQL\RWDDQ‫ێ‬
taro jantayetziri. Pimatzirora eeroka tziri, tema te naaka iyotashivaityaarone.
pantayetziro opaiyetari, poñaakantero 18੅7HPDLNDUDW]LL\RWDDQW]LURULML\RWDVKL‫ێ‬
tsika ipiyotaiyani atziriite.” 5੅Tetya vaitari, LNRNRYDWDW]LLULxDDSLQNDWKD\HHWD‫ێ‬

LQNHPSLVDQWDDMDWHULHHMDW]LLULUHQW]LSD‫ێ‬ shityaari. Iriima itzimi kovakovatzirori
yeeni. 6੅Ari ikantanake Jesús: “Aña tekera iñaapinkathayeetairi otyaantakeriri, iriira
omonkarapaitetyaata noñaakantantya ñaavaitzirori kyaaryoori. 7HUDLQW]LSLVKL‫ێ‬
naaka, irooma eerokaite aritzimovaitzimi revainete irirori. 19੅¢7HPDMRVDQNLQDYHWD‫ێ‬
maaroni kitaiteri. 7੅Te inkisaneentemi kami pairani Moisés-QL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
eerokaite osavisatziite. Irooma naaka tane? Iro kantacha, WHSLPRQNDUDWDL\H‫ێ‬
osheki ikisaneentana, tema koñaaro rone. ¿Opaitama pasaryaantanari naaka
nokantziro naaka, okaratzi jantayetziri povena iroñaaka eeroka?” 20੅Ari
kaariperori onatzi. 8੅Piyaataiyeni eeroka ikantaiyanakeni atziriite: “¡Kamaarí!
joimoshirenkaita, eero niyaatzita naaka, ¿Ipaitama asaryaamiri irovemi?”
tema tekera omonkarapaitetyaata 21੅Ikantzi Jesús: “Maaroni eerokaite
noñaakantantya.” 9੅Ikantakeri iroka, osheki pipampoyaakero piñaajatakena

irojatzi isaikanake Galilea-ki. nantakeri kitaiteki jimakoryaantaitari.
22੅Iro kantamaitacha, ikantakaantake
Joimoshirenkiro Jesús ipaiyeetziri Moisés-ni pintomeshitaanitapiintante.
“pankoshetantsi” (Okantavetaka kaari Moisés-ni
10੅Iro kantacha aritake jataiyake poñaakaantyaarone iroka, aña iri
irirentzipayeeni, jatanake eejatzi Jesús SRxDDNDQWDQDNDURDYDLVDW]LLWHWHNHUDPLQ‫ێ‬
joimoshirenkaita te iroñaakantajaantya, tha intzime Moisés-ni.) Iro opoñaantari
aña iromananekiini ikantaka. 11੅,NRNRYD‫ێ‬ pitomeshitaanitapiintantzi eerokaite,
takeri judío-SD\HHQLMDQWDMRLPRVKLUHQ‫ێ‬ okantavetaka kitaite jimakoryaantaitari.
kaita, ikantaiyini: ´¢7VLNDPDLVDLNDDMD‫ێ‬ 23੅Piñaakero, pimonkaraantyaarori
tzika shirampari?” 12੅Osheki atziriite eerokaite Ikantakaantane Moisés-ni

ñaaventakeriri Jesús. 7]LPDWVLNDQWD\HWD‫ێ‬ pitomeshitaanitapiintantake kitaite
tsiri: “Kameethari inatzi shirampari.” jimakoryaantaitari. ¿Ipaitama
Tzimatsi pashine kantatsiri: ´7HLQNDPHH‫ێ‬ SLNLVDQHHQWDQWDQDULQDDNDQRYDVKLQFKD‫ێ‬
163 -8$1੄7
gairi ivathaki maaroni aparoni atziri kantacha eero piñagaana, tema eero
kitaite jimakoryaantaitari? 24੅3DDPDYHQ‫ێ‬ pitsipatana tsika nosaikapai naaka.” 35੅Ari
tya ovapyiimotashitamikari aririka josampitavakaanaka judío-payeeni:
piyakoventante. Aña tampatzikashirepero “¿Tsikama iriyaamatsiteka irika eero
pinkantya pamenayetakotante.” añaantari? ¿Iriyaatatyeema pashineki
QDPSLWVLMRLYDUDD\HWDNDDVKHQLQNDSD‫ێ‬
¿Iriitakema irika Cristo? yeeni judío, inkene iriyotaayetairi kaari
25੅Tzimayetatsi Jerusalén-satzi, RVDPSL‫ێ‬ asheninkata? 36੅¿Opaitama ikantakotziri:
tantanaintsiri, ikantzi: “¿Kaarima irika ‘Pinkokovavetaiyaana, eeromaita
ikokovataitzi irovaiteri? 26੅Jirinta piñagaana, tema eero pitsipatana tsika
isaikake, PDDURQLMLxHHW]LULLNLQNLWKDYDL‫ێ‬ nosaikapai naaka?·੅µ
tzi. Tekatsitya akotashiterine. ¢-L\RWD‫ێ‬
tziima jevariite omaperotatya Cristo Jiñaa kañaanetakaantatsiri
jinatzi irika shirampari? 27੅Iro kantacha 37੅Ovekaraantapaakarori kitaite ari
irika, ayotaiyirini tsika ipoñaaro. Irooma joimoshirenkaperoyeetari. $ULUDLNDW]L\D‫ێ‬
apaata aririka impokake maperotzirori nakari Jesús, VKLQWVLLQLLNDQWDMLxDDYDLWD‫ێ‬
ipaita Cristo, tekatsira iyotatsine tsika nake, ikantzi: ´,W]LPLULNDPLUHQHHQWDYDL‫ێ‬
ipoñaaro.” 28੅Ikanta ikemake Jesús, tatsineri, iroshentashiretaiyaana naaka,
isaikakera jiyotaantzi tasorentsipankoki, imirevaitaiya. 38੅7HPDRNDQW]L2VDQNLQD‫ێ‬
shincheenka ikantanake: “¡Arima, janorentsi:
piyotaiyana eerokaite tsika nopoñaaro! Inkarate kempisantainane naaka,
,URNDQWDFKDWHUDQDDNDQLQWDNDDVKLW\DD‫ێ‬ RQNHPSLYDLW\DDURRVKL\DDVKLUHWDQ‫ێ‬
rone nompoke, aña irotyaantane nonatzi tyaarimi jiñaa kañaanetakaantatsiri.”
itzimi javentaaperoyeetari. Tsika itzimi 39੅Iriira joshiyakaaventzi Jesús jaka
kaari piyotaajataiyini eerokaite. LQNDUDWHNHPSLVDQWDLULQHDULLQDPSLVKLUH‫ێ‬

29੅Niyotziri naaka tema ari nokaratziri, tantaiyaari Tasorentsinkantsi. 2NDQWDYH‫ێ‬
iriitake otyaantakenari.” 30੅$ULLNRYDYHWD‫ێ‬ taka tekeramintha irotyaantayeeteriita
naka iraakaantayeetanakerimi, iro Tasorentsinkantsi, tema Jesús tekeraata
kantacha tekatsi akotashiterine, tema irovajenokashitaiyaaro irovaneenkaro.
tekera omonkarapaiteta. 31੅Osheki
kempisantanakeriri Jesús, ikantaiyini: Itzimporokanake atziriite
“Kaaririkami irika Cristo intzime 40੅Tzimayetatsi atziri kemakeriri Jesús
pokatsine, HHURW\DDPLLWDVRQNDYHQWDQWD‫ێ‬ ikantakeri, ikantaiyanake: “Omaperotatya
yetaajatzimi irika shirampari, ñaakero.” irika shirampari kamantantaneri jinatzi.”
41੅Tzimatsi pashine kantanaintsiri: “Cristo
Jotyaantake Fariseo oirikerine Jesús jinatzi irika.” Iro kantacha tzimatsi
32੅Ikanta Fariseo-payeeni ikemakero pashine kantatsiri: “Kaari, tema Cristo
ikantayetakeri atziriite jiñaaventziri eero ipoñaaro Galilea-ki. 42੅Tema okantzi
Jesús, MDDSDW]L\DQDNDULLMHYDUHRPSHUDWD‫ێ‬ Osankinajanorentsi:
sorentsitaari, MRW\DDQWDNHNHPSR\DDYHQ‫ێ‬ Icharine irinatye pinkathari David-ni
tarori tasorentsipanko iroirikakiteri. 33੅Ari intzime Cristo-tatsineri, impoxHH‫ێ‬
ikantzi Jesús: “Kapichepaitetapaake yaaro Belén-ki, inampikira pairani
nosaikimoyetanaimi eerokaite, impoña David-ni.”
niyaatai isaikira otyaantakenari. 34੅Osheki 43੅Ari itzimporokanakeri atziriite
pinkokovavetaiyaana eerokaite, iro iñaanatavakaamentanakarira Jesús.
-8$1੄7੄8 164
44੅Tzimayetatsikovavetanainchari neri, LURNDWVLQDQHMRPRQWKDDNRWDMDDQWDL‫ێ‬

iraakaanterimi, WHNDWVLPDLWDDNRWDVKLWH‫ێ‬ takaro omayempivaitzi. 5੅Ikantakaantake
rine. pairani Moisés-ni intsitokaitero,
kantachari tsinane. ¿Tsikatya pikantzika
Tera iriñeetaajate kempityaarine eeroka?” 6੅Iro josampitantariri irikaite
irika iñaavaitzi ikovi inkompitakaityaari, ontzimantyaari
45੅,NDQWDNHPSR\DDYHQWDURULWDVRUHQWVL‫ێ‬ ompaitya inkantakoteriri. Iro kantacha
panko jataiyeeni isaikira Fariseo-payeeni Jesús oyootanaka josankinavaitantaro
LWVLSD\HWDNDULLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬ irako kipatsiki. 7੅(HNHURUDMRVDPSL\HHWD‫ێ‬
taari, ari josampitavairiri, ikantziri: tziiri, ari ikatziyanaka joyootakara,
“¿Opaitama kaari pamantakari?” 46੅Ari ikantanakeri: ´7HULNDSLQNDDULSHURVKLUH‫ێ‬
ikantaiyini irirori: “¡Tera iriñeetaajate taiyeni pikarataiyakenira eerokaite,
kempityaarine irika iñaavaitzi!” petakaantyaaro pintsitokantyaaro mapi
47੅Ikantaiyanake Fariseo: ´¢3LPDW]LWDND‫ێ‬ iroka tsinaneka.” 8੅Eejatzi joyootanaa,
URPDHHURNDLWHSLVKLQHWDNDLUDPDWDYL‫ێ‬ japiitanairo josankinavaitzi kipatsiki.
temi? 48੅¿Tzimatsima aparoni ajevarite 9੅Ikanta ikemaiyavakero kantachari, ari
kempisantakeriri irika shirampari? ipiyayetanaa, ikinkishiretakoyetanakero

¿Tzimatsima eejatzi naakaite Fariseo tsikara ikantayeta iriroriite. Iriira
kempisantakeriri? 49੅,QWDDQLUDLNHPSLVDQ‫ێ‬ etatainakaro ipiyanaka antarikonaite.
tamatsitziri atziriite kaari iyotakoterone Ikanta isaikanake Jesús apiteroini
Ikantakaantaitane, ovasankitaarira itsipatakaro tsinane jamayeetakeri,
irinayete.” 50੅Ikanta Nicodemo, 10੅ikatziyanaa joyootaka, ari josampitziro
Fariseo-tatsiri itzimiranki pokaintsiri ikantziro: “Tsinané, ¢7VLNDPDLNHQDL\D‫ێ‬

iriñeeri Jesús, ikantanake: 51੅“Okantzi keni? ¢7HNDWVLPDL\DDWDNDLURQHLUL\DNR‫ێ‬
Ikantakaantaitane, te oshinetaantsite ventemi?” 11੅Akanakeri iroori okantziri:
iyakoventeri atziri terika ankemajaanteri “Tekatsitya, Novinkatharite.” Ikantzi
aakaite inkene ayotero opaita jantakeri.” Jesús: ´(HMDW]LQDDNDHHURQL\DNRYHQ‫ێ‬
52੅Ari ikantaiyanake irirori: ´¢(HURNDWD‫ێ‬ tzimi. Piyaatai iroñaaka, eerora papiitairo
kema eejatzi Galilea-satzi? 3LxDDQDSHUR‫ێ‬ pinkaariperoshirevaitai.”
tero Osankinajanorentsi, ari piñaakero
tekatsira kamantantaneri poñaachane Jesús kitainkatakotziri osavisatzi
Galilea-ki.” 12੅Ipoña japiitanakero Jesús jiyotairi
atziriite, ikantziri: ´1DDNDWDNHNLWDLQNDWD‫ێ‬
Tsinane mayempiro kotziri osavisatziite. ,W]LPLULNDRVKHQWD‫ێ‬
53੅Ipoña jiyaataiyeeni ipankopayeeniki. shiretaiyaanane naaka, DULWDNHQRQNLWDLQ‫ێ‬
8
1੅Iro kantacha Jesús tonkaanake kashiretakotairi, onkempivaityaaro te
irirori otzishiki Olivos. 2੅Ikanta inkenavaitai otsirenikitzi.” 13੅Ari
okitaitamanai, ipiyaa tasorentsipankoki. ikantaiyanakeni Fariseo-payeeni:
Osheki atziri piyotzimentavaari, saikapai ´3RYDNRYHQWDYDLWDVKLWDNDSLNLQNLWKDWDNR‫ێ‬
Jesús jiyotaapairi atziriite. 3੅Ikanta vaita apaniro, tekatsira apantyaarone
iyotzinkariite itsipayetakari okaratzi pikinkithatakovaivetaka.” 14੅Ari
Fariseo-payeeni jamakeneri aparoni jakanake Jesús: “Apantaro okaratzi
tsinane jomonthagaitakari omayempitzi. nokinkithatziri naaka, okantavetaka
-RYDW]L\DSDDNHURQL\DQNLQHNLLSL\RWDL‫ێ‬ noñaaventakovaivetaka apaniro. Tema
yani. 4੅Ikantapaakeri Jesús: ´,\RWDDQWD‫ێ‬ niyotzi tsika nopoñaakaro, tsika janta
165 -8$1੄8
niyaatai. Iro kantamaitacha eerokaite, te nokantantamiri: ‘Ari pinkamakoyetairo

piyotaiyeroni. 15੅Iro pametashitapiintakari piyaariperonka. 7HPDHHURULNDSLNHPSL‫ێ‬
eerokaite poshiyakotari atziriite santairo nokamantakovetakara niinkarika
jiyakoventantzi. Irooma naaka tekatsi naaka, LURRWDNHUDSLQNDPDNRWDQWDL\DD‫ێ‬
niyakovente. 16੅,URRPDDULULNDQL\DNRYHQ‫ێ‬ rori piyaariperonka.·੅µ25੅,SRxDMRVDPSLWD‫ێ‬
tante naaka, okaratzi nokantayetziri nakeri: “¿Niinkama eeroka?” Ari
omaperotatya, tema te apaniro jakanake Jesús: ´$ULWDNHQRNDPDQW]LWD‫ێ‬
niyakoventante, aña ari nokaratziri kami ovakeraini. 26੅Tzimatsi osheki
Ashitanari itzimi otyaantakenari. 17੅Jiroka nonkantemiri, ari niyakoventakemi
okantzi Ikantakaantaitane ipayeetakemiri eejatzi. Tema okaratzi iñaavaitziri
eerokaite: otyaantakenari kyaaryoori onatzi.
Aririka oshiyavakaa inkantayeteri Okaratzi nokamantayetzimiri eerokaite
apite kamantakotantatsine, RPDSH‫ێ‬ osavisatziite, irootake ikamantajaantanari
rotatya okaratzi ikinkithatziri. irirori.” 27੅,URNDQWDFKDLULNDLWHNHPDNH‫ێ‬
18੅Naakatajaantakera kamantakotaincha. riri Jesús, WHLQNHPDWKDWDYDNHULMLxDDYHQ‫ێ‬
Eejatzi Ashitanari otyaantakenari irijatzi tatziiri Ashitairi. 28੅,URRWDNHLNDQWDQWDQD‫ێ‬
pashine kamantakotanari. Apitera kari Jesús: ´$ULULNDSLPSDLNDNRWDNDDQWD‫ێ‬
nokaratzi nokamantakotaka.” 19੅Ari keri Itomi Atziri, aripaitera piyote
josampitanakeri: “¿Tsikama isaikiri naakatake. 7HUDQDDNDDQWDVKLYDLW\DD‫ێ‬
Ashitamiri?” Ikantzi Jesús: “Eerokaite te rone nokovakaari. Intaani niyotaantziro
piyotaiyenani naaka, HHMDW]LSLNHPSLWDL‫ێ‬ okaratzi jiyotaanari Ashitanari. 29੅Tema
riri Ashitanari. Arimi piyotaiyenami itzimi otyaantakenari ari itsipashiretana
naaka, ari piyotakerimi eejatzi naaka. Te irookaventena Ashitanari, tema
Ashitanari.” 20੅Arira ikinkithayetakero nantapiintziniri okaratzi ookimotariri.”
Jesús jiyotaantzira tasorentsipankoki, 30੅Ikanta iñaaventayetakerora Jesús iroka,
janta tsika jovayeetapiintziri kireeki osheki kempisantanakeriri.

jashitakaayeetariri Pava. ,URNDQWDPDLWD‫ێ‬
cha tekatsira aakaanterine, tema tekera Iro kyaaryoori
omonkarapaiteta. isaikakaashivaitanaiyaamine
31੅Ipoña Jesús ikantanakeri
Tsika janta niyaatai naaka, judío-SD\HHQLLNDUDW]LNHPSLVDQWDQDNH‫ێ‬
eero pareeyetaa eerokaite riri: “Aririka poisokerotanakyaaro
21੅Ipoña japiitanakero Jesús ikantzi: noñaane, HHURNDWDNHN\DDU\RRULQL\RWDD‫ێ‬
“Aririka niyaatai, RVKHNLSLQNRNRYD\H‫ێ‬ neete. 32੅Aritake piyotairo kyaaryoori, iro
taina eerokaite, iro kantamaitacha ari saikakaashivaitanaiyaamine.” 33੅-DNDL\D‫ێ‬
pinkamakoyetairo piyaariperonka. Tema nakeni irikaite: “Icharineete Abraham-ni
tsika janta niyaatai naaka, HHURSDUHH\H‫ێ‬ nonayetzi naakaite. Te intzime impaitya
taa eerokaite.” 22੅Ari ikantaiyanake omperavaityaanane. ¢2SDLWDPDSLNDQWDQ‫ێ‬
judío-payeeni: “¿Ishinevaitatyaama irika. tanari eeroka: ‘Ari pisaikashivaitanaiya?’
Irootya ikantantari eero areeta aakaite ”
tsika iriyaate irirori?” 23੅Ikantanake Jesús: 34੅Ikantzi Jesús: “Ikaratzi antapiintzirori
“Osavisatzi pinayetzi eeroka, irooma kaariperori, NHPSLYDLWDNDRPSHUDWDW\HH‫ێ‬

naaka jenokisatzi nonatzi. $ULSLQDPSL‫ێ‬ yaarimi. Omaperora. 35੅$SDURQLRPSHUD‫ێ‬
taro eerokaite kipatsiki, irooma naaka taari kapichera isheninkavaitayeetyaari,
inkiteki nonampitaro. 24੅Irootake LULLPDDSDURQLLWRPLLWDULLQNDQWDLWDW\HH‫ێ‬
-8$1੄8 166
yaani isheninkamirinkayeetari. 36੅Tema tziro thaiyaantsi. Iririite thairi jinatzi.

aririka isaikakaashivaitanaiyaami 45੅Irooma naaka noñaavaitziro kyaaryoori
Itomiitari, arira pisaikashitziivaitaiya. ñaantsi, temaita pinkempisantaiyena

37੅Niyotaiyimi icharineete Abraham-ni eerokaite. 46੅¿Tzimatsima jaka aparoni
pinatzi. Iro kantamaitacha pikovaiyakeni pikarataiyake iyoperotajaantziro
povena, WHPDWHRRNLPRWDPLQRxDDQH\H‫ێ‬ ikantzira: ‘Kaariperoshireri jinatzi Jesús?’
tari. 38੅Iroora noñaaventayetzi naaka Tema kyaaryoori onatzi okaratzi
okaratzi joñaakanari Ashitanari. Irooma QRxDDYDLW]LUL¢RSDLWDPDNDDULSLNHPSL‫ێ‬
HHURNDLWHSDQWD\HWDVKLWDURSLNHPDNRWDL‫ێ‬ santantana? 47੅Itzimirika jashitari Pava,
rira ashitamiri eeroka.” ikempisantziro iñaane Pava. Irooma
eerokaite tera jashitaami Pava, te
Iriira ashitariri kamaari pinkove pinkempisantaiyeni.”
39੅Ari jakaiyanakeni iriroriite: “¡Aña iri
Abraham-ni ipaiyeetziri Ashitanari, Itzimitaika Cristo
iriitake novaisatziite!” Ipoña ikantzi 48੅Ikanta judío-payeeni ikantanakeri
Jesús: “Eerokami charinetyaarinemi Jesús: “Omatatya nokantaiyakemi
Abraham-ni, ari pantakeromi okaratzi Samaria-satzi pinatzi, tema kamaari
jantayetakeri irirori. 40੅Iro kantacha, pinatzi.” 49੅Ari jakanake Jesús: “Te
okantavetaka noñaaventaperotakemiro nonkamaarite, noñaapinkathatziri naaka
okaratzi jiyotakaakenari Pava, SLNRYDL\D‫ێ‬ Ashitanari. Irooma eerokaite, WHSLxDDSLQ‫ێ‬
keni eerokaite povena. £,URNDDULLULPDWD‫ێ‬ kathataiyenani. 50੅.DDULUDQDDNDNRYDVKL‫ێ‬
nete pairani Abraham-ni! 41੅Irojatzi tachane piñaapinkathayetena, aña
pantapiintaiyakeri okaratzi jantakeri W]LPDWVLSDVKLQHNRYDWVLULLULxDDSLQNDWKD‫ێ‬
pairani pivaisatziite.” Ari ikantaiyanakeni yeetena, iriitakera iyakoventantaatsine.
iriroriite: “¡Tera naakaite irovaiyantane 51੅Itzimirika kempisantairone noñaane,
thainkatasorentsivaitaneri. Apaniro eerora ikaamaneyetai. Omaperora.” 52੅Ari

ikanta Ashitanari, iriitake Pava!”੆* 42੅Ari ikantaiyanake judío-payeeni: “Ari
jakanakeri Jesús: “Omaperomi iri Pava niyoperotaiyini omapero pikamaaritzi.
ashityaamine, ari petakotakyaanami, Tema kamake Abraham-ni, DULLNHPSLWD‫ێ‬
tema Pavaki nopoñaakaro naaka, MLULNDWD‫ێ‬ kari kamantantaneriite, kamayetake
kena. Tera naaka pokavaitashitachane maaroiteni. Ipoña pikantziya eeroka:
nonintakaanekiini, DxDLUL3DYDRW\DDQWD‫ێ‬ ‘Itzimirika kempisantairone noñaane,
kenari. 43੅¢2SDLWDPDNDDULSLNHPDWKDWDQ‫ێ‬ eero ikaamaneyetai.’ 53੅¿Panayirima
tana eerokaite? Iroora kantakaantzirori eeroka nocharineni Abraham? Kamake
tera pinkovaiyeni pinkempisantero irirori, DULLNHPSL\HWDNDULNDPDQWDQWDQH‫ێ‬
noñaane. 44੅Iriitake ashitakamiri kamaari, riite eejatzi. ¿Tsikama pimpaimatsityaaka
pantapiintakeneri okaratzi ikoviri. Tema eeroka?” 54੅Jakanake Jesús: “Naakami
ari jashi jovakero kamaari ovakera kovashitachane iriñaapinkathayeetenami,
etantanakarori, jovamaashiretantzi. tekatsi apantyaarone. Iro kantacha itzimi
Thairi jinatzi, te iriñaavaitero kyaaryoori. ñaapinkathatakaantanari, iriitake
Aririka inkove iramatavitante, MLxDDYDL‫ێ‬ Ashitanari. ,ULMDW]LSLNDQWDSLLQWDYHWDL\D‫ێ‬
*¬8.41: Ikantakoitziri jaka “thainkatasorentsivaitaneri,” irijatzira ikantayeetziri mayempiriite.

Tema joshiyakaaventapiintakeri pairani judío-payeeni, te inkinatanetyaari Pava, jantayetzirora
kaariperori.
167 -8$1੄8੄9
rini eerokaite ‘Novavane.’ 55੅,URNDQWDPDL‫ێ‬ 5੅Eenirora nosaiki naaka jaka kipatsiki,

tacha eerokaite te piyotaiyerine. Irooma naakatake kitainkatakotziri osavisatzi.”
naaka noñiiri. Aririkami nonkante ‘te 6੅Ikaratakero iñaavaitake Jesús, LFKRRQWD‫ێ‬
noñiiri,·WKDLULQRQDNHQRNHPSLWDNRWD‫ێ‬ nake kipatsiki, jamirokake kapicheeni

miro eerokaite. Iro kantacha omapero kipatsipitha irakoki, jotziritaakitakeri
noñiiri. Nokempisantziro iñaane. mavityaakirika. 7੅Ipoña jiñaanatziri
56੅Pairani Abraham-ni, SLFKDULQH\HWDQD‫ێ‬ ikantziri: “Piyaate pinkivaakitya janta
kari eerokaite, ikimoshiretake iriñeerora ovaankanaata paitachari Siloé.” Ari
nompokapaitete. Aritake jiñaamaitakana, ikenanake mavityaakiri, ikivaakitapaaka.
iniroite ikimoshiretake.” 57੅Ipoña Ikanta ipiyapaaka, kantanai jameni
judío-payeeni ikantanakeri Jesús: kameetha.੆* 8੅Ikanta isheninkapayeeni,
“Tekeramintha ontzime eeroka 50 ikaratzi ñaayetapiintziriri ikampitantzi
posarentsite. ¿Ipoña pikantzi piñiiri impashiyeetyaari, josampitavakaayeta,
Abraham-ni?” 58੅Ari jakanake Jesús: ikantzi: “¿Kaarima irika saikapiintatsiri
“Tekeramintha intzimeeta Abraham-ni. ikovakotantzi impashiyeetyaari?” 9੅7]LPD‫ێ‬
‘Naakatzitaka.’ Omaperora.”੆* 59੅Ikanta yetatsi kantatsiri: “Iriitake.” Pashine
irikaite jaayevetanaka mapi ikovi kantayetatsi: “Aña kaari, iriivaivetaka.”
impicheerimi. Iro kantamaitacha Jesús, Iro kantamaitacha, ikantzi irirori:
jomanapithatanakari. Shitovanake “Naakatake.” 10੅Ipoña josampitanakeri:
tasorentsipankoki. “¿Tsikama pikantairoka pamenantaari
kameetha iroñaaka?” 11੅Ari ikantanake
Jovashincheeri Jesús irirori: “Irinta shirampari paitachari
mavityaakitatsiri itzimapaake Jesús, iriitake matakenarori, tzimatsi
9
1੅Ikanta ikenayetzira Jesús, jiñaake jotziritakenari nokiki, ipoña ikantakena:
aparoni mavityaakitatsiri, jashi ‘Piyaate ovaankanaata Siloé. Ari
jovatziiro ovakera itzimapaake. 2੅Ikanta pinkivaakityaari.’ Ikanta niyaatanake, ari
iriyotaane josampitakeri, ikantziri: “Rabí, nokivaakitapaaka, kantanai namene.”
¿Ipaitama imavityaakitantari itzimake 12੅Ipoña josampitanakeri: “¿Tsikama
irika shirampari? ¢,URRPDNDQWDNDDQWD‫ێ‬ iroñaaka irika shirampari?” Ari ikantzi

rori iyaariperonka ashitariri? ¿Irojatzima irirori: “Te niyote.”
kantakaantarori iyaariperonka irirori?”
3੅Ari jakanake Jesús, ikantzi: “Te iro Fariseo-payeeni josampitziri
mavityaakiri eshitakotaatsiri
kantakaanterone iyaariperonka irirori, te
onkantakaantero iyaariperonka ashitariri 13੅,SRxDMDD\HHWDQDNHULPDYLW\DDNLYHWD‫ێ‬
eejatzi. Iro okantantari iroka, onkantya chari isaikayetzi Fariseo-payeeni. 14੅Tema

iriñaantayeetyaarori iroñaakantayeetero kitaite jimakoryaantaitari onatzi,
ishintsinka Pava. 4੅Eenirora okitaitetzi, jotziritaakipaitetantakariri Jesús
ontzimatye antero irantavaire itzimi mavityaakivetachari, iro jamenantaari
otyaantakenari. 7HPDDULULNDRQWVLUHQLWD‫ێ‬ kameetha. 15੅Ari josampitakeri
nake, tekatsira kanterone irantavaite. Fariseo-SD\HHQLWVLNDRNDQWDMDPHQDQ‫ێ‬
*¬8.58: Ipairyaapiintakara Jesús ikantzi: “Naakatzitaka,” ari oshiyakaro jiñaavaitake Pava

pairani, jiñaanatantakariri Moisés-ni. Tema pairani Moisés-ni josampitakeriranki Pava, ikantziri:
“Tsikama pipaitaka.” Ari jakanake: “Naakatzitaka.” Iro jiyotantaiyarini Judío-payeeni
jiñaavaitake Jesús, ikovatzi irimonkaraiyaari Pava. *¬9.7: Iroka paitachari “Siloé,” irojatzi
ipaitayeetziri: “Otyaantaari.”
-8$1੄9 168
taari kameetha. Ikantanake irirori: naaka mavityaakiri nonaveta. Iro

“Jotziritantakanaro nokiki kapiche kantacha amenaana kameetha.” 26੅-DSLLWD‫ێ‬
kipatsi, ipoña nokivaakitaka. Amenaana keri josampitziri: ´¢7VLNDW\DLNDQWDNH‫ێ‬
iroñaaka kameetha.” 16੅Ari ikantayetzi mika? ¢2SDLWDMDQWDNHULMDPHQDNDDQWDD‫ێ‬
Fariseo: “Itzimi antakero iroka kaarira miri?” 27੅Ari jakanairi: ´$ULWDNHQRNDQWD‫ێ‬
irashi Pava, tema te iriñaapinkathatero kemi, iro kantacha te pinkempisante.
kitaite jimakoryaantaitari.” Iro kantacha ¿Opaitama pikovantari napiitemiro?
ikantaiyini pashine: “¿Kaariperoshireri ¿Pikovatziima pinkempisantaiyerini
irinatyeemi, eero jantaajatziromi iroka?” eerokaite?” 28੅$ULMHWDQDNDULLNDYL\DYDLWD‫ێ‬
7HUDMDDSDW]L\DYDNDDPHQWDURLNDQWDL\D‫ێ‬ nakeri, ikantaiyini: “Pinkempisanteri
kerini Fariseo-payeeni. 17੅Ari japiitakeri eeroka irika shirampari, irooma naakaite
josampitziri mavityaakivetachari: nonkempisantero Ikantakaantane
“¿Ipaitama pikinkishiretari eeroka, Moisés-ni. 29੅1L\RWDL\LQLQDDNDLWHMLxDDQD‫ێ‬
itzimikama amenakagaimiri kameetha?” takeri Pava pairani Moisés-ni. Iriima
Ikantzi irirori: “Kamantantaneri jinatzi.” irika, tekatsi iyoterine tsika ipoñaakari.”
18੅Kantaira iroñaaka jamenavaitai 30੅Ari jakanake shirampari, ikantzi:
kameetha, te inkempisante judío-payeeni “¡Tsikama okantatyaaka iroka! Aña

mavityaakipero jinaveta. Irojatzi jamenakagaana naaka kameethaini, teya
ikaimantakariri ashitariri, 19੅MRVDPSLWDYD‫ێ‬ piyotataiteri eerokaite tsika ipoñaakari.
keri, ikantziri: “¿Iriima pitomi irika? 31੅Ayotaiyini maaroni te ikemiri Pava
3LQNDQWHQDW\DDULLNDQWDW\DLPDYLW\DDNL‫ێ‬ kaariperoshireri. Intaani ikemiro iñaaxDD‫ێ‬

tzi ovakera itzimapaake ¿Tsikama tane itzimi ñaapinkathatziriri, ikaratzi
okantaka jamenantaari iroñaaka antanairori ikovakayiriri. 32੅Tekatsira
kameetha?” 20੅Ikantanake ashitariri: DQNHPDNRYHQWDSLLQWHW]LPDWVLDPHQDND‫ێ‬
“Niyotaiyini iriitake novaiyane, ari gairine mavityaakitatsiri itzimapaake.
ikantatya imavityaakitzi ovakera 33੅Eeromi ipoñaakaro irika shirampari
itzimapaake. 21੅Iro kantacha te niyote janta Pavakinta, eerotya jimataajatziromi

tsika okanta jamenantaari kameetha iroka.” 34੅Ari ikantanakeri: ´3L\DDULSH‫ێ‬
iroñaaka, te niyote eejatzi ipaita ronka pitzimakaake eeroka. ¿Pikovima
amenakagairiri kameetha. Posampiteri piyotaayetaina naaka iroñaaka?”
irirori, antari jinake, LULLWDNHNDPDQWH‫ێ‬ Jomishitovakaantaitakeri.
mine.” 22੅Iro ikantantari ashitariri tema
itharovatzi, ikantaiyakera judío-payeeni: Mavityaakishireri
“Intzimerika kantaintsineri Cristo inatzi 35੅,\RWDNH-HV~VMRPLVKLWRYDNDDQWDLWD‫ێ‬
irika Jesús, eerora noshineyetairi keri mavityaakivetachari. Ikanta jiñagairi

inkyagai apatotapiintaiyani.” 23੅Irootake apaata, josampitairi: “¿Pikempisantzirima
ikantantakari ashitariri: “Posampiteri eeroka Itomi Atziri?” 36੅Ari ikantzi irirori:
irirori, antari jinake notomi.” “Pinkatharí, pinkantena tsika itzimi,
24੅Japiitakero judío-payeeni ikaimairi inkene nonkempisanteri.” 37੅Ikantzi Jesús:
mavityaakivetachari, ikantziri: ´3LxDDSLQ‫ێ‬ “Aritake piñaakeri, naakatake itzimi
kathateri Pava, SLQNDPDQWHQDN\DDU\RR‫ێ‬ pikinkithavaitakaake.” 38੅Ikanta irika
peroini, eero piñaapinkathavaitashitari shirampari jotyeerovashitanakari Jesús
irika shirampari kaariperoshireri jinatzi.” iñaapinkathatanakerira, ikantziri:
25੅Ari ikantanake irirori: “Te niyote naaka “Nokempisantzimi Pinkatharí.” 39੅Ipoña
kaariperoshireri jinatzi. Intaani niyotzi ikantzi Jesús: “Nopokake naaka jaka
169 -8$1੄9੄10
kipatsiki namenakoyetantai, ari onkantya nompoke naaka, joshiyashitakari

iramenayetantaiyaari mavityaakiri. koshintzi. ,URRWDNHNDDULLNHPSLVDQWDQWDL‫ێ‬
Iriima ikaratzi amenavetachari, yarini oisha. 9੅Naakatajaantake oshiyarori
mavityaaki inkantaiya.” 40੅Tzimayetatsi omorojano. Intzimerika kyagaatsine
Fariseo tsipatakari Jesús, ikemakerira noshiyakarora omorojano, aritake
ikantakeri, josampitanakeri: ´¢3LNHPSLWD‫ێ‬ iravisakoshiretai. Ari iroshiyakotaiyaari
NDDQWDW\DDQDULPDQDDNDLWHPDYLW\DD‫ێ‬ oisha ipipiyata ikyaapiintzi, LVKLWRYDSLLQ‫ێ‬
kiri?” 41੅Ikantanake Jesús: “Omaperomi tzi eejatzi. Te onkovityiimotyaari
pinkempityaari mavityaakishireri irovarite. 10੅Iriima koshintzi intaani ipoki
eerokaite, tekatsira iyakoventemirone inkoshite, irovante, iraperotante. Irooma
piyaariperoshirenka. Irooma pikantaiyini QDDNDQRSRNDNHQDxDDNDDVKLUHW]LL\HWDQ‫ێ‬
te pikempitari mavityaakishireri, tai. 11੅Naakatake oshiyari kameethari
LURRWDWDLNHUDSLxDDQWDL\DDURULLUL\DNR‫ێ‬ aamakoventariri oisha. Tema aparoni
ventantaityaamiro pipiyathatakana.” kameethari aamakoventariri oisha,
ishineventari iroishate. 12੅Tema aparoni
Joshiyakaaventaitziro oishatanto impinayeeteri jaamaventari oishanentsi,
10
1੅Ipoña ikantanake Jesús: aririka iriñaavakeri ovaminthatariri
“Itzimirika kaari kyaatsine piratsi, jookaventziri, ari onkantya
omorojanoki oishatanto, LUDWDLWDVKLWD‫ێ‬ LURYDNDDQWD\HHWDQW\DDULSLUDWVLLVKL\DQD‫ێ‬
N\DDULNDRQDPSLQDWDQWRNLLQN\DDQWD‫ێ‬ kara aamaventariri, RLYDUDDLQNDQWD\HWD‫ێ‬
kyaari, koshintzi jinatzi, kaariperori jini. nakya pashine piratsi. 13੅Iro ishiyantari
Omaperora. 2੅Iriima itzimi kyaatsiri aamaventashitariri, tema intaani
omorojanoki, LULLWDNHUDDDPDYHQWDSLLQWD‫ێ‬ ikovashita impinayeeteri. Tera iri oisha
riri oisha. 3੅Iriirika ashitaryaajaanterone inkovaperote iraamaakoventyaari.
aamaventarori ashitakorontsi, impoña 14੅Naakatake oshiyari kameethari
inkye aamaventariri oisha, LPSDLU\DD\H‫ێ‬ aamakoventariri oisha. Niyoyetziri

tapaakeri oisha inkaimayetapairi, ari noishate. Jiyotayetana eejatzi irirori.
iriyovaantetavairi oisha. ,ULRPLVKLWRYD‫ێ‬ 15੅Ikempitara jiyoperotana naaka
jaanterine jaamaventapiintari iroishate. Ashitanari, ari nokempitzitari eejatzi

4੅Aririka iromishitovakeri jakakiroki naaka niyoperotzitari irirori. 1RVKLQHYHQ‫ێ‬
maaroni, iri eevaterine aamaakoventariri, tari naaka noishate. 16੅Eeniroyetatsi
LUR\DDW]LPDLW\DDULRLVKDWHPDML\RYDDQWH‫ێ‬ eejatzi pashine noishate kaari saikatsine
tziri iri aamaventariri. 5੅Iro kantacha tera jaka. Ontzimatye namayetairi irirori jaka.
joyaatziri kaari jiñaapiintzi, aña osheki Aritake inkempisantayetaina irirori.
ishiyapithatari, tema te iriyovaanteteri.” Aparoni inkantya ipiyotaiyaani. Aparoni
6੅Ari ikantake Jesús joshiyakaaventziniri, inkantaiya aamaakoventaiyaarine.
iro kantacha te inkemathataiyerini 17੅Jetakotana naaka Ashitanari tema
irikaite opaita ikantziri. noshinetero nañaantare inkene nañagai

eejatzi. 18੅Tekatsira shintsiventenane, aña
Ikempitari Jesús kameethari naakatake shinetashitacha. Otzimimotana
aamaakoventantaneri noshintsinka noshinetantari, LURQDxDDQ‫ێ‬
7੅Ipoña japiitanakero Jesús ikantziri: taiyaari eejatzi. Tema irootake ikovakeri
“Naakatajaantakera oshiyarori omorojano Ashitanari nantero.”
oishatanto. Omaperora. 8੅,NDUDW]LNDDULSH‫ێ‬ 19੅Ikanta ikemaiyavakeroni
roriite etakarori ipokake tekeramintha judío-payeeni iroka ñaantsi, MDSLLWDQD‫ێ‬
-8$1੄10੄11 170
kero te iraapatziyavakaanaiya. 20੅Tzimatsi nontsitokaventemiro kameethari okaratzi

osheki kantayetanaintsiri: “¿Opaitama pantayetakeri, aña iro nontsitokaventemi
pikempisantantariri? Ikamaaritatzi, iro pithainkatasorentsitakeri Pava. Tekatsi
ishinkiventantakari.” 21੅Iro kantacha pimpaimatsitya eeroka, atziri pinatzi, iro
pashine kantatsi: “Tekatsira kamaari NDQW]LPDLWDFKDSLNHPSLWDNDDQWDVKLYDL‫ێ‬
materone iriñaavaitero iroka ñaantsi. taka Pavami pinatye.” 34੅Ikantzi Jesús:
¿Kantatsima kamaari iramenakagairi “Jiroka osankinata Ikantakaantaitane,
mavityaakivetachari?” Naaka kantatsi: ‘Pavaite pinaiyini
eerokaite.’
Ikisaneentanakeri judío-payeeni irika Jesús 35੅Ayotaiyironi Osankinajanorentsi, eero
22੅Aritake kyaarontsipaitetai. Okanta okantzi atekañaanetero. Iriitajaantake
janta Jerusalén-ki, joimoshirenkaitatziiro Pava paitakeri atziriite ‘Pavaite’ itzimi
tasorentsipanko. 23੅Ari isaikitakari Jesús jiyotakaayetakeri iñaane. 36੅¿Ipaitama
tasorentsipankoki, MDQLLYDLW]LDYLVDWDSH‫ێ‬ pikishimatantanari eerokaite pikantaiyini
shitzira ipaitayeetziro “Irashi Salomón.” nothainkatasorentsitake nokantakera
24੅Ipoña judío-SD\HHQLLSL\RW]LPHQWDSDD‫ێ‬ naaka Itomi Pava? Aña naakatataike
keri, josampitakeri: “¿Tsikapaitema jookotake, jotyaantakena nompoke
onkarate pinkisoshiretakaayetena? kipatsiki. 37੅Eeromi nantziro naaka
Eerokarika Cristo, LQWVLW\DDSRRxDDURQWD‫ێ‬ okaratzi jantziri Ashitanari, eerora
taitenaro.” 25੅Jakanake Jesús ikantzi: pikempisantaiyini. 38੅Iro kantacha
“Aritake nokamantaiyakemi, temaita aritakera nantakero. Onkantavetya eero
pinkempisantena. 2NDUDW]LRPDWDNDD\H‫ێ‬ pikempisantana naaka, iro pinkempisante
takenari ishintsinka Ashitanari, okaratzi notasonkaventantayetake, iro
ooñaarontaperovaitakero kameethaini. SL\RSHURWDMDDQWDQW\DDULDULQRWVLSDVKLUH‫ێ‬
26੅,URNDQWDFKDHHURNDLWHWHSLQNHPSLVDQ‫ێ‬ tari Ashitanari, itsipashiretana eejatzi
taiyeni, tema te pinkempitakaantayetya irirori.” 39੅Ari ikovavetaiyani eejatzi
eerokami noishate. 27੅,NDUD\HW]LNHPSLWD‫ێ‬ iraakaanterimi, iro kantacha Jesús
kaantaachari noishate jiyovaantetana, ishiyapithatanakari.
niyotzitari eejatzi naaka. Joyaayetana 40੅Piyanaa Jesús katonkokero jiñaa
iriroriite. 28੅1DDNDWDNHNDxDDQHWDNDD\H‫ێ‬ Jordán. Ari isaikapai janta, tsika

tairine. Eero ipeyavaita, WHNDWVLDDSLWKDWH‫ێ‬ joviinkaatantziranki Juan-ni. 41੅Osheki
narine. 29੅Ikaratzi jashitakaakanari atziri jatashitakeriri jiñiiri Jesús. ,NDQWDL‫ێ‬
Ashitanari, tekatsira aapithatenarine, yini: “Okantavetaka Juan-QLWHLQWDVRQND‫ێ‬
WHPDLULPDW]LURULMLULULLWHW]LDQDDNRSHUR‫ێ‬ ventantayete irirori, iro kantacha
tantatsiri maaroni. 30੅7HPDLWVLSDVKLUHWD‫ێ‬ okaratzi ikinkithatakotakeriri irika
nara Ashitanari, kempivaitaka aparonimi shirampari kyaaryoori onatzi.”
nonkantya.” 42੅Oshekira kempisantanakeriri Jesús
31੅Ikanta judío-payeeni jaavetanaa mapi janta.
ikovi intsitokerimi, 32੅iro kantacha Jesús,
ikantanakeri: “Iro ishintsinka Ashitanari Ikamantakari Lázaro
11
DQWDNDD\HWDNHQDURULRVKHNLNDPHHWKD\H‫ێ‬ 1੅Tzimatsi
aparoni mantsiyari
tatsiri okaratzi piñaakoyetakenari shirampari paitachari Lázaro,
eerokaite. ¢7VLNDPDRW]LPLNDSLQWVLWRND‫ێ‬ Betania-satzi jinatzi, DULMDQWDRQDPSLWD‫ێ‬
ventenari?” 33੅Ari ikantaiyanakeni judío: rori María ipoña Marta irento. 2੅(Iroka
“Te iro ompoñaantyaari nonkove María, iritsirora Lázaro, irootakeranki
171 -8$1੄11
VDLWDQWDNDULNDVDQNDDULLLW]LNL$YLQNDWKD‫ێ‬ jooñaarontanakeneri, ikantziri:

rite ipoña oshetantanaari oishi.) 3੅Okanta “Kamakera Lázaro. 15੅2YDQDQRNLPRVKLUH‫ێ‬
apiteka iritsiro Lázaro, okantakaantakeri take te nosaike janta, WHPDLURSLQNHPSL‫ێ‬
Jesús: “Pinkatharí, jimantsiyatatzi santaperotantyaari, thame aate ameneri.”
paapatziyane.” 4੅Ikanta ikemavakera 16੅Ikanta Tomás ipaitayeetziri “Tsipari,”
Jesús, ikantzi: “Iroka mantsiyarentsi eero ikantanakeri ikarataiyini jiyotaanetari:

ovamaantzi, aña ari iriñeeterori “Thametya oyaatanakeri, añaamatsite
ishintsinka Pava, ari iriñeeterori eejatzi eerorika jovamaayeetai aaka.”੆*
ishintsinka Itomi Pava.”
5੅Okantavetaka Jesús osheki jetakotaro Iri Jesús, oviriintantaneri, añaakaantaneri
Marta, eejatzi irento, ipoña Lázaro, 17੅Ikanta jareetzimatapaaka Jesús,
6੅LNHPDYHWDNDUDLNDQWDLWDNHULMLPDQWVL\D‫ێ‬ ikemapaake tzimakotake Lázaro 4 kitaite
tatzi, eekero jovavisaanaatzi apite kitaite ikitayeetantakariri. 18੅Tera intainaperote
isaikavaitanai. 7੅Ipoñaashitaka ikantanairi Betania osaikira Jerusalén,੆* 19੅iro
iriyotaane: “Thame ampiye Judea-ki.” jiyaatashitantakarori judío-payeeni iroka
8੅Ari ikantaiyanakeri iriyotaane: “Rabí, Marta ipoña María, RQNDQW\DLPSRVKHQ‫ێ‬
irovakera ikovaiyini janta judío-payeeni kaatyaarori ikamakera iyaariri. 20੅Okanta
irovemi. ¿Eejatzima pikovi pimpiyanai iyotakera Marta iro irareetzimatya Jesús,
janta?” 9੅Ikantzi Jesús: “¿Tema omapero jatanake omonthaavakyaari. Iro
osamanitzi aparoni kitaite ikaratzi 12 saikanaintsi María pankotsiki. 21੅2NDQWD‫ێ‬
hora? Itzimirika aniitatsiri kitaipaiteki, te vakeri Jesús iroka Marta: “Pinkatharí,
jantzivavaita, tema jiñaakeri kitainkari arimi pisaikemi eeroka jaka, eeromi
jaka kipatsiki.੆* 10੅Iriima itzimi aniitatsiri ikamimi noyaariri. 22੅Iro kantacha niyotzi
tsirenipaiteki, jantzivavaita, tema naaka aririka pinkampiteri Pava
ikovityaatya janta kitainkari.” 11੅Eekero ompaitya irantemiri, DULWDNHLULPDWDNH‫ێ‬
ikantanakitzi Jesús: “Makoryaakera miro.” 23੅Ari jakanakero Jesús: “Aritake
aapatziyane Lázaro, iro kantacha irañagai piyaariri.” 24੅Okantzi Marta:
ontzimatye niyaate noviriintairi.” 12੅Ari “Niyotzi aritake impiriintai apaata
ikantaiyanake iriyotaane: “Pinkathari, RYHUDDQWDSDDN\DDURQHNLWDLWHLPSLULLQ‫ێ‬
kempitaka iro ireshitakotai, tema tantayetaiyaari ikaratzi kamayetatsiri.”
imakoryaatzi.” 13੅2NDUDW]L-HV~VLNDQWDYH‫ێ‬ 25੅Ipoña Jesús ikantanakero: “Naakatake
tariri iriyotaane imakoryaatziira Lázaro, oviriintantatsiri, QDDNDWDNHRYDxDDQWD‫ێ‬

LxDDMDDQWDL\LQLLUL\RWDDQHLURMLxDDYHQWD‫ێ‬ neri. Itzimirika kempisantainane naaka,
kotzi Jesús makoryaantsi. 14੅Ipoña onkantavetakya inkame, ari irañagai.
*¬11.9-10: Oshiyakaaventachari jaka “12 hora,” irañaantare onatzi Jesús, iro kempitakarori
aparoni kitaite. Tema jiñaavaitakerora Jesús iroka, jiyotzi tekera omonkarapaiteta
irovamaantaityaariri. Jiroka ikantakeri: “Pinkinkishiretakotero opaita avisatsiri aririka aniite
kitaipaite. Tema aririka aniite kitaipaite, kameetha okoñaatzi, eero antzivavaita, añiiro eejatzi
tsika ankene eero amenaashivaita tsikarika aate. Irooma aniiterika tsirenipaite, osheki
antzivatya, amenaashitya tsikarika aate. Irootake aatantyaari iroñaaka tsika jinintakairo Pava,
eero amenaashivaite aate. Eerorika aatzi tsikarika ikovakairo Pava, aritake amenaashivaitakya
tsika aate. Tema iriitake Pava oshiyarori iroñaaka kitainkari, tsikarika aate, eero amenashivaita.”
*¬11.16: Ikantakoyeetziri jaka “Tsipari,” irijatzira ipaiyeetziri pairani “Dídimo.”
*¬11.18: Kantakotachari jaka “te intainaperote,” iro oshiyarori ikantayeetziri iroñaaka 3
kilómetro, irojatzi ikantayeetziri pairani 15 estadio.
-8$1੄11 172
26੅Ikaratziañaayetatsiri iroñaaka, intzime Jesús: “Potanampyeero mapika.” Ari

kempisantainane, eero ikaamaneyetai. okantanake Marta iritsiro kamaintsiri:
¿Pikempisantziroma iroka?” 27੅Ari okantzi “Pinkatharí, kempitaka aritake jenkaake,
iroori: “Ari Pinkathari, nokempisantzimi tema tzimake 4 kitaite ikamantakari.”
naaka eerokatake Cristo Itomi Pava, 40੅Ari jakanake Jesús: ´¢7HPDQRNDQWD‫ێ‬
itzimi ishinetaitakeri impoke jaka kemi, pinkempisantenarika, ari piñaakero

kipatsiki.” ishintsinka Pava?” 41੅Jotanampyeetakero
mapi. Ipoña jamenanake Jesús inkiteki,
Jiraapaaka Jesús ikitayeerira Lázaro ikantanake: “Ashitanari, QRSDDVRRQNH‫ێ‬
28੅Ikaratakero Jesús ikantayetakero tzimi eeroka, tema pikemana. 42੅Niyotzi
iroka, jatanake Marta okaimiro irento ari pinkantapiintya pikemana. Irootake
María, okamantathatapaakero, okantziro: nokantantari inkemantyaari irikaite atziri
“Areetapaaka iyotaantaneri, ikaimimi.” saikaintsiri jaka, RQNDQW\DLQNHPSLVDQ‫ێ‬
29੅Okanta okemavake María, katziyanaka, tantyaari eerokatake otyaantakenari.”
jatanake oñeeri Jesús. 30੅Tekeratsita 43੅Ikanta okaratapaake iñaavaitakero
irareetya Jesús nampitsiki, irojatzi iroka, ikaimanake: “¡Lázaro, pishitove!”

isaikake omonthaavakarira Marta. 44੅Shitovapai kaminkari, joosotakaro
31੅Ikanta jiñeetakero María okatziyanaka manthakintsi irako eejatzi iitziki, irojatzi
ipoña oshiyanaka, irikaite judío ikaratzi MDSRQDSRURWDNDURMDQNRYLLWD\HHWDQWDYD‫ێ‬
tsipatakarori opankoki, iposhenkaro, kariri. Ari ikantzi Jesús: ´3RRVRU\DDNR‫ێ‬
MR\DDWDL\DQDNHURMLxDDMDDQWDNHLUDDYDLWD‫ێ‬ teri, iriyaataita.”
tyeeya kitataariki. 32੅Okanta areetapaaka
María isaikake Jesús, RW\HHURYDVKLWDSDD‫ێ‬ Ikamantavakaita irovakaantaiteri Jesús
kari okantziri: “Pinkatharí, arimi (Mt. 26.1-5; Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2)
pisaikemi eeroka jaka, eeromi ikamimi 45੅Irootakera ikempisantantanakari
noyaariri.” 33੅Ikanta Jesús, jiñaakero osheki judío-payeeni ikaratzi jataintsiri

María irayimotapaakari, DULLNHPSLWDSDD‫ێ‬ itsipataro María, ikaratzi ñaakerori
kari eejatzi judío-SD\HHQLR\DDWDSDDNH‫ێ‬ okaratzi jantakeri Jesús. 46੅Iro kantacha
rori, iniroite jovashiretanaka, RNDWVLW]L‫ێ‬ tzimayetatsi jatashitanakeriri
moshiretanakeri, 34੅josampitanakero: Fariseo-payeeni. Ikamantapaakeri
“¿Tsikama janta pikitatakerika?” Ari okaratzi jantakeri Jesús. 47੅Ikanta
ikantaitanakeri: “Pimpoke Pinkatharí, Fariseo-payeeni itsipatakari ijevare
piñeeri.” 35੅Ari jiraapaakari irirori Jesús. omperatasorentsitaari, japatotaiyakeri
36੅Ipoña ikantaiyanakeni judío: ´£3DPH‫ێ‬ jevariite, ikantaiyini: “¿Tsikama
neri iniroite jetakotataikari!” 37੅Iro ankantyaarika? Irika shirampari osheki
kantacha tzimatsi pashine kantanaintsiri: itasonkaventantake. 48੅$ULULNDDxDDVKL‫ێ‬
´,ULLYHWDNDLULNDDPHQDNDLULULPDYLW\DD‫ێ‬ minthatakyaari, ari inkempisantaiteri
kiri, ¿kaarima jamenanta tsika maaroiteni. ,PSRxDLPSRNDNHLMHYDUHSD‫ێ‬
inkenakairo eero ikamantami Lázaro?” yeeni Roma-satzi, imporokakaantakero
tasorentsipanko, iraperotakaantakero
Ipiriintaa Lázaro anampitsite.” 49੅Iro kantacha, aparoni
38੅$SLLWDQDNHUL-HV~VRNDWVLW]LPRVKLUHWD‫ێ‬ ikarataiyini, paitachari Caifás, iriitake
nakeri, jiyaatashitanakeri okarikiini ijevajanore omperatasorentsitaari,
kitataari. Omorona onatzi, iro mapi ikantanake irirori: “Te piyotaiyeni
joshepitayeetantakari. 39੅Ikantanake eeroka. 50੅Iroora aritatsi ashinete aparoni
173 -8$1੄11੄12
atziri inkamimentayetai, ari onkantya 3੅Amakotapaake María kasankaari. Osheki

eero japeroyeetantai anampiki.” 51੅Iro ovinaroni iroka. Osaitantapaakari iitziki
kantacha Caifás, LULLWDNHUDRPSHUDWDVR‫ێ‬ Jesús. Ipoña oshetantanaari oishi.
rentsijanori, iñaavaitakaakeri Pava. Kasankainka okantanaka maaroni
Okantavetaka te iriyovetyaaro, iriira pankotsiki.੆* 4੅Ikanta Judas Iscariote,
Jesús jiñaaventajaantake inkamimenteri iriyotaane Jesús itzimi pithokashityaarine
isheninkapayeeni. 52੅Tera intaani apaata, ikantanake: 5੅“¿Opaitama kaari
inkamimenteri isheninkapayeeni, aña ipimantayeetantaro iroka kasankaari? Ari
ontzimatye inkamimenteri maaroiteni aantakyaami osheki kireeki, iri
itomiite Pava oivaraayetainchari, DQHVKLQRQND\HWDQW\DDULULPLDVKLQRQNDLQ‫ێ‬
onkantya irovithaakaantaiyaariri inkarate kari.”੆* 6੅Iro kantacha Judas tera iro
irashitaiyaari. 53੅Aripaitera ikovaiyakeni LQNDQWDQW\DDULMHWDNRWDW\DDULDVKLQRQNDD‫ێ‬
ijevare judío-payeeni irovamairi Jesús. riite, aña koshintzi jinatzi. Iriitake
54੅Irootake Jesús kaari ikovantanaa jovayeetake inkempoyeeri kireeki, iro
inkempiyayetanaiyaari judío-payeeni. kantacha ikoshitapiintziri kapicheeni.
Aña shitovanake isaikakera Judea, jatake 7੅Ari ikantanake Jesús: ´3LxDDVKLPLQWKD‫ێ‬
tsika te inampiitaro osaiki nampitsi tyaaro, DxDLURRYHWDNDRNDVKL\DNDDND‫ێ‬

paitachari Efraín. Ari isaikakaapairiri nari, inkitayeetakenara.”੆* 8੅Iriima
iriyotaane. ashinonkainkariite ari inkantaitatyeeni
55੅Irootaintsira iroimoshirenkapaitetairo isaikimotemi, irooma naaka eero
judío-payeeni Anankoryaantsi, osheki nokantaitatyaani nosaikimotemi.
atziri jatatsiri Jerusalén-NLLURYHWVLNDVKL‫ێ‬
reyetya. 56੅Ari ikokovayeetakeri Jesús, Ikamantavakaita irovaiteri Lázaro
MRVDPSLWDYDNDL\DQLMDQWDWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ 9੅Osheki Judío-payeeni iyotaintsi ari
koki: “¿Tsikama pikantaiyini eeroka? isaiki Jesús janta Betania-ki. -L\DDWDL\D‫ێ‬
¢$ULPDLPSRNDNHLULURULMRLPRVKLUHQ‫ێ‬ keni janta, tera intaani irameneri Jesús
kaita?” 57੅Ikanta Fariseo-SD\HHQLLWVLSD\H‫ێ‬ aña eejatzi Lázaro, LW]LPLUDQNLMRYLULLQ‫ێ‬
takari omperatasorentsijanoriite, LNDQWDQ‫ێ‬ tairi Jesús. 10੅,URNDQWDFKDRPSHUDWDVR‫ێ‬
tayetake: “Intzimerika iyotaintsine tsika rentsijanoriite ikamantavakaayeta eejatzi
isaiki Jesús, inkamante, naakaanteriita.” iroveri Lázaro. 11੅Tema iriitake Lázaro
NDQWDNDDQWDNHURULNDDULMDDSDW]L\D\HH‫ێ‬
Isaitantaitari Jesús kasankaari tantanaari judío-SD\HHQLLNHPSLVDQWDLWD‫ێ‬
(Mt. 26.6-13; Mr. 14.3-9) nakerira Jesús.
12
1੅Aritake kapatapaaka 6 kitaite
LURLPRVKLUHQNDQW\DDURUL$QDQNR‫ێ‬ Areetaa Jesús Jerusalén-ki

ryaantsi, jatake Jesús Betania-ki, (Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40)
inampiki Lázaro itzimi joviriintairiranki. 12੅Osheki atziri jataintsiri Jerusalén-ki
2੅Ari joimoshirenkaitakeriri Jesús. Iro iroimoshirenkero Anankoryaantsi.
Marta oyiitantatsi. Ari isaikitakari eejatzi Okanta okitaitamanai, ikemaiyakeni ari
Lázaro itsipatakari Jesús jovaiyani. impokeri Jesús nampitsiki. 13੅Ipoña
*¬12.3: Iroka kasankaari ñaaventachari jaka, iro jovetsikayeetzi inchateya paitachari “nardo.”
Okaratzi otenatzi aparoni libra, irojatzi ikantayeetairi iroñaaka 300 gramo. *¬12.5: .DQWDNRWD‫ێ‬
chari jaka “osheki kireeki,” irijatzira ikantayeetziri pairani “300 denario.” Iri ipinayeetziriri
antavairyaantzi, aririka imonkaratzimatakero aparoni osarentsi irantavaitake. *¬12.7: Tzimatsi
jameyeetari pairani. Aririka inkamakaantayeete, isaitantari kasankaari, inkene inkitataiteri.
-8$1੄12 174
ichekaiyanake oshiyarori kompiropena. impankiitero, ari ashi ovamatsitero

Jataiyanake iromonthaavakyaari, onkantya apakithoroini. Irooma aririka
ikaimaiyini ikantzi: osampiikitapainte ikitakiitakero, ari
¡Kaakitataike añaapinkathare! iriñeetakero onkithokiperotai. Omapero.੆*
Tasonkaventaari jinatzi, tema 25੅,W]LPLULNDHWDNRWDVKLYDLWDFKDULMDQWD\H‫ێ‬
pinkathari apaitziri otyaantakeriri. tziro inevetashiyetari, ari impeyashitaiya.

¡Iriitake Avinkathariperotetaiyaari ,ULLPDLW]LPLPDQLQWDQDNHURQHMDQWDVKL‫ێ‬
aakaite Israel-mirinkaite! vaiyetari jaka kipatsiki, LNDPDYHQWDQDD‫ێ‬
14੅Ari jiñaapaake Jesús evonkiri burro, tziirora inkañaaneyetai. 26੅Tzimatsirika
ikyaakotanakari, WHPDRNDPDQWDNRW]LWD‫ێ‬ NRYDWVLULQRQNHPSLWDNDDQWHULQRW]LND‫ێ‬
kari Osankinajanorentsi, ikantaitake: tane, inkempitakotyaanaro naaka.
15 Sion-satoité, eero pitharovaiyini, Tsikarika nosaikai naaka, ari isaikitaiya
Pokataike Pivinkatharite, eejatzi irirori notzikatane. Itzimirika
Ikyaakotakari evonkiri burro. nokempitakaari notzikatane naaka, iriira
16੅Ovakeraini, te inkemathataiyeroni $VKLWDQDULNDQWDNDL\DDURQHLULxDDSLQND‫ێ‬
iriyotaane iroka. ,URNDQWDFKDMRYDMHQRND‫ێ‬ thayeetantyaariri apaata.”
shitaaroranki irovaneenkaro Jesús,
aripaitera ikinkishiretanaka iriitakera Ikamantakota Jesús irovamaiteri
Jesús josankinatakoyeetzi. 17੅Atziriite 27੅“¡Iniroite
okatsitzimoshiretakena
LNDUDW]LWVLSDWDNDULUDQNL-HV~VMRYLULLQ‫ێ‬ iroñaaka! ¿Tsikama nonkanteka?
tairi Lázaro, ikinkithatakoyetakero ¿Nonkantema: ‘Ashitanari, SRYDWVLQDU\DD‫ێ‬
okaratzi jiñaakeri. 18੅Irootakera, ML\DDWDQ‫ێ‬ koshiretaina?·£$xDLURRWDNHUDQRSRNDQ‫ێ‬
tayetanakari atziriite jomonthaavakari takari, nomonkaratairo! 28੅Ashitanarí,
Jesús, WHPDLNHPDNRWDNHULMRYLULLQWDQ‫ێ‬ poñaakantero povaneenkaro.µ,NHPD\HH‫ێ‬
take. 19੅Iriima Fariseo-SD\HHQLLNDQWDYD‫ێ‬ tatzi ñaavaitanaintsiri inkiteki, ikantaitzi:
kaiyani iriroriite: “Piñaakero, kempitaka “Aritake noñaakantakero, iroñaaka
eero akitsirinkiri. Pameneri, LURLUL\DDWD‫ێ‬ napiitero.” 29੅Atziriite piyotainchari
shiteri maaroiteni.” ikaratzi kemavakerori, ikantaiyanakeni:
“Ookatharontsi onatzi.” Iro kantacha
Ikokovatziri Jesús griego-thatatsiri ikantayetzi pashine: “Aparoni maninkari
20੅Tzimayetatsi griego-WKDWDWVLULNRQRYD‫ێ‬ ñaanatakeriri.” 30੅Ari ikantanake Jesús:
NDULULDW]LULLWHMDWDLQWVLULMRLPRVKLUHQNDL‫ێ‬ “Tera intaani naaka iñaanayete, aña
yani. 21੅Ipokashitapaakeri eerokaite jiñaavaitzimentaitake. 31੅,URRW]L‫ێ‬
griego-thatatsiri irika Felipe, PDWDWDLNHUDLULxHHWHULLURYDVDQNLWDD\HH‫ێ‬
Betsaida-satzi, nampitsi saikatsiri teri okantakaantziro iyaariperonka
Galilea-ki. Ikantapaakeri: “Pinkatharí, osavisatziite, iroitsinampaayeetairi
nokovi noñeeri Jesús.” 22੅Ari jiyaatanake eejatzi pinkathariventashivaitantainchari.
Felipe, ikamantapaakeri Andrés. 32੅,URNDQWDFKDDULULNDLURYDW]LNDNRLWD‫ێ‬
Apiteroite jiyaataiyanake, ikamantakeri kena jaka kipatsiki, DULWDNHQRQNDLPDVKL‫ێ‬

Jesús. 23੅Ari ikantanake Jesús: ´0RQNDUD‫ێ‬ retanairi maaroiteni.” 33੅$ULMRRxDDURQW]L‫ێ‬
SDLWHWDSDDNDUDLURYDMHQRNDVKLWDQWDL\DD‫ێ‬ rori Jesús tsika onkantya aririka
rori irovaneenkaro Itomi Atziri. irovamaayeetakeri. 34੅Ari jakaiyanakeni
24੅Aparoni okitho kaari sampiikitatsine atziriite: “Ayotaiyini okantziri
*¬12.24: Kantakotachari jaka “okitho,” trigo onatzi.
175 -8$1੄12੄13
Ikantakaantaitane: ‘Kañaaneri inatzi HHURUDLVKLQH\HWDLULLQN\DD\HWDLMDSDWRWD‫ێ‬

Cristo.’ ¿Opaitama pikantantari eeroka piintaiyani. 43੅Ari okantamaitaka. Iriira
ontzimatye irovatzikakotaiteri Itomi ikovaperotajaantanakeri Fariseo-payeeni
Atziri? ¿Niinkama Itomi Atziri?” 35੅Ikantzi iraapatziyaminthatyaari, iriima Pava,
Jesús: “Eenirotatsira isaikimotanaimi tera.
ipaiyeetziri ‘Kitainkari,’ iro kantacha
intaanira isaikanai kapicheeni. 3LQNHPSL‫ێ‬ Jesús iyakoventairine atziriite
takaantero paniitatyeemi okitainkatzi, ari 44੅Ariiñaavaitanake shintsiini Jesús,
RQNDQW\DHHURRPDSRNDQWDPLNHPSLWD‫ێ‬ ikantanake: “Itzimirika kempisantainane
rori tsireniri. Tema ikaratzi aniitatsiri naaka, tera apaniro ikempisantana, aña
otsirenikitzi, te iriñeero tsika ikeni. ikempisantzitakari otyaantakenari.
36੅Pinkempisantairi ipaiyeetziri 45੅Ikaratzi okitaanari naaka, RNHPSLYDLWD‫ێ‬
‘Kitainkari’ eenirora isaikimoyetzimi, karo iriimi irokitakyaami otyaantakenari.

pinkempitakotyaari irirori.” 46੅Irootake nopokantakari naaka, QRQNHP‫ێ‬
pitaiyaari ‘Kitainkari,’ ari onkantya

Te ikempisantaiyini judío-payeeni nonkitainkatakotantaiyaariri osavisatzi.
Ithonkanakero iñaavaitanakero iroka, Eero isaikayetai otsirenikitzi inkarate
shitovanake Jesús. Te joñaakantanaa. kempisantainane. 47੅Tema te iro
37੅2NDQWDYHWDND-HV~VRVKHNLLWDVRQND‫ێ‬ nompokantyaari naaka jaka kipatsiki
ventantavetaka inampiitekira irikaite, te novasankitaante, aña iro nopokantakari
inkempisantaiyeni. 38੅Ontzimatye novavisaakotante. Iro kantacha ikaratzi
RPRQNDUDW\DMRVDQNLQDWDNHULNDPDQWDQ‫ێ‬ kemayevetarori noñaane, temaita
taneri Isaías-ni, kantatsiri: inkempisante, NDDULUDQDDNDRYDVDQNLWD‫ێ‬
Pinkatharí, ¢1LLQNDPDNHPSLVDQWH‫ێ‬ yerine. 48੅Itzimirika manintakenari, kaari
rone añaane? kempisantairone noñaane, tzimakera
¿Niinkama joñaakayeetakeri impaitya ovasankitayerine. .HPSLYDLWD‫ێ‬
ishintsinka Pinkathari? kara iroka ñaantsipayeeni okaratzi
39੅Jiroka pashine josankinatakeri Isaías-ni, noñaavaiyetakeri atzirimi onatye, iroora
irootake kaari ikempisantantayeeta, ovasankitaantaatsine apaata, LSL\DWKD‫ێ‬
ikantakeranki: vaantetaitakanara. 49੅Tema naaka te
40 Iri Pava mavityaakitakaakeriri, noñaavaitashivaitya nonintakaanekiini.
Imasontzitakaayetakeri, Ashitanari, itzimi otyaantakenari, iriitake
Ari onkantya eero jokichaatanta kantakenarori okaratzi nokantayetakeri,
Eero ikemathavainetanta. okaratzi niyotaantayetakeri. 50੅Niyotzi
Ari onkantya eero ipiyashitantaana naaka okaratzi ikantakaantziri Ashitanari
naaka, iro kañaanetakaantatsiri. Ari okantari,
Novavisaakotantaiyaariri. okaratzi nokantayetakeri naaka,
41੅Iro iñaavaitantakarori iroka Isaías-ni QRWKRW\DDW]LLURUDRNDUDW]LLNDQWDMDDQWD‫ێ‬
WHPDMLxDDPDPS\DDNLW\DDURLURYDQHHQ‫ێ‬ kenari Ashitanari.”
karo Jesús, LURRWDNHLNLQNLWKDWDNRWDQWD‫ێ‬
kariri. 42੅Iro kantacha, osheki Jesús ikivakiitziri iriyotaaneete
13
judío-payeeni kempisantanairiri Jesús, 1੅Ari kapatapaaka aparoni kitaite
ari jimatzitanakaro iriiperoriite. Iro iroimoshirenkantayeetyaarori

kantacha te irooñaarontero, tema Anankoryaantsi. -L\RWDNH-HV~VPRQNDUD‫ێ‬
itharovakaayetatyaari Fariseo-payeeni, paitetapaaka irookaventantyaarori
-8$1੄13 176
kipatsika iro iriyaatai intsipatapaiyaari 12੅$ULWDNHUDLWKRQNDNHURLNLYDNLL\HWD‫ێ‬
Ashitariri. Iniroite jetakoyetakari ikaratzi keri, LNLWKDDWDQDDUR-HV~VLURYHYLU\DD‫ێ‬

kempisantakeriri, ari ikantapiintatya koro, saikanai eejatzi tsika jovaiyani,
MHWDNRWDULLURMDW]LRYHNDUDDQWDQWDSDDND‫ێ‬ ari ikantzi: “¿Pikemathatakeroma
rori. 2੅Ikanta isaikaiyini jovaiyani, eerokaite okaratzi nantakeri? 13੅3LNDQ‫ێ‬
aritakera kamaaritanake Judas Iscariote, tapiintaiyana eerokaite ‘Iyotaanarí,
itomi Simón, itzimi pithokashityaarine Pinkatharí.’ Omatatya pikantantanari
Jesús. 3੅Jiyotake Jesús tema ipoñaatyaaro eerokaite, tema naakatake. 14੅Naakara
irirori Pavaki, aritake impiye janta. ‘Iyotaaneri,’ naakara ‘Jevari.’ Iro
Iriitake shintsitakaaperotakeriri kantacha, noshiyakotakari onampitaari
Ashitariri. 4੅Ari ikatziyanaka isaikakera eejatzi nokivakiiyetakemi, DULSLQNHP‫ێ‬
jovaiyani, isapokanakero iveviryaakoro, SLWD\HW\DDULHHURNDLWHSLQNLYDNLLWDYD‫ێ‬
jovathakitanakaro aparoni manthakintsi. kaayetya. 15੅Naakatake oñaakakemirori,
5੅,SRxDMDDNHMLxDDLVDNHURNLYDDNRPHQ‫ێ‬ onkantya pinkempitakotantyaanarori
toki. Ikivakiiyetakeri iriyotaane, ipoña eerokaite tsika nokantakemi naaka.
MRVKHNLL\HWDQWDDULPDQWKDNLQWVLMRYDWKD‫ێ‬ 16੅Tera iñaapinkathayeetziri aparoni
kitakari.੆* 6੅Iro inkivakiitantyaaririmi onampitaari iranaakoteri itzimi

Simón Pedro, ikantanake irirori: onampitariri. Tekatsi eejatzi aparoni
“Pinkatharí, ¿eerokama kivakiitenane RW\DDQWDDULDQDDNRWHULULLW]LPLRW\DDQ‫ێ‬
naaka?” 7੅Ari ikantzi Jesús: ´7HSLQNHPD‫ێ‬ takeriri. Omaperora. 17੅Aririka
thatero iroñaaka okaratzi nantziri, iro pinkemathatanairo iroka impoña
kantacha apaata, ari pinkemathatairo.” pantanairo, aritake pinkimoshiretai.
8੅Ikantanake Pedro: ´£(HURQRVKLQHWDPDL‫ێ‬ 18੅Jiroka nonkantemiri, iro kantacha,
WDPLSRVKL\DDULRQDPSLWDDULSLQNLYDNLL‫ێ‬ tera maaroiteni noñaaventaiyemi.

tena!” Jakanake Jesús: “Eerorika Niyotziri naaka ikaratzi niyoshiiyetairi.
nokivakiitzimi, tera paapatziyana.” $ULPDLWDNDRPRQNDUDW\DDUL2VDQNLQD‫ێ‬
9੅Ikantzi Simón Pedro: “¡Pinkatharí, janorentsi, kantatsiri:
eerotya pikivakiitashitana, aña pinkivena Tzimatsi ayootakenari, iriitakera
maaroni nakoki eejatzi noitoki!” 10੅Iro pithokashityaanane.
kantacha Jesús, jakanairi: “Ikaratzi 19੅Aririka omonkaratakya iroka, iroora
RYDNHUDNDDWDLQFKDULLQWDDQLRQNRYDMDDQ‫ێ‬ SLQNHPSLVDQWDSHURWDQW\DDQDUL¶1DDND‫ێ‬
tya iroñaaka inkivakiiyetya, tema ari tzitaka.’ Irootakera neevatantamirori
kitetake maaroni. Aritake kitetaiyakemi nokamantzimiro.੆* 20੅Intzimerika
eerokaite, okantavetaka te maaroite aapatziyaarine notyaantane,
pinkiteshiretaiyeni.” 11੅Tema jiyotakeri naakajaantake jaapatziyaka eejatzi.
Jesús itzimi pithokashityaarine, irootake Itzimirika aapatziyakyaanari naaka, iri
ikantantakari: ´7HPDDURLWHSLQNLWHVKLUH‫ێ‬ MDDSDW]L\DMDDQWDNDLW]LPLRW\DDQWDNH‫ێ‬
taiyeni.” nari.”
*¬13.5-17: Iro jameyetari judío-payeeni ikivakiiyetapiinta inkyaayetapiintantyaari ipankoki.

Iroka antavairentsi, intaanira jantapiintziro aparoni onampitaari. Tema aparoni iriiperori atziri,
eero okantzi inkivakiiyetante. Irootake kaari okameethatzimotantari ikivakiiyetakeriranki Jesús
iriyotaane. Iro jantantakarori iroka Jesús, onkantya iriyotaantyaariri iriyotaane, onkantavetya
jevarimi irinatye aparoni atziri, ontzimatye iraapatziyaari pashine, inkempitakotyaari ikantara
aparoni onampitaari, tsinampashire inkantya. *¬13.19: Ipairyaapiintakara Jesús ikantzi
“Naakatzitaka,” ari oshiyakaro jiñaavaitake Pava pairani. Pamenero eejatzi Jn. 8.58.
177 -8$1੄13੄14
karo Itomi Atziri. Iro ompoñaantyaari

Ikamantzi Jesús iri eejatzi iriñeetairo irovaneenkaro Pava.
pithokashityaarine Judas 32੅Tema ari okantari, iriitajaantakera Pava
(Mt. 26.20-25; Mr. 14.17-21; Lc. 22.21-23) oñaakanterone iriñeetantyaarori
21੅Ari ithonkanakero iñaavaitakero irovaneenkaro. Iroñaakatajaantakera
iroka, iniroite okatsitzimoshiretanakeri irantero. 33੅Notomiite, kapichetapaakera
Jesús. Eekero jooñaarontanakitziiro nosaikimoyetanaimi. 2VKHNLSLQNRNRYD‫ێ‬
iñaaventakeri, ikantzi: “Pikarataiyakeni vetaiyaana eerokaite, iro kantacha eero
HHURNDLWHMDNDW]LPDWVLDSDURQLSLWKRND‫ێ‬ piñagaana, Irojatzi nokantzitakariri
shityaanane. Omaperora.” 22੅$ULLSDPSR‫ێ‬ asheninkapayeeni judío, LURMDW]LQDSLLW]L‫ێ‬
yaavakaanaka iriyotaane, te iriyote tsika tyaamiri nonkantemiro eerokaite, tema
itzimi iñaaventzi. 23੅Ikanta aparoni eero pitsipatana tsika nosaikapai naaka.
iriyotaane, iretakoperotane Jesús, itzimi 34੅Jiroka ovakerari nokantakaantane.
saikimotakeriri okarikiini jovaiyani, Ontzimatyeera petakotavakaayetaiya.

24੅MLxDDNHUL6LPyQ3HGURMLxDDQDFKHUD‫ێ‬ Nokempitara naaka netakoyetami, ari
tziri, ikantziri: “Posampiteri niinka pinkempitanaiyaari eerokaite, SHWDNRWD‫ێ‬
jiñaaventziri.” 25੅Ikanta irirori, MRQWVLWRND‫ێ‬ vakaayetaiya. 35੅$ULULNDSHWDNRWDYDNDD‫ێ‬
nakari okarikiini, josampitakeri: naiya eerokaite, DULLUL\R\HHWDLPLPDDURL‫ێ‬
“Pinkatharí, ¿Niinkama?” 26੅Ari jakanake teni eerokayetake niyotaane.”
Jesús: “Piñeena nashete kapicheeni tanta,
intzimerika nompake, iriitakera.” Iñaaventziro Jesús irookaventante Pedro
Jashetake kapicheeni tanta, ipakeri Judas (Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Lc. 22.31-34)
Iscariote, itomi Simón. 27੅Ikanta 36੅Ikanta Simón Pedro josampitanakeri
jovavakaro Judas tanta. Aripaitera Jesús: “Pinkatharí, ¿tsikama piyaateka?”

ikamaaritanake. Ari ikantziri Jesús: Ari jakanake Jesús, ikantzi: “Tsika janta
´3DQWHURRWDUDWKDDQNLLQLSLNLQNLVKLUHWD‫ێ‬ niyaate naaka, eero okantzi poyaatena
piintakari.”੆* 28੅Iro kantacha ikaratzira eerokaite iroñaaka, irooma apaata ari
jovaiyani tekatsira kemathatavakerone onkantake poyaatena.” 37੅Ikantanake
opaita ikantantariri. 29੅Tema Judas Pedro: “Pinkatharí, ¿opaitama eero
iriitakera kempoyiiriri kireeki, LxDDMDDQ‫ێ‬ okantanta noyaatemi iroñaaka? ¡Aritake
taiyini ikantatziiri Jesús iriyaateeta noshineventakyaami!” 38੅Jakanakeri
LUDPDQDQWHWVLNDRPSDLW\DLURLPRVKLUHQ‫ێ‬ Jesús, ikantziri: ´¢2PDSHURPDSLVKLQH‫ێ‬
kaiyaarini, iñaajaantake eejatzi ventyaana? Aña tekeramintha iriñeeta
LUDPDQDQWDW\HLPSD\HWHULULDVKLQRQNDLQ‫ێ‬ tyoopi, mavasatzi pinkante: ‘Te niyoteri
kariite. 30੅Aritakera jovavakaro Judas Jesús.’ Omapero.”
tanta, jatanake. Aritake tsirenitanake.
Iri Jesús oshiyarori avotsi
Ovakerari Ikantakaantaitane jareetantaitari Ashitairiki
14
31੅Aritakera jatanake Judas, ikantzi 1੅“Eero povashirevaitaiyani.
Jesús: “Monkarapaitetapaakara Paventaiyaari Pava, SDYHQWDL‫ێ‬

LURYDMHQRNDVKLWDQWDL\DDURULLURYDQHHQ‫ێ‬ yaana eejatzi naaka. 2੅Janta ipankoki
*¬13.27: Kantakotachari jaka “aripaitera ikamaaritanake,” tera iro kantakaanterone jovavakaro

Judas tanta, okanta ikamaaritantanakari, aña iriitajaantake kantakaashitakarori
ikamaaritantanakari.
-8$1੄14 178
$VKLWDQDULW]LPDWVLRVKHNLWVLNDDQDPSL‫ێ‬ onkantya intharomentayeetantyaariri

tapaiyaaro. Eeromi otzimi, HHURQRNDQWD‫ێ‬ Ashitanari, RNDQWDNDDQW]LURMLPDW]LPR‫ێ‬
vaitzimi niyaatai novetsikayetapaimi tantakeri Itomi. 14੅Ompaityaarika
tsika pinampitapaiyaaro. 3੅Aririka pinkovakoyetainari pimpairyagaina
niyaatai, aririka novetsikayetaimi tsika naaka, aritake nomatakemiro.”
pisaikai, DULQRPSL\DVKLWDLPLQDD\HWDD‫ێ‬
temi, onkantya pintsipatantaiyaanari Ishinetaantaitziri Tasorentsinkantsi
eerokaite tsikarika nosaikajaantai naaka. 15੅“Aririka petakoyetaiyaana, aritake
4੅3L\RWDL\LURQLHHURNDLWHDYRWVLML\DDWDQ‫ێ‬ pinkempisantairo nokantakaantane. 16੅Ari
taitari tsika nosaikai.” 5੅Ari ikantanake nonkampitairi Ashitanari irotyaantemi
Tomás: “Pinkathari, te niyotaiyeni tsika pashine Ookaakoventaneri, 17੅7DVRUHQWVL‫ێ‬
piyaate. ¢7VLNDPDQRQNDQW\DDNDQL\RWDQ‫ێ‬ janori irinatye, LULLWDNHWVLSDVKLUHWDSLLQ‫ێ‬
tyaarori avotsi?” 6੅Jakanake Jesús, taiyaamine. Iriima osavisatziite eero
ikantzi: “Naakara ‘Avotsi,’ ‘Kyaaryoori,’ isaikimotziri, tema te onkante iriñeeri te
‘Añaantarentsi.·,QWDDQLUDLPSDPSLWKD‫ێ‬ iriyoteri eejatzi. Irooma eerokaite
vookitayeetaina naaka, ari irareeyeetaiya piyotaiyirini, tema isaikimotakemi, iriira
janta Ashitanariki. 7੅$ULPLSL\RSHURWDL\H‫ێ‬ nampishiretantaiyaamine.
nanemi, ari piyotairimi eejatzi Ashitanari. 18੅Eerora pikempitakotari miritzi
Aña aritake piyotzitataikari iroñaaka, jookaventayeetziri, ari nompiyashitaimi.

iriitake piñaapiintakeri.” 19੅Irootaintsira, eero jiñaayetaana
8੅Ikantanake Felipe: “Pinkathari, osavisatziite. Iro kantacha eerokaite ari
intsityaa poñaakenari Ashitamiri, tekatsi piñaayetaina, kañaaneri pinkantayetaiya
pashine nonkove.” 9੅Ari ikantanake Jesús: tema kañaaneri nonatzi naaka. 20੅$ULSDL‫ێ‬
“Felipe, ari osamanitake notsipayetakami tera piyoyetai notsipashiretari Ashitanari,
eerokaite, ¿tekerama piyotena? Ikaratzi eejatzi eerokaite pitsipashiretana, ari
ñaakenari naaka, jiñaakeri Ashitanari. nokempitari naaka notsipashiretami
¿Opaitama pikantantari? 10੅¿Tema eerokaite. 21੅,QNDUDWHNHPSLVDQWDYDDQWH\H‫ێ‬
pinkempisantena ari nokaratziri tainane, joñaakantziro kyaaryooperoini
Ashitanari, ari ikaratana irirori? Okaratzi jetakotana. Irootake iretakotantaiyaariri
nokantayetziri, WHUDQDDNDQLQWDNDDVKL‫ێ‬ Ashitanari, HHMDW]LQDDNDDULQHWDNRWDL‫ێ‬
vaityaarone noñaaventemiro. Aña iri yaari, ari noñaakayetaiyaari.” 22੅Ikanta
Ashitanari tsipashiretanari, iriitake Judas (kaarira Iscariote) josampitanakeri:
antakaajaantanaro irantavaitane. “Pinkatharí, ¢2SDLWDPDSRxDDNDQWDL\DD‫ێ‬
11੅Pinkempisantena ari nokaratziri nari naakaite, eeroya poñaakayetaari
Ashitanari, ari ikaratana irirori. 2NRPSL‫ێ‬ pashineete?” 23੅Jakanake Jesús: “Ikaratzi
tzimotamirika iroka, LURRW\DSLQNHPSL‫ێ‬ etakotanari naaka, ikempisantavaantetana.
santaajate notasonkaventantayetake. Irootake iretakotantaiyaari Ashitanari. Ari
12੅Inkarate kempisantainane naaka, ari QRNDUDWDLUL$VKLWDQDULQRQWVLSDVKLUH\HWDL‫ێ‬
intasonkaventantayetai eejatzi. Aritake yaari irikaite. 24੅,ULLPDNDDULHWDNRW\DD‫ێ‬
irimaperotanakero intasonkaventante, nane, ipiyathavaantetakana. Tera naaka
anaanakero okaratzi jiñaakoyeetakenari, L\RWDVKLYDLW\DDURQHRNDUDW]LQRNDQWD\HWD‫ێ‬
WHPDQL\DDW]LPDWDLQDDNDQRQWVLSDWDSDL‫ێ‬ kemiri, aña Ashitanari otyaantakenari iri
yaari Ashitanari. Omaperora. 13੅Maaroni iyotakaayetakenarori.
pairyagainane naaka inkovakoyetaina 25੅1RNDPDQWDW]LLPLURPDDURQLLURNDSD‫ێ‬
iñaañaatana, aritake nomatakeneri. Ari yeeni eenirora nosaikimoyetzimi.
179 -8$1੄14੄15
26੅Iriima Tasorentsinkantsi, 2RNDDNRYHQ‫ێ‬ eero okithotai, DxDRQW]LPDW\HRVKRRNDQ‫ێ‬

taneri, irotyaantemiri Ashitanari intzime tyaaro oponkitzitha. Ari okempitari
impoyaatyaananeri, LULLUDL\RWDNDDSDDNH‫ێ‬ eejatzi eerorika poisokerotana, eerora
mirone maaroni, LPSDPSLWKDVKLUHWDNDD‫ێ‬ okantzi pantayetairo kameethari. 5੅1DDND‫ێ‬
yetaimiro okaratzi nokantayetakemiri. take kempitakarori oponkitzitha
27੅Kameethara pisaikayetai. Tera iro pankirentsi, LURRPDHHURNDLWHSLNHPSLWD‫ێ‬
noñaaventashitya tsika okanta karo nochevatha pinayetatzi. Ikaratzi
isaikakaantzi osavisatziite. Aña naaka RLVRNHURWDQDULQDDNDDULQRNHPSLW]LWDND‫ێ‬
matzirori onkantya pisaikantaiyaari riri irirori, kempivaitaka oshekimi
kameethaperoini. (HURSRYDVKLUHYDLWD‫ێ‬ inkithoperotai. (HURULNDSLWVLSDVKLUH\H‫ێ‬
shita, eero pitharovavaitashita eejatzi. taana, tekatsira pantayetai. 6੅Ikaratzi
28੅Aritake pikemayetakena nokantake: ‘Iro kaari oisokerotyaanari naaka, ari
niyaatai, impoña nompiye ari ankaratai nookaventayetairi. $ULLQNHPSLWD\HWDL‫ێ‬
asaikayetai.·$ULPLSHWDNRSHUR\HW\DD‫ێ‬ yaaro okamachevathatzi pankirentsi,
nami, HHURPLSRYDVKLUHYDLWDPLQRRND\H‫ێ‬ jaayetziro intagaitero. 7੅Oisokerorika
tanaimira, DxDDULWDNHPLSLQNLPRVKLUH‫ێ‬ povayetaina, pinkyaaryooventanairorika
ventakenami piyotakera niyaatatye okaratzi niyotaayetakemiri, SLQNRYDNR‫ێ‬
Ashitanariki, anaataikenari iroñaaka tairi Ashitanari opaiyetarika pikoviri,
natziritapaintzira. 29੅1RNDPDQW]LWDW\DD‫ێ‬ aritake irimatakemiro. 8੅Aririka
mirora iroka, RQNDQW\DSLQNLQNLVKLUHWDQ‫ێ‬ pimatanairo joshiyakaaventayeetakero
tyaari apaata, RPRQNDUDSDLWHWDSDDN\DD‫ێ‬ kithokiperotatsiri pankirentsi, aritake
rika. 30੅(HURUDQRQNLQNLWKDYDLW]LWDNDD\H‫ێ‬ iriyoyeetaimi omapero niyotaaneyetaami.
tyaami, WHPDDDWVLNLWDNHSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ Iroora iriñaapinkathayeetantyaariri
tantashivetachari kipatsiki. Okantavetaka Ashitanari. 9੅Iniroite netakoyetakami,
te ipinkathariventana naaka. 31੅Aritake noshiyakari Ashitanari jetakotana naaka.
onkantyaari, onkantya iriyotantyaari Panintaavaityaarora netakoyetaami.
osavisatziite netakotari naaka Ashitanari, 10੅Eekerorika pinkempisantanakityeero
nantziniri okaratzi ikantanari irirori. nokantakaantane, ari panintaavaitaiyaaro

Pinkatziyeeyeni. Thame aate.” netakotanka, nokempitairora naaka
nokempisantavaantetziri Ashitanari
Ikempitaro Jesús nanintaavaitaro iretakonka. 11੅Iro
oponkitzithapero pankirentsi nokamantantamirori iroka inkene
15
1੅Eekero ikantanakitzi Jesús: ankarataiyeni ankimoshirete, irootake
´1DDNDUDNHPSLWDURULRSRQNLW]L‫ێ‬ pinkimoshiretziitantaiyaari eeroka.
thaperori pankirentsi. Iriima Ashitanari 12੅Jiroka nokantakaantane: Ontzimatye
iri kempitakariri itzimi pankitzirori. petakotavakaayetaiya nokempitairora

2੅Eerorika okithotzi nochevatha, naaka netakoyetaami eerokaite. 13੅7VLND‫ێ‬
ichekathatziro ashitarori. Irooma otzimi rika itzimi shineventariri inkamimenteri
kithotatsiri, jovameethachevatziro, iraapatziyane, joñaakantatziirora
MRYDDQNLLW\DDNRW]LURLQNHQHRQNLWKRSH‫ێ‬ jetakotziitanta. 14੅1DDSDW]L\DQHSLQD\HWD‫ێ‬
rote. 3੅Kempivaitaka iroñaaka aritake tzi eerokaite aririka pantanairo okaratzi
kaankiityaakoyetakemi eerokaite, nokantzimiri. 15੅$ULWDSDDNHQRNHPSLWD‫ێ‬
RNDQWDNDDNDPLxDDQWVLSD\HHQLQRNDPDQ‫ێ‬ kaantami onampitaari, tema aparoni
tayetakemiri. 4੅Aparoni ochevatha RQDPSLWDDULWHLUL\RWHRNDUDW]LMDQWD\H‫ێ‬
pankirentsi otzimi chevoryaathataintsiri tziri onampitariri. $xDQRNHPSLWDNDDQ‫ێ‬
-8$1੄15੄16 180
taami naapatziyane, WHPDQRNDPDQWDL‫ێ‬ irokapayeeni, eekero ikisaneentatyaana,

miro maaroni ikantanari Ashitanari. ikisaneentzitakari eejatzi Ashitanari.
16੅Tera eerokaite iyoshiitakenaneri, aña 25੅Ari okantzimaita, tema ontzimatye
naaka iyoshiitayetaimi eerokaite. omonkaratya osankinarentsi, kantatsiri:

Naakatake otyaantayetemine piyaayete Ikisaneentashivaitaitakana.
tsikarika, pinkempitakotaiyaaro 26੅Iro kantacha aririka impokake
pankirentsi kithoperotatsiri, DULSLQNDQWD‫ێ‬ ‘Ookaakoventaneri,’ Tasorentsiperotatsiri,

piintanakityeeya. $ULRQNDQW\DLULPD\H‫ێ‬ intzime notyaantapaimiri nontsipatyaari
tantaiyaamirori Ashitanari ompaityaarika Ashitanari, LULLWDNHUDL\RWDDVKLUHWDNRWDQ‫ێ‬
pinkovakotenari pimpairyaayetainarika. tapaakenane naaka. 27੅,PSRxDSLQNLQNL‫ێ‬
17੅Jirokatake nokantakaantzimiri: thatakoyetaina eerokaite, tema ari
Ontzimatye petakotavakaayetaiya.” SLWVLSD\HW]LWDNDQDRYDNHUDLQLHWDQWDQDND‫ێ‬
rori.”
Inkisaneentayetanakemi osavisatziite
16
1੅“Iro nokantayetantamirori
18੅´$ULULNDSLxDD\HWDNHURLQNLVDQHHQWD‫ێ‬ irokapayeeni, HHURSRYDVKDDQWDQ‫ێ‬
yetanakemi osavisatziite, SLQNLQNLVKLUH‫ێ‬ taro paventaashiretyaana. 2੅$ULSLxDD\HWD‫ێ‬
WHURDULLNDQWDLWDNHQDQDDNDLNLVDQHHQWD‫ێ‬ kero eero ishineyeetaimi pinkyagai tsika
vaitaitakena. 19੅(HNHURPLSRVKL\DDNR‫ێ‬ japatotapiintaita. Ari piñaayetakero
tyaari osavisatziite, DULLUHWDNR\HWDN\DD‫ێ‬ eejatzi irovayeetemi, iriñaajaantayeete
mimi, LNHPSLWDYDNDDUDLULURULMHWDNRWDYD‫ێ‬ jantatziiniri Pava kameethari. 3੅Iro
kaiyani. Iro kantacha niyoshiitayetaimira irimatantyaarori iroka, tema te iriyoteri
naaka, pikempiyayetari osavisatziite, Ashitanari, te iriyotena eejatzi naaka.
irootake ikisaneentantamiri. .HPSLYDL‫ێ‬ 4੅Aririka omonkaratakya iroka, iroora
WDNDLURxDDNDNDDULPLHHURNDRVDYLVD‫ێ‬ pimpampithashiretakotantyaarori
tziite. 20੅3LQNLQNLVKLUHWHURQRNDQW]LWDND‫ێ‬ nokantayetakemiri. ,URRWDNHUDQHHYDWDQ‫ێ‬
miri: Tera iñaapinkathayeetziri aparoni tamirori nokamantzimiro.”
RQDPSLWDDULLUDQDDNRWHULLW]LPLRQDPSL‫ێ‬
tariri. Ari inkempitayeetemiri eerokaite Jantakaantziri Tasorentsinkantsi
inkovayeete irovaitemi, LQNHPSLWD\HHWH‫ێ‬ “Tera nonkamantzityaamiro ovakeraini
nara naaka. Ari okempitari eejatzi iroka, tema irojatzi notsipayetami. 5੅Iro
ikaratzi kempisantavaantetakenari naaka, NDQWDFKDLURxDDNDMDWDDQDQRQWVLSDWDSDL‫ێ‬
aritake inkempisantayetaimi eerokaite. yaari itzimi otyaantakenari. Iro kantacha
21੅Iro inkovayeetantyaari irovayeetemi, tekachaajaini osampitakoventerone
naakatake irovimentaitemi, RNDQWDNDDQ‫ێ‬ tsikara niyaatai, 6੅LQWDDQLSRYDVKLUHWDL‫ێ‬
W]LURWHUDLUL\RWDLQDLUL3DYDRW\DDQWDNH‫ێ‬ yani pikemakenara nokantakemiro
nari. 22੅(HURRW]LPDDMDW]LPLLNHQDNDDVKL‫ێ‬ irokapayeeni. 7੅Iro kantacha pinkeme
tane, eerorikami nopokimi niyotaayetairi. nonkantemiro kyaaryoori. Iroora
Iro kantacha iroñaaka eerora okantai kameethatzimotzimiri eerokaite niyaatai.
irookaakoventaiyaro iyaariperonka. Tema eerorika niyaatai, eerora ipoki
23੅Ikaratzi kisaneentakenari naaka, SDLWDFKDUL¶2RNDDNRYHQWDQHUL·LQWVLSDVKL‫ێ‬
ikisaneentzitakari eejatzi Ashitanari. retapiintayetaiyaami. Irooma aririka
24੅Eero otzimaajatzimi ikenakaashitane, niyaatai, QDDNDWDMDDQWDNHRW\DDQWDSDL‫ێ‬
eeromi notasonkaventzimoyetakeri rine. 8੅$ULULNDLPSRNDSDDNH7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
RNDQWDMLxDD\HHWDQWDNDURNDDULMLxDDSLLQ‫ێ‬ kantsi, iriira ooñaarontapaakeneriri
taitzi. Okantavetaka jiñaayetakero ikinkishirevaishitari osavisatziite, tema
181 -8$1੄16
ikenakaashivaitakaro ikinkishiretakotaro tapaake, eero piñaayetaana, LURRVDPDQL‫ێ‬

tsika okantakota kaariperonkantsi, tsika vetakya ari piñeena eejatzi.’ ¿Irootakema
okantakota kameethashirenkantsi, tsika iroka posampitavakaamentari? 20੅Ari
okantakota iyakoventaantsi. 9੅Ari piñaayetairo piraavaitaiya, ovashiretziita
iriyotakaayetairi iroora kaariperonkantsi pinkantayetaiya, piñaaminthaterira
eerorika ikempisantayeetana naaka. 10੅Ari osavisatziite ikimoshiretaiyini. 2QNDQWD‫ێ‬
LUL\RWDNDD\HWDLULLURRUDNDPHHWKDVKLUHQ‫ێ‬ vetya povashiretziitaiyaani, aritakera
kantsi, QRPDW]LURUDQDDNDQRYDPHHWKD‫ێ‬ piñeero pinkimoshireyete. Omapero.
shiretantzi, WHPDQL\DDWDLULND$VKLWDQD‫ێ‬ 21੅Aririka ontzimaanitzimate aparoni
riki eero jokiyetaana. 11੅$ULLUL\RWDNDD\H‫ێ‬ tsinane, okemaantsivaita. Iro kantacha

tairi itzimi jiyakoventayetakeri, iriitakera aririka intzimake ovaiyane, RPSH\DNRWD‫ێ‬
irika pinkathariventashivaitakariri QDNHURRNHPDDQWVLYDLWDNDDxDRNLPRVKL‫ێ‬
osavisatziite. reventanakitziiri eenchaanikite. 22੅Ari
12੅(HQLURWDWVLRVKHNLRQNDUDWHQRQNDQWH‫ێ‬ onkempityaari eejatzi, ontzimatye
miri, iro kantacha iroñaaka kempitaka povashireneentavaitya eerokaite
aritake anaanakemi nokantayetakemiri. iroñaaka. Iro kantacha aririka
13੅Aririka impokake Tasorentsijanori, piñaavaina, osheki pinkimoshiretanai,
iriitake iyotakaapaakemirone maaroni tekatsi ovashiretakaiyaamine. 23੅Apaata
kyaaryoori. 7HPDHHURLxDDYDLWDVKLYDL‫ێ‬ tekatsira posampitainari naaka. Tema iri
taro ikovakaashitari irirori, DxDLQNDPDQ‫ێ‬ $VKLWDQDULPDWD\HWDLPLURQHRPSDLW\DD‫ێ‬
tantayetero ikemakeri. $ULLUL\RWDNDJDL‫ێ‬ ULNDSLQNRYDNRWHQDULSLPSDLU\DD\HWDLQD‫ێ‬
miro onkarate avisayetatsine apaata. 14੅Iri rika. 24੅Tema pamanapiintayetzirira
kemayetajaantainane noñaavaitero, Ashitanari pikovakoyetziri opaiyetarika,
impoña irovaakayetaimiro eerokaite, ari pikampiminthavaitashitakari. Irooma
onkantya iriyotantayeetaiyaarori iroñaaka aririka pinkovakoyetairi,
novaneenkaro. 15੅7HPDRNDUDW]LML\RWDQH‫ێ‬ ontzimatye pimpairyaapiintaina naaka.
tari Ashitanari, irojatzi niyotanetari Arira pinkantya pinkovakotapiintairi,
naaka. Irootake nokantantakari: ‘Iri aritake irimatakemiro, LURRWDNHSLQNLPR‫ێ‬
kemayetajaantainane noñaavaitero, shiretziitantaiyaari.”
impoña irovaakayetaimiro eerokaite.·੅µ
Noitsinampaakero naaka osavisato
Onkantavetya povashiretya, aritake 25੅“Noshiyakaaventatziimiro maaroni
pinkimoshireyetai irokapayeeni noñaaventakemiri. Iro
16੅“Kapichetapaake eero piñaayetaana, kantacha irootaintsi omonkaratya eero
iro osamanivetakya ari piñeena eejatzi. noshiyakaaventayetaimiro, aña
Tema niyaataatye naaka Ashitanariki.” koñaaroini noñaaventaimiri Ashitairi.
17੅Ikanta iriyotaane josampitavakaanaka: 26੅Apaata, ari piñaayetairo eerokaite
“¿Opaitama ikantakotziri? Ikantayetakai pimpairyagaina pinkovakoyetairirika

kapichetapaake eero añaayetairi, iro Ashitanari. 7HUDQDDNDNDPSLWDNRYHQWDL‫ێ‬
osamanivetakya ari añagairi eejatzi, tema mine. 27੅Tema iriitajaantake Ashitairi
iriyaataatye Ashitaririki. 18੅¿Opaitama etakoyetaami eerokaite. ,URMHWDNR\HWDQ‫ێ‬
ikantakotziri ‘kapichetapaake?’ Te taamiri, tema eerokaite petakoyetaana
ankemathatero opaita iñaaventziri.” 19੅Ari naaka, tema pikempisantaiyakena ari
jiyotake Jesús ikovaiyatziini irosampiteri, nopoñaakari naaka Pavaki. 28੅1RVKLWRYD‫ێ‬
ikantanakeri: “Nokantaiyakemi: ¶.DSLFKH‫ێ‬ nake Ashitairiki okanta nopokantanakari
-8$1੄16੄17 182
jaka kipatsiki. Iroñaaka nookaventanairo añaayetairo avaneenkaro akempitara

kipatsi iro nompiye Ashitairiki.” pairani tekeramintha ovetsikero kipatsi.
29੅Ipoña ikantaiyanakeni iriyotaane: 6੅Irikaite piyoshiitairi pashitakaanari,
“Iroñaakara koñaatanake piñaavaitziri, te niyotaayetairi niinkarika eeroka.

poshiyakaaventavaitero. 30੅1RxDD\HWD‫ێ‬ Eerokatake ashitzitakariri, LSRxDSDVKLWD‫ێ‬
kemi iroñaaka piyotziro maaroni kaayetanaari naaka. 1RNHPSLVDQWDNDD\H‫ێ‬
tsikarika opaiyeta, te onkovajaantya taimiri piñaane. 7੅Ikinkishireyeta
intzime impaitya osampitemine, aña iroñaaka, okaratzi niyotanetari naaka,
piyotziro opaiyetarika ikinkishireyeetari. eerokatake iyotakaayetanarori. 8੅1L\RWDD‫ێ‬
Irootakera nokempisantantari omapero yetairi okaratzi piyotakaayetaanari,
pipoñaaka Pavaki.” 31੅Ari jakanake Jesús, ikempisantayetanakero irikaite. ,SDPSL‫ێ‬
ikantzi: “¿Arima, kempisantayetaimima thashiretanaa kyaaryoo nokaratzimi
iroñaaka? 32੅Monkarapaitetzimatapaaka. eeroka, ikempisantayetanai eerokatake
Iroñaakara, piñaayetero aparopayeeni otyaantakenari. 9੅1DDNDWDNHNDPSLWDNR‫ێ‬
eerokaite poivaraiya pinkenayete ventziri irikaite. 7HUDLULQRQNDPSLWDNR‫ێ‬
tsikarika, ari pookaventanakena vente nampitashivaitarori kipatsiki, aña
apaniroini. Iro kantacha temaita nosaike QRNDPSLWDNRYHQWDW]LLULLW]LPLSDVKLWDNDD‫ێ‬
apaniro, aña Ashitanari tsipatanari. nari. 10੅Maaroni nashitari naaka irijatzi
33੅Nokamantayetzimiro maaroni iroka pashitari eeroka. Ikaratzi pashitari eeroka
onkantya piñaantyaarori kameetha irijatzi nashitari naaka. Tema iriiyetake
pisaike pintsipatyaana naaka. Jaka oñaakantayetairori novaneenkaro. 11੅Eero
osaviki, osheki piñaayetero eerokaite nosaikanai jaka osaviki, niyaataira naaka
piñaashivaityaaro. Iro kantacha, nonkaratapaimi eeroka, irooma irikaite
pishintsishireyete. 7HPDQRLWVLQDPSDDWDL‫ێ‬ eekero irisaikanaatye. Ashitanarí
kero naaka osavisato.” Tasorentsi, pinkempoyaaventeri onkantya
impairyaapiintantyaamiri, ari onkantya
Jesús jamanakotziri iriyotaane irovithaavakaantaperotyaari eejatzi,
17 akempitavakara aaka. 12੅(HQLURUDQRWVLSD‫ێ‬

1੅,NDQWDLWKRQNDNHURLNDQWD\HWD‫ێ‬
kero irokapayeeni, amenanake yetari jaka osaviki, naamaakoventayetari,

Jesús inkiteki, ikantanake: “Ashitanari, QRNHPSR\DDYHQWD\HW]LULRNDQWDLSDLU\DD‫ێ‬
monkarapaitetapaaka. Poñaakantayetairo piintantamiri. (HURUDLW]LPD\HWDLSH\DVKL‫ێ‬
iroñaaka irovaneenkaro pitomi, ari vaitaachaneri, apatziro inkantakaiyaaro
onkantya iroñaakantantyaarori pitomi ipaiyeetziri ‘Otomi peyashivaitaantsi,’
eejatzi povaneenkaro eeroka. 2੅Eerokatake tema ari onkantya omonkaratantyaari
RYDNHULULRNDQWDLSLQNDWKDULYHQWDQWDND‫ێ‬ oñaaventakeri Osankinajanorentsi.
riri maaroiteni atziri, ari onkantya 13੅Iroñaaka niyaatai pisaikinta eeroka.
inkañaaneyetakaantyaariri ikaratzi Irootake nokantantayetarori irokapayeeni

pashitakaakariri. 3੅Aririka iriyoyeetaimi eenirora nosaiki jaka osaviki, onkantya
apaniro Pipavaperotzi eeroka, LUL\R\HH‫ێ‬ LQNHPSLWDQW\DDQDULQDDNDLQNLPRVKLUH‫ێ‬
tairi Jesucristo itzimi potyaantakeri, arira taiyeni kameethaini irikaite. 14੅1L\RWDD\H‫ێ‬
inkañaanetakaayetairi. 4੅1RxDDNDQWDNH‫ێ‬ takeri piñaane, iro kantacha osheki
miro povaneenkaro jaka kipatsiki, ikisaneentaitanakeri, WHPDWHLNHPSLWD‫ێ‬
nothotyaakemirora pikantakenari naari osavisatziite, nokempitara naaka te
nantero. 5੅Pishinetena nontsipataiyaami osavisatzi nonatye. 15੅Te nonkovakotemi
iroñaaka, Ashitanarí, ari ankarate paayetairi isaikira jaka osaviki, intaani
183 -8$1੄17੄18
SLQNHPSR\DDYHQWD\HWDLULLNDDULSHURWDNDL‫ێ‬ iriyotaiyemine osavisatziite. Iro kantacha

tzirikari. 16੅1RNHPSLWDUDQDDNDWHRVDYLVD‫ێ‬ naaka niyotzimi, eejatzi ikempiyetaka
tzi nonatye, HHMDW]LLULNDLWHWHLURVKL\DQDL‫ێ‬ irikaite jiyotzi eerokatake otyaantakenari.
yaari osavisatziite. 17੅3LQWDVRUHQWVLVKLUHWD‫ێ‬ 26੅Niyotaayetairi niinkama eeroka,
kairi iraakoventantyaarori kyaaryoori. eekerora niyaatakaatyeero niyotairi, tema

Tema kyaaryoori onatzi piñaanetari nontsipashiretaiyaari, netakoyetaiyaari
eeroka. 18੅3LNHPSLWDDNHQDQDDNDSRW\DDQ‫ێ‬ pikempitaakenara naaka petakotakana.”
takena nosaikimoyeteri osavisatziite, ari
QRQNHPSLW]LW\DDULULQDDNDQRW\DDQWD\H‫ێ‬ Jagaitakeri Jesús
teri irisaikimoyeteri. 19੅Okovaperotatya (Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Lc. 22.47-53)
18
LURxDDNDQRQWDVRUHQWVLVKLUHWDLQRVKLQH‫ێ‬ 1੅$ULWDNHLWKRQNDQDNHURLNDQWD\H‫ێ‬
ventaiyaarira irikaite, ari onkantya takero iroka, shitovanake Jesús

intasorentsishireperotantaiyaari eejatzi itsipatanaari iriyotaane iriyaatero
irirori. intatsikeronta ovaryeenkaari ipaiyeetziro
20੅Tera intaani nonkampitakoventeri “Cedrón.” Ari otzimiri pankirentsimashi,
irikaite, aña nokampitakoventzitari WVLNDMDQWDLVDLNDSDDNH-HV~VLWVLSD\HWD‫ێ‬
eejatzi inkarate kempisantainane aririka kari iriyotaane. 2੅Jiñiitaro eejatzi irika
inkinkithatakaayetairi irikaite. 21੅1DPD‫ێ‬ Judas itzimi pithokashitantachane, tema
nakoventziri maaroni irikaite onkantya ari isaikaapiintziriri Jesús iriyotaane
irovithaavakaantaiyaari, aparoni janta. 3੅$ULMDUHHWDSDDND-XGDVLWVLSDWD‫ێ‬
inkantaiya irovithaanaiyami eeroka. paakari ovayiriite, ikonovakari
Ashitanarí, DNHPSLWDUDDDNDRYLWKDDYD‫ێ‬ kempoyaaventaneri jotyaantakeri ijevare
kaiyani, ari inkempiyetaiyaari eejatzi omperatasorentsitaari, irotyaantane
irovithaavakaaperotaiya, onkantya eejatzi Fariseo-payeeni. -RLULND\HWDSDD‫ێ‬
inkempisantantaiyaari osavisatziite kero irovantamento, jamake eejatzi
eerokatake otyaantakenari. 22੅Iroka irootamento. 4੅Iro kantacha Jesús
novaneenkaro, RNDUDW]LSRxDDND\HWDNH‫ێ‬ jiyotzitakaro maaroni avishimoterine,
nari, LURMDW]LQRPDWDLULQDDNDQRxDDND\H‫ێ‬ ishitovashitanakeri, josampitavakeri:
tairi iriroriite. $ULUDRQNDQW\DLURYLWKDD‫ێ‬ “¿Ipaitama pikokovatziri?” 5੅Ikantaiyini
vakaantaperotyaari, akempitavakaara irikaite: “Nokokovatatziiri Jesús
aaka. 23੅Tema pitsipashiretana eeroka, ari Nazaret-satzi.” Ari ikantzi Jesús: ´1DDND‫ێ‬
nonkempitzitakyaari eejatzi naaka take.µ,ULND-XGDVLW]LPLSLWKRNDVKLWDND‫ێ‬
nontsipashiretaiyaari iriroriite, ari riri, ari ikaratakeri irikaite. 6੅-LxDDYDLWD‫ێ‬
onkantya irovithaavakaantaperotyaari. nakera Jesús, ipiyaponthotaiyanakani
Iro inkinkishiretantayetyaari osavisatziite itaapiiki, tyeeyanakeni. 7੅Japiitanakeri
eerokatake otyaantakena, iniroite Jesús, josampitziri: ´¢,SDLWDPDSLNRNRYD‫ێ‬
petakoyetakari pikempitaakenara naaka tziri?” Japiitaiyanakero irirori, ikantzi:
iniroite petakotakana. 24੅Ashitanarí, “Nokokovatatziiri Jesús Nazaret-satzi.”
eerokatake ashitakaayetakanariri irikaite, 8੅Ari japiitanakeri Jesús, ikantziri:
nokovi intsipayetaiyaana tsika janta “Aritake nokantakemi naakatake.

nosaikai naaka, RQNDQW\DLULxDDQWDL\DD‫ێ‬ Naakarika pikokovataiyini, potyaantairi
rori novaneenkaro. (HURNDWDNHRYDQHHQ‫ێ‬ irikaite notsipayetakari, iriyaayetaita.”
katakaakanari, tema petakotzitaitakana 9੅Ari omonkaratari ikantzitajaantakari
tekeramintha ovetsikyaata kipatsi. Jesús: “Ashitanarí, LNDUDW]LSDVKLWDNDDND‫ێ‬

25੅Ashitanarí tampatzikashireri, te nari, eero ipeyakaantavaita aparoni.”
-8$1੄18 184
10੅Ikanta Simón Pedro, otzimimotziri 18੅Tema okatsinkaityaatziira, irikaite

irirori irosataamento, jinoshikanakero, RQDPSLWDDULLWVLSD\HWDNDULNHPSR\DDYHQ‫ێ‬
itotzitakeri iyempitaperonampi aparoni taneri jovaampataiyakeni paampari. Ari
paitachari Malco, LQDPSLUHUDRPSHUDWD‫ێ‬ isaiki jakitsitaiyani. Ari itsipataiyakarini
sorentsijanori. 11੅Ipoña Jesús, LNDQWDQD‫ێ‬ eejatzi Pedro irikaite, jakitsitaiyarini
keri Pedro: “Povairo posataamento. Aña paampari.
LUL$VKLWDQDULVKLQHWDNHQDULQRQNHPDDQ‫ێ‬
tsivaityaaro iroka, ¿eeroma okantzi Anás josampitziri Jesús
nomonkarayeneri?”੆* (Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Lc. 22.66-71)
19੅Ikanta omperatasorentsijanori
Jaayeetanakeri Jesús jetanakari Jesús josampitakoventziniri
omperatasorentsijanoriki iriyotaanepayeeni, ipoña okaratzi
(Mt. 26.57-58; Mr. 14.53-54; Lc. 22.54) jiyotaantayetakeri. 20੅Ari ikantanake
12੅Ikanta ovayiriite itsipatakari ijevare, Jesús: “Nokinkithatakaapiintakeri
eejatzi ijevare kempoyaaventaneri maaroiteni atziriite. Niyotaantapiintake
irotyaantane judío-payeeni, joirikanakeri MDSDWRWDSLLQWDLWDHHMDW]LMDQWDWDVRUHQWVL‫ێ‬
Jesús, joosotanakeri. 13੅Ari jetapaintaro pankoki, tsika japatotapiintaiyani
ikenakaanakeri ipankoki Anás. Tema maaroni judío-payeeni. 7HW\DQRPDQDNDL‫ێ‬
LULLWDNHLULNRQNLUL&DLIiVLW]LPLRPSHUDWD‫ێ‬ yaaro okaratzi nokinkithayetziri. 21੅¢2SDL‫ێ‬
sorentsijanotatsiri. 14੅Irika Caifás tama posampitantanari naaka? 3RVDPSL‫ێ‬
iriitajaantakera kantakeriranki tayeteri ikaratzi kemayetakenari.
judío-payeeni: “Iroora aritatsi ashinete ,ULL\HWDNHL\RW]LURULRNDUDW]LQRNDQWD\HWD‫ێ‬
aparoni atziri inkamimentayetai.” keriri.” 22੅Ikantakerora Jesús iroka,
DSDURQLNHPSR\DDYHQWDQHULLSDVDYRURWD‫ێ‬
Pedro ikyaake iniyankiirentsite Anás nakeri, ikantziri: “¿Arima pinkanteri
(Mt. 26.69-70; Mr. 14.66-68; Lc. 22.55-57) pakeri omperatasorentsijanori?”
15੅Ikanta Simón Pedro itsipatakari 23੅Jakanakeri Jesús, ikantanakeri: ´7]LPD‫ێ‬
pashine iriyotaane Jesús, MR\DDWDNRYHQWD‫ێ‬ tsirika kaariperori noñaavaitakeri,

keri Jesús. Irika pashine iyotaari, pinkantenaro tsika otzimi. Aña okaratzi
LxDDSLLQWDQHMLQDW]LRPSHUDWDVRUHQWVLMD‫ێ‬ noñaavaitakeri kameetha onatzi.
nori, LURRWDNHLN\DDQWDSDDNDULMR\DDWDNR‫ێ‬ ¿Opaitama pipasavorotantanari?”
ventakeri Jesús. 16੅Iriima Pedro ari 24੅Ikanta Anás jotyaantakeri janta
ikatziyapaakari jantakironta otantontsiki. Caifás-NLLW]LPLRPSHUDWDVRUHQWVLMDQRWD‫ێ‬

Irootake irika iyotaari iñaatapiintane tsiri, joosotaka.
omperatasorentsijanori, LNLQNLWKDYDLWD‫ێ‬
NDDQWDNDURULDDPDYHQWDURULDVKLWDNRURQ‫ێ‬ Ikantzi Pedro: Te noñeeri naaka Jesús
tsi, iro ominkyaantakariri eejatzi Pedro. (Mt. 26.71-75; Mr. 14.69-72; Lc. 22.58-62)
17੅Okanta aamaventarori ashitakorontsi, 25੅Irojatziya ikatziyaka Pedro
osampitakeri Pedro: “¿Kaarima eeroka jakitsivaita paampariki. $ULMRVDPSLLWDNH‫ێ‬

aparoni iriyotaane irika shirampari?” Ari riri: “¿Kaarima eeroka aparoni iriyotaane
jakanake Pedro, ikantzi: “Tera naaka.” irika shirampari?” Ari jotekanakero
*¬18.11: Jiroka ikantakotakeri jaka Jesús: “Iri Ashitanari shinetakenarori nomiretyaaro

kepishaari.” Tema iro oshiyakaaventacha aririka inkemaantsivaitaitya, okempivaitaro
jimireyeetaro kepishaari.
185 -8$1੄18੄19
Pedro, ikantanake: “Tera naaka.” LWVLSD\HWDNDULLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬

26੅Ikanta osamaniityaake josampitairi taari. ¿Ipaitama pantakeri?” 36੅Ari ikantzi
HHMDW]LDSDURQLLQDPSLUHRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ Jesús: “Te nompinkathariventante naaka
tsijanori, iriitakera isheninkathori jaka osaaviki. Ari onkantyaami,
itotzitakeri inkaaranki Pedro iyempita, aritakemi piñaakemi osheki novayirite
ikantziri: “¿Kaarima eeroka noñaake kisakoventyaanari, eero jaakaantantana
itsipatami janta pankirentsimashiki?” judío-payeeni. Iro kantacha tera ari
27੅Ari japiitanakero Pedro jotekaxDDQHWDQ‫ێ‬ nompinkathariventante jaka.” 37੅-DSLLWD‫ێ‬
tzi, aripaitera jiñaanake tyoopi. nakeri Pilato josampitanakeri: “¿Arima,
eerokatake Pinkathari?” Ari ikantzi Jesús:
Jaayeetanakeri Jesús Pilato-ki “Eerokatake kantaintsiri. Irootake
(Mt. 27.1-2, 11-31; Mr. 15.1-20; notzimantakari, irootake nopokantakari
Lc. 23.1-5, 13-25) jaka kipatsiki noñaaventairo kyaaryoori.
28੅Tema aritake kitaitzimatake, MRPLVKL‫ێ‬ Tema ikarayetzi kamaitanaarori
tovaitanairi Jesús ipankokira Caifás, kyaaryoori, ikempisantavaanteyetana.”
jaayeetanakeri isaikinta Pilato ijevarite 38੅Ari ikantzi Pilato: “Irojatzitaveetacha,
Roma-satzi. Te inkyeeyapaakeni judío kyaaryoori.” Ikantanakerira, shitovanake

ipankoki Pilato, WHPDDULULNDLQN\DDYDQ‫ێ‬ ipiyotaiyakani judío-payeeni, ikantapairi:
NRWDNHULLSL\DWKDWDNDUR,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ ´7HW\DQRxHHURRPSDLW\DLQNHQDNDDVKL‫ێ‬
tane ikitevathatantaitari, eerora okantzi tyaari irika shirampari.
iroimoshirenkero kitaite Anankoryaantsi. 39੅Poimoshirenkapaitetapiintziro
29੅Irootake ishitovantapaakari Pilato, Anankoryaantsi, pametapiintaiyaroni
ikinkithavaitakairi, ikantziri: ´¢2SDLWD‫ێ‬ nomishitove aparoni jaakaantaitziri.
kama jantakeri irika shirampari?” ¿Nomishitovakaantairima ipaiyeetziri
30੅Ikantaiyini irirori: ´(HURPLLNDDULSHUR‫ێ‬ ‘Pivinkatharite?·੅µ40੅Ari ikaimaiyanakeni
tzimi irika, eerotya namirimi jaka.” 31੅Ari maaroiteni, ikantaiyini: ´£(HURSRPLVKLWR‫ێ‬
ikantzi Pilato: “Paanairi eerokaite, viri irika! ¡Iri pomishitove Barrabás!”
povasankitairi tsika okantzira Irooma irika Barrabás, koshintzi jinatzi.
19
ikantakaantaitzimiri.” Ikantaiyanakeni 1੅Ikanta Pilato ipasatakaantakeri
judío-payeeni: ´$xDWHSLVKLQHWDSLLQWDL‫ێ‬ Jesús. 2੅,NDQWDRYD\LULLWHMDPSLWD‫ێ‬

yena noveri nosheninkaite.” 32੅Ari tapotake kitochee ikempitakaantakero
omonkaratakari ikantzitajaantakari Jesús amathairentsi, jamathaitakaakari Jesús.
tsika onkantya irovamaayeeteri. Ipoña ikithaatantakari jonkeromaitatsiri
33੅Ipoña ipiyanaka Pilato ikyaapaintzi kithaarentsi.੆* 3੅,SRxDLSL\RW]LPHQWDSDD‫ێ‬
inthomoi ipankoki, ikaimapaakeri Jesús, kari, ishirontzimentavaitari ikantaiyirini:
josampitakeri: “¿Eerokatakema “¡Jirikataa Ivinkatharite judío-payeeni!”
Ivinkatharite judío-payeeni?” 34੅Ari Ipasavorotzimaitari. 4੅Eejatzi ishitovapai
ikantzi Jesús: “¿Piyotashitaroma iroka Pilato, ikantapairi judío-payeeni:
posampitanari? Kempitaka tzimatsi ipaita “Pameneri, jirika nomishitovakeri
kantakemiri niinkarika naaka.” onkantya piyotantyaari te noñe ompaitya
35੅Jakanake Pilato: “¿Naakama judío? inkenakaashityaari irika.” 5੅$ULLVKLWRYD‫ێ‬
Aña iri pisheninkaite amakemiri jaka kaapaakero Jesús jamathaitayeetantakari
*¬19.2: Tema irootake jameyetapiintaiyarini pinkathariite jamathaiyetaro poreryaayetatsiri,

ikithaayetaro eejatzi kithaarentsi jonkeromaitatsiri.
-8$1੄19 186
kitocheetapo iitoki, ikithaayeetantakari iñaaneki hebreo “Gabata.” 14੅Ikanta

eejatzi jonkeromaitatsiri kithaarentsi. jovetsikaventapaitetarora Anankoryaantsi
Ikantzi Pilato: “¡Jirika shiramparika!” iroimoshirenkayeetantyaarori, ari
6੅,NDQWDMLxDDYDNHULUDLMHYDUHRPSHUDWDVR‫ێ‬ tampatzikatapaake ooryaatsiri. Ikantziri
rentsitaari ipoña kempoyaaventaneriite, Pilato irikapayeeni judío: “¡Jirika
ikaimaiyanakeni, ikantaiyini: ´£3LPSDLND‫ێ‬ Pivinkatharite!” 15੅Iro kantacha irikaite
kotakaanteri! ¡Pimpaikakotakaanteri!” ikaimaiyini, ikantzi: “¡Inkame! ¡Inkame!
Ipoña ikantzi Pilato: “Jirika paanakeri ¡Pimpaikakotakaanteri!” Ari ikantzi
eerokaite pimpaikakoteri, tema naaka te Pilato: ´¢.DQWDWVLPDQRPSDLNDNRWDNDDQ‫ێ‬
noñe ompaitya inkenakaashityaari irika.” teri pivinkatharite?” Ari jakaiyanakeni
7੅Jakaiyanakeni judío-payeeni: “Tzimatsi ijevare omperatasorentsitaari, ikantaiyini:
naakaite Ikantakaantaitanari, ontzimatye “¡Intaanira César novinkathariteta,
irovamagaiteri irika, WHPDLNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ tekatsi pashine!” 16੅Ikanta Pilato,
tashivaitaka Itomi Pava.” 8੅Ikemavakera joipiyeeri Jesús iraanairi judío-payeeni
Pilato ikantaiyakeni ikempitakaanta impaikakoteri. Ari jaanakeriri.
Itomi Pava jinatzi, osheki itharovanake.
9੅Eejatzi ipiyanaa inthomointa ipankoki, Ipaikakoyeetakeri Jesús irojatzi
josampitapaakeri Jesús: “¿Tsikama ikamantakari
pipoñaajaantaka eeroka?” Iro kantacha (Mt. 27.32-50; Mr. 15.21-37; Lc. 23.26-49)
Jesús te irakeri. 10੅Ikantzi Pilato: 17੅Ikanta Jesús irijatzi anatanakero
“¿Eeroma pakana? ¿Tema piyote inchakota impaikakotantyaari, iriyaate

pinkathariperori nonatzi naaka, ari ipaiyeetziro “Atziriitoni,µLURMDW]LLSDL\HH‫ێ‬
onkantake nompaikakotakaantemi, ari tziri iñaaneki hebreo “Gólgota.” 18੅Ari
RQNDQWDNHHHMDW]LQRPLVKLWRYDNDDQ‫ێ‬ ipaikakoyeetakeriri, itsipataitakeri apite
taimi?” 11੅Ipoña jakanake Jesús, ikantzi: atziri, DSDURQLMRYDW]LNDNRLWDNHLUDNRSH‫ێ‬
“Eeromi ishinetakemiromi Jenokisatzi, roriki, MRYDW]LNDNRLWDNHULSDVKLQHLUDPSD‫ێ‬
HHURW\DSLSLQNDWKDULYHQWDSHURWDDMDWD‫ێ‬ teki. 19੅,NDQWD3LODWRMRQWDUHNDNRWDNDDQ‫ێ‬
nami. Irootakera nokantantari naaka, take ipaikakoyeetakeri Jesús aparoni
iriitake maperotainchari ikaariperotake osankinarentsi, kantatsiri: “JESÚS
itzimi amakenari jaka, anaanakero NAZARET-SATZI, IVINKATHARITE
piyaariperonka eeroka.” JUDÍO-PAYEENI.” 20੅Osheki judío-payeeni
12੅Aripaite ikokovavetanaka Pilato ñaanatakerori iroka osankinarentsi, tema
iromishitovakaantairimi Jesús, iro te intainaperote osaiki nampitsi, tsika
kantacha eekero ikaimakotaiyatziirini ipaikakoyeetakeri Jesús. 7HPDMRVDQNLQD‫ێ‬
judío-payeeni ikantaiyirini: “¡Aririka yeetakero iroka osankinarentsi iñaaneki
pomishitovakaantairi irika, WHUDSDDSDW]L‫ێ‬ hebreo, iñaaneki griego, iñaaneki
yari pivinkathajanorite César! ¡Tema Roma-satzi. 21੅Irootakera ikantantakariri
itzimirika kempitakyaarine irika, 3LODWRLULNDLWHLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
ikempitakaantashivaitaka pinkatharimi taariite, ikantziri: “Eero posankinatziro:
irinatye, ikisaneentatziiri César!” 13੅Ikanta ‘Ivinkatharite judío-payeeni.’ Aña
ikemavakera Pilato, jamakaantakeri onkantatyeemi posankinatakaante:
Jesús, jagaitanakeri ipiyotzimentaitakari, ‘Kempitakaantashivaitachari ivinkatharite
MRPLVDLNDSDDNHULWVLNDMDPHQDNR\HHWD‫ێ‬ judío-payeeni.·੅µ22੅Iro kantacha Pilato,
piintziri iyakoventaari, ipaiyeetziro ikantanakeri: “Okaratzi nosankinatakeri,
“Mapipankaa,” iro ipaiyeetziri eejatzi aritake ashi ovatyeero osankinataka.”
187 -8$1੄19
23੅,SRxDRYD\LULLWHDULWDNHUDLSDLNDNRWD‫ێ‬ inkatziyakote ipaikakoyeetakeri kitaiteriki

keri Jesús, jayitanakeri imanthaki, jimakoryaantaitari, tema iroka kitaite iro
itotakero 4-kotate ipavakaayetakaro jiñaapinkathaperoyeetziri. Irootake
aparopayeeni. Ipoña jayitakeri eejatzi LNRYDNRWDQWDNDULUL3LODWRLQNDUDDSRULWD‫ێ‬
iithaare, tera ovavikotatya, aparoni okanta kaanteri paikakotaari inkamantanakyaari
jontyeetziro irojatzi osaviki. 24੅Ari thaankiini, irovatzikaryaakoyetairiita
ikantavakaiyani ovayiriite: ´(HURDWKDW\DD‫ێ‬ eejatzi. 32੅Ikanta jiyaataiyanakeni
vaitziro iroka, intaani añaareventyaaro, ari ovayiriite, ikaraaporitapaakeri aparoni
añeero intzime ayerone.µ$ULUDRPRQNDUD‫ێ‬ ikaratakeri Jesús ipaikakoitziri, ipoña
tari Osankinajanorentsi, kantatsiri: jimatakeri pashine. 33੅$ULLSLWKRNDVKLYHWD‫ێ‬
Ipavakaayeetakaro nomanthaki. nakari Jesús, jiñaatzi aritake kamake.
Iñaareventayeetakaro noithaare. Irootake kaari ikaraaporitantaitari irirori.
Irootakera jimataiyakerini ovayiriite. 34੅Iro kantacha, DSDURQLRYD\LULMRVDWDDPH‫ێ‬
25੅Okanta janta ipaikakoyeetakerira Jesús rekitantanakari irosataamento, ari
ari osaikitakari iriniro otsipatakaro iyovanakeri iriraane okonovakaro jiñaa.
irirento, María iinara Cleofas, ipoña 35੅Itzimi kinkithatzirori iroka, iriitakera
María Magdalena. 26੅Ikanta Jesús ñaajaantakerori. Omaperotaajatatyaara

jiñaakero iriniro, otsipatakari okatziyaka LNDPDQW]LPLULDULRQNDQW\DSLQNHPSLVDQ‫ێ‬
iriyotaane itzimi jetakoperotari, LNDQWDQD‫ێ‬ tantayetyaari eejatzi eerokaite. 36੅Tema iro
kero iriniro: “Tsinané, iriitakera avisantayetakari irokapayeeni onkantya
pintomintaiyaari irika.” 27੅,SRxDLNDQWDQD‫ێ‬ omonkaratantyaari okantzitakari
keri iriyotaane: ´,URRWDNHUDSLQLURQWDL‫ێ‬ Osankinajanorentsi:
yaari iroka.µ$ULSDLWHUDRVDLNDYDQNRWDQD‫ێ‬ Eerora ikaraavaitaitziniri aparoni
keri irika iyotaari. itonki irirori.
28੅Okanta avisayetakera maaroni iroka, 37੅Okantzitaka eejatzi Osankinajanorentsi:
iyotake Jesús aritake jimonkaratakero, $ULLUDPHQDNR\HHWDNHULLURVDWDDPHUH‫ێ‬

ikaimanake: “¡Nomirevé!µ$ULRPRQNDUD‫ێ‬ kitaiteri.
WDULRxDDYHQWDNRWDNHULUL2VDQNLQDMDQR‫ێ‬
rentsi. 29੅Ari othointakotakari kepishaari Ikitaitakeri Jesús
janta chomoki. Jaayeetanake inchateva, (Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56)
jankoviitaitake atsimiyaaterone 38੅Ikanta okaratapaake iroka, José
kepishaari, MRYDDQNDNRLWDNHQHULLSDDQWH‫ێ‬ Arimatea-satzi, ikampitairi Pilato, ikantziri:

kira Jesús.੆* 30੅Jatsimiyaavakero Jesús “Pishinetenari naanairi Jesús.” Irika José
iroka kepishaari, ipoña ikantanake: irijatzi kempisantakeriri Jesús, LURPDQDQH‫ێ‬
“Othotyaapaaka maaroni.µ$ULLWKDPHQ‫ێ‬ kiini ikempisantzi itharovakaarira
kotanaka, jatashinenkatanake. judío-payeeni. ,NDQWD3LODWRLVKLQHWDDNH‫ێ‬
neri. Jatake José, jaanairi. 39੅Ari
Josataamerekitaitakeri Jesús ipokitapaakari eejatzi Nicodemo, itzimi
31੅$ULPRQNDUDSDLWHWDSDDNDMRYHWVLNDYHQ‫ێ‬ jatashitakeriranki Jesús tsireni, MDPDNRWD‫ێ‬
tapiintaitaro kitaite jimakoryaantaitari. paake ikonovaataitziro kasankaari, osheki
Irootake kaari ikovantaiyani judío-payeeni otenanka iroka.੆* 40੅Ipoña José itsipatakari
*¬19.29: Kantakotachari jaka “inchateva,” irojatzi ikantayeetziri pairani “isopo.”

*¬19.39: Iroka kasankaari, ikonovayeetakerori mirra, ovaaki inchashi ipaiyeetziri áloe. Osheki
otenanka okaratzi 100 libra, irojatzi ikantayeetairi iroñaaka 30 kilo.
-8$1੄19੄20 188
Nicodemo jaanairi Jesús, iponatantakari opoña ikempisantaperotanake. 9੅7HNHUD‫ێ‬

manthakintsi jashetantakaro kasankaari. PDLWDLQNHPDWKDWHURRNDQW]LUL2VDQNLQD‫ێ‬
Iro jametaiyarini judío-SD\HHQLLNLWDWDSLLQ‫ێ‬ janorentsi, aritake irañagai Jesús.
tziri iyaminkarite. 41੅-DQWDWVLNDLSDLNDNR‫ێ‬ 10੅Ipoña ipiyeeyaani ipankoki irika apite
yeetakeri Jesús, DULRW]LPLULSDQNLUHQWVLPD‫ێ‬ iyotaari.

shi, ari janta osaikiri ovakerari omorona
tsika ikitaitziri kaminkari, WHNHUDLQNLWD\HH‫ێ‬ Joñaakaaro Jesús María Magdalena
tantyaaro. 42੅Ari jovayeetakeriri Jesús, (Mr. 16.9-11)
tema okaarikiini osaikira iroka omorona, 11੅Ari osaiki María opatzimoroki
tema irootzimatapaake kitaite iraavaita. Okanta iraavaitaka, DULRQHWDSL‫ێ‬

jimakoryaantapiintaiyarini judío-payeeni. tzi inthomointa omoronaki, 12੅oñaatziiri
apite maninkari okitamarokitake iithaare,
Jañaantaari Jesús isaikaiyakeni tsika jonoryaaveetakari
(Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12) Jesús. Aparoni isaikake jiitoveetakari,
20
1੅Okanta avisanakera kitaite isaikake pashine jiitziveetakari. 13੅Ikanta
jimakoryaantaitari, eenirora maninkariite, josampitakero ikantziro:
otsireñeenkatzi, ananenkanaka María “Tsinané, ¿opaitama piraantari?”
0DJGDOHQDL\DDWHRPRURQDNLMRYD\HHWD‫ێ‬ Akanakeri iroori, okantzi: “Tema
kerira Jesús. 2xDDSDDW]LLURRWDQDP‫ێ‬ jaayeetakenari Novinkatharite, te niyote
pyaaka mapi jashiyeetantakarori tsika janta jovayeetakeri.” 14੅,URRNDQWDNL‫ێ‬
omorona. 2੅Ipoña opiyanaka iroori tziini, ari opithokanaka, oñaatziiri Jesús,
oshiyaperotanakitya iyaatashiteri Simón iro kantamaitacha te iyotavairi iriitakera.
Pedro itsipatakari pashine iyotaari, 15੅Ari josampitanakero Jesús, ikantziro:
iretakoperotane Jesús, okantapaakeri: “¿Ipaitama piraantari tsinané? ¿Ipaitama

“¡Jagaitakeri Avinkatharite, te ayote pikokovatziri?” Oñaajaantzi iroori iri
tsikarika jovayeetairi!” 3੅Ikanta Simón xDDQDW]LURULDDPDYHQWDURULSDQNLUHQWVL‫ێ‬
Pedro itsipatakari pashine iriyotaane mashi, okantanakeri: “Pinkatharí,
Jesús, jatanake kitataariki. 4੅Ishiyanakitya eerokarika aakeri, pinkamantena tsika
jiyaataiyanake apiteroite. Iro kantacha janta povakeri, niyaateeta naaka
pashine ishiyaperotanakitya jookanakeri namenairi.” 16੅Ari jiñaanatanakero Jesús,
Pedro, iri etapaakaro jareetaka ikantziro: “¡María!” Ari amenanakeri
kitataariki. 5੅-LQHWDSLWDSDDNHRPRURQD‫ێ‬ iroori, okantzi: “¡Raboni!” (iro
kira, jiñaapaakitziiro onoryaamaitaka LNDQWDLW]LULLxDDQHNLKHEUHR´,\RWDD‫ێ‬
iponayeetantakariri, temaita inkyaapaake neri.”) 17੅Ikantziro Jesús: “Eero poirikana,
inthomoi. 6੅Ari jareetapaakari Simón tema tekera niyaataita nontsipatapaiyaari
Pedro, ikyaapaake inthomointa, MLxDDSDD‫ێ‬ Ashitanari. Iro kantacha piyaate
kero eejatzi irirori onoryaamaitaka pinkamantenari iyekiite, iroora niyaatai
iponayeetantakariri. 7੅Jiñiitapaakaro nonkaratapairi Ashitanari tsika itzimi
manthakintsi jankoviiyeetantavakariri Ashitzitamiri eejatzi eerokaite. Iri
iitoki, inashita jovayeetanakero te Novavanetari naaka, LULMDW]L3LYDYDQHW]L‫ێ‬
ontsipatyaaro iponayeetantakariri, tari eerokaite.” 18੅Okanta iyaatanake
kameetha jotzipiyeetanairo. 8੅Ipoña María Magdalena, okamantapaakeri
ikyaapaake eejatzi pashine iyotaari itzimi maaroni iyotaari oñeeri Avinkatharite,
etapaakarori jareetaka kitataariki. okamantapaakeri eejatzi okaratzi
Jiñaapaakero okaratzi kantainchari, ari ikantakerori.
189 -8$1੄20੄21
pisaikaiyeni eerokaite!” 27੅Ipoña

Joñaakaari Jesús iriyotaaneete ikantapaakeri Tomás: “Jiroka nako,
(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49) pinkyaantavakotyaana, SLQN\DDQWDPHUH‫ێ‬
19੅Okanta otsirenitanake avisanakera kityaana eejatzi. Eero pikisoshirevaitzi,
jimakoryaantaitari kitaite, apatotaiyakani ¡Pinkempisante!” 28੅Ari ikaimanake
iyotaari jashitakotaiyakani shintsiini Tomás, ikantanake: “¡Novinkatharite,
itharovakaarira judío-payeeni. Ari Novavane!” 29੅Ikantzi Jesús: “Aña iro
ikyaapaakeri Jesús, ikatziyimotapaakari, pikempisantantamatsitanakari piñaakena.
jovethatapaari ikantapairi: “¡Pisaikayetai ¡Kimoshirera irinayetai inkarate
kameetha eerokaite!” 20੅$ULMRYHWKDWDSDD‫ێ‬ NHPSLVDQWDDWVLQHNDDULxDD\HWDDMDWH‫ێ‬
karira, joñaakapaakeri irako, eejatzi nane!”
imereki. Ikimoshireyetaiyanake irikaite
jiñaavairira Avinkatharite. 21੅Ipoña Opaita josankinayeetantarori iroka
japiitanakero Jesús, ikantziri: ´£3LVDLND‫ێ‬ 30੅2VKHNLMDSLLSLLWDNHUR-HV~VLWDVRQND‫ێ‬
yetai kameetha eerokaite! ,NHPSLWDDNH‫ێ‬ ventzimotakeri iriyotaaneete, te

nara jotyaantakena naaka Ashitanari, ari osankinatakoyetya jaka. 31੅Iroomaitaka
nonkempitzityaamiri eejatzi eerokaite osankinayetantakari irokapayeeni
notyaantayetatyeemi.” 22੅Ari itasonkiri onkantya pinkempisantantayetyaari, irika
iyotaariite, ikantziri: ´,VDLNDVKLUHWDQW\DD‫ێ‬ Jesús iriitake Cristo, Itomi Pava. Aririka
miita Tasorentsinkantsi. 23੅Inkarate SLPSDLU\DDSLLQWDQDLULSLQNHPSLVDQWD‫ێ‬
pimpeyakoyetairi eeroka jaka, aritakera nairi, aritake inkañaanetakaayetaimi.
ipeyakoyeetairi janta. Iriima kaari
pimpeyakoyetai eeroka jaka, WHUDLPSH\D‫ێ‬ Joñaakari Jesús 7 Iriyotaane
21
koyeetairi eejatzi.” 1੅Ikanta
okaratapaake iroka,
japiitakero Jesús joñaakari
Iisoshirenkatane Tomás
iriyotaane, LQNDDUHWKDS\DDNLLSDLWD\HH‫ێ‬
24੅Ikanta Tomás ikaratapiintziri 12 tziri Tiberias. Jiroka okantaka. 2੅Ari
iyotaari, itzimi ipaiyeetziri “Tsipari,” te itsipatavakaiyani isaiki Simón Pedro,
isaike irirori jareetantapaakari Jesús.੆* Tomás, ipaitayeetziri eejatzi “Tsipari,”
25੅,SRxDSDVKLQHSD\HHQLL\RWDDULLNDPDQ‫ێ‬ Natanael, poñaachari Caná-ki saikatsiri
tairi, ikantziri: “Noñeeri Avinkatharite.” Galilea-ki, itomipayeeni Zebedeo, ipoña
Iro kantacha Tomás jakanakeri, ikantziri: apite pashine iyotaari.੆* 3੅Ipoñaashita
´(HURULNDQRxHHULQDDNDWVLNDLSDLNDYDNR‫ێ‬ ikantzi Simón Pedro: “Niyaatatye
yeetakeri, eerorika nokyaantavakotari noshimaatya.” Ikantaiyini pashine: “Ari
irakoki, eerorika nokyaantamerekitari ankarataiyanakemi.” Jataiyanakeni,
eejatzi, eero nokempisantzi.” otetaiyapaakani pitotsiki. Iro kantacha,
26੅Okanta avisanake 8 kitaite, japiitairo tekatsimaita iraye ishimaavetaiyakani
iyotaari japatotaiyani. Arira isaikitakari tsireni.
eejatzi Tomás irirori. Jashitaiyakeroni 4੅Okanta okitaitzimatake, katziyapaaka
shintsiini ashitakorontsi, iro kantacha Jesús oparaiteki inkaare. Iro kantacha

Jesús kyaapaake, ikatziyimotapaari, iriyotaaneete te iriyotavairi iriitakera.
jovethatapaari ikantapairi: “¡Kameetha 5੅Ikaimakotapaakeri, ikantziri: ´(YDQND‫ێ‬

-8$1੄21 190
riite, ¿Tekatsima pagaiyeni?µ$ULMDNDL\D‫ێ‬ yami.” Ikantzi Jesús: ´3DDPDNRYHQWDSLLQ‫ێ‬

nakeni iriroriite: “¡Tetaavé!” 6੅Ikantzi tyaanari nokempitakaantaari noishate.”
Jesús: “Poviinkero pakoperoriki 17੅Iro mavatanaintsiri josampitziri,
piithamento, ari paake.µ$ULMLPDWDL\DNH‫ێ‬ ikantziri: “Simón, itomi Jonás, ¢SDDSDW]L‫ێ‬

roni ikantaitakeriri. Tema jaakera osheki yanama?” Ari jovashiretanaka Pedro,
shima, tera iraavyagairo irinoshikairo tema mavasatzi josampiminthatakeri, ari
iithamento. 7੅,NDQWDL\RWDDULLUHWDNRSHUR‫ێ‬ jakanakeri: “Pinkatharí, eerokatake
tane Jesús, ikantanakeri Pedro: iyotziro maaroni, SL\RW]LHHURNDQDDSDW]L‫ێ‬
“¡Iriitakera Avinkatharite irinta!” yami.” Ikantzi Jesús: ´3DDPDNRYHQW\DD‫ێ‬
Ikemavakera Simón Pedro, ikithaatanaka, nari nokempitakaantaari noishate.
ookaatanaka inkaareki. 8੅,ULLPDSDVKLQH‫ێ‬ 18੅Tema eenirora pevankariperovetani,
payeeni iyotaari pitotsiki ikenakoyetanai pikithaatapiintayeta ikeni piyaatayetzi

jinoshikaatakotairi ishimane, irojatzi tsika pinintakaaro. Irooma aririka
jaatakotantapaari oparaiteki. Tema pantarikonatapaake, LQWDDQLSRYDDQNDYD‫ێ‬
isaikakotakitziira niyankyaakiini.੆* kotaiya, pashine kithaataimine, LUDD\HH‫ێ‬
9੅Ikanta jayiitaiyapaakeni, jiñaapaakitzi taimi tsika te pikovavetaro piyaate.
joisaka paampari, ari itashitakari shima, Omaperora.” 19੅Ikantantakarori Jesús
itsipataitakeri tanta. 10੅Ari ikantzi Jesús: iroka, ikovatzi inkemathayeetero tsika
“Pamake shima ovakera paakeri.” LQNDQW\DLQNDPDLDSDDWD3HGURLxDDSLQ‫ێ‬
11੅Ikanta Simón Pedro, joosoryaakotakeri kathatairira Pava. Ipoña ikantanakeri
ishimane, jinoshikakotakeri irojatzi eejatzi: “¡Poyaatena!”
oparaiteki. Antaripayeeni ikantayeta
shima, ikaratzi 153. Temaita ontzimpeshe Iyotaari iretakoperotane
iithamento. 12੅Ari ikantzi Jesús: “Thame 20੅Ikantaipithokanaka Pedro, jiñaatziiri
oya.µ7HNDWVLUDDSDURQLL\RWDDULRVDPSL‫ێ‬ joyaatakeri iyotaari iretakoperotane
terine niinkarika, tema jiyoperotaiyakeri Jesús, irijatzi apitetzitakariri Jesús
iriitake Avinkatharite. 13੅Jaapaakero jovaiyaniranki, itzimi osampitakeriri,
Jesús tanta, ipayetakeri aparopayeeni, ari ikantziriranki: “¿Pinkatharí, itzimikama
ikempitaakeri eejatzi shima. 14੅Irootakera pithokashityaamine?” 21੅Arira jiñaavakeri
PDYDWDQDLQWVLULMRxDDNDUL-HV~VLUL\RWDD‫ێ‬ Pedro irika impoitapaintsiri, MRVDPSLWDQD‫ێ‬
neete jañagaira. keri Jesús: “Pinkatharí, irikasa, ¿ipaitama
avishimoterine?” 22੅Ikantzi Jesús: “Arimi
Paamakoventaiyaanari noishate nonkovemi aritake onkantake irañe irika,
15੅Ithonkanakero jovaiyani, MRVDPSLWD‫ێ‬ irojatzi nompiyantakyaari apaata, ¿tera
nakeri Jesús irika Simón Pedro, ikantziri: onkovajaantya piyotero iroka? 3RVKLUH‫ێ‬
“Simón, itomi Jonás, ¿Petakoperotanama tyaana eeroka.” 23੅Okanta apaata ithonka
eeroka?” Ikantzi Pedro: “Piyotzi eeroka oivaraakotanaka iroka ikantakeri Jesús,
Pinkathari, naapatziyami.” Ikantzi Jesús: ikemayetakero maaroni iyekiite,
´3DDPDNRYHQW\DDQDULUDQRNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ iñaajaantayetanake eero ikamita irika
taari noishate.” 16੅Japiitakeri josampitziri: iyotaari. Iro kantacha, tera inkantatye:
“Simón, itomi Jonás, ¿petakotanama?” “Ari nokovi . . .” aña ikantatzi: “Arimi
Ikantzi Pedro: ´3L\RW]LHHURNDQDDSDW]L‫ێ‬ nonkovemi, aritakemi onkantake irañe
*¬21.8: Kantakotachari “niyankyaakiini,” okaratzi osanthatzi “200 akonaki,” irojatzi

ikantayeetairi iroñaaka “100 metro.”
191 -8$1੄21
irika, irojatzi nompiyantapaakyaari, ¿tera 25੅Tera

noñaaventero maaroni
onkovajaantya piyotero iroka?” jantayetakeri Jesús, tema osheki
24੅1DDNDWDMDDQWDNHUDxDDYHQWDNRWDLQ‫ێ‬ onatzi. Arimi osankinatakoyetyaami
chari nokantakera “irika iyotaari,” tema maaroni, NHPSLYDLWDNDDULPLDQDDQD‫ێ‬
naaka osankinatajaantakerori iroka kero maaroni kipatsi ompiyotya
osankinarentsi. ,URRWDNHUDD\RSHURWDQ‫ێ‬ osankinarentsipayeeni. Ari
taari omaperotatya iroka. onkantyaari.
JANTAYETAKERI OTYAANTAJANORIITE
onkovajaantya piyotero eerokaite

Ishinetakaantaitziri Tasorentsinkantsi tsikapaite, apaniro jiyotzi Ashitanari
1
1੅Teóɹlo, SDLUDQLRYDNHUDQHWDQWDQD‫ێ‬ tsikapaiterika, iriitajaantake otzimimotzi
karori notyaantzimiro nosankinare, ishintsinka irantantyaarori. 8੅Iro kantacha
DULQRxDDYHQWDNHPLURPDDURQLMDQWD\HWD‫ێ‬ aririka impokake Tasorentsinkantsi
keri Jesús, noñaaventakemiro eejatzi irinampishireyetantyaami eerokaite,
okaratzi jetanakari jiyotaantziri, 2੅irojatzi iriitake aavyaashiretakaimine, impoña
omonkaratantapaakari jovajenokaa piyaayetanake piñaaventaina naaka,
inkiteki. Tekera irovajenokaiyaata, Jerusalén-ki, maaroni janta Judea-ki
jiyoshiitakeri Irotyaantajanorite, ipoña Samaria-ki, irojatzi intaina tsika
ikantakaakarira Tasorentsinkantsi, overaapaa kipatsi.” 9੅,WKRQNDUDLxDDYDLWD‫ێ‬
jiyotakaakeri ompaitya irantayeteri. kero iroka, jamenaminthaitziri
3੅Ikanta ikamavetakara, jiñeetavairi iriyotaane, jovajenokayeetairi Jesús,
koñaaroini, ari jiyotaiyini iriyotaane irojatzi ipeyantapaakari menkoriki, tera
añagai. Okaratzi 40NLWDLWHMRxDDNDSDQDD‫ێ‬ iriñeetanairi. 10੅Jamenaminthaitzi tsika
tari iriyotaane, jiyotaapanaatziri tsika ikanta Jesús jovajenoka inkitekinta, apite
ikanta ipinkathariventantzi Pava. VKLUDPSDULNDW]L\LPRWDSDDNDULRNLWDPD‫ێ‬
4੅Eenirora itsipayetari Irotyaantajanorite, raanikitake iithaare, 11੅ikantapaakeri:
ikantzitakari irojatzitara isaikayetavake “Galilea-satzi, ¿Opaitama pipampoyiiri
Jerusalén-ki, ikantakeri: ´$ULUDSR\DDYHQ‫ێ‬ inkiteki? Piñaakeri tsika ikanta Jesús
tavakyaaro omonkaratya okaratzi jovajenokaa jiyaatai, DULUDLQNDQWDMDDQ‫ێ‬
ishinetaakemiri Ashitanari, tsika otzimi taiya eejatzi apaata aririka impiye.”
noñaaventzitakamiri. 5੅Tema omapero
Jiyoyeetake pashine
Juan joviinkaatantakaro jiñaa, iro
impoyaatyaarine Judas
NDQWDFKDHHURRVDPDQLW]LPDLWDSLxDD\H‫ێ‬
WDQW\DDULUL7DVRUHQWVLQNDQWVLLULQDPSLVKL‫ێ‬ 12੅Ikanta ipiyeeyaani iyotaari janta
UHWDQW\DDPLNHPSLYDLWDNDPLLURYLLQNDD‫ێ‬ Jerusalén-NLLSRxDJDDURRW]LVKLNLLSDL\HH‫ێ‬
yeetantyaamirimi.” tziri Olivos, te intainatajaante,
oshinetaantsitzi iraniitayeete kitaiteriki
Jovajenokantaari Jesús jimakoryaantaitari. 13੅Ikanta jareetaiyaani
6੅Ikanta irikaite tsipatakariri Jesús, nampitsiki, ataitaiyapaini jenokinta
josampitakeri, ikantziri: “Pinkatharí, pankotsi tsika jimaapiintaiyini. Jirika
¿Irootaintsima pintsiparyaakoventairi ikarataiyini: Pedro, Jacobo, Juan, Andrés,
nosheninkapayeeni Israel-mirinkaite?” Felipe, Tomás, Bartolomé, Mateo, Jacobo
7੅Ari jakanakeri Jesús, ikantziri: “Te itomi Alfeo, 6LPyQLSDL\HHW]LUL´.LVDNRWD‫ێ‬
192
193 -$17$<(7$.(5,੄1੄2
neri,” ipoñaapaaka Judas irirentzi itzimi pikoyaakeri eeroka, 25੅iriitake

Jacobo. 14੅0DDURQLLULNDLWHDULLNDQWDLWD‫ێ‬ QRQNDUDWDLULQRW\DDQWDMDQRULW]LQDQWDYDL‫ێ‬
piintatya japatotaiyani jiñaañaataiyini taimi, irimpoyaataiyaari Judas-QLRSH\DD‫ێ‬
itsipayetakari irirentzi Jesús, itsipataro shitakaakarira iyaariperonka irirori.
María irinirora, ipoña pashinepayeeni Tema Judas, jatake irirori tsika
tsinaneete. iriyaatera.” 26੅Ipoña ikempitakaantakaro
15੅,NDQWDMDSDWRWDL\DQLUDNHPSLVDQW]LQ‫ێ‬ irikaite jiñaaretaita, jiñaatzi iriitake
kariite, ikarataiyini 120 atziriite. Ari Matías. Iriitakera karatanairiri irikaite 11
jiñaavaitanakeri Pedro, ikantanake:੆* Otyaantajanoriite.
16੅“Iyekiite, PRQNDUDWDNDRNDUDW]LMRVDQNL‫ێ‬
natakaakeriri Tasorentsinkantsi pairani Ipokantakari Tasorentsinkantsi
2
David-ni, jiñaaventakeri Judas itzimi 1੅2NDQWDRPRQNDUDWDDMRLPRVKLUHQ‫ێ‬
jevatapaintsiri jaakaantziri Jesús. 17੅Irika kaitziro kitaiteri “Aavataantsi.”

Judas iri atsipatapiintakari, DULDNDUDYH‫ێ‬ Japatotaiyaani maaroni iriyotaane Jesús.੆*
tari antavaireki. 18੅Iro kantacha jaakeri 2੅Ari omapokashitataitakari iniroite
kireeki ipinaveetakariri iyaariperonka, poimpatapaintsiri oshiyavetapaakaro

jamanantantaka aparoni kipatsi. Ari antaro tampyaa, okenapaake jenoki
iparyaakeri janta Judas, jovatziitotanaka, inkiteki, ookantapaakaro pankotsi tsika
ithonka itankavaitapaake, RRNDSRUHQWKD‫ێ‬ japatotaiyakani. 3੅,xDDVKLWDWDLNDSDDPSD‫ێ‬
keerekivaitapaaka isheeto. 19੅Ikanta shithakeerekitapaintsiri, jookantapaakari
ikemaiyakeni Jerusalén-satzi, ipaitakero aparopayeeni ikaratzi apatotainchari.
kipatsika ‘Iraantsipatha,’ ikantziro 4੅Maaroitenira inampishiretantapaakari
iñaaneki irikaite ‘Acéldama.’ 20੅Tema Tasorentsinkantsi. $ULMHWDQDNDURLxDDYDL‫ێ‬

osankinarentsiki Salmo-ki, ikantaitake: yetanakero pashinetatsiri ñaantsi,
Kaankithaantevetya onkantya ipanko, LULLWDNHUD7DVRUHQWVLQNDQWVLxDDYDLWDNDD‫ێ‬
Tekatsi nampitantaiyaarone. nakeriri.
Ikantaitake eejatzi: 5੅Okanta janta Jerusalén-ki, DULLVDLND\H‫ێ‬
Intzime pashine impoyaataiyaarine tziri Judío-payeeni poñaayetachari

irantavaireki. intaina pashineki nampitsi. Iriiyetakera
21੅Tzimatsira jaka shirampariite itzimi ñaapinkathatasorentsitaneriite. 6੅Ikanta
tsipatapiintakairi eenirora itsipavetai ikemaitakero poimpatapaintsiri, LSRNDL\D‫ێ‬
Avinkatharite Jesús, 22੅LW]LPLDNDUDW]LWD‫ێ‬ paakeni osheki atziri, te iriyotavakero
kari ovakera joviinkaataka Jesús irojatzi opaita kantachari, tema ikemathatakero
jovajenokantaari inkiteki. Okovatya DSDURSD\HHQLxDDQWVLRNDUDW]LMLxDDYDL‫ێ‬
amenai aparoni ankaratairi itzimi yeetziri, irootake iñaane. 7੅,SDPSR\DDYD‫ێ‬
ñiitakariri eejatzi Jesús jañagaira.” kaanaka, ikantavakaiyani: “¿Tema
23੅Ipoña jookoitake apite: José, LSDL\HH‫ێ‬ Galilea-VDW]LLQDW]LLNDUDW]LxDDYDL\HWDNH‫ێ‬
tziri Barsabás, irijatzi ipaiyeetzitari Justo, rori pashineyetatsiri ñaantsi? 8੅¿Tsikama
ipoñaapaaka Matías. 24੅Ari jiñaaxDDWDNR‫ێ‬ ikantakeroka akemantariri jiñaavaitziro
ventanakeri, ikantzi: “Pinkatharí, eeroka añaanepayeeni aaka? 9੅7HPDDNDUD\HWD‫ێ‬
iyoshiretziriri maaroiteni, jirika apite keri jaka Parto-satzi, Medo-satzi,
nookotakeri, poñaakenari aparoni tsika Elam-satzi, Mesopotamia-satzi,
*¬1.15: Ikantayeetziri jaka kempisantzinkariite, irijatzi ipaiyeetzirira “iyekiite.”

*¬2.1: Kantakotachari jaka “Aavataantsi,” irojatzi ikantayeetzitari “Pentecostés.”
-$17$<(7$.(5,੄2 194
Judea-satzi, Capadocia-satzi, Ponto-satzi, Notyaantaineri Notasorenka apaata,

Asia-satzi, 10੅Frigia-satzi, Panɹlia-satzi, ari inkinkithayetai.
Egipto-satzi, ipoña Africa-VDW]LRNDULNLWD‫ێ‬ 19 Ari iriñeetake inkiteki kaari
paira Cirene. Tema akaratakeri eejatzi iriñaapiintaite.

poñaayetachari Roma, Judío-tatsiri ipoña Iriñeetero kipatsikika iraantsi,
kaari Judío-vetacha pairani. 11੅Eejatzi paampari, antaro kachaareenka.
Creta-satzi, ipoña Arabia-satzi. Ari 20 Ompoña iriñeeteri ooryaatsiri
akaratakeri maaroni irirori akemayetakeri intsivakimate,

iñaavaitantayetakaro añaanepayeeni, ,ULxHHWHULHHMDW]LNDVKLULLQNHPSL‫ێ‬
LNLQNLWKDWDNRW]LUL3DYDLWDVRQNDYHQWDQ‫ێ‬ tyaaro iraantsi,
tzi.” 12੅,SDPSR\DDYDNDL\DQDNDQLDW]LULSD‫ێ‬ Irootaatsira omonkarataiya kitaite
yeeni, te iriyote opaita jiñiiri. ,NDQWDYD‫ێ‬ impokantaiyaari Pinkathari.
kaiyani: “¿Opaitama iroka?” 13੅Iro Tema antaro irovaneenkaro
NDQWDFKDW]LPDWVLHHMDW]LDW]LULWKDLQNDQ‫ێ‬ onkantaiya.
taneri, ikantayetzi irirori: “¡Aña 21 Inkarate pairyaanairine Pinkathari,
ishinkitaiyatyaani irikaite!” javentaayetaari, iriiyetakera

avisakoshiretaatsine.
Etanakarori ikinkithatanakeri Pedro 22੅¡Shirampariite! ¡Israel-mirinkaite!
14੅Ipoña ikatziyanaka Pedro irirori, Pinkemaiyeni nonkante. Piñeeyakerini
itsipatakarira 11 Otyaantajanoriite, eeroka, irikaranki Jesús Nazaret-satzi,
iñaavaitanake shintsiini, ikantzi: iriitakera jotyaantakemiri Pava. ,WDVRQND‫ێ‬
“¡Asheninká! ¡Jerusalén-satziite! 3LQNHP‫ێ‬ ventayetakemi, joñaakayetakemiro
pisantavakena onkantya piyotantyaari. okaratzi kaari piñaayevetaiyani pairani.
15੅Piñaajaantakema eerokaite ishinkitatya 23੅Iro kantamaitacha, MDPD\HHWDSDDNHPLUL‫ێ‬
irikapayeeni. Tera, WHPDRYDNHUDLMHQRNLL‫ێ‬ ranki irika, povamaakaantakeri eerokaite

tyaapaake ooryaa.੆* 16੅Aña omonkaratatya ipaikakotantakariri kaariperoshireriite, ari
RNDUDW]LMRVDQNLQDWDNHULSDLUDQLNDPDQWD‫ێ‬ omonkaratakari onkarate avishimoterine,
neri, Joel-ni, ikantake: tema irootake ikinkishiretzitakari Pava.
17 Ikantzi Pava: 24੅,NDQWDMRYLULLQWDLULUDQNL3DYDLNDPDYH‫ێ‬
7]LPDWVLDYLVDWVLQHRYHNDUDDQWDSDD‫ێ‬ takara, WHUDLULVKLQHWDQDLULLQNHPDDQWVL‫ێ‬

kyaarone kitaite. vaitaiya. 7HPDWHDDY\DDMDWHULNDDPDQH‫ێ‬
$ULQRW\DDQWDNHQHULDW]LULLWH1RWDVR‫ێ‬ taantsi. 25੅Tema iri josankinatakotakeri
UHQNDRNHPSLYDLWDNDURLULVDNRSH‫ێ‬ eejatzi pairani David-ni, ikantake:
rotaitatyeenerimi. Noñaapiintziri Novinkatharite
$ULLQNLQNLWKDWDNR\HWDQDLQDLWRPLSD‫ێ‬ itsipatana.
yeeni eejatzi irishintopayeeni. Tema isaikatzira irirori nakoperoriki,
Ari iriñaavyayetakya evankariite, tekatsira impaitya kitsirinkenane.
$ULLPLVKL\HWDNHDQWDULNRQD\HWDLQ‫ێ‬ 26 Irootake nokimoshiretantari,
tsiri. .DPHQLYDDQWHQRNDQWDQRWKDURPHQ‫ێ‬
18 Ari nonkempitaakeri evankaripayeeni tari.
jotzikayeetari, HHMDW]LHYDQNDURSD‫ێ‬ Iriitakera noyaakoperotaiyaari,
yeeni. naventagaiyaarira.
*¬2.15: Kantakotachari jaka “ijenokiityaapaake ooryaa,” irootake ikantaitziri pairani “ooryaa 3.”
Okaratzi jametari judío-payeeni irirori, te ishinkineta ovakera onkitaityaamanake.
195 -$17$<(7$.(5,੄2
27 Tema eero pookaventanaro noshire ULULSLQNHPSLWDNDDQWDLULSLPDNR‫ێ‬

VDULQNDYHQLNLDULULNDQRQNDPDYHWD‫ێ‬ ryaakiitamento.
kya. 36੅¡Asheninká! LURNDPHHWKDWDWVLD\RWDL\H‫ێ‬
Eero pishinetziro eejatzi novatha URQLLURNDPDDURQLDDNDLWHLFKDULQH\H‫ێ‬

ompathaye, pitasorentsite taira Israel-ni. ,ULND-HV~VLW]LPLSLSDLND‫ێ‬
nonatziira. kotakaantakeri eerokaite, LUL,SLQNDWKDUL‫ێ‬
28 Piyotaakenaro tsika nonkantya takaakeri Pava, irijatziita Cristo.”
nañaashiretai. 37੅Ikanta ikemaiyavakera ikaratzi
Osheki poimoshirenkaina aririka apatotainchari, DQWDURRLPHUDDVKLUHWDQD‫ێ‬

nontsipataiyaami. keri, josampitanakeri Pedro, eejatzi
29੅Iyekiite, ayotaiyini aaka tera iri pashinepayeeni otyaantajanori, LNDQWDLWD‫ێ‬
acharineete David-ni ñaaventachane jaka, nakeri: “Iyekiite, ¿tsikatya nonkantaiyaaka
aña kamataike pairani irirori, ikitaitakeri, naaka?” 38੅Ari jakanakeri Pedro: ´3LPSL\D‫ێ‬
irojatzi isaiki iroñaaka. 30੅Tema shireyetai, poviinkaatzimentaiyaari
Kamantantaneri jinake irirori, ML\RWDWDL‫ێ‬ Jesucristo, pimpairyaayetanairi. Iro
take pairani tzimatsi ishinetakeneriri iriyotantaityaari impeyakotaimiro Pava
Pava, ari impinkatharitakairi aparoni pikaariperovetaka, DULLQDPSLVKLUHWDQWDL‫ێ‬
incharinentyaari.੆* 31੅7HPDRNHPSLYDLWD‫ێ‬ yaami Tasorentsinkantsi. 39੅Irootake
karo iriñaakityeeromi David-ni, MLxDDYHQ‫ێ‬ ishinetaitakemiri eejatzi eeroka, irojatzi
takero irañagai Cristo, LNLQNLWKDWDNRWD‫ێ‬ ishinetzitaitakariri pitomipayeeni, ipoña
keri eero isaiki irika sarinkaveniki, eero ikaratzi nampiyetarori intaina. Tema
opathayi eejatzi ivatha. 32੅Iriitakera maaroni ikaimashireyeetairi iriitakera
jovañagairi Pava irika Jesús. 2PDSHURWD‫ێ‬ ishinetziyeetakaniri eejatzi irirori.”
tya, maaroni noñeeyavairini naaka. 40੅Osheki okaratzi iñaaventakeneriri Pedro,
33੅Aritake ovajenokaa, isaikimotapairi ishintsithatantakari eejatzi, ikantayetakeri:
LUDNRMDQRULNL3DYDLSLQNDWKDULYHQWDQWD‫ێ‬ “¡Povavisaakoshiretya! ¡Pintainaryeeyaari
pai. $ULRPRQNDUDWDULRNDUDW]LLVKLQHW]L‫ێ‬ irika atziriite kenashivaiyetainchari!”
takariri pairani Ashitariri, aritake 41੅Irojatzi ikempisantantanakari osheki
irotyaantakeneri Tasorentsinkantsi atziri oviinkaayetanaka, aamaaka ikaratzi

RNHPSLYDLWDNDURLULVDNRSHURWDLWDW\HHQH‫ێ‬ 3,000 atziri kempisantanaatsiri. 42੅Oisokero
rimi. Irootajaantakera piñaayetakeri jovanakero okaratzi jiyotaayetakeriri
iroñaaka. 34੅Tema kaarira David-ni Otyaantajanori, NDPHHWKDMDDSDW]L\DYD‫ێ‬
ovajenokaachane inkiteki, aña iriitataike kaana. Ari ipetoryaapiintaiyironi tanta,
ñaavaitakerori pairani iroka, ikantake: jaakoventanakaro eejatzi jiñaañaataiyini.੆*
Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairi
Novinkatharite: 3LVDLNDSDLQDNRMD‫ێ‬ Irañaantare etayetanakarori
noriki ampinkathariventante. ikempisantzinkaritzi
35 ,URMDW]LDSDDWDQRYDVDQNLWDDQWDL\DD‫ێ‬ 43੅,SDPSR\DDQDNHURMLxDDNHURLWDVRQND‫ێ‬
riri kisaneentakemiri, DULSDDW]LNDL‫ێ‬ ventantayetake Otyaantajanori, MDQWD\H‫ێ‬
*¬2.30: Tzimatsi osankinarentsi pairyiiriri Cristo isaikimotairi Pava tsika ipinkathariventantzi

irirori. *¬2.42: Kantakotachari jaka “ipetoryiirori tanta,” iroora jantayetanairi
kempisantzinkariite aririka inkinkishiretakoteri Jesucristo ikamimotantake. Ari ikantziro
jayootavakaiyani, ipetoryiiro tanta, jovaiyani, jiraiyini eejatzi imire. Tema jimatakotaatziiri
Jesús tsika ikantanairo joveraantanaaro jovakaanaari iriyotaanepayeeni. Irootakera
jiñaaventapiintaitakeri, ikantaitzi “Pimpetoryeero tanta.”
-$17$<(7$.(5,੄2੄3 196
takero kaari iñaayeetapiintzi. 44੅Osheki iro kantacha tzimatsi nantzimotemiri.

MDDSDW]L\DYDNDDQDNDLNDUDW]LNHPSLVDQ‫ێ‬ ¡Pintzinaye! ¡Paniitai! Nompairyeemiri
tanaatsiri, jantetaavakaanaro okaratzi Jesucristo Nazaret-satzi, iriitakera
tzimimoyetziriri. 45੅Ipimantayetziro antemirone.” 7੅Jakotashitanakeri, MDNDWKD‫ێ‬
tzimimoyetziriri. Jayira kireeki takeri, jovatziyakeri. Omapokashitanaka
itsiparyaayetziniri pashinepayeeni ishintsitanai iitziki eejatzi ishoonkitziki.
NHPSLVDQWDQDDWVLULLNDUDW]LDVKLQRQNDD‫ێ‬ 8੅Ari jimitaanaka ikatziyanakara,
yetachari. 46੅Ari ikantaitanaatya aniitanake. Ari itsipatanakari irikaite

NLWDLWHULNLMDDSDW]L\DYDNDDQDMDSDWRWDL\D‫ێ‬ ikyaapaake tasorentsipankoki, DQLLQLLYDL‫ێ‬
nira tasorentsipankoki. 7HLURYDVKDDQWD‫ێ‬ tanai, mitaamitaavaitanaa, LWKDURPHQWD‫ێ‬
nakero ikaimavakaiyani ipankoki naari Pava. 9੅Ithonkara jiñeetakeri
irovaiyaani, ari ipetoryiirori tanta. janiitanaira, LNHPDNHULHHMDW]LLWKDURPHQ‫ێ‬
Kimoshire ikanta ikempiyavakaiyani, tanaara. 10੅Ipampoyaatziitaitanakeri
itsinampashireyetanaira. 47੅,WKDURPHQWD‫ێ‬ jiñaakerora avisaintsiri, WHLQNRPSL\HHWD‫ێ‬
piintanakari Pava. Iroora onimoyetakeriri vakyaari irika shirampari, iriitake
DW]LULLWHMLxDD\HWDNHURWVLNDUDLNDQWD\HWD‫ێ‬ kampitantapiintatsiri impashiyeetyaari
naa. Arira okantaitanaatya kitaiteriki janta omorokira tasorentsipanko, LSDL\HH‫ێ‬
MRVKHN\DDQDLUL$YLQNDWKDULWHNHPSLVDQ‫ێ‬ tziri “Ovaneenkaanto.”
W]LQNDULLWHLQNDUDWHDYLVDNRVKLUH\HWDD‫ێ‬
tsine. Ikinkithatakaantzi Pedro
ikyaapiintaitzi tasorentsipankoki
Jovashinchagaitziri kisoporokiri 11੅Ikanta kisoporokivetachari, te
3
1੅Okanta pashine kitaite, aritake irookane jovanakeri Pedro itsipatakari
sheetyaake jiñaañaatapiintaitantari. Juan. Ipampoyaatziitanakeri atziriite,
Ari itonkaanakeri Pedro itsipatanakari thaankiperoini ipiyotzimentapaakari
Juan, iriyaatero tasorentsipankoki.੆* 2੅Ari avisatapeshitakera tasorentsipankoki
jomonthaakotantaka jamaitziri aparoni ipaiyeetziro “Irashi Salomón.” 12੅Ikanta
shirampari kisoporokitatsiri. Ari jiñaavakeri Pedro, ikantavakeri:
ikantzitatya ovakera itzimapaake. “¡Shirampariite! ¡Israel-mirinkaite!
Maaroni kitaite jamaitapiintziri ¿Opaitama pipampoyaaminthatantanari
omorokira tasorentsipanko ipaiyeetziro naaka? Eerora pikinkishiretashivaita
“Ovaneenkaanto.” Ari isaikapiintziri naakara ashitaro noshintsinka, naakara
onkantya impashiyetantyaariri kireeki tasorentsi nomatantariri naniitakagairi
ikampiyetzirira ikaratzi kyaayetatsiri. irika. 13੅Aña Ivavane Abraham-ni,
3੅,NDQWDLULNDMLxDDYDNHUL3HGURLWVLSDWD‫ێ‬ Isaac-ni, Jacob-ni, ivavanetanakari eejatzi
kari Juan, iro inkyaantapaakyaarimi acharineete, iriitakera matakerori iroka,
tasorentsipankoki, ikampitavakeri ari onkantya iriñaapinkathayeetantyaariri
impashitanakyaari kireeki. 4੅$ULLSDPSR‫ێ‬ Itomi Jesús, tsika itzimi paakaantakeri
yaanakeri. Ikantziri: “¡Pamenena!” eerokaite janta jevariiteki. Ikovavetaka
5੅Ikempisantatzi shiramparika, LxDDMDDQ‫ێ‬ Pilato irirori iromishitovakaantairimi, te
take impatyeeri tsika ompaitya. 6੅Iro pikovimaita eerokaite. 14੅Iriitakemira
kantacha Pedro, ikantanakeri: “Te pomishitovakaantaimi Tasorentsitatsiri,
intzime noireekite, te intzime eejatzi oro, matzirori itampatzikashiretzi, aña intaani
*¬3.1: Kantakotachari jaka “sheetyaake,” irootake ikantaitziri pairani “ooryaa 9.”
197 -$17$<(7$.(5,੄3੄4
pomishitovantashitaari ovantzinkari. iroñaaka, irojatzira iñaaventayetakeri

15੅Ari okanta eerokaite povamaantakariri HHMDW]LPDDURQLSDVKLQHSD\HHQL.DPDQWD‫ێ‬
ovañaashiretaneri. Iro kantacha Pava neriite. 25੅Eerokayetakera ñeerone
jovañagairi. Noñeeyakerini naakaite okaratzi ishinetantakeri Pava otzimi
jañagai. 16੅Okaratzi ovashinchagairiri ikinkithatakoyetakeri kamantantaneriite.
irika shirampari piñaapiintziri eerokaite, Eerokayetakera ñeerone eejatzi okaratzi
LURRUDPDWDNDDNHULULMDYHQWDDVKLUHWD‫ێ‬ jantzimotavakaakari pairani Pava
naaro nopairyaakenerira Jesús. itsipatakari acharineete. Tema Pava
Irootakera piñaantaiyakariri iroñaaka ikantakeri Abraham-ni:
jeshitakotai kyaaryooperoini. 17੅Iyekiite, Iriira picharine tasonkaventairine
niyotzi naaka, tera piyoperotero okaratzi maaroni sheninkatavakaachari
pantayetakeri, ari ikempitakari eejatzi tsikarikapayeeni janta kipatsikinta.
pijevarepayeeni. 18੅Iro kantacha Pava, ari 26੅Ikanta jovañagairi Pava itomi, ari
ikenakairori jimonkarairo okaratzi jetakari jotyaantakemiri eerokaiteki,

ikinkithatakaayetakeriri maaroni onkantya intasonkaventantyaamiri, ari
kamantaneriite, ikantake: ‘Aritake RQNDQW\DPDDURQLHHURNDLWHSRYDVKDDQ‫ێ‬
inkemaantsitakaitakyaari Cristo apaata.’ tantaiyaarori piyaariperonka.”
19੅Irootakera, pimpiyashitantaiyaariri
eerokaite Pava, povashaantayetairo Pedro ipoña Juan jaayetanakeri jevariiteki
4
piyaariperonka, onkempivaitakyaaromi 1੅Eenirotatsi Pedro itsipatakari Juan
LURVKHWDNRWDDW\HHURPLLULURULSLNDDULSHUR‫ێ‬ ikinkithatakaayetziri atziriite,

vetaka. $ULSLxDJDLURLQWVLSDVKLUHWDL‫ێ‬ areetaiyapaakani omperatasorentsitaari,
yaami Avinkatharite, LURYDWVLQDU\DDNR\H‫ێ‬ itsipatapaakari ijevare aamaventarori
taimira. 20੅Aritake irotyaantairi Pava tasorentsipanko, ipoña Saduceo-payeeni.
eejatzi Jesucristo, tema ishinetzitakamiro 2੅Ikisaiyatyaani, tema Pedro ipoña Juan
pairani aritake impiye. 21੅Onkantavetakya jiyotaatziri atziripayeeni, ikantayetziri:

iroñaaka, ontzimatye isaike Jesucristo “Omapero irañaayetai kamavetachari,
inkiteki irojatzi irinintapaitetantakyaari iriitakera Jesús oñaakantapaintzirori.”
Pava irovakeratakagairo maaroni 3੅Joirikaiyapaakeri, jashitakotakaantakeri
okempiyevetara pairani. Tema iro irojatzi onkitaitamanai, tema aritake

ikinkithatakaayetakeriri Tasorentsishireri sheetyaake. 4੅Iro kantacha osheki ikaratzi
kamantantaneriite. 22੅,URRWDNHUDMLxDDYHQ‫ێ‬ kemayetavakerori kinkitharentsi,
takeri pairani Moisés-ni, ikantake: ikempisantayetanake. Jiroka ikaratzi
Ari irotyaantake apaata Pava pashine tzimanaintsiri kempisantzinkariite,
Kamantaneri, DULLURVKL\DNRWDSDD‫ێ‬ ikarataiyini 5,000 shirampariite.
kyaanaro naaka jotyaantakenara. 5੅Okanta okitaitamanai, japatotaiyakani
Asheninka irinatye. Maaroni Jerusalén-ki maaroni ijevarite

inkamantayetapaakairi, ontzimatye judío-payeeni, antarikonaite, ipoña
ankempisantero. iyotzinkariite. 6੅Ari isaikakeri eejatzi Anás
23 Tema maaroni kaari kempisanterine omperatasorentsijanori, Caifás, Juan,
irika kamantantaneri, DULLUDSHUR‫ێ‬ Alejandro, LSRxDDSDDNDLVKHQLQNDPLULQ‫ێ‬
yeetakeri, HHURMLxHHULLVKHQLQNDSD‫ێ‬ kaite omperatasorentsijanoriite. 7੅,NDLPD‫ێ‬
yeeni. takaantakeri iramayeetakeri Pedro ipoña
24੅Ari ikempitzitakari eejatzi Samuel-ni, Juan. Josatekaitavakeri niyanki
iñaaventakotakero okaratzi añaayetakeri japatoiyakani, josampitakeri: “¿Niinkama
-$17$<(7$.(5,੄4 198
shintsitakaimiri okanta pimatantakarori eejatzi. Ikantaiyakeri: “Aritapaakera

iroka? ¿Niinkama pipairyaakeri?” 8੅Ipoña piñaaventakeri Jesús, eero papiitairo
jakanake Pedro, ikantakaatziitakarira piyotaantakoyetairi, pimpairyaayetairi.”
Tasorentsinkantsi, ikantanake: ´3LQNDWKD‫ێ‬ 19੅Iro kantacha jakanakeri Pedro ipoña
riite, Antarikonaite. 9੅¢,ULLPDSLxDDWVLNR‫ێ‬ Juan, ikantanakeri: “¿Aritatsima

YHQWDL\DQDULPDQWVL\DULQRYDVKLQFKD‫ێ‬ nompiyathatyaari Pava, onkantya
gairi? ¿Pikovatziima piyotaiyeni tsika nonkempisantantyaamiri eerokaite?
ikanta jeshitakotantaari? 10੅Ari Intsityaa pinkantena. 20੅Eerora okantzi
nonkamantaiyakemiro, onkantya novashaantairo noñaaventayetero
iriyotantyaari maaroiteni okaratzi noñaajaantakeri, QRNHPDMDDQWD‫ێ‬
Israel-mirinkaite. Irika shirampari keri eejatzi.” 21੅,NDQWDMDVDU\LLPDYDLYHWD‫ێ‬
atsipataiyakari jaka, iriira Jesucristo karira jevariite, japakagairi. Tema
ovashinchaakeriri, ipaiyeetziri maaroni atziriite itharomentanakari Pava
Nazaret-satzi. Iriitakera nopairyaakeri, jiñaayetakero avisayetaintsiri, tera
irijatzira pipaikakotakaantakeri eerokaite. RQW]LPDW\HRPSDLW\DLURYDVDQNLWDDPHQ‫ێ‬
Iro kantamaitacha jovañagairi Pava. teriri. 22੅,ULNDVKLUDPSDULLW]LPLMRYDVKLQ‫ێ‬
11੅Irika Jesús iri oshiyakarori mapi chaayeetairi, anaaneentanakero 40
pimanintakerira eerokaite, SLNHPSLWDNR‫ێ‬ tzimatsiri irosarentsite.
vaitakari ovetsikirori pankotsi. Iro
kantacha jovatziyeetairo pankotsinampiki Jamanaiyini kempisantzinkariite
ikempitaaro iroorikami tzinkamintsi.੆* iraventaashireperotantyaari
12੅Tera intzime pashine kempityaarine eero itharovantaiyani
Jesús jovavisaakotantzi. Tekatsi 23੅Ikanta Pedro ipoña Juan, aritakera
ampairyagai jaka osaviki kipatsi, apaniro japakagaitairi, jatake japatotaiyani

ikantakaaro Jesús.” ikarataiyini, ikamantakeri okaratzi
13੅Ipampoyaitanakeri Pedro, eejatzi ikantakeriri ijevare omperatasorentsitaari
Juan, ikantaiyanakeni piyotzimentakariri: ipoña antarikonaite. 24੅Aritakera
“Piñeeri irika, WHLUL\RWDDSLLQWDSHURYHH‫ێ‬ ikemaiyakeroni, maaroiteni jiñaaxDDWDL‫ێ‬
tyaari, iro kantamaitacha ñaapinkatha yanakeri Pava, ikantziri: ´3LQNDWKDULMD‫ێ‬
ñaane jovayeetziri. ¿Iriima iyotaakeriri nori, eerokatake ovetsikakero inkite,
Jesús itsipatakari pairani?” 14੅Irojatzi kipatsi, inkaare, LSRxDRNDUDW]LW]LPDQWD‫ێ‬
itsipatakari Pedro ipoña Juan irika atziri yetarori. 25੅Eerokatake kinkithatakaakeri
jovashinchagairi. Tera ontzime ompaitya pairani pinampire David-ni, ikantake:
inkantakotanakeriri. 15੅,SRxDMRPLVKLWRYD‫ێ‬ ¿Ipaitama ikiñaaneventaiyirini
kaantairi japatotaiyanira, DULLVDLNDL\DQD‫ێ‬ atziriite?
keni irirori iñaanatavakaiyani. 16੅Ikantzi: ¿Ipaitama ikinkishirevaitashitantakari?
“¿Tsikama ankanterika irikaite 26 $SDWRWDL\DNDQLSLQNDWKDULYHQWDQWD‫ێ‬
shirampari? Maaroiteni Jerusalén-satzi tsiri jaka kipatsiki,

jiyotaiyakeni itasonkaventantake. Eero Ipiyotayetaka jevariite,
amatairo omanakoteri. 17੅Thame Irimaimanetantyaariri Pinkathari,
asaryiimatashityaari, ari onkantya eero eejatzi iriyoshiitaneka Cristo.
jiyaatakaantaro iriñaaventeri Jesucristo, 27੅Arimaitaka jimatakero Herodes ipoña
impairyaapiintairi.” 18੅Ipoña ikaimairi 3RQFLR3LODWRMDSDWRWDL\DNDQLQDPSLWVL‫ێ‬
*¬4.11: Pamenero Mt. 21.42; Ef. 2.20; 1 P. 2.6-8.
199 -$17$<(7$.(5,੄4੄5
kika, eejatzi Israel-PLULQNDLWHLSL\RWDL\D‫ێ‬

kani itsipatakari pashinesatzi atziriite, Ananías opoña Saɹra
5
imaimanetakeri Jesús, pitasorentsite 1੅Iro kantacha tzimatsi pashine atziri
Pitomi, piyoshiitane. 28੅Ari okantaka, ipaita Ananías, itsipatakaro iina
MLPDWDNHURLULNDLWHRNDUDW]LSLNLQNLVKLUH‫ێ‬ opaita Saɹra, ipimantakero irirori
takari tsika onkantya. 29੅Iroñaaka, iipatsite. 2੅Irika shirampari jaapatziyakaro
Pinkathari, SDPHQHURHHURNDMDVDU\LLPD‫ێ‬ iina, jomanakaarantake ovinaro iipatsite.
takana, pishinetainaro pinampiyetaanara Jamakeriya tzimakaarantapaintsiri,
HHURQRWKDURYDYDLWDQWDQRQNDPDQWDQ‫ێ‬ ipapaakeri Otyaantajanoriite. 3੅,NDQWDYD‫ێ‬
tairo piñaane. 30੅Iroora pishintsinka keri Pedro: “Ananías, ¢LSDLWDPDSLVKLQH‫ێ‬
SRYDVKLQFKDDQWD\HWDQW\DDULULPDQWVL\D‫ێ‬ tantakariri Satanás inthaiyakaiyaami, iro
yetatsiri. ,URRUDSLQWDVRQNDYHQWDNDDQWD‫ێ‬ SLNRYDQWDULSDPDWDYLWHUL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬
kyaanariri nompairyeeri Tasorentsi tsi, pomanakaarantantakari ovinaro
Pitomi Jesús.” 31੅Ikanta ikaratakerora piipatsite?” 4੅“¿Kaarima eeroka
jiñaañaataiyakeni, ontziñaanaka janta ashivetyaarone kipatsika? ¿Kaarima
tsika japatotaiyakani. ,NDQWDNDDQW]LLWDQD‫ێ‬ eeroka ashityaarine ovinaro? ¿Opaitama
karira Tasorentsinkantsi iñaaventanakero pikinkishiretzitantakarori pantero iroka?
iñaane Pava, tekatsi intharovakaanakya. Tera iri atziriite pamatavite, aña iriira
Pava pikovavetaka pamataviterimi.”
Maaroni tzimimoyetziriri 5੅Ikanta ikemavakera Ananías, tyaanake,
ari ikaratzi jashitaiyaroni
kamanake. Iniroitera itharovaiyanakeni
32੅Oshekitanakera kempisantanaatsiri. ikaratzi kemayetaintsiri. 6੅Ipoñaanaka
Aparoni okantanaa ipampithashiretanaari. evankariite, iponatapaakeri, jaanakeri,
Te imashitavakaiyaaro opaitarika, ikitatakeri.
LSD\HWDYDNDDURRNDUDW]LNRYLW\LLPR\HWD‫ێ‬ 7੅Tekera osamanite, ari okyaapaake iina
riri. 33੅Irikaite Otyaantajanori eekero Ananías, te iyote iroori opaita

jiyaatatzi ikinkithatakotziro tsika okanta avisaintsiri.੆* 8੅Josampitavakero Pedro,
jañaantaari Pinkathari Jesús. Iniroitera ikantziro: “Pinkantena, ¿Arima ikaratzi
ikaminthaayetakeri Pava maaroiteni. 34੅Te ovinaro?” Akanake iroori: “Jee, ari
LQW]LPDYDLWHDSDURQLNRYLW\DDQHHQWDYDLWD‫ێ‬ ikaratzi.” 9੅Ikantziro Pedro: “¿Opaitama
tsine, tema itzimirika tzimatsine iipatsite, paapatziyavakaantakari pikovi
ipanko, ipimantayetziro. Iraakeri kireeki, piñaantyaari Itasorenka Pinkathari?
35੅impakeri Otyaantajanori, iriitake Jirika ipiyeeyakani aanakeriri piime
DQWHWDDULULPDDURLWHMDDQWD\HWDULDSDURSD‫ێ‬ ikitatziri, iroñaaka irayitanakyaami
yeeni opaita ikoviri. 36੅Iroora jimatakeri eejatzi eeroka.” 10੅Apathakerora
aparoni Leví-mirinkaite ipaiyeetziri José, okantanaka Saɹra otyaanake ikatziyakara
Chipre-satzi jinatzi, LULLSDLWDNHUL2W\DDQ‫ێ‬ Pedro, kamanake. Ikanta ikyeeyapaakeni
tajanoriite irirori, Bernabé. (2VKL\DNDD‫ێ‬ evankariite, jiñaapaatziiro kamake.
ventachari iroka vairontsi Bernabé: “Itomi Jaanakero, itsipatagairo oime ikitatakara
poshenkantaneri.”) 37੅Irika shirampari irirori. 11੅Ikanta jiñeetakero avisaintsiri,
tzimatsi iipatsite, ipoña ipimantakero. LQLURLWHLWKDURYDL\DQDNHQLNHPSLVDQW]LQ‫ێ‬
Jaanakeri ovinaro iipatsite, ipapaakeri kariite, eejatzi ikempitayetanakari
Otyaantajanoriite. ikaratzi kemakoyetakerori avisaintsiri.
*¬5.7: Kantakotachari jaka “tekera osamanite,” iroora ikantayeetzitari eejatzi “3 horas.”
-$17$<(7$.(5,੄5 200
22੅,NDQWDML\DDWDVKLYHWDQDNDULLUDVKLWD‫ێ‬
Osheki itasonkaventantayeetake kotane, te iriñaapairi. Piyapaaka,
12੅(HNHURML\DDWDNDDQDNLW]LLUR2W\DDQWD‫ێ‬ 23੅ikantapaakeri: “Tera añagairi. Irojatzi
janoriite japatotapiintaiyanakani janta okanta noñaavetapaakaro ashita
avisatapeshitakera tasorentsipanko kameethaini, irojatzi ikatziyayeveta
ipaiyeetziro “Irashi Salomón.” Eekero aamaventariri. ,URNDQWDFKDQDVKLWDU\DD‫ێ‬
LWDVRQNDYHQWDQWD\HWDQDNLW]LDW]LULPD‫ێ‬ kovetapaakari, te noñaapairi.” 24੅Ikanta
shiki. 13੅Ipinkanera jovayetanakeri ikemavakera omperatasorentsijanori,
pashineete, WHLQNRYD\HWDQDLLQWVLSDWDQDL‫ێ‬ LSRxDLMHYDUHDDPDYHQWDURULWDVRUHQWVL‫ێ‬
yaari. Iro kantamaitachari tzimataitatsira panko, LSRxDLMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
osheki tharomentaperoventanakariri. taari, MRVDPSLWDYDNDL\DQDNDQLRPSDLW\DD‫ێ‬
14੅Eekero ipokanakitzi shirampariite rika avisatsineri. 25੅Ariya jareetapaakari
eejatzi tsinaneete, oshekitanake ikaratzi itzimi kamantapaakeriri: “Irikaite
kempisantanairiri Pinkathari. 15੅-DPDNR‫ێ‬ pashitakotakaantavetakari eerokaite,
\HWDSDDNHULDW]LULLPDQWVL\DULWHMRQRU\DD‫ێ‬ isaikaiyini janta tasorentsipankoki
koyetapaakeri ishitashiki tsika ikinkithatakaayetziri atzirite.” 26੅Irojatzi
inkenapaake Pedro. Ikantayetzi: ´,QNHQD‫ێ‬ ML\DDWDQWDQDNDULLMHYDUHDDPDYHQWDQH‫ێ‬
paakerika Pedro jaka, DULULNDLQWVLPDQ‫ێ‬ riite, jaanake osheki iratzirite, jamairi
kantanakyaari kapicheeni iraampare, eejatzi. Iro kantacha te irakotashivaiteri.
aritake ireshitakotai.” 16੅$ULLNHPSL\HWD‫ێ‬ Tema intharovakaayetyaari atziriite
paakari atziriite poñaayetainchari intsitokantyaari mapi.
nampitsiki saikanampitzirori Jerusalén, 27੅Ikanta jareetakaapaakari, MRYDYLVDD‫ێ‬
jamayetake osheki mantsiyariite eejatzi paakeri tsika japatotaiyakani jevariite.

osheki jaakayetziri peyari, MRYDVKLQFKDD‫ێ‬ ,NDQWDRPSHUDWDVRUHQWVLMDQRULMRVDPSLWD‫ێ‬
yetavakeri maaroiteni. vakeri, 28੅ikantziri: “¿Tema pikemi
nokantzi chapinki: ¶$ULWDSDDNHSLxDDYHQ‫ێ‬
Ikisaneentaitanakeri Pedro ipoña Juan takeri Jesús?’ Eekero piyotaatziri
17੅Ikanta omperatasorentsijanori, maaroni Jerusalén-satzi. Pikantakotakena
itsipatakari ikaratzi aapatziyakariri, eejatzi naaka, pikantzi: ¶,ULRYDPDDNDDQ‫ێ‬
irikaite Saduceo-payeeni, LNLVDQHHQWDL\D‫ێ‬ takeriri Jesús.·੅µ29੅Ari jakanake Pedro
nakani. 18੅Jaakaantakeri Otyaantajanoriite, ipoña pashineete Otyaantajanoriite,
jashitakotakaantakeri. 19੅Iro kantacha ikantanake: ´,ULLUD3DYDQRQNHPSLVDQWD‫ێ‬
otsirenivetanakara, pokake imaninkarite perote, eerora nokempisantashivaitari
Pinkathari, jashitaryaakotairi, MRPLVKLWR‫ێ‬ atziri. 30੅7HPDRPDSHURSRYDPDDNDDQWD‫ێ‬
vayetairi, ikantavairi: 20੅´3L\DDWHWDVRUHQ‫ێ‬ keri eeroka Jesús, pipaikakotakaantakeri.
tsipankoki, piñaaventaineri atziriite tsika Iro kantacha jovaxDJDLUL3DYDLW]LPDMDDQ‫ێ‬
okantakota ovakerari añaantarentsi.” tzi ikempisantakeri pairani acharineni.
21੅Okanta kapichekitaite, areetaiyapaakani 31੅Jovajenokairi Pava, jomisaikairi
tasorentsipankoki, MHWDSDDNDURLNLQNLWKDWD‫ێ‬ irakojanoriki, LWVLSDWDDULLSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬

kaantapaake. Tetya iriyotaajataiyeni tantzi. Iriira ovavisaakotagaineri eejatzi.
irirori omperatasorentsijanori, DSDWRWDL\D‫ێ‬ Ikovake ampiyashireyetashitairi maaroni
chani itsipayetakari iraapatziyane, eejatzi aakaite Israel-mirinkaite, ari onkantya
maaroni irantarikonaite Israel-mirinkaite. LPSH\DNRWDQWDLURULDNDDULSHURVKLUH\HYH‫ێ‬
,SRxDMRW\DDQWDNHLUDPD\HHWDNHUL2W\DDQ‫ێ‬ taka. 32੅1DDNDUDxDDNHURRNDUDW]LMDQWD\H‫ێ‬
tajanoriite jashitakoveetakarira. takeri Jesús, ontzimatye noñaaventero.
201 -$17$<(7$.(5,੄5੄6
,ULMDW]LUD7DVRUHQWVLQNDQWVLPDWDNDLQD‫ێ‬ ikantaiyini: ´3LxDDWDLWHURLNHPSLWDNDDQ‫ێ‬

rone, tema iriitakera jotyaantakenari WD\HHWDLULDSDQWDSHUR\HWDFKDULMRYDVDQNL‫ێ‬
Pava inampishireyetantaiyaana naakaite taaventaitakairira Jesús, apairyiiri.” 42੅Ari
nokempisantairira.” ikantapiintanaatya jiyotaantzi maaroni
33੅Ikanta ikemaiyakeni, antaro kitaite, LNLQNLWKDWDNDDQW]LWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬
ikisanaka, ikovanake iroverimi. 34੅Iro koki, ikantzi: “Cristo inatziira irikaranki
kantacha ari ikatziyanaka aparoni janta, Jesús.” Arira ikempitaayetakerori eejatzi
paitachari Gamaliel. Fariseo inatzi irirori, janta pankotsipayeeniki.
LULMDW]LUDL\RWDDQW]LURUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
tane. Ñaapinkatha joviri maaroni atziri. Jiyoyeetake 7 ampitakotaneri
6
Ikantanake: “Asheninká, intsityaa 1੅Ikantajoshekiperotanakera
amishitovavakeri kapicheeni irikaite.” iriyotaane, ñaavaiyetanake
35੅Ipoña ikantzi: “¡Shirampariite! griego-thatatsiri, ikantzi: “Pameneri
¡Israel-mirinkaite! RQW]LPDW\HSLQNLQNL‫ێ‬ jantapiintayetakeri hebreo-thatatsiri,
shiretavakya kameetha tsikarika LSDSLLQWD\HW]LURUDRYDULWHQWVLNDPDLPH‫ێ‬
pinkanteri irika shirampariite. 36੅3LQNLQNL‫ێ‬ tzinkaro, MDPDDNL\HW]LURNDDULLVKHQLQND‫ێ‬
shiretakoteri paitachari Teudas, tajaantayeta iriroriite.” 2੅Ipoñaashitaka
ikantakaaperovaitaka irirori. Japatotake 12 Otyaantajanoriite, japatotakeri
pairani 400 atziri. Iro kantamaitachari maaroni iriyotaane, ikantakeri: “Tera
jovamacheetakeri Teudas, ithonka arite nookero noñaaventanairi Pava
LW]LPSRURND\HWDQDNHPDDURQLWVLSD\HYH‫ێ‬ naaka, nompapiintayetantyaamiri
takariri, ari ipeyari. 37੅Eejatzi okempitaka poyaari. 3੅Iyekiite ontzimatye pamene
pairani josankinatakotantari maaroni jaka akarataiyini, inkarate 7 atziri,
atziri, itzimaveta pashine paitachari iriitakera amenakaantapiinterone iroka.
Judas, Galilea-satzi inatzi. Japatotake Pinkoye kameethashiretzimotakemiri,
atziri. Iro kantacha jovamaitakeri eejatzi iyotanetachari, inampishiretziitantari
irirori. Ipoña itzimporokayetanake Tasorentsinkantsi. 4੅Ari onkantya
maaroni tsipayevetakariri, ari ipeyari. naakoventantyaarori naakaite noñaaxDD‫ێ‬
38੅Pinkeme nonkantemi naaka: Eero yete, nonkinkithatakaante, QL\RWDDQWD‫ێ‬
pimaimanetziri irika, SLxDDVKLPLQWKDWD‫ێ‬ yete eejatzi.” 5੅,NDQWDPDDURQLDSDWRWDLQ‫ێ‬
vakyaari. Iriirika antashivaitaro chari, RQLPRWDQDNHULRNDUDW]LLNDQWDNH‫ێ‬
inintakaanekiini, ari impeyashitaiya riri. Ari ikoyeetakeriri Esteban, DYHQWDD‫ێ‬
apaniro, inkempitayetyaari apiteroka riri kameetha Pava, LQDPSLVKLUHW]LLWDQWD‫ێ‬
noñaaventakotakeri. 39੅Iro kantamaitacha, kari Tasorentsinkantsi. Ikoyeetakeri
iriirika Pava matakaayetziriri okaratzi eejatzi Felipe, Prócoro, Nicanor, Timón,
jantayetziri, eerora pimatziri eerokaite Parmenas, ipoñaapaaka Nicolás
poitsinampayeri. 3DDPDYHQW\DSLPDLPD‫ێ‬ Antioquía-satzi, WVLNDLW]LPLNHPSLWDNR‫ێ‬
netzirikari Pava.” taariri judío-payeeni, tema irika kaari
40੅2QLPRWDQDNHULUDPDDURQLNHPDLQ‫ێ‬ isheninka judío pairani. 6੅,SRxDMDD\HHWD‫ێ‬
tsiri. Ikaimairi eejatzi Otyaantajanori, nakeri irika 7MDQWDLVDLNDNHUD2W\DDQWD‫ێ‬
ipasatakaantakeri, ikantakeri: janori, ari jiñaañaatakotavakeri,
“Aritapaake piñaaventakotziri Jesús.” LWDVRQNDYHQWD\HWDNHULMRW]LPLNDSDW]LLWR‫ێ‬
Irojatzi japakaantaariri. 41੅,SRxDLVKLWRYDL‫ێ‬ yetantakari irako.
\DQDLQL2W\DDQWDMDQRULMDSDWRYHQWDLWD‫ێ‬ 7੅Eekerora oivaraanakitya iñaane Pava.
kari. Tharomenta ikantaiyanakani, Eekero joshekiperotanakitzi eejatzi
-$17$<(7$.(5,੄6੄7 202
iriyotaane janta Jerusalén-ki. Ari Pairani isaikavetantakari acharine

jimatzitanakaro ikempisantayetanake Abraham-ni janta Mesopotamia-ki,
osheki omperatasorentsitaariite. -DDNDDQ‫ێ‬ joñaakakari ovaneenkatachari Pava,
tantaitakariri Esteban WHNHUDPLQWKDUDLUL\DDWDQDNHHWDLULQDPSL‫ێ‬
8੅,NDQWD(VWHEDQRVKHNLLWDVRQNDYHQWDQ‫ێ‬ tyaaro Harán-ki. 3੅Ikantakeri: ‘Pookanairo
tayetake janta atzirimashiki, tema Pava pinampitsite, SRRNDQDLULSLVKHQLQNDPL‫ێ‬
neshinonkatakariri, ipakeri ishintsinka. rinkaite, piyaate pashineki kipatsi
9੅Iro kantamaitacha, tzimayetatsi judío noñaakemiri naaka.’ 4੅Ikanta Abraham-ni,
ikaratzi apatotapiintachari itzimi jookanairo inampitsite paitachari Caldea.
paitachari “Jotzikaveetari.” Iriiyetake Irojatzi ipokantaari inampitaaro
poñaayetainchari Cirene-ki, Alejandría-ki, Harán-ki. Ikanta ikamaira iriri, irojatzi
Cilicia-ki ipoña Asia-ki. $ULLxDDQDPLQ‫ێ‬ jotyaantantakariri Pava jaka, tsika
thatanakeri Esteban. 10੅Iro kantamaitacha anampitaro iroñaaka aakapayeeni. 5੅Iro
te inkitsirinkeri, tema omapero Esteban kantamaitacha, WHUDLUDVKLWDNDDSHUR‫ێ‬
jiyotanetakaakari Tasorentsinkantsi. tyaari, tekachaajaini irashitakaiyaari
11੅,URRWDNHUDLNDQWDQWDNDULULLURPDQDQH‫ێ‬ kapicheeni. Ishinetzimaitakaniri imperi
kiini isheninka: ´1RNRYLSLQWKDL\DNR‫ێ‬ apaata, aririka inkamake. Iriira
tyaari Esteban. Pinkante: ‘Nokemakeri DVKLWDL\DDURQHLQNDUDWHFKDULQHWDL\DD‫ێ‬
Esteban ithainkimavaitziri Moisés-ni, ari rine. ,URRWDNHUDLNDQWDNHULULRNDQWDYH‫ێ‬
ikempitakeriri Pava eejatzi.·੅µ12੅Iroora taka Abraham-ni tekeramintha intzime
ovatsimaaperotanakeriri atziriite irovaiyane. 6੅Iro kantacha ikantakeri
ikisaneentanakeri Esteban, DULLNHPSLWD‫ێ‬ eejatzi: ‘Iriñeero pincharineyetyaari
nakari antarikonaite, HHMDW]LL\RW]LQND‫ێ‬ irinampityaaro iipatsiteki pashine atziri.
riite. Jaakaantaitakeri, jaayeetanakeri Onkarate 400RVDUHQWVLLQNHPDDQWVLYDL‫ێ‬
japatotaiyani jevariite. 13੅$ULUDMDPDLWD‫ێ‬ tya iromperavaitaityaari janta. 7੅Impoña
paakeri thaiyakotakariri Esteban, QRYDVDQNLWDDNHULQDDNDLQNDUDWHRPSHUD‫ێ‬
ikantapaake: “Irika shirampari osheki vaitakyaarine. Iriima pincharineyetyaari
ithainkakero tasorentsipanko, LWKDLQND‫ێ‬ namairi maaroni jaka nampitsiki, ari
kero Ikantakaantaitane eejatzi. 14੅1RNH‫ێ‬ irantavaitainari naaka.’ 8੅Ipoña ikantakeri
makeri ikantake: ‘Ari imporokakero Pava eejatzi pairani Abraham-ni:
tasorentsipanko Jesús ipaiyeetziri ‘Ontzimatye pintomeshitaanitya, tema
Nazaret-satzi, ipoña irovashiñaayetairo tzimatsi antzimotavakaiyaari.’
ameyetari aakaite jiyotaayetairi Jimatakero pairani Abraham-ni. Eejatzi
Moisés-ni.·੅µ15੅,NDQWDMHYDULLWHDSDWRWDLQ‫ێ‬ ikempitaakeriri itomi irirori, LURMLPDDNR‫ێ‬
chari, ipampoyaanakeri Esteban, tapaakitziini 8 kitaite, LWRPHVKLWDDQLWD‫ێ‬
iñaatziiri iporoki ikempitanakari keri. $ULLNHPSLWDDNHURUL,VDDFLW]LPDNH‫ێ‬
maninkari. ranki Jacob-ni. Ari ikempitaakeriri eejatzi
Jacob-ni 12 itomipayeeni, itzimi
Joipiyanakeneri ñaantsi acharineyetanakari aakaite. 9੅Ikanta
Esteban irojatzi jovayeetantakariri irikaite, itzimi acharineyetaari aakaite,
7
1੅Ikanta omperatasorentsijanori ikisaneentakeri irirentzi José, LSLPDQWD‫ێ‬
josampitakeri Esteban, ikantziri: keri. Ari okanta jareetantakari inampiki
“¿Omaperoma ikantakoitzimiri?” 2੅Ari Egipto-satzi. Iro kantacha, DULUDLWVLSDWD‫ێ‬
jakanake irirori, ikantzi: “¡Iyekiite! piintakari Pava, 10੅jovavisaakotairi
¡Ashitaanitachari! Pinkeme nonkantemi. okaratzi ikemaantsivaivetaka. Ipakeri
203 -$17$<(7$.(5,੄7
iyotanetaantsi, LURRWDNHMDDNDPHHWKDWDQ‫ێ‬ RPRQNDUDSDLWHWDSDDNDLURRNDYHQWDQW\DD‫ێ‬

takariri ivinkatharite Egipto-satzi riri inkamemi, oñaakeri irishinto Faraón,
paitachari Faraón. ,URMDW]LLSLQNDWKDUL‫ێ‬ aakeri, opiraanitaari okempitakaantakeri
ventantakariri irirori maaroni iriirikami ovaiyane iroori. 22੅Ari
Egipto-satzi, HHMDW]LPDDURQLLVKHQLQND‫ێ‬ ikantakari Moisés-ni jiyotantakarori
mirinkaite irirori Faraón. 11੅Ipoña okaratzi jiyotanetari Egipto-satzi.
areetaka antaro tashetsi janta. Osheki Iriiperori shirampari jinake, irooperori
ikovityaaneentaiyakeni Egipto-satzi. Ari okantayetaka jantayetakeri.
okempitakari eejatzi janta inampiki 23੅Ikanta otzimakera 40 irosarentsite
Canaán-satzi. Te iriñeero pairani Moisés-ni, LNRYDNHLUDUHHW\DDULLVKHQLQND‫ێ‬

acharineni ompaitya irovayetaiyaari. payeeni, Israel-mirinkaite. 24੅Iro kantacha
12੅Ari ikemakeri Jacob eenirotatsi iñaapaake aparoni Egipto-VDW]LMRYDVDQNL‫ێ‬
ovaritentsi janta Egipto-ki. Jotyaantakeri tairi aparoni isheninka. ,NLVDNRYHQWDSDD‫ێ‬
itomiite iramanantakite.੆* 13੅Ikanta kari Moisés isheninka, jovakeri
japiitakero jiyaataiyini, ari jiyotakagaari Egipto-satzi. 25੅Iñaajaantake Moisés-ni ari
José irirentzipayeeni. Ari okanta ikinkishiretaiyakeni isheninkapayeeni,
ML\RWDQWDNDUL)DUDyQWVLNDLW]LPLLVKHQLQ‫ێ‬ LULLWDNHUDMRW\DDQWDNHUL3DYDLQWVLSDU\DD‫ێ‬
kamirinkaitetari José. 14੅Ipoña José, koventayetairi. Iro kantamaitacha irikaite
ikaimakaantairi iriri Jacob, eejatzi te iriyotakotaiyeri. 26੅2NDQWDRNLWDLWDPD‫ێ‬
maaroni isheninka, aamaaka ikaratzi 75 nai, iñaake jantavakaiyani isheninka. Ari
atziri jataintsiri Egipto-ki. 15੅Ari okanta ikovavetaka Moisés irookakairimi,
jareetantakari Jacob Egipto-ki. Ari ikantavetapaakari: ¶(HURSRYDVKLQRQNDD‫ێ‬
ikamairi irirori janta. Ari ikempitakari vakaiyani pantavaka, SLVKHQLQNDSRYDYD‫ێ‬
eejatzi ikaratzi acharineyetanakari. kaiyani.’ 27੅Ipoñaanaka irika antziriri
16੅Ipoñaashitaka jaatonkiyeetanairi isheninka, jotatsinkavakeri Moisés.
Siquem-ki, jotyeetairi janta, otzimi Ikantziri: ‘¿Niinkama kantakemiri
pairani Abraham-ni jamanantakeneriri iroñaaka eerokara novinkatharite?
itomipayeeni Hamor. ¿Pikovatziima eeroka piyakoventena?
17੅Okanta omonkaratzimataka okaratzi 28੅¢3LNRYDW]LLPDSRYHQDQDDNDSLNHPSL‫ێ‬
ikantakeriri pairani Pava acharine taakeri chapinki povantakariri

Abraham-ni. Tzimanakera osheki Egipto-satzi?’ 29੅Ikanta ikemavakera
ireentsite asheninkapayeeni janta Moisés ikantakeriri isheninka, ari
Egipto-ki, 18੅irojatzi itzimantakari pashine ishiyanaka. Jatake iipatsiteki
pinkathari janta Egipto-ki, NDDULL\RWDNR‫ێ‬ Madián-satzi. Ari isaikakeri janta
terine José. 19੅Ikanta irika pinkathari, nampitsinentsiki, irojatzi itzimantakari
osheki jamatavitakeri asheninka, MRYDVKL‫ێ‬ apite itomi.
nonkaavaitakeri. Ishintsiventakeri 30੅Okanta avisake okaratzi 40 osarentsi.
irookaventeri ireenchaanikite, onkantya Janta tsika te inampiitaro, okaakitapaira

inkamantyaari, eero joshekitanta. otzishi paitachari Sinaí, ari joñaakakariri
20੅Aripaitera itzimakeri Moisés irirori. aparoni imaninkarite Pava, LSDDPSDWD‫ێ‬
Iriitakera irika eentsi ookimotakariri kairo kitocheemaishi. 31੅,SDPSR\DDPLQ‫ێ‬
Pava. ,NDUDW]LPDYDNDVKLULMRPDQDYHWD‫ێ‬ thatanakero Moisés iñaakeri. Ikovajaantzi
kari ipankoki ashitariri. 21੅Okanta iramenero okarikiini, ari ikemakeriri
*¬7.12: Kantakotachari jaka “ovaritentsi,” irootakera ikantayeetziri eejatzi “trigo.”
-$17$<(7$.(5,੄7 204
Pinkathari iñaanatziri, ikantziri: 32੅‘Pava 40੅Irootake ikantantakariri Aarón-ni:

nonatzi naaka, QDDNDWDNHLxDDSLQNDWKD‫ێ‬ ‘Iriivetaka Moisés tsiparyaakoventaanari
take picharine, Abraham, Isaac, eejatzi Egipto-ki. Iro kantacha te ayote opaita
Jacob.’ Ari itharovanakeri Moisés, avishimotakeriri kaari ipokanta jiyaatzira
okavaitanaka, tera inkove iramenanairo. chapinki otzishiki Sinaí. Povetsikena
33੅Ipoña ikantanakeri eejatzi: novavanetaiyaari.’ 41੅$ULMRYHWVLNDLWDNH‫ێ‬
‘Pi-zapato-ryeeya, WHPDSLNDW]L\DQWD‫ێ‬ neri kempitavetyaarine evonkiri vaca.
W\DDURLURxDDNDNLSDWVLQRWDVRUHQWVLSD‫ێ‬ Ikovaiyakeni inkempitakaanteri Pava.
thatakaakeri. 34੅Noñaakeri janta Egipto-ki -RYDPDDNHQHULLSLUDSD\HHQLLURLPRVKL‫ێ‬
nokoyaakeri pisheninkapayeeni, osheki renkantyaariri ivavane. $xDLULLYHWDL\DND‫ێ‬
jashinonkaavaitaka. Nokemakeri nira ovetsikakeri. 42੅Irootakera, MLQWDLQD‫ێ‬
jatekashirevaitaiyakani. Irootake ryaantanakariri Pava irikaite, LVKLQHWDQD‫ێ‬
nopokantakari nontsiparyaakoventaimi. NHULLULxDDSLQNDWKDWDVKLW\DDULRRUHQWD\H‫ێ‬
Eerokatake notyaante janta Egipto-ki tachari inkiteki, WHPDLULLWDNHMRVDQNLQD‫ێ‬
pantero.’ takotzitakari kamantantaneriite,
35੅Tema pairani imanintaveetakari ikantake:
Moisés-ni, ikantaitakeri: ‘¿Niinkama ¡Israel-mirinkaite! ¿Naakama
NDQWDNHPLULLURxDDNDHHURNDUDQRYLQND‫ێ‬ SLxDDSLQNDWKDWDQWDNDSLSLUDSD‫ێ‬
tharite?’ Iriitajaantakera jotyaantakeri yeeni pipometapiintzirira?
Pava iroñaaka impinkathariventairi Tema iro pantapiintakeri okaratzi 40
isheninkapayeeni, LULLQWVLSDU\DDNRYHQ‫ێ‬ RVDUHQWVLMDQWDWVLNDWHMLQDPSLL‫ێ‬
tairi eejatzi. Iriitakera matakairine taro.
LPDQLQNDULWH3DYDLxDDNHULLSDDPSDWD‫ێ‬ 43 $xDLUL0RORFSLxDDSLQNDWKDWDVKLWD‫ێ‬
kairo kitocheemaishi. 36੅Irijatzira piintakari, SLNHNHQDWDNDDSLLQWD‫ێ‬

Moisés-QLRPLVKLWRYDLULULSDLUDQLDVKHQLQ‫ێ‬ kero ipankoshetaitzirira.
kapayeeni Egipto-ki, RVKHNLLWDVRQNDYHQ‫ێ‬ $ULUDSLNHPSLWDSLLQWDNHULULMLYDYDQH‫ێ‬
tantzi janta. Arira ikempitaakerori eejatzi tashiitari kempitariri impokiro
janta inkaareki ipaiyeetziri ‘Kityonkaari,’ ipaiyeetziri Renfán,
eejatzi okempitaka isaikavaivetantakari 3LxDDSLQNDWKDWDVKLYDLWDNDULSRYHWVL‫ێ‬
okaratzi 40 osarentsi tsika te inampiitaro. kayetane eerokaite.
37੅Irijatzira Moisés-ni kantakeriri pairani Irootakera noshinetantyaamiri
asheninkapayeeni: ‘Ari irotyaantake iraayeetemi intaina panaanakero
apaata Pava pashine Kamantaneri, ari Babilonia.
LURVKL\DNRWDSDDN\DDQDURQDDNDMRW\DDQ‫ێ‬ 44੅Isaikavaitantakari pairani acharineete
takenara. Asheninka irinatye.’ 38੅Irijatzira tsika te inampiitaro, RW]LPLPRW]LULWDVRUHQ‫ێ‬

Moisés-QLDSDWRWDNHULULSDLUDQLDVKHQLQ‫ێ‬ tsithaante. Ari jovakoyetzirori irosankinare
kapayeeni janta tsika te inampiitaro, Moisés-ni. Iroka tasorentsithaante,
ikinkithavaitakaakeri maninkari janta irootajaantakera jovetsikakaantakeri
otzishiki Sinaí, LWVLSD\HWDNDULDVKHQLQND‫ێ‬ Moisés-ni tsikara okantajaanta joñaakakeri
payeeni. ,ULLWDNHDDMDDQWDNHURRYDxDDQWD‫ێ‬ Pava. 45੅Irootakera iroka jaajaapiintakeri
neri ñaantsi, irojatzi jovavisaantakairori pairani acharineete, irojatzi jareetantakari
aakaite. 39੅Iro kantacha te inkove kipatsiki tsika ontzime irashitaiyaari.
acharineete inkempisanteri Moisés-ni, Iroora jamayetairi ijevatantakariri Josué,
osheki ipiyathatakari. Iro ikovaiyakeni joitsinampaantakariri ashivetarori
impiyeemi inampiki Egipto-satzi. iipatsite, ikantakaarira Pava. Arira
205 -$17$<(7$.(5,੄7੄8
LNDQWDLWDW]LLURMRLVRNHURWDNDURWDVRUHQWVL‫ێ‬ Jesús ikatziyaka irakojanoki Pava.

thaante, irojatzi itzimantakari pairani 56੅Ipoña ikantanake: “¡Pamene!
David-ni. 46੅Ikanta pinkathari David, osheki Noñaakero inkite ashitaryaanaka,

jaakameethatakeri Pava, ikantake irirori: noñaakeri Itomi Atziri ikatziyaka
‘Tema eeroka Pava iñaapinkathatake irakojanoki Pava.” 57੅$ULMRVKHSL\HPSLWD‫ێ‬
pairani Jacob-ni, pishinetena naaka nakari irikaite. Ikaimaiyanakeni
QRYHWVLNHPLDSDURQLSDQNRWVLSLVDLNDQ‫ێ‬ shintsiini, ishiyashitapaakari Esteban.
tyaari.’ 47੅,ULLPDLWDND6DORPyQRYHWVLNDNH‫ێ‬ Joirikapaakeri. 58੅Ipoña jaayeetanakeri
neriri tasorentsipanko. 48੅,URNDQWDPDLWD‫ێ‬ othapitapaa nampitsi. Ari jetapaakari
cha Pava, Jenokisatzi te inampitantaro itsitokantari mapi, isapokaiyanakero
pankotsi irovetsikane atziri. Iroora iithaare, jookanakeneri aparoni evankari
iñaaventakeri kamantantaneri, ikantake: paitachari Saulo, ikantakeri: ´3DPHQDYD‫ێ‬
49 Jiroka ikantakeri Pava: kenaro noithaare, nontsitokavakeriita.”
Irootakera inkite nothointantari 59੅Ikanta itsitokaitzirira Esteban, iñaaxDD‫ێ‬
nopinkathariventantzi. tanakeri irirori Pava, ikantziri: ´1RYLQND‫ێ‬

,URRPDNLSDWVLLURRUDQRPDNRU\DDNLL‫ێ‬ tharite Jesús, jatashinenkatakenara
tantapiintari. noñaapaimi.” 60੅Ari jotziverokanakari,
¿Tsikama onkarateri pankotsi iñaavaitanake shintsiini, ikantanake:
irovetsikayeetenari? “Novinkatharite, eerora poipiyiniri iroka
Eerora nantetaro nomakoryaantyaaro. kaariperonkantsi.µ,NDUDWDNHURUDLxDDYDL‫ێ‬
50 ¿Kaarima naaka ovetsikayetakero takero iroka, makoryaanake.
maaroni tzimayetatsiri?
51੅Eekero ikantatzi Esteban: ‘Iro kantacha Ipatzimaminthatziri Saulo
eerokaite, DULSLQNDQWDSLLQWDDW\DSLNLVRVKL‫ێ‬ kempisantzinkariite
8
retzi, tera pinkempisantanete, SLNHPSLWD‫ێ‬ 1੅Ikanta Saulo jamenakotakeri
NDULSDVKLQHVDW]LDW]LULNDDULDVKHQLQND‫ێ‬ Esteban itsitokaitziri, ikantanake

yeta. Pashi povapiintakero pipiyathatakari irirori: “Arivé, kamake Esteban.”
Tasorentsinkantsi pikempitakoyetaari $ULSDLWHUDHWDQDNDURLSDW]LPDPLQWKDWDL‫ێ‬
picharineete.’ 52੅¿Tzimaajatatsima aparoni tziri kempisantzinkariite janta
NDPDQWDQWDQHULNDDULLQNHPDDQWVLWDNDD‫ێ‬ Jerusalén-ki. ,URRWDNHUDLVKL\D\HWDQWDQD‫ێ‬
vaitya pairani picharineete? -RYDPDD\HWD‫ێ‬ kari maaroiteni Judea-ki, ikenayetanake
keri ikaratzi kinkithataintsiri, ikantake: eejatzi nampitsiki Samaria. Eeniromaita
¶$DWVLNLWDNHUDLW]LPLPDW]LURULLWDPSDW]LND‫ێ‬ isaikanake Otyaantajanori iriroriite.
tzi.’ Aritakera pokake iroñaaka matzirori, 2੅Ikanta ñaapinkathatasorentsitaneriite
iriitake pipithokashitaiyakari eerokaite, ikitatakeri Esteban, LQLURLWHUDMLUDDNRYDL‫ێ‬

povakeri. 53੅Tema eerokaite iyotayevetaaro takari. 3੅Iriima Saulo ikovavetaka irirori
,NDQWDNDDQWDLWDQHRNDUDW]LML\RWDD\HYHWD‫ێ‬ iraperoterimi kempisantanaatsiri. -L\DDWD‫ێ‬
kairi maninkari, iro kantacha osheki piintashiyetakeri ipankoki, MLQRVKLND\H‫ێ‬
pipiyathataka.” tziri shirampari, tsinane, maaroni.
54੅,NDQWDLNHPDL\DYDNHUDDSDWRWDLQ‫ێ‬ Jominkyaakaantayetakeri.
chari, antaro ikisanakeri Esteban,
jatsikaikitashitanakari. 55੅Iriima Esteban Ikinkithayeetziro Kameethari Ñaantsi
LQDPSLVKLUHW]LLWDQWDNDULUD7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ nampitsiki Samaria
kantsi, jamenanake inkiteki, iñaakero 4੅,URNDQWDFKDPDDURQLVKL\D\HWDQDLQ‫ێ‬
irovaneenkaro Pava, iñaakeri eejatzi chari, jatayetanake pashineki nampitsi.
-$17$<(7$.(5,੄8 206
Ikinkithatakoyetakero Kameethari Avinkatharite Jesús. Tekeramintha

Ñaantsi janta. 5੅Ikanta Felipe, iriitakera LQDPSLVKLUHWDQW\DDULLULURULLWH7DVRUHQ‫ێ‬
aparoni shiyanainchari eejatzi, areetaka tsinkantsi. 17੅Ikanta Pedro ipoña Juan,
nampitsi Samaria-ki. ,NLQNLWKDWDNRWDSDD‫ێ‬ jotzimikapatziitoyetantakari irako
keri Cristo. 6੅Ari japatotaiyanakani aparopayeeni. $ULUDLQDPSLVKLUH\HWDQWD‫ێ‬
maaroni atziripayeeni, jovayempitatakaro nakari Tasorentsinkantsi. 18੅Jiñaakerira
ikinkithatziri Felipe, tema iñaayetakero Simón jantakeri Otyaantajanori, ikaratzi
itasonkaventantapaake eejatzi. 7੅-RYDVKLQ‫ێ‬ jotzimikapatziitotantakari irako atziri,
chaayetai osheki atziri jaakavetari peyari. inampishiretantaari Tasorentsinkantsi,
Antaro ikaimayetzi peyari ishiyayetara. ipinavetanakari irirori Otyaantajanori,
Eejatzi okempitakari, osheki atziri 19੅ikantanakeri: “Jirika kireeki, pimpena
kisoporokivetachari, NDDULNDPHHWKDYHWD‫ێ‬ eejatzi naaka pishintsinka, QRQNHPSLWDQ‫ێ‬

chane iitzi, jovashinchaayetairi maaroni. tyaamiri eeroka, RQNDQW\DQRQDPSLVKLUH‫ێ‬
8੅Irootake ikimoshiretantakari maaroni takaantyaariri Tasorentsinkantsi
nampitarori janta nampitsiki. nosheninka, notzimikapatziitotantyaarira
9੅Iro kantacha tzimatsi janta paitachari nako.” 20੅Ari jakanakeri Pedro, ikantziri:
Simón. Sheripiyari inavetaka pairani. “¡Arira pinkarataveetairi piireekite
Jamatavitake osheki atziri nampitachari pimpeyashitaiya! ¿Piñaajaantakema ari
Samaria-ki. Osheki ikantakaaperovaitaka. SDPDQDQWDQWDN\DDURSLLUHHNLWHLSDVKLWDQ‫ێ‬
10੅Iñaapinkathatzivetakari atziriite, tari Pava? 21੅Eerora pimataajatziro
jevariite, maaroni, ikantayetzi: “Thame pinkempitakotyaanaro naaka, tema
ankempisanteri, tema irika Simón jiñaakemi Pava te pintampatzikashirete.
imatakero iñaavyatari Pava.” 11੅,NHPSL‫ێ‬ 22੅Povashaantairo piyaariperonka,
santaitziri Simón maaroni ikantayetziri. pinkovakotairi Pava, añaamatsite ari

2VKHNLUDRVDUHQWVLLSDPSR\DDPLQWKDWDL‫ێ‬ impeyakotaimiro pikinkishirevetakari.
takeri isheripiyarinkakiini. 12੅Iro kantacha 23੅Niyotakemi naaka, RVKHNLSLNLVDVKLUH‫ێ‬
jareetapaakara Felipe, ikinkithatapaakero vaitaka. $ULUDSLNDQWDSLLQWDW\DSLNDDULSH‫ێ‬

Kameethari Ñaantsi ñaaventakotziriri roshirevaitzi.” 24੅Ipoña jakanake Simón,
Jesucristo, ñaaventakotziri eejatzi Pava ikantanake: “Pamanakotaina eeroka
tsika inkantaiya impinkathariventantai. Pinkathariki, RQNDQW\DHHURDYLVKLPRWDQ‫ێ‬
Joviinkaayetanaka shirampariite, eejatzi tana okaratzi pikantakenari.”
tsinanepayeeni. 13੅Ari jimatzitanakaro 25੅Ikanta Pedro ipoña Juan, ikaratakero
eejatzi Simón irirori, ikempisantavetanaa, ikinkithatakotakeri Pava. ,SRxDLNHQD\H‫ێ‬

oviinkaavetaka eejatzi. Te irookane tanake pashine nampitsiki okaratzi
itsipatanakari Felipe, LxDDNHULUDLWDVRQND‫ێ‬ saikatsiri janta Samaria-ki, LNLQNLWKDWD‫ێ‬
ventantayetzi. Ipampoyaaminthatanakeri. kero janta Kameethari Ñaantsi. Arira
14੅Ikanta Otyaantajanoriite saikatsiri ipiyeeyaani Jerusalén-ki.
Jerusalén-ki, ikemakotakeri Samaria-satzi
ikempisantayetairo iñaane Pava. Felipe ipoña Etiopía-satzi
Irootakera jotyaantantakariri Pedro ipoña 26੅Ikanta
imaninkarite Pava, LxDDQDWD‫ێ‬
Juan. 15੅Ikanta jareetaiyakara Samaria-ki, keri Felipe, ikantziri: “Piyaate nampitsiki
jiñaaxDDWDNRWDSDDNHULNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬ paitachari Gaza, iro pimpampithatanake
riite, onkantya irinampishiretantaiyaariri avotsi poñaachari Jerusalén-ki irojatzi
iriroriite Tasorentsinkantsi. 16੅Tema janta.” Tema iroka avotsi irootake
intaani joviinkaayeetakeri ipairyeetakeri kenachari tsika te inampiitaro. 27੅Jatake
207 -$17$<(7$.(5,੄8੄9
Felipe. Okanta niyanki avotsi, MRPRQWKDD‫ێ‬ ikantzi Etiopía-satzi: “Jiroka jiñaa.

kari Etiopía-satzi. Iriiperori inatzi. ¿Eeroma okantzi noviinkatya naaka?”
Iriitake kempoyiiri kireeki janta 37੅Jakanakeri Felipe, ikantziri: ´3LNHPSL‫ێ‬
Etiopía-ki tsika opinkathariventantzi santaperotanairika, ari onkantake.”

tsinane paitachari Candace. ,SRxDJDD‫ێ‬ Ikantzi Etiopía-satzi: “Nokempisantzi,
tyaaro irirori Jerusalén-NLLxDDSLQNDWKD‫ێ‬ iriitake Jesucristo Itomi Pava.” 38੅Ari
tziri Pava.੆* 28੅Iroora iriyaatairo irirori jovatziyakaantapaakero ishiyakomento
inampiki, isaikantakaro ishiyakomento, Etiopía-satzi. Ayiitanake apiteroite,
MLxDDQDYDLW]LURLURVDQNLQDUH.DPDQWDQWD‫ێ‬ jatanake jiñaaki. Ari joviinkaatakari.
neri Isaías-ni. 29੅Iñaanashiretanakeri 39੅Ikanta itonkaanai jiñaaki, jaanairi
Tasorentsinkantsi irika Felipe, ikantziri: Felipe Tasorentsinkantsi. Irika iriiperori

“Piyaate, SRNDULNLW\DDULVKL\DNRWDLQ‫ێ‬ Etiopía-satzi, tera iriñaanairi tsika
chari.” 30੅Ikanta ipokashitapaakeri Felipe, ikenanake. Iro kantacha irika atziri
ikematziiri Etiopía-satzi iñaanatziro kimoshire ikanta jiyaatai irirori. 40੅Iriima
irosankinare Isaías-ni. Ari ikantziri: Felipe jiñaashitaaro irirori isaikapai
“¿Pikemathatziro piñaanatziri?” 31੅Ari Azoto-ki. Ipoña javisayetanake pashineki
ikantzi Etiopía-satzi: “¿Tsika inkene nampitsi ikamantantayetziro Kameethari
nonkemathatero, tera intzime impaitya Ñaantsi, irojatzi jareetantaari Cesarea-ki.
iyotainarone? Pimpoke eeroka, SLQWVLSD‫ێ‬
tyaana.” 32੅Jirokara Osankinarentsi Pashineshiretai Saulo
iñaanatziri: (Hch. 22.6-16; 26.12-18)
9
Ikempitakaayeetakari jaayeetziri 1੅Ikanta irirori Saulo, WHLURYDVKDDQ‫ێ‬
oisha irovayeeteri. tero jasaryiimayetari irovamayeri

Ikempitakari oisha te inkaimavaite iriyotaane Pinkathari. ,URRWDNHML\DDWDVKL‫ێ‬
irameeyeeteri, tantakari omperatasorentsijanori Judío,
Ari ikempitakari eejatzi irirori, maire 2੅ikantakeri: ´3RVDQNLQDWHQHULRPSHUDWD‫ێ‬
ikantaka. sorentsitaari saikatsiri nampitsiki

33 Tsinampashirera ikantakaayeetakari, Damasco, pinkanteri: ‘Pishineteri Saulo
WHRQWDPSDW]LNDWHRNDUDW]LLNDQWD‫ێ‬ iraayeteri karatanairiri ipaiyeetziri
koveetakariri. “Avotsi.” Inkyaayete japatoyeetapiinta,
Ari jovamaayeetakeri, temaita iroosoyeteri shirampari eejatzi tsinane,
intzime irovaiyanepayeeni irirori. iramakeri jaka Jerusalén-ki.·੅µ3੅Iro
34੅Ikanta irika iriiperori Etiopía-satzi, jareetzimataka nampitsiki Damasco, ari
josampitanakeri Felipe: “Pinkantena. jomapokakeri morekanaintsiri inkiteki,
¿Niinkama iñaaventziri Kamantantaneri? joorentapaaka ikatziyakara Saulo.
¿Iriijatzima ñaaventacha? ¿Pashinema 4੅Tyaanake Saulo. Ikematzi ñaantsi
iñaaventzi?” 35੅Ari jetanakaro Felipe inkiteki, ikantaitzi: “¡Saulo! ¡Saulo!

ikinkithatakaanakeneri irosankinareki ¿Opaitama pipatzimaminthatantanari?”
Isaías-ni, iñaaventanakeneri Kameethari 5੅Jakanake Saulo, ikantzi: “¿Niinkama
Ñaantsi ñaaventakotziriri Jesús. 36੅Okanta eeroka Pinkathari?” Ari ikantaitanakeri:

osamaniityaake, ikenimotapaakero jiñaa, ´1DDNDWDNHUD-HV~VLW]LPLSLSDW]LPDPLQ‫ێ‬
*¬8.27: Kantakotachari jaka “Iriiperori inatzi,” Totaanikiri inatzi. Tema iro jametaiyarini pairani
ikaratzi saikavankoyetziriri pinkathari, itotaanikiyeetziri, onkantya eero jovaiyantakaantantayeta
ipankoki pinkathari.
-$17$<(7$.(5,੄9 208
thatakeri. (HURNDWDNHUDRYDVDQNLWDDYDLWD‫ێ‬ HHMDW]LSDVKLQHVDW]LDW]LULNDDULLVKHQLQ‫ێ‬

cha apaniro, RNHPSLYDLWDNDURSLPSDW]L‫ێ‬ kata, eejatzi ivinkatharite. 16੅$ULQRxDDND‫ێ‬
minthatatyeeyaaromi thoyempithovari.” NHULHHMDW]LWVLNDRQNDUDWHLQNHPDDQWVL‫ێ‬
6੅Ikanta Saulo, RNDYDLWDQDNDLWKDURYDQD‫ێ‬ ventyaana naaka.” 17੅Ipoña jiyaatake
kera, ikantanake: “Pinkathari, ipaita Ananías pankotsiki isaikake Saulo.
pikoviri nantairi naaka.” Ari ikantanakeri Kyaapaake, jotzimikapatziitotantapaakari
Avinkatharite: “Pintzinaye, piyaate irako. Ikantziri: “Iyeki, jotyaantakena
nampitsiki. Arira inkamantayeetemiro Avinkatharite Jesús, tsika itzimi
ompaitya panteri.” 7੅Osheki itharovanake oñaakakamiri avotsiki pikenapaakeranki.
ikaratzi oyaatakeriri Saulo, tema ,URMRW\DDQWDQWDQDULRQNDQW\DSRNLU\DDQ‫ێ‬
ikemavakero eejatzi irirori ñaantsi, te taiyaari, onkantya inampishiretantyaamiri
iriñaamaityaari ñaavaitatsiri. 8੅Ipoña eejatzi Tasorentsinkantsi.” 18੅Arira
ikatziyavetanaa Saulo. Ikovaveta oparyaanake irookiki kempitavetariri
irokiryaanai, te onkante iramenanai. shimapentaki, amenanai kameetha. Ipoña
,URRWDNHUDMDNDWKDWDQWDQDDULULLWVLSD\HWD‫ێ‬ ikatziyanaka, jatanake iroviinkaataiteri.
kari, jaanakeri nampitsiki Damasco. 9੅Ari 19੅Arira jovavaitanaa, LURMDW]LLVKLQWVLWDQ‫ێ‬
isaikeri janta okaratzi mava kitaite, te taari kameetha. .DSLFKHUDLVDLNLPRYDLWD‫ێ‬

onkante iramenavaitai, te irovaiya, te paintziri kempisantzinkariite nampitarori
irirai eejatzi imire. Damasco.
10੅Okanta janta Damasco, ari isaiki
aparoni iyotaari ipaita Ananías. Iriitake Ikinkithatzi Saulo Damasco-ki

iñaanatakeri Avinkatharite imishireki, 20੅$ULUDMHWDQDNDUR6DXORLNLQNLWKDWD‫ێ‬
ikantziri: “¡Ananías!” Ari jakanakeri kaantanake japatotapiintayeta

irirori: “¿Ipaita, Pinkathari? Jaka nosaiki.” judío-payeeni, ikantzi: “Iriitakera Itomi
11੅Ikantziri: “Piyaate janta avotsiki Pava paitachari Jesús.” 21੅,SDPSR\DDPLQ‫ێ‬
ipaiyeetziri ‘Tampatzikari.’ Ari osaiki thatanakeri ikaratzi kemiriri, ikantavaka:
ipanko paitachari Judas, DULSRVDPSLWDNR‫ێ‬ “¿Tema iriitake irika kisaneentziri
venteri aparoni shirampari ipaita Saulo, iri Jerusalén-ki ikaratzi pairyiiriri Jesús?
poñaachari nampitsiki Tarso. Ari isaikiri ¿Tema irijatzi pokaintsiri jaka irayeri
irirori iñaañaatzi. 12੅Nomishitakaakeri NHPSLVDQW]LQNDULMDQWDRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
irirori. Jiñaakemi pikyaashitapaakeri, janoriki?” 22੅Iro kantacha Saulo eekero
potzimikapatziitotantakari pako, irojatzi ishintsitatzi ikinkithatakaantzi tekatsi
jamenavaitantanaari.” 13੅,NDQWDLNHPDYD‫ێ‬ intharovakaiya. 7HLUL\RWHRSDLWDLQNDQWD‫ێ‬
kera Ananías, ikantanake: “Pinkathari, yeteri judío-payeeni nampitarori
osheki nokemi iñaaventayeetziri irika Damasco-ki, ikemirira Saulo ikantzi:
shirampari, koveenka okanta jantayetakeri “Irikaranki Jesús Cristo inatzi.”
Jerusalén-NLMRYDVDQNLWDD\HW]LULSLWDVRUHQ‫ێ‬
tsitakaane.” 14੅“Iro ipokantari iroñaaka Saulo ishiyapithatari Judío-payeeni
jaka, WHPDMRW\DDQWDW]LLULRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ 23੅Okanta avisanake osheki kitaite,
WVLMDQRULLUDD\HHWHULSDLU\LLPLULMDYHQWDD‫ێ‬ ikantavakaaka Judío-payeeni: “Thame overi
naami.” 15੅Ikantzi Pinkathari: “Piyaate. Saulo.” 24੅Tema kitaiteriki eejatzi tsireniriki
7HPDLULNDVKLUDPSDULLULLWDNHQRNR\DD‫ێ‬ joyaaventakari ishitovapiintaitzira
keri naaka iñaaventaina maaroni nampitsiki, inkene iroveri. Iro kantacha
nampitsiki. Inkinkithatakairi Saulo jiyotake ikovatzi irovamairi. 25੅Ikanta
Israel-mirinkaite isheninkatari irirori, kempisantzinkariite, jotetakeri antaroki
209 -$17$<(7$.(5,੄9੄10
kantziri, jovaniiryaakotakeri tsirenipaite ponoryaamento!” Arira ikatziyanakari

jakakiroki janta jotantoyeetziro nampitsi. Eneas. 35੅Ikaratzi nampitarori Lida-ki
Ari okanta ishiyantakari Saulo. eejatzi Sarón-ki, MLxDD\HWDLULUDLNDW]L\D‫ێ‬
vaita Eneas, LURRUDLNHPSLVDQWDQWDQDND‫ێ‬
Areetaa Saulo Jerusalén-ki riri Avinkatharite.
26੅Ikanta jareetaa Saulo Jerusalén-ki,
ikovavetaka intsipatapaiyaarimi Añaantaari Dorcas
iriyotaane Pinkathari. Iro kantacha osheki 36੅Okanta nampitsiki Jope, tzimatsi
itharovakaakari, LxDDMDDQW]LWHLNHPSLVDQ‫ێ‬ aparoni iyotaaro opaita Tabita, iñaaneki
taperotai irirori. 27੅Iro kantacha tzimatsi griego ikantaitziro “Dorcas.” Iroka tsinane
kempisantzinkari paitachari Bernabé, okaminthaantapiintake, RQHVKLQRQNDWDQ‫ێ‬
jaapatziyanakari Saulo, MDWDNHLURxDDNDQ‫ێ‬ tapiintake. 37੅Ipoña aparoni kitaite,
tairi ipiyotara Otyaantajanori. ,NDQWDSDD‫ێ‬ omantsiyatake Dorcas, kamake. -DD\HHWD‫ێ‬
keri: “Irika Saulo iñagairi Avinkatharite kero, ikaataitakero, jonoryeetapaintziro
janta avotsiki jatachari Damasco-ki, ari jenoki opankoki. 38੅Okanta janta Jope-ki
ikinkithavaitakaakeri. Ari jetanakaro te intainaperote osaiki nampitsi Lida,
6DXORMDQWDQDPSLWVLNL'DPDVFRLxDDYHQ‫ێ‬ tsikara jareetaka Pedro. ,NDQWDLNHPDL\D‫ێ‬
tanairi ivairo Jesús. 7HNDWVLLQWKDURYDNDD‫ێ‬ keni iyotaariite ari isaikiri Pedro janta,
nakya.” 28੅$ULLNDQWDNDUL6DXORLVDLNDQWD‫ێ‬ MRW\DDQWDNHDSLWHVKLUDPSDULLQNDPDQWD‫ێ‬
paari Jerusalén-ki, itsipayetapaari irikaite kiteri: “Pimpokanake thaankiperoini
Otyaantajanori. 29੅Iñaaventakeri ivairo Jope-ki.” 39੅Jatanake Pedro. Ikanta
Jesús Pinkathari, tekatsi intharovakaiya. jareetapaaka janta, jaayeetanakeri jenoki
Arira ikinkithatakaayetziri judío-payeeni tsika jonoryeetakero. Otapotapaakeri
Griego-thatatsiri. Iro kantacha ikovake maaroiteni kamaimetzinkaro, LUDJDL\D‫ێ‬
iroveri irikapayeeni. 30੅,NDQWDML\RWDL\D‫ێ‬ paakani, oñaakayetapaakeri kithaarentsi
keni kempisantzinkariite, jaanakeri Saulo oshirikapiintane Dorcas. 40੅Ipoña Pedro
janta Cesarea-ki. Ipoña jotyaantairi jomishitovakero maaroiteni, DULMRW\HHUR‫ێ‬
Tarso-ki. vanaka, ñaañaatanake. ,SRxDLSLWKRNDVKL‫ێ‬
31੅Ikanta kempisantzinkariite, QDPSL\H‫ێ‬ tanaaro kaminkaro, ikantzi: “¡Tabita,
tarori Judea-ki, Galilea-ki ipoña pintzinaye!” Ari okiryaanai iroori,
Samaria-ki, NDPHHWKDLNDQWDLVDLNDYDLWDL‫ێ‬ oñaatziiri Pedro, thointanaa. 41੅-DNDWKDYD‫ێ‬
yini, eekero jantakishireperotanakitzi, kotakero irirori, jovatziyakero. Ipoña
ñaapinkatha jovapiintanakeri Pinkathari, ikaimayetakero kamaimetzinkaroite
jookakoventakerira Tasorentsinkantsi. eejatzi ikaratzi itasorentsitakaitane,
Eekerora jiyaatatzi joshekiperotanake. jiñaayetairo añagai. 42੅,NDQWDLNHPDNR\HH‫ێ‬
takero nampitsiki Jope, RVKHNLNHPSLVDQ‫ێ‬
Jovashinchagaitairi Eneas tanakeriri Pinkathari. 43੅Oshekira kitaite
32੅Ikanta jareetantayetaka Pedro isaikavaitanake Pedro nampitsikika, iri
nampitsiite, irojatzi jareetantaka Lida-ki isaikimotake shirampari paitachari Simón
inampiyetarora itasorentsishiretakaitairi. “Meshinantsipakori.”
33੅Ari jiñaapaakeriri paitachari Eneas,
kisoporokiri inatzi, tzimakotake 8 Pedro ipoña Cornelio

osarentsi jonoryaavaitaka. 34੅-LxDDQDWD‫ێ‬
10
1੅Tzimatsi
Cesarea-ki aparoni
paakeri, ikantziri: “¡Eneas, LURYDVKLQFKD‫ێ‬ shirampari paitachari Cornelio,
gaimi Jesucristo. Pinkatziye, paanairo iriitake ijevarite ovayiriite Roma-satzi
-$17$<(7$.(5,੄10 210
ipaiyeetziri “Italia-satziite.” 2੅Irika ipoñaapaaka tsimeripayeeni. 13੅,SRxDD‫ێ‬

VKLUDPSDULxDDSLQNDWKDWDVRUHQWVLYDLWD‫ێ‬ shita ikemake ñaanatakeriri, ikantziri:
neri jinatzi, DULLNDUDPLULQNDW]LULLVKHQLQ‫ێ‬ “Pedro, pintzinaye, SRYDPD\HULLULNDSD‫ێ‬
kaite iñaapinkathatziri Pava. Ipapiintziri yeeni, poyaari.” 14੅Ari jakanake Pedro:
ashinonkainkari osheki iireekite “Eero Pinkathari. Te novapiintari naaka
okantavetaka te isheninkatari. JiñaaxDD‫ێ‬ irikapayeeni ipinkayeetziri.” 15੅-DSLL\HHWD‫ێ‬
tapiintakeri Pava irirori. 3੅Okanta aparoni nakeri Pedro iñaanaitziri, ikantziri:
kitaite, aritake sheetyaake, WDLQNDSHUR‫ێ‬ ´7HPDLULNDSD\HHQLLNDUDW]LLVKLQHWDDQ‫ێ‬
take ooryaa, ari jomapokakeriri tairi Pava, eerora pipaitashivaitari eeroka
imaninkarite Pava ikyaashitapaakeri ‘Ipinkayeetziri.·੅µ16੅Mavasatzi apiitaka
isaikakera irirori, iñaavakeri koñaaroini, iroka. Ipoñaashitaka jaayeetanairo
ikantapaakeri: “¡Cornelio!”੆* 4੅,SDPSR\DD‫ێ‬ manthakintsimaanka inkiteki.
minthatavakeri Cornelio, itharonkakiini 17੅Antaro okantzimoshirevaitanakari
josampitanakeri, ikantziri: “¿Pinkathari, Pedro, ipampithashirevaita opaita

ipaitama pikovakotanari?” Ikantanakeri oshiyakaaventachari okaratzi jiñaakeri.
maninkari: “Ikemakemiro Pava piñaaxDD‫ێ‬ Arira jareetaiyapaakani irotyaantane
tane, MLxDDNHPLSLQHVKLQRQND\HWDQWDSLLQ‫ێ‬ Cornelio, josasampiventakotapaakero
taka. 5੅Potyaante potzikatane nampitsiki ipanko Simón. 18੅Jareetapaakara
Jope onkantya iramantyaariri Simón, pankotsiki, LNDLPDL\DSDDNLW]LLQLMRVDPSL‫ێ‬
ipaiyeetziri eejatzi Pedro. 6੅$ULMLPD\LPR‫ێ‬ tantapaake, ikantzi: “¿Ari jimayiri jaka
tziriri pashine Simón, ‘Meshinantsipakori’ Simón, ipaiyeetzi eejatzi Pedro?”
saikathapyaatzirori inkaare. Iriira 19੅Ipampithashiretakominthaitaro Pedro
kamantemineri opaita pantairi.” 7੅Ikanta jiñaakeri, MLxDDQDVKLUHWDNHUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬

ishitovanai maninkari, ikaimake Cornelio kantsi, ikantziri: “Pamene, areetapaakara
apite inampire. Ikaimake eejatzi aparoni mava shirampari amemenatzimiri.
ovayiri, iraventaane joviri, xDDSLQNDWKD‫ێ‬ 20੅Pinkatziye, payiite. (HURUDSLNLVRVKLUH‫ێ‬
tasorentsivaitaneri jinayetatzi irirori. vaitzi, pintsipatyaari, tema naakatake

8੅Ikamantakeri okaratzi ikantaitakeriri. otyaantakeriri.” 21੅Arira jayiitapaake
Jotyaantakeri Jope-ki. Pedro, ikantapaakeri shirampariite:
9੅Okanta okitaitamanai, joveraaka “Naakatake pikokovatzi. ¿Ipaitama
tampatzika ooryaa, LURRWDLQWVLLUDUHHW]L‫ێ‬ pipokantari?” 22੅Ikantaiyanakeni irirori:
mataiyaani Jope-ki jotyaantakeri. Ari “Nopoki jotyaantana Cornelio, ijevare
jataitanake irirori Pedro iriñaañaate ovayiriite. Tampatzikashireri jinatzi,
jenoki pankotsipankaki. 10੅,NHPDPLQWKD‫ێ‬ ñaapinkathatasorentsivaitaneri jini, iri
takero itashe, ikovake iroya, iro kantacha LUDDNDPHHWKDWDSLLQWDQHSLVKHQLQNDSD‫ێ‬
ovakera jonkotsiyeetzi iroyaari, ari yeeni judío. 7HPDFKDSLQNLLSRNDVKLWD‫ێ‬
jiñaavyatakari. 11੅-LxDDNHURDVKLWDU\DD‫ێ‬ keri imaninkarite Pava, ikantakeri:
naka inkite, MRYD\LL\HHWDNHURNHPSLYHWD‫ێ‬ ‘Pinkaimakaanteri Pedro, onkantya
rori antaro manthakintsimaanka, impokantyaari pipankoki, ari pinkemero
ithatoyeetakero opatziki. 12੅Okanta janta onkarate inkamantemiri.·੅µ23੅Ikanta Pedro
manthakintsimaankaki tzimatsi osheki ikyaakaanakeri pankotsiki, DULMLPDJDL\D‫ێ‬
kantashivaiyetachari piratsi, ipoña paakeni. Okanta okitaitamanake, jatake
ikaratzi kamathayetatsiri kipatsiki, Pedro joyaataiyanakeri pokashitakeriri,
*¬10.3: Kantakotachari jaka “itainkaperotanake ooryaa,” irootake ikantaitziri pairani “ooryaa 9.”
211 -$17$<(7$.(5,੄10
arira itsipatanakari eejatzi Jope-satzi, QDURRNDUDW]LLNDQWDNHPLUL$YLQNDWKD‫ێ‬

“iyekiite” inatzi. rite.”
24੅Okanta pashine kitaite areetaiyakani 34੅Ipoña ikantanake Pedro: “Arira
Cesarea-ki. Arira joyaaventakari Cornelio niyotataitziri iroñaaka omaperotatya

itsipayetakari isheninkamirinkaite, eejatzi Pava te iramaakitaneteri atziri, 35੅aña
LUDDSDW]L\DPLQWKDWDQHLNDUDW]LLNDLPD\H‫ێ‬ jaakameethayetziri ñaapinkathatanairiri,
takeri irirori. 25੅Jareetapaakara Pedro tampatzikashiretatsiri, okantavetaka
pankotsiki, ishitovashitanakeri Cornelio, tsikarika inampiyetaro, NDDULQRVKHQLQND‫ێ‬
jotyeerovashitavakari, LULxDDSLQNDWKDWD‫ێ‬ veta. 36੅7HPDLURNDfDDQWVLxDDYHQWDNR‫ێ‬
vakerimi. 26੅,URNDQWDFKD3HGURMRYDW]L\D‫ێ‬ tziriri Jesucristo, okaratzi jatakotaintsiri
keri, ikantziri: “Pinkatziye, atziri nonatzi nosheninkaki Israel-mirinkaite, iriitakera
eejatzi naaka, arira nokempitami eeroka.” 3DYDNDQWDNDDURULQRNLQNLWKDWDNRWDQWDD‫ێ‬
27੅Ikanta jiñaanatzirira Cornelio, riri irika. 7HPDLULLWDNHSLQNDWKDULYHQWDL‫ێ‬
ikyaakaapaakeri, jiñaapaakitzi osheki neri maaroiteni, LULLWDNHUDVDLNDNDD\HWDL‫ێ‬
atziri apatotainchari. 28੅Ikantanake Pedro: neri eejatzi kameetha. 37੅3L\RSHURWDL\L‫ێ‬
“Piyotaiyini eeroka, naakaite roni eerokaite okaratzi avisaintsiri
judío-SD\HHQLWHLVKLQHWDLWDQDQRQNHPSL‫ێ‬ noipatsiteki. Tema pikemakoventakero
yaami eerokaite kaari nosheninkata, te jiñaaventakeroranki Juan-ni okantakota
aritaajate nonkyaavankotemi. Iro oviinkaataantsi. Irojatzi opoñaantanakari
kantacha ovakeraini jiyotaakena naaka Galilea-ki, 38੅jiñeetakeri Jesús
Pava, te arite nonkantayetemi: Nazaret-satzi. Iriira Pava ipakeri
‘Novinkane pinatzi.’ 29੅Irootakera kaari ishintsinka eejatzi Itasorenka. Ipoña
QRVKHQNDDQWDQDNDQRSRNDQDNHSLNDLPD‫ێ‬ LNHNHQD\HWDQDNHLULURULMLQHVKLQRQNDWDQ‫ێ‬
kaantakena. Iroñaaka nokovi niyote tayeta, MRYDYLVDNR\HWDNHRVKHNLMDDND\H‫ێ‬
opaita pikaimakaantantanari.” tziri peyari. Iroora jimatantakarori iroka
30੅Ikantanake Cornelio: “Chapinki, tema Pava tsipatakari. 39੅Naakayetake
aritake tzimake 4 kitaite, DULLNDUDWDMDDQ‫ێ‬ ñaayetajaantakeri maaroni jantayetakeri
take iroñaaka ooryaatsiri, itainkakera. Jesús janta Judea-ki ipoña Jerusalén-ki.
1RVDLNLQDDNDMDNDQRSDQNRNLQRW]LYHQWD‫ێ‬ Ipoñaashitaka jovamaitakeri, LSDLNDNR‫ێ‬
vaita, noñaañaatzi osheetyaakera, ari yeetakerira. 40੅,URNDQWDFKDRPRQNDUDWD‫ێ‬
ikoñaatzimotakena aparoni shirampari, kara mava kitaite jovañagairi Pava,
shipakiryaa okantapaaka iithaare.੆* ikantakaakarora irirori noñaayetairi
31੅Ikantapaakena: ‘Cornelio, ikemakemi naakaite. 41੅Tera iroñaakapanaatyaari
Pava piñaañaatziri, ikinkishiretakero maaroiteni atziri, intaani naakaite,
pineshinonkatantapiintake. 32੅Potyaante ikaratzi jiyoshiiyetakeri pairani Pava
nampitsiki Jope amerine Simón, LSDL\HH‫ێ‬ iriñaayetairi. Aritakera jañagai, QRWVLSD‫ێ‬
tziri eejatzi Pedro. Ari jimayimotziriri tavaari novaiyani eejatzi niravaitaiyini.
pashine Simón, meshinantsipakori 42੅,ULLWDNHUDRW\DDQWDL\DNHQDULQRQNDPDQ‫ێ‬
nampitarori inkaarethapyaaki.’ 33੅Ari tayetairi atziriite, nonkantairi: ‘Iriira

notyaantakeri thaankipaiteeni iriñeetemi, Jesús jovakeri Pava iriyakoventairine
SLPDWDNHURHHURNDSLSRNDQDNHWKDDQNL‫ێ‬ maaroni añaayetatsiri, ipoña ikaratzi
paiteeni. Jirikayetakena iroñaaka kamayetaintsiri eejatzi.’ 43੅Irijatzira Jesús
ipiyotakaakana Pava. ,QWVLW\DDSLQNDQWH‫ێ‬ MLxDDYHQWDNRW]LWDNDULSDLUDQL.DPDQWDQ‫ێ‬
*¬10.30: Kantakotachari jaka “itainkakera,” irootakera ikantayeetziri pairani “ooryaa 9.”
-$17$<(7$.(5,੄10੄11 212
taneriite, ikantake: ¶,QNDUDWHNHPSLVDQWDL‫ێ‬ ithatoyeetakero opatziki, MRYDQLLU\HHWD‫ێ‬

rine irika impairyaayetairira, aritake kero okenapaakero inkiteki irojatzi tsika
impeyakotaineri iyaariperonka.·੅µ nosaikakera naaka. 6੅$ULQDPHQDSHURWD‫ێ‬
44੅Jiñaavaiminthaitzi Pedro, arira nakero, noñaake osheki katsimari piratsi,
LQDPSLVKLUHWDQWDSDDNDUL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬ noñaake ikaratzi kamathayetatsiri
WVLPDDURLWHQLNHPSLVDQWDNHULULLNLQNLWKD‫ێ‬ kipatsiki, ipoña tsimeripayeeni. 7੅Ipoña
tzi. 45੅Ipampoyaaminthataiyakerini nokemake ñaanatakenari, ikantana:
ikaratzi oyaatakeriri Pedro, jiñaakerora ‘Pedro, pintzinaye, SRYDPDLULLULNDSD‫ێ‬
LQDPSLVKLUH\HWDQWDSDDNDUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ yeeni, poyaari.’ 8੅Ari nakanake: ‘Eero
kantsi kaari isheninkata, RNHPSLYDLWD‫ێ‬ Pinkatharí, WHPDWHQDPRQNRWDDMDWDSLLQ‫ێ‬
karo irisakoperotaitatyeenerimi,੆* teri naaka irikapayeeni ipinkayeetziri.’
46੅ikemaiyakeri jiñaavaiyetantanakaro 9੅Japiiyeetanakena iñaanaitana, LNDQWDL‫ێ‬
pashineyetatsiri ñaantsi, LWKDURPHQWDQD‫ێ‬ tana: ‘Tema irikapayeeni ikaratzi

kari Pava. 47੅Ipoñaa ikantanake Pedro: ishinetaantairi Pava, HHURUDSLSDLWDVKLYDL‫ێ‬
“¿Kantatsima ompetapithatyaari tari eeroka “Ipinkayeetziri.” ’ 10੅Mavasatzi
iroviinkayetya irikaite atziri, NHPSL\HWD‫ێ‬ apiitaka iroka. ,SRxDDVKLWDNDMDD\HHWD‫ێ‬
nakairi aakaite inampishiretantayetaari nairo inkiteki okaratzi noñaakeri. 11੅Arira
Tasorentsinkantsi?” 48੅Ari jotyaantake jareetaiyapaakani mava shirampari
iroviinkaayeeteri irikaite impairyeeteri kokovatanari, jotyaantaitakeri
Jesucristo. Ipoñaashitaka irikaite ipoñaakaro Cesarea-ki. 12੅-LxDDQDVKLUHWD‫ێ‬
ikantanakeri Pedro: ´3LVDLNLPRYDLWDQD‫ێ‬ nakena Tasorentsinkantsi, ikantakena:
kena.” ‘Poyaatanakeri irikaite, HHURUDSLNLVRVKL‫ێ‬
revaitanake.’ Irootakera nomatakeri.
Ikamantapairiri Pedro Jirikara 6 iyekiite notsipatanakari. Iriira
kempisantzinkariite Jerusalén-ki nokaratakeri nokyaavankotakeri aparoni
11 shirampari kaari asheninkata. 13੅,NDPDQ‫ێ‬

1੅Ipoña ikemaiyakeni pashine
Otyaantajanoriite ipoña iyekiite tavakena, ikantana: ‘Chapinki, noñaake
nampitarori Judea-ki, ikantaitzi: ´,NHPD‫ێ‬ maninkari ikatziyapaaka jaka nopankoki,
yetairora Iñaane Pava kaari asheninkata, ikantakena: “Potyaante jatatsineri
ikempisantayetai irirori.” 2੅Iro kantacha nampitsiki Jope onkantya iramantyaariri
jareevetaara irirori Pedro Jerusalén-ki, Simón, ipaiyeetziri eejatzi Pedro.
MLxDDQDPLQWKDWDYDLULMXGtRNHPSLVDQWD‫ێ‬ 14੅Iriitakera kamantemirone tsika
yetaatsiri.੆* 3੅Ikantavairi: “¿Opaitama pinkantya pavisakoshiretantaiyaari,

pareetantariri kaari asheninkata, SLQNDUDWDLULPDDURLWHQLSLVKHQLQNDPLULQ‫ێ‬
payooyetakeri eejatzi?”੆* 4੅$ULLNDPDQWD‫ێ‬ kaite.” ’ 15੅,NDQWDQRNLQNLWKDYDLWDNDDSDD‫ێ‬
QDNHUL3HGURWVLNDRNDQWDMDDQWDRSRxDDQ‫ێ‬ keri, arira omapokashitatainakari
takari. Ikantanakeri: 5੅“Nosaiki naaka LQDPSLVKLUHWDQWDSDDNDUL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬
nampitsiki Jope, noñaañaaminthatzira, tsi iriroriite, LURRYDLWDNHUDQNLLQDPSLVKL‫ێ‬
ari noñaavyatakari. 1RxDDNHNHPSLWDYH‫ێ‬ retantakairi aakaite ovakeraini. 16੅Arira
tarori iniroite manthakintsimaanka, nokinkishiretanakero ikantakeriranki
*¬10.45: Irikaite “oyaatakeriri Pedro,” irijatzira ipaiyeetzitari “Totameshitaaniri.”

*¬11.2: Kantakotachari jaka “judío,” irijatzira ipaiyeetzitari “Totameshitaaniri.”
*¬11.3: Kantakotachari jaka “kaari asheninkata,” irijatziitara ipaiyeetziri “kaari
totameshitaaniri.”
213 -$17$<(7$.(5,੄11੄12
Avinkatharite: ¶2PDSHUR-XDQMRYLLQNDD‫ێ‬ iniroite ikimoshiretapaake. ,NDPLQDD\HWD‫ێ‬

tantaro jiñaa, LURNDQWDFKDDULSLxDD\HWD‫ێ‬ SDDNHULPDDURLWHQLDULRQNDQW\DLURLVRNH‫ێ‬
kero eerokaite irinampishiretantyaami roshireyetantyaari Avinkatharite. 24੅Tema
Tasorentsinkantsi kempivaitakami irika Bernabé neshinonkataneri jinatzi,
iroviinkaayeetantyaamirimi.’ 17੅Tema javentaashiretziitari Avinkatharite,
iriitajaantakera Pava neshinonkatakariri inampishiretziitantari Tasorentsinkantsi.
eejatzi iriroriite ikempitaayetaira aakaite Irootakera joshekiperotantanakari
akempisantayetairira Pinkathari kempisantanairiri Avinkatharite.
Jesucristo. ¢1LLQNDPDQDDNDQRQNRYDQ‫ێ‬ 25੅Ipoñaaka Bernabé, jatake Tarso-ki
tyaari nomaimaneteri Pava?” 18੅Ikanta iriñeeri Saulo. 26੅Ikanta iñaapairi, jamairi

ikemaiyavakera iyekiite nampitarori Antioquía-ki. Ari isaikimovaitakeri
Jerusalén-ki, tekatsi inkantaiyanakeni. iriyotaaneete aparoni osarentsi,
Itharomentaiyanakarini Pava, LNDQWDL\D‫ێ‬ jiyotaayetake osheki atziri. Arira
nakeni: “¡Arira okantari! £,QHVKLQRQND‫ێ‬ etanakaro janta Antioquía-ki ipaiyeetziri
tairi Pava kaari asheninkata! ¡Kantatsira “Cristo-veriite.”
LULURULLWHLURYDVKDDQWDLURHHMDW]LL\DDULSH‫ێ‬ 27੅Okanta aparoni kitaite, jareetaiyakani
ronka, RQNDQW\DLUDxDDVKLUH\HWDQWDL‫ێ‬ Antioquía-ki kamantantaneriite

yaari!” ipoñaanakaro Jerusalén-ki. 28੅,SRxDDVKL‫ێ‬
taka, aparoni kamantantaneri paitachari
Kempisantaatsiri Antioquía-ki Agabo, ikatziyanaka japatotaiyani,
19੅Aritakera jovamayitzitaitakari ikantanake: “Arira iriñeetake iniroite
Esteban, MHWDLWDQWDQDNDURULLSDW]LPDPLQ‫ێ‬ tashetsi maaroni nampitsiki.” Iriira
thayeetziri kempisantzinkariite. Iroora Tasorentsinkantsi ñaanashiretakeriri
opoñaantanakari ishiyayetzitanaka jiyotantakarori. ,URRWDNHUDPRQNDUDWDLQ‫ێ‬
tsikarika ikaratzi kempisantzinkariite chari pairani ipinkathariventantakari
janta Fenicia-ki, Chipre-ki ipoña Claudio. 29੅,URRWDNHUDLNLQNLVKLUHWDQWDL\D‫ێ‬
Antioquía-ki. Ari ikinkithatakaayetakeriri kari Antioquía-satzi irineshinonkatyaari
judío-payeeni tsika okantakota Judea-satzi irotyaanteneri iyekiite
Kameethari Ñaantsi, WHPDLWDLQNLQNLWKD‫ێ‬ okaratzi iraavyaayeteri. 30੅Iroora
takairi kaari isheninkata. 20੅,URNDQWDPDL‫ێ‬ jimataiyakerini, ipairyeetakeri Bernabé
tachari, ari jareetaiyakani Antioquía-ki, itsipatakari Saulo iri amenakaanterone.
kempisantaatsiri poñaachari Chipre-ki Jotyaantakeneri antarikonaite janta
ipoña Cirene-ki. ,NLQNLWKDWDNDD\HWDSDD‫ێ‬ Judea-ki.
keri eejatzi kaari isheninkata, MLxDDYHQWD‫ێ‬
keneri Kameethari Ñaantsi tsika Jovamaitantakariri Jacobo,
ikantakota Jesús, Avinkatharitera. ipoña jashitakoitakeri Pedro
12
21੅Okantakaatziitakarira ishintsinka 1੅Ikanta pinkathari Herodes
Avinkatharite irikaite, MRYDVKDDQWDNDD‫ێ‬ ipatzimaminthatake tsikarika

NHULSDVKLQHVDW]LDW]LULMDPHWDVKLYDL\HYH‫ێ‬ ikaratzi kempisantzinkari. 2੅,NDQWDNDDQ‫ێ‬
takari. Oshekira kempisantanairiri take inthatzinkaiteri Jacobo, irirentzira
Avinkatharite. 22੅,NDQWDNHPSLVDQWD\HWDD‫ێ‬ Juan. 3੅Ikanta jiñaakerora Herodes
tsiri Jerusalén-ki, ikemakotaiyakerini, kameetha onimoyetakeri judío-payeeni,
jotyaantakeri Bernabé janta Antioquía-ki. joirikakaantakeri eejatzi Pedro. Arira
23੅Jareetakara Bernabé, iñaapaakeri tsika avisayetakeri iroka joimoshirenkayeeta
ikanta Pava ineshinonkayetakari irikaite, jovantayeetapiintairori tantaponka.
-$17$<(7$.(5,੄12 214
4੅Aritakera joirikakaantakeri Pedro, 12੅Ikantajiyotanakerora Pedro iroka,

jashitakotakaantakeri. Jovayetake jatanake opankoki María, irinirora Juan,
ikaratzi 16RYD\LULLWHDDPDYHQWDSLLQWD\H‫ێ‬ ipaiyeetziri eejatzi Marcos, tsika janta
tyaarine. Ikinkishirevetaka Herodes japatotaita iñaañaataitzi. 13੅Kaimapaake
LURxDDNDQWHULPLDW]LULLWHNLRQNDUDWDNH‫ێ‬ ikyaapiintaitzi. Okanta aparoni evankaro
ULNDMRLPRVKLUHQNDLWDURNLWDLWH$QDQNR‫ێ‬ paitachari Rode, jatanake ameneri
ryaantsi. 5੅Jashitakominthaitziri Pedro, niinkarika. 14੅Ari iyovaantetavairi Pedro
ñaañaataiyatsini kempisantzinkariite jinatzi, iniroitera okimoshiretanake, te
japatoventakarira Pava. DVKLWDU\DDMDWDQDNHQHULLQN\DDQWDSDD‫ێ‬
kyaari, opiyatainaka inthomointa
Jomishitovaitairi Pedro okamantantzi, okantapaake: “Pedro
6੅Okanta omonkaratzimatapaaka inatziira kaimatsiri.” 15੅$ULLNDQWD\HHWDYD‫ێ‬
iraantyaariri Herodes irika Pedro kero: “¡Te pishinkiventatya!” Iro
iroñaakanteri atziriiteki. Jimayira Pedro kantacha eekero oshintsitatzi iroori,
tsireni josatekakeri apite ovayiri, okantzi: “Omaperotatya.” Ikantaiyini
joosoyeetantakari apite ashirotha. irirori: “Aama imaninkarite jinatzi,
6DLNDL\DWVLQLSDVKLQHRYD\LULLWHLN\DDSLLQ‫ێ‬ kaarira Pedro.” 16੅Eekero ishintsitatzi
tayeetzi jaamaakoventari. 7੅$ULMRPDSRND‫ێ‬ Pedro ikaimi. Ikanta jashitaryaakeneri,
VKLWDNDULLSRNDNHLPDQLQNDULWH$YLQND‫ێ‬ iñaatziiri Pedro inatzi, LNLWDNLW]LLWDL\DQD‫ێ‬
tharite, kitaisaante ikantakaapaakaro. keni. 17੅Ari jovaankanakero irako Pedro,
Jotzinkamerekitapaakeri Pedro, onkantya imairetantaiyaarini. ,SRxDDVKL‫ێ‬
jovakiryaakeri, ikantziri: ´£3LQW]LQDD‫ێ‬ taka ikinkithatakotanakero tsika
nake!” Oparyaashivaitanaka ashirotha LNDQWDNHUR$YLQNDWKDULWHMRPLVKLWRYDQ‫ێ‬
joosoyeetantakariri irakoki. 8੅Japiitakeri taariri. Eekero ikantanakitzi Pedro:
maninkari, ikantziri: “Pinkithaatya, “Pinkamanterira iroka Jacobo eejatzi
pi-zapato-tya.” Ari ikantakero Pedro. pashine iyekiite.” Ari ishitovanai,
Eekero ikantatzi maninkari: ´3LQN\DDQ‫ێ‬ jatanake pashineki nampitsi.
tyaaro piveviryaakoro, poyaatena.” 18੅Okanta okitaitamanake, osheki
9੅Shitovanake Pedro joyaatanakeri RNDQW]LPRVKLUHWDL\DULQLDDPDYHQWDYHWD‫ێ‬
maninkari. Tera iriyote omaperorika kariri, tema te iriyotaiyeni tsika ikenake
okaratzi jantziri maninkari. $xDRNHPSL‫ێ‬ Pedro. 19੅Ikantakaantake Herodes
tzimovaitakari iriñaavyatatyeeyaami. inkokovayeetairi, iro kantacha tera
10੅Iro kantacha javisanake aparoni iriñeetairi. ,URRWDNHUDMRRNR\HHWDQWDQDND‫ێ‬
aamaventariri, ipoña javisanakeri riri aamaventavetakariri, MRYDPDDNDDQ‫ێ‬
pashine. Iro irishitovimate, MDUHHWDSDD‫ێ‬ taitakeri. Ikanta avisake iroka, shitovai
karo ashirotatsiri ashitakorontsi, Herodes Judea-ki, MDWDNHLULQDPSLWDSDLQ‫ێ‬
ashitaryaashivaitanaka apaniro. 6KLWRYDL‫ێ‬ tyaaro Cesarea-ki.
yanake. Ikanta janiitakera, LURLWDSRQHHQ‫ێ‬
tanaka, ari jookanairi maninkari apaniro. Ikamantakari Herodes
11੅Arira ikinkishiretanakari Pedro, 20੅$ULUDLNDQW]LWDW\D+HURGHVLPDLPDQH‫ێ‬
ikantanake: “Arira niyotziri iroñaaka minthavaitakeri nampitarori Tiro-ki

omaperotatya jotyaantakeri Pinkathari eejatzi Sidón-ki. ,NDQWDLNLQNLVKLUHWDL\D‫ێ‬
imaninkarite, intsiparyaakoventakena NDQLLPDLPDQHPLQWKDWDQHLUDDNDPHHWKD‫ێ‬
Herodes-ki, itsiparyaakoventakena eejatzi yetairi, WHPDDULWDNHML\RPSDULWDSLLQWDL‫ێ‬
tsika inkantavaitenami judío-payeeni.” yani. Jotyaantaiyake jatashiyeterine
215 -$17$<(7$.(5,੄12੄13
Herodes iraapatziyeeyaari. Ikanta riri.” 3੅Ikanta ithonkatakero jiñaaxDDWDL‫ێ‬

saikavankotziriri Herodes, LUDYHQWDDSHUR‫ێ‬ yakani, itziventaiyani, MRW]LPLNDSDW]LLWR‫ێ‬
tane, paitachari Blasto, MDDNDPHHWKD\HWD‫ێ‬ yetantakari irako irikaite, MRW\DDQWDL\DNH‫ێ‬
vakeri pokashitakeriri. Ikantakoventakeri rini.
Herodes-NLWVLNDSDLWHLQNLQNLWKDYDLWD‫ێ‬
kaantyaariri. 21੅Monkaratapaaka kitaite Ikinkithataiyini Otyaantajanori Chipre-ki
LNDLPDNDDQWDNHUL+HURGHVLQNLQNLWKDYDL‫ێ‬ 4੅Ikanta irotyaantanera Tasorentsinkantsi,
takairi. Ari ikyaantanakaro ovaneenkaro jataiyanakeni Seleucia-ki, DULMRWHWDL\DQD‫ێ‬
iithaare ikinkithavaitakaantapiintantari, kani iriyaatero Chipre-ki. 5੅$DWDNRL\DSDD‫ێ‬
WKRLQWDSDDNDLVDLNDPHQWRNLMDSDWRL\D‫ێ‬ keni Salamina-ki. -HWDSDDNDURLNDPDQWDQ‫ێ‬
kani, ikinkithavaitanake. 22੅$ULLNDLPDNR‫ێ‬ tapaakero iñaane Pava japatotapiintaiyani
taiyirini atziriite, ikantzi: “¡Irinta judío-payeeni. Arira jiyaatzitanakari eejatzi
ñaavaitaintsiri, Pava jinatzi, kaarira irirori Juan irampitakovaiteri. 6੅-DDWKDNL‫ێ‬
atziri!” 23੅Tetya onkantzimovaitaajatyaari ryaanakero othampishi, LURMDW]LMDUHHWDQWD‫ێ‬
Herodes ikempitakaantaitakari Pava kari Pafos-ki. Ari jiñaakeri aparoni
itharomentaitakari. ,URRWDNHUDRPDSRND‫ێ‬ sheripiyari judío, thairi kamantantaneri
VKLWDQWDQDNDULMRPDQWVL\DDNHULLPDQLQND‫ێ‬ jinatzi, ipaita Barjesús. 7੅Irika sheripiyari
rite Avinkatharite, kenivaitanake, iraapatziyane inatzi janta pinkathari Sergio
kamake. Paulo. Iyotaneri inatzi irika pinkathari,
24੅Iro kantacha, HHNHURL\DDWDNRWDQDNL‫ێ‬ ikaimakaantakeri Bernabé ipoña Saulo,
tzi iñaanera Avinkatharite, eekero tema ikovatzi inkemero iñaane Pava. 8੅Iro
joshekiperotanakitzi kempisantzinkariite. kantacha sheripiyarika paitachari iñaaneki
25੅,NDQWD%HUQDEpLSRxD6DXORMLPRQND‫ێ‬ griego Elimas, ikovavetaka irotzikatzikateri
ratakero jantakero jotyaantantaitakariri pinkathari eero ikempisantanta. 9੅Ikanta
Jerusalén-ki, piyeeyaani Antioquía-ki, ari Saulo, ipaiyeetziri eejatzi Pablo, LSDPSR‫ێ‬
itsipataari Juan ipaiyeetziri eejatzi yaanakeri irika, ikantakaatziitakarira
Marcos. Tasorentsinkantsi, 10੅ikantanakeri: “¡Thairí!
Kaariperori pinatzi. Itomi kamaari pinatzi.
Jetanakaro ikinkithatakaantzi Pimanintakero kameethari. ¿Eeroma
Bernabé ipoña Saulo povashaantaajatairo potzitzikayetziro
13
1੅Tzimayetatsi kamantantaneriite RNDUDW]LWDPSDW]LNDW]LPRW]LULUL1RYLQND‫ێ‬
janta Antioquía-NLMDSDWRWDSLLQ‫ێ‬ tharite? 11੅Iroñaaka irovasankitaataveetemi,
taiyanira kempisantzinkariite, W]LPD\HWD‫ێ‬ osamani pinkantya pimavityaakite.”
tsi eejatzi iyotaantaneriite. Jirika Apathakerora ikantanaka, WHLURNLFKDDWD‫ێ‬
ikarataiyini: Bernabé, Simón ipaiyeetziri nai. Ikokovavaitzi akathavakotairine.
eejatzi Kisaakiri, Lucio poñaachari 12੅Ikanta jiñaakerora pinkathari avisaintsiri,
Cirene-ki, Manaén ikaratakeri pairani ikempisantanake. ,SDPSR\DDPLQWKDWDQD‫ێ‬

Herodes joimonkaiyakani, ipoñaapaaka kero iñaaventayeetzirira Avinkatharite.
Saulo.੆* 2੅Okanta japatoventaiyarinira
Avinkatharite, itziventaiyarini, MLxDDQD‫ێ‬ Areetaka Pablo ipoña Bernabé
shiretakeri Tasorentsinkantsi, ikantakeri: Antioquía-ki saikatsiri Pisidia-ki
´3LPSDLU\HHQDUL%HUQDEpSLQWVLSDWDDNH‫ێ‬ 13੅Ikanta ishitovanaira Pablo janta
QDUL6DXORRQNDQW\DQDQWDYDLWDNDDQW\DD‫ێ‬ Pafos-ki itsipayetakari ikarataiyini
*¬13.1: Irika “Herodes,” iriitakera pinkathariventantatsiri pairani Galilea-ki.
-$17$<(7$.(5,੄13 216
otetanaka iriyaatero Perge-ki saikatsiri Noñaakeri David itomi Isaí, RQLPRWD‫ێ‬

janta Panɹlia-ki. Iro kantacha Juan, te kena,
iroyaatanairi, piyanaka irirori Iriitake materone irantero nokoviri
Jerusalén-ki. 14੅Ikanta jareetaka Perge-ki naaka.
avisanake pashineki nampitsi Antioquía 23੅Ikanta itzimakera Jesús, LFKDULQHPLULQ‫ێ‬
saikatsiri janta Pisidia-ki. Ikanta janta, katakari David-ni. Iriitakera ishinetakeri

ikyeeyakeni japatotapiinta judío-payeeni Pava irotyaanteri irovavisaakoyetai
kitaiteki jimakoryaantaitari, WKRLQWDL\D‫ێ‬ aakaite Israel-mirinkaite. 24੅Tekeratsitara
paakani. 15੅Aritakera ithonkaitakero impokeeta Jesús, ikinkithakotzitakari
LxDDQD\HHW]LURLURVDQNLQDUH.DPDQWDQWD‫ێ‬ Juan-ni, ikantake: ¶2QW]LPDW\HSLPSL\D‫ێ‬
neriite, Ikantakaantaitane eejatzi, shireyetai, poviinkaatzimentaiyaari Pava.’
LNDQWDNHMHYDWDNDDQWDWVLULMDSDWRWDSLLQ‫ێ‬ 25੅Ikanta Juan-ni jimonkaratzimatakero
taita: “Iyekiite, kempitaka tzimatsi irantavaitane, ikantanake: ¶¢3LxDDMDDQWD‫ێ‬

SLQNDQWHULLURxDDNDRQNDQW\DLQWKDUR‫ێ‬ kema naakatake irika? Tera naaka. Aña
mentantayetyaari atziriite.” 16੅Ipoña aatsikitakera noñaapinkathaperotzitari
ikatziyanaka Pablo, jakovakotanake naaka, te aritaajate inkempitakaantyaana
onkantya irimairetantayeetyaari, iromperatane onkantya
ikantanake: “¡Shirampariite! no-zapato-ryaantyaariri.’
¡Israel-mirinkaite! ¡Maaroni eerokaite 26੅¡Iyekiite! ¡Abraham-mirinkaite!
ikaratzi ñaapinkathatairiri Pava! £0DDURQLHHURNDLWHLNDUDW]LxDDSLQNDWKD‫ێ‬

17੅Iriitakera Pava iyoshiitakeriri pairani tairiri Pava! $DNDWDMDDQWDNHUDMRW\DDQWD‫ێ‬
avaisatziite, Israel-mirinkaite. Iriitakera \HHWDNDLLURNDfDDQWVLDYLVDDNR\HWDQWDL‫ێ‬
oshekyaakeriri. Ipoña joñaakantakero yaari. 27੅Tema ikaratzi nampiyetarori
ishintsinka itsiparyaakoventairira Jerusalén-ki ipoña ijevarepayeeni, tera
Egipto-ki. 18੅Ipoña ipiyathavaitakari Pava iriyotaiyavakerini Jesús, DxDML\DNRYHQ‫ێ‬
janta tsika te inampiitaro okaratzi 40 taiyakeri. $ULUDRNDQWDNDDULML\RWDQWDDMD‫ێ‬
osarentsi. ,URNDQWDFKD3DYDMDPDYHWD‫ێ‬ tavakaro imonkaratakaatyaarora okaratzi
kero ipiyathayetakari. 19੅Ipoña japerotake josankinatakoyetakeri kamantantaneriite,
Pava ikaratzi 7 isheninkamirinkatavakaa RNDQWDYHWDMDSLLSLLW]LLYHWDNDURLxDDQDWD‫ێ‬
janta Canaán-ki, LURRWDNHUDLLSDWVLWHWD‫ێ‬ piintziro japatotapiintaiyanira kitaiteriki
kaayetaariri avaisatziite. 20੅Maaroni iroka jimakoryaantaitari. 28੅,SRxDLNRYDNRWD‫ێ‬
noñaaventakemiri avisakera 450 keri Pilato irovakaanteri Jesús, RNDQWDYH‫ێ‬
osarentsi okaratzi osamanitake. Ipoña taka tekatsi inkenakaashitapaintya irirori.
ipairyaakeneri jevariite amenakoyeterine, 29੅Ikanta ithonkakero jantayetakero
irojatzi jovekaraantantapaakarori RNDUDW]LMLPRQNDUDWDNDD\HWDNDULMRVDQNL‫ێ‬

Samuel-ni, kamantantaneri. 21੅Iro natakoyeetakeriri pairani, MRYDW]LNDU\DD‫ێ‬
kantamaitacha ikovavetaka aparoni kotakeri ipaikakotakeri, ikitatakeri. 30੅Iro
ivinkathariteperotyaari. Irootakera Pava kantacha Pava joviriintairi. 31੅Arira
ipairyaantakaniriri Saúl-ni, itomi Cis, jetanakaro Jesús joñaakapanaatari
isheninkamirinka Benjamín. Iriira LNDUDW]LWVLSDWDNDULULSDLUDQLLSRxDDQWD‫ێ‬
pinkathariventakeriri okaratzi 40 kari Galilea-ki irojatzi Jerusalén-ki.
osarentsi. 22੅,URNDQWDFKD3DYDMRYLQND‫ێ‬ 2VKHNLUDRNDUDW]LNLWDLWHMRxDDNDSDQDD‫ێ‬
tharyaakeri Saúl-ni, jimpoyaatantaari tari. Iriitajaantakera ñaaventayetairiri
David-ni. Tema iri David-QLMLxDDYHQWDNH‫ێ‬ iroñaaka tsikarikapayeeni isaikayetzi
ranki Pava, ikantzi: atziri. 32੅Irijatziitara noñaaventzitamiri
217 -$17$<(7$.(5,੄13
iroñaaka eerokaite, noñaaventzimirora Tema ontzimavetakya apaata

Kameethari Ñaantsi tsika okantakota ompaitya nantzimotaimiri,
ishinetakeneriri Pava avaisatziite. 33੅Arira Eeromaita pikempisantziro, LQW]LPD‫ێ‬
MLPRQNDUDWDNHUR3DYDRNDUDW]LLVKLQHWD‫ێ‬ vetakya ooñaarontemirone.”
keneriri, tema joviriintairira Jesús 42੅Ikanta ishitovimatanaira Pablo
joñaakayetairi aakaite, tema icharineete japatotapiintaita, ikovakotaiyakerini

anaiyatziini. ,URRWDNHUDRVDQNLQDWDNRWD‫ێ‬ kaari isheninkata, ikantziri: “Pimpiyeera
chari Salmo-ki, okantzi: pashineki kitaite jimakoryaantaitari,
Notomi novimi eeroka. papiitero pinkinkithatakainaro iroka
Naakatake pirintana iroñaaka.੆* ñaantsi.” 43੅Ikanta jiyaataiyeenira
34੅Aritakera iñaaventzitakari Pava judío-payeeni eejatzi kaari isheninkata
iroviriintairi Jesús, eero oshitzivaitanta japatotaiyani, tzimatsira osheki
ivatha. Ikantake iñaavaitake: oyaatanakeriri Pablo ipoña Bernabé. Ari
Ari nomonkaratakeneri David-ni LNDPLQDDWKD\HWDNHULRQNDQW\DLURLVRNHUR‫ێ‬
okaratzi noshinetaajaantakeneriri. tantyaarori ikaminthaayetairira Pava.
35੅Pashineki Salmo okoñaatakoperotzi 44੅Okanta areetapaa pashine kitaite
iroka, okantzi: jimakoryaantapiintaitari, ipiyotaiyakani

Eerora pishinetziri oshitzivaite ivatha osheki atziri inkempisantero iñaane Pava.
pitasorentsite. 45੅Iro kantacha jiñaakerira judío-payeeni
36੅Omaperora, kaarira David-QLRxDDYHQ‫ێ‬ ipiyotaiyapaakani atziriite, LNLVDVKLUHWDL‫ێ‬
takote jaka, tema jañaavaitakaapaintziri yanakani, MHWDQDNDURLPDLPDQHYDLWDQD‫ێ‬
Pava irika David-ni, ipoña imakoryaake, keri Pablo, ithainkimavaitanakeri. 46੅Tera
itsipataari ivaisatziite ikitayetaa, arira intharovanake Pablo itsipatakari Bernabé,
oshitzitairi ivatha. 37੅Irooma ivatha irika ikantakeri irirori: “Iro arivetachari
joviriintairi Pava, tera iriñeero netavakyaami nonkamantayetemiromi
oshitzivaite ivatha irirori. 38੅Iyekiite, eerokaite iñaane Pava, tema judío
ontzimatyeera piyotayetai eerokaite, pinayetzi. Irooma pimanintaiyakerora,
iriira noñaaventzi Jesús, tema iri eero piñeero irañaashiretakaayeetaimi.
matairori ipeyakotaimiro piyaariperonka. Irootakera nonkinkithatakaantyaariri
39੅Eekerorika paakoventatyeeyaaro iroñaaka kaari asheninkata. 47੅Tema ari
Ikantakaantane Moisés-ni, eerora okanta jotyaantakena Novinkatharite,
ipeyakotaitzimiro piyaariperonka. Irooma ikantakena:
aririka pinkempisantanairi Jesús, ari (HURNDQRSDLU\DDNHSLQNLWDLQNDWDNR‫ێ‬
impeyakotaimiro irirori. 40੅3DDPDYHQWDL‫ێ‬ yetairi kaari pisheninkata,
yaani eerokaite, SDSHVKLWDURNDULMRVDQNL‫ێ‬ Ari onkantya piñaaventantaiyaaniriri
natakotakeri kamantantaneriite, avisakotaantsi.
ikantake: Pothotyeero maaroni kipatsi.”
41 Pinkemaiyeni manintzirori 48੅,NDQWDLNHPDL\DYDNHUDNDDULLVKHQLQ‫ێ‬
kyaaryoori, kaveta, ikimoshiretaiyanakeni, LNDQWDL\D‫ێ‬

Ari pinkitakitziitapainte, irojatzi nakeni: “Osheki okameethatataitzi iñaane
pimpeyantakyaari. Pinkathari.µ7HPDLWKRQNDLNHPSLVDQWDL‫ێ‬
*¬13.33: Kantakotachari jaka “Salmos,” irojatzira ikantayeetzitari “apitetanaintsiri.” Tema

panthaantsi onayetatzi ikantayeetziri Salmos. Oshekira onatzi, iroora apitetanaintsiri
josankinayeetakero pairani iroka.
-$17$<(7$.(5,੄13੄14 218
\HHQLLNDUDW]LML\RVKLL\HHWDNHULLUDxDDVKL‫ێ‬ intsitokakaantantyaari mapi. 6੅Iro

reyetai. 49੅,WKRQNDLNLQNLWKDWDNR\HHWDQD‫ێ‬ kantacha iriroriite, jiyotake okaratzi
NHURLxDDQH$YLQNDWKDULWHQDPSLWVLSD\HH‫ێ‬ irantaiteri, shiyaka ikenaiyake Listra-ki
niki. 50੅Iro kantacha judío-payeeni, ipoña Derbe-ki, LURQDPSLWVLLWHVDLND\HWD‫ێ‬
ikinkithavaitakaake iriiperoriite tsiri janta Licaonia-ki. ,SRxDML\DD\HWD‫ێ‬
jevatakaantatsiri nampitsiki, tsinaneete nake eejatzi pashineki nampitsi okaratzi
ñaapinkathataaro, tsipatapiintavetakari tzimayetatsiri janta. 7੅$ULLNLQNLWKD\HWD‫ێ‬
judío-payeeni japatotaiyani, MLPLQWKDWD‫ێ‬ kero eejatzi Kameethari Ñaantsi janta.
kaakari impatzimaminthateri Pablo ipoña
Bernabé, jomishitovairi inampitsitekira. Itsitokaveetakari Pablo Listra-ki
51੅Ikanta Pablo itsipatakari Bernabé 8੅Okanta janta Listra-ki tzimatsi aparoni
MRWHNDQDLURLLSDWVLNLLWHRQNDQW\DLUL\RWDQ‫ێ‬ shirampari kisoporokiri, te iraniivaitanete,
tayeetyaari te inkempisantaiteri Pava tema ari ikantatya ovakera itzimapaake.
janta. Ari jiyaataiyanake pashineki Ari ithointaka irika shirampari, 9੅LNHPSL‫ێ‬
nampitsi Iconio-ki. 52੅Iro kantacha santziri Pablo. Ipoñaashitaka Pablo
kimoshire ikantaiyakani iriyotaaneete, ipampoyaanakeri shiramparika, jiyotakeri
LQDPSLVKLUHW]LLWDQWDQDNDUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ osheki javentaashiretziivaitaka, kantatsi
kantsi. irovashinchagairi. 10੅Iñaanatanakeri
shintsiini, ikantanakeri: “¡Pinkatziye,
Jiyaatake Pablo itsipatakari pintampatzikatero piitzi!” Apathakerora
Bernabé Iconio-ki jimitaanaka shiramparika katziyanaka,
14
1੅Ikanta Pablo itsipatakari aniitanai. 11੅Ikanta iñeetakero jantakeri
Bernabé, LN\HH\DNHQLMDSDWRWD‫ێ‬ Pablo, ikaimaiyanakeni atziriite iñaaneki
piintaiyani judío janta Iconio-ki. Licaonia-satzi, ikantaiyini: ´£-DQLLU\LLPR‫ێ‬
Ikinkithatakaapaakeri, DULLNHPSLVDQWDL‫ێ‬ yetakai pava joshiyakari atzirivé!”
yanake osheki judío-payeeni ipoña kaari 12੅Ikempitakaanakari Bernabé iriimi
isheninkata. 2੅Iro kantamaitacha, W]LPD\H‫ێ‬ ivavane paitachari “Júpiter,” iriima Pablo

tatsi kisoshireri judío, ikaminaakeri kaari ikempitakaanakari iriimi ivavane
LVKHQLQNDWDLULPDLPDQHWHULNHPSLVDQWD‫ێ‬ paitachari “Mercurio,” tema iriitakera
kaantapaintsiri. 3੅Irootakera, LVDLNDQWD‫ێ‬ ñaavaitatsi. 13੅Ikanta iromperatasorentsite
paakari osamani janta. (HNHURMLxDDYHQ‫ێ‬ Júpiter, saikatsiri itasorentsipankote tsika
WDQDNLW]LUL$YLQNDWKDULWHWHLQWKDURYDL‫ێ‬ ikyaapiintaitziro nampitsiki, jamake
yeni. Itasonkaventakaayetakeri, ari ipirapayeeni, inchateyapayeeni. ,WVLSD\H‫ێ‬
okanta jiyoyeetantari omaperotatya WDNDULDW]LULLWHLNRYDYHWDL\DQLLULxDDSLQND‫ێ‬
LxDDYHQW]LURL\DPLQWKDDQND$YLQNDWKD‫ێ‬ thateri Otyaantajanoriite, irovamayeneri
rite. 4੅,URNDQWDFKDMLPDLPDQHWDYDNDD‫ێ‬ ipiraite, impometeneri.੆* 14੅Iro kantacha
naka ikaratzi nampitarori janta. Tzimatsi Bernabé itsipatakari Pablo jiyotake irirori
aapatziyanakariri judío-payeeni, tzimatsi ikoviri irantaiyeri, isaperyaanakero
pashinepayeeni aapatziyanakariri iithaare, josatekantanakari atziriite,
Otyaantajanoriite. 5੅Ipoñaashitaka ikaimanake, 15੅ikantzi: “¿Opaitama
judío-payeeni itsipayetakari kaari pantantyaarori iroka? Atziri nonayetatzi
isheninkata, ikinkithavaitakaakeri naaka, ari nokempitami eerokaite.
jevariite irovasankitaavaiteri impoña ,URRWDNHUDQRSRNDQWDNDULQRQNDPDQWD\H‫ێ‬
*¬14.13: Kantakotachari jaka “ipirapayeeni,” iriira toro-payeeni.
219 -$17$<(7$.(5,੄14੄15
WDLPLSRYDVKDDQWD\HWDLURSDPHWDVKLWD‫ێ‬
piintakari. $xDRQW]LPDW\HSLQNHPSLVDQ‫ێ‬ Piyaa janta Antioquía-ki saikatsiri Siria-ki
tairi Pava Kañaanetatsiri, ovetsikakerori 24੅Ipoña ikenapairo Pablo janta
inkite, kipatsi, inkaare, eejatzi maaroite Pisidia-ki, irojatzi Panɹlia-ki. 25੅,NLQNLWKD‫ێ‬

tzimayetantarori. 16੅,ULMDW]LUDVKLQH\HWDNH‫ێ‬ takaantanake janta Perge-ki, ipoña
ULULSDLUDQLSLYDLVDW]LLWHMDQWDSLLQWD\HWDQ‫ێ‬ javisanake irojatzi janta Atalia-ki. 26੅Arira
takarori inevetashiyetari iriroriite. 17੅Iro jotetanaa irojatzi Antioquía-ki, tsika
NDQWDPDLWDFKDWHUDLURPDQDSLWKDSHUR‫ێ‬ janta jiyoyeetakeriranki iriyaatantyaari
tyaari onkantya eero jiyotantaajata LQNDPDQWDQWHURRNDQWDNRWDLNDPLQWKDDQ‫ێ‬
añaatsira irirori. 7HPDLUL3DYDQHVKLQRQ‫ێ‬ tai Pava. Irootakera jimonkaratakeri
katapiintakairi aakaite, jovaryiiro inkane, iroñaaka jantayetakero. 27੅Ikanta jareetaa
okithoyetantari avankirepayeeni, iri Antioquía-ki, MDSDWR\HWDSDLULNHPSLVDQ‫ێ‬
payetairori maaroni ovayetari, ari okanta tzinkariite, ikamantapairi okaratzi
akimoshireyetantari.” 18੅Okantavetaka jantakaayetakeriri Pava, tsika ikanta
ikantayevetakari atziriite iroka, osheki Avinkatharite javentaashiretakaayetaari
opomerentsitaka irovashaantakaantyaariri kaari isheninkata. 28੅Ari isaikapairi Pablo
LURYDPD\HQHULLSLUDSD\HHQLLPSRPHWH‫ێ‬ itsipatakari Bernabé itsipayetapaari
neri. iriyotaaneete.
19੅Ariya jareetaiyapaakani judío
poñeenchari Antioquía-ki eejatzi Japatoyeeta Jerusalén-ki
15
Iconio-ki. Ikaminaayetapaakeri atziriite. 1੅Ipoñajareeyetaka Antioquía-ki,
Irootake itsitokantavetakariri Pablo. tsikarika ikaratzi shirampariite
-LQRVKLNDQDNHULMRRNDNHULQDPSLWVLWKD‫ێ‬ ipoñaayetakaro Judea-ki, ML\RWDDQWD\HWD‫ێ‬
piki, iñaajaantake aritake jovamaakeri. paake, ikantantapaake: “Iyekiite, eerorika
20੅,SRxDLUL\RWDDQHHWH3DEORMDSDWRYHQWD‫ێ‬ pimonkarayetziro Ikantakaantane
paakari, ari ipiriintanaari eejatzi ipiyanaa Moisés-ni, pintomeshitaanitaiya, eerora
nampitsiki. Ikanta okitaitamanake jatake pavisakoshireyetai.” 2੅Ikanta Pablo
Derbe-ki itsipatanaari Bernabé. 21੅Ikanta LWVLSDWDNDUL%HUQDEpRVKHNLLxDDQDPLQ‫ێ‬
ikamantantapaakero Kameethari Ñaantsi thatakeri irikaite areetapainchari.
janta Derbe-ki, ikempisantakaake osheki ,URRWDNHUDLNRYD\HHWDQWDNDULLURW\DDQWDL‫ێ‬
atziri. Ipoñaashitaka ipiyaaro Listra-ki, teri Pablo, %HUQDEpLSRxDSDVKLQHSD‫ێ‬
Iconio-ki irojatzi Antioquía-ki. 22੅Ari yeeni, iriyaate Jerusalén-ki iriñeeri
ikinkithatakaayetanairi iriyotaaneete, Otyaantajanoriite ipoña antarikonaite,
LNDPLQDD\HWDQDLULRQNDQW\DLURLVRNHUR\H‫ێ‬ inkinkithavaitakotero kantainchari.
tantyaariri javentaashireyetanakari, 3੅Ipoña jotyaantakeri ikenanake Fenicia-ki
ikantayetziri: “Ontzimatyeera añeero irojatzi Samaria-ki, ikamantantayetanake

osheki ankemaantsivaityaari onkantya tsika ikantayetaa ikempisantayetai kaari
DQN\DDQWDL\DDULWVLNDLSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬ isheninkata. Ikimoshiretaiyanakeni
tai Pava.” 23੅Jiyoyaanake tsikarika iyekiite ikemavakera. 4੅,SRxDMDUHHWDL\D‫ێ‬
ikaratzi antarikonaite jevaterine kani Jerusalén-ki. Kameethara jaavakeri
NHPSLVDQW]LQNDULLWHWVLNDULNDMDSDWRWD‫ێ‬ kempisantzinkariite, Otyaantajanoriite
piintaiyani. Ipoña jiñaañaatakoventakeri, ipoña antarikonaite. Ikamantapaakeri
itziventayetakari, ikantapiintake: ´1RYLQ‫ێ‬ iriroriite jantakaayetakeriri Pava. 5੅Iro
katharite, paamakoventaiyaari irikaite kantacha tsikarika ikaratzi
aventaayetanaamiri.” Fariseo-payeeni kempisantaatsiri,
-$17$<(7$.(5,੄15 220
ikatziyanaka iriroriite, ikantanake: 16 Aririka onkaratapaake iroka, ari

“Ikaratzi kempisantayetaatsiri kaari nompiye.
asheninkata, RNRYDSHURWDW\DLPRQNDUD\H‫ێ‬ 1RYDW]L\HHURLSDQNR'DYLGW\DJDLQ‫ێ‬
tairo Ikantakaantane Moisés-ni, LQWRPH‫ێ‬ tsiri.
shitaanitaiya.” Nompinkatharitakairi incharinetyaari
6੅Arira japatoiyakani Otyaantajanoriite ari inkempitaiyaari tsika ikanta
LWVLSD\HWDNDULDQWDULNRQDLWHLULxDDQDWDNR‫ێ‬ irirori nopinkatharitakaakeri.
tero tsika okantakota iroka. 7੅Ikanta 17 Ari onkantya inkokovatantyaanari
osamanitake jiñaanatavakaaventakaro, pashinesatzi atziri, inkantayetaina:

ikatziyanaka Pedro, ikantanake: “Iyekiite, ‘Novinkatharite,’
pinkinkishiretaiyeroni eerokaite tzimatsi Ari onkantya nashiyetantaiyaariri
jantzimotayetakairi Pava pairani. kaari pisheninkata, LPSDLU\DD\H‫ێ‬
-RW\DDQWDNHQDQDDNDQRNLQNLWKDWDNDD\H‫ێ‬ tainara.
WDLUL.DPHHWKDULfDDQWVLNDDULDVKHQLQ‫ێ‬ 18 $ULUDLNDQWDNHMLxDDYDLWDNH$YLQND‫ێ‬
kata, ari okanta ikempisantantayetaari tharite, RxDDNDQW]LURULLNLQNLVKLUH‫ێ‬

iriroriite. 8੅Tema Pava jiyotake tsika W]LWDNDULRYDNHUDLQLHWDQWDQDND‫ێ‬
ikanta ishireki, ari joñaakayetairori ikovi rori.
irirori inampishiretantayetaiyaari 19੅Irootakera nonkantantyaari naaka, eero
Tasorentsinkantsi kaari asheninkata aritzi añaakaayetyaari kaari asheninkata

ikempitaayetakairanki aakaite. 9੅Tema ikaratzi kempisantayetairiri Pava.
MDDNDPHHWKDWDLUL3DYDLULNDLWHLNHPSLWD‫ێ‬ 20੅Intaani otyaanteneri osankinarentsi
kaira eejatzi aakaite, joitentashireyetairi ashintsiventeri eero jovayetantari

javentaashiretaarira. 10੅¿Aritatsima YDWKDWVLMDVKLWDNDLWDULULLYDYDQHWDVKL\HH‫ێ‬
piñaantavaityaari iroñaaka Pava? tari, eero jimayempivaiyetanta, eero
¿Opaitama piñaatenatakaantavaityaariri jovakoyetantaro iriraane piratsipayeeni.
ayotaane? Tema pishintsiventavaitakeri 21੅Tema irooyetake iroka irosankinareni
irimonkarayero kaari aavyaajatzi aakaite, Moisés iñaaventakoyetapiintaitziri

kaari iraavyaajate eejatzi avaisatziite. tsikarikapayeeni japatotapiintayetara
11੅,URRWDNHUDL\DPLQWKDDQND$YLQNDWKD‫ێ‬ judío kitaiteriki jimakoryaantaitari.
rite Jesús ovavisaakoshireyetairi aakaite. Irootake jetanakari pairani. Irootakera
Arira inkempitziyetaiyaari eejatzi irovashaantantyaarori irokapayeeni eero
iriroriite.” LNDQW]LPRVKLUHWDNDDQWDULDVKHQLQNDSD‫ێ‬
12੅Ari jimairetaiyanakeni maaroiteni, yeeni.”
ikempisantanakeri Bernabé ipoña Pablo 22੅Ikanta Otyaantajanoriite ipoña
LNLQNLWKDWDNRW]LURRNDUDW]LMDQWDNDD\HWD‫ێ‬ antarikonaite, LWVLSD\HWDNDULNHPSLVDQW]LQ‫ێ‬

keriri Pava janta pashinesatziki atziriite, kariite, jiyoyaake irotyaanteri Antioquía-ki
itasonkaventakaayetakeri. 13੅Ikanta intsipatyaari Pablo ipoña Bernabé. Jirika
ithonkakero ikamantantake, ikantanake ikaratzi jiyoyaakeri: Judas itzimi
Jacobo: “Iyekiite, pinkempisantavakena: ipaiyeetziri eejatzi Barsabás, ipoña Silas.
14੅Ikamantakairo Simón tsika ikanta Pava Iriiyetakera jevatakaayetakeriri iyekiite
MHWDQWDQDNDURULML\R\DD\HWDNHSDVKLQHVD‫ێ‬ janta. 23੅,ULL\HWDNHUDDDQDNHURQHRVDQNLQD‫ێ‬
tzi atziriite, RQNDQW\DLQNHPSLVDQWDQWDL‫ێ‬ rentsi. Jiroka okantzi osankinata: “Iyekiite,
yaariri, impairyaayetairi. 15੅Arira naakaite Otyaantajanoriite, antarikonaite.
RPRQNDUDWDULLURxDDNDMRVDQNLQDWDNRWD‫ێ‬ 1RYHWKDWDL\DPLHHURNDLWHNDDULQRVKHQLQ‫ێ‬
keri pairani kamantantaneriite, ikantake: kamirinkata nampiyetarori Antioquía-ki,
221 -$17$<(7$.(5,੄15੄16
Siria, ipoña Cilicia-ki. 24੅Niyotaiyake LQDPSLLWHNLL\HNLLWHWVLNDDNDPDQWDQWD‫ێ‬

tzimatsi poñaayetanainchari jaka, iri kero iñaane Avinkatharite. Amenairi
oñaashirenkakemiri janta, LNRYLSLPRQND‫ێ‬ tsika ikantayeta.” 37੅Ari ikovavetaka
rayetairo Ikantakaantaitane, SLQWRPHVKL‫ێ‬ Bernabé iraanakerimi Juan, ipaiyeetzitari
taanitaiya. Kaarira notyaantane naakaite. eejatzi Marcos. 38੅Iro kantacha te
25੅Irootakera nokinkithavaitantakari jaka, onimoteri Pablo iraanairi, tema Marcos
ari niyoyaake tsika ikaratzi akarataiyirini, jookaventakeri janta Panɹlia-ki, te
onkantya iriyaatantyaari iriñeemi LURWKRW\HHURLQWVLSDW\DDULWVLNDLNHQD\H‫ێ‬
intsipatanakyaari etakokitane Pablo ipoña take ikinkithatakaantzi. 39੅Arira
Bernabé. 26੅Iriiyetakera apeshiventakariri iñaanaminthatavakaiyakani. Aripaitera
Avinkatharite Jesucristo. 27੅-LULNDQRW\DDQ‫ێ‬ itsiparyaavakaanakari. Jaanakeri Bernabé
takemiri iroñaaka: Judas ipoña Silas. irika Marcos, otetanaka ikenanake
Iriitake kinkithavaitakaapaakemineri janta Chipre-ki. 40੅Iriima Pablo, jiyoyaakeri
inkamantapaakemiro maaroni iroka. Silas. Ipoña jiñaañaatakotavakeri iyekiite,
28੅Tera arite noñaakaavaityaami eerokaite, ikantaiyini: “Novinkatharite, naventaami
WHPDLURNDPHHWKDW]LPRWDNHULUL7DVRUHQ‫ێ‬ eeroka, aritake pinkaminthaakeri irika.”
tsinkantsi, eejatzi naakaite. Aña intaani Ari jiyaataiyanakeni. 41੅Ikanta ikenanake
pimayetanairo okaratzi kovajaantachari. Siria-ki, ipoña Cilicia-ki, LPLQWKDVKLUHWD‫ێ‬
Jirokara: 29੅Eerora povayetari vathatsi NDD\HWDNDULLNDUDW]LNHPSLVDQWD\HWDD‫ێ‬
jashitakaitariri ivavanetashiyeetari. Eero tsiri.
povakoyetaro iriraane piratsi. Eero
pimayempivaitzi. $ULULNDSLPRQNDUD\HWD‫ێ‬ Timoteo itsipatari Pablo ipoña Silas
16
nakero iroka, kameethatake. Ari okaratzi.” 1੅Ikanta jareetaka Pablo janta
30੅Ikanta jotyaantaitakeri, jatake Derbe-ki itsipatakari Silas irojatzi
Antioquía-ki. Ari japatotapaakeri jareetantakari Listra-ki. Arira jiñaake
kempisantzinkariite, LSDSDDNHULRVDQNLQD‫ێ‬ aparoni iriyotaane Avinkatharite ipaita
rentsi. 31੅Ikanta jiñaanatavakero, Timoteo, otomi judío kempisantatsiri,
ikimoshiretziitaiyanakeni. 32੅Tema griego-thari jirintari. 2੅Ikanta irika Timoteo
kamantanerira jinayetzi Judas ipoña NDPHHWKDLxDDYHQWDL\LULQLNHPSLVDQW]LQ‫ێ‬
Silas, itharomentakaapaakari iyekiite kariite nampitarori Listra-ki eejatzi
iroisokerotyaari Pava, LNLQNLWKDYDLWDNDD‫ێ‬ Iconio-ki. 3੅Ari ikovakeri Pablo inkarateri
paakerira. 33੅Okanta osamanitakera Timoteo. ,URNDQWDFKDMHWDYDNDULLWRPHVKL‫ێ‬
isaikimovaitakeri kameetha, jotyaantairi taanitakeri onkantya eero ikisavaitanta
tsika ipoñaakaro pairani. 34੅Iro kantacha judío-payeeni nampitarori janta, tema
Silas okameethatzimotakeri irirori jiyotaiyini maaroiteni griego-thari jinatzi
irisaikanake. 35੅Eejatzi Pablo itsipatakari jirintari Timoteo. 4੅Ikanta ikenayetanakera
Bernabé irojatzi isaikanake iriroriite nampitsiiteki, ikamantayetanakeri
Antioquía-ki, ikarayetakeri osheki kempisantzinkariite imonkarayetairo
pashinepayeeni, HHNHURUDML\RWDDQWDQDNL‫ێ‬ josankinatakeriranki Otyaantajanoriite
tzi, ikamantantziro iñaane Avinkatharite. itsipatakari antarikonaite janta
Jerusalén-ki. 5੅$ULRNDQWDLN\DDU\RR\HWDQ‫ێ‬
Pablo itsiparyaari Bernabé,
WDQDNDULNHPSLVDQW]LQNDULLWHMDYHQWDD\HWD‫ێ‬
japiitakero jiyaatzi ikinkithatzi
naka, eekero jiyaatanakitzi kitaiteriki
36੅Ikanta osamanitake, ikantairi Pablo joshekiperotanake. Jomishimpyaakeri
irika Bernabé: “Thame apiitero areetyaari Pablo aparoni Macedonia-satzi.
-$17$<(7$.(5,੄16 222
6੅Ikanta Pablo joshinampitanakero nopankoki.” Ari nomataiyakeroni, tema

Frigia ipoña Galacia, tema te ishinetairi irootake shintsiventakenari.
Tasorentsinkantsi inkinkithatakaante 16੅Ipoñaashitaka aparoni kitaite,
janta Asia-ki. 7੅Irojatzira jareetantakari niyaataiyini noñaañaate, nomonthaaka

Misia-ki. Ari ikinkishirevetakari aparoni evankaro otzikataaro. -DDNDVKLUH‫ێ‬
iriyaatero Bitinia-ki, iro kantacha te tzirora peyari, jiyotakaayetziro opaitarika
ishinetairi Itasorenka Jesús. 8੅Avisanake avishimoterine atziri. Irootakera
janta Misia-ki, oirinkaiyapaakani ipinayeetantari osheki onampitarori.
nampitsiki Troas. 9੅$ULUDMDQWDMLPLVKLYDL‫ێ‬ 17੅Iroka evankaro etanakaro oyaatanakeri
takeri Pablo tsireniki, jimishitake aparoni Pablo, oyaataiyanakena eejatzi naakaite,

Macedonia-satzi, ikantziri: “Pareetyaana okantzi okaimi: “¡Irika shirampariite
nonampiki, pinkaminthaayetaina inampire jinatzi Pava Jenokisatzi,
naakaite.” 10੅Ikanta jimishivaitakera iriitakera kamantemirone eerokaite
Pablo, DULUDQRYHWVLNDL\DQDNDQLQL\DDWDL‫ێ‬ pavisakoshiretantaiyaari!” 18੅Ari
yeni Macedonia-ki, tema niyotanake okantapiintatya iroka kitaiteriki, irojatzi
iriira Pava kaimashireyetakenari janta ovatsimashiretantakariri Pablo, LSLWKRND‫ێ‬
noñaaventero Kameethari Ñaantsi. shitanakaro, jiñaanatanakeri peyari
aakashiretakerori, ikantziri: ´3L\DDSLWKD‫ێ‬
Jashitakoyeetakeri Filipos-ki tairo evankaroka, LUL-HVXFULVWRPDWDNDL‫ێ‬
11੅Arinotetaiyanakani Troas-ki, apatziro mirone nopairyaakerira.” Apathakero
novanakero niyaatziro Samotracia-ki. ikantanaka peyari jiyaapithatairo.
2NDQWDRNLWDLWDPDQDNHLURMDW]LQDDWDNR‫ێ‬ 19੅Ikanta jiñaakero omperatarori,
tantapaakari nampitsiki Neápolis. 12੅Ipoña jiyotanake eerora jaantaaro osheki

navisanake irojatzi Filipos-ki, LQDPSL\HWD‫ێ‬ kireeki. Joirikakeri Pablo itsipataakeri
rora poñaayetainchari Roma-ki, Silas, jaanakeri jevariiteki, irojatzi janta
otzinkami nampitsi onatzi janta ipiyotzimentapiintantayeeta. 20੅,NDQWDSDD‫ێ‬
Macedonia-ki. Ari nosaikavaitapaakeri keri amenakotaneriite: “Irikaite judío
janta. 13੅Okanta aparoni kitaite jinatzi. Ichapishiryaayetakeri atziriite
jimakoryaantapiintari judío-payeeni, jaka anampiki, 21੅jiyotaayetakeri kaari
niyaatake jiñaathapyaaki, WHPDQRNLQNL‫ێ‬ ashineyetzi irantayeetero, WHPDDVKHQLQ‫ێ‬
shiretaiyakani ari iñaañaatapiintaiyani. kamirinkaite inayetatzi Roma-satzi.”
Ari noñaapaakeri tsinane apatotaiyakani, 22੅Arira ipithokashitaitanakariri Pablo
nothointaiyapaakani noñaaventziniro ipoña Silas, ikantake amenakotaneriite:

Kameethari Ñaantsi. 14੅Okanta aparoni “Pisapokayeteri, pimpasavaiteri.”
tsinane apatotainchari opaita Lidia, 23੅Aritakera ipasavaitakeri osheki,
opoñaaro iroori nampitsiki Tiatira. Opoki jashitakotakaantakeri. Ikantanake:

L\RPSDULYDLWDPDQWKDNLQWVLMRQNHURPDL‫ێ‬ “Paamaakoventaperotatyeeyaarira.”
yetatsiri. Tema oñaapinkathatapiintakeri 24੅,NHPDNHUDDDPDDNRYHQWDQHULLNDQWDLWD‫ێ‬
Pava iroka tsinane, okemaminthatakeri keri, jominkyaaperotakeri inthomointa,

ikinkithatzi Pablo, MLPLQWKDVKLUHWDNDDQD‫ێ‬ javikiitantakari inchakota.
karo Avinkatharite. 15੅Oviinkataka, 25੅Okanta niyankiite tsireni, jiñaañaatzi
otsipatakari ikaratzi saikavankotzirori. ipoña ipanthagaiyini Pablo itsipatakari

Ipoñaashitaka okantaiyanakena: ´3L\RW]L‫ێ‬ Silas, kemaiyatsini pashine ashitakotaari.
rika eerokaite nokyaaryooventairi 26੅Omapokashitanaka onikanaka, HHYRND‫ێ‬
Avinkatharite, pimpokaiyemi pimaye paakero jashitakoitakeri. Apathakero
223 -$17$<(7$.(5,੄16੄17
ashitaryaayetanaka ashitakorontsi, tzimatsirika nokenakaashitane. -DVKLWDNR‫ێ‬

javitaryaakovaishitanaka ashitakotaari takaantakena. ¿Iroñaakama ikovi
ithatakoveetantakari ashirotha. 27੅Ipoña iromanakaiyaana iromishitovayetaina?
ikakitanake aamaakoventaneri, ¡Te nonkovero! 3LQNDQWHULLPSRNDMDDQWD‫ێ‬
MLxDDW]LLURDVKLWDU\DDNDMDVKLWDNRYHHWD‫ێ‬ nake irirori iromishitovayetaina.”
kari, ari jinoshikanakero irovathaamento 38੅Ikanta irika aamaakotantaneri, LNDPDQ‫ێ‬
ikovi irosataiya, MLxDDMDDQWDNHVKL\D\H‫ێ‬ takeri amenakotaneriite. Ikemavakera

taka ashitakotaariite. 28੅Iro kantacha irosankinatakotane inatzi Roma-satzi,
Pablo ikaimitakotanakeri, ikantziri: iniroitera itharovaiyanakeni. 39੅Jatanake
“¡Eero povashinonkaavaitashita, HHQLURWD‫ێ‬ amenakotaneriite, ikantapaakeri Pablo
tsi nosaikaiyini maaroiteni jaka!” ipoña Silas: ´3LPSH\DNRWDLQDQRYDVDQNL‫ێ‬
29੅Ipoñaashitaka irika aamaakotaneri taakaantavaitakemi.µ$ULMRPLVKLWRYD‫ێ‬
ikaimatakaantake ootamentotsi, LVKL\DSH‫ێ‬ kaantairi, ikantavairi: “Piyaataityaami.”
rotanakitya ikyaapaake, okavaitanaka 40੅Ari jiyaataiyeeni opankoki Lidia.
itharovanakera, jotyeerovashitapaakari ,NLQNLWKDWDNDD\HWDQDLULNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬

Pablo ipoña Silas. 30੅,SRxDMRPLVKLWRYDQD‫ێ‬ riite, itharomentashiretakaayetanaari,
keri, josampitakeri, ikantziri: “Pinkathari, jataiyeeni.
¢,SDLWDPDQDQWHULQDDNDQDYLVDNRVKLUH‫ێ‬
tantaiyaari?” 31੅Ikantanakeri irirori: Imaimanetaitantake Tesalónica-ki
17
“Pinkempisantairi Pinkathari Jesús, 1੅Ikanta jareetantayetara Pablo
aritake pavisakoshiretai eeroka eejatzi ipoña Silas ikenayetanake

ikaratzi saikavankotzimiri.” 32੅-LxDDYHQWD‫ێ‬ Anfípolis-ki, Apolonia-NLLURMDW]LMDUHHWDQ‫ێ‬
nakeneri tsika ikantakota Avinkatharite takari Tesalónica-ki, ari otzimiri janta
eejatzi ikaratzi saikavankotakeriri. japatotapiintaiyani judío-payeeni. 2੅Tema
33੅Ipoñaanaka eeniro niyankiite tsireni iro jametapiintakari Pablo aririka
irika aamaakotantaneri ikivanakeneri irareetya pashineki nampitsi, ikyaapiintzi
jaavyaavaitakerira ipasayeetakeri. Ipoña tsikarika japatotapiinta judío-payeeni,
joviinkaayetaka irika itsipayetakari ikinkithatzi. Irootakera jimatapaakeri
isheninkamirinkatari. 34੅Ari jaanakeri iroñaaka. Ipoña japiitairo pashineki
ipankoki, ipapaakeri irovarite. .LPRVKL‫ێ‬ kitaite jimakoryaantaitari, japiitairo
rera ikantanaka irika ikempisantairira eejatzi. Ari iñaanaminthatapiintakeriri
3DYDLWVLSD\HWDDULLNDUDW]LVDLNDYDQNRWD‫ێ‬ judío. 3੅-RRNR\HWDW]LLQLULUD2VDQNLQDMDQR‫ێ‬
keriri. rentsiki tsika iñaaventakota Cristo
35੅Okanta okitaitamanake, irikaite inkamimotante, impoñaashitakya
amenakotaneriite ikantakaantakeri irañagai eejatzi. Ikantayetziri: “Irika
aamaakotantaneri, ikantake: ´3RPLVKLWR‫ێ‬ Jesús noñaaventakemiri, iriitakera
vakaantairi irikaite.” 36੅,SRxDDDPDDNR‫ێ‬ Cristo.” 4੅Arira ikempisantanakeri tsika
tantaneri, ikantakeri Pablo: ´,NDQWDNDDQ‫ێ‬ ikaratzi judío, ikempiyanakari Pablo
WDNHQDDPHQDNRWDQHULLWHQRPLVKLWRYD\H‫ێ‬ ipoña Silas. Ikempisantaiyanake eejatzi
taimi. Kantatsi iroñaaka piyaatayetai osheki griego-WKDWDWVLULxDDSLQNDWKDWDVR‫ێ‬
kameetha.” 37੅Iro kantacha Pablo rentsitaneri, ari okempitzitakari eejatzi
ikantanake irirori: ´,URVDQNLQDWDNRWDMDDQ‫ێ‬ ñaapinkathataaro tsinaneete. 5੅Iro
tanera Roma-satzi nonatzi naaka, iro kantacha judío-SD\HHQLNDDULNHPSLVDQWD‫ێ‬
NDQWDFKDLSDVDYDLWDNHQDMDQWDLSL\RW]L‫ێ‬ tsine, te onimoshiretanakeri. Japatotake
mentapiintaitanta, te iramenavakero kaariperoshireriite. Jotyaantakeri
-$17$<(7$.(5,੄17 224
irimaimanetante nampitsiki. -LPDLPDQH‫ێ‬ nakeni, imaimaneminthavaitapaakeri

vankotakeri eejatzi Jasón, ikokovatziri atziriite. 14੅,URNDQWDFKDNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬
Pablo ipoña Silas. 6੅Tera iriñaashityaari riite apathakerora jaanakeri Pablo
janta, MLQRVKLNDQDNHUL-DVyQLWVLSDWDD\H‫ێ‬ inkaarethapyaaki. Iriima Silas ipoña
tanakeri pashine kempisantzinkariite, Timoteo ari isaikanake irirori. 15੅Ipoña
jaanakeri isaikira jevatakaantzirori MDYLVDNDLWDQDNHUL3DEORLURMDW]LMDUHHWDQ‫ێ‬
nampitsi, ikantaiyapaakeni: “¡Tzimatsira takari Atenas-ki. Ikanta ipiyeeyaani
shirampariite ochapishiryaantaintsiri Berea-ki, ikantapairi Silas ipoña Timoteo:
nampitsiite, pokake iroñaaka jaka. 7੅Jirika “Ikaimakaantaimi Pablo, piyaatai
Jasón omisaikavakeriri ipankoki! thaankiperoini.”
,WKDLQND\HWDNHURUDLULNDLWHLNDQWDNDDQ‫ێ‬
tane pinkatharitatsiri Roma-ki, LNDQWDL\D‫ێ‬ Isaiki Pablo Atenas-ki
keni: ‘Tzimatsi pashine pinkathari, ipaita 16੅Ikanta Pablo joyaaventari Atenas-ki
Jesús.·੅µ8੅Ikanta ikemayeetavakero iroka, Silas ipoña Timoteo, RVKHNLRxDDVKLUHQ‫ێ‬
te onimotaiyanakeri atziriite eejatzi kakeri irirori iñaayetziri Atenas-satzi
jevariite. 9੅Ikovakoyeetakerira Jasón iñaapinkathatziri oshiyakaantsipayeeni.੆*
LPSLQDYHQW\DLWVLSD\HWDNDULSDVKLQHSD‫ێ‬ 17੅Irootakera ikinkithavaitakaantakariri
yeeni, DULRQNDQW\DLUDSDNDDQWD\HHWD‫ێ‬ judío-payeeni, eejatzi pashinepayeeni

paintyaariri. ñaapinkathatasorentsitaneri janta
japatotapiintaiyani. 2VKHNLUDLNLQNLWKD‫ێ‬
Jatake Pablo ipoña Silas Berea-ki vaitakaapiintake eejatzi kitaiteriki
10੅Ikanta kempisantzinkariite, MRW\DDQ‫ێ‬ tsikarika ipiyotapiintaiyani atziriite janta
tairi tsirenipaite Pablo ipoña Silas, nampitsiki. 18੅Iñaanaminthayetziri eejatzi
iriyaatai Berea-ki. Ikanta jareetaiyakani iyotaneriite janta nampitsiki. Tzimatsi
janta, jataiyakeni japatotapiintaiyani kantayetatsiri: ´¢,SDLWDPDWVLWDMLxDDYHQ‫ێ‬
judío. 11੅Irikaite judío, nethaantaneri tziri irika kiñaaneri?” Ikantaiyini pashine:
jinayetaiyini te inkempityaari “Kempitaka jiñaaventatzi pashinetatsiri
Tesalónica-satzi, NDPHHWKDUDLNHPSLVDQ‫ێ‬ pava.” Iro ikantayetantakari tema Pablo
tavakero ñaantsi. Jaakoventanakaro ikamantantatziiro Kameethari Ñaantsi
NLWDLWHULNLMLxDDQDWDQDNHUR2VDQNLQDMDQR‫ێ‬ tsika ikantakota Jesús, ipoña jañaantaari
rentsi iriñaantyaarori omaperotatyaarika eejatzi.੆* 19੅Ipoña jomiyaanakeri otzishiki
ikamantayeetziriri. 12੅Osheki paitachari “Areópago,µWVLNDMDSDWRWDSLLQ‫ێ‬
judío-payeeni kempisantanaintsiri, ari taiyani. Josampitakeri: “Intsityaa
ikempitzitakari eejatzi griego-thatatsiri SLxDDYHQWHQDURRYDNHUDWDWVLULSL\RWDDQ‫ێ‬
ñaapinkathataari, eejatzi tsinaneete. 13੅Iro tziri jaka nonampiki. 20੅7HPDSLxDDYHQWD‫ێ‬
kantacha judío-payeeni nampitarori kenaro eeroka kaari nokemapiintaiyini.
Tesalónica-ki, LNHPDNRWDNHULLNLQNLWKDWD‫ێ‬ 1RNRYDL\LQLQL\RWHRSDLWDNDQWDNRWD‫ێ‬
kaantatzi Pablo janta Berea-ki, SRNDL\D‫ێ‬ chari.” 21੅(Tema okaratzi itzimaventziri
*¬17.16: Iroka nampitsi Atenas otzinkami onatzi nampitsi, ari inampitarori osheki iyotaneriite
Griego-thayetatsiri. *¬17.18: Ipaiyeetziri jaka “iyotaneriite,” iriiyetakera kempisantayetzirori
okaratzi jiyotaantayetziri paitachari “Epicuro,” ikantzi: “Iro kovaperotachari ankimoshirevaite.”
Tzimatsi eejatzi pashine ipaiyeetziri jaka “iyotaneriite,” ipaita “Stoa-satziite.” Ikempisantaiyironi
iriroriite okaratzi jiyotaantakeri pairani paitachari “Zenón,” ikantake: “Ontzimatye
añaakoperotanetya.” Iroora ipaiyetantari “Stoa-satziite,” tema japatotapiintaiyani janta
ipaiyetziro iñaaneki iriroriite “Stoa,” ovaankiityaantsi onatzi, pothoporoki ikantayetziro.
225 -$17$<(7$.(5,੄17੄18
Atenas-satziite ipoña areetzinkariite tari.’ 31੅Tema Pava aritakera jiyoshiitake

janta, LNHPSLVDQWD\HW]LURRYDNHUD\HWD‫ێ‬ aparoni shirampari, LULLWDNHUDLURW\DDQ‫ێ‬
tsiri ñaantsi, irovaakimaityaaro.) WDLULLUDPHQDNR\HWDLURRNDUDW]LDQWD\HWD‫ێ‬
22੅,NDW]L\DQDND3DEORLSL\RW]LPHQWDLWD‫ێ‬ keri. Aritakera jiyotajaantakero irirori
kari, ikantanake: “Atenas-satziite, Pava tsikapaiterika irimatairo. Tema
noñaakemi naaka, tzimatsi osheki MRxDDNDQWDNHULVKLUDPSDULNDMRYLULLQWDL‫ێ‬
pivavaneyetari, SLxDDSLQNDWKDWDSLLQWD\H‫ێ‬ rira ikamavetaka.”
takeri. 23੅Nokenayetzira pinampiki, 32੅Ikanta ikemavakera iñaaventakeri
noñaayetakero pipomepirinimento. kaminkari ipiriintaa, LVKLURQWDYHQWDL\DQD‫ێ‬

Tzimatsi aparoni josankinataka, okantzi: kari. 7]LPDPDLWDFKDSDVKLQHNDQWDQDNH‫ێ‬
‘PAVA KAARI JIYOYEETZI.’ Irijatzitara riri: “Ari apiitero apaata nonkememi
noñaaventakotzimiri naaka. 24੅Iriira piñaaventero iroka.” 33੅Jiyaapithatanairi
ovetsikakerori kipatsi ipoña maaroiteni Pablo. 34੅Iro kantacha joyaatanakeri
ikaratzi tzimantayetarori, iriijatzi tsikarika ikaratzi, kempisantayetai irirori.
Pinkathariventzirori inkite eejatzi kipatsi. Jirika ikaratziri kempisantaatsiri
7HLVDLNDQWDURWDVRUHQWVLSDQNRLURYHWVL‫ێ‬ Dionisio, irijatzira aparoni karavetariri
kane atziriite. 25੅Te inkovityeero irirori ipiyotapiinta Areópago-ki. Ipoñaapaaka
irovetsikayeeteneri tsikarika ompaitya. aparoni tsinane paitachari Dámaris,
Tema iriitake añaakaayetairi maaroni tzimayetatsi pashine.
aakaite, irijatzi ovineenkatakaayetairi,
ipayetairo maaroni tsikarika opaiyetarika. Areetaka Pablo Corinto-ki
18
26੅Iriitake ovetsikakeriri etarori 1੅Ikantaokaratapaake iroka,
shirampari, joshekyaakeri, joivaraakeri ishitovanake Pablo janta
irinampitantyaaro maaroni kipatsiki. Atenas-ki, jatake Corinto-ki. 2੅Arira
Ipampithashiretzitaka tsikarika onkarate iñaakeri aparoni judío paitachari Aquila,
RVDPDQLWHLULQDPSL\HW\DDURWVLNDULNDSD‫ێ‬ Ponto-satzi jinatzi irika. Irovakera
yeeni. 27੅Iroora jantantayetakarori iroka, jareetaka Aquila itsipatakaro iina Priscila
onkantya inkokovayeetantaiyaariri. ipoñaakaro Italia-ki, tema pinkathari
Kempivaitakami impapampivaitatyeemi Claudio ikantakaantake janta Roma-ki
ikokovayeetzirira. Ari iriñaayetairi. Tema irishitovayete maaroni judío-payeeni.
te intaina isaiki Pava ari itsipayetai Jatake Pablo jareetari Aquila. 3੅Ari
maaroni aakaite. 28੅7HPDLULDxDDNDD\H‫ێ‬ isaikapaake Pablo intsipatyaari. Tema
tairi iroñaaka, ishevatakaayetai, iri okaratzi jantavaitapiintakeri irika,
tzimakaayetairi. Irojatzira ikantayetzitari LVKLULND\HW]LURWRQWDPDLWDWVLULPDQWKDNLQ‫ێ‬
pisheninkaite eeroka, kinkitharyaantzi, tsi, impankoyeetyaaro. Irojatzira
ikantake: ‘Jashiyetai Pava.’ 29੅Tema jantavaitzitari pairani Pablo irirori.
jashiyetai Pava, WHDULWHDQNLQNLVKLUHWDNR‫ێ‬ 4੅Arira ikantapiintatya Pablo jiyaatzi
vaityaari ari ikempitari oshiyakaantsi MDSDWRWDSLLQWDLWDNLWDLWHULNLMLPDNRU\DDQ‫ێ‬

irovetsikane atziriite, jovetsikayetzirira taitari, ikinkithatakaantayetake onkantya
oro, kireeki, mapi. 30੅Tema pairani osheki inkitsirinkantyaariri judío-payeeni
MDPDYHWDNHUR3DYDRNDUDW]LMDQWDVKLYDL‫ێ‬ inkempisantakaayetairi, eejatzi
takari imasontzinkakiini. Iro kantacha griego-thatatsiri.
LURxDDNDLNDQWD\HWDLULPDDURQLWVLNDULND‫ێ‬ 5੅,NDQWD6LODVLSRxD7LPRWHRDUHHWDL\D‫ێ‬
payeeni inampiyeetaro, ikantairi: paakani ipoñagaaro Macedonia-ki. Arira

¶3RYDVKDDQWDLURNDDULSHURULSDPHWDVKL\H‫ێ‬ MDDNRYHQWDQDNDUR3DEORLNLQNLWKDWDNDDQ‫ێ‬
-$17$<(7$.(5,੄18 226
tanake. Ikantayetakeri judío-payeeni: jovantake, aritake nonkemakemi

“Irika Jesús, Cristo jinatzi.” 6੅Iro kantacha pinkantayetenari. 15੅Aña kempitaka
te onimoteri judío-payeeni, LNLVDQHHQWD‫ێ‬ pikantavakaamentashitaro okaratzi
naka, ikaviyavaitanakeri. Ari jotekanairo piñaavaiminthatashitari, okaratzi
LLWKDDUH3DEORRQNDQW\DLUL\RWD\HHWDQ‫ێ‬ pipairyaaminthavaitashitari, okaratzi
tyaari te inkempisantaiyerine, LNDQWDQD‫ێ‬ pipaitashivaitari: ‘Ikantakaantaitanari.’
keri: “Eerokayetakera kantashityaarone Piyotaiyeroni eerokaite tsika pinkantero,
pimpeyashitantaiyaari, tera naaka te nomeraaventavaitaro naaka.”
kantashityaarone. ,URxDDNDQRPSLWKRND‫ێ‬ 16੅Jomishitovavetaiyakarini. 17੅Ikanta
shityaari kaari asheninkata.” 7੅6KLWRYD‫ێ‬ griego-thatatsiri, joirikanakeri paitachari

nake japatotapiintaita. Jatake ipankoki Sóstenes, iri jevatzitachari japatotapiinta
aparoni shirampari paitachari Justo, judío. Ipasavaitanakeri. ,URNDQWDPDLWD‫ێ‬
ñaapinkathatasorentsitaneri jinatzi. chari Galión, te irimatzivaityaaro irirori.
,VDLNDQDPSLW]LURLULURULMDSDWRWDSLLQWDL‫ێ‬ 18੅Oshekira kitaite isaikavaitanai Pablo
yani judío-payeeni. 8੅Ikanta Crispo, janta Corinto-ki. ,SRxDML\DDWDLLWVLSDWD‫ێ‬

jevatatsiri japatotapiinta judío, naaro Priscila ipoña Aquila, iriyaatairo
ikempisantanakeri Avinkatharite, ari Siria-ki. Ikanta janta Cencrea-ki, tekera
LNHPSLWDDNHURULHHMDW]LLNDUDW]LVDLNDYDQ‫ێ‬ irotetanaiyaata, jameetanakero iishi, ari
kotziriri. Eejatzi ikempitaanakari osheki LULPRQNDUD\HURULRNDUDW]LLVKLQHWDQWD‫ێ‬
Corinto-satzi, ikemayetakerora ñaantsi, keri. 19੅Ikanta jareetaka Efeso-ki, jatake
kempisantayetanake, joviinkaayeetakeri. Pablo japatotapiintaita, DULLNLQNLWKDWD‫ێ‬
9੅Ikanta Pablo, MRPLVKLPS\DDNHUL$YLQND‫ێ‬ kaayetapaakeriri judío-payeeni. Ari
tharite tsirenipaite, ikantakeri: “Eero jookanairiri Aquila ipoña Priscila.
pitharovi. Piyaatakairo pinkamantantero 20੅Ikovakovetavaari judío-payeeni
ñaantsi jaka, eero pimairetzi.” 10੅“Tema osamani irisaikanake, iro kantacha Pablo
ari notsipatami naaka, HHURUDMRYDWVLQDD‫ێ‬ te inkove. 21੅,NDQWDQDLULML\DDW]LPDWD‫ێ‬
vaitaitzimi jaka, tema tzimatsi osheki naira: “Ontzimatye nareetaiya
nashiyetaari naaka jaka nampitsiki.” Jerusalén-ki joimoshirenkaitara. Iriirika
11੅Iroora isaikantanakari Pablo Corinto-ki, Pava kovatsine, DULQRPSL\HQRxDD\HWDD‫ێ‬
anaaneentanakero aparoni osarentsi. temi.” Ipoñaashitaka jotetana Pablo,
Jiyotaayetantziro iñaane Pava.੆* jatai.
12੅Okanta ijevatantari Galión janta
Acaya-ki, jetanakaro judío-payeeni Piyaa Pablo Antioquía-ki

imaimanetanakeri Pablo. Ipoña jaanakeri ipoña ipiyanaaro ikinkithatzi
janta jevariki. 13੅Ikantapaakeri: “Irika 22੅Ikanta jareeta Cesarea-ki, avisapai
shirampari ikenakaashitakarora Jerusalén-ki irovethayetapaiyaari

jiyotaayetziri atziriite iñaapinkathatairi kempisantzinkariite. Ipoña javisanai
Pava, LSL\DWKDWDNDURLNDQWDNDDQWD\HH‫ێ‬ Antioquía-ki. 23੅Ikanta osamanitake,
tairi.” 14੅Iro iriñaavaitanakemi Pablo, MDSLLWDLURHHMDW]LMDUHHWDQWD\HWDDSDURSD‫ێ‬
ikantanake Galión jiñaanatanakeri yeeni nampitsi tzimatsiri janta Galacia-ki
judío-payeeni: “Iroorika piñaaventzi ipoña Frigia-ki, iminthashiretakaayetari
ikenakaashitakari irika shirampari, iriyotaane.
*¬18.11: Kantakotachari jaka “anaaneentanakero aparoni osarentsi,” irojatzira ikantayeetziri

aparoni osarentsi ipoña 6 kashiri.
227 -$17$<(7$.(5,੄18੄19
Juan-ni.” 4੅Ipoña Pablo jiyotaanakeri,

Ikinkithatzi Apolos janta Efeso-ki ikantayetziri: “Joviinkaatantzira Juan-ni,
24੅Okanta janta Efeso-ki, areetaka RVKL\DNDDYHQWDPDWVLW\DDUDMRYDVKDDQWD‫ێ‬
aparoni judío paitachari Apolos, yeetairo kaariperori. Iro kantamaitacha
Alejandría-satzi jinatzi. Kameetha ikantzitakara Juan-ni: ‘Pinkempisantairi
ikinkithatzi, jiyotakotajaantziro aatsikitaintsiri, LULLUDLPSR\DDWDSDDN\DD‫ێ‬
Osankinajanorentsi. 25੅7]LPDWVLUDxDDYHQ‫ێ‬ naneri.·,ULLWDNHUD-HVXFULVWRLxDDYHQWDNR‫ێ‬
tzitakaniriri Juan-ni oviinkaatantaneri, takeri jaka.” 5੅Ikanta ikemaiyavakera
iñaaventziyeetakaniri eejatzi okaratzi irikaite, MRYLLQNDDW]LPHQWDQDNDUL$YLQND‫ێ‬
ikamantantakeri Juan-ni ikantakotara tharite Jesús, ipairyaayeetaineri irirori.
Jesús. Arira overaa jiyotakotziro irirori. 6੅Ipoña Pablo jotzimikapatziitoyetantakari
Iro kantacha, NDPHHWKDLNDQWDMRRxDDURQ‫ێ‬ irako, ari inampishireyetantanakari

tavetaro iñaaventzirira Jesús. 26੅Ari eejatzi iriroriite Tasorentsinkantsi.
LNLQNLWKDWDNDDQWDSDDNH$SRORVMDSDWRWD‫ێ‬ Jiñaavaiyetantanakarori pashineyetatsiri
piintaita. Ikanta okemakeri Priscila ipoña ñaantsi. Ikamantantayetanakero ñaantsi
Aquila, jaanakeri Apolos, jiyotaakeri jiyotakaayetanairiri Pava. 7੅Ikarataiyini
tsika ikantakotajaantaka Jesús. 27੅Ikovake 12.
Apolos iravishe Acaya-ki. Ari ipavakeriri 8੅,SRxDMDYLVDNH3DEORMDSDWRWDSLLQWDL‫ێ‬
kempisantzinkariite Efeso-satzi aparoni yani judío, arira ikinkithatakaantapaakeri

RVDQNLQDUHQWVLLUDDNDPHHWKDWDQWDYDN\DD‫ێ‬ ikaratzi mava kashiri. 7HNDWVLLQWKDURYD‫ێ‬
riri Acaya-satzi. Ikanta jareetaka kaiya, ikovi iriyotakaayetairi atziriite
Acaya-ki, osheki itharomentakaapaakari tsika ikanta Pava ipinkathariventantai.
NHPSLVDQW]LQNDULLWHLNDUDW]LLNDPLQWKDD‫ێ‬ 9੅Iro kantacha tzimatsi tsika ikaratzi
yetairi Pava. 28੅Imatatziiri Apolos kisoshirevaitatsiri, WHLQNRYHLQNHPSLVDQ‫ێ‬

ikitsirinkayetakeri judío-payeeni, taiyeni, ikishimavaitakeri karatanairiri
joñaakayetziri Osankinajanorentsiki ipaiyeetziri “Avotsi.” Ikanta Pablo,
iñaaventakoitziri Cristo, ari okanta jintainaryaanakari irikaite. -RPL\DDQD‫ێ‬
jiyotakotantanakariri Jesús, iriitakera NHULLUL\RWDDQHHWHLSDUDDYDWHNLLSDL\HH‫ێ‬
Cristo. tziri “Tiranno.” Ari jiyotapiintakeri
maaroni kitaite. 10੅$ULLNDQWDSLLQWDQDNL‫ێ‬
Areetaa Pablo Efeso-ki tziiro, tzimakotake apite osarentsi.
19
1੅IkantaApolos isaikira ,NHPDNR\HWDLURUDLxDDQH3DYDQDPSL\H‫ێ‬
Corinto-ki, anonkanake Pablo tarori Asia-ki, judío-payeeni,
otzishimashi, areetaka Efeso-ki. griego-thatatsiri, maaroni.
Iñaapaake kempisantavetaachari. 11੅Oshekira itasonkaventantayetake
2੅Josampitapaakeri: ´¢,QDPSLVKLUHWDQWD‫ێ‬ Pablo janta ikantakaakarira Pava.
kamima Tasorentsinkantsi ovakera 12੅0DWDWDLWDFKDUDHHMDW]LRYDVKLQFKDDQWD‫ێ‬
ikempisantakaayeetakemi?” Ari nake imanthakiyetari Pablo. Aririka

ikantaiyanakeni iriroriite: “Tetya. iraayeetero tsikarikapayeeni, LURW]LUL\HH‫ێ‬
¿Opaitama kantakotachari iroka? tantantakyaari mantsiyari, aritake
¿Ipaitama ikantaitziri Tasorentsinkantsi?” ireshitakotai. Aritake onkantake eejatzi
3੅Ari ikantzi Pablo: “¿Niinkama ireshitakoyetai jaakashireyetziri peyari.
SRYLLQNDDW]LPHQWDNDULSLNHPSLVDQWDYH‫ێ‬ 13੅,NDQWDWVLNDULNDLNDUDW]LMXGtRNHQDNH‫ێ‬
taara?” Ikantaiyini iriroriite: “Iro navaitatsiri janta jovashinchaayetziri

noviinkaatzimenta okaratzi jiyotaantakeri jaakashireyetziri peyari, ikovavetaiyaka
-$17$<(7$.(5,੄19 228
iriroriite irovashinchaante impairyeeri Tzimayetatsi eejatzi kempitakariri irirori

Jesús. Ikantavetari peyariite jiñaanatziri: jovetsikayetziro iryaani oshiyakaantaro
“¡Piyaapithateri, tema nompairyeemiri otasorentsipankote ivavanetashiitari
Jesús, jiñaaventakotziri Pablo!” 14੅,URRWD‫ێ‬ ipaiyeetziri “Diana.” Iriira jaantayetari
kera jimavetaiyakarini 7 itomiite aparoni osheki kireeki. 25੅Japatotaiyakani maaroni
judío paitachari Esceva, jevavetariri kireepakoriite. Ikantake Demetrio:
omperatasorentsitaneriite janta. 15੅Iro “¡Shirampariite! Tema iro añaantaiyani
kantacha jakakeri peyariite, ikantakeri: aakaite iroka antavaire. 26੅Iro kantacha,
“Noñiiri Jesús, niyotakotziri Pablo. aritake pikemakotaiyakeri ipaiyeetziri
Irooma eerokaite, te niyotakotemi.” Pablo, ikitsirinkake osheki atziriite,
16੅,NDQWDMDDNDVKLUHW]LULSH\DULMRLULNDQD‫ێ‬ ikantayetziri: ‘Irovetsikane atziriite tera
keri irikaite, LQLURLWHUDLxDDVKLQWVLWDQD‫ێ‬ impavate.’ Tera intaani ikantakero
kari joitsinampaakeri maaroiteni, anampitsiteki Efeso, aña jimatzitataikaro
jomishiyeeri ipanko isapokamerekitakeri, maaroni jaka Asia-ki. 27੅Tera intaani
antaro jovatsinaavaitakeri ivathaki. RQNDQW]LPRVKLUH\HWDLHHURMDPDQDQWDSH‫ێ‬
17੅Ikemaiyakeni nampitarori Efeso-ki, royeetanairi ovetsikane, LURRUDNDQW]LPR‫ێ‬
judío-payeeni ipoña griego-thatatsiri, shireperotairi, arira ompeyakotakya
maaroni. Osheki itharovaiyanakeni. Arira ikemakoyeetziro iniroite avavane Diana
okanta iñaapinkathatantayeetanakariri maaroni jaka Asia-ki, DULUDLURYDVKDDQWD‫ێ‬
Avinkatharite Jesús. 18੅$ULLSRND\HWDQD‫ێ‬ \HHWDQDNHURLSRND\HHW]LRWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬
NHULHHMDW]LRVKHNLNHPSLVDQWD\HWDDWVL‫ێ‬ koteki.”
neri, LWKDYHWDNR\HWDSDDNHURL\DDULSH‫ێ‬ 28੅Ikanta ikemaiyakeni, DQWDURLNLVDL\D‫ێ‬
ronka. 19੅-DPD\HWDSDDNHURVKHULSL\DULYH‫ێ‬ nakani, ikaimaiyanakeni: “¡Iniroite onatzi

tachari tsika jiñaanatakotapiintziro, Diana avavanetari jaka Efeso-ki!”
itaayetapaakero. Ikanta jamenayeetakero 29੅Eekero jakivaaminthavaitashitanakitya
tsikarika okaratzi opinatari itaayeetakeri, irikaite. Ipoñaashitaka joirikaiyanakeri

areetaka ikaratzi: 50,000 ikitho kireeki. Gayo ipoña Aristarco, jaanakeri tsika
20੅Eekerora ikemakoperoyeetanakitziiri japatotaiyapiinta atziriite. ,ULNDMDD\HHWD‫ێ‬
Avinkatharite. nakeri iriiyetakera itsipatapiintari Pablo
21੅Okanta okaratapaake irokapayeeni, jareetantayeta, Macedonia-satzi jinaiyini.
jiminthataka Pablo irareetantya 30੅Ikovavetaka Pablo inkyaapaakemi
Macedonia-ki ipoña Acaya-ki. Impoña irirori, temaita ishineteri iriyotaaneete.

iravisanake irojatzi Jerusalén-ki. 31੅Ari ikempitzitakari eejatzi tsikarika
Ikantzitaka eejatzi: “Aririka niyaatake ikaratzi jevariite iraapatziyane Pablo,

Jerusalén-ki impoña niyaatake Roma-ki.” ikantakaantakeri: “Eerora pimatzitaro
22੅Ipoña jotyaantake Macedonia-ki apite eeroka janta.” 32੅,NDQWDMDQWDMDSDWRWDL\D‫ێ‬
ampitakotapiintakeriri, Timoteo ipoña kani, eekero ichecheraataiyatziini, tera
Erasto, eenirotatsi isaikanake irirori RVKL\DYDNDDRNDUDW]LLFKHUDDYHWDL\DND‫ێ‬
Asia-ki. rini. 7HPDLULNDLWHDW]LULLWHWHLUL\RSHUR‫ێ‬
taiyeni opaita japatoventaiyarini,
Imaimanetantaitzi Efeso-ki ikaikaimavaitashitaiyani. 33੅Iro kantacha
23੅Okanta janta Efeso-ki iniroitera tsikarika ikaratzi judío, iñaakeri
ikantavakaamentaitakari karatanairiri $OHMDQGURMRVDWHNDNDMDQWDLSL\RWDL\D‫ێ‬
ipaiyeetziri “Avotsi.” 24੅,ULLUDSRxDDNDDQ‫ێ‬ kani, ishintsiventanakeri iriñaaventeri.
takarori paitachari Demetrio, kireepakori. ,NDQWD$OHMDQGURMDNRWDQDNHLULPDLUHWDQ‫ێ‬
229 -$17$<(7$.(5,੄19੄20
tayeetavakyaari, LNLQNLWKDYDLWDNDDYHWD‫ێ‬ jovethayetanaari, jatake Macedonia-ki. 2੅Ari

kari. 34੅Iro kantacha jiyotaiyakeni atziriite jareetayetanaari maaroni nampitsi tsika
judío jinatzi irika Alejandro, eekero isaikayetzi iyekiite, ikaminaayetanairi.
japiitanakitziiro ikaimaiyini, osamani Irojatzira jareetantakari Grecia-ki. 3੅Ari
ikantaka ikaimi, ikantaiyini: “¡Iniroite isaikavaitapaakeri ikaratzi mava kashiri. Iro
onatzi Diana avavanetari jaka Efeso-ki!”੆* irotetanaiyaami iriyaatantyaari Siria-ki, ari
35੅Ipoña ikatziyanaka osankinaryaantzi, ikemakeri irovamaatyeemi judío-payeeni
joimairentakeri, ikantakeri: “Efeso-satzí, irareetakyaarika janta. ,URRWDNHUDLSL\DQWD‫ێ‬
jiyotaitzi maaroni, DDNDLWHUDNHPSR\DD‫ێ‬ naari Macedonia-ki. 4੅Ari itsipatanaari
ventarori otasorentsipankote avavane Sópater Berea-satzi inatzi irirori itomi Pirro.
Diana, eejatzi oshiyakaane poñeenchari Ipoñaapaaka Aristarco, ipoñaapaaka
inkiteki. 36੅,URRWDNHUDSLQNLQNLVKLUHWDQWD‫ێ‬ Segundo, Tesalónica-satzi inatzi.
vakyaari kameetha, HHURSLPDLPDQHPLQ‫ێ‬ Ipoñaapaaka Gayo, Derbe-satzi inatzi.
thatantashivaita. 37੅Tema irikaite Ipoñaapaaka Timoteo, eejatzi Tíquico ipoña
shirampari pamayetakeri, WHLURYDDULSHUR‫ێ‬ Tróɹmo, Asia-satzi inayetatzi irika. 5੅Ari
tero tasorentsipanko, WHLQNLVKLPDPLQWKD‫ێ‬ jeevataiyanakeni irikaite iyekiite, MR\DDYHQ‫ێ‬
tero eejatzi avavane. 38੅Ikovirika tapaakena naaka Troas-ki notsipatakari
iriyakoventante Demetrio itsipayetakari Pablo. 6੅2NDQWDDYLVDQDNHUDNLWDLWHMRYDSLLQ‫ێ‬
ikarayetziri, iraanakera ajevariki tayeetantarori tantaponka, ari notetanaari
iramenakoteneri, iri ovetsikayeterine Filipos-ki. Avisakera 5 kitaite, QRxDD\HWD‫ێ‬
okaratzi kantzimoshiretariri. 39੅Irooma pairi iriroriite janta Troas-ki, DULQRVDLNDL\D‫ێ‬
okovatyaarika ayotakotero maaroni paakeni okaratzi 7 kitaite.
aakaite, kempitaka kantatsi apatoteri
maaroni jevariite, iramenakotantyaarori. Jareetantaka Pablo Troas-ki
40੅Okaratzi avisayetaintsiri iroñaaka, 7੅2NDQWDDUHHWDSDDNLWDLWHMDSDWRWDQWDSLLQ‫ێ‬
NHPSLWDNDUDDULWDNHLURYDVDQNLWDDYHQWDL‫ێ‬ taitari, ari napatotaiyakani nompetoryeero

takairo amaimanetantake. Eerora otzimi tanta, ikinkithatakaantayetakeri Pablo.
RPSDLW\DDQNDQWHULDPSL\DNRYHQWDQ‫ێ‬ Tema navisatyeera onkitaitamanake, eekero
tyaari.” 41੅,NDQWDLWKRQNDNHURUDLxDDYDL‫ێ‬ ML\DDWDNDDQDNLW]LLURLNLQNLWKDW]LQL\DQNLLWH‫ێ‬
yetakero iroka, jotyaantayetairi atziriite. takotakena.੆*੅੆* 8੅Ari napatotaiyani jenoki
pankotsi, osheki ootamentotsi joisayeetake.
Jiyaatzi Pablo Macedonia-ki 9੅Ikanta aparoni evankari paitachari Eutico
ipoña Grecia-ki ithointaka opatzimoroki pankotsi. Tema
20
1੅,NDQWDRWKRQNDNDUDMDNLYDDPLQ‫ێ‬ osamanitakera ikinkithatake Pablo,
thataita, MDSDWRWDNHUL3DEORL\RWDD‫ێ‬ ayimatakerira ivochokini evankarika,
neete ikaminaayetanairi. Ipoñaashitaka paryaanake osaaviki, kamapaake.੆* 10੅Ipoña
*¬19.34: Kantakotachari jaka “osamani ikantaka ikaimi,” apite okanta hora osamanitake.
*¬20.7: Kantakotachari jaka “japatotantapiintaitari,” irojatzira ikantayeetzitari “etapiintarori
kitaite pashineki domingo.” *¬20.7,11: Kantakotachari jaka “impetoryeerori tanta,” iroora
jantayetanairi kempisantzinkariite aririka inkinkishiretakoteri Jesucristo ikamimotantake. Ari
ikantziro jayootavakaiyani, ipetoryiiro tanta, jovaiyani, jiraiyini eejatzi imire. Tema
jimatakotaatziiri Jesús tsika ikantanairo joveraantanaaro jovakaanaari iriyotaanepayeeni.
Irootakera iñaaventapiintaitakeri, ikantaitzi “impetoryeetero tanta.” *¬20.9: Kantakotachari
jaka “paryaanake osaaviki,” irootakera ikantakoitziri aparoni pankotsi, mava okanta oveviryaa
jovetsikayeetziro. Arira ipoñaakari iparyaake evankarika irojatzi osaaviki.
-$17$<(7$.(5,੄20 230
jayiitapaake Pablo, joyootashitapaakari nevaitena. 20੅,URNDQWDFKDWHQRYDVKDDQWD‫ێ‬

evankari, javithanotapaakeri. Ikantanake: nakero nokinkithatakaayetzimiro
“Eero pitharovaiyini, añagai.” 11੅Ipoña onkarate panintaavaityaari, QL\RWDD\HWD‫ێ‬
ipiyanaa Pablo jenoki, ipetoryaapaakero piintakemi pipankoiteki, eejatzi tsikarika
tanta, ovaiyakani. Eekero ikinkithatanakitzi, ipiyotapiintaiyani atziriite. 21੅1RNLQNLWKD‫ێ‬
irojatzi okitaitantanakari. ,SRxDQDYLVDL\D‫ێ‬ takaayetakeri nosheninkapayeeni judío
nakeni. 12੅Iriima evankarika, jaayeetanairi ipoña griego-thatatsiri, nokantayetziri:
jañagaira. ,URRWDNHUDWKDURPHQWDVKLUHSHUR‫ێ‬ Pimpiyashiyetairi Pava, paventagaiyaari
takaanakariri. Avinkatharite Jesucristo. 22੅Iroñaaka
niyaatatyeera Jerusalén-ki, 7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
Javisanake Troas-ki irojatzi Mileto-ki kantsi minthashiretakaanari, te
13੅Ari neevataiyanakeni naakaite, QL\RW]LPDLW\DRPSDLW\DDULNDDYLVKLPRWH‫ێ‬
notetaiyanakani irojatzi Aso-ki, ari nari janta. 23੅Iro kantacha tsikarika
nokinkishiretakari naanairi Pablo, tema niyaatayetzi, ML\RVKLUHWDNDDQD7DVRUHQ‫ێ‬
ikovakitziira irirori inkenanake kipatsiki. tsinkantsi, ikantashiretana: ‘Oshekira
14੅Ikanta noñaapairira Pablo janta Aso-ki, SLxDDVKLYDLWD\HW\DDURLUDVKLWDNRYDLWDL‫ێ‬
ari jotetanaari, jataiyakena Mitilene-ki. temi.’ 24੅Iro kantamaitacha naaka,
15੅Ipoña navisaiyakeni janta, QRNLWDLWDNR‫ێ‬ tekatsira ompaitzimotaajatyaana onkarate
tapaake janta Quío-ki, LSRxDQDPDDWDNR‫ێ‬ nonkemaantsivaityaari, WHQRQNDPLQWKDD‫ێ‬
tanai aparoni kitaite areetakana tziitanakya. ,URNRYDSHURWDFKDQRQNLPR‫ێ‬
Samos-ki, ari naatakotapaintzi janta shireventero nonkempitakaantanakero
Trogilio-ki. Ipoña navisanake pashine irootaintsimi nomatakero noyiishitantzi
kitaite, areetaiyakana Mileto-ki. 16੅Ari nareetya janta tsika overaa noshiye. Tema
okanta navisantanakarori Efeso te irootaintsi nothotyeero ikantakenari
naatakotapainte, tema Pablo te inkove Avinkatharite Jesús nonkamantantairo
iriyaatapainte janta, onkantya eero Kameethari Ñaantsi okantakota
josamaniperovaitanta Asia-ki. Ikovatzi ikaminthaayetaira Pava. 25੅1RNLQNLWKDWD‫ێ‬
irareetzitaiya Jerusalén-ki, tekera kaayetakemi eejatzi eerokaite tsika
iroimoshirenkaitanakero kitaiteri okantakota ipinkathariventantai Pava.
“Aavataantsi.”੆* Eeromaita papiitairo piñaayetaina.
26੅Irootake nokovantari nonkantayetemi
Inkinkithatakairi Pablo iroñaaka tera naaka kantakaashityaarone
irantarikonaite Efeso-satzi intzimayetantaiyaari peyashitaachaneri,
17੅Ikanta nareetakara Mileto-ki, LNDLPD‫ێ‬ 27੅tema noñaaventakemiro maaroni
kaantapaakeri Pablo irantarikonaite ikinkishiretzitakari Pava iranteri, tekatsi

kempisantzinkariite Efeso-satzi. 18੅Ikanta aparoni nomanimotemi. 28੅3LQNHPSR\DD‫ێ‬
ipokaiyakeni, ikantavakeri: “Piyotaiyini yetaiya, ari pinkempitakaayetaiyaariri
HHURNDLWHWVLNDQRNDQWDQRVDLNLPRWDL\D‫ێ‬ eejatzi piyotapiintayetachari janta tsikara
kemi ovakera nareetantakari Asia-ki. jovayetakeri Tasorentsinkantsi. 3LQNHPSL‫ێ‬
19੅Ari nokantapiintatya nantavaitziniri taiyaari aamakoventaneri onkantya
Avinkatharite, tsinampashire nokanta, paamaventantyaariri kempisantayetairiri
osheki niraavaitaka noñaayetakero Avinkatharite, WHPDLULLWDNHLNDSDWKDLQND‫ێ‬
ikovavetaiyakani judío-SD\HHQLLULPDLPD‫ێ‬ tzimentairi ipinaventayetairira. 29੅Niyotzi
*¬20.16: Kantakotachari jaka “Aavataantsi,” irojatzi ikantayeetzitari “Pentecostés.”
231 -$17$<(7$.(5,੄20੄21
naaka aririka niyaatai ari impokapaake nake areetakana janta Roda-ki, ipoña
pashineete, inkempitapaakyaari katsimari navisanake irojatzi Pátara-ki. 2੅Ari
piratsi, LQNRYDSDDNHLUDSHURWHULNHPSLVDQ‫ێ‬ noñaapaakeri janta antaro pitotsi jatatsiri
tzinkariite. 30੅$ULUDLQW]LQDDQDNHSLNDUDWDL‫ێ‬ Fenicia-ki, ari notetaiyanakani. 3੅Ikanta
yakeni eerokaite iramatavitanakeri namaatakotzira, namenakotanakero
kempisantzinkariite, LURYDVKDDQWDNDDQD‫ێ‬ nampateki othampishi Chipre, QRNHQDNR‫ێ‬
keri ikempisantavetari. 31੅3LQNLQNLVKLUH‫ێ‬ tanake naakaite nakoperoiniki irojatzi
tero eerokaite, PDYDUDRVDUHQWVLQRVDLNL‫ێ‬ Siria-ki. Tema tzimatsira ovaakarontsi
movaitapaintzimi, te novashaantapaintero irookayeetanakeri janta Tiro-ki, ari
nokaminaayetzimira maaroiteni, QLUDDNR‫ێ‬ naatakotaiyapaake. 4੅Noñaapaatziiri
vaitataikami. 32੅Naventaari naaka Pava kempisantzinkariite, DULQRVDLNLPRYDLWD‫ێ‬
iroñaaka iyekiite, LULLWDNHDDPDYHQW\DD‫ێ‬ nakeri okaratzi 7 kitaite. Ikantavakeri
mine, iriitake kaminthayemiri tema Pablo: “Eerora piyaatzi janta
irootake ikantayetakairi. $ULLWKDURPHQWD‫ێ‬ Jerusalén-ki.” Iro ikantantakari, tema
shiretakaayetaiyaami, DULWDNHLULxDDNDD‫ێ‬ ML\RVKLUHWDNDD\HWDNLW]LLUL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬
yetaimiro okaratzi ishineyetakeriri tsi. 5੅Iro kantacha avisanakera 7 kitaite,
maaroni itasorentsitakaane. 33੅Te noñeero iro navishimatantanakyaarimi. Ari
naaka nonevetakotantyaari, kireeki, oro, joyaataiyakenani maaroiteni iyekiite,
eejatzi ikithaayeetari. 34੅Piyotaiyini itsipayetakaro iinaite, eejatzi ireentsite.
eerokaite, QDDNDWDMDDQWDNHDQWDYDLYHQ‫ێ‬ Irojatzi othapikitapaa nampitsi, ari
WDLQFKDRNDQWDQDDQWDULNRYLW\LLPR\HWD‫ێ‬ notyeerovaiyapaakani janta impanekiite,
nari, ari nokempitzitakaakariri eejatzi noñaañaataiyakeni. 6੅,SRxDQRYHWKDWDYD‫ێ‬
ikaratzi tsipayetakanari. 35੅$ULUDQRNHQD‫ێ‬ kaayetanaa, otetanaana naakaite,
kairori niyotaantakamirori tsika piyeeyanaani iriroriite ipankoiteki.
ankantero antavaiperotapiintai, 7੅Ipoña namaatakotanai irojatzi
DQHVKLQRQND\HWDQW\DDULULNRYLW\DDQHHQWD‫ێ‬ Tolemaida-ki, ari novethayetapaari

vaitatsiri. Ari nokinkishiretakaimirori iyekiite, DSDURQLNLWDLWHQRVDLNLPRYDLWD‫ێ‬
iñaaventapaintziri Avinkatharite Jesús, nakeri iriroriite. 8੅Okanta okitaitamanake
ikantake: ‘Kimoshireperoventaari inatzi avisakotanakena, areetakana Cesarea-ki.
neshinonkataneri, WHUDDULLQNDQWDMDDQWDL‫ێ‬ Ipoña nokenanake ipankoki Felipe
teri ipashitaitari.·੅µ kinkithatakaaneri, ari nosaikapaakeri.
36੅Ikanta ithonkanakero Pablo ,ULND)HOLSHLULLWDNHUDDSDURQLNDUDWDWVL‫ێ‬
ikantakero iroka, jotyeerovanaka ranki 7 ipairyeetakeri irampitakoyeteri
jiñaaxDDWDNDDQDNHULPDDURLWHQLSL\RWDLQ‫ێ‬ otyaantajanoriite. 9੅Tzimatsi Felipe 4
chari. 37੅Maaroite jiragaiyakani, evankaro irishinto, kamantantanero
javithanotavakaayetaka, DULMRYHWKDWD‫ێ‬ onayetatzi. 10੅Aritake oshekitake kitaite
vaari Pablo iriyaataira. 38੅Ovashire nosaikapaake janta, ari jareetakari
ikantaiyanakani, tema ikantakerira aparoni kamantantaneri ipoñaakaro
eerora jiñagairi. Ipoña joyaataiyanakeri Judea-ki, ipaita Agabo. 11੅,NDQWDLxDD\HWD‫ێ‬
irojatzi jotetantanaari Pablo. paakena naakaite jaapaakeri irovathakiro
Pablo, joosotakari irakoki eejatzi iitziki
Jiyaatantaari Pablo Jerusalén-ki ipoña iñaavaitanake, ikantzi: “Arira
21
1੅Ikanta
nookanairi iyekiite, LQNDQW\DDULDVKLWDNDULULLULNDRYDWKDNL‫ێ‬
otetaiyanaana, tampatzika rontsi iroosoteri judío-payeeni janta
novanakero niyaatake Cos-ki, RNLWDLWDPD‫ێ‬ Jerusalén-ki, impoña iraakaantakeri janta
-$17$<(7$.(5,੄21 232
kaari asheninkata. ,URRWDNHUDML\RWDNDD‫ێ‬ taaniyetairi pitomiite, te onkovajaantaiya

kenari naaka Tasorentsinkantsi.” 12੅Ikanta eejatzi antayetairo okaratzi ameyetari
nokemaiyavakeroni iroka, QRNDNDQWDYH‫ێ‬ pairani.’ 22੅¿Tsikama ankantyaaka? Arira
tanakari Pablo: “Eerora piyaatzi janta iriyoyetake iroñaaka asheninka,
Jerusalén-ki.” Arira ikantzitavetakariri areetaami jaka. 23੅Iro kameethatatsi
eejatzi Cesarea-satziite. 13੅Iro kantacha pantero iroka: 7]LPD\HWDWVLUDDNDUDWDL\D‫ێ‬
ikantanake irirori: ´¢2SDLWDPDSLUDDQWDL‫ێ‬ keni jaka, ikaratzi 4 shirampari intzime
yarini, ovana povashiretakaakana? Aña monkaraterone ishinetaantziri. 24੅3LQWVL‫ێ‬
minthatakana naaka. Aririka onkantya patanakyaari irikaite, pantero onkarate
LURRVR\HHWHQDLURMDW]LQRQNDPLPHQWDQ‫ێ‬ kitevathatakagaimineri. Eerokara
tyaariri Avinkatharite Jesús janta SLQDNRYHQWHULQHLQNDUDWHLPSRPHWD\H‫ێ‬
Jerusalén-ki, omavaityaata.” 14੅Tera teri, aririka irameetaitakeneri iishi. Ari
nonkitsirinkatyeeri, LQWDDQLQRNDQWDQD‫ێ‬ onkantya iriyoyeetantyaari thaiyaantsi
keri: “Omatyaata ikoviri Avinkatharite.” onatzi okaratzi ikantakoyeetakemiri
15੅Ikanta okaratapaake iroka, RYHWVLNDL‫ێ‬ eeroka, aña pimatzitataitaro eeroka
yanaana, jataiyakena Jerusalén-ki. 16੅Ari pimonkarayiro Ikantakaantaitane.
joyaataiyanakena tsika ikaratzi 25੅Irooma naakaite, QL\RWDL\LQLLNHQDNDD‫ێ‬
Cesarea-satzi iyotaariite inatzi. Iriitakera VKLWDNDURDVKHQLQNDSD\HHQLVKLQWVLVKLQ‫ێ‬

aayetanakenari ipankoki aparoni WVLWDVKLYDLYHWDFKDULLULPRQNDUDWDNDDQWH‫ێ‬
shirampari Chipre-satzi paitachari romi Ikantakaantaitane. Tema ikaratzi
Mnasón, pairanitake jiyotaaritzi irika, kaari asheninkayeta kempisantayetaatsiri,
iriitakera nomayimotaiyerini. aritakera notyaantakeneri pairani
RVDQNLQDUHQWVLRNDUDW]LQRSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬
Joirikayeetakeri Pablo tasorentsipankoki taiyakarini jaka, nokantakeri: ‘Eerora
17੅Ikanta nareetaiyapaakani povayetari vathatsi ipometaitziniriri
Jerusalén-ki, kimoshire ikantaiyani ivavanetashiyeetari. Eero povakoyetaro
iyekiite iñaavakena. 18੅2NDQWDRNLWDLWDPD‫ێ‬ iriraane piratsi. Eero pimayempivaitzi.’
nake, jaayetanakena Pablo nareetyaari Intaanimacheenira irantayetairo iroka.”
Jacobo, DULLVDLNLWDNDULHHMDW]LPDDURL‫ێ‬ 26੅Ipoña Pablo jaanakeri 4 shirampari.
temi antarikonaite. 19੅Jovethatapaakari Okanta okitaitamanake itsipayetakari

Pablo, ipoña ikamantapaakeri maaroni inkitevathayetakaitairi, LN\DDNHWDVRUHQ‫ێ‬
opaiyeta jantakaayetakeriri Pava janta tsipankoki inkamantante tsika onkarate
inampiiteki pashinesatzi atziriite. NLWDLWHRQWKRQNDQW\DDULLVKLQHWDNDDQWD‫ێ‬
20੅Ikanta ikemaiyavakeni, LWKDURPHQWDQD‫ێ‬ keri, iñaaventakotakero tsikapaiterika
kari Pava. Ipoñaashitaka ikantaitanakeri LUDPD\HWDQW\DDULULDSDURSD\HHQLLUDVKLWD‫ێ‬
Pablo: “Iyekí, ompero joshekitake jaka kaiyaariri Pava.
asheninka judío-SD\HHQLNHPSLVDQWD\HWD‫ێ‬ 27੅Ikanta omonkaratzimatapaaka 7
naintsiri eejatzi, HHQLURPDLWDLVKLQWVLYHQ‫ێ‬ kitaite, WVLNDULNDLNDUDW]LMXGtRSRxDD\HWD‫ێ‬

WD\HW]LULNHPSLVDQW]LQNDULLWHLULPRQNDUD‫ێ‬ chari Asia-ki, iñaakeri Pablo janta
yetero Ikantakaantane Moisés-ni. tasorentsipankoki. Japatotake atziriite,
21੅,NHPDNRYHQWDNHPLHHURNDSL\RWDD\HWD‫ێ‬ impokashiteri Pablo iroirikeri, 28੅LNDLPDL‫ێ‬
keri asheninka nampiyetarori pashineki yini, ikantzi: “¡Shirampariite!
nampitsi, pinkantayeterimi: ¶7HRQNRYD‫ێ‬ ¡Israel-mirinkaite! ¡Pampitakotena!
jaantya pinkempisantero Ikantakaantane ,ULLWDNHUDLULNDVKLUDPSDULNHQDNHQD\HWD‫ێ‬
Moisés-ni, WHRQNRYDMDDQW\DSLQWRPHVKL‫ێ‬ tsiri tsikarikapayeeni jiyotaayetziri
233 -$17$<(7$.(5,੄21੄22
DW]LULLWHSLWKRNDVKLWDULULDVKHQLQNDSD‫ێ‬ noñaane! 38੅Tetya Egipto-satzi pinatzi

yeeni, pithokashitarori Ikantakaantane eeroka poñaakaantakarori chapinkipaite
Moisés-ni, pithokashitarori eejatzi iroka maimanetaantsi, kenapaintsiri tsika te
tasorentsipanko. Iro ovatsiperotainchari, jinampiitaro, jamake 4,000 ovayiriite.”
ikyaakaakeri iroñaaka kaari asheninkata 39੅Ikantzi Pablo: “Judío nonatzi naaka,
janta tasorentsipankoki, LWKDLQNDWDVRUHQ‫ێ‬ nopoñaaro Tarso-ki saikatsiri janta

tsivaitakero.” 29੅Iro ikantantarori iroka Cilicia-ki. Otzinkami onatzi nonampi,
tema iñaakitziiri Pablo janta Jerusalén-ki QRNRYLSLVKLQHWHQDHHURNDQRNLQNLWKDYDL‫ێ‬
itsipatakari Tróɹmo poñaachari Efeso-ki, takairi nosheninka.” 40੅Ishinetakeri.
iñaajaantaiyakeni ikyaakaakitziiri Katziyanaka Pablo pavitsiki, LW]LQDDYDNR‫ێ‬
tasorentsipankoki. 30੅Apatotaiyapaakani WDQDNDLULPDLUHWDQWDYDN\DDULLVKHQLQND‫ێ‬
osheki atziriite, shiyeeyapaakani, payeeni. Ari jimairetaiyanakeni.
joirikapaakeri Pablo, jinoshikanakeri Kinkithavaitanake hebreo-ki iñaanekira
MRPLVKLWRYDNHULMDNDNLURNLWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ iriroriite, ikantanakeri:
koki, jashitaitanakero. 31੅Iroovetaincha
22
1੅“Iyekiite, Ashitaanirí, pinkeme
iroverimi, ari ikamantaitakeri ijevare noñaaventakotyaari.”

ovayiriite poñaachari Roma-ki, LNDQWDLWD‫ێ‬ 2੅Ikanta ikemaiyavakeri hebreo-ki
keri: “Jimaimanetavakaatyaara janta.” iñaanekira iriroriite, DULMLPDLUHSHURWDL\D‫ێ‬

32੅,NDQWDMHYDULNDMDSDWRWDQDNHULLURYD\L‫ێ‬ nake. Eekero ikantanakitzi Pablo:
rite, ishiyeeyanakani ipiyotaiyakani 3੅“Judío nonatzi naaka. Notzimake
atziri. Ikanta iñeeyavakerini ipokakera, Tarso-ki saikatsiri janta Cilicia-ki, iro

jovashaantanakeri ipasavaitziri Pablo. kantacha jaka Jerusalén-ki nokimotatake,
33੅Joirikaitapaakeri Pablo, ikantanakeri iriyotaane nonatzi Gamaliel, QL\RSHURNL‫ێ‬
irovayirite: “Poosotantyaari apite tziro ikantakaantane avaisatziite.
ashirotha.” Ipoña josampitanakeri 1RNRYDSLLQWDYHWDNDQDDNDQRVKLUHSHUR‫ێ‬
atziriite: “¿Niinka irika, opaita tyaari Pava, pikempiyetara eerokaite
jantakeri?” 34੅7]LPD\HWDWVLFKHUDDFKHUDD‫ێ‬ iroñaaka. 4੅3DLUDQLQRSDW]LPDPLQWKDYDL‫ێ‬
tanaintsiri, temaita oshiyavakaa okaratzi takeri tsipatanaariri ipaiyeetziri ‘Avotsi’
icheraavetaiyakarini. Tera onkante novamaayeteri. Osheki nonoshikayetake
iriyotero irika jevari opaita avisatsiri. shirampari, tsinane, maaroni, QDVKLWDNR‫ێ‬
Jotyaantakeri irovayirite iraanakeri Pablo takaantayetakeri. 5੅,xDD\HWDNHQDQDQWD\H‫ێ‬
janta jimaapiintaiyini. 35੅,NDQWDMRLULQND‫ێ‬ WDNHURLURNDPDDURLWHLMHYDUHRPSHUDWD‫ێ‬
kaaveetarira Pablo, eekero ishintsitatzi sorentsitaari eejatzi antarikonaite.
atziriite ikovi impasavaiteri, irootakera Iriiyetake payetakenari osankinarentsi
janatantatainakariri ovayiriite inkene ipakaantziri asheninka judío janta
irotzikaaventeri. 36੅Tema maaroiteni Damasco-ki. Ipoña niyaatake janta
joyaatakoventaitakeri, ikaimaiyini: nokokovayetziri irikaite, namayeteri jaka
“¡Povamayerivé!” Jerusalén-ki irovasankitaayeeteri.”
Iñaaventakotari Pablo Ikamantakota Pablo ikempisantantaari

37੅Irootzimatake irominkyeeteri (Hch. 9.1-19; 26.12-18)
jimaapiintzi ovayiriite, josampitanakeri 6੅“Ikanta naniitzi avotsiki, LURRW]LPD‫ێ‬
Pablo jevarika, ikantziri: “¿Kantatsima take nareetya Damasco, joveraaka

nonkinkithavaitakaimi kapicheeni?” Ari tampatzika ooryaatsiri, DULMRPDSRNDNH‫ێ‬
ikantanake jevari: “¡Tsika piyotziroka nari morekanaintsiri inkiteki, MRRUHQWDNR‫ێ‬
-$17$<(7$.(5,੄22 234
tapaakena nokatziyakara, 7੅DULQRW\DDQD‫ێ‬

keri kipatsiki. Nokematzi ñaanatanari, Ikamantantziro Pablo jotyaantaitziri
ikantana: ‘¡Saulo! ¡Saulo! ¿Opaitama inkinkithatakayeri pashinesatzi atziri
pipatzimaminthatantanari?’ 8੅1RVDPSLWD‫ێ‬ 17੅“Ikanta nopiyapaaka Jerusalén-ki,
nakeri naaka: ¿Niinkama eeroka niyaatake tasorentsipankoki noñaañaate,
Pinkatharí? Ari jakaitanakena: ¶1DDNDWD‫ێ‬ ari noñaavyavaitakari janta. 18੅Noñaakeri
kera Jesús Nazaret-VDW]LLW]LPLSLSDW]LPD‫ێ‬ Avinkatharite, ikantakena: ¶3LVKLQWVLWD‫ێ‬
minthavaitakeri.’ 9੅,NDUDW]LWVLSDWDL\DND‫ێ‬ nake, pishitove Jerusalén-ki, tema eero
nari iñeeyakeri oorentapainchari, iniroite ikempisantayeetzimi piñaaventena jaka.’
itharovaiyanakeni, WHPDLWDLQNHPDWKDWDL‫ێ‬ 19੅Ari nokantanakeri naaka: ‘Pinkatharí,
yeroni iriroriite iñaanataitakenara. jiyotaiyini maaroiteni niyaatapiintake

10੅Ipoña nosampitanakeri, nokantziri: tsika japatotapiintaita, QRPLQN\DDNDDQWD‫ێ‬
‘Pinkatharí. ¿Ipaitama pikoviri nantairi yetakeri ikaratzi kempisantayetzimiri
naaka?’ Ari ikantanakena Pinkathari: eeroka, osheki nopasatakaantavaitakeri.
‘Pintzinaye, piyaate nampitsiki Damasco. 20੅Tema jovamaayetakeriranki pinampire
Arira inkamantayeetemiro ompaitya Esteban, ñaaventakotzimiri eeroka, ari

pantayeteri.’ 11੅Tema mavityaaki nokaratzitakari eejatzi naaka janta,
jovanakena oorentakenari, MDNDWKDVKLWD‫ێ‬ naapatziyakotakari ovamaakeriri,
naana notsipayetakari irojatzi QDDPDYHQWDNDQLULHHMDW]LLLWKDDUHSD‫ێ‬
Damasco-ki. yeeni.’ 21੅Iro kantacha ikantanakena Pava:
12੅Ari isaikeri janta aparoni shirampari ‘Piyaate, tema naakatake otyaantemine
ipaita Ananías, xDDSLQNDWKDWDVRUHQWVLWD‫ێ‬ intaina isaikayetzira kaari pisheninkata.·੅µ
neri jinatzi, jimonkarayetziro
Ikantakaantane Moisés-ni. Ñaapinkatha Isaikimotakeri Pablo ijevarite ovayiriite
joviri maaroiteni judío nampitayetarori 22੅Ikanta ikemavakerora atziriite iroka,
Damasco-ki. 13੅Pokake Ananías iriñeena. japiitaiyanairo ikaimaiyini ikantzi:

Ikanta jareetapaaka, ikantapaakena: “¡Irika shirampari te arite irañe!
‘Iyeki Saulo, pokiryagai.’ Apathakero ¡Pashiryeeyaari!” 23੅Eekerora ishintsitatzi
nokantanaka nokiryaanai, DPHQDYDLWD‫ێ‬ ikaimaiyini, jotekakotaiyani iithaareki.੆*
naana. 14੅Eekero ikantanakityaana 24੅Ikanta jevari, ikantakeri irovayirite:
Ananías: ‘Eerokara iriyoyaane Ivavane “Paanakeri inthomointa irika, DPSDVDYDL‫ێ‬

avaisatziite. Jiyoyaakemi onkantya tavakeri onkantya inkamantantairori
piyotantaiyaarori ikovakaimiri irirori, RSDLWDLxDDYDLWDNHULRNDQWDMRYDWVLPDDQ‫ێ‬
ari piñaakeriri Cristo tampatzikatatsiri, takariri isheninkapayeeni.” 25੅Aritakera
ari pikemañaanetakeriri eejatzi. joosotayeetakeri impasavaitantaityaariri,
15੅Eerokatake kamantakotairine maaroni josampitanakeri Pablo pashine jevari,
atziriki. Piñaaventayetairo okaratzi ikantziri: “Irosankinatakotane Roma-satzi
piñaakeri, okaratzi pikemakeri. 16੅,URxDD‫ێ‬ nonatzi naaka. ¿Shinetaantsitatsima
katake, tekatsi poyaaventanake. impasavaitaitena, WHNHUDDWDUDLUDPHQDNR‫ێ‬
Pintzinaye, poviinkatya, pimpairyagairi \HHWDYDNHQDURRSDLWDQRNHQDNDDVKLWD‫ێ‬
Avinkatharite pinkovakotairi onkantya kari?” 26੅Ikanta ikemavakera irika,
LPSH\DNRWDQWDL\DDPLURULSL\DDULSH‫ێ‬ ipiyashitanaari ijevajanore irirori,
ronka.·੅µ ikantapairi: “Novinkatharite, ¢3L\RWD‫ێ‬
*¬22.23: Ikantaitzi eejatzi, jookavanetzitaka kipatsi tsika ipiyotaiyakani, tema ikisaiyatyaani.
235 -$17$<(7$.(5,੄22੄23
kema opaita antakeri? Iriitakera irika, tema okantzi Osankinajanorentsiki: ‘Eero

irosankinatakotane Avinkatharijanorite pikaviyiri jevatakaantatsiri.·੅µ
saikatsiri Roma-ki.” 27੅,NDQWDLNHPDYD‫ێ‬ 6੅Jiyotzi Pablo tsikarika ikaratzi
kera, ipokashitapaakeri Pablo, MRVDPSLWD‫ێ‬ jevajanoriite apatotainchari, Saduceo

paakeri: ´¢2PDSHURWDW\DDPDSRVDQNLQD‫ێ‬ jinayetatzi iriima pashinepayeeni Fariseo
takojanota eeroka?” Ari jakanake Pablo, jinatzi, ikantanake: “Iyekiite, Fariseo
ikantzi: “Jee.” 28੅Ikantzi jevari: “Oshekira nonatzi naaka, HHMDW]LQRVKHQLQNDPLULQ‫ێ‬
nopinakoventakari naaka onkantya kaite. Iroora jiyakoventantaitanari
nosankinatakotantyaari.” Ikantzi Pablo: iroñaaka tema nokempisantaatziiro
“Tetya naaka, MRVDQNLQDWDNRW]LWDLWDND‫ێ‬ irañaayetai kamayetatsiri.” 7੅Ikantakera
nara ovakera notzimapaake.” 29੅,NHPDL\D‫ێ‬ Pablo, ari iñaanaminthatavakaanakari
vakera ikantake, apathakero ikantanaka Fariseo-payeeni ipoña Saduceo-payeeni.
joosoryaakotanakeri. Itharovakaanakaro 8੅Tema ikantapiintaiyini Saduceo-payeeni:
jevari, MRRVRWDNDDQWDNHULUDRVDQNLQDWDNR‫ێ‬ “Eero jañaayetai kamayetatsiri, te

tachari Roma-ki. intzimanete maninkariite, te intzimanete
eejatzi shiretsi.” Iriima Fariseo-payeeni,
Jaayetanairi Pablo japatoyetapiintaiyani ikempisantayetzi irirori omaperoyetatya
ijevare judío-payeeni irokapayeeni. 9੅Ari ichecheraataiyini
30੅Okanta okitaitamanake, ikovi maaroiteni. Ikanta iyotzinkariite Fariseo,
LUL\RWDMDDQWHMHYDULRSDLWDMLPDLPDQHPLQ‫ێ‬ ikatziyayetanaka, ikantanake: “Irika
thatantariri judío-payeeni irika Pablo. shirampari te ontzime ikenakaashitane.
-DSDWRWDNDDQWDNHULLMHYDUHRPSHUDWDVR‫ێ‬ .HPSLWDNDUDPDQLQNDULLWVLxDDQDVKLUHWD‫ێ‬
rentsitaari, ipoña ijevajanore keriri, aamaashityarika shiretsi.”
judío-payeeni. Jomishitovakaantakeri 10੅(HQLURUDLVKLQWVLWD\HWDW]LLFKHFKHUDDWDL‫ێ‬
Pablo, MRPLVDLNDNHULWVLNDUDMDSDWRWDL‫ێ‬ yini, itharovanake ijevare ovayiriite ari

yani. irovatsinaavaitaitakeri Pablo,
23
1੅Jamenaminthatapaakeri Pablo LNDLPDNDDQWDNHLURYD\LULWHLURPLVKLWRYDL‫ێ‬
jevajanoriite apatotainchari, riita janta, iraanairi jimaapiintaiyini.
ipoña ikantanakeri: “Iyekiite, QDDPDDNR‫ێ‬ 11੅Okanta otsirenitanai, joñaakagaari
ventapiintaka naaka eero otzimanta eejatzi Avinkatharite, ikantairi: “Pablo,

nantzimoteriri Pava.” 2੅Ikanta Ananías, eero pitharovi, arira piñaaventakena
omperatasorentsijanori, LSDVDYDDQWHWD‫ێ‬ janta Roma-ki pikempitaakerora jaka
kaantakeri Pablo. 3੅Iro kantacha Pablo, Jerusalén-ki.”
ikantanakeri: “¡Kamatavirí, Pavara
Ikinkithashireeta irovaiteri Pablo
pasatemine eeroka! Saikavetakami jaka
pamenakotantyaanaro Ikantakaantaitane, 12੅Okanta okitaitamanake, LNLQNLWKDWD‫ێ‬
¢7HPDSLSL\DWKDWDURSLSDVDWDNDDQWDNH‫ێ‬ vakaiyakani tsikarika ikaratzi judío,
nara?”੆* 4੅Ikanta apatotainchari, LNDQWDQD‫ێ‬ ikantavakaiyani: ´7KDPHDPDVKHNDYHQ‫ێ‬
keri Pablo: ´¢$ULPDSLQNDQWHULSLQNDYL‫ێ‬ taiyerine Pablo irojatzi ovantakyaariri.”
yeri iromperatasorentsijanore Pava?” 13੅Anaanakero 40LNDUDWDL\LQLUDVKLUDPSD‫ێ‬
5੅Ikantzi Pablo: “Iyekiite, te niyoveta riite kantaintsiri. 14੅,SRxDML\DDWDVKLWDQD‫ێ‬
naaka omperatasorentsijanori jinatzi, keri ijevare omperatasorentsitaari, eejatzi
*¬23.3: Kantakotachari jaka kamataviriri, iriiyetakero omperatasorentsitaneriite, kempitarori

okitamaroveta jovantaitariri kaminkari. Pamenero Mt. 23.27.
-$17$<(7$.(5,੄23੄24 236
antarikonaite, ikantaiyakerini: ´1RNDQWDL‫ێ‬ kameetha. Paanakeri pinkathariki Félix.”

yakeni nomashekaventaiyerine Pablo 25੅Ari josankinatakerori irotyaanteneriri
irojatzi novantakyaariri. 15੅Intsityaa pinkathari, okantzi:
pintsipatavakaiyaani eerokaite pikaratzi 26੅´,URVDQNLQDUH&ODXGLR/LVLDVMRW\DDQ‫ێ‬
papatotapiintaiyani, pinkampitairi ijevare tziniri pinkathari Félix: 2VKHNLQRYHWKD‫ێ‬

ovayiriite, pinkantairi: ‘Pamainari Pablo tami. 27੅,ULNDVKLUDPSDULNDQRW\DDQWDNH‫ێ‬
onkitaitamanake namenakoperotaineri miri, joirikakaantavetakari judío-payeeni
ikenakaashitakari.’ Impoña naakaite jaka, iroovetainchami iroverimi. Ikanta
aamaventa nonkantaiyakya novavakeri QL\RWDNHLURVDQNLQDWDNRWDQHDMHYDMDQR‫ێ‬
tekera irareetapaakyaata jaka.” rite Roma-ki jinatzi, naanake novayirite,
16੅Kemake itzineri Pablo, jatanake nookaventakeri. 28੅Nokovatziira niyote
LPDDSLLQWDL\LQLRYD\LULLWHLQNDPDQWDSDD‫ێ‬ RSDLWDLNHQDNDDVKLWDNDULLULNDMLPDLPDQH‫ێ‬
keri. 17੅Ipoña Pablo ikaimake aparoni tantaitariri, naanakeri japatotapiintaiyani
ovayiri, ikantakeri: “Paanakeri irika ijevajanorite, 29੅QRxDDW]LLPDLPDQHYHQWD‫ێ‬
evankari janta pijevariteki, tzimatsi opaita shiitari Ikantakaantaitane jashiyetari
inkamanteriri.” 18੅Ikanta ovayirika iriroriite. 7HNDWVLRPSDLW\DLURYDQWDLW\DD‫ێ‬
jaanakeri ijevariteki, ikantapaakeri: riri, te arite eejatzi irashitakovaitaiteri.
“Jevarí, ikovakotakena Pablo namakemiri 30੅Tema nokemakera ikovaiyatziini
irika evankari, W]LPDWVLLNRYLULLQNDPDQWH‫ێ‬ judío-payeeni iroveri, irootakera

miri.” 19੅Ipoña jevarika, jaanakeri notyaantantakamiriri iroñaaka eeroka.
evankarika jantyaatziini, josampitakeri: 1RNDQW]LWDNDULHHMDW]LLULNDLWHPDLPDQH‫ێ‬
“¿Opaita pinkamantenari?” 20੅Ikantanake vaitziriri inkamantemiro eeroka opaita
evankari: “Ikinkithashiretaiyakani itzimaventantariri irika.”
judío-SD\HHQLLQNRYDNRWHPLRQNLWDLWDPD‫ێ‬ 31੅Jimonkaratakero ovayiriite. Jaanakeri
QDLSDDQDLUL3DEORMDQWDMDSDWRWDSLLQWDL‫ێ‬ tsirenipaite Pablo janta Antípatris-ki.

yani jevajanoriite, iramenakoperotero 32੅Okanta okitaitamanake, piyeeyaani
ikenakaashitane. 21੅Eerora pikempisantziri, ovayiriite aniitashitanainchari. Iriima

tema omanaiyakani 40 shirampariite. ikaratzi kyaakotanainchari eekero
Ikantaiyake: ‘Thame amashekaventaiyerine joyaatanakitziiri Pablo. 33੅,NDQWDMDUHHWDNDD‫ێ‬
Pablo irojatzi ovantakyaariri.’ Aritakera kari Cesarea-ki, ipapaakeri osankinarentsi
ovetsikaiyakani iroñaaka, joyaaventaiyani pinkatharika, ipoña ikantapaakeri:
tsika pinkante eeroka.” 22੅Ipoña jevarika “Pinkatharí, jirikara Pablo.” 34੅Arira
jotyaantairi evankari, ikantavairi: “Eerora ithonkakero pinkathari iñaanatavakero
pikamantantziro iroka.” osankinarentsi, josampitanakeri Pablo,
ikantziri: “¿Tsika pipoñaaka?” Ikantzi
Jovavisaitakeri Pablo Pablo: “Nopoñaaro Cilicia-ki.” 35੅Ikantanake:
janta pinkathariki Félix ´$ULQRQNHPDNHPLDSDDWDDULULNDLUDUHHWD‫ێ‬
23੅Ikanta jevarika ikaimake apite paakya ikaratzi maimanetzimiri.” Ipoña
pashine ijevarite ovayiriite, ikantakeri: ikantakaantake iraayeetanakeri ipankoki
“Papatote 200 povayirite, pintsipataakeri Herodes, ari iraamaventayeetyaariri.
70 ovayiriite kyaakotachaneri moraki,
eejatzi pashine 200DDWVLQHULLURYDWKDD‫ێ‬ Iñaaventakotari Pablo janta Félix
24
mento. Paanakeri tsirenipaite Cesarea-ki. 1੅Okanta
avisanake 5 kitaite,
24੅,PSRxDSRYHWVLNDNHPRUDLQN\DDNRWD‫ێ‬ areetapaaka Cesarea-ki, Ananías
nakyaari Pablo, pinkempoyaaventerira omperatasorentsijanori itsipayetakari
237 -$17$<(7$.(5,੄24
antarikonaite ipoña iyakoventaneri ipaita thatantavaite, WHQRPDLPDQHWHULDW]LULSD‫ێ‬

Tértulo. Javisashitapaakeri pinkathari yeeni tasorentsipankoki, HHMDW]LQRNHPSLWD‫ێ‬
irimaimanetakaanteri Pablo. 2੅Ikanta kari jantapayeeni nampitsiki, tekatsira
jamayeetapaakeri Pablo, ñaavaitanake nomaimaneyete japatotapiintaita. 13੅Irikaite
Tértulo, ikantanakeri Félix: “Paasoonke kamantakotakenari iroñaaka jaka, eerora
eeroka, pinkathari, noñeeyironi kameetha iñeetziro omaperotatyaara ikantakotanari.
nosaiki, paasoonke piyotaneta osheki 14੅Ari okantavetakari, notsipataari naaka
pantakeneri kameethatatsiri nosheninka. ikaratzi ipaiyeetziri ‘Avotsi.’ Irootakera

3੅2NDUDWDNHUDLURNDQRxDDSLQNDWKDSHURMD‫ێ‬ LNDQWD\HWDNHULLURxDDNDLULNDLWHL\DNRYHQWD‫ێ‬
norite Félix, RVKHNLUDLSDDVRRQNHWDSLLQ‫ێ‬ neri nokempisantashivaitane onatzi. Aña
taiyakemi maaroiteni nosheninka. 4੅Iro ari nokenakairori naaka noñaapinkathatziri
kantacha eero osamanitanta, nokovatzi Pava ikempisantziri pairani novaisatziite.
pinkempisantavakena kapicheeni Nokempisantziro Ikantakaantane, eejatzi
nonkantemiri. 5੅Noñaakeri naaka, irika irosankinarepayeeni Kamantaneriite. 15੅Ari
shirampari ovaariperotaneri jinatzi. noshiyayetari iriroriite, joyaaventari Pava
Ithonka ikekenayetake nampitsiki, tera irovañaayetairi kamayetaintsiri, tera
intaani imaimanetakeri nosheninka intaani irañaayetai kameethashireri aña
nokaratzi no-judío-tzi, irijatzira irimatzitaiyaaro kaariperoshireri.
MHYDWDNDDQDLULULLNDUDW]LSDLWDVKLYDLWD‫ێ‬ 16੅Irootake nokovantapiintakari eero otzimi
chari ‘Oshiretanaariri Nazaret-satzi.’ ompaitya nantzimoteriri Pava, eejatzi

6੅Ikovake eejatzi irovaariperoteromi atziriite irirori. 17੅Avisakera osheki osarentsi
notasorentsipankote, LURRWDNHQRLULND‫ێ‬ nokekenavaitake, nopiyaa nonampiki
kaantakariri, QRNRYDL\DYHWDNDQDPHQD‫ێ‬ namai nompashitapaiyaariri nosheninka
kotantyaarimi Ikantakaantaitanari kovityaavaitatsiri, nokovavetapaa eejatzi
naakaite. 7੅Iro kantacha, ipokapaake nompometapainerimi Pava. 18੅Irootakera
jevari Lisias, jaapithatanakeri, MRYDWVLQDD‫ێ‬ nantziri tasorentsipankoki, aritake
vaitanakena. 8੅Ikantanakena: ‘Ontzimatye QDPHHWDNHURQRLVKLRQNDQW\DQRQNLWHYD‫ێ‬
SL\DDWDL\HQLMDQWDSLQNDWKDULNLLURYHWVL‫ێ‬ thatantaiyaari, tetya osheki nonkarataiyeni,
kemiro kantainchari.·,QWVLW\DSRVDPSLWD‫ێ‬ tekatsitya nomaimanevaite janta.
jaanteri eeroka ayotantyaarori Aripaitera iñaayetapaakenari tsikarika
N\DDU\RRULRNDQWDQRPDLPDQHPLQWKDWDQ‫ێ‬ ikaratzi judío poñeenchari Asia-ki.
takariri.” 19੅,ULL\HWDNHPLSRNDWVLQHMDNDLQNLQNLWKDWD‫ێ‬
9੅Irojatzira ikantzitaiyarini eejatzi kotena opaitarika iñaakotakenari. 20੅Tera
judío-payeeni ikaratzi pokaintsiri. impokaiyatyeeni irirori. Jirikatzimaitaka
10੅Ari itzinaavakotanaka pinkathari pokaintsiri jaka apatoventzitakanari,
onkantya iriñaavaitantyaari Pablo. Ipoña intsityaa inkantemiita tzimatsirika
ikantanake Pablo: ´2VKHNLQRNLPRVKLUH‫ێ‬ LxDDNRWDMDDQWDNHQDULMDQWDQRNHQDNDDVKL‫ێ‬
ventakemi eerokatakera kemenane tzitakari. 21੅Aama iro ikantakotanari
noñaaventakotyaara, tema niyotzi nokantaiyakeri japatoventantanari,
eerokatake ovetsikapiintakeneriri chapinkipaite, nokantakeri: ‘Iroora
nosheninkapayeeni imaimanetavakaa. jiyakoventantaitanari iroñaaka tema
11੅Kantatsi posampitakoventero eeroka, QRNHPSLVDQWDDW]LURLUDxDD\HWDLNDPD\HWD‫ێ‬
ovakera nareetaa naaka Jerusalén-ki tsiri.·੅µ
okaratzi 12 kitaite, QRNRYDYHWDQRxDDSLQ‫ێ‬ 22੅7HPDSLQNDWKDUL)pOL[ML\RWDNRSHUR‫ێ‬
kathatapairimi Pava. 12੅7HUDQRxDDQDPLQ‫ێ‬ tzitarira ipaiyeetziri “Avotsiveri,”
-$17$<(7$.(5,੄24੄25 238
irootakera jovashaantantanakarori, ,NLQNLVKLUHWDL\DNDQLLULURULLWHLURYDNDDQ‫ێ‬

ikantanakeri: “Aririka impokake jevari teri niyankithakineki avotsi. 4੅Ari
Lisias, ari inkamantaperotapaakenaro ikantanake Festo: ´$ULWDNHMDVKLWDNR\HH‫ێ‬
iroka.” 23੅Ipoña ikantakeri ijevare takeri Pablo janta Cesarea-ki, LURRW]LPD‫ێ‬
ovayiriite: ´(HNHURUDSDDPDYHQWDW\HH‫ێ‬ take niyaatai janta. 5੅,QWVLW\DDLUR\DDWDL‫ێ‬
yaari Pablo, pishinetzimaityaari yanakenani pijevarite, tzimatsirika
LUDUHHW\DDULLUDDSDW]L\DQHLPSDQWDYD‫ێ‬ ikenakaashitane irika shirampari, ari
kyaariri kovityiimotariri.” piyakoventeriri janta.”
24੅Okanta pashine kitaite, aritakera 6੅Tera osamaniperote isaikavaitapainte
piyaara Félix, itsipatakaro iina Drusila, Festo janta Jerusalén-ki, piyaa Cesarea-ki.
judío onatzi iroori. ,NDQWDLNDLPDNDDQWD‫ێ‬ Okanta okitaitamanake, ithointapaa
pairi Pablo inkemavakeri iriñaaventeneri isaikamentoki ipinkathariventantzira,
tsika okantakota javentaashiretantaariri ikaimakaantakeri Pablo.੆* 7੅Ikanta
Jesucristo. 25੅Iro kantacha Pablo ikyaapaake Pablo, ari ipokaiyapaakeni
MHWDQDNDURLxDDYHQWDQDNHQHULWDPSDW]L‫ێ‬ judío-payeeni poñaayetainchari
kashiretaantsi, ñaakoshiretaantsi, Jerusalén-ki, ikantakovaitapaakeri osheki
irovasankitaantayeetai apaata. Ari kaariperori, RNDQWDYHWDWHLULxDD\HYH‫ێ‬
itharovanakeri Félix, ikantanakeri: tyaaro omaperotatyaarika okaratzi
“¡Aritapaake, piyaatai! Ari napiitairo ikantakoyetziriri. 8੅,ULLPD3DEORxDDYHQWD‫ێ‬
QRQNDLPDNDDQWDLPLDSDDWDQRVDLNDVKL‫ێ‬ kotanaka irirori, ikantake: “Tekatsi
vaityaarika.” 26੅Tema joyaaventavetatya kaariperori nantake naaka, WHQRPSL\D‫ێ‬
Félix impinaterimi Pablo, onkantya thatyaaro Ikantakaantaitakeneriri
irovashaantakaantantaiyaariri. Irootake nosheninkapayeeni, te novaariperotero
japiipiitantavetakariri ikaimakaantziri tasorentsipanko, te nonkaviyavaiteri
inkinkithavaitakairi. 27੅Avisakera okaratzi eejatzi César ijevajanorera Roma-satzi.”
apite osarentsi. Ari okaratapaakeri 9੅Iro kantacha pinkathari Festo ikovatziira
ipinkatharitzi Félix. ,NRYDW]LLUDLUDDSDW]L‫ێ‬ iraapatziyapiintyaari judío-payeeni,

yapiintyaari judío-payeeni, MDVKLWDNRWD‫ێ‬ josampitanakeri Pablo: “¿Pikovi piyaate
kaantanakeri Pablo. $ULUDMLPSR\DDWDSDD‫ێ‬ Jerusalén-ki, namenakotantyaamiri
riri pashine pinkathari paitachari Porcio janta?” 10੅Ikantanake Pablo: “Iroora
Festo. tampatzikatatsi nosaike naaka jaka
pamenakotena, tema eerokatake jovake
Ikovake Pablo iriitajaantake César ijevajanore Roma-satzi. Aritake
amenakoterine César piyotaiyakeni tekatsi kaariperori
25
1੅Aritake ipairyeetakeri Festo nantzimoyeteriri nosheninkapayeeni
impinkathariventante. Iro judío. 11੅2QW]LPDW\HHULNDPLQRNHQDNDD‫ێ‬
avisanake mava kitaite jatake shiperotane, DULWDWVLPLLURYDPDD\HHWH‫ێ‬
Jerusalén-ki ipoñaanakaro Cesarea-ki. nami. ,URRPDWHNDWVLUDQRQNHQDNDDVKLWD‫ێ‬
2੅Ikanta ijevare omperatasorentsitaari kya, te aritzi potyaantena janta. 1RNRYD‫ێ‬
itsipayetakari iriiperoriite judío-payeeni, tziira iriitajaantake pinkathari César
ikamantakotavakeri Pablo. 3੅,NRYDNRWD‫ێ‬ amenakotenane.” 12੅,SRxD)HVWRLNLQNLWKD‫ێ‬
keri irotyaantairi Pablo Jerusalén-ki. vaitakaakeri ikarataiyini ipinkatharitzi.
*¬25.6: Kantakotachari jaka “tera osamaniperote,” irojatzira ikantakoyeetzitari 8 terika 10 kitaite

isaikavaitapaintzi.
239 -$17$<(7$.(5,੄25੄26
Ari ikantanakeri: ´3LNRYDW]LLUDLUDPHQD‫ێ‬ shirampari.” Ari ikantzi Festo: “Aritake

kotemi César, arira piyaateri janta.” pinkemajaantakeri onkitaitamanake.”
23੅Okanta okitaitamanake, ikyaake janta
Jaayeetanakeri Pablo pinkathariki Agripa Agripa itsipatakaro Berenice ovaneenka
13੅Ipoña pinkathari Agripa itsipatakaro ikantayetaka. Itsipayetakari eejatzi ijevare
iina Berenice pokaiyakeni Cesarea-ki, ovayiriite, LSRxDLULLSHURULLWHDW]LULVDLND\H‫ێ‬
irovethatyaari Festo.੆* 14੅,NDQWDLVDLNDYDL‫ێ‬ tatsiri janta. Ikantakaantake Festo
tapaintzira janta, ikinkithavaitakaakeri iramayeeteri Pablo. 24੅Ari iñaavaitanakeri
Festo ikantakotara Pablo, ikantakeri: Festo, ikantzi: “Pinkathari Agripa,
“Tzimatsi jaka aparoni shirampari ñaapinkathataariite ikaratzi apatotainchari
MRRNDQDLULSLQNDWKDUL)pOL[MDVKLWDNR\HH‫ێ‬ jaka, jirikatake irika shirampari. Osheki
takeri. 15੅Tema niyaatakera chapinkipaite jiyakoventavaitakeri judío-payeeni janta
Jerusalén-ki, osheki ikantakovaitavakeriri Jerusalén-ki eejatzi jaka Cesarea-ki.
LMHYDUHRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULLWHLWVLSD\H‫ێ‬ ,FKHFKHUDDWDSLLQWDL\LQLLNRYLLURYDPDD\HH‫ێ‬
takari antarikonaite, ikovakotakena teri. 25੅Noñaamaitakaro naaka tekatsi
novakaanteri. 16੅Ari nokantanakeri naaka: LQNHQDNDDVKLW\DLULNDLURYDPDD\HHWDQW\DD‫ێ‬
‘Jiroka nametaiyarini naakaite riri. Iro kantamaitachari, iriitajaantakera
Roma-satzi: Ontzimatye irapatotaiyaani kovaintsiri iramenakoteri Augusto, iroora
ikaratzi maimanetavakaachari, onkantya okovantataitakari notyaanteri janta. 26੅Iro
iriñaaventakotantyaari iyakoventaari. kantacha tera noñaatye naaka ompaitya
Omaperorika otzimi ikenakaashitane, nosankinateneriri pinkatharijanori tsika
aritake onkantake irovayeeteri.’ 17੅,URRWD‫ێ‬ ikantakota irika, LURRWDNHQDPDNDDQWDQWD‫ێ‬
kera nomatakeri ipokaiyakera iriroriite, kariri piñeeyerine eerokaite, HHURNDWDMDDQ‫ێ‬
te noshenkaapaake, MDWDNHQDQRVDLND‫ێ‬ takera pinkathari Agripa namakeneri,
mentoki, QRNDLPDNDDQWDNHULVKLUDPSD‫ێ‬ RQNDQW\DDULULNDSLQNDUDWHURSRVDPSLPLQ‫ێ‬
rika. 18੅Iro kantamaitacha okaratzi thateri, tzimataikera nosankinateri.
LNDQWD\HYHWDSDDNDULL\DNRYHQWDYHWDND‫ێ‬ 27੅Tema te onkameethatzimotena naaka
riri, te noñeero onkantaperotya okaratzi notyaante aparoni ashitakotaari, eerorika

nokinkishiretakovetakariri. 19੅Intaani otzimajaantzi tsika osankinatakotya
LxDDYHQWDVKL\HWDNDURLNHPSLVDQWDVKLYDL‫ێ‬ okaratzi ikenakaashitakari.”
yetari, iñaaventakeri eejatzi ipaiyeetziri
Jesús jovamaayeetakeri, iriitakeya Iñaaventakota Pablo Agripa-ki
ikantziri Pablo eeniro jañi. 20੅Temaita
26
1੅Ipoña Agripa ikantanakeri
niyotero naaka tsika nonkantero iroka, Pablo: “Kantatsi piñaavaite

nosampitakeri Pablo ikovirika iriyaate eeroka.” Ari itzinaavakotanaka Pablo,
Jerusalén-NLRQNDQW\DLUDPHQDNR\HHWDQ‫ێ‬ ñaavaitanake, ikantzi: 2੅“Pinkatharí
tyaariri janta. 21੅Iriima Pablo ikovake Agripa, ovanaa nokimoshiretake
iriitajaantake amenakoterine César nonkinkithavaitakaimi iroñaaka, nokovi
Augusto avinkatharijanorite Roma-ki. QRxDDYHQWHURRNDUDW]LLNDQWDNRYDL\HWD‫ێ‬
,URRWDNHUDQRNDQWDQWDNDULLUDVKLWDNR\HH‫ێ‬ kenari judío-payeeni. 3੅7HPDSL\RSHUR‫ێ‬
tavakeri irojatzi notyaantantakyaariri.” W]LURHHURNDRNDUDW]LMDPH\HWDULDVKHQLQ‫ێ‬
22੅Ipoña Agripa, ikantanakeri Festo: kapayeeni judío. Irootakera nokovantari
“Nokovira nonkemeri naaka irika pinkempisantavakena nonkantemiri.”
*¬25.13: Irika Agripa, ipaitaitziri eejatzi Herodes.
-$17$<(7$.(5,੄26 240
Irañaantare Pablo tekera Japiitziro Pablo ikinkithatakota

inkempisantanakeeta ikempisantantaari
4੅“Jiyotaiyinira (Hch. 9.1-19; 22.6-16)
nosheninkapayeeni
MXGtRWVLNDQRNDQWDHHQLURQHYDQNDULWD‫ێ‬ 12੅“Iroora niyaatantakari nampitsiki
paake, nosaikimoyetantakariri janta Damasco, jotyaantakenara ijevare

Jerusalén-ki, 5੅naakatapiintakera omperatasorentsitaariite. 13੅Iro kantacha
monkaravaitaneri Fariseo, WHQRPSL\D‫ێ‬ niyankithakineki avotsi, joveraaka
thanetyaaro Ikantakaantaitane. ,QNRYD\H‫ێ‬ WDPSDW]LNDRRU\DDWVLULQRxDDNHRRUHQWD‫ێ‬
terikami, kantatsira inkinkithatakotena. nainchari inkiteki, MDQDDQDNHULLVKLSDNL‫ێ‬
6੅Irootajaantakera nosaikantari iroñaaka ryaane ooryaa, joorentakotapaakena
jaka, tema noñaaventakitziiro okaratzi nokatziyaka naaka, eejatzi ikaratzi
ishinetakeneriri Pava pairani avaisatziite, tsipatakanari. 14੅Notyeeyanakeni
tsika otzimi oyaakoneentaiyakarini maaroiteni kipatsiki. Nokematzi
aakaite. 7੅Pinkatharí Agripa, irojatzira iñaanayeetanakena noñaaneki
noyaakoneentzitakari naaka, irootake hebreo-thatatsiri, ikantana: ‘¡Saulo!
LNDQWDNR\HWDNHQDULLURxDDNDDVKHQLQND‫ێ‬ ¡Saulo! ¢2SDLWDPDSLSDW]LPDPLQWKDWDQWD‫ێ‬
payeeni. Irojatzira joyaakoneentzitakari nari? Eerokatakera ovasankitaavaitacha
PDDURQLDVKHQLQNDLWHLW]LPLLFKDULQH\H‫ێ‬ apaniro, RNHPSLYDLWDNDURSLPSDW]LPLQ‫ێ‬
taari 12 itomiiteni Israel-ni. Irootake thatatyeeyaaromi thoyempithovari.’
iñaashintsiventashivaitapiintayetakari 15੅Ipoña nakanakeri naaka: ‘¿Niinkama
MDQWDYDLWDLQHUL3DYDRQNDQW\DLULxDDQWD‫ێ‬ eeroka Pinkathari?’ Ari jakanakena

yetaiyaarori. 8੅¢2SDLWDPDNDDULSLNHPSL‫ێ‬ Novinkatharite: ‘Naakatakera Jesús, itzimi
santantayeta eerokaite jovañiirira Pava pipatzimaminthatakeri. 16੅¡Pintzinaye!
kamavetainchari?” ,URRUDQRxDDNDQWDPLULLURxDDNDSDQWDYDL‫ێ‬
tantanakyaanari. $ULRQNDQW\DSLQNLQNL‫ێ‬
Ipatzimaminthavetakari Pablo thatantanakyaarori okaratzi piñaakeri
kempisantzinkariite iroñaaka, onkarate piñeeri eejatzi apaata
9੅“Nomatzitavetakarora naaka pairani nantakaimiri. 17੅Aritakera piñeero
noñaashintsivaitashitaka, QRNLQNLVKLUH‫ێ‬ nontsiparyaakoventaimi pisheninkaki,
vaivetaka nantayetemi osheki tsika eejatzira janta kaari pisheninkata tsika
RPSDLW\DRQNDQW\DQRPDLPDQHWDQW\DD‫ێ‬ notyaantemira iroñaaka. 18੅2QNHPSLYDL‫ێ‬
riri ikaratzi pairyaanairiri Jesús taiyaaro pokiryaakaayetairimi. Aritapaake
Nazaret-satzi. 10੅Irootakera nantakeri ikenashivaitaka tsirenikiriki, DxDLUDQLL\H‫ێ‬
Jerusalén-ki. Ishinetakenaro ijevare tai kitainkariki. $ULWDSDDNHLSLQNDWKDUL‫ێ‬
omperatasorentsitaari, RVKHNLQDVKLWDNR‫ێ‬ ventakeri Satanás, DxDLUL3DYDSLQNDWKD‫ێ‬
takaantakeri irikaite itasorentsitakaitairi. riventairine. $ULRQNDQW\DQRPSH\DNRWDQ‫ێ‬
Ikanta noñaayetziri jovamaayeetziri taiyaariri iyaariperonka, QRWDVRUHQWVLWD‫ێ‬
onimotana. 11੅7]LPDWVLRVKHNLQRYDVDQNL‫ێ‬ kaayetairi aventaashiretaiyaanari naaka.
WDD\HYHWDNDULRQNDQW\DLURYDVKDDQWDQ‫ێ‬ Tema irootake ishinetayeetakeneriri.·੅µ
tyaarori ikempisantzi. $ULQRNDQWDSLLQWD‫ێ‬
yetakeriri tsika japatotapiintaita. Osheki Te impiyathavaitanakya Pablo
nokisaneentakitakeri irikaite, QRSDW]LPD‫ێ‬ joñaakayeetakerira
minthavaitakeri, ari nomatzitakari 19੅“Pinkatharí Agripa, WHUDQRSL\DWKDWD‫ێ‬
saikayetatsiri pashineki nampitsi.” naka joñaakayeetakenarora inkiteki,
241 -$17$<(7$.(5,੄26੄27
20੅aña netanakaro nokinkithatakaanakeri kapicheeni nokantakemiri, terika,

Damasco-satzi, Jerusalén-satzi, ipoña oshekirika nokantakemiri, onkamintha iri
maaroiteni nampiyetarori Judea-ki Pava kantakaiyaarone, tera intaani
eejatzi ikaratzi kaari asheninkata, eeroka pinkatharí, aña eejatzi maaroiteni
nokantayetziri: ‘Pimpiyashiyetairi Pava, pikaratzi pikemaiyakenani iroñaaka,
SDQWD\HWDLURRxDDNDQWHURQHSRYDVKDDQ‫ێ‬ pinkempitakotaiyaanaro nokantakara
tairo piyaariperonka.’ 21੅Irootakera naaka, RQNDQWDYHW\DHHURMRRVR\HHWDQWD‫ێ‬
kantakaantzirori, joirikakaantavetakanari miro ashirothaka.”
nosheninkapayeeni tasorentsipankoki, 30੅Ipoña ikatziyanaka pinkathari Agripa
ikovavetaiyakani irovena. 22੅Iro kantacha itsipatakaro Berenice, HHMDW]LLNHPSLWDQD‫ێ‬

MLQHVKLQRQNDWDNDQD3DYDHHNHURQL\DDWD‫ێ‬ kari pashine pinkathari Festo,
kaatziiro noñaaventziri iroñaaka. LSRxDDQDNDPDDURLWHQLLNDUDW]LWKRLQWDLQ‫ێ‬
Noñaaventaineri maaroiteni, iriiperorite chari, 31੅jataiyanakeni jantyaatziini
ipoña kaari iriiperoyetatsine. Okaratzira ikinkithavaitakotziro iroka. ,NDQWDQWDYD‫ێ‬
nokinkithatapiintake, tera notekapaintero kaiyani: “Eeromi jashitakovaitaajatzirimi
okaratzi josankinayetakeri Moisés-ni, irika shirampari, tekatsi inkenakaashitya
ipoña Kamantaneriite. 7HPDMRVDQNLQDWD‫ێ‬ onkantya irovamaayeetantyaariri.”
koyetakero onkarate avisayetatsineri, 32੅Ipoña Agripa ikantanakeri Festo:
ikantayetakeranki: 23੅Ontzimatye inkame “Aritakemi apakagairimi irika shirampari,

Cristo, LURNDQWDFKDDULULNDLQNDPDYHWD‫ێ‬ HHURPLLNRYDMDDQWDNHPLLULURULLUDPHQD‫ێ‬
kya iri etakaantyaarone irañagai eejatzi. koteri César avinkatharijanorite
Ari onkantya iriñaaventantayeetyaaniriri Roma-ki.”
avisakotaantsi asheninkapayeeni, ipoña
iriñaaventayeetaineri eejatzi kaari Jotyaantaitakeri Pablo Roma-ki
27
asheninkata.” 1੅Ikanta ikovaiyakeni irotyaanteri
Pablo janta Italia-ki, LQWVLSDWDLWD‫ێ‬

Ikovi Pablo inkempisantakairi Agripa
keri pashinepayeeni ashitakotaari, arira
24੅Ikantayetakerora Pablo iroka, LNDLPD‫ێ‬ niyaatzitanakyaari eejatzi naaka.
nake Festo: “¡Pablo, pishinkiventatya! Jovayeetakeri paitachari Julio jevatziriri
2NDQWDNDDPLSDDNRYHQWDNDURSLxDDQD‫ێ‬ irovayiriite pinkatharijanori Augusto,
vaitzi.” 25੅Ari jakanakeri Pablo: iriitakera aanakerine. 2੅$ULUDQRWHWDNRWD‫ێ‬
“Pinkatharí Festo. Te noshinkiventya, nakari Adramitio-satzi niyaatero Asia-ki.
okaratzi nokantayetakeri omaperotatya. Nokaratanakeri Aristarco Tesalónica-satzi
26੅Jiyotakoperotzirori pinkathari Agripa saikatsiri Macedonia-ki. 3੅2NDQWDRNLWDLWD‫ێ‬
iroka, irootake nokantantayetakarori manake areetakana Sidón-ki, DULMDULSHUR‫ێ‬
irokapayeeni. Niyotzi naaka jiyotakotziro tapaakari Julio irika Pablo, ishinetakeri
maaroni, tera omanakoyetya iroka. irareetapaintyaari iraapatziyanepayeeni
27੅Pinkatharí Agripa, ¢WHPDSLQNHPSLVDQ‫ێ‬ impantavakyaariri kovityiimotariri.
tero okaratzi josankinayetzitakari 4੅Ipoña navisanakera Sidón-ki, ari
Kamantaneriite? 1L\RW]LQDDNDSLNHPSL‫ێ‬ omonthaakotakanari tampyaa, te onkante

santziro.” 28੅Ari jakanakeri Agripa: namaatakote, iro nokenakotantanakari
“¿Piñaamatsitakema pikantakena othampishiki Chipre. 5੅1DDWKDNLU\DDQD‫ێ‬
kapicheeni ari pinkempisantakaakena, kero inkaare irojatzi janta Cilicia-ki ipoña
nokempitantaiyaariri ‘Cristo-veriite?·੅µ Panɹlia-ki. Ari nareetakari Mira-ki,
29੅Ikantzi Pablo: “Okantavetaka nampitsi saikatsiri janta Licia-ki. 6੅Ari
-$17$<(7$.(5,੄27 242
jiñeetapaake pashine notetantanaiyaari ishinetakero onoshikakotena tampyaa.

poñaachari Alejandría-ki iyaatero 16੅Osheki nopomerentsitakaro pitotsi
Italia-ki, ari jotetaiyakenari jevari. thatainchari amaatakomentotsiki.
7੅2VKHNLNLWDLWHQDPDWVLQNDNRWDQDPDDWD‫ێ‬ Nokenakotanakera othampishi paitachari
kotzi. Osheki nopomerentsivaitaka Clauda te ontampyaaperote janta. 17੅Ari
nareetantakari Gnido-ki. Eenirora QRWH\HWDNHURULSLWRWVLNDMDQWDDPDDWDNR‫ێ‬
omonthaakotatyaana tampyaa, QRPRQ‫ێ‬ mentotsiki. Tema itharovakaatyaaro
tyaakotanaka Salmón-ki, QRVKLQDPSLWD‫ێ‬ notzitakotya impanemashiki eentatzira
nakero othampishi Creta. 8੅Osheki inkaare ipaiyeetziro “Sirte,µMRRVR\HHWD‫ێ‬
opomerentsitaka namaatakotzi, irojatzi kero onampinaki amaatakomentotsi eero
nareetantakari nampitsi ikantaitziro okotaanta. ,VKLQHWDQDNHURRQRVKLNDNRYDL‫ێ‬
“Avochaaki” okarikitapai nampitsi Lasea. tena tampyaa. 18੅Ikanta okitaitamanake,
9੅Avisake osheki kitaite namaatakotake, eekero oshintsitatzi otampyaatzi, ari
aritake kyaarontsitzimatapai, NRYHHQNDWD‫ێ‬ jetanakaro joviinkakaantanake
nake namaatakote. ,URRWDNHLNDQWDQWDQD‫ێ‬ irovaakaro. 19੅Okanta pashine kitaite,
kari Pablo:੆* 10੅“Pinkempisantaiyavakena, joviinkayetanakero eejatzi okaratzi
NHPSLWDNDDNRYHHQNDWDNRWDW]LDPDDWD‫ێ‬ ashitajaantari amaatakomentotsi.
kote, DULWDNHDPSH\DNHURDPDDWDNRPHQ‫ێ‬ 20੅2VKHNLNLWDLWHDYLVDLQWVLULWHQRxDD\H‫ێ‬
totsi, eejatzira povaakaropayeeni, aritake tairi ooryaa eejatzi impokiro. Iniroitera

ankamakaarantayetake eejatzi.” 11੅Iro notampyaatakote te niyotaiyeni aririka
NDQWDFKDLMHYDUHRYD\LULLWHWHLQNHPSL‫ێ‬ navisakoyetai.
santeri Pablo, iri ikempisantake ashitarori 21੅Tema avisakera osheki kitaite te
amaatakomentotsi ipoña antakotzirori. novaiyaani, ikantanake Pablo: ´3LQNHP‫ێ‬

12੅Tera onkameethatatye irovavisairo pisantavakena, okameethaveta arimi
kyaarontsi tsika jaatakovetaka, LNRYDL\D‫ێ‬ pinkempisantakenami irojatzi asaikakemi
keni iriyaaneentaiyeni Fenice-ki Creta-ki. Eeromi añaayetziro okaratzi
saikitachari janta Creta-ki, ari onkantya ovaariperoyetakairi. 22੅Iro kantamaitacha
eero oñaashirenkantari tampyaa iroñaaka, eero okantzimoneentami, tema
kenayetatsiri kirinka eejatzi katonko. eero pikamakaantavaitzi aparoni,
$ULUDLNRYDL\DNHQLLURYDYLVDLURN\DDURQ‫ێ‬ RQNDQWDYHWDN\DRPSH\DLURNDDPDDWDNR‫ێ‬
tsi. mentotsi. 23੅Inkaaranki tsireni, noñaake
maninkari, irotyaantane Pava Ashitanari,
Itampyaatakotzi inkaareki nantavaitziniri, 24੅ikantakena: ‘Pablo, eero
13੅Ikinkishiretaiyani
ari onkantake pitharovi, tema ontzimatye pareetya
iramaatakote tema ovakera etapaakaro iriñeemi César pinkatharijanori Roma-ki.
otampyaatzi kapicheeni. $ULQDPDDWDNR‫ێ‬ ,ULQHVKLQRQNDWHPL3DYDHHURNDSDYLVDNR‫ێ‬
taiyanakeni othapyaaki Creta. 14੅Iro takaantayetaiyaariri pikaratakerira jaka
osamanitake kapicheeni antarotapaake amaatakomentotsiki.’ 25੅Ari ikantakenari.
tampyaa, ipaitapiintaiyirini iriroriite ,URRWDNHUDSLQWKDURPHQWDVKLUHWDQWD\H‫ێ‬
“Euroclidón,µRRNDQWDSDDNDURDPDDWDNR‫ێ‬ tyaari, tema naventaashiretakari naaka
mentotsi, 15੅onoshikakotanakena. Te iriñe Pava, niyotake aritake omatataikya
tsika inkantanairo iramaatakomento, okaratzi ikamantakenari maninkari. 26੅Iro
*¬27.9: Kantakotachari jaka “kyaarontsitzimatapai,” irojatzira ikantakoyeetziri

“ikaratapiintakero itzivaitaiyani.”
243 -$17$<(7$.(5,੄27੄28
kantacha ontzimatye omposakotya ithonkakero jovaiyakani, MRYLLQNDNR\HWD‫ێ‬

aparoniki othampishi.” nake ovaritentsi onthomakaneentantyaari
27੅Okanta aparoni tsireni, aritake tenari.
avisanake 14 kitaite, areetakana
inkaareki Adriático onoshikakovaitakena Otsitsiyake
tampyaa. Niyankiityaake tsireni, ari 39੅Okanta okitaitamanake, irikaite
LNDLPDL\DQDNHQLDQWDNRW]LURULDDPDWDNR‫ێ‬ antakotzirori, okompitzimotapaakari
mentotsi ikinkishiretaiyani iro nareetaiya kipatsika, iñaapaake eejatzi oparaite. Ari
kipatsiki. 28੅Ari jimonkarataiyakero tsika ikovaiyanakeni iraatakotaiyeni janta.
overaa osaankanaatzi, iñaatziiro te 40੅Itotakoyetanakero oosotantari
osaankanaaperote, ipoña japiitakero aayeentzirori amaatakomentotsi,

eejatzi, LxDDW]LNDSLFKHHQLRVDDQNDQDDWD‫ێ‬ jookanakero, itzinaakoyetanairo iniroite
pai.੆* 29੅Itharovaiyini nomposakotya, manthakintsi, jovetsikaiyanairo iyomaro
joviinkake 4D\HHQWHURQHDPDDWDNRPHQ‫ێ‬ impoopatantyaari inkene iraatakote
totsi opoopaki, ari iñaañaataiyanakeni oparaiteki.੆* 41੅,URNDQWDFKDD\HHQWDNRWDL‫ێ‬
onkitaitetantyaari thaankiperoini. 30੅Iro yapaakani othovaki eentaatzi inkaare, te
NDQWDFKDLNDUDW]LDQWDNRW]LURULLNLQNLVKL‫ێ‬ onkantanai noshevatakotanai. 7DQNDWDL‫ێ‬
retaiyakani irishiye, LURWHWDQWDQDN\DD‫ێ‬ nake opoopaki ookantaperotapaakarora
romi pitotsi thatayetainchari, MDPDPHQD‫ێ‬ otamakaane inkaare. 42੅$ULLNRYDL\DQD‫ێ‬
tanakaro iroviinkaiyeroni ayeenterone NHQLRYD\LULLWHLURYDQDNHULPLDVKLWDNR‫ێ‬
othovaki amaatakomentotsi. 31੅Iro taariite, eero jamaayetanta irishiyayete.
kantacha Pablo ikamantakeri jevari, 43੅Iro kantacha ijevare ovayiriite,
ipoña irovayirite, ikantakeri: “Aririka ikovatziira irovavisaakoteri Pablo, te

irishiyayetake irikaite, HHURUDSDYLVDNR\H‫ێ‬ irishineteri irovamaayeeteri, intaani
tai eerokaite.” 32੅Ari itotakotanakerori ikantayetanakeri: “Ikaratzi iyotziro
ovayiriite pitotsi, jovamaatakero. jamaatzi, iramaateeta kipatsiki.”
33੅Irootaintsi onkitaitzimate, LNDQWDQ‫ێ‬ 44੅“Iriima pashinepayeeni irontarekayetya
take Pablo: “Aritake avisake 14 kitaite inchakotaki inkene iramaayete.” Arira

oyaaventa ompaitya avisatsine, te okantari navisakotantaari maaroite.
povayetaiya eerokaite. 34੅Okovaperotatya
LURxDDNDSR\DRQNDQW\DSDxDDQWD\H‫ێ‬ Isaikake Pablo othapishiki paitachari Malta
28
tyaari, tema tekatsi kamakaantatsine 1੅Ikanta
navisakoyetaira
aparoni.”੆* 35੅Ikantakera Pablo, MD\LPRWD‫ێ‬ maaroiteni, ari niyotaiyake iroka
keri tanta, ipaasoonketakeri Pava. othampishi opaita Malta. 2੅$ULMDDNDPHH‫ێ‬
Ipetoryaakero, ovanaka. 36੅Ipoña thaiyavakena maaroiteni nampiyetarori
jiminthataiyanakani maaroni, RYDL\DQD‫ێ‬ janta. Tema oparyaatzi inkane,
kani eejatzi. 37੅Jiroka nokarataiyini katsinkaite okantaka, jovaampatake
notetaiyani 276 atziri. 38੅Aritakera paampari, ari ikaimaiyakena. 3੅Ari
*¬27.28: Kantakotachari jaka “te osaankanaaperote,” irojatzira ikantayeetziri pairani 20

ashempavako, ikantaitziro iroñaaka 36 metro. Kantakotachari eejatzi “kapicheeni
osaankanaatapai,” irojatzira ikantayeetziri pairani 15 ashempavako, ikantaitziro iroñaaka 27
metro. *¬27.34: Kantakotachari jaka “tekatsi kamakaantatsine aparoni,” iroora oshiyarori
ikantaitzi eejatzi “eero opeyakaantavaita aparoni kishitsi.” *¬27.40: Kantakotachari jaka
“itzinaakoyetanairo inirote manthakintsi,” irootakera ookantari tampyaa inkene irishiyakoyete
otetantayetarori amaatakomentotsi.
-$17$<(7$.(5,੄28 244
jiyaatanake eejatzi Pablo iraye irirori ivavanetashivaitaitari.੆* 12੅$ULQDUHHWDL\D‫ێ‬

tsitsi, iro ipiyavetapaaka irovapairo kani janta Siracusa-ki, mava kitaite
itsima, shitovanake maranke, jatsikakeri nosaikanake janta. 13੅Ipoña navisanake
irakoki. 4੅Ikanta iñaayetakeri nampitarori janta irojatzi nareetantakari Regio-ki.
janta jovikantapaakari, LNDQWDYDNDL\DQD‫ێ‬ Ikanta okitaitamanake, okamintha
kani: “Irika shirampari ovantzinkari otasonkakotakena tampyaa kenatsiri
jinatzi, okantavetaka javisakovetaka katonko, irojatzi nareetantakari
impiinkemi, temaita ishinetaiteri Puteoli-ki pashine kitaite. 14੅Ari
irañee.”੆* 5੅,URNDQWDFKD3DEORMRWHNDQD‫ێ‬ noñaapaake tsikarika ikaratzi iyekiite,
keri maranke paampariki. Tekatsi ikantavakena nosaikavaitanake. Iroora
avishimoterine. 6੅Joyaaventaiyani nosaikimovaitantanakariri onkarate 7
ireeniyakairi irojatzi inkamantanakyaari. kitaite. Arira nopoñaanaari irojatzi
Ikanta osamanitakera iñaayetakeri tekatsi nareetantyaari Roma-ki. 15੅Ikanta
avishimoterine, ikantayetanai: “Pava ikemakotaiyakena iyekiite nampitarori
jinatziira irika shirampari.” Roma-ki, jomonthaavakana avotsiki
7੅Tzimatsiya janta jevari nampitarori LSDL\HHW]LUR´$SLRµWVLNDML\RPSDULYDLWDL‫ێ‬
othampishiki paitachari Publio. tapiinta. Okanta janta ipaiyeetziro
Otzimimotziri okarikiini irovane. “Mavapankori,” ari joyaaventakanari
Jaakameethayetakena maaroiteni pashine. Ikanta Pablo iñaayetapaakerira
jaanakena janta. 0DYDUDNLWDLWHQRVDLNL‫ێ‬ iyekiite, ipaasoonketanakeri Pava,
movaitakeri. 8੅Ariya nokemakotakeri iriri tharomentashire ikantanaka. 16੅Arira
Publio ikatsirinkavaitatzi, ishaavaitatya. nareetapaaka Roma-ki. Ikanta ijevare
Ikyaashitanakeri Pablo. Ikanta iñaaxDDWD‫ێ‬ RYD\LULLWHMRYDYLVDDSDDNHQHULDVKLWDNR‫ێ‬
koventakeri, jantantakari kapicheeni taariite pashine jevari. Iriima Pablo
irako, apathakero ikantanaka, VKLQWVLWD‫ێ‬ ishinetakeri isaikavaitapaake tsikarika
nai. 9੅Jantakerora iroka, pokayetanake ikoviro, DSDURQLRYD\LULDDPDYHQWDNRWD‫ێ‬
PDDURQLPDQWVL\DULLWHLNDUDW]LQDPSLWD‫ێ‬ riri.
rori janta othampishiki, MRYDVKLQFKDD\H‫ێ‬
takeri. 10੅Ari ipashiyetanakairi osheki Ikinkithatakaantzi Pablo janta Roma-ki
tsikarika opaiyetarika. Ikanta notetanaara 17੅Ikantaavisanakera mava kitaite
niyaatantaiyaari, LSD\HWDYDDQDQDD\HWD‫ێ‬ nareetapaakara, japatotapaakeri Pablo
nairi. iriiperoriite judío-payeeni nampitarori
Roma-ki. Ikantakeri: “Iyekiite, SDLUDQL‫ێ‬
Areetaka Pablo Roma-ki WDNHMDDNDDQWDYDLWDNHQDDVKHQLQNDSD‫ێ‬
11੅Ikanta nosaikakera mava kashiri janta yeeni janta Jerusalén-ki, LSRxDMRYDYLVDD‫ێ‬
othampishiki, ari notetanaari pashineki kaantakena ijevareki Roma-satziite.
amaatakomentotsiki, RW]LPLRYDYLVDDNH‫ێ‬ Irootake jantayetakeri, okantavetaka
rori eejatzi janta kyaarontsi. Opoñaaro tekatsi nantzimoyevetyaariri, te
eejatzi iroka amaatakomentotsi janta nomaimanevetyaaro okaratzi jameyetari
Alejandría-ki. Jovetsikayeetakero pairani avaisatziite. 18੅-RVDPSLVDPSLYHWD‫ێ‬
othovaki iroshiyakaantaro “Tsipantsi” kari ijevariite Roma-satzi janta, tera
*¬28.4: Irootake ikantakeri, tema iñaajaantzi atziriite iri Pava otyaantakeneriri maranke,
irovasankitairi. *¬28.11: Ipaitaitziri jaka “Tsipantsi,” iriiyetakera apite itomipayeeni
ivavanetashivaitaitari paitachari “Júpiter,” Cástor ipoña Pólux.
245 -$17$<(7$.(5,੄28
iriñaashitya nonkenakaashityaari iraapatziyavakaatyeeyaani, aparopayeeni

onkantya irovamaantantyaanari, LNRYDYH‫ێ‬ jiyaatayetanai. Joveraantavaari Pablo
taka irapakaakaantainami. 19੅Iro kantacha ikantavairi: “Jirokara ikantzitaitakariri
asheninkapayeeni judío te inkovaiyeni, pairani pivaisatziite, iñaavaitakaakeri
ontzimatye nonkovakoteri iriitajaantake Tasorentsinkantsi Kamantaneri Isaías-ni,
amenakotenaneri César, okantavetaka ikantakeri:
WHNDWVLQL\DNRYHQWD\HWHQDDNDDVKHQLQND‫ێ‬ 26 Piyaate, pinkanteri irika atziriite:
payeeni. 20੅Irootakera napatotantamiri Pinkemaiyavetakya, eeromaita

iroñaaka eerokaite nonkamantayetemiro. pikemathataiyavakero.
1RxDDYHQWDNRWDSLLQWDLULUDLW]LPLR\DDNR‫ێ‬ Pamenaiyavetya, HHURPDLWDSLxDJDL‫ێ‬
neentayetari maaroiteni Israel-mirinkaite, yironi.
LURRWDNHUDSLxDDQWDNDQDULMDNDMRRVR\H‫ێ‬ 27 Tema kisoshire ikantaiyakani
tantanaro ashirotha.” 21੅$ULLNDQWDL\DQD‫ێ‬ irikaite.

keni iriroriite: “Tera noñe naakaite Matayempi jinaiyake.
irosankinatakotaitemi poñaachaneri Mavityaaki jinaiyake eejatzi.
Judea-ki. Tekatsi nonkemakotemiri Irootake kaari iñaantaiyaroni.
eejatzi jareeyetara asheninkapayeeni Kaari ikemantaiyani,
jaka. 22੅Intaani nokemakoventakeri Kaari ipampithashiretantaiyani,
LxDDYHQWDNR\HHWDNHULNHPSLVDQWDVKLYDL‫ێ‬ Tera inkempisantaiyeni, HHURQRYDYL‫ێ‬
taachari. Nokovaiyini nonkememi tsika saakotairi.
pikantzi eeroka.” 28੅Piyotaiyeroni eerokaite iroka, aritakera
23੅Ikinkishiretaiyakani irapatotya LURYDYLVDDNR\HWDLUL3DYDNDDULDVKHQLQ‫ێ‬
pashine kitaite. $ULUDMDSDWRYHQWDL\DND‫ێ‬ kata. Aritake inkempisantayetai
rini osheki atziri jimaapiintzira Pablo. iriroriite.” 29੅Ikantakerora Pablo iroka
Iñaaventakeneri tsika ikanta Pava ñaantsi, jataiyanakeni judío-payeeni,
ipinkathariventantai, joñaakayetakeri osheki iñaanaminthatavakaanaka.
tsika josankinatakoyeetzitakari Jesús, 30੅Arira isaikapairi Pablo okaratzi apite
jetanakaro irosankinareki Moisés-ni osarentsi. $ULMDDNDPHHWKD\HWDSLLQWDNH‫ێ‬

LURMDW]LLURVDQNLQD\HWDQHNL.DPDQWDQH‫ێ‬ riri ikaratzi areetayetariri. 31੅$ULLxDDYHQ‫ێ‬
riite. 7HPDMHWDQDNDURUDRNLWDLW\DDPD‫ێ‬ tapiintakerori ipinkathariventantai Pava,
nake irojatzira sheeteeni. 24੅Tzimatsira ML\RWDDQWDSLLQWDNRWDLULHHMDW]L$YLQNDWKD‫ێ‬
tsika ikaratzi kempisantavakeriri, iriima rite Jesucristo. 7HNDWVLUDRxDDVKLUHQND‫ێ‬
pashinepayeeni temacheeni. 25੅Tera vaiterine.
IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI
ROMA-SATZIITE
okaratzi jantziri Jesucristo. 1RSDDVRRQNH‫ێ‬

Ovethataantsi takoventzimi eerokaite, tema ithonka
1
1੅Naaka Pablo osankinatzimirori, ikemakoyeetakemi tsikarikapayeeni tsika
iromperatane Jesucristo nonatzi, pikantayetanaa pikempisantayetai. 9੅Ari
tema iriitake kaimashiretakenari nokantapiintanaatya noñaaxDDWDNRYHQ‫ێ‬
notyaantajanorite, irijatzi pairyaakena tzimi. Iriira Pava iyotatsi, itzimi
nonkamantantero Kameethari Ñaantsi nantavaishintsitaineri noñaaventanairo
ñaaventakotziriri Pava. 2੅Iroka .DPHHWKDULfDDQWVLWVLNDMLxDDYHQWDNR‫ێ‬
.DPHHWKDULfDDQWVLLURRUDLVKLQHWDDQWD‫ێ‬ tara Itomi. 10੅Aririka noñaañaateri,
keri Pava, otzimi jiñaaventakeri pairani nokovakotziri ishinetainaata niyaate
kamantantaneriite Osankinatasorentsiki, pisaikaiyini eerokaite, iroorika
3੅tsika ikantakota Itomi, Avinkatharite inkovakaakenari naaka. 11੅7HPDQRNRYD‫ێ‬
Jesucristo, itzimi kempitapaakari tziitataike noñaayetemi. Nokovi
eenchaaniki itzimakera icharinetavakari nonkaminthaashireyetemi onkantya
David-ni. 4੅Ikanta jañagairanki, aripaitera paavyaashireyetantyaari. 12੅Ari onkantya
joñaakantakari Itomi Pava jinatzi nontharomentakaantyaamiri eeroka,
otzimimotziri ishintsinka, WDVRUHQWVLVKL‫ێ‬ piñaakenarika naaka tsika nokanta
reri jinatzi. 5੅Ikamintha Cristo okanta naventaashiretari Cristo. $ULSLQWKDUR‫ێ‬
ikaminthaantaanari Pava. ,ULSDLU\DDNH‫ێ‬ mentakaiyaanari naaka, noñaakemiri
nari notyaantajanoritai, QRQNDPDQWD\H‫ێ‬ HHMDW]LHHURNDLWHWVLNDSLNDQWDSDYHQWDD‫ێ‬
tairi pashinesatzi atziri kaari asheninkata, shiretari.
inkempisantayetaita iriroriite. 6੅Eejatzira 13੅Iyekiite, nokovi piyotaiyeni iro
eerokaite Roma-satzi ari akaratzitaka QRNLQNLVKLUHWDSLLQWDNDQL\DDWHSLVDLNDL‫ێ‬

ikaimashiretai Jesucristo. 7੅,NDLPDVKLUH\H‫ێ‬ \LQLHHURNDLWHRQNDQW\DQRxDDQWD\HW\DD‫ێ‬
taimi pintasorentsishiretai pikaratzi miri povapyaayetaiya, nokempitaakerira
pinampitaro Roma-ki. Iretakotane Pava pashinesatziite atziri. Iro kantacha,
pinayetzi. 2QNDPLQWKDLQHVKLQRQNDYDL‫ێ‬ osheki otzitzikapiintakenari. 14੅Iro
taimi Ashitairi Pava, HHMDW]LLQNHPSLWD‫ێ‬ kantacha ontzimatye niyaatashiyetairi
yemi Avinkatharite Jesucristo, SLxDD\H‫ێ‬ Griego-thataintsiri, kaari
tero kameetha pisaikayete. griego-thatatsine, iyovaiyetanaatsiri,
eejatzi kaari iyovaiyetatsine. 15੅,URRWD‫ێ‬
Ikovi Pablo irareetyaari Roma-satziite kera, nokovantari noñaaventairo eejatzi
8੅Jiroka
netavakyaari nonkante: Kameethari Ñaantsi janta pinampiyetaro
Nopaasoonketziri Pava, okantakaantziro eerokaite Roma-satziite.
246
247 ROMA-6$7=,,7(੄1
“Iyotaneri nonatzi,” iro kantacha aña

Itasorenka Pava ovavisaakotantatsi masontzishireri jinayetanai. 23੅Iro
16੅Tema te nompashiventakonetyaaro RSRxDDQWDULMRYDVKDDQW]LURLxDDSLQNDWKD‫ێ‬
naaka noñaaventero Kameethari Ñaantsi. vetari Pava, itzimi kañaanetatsiri. Ari
Tema iro oshiyajaantakarori iroomi jetayetanakaro iñaapinkathayetziro
itasorenka Pava, LURRYDYLVDDNRVKLUH\H‫ێ‬ ovetsikaantsi iroshiyakaaro atziri, tsimeri,
tairine maaroni kempisantayetaatsine. piratsi, eejatzi ikaratzi kamathayetatsiri
Nokempitaakerora naakaite kipatsiki.
no-judío-yetzi, naakatake etanakaro 24੅Irootakera ishinetantakariri Pava
nokempisantanake, LSRxDMLPSRL\HWD‫ێ‬ irikaite ayimaneenteri iyaariperonka.

paake griego-thataintsiri. 17੅Tema iro Irootake jantantapiintakarori okaratzi
Kameethari Ñaantsi kamantakotziriri impashiventaventyaarimi.
Pava tsika ikanta itampatzikashiretakairi 25੅Jovashaantaminthatashitana-karo
atziriite. Arira ikantakaanta irirori ikempisantavaantetziri Pava otzimi

iraventaashireyeetanakyaaririka. Tema kyaaryootatsiri, LQWDDQLLNHPSLVDQWD\HWD‫ێ‬
irootake josankinayeetantakarori, nakero thaiyaantsi. -LxDDSLQNDWKD\HWDQD‫ێ‬
kantatsiri: kero jovetsikayeetziri, oshiyavaitakaro
7DPSDW]LNDVKLUHLULQDDW\HHDYHQWDD‫ێ‬ iroomi omperatyaarinemi. Temaita
shireri, DULLULxHHURLUDxDDQWDL‫ێ‬ LxDDSLQNDWKDWDQDLUL3DYDLW]LPLRYHWVLND‫ێ‬
yaaro. yetakerori maaroiteni iroka, tsika itzimi
añaapinkathatapiintziri aakaite. Ari
Kaariperoshireriite inatzi atziriite onkantyaari.
18੅,ULLPDDW]LULLWHNDDULWDPSDW]LNDVKLUH‫ێ‬ 26੅Irootakera ishinetantakariri Pava
yetatsine, thainkatasorentsitatsiri, irikaite ayimaneenteri inevetashivaitane.

ikisaneentaperotaitakeri Pava, MRxDDNDQ‫ێ‬ Irootake jantapiintantakarori okaratzi
tataikero iyatsimanka janta inkiteki. impashiventaventyaarimi. Ari etanakarori
Tema irikaite kaariperoshiretapiintatsiri, WVLNDULNDRNDUDW]LWVLQDQHHWHRSDDQWDVKL‫ێ‬
kempitavaitaka irotzikayetatyeeromi vaitantayeta. 27੅Ari ikempiyetanakari
kyaaryoori eero jiyotakoyeetantarori. eejatzi tsikarika ikaratzi shirampariite,
19੅Tema jiyotakovetari iriroriite Pava. Iri ipaantashivaitantanaka, LURLQHYHNLSHUR‫ێ‬
Pava kantakaarori jiyotakovetantakariri. \HWDNDLPSDDQWDYDNDL\DLVKLUDPSDULQND‫ێ‬
20੅Tema ovakera jetanakaro Pava kiini, MDQWD\HWDQDNHURLPSDVKLYHQWDYHQ‫ێ‬
jovetsikakero kipatsi, ari iriyotemi tyaarimi. ,ULMDW]LPDLWDNDRYDVDQNLWDDYDL‫ێ‬
atziriite tzimatsi Pava, jiñaayetakerora WDLQFKDRNDQWDNDDQW]LURLNHQDNDDVKLYDL‫ێ‬
irovetsikane. $ULRQNDQW\DLQNLQNLVKLUH‫ێ‬ takari.
tantyaarimi otzimimotziri Pava 28੅Iro opoñaantari ishinetayetziri Pava
ishintsinka, kañaaneri jinatzi irirori. LULNDLWHD\LPDQHHQWDYDL\HWHULL\DDULSH‫ێ‬

Tekatsira otekañaanetachane iroñaaka, ronka, iroora jantantayetakarori kaari
inkantayevetaiya: “Tera niyotero.” 21੅Aña aritatsine. 7HPDWHLQNLQNLVKLUHWDNRWD‫ێ‬
jiyotakovetaiyarini Pava, temaita piintanairi Pava. 29੅,URMDQWDSLLQWD\HWD‫ێ‬
iñaapinkathatapiintairi, WHLPSDDVRRQNH‫ێ‬ nake kaari tampatzikatatsine, LPD\HPSL‫ێ‬
tapiintairi eejatzi. ,QWDDQLLSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬ vaitzi, ipaantavaitanta, MLQHYHSHURNLYDL‫ێ‬
WDNRWDSLLQWDVKLYDLWDQDNDURNDDULSHURWD‫ێ‬ yetari kireeki, MDQWD\HW]LURNDPDDUR\HWD‫ێ‬
tsiri, irojatzi kaari ikinkishiretantanaa tsiri, jinevetantakovaita, MRYDQWDYDL\H‫ێ‬
kameetha. 22੅Ikantayevetaiyani: take, jimaimanetavakaavaiyeta, MDPDWDYL‫ێ‬
ROMA-6$7=,,7(੄1੄2 248
tantavaiyetzi, ikaviyantavaiyetzi, 30੅LNLVKL‫ێ‬ tyaaro impinayetairimi maaroiteni

matantavaitzi, ithaiyakotavakaavaita, okaratzi jantayeetakeri. 7੅Iri Pava
ikisaneentavaitziri Pava, LNDYL\DYRURWDQ‫ێ‬ DxDDNDD\HWDLULQHLNDUDW]LNDPDLWDQDND‫ێ‬
tavaitzi, ikantakaaperovaita, MLxDDSHUR‫ێ‬ rori kameethari, LURRWDNHUDMLxDDPDP‫ێ‬
vaiyeta, ML\RWDVKLYDL\HWDURNDDULSHURWD‫ێ‬ pyaantakarori irovaneenkaro, MLxDDPDP‫ێ‬
tsiri, ipiyathavaiyetari ashitariri, pyaaro iñaapinkathayeetairi, MLxDDPDP‫ێ‬
31੅imasontzishirevaiyetake, WHLULPRQNDUD‫ێ‬ pyaaro inkantaitatyeeni irañaanetai. 8੅Iro
vainetzi, te irinethaantaneyete, te kantacha, katsimakira inkantaiya Pava
irariperotantayete, WHLULQHVKLQRQNDWDQWD‫ێ‬ LURYDVDQNLWDD\HWDLULLNDUDW]LNDPDLWDSLLQ‫ێ‬
yete. 32੅Jiyovetaiyaroni irikaite okaratzi tanakarori inevetashivaitari, itzimi
ikantakaantakeri Pava, ikantake: piyathavaitakariri, imanintavaitakero
´,NDUDW]LPDWD\HWDNHURQHLURNDLQNDPD‫ێ‬ kyaaryootatsiri. 9੅Inkemaantsivaitaiya,
yetai.” Iro kantacha, HHNHURMDQWDSLLQWD‫ێ‬ LURYDVKLUHW]LLWDL\DPDDURLWHQLNDPDLWD‫ێ‬
yetanakitziiro, joiminthatakaayetakari piintakarori kaariperori. ,ULLUDHWDQDN\DD‫ێ‬
pashineete irimayetero. rone iriñeero nosheninkapayeeni judío,
impoña irimpoiyetapaake
Tampatzika jinatzi Pava aririka griego-thatatsiri. 10੅,ULLPDNDPDLWDSLLQWD‫ێ‬
iriyakoventante karori kameethari, DULLURYDQHHQND\H‫ێ‬
2
1੅Kempitaka pikantashirevaitaiyini taiya, iriñaapinkathayeetairi, kameetha
eeroka, ´2QW]LPDW\HLURYDVDQNLWDD‫ێ‬ isaikayetai. Iriira etanakyaarone iriñeero
yeeteri irikaite ikaariperotake.” Eero nosheninkapayeeni judío, impoña
pikantavaitziro iroka. Tema aririka irimpoiyetapaake griego-thatatsiri.
piyakoventavaiteri pashine atziri, 11੅Tema tekatsi atziri iramaakinete Pava.
eerokatakera iyakoventashivaitaincha. 12੅Maaroiteni kaari kemakoterone
¿Tema pantapiintero eeroka kaariperori? Ikantakaantaitane, DULRPSH\DNDDVKLWDL‫ێ‬

2੅Iro kantacha ayotaiyini tampatzikashire yaari iyaariperonka, WHPDHHURMDPHQDNR‫ێ‬
jinatzi Pava aririka iriyakoventante. Iri yeetairi jimonkarataakerorika
RYDVDQNLWDD\HW]LULLNDUDW]LPDWD\HWDNH‫ێ‬ Ikantakaantaitane. Iriima ikaratzi
rori iroka. 3੅Eerokaite patzirinkakiini, kemakovetakarori, ari iramenakoyeetairi
pikantapiintaiyinira, “Ontzimatye jimonkarataakerorika. 13੅Tema ikaratzi
LURYDVDQNLWDD\HHWHULLULNDLWHLNDDULSHUR‫ێ‬ NHPDNRYHWDDMDWDNDURUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
take,µ¢3LxDDMDDQWDNHPDHHURMRYDVDQNL‫ێ‬ tane, NDDULUDLULNDWDPSDW]LNDVKLUHW]LPR‫ێ‬
tagaimi eeroka Pava? 4੅¢3LPDQLQWDW]LL‫ێ‬ terine Pava, DxDLULWDPSDW]LNDVKLUHW]L‫ێ‬
rima irika neshinonkatziitakamiri, itzimi motakeriri itzimi monkarayetakerori.
oyaakoneentamiri, LW]LPLDPDWVLQNDYHQ‫ێ‬ 14੅Irikaite kaari nosheninkayeta, kaari
tamiri eejatzi? ¿Tema piyotakotero iroora kemakovetyaarone Ikantakaantane

jamatsinkaventantakamiri onkantya Moisés-ni, kaari ñaayevetyaarone tsika
LURYDVKDDQWDNDDQW\DDPLURULSL\DDULSH‫ێ‬ osankinata, LURNDQWDFKDMLPRQNDUDPLQ‫ێ‬
ronka? 5੅Eeromi pikovi povashaantairo thavaitashitakarori tsikarika okaratzi.
piyaariperonka, DULUDSLxHHURSDSHVKLWDL‫ێ‬ Okempivaitakarora ontzimatyeemi
yaaro iyatsimanka Pava. Tema apaata, SDVKLQHLNDQWDNDDQWDLWDQHLUDVKLWDL\DD‫ێ‬
aririka iroñaakantapaitetairo rimi iriroriite. 15੅Okempivaitakarora iroka
iyatsimanka, iramenakoyetairorika ,NDQWDNDDQWDLWDQHRVDQNLQDVKLUHWDQWD‫ێ‬
maaroiteni, tampatzikara inkantya kyaarimi, tema jiyotayetziro ompaitya
irovasankitaantayetai. 6੅2QNHPSLYDL‫ێ‬ irantayeeteri. Aririka irimonkaratairo,
249 ROMA-6$7=,,7(੄2੄3
kimoshire inkantya. (HURULNDMLPRQNDUD‫ێ‬ tema irootake oshiyakaaventzirori

yetziro, okempivaitakaro apaniromi jashiyetari Pava. Iro kantacha terika
iriyakoventavaitakya, tema jiyotakero irothotyeero irimonkarayetero maaroni
ikaariperovaitake. 16੅Irootajaantakera Ikantakaantaitane, amenaashivaitakara
irantayetairi apaata aririka inkantairi itomeshitaanita. 26੅Iriima pashinesatzi
Pava irika Jesucristo: “Pamenakoyetairo kaari asheninkata, NDDULWRPHVKLWDDQLWD‫ێ‬
maaroiteni jantayetakeri iromananekiini chane, DULULNDLULPRQNDUDPLQWKDWDVKLWD‫ێ‬
atziriite.µ,URRWDNHUDQRNDQWDNRWDSLLQWD‫ێ‬ kyaaro Ikantakaantaitane, iriitakera
keri noñaaventzirora Kameethari Ñaantsi. kempiperotanaiyaarinemi tomeshitaaniri,
tema jashiperotatyaari Pava. 27੅Impoña
Judío-payeeni ipoña Ikantakaantaitane LULNDNDDULWRPHVKLWDDQLULPRQNDUDPLQ‫ێ‬
17੅Iroñaaka nonkantayetemi eerokaite thatashitakarori Ikantakaantaitane, iriira
judío nosheninkayetane. Kempitaka amenakotaimineri apaata kyaaryoorika
pikantaiyake eerokaite: “Niyotakotziro pimonkarayiro okaratzi piyotakotziri,
Ikantakaantaitane. Niyotziri Pava. pipiyathatakarorika, iri iyakoventemine,
18੅Niyotziro okaratzi ikoviri. Niyotziro irovasankitagaitemi, okantavetaka
tampatzikatatsiri, tema jiyotaayetakenaro tomeshitaaniri pinavetaka eeroka.
Ikantakaantaitane. 19੅Ari onkantake 28੅Tsikara akantayeta koñaaroini
niyotayeri kaari iyoterone, kempitainchari avathaki, tera iro kantakaantajaanterone

irimavityaakitatyeemi, QRQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ ipaitantayeetairi “Judío.” Ari okempitari
WHURQRQNLWDLQNDWDNRWDW\HHULPLVDLND\HWD‫ێ‬ atominthavaitashitapiintaka avathaki,
tsiri otsirenikitzi. 20੅Ari niyotaayetairi WHUDLURNDQWDNDDQWDMDDQWHURQHDSDL\HWDQ‫ێ‬
masontzishireri. Kantatsi niyotairi kaari takari “tomeshitaari.” 29੅Aña opoñaantari
iyovaitatsine, kempivaitariri eenchaaniki. a-judío-yetzi iroora kantakaantzirori
7HPDRW]LPLPRWDQDQDDND,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ tsikara akantashireyeta. Ari okempitzitari
tane. ,URRWDNHPDW]LURULL\RWDQHSHURWD‫ێ‬ eejatzi añaantakarori atomeshitaka,
kaanta.” 21੅$ULULNDPLRNDQWDNDSLxDDYDL‫ێ‬ LURRUDNDQWDNDDQWDMDDQWDNHURULDVKLUHWD‫ێ‬
take piyotaayeteri pashine, ¢3L\RPDWVLWD‫ێ‬ kari. 7HUDLURDPRQNDUDPLQWKDYDLWDVKL‫ێ‬
kema eeroka? Tema pikantapiintzi eeroka: tantyaarori osankinatachari, onkantya
“Eero pikoshitzi.” ¿Tema pinkoshinete LQWKDURPHQWDYHQWDQWDLULDVKHQLQNDSD‫ێ‬
eeroka? 22੅Pikantapiintzi: ´(HURSLPD\HP‫ێ‬ yeeni, aña ashiretakarira Pava, ari
pitzi.” ¿Tema pimayempinete eeroka? intharomentaventayetai irirori.
3
Pikantapiintzi: “Eero piñaapinkathatziri 1੅Kempitaka pinkantake eerokaite:
oshiyakaantsi.µ¢7HPDSLQNRVKLWDVRUHQWVL‫ێ‬ ¿Tekatsima apantaine aakaite

tanete eeroka? 23੅Pikantakaaperovaitaka a-judío-tzi? ¢2SDLWDPDDWRPHVKLWDDULWDQ‫ێ‬
eeroka piyotakotziro Ikantakaantaitane. tari? 2੅Nokantzi naaka: Oshekira apantairi
¿Tema pipiyathataro eeroka, ari okanta aakaite. Jiroka etanakarori, iriira
pithainkantakariri Pava? 24੅Tema ari avaisatziite etakarori jiñaanatakeri Pava.
okanta josankinayeetakero, kantatsiri: 3੅Tema tzimatsi tsika ikaratzi avaisatziite
Eerokaite kantakaantakerori, iro te iroisokeroyetyaari Pava, ¿Irooma

LWKDLQNDWDVRUHQWVLWDQWDNDULSDVKLQH‫ێ‬ ompoñaantyaari Pava irovashaantero
VDW]LDW]LULLWHLSDLU\DDPLQWKDYDLWD‫ێ‬ joisokeroyetanta? 4੅Te ari onkantya. Aña
shitakari Pava. okantavetaka ithaiyanevetaka maaroiteni
25੅,NDUDW]LPRQNDUD\HW]LURUL,NDQWDNDDQ‫ێ‬ atziriite, Pava irirori te inthaiyanetya. Ari
taitane, arivetacha itomeshitaanitaka, okantzi josankinayeetakeri, kantatsiri:
ROMA-6$7=,,7(੄3 250
Ari pikantatya eeroka, tampatzika 12 Ithonka ipiyashiretaiyakani, tekatsi

ñaaneri pinatzi, apantyaarine.
Eerokami iramenakoyeetaimi, ari Te intzime impaitya matapiintairone
panaakotantakemi. kameethashireri.
5੅7HPDDQWDSLLQWD\HW]LURUDNDDULSHURQ‫ێ‬ Te intzimaajate aparoni.
kantsi, oñaakantziro tampatzikashire 13 Kaariperoñaanevaitake, RNHPSLYDLWD‫ێ‬
jinatzi Pava. .HPSLYDLWDNDDULDQNDQWD‫ێ‬ karo ithano iroomi omorona tsika

kemi: Iroora noyaariperoshirenka ikitayeetziri kaminkari.
RxDDNDQW]LURULRYDQDLNDPHHWKDSHURWD‫ێ‬ Amenenetaka ithaiya,
taike Pava, ¢2SDLWDPDLURYDVDQNLWDDPHQ‫ێ‬ Kepiyavaantevaitake joshiyakari
tantyaanarori okaratzi oñaakantzirori ikanta maranke.
ikameethaperotataitzira irirori? Kaarira 14 Tema ikishimavaitantapiintake,
tampatzikashireri. (Arira okanta ikaviyantayetzi.

akinkishirevaitari aakaite atzirinkakiini.) 15 Amekiitaka jiyaayetzi irovamaante,
6੅Tera ari onkantzimaitya. Kaarimi ikovi inkapathainkatakaante.
tampatzikashireri Pava, HHURW\DMDPHQD‫ێ‬ 16 Ipampithavokitapiintakero tsika
kovaiyetairimi osavisatziite, LURYDVDQNL‫ێ‬ ikenayeetzi japerotantaitzi, ikovi

taavaitairi. 7੅Kempitaka akantzi: inkemaantsitakaantavaite.
¿Opaitama irovasankitaantyaanari Pava 17 Te impampithavookitapiintairo
nothaiyaka, tema nothaiyapiintakara iro MDWDFKDULWVLNDLVDLND\HHWDLNDPHH‫ێ‬

NDQWDNDDQWDNDURULMLxDDSLQNDWKD\HHWDQ‫ێ‬ tha.
tari Pava tera ithaiyaneta irirori? 8੅.HPSL‫ێ‬ 18 Te iñaapinkathaakitairi Pava.
taka akantake eejatzi: £7KDPHDQNDDULSH‫ێ‬ 19੅Ayotzimaita iriyakoventairi Pava
rote! tema iro oñaakanterone kameethari. maaroiteni pankiventavaitakarori

(Irojatzira jiyakoventaitakenari naaka irimonkarayeteromi Ikantakaantaitane.
noñaaventakero kempitakarori iroka, Eero okantai irotekañaanetaiya inkante:
omaperotatya.) Iro kantamaitacha “Tetya namaakivaitero.” 20੅Tema te
irootake aritatsi irovasankitaayeeteri LQW]LPHLPSDLW\DPDWDNHURQHLULPRQNDUD‫ێ‬
ikaratzi ñaavaitzirori iroka. yero Ikantakaantaitane, ari onkantya
inkantantyaariri Pava: “Tampatzikashire
Tekatsira tampatzikashireri nonatzi.” Aña aririka ayotakoperotanairo
9੅¿Irooma kantakotacha jaka, Ikantakaantaitane, arira ayoperotziri
a-judío-yetzira aakaite te apantaperotai, ovana akaariperokitake.
HHURRNDQW]LDQDDNR\HWHULSDVKLQHVD‫ێ‬
tziite? Ari okantari, tema aritake Pava ovatampatzikashiretairi,
nokantzitaka maaroiteni akarataiyakeni, aririka aventaashiretanaiyaari
kempivaitakami ompeyakaashivaitakaimi 21੅Iro kantamaitacha, ovakera iroñaaka,
ayaariperonka, okantavetaka a-judío-tzi MRxDDNDLUR3DYDWVLNDRNDQWDDQWDPSDW]L‫ێ‬

eejatzi kaari judío-tatsine. 10੅Tema aritake kashiretantaiyaari. Te oshiyaro pairani,
osankinakotaka, kantatsiri: DSDQNLYHQWDVKLYDLWDNDURUD,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
Tekatsira tampatzikashireri, te WDQHRQNDQW\DDQWDPSDW]LNDVKLUHWDQWDL‫ێ‬
intzimaajate aparoni. yaarimi. Irootakera josankinatakoyetakeri
11 Te intzime kemathavaitaneri. kamantantaneriite, LURMDW]LUDMRVDQNLQDWD‫ێ‬
Tekatsira kovakovatairine iriyotairi kotajaantaitakeri Ikantakaantaitaneki.
Pava. 22੅Iriira Pava ovatampatzikashiretaineri,
251 ROMA-6$7=,,7(੄3੄4
aririka aventaashiretanaiyaari Jesucristo, kerora aventaashirenkantsi? ¡Tera ari

ankempisantanairi irirori. Iroñaaka tera onkantya! Aña apantaro iroka.
anashiyetaiya tsikara ikantayeta
pashineete, 23੅DxDPDDURLWHQLDNDDULSHUR‫ێ‬ Joshiyakaaventantzi Abraham
4
shiretake. Irootakera eero aritanta 1੅Thame ankinkishiretakotavakeri
añaayetairo irovaneenkaro Pava. 24੅Iro charinetanakairi Abraham-ni.
kantamaitacha, Pava, MRYDWDPSDW]LNDVKL‫ێ‬ ¢7VLNDPDLNDQWDLWDNHULULLULURULLWDPSDW]L‫ێ‬
reyetai, jineshinonkatziitantara irirori kashiretantaari? 2੅Iroomi ipankiventane
MRW\DDQWDLUL&ULVWR-HV~VLSLQDYHQWD\H‫ێ‬ Abraham-ni tampatzikashiretakairinemi,
taira aakaite. 25੅,URRWDNHMRW\DDQWDQWDND‫ێ‬ aritakemi inkantakaaperovaitakyaami
riri Pava inkapathainkatzimentai Cristo irirori. (HURPDLWDLNDQWDNDDSHURYHQWDD‫ێ‬
jovamaitakeri, DULRQNDQW\DLURWVLPD‫ێ‬ rimi Pava. 3੅-LURNDRNDQW]LUL2VDQNLQDMD‫ێ‬
U\DDQWDL\DDULUL3DYDDYHQWDDVKLUHWDL\DD‫ێ‬ norentsi:
ririka Cristo. Iro jimatantakarori Pava Javentaanakarira Pava irika
iroka, LULxDDQWD\HHW\DDULULDULLNDQWDLWD‫ێ‬ Abraham, LURRWDNHUDLNHPSLWD‫ێ‬
tyaani itampatzikashiretzi irirori. Pairani kaantaariri itampatzikashiretane.
3DYDRVKHNLLNLVDVKLYHWDNDURL\DDULSH‫ێ‬ 4੅Thame oshiyakaaventavakero: Aririkami
ronka atziriite, amaaki ikantapiintakero. irantavaite aparoni atziri, ipinayeetziri.

26੅Irooma iroñaaka, okempivaitaaro Tera jineshinonkatashiyeetakari, aña
iroshepithatakairomi ayaariperonka, ipinayeetatziiri jireevetayeetakeri
jovatampatzikashireyetai. Ari okanta jantavaitake. 5੅Iriima kaari antavaitatsine,
itampatzikashiretantari irirori, ari impoña iriñeero impinatashiyeetyaari,
RNDQW]LWDULHHMDW]LLWDPSDW]LNDVKLUHWD‫ێ‬ jineshinonkayeetatyaari irika. Arira
kaantariri ikaratzi aventaashiretanaariri LNDQW]LWDDULDW]LULWKDLQNDWDVRUHQWVLYDLWD‫ێ‬
Jesús. tsiri pairani, javentaashiretaarira Pava,
27੅¢7]LPDWVLPDLURxDDNDDQNDQWDNDDSH‫ێ‬ aritake iriñeero irovatampatzikashiretairi.
roventaiyaari? Tekatsira. ¿Opaitakama? $ULMLQHVKLQRQNDWDDULULMDYHQWDDVKLUHWDD‫ێ‬
¿Irooma kantakaantzirori tera intzime rira, WHLPSDQNLYHQWDYDLWDL\DDURMLPDWDQ‫ێ‬
impaitya monkaratajaanterone taarori. 6੅Eejatzi David-QLMLxDDYHQW]LWD‫ێ‬
Ikantakaantaitane? Kaarira, aña iro karo inkimoshiretakaayetairi Pava
kantakaantzirori aventaashirenka. itampatzikashiretane, inkarate kaari
28੅Eerora okantzi inkantakaaperovaitya ñaayeterone iriñaashintsivaiventyaaro,
tampatzikashireri, WHPDWHUDLQNLWVLULQ‫ێ‬ ikantake:
NHURLSDQNLQDYHQWDYDLYHWDNDURLULPRQND‫ێ‬ 7 Kimoshirera inkantaiya atziri itzimi
rayeteromi Ikantakaantaitane. Aña ipeyakoyeetairi ikaariperovetaka,

intaani jimatataikero javentaashiretaarira 2NHPSLYDLWDDURLURPDQDNR\HHWDD‫ێ‬
Cristo. 29੅¿Intaanima aakaite a-judío-yetzi tyeenerimi iyaariperonka.
jantzimoyetairo Pava? Tera. Aña ari 8 Kimoshirera inkantaiya atziri, itzimi
akaratairi kaari asheninkayeta, MDQW]LPR‫ێ‬ LSH\DNRSHURWDLQHUL3DYDL\DDULSH‫ێ‬

yetairo maaroiteni. 30੅Tema Pava aparoni ronka.
ikanta, tsika ikantajaantayetaira aakaite 9੅Irikaite intzime kimoshireyetaatsine,
jovatampatzikashireyetaira, arira ¿Intaanima aakaite akaratzi ipaiyeetai

LQNHPSLWDD\HWDLULUDHHMDW]LNDDULWRPHVKL‫ێ‬ “tomeshitaari?” Kempitaka tera, aña ari
taaritachane. 31੅¿Nomanintatziiroma MRVKL\D\HWDLHHMDW]LDDNDLWHNDDULWRPHVKL‫ێ‬
QDDND,NDQWDNDDQWDLWDQHQRxDDYHQWDNRWD‫ێ‬ tachane. Pinkinkishiretero akantakeri:
ROMA-6$7=,,7(੄4 252
Javentaanakara Abraham, irootakera irovatsimayeri Pava tera inkitsirinkero.

LNHPSLWDNDDQWDLWDDULULWDPSDW]LND‫ێ‬ 7HPDHHURPLRW]LPDNHPL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
shiretaneri. tane, HHURRW]LPLPLHHMDW]LLNHQDNDDVKLL‫ێ‬
10੅¿Tsikapaitema ikempitakaantaari Pava tane.
irika Abraham-ni itampatzikashiretane? 16੅Irootakera, itzimi ñaayetairone
¢$ULSDLWHPDMLPDWDNHURLWRPHVKLWDDULWD‫ێ‬ ishinetane Pava, iriiyetakera ikaratzi

kara? ¡Tera! Aña tekeramintha. 11੅Iroora DYHQWDDVKLUH\HWDDULULMLQHVKLQRQNDW]LL‫ێ‬
jimpoyaavaita Abraham-QLLWRPHVKLWDDUL‫ێ‬ tanta irirori. Ari onkantya maaroiteni
taa. Tema iroka tomeshitaaritaantsi icharineyetaari iriñaayetairo, tera intaani
DULULNDRPSLURPDWVLWDQDNHLURML\R\HHWDQ‫ێ‬ añaayetairo aakaite judío, LW]LPLLSD\HWD‫ێ‬
tari javentaayeetari Pava. Iro kantacha jaantaitakeri Ikantakaantaitane, aña
Abraham-ni javentaitzitavaitakari Pava, PDDURLWHQLLQNDUDWHDYHQWDDVKLUHWDL\DD‫ێ‬
aritake jovatampatzikashiretzitataikari rine Pava, oshiyakotaariri Abraham-ni.
tekeramintha intomeshitaarite. Arira Ari oshiyavaitaaro incharineyetaimi
ikantaka Abraham-ni jetantakarori Abraham-ni maaroni aakaite. 17੅,URRWD‫ێ‬
itampatzikashiretakaitziri. Irootake kera josankinayeetantakarori, kantatsiri:
ikempitakaantaitakariri iriitakemi $ULWDNHQRVKHN\DDJDLPLULFKDULQHQ‫ێ‬
FKDULQHQW\DDULULPLPDDURLWHQLWDPSDW]L‫ێ‬ tyaamine, eero okantaajatai
kashireriite, te onkovajaantaiya isheninkamirinkatavakagaiya.
intomeshitaarite. 12੅Omaperovetatya Iroora iroka ishinetane Pava. Irootake
aakaite ipaiyeetai “tomeshitaari” javentaashiretantanakariri Abraham-ni.
aakatake icharineperotane Abraham-ni, Omaperotatya irimonkaratairo Pava
akaratziri eejatzi atomeshitaaritai. Iro iroka, WHPDNDQWDWVLLULURULLUDxDDNDD\H‫ێ‬
kantacha tera iro ankempitajaantantyaari tairi kamayetatsiri, LULMDW]LRYHWVLND\HWD‫ێ‬
ikantara irirori itomeshitaarita, aña kerori kaari tzimayevetachane pairani.
aventaashiretanaarira Pava, LNHPSLWDDNH‫ێ‬ 18੅Jirokatake ikantakeriri Abraham-ni:
rora irirori Abraham-ni, MDYHQWDDVKLUHW]L‫ێ‬ ´$ULWDNHQRVKHN\DDJDLPLULFKDULQHW\DD‫ێ‬

takari tekeramintha intomeshitaarite. mine.” Iroora ikempisantantakari
Abraham-ni, okantavetaka osheki
Iro aventaashirenka añaantaiyaarori RSRPHUHQWVLW]LPRYHWDNDULLQNHPSLVDQ‫ێ‬
ishineyetakairi tantyaariri. 19੅Tera irovashaantapaintero
13੅Tema ishinepaitetakeneri Pava irika kapiche javentaashiretanakara. Eekero
Abraham-ni itsipataakerira inkarate ipampithashiretakotapiintanakityaaro
charinentyaarine, ishinetzitataikaniri iroka, ikantzi: ´¢7VLNDPDRQNDQWDDMD‫ێ‬
WHNHUDPLQWKDRVDQNLQDW\D,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ tyaaka iroka? Aña tzimataike naaka 100
tane. ,QWDDQLUDMDYHQWDDVKLUHPDWVLWDQD‫ێ‬ nosarentsite. Irootzimatake nonkamake.
kara Abraham-ni. 14੅Tema inkarate Iroka notsipa, Sara, te ovaiyantanete.”
ñaayetairone ishinetane Pava, kaarira 20੅Ari okantavetaka ikinkishirevaitakaro
irikaite pankiventaventashivaitarori iroka, te inkisoshireventero okaratzi

irimonkarayero Ikantakaantaitane. Arimi ishinetakeriri Pava, WHRNDQW]LPRQHHQWD‫ێ‬
onkantyaami, amenaashivaityaami vaityaari javentaashiretakarira. Aña
aventaashiretari Pava, WHNDWVLUDDSDQW\DD‫ێ‬ HHNHURMLPDSHURWDQDNLW]LLURMDYHQWDDVKL‫ێ‬
rone ishinetaakairi. 15੅Itzimirika retziitanakari, ari ikantapiintanakitziiro
pankiventavaitarori irimonkatero itharomentapiintanakari. 21੅-L\RSHURYDL‫ێ‬
Ikantakaantaitane, intaani iriñeero take Abraham-ni ari irimatakero Pava
253 ROMA-6$7=,,7(੄4੄5
okaratzi ishinetakeneriri. 22੅Irootakera 7੅Tekatsiramatapiintaajaterone

ikempitakaantaariri itampatzikashiretane. inkamimenteri pashine atziri. 2NDQWDYH‫ێ‬
23੅Iroora josankinatakaantantakarori Pava taka kantatsi añee kamimenterine
tsika okantakota iroka. 7HUDLURVDQNLQD‫ێ‬ aparoni atziri kameethashireri. 8੅Iro
minthatakaantashityaaro onkantya NDQWDFKDRNDQWDYHWDNDDDNDLWHNDDULSHUR‫ێ‬
añaapinkathatantyaariri Abraham-ni. shireri anayevetaka, ikamimentakai
24੅Aña iro josankinatakaantantakarori Cristo. Osheki jetakotziiyetakai Pava,
RQNDQW\DD\R\HWDQWDL\DDULLQNHPSLWD‫ێ‬ jotyaantakeri Cristo inkamimentayetai.
kaantai itampatzikashiretane eejatzi 9੅-RW\DDQWDNHUL&ULVWRLQNDSDWKDLQNDW]L‫ێ‬
aakaite, aririka aventaashiretanaiyaari PHQWDLRQNDQW\DLQWDPSDW]LNDVKLUHWD‫ێ‬

itzimi ovañagairiri Avinkatharite kaantayetairi. Arira jimatataikero iroka
Jesucristo ikamavetaka. 25੅Tema iri Cristo eenirora akaariperoshirevaitaiyini,
itzimi kamimentayetairi aakaite, ¢$ULWDWVLPDLURxDDNDDQWKDURYDNDDYDL‫ێ‬
okantakaantziro akaariperovaitake. W\DDULLUDSHUR\HWDLDULWDNHUDMRYDWDPSD‫ێ‬
Irijatzira Cristo añagaatsi okanta tzikashireyetaira? 10੅7HPDHHQLURSDLWH‫ێ‬
itampatzikashiretakaantayetairi. ranki akisaneentavaitziri Pava, MRW\DDQWD‫ێ‬
kairi Itomi inkamimentayetai, ari okanta
Opoñaantari itampatzikashiretakaitai ariperotantaariri. Ari okanta eejatzi
5
1੅Jiroka okantakari. ,URRUDDYHQWDD‫ێ‬ ayoperotantaari aritake avisakoshireyetai,
shirenka tampatzikashiretakaayetairi. tema jañaamentai Cristo. 11੅Ari
Irootakera ariperotantaariri Pava. okantakari, ikimoshiretziitakaayetai
Iriitakera Jesucristo matakaayetairori Pava, tema iri Avinkatharite Jesucristo
iroka. 2੅Tema aventaashireyetaarira ariperotakaayetairiri.
Jesucristo, jiyotakaayetairo iroñaaka
Adán ipoña Cristo
iyaminthaane Pava anayetai. Kimoshirera
akantayetaa añaayetairora apaata 12੅Pairani aparonimacheeni shirampari
irovaneenkaro Pava. 3੅Iro kantamaitacha etakaantanakarori ikaariperotake. Iro
tera intaani ankimoshirevente iroka, aña ovasankitagaantsi jiñaakeri, LNDDPDQH\H‫ێ‬
ankimoshireventzityaaro eejatzi tai. Irojatzira antetanainchari maaroiteni
avishimoyetaineri. Tema ayotaiyini icharineeteki, LNDDULSHUR\HWDQDNHPDDURL‫ێ‬
aririka añaayetero ankemaantsivaitya, teni osavisatziite, ikaamaneyetanake.
iroora ompoñaantyaari ankamaitanetya. 13੅Iroora avisaintsiri tekeramintha
4੅Aririka ankamaitapiintanetanakya, ari irosankinayeetero Ikantakaantaitane.
añaayetakero aavyaashireyetanete. Tema irikaite añaayetaintsiri pairani
Aririka aavyaashirevaitapiintanakitye, ari tekeramintha irosankinatayeetero
añaayetairo aventaaperotanaiyaari Ikantakaantaitane, onashitya onkarate
oyaakoneentane. 5੅(HURUDMDPHQDDNDDVKL‫ێ‬ iriyakoventayeetairi. Iriima irikaite
vaitai oyaakoneentane. Tema aritake impoiyeetatsiri itzimayetai ikaratzi
añaataikero okaratzi jetakoperotakai piyathatakarori Ikantakaantaitane
Pava, MRW\DDQWDNDLUL,WDVRUHQNDRNHPSL‫ێ‬ onashiyetaira eejatzi iriyakoventayeetairi.
vaitakaro irisakoperotaitatyeenerimi. 14੅Iro kantacha ikamakitzi Adán, LNDPL\H‫ێ‬
6੅Okanta ikovapaitetakera Pava, taka eejatzi charinetajaantanakariri
aripaitera ikamimentajaantayetakai irirori okantavetaka onashiyetaka
Cristo, RNDQWDYHWDNDDWKDLQNDWDVRUHQWVL‫ێ‬ iyaariperonka. Iroora jatakotanaintsiri
vaivetaka, tera aavyaavaitanete. irojatzi itzimapaitetantakari Moisés-ni.
ROMA-6$7=,,7(੄5੄6 254
Iriira Adán oshiyakaaventakariri pashine NHPSLYDLWDNDDW]LULWDNLW\HHPL´.DDULSH‫ێ‬

shirampari pokaintsiri osamanitakera, ronkaantsi,” iro onampiyetakyaarimi
15੅iriitakera Jesucristo irika. Jiroka okanta atziriite, irojatzi ovamaantayetakariri. Iro
joshiyakaaventaitakeri: Atzirimacheeni NDQWDFKDLURxDDNDNHPSLYDLWDNDDW]LULWD‫ێ‬
jinake Adán, ikaariperovaitake, iriitake kityeemi “Neshinonkataantsi,” iro
kantakaantakerori ikamayetantakari pinkathariventayetantaachanemi. Tema
osheki atziriite. Eejatzi ikempitzitakari aritake jineshinonkayetai Avinkatharite
Jesucristo, atziri jinake irirori, LNDPLPHQ‫ێ‬ Jesucristo, itampatzikashiretakaayetaira
tantake, LULNDQWDNDDQWDNHURULMDxDDVKLUH‫ێ‬ onkantya ankantaitantyaarori añaayetai.
yetantaari osheki pashine atziriite,
LNDQWDNDDQWDNHUR3DYDMLQHVKLQRQNDWDQ‫ێ‬ Ikamapithayeetakero kaariperonkantsi
tzi. 16੅Iro kantacha Pava jinashivaitakaro
6
1੅¿Aritatsimaankante: Thame
jineshinonkatantaka irirori, WHLURVKL\D‫ێ‬ ankaariperotapiintayetai onkantya
NRW\DDULHWDNDDQWDQDNDURULLNDDULSHURYDL‫ێ‬ ineshinonkaperotantairi Pava? 2੅¡Tera ari
take. Tema iyaariperonka aparonitatsiri onkantya! Aña okempivaitanaatyaaro
atziri, LURRUDNDQWDNDDQWDNHURULMRYDVDQ‫ێ‬ ankamapithatakityeeromi aakaite
kitaayeetantaari osheki atziriite. Irooma ayaariperonka. ¿Kantatsima aparoni
LQHVKLQRQND3DYDLURRUDNDQWDNDDQWDNH‫ێ‬ kaminkari iriyaatakairo inkaariperote
rori jovatampatzikashireyeetantaari iyaamanenkakiini? 3੅Aamaashitya
oshekitatsiri ikaariperovaivetaka. 17੅Tema HHURNDLWHSLSH\DNRWDNDURRYLLQNDDW]L‫ێ‬
ikaariperopaitetakeranki Adán, NHPSLYDL‫ێ‬ mentayetakarira Cristo Jesús, DNHPSLWD‫ێ‬
WDQDNDPLDW]LULWDQDNLW\HHPL´.DDPDQH‫ێ‬ NRYDLWDQDNLW\DDULWVLNDLNDQWDMRYDPDD‫ێ‬
taantsi” iro otzikavaitakyaarimi atziriite. yeetakeri irirori. 4੅,URRUDRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬
Irooma jineshinonkayetantaara cha ankamakityeemi atzirinkakiini
Jesucristo, RNHPSLYDLWDQDNDURDW]LULWDQD‫ێ‬ tsikara akantaveta pairani. Ikitayeetakai.
kityeemi “Añaantarentsi,µLURRQDPSL\H‫ێ‬ Ipoñaashitaka apiriintaa eejatzi, DNHPSL‫ێ‬
tanaiyaarimi tampatzikashireyetaatsiri. takotaari Cristo. Tema irovaneenkaro
18੅-LURNDRNDUDW]LQRVKL\DNDDYHQWDNR‫ێ‬ Pava oviriintairiri Cristo, ari okanta
tziri: Aparoni shirampari kaariperotaintsi, LNHPSLWDNDDQWD\HWDLULDDNDLWHRYDNHUD‫ێ‬
LULNDQWDNDDQWDNHURULMRYDVDQNLWDD\HHWDQ‫ێ‬ rimi atziri añaayetaatsinemi.
takari osheki atziriite. Ipoña aparoni 5੅Tema oshiyakotaarira irirori, NHPSLWD‫ێ‬
pashine kameethashireri shirampari, iri vaitakami ankamayetakityeemi, aritake

NDQWDNDDQWDNHURULLUDYLVDNRVKLUH\HWDQWDL‫ێ‬ eejatzi ampiriintayetai ikempitaakerora
yaari osheki atziriite, irañaashireyetaira. irirori. 6੅Kempivaitaka atzirinkakiini
19੅Aparoni atziri piyathari, LULNDQWDNDDQ‫ێ‬ tsikara akantayetara pairani, arimi
takerori ikaariperoshiretantanakari LQWVLSDWDLWDNDLULPL&ULVWRLPSDLNDNR\HH‫ێ‬
osheki atziriite. Ipoña aparoni atziri taimi. Ari okanta akamapithatantakarori
kempisantaneri, iri kantakaantakerori akaariperovaivetaka. Irootakera kaari
itampatzikashireyetantaari osheki RVKL\D\HWDQWDDULRQDPSL\HWDQH´.DDULSH‫ێ‬
atziriite. 20੅,URRUDRSRxDDQWDULMRVDQNLQD‫ێ‬ ronkantsi.” 7੅Tema aparoni kaminkari
takaantaitziro Ikantakaantaitane, ari tekatsira irantayetai ompaityaarika
onkantya iriyotantayetaiyaari atziriite iyaamanenkakiini, te inkaariperotai.
kaariperori jinayetatzi. Okantavetaka 8੅Tema aritakera atsipayetaari Cristo
iniroite ipiyathayevetaka, iniroitejanora jovamaayeetai, aventaashire akantayetaa

jineshinonkataari Pava. 21੅Pairani antsipayetaiyaari jañaashireyetaira
255 ROMA-6$7=,,7(੄6੄7
eejatzi. 9੅Tema ayotaiyeeni eero japiitairo okaratzi jiyotaayetzitataikamiri.

Cristo inkamimentantai. Aparosatzi 18੅,URxDDNDWHRQDPSLWDDPL´3L\DDULSH‫ێ‬
okanta ikamake, añagai. Okempivaitaaro ronka,” aña “Tampatzikashirenkantsi”

iroñaaka te onampivaitaiyaarimi irirori omperataamiri. 19੅1RVKL\DNDDYHQWDW]LLPL‫ێ‬
“Kaamanetaantsi.” 10੅Aparosatzira URUDWVLNDRNDQWDD\RWDNRSHURWDSLLQWDL\L‫ێ‬
RNDQWDNDLNDPLPHQWDNHULLULURULNDDULSH‫ێ‬ roni aakaite aririka ironampiyeetai, ari
roshireriite. ,URRPDLURxDDNDMDxDDPHQ‫ێ‬ onkantya ankemathatantyaarori okaratzi
tairi Pava. 11੅$ULSLQNHPSLWDMDDQWD\HWDL‫ێ‬ kompitzimovaitairi aakaite. Tema pairani
yaari eerokaite, pinkempitakaantaiya SLNHPSLWDNDDQWDYDLWDNDURDW]LULWDNL‫ێ‬
SLQNDPDSLWKD\HWDNLW\HHURPLSL\DDULSH‫ێ‬ W\HHPL´.DPDDUR\HWDWVLULµLURRQDPSLYDL‫ێ‬
ronka, iri Cristo Jesús kantakaantakerori yetakyaanemi, ari okempitavetakamiri
iroñaaka pañaamentantaariri Pava. eejatzi “Piyathataantsi,” tema osheki
12੅Irootake, HHURSLVKLQHWDQWDRPSH\D‫ێ‬ pipiyathatapiintaka. Iro kantamaitacha
kaashivaityaami piyaariperonka. Aña iroñaaka iroora onampiyetaiyaamine
poitsinampayero pinevetane. 13੅Tema “Tampatzikashiretaantsi,” tema ari
DULWDNHNHPSLWDYDLWDNDPLSLQNDPDNL‫ێ‬ RQNDQW\DSLxDDQWDL\DDURULSLQWDVRUHQWVL‫ێ‬
tyeemi, piriintaami eejatzi, SLQNHPSLWD‫ێ‬ shireyetai.
kaantero aritakemi jatakemi Pavaki, 20੅Eeniroranki okempivaitaro iroomi
pinkantapairimi: “Jiroka novatha, onampityaaminemi “Kamaarotatsiri,” ari

nantantapiintaarori kameethatatsiri.” pisaikaminthavaitashitari, tekatsi
Aritapaake pikempitakaantavaitakaro shintsiventemine pintampatzikashirete.
pivatha iro pikaariperovaitantapiintakari. 21੅Iro kantacha piyotai iroñaaka tekatsi
14੅$ULWDSDDNHSLNHPSLWDNDDQWDUR´.DDULSH‫ێ‬ apantyaarone iroka. Aña iro aritatsi
ronkantsi” atziritakityeemi, irootake pimpashiventakotairo iroñaaka tsika
omperavaityaamine. Tera pañiimotairo pikantavetara pairani. Piyotai eejatzi
eeroka Ikantakaantaitane, aña iroora itzimirika antayetzirori irokapayeeni
pañiimoyetai neshinonkataantsi. aritake inkamashireyetai. 22੅,URNDQWDPDLWD‫ێ‬
cha tera onkempitakaantaimi eerokami
Onampiyetaari tampatzikashiretaantsi onampitane “Piyaariperonka.” Aña iri Pava
15੅¿Aritatsima ankantayete iroñaaka: onampitaamiri. ,URRWDNHDSDQWDSHURW]LPR‫ێ‬
“Thame ankaariperoshireyete, onkantya taamiri. Tema aritake pimatairo
eero añiimotantaaro Ikantakaantaitane, pintasorentsishireyetai, DULUDSLQNDQWDLWDD‫ێ‬
DxDLURDxLLPRWD\HWDLQHVKLQRQNDWDDQ‫ێ‬ tyeero pañaanetai. 23੅,URND´.DDPDQHWDDQ‫ێ‬
tsi?” ¡Tera ari onkantya! 16੅¿Tema piyotzi WVLµRNHPSLYDLWDNDURLURRPLLPSLQD\HHWDQ‫ێ‬
aririka ironampitaityaami, ontzimatye tyaaririmi itzimi antavaitapiintakenerori
pinkempisantapiinteri onampitamiri? kaariperotatsiri, kempitavaitaka iriimi
Pinkempitakaanteromi atziritakityeemi onampitane. Irooma “Kañaanetaantsi”
piyaariperonka, LURRQDPSLYDLWDN\DD‫ێ‬ okempivaitakaro iroomi ineshinonkatane
mine, aritake pinkamashiretai. Irooma 3DYDLPSDVKL\HWDL\DDULPLLNDUDW]LWVLSDVKL‫ێ‬
SLQNHPSLWDNDDQWDQDLURLUL3DYDSLQNHP‫ێ‬ reyetaariri Jesucristo, Avinkatharite.
pisantapiintai, DULWDNHSLQWDPSDW]LNDVKL‫ێ‬
retai. 17੅Tema pairani, SLNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬ Joshiyakaaventayeetziro aavakaantsi
7
vetakaro iroomi “Piyaariperonka” 1੅Iyekiite,
eerokaite noñaanayetzi
onampiyetyaamine. Irooma iroñaaka SLNDUDW]LSL\RWDNR\HW]LUR,NDQWD‫ێ‬
poisokerotaaro pikempisantanairo kaantaitane. ¿Tema piyotaiyeroni aririka
ROMA-6$7=,,7(੄7 256
inkame aparoni atziri, LNDPDSLWKDWDNH‫ێ‬ WVLUDQRNHQDNDDVKLWDNDULQRQHYHVKLUHYDL‫ێ‬

rora Ikantakaantaitane? 2੅Ikempivaitakaro tapiintara. 8੅Irooma niyotakotairora iroka
aparoni tsinane tzimatsiri oime. Eenirora Ikantakaantaitane, WHRQNDQWDLQDPDYH‫ێ‬
jañiimotziro oime, RQW]LPDW\HRQWVLSDWD‫ێ‬ vainetai, osheki nonevevaitapiintaka.
piintyaari. ,URRPDDULULNDLQNDPDSLWKDWD‫ێ‬ Eeromi niyotakotairomi iroka
kero, aripaitera osaikashivaitaiya ikantakaantaitane, HHURW\DDPLRNDDULSH‫ێ‬
3੅Irooma ari oñeeri pashine shirampari rovaitzimi nantayetziri. 9੅Pairani te
eenirora jañiimotziro oime, RPD\HPSL‫ێ‬ niyotavetya kaariperori onatzi aririka
take. Irooma inkamakerika, arira noneveshiryaavaitya nokinkishiretaneki.
osaikashivaitaari, kantatsi oimentaiya Nosaikashivaitapiinta, WHNDWVLVKLQWVLYHQ‫ێ‬
pashine, eerora ikempitakaantayeetaro tenane. Irooma niyotakotairora
mayempiro. Ikantakaantaitane, arira niyotanake
4੅Iyekiite, okaratzi oshiyakaaventachari nokaariperovaitaneta. Niyotanai eejatzi
jaka kempivaitakara atziritakityeemi aritake nonkamashiretai. 10੅Irootakera
“Ikantakaantaitane,µLURRPLSLLPHQWDYH‫ێ‬ RYDPDDVKLUHWDDQDULLURNDLNDQWDNDDQWDL‫ێ‬
takyaarimi pairani. ,URNDQWDFKDSLNDPD‫ێ‬ tane. ,URRSRxDDQWDMDDQWDYHWDULMRVDQNL‫ێ‬
pithatakerora iroka, pikaratairira Cristo nayeetziro iroka Ikantakaantaitane,
jovamaayeetakeriranki. 2NHPSLYDLWDD‫ێ‬ irootake kantakaanteronemi inkaxDDQH‫ێ‬
rora iroñaaka pisaikashivaitaiyaami tantayeetyaarimi. 11੅1RNHPSLWDNDDQWDYDL‫ێ‬
piimentayetaarira pashine, itzimiranki WDDURQDDNDDW]LULWDQDNLW\HHPL´QR\DDUL‫ێ‬
jañaakaayeetairi. Iroora aritantaari peronka,” iroomi ampovaityaananemi
eerokaite pantavaitaineri Pava iroñaaka. netanakarora niyotakotanakero
5੅7HNHUDPLQWKDUDDxHHURRVKL\DNDDYHQ‫ێ‬ Ikantakaantaitane. Amatavivaitakena,
tainchari “Kaamanetaantsi,” osheki irojatzi ovamaantakanari. 12੅,URNDQWDPDL‫ێ‬
apiyathatapiintakaro Ikantakaantaitane, tachari iroka Ikantakaantaitane tasorentsi
amatapiintakero kamaarotatsiri. onatzi, tampatzikari onatzi, kameethari.
Irootakera ovamaashiretaineri. 6੅Irooma 13੅¿Irootakema ovameethanka,
LURxDDNDRNHPSLYDLWDDURUDDQNDPDSLWKD‫ێ‬ kantakaarori nonkamantaiyaari? ¡Tera ari

takityeeromi, asaikashivaiyetaa. $xDD\H‫ێ‬ onkantya! Kaarira Ikantakaantaitane
tairira iroñaaka ovakerari, iriitakera ovamayenaneri, DxDLURRUDQR\DDULSH‫ێ‬
Tasorentsinkantsi, WVLNDLW]LPLNDQWDNDDQ‫ێ‬ ronka ovamayenari. ,QWDDQLUDL\RWDNDD‫ێ‬
taarori antavaitantaaniriri Pava. Te matsitakenaro noyaariperonka iroka
okempitaiyaaro pairani, DSDQNLYHQWDYDL‫ێ‬ Ikantakaantaitane. 14੅Ayotaiyini iroora
WDURDPRQNDUD\HURSDLVDWRULMRVDQNLQD‫ێ‬ DVKLUHRxDDYHQWDNRW]LUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
yeetakeri. tane. Iro kantamaitacha, NHPSLWDYDLWD‫ێ‬
kara impimantayeetakityeeromi avatha
Kaariperonkantsi saikashiretantanari iromperanavaitaityaaro, LURRPL´.DDULSH‫ێ‬
7੅¿Aritatsima ankante: “Tekatsira URQNDQWVLµNHPSLWDL\DDURQHPLRQDPSLWD‫ێ‬
apantyaarone Ikantakaantaitane?” ¡Tera! neri. 15੅Iroora kaari niyotanta opaita
Aña irootataike iyotakagaanarori nokaariperoshiretantari. Tera naaka
nokaariperotapiintzi. Tema jiroka kovaminthavaitashitachane. 2WVLPDDVKL‫ێ‬
Ikantakaantaitane, kantatsiri: revaitana. 16੅Tera onimovaitaajatenara
Eero pineveshirevaineta. okaratzi nomatapiintakeri, ari niyotziri
Iro kantacha, eeromi niyotakotairomi QDDNDNDPHHWKDULRQDW]L,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
iroka, HHURW\DQL\RWDDMDWDLPLW]LPDWDLWD‫ێ‬ tane. 17੅Irootake okempivaitantakarori
257 ROMA-6$7=,,7(੄7੄8
tera naaka antashivaityaarone, aña tziiro iroñaaka pashine ikantakaantaitane

“Kaariperonkantsi” onatzi tsika otzimi RNDUDW]LxDDYHQWDNRW]LURULDxDDVKLUH\H‫ێ‬
atzirintantakanari, LURRWDNHVKLQWVLYHQWD‫ێ‬ taira atsipashireyetaari Cristo Jesús.
nari nomatantarori. 18੅Okantavetaka 3੅7HNDWVLUDNLWVLULQNHURQHLQWDPSDW]LND‫ێ‬
nokovi nanteromi kameethari, te VKLUHWHLSDQNLYHQWDYDLYHWDNDURLULPRQND‫ێ‬

nomatero. 2NHPSLYDLWDNDURLURRWDMDDQWD‫ێ‬ rayero Ikantakaantaitane, tema maaroni
kemi novatha kaari kameethatatsine. aakaite atzirinkakiini otzimimoyetai
19੅Te nonkitsirinkero nomatero avatha kaari aavyaavaitatsine. Iriima
kameethari nokovavetakari. Irooya 3DYDLULLUDNLWVLULQNDLURULLWDPSDW]LNDVKL‫ێ‬
QRPDWDSLLQWDNHNDDULSHURULNDDULQRQHYH‫ێ‬ retakaayetairi atziriite, MRW\DDQWDSDLWHWD‫ێ‬
tari. 20੅Irootakera okempivaitantakari kerira Itomijanori iratziritzimotante,
atziritakityeemi “Kaariperonkantsi” tsika otzimimovetakari eejatzi irirori ivatha
otzimi atzirintantakanari, irootake okempitara avatha aaka. Iriitakera
antakaapiintakenarori kaariperori. jovasankitaamentake iyaariperonka
21੅Iroora shintsiventapiintakenari maaroni atziriite. 4੅,URRWDNHUDDDY\DDQWD‫ێ‬
nonkaariperoshirevaite, okantavetaka \HWDDURULLURxDDNDDWDPSDW]LNDVKLUHSHUR‫ێ‬
naaka kovavetajaantacha nantemi yetai, WHPDLURRMDQRWDNHUDLNDQWDNDDQWDL‫ێ‬
kameethari. 22੅Aña noshirekira, QRNDQWD‫ێ‬ takeri. Irootakera amayetapiintai
shiretzi: “Omaperora Ikantakaantane iroñaaka okaratzi jimatakaayetairi
Pava.” 23੅Irooma jaka novathara Tasorentsinkantsi. 7HUDDPDSLLQWDVKLYDL‫ێ‬
koñaaroini, RNHPSLYDLWDNDURRxDDVKLQWVL‫ێ‬ tanaiyaaro okaratzi anevetashivaitari
vaitatyeeyaaromi noshire. 2NHPSLYDLWD‫ێ‬ aakaite. 5੅,NDUDW]LNLQNLVKLUHWDNRYDLWDVKL‫ێ‬
NDURPLHHMDW]LLURNDQRYDWKDDVKLWDNRWD‫ێ‬ tarori irantayetero inevetashivaitari,
kaantatyeeromi noshire, DULRVKLQWVLYHQ‫ێ‬ okempivaitakarora atziritakityeemi
tavaiteromi onkaariperoshirevaite. “Nevetaantsi,µLURRPLRPSHUDYDLW\DDUL‫ێ‬
24੅¡Ikantamacheetana! ¿Niinkama nemi. ,ULLPDLNDUDW]LNLQNLVKLUHWDNRYDLWD‫ێ‬
matairone iromishitovakaantairo noshire SLLQWDNDURULLQNHPSLVDQWHUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
ominkyaakaantavaitakero novatha? kantsi, iriiyetakera ijevatakeri. 6੅Ikaratzi
25੅Iriitakera Avinkatharite Jesucristo kinkishiretakovaitashitarori irantayetero
itzimi matairone. Nopaasoonketairi Pava inevetashivaitari, eerora ishenkaa
itzimi otyaantakeriri jimatantaarori. iriñaantyaarori inkamashireyete. Iriima
,URRUDQRVKLUHQRWKRW\DDQWDURULQRNHPSL‫ێ‬ itzimi kinkishiretakotapiintanakariri
santziro Ikantakaantane Pava. Irooma Tasorentsinkantsi, kameetha irañaayetai.
QRYDWKDNRxDDURLQLLURRUDQRPDWDQWD‫ێ‬ 7੅Ikaratzi kinkishiretakovaitashitarori
SLLQWDQWDULRNDQWDNDDQWDQH´.DDULSHURQ‫ێ‬ irantayetero inevetashivaitari, eerora

kantsi.” LVKHQNDLULxDDQWD\HW\DDURULLQNLVDQHHQ‫ێ‬
teri Pava, tema eero ikempisantairo
Ikinkishiretakotapiintaitari okaratzi ikantakaantziri Pava, eero
Tasorentsinkantsi jaavyaajatziro inkempisantairi. 8੅Ikaratzi
8
1੅Aritakera
atsipashireyetaari Cristo PDWDNHURULLURNDHHURUDRNDQW]LLULQLPR‫ێ‬
Jesús, HHURUDDxHHURLURYDVDQNLWDD‫ێ‬ takairi Pava.
yeetai. 2੅7HPDWHDxLLPRWDLUR,NDQWDNDDQ‫ێ‬ 9੅Irooma eerokaite te pimayetairo iroka,
taitane okaratzi ñaaventakotzirori aña iro pikinkishiretakotapiintaka

kaariperonkantsi, WVLNDRW]LPLNDQWDNDDQ‫ێ‬ okaratzi ikovakayimiri Tasorentsinkantsi,
tzirori akamashiretantari. $xDDxLLPRWDD‫ێ‬ tema iri saikashiretantakamiri. Ikaratzi
ROMA-6$7=,,7(੄8 258
kaari iyotairine Itasorenka Cristo, kantakaarori okantantapaintari. Iro

temacheeni jashitaari Cristo. 10੅2NDQWDYH‫ێ‬ kantacha irikaite oyaaventacha 21੅LULxDD‫ێ‬
taka pikaamanevathavetaka, RNDQWDNDDQ‫ێ‬ yetairo irovaneenkaro, DULULNDLVDLNDVKL‫ێ‬
tziro piyaariperonka, DULWDNHUDLVDLNDVKL‫ێ‬ vaiyetaiya itomiyetaarira Pava. Arira
retantaamira Cristo, añaashiretaimi, RQNDUDWDSDDNHRNHPSLYDLWDNDURDW]LULWD‫ێ‬
RNDQWDNDDQWDNHURUDMRYDWDPSDW]LNDVKLUH‫ێ‬ nakityeemi “Shitzitaantsi,” iroomi
taimi. 11੅Aritakera isaikashiretantakami onampitantachanemi. 22੅Kempitaka
Tasorentsinkantsi, LULMDW]LWDNHUDDxDDYD‫ێ‬ iroñaaka maaroni jovetsikayeetakeri
thatakagaimineri eejatzi, tema aritake jatekavaitaiyatyaani, ikempivaitakaro
ikempitagairiri Cristo Jesús, jovaxDDYD‫ێ‬ tsinane ontzimaanite. 23੅Eejatzi aakaite,
thatairi. RNDQWDYHWDNDDxDDYHWDNDUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
12੅Ari okantari iyekiite, te arite kantsi itsipashireyetai, kempivaitaka
DQWDSLLQWDVKL\HW\DDURRNDUDW]LDQHYHWD‫ێ‬ eeniromi atekavaitaiyenimi akovi
shivaitari. 13੅7HPDLURRULNDSDQWDSLLQWD‫ێ‬ avisakote eero akemaantsivaitanta,
keri, aritake pinkamashireyetai. Irooma DNRNRYD\HW]LURWVLNDSDLWHLQWRPLSHUR\H‫ێ‬
aririka pinkinkishiretakotapiintanairo tai Pava. 24੅Iroora oyaakoneentane
okaratzi ikovakaimiri Tasorentsinkantsi, NDQWDNDDQW]LURULDYLVDNRVKLUH\HWDQWDL‫ێ‬
okempivaitanakaro atziritanakityeemi yaari, okantavetaka tekera añaayetero
“Pinevenka,” iroomi povamaakemi, iroka. Arimi añaayetakeromi, ¿Eekeroma
aritakera pañaashiretai. 14੅Ikaratzi oyaakoneentatyeero? 25੅Arira okantari
antanairori ikoviri Tasorentsinkantsi, oyaakoneentane, RQW]LPDW\HDPDWVLQND‫ێ‬
aritake intomiyetaiyaari Pava. 15੅Tema shirenetya, oyaakotero okaratzi kaari
irika Tasorentsinkantsi jotyaantakeri añiiri.
Pava, eero jookaventaimi onkantya eero 26੅Tema tera aavyaashiretanete,
papiitantaaro pinkempitakotaiyaari Tasorentsinkantsi neshinonkayetaine.

nampirentsi itharovavaitzi. Aña iri Tema te ayoyete tsika ankantya
kantakaanterone onantyaari amanayete. ,URNDQWDFKDLULLUD7DVRUHQ‫ێ‬
intomityaami Pava. ,URRWDNHDULSHURWDQ‫ێ‬ tsinkantsi amanakoventaine, RNHPSLYDL‫ێ‬
taiyaariri Pava, ankantairi: “Apá, takaro iratekimentatyeemi. 27੅,NHPDWKD‫ێ‬
Ashitanarí.” 16੅Iriira Tasorentsinkantsi tzirira Pava irika Tasorentsinkantsi
iyotakaajaantairori aakaitera itomi Pava. jamanakoventaira. 7HPDLULLWDNHL\RWDNR‫ێ‬
17੅Tema itomira Pava anayetai, arira perotziriri Pava opaita ikovakayiriri
atsipataari Cristo ashiyetaaro maaroni ikaratzi itasorentsitakaitairi.
jashitari irirori. Tema atsipatakarira
Cristo akemaantsivaitaka, DULUDDQWVLSD‫ێ‬ Aritake ankitsirinkayetakero maaroni
taiyaari eejatzi janta tsika otzimapai 28੅Ayotzi eejatzi tsikarika ompaiyetya
irovaneenkaro. avishimoyetaineri, DULWDNHLQNDQWDNDD‫ێ‬
18੅Nokinkishireta naaka kapiche onatzi kyaaro Pava onkameethatzimoyetai.
akemaantsivaita iroñaaka, tekatsi Tema iro ikaimashireyetzitantairi
ompaitamaitya iroka aririka añaagairo onkantya anteneri ikovakaakairi. 29੅,NDUD‫ێ‬
apaata irovaneenkaro. 19੅0DDURQLLURYHWVL‫ێ‬ W]LML\RW]LWDNDUL3DYDDULWDNHLQNHPSLVDQ‫ێ‬
NDQH3DYDMR\DDQHHQWDWDLNHLUDSDWRSDLWH‫ێ‬ tairi, iriiyetakera inkempitakaantayetairi
tairi itomiite Pava. 20੅-DPHQDDVKLYDL\H‫ێ‬ itomijanori. Irootakera irika Itomira, iri
taka iroñaaka irovetsikane, te iraavyeero kempitanakarori ireevatane itomitari, ari
okaratzi ikovayevetari, tema Pava jimpoiyetapaakeri pashine osheki
259 ROMA-6$7=,,7(੄8੄9
iyekiite. 30੅Irikaite ikaratzi itomiyetaari naventaakari naaka: Onkantavetakya

Pava, iriiyetakera ikaimashireyetairi, añaayevetakyaaro tsikarika ompaiyetya:
jovatampatzikashireyetairi, ari onkantya kaamanetaantsi, añaantarentsi, PDQLQND‫ێ‬
iriñaantayetaiyaarori irovaneenkaro. riite, pinkathariite, avishimotantatsiri
31੅¿Tsikama ankantakoteroka iroñaaka iroñaaka, avishimotantatsineri apaata,
iroka? Aritakera jinethaatziiyetakaira tzimatsiri ishintsinka, 39੅jenokisato,
Pava, ¿arima intzimajaantai impaitya osavisato, WVLNDULNDRSDL\HWDULMRYHWVLND‫ێ‬
kitsirinkaineri? 32੅Tema Pava te inthaxDD‫ێ‬ yeetziri, tekatsira aparoni impaitya
neentakyaari itomijanori, DxDLVKLQHWDWDL‫ێ‬ ovashaantakairine Pava onkantya eero
NHULLURYD\HHWHULRNDQWDLNDPLPHQWDQWD‫ێ‬ DxDDQWDDURLUHWDNR\HWDLRNDQWDNDDQWD‫ێ‬
kairi aakaite. Aritakera jantzimoyetakairo kero jantzimoyetakairi Avinkatharite
Pava iroka, ¿eeroma jantzimoyetai Jesucristo.
tsikarika ompaiyetyaari kovityiimotaine?
33੅$ULWDNHUDDxDD\HWDLURMRYDWDPSDW]LND‫ێ‬ Jiyoshiitaitakeri Israel-mirinkaite
9
shiretai, ¿arima intzimajaantake impaitya 1੅Jiyotziro
Cristo kyaaryoori onatzi
iyakoventavaitaineri, iriitajaantakera nonkantemiri. 7HPDLULLWDNH7DVRUHQ‫ێ‬
Pava iyoshiitayetakairi? 34੅Iriitake WVLQNDQWVLLW]LPLSLQNDWKDULYHQWDVKLUHWD‫ێ‬
Jesucristo kamimentayetairi, ipiriintaa nari, iri iyotakaanari te nothaiyavaita,
eejatzi, isaikai iroñaaka irakojanoriki nonkantemiro iroka: 2੅1RYDVKLUHSHURYDL‫ێ‬
Pava itsipataari ipinkathariventantzi, ventatyaari nosheninkapayeeni judío
iriitake kantakoventayetairi aakaite. kaari kempisantatsine, RVKHNLRNDWVLW]L‫ێ‬
Aritakera okanta, ¿arima intzimai moshiretakena. 3੅Osheki nonkovataikemi
impaitya ovasankitaavaitaineri? LUDYLVDNRVKLUH\HWDLPLQRVKHQLQNDPLULQ‫ێ‬
35੅¿Tzimatsima impaitya materone kaite, aritakera nonkovataikemi
intsiparyaakairi Cristo, onkantya QRQNDPDYHQWDLULPLRQNDQW\DLUDYLVDNR‫ێ‬
irovashaantantyaarori jetakoyetai? tantaiyaari. Aritake onkantaajatakemi
2NDQWDYHWDNDDxDD\HW]LURRSRPHUHQWVL‫ێ‬ eejatzi nonkove irovashaantainami Cristo,
tzimovaivetakai, eekero jiyaatatzi arimi niyotakemi iroora kantakaanteromi
jetakoyetai. Ari inkempitayerori eejatzi LUDYLVDNRVKLUH\HWDQWDL\DDULQRVKHQLQND‫ێ‬
DULULNDRQW]LPLPR\HWDLRYDVKLQRQNDDYDL‫ێ‬ mirinkaite, 4੅icharineyetari Israel-ni.
yevetaineri, inkovaite irimaimanevaitaite, Tema iriiyetake itomivetakari Pava
antasheneentavaite, DQNRYLW\DDQHHQWD‫ێ‬ irikaite, MRxDDND\HYHWDNDULLURYDQHHQ‫ێ‬
vaite ankithaatyaari, DQNRYHHQNDWDNR‫ێ‬ karo, tzimatsi irantzimotavakaiyaari,
vaite, irapathakeroryeetai. 36੅Ari okanta josankinayevetakaniri Ikantakaantaitane,
osankinatakotaka, kantatsiri: janintaavaivetaka itharomentapiintakari,
$ULRNDQWDLWDW\DDQLMRYDPDDNDDQWD‫ێ‬ tzimatsi ishinetayetakeneriri. 5੅Iriiyetake
yeetana naventaajatamira eeroka. isheninkamirinkaitetakari avaisatziite.
Ikempitakaantayeetakenari piratsi Irijatzi isheninkamirinkaitetakari Cristo,
jovamaayeetziri.੆* itzimi Pavatatsiri anaayetziriri maaroni,
37੅Okantavetaka añaayetero irokapayeeni, ari inkantaityaani intharomentaityaari.
aritake ankitsirinkayetakero maaroni Ari okantari.
iroka, tema Pava jetakoyetai, aritake 6੅2NDQWDYHWDNDLULNDLWHWHLQNHPSLVDQ‫ێ‬
imatakaakairo ankitsirinkero. 38੅Jiroka taiyerine, ¿aritatsima ankante eero
*¬8.36: Ikantakoyeetziri jaka “piratsi,” iriira kantakotachari “oisha.”
ROMA-6$7=,,7(੄9 260
omonkarata ishinetantakeri Pava? ¡Tera Itzimirika nokoviri nonkaminthayeri,

ari onkantya! 7HPDLQNDUDWHLPSDL\HH‫ێ‬ aritake nonkaminthaakeri.
tairi iroñaaka “Israel-mirinkaite,” 16੅Ñaakero, NDDULUDDW]LULLWHNRYDVKLYDL‫ێ‬
pashinesatziitera irinatye, kaarira tyaarone irantayetero opaiyetarika, aña

icharinejanoriite Israel-ni. 7੅$ULRNHPSL‫ێ‬ iri Pava kantakaarori jantayetantarori
taaro avishimotakeriri Abraham-ni. Te opaiyetarika ikaratzi ikaminthaayetairi
inkempitakaantaiteri isheninkamirinkaite irirori. 17੅Ari ikantayeetakeriri eejatzi
apitetatsiri irovaiyane, aña intaani Faraón, jiroka josankinatakoyeetakeriri,
aparoni. Iriitakera jiñaaventayeetziri ikantakeri:
jaka, ikantaitake: ,URRWDMDDQWDNHUDQRSLQNDWKDULWDNDDQ‫ێ‬
Iri Isaac irovaiyanejanori. WDNDPLULRQNDQW\DLULxDDQWD\HH‫ێ‬
8੅$ULLNHPSLW]LWDNDUL3DYDWHLQNHPSLWD‫ێ‬ tyaarori noshintsinka onkarate
kaantairi iriimi itomijanori maaroiteni natsipetakaiyaamiri eeroka. ,URRWD‫ێ‬
jovaiyantakaantakeri Abraham-ni, kera iriñaaventayeetantaityaanari
LQWDDQLLWRPLWDNDDULLW]LPLLVKLQHWDNHQH‫ێ‬ PDDURQLNLSDWVLLPSDLU\DD\HH‫ێ‬
riri incharinemirinkaitetyaari. 9੅Jiroka taina.
okaratzi ishinetakeneriri, ikantakeri: 18੅Ari ikantari Pava, ikaminthayiri
3DVKLQHNLRVDUHQWVLRQNHPSLSDLWHWDL‫ێ‬ itzimirika ikoviri irirori. ,ULMDW]LNDQWDNDD‫ێ‬

yaaro iroñaaka, arira napiitero rori okanta ikisoshireyetantari itzimirika
nonkivantaimi, intzimakera otomi ikoviri irirori.
Sara. 19੅Kempitaka ari pinkantayetaina:
10੅Ari okempitakari avishimotakerori ¿Opaitama jovasankitaantariri Pava
Rebeca, itsipaanitakaantakarori ikaariperotakaayetziri, HHURPDRNDQWDDMD‫ێ‬
acharineni Isaac. 11੅Tekera intzimayete tai irovashiñagairo irika ikovakaakeri
irikaite, tekeramintha irantayete Pava irantero? 20੅Iro kantacha, QRQNDQ‫ێ‬
kameethari eejatzi kaariperori, aritake temi naaka: Tekatsira piyomatsite eeroka
tzimake ikovakeri Pava ompaitya iranteri. patzirinkakiini onkantya pinkantantyaari.
Ari omonkaratari onkarate irantayeteri. Tera piñaapinkathateri Pava. Intsityaa
Tera iri kovashivaityaarone irantero, aña pinkinkishiretakoteri ovetsikayetzirori
Pava kantakaarori jantayetantarori kovitzi. ¿Kantatsima oñaanateri iyovite,
opaita, ikaimashireyetairira. 12੅Jiroka onkanteri: 7HDSDQWDDMDW\DDQDSRYHWVLND‫ێ‬
ikantaitakerori Rebeca: kena? 21੅¿Tema arite irovetsike aparoni
Iri iyaapitsi omperatyaarine ovaneenkatachane, impoña irovetsikake
irantarite. pashine eero apantaperotaro iroori? Aña
13੅Jiroka josankinayeetakeri eejatzi: aritatsi, tema iriitake ashitarori iyovite.
Netakotakari naaka Jacob, iriima 22੅Ari ikempitzitari eejatzi Pava irirori,
Esaú nokisaneentakeri. MRYHWVLND\HWDNHULLNDUDW]LRVKL\D\HWDND‫ێ‬

14੅¿Irooma ankantantyaari: “Te rori kovitzi. Tzimatsi tsikarika ikaratzi
intampatzikashirete Pava, aparoni MRYHWVLNDMDDQWDNHULLULxDD\HWDLURLUDWVLSH‫ێ‬
jetakotashita, LULLPDSDVKLQHLNLVDQHHQWD‫ێ‬ taiyaaro iyatsimanka, iratsipetaiyaaro
shitakari? ¡Tera ari onkantya!” 15੅Tema ishintsinka iraperotantaiyaari. Iro
Pava ikantakeri Moisés-ni: kantamaitacha Pava, DPDYHUDLNDQWDYHQ‫ێ‬
,W]LPLULNDQRNRYLULQRQHVKLQRQND‫ێ‬ tapaintakari irikaite. 23੅-RYHWVLND\HWDQWD‫ێ‬
tyaari, DULWDNHQRQHVKLQRQNDWD‫ێ‬ kariri Pava irikaite kaari apantari,
kyaari. onkantya irimonkatziyantaiyaariri
261 ROMA-6$7=,,7(੄9੄10
pashine irovetsikane itzimi ikovakeri tzikashireyeetairi javentaamatsitantaara

irirori inkaminthaayetairi, LW]LPLML\RVKLL‫ێ‬ iriroriite? 31੅,URRPDDDNDLWHLFKDULQHMDQR‫ێ‬
tayetzitakari pairani iriñaayetairo yetari Israel-ni, te ankitsirinkaajatero
irovaneenkaro. 24੅Aakayetakera itzimi añaayetero, RNDQWDYHWDNDDSDQNLYHQWDYH‫ێ‬
jiyoshiiyetataikeri ikaimashireyetaira. takaro Ikantakaantaitane.” 32੅¿Opaitama
Tera intaani aakaite a-judío-tzi, arira kaari ikitsirinkantaro? Iroora kaari
akaratayetairi pashinesatziite kaari LNLWVLULQNDQWDURWHPDLNLQNLVKLUHWDNRYDL‫ێ‬
asheninkata. 25੅,URRWDNHUDMLxDDYDLWDNDD‫ێ‬ tatyaaro ipankiventashivaitakari irirori.
keriri Pava pairani Oseas-ni, ikantake: Te inkinkishiretakotaajatero ikovakayiriri
Irika atziri kaari nosheninkaveta, Pava itzimi javentaashiretari. 2NHPSLYDL‫ێ‬
nonkempitakaantairi, ´1RVKH‫ێ‬ takaro irantzivavaitakityaami mapiki.
ninka.” 33੅$ULRVKL\DYDLWDNDURRNDUDW]LMRVDQNLQD‫ێ‬
Ikaratzi kaari netakoyeveta pairani, yeetzitakari, kantatsiri:

nonkempitakaantairi, ´1HWDNR‫ێ‬ Novakero mapi ikovaperoitane janta
tane.” otzishiki Sion. Ovaryaantzi iroka
26 Irooma janta, tsika ikantayeevetaka, mapi aririka irantzivayeetakyaaro.
“Te pisheninkatyaana eerokaite,” Inkarate aventaashiretaiyaarine
Arira ikantayeetai, ´,WRPLLWHSLQD\H‫ێ‬ kempitakarori mapi, eerora
tzi Pava, Kañaaneri.” jamenaashivaitaa apaata.
10
27੅Jirokara ikantzitakari Isaías-ni 1੅Iyekiite, nokoviri naaka
jiñaaventayetziri incharineyetyaari LUDYLVDNRVKLUH\HWDLQRVKHQLQNDSD‫ێ‬

Israel-ni: yeeni Israel-mirinkaite. Irootake
Onkantavetakya osheki irinake namanantariri Pava. 2੅Niyoperotzi naaka
incharinetyaari, LQNHPSLYDLYHWD‫ێ‬ itharomentaventashivaitatyaari Pava
N\DDURRVKHNLW]LLPSDQHMLxDDWKD‫ێ‬ irikaite, MDQWDVKLYDLWDURWHLQNHPDWKDSH‫ێ‬
pyaaki, rotzimaityaaro. 3੅Tema te iriyotaiyeni
(HSL\RNLLQLUDLQNDUDWHDYLVDNR\HWDD‫ێ‬ ikovatzi Pava irovatampatzikashiretairi,
tsine. te inkempisantero, aña ikokovatashitaro
28 Tema iromapokairi Pinkathari LQWDPSDW]LNDVKLUHWDQW\DDURLSDQNLYHQWD‫ێ‬
maaroni kipatsisatziite, tampatzika shivaitari apaniro. 4੅Tema iroñaaka Cristo
LQNDQW\DLURYDVDQNLWDDNDDQWD\H‫ێ‬ jothotyaakero irirori okantakota
tairi. Ikantakaantaitane, LULLWDNHUDWDPSDW]LND‫ێ‬
29੅Ikantake eejatzi Isaías-ni: VKLUHWDNDLULULLNDUDW]LDYHQWDDVKLUH\HWD‫ێ‬
(HURPLLN\DDU\RR\HWDNHPLDYDLVD‫ێ‬ naariri.
tziite, ikaratzi ikempoyaaventakari 5੅Jiroka okaratzi josankinavetakari
pinkathariventatziitaneri, Moisés-ni okantakota jimonkarayeevetaro

$ULUDDxDD\HWDLURPLRNDUDW]LMLxDDWDL‫ێ‬ ,NDQWDNDDQWDLWDQHLQWDPSDW]LNDVKLUH\HH‫ێ‬
keri pairani Sodoma-satzi, ipoña tantyaarimi, ikantake:
Gomorra-satzi. Inkaraterika monkaratairone, iriitake
ñeerone irañaashireyetai.
Jovatampatzikashireyeetairi 6੅Tera omonkatziyaaro okantakota
javentaamatsitantaitaara DYHQWDDVKLUHQNDQWVLRW]LPLRYDWDPSDW]L‫ێ‬
30੅¿Irooma ankantantyaari: ´7HLQNRNR‫ێ‬ kashiretantatsiri. 7HPDWHRQNRYDSHURWD‫ێ‬
vavetaajatyaaro irika kaari asheninkata, jaantya ipankiventashivaitaitya
LURNDQWDFKDMLPDW]LPDLWDDURMRYDWDPSD‫ێ‬ irimonkarayeetero tsikarika ompaitya.
ROMA-6$7=,,7(੄10੄11 262
¢.DQWDWVLPDLULNDLWHSDQNLYHQWDVKLYDLWD‫ێ‬ Pinkatharí, NHPSLWDNDWHLQNHPSLVDQ‫ێ‬

chari iriyaate inkiteki ishintsiventairi taitero nokinkithatziri.
Cristo irovavisaakoshiretante? 7੅¢.DQWD‫ێ‬ 17੅Okovajaantatyaara iretaitavakyaaro
tsima iriyaate irikaite sarinkaveniki inkemayeetavakero iñaane Pava

iroviriintairi Cristo ikamavetapaintara? onantyaari iraventaashireyeetantyaari.
8੅Aña jiroka ikantayeetake: 18੅Nokantzi naaka, “¿Aritakema
Aritake piyoshiretakero ñaantsi, ikemayeetakero?” Aritakera, tema jiroka

aritake piyothatakero eejatzi. josankinayeetakeri kantatsiri:
Okaratzi kantakotachari jaka “ñaantsi,” Jiñaaventayeetakero nampitsiiteki,
irootakera noñaaventapiintakemiri ,NHPD\HHWDNHURWVLNDULNDLVDLND\HH‫ێ‬
aventaashiretaarira Cristo. Jiroka okanta: take jaka kipatsikika.
9੅Aririka piñaanethataiyaaro pinkante, 19੅Napiitero nonkante, “Irikaite
“Novinkatharite inatzi Jesús,” aririka icharineyetakari Israel-ni, ¢,NHPDWKDSHUR‫ێ‬

paventaashiretanakyaari Pava iri takeroma?” Aña iriira Moisés-QLRxDDURQ‫ێ‬
oviriintairi ikamavetakara, aritakera takerori irosankinareki, ikantake:
pavisakoshiretai. 10੅Tema aritakera $ULQRQNDQWDNDDN\DDURSLVDPDQHHQ‫ێ‬
paventaashiretaari iro kantakaantakerori tyaari pashinesatzi atziriite kaari
irovatampatzikashireyetantairi. Aritakera sheninkatavakaachaneri.
añaanethataaro iroka, LURRUDNDQWDNDDQ‫ێ‬ Osheki pinkisashireteri ikaratzi
terone irovavisaakoshireyetantairi. pipaiyetziri “masontzishireriite.”
11੅Tema ari okantzi Osankinajanorentsi: 20੅Irojatzi ikantakeri Isaías-ni irirori:
Inkarate aventaashiretaiyaarine, -LxDD\HWDDQDNDDU\DDMDLQLNRYDNRYD‫ێ‬

eerora jamenaashivaitaa. tenane.
12੅Onkantavetakya aakarika judío, Noñaakayetaari kaari amemenatenane.
aakarika griego-thatatsiri, iriitakera Cristo 21੅Iro kantacha jiroka jiñaaventakeri
Avinkathariteta maaroiteni. Intzimerika Isaías-ni ikantakota Israel-mirinkaite,

xDDxDDWDLULQHDULWDNHLQHVKLQRQNDSHURWD‫ێ‬ ikantake:
keri. 13੅Tema jiroka ikantaitake: Novaankavakotapiintashivetakari, iro
Intzimerika ñaañaatairine Pinkathari, NDQWDPDLWDFKDULWHLQNHPSLVDQWDL‫ێ‬
impairyaagairi, DULWDNHLUDYLVDNR‫ێ‬ yenani, piyathari jinaiyakeni.
tai.
14੅¿Kantatsima iñaañaayeetairi Pava tera Tzimayetatsi Israel-mirinkaite
javentaashireyeetari? ¿Kantatsima kitsirinkakerori
11
iraventaashireyeetyaari Pava, WHUDLQNHPD‫ێ‬ 1੅¿Nokantatziima jimanintziri
kotaiteri? ¿Kantatsima inkemakotaiteri, Pava irika Israel-mirinkaite

tera intzime kinkithatakaantatsine? jashiyetari? ¡Tera ari nonkante! Tema
15੅¿Kantatsima inkinkithatakotaiteri, tera naakatzitaka karatziriri Israel-mirinkaite,
intzime otyaantantatsine? Irootake icharine Abraham-ni nonatzi, icharine
josankinayeetantakarori, kantatsiri: nonatzi eejatzi Benjamín-ni. 2੅Tema te
¡Oshekira inkameethatziitataitera jimanintana Pava, LULLWDNHL\RVKLLWDNH‫ێ‬
amerone kameethari ñaantsi nari. 3LQNLQNLVKLUHWHUR2VDQNLQDMDQRUHQ‫ێ‬
isaikantaitari kameetha! tsi, tsika jiñaaventakota Elías-ni jiñaaxDD‫ێ‬
16੅Iro kantamaitacha, tera maaroiteni takoventziri isheninkapayeeni, ikantake:
inkempisantaitero Kameethari Ñaantsi. 3 Pinkatharí, jovamaayeetakeri
Irootake ikantantakari Isaías-ni: kamantaneriite,
263 ROMA-6$7=,,7(੄11
,SRURND\HHWDNHURSRPHSLULQLPHQWR‫ێ‬ ¢LURRPDRVKL\DNDDYHQWDFKDULLUDSHUR\HH‫ێ‬
tsi. tairi? ¡Kaarira! ,URRUDRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬
Naakatake kapatapainchari, LNRYDLWD‫ێ‬ chari ikenakaashiyetapaintarira, LURYDYL‫ێ‬
tzi eejatzi irovamaayeetena naaka. saakominthatairira Pava pashinesatzi
4੅Jiroka ikantzi Pava jakanakeri: atziriite, iroora jimatantataikarori Pava
Tera eeroka kapatapainchane. Aña LURNDRQNDQW\DLULxDDW\DDULULQRVKHQLQND‫ێ‬
nokempoyaaventataikeri pashine payeeni irikaite, LURLQNRYDQWDSHURWDL\D‫ێ‬
ikaratzi 7,000 shirampariite rini iriroriite iravisakoyetai. 12੅Tema
LW]LPD\HW]LNDDULRW\HHURYDVKLW\DD‫ێ‬ LNHQDVKLYDL\HWDNDUDLURRUDNDQWDNDDQWD‫ێ‬
rine iriñaapinkathateri Baal. NHURULMLQHVKLQRQND\HHWDQWDDULULSDVKLQH‫ێ‬
5੅Arira okantakari iroñaaka, tzimataitatsi satzi atziri nampitarori maaroni kipatsi.
NDSLFKHHQLQRVKHQLQNDLW]LPLML\RVKLLWD‫ێ‬ Iroora kameethaperotataitaatsine aririka
keri Pava irineshinonkatyaari. 6੅Tera iro irapiiyeetairo ineshinonkayeetairi apaata
kantakaanterone ipankiventashivaitane nosheninkapayeeni.
okanta jineshinonkayetantaariri Pava, 13੅Iroñaaka nonkantemi eerokaite kaari
aña Pava neshinonkatashitaariri. Arira nosheninkayeta. Naakatake jovayeetake

okantakotari neshinonkataantsi. QRW\DDQWDMDQRULWHQRQNLQNLWKDWDNDD\H‫ێ‬
7੅Ari okantari, tera inkitsirinkero WDLPLHHURNDLWHSLNDUDW]LNDDULQRVKHQLQ‫ێ‬
maaroiteni Israel-mirinkaite okaratzi kata pipashinesatzitzi. Shirethara
ikovavetaiyarini. ,URNDQWDFKDW]LPD\HWD‫ێ‬ nonkantaventapiintanakyaaro nantavaire.
tsi kitsirinkakerori, ari ikempiyetakari 14੅,URRUDQRNRNRYDWDWDLW]LULUDLVDPDQHHQ‫ێ‬
itzimi jiyoshiiyetakeri Pava. Iriima tayetaiyaami nosheninkapayeeni, ari

pashineete ikisoshiretakaayetakeri Pava. onkantya iravisakoshireyetantaiyaari
8੅Irootakera josankinayeetantakarori tsikarika ikaratzi irirori. 15੅7HPDMLPDQLQ‫ێ‬
iroka, kantatsiri: taiyakerira irirori Pava, LURRUDRSRxDDQ‫ێ‬
,UL3DYDNDQWDNDDURULMHHPSDVKLUH‫ێ‬ tataikari jariperoyetaari Pava maaroni
yeetantari. osavisatzi. Irooma apaata aririka
7]LPDYHWDFKDLURRNLWHPDLWDLULxDDQ‫ێ‬ LUDULSHURVKLUH\HWDL\DDUL3DYDQRVKHQLQND‫ێ‬
tayete. payeeni, RQNHPSLYDLW\DDURUDLPSLULLQWDD‫ێ‬
Tzimavetacha iyempita temaita tyeemi ikamayevetaka. 16੅Intsityaa
inkemayete. noshiyakaaventavakemiro: Tema okanta
Irojatzi ikantzimaitaro iroñaaka. aparoni pathatsi, arira okantzitari eejatzi
9੅Jiroka josankinatakotakeri eejatzi opitha. Jirokara oshiyakaaventachari:
David-ni, ikantake: 7HPDLULL\HYHWDNDHWD\HWDNDURULQRYDLVD‫ێ‬
¡Onkamintha iraayeetataiteri tsika tziite itasorentsishiretake, DULUDLQNHPSL‫ێ‬
joreyeetakeri! WD\HWDL\DDULDSDDWDLQNDUDWHLQFKDULQHWDL‫ێ‬
¡Onkamintha irantzivatataitya! yaari. Inkempitaiyaaro eejatzi tsikarika
£2QNDPLQWKDLURYDVDQNLWDD\HHWDWDL‫ێ‬ okanta inchaparitha, arira okantzitari
teri! eejatzi oteva.
10 ¡Onkamintha irimavityaakitataite! 17੅Jiroka oshiyakaaventari iroñaaka
¡Onkamintha intsinkamitziyetataite! inchaparitha, iriiyetakera novaisatziite

etayetakarori pairani. Oshiyakaaventachari
Iravisakoshireyetai pashinesatzi atziri oteva, iriiyetakera nosheninkapayeeni judío
11੅7HPDLNDQWDL´2QNDPLQWKDLUDQW]LYD‫ێ‬ tzimayetaatsiri iroñaaka. 7HPDNHPSLYDL‫ێ‬
tavakaayetya” nosheninkapayeeni, taka inchekayeetakeromi iroka oteva,
ROMA-6$7=,,7(੄11 264
onkantya oshookatevatantyaari pashine Pava. Eero pikinkishirevaitashita

oteva jontsirekayeetakeri, kameetha aritakera piyotakero maaroni. $xDD\HWD‫ێ‬
onkantya oshooke okantakaarora oparitha. kero iroñaaka irikaite nosheninka
,NDUDW]LRVKL\DNDDYHQW]LULRWHYDMRQWDUHND‫ێ‬ Israel-mirinkaite, W]LPDWVLUDNLVRVKLUHWD‫ێ‬
yeetakeri, iriiyetakera atziriite kaari kaayetakeriri. Iro kantacha, RQDSDLQWD‫ێ‬
nosheninkata.੆* 18੅Irootakera eero aritanta tziira iroka irojatzi irimonkaratantakyaari
pasagaaventashivaitaiya. Pinkinkishiretero, inkarate avisakoshireyetaatsineri kaari
eerokatakera oteva inchato, eerokatake nosheninkata. 26੅Impoña, LUDYLVDNRVKLUH‫ێ‬
añaakaayetzi oparitha. 19੅Kempitaka ari yetai eejatzi Israel-mirinkaite. Arira
pakakemi eerokaite, pinkantaiyeni: “Aña okanta josankinatakoyeetakeri, kantatsiri:
LFKHND\HHWDNHURRWHYDRNDQWDQRVKRRNDWH‫ێ‬ Arira impoñeeya Sion-NLWVLSDU\DDNR‫ێ‬
vatantaari naaka.” 20੅Ari okantavetari, iro ventaneri,
kantamaitachari pinkinkishiretero ,ULLUDNDQWDNDL\DURQHLURYDVKDDQWDQ‫ێ‬
kempivaitaka iriimi nosheninkapayeeni W\DDURULLFKDULQHHWH-DFRELWKDLQ‫ێ‬
MXGtRLQFKHNDWHYD\HHWDNHPLRNDQWDNDDQ‫ێ‬ katasorentsivaitzi.
tziro tera inkempisante. Irooma eerokaite 27 Ari onkantya othotyaantyaari
kaari nosheninkata, HHURND\HWDNHLPSR\DD‫ێ‬ okaratzi antzimotavakaantsi,

WDSDDNDULULRNDQWDNDDQW]LURSDYHQWDDVKLUH‫ێ‬ 1DDNDWDNHUDDSHURWDLURQHULL\DDULSH‫ێ‬
taa. Tera arite piriiperovaitashitya, aña ronka.
piñaapinkathateri Pava. 21੅Tema Pava iri 28੅Tema irikaite nosheninka judío
chekakerori etayetarori oteva, SDDPDYHQ‫ێ‬ jimanintakero Kameethari Ñaantsi,

tyara jimataimikari eejatzi eerokaite. 22੅Ari ikempitakaantari iroñaaka Pava iri
piñiiro katsima jinatzi Pava, iro kantacha iisaneentane, DULRNDQWDLQHVKLQRQND\H‫ێ‬
neshinonkataneri jinatzi eejatzi. Ikaratzi tantaamiri Pava eerokaite. Iro kantacha
antzivashireyetainchari jiñaayetakero 3DYDML\RVKLLW]LWDNLW\DDULQRVKHQLQNDSD‫ێ‬
ovana ikatsimatzi Pava. Irooma eerokaite, yeeni, HHNHURUDLUL\DDWDW\HLUHWDNR\H‫ێ‬
ari piñaapiintatyeero irineshinonkayetemi tyaari, ari onkantya iriñaantyaarori tsika
eekerorika poisokerotatyeeri Pava. Irooma okanta ishinetakeneriri etayetanakarori
eerorika poisokerotari, DULLQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ novaisatziite. 29੅7HPDDULULNDLQNDLPDVKL‫ێ‬
takemi oteva ichekayeetakeri. 23੅Ikaratzi retante Pava, jineshinonkayetantzi.
ichekatevayeetakeri pairani, aritake Eerora jovashaantziro. 30੅3LSL\DWKD\HW]LWD‫ێ‬
irontsirekayeetairi eejatzi, aririka karira pairani eerokaite Pava.
irovashaantairo ithainkavaitziri Pava. Tema ,SRxDDQDNDQRVKHQLQNDSD\HHQLLSL\DWKD‫ێ‬
Pava kantatsi irimatero. 24੅Eerokaitera tanakari, iroora opoñaantataikari
kempitakarori oteva pankirentsiniro jineshinonkayetaami eerokaite. 31੅Irikaite
jontarekayeetakeri pankirentsiperoriki. piyathavaivetachari iroñaaka, aritake
2VKHNLUDDULSHURWDWDLWHLURRULNDLURQWVLUHND‫ێ‬ iriñaayetairo apaata ineshinonkayeetairi
yeetai otevaperori oponkitzijanoriki iroori. ikempitaayeetzimira eerokaite iroñaaka.
32੅Arira okantakari, joñaakantakero Pava
Impiyashiretakaitairi Israel-mirinkaite maaroitenira apiyathavaiyetaka, arira
25੅Iyekiite,
nokovi piyotero kaari ikenakaakerori joñaakantantaarori ovana
ikemathayeetzi pairani onkarate iranteri jineshinonkayetataikai maaroiteni.
*¬11.17,22: Ñaaventakotachari jaka pankirentsi ashitarori oparitha, ashitarori oteva, irootakera

ikantayeetzitari “Olivos.”
265 ROMA-6$7=,,7(੄11੄12
33੅Ovana nopampoyaataikeri Pava PLUL3DYDHHNHURSL\DDWDW\HSDYHQWDDQD‫ێ‬

jiyotanetziitataika, ikemathatziro kyaari. 4੅Pinkinkishiretakotero tsika
maaroni. Tekatsira iyoperoterone akantayetara avathaki. Tema tsikara
irantayeteri irirori, WVLNDULNDLQNDQWD\H‫ێ‬ akantavathayetara, LURRUDDQWDNDD\HWDL‫ێ‬
tero. 34੅Jiroka josankinatakoyeetakeriri, rori opaiyetarika.੆* 5੅Aakayetakera
ikantaitake: MRVKL\DNDDYHQWD\HHW]LDYHQWDDVKLUHWDD‫ێ‬
¿Tzimatsima iyotzirori ikinkishiretari rira Cristo. Akempivaiyetaa aakami
Pinkathari? ivatha Cristo. 2NDQWDYHWDNDDQDVKLWDL\D‫ێ‬
¿Tzimatsima impaitya materone vetaka aparopayeeni, iro kantacha
inkaminayeri? aparoni akantaa, NHPSLYDLWDNDRYLWKDD‫ێ‬
35 ¢7]LPDWVLPDLPSDLW\DRPDSRNDNH‫ێ‬ vakaayetaatyaami. 6੅Maaroni aakaite
rine impanakerimi irirori, aña LWDVRQNDYHQWD\HHWDNDLRQNDQW\DDPRQND‫ێ‬
LULLWDWDLNHUDHWDNDURULLSD\HWDQWD‫ێ‬ ratantyaarori antayetairi. Tzimatsirika
taike? aparoni kamantantaneritanaatsiri,
36੅Iriitakera Pava kantakaantarori irantayetero ikovakairiri Pava, eekerora
otzimayetantari tsikarika opaiyetari, iraventaaperotanakityeeyaari. 7੅7]LPDWVL‫ێ‬
iriitakera poñaakaantayetarori, iriitake rika aparoni ampitakotantanaatsiri,
ashitarori. Arira irashi irovaitaatyeeroni irimonkarayero irirori. Tzimatsirika
iñaapinkathayeetairi. Ari onkantyaari. aparoni iyotaanetantanaatsiri, LULPRQND‫ێ‬
rayero irirori. 8੅Tzimatsirika aparoni
Onkarate irantayeteri kempisantzinkariite minthatanetakaantachari, irimonkarayero
12
1੅Iyekiite, DULWDNHUDMLQHVKLQRQND‫ێ‬ irirori. 7]LPDWVLULNDDSDURQLSDVKLWDQWD‫ێ‬
takami Pava, nokovakotzimi netachari, ipantaperotai osheki. 7]LPDWVL‫ێ‬
pishineventaiyaari eeroka, SLQNHPSLWDL‫ێ‬ rika aparoni jevatakaantanaatsiri,
\DDULPLLNDQWDUDSLUDWVLLSRPHWD\HHW]LQL‫ێ‬ irishirethaventyaaro irantavaire.
riri. Tera poshiyakotajaantyaari piratsi, 7]LPDWVLULNDDSDURQLQHVKLQRQNDWDQWD‫ێ‬
DxDSDxDDSLLQWD\HWDLHHURNDLWHSLQWDVR‫ێ‬ naatsiri, NLPRVKLUHUDLQNDQW\DLPRQNDUD‫ێ‬
rentsishireyetai, irootakera onimotziriri yetairo.
Pava. Tema arira okantataitara ikoviri 9੅Ontzimatye petakotantaiya kameetha,
Pava añaapinkathayetairi. 2੅(HURSLNHPSL‫ێ‬ eero pamamenavaita. Samaneenta

takovaitashitari osavisatziite. Aña iri povairo kaariperori, irooma kameethari
Pava pishinete irovakerashiretakaimi. Ari kiso povanairo. 10੅Pinkamaityaaro
RQNDQW\DSL\RWDQWDL\DDURULLNRYDND\L‫ێ‬ petakoyetantya, pinkempitakaantero
miri, kameethatzimotziriri, onimotziriri, petakotyaarimi pirentzi okarikiini.
othotyaanetachari okameethatzi. Piñaapinkathayeteri pashine. 11੅Shiretha
3੅Iriira Pava neshinonkataanari naaka pinkantayetya, HHURSLSHUDYDLWDSDQWDYDL‫ێ‬
okanta niyotaayetantaamiri, irootakera taineri Avinkatharite. 12੅Kimoshire
nokantantamiri: (HURSLNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬ pinkantya poyaakoneenteri Cristo.
shivaita eerokatake iriiperori. Aña Amavevaitane pinkantayetya aririka
pinkinkishiretakotya kameetha eeroka. piñaayetero pomerentsitzimotyaamine.
$ULRQNDQW\DSLPDWDQW\DDURULLNRYDND\L‫ێ‬ Piñaañaatapiintai. 13੅Ontzimatye
*¬12.4: Okempitatya okitsi irootake jamenayeetantari, irooma kempitantsi irootake

ikemayeetantari, irooma paantentsi irootake jovayeetantari, irooma akotsi irootake
joirikayeetantari, irooma kitzitsi irootake janiiyeetantari.
ROMA-6$7=,,7(੄12੄13 266
pimpashiyetaiyaari okovityiimovaitari antayetzirori kameethari, tekatsira

itasorentsitakaitairi. 3RLPDDQWDSLLQWD\H‫ێ‬ ompaitya intharovakaantavaityaariri
tai pipankoki. pinkatharentsi. Iriima antayetzirori
14੅Pamanakoyetairi ovatsinaavaitzimiri kaariperori, iriira tharovakaavaityaarine.
onkantya irineshinonkayeetantaiyaariri Ari okantari, pantzirorika eeroka
irirori. Eero pipiyatari. 15੅Pintsipatyaari kameethari, HHURSLWKDURYDNDDYDLWDVKL‫ێ‬
SLQNLPRVKLUHWHLNDUDW]LNLPRVKLUHYDLWD‫ێ‬ tari pinkatharentsi, aña iriitajaantake
tsiri. Pintsipatyaari piraavaitya ikaratzi tharomentaiyaamine. 4੅Tema iri Pava
iraavaitachari. 16੅$DSDW]L\DSLQNDQWDYD‫ێ‬ kantakaarori ipinkathariventantari
kaayetaiya. Eero pimanintantavaitzi, aña LULNDLWHRQNDQW\DLQNHPSR\DDYHQWDQW\DD‫ێ‬
RQW]LPDW\HSLQWVLSD\HW\DDULNRYLW\DDYDL‫ێ‬ miri. Aririka pantero eeroka kaariperori,
tatsiri. Eero pikempitakaantashivaita ontzimatye pintharove, WHPDWHDPHQDD‫ێ‬
iyotaneri pinatzi. 17੅Tzimatsirika aparoni shivaita otzimimoyetziri irosataamento.
ovaariperovaitemiri, eero pipiyatari. Tema iriitakera Pava kantakaarori
3RxDDNDQWHURHHURNDWDPSDW]LNDW]LPRWH‫ێ‬ ipinkathariyetantari irikaite, irijatzira
rine atziriite. 18੅3LQN\DDU\RRYHQWDSLLQ‫ێ‬ 3DYDNDQWDNDL\DDURQHLURYDVDQNLWDDNDDQ‫ێ‬
tairo pisaikayetantaiyaari kameethaini. tyaariri kaariperoshireriite. 5੅Irootake
19੅Netakotané, eero pipiyakoventashivaita pinkempisantantyaariri irikaite. Iro
eeroka, aña pashitakaiyaari Pava iri kantacha tera intaani pintharovakaiyaari
piyakoventyaamineri. Tema jiroka jimashirenkata. $xDLURRWDWDLNHWDPSDW]L‫ێ‬
josankinayeetakeri, ikantaitake: katatsiri pimayetairo iroka. 6੅Irootakera
Ikantzi Avinkatharite: pimpinatantyaariri ikovakoyetzimiri
Naakatakera ovasankitaantatsine, jevaventzimiri pinampiki, LURLUDxDDQ‫ێ‬
Naakatakera piyakoventantachaneri. tyaari irirori, tema jimonkaratatziiro
20੅Aririka intasheneente piisaneentane, ikoviri Pava. 7੅Ontzimatye pimpinayetairi
pimperi irovarite. Aririka irimireneente, maaroiteni pinkatharijanorentsi, eejatzi
pimperi imire. Aririka pimatayetanairo ikaratzi kempoyaaventantatsiri nampitsi.
iroka, oshekira impashiventanakya irika Ontzimatye pinkempisantayeteri,
iriñaakerorika pantakeri.੆* 21੅3DDPDYHQ‫ێ‬ ñaapinkatha poveri.
W\DDUDRLWVLQDPSDLPLNDULNDDULSHURQNDQ‫ێ‬ 8੅(HURSLxDDVKLQWVLYHQWDYDLWDURSLUHHYH‫ێ‬
tsi. Aña iro aritatsi pimatapiintanairo tante, aña piñaashintsiventaiyaaro

NDPHHWKDULRQNDQW\DSLQNLWVLULQNDQW\DD‫ێ‬ petakotavakaayetaiya. Tema itzimirika
rori kaariperori. etakotantachari, imonkaratatziiro
13 Ikantakaantaitane. 9੅-LURNDMRVDQNLQD\HH‫ێ‬
1੅2QW]LPDW\HSLQNHPSLVDQWD\H‫ێ‬
WDLULHHURNDLWHSLQNDWKDULYHQW]L‫ێ‬ takeri Ikantakaantaitane, kantatsiri:

miri pinampiki. 7HUDLPSLQNDWKDUHQWVL‫ێ‬ Eero pimayempitzi. Eero povantzi.
vaitashitya irirori, aña Pava kantakaarori Eero pikoshitzi. (HURSLWKDL\DNR‫ێ‬
okanta ipinkatharentsitantari. 2੅,QW]LPH‫ێ‬ tanta. Eero pineveshirevaitaneta.
ULNDDSDURQLNRYDWVLQHULLULPDLPDQHYDL‫ێ‬ Tzimayetatsira eejatzi osheki pashine
teri pinkatharentsi, okempivaitakarora ikantakaantaitakeri. Iro kantamaitachari
iriimi Pava imaimanevaitake, irootakera MLURNDUDLURRSHURWDMDDQWDWVLULLNDQWDNDDQ‫ێ‬
irovasankitaantaityaariri. 3੅Ikaratzi taitakeri, kantatsiri:
*¬12.20: Kantakotachari jaka “oshekira impashiventanakya” iroora oshiyarori ikantaitzi eejatzi

“povaampateneri iitoki osheki paampari.”
267 ROMA-6$7=,,7(੄13੄14
3HWDNRWDL\DDULSLVKHQLQNDSLQNHPSL‫ێ‬ irirori. 4੅¿Kantatsima inkisathayeeteri

takaantyaari petakotapiinta nampirentsinentsi? Eerora, tema iri
eerokara. kisathatajaanterine itzimi onampitariri,
10੅Opoñaantari irooperotajaantzi iroka irijatzi tharomentyaarine. Ari okantari,
ikantakaantaitane, irootakera apatotzirori tema Pava iri onampiyetariri maaroiteni
maaroni ikantakaantayeetakeri. Tema ovayetarori tsikarika opaiyetarika, irijatzi
itzimirika etakotaariri isheninka, tera tharomentyaarine.
irovaariperovaitairi. 5੅Jiroka oshiyarori, tzimayetatsi
11੅Ontzimatyeera amatapiintairo iroka, kempisantzinkari omairentantarori
tema irootaatsi avisakoshireyetai. kitaite. Tzimayetatsi pashine kaari
2NHPSLYDLWDNDURUDLURxDDNDDPDD\HWD‫ێ‬ ompashinetzimoteri kitaite. Ontzimatye
tyeemi, iro kantacha ontzimatye inkinkishiretakoyetaiya maaroni, te arite
ankakiyetai. 12੅7HPDLURRWDLQWVLRQWKRQ‫ێ‬ irotzitzikayeteri pashine opaitarika
kaiya tsirenikiri, iro onkitainkatai. ikinkishiretari. 6੅Itzimi ñaapinkathatzirori
Irootake ovashaantantyaarori antayetziro aparoni kitaite, iriitajaantakera
kaariperori, okaratzi jantapiintayeetziri Avinkatharite iñaapinkathatzi. Ari
tsireniriki. $xDLURDULWDWVLDQNHPSLWD‫ێ‬ okempitzitari eejatzi, LW]LPLULNDRYD\HWD‫ێ‬
kaantairo ankithaatakotatyeeyaaromi rori maaroni tsikarika opaiyetarika, iri
ampiyakoventantyaari, 13੅onkantya $YLQNDWKDULWHLxDDSLQNDWKDW]LMRYD\HWDQ‫ێ‬
antayetantyaarori kameethari okaratzi tarori, tema ipaasoonketapiintatziiri. Ari
jantayetapiintaitziri okitainkatzi. Ari LNHPSLWDULLW]LPLSLQND\HW]LURULRYDULWHQ‫ێ‬
onkantya eero aniyavaitanta, eero tsi, iri Avinkatharite iñaapinkathatzitaka
ashinkivaitanta, eero amayempivaitanta, ipaasoonketapiintzirira. 7੅7HUDDxDDPLQ‫ێ‬
eero antantayetaro kamaaroyetatsiri, eero thavaitashitya aakaite, WHUDDQNDPDPLQ‫ێ‬
amaimanevaitavakaanta, HHURDVDPDYD‫ێ‬ thavaitashitya eejatzi. 8੅Eenirora
kaantavaita. 14੅3RVKL\DNRWDL\DDUL$YLQND‫ێ‬ añaayetzi, iriitakera Avinkatharite
tharite Jesucristo, pinkempitakaanteri añiimoyetairi. Aririka ankamake,
iriimi pinkithaatakotaiya. (HURSDQWDVKL‫ێ‬ LULLWDNHUDHHMDW]L$YLQNDWKDULWHDQNDPL‫ێ‬
vaitaro okaratzi pinevetashivaitari. mote. Arira okantari, LULLWDNH$YLQNDWKD‫ێ‬
rite ashitapiintairi eenirora añaayetzi, ari
Eentashiretaneri RNHPSLW]LWDULHHMDW]LDULULNDDQNDPD\H‫ێ‬
14 take. 9੅Tema irootake itzimajaantakari

1੅Ontzimatye paakameethayetairi
eentashireyetatsiri. (HURUDSDPD‫ێ‬ Cristo, ikamimotantake, ari okanta
PHQDYDLWDURLURNDRQNDQW\DSLxDDQDPLQ‫ێ‬ jashitapiintantairi eenirora añaayetzi,
thatashivaitantyaariri. 2੅Okempitatya, aririka ankamayetake eejatzi.
W]LPD\HWDWVLNHPSLVDQW]LQNDULNLQNLVKLUH‫ێ‬ 10੅¿Opaitama pikishimatantariri
tachari kantatsi irovayetyaaro tsikarika pisheninka? ¿Opaitama pimanintantariri

opaiyetarika. Iro kantacha tzimatsi eeroka? Aña iriira Cristo intzime
pashine eentashireri, intaani jovayetaro amenakoyetantaatsine maaroni apaata.
pankirentsi. 3੅Irika kempisantzinkari 11੅Tema iro josankinatakoyeetakeri,
ovayetarori tsikarika opaiyetarika, eero kantatsiri:

LPDQLQWDYDLW]LULSDVKLQHNDDULRYD\HW\DD‫ێ‬ Jiroka ikantakeri Avinkatharite:
rone. Ari inkempitzityaari kaari “Maaroitenira irotyeerovayeetai
ovayetyaarone eero imanintziri pashine iñaapinkathayeetaina. 2PDSH‫ێ‬
ovayetarori, tema Pava te irimaninteri rora.”
ROMA-6$7=,,7(੄14੄15 268
Aritakera intharomentayetairi itzimirika ovayetarori opaiyetarika

maaroiteni Pava. impoña inkantzimoneentakaakyaari
12੅Aripaitera ankinkithatakotaiyaari pashine, jantakero kaariperori irika.
maaroiteni aakaite janta Pavaki. 21੅7HUDDSDQW\DDURSLQNDQW]LPRQHHQWD‫ێ‬
13੅Irootake ovashaantantyaarori kaavaityaari “pirentzitari,µRNDQWDNDDQ‫ێ‬
akishimatavakaayeta. Aña ontzimatye tziro povayetari vathatsi, pimireyetaro
ankantashireyete: ´(HURQRNDQW]LPRQHHQ‫ێ‬ kachori, pantayetziro opaiyetarika.
takaavaitari pashine ‘nirentzitari,’ 22੅,URRUDDSDQWDSHURWDURULSL\RWDNRVKLUH‫ێ‬
notzikashirevaitzirikari.” 14੅Niyotzi naaka tairi eeroka, LQWDDQLUD3DYDL\RWDNRWDLPL‫ێ‬

tera inthañaapithatantyaaro Pava rone iroka. ,QW]LPHULNDNDDULHHQWDVKLUH‫ێ‬
ovayetyaaro opaiyetarika. Iro kantacha, ventavaitairone iroka, aritakera
tzimatsirika kinkishirevaitachane aritatsi irimatairo inkimoshireyetai. 23੅Iro
impinkavaitayeete, LULPDWHURLPSLQND‫ێ‬ kantacha itzimirika eentashirevaitatsine,
vaite irirori. 15੅Aririka poñaakyaari aririka irovakyaaro opaiyetarika, ari
pashine kempisantzinkari povayetyaaro RQNHPSLW]LPRWDL\DDULMDQWDNHURNDDULSH‫ێ‬
otzimi ipinkiri irirori, WHUDSHWDNRVKLUH‫ێ‬ rori. Tema tera irantairo okaratzi
tyaari. ¢$ULWDWVLPDSLQNDQW]LPRQHHQWD‫ێ‬ jiyotakoshirevetaari, kaariperora onake
kaiyaari pashine okantakaantziro iroka.
15
povamatsitaro ovaritentsi? ¿Pikovatziima 1੅Aakaite kempisantzinkari
povaariperoshiretairi irika? Irijatzira aavyaashireriite, ontzimatye

irika kempisantaneri, ikamimentakeri DQWVLQDPSDVKLUHW]LPR\HWDLULHHQWDVKLUH‫ێ‬
Cristo eejatzi. 16੅Arira okantari, te arite yetatsiri, tera intaani antayetero okaratzi
SRxDDNDD\HWHULSRYD\HWDULSLNLQNLVKLUH‫ێ‬ onimoyetairi aakaite. 2੅Ontzimatye
tari eeroka kameethari onatzi, impoña antayetairo okaratzi onimoyeterine
inkantayetemi: ´-DQWDNHURLULNDNDDULSH‫ێ‬ asheninka, RQNDUDWHPLQWKDVKLUHWDNDL\DD‫ێ‬
rori.” 17੅$DNDLWHDNDUD\HW]LLSLQNDWKDUL‫ێ‬ rine irantayetairo kameethari. 3੅,URRWD‫ێ‬
ventayetai Pava, WHLURNRYDSHURWDMDDQWD‫ێ‬ kera jantakeri Cristo, te inkovakovatero
chane okaratzi avayetari, okaratzi otzimi onimoterine apaniro irirori. Tema
amireyetari eejatzi. $xDLURNRYDSHURWD‫ێ‬ josankinayeetakero, kantatsiri:
taitachari antampatzikashireyetai, Ikaratzi kaviyavaitemiri eeroka,
asaikayetai kameetha, ankimoshireyetai, irijatzira kaviyitakanari naaka.
WHPDLULLWDNHNDQWDNDDQWDNHURUL7DVRUHQ‫ێ‬ 4੅Tema maaroite osankinatakotainchari
tsinkantsi. 18੅Itzimirika matanairori iroka pairani, kempitakarori iroka, MRVDQNLQD‫ێ‬

jantavaitaineri Cristo, DULWDNHLULQLPRWD‫ێ‬ yeetakero iriyotaayeetairo. Ari okanta
kaakeri Pava, ari inkempitayeriri eejatzi iroka Osankinajanorentsi, LURNDQWDNDD‫ێ‬
atziriite ari iraakameethatakeri. 19੅Ari rori añaantarori atsinampashirevaitzi, iro
okantari, ontzimatye pantapiintayetairo WKDURPHQWDVKLUHWDNDLULR\DDNRQHHQWDQ‫ێ‬
kantakaantzirori isaikantayeetari tari. 5੅Iriitajaantake Pava kantakaarori
kameetha, NDQWDNDDQWHURQHLQWKDURPHQ‫ێ‬ añaantarori atsinampashirevaitzi, irijatzi
tashiretavakaantayeetyaari. 20੅Aririka tharomentashiretakaineri. Osheki
SLQNRNRYDYDLWHSRYD\HW\DDURRSDL\HWD‫ێ‬ nokovakotapiintakeri inkantakaiyaaro
rika, paamaventya paparatzirokari onkantya paakameethatavakaantyaari,
okaratzi jimonkaratakeneriri Pava maaroiteni pinkempitakotaiyaari ikantara
pashineete kempisantzinkari. Tema te Cristo Jesús. 6੅Onkempivaityaaro arimi
onthañaantsitya ovayetari. Iro kantacha pintsipatavakaiya maaroiteni eerokaite
269 ROMA-6$7=,,7(੄15
pimpanthaaventeri Pava, itzimi ashitariri kantsi kantakaiyaamirone onkantya

Avinkatharite Jesucristo. poyaakoperotantyaariri!
14੅Iyekiite. Niyotzi naaka omapero
Ikinkithayeetaineri Kameethari Ñaantsi pineshinonkayetavaka eerokaite, L\RWDQH‫ێ‬
kaari judío-tatsine perori pinayetzi, SLPDWDNHURSL\RWDDYD‫ێ‬
7੅Tema osheki jaakameethayetai Cristo kaayetaka. 15੅Iro kantacha, QRVDQNLQDW]L‫ێ‬
aakaite, eejatzi pinkempitaiya eerokaite, miro iroka noshintsithatzimiro onkantya
paakameethayetairi pashine atziri, tema eero pipeyakotantaro. 7HPDLNDPLQWKDD‫ێ‬
DULRQNDQW\DLULxDDSLQNDWKD\HHWDQW\DD‫ێ‬ yeperotaimira Pava, 16੅jotyaantaana
riri Pava. 8੅Irootake nokantapiintakeri: noñaaventaineri Jesucristo ikaratzi kaari
,UL&ULVWRMRW\DDQWDLWDNHULLUDQWDYDLYHQ‫ێ‬ nosheninkayeta. Nokinkithatainerira
teri nosheninkapayeeni judío. Iro Kameethari Ñaantsi ñaaventakotziriri
MLPDWDQWDNDURULLURNDRQNDQW\DLULxDDQ‫ێ‬ Pava, RNHPSLYDLWDDURQDDNDPLRPSHUDWD‫ێ‬
tayeetyaaro omaperotatya okaratzi sorentsitaari. Iriima kaari nosheninkata,
ishinetakeriri Pava pairani avaisatziite.੆* iriiyetakera kempivaitakarorimi
9੅Irojatzira jantakeneriri ikaratzi kaari jashitakaayeetariri Pava, namayetainerira
nosheninkata, DULRNDQWDMLxDDSLQNDWKD‫ێ‬ Pava iroora ookimotaariri. Iriitakera
yetantaariri iriroriite, MLQHVKLQRQND\H‫ێ‬ 7DVRUHQWVLQNDQWVLPDWHURQHLURYDWDPSD‫ێ‬
tairi Pava. Jiroka josankinayeetakeri, tzikashireyetairi. 17੅Okaratzi jantakaanari
kantatsiri: Cristo Jesús, NDQWDYHWDFKDUDQRQNDQWD‫ێ‬
Notharomentaventaimi janta kaaperoventyaaromi naaka, QRxDDYHQ‫ێ‬
isaikayetzi kaari nosheninka. tero okaratzi nantavaitaineri Pava. 18੅Iro
1RPSDLU\DD\HWDLPLQRPSDQWKDDYHQ‫ێ‬ kantamaitacha, intaani noñaaventairo
taimira. okaratzi jimatakaayetakenari irirori
10੅Jiroka ikantzitaitakari eejatzi: Cristo. Tema noñaayetakeri kaari
Pashinesatziite, pintharomentaina nosheninkata ikempisantayetairo okaratzi
eerokaite pintsipayetaiyaari noñaaventayetakeneriri, okaratzi
jashiyetaari Pava. nantavaitzimotakeri. 19੅,UL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
11੅Ikantaitake eejatzi: kantsi pakenarori shintsinkantsi okanta
Pashinesatziite, pintharomentaiyaari notasonkaventantakari, LURQRPD\HWDQWD‫ێ‬
Avinkatharite. karori kaari iñaapiintayeetzi pairani. Ari
£0DDURLWHQLDW]LULLWHSLQWKDURPHQWDL‫ێ‬ okanta nomatantakarori nokinkithatairo
yaari! Kameethari Ñaantsi ñaaventakotziriri
12੅Ipoña ikantake eejatzi Isaías-ni: Cristo netanakaro Jerusalén-ki, ipoña
Ari intzimake incharinentyaari Isaí. nokenayetanake irojatzi Ilírico-ki. 20੅Ari
,ULLWDNHSLQNDWKDULYHQWDLULQHSDVKLQH‫ێ‬ okanta nokovantakari noñaaventero
satzi atziriite. .DPHHWKDULfDDQWVLMDQWDWVLNDWHLQNHPD‫ێ‬
Iriitakera iroyaakoneentairi kaari koyeetero ivairo Cristo. Tera intaani
asheninkata. QRQNRYHQL\DDWHURWVLNDMDQWDMLPD\HHWD‫ێ‬
13੅¡Iri Pava tharomentakaiyaamine, iri kero ikinkithatakaantaitzi. 21੅Tema jiroka
NDPHHWKDVDLNDNDD\HWHPLQHSLNHPSLVDQ‫ێ‬ josankinayeetakeri, ikantaitake:
tairira! Tema iri kantakaiyaarone Ari iriñeeri nampiyetarori janta tsika
oyaakoneentantyaariri. £,UL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ te iriñaaventaiteri irika.
*¬15.8: Iri ikantakoyetzi jaka “judío-payeeni” itzimi ipaiyeetzi “tomeshitaari.”
ROMA-6$7=,,7(੄15੄16 270
Ikaratzi kaari kemakoyeterine, ari tziriri itasorentsitakaitane Jerusalén-satzi,

inkemathatakotairi. iro onimoyetantyaariri iriroriite. 32੅Ari
onkantya nonkimoshiretantyaari
Ikovake Pablo iriyaatero Roma-ki niyaatera pisaikaiyini eerokaite, irirorika
22੅Irootake kaari okantanta niyaate Pava kovakaakenarone. $ULUDQRPDNR‫ێ‬
pisaikaiyini eerokaite, okantavetaka ryiimovaitaiyemine eerokaite. 33੅£2QND‫ێ‬
osheki nokovapiintavetaka. 23੅Iro mintha iri Pava tsipashiretyaamine, iri
kantacha iroñaaka aritake nomatakero, kameetha saikakaayetemine! Ari
tema tekatsi nantayetanairi jaka onkantyaari.
nampitsiiteki, aritake oshekitake
RVDUHQWVLQRNRYDSLLQWDYHWDUDQDUHHW\DD‫ێ‬ Jovethayeetari atziriite
mimi. 24੅Aririka niyaaminthatakeri
16
1੅Iroora
Febe aanakerone iroka
España-ki, DULUDQRNRYLULQDUHHWDQDN\DD‫ێ‬ osankinarentsi. ,URQRNHPSLWD‫ێ‬
miri pinampiki. $ULULNDQRVDLNLPRYDLWD‫ێ‬ kaantaa iroomi notsiro. 2VKHNLDQWDYDL‫ێ‬
nakemi janta, nokovi pampitakotena take iroori japatotapiintayeetaka janta
potyaantena España-ki. 25੅Iro kantacha, Cencrea-ki. 2੅Paakameethatavakero iroori,
netapaintyaaro niyaate Jerusalén-ki irootake jashitaari eejatzi Avinkatharite,
QDPSLWDNR\HWHULMDQWDLWDVRUHQWVLWDNDL‫ێ‬ aritzi paakameethatero pikempitapiintziri
taire. 26੅Tema irikaite Macedonia-satzi, SDDNDPHHWKDW]LULSDVKLQHLWDVRUHQWVLWD‫ێ‬
ipoña Acaya-satzi, jotyaantaiyakena kaitairi. Pampitakoyetero ompaityaarika
LULURULLWHNLUHHNLRQNDQW\DQRPSDQW\DD‫ێ‬ onkovityaayete. 7HPDRVKHNLDPSLWDNR‫ێ‬
riri kempisantzinkariite ashinonkainkari yetake iroori. Ari okempitakenari naaka
nampiyetarori janta Jerusalén-ki. 27੅,ULL\H‫ێ‬ eejatzi osheki ampitakoyetakena.
WDNHUDNRYDVKL\HWDLQFKDLPSDVKLWDQWD\H‫ێ‬ 3੅Povethatyaanaro Priscila ipoña Aquila.
tya, tekatsira shintsiventerine. 2NHPSL‫ێ‬ Irooyetake tsipayetakanari nantavaitziniri

YDLWDNDURLULNDLWHLPSLQDNRYHQWDW\HH‫ێ‬ Cristo Jesús, 4੅irootake shineventakanari
yaami ikempisantakaakeri irika kaari ovavisaakotakena. 2VKHNLQRSDDVRRQNH‫ێ‬
isheninkata. 28੅Aririka nomonkaratakero takero irokaite, ari ikempitaayetakero
nompayetakeri Jerusalén-satzi ikaratzi pashinesatzi kaari nosheninkayeta
jotyaantayeetakeneriri, aripaitera ikaratzi apatoyetapiintachari pashineki
navisanakeri pinampiyetarora eerokaite nampitsi. 5੅Povethatyaanari eejatzi
niyaatera janta España-ki. 29੅Niyotzi iri ikaratzi apatoyetapiintachari opankoki.
Cristo tasonkaventatziitaineri aririka Povethatyaanari eejatzi netakotane
nareetakyaami janta. Epeneto, WHPDLULHWDQDNDURULQRNHPSL‫ێ‬
30੅Iyekiite, nokovakotzimi piñaaxDDWD‫ێ‬ santakairi Cristo janta Acaya-ki.
koyetapiintena eerokaite, SLQNHPSLWDNR‫ێ‬ 6੅Povethatyaanaro María, RW]LPLDQWDYDL‫ێ‬
tyaanaro tsika nokantapiintziro naaka. ventakemiri osheki eerokaite. 7੅3RYHWKD‫ێ‬

Iro nokovakotzimiri, QL\RW]LUDSLxDDSLQ‫ێ‬ tyaanari Andrónico, ipoña Junias
kathatziri eerokaite Avinkatharite nosheninkapayeeni jinatzi, LULWVLSD\HWD‫ێ‬
Jesucristo, iri Tasorentsinkantsi kanari jashitakoyeetana. Iriiyetake
kantakaamirori petakotantakanari. etakaro ikempisantzitaka tekeramintha
31੅Pamanakotena eero jaakaantantana naaka, irijatzi jiñaapinkathayetakeri
thainkashireri nampiyetarori Judea-ki. otyaantajanoriite. 8੅Povethatyaanari
3DPDQDNR\HWHQDRQNDQW\DLUDDYDNR\HH‫ێ‬ netakotane Amplias, itzimi jashitaari
WDQW\DDQDURULNDPHHWKDLQLLSDNDDQWD\HH‫ێ‬ Avinkatharite. 9੅Povethatyaanari Urbano,
271 ROMA-6$7=,,7(੄16
itzimi karatapiintakenari nantavaitziniri RQNHPSLYDLW\DDURPLWHSL\R\HWDDMDWH‫ێ‬

Cristo Jesús. Povethatyaanari netakotane romi okantakota kaariperori. 20੅Iriira
Estaquis. 10੅Povethatyaanari Apeles, Pava saikakaayetaimineri kameetha,
itzimi jaakameethatakeri Cristo. 3RYHWKD‫ێ‬ LURRWDLQWVLUDLQNDQWDNDL\DDURSLQNLWVLULQ‫ێ‬
W\DDQDULPDDURLWHQLLW]LPLVDLNDYDQNRW]L‫ێ‬ kantyaariri Satanás, onkempivaityaaro
riri Aristóbulo. 11੅Povethatyaanari povichoryaatyeerimi paatzikakeri.
nosheninka Herodión. Povethatyaanari £2QNDPLQWKDLQHVKLQRQNDWDLPL$YLQND‫ێ‬
saikavankotziriri Narciso, ikaratzi tharite Jesucristo!
inampishiretantaari Avinkatharite. 21੅Jovethatami Timoteo, LW]LPLWVLSDWD‫ێ‬
12੅Povethatyaanaro Trifena, opoña nari nantavaitzi, HHMDW]LQRVKHQLQNDSD‫ێ‬
Trifosa. ,URRWDNHWVLSDWDNDQDULQDQWDYDL‫ێ‬ yeeni Lucio, Jasón, ipoña Sosípater.
tziniri Avinkatharite. Povethatyaanaro 22੅1DDNDWDNHUD7HUFLRLW]LPLRVDQNLQD‫ێ‬
netakotane Pérsida. Irojatzi notsipatakari yetziniriri Pablo. Naakatake eejatzi

nantavaitziniri Avinkatharite. 13੅3RYHWKD‫ێ‬ ovethatami, naaka jashitayeta eejatzi
tyaanari Rufo, LW]LPLML\RVKLLWDLUL$YLQND‫ێ‬ Avinkatharite.
tharite. Povethatyaanaro eejatzi iriniro, 23੅Jovethatami Gayo. Arira nosaikiri
otzimi nokempitakaantari naaka iroomi iroñaaka ipankoki. Jovethayetami eejatzi

noniro. 14੅Povethatyaanari Asíncrito, ikaratzi nampiyetarori jaka. Jovethatami
Flegonte, Hermas, Patrobas, Hermes, Erasto, itzimi oviriri kireeki ashitari
ipoña ikaratapiintayetziri iriroriite, itzimi nampitsi. Jovethatami eejatzi Cuarto,
apaiyetziri iyekiite. 15੅Povethatyaanari itzimi apaiyetairi iyeki.
Filólogo, Julia, Nereo ipoña iritsiro, 24੅¡Onkamintha ineshinonkayetaimi
Olimpas, ipoña maaroiteni ikaratzi maaroiteni Avinkatharite Jesucristo! Ari

WVLSD\HWDULULLULURULLWHDSDL\HW]LULLWDVRUHQ‫ێ‬ onkantyaari.
tsitakaitane. 16੅Etakora pinkantya
povethatavakaanaiya. Jovethayetami Ovekaraantaro tharomentaantsi
HHURNDLWHPDDURLWHQLLW]LPLDSDWRYHQWD‫ێ‬ 25੅Thame antharomentaiyaari iroñaaka
piintakariri Cristo jaka. matzirori inkempoyaaventayetakemi,
17੅Iyekiite, jiroka nokovakotzimiri: DULRQNDQW\DSLQN\DDU\RRYHQWDSLLQWDQ‫ێ‬
3DDPDYHQW\DDULxDDQDPLQWKDWDYDNDD‫ێ‬ tyaarori Kameethari Ñaantsi okaratzi
chari itzimi otzitzikamentavakaarori ñaaventakotziriri Jesucristo, tsika
jiyotaayeetakemiri pairani. Eerora otzimi kaari ikemathatapiintayeevetaka
pikempiyayetari eerokaite. 18੅Aña pairani. 26੅Iro kantacha, MRxDDND\HHWDQ‫ێ‬
okempivaitakaro atziritanakityeemi taa iroñaaka jiyotaantayeetakera
“Inevevaitashitane,µLURRPSHUDWDQD‫ێ‬ maaroiteni nampitsiki, onkantya
kyaarinemi. Tema kaarira Avinkatharite inkempisantayeetantyaari eejatzi janta.
Jesucristo omperayetanaiyaarine. ,URRWDMDDQWDNHUDMRVDQNLQDWDNDD\HWDNH‫ێ‬
Iriiyetakera nintathayetashitariri riri kamantantaneriite irika Pava,
eentashireriite jamatavivaitzirira. Kañaaneri. 27੅Thame antharomentaiyaari
19੅Nokemake naakaite kameetha apanirotatsiri Pava, Iyotaneri. Tema
pikantaiyani eerokaite, WHSLSL\DWKD‫ێ‬ iriira Jesucristo kantakaiyaarone
vaita, irootake oimoshirenkakenari. DQNDQWDLWDQW\DDURULDQWKDURPHQWDL‫ێ‬
Nokovi naaka pinkameethashireperote, yaari. ¡Ari onkantyaari!
JETAKARI JOSANKINATZINIRI PABLO
CORINTO-SATZIITE
pantavaitantyaaniriri irirori. 8੅Iriira

Ovethataantsi NDQWDNDL\DDURQHSLQN\DDU\RRYHQWDQW\DD‫ێ‬
1
1੅Naakara Pablo otyaantzimirori iroka riri irojatzi impiyantakyaari, ari onkantya
osankinarentsi. Irotyaantajanore HHURRW]LPDQWDRPSDLW\DLUL\DNRYHQWDSDL‫ێ‬
Jesucristo nonatzi, tema iri Pava miri irirori. 9੅Oisokero jovimi Pava,
kovakaakenarori, ikaimashiretakena. Ari iriitake kaimashireyetaimi okanta
notsipatakari Sóstenes nosankinatzimiro. paapatziyantaariri Itomi, Avinkatharitera
Iriitake nokempitakaantairi iyeki. Jesucristo.
2੅Eerokara nosankinayetzini pikaratzi
¿Itsiparyaatyaamaranki irirori Cristo?
papatoventaari Pava janta Corinto-ki,
pikaratzi jovatampatzikashireyetaimi 10੅Iyekiite,
QRVKLQWVLWKDWHPLQRPSDL‫ێ‬
Cristo Jesús. Iriira kaimashireyetaimi ryeeri Avinkatharite Jesucristo. 1RNRYD‫ێ‬
pitasorentsishireyetantaari, pikempitaari kotzimi paapatziyavakaayetaiya,
pashineete nampiyetarori tsikarika janta, onkempivaityaaro aparonimi
pairyaapiintayetairiri Avinkatharite onkantyaami pikinkishiretaneete, eero
Jesucristo, WHPDLULMDW]L3LQNDWKDULYHQ‫ێ‬ SLNDQWDYDNDDPHQWDYDLWDURRPSDL\HW\DD‫ێ‬
tairi eejatzi irirori. 3੅Onkamintha rika. 11੅7HPDQRNHPDNHULLVKHQLQNDPLULQ‫ێ‬
ineshinonkayetaimi Ashitairi Pava, NDLWH&ORpLNDQWDSDDNHQDWHSDDSDW]L\D‫ێ‬
kameetha isaikakaayetaimi, DULLQNHPSL‫ێ‬ vakaa kameetha. 12੅Tzimatsi pitsipayetari
tzityaamiri eejatzi Avinkatharite janta kantatsiri: “Nokempisantziri naaka
Jesucristo. Pablo.” Pashine kantayetatsi: “Iri
nokempisantzi naaka Apolos.” Pashine
Ipaasoonketakaitziri Pablo kantatsi: “Iri nokempisantzi naaka
itasonkaventantaitzi Pedro.µ7]LPDWVLSDVKLQHNDQWD\HWDQDLQ‫ێ‬
4੅Nopaasoonketapiintzirira naaka Pava, tsiri: “Nokempisantziri naaka Cristo.”
tema iniroite ikaminthaayetaimi, 13੅¿Itsiparyaatyaamaranki irirori Cristo?
itsipashiretakagaamiri Cristo. 5੅Irijatzi ¿Naakatakema paikakotzimentakamiri?

kantakaarori piñaaventapiintantaariri, Tema poviinkaayetakaranki eerokaite,
okanta piyotakoperotantaariri eejatzi. ¿Naakama ipairyeetake, inkantaite:
6੅Irootakera poisokeroyetantarori okaratzi “Poviinkatzimentaari Pablo?” 14੅Iroora
netakari noñaaventakemiri Cristo. nopaasoonketantariri Pava okamintha te
7੅Pikantakara poyaaventari impiye naaka oviinkaayetemine. Intaani
Avinkatharite Jesucristo, WHNDWVLNRYLW\LL‫ێ‬ noviinkaamatsitakeriranki Crispo,
motemine itasonkaventzimira onkantya itsipatakari Gayo. 15੅Iroora eero itzimanta
272
273 1 CORINTO-6$7=,,7(੄1
janta kantashivaitachaneri iroñaaka: aririka inkemayeteri ikempitakaantari

“Noviinkatzimentakari Pablo.” 16੅¡Jaa! iriroriite iyotaneri inatzi, iriitakera
Irijatzira noviinkaatzitakariranki inkempisantayeteri. 23੅Irooma naaka,
Estéfanas, QRWVLSDWDDNHULLVKHQLQNDPLULQ‫ێ‬ nokinkithatakotanairi Cristo tsikara
kaite. Tera nonkinkishiretero tzimatsirika ikanta ipaikakotzimentantaka. Irootake
pashine noviinkaatakeri janta. 17੅Tera iro RNRPSLW]LPRWDQWDNDULULQRVKHQLQNDSD‫ێ‬
LURW\DDQWDQW\DDQDUL&ULVWRQRYLLQNDD‫ێ‬ yeeni. Iriima griego-WKDWDWVLULLNHPSLWD‫ێ‬
tante, DxDMRW\DDQWDNHQDQRQNDPDQWDQ‫ێ‬ kaantakena nomasontzishirevaitatyeemi.
tairo Kameethari Ñaantsi. 7HUDQRQNHP‫ێ‬ 24੅Iro kantamaitachari aakaite, ayotaiyini
SLWDNRWDSDDN\DDULL\RWDQHULQRxDDYHQWD‫ێ‬ joñaakantairo Cristo Itasorenka Pava,

yetzirora. 7HPDWHQRQNRYHDPHQDDVKL‫ێ‬ eejatzi iriyotane. Irojatzi jiyoyetairi
YDLW\DDURLURRSHURWDWDLW]LUDLSDLNDNR\HH‫ێ‬ maaroni ikaimashireyetairi Pava,
takeri Cristo. onkantavetakya Judío-rika inatzi,
kaaririka Judío, maaroni. 25੅Tema Pava
Iri Cristo, ishintsinka Pava, janayiri jiyotanevaitashitari atziriite,
iriyotane eejatzi RNDQWDYHWDNDLULNDDW]LULLWHRNHPSLW]LPR‫ێ‬
18੅Tema aririka ankinkithatakaavetyaari YHWDNDULPDVRQW]LQNDQWVLRQDW]LLNDQWD\H‫ێ‬
kaari oshiretachane tsika ikanta takeri Pava. Tema Pava janayiri atziriite
ipaikakoitakeri Cristo, ikempitakaantai otzimimotziri ishintsinka, okantavetaka
masontzishireri anatyeemi. Irooma irika atziriite okempitzimotakari te
aakaite avisakoshiretaari anai, ayoyetai aavyaantanete okaratzi ikantavetakari
omaperotatya joñaakantakero ishintsinka. Pava.
19੅Tema josankinatakoyeetzitakari kaari 26੅Iyekiite, RQW]LPDW\HSLNLQNLVKLU\DDNR‫ێ‬
oshiretachane, ikantaitake: tavakero tsikarika pikantaiyani eeroka

Naapithateri iriyotane ikaratzi pairani tekera inkaimashiretaitemiita.
iyotanevetachari. 7HUDLQW]LPDSHURWHL\RWDQHULSLNDUDWDL‫ێ‬
Nompeyapithateri ikinkishiretane yini, te intzimaperote pijevarite, te
ikaratzi kinkishiryaavetachari. LQW]LPDSHURWHLULLSHURULSLQNDWKDULYHQW]L‫ێ‬
20੅¿Tsikama inkantaiyaarika iyotaneri? miri. 27੅Iro kantacha Pava jiyoshiiyetairi
¿Tsikama inkantaiyaarika iyotzinkari ikempitakaantavetakari atziriite masontzi
LNDUDW]LL\RWDDQWDVKLYDLWDURULLURRSHURW]L‫ێ‬ jinatzi, DULRQNDQW\DLURYDVKLYHQWDDQWDL‫ێ‬
motziriri iroñaaka iriroriite? Aña Pava yaariri apaata iyotanevaitashitaneri.
MLPDVRQW\DD\HWDLULLURxDDNDLULNDRVDYLVD‫ێ‬ -L\RVKLLWD\HWDLULHHMDW]LLNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬
tziite, ikaratzi iyotanevetachari pairani. yeevetakari kaari aavyaavaitaneri, ari
21੅Tema irikaite iyotanevaitashitachari, onkantya irovashiventaantaiyaariri
tera irimatanetero iriyotairi Pava. Irooma apaata iriiperoriite. 28੅$ULUDLNHQDNDDNH‫ێ‬
Pava matanetzirori jiyotaneta, RQLPRWD‫ێ‬ URUL3DYDML\RVKLL\HWDQWDDULULLPDQLQWD‫ێ‬
keri irirori jovavisaakoshireyetairi PLQWKDWDQHDW]LULLWHNDDULLULLSHURW]LPR‫ێ‬
ikaratzi kempisantañaanetairiri, yeterine. Arira okanta opoñaantaari
RNDQWDYHWDNDLW]LPD\HW]LRNHPSLW]LPRYH‫ێ‬ iroñaaka ineveyeetaaro okaratzi
takari masontzishirenkantsi onatzi imanintaveetakari. 29੅Ari ikenakairori
iñaaneka Pava. 22੅Aririka iriñeero 3DYDHHURLW]LPDQWDLPSDLW\DDVDJDDYHQ‫ێ‬
QRVKHQLQNDSD\HHQLMXGtRLQWDVRQNDYHQ‫ێ‬ tavaitachaneri. 30੅,ULLUD3DYDWVLSDVKLUHWD‫ێ‬
tantayeete, LURRUDLQNHPSLVDQWDQWD\H‫ێ‬ kagaamiri Cristo Jesús, tsika itzimi
tyaari iriroriite. Iriima griego-thatatsiri, MRW\DDQWDLULLULURULLUL\RWDQHWDNDD\HWDL‫ێ‬
1 CORINTO-6$7=,,7(੄1੄2 274
yaami, irovatampatzikashireyetaimi, iroñaaka, WHNDWVLUDDSDURQLL\RWDNRSHUR‫ێ‬

irovameethashireyetaimi. ,ULSLQDNRYHQ‫ێ‬ terone iroka iyotanetaantsi. Arimi
taimi pisaikashivaiyetantaari. 31੅,URRWD‫ێ‬ iriyotakeromi, HHURPLLSDLNDNRWDNDDQW]L‫ێ‬
kera josankinatziyeetantakarori pairani, miri Avinkatharite, RW]LPLPRSHURWDWDL‫ێ‬
kantatsiri: tziri irovaneenkaro. 9੅Iro kantamaitachari,
7HPDWHNDWVLDSDQW\DDURQHLUDVDJDD‫ێ‬ iroora josankinatakoyeetzitakari pairani,
ventashivaitaitya apaniro. Iroora ikantaitake:
DSDQWDSHURWDURULDVDJDDYHQWDL‫ێ‬ Okaratzi ishinetakeneriri Pava
yaaro jantayetziri Avinkatharite. etakoyetaariri irirori,
Anaaperotataitziro jokitapiintaitari,
Iñaaventayeetairi Cristo ipaikakoyeetakeri ikemapiintaitziri,
2
1੅Iyekiite,
niyaapaitetakeranki naaka Anaaperotataitziro okaratzi
nareetami noñaaventantyaamiriri añaamampyaavetakari.
Pava, tera nonkempitakotapaakyaari 10੅Irooma aakaite, jotyaantakairi
iyotanevaitashitaneri, WHQRQLQWDWKDYDLWD‫ێ‬ ,WDVRUHQND3DYDRQNDQW\DLUL\RWDNDDQWDL‫ێ‬

shitapaakyaami. 2੅$xDLQWDDQLQRNRYDNLWD‫ێ‬ rori. Arira ikantari Tasorentsinkantsi,
tainakero noñaaventapiintanaimiri jiyotakaaperotakagairi Pava. 11੅Tema
Jesucristo, ipaikakoyeetakeri. 3੅Te WHNDWVLPDWHURQHLUL\RWHQHULLNLQNLVKLUH‫ێ‬
QRxHHURRQLPRWHQDNDPHHWKDQRVDLNLPR‫ێ‬ tane pashine atziri, apaniro jiyotziro
yetakemi, aña tharovashire nokantaka. ishireki irirori. Ari ikempitari eejatzi
4੅Ari okanta te okitsirinkantaperotantami Pava, tekatsi iyoteneriri ikinkishiretane,
noñaaneyetakari, te oshiyaro iñaane aña apaniro jiyotziro irirori ishireki. Irika
iyotanevaitashitaneri. Iro kantacha Tasorentsinkantsitatsiri, ishirera Pava
okaratzi noñaaneyetakari, omatakero jinatzi. 12੅,URRWDNHUDRPDWDQWDULMLQDPSL‫ێ‬
oñaakantakeri Tasorentsinkantsi, shiretakairi Pava Itasorenka ashireki,
oñaakantakero ishintsinka. 5੅Arira onkantya ayoperoyetantaiyaarori okaratzi
okantakari, iroora ishintsinka Pava LVKLQH\HWDNDLULDDNDLWHDNHPSLVDQWD\H‫ێ‬
ikempisantakaantakamiri, kaarira tairi. Irootakera kaari kantaajatatsine
iriyotane atziriite matakayemirone. iroka iriyotairo osavisatziite, 13੅ikaratzi
L\RWDDQWDSLLQWDNHURULML\RWDVKLPLQWKDYDL‫ێ‬
Itasorenkara Pava oñaakantayetzirori tari irirori. Aña okaratzi añaaventakeri
6੅Iro kantamaitacha, DULULNDDQNLQNLWKD‫ێ‬ aakaite irootakera jiyotakaayetairi
takaayeteri antakishiretaneri, arira Tasorentsinkantsi. ,URRWDNHUDDNLQNLWKDWD‫ێ‬
aritziri añaaventakoteneri iyotanetaantsi. kaayetairiri antakishiretaneri tsika
Iro kantacha iroka iyotanetaantsi, tera okantakotajaanta ashireka.
oshiyaro okaratzi jiyotanevaitashitari 14੅,ULLPDLNDUDW]LNDDULDQWDNLVKLUHWD‫ێ‬
osavisatzi, okaratzi jiyotanevaitashitari tsine, te inkempisantero iriroriite

pinkathariyevetachari iroñaaka. Tema jiyotakaantavetakari Tasorentsinkantsi,
eero ikantaitatyaani irikaite. 7੅Aña iroka DxDRNHPSLW]LPRYDLWDNDULPDVRQW]LVKL‫ێ‬
iyotanetaantsi noñaaventziri naaka, tera renkantsi. Te onkantaajate iriyotakotairo
iriyotakoperoyeetero pairani. 2NHPSLYDL‫ێ‬ irirori, tema te inampishiretantari
takaro iromanayeetatyeeromi. Irootakera Tasorentsinkantsi iyotakaantayetyaariri.
ikovitataikari Pava, ari onkantya 15੅Irooma aakaite antakishiretaneri,
DxDD\HWDQWDL\DDURULDSDDWDLURYDQHHQ‫ێ‬ aritake amayetairo ayotajaantairo

karo. 8੅Irikaite pinkathariyevetachari maaroni tsikarika opaiyeta. Aritake
275 1 CORINTO-6$7=,,7(੄2੄3
okantari, RNDQWDYHWDNDWHLQNHPDWKDSHUR‫ێ‬ Pava, irantakishiretakaayetaimi. 8੅.HPSL‫ێ‬

yetai osavisatziite tsika akantayetanaa vaitaka intzimerikami irantavaitakaitane.
aakaite. 16੅,URRWDNHUDMRVDQNLQDWDNRW]L\HH‫ێ‬ Irotyaantaitakeri impankivaite, LURW\DDQ‫ێ‬
takari jaka, kantatsiri: taitake pashine inthamaitakotero. Intaani
¢7]LPDWVLPDLPSDLW\DL\RWDNRSHURWDL‫ێ‬ LPSLQDPDWVL\HHWDLULRNDUDW]LMDQWDYDLPD‫ێ‬
rine ikinkishiretane Avinkatharite? tsitake, iroipiyeetairi inampiki, tema te
¿Tzimatsima impaitya materine inkovaperotajaantya iriroriite. 9੅Arira
iriyotairi? Irooma aakaite, ML\RWD‫ێ‬ nokantaiyani naakaite, kempitavaitaka
kaayeetairora tsika okantakota naakami antavaitziniriri Pava. Irooma
ikinkishiretane Cristo. eerokaite, pikempivaitakaro eerokami
pankirentsimashi. Pikempivaitakaro
Antavaitanaineriri Pava eejatzi eerokaite, eerokami pankotsi.
3
1੅Iyekiite,
tetya nomataajatero 10੅Naaka kempivaitakariri iyotzirori
QRQNLQNLWKDWDNDD\HWHPLQRNHPSLWD‫ێ‬ jovetsikiro. Naakara etakaantanakaro

yirira nokinkithatakairi antakishiretaneri. novetsikakero pankotsika, iriira Pava
Aña kempivaitakami ovakerami QHVKLQRQNDWDNDQDULRNDQWDQHWDQWDQDND‫ێ‬
petanakyaaro paventagaiyaari Cristo. rori novetsikiro. Ipoña ipokapaake
.HPSLYDLWDNDPLHHQLURPLSHHQFKDDQL‫ێ‬ pashine thonkaterone irovetsikero. Iro
kite, 2੅eeniromi ithotaayeetzimi, tekera NDQWDFKDRQW]LPDW\HLUDPDWVLQNDYHQ‫ێ‬
LPSD\HHWHPLURWDWVLQDD\HWDWVLULRYDULWHQ‫ێ‬ tyaaro inthonkantyaarori kameetha.
tsi. Tema te onkante pinkemathayetairo 11੅Iriitakera Jesucristo oshiyaventakarori
okaratzi niyotaavetakamiri, eeniro HWDSLLQWDURULMDD\HHW]LULMRYHWVLND\HHWDQ‫ێ‬

pikantayeta irojatzi iroñaaka. 3੅7HNHUDD‫ێ‬ taro pankotsi. Eerora okantzi ontzime
tara pantakishiretanete. Okaratzira irimpoyaayeetantyaariri. 12੅Aririka
SLxDDQDPLQWKDWDYDD\HWDSLNLVDNRQHHQWD‫ێ‬ irovayeetakero etapiintarori, kantatsira
vaita. ¢.DDULPDLURNDMLPDWD\HWDSLLQWD‫ێ‬ iroñaaka inthonkayeetairo pankotsika.
keri osavisatziite? 4੅Tema tzimayetatsi Irovetsikayeetantyaaro oro, kireeki,
janta, kantatsiri: “Nokempisantziri naaka mapipayeeni poreryaayetatsiri. Ari
Pablo.” Pashine kantayetatsi: “Iri onkantake eejatzi irovetsikayeetantyaaro
nokempisantzi naaka Apolos.” ¿Kaarima inchakota, tsipanapayeeni. 13੅Iro
LURNDNHPSLWDNDURULLxDDQDPLQWKDWDYD‫ێ‬ kantacha, DULULNDRQWDL\DSDQNRWVL\HWD‫ێ‬
kaayeta osavisatziite? tsiri, arira iriñeetero opaitarika
5੅¿Niinkama naaka? ¿Niinkama Apolos? jovetsikantayeetakarori pankotsiyetatsiri.
Naakamatsitake apiteroite iromperatane 14੅Okempitatya, LURRULNDLURYHWVLND\HHWDQ‫ێ‬
Pava, MRW\DDQWDNHQDQRQNLQNLWKDWDNDD\H‫ێ‬ takya mapipayeeni, eerora aperoyeta

WDLPLRQNDQW\DSLQNHPSLVDQWDQWD\HWDL‫ێ‬ ontaayetya, omapero okisotanetake
yaari eerokaite. 6੅7HPDQDDNDMRVKL\DNDD‫ێ‬ okaratzi jovetsikayeetantakari. Oshekira
ventayeetake itzimi pankitaintsiri. Iriima ipinaperoyeetakeri ovetsikakerori
Apolos iri joshiyakaaventayeetakeri pankotsika. Arira inkempitayeetairiri
itzimi oyaatapaakenari ithamaitakotziro eejatzi joshiyakaaventayeetakeri
nopankitakeri. Iriima Pava iriitakera ovetsikiro pankotsi, impinaperoyeetairi
matajaantzirori jantakitakaayetziro eejatzi. 15੅Irooma, W]LPDWVLULNDRYHWVLNDQ‫ێ‬
pankirentsi. 7੅Te iririiperotajaante takarori pankotsi kaari shenkaatsine
pankitakerori, DULLNHPSLWDULWKDPDLWDNR‫ێ‬ ontaayetya, kapichera ipinayeetairi irika.
takerori. Aña iriira iriiperotajaantatsiri $ULUDLQNHPSLWD\HHWDLULULHHMDW]LMRVKL\D‫ێ‬
1 CORINTO-6$7=,,7(੄3੄4 276
kaaventayeetakeri ovetsikakerori iroka maaroni iroka, kempivaitaka eerokami

pankotsi, NDSLFKHUDLQNDQWDL\DLUDYLVDNR‫ێ‬ ashityaaronemi maaroni,੆* 23੅tema
shiretantaiyaari, iroshiyakovaitaiyaari eerokaite jashitayetaa Cristo, iriima
avisakotatsiri intaavetyaami. Cristo jashitari irirori Pava.
16੅¿Tema piyotaiyeroni eerokaite,
eerokayetakera oshiyakaaventari Irantavaire otyaantajanoriite
4
pankotsika? Tema kempivaitakami 1੅Arira
okantari, RQW]LPDW\HLQNHPSL‫ێ‬
eerokami intasorentsipankotetyaami takaantayeetaina iromperatane
Pava, eerokatake inampishiretantaka Cristo, naakaite jovake niyotaantayetairo
Tasorentsinkantsi. 17੅Aririka intzime kaari jiyotakoveeta pairani. 2੅Iro kantacha
ovaariperominthateriri oshiyakaaventari itzimirika jovayeetake irantayetairo
itasorentsipankote Pava, DULUDLURYDDULSH‫ێ‬ ompaityaarika, ontzimatye irika
rotairi Pava irirori, tema tasorentsi onatzi inkyaaryooventairo irimatantaiyaarori
ipanko. $ULUDRNDQWDMRVKL\DNDDYHQWD\HH‫ێ‬ kameethaini. 3੅1L\RW]LQDDNDSLPRQNDW]L‫ێ‬
tzimi eejatzi eerokaite. yantatyaanari nokarataiyinira. Tekatsi
18੅Paamaiya jamataviitzimikari. RPSDLW]LPRW\DDQDSLNRYLULNDSDPHQDNR‫ێ‬
Kempitaka tzimayetatsi janta kantatsiri: tenaro nantakerorika kameethaini.
“Iyotaneri nonatzi.” Aña iro arivetachari Tekatsi ompaitzimotaajatyaana
irikaite inkinkishiretakoperotairomi LQNRYHULNDLUDPHQDNR\HWHQDURMHYD\HWD‫ێ‬
okaratzi kempitzimovetakariri osavisatzi tsiri nampitsiki. 7HPDWHQRQNLQNLVKLUHWD‫ێ‬
masontzishirenkantsi onatzi. Tema iroka, NRWDSLLQWDDMDW\DDURQDDNDQRPRQNDW]L\D‫ێ‬
LURRWDNHNDQWDNDL\DDURQHLUL\RWDQHWDQWDL‫ێ‬ yetyaari nokarataiyirini. 4੅Aririkami
yaari. 19੅Tema Pava te apantzimotyaari namenakotya naaka, kempitakatya te
okaratzi ikempitakaantashitapiintakari ontzimimotaajatena nokenakaashitane.
osavisatziite iyotanetaantsi onatzi. ,URNDQWDFKDWHUDQDDNDDPHQDNRYDLWD‫ێ‬
Irootakera josankinatakotziyeetakari chane, aña iriitakera Avinkatharite
pairani, ikantaitake: amenakojanotainaneri tzimatsirika.
Tema iri Pava oirikayetakeriri 5੅Irootakera eero pimatantaro eerokaite
iyotanevaitashitachari, LUL\RWDVKL‫ێ‬ pimonkatziyayetairi impaityaarika. Aña

nenkakiini. iri Avinkatharite amenakoyetairine
20੅Josankinatziyeetaka eejatzi kantatsiri: maaroiteni impiyapaitetapaakerika.
-L\RW]LWDNDUR3DYDLNLQNLVKLUHWDVKL‫ێ‬ Iriitakera oñaakantapairone okaratzi
vaiyetakari iyotanevaitashitaneri. antayetakeri omanaantsikiini. Ari
21੅Irootakera, eero jasagaaventavaitantaro iroñaakantapairo eejatzi okaratzi
atziriite okaratzi jiyomatsivetari iriroriite. akinkishirevetari antayeterimi. Arira
Irooma eerokaite, aritake onkantake LQNDQWDL\DDUL$YLQNDWKDULWHWKDURPHQWDL‫ێ‬
piyotakoyetairo maaroni: 22੅Okaratzi neri apaata.
niyotaayetakemiri naaka, ML\RWDD\HWDNH‫ێ‬ 6੅Okaratzi noñaaventakemiri jaka,
miri Apolos, jiyotaayetakemiri Pedro, QRVKL\DNDDYHQWDW\DDUDQDDNDQRWVLSDWD‫ێ‬

okantakota kipatsisato, añaantarentsi, kari Apolos. Iroora nokantantamirori
kaamanetaantsi, avisayetatsiri iroñaaka, RQNDQW\DSRLVRNHURWDQW\DDURUL2VDQNLQD‫ێ‬
avisayetatsineri apaata. Aritake janorentsi, WHPDLURRWDNHLNDQWDLWDSLLQWD‫ێ‬
onkantake piyotakoyetairo eerokaite keri: ´(HURSRYDQDDW]LLW]LURRVDQNLQDWDLQ‫ێ‬
*¬3.22: Ipaitaitziri jaka “Pedro,” irijatzira ipaiyeetziri “Cefas.”
277 1 CORINTO-6$7=,,7(੄4
chari.” Aritaima povashaantairo iroñaaka noneshinonkayetari naakaite. Aririka

okaratzi pimonkatziyavakaapiintakana, irovatsinaavaitakena, DPDYHQRNDQWDL‫ێ‬
SDVDJDDYHQWDSLLQWD\HWDNDQDSLQNDQWDL‫ێ‬ yani. 13੅Aririka inkaviyavaitaitena,
yeni, “Iriira irika anayiriri pashine.” QRNRNRYD\HW]LURQRQWVLPDU\DDNDD\H‫ێ‬
7੅Pikantayetakera ¿Piñaajaantakema tyaari. Ikempitakaantayetakena tekatsimi
eeroka panaakoyetairi pashineete? apantyaanane kaarashimi nonayetatye.
¿Piyotashitakaroma apaniro okaratzi Eeniro ikantayeetana irojatzi iroñaaka.
kaari jiyotaayeetzimi? ¿Opaitakama 14੅Tera iro nosankinatantarori iroka
pasagaaventantari pinkempitakaantavaita nokovi novashikyaayetemi, DxDQRNRYD‫ێ‬

apanirora piyotanetashitaa? tzi nonkaminaayetemi, nokempitakotari
8੅Pasagaaventavaitaiyakani eerokaite ashitaaniri ikaminayiri iretakotane itomi.
pikempitakoyetakari pinkathariite, 15੅.HPSLWDNDW]LPDYHWDNDRVKHNLNRYDYH‫ێ‬
ashaarantaneriite, LNDUDW]LDDVKLU\DDQHHQ‫ێ‬ tainchari iriyotayemimi eerokaite, iro

tavaitziri irovarite. Kempitavaitakami te kantacha te niyote tzimavetakarika
niyotaayetemimi naakaite. 2QNDPLQWKDD‫ێ‬ kovavetainchane iraakameethatemi
MDW\DDPLSLPSLQNDWKDULSHURYHQWDQWD\H‫ێ‬ iroshiyaari ashitamiri. Irootakera
temi, ari onkantya nonkaratantyaamiri noshiyakaaventakeri naaka, NHPSLYDL‫ێ‬
naaka tsika pipinkathariventantzi. 9੅Tema taka iriimi Jesucristo matakaakenarone
QDDNDLWH2W\DDQWDMDQRULLWHWHUDQRQNHP‫ێ‬ noshiyakotyaari ashitamiri, QRNLQNLWKDWD‫ێ‬
pitaajatyaari pinkathariite, WHQLULLSHUR‫ێ‬ kaapaakemiroranki Kameethari Ñaantsi.੆*
taiyeni. Aña okempivaitakaro iroñaaka 16੅Irootakera nosankinatantamirori iroka:
irovamaakaantakenami Pava, maaroiteni Pinkempitakotaiyaanaro naaka. 17੅,URRWD‫ێ‬

MDPHQDNRYHQWD\HHWDNHQDWVLNDLNDQWDLWD‫ێ‬ kera notyaantantakamiriri iroñaaka
kena jovamaayeetana, jamenakoyetakena Timoteo, tsika itzimi nokempitakaantziri
atziriite eejatzi ikempitayetakari eejatzi iriimi netakotane notomi, iriitake
maninkariite. 10੅Ikinkishiretakoyeetakena kyaaryooventakeri Avinkatharite.
WHNDWVLDSDQW\DDQDQHQRNLQNLWKDWDNRW]L‫ێ‬ Iriitakera kinkishiretakaapaimirone tsika
rira Cristo. ,URRPDHHURNDLWHSLNLQNLVKLUH‫ێ‬ ikantakaakana Cristo, tsika nokanta
WDNR\HWDL\RWDQHULSLQD\HWDW]LSLNLQNLWKD‫ێ‬ niyotaayetairi kempisantzinkariite
takoyetairira irirori. Irooma naakaite tsikarikapayeeni isaikayetzi. 18੅7]LPD\HWD‫ێ‬
LNLQNLVKLUHWDNR\HHWDNHQDWHQDDY\DDVKL‫ێ‬ WVLSLNDUDWDL\LULQLMDQWDxDDSHURYDLWD‫ێ‬
reperovainete. Irooma eerokaite chari, ikovaiyini pinkempisanteri irirori.
LNLQNLVKLUHWDNR\HHWDNHPLDDY\DDVKLUHYDL‫ێ‬ ,xDDMDDQW]LHHURUDQDSLLWDLURQDUHHWDL‫ێ‬
taneri pinatzi. 2VKHNLLxDDSLQNDWKD\HHWD‫ێ‬ yaami. 19੅Iro kantacha thaankipaitera
kemi eerokaite, irooma naakaite, nompiyitapaakya, LULLULND3DYDNRYDLQWVL‫ێ‬
temacheeni. 11੅Eekerora niyaatatzi neri. Ari onkantya noñaantyaarori
noñaashivaitakaro, irojatzi nokantziro omaperorika jaavyaashirevaitanetzi
iroñaaka, notasheneentavaitzi, QRPLUH‫ێ‬ ikaratzi ñaaperovaitainchari janta.
neentavaitzi, thonkaneeronkatakotakana, Aamaashitya iñaavaiminthavaitashitaka.
jovatsinaavaitaitana, te ontzimimotena 20੅Tema ikaratzi ipinkathariperoventairi
nopanko, 12੅osheki nantavaitake, Pava, LULLWDNHUDRxDDNDQWHURQHMDDY\DD‫ێ‬

naakajaantake antavaiventacha. shirevaitanetzi. 7HUDLULxDDYDLPLQWKDYDL‫ێ‬
Itzimirika impaitya kisaneentavaitanari, tashitya. 21੅¿Arima onimotakemi
*¬4.15: Kantakotachari jaka “osheki,” ikaratzi 10,000.
1 CORINTO-6$7=,,7(੄4–6 278
nareetyaami novasankitaavaitapaakemi? kaari shineyatsine, jovapiintaitari

$xDLURSLQNRYDWDLNHQRQHVKLQRQND\HWD‫ێ‬ MRLPRVKLUHQNDLW]LURUDNLWDLWH´$QDQNR‫ێ‬
paakemi, HHURQRVKLQWVLYHQWDYDLWDSDD‫ێ‬ ryaantsi.” Tema ikamimentayetakai
kemi. Cristo joshiyakaaventari oisha jovayeetari
joimoshirenkayeetzirora Anankoryaantsi.
Jiyakoventayeetziri antayetzirori 8੅Iroora amayetantaiyaarori okaratzi
kamaaroyetatsiri joshiyakaaventayeetakeri. Ontzimatyeera
5
1੅Tema nokemake tzimatsi janta ovashaantayetairo kamaaroyetatsiri,
aparoni pikaratziri, MLPD\HPSLYDLWD‫ێ‬ kaariperoyetatsiri, oshiyakaaventakari
piintake. Jimatataikero jantajaantakerori shineyakairori tanta. Aña ontzimatye
kaariperokitatsiri kaari ikemakoyeetzi ankameethashiretai, añaavaiyetairo
kempityaarone irantayetero kaari kyaaryootatsiri, oshiyakaaventakari tanta
kempisantatsine. Tema ipaantavaitaro kaari shineyatsine.
irinirothori, iinatari iriri. 2੅¿Opaitama 9੅Aritake nosankinatzitakami pairani,
piñaaperovaiyetantari itzimataitzira nokantakemi: ´(HURUDSDDSDW]L\DPLQWKD‫ێ‬

pikaratziri janta matakerori iroka? Tetya WDULLNDUDW]LPDWDSLLQWDNHURULNDPDDUR\H‫ێ‬
povashiretakovaityaari piñaakeri tatsiri.” 10੅Nokantayetakemirora iroka, tera
jantakero. $xDLURDULYHWDFKDSRPLVKLWR‫ێ‬ LULQRQNDQWDNRWHLNDUDW]LNDDULNHPSLVDQ‫ێ‬
vakaanterimi irika shirampari. tayetatsine, DQWD\HW]LURULNDPDDUR\HWD‫ێ‬
3੅Okantavetaka te nosaikimotemi tsiri, kisakovaitaneri, amatavitaneri,
pinampiki, LURNDQWDFKDQRNLQNLVKLUHWDNR‫ێ‬ ñaapinkathatashivaitariri oshiyakaarontsi.
tapiintakami kempivaitaka arimi Iriimi nonkantakoyetemi, HHURW\DRNDQWDD‫ێ‬
ankaratemi asaike janta. Irootakera jataimi pisaikayetaimi kipatsikika. 11੅Iriira
pinkempitakaantantyaarori iroñaaka arimi QRNDQWDNRW]LLNDUDW]LSDLWDVKLPLQWKDYDLWD‫ێ‬
ankarate janta, niyakoventakeri irika chari “Iyekiite.µ,ULL\HWDNHUDHHURSDDSDW]L‫ێ‬
shiramparika. 4੅Ontzimatyeera yaminthayetaari, iriirika matapiintakerone
papatotaiya, pimpairyeeri Avinkatharite kamaaroyetatsiri, kisakovaitaneri, LxDDSLQ‫ێ‬
Jesús, pinkempitakaanteromi aririkami kathatashivaitakari oshiyakaarontsi,
nonkaratajaantemimi janta. Pimaterora ikaviyantavaitake, ishinkivaitapiinta,
LURxDDNDRNDUDW]LLNDQWDNHPLUL$YLQNDWKD‫ێ‬ jamatavitantapiintake. Tera aritaajate
rite, 5੅pomishitoveri shiramparika, payootayetairi irikaite. 12੅7HPDWHLURYD\H‫ێ‬
irovasankitaavaiteriita Satanás. $DPDDVKL‫ێ‬ tai aakaite iyakoventayetairi ikaratzi kaari
tya aritake onkantai iravisakoshiretai kempisantayetaatsine. Aña iroora aritatsi
apaata impiyeerika Avinkatharite Jesús. iyakoventayetairi kempisantayetatsiri
6੅Tera apantaro pasagaaventavaitya. akaratapiintairi, LUDQWD\HWHURULNDNDDULSH‫ێ‬
¿Tema piyotero okaratzi ikantayeetakeri: rotatsiri. 13੅Irootakera pookantyaariri irika
“Kapicheeni onavetaka shineyakairori VKLUDPSDULPDWDSLLQWDNHURULLURNDNDDULSH‫ێ‬
tanta, iro kantacha oshineyakairo rori. Irooma Pava iriira amenakoyetairine
maaroni tantapatha?” 7੅3LQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ ikaratzi kaari kempisantayetatsine.
WDLURHHURNDSRVRNDW\HHURPLVKLQH\DSD‫ێ‬
Te arite iramenakotairo
thatakairori tanta, posheyetairo
amaimanetavakaane kaari kempisantatsine
kameetha. Irootakera pimayeteri,
6
SRPLVKLWRYHULPDWDSLLQWDNHURULNDPDDUR‫ێ‬ 1੅Aririka
pimaimanetavakaiya
yetatsiri, ari onkantya eero jantetaantaro. pikaratzi pikempisantzinkaritzi janta,
Aña ontzimatye pinkempitaiyaaro tanta te arite piyaate iramenakotemiro
279 1 CORINTO-6$7=,,7(੄6
jevayetatsiri nampitsiki, NDDULNHPSLVDQ‫ێ‬ inkivayeetaimi, LWDVRUHQWVLVKLUHWDNDL‫ێ‬

tzinkaritatsine. $xDLURDULWDWVLSL\DDWD‫ێ‬ taimi, jovatampatzikashireyeetaimi, tema
VKLWDYDNDL\DSLNDUDWDL\LQLLWDVRUHQWVLVKL‫ێ‬ pipairyaapiintairi Avinkatharite
retakaitaimi. 2੅¿Tema piyotaiyeni Jesucristo. Iriitakera Tasorentsinkantsi
eerokayetake amenakoyetairine apaata kantakaayetaamiri.
maaroni osavisatziite? ¿Eeroma pimatziro
povetsikayetero pomerentsitzimoyetamiri Piñaapinkathatantaiyaari Pava, tsikarika
kapicheeni eerokaite? 3੅Tema aakatataike opaiyeta pantayetairi
amenakoyetairine eejatzi maninkariite. 12੅Tzimatsi kantayetatsiri: ´,VKLQH\HHWD‫ێ‬
¿Eeroma okantzi amenakotantero naro nantayetero tsikarika ompaiyetya.”

okaratzi añaakotantayetziri iroñaaka? Iro kantacha tera apantaro maaroni
4੅¢2SDLWDPDSLVKLQHWDQWDULULLUDPHQDNR‫ێ‬ irantayeetero. Aritake okantaveta,
yetaimi atziriite kaari pikaratapiintziri ishineyeetairo antayetero tsikarika
papatoventyaari Pava? 5੅$xDRQW]LPD‫ێ‬ ompaiyetya. ,URNDQWDFKDWHUDDQNRYDWDL‫ێ‬
tyeemi pimpashiventakotyaaro iroka. tero atzirintantayetai ompaiyetyaarika
¿Tekatsima iyotaneri pikarataiyini, ishineyeetairi. 13੅Tzimatsi kantayetatsiri
ovetsikemironeri? 6੅$xDMLURNDSLNDQWD‫ێ‬ eejatzi: “Iroora otzimantari ovaritentsi
piintaiyaka, piyaatashiyetakeri jevari onimoneentatziitantairi amotziki. Iroora
kaari kempisantatsine, pikovakotakeri otzimantari amotzi, DQNHPDW]LLWDQW\DD‫ێ‬
irovetsikayetemiro pimaimanetavakaa, rori ovaritentsi.” Ari okantavetari, iro
okantavetaka pikantavakaiyavetaa kantacha Pava irapiteroryaayetairo iroka,
“iyekiite.” iraperotairo. ,URRWDNHUDHHURSLNDQWDYDL‫ێ‬
7੅Iroora oñaakantzirori eenirotatsi tashitanta eeroka: “Iroora otzimantari
pikenashivaiyeta, piyakoventavaitakeri avatha añaathatavakaantyaari.” Tera ari
pikarataiyini janta. ¿Opaitama kaari onkantyaari. Aña iro otzimantari avatha
pamavetantaajataro inkaviyavaitaitemi, añaapinkathatantaiyaari Avinkatharite.
iramatavivaitaitemi? 8੅,URRUDSLPD\HWH‫ێ‬ ,URRUDLW]LPDQWDUL$YLQNDWKDULWHDQLPRWD‫ێ‬
rimi iroka. Aña eerokatajaantaiyakenira kaantayetaiyaari avathaka. 14੅Tema Pava,
kantzimoneentavakaacha, SDPDWDYLWDYD‫ێ‬ eero japerotajaantairo avathaka, aña ari
NDL\DNDQLRNDQWDYHWDNDSLNDQWDYDNDL\D‫ێ‬ iroviriintayetai, iroñaakantayetairo
veta “iyekiite.” ishintsinka, ankempitaiyaari tsikara
9੅¿Tema piyotaiyeni, eerora iñaayetairo LNDQWDDLSLULLQWDDUDQNLLULURUL$YLQNDWKD‫ێ‬
apaata impinkathariventairi Pava ikaratzi rite. 15੅¿Tema piyotaiyeni iri Cristo
kaariperoyetatsiri? Paamaventaiyaara, ashiyetaaro pivathaka? ¿Kantatsima
otzimikari pikenakaashitane. Arira aapithayetairi jashiyetaari irirori,
ikantayetari ikaratzi antapiintayetzirori DVKLQHYDLWDLURDYDWKDDPD\HPSLYDLWDQ‫ێ‬
kamaaroyetatsiri, ñaapinkathayetakeriri tyaaro? ¡Tera ari onkantya! 16੅¿Tema
oshiyakaarontsi, mayempiriite, SDDQWDYD‫ێ‬ piyotaiyeni ikaratzi mayempivaitatsiri,
kaayetachari ishiramparinkakiini, kempitavaitanaka irovithaanakyaaromi
10੅koshintzipayeeni, kisakovaitaneri, iroka, aparoni ikantanaa ivathaki? Iro
shinkiryaantzi, kaviyantaneri, DPDWDYLWD‫ێ‬ okantziri josankinayeetakeri:
neri. (HURUDLxDD\HWDLURLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ Aparonira inkantayetaiya ivathaki
tairi Pava irikaite. 11੅Pairani, DULSLNDQWD‫ێ‬ jaavakaanaara.
yevetakari tsikarika pikaratzi eerokaite. 17੅,ULLPDLW]LPLNDUDWDQDLULUL$YLQNDWKD‫ێ‬
Irooma iroñaaka okempivaitakaro rite, jovithaashiretanaatyaarira, NHPSLWD‫ێ‬
1 CORINTO-6$7=,,7(੄6੄7 280
vaitaka aparoni ikantakaanaari. 18੅2QW]L‫ێ‬ vetya naaka maaroiteni shirampariite

PDW\HSLVKLVKL\DSLWKDWHURxDDWKDWDDQWVL‫ێ‬ inkempitakotaiyaanaromi tsika nokanta
tatsiri. Okarayetzira kantashivaiyetachari naaka. Iro kantacha eerora omata iroka.
kaariperori jantayeetziri, kaarira atziri 7HPD3DYDMLQDVKLWDNDURLWDVRQNDYHQWD‫ێ‬
ovashinonkaajaantachaneri irirori, aña yetakai maaroni aakaite. Ari ikanta Pava
pashinera atziri jovashinonkaavaitakeri. itasonkaventantakari tsikarika ikaratzi
,URRPDLURLUDQWDNHxDDWKDWDDQWVL\HWD‫ێ‬ kaari otzimayetanta itsipatari, iriima
tsiri, iriira ovashinonkaavaitajaantaincha pashinepayeeni ontzimayete itsipatari.
apaniro ivathaki. 19੅¿Tema piyotaiyeni 8੅Ikaratzi kaari aavakaachaneriita,
iroora pivatha oshiyakarori pankotsi nokantziri: Iro aritatsi pisaikashivaitaiya

isaikantari Tasorentsinkantsi? Iriira Pava eero otzimi pitsipatari, nokempitara
omperayetamiri. 7HUDHHURNDDxDDVKLYDL‫ێ‬ naaka. Irojatzira nokantayetzitariri
tachane apaniro, 20੅aña iri Pava ikaratzi kamayetatsiri itsipari. 9੅Irooma
pinakoventaperotaimiri onantaari terika pimatero piñaakotanetya, RQW]LPD‫ێ‬
jashiyetaami. ,URRWDNHUDSLxDDSLQNDWKD‫ێ‬ tye pintsipatayetaiya. Tema iro aritatsi
tantaiyaariri Pava, tsikarika opaiyeta pintsipataiya, ari onkantya eero
pantayetairi, okaratzi pikinkishiretari piñaantaro ayimavaitemi.
eejatzi. 10੅Okaratzi jiinataitakari, aavakainchari,
nokantziro: Te arite pookavakaayetaiya.

Imaimanetavakaiya aavakaachari Tera naaka kanterone iroka, aña
7 iriitakera Avinkatharite. 11੅Aririka

1੅Iroñaaka nakemiro okaratzi
posampitanari posankinareki: Iroora pookavakaiya, LURDULWDWVLSLVDLNDVKLYDL‫ێ‬
arivetacha eero jiinanta aparoni tya apaniro eero pitsipataa. Irooma
shirampari. 2੅Iro kantacha, ontzimatye eerorika, kantatsi pimpiyashitairi
piinantayetaiya, pimayempitzikari. Ari piimejanori. Eerokaite jiimetaitari, te
onkempitayetaiyaari eejatzi tsinaneete, arite pookayetero piinatakari.
ontzimatye oimentayetaiya. 3੅Arira 12੅Nokantayetziri pashineete: Iyekiite,
aritziri piñaavakaayetapiintaiya W]LPDWVLULNDSLLQDWDULNDDULNHPSLVDQWD‫ێ‬

paavakaayetara. 4੅Okaratzi jiinataitari, tsine, ontzimatye poisokerotyaaro,
tera apaniro ashitaaro ovatha, aña irijatzi aapatziyakotakamirorika iroori. Ari
ashitaaro oimetari. Ari okempitari eejatzi, nokantziri naaka, iro kantacha tera iri
ikaratzi jiimetaitari, tera apaniro Avinkatharite shintsiventajaantemirone.
jashitaaro ivatha, aña irojatzi ashitaaro 13੅Ari okempitzitari, aparoni tsinane
iinatakari. 5੅Irootakera, te aritanta oimetariri kaari kempisantatsine,

SRVKLWDDYHQW\DDURSLxDDYDNDDSLLQWD\H‫ێ‬ ontzimatye oisokerotyaari irirori,
taiya paavakaayetara. Iro kantacha, jaapatziyakotakarorika. 14੅Tema
kantatsiya pinkinkithavaitakaavakaiya okantavetaka te inkempisantzinkarite
onkantya pintziventapaitetantyaarori oime, itasorentsishiretakaitairi irirori,
piñaañaatane. Impoña petanaiyaaro iroora kantakaantakerori iinaka. Ari
piñaavakaayetanaiya, ari onkantya eero ikempitzitari, aparoni shirampari
jampotantami Satanás, WHUDSLxDDNRWDQH‫ێ‬ kempisantaneri, iinantarori kaari
tajaantyaara eerokaite. 6੅Irooyetakera kempisantatsine, LWDVRUHQWVLVKLUHWDNDL‫ێ‬
iroka noshinetantziri, iro kantacha tera tairo iroori, iriira kantakaantakerori
QRVKLQWVLYHQWDQWDW\HPDDURLWHQLLPRQND‫ێ‬ oimeka. Irooma aririka irookavakaakya,
rayetairo irokapayeeni. 7੅$xDQRQNRYDWDD‫ێ‬ kempitakara eero javisakoshireyetai
281 1 CORINTO-6$7=,,7(੄7
irovaiyane. Irooma itsipatavakaara, isaikakaashivaitaarira. Ikarayetzi kaari

intasorentsishiretakaayetairi eejatzi jomperanayeetari ikaimashiretantaariri,
irovaiyane. 15੅Iro kantamaitacha, RNHPSLYDLWDDURUDLURxDDNDLURPSHUDWD‫ێ‬
inkoverika irookavakaiya, kaari nemi irinaatye Cristo. 23੅Tema Pava
kempisantatsine, kantatsi irimatero. pinakoventaperotaimi onantari
Tekatsimaita shintsiventerine eero jashiyetaami, LURDULWDWVLHHURSLNHPSLWD‫ێ‬
jookavakaa, akantayetairi “Iyekiite,” kotaari iroñaaka omperanataari, LVKLQWVL‫ێ‬
eejatzi akantayetairi “Chookiite,µDD\HW]L‫ێ‬ YHQWDYDLWDLW]LULLULPRQNDUDWHURLNRYDNDD‫ێ‬
riri kaari kempisantatsine. Irooma shitariri pashine atziri. 24੅Iyekiite,
kantatsirika aapatziyavakaiya RQW]LPDW\HPDDURLWHQLHHURUDDWKDYDDYDL‫ێ‬
kameethaini, iroora ikoviri Pava. WDURWVLNDUDDNDQWD\HWDUDLNDLPDVKLUHWDQ‫ێ‬
16੅Eeroka jiinataitakari, tera piyotero, tairi Pava okanta atsipashireyetantaariri.
kempitaka eerokatakera kantakaanterone 25੅,URxDDNDQDND\HWHULLNDUDW]LRVDPSL‫ێ‬
iravisakoshiretantaiyaari piime. Eeroka takoventzirori evankaroite. Tera ontzime

jiimetaitakari, tera piyotero, kempitaka ikantakaantairi Avinkatharite okantakota
HHURNDWDNHUDNDQWDNDDQWHURQHDYLVDNR‫ێ‬ iroka, iro kantacha nonkantemi naaka
shiretantaiyaari piina. okaratzi nokinkishiretakotarori. Iriira
17੅Ari okantari. Tsikara akantayeta Avinkatharite neshinonkataanari okanta
asaikayetzi, eerora athavaavaitaro paventaayetantaanari naaka. 26੅Jiroka
ovashiñeero tsika akantapiinta. Iroora okaratzi nokinkishiretakotarori: Tema
ikovakairi Avinkatharite, tema ari asaikimopaiteyetatziirora iroñaaka tsika
akantayetzitari ikaimashireyetantairi jashinonkaavaiyetaita, iro aritatsi pashi
Pava. Irootake nokantantapiintakeri povayetairo tsika pikantayetara
naaka irantayeetero nareetayetarira pisaikayetzira iroñaaka. 27੅Thame
NHPSLVDQW]LQNDULLWHWVLNDULNDMDSDWRWDL‫ێ‬ oshiyakaaventavakero, otzimirika eeroka
yani. 18੅Thame oshiyakaaventavakero, piina, te aritzi pintsiparyeeyaaro. Terika
DSDURQLVKLUDPSDULLW]LPLWRWDPHVKLWDLQ‫ێ‬ ontzime piina, HHURSLNRNRYDW]LSLQWVLSD‫ێ‬
chari, irashi irovatyeerora tsika ikantaka. tya. 28੅Irooma aririka pintsipatakya, tera
Terika intomeshitaanitya jetantanakarori pantero kaariperori. Ari okempitzitari
ikempisantantaari, tekatsi ompaitya aririka ontsipatya evankaro otzimi
intomeshitaanitantaiyaari iroñaaka. ikampitantaitakeri aantyaariri
19੅7HNDWVLUDRPSDLW\DDDNDULNDWRWDPHVKL‫ێ‬ shirampari, tera antero kaariperori. Iro
taaniri, terika antomeshitaanitya. Iro kantacha ikaratzi aavakaayetachari,
kovajanotachari antayetairo ikantairi DULWDNHLULxDD\HWDNHSRPHUHQWVLW]LPR‫ێ‬
Pava amayetairo. 20੅$ULUDDQNDQWD\HWDL‫ێ‬ tyaarine. Intaanira nokantashitami naaka
yaari maaroiteni, eerora athavaavaitaro RQNDQW\DHHURSLxDDQWD\HWDURSRPHUHQ‫ێ‬
ovashiñeero tsikarika akantayeta ovakera tsitzimovaiyetyaamiri eerokaite.
ikaimashireyetantairi Pava. 21੅$ULRNHPSL‫ێ‬ 29੅Iyekiite, NHPSLWDNDLURRWDLQWVLRPRQND‫ێ‬
tari eejatzi. Eerokarika omperanataari rapaitetya. Ari etanakyaaro iroñaaka,

ikaimashireyetantakamiri Pava, eero ikaratzi tzimayetatsiri iinaite, ontzimatye
okantzimoshirevaitami. Irooma aririka LQNHPSLWDNDDQWDLURWHULNDPLRQW]LPD‫ێ‬
irothataakaapaintyaaro omperatamiri yete. 30੅Ikarayetzi iraavaiyetachari,
pishitovai, pimatero. 22੅Ikarayetzi ontzimatye inkempitakaantairo tekatsi
omperavaitaari ikaimashireyetairi ompaitya iriraavaitantyaari. Ikaratzi
Avinkatharite, ontzimatye inkinkishiretya kimoshirevaiyetatsiri, ontzimatye
1 CORINTO-6$7=,,7(੄7੄8 282
inkempitakaantayetairo tekatsi ompaitya irirori. 38੅Ari okantari. Aririka aavakaakya

inkimoshirevaitantyaari. Ikarayetzi irevankarote, jantakero kameethari irika.
amanantayetatsiri opaiyetarika, RQW]LPD‫ێ‬ Irooma eerorika itsipatakaaro, MDQWDMDDQ‫ێ‬
tye inkempitakaantairo te iriimi takerora kameethatajaantatsiri.
ashiyetyaarone. 31੅,W]LPLULNDRW]LPLPR\H‫ێ‬ 39੅Aparoni iinataitari, okovaperotatya
tziri opaiyetarika jaka, ontzimatye ontsipatapiintyaari oime eenirora

inkempitakaantairo, WHDSDQWDSHURWDMDDQ‫ێ‬ aavakaa. Irooma aririka inkamimotakero,
tyaaro. 7HPDLURRW]LPDWDNHRPSH\DVKL‫ێ‬ osaikashivaitaara iroori, kantatsi agai
vaiyetaiya okaratzi tzimayetatsiri pashine oime, iro kantacha ontzimatye
kipatsiki, okaratzi antapiintayevetakari. inkempisantzinkarite eejatzi irirori. 40੅Iro
32੅Irootakera nokovakoyetaimiri kantacha tzimatsi nokinkishiretari naaka,
eerokaite eero pikinkishiretakovaitantaro arira onkimoshireperoteri iroka
maaroni iroka. ,NDUDW]LNDDULWVLSD\HWD‫ێ‬ osaikashivaitaiya, eerorika agai pashine.
chane, inkamaityaaro irantanairo ikoviri .HPSLWDNDUD,WDVRUHQND3DYDxDDYDLWD‫ێ‬
Avinkatharite, WVLNDRQNDQW\DLULQLPRWD‫ێ‬ kaanarori iroka.
kaantyaariri. 33੅,ULLPDLNDUDW]LDDYDNDLQ‫ێ‬
chari, ontzimatye irinimotakaayetairo Ovaritentsi jashitakaitariri oshiyakaarontsi
8
itsipatari, RQW]LPDW\HLQNLQNLVKLUHWDNRWD‫ێ‬ 1੅,URxDDNDQDND\HWHULRVDPSLWDNRYHQ‫ێ‬
piintairo tzimayetatsiri jaka kipatsiki. tzirori ovaritentsi jashitakaayeetariri

34੅Ñaakero, DSLWHUDRQNDQW\DLURVKLUHWDNR‫ێ‬ oshiyakaarontsi. Tzimatsi opaiyeta
tapiintaiyaari. Ari okempitzitari eejatzi ayotakotayetzirori irokapayeeni, kaari
tsinane kaari tsipatachane, eejatzi jiyotayetzi pashine kempisantzinkariite,
evankaro, kantatsi onkamaityaaro ikoviri arira onkantakemi asagaaventzimotyaari.
Avinkatharite, tsikarika opaiyetari Eerora amatziro iroka, aña iro aritatsi
DQWD\HW]LULHHMDW]LRNDUDW]LRNLQNLVKLUH\H‫ێ‬ etakoyetaiyaari irikaite, ankokovayetairo
tari. Irooma okaratzi tsipayetainchari, antharomentashiretakaantyaariri. 2੅Arira
ontzimatye onimotakairi oime, RQNLQNL‫ێ‬ RNDQWDLW]LPD\HWDQWDULDVDJDDYHQWDYDLWD‫ێ‬
shiretakotairo eejatzi tzimayetatsiri jaka chari, kantatsiri: “Naaka iyoperotaneri.”
kipatsiki. 35੅Tera noshintsiventatyeemi Iro kantacha tekeraatara iriyotanetya
nokantantayetamirori iroka. Aña iro ikaratzi kantayetatsiri. 3੅Iriima Pava
aritatsi nonkantayetemiro onkantya jiyoyetziri irirori ikaratzi etakotaariri.
QRPLQWKDWDNDDQWD\HW\DDPLULSDQWD\H‫ێ‬ 4੅1DNDYDNHULLURxDDNDRVDPSLWDNRYHQ‫ێ‬
tairo onkarate kameethatzimotemine, ari tzirori ovaritentsi jashitakaayeetariri

onkantya pinkamaiperotantaiyaariri oshiyakaarontsi. Tema ayotaiyini aakaite
Avinkatharite. ipaitarika ikantayeetziri oshiyakaarontsi,
36੅7]LPDWVLULNDDVKLW\DDURQHLUHYDQND‫ێ‬ te ontzimimotaajateri irañaantare. Tera
rote antarokitaintsiri, iriñaakerorika intzimayete pashine pavatatsine, aña
aritatsi ontsipatya, kantatsi omatero, te apatziro ikanta Pavajanori. 5੅Niyotzi
onkaariperote. Aavakaavaitya.੆* 37੅Iriima W]LPD\HWDWVLMDNDNLSDWVLNLRVKL\DNDDURQ‫ێ‬
ashitarori evankaro, kaari kovatsine tsi ivavanetashiitakari, eejatzi ikaratzi
ontsipatya, kameethatake eejatzi okaratzi W]LPD\HWDWVLULLQNLWHNLLYDYDQHWDVKLYDLWDL‫ێ‬
jantakeri, tema iro ikovakeri iranteri takari. ,ULL\HWDNHUDLSDLWDVKLYDLWDSLLQWD‫ێ‬
*¬7.36-38: Kantakotachari jaka “ashitarori irevankarote,” irijatzira kantakotachari

kampitantakerori iinantyaaro evankaroka.
283 1 CORINTO-6$7=,,7(੄8੄9
kari, ikantaitzi: “pava,” pashine ikantaitzi eeroka okanta pikaariperotakaantakariri

“novinkatharite.” 6੅Irooma aakaite, irikaite. Povatsiperotakerira, SHHQWDVKLUH‫ێ‬
aparoni ikanta apaitziri “Pava.” Iriitake perotakaakeri. $xDSLNDDULSHURW]LPRPDL‫ێ‬
ashitairi, itzimi ovetsikayetakero maaroni. takari eejatzi eeroka Cristo. 13੅Irootakera
Iriira kantakaarori atzimayetantari. Ari eeromi novantapiintataitaarimi naaka
okempitari eejatzi, aparonira apaitziri vathatsi, DULRQNDQW\DHHURQRLW]LSLQDDVKL‫ێ‬
“Novinkatharite.” Iriitakera Jesucristo, retantari ikaratzi nopaiyetairi “Iyekiite.”
itzimi jovetsikakaayeetakeri maaroni.
Iriira kantakaarori okanta añaantayetaari. Irimonkarayeeteneriri Otyaantajanoriite
9
7੅Iro kantacha tzimatsi osheki kaari 1੅¢(HURPDRNDQW]LQDDNDQRVDLNDVKL‫ێ‬
iyotakoterone iroka. ,URRWDNHLW]LPD\HWDQ‫ێ‬ vaitya? ¢.DDULPDQDDND2W\DDQWDMD‫ێ‬

tari ametapiintakarori jashitakaari nori ñaajaantakeriri Jesús, Avinkatharite?
ovaritentsi oshiyakaarontsi, LURYLPDLW\DD‫ێ‬ ¢.DDULPDQDDNDNHPSLVDQWDNDDMDDQWDLPL‫ێ‬
roya ovaritentsika. Irikaite atziriite, riri Avinkatharite? 2੅.HPSLWDNDW]LPD\HWD‫ێ‬
ikaratzi matapiintavetakarori, RNDQWDYH‫ێ‬ tsi pashine kaari iyotenane naakara
taa ikempisantayetai, eentashirera Otyaantajanori. Irooma eerokaite
ikantayetaka iroñaaka. $ULULNDLURYD\HWDL‫ێ‬ piyotaiyini, WHPDHHURND\HWDNHLNHPSLVDQ‫ێ‬
yaaro ovaritentsika onkempitzimotyaari WDNDD\HWDL$YLQNDWKDULWHQRNLQNLWKDWDNR‫ێ‬
jantakero kaariperori. 8੅Iro kantacha tera yetaimirira, iroora oñaakantzirori
LURRYD\HWDULPDWDNDLURQHLUDDNDPHHWKD‫ێ‬ naakatakera Otyaantajanori.
tantairi Pava. 7HPDRQW]LPHULNDRYDULWHQ‫ێ‬ 3੅-LURNDQRQNDQWHULULLNDUDW]LxDDYHQWD‫ێ‬
tsi apinkapiintane, te antero kaariperori. vaitanari: 4੅¿Tema aritzi intziyeetena

Aririka antzivaivetakyaaromi iroka, tera naakaite? 5੅¿Eeroma aritzi naaka ontzime
ovameethashiretai eejatzi. 9੅Iro kantacha notsipatari, kempisantatsiri eejatzi?
ontzimatye paamaventayetya, SRW]LNDVKL‫ێ‬ Aririka ontzime, ¢HHURPDDULW]LQRQWVLSD‫ێ‬
revaitzirikari eentashireriite, SLQNDQWD‫ێ‬ tanakyaaro janta pisaikaiyini eerokaite?
yete: “Nosaikashivaita naaka, kantatsi ,URRUDMLPDWDSLLQWDNHULSDVKLQH2W\DDQWD‫ێ‬
novayetyaari ipaiyetarika.” 10੅3LQNLQNLVKL‫ێ‬ janoriite, iro jimatapiintzitari ikaratzi
retakotero opaita avisatsineri irokityaami jirentzitari Avinkatharite, eejatzi Cefas.੆*
irikaite eentashiretaneri. Okempitatya 6੅3L\RWDL\LQLHHURNDLWHHHNHURQDQWDYDLWD‫ێ‬
LULxHHPLSRYDYDLW\DMDQWDMDVKLWDNDD\HH‫ێ‬ tzi naaka, RQNDQW\DQDDQW\DDULQDxDDQ‫ێ‬

tari ovaritentsi oshiyakaarontsi. 2NDQWD‫ێ‬ tyaari, irojatzi jantziri Bernabé.
vetaka pikantapiintayevetaka eerokaite: ¿Intaanima nokantakaayetakaro naakaite
“Niyotzi naaka, WHRQW]LPDMDDQWHLUDxDDQ‫ێ‬ te ishineyeetenaro novashaantero
tare irika oshiyakaarontsi,µDDPDDVKL‫ێ‬ nantavaire nonkinkithatakaantyaari?
tyaara kantatsi irimatanakero iroyaari 7੅Pinkinkishiretakoteri tsika ikanta ovayiri
irirori. 11੅Arira onkantya irika eentashireri, tzimatsiri ijevare. ¿Aritatsima impinateri

LUDQWDQWDQDN\DDURULLULURULNDDULSHURW]L‫ێ‬ ijevare impantyaariri irovarite? Ari
motziriri. (HURNDWDNHUDNDQWDNDDVKLWD‫ێ‬ ikempitzitari pankivaitatsiri, ¿Eeroma
kyaarone. ¿Tema pipaitayevetaari aritzi irovaiyaaro ivankire? Eejatzi
“Iyekiite?” ¿Tema ikamimentayetairi ikempitzitari piravaitachari, ¿eeroma
irirori Cristo? 12੅Arira pikenakaakerori aritzi iranintaiyaari ipira?੆*
*¬9.5: Ikantayeetziri jaka “Cefas,” iriitakera Pedro. *¬9.7: Kantakotachari jaka “ipira,” iriira
cabra-payeeni, tsika itzimi jirayeetapiintziri ichochone.
1 CORINTO-6$7=,,7(੄9 284
8੅¿Pikinkishiretama eerokaite okaratzi intzimanakeeta impaitya kantatsineri:

QRNDQWD\HWDNHPLULLURRUDMDPHWDVKLPDWVL‫ێ‬ ´7HUDN\DDU\RRRQDW\HRNDUDW]LMDVDJDD‫ێ‬
taiyarini atziriite? Aña irojatzira ventavaitakari Pablo.” 16੅7HUDQDVDJDD‫ێ‬
RxDDYHQWDNRW]LWDWDLWDNDUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ YHQWDYDLW\DDURQDDNDQRNLQNLWKDWDNDD\H‫ێ‬
tane. 9੅Tema josankinatzitakaranki taimiro Kameethari Ñaantsi. Aña
Moisés-ni, kantatsiri: NHPSLYDLWDNDUDLULLUD3DYDVKLQWVLYHQWD‫ێ‬
Aririka pantavaitakairi aparoni nari nantairo, okantavetaka te naaka
piratsi, te arite intasheneentavaite. minthatashivaityaarone. Eerorika
¿Pikinkishiretama intaanira piratsi nomatairo iroka. ¡Ikantamacheetana
joshiretakotaka Pava ikantantakari? naaka!
10੅¡Tera! $xDDDND\HWDWDLNHMRVKL\DNDD‫ێ‬ 17੅Naakami kovashivaitakyaarone
ventaitakeri. ,URMDW]LUDMRVKL\DNDDYHQW]L‫ێ‬ nomatero, ari nonkokovatakeromi

tayeetakairi ikantaitake: impinayeetena. Aña Pava ovataikenari
Tzimatsirika pankivaitaneri, W]LPDWVL‫ێ‬ nomayetairo iroka. 18੅Arira okantaka,
rika otekakivaitaneri, LURMLPDWDQ‫ێ‬ tekatsira ompaitya noyaaventantyaari
WDURULLURNDRQNDQW\DLURYDQWDL\DD‫ێ‬ pimpinayetaina eerokaite. 7HPDQRNHPSL‫ێ‬
rori. takaantaro iroomi impinayeetenarimi
11੅Ari okempitzitari, tema naakaite okaratzi noñeero nokimoshiretai. Tema
aventaashiretakaayetaamiri, ¿Eeroma iroora nokimoshiretantaari iroñaaka tera
aritzi pimpayetaina nañaantyaari? QRQNRYDNRWDLPLURRNDUDW]LQRNLQNLWKDWD‫ێ‬
12੅,URRUDSDQWDSLLQWDNHQHULULSDVKLQHSD‫ێ‬ kaayetaimiro Kameethari Ñaantsi. 19੅Arira
yeeni janta. ¢(HURPDDULW]LSLPDWDWDLWH‫ێ‬ nokenakairo nosaikashivaitantaari, tekatsi
naro naakaite? Iro kantacha, tera impaitya shintsiventavaitenari ipinatanara.
noshintsiventapiintemi nonkantemiro ,URNDQWDFKDQDDNDWDMDDQWDNHNHPSLWD‫ێ‬
iroka. Aña amave nokantaiyakero. Tema kaantacha onampitaari. Tema ari onkantya
te nonkovaiyeni nomanonkemi eerokaite navisakoshiretakaantaiyaari osheki atziri.
petanakarora pikempisantairora 20੅$ULUDQRNDQW]LWDURHHMDW]LQRQWVLSDW\DDUL‫ێ‬
.DPHHWKDULfDDQWVLQRxDDYHQWD\HWDLPL‫ێ‬ rika nosheninkapayeeni judío, QRPDW]LWD‫ێ‬

rira Cristo. rora okaratzi jameyetari iriroriite, ari
13੅¿Tema piyotaiyeni jovapiintaro onkantya iravisakoshireyetantaiyaari.
omperatasorentsitaari tzimakaantatsiri Irojatzira nomatzitari nonkempiyaari
RNDUDW]LMDVKLWDNDLWDURULWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ pankiventarori Ikantakaantaitane,
koki? ¿Tema piyotaiyeni ikaratzi piratsi nomonkaratziro naaka eejatzi, RNDQWDYH‫ێ‬
MDVKLWDNDLWDULUL3DYDSRPHSLULQLPHQWR‫ێ‬ taka niyovetaka tekatsi shintsiventenane
tsiki, oshinetaantsitzi irovayetyaari nompankiventyaaro, tema ari onkantya
omperatasorentsitaari? 14੅$ULUDRNHPSLW]L‫ێ‬ iravisakoshireyetantaiyaari. 21੅$ULRNDQW]L‫ێ‬
tari eejatzi okaratzi ikantakaantanari tari, DULULNDQRQNDUDWHULNDDULNHPDNRWDD‫ێ‬
Avinkatharite nokinkithayetairora jaterone Ikantakaantaitane, QRNHPSLWDNR‫ێ‬
Kameethari Ñaantsi, ontzimatye tari iriroriite, DULRQNDQW\DLUDYLVDNRVKLUH‫ێ‬
impinayeetaina nantantyaarori. yetantaiyaari. ,URNDQWDFKDWHUDQRPSL\D‫ێ‬
15੅Tera noshintsiventemi pairani thatajaantyaari Pava, tema ontzimatye
nosaikimotantakamiri pimayetenaro. nomonkarayero ikantanari Cristo nantero.
Tera noshintsiventemi eejatzi iroñaaka 22੅Ari okempitzitari, aririka nonkarateri
okaratzi nosankinatantamiri. Aña iro eentashirevaitaneri, nokempitakotari

nokovataike nonkamemi naaka, tekera jantayetziri iriroriite, ari onkantya
285 1 CORINTO-6$7=,,7(੄9੄10
iravisakoshireyetantaiyaari. $ULQRNHPSL‫ێ‬
tayetziriri maaroiteni nashiyetachari Ikaminaaventaitziro okaratzi
atziriite, DULRQNDQW\DLUDYLVDNRVKLUH\HWDQ‫ێ‬ iñaapinkathatashiyeetari
taiyaari tsikarika inkarate iriroriite. 23੅Iro
10
1੅Iyekiite,
eero apeyakotaro tsika
nomayetantaro maaroni iroka onkantya okanta iñaayetakeri avaisatziite. Iro
nonkinkithatakaantantyaarori Kameethari ipampithatake aparoni menkori janta tsika
Ñaantsi, DULRQNDQW\DQRQNDUD\HWDQWDL‫ێ‬ te inampiitaro. Jimontyaayetakaro inkaare,
yaari eejatzi naaka, LWDVRQNDYHQWD\HHWDD‫ێ‬ joviryaataitapaintakeneri. 2੅$ULUDMRxDDNDQ‫ێ‬
nara. takero javentaashiretakari Moisés-ni,
24੅¿Tema pinkinkishiretero tsika ikanta ipampithatakero menkori, jimontyaakaro
monkatziyavakaachari ishiyeeyani inkaare.੆* 3੅Jovaiyakaroni eejatzi avaisatziite
onkantya iriñeetantyaariri intzime okaratzi itasonkaventayeetakeri. 4੅-LPLUHWDL‫ێ‬
etyaarone irareetya? Aparonira inkantya yakaroni jiñaa itasonkaventayeetakeri
etyaarone irareetya, LULLWDNHUDLPSLQD‫ێ‬ oshitovaatzimotakeri shirantaaki. Tema
yeeteri. Arira pinkempitayetaiyaari iriitajaantakera Cristo tsipashireyetakariri,
eerokaite. 25੅Ikaratzi ñaantapiintakarori iri oñaakakeriri jiñaa shirantaaki. Aña iri
onkantya irimonkatziyavakaantyaari, Cristo kempivaitakarori iroka shirantaa.
ontzimatyeera inkempoyaavainetya, 5੅Iro kantacha, tzimatsi osheki iriroriite
iriñaashivaityaaro intzitayetyaro kaari irinimote Pava, LURRWDNHUDLNDPDNDDQ‫ێ‬

okaratzi ineveyetari. ,URRUDMLPDWDQWD\H‫ێ‬ tantayetakariri tsika te inampiitaro.
WDURULLURNDRQNDQW\DLPSLQD\HHWDQW\DD‫ێ‬ 6੅Okaratzi avisaintsiri, tzimatsira
riri, LUDPDWKDL\HHWDQWDLW\DDULVKLYLWKD‫ێ‬ oshiyakaaventakairi, ari onkantya eero

tapo. Iro kantamaitacha sampiyanetatsi akempitantari iriroriite, aneveyetyaaro
iroka. Irooma aakaite, okaratzi antero kaariperori. 7੅Iroora eero aritanta
oshiyakaaventachari impinayeetairi, aakaite ankempiyaari pashineete
eerora othonkaneta. 26੅Irootakera LWKDURPHQWDYDLWDLxDDSLQNDWKDWDVKLYDL‫ێ‬
noshiyakaaventantapiintarori naaka tari oshiyakaarontsi. Tema irootake
okempivaitaro noshiyatyeemi, te jimayetakeri avaisatziite pairani, jiroka
nontempaavaitya. Nokempitakaantaro ikinkithatakoyeetakeriri:
noñaashintsivaityaaromi nonkaposante, Ithointaiyakani atziri, jovavaitaiyani,
te nonkaposashivaityaaro tampyeenka. jiravaitaiyini.
27੅2NDUDW]LQRxDDVKLYDLWDNDURQRW]LYHQ‫ێ‬ $ULLNDW]L\HH\DQDNDQLLWKDURPHQWD‫ێ‬
tavaitaka, nokempitakaantavaitakero shivaitaiyanakani.੆*
novatha nomperatatyeeyaaromi. 8੅Ari okempitari eejatzi, te arite antayetero
Irootakera nomatantakarori, ari kamaarotatsiri. Irojatzi jantayetakeri

RQNDQW\DHHURLNHPSLWDNDDQW\HHWDQWDD‫ێ‬ avaisatziite, irootakera iñaantayetakarori
nari joyiishitayeetziri, HHURDPHQDDVKL‫ێ‬ ikamakaantake aparoni kitaite 23,000
vaitanta nokinkithatakaantapiintakera. atziri.੆* 9੅Ari okempitzitakari eejatzi te aritzi
*¬10.2: Iroora jimayetakeri kempitakarori oviinkaataantsi iroñaaka, tema aririka

iroviinkaatayeetya, joñaakantairo tzimatsi javentaashiretanaari. *¬10.7: Okaratzi
ikantakoyeetziri jaka “itharomentashivaita,” iro jantakeri pairani ivaisatziite judío-payeeni
jovetsikake oshiyakaarontsi kempivaitariri iryaani vaca, iri joimoshirenkaventaiyarini,
iñaapinkathavaitziri irika oshiyakaarontsi. Pamenero eejatzi “Tsika Ikantayeetziro
Ñaantsipayeeni” tsika okantakota “Ikantakaantaitane.” *¬10.8: Pamenero eejatzi “Tsika
Ikantayeetziro Ñaantsipayeeni” tsika okantakota “Balaam.”
1 CORINTO-6$7=,,7(੄10 286
ovatsimayeri Pava. Irojatzi jimayetakeri ikamimentayetakai? 17੅Ari okanta, aririka

pairani iriroriite, LURRWDNHUDMDWVLND\HWDQWD‫ێ‬ ovayetakyaaro, intzimayevetakya osheki
kariri maranke.੆* 10੅Ari okempitzitari eejatzi akarataiyini apatotaiyani, maaroni
te aritzi ankiñaanevaite. Irojatzira ovaiyaroni tanta jovetsikayeetakeri
jimayetzitakari. Iroora iñaantayetakarori apapatharoini. Ari akantayetaari aakaite,
japerotakeri ipaiyeetziri “Aperotantaneri.”੆* akempitayetaaro apapathatatsiri. 18੅Ari
11੅Maaroni irokapayeeni avisayetaintsiri, ikempitayetari eejatzi nosheninkapayeeni
irootakera joshiyakaaventayeetakairi, Israel-mirinkaite, jovithaavakaayeta
MRVDQNLQDWDNR\HHWDNHURRQNDQW\DLUL\RWDD‫ێ‬ eejatzi iriroriite, itaayetairo jashitakaariri
yetantairori iroñaaka aakaite, tema Pava janta pomepirinimentotsiki.
asaikapaitetantatyaaro othonkimataara 19੅Irootakera kempitataikarori okaratzi
kipatsi. 12੅Paamaventayetaiya eerokaite. jantapiintayetakeri pashinesatzi atziriite

Eero pikantayetzi, “Eerora nomatataitziro ipometayetziniri ivavanevaitashitari.
naaka iroka,µRPDSRNDVKLWDNDULSLPDWDQD‫ێ‬ ¢3LxDDMDDQWDNHPDQRNDQWDW]LLUDDxDDQH‫ێ‬
kero eejatzi eeroka. 13੅,URNDQWDFKDSLxDDNH‫ێ‬ tatsira ikaratzi ivavanevaitashitakari?
rorika pinevetashirevaityaaro, SLQNLQNLVKL‫ێ‬ 20੅¡Tera! ,URNDQW]LPDLWDFKDW]LPDWDLWD‫ێ‬
retero tera apaniro pikantaka eeroka, aña tsira peyari amamenavaitachari, iri
jimatataikero ikitsirinkayetakero pashine ikempitakaantakeri ivavane, iriitake
atziriite. Kinataneri jinatzi Pava, eero jashitakaantapiintayetakari irovarite.
LVKLQHW]LPLLULURULLULQHYHVKLUHSHURWDNDLW\DD‫ێ‬ Aña kaarira Pava irashitakaayetya
miro kaari pinkitsirinke. Aririka piñaakero irovarite. ,URRWDNHUDNDDULQRNRYDNDD\H‫ێ‬
pinevetashirevaitya, iriitajaantakera Pava tzimiri eerokaite pinkempiyayetyaari
RxDDNHPLURQHWVLNDSLQNDQW\DSLQNLWVLULQ‫ێ‬ SRYD\HWDL\DDURRNDUDW]LMDVKLWDNDDYDLWD‫ێ‬
kantyaarori, onkempivaitanakyaaro shitariri peyariite, povithagaarikari
pishiyapithatatyeeromi. iriroriite. 21੅Tera aritzi pimiretyaaro
14੅Netakotaneete, LURRWDNHUDSLQNHPSL‫ێ‬ RW]LPLDPLUHWDSLLQWDULDNLQNLVKLUHWDNR‫ێ‬
WDNDDQWDQW\DDURULSLVKL\DSLWKDWDW\HH‫ێ‬ tziri Avinkatharite, pimatakerorika
romi, piñaayeteririka pashineete SLPLUHWDSLLQWDNDURRNDUDW]LMDVKLWDNDD‫ێ‬
iroimoshirenkero iñaapinkathavaitziri yeetariri peyari. Ari okempitzitari, tera
oshiyakaarontsi. 15੅Iroñaaka tzimatsi aritzi poyaaro otzimi ovapiintari
nonkantayetemiri, QRQNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬ akinkishiretakotziri Avinkatharite,
W\HHPLL\RWDQHULSLQDW\HHPLQRQNDQWHPL‫ێ‬ pimatakerorika povapiintakaro okaratzi
rora. Pinkinkishiretakoyeterora. 16੅Tema jashitakaayeetariri peyari. 22੅¢$NRYD‫ێ‬
apatotapiintaiyanira iravaitaiyini, tziima ovatsimayeri Avinkatharite?
akinkithashiretakotziro iñaaxDDYHQWDNHUL‫ێ‬ ¿Anayirima otzimira irirori ishintsinka?
ranki Cristo, LPLUHWDL\DNDULQLLUL\RWDD‫ێ‬
neete, ¿Kaarima iroka ovithaavakaantsi, ¿Arima notzikashirevaitantake
apatoyetaara oimoshirenkiri Cristo iñaapinkathashireyeetairi Pava?
ikapathainkatzimentakai? Aririka 23੅Jiroka ikantayeetzi: “Ishineyeetanaro
ampetoryeero tanta, ¿Kaarima iroka nantayetero tsikarika ompaiyetya.” Iro

ovithaavakaantsi, oimoshirenkirora kantacha tera apantaro maaroni
ivatha Cristo, akinkishiretakotziro irantayeetero. Aritake okantavetaka,
*¬10.9: Pamenero eejatzi “Tsika Ikantayeetziro Ñaantsipayeeni” tsika okantakota “Moisés.”

*¬10.10: Pamenero eejatzi “Tsika Ikantayeetziro Ñaantsipayeeni” tsika okantakota “Coré.”
287 1 CORINTO-6$7=,,7(੄10੄11
ishineyeetairo antayetero tsikarika nonkinkishiretakotantyaarori onkarate

ompaiyetya. Iro kantacha tzimayetatsira inkishimaitenari?”
RSDLWDDQWD\HW]LULNDDULPLQWKDWDNDL\DD‫ێ‬ 31੅Jiroka nakemiro: $ULULNDSRYDYDL\H‫ێ‬
rine pashinepayeeni irantayetairo tya, pinkinkishiretakoterora, SLQNDQWDVKL‫ێ‬

kameethari. 24੅7HUDDULW]LLQWDDQLDQNLQNL‫ێ‬ rete: “Tzimatsirika ñaayetenaneri
shiretakovaityaaro akovayetziri aakaite, novavaitya, ¿arima notzikashirevaitakeri
aña iro aritatsi añaashintsiventaiyaaro irika iñaapinkathashiretairi Pava?” Arira
kameethatzimoterine pashinepayeeni. pinkempitzityaarori pimirevaitya, eejatzi
25੅Aririka pamanantzimate vathatsi, eero pantayetairo tsikarika opaiyetarika.
posampitakoventavaitziri, pinkante: 32੅Ontzimatye paamaventaiya eero
“¿Ipoñaatyaama irika vathatsi janta poitzipinashiretantari Judío-yetatsiri,

ipomeyeetziniri oshiyakaantsi?” Aña kaari judío-yetatsine, LNDUDW]LSLNDUDWD‫ێ‬
pamananteri, poyaari. 26੅7HPDLUL$YLQND‫ێ‬ piintziri papatoventari Pava, maaroni.
tharite, ashitari ikaratzi tzimayetatsiri 33੅Irootakera nantziri naaka, QRSDQNLYHQ‫ێ‬
kipatsiki. 27੅Ari okempitzitari, aririka taro nonimotakaantayetyaari maaroni

LQNDLPHPLSD\RRWHULNDDULNHPSLVDQWD‫ێ‬ atziriite okaratzi nantayetziri. Tera
tsine, payooteri pikovirika. (HURSRVDPSL‫ێ‬ intaani nantero kameethatzimotanari
takoventavaitziri pinkante: ´¢,SRxDD‫ێ‬ naaka, DxDLURQDQW]LRQNDUDWHNDPHHWKD‫ێ‬
W\DDPDLULNDYDWKDWVLMDQWDLSRPH\HHW]L‫ێ‬ tzimoterine pashinepayeeni, ari onkantya
niri oshiyakaantsi?” Aña poyaari. iravisakoshiretantaiyaari.
11
28੅Irooma tzimatsirika kamantemineri, 1੅Pinkempitakotaiyaanaro naaka.
inkantemi: “Irika vathatsi ipoñaatya janta Iroora nomatziri naaka, QRNHPSL‫ێ‬

ipomeyeetziniri oshiyakaantsi,” eerora takotari Cristo.
povari. Iroora pimatantakarori iroka
pikinkishiretakotanakari kantakemiri, Ovashikainaro tsinaneete
pikinkishiretanaka eejatzi kantatsi 2੅Notharomentaiyami iroñaaka, tema
irovaariperoshiretante. 29੅7HPDQRNDQWD‫ێ‬ pikamaitakaro okaratzi nametakaakamiri,
kemira “kantatsi irovaariperoshiretante,” okaratzi niyotaakemiri. 3੅Iro kantacha,
te iro nonkantakote irovaariperoshiretemi jiroka nokoviri piyotero: Iriira Cristo
eeroka, aña iri nokantakotzi itzimi ijevaritari shirampariite. ,ULLPDVKLUDPSD‫ێ‬
kamantakemiri, NDQWDWVLUDLURYDDULSHUR‫ێ‬ riite iriira ojevaritari tsinaneete. Iriima
shireteri irirori. .HPSLWDNDDULSRVDPSLWD‫ێ‬ Pava iriira ijevaritari Cristo.੆* 4੅Okaratzi
nakena naaka, pinkante: “¿Opaitama ametapiintakari ashiramparitzika, te
QRQW]LWDQWDYDLW\DDULULQDDNDLQWDDQLPD‫ێ‬ apashikainata aririka añaañaate, aririka
cheeni ikinkishiretakotana pashineka ankinkithatakaante. $ULULNDPLDPSDVKL‫ێ‬
atziri? 30੅Tema nopaasoonkeventziri Pava kainatzimotantakyaami, RYLQNDWKDU\DD‫ێ‬
noñaayetziro novari, ¿opaitama kero aito.੆* 5੅Irooma tsinaneete kaari
*¬11.3: Kantakotachari jaka “ijevaritari,” irojatzira kantakotachari “iitoitari.” Tema iroovaitake

okaratzi saikantairi aitoki otzimi kinkishiretakairi, akovantayetari antayetero akovayetziri,
kempitavaitaka iroomi aito jevatainemi antayetero opaiyetarika. Kantatsira ankante: “Aitotari
Cristo.” Irojatzi kempitakarori aririka ankante: “Ijevatai Cristo.” *¬11.4: Kantakotachari jaka
“ovinkatharyaakero aito.” Tera ayotakoperotajaantero opaita kantakotachari “aito.” Tema
tzimayetatsi kantayetatsiri iri Cristo oshiyakaaventari “aito.” Tzimatsi pashine kantayetatsiri
iroora kantakotachari “aitojanori.” Tema aririka ampashikainatya añaañaate,
akempitakotakarora tsinane. Ovinkatharyaayetakera pashinepayeeni.
1 CORINTO-6$7=,,7(੄11 288
pashikainatachane oñaañaatayetzira, inkisakoshiretyaaro, jiroka nonkanteriri:

okinkithatakaantayetzi, RYLQNDWKDU\DDQ‫ێ‬ Irootajaantakera nametapiintakari naaka
takera. 2NHPSLWDNRYDLWDNDURWVLQDQHSD‫ێ‬ niyotaantziro. Irojatzi ikantapiintayetziri
yeeni ameetzirori oishi. 6੅Aparoni tsinane apatoventariri Pava tsikarikapayeeni
kaari kovatsine ompashikainatya, janta.
ameeperotataiterotya oishi. Tema
maaroni jiyotayeetzi pashiventaantsira Amenaashivaitara joimoshirenkaitziro
onatzi, ontzimatyeera ompashikainatya. irayootane Avinkatharite
7੅,ULLPDVKLUDPSDULLWHHHURLSDVKLNDLQD‫ێ‬ 17੅Iro kantamaitacha, tzimatsira pashine
vaita irirori, tema ikempitakoyetari Pava, nonkantakotemiri, HHURUDQRWKDURPHQWD‫ێ‬

iriira Pava ovaneenkatakaariri. Irooma kotamiro. Tema te onkameethatzimotena
tsinane, LULVKLUDPSDULRYDQHHQNDWDNDD‫ێ‬ pantapiintakeri papatotaiyani. 2QNDUD‫ێ‬
rori. 8੅7HPDSDLUDQLRYDNHUDMRYHWVLNDQWD‫ێ‬ temi kameethatzimotemine, LURMDW]LWDWDL‫ێ‬
karori Pava etanakarori tsinane, iroora kera jovasankitaaventaitakemiri. 18੅Tema
MDDNHLYDWKDVKLUDPSDULMRYHWVLNDQWDND‫ێ‬ QRNHPDNHLNDPDQWD\HHWDNHQDSLQDVKL\H‫ێ‬
rori. Irooma ovakera jovetsikantakariri tavakaaka janta papatotapiintaiyani. Iro
Pava etanakarori shirampari, tera iro nonkempisanterimi, 19੅WHPDLURDYLVDSLLQ‫ێ‬
iraake ovatha tsinane. 9੅$ULRNHPSLW]LWD‫ێ‬ tatsineri iroka. Kempitaka tzimayetatsi
kari, ovakera Pava jovetsikantarori kovashivaitachaneri inkantakotaiteri
tsinane iriira jovetsikajaantakeneri “Iriira iriiperori irika.” 20੅$ULUDRNHPSLWD‫ێ‬
shirampari, tema tekatsi intsipavaitya. SLLQWDULSDSDWRWDL\DQLHHURNDLWHSD\RRWD‫ێ‬
Iriima shirampari, tera iro irovetsikaitene vakaiyani, DPHQDDVKLYDLWDUDSRLPRVKL‫ێ‬
tsinane. 10੅,URRWDNHUDRPSDVKLNDLQDWDQ‫ێ‬ UHQNLURDSDL\HW]LUL´,UD\RRWDQH$YLQND‫ێ‬
W\DDULWVLQDQHRQNDQW\DRxDDNDQWDQW\DD‫ێ‬ tharite.” 21੅7HPDSRYDSLLQWDNDURWKDDQNL‫ێ‬
rori tzimatsira oñaapinkathatane iroori, peroini pashitari. Tasheneenta ikantayeta
ari onkantya onimotakaantyaariri eejatzi pashinepayeeni. Tzimatsi pashine
maninkariite. 11੅Te ontzimashitya tsinane, shinkivaiyetachari. 22੅¿Arima
te intzimashitya shirampari, aña onkantyaari? ¿Tekatsima pipankopayeeni
apiteroite jashitari Avinkatharite, tsika povapiintayetyaaro pashitari, tsika
ikovityaavakaa apitero. 12੅7HPDHWDQDND‫ێ‬ piravaitapiinte? ¿Pimanintatziirima
URULWVLQDQHLYDWKDVKLUDPSDULMRYHWVLND‫ێ‬ LNDUDW]LDSDWRWDSLLQWDFKDULLxDDSLQNDWKD‫ێ‬
yeetake. Iro kantacha eejatzi, ikaratzi yetzirira Pava? ¿Pithainkavaitatziirima
shiramparitaatsiri iroñaaka, iro tsinane kovityaavaitatsiri? ¿Pikinkishiretama ari
ovaiyantayetairiri. Tema apiteroka iriira nontharomentakyaamiro? Eerora.
Pava kantakaarori itzimayetantari.
13੅¿Ipaitama pikinkishiretakotarori Opoñaantanakari irayootane Avinkatharite
iroñaaka okaratzi nokantayetakemiri? (Mt. 26.26-29; Mr. 14.22-25; Lc. 22.14-20)
¿Aritatsima tsinanepayeeni oñaañaateri 23੅Okaratzi niyotaakemiri pairani
Pava eero opashikainata? 14੅Aakaite okantakota opoñaantanakari “Irayootane

ashiramparitzika iroñaaka, tera ametaro Avinkatharite,” iriitakera Avinkatharite
osanthaayetero aishi, DULWDNHDPSDVKL‫ێ‬ iyotaakenarori. Jirokatakera: 2NDQWD‫ێ‬
ventakya. 15੅Irooma tsinaneete, irootake ranki tsireni tekera impithokashitaityaari
ovaneenkatakaarori. Kempivaitaka Avinkatharite Jesús, jaakero tanta,
LURRPLRLVKLRVKL\DQDN\DDURQHRYDVKLNDL‫ێ‬ 24੅ipaasoonkeventakero, ipetoryaakero,
naro. 16੅Tzimatsirika janta kovatsiri ipoña ikantake: “Poyaaro, novatha onatzi,
289 1 CORINTO-6$7=,,7(੄11੄12
tema iro kamimentemine. Irootakera papatotakya. Aririka nareetakya

pinkinkishiretantapiintyaanari.” 25੅Ari nonkivantemi, ari nothotyaakemiro
ikempitaakero eejatzi ikaratakero niyotaayetemiro irokapayeeni.
jovaiyani, jaakotakero imiretaitari,
ikantzi: “Niraane onatzi, irootakera Tasonkaventashiretaantsi
12
VKLWRYDDWDWVLQHRQNDQW\DLUDYLVDNRVKLUH‫ێ‬ 1੅Iroñaakanonkantemiro tsika
tantaiyaari osheki atziri. Irootakera RNDQWDNRWDWDVRQNDYHQWDVKLUH‫ێ‬
pimatapiintairi aririka pimiretyaaro, taantsi. Iyekiite, WHQRQNRYHRQNRPSLW]L‫ێ‬
aririka pinkinkishiretakotapiintena.” motyaami. 2੅Piyotaiyini eeroka, pairani
26੅Arira povapiintaiyaaro, SLPLUHWDSLLQWDL‫ێ‬ tekera pinkempisantayetanake, W]LPDSLLQ‫ێ‬
yaaro eeroka, DULRQNDQW\DSL\RWDNDDQWDL‫ێ‬ tatsi pikenakaashitane, LPLQWKDVKLUHWD‫ێ‬
\DDULULDW]LULLWHLNDPLPHQWD\HWDL$YLQND‫ێ‬ kaapiintashiitami piyaatashiteri
tharite. Irootakera pimatapiintayetairi oshiyakaarontsi kaari ñaavaitaajatatsine.
irojatzi impiyantaiyaari Avinkatharite. 3੅Irootakera nonkamantantyaamirori
iroka: ,QW]LPHULNDMDQWDNLQNLWKDWDNDDQWD‫ێ‬
Ovaminthavaitashitakyaarone
tsine, inkantapaake “¡Kamaarivé Jesús!”
irayootane Avinkatharite
kaarira Itasorenka Pava ñaavaitakairine
27੅7]LPDWVLULNDRYDPLQWKDYDLWDVKLWD‫ێ‬ irika. Irooma aririka inkante, ´$YLQNDWKD‫ێ‬
kyaarone, iraminthavaitashitakyaarone, rite inatzi Jesús,” iriira Tasorentsinkantsi
NHPSLYDLWDNDUDLULLWDMDDQWDNHPL$YLQND‫ێ‬ ñaavaitakairiri.
tharite inthainkavathatake, ithainkakero 4੅Aparoni inatzi Tasorentsinkantsi, iro
eejatzi iriraane. 28੅Aña iro aritatsi, tekera NDQWDFKDW]LPDWVLRVKHNLWVLNDLNHQDND‫ێ‬

oyaaro, tekera irero, ontzimatyeera yiro itasonkaventayetakai onkantya
DQNLQNLVKLUHWDNRWDYDN\DNDPHHWKDVKLUH‫ێ‬ amatantyaarori. 5੅$SDURQLLQDW]L$YLQND‫ێ‬
takairika. 29੅7]LPDWVLULNDRYDVKLYDLWDN\DD‫ێ‬ tharite, iro kantacha tzimatsi osheki tsika
rone, irashivaitakyaarone kaari ankenakayero antavaitaineri irirori.
SDPSLWKDVKLUHWDNRSHURWHURQHRVKL\DNDD‫ێ‬ 6੅Aparoni ikanta Pava, iro kantacha
ventachari “ivatha,µDULUDLURYDVDQNLWDLWD‫ێ‬ W]LPDWVLRVKHNLWVLNDRNDQWDRSRxDDQWD‫ێ‬

keri. 30੅,URRWDNHUDLW]LPDQWD\HWDULVKLSHWD‫ێ‬ kari jimatakaayetairo opaiyetarika.
vaitatsiri, mantsiyavaitatsiri, tzimayetatsi 7੅Maaroni aakaite, tzimayetatsi opaiyeta
makoryaayetaintsiri. 31੅,URRPDDNLQNLVKL‫ێ‬ jimatakaayetairi Tasorentsinkantsi ari

reperotanakarika tekera ovanakyaaro, onkantya aminthatakaantayetaiyaariri
eerora añaajaantziro irovasankitai Pava. pashine kempisantzinkariite irantayetairo
32੅,URNDQWDFKDDULULNDLURYDVDQNLWDDYDLWD‫ێ‬ irirori kameethari. Arira ikenakairori
kai, LxDDQWDNDDYDLWDW\HHURUDLQNHPSLWD‫ێ‬ irirori Tasorentsinkantsi joñaakanta,
kaantatye aakatakemi itomijanori. Ari jimatakaayetairora opaiyetarika. 8੅Thame
onkantya eero jovasankitaaperotantai oshiyakaaventavakero, tzimayetatsi
apaata, ikempitakaantayetairi tsikara itzimi itasonkaventake Tasorentsinkantsi
inkantayetairi osavisatziite. ari okanta jiyotanetantari. Tzimatsi
33੅Iyekiite, irootakera okovantari SDVKLQHLW]LPLLWDVRQNDYHQWDNH7DVRUHQ‫ێ‬
poyaakotavakaayetaiya eerokaite, eero WVLQNDQWVLDULRNDQWDLNLQNLWKDWDNRWDQWD‫ێ‬
posasatekavaita aririka papatotaiyaani rori okaratzi ipampithashiretanaari.
payootavakaiyani. 34੅Pitashaatziirika, 9੅7]LPDWVLSDVKLQHLW]LPLLWDVRQNDYHQWD‫ێ‬
SRYDQDN\DSLSDQNRNLWHNHUDSL\DDWDQD‫ێ‬ jaantake Tasorentsinkantsi ari okanta

keeta, ari onkantya eero iñaakaantaitami javentaashiretziitantaari. Tzimatsi
1 CORINTO-6$7=,,7(੄12 290
SDVKLQHLW]LPLLWDVRQNDYHQWDNH7DVRUHQ‫ێ‬ oñaavaite oyempita, oñaanatero oki,

WVLQNDQWVLDULRNDQWDLWHNDWVLWDNDDQWDQ‫ێ‬ onkantero: “Te nirooperote naaka, te
tari. 10੅7]LPDWVLSDVKLQHLW]LPLMLPDWDNDD‫ێ‬ nonkempityaami eeroka piñaayetziro
keri irirori intasonkaventante, pashine opaiyetarika?” ¿Tema irooperote eejatzi
LW]LPLMLPDWDNDDNHULLULURULLQNDPDQWDQWD‫ێ‬ ayempita? 17੅Iroomi iyoshiitachanemi oki
nerite, pashine itzimi jimatakaakeri avathaki, ¿arima onkantakemi ankeme?
irapiitakotairo okaratzi ikamantantakeri Iroomi iyoshiitachanemi ayempita,
kamantantaneri, RQNDQW\DLULxDDQW\DD‫ێ‬ ¿arima onkantakemi ankemantyaaromi
URULLULLULND7DVRUHQWVLQNDQWVLPDWDNDD‫ێ‬ osankaane? 18੅Ari okantari avatha. Tema
keri inkamantantero. Tzimatsi pashine iriira Pava matakerori jovetsikakero,
itzimi jimatakaake iriñaavaiyetero tsikara okantajaanta ikovake irovetsikero,
pashineyetatsiri ñaantsi, tzimatsi pashine ari onkantya onashiyetantyaari
itzimi jimatakaake irovaakañaanetairo ompaityaarika omayeteri. 19੅Arimi
okaratzi iñaaventayeetakeri. 11੅Maaroni oshiyavakaiyaami maaroni tsikara
iroka irootakera itasonkaventantayetakeri okantayetara avatha, HHURW\DDYDWKDWD‫ێ‬
Tasorentsinkantsi, jimatakaantakero romi. 20੅Arira okantari aparoni onatzi
tsikarika opaiyetarika. Aparoni ikanta avatha, iro kantacha tzimatsi osheki
Tasorentsinkantsi. Iriitajaantake RQDVKL\HWDRSDL\HWDULNDDPDWDQWD\HW\DD‫ێ‬
matzirori itasonkaventayetakai aakaite, rori. 21੅¿Kantatsima oñaavaite oki,
jimatakaayetairo okaratzi ikoviri irirori. oñaanatero ako, onkantero: “Naaka
12੅$ULUDRNDQWDULRYLWKDDYDNDDQWD\H‫ێ‬ kovaperotajaantacha, irooma eeroka,
taari, joshiyakaantayeetairo aakami tera?” ¿Kantatsima oñaavaite aito,
ivatha Cristo. 7HPDWVLNDUDDNDQWDYDWKD‫ێ‬ RQNHPSLWDNRW\DDURRNDUDW]LRxDDYDLWD‫ێ‬
yetara, irootakera matakaayetairori keri aitzi? 22੅¡Eerora omatziro! Aña
opaiyetarika. Arira akempitzitayetaari okaratzi tzimatsiri avathaki kaari
eejatzi aakaite, onashiyeta amayetairo kempitzimotainemi iroopero onatye,
opaiyetarika. 13੅Tema aparoni ikanta irootakera kovaperotajaantachari.
7DVRUHQWVLQNDQWVLLW]LPLRYLLQNDDWDNDD\H‫ێ‬ 23੅Iroora akithaatantapiintari, omanayiro
tairi, ari okanta ovithaavakaantaari, avathapayeeni, akempitakaantaro

onkantavetakya aakarika judío-payeeni, ñaapinkatharentsi onayetatzi janta.
griego-thatatsiri, omperataari, VDLNDVKL‫ێ‬ Okaratzi omanakoyetziri avathaki,
vaitaari, maaroni. Okempivaitaaro akempitakaantaro irooperokimi onayetzi.
maaroni antsipatavakagaiya aakaite 24੅,URRPDRNDUDW]LNDDULRPDQD\HWDSLLQ‫ێ‬
DUDSLLQWD\HWDLURMLxDDDxDDNDDVKLUHWDQWD‫ێ‬ tziri avathaki otzimi iñaayeetapiintziri,

tsiri, RVKL\DNDDYHQWDNHUL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬ WHUDRQW]LPHWVLNDULNDRPSDLW\DDQWD\HWH‫ێ‬
tsi. nerori iroori. Ari ikempitzitari Pava
14੅Pinkinkishiretakotero tsika okanta jovetsikakerora avatha, ontzimatyeera
avatha. Aparoni akanta avathaki, iro anethaayetairo kempitzimovetakairi kaari
kantacha tzimatsi osheki onashiyeta kovaperotajaantachane. 25੅Eerora okantzi
opaiyetarika amayeteri. 15੅¿Kantatsima ampitharyeero okaratzi avathatari. Aña
oñaavaite aitzi, oñaanatero ako, iro aritatsi, anethaatziitairo maaroni
onkantero: “Te nirooperote naaka, te avathatari. 26੅Aririka ovatsinaavaitya
nonkempityaami eeroka pimatziro kapicheeni avathaki, kempivaitakara
poirikayetziro opaiyetarika?” ¿Tema ovatsinaakyaami maaroiteniki avatha.
irooperote eejatzi aitzika? 16੅¿Kantatsima Aririka ovaneenkavaitya kapicheeni
291 1 CORINTO-6$7=,,7(੄12੄13
avathaki, NLPRVKLUHUDDQNDQW\DPDDURLWH‫ێ‬ 3੅Eejatzi okempitari, WKDPHDQNDQWDVKLWD‫ێ‬

niki avatha. vakya arimi nompashitantyaaro maaroni
27੅Arira akantayetaari aakaite akaratzi tzimimotanari onkantya ontzimantyaari
aventaashireyetaari Cristo, NHPSLWDYDL‫ێ‬ iroyaari kovityaavaitatsiri. $QNDQWDVKLWD‫ێ‬
taka aakaite ivathami anayetaimi Cristo. YDN\DRVKHNLQDWVLSHYHQWDNDULLPSDLW\DD‫ێ‬
28੅Jirokara tsika ikantakaayetaari Pava rika, notaaventavaikari. ¿Tema
ikaratzi kempisantayeetaatsiri: Etanakaro, kameethavaivetaka iroka? Iro kantacha
tzimatsi Otyaantajanori. Apitetanaintsiri, terika netakotantya nomatantarori iroka,
tzimatsi kamantantaneriite. 0DYDWDQDLQ‫ێ‬ tekatsira nanintagaiya.
tsiri, tzimatsi iyotaantaneriite. 4੅Itzimira etakotantachari, tsinampari
,SRxDDSDDNDLW]LPD\HWDQDNHWDVRQNDYHQ‫ێ‬ jinatzi, kaminthaantaneri, WHLQNLVDNRYDL‫ێ‬

tantaneri, tekatsitakaantaneri, DPSLWDNR‫ێ‬ tanetya, te irasagaavainetya, WHLxDDSHUR‫ێ‬
taneri, jevatakaantaneri, ñaavaiyetzirori vainetya. 5੅Itzimira etakotantachari te
pashineyetatsiri ñaantsi. 29੅¿Maaronima inkaariperovaantenete, te inthaxDDYDLQH‫ێ‬
Otyaantajanoritzi? ¢0DDURQLPDDNDPDQ‫ێ‬ tya, te inkisanetya, WHLURYDSLWKDDQWDW]LL‫ێ‬
tantaneritzi? ¢0DDURQLPDD\RWDDQWDQHUL‫ێ‬ tyaaro inkisaneentante. 6੅Itzimira
tzi? ¢0DDURQLPDDWDVRQNDYHQWDQWDQHUL‫ێ‬ etakotantachari te inkimoshireventero
tzi? 30੅¢0DDURQLPDDWHNDWVLWDNDDQWDQHUL‫ێ‬ jantakerorika kaariperori, aña iro
tzi? ¢0DDURQLPDDxDDYDL\HW]LURSDVKLQH‫ێ‬ ikimoshireventzi irirori iriyotakoyeetairo
yetatsiri ñaantsi? ¿Maaronima kyaaryoori. 7੅Itzimira etakotantachari
ovaakañaanetanetzi? 31੅Aña iro aritatsi, amavevaitapiintaneri inatzi, LNHPSLVDQWD‫ێ‬
pinkovatziiyete intasonkaventayeetaimi piintanetzi, tzimatsi iroyaakotapiintane,
SLPD\HWDQW\DDURULNRYDSHURWDMDDQWD‫ێ‬ joisokerotapiintaneta.
chari. Iro kantamaitacha, tzimatsira 8੅Eero othonkaneta etakotanka. Irooma
opaita otzimi anayirori iroka. Aritake pashinepayeeni aritake onthonkanetaiya,

nonkamantemiro iroñaaka. okempitatya, LURNDNDPDQWDQWDQHULWDDQ‫ێ‬
tsi, iñaavaiyeetantaitaro pashinetatsiri
Iroora kovaperotajaantachari etakotanka ñaantsi, jiyotayeetairo opaiyetarika.
13
1੅Thame ankantashitavakya 9੅Tema tekera jiyotayeetziro maaroni,
kantatsi noñaavaitero naaka tekera ikamantantayeetziro okantakoyeta

pashineyetatsiri ñaantsi iñaavaiyetziri maaroni tzimayetatsiri. 10੅Irooma aririka
pashine atziri, nomatzitakyaaromi onkaratapaake otzimi monkaratachane,
okaratzi iñaavaitziri maninkariite. ¿Tema eerora akovanairo maaroni onkarate
kameethavaivetaka iroka? Iro kantacha peyayetaachane. 11੅,URRYDLWDNHDNHPSL\H‫ێ‬
WHULNDQRPDWHURQHWDNRWDQW\DQDQWDQWD‫ێ‬ tara atziritzika. Eenirorika eenchaanitzi,
rori iroka, QRNDPHQLPLQWKDYDLWDVKLWD‫ێ‬ akempitayetari eenchaani, tsika ikantziro
kara. 2੅Ari okempitzitari eejatzi, thame iñaavaitzi, tsika ikantziro ikinkishireyeta,
ankantashitavakya kamantantaneri tsika okanta ipampithashiryaari. Irooma
nonatzi naaka, niyotakotziro okaratzi aririka antaritapaake, HHURDNHPSLWDNRWD‫ێ‬
kaari jiyotakoveeta pairani, QDYHQWDDW]LL‫ێ‬ naari tsika ikantayetara irirori. 12੅Kantatsi
tari Pava ari onkantakemi iroshirinkenaro oshiyakaantero eejatzi tsika akantara
otzishi irovatziyeero tsikarika janta. amenaatyaaro ashirota. Eero akoñaatzi
¿Tema kameethavaivetaka iroka? Iro kameethaperoini, eero ayotajaantzi tsika
NDQWDFKDWHULNDQHWDNRWDQW\DQDQWDQWD‫ێ‬ akantavaita. ,URRPDDSDDWDDULD\RWDNR‫ێ‬
rori iroka, tekatsimacheeni nomonkaraye. peroyetairi tsika ikanta Pava, ari
1 CORINTO-6$7=,,7(੄13੄14 292
ankempitaiyaari irirori jiyoyetaira noñaavaitantapaakaro pashinethatatsiri

aakaite. 13੅Jirokara karatatsiri mava ñaantsi. ¢1RWKDURPHQWDVKLUHWDNDDNH‫ێ‬
kantaitapiintaachane osaike, eerora mima? Thame ankantashitavakya eejatzi
othonkanetaa: aventaashirenka, R\DDNR‫ێ‬ niyaatake janta, nokinkithatakotakemiro
ventanka, etakotanka. ,URRUDNRYDSHURWD‫ێ‬ ikemathatakagaanari Pava, QRSDPSLWKD‫ێ‬
jaantachari iroka etakotanka. shiretakaami, nokamantayetaimiro,
niyotaayetaimiro eejatzi. ,URRUDRSRxDDQ‫ێ‬
Iriñaavaitayeetantyaaro tatainakari pitharomentashiretanaa.
pashinetatsiri ñaantsi 7੅Intsityaa noshiyakaaventavakemiro
14
1੅Pinkyaaryooventero onkantya eejatzi, RNHPSLWDNDURDULULNDDVKRYLUL‫ێ‬
petakoyetantantyaari. 3LQNRNRYD‫ێ‬ vaite, aririka ampiyompivaite. Eerorika
SHURPDLWDL\DDURHHMDW]LLQWDVRQNDYHQWD‫ێ‬ anashitaro oyameninka, irojatzi apiipiite,
yeetaimi onkantya pimayetantyaarori tekatsira iyoterone opaitarika akoviri
tsikarika opaiyetarika. Okempitataityaaro ampanthayeri. 8੅Ari okempitari eejatzi
iroka pinkamantantaneritai. 2੅Aririka aririka antyoote. Eerorika okamexHHQND‫ێ‬
DSDWRWDL\DDQLDQNDUDWHULNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬ tziri kameetha, tekatsira iyotatsine
riite, tzimatsirika intasonkaventayeetake akaimatziiri ovayiritya. 9੅$ULSLQNHPSLWD‫ێ‬
iriñaavaitantanakyaaro pashinethatatsiri yetyaari eejatzi eerokaite. Eerorika
ñaantsi, eero akemathatziri, eero ayotziro piñaavaithatantaro inkemathayeeteri,
opaita ikantziri. Tera iro iñaavaitantari piñaavaiminthavaitashitakara. 10੅.HPSL‫ێ‬
irika ankemathatantyaariri aakaite, aña WDNDMDNDNLSDWVLNLUDRVKHNLQDVKL\HWD‫ێ‬
iriira Pava kemathaterine. 3੅Irooma chari ñaantsi iñaavaitayeetziri. 7]LPD\H‫ێ‬
intzimerika intasonkaventayeetakeri tatsira osheki opaiyetarika ikantayeetziri
inkamantante, iriira kinkithatakaineri iñaavaitayeetzi. 11੅7]LPDWVLULNDxDDQDWDQ‫ێ‬
maaroni aakaite, RQNDQW\DLURYHWVLNDVKL‫ێ‬ tanarori pashinethatatsiri ñaantsi kaari
retakaantayetairi, LQWKDURPHQWDNDDQWD\H‫ێ‬ nokemathatziri, nokempitakaantari
tairi, imposhenkashiretantairi. 4੅Ikaratzi pashinesatzi inatzi, ari ikempitzitanari
ñaavaitzirori pashinethatatsiri ñaantsi, eejatzi irirori. 7HUDQRVKHQLQNDPLULQND‫ێ‬
apanirora itharomentashirevaita. Iriima tari kameethaini. 12੅Niyotzi naaka,
kamantantaneritaintsiri, LULLUDWKDURPHQ‫ێ‬ SLNRYDSHURWDL\DNHURQLHHURNDLWHLQWDVRQ‫ێ‬
WDVKLUHWDNDD\HWDULULPDDURLWHQLNHPSLVDQ‫ێ‬ kaventayeetemi janta. Iro kantacha
tzinkariite ikaratzi apatoyetachari. ontzimatyeera pinkokovaperoyetairo
5੅Osheki onimovetyaana maaronirika pintharomentashiretakaayetaiyaari
eerokaite pimatero piñaavaitantyaaromi maaroiteni apatotapiintayetachari janta.
pashinethatatsiri ñaantsi. Iroora 13੅7]LPDWVLULNDxDDYDLW]LURULSDVKLQHWKD‫ێ‬
onimoperotataitenari maaronimi tatsiri ñaantsi, RQW]LPDW\HHUDLQNRYDNR‫ێ‬

HHURNDLWHSLPDWHURPLSLQNDPDQWDQWDQH‫ێ‬ tairi Pava onkantya irimatakaantaiyaariri
rite. Irootakera anayirori pashine. Iro irovaakakoñaanetairo iñaavaiyetziri.
NDQWDFKDW]LPDWVLULNDPDWHURQHLURYDDND‫ێ‬ 14੅Aririka noñaañaatantyaaro naaka
koxDDQHWHULxDDYDLW]LURULSDVKLQHWKDWD‫ێ‬ SDVKLQHWKDWDWVLULxDDQWVLNDDULQRNHPD‫ێ‬
tsiri ñaantsi, LULLWDNHUDWKDURPHQWDNDD\H‫ێ‬ thatziri noñaavaitziro, kempitaka
tyaarine kempisantzinkariite ikaratzi notharomentaventashitakaro, RNDQWDYH‫ێ‬
apatoyetachari. taka te nonkemathatero okaratzi
6੅Iyekiite, thame ankantashitavakya, noñaañaatziri. 15੅$xDLURNDPHHWKDWDWDLWD‫ێ‬
niyaatake nareetami janta, intaani tsi noñaaxDDWDQW\DDURxDDQWVLQRNHPD‫ێ‬
293 1 CORINTO-6$7=,,7(੄14
thatziri, onkarate tharomentakaiyaanari Iro kantacha eero ikempisantavakeri.

eejatzi. Arira nonkanterori eejatzi 22੅Jirokara oshiyakaaventachari. Arira
nompanthaaventeririka Pava. 16੅Thame PDWDNDLWDVRQNDYHQWD\HHWDNDLDxDDYDL‫ێ‬
ankantashitavakya, tzimatsi piyotainchari tantyaaro pashinetatsiri ñaantsi, iroora
japatotaiyani, ari petanakaro eeroka joñaakayeetziriri kaari kempisantatsine.
pipaasoonketziri Pava, iro kantacha ,URRUDRPDWDQWDNDULLWDVRQNDYHQWD\HHWD‫ێ‬
apaniro eeroka pitharomentavaitaka, kai onkantya ankamantantantyaari,
LULLPDSLNDUDWDL\LULQLWHLQWDVRQNDYHQWD‫ێ‬ LURRUDMRxDDND\HHWDLULDDNDLWHDNHPSLVDQ‫ێ‬
\HHWHULLQNHPDWKDWDQW\DDURULSLxDDYDL\H‫ێ‬ tzinkariyetzi. 23੅Akantashitavakya, ari
takeri. ¿Arima iranintaavaitakyaaro papatotaiyaani maaroiteni eeroka,
irirori pinkantayetakeri? 7HLUL\RWDDMDW]L‫ێ‬ maaroiteni piñaaxDDWDQW\DDURSDVKLQH‫ێ‬
tya eejatzi kameetharika inkantaiyeni thatatsiri ñaantsi. Impoña inkyaapaake
“¡Ari onkantyaari!” 17੅Arivetaka kaari kempisantatsine, NDDULLWDVRQNDYHQ‫ێ‬
pipaasoonketake eeroka. ,ULLPDSDVKLQH‫ێ‬ tayeetzi. ¿Eeroma ikantapaake: ´£,VKLQNL‫ێ‬
SD\HHQLMDQWDWHPDFKHHQLSRYHWVLNDVKLUH‫ێ‬ ventatya irika!?” 24੅,QWVLW\DDDQNDQWDVKL‫ێ‬
takaayetyaari. 18੅2VKHNLQRSDDVRRQNHWD‫ێ‬ tavakya papatotaiyani eerokaite janta
piintakeri naaka Pava iñaañaatakaanaro pikamantantzi. Impoña inkyaapaake
pashinethatatsiri ñaantsi, kempivaitakami kaari itasonkaventayeetzi, kaari
nanaakemi pimatapiintzirora eerokaite. kempisantatsine. Arira pooñaaronteneri
19੅Irooma aririka nonkarateri napatotya eerokaite ikinkishirevaitashitari irirori,
pashinepayeeni kempisantzinkariite te iroora inkinkishiretakotantanaiyaari,
nomatero. ,URRW\DDPLQRQNRYDSHURWDWDL‫ێ‬ 25੅iro ompoñaantyaari inkamantantairo
temi naaka noñaavaitemi kapicheeni okaratzi ikinkishirevaitashitakari

onkantya inkemathatantyaanari, tetyaami iromananeki, impoña irotyeerovanake
nonkovaajatero noñaavaiperotataite kaari iñaapinkathatanairi Pava, inkante:
inkemathataitenari. Irootakera nomatairi “Omaperotatya itsipashiretami Pava
okanta niyotaantantaari kameethaini.੆* eerokaite jaka.”
20੅Iyekiite, HHURSRVKL\DULLSDPSLWKDVKL‫ێ‬ 26੅Iyekiite, MLURNDUDRQNDUDWHSDQWD\H‫ێ‬
reta eenchaani, aña iro aritatsi poshiyaari tairi aririka papatotapiintaiyaani.

ipampithashireta antari. Arivetakara Kantayetatsi impanthaayeetairo Salmo,
pinkempitakotyaari eenchaani iriyotaantayeetai, kamantakoyetairone
RNDQWDNRWDHHURSDQWDQWD\HWDURNDDULSH‫ێ‬ okaratzi ikemathatakagairiri Pava,
rori. 21੅3LQNLQNLVKLUHWDNRWHUR,NDQWDNDDQ‫ێ‬ iriñaavaitakaayetairi pashinethayetatsiri
taitane osankinatakotachari, kantatsiri: ñaantsi, intzimayetai ovaakakoxDDQHWDL‫ێ‬
Jirokara ikantakeri Avinkatharite: rone. Tema maaroni otzimi pantayetairi
Tzimatsi nokoviri nonkanteriri irika ontzimatye povetsikashiretakaantaiyaari
atziriite, pashinepayeeni. 27੅Tzimatsirika
Inkarate notyaanteri, pashinesatzi ñaavaitantarori pashinethatatsiri ñaantsi,
LULQDW\HxDDYDL\HW]LURULSDVKLQH‫ێ‬ eerora itzimaperotajaantzi osheki,
thatatsiri ñaantsi, LULLUDNDPDQWDL‫ێ‬ intaanira inkantya apite, terika inkarate
yeroneri irika. mava. Eerora okantzi irakivaavakaiyaani
*¬14.19: Ikantakotakeri jaka Pablo “noñaavaitemi kapicheeni,” iroora oshiyarori inkante

“nokovataike noñaavaite 5 ñaanchaaniki okaratzi inkemathaiteri, te nonkovaajatero noñaavaite
10,000 ñaantsi kaari inkemathataitenari.”
1 CORINTO-6$7=,,7(੄14੄15 294
irikaite, DxDLUR\DDYHQW\DLULPDWDQW\DD‫ێ‬ nokanta,” ontzimatyeera iriyotemi irika

rori pashini. Ontzimatyeera intzime LULLUD$YLQNDWKDULWHNDQWDNDDURULQRVDQNL‫ێ‬
impaitya ovaakakoñaaneterine. 28੅7HNDWVL‫ێ‬ natantamirori iroka. 38੅7HULNDLQNHPSL‫ێ‬
rika ovaakakoñaaneterine, ontzimatye santayete irika, HHURW\DSLNHPSLVDQWDWDL‫ێ‬
irimairete tsika papatotaiyakani. Intaani tziri eejatzi irirori. 39੅Iyekiite, RQW]LPD‫ێ‬
iriñaañaashireteri Pava, ari onkarate. W\HHUDSLQNRNRYDSHURWDLURLULPDWDNDLWDL‫ێ‬
29੅Oshinetaantsitzi inkamantante apite, miro pinkamantantayetai. Eeromaita
terika mava. Iriima pashinepayeeni SLPDSHURW]LURSRW]LW]LND\HWDLULxDDYDL\H‫ێ‬
ontzimatye impampithashiretakotero tzirori pashinethatatsiri ñaantsi. 40੅Irooma
kameetharika okaratzi ikamantantziri. pimayetairora irokapayeeni, ñaakotanera
30੅,URRPDLQW]LPHULNDLQNHPDWKDWDNDD‫ێ‬ pinkantaventyaaro, santzikoiteeni
nairi Pava, eenirorika ikamantantzira pinkantya.
pashine, aritatsi imairetavake onkantya
inkamantantantyaarori pashineka. Irañaantayetaiyaari kamayetatsiri
15
31੅Tema te arite iriñaavaitaiyeni 1੅Iyekiite,
nokovi iroñaaka
apiteroka, aña iretavakyaaro aparoni nonkinkishiretakaimiro tsika
impoña pashine. $ULRQNDQW\DLUL\RWDQWDL‫ێ‬ okantakoveta Kameethari Ñaantsi
yaari maaroni, WKDURPHQWDVKLUHLQNDQWD‫ێ‬ okaratzi noñaaventakemiri, SRLVRNHURWD‫ێ‬
yetaiya. 32੅,W]LPLULNDPDWDNHURULLNDPDQ‫ێ‬ naarira pikempisantai. 2੅Irojatzira
tantajanotanai, iriitakera matakerone ovavisaakoshiretaimineri, eekerorika
iriñaakotanetya inkamantante. 33੅Aririka SRLVRNHURWDQDNLW\HH\DDURQRxDDYHQWD\H‫ێ‬
irakivaamashitaitya kaari Pava takemiri. ¢$PHQDDVKLYDLWDNDPDSLNHPSL‫ێ‬
kantakaanterone. Aña iriira Pava santayetanai?
santzikoityaakaantatsiri. 3੅Jirokara kovaperoyetachari, iroora
Iroñaaka nonkamantemiro pashine ikamantaitakenari naaka, ipoñaaka

RNDUDW]LMDPHWDSLLQWDDULLNDUDW]LLWDVRUHQ‫ێ‬ nokamantakemiro eejatzi eerokaite:
WVLVKLUHWDNDLWDLULLUDSDWRWDL\DDQLWVLNDULND‫ێ‬ Ikamimentakaira Cristo okantakaantziro
payeeni: 34੅Maire okantapiintaiyani akaariperovaitake, jimatajaantakero
tsinaneete, te oshinetaantsite oñaavaiyete. MLPRQNDUDWDNDDNDURRNDUDW]LLxDDYHQWD‫ێ‬
Aña iro aritatsi onkempisantayete, tema kotzitataikariri Osankinajanorentsiki.
iro okantakaantziri Ikantakaantaitane. 4੅Ipoñaashitaka ikitataitakeri, LURDYLVDYH‫ێ‬
35੅Tzimatsirika ompaitya onkoveri iyotero, taka mava kitaite, joviriintaitairi.
osampiteri oime janta opankoki. Te aritzi Irojatzira iñaaventakotziyeetakari
oñaavaite tsinane aririka irapatoyeetya. Osankinajanorentsiki. 5੅Ipoña joñaakaari
36੅¿Pikinkishiretaiyanima eerokaitera Cefas, joñaakaari eejatzi maaroiteni 12
RPDSRNDNDDQWDNHURULSLNLQNLWKDWDNDDQ‫ێ‬ iriyotaane.੆* 6੅Ipoñaaka joñaakapanaatari
tziro iñaane Pava? ¿Eeroma onimotzimi eejatzi osheki apaiyetairi iroñaaka
pimayetapiintairo okaratzi jimayetziri “Iyekiite,” 500 ikarataiyini. Eenirotatsi
SDVKLQHNHPSLVDQW]LQNDULLWHWVLNDULNDSD‫ێ‬ jañaayetzi osheki irikaite, arimaitaka
yeeni? makoryaayetake tsikarika ikaratzi. 7੅Ipoña
37੅Tzimatsirika janta kantatsiri “Naaka joñaakaari Jacobo, ipoña joñaakaari
kamantantaneri, naaka antakishire eejatzi maaroiteni Otyaantajanori.੆*
*¬15.5: Ikantaitziri “Cefas,” irootakera pashine ivairo Pedro. *¬15.7: Ikantaitziri “Jacobo,”
irootakera pashine ivairo Santiago, irirentzira Jesús.
295 1 CORINTO-6$7=,,7(੄15
8੅Naaka overaantapaakaro joñaakaana Amenaashivaitakamira aventaanakari

eejatzi, NHPSLYDLWDNDQDDNDPLLPSRLYDL‫ێ‬ Cristo, amenaashivaitakamira okaratzi
tziitatsinemi nontzimake. 9੅7HPDQDDNDYH‫ێ‬ oyaakoneentavetaari, DxDDPLQWKDYDLWD‫ێ‬
taka Otyaantajanori, janaayetanara shitakara kapicheeni iroñaaka. 0DSHURNL‫ێ‬
maaroite pashine. 7HW\DDSDQWDDMDW\DD‫ێ‬ tziivaitakaimi.
romi nompaitya “Otyaantajanori,” tema 20੅Iro kantacha te ari onkantya.
novasankitaavaitakeri kempisantanairiri -RYLULLQWD\HHWDLULLWVL&ULVWRLNDPDYHWD‫ێ‬

Pava, apatoventanaariri tsikarikapayeeni. kara. Iriitakera matakerori jetakaantaro
10੅Iro kantamaitacha, WHUDDPHQDDYDLWDVKL‫ێ‬ jañagai tsikara inkantayetaiya apaata
tya jineshinonkatziitaana Pava, tema ikaratzi makoryaayetaintsiri. 21੅Jiroka
LULLWDNHNDQWDNDDNDURUL1RW\DDQWDMDQRWDQ‫ێ‬ okantakota iroka: Pairani, okaratzi
taari iroñaaka. 1DDNDPDLWDNDUDDQWDYDL‫ێ‬ MDQWDNHULDSDURQLDW]LULLURSRxDDNDDQWD‫ێ‬
SHURWDDWVLULLURxDDNDQDQD\LULSDVKLQHSD‫ێ‬ karori akaamaneyetzi maaroiteni. Iro
yeeni, irootajaantakera kantakaantzirori kantacha iriira eejatzi aparoni atziri
nantashivaivetakari pairani. Tera naaka poñaakaantaarori ampiriintayetai
matashityaarone apaniroini irokapayeeni, maaroiteni akamayevetaka. 22੅Tema iro
DxD3DYDUDQHVKLQRQNDWDDQDULQRPDWDQ‫ێ‬ akaamaneyetantaari maaroiteni
taarori. 11੅,URRWDNHUDQRVDQNLQDWDQWDNDPL‫ێ‬ okantakaantziro asheninkamirinkaitetari
rori okaratzi nokinkithatapiintakeri, Adán-ni. Iro kantacha ari añaayetai
irojatzira ikinkithatapiintakeri eejatzi PDDURLWHQLRNDQWDNDDQW]LURDVKHQLQNDVKL‫ێ‬
pashine Otyaantajanoriite. Irootakera retaari iroñaaka Cristo. 23੅Jirokara tsika
pikempisantayetairi eerokaite. okantakota iroka: Iri Cristo etaarori
12੅Aritakera nokinkithayetaimiro ipiriintaa. Impoña impiyeerika apaata, ari
joviriintayeetairira Cristo, MRYDPDDYHHWD‫ێ‬ iroviriintayetapairi ikaratzi jashiyetaari
karira, ¿Opaitama pikantantari: “Eerora irirori. 24੅Ompoñaashitakya onthonkaiya
añaajaantayetai ankamakerika?” maaroni, iraperotairi Cristo ikaratzi
13੅¢3LNLQNLVKLUHWDW\DDPDWHLURYLULLQWD‫ێ‬ pinkathariventashivaitachari, ikaratzi
jaantayeetairi Cristo? 14੅Aririka otzimimovaitashitari ishintsinka. Iriira
onkantyaami, namenaashivaitakara Cristo matakagairone aakaite onkantya
nokinkithatake, pamenaashivaitakara irashitantairi Pava, PDW]LURUL,SLQNDWKDUL‫ێ‬
eerokaite pikempisantaiyakeni. 15੅Tema janoritzi. 25੅Tema jetzineeronkatatyaaro
NHPSLYDLWDNDUDQRWKDL\DNDPLQRxDDYHQ‫ێ‬ iroñaaka Cristo ipinkathariventantzi,
takotapiintakeri Pava, QRQNDQWDQWDSLLQWD‫ێ‬ irojatzi apaata omonkaratantapaakyaari
yetake: “Pava oviriintairi Cristo, ari inkitsirinkajaantairi iisaneentayetane,
inkempitayetairi eejatzi aakaite.” 16੅Arimi iraatzikantaiyaari iitzi. 26੅2YHNDUDDQWD‫ێ‬
onkantyaami, HHURLSLULLQWD\HWDDNDPD\H‫ێ‬ paakyaarone iisaneentane inkitsirinkairi
taintsiri, tera ipiriintzita eejatzi Cristo irootakera “Kaamanetaantsi,µLQNHPSLWD‫ێ‬
irirori. 17੅Terikami iroviriintayeetairi kaantairo atzirimi onatye iraperotairo.
Cristo, pamenaashivaivetakara eerokaite 27੅Tema aritake iñaaventakotziyeetakari
pikempisantayetai. (HNHURUDSLQNDDULSH‫ێ‬ Cristo, ikantaitake:

UR\HWDW\HHPLUDWHNDWVLUDSH\DNRWDLPL‫ێ‬ Itzimi matakerori ikitsirinkairi
nemi. 18੅Aritakemira peyaperovaitakami maaroiteni, MLPDWDNHULMDDW]LNDQ‫ێ‬
eejatzi ikaratzi makoryaayetaintsiri, taari iitzi.
amenaashivaivetakara javentaanaarira ,URNDQWDPDLWDFKDLNDUDW]LLNDQWDNR\HH‫ێ‬
Cristo. 19੅¡Inkantamacheetaimi aakaite! tziri jaka “maaroiteni,µWHUDLQNDQWD\HHWD‫ێ‬
1 CORINTO-6$7=,,7(੄15 296
tye irijatzira Pava inkitsirinkayetairi, aña piintziri apakithoroini okantaveta, iro

LUL3DYDNDQWDNDJDL\DDURQHLULPD\HWDQ‫ێ‬ kantacha oshookanakerika iroka pashine
tyaarori maaroni. 28੅$ULULNDLPSLQNDWKDUL‫ێ‬ onkantavaitanakya. 7HPDWHSLPSDQNLWD‫ێ‬
ventairo Itomi maaroni, iriira Pava piintero oshookimatakera pankirentsi.੆*
pinkathariventairine eejatzi irirori, tema 38੅Aña iri Pava shookakaayetzirori
DULLNHQDNDLURULLULURUL3DYDLPSLQNDWKDUL‫ێ‬ otzimayetantari ovatha okaratzi ikoviri

ventantaiyaarori maaroni tzimayetatsiri. irirori. Iriitakera nashitakaayetarori
29੅Eerorikami jañaayetaimi ikaratzi ishookakaayetziro, okaratzi tzimayetatsiri
kamayetaintsiri, ¢RSDLWDPDMRYLLQNDDW]L‫ێ‬ pashineyetatsiri pankirentsi. 39੅Maaroiteni
mentantayeetariri kamaintsiri? 30੅Eejatzi akaratzi otzimayetzi avatha, tera ari
okempitzitari, HHURULNDPLLSLULLQWD\HH‫ێ‬ oshiyavakaiyani. 7KDPHRVKL\DNDDQWDYD‫ێ‬
taami, ¢RSDLWDPDDxDDQWDSLLQWD\HWDND‫ێ‬ kero, aakaite atziritzi anashiyeta
rori aakaite ipatzimaminthavaitayeetai? avathaki, onashiyeta ivatha piratsiite,
31੅Iyekiite, ¿Pithainkatyaanama? tsimeriite, eejatzi shimapayeeni. 40੅Eejatzi
¿Kaarima naaka tharomentaventaamiri ikempiyeta inkiteveri te iroshiyayetai
nokempisantakaayetaimiri Avinkatharite akantayetara aakaite osaviveri.
Jesucristo? Aña omaperotataitatyaara Otzimimotziri inkiteveri irovaneenkaro,
iroka, okantaitatyaani kitaiteriki te okempitaro ovaneenkaro aakaite.
ikovayeetzi irovamaitena. 32੅$ULRNHPSL‫ێ‬ 41੅Tema onashita eejatzi irovaneenkaro
tzitakari eejatzi jaka nosaikira Efeso-ki, ooryaa, irovaneenkaro kashiri, eejatzi

imaimanevaitakena katsimavaiyetatsiri. irashi impokiropayeeni. Tzimayetatsi
Eerorikami apiriintayetaami, QRQNDUDWD‫ێ‬ WVLNDLNDUDW]LLPSRNLURNDDULNHPSLWD\H‫ێ‬
taiterityaami iriroriite, QRQNDQWDYDLWDVKL‫ێ‬ tyaarine pashine.
takyaami: 42੅Arira ankantayetaiyaara aakaite
Thame anintaavaitavakya, avavaitya, ampiriintayetairika. 7HPDLNLWDWDSLLQWD‫ێ‬

aravaite, oimoshirenkavaitya. yeetziro iroñaaka avatha, ari oshitzitziri,
Aamaashiminthatya iro ankame. iro kantacha aririka iroviriintayeetairo,
33੅Irootakera paamaventantyaarori iroka SDVKLQHRQNDQWD\HWDQDL\DHHURRVKLW]LYDL‫ێ‬
otzimikari pikenakaashitane. “Eerora tai. 43੅Aririka inkitayeetero avatha
pitsipaminthatari kaariperori, SLPDW]LUR‫ێ‬ manintaaro onatzi, iro kantacha ari
kari eeroka.” 34੅Pimpampithashiretaiya LURYLULLQWD\HHWDLURRQNDQW\DRYDQHHQND\H‫ێ‬
kameethaini. Eero pitzipinavaitashita. tantaiyaari. Te aavyaavaitanete iroñaaka
Kempitaka tzimayetatsi tsikarika avatha, iro kantacha ari iroviriintayeetairo
pikaratzi eerokaite te piyotakotaajateri ontzimantaiyaari oshintsinka. 44੅Okaratzi
Pava. ¡Pashiventaantsiitake! ikitayeetziri avatha tzimavetachara oshire.
35੅Kempitakara tzimayetatsi janta Iro kantacha aririka iroviriintayeetairo
kantashiretatsine: “¿Tsikama inkantyaaka avatha, arira ontzimayetai atasorenka. Ari
impiriintai tonkitsiporoki? ¿Tsikama ikantayetari maaroni añaayetziri iroñaaka
onkantaajatya iriñeetairo ivatha?” otzimi ishire, iroora ayotantayetari
36੅¡Masontzí! Kantatsi oshiyakaantero tzimatsi eejatzi pashine avatha tzimaatsine
okantaranki okitho pankirentsi. Aparoni otasorenka. 45੅$ULRNDQWDMRVDQNLQDWDNR‫ێ‬
okitho sampiikitatsineri, ikitakiyeetziri, yeetakeri etanakarori shirampari, Adán,
arira oshookai. 37੅,URNDRNLWKRSLSDQNLWD‫ێ‬ ikantaitzi:
*¬15.37: Kantakotachari jaka “pankirentsi,” iroora trigo, okarayetzi oshiyayetarori.
297 1 CORINTO-6$7=,,7(੄15੄16
Iro etanakarori jañaanake, ipoña tatsiri, impashinetakaayeetairo eero

otzimanake ishire. oshitzivaitantaa. $NDUD\HW]LDNDDPDQH‫ێ‬
,ULLPDLULNDR\DDWDSDDNHULQHNHPSLWDSDD‫ێ‬ YDLWDQHW]LLURxDDNDDULLPSDVKLQHWDNDD‫ێ‬
kyaarine, otzimimotziri irirori itasorenka, yeetai, kañaaneri ankantayetaiya.
iriitakera añaashiretakaantatsine. 46੅Arira 54੅Aririka omonkarapaitetaiya iroka, arira
akantayetari. Te otzimimovetai RPRQNDUDWDL\DDULRNDUDW]LMRVKL\DNDD‫ێ‬

atasorenka ovakeraini. Aña iro etanakaro ventaitakero “Kaamanetaantsi,µRNHPSL‫ێ‬
otzimavetaka ashire, LPSRxDRQW]LPD\H‫ێ‬ takotari atziri, ikantaitake:
tai atasorenka. 47੅Tema irika etanakarori Irika ipaiyeetakeri “Kitsirinkaneri,”
shirampari, kipatsira jaayeetake, MDSHURWDLURLSDLWD\HHW]LUL´.DDPD‫ێ‬
jovetsikapithayeetakeri. Iriima netaantsi.”
apitetanaintsiri shirampari, inkitekira 55 ¡Kaamanetaantsí! ¿Kantatsima
ipoñaakaro irirori. 48੅7VLNDUDLNDQWDMDDQ‫ێ‬ pinkitsirinkantai eeroka iroñaaka?

tara jovetsikayeetakeri kipatsipitha irika ¡Kaamanetaantsí! ¿Eenirotatsima
etakarori, iriira akempiyetakari aakaite. iroñaaka pithoyene?
Iriima ikaratzi inkiteveriite, iriira 56੅Okaratzi oshiyakaaventachari jaka
kempitakariri irika poñeenchari inkiteki. othoyene, irootakera kaariperonkantsi.

49੅Arira ankantayetaiyaari eejatzi aakaite. Irootakera Ikantakaantaitane iyotakairi
Tema oshiyayevetakari atzimayetake tzimataitatsira akenakaashitane. 57੅Iro
irika jovetsikapithayeetakeri kipatsi, kantacha nopaasoonketziri Pava, tema iri
aritakera oshiyayetaiyaari eejatzi irika PDWDNDJDLURULDDNDLWHRLWVLQDPSDDQWDD‫ێ‬
poñeenchari inkiteki. 50੅Iyekiite, jiroka rori, MRW\DDQWDLULUD-HVXFULVWRLNLWVLULQNDQ‫ێ‬
okantakota okaratzi nokantakeri: Eero taarori “Kaamanetaantsi.”
RNDQW]LLVDLND\HWDLWVLNDLSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ 58੅Iyekiite, RQW]LPDW\HHUDSLQN\DDU\RR‫ێ‬
tantzi Pava ikaratzi tzimayetatsiri ivatha, tapiintayetai, pantavaitapiintaineri

iriraane, shitzitaatsine ivatha. Aña Avinkatharite. Tema aritake piyotayetai
iriiyetakera saikayetaatsine janta inkarate te pamenaavaitashitya, iriitakera
kaari shitziyetaatsine ivatha. Avinkatharite matakaimirori.
51੅Pinkeme, nonkamantemiro kaari
jiyotakoyeetzi pairani. Jirokara: Arira Kireeki jotyaantaitziniriri

impashinetakaayeetai maaroni aakaite. itasorentsitakaitairi
16
,URNDQWDFKDHHURUDDxDD\HW]LURPDDURL‫ێ‬ 1੅Iroñaaka
nosankinatakoteri
teni aakaite amakoryaayete. 52੅Apaata apiyotziri kireeki otyaanteneriri
ovekaraantapaakyaarone kitaite, ikaratzi itasorentsitakaitairi. 1RQNDQWD\H‫ێ‬
omapokashitaiyaara intyooyeetai. taimiro okaratzi nokantayetakeriri
Apathakero onkantapaintya iroovaitake Galacia-satzi. 2੅$ULULNDSDSDWRWDSLLQWDL‫ێ‬
amachookapainte. $ULUDLURYLULLQWD\HH‫ێ‬ yaani, ontzimatyeera pookayete kapiche
tairi kamayetaintsiri, RQNDQW\DLUDxDDQWD‫ێ‬ eerokaite tzimimotzimiri. Ari onkantya
\HWDQWDL\DDURULYDWKDWVLNDDULVKLW]LWDQH‫ێ‬ eero nopankiventantapaakaro naaka,
taatsine. Irooma maaroiteni aakaite nareetapaakyaamirika janta.੆* 3੅Aririka
añaayetatsiri impashinetakaayeetai. nareetakyaami kantatsira pimpairyee
53੅2NDUDW]LDYDWKDWDULLURxDDNDVKLW]LWDQH‫ێ‬ aanakerine kireeki janta Jerusalén-ki
*¬16.2: Kantakotachari jaka “papatotapiintaiyaani,” irojatzira ikantayeetzitari “etapiintarori

kitaite pashineki domingo.”
1 CORINTO-6$7=,,7(੄16 298
intsipataanakero nosankinarepayeeni. pinkantanakya, pishintsishireyete.

4੅Arira nonkaratanakeri naaka niyaate 14੅Etakotane pinkantavakaayetaiya,
janta, añaamatsitavake ari nonkantakero. pantzimotavakaiyaarika tsikarika
ompaiyetya.
Ikinkishiretari iranteri Pablo 15੅Iyekiite, piyotaiyirini eerokaite
5੅Eerora nareetzitami, aña netapaintyaaro saikavankotziriri Estéfanas, iriiyetake
niyaate Macedonia-ki, LPSRxDQLPSRLWDSDD‫ێ‬ etanakarori ikempisantayetanake
kero janta pinampiki. 6੅Aririka pinampiki Acaya. Ikamaiyetanaaro
nareetakyaami, aamaashitya osamani LULURULLWHMDQWDYDLYHQWDQDLULLWDVRUHQWVL‫ێ‬
nosaikimotanakemi, NHPSLWDNDDULQRQN\DD‫ێ‬ takaitairi. 16੅Noshintsithatemi eerokaite
rontsitakoteri. ImpoxDDVKLWDN\DSRW\DDQ‫ێ‬ pinkempisantairi iriroriite, DULSLQNHP‫ێ‬
taina tsikarika nokoviro niyaatai. 7੅Tera pitzityaariri eejatzi kempitakariri
nonkovero naaka kapicheeni onkantya ikaratakeri jantavaitaiyini, NDPDLWDQDD‫ێ‬
nonkivantapaintemi. Aña nokovatzi rori. 17੅Osheki nokimoshiretake
osamani nosaikimovaitapaintemi, iriirika noñaakero jareetakana Estéfanas,
Avinkatharite shinetainarone. 8੅Irojatziitara itsipatapaakari Fortunato, eejatzi
nosaikavake jaka Efeso-ki, LURMDW]LDUHHWDQWD‫ێ‬ Acaico. Iriitakera ovakoventapaakemiri
kya kitaite joimoshirenkayeetziro eerokaite tera onkante pareetaiyaani
“Aavataantsi.”੆* 9੅Iroora nomatantyaarori jaka, 18੅potapishiretantyaanari. ,ULL\HWD‫ێ‬
iroka eenirotatsi iroñaaka jaka osheki kera otapishireyetapaamiri eejatzi
nantavaitavaineri Avinkatharite, kameetha eerokaite janta. 3LxDDSLQNDWKD\HWD‫ێ‬
okanta noñaakero. Tzimake osheki vairi.
maimaneminthatakenari. 19੅-RYHWKD\HWDPLUDDSDWRYHQWDSLLQWDND‫ێ‬
10੅Aririka irareetakyaami Timoteo, riri Pava jaka Asia-ki. Jovethatzitami
paakameethatavakeri, tema irijatzi eejatzi Aquila opoña Priscila. Arira
antavaitaineriri Avinkatharite, ari joshiyana ikempitzitakamiri eejatzi ikaratzi
naaka. 11੅7HDULWHLQW]LPD\HWHMDQWDPDQLQWD‫ێ‬ apatoventapiintakariri Pava ipankoki.
vaiterine. Iro aritatsi paapatziyavakyaari, 20੅Jovethatzitami eejatzi pashine iyekiite.
irojatzi iravisantakyaari impiyeera naakaki. (WDNRUDSLQNDQW\DSRYHWKDWDYDNDD\HWD‫ێ‬

7HPDR\DDYHQWDQRYDNHULLPSRNHLQWVLSD\H‫ێ‬ naiya.
takyaari pashinepayeeni iyekiite. 21੅Irooma iroka, LURRUDQRVDQNLQDWDMDDQ‫ێ‬
12੅Iriima Iyeki Apolos, nokantakeri tzimiri nakoki naaka, novethatami.
LQWVLSD\HWDQDN\DDULLNDUDW]LQRW\DDQWDL‫ێ‬ Naakatakera Pablo. 22੅,URYDVDQNLWDDYHHWD‫ێ‬
miri eerokaite. Iro kantacha te inkove SDL\DDULNDDULHWDNRWDL\DDULQH$YLQNDWKD‫ێ‬
iriyaate irirori. Añaamatsitavake ari rite. Impiyitzitataityaata thaankiperoini
irimatakero apaata. Avinkatharite. 23੅£2QNDPLQWKDLQHVKLQRQ‫ێ‬
kayetaimi Avinkatharite Jesucristo!
Ovekaraantarori ovethataantsi 24੅Netakotami maaroiteni eerokaite, iriira
13੅Paamaventaiyaanieerokaite, SRLVRNH‫ێ‬ Cristo Jesús matakainarone. Arira
rotyaaro pikempisantanakeri, shirampari onkantyaari.
*¬16.8: Kantakotachari jaka “Aavataantsi,” irojatzira ikantayeetzitari “Pentecostés.”
APITETANAINTSIRI JOSANKINATZINIRI PABLO
CORINTO-SATZIITE
eerokaite, DULRQNDQW\DSDYLVDNRVKLUH\H‫ێ‬
Ovethataantsi tantaiyaari. ,URRWDNHUDLSRVKHQNDQWD\HH‫ێ‬
1
1੅Naakara Pablo osankinatzimirori takanari eejatzi naaka, ari onkantya
iroka, Irotyaantajanore Jesucristo niyotantyaarori tsika nonkantero
nonatzi, irootake ikovakaakenari Pava. nomposhenkayetaiyaami eerokaite
$ULUDQRNDUDW]LULL\HNL7LPRWHRQRVDQNL‫ێ‬ DULULNDSLxDD\HWDLURRNDUDW]LQRNHPDDQ‫ێ‬
natzimiro. Eerokayetakera nosankinatzini tsivaitakari naaka. 7੅,URRUDQL\RWDMDDQWDQ‫ێ‬
pikaratzi papatoventaari Pava janta takari aritake imposhenkayeetaiyaami
nampitsiki Corinto, LULMDW]LUDQRVDQNLQD‫ێ‬ eerokaite ikempitayeetakenara naaka,
yetziniri ikaratzi itasorentsitakaitairi aririka pimatanairo pinkemaantsivaitya
janta kipatsiki Acaya. 2੅Onkamintha nokempitaakerora naaka.
ineshinonkayetaimi Ashitairi Pava, 8੅Iyekiite, nokovi piyotaiyero okaratzi
kameetha isaikakaayetaimi, DULLQNHPSL‫ێ‬ QRxDDNHULQDDNDSRPHUHQWVLW]LPR\HWDND‫ێ‬

tzityaamiri eejatzi Avinkatharite nari nosaikantapaintari Asia-ki. Osheki
Jesucristo. jovatsinaavaitaitakena noñaajaantake ari
nonkamakemi. 9੅Nokinkishiretakotaro
Ikemaantsiyetakari Pablo iroñaaka, iroora ishinetantakanarori Pava
3੅Thame antharomentaiyaari Pava, noñaakero nokamimavetaka, onkantya
jirintari Avinkatharite Jesucristo. niyotajaantantyaari naventaashiretaiyaari
Iriitakera Ashitairi, neshinonkataneri. Pava, WHDULPDWVLWHQDYHQWDDW]LLWDVKLYDL‫ێ‬
Iriitake Pava, poshenkantaneri inatzi. tya naaka. 10੅Iro kantacha Pava jimatakero
4੅$ULULNDRQW]LPHSRPHUHQWVLW]LPRYDLWDL‫ێ‬ jovavisaakotaana nonkamemi, eekero
neri, iriira Pava poshenkaineri, iroora iriyaatakaatyeero. Aventaashire novakeri
amatantyaarori aaka amposhenkayetyaari eekerora inkempoyaaventatyeena apaata.
pashinepayeeni opomerentsitzimoyetari. 11੅Eejatzira pinkempiyetanaiyaari
Irojatzira amateri aakaite okaratzi eerokaite pinkarataina naaka, piñaaxDD‫ێ‬

jantzimotakairi Pava. 5੅Irojatzira tairi Pava inkempoyaaventantyaanari. Ari
matachaneri, aririka añaayetero onkantya impaasoonketziiyetantaiyaariri
DQNHPDDQWVLSHURW]LLYDLW\DLNHPSLWDSDLQ‫ێ‬ Pava inkarate kemakoyetainaneri
tzirora Cristo, arira añiitakyaaro eejatzi jimatakero Pava ikempoyaaventaana.
imposhenkaperotziitayeetai. 6੅Aritakera
Opoñaantari Pablo irareetya Corinto-satzi
okantakari, LURRWDNHUDQRNHPDDQWVLYDL‫ێ‬
tantakari naaka, iro niyotantyaarori tsika 12੅1L\RW]LUDQDDNDQRWDPSDW]LNDW]LPR‫ێ‬
nonkantya nomposhenkayetyaami tantake tsikarika nosaikimoyetantake.
299
2 CORINTO-6$7=,,7(੄1੄2 300
Iriira Pava iyotatsi tekatsi namatavite, ishinetantakeri Pava. ,URRWDNHUDDQNDQWDQ‫ێ‬

WHNDWVLRPSDLW\DQRPSDVKLYHQWDNRYDL‫ێ‬ tayetaiyaari aakaite aventaashireyetaarira
tyaari. Tsikara nokantaka niyotaayetakemi “¡Arivé!µ,URRWDNHUDLULxDDSLQNDWKD\HHWDQ‫ێ‬
eerokaite, te noñaaventapaintero taiyaariri Pava. 21੅Okempivaitakarora iri
LNHPSLWDNDDQWDYHWDULRVDYLVDW]LL\RWDQH‫ێ‬ Pava ovithaakaayetakairiri Cristo, irijatzi
taantsi onatzi, DxDLQWDDQLQRxDDYHQWDSLLQ‫ێ‬ saipatziitoyetaineri, 22੅okempivaitakaro
takero tsika ikanta Pava ikaminthaantzi. impothoyetatyeemi jashiyetaira. Tema
13੅Tema okaratzi nosankinayetakemiri añiirora jotyaantakairi Tasorentsinkantsi
tekatsira nomanapithatemi, onkarate inampishiretantai, ari ayotziri omapero
pomerentsivaitachaneri inkemathayeetero. Pava irothotyeero okaratzi ishinetakairi.
Okamintha pinkemathatapiintairo okaratzi 23੅Omaperotatyaara, jiyotzi Pava te
nosankinayetzimiri. 14੅Kempitaka aritake namatavitemi nokantzimira iroñaaka:

pikemathayetakena kapicheeni, kantake Kantakaantzirori kaari nokivantantami
pinkimoshireventaina apaata impiyeerika Corinto-ki, DULRQNDQW\DHHURQRNLVDYDL‫ێ‬
Avinkatharite Jesús. $ULQRQNHPSLW]L‫ێ‬ tantapaakami. 24੅Tera nonkantatye
tyaari eejatzi naaka, NLPRVKLUHQRQNDQWD‫ێ‬ QDDNDUDRPSHUDWDPLULRQNDQW\DSLQNHP‫ێ‬
ventaiyaami eerokaite apaata. pisantayetantyaanari. Tema oisokero
15੅Irootakera nominthatantakarori SLNDQWDYHQWDQDNDURRNDUDW]LSLNHPSLVDQ‫ێ‬
napiitairo nonkivantemi janta, onkantya tanairi. ,URNDQWDFKDNDQWDWVLUDQRQNDPL‫ێ‬
pinkimoshiretziitantyaari nareetaiyaamira. QDD\HWDLPLSDQWD\HWDQWDL\DDURULRLPRVKL‫ێ‬
16੅$ULQRNRYDYHWDNDULQRQNLYDQWDQDNH‫ێ‬ renkayetaimineri.
2
mimi niyaatantyaarimi Macedonia-ki, 1੅Jirokara nokinkishiretakari: Eerora
LPSRxDQDSLLWDQDLURPLHHMDW]LQRPSL\HHUL‫ێ‬ napiitairo nonkivantaimi, iroorika

kami. $ULRQNDQW\DDPLSDPSLWDNRWDQWD‫ێ‬ ovashiretakaavaityaamine nokivantzimi.
vaiyaanarimi potyaantaina Judea-ki. 17੅Iro 2੅Aririkami novashiretakaavaityaami
NDQWDFKDQRLSLWKRNDNHURQRNLQNLVKLUHYH‫ێ‬ janta, ¢QLLQNDPDWKDURPHQWDVKLUHWDNDL‫ێ‬

takari nanterimi. ¿Piñaajaantakema yaanane naaka? 3੅,URRWDNHUDQRW\DDQWDQ‫ێ‬
eerokaite osheki namatavitapiintakemi? takamiri pairani nosankinare, te nonkove
¿Pikinkishiretama noñaavaitashivaitaka QL\DDWDVKLWHPLRQNDQW\DSRYDVKLUHWD‫ێ‬
nonintakaaneki, nokantapiintake “¡Ari! kaantavaityaanari. $xDHHURNDYHWDL\D‫ێ‬
Nonkivantakemi?” ¿Piñaajaantzima kani tharomentashiretakainane. Irootake
niyotataavetakaro eerora nomatziro nokantashirevetantakari: “Eerora
nonkivantemi? 18੅Tema Pava kaari niyaatzita, QRQNHPDNRWDYDLULLWDW]LPDWVL‫ێ‬
thaiyanetacha, ML\RW]LLULURULWHQRWKDL\D‫ێ‬ rika tharomentashiretakaiyaanane. Ari
vaita naaka nokantzira “¡Ari!” 19੅Ari RQNDQW\DQRQNLPRVKLUHWDNDDQWDYDLW\DD‫ێ‬
ikempitzitari eejatzi Itomi, Jesucristo, riri eejatzi iriroriite.” 4੅1RW\DDQWDNHPLUR‫ێ‬
WVLNDLW]LPLQHWDSDDNDULQRxDDYHQWDNRWD‫ێ‬ ranki nosankinare, novashirevaitatyaara
paakemiri notsipatantakariri Silvano nosankinatakemiro. 7HUDLURQRW\DDQWDQ‫ێ‬
ipoña Timoteo. Tema Jesucristo te WDNDPLURULRQNDQW\DQRQNDQW]LPRQHHQWD‫ێ‬
inkantanete irirori “¡Ari!” iriyotakerika kaantyamiri. Aña nokovavetatya piyote
eero jantziro ompaityaarika. Tema osheki netakoperotataikami.
RNDUDW]LMDQWDSLLQWDNHUL-HVXFULVWRRNHPSL‫ێ‬
vaitakaro iriimi Pava kantapiintaintsine Ipeyakotziri Pablo kantzimoneentakaaneri
“¡Ari!” 20੅,ULLUD-HVXFULVWRL\RWDNDDMDDQWD‫ێ‬ 5੅Nokovi iroñaaka noñaaventeri irinta
yetairi ari omonkarataiya okaratzi shirampari ovashiretakaavaitakanari.
301 2 CORINTO-6$7=,,7(੄2੄3
7HUDQDDNDLQNDQW]LPRQHHQWDNDDYDLWD‫ێ‬ nampitsiki. Arira ankantayetyaari aaka

kya, aña kempitaka maaroni eerokaite DDWD\HWHWVLNDULNDSD\HHQLDQNDPDQWD\H‫ێ‬
ikantzimoneentakaayetakami. (1RNDQWDQ‫ێ‬ tairi atziri tsika ikantakota Cristo.
tarori “kempitaka,” tema te nonkove 15੅Akempivaitakaro kasankari itayiri
novanaatziivaitero.) 6੅Tema tzimatsi Cristo irinimotakaantyaariri Pava. Iroka

osheki pikarataiyakeni eerokaite, aritake kasankainkari kantatsi inkemainkayetairo
povasankitaavaitakeri. Iro kantacha inkarate avisakoshireyetaatsine, eejatzi
iroñaaka aritapaake povasankitaakeri. inkarate peyashivaitaachane. 16੅Tema
7੅Pimpeyakotairi iroñaaka, SLPSRVKHQNDL‫ێ‬ tzimayetatsira, okempitzimovaitari iroka
yaari, ayimavaitzirikari irovashirenka. kasankainkari ovamaantanero onatzi.
8੅Nokovakotaiyimi pinkantairi irika ,ULLPDSDVKLQHSD\HHQLRNHPSLW]LPRYDL‫ێ‬
shirampari: “Netakotaami.” 9੅Pairani, tari kasankainkari iro ovañaashiretairine.
nosankinatakemiranki nokantakemi: ¢1LLQNDPDDULWDWDLWDWVLULLURVKL\DNDDYHQ‫ێ‬
“Povasankitayeri.” Noñaantzitatyaamira tayeetairi iroka kasankainkari? 17੅Kaarira
QRxDDQW\DDPLULRPDSHURULNDSLNHPSLVDQ‫ێ‬ irikaite kinkithatashivaitarori iñaane
tana. 10੅Iro kantacha iroñaaka ikovi Cristo Pava ikovi iraantashivaityaaro kireeki.
pimpeyakotairi irika shirampari. Aña iriiyetataikera irika maperotanairori
Irootakera nantairi naaka tema irootake ikinkitharyaantzitzi. ,URRWDNHUDQRPDWD‫ێ‬
kameethatzimotaimineri maaroiteni nairi naaka eejatzi. ,UL3DYDRW\DDQWDNH‫ێ‬
eeroka. Itzimirika pimpeyakoyetairi nari nonkinkithatakaante, nantavaitaineri
iroñaaka eerokaite, DULWDNHQRPSH\DNR‫ێ‬ Cristo, LULLUD3DYDSDPSR\DDQDULQDQWD\H‫ێ‬
tantai eejatzi naaka. 11੅Irootakera tzirora.
antayetairi onkantya eero ikitsirinkantai
Satanás. Tema ayotaiyironi okaratzi Antavaiventzirori ovakerari
ikoviri iranteri irirori Satanás. antzimotavakaantsi
3
1੅¢3LNLQNLVKLUHWDPDQDVDJDDYHQWDYDL‫ێ‬
Kantzimoshirevaitakariri Pablo Troas-ki
tatya naaka? ¿Noshiyakotatyaarima
12੅Chapinkipaite,areetakana naaka amayetzimirori irosankinare, ikantzi:
QDPSLWVLNL7URDVQL\DDWDQWDNDULQRNLQNL‫ێ‬ “Paakameethatavakena?µ¢1RVKL\DNRWD‫ێ‬
thatakaantziro Kameethari Ñaantsi tsika tyaarima kovirori posankinateneri iroka
ikantakota Cristo. Arira noñaataikero osankinarentsi, iraayetzimaityaaro tsika
QRNHPSLVDQWDNDDQWDWDLNHLNDQWDNDDQWD‫ێ‬ ikenayetzi? 2੅$xDHHURNDLWHNHPSLYDLWD‫ێ‬
kerora Avinkatharite. 13੅Iro kantacha te MDDQWDNDURULRVDQNLQDUHQWVLMDDNDPHHWKD‫ێ‬
onimotajaantena janta, tema te tantaitari, LURRUDMRVDQNLQDVKLUH\HWDQWDL‫ێ‬
noñaapaakeri iyeki Tito. Irootakera takanari naaka. 7HPDDULULNDLULxDD\H‫ێ‬
navisantanakari jaka Macedonia-ki. taimi atziriite tsika pikantayetanaa
iroñaaka, arira iriyotayetairo okaratzi
Iriira Cristo oitsinampaakaantaneri nantzimotayetakemiri, RNHPSLYDLWDQD‫ێ‬
14੅Iro
kantacha, onkantavetya tsikarika karo iriñaanayetatyeeromi okaratzi
ankenayete, kantatsi ampaasoonketairi josankinatakoyeetakenari. 3੅Arira añiirori
Pava. 7HPDRNHPSLYDLWDNDURR\DDPSRLUL‫ێ‬ HHURNDWDNHRVKL\DYDLWDNDURULRVDQNLQD‫ێ‬
taatyeerimi Cristo, ipiyaara irirori rentsi josankinatajaantakeri Cristo. Iro
nampitsiki joitsinampaantakera kantacha tera noñaaventatyeero
jovayirita. Oshiyakoyetatyaaro eejatzi osankinarentsi koñaatatsiri, kempitarori
oivarainkata kasankari maaroni aririka irosankinayeetero mapikota, aña
2 CORINTO-6$7=,,7(੄3੄4 302
QRxDDYHQWDW]LLURLSDVKLQHVKLUHWDNDD\HWDL‫ێ‬ paisatori antzimotavakaantsi, eerora

mira Itasorenka Pava Kañaaneri. LNHPDWKDW]LURNHPSLYDLWDNDLPSDVKLNDL‫ێ‬
4੅Noñaaventantarori iroka, tema iriira tatyeenerimi ikinkishiretane, intaanira
&ULVWRNDQWDNDDNDURULDYHQWDDVKLUH\HWDQ‫ێ‬ Cristo matairone inkemathatakaayetairi
taariri Pava. 5੅7HUDDDNDDDY\DDVKLW\DD‫ێ‬ NHPSLYDLWDNDLPSDVKLNDU\DDNRWDDW\HH‫ێ‬
rone apaniro, DxDLUL3DYDPDWDNDD\HWDL‫ێ‬ romi ikinkishiretane. 15੅Eeniropaitetatsi
rori. 6੅Iriitakera Pava matakaakenarori iroñaaka, DULULNDLQNHPHURLULxDDQD\HH‫ێ‬
QRxDDYHQWDLURRYDNHUDULDQW]LPRWDYD‫ێ‬ tero Ikantakaantane Moisés-ni, SDVKLND‫ێ‬
kaantsi. ,URNDRYDNHUDULDQW]LPRWDYD‫ێ‬ shire ikantayetaka. 16੅Irooma intzimerika
kaantsi kaarimacheenira osankinarentsi piyashiretashitairine Avinkatharite,
NHPSLW\DDURQHSDLVDWRULDQW]LPRWDYD‫ێ‬ aritake impashiryaakoshiretaiya.
kaantsi kaamanetakaantatsiri. Aña iriira 17੅Ikantakoyeetziri jaka “Avinkatharite”
kantakotachari Tasorentsinkantsi irijatzira Tasorentsinkantsi, itzimi

añaashiretakaantatsiri. saikashivaitakaantaachari. 18੅Irooma
7੅Pairani josankinatantaitakarori aakaite aventaashiretaarira Cristo,
Ikantakaantaitane mapikotaki, RNRxDDWD‫ێ‬ oshiyayetanaarira Avinkatharite. Tema
paintzi irovaneenkaro Pava, ipoña RNHPSLWDYDLWDDURLURxDDNDDPHQDDW\HH‫ێ‬
opeyanaka. Ikanta iñaakerora Moisés-ni, rimi Avinkatharite joorentamatsitakara
shipakiryaaporo ikantanaka, WHRQNDQWDD‫ێ‬ ashirotaki. Tema amenavorotakoyetzirira
jate iramenavorotairi Israel-mirinkaite. ashirotaki iroñaaka, tera akempitari
Iro kantamaitachari iroka Osankinarentsi Moisés-ni ipashikavorovaitaka pairani
osheki okaamanetakaantake, RNDQWDYH‫ێ‬ irirori. ,URRPDDSDDWDDULULNDDxDDSHURWD‫ێ‬
taka otzimimotziro ovaneenkaro. 8੅Irooma jaantairo irovaneenkaro, aripaitera
okaratzi jimayetairi Tasorentsinkantsi ankempitagaiyaari irirori. Iriitakera
iroñaaka, LURRUDRYDQHHQNDSHURWDWDLWD‫ێ‬ matakairone irika Avinkatharite,
chari. 9੅Tema ovaneenka okantavetaka Tasorentsinkantsi.
4
okaratzi ovasankitaakaantaintsiri, iroora 1੅Iriira Pava neshinonkataanari
maperokitataiterone ovaneenkatya okanta nantavaitantaaniriri irirori.

tampatzikashiretakaantatsiri. 10੅Iroka ,URRWDNHUDNDDULRNDQW]LPRQHHQWDYDLWDQ‫ێ‬
RYDQHHQNDSHURWDDFKDULLURxDDNDDQDDW]LL‫ێ‬ tana. 2੅1RYDVKDDQWDLURRYDVKLYHQWDDYDLWH‫ێ‬
tataitzirora tzimavetachari pairani nanemi, temacheeni nomanakaavaityaaro
ovaneenkaro. 11੅Aritakera karatataipaake QL\RWDDQWHRQNDQW\DQDPDWDYLWDQWDQ‫ێ‬
ovaneenkavetapainchari. Irooma tyaari, temacheeni nonthaiyakovaityaaro
ovaneenkaperotaachaneri iroora iñaane Pava. $xDRNDUDW]LQRxDDYHQWD‫ێ‬
kantaitaachaneri iroñaaka. nairi kyaaryoori onatzi, ari okanta
12੅7HPDW]LPDWDLNHUDLURxDDNDPLQWKD‫ێ‬ LxDDQWDURUL3DYDNDPHHWKDRNDQW]LPR\H‫ێ‬
shiretakagaiyaanari, WRQWDVKLUHUDQRQNDQ‫ێ‬ WDDULDW]LULRNDUDW]LQRNLQNLWKDWDNDDQWD‫ێ‬
tanaiya nonkinkithatakaantai. 13੅Te yetai. 3੅Tzimatsirika kaari kemathaterone
nonkempitavetyaari Moisés-QLLSDVKLND‫ێ‬ tsika okantakota Kameethari Ñaantsi
vorotaka eero iñaantari Israel-mirinkaite nokinkithatziri, WHUDQDDNDRPDQDSLWKD‫ێ‬
opeyara ishipakiryaavorovetaka. 14੅Tema vaiterine, aña tzimatsi kantakaarori kaari
kisoshire inaiyakeni pairani ikemathatantaro okempivaitakaromi
Israel-mirinkaite, irojatzi ikantayetari LPSDVKLNDSLWKDWDLWDW\HHULPLLNLQNLVKLUH‫ێ‬
iroñaaka ikaratzi icharineyetaari. Tema tane, iriitakera peyashivaitaachaneri.
aririka inkemero iriñaanayeetero 4੅2NHPSLYDLWDNDURLPDYLW\DDNLWDNDLWD‫ێ‬
303 2 CORINTO-6$7=,,7(੄4੄5
tyeerimi irikaite kisoshireri. Iriira onkantya pañaashiretantayetaiyaari

kamaari ipaiyeetziri “ivavane osavisatzi,” eerokaite.
mavityaakitakaakeriri, ari okanta kaari 13੅Iroora nomatakeri naaka okaratzi
ikemathatantaro Kameethari Ñaantsi. josankinatajaantakotaiyeetakari pairani,

Kempivaitaka te iriñaayetairomi kantatsiri:
kitainkari oshiyakaaventachari Nokempisantanai naaka, irootake
irovaneenkaro Cristo, oshiyajaantakariri noñaavaitantari.
Pava. 5੅,ULLWDNHUD-HVXFULVWRQRxDDYHQWD‫ێ‬ Irootakera nomatanairi naaka, QRNHPSL‫ێ‬
kotairi, nokantzira: “Avinkatharite santanai, irootake noñaavaitantari.
jinatzi.” Tera naaka ñaaventavaitachane. 14੅Tema niyotzi naaka joviriintairi Pava
Intaanimacheeni naaka jovakena Jesús irika Avinkatharite Jesús, aritake

pomperavaitaiyaana eerokaite. 6੅Tema iroviriintaina eejatzi naaka, LQWVLSDWDND‫ێ‬
ikantake Pava: “Onkitainkatai gaiyaanari Jesús, ari pintsipayetaiyaana
tsirenikiri.µ,URRWDNHUDRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬ eejatzi eerokaite. 15੅Nomatantarori
cha ikitainkashiretaana naaka, ari okanta QRNLQNLWKDWD\HWDLDULRQNDQW\DSDQLQWDD‫ێ‬
QRQNLWDLWDNRWDQWDL\DDULULHHMDW]LSDVKLQH‫ێ‬ vaitantaiyaari eerokaite. Tema eekerorika
payeeni niyotakaayetairira Pava, poshekiperotanakitye eerokaite
onkempitzimotantaiyaariri iriroriite ineshinonkayetaari Pava, DULLURVKHNLSH‫ێ‬
iriñagaatyeeromi irovaneenkaro Pava rotai paasoonkeyetapiintairine, LxDDSLQ‫ێ‬
oshipakiryaake iporoki Cristo. kathatairira.
16੅,URRWDNHUDNDDULRNDQW]LPRQHHQWDYDL‫ێ‬
Aventaashire ankantayetaiya tantana naaka, RNDQWDYHWDNDMRYDPD\L‫ێ‬
7੅Okempivaitakaro impaityaami mavaitaitakena. Aña tharomentashire
RYDSLWKDDQWDYDLW\DDURQHPLSLQDSHURWD‫ێ‬ nokantapiintanaa. 17੅2NDUDW]LQRNHPDDQ‫ێ‬
chari kovitziki. Iriira oshiyakaaventachari tsivaitaka iroñaaka kapicheeni onatzi,
jaka Pava ipasavyaayetairo itasorenka eero okantaitatyaani. ,URRWDNHUDQRxDDQ‫ێ‬
avathaki, LURRUDDYDWKDRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬ WDL\DDURULDSDDWDLQLURLWHRYDQHHQNDWD‫ێ‬
kari kovitzi. Iro jimatantarori onkantya chari kaari thonkatanetaachaneri. Iro
LULxHHWDQW\DDURULLULLWDNHRW]LPLPRSHUR‫ێ‬ DQDJDLURQHRNDUDW]LQRNHPDDQWVLYDLYHWD‫ێ‬
tziri itasorenka, temacheeni ontzimimotai kari, HHURUDRNDQWDDMDWDLQRPRQNDW]L\DQ‫ێ‬
aakaite. 8੅Tema nokemaantsivaiveta, taiyaaro ompaityaarika. 18੅Tema
temaita novashireneentavaitya. 1RWKDUR‫ێ‬ noñaamampyaatyaaro naaka kaari
kyaavaiveta, temaita ayimavaineentena. iñaayeetzi iroñaaka, HHURPDLWDRWKRQND‫ێ‬
9੅Ipatzimaminthavaitaitakena, temaita tanetaa iroka. Te onkovaperotajaantaiya
irookaventayeetena. -RYDWVLQDDYDLWDLWD‫ێ‬ okaratzi koñaayetatsiri iroñaaka kaari
kena, temaita impeyakaashiityaana. kisotanetatsine.
5
10੅Oshekira jovamayimavetaitakana 1੅2QNDQWDYHW\DLURYDDULSHUR\HHW]L‫ێ‬
ikempitataitakeriranki Jesús, arira tairo apanko jaka kipatsiki, iro

iriñaayeetairori irañaantare Jesús. kantacha ayotzi tzimatsi pashine apanko
11੅Jiroka kantakotachari, osheki kaari thonkanetaachane janta inkiteki,
QRxDDSLLQWDYHWDNDURQRQNDPLPDW]LPR‫ێ‬ tema iri Pava ovetsikakero, kaarira atziri
venteromi nokinkithatakotakeri Jesús, ari ovetsikerone. 2੅Ari okempitzitari eejatzi
onkantya iriñaayetakenarika atziri, avatha iroñaaka, RVKHNLRNHPDDQWVLWDNDD‫ێ‬
iriyoyetai tsika ikanta Jesús jañi irirori. vaitakai. Akovataike ontzimimotai
12੅Iroora nokamimatantakari naaka, pashine avatha añaantaiyaari inkiteki.
2 CORINTO-6$7=,,7(੄5 304
3੅Tema aritake onkantyaari, okaratzi rori? Tera ari onkantya. Aña nokovatzi
ashireka iroñaaka ari ontzimai ovakerari piyote tsika nokantataitari naaka, ari
avatha apaata. 4੅Eenirora añaantayetaro onkantya piyotantyaarori eeroka tsika
avathaka iroñaaka, DWHNDYDLWDDNHPDDQ‫ێ‬ pinkanteri pakayeteri kameethaini
tsivaitara. ,URNDQWDPDLWDFKDWHUDDQNRYD‫ێ‬ ikaratzi asagaaventavaitachari janta,
jaantataitero ampeyashivaitaiya. Aña kantavaitashitachari: “Kameethari
DNRYDWDLWDW]LLUDRQW]LPLPR\HWDLSDVKLQH‫ێ‬ nonatzi naaka,” temaita inkovaajataiyeni
tatsineri avatha, akovairo kantaitachaneri inkameethashiretaiyeni. 13੅¢1RNHPSLW]L‫ێ‬
añaantarentsi impoyaataiyaarone iroka motatyaamirima shinkiventavaitachari
añaantare kaari kisotanetatsine. nokantantayetamiri? Tekatsira ompaitya,
5੅Iriitakera Pava matakaayetairone tsika aña nokamaiperoventanaatyaari Pava.
ankantayetaiya. 7HPDDxLLURUDMRW\DDQWD‫ێ‬ Irooma nokempitzimotamirika atziri
kairi Tasorentsinkantsi inampishiretantai, tekatsitatsiri, QRNRYDW]LLUDQDQLQWDDVKLUH‫ێ‬
ari ayotziri omapero imonkaratairo Pava takaayetyaami nokantayetantamiri.
okaratzi ishinetakairi. 14੅Okaratzira nantayetziri, iroora
6੅Irootakera shintsishiretakairi. Tema nantantayetarori jetakotaanara Cristo.
ayotaiyini eekerotatsira añaayetzi Tema ikamimentayetaira maaroiteni
iroñaaka avathaki, WHNHUDDWDUDDQWVLSDWD‫ێ‬ aaka, okempivaitanakaro maaroitenimi
jaantyaariita Avinkatharite. 7੅$YHQWDD‫ێ‬ aakaite ankamayetakemi eejatzi.
shire oviri eeniroka añiika, okantavetaka 15੅-LURNDUDRSRxDDQWDULLNDPLPHQWDQWD‫ێ‬
te añaavetyaari. 8੅Aritake nokantake, kairi maaroiteni ipoña jañagai eejatzi,

shintsishire akantaka, akovayetake onkantya antapiintayetantaiyaarori
ookaventayetero avathaka, DQWVLSDWDQWDL‫ێ‬ ikoviri irirori, eero antashivaitaro
yaariri Avinkatharite. 9੅Akovapiintakero okaratzi anevetashivaitari aakaite.
antayetero okaratzi onimotziriri irirori, 16੅Irootakera, eero okantzimovaitantari
etanakyaaro iroñaaka, DULRQNHPSLW]LWDL‫ێ‬ aparoni atziri tsika ikanta iñeetziri

yaari apaata aririka antsipatajaantaiyaari. ivathaki. $xDRPDSHURYHWDW\DRW]LPLPRWD‫ێ‬
10੅7HPDPDDURLWHDDNDLWHDULDQNDW]L\LPR‫ێ‬ NHULLYDWKDHHMDW]L&ULVWRLVDLNLPRWDQWD‫ێ‬
yetairi apaata irirori, aririka irisaikai paintairi. ,URNDQWDFKDWHDxDD\HW]LPDL‫ێ‬
iramenakoyetairi maaroiteni, LULxDDQWDL‫ێ‬ tyaaro iroñaaka. 17੅,URRWDNHUDQRNDQWDQWD‫ێ‬
yaariri ikaratzi antayetakerori kaariperori miri, ikaratzi ovithaashiretanaariri
eenirora jañaaveta, LULLWDNHUDLURYDVDQNL‫ێ‬ iroñaaka Cristo, RYDNHUDVKLUHUDLNDQWDWDL‫ێ‬
taayetairi. Iramenakoyetairi eejatzi tanaa, te inkempitanaiya tsika ikantavetara
ikaratzi antayetakerori kameethari, pairani, DxDRWKRW\DDPDDURQLRYDNHUDW]L‫ێ‬
iriitakera inkempitakaantayetairi motanairi. 18੅,ULLWDNHUD3DYDPDWDNDDQW]L‫ێ‬
impinayetaatyeerimi. rori maaroni iroka. ,ULMDW]LUDNDQWDNDDND‫ێ‬
rori okanta ariperotantaariri irirori
Amatakaayetairi pashine okantakaantakero jantzimoyetairi Cristo.
irariperotaiyaari Pava Ikantayetai iroñaaka irojatzira antayetairi
11੅Nokinkithatakaantapiintzira naaka, aakaite, DPDWDNDD\HWDLULHHMDW]LSDVKLQHSD‫ێ‬
arira nokenakairori iriñaantayeetyaarori yeeni irariperoyetaiyaari Pava. 19੅,URRWD‫ێ‬
omapero noñaapinkathatairi Pava. jaantakera jotyaantantakariri Pava jaka
Jiyotziro irirori, RQNDPLQWKDSL\RWDL\H‫ێ‬ kipatsiki irika Cristo, RQNDQW\DLUDULSHUR‫ێ‬
roni eejatzi eerokaite. 12੅¢3LNLQNLVKLUH‫ێ‬ tantaiyaariri osavisatziite, HHURMRYDVDQNL‫ێ‬
WDPDQDVDJDDYHQWDYDLWDW\DQDSLLSLLWDQWD‫ێ‬ taaventantaari iyaariperonka. Irojatzira
305 2 CORINTO-6$7=,,7(੄5੄6
MRW\DDQWD\HWDQWDNDQDULQDDNDLWHQRQNLQNL‫ێ‬ nonkantantai, 7੅nonkantapiintairo

thatakaayetairi atziriite irariperoyetaiyaari kyaaryoori, intasonkaventakaantaina
Pava. 20੅Iroora nomatanairi naaka, MRW\DDQ‫ێ‬ Pava, QDQWDSLLQWDLURWDPSDW]LNDVKLUHWD‫ێ‬
taitakena noñaaventairi Cristo. 2NHPSLYDL‫ێ‬ kainane nonkempitakaantanakero
WDNDURLULLWDMDDQWDNHPL3DYDDSLLSLLWDNDD‫ێ‬ novayirityaami, notzikaaventaka ipoña
piintakenarori, nokantzi: “Pariperotaiyaari nopiyakoventa. 8੅2QNDQWDYHWDN\DLQWKDLQ‫ێ‬
Pava. Irootake ikovairi Cristo.” 21੅Tera kimavaitaitena, RPSRxDxDDSLQNDWKDWDD‫ێ‬
irantanetero Cristo kaariperori. Iro ririka nonatye. 2QNDQWDYHWDN\DLQNDYL\D‫ێ‬
kantacha Pava ikemaantsitakaavaitakari veetakyaana, RPSRxDLQWKDURPHQWD\HH‫ێ‬
RNHPSLYDLWDNDURLUDQWDW\HHURPLNDDULSH‫ێ‬ tyaana. 2QNDQWDYHW\DQRQNDQWDSLLQWDYH‫ێ‬
rori. Arira inkenakaakerori Cristo, tyaaro kyaaryoori, ipaitapiintayeetakena
jovatampatzikashireyetantairi, LNHPSLWD‫ێ‬ “thairi.” 9੅Onkantavetakya eero
kaayetai ikantara irirori. itzimaveta kaari ñaayetenaneri naaka,
6
1੅1DDNDWDNHUDNDUDWDLPLULDQWDYDLWDL‫ێ‬ tzimamaitacha pashine iyoperoyetanari.
neri Pava, noshintsithatzimi eero Nonkamimavetakya, eeniromaita nañi.
SLPDQLQWDYDLW]LURRNDUDW]LLNDPLQWKD‫ێ‬ Irovasankitaaveetakyaana, tekeramaita
gaimi Pava, amenaashivaitakari. 2੅Tema jovamaayeetana. 10੅2YDVKLUHQRQNDQWDYH‫ێ‬
jiroka ikantakeri irirori: takya, HHNHURPDLWDW\DQRQWKDURPHQWD‫ێ‬
Niyotakera kameetha omatya, tyeeya. Nonkovityaaneentavaivetakya
DULSDLWHUDQRNHPDNHPLURSLNRYD‫ێ‬ naaka, LURNDQWDFKDQDQLQWDDNDD\HWDL‫ێ‬
kotanari. yaari pashinepayeeni. 7HNDWVLW]LPLPR‫ێ‬
Omonkarapaitetapaakara “Kitaite vaivetyaanane naaka, iro kantamaitacha
Avisakotaantsi,µQRQHVKLQRQNDWD‫ێ‬ nanintayetaaro kovaperotajaantachari.
kami. 11੅Corinto-satziite, QRNDQWDSHURWDW]LLPL‫ێ‬
Iroora apiipaitetaachari iroñaaka, iroka rora irokapayeeni, WHNDWVLUDQRPDQLPRYDL‫ێ‬

“Kitaite Avisakotaantsi.” 3੅Tera nonkovero temiri. 12੅7HNHUDDWDULNDDYHQWDDVKLUHWDYD‫ێ‬
intzime impaitya notzitzikavaiteri kaiyaata, eerokaitera kantashitarori, tera
iravisakoshiretai, ari onkantya eero naaka. 13੅Intsityaa paakameethataina
ithainkimavaitaitantanaro nantavaitane. naaka nonkempitaimira eeroka, tekatsi
4੅Aña nokovatzi noñaakantairo kameetha nomanimovaitemi. (Nokantzimirora iroka,
inampitane Pava nonatzi, oisokero kempitavaitakara eentsimi noñaanate.)
nonkantanetya, aririka avishimotena
tsikarika ompaitayetya: LQNHPDDQWVLWD‫ێ‬ Oshiyayetaaro itasorentsipankote
kaaveetyaana, LPSRPHUHQWVLWDNDDYHH‫ێ‬ Pava Kañaaneri
tyaana, irovasankitaaveetyaana, 5੅LPSDVD‫ێ‬ 14੅Eero povithaajaantanaari kaari
taveetyaana, irashitakovaiveetyaana, kempisantatsine. ¿Kantatsima aparoni

irovatsinaavaiveetyaana, QDQWDYDLSHURNL‫ێ‬ kameethashireri iraapatziyaari irantavaite
vetakya, D\LPDYDLYHWDN\DDQDQRYRFKR‫ێ‬ aparoni kaariperoshireri? ¿Kantatsima
kini, ayimavaivetakyaana notashe, eejatzi ontsirenite tsika janta okitainkatzi?
6੅kiteshire nonkantaiya, L\RWDQHQRQNDQ‫ێ‬ 15੅¿Kantatsima Cristo irakakoteneri ikoviri
taiya, aakameetha nonkantantai, kamaari? ¿Kantatsima kempisantzinkari

nethaantane nonkantantai, nampishire intsipatyaari kaari kempisantatsine
irovaina Tasorentsinkantsi, etakoperotane irashityaaro tsikarika ompaitya?੆* 16੅¢.DQWD‫ێ‬
*¬6.15: Jiroka pashine ivairo kamaari ikantayeetziri “Belial.”
2 CORINTO-6$7=,,7(੄6੄7 306
WVLPDDQNHPSLWDNDDQWHURLWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ 4੅Osheki naventaashireyetakami

kote Pava tsika janta iñaapinkathataitziri eerokaite. Nasagaaventayetakami. Aririka
oshiyakaarontsi? Tema aakaite akaratzi nompampithashiretakoyetyaami, SLWKDUR‫ێ‬
DNHPSLVDQW]LQNDUL\HWDLDNHPSLWD\HWDD‫ێ‬ mentashiretakaana, kimoshire nokanta,
tyaaro aakami tasorentsipanko tsika RNDQWDYHWDNDRVKHNLLPDLPDQHYHWDLWD‫ێ‬
inampitaro Pava Kañaaneri. Tema jiroka kana jaka.
ikantake Pava: 5੅Tema nareetakara Macedonia-ki te
Ari nonampishireyetantaiyaari, onkante nomakoryaapaake tema osheki

nonkaratairi naniiyetai. pomerentsitzimotakanari. Tzimayetatsi
Naakatake inkempitakaantai Ivavane, ñaanaminthavaitashitakanari, irootake
Iriiyetake nashitaiyaari Naaka. kantzimoshirevaitakanari. 6੅Iro kantacha
17੅Iroora ikantantari eejatzi Avinkatharite: 3DYDLSRVKHQNDSLLQWDULLNDUDW]LRNDQW]L‫ێ‬
Pintainaryaapithatyaari pashinesatzi moneentavaiyetari, DULUDLNHPSLW]LWDND‫ێ‬
atziri, eero pikaraminthatziri nari naaka, jareetakaapaakarira Tito
irikaite. nosaikira. 7੅2VKHNLUDQRWKDURPHQWDVKLUH‫ێ‬
(HURSDQWDSLLQWDQHWDLURQRSLQNDNDL‫ێ‬ tanaka noñaavakeri. ,URRUDQRWKDURPHQ‫ێ‬
miri. WDVKLUHSHURWDQWDQDNDULLNDPDQWDSDDNH‫ێ‬
Arira naapatziyeeyaami, nara tsika pikantaiyani eerokaite. Tema
18 Arira pinkempitakaantaina naakami ikantapaakena: “Jaakameethatavakena
piri, Corinto-satziite, ikovaiyakeni iriñeemi,
1RQNHPSLWDNDDQWDLPLQDDNDHHURND‫ێ‬ osheki okatsitzimoshiretakeri okaratzi
yetakemi notomiite, HHURND\HWD‫ێ‬ jantzimotakemiri, LULQLURLWHMHWDNR\H‫ێ‬
kemi nishintoite. taami.” Arira ikantapaanari, iroora
Arira ikantziri Avinkatharite, 6KLQWVLNLSH‫ێ‬ oimoshirenkaperotakenari. 8੅Pairani,
rotatsiri. nosankinatzitantakamiri, QRxDDMDDQWDYH‫ێ‬
7
1੅Netakotané, tema aritakera taka osheki ovashiretakaavaityaami
ishinetakairora Pava, ontzimatyeera okaratzi nokantayetakemiri. Aritakera
ankiteshiretai, ovashaantairo maaroni notyaantataikemiroranki, QRNDQWDVKLUH‫ێ‬
kaariperori, okaratzi antayetziri, okaratzi vaitanake: ´(HURW\DQRW\DDQWDDMDW]LQL‫ێ‬
apampithashireyetari eejatzi. Aña rimi.” Iro kantamaitacha niyotzi iroñaaka
RQW]LPDW\HRxDDNDQWDLURDxDDSLQNDWKD‫ێ‬ kapichera povashirevaivetapainta
tziri Pava, itasorentsishiretakaira. eerokaite. 9੅,URRWDNHUDQRNLPRVKLUHYHQ‫ێ‬
tantarori iroñaaka notyaantakemirora.
Ikimoshiretake Pablo jovashaantairo Tera nonkantatye iro nokimoshireventziri
Corinto-satzi kaariperori novashiretakaavaitakami. Aña iroora
2੅Paakameethataina naaka. Tera QRNLPRVKLUHYHQWDLULSRYDVKDDQWD\HWDL‫ێ‬
nonkantzimoneentakaavaityaami rora kaariperori. Arira pikenakaakero
eerokaite, te novaariperotakaantavaitemi, eerokaite pinimotakaantaariri Pava
te nampovaitami eejatzi. 3੅Tera iro poitsinampaayetakero povashiretane,
QRNDQWDQWDURULLURNDQRWKDYHWDNRWD‫ێ‬ tera novaariperovaitajaantemi naaka.
tziimi. $xDQDSLLWDYDLPLURQRNDQW]LWDND‫ێ‬ 10੅Tema aririka irovashiretakaantya Pava,
miri: “Netakoperotataitami.” Irootakera ikovatziira irovashaantakaantayetairo

nonkantapiintemiri eeniroka akarataiyini kaariperori, RQNDQW\DLUDYLVDNRVKLUH\HH‫ێ‬
añiika iroñaaka, ari nonkempitzityaarori tantaiyaari. ,URRWDNHUDHHURRNDQW]LPR‫ێ‬
eejatzi ankaratairika ankamavetakya. shirevaitantai iroka. Irooma aririka
307 2 CORINTO-6$7=,,7(੄7੄8
irovashiretakaantashivaitya osavisatziite, pomerentsitzimovaitariri, kimoshirera

arira iriñaayeetakero inkamashireyeete. ikantaiyani. 2NDQWDYHWDNDLNRYLW\DDQHHQ‫ێ‬
11੅7HPDRNDUDW]LRSRxDDQWDNDULMRYDVKLUH‫ێ‬ tavaivetaka, RVKHNLNLUHHNLLSDVKLWDQWD\H‫ێ‬
takaavaitakami Pava, irootakera takari. 3੅,NRYDNDDQHNLLQLUDLULURULMDQWD\H‫ێ‬
SDPSLWKDVKLUHWDNDDQDDPLULNDPHHWKDSH‫ێ‬ takero iroka, ipantayetake okaratzi
roini, pikisakoventanaana, RYDWVLPDDQD‫ێ‬ jaavyaayetziri, janaantake ipashitanta.
kemi, tharovashire pikantanaka, 4੅Ikantakena naaka: ´7KDPHDPSDVKL\H‫ێ‬
petakoperotanaana, povasankitaakeri W\DDULNLUHHNLSDVKLQHNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬

kantakaantzirori. Ari pikenakaakerori riite, ikaratzi kovityaaneentavaitatsiri.”
SRxDDNDQWDQWDNDURULNLWHVKLUHSLNDQWD\H‫ێ‬ 5੅Imaperovaitakero okaratzi jantakeri
tanaa. 12੅Jiroka opoñaantajaantzitakari DQDDYDLWDQDNHURQRNLQNLVKLUHWDNRYHWDND‫ێ‬

nosankinatantakamirori pairani, iro riri. ,ULMDDNRYHQWDMDDQWDQDND$YLQNDWKD‫ێ‬
iriyotakaantaiyaamiri Pava tsika rite, ari ikempitaakenari eejatzi naakaite.
pinkantya piñaashintsiventayetaiyaana Tema irootake ikovakaakeriri Pava.
naaka. 7HUDLURQRVDQNLQDPDWVLWDQW\DD‫ێ‬ 6੅Irootakera noshintsithatantakariri Tito
URULLURYDVDQNLWDDQWDLW\DDULNDQWDNDDVKL‫ێ‬ LPSL\DQDLRQNDQW\DLULPLQWKDVKLUHWD‫ێ‬
takarori, WHPDFKHHQLQRQNLVDNRYHQWDQ‫ێ‬ kaantyaamiri pimatayetairo eejatzi
tyaarori jampovaitaitakari. eerokaite. Iriitakera karatapaakemiri
13੅Iroora notharomentashiretantanakari. janta petantanakarori pipashitantayetaka.
Osheki okimoshiretakaakena eejatzi 7੅Eerokaitera anaantayetanaatsiri
nokemavakera paakameethatavakeri Tito, pantayetanakero osheki opaiyetarika.

SRYDYLVDDNHQHULRNDQW]LPRVKLUHYDLYHWD‫ێ‬ Kameetha pikempisantayetanai,
kari irirori. 14੅7HPDDULWDNHQRNDPDQW]LWD‫ێ‬ kameetha pikinkithatakaantayetanai,
kari naaka Tito tsika pikantaiyani kameetha piyotayetanai, tharomenta
eerokaite, nokantakeri: “Kameethara pikantayeta, iniroite petakotakana.
jinaiyatziini Corinto-satziite.” Tera 1RNRYLLURxDDNDSDQDD\HWDQWHSLPSDVKL‫ێ‬
povashiventaantyaanaro okaratzi tantayetaiya.
pantayetakeri, tema omaperotatya 8੅(HURUDQRVKLQWVLYHQW]LPLSLPD\HWDQ‫ێ‬
okaratzi nokantzitakariri Tito. Arira tyaarori. Intaani noñaaventakoyetemiri

okempitziyetakari eejatzi okaratzi tsika ikantayetaka jaka iminthatayetaa
nokantzimiri eeroka. 15੅-HWDNRW]LL\HWDD‫ێ‬ irineshinonkatantya. Ari okantzimaitari
mira Tito iroñaaka, DULULNDLQNLQNLVKLUHWD‫ێ‬ eejatzi onkameethavaitemi poñaakantairo
koyetyaami tsika pikantaiyakani petakotziitantayeta. 9੅Kameethavaitake
paakameethatavakeri, SLNHPSLVDQWDYD‫ێ‬ SLPD\HWDLURPLMDQWDSDLQW]LUL$YLQNDWKD‫ێ‬
keri, piñaapinkathatavakeri. 16੅Iniroitera rite Jesucristo, MLQHVKLQRQNDW]LLWDQWD‫ێ‬
nokimoshiretzitaka eejatzi naaka painta. Otzimimotataavetari irirori
kantatsira naventaashireperoyetaiyaami pairani maaroni, ikempitavaitakari
iroñaaka. ashaarantakitaneri, iro kantacha
ikempitakotapaintari kovityaaneentaneri.
Kireeki impashiyetyaariri Iroora jimatantakarori iroka onkantya
itasorentsitakaitane SDQLQWDDYDLWDQWDL\DDULRQNHPSLYDLW\DD‫ێ‬
8
1੅Iyekiite, nokovi piyotakotaiyerini romi pashaarantaiyaami inkiteki.
ikaratzi apatoventaariri Pava jaka 10੅Jirokara okaratzi nokinkishiretari
Macedonia-ki, ikaminthaayetairi. naaka: Iroora aritatsi pothotyeero

2੅Okantaveta iñaayevetakaro osheki okaratzi petanakari. (HURNDLWHHWD\HWDQD‫ێ‬
2 CORINTO-6$7=,,7(੄8੄9 308
NDURDYLVDQDLQWVLULRVDUHQWVLSLNLQNLVKLUH‫ێ‬ etakoyetakari, iroora ompoñaantyaari

taka pimpashitantayetya. Pimatakero iñaapinkathayetairi Pava. 20੅Ari onkantya
petanakaro. 11੅Intsityaa pothotyeero. eero iñaaventakovaitaitantana tsika
3LQNHPSLWDNDDQWDLURRYDNHUDSLWKDUR‫ێ‬ nonkantya nontsiparyaayeteri kireeki
mentaiyanakaniranki petantanakarori. ipashitziitantayeetari. 21੅Tema nokovatzi
Intsityaa pothotyaantyaaro okaratzi onkameethatzimoteri atziri nantayeteri,
tzimimotzimiri. 12੅Tera inkovakotajaantai ari onkempitzimotyaariri eejatzi Pava.
Pava anaakairo ampashitantyaaro 22੅Notyaanteri eejatzi pashine iyeki
okaratzi tzimimotakairi. ,QWDDQLDPSDVKL‫ێ‬ intsipayetanakyaari. ,ULLWDNHQRNLWDSLLQWD‫ێ‬

tantaiyaaro okaratzi aavyiiri. Aritake kari, iminthakitakaro irampitakotante.
onimotakeri Pava. 13੅7HUDQRQNRYDNRWD‫ێ‬ 1RxDDYHQWDNRWDNHQHULWVLNDSLNDQWDL\D‫ێ‬
W\HHPLSLPSDVKLWDQW\DLUDQLQWDDYDLWDQ‫ێ‬ kani eerokaite, LURRUDLPLQWKDSHURWDQWD‫ێ‬
tyaari pipashitakari, ariya okanta nakari irampitakoyetemi, WHPDLUDYHQWDD‫ێ‬
pikovityaavaitantakari eerokaite perotane jovayetanakemi. 23੅Irika Tito,
okantakaantziro pipashitantaka. 14੅Aña notsipaminthare inatzi, LULQRNDUDWDSLLQ‫ێ‬
iro aritatsi, SLPSDVKLW\DDULRNRYLW\LLPR‫ێ‬ takeri nantavaiventakemi. Iriima pashine
vaitari iroñaaka otzimimoyetzimira apiteka iyeki itzimi intsipatanakyaari,
eeroka, impoxDDVKLWDN\DLPSDVKLWDL‫ێ‬ irotyaantane inatzi kempisantzinkariite
\DDPLHHURNDDSDDWDDULULNDRQNRYLW\LL‫ێ‬ saikayetatsiri jaka, iñaapinkathaperotziri
movaityaami. $ULUDRQNDQW\DSLPRQNDUD‫ێ‬ Cristo. 24੅2QW]LPDW\HHUDSDDNDPHHWKDWD‫ێ‬
tavakaantyaari. 15੅Okempivaitakaro vakeri aririka irareetakya janta. Iro
okaratzi josankinatakotzitaitakari, iriyotantyaari iyekiite kempisantatsiri
kantatsiri: MDNDRPDSHURWDW\DDUDRNDUDW]LQRxDDYHQ‫ێ‬
Itzimi aaperotaintsiri, WHRQW]LPD‫ێ‬ takemi eerokaite jaka.
9
kaantavaite. 1੅Niyotzi naaka te onkovajaantya
Iriima againtsiri kapicheeni, te nosankinatakotemiri piireekite

onkovityiimovaityaari. inkarate potyaanteneriri pashinesatzi
16੅Nopaasoonketziri Pava, tema iriitake itasorentsitakaitairi. 2੅Tema niyotake
kantakaakarori okanta jetakotantamiri ayimatapiintakemi eerokaite pantero.
Tito, DULLNHPSLWDNDQDQDDNDQHWDNRWD‫ێ‬ Aritake noñaaventakotakemi jaka
mira. 17੅Tema nokantakeri: “Tito, Macedonia-satziki, nokantayetakeri:
pimpiyanai Corinto-ki.µ$xDPLQWKDW]LWD‫ێ‬ “Ikovitzitataikara Acaya-VDW]LLPSDVKLWDQ‫ێ‬
vaitaka. Iro iriyaate iroñaaka. 18੅1RQWVLSD‫ێ‬ tayetya chapinki avisanaintsiri osarentsi.”
taimiri Tito pashine iyeki. Kameetha Noñaaventakotakemira eerokaite
kinkitharyaantzi inatzi. Ñaapinkatha nominthatakaayetanakari eejatzi
jovayetziri pashine kempisantzinkariite iriroriite.੆* 3੅Iro kantamaitacha, iroora
tsikarikapayeeni, ikemayetakerira notyaantzitantyaamiriri iyekiite onkantya
iñaaventakotairo Kameethari Ñaantsi. inkamantzitantyaamiri, LULHWDSDDN\DD‫ێ‬
19੅,ULMDW]LUDL\RVKLLWDNHULULMDNDNHPSLVDQ‫ێ‬ rone iriyoyaayeteri kireeki. Tema te
tzinkariite, jovakeri intsipatanakyaana nonkove amenaashivaitya okaratzi
apaata naanakeneri kireeki pashine noñaaventakemiri eerokaite jaka. 4੅Tema
kempisantzinkariite kovityaavaitatsiri. nokovatzi thaankiini nonkivantanakemi
Irootakera oñaakanterone omaperotatya navisanakerika janta. Kempitakara ari
*¬9.2: Ipaitayeetziri jaka “Acaya,” iroora kipatsi tsika janta osaiki nampitsi Corinto.
309 2 CORINTO-6$7=,,7(੄9੄10
iroyaatanakena tsika inkarate \DDPLULSLPSDVKL\HWDL\DDULULSDVKLQHSD‫ێ‬

Macedonia-satzi. Aririka noñaapaakero yeeni, tampatzikashire pinkantya.
tekeramintha piyoyaayete kireeki, osheki 11੅Irootakera impantaperotantyaamiri
nompashiventavaitya, tema aritake Pava onkantya pimpashitantapiintyaari.

noñaaventakotzitakami jaka. $ULSLQNHP‫ێ‬ Ari onkantya impaasoonketantyaariri
SLW]LWDN\DDULHHMDW]LHHURNDLWHSLPSDVKL‫ێ‬ Pava, LNDUDW]LDD\HW]LURULDSDVKLWDQWD\H‫ێ‬
ventavaitya. 5੅,URRWDNHUDQRW\DDQW]LWDQ‫ێ‬ tari. 12੅Ari okantari, RNDUDW]LSLSDVKLWDQWD‫ێ‬
tyaamiriri irika iyekiite, LULHWDSDDN\DD‫ێ‬ \HWDULWHUDLQWDDQLSLQHVKLQRQNDWDQW\DD‫ێ‬
rone irareetyaami janta tekeramintha riri kovityaavaitatsiri, aña iro ompoxDDQ‫ێ‬
niyaateeta naaka. ,ULL\HWDNHL\R\DDNRWD‫ێ‬ tyaari impaasoonkeperoyetairi Pava.
SDDNHPLULQHNLUHHNLLNDUDW]LSLVKLQHWDQWD‫ێ‬ 13੅$ULULNDLULxDD\HWDNHURRNDUDW]LSLSDVKL‫ێ‬
keri eerokaite. Ovetsika pinkantakeri yetakariri, ari pikempitziyetakari eejatzi

maaroni kireeki aririka nareetapaakya. pashinepayeeni, RVKHNLUDLULxDDSLQNDWKD‫ێ‬
$ULRQNDQW\DHHURQRVKLQWVLYHQWDQWDYDL‫ێ‬ tanakeri Pava. Tema iriñaayetero tera
tapaakami pantayetero. intaani piñaavaitashiyeta, pikantzi:
6੅Intaanira pinkinkishiretero iroka: “Nokempisantairi Cristo oñaaventakotairi
Ikaratzi pankitatsiri kapiche, HHSLFKR‫ێ‬ Kameethari Ñaantsi.” Aña iriñaayetero
kiini jaavatzi. eejatzi pantayetziro oñaakantzirori
Iriima ikaratzi pankiperotaintsiri, omapero pikempisantayetanai. 14੅Iroora
osheki iraavateri. ompoxDDQWDQDN\DDULLUHWDNRW]LL\HWDQDL‫ێ‬
7੅0DDURQLHHURNDLWHRQW]LPDW\HSLPSDVKL‫ێ‬ yaami, iriñaañaatakoventanaimi,
tantayetaiya okaratzi pikoviri. Eero okantakaaro ikaminthagaimira Pava.
pishintsiventantavaitzi impashitantaitya 15੅Ari ankempitzitanaiyaari eejatzi aakaite
osheki terika inkovaite, ari onkantya eero ampaasoonketanairi Pava, tema

RNDWVLW]LPRVKLUHYDLWDQWDULLSDVKLWDQWD‫ێ‬ ineshinonkatataikai aaka, LURPDSHURNLWD‫ێ‬
kara. 7HPDDSDURQLDW]LULNLPRVKLUHYHQ‫ێ‬ taitzirori okameethatzi, eero okantzi
tatziitzirori okaratzi ipashitantari, othotyeero añaaventero.
iriiyetakera jetakotari Pava. 8੅Iriira Pava
RVKHN\DDSHURWDLPLURQHRNDUDW]LNRYLW\LL‫ێ‬ Iñaaventakotziro Pablo
movaitamiri. Aritakera ontzimakaantake okaratzi jantayetziri
10
onkarate pimpashitantavaitaiyaari 1੅Naakatakera Pablo, tzimatsira
kameethaperoini eeroka. 9੅2NHPSLYDLWD‫ێ‬ nokovakotzimiri. Tsinampashire

NDURRNDUDW]LxDDYHQWDFKDUL2VDQNLQDMD‫ێ‬ nonkantya eero notsimaavaitami, QRQNHP‫ێ‬
norentsiki, kantatsiri: pitakotyaari Cristo. Tema niyotzi
Okaratzi tzimimotziriri Pava, tzimatsira ikantakoyeetakena: “Irika Pablo
irootakera jantetaaniriri ikaratzi tsinampashireri jinatzi isaikimotapiintai,
kovityaaneentavaitatsiri. irooma isaikira intaina katsima ikanta.”
Tema tampatzikashire inatzi irirori, 2੅Nokovakotzimi, eerora piyaatakairo
arira inkantaitatyeeyaani. povatsimaavaitena. Ari onkantya eero

10੅Iriira Pava kithokitakairori okaratzi niyakoventavaitantapaakami aririka
pankiyetachari, irijatzi shookakairori, ari nareetapaakyaami. Tema niyotataike arira
okanta jaavayeetantarori okaratzi QRQNDQWD\HWDSDDNHULLNDUDW]LVDLNLPR\HWD‫ێ‬
jovayeetari. Arira inkempitayetaimiri kemiri janta kantayetaintsiri: “Tekatsi
HHMDW]LHHURNDLWHLPSD\HWDLPLURNRYLW\LL‫ێ‬ impaimatsitya Pablo, ari ikempitayetari
motamiri, DULRQNDQW\DRQW]LPLPRWDQWDL‫ێ‬ pashine atziriite te ontzimimoteri
2 CORINTO-6$7=,,7(੄10੄11 310
ishintsinka.” 3੅Omaperovetatya ari jinake.” 11੅Jiroka nakayeteri ikaratzi

nokempitari pashine atziriite, iro kantacha kantayetatsiri, nokantziri: “Tsikara
irika itzimi nomaimanetziri, WHUDRQNHPSL‫ێ‬ nokanta nosankinayetakemi, arira
tyaaro nomaimanetziri atziri. 4੅Tema QRNDQW]LWDNDULHHMDW]LQRVDLNLPR\HWD‫ێ‬
aririka nomaimanetante naaka, tera kemi.” 12੅Tera nonkarateri naaka
noirikayetero omanamentotsi okaratzi pikaratziri pisaikaiyini janta, DVDJDDYHQWD‫ێ‬
jomanatantapiintayetari atziriite, aña vaitachari. Te iriyotaajataiyeni irirori.
itasorenka Pava nomaimanetanta naaka. 7]LPDWVLWVLNDLNDUDW]LPRQNDUDWDSLLQWDYD‫ێ‬
Arira okanta noitsinampaayetantariri kaavaitachari, LxDDMDDQWDNHMDQDDYDNDDQ‫ێ‬
LNDUDW]LLVKLQWVLWDNDD\HYHWDNDULQRLVDQHHQ‫ێ‬ WD\HWDURRNDUDW]LNDPHHWKDW]LPRYDLWDVKL‫ێ‬
tane. 5੅Arira okanta nokitsirinkantaariri yetariri iriroriite. 13੅Irooma naaka tera
naakaite maimanevaitaneri, QRNLWVLULQND‫ێ‬ nasagaaventashivaityaaro nomonkaratero
\HWDLULDVDJDDYHQWDYDLWDQHULRW]LW]LNDWDQ‫ێ‬ kameethatzimovaitashitanari naaka,
tatsiri kaari jiyotakoyeetantari Pava. intaanira noñaaventairo nomonkaratakero
1RNHPSLWDNDDQWDDURHHMDW]LQRLULNDDW\HH‫ێ‬ ikantakenari Pava irirori nanteneri.
romi nokinkishiretashivaiyetari, QRVKLQWVL‫ێ‬ Jirokara ikovakeri nanteneri, ontzimatye
ventaatyeeyaami nonkempisantairi Cristo. noverairo nantavaiteneri janta tsika
6੅$ULULNDQRQNHPDNRYHQWDLPLSLSL\DVKL‫ێ‬ pisaikaiyini eerokaite. 14੅Irootakera
taari eerokaite pikempisantaperotairi noñaashintsitakoventantamiri iroñaaka
eejatzi, DULSDLWHUDQRYHWVLN\DQRYDVDQNLWD‫ێ‬ eerokaite, tera nanaakaatyeero okaratzi
yeri inkarate piyathayetachaneri. ikantakenari Pava. Tema naakatataike
7੅Paamaiyaara jovapyiimovaitamikari. etakarori noñaaventakemiro Kameethari
Tema tzimayetatsi pikarataiyirini Ñaantsi tsika ikantakota Cristo. 15੅,URRWD‫ێ‬
kantayetatsiri: “Jashitana naaka Cristo.” kera kaari nokempitantari ikaratzi
¿Ikinkishiretaiyama te jashitzitana eejatzi asagaaventashivaitarori imonkaratane,
naaka? Iroorika ikinkishireyetakari, aña tzimataavetacha pashine itzimi
ikenakaashitakarora, tema naaka etatainakarori jimonkaratakero. Iro
jashiperotataika Cristo. 8੅Aamaashitya ari kantacha iroñaaka, HHNHURULNDSDQWDNLVKL‫ێ‬
pinkantayetanake eerokaite: “Jetanakaro revaitanakitye, HHURUDQRSDQNLYHQWDYDLWD‫ێ‬
iroñaaka Pablo jasagaaventavaitaro naami eerokaite, 16੅kantatsi niyaatayete
okaratzi iñaaventayetziri.” Tera SDVKLQHNLQDPSLWVLQRQNLQNLWKDWDNDDQ‫ێ‬
QRPSDVKLYHQWDNRW\DDURRNDUDW]LLQNDQWD‫ێ‬ tairo Kameethari Ñaantsi. Iroora
yeeteri, tema iriitake Avinkatharite nomateri, eerora nokenanake tsikarika
ovakenari niyotaantayetai, tera irovena jetayetakaro ikinkithatakaantzi pashine
novaariperotantavaite. 9੅Irootakera kaari atziri, QDVDJDDYHQWDYDLWDURNDULLPRQNDUD‫ێ‬
nokovanta onkempitzimotyaami okaratzi tane pashine. 17੅Tekatsira apantyaarone
nosankinatakemiri, nokovatziira irasagaaventashivaitaitya apaniro. Iroora
nomintharovavaitemi. 10੅Aamashitya apantaperotarori asagaaventaiyaaro
tzimayetatsi kantayetatsiri: “Tema jantayetziri Avinkatharite. 18੅Tema tekatsi
jotyaantapiintairora Pablo irosankinare, ompaimatsitya asagaaventavaitya apaniro
osheki ishintsithatapiintakai, LxDDYHQWD‫ێ‬ antharomentavaitya. ,URRUDNRYDSHURWD‫ێ‬
piintayetakairo pomerentsitzimotairi chari intharomentatziiyetai Avinkatharite.
11
antayetero. Iro kantacha isaikimoyetaira 1੅Nokovi eekero pamavetatyeero
jaka, kempivaitaka te irishintsitanete. okaratzi nosankinatzimiri jaka,

Ikantara ikinkithayetake manintaari onkantavetakya onkempitzimotyaami
311 2 CORINTO-6$7=,,7(੄11
jantziri aparoni masontzi. Nokovi eekero 7HPDLWDQRxHSLPSHQDRPSDLW\DQDxDDQ‫ێ‬

piyaatatye piñaanayetero. 2੅Oshekira tyaari. Ikamintha jareetaiyaka iyekiite
naamaakotakami eerokaite, iriira Pava Macedonia-satzi, iriira payetapaakenari.
kantakaakanarori. Tema naakatake Ari okantakari kaari noñaantaro
etakaro nokinkithatakaakemi okanta pimpayetena kireeki eerokaite. Arira
jashitayetantaamiri Cristo. 1RNHPSLWD‫ێ‬ nonkantapiintatyeero eero nokampitzimi.
kaantavaitaami eerokatakemi nishinto, 10੅Iniroitera nokimoshireventakero tera
W]LPDWVLPLQRNDVKL\DNDDNDPLULSLQWVLSD‫ێ‬ nonkovakoyetemi, DULUDQRQNDQWDSLLQWD‫ێ‬

tyaari, aamaakoki novapiintanaimi eero nakityeero maaroni nampitsiiteki
SLNDDULSHURYDLWDQWDLURMDW]LSDDYDNDDQWD‫ێ‬ okaratzi saikatsiri Acaya-ki. Jiyotziro
perotakyaari. Iriira oshiyakaaventachari Cristo kyaaryoora nokantake. 11੅¢3LxDD‫ێ‬
Cristo, itzimi kempitakariri iriimi jaantzima eerokaite iro nokantantarori
paayetairimi apaata. 3੅7HPDQRWKDURYD‫ێ‬ iroka tera netakotami? Jiyotzira Pava
NDDW\DDPLLQW]LPHLPSDLW\DDPDWDYLWH‫ێ‬ netakotami.
mine, inkempitakotakyaari maranke 12੅Eekerora niyaatakaatyeero onkantya
amatavitakeroriranki Eva. Aritake LULNDLWHNLQNLWKDWDNDDQHULSDVDJDDYHQWD‫ێ‬

iroitzipinatakemi, irovashaantakaimiro vaitakari eerokaiteki, eero ikantanta: “Ari
paventagaari Cristo, pikinatanaarira. nokempitakari Pablo.” 13੅,ULNDLWHNLQNLWKD‫ێ‬
4੅Kempitaka eerokaite, WHSLVKHQNDDVKL‫ێ‬ takaaneri kaarira Otyaantajanori,
W\DDURSDND\HWHULSDVKLQHxDDYHQWDNRWH‫ێ‬ amatavitaneri jinayetatzi, apanirora
mirine Jesús, DULSDNDNHULRQNDQWDYHWD‫ێ‬ ikempitakaantashivaitaka iriirikami
kya irinashitapaakyaaro okaratzi irotyaantajanore Cristo. 14੅Tekatsi
noñaaventakotakemiri naaka Jesús, ompaitya iromapokakaantairori iroka.
okaratzi noñaaventakemiro Kameethari 7HPDMLPDW]LWDURHHMDW]L6DWDQiVMRVKL\D‫ێ‬
Ñaantsi, okaratzi noñaaventakemiri kotari ishipakiryi maninkari onkantya
Tasorentsinkantsi. 5੅¿Pikinkishiretama iramatavitantatyaari. 15੅Iroora eero
HHURNDLWHMDQDDNR\HWDQDQDDNDMRW\DDQWD‫ێ‬ MRPDSRNDQWDYDLWDLLNDUDW]LDQWDYDL\HW]L‫ێ‬
janoritzi irikaite? 6੅Aamaashitya te niriri Satanás, irojatzira jimatzitari irirori.
nonkinkithate kameethaini naaka, iro Inkempitakaantavaitya jantavaitatzi
kantacha iyotane nokanta. Irootake RQNDQW\DLQNDPHHWKDVKLUHWDNDDQWDL\DD‫ێ‬
piñaakoyetapiintakenari. 7੅¢1RNHQDNDD‫ێ‬ riri atziriite. $ULPDLWDNDLURYDVDQNLWDD‫ێ‬
shitakaroma tera nonkovakotemi kireeki, ventayeetairi okaratzi jantayetziri.
nokinkithatakaayetakemirora Kameethari
Ñaantsi ñaaventakotziriri Pava? Aña Ikemaantsivaitaka Pablo
WVLQDPSDVKLUHUDQRNDQWDNDQDQWDYDLYHQ‫ێ‬ Jotyaantajanoriitzirira
takemi niyotaantayetakamirori, te 16੅Intsityaa napiitavakero nonkantemi,
nonkovakovaite. $ULUDRNDQWDLNHPSLWD‫ێ‬ onkamintha eero nokempitzimotamiri

kaantayeetaamiri iroñaaka iriiperori masontzi. ,URRPDQRNHPSLW]LPRWDNDPLUL‫ێ‬
pinayetzi. 8੅2NDQWDQRNLQNLWKDWDNDDSDD‫ێ‬ rika, pishinetavakena nasagaaventavakya
kemiranki, LULLUDSDVKLQHVDW]LNHPSLVDQ‫ێ‬ kapicheeni. 17੅Okaratzi noñaavaitziri
W]LQNDULLWHSD\HWDNHQDULNLUHHNLQDxDDQ‫ێ‬ iroñaaka, tera onkempitajaantyaaro tsika
tari. 2NHPSLYDLWDNDURQRQNRVKLWDW\HH‫ێ‬ RQNDQW\DDPLLULxDDYDLWHULPL$YLQNDWKD‫ێ‬
ULPLLULURULLWHRNDQWDQDQWDYDLYHQWDQWDND‫ێ‬ rite. Aña nokempitakotatyaari aparoni
miri eerokaite. 9੅(HQLURUDQNLQRVDLNLPR‫ێ‬ masontzi jasagaaventashivaita. 18੅Arira
taiyimi, osheki nokovityaaneentavaitake. ikantapiintayetakari pashine atziriite, ari
2 CORINTO-6$7=,,7(੄11 312
nonkantyaari naaka eejatzi. 19੅3LNHPSLWD‫ێ‬ yeeni janta japatotapiintaita.੆* 25੅0DYDVD‫ێ‬

kaantavaitara eerokaite iyotaneri tzira okaratzi jomposavaitaitakena.
pinayetatzi, ¿opaitama pikovantaiyarini Aparosatzi ipicheetakena. Mavasatzi
pinkempisantayetairi masontzi? 20੅,URRWD‫ێ‬ nopitamenkakotaka. Aparoni tsireni
jaantakera pantayetakeri eerokaite, nosaikakovaitake niyankyaaki inkaare,
SLNHPSLVDQWDSLLQWDNHULLNDUDW]LNHPSLWD‫ێ‬ ari nokitaitakotakeri. 26੅2VKHNLQRNLYDQ‫ێ‬
kaantavaitakamiri irotzikatane, DDSLWKD‫ێ‬ tantayetake. 1RNHQD\HWDNHRNRYHHQND\H‫ێ‬
vaiyetzimirori tzimimotzimiri, DPSRYDL‫ێ‬ tzi jiñaa. Nokenimoyetakeri ipiyota
yetakamiri, asagaaventavaitachari, koshintziite. ,NRYD\HWDNHQRVKHQLQNDSD‫ێ‬
pasavorovaiyetzimiri eejatzi. 21੅¢3LxDD‫ێ‬ yeeni irovaariperovaitenami, eejatzi
jaantzima te naavyaavaitanete naaka ikempitakari kaari nosheninkata.
nomatantyaarori kempitakarori? Nokoveenkatakovaitake nampitsiiteki
¿Kantatsima nompashiventakotyaaro tera eejatzi janta tsika te inampiitaro.
nomatataitero? Eerora. Iro kantacha Nokoveenkatakotake inkaareki. Osheki
aritake nantataitake kempityaarone nopomerentsivaitakari paitashivaitachari
okaratzi jantavetaiyakarini iriroriite, “iyeki,” kaarimaita. 27੅2VKHNLQDQWDYDL‫ێ‬
nasagaaventavaitya, onkantavetakya take, ayimavaivetakana nomakone.
nonkempivetakyaari masontzi. Ayimavaitakena novochoki, notashe,
22੅,URRULNDMDVDJDDYHQWDYDLWDNDLxDDYDL‫ێ‬ nomire, noyatsinkare. Tasheneenta
tziro noñaane Hebreo-thatatsiri, eejatzira nokantapiintaka. 1RPDDYDLWDNHWVLNDULND‫ێ‬
naaka. Iroorika jasagaaventavaitaka payeeni. 28੅7]LPDWVLRVKHNLDYLVKLPR\HWD‫ێ‬
isheninkamirinkaitetari Israel-ni, kenari. Iroora kantzimoperotakanari
eejatzira naaka. ,URRULNDMDVDJDDYHQWDYDL‫ێ‬ LULVDLND\HWDLNDPHHWKDLNDUDW]LNHPSLVDQ‫ێ‬
taka icharinemirinkaitetari Abraham-ni, tayetaatsiri tsikarikapayeeni. 29੅7]LPDWVL‫ێ‬
eejatzira naaka. 23੅,URRULNDMDVDJDDYHQWD‫ێ‬ rika mantsiyataintsine, QRNHPSLWDNDDQ‫ێ‬
vaitaka jantavaiyetaineri Cristo, eejatzira taro naakami mantsiyataintsine.
naaka. (2PDSHURWDDMDWDW\DQRNHPSLWD‫ێ‬ Tzimatsirika inkaariperotakaitakeri,
kari naaka iñaavaitzi masontzi.) Iro oshekira nonkisakoventavaityaari.੆*
kantacha nasagaaventaro nanaakovaitairi 30੅Arira okantakari nasagaaventavaita
irikaite nantavaitzi, nanaakovaitairi naaka, noñaaventakotakerora tsika

HHMDW]LQRxDDSLLQWDNHURMDVKLWDNRYDLWDLWD‫ێ‬ nokantaka kaari naavyaavaitanetanta.
kena, ipasavaitaitakena, MRYDPD\LPDYDL‫ێ‬ 31੅Itzimi iyotatsiri te namatavitante,
taitakana. 24੅Noñaakero okaratzi 5 iriitakera Pava, Ashitariri Avinkatharite

MDSLLWDQDLSDVDYDLWDQDQRVKHQLQNDSD‫ێ‬ Jesucristo. £7KDURPHQWDLURYDSLLQWD\HH‫ێ‬
*¬11.24: Oñaaventakota irosankinareki Moisés-ni, kantatsira irovasankitaite aparoni atziri aririka

irovaariperotakeri pashine. Ontzimatye iraayeteri tsika japatotapiintayeeta, onkantya
impasavaitantayeetyaariri. Eerorika okaariperotzi okaratzi ikenakaashitakari, eerora
ipasaperoitziri. Irooma omaperorika okaariperotake okaratzi ikenakaashitakari, ontzimatye
irovasankitaaperoiteri. Iro kantacha tera oshinetaantsite iranaakaayeetero onkarate 40
impasavaitaiteri. Irootakera jametaitakari pairani impasataite onkarate 39 itzimirika
kaariperovaiperotaintsiri, ari onkantya eero ipiyathatantaro Ikantakaantaitane, aririka
iranaakaakero onkaratemi 40. Irootakera ipaiyetairi irikaite “Kovityaapaaka aparoni
omonkaratantyaari 40.” Okaratzi ñaaventakotainchari jaka, arira ikantaitakeri Pablo,
ipasavaitaitakeri irirori. *¬11.29: Okantzira jaka “mantsiyataintsine,” kempitakara tzimatsi
kinkishiretakotarori iriira ikantakoyeetzi aparoni shipetashirevaitatsiri javentaarira Cristo.
313 2 CORINTO-6$7=,,7(੄11੄12
tairi! 32੅Tema pairani nosaikantapaintari ovaneenka okantaka, jiyotake Pava

Damasco-ki, ikempoyaaventakaantakero aritakemi nasagaaventavaitakyaami.
ijevatakaane Aretas maaroni nampitsi, ,URRWDNHLVKLQHWDQWDNDQDURULQRQNHPDDQ‫ێ‬
eero noshitovanta, DULRQNDQW\DLUDDNDDQ‫ێ‬ WVLYDLW\DRQNDQW\DHHURQDVDJDDYHQWDQWD‫ێ‬
tantyaanarimi. 33੅Iro kantacha jotetakena vaita. Okaratzi nokemaantsivaitapiintaka
kantziriki nokarataiyirini, MRYDQLLU\DDNR‫ێ‬ okempivaitakaro ovathaavaitatyeenami
takena jantakironta nampitsi, ari okanta kitochee. Iriitakera kamaari kantakaarori
noshiyantaari. okanta ikemaantsivaitakaantaitakanari.
8੅0DYDVDW]LUDQRNRYDNRWDNHUL$YLQNDWKD‫ێ‬
Kempivaitakarori ovathaantemi kitochee ULWHLQWVLSDU\DDNRYHQWDLQDLNHPDDQWVLWD‫ێ‬
12 kaapiintaitana. 9੅Ikantakena irirori:

1੅Tera aritzi nasagaaventavaitya.
,URNDQWDFKDHHNHURUDQRxDDYHQ‫ێ‬ “Tema aritake nokaminthaavaitakemi,

tatyeero noñaavyatakari, okaratzi tekatsira kovityiimovaityaamine. Aña
joñaakakenari Avinkatharite. 2੅1L\RWDNR‫ێ‬ kantataitatsira noñaakantaperotairo
tziri irika shirampari jashitaari Cristo. QRVKLQWVLQNDDW]LULNLNDDULDDY\DDYDLWDWVL‫ێ‬
Tzimakotake 14 osarentsi irika neri.” Ikanta nokemavakerora, kimoshire
shirampari jaayeetairi inkiteki, ML\DDSHUR‫ێ‬ nokantanaka, nominthatanakaro
tatzi ojenokitajaantzi inkite. Kempitaka noñaaventayetairo tera naavyaavaitanete,
jiyaashinenkatatzi, te niyoperotzimaitya. WHPDDULRQNDQW\DDDY\DDYDLWDNDDQWDL‫ێ‬
Terika, jiyaatatziira koñaaroini ivathaki, yaanari ishintsinka Cristo. 10੅Irootake
te niyoperotero.੆* 3੅Iriira Pava iyotatsiri QRNLPRVKLUHWDQWDNDULQDDNDRNDQWDYH‫ێ‬
jiyaashinenkatatziirika, jiyaatatziirika taka te naavyaavaitanevetya, LNDYL\DYDL‫ێ‬
koñaaroini ivathaki. ,QWVLW\DDQHWDSDQDD‫ێ‬ taitana, nokemaantsivaitaka, MRYDWVLQDD‫ێ‬
tyaaro noñaaventakoteri irika shirampari. vaitaitana, opomerentsitzimovaitana,
4੅Jaayeetairira janta ikimoshireetapai. Ari osheki noñaayetakeri nantavaitziniri
ikemayetairori tsikarika opaiyetari kaari Cristo. 1L\RSDLWHWDLURUDWHQDDY\DDYDLWD‫ێ‬
kantaajatatsine iriñaaventakoyeetero. nete apaniro, arira noñaataitzirori
5੅Arivetaka irasagaaventyaaromi irika MLPDWDNDDW\DDQDURQDDY\DDYDLVKLUHWDQH‫ێ‬
shirampari okaratzi iñaakeri. Iro tai.
kantacha eero nasagaaventavaita. Intaani 11੅Kempitaka masontzi nonake
noñaaventakotakero tsika nokantaka noñiirora nasagaaventavaitaka.

kaari naavyaavaitanta. 6੅$ULPLQDVDJDD‫ێ‬ (HURNDPDLWDNDNDQWDNDDURULQRPDWDQWD‫ێ‬
ventakyaaromi okaratzi noñaayetakero, karori. ,URDULYHWDFKDSLxDDYHQWD\HWDL‫ێ‬
eeromi nomasontzishirevaitzimi. Aña nami kameethaini. Okantavetaka te
aritakemi noñaavaiyetakeromi niriiperote naaka, WHLUDQDDNRW]LPDL‫ێ‬
kyaaryoori. Iro kantacha tera nonkove tyaana irikaite paitashivaitachari
irasagaaventashivaitapiintaityaana. “Iriiperori Otyaantajanori.” 12੅Tema
Intaani iñaapinkathaventaitenaro nosaikimovaitakemiranki eerokaite,
okaratzi nantayetakeri, RNDUDW]LLNHPDNR‫ێ‬ QRxDDNDNHPLURRPDSHURQDDND1RW\DDQ‫ێ‬
yeetakenari. 7੅Okaratzi noñaavyatakari tajanoritzi. 2VKHNLQDPDWVLQNDYDLYHQWD‫ێ‬
*¬12.2: Kantakotachari jaka “ojenokitajaantzi inkite,” iroojatzira ikantayeetzitari

“mavatanaintsiri inkite.” Ari ikantayetapiintziri judío-payeeni iñaaventziro. Ikantaiyini:
“Etanakarori inkite, ari osaikayetziri menkori. Apitetanaintsiri inkite, ari isaikayetziri kashiri,
ooryaa, impokiropayeeni, maaroni. Irooma mavatanaintsiri ojenokitajaantzira inkite, arira
inampitarori Pava.”
2 CORINTO-6$7=,,7(੄12੄13 314
kami. Osheki notasonkaventantake, te kaavaitya, pinkisavakaavaitya, SLQNLVD‫ێ‬

piñaapiintaiyeroni, LURRWDNHSLNHPSR\DD‫ێ‬ neentavakaavaitya, HHURSDDSDW]L\DYDNDD‫ێ‬
minthatantakarori. 13੅¿Opaitama vaita, pinkishimatavakaavaitya, SLQNDQWD‫ێ‬
SLNLQNLVKLUHYDLWDQWDULLURxDDNDQRPDQLQ‫ێ‬ kaaperovaitya, pimaimanetavakaavaitya.
tavaitatziimi? ¿Tema naakameethatemi 21੅2NDQW]LPRYDLWDW\DDQDUDQRPSDVKLYHQ‫ێ‬
QRNHPSLWDLULUDSDVKLQHNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬ takovaityaami Pavaki. Aamaashitya ari

riite? ¿Irooma kantakaantarori tera noñe nonkantaneentakovaitapaakyaami
ompaitya pimpashityaanari? Tzimatsirika pantayetakerorika kaariperori, te
nokenakaashitakari, pimpeyakotenaro. SRYDVKDDQWHURSDQWD\HW]LURNDPDDUR\HWD‫ێ‬
tsiri, pimayempitavaitzi, SLxDDWKDWDVKLYDL‫ێ‬
Iñaaventziro Pablo tantapiinta eejatzi.
mavatanaintsine inkivantante
13
1੅Irootakera mavatatsine
14੅Nokinkishiretaka iroñaaka napiitairo nonkivantemi. $ULUDQDPHQDNR‫ێ‬
niyaatashitemi, iroora mavatanaintsine tantapaakyaamiro, ikantajaantaitakeri:
nonkivantemi. Eerora nayiri inkarate Intzimerika aparoni iyakoventaari,
pimpinatenari. Kaarira piireekite nonkove ontzimatyeera intzime mava atziri,
nashityaari, DxDHHURNDWDWDLNHQRNRYDSH‫ێ‬ terika, apite ñaakotakerine
rotake nashityaami. ¿Aritatsima aparoni okaratzi ikenakaashitakari,
eenchaaniki impinakoventero ikovityiiri aritatsira irovasankitaayeeteri.
ashitariri? Tera, aña iri ashitaaniri 2੅Arira nonkantapaakeri novasankitayeri
pinakoventziri ireentsite. 15੅Irootake ikaratzi antzitakarori kaariperori janta

nomateri naaka, onkempivaitaiyaaro pisaikinta, arira nonkempitzitapaakyaari
naakami pirintari. Aritake nomatakero eejatzi pashinepayeeni antayetanairori
QRVKLQHWDNRYHQW\DDPLRQNDQW\DSDYLVDNR‫ێ‬ iroñaaka. 7HPDDULWDNHQRNDPDQW]LWDND‫ێ‬
shiretantyaari. Iniroite netakotakami. miro napiitantakaroriranki nokivantzimi.
¿Opaitama kaari petakotantana naaka? Irojatzira nosankinatakotzimiri iroñaaka.
16੅Kempitaka tzimayetatsi eerokaite 3੅Aamashitya pikantaiyatziini eerokaite:
kantatsiri: ´.HPSLWDND3DEORWHLQNRYDNR‫ێ‬ “Kaarira Cristo otyaanterine Pablo

yetai aakaite, ovana jiyotzi, ari ikenakairo inkinkithatakaante, kempitaka Pablo
jamatavivaitakai.” 17੅¿Piñaajaantakema kaarira iriiperojanori.” Paamaventyaara,
jamatavivaitakemi eejatzi ikaratzi irika Cristo, NDDULUDDW]LULVDLNLPRWDQWDPD‫ێ‬
notyaantayetakemiri? 18੅Notyaantakemiri tsitapaintatsineri, DxDRW]LPLPRSHURWDWDL‫ێ‬
Tito, eejatzi pashine iyeki. ¢-DPDWDYLWDNH‫ێ‬ tziri ishintsinka irirori, NDQWDWVLUDLULxDDNDD‫ێ‬
mima Tito? ¢7HPDQRVKL\DVKLUHWDYDNDL‫ێ‬ yetemiro tsikarika opaiyetari. 4੅Ari
yani maaroiteni naaka, QDDNDPHHWKD\HWDL‫ێ‬ okantavetaka, NHPSLYDLYHWDNDWHLUDDY\DD‫ێ‬
mira eerokaite? 19੅¿Piñaajaantakema vaitanete irika ipaikakoyeetantakariri. Iro
HHURNDLWHLURQRNDQWDQWDYDLWDNDULQRNRYD‫ێ‬ kantamaitacha añaakagairira Ishintsinka
shitara notzikaaventatya? Tera ari Pava. Arira nokempitzitakari eejatzi naaka,
onkantya, netakotaneete. Aña iri Cristo tera naavyaavaitanete, iro kantacha
ñaavaitakaana, RQNDQW\DQRYHWVLNDVKLUHWD‫ێ‬ irijatzira Pava shintsitakagaanari, kantatsira
kaantyaamiri. Iriira Pava iyotatsi. 20੅2NDQ‫ێ‬ noñaakaayetaimiro tsikarika opaiyetari.
tzimovaitatyaanara naaka añeeyerone 5੅Eerora pikinkishiretakovaitashitana
DQNDQWDQHHQWDYDNDDYDLW\DDULULNDQDUHHWD‫ێ‬ tera niriiperojanorite naaka, aña

paakyaami. Okantzimovaitatyaanara pinkinkishiretakotavakya. ¢,ULLSHURMDQR‫ێ‬
HHMDW]LQRxDDSDDNHPLSLQW]LPDYHQWDYD‫ێ‬ rima pikantaka eeroka pikempisantai?
315 2 CORINTO-6$7=,,7(੄13
¿Tema piyotaiyeni inampishiretantami piintakeri, onkantya piñaantyaarori

Cristo? Aritake okantari, terika, DDPDVKL‫ێ‬ HHURNDLWHSRWKRW\HHURSDDY\DDYDLVKLUHSH‫ێ‬
tya te piriiperojanote eeroka. 6੅1L\RSHUR‫ێ‬ rotanete. 10੅Irootakera notyaantantamirori
tataitzira, aririka piñaavakena janta, osankinarentsi, tera nosaikimoyetatyeemi
eerora pikempitakaantavakena, te eerokaite janta, ari onkantya eero
niriiperotzi naaka. 7੅Nokovakotziri Pava, notsimaavaitantapaakami apaata. Tema
DULRQNDQW\DHHURQRxDDNRWDQWDSDDND‫ێ‬ iri Avinkatharite ovakenari onkantya
miro pikenakaashitane. Tera iro novetsikashiretakaantantyaari, tera
QRNDQWDQWDPLURULLURNDQRQNRYDVKLYDLWD‫ێ‬ irovena novaariperoshirevaitante.
SDDN\DQRQNHPSLWDNRWDSDDN\DULLULLSHUR‫ێ‬
janori. $xDQRNRYDSHURWDWDLWDW]LSDQWD\H‫ێ‬ Ovekaraantarori ovethataantsi
tairo okaratzi tampatzikatatsiri. Irootake 11੅Iyekiite,jiroka ovekaraantarori
nokovakeri, RQNDQWDYHW\DRW]LNDDYDNH‫ێ‬ nonkantemi: Pinkimoshiretaiyeni.
nami, eero noñaakantamiro noshintsinka Pothotyaayetairo paavyaashirevaiyetai.
novasankitaapaakemi, LURRUDQL\RWDNDDQ‫ێ‬ Pintharomentashireyetai. 3DDSDW]L\DYDNDD‫ێ‬
taperotyaamiri naakatake iriiperojanori. yetaiya. Kameetha pisaikayetai. ¡Iriira Pava
8੅7HUDQRQNRYHURQDDNDQRxDDNDQWDVKL‫ێ‬ nampishireyetantyaamine, etakotantaneri
vaityaaro noshintsinka, iro ovatsipero jinatzi, iri kameetha saikakaantatsiri!
aririka nonkovemi namatavitantemi. 12੅Etakora pinkantya povethatavakaanaiya
Intaanira nokovi noñaakantataitero janta. 13੅-RYHWKDW]LWDPLHHMDW]LLWDVRUHQWVL‫ێ‬

onkantya iriyotakoyeetantyaarori takaitairi nampitarori jaka. 14੅¡Onkamintha
kyaaryoori. 9੅$ULWDNHUDQRQWKDURPHQWD‫ێ‬ ineshinonkavaitaimi Avinkatharite
N\DDULULNDQRxDDNHPLSDDY\DDYDLVKLUHWD‫ێ‬ Jesucristo! £2QNDPLQWKDLUHWDNRYDLWDL‫ێ‬
nai, RQNDQWDYHWDN\DHHNHURLQNHPSLWD‫ێ‬ yaami Pava! ¡Onkamintha inkantakaiyaaro
kaantaitatyeenami naaka kaari 7DVRUHQWVLQNDQWVLSDDSDW]L\DYDNDDQWDL‫ێ‬
aavyaavaitaneri. Iroora noñaaxDDWDNRWD‫ێ‬ yaari! Ari onkantyaari.
GALACIA-SATZIITE
WHNDWVLUDSDVKLQHxDDQWVLRYDYLVDDNRVKL‫ێ‬
Ovethataantsi retantatsineri. Kempitaka tzimatsi
1
1੅Naakatake Pablo otyaantzimirori ovashaantakaakemirori, LNRYDW]LLURLW]LSL‫ێ‬
iroka osankinarentsi. Otyaantajanori naashiretemi, irootake jovashixDDQWD\HWD‫ێ‬
nonatzi naaka. Kaarira atziripayeeni karori tsika okanta iñaaventakoyeetziri
otyaantenane, DxD-HVXFULVWRRW\DDQWDNH‫ێ‬ Cristo. 8੅Aririkami novashiñaayetaimiromi
QDULLWVLSDWDNDUL$VKLWDLUL3DYDRYLULLQWDL‫ێ‬ naaka okaratzi nokamantziyetakamiri
ririranki ikamavetaka. 2੅Arira nokaratziri pairani, irovasankitaitenaata. $ULRNHPSL‫ێ‬
maaroni iyekiite kempisantanaatsiri jaka tari eejatzi, aririkami impokaajatemi
nosankinatzimiro iroka. Eerokaite maninkariite poñaachane inkiteki,
notyaantzini pikaratzi pikempisantai iriñaaventapaakero pashine ñaantsi kaari
janta Galacia-ki. 3੅2QNDPLQWKDLQHVKLQRQ‫ێ‬ kempityaarone nokamantzitakamiri
kayetaiyaami Ashitairi Pava, kameetha pairani, irovasankitayeeteriita irirori.
isaikakaayetaimi, ari inkempitzityaamiri 9੅Aritake nokantzitakami pairani, irootake
eejatzi Avinkatharite Jesucristo. 4੅Tema napiitemiri iroñaaka nonkante: 7]LPDWVL‫ێ‬

LURLNRYDNHUL$VKLWDLUL3DYDLULVKLQHWDNR‫ێ‬ rika ovashixDDNHURQHQRNLQNLWKDWDNRWD‫ێ‬
ventai Cristo, ikamimentayetakai paakeriri Cristo pairani, LURYDVDQNLWDDWD‫ێ‬
akaariperoshireyevetaka, ari onkantya veeteriita.
HHURDNHPSLWDNRWDQWDDULLNDUDW]LNDDULSH‫ێ‬ 10੅¿Irooma nokokovatzi iroñaaka
rovaitatsiri iroñaaka, okempivaitakaromi ookimoyetashityaarine atziriite? Aña te,

intsiparyaakoventaatyeemi. 5੅Onkamintha nokokovatatziiro ookimoyetariri Pava.
iñaapinkathatapiintayeetairi Pava. Ari ,URRULNDPLQRQNRNRYDWHPLRRNLPR\HWD‫ێ‬
onkantaitatyeeyaani. shityaarine atziriite, tera iromperatane
nonatye Jesucristo.
Tekatsi pashine Kameethari Ñaantsi
ovavisaakoshiretantatsine Irantavaire Pablo
6੅Pomapokantakanaro pikatzimataka 11੅Pinkeme iyekiite, RNDUDW]LQRNDPDQ‫ێ‬
SRYDVKDDQWDQDNHURSLNHPSLVDQWD\HYHWD‫ێ‬ takemiri Kameethari Ñaantsi, kaarira
nakari Pava. 7HPDLULLWDNHL\RVKLL\HYH‫ێ‬ atziri iyotakayenarori. 12੅Aña iri Jesucristo
taami, iniroite jetakoyetami irootake iyotaakenarori maaroni, tema kaari atziri
jotyaantantakamiriri Cristo. ¿Opaitama ashityaarone. 13੅Pikemakotaiyakena tsika
pikempisantashitantakarori pashine kaari QRNDQWDYHWDSDLUDQLHHQLURQRPRQNDUD\H‫ێ‬
kempityaarone Kameethari Ñaantsi?. vetaro jameyetari nosheninkapayeeni
7੅Tema kyaaryoo nonkante naaka, Judío. Pikemakotaiyakena eejatzi osheki
316
317 GALACIA-6$7=,,7(੄1੄2
QRNLVDQHHQWD\HYHWDNDULNHPSLVDQWD\HWD‫ێ‬ QL\DDWDQWDNDULWHPD3DYDRLPLQWKDVKL‫ێ‬
nairiri Pava, novasankitaakaantavetaka ryaakenari. Okanta nareetakaranki janta,
osheki, nokovaveta novashaantakairimi niyoshiitapaakeri napatotapaakeri
ikempisantayetanai. 14੅7HPDQRPDSHURYH‫ێ‬ jevayetziriri kempisantzinkari, QRNDPDQ‫ێ‬
tanakityaaro naaka nomonkarayevetakaro tapaakeri okaratzi nokinkithatakaayetairi
jameyetari pairani nosheninkapayeeni, kaari nosheninkata Kameethari Ñaantsi.
tekatsira nokarayevetakari anaakotenane Iro napatotantapaakariri onkantya eero
nokantavetakara. 15੅Iro kantamaitacha amenaashivaitanta okaratzi nantayetakeri.
pairani tekeramintha nontzimaajateeta 3੅Te noñeero irishintsiventaitavakeri
naaka, jiyoshiitzitakana Pava. Iniroitera QRWVLSDWDNDUL7LWRLULPDWDLURLQWRPHVKL‫ێ‬

MHWDNRW]LWDNDQDLURRWDNHMRYDYLVDDNRVKLUH‫ێ‬ taanitya, okantaveta griego-thari jinatzi
tantaanari. 16੅Joñaakaanari Itomi, irirori, kaari nosheninka. 4੅Tema ari
niyotakotairi. Ikovake noñaaventaineri josatekashivaitakari kashaavaitatsiri
kaari judío-tatsine tsika okantakota inkempisantemi, iriiyetake kovayevetacha
javisakoshiretantaitari. Tekatsira atziri intomeshitaaniyetakaantya. 7HRQLPR\H‫ێ‬
nosampitanake nonkanteri: ¿Opaitama WHULLULURULLVDLNDVKLYDLWDL\DNHPSLVDQWD\H‫ێ‬
nanteri? 17੅Te noshiyashiyetapaintari tatsiri, RQNHPSLYDLW\DDURPLLQWVLSDU\DD‫ێ‬
QRxDDSDLQWHULHWD\HWDNDURULMRW\DDQWDMD‫ێ‬ koventayetaatyeeri Jesucristo. Iro
noritzi janta Jerusalén-ki. Aña apatziro ikovaperotaiyini inkempitakotaityaari
novanakero niyaatanake Arabia-ki, ipoña ikantaranki aparoni omperataari. 5੅Iro
nopiyapaaka irojatzi Damasco-ki. NDQWDFKDWHQRVKLQHWDNDDQWHURLQNHPSLWD‫ێ‬
18੅Okanta avisakeranki mava osarentsi, koyetyaari, LURQRNRYDSHURWDNHLUL\RWDNR‫ێ‬
ari niyaatashitakeriri Pedro noñeeri isaiki WHUR.DPHHWKDULfDDQWVLDYLVDNRVKLUHWDQ‫ێ‬
irirori Jerusalén-ki, LQWDDQLQRVDLNLPRYDL‫ێ‬ taiyaari. 6੅,NDQWDQRNLQNLWKDYDLWDNDDSDD‫ێ‬
tapaintziri okaratzi 15 kitaite. 19੅Iro NHULMHYDULLxDDSLQNDWKD\HW]LULNHPSLVDQ‫ێ‬
kantacha tera noñaapaake pashine tanaatsiri, onimotanakeri, tekatsi pashine
otyaantajanori, intaani noñaapaakeri ñaantsi inkantanakeri. (Kempitaka
Jacobo irirentzi Avinkatharite.੆* 20੅2PDSH‫ێ‬ nokenashineentaka nokantake “jevari
rotatya okaratzi nosankinatzimiri, te iñaapinkathataitziri jinatzi,” aña tekatsi
namatavitzimi, jiyotzi irirori Pava. atziri iramaakite Pava.) 7੅Iro kaari
21੅Ipoña niyaatake nampitsiki Siria eejatzi otzimanta inkantavakenari, tema
janta Cilicia-ki. 22੅Tekera iriñaayetenaata jiyotanake omaperotatya jotyaantakena
Judea-satzi ikaratzi kempisantayetanairiri Pava noñaaventaineri Kameethari Ñaantsi
Cristo, 23੅intaani ikemakoyetashitakana kaari totameshitaanitachane. ,NHPSLWDD‫ێ‬
ikantaitzi: “Irikaranki maimanetairi kerira Pedro jotyaantakeri irirori
pairani ikisaneentai, kovavetachari LQNLQNLWKDWDNDD\HWDLULQRNDUDW]LQRWRPH‫ێ‬
iraperotai, ikinkithatakotairo irirori tsika shitaaniyeta. 8੅Tema iriitakera Pava
ikantaita ikempisantaitzi.” 24੅Irootakera RW\DDQWDNHULUL3HGURLQNLQNLWKDWDNDD\H‫ێ‬
iñaapinkathayetantakariri iroñaaka Pava tairi totameshitaanitaari. ,ULMDW]LRW\DDQWD‫ێ‬
ikemakoyetakena. kenari naaka nonkinkithatakaayetairi
2
1੅Okanta avisakeranki 14 osarentsi, kaari nosheninkata. 9੅Ikanta Jacobo,
ari niyaatairi eejatzi Jerusalén Pedro ipoña Juan, etayetakarori ijevatziri
notsipatanakari Bernabé ipoña Tito. 2੅Iro kempisantzinkari, jiyotanake iri Pava
*¬1.19: Jacobo, irijatzi ikantaitziri eejatzi Santiago.
GALACIA-6$7=,,7(੄2੄3 318
etakotaanari, iri shinetaakenarori jovatampatzikashiretakai aventaashiretaari.

nantayetakeri. $ULSDLWHUDMDDNDPHHWKDWD‫ێ‬ Irootake aventaantaariri aaka, DQWDPSDW]L‫ێ‬
nakena, ari ikempitaavakeri eejatzi kashiretaita. 7HPDWHRPDWHURRYDWDPSDW]L‫ێ‬
Bernabé, DULRQNDQW\DQL\DDWDNDDQW\DD‫ێ‬ kashiretante Ikantakaantaitane.” 17੅Intsityaa
rori nonkinkithatakaayetairi kaari nonkantavake: Aririka ankokovatanakero
nosheninkata. Ari inkempitanakyaari irovatampatzikashireyetai Jesucristo, ari
irirori inkinkithatakaayetairi ikaratzi okanta ovashaantantanaarori akokovavetaro
totameshitaanitachari.੆* 10੅,SRxDLNDQWDQD‫ێ‬ amonkarayeromi Ikantakaantaitane. Impoña
kena: “Aririka piyaayetake tsikarika, intzime kantatsine: Kaariperoshiretakemi
RQW]LPDW\HSHWDNR\HWDL\DDULDVKLQRQNDLQ‫ێ‬ povashaantairo Ikantakaantaitane. ¢2PDSH‫ێ‬
kariite.µ$ULWDNHQRPDW]LWDLNDURQHWDNR\H‫ێ‬ roma ikaariperoshiretakaakai Jesucristo?
takari, irootake nantapiintayetakeri. Aña tera. 18੅Iroora amenaashivaitachari
ashintsiventavakaiya, ankante: “Thame
Ikisathaitziri Pedro Antioquía-ki DPRQNDUDD\HWDLURPDDURQL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
11੅Ikanta jiyaatakeranki Pedro tane.” Iro kempivaitakarori naperoteromi
Antioquía-ki, tzimatsi ikenakaashitakari nomporokero tsikarika opaita kaari
irirori, ari nokisathatakeriri. 12੅Tema ovakera ovetsikachane kameetha, impoña eejatzi
jiyaatakeranki Antioquía-ki, MLPDYHWDSDD‫ێ‬ QDSLLWDLURPLQRYHWVLNDLURWVLNDRNDQWDMDDQ‫ێ‬
karo kameethari, jayootapaakerira kaari tara pairani. 19੅Tema okempivaitakarora
isheninkata. ,URNDQWDFKDMDUHHWDL\DNDQL‫ێ‬ nonkamapithatakityeeromi naaka
ranki irotyaantane Jacobo, ari otzimanakeri Ikantakaantaitane, ari okaratapaake
ikenashitane Pedro, jovashaantanakero nopankiventaro nomonkaraayetairo. Intaani
jayoovetari kaari isheninkata. Iniroite noñiiro nañagai nantayetaineri okaratzi
itharovakaari areeyetapainchari ameyetarori ikovakaanari Pava. 20੅1RNHPSLWDNDDQWDQD‫ێ‬
itomeshitaanita. 13੅Imatziyetanakaro pashine kero nontsipatanaatyeeyaarimi Cristo
judío-payeeni kempisantavetainchari, ari ikemaantsitakaitakariranki ipaikakotaitakeri.
ikempitzitanakariri eejatzi Bernabé irirori, Tema nokempitanaatyaari ikantaranki
jimatakotanakeri irikaite. 14੅Ikanta kaminkari, tekatsi irantanai, okaratzi
noñaakeri Pedro te irimonkarayero QDQWD\HWDQDLULWHUDQDDNDQLQWDNDDVKLW\DD‫ێ‬
kyaaryoori Kameethari Ñaantsi, ari rone, Cristo antakaanarori. Naventaanaari
napatotakeri ikaratzi kempisantayetatsiri, Itomi Pava, tema iniroite jetakotaana,
iñeeyakena maaroni nokantakeri Pedro: ikamimentaana. 21੅Te nonkove napaatero
“Judío pinatzi eeroka, povashaantairo ikaminthagaanara Pava. Irootake kaari
ameyetari pairani, pikempitakotari kaari nokantanta: Ontzimatye amonkarayetero
asheninkata. ¢2SDLWDPDSLVKLQWVLYHQWDQWD‫ێ‬ ,NDQWDNDDQWDLWDQHDxDDQW\DDURULRYDYLVDD‫ێ‬
riri atziriite kaari judío-WDWVLQHLURVKL\DNR‫ێ‬ koshireyetai. Tema aririkami nonkantemi,
tairo akempiyeta aaka? 15੅Omaperovetatya, amenaashityaami ikamimentayetakai Cristo.
a-judío-tzi aakaite, te ankempitakovetyaari
kaari asheninkata ikantaitapiintavetari Inampishiretantai Tasorentsinkantsi
‘kaariperoshireri.’ 16੅Iro kantacha, ayotzi aventaashiretyaaririka Cristo
3
LURxDDNDWHNDWVLUDPDWHURQHLQWDPSDW]LND‫ێ‬ 1੅Iyekiite nampiyetarori Galacia-ki,
VKLUHWHLPRQNDUDYHW\DDURPL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ ¿tsikama okenakeka piyotane?

tane, aña apaniro jimatziro Jesucristo ¿Ipaitama amatavitakemiri? Pairani
*¬2.9: Pedro, irijatzi ikantzitaitari eejatzi Cefas.
319 GALACIA-6$7=,,7(੄3
osheki nokinkithatakaakemiro tsika 10੅7HPDLNDUDW]LDYHQWDDURULLSDQNLYHQ‫ێ‬
ikantaitakeri Jesucristo ipaikakotaitakeri. WDURLULPRQNDUDD\HWDLURPL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬

2੅Intaani nokovi nosampitemi tsika ikanta tane, tera onkantatye irothotyeero
LQDPSLVKLUHWDQWDNDPLULUDQNL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ irimonkarayetero, DULLUDVKLQRQNDD\H‫ێ‬
kantsi. ¿Irooma inampishiretantakamiri taiya. Tema josankinaitake pairani
pimonkarayetziro Ikantakaantaitane? kantatsiri:
Aña tera. Iro kantakaantakerori Ari irashinonkaayetaiya inkarate
paventaashireyetanaarira Cristo. NDDULRWKRW\HHURQHLULPRQNDUDD\H‫ێ‬
3੅¢3LSH\DNRWDNDURPDRYDWDPSDW]LNDVKLUH‫ێ‬ WDLURMRVDQNLQDLWDNHUR,NDQWDNDDQ‫ێ‬
takemiranki Tasorentsinkantsi? ¿Irooma taitane.
SLSDPSLWKDVKLU\DDULSLxDDVKLQWVLYDLWDVKL‫ێ‬ 11੅Ari okantamaita, tema tekatsi materone
W\DDSDQLURSLYDWKDNLLURRUDRWKRW\HHPL‫ێ‬ LQWDPSDW]LNDVKLUHW]LPRWHUL3DYDLPRQND‫ێ‬
neri ovatampatzikashiretemi? 4੅¢$PHQDD‫ێ‬ raayetairomi Ikantakaantaitane. Irootake
VKLW\DDPDRNDUDW]LSLNHPDDQWVLYHQWDNDUL‫ێ‬ ikantantaitari osankinarentsiki:
ranki? Kempitaka te amenaashivaitya. 7DPSDW]LNDVKLUHLULQDDW\HDYHQWDD‫ێ‬
5੅7HPD3DYDRW\DDQWDNHPLULUL7DVRUHQ‫ێ‬ shireri, DULLULxHHURLUDxDDQWDL‫ێ‬
tsinkantsi, itasonkaventayetakemi, yaaro.
SLxDD\HWDNHURRSDL\HWDNDDULSLxDDSLLQWD‫ێ‬ 12੅Irooma Ikantakaantaitane te ari
yeveta. ¿Irooma piñaantayetakarori onkantya, tema josankinaitake kantatsiri:

okantakaantziro pimonkaraayetziro Inkaraterika monkaratairone, iriitake
Ikantakaantaitane? Aña tera. Iro ñeeroneri irañaashireyetai.
piñaantayetakarori paventaanaarira 13੅Iro kantamaitacha ikamintha
Jesucristo. LWVLSDU\DDNRYHQWDL&ULVWRLURYDVDQNLWDD‫ێ‬
ventaiteromi Ikantakaantaitane, aña iri
Jantzimotavakaari Pava itsipatari Abraham jashitakaitaka apaniro jovasankitaitakeri.
6੅Tema pairani Abraham-QLMDYHQWDDQD‫ێ‬ (Iriitake okantakotakeri osankinarentsi,
karira Pava, irootake ikempitakaantaariri ikantaitakeranki:
itampatzikashiretane. 7੅Iro piyotaiyeerine Ovasankitaari jinatzi ithataitziri
eeroka, LQNDUDWHDYHQWDDVKLUH\HWDDFKD‫ێ‬ inchakotaki.)
neri, LULLWDNHUDPDWDNHURULLNHPSLWDNR‫ێ‬ 14੅Iro jimatantakarori iroka Jesucristo,
taari Abraham-ni. 8੅-LURND2VDQNLQDMDQR‫ێ‬ tema irootake ishinetaitakeneriri pairani

rentsi iñaavaitakeri Pava pairani Abraham-ni. Ari okanta iñaantayetaarori
iñaanatziri Abraham-ni, WHPDML\RW]LWD‫ێ‬ kaari judío-tatsi itasonkaventayeetairi,
taika aritake irovatampatzikashireyetairi LWVLSDVKLUH\HWDLPDDURQL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬
pashinesatzi atziriite kaari judío-tatsine tsi aventaashireyetaarira.
aririka iraventaashireyetaiyaari. 15੅Pinkeme iyekiite noñaaventemiro
Ikantakeranki: okaratzi ameyetari aaka. Ontzimerika

Tasonkaventaari pinatzi eeroka ompaitya antzimotavakaiyaari, RVDQNLQD‫ێ‬
paventaashiretaana, DULQRQNHPSL‫ێ‬ takotziro iro iriyotantaityaari tzimatsi
WDNDD\HWDL\DDULULHHMDW]LSDVKLQHVD‫ێ‬ ashinetaineriri asheninka. Aririka
tzi atziriite. osankinatakotakya, tekatsira materone
9੅Ari ikantamaitakari Pava tasonkaventa irovashixDJDLURRNDUDW]LRVDQNLQDWDLQ‫ێ‬
jovayetairi aventaashireyetzinkari, chari. 16੅Ari ikempitaakerori pairani Pava,
ikempitaakaantaari tsika ikantakeri tzimatsi ishinetaakeneriri Abraham-ni
pairani Abraham-ni javentaashiretakarira. imperiri intsipataakeri incharinetyaari.
GALACIA-6$7=,,7(੄3੄4 320
Piñaakero iyekiite, tera iriñaaventakoiteri Ontzimatye aventaashiretaiyaari

jaka inkarate incharinentayetanakyaari Jesucristo, añaantaiyaarori ishinetakairi
Abraham-ni, intaani iñaaventakota pairani Pava.
aparoni incharinetyaari, iriitakera Cristo. 23੅7HPDSDLUDQLWHNHUDDYHQWDDVKLUHWD‫ێ‬
17੅Ñaakero, iriitake jetaka Pava pairani naiyaata, kempivaitaka ashitakotatyeemi
Abraham-ni ishinetaakeneri, ikantakeri: Ikantakaantaitane, oyaaventa akanta
“Abraham, W]LPDWVLDQW]LPRWDYDNDL‫ێ‬ omonkaratya aventaashiretantyaari, te
yaari.” Ipoña avisakeranki okaratzi 430 añaavetaro asaikashivaitya antayetairo
osarentsi, ari jimpoitairi Moisés-ni anintakaanekiini aaka. 24੅Tema pairani
josankinayetairo Ikantakaantziri Pava. iyotaane ovayetai Ikantakaantaitane,
,URNDQWDPDLWDFKDRNDUDW]LMRVDQNLQD\H‫ێ‬ okempitakaantakai jiyotaitziri aparoni
takeri Moisés-ni, tera ovashiñeero eentsi iriyotantyaarori ompaitya iranteri.
okaratzi ishinetzitakariri Pava pairani ,URRWDNHL\RWDNDLURULHHMDW]LDYHQWDDVKLUH‫ێ‬
Abraham-ni irirori. 18੅Tema iroorikami tantaariri Cristo, DULRNDQWDRYDWDPSDW]L‫ێ‬
kovaperotachane amonkaraayetairomi kashireyetantairi aventaashiretaarira.
,NDQWDNDDQWDLWDQHDxDDQW\DDURULLPSD\H‫ێ‬ 25੅$ULWDNHUDD\R\HWDLURDYHQWDDVKLUH\H‫ێ‬
tairi Pava, amenaashityaamira okaratzi taari, te onkovanaiya iyotaayetai

ishinetzitakaniriri pairani Abraham-ni. Ikantakaantaitane impaitya antayetairi.
7HPDSDLUDQLWHRW]LPLWDYHWD,NDQWDNDDQ‫ێ‬ 26੅Tema aventaashirera povayetanairi
taitane irimonkarayerimi Abraham-ni, Cristo, itomi jovayetanaimi Pava.

intaani javentaashiretakari Pava, irootake 27੅Pikaratzira poviinkaatzimentaari Cristo,
LVKLQHWDDQWDNDQLULULLURYDYLVDDNRVKLUH‫ێ‬ pikempitakaantanaatyaaro iriimi

tairi. pinkithaatakotaiya. 28੅Tema pikaratzira
paventaashiretanaari Jesucristo, tekatsi
Ipaitama otzimantari ikantakaantaitziri iramaakitanairi irirori, okantaveta:
19੅¢,SDLWDPDRW]LPDQWDNDUL,NDQWDNDDQ‫ێ‬ aakarika judío, terika a-judío-te, aakarika
taitane? Iro otzimantakari oñaakantero omperataari, terika omperataariite,
ipiyathanka atziriite, LURMDW]LLUDUHHWDQWD‫ێ‬ aakarika shirampari, iroorika kooya,
kyaari incharinetyaari Abraham-ni tema tekatsi ompaiyetya iroka, RYLWKDD‫ێ‬
ishinetaitakeneriri pairani. Iri jotyaantake vakaa ikantakaayetai maaroni. 29੅Tema
Pava maninkariite irosankinatakairi aventaashire povayetanairi Cristo,
Moisés-ni Ikantakaantaitane. Iriira Moisés NHPSLYDLWDMDDQWDQDNDHHURNDPLLQFKDUL‫ێ‬
kantakoventakeriri atziriite. 20੅Tema nentayetyaami Abraham-ni, eerokatake
osheki ikaratake kantakoventantaneri. ñeerone okaratzi ishinetaitakeneriri
Iriima Pava aparoni ikanta irirori. pairani irirori.
4
21੅¿Ovashiñaakeroma Ikantakaantaitane 1੅Pinkeme nonkante eejatzi. ,NHPSL‫ێ‬
okaratzi ishinetaakeneriri Pava pairani takoitakari aparoni eenchaaniki

Abraham-ni? Aña te ovashiñeero. MDVKLWDNDDULLULULLURYDDNDURLQNDVKL\DNDL‫ێ‬
Iroorikami ovavisaakoshiretantatsinemi yaari apaata irantaritake. Okantavetaka
Ikantakaantaitane, DULWDNHPLRPDWDNH‫ێ‬ iriivetaka ashitakaro irovaakaro, eenirora
romi ontsiparyaakoventayetaimi jeentsitzi, ikempitakotari ikantara
onantyaari antampatzikashireyetai aparoni otzikataari, 2੅tema tzimatsi
aririka amonkaraayetanairo. 22੅Iro kempoyiiniriri irovaakaro jashitakaariri
kantacha, RRxDDURQWDNDLURRVDQNLQDUHQ‫ێ‬ iriri. Apaata aririka irantaritake, RPRQND‫ێ‬
tsi omapero akaariperoshirevetaka. rataakya ikantakeri ashitariri, aripaite
321 GALACIA-6$7=,,7(੄4
impaitairi jashitakaitariri pairani. 3੅Ari yani eerokaite pairani. 7HSLPDQLQWDVKL‫ێ‬

akantayevetakari aakaite pairani, retavakena 13੅nomantsiyavaivetatya,
akempitakotakari ikantaranki aparoni nosaikimotakemi, DULRNDQWDQHWDQWDSDD‫ێ‬
eentsi, akempivetakari eejatzi aparoni karori noñaaventzimiro Kameethari
otzikataari, amonkaratashivaitakaro Ñaantsi. 14੅Aña te pimanintashiretavakena
jameyeetapiintari jaka osaaviki. 4੅Iro piñaavakenara nomantsiyavaitake,
kantacha jinintapaitetapaakera Pava, pinkempitakaantakena naakami
jotyaantakeri Itomi, itzimantapaakaro imaninkarite Pava, SDDNDPHHWKDWDL\D‫ێ‬
aparoni tsinane, RQW]LPDW\HLULPRQNDUD‫ێ‬ kena. Pikempitakaantakena eejatzi
WDSDLQWHURHHMDW]LLULURUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ iriirikami paakameethatakemi Jesucristo.
tane. 5੅Iro jotyaantantaitakariri onkantya 15੅Pairani ovakera piñaavakena iniroite
LVDLNDVKLYDLWDQWDL\DDULPRQNDUDD\HYHWD‫ێ‬ pikimoshireventavakena. .HPSLYDLWD‫ێ‬

rori Ikantakaantaitane. Iro añaantaarori kami aritake pantakenaromi aririkami
itomintayetai Pava. 6੅Tema itomi nonkantemimi: “Iyekiite, SLQNLWKRU\HH‫ێ‬
pinayetaatzi Pava, jotyaantakemiri naro poki pimpenaro.” Iro pantantyaarori
7DVRUHQWVLQNDQWVLLULQDPSLVKLUHWDQ‫ێ‬ iroka tema iniroite petakotakana.
tyaami. Iriitake ñaavaitakaayetairi aririka ¢7VLNDPDRSDLWDNDDULSLNLPRVKLUHYHQWDQ‫ێ‬
amanayete, akantzi: “¡Apá, Ashitanarí!” taana iroñaaka? 16੅¿Piñaajaantakema
7੅Ñaakero te pikempitakotaari ikantaranki QRNLVDQHHQWDW]LLPLRNDUDW]LQRxDDYHQ‫ێ‬
otzikataari, itomi jovayetaimi Pava. Tema tziro kyaaryoori? 17੅Iyekiite, ikaratzi
itomintaami, ikovake piñaayetairo kovayetatsiri intzipinashireyetakaiyaami,
okaratzi ikashiyakaakemiri. LNRYD\HWDW]LLUDLULURULSLPSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬
takoteri kameethashire jinayetzi. Tera
Ampankiventyaarorika Ikantakaantaitane inkameethashireyete, aña ikovayetatzi
akempitanaatyaari pimantaari pinthainkashireyetaina naaka, iro
8੅Tema pairani te piyovetari Pava, paakameethayetantyaariri irirori.
LQWDDQLSLYDYDQHWDVKL\HWDNDURLURYHWVLND‫ێ‬ 18੅Kameethara iyekiite onkantaityeeyaani
nepayeeni atziri, LURRWDNHRPSHUD\HWDND‫ێ‬ paakameethatapiintena, te onkovajaantya

miri. Temaita ompavavetya iroka. nosaikimotemi. 19੅Notomiite, iniroitera
9੅Irooma iroñaaka piyotairi eeroka RNDWVLW]LPRWDQDQRSDPSLWKDVKLUHWDNR\H‫ێ‬
Pavaperotatsiri. Ankantakotero, aña tami, kempivaitaka okatsitakotzi tsinane.
iriitake Pava iyotzimiri eeroka, MDDNDPHH‫ێ‬ Eenirora onkatsitzimotatyeena irojatzi
thataimi. ¿Opaitama pikovantari pimonkaratantakyaarori jinintakaakemiri
papiitairo pikantavetara pairani? Tera Cristo. 20੅Tsika nonkantaajatyaaka
apantyaaro. ¢3LNRYDW]LLPDSLQNHPSLWDNR‫ێ‬ nosaikimotantyaamiri iroñaaka janta
taiyaari pimantaari? 10੅7HPDSRLPDLUHQWD‫ێ‬ onkantya nonkinkithavaitakaantyaamiri
piintantakaro kitaitepayeeni, NDVKLULSD‫ێ‬ kameetha. Tema te niyote opaita
yeeni, eejatzi osarentsipayeeni. 11੅Te avishimotakemiri.
pinimotakaayetenaro iroñaaka.
Kempitaka amenaashiyetaka okaratzi Oshiyakaaventantzi Sara ipoña Agar
niyotaayevetakamiri. 21੅Nokoviirakena ikaratzi kovayetatsiri
12੅Iyekiite, pinkeme nonkantemiri: imonkaraayetairo Ikantakaantaitane.
Ontzimatye pinkempitaiyaana naaka, ¿Tema inkemakotero tsika okantakota?
tema novashaantairo nokantaveta 22੅Jiroka okantakota: Pairani itzimake
pairani, QRNHPSLWDNRWDDPLURSLNDQWDL‫ێ‬ apite itomi Abraham-ni. Etakarori itomi,
GALACIA-6$7=,,7(੄4੄5 322
iro ovaiyantakeri irotzikatane, iriima nekiini Tasorentsinkantsi. Irootakera

pashine itomi, iro ovaiyantakeri tasonkachari eejatzi iroñaaka. 30੅Iro
iinaperori, kaari jotzikata. 23੅Tema kantamaitacha ¿Opaitama ikantaitakeriri
inintakaanekiini Abraham-QLMRYDL\DQWD‫ێ‬ Abraham-ni osankinarentsiki? Tema
kaakero irotzikatane, LURRWDNHUDWDVRQND‫ێ‬ ikantaitake:
cha jovaiyantapiintaitziri eentsiite. Iriima 2QW]LPDW\HSRPLVKLWRYHURSRW]LND‫ێ‬
ovaiyantakeri iinaperori, jinashitakara tane, iyaataita, aanairiita otomi.
irirori, tema iriitake ishinetakenerori 7HPDLULRWRPLSLLQDSHURULDVKLWDL‫ێ‬
Pava. 24੅7]LPDWVLLSDLWDRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬ yaarone okaratzi tzimimotzimiri.
keri iroka apite tsinane, tema apite 31੅Ari okantamaita iyekiite, WHUDRWRPLQWD‫ێ‬
okaratzi antzimotavakaantsi. Tsinaneka yetai otzikataaro, aña akempitayeetaari

paitachari Agar otzikataaro, irootake otomi kaari otzikataaro.
NHPSL\HWDNDULULLNDUDW]LSDQNLYHQWD\HWD‫ێ‬
rori irimonkarayeromi Ikantakaantaitane Pinkyaaryooventairo piñeero
josankinatakaantakeri pairani Pava pisaikashivaitaa
otzishiki Sinaí. 25੅Iroka otzishi Sinaí
5
1੅7HPDLULLWDNH&ULVWRWVLSDU\DDNRYHQ‫ێ‬
saikatsiri Arabia-ki, ari ipaitaitzirori tairi, irootake añaantayetaarori

eejatzi Agar. Ikaratzi otomiyetari Agar, asaikavaiyetashitaa. 2QW]LPDW\HDQN\DD‫ێ‬
LNHPSLWDNRWDURWVLNDRNDQWDMRW]LNDWDL‫ێ‬ ryooventayetairo, tema te arite apiitairo
taro iroori. Iriitakera oshiyakaaventari ankempitakoyetaiyaari ikantaranki
Jerusalén-satzi pankiventashivaitarori otzikataari. 2੅Pinkeme nonkanteri.
Ikantakaantaitane. 26੅Irooma pashine Naakatakera Pablo kamantzimirori iroka
tsinane iinaperotari Abraham-ni kaari ñaantsi. Aririka pinkove pimonkarayero
jotzikaitari, iroora oshiyakaaventakeriri intomeshitaaniitemi, amenaashivaitakara
anintaayetaachaneri pashineki nampitsi pikempisantanairi Cristo. 3੅Nokovi
paitachari eejatzi Jerusalén saikatsiri napiitero nonkanteri ikarayetzi kovatsiri
inkiteki. 27੅Iro josankinatakoyeetakerori intomeshitaaniitya, ontzimatyeera
pairani ikantaitake: LURWKRW\HHURPLPDDURQL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
Okantavetaka te povaiyante, PDDQL‫ێ‬ tane. 4੅Tema ikaratzi kovanaatsiri
rothaki pinavetaka, LURNDQWDPDL‫ێ‬ irimonkarayeromi Ikantakaantaitane
WDFKDLQLURLWHSLxHHURSLQNLPRVKL‫ێ‬ RQNDQW\DLURYDWDPSDW]LNDVKLUH\HHWDQ‫ێ‬
retai. tyaarimi, itsiparyaapithaitakenerira
Te piñaavetaro pinkemaantsitya Cristo, te iriñeero neshinonkaantsi.
povaiyante, pintharomentaventya. 5੅Irooma aakaite, LNDQWDNDDNDUR7DVRUHQ‫ێ‬
Tema osheki tzimaatsine povaiyane tsinkantsi akempisantairi Cristo, R\DDNR‫ێ‬

okantavetaka jimanintaveetakami, ventashire oviri irovatampatzikashiretai.
ari panaakotairo tzimavetachari 6੅Tzimayetatsi tomeshitaanitachari, iriima
oime. pashine te jimatziro irirori. 7HRQNRYD‫ێ‬

28੅Iyekiite, ari akempitaari Isaac otomira naiya iroka jashiyetaira Cristo. Iro
iinaperori Abraham-ni, tema tzimatsi kovaperotacha ankempisantaperotanairi
ikashiyakaitakairi eejatzi aakaite. ari onkantya etakoyetavakaantanaiyaari.
29੅Ikempitaranki otomi tsinane 7੅3DLUDQLNDPHHWKDSLNDQWDSLNHPSLVDQWD‫ێ‬
otzikataaro tzimaintsiri inintakaanekiini yetanake. ¢,SDLWDPDRYDVKDDQWDNDDNHPL‫ێ‬

Abraham-ni, iniroite ikisaneentakeri rori kyaaryoori? 8੅7HUDLULRYDVKDDQWDND‫ێ‬
RWRPLUDLLQDSHURULW]LPDLQWVLULLQLQWDNDD‫ێ‬ \HPLURQHHWDMDDQWDQDNDPLULML\RVKLL\HYH‫ێ‬
323 GALACIA-6$7=,,7(੄5੄6
takami. 9੅Tema ikantaitzi: “Kapicheeni tera pañiimotairo Ikantakaantaitane.

onaveta shineyakaarori tanta, aritake 19੅Tera jomaanta antapiintayetzirori
omatakero oshineyakairo maaroni inevetashiyetari, jiroka ikantayeta: Te
tantapatha.” 10੅Naventaakari naaka ikinayetaro itsipatari, imayempivaitzi,
Avinkatharite, LULSDPSLWKDVKLUHWDNDL‫ێ‬ ipaantavakaavaita, xDDWKDWDVKLYDLWDQWD‫ێ‬
PLQHHHURSRVKLUHWDQWDURSDVKLQH\HWD‫ێ‬ neri jinatzi, 20੅MDPDQD\HW]LULMRYHWVLND\HH‫ێ‬
tsiri. Iro kantamaitacha, DULLURYDVDQNLWDL‫ێ‬ tari, isheryaayeta, ikisaneentavakaavaita,
takeri kovatsiri intzipinashireyetakaimi, iñaanaminthatavakaiyani, WHLUDYHQWDDYD‫ێ‬
onkantavetakya tsikarika intzime. kaiya, ikatsimatavakaa, LPDLPDQHWDYD‫ێ‬
11੅Iyekiite, te noshintsiventemiitsi kaa, te jariperotavakaa, WHMDDSDW]L\DYD‫ێ‬
pintomeshitaaniyetya. Arimi nonkantya, kaa, 21੅ikisaneentakotavakaaro
¿Arima inkisaneentzimentaitakenaromi jashiyetari, jovavakaa, ishinkivaiyeta,
noñaaventziro ipaikakotaitakeri Cristo? inevekitakaro iroimoshirenkavaitya
12੅Iro kantamaitacha, LNDUDW]LNRYD\HWD‫ێ‬ irantantyaarori kaariperori, jantayetziro
tsiri intzipinashireyetakaimi, nokovataike tsikarika opaiyetari. Tema irootake
naaka iri pithokashitataitachanemi noshintsithatakemiri pairani eero
intotaanitya. pantantayetaro iroka. Tema aririka
13੅Pinkeme nonkante iyekiite. -L\RVKLL‫ێ‬ pantayetakero, HHURSLxHHURLPSLQNDWKD‫ێ‬
tayeetaimi okanta piñaantayetaaro riventaimi Pava. 22੅Irooma okaratzi
pisaikashivaiyetaa. Iro kantamaitacha, te jantakaantziri Tasorentsinkantsi, añiiro
DULWHSDQWD\HWDLURRNDUDW]LSLQLQWDNDDVKL‫ێ‬ etakotantya, tharomenta ankantya,
yetari eeroka. Aña iro kameethatatsi kameetha asaikanai, eero athaavakovaita,
petakotavakaayetaiya. 14੅Osheki inaveta kaminthaa ovante, aakameetha
xDDQWVLMRVDQNLQD\HHWDNHUL,NDQWDNDDQWD‫ێ‬ ankantante, oshiretanaiya kameetha,
neki, iro kantamaitachari, aparoni okanta 23੅tsinampashire ankantya, HHURDQHYHYDL‫ێ‬
kovaperotachari ayotairi, okantzi: tashitaro opaiyetari. Tera onthaxDDSLWKD‫ێ‬

Petakotaiyaari pisheninka, SLQNHPSL‫ێ‬ tairo Ikantakaantaitziri amayetairo
takaantairi petakotaro pivatha irokapayeeni. 24੅Iro kantacha, ikaratzi
eeroka. ovashaantairori kaariperori jashiyetaarira
15੅Irooma aririka povatsimaavakaayetya, Cristo, NHPSLYDLWDNDLPSDLNDNRWDDW\HH‫ێ‬
impoña pinkisavakaayetya eejatzi, arira romi okaratzi inevetapiintashitari
piñaakero pimpeyashiretavakaiya. irantashiyetyaarimi irirori.
25੅7HPDLQDPSLVKLUHWDQWDLUD7DVRUHQ‫ێ‬
Jinevetashiyeetari, ipoña ikovakaantziri tsinkantsi, ontzimatye amayetapiintairo
Tasorentsinkantsi okaratzi ikovakaayetairi. 26੅7HRQNDPHH‫ێ‬
16੅Pinkeme nonkanteri: Aririka thate asagaaventavaitya, te onkameethate
SDQWDSLLQWD\HWDLURLNRYDNDLPLUL7DVRUHQ‫ێ‬ ankantzimoneentakaavaityaari asheninka,
tsinkantsi, arira piñeero povashaantairo WHRQNDPHHWKDWHHHMDW]LDQNLVDQHHQWDNR‫ێ‬
pinevetashiyetari. 17੅Tema tzimatsi vaiteri jashiyetari pashine.
6
pinevetashiyetari eeroka, tzimatsi eejatzi 1੅Iyekiite, aririka piñe tzimatsine
ikovakaimiri Tasorentsinkantsi. Tera ikenakaashitane, tema antakishire

oshiyavakaa iroka, aña onashiyeta. Ari pikantaka eeroka, pinkaminayeri.
RNDQWDHHURSDQWDSLLQWDQWDURSLQHYHWDVKL‫ێ‬ Paamaventya pikishirikari, otzimikari
yetari. 18੅Tema iriirika Tasorentsinkantsi pikenakaashitane eeroka. 2੅3DPSLWDNRWD‫ێ‬
antakaanaimirone jinintakaayetzimiri, vakaayetanaiya, pinkempitakaantero
GALACIA-6$7=,,7(੄6 324
povatsinaryaakotavakaatyeeyaami nokantayetakemiro. 12੅Tema ikaratzi

janayeetziro tenari. Tema ari onkantya VKLQWVLYHQWDNHPLULSLQWRPHVKLWDDQL\H‫ێ‬
pimonkaraantyaarori pantayetanairo tya, inintakaashivaitaro irirori, iro
ikovakayimiri Cristo. 3੅Tzimatsirika irinimotakaantashityaariri ikarataiyini.
pampithashirevaitachari, inkante: $ULRQNDQW\DHHURLPDLPDQHYHQWDLWDQ‫ێ‬
“Iriipero nonatzi naaka.” Apaniro tari iriñaaventeri Cristo ipaikakoitakeri.
MDPDWDYLYDLWDNDWHPDWHNDWVLLPSDLWDPD‫ێ‬ 13੅7HPDLNDUDW]LWRWDPHVKLWDDQLWDLQ‫ێ‬
tsitya irirori. 4੅$xDDPSDPSLWKDVKLUHWDNR‫ێ‬ chari, tetya irimonkaragaajatero

tya maaroni, LQNHQHDQNLPRVKLUHYHQWD‫ێ‬ Ikantakaantaitane. Iro kantacha
vaitya. Eero akantashirevaitashita: LVKLQWVLYHQWDL\DNHPLHHURNDSLQWRPH‫ێ‬
“Nanaakeri irinta.” 5੅Tema maaroiteni shitaanitaiyaani, DULRQNDQW\DLUDVDJDD‫ێ‬
otzimayetzi amayeteri. ventantyaari aririka irimatakaakemiro
6੅Ikaratzi ikinkithatakaapiintaitziri ishintsiventzimiri. 14੅Irooma naaka te
iñaane Pava, okameethatzi impinayeeteri nonkove nasagaaventavaitya, aña iro
iyotayimiri, WHPDW]LPDWVLNRYLW\LLPR\H‫ێ‬ nokovataike nontharomentaiyaaro
tariri irirori. ipaikakotaitakeri Avinkatharite
7੅Tekatsira materone iramataviteri Pava. Jesucristo. 7HPDLSDLNDNRW]LPHQWDND‫ێ‬
Ikaratzi kovayevetachari iramataviterimi, nara naaka Cristo, okempivaitanaaromi
apaniro jamatavivaitaka. 2NHPSLYDLWD‫ێ‬ onkamapithatatyeenami osavisato, ari
karo opaitarika impankiiterimi, aririka nokempitzimotakaro eejatzi naaka
onkithotanake eero opashinetzi okitho nokamapithatakero osavisato. 15੅7HND‫ێ‬
LURMDW]LLQNR\HHWDLWVLNDRNDQWDLSDQNLLWD‫ێ‬ tsira ompaitzimotanaiyaari Cristo
keri. 8੅$ULLNHPSLWDULLNDUDW]LDQWDSLLQWD‫ێ‬ aakarika tomeshitaanitaari, terika
kerori inevetashiyetari, kempitavaitaka antomeshitaanitya. $xDLURNRYDSHURWD‫ێ‬
iraavataatyeeromi ovasankitagaantsi. naachari ikempitakaantayeetai
,ULLPDLNDUDW]LDQWD\HWDQDLURULLNRYDNDDQ‫ێ‬ ovakerami irovetsikayeetai. 16੅Inkarate
tziri Tasorentsinkantsi, kempitavaita iri kempisantayetairone nokantayetakeri,
aavataironemi kañaanetaantsi. 9੅2QW]LPD‫ێ‬ ari irisaikayetai kameetha, kamintha
tye aamaventya eero aperaventantaro irovayeetairi. Arira inkantayetaiyaari
antayetairo kameethayetatsiri. Eekero ikaratzi jashiperoyetaari Pava iroñaaka,
DDWDNDDQDNLW\HHURHHURRNDQW]LPRQHHQWD‫ێ‬ ikempitaavetakari pairani
vaitai, iro añaantaiyaarori kempivetarori Israel-mirinkaite.
jaavataitakeri. 10੅,URRWDNHRNRYDSHURWDQ‫ێ‬ 17੅Ari okaratapaake iyekiite, te nonkove
tari aneshinonkayetaiyaari maaroni, irimaimanevaitaitena. Tema oshekitake

aakara kyaaryooperotavakaachane jovirontzimentaitakenari naaka
akaratzi akempisantayetaira. Avinkatharite Jesús.
Itharomentaro Pablo Overaantarori ovethataantsi

ipaikakotzimentakari Cristo 18੅Iyekiite,
RQNDPLQWKDLQHVKLQRQND\H‫ێ‬
11੅Iyekiite,
QDDNDUDRVDQNLQDWDMDDQW]L‫ێ‬ taiyaami Avinkatharite Jesucristo. Arira
mirori nakoki iroka, antaropayeeni onkantyaari.
EFESO-SATZIITE
tairo okaratzi ipampithashiretzitakari

Ovethataantsi irirori, tekatsi iyovetyaarone onkarate
1 irantairi. 10੅7HPDRNDUDW]LLSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬
1੅Naaka Pablo, irotyaantajanore
Jesucristo nonatzi, LURRWDNHLNRYDNDD‫ێ‬ tzitakari, DULRQWKRW\DDN\DRPRQNDUD\H‫ێ‬
kenari Pava. Eerokaite nosankinayetzini taiya. Aririka impiyee Cristo, ari inkarate
pikaratzi jashiyetaami Pava, pikinatanaari LPSLQNDWKDULYHQWDSDLULPDDURQLW]LPD\H‫ێ‬
eejatzi Jesucristo paventaanaari janta tatsiri inkiteki, eejatzi kipatsiki.
Efeso-ki. 2੅2QNDPLQWKDLQHVKLQRQNDWDL‫ێ‬ 11੅Ipampithashiretzitakaro okaratzi
yaami Ashitairi Pava, kameetha jiyotakaayetairi iroñaaka. Irootake

isaikakaayetaimi, ari inkempitzityaamiri jiyoshiiyetantairi, WHPDLNDVKL\DNDLW]LWD‫ێ‬
eejatzi Avinkatharite Jesucristo. kairi irotyaantaineri Itomi. Tema okaratzi
jantayetakeri, iro ipampithashiretzitakari
Itasonkashireventantzi Cristo irirori. 12੅Irootake imayetantakarori iroka
3੅Thame antharomentaiyaari Pava, tsika Pava, onkantya nontharomentantyaariri
itzimi jiritari Avinkatharite Jesucristo, iri nokarataiyini netayetakaro naventaakari
tasonkashireventairi jotyaantakairi Cristo Cristo. 13੅Ari pikempitayetakari eejatzi
ipoñaakaro inkitekinta. 4੅,ULL\RVKLL\HWD‫ێ‬ eerokaite, omapoka pikemakotavakeri
kairi pairani tekeramintha irovetsikeroota Cristo, iñaaventaitapaakero Kameethari
kipatsi, jiyotzitaka ari irashiyetai Itomi, Ñaantsi, pikempisantanake. Tema
kiteshire ankantzimotaiyaari, LQWDVRUHQWVL‫ێ‬ ikashiyakaitakamiri pairani irotyaantemiri
shiretakaayetaira. 5੅Iniroite jetakoyetakai. Tasorentsinkantsi, iri iyotakaimirone
Ari okanta jotyaantantakairiri Jesucristo, jashiyetaatyaami, ari inkantaitaatyeeroni
iro opoñaantari itomintayetai, tema irinampishiretantyaami. 14੅Tema añiirora te
LNRYLWDWDLNDURLULURULSDLUDQLLULQHVKLQRQ‫ێ‬ jookaventai Tasorentsinkantsi, ari ayotziri
kayetai. 6੅,URRWDNHDQWKDURPHQWDQWDSLLQ‫ێ‬ omapero Pava irothotyeero okaratzi
taiyaariri Pava, WHPDLQLURLWHLNDPLQWKDD‫ێ‬ ishinetakairi. Ari onkantatyeeyaara irojatzi
yetai, jaapatziyayetai, iro opoñaantari intsiparyaakoventantaitaiyaariri ikaratzi
jotyaantakairi iretakoperotane. 7੅Tema ipinakoventairi irirori jashiyetaari.
iniroitera jetakoyetai, ipinakoventayetai Irootake intharomentaventantaityaariri.
ikapathainkatzimentakairanki Itomi. Ari
Iyoshiretakaantzirori ipoña
okanta ipeyakotantairori antayevetakaro
ooñaarontzirori
kaariperori. 8੅Ari ikenakaataikerori Pava,
tema iyotaneri jinatzi, irooperori 15੅Tema nokemakotakemi tsika pikanta
ipampithashiretane irirori. 9੅-L\RWDNDD\HH‫ێ‬ pikempisantanairi Avinkatharite Jesús,
325
EFESO-6$7=,,7(੄1੄2 326
tsika pikanta petakoyetanaari ikaratzi tantari piyathariite. 3੅Ari akantavetakari

itasorentsitakaitairi, 16੅te novashaantero pairani maaroni aakaite, antapiintakero
nopaasoonketakoventzimi, noñaaxDDWD‫ێ‬ anintakaashiyetari, anevetashiyetari
kotapiintzimira. 17੅Noñaañaatziri Ivavane eejatzi, LURRWDNHDSDPSLWKDVKLUHWDSLLQWD‫ێ‬
Avinkatharite Jesucristo, LW]LPLDVKL\HWD‫ێ‬ kari. Ari akempitakoyevetakari inkarate
rori ovaneenkarontsi. ,URQRNRYDNRWDQWD‫ێ‬ irovasankitaayetairi. 4੅Iro kantamaitacha
riri iriyoshiretakaimi, irooxDDURQWDSHUR‫ێ‬ Pava neshinonkatantaneri, jetakoyetai
taimiro tsika ikantakota irirori, 18੅LPSDP‫ێ‬ iniroite, 5੅jañaakaayetai ovamaimavetakai
SLWKDVKLUHWDNDLPLRQNDQW\DSL\RWDNRWDQ‫ێ‬ kaariperori, jovañagairiranki Cristo.
W\DDURULMR\DDNRQHHQWDULLNDLPDVKLUH\HH‫ێ‬ (Tema iniroite ikaminthagaimi Pava,
tairi, piyotakotantyaarori eejatzi irootake jovavisaakoshiretantaamiri
ovaneenkatataika iroñaakayetairiri Pava eejatzi eeroka.) 6੅Tema jovañagairira
jashiyetaari, 19੅piyotakotantyaarori Cristo, ari ikempitaayetairi eejatzi
eejatzi iniroite ishintsinka tekatsi aakaite. ,ULNDQWDNDDURULDWVLSDVKLUHWDQ‫ێ‬
kempityaarine. Osheki onkantakaayetai taariri Cristo Jesús inkiteki. 7੅,URMDQWD\H‫ێ‬
ishintsinka akaratzi akempisantayetairi. tantakarori maaroni irokapayeeni
Tema irojatzi ishintsinka 20੅MRYLULLQWDQWDD‫ێ‬ LUL\R\HHWDQWDLW\DDULLQLURLWHLNDPLQWKDDQ‫ێ‬
riri pairani Cristo ikamavetakara, jaanairi take, MRW\DDQWDNDLUL&ULVWR-HV~VLURYDYL‫ێ‬
inkiteki, jomisaikavairi irakojanoriki. saakoshireyetai. 8੅,URRWDNHUDSLxDDQWDD‫ێ‬
21੅Ari ikaratairi Pava ipinkathariventairi rori pavisakoshireyetai poshireyetaari.
maaroni pinkathariyevetachari. Tera Aña iri Pava, itzimi kempitakaantaarori
intaani impinkathariventairi ikaratzi impashitaiyaamiro avisakoshiretaantsi,
tzimayetatsiri iroñaaka, ari ikaratzi 9੅WHUDHHURNDPDWHURQHSRYDYLVDDNRVKLUH‫ێ‬
impinkathariventairi tzimayetaatsineri tya apaniro. $ULRQNDQW\DHHURSDVDJDD‫ێ‬

apaata. Omapero janaakotantake, tema ventashivaitanta. 10੅7HPDLURMRYHWVLND\H‫ێ‬
pinkathariperori jinatzi. 22੅Tema irijatzi tantakairi ankempisantairi Cristo Jesús
Cristo jimatakairi Pava ijevatairo antayetapiintaineri kameethayetatsiri,
maaroni, ikempitakovaitakari aatzikiriri irootake ikovakaayetakairi pairani
iisaneentane. ,ULMDW]L&ULVWRLNHPSLWD‫ێ‬ antayeteneri.
kaanta Pava iriimi iriitoyetaiyaami
ikaratzi kempisantaatsiri. 23੅Iriima Ariperotairi Cristo ipaikakoitakeri
ikaratzi kempisantayetaatsiri, LNHPSLYDL‫ێ‬ 11੅Tema maaroni eerokaite te
taka ivathami irinaatyeemi Cristo, pi-judío-tzi, LSDL\HW]LPLQRVKHQLQNDSD‫ێ‬
inampishireyetantaari. Jothotyiiro eejatzi yeeni “Kaari tomeshitaaniri.” Iriima
&ULVWRLVDLND\HWDNHWVLNDULNDMDQWDSD‫ێ‬ LULURULLWHLSDLWDYDNDD\HWD´7RPHVKLWDD‫ێ‬
yeeni. niri.” Tekatsi ompaitzimaitya, tema
jantashiyetakaro koñaanetatsiri avathaki.
Jetakotai Pava iro avisakoshireyetantaari 12੅Pimpampithashiretakotya pairani
2
1੅Iriitakera Pava ovañaayetaimi tekera pinkempisanteriita Cristo, te
eerokaite, tema pairani kempivaitaka pinkempiyavetyaari Israel-mirinkaite,
RYDPDD\HWDW\HHPLPLSL\DDULSHURVKLUH‫ێ‬ pinashitaiyakani. Te piyotakovetaro
tane, 2੅iro pantayetapiintakeri tsika ikanta irantzimotavakaityaari, WHSL\RWDNRYH‫ێ‬
piñaayetziri osavisatziite, SDQWDVKL\HWD‫ێ‬ tyaaro eejatzi ikashiyakaayeetairi.
karo ikantakaantziri ovashinchiirori Okantavetaka pisaiki kipatsiki, te
tampyeenka, LULMDW]LNDQWDNDDURULMRVKHNL‫ێ‬ piyotakoteri Pava, tekatsi poyaakoneente.
327 EFESO-6$7=,,7(੄2੄3
13੅Irooma iroñaaka pikempisantairi Cristo riite, kempiyetakyaaronemi otziterone.

Jesús, paapatziyaatyaari Pava. 2NDQWDYH‫ێ‬ Iriima Cristo iri kempitakyaaronemi mapi
taka intaina povavetakari pairani, iro MRYD\HHWDNHULRQDPSLQDNLRW]LSDQNRW]L‫ێ‬
kantacha ikapathainkatzimentakemiranki rori. 21੅7HPDRNDUDW]LMRYHWVLNDQWD\HHWD‫ێ‬
Cristo, aripaitera paapatziyaari Pava. karori mapipanko, NDPHHWKDRYHYLULNDYD‫ێ‬
14੅Ari okanta ikantakaakaro Cristo kaayeta irojatzi ovetsikantakyaari
asaikantaari kameetha. ,ULLWDNHNDQWDNDD‫ێ‬ itasorentsipankote Avinkatharite. 22੅Ari
kari judío isheninkatantaariri kaari pikempiyetanaari eerokaite, SLNHPSLYDL‫ێ‬
judío-tatsine, jaakameethatavakaa. Tema takaro okaratzi ovevirikayetainchari, ari
pairani iniroite ikisaneentavakaayetaka. irinampishiretantaiyaami Pava.
,URRPDLURxDDNDNHPSLYDLWDNDLURWDQWR‫ێ‬
ryaatyeeromi tantotsi nashiyevetakariri. Inkinkithatakairi Pablo kaari judío-tatsine
3
15੅Kantakaantakerori opoñaantari 1੅Irootake opoñaantari, naaka Pablo,
ikisaneentavakaa iniroite, WHPDQRVKHQLQ‫ێ‬ WHPDMDVKLWDNR\HHWDNHQDQRxDDYHQ‫ێ‬

kapayeeni osheki ikisaneentapiintakeri taimiri Jesucristo eerokaite kaari
kaari monkarayerone Ikantakaantaitane. nosheninkata, 2੅piyotaiyini iri Pava
Iro kantacha ikemaantsivaitakaroranki pairyaakena nonkinkithatakaayetaimi,
ivathaki Cristo, ipeyapithatairi tema iniroite ikaminthaakemi. 3੅Tema
kantakaantzirori ikisaneentavakaa, ari aritake nosankinatakemiro kapicheeni
opoñaanaa jaakameethatavakaayetanaa, tsika okanta jiñaamampyaatakaitaanaro
okempivaitanakaro aparonimi atziri kaari jiyotakoveeta pairani. 4੅Aririka
ikantanaa iroñaaka. 16੅7HPDLNDPLPHQWD‫ێ‬ piñaanatakero, ari piyotairo okaratzi
kairanki Cristo ipaikakotaitakeri, ari naaka niyotakotairiri Cristo kaari
okaratapaake akisaneentavakaapiintaka, jiyotakoveeta pairani. 5੅Tema pairani
DNHPSLWDNDDQWDQDNHURRYDPDDNLW\HH‫ێ‬ tekatsi atziri iyotakovetajaantyaarone
romi. Tema aparoni akantanaa avathaki iranteri Pava. Iro kantamaitacha,
ariperoyetaarira Pava. 17੅,URLNDQW]LWDQWDL‫ێ‬ jiyotakaana Tasorentsinkantsi nokaratzi
takari: QRW\DDQWDMDQRULW]LHHMDW]LNDPDQWDQWDQH‫ێ‬
Ipokake, LNDPDQWD\HWDLPLUR.DPHH‫ێ‬ riite. 6੅Jiroka kaari jiyotakoveeta: Aña
WKDULfDDQWVLRQNDQW\DSLVDLNDQWDL‫ێ‬ iravisakoshiretzitajaantaiya kaari
yaari kameetha, tema intaina nosheninkaveta aririka inkamantayeetairi
pisaikayetake. $ULLNHPSLWDD\HWD‫ێ‬ Kameethari Ñaantsi tsika ikantakota
keriri eejatzi saikayetatsiri Cristo Jesús. Ari iriñaakaayetairi
okarikiini. ishinetaayeetakeneriri Judío, tema
18੅7HPDLUL&ULVWRNDQWDNDDNDURULDxDDQWD‫ێ‬ isheninkayetavakaa. 7੅,URRWDNHQRPDWDQ‫ێ‬
yetaarori akarayetairi aventaari Pava, taarori iroñaaka nokinkithayetairo,
tema apintzi inatzi Tasorentsinkantsi iriitake Pava tasonkaventashiretanari
matakairori. 19੅Te piyotakovetari pairani nantantarori, WHPDRVKHNLLNDPLQWKD‫ێ‬
Pava, te pisheninkavetari eejatzi. Iro gaana, otzimimotzirira ishintsinka irirori.
kantamaitacha pikempitayetaari iroñaaka 8੅Aña naaka iranaakotane maaroni
ikaratzi kempisantayetziriri, WHSLPSDVKL‫ێ‬ itasorentsitakairi Pava. Iro kantamaitacha

netzimotairi, tema pisheninkayetaatyaari ikaminthagaana naaka, ishinetaakena
Pava. 20੅Pikempivaiyetanaaro eerokami noñaaventaineri Kameethari Ñaantsi
mapipanko irovetsikaitakemi. Iriima kaari judío-tatsine, iro iriyoyetantaiyaari
NDPDQWDQWDQHULLWHLSRxDRW\DDQWDMDQR‫ێ‬ iniroite itasonkaventayetairi Cristo.
EFESO-6$7=,,7(੄3੄4 328
9੅Ishinetaakenaro nooñaarontaineri 20੅Thame antharomentaiyaari Pava,

okaratzi omanakovetaka pairani iranteri tzimatsiri ishintsinka, LULLWDNHxDDNDD\H‫ێ‬
Pava. Tema irijatzi ovetsikayetakerori tairone osheki anaanakero okaratzi
maaroni añaayetairi iroñaaka. 10੅Iroora akampitayetziriri. Eero athotyiiro
jantantakarori maaroni iroka, onkantya ampampithashiretakotero ishintsinka
LUL\RWDQW\DDULLQNLWHYHULLWHSLQNDWKDUL\H‫ێ‬ aririka añaayetero irantzimoshiretairi.
tatsiri, iyotaneri ikanta Pava, aririka 21੅Thame antharomentaiyaaro okaratzi
iriñaayetai akaratzi akempisantairi. jantakaakeriri Cristo Jesús, eejatzi

11੅Tema iro ipampithashiretapiintakari okaratzi jantzimotziriri aventaayetaariri.
iranteri, irootake jotyaantantakariri $ULLQNHPSLWDL\DDULLQNDUDWHDQFKDULQH‫ێ‬
Avinkatharite Cristo Jesus. 12੅Tema yetaiyaari ari inkantaitaatyeeni eejatzi
aventaari iroñaaka Cristo, aritake intharomentaiyaari irirori. Ari
iraakameethatai Pava, HHURDWKDURYDVKL‫ێ‬ onkantyaari.
retakaashivaitari. 13੅,URRWDNHQRNDQWDQWD‫ێ‬
miri: Ñaa okantzimoneentamikari Ovithaa ikantakaayetai Tasorentsinkantsi
4
okaratzi noñaashitakoventayetakami. 1੅Ariraokantayetakari, tema
Aña iro onimoshiretakaayetemine MDVKLWDNR\HHWDNHQDHHMDW]LQRxDDYHQ‫ێ‬
eerokaite. tziri Avinkatharite. ,URRWDNHUDQRQNDQ‫ێ‬
tantyaamiri: 3DQWDSLLQWDLQHULLNRYDNDD\H‫ێ‬
Iniroite etakotaantsi kaari
taimiri, tema iyaimashiretane pinayetatzi.
irothotyeete iyotakoitero 2੅Tsinampashire pinkantaiya, DDNDPHH‫ێ‬
14੅,URRWDNHRSRxDDQWDULQRW\HHURYDVKL‫ێ‬ thashire pikantantai. (HURSLVDPDYDNDD‫ێ‬
tari Ashitariri Avinkatharite Jesucristo, vaiyeta. $xDRQW]LPDW\HSHWDNRWDYDNDD‫ێ‬
15੅tema iriira irintayeta Pava, LNHPSLWD‫ێ‬ yetaiya. 3੅3LxDDVKLQWVL\HWDL\DDURSL\DDWD‫ێ‬
kaantayetai aakayetai isheninka. 2NDQWD‫ێ‬ kairo pisaiki kameetha, WHPDLUL7DVRUHQ‫ێ‬
veta aakarika inkitesatzi, aakarika tsinkantsi ovithaavakaayetaamiri.
kipatsisatzi. 16੅Nokovakotapiintakeri 4੅Okempivaitakaro aparovatha akantanaa,
Ashitairi, RW]LPLPRW]LULRYDQHHQND\HWD‫ێ‬ tema aparoni ikanta Tasorentsinkantsi.

chari, iniroite intasonkaventayetemi, Ari okempitari eejatzi aparonira okanta
iraavyaashiretakaiyaami Itasorenka. LNDVKL\DNDD\HWDLPLUL3DYDSR\DDNRQHHQ‫ێ‬
17੅Nokovakotapiintakeri eejatzi Cristo tairi. 5੅Aparoni ikanta Avinkatharite,
irinampishiretantyaami, WHPDSDYHQWDD‫ێ‬ aparoni ikanta akempisantairi, aparoni
yetanaari eerokaite. Pinkempitakotyaaro ikanta aviinkaatzimentaari. 6੅Aparoni
pankirentsi parithatatsiri kameethaini, ikanta Pava, iriitake Ashiyetairi maaroni.
iro paapaikantanakya iretakonka. Iri pinkathariventayetairi maaroni,
18੅Iroora inkemathaperotantaiyaarori jothotyiiro inampishireyetanta maaroni.
ikaratzi itasorentsitakaitairi, RNHPSLYDL‫ێ‬ 7੅Iro kantacha, RQDVKL\HWDNDUDMLPDWDNDD‫ێ‬
takaro iniroite onatyeemi iretakonka yetairi Cristo itasonkaventayetakai.

Cristo, santha onkaratemi, jenoki 2NHPSLYDLWDNDURRPSDLW\DDPLLPSDVKL‫ێ‬
onkantyaami, inthomoi onatyeemi. yetakairimi. 8੅,URRWDNHMRVDQNLQDWDNR\HH‫ێ‬
19੅Irootake namanakotapiintantamiri takeri pairani kantatsiri:
pinkemathaperotairo iniroitera jetakotai Ovajenokaa, MHHYD\HWDLULMRLWVLQDP‫ێ‬
Cristo, anayiro maaroni jiyotakoveetari, paakeri ovayirivetakariri.
iro piñaantaiyaarori jothotyiimi Pava Tema okaratzi jaapithatantakeri,
isaikashireperotantaami. ipashiyetaari irovayirite.
329 EFESO-6$7=,,7(੄4
9੅¿Opaitama ikantantaitari: “Ovajenokaa?”

Iroora ikantantaitari, tema ipokitapainta Ovakerari añaantare
osaaviki jaka kipatsiki. 10੅Tema itzimi ikantakaayetaaro Cristo
osaviinkainchari kipatsiki, LULMDW]LRYDMHQR‫ێ‬ 17੅Pinkeme nonkantemiro okaratzi
kaachari janaaperotanakero inkite, iro jiyotakaakenari Avinkatharite:
jothotyaantaarori isaikantaaro maaroni $ULWDSDDNHSLNHPSLWDNR\HWDNDULRVDYLVD‫ێ‬
tsikarikapayeeni 11੅,ULLUDWDVRQNDYHQWDQWD‫ێ‬ tziite, tema amenaashiyetaka jantayetziro
\HWDDWVLULRNDQWD2W\DDQWDMDQRUL\HHWDQ‫ێ‬ irirori okaratzi ipampithashireyetari,
taari tsikarika akarayetzi. Tzimatsi 18੅okempitaavaitakaro ipampithashiretane
pashine kamantantaneritatsiri. Tzimatsi tsirenikiri. Kisoshire ikantayetaka, te

pashine kinkithatakaantayetanairori inkovaiyeni iriyotakotairi Pava, te
ñaantsi javisakoshiretantaitari. 7]LPD\HWD‫ێ‬ LULxHHURLUDQLQWDL\DDURLQLQWDNDDYHWDND‫ێ‬
tsi eejatzi pashine jevayetanairiri riri. 19੅Te impashiventaiya, LURD\LPDWD‫ێ‬
kempisantzinkari, tzimayetatsi eejatzi keri imayempinka, iyaariperoshirenka
iyotaantaneriite. 12੅Ari ikantayetaari jametapiintaka, eejatzi imashithanka.
maaroni irikaite, LULL\HWDNHUDL\RWDNDD\H‫ێ‬ 20੅Irooma eerokaite, piyotakotairira
tairine inkarate oshireyetaachari tsika Cristo, tera arite pantayetairo iroka.

inkantya irantavaitaineri Cristo, inkene 21੅Tema omaperorika pikempisantairi,
irovetsikashiretakaayetaiyaari, LQNHPSL‫ێ‬ piyotanairo kyaaryoori onatzi okaratzi

tantyaarorimi ivatha Cristo jinatzi. jiyotaantapaintziri irirori. 22੅Tsikarika
13੅Irojatzi añaantaiyaarori ayoperotakotairi pikantayeveta pikaariperotzi pairani,
Itomi Pava, RQNHPSLW\DDURPLDYLWKDDYD‫ێ‬ ontzimatye povashaantayetairo, tema
kaatyeeyaami akempisantayetaira. Iroora amatavitakemi okaratzi pinevevaiyetari
DPDWDQW\DDURULDDWDND\HURRVKL\DNRWDL‫ێ‬ eeroka. 23੅$xDRQW]LPDW\HSLQNHPSLWD‫ێ‬
yaari Cristo, antakishiretanaatye. NDDQWDLURRYDNHUDWDDW\HHPLSLSDPSLWKD‫ێ‬
14੅Aritapaake akempitakari ikantaranki shiryaane. 24੅2QW]LPDW\HSRYDNHUDVKLUH‫ێ‬
eentsi, ovanaa ipashineyetzi eekerora yetai, iro jovetsikantakamiri Pava pairani
jiyaatatzi joimonka. 7HPDDULLNHPSL\H‫ێ‬ pinkempitaiyaari irirori, WDPSDW]LNDVKLUH‫ێ‬
tari kaari shenkaatsine iramataviyeeteri, pero pinaatye, tasorentsishireperori
iriyotaiterika kaari tampatzikatatsine. pinkantya.
Iriiyetake kempitakarori arapanayetakairi 25੅Tera onkameethate pamataviyetanairi
tampyaa, okenayetzi tsikarikapayeeni. pisheninkapayeeni, iro kameethatatsi

15੅$xDLURDxDDYHQWD\HWDLN\DDU\RRSHURWD‫ێ‬ piñaaneyetaiyaaro kyaaryooyetatsiri.
tsiri onkantakaakai etakoyetantaa. 7HPDRNHPSLWDQDDW\DDURRYLWKDDYDNDD‫ێ‬
Ontzimatye antakishireyetai, DQNHPSLWDL‫ێ‬ tyeeyaami. 26੅Eejatzi okempitari, aririka
yaari tsika ikanta Cristo irirori. Tema iri pinkisha, SLQN\DDU\RRWHSLNDDULSHURVKLUH‫ێ‬
Cristo kempitanaiyaaronemi aito, tzikari. Ontzimatye piñaashintsityaaro
16੅irooma maaroni aakaite akempitaro SRYDYLVDDQW\DDURULWKDDQNLLQLSLPDVKL‫ێ‬
iroorikami ivatha. $SDURQLDW]LULRLPRQND‫ێ‬ renka, eero pimaakotziro irojatzi pashine
chari ivathaki kameetha ovithaavakaayeta kitaite, 27੅pishinetairikari Kamaari
jovavitonkiyeta, tema kameetha ikanta irantakaimiro kaariperori. 28੅Koshintzirika
itekatsitzi ivathaki. Ari ankantayetaiyaari pinatzi, povashaantairo, ontzimatye
aakaite jivathayetaira Cristo, DQWDYDLWDL‫ێ‬ pantavaitai. Pinkemaantsiventyaaro
neri kameetha irirori, DPSLWDNRWDYDNDD\H‫ێ‬ pantavaiventero pikovayetziri, onkantya
tanaiya, etakotavakaanaiya eejatzi. piñaantyaarori ontzimimoyetemi, iro
EFESO-6$7=,,7(੄4੄5 330
RQDQW\DDULSLPSDVKL\HW\DDULDVKLQRQNDD‫ێ‬ tsiri, ikaratzi neveyetarori ashaakarontsi

yetachari. 29੅Eejatzi okempitari, tera ikempitakaantaro ivavanemi onatye.
onkameethate piñaavaitashiyetyaaro 6੅Tzimatsi kaminaayetemine inkove
kaariperori ñaantsi. $xDLURSLxDDYDLWD‫ێ‬ iramataviyetemi, DULRQNDQW\DLURLW]LSL‫ێ‬

piinte kameethari ñaantsi, onkantya naashiretantyaamiri. $ULUDLURYDVDQNLWDD‫ێ‬
SRYHWVLNDVKLUHWDNDDQW\DDULULNHPD\HW]L‫ێ‬ yetairi Pava inkarate piyathatachane. 7੅Te
miri. 30੅(HURULNDSDQWD\HWDQDLURNDPHHWKD‫ێ‬ aritaajate eejatzi pintsipaminthatyaari
yetatsiri, ari irovashiretakotakyaami irikaite. 8੅7HPDSDLUDQLWHNHUDSLQNHPSL‫ێ‬
Tasorentsinkantsi poñaachari Pavaki. santeriita Avinkatharite, kempivaitaka
Tema iriitake kempoyaaventapiintakemiri pisaikatyeemi otsirenikitzi, SDQWD\HWDSLLQ‫ێ‬
irojatzi apaata pavisakoshiretantaiyaari. takero kaariperori. Iro kantacha
31੅Povashaantero iroñaaka pikisashiretaka, jashiyetaami Pava, NHPSLYDLWDDSLVDLNDD‫ێ‬
aritapaaka pikisapiintaka, SLxDDNDWVLPD‫ێ‬ tyeemi okitainkatzi. ,URRWDNHSLVDLNDQWDL‫ێ‬
tantzi, piñaanaminthatantayetzi, yaari kameetha pinkempitakaantanakero
pikishimatantzi. 2QW]LPDW\HSRYDVKDDQ‫ێ‬ isaikaitzi okitainkatzi. 9੅7HPDLQDPSLVKL‫ێ‬
tairo pantayetakero kaariperoyetatsiri. retantaami Tasorentsinkantsi, DULSLxDD\H‫ێ‬
32੅Aña ontzimatye pinkameethashiretai, tairo pinkaminthaantai, SLQWDPSDW]LNDVKL‫ێ‬
pineshinonkatavakaayetaiya. Ontzimatye retai, piñaavaitapiintairo kyaaryoori.
SLPSH\DNR\HWDLULLNDUDW]LRYDDULSHURVKLUH‫ێ‬ 10੅Ontzimatye pantapiintayetanairo
takemiri, LNHPSLWDJDLPLUD3DYDLSH\DNR‫ێ‬ ookimotyaarine Avinkatharite. 11੅Eero

taimi irirori ikamimotaimira Cristo. SLWVLSDPLQWKDWDULNHPSLWDNDULULVDLND\HWD‫ێ‬
tsiri otsirenikitzi. Aña pinkaminaathateri,
Tsika inkantaiya jashitaari kitainkari tema te onkameethate jantayetziri,
5 amenaavaitaantsi onatzi. 12੅Tema iniroite

1੅Tema iretakoyetane pinatzi Pava
itomiyetaamira, RQW]LPDW\HSLQNHP‫ێ‬ ovashikyaantzi aririkami añaaventero

pitakotaiyaari ikempitara irirori. okaratzi jantayetziri iromananekiini. 13੅Iro
2੅Etakoshire pinkantante, SLQNHPSLWDNR‫ێ‬ kantacha aririka pinkaminaathatakeri,
tyaari Cristo jetakoyetakai, LVKLQHYHQWD‫ێ‬ NHPSLYDLWDNDSRRWDW\HHQHULPLL\DDULSH‫ێ‬
kai impaikakoiteri. ,URRWDNHUDNHPSLWDND‫ێ‬ ronka. $ULWDNHUDLPSDPSLWKDVKLUH\HWD‫ێ‬
rori okasankainkatzi ipometayeetziniriri naiya, LQNRYDQDNHURLULURULLQNDPHHWKD‫ێ‬
Pava, osheki ookimotakari. shireyetai, WHPDRNHPSLWDW\DDURLULVDLND‫ێ‬
3੅Tema itasorentsitakaimi Pava naatyeemi okitainkatzi. 14੅Irootake
eerokaite, WHUDRQNDPHHWKDWHSLPD\HPSL‫ێ‬ josankinayeetantakari pairani, ikantaitzi:
yete, omapero okoveenkatzi. Te aritaajate Aritake pimaake, pinkakite,
piñaaventayetairo. Ari okempiyetari Pintzinagai pikempiyayetakari
pashine kaariperoyetatsiri, eejatzi kaminkari,
RNHPSLWDDULULNDSLQHYH\HW\DDURDVKDDND‫ێ‬ Iri ootaimine Cristo.
rontsi. 4੅7HDULWHSLxDDYDL\HWHURNDDULSH‫ێ‬ 15੅Aamaventa pinkantaventaiyaaro
rori, pintsinampaantayete, tekatsi onkarate pantayeteri, HHURSRVKL\DNR\H‫ێ‬

apantyaarone irokapayeeni. Aña iro tari masontzishireri, DxDLULSLQNHPSLWD‫ێ‬
aritatsi pimpaasoonketairi Pava. 5੅Ari kotya ikantayeta iyotaneri. 16੅Eero
piyotaiyake eeroka eero jagaitairi ikaratzi pisaikavaitashita, tema tzimatsi osheki
PD\HPSLYDL\HWDWVLULWVLNDLSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ kaariperoshireriite iroñaaka. 17੅Eero
tantai Cristo itsipatari Pava. $ULLQNHPSL‫ێ‬ pimasontzishirevaitzi, aña pinkokovatero
W\DDULHHMDW]LLNDUDW]LNDDULSHURVKLUH\HWD‫ێ‬ SLQNHPDWKDWDLURLNRYDNDLPLUL$YLQNDWKD‫ێ‬
331 EFESO-6$7=,,7(੄5੄6
rite. 18੅Eero pishinkivaita, tema osheki etakotziita ikanta. Ari ikempitagairiri

okoveenkatzi. Aña iro kovaperotacha eejatzi Cristo ikaratzi kempisantayetairiri.
isaikashiretantaiyaami Tasorentsinkantsi. 30੅Ikempitakaantayetaari iriirikami
19੅Piñaaventavakaanaiyaaro Salmos, imeshina, iriirikami itonki, iriirikami
SDPDPSDD\HW\DDURRQNDUDWHLUL\RVKLUHWD‫ێ‬ maaroni ivathaki. 31੅Tema ikantaitzi:
kaimine Tasorentsinkantsi, tharomenta Ari irookaventairi shirampari
pinkantaventyaari Avinkatharite. ashitariri, iraye iina, aparoni
20੅Paasoonke povapiintairi Ashitairi Pava inkantaiya ivathaki jaavakaanara.
piñaayetziro maaroni tsikarika opaiyeta, 32੅2VKHNLRNRPSLYHWDNDSDLUDQLLQNHPDWKD‫ێ‬
pimpairyaanairi Avinkatharite Jesucristo. yeetero iroka. $xDLULLUD&ULVWRRVKL\DNDD‫ێ‬

ventacha jaka, LSRxDHHMDW]LNHPSLVDQWD\H‫ێ‬
Piñaapinkathatavakaayetaiya tairiri. 33੅Ari okantari, RQW]LPDW\HSHWDNR\H‫ێ‬
21੅2QW]LPDW\HSLxDDSLQNDWKDWDYDNDD\H‫ێ‬ taiyaaro piinaite, pikempitaara petakota
taiya, tema ñaapinkatha povayetairi Pava. eeroka. Ari onkempiyetanaiyaari eejatzi
22੅Iinantaitari, piñaapinkathatairi piimeete, iinantaitari, oñaapinkathayetairi oime.
6
pinkempitakaanteri piñaapinkathatziri 1੅Eentsiite, pikempisantairi
Avinkatharite. 23੅Tema ikaratzi iimentaitari ashitamiri, WHPDLURRWDNHNDPHHWKD‫ێ‬

ijevatziro iina, ikempitakari Cristo tatsiri ikovakaimiri Avinkatharite.
ijevatziri kempisantzinkariite. Tema Cristo 2੅Osheki ikantakaantakeri pairani Pava.
ikempitakaantari kempisantzinkariite Iro kantacha ari osatekakari aparoni

iriimi ivatha, iriimi Cristo iitotanaiyaami Ikantakaantane otzimi etanakarori
iriroriite. Irijatzi ovavisaakoshireyetairine. oñaaventziro ishinetairi Pava, ikantake:
24੅Tema maaroni kempisantzinkariite Piñaapinkathatairi ashitamiri,
ñaapinkatha jovairi Cristo, DULRQNHPSL\H‫ێ‬ 3 $ULWDNHSLxDDNHURRVDPDQLSDPHQD‫ێ‬
tyaari tsinaneete oñaapinkathatapiintairi vaite jaka kipatsiki.

oimeete. 25੅Iimentaitari, petakoyetyaaro 4੅Irooma eerokaite ashitaaniri, te arite
piinaite, pinkempitakotyaari Cristo pinkisakaavaitashityaari povaiyane, aña

jetakoyetakari kempisantzinkariite, iro aritatsi pintampatzikayeteri, SLQNDPL‫ێ‬
LULLWDMDDQWDNHVKLQHYHQWDNDULLQNDPLPHQWD‫ێ‬ nayeri tsika okanta ikoviro Avinkatharite.
yetairi. 26੅Iro jantantakarori iroka onkantya 5੅Omperataari, pinkempisanteri
intasorentsitakaantairi. Ari omatanaari eerokaite onkarate iromperatyaamiri

aririka iroviinkaataitya, ikantapiintzi: omperatamiri. Eero pamatavivaitziri.
“Nokempisantairo Iñaane.” 27੅Tema Ñaapinkatha poveri, pinkempitakaanteri
LNRYDW]L&ULVWRWDVRUHQWVLVKLUHLQNDQWD\H‫ێ‬ piñaapinkathatziri Cristo. 6੅(HURSRYDNR‫ێ‬
taiya ikaratzi kempisantairiri, NHPSLWDMDDQ‫ێ‬ ventashivaita pantavaiteneri aririka
takami te inkaariperoshiretemi kapicheeni. iramenemi, iro pinimotakaantyaariri. Aña
Joshiyakotari Cristo ikantaranki aatsine pashi povero pantavaitapiinteneri, tema
iina, te inkove iriñeero iinantyaari iromperatane jovanaimi Cristo, pantero
ontsimetsivaite, ompitsiporokivaite, aña ikoviri Pava. 7੅Shiretha pinkantaventyaaro
ovaneenka onkantya. 28੅Iro irantayetairi jomperayetamiri, pinkempitakaantero
iimentaitari, iretakotyaaro iinaite. LULLWDMDDQWDNHPL$YLQNDWKDULWHSDQWDYDL‫ێ‬
Inkempitakaantero jetakotaro ivatha tene, kaarira atziri. 8੅Tema ayotaiyakeni,
irirori, ari inkempitanairori eejatzi iinaite iri Avinkatharite pinayetaine okaratzi
iretakotyaaro. 29੅Tema te iriñeete aparoni antayetakero kameethari, onkantavetakya
kemaantsitakaavaityaarone ivatha, aña aakarika omperataari, WHULNDMRPSHUD\HH‫ێ‬
EFESO-6$7=,,7(੄6 332
tai. 9੅$ULSLQNHPSLW\DDULRW]LNDWDQWDQH‫ێ‬ okentantari paampakiiyetaintsiri chekopi.

riite, ontzimatye paakameethayeteri Ari pinkempiyetanaiyaari eerokaite
potzikatane, eero pasaryiimavaitari. Tema paventaaperotanaiyaari Pava inkene
jomperatari Inkitesatzi pomperatane, ari SRW]LNDDYHQWDVKLUHWDQDL\DSLPSL\DWDQ‫ێ‬
ikempitzitamiri eejatzi eeroka, MRPSHUD‫ێ‬ tyaari kamaari. 17੅Javentaatapiintaro
tami, tekatsira iramaakinete irirori. ovayiriite ashironaki jamathaitari. Ari
SLQNHPSL\HWDQDL\DDULHHURNDLWHSDYHQWDD‫ێ‬
Ipiyaventashiretantari kempisantanaatsiri yetanaiya irovavisaakoshiretaimi Pava.
10੅Iyekiite, piñaashintsishiretya, tema iri Ipiyakoventantapiintaro irovathaamento
Avinkatharite otapishiretantyaamirone ovayiriite. Ari pinkempiyetanaiyaari
ishintsinka. 11੅Pinkempitakaantero eerokaite pimpiyakoventantyaaro Iñaane
pinkithaatakotatyeeyaaromi jashitari 3DYDLPSDPSLWKDVKLUHWDNDLPLUL7DVRUHQ‫ێ‬
Pava ipiyakoventantaitari. ,URSLxDDQW\DD‫ێ‬ tsinkantsi. 18੅Piñaañaatapiintayetai, tema
rori pimpiyatyaari kamaari. 12੅Tema kaari ,WDVRUHQND3DYDSDPSLWKDVKLUHWDNDL\DD‫ێ‬
atziriite koñaaroini antaminthayetaine, mine pinkovakoteriri. Kyaaryoora
iriira antaminthatairi kaari koñaayetatsi. SLQNDQWD\HWDQDL\DLQNHQHSDPDQDNR\HWD‫ێ‬
Iriiyetake pinkatharitashiventavaitachari, piintanairi maaroni itasorentsitakaitairi.
tzimavetachari ishintsinka, tsireniveri 19੅Impoña pamanakoyetakena naaka,
jinayetzi omperaminthatariri osavisatzi, LxDDSHURWDNDDQW\DDQDUL3DYDQL\RWDQ‫ێ‬

irijatzi antashivaitakarori kaariperori tyaari noñaaventanairo Kameethari
inkiteki. 13੅Ikempitara aparoni ovayiri Ñaantsi kaari jiyotakoveeta pairani.
javentaaro iithaare ashirotatsiri, ari 20੅Tema iro aritatsi noñaaperoventyaaro
SLQNHPSLWDQDL\DDULHHURNDSDYHQWDD\HWD‫ێ‬ nonkinkithatakaante. Irootakera

naiyaari Pava. $ULWDNHSLxDDNHURSLPSL\D‫ێ‬ jominkyaaventaitakenari. Iro kantacha
koventya. 7HPDDULULNDSLxDDVKLQWVLVKLUH‫ێ‬ HHNHURQL\DDWDNDDW\HHURQRQNLQNLWKDWD‫ێ‬
perotanakya, tekatsira eevokashiretemine. kaante.
14੅Pinkyaaryooyetai, pinkempitakotyaari
tsika ikanta jovetsikaanta ovayiriite. Ovekaraantarori ovethataantsi

7HPDLURMHWDSLLQWDLURRVRWKDNL\HWDQD‫ێ‬ 21੅Aririkairareetapaakya Tíquico janta
kyaaro iithaare eero ipakoovaitanta. Ari pisaikaiyini, iriitakera kamantapaakemine
pinkempitapiintanaiyaari eerokaite, tsikarika nokantaka, tsikarika opaita
pimpampithashiretakoyetanairo nantayetakeri jaka. Tema irika Tíquico iyeki
kyaaryoori, DULRQNDQW\DHHURSLSDNRRVKL‫ێ‬ inatzi, netakoperotakari. Iri kyaaryootaintsi
revaitanta. Ikithaatapiintaro ovayiriite jampitakotakena nokinkithatakaantake.
ashirotaki ichopineeki, LQNHQHRW]LNDDYHQ‫ێ‬ 22੅Iro notyaantantyaariri, RQNDQW\DSL\RWDQ‫ێ‬
teri. Ari pinkempitanaiyaari eerokaite tyaari tsika nokanta nosaikaiyini jaka. Ari
tampatzikashire pinkantayetanaiya, tema onkantya pintharomentashiretantyaari.
iro otzikaaventashireyetemine. 15੅,N\DDQ‫ێ‬ 23੅Ari okantzimaita iyekiite. 2QNDPLQ‫ێ‬
tapiintari ovayiriite i-zapato-te, inkene tha isaikakaayetaimi kameetha Ashitairi

iriyaayete tsikarika. $ULSLQNHPSL\HWDQDL‫ێ‬ Pava, DULLQNHPSLWD\HPLULHHMDW]L$YLQND‫ێ‬
\DDULHHURNDLWHDDPDYHQWDSLQNDQWDSLLQ‫ێ‬ tharite Jesucristo. $ULRQNDQW\DSHWDNRWD‫ێ‬
WDL\DLQNHQHSL\DD\HWHWVLNDULNDSLxDDYHQ‫ێ‬ vakaantanaiyaari, aventaashire povanairi.
tairo Kameethari Ñaantsi isaikantaitari 24੅£2QNDPLQWKDLQHVKLQRQNDWDLPL$YLQND‫ێ‬
kameetha. 16੅Javentaatapiintaro ovayiriite tharite Jesucristo, pikaratakera

irotzikaaventamento joirikayetziri eero petakotziiyetaari! Ari onkantyaari.
FILIPOS-SATZIITE
kenara pinkatharentsiki, WHPDQRxDDYHQ‫ێ‬

Ovethataantsi takero janta Kameethari Ñaantsi. 8੅Iriira
1
1੅Naakara Pablo otyaantzimirori iroka iyotatsi Pava osheki nokovityaataikemi
osankinarentsi, ari notsipatakari noñaayetemi. Iroora iretakonka
Timoteo nosankinatzimiro. 7HPDLURPSH‫ێ‬ Jesucristo kantakaarori. 9੅1DPDQDNRWD‫ێ‬
ratane Jesucristo nonayetzi. Eeroka piintakemi petakoperotziitantantyaari,
nosankinayetzini janta Filipos-ki iyotane pinkantya, pinkemathatairo
pikaratzi itasorentsishireyetakaimi Cristo maaroni, 10੅onantyaari pantapiintayetairo
Jesús. Irijatzira nosankinatzini ikaratzi kameethari. $ULRQNDQW\DSLQNLWHVKLUH‫ێ‬
jevayetzimiri pinkempisantayetai. WDQW\DDULHHURRW]LPDQWDLQWKDYHWDNRWDL‫ێ‬
2੅Onkamintha ineshinonkavaitaimi temiri apaata impiyakerika Cristo.
Ashitairi Pava, NDPHHWKDLVDLNDNDD\H‫ێ‬ 11੅Ikamintha jovatampatzikashiretaimi
taimi. Ari inkempitayemiri eejatzi Jesucristo okanta pantayetantaarori

Avinkatharite Jesucristo. kameethari. ,URRUDLULxDDSLQNDWKD\HHWDQ‫ێ‬
tyaariri Pava, LQWKDURPHQWDSLLQWDQWDL‫ێ‬
Iñaañaatakoyetziri Pablo tyaariri.
kempisantaneriite
3੅$ULULNDQRQNLQNLVKLUHWDNRWDSLLQ‫ێ‬ Nañaantaari Cristo
tyaami, osheki nopaasoonketziri Pava. 12੅Iyekiite,
nokovi piyotakotero
4੅Kimoshire nokantapiintaka aririka avishimotakenari. Tera othataashivaitya
noñaañaatakoyetemi, 5੅WHPDDULDNDUDWDL‫ێ‬ avishimotena irokapayeeni, aña iro
yakeni añaaventziro Kameethari Ñaantsi. oivaraantyaari Kameethari Ñaantsi
Irojatzi pikantanakero pairani ovakera javisakoyeetantari. 13੅Ari matamaitaka,
pikemavakena nokamantapaakemiro tema ikaratzi saikavankotziriri
ñaantsi, te povashaantanakero irojatzi pinkathari, RYD\LULLWHLW]LPLNHPSR\DD‫ێ‬
iroñaaka. 6੅Niyotajaantzi naaka, osheki ventanari, jiyotaiyeeni maaroiteni
RNDPHHWKDWDWDLNHRNDUDW]LSDYHQWDDVKLUH‫ێ‬ jominkyaaventashiitanari Cristo. 14੅Tema
yetaari Pava, WHPDLULLWDNHNDPHHWKDVKL‫ێ‬ MLxHHWDNHQDL\HNLLWHMRPLQN\DDYHQWDLWD‫ێ‬
retakaimine irojatzi impiyantakyaari nari Cristo, te intharovaiyanake, eekero
Jesucristo. 7੅Tema kameetha okanta ikinkithayetanakitzi, MDYHQWDDSHUR\HWDQD‫ێ‬
nonkinkishiretakotapiintyaami, QHWDNR\H‫ێ‬ kari Avinkatharite.
tane pinatzi. 2NDQWDYHWDNDMRPLQN\HHWD‫ێ‬ 15੅7]LPDWVLUDWVLNDLNDUDW]LMDNDNDVKDD‫ێ‬
kena naaka, DULDNDUDW]LMLQHVKLQRQND\H‫ێ‬ vaitatsiri iñaaventziri Cristo, osheki

tai Pava. $ULRNDQWDULHHMDW]LMDD\HHWDQD‫ێ‬ ikovake iranaina iriñaapinkathayeeteri
333
FILIPOS-6$7=,,7(੄1੄2 334
onkantya inkisaneentantaityaanari naaka. nareetapaiyaami eerokaite, osheki

,URNDQWDFKDW]LPDWVLSDVKLQHHWDNRWD‫ێ‬ pinkimoshireventavaina, piyotanake iri
jaantanari, NDPHHWKDSHURLQLLNLQNLWKD\H‫ێ‬ kantakaarori Jesucristo omatantari.
tanake irirori. 16੅,ULNDLWHLNDUDW]LNLVDQHHQ‫ێ‬ 27੅Jiroka pinkantayetanaiyaari:
takenari, te ishineteri atziripayeeni Pantapiintanairo kameethari ookimotariri

inkempisantena, DSDQLURLNRYLLQNHPSL‫ێ‬ Cristo. Irootake pantapiintanairi, tema
santaiteri onkantya iranaantyaanari aririka niyaatake nareetyaami, kameetha
naaka, irootake ikashaavaitantari noñaapaakemi pisaikaiyeni. Irooma
iñaaventakotziri Cristo. Ikovatzi irikaite eerorika nomatziro nareetyaami, nokovi
inkemaantsitakaaperoyeetyaana QRQNHPDNRWHPLNDPHHWKDSDDSDW]L\DYD‫ێ‬
jominkyeetakena. 17੅Iriima ikaratzi kaayeta, piñaashintsishireventanairo
etakotajaantakanari, jiyotaiyini irirori Kameethari Ñaantsi akempisantanairi.
Pava kantakaarori jominkyeetantakanari 28੅(HURSLWKDURYDNDDYDLVKLWDULNLVDQHHQ‫ێ‬
onkantya noñaaventantyaarori janta tzimiri. 7HPDLULNDLWHDULLPSDPSLWKDVKL‫ێ‬

Kameethari Ñaantsi. 18੅7HNDWVLRPSDLWD‫ێ‬ retakaiyaari Pava iraperoyeetaatyeeri. Ari
maitya itzimi kisaneentanari, LURNRYDSH‫ێ‬ inkempitzityaamiri eejatzi eerokaite
rotacha irijatzi Cristo iñaaventakoyetzi. pikempisantairi, iriyotakaayetaimi
Irootake oimoshirenkakenari. Ari omapero pavisakoshireyetai. 29੅Tema te
omaperotya nonkimoshirete, LQWDDQLLNRYDNDDNHPLUR&ULVWRSLQNHPSL‫ێ‬
19੅WHPDQL\RW]LLURRW]LPDWDNHLURPLVKL‫ێ‬ santairi, DxDRQW]LPDW\HSLxDDVKLWDNRYHQ‫ێ‬
tovayeetaina. 2NDQWDNDDQW]LURSDPDQD‫ێ‬ taiyaari eejatzi. 30੅Arira akarataiyakeni
koyetapiintakena, MLQHVKLQRQNDWDSLLQWD‫ێ‬ iroñaaka añaashitakoventakari. Tema
kena Itasorenka Jesucristo. 20੅,URQRNRYD‫ێ‬ SLxHH\DNHQDSDLUDQLRVKHNLQRxDDVKLWD‫ێ‬
perotziri iroñaaka noñaaventairi koventakari janta. Irojatzi nokantziro
Jesucristo, tekatsi nontharovakaiya. Te iroñaaka pikemakoventana osheki
nonkove irovashiventaayeetaina apaata. noñaashitakoventakari jaka.
Aririka irovayeetakena, irooma eerorika,
ari nonkantaitatyeeya nantayetero Itsinampashirenka ipoña
kameethari, LURRWDNHLULxDDSLQNDWKD\HH‫ێ‬ iririiperonka Cristo
tapiintantyaariri Cristo. 21੅Tema iri Cristo
2
1੅Temaari iposhenkaami Cristo, tema
nañaantaari naaka. Irooma aririka jetakotakami, WHPDLVDLNDVKLUHWDQWD‫ێ‬
irovayeetakena kameethatake eejatzi. kami Itasorenka, WHPDSL\RWDLURSLQHVKL‫ێ‬
22੅,URMDW]LULNDQDxHHHNHURQL\DDWDNDD‫ێ‬ nonkatavakaiyani, 2੅RQW]LPDW\HSDDSDW]L‫ێ‬
W\HHURQDQWDQHUL$YLQNDWKDULWHLNRYDNDD‫ێ‬ yavakaayetaiya, petakotavakaayetaiya,
yetanari. Te niyotzimaitya iroñaaka onkempivaityaaro aparonimi onkantaiya
ontzime niyoyeeri. 23੅Apiteroite nokoviro. pikinkishiretaneete. ,URRWDNHUDRLPRVKL‫ێ‬
Kameethavaitake irovayeetena niyaataita renkanari. 3੅Aririka ontzime ompaitya
nontsipatapaiyaari Cristo. Iroora pantayeteri, eero pikisavakaamentaro,
kameethaperotzimotakenari. 24੅Iro tsinampashire pinkantya, HHURSDVDJDD‫ێ‬
kantacha onkovaperotya eejatzi nañe, ari ventavaitaro. Te apantaro pinkantante:
onkantya nosaikimotantyaamiri Naaka kameethaperotatsi, te apantyaari
eerokaite. 25੅Niyotake eero nokamita, irinta. Aña iro aritatsi pinkante: Iri
osamani nosaikimoyetanaimi eerokaite, kameethaperotataitatsi irinta, MDQDDNRYDL‫ێ‬
ari onkantya nontharomentakaantyaamiri tana naaka. 4੅7HLQWDDQLDULWHSLQNDPLQ‫ێ‬
paventaanaiyaari Cristo. 26੅Tema aririka thaatziitya eeroka, aña ontzimatye
335 FILIPOS-6$7=,,7(੄2
pinkaminthaayetairi eejatzi pashineete. Aririka pinkyaaryooventakero, antarora

5੅Poshiyakotyaari tsika ikantapainta nontharomentemi impiyakerika Cristo,
Jesucristo, 6੅Pavaperori jinake irirori, WHPDWHQDWVLSHWDVKLYDLW\DDURQRxDDYHQ‫ێ‬
temaita ishintsishintsite iroisokerotyaaro takemiro iñaane Pava. 17੅Onkantavetya
ikempitarira Pava. 7੅$xDMRYDVKDDQWDQD‫ێ‬ LURYDPDDYHQWDLWHQDURQRNHPSLVDQWDNDD‫ێ‬
kero ipinkatharitzi, joshiyakotanakari yetakemi, osheki nonkimoshirete, ari
otzikataari, itzimake, LNHPSLWDNRWDSDD‫ێ‬ pinkempiyetanakyaari eerokaite,
kari ikantayeta atziriite. 8੅,NHPSLWDSDDND‫ێ‬ pinkimoshireventaiyena. Aririka
rira atziriite, te impinkatharitanai irovamaitakena, oshiyakaro nañaantare
ikempivetara. Aña shiretha ikantapainta japarayeetziro jimireyeetari isaitaitziri
irojatzi ikamantakari ipaikakoitakeri. piratsi ipomeyeetziniriri Pava. 18੅Irootake
9੅,URRWDNHRSRxDDQWDUL3DYDMLULLSHURW]LL‫ێ‬ pinkimoshireventantyaanari eejatzi
takairi Cristo, ipinkathariventaperotzi, eerokaite iroñaaka.
janaanakeri ikaratzi jovetsikayeetakeri.
10੅,NRYL3DYDPDDURLWHLULxDDSLQNDWKDSH‫ێ‬ Timoteo ipoña Epafrodito
royetaiteri Jesús, onkantavetya tsikarika 19੅Iriirikakovaintsine Avinkatharite
janta irinampiyeetyaaro, inkiteki, Jesús, DULSLxDDNHURWKDDQNLLQLQRW\DDQ‫ێ‬
kipatsikinta, eejatzi otapinaki kipatsi. temiri Timoteo. Tema aririka impiyake,
11੅Maaroite inkantayeetai: 3LQNDWKDULSH‫ێ‬ inkamantapaina tsika pikanta pisaikaiyini
rori jinatzi Jesucristo. $ULSDLWHUDLxDDSLQ‫ێ‬ janta, DULRQNDQW\DQRQNLPRVKLUHWDQ‫ێ‬
kathayeetairi Pava Ashitairi. tyaari. 20੅Tema te intzime oshiyaananeri
naaka ikempitakara Timoteo, osheki
Ikempitari ootamentotsi ikovake ineshinonkataiyemine. 21੅7]LPD‫ێ‬
kempisantzinkariite yevetacha pashine, intaani joshireyetaro
12੅Ari onkantamaityaari netakotane iriroriite opaiyetarika ikoviri, WHLURVKLUH‫ێ‬
iyekiite. 7HPDSDLUDQLQRVDLNLPRWDNHPL‫ێ‬ takotyaaro ikovakaantziri Cristo Jesús.
riranki janta, RVKHNLSLNHPSLVDQWDSLLQWD‫ێ‬ 22੅Iro kantacha, piyotaiyini eeroka
kena. Ari pinkempitanairori eejatzi kameetha ikanta isaikimotakena Timoteo,

nosaikira intaina, pantapiintairo okaratzi iri kyaaryootaintsi itsipatakana
nonkantemiri. Pinkamaiventanaiyaari noñaaventziro Kameethari Ñaantsi.
Pava jovavisaakoshireyetaimi, xDDSLQND‫ێ‬ Osheki jampitakotakena, kempivaitaka
WKDSDQWHQHULRNDUDW]LLNRYDNDD\HWDNH‫ێ‬ iriimi notomi. 23੅Iriitakera nokovakeri
miri. 13੅7HPD3DYDLULLWDNHNRYDVKLUHWD‫ێ‬ notyaantemiri janta, aririka niyotake
kaantatsiri, okanta pantapiintantarori tsika inkantaitena. 24੅Aama novakeri
kameethari. ,ULMDW]LUD3DYDDQWDNDD\HWH‫ێ‬ Avinkatharite thaankira inkantakaiyaaro,
mirone. naakara jatashitajaantemiri janta.
14੅Pantaineri Pava maaroni kameethari, 25੅Iriira netavakya notyaantaimiri iyeki
eero pikisavakaamentaro, 15੅ari onkantya Epafrodito, itzimi potyaantakenari

eero itzimanta impaitya iyakoventemine. pairani. Osheki ineshinonkatapaakena.
Tema itomi Pava pinayetatzi, SRYDVKDDQ‫ێ‬ Jimaperotatziirora ikempisantanake
tero kaariperori, NDPHHWKDSLVDLNLPR\H‫ێ‬ irirori, iriitake tsipatapiintakanari
tairi kenashivaitainchari. 3LQNHPSLWDNR‫ێ‬ nokinkithatakaantzi. 26੅Irika Epafrodito,
tyaari kitainkatakairori tsireni. osheki ipampithashiretakoyetakami,
16੅Pinkyaaryooventanairo pikemakotakero iniroite ikovake iriñaapaimi, tema
ñaantsi, iro pañaashiretantaiyaari. ML\RWDNHSLNHPDNRWDL\DNHULQLMLPDQWVL\D‫ێ‬
FILIPOS-6$7=,,7(੄2੄3 336
vaitake. 27੅Ari ikantavetaka jimantsiyatzi, Benjamín-ni, Judío-perori nonatzi,

iroovetaincha inkamemi. Iro kantacha noñaavaitzirora kameethaini iñaane
jineshinonkatakari Pava, MRYDVKLQFKD‫ێ‬ nosheninkaite, nomonkarayiro okaratzi
gairi. Tera apaniro jineshinonkatakari Ikantakaantaitane, tema Fariseo nonaveta.
irirori, aña jimatzitataikana eejatzi naaka, 6੅Noñaajaantake nokempisantaperotatziiri
WHLQNRYDNDLQDURQRPDSHURW\DQRYDVKLUH‫ێ‬ Pava, irootake nokisaneentantakariri

tziitakotyaari aririka inkamimotakena. kempisantanairiri Jesucristo. Tema
28੅,URRWDNHQRW\DDQWDQWDDPLULULWKDDQNL‫ێ‬ nothotyaavetanakityaaro nomonkarayiro
peroini janta, DULRQNDQW\DSLQNLPRVKLUH‫ێ‬ Ikantakaantaitane, te namaakitapainte
tziitantyaari aririka piñaavairi, ari aparoni. 7੅Iro kantacha maaroni iroka,
onkantya eero novashiretziitanta naaka okaratzi nasagaaventavaitakari pairani,
eejatzi. 29੅.LPRVKLUHUDSLQNDQWDYHQWDYDL‫ێ‬ WHNDWVLDSDQWDL\DDURQHLURxDDNDQL\RWDNR‫ێ‬
yaari, tema pirentzitavakaanaatya tairira Cristo. 8੅Omaperotatya, tekatsi
pikempisantairi Avinkatharite. 3LxDDSLQ‫ێ‬ apantaajatyaarone iroka niyoperotairira
kathatapiintayetairi ikaratzi oshiyariri Cristo. Novashaantanairo maaroni,
irirori. 30੅Tema ikamavetaka irirori nokempitakaantanakero jookapiintaitziro
ikamaitanakaro jantayetziro ikovakairiri kaarashi. ,URQRNRYDMDDQWDQDLULQL\RSHUR‫ێ‬
Cristo. ,VKLQHWDNRYHQWDQDNDURMDPSLWDNR‫ێ‬ tairi Avinkatharite Cristo Jesús tema
takena, te inkaminthaatziivaitya irirori, irootake kameethaperotatsiri. 9੅Iriitakera
RNHPSLYDLWDNDURHHURNDPLDPSLWDNRWH‫ێ‬ tsipashiretaanari iroñaaka. 7HQRSDQNL‫ێ‬
nami jaka. YHQWDQDDURQRPRQNDUD\HUR,NDQWDNDDQ‫ێ‬
taitane, tema te ovatampatzikashiretena.
Kovaperotajaantachari Irooma naventaanaarira iroñaaka Cristo,
3
1੅Ari okantamaitari iyekiite, LULLWDMDDQWDNHUD3DYDRYDWDPSDW]LNDVKLUH‫ێ‬
tharomenta pinkantaventaiyaari taanari. 10੅Iroora nokovaperotanairi
Avinkatharite. Tema eero nosamaro niyoperotairi Cristo, tema iriitake
QDDNDQDSLLSLLWHPLURRNDUDW]LQRVDQNLQD‫ێ‬ ashitaarori ishintsinka ipiriintaara
takemiri pairani. Iro kameethatatsi ikamavetaka. $ULRQNDQW\DQRQNHPSLWD‫ێ‬
onkantya piyoperotantyaari. NRWDQW\DDULULWVLNDLNDQWDLNHPDDQWVLWDNR‫ێ‬
2੅2QW]LPDW\HSDDPDL\DDULPDQLQWDQH‫ێ‬ ventantaka, WVLNDLNDQWDHHMDW]LLNDPLPR‫ێ‬
riite kempitakariri otsitzi, NDDULSHURVKLUH‫ێ‬ tantake, 11੅irootake iroviriintantaiyaanari
riite, kovatsiri intomeshitaanitakaiyaami. naaka aririka nonkamavetakya.
3੅Tema tomeshitaaniperori anayetai 12੅Tekeraatara nothotyaataitero
aakaite, LQDPSLVKLUH\HWDQWDLUD7DVRUHQ‫ێ‬ nokantayetakemiri, tekeramintha

tsinkantsi, jiyotakaayetairo tsika ankantya noñeero nonkameethashireperote. Iro
añaapinkathayetairi Pava. (HURDYHQWDD‫ێ‬ NDQWDFKDHHNHURQL\DDWDW\HQRQNRNRYD‫ێ‬
shirevaitashitaro añaayetziri avathaki, tero irojatzi nothotyaaperotantakyaarori,
aña iro antharomentaventya jashiyetaira tema niyotzi iri etapaintarori Cristo Jesús
Cristo Jesús. 4੅$ULRQNDQWHPLRYDYLVDDNR‫ێ‬ jovavisaakoshiretaana. 13੅Iyekiite, tera
shiretaimi añaayetziri avathaki, QRPDYDL‫ێ‬ nonkantatye naaka: Nomatataikero
takeromi naaka nanaakotantemi. 5੅Tema nothotyaakero nonkameethashireperote.
pairani ovakera notzimapaakeranki, Aña jiroka nokantanaa: Maisanta
okaratzi 8 kitaite nomaakotapaake, ari novanairo nantayetakeri pairani te
itomeshitaanitakenari. Naakatake noshiretakotaaro, LQWDDQLQRSDPSLWKDVKL‫ێ‬
Israel-mirinkaite, icharinetanakari retakotaro onkarate noñaayetairi apaata,
337 FILIPOS-6$7=,,7(੄3੄4
14੅ari onkantya noyiishitantantyaari, pinayetatzi, osheki nokovake

irojatzi noñaantaiyaarori apaata noñaapaimi. (HURND\HWDNHRLPRVKLUHQND‫ێ‬
impinayetairi Pava ikaimashireyetaira nari, eerokatake kantakaanterone
intsipashiretai Cristo Jesús.੆* 15੅,URNDSD‫ێ‬ impinataitantyaanari apaata, RQNHPSL‫ێ‬
yeeni nokantayetakemiri, ontzimatye vaityaaromi namathaire pinatyeemi.
oshiretakotyaaro maaroiteni akaratzi 2੅Nonkantemiro Evodia eejatzi Síntique:
antakishireyetaira. 7HULNDSRVKLUHWDNR‫ێ‬ 2QW]LPDW\HDULSHURWDYDNDJDL\DDYHQWDD‫ێ‬

tyaaro, 3DYDRxDDNHPLURQHSLQNHPSLWD‫ێ‬ shiretaarira Avinkatharite. 3੅Nonkantemi
kotantaiyaanari. 16੅Iro kantacha, RQW]LPD‫ێ‬ eejatzi eeroka notsipaminthare, SLQNDPL‫ێ‬
W\HDQN\DDU\RRYHQWDLURDQWD\HWDQW\DD‫ێ‬ QDLURLURNDDSLWHNDWVLQDQHDULSHURWDYD‫ێ‬
rori okaratzi ayotakotajaantakeri. kaantaiyaari. Tema ari okaratakenaranki
17੅Iyekiite, ontzimatye pinkempitaiyaana natsipeventaro Kameethari Ñaantsi
naaka. Ontzimatye eejatzi pamenayetairi noñaaventziro, ari otsipatakari Clemente
pashine aririka joshiyakotaanaro naaka LSRxDSDVKLQHSD\HHQLLNDUDW]LWVLSD\HWD‫ێ‬
tsika nokanta piñaayetakena. 18੅Tema kanari pairani. Tema maaroni irikaite,
DULWDNHUDQNLQDSLLSLLWDNHPLURQRxDDYHQ‫ێ‬ osankinatakoyetaka irañaashireyetai
tzimiro, irojatzi napiitemiri iroñaaka apaata.
nirayimankakiini nonkantemi: Tzimatsi 4੅Kimoshirera pinkantaventapiintaiyaari
osheki saikimotakemiri janta itzimi Avinkatharite. Napiitavakemiro:

kisaneentziriri ikaratzi ñaaventakotzirori ¡Pinkimoshiretapiintaiyeni! 5੅Ontzimatye
tsika okanta ipaikakoyeetakeri Cristo. iriyoyetaimi maaroiteni neshinonkataneri
19੅,URRWDLQWVLUDLULxDD\HWHURLUDSHUR\HH‫ێ‬ pinayetai. Tema aritake piyimataka
tairi. Itharomentashivaitakaro okaratzi Avinkatharite. 6੅(HURRNDQW]LPRVKLUHYDL‫ێ‬
jovayetari ikempitakaantakero iroomi tami, aña piñaañaatapiintairi Pava
ivavanetyaami. 2VKHNLLNDQWDNDDSHURYHQ‫ێ‬ pinkovakoyeteri kovityiimotamiri.
takaro okaratzi jantayetakeri, WHLPSDVKL‫ێ‬ Pimpaasoonketapiintairi eejatzi. 7੅Ari
ventakotyaaro. ,URLSDPSLWKDVKLUHWDNRYDL‫ێ‬ RQNDQW\DSLxDDQW\DDURULLVDLNDNDD\H‫ێ‬
tashitapiintaka osavisato. 20੅Irooma taimi kameetha Pava, kameethapero
aakaite, LURDNRYDSHURWDQDLDQDPSLWDL‫ێ‬ onatziira iroka, anayiro okaratzi
yaaro isaikinta Pava. Oyaaneenta akanta akinkishireyetari aakaite. Tema iroka,
impiye Ovavisaakotantaneri Avinkatharite saikaantsi kameetha, LURLQLPRVKLUHWDNDL‫ێ‬
Jesucristo, 21੅WVLNDLW]LPLSDVKLQH\HWDNDD‫ێ‬ mine, eero okantzimoshirevaitantami
paineri avathaki akaamanevaitzi, ari tema itsipashiretaatyaami Cristo Jesús.
ankempitakotaiyaari tsika ikanta irirori
otzimi irovaneenkaro. $ULWDNHLULPDWD‫ێ‬ Poshiretapiintaiyaaro kameethari
pairo, RW]LPLPRW]LULLVKLQWVLQNDLSLQNDWKD‫ێ‬ 8੅Jiroka
nonkantemiri iyekiite. 3RVKLUH‫ێ‬
riventantarori maaroni opaiyetarika. tapiintaiyaaro kyaaryoori, xDDSLQNDWKDQ‫ێ‬
kantsi, tampatzikashirenkantsi,
Pinkimoshireventapiintairi Avinkatharite kiteshirenkantsi, onimotankantsi,
4
1੅Iyekiite,
nokovataike naaka ookimotankantsi, kameethashirenkantsi,
poisokerotanaiyaari eerokaite tharomentankantsi. 9੅Pantanairo okaratzi
Avinkatharite. Tema netakotane piyoyetakeri, okaratzi nokamantakemiri.
*¬3.14: Kantakotachari jaka “noyiishitantyaari,” ikantaranki aparoni atziri oyiishitantatsiri ishiya

tsika ipiyota amenaminthatziriri, ipayeetziri ovinaro joyiishitantake.
FILIPOS-6$7=,,7(੄4 338
3LxDDQWD\HW\DDURRNDUDW]LQL\RWDD\HWDNH‫ێ‬ nari pipashitanari. 16੅Ari pikempitaakero

miri, RNDUDW]LNDPHHWKDULSLxDDNRWDNH‫ێ‬ eejatzi nosaikantakari Tesalónica-ki,
nari naaka nantayetakeri. Aririka SDSLLSLLWDNHURSLSDNDDQWDNHQDSLSDVKLWD‫ێ‬
pantayetanairo iroka, ari inimovaitakemi nari, LULQDDQWDNDULRNDUDW]LNRYLW\LLPR‫ێ‬
isaikakaimi Pava. tapiintakenari. 17੅7HUDLQWDDQLQRVKLUH‫ێ‬
tyaaro naaka pimpashitapiintyaanaro
Ipashitantari Filipos-satzi irashi Pablo kovityiimotanari, QRNRYDW]LLUDSDQWD\H‫ێ‬
10੅,QLURLWHLNLPRVKLUHWDNDDNHQD$YLQND‫ێ‬ tanairo eerokaite kameethari, inkene
tharite, QRxDDNHURSDSLLWDLURSLQHVKLQRQ‫ێ‬ impashiitaiyaami apaata eeroka.
kataana. Niyotzi naaka te pimaisantana, 18੅$ULWDNHQDDNHURPDDURQLSLSDNDDQWDNH‫ێ‬
aña iro kantakaantzirori te ontzime tsika nari, ipapaakenaro Epafrodito, RVKHNLW]L‫ێ‬

pinkenakairo pineshinonkatantyaanari. motapaakena tekatsi kovityiimotenane.
11੅Tera iro nonkantantyaari, noñaatziiro Okaratzi pantakeri osheki ookimotakari
nokovityaaneentavaitzi. Aña nametakaro Pava, okempitzimovaitakari aparoni
nokimoshirevaitzi onkantavetakya tekatsi kasankainkari. Okempivaitakaro eejatzi
tzimimotenane. 12੅Niyotakero tsika ookimotari aririka impomeyeeteneri
RNDQWDYDLWDDULULNDDQNRYLW\DDQHHQWD‫ێ‬ piratsi. 19੅Iriira Pava payetemine
vaite, aririka ontzimimoyetai osheki. onkarate kovityiimoyetyaamine eeroka,
Nothotyaakero nametakaro maaroni, tema otzimimotziitziri irovaneenkaro
aririka novatziitya, DULULNDQRQWDVKDD‫ێ‬ Cristo Jesús. 20੅¡Ankantaityaanira
neentavaite. 1DPHWDNDURDULULNDRQW]LPL‫ێ‬ añaapinkathatairi Ashitairi Pava! Ari
motena osheki, nametaro eejatzi onkantyaari.
QRxDDVKLYDLWDURWHNDWVLULNDW]LPLPRWH‫ێ‬
nane. 13੅Ari onkantake nonkitsirinkero Ovekaraantarori ovethataantsi
maaroni opaiyetakarika, tema iri Cristo 21੅3RYHWKDW\DDQDULMDQWDLWDVRUHQWVLWD‫ێ‬
aavyaashiretakaanarori iroñaaka. kaane Cristo Jesús. Jovethayetzitami

14੅Iro kantacha, osheki okameethatake iyekiite ikaratzi tsipatakanari naaka jaka.
okaratzi pipashitakanari, WHPDSL\RWDL\D‫ێ‬ 22੅-RYHWKD\HW]LWDPLHHMDW]LLWDVRUHQWVLWD‫ێ‬
NHQLW]LPDWVLRVKHNLSRPHUHQWVLW]LPRWD‫ێ‬ kaitane jaka, iri ovethatajaantamiri

kanari. 15੅Pairani nokenantanakari ikaratzi saikavankotziriri Pinkathari
Macedonia-ki, netantanakarori César.
noñaaventziro Kameethari Ñaantsi, 23੅Onkamintha ineshinonkatziitaimi
tekatsira neshinonkatyaanane, intaani Avinkatharite Jesucristo. Ari

eerokaite Filipos-satziite, SLSDNDDQWDNH‫ێ‬ onkantyaari.
COLOSAS-SATZIITE
Netakotanera jinatzi Epafras, LULRLVRNHUR‫ێ‬

Ovethataantsi takariri Cristo jantavaitziniri. 8੅Irijatzira
1
1੅Naaka Pablo otyaantzimiro iroka kamantapaakenari osheki petakoyetanta
osankinarentsi. 7HPDLURW\DDQWDMD‫ێ‬ ikantakaakami tasorenkantsi.
nore Jesucristo nonatzi, irootake 9੅Tema ovakera nokemakoventavakemi
ikovakeri Pava. Iri notsipata iyeki tsika pikantana, ari nokantapiintanakitya

Timoteo nosankinatzimiro. 2੅Eeroka QDPDQDNR\HW]LPLRQNDQW\DSLQNHPDWKD‫ێ‬
QRVDQNLQD\HW]LQLSLNDUDW]LLWDVRUHQWVLWD‫ێ‬ tantyaarori ikoviri Pava. Iyotaneshire
kaitaimi janta Colosas-ki, tema eerokaite pinkantayetaiya. 10੅Namanakotzimi eejatzi
L\HNLLWHRLVRNHURWDQDNDUL&ULVWRSLNHPSL‫ێ‬ pantapiintantyaarori ookimotariri
santanairi. 2NDPLQWKDLQHVKLQRQNDWDL‫ێ‬ Avinkatharite, tema irootake ikoviri
yaami Ashitairi Pava, kameetha pantaineri, iroora piyaatakaantyaarori
isaikakaayeetaimi, ari inkempitzityaamiri piyoperotanairi Pava. 11੅Namanakotzimi
eejatzi Avinkatharite Jesucristo. onkantya otapishiretantyaamiri
ishintsinka. Iro kyaaryooventakaimine
Jamani Pablo onkantya irovaneenkaro, intsinampashireventakaimi
iriyotanetantyaari kempisantzinkariite eejatzi. 12੅$ULRQNDQW\DSLQWKDURPHQWDQ‫ێ‬
3੅Ari nokantapiintatya noñaañaatziri tyaari pimpaasoonkeyetairi Ashitairi.
Pava Ashitariri Avinkatharite Jesucristo, Tema iriitake kantakaarori okanta
nokantziri: Paasoonke Pava. 4੅Irootake añaantaarori jashiyetai, DQLQWDDSLLQWDL‫ێ‬
nopaasoonketantariri, WHPDQRNHPDNR‫ێ‬ yaaro okaratzi ikashiyakaayetakairi
YHQWDNHPLWVLNDSLNDQWDSDYHQWDDVKLUHWD‫ێ‬ ikitainkatakotairi itasorentsitakaane.
naari Jesucristo, etakotane pikantanairi 13੅Tema pairani kempivaitaka asaikatyeemi
itasorentsitakaane, 5੅okantakaakami otsirenikitzi. ,URNDQWDFKDMRYDYLVDDNRVKL‫ێ‬

pikempisantanairo kyaaryoori retai Pava, ipinkathariventayetai iroñaaka
Kameethari Ñaantsi, piyotanairo tzimatsi iretakotane Itomi, 14੅LW]LPLNDSDWKDLQNDW]L‫ێ‬
poyaakoneentari inkitekinta. 6੅Okaratzi mentakairi. 2NHPSLYDLWDNDURLPSLQDNR‫ێ‬
pikemakeri eerokaite, jatakotake maaroni ventatyeemi itsiparyaakoventayetaira, ari
nampitsiiteki. Ikempisantayetanai eejatzi okanta ipeyakotantairori ayaariperonka.
pashinesatzi atziriite. Ikempitakami
Ikamimentaira Cristo ari
eerokaite ovakera pikemavakero ñaantsi,
jariperoyetairi Pava
SLNHPDWKDWDQDNHURRPDSHURLNDPLQWKDD‫ێ‬
yetaimi Pava. 7੅Tema iriitake iyeki 15੅Tera inkoñaanete Pava, iro kantacha
Epafras iyotaakemirori pairani janta. joñaakantapainta iponkitzitajaantanakari
339
COLOSAS-6$7=,,7(੄1੄2 340
Itomi, W]LPLWDFKDULWHNHUDPLQWKDLURYHWVL‫ێ‬ nomonkaratatziiro ikemaantsitakaitakari

kayeetero tzimayetatsiri iroñaaka. 16੅Iriira Cristo. Iriira nokemaantsitakoventa
Itomi ovetsikakaantakero tzimayetatsiri kempisantzinkariite, LW]LPLNHPSLWDQDD‫ێ‬
inkiteki eejatzi kipatsiki. Jovetsikake rori iroorikami ivatha Jesucristo. 25੅Iro
okiyetari, ipoña kaari koñaayetatsine. nantavaire naaka nomonkarayetairo,
Jovetsikayetakeri maaroni maninkariite tema iri Pava kantakenari: 3LxDDYHQWDL‫ێ‬
pinkathariventzirori tsikarika opaiyeta. neri atziriite noñaane, ontzimatye
Iriitakera jovetsikakaayeetake maaroni pothotyeero maaroni. 26੅7HNDWVLL\RWDDMD‫ێ‬
onkantya irashitantyaarori irirori. 17੅Iri tatsine pairani opaita iranteri Pava,
etajaantanakaro Cristo itzimi pairani. irojatzi okantzimaita iroñaaka. Iro
Irijatzi kantakaarori iroñaaka kaari NDQWDFKDDDNDLWHLSDL\HHWDLUD´LWDVRUHQ‫ێ‬
RQDVKL\HWDQWDDRNDUDW]LMRYHWVLND\HWD‫ێ‬ tsitakaane,” jiyotakaayetairo. 27੅Tema iro
keri. 18੅Irijatzi Cristo akempitakaanta ikovakeri Pava ayoyetairo. Jiroka
iriimi aitotyaami akempisantzinkaritaira. jiyotakairi: Ineshinonkayetaimi eerokaite
Irooma aakaite ivatha anayetaimi. te nosheninkavetami, itsipashiretaami
Iriitake etakaantaarori ipiriintaa Cristo. Iro poyaakoneentantaarori
ikamavetaka. ,URRWDNHLUHWDSLLQWDLWDQ‫ێ‬ piñeero irovaneenkaro. 28੅Irootakera
tyaariri iñaapinkathayeetairi iroñaaka. noñaaventantaariri naaka Cristo.
19੅7HPDLULLWDNHUD,WRPLLNRYDSHURWDMDDQ‫ێ‬ Nokantayetziri atziriite: “Aritapaake
take Ashitairi irinampishireperotantyaari pikaariperoshirevaitake.” Niyotaayetairi
ipavatzira irirori. 20੅,ULLWDNHNDPLPRWD\H‫ێ‬ kameethaperoini, okempivaitakaro
tairi, NDSDWKDLQNDLNDQWDSDLQWDLSDLNDNR‫ێ‬ naayetaatyeerimi Pavakinta, nonkantairi
yeetakeri. Aripaitera jariperoyetai, Pava: Jirika kempisantairiri Cristo,
onkantavetakya tsika asaike kipatsiki, iriiyetake othotyaakerori. 29੅Irootake
terika, inkiteki. noñaashintsiventakotantariri iroñaaka.
21੅Pairani kisaneenta poviri Pava, te 7HPDLVKLQWVLQND&ULVWRDDY\DDVKLUHWD‫ێ‬
poshiretakotyaaro ikovakaayetzimiri, iro kaakenarori nantayetantakarori maaroni.
2
pantapiintashitaka kaariperori. Iro 1੅Tema nokovatzi piyoyetai iniroite
kantacha Pava, jariperoyetaimi. 22੅Tema noñaashintsiventakami, eejatzi

atziriperori jinapaintzi Jesucristo, iro Laodicea-satzi ikaratzi kempisantairiri
aritantakari ikamimoyetakai maaroni. Cristo, noñaashintsiventakari. Ari
Iriitake aayetaine Pavakinta, inkantapairi: nokempitaakeri maaroiteni kaari
Jirikatake, notasorentsitakaane, NLWHVKLUH‫ێ‬ ñaavorotaajatenane. 2੅,URQRxDDVKLQWVL‫ێ‬
pero ikantayetaa, WHNDWVLUDNDQWDNRYDLWDL‫ێ‬ YHQWDQWDPLULRQNDQW\DSLQWKDURPHQWDVKL‫ێ‬
rine. 23੅Arira onkantyaari, DULULNDSRLVRNH‫ێ‬ retantyaari, petakotavakaantyaari,
rotanakyaaro paventaashiretyaari. Tema piyotaneperokitantyaari, SLQNHPDWKDWDQ‫ێ‬
pairani ovakera pikemavakero Kameethari tyaarori irantayetairi Ashitairi Pava tera
Ñaantsi, SL\RWDQDNHW]LPDWVLSR\DDNR‫ێ‬ jiyotakoveetari pairani Cristo. 3੅Tema
neentari. Ithonka ikemakoyeetanakeri LULLWDNH&ULVWRNDQWDNDDURULLQNHPDWKDWD‫ێ‬
maaroni nampitsiiteki. Irojatzira, naaka kaantairo kaari jiyotakoveetari, RNHPSL‫ێ‬
Pablo, ikinkithatakaayeetakenari eejatzi. vaitakaro aparoni ashaararontsi otzimi
jomanayeevetari. 4੅Nokamantzitamiro
Jiyotaayetziri Pablo pashinesatzi atziri iroñaaka iroka, HHURSLxDDQWDURLUDPDWD‫ێ‬
24੅Iniroite
nokimoshiretzi iroñaaka viyeetemi. 5੅Okantaveta te nosaikimotemi
noñiiro nokemaantsitakoventami. Tema pinampiki, LURNDQWDFKDQRPSDPSLWKD‫ێ‬
341 COLOSAS-6$7=,,7(੄2
shiretakotapiintakemi kempivaitaka ari iroñaaka Pava tsika itzimi ashitaro

ankaratajaantemi asaike janta pinampiki. ishintsinka ovañagaimiri. 13੅Pairani
,URQRNLPRVKLUHSHURWDQWDNDULQRNHPDNR‫ێ‬ eerokaite, NHPSLYDLWDNDSLQNDPD\HWD‫ێ‬
ventakemi aripero pikantavakaanaa, tyeemi okantakaantziro piyaariperonka.
oisokero povanairi Cristo paventaanaari. Iro kantacha Pava jineshinonkataami,
6੅7HPDWVLNDSLNDQWDSLNHPSLVDQWDQD‫ێ‬ okantavetaka te pintomeshitaaniyetya.
keri pairani Avinkatharite Jesucristo, Tema jovañagairi Cristo, DULLNHPSL\HWDL‫ێ‬
eekero piyaatatye pintsipashiretyaari. miri eeroka jovaxDDVKLUHWDLPLLSH\DNR\H‫ێ‬
7੅Oisokero povaperotanakeri petanakari taimiro piyaariperonka. 14੅Tema pairani
pikempisantziri, pinkempitakotyaari osheki ikovaveta nosheninkapayeeni
parithatatsiri kameethaini, SLQNHPSLWDNR‫ێ‬ irimonkarayeteromi Ikantakaantaitane,
tyaaro eejatzi pankotsi jovetsikayeetziro, temaita irimonkarayero. Irootake
tema irootake jiyotakaayeetakemiri. irovasankitaantavetyaarimi Pava. Tema
Pimpaasoonketapiintairi Pava. NHPSLYDLWDND3DYDLURVDQNLQDWDNRWDW\HH‫ێ‬
romi ayaariperonka. ,NDQWDLSDLNDNR\HWD‫ێ‬
Isaikaperoshiretantaami Cristo kerira Jesucristo, DULDVKLU\DDNDULMRVDQNL‫ێ‬
8੅Pinkyaaryoote, tzimatsira kovatsiri natakovetakai Pava, kempivaitaka arimi
iramatavitemi, paamaventya. -LPRQND‫ێ‬ intsipatanakyaaromi ipaikakoyeetakerira
raakaashitamirokari okaratzi jiyoyetziri, Cristo. 15੅Aripaitera joitsinampaayetakeri
jiyotaayetziriri pairani ivaisatziite, iro pinkathariventashivetachari, tera
jameyeetapiintari jaka kipatsiki. Tema ontzimimotanairi ishintsinka irirori. Te
kaari irashi Cristo. 9੅Tema Pava, iri irantero iromananekiini irokapayeeni,
othotyaaperotzirori inampivathatantari joñaakantaperotakero onkantya
Jesucristo. 10੅Irijatzi othotyaaperotziro iriyotakoyeetantyaarori.
inampishiretantakami eerokaite, tema 16੅Te arite pinkantakotavakaiyaaro
paventaashiretanaari Pava. 3LQNDWKDULSH‫ێ‬ ovaritentsi, eejatzi jimireyeetari. Te arite

rori jinatzi irirori, janayiri ikaratzi HHMDW]LSLQNDQWDNRWDYDNDL\DDURMRLPRVKL‫ێ‬
pinkathariyevetachari. 11੅7HPDSDYHQWDD‫ێ‬ renkayetari nosheninka, okempitatya
shiretanaarira Pava, kempivaitanaa osarentsi, ovakeracheeri kashiri, kitaite
pintomeshitaanitatyeeyaami. Tera jimakoryaantaitari. 17੅Tema maaroni
koñaaro pintomeshitaanitya, iroora LPRQNDUD\HW]LULSDLUDQLQRVKHQLQNDSD‫ێ‬
RVKL\DNDDYHQWDFKDMRYDVKDDQWDNDD\HWDL‫ێ‬ yeeni, iroovaitake okanta aamparentsi.
miro Jesucristo piyaariperoshirenka, Kantakotachari jaka iriitakera Cristo.੆*
jovañaashireyetaimi eejatzi. 2NHPSLYDL‫ێ‬ 18੅3DDPDYHQW\DDULNRYD\HWDWVLQHLxDDYHQ‫ێ‬
tanakaro intomeshitaanitatyeemimi. tayetemi, ikovatzi poshiyakoyetaiyaari

12੅Tema poviinkaayetakara pairani, tsika ikantayetara iriroriite. Irootake
pikempitatyaarira Cristo Jesús tsika ikantantayetamiri: ´7KDPHDQWVLQDPSD‫ێ‬
ikanta ikamavetapainta irirori. ,URRYDLWD‫ێ‬ shireyetai, RQNDQW\DDxDDSLQNDWKD\HWDQ‫ێ‬
nake arimi pinkaratakerimi pinkitatya, tyaariri maninkariite.” Iro kantacha
ikitaveetakari irirori. Ipoña pañagai, temaita iñaavoroteri maninkariite,
jañagaira irirori. Tema paventaanaari LQWDDQLMDDNRYHQWDURLSDPSLWKDVKLUHWDNR‫ێ‬
*¬2.17: Tema aparoni aamparentsi te onkoñaavaitashitya. Aririka añeero, ayotzi tzimatsi

ashitarori iraampare. Ari okempitari eejatzi okaratzi imonkarayeetakeri pairani, aamparera
onayetake okaratzi jantzimoyetairi Cristo.
COLOSAS-6$7=,,7(੄2੄3 342
vaitaro inevetashiyetari irirori, NDQWDNDD‫ێ‬ maaroite, ovaneenkaki ankantaiya

pero ikantaventayetaro. 19੅7HLURYLWKDDMD‫ێ‬ antsipatapaiyaari.
tyaari irikaite itzimi aitotanaari aakaite.
Irika aitotaari, iriitake tharomentakaarori Te apantyaaro apiiyetairo
okimotayetzi avatha, LURMDW]LRYLWKDDYD‫ێ‬ antayevetakari pairani
kaantayetari. 7HPD3DYDNDQWDNDDND‫ێ‬ 5੅7HDSDQW\DDURSDSLLWDLURSDQWD\HYHWD‫ێ‬
rori.੆* kari pairani. Pinkempitaiyaari kaminkari,

20੅Aparoni kaminkari tekatsi irante, te irantayetairo kaariperori. Te arite
HHURRNDQW]LLULPRQNDUD\HWHURLW]LWD\HH‫ێ‬ pimayempitanai, pinkaariperoshireyete,
tari. Arira pikempiyetanaari eerokaite pinkamaaroshireyete, pineveshirevaitya,
pitsipashiretanaari Cristo, NHPSLWDMDDQ‫ێ‬ pinevevaityaari kireeki. Tema aririka
taka pinkamatyeemi. Te onkovajaantya pinevevaitakyaari, DULWDNHSLYDYDQHWDQD‫ێ‬
pimonkarayetairo okaratzi itziyeetari. kyaari. 6੅Irootakera jantapiintayetakeri
¿Opaitama pamenaashivaitantari atziriite, iro irovasankitaaventairiri
pantayetziro ikantayetziri atziriite? apaata Pava. 7੅Ari pikantayevetakari
21੅Ikantzimi: Eero povayetaro iroka, eero eejatzi pairani eerokaite, pamekivetakaro.
pantayetziro iroka, eero poirikayetziro 8੅Iro kantacha, RQW]LPDW\HSRYDVKDDQWD‫ێ‬
iroka. 22੅Aña jiyotaashivaiyeetakamiro yetairo eejatzi irokapayeeni, RNHPSLWD‫ێ‬

Ikantakaantaitane. Tema aririka oyaaro tya: Pikisavakaavaita, SLxDDNDWVLPDWDYD‫ێ‬
tsika ompaitya, eerora añiiro tsika kaavaita, pikemaantsitavakaavaita,
onkantai, ari othonkari. 23੅Tema aririka pikantzimatavakaavaita, SLNDYL\DYDNDD‫ێ‬
antziventavaitya, DxDDMDDQW]LDVKLQRQNDD‫ێ‬ vaita, 9੅pamatavivaitantzi eejatzi. Tema
ventatyaari Pava akempisantanairi. DULWDNHSRYDVKDDQWD\HWDLURWVLNDSLNDQWD‫ێ‬
Temaita, amenaashivaita iroka, tema te yevetara pairani. 10੅Kameethashire
RYDVKDDQWDNDDQWHURDQHYHWDVKLYDLWDSLLQ‫ێ‬ pikantayetaa iroñaaka, tema iri Pava
tari. ovameethashiretaimi, pinkempitaiyaari
3
1੅Aritake añagai Cristo, LVDLNLPRWD‫ێ‬ ikantara irirori, WHPDLULLWDNHRYHWVLNDNH‫ێ‬
pairi Pava irakojanoriki, DULLNDUDWD‫ێ‬ miri pairani. ,URRWDNHSL\RSHURWDQWDL\DD‫ێ‬
pairi ipinkathariventantzi. $ULSLNDQWD\H‫ێ‬ riri iroñaaka. 11੅Ithonka inampishiretantai
tanaari eerokaite pitsipashiretaari Cristo, Cristo maaroiteni, ikempitatya: Griego,
avisakoshireyetaimi. Pinkovapiintairo Judío, totameshitaari, kaaririka
jashitari irirori. 2੅(HURSLSDPSLWKDVKLUHWD‫ێ‬ totameshitaari, pashinesatzitatsiri,
koyetaaro osavisato, DxDLURSLPSDPSL‫ێ‬ sheninkatantaneri, kaari iyovaitaneri,
thashiretakoyete inkitesato. 3੅.HPSLYDL‫ێ‬ pimantaari, maaroni.
taka iroñaaka pinkamayetatyeerikami, 12੅Ineshinonkatane Pava pinayetzi,
WHPDSLVDLNLPRVKLUHWDLUL3DYDSLWVLSDVKL‫ێ‬ irootake jiyoshiitantayetaamiri

retaari Cristo, okantavetaka iroka kaari onantyaari irashiperotaiyaami. Ikovi
koñaaroini. 4੅Iro kantacha, aririka iroñaaka pintasorentsishireperoyetai.
impiyake Cristo, aripaitera irovañaayetai Pineshinonkayetantya, pinethaantanete,
*¬2.19: Jiroka oshiyakaaventachari jaka: Te iriyotaajate iriira Cristo jevayetairi aaka,

ikempivaitakaro iriimi aito. Irooma aakaite akempitakaro iroorikami ivatha. Tema aririka
antharomentya ankimotate avathaki, maaronira avatha otharomenta okimotayetzi, kameetha
okanta ovithaavakaayeta, irojatzi antarivathayetantakyaari. Irootakera aito jevatakaantatsiri
okanta otharomentantari okimotayetzi kameetha avatha. Ari ikempitzitari eejatzi Cristo, iriira
jevayetanairiri kempisantzinkariite, irojatzi irantarishireperotantakyaari kameethaperoini.
343 COLOSAS-6$7=,,7(੄3੄4
tsinampashire pinkantya, HHURSLVDPDYDL‫ێ‬ 3LQNHPSLWDNDDQWDQDNHURLULLPLRPSHUD‫ێ‬

tanta. 13੅Amave pinkantavakaayetanaiya, tyaamine Avinkatharite Jesucristo,
pimpeyakoteri ovaariperoshirevaitzimiri. kaarira atziri omperataajatyaamine.
Tema aritake ipeyakotaimiro eeroka 24੅Aritake piyotaiyakeni eerokaite,
Cristo piyaariperonka. Irootake Avinkatharite pinayetaimiri apaata. Tema

pimatanairi eejatzi eeroka. 14੅Iroora iri Cristo omperatapiintayetaamiri
NRYDMDDQWDFKDULLURxDDNDSHWDNRWDYDNDD‫ێ‬ iroñaaka. 25੅,ULLPDLNDUDW]LDQWD\HWDSLLQWD‫ێ‬
yetanaiya, RQDMDDQWDQW\DDULSDULSHURWD‫ێ‬ nairori kaariperori, irovasankitaayeetairi
vakaanaiya. 15੅Tema aparoni akantanaa irirori. Tema Pava, tekatsi iramaakinete
akempiyetaaro aakami ivatha Cristo, iro irirori.
4
añaantyaarori kameetha asaikayetanai, 1੅Otzikatantaneriite, paakameethateri
ariperotavakaanaiya. Ontzimatye potzikataneete, WDPSDW]LNDSLQNDQWD‫ێ‬

ampaasoonkeyetairi Pava. 16੅3RVKLUHWD‫ێ‬ ventyaari. Pinkinkishiretero, tzimatsira
piintanaiyaaro pikemakoyetakeriri Cristo. eeroka inkiteki ipaita Omperatamiri.
Jiroka piyotanetantyaari onkantya 2੅Piñaañaatapiintayete, aamaventashire
piyotaavakaantaperotyaari: Ontzimatye pinkantya piñaañaate pimpaasoonkete.

pamampaayetanaiyaaro onkarate 3੅Piñaañaatakotzityaana naaka, onkantya
iriyotakaayetemiri Tasorentsinkantsi, LVKLQHWDQWD\HHW\DDQDURULQRxDDYHQWDNR‫ێ‬

pimpanthaayetairo Salmo, SLPSDDVRRQ‫ێ‬ tanairo kaari jiyotakoveeta pairani. Tema
ketairi Pava. $ULRQNDQW\DSLQWKDURPHQ‫ێ‬ irootake jominkyaaventaitakenari.
tashiretavakaantyaari. 17੅$ULSLQNHPSL‫ێ‬ 4੅PiñaaxDDWDNRWHQDRQNDQW\DQRPDWDQ‫ێ‬
tyaari ontzimerika pantayeteri, ompaitya tyaarori noñaaventero kameethaperoini,

piñaavaiteri, SLPSDLU\DDSLLQWDLUL$YLQND‫ێ‬ iro inkemathayeetantyaarori.
tharite Jesucristo, pimpaasoonketeri 5੅Ontzimatyeera pisaikayete kameetha
Ashitairi Pava. pisaikimoyetzirira kaari kempisantatsine.

Piyotayeri, eero pikempiyavaitashitari.
Antayetairi akempisantayetai 6੅Kameetha ookimoyetyaari onkarate
18੅Iinantaitari,piñaapinkathatairi piñaaventeneriri, SRVKLQLRQNDQW]LPR‫ێ‬
piimeete, tema iro pantayetanairi tyaari. Ontzimatye piyotayete tsika
pikempisantairi Avinkatharite. 19੅,LPHQ‫ێ‬ SLQNDQWHSDND\HWHULDULULNDLURVDPSL\H‫ێ‬
taitari, petakoyetaiyaaro piinaite, eero temi.
piñaakatsimavaitaro. 20੅Itomiitari,
pinkempisantairi ashitamiri, tema Overaantarori ovethataantsi
irootake ookimotariri Avinkatharite. 7੅Aririkairareetakya iyeki Tíquico
21੅Ashitaaniri, WHDULWHSLQNLVDNDDYDLWDVKL‫ێ‬ pinampiki, iriitake kamantapaakemine
tyaari povaiyane, ari onkantya eero tsika nokanta nosaikaiyini jaka. Tema
okantzimoneentavaitantari. 22੅2PSHUD‫ێ‬ irika iyeki, iriitake ampitakoperotakenari
taari, SLQNHPSLVDQWHULRNDUDW]LLQNDQWH‫ێ‬ jaka nantavaitziniri Avinkatharite. 8੅Iro
miri omperatamiri jaka kipatsiki. Eero notyaantantyaariri iriñeemi tsika
povakoventashivaita pantavaite aririka pikantaiyani eerokaite janta, LQNDPDQWH‫ێ‬
LUDPHQHPLRQNDQW\DSLQLPRWDNDDQW\DD‫ێ‬ miro tsika nokantaiyani jaka. Ari
riri, aña kameetha pantavaitapiintaineri, RQNDQW\DSLxDDQW\DDURULSLQWKDURPHQWD‫ێ‬
tema piñaapinkathataatziiri eeroka Pava. shiretaiyeni. 9੅Ari notyaantemiri eejatzi
23੅$ULSLQNHPSLWDLURULPDDURQLSDQWD\HWD‫ێ‬ iyeki Onésimo intsipatanakyaari Tíquico.
nairi kameetha pishirethaventyaaro. Tema irika Onésimo iriitake poñeenchari
COLOSAS-6$7=,,7(੄4 344
pairani pinampiki. Kyaaryoo ipampithashiretakoyetakami. Ari

javentaanakari irirori Avinkatharite, ikempitzitakariri eejatzi Laodicea-satzi,
netakotziitane jinatzi. Apitera inkarate eejatzi Hierápolis-satziite. 14੅Jovethatami
NDPDQWDSDDNHPLQHULRNDUDW]LQDQWD\HWD‫ێ‬ eejatzi Lucas aaventantaneri. Irijatzi
keri jaka. netakotane. Jovethatzitami eejatzi
10੅$ULUDLWVLSDWDNDQD$ULVWDUFRMDVKLWDNR‫ێ‬ Demas. 15੅Nokovi naaka povethatyaanari
yeetana jaka. Jovethatzitaiyami eejatzi maaroni kempisantzinkariite janta
irirori. Jovethatami eejatzi Marcos Laodicea-ki. Povethatyaanaro Ninfas,
itomithori Bernabé. Tema irika Marcos, eejatzi pinkempitaakeri maaroni
iriitake noñaaventakemiri pairani NHPSLVDQW]LQNDULLWHLNDUDW]LDSDWR\HWD‫ێ‬
nokantakemi: Aririka irareetakya piintachari opankoki. 16੅Piñaanateneri
pinampiki, paakameethatavakeri. nosankinare ikaratzi kempisantzinkariite
11੅Jovethataiyami Jesús, ipaitaitziri janta pisaikinta. Impoña potyaantakeneri
eejatzi Justo. Iriitaiyakenira karatakenari Laodicea-VDW]LLULxDDQDWHQHULNHPSLVDQWD‫ێ‬
noñaaventakotziro tsika okanta yetatsiri janta. Ari pinkempityaari eejatzi
ipinkathariventantai Pava. Osheki eerokaite, SLxDDQDWHURQRVDQNLQDWDNHQH‫ێ‬
joimoshirenkana iriroriite, tema tekatsi riri iriroriite. 17੅-LURNDUDxDDQWVLSLQNDQWH‫ێ‬
pashine nosheninka kempityaarine riri Arquipo: 3DQWDYDLWDLQHUL$YLQNDWKD‫ێ‬
itsipatakana irikaite.੆* 12੅Jovethatami rite tsika okantajaantara ikantakemiri,
eejatzi Epafras, LULLWDNHSDVKLQHSRxHHQ‫ێ‬ pimonkarayeneri.
chari pairani pinampiki. ,ULMDW]LLURPSHUD‫ێ‬ 18੅Naaka Pablo, MLURNDUDQRVDQNLQDWD‫ێ‬
tana Cristo. Osheki iñaaxDDWDNRWDSLLQWD‫ێ‬ jaantzimiri nakoki novethatamira. Eero

kemi, RQNDQW\DSLQN\DDU\RRVKLUH\HWDQ‫ێ‬ pipeyakotana jominkyeetakena,
tyaari, piyotakotantyaarori pantanairo piñaañaatakotapiintaina. Onkaminthara
kyaaryooperoini ikoviri Avinkatharite. ineshinonkayetaiyaami Pava. Ari
13੅Naakajaantake ñaakeri Epafras osheki onkantya.
*¬4.11: Ikantakotziri Pablo jaka “nosheninka,” iriiyetakera ipaitayeetziri “tomeshitaaniri,” tema

aritake ipaitayeetziriri judío-payeeni.
JETAKARI JOSANKINATZINIRI PABLO
TESALÓNICA-SATZIITE
LNDUDW]LNHPSLVDQWD\HWDQDDWVLULQDPSL\H‫ێ‬
Ovethataantsi tarori Macedonia-ki eejatzi Acaya-ki. 8੅Te
1
1੅Naaka Pablo osankinatzimirori iri aparoni kemakoventaimine tsika
iroka notsipatari Silvano ipoña pikantana pikempisantairi Pava, aña
Timoteo. Notyaantzimiro janta LNHPDNR\HHWDNHPLHHMDW]LWVLNDULNDSD‫ێ‬
Tesalónica-ki pashiite pikarataiyini yeeni. 7HPDQRNRYDYHWDNDQRQNDPDQWH‫ێ‬
jashiyetaami Pava eejatzi Avinkatharite rimi tsika pikanta pikempisantayetai
Jesucristo. 2QNDPLQWKDLQHVKLQRQND‫ێ‬ eeroka, 9੅iri etavakanaro ikamantavakena
taimi, isaikakaayetai kameetha eejatzi. QDDNDWVLNDSLNDQWD\HWDNDSDDNDPHHWKD‫ێ‬
takena, WVLNDSLNDQWDSRYDVKDDQWD\HWD‫ێ‬
Ikempitakoitari Tesalónica-satzi nairi pivavanevetari, iro pikovanake
2੅Aririka noñaañaatakoyetemi, iniroite panteneri ikoviri Kañaaneri Pava
nopaasoonketziri Pava. 3੅2VKHNLQRSDPSL‫ێ‬ Kyaaryoori. 10੅Ikamantakenaro eejatzi
thashiretakotapiintakemi okaratzi tsika pikanta eeroka poyaaventari Jesús
pantayetanairi poshiretanaara, okaratzi impiye inkenapairo inkiteki, tema iri
jiñeetzimi petakoyetanta, ipoña okaratzi Pava ashitari jovañagairi ikamavetaka.
paakoventanaaro eejatzi poyaaventaari Iriitake materone irovavisaakoshiretai
Avinkatharite Jesucristo. 4੅Tema DULULNDRPRQNDUDSDLWHWDL\DLURYDVDQNL‫ێ‬
niyotaiyini iyekiite, jetakoyetaami Pava taantayeetai.
irijatzi iyoshiiyetaimi. 5੅Piyotaiyini
Jantayetakeri Pablo Tesalónica-ki
eerokaite te noñaaventashityaamiro
2
.DPHHWKDULfDDQWVLQRVDLNLPRWDQWDND‫ێ‬ 1੅Iyekiite,
piyotaiyini eeroka te
miri, DxD7DVRUHQWVLQNDQWVLRYDVKLQFKDD‫ێ‬ amenaashita okaratzi niyaatake
shiretakenari, niyotantari kyaaryoori nareetami. 2੅Pairani tekera niyaateeta
onatzi okaratzi nokamantayetzimiri. pisaikaiyini eeroka, RVKHNLLNLVDQHHQWDLWD‫ێ‬
Piñeeyakena eejatzi tsika nokanta kena Filipos-ki, jovasankitaavaitaitakena
nosaikimoyetakemi, RVKHNLQRNRYDSLLQ‫ێ‬ eejatzi. Iro kantamaitacha iri Pava
take nonkaminthaayetemi. 6੅Okantaveta VKLQWVLVKLUHWDNDDNHQDULQRxDDYHQWDQWDND‫ێ‬
osheki piñaashitakaro, iro kantamaitacha mirori Kameethari Ñaantsi, okantavetaka
pikempisantayetanai, WHPD7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ ikisaneentaitana. 3੅7HPDWHQRNHQDNDDVKL‫ێ‬
kantsi oimoshirenkakemiri. Irojatzi taro okaratzi noñaaneyetakari, WHQRQNDD‫ێ‬
pimatantanaarori okaratzi nantakeri riperoshirete noñaaventantamirori, te
QDDNDHHMDW]LRNDUDW]LMDQWDNHUL$YLQND‫ێ‬ nonkove namatavitante. 4੅Aña Pava
tharite. 7੅Ari okanta ikempitantanaamiri ñaantashiretakanari naaka, LULRW\DDQWD‫ێ‬
345
1 TESALÓNICA-6$7=,,7(੄2੄3 346
kenari noñaaventaimiro Kameethari kempisantanairiri Jesucristo janta

Ñaantsi, LURRWDNHNDDULQRxDDYHQWDQWD‫ێ‬ Judea-ki, WHPDLQLURLWHMRYDVDQNLWDD\HWD‫ێ‬
paakamiro okaratzi ookimoyetariri atziri, keri judío isheninka. $ULLNHPSLWDLWDND‫ێ‬
intaani noñaaventakero ookimotariri PLULSLVKHQLQNDHHURNDMRYDVDQNLWDD\HWD‫ێ‬
Pava, tema iriitake iyotashiretantatsiri. kemi. 15੅7HPDLULLWDNHMXGtRRYDPDDNHUL‫ێ‬
5੅7HPDSL\RWDL\LQLHHURNDWHQRQLQWDWKD‫ێ‬ ranki Jesús, irijatzi ovamaayetakeriri
tantyaamiro okaratzi noñaaventakemiri, pairani kamantantaneri. Iriitake
iro noñaantyaari naye osheki kireeki. Iri RPLVKLWRYD\HWDNHQDULHHMDW]LQDDNDSD‫ێ‬
iyotatsi Pava. 6੅Tera iro nonkovaajate yeeni. ,QLURLWHLNLVDQHHQWDNHULDW]LULSD‫ێ‬
piñaapinkathatashityaana. Okantavetaka yeeni. Irootake kaari onimotziri Pava.
naakatake irotyaantajanore Cristo, 16੅Tema te inkovaiyeni noñaaventaineri
ontzimatyeemi iriñaapinkathayeetaina. ñaantsi kaari judío-tatsine, onkantya

7੅Iro kantamaitacha noyaminthaane iravisakoshireyetantaiyaari iriroriite. Ari
novakemi nokempitakaro aparoni okanta ikaariperoshiretaiyantakarini
LQLURLWDULDULULNDDDPDYHQW\DDULHHQFKDD‫ێ‬ irikaite judío, ari iñaamaitaiyaaro
nikite. 8੅Te intaani noñaaventakemiro irovasankitaayetairi Pava apaata.
Kameethari Ñaantsi, aña iniroite
netakoyetakami, LURRWDNHQRxDDVKLQWVLWD‫ێ‬ Isaikantakari Pablo intaina
koventantakamiri. 17੅Iyekiite,
osamani okantavetaka
9੅Tema pikinkithashiretaiyironi eeroka asaikimotavakaaka intaina, osheki
netantanakarori noñaaventzimiro iñaane nopampithashiretakotapiintaiyakemi. Iro
Pava, shintsiini nantavaitake, kitaite kantamaitacha osheki nokovake iroñaaka
eejatzi tsireni. $ULRNDQWDWHSLxDDQWDL\D‫ێ‬ apiitairo añaavakaayetaiya. 18੅$ULQRNRYD‫ێ‬
roni eeroka pintziyena. 10੅Piyotaiyini vetaka nareetyaami, iri kantacha Satanás
eeroka tsika nokanta nosaikimotakemi osheki jotzikaakena. 19੅Iro kantamaitacha
eejatzi ikempitaka Pava jiyotzi irirori, apaata aririka impiye Avinkatharite
tema kameethashire nokantaka, kiteshire Jesucristo, HHURNDWDNHSRVKHQNDVKLUHWDL‫ێ‬
QRNDQWDNDWHNDWVLLPSDLW\DNDQWDNRWH‫ێ‬ yanane noñaantyaarori nonkimoshiretai.
nari. 11੅3L\RW]LHHMDW]LRVKHNLQRNDPLQ‫ێ‬ Tema eerokaite kantakaakarori
thaayetaimi, QRNHPSLWDNRWDDULDVKLWDDQL‫ێ‬ impinataitantyaanari naaka. 20੅(HURNDWDL‫ێ‬
tachari ikaminairi irovaiyane, LSRVKHQ‫ێ‬ yakeni kantakaiyaarone noñaantyaarori
kari, ishintsithatziri. 12੅$ULQRNHPSLWDD\H‫ێ‬ QRQNDQWDNDDSHURWDL\DDSDDWDQRQNLPR‫ێ‬
takemiri eeroka, inkene pantayetaineri shiretai.
3
ikovakaayetzimiri Pava, tema iriitake 1੅Iro nopampithashiretakariranki
iyoshiiyetaimi, ari piñeero pisaikai nosaike naaka Atenas-ki, 2੅iri

LSLQNDWKDULYHQWDQWDLRW]LPLUDLURYDQHHQ‫ێ‬ notyaantemiri Timoteo pisaikaiyini
karo. eeroka. Tema irika Timoteo iyeki jinatzi,
13੅Irootake niyaatakaantarori osheki jantayetakeneriri Pava. Ari
nopaasoonketanairi Pava. Tema pairani nokaratakeri noñaashintsitakaro
RYDNHUDSLNHPDYDNHQDQRNDPDQWDSDDNH‫ێ‬ noñaaventziro Kameethari Ñaantsi
miro ñaantsi, piyotanake kaari iñaane ikantakota Cristo. 7HPDDULULNDLUDUHHWD‫ێ‬
atziri, irootake kyaaryoori iñaane Pava. kya pisaikaiyini eeroka, LULRW]LVKLUHWD‫ێ‬
Tema pikempisantanakero, DQWDNDD\HWDL‫ێ‬ paakemine, imposhenkashiretapaiyaami
miro okaratzi ikovakaimiri. 14੅Ari piyaatakaantyaarori pinkempisante.
pikempitakotanaari eerokaite ikaratzi 3੅Tera nonkovatye onkantzimoneentyaami
347 1 TESALÓNICA-6$7=,,7(੄3੄4
aririka irovasankitaayetakemi, tema

aritake onkantyaari, LURDYLVKLPR\HWDL‫ێ‬ Okaratzi onimotziriri Pava
neri. 4੅Irootake nokantayetzitakamiri
4
1੅Ariokantari iyekiite. ,ULNDQWDNDL‫ێ‬
nosaikimotantamiri, iro piñaayetakeri yaarone Avinkatharite Jesús,
okaratzi avishimoyetakemiri. 5੅Iro nonkantantyaamirori iroka, shintsitha
kantamaitacha te onkante namavetapairo nonkantemiro. Pairani niyotaakemiro
naaka, nokovake niyote eekerorika pantayetairo okaratzi onimotziriri Pava.
pikempisantaiyini. Noñaajaantake Ari pimatzimaitakaro. Iro kantacha
W]LPDWVLLSDLWDNRYDLQWVLULLQNDDULSHURVKL‫ێ‬ nokovi eekero piyaatakaatyeero irojatzi
retakaimi, ari amenaashivaityaami pothotyaantaperotakyaarori. 2੅Aritake
okaratzi nokamantayevetakamiri pairani. piyotaiyakeni eeroka, LULLWDNH$YLQNDWKD‫ێ‬
6੅Iro kantacha jiyaatake Timoteo rite Jesús matakaakenarori naaka
jareetami, piyaa nosaiki naaka. Ari okaratzi niyotaayetakemiri. 3੅Jiroka
LNDPDQWDSDDQDHHNHURSL\DDWDW]LSLNHPSL‫ێ‬ RNDUDW]LLNRYLUL3DYDRQNDQW\DLURYDPHH‫ێ‬
santaiyini, etakotane pikantavakaiyakani. thashiretantyaamiri: eero pimayempitzi.
,NDPDQWDNHQDHHMDW]LRVKHNLSLQNLQNLVKLUH‫ێ‬ 4੅Ontzimatye piyoyetai pinkinatantya,
tapiintaiyaana, pikovi piñeena, ari LQNHQHLxDDSLQNDWKD\HHWDLPLSLQWDPSD‫ێ‬

nokempitzitakari naaka nokovi noñeemi tzikashireyetaira. 5੅Eero piñaaposhinitaro
eeroka. 7੅Iyekiite, okantavetaka osheki mayempitaantsi. Iro jimatapiintayetakeri
noñiiro jaka jovasankitaavaitaitana, ikaratzi kaari kempisantayetairine Pava.
tharomentashire nokanta, tema niyotzi 6੅3DDPDYHQWD\HWDL\DSLNDQW]LPRQHHQWD‫ێ‬
HHNHURSL\DDWDNDDQDNLW]LLURSLNHPSLVDQWDL‫ێ‬ kaantarikari irokapayeeni aparoni iyeki

yanakeni eeroka. 8੅Tema niyotake eekero kempisantanaatsiri. 7HPDQRNDPDQWDNH‫ێ‬
SL\DDWDW]LSLN\DDU\RRYHQWDLUL$YLQNDWKD‫ێ‬ miro, ari irovasankitaakeri Pava inkarate
rite, kameetha onimotana nosaiki. 9੅Iniroite antakerone iroka. 7੅Te inkove Pava
nopaasoonketakeri Pava, WHPDHHURNDWDL‫ێ‬ ankempitakotyaari mayempiri, iro
\DNHQLPDWDNHURULSLNLPRVKLUHSHURWD‫ێ‬ ikovake irovameethashireyetai. 8੅Terika
kaana. 10੅Eekero naakoventatyaaro namani pinkempisante, tera naaka pinthainkake,
kitaite eejatzi tsireni, RQNDQW\DQRxDDQ‫ێ‬ aña iri Pava pithainkake. Tema iri Pava
tyaarori napiitero nareetyaami, ari otyaantakemiri Tasorentsinkantsi.
novatampatzikatemiro tzimatsirika 9੅Iro noñaaventemi iroñaaka okantakota
pikenakaashitakari pikempisantanai. etakotaantsi. Onkantavetya te onkovya

11੅Iri nokovakotzi Ashitairi, Pava, ipoña napiitaimiro eerokaite. Tema pimatakero
Avinkatharite Jesús, WDPSDW]LNDQRYDQD‫ێ‬ petakotavakaayeta, 10੅pimatanakeri
kero niyaate pisaikaiyini eeroka. 12੅1RNR‫ێ‬ petakoyetanaari iyekiite ikaratzi
vakotziri eejatzi iri kantakaiyaarone nampiyetarori maaroni piipatsiteki
piñaantyaarori petakotavakaiyaani, ari Macedonia-ki. Iro kantacha ontzimatye
pinkempitanairiri pashinesatzi atziri. Iro SL\DDWDNDLURLURMDW]LSRWKRW\DDQWDSHURWD‫ێ‬
nokovi pinkempitakotyaanaro naaka kyaarori. 11੅,URSLQNRNRYD\HWHSLVDLND\H‫ێ‬
tsika nokanta netakotaami eeroka. 13੅Iro tai kameetha. Kaari imaimanetantaitzi,
iriñaantyaamiri Ashitairi, Pava, kiteshire pantero okaratzi pantavaireyetari eeroka.
pikantayetanaa, eero itzimi impaitya Tema iro niyotaayetakemiri pairani. 12੅Ari
kantakotemine apaata aririka impiye onkantya iriñaantyaamiri ikaratzi kaari
Avinkatharite Jesús, intsipataiyaari kempisantayetatsine, tampatzikashire
ikaratzi kameethashireri. pikantayeta, tekatsi kovityiimotyaamine.
1 TESALÓNICA-6$7=,,7(੄4੄5 348
shitachari tsireniriki, LQNHQHHHURLxHHWDQ‫ێ‬

Impiyeerika Avinkatharite tari. $xDLULSLNHPSLWDNR\HWDDQLL\HWD‫ێ‬
13੅Iyekiite, nokovi noñaaventemiri tsika piintatsiri kitaite, okoñaatzimoyetairi.
LQNDQWDL\DDSDDWDLNDUDW]LNDPD\HWDLQ‫ێ‬ 6੅Ari okempitari, WHDULWHDQNHPSLWDNR‫ێ‬
tsiri kempisantzinkari, iro piyotantyaari tyaari ikanta maashitachari tsireni, aña

eeroka. Iro eero pikempitakotantari kaari aamaventa ankantayetya, ankempityaari
kempisantatsine, iniroite jiraaneenta kyoshireri. 7੅Tema tsireni jimaapiintaitzi,
jovashirevaita. 14੅Tema ayotaiyini aaka ari ishinkitaitari eejatzi. 8੅,URNDQWDPDLWD‫ێ‬
ikamavetaka Jesús, iro kantamaitacha cha aaka ayoperotaiyini, LULDNHPSLWD\H‫ێ‬
eejatzi jañagai. Ari inkempitaayetairiri taari ikaratzi aniitapiintayetatsiri kitaite.
3DYDDSDDWDLNDUDW]LNHPSLVDQWD\HWDLQ‫ێ‬ Ontzimatye avetsikaantya, DQNHPSLVDQWD‫ێ‬
tsiri, ari irovañaayetairi aririka impiye yetai, etakotantya. Ankempitakotyaari
Jesús. 15੅Jiroka okaratzi jiyotakairi jovetsikaanta ovayiri, ikithaataro
Avinkatharite: Apaata aririka impiye, iri ashirotatsiri iithaare. Ankempitakotyaari
etanaiyaarone iriñaavairi ikaratzi eejatzi javentaaro ashironakitatsiri
kamayetaintsiri, aakaite impoivaitatsine jamathaitaro, ari ankempityaari aaka
añaayetzira. 16੅Ari inkemaitavairo aventaanaiyaaro avisakoshireyetai. 9੅Tera
inkaimapaake ijevare maninkariite, iro inkoveri Pava irovasankitaayetai, aña
intyootakaantapaake Pava. Impoña ikovake avisakoshireyetai akempisantairi
ikaratzi kamayevetainchari, iri etyaarone Avinkatharite Jesucristo. 10੅Iriitake
intzinaanake, 17੅ampoñaapaakya aakaite kamimentakairi. Tekatsi ompaitya
kaari kamayetatsine, DULDQNHPSL\DQDL‫ێ‬ ankamavetya, aririka añaayetai, aritake
\DDULDYDMHQRNDVKLWDYDL\DDUL$YLQNDWKD‫ێ‬ añaayetairo asaikimoyetairi apaata
rite, amonthaavaiyaari menkoriki. Ari aririka impiye. 11੅2QW]LPDW\HSLPSRVKHQ‫ێ‬
DQNDQWDLW\HHQLDQWVLSDWDL\DDUL$YLQNDWKD‫ێ‬ kashiretavakaantyaaro iroka, RYHWVLND‫ێ‬
rite. 18੅,URRWDNHLURNDxDDQWVLSLPSRVKHQ‫ێ‬ shire inkantayeetya.
kantavakaiyaari.
Ishintsithatziri Pablo kempisantanaatsiri
5
1੅Iro kantamaitacha iroñaaka iyekiite,
te onkovajaantya nonkamantemiro 12੅Iyekiite,

piñaapinkathayetairi ikaratzi
tsikapaite avisantayetyaari irokapayeeni. iyotaayetaimiri, ari pinkempitayeriri
2੅Ari piyotaiyakeni eeroka, te jiyotaitziro ikaratzi jevayetzimiri pikempisantairi
tsikapaite, tema omapokashitaiya, Avinkatharite. 7HPDRVKHNLLxDDVKLQWVLWD‫ێ‬
onkempitaiyaaro aririka irimapokaite koventayetakami. 13੅Petakoyetaiyaari
inkoshitaite tsireni. 3੅Intzimayevetya piñiirora okaratzi jantzimoyetakemiri.
kantatsineri: Iroñaaka asaikai kameetha, Ontzimatye pisaikayetanai kameetha.
onimo pinkantya. Iro kantacha arira 14੅Pishintsithayetairi perantziite. Ari
iromapokayeetairi iraperoyeetairi pinkempitairi kaari ñaaperoshireri,

maaroni. Onkempitaiyaaro aparoni pimposhenkayetaiyaari, potzishireyetairi
tsinane okemaantsivaita ontzimaanite, NDDULDDY\DDVKLUHYDLWDWVLQHULLNHPSLVDQ‫ێ‬
tekatsi inkenakaitero avisashitantyaari tzi. Eero pisamavaitari irikapayeeni. 15੅Te
onkarate pokatsine. 4੅Iro kantamaitacha arite pimpiyatantya, iro pinkovapiinteri
te ari pinkantayetyaari eeroka iyekiite, eeroka paakameethatavakaiya, ari
eero jomapokaitzimi, ikempitaantziranki SLQNHPSLWD\HULULLNDUDW]LNDDULSLVKHQLQ‫ێ‬
aparoni koshintzi. 5੅Tema piyotakoyetairo kata. 16੅Pinkimoshiretapiintaiyeeni.
eeroka, WHSLQNHPSLW\DDULDQLL\HWDSLLQWD‫ێ‬ 17੅Eero povashaantziro piñaañaatayete.
349 1 TESALÓNICA-6$7=,,7(੄5
18੅Ontzimerika avishimotemine, SLPSDD‫ێ‬ kameetha. 1RNRYDNRW]LULLUDDPDDNRYHQ‫ێ‬

soonketeri Pava. Tema irootake ikoviri tyaami maaroni, pivathaki, eejatzi
irirori antayetairi akempisantairi pishireki. Ari onkantya eero otzimanta
Jesucristo. 19੅(HURSRPDQRQNLURLUDQWDNDL‫ێ‬ ompaitya ikantakoyeetaimiri apaata
miri Tasorentsinkantsi. 20੅Te aritzi aririka impiye Avinkatharite Jesucristo.
pimanintayetero ikamantantayeetziri. 24੅Tema kyaaryooshireperora jinatzi
21੅,URNDQWDPDLWDFKDRQW]LPDW\HSDPHQD‫ێ‬ irirori, aritake irimatakairo.
vakero kameethaini okaratakera. Impoña
pinkyaaryooventanairo onkarate Overaantarori ovethataantsi
kameethashiretakaimine. 22੅Okaratzi 25੅Iyekiite,
pamanakoyetapiintaina
ipampithashiretari pashine atziri naaka. 26੅Povethatyaanari maaroni
kaaripero onatzi, eero pantayetziro kempisantanaatsiri janta. 27੅Nokovi
eejatzi eerokaite. piñaanateneri eejatzi iroka nosankinare,
23੅1RNRYDNRW]LUL3DYDHHNHURLUL\DDWD‫ێ‬ tema iro ikoviri Avinkatharite. 28੅2QND‫ێ‬
kaatyeero irovameethashireyetaimi, tema mintha ineshinonkayetaimi Avinkatharite
iriitake kantakaarori asaikantayetyaari Jesucristo janta. Ari onkantyaari.
APITETANAINTSIRI JOSANKINATZINIRI PABLO
TESALÓNICA-SATZIITE
akaratzi akemaantsineentayetakaro,
Ovethataantsi otampatzikatzi impinayeetai apaata
1
1੅Naaka Pablo osankinatzimirori aririka impiye Avinkatharite Jesús,
iroka notsipatari Silvano ipoña inkenapai inkiteki intsipayetaiyaari
Timoteo. Notyaantzimiro janta maninkariite tzimatsiri ishintsinka,
Tesalónica-ki pashiite pikarataiyini 8੅LQNHQDQWDSDDN\DDULLSDDPSDSRUHQWKDD‫ێ‬
jashiyetaami Pava eejatzi Avinkatharite tzi paampari. Ari irovasankitaayeetairi

Jesucristo. 2੅2QNDPLQWKDLQHVKLQRQND‫ێ‬ kaari iyotairine Pava, NDDULNHPSLVDQWDL‫ێ‬
taimi Ashitairi Pava, irisaikakaayetaimi URQH.DPHHWKDULfDDQWVLWVLNDLxDDYHQWD‫ێ‬
kameetha. Ari inkempitaimiri eejatzi kota Avinkatharite Jesucristo. 9੅Iriitake
Avinkatharite Jesucristo. atsipetaiyaarone iraperoyeetairi, ari
inkantaitaatyeeni impeyashitaiya, eero
Iramenakotairi apaata Pava iñeero ishintsinka Avinkatharite. 10੅Tema
kaariperoshireri impiyeerika Cristo apaata aririka impiye, LxDDSLQNDWKDWD‫ێ‬
3੅Iyekiite, RNRYDSHURWDW\DQRPSDDVRRQ‫ێ‬ vairi kameethashireyetaintsiri, LSDPSR‫ێ‬
ketakotapiintaimi Ashitairi Pava, tema yaaminthatavairi. Ari pinkempitakyaari
HHNHURSL\DDWDNDDQDNLW]LLURSLNHPSLVDQ‫ێ‬ eejatzi eeroka, tema pikempisantairo
tayetanake. (HNHURUDSL\DDWDNDDQDNL‫ێ‬ nokamantakemiri. 11੅,URRWDNHQDPDQDNR‫ێ‬
tziiro eejatzi petakoyetavakaanaka. yetapiintantamiri eerokaite. 1RNRYDNR‫ێ‬
4੅Irootake noshiretapiintantamiri aririka tziri pimonkaraayetantyaariri tsika
napatotaiyaani notsipayetari pashine inkantayetya ikaratzi jiyoshiiyetairi.
iyekiite, nokantaiyini: “Eekero Nokovakotziri iraavyaashiretakaayetemi
jiyaatakaatziiro ikempisantaiyini pimayetantyaarori kameethayetatsiri
Tesalónica-satzi, okantavetaka iniroite pikempisantaira. 12੅,URLPSDLU\HHWDQW\DD‫ێ‬
LNHPDDQWVLYDLWDL\DQLMRYDVDQNLWDD\H‫ێ‬ ULUL$YLQNDWKDULWH-HVXFULVWRSLxDDSLQND‫ێ‬
tziri.” thatakaantairira, LPSRxDLULxDDSLQNDWKD‫ێ‬
5੅Arira ooñaarontari tampatzika ikanta takaantanaimi irirori. Iriira Pava
Pava jamenakotantzi. Okempivaitakaro QHVKLQRQND\HWDLQHDDNDHHMDW]L$YLQND‫ێ‬
irovetsikaantatyeeyaami Pava inkene tharite Jesucristo.
impinkathariventemi. ,URRWDNHSLNHPDDQ‫ێ‬
Iriñaayetairi ovaariperoshiretantaneri
tsiventantayetakarori iroñaaka. 6੅Iro
2
WDPSDW]LNDWDWVLULHHMDW]LLQNHPDDQWVL\HWD‫ێ‬ 1੅Iyekiite, noñaaventemiro okantakota
NDL\DDUL3DYDLNDUDW]LNHPDDQWVL\HWDNDD‫ێ‬ antsipataiyaari Pinkathari Jesucristo,

kamiri eeroka. 7੅Irooma maaroni aakaite, aririka impiye apaata. 2੅Te nonkove
350
351 2 TESALÓNICA-6$7=,,7(੄2੄3
pinkinkishiretashivaitya piñaajaante tapiintaimi nopaasoonketzirira Pava.

aritake piyaa Avinkatharite. Kempitaka iro 7HPDSDLUDQLWHNHUDPLQWKDLURYHWVLNDL‫ێ‬
pipampithashiretaiyakarini piñaajaantzi iro temi, DULWDNHML\RVKLLWDNHPLSDYLVDNRVKL‫ێ‬
noñaaventakemiri, piñaajaantzi iro retai, irootake pikempisantantaarori
QRVDQNLQDW]LPLULML\RWDNDDNHQDUL7DVRUHQ‫ێ‬ kyaaryoori, LURRWDNHMRYDWDVRUHQWVLVKLUH‫ێ‬
tsinkantsi. 3੅Aña te ari onkantya, ñaa tantaamiri Tasorentsinkantsi. 14੅Iriitake
jamatavitzimikari. Tema aririka impiye RW\DDQWDNHQDULQDDNDQRxDDYHQWDQWDND‫ێ‬
apaata, etanakyaaro irimaimaneeteri Pava, mirori Kameethari Ñaantsi, inkene
LPSRxDLULxDD\HHWHRYDDULSHURVKLUHWDQWD‫ێ‬ SLxHHURDSDDWDHHURNDLWHLxDDSLQNDWKD‫ێ‬
neri iriñeete eejatzi ipaiyeetziri “Otomi \HHWDLPLLQNHPSLLWDLULUDLULURUL$YLQND‫ێ‬
peyashivaitaantsi.” 4੅Kisaneentantaneri tharite Jesucristo. 15੅Ari okanta iyekiite,
irinatye, LQNRYHLUDQDDQWDSDDNHLQNHPSLWD‫ێ‬ ontzimatye pinkyaaryooventairo okaratzi
kaityaari iriñaapinkathayeeteri Pava janta niyotaakemiri nosaikimotantapaintamiri.
tasorentsipankoki. Impoña inkante: “Pava Ari pinkempitairori eejatzi okaratzi
nonatzi naaka.” 5੅$ULWDNHQRNDPDQWD\HWDNH‫ێ‬ nosankinatzimiri.
miro iroka nosaikimotantapaintamiri. 16੅2QNDPLQWKDLUHWDNR\HWDL$YLQNDWKD‫ێ‬
6੅Piyotaiyini eeroka ipaita otzikaakeriri rite Jesucristo, eejatzi Ashitairi Pava. Iri
NDDULLNRxDDW]LWDQWDRYDDULSHURVKLUHWDQWD‫ێ‬ poshenkayetapiintairi, LULMDW]LNDPLQWKDD‫ێ‬
neri, intaani inkoñaate apaata aririka yetairi ishinetaantairori okaratzi
omonkarapaitetapaakyaarika. 7੅Aritake kameethayetatsiri. 17੅2QNDPLQWKDLQWKDUR‫ێ‬
DQWDYDLWDNHLURPDQDQHNLLQLRYDDULSHURVKL‫ێ‬ mentashiretakaapiintyaami, LULN\DDU\RR‫ێ‬
retantaneri. Iro kantamaitacha tzimatsi shiretakaimine eejatzi, LURSL\DDWDNDDQ‫ێ‬
aparoni otzikaapiintakeriri, irojatzi apaata tyaarori piñaaventayetanakero
iroñaakantantakyaariri, 8੅aripaite iriñeeteri kameethari iro pantayetanairi eejatzi.
ovaariperoshiretantaneri. Tema aririka
impiye Avinkatharite, ishintsinka Iriñaapinkathayeetero iñaane Pava
3
iraperotantaiyaariri irovamaapairi, intaani 1੅Iyekiite, pamanakoyetapiintaina
intasonkakeri. 9੅Irika koñaatatsine apaata, naaka niyaatakaantyaarori

inkempitakotapaakyaari Satanás. Ari noñaaventeri Avinkatharite, ari onkantya
ontzimake ishintsinka, RVKHNLLUDPDWDYL‫ێ‬ iñaapinkathatantaiyaariri pashinesatzi
tante aririka intasonkaventantayete. atziriite, inkempitaiyaami eeroka.
10੅7]LPDWVLPDQLQWD\HWDNHURULLQNHPSLVDQ‫ێ‬ 2੅3DPDQD\HWDSLLQWDLHHURMRYDVDQNLWDDQ‫ێ‬
tairomi kyaaryoori ñaantsi, iroovetaka tana kaariperoshireri, tema te maaroni

iravisakoshiretantaiyaarimi. Iriiyetakera inkempitayetai aaka akempisantayetzi.
peyashitaachaneri iramatavitakeriri 3੅Iro kantamaitacha kyaaryoori inatzi
ovaariperotantaneri. 11੅,ULLWDNHNDQWDNDL\DD‫ێ‬ Avinkatharite, DULLUDDY\DDVKLUHWDNDD\H‫ێ‬

rone apaata Pava inkempisantantaityaariri taimi, iri kempoyaaventemine eero
ovaariperotantaneri. 12੅,URRWDNHLURYDVDQNL‫ێ‬ ikitsirinkantami ovaariperoshiretantaneri.
WDD\HWDQW\DDULULLQNDUDWHWKDLQNDYDLWDWVL‫ێ‬ 4੅Iri Avinkatharite iyotakaakenari ari
neri, tema osheki itharomentakaro SL\DDWDNDDW\HHURSDQWD\HWDQDLURQL\RWDD‫ێ‬

jantayeetakero kaariperori. yetakemiri, tema pikovaiyakeni pantero.
5੅1RNRYDNRW]LUL$YLQNDWKDULWHLPSDPSL‫ێ‬
Jiyoshiiyeetakeri avisakoshiretaatsine
thashireperotakaimiro tsika okanta
13੅Iyekiite
iretakotane Avinkatharite, jetakotami Pava. Inkyaaryooshiretakaimi
eekero niyaatatzi naaka noñaaxDDWDNR\H‫ێ‬ pinkempitakotantyaariri Cristo.
2 TESALÓNICA-6$7=,,7(੄3 352
tayetzi. 12੅Tzimatsi eejatzi ikovakaanari

Ontzimatye antavaiyetai Avinkatharite Jesucristo nonkantayeteriri
6੅Iyekiite, tzimatsi ikoviri Avinkatharite irikaite: “Eero pimaimanetantzi,
Jesucristo nonkantemiri: Te arite santzikoiteeni pantaventero povayetari.”
SDDSDW]L\DDULDSDURQLSHUDYDLWDSLLQWD‫ێ‬ 13੅Iyekiite, ari pashi povero pantapiintairo
chari kempisantzinkari. Tera jimatziro eeroka kameethayetatsiri.

okaratzi niyotaakemiriranki. 7੅Aña 14੅Tzimatsirika kaari kempisanterone
ontzimatye inkempitaiyaanami naaka, iroka nosankinatakemiri, HHURSDDSDW]L‫ێ‬

WHPDWHQRPSHUDYDLW\DQRVDLNLPRWDQWD‫ێ‬ yanaari, LURLULxDDQW\DDURULLPSDVKLYHQ‫ێ‬
paintamiri. 8੅Tekatsi nonkampitemiri tayetya. 15੅Iro kantamaitacha eero
pimpashityaana novarite, DxDQRSLQDW]L‫ێ‬ pikisaneentziri, pinkaminaayetairi
miro maaroni pipayetanari. Nantavaitake pinkempitakaantyaari pirentzi.
shintsiini, kitaite eejatzi tsireni. Ari
okanta te piñaantaiyaroni eeroka Overaantarori tasonkaventaantsi
pintziyena. 9੅Aña tampatzika inaveta 16੅7HPDLUL3DYDNDQWDNDDURULDVDLNDQWD‫ێ‬
pimpayetenami novarite, intaani yetyaari kameetha, nokovatziri iri

QDQWDYDLWDNHVKLQWVLLQLRQNDQW\DSDPHQD‫ێ‬ LQLPRWDNDLPLURQHSLVDLNDL\HQLRNDQWDYH‫ێ‬
yetantyaanari, LURSLQNHPSLWDNRWDQW\DD‫ێ‬ WDNDSLxDD\HWHURRQNDUDWHDYLVKLPR\HWH‫ێ‬
narori tsika nokantaka naaka. 10੅Tema iro miri. Nokovakotziri intsipatyaami.
QRNDQWDSLLQWDNHPLULQRVDLNLPRWDQWDSDLQ‫ێ‬ 17੅Jiroka nosankinatajaantzimiri nakoki:
tamiri janta, nokantzi: “Inkarate kaari Tema naaka Pablo ovethatamiri. Irootake
antavaitatsine, eero jovaatsi eejatzi.” QDPHWDSLLQWDULDULULNDQRW\DDQWHQRVDQNL‫ێ‬
11੅Ari nokemake ikantaitzi tzimatsi nare. 18੅Onkamintha irineshinonkayetaimi
pikarataiyini janta perayetachari, te maaroni Avinkatharite Jesucristo janta.
inkove irantavaite, LQWDDQLLPDLPDQHWDQ‫ێ‬ Ari onkantyaari.
JETAKARI PABLO JOSANKINATZINIRI TIMOTEO
vetaka ishintsithatantzi jiyotaantayetzi,

Ovethataantsi iro kantamaitacha te ikemathatzitaro
1
1੅Naakatakera Pablo osankinatzimiro irirori okaratzi iñaaventziri.
iroka. Irotyaantajanore Jesucristo 8੅Irooma aakaite ayotzi omapero
nonatzi, tema irootake ikantakaantziri okameethatake Ikantakaantaitane, iro

ovavisaakotairi Pava itsipatari Jesucristo NDQWDPDLWDFKDRQW]LPDW\HDQNHPDWKD‫ێ‬
oyaakoneentane. 2੅Eeroka nosankinatzini tero opaita otzimantari iroka. 9੅Tema te
Timoteo, nokempitakaantaami notomi LULLURVDQNLQD\HHWHQHLNDUDW]LNDPHHWKD‫ێ‬
novimi akempisantanaira. Onkamintha shireyetaintsiri, DxDLURLURYDVDQNLWDD\HH‫ێ‬
ineshinonkataimi Ashitairi Pava eejatzi tantyaariri: maimanetzinkariite, SL\DWKD‫ێ‬
Avinkatharite Cristo Jesús, onkamintha riite, kaariperoshireriite, WVLPDLQNDW]LQND‫ێ‬
iretakotyaami, piñeero pisaike kameetha. riite, thainkantaneriite, PDQLQWDVKLUHWDQ‫ێ‬
taneriite, ovamaayetziriri ashitariri,
Ikenakaashiitari jiyotaantaitzi ovantzinkariite, 10੅mayempiriite, DQWDPLQ‫ێ‬
3੅Pairani niyaatantakari Macedonia-ki, thatavakaachari ishiramparinkakiini,
noshintsithatanakemi pisaike Efeso-ki, ari noshikantaneriite, thairiite, kamataviriite,
onkantya piyotaantyaariri saikayetatsiri ikaratzi otzitzikayetzirori ayotaantari
janta, LURYDVKDDQWDLURLNHQDNDDVKL\HWD‫ێ‬ kameethari. 11੅Tema onashita iroori
karo jiyotaantzi. 4੅Jiñaaventashiyetaro .DPHHWKDULfDDQWVLLSDPSR\DDPLQWKD‫ێ‬
kinkitharentsi, jiñaaventashiyetaro yeetziri, irootake ikantakenari Pava
eejatzi tsika ikantayeta pairani Tasorentsitatsiri nonkamantantairo.
ivaisatziite. 7HRRxDDURQWHURLURNDSD‫ێ‬
Irantavaire Pablo
yeeni okaratzi jantakeri Pava onkantya
ankempisantantaiyaariri, aña iro 12੅Iriitakera
Avinkatharite Jesucristo
NDQWDNDDQWDNHURULMLxDDQDPLQWKDWDYD‫ێ‬ ovashinchaakenari. ,URQRSDDVRRQNHWDQ‫ێ‬
kaantari atziripayeeni. 5੅Aryaajaini aaka tariri, WHPDML\RW]LDULWDNHN\DDU\RRWD‫ێ‬
aririka ayotaante, añaaventziro tsika kena, jotyaantakena nantavaiteneri.
ikantaita jetakotavakaita. Tema aririka 13੅2NDQWDYHWDNDSDLUDQLRVKHNLQRSDLU\DD‫ێ‬
ankiteshiretanai, DULULNDDPSDPSLWKDVKL‫ێ‬ shivaivetakari, noisaneentane noviri,

retanairo tampatzikatatsiri, aririka novasankitaapiintakeri jashiyetaari, iro
ankempisantaperotanai, arira amatzirori kantamaitacha jetakotaana irirori. Tema
etakoyetanta. 6੅Ari itzipinayetakari te niyovetaro okaratzi nantakeri, tekera
irikapayeeni, amenaashivaitaka okaratzi nonkempisantanakeeta. 14੅Iro kantacha
iñaaventayetziri. 7੅Ikovashivaitaka LULND$YLQNDWKDULWHLQLURLWHMHWDNRSHURWD‫ێ‬
iriyotaantero Ikantakaantaitane. 2NDQWD‫ێ‬ kana, DULRSRxDDQDNDULQRNHPSLVDQWD‫ێ‬
353
17,027(2੄1੄2 354
nairi Jesucristo, osheki netakotanaari. ovavisaakoshiretairi. 4੅Tema ikovatzi

15੅Jiroka nonkanteri kyaaryoori onatzi, Pava maaroni iravisakoshireyeetai, ikovi
ontzimatye inkempisantaitero: Ipokake eejatzi iriyotakoyeetairo kyaaryoori
-HVXFULVWRMDNDNLSDWVLNLLURYDYLVDDNR\H‫ێ‬ ñaantsi. 5੅Jiroka kyaaryoori ñaantsi:
tairi kaariperoshireriite. Tema naaka Aparoni ikanta Pava. Aparoni ikanta
DQDD\HYHWDNDULPDDURQLQRNDDULSHURVKL‫ێ‬ kantakoventziriri atziri janta Pavaki.
revetaka. 16੅,URRSRxDDQWDULMLQHVKLQRQND‫ێ‬ Iriitakera Cristo Jesús. 6੅Iriitake
taana Jesucristo, te isamaneentyaana SLQDNRYHQWDNDLULPDDURQLLNDPLPHQWD‫ێ‬
okantavetaka naaka maperovetakarori kai, LWVLSDU\DDNRYHQWD\HWDLMLQLQWDSDLWHWD‫ێ‬
nokaariperotzi. Tema tsika ikantaana paakera Pava. 7੅,URRWDNHLSDLU\DDQWDND‫ێ‬
naaka, arira inkantayetaiyaari pashine nari naaka notyaantajanorite, iri
inkarate kempisantayetairine, ari otyaantakenari nonkinkithatakaayetairi
inkantaitaatyeero irañaaneyetai. atziri kaari asheninkayeta, niyotaayetairi
17੅1RNRYLDULLQNDQWDLWDDW\HHURLULxDDSLQ‫ێ‬ inkempisantayetairo kyaaryoori ñaantsi.
kathaperoyeetairi kantaitaachaneri Tema omaperotatya.
Impinkatharite, Kañaaneri, Kaari 8੅Tsikarika irapatoyeetapiintya,
koñaanetatsine. Ari onkantyaari. nokoviri shirampariite iriñaaxDDWDQH\H‫ێ‬

18੅Notomí, Timoteo, tzimatsi nokoviri taiya, W]LQDDYDNRLQNDQW\DLNHPSLWDSLLQ‫ێ‬
nonkamantemi. Ari onkempityaaro tara. ,URNDQWDPDLWDFKDNLWHVKLUHLQNDQWD‫ێ‬
okaratzi ikinkithatakotaitakemiri pairani. yetya, eero ikisavaita, HHURLxDDQDPLQ‫ێ‬
,URQRQNDPDQWDQW\DDPLURULSLQWKDURPHQ‫ێ‬ thatavakaavaita. 9੅Ari onkempitanaiyaari
WDVKLUHWDQW\DDULSL\DDWDNDLURSLxDDVKLQ‫ێ‬ WVLQDQHHWHHHURRxDDYHQDYDLWDRQNLWKDD‫ێ‬
tsiperotya kameetha, 19੅HHNHURSL\DDWD‫ێ‬ tyaaro ovaneenkatachari, aparavaiteri
kaanakityeero pinkempisantanake, kireeki amanantayeteri othatane
eekero pimpampithashiretanakityeero mareryaayetatsiri, oñaavenavaityaaro
tampatzikatatsiri. Tema tzimayetatsi ovaneenkatero oishi. 10੅$xDLURDPH\HWDL‫ێ‬
ovashaantakerori. 2NDQWDYHWDLNHPSLVDQ‫ێ‬ yaari antayetapiintairo kameethayetatsiri.
tayeveta, LNHPSLYDLWDNDURLPSLWDPHQND‫ێ‬ Tema irootake kameethatatsiri
kotakityeeyaami. 20੅Ari ikempitakari antayetziri tsinane kantapiintatsiri:
Himeneo eejatzi Alejandro. Iriitake “Naaka, ñaapinkathatasorentsi nonatzi.”
noshinetakeri irovashinonkaayetairi 11੅Aririka iriyotaantaite, ovayempita
Satanás, ari onkantya iriyotantyaari eero onkantayetya tsinane, onkempisantante.

ipairyaashivaitantari Pava. 12੅Te noshinetakaantero iyotaantayete
tsinane, te noshinetakaantero ojevateri

Iñaaventakoyeetziro ñaañaataantsi shirampariite eejatzi. ,QWDDQLRYD\HPSLWD‫ێ‬
2 yetya. 13੅Tema iri Adán jetaitaka pairani

1੅-LURNDQHWDYDN\DDULQRVKLQWVLWKDWH‫ێ‬
miri: Ontzimatye piñaañaatanete, jovetsikayeetakeri, iro impoitapaintsiri

pinkovakoventante, pinkantakoventante, Eva. 14੅Kaari Adán iramataviitakeranki,
pimpaasoonkeventairi maaroni. aña iro tsinane jamataviperoitake irojatzi
2੅Pamanakoyetairi pinkathariite. 3DPDQD‫ێ‬ antantakarori kaariperori. 15੅Iro
NRWDLULHHMDW]LPDDURQLMHYDULLWHSLVDLND‫ێ‬ kantamaitacha, tsinaneete, tema irootake
yetantyaari kameetha, xDDSLQNDWKDWDVR‫ێ‬ ovaiyantaatsiri, DULRQNDQWDNHDYLVDNRVKL‫ێ‬
rentsi pinkantya, tampatzikashire reyetai eekerorika iyaatakaanakityeero
pinkantya eejatzi. 3੅,URRWDNHNDPHHWKDWD‫ێ‬ onkempisante, etakotantya, N\DDU\RRSH‫ێ‬
tsiri maaroni iroka. Irootake ikoviri Pava roini onkameethashireyete.
355 17,027(2੄3੄4
iriñaantaitavakyaari kantatsiri irimatero,

Tsika inkantayetya jevariite aririka iriñaantaitakyaari kantatsi
3 iriyaatakairo. 11੅Ari onkempitayetyaari

1੅Kyaaryoo onatzi nonkantemiri:
Tzimatsirika kovatsine ijevateri HHMDW]LWVLQDQHRQW]LPDW\HRxDDSLQNDWKD‫ێ‬

kempisantzinkariite, ari okameethatzi takaantya, eero oñaaventakotantashiyeta,
okaratzi ikoviri iranteri. 2੅Ikaratzi kempoyaavaitane onkantya, RQN\DDU\RR‫ێ‬
MHYD\HWDWVLQHULRQW]LPDW\HLQNDPHHWKD‫ێ‬ ventayetanairo maaroni. 12੅Inkarate
shirete, eero itzimayetzi impaitya ampitakotantatsineri inkinayetyaaro iina,
ñaaventavaiterine, inkinayetyaaro iina, ijevatakairi kameethaperoini irovaiyane
kempoyaavaitane inkantya, LUDQWD\HWD‫ێ‬ eejatzi saikavankotziriri. 13੅Aririka
piintero kameethari, LULxDDSLQNDWKDWD‫ێ‬ irimatanairo, ñaapinkatha irovaiteri, ari
kaantya, iroimaayetantanete ipankoki, LUL\RWDLURLUDYHQWDDVKLUHW\DLULxDDYHQ‫ێ‬
iyotaantane inkantayetya. 3੅Eero tairo tsika okanta ikempisantantaariri
ishinkitapiinta, eero ikisapiinta, aña Cristo Jesús.
etakotaneri inkantya, tsinampashire irine,
Omapero okameethatake akempisantziri
eero inevetapiintashitari kireeki. 4੅Iriyote
ijevayetairi ikaratzi saikavankotziriri, 14੅1RNRYDWDLNHQL\DDWHPLVKLQWVLSDL‫ێ‬
ñaapinkatha inkantante irovaiyane, eero teeni noñeemi. Iro kantacha

ipiyathavaita. 5੅Tema aparoni atziri kaari netavakyaaro nosankinatemiro iroka,
iyoterone ijevatakaante ipankoki, 15੅aamaashitya eerorika niyaatzita,
¿kantatsima ijevaventeri ikaratzi nonkamantzityaamiro tsika ikantaita

kempisantanairiri Pava? 6੅$ULLNHPSLW]L‫ێ‬ isaikaitzi jashiyetaira Pava. Tema
tari ovakeratatsiri ikempisantzi, eero akaratzi jashiyetai Kañaaneri Pava,
okantzi ijevatakaante. Tema aririka DNHPSLWDQDDURRNDQWDUDQNLW]LQNDPLQWVL‫ێ‬
irimatero ijevate, DULLQNDQWDNDDSHURYDL‫ێ‬ pero, DDNDWDNHRW]LQNDPLWDQDDLNLQNLWKD‫ێ‬
tanakya, ari inkempitakotakyaari yeetziro kyaaryoori ñaantsi. 16੅Omapero
okaratzi avishimotakeriri pairani okyaaryootzi okaratzi akempisantairi,
kamaari. 7੅Ikaratzi kaari kempisantatsine tera jiyotakoveetaro pairani tsika
okovaperota iñaapinkathatairi jevariite. ikantaita jiñaapinkathatasorentsitaitzi.
Tema eerorika iñaapinkathatakaanta Jiroka akempisantziri:
jevari, DULLULxDDNHURLULxDDYHQWDYDLWDL‫ێ‬ Jatziritzimotantake Pava,
teri, irojatzi iramatavitantakyaariri Iri oñaakantakeriri Tasorentsinkantsi
kamaari. iriiperori inatzi.
Iri maninkariite amenayetakeriri,
Tsika inkantayetya ampitakotziriri ,ULLNLQNLWKDWDNR\HHWDLULSDVKLQHVD‫ێ‬
8੅Ikaratzi ampitakotziriri jevatziriri tziki atziri.
kempisantzinkariite, ontzimatye Iri ikempisantaitziri jaka kipatsiki,
iriñaapinkathatakaantya, aventaane Iri ovajenokaachari irovaneenkaroki.
irovayeeteri eejatzi, HHURLVKLQNLWDSLLQWD‫ێ‬
Iñaaventaitziri ookaventerone
yeta, eero inevetapiintashitari kireeki
ikempisantaveta
iraapithatanteri iroshekyaayeteri.
4
9੅Okovaperota iriyotakoyetairo okaratzi 1੅Iro kantamaitacha, jirokara
akempisantairi, kaari jiyotakoveeta ikantairi Tasorentsinkantsi, ikantzi:

pairani. 10੅Onantyaari aparoni atziri Apaata, ari iriñeetake ookaventerone
irampitakoteri jevariite, ontzimatye ikempisantavetari, iro inkovanake
17,027(2੄4੄5 356
inkempisantayetero iñaane kamaari, tairo. 10੅Irootakera añaantayetarori

jamatavitantzira. 2੅,UL\RWDDYDLWDVKLWDQ‫ێ‬ añaashintsitayeta, shintsiini antavaiyetzi,
tyaaro kamataviri kaari irooperotatsiri, tema oyaakoneentane oviri Pava tsika
eero ikemairo irovashireneentakotyaro itzimi kañaanetatsiri. .DQWDWVLLURYDYLVDD‫ێ‬
jantayetzirira, eempashire ikantaka. koshiretairi maaroni atziriite, iriitakera
,QNHPSLWDN\DDURRNDQWDUDQNLRPSLURWD‫ێ‬ irovavisaakoshireyetai inkarate
kai itagaita eempavathatakaantzi eero kempisantairine.
akemairo katsiri. 3੅Eero ishinetakaantziro 11੅Irootake iroka piyotaantayetairi,
iraavakaayeetya, intzitakaantero okaratzi ñaashintsi pinkantantero. 12੅Te nonkove

jovayeetari. Tera arite iroka. Tema inthainkimavaitaitemi pevankaritzira.
aakaite akaratzi akempisantayetairi Pava, Aña ontzimatye poñaakantero tsika
ayotairo kyaaryoori, jovetsikayetakainero pikantanaa pikempisantai, ari onkantya
ovaritentsi. Ishinetaakairo irirori inkempitakotantaityaamiri. Ontzimatye
ovayetaiyaaro irokapayeeni, DPSDDVRRQ‫ێ‬ SDDPDDNRYHQW\DDURRNDUDW]LSLxDDYDL\H‫ێ‬
keyetairi. 4੅7HPDRNDUDW]LMRYHWVLND\HWD‫ێ‬ tziri, eejatzi okaratzi pantayeteri.
keri Pava, kameetha onayetatzi. Tekatsi Etakotane pinkantante, kyaaryooshire
ompaitya apaavaitantyaarori, aña pine, kiteshire pinkantanaiya. 13੅6KLQWVL‫ێ‬
RQW]LPDW\HDPSDDVRRQNH\HWDLULDxDD\H‫ێ‬ tha piñaanatapiintayetaineri atziriite
tziro okaratzi ipayetakairi. 5੅Tema aririka Osankinajanorentsi, SLQNLQNLWKDWDSLLQ‫ێ‬
amatakero okantziri iñaane Pava tairo, piyotaantapiintairo, irojatzi
añaañaatakoyetairo okaratzi ipayetairi, piñaantakyaarori nareetyaami janta.
ari intasonkaventakero. 14੅Pimpampithashiretero iñaaventakemi
pairani jevariite, DULRNDQWDLWDVRQNDYHQ‫ێ‬

Antavaitanaineriri kameetha Jesucristo tantakamiri jotzimikapatziitoyetantamiro
6੅Iroorika piyotaantake iroka, SLPDWD‫ێ‬ irako. fDDSDSDDW]LURNDULLWDVRQNDYHQ‫ێ‬
naatziiro pantavaitaineri kameetha taimi Pava pimatantaarori iroka.
Jesucristo. Pimonkaratanaatziiro okaratzi 15੅Ñaashintsi pinkantaventanaiyaaro,
pikempisantanairi, pimatanaatziiro onkantya iriñaantaityaamiri eekero

okaratzi jiyotaayeetakemiri. 7੅3RYDVKDDQ‫ێ‬ piyaatakaanakitziiro pimatanakero.
tayetairo kinkitharentsipayeeni kaari 16੅Paamaventayetaiya eeroka tsika
irooperotatsine, LURRWDNHDPHWDSLLQWDVKL‫ێ‬ pikantayetanaa, SLPSDPSLWKDVKLUHWDNR‫ێ‬

vetakari antarokonaite okinkithayetziro W\DDURNDPHHWKDRQNDUDWHSL\RWDDQWD\H‫ێ‬
iroka. $xDRQW]LPDW\HSLxDDVKLQWVLVKLUH‫ێ‬ tairi, onkarate pantayeteri eejatzi. Aririka
WDQDL\DSLxDDQW\DDURULSLxDDSLQNDWKDWD‫ێ‬ pimatakero pinkyaaryooyeventairo,
sorentsitai. 8੅Tema okameethatzimovetai aritake piñeero pavisakoshiretai, eejatzi
eejatzi añaayetziro añaashintsiyetya LQNHPSLWD\HWDL\DDULLNDUDW]LSL\RWDDSLLQ‫ێ‬
koñaaroini avathaki, DxDLURNDPHHWKDSH‫ێ‬ takeri.
rotataitatsi añaashintsishireyetanaiya
añaantyaarori ankiteshireperoyetai. Tera Anteneriri pashinepayeeni
5
iro antantayetarori iroka onkantya 1੅Te
arite pinkisathayeteri
anintaavaiyetantyaari iroñaaka eenirora antarikona, kameetha piñaanayeteri.
añaayetzi, aña, eejatzi añeero apaata ,URDULWDWVLSDDNDPHHWKD\HWHULSLQNHPSL‫ێ‬
anintaavaitaiya aririka añagai. takaanteri iriirikami piri. $ULSLQNHPSL‫ێ‬
9੅Kyaaryoora onatzi iroka ñaantsi, tairi evankariite, paakameethateri
RQW]LPDW\HPDDURQLDQNHPSLVDQWD\H‫ێ‬ pinkempitakaanteri iriirikami pirentzi.
357 17,027(2੄5
2੅Ontzimatye paakameethayetero antavaitaineri Cristo, tema eeniro onkove

antarokonayetatsiri, pinkempitakaantero aye otsipatari. 12੅Aririkami omatakero
iroorikami piniro eeroka. $ULSLQNHPSL‫ێ‬ ontsipatya, arimi inkantakovaitaitakero,
tairori evankaropayeeni, SDDNDPHHWKD\H‫ێ‬ WHPDWHRPRQNDUD\HURRNDUDW]LRNDQWDYH‫ێ‬
tero, eero poshiretaro pimaimanevaitero takari anterimi. 13੅$ULWDNHPLRPSHUDWDQD‫ێ‬
pinkempitakaantero iroorikami pitsiro. kyaaro eejatzi, RQNHQD\HWHSDQNRWVLSD‫ێ‬
3੅Paakameethayetero kamaimetzinkaro yeeniki, onkinkithavaitakotantayete, aka
WVLNDRW]LPLPDSHURW]LURULRNRYLW\DDWD‫ێ‬ akavaitashitane onkantya. 14੅Irootake
vaitzi. 4੅Irooma aparoni kamaimetzinkaro, nokovantari aayetai otsipatari aparoni
tzimayetatsiri eentsite, osaripayeeni, NDPDLPHW]LQNDURNDDULDQWDURNRQDWD‫ێ‬
iriitake amenerone irampitakoyetero, tsine, ovaiyantayete, osaikeeta opankoki
RQW]LPDW\HLPSL\DWDL\DDURLUDDPDDNR‫ێ‬ antavaite. Ari onkantya eero itzimanta
ventaiyaaro okempitaakerira pairani impaitya kishimavaiterone. 15੅Tema
iroori jantaritantakari irirori. Irootakera tzimayetatsi matakerori, antavaishitakaro
ikoviri Pava antayetairi. 5੅Irooma aparoni ikoviri Satanás. 16੅,NDUDW]LNHPSLVDQW]LQ‫ێ‬
kamaimetzinkaro matzirori osaikavaitzi NDULxLLURULLVKHQLQNDRNDPDLPHW]LQNDUR‫ێ‬
apaniro, aventaiyaari iroori Pava, tzi, ontzimatye irampitakoyetero. Ari
onkantaitatyeeni aakoventyaaro onkantya eero iñaantaro ikaratzi
oñaañaate onkovakoyetairi. 6੅Irooma ikempisantaiyini, iriñaashintsityaaro
ontharomentashivaitanakyaarika irampitakotero. Intaani irampitakoyetero
onintakaanekiini irokapayeeni, tera añe matzirori oñiiro okovityaavaitzi.
kameethaperoini, kempitavaitaka 17੅Ontzimatye impinayeetairi
onkamakityeemi. 7੅Pishintsithatero jevatakaantatsiri iñaapinkathayeetziri. Iri

omayetantyaarori nokantakeri, ari LPSDSHUR\HHWHNLQNLWKDWDNDDQWDSLLQWD‫ێ‬
RQNDQW\DHHURRW]LPDQWDLULxDDYHQWDNR‫ێ‬ tsiri, eejatzi ikaratzi iyotaantapiintatsiri.
yeeterori. 8੅Tzimayetatsi kaari amenerone 18੅7HPDLURRWDNHNHPSLWDURULRNDQWDNR‫ێ‬
isheninkayetari. Iriira ovatsiperotakerori tziri Osankinajanorentsi:

kaari amenairone ovaiyantakeriri. Aririka pantavaitakairi aparoni
Ikempivaitana irovashaantakityeeromi piratsi, WHDULWHLQWDVKDDQHHQWD‫ێ‬
ikempisantzi. Iri maperokitanakerori vaite.
MDQDDQDNHULLNDQWDNDDULNHPSLVDQWD‫ێ‬ Jiroka okantziri eejatzi:
tsine. Aparoni antavaitatsiri ipinayeetziri.
9੅-LURNDNRYDFKDULLURVDQNLQDWDNR\HH‫ێ‬ 19੅Apanirorika ikanta atziri kantakotziriri
tantyaarori aparoni kamaimetzinkaro aparoni jevari, eero pikempisantziri.

antavaitaineri Cristo: Ontzime onkarate Irooma inkaraterika apite, eerorika
60 osarentsite, kinata ovapiintakeri inkarate mava tsika itzimi ñaakotakerine
otsipatari, 10੅kameethashire okanta jantakero kaariperori, ari okameethatzi
ikemakoyeetziro, aamaakoventa okantziri inkempisantaiteri. 20੅(HNHURULNDLUDQWDLWD‫ێ‬
ovaiyane, oimaantzi opankoki, DDNDPHH‫ێ‬ tyeero kaariperori, payeri tsika ipiyotaita
thatapiintakeri kempisantzinkari, pinkisathateri, DULRQNDQW\DLQWKDURYDQ‫ێ‬
NDPLQWKDDQHRYDSLLQW]LULDVKLQRQNDLQ‫ێ‬ taityaari, eero jimatantayeetaro.
kari, omatapiintakerori okaratzi 21੅Noshintsithatzimi pantero iroka. Tema
kameethayetatsiri. 11੅,URRPDNDPDLPH‫ێ‬ aririka pimatanairo, eero piñiiro

tzinkaro kaari antarokonatatsine, eero pamaakitante jiyotzi Pava nokantzimiro.
josankinatakoitziro. Eerora okantaperota Jiyotzitaro eejatzi Jesucristo, jiyotzitaka
17,027(2੄5੄6 358
HHMDW]LPDQLQNDULLWHLNDUDW]LML\RVKLLWD‫ێ‬ amaimanetavakaavaitya, DQNDYL\DYDNDD‫ێ‬

keri. 22੅7HDULWHSDWKDYDL\DDURSRW]LPLND‫ێ‬ vaiyetya, ankantakotavakaavaiyetya,
patziitotantyaaro pako ijevatantaityaari. 5੅ankisaneentavakaatziiyetya. Iroora
Tema aririka iriyotayeeteri jantakero jimayetapiintakeri kaariperoshireri kaari

kaariperori, kempivaitakara eerokami iyotakotaajaterone kyaaryoori ñaantsi.
kantakaashitakyaarone. Aña ontzimatye Ipampithashireta iraantyaaro kireeki
pinkiteshiretai eeroka. MDPDPHQDYDLWDURLxDDSLQNDWKDWDVRUHQWVL‫ێ‬
23੅Te arite intaani pirapiintero jiñaa, iro tanaira. Te arite paapatziyari eerokaite.
aritatsi pirero kapicheeni kachori, ari 6੅Aritake okantamaita, kimotara
piñaakero peshitakote pimantsiyavaiveta. LPSLQDYHQWD\HHWDLURDSDDWDDxDDSLQND‫ێ‬

24੅Tzimatsi atziri, WHNHUDPLQWKDLUL\DNR‫ێ‬ thatasorentsitzira. Iro kantacha onkantya
ventaiteriita jantakero kaariperori, añaantyaarori impinayeetai, ontzimatye
maaroni ikemakoyeetakeri. Tzimatsi onimoyetai añiiri okaratzi tzimimoyetairi.
SDVKLQHHHMDW]LNDDULML\RWDNRLW]LMDQW]LUR‫ێ‬ 7੅Tema pairani ovakera atzimapaake te
rika kaariperori, intaani inkemakoyeeteri amapaake tzimimotaine. Ari okantari

apaata. 25੅Ari okempitari eejatzi, tera eejatzi aririka ankamai, onkarate
iromanakotapiintero atziri irantayetero tzimimotaine eero okantzi aanairo.
kameethari. Irooma aririka irantero 8੅Tema otzimapiintzirika oyaari,
kaariperori, ari inkovapiintavetya otzimapiintzirika ankithaatyaari,

iromanakotya, iro kantamaitacha ari aritapaake. 9੅Iriima inkarate kovayeterone
inkemakoyeetakeri. irashaarantya, RNDLPDVKLU\LLULLQNDDULSH‫ێ‬
6
1੅Ikaratzi jotzikayeetari ontzimatye roshirete. Ikempitakovaitakari
iñaapinkathatairi itzimi omperatariri. shirikachari ivirentsiki, DULULNDLUDQWD\H‫ێ‬
Iro nokantantari, ari onkantya eero WDQDNHURLNRYDNDDVKL\HWDULRYDDULSHUR‫ێ‬
itzimanta impaitya ñaaventavaitaine, tantatsiri, irootake peyakaashitantachari.
akantakaantzirikari Pava. 2੅Aparoni 10੅$ULULNDLULQHYHHWDSLLQW\DLUDVKDDUDQWD‫ێ‬
RW]LNDWDDULxLLURULMRPSHUDWDULNHPSLVDQ‫ێ‬ yeetya, RNHPSLYDLWDNDURLURRPSDULWKDWD‫ێ‬

tatsiri, te arite inkantashirevaite: “Eero nakyaami kaariperoyetatsiri. Tzimatsi
pikempitakaantana otzikataari, tema matakerori ineveyetaro irashaarantya,
iyeki novanaimi.” Aña okovaperota irika jovashaantanakero ikempisantzi, RNHPSL‫ێ‬
RW]LNDWDDULLUDQWDYDLSHURWHQHULN\DDU\RR‫ێ‬ YDLWDNDURLULLPLNHPDDQWVLWDNDDYDLWDFKD‫ێ‬
peroini, iretakotane iroveri, tema nemi jovathaavaitaka apaniroini.
kempisantzinkari inatzi. Ontzimatye
piyotaantairo iroka, pishintsithatantairo. Pinkempitakaantero
povayiriventatyeeromi pikempisantanai
Kiteshiretakaantatsiri ipoña onimotaantsi 11੅Irooma eeroka, jashitaami Pava,
3੅$ULULNDLPSRNHQDVKLW\DDURQHLQNLQNL‫ێ‬ povashaantairo irokapayeeni, SLQNHPSL‫ێ‬
thatakaante, kaari kempityaarone takaantero pishiyapithatatyeeromi. Aña
okaratzi iñaaneyetakari Avinkatharite LURSLQNRNRYDWDSLLQWDQDLSLQWDPSDW]LND‫ێ‬
Jesucristo, irinashitapaakyaaro eejatzi shirete, kaminthaa pinkantante, SLQNHP‫ێ‬
LULxDDYHQWHURxDDSLQNDWKDWDVRUHQWVLWDQWD‫ێ‬ pisantairi Pava, etakotane pinatye, eero
tsiri, 4੅kantakaaperovaineri inatziira, pisamaneentanta, tsinampa pinkantya.
tekatsira iriyote. Intaani ikovi irirori 12੅Eekero pinkempisantanaatye, SLQNHP‫ێ‬
añaanatzimentavakaavaityaaro ñaantsi. SLWDNDDQWDQDNHURSRYD\LULYHQWDQDDW\HH‫ێ‬

Iro ompoñaantyaari asamavakaavaitya, romi kameethayetatsiri. 3LQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬
359 17,027(2੄6
WDQDNHURHHMDW]LSLxDDVKLQWVLYHQWDW\HH‫ێ‬ 17੅2QW]LPDW\HSL\RWDD\HWDLULDVKDDUDQWD‫ێ‬
yaaromi irojatzi paantakyaarori yetachari iroñaaka, HHURLNDQWDNDDSHUR‫ێ‬

kantaitaachane añaakagaimi. Iro vaitanta. (HURMDYHQWDDVKLYDLWDURLUDVKDD‫ێ‬
LNRYDNDD\HHWDNHPLSLxHHURDxDDQWDUHQ‫ێ‬ karo, WHPDHHURRNDQWDLWDW\DDQLRQNLVRW]L‫ێ‬
tsi, ari okanta ikemayetantaamiri moteri. $xDRQW]LPDW\HLUDYHQWDD\HWDL‫ێ‬
atziriite, pikantzi: “Nokempisantai.” yaari Pava, LULLWDNHPDW]LURULLWKDURPHQ‫ێ‬
13੅Tzimatsi noshintsithatemiri. Tema Pava tajanotakaantanta. 18੅Piyotaantairo
LW]LPLDxDDNDD\HW]LURULRNDUDW]LW]LPD\H‫ێ‬ irantayeetairo kameethari. Ikempitara
tatsiri, jiyotzi nokantzimiri. Jiyotzita DSDURQLDVKDDUDQWDQHULRW]LPLPRSHURW]LL‫ێ‬
eejatzi Avinkatharite Jesucristo, itzimi tziri irovaakaro, ari pinkempitanaiyaari
kantapiintakerori kyaaryootatsiri, irojatzi eerokaite ontzimimoperotziitaimi
ikantapaakeriranki jagaitanakeri Poncio pantane, iro pinkempitakaantanairomi
Pilato. -LURNDRQNDUDWHQRVKLQWVLWKDWH‫ێ‬ iroorikami povaakaro. Piyotaantairo
miri: 14੅(HURSLSL\DWKDWDURLNDQWDNDDQWDL‫ێ‬ irineshinonkayeetantya, ayimateri
tziri, eero povashiñaavaitziro, itzimikari impashitantayetaiya. 19੅Iroorika irimatanai
ñaaventakovaitashityaamine. 3L\DDWDNDD‫ێ‬ iroka, RNHPSLYDLWDNDLURYDSLWKDDQW\DD‫ێ‬
nairo eeroka irojatzi impiyantaiyaari romi irashaakaro inkashiyakaiyaari
Avinkatharite Jesucristo, 15੅aririka apaata. Ari inkantaitatyeero iriñeero
irinintapaitetake Pava. Tema apaniro irisaikai kameetha.
Pava intasorentsitai, DSDQLURLMHYDWDNDDQ‫ێ‬
tairo maaroni tzimayetatsiri, apaniro Overaantapaakarori ikantziriri
LPSLQNDWKDULYHQWDLULLNDUDW]LSLQNDWKDUL‫ێ‬ Pablo irika Timoteo
ventavetachari, ari iñaapinkathatairi 20੅Timoteo, pinkyaaryooventero
eejatzi iñaapinkathayeevetari iroñaaka. SL\RWDDQWDLURRNDUDW]LMLQHVKLQRQND\HHWD‫ێ‬

16੅Iriitake ashitarori kantaitaachari kemiri. 3RYDVKDDQWDLURRNDUDW]LLxDDYHQ‫ێ‬
añaantarentsi, DULLVDLNDW]LWVLNDRVKLSDNL‫ێ‬ tashiyeetaro kaariperori. Povashaantero
ryaaneperotzi, LURRWDNHNDDULMDUHHMDQR‫ێ‬ LxDDQDW]LPHQWDYDNDLWDURLNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬
tantaitari. Tekatsi atziri matakerone veetari irooperori onatzi jiyotaneetari.
iriñeeri, eero imatayeetzirootsi eejatzi. 21੅Tema tzimayetatsi matayetakerori,
Omapero iñaapinkathaitziri. $ULLQNDQWDL‫ێ‬ ikenashivaiyetanaka, kempivaitaka

taatyeeroni impinkathariventantai. Ari intzipinatatyeemi. 2QNDPLQWKDLULQHVKL‫ێ‬
onkantyaari. nonkayeetemi. Ari onkantyaari.
JAPIITAIRO PABLO JOSANKINATZINIRI TIMOTEO
tainari naaka, eero pipashiventakaana

Ovethataantsi jashitakoventaitanari Pava. Aña iriitake
1
1੅Naakatakera Pablo osankinatzimiro shintsishiretakaimine, SLQNHPSLWDNRWDQ‫ێ‬
iroka. Irotyaantajanore Jesucristo tyaanari naaka, nokemaantsitakoventaro
nonatzi, tema iri Pava kovakaakenarori Kameethari Ñaantsi. 9੅,ULMDW]LRYDYLVDDNR‫ێ‬
noñaaventairo ishinetayetakairo, shireyetairi Pava, iri iyoshiitayetai
irañaakaayetai Cristo Jesús. 2੅Eeroka atasorentsishiretantaari. Tera apaniro aaka
nosankinatzini Timoteo, LW]LPLQRNHPSL‫ێ‬ matashityaarone, aña iri kovaintsi
takaanta netakotane notomi. Onkamintha irantero. Ari ikantaitatyaani pairani Pava
ineshinonkataimi Ashitairi Pava eejatzi ikovapiintake irineshinonkayetai Cristo
Avinkatharite Jesucristo, onkamintha Jesús. 10੅Irootake jimatakeri iroñaaka,
iretakotyaami, piñeero pisaike kameetha. ikoñaatakeranki Ovavisaakotantaneri,
Cristo Jesús. ,ULLWDNHPDWDNHURULMRLWVLQDP‫ێ‬
Piñaaventairi Cristo pairo kaamanetaantsi, jookapaintairo
3੅Ari nokantapiintatya tsireni eejatzi Kameethari Ñaantsi, iro ayotantaari ari
kitaite namanakoyetzimi, nopaasoonketziri onkantaitatyeeni irañaakaayetai.
Pava, itzimi nantavaitaineri, nomatakotairi 11੅Irootake ipairyaantakanari naaka
LNHPSL\HWDNDQRFKDULQHHWHWDPSDW]LNDVKL‫ێ‬ Otyaantajanori, LULRW\DDQWDNHQDQRQNLQNL‫ێ‬

reri. 4੅$ULULNDQRVKLUHW\DDURSLUDDYDLWDND‫ێ‬ thatakaante, ipoña niyotaayetairi eejatzi
ranki, osheki nokovataike napiitairo kaari nosheninkata. 12੅Irootake iroñaaka
noñeemi, onantyaari nonkimoshirete. noñaashivaitantarori, iro kantacha temaita
5੅Osheki nopampithashiretakotami tsika nopashiventa. Tema niyotzi naaka itzimi
okanta poshireperotantanakari. Tema iro noshiretaari, niyoperotzita otzimimotziri
etanakaro pisaro Loida, ipoñaanaka piniro LVKLQWVLQNDRQNDQW\DHHURMRYDVKDDQWDNDD‫ێ‬
Eunice. Niyotzi eejatzi ari pikempitanakari naro ikovakaakenari nantaineri irojatzi
eeroka. 6੅,URRWDNHQDSLLWDQWDPLULQRQNDQ‫ێ‬ apaata kitaiteriki impiyeerika. 13੅Ari
temi: 3DSLLWDLURSRYDNHUDWDLURLWDVRQND‫ێ‬ pinkempitanaiyaari eeroka, SLPDWDNRWH‫ێ‬
YHQWDNHPLUL3DYDQRW]LPLNDSDW]LLWRWDQWD‫ێ‬ QDURWVLNDRNDQWDSLNHPDNHQDQRNLQNLWKD‫ێ‬
kamiroranki nako, pinkempitakaantairo yetake, piyaatakairo poshiretya. Etakotane
joisaitziri paampari intsivakimate. 7੅Tema povante, tema iro irantapiintanairi
Pava te intharovashiretakaante. Intaani jashiyetaari Cristo Jesús. 14੅Tema
ishintsishiretakaantzi, jetakoshiretakaanta, inampishiretantakami Tasorentsinkantsi,
jiñaakoshiretakaanta. iri kyaaryooshiretakaimine eero
8੅Irootake eero pipashiventakaantaro povashaantantaro kyaaryoori otzimi
piñaaventeri Avinkatharite, DULSLQNHPSL‫ێ‬ ikovakaakemiri piyotaantero.
360
361 27,027(2੄1੄2
15੅Pikemayetake eeroka tsika okanta 8੅Pimpampithashiretakoteri Jesucristo

jookaventavaitanakena Asia-satzi. itzimi icharinetakari David-ni. Tema
Jirikatake: Figelo ipoña Hermógenes. añagai irirori ikamavetaka. Irootakera
16੅Iro kantacha Onesíforo, RVKHNLLSRVKHQ‫ێ‬ iroka Kameethari Ñaantsi otzimi
kapiintakana irirori, WHLPSDVKLYHQWDNRWD‫ێ‬ noñaaventairi. 9੅,URRWDNHQRNHPDDQWVLWD‫ێ‬
nakena joosoveetakana. Iniroite nokovi koventari iroñaaka, okanta noñaantarori
LQHVKLQRQNDWDLUL3DYDLNDUDW]LVDLNDSDQ‫ێ‬ joosovaitaitana jashitakoyeetana,
kotziriri. 17੅Tema iri kovakovatapaakena LNHPSLWDNDDQWDLWDNHQDQDDNDPLRYDQW]LQ‫ێ‬
jareetakara Roma-ki, LURMDW]LMLxDDQWDSDD‫ێ‬ kari. Irooma iñaane Pava eerora
kanari. 18੅,ULLUD$YLQNDWKDULWHQHVKLQRQND‫ێ‬ imataitziro iroosoyeetakero. 10੅Iro
taiyaarine apaata kitaiteriki impiyeerika. namaveyetantakarori maaroni iroka,
Tema piyotaiyakeni eejatzi eeroka, okantakaantziro netakotari ikaratzi
osheki jampitakotakena Onesíforo ML\RVKLL\HWDLUL&ULVWR-HV~VLW]LPLLURYDYL‫ێ‬
nosaikantakari Efeso-ki. VDDNRVKLUHWDLULxDDQWD\HWDLURQHNDQWDLWD‫ێ‬
chari añaantarentsi, tema ovaneenka
Pinkempitakaantya eerokami onkantya. 11੅-LURNDRPDSHURLNDQWD\HH‫ێ‬
irovayirite Jesucristo tziri:
2
1੅Notomí, tema iri neshinonkataami Aririka ankamakoyetakeri Cristo, ari
Cristo Jesús, RQW]LPDW\HSLQWRQWDVKL‫ێ‬ ankempiyeeyaari irañaakaayetai.
retai. 2੅Tema pikemakena tsika okanta 12 Aririka amavevainetake, ari
niyotaantake atziriiteki. Ontzimatye ankaratairi ampinkathariventante.

piyoshiitayete iroñaaka tsika inkarate Irooma aririka ankantayete: “Te
kyaaryooshireri intzime matanairone noñeeri.” Ari inkempitaayetairi
iriyotaanairi eejatzi pashine. 3੅Aamaventa eejatzi aakaite.
pinkantya piñaashitakoventanaiyaari 13 Iro kantacha terika añaayevetaro
Jesucristo. Pinkempitakaantya eerokami ankamaiventyaarimi, irooma

irovayirite. 4੅Tema aparoni ovayiritachari irirori ikamaiventayetai. Tema ari
te iñeetziri irantanairo antavairentsi jashi jovatziiro irirori, WHLPSDVKL‫ێ‬
jantayeetapiintaitziri kitaiteriki. Aña netanete.
ontzimatye iretapaintyaaro ikantakeriri
Pinkempityaari antavairyaantzi
ijevarite. 5੅.DQWDWVLHHMDW]LSLQNHPSLWDNR‫ێ‬
jaakameethaitziri
W\DDULDSDURQLLSLQD\HHW]LULMDQDDNRWDQ‫ێ‬
take ishiyeeyani. Tema iniroite 14੅Piyotaantairo iroka. 3LVKLQWVLWKDWDQ‫ێ‬
iriñaashintsityaaro. Iro kantacha tero ikovakaantaperotziri Pava: Eero

LULPDWDQW\DDURULLUDQDDNRWDQWHRQW]LPD‫ێ‬ LxDDQDW]LPHQWDYDNDDVKLWDLWDURxDDQWVL\H‫ێ‬
W\HLUDQWHURWVLNDRNDQWDMDPHWDSLLQWDL‫ێ‬ tatsiri kaari irooperotatsine. Aña kantatsi
yari. Irooma inkovakemi inthaiyavaitya onkantzimoneentakaiyaari inkarate
inkene iranaakotantemi, HHURUDLSLQD\HH‫ێ‬ kemerone. 15੅Ontzimatye piñaashintsitya
tziri. 6੅Kantatsi eejatzi pinkempitakotyaari povatampatzikatanairo ñaantsi
ikanta aparoni pankivairentzi. Tema kyaaryoori, LQNHQHLUDDNDPHHWKDYHQWDL‫ێ‬
iriitake etapiintaro jovayetaro okitho miro Pava. Pinkempitakotyaari
ivankire. 7੅2QW]LPDW\HSLPSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬ ikantaranki aparoni antavairyaantzi kaari
takotero nokantayetakemiri. Tema W]LPDWVLQHRPSDLW\DLPSDVKLYHQWDNR‫ێ‬
LULLWDNH$YLQNDWKDULWHNHPDWKDWDNDDSHUR‫ێ‬ tyaari. 16੅3RYDVKDDQWDLURHHURNDMLxDDQH‫ێ‬
temirone maaroni. tashiyeetari kaariperori. Arira opoñaari
27,027(2੄2੄3 362
ithainkatasorentsitantayeetzi. 17੅2NHPSL‫ێ‬ ankantya, 25੅shipetashire ankantya

takotaro okantaranki ovavathatanta ankaminaayeteri kisaneentairi, aama ari
ampathaavaite. Irootake avishimotakeriri impiyashiretakairi Pava, DULLUL\RWDNR‫ێ‬
Himeneo ipoña Fileto. 18੅,NHQDNDDVKLYDL‫ێ‬ tairo kyaaryoori. 26੅$ULRQNDQW\DLQNHPSL‫ێ‬
tanakaro irirori jiyotaantziro kyaaryoori, takotantyaariri amathaatari ivirentsi,
ikantake: “Tera kyaaryoori añaayetai tema kamaari otzikatakari, LVKLQWVLYHQ‫ێ‬
aririka ankamayetake, DxDDxDD\HW]LWDWDL‫ێ‬ tziri irantayeteneri ikovakaashiyetari
karo joshiyakaaventaitziro ‘añagaantsi.·੅µ irirori.
Tema okaratzi jiyotaantavetakari
jovashaantakaakeri tsika ikaratzi Tsika inkantayeetya isaikayeetai apaata
joshireveyetanaa. 19੅Iro kantacha, overaantapaakyaarone kitaite
3
okempivaitakaro Pava irovatzikatyeemi 1੅Ontzimatye piyote, apaata
irooperori itzinkami, ari irovetsikakemi ovekaraantapaakyaarone kitaite
ipanko. Ipoña jontarekakotake apite iniroite ompomerentsitzimoyetai. 2੅Jiroka
osankinatachari kantatsiri: “Jiyoyetziri inkantayetya atziriite: $SDQLURLQNDPLQ‫ێ‬
Avinkatharite ikaratzi jashiyetari.” thaatziitavaitya, impiyotashivaityaari
Impoña: “Inkarate pairyaagairine Cristo, iireekite, inkantakaaperovaitya, eero
RQW]LPDW\HLURYDVKDDQWDLURNDDULSHURWD‫ێ‬ iñaapinkathatantzi, inkaviyantavaite,
tsiri.” piyatha inkanteri ashitariri, eero jiyotziro
20੅Iro kantacha janta iniroiteki ipanko, impaasoonketante, WKDLQNDWDVRUHQWVLWD‫ێ‬
NHPSLYDLWDNDW]LPD\HWDWVLPLRYDQHHQND‫ێ‬ neri irinayete, 3੅eero jetakonetanta, eero
tachari kovitzipayeeni, shipakiryaa ikovanetzi impeyakotante, thaiyakotane
okantayeta kaminthaa jovayetziro. inkantya, HHURMRPDDQWDNDDURLQHYHWDVKL‫ێ‬
7]LPD\HWDWVLHHMDW]LNRYLW]LMRYHWVLND\HH‫ێ‬ tari, ovatsinaantaneri irine, osheki
tziro inchato, eejatzi kipatsinaki, kaari inkisaneentero kameethayetatsiri,
ikaminthaaperoitzi. 21੅$ULULNDDQNLWHVKLUH‫ێ‬ 4੅pithokashitaneri irinayete, HHURMLxDDNR‫ێ‬
yetanai, ari ankempiyetaiyaaro kovitzi neta, asagaaventavaitane irine, iro

ikaminthairo ashitarori, ikovapiintzi irineveperotya ikovashiyetari anaanakero
irovantayetyaaro. Tasorentsishire ikovakaavetariri Pava, 5੅DULLQNHPSLYDLWD‫ێ‬
inkantakaanai Pava, aamaventa ankantya kyaarimi ñaapinkathatasorentsitaneri,
antayetaineri kameethayetatsiri. 22੅Intaina aña ithainki otzimimotziri Pava
povayetairo inevetashivaitari evankariite, ishintsinka. Eerora pikempiyayetari
SLQNHPSLWDNDDQWHURSLVKL\DSLWKDWDW\HH‫ێ‬ eeroka. 6੅Ari jimatakero irikaite
romi. Aña iro pinevetapiintanakya isaikavankotantzi, jamataviyetakero
pinkameethashireyetai, oshiretane tsinaneete jentashireri, LSDPSLWKDVKLUHWD‫ێ‬
pinkantya, etakotane povante, kameetha kaayetaro iniroite okaariperoshiretake,
pisaikakaantayete, pinkempiyayetaiyaari ontzimatye aventaiyaari irikaite, irojatzi
NLWHVKLUHULLW]LPLSDLU\DD\HWDLULUL$YLQND‫ێ‬ ompoñaantyaari ayimavaitanakero
tharite. 23੅Ontzimatye povashaantayetairo oneveshirevaitari iroori. 7੅Irootake
piñaaneyetaro kaari apantyaarone, tema onkokovatapiintantyaariri iyoperotero,
iro opoñaantari ikisavakaantayeetari. iro kantamaitacha te iyoperotakomaitaro
24੅Irooma aakaite jomperatayetai Pava te okaratzi irooperotatsiri. 8੅Iro jimatakeri
arite amatero añaanaminthatavakaiya. pairani Janes itsipatakari Jambres, te
Aña ontzimatye aneshinonkashiretante, onimoteri jantakeri Moisés, ari
ayimaneenta ayotaantai, tsinampashire LNHPSLWDDULLULNDDW]LULLWHDPDWDYLWDQWD‫ێ‬
363 27,027(2੄3੄4
neri, WHRQLPRVKLUHW]LULRNDUDW]LLURRSHUR‫ێ‬
tatsiri. Kaariperoshireri jinayetzi, Piñaaventairo ñaantsi
4
MDPHQDDVKLYDLWDNDRNDUDW]LLNHPSLVDQWD‫ێ‬ 1੅Jirokaokaratzi noshintsithatemiri
yevetari.੆* 9੅Eeromaita jimatziro, ari pantero. Jiyotzi Pava nokantzimiri,
iriyoyeetairi amenaashivaita okaratzi jiyotzitaro eejatzi Avinkatharite
jantziri, ari inkempitakotakyaari ovakera Jesucristo, intzime iyakoventairine
añaaventakeri. maaroni añaayetatsiri, ipoña ikaratzi
10੅Irooma eeroka, pinkempityaana kamayetaintsiri eejatzi. 7HPDLURRW]LPD‫ێ‬
naaka, okaratzi niyotaantziri, tsika take inkoñaatai ipinkatharitapai.
nokenakairo, opaita nokoviri, opaita 2੅Pinkeme nonkantemi: 2NRYDW\DSRYHWVL‫ێ‬
noshiretari, namatsinkaventanta, kya inkene piñaaventairo iñaane, tera

etakotane novantzi, kinataneri nonake, LQWDDQLSLxDDYHQWDLURDULULNDRQNDPHH‫ێ‬
11੅ovatsinaari nonake, LNHPDDQWVLWDNDD‫ێ‬ thatzimotemi, aña ontzimatye pimatero
vaitaitakena, okempitatya okaratzi eejatzi aririka pinkovenkatakote. Aririka
avishimotakenari Antioquía-ki, Iconio-ki, piyotaante, RQW]LPDW\HSRYDWDPSDW]LND‫ێ‬
ipoña Listra-ki. 7HPDRVKHNLLNHPDDQWVL‫ێ‬ tante, shintsitha pinkaminaante,
takaaveetakana, LURNDQWDFKD$YLQNDWKD‫ێ‬ piñaashintsithatante, iro kantacha ñaa
rite itsiparyaakoventapiintakena. 12੅Ari pitharokyaaventapiintzirokari aririka
onkantyaari, irovatsinaayeetairi maaroni pimayetanairo iroka. 3੅Tema apaata, eero
jashiyetaari Cristo Jesús kovanaatsiri ikovaitai inkempisantaitero tampatzikari
iriñaapinkathatasorentsitanete. 13੅Iriima okaratzi piyotaantayetziri iroñaaka, aña
kaariperori atziriite amatavitantaneri LPSL\RWDSDDN\DSDVKLQHLQW]LPHL\RWD\H‫ێ‬
eekero irimaperotatyeeya, LUDVKLPLQWKD‫ێ‬ rine, DULLUDPHQDDVKLYDLW\DDULLQNDQWD‫ێ‬
tyaaro iramatavitantapiinte, LULPD\HHW]L‫ێ‬ yete: “Ari, kameethatake irantayeetero
tyaari irirori iramatavitaiteri. 14੅Iro inevetashiyeetari.” 4੅Iroora ompoxDDQ‫ێ‬
kantacha eeroka, kiso povero okaratzi tyaari impiyashiyeetero inkempisantairo
piyotakeri, tsika otzimi paventaanaari. ikinkithatashiyeetari, irovashaantanakero
Tema piyotzi ipaita iyotaakemirori. ikempisantziro irooperotatsiri. 5੅Irooma
15੅Tema petanakaro eeniro peentsitanake eeroka, ñaakotane pinkantya, SDPDYH\H‫ێ‬
SL\RWDNRWDLUR7DVRUHQWVLWDWVLUL2VDQNLQD‫ێ‬ tanairo avishimotemine poivaraayetziro
rentsi. Ari opoñaari piyotai aritake Kameethari Ñaantsi, ontzimatyeera
pavisakoshiretai aririka paventagaiyaari pimonkarayero maaroni onkarate
Cristo Jesús. 16੅7HPDPDDURQL2VDQNLQDMD‫ێ‬ pantanaineri Avinkatharite.
norentsi, LULLUD3DYDWDVRQNDVKLU\DDQWDNH‫ێ‬ 6੅Tema naaka, kempitaka irootaintsi
rori josankinayeetantakarori. Iro nompeyakotya, ari nonkempitakotyaaro

jiyotaayeetantari, LURLVKLQWVLWKD\HHWDQ‫ێ‬ isakoitapiintziro imireetari aririka
tari inkaminaantaite, LURMRYDWDPSDW]LND‫ێ‬ impomeeteneri Pava, aritakera
yeetantari, iro jiñaantayeetantari inkene sakotzimataka imireetari. 7੅Kyaaryooshire
inkameethashireyeete. 17੅Ari iriñeerori nokantapiintaka, okempivaitakaro
LNDUDW]LMDVKLWDDUL3DYDLUL\RSHURVKLUH‫ێ‬ nomatakero iniroite nomankiyapiintakya.
tairo irantayetairo maaroni kameethari. 2NHPSLYDLWDNDURHHMDW]LDULWDNHQRPDWD‫ێ‬
*¬3.8: Ikinkishiretakoitziri Janes ipoña Jambres sheripiyari inaiyini, Egipto-satzi jinatzi. Tema
pairani Moisés itsiparyaakoventantaariri Israel-mirinkaite, irika sheripiyariite ikempitakotari
Moisés, jiraantsitakairo jiñaa, ikoñaatakaayetake eejatzi osheki mashero.
27,027(2੄4 364
kero noyiishitantzi nareetya janta tsika ovakera jaayeetakenaranki naaka isaiki

overaa noshiye. 8੅,URRWDNHUDRNHPSLWDQWD‫ێ‬ pinkatharentsi nonkamantakotero
karori iri Avinkatharite ovayetakerone okaratzi ikantakoyeetakenari, tekatsira
amathairentsi impayeetairi inkarate aparoni tsipatanakyaanane, ithonka
tampatzikashireri. 7HPD7DPSDW]LNDVKL‫ێ‬ ishiyapithatanakana. Iro kantacha, te
rera jini irirori Avinkatharite, iri QRQHYHWDURQDDNDLURYDVDQNLWDDPHQWDL‫ێ‬
L\RWDQWDSDDWVLQHRPDSHURULNDLNDPHHWKD‫ێ‬ teri iroka. 17੅Aña itsipashiretakana
shireetzi, aripaitera impainaro nashi Novinkatharite, LULLWDNHxDDSHURVKLUHWD‫ێ‬
naaka. Tera apaniro naaka, DULLQNHPSL‫ێ‬ kaakenari. ,URQRPDWDQWDNDURULQRNLQNL‫ێ‬
taayetairi eejatzi inkarate kaari thatakairi maaroni, DULRNDQWDLNHPDWKD‫ێ‬
samaneentachane joyaakoneentari tantakanari eejatzi kaari asheninkata.
impiye. Irootakera kaari japishoonkayeetantana
kashekarimoroki iroyaana. 18੅Iriitake
Apaniro ikantaitziri Timoteo Avinkatharite kempoyaaventakenari
9੅Nokovaperotataike pinkokovatero kaari jovashinonkaitantana, eekero
tsika pinkantya pimpokantakyaari LUL\DDWDNDDW\HHURLURMDW]LQDUHHWDQWDL‫ێ‬
nosaikira naaka. 10੅7HPDMRRNDYHQWDQD‫ێ‬ yaari ipinkathariventantzi Inkitesatzi.
kena Demas, aña okaimashiretairi irirori $ULUDLUDVKLLURYDLWDW\HHURLULURULLxDDSLQ‫ێ‬
osavisato. Jatake janta Tesalónica-ki. kathayeetairi. Ari onkantyaari.
Iriima Crescente ikenakero Galacia-ki. Ari
ikempitakari Tito ikenake Dalmacia-ki. Ovekaraantapaakarori itasonkaventantaitzi
11੅Intaani Lucas iri apaniro saikanaintsi ipoña ovethataantsi
itsipatana jaka. Irootake nokovantari 19੅Nokovi povethatyaanari Prisca ipoña
pimpoke eeroka pintsipatakyaari Marcos, Aquila, ari pinkempitaakeri Onesíforo,

DULWDNHLULPDWDNHURLULURULLUDPSLWDNR‫ێ‬ eejatzi ikaratzi saikavankoyetziriri.
tena. 12੅Tema notyaantakeri Tíquico janta 20੅Iriima Erasto, ari isaikapaake irirori
Efeso-ki. 13੅Aririka pimpokanake eeroka, Corinto-ki. Ipoña Tróɹmo, QDDNDRRNDQD‫ێ‬

SDPDLQDURQRYHYLU\DDNRURQRRNDQDNHUL‫ێ‬ keriri Mileto-ki, imantsiyavaitapaakitzi.
ranki Troas-ki osaiki ipankoki Carpo. 21੅2QW]LPDW\HSLQWKDURN\DDWHSDUHHWDQ‫ێ‬
Nokovi pamainaro eejatzi maaroni W\DDULQRVDLNLQDDNDWHNHUDRN\DDURQWVL‫ێ‬

nosankinayetane saikatsiri janta. tanaikari. Maaroni akantayetairi jaka
14੅Irikaranki Alejandro, ashiropakori “iyekiite,” jovethataiyami. Jirika ikaratzi
itzimi oñaashirenkapiintakenari, ovethatamiri: Eubulo, Pudente, Lino,
irovasankitagaatyeerira Avinkatharite. ipoña Claudia.
15੅Irijatzira paamaventyaari eeroka, tema 22੅Nokovake irinampishiretantyaami
te onimoteri okaratzi noñaaventayetakeri Avinkatharite Jesucristo, ineshinonka

osheki ikishimentakenaro. 16੅Tema irovayetaimi. Ari onkantyaari.
IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI TITO
kantakovaiterine piyathari jini,

Ovethataantsi ñaathavaitaneri jinatzi. 7੅Tema iri Pava
1
1੅1DDNDWDNH3DEORLW]LPLRW\DDQW]L‫ێ‬ jantavaitziniri aparoni jevatziriri
miro iroka, iromperatane Pava oshiretaneriite, ontzimatye iraamaventya
nonatzi. Naaka Irotyaantajanore itzimikari kantakoterine kantakaaperori
Jesucristo onkantya iroshiretantaiyaari ini, kishinkari ini, shinkiryaantzi ini,
ikaratzi jiyoshiiyetairi Pava, inkene antantzinkari, oshekyiiriri iireekite
LUL\RWDLURLURRSHURWDWVLULLULxDDSLQNDWKD‫ێ‬ jaapithatantziri. 8੅Aña ontzimatye
tasorentsitairo. 2੅Ari iriyoyetairi iriroriite iroimaantanete ipankoki, LUDQWDSLLQWD\H‫ێ‬
inkantaitaatyeero irañaayetai. Irootake tero kameethari, NDPHHWKDLPSDPSLWKD‫ێ‬
ikashiyakaantakeri pairani Pava shiryeeya, tampatzikashire inkantya,
tekeramintha irovetsikero kipatsi. Tera tasorentsishireri, iriñaakotanetya,
iramatavitantanete Pava. 3੅Okanta 9੅kyaaryooshire inkantya iroshiretyaaro
jinintapaitetakera, joñaakantaka Pava ñaantsi otzimi jiyotaayeetakeriri, inkene

Ovavisaakotantaneri. Iriitakera irimatanairo irirori iriyotaantero
kantakaantakerori iñaaventayeetairo kyaaryooperori, LQNHQHHHMDW]LLPRQNDW]L‫ێ‬
iñaane. Jimatakena naaka eejatzi, yaari kaari iyotaanterone tampatzikari.
jotyaantakena nonkinkithatakaante. 10੅7HPDRVKHNLNRYDWVLULLxDDQDW]LPHQWDQ‫ێ‬
4੅Eerokara Tito notyaantzini nosankinare. tashivaityaaro, iñaavaitashivaita,
Nokempitakaantakami kyaaryoomi jamatavitantzi. Iri antayetakerori iroka,
notomintaami, atsipatavakaara ashiretaa. paitashivaitachari “Totameshitaaniri.”
Onkamintha ineshinonkataimi Ashitairi 11੅2QW]LPDW\HSRVKHNDLULHHURNDML\RWDDQ‫ێ‬
Pava eejatzi Avinkatharite Jesucristo, tayetzi, tema osheki ikompitakaaka

Ovavisaakotaneri, onkamintha atziriite ikaratzi isaikavankotaiyini.
iretakotyaami, piñeero pisaike kameetha. -L\RWDDQWDVKLWDURLULNDLWHNDDULLURRSHUR‫ێ‬
tatsiri, intaani ikovashitaiyakani
Irantayeteri antarikonaite ipoña jevariite iraantyaaro kireeki. 12੅Tema tzimatsiranki
5੅Iroora nookantanakamiri Creta-ki aparoni Creta-VDW]LNDPDQWDQWDQHULWDLQ‫ێ‬
pintampatzikayetante, SLQNR\HDQWDULNR‫ێ‬ tsiri, ikantakeranki: “Maaroni Creta-satzi,
naite jevaterine oshiretachari, iro thairi nonayetzi, kaariperori, perantziite
nokovakaakemiri. 6੅,QNDUDWHMHYD\HWDWVL‫ێ‬ niyavairentzi.” 13੅Omapero iroka
neri ontzimatye inkameethashirete, eero ikantakeri. Irootake pinkisathatantyaariri
LW]LPLLPSDLW\DxDDYHQWDNRYDLWDVKLW\DD‫ێ‬ eeroka shintsiini, LQNHQHLQNHPSLVDQWDL‫ێ‬
rine, kinatane irovero iina, oshiretane tero tampatzikari, 14੅ari onkantya
inkantya irovaiyaneete itzimikari LURYDVKDDQWDQW\DDURULLNHPSLVDQWDSLLQ‫ێ‬
365
7,72੄1–3 366
tziro ikinkithatashiyetari judío-payeeni, miro pantayetakeri, DULLULPDWDNR\HHWD‫ێ‬

tema ishintsithatantake irikaite naimiro. 8੅Ari onkantya eero itzimanta
irovashaantaitero kyaaryoori. 15੅Irootake kishimatzimentemirone pikantayetziri,
akantapiintziri: Aparoni kiteshiretaintsiri, aña pashiventa inkantya ikaratzi
tekatsira impaitya ovaariperoshireterine SDPSLWKDVKLUHYH\HWDFKDULLQNDQWDNR\HWD‫ێ‬
onkantavetakya eerorika ipinkavaitzi. shityaami. 9੅2QW]LPDW\HSLVKLQWVLWKD\H‫ێ‬
Iriima aparoni thainkashireri, itzimi tairi omperataari eero ipiyathavaitari
kaariperoshiretatsiri, tekatsira impaitya omperatariri, DxDLQNRNRYDWHLUDDNDPHH‫ێ‬
kiteshiretakairine onkantavetakya thaperotairi, eero iñaanaminthatziri
impinkavaivetya. 7HPDDULWDNHRYDDULSH‫ێ‬ aririka iromperatyaari, 10੅HHURLNRVKLQHHQ‫ێ‬
roshirevaitaka. 16੅-LxDDMDDQW]LML\RWDNR‫ێ‬ tzi kapicheeni, aña ontzimatye
tairi Pava. Iro kantacha, RNDUDW]LMDQWD\H‫ێ‬ LURxDDNDQWHURNDPHHWKDWDWVLLUDPHHQWDL‫ێ‬
tziri, iro oñaakantzirori te iriyotakotairi, tyaari. Irootakera iriñeetantyaarori ovana
aña Pava osheki ipinkimatataikeri irika. okameethaperotataitzi jiyotaantaitziro
Tema ipiyathatapiintakari eejatzi irika, iñaane Ovavisaakotairi Pava.
tekachaajaini aparoni kameethari 11੅Tema Pava joñaakayetairo osheki
iranteneri. ikaminthaayetai, iriitake materone

iravisakoshireyetaimi maaroni atziriite.
Jiyotaantayeetziro Kameethari Ñaantsi 12੅,ULLWDNHL\RWDNDD\HWDLURRYDVKDDQWDQ‫ێ‬
2
1੅Irooma eeroka, RNRYDW\DSL\RWDDQ‫ێ‬ taarori athainkatasorentsitantzi, eejatzi
tairo okaratzi tampatzikatatsiri, okaratzi anevetashiyetari. $xDNHPSR\DD‫ێ‬
jiroka okantakota: 2੅Kempoyaavaitane vaitane ankantya iroñaaka, WDPSDW]LND‫ێ‬
inkantaiya antarikonaite, LULxDDSLQNDWKD‫ێ‬ shire anaatye, DxDDSLQNDWKDWDVRUHQWVLWDQ‫ێ‬
takaantya, impampithashiretakotero tai, 13੅amenavooki ovairi oyaakoneentane.
kameethaini irantayeteri, irothotyeero Tema irootaatsi inkoñaatai Jesucristo,
inkempisantai, iretakotantai, LQNLVDVKLYDL‫ێ‬ iriitake amairone irovaneenkaro
netaiya. 3੅Ari onkempitayetyaari eejatzi Ovavisaakotairi, Pava. 14੅Iriitakera
tsinane antarokonaite, RxDDSLQNDWKDWDVR‫ێ‬ Jesucristo shinetashitainchari apaniro
rentsitantai, HHURRxDDYHQWDNRWDQWDVKL‫ێ‬ irovamaiteri. 7HPDLNRYDW]LLPSLQDYHQ‫ێ‬
vaita, eero oshinkitapiintayeta. Aña tairo okaratzi akaariperoshireyetake. Iro
ontzimatye iyotaantayetairo okaratzi ikovairi inkiteshiretakaayeetai,
kameethayetatsiri, 4੅LQNHQHRPLQWKDVKLUH‫ێ‬ onantyaari irashiyetai irirori,
WDNDD\HW\DDURHYDQNDURLWHDDNDPHHWKD‫ێ‬ ayimaneenta ankantya antayetairo
yeteri oime, eejatzi onkempitairi kameethari.
ovaiyaneete, 5੅RPSDPSLWKDVKLUHWDNR‫ێ‬ 15੅Irooyetakera iroka, piyotaantayetairi.
tyaaro kameethaini antayeteri, kiteshire Pishintsithatantero. ,URSLQNLVDWKDWDQ‫ێ‬

onkantya, antavairyaanto, ñaapinkatha tyaari. (HURNDWDNHMRYDLWDNHSLPRQNDUD‫ێ‬
overi oimeete. Aririka omayetanairo takaantero iroka, RQW]LPDW\HLUDQWD\HH‫ێ‬
iroka, eerora ithainkavaitaitziro iñaane tero onkarate pinkantanteri.
Pava. 6੅Ari inkempiyetanaiyaari eejatzi
Ineshinonka ovameethashiretairi
evankariite, RQW]LPDW\HLPSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬
3
takoyetaiyaaro kameethaini irantayeteri. 1੅2QW]LPDW\HSLPSDPSLWKDVKLUHWD‫ێ‬
7੅Irooma eeroka, pimpampithashiretya kaapiinteri janta kempisantzinkariite
piyotaantairo tampatzikari, iro LxDDSLQNDWKD\HWDLULSLQNDWKDULYHQWDQWD‫ێ‬
SLxDDQW\DDURULLULxDDSLQNDWKDYHQWDLWH‫ێ‬ tsiri pinampiki, eejatzi inkempitaiteri
367 7,72੄3
jevariite. Eero ipiyathanetanta. mentavakaashiityaaro tsika ikantakota

$\LPDQHHQWDLQNDQWD\HW\DLUDQWD\HWD‫ێ‬ itzimantayetakari pairani etakaantarori,
nairo kameethari. 2੅Eero ikishimatanairi HHURSLPDW]LWDURHHURNDSRVDVDWHNDYDL‫ێ‬
pashine, eero iñaanaminthatantashivaita. tya, tekatsi ompaitya, amenaantsi
Aña etakotantaneri inkantya, WVLQDPSD‫ێ‬ onatzi. Ari pinkempityaari eejatzi
shire irine eejatzi. 3੅Pairani tzimatsi aririka iriñaanatzimentavakaityaaro
akantayeveta aakaite, DPDVRQW]LVKLUHYDL‫ێ‬ tsika okantakota Ikantakaantaitane.
tzi, apiyathavaiyeta, tzipinashire 10੅Intzimerika ovashixHHURQHLUL\RWDDQ‫ێ‬
anayetake, DQWD\HW]LURDQHYHWDSLLQWDVKL‫ێ‬ tero kyaaryoori ñaantsi okaratzi

tari, eejatzi okaratzi anintakaashiyetari, niyotaantakeri pairani, iro ompoxDDQ‫ێ‬
ovaariperotapiintakeri pashine asheninka, W\DDULMRYDVKDDQWDNDLULRVKLUHYHWDQDLQ‫ێ‬
anevetakoyetantaro opaiyetarika, chari, pinkaminaathateri. Eekerorika
amanintashiretantzi, DNLVDQHHQWDYDNDD‫ێ‬ iriyaatakaatyeero, SDSLLWHULSLQNDPLQD‫ێ‬
yeta. 4੅Iro kantacha omatakaranki yeri. Eekerorika iriyaatakaatyeero eero
jineshinonkayetai Ovavisaakotairi Pava, pishinetaineri iriyotaantai. 11੅Tema
jetakoyetaari maaroni atziriite, 5੅arira jiyotaitakeri irika ipiyaatya, LNDDULSHUR‫ێ‬
jovavisaakoshireyetairi. Iro kantacha shirevaitaatzi. $SDQLURML\DNRYHQWD‫ێ‬
tzimatsira opaita jantantakarori, tera vaita.
aakajaantake antashityaarone apaniro
akameethashireyetai. $xDMLQHVKLQRQND‫ێ‬ Apaniro ikantaitziri Tito
shimatsitakai irirori. Ikempitakaantakero 12੅Notyaantatyeemiri Artemas. Eerorika
iri kivayetainemi, kempivaitaka notyaantzimiri irirori, aamaaka iri
RYDNHUDPLLQW]LPDNDD\HWDL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ notyaantemi Tíquico. Aririka irareetakya
kantsi. 6੅Tema okaratzi jantzimoyetairi pisaiki eeroka, nokovira pimpoke eeroka
Ovavisaakotairi Jesucristo, iriitakera pomonthaiyaana Nicópolis-ki. Ari
Pava kantakaarori, jotyaantakairi nokoviri naaka nonkyaarontsitakoteri
Tasorentsinkantsi intsipashiretziiyetai janta. 13੅Iriima Zenas iyotakoperotzirori
okempivaitakaro irisakoperotziitakairimi. ikantakaantaitziri, ipoña Apolos, aririka
7੅,URMDQWDQWDNDURLURNDLQNHQHDxDD\H‫ێ‬ impokimatanake iriroriite, pimpavakeri
tero ikashiyakaayetakairi, DULDxDDPDP‫ێ‬ paavyiiri eeroka, inkashiyakaiyaari
S\DDURULLURxDDNDDULWDNHDQNDQWDLWDD‫ێ‬ impokanakerika. 14੅Tema maaroni
tyeeni añaayetai. Aritake okanta, aakaite, eero asaikashivaitanta, RQW]LPD‫ێ‬
irootake ikempitakaantairi iroñaaka W\HDDNDPHHWKD\HWDLULNRYLW\DDQHHQWDYDL‫ێ‬
kameethashire anatzi, WHPDQHVKLQRQND‫ێ‬ yetatsiri.
tantaneri jinatzi irirori.
8੅Omaperora onatzi iroka okaratzi Overaantarori ovethataantsi ipoña
nokantakemiri. Irootake nokovantari tasonkaventaantsi
piyotaayetairi ikaratzi aventaanaariri 15੅Maaroni jovethatami tsipayetakanari
3DYDSL\RWDNRWDQDLURUDHHURNDRNRYDSH‫ێ‬ jaka. 1RNRYLHHMDW]LQDDNDSRYHWKDW\DD‫ێ‬

rotatya iroka, LQNHQHLUDQWDSLLQWD\HWD‫ێ‬ nari oshiretayetachari janta ikaratzi
nairo kameethayetatsiri. Omapero etakotanari. £2QNDPLQWKDLQHVKLQRQND‫ێ‬
okameethatake iroka, RVKHNLLUDQLQWDD‫ێ‬ yeetaimi maaroni eerokaite janta! Ari
yeetyaaro. 9੅,URRPDDULULNDLULxDDQDW]L‫ێ‬ onkantyaari.
IROSANKINARE PABLO JOTYAANTZINIRI FILEMÓN
Ovethataantsi Pablo ikantakoventziri Onésimo

1੅Naaka Pablo osankinatzimiro iroka. 8੅Niyotzi iroñaaka, QDDNDLSDLU\DDYH‫ێ‬
Tema jashitakoventaitakenari naaka taka Cristo nomonkaratakaimiromi
Jesucristo jaka. Iriira notsipataka iyeki onkarate pantairi. 9੅Iro kantacha, intaani
Timoteo nosankinatzimiro iroka. nonkovakotashityaami kapicheeni, tema
Eerokatake notyaantzini, Filemón, niyotake tsika pikanta petakotanta. Pablo
netakotane novimi, HHURNDDPSLWDNRWD‫ێ‬ nonatzi naaka, antarikonatakena,
piintanari. 2੅Iro nosankinatzini Apia jashitakoventaitakenari naaka Jesucristo.
otzimi nokempitakaantaari “chooki,” 10੅-LULND2QpVLPRQRQNRYDNHSDDNDPHH‫ێ‬
ipoña nosankinatziniri eejatzi Arquipo thataajatairi. ,ULLWDNHQRNHPSLWDNDDQWD‫ێ‬

itzimi tsipayetakairi añaashintsiyeta. keri naaka iriimi notomi, tema naakatake
Irijatzi nosankinatzini kempisantzinkariite oshiretakaakari Cristo jashitakoitana.੆*
ikaratzi apatotapiintachari pipankoki. 11੅Tema tekatsi apantavetyaarine irika,
3੅Onkamintha ineshinonkayetaimi irooma iroñaaka ari irapantzimotaiyaami
Ashitairi Pava, eejatzi Avinkatharite eeroka, ari inkempitzimotyaanari naaka
Jesucristo, kameetha irisaikakaayetaimi. eejatzi. 12੅Tema eejatzira notyaantaimiri
Onésimo, itzimi netakoneentari. 13੅Osheki
Iretakonka ipoña iroshirenka Filemón nokovavetaka intsipatyaanami naaka. Ari
4੅Aririka noñaañaatakoyetemi, iniroite onkantakemi irimpoyaatyaami eeroka
nopaasoonketziri Pava. 5੅7HPDQRNHPD‫ێ‬ LUDPSLWDNR\HWHQDMDNDMDVKLWDNR\HHWD‫ێ‬
kotakemi etakotane povantzi, kinatane NHQDRNDQWDNDDQW]LURQRNLQNLWKDWDNR‫ێ‬
poviri Avinkatharite Jesús, DULSLNHPSL‫ێ‬ tziro Kameethari Ñaantsi. 14੅Aña iro
tairi eejatzi ikaratzi jashiyetaari irirori. aritatsi, tekeraatara nonkeme pinkantena
6੅Iro namanakotantami inkene eerokaite eeroka opaita pikoviri, te nonkove naaka
pikaratzi paapatziyavakaayetanaa noshintsiventemi pantero iroka, iro
poshireyetaa, pinkemathaperotanairo nokovake eerokatajaantake kantatsine
kameetha okaratzi jantakaashiretaimiri opaita pikoviri panteri.
Cristo Jesús pikempisantairi. 7੅Iyekí, 15੅$DPDVKLW\DLURRWDMDDQWDNHRPDWDQWD‫ێ‬
HWDNRSRYDSLLQWDQDLULHHURNDRVKLUH\HWD‫ێ‬ NDULLVKLQHWDLW]LULLULND2QpVLPRLVKL\DSL‫ێ‬
naachari, irootake iñaantakarori iriroriite thatantakamiri pairani, ari onkantya
itharomentashireperoyeta. Irojatzira inkempisantantyaariri Cristo irojatzi
oimoshirenkaanari eejatzi naaka, LPSL\DQWDL\DDULLQWVLSDWDSLLQWDQWDL\DD‫ێ‬
tharomenta nokanta. miri iroñaaka. 16੅Iro kantacha iroñaaka,
*¬10: Iroka vairontsi Onésimo iñaaneki iriroriite okempivaitaro akantziri aaka: Apantari.
368
369 FILEMÓN
tera intaani pinkempitakaantairi inkantakaanaiyaami Avinkatharite

pomperatane pikempivetarira pairani, paakameethatairi Onésimo, tema
aña pinkempitakaantairi iriimi pirentzi irootake otsinkaneentashiretenari.੆* 21੅Iro
petakoperotane. $ULQRNHPSLWDNDDQWDND‫ێ‬ nosankinatantamirori iroka niyotzira
riri eejatzi naaka. $xDHHURNDUDPDSHUR‫ێ‬ aritake pimatakenaro, tema aritake
WDWDLWHURQHSHWDNRSHURQHW\DDULSRPSHUD‫ێ‬ pimatakero ari panaakaanakero okaratzi
tarira koñaaroini, LULMDW]LMRPSHUDWDQH‫ێ‬ nokovakotakemiri. 22੅Nokovataike eejatzi,
taari eejatzi Avinkatharite. 17੅Tema paamaventyaana niyaatashitemi pisaiki
pikempitakaantana eeroka, naaka eeroka, ari nomayimotapaakemiri.
pitsipatane, ari pinkempitairiri eejatzi ,URRULNDSLQNDPSLWDQWDNHULSDPDQDNR‫ێ‬
irirori paakameethateri, SLQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ tena, ari ishinetakero Pava omatya.
teri naakami paakameethatzi. 18੅7]LPDWVL‫ێ‬
rika opaita kaari irinimotakaimi, Ovekaraantakaro jovethatantaitzi ipoña
tzimatsirika opaita jireevetzimiri, itasonkaventantaitzi
SLQNHPSLWDNDDQWHURQDDNDPLLUHHYHWHPL‫ێ‬ 23੅Arijovethatami Epafras, itzimi
nemi. 19੅Naaka, 3DEORLW]LPLRVDQNLQDWD‫ێ‬ notsipatakari jaka jashitakoventaitanari
jaantzirori iroñaaka iroka. Omaperotatya, Cristo Jesús. 24੅Ari jovethatamiri eejatzi
aritake nompinataimiro jireevetzimiri. Marcos, Aristarco, Demas ipoña Lucas,
Añaajaantake eerokatake ireeveperotana iriitake notsipatapiintakari jaka. 25੅£2QND‫ێ‬
naaka novavisaakoshiretakaantaimira mintha ineshinonkataimi Avinkatharite
20੅Ari okanta iyekí. Nokovataike iroñaaka Jesucristo! Ari onkantyaari.
*¬20: Kantakotachari jaka “paakameethatairi Onésimo,” ikantatzi: Nokovataike

papantzimotaiyaana eeroka. Tema iñaaneki iriroriite ivairo onatzi Onésimo iroka: Apantaari.
JOSANKINAYEETZINIRI HEBREO-PAYEENI
kipatsiki iponkitzitanakari itomiitari,

Pava jotyaantakeri Itomi iñaaventairi inkantayeete:
1
1੅Pairani, LQNRYHULND3DYDLUL\RWDND‫ێ‬ ,QWKDURPHQWDL\DDULPDDURQLLPDQLQ‫ێ‬
yeri acharineete ompaityaarika, iri karite Pava.
kamantantaneri amerone ñaantsi. Osheki 7੅Tzimatsi eejatzi iñaaventakoitziri jaka
japiipiitakero Pava, W]LPDWVLMLPDWDNDD\H‫ێ‬ maninkariite, jiroka ikantaitzi:

takeriri kamantantaneriite. 2੅Iro kantacha Iriitake matakairi imaninkarite
ovakera iroñaaka, jotyaantakairi Itomi inkempitakotyaaro tampyeenka.
irirori iñaaventairi. Tema iriitake Itomi Iriitake matakairi irotyaantaneete
jovetsikakaake pairani iroka kipatsi, inkempitakotyaarimi paampari.
LULLWDNHMDVKLWDNDD\HWDRNDUDW]LMRYHWVLND‫ێ‬ 8੅Irooma aririka iriñaaventakoteri Itomi
yetakeri. 3੅Iri Itomi ikempitakaantakari irirori, jiroka ikantzi:

iriimi irovaneenkatane, shipakiryaa Pava, HHURNDNDQWDLWDDFKDQHSLPSLQ‫ێ‬
ikanta. Ari ikempivaitari irirori tsika kathariventantai.
ikanta Ashitariri. Tema shintsinkantsi $ULSLQNHPSLWDNRWDL\DDULSLQNDWKD‫ێ‬
onatzi iñaanetakari, LURNDDULRQDVKL\H‫ێ‬ riite otzimimotziri irinchakiire
tanta okaratzi jovetsikayetakeri jaka inantari ipinkathariventantzi. Iro
kipatsiki. $ULWDNHUDQNLMLPRQNDUDDSDLQ‫ێ‬ kantacha aña eeroka matairone
tziro omatantyaari inkiteshiretakaantai, pintampatzikashiretai aririka
jiyaatai inkiteki, saikapai irakojanoriki pimpinkathariventantai.
$VKLWDULULLWVLSDWDSDDULLSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬ 9 Eeroka kovirori kameethari, irooma
tzi. 4੅Ari opoñaanakari janaakoyetziri kaariperori ovana ovatsimaimi.

imaninkarite Pava, LQLURLWHMLULLSHURWDNDL‫ێ‬ Irootake isaipatziitotantaamiri Pava,
tairi irirori. pimpinkatharitantaiyaari. Iriitake
pivavane matakemirori.
Iri Itomi anaakoyetairiri maninkariite ,VDLWDQWDDPLUR\HHQNDQWVLDULSLNLPR‫ێ‬
5 Tema Pava kantavairi: shiretairi tema panaakoyetairi
Notomi novimi eeroka. pikaratapiintavetari.
Naakatake pirintana iroñaaka. 10੅Jiroka pashine iñaaventakoyeetziri
Ikantavairi eejatzi: Itomi, ikantaitake:

Naakatake pirintaa. Pinkatharí, ovakera etantanakari
Eerokatake notomintaa. pairani eerokatake ovetsikakero
Tema Pava tekatsira aparoni maninkari kipatsi.
inkanteri kempityaarone iroka. 6੅Apaata Eerokatake ovetsikajaantakero
aririka irapiitairo irotyaantairi jaka inkite.
370
371 HEBREO-3$<((1,੄1੄2
11 Iroka okaratzi povetsikakeri, aritake kairi, WHPDMLPDWDNDDQWDNHURLWDVRQND‫ێ‬

aperotaiya apaata, irooma eeroka ventantayeetzi, joñaakakaantakero kaari
ari pinkantaitaatyeeni. iñeetapiintzi, 7DVRUHQWVLQNDQWVLDQWDNDDQ‫ێ‬
Ari onkempitakoyetaiyaaro okaratzi takero iroka, ari omatajaantakari ikoviri
povetsikane aparoni paisatomairi Pava.
kithaarentsi.
12 Tema aririka ompaisatomaitake Itzimi matakerori jovavisaakoshiretantzi
piithaare, pankoviimaitziro, 5੅Tera iri maninkariite irimatakayeri
pamenai pashine ovakerari 3DYDLPSLQNDWKDULYHQWDLURWVLNDDVDLND\H‫ێ‬

pinkithaataiyaari. tai apaata, otzimi noñaaventakemiri.
Arira pinkempitagairori apaata 6੅Añaajaantake atziriite irinatye intzime
eeroka povetsikane kipatsi ipoña matairone. Tema ikantaitakeranki:

inkite. ¢,ULLSHURPDDW]LULLWHSLSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬
Irooma eeroka ari pinkantaitatyeeni takotantariri?
eero pipashinevaitai. ¢2SDLWDPDSLNRYDQWDULSLQHVKLQRQND‫ێ‬
Eero paperotaatsi. yetairi?
13੅Iñaaventakoyeetakeri eejatzi, ikantaitzi: 7 Aña kapichera jiñiiro iroñaaka
Pisaikapai nakojanoriki, DPSLQNDWKD‫ێ‬ atziriite te iranaakotante, iri

riventante, LURMDW]LDSDDWDQRYDVDQ‫ێ‬ maninkariite anaakoneentakeri.
NLWDDQWDN\DDULULNLVDQHHQWD\HWDNH‫ێ‬ Iro kantacha, irootaatsi pamathaitairi
miri, aripaite paatzikantaiyaari inkene iñaapinkatharentsitai,
piitzi. otzimimotairi irovaneenkaro.
7HPDWHNDWVLPDQLQNDULLQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬ ,ULDQDDNR\HWDLURQHPDDURQLSRYHWVL‫ێ‬
teri Pava inkanteri iroka. 14੅Tema kane.
maaroni maninkariite, LQWDDQLMRW\DDQWD‫ێ‬ 8 Pinkempitakagaiyaari ikantaranki
yeetziri irirori irampitakoyetairi atziriite aatzikiriri iisaneentane, LURPSHUD‫ێ‬

intzime avisakoshireyetaatsine. yetaiyaari maaroni.
Arira inkantakayetaiyaari Pava atziriite,
Iniroite ovavisaakoshiretaantsi WHPDWHNDWVLDSDURQLNDDULDQDDNRWDQWDD‫ێ‬
2
1੅Ontzimatye ankempisantero tsine. Iro kantacha, tekera iriñaayetero
okaratzi jiyotaayetakairi, onkantya iroñaaka atziriite iroka. 9੅Iro kantacha,
eero ovashaantantaro. 2੅7HDULW]LDQDVKLWD‫ێ‬ tzimatsi aparoni atziri jotyaantaitakeri,
NDD\HWDL\DDURRW]LPLMRW\DDQWDQWDLWDND‫ێ‬ irijatzi ñaapaintzirori kapicheeni te
riri pairani maninkariite inkamantantero. iranaakotante, aña iri anaakotakeriri
Tema maaroni kaari ovayempitatyaarone maninkariite. Iriitakera noñaaventzi
inkempisantairo, jovasankitaayeetakeri Jesús. 7HPDLULLWDNHxDDNHURLNHPDDQWVL‫ێ‬
ipiyathatakaro. 3੅Aakara irimaperoyeete taka irojatzi ikamantakari, ipoña
irovasankitagaite, HHURULNDRYD\HPSLWD‫ێ‬ MDPDWKDLWDLWDNHULDULRNDQWDMLxDDSLQND‫ێ‬
yetaaro iñaaventakoyeetziro iniroite thayeetantaariri, otzimimotairi
avisaakoshiretaantsi, otzimi jetapaintari irovaneenkaro. ,URRWDNHUDLNDPLPHQWDQ‫ێ‬
Avinkatharite Jesús iñaaventapaintziro. takairi maaroni, WHPDLQLURLWHLQHVKLQRQ‫ێ‬
Tema irootake ikamantayetairi aakaite kayetai Pava.
ikaratzi kemayetajaantakerori. 10੅Ovana otampatzikatataike tsika
4੅Iriitajaantake Pava iyotakaayetakairori ikenakaakero Pava ishinetakeri Jesús
RPDSHURWDW\DRNDUDW]LLNDPDQWD\HHWD‫ێ‬ inkemaantsivaitya, ari jothotyaakaakeriri
HEBREO-3$<((1,੄2੄3 372
onkarate iranteri. Tema Irika, itzimi romi pairani omperatasorentsijanori.

ashiyetariri maaroni, LW]LPLNDQWDNDDQ‫ێ‬ Ovana ineshinonkatantataike irirori,
tziri itzimayetantari maaroni, LULMDW]LWD‫ێ‬ ikyaaryootake imonkaraantakarori, iri
jaantake kemaantsitakoventaari inkene NDQWDNDDQWDDURULRNDQWD3DYDLSH\DNR‫ێ‬
irovavisaakoshireyetairi, ari onkantya tantaarori akaariperoshirevetaka. 18੅Tema
intsipatantaiyaariri maaroni itomiitari jatziritakera Jesús ikemaantsitakaitakari,
janta irovaneenkaroki. 11੅Jiroka ari ineveshiretakaavaiveetakari. Irootake
okantakotajaanta, ikempitakaantai Jesús imatantarori jineshinonkatai iroñaaka
irirentzi, tema ari akaratziri irintari Pava. akaratzi ineveshiretakaavaitaitaro
Jirintari irirori itasorentsishiretakaantzi, kaariperori.
LULQWDULHHMDW]LDDNDLWHLWDVRUHQWVLVKLUHWD‫ێ‬
kaayetaira Jesús. 12੅Iro ikantantakari Iri Jesús anaakotziriri Moisés
3
pairani: 1੅Iyekiite
itasorentsishiretakaitane,
1RxDDYHQWDNRWDLPLHHURNDLVDLND\H‫ێ‬ QRQNDQWDL\HPLQLSLNDUDW]LLNDLPDVKL‫ێ‬
tzi nirentziyetaari, retaimi Inkitesatzi: 3LPSDPSLWKDVKLUHWD‫ێ‬
Tsikarika japatotapiintayeta, ari kotaiyaari Cristo Jesús, LULLWDNHNHPSLWD‫ێ‬
QRQWKDURPHQWDLPLQRPSDQWKDJDL‫ێ‬ kariri aparoni otyaantaari, irijatzi
yeni. NHPSLWDNDULULDSDURQLRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
13੅Ikantake eejatzi: janori. 2੅Ikantaranki aparoni otyaantaari
Naventaane novairi Pava. ikyaaryooventziro okaratzi ikantziriri
Ipoña eejatzi ikantzi: otyaantziriri. Ari ikantakari eejatzi Jesús.
Jirika Naaka, notsipayetaari itomiite Ikempitakotakari Moisés-ni, LN\DDU\RR‫ێ‬
3DYDLNDUDW]LLNHPSR\DDNDD\HWDD‫ێ‬ ventakeneri isheninkapayeeni jashiyetari
nari. Pava, itzimi ipaiyeetakeri “Inampivanko
14੅Akantajaantayetakara aakaite Pava.” 3੅Iro kantacha Jesús iriira
atziritzi, otzimi avatha, otzimi iraane, ari matzirori jiriiperotzi janaakotziri
ikantakari eejatzi Jesús irirori, iro Moisés-ni, tema iriitake ovetsikakeriri
okantantakari ikami. $ULSDLWHMRLWVLQDP‫ێ‬ pairani. Iroovaitake ikantayeetapiintzi:
paakeriri kamaari. 7HPDRW]LPLPRYHWD‫ێ‬ “Piñaapinkathatero nopanko.” Tema
W\DDULNDPDDULLVKLQWVLQNDMLPDLPDQHWDQ‫ێ‬ kaarira pankotsi inkantakoperoyeete
tariri kaamaneriite. 15੅Ari ikenakaakerori iriñaapinkathaitero, DxDLULLxDDSLQNDWKD‫ێ‬
&ULVWRLWVLSDU\DDNRYHQWDQWDLULDWKDURYD‫ێ‬ tzi ashitarori ipanko. Tema itzimira
kaayetaro kaamanetaantsi, NHPSLWDYDLWD‫ێ‬ ovetsikirori pankotsi iriira iriiperotatsiri.੆*
QDNDPLDW]LULWDQDNLW\HHPLNDDPDQHWDDQ‫ێ‬ 4੅Tema iri ashitarori pankotsika itzimi
tsi iroorikami otzikayetanakaimi. ovetsikakerori, iroovaitake ikempitaakero

16੅Omaperotatya, tera iri maninkariite pairani Pava jovetsikantayetakarori
LPSRNDVKLWDNH&ULVWRLULQHVKLQRQND\H‫ێ‬ maaroni. 5੅Ikantaitake:
tairi. Aakara ipokashitake, LFKDULQH\H‫ێ‬ 0RLVpVN\DDU\RRYHQWDNHULULLVKHQLQ‫ێ‬
taira Abraham-ni. 17੅,URRWDNHMDW]LULWD‫ێ‬ NDSD\HHQLLSDL\HHW]LUL´,QDPSL‫ێ‬
MDDQWDQWDDULLNHPSLWD\HWDLDDNDMLUHQW]L‫ێ‬ vanko Pava.”
yetaira, ari okanta jimonkaraantaarori Iro kantacha ikempitakomatsitakari
LULURULLNRYDSLLQWDYHWDNDULLULPRQNDUD\H‫ێ‬ irirori aparoni omperataari, LxDDYHQWD\H‫ێ‬
*¬3.3: Iriira Moisés kempitarori pankotsi, tema irijatzi isheninkamirinkaite judío-payeeni

ipaitayeetziri “Inampivanko Pava.”
373 HEBREO-3$<((1,੄3੄4
tairo onkarate avisatsineri. 6੅Iriroma RQNDQW\DHHURMDPDWDYLLWDQWDPLSDQWD\H‫ێ‬

Cristo, iriitajaantake tomintariri tairo kaariperori, irojatzi piñaantyaarori
ashitarori pankotsi, iriitake jevatairi pinkisoshirevaite. 14੅$ULULNDRLVRNHURW]LL‫ێ‬
ikaratzi ikempitakaantaitaari pankotsi. tanaiyaari Cristo, LURMDW]LRYHUDDQWDSDD‫ێ‬
Aritakera ankaratairi aakaite irikaite kyaarone kitaite, aritake añeero amatero
ipaiyeetakeri “Inampivanko Pava” aririka intsipaminthayetai. 15੅,URRWDNHLNDQWDQWDL‫ێ‬
ankyaaryooventairi, kisorika ovanairi tari:
irojatzi ovekaraantapaakyaarone kitaite. Pinkemairi iroñaaka iñaavaitzi Pava,
ikantzi:
Imakoryaamento jashiyetaari Pava Eero pikisoshirevaitzi.
7੅Jiroka ikantakeri Tasorentsinkantsi: Pikempitarikari pithokashitakanari
Pinkemairi iroñaaka Pava iñaavaitzi, pairani.
ikantzi: 16੅¢,W]LPLNDPDPDWDNHURULLSLWKRNDVKLWD‫ێ‬
8 Eero pikisoshirevaitzi. kari, ikemataavetakaro iñaane Pava?
Pikempitarikari pithokashitakanari ¿Kaarima irikaite ijevatakeri Moisés-ni
pairani jiñaantayeetakana tsika te ipoñaakaakari Egipto-ki? 17੅¿Itzimikama
inampiitaro. ikisapiintayetakeri Pava okaratzi 40
9 Arira ikovakaavetakana pivaisatziite osarentsi? ¿Kaarima antapiintakerori
novasankitaayeterimi, LxDDQWDVKL‫ێ‬ kaariperori, itzimi aperotainchari janta
retakana naaka, tsika te inampiitaro? 18੅¿Itzimikama
Okantavetaka iñaavetaiyakaro iñaaventaitake inkantaitake:
noneshinonkataiyakerini okaratzi (HURUDQDUHHWDNDD\HWDDULQRPDNR‫ێ‬
40 osarentsi. ryaamentoki?
10 Irootake nokisantanakari, ¿Kaarima ikantayeetake piyathariite?
Nokantake: Ari ikantapiintatya 19੅Ari añiirori kantakaantzirori kaari
itzipinashirevaita, jareetakaayeetantaari, tema iro

7HLUDQLLWDQWDSLLQWDL\DDURQRNRYDNDL‫ێ‬ kantakaantakerori te inkempisantaiyeni.
4
riri. 1੅Eenirora otzimi ishinetayetakairi
11 Noyatsimanekiini nokantanake: DDNDLWHNHPSLYDLWDNDURULLUDUHHWD‫ێ‬
(HURUDQDUHHWDNDD\HWDDULQRPDNR‫ێ‬ kaayetaimi imakoryaamentoki. Irootake
ryaamentoki. piñaapinkathatantaiyaariri, otzimikari
12੅Iyekiite, ñaa povashaantzirikari Pava, ompaitya otzikaavakemiri, iro eero
Kañaanetatsiri. (HURSLNDDULSHURVKLUHYDL‫ێ‬ pareetantaa.੆* 2੅Tema akemayetairo
tzi, eero pithainkashirevaitzi. 13੅Iro aakaite Kameethari Ñaantsi, DULDNHPSL‫ێ‬
aritatsi pominthashiretavakaapiintya yetaari ikantara avaisatziite pairani. Iro
poshireyetaiya. Petataityaaroota iroñaaka kantapainchari irikaite, WHLUDQLQWDDPDL‫ێ‬
*¬4.1-11: Iroka imakoryaamento, tzimayetatsi oshiyakaaventachari jaka. Tema pairani,

jimakoryaaventakerora, Pava jovetsikakeri kipatsi, ikempitakaantakero “imakoryaamento” iroka
7-tapaintsiri kitaite jimakoryaantakari. Ikanta osamanitakeranki, ishitovayetzi Judío-payeeni
janta Egipto-ki, 40 osarentsi ikekenavaiyetake, irojatzi jareetantakari kipatsiki otzimi
ishinetakeneriri Pava. Irojatzira iroka kipatsi ipaiyeetakeri “imakoryaamento.” Jirokara
oshiyakaaventachari iroñaaka kempitarori “Imakoryaamento” kempisantzinkariite, tema tzimatsi
kantatsiri: “Iro inkite imakoryaamento kempisantzinkariite.” Tzimatsi pashine kantatsiri: “Iro
‘imakoryaamento’ iroka aventaashiretaneri irovavisaakoshiretante Pava, tema te onkovajaantya
iriñaashintsivaitya onkantya iravisakoshiretantaiyaari.”
HEBREO-3$<((1,੄4੄5 374
tyaaro ikemakoyevetavakari, tema te akempiyetaarikari piyathayetainchari

LUDYHQWDDVKLUHWDQDN\DDURLNHPD\HYHWD‫ێ‬ pairani. 12੅Tema iñaane Pava, RYDxDDQ‫ێ‬
kari. 3੅Irooma aakaite aventaayetakari, tane onatzi, shintsiñaane okanta.
DULWDNHLUDUHHWDNDD\HWDLLPDNRU\DDPHQ‫ێ‬ Okempitakara aparoni osataamentotsite
toki. -LURNDLxDDYHQWDNHURLPDNRU\DD‫ێ‬ thoyempiperotatsiri apimitzikarateki, te
mento, ikantake: oshenkaakanta ontoshenotonkiyetante
Noyatsimanekiini nokantanake: irojatzi inthomoi iipathantsiki. Iroora
(HURUDQDUHHWDNDD\HWDDULQRPDNR‫ێ‬ PDSHURW]LURULLxDDQH3DYDNHPSLWDYDL‫ێ‬
ryaamentoki. taka ontoshiretatyeemi, irootake
Aña ithonkatakero pairani Pava L\RWDNDDQWHURQHLPSDPSLWKDVKLUH\HH‫ێ‬
irantavaitane ovakera jovetsikantakarori tyaari, inkovashireyeeteri eejatzi. 13੅Tema
kipatsi. 4੅7HPDW]LPDWVLWVLNDRxDDYHQWD‫ێ‬ ikaratzi jovetsikayetakeri Pava tekatsira
kota 7-tapaintsiri kitaite, ikantaitzi: aparoni materone iromanapithatyaari
Iroka 7-tapaintsiri kitaite, DULLNDUDWD‫ێ‬ eero iñaantaari. $xD3DYDDULLUL\RWDNR‫ێ‬
paakero irantavaire Pava, LPDNR‫ێ‬ tairo maaroni antayetakeri, iriitakera
ryaake. amenakoyetairone.
5੅,URNDPDNRU\DDQWVLLURMDW]LUDLxDDYHQWD‫ێ‬
koitziri, ikantaitzi: Iri Jesús anaakotziri

(HURUDQDUHHWDNDD\HWDDULQRPDNR‫ێ‬ omperatasorentsijanori
ryaamentoki. 14੅Irika Jesús, Itomi Pava, iriitake
6੅Ari okantari. Irootake intzimantyaari tsika anaaperotakerori inkite. ,ULLWDNHDQNHPSL‫ێ‬
inkarate makoryaashireyetaatsine. Iriroma takaantya omperatasorentsijanori.
pashineete etayetakarori, te irareetayetya, ,URRWDNHRLVRNHURWDQW\DDULULDYHQWDDVKL‫ێ‬
tema te inkempisante ikinkithaveetaniri retaari ikemayeetai akantake: ´1RNHPSL‫ێ‬
Kameethari Ñaantsi. 7੅Okanta avisanake santairi Jesús.” 15੅7HPD-HV~VLNHPSLWDD‫ێ‬
pairani osheki osarentsi, japiitairo Pava rira omperatasorentsijanori, irootake
iñaaventai pashine imakoryaamento, jineshinonkayetantairi ontzimerika
ipaitairo “iroñaaka.µ,URRWDNHUDMRVDQNLQD‫ێ‬ pomerentsitzimoyetaineri. Tema pairani
takotairi David-ni, ikantakeranki: irirori, tzimavetaka ikovashirevetakari,
3LQNHPDLUL´LURxDDNDµ3DYDLxDDYDL‫ێ‬ ari ikempitakotakai añaayetziro
tzi, ikantzi: avishimoyetairi aakaite. Iro kantachari,
Eero pikisoshirevaitzi. tera inkaariperotaajatapainte kapicheeni.
8੅Aririkami irimatakeromi Josué 16੅Irootake aventaantyaariri añaañaatairi
imakoryaaperotakaayetairimi pairani Jesús kempivaitaka aatashiretaatyeerimi

avaisatziite, eerotya japiitairomi Pava tsika impinkatharitai. Tema aritake
iñaaventaimi pashine imakoryaamento. ineshinonkayetai, ari inkaminthaayetai
9੅$ULUDD\RW]LULHHQLURWDWVLRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬ aririka ankovityaashirevaite.
5
chari imakoryaamentoperotaiyaari 1੅Tema Pava ovakeri pairani atziri
jashiyetaari Pava. 10੅,URRUDMRVKL\DNDDYHQ‫ێ‬ LPSDLU\HHWHULRPSHUDWDVRUHQWVLMD‫ێ‬

takeri pairani Pava jimakoryaaventakero nori. Iriitake kantakoventayetairine
irantavaitane ithonkakero. Tema ari atziriite kaariperoshireyetatsiri. Iri
LQNHPSL\HWDL\DDULPDNRU\DDVKLUH\HWDD‫ێ‬ pomeyetairone jashitakaitariri Pava.
tsine ari onthonkaiyaari irantavaitane. 2੅7HPDDW]LULMLQDNHLULNDRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
11੅Ontzimatyeera ankyaaryooventairo tsitaari, RW]LPLPRW]LULRSDLWDSRPHUHQWVL‫ێ‬
areetantaiyaari amakoryaashireyetai, tzimoyetariri. Irootake jiyotantarori
375 HEBREO-3$<((1,੄5੄6
MDPDWVLQNDYHQWDULW]LSLQDVKLUHYDL\HWD‫ێ‬
chari atziriite ikaratzi pokashitziriri, Ikamantantaitziro aririka
masontzishireyetatsiri eejatzi. 3੅-LPDW]L‫ێ‬ ovashaantero aventaashiretari
taro irirori ipomeventa okaratzi 11੅7]LPDWVLRVKHNLQRNRYDYHWDULQL\RWDL‫ێ‬
MDVKLWDNDDULUL3DYDLQNHQHLPSH\DNRWH‫ێ‬ miri tsika ikantakota irika. Iro kantacha

neri ikaariperoshirevaitzi, jantziro ovana opomerentsita nomatemiro, tema
ikempitapiintziniri atziriite. 4੅7HNDWVL‫ێ‬ kisoshire pikantayetaka, osamani
PDLWDRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULSDLU\DDVKLWD‫ێ‬ onkantya pinkemathatantyaarori. 12੅Tema
chane apaniro, aña Pava ovayetziriri, ari osamanitakera, noñaajaantakemi
ikempitaakeri jovakeri pairani Aarón-ni. eerokatake iyotaantayetanaatsinemi. Iro
5੅Ari ikantakari eejatzi Cristo, te iri kantacha eeniro okova intzime impaitya
SDLU\DDVKLWDFKDQHDSDQLURLNHPSLWDNR‫ێ‬ iyotaayetemine eerokaite, irojatzi
taari omperatasorentsitaari onantari LUDSLLWD\HWDLPLHWD\HWDURULML\RWDDQWDL‫ێ‬
intharomentaventaityaari. Aña Ashitariri tziro iñaane Pava. Okempivaitakaro tsika
matakerori, ikantziri: ikantaitziri aparoni ithotaayetziri, tekera
Notomi novimi eeroka, RQNDQWHLPSD\HHWHULWDWVLQDDULRYDQDURQ‫ێ‬
Naakatake pirintanaa iroñaaka. tsi. 13੅Ari pikantari eerokaite, LULLYDL\H‫ێ‬
6 Ipoña ikantake eejatzi: take eenchaaniki ithotaayetziri, tema
(HURNDNDQWDLWDDFKDQHSRPSHUDWDVR‫ێ‬ tekera piñaantapiintayetyaaroota otzimi
rentsitaarite, kameethashiretakaantatsiri. 14੅Iriima
Ari pinkempityaari ikantaranki LW]LPLRYD\HWDNDURULWDWVLQDDULRYDULWHQ‫ێ‬
Melquisedec. tsi, LULLYDL\HWDNHLNDUDW]LxDDQWDSLLQWD\H‫ێ‬
7੅Tema pairani jatziritapaintzi Cristo, takarori, te opomerentsitzimotari
jiraaneentaka jiñaañaatakeri Pava, iriyotero otzimi kameethatatsiri, otzimi
ikaikaimatake shintsiini jamaniri. Aña kaariperotatsiri.
6
Pava, otzimimotziri ishintsinka, ari 1੅Ontzimatye niyaatakaanakero
onkantakemi irovavisaakoteri eero niyotaaperotemiro pashine tsika

jovamaantayeetari. Tema Cristo ikantakota Cristo. 7HUDDULWHQDSLLSLLWH‫ێ‬
ñaapinkathatasorentsitaneri jinake, miro okaratzi piyotziyetakari eerokaite,
ikempisantakeri Pava ikovakotakeriri.੆* okempitatya okantakota iroka:
8੅Okantavetaka Cristo iriivetaka Itomi Jovashaantayeetairo kaariperori
Pava, ikemaantsitapainta, tema ari kaamaneshiretakaantatsiri. -DYHQWDDVKL‫ێ‬
jiñaakero tsika okanta ikempisantaitzi. reyeetanaari Pava. 2੅Jiyotaayeetakemiro
9੅Ikanta jimonkaratakaayeetakeri iranteri, eejatzi oviinkaataantsi, HHMDW]LRW]LPLND‫ێ‬
arira omatakari jovavisaakoshiretairi patziitotaantsi, eejatzi irañaakaayeetairi
inkarate kempisantairine, DULLQNDQWDLWD‫ێ‬ kamayetatsiri, LPSRxDLURYDVDQNLWDD\HH‫ێ‬
tyeero iravisakotai. 10੅Ari okantakari, tairi kaariperoshireri. 3੅Irootakera
Pava omperatasorentsitakaariri, ari aatakaantyaarori pashinetatsiri, LQNDPLQ‫ێ‬
RNHPSLWDNDURWVLNDRNDQWDMRPSHUDWDVR‫ێ‬ tha iri kovatsine Pava. 4੅Onkamintha eero
rentsitakaakari pairani Melquisedec. amenaashivaita pikemathayevetavakari,
*¬5.7: Jiroka ikantakeri Jesús, jiñaañaatakeri Pava, ikantzi: “Ashitanarí, pishinetanarika,

pintsiparyaakoventena onkarate nonkemaantsityaari. Iro kantacha eerora pimatanaro okaratzi
nokovavetakari naaka, iro pimate okaratzi pikovakaakenari eeroka.” Jirokara ikenakaakero Pava
ikempisantakeri Jesús ikovakotakeriri, jamavetakaakeri ikemaantsiyetakari, ishinetakeri
inkamimotante jovañagairi eejatzi.
HEBREO-3$<((1,੄6 376
itasonkaventayeevetakami, LQDPSLVKLUH‫ێ‬ nai, ikaratzi kamaitanaarori. Tema

vetantakami Tasorentsinkantsi, 5੅SLxDD\H‫ێ‬ iriitake aayetairone ishinetaantaitakeri.
vetakaro okameethatzimotzimi iñaane 13੅7HPDSDLUDQLRYDNHUD3DYDLVKLQHWDD‫ێ‬
Pava, piñaayevetakaro eejatzi ishintsinka keneri Abraham-ni, tekatsira aparoni

onkarate irooñaarontayetairi apaata. anaakoterine Pava intzime impairyaakero
6੅Tema ikaratzi ñaayevetakarori iroka, ivairo, iri iyoterone eejatzi omaperotatya
ipoña jovashaantairo, HHURUDLPDWDDMD‫ێ‬ irimonkaravainete. Aña iri pairyaachari
WDLURLPSL\DVKLUHWDLLURRNDYHQWDQWDL\DD‫ێ‬ apaniro ivairoki Pava, 14੅ikantakeri
rori iyaariperonka. Kempivaitakami Abraham:
LULL\HWDNHPLDSLLWDLURQHPLLPSDLNDNRWD‫ێ‬ Omapero nontasonkaventemi Naaka,
kaantairimi Itomi Pava, kempitavaitaka Omapero noshekyeemiri Naaka
iriimi thainkimavaitairinemi eejatzi pincharinentyaari.
ipiyotaiyani atziriite. 7੅Okantaranki 15੅Tera irathavaavainetatyeeya
aparoni ovaantsi irenkapathatziri inkane, Abraham-ni, amatsinka joyaaventaka,

aririka impankiitantyaaro, iroorika jiñaakero ishinetaitakeneriri. 16੅Tema
VKRRND\HWDLQWVLQHULSDQNLUHQWVLSLQDURQ‫ێ‬ aririka inkovapiinte atziriite iriyote
tsitachari, iriira Pava tasonkaventakeriri omaperorika omatya ishinetaantziri,
pankitakerori. 8੅Irooma iro iyoshiitachane LSDLU\LLURLYDLURDSDURQLLW]LPLDQDDNRW]L‫ێ‬
oshookake kitochee, ipoña tovarishi, riri, DULLUL\R\HHWHRPDSHURLULPRQNDUD‫ێ‬
tekatsira apantyaarone, katsimashire vainete. 17੅Ari okempivaivetakaro
inkantya pankitakerori, intaayeetairo okaratzi jantakeri Pava, ipairyaaka irirori
apaata. omatantyaari ishinetaantakeri. Tekatsi
9੅Irooma eerokaite, netakoyetané, kanterone impashinetakairo okaratzi
niyotajaantzi eerora pikempitakotaro ipampithashiretakari iranteri. 18੅Ari
noshiyakaaventakeri, tema niyotaiyini okanta otzimantanakari apite kaari
naaka pantanairo kameethari ovakera ikantayeetai impashinetakaayeetairo. Iro
jovavisaakoshireyeetaimi. 10੅Tema Pava omatantari ayotai te ithaiyaneta Pava,
tampatzikashire inatzi, HHURLSH\DNRWDL‫ێ‬ irootake poshenkashireperotairi aakaite
miro pantayetakeri eerokaite, SHWDNR\HWD‫ێ‬ aventaashireyetaari Irirori, ayotzi ari
naari ikaratzi pairyaayetairiri Irirori, omonkarataiya oyaakoneentari.੆* 19੅Iro
eekerora piyaatakaatziiro petakoyetari. oyaakoneentanka joshiyakaaventaitziri
11੅Irootakera nokovakoyetaimiri, ari MDNDRNHPSLWDURDSDURQLWHQDULD\HHQWDD‫ێ‬
pinkantapiintatyeeya poñaakantairo tziirori iniroite pitotsi eero amaatanta.
pinkyaaryooshireyetai, LURMDW]LRPRQND‫ێ‬ Ari okempitari oyaakoneentanka,
UD\HWDQWDL\DDULRNDUDW]LSR\DDNRVKLUHWDL‫ێ‬ ayeentaperoshire ovayetai. Irootake
yarini. 12੅Iro eero piperashiretante kantakaarori ankempitakotantyaariri
eerokaite, DxDLURDULWDWVLSLQNHPSLWDNR‫ێ‬ LW]LPLN\DDWVLULMDQWDWVLNDMRWDQWRWDLWDQ‫ێ‬
\HW\DDULLNDUDW]LMDWDNDLURULLNHPSLVDQWD‫ێ‬ taro tontamaitatsiri.੆* 20੅$ULDxDDPDP‫ێ‬
*¬6.18: Tema tzimatsi apite kantakotachari jaka kaari inkantayeete impashinetakaayeetairo.

Jiroka etarori: “Pava te ithaiyaneta, aritake omonkarataakya okaratzi ishinetaantakeri.” Jiroka
apitetanaintsiri: “Tekatsi pashinetakagairone ipairyaaka apaniro ivairoki Pava, tema tekatsi
anaakoterine irirori.” *¬6.19: Iro iñaaventakoyeetzi tontamaitatsiri jotantayeetantarori
tasorentsipanko, iro ipaitayeetzi tasorentsisaante onatzi janta. ,QWDDQLLQN\HRPSHUDWDVRUHQWVLWD‫ێ‬
neri, tera iraakoventyaaro inkyaapiinte. Iro ikantayeetzi “ari janta joñaakanta Pava.” Irootakera
oshiyakaaventarori inkite tsika janta añeeri Pava apaata.
377 HEBREO-3$<((1,੄6੄7
pyaarori aakaite kantatsi ankyaayetai tane irantayeteri omperatasorentsitaari.

janta kempitakarori iroka, aririka Iro jametaiyarini, tema irimirinkaite
R\DDPSRLULWDQDLUL-HV~VLW]LPLMRVKL\D‫ێ‬ inatzi icharineyetari Abraham-ni. 6੅Iriima
kaaventaitakeri kyagaintsiri janta. Tema Melquisedec kaari asheninkata
iri Jesús joshiyakaaventake pairani a-judío-yetzira aaka, kaari ayotaajatzi
Melquisedec. ,ULLWDNH-HV~VRPSHUDWDVR‫ێ‬ ipaita charinetariri. Iro kantacha,
rentsijanori iroñaaka, DULLQNDQWDLWDD‫ێ‬ Abraham-ni, LW]LPLLVKLQHWDDSHUR\HHWDNH‫ێ‬
tyeeni irirori. neri pairani, iriitajaantakera pakeri
Melquisedec aparoni karatatsiri 10
Iromperatasorentsinka Melquisedec jaapithatantakeri jovayirita. Ipoña
7
1੅Tema Melquisedec, LULSLQNDWKDUL‫ێ‬ Melquisedec itasonkaventajaantanakeri
ventantaintsi Salem-ki, LURPSHUDWDVR‫ێ‬ Abraham-ni. 7੅2PDSHURWDW\DLNDQWDSLLQWD‫ێ‬
rentsite inake Jenokisatzi Pava. Iriitake yeetzi: “Itzimirika tasonkaventantatsiri,
aavairiranki ipiyaaro Abraham-ni janayiri itzimi itasonkaventaitziri.”
japerotakeri pashine pinkathariite 8੅Itzimirika ipayeetziri aparoni opaitarika
jovayiritari, itasonkaventavairi.੆* 2੅Irijatzi karatatsiri 10 jaka kipatsiki, atziri

ipakeranki Abraham-ni ovaakarontsi jinayetzi, kaamaneri. Iriima Melquisedec,
okaratzi jaapithatantakeri jovayirita. kempivaitakami kañaaneri irinakemi
Tema Melquisedec, W]LPDWVLRVKL\DNDD‫ێ‬ irirori. 9੅Irojatzi jantakeri Leví-mirinkaite,
ventachari ivairo. Jiroka etarori ikaratzi ipashitapiintayeetaari. Aña
oshiyakaaventa: ´3LQNDWKDULNDPHHWKD‫ێ‬ NHPSLYDLWDNDLULLWDNHPLSLQDNRYHQWDQWD‫ێ‬
shireri.µ-LURNDDSLWHWDLQWVLULRVKL\DNDD‫ێ‬ tsinemi, tema irootake jantakeri
venta ivairo ipinkathariventantzi ivaisatzite Abraham-ni, 10੅etanakaro
Salem-ki: “Pinkathari saikakaantatsiri LSLQDNRYHQWDQWDNHSDLUDQLLSDVKLWDNDUL‫ێ‬
kameetha.”੆* 3੅Te iriyoyeetero ivairo ranki Melquisedec jomonthaantavaariri
ashitariri, te iriyoyeete eejatzi itzimi jovayirita. 7HPDWHNHUDPLQWKDLQW]LPDD‫ێ‬
icharineyetanakari. Kempitavaitaka te jate Leví-ni, aritake jantzitakaro
ontzimemi tsika ipoñaantanakari, tsika Abraham-ni iroka.
ithonkaka eejatzi, ikempitakotakari Itomi 11੅Pairani, LNDUDW]LRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
Pava, DULLNDQWDLWDW]LLURLULURULMRPSHUDWD‫ێ‬ taari, icharineete Aarón-ni inatzi,

sorentsitaaritzi. ikantayeetziri “Leví-mirinkaite.” Ari
4੅$ULDxLLURULLULLSHURULLQDNH0HOTXLVH‫ێ‬ okanta Ikantakaantaitakeri. Iro kantacha
dec. Tema Abraham-ni, LW]LPLDFKDULQH‫ێ‬ irikaite omperatasorentsitaari, WHLULPDWD‫ێ‬
yetanakari aakaite, iri ipake pairani jaantero irovameethashiretante. Arimi
okaratzi jaapithatziriri pinkathariite irimatakero, HHURW\DMRVDQNLQDWDNR\HH‫ێ‬
jovayiritakari. 5੅Iroora kempitakarori taimi pashine omperatasorentsitaari
okaratzi jantapiintayetakeri pairani kempitaariri Melquisedec, NDDULFKDULQH‫ێ‬
Leví-mirinkaite. Ipayeetziri aparoni tariri Aarón-ni. 12੅Omaperora itzimai
tzimimotziriri isheninka ontzimerika 10, pashine omperatasorentsitaari kaari
WHPDLURRVKLQHWDDQW]LUL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ icharineta Aarón. Irootake ovashixDDQWDL‫ێ‬
*¬7.1: Iroka vairontsi “Salem” irootake ipaitaitziri nampitsi Jerusalén pairani tekera inampitaro
Judío-payeeni janta. *¬7.2,4-6: Jiroka kantakotachari ipakeriri Abraham-ni pairani
Melquisedec. Aririka iraapithatante jovayirita Abraham-ni onkarate 10, aparoni
irashitakaakyaari Melquisedec. Ari ikantakerori maaroni jaapithatantakeri, ontzimerika 10,
aparoni irashitakaakyaari Melquisedec.
HEBREO-3$<((1,੄7੄8 378
yaari Ikantakaantaitane, onantyaari 22੅Ari okanta, iriitakera iroñaaka Jesús

intzimai pashine omperatasorentsitaari. L\RWDNDD\HHWDLURULRPDSHURRPRQNDUD‫ێ‬
13੅7HPDLULNDLxDDYHQWDLWDNHULNHPSLWDD‫ێ‬ taiya okaratzi jantzimotavakaitakari,
riri Melquisedec, kaarira icharineete LURRWDNHDQDDNRWDNHURULSDVKLQHHWDYHWD‫ێ‬
Leví-ni, pashinemirinkaite inatzi, kaari nakarori pairani jantzimotavakaitakari.
tzimaajatatsine aparoni isheninka intzime 23੅7HPDLNDUDYHWDNDSDLUDQLRPSHUDWD‫ێ‬
iromperatasorentsitaityaari. 14੅Irika sorentsivetainchari, osheki tzimaintsiri

kempitakariri Melquisedec, iriira impoyaayetakariri iriroriite. Tema
Avinkatharite Jesucristo, LW]LPLLFKDULQH‫ێ‬ ikamapiintayetake irikaite, te onkante
takari Judá. Tema pairani irosankinareki iriyaatakairo irantayeterimi, aña
Moisés-ni, WHRVKLQHWDDQWVLWHLURPSHUDWD‫ێ‬ RQW]LPDW\HLQW]LPHSDVKLQHLPSR\DDW\DD‫ێ‬
sorentsitaarite charinetariri Judá. rine. 24੅Iriima Jesús, kañaaneri jini irirori,
15੅Ari okoñaaperotziri ontzimatye impoke iri kantaitaachane iromperatasorentsite.
SDVKLQHRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULNHPSLW\DD‫ێ‬ 25੅Ari okanta, LULLUD-HV~VRYDYLVDDNRVKLUH‫ێ‬
rine Melquisedec, 16੅WHLURPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬ tapiintairine okaakishiretaiyaarine Pava,

vetya inkempityaari oñaaventziri inkantakoventapiintairi.
Ikantakaantaitane itzimi icharinematsitari 26੅,ULLWDMDDQWDNHLURxDDNDRPSHUDWDVR‫ێ‬
Leví-ni. Aña iri kempityaarine aparoni rentsitaari akovityaaperovetakari. Jiroka

tzimatsiri ishintsinka, kaari kaamanetatsine. ikantari irirori: Itasorentsishiretzi,
17੅Tema iri jiñaaventayeetake, ikantaitzi: ikameethashiretzi, ikiteshiretzi, te
(HURNDNDQWDLWDDFKDQHSRPSHUDWDVR‫ێ‬ isaikimoyetairi kaariperoshireri, MDQDDSH‫ێ‬
rentsitai, rotairo inkite. 27੅,ULND-HV~VWHLQNHPSL‫ێ‬
Ari pinkempityaari ikantaranki tyaari omperatasorentsijanovetainchari
Melquisedec. pairani. Tema aririka impomeyeteneri
18੅Ari okanta, WHPDRNDUDW]L,NDQWDNDDQWD‫ێ‬ atziriite jashitakaayetariri Pava, jetaro
veetakari, otzimi irovashaantaite, tera LULURULLNRYDNRW]LUL3DYDLPSH\DNRWDYD‫ێ‬
omatero ovameethashiretante, eeniro keri ikaariperoshiretzi. Iriima Jesús
kovityaachari. 19੅Tema tekatsi aparoni jothotyaakero maaroni, jimonkaratakero
ovameethashirete Ikantakaantaitane. Iro LVKLQHWDNDUDQNLDSDQLURLQNHPSLWDNR‫ێ‬
kantacha otzimaira pashine impoyaataarori, tyaari ipomeyeetziniriri Pava. 28੅Ikaratzi
LURRWDNHUDPDWDNDD\HWDLURQHRNDDNLVKLUHWDL‫ێ‬ omperatasorentsitakaayetakari
yaari Pava, tema iro oyaakoneenteri. Ikantakaantaitane, atziri inayetzi,
20੅Irootakera ishinetaakairi iroka Pava, shipetashireri, ikaamaneyetzi. Iriima
tema iriitakeranki pairyeencha apaniro Itomijanori Pava pokaintsiri avisakeranki
ivairo iriyoyeetantyaari omapero osheki osarentsi, LULLUDMRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
omonkaratya. 21੅,ULURPDSDVKLQHRPSHUD‫ێ‬ takaakeri Pava ipairyaakaranki ivairoki.
tasorentsitaintsiri, tera impairyaajatya Iri monkaratajaantakerori kameethaini,
Pava jovayetantakariri irikaite. Aña, iri arira onkantaitaatyeeni.
ipairyaaventaka pashine, ikantakeri:
Iri Pinkathari pairyaamentakami, te Iri Jesús kantakoventantaatsi
joipithokanetziro iñaane. ovakeratantaari antzimotavakaantsi
8
(HURNDNDQWDLWDDFKDQHSRPSHUDWDVR‫ێ‬ 1੅-LURNDLURxDDNDRW]LQNDPLSHURWD‫ێ‬
rentsitai, jaantari ikantayeetakeri: ,ULLWDMDDQWD‫ێ‬

Ari pinkempityaari ikantaranki kera Cristo omperatasorentsiventairi, iri
Melquisedec. saikaatsiri irakojanoriki Pinkathariperori,
379 HEBREO-3$<((1,੄8੄9
itsipataari ipinkathariventantai inkiteki. 9 $ULULNDQRYDNHUDWDLURDQW]LPRWDYD‫ێ‬

2੅Okempivaitaaro ari irantavaitemi kaantsi, HHURRNHPSLWDDURQDQW]L‫ێ‬
tasorentsithaanteki, iro kantacha, tera ari movetakariri ivaisatziite.
irantavaimatsite tasorentsithaanteki Tema pairani nokempitakaantaari
otzimi jovetsikakeri pairani atziriite, aña nakathataatyeerimi,
inkiteki jantavaitai, tsika otzimi 1DDNDPLHHYDWDLULQHPLQRPLVKLWR‫ێ‬
jovetsikakaantairi Pava. 3੅Tema ikaratzi vantaariri Egipto-ki.
omperatasorentsitaintsiri pairani, tzimatsi Tera imonkaraamaitaro iriroriite
jashitakaariri Pava, ipometayetziniri. Ari okaratzi nantzimotavakaiyaari,
ikempitakari eejatzi Jesucristo, tzimatsi Iro opoñaantari novashaantziro
opaita jashitakaariri Pava. 4੅Iro kantacha, nokempoyaaventziri.
te onkantavetya iromperatasorentsitemi Arira ikantake jiñaavaitake
Jesucristo, isaikantavetapaintari kipatsiki, Pinkathari.
te oshinetakaantero Ikantakaantaitane, 10 Japiitakero iñaavaitake eejatzi,
tema te isheninkamirinkaitetari Leví-ni. ikantzi:

5੅Tema irikaite omperatasorentsitaari Jiroka ovakerari antzimotavakaantsi
oshiyakaarontsi inamatsiyetake, aña iriñeeri apaata Israel-mirinkaite:
tzimatsi iñaamampyeetakari tsika Ari niyoshiretakaayetairi kameethari
onkantaiya kyaaryooperoini janta onkarate irantayetairi.
inkiteki. Irootake ikantayeetakeriri 2QNHPSLYDLW\DDURQRVDQNLQDVKLUHWDD‫ێ‬
pairani Moisés, WVLNDLQNDQW\DLURYHWVL‫ێ‬ tyeenerimi nokantakaantane,
kero tasorentsithaante, ikantayeetakeri: Naakatake inkempitakaantai Ivavane,
Pinkempitakaantero povetsikero, Iriiyetake nashitaiyaari Naaka.
tsika okanta piñaamampyaakaro 11 7HRQNRYDMDDQWDL\DLUL\RWDDYDNDDYDL‫ێ‬
otzishiki. taiya,
6੅$ULLNDQWDDUL-HV~VRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬ Intaani ikantayetairi isheninka:
taari jinatzi, MDQDDNRWDLULMRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬ Piyoshireperotairi Avinkatharite.
tsitaitaari atziri. Tema Pava jovakeratai Tema maaroni iriyoyeetaina.
pashine antzimotavakaantsi, LULLVKLQHWD‫ێ‬ Ari iriyoyetaina iriiperoriite irojatzi
gaine iroñaaka Cristo ikantakoventayetai, ashinonkaaneriite, maaroni.
irootakera anaakotairori okaratzi 12 2VKHNLQRQHVKLQRQNDWDLULLNDDULSHUR‫ێ‬
ishinetantavetakari pairani, LURDQDDNR‫ێ‬ shireyetake,

tairori etakarori antzimotavakaantsi. Ari nompeyakotaineri.
7੅Tema tzimatsi kovityeenchari etakarori 13੅7HPDLSDL\HHWDNHURUD´$QW]LPRWDYD‫ێ‬
DQW]LPRWDYDNDDQWVLNDDULLPRQNDUD\H‫ێ‬ kaantsi ovakerari,” ari jiyotakoyeetzirori

take, irootake okovantakari ontzime iroka etavetakarori, kempivaitake
pashine ovakerari, impoyaataiyaarone. paisatorimi onatzi. Tema okaratzi
8੅Jiroka otzimi kovityeenchari, tema paisatotaintsiri, jookayeetziro.
9
ikantaitakeranki: 1੅2NDQWDLURNDHWDNDURULDQW]LPRWDYD‫ێ‬
Ikantzi Avinkatharite: kaantsi, iro ikantakaantakeri Pava

Pamenero onkarate avisatsineri iriyotayeetantyaari tsika inkantaitya
apaata, iñaapinkathayeetairi. Ari oñaaventari
$ULQDSLLWDLURRQW]LPHQDQW]LPRWDL‫ێ‬ WDVRUHQWVLWKDDQWHWVLNDMDQWDLxDDSLQND‫ێ‬
riri icharinepayeeni Israel-ni, thayeetairi. 2੅Iroka tasorentsithaante,
icharinepayeeni Judá-ni. DSLWHRNDQWDMLQDVKL\HHWDNDURMRWDQWDL‫ێ‬
HEBREO-3$<((1,੄9 380
tziro. Janta antarosaantetzi tsika otasorentsisaanteperotzi. 9੅Jiroka

ikyaapiintaitzi, ari jovayeetakeri okantakota: Aririka impayeeteri Pava
ootamentotsi, menkochaaniki, ipoña jashitakaitariri, aririka impomeyeeteneri,
tasorentsitanta. Ari ipaiyeetzirori WHUDLURPDWDNDDMDDQWHULQHLxDDSLQNDWKD‫ێ‬
“tasorentsisaante.” 3੅Irooma inthomointa, VKLUHWDLUL3DYDLQNHQHLQWDPSDW]LND\H‫ێ‬
tsika ithatashiitakero tontamairi, LU\DDQL‫ێ‬ tairo ipampithashiretari. 10੅Aña intaani
naki okanta. $ULLSDLWD\HHW]LURUL´WDVRUHQ‫ێ‬ intzitaiyaaro ovaritentsi, jimireyeetari,
tsisaanteperori.” 4੅$ULRVDLNLULLWDDQWDSLLQ‫ێ‬ inkivayetapiintaiya eejatzi. Iro
taitarori kasankainkari, ari osaikiri ikantakaantaitakeri otzimi koñaayetatsiri
eejatzi tasorentsinaki. ,URMRYHWVLND\HH‫ێ‬ irantayeetero, irootake irantayeete
tanta poreryaari iroka. Ari ovakotari irojatzi irovakeratakaantaiyaarori Pava
inthomointa eepiyokiini “maná” jovetsika antzimotavakaantsi.
ñakitashiitakero poreryaari. $ULMRYD\HH‫ێ‬ 11੅Ari mataka ikoñaatai Cristo, iriitake
tziro ikotzi Aarón-ni shookaintsiri NHPSLWDDULULLURxDDNDRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬

pairani, ari osaikitari eejatzi mapikota taari. Iro kantacha, WHUDLQN\DDMDWHWDVRUHQ‫ێ‬
tsika osankinataka antzimotavakaantsi.੆* tsisaanteperoriki otzimi jovetsikayetakeri
5੅Okanta jeñokiini tasorentsinaki, ari atziriite, aña jimatakero inkyaake irirori
jovayeetake jovetsikaitziri iroshiyakaaro LQNLWHNLWVLNDLQWDDQLDxDDPDPS\DD\HWD‫ێ‬
maninkariite, iriitake otsimankantakaro karo iroñaaka, otzimi anaakoperotantatsiri.
ishivanki otatari tasorentsinaki. Iro 12੅7HPD&ULVWRWHLQNHPSLW\DDULRPSHUDWD‫ێ‬
ipaiyeetziri “Ineshinonkamento.” Iro VRUHQWVLWDDULDW]LULWDWVLULLW]LPLN\DDPDWVL‫ێ‬

NDQWDFKDHHURQL\DDWDNDLURQRxDDYHQWH‫ێ‬ tapiintatsiri tasorentsisaanteperoriki
miro tsika okantayeta aparopayeeni. iraanake iriraane piratsi. Aña iriitajaantake
6੅Aritake jovetsikayeetakero maaroni VKLQHWDLQFKDLURYDPDJDLWHULLULVDNRWDSDLQ‫ێ‬
iroka. 2VKHNLMDQWDSLLQWDNHULRPSHUDWDVR‫ێ‬ tero iriraane, inkene iriñaayetairo maaroni
UHQWVLWDDULMDQWDDQWDURNLWDVRUHQWVL‫ێ‬ ari inkantaitaatyeeni iravisakoshireyetai.੆*
saante, ari jantayetzirori inkene 13੅Oshiyakaaventziro aririka ookimotyaari
iriñaapinkathatasorentsite. 7੅Irooma Pava iriraane piratsi, eejatzi isamampote,

L\DDSHURWDQDNHLQWKRPRLQWDWDVRUHQWVL‫ێ‬ kempivaitaka iro kitevathatakairine atziri
saanteperoriki, intaani ishinetaitziri inkye itzimi antakerori ipinkayeetziri. 14੅Irooma
omperatasorentsijanori. Aparosatzira iriraane Cristo, iro maperotakerori
ikyaapiintzi osarentsiki. Aririka inkyaake okantakaakaro pikiteshiretantayetaari.
janta, LUDDQDNHLULUDSLUDWVLLQWVLNLULVDQ‫ێ‬ Tema ikempitara irirori tekatsi ompaitya
tyaaro ipaitayeetziro “Ineshinonkamento inkenakaashityaari, LULMDW]LWDVKLQHWDLQ‫ێ‬
Pava.µ$ULRQNDQW\DLULQHVKLQRQNDWDQ‫ێ‬ chari irovaiteri, LNDQWDNDDNDUL7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
tyaariri Pava, eero jovasankitaaventantari kantsi. ,ULLWDNHRVKHSLWKDWDLPLURULNDDULSH‫ێ‬
iyaariperoshirenka. Ari ikempitaayetziriri rori pipampithashiretane, WHPDSDQWD\HWD‫ێ‬
eejatzi atziriite kaariperoshireyetatsiri. kero kaamanetakaantatsiri. $xDRQW]LPD‫ێ‬
8੅Ari okanta, tzimatsi jiyotakaayetairi tye pantayetairo okaratzi ikovakaimiri
Tasorentsinkantsi, jiroka okanta: Pairani Pava, Kañaaneri.
otzimantavetari tasorentsithaante, te 15੅Iriitakera Cristo itzimi jotyaantakeri
onkante inkyaayete atziriite janta Pava inkantakoventairi atziriite, ari okanta
*¬9.4: Ikantakoyeetziri jaka poreryaari, iriitakera oro. *¬9.12-13,19: Jiñaaventaitziri jaka

ikantaitzi piratsi, iri iñaaventayeetzi cabra-payeeni ipoña vaca.
381 HEBREO-3$<((1,੄9੄10
jovakeratakaantaarori antzimotavakaantsi. inkitevathatakaantatyeemi. Irootake

7HPDRNDQWDNRWDRYDNHUDULDQW]LPRWDYD‫ێ‬ kempitakarori okaratzi avisaintsiri
kaantsi, ontzimatye inkame aparoni, iro inkiteki, MRW\DDQWDNHUL3DYDLQNDPLPHQ‫ێ‬
iravisakotantaiyaari piyathatakarori tante Cristo, inkiteshiretakaantayetairi.
paisatori antzimotavakaantsi. Ari Iro anaakotakerori ikamimentantzi
iriñeetairo ishineyetakairo pairani ankaxDD‫ێ‬ piratsi. 24੅7HPDWHLQN\H&ULVWRWDVRUHQWVL‫ێ‬
netai. Iroka antzimotavakaantsi, saanteperoriki irovetsikamatsitane
iroovaitake aparoni osankinarentsi tsika atziriite. $xDLURRWDWDLNHRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬
oñaaventayeta okaratzi jashiyeetari, cha inkiteki tsika ikenai Cristo, LQNDQWD‫ێ‬
RxDDYHQWD\HW]LULHHMDW]LLQW]LPHDVKL\HWDL‫ێ‬ koventayetai isaikira Pava. 25੅Tema te
yaarone aririka inkamaminthatake japiipiitapaintziro Cristo ikamimotantzi.
ashitaaniri. 16੅Iro kaari jiyoperoyeetanta $ULRSDVKLQHW]LULMDQW]LULRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
LQW]LPHDD\HWHURQHRNDUDW]LMDVKLWDNDD\HH‫ێ‬ tsitaari itzimi kyaavetapiintachari
tantari, intaani jiyoyeetzi aririka inkamake DSDURVDW]LRVDUHQWVLNLWDVRUHQWVLVDDQWHSH‫ێ‬
ashitaaniri. 17੅Eenirora jañi ashitaaniri, eero roriki. Te iri ashitaajatyaarone iriraa
LSLWDLWDULLW]LPLLVKLQHWDLWDNHQHULLUDVKLWDL‫ێ‬ isakotayeetziri. 26੅$ULPLLURVKL\DPDWVL‫ێ‬
yaaro. Intaani impayeetairi aririka W\DDULPL&ULVWRLNDUDW]LRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
inkamake. 18੅Ari okempitari, MHWDMDDQWD\HH‫ێ‬ taari, RVKHNLLUDSLLSLLWHURPLLQNDPLPHQ‫ێ‬
tantanakarori paisatori antzimotavakaantsi, tante. $ULPLLUHWDQDN\DDURLQNHPDDQWVL‫ێ‬
tzimatsi ipaita kamaintsiri, iriraanera ventantyaami ovakera ovetsikantakari
jetantayeetanakari. 19੅Tema pairani kipatsi. $xDDSDURVDW]LLNDPLPHQWDQWD‫ێ‬
ithonkakero Moisés iñaanatakeneri atziriite paintzi. $ULLNDQWDLWDQDDW]LLURMRLWVLQDP‫ێ‬
Ikantakaantane, jaake iriraane piratsi, paakero kaariperori. 27੅Iroovaitake
itentaakero jiñaa, jaake inchashiteva, ikantaitziri: “Maaroni atziri aparosatzi
jankoviitake kityonkamaitatsiri, LWVLNLULVDQ‫ێ‬ okanta ikami, LPSRxD3DYDDPHQDNRWDL‫ێ‬
takaro osankinatainchari, DULLNHPSLWDDNH‫ێ‬ rone ishire.” 28੅Iro jantakeri Cristo,
riri eejatzi atziriite.੆* 20੅Ikantakeri: DSDURVDW]LLNDPDNHLNHPDDQWVLYHQWDNR‫ێ‬
,URNDLUDDQWVLLURRRxDDURQWDSHURWH‫ێ‬ tari osheki kaariperoshireri. Iro kantacha
rone antzimotavakaiyaari, irootake eejatzi inkoñaatapai apaata irirori,
ikantakaantakeri Pava. eerova ikemaantsitakaitavaari, aña
21੅Itsikirisantakaro eejatzi iraantsi janta LURYDYLVDDNRWDLULLNDUDW]LR\DDNRQHHQWD‫ێ‬
tasorentsithaanteki, ari ikempitaakerori keriri.
okaratzi saikatsiri inthomointa. 22੅Ari
10
1੅Iroora Ikantakaantaitane
okanta, tema kempivaitaka aririkami oshiyakarori aamparentsi. Tema

intsikirisantaityaaro iriraane piratsi, RNDQWDUDDSDURQLDDPSDUHQWVLWHRQW]LPD‫ێ‬
imonkaratanairo Ikantakaantaitziri, nete ovatha, intaani jiyotayeetzi
kempivaitaka iroomi oitevathatantatsine. tzimatsira ipaita ashitaro iraampare. Ari
Tema eerorika otzimi iraantsi, eero okantari eejatzi Ikantakaantaitane,
ipeyakotantairo Pava kaariperori. L\RWDDNDLW]LPDWVLDSDDWDNDPHHWKDWDD‫ێ‬
tsine. Ikantakaantaitake ontzimatye
Iri Cristo matakerori jovavisaakoshiretantzi impometapiintayetaineri Pava maaroni
23੅Irootake ikamimentantari piratsi osarentsiki, LURNDQWDFKDWHUDRYDPHHWKD‫ێ‬
ipomeyeetziniri Pava kempivaitaka peroshiretziri atziriite antayetakerori.
*¬9.19: Kantakotachari jaka inchashiteva, irootakera ipaiyeetziri eejatzi “isopo.”
HEBREO-3$<((1,੄10 382
2੅$ULPLRPDSHURW\DRYDPHHWKDSHURVKLUH‫ێ‬ 11੅Pairani, PDDURQLRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬

tante, ikaratzi antayetakero arimi taari jaminiri Pava jashitakaariri, MDSLLSLL‫ێ‬
irovashaantakeromi, tema aritakemi tziro kitaiteriki ipometziniri piratsi.
oiteshiretakeri, HHURL\DDW]LPLRQNDWVLW]L‫ێ‬ 7HPDLWDLULPDWHURLURYDVKDDQWDSHURWD‫ێ‬
PRVKLUHYDLWHULPLMDQWD\HWDNHURNDDULSH‫ێ‬ kaantero kaariperori. 12੅Irooma Cristo,
rori. 3੅Aña te ari onkantya, LURMDQWDSLLQ‫ێ‬ aparosatzi ishinetaka irovamaaventaiteri
takeri avisayetzira osarentsipayeeni, iyaariperonka atziriite, ipoña isaikai
ipometapiintayetziniri Pava, LSDPSLWKD‫ێ‬ LUDNRMDQRULNL3DYDLWVLSDWDDULLSLQNDWKDUL‫ێ‬
shiretakotaro iyaariperoshirenka. 4੅Tema ventantzi, 13੅ari isaiki joyaaventa irojatzi
jovamaayetapiintziri piratsiite iroitsinampaantaperotaiyaariri, LNHPSLWD‫ێ‬
ikapathainkatakaitziri, tera omatero kaantairi imakoryaakiimento. 14੅,URRWD‫ێ‬
ompeyakoperotero iyaariperonka atziri. NHUDMDQWDQWDNDURULDSDURVDW]LLNDPLPHQ‫ێ‬
5੅Irooma ipokakeranki Cristo jaka tantakero iyaariperonka atziriite, ari
kipatsiki, ikantakeri Pava: LNDQWDLWDDW\DDQLMRYDPHHWKDVKLUHSHUR\H‫ێ‬
Te pinkovamatsitairo iramayeetaimi tairi. 15੅Ari ikempitakari Tasorentsinkantsi
piratsi jashitakaayeetamiri, LSRPH‫ێ‬ jiyotakaakai omaperotatya. Tema iri
yeetzimiri. etakaro josankinatakaantake:
Aña naakatake potyaantake natzirite, 16 Ikantake jiñaavaitake Pinkathari,
QRQNHPSLWDNRW\DDULLSRPH\HHW]L‫ێ‬ ikantzi:
miri. Jiroka ovakerari antzimotavakaantsi
6 7HUDLQWDDQLRQLPRWHPLLSRPHWD\HH‫ێ‬ iriñeetairi apaata:
tzimiri piratsi okantakaantziro Ari niyoshiretakaayetairi kameethari
iyaariperoshirenka irikaite. onkarate irantayeeteri
7 Nonkante Naaka: 2QNHPSLYDLW\DDURQRVDQNLQDVKLUHWDD‫ێ‬
Pavá, nopokake naaka nantairo tyeenerimi nokantakaantane.
okaratzi pikovakaakenari eeroka, 17੅Eekero ikantatzi:
Tema aritake josankinatakoyeetakena Ari nompeyakotaineri ipiyathataka,

pairani onkarate nanteri. jantayetakero kaariperori.
8੅Pinkinkishiretero kantatsiri jaka: 18੅Tema aritake ipeyakotantairo Pava
Te pinkovamatsitairo iramayeetaimi ikaariperoshireyeetzi, te ariperotai

piratsi jashitakaayeetamiri, impomeyeetaineri iroñaaka.
impomeyeetaimiri. Te onimotemi 19੅Irootake iyekiite, tema kapathainka
LPSRPHYHQWHPLURL\DDULSHURVKL‫ێ‬ ikantaka Jesucristo jovamaantaitakariri,

renka. aventaashire antsipashiretaiyaari Pava,
Iro kantacha, ¿kaarima ikantakaantaitziri RQNHPSLYDLW\DDURDQN\DDW\HHPLWDVRUHQ‫ێ‬
iroka? 9੅Intsityaa pinkinkishiretero tsisaanteperoriki. 20੅Tema jatziritakera
pashine kantatsiri: Cristo, irootake okantantaari ankyaayetai
Nopokake naaka nantairo okaratzi inkiteki, LURRVKL\DNDDYHQWDFKDULDQN\DD‫ێ‬
pikovakaakenari eeroka, tyeemi ithatayeetakero tontamaitatsiri
Iroka apiitainchari ikantaitakeri, LPSR\DD‫ێ‬ tasorentsisaanteperoriki. Aakara
taro etanakarori pairani. 10੅Aña ikovake omapokayetaarori iroka kaari jimayeetzi
Pava onkempityaaro ivatha Cristo okaratzi pairani, irootake kañaanetakaantaatsiri.
ipomeyeetziniriri, DULRNDQWDLNDPLPHQ‫ێ‬ 21੅Ikempitaari iroñaaka Cristo iriimi
tantapaintariri maaroni atziriite. Arira omperatasorentsijanoventaineri akaratzi

opoña jovameethashireyetai aakaite. jashiyetaira Pava. 22੅Ari okanta.
383 HEBREO-3$<((1,੄10
.\DDU\RRSHURLQLDQNDQWDL\DDQWVLSDVKL‫ێ‬ 30੅,URRPDDDNDLWHD\RW]LULLW]LPLNDQWDLQ‫ێ‬
retaiyaari Pava, mapero ankantya tsiri:

oshiretaiyaari. Kiteshire ikantakaayetai, Naakatake ovasankitaantatsine,
HHURDSDPSLWKDVKLUHWDNR\HWDDURNDDULSH‫ێ‬ Naaka piyakoventantachaneri.
rori. $xDDQNHPSLWDNDDQW\DLQNLYDQWD‫ێ‬ Iroora ikantakeri Pinkathari.
tyeeromi jiñaa kiteshaari. 23੅Kiso Ikantaitzi eejatzi:
ovanakero aventaashiretaari, LNHPD\HH‫ێ‬ Jovasankitaayetziri Pinkathari
takai akantake: “Noyaakoneentane inatzi ikaratzi jashitaari irirori.
Cristo.” Tema tsika itzimi shinetakairori, 31੅£.HPSLWDWDLNDLQLURLWHPLLQWKDURYDVKLUH‫ێ‬
kiso jovakai irirori. 24੅Ontzimatye yeetakemi jiyotayeetai iriitajaantakemi

ampampithashiretakotairo tsika ovasankitaayetantaatsine Kañaaneri Pava!
onkantya aminthashiretakaantyaariri 32੅Pimpampithashiretakotya. Tema
pashine iretakotantya, irantayetairo eerokayetake pairani kempisantanaintsiri,

kameethari. 25੅Eero ovashaantziro kempivaitaka pinkitainkatakotaatyeemi.
apatotapiintya, tema tzimayetatsi ,SRxDSLxDDNHURLNHPDDQWVLWDNDD\HHWD‫ێ‬
ovashaantayetakerori. Aña ontzimatye kami. 33੅3LxDD\HWDNHURHHMDW]LLNLVD\HH‫ێ‬
aminthashiretakaiyaari akarataiyini. tzimi, jovatsinaayetzimi tsika
Eekero aatatye antanairo ayotaira aritake ipiyotayeeta. Piposhenkayetakari
impiye Cristo. avishimoyetziri okaratzi piñaakeri
eeroka. 34੅Piposhenkayetakari ikaratzi
Ikamantayeetariri antzirori jashitakoyeetakeri, piñaayetakero eejatzi
inintakaanekiini kaariperori jaapithayeetakemiro tzimimoyetzimiri.
26੅7HPDDULWDNHD\RWDLURN\DDU\RRWD‫ێ‬ Iro kantacha, HHNHURSL\DDWDW]LSLPLQWKD‫ێ‬
tsiri, DULULNDRWKDWDDQDN\DDURRYDVKDDQ‫ێ‬ shiretanaka, tema piyotaiyini onkarate
tanakero, impoña aatakairo antayetero piñeeri apaata, osheki okameethaperotzi,
kaariperori, tera impeyakoitairo te othonkaneta. 35੅Irootake eero
ayaariperonka. 27੅Aña ikamantayeetatyee SRYDVKDDQWDQWDURRNDUDW]LSDYHQWDD‫ێ‬
antharovashirete irovasankitayeetai, naari, tema iniroite impinayeetaimi
tema Pava iraperotairi intaayetairi apaata. 36੅$PDYHSLQNDQW\DSDQWD\HWD‫ێ‬
ikaratzi kisaneentakeri. 28੅Pairani, nairo ikovakaayetzimiri Pava, ari
intzimerika piyathatakyaarone RQNDQW\DSLxDDQWDL\DDURULLVKLQHWDDNH‫ێ‬
Ikantakaantane Moisés, WHLQHVKLQRQNDL‫ێ‬ miri.
tari, aña jovamaayeetziri inkaraterika 37 Tema ikantzi Pava:
mava kantakoterine. $ULLURYDPDD\HHWD‫ێ‬ (HURLVKHQNDDLUDUHHWDQW\DDULRNDDNL‫ێ‬

keri eejatzi inkarataajaterika apite tzimataintsiri,
kantakoterine. 29੅¿Tema omaperota Eero osamani inkantya.
LURYDVDQNLWDLWHULLW]LPLULNDPDQLQWDNH‫ێ‬ 38 7DPSDW]LNDVKLUHLULQDDW\HDYHQWDD‫ێ‬
rori jantzimotajaantakairi Itomi Pava? shireri, DULLULxHHURLUDxDDQWDL‫ێ‬

7HPDRNHPSLYDLWDNDURMDDW]LNDVKLYDLWDL‫ێ‬ yaaro.
taro kaari apantaro, LULPDQLQWDVKLYDLWD‫ێ‬ Irooma aririka impiyashiretai, eerora
N\DDURPLLNDSDWKDLQNDWDNHLNDPLPHQ‫ێ‬ jinimotakaanaro.
tantake. Ari ithainkashiretakerori 39੅Irooma aakaite, te akempitari ikaratzi
jantzimotantziri Pava ishinetaavetaniri piyashiretachari, itzimi iraperoyeetairi.

intasorentsishiretakairi. Ikaviyavaitakeri Aña oshireyetaara aakaite, ari añeero
Tasorentsinkantsi neshinonkataneri. añaashireyetai.
HEBREO-3$<((1,੄11 384
iro apantaperotaro irovasankitaayeetairi

Aventaashirenkantsi osavisatziite. $ULUDMRYDPHHWKDVKLUHWDNH‫ێ‬
11
1੅-LURNDRNDQWDNRWDDYHQWDDVKL‫ێ‬ riri Pava, WHPDLURRWDNHLVKLQHWDD\HWDNH‫ێ‬
renkantsi. Okempitatya aririka neriri kempisantaneriite.
inkantashireete: “Aritake omatakya 8੅Iro iraventaashirenka Abraham
nokovaperotane.µ-L\RPDPS\DDSHURWD‫ێ‬ kantakaarori ikempisantantakariri Pava

jaantake aritake omatakya ikoviri, ikantakeriranki irishitove inampiki
onkantavetakya tekera iriñeero. 2੅Iro iriyaatero pashine nampitsi otzimi
LUDYHQWDDVKLUHQNDDYDLVDW]LLWHNDQWDNDD‫ێ‬ ishinetaakeneriri. Iro jantakeri Abraham,
rori okanta Pava iñaaventantakariri jatake okantavetaka te iriñeero tsika
kameethaini. 3੅Iro aventaashirenkantsi iriyaatenta. 9੅Iro iraventaashirenka
kantakaarori amatantarori akemathatairo Abraham kantakaarori jimatantakarori
tsika okantajaantaka jovetsikantakarori jinampitaro pashine kipatsi tsika te
Pava kipatsi. Intaani jiñaavaitake, itzimapai isheninka irirori. Ari isaikakeri
matanaka ovetsika. Ari opoñaanakari ipankoshetatari meshinantsimai. Ari
ovetsikanaka iñaayeetairi iroñaaka kaari ikempitaakari Isaac, Jacob, tema irijatzi
koñaataajatatsiri pairani. ishinetaayeetakeneri eejatzi. 10੅Iro
4੅Iro iraventaashirenka Abel kantakaari jimatantakarori Abraham inampitakaro,
ipometantakaniri Pava jashitakaariri, tema jiyotzi ari inkañaanetai inkiteki.
DQDDNRWDQDNHURLUDVKL&DtQMDVKLWDNDDYH‫ێ‬ Kempivaitaka iri ñaamampyaakarori
tariri Pava. Iro ookimotakari ipometakeri aparoni nampitsi otzimajaantzi
Abel. Ari ikantake Pava: “Kameethashire jovetsikairi Pava, WVLNDLULQDPSLSHURWDL‫ێ‬
inatzi Abel.” Okantavetaka ikamake Abel, yaaro apaata. 11੅Aña omatzitaikaro iroori
HHQLURDNHPDNRWDSLLQW]LULNHPSLYDLWD‫ێ‬ Sara, RYDL\DQWDLRNDQWDNDDURDYHQWDDVKL‫ێ‬
jaantaka irojatzi iriñaavaitemi irirori, renka. Aritake antarokonavetaka,
tema iro kantakaarori ikempisantake. karavetapaaka ovaiyantantyaari. Iro
5੅Iro iraventaashirenka Enoc kantakaari kantacha, omatairo ovaiyantai, tema
jaantaitaariri, te iriñeero inkame. Te aventaashiretanakari Pava aritake
iriñeetairi, tema inkiteki jagairi Pava. imonkaratakenero ishinetaakenerori.
Pairani eeniro isaiki kipatsiki, ikantakeri 12੅Ari okanta. Oimera Sara, itzimi
Pava: ´(HURNDUDLQLPRWDNDDSHURWDNH‫ێ‬ ayimavetakari irantarikonanka, MRYDL\DQ‫ێ‬

nari.” 6੅Tema aparoni kaari materone takairo iina, irojatzi joshekitantaari
ontzime iraventaashirenka, te onimoteri icharineyetari, ikempitaari joshekitzi
Pava. $xDDULULNDLQNRYD\HHWHLUL\RSHURL‫ێ‬ impokiro, ikempitaaro impane oshekitzi
tairi Pava, ontzimatye inkempisantai, janta jiñaathapyaaki. 2PDSHURMRVKHNLSH‫ێ‬
omapero tzimatsi Pava. Ontzimatye rotai, tekatsi materone iriyoyeetai tsika
inkempisantai ari irimatakaayetairi Pava ikaratzi joshekitzi.
inkarate kovaperotaatsine iriyotairi. 7੅Iro 13੅Maaroni irikaite (Abraham, Isaac,
iraventaashirenka Noé kantakaari Jacob, Sara), LNDPDNR\HWDNHURLUDYHQWDD‫ێ‬

jovetsikantakarori iniroite pitotsi inkene shirenka, te iriñaajatero okaratzi
irovavisaakoteri isheninkamirinkaite. ishinetaayeetakeriri. ,QWDDQLMLxDDPDP‫ێ‬
Kyaaryoo iñaapinkathatasorentsitanetake pyaayetanakaro. Intaina okantaka inkite
irirori. Tema iri Pava kamantakeri ikovashiretakeri inampitaiyaaro. Irootake
onkarate avisatsine, kaari iñeetaajatzi ikantayetantari: “Asaikaminthatashitara
pairani. Iroora opoñaantari jiñeetakero kipatsiki, kaari anampi, DNHPSLWDNRYDLWD‫ێ‬
385 HEBREO-3$<((1,੄11
NDULDSDURQLNDDULW]LPDWVLQHLVKHQLQND‫ێ‬ irojatzi itzimakotantakari mava kashiri.

mirinkaite.” 14੅Tema jiñaavaitaitakero Tema kameethaini ikantaka eenchaaniki.
kantainchari ñaantsi, ari ayoperotziri Ari jiñaakaarori ashitariri Moisés okaratzi
omapero ikokovaitzi pashine nampitsi ikantakaantakeri pinkathari, irovayeeteri
tsika inampiperotajaantaiyaaro PDDURQLHHQFKDDQLNLLQNDUDWHVKLUDPSD‫ێ‬
kameethaini. 15੅Iroomi iriñaaventayete ritatsine. 24੅Iro iraventaashirenka Moisés
impiyamatsiyetaimi inampiiteki kantakaari kaari ikovanta incharinetyaari
ipoñaayetakaro pairani, DULW\DLULPDWDNH‫ێ‬ pinkathari Faraón, okantavetaka iro
romi impiyayetai. 16੅Aña tzimatsi pashine oimotantakeri irishinto pinkathari. 25੅Aña
ikovaperotakeri otzimi anaakoperotzirori, iro ikovake inkempiyaari atziriite
jantara inkiteki ikoviro. Irootajaantakera jashitari Pava, DULLWVLSDWDNDULLVKHQLQND‫ێ‬
jovetsikakeneriri Pava irashiite irikaite, payeeni jovasankitaavaitaitziri, te
tema Pava te ipashiventakotari inkovaajatero iranintaavaityaaro
ikantapiintakeri “Novavané.” kapicheeni inevetashiyetari irirori.
17੅Iro iraventaashirenka Abraham 26੅Tema jiyotake Moisés okovaperota
kantakaakarori impometantyaanerimi irovinkatharyaaventaiteri Cristo, iro

Pava irapintzite itomi Isaac, tema Pava anayirori ontzimimotairimi irashaakaro
iñaantatyaaro iraventaashirenka Egipto-satzi. Aña iro jiñaamampyaakari
Abraham. ,URRYHWDLQFKDPLLUDSLQW]LU\HH‫ێ‬ impinayeetairiri apaata. 27੅,URLUDYHQWDD‫ێ‬
rimi irovaiyantane, 18੅okantavetaka shirenka Moisés kantakaari ishiyantakari
ikantakeri Pava: Egipto-ki. Tera iro ishitovantaajatyaari
Iri Isaac piñaantaiyaari intzimai itharovakaari pinkathari inkisaneenteri,
osheki pincharinetyaari. aña ikyaaryooventatziiro onkarate
19੅Tema Abraham javentaashiretakari irantakairiri Pava, okempivaitakaro
Pava jiyotzi ari irovañagairi kamatsiri. LULxDDYRURWDW\HHULPL3DYDNDDULNRxDDQH‫ێ‬
Irootake Pava joipiyantaaniriri Isaac, tatsine. 28੅Iro iraventaashirenka Moisés
tema iri oshiyakaaventakero irañaayeetai. NDQWDNDDURULMLPRQNDUD\LURLNDQWDNDDQ‫ێ‬
20੅,URLUDYHQWDDVKLUHQND,VDDFNDQWDNDD‫ێ‬ taitakero anankoryaantsi, LWVLNLULVDQWD‫ێ‬
rori itasonkaventantakariri Jacob ipoña karo iraantsi eero jovamaantari
Esaú, LURRVKL\DNDDYHQWDFKDDYLVD\HWDWVL‫ێ‬ maninkari aperotaneri iponkitzitari
neri apaata. 21੅Iro iraventaashirenka irovaiyaneete.
-DFRENDQWDNDDNDURULLWDVRQNDYHQWDQWD‫ێ‬ 29੅Iro aventaashirenkantsi kantakaarori
kariri apiteroite itomi José. Irojatzi jimontyeetantakarori Inkaare

iraventaashirenka Jacob-ni kantakaarori Kityonkaari, MDQLLWDL\DNHQLRNLVRSDWKDWD‫ێ‬
LWKDURPHQWDQWDNDUL3DYDLNRW]LSRURNLWDQ‫ێ‬ kera. Irooma jimavetapaakaro
takari ikamimatake. 22੅,URLUDYHQWDDVKL‫ێ‬ Egipto-satzi, piinkaiyakeni. 30੅,URDYHQWDD‫ێ‬
renka José kantakaari ikantantanakari shirenkantsi kantakaarori jimatantakarori
ikamimatake, ikantzi: ´$ULULNDLULVKLWRYD‫ێ‬ jinkijinkitakero Jericó okaratzi 7 kitaite,
yetai Egipto-NLDVKHQLQNDLW]LPLLFKDULQH‫ێ‬ LURMDW]LMLxDDQWD\HHWDNDURULRSRURNDWKDSL‫ێ‬
yetari Israel, LUDPHQDLWVLNDLQDPSLWDL‫ێ‬ take nampitsi. 31੅Iro aventaashirenka
yaaro.” Ikantake eejatzi: “Ontzimatyeera 5DKDENDQWDNDDURULDDNDPHHWKDWDQWDND‫ێ‬
iraayeetanairo apaata notonkiporoki.” riri ovayiriite amenarontachari, ari
23੅Iro iraventaashirenka ashitariri okanta te otsipatantari piyathariite
Moisés kantakaari jomanantakariri japeroitakeri. Okantavetaka iroka Rahab
ireenchaanite ovakera itzimapaake, mayempiro onavetaka.
HEBREO-3$<((1,੄11੄12 386
32੅¿Nonkinkithatakoterima pashine? iñaamampyaakaro Pava otzimi anayirori:

Eerora nothotyaakotziri. Jirika ikaratzi: Ikovakaakairo aakaite antsipayetaiyaari
Gedeón, Barac, Sansón, Jefté, David, irikaite, inkameethashiretakaayetai
Samuel, ipoña kamantantaneriite. 33੅Iro maaroni.
LUDYHQWDDVKLUHQNDLULNDLWHNDQWDNDD\H‫ێ‬
taari okanta: ,W]LPDQWDULRLWVLQDPSDD\H‫ێ‬ Kempoya ovanairi Jesús
12
tairiri pinkathariite, SDVKLQHWDPSDW]LND‫ێ‬ 1੅Irootakera,
DxDDVKLQWVL\HWDQ‫ێ‬
shireyetaatsiri, pashine ñaayetairori tyaari eejatzi aakaite, DQNHPSLWD‫ێ‬
ishinetaitakeneri, pashine jookaveetakari kaantero oyiishitantatyeemi, RNHPSLYDLWD‫ێ‬
imoronaki kashekari te jatsikiri, karo eejatzi impiyotatyeeyaami irikaite
34੅pashine jookaveetaka paampariki te LUDPHQD\HWDLPLPDWD\HWDNHURULMDYHQWDD‫ێ‬
itaga, SDVKLQHMDPDWKDDWDLWDNDLURYDWKDL‫ێ‬ shirenetaka, intzime amatakoyetairi
terimi, pashine ishintsitakaitai, pashine aakaite. Amatantyaarori ashiye shintsiini,
ñaaperotaacha jovayirita, pashine ookanairo aithaare amatsinkakairi ashiye.
jomishiyayetake ovayiriite poñaachari Iro oshiyakaaventachari aithaare aririka
pashine nampitsi. 35੅Tzimatsi tsinane ookaventairo akaariperoshirevaitzi. Ari
xDD\HWDLULULRVKHQLQNDPLULQNDLWHMDxDD\H‫ێ‬ añeerori aakoventyaaro ashiyapiintai.
tai ikamaveta. Iro kantacha tzimatsi 2੅Ikempitara shiyachari ikamaitaro
SDVKLQHNDPLPD\HWDLQWVLULMRPSRVDYDLWDL‫ێ‬ jameniro tsika irareetya, DULDQNHPSLWD‫ێ‬

takeri, WHLURYDVKDDQWDQDNHURLUDYHQWDD‫ێ‬ naiyaari aakaite, kempoya ovanairi Jesús
shirenka irapakaantaityaarimi. Aña itzimi etakarori javentaashiretakaayetakai.
oyaaneenta ikanta irañaaperoyetai ,ULLWDNHPRQNDUDWDNDLURQHHHMDW]LDYHQWDD‫ێ‬
apaata, eero okempitaaro añaavetara shiretane. Iriitake ankempitakotaiya, tema
iroñaaka. 36੅7]LPDWVLLW]LPLLWKDLQNDYDL‫ێ‬ jiñaamampyaakaro irirori iranintaiyaari.
taitziri ipoña ipasavaitaitakeri, pashine ,URRWDNHMDPDYHWDQWDNDURULLSDLNDNRYHHWD‫ێ‬
joosoyeetakeri ipoña jashitakoyeetakeri. kari, aritzimotakeri ipashiventakaitakari
37੅Tzimatsi ipicheetakeri, pashine ikamavetapainta. Ari saikai iroñaaka
itankaitakeri, pashine josataayeetakeri. irakojanoriki Pava ipinkathariventantai.
Tzimatsi pashine anii aniivaitatsiri 3੅Aririka ankinkishiretakoteri Jesús
LQWDDQLLNLWKDDPDWVLWDNDULPHVKLQDQWVL‫ێ‬ ikanta jamavetakero ikisaneentavaitakeri

mai, pashine kovityaaperovaitane kaariperoshireri, LURWKDURPHQWDVKLUHWD‫ێ‬
ikantaka, SDVKLQHRVKHNLLNRNRYD\HHWD‫ێ‬ kaine eejatzi aakaite amavetero, eero
keri, pashine ikemaantsitakaitakari.੆* okantzimoneentashivaitai. 4੅Aritake
38੅Pashine ikenavaiyetake tsika te SLxDDVKLQWVL\HWDNDULHHURNDLWHNDDULSH‫ێ‬
inampiitaro ipoña otzishimashiki, rori, iro kantacha tekera piñeero
pashine inampiyetakaro omoronaki. Tera inkapathainkatakaimi. 5੅$DPDDSLSH\DD‫ێ‬
aritaajate ankempitakaanteri irikaite kotaaro ishintsithatantamiro Pava
osavisatziite. $xDLULLWDNHDSDQWDSHURWD‫ێ‬ osankinarentsi, ikempitakaantami
chari. eerokami itomiite, ikantzimi:
39੅Iro iraventaashirenka irikaite ¡Notomí! Eero pimanintziro aririka
NDQWDNDDURULRNDQWD3DYDLxDDYHQWDQWDD‫ێ‬ irovasankitaimi Pivinkatharite.
riri kameethaini, okantaveta tekera Eero okantzimoneentavaitami aririka
iriñaayetairo ishinetaayetakeriri. 40੅Tema ishintsithatemi.
*¬11.37: Ikantakoyeetziri jaka meshinantsimai, iroora imeshina oisha ipoña cabra.
387 HEBREO-3$<((1,੄12
6 Tema iri iretakotajaantane Pinkathari jineshinonkayetai Pava. Paamaventyaari

jiñaantakaapiintari, oitzipinaashiretaneri, joitzipinairikari
Maaroni ikempitakaantaari itomi, ikaratzi kempisantayetatsiri. 16੅3DDPDYHQ‫ێ‬
jovasankitairi. tyaari mayempitatsiri. Paamaventyaari
7੅2QNDUDWHDYLVKLPR\HWHPLULSLQNHPSLWD‫ێ‬ thainkatasorentsitaneri kempityaarine
NDDQWHUR$YLQNDWKDULWHxDDQWDNDDVKLUHWD‫ێ‬ pairani Esaú, ikovajaantzi irovavakya
mirori. Tema ikempitakaantaami Pava aparosatzi, DULLSLPDQWDNHURULLNDVKL\D‫ێ‬
eeroka itomi. ¿Tema jovasankitaapiintziri kaitariri iriira iponkitzitarora itzimi.
itomi ikaratzi ashitaaniyetachari? 17੅Tema piyotzi eerokaite aritake
8੅Ontzimatye irovasankitaayetai maaroni. jimatakero Esaú kantachari, osheki
Terika piñeero eeroka, kempitaka tekera LNRYDYHWDDLULxHHURPLLQWDVRQNDYHQWD\HH‫ێ‬
itomiperotami Pava, DxDRWRPLPD\HP‫ێ‬ teri, iniroite jiraakotakaro. Iro kantacha
piro pinatzi. 9੅Okempitara eejatzi, te iriñaamaitaiyaaro tsika inkenakagairo
tzimatsi koñaaneri ashitairi ovasankitairi, irovashiñaantaiyaarori ikenakaashitakari.
añaapinkathatziri irirori. ¿Eeroma 18੅Tema te pikempitari eerokaite
amaperotzirori añaapinkathatairi aakerori pairani Ikantakaantaitane.

Ashitairi kaari koñaaneri, onantyaari Jiyaataiyake irirori otzishiki tsika otzimi
añaashireyetai? 10੅Tema ikaratzi ashitairi koñaanetatsiri. Osheki otaantzi, tsireniki
koñaaneri kapiche jovasankitaayeyetai, okantaka, ooreenkatake, iniroite
tsika okantzimotari irirori. Iriima Pava otampyaatake. 19੅Ikemakero ityootaitzi.
jovasankitaayetai irirori onkantya Ikemake eejatzi iniroite iñaavaitaitzi, ari
inkameethashiretakaantairi, ari itharovaiyanake, osheki jamanaiyavetaka
onkantake eejatzi intasorentsishiretakai eero ikemantaro kantachari. 20੅Tema
ikempitara irirori. 11੅Te onimoshireyetai osheki itharovakaitakaro okaratzi
irovasankitaaminthaitai, aña osheki ikantakaantayeetakeri, ikantaitzi:
onkantzimoneentashirevaitai. Iro Eero pikenayetzi jaka otzishiki. Te
kantacha apaata, LNDUDW]LNDDULPDQLQWH‫ێ‬ aritaajate pinkenakaayeteri
rone jovasankitaayetziri, DULULNDLQNDPHH‫ێ‬ kapicheeni pipirayetari janta.
thashireyetai, ari iñeero isaikai Aririka inkenayeetake kapicheeni
kameethaini. janta, ontzimatye intsitokayeeteri,
ontzimaye irovathaatyeeteri.
Aparatakerori ineshinonka Pava 21੅Omaperoitaka okoveenkatzi ikantzi
12੅Irootakera piñaashintsitantyaari Moisés:
pinkempityaari ñaantapiintakarori ishiya, Iniroite notharovake, okavaitakana.
LxDDVKLQWVLWDLVKHYDWDLVKLSHWDVKHPSDYH‫ێ‬ 22੅Te pikempitari eerokaite ikaratzi
taka, DULLNHPSLWDLURULHHMDW]LLVKLSHWD\H‫ێ‬ ñaakerori, aña eerokaite oshiyakariri

retovetaka, iñaashintsita. 13੅3LQNHPSLWD‫ێ‬ ikaratzi jataintsi otzishiki paitachari Sion,
yetaiyaari eerokaite shiyapiintachari saikatsiri nampitsiki Jerusalén-ki. Iroora
tsika okameevokitzi kaari ñaayeterone oshiyakaaventachari piyaayetai inkiteki
inkithoke ishipetakiitake. Aña ontzimatye tsika isaiki Pava Kañaaneri. Tema ari
intekatsikiite. 14੅$DNDPHHWKDSLQNDQWDYD‫ێ‬ pintsipataiyaari eerokaite ipiyotapaa
kaiya, SLxDDVKLQWVLW\DSLQWDVRUHQWVLVKL‫ێ‬ maninkariite. 23੅Pintsipataiyaari ikaratzi
rete. Tema eerorika pimatayetairo iroka, piyotachari janta javentaashiretaari
eerora piñeeri Añaapinkathatane. Iponkitzitane Pava, tema iriiyetake
15੅Paamaventyaari inkarate aparatakerone osankinatakotainchari irisaikayetai
HEBREO-3$<((1,੄12੄13 388
inkiteki. Pintsipatajaantaiyaari Pava, areeyetachari pinampiki. 7HPDLW]LPD\H‫ێ‬

intzime amenakoyetairine maaroni. tzi antakerori, tekatsi kamanterine, iriira
3LQWVLSDWDL\DDULLVKLUHHWHNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬ maninkariite joimaake ipankoki. 3੅Eero
ULLWHLW]LPLMRWKRW\HHWDNHULLNDPHHWKDVKL‫ێ‬ pipeyakotaro paamaventaiyaari pikaratzi
retakaitairi iroñaaka. 24੅Pintsipataiyaari SLNHPSLVDQWD\HWDLLW]LPLMDVKLWDNR\HH‫ێ‬
eerokaite Jesús, LW]LPLSRxDDNDDQWDQDD‫ێ‬ tziri. Pinkempitakaantero aririkami
rori ovakerari antzimotavakaantsi, itzimi pinkarateri irashitakoyeetemi. Ari
kapathainkataintsiri ikamimentayetakai. SLQNHPSLWDLULULLNDUDW]LMRYDWVLQDDYDLWDL‫ێ‬
7HPDLURNDLULUDDQH-HV~VNHPSLYDLWD‫ێ‬ tzi, paamaventaiyaari, tema piyotzi
kami oñaavaitatyeemi, anaanakero eeroka tsika okantavaita aririka
oñaaventakeri pairani iriraane Abel.੆* inkemaantsitakaayetai. 4੅Pinkinataiyaari
25੅Paamaiya paparatzirikari Pava aririka pitsipa, eero japitevaitami pashine. Tema
iriñaanashiretemi. Tema pairani ikaratzi jovasankitairi Pava itzimi mayempitatsiri.
kemavetakariri Pava jiñaavaitzi jaka 5੅Eero pinevetapiintashitari poshekyeeri
kipatsiki, jovasankitaakeri jimanintakero kireeki. 2QLPRWHPLSLxLLURW]LPLPRWD‫ێ‬

okaratzi ikantziriri. Aakara irimaperote jaantakemiri. 7HPDLUL3DYDSD\HWHPL‫ێ‬
irovasankitaayetai, aririka ampiyashiretake rone kovityiimotamiri, jiroka ikantake:
DNHPD\HYHWDNDULMLxDDQHVKLUHWDNDLLQNLWHVD‫ێ‬ Eero nookaventataitzimi.
tzi. 26੅Pairani aririka iriñaavaite Pava, Eero novapintaimi.
jontziñaakaaro kipatsi. Irooma iroñaaka, 6੅Irootake aventaashiretantyaariri aakaite,
tzimatsi okaratzi ishinetaakairi, ikantzi: ankantayetai:

Ari napiitairo nontziñaakairo, tera Iri Novinkatharite kaminthainari.
intaani kipatsi, aña ari omatzitaiya Tekatsi nontharovakaiya.
inkite eejatzi. ¿Tzimatsima inkantaina atziri?
27੅Tzimatsi opaita oshiyakaaventachari 7੅Pinkinkishiretakoteri jevatakaimiri
ikantziri: “Ari napiitairo.” Iroora pikempisantayetai, LW]LPLxDDYHQWDSLLQ‫ێ‬

oshiyakaaventacha aririka irotekairo tzimirori iñaane Pava. 3LQNLQNLVKLUHWDNR‫ێ‬
okaratzi jovetsikayetakeri, iraperotairo teri tsika ikantayeta isaiki, opaita
irovetsikane kaari enitanetatsine, intaani jimonkaraayetakeri iriroriite. 3LQNHPSL‫ێ‬
osaikayetai enitatsiri. 28੅Irooma aakaite, WDNRWDL\DDULWVLNDLNDQWDNHURMDYHQWDDVKL‫ێ‬
impinkathariventayetai janta tsika reyetaka. 8੅Irojatzi ikanta iroñaaka
enitanetapai. ,URRWDNHDPSDDVRRQNHWDQ‫ێ‬ Jesucristo, tsika ikantapainta, ari
tyaariri Pava, ñaapinkatha ovairi, DQWDYDL‫ێ‬ inkantaitaatyeeni irirori. 9੅(HURSLVKLQH‫ێ‬
taineri. 29੅Tema Pava, LULLWDNHNHPSLWDND‫ێ‬ tairi iramataviyetemi iyotaantzirori kaari
riri aparoni paampari pometantaneri. tampatzikatatsine, kaari ikemapiintaitzi.
7HPDLULLWDNH3DYDWDPSDW]LNDVKLUHWDNDD‫ێ‬
Irantanairi kempisantatsiri yetairi, jineshinonkayetaira. Kaarira
13
1੅2QW]LPDW\HSHWDNRWDSLLQWDQDL‫ێ‬ WDPSDW]LNDVKLUHWDNDDQWDWVLQHDPSLQND‫ێ‬
yaari “Iyekiite.” 2੅Eero vaitero jovayeetari. Tema tzimatsi
povashaantziro poimaayeteri pipankoki matayevetakarori iroka, WHPDLWDRYDPHH‫ێ‬
*¬12.24: Pairani itsitokantakariri Caín irirentzi Abel, ikantake Pava: “Kempivaitaka

onkaimatyeemi iriraane Abel ikokovatzi inkisaventayeetyaari.” Ari opoñaari ikantayeetzi
kempivaitaka oñaavaitatyeemi iraantsi. Irooma oñaavaitzi iraane Cristo, tera inkove
inkisaventaityaari, aña okovi ompeyakotantero kaariperori.
389 HEBREO-3$<((1,੄13
thashireteri. 10੅2NHPSLYDLWDNDURRQW]LPL‫ێ‬ DYLVKLPR\HWDNHULULMDDPDYHQWDNRVKLUH\H‫ێ‬

moyetaimi ovakerari pomepirinimentotsi. takami. Kameetharika onkantya
Itzimi jovamaitakeri janta, NDPLPHQWD‫ێ‬ inkinkithateri, kimoshire inkantayetaiya
kairi aakaite. 7HDULWDDMDWHLURYD\HWDL‫ێ‬ iriroriite, eejatzi pinkempitaiyaari
yaari antavaitatsiri tasorentsithaanteki.੆* eerokaite. ,URRPDRYDVKLUHULNDRQNDQWD‫ێ‬
11੅7HPDMD\LURUDQNLRPSHUDWDVRUHQWVLMD‫ێ‬ kaiyaari inkinkithateri, eejatzira
QRULLULUDDQHSLUDWVLLQWKRPRLWDVRUHQWVL‫ێ‬ onkempitzimotaiyaami eerokaite apaata,
thaanteki onkantya ipeyakoyeetantyaariri eero apantzimotaami.
iyaariperonka, jaayetziro ivathara piratsi 18੅Pamanakotapiintaina onkantya
RWKDSLWDSDDUDQDPSLWVLDULLPSRPH\HWH‫ێ‬ iriñaantayeetyaanari tampatzikashire

rori. 12੅Ari okempitakari eejatzi, MRYDPDD‫ێ‬ nonatzi. Kempitaka iro nomatakeri.
yeetakeri Jesús othapiki nampitsi, ari 19੅3DPDQDNRWDSLLQWDLQDHHMDW]LQL\DDWDVKL‫ێ‬
LNHPDDQWVLWDNRYHQWDQWDULLNDSDWKDLQND‫ێ‬ tantyaamiri thaankiini eerokaite.

take jovameethashireyetantairi. 13੅2QW]L‫ێ‬
matye ankempitakaantero aakaite Overaantarori ovethataantsi ipoña
ashitovatyeemi nampitsiki aatatyee tsika tasonkaventaantsi
isaiki Jesús, manintaari irovayeetai 20੅Noñaañaatziri Pava, tema iriitake
ikempitaitakeri pairani irirori. 14੅Tema kameetha saikakaayetemine, iriitake

jaka tsika asaikayetzi iroñaaka eero ovañagairiranki Avinkatharite Jesucristo
okantaitatyaani. ,URRWDNHDxDDPDP‫ێ‬ ikamavetaka. Iri Pava kempitakaantakari
pyaantarori tsika anampitaiyaaro apaata. iriiperori aamakoventariri oisha. Osheki
15੅Irootakera, antharomentantyaariri, ikapathainkatake jovakeratakaantaarori
ampairyeero ivairo irirori. Iroora antzimotavakaantsi kantaitaachari
impoyaataarori okitho pankirentsi iroñaaka. 21੅1DPDQDNRYHQWDNHPLLURYHWVLND‫ێ‬
jashitakaayetakariri pairani. 16੅Ari shiretantyaamiri pimayetairo kameethari
okempitari eejatzi, eero povashaantziro ikovakaimiri. Pamaneri eejatzi eeroka
kameethari, SLPSDYDNDL\DW]LPLPRW]L‫ێ‬ pimatantyaarori okaratzi onimotziriri, tema
miri. Irojatzi kempitakarori ookimotariri ayotzi iriitajaantake Jesucristo matakairone.
pairani Pava ipometayeetziniri. 17੅Eero Arira inkantaitatyeeni iñaapinkathayeetairi
SLSL\DWKDWDULMHYD\HW]LULULNHPSLVDQWD‫ێ‬ irirori. Ari onkantyaari.
naatsiri, iriitake aamaventashireyetamiri. 22੅Iyekiite, HHURSLVDPDURSLQNHPSLVDQ‫ێ‬
Iri kamantairine apaata Pava opaita tero okaratzi nosankinatakemiri, tema te
*¬13.10: Kantakotachari jaka antavaitatsiri tasorentsithaanteki, iriiyetakera

omperatasorentsitaari. Itzimi ishineyeetake irovapiintyaari tzimakaarantatsiri piratsi,
tzimakaarantatsiri okitho pankirentsi okaratzi jamayetziri atziriite irashitakaiyaari Pava. Irooma
pomepirinimentotsi, ari intaapiintayeeteneri Pava okaratzi jashitakaayeetariri, ari
ikovakotapiintziriri impeyakotaineri iyaariperonka. Iro kantacha ipaikakoyeetakeriranki Cristo,
irojatzi ikamantakari okanta ipeyakoperotantaarori irirori kaariperori, iroora
impoyaatapaakarori okaratzi itaapiintayeetakero jashitakaitariri Pava janta pomepirinimentoki.
Tema iroka inchakota tsika ikamake Cristo ipaikakoyeetakeri, iro kempitanaarori iroomi
ovakerari pomepirinimentotsi. Tera aritanai irika omperatasorentsitaari iroyaari itzimi
kamaintsiri janta. Ari okantari eejatzi, ikaratzi pankiventarori irimonkarayeteromi
ikantakaantaitane, ikantakaantaitane, ikaratzi pinkavaitzirori ovaritentsi, ikokovavetaro
impeyakoyeetaineri iyaariperonka, eerora jiñeero irirori iranintagaiyaaro okaratzi
ikamimentantakera Cristo.
HEBREO-3$<((1,੄13 390
oshekiperote. 23੅Nokovi piyote eejatzi jevatzimiri janta, eejatzi pashine

jomishitovayeetairi iyeki Timoteo. itasorentsitakaitairi. Ari ikempitari
Aririka irareetapaiya jaka, iriitake Italia-satziite jovethayetami. 25੅£2QNDPLQ‫ێ‬
nontsipatanakyaari niyaatashitemi tha irineshinonkayeetaimi maaroni
noñeemi. 24੅Povethatyaanari ikaratzi eerokaite janta! Ari onkantyaari.
IROSANKINARE SANTIAGO
pashine inkoveri iranteri, te aparoni

Ovethataantsi onkantya ipampithashiretari.
1
1੅Naakatake Santiago osankinatzirori 9੅2QW]LPDW\HLQNLPRVKLUH\HWDLDVKLQRQ‫ێ‬
iroka, iromperatane jovana Pava kainkariite kempisantanaatsiri, tema ari

eejatzi Avinkatharite Jesucristo. 1RYHWKD‫ێ‬ impinkatharitakaayetairi apaata Pava.
WDULLNDUDW]LMDVKL\HWDDUL3DYDRLYDUDD\H‫ێ‬ 10੅$ULLQNHPSLW\DDULHHMDW]LDVKDDUDQW]LQ‫ێ‬
tainchari pashineki nampitsi.੆* kariite, ontzimatye inkimoshireyete

onthonkaiya okaratzi tzimimovetariri.
Pavaki opoña iyotanetaantsi Tema inkempitakotaiyaaro inchatyaki
2੅Iyekiite, kimoshire pinkantya aririka oparyaateyatzi. 11੅Aririka iroorye
piñaayetero avishimoyetemine. shintsiini ooryaatsiri okamateyatzi
3੅Ontzimatye piyoyete iñaantaitatyaami inchatyaki, HHURLxHHWDLURRYDQHHQNDWH\D‫ێ‬
kyaaryoorika pikempisantzi. Irootakera tane. Ari inkempitaiyaari eejatzi
piñaantyaarori pinkyaaryooshireyetanai. ashaarantzinkariite eero iñaakoyeetairi
4੅Piyaatakairo pamaveyetanairo iroka, jovaneenkatantaro irovaakaro.
aritake piñaayetakero pantakishireyete
Tharomentashire ankantya
irojatzi pothotyaantakyaarori.
5੅Terika piyotero pamavevainete, iñaantashireyeetairika
pinkovakoteri Pava, LULLWDNHL\RWDNDLPL‫ێ‬ 12੅Aririka añaavetyaaro onkarate
rone tsika pinkantya. 7HPDWHLQNLVDWKD‫ێ‬ avishimoyetaineri, HHNHURULNDDDWDNDDQD‫ێ‬

neteri ikaratzi kampitayetziriri. Aña ari kityeero ankyaaryooshiretanake, DQNLPR‫ێ‬
iriyotakaaperoyetakeri, te iriyote irirori shirete, tema tzimatsi irantzimotairi Pava
inthañaavainetya. 6੅Aririka pinkampiteri amavetakerora, ikantakeranki: “Maaroni
Pava, eero pikantashirevaitashita: “¿Ari etakotaanari naaka, ari inkantaitatyeeni
LQNHPDDMDWDNHQD3DYDRNDUDW]LQRNDPSL‫ێ‬ QDxDDNDD\HWDLULDSDDWDLQNHPSLWDNDDQ‫ێ‬
tziriri?” Tema ikaratzi kisoshirevaitatsiri tairo namathaitaatyeerimi.” 13੅Aririka
ikempitaro okantaranki inkaare kaari RPSRNLPRWDLDQNRYDVKLUHWHURNDDULSH‫ێ‬
mairyaatatsine aririka ontasonkaatero rori, kaarira Pava kantakaiyaarone. Tema
tampyaa. 7੅3DDPDYHQW\DSLNHPSLWDNRWDUL‫ێ‬ Pava, te inevetaro irirori. ¿Kantatsima
kari kisoshireri, tema te iriñaayetero ishinetairo aaka? Tema eero. 14੅Aña
irirori ikampivetariri Avinkatharite. aakatake nevetapiintarori kaariperori,
8੅Tema tzimatsi ipampithashirevetari LURRWDNHDSDPSLWKDVKLUHWDSLLQWDNRWDQWD‫ێ‬
iranterimi impoña osaitekira tzimatsi rori. 15੅Tema opokimotaira akovashiretzi
*¬1.1: Ikantaitziri jaka, “jashiyetaari Pava,” iriiyetake kempiyetariri 12 pashineyetatsiri

icharineyetari Israel-ni.
391
6$17,$*2੄1੄2 392
antero, DDNRYHQWDQDNDURDPSDPSLWKDVKL‫ێ‬ Kimoshire ankantaventaiyaaro onkarate

retakotero, irojatzi añaantakyaarori antayetairi.
amatero kaariperori. Irootakera 26੅Tzimatsi ñaavetarori jimatakero
ankemaantsivetantaiyaarimi apaata ikempisantanai. Iro kantamaitacha te

ankamai. iraavaantetya, jamenaashivaitakara
16੅Iyekiite netakotane, paamaiya ikempisantzi, apaniro jamatavivaita.
otzimikari pikenakaashitane. 17੅Tema 27੅Jiroka irooperori ookimotariri Ashitairi
okaratzi jantzimoyetairi Pava kameetha Pava aririka ankempisantanai: (WDNR\HWDL‫ێ‬

okanta, irootake irantapiintatyeeri. Tema te yaari miritziite, ari ankempitaayetairori
impashinetanete irirori, te inkempityaari kamaimetzinkaroite. 2QW]LPDW\HDQNLWHVKL‫ێ‬
irovetsikane shipakiryaayetatsiri, añiiri reyetai, eero akempitakotari ikantayetara
irishitovamanai impoña añeeri inkyaanai saikashivaitachari jaka kipatsiki.
sheeteeni. 18੅7HPDLNRYDNHLULURULLUL\RWDNDD‫ێ‬
yetairo kyaaryooperotatsiri iñaane, irootake Iñaaventaitziro manintaantsi
2
etayetantyaarori aaka ankempisanteri, ari 1੅Iyekiite
tema pikempisantairi
inkempitayetaiyaari pashine irovetsikane $YLQNDWKDULWH-HVXFULVWRLxDDSLQND‫ێ‬
inkarate kempisantairine apaata. thaperoitziri, eero pamaakitavaka.
2੅Thame ashiyakaantavakero: Aririka piñe
Tsika inkantanaiya
papatotapiinta ovaneenkatachari
kempisantanairine Pava
ikithaata, mareryaa ikanta jovayetziri
19੅Irootake nokantantari iyekiite: irakoki, impoña piñe inkyaapaake pashine
Ovayempita pinkantayetya, eero ovapatankaporoki ikantaka. 3੅Iri
pothataanta aririka inkinkithavaitaite, paakameethatake ovaneenkatainchari
eero ayimavaitashitami pimashirenka. posatekakeri niyanki papatotaiyani,
20੅Aririka ayimavaitai amashirenka, iriima ovapatankaporokitachari, SLQNDQWD‫ێ‬
eerora amatziniri ikovakaayetairi Pava. keri: “Ari pinkatziyavake eeroka tekatsi
21੅Okovaperotatya ookayetairo okaratzi pisaike, pikovirika pisaike osaaviki.”
ovaariperoshiretakairi, tsinampashire 4੅Aririka pikantakari pimatakerora
ankantya ankempisantanairo ñaantsi, pamaakitantzi, WHPDDSDURQLSDDNDPHH‫ێ‬

irootake matairone ovavisaakoshireyetai. thatake, pimanintashiretakeri pashine.
22੅Iro kantacha ontzimatye amayetairo 5੅Pinkeme nonkante iyekiite. ,NR\DD\HWDL‫ێ‬
okaratzi akemayetakeri, terika amatziro rira Pava ashinonkainkariite, LNHPSLVDQWD‫ێ‬

ankempisantero, DSDQLURDDNDDPDWDYL‫ێ‬ kaaperoyetairi. Tema ikantzitaitaka Pava,
vaitaka. 23੅Itzimirika kemavetarori iro ikantake: “Ari nompinkathariventairi
NDQWDPDLWDFKDWHLULPDWHURLQNHPSLVDQ‫ێ‬ maaroni etakotyaanane naaka.” 6੅Iro
tero okaratzi ikemavetakari, ikempitakari kantamaitacha eerokaite, SLPDQLQWDVKLUH‫ێ‬
amenavorotachari amenaarontsiki. vaitakeri ashinonkainkari. Pipeyakotakari
24੅Intaani jiñaavorotapainta, LURRVDPDQLL‫ێ‬ ikisaneentapiintzimi ashaarantayetachari
tyaake ipeyakotanaaro tsika okanta ikovi irovasankitaakaantavaitemi. 7੅Iri
iñaavetakaro iporo. 25੅Tzimatsi pashine kyaaryootapiintatsi ithainkashiretziro
amenavorotachari, kaari peyakotyaarone ivairo pikempisantanairi.
iporo tsika okanta iñaakero. $ULDQNHPSL‫ێ‬ 8੅Pimatakerora kameethari omaperorika
tanaiyaari aaka, pampithashire ovanairo pinkempisantanairo irooperori

ñaantsi, eero apeyakotaro. Tema irootake Ikantakaantaitziri, tema josankinaitake
matzirori otsiparyaakoventantzi. pairani, kantatsiri:
393 6$17,$*2੄2੄3
Petakotyaari pisheninka, SLQNHPSLWD‫ێ‬ poñaakantero paventaanaari? Naakarika, ari

kaanteri petakota pivathaki eeroka. noñaakakemiro naventaanaari, nantanairo
9੅Irooma, eenirorika pamaakitavaka, kameethayetatsiri. 19੅Pikantavetapiinta
tzimakera pikenakaashitane, DULLURYDVDQ‫ێ‬ eeroka: “Niyotziri naaka Pava apaniro
kitaaventaitakemiro irooperori ikanta.” Omaperovetatya. Iro kantamaitacha
ikantakaantaitakeri pairani. 10੅Intzimerika jimatziyetaro peyariite jiyotziro iroka,
kantatsine: “Nokempisantziro naaka itharovakaitari Pava. 20੅Kaari imasontzitaitzi,
maaroni ikantakaantaitziri.” Iro ontzimatye ayotayetai aaka: terika
NDQWDPDLWDFKDW]LPDWVLULNDNRYLW\DDSDLQ‫ێ‬ antayetairo kameethayetatsiri, DPHQDDVKL‫ێ‬
chane aparoni kaari inkempisantake, vaita aventaavetaari Pava. 21੅$PSDPSLWKD‫ێ‬
tzimakera ikenakaashitane. 11੅Tema shiretakoteri pairani Abraham-ni. ,VKLQHWD‫ێ‬
ikantaitzi pairani: keri itomi Isaac impometenerimi Pava.
Eero pimayempitzi. Irootake ikantantakari Pava:
Eero povantzi. Osheki naakameethatemi Abraham.
Te imayempiveeta, iro kantamaitacha 22੅Ari añiirori, tera aparoni ikantake:
eenirorika jovantaitzi, W]LPDWVLLNHQDNDD‫ێ‬ “Naventaari Pava.” Tema jantakeneri

shiitakari. 12੅Aña iro kameethatatsi okaratzi ikantziriri. $ULRNDQWDMRRxDDURQ‫ێ‬
antayetairo irooperori ikantakaantaitziri, tantakarori omapero javentaaperotakari
antayetairo añaavaiyetziri eejatzi Pava. 23੅$ULRPRQNDUDWDNDMRVDQNLQDLWD‫ێ‬
okaratzi antayetziri. Ari onkantya eero keri pairani, okantzi:
MRYDVDQNLWDLWDQWDDSDDWDLWVLSDU\DDNRYHQ‫ێ‬ Javentaanakarira Pava irika
tayeetaira 13੅Tema eerorika etakoyetanta, Abraham, LURRWDNHUDLNHPSLWD‫ێ‬
ari irovasankitaaperoyeetai. Irootake kaantaariri itampatzikashiretane.
kovaperotacha etakoyetantya eero Irootake ikantantayeetakariri eejatzi
jovasankitaayeetantai. pairani Abraham-ni:
Iraapatziyane inatzi Pava irika.
Eerorika antziro kameethayetatsiri, 24੅Ñaakero. 7HUDDSDQLURRWDPSDW]LNDDVKL‫ێ‬
amenaashivaita aventaavetanaari Pava retakaantzi akantzi: “Naventaanaari Pava.”
14੅Iyekiite, WHULNDDPDWDQDLURNDPHHWKD‫ێ‬ Ontzimatye ankempisantanairi eejatzi.
yetatsiri, amenaashivaitara akantzi: 25੅Ari okempitakari eejatzi pairani tsinane
“Naventaari Pava.µ7HUDLURRYDYLVDDNR‫ێ‬ paitachari Rahab, mayempivetachari.

shiretantatsine aventaavetari. 15੅3L\RW]L‫ێ‬ Okempisantakitziiri iroori Pava, RPDQDQWD‫ێ‬
rika eeroka okovityiimovaitakari aparoni kariri opankoki ovayiri, opoña otyaantairi
iyeki iithaare, tashaaneenta ikantaka, inkenantanaiyaaro pashine avotsi eero
16੅ompoña pinkanteri: “Pimatero pavishe jovantaitavakari. 7HPDLURRWDNHMDDNDPHH‫ێ‬
iyekí, kithaatziita pinkantanakya, thatantakarori Pava okempisantanairira.
kameetha povatziitapaiya eejatzi.” Terika 26੅Eerorika otzimanai ashire, SH\DNRWDQD‫ێ‬
pimpavakeri kovityiimotariri, ¢3HWDNRWD‫ێ‬ kai. Ari okempitzitari eejatzi, eerorika

karima? Aña te. 17੅Ari okempitari eejatzi antayetziro kameethayetatsiri, DPHQDDVKL‫ێ‬
aventaavetaari Pava. Terika antayetero vaita aventaavetanaari Pava.
kameethari, amenaashivaitaka.
18੅Arira okempita intzimerika kantatsine: Aavaantetaantsi
3
“Naventaari Pava.” Pashine, ikantzi: 1੅Iyekiite,
eero akovashivaita
“Nantziro kameethayetatsiri.” Eerorika ayotaantayete, RQW]LPDW\HDPD\H‫ێ‬
pantanairo eeroka kameethari, ¿kantatsima tairo okaratzi añaaventayetziri. Apaata,
6$17,$*2੄3੄4 394
ari inkantayetapai Pava: “¿Pimatakeroma onaveta apaante, iro kantacha ari

eeroka okaratzi piyotaantziri?” 2੅Maaroni añaavaitantaro kameethari, eejatzi
otzimayetzi akenakaashiyetari. Irooma kaariperori. Iyekiite, WHDULWHDQNRQRYD\H‫ێ‬
tzimatsirika aavaantetachari kaari tero añaaneyetari. 11੅3LQNHPHQRVKL\DNDD‫ێ‬
kantzimoneentakaiyaarine isheninka, ventemiro. Tsikarika oshitovaatzi jiñaa,
iriitake kameethashiretaintsiri, ari kiteshaarika okanta, eero añiiro
onkantake iraamaakoventanaiya eero onkepishaate. 12੅Iyekiite, ¿Kantatsima
jantantanaaro kaariperori. 3੅-RRVRSRQ‫ێ‬ aparoni pankirentsi uva onkithotero
thoitziri mora, ari itzimpatakoitziriri, higo? Ari okempitzitari jiñaa iroori,
irootake inkenantayetyaari tsika aririka ompotyaate, eero añiiro
inintakaitziri. ,U\DDQLRQDYHWDNDLW]LPSD‫ێ‬ onkiteshaate.
takoitantariri, iro kantacha omatziri
okemakairi, okantavetaka antari inatzi Inkiteki opoña iyotanetaantsi
mora. 4੅Pimpampithashiretakotero antaro 13੅Ayotanetanaarika, DSDPSLWKDVKLUHWD‫ێ‬
pitotsi. Aririka ontampyaatakote naarika, etakotantya, tsinampashire
niyankyaaki inkaare, ayiro tampyaa ankantya onkantakaakai ayotanetanaari.
tsikarika onintakaaro. Iro kantacha 14੅,URRPDDxHHURULNDDQNLVDQHHQWDVKLUH‫ێ‬
tzimatsi oyomaraaniki, okitsirinkiro vaitante, te arite ashamevaite. Athaiya

RNHQDNDLURWVLNDULNDLQLQW]LURNRPDW]L‫ێ‬ akantzi: “Iyotaneri nonatzi.” 15੅Aririka
rori. 5੅Ari okempitakari eejatzi paantentsi, amayetakero iroka, WHUDLUL3DYDL\RWDNDL‫ێ‬
te antaroveta, LURDxDDYDLWDQWD\HWDSLLQ‫ێ‬ rone. Iro ipampithashiretakaantziri
tari. Okempitakari paampari, iryaani kamaari. 16੅$ULRNDQWDDULULNDDQNLVDVKLUH‫ێ‬
inaveta ovakera imorekanake, iro tantavaite, HHURDPDW]LURDDNDPHHWKDWD‫ێ‬
NDQWDFKDDULWDNHRQNDQWDNHLPSDDPSDWD‫ێ‬ vakaiya, NDDULSHURVKLUHDQNDQWDSLLQWD\H‫ێ‬
kairo antaroite antami. tya. 17੅,URNDQWDFKDLULLULND3DYDNRYDNDL‫ێ‬
6੅Ari okantari eejatzi paantentsi rone ayotanetaiya, ari onkantake
okempitakotari paampari, aririka ankameethashiretanai, HHURDNLVDVKLUHYDL‫ێ‬
añaavaitake kapicheeni, DQWDURDYDDULSH‫ێ‬ tanaa, etakotantaneri anatye, eero
roshirevaitaka, kantatsi eejatzi añeero apiyathatanaa, neshinonka ankantante,
RQNDQWDLWDW\HH\DDQLRYDDULSHURVKLUH‫ێ‬ ovameethatero antavaiyeteri, kyaaryoo
tante. Tema sarinkaveniri iyotairori ankantanaiya, eero akamataviritanai
DxDDYDLWD\HWDQW\DDURULRYDDULSHURVKLUH‫ێ‬ eejatzi. 18੅Aririka ankantapiintanakya
tantatsiri. 7੅Pinkeme. .DQWDWVLLPSLUDL‫ێ‬ aakameethashiretavakaanaiya, ari añeero
tyaari piratsiyetatsiri, tsimeriyetatsiri, apaata irovameethashireperoyeetai.
marankepayeeni, iñaaveripayeeni, Onkempityaaro ipankivaitaitzi, ari añeero
maaroni. Ameyetacha irikapayeeni apaata aavayetairo okitho.
impiraitakyaaririka. 8੅Iro kantamaitacha
tekatsi atziri kanterone iraavaantetya, Aapatziyarori osavisato
4
inkempitakaantero ipiraitari piratsi. 1੅¢2SDLWDPDRSRxDDQWDULRYD\LULWDDQ‫ێ‬
Okempitaro ipaante aparoni piyantatsiri, tsi? ¿Opaitama ikisaneentavakaantari

ovamaantanero onatzi. 9੅Iro apaante atziriite? ¿Kaarima kantakaantzirori
akantantapiintariri Pava: “Ashitanarí, ineveshireyetaro ikovityaaneentziri?
kameetha pinatzi.” Irojatzi apaante 2੅Inevekitakaro tsikarika opaiyeta, temaita
akantzimatantari asheninka, ikaratzi ontzimimoyeteri. Ikisaneentakovetakari

kempishiretayetariri Pava. 10੅Aparo jashitari pashine, te ontzimimoteri.
395 6$17,$*2੄4੄5
Jovantayevetaka, jovayiritantavetaka, te
iñaamaitaro ontzimimoteri ikovayevetari, Te ikantakaaperoventaitaro anteri apaata
tera inkampitatyeeri Pava. 3੅Imavetakaro 13੅Tzimayetatsi kantashivaitachari:
ikampitziri Pava ikovayetziri, te “Nokovi niyaate osaitekira nampitsiki,

ipamaitari. ,NDPSLWDNRYHQWDVKLWDLUDQWD\H‫ێ‬ aparoni osarentsi nosaikavaite janta,
tantyaarori ookimoyetariri irirori. 4੅,NHPSL‫ێ‬ nompimantayete opaitarika, naye osheki
tashitakaro kaari kinatari oime, oñaake okaratzi nokovayetziri.” 14੅Iro kantacha te
pashine, iro okisaneentantanakariri oime. iriyomaitya ompaitya avishimoteneri
Ari ikempitakari maaroni kovayetzirori osaitekira. Okempitakaro añaantare
iraapatziyaaro osavisato, LNLVDQHHQWDQDW]LL‫ێ‬ menkoryeenka. Te oshenkaanete, kapiche
rira Pava. 5੅¢$PHQDDVKLWDPDMRVDQNLQDLWD‫ێ‬ onkantapaintya, ompoña ompeyanaiya,
keri pairani, kantatsiri: “Jotyaantakeri eero añaavairo. 15੅Jiroka inkantayetemi:
3DYD7DVRUHQWVLQNDQWVLQHVKLQRQND\HWDL‫ێ‬ “Irirorika Pava penaroneri nañaantare,
neri, iriitake aamaakoventaine eero ari nantakero ishinetainari irirori.” 16੅Iro
antantayetaro kaariperori?” 6੅Jetakotai NDQWDFKDMDYHQWDDVKLYDLWDNDURLxDDSHUR‫ێ‬
Pava, iro okantantari osankinarentsi: vaitaka apaniro. Amenaantsi onatzi, te
2VKHNLLURYDVDQNLWDLUL3DYDxDDSHUR‫ێ‬ apantyaaro. 17੅Aririka ayovetyaaro
vaitaneri, iriima tsinampashireri ovameethashiretantatsiri, iro kantacha te
osheki iretakoyetaiyaari irirori. amatero, tzimanake akenakaashitane,
7੅Irootake nokantantari naaka: 3DWVLSHWD‫ێ‬ kaariperoshiretakai.
koventaiyaaro ikovakaimiri Pava.
Pimpiyatyaari kamaari, aritake piñaakero Iñaaventaitziri ashaarantaneri
irovashaantemi. 8੅Pampithashire ovashinonkaantatsiri
5
povanairi eeroka Pava, eero jookane 1੅Pinkeme ashaarantaneriite. 3LUDDNR‫ێ‬
jovanakemi irirori. Kaariperoshire neentayetaiya eeroka, iroora piñeero

pinaveta, povashaantayetairo. Terika pashinonkaavaitaiya. 2੅Ari ompathaayetai
pinkyaaryooventairi, pinkiteshireventairi. maaroni povaakaro. Omperekimaitayetai
9੅Pinkinkishiretakotairo pantayevetakari, piithaareyetari. 3੅Inthonkya impovayetai
pikimoshireventashitakaro kaariperori. piireekite, mareryaaveyetachari maaroni.
Ontzimatye povashiretakotaiyaaro Ari iriyotaitemiri pipiyotashitakari, tema
okaratzi pikimoshireventashitakari iriitake taakagaiyaamine apaata. ¢,URRWD‫ێ‬
pairani. 10੅7VLQDPSDVKLUHSLQNDQWDYHQWD‫ێ‬ kema pipiyotantakariri? 4੅Jiyotakemi
naiyaari Avinkatharite, tema iriitake Pava te petakotanta, LURRWDNHLURYDVDQNL‫ێ‬
ñaapinkathatakaantaimineri apaata. taantyaamiri. Te pimpinayeteri patzirite,
pipiyotashitakaro povaakaro. ,NLVKLPDWD‫ێ‬
Kantakotavakaantsi
kemira patzirite, ikemake Pava, tema
11੅Iyekiite,
WHDSDQWDURDQNDQWDNRWDYD‫ێ‬ ipinkathariventatziitanetzi irirori.
kaavaitya. Aririka pinkantakoteri 5੅Apaniro panintaavaitaka, WHSLPSDPSL‫ێ‬
pashine, SLWKDLQNDW]LLURUD,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ thashiretakoteri pashine, intaani

tane. 12੅$SDQLURLNDQWDRVDQNLQDWDNDDQWD‫ێ‬ pikimoshireventakero povaakaro.
kerori pairani Ikantakaantaitziri, iriitake 3LNHPSLWDNDULDSDURQLSLUDWVLMRYDWKDQWDL‫ێ‬
matzirori jovavisaakoshiretantzi, irii tziri, aririka inkyeetake kameetha,
matzirori eejatzi jovasankitaantzi ikantake ashitariri: “Thame ayaari nopira,
sarinkaveniki. Tekatsi ampaitya aaka vathatake kameetha.” Ari inkempityaari
onantyaari ankantakoyeteri pashine. Pava irirori, inkantai: “Osheki irovaakaro
6$17,$*2੄5 396
irika, PRQNDUDWDSDDNDQRYDVDQNLWDDQ‫ێ‬ 13੅3LxLLURULNDRQNDQW]LPRVKLUHYDL‫ێ‬
tyaariri.” 6੅Povashinonkaayetake osheki tyaami, pamaneri Pava. Irooma

kameethashireri, LURMDW]LLNDPDQWD\HWD‫ێ‬ pikimoshirevaitzirika, pimpanthaaventeri
kari, WHW\DSLxDDYHW\DDURLPSL\DNRYHQ‫ێ‬ Pava. 14੅Pimantsiyavaitzirika, SLQNDPDQ‫ێ‬
tya. teri irantarikonate kempisantzinkari,
iramanakotemi, LPSRxDLURW]LULWDQW\DD‫ێ‬
Amavevaine pinkantya, pamanayetai PLUL\HHQNDQWVLLPSDLU\DDNHUL$YLQNDWKD‫ێ‬
7੅Iyekiite, amavevaine pinkantya rite. 15੅Tema aririka iramanakotantake
poyaaventyaari impokai Avinkatharite. kempisantanaatsiri kyaaryooperoini,
Pinkempityaari pankivairentzi, DULWDNHLURYDVKLQFKDJDLUL3DYDPDQWVL\D‫ێ‬
amavevaine ikanta joyaaventaro inkane vetachari. Iroorika kantakaantzirori
omparyaakote ivankire iriñaantyaarori ikaariperoshirevaitzi imantsiyatantakari,
onkithote. 8੅Ari pinkempityaari eeroka, ari impeyakotaineri eejatzi. 16੅3LNDQW]LPR‫ێ‬
amavevaine pinkantya poyaaventya, neentashiretakaaririka pisheninka,
oisokero povanakeri, tema eero osamani pinkantairi: “Pimpeyakotaina.” Pamanairi
onkantya impokantaiyaari Avinkatharite. Pava eejatzi, pinkanteri: “Ashitanari,
9੅Irootake, iyekiite, kaari aritanta povashinchaayetairi mantsiyayetatsiri.”
pinkantakoteri pashine. Tema pokimatai 7HPDDULULNDLUDPDQDNRWDQWHNDPHHWKD‫ێ‬
kantayetapaimineri eeroka: “Pantakero shireri, jantayetzinirira ikovakoyetziriri.
kaariperori.” 10੅Pinkinkishiretakoteri 17੅Atziri inake eejatzi pairani Elías,
kamantantaneri pairani. 3DYDRPLW\DDQ‫ێ‬ ikempitayetai akantayeta aaka avathaki.

takeriri iñaaventantayetairi. Iro kantacha Iro kantamaitacha ikempisantakeri
osheki iñaashitayetakaro irirori kameethaini Pava. Ikovakotakeri Pava
DPDYHYDLQHLNDQWDMR\DDYHQWDUL$YLQND‫ێ‬ eero oparyaanta inkane. Mataka, tema
tharite. Ari pinkempitayetaiyaari eejatzi avisaneentanake mava osarentsi te
eeroka. 11੅2VKHNLLQNLPRVKLUHWDLDWVLSHWD‫ێ‬ omparyaagai. 18੅2SRxDMDSLLWDLURLNRYDNR‫ێ‬
rori ikemaantsivaita. Inkempitakotaiyaari tairi, irojatzi oparyaantaari inkane.
Job-ni, amavevaine ikantaka joyaaventari Shookayetanai pankirentsi.
Avinkatharite, ikemaantsitakoventakari. 19੅Iyekiite, aririka pinkempisantakagairi
¿Tema ineshinonkatari Pava? Ayotzi ari LNDUDW]LRYDVKDDQWDYHWDDURULLNHPSLVDQ‫ێ‬

ikantaitatyaani jineshinonkatanta Pava. tziri Pava, 20੅SRYDYLVDDNRWDLULUDLNDDULSH‫ێ‬
12੅Iro kantamaitacha iyekiite, RQW]LPH‫ێ‬ roshirevetaka. Jatavetaa sarinkaveniki
rika piñaaventakoyeteri, HHURSLSDLU\DD‫ێ‬ aririka inkamaimi. 2PDSHURUDLNDDULSH‫ێ‬
shivaitaro inkite eejatzi kipatsi. 2PDSHUR‫ێ‬ roshirevetaka, iro kantamaitacha
rika pantero pikantziri, pinkante: “¡Ari!” ikempisantaira eejatzi, impeyakotaineri
Irooma eerorika pantziro, pinkante: Pava maaroni, HHURLSDPSLWKDVKLUHWDNR‫ێ‬
“¡Eero!” Ñaa jovasankitaitzimikari. taaro.
JETAKARI IROSANKINARE PEDRO
7੅Ikempitakaantaitakemiri ikantayeetziri
Ovethataantsi oro, itaayeetziri iriñaantaityaariri
1
1੅Naakatake Pedro osankinatzimirori kameetharika inatzi. Okantavetaka irika
iroka. Eerokaite nosankinatzini oro eero ikantaitatyaani iriñeeteri, ari
pikaratzi te isheninkayeetami tsika iraperotaiya. Iro kantacha, aririka
pisaikayetzi, tema oivaraa pikantayetaka impiyapaake Jesucristo, ari iriñeetemiri
pinampitaro Ponto-ki, Galacia-ki, kyaaryoorika pikempisantakeri. Arira
Capadocia-ki, Asia-ki ipoña Bitinia-ki.੆* intharomentaiteriri Cristo, ñaapinkatha
2੅-L\RW]LWDND3DYDSDLUDQLDULLUL\RVKLL\H‫ێ‬ irovayeetairi, osheki iriñaaventayeetairo
WDLPLRQNDQW\DLURYDPHHWKDVKLUHWDQWDL‫ێ‬ irovaneenkaro. 8੅Petakoperotane povairi
yaamiri. Ari pinkempisantairi Jesucristo Cristo okantavetaka te piñeeri. 3LNHPSL‫ێ‬
LW]LPLNDSDWKDLQNDWDLQWVLULLNDPLPHQWD‫ێ‬ santairi, kimoshire pikantaventakari,
kemi. ¡Onkamintha ineshinonkayetaimi, okantaveta te piñaajaanteri iroñaaka.
irisaikagaimi kameetha! 9੅Tema pikempisantayetaira, DULSLxDD\H‫ێ‬
tairo irovavisaakoshireyetaimi.
Añaashiretakaantzi oyaakoneentari 10੅,NDPDQWDNR\HWDNHPLSDLUDQLNDPDQ‫ێ‬
3੅Antharomentairi Pava, iri Jirintari tantaneriite aritake ineshinonkayeetaimi,
Avinkatharite Jesucristo, WHPDLQHVKLQRQ‫ێ‬ ari piñeero irovavisaakoshireyeetaimi.
kaperoyetai okempivaitaaro ovakerami Jamatsinkaventakaro, RVKHNLMRVDPSLWD‫ێ‬
antzimayetaimi. Añaashiretakaayetai koventayetakero, 11੅ikovajaantake
oyaakoneentari, tema añagairanki iriyotemi itzimi ovavisaakotantatsine,
Jesucristo ikamavetaka. 4੅,URDNRYDMDDQ‫ێ‬ tsikapaite inkoñaate. Tema iriitake
tairi otzimi ishinetaayeetakairi, ari Itasorenka Cristo thavetakaayetakeriri,
onkantaitatyeeni añeero, eero othonkaa. oshekira inkemaantsitakaaveetyaari Cristo
Irojatzi ikashiyakaayeetakamiri eerokaite impoña iriñeero irovaneenkaro. 12੅7]LPD‫ێ‬
inkiteki. 5੅,URLVKLQWVLQND3DYDLNHPSR\DD‫ێ‬ tsi iyotakaakeriri kamantantaneriite, tera
ventantaami eerokaite. Iriitakera iri ñaajaantayeterone, aña eerokaite.
kantakaarori pinkempisantantyaariri Tema pikemayetairo iroñaaka Kameethari
onkantya irovavisaakoshiretantaiyaamiri Ñaantsi. -RW\DDQWDLWDNHUL7DVRUHQWVLQNDQ‫ێ‬
apaata. 6੅Irootake pikimoshiretantakari, WVLLSRxDDNDURLQNLWHNLLNLQNLWKDWDNDDQWD‫ێ‬
RNDQWDYHWDNDSLxDD\HWDNHURSLNHPDDQWVL‫ێ‬ kamirori. ,URMDW]LUDLNRYDL\DNHULPDQLQND‫ێ‬
vetapainta, iñaantashireyeetanakami. riite ikovitaiyavetakari inkemathatairo.
*¬1.1: Kantakotachari “pikaratzi te isheninkayeetami tsika pisaikayetzi” tzimatsi kantayetatsiri

iriira ikantakoyeetziri kempisantzinkariite nampitzimoyetariri osavisatziite kaari jashitaari
Pava.
397
13('52੄1੄2 398
taimi iroñaaka. Iro kantacha itzimi

Tasorentsishire ankantaventaiyaari Pava pirintaari, kaarira atziri kaamaneri, aña
13੅$DPDYHQWDUDRQNDQW\DSLNLQNLVKLUH‫ێ‬ kañaaneri inatzi irirori. Okanta
tane, SLQNHPSLW\DDULLW]LPLRRVRWKDNLWD‫ێ‬ apiitantaari itzimakaayetaimi, iroora
rori iithaare. .DPHHWKDSLPSDPSLWKDVKL‫ێ‬ iñaane, otzimi kañaanetatsiri eejatzi.
ryeeya. 2\DDYHQWDSLQNDQW\DLULQHVKLQRQ‫ێ‬ 24੅Tema:
katapaiyaami Jesucristo aririka Avatha okempivaitaro tovari.

impiyapaake. 14੅Pinkempityaari shirethari Tzimavetacha ovaneenkaro, RNHPSL‫ێ‬
eentsi. (HURSDQWDVKLYDLWDURSLQHYHWDVKL‫ێ‬ vaitaro tovari otzimi oteyaki.
yetari, okantakaami pimasontzinka. Iro kantacha okamashitzi tovari
15੅Aña iri pinkempitakotaiya Tasorentsi Ipoña oparyaateyatzi.
itzimi kaimashiretakemiri. Iriitakera 25 Iro kantacha iñaane Avinkatharite
tasorentsishiretakaimine maaroni okantaitatyaani.

pantairi. 16੅Tema osankinataka kantatsiri: Irootajaantakera iroka ñaantsi otzimi
Pintasorentsishirete, tema naakatake ikamantayeetakemiri eeroka.
2
Tasorentsi. 1੅Irootakera povashaantantyaarori
17੅Tema pikantapiintziri “Apá” irika kaari pikaariperotzi, eero pithaiya, eero
amaakitantatsine amenakoyetairone pikamataviritzi, eero pinevevaineta, eero
apaata okaratzi jantayetakeri atziriite, pikishimatantzi. 2੅Pinkempityaari eentsi
ontzimatyeera pinkempisantapiinteri ovakera tzimatsiri ikovi inthote. Ari
eenirora pisaiki jaka kipatsiki. 18੅Tema pinkantayetanaiyaari eerokaite,
piyotzi kaarira kireeki, kaarira oro pinkovairo tasorentsitatsiri ontzime
ipinakoventantayeetakamiri, SDYLVDNRVKL‫ێ‬ antarikishiretakaimine, onkantya
retantaari pisaikavaivetaka jaraperoiteeni pavisakoshiretantaiyaari apaata, 3੅tema
pikempitakotari picharineete. Tema SLxDDNHURLNDPLQWKDD\HWDLPL$YLQNDWKD‫ێ‬
tekatsi apantaperotyaarine oro eejatzi rite.
kireeki, ari inthonkaiya. 19੅Aña iroora
LULUDDQH&ULVWRLSLQDNRYHQWDQWD\HHWDND‫ێ‬ Mapitatsiri kañaaneri
miri, ikempitakotakari oisha kaari 4੅Pinkempisanteri eerokaite itzimi
tzimatsine iyaariperonka, WHNDWVLLQNDQWD‫ێ‬ kempitakarori mapi, iro kantacha
vaitya ivathaki. 20੅Tekeraminthara kañaaneri inatzi irirori. Osheki atziriite
irovetsikaajatero Pava kipatsi jiyotzitaka manintakerori mapika, iro kantacha Pava
opaita iranteri Cristo. Iro kantacha ikempitakaantaro ikovaperoitane mapi,
ovakera piñeero iroñaaka, ipokake, osheki ovinaro. 5੅Ari pikantzitaari eejatzi
irovavisaakoshiretaimi. 21੅Okaratzi eerokaite pikempitaaro mapi, tsika otzimi
jantakeri Cristo, iro opoñaantari jaayeetakeri irovetsikayeetantyaaro
paventaashiretaari Pava. Tema iri Pava pankotsi, RNDQWDYHWDNDWHSLQNHPSLWD‫ێ‬
ovañagairiri, MLxHHWDQWDURULLURYDQHHQ‫ێ‬ jaantyaaro mapi, tema añaatsimi eeroka.
karo. Oyaakoneenta povairi iroñaaka 3LQNHPSL\HWDL\DDULHHMDW]LRPSHUDWDVR‫ێ‬
Pava paventaashiretaarira. rentsitaari itzimi saikantaiyaarone iroka
22੅Tema shiretha pikantaventaaro pankotsi, SLQNHPSLWDNDDQWHURSLPSRPH‫ێ‬
kyaaryoori, kiteshire pikantayetaa, shireyetaatyeeromi ookimotariri Pava,
SHWDNRWDSLLQWD\HWDDULPDDURQLSLSDL\H‫ێ‬ okantakaantziro okaratzi jantayetairi
tziri “iyekiite” iroñaaka. 23੅7HPDRNHPSL‫ێ‬ Jesucristo. 6੅7HPDLURRNDQW]LUL2VDQNLQD‫ێ‬
YDLWDNDURSDSLLWDDW\HHURPLSLQW]LPD\H‫ێ‬ janorentsi:
399 13('52੄2
Novatziiro mapi ikovaperoitane janta osavisatzi. ,URRWDNHQRVKLQWVLWKDWDQW\DD‫ێ‬

otzishiki Sion. Irootake otziterone miri povashaantairo pinevetashitaro
pankotsinampi. Osheki ovinaro iroka. osavisato. Tema iro kempitakarori
Inkarate aventaashiretaiyaarine LURNDSD\HHQLLURRPLPDLPDQHVKLUH\HWH‫ێ‬
kempitakarori mapi, eerora minemi. 12੅Onkarate pantayeteri,
jamenaashivaita apaata. kameetha onimoyetairi atziriite. Aamaa
7੅Eerokaite pikaratzi pikempisantai, tzimatsi kishimavaivetamiri iroñaaka, iro
panintayeetaaro mapika tzimatsiri osheki kantacha aririka iriñaapiintanakero
ovinaro. Iriima kaari kempisantatsine, te pantanairo kameethari, DULLPSDPSLWKD‫ێ‬
iriñeero iriroriite, iri okantakotakeri. shiretanaiya, intharomentanairi Pava.
Osankinajanorentsi: 13੅Ikovi Pinkathari eero pipiyathayetari
Imanintavetakaro mapi ovetsikirori atziriite ikaratzi pinkathariventzimiri

pankotsi, pinampiki. 3LPDW]LW\DDULLW]LQNDPLMDDQ‫ێ‬
,URNDQWDFKDMRYD\HHWDLURSDQNRWVL‫ێ‬ tari pinkathariventantatsiri pinampiiteki.
nampinaki ikempitakaitaaro 14੅(HURSLSL\DWKD\HWDULHHMDW]LLURW\DDQ‫ێ‬
iroorikami tzinkamintsi. tane ovasankitaayeterine kaariperori,

8੅Ikantaitake eejatzi: tema iri intharomentyaari atziriite
Ovaryaantzi mapi, DULULNDLUDQW]LYDL‫ێ‬ antayetzirori kameethari. 15੅Iroora
tyaaro. ikovakaimiri Pava. Aririka pantanairo
7HPDRNHPSLYDLWDURLPSDU\DDQWDW\HH‫ێ‬ iroka tampatzikatatsiri, DULLURLPDLUHQWD‫ێ‬
yaaromi mapi ikaratzi piyathayetakarori NHULPDVRQW]LVKLUHULLQNRYHPLLQNDQWDNR‫ێ‬
ñaantsi. Iriiyetakera jiyoshiiyetakeri Pava temi. 16੅Saikashivaiyetaami iroñaaka
irovasankitaayetairi. eerokaite. Iro kantacha, eerora
pantanairo kaariperori, DxDSLQNHPSLWD‫ێ‬
Isheninkayetaari Pava kotyaari iromperatane Pava. 17੅3LxDDSLQ‫ێ‬
9੅Irooma eerokaite, jiroka pikantayetaari: kathateri maaroni. Petakotyaari iyekiite.
,VKHQLQNDPLULQNDLWHWDDPLML\RVKLL\H‫ێ‬ Ñaapinkatha poveri Pava. 3LxDDSLQNDWKD‫ێ‬
taimira, tairi pinkathariventzimiri pinampiki.
Jomperatasorentsitaami Pinkathari, 18੅Eerokaite omperataari, shiretha
Tasorentsishireri pinaatzi, pinkantya iromperayeetyaami. Te intaani

Jashiyetaami Pava. piñaapinkathateri aakameethatzimiri,
Ari pikantayetaari onantyaari piñaaventairo SLPDW]LW\DDULHHMDW]LLW]LPLRWVLPDDYDLWD‫ێ‬
NDPHHWKDLQLWVLNDRNDQWDLNDLPDVKLUH\H‫ێ‬ miri. 19੅Intzimerika antakerori ikoviri Pava,
taimi pisaikavetakara otsirenikitzi, ipoña iramavetakero jimanintavaitaitakeri,
kempivaitaa iroñaaka pisaikaatyeemi tsika iriira intharomentaventya atziriite
ikitainkatakairo irirori. 10੅Pairani eerokaite jiñaakerira jimatakero kameethari.
te pisheninkatavakaaveta, irooma iroñaaka 20੅7]LPDWVLULNDDPDYHWDNHURULMRYDVDQNLWDD‫ێ‬
pimatairo tema isheninkataami Pava. ventaitziri jantakero kaariperori, tekatsira

3DLUDQLHHURNDLWHWHSLWVLSDYHWDULLQHVKLQRQ‫ێ‬ tharomentyaarine. Irooma eerokaite,
katane Pava, irooma iroñaaka piñeero DULULNDSDPDYHWDNHURLURYDVDQNLWDDYHQWDL‫ێ‬
jineshinonkayetaimi. temiro tampatzikari, LURRWDNHUDRQLPRW]L‫ێ‬
riri Pava. 21੅,URRUDLNDLPDVKLUH\HHWDQWDND‫ێ‬
Iromperatane anayetai Pava miri, WHPDLUL&ULVWRNHPDDQWVLWDNRYHQ‫ێ‬
11੅Netakotaneete,pikempitakaantziro taami eeroka. $ULRNDQWDMRxDDNDQWDSDLQ‫ێ‬
eerokaite eeromi pisheninkatanaari tamirori onkarate pantairi eeroka.
13('52੄2੄3 400
22 Tekatsi kaariperori irantapainte kathatane.” Eerokaitera kempitaarori

irirori, osaroyetaari aririka pimatanairo
Te inthairivaantetapainte. tampatzikari. Ari onkantya eero
23੅Ikaviyavaitaitakeriranki irirori, te otzimanta ompaitya pintharovakaiyaari
impiyatantya. ,NDQWDMRYDVDQNLWDDYDLWDL‫ێ‬ inkishimentaitemiri.
takeri te irasaryiimatantya impiyatantya, 7੅Ari pikempitari eejatzi eerokaite
aña iri javentaaperotataika itzimi iimentaitari, SLxDDQWDSLLQW\DDURSDULSHUR‫ێ‬

iyotzirori tampatzikari. 24੅Ari okanta tyaaro piinaite. Pinkaminthairo, tsinane
ipaikakoyeetantakariri, okantakaantakero onatzi iroori. Pinkempitakaantero
ayaariperonka. Iro añaantaiyaarorimi LNDPLQWKDLW]LURVDWDDQHWDWVLULRYDPHQWR‫ێ‬
ovashaantayetairo kaariperori, NDPHHWKD‫ێ‬ tsi. fDDSLQNDWKDSRYHURWHPDLQHVKLQRQ‫ێ‬
shire anayetai, ankempitakaantanairomi kayeetaaro eejatzi iroori añaashireyetai
ankamayetaatyeemi impoña añaayetaimi ikempiitaimira eeroka, te ompashinete
eejatzi. Tema: okaratzi ishinetaayeetaimiri. Irootake
Jovatsinaavaitaitakeriranki, LNHPDDQ‫ێ‬ SDQWDQDLULDULRQNDQW\DHHURRPDQRQNDQ‫ێ‬
tsitakaitari, LURRUDSDYLVDNRVKLUH\H‫ێ‬ tavaita piñaañaatane.
tantaari eerokaite iroñaaka.
25੅Pairani eerokaite pikempitakari oisha Pankiventarori irantayetanairo kameethari
tzipinari. Iro kantacha iroñaaka 8੅Ari okantari: DDSDW]L\DSLQNDQWDYD‫ێ‬
kempivaitaka pimpiyaatyeemi isaikira kaiya, kaminthaa pinkantante, SHWDNRWD‫ێ‬

aamaventariri oisha, LULLWDNHDDPDYHQWD‫ێ‬ vakaiya tema okempitanaatyaaro
shireyetaamiri. pirentzitavakaiyaami. Neshinonka
povanairi pitsipayetari. Tsinampashire
Irantayetairi tsipatachari pinkantya. 9੅Eero pikemaantsitakaari
3
1੅Jiroka
pinkantayetyaari eerokaite itzimi kemaantsitakaamiri eeroka, eero
iinantaitari, VKLUHWKDSLQNDQW]LPR‫ێ‬ pikaviyiri itzimi kaviyimiri eeroka. Aña
tyaari piimeete. 2QNDQWDYHW\DW]LPDWVL‫ێ‬ paakameethateri onkempivaityaaro
rika tsika inkarate kaari kempisanterone pintasonkaventatyeerimi. Tema iro
iñaane Pava. Aamaashitya ari onkantake LNDLPDVKLUHWDQWDNDPLUL3DYDLQWDVRQND‫ێ‬
pinkempisantakairi aririka iriñaakemi ventayetaimi eeroka. 10੅Tema:
tsika pikantanaa, 2੅kiteshireri pinanaatzi, Itzimi nevetarori iranintaavaitya
ñaapinkatha pinkantante. 3੅(HURDPHQDD‫ێ‬ kameetha irañe,
shivaita iriñeetemi ovaneenka pikanta, Irovashaantairo ikaviyavaitantzi,
pampitayetero piishi, pimporeryaatziite, ikamatavirivaantetzi eejatzi.
ovaneenka pinkithaayetya. 4੅Aña iro 11 2QW]LPDW\HLURYDVKDDQWDLURNDDULSH‫ێ‬
aritatsi pimatanairo kaari koñaanetatsine, rori. Aña iro aritatsi irantairo

pinkameethashiretai. Tema aririka kameethari.
DQWVLQDPSDVKLUHYDLWHHHURDWKDURYDNR‫ێ‬ ,URLQNRNRYDWDSLLQWDLULLUDDSDW]L\DYD‫ێ‬
vaita, RNDQWDLWDQLLURRULWHRQWKRQNDQH‫ێ‬ kaayetaiya.
tya, irootake ikovaperotziri Pava. 5੅Arira 12 Tema jiyotziri Avinkatharite ikaratzi
okantayetakari pairani tasorentsishireri kameethashireri.

otzimi aventaashiretakariri Pava, 2YD\HPSLWDMRYLULLNDUDW]LxDDxDDWD‫ێ‬
ñaapinkatha ovayetziri oimeete. riri.
6੅2NHPSLWDUDQNL6DUDVKLUHWKDRNDQW]LPR‫ێ‬ Iriima kaariperoshireriite, katsimara
tari Abraham, opaitziri oime: ´1RxDDSLQ‫ێ‬ jameniri Avinkatharite.
401 13('52੄3੄4
13੅Aamaatziinerika pantayetanairo amanaantsi onatzi, tsika ikovakoyeetziri

kameethari, ¢W]LPDWVLPDNHPDDQWVLWDNDD‫ێ‬ Pava impampithashiretakaantero
perotaiyaamine? 14੅7]LPDWVLULNDRYDVDQNL‫ێ‬ tampatzikashiretatsiri. Irootakera
taakemine pantziro kameethari, ari jañaantaari Jesucristo. 22੅Isaikai inkiteki
intasonkaventakemi Pava. Tema iroñaaka Cristo irakojanoki Pava
ikantayeetake: ipinkathariventairi maninkariite,
Eero pitharovatziitashita, eero LSLQNDWKDULYHQWDLULLQNLWHYHULSLQNDWKDUL‫ێ‬
okantzimoshirevaitashitami tatsiri, ipinkathariventairi tzimayetatsiri
eejatzi. ishintsinka.
15੅Aña iro aritatsi poshiretaiyaari Cristo,
tema iriitake piñaapinkathaperotairi. Antavaitaineri kameetha Pava tema

2YHWVLNDSLQNDQWDSLLQW\DSLQNDPDQWDQ‫ێ‬ tzimatsi jimatakaayetairi
4
tero tsika okantakota poyaakoneentari, 1੅Ari okanta, ikemaantsitakoventai
aririka intzime impaitya osampitemine. Cristo. ,URRUDSRVKLUHWDNRWDSLLQWDQDL‫ێ‬

Iro kantacha kaminthaara pinkantante yaari eejatzi eerokaite. Tema ikaratzi
pinkamantantero, ñaapinkatha ñiirori ikemaantsitakaitari, tera inkovairo
pinkantante eejatzi. 16੅Eekero piyaatatye irantairo kaariperori. 2੅Ari pinkempityaari
SLQNLQNLVKLUHWHURRW]LPLWDPSDW]LNDWD‫ێ‬ eerokaite eenirora pisaikayetzi iroñaaka
tsiri, SDQWD\HWDLURNDPHHWKDULLWVLSDVKLUH‫ێ‬ jaka osaaviki, iro pantapiintai ikoviri
yetaamira Cristo. Aamaashitya ari Pava. Eero pantashiyetaro pineveyetari,
LPSDVKLYHQWDL\DLQNDUDWHWKDL\DNRYHW\DD‫ێ‬ tema irootake jantapiintakeri pashine
mine. 17੅,URDULWDWVLSLxDDVKLWDNRYHQ‫ێ‬ atziri. 3੅Irootakera pantapiintakeri pairani,
tyaaro pantayetziro kameethari, iroorika tema pikempitakari pashine atziriite
inkoveri Pava. Iro maperotzirori nevevaitashitachari. 7HPDMDPHWDSLLQWD‫ێ‬
RNDDULSHURW]LSLxHHURLURYDVDQNLWDDYHQ‫ێ‬ karo jimayempiryookitzi, ipaantantavaita,
taitemiro pantakero kaariperori. ishinkivaita, jinevetaro joimoshirenkavaita
18੅Pinkempitakotaiyaari Cristo, WDPSDW]L‫ێ‬ irantantyaarori kaariperori, niyavaitaneri
kashire inake irirori, ikamimentakeri jinake, jiñaañaatapiintakero tsika opaiyeta
W]LSLVKLUHULLWHRNDQWDNDDQW]LURMDQWD\H‫ێ‬ ikempitakaantakero iriimi pava. 4੅Osheki
tziro kaariperori. Iro jantantakaro iroka okompitzimotakari ikaratzi pitsipavetari
onkantya intsipashiretakaayetantairiri pairani, te onimoteri povashaantanakero
Pava. 2VKHNLLNHPDDQWVLYDWKDWDNDDYHHWD‫ێ‬ pikempiyari jantayetzirora kaariperori. Iro
kari, iro kantacha añagai. 19੅Iri opoñaantari ikishimavaitanakemi. 5੅Iro
MDWDVKLQHQNDWDLQWVLULLNLQNLWKDWDNDD\H‫ێ‬ NDQWDFKDLULNDLWHRQW]LPDW\HLUDPHQDNR‫ێ‬
tairi ishire ikaratzi etayetakarori pairani yetairi apaata Pava. Tema Pava, iri
itzimi jashitakoshireyeetakeri. 20੅Osheki iyotzirori maaroni jantayetakeri ikaratzi
LSL\DWKD\HWDNDLULURULLWHMRYHWVLNDQWDND‫ێ‬ añaayetatsiri iroñaaka, RNDUDW]LMDQWD\HWD‫ێ‬
rori pairani Noé iriniroite pitotsi, R\DDYH‫ێ‬ keri eejatzi kamayetaintsiri. 6੅Irootakera
tacha Pava te intharokyaate. Iro kantacha ikamantantayeetakarori Kameethari
kapichera atziri avisakotaatsi impiinkemi, Ñaantsi, MLPD\HHWDNHULHHMDW]LNDPD\HWDLQ‫ێ‬
ikaramatsitake 8. 21੅Iri pikempitakotaari tsiri. $ULMRYDVDQNLWDD\HHWDNHULLNDPD\HWD‫ێ‬
eerokaite tsika pikanta pavisakoshireyetai kera, iro onantaari iroñaaka jovaxDDVKLUH‫ێ‬
poviinkaayetaa. Iroka oviinkaataantsi yetairi Pava.
tera okempitaajataro impiinkaite jiñaaki 7੅Irootaintsi onthonkaiya añiiri iroñaaka
inkivaitero ikipatsivathaitzi. Aña kipatsi. Iro poshiretantyaari pantairo
13('52੄4੄5 402
kameethari, aakoventa pinkantya Aña iro aritatsi pintharomentaiyaari Pava

piñaañaatai. 8੅Iro kovaperotacha, SL\DDWD‫ێ‬ ipaiyeetaimira “Cristo-veri.” 17੅Tema
kaaperoyetanairo petakotavakaanaiya. PRQNDUDDWDLNDLURxDDNDLUDPHQDNR\HWDQ‫ێ‬
Tema: tairi Pava. Aakaite akaratzi jashiyetaira,
Itzimirika etakoyetaiyaari, DPDDNLWD‫ێ‬ jetayetakai jovasankitaakai. ,ULPDSHUR‫ێ‬
piintaineri irovaariperotai. WDLURQHLQNHPDDQWVLWDL\DLNDUDW]LWKDLQND‫ێ‬
9੅Poimaanetantapiinte pipankoki, eero kerori Kameethari Ñaantsi.
pikiñaaneventziro. 10੅,WDVRQNDYHQWD\HHWD‫ێ‬ 18 Tema otzimimoyetziri iroñaaka
kemi onkantya pantantayetyaarori SRPHUHQWVLW]LPRWDULULNDPHHWKD‫ێ‬

jimatakaayetaimiri Pava. Okaratzi VKLUHULLWHRQNDQW\DLUDYLVDNRVKLUH‫ێ‬
jimatakaayetaimiri eeroka, SDPSLWDNR‫ێ‬ yetantaiyaari,
tairi pashine, pantairo kameethari, tema ¿Tsikama opaita avishimotairine
ineshinonkataami eeroka Pava. 11੅Ikaratzi NDDULSHURVKLUHULWKDLQNDWDVRUHQWVL‫ێ‬
jovayeetakeri inkinkithate, iriyote Pava tatsiri?
jiñaaventzi. Itzimi jovayeetakeri 19੅Tema ikaratzi kemaantsivaitachari
inkaminthaantayete, irantavaitantyaaro iroñaaka, iriira Pava shinetairiri

ishintsinka ipakeriri Pava. Ari onkantya inkemaantsivaitya. Ontzimatyeera
iriñaapinkathayeetantyaariri Pava, iraventaashiretaiyaari ovetsikakeriri,
inkantakaantero Jesucristo itzimi LUDQWD\HWDLURRNDUDW]LWDPSDW]LND\HWD‫ێ‬
otzimimotairi irovaneenkaro, ari tsiri.
inkantaitatyeeni impinkathariventantai.
Ari onkantyaari. Ikaminaayeetziri kempisantzinkariite
5
1੅Tzimatsi nokoviri nonkaminayemiri
Kempisantzinkari anatzi osheki
eerokaite pikaratzi pijevayetairi
ankemaantsityaari
kempisantzinkariite. Eejatzi naaka
12੅Netakotané, ñaa omapokimikari nojevatziri kempisantzinkariite, ari
DULULNDSLxDDQDNHURSRPHUHQWVLW]LPRWH‫ێ‬ akarataiyini. Naaka ñaajaantakeri Cristo
mine. Tera avishimovaitashityaami iroka, tsika ikanta ikemaantsitakaitakari,
aña jiñaantaminthayeetatyaami. 13੅Iroora aritake nomatairo naaka onkarate
ikemaantsitapaintari eejatzi Cristo. iriñeetairi apaata ovaneenkapero
$ULULNDSLxHHURHHURNDLQNHPDDQWVLWDNDD‫ێ‬ onkantaiya. 2੅Jiroka nonkaminayemiri:
peroyeetyaami ikempitaitakeri irirori, Kempoya povayetairi kempisantzinkariite
kantatsi pinkimoshireventero. Tema ari pinkempitakaanteri ikempoyeetziri oisha.
pintharomentaperotaiyaari impiyeerika (HURSDQWDVKLYDLWDURDULULNDLVKLQWVLYHQ‫ێ‬
irirori iramairo irovaneenkaro. 14੅Aririka tayeetemi pantero, aña iriirika Pava
inkishimayeetemi eeroka okantakaantziro kovakaimirone, pimaterotya. Eero
paventaashiretaari pipairyagairi Cristo, pantziro pinkovashitya paantyaaro
tasonkaventaari pinatzi. Tema iro kireeki, DxDLURSDQWDQW\DDURULSLPLQWKD‫ێ‬
ooñaarontzirori isaikantakami shintsiri tashitanakyaaro eeroka. 3੅(HURSLNRYDVKL‫ێ‬
Itasorenka Pava. 15੅Tera arite povante, vaita pomperatantya, ontzimatye
pinkoshitante, pantero kaariperori, poñaakeri ikaratzi pikempoyaayetairi
pimaimanetante, DULSLxDDNHURLURYDVDQ‫ێ‬ pantanairi eeroka inkene irimatanairo
kitaaventaitemiro. 16੅Iro kantacha iriroriite. 4੅Inkene apaata aririka inkoxDD‫ێ‬
iroorika irovasankitaaventaitemiri tapai Jevajanori itzimi pikempoyaakeneri
jashitaami Cristo, eero pipashiventavaita. oisha, ari iramathaitantaiyaamiro
403 13('52੄5
RYDQHHQNDWDFKDULNDQWDLWDFKDULRVKLSDNL‫ێ‬ intampatzikashiretakaaperotaimi Pava,

ryaane. 5੅(HURNDLWHHYDQNDULLWHSLxDDSLQ‫ێ‬ iraavyaashiretakaimi, amavevaitane
kathateri antarikonaite. Ontzimatye inkantakaiyami. Tema neshinonkataneri
piñaapinkathatavakaayetaiya maaroni. inatzi, iriitake kaimashiretaimiri
Tema: piñaantaiyaarori kantaitachane
Te ikoviri Pava asagaaventavairentzi, irovaneenkaro Cristo. 11੅Iriitakera
Iriima itzimi tsinampashiretatsiri intharomentaitya Pava. $ULLQNDQWDLWDD‫ێ‬
osheki inkaminthayeri. tyeeni impinkathariventantai. Ari
6੅Tsinampa pinkantaventyaaro okaratzi onkantyaari.
jimatakaayetaimiri Pava. Irojatzi apaata
aririka inkovapaitetake, iriitake Ovekaraantarori ovethataantsi
NDQWDNDL\DDURQHRQNDQW\DLULxDDSLQND‫ێ‬ 12੅Iriira
Silvano osankinatanarori iroka.
thayetantyaamiri. 7੅Aririka piñaayetero Iriitake nokempitakaantaka naaka
onkantzimoshirevaiyetyaami, SDYHQWDL‫ێ‬ kyaaryoori iyeki inatzi. ,URRWDNHQRVDQNL‫ێ‬
yaari Pava. 7HPDLULLWDNHQHVKLQRQND‫ێ‬ QDWDQWDNDPLURULHHSLFKRNLLQLQRNDPLQD‫ێ‬
tyaamine. 8੅Pimpampithashiretapiintairo yimi, nokamantzimiro tsika ikanta Pava
kameethari, aamaventashire pinkantya. jineshinonkaperotanta. Ontzimatyeera
Tema kamaari itzimi kisaneentairi, pinkyaaryooventayetairi. 13੅-RYHWKD\H‫ێ‬
LNHPSLWDNDULNDVKHNDULNHQDNHQDYDLWD‫ێ‬ WDPLNHPSLVDQW]LQNDULLWHLW]LPLDSDWRWD‫ێ‬
tsiri, jasootzi ikokovatzi impaitya piintachari Babilonia-ki, LNDUDW]LNHPSLWD‫ێ‬
iratsikeri. 9੅Iro kantacha ontzimatye yetaamiri eerokaite jiyoshiiyeetaimi.
pimpiyatyaari, pinkyaaryooventanairo Jovethatami eejatzi Marcos, itzimi
paventaashiretaari Pava. Tema piyotzi nokempitakaantari iriimi notomi.੆*
ari pikempitakari maaroni iyekiite 14੅Etako pinkantya povethatavakaanaiya.
pikemaantsitaiyani jaka kipatsiki. 10੅Iro ¡Onkamintha pisaikayetai kameetha

kantacha aririka onkaratapaake pikaratzi jashiyetaami Jesucristo! Ari
pikemaantsivaitaka kapicheeni, ari onkantyaari.
*¬5.13: Ikantakotziri Pedro jaka “Babilonia” iroora iñaaventakotzi Roma. Tema

jamamenataitatyaaro Roma iñaaventaitziro, irootake iñaaventapiintantarori Babilonia. Ari
onkantya eero jiyotaitantari niinkarika osankinatzirori, iro eero jovasankitaitantari.
APITETANAINTSIRI IROSANKINARE PEDRO
pimatapiintanakero iroka, aritake

Ovethataantsi piñaayetakero piyotanetya. 6੅Aririka
1
1੅1DDNDWDNH6LPyQ3HGURRVDQNLQDW]L‫ێ‬ pimatapiintanakero iroka, aritake
mirori iroka. Naaka iromperatane piñaakotanetaiya. $ULULNDSLPDWDSLLQWD‫ێ‬
Jesucristo, irotyaantajanore nonatzi. nakero iroka, DULWDNHSLQNDPDLWDSLLQWDQH‫ێ‬
Eerokaite nosankinatzini pikaratzi taiya. Aririka pimatapiintanakero iroka,
pikempisantanai pikempitayetaana aritake piñaapinkathatasorentsitanetaiya.
naakaite, tema iri apantaperotariri itzimi 7੅Aririka pimatapiintanakero iroka,
akempisantairi, iro kantakaantakerori aritake pinkaminthaatapiintantayetai.

itampatzikashirenka Pava, ari ikempitaari Aririka pimatapiintanakero iroka, aritake
HHMDW]L-HVXFULVWRLW]LPLRYDYLVDDNRVKLUH‫ێ‬ petakopiintantaiya. 8੅,URRULNDSLPDWDSLLQ‫ێ‬
tairi. 2੅£2QNDPLQWKDLQHVKLQRQNDSHUR\HH‫ێ‬ tanake eeroka, ari iriñeetakemi omapero
taimi, isaikakaaperoyetaimi kameetha! piyotairi Avinkatharite Jesucristo, eero
Eekerora piyotanaatyeeri Pava eejatzi itzimavaitzi kantakotemine: “Te apantari
Avinkatharite Jesús. irika.” 9੅Irooma intzimerika aparoni kaari
matanairone ñaaventainchari, LNHPSLWD‫ێ‬
Tsika onkantya NDULDSDURQLPDYLW\DDNLULNDDULRNLFKDD‫ێ‬
pintasorentsishireyetantaiyaari eerokaite tatsine. $xDLPDLVDQWDNLW]LLURMDQWD\HWD‫ێ‬
3੅Tema iniroite itasorenka Pava, iriitake keri Cristo ikiteshireyetakaantaariri, tema
kantakaarori otzimimotantairi maaroni kaariperoshireri jinavetaka pairani. 10੅Ari
NRYLW\LLPRVKLUHWDLULDxDDSLQNDWKDWDVR‫ێ‬ okantari iyekiite, RQW]LPDW\HSLQNLQNLVKL‫ێ‬
rentsitantyaariri. Ari okanta, omaperora retapiintaiya, HHURSLxDDQWDURSLQNLVRVKL‫ێ‬
ayoperotairi. Tema ovaneenka reventavaitero jiyoshiiyeetaimi,
ikantataika irirori, RVKHNLLNDPHHWKDSHUR‫ێ‬ kaimashiretaari pinatzi. Tema iroorika
tataike, iro omatantaari ikaimashireyetai. pimatapiintanake ikovakaayeetakemiri
4੅,URLVKLQHWDQWDLURULSLQDURQWVLSHURWD‫ێ‬ tsika pinkantanaiya, eerora piñiiro
chari, kameethaperotajaantatsiri, inkene pintzipinashireyetai. 11੅Ari onkantya
pintasorentsishireyetai eerokaite. Iro SLxDDQWDL\DDURULRVKHNLRNDPHHWKDSHUR‫ێ‬
SRYDVKDDQWDQWDL\DDURULSLNDDULSHURVKLUH‫ێ‬ WDWDLNHLQN\DDNDD\HHWDLPLLPSLQNDWKDUL‫ێ‬
take, SLNHPSL\HWDULRVDYLVDW]LDQWDSLLQWD‫ێ‬ YHQWDQWDSDLRYDYLVDDNRVKLUHWDLUL$YLQND‫ێ‬
kerori ikovashiyetari. 5੅,URRWDNHSLQNHP‫ێ‬ tharite Jesucristo.
pisantapiintantaiyaari eeroka, eero 12੅Irootakera, eero novashaantantaro
pamataavaitashitaro. $ULULNDSLQNHPSL‫ێ‬ nompampithashiretakaapiintemiro

santapiintanakitye, ari piñaayetziro okaratzi añaaventakeri, okantavetaka
pintampatzikashireyetai. Aririka aritake piyoyevetakaro, pikantayetzi:
404
405 23('52੄1੄2
“Omapero onatzi iroka.” 13੅,URWDPSDW]L‫ێ‬

katatsiri nokinkithashiretakaapiintaimiro Kamantantanirori ipoña iyotaantanirori
eenirora nañi naaka, 14੅WHPDNDSLFKHWD‫ێ‬ (Judas 3-13)
2
paake noñaantyaarori nonkame. Ari 1੅Iro
kantacha, tzimatsira pairani
okanta jiyoshiretakaakena Avinkatharite kamantantanirori. Irojatzi okantari
Jesucristo. 15੅Nokovataike naaka iro iroñaaka pisaikayetzira eerokaite. Ari
pinkamaitya pinkinkishiretapiintairo piñaake kantemineri, ´1DDNDL\RWDDQWD‫ێ‬
HHURNDLWHLURNDSD\HHQLDULULNDQRRNDYHQ‫ێ‬ neri.” Aña iromananekiini ikovi irikaite
taimi nonkamake. irovaariperotantyaamiro iriyotaayetemiri.
Jimanintatziirira Avinkatharite, itzimi
Ñaajaantayetakerori irovaneenkaro Cristo SLQDNRYHQWDYHWDDULULLURYDYLVDDNRVKLUH‫ێ‬
16੅Tema pairani, RYDNHUDQRxDDYHQWD‫ێ‬ yetairimi. Iroora eero oshenkaanta
paakemiri Avinkatharite Jesucristo, iriñaayetero irikaite iraperotaiya. 2੅Iro
nokantapaakemi: “Otzimimotziri kantacha tekera japerotaata, tzimatsira
ishintsinka, aritake irapiitairo impiyee.” osheki kempitakotyaarine okaratzi
Tera niyotashitaro naakaite, WHQDPDWD‫ێ‬ joñaakantakeri, imayempivaitzi. Iriira
vivaitantapaakamiro. $xDQDDNDWDMDDQ‫ێ‬ kishimavaitakaanterine aniitantanaarori
take okitataikari Cristo, osheki “Avotsijanori.” 3੅Osheki irinevekityaari
ipinkathariperotataike irirori. 17੅,ULLWD‫ێ‬ kireeki, inkovapiintake pimpinateneri
jaantake Ashitairi Pava kantakaarori okaratzi jiyotaashivaitamiri. Iro kantacha
iñaapinkathayeetairi, joñaakantakero Pava eero ishenkaa iramenakoyetaineri
irovaneenkaro, LNDQWDNHUDQNLLxDDYDL‫ێ‬ jantayetakeri, ari iraperotairi.
take: 4੅Tema pairani ikaariperopaitetantakari
Notomi inatzi irika netakokitakari, tsika ikaratzi maninkari, jimatakero Pava

osheki nokimoshireventakeri, jovasankitaayetakeri, MRRNDNHULVDULQND‫ێ‬
pinkempisantairi. veniki, tsireniki ikantakoyetaka
18੅Naakayetakera kemajaantakerori MR\DDYHQWDLURYDVDQNLWDDSDLWHSHURWDQ‫ێ‬
LxDDYDLWDNHUDQNLLQNLWHNLQRWVLSDWDQWD‫ێ‬ tyaariri. 5੅$ULLNHPSLWDDNHUL3DYDNDDULSH‫ێ‬
riri Jesús janta tasorentsiitoki. 19੅2QW]L‫ێ‬ roshireri atziriite etayetanakarori pairani
PDW\HHUDSLQNHPDWKD\HWDLURMRVDQNLQD‫ێ‬ inampitaro kipatsiki, aperotaka ipiinkake
yetakeri kamantantaneriite. Irootakera oonkaropaiteki. Iro kantacha Pava
iyotakaaperotaineri, RQNHPSLWDNRYDLWD‫ێ‬ jovavisaakotakeri Noé, LW]LPLNLQNLWKDWD‫ێ‬
kyaari ootamentotsi ikoñeenkatzi kotakerori pairani tsika inkantya
otsirenikitzi. Iroora pantayetanairi kameethashireri. Tema irijatzi Pava
eeroka irojatzi impiyantaiyaari RYDYLVDDNRWDNHULUDQNLLVKHQLQNDPLULQ‫ێ‬
Jesucristo intharomentashiretakaapaimi, kaite, ikarataiyini 7. 6੅Ari ikempitaakeri
inkempitapaakyaari impokiro orimishi. eejatzi nampiyetarori Sodoma ipoña
20੅Ontzimatye ankemathatero iroka: Gomorra, japerotakeri ipometakeri. Arira
7HNDWVLUDDSDURQLRNDUDW]LRVDQNLQDWDLQ‫ێ‬ iñeetziro ompaitya avishimoyetairine
chari Osankinajanorentsiki ontzime thainkatasorentsitaneri. 7੅Iro kantacha,
inkamantavaitashitantakyaari Pava jovavisaakotairi Lot, tema
kamantantaneriite. 21੅7HUDLULL\RWDVKL‫ێ‬ kameethashireri inake. Irika Lot iniroite
vaityaarone atziriite, DxD7DVRUHQWVLQ‫ێ‬ oñaashirenkakeri kaariperori okaratzi
kantsi iyoshiretakaantakero okaratzi jantayetziri piyathariite. 8੅7HPDRNDQWDL‫ێ‬
ikovakeri Pava. tani kitaiteriki irika tampatzikashireri Lot
23('52੄2 406
tsipatakariri kaariperoshireri, jiñiiri, iriñaavaitanete burro, irika burro

ikemiri jantayetakero kaariperori. Iniroite ikempitanakari atziri iñaavaitake, ari
okantzimoshiretakari. 9੅Arira okantari, RNDQWDMRYDVKDDQWDNDDQWDDULULLSDPSLWKD‫ێ‬
MRYDYLVDDNRW]LUL$YLQNDWKDULWHxDDSLQND‫ێ‬ shireta inkoshekavaityaami Balaam.
thatasorentsitaneri ñaapiintakerori 17੅,ULNDLWHNDDULSHURVKLUHULLQNDQWDLWDD‫ێ‬
ñaantashiretaantsi, onkantya eero tyeeni irovasankitaayeetairi janta

ineveshirevaitanta. Tema jetzitakaro otsirenikiperotzi. Tema ikempitakaro
jovasankitaayetziri kaariperoshireri, okantakaranki opiryaatzi omotyaa jiñaa,
irojatzi apaata iramenakoyetantaiyaariri ikempitakaro eejatzi okantaranki
maaroni. 10੅,ULPDSHURWDLUL3DYDLURYDVDQ‫ێ‬ menkori atainkatziro tampyaa, impoña
kitairi antayetzirori kamaarotatsiri añeero eero oparyi inkane. 18੅Ari okanta
inevetashitari, ipiyathayetakaro joshiyakaaventayeetziri kaariperoshireri,
ikantaveetari. Te iñaakotanetya WHPDMRYDS\DDVKLWDWVLNDLNDQWDLxDDYHH‫ێ‬
kantakaaperori. Te intharovakaajatyaari tari, ikempitakaro opiryaatzi omotyaa
ikishimatziri maninkariite otzimimotziri jiñaa. 7HPDNDQWDNDDSHURLNDQWDLxDDYDL‫ێ‬
ishintsinka. yetzi, aritake onkantake iramataviteri
11੅Iriima maninkariite, okantavetaka ovakera kempisantatsiri, LW]LPLVKL\DSL‫ێ‬
otzimimoperotziri ishintsinka, te thavetarori kaariperori, inkantayeteri:
inkishimateri irikaite, ML\DDWDVKLWDSLLQW]L‫ێ‬ ´.DPHHWKDULQLDSLLWDLURDQWHURDQHYHWD‫ێ‬
rira Pava inkamantakoteri. 12੅Irikaite shiyetari, aritatsi amayempite.” 19੅-DPDWD‫ێ‬
kaariperoshireri ikempivaitakari piratsi, vitantashita irikaite jiyotaantzi, LNDQWD\H‫ێ‬
te iriyote impampithashirenetya. tzi: “Oshinetaantsitzi pantayetero
Itzimashivaiyetaka impoña iriñeero pinevetashiyetari.” Iro kantacha, irikaite
iraperotaiya. $ULLQNHPSLWDL\DDULLUDSHUR‫ێ‬ iyotaantanirori, WHLVDLNDVKLYDLQHWDMDDQ‫ێ‬
taiya kishimayetakeriri maninkariite tya irirori, aña ikempitakotari aparoni
kaari jiyotakotaajatzi tsika ikantayeta omperataari, LURNDDULSHURULLQNHPSLWD‫ێ‬
iriroriite. 13੅Iro inkemaantsitantyaari kaantya ivinkatharite, omperanavaitari.
okantakaantziro ikemaantsitakaantaka 20੅Pairani irikaite kaariperori ovakera
irirori, LURNHPSLW\DDURQHLPSLQDWDDW\HH‫ێ‬ ikempisantavetaari Avinkatharite,

romi iyaariperonka. Tema irikaite, te Ovavisaakotaneri, jovashaantavetanakaro
LQNDDQLWDQHWHMDQWD\HW]LURNDPDDUR\HWD‫ێ‬ jantayetziro kamaarotatsiri. Okanta
tsiri kitaipaite. Okempivaitakaro iriimi RVDPDQLWDQDNHLSL\DNRWDDURMDQWD\HWD‫ێ‬
ovitsintayetakemine jayooyetakemi nairo kamaarotatsiri, LURMDW]LMLPDSHUR‫ێ‬
irikaite ikovayetzira iramataviyetemi. tantakari iroñaaka te ikempita ikantaveta
14੅Iro jaakoventa jimayempiryookivaitake, pairani. 21੅Ari okameethaveta eeromi
ivathakitakaro kaariperori. ,NDLPDVKLUH‫ێ‬ LxLLUR´$YRWVLMDQRULµRW]LPLWDPSDW]LND‫ێ‬
yetziri shipetashireri inkaariperotakairi. shiretakaantatsiri. Tema maperoitaka
Ikokovatapiintake kireeki. ,URLURYDVDQNL‫ێ‬ okoveenkatzi okaratzi jantayetanairi,
taantayeetyaariri. 15੅Ikenashivaiyetaka, ikempisantavetanaaro ikantakaantavetari
imanintakero tampatzikari. Jantakero tasorentsitatsiri, ipoña jovashaantanakero
okaratzi jantakeri Balaam, itomi Beor, osamaniityaake. 22੅Ikempivaitakaro
ikokovatake impinaiteri irantantyaarori ikantapiintayeetziri:
kaariperori. 16੅Iro kantacha irika Balaam, Aparoni otsitzi, DULULNDLQNDPDUDQ‫ێ‬
jantakerora kantachari, iriira burro kake, ipiyashitaro irovaiyaaro.
kisathatakeriri. Okantaveta te iriyote Ipoña ikantayeetzi eejatzi:
407 23('52੄2੄3
Aparoni chancho, DULULNDPLLQNLYDL‫ێ‬ ishinetaantakeri, tema tzimayetatsi

teri joipatsitaka, ipiya eejatzi kenakaashivaitakarori ipampithashireta
iroipatsivaitya. josamaninkashitatyaaro. Aña amatsinka
ikanta Avinkatharite, LNRYLLPSL\DVKLUH‫ێ‬
Impiyantaiyaari Avinkatharite yeetaimi maaroni, WHNDWVLSH\DVKLYDLWDD‫ێ‬
3 chanemi aparoni. 10੅Irooma apaata

1੅Netakotané, iro apitetatsiri iroka
osankinarentsi notyaantzimiri, impiyakerika, inkempitapaakyaari
nominthashiretakaatyaami, 2੅SLPSDPSL‫ێ‬ jomapokantzi aparoni koshintzi. Ari
thashiretantyaarori ikantayetakeri inkemayeetairo iniroite poimpataatsine,
kamantantaneriite tasorentsishireri, aripaite aperotaiyaari inkite. Ari
ikantakeri eejatzi Avinkatharite, onkempitagaiyaari eejatzi kipatsi,
Ovavisaakotaneri, LW]LPLRW\DDQWD\HWDNH‫ێ‬ aperotaiya. Maaroni okaratzi jagaitakeri
nari nonkamantaimiro eerokaite. jovetsikaitantakarori kipatsiki, RQWKRQ‫ێ‬
3੅Ontzimatye ankemathatero iroka: kya ontagaiya. Ari onkempitagaiyaari
Tekera impiyaminthatai Cristo, intzime maaroni irovetsikane atziriite, ontagaiya
osheki thainkavaitaneri. Iriiyetake maaroiteni.
DQWDVKLYDLW\DDURQHRNDUDW]LLQHYHWDVKL\H‫ێ‬ 11੅7HPDDULLQNDQWD\HHWDLURLUDSHUR\HH‫ێ‬
tari. 4੅Osheki inthainkavaite inkante: tairo maaroiteni, ¿Tsikama pinkantya

“¿Tsikapaitema iriñeetero ikantaitzi ari pisaikai eerokaite eero otzimanta
impiye Cristo? Eero ipiyaa. Kaari añeero pikenakaashitane? ¿Tema ontzimatye
ompashinete kipatsi, aña irojatzi pintasorentsishiretai? ¿Tema ontzimatye
okantataita ovakera jovetsikaitakero. Ari piñaapinkathatasorentsitanetai? 12੅$DPD‫ێ‬
kamayetataike tsika ikaratzi etanakarori ventara pinkantayetaiya, SLPSDQNLYHQWD‫ێ‬
Otyaantajanori, WHDxHHURRPSDVKLQH‫ێ‬ yetaiya, WHPDLURRWDLQWVLLPSL\H$YLQND‫ێ‬
yete.” 5੅Ikenakaashivaitakarora ikaratzi tharite, aripaite intaayetairo Pava inkite,
kantatsiri. 7HLUL\RWHLUL3DYDRYHWVLND‫ێ‬ LPSRURND\HWDLURMDJDLWDNHULMRYHWVLNDQWDL‫ێ‬
kero inkite, iñaane jovetsikantaka. takarori kipatsiki 13੅Irooma aakaite,
Jovetsikakero eejatzi kipatsi, LURRW]LPDQ‫ێ‬ aritake añaamampyaakaro ovakerari
tanakari jiñaa, tema okantaitanakityaani inkite, eejatzi ovakerari kipatsi, tsika
kipatsi okovi jiñaa. 6੅Irojatzi jiñaa janta inampiyetaiyaaro kameethashireri.
japerotantakari Pava pairani, RRQNDQWD‫ێ‬ Tema iro ishinetakairi Pava.
kari kipatsi. 7੅Iro kantacha, inatziira te 14੅Ari okantari netakotaneete. Tema
impashinetakayero Pava inkite eejatzi aritake piñaamampyaakaro eerokaite

kipatsi. Iroora ikantakaantakeri pairani maaroni iroka, minthashire pinkantya,
eero opashinevaitzi irovetsikane irojatzi inkene iriñaapaimi apaata Pava
apaata aririka iramenakoyetairo maaroni, kiteshire pinkantya, eero
LPSRxDLUDSHURWDLULNDDULSHURULWKDLQND‫ێ‬ ikantakovaitzimi pantakero kaariperori.
WDVRUHQWVLWDQHULDULULNDLQWDJDLURPDDURL‫ێ‬ 15੅Pimpampithashiretero, amatsinka
teni. 8੅Netakotané, ontzimatyeera ikanta Avinkatharite, josamaninkatziiro

piyotairo iroka: Ikempitakaantaro LPSL\DQWDL\DDULRQNDQW\DLUDYLVDNRVKL‫ێ‬
Avinkatharite aparoni kitaite, oshekirini reyetantaiyaari atziriite. 7HUDRPSDVKL‫ێ‬
osarentsi. Aririka onkarate oshekirini nete iroka, DULRNHPSLWDURMRVDQNLQDWD‫ێ‬
osarentsi, iroovaitake onkaratemi aparoni kemiri etakotane iyeki Pablo. Tema iri
kitaite. 9੅Tera irosamaninkashityaaro Pava iyotakaakeri Pablo maaroni iroka,
Avinkatharite imonkaratairo okaratzi 16੅ari okempitakari eejatzi pashine
23('52੄3 408
josankinayetakeri. Kompitaa inaveta tzitakamiro, aamaventa pinkantayetya

LQNHPDWKD\HHWHURRNDUDW]LMRVDQNLQD\H‫ێ‬ eero ikenakaashivaitantami irikaite
takeri Pablo. Irootake itzimantayetari piyathariite. 3DDPDYHQW\DMRYDVKDDQWD‫ێ‬
atziri kaari iyotakoperoterone, tema te kaimirokari pikamaitanetzi. 18੅Aña iro
iraavyaashireyetanete, LNHQDNDDVKLYDL‫ێ‬ DULWDWVLHHURNDLWHSL\DDWDNDLURSDQWDNL‫ێ‬
takaro jiyotantavetaro irosankinare shireyetai, SL\DDWDNDDQDLURSL\RSHURWD‫ێ‬
Pablo. Ari ikempitaayetakero eejatzi koyetanairi Avinkatharite, 2YDYLVDDNR‫ێ‬
maaroni Osankinajanorentsi. $ULPDL‫ێ‬ taneri Jesucristo, tsika ikantakero
WDNDLUDSHUR\HHWDLULLNDUDW]LNHQDNDD‫ێ‬ irirori jineshinonkatantaamiri. Arira
shivaitakarori. 17੅Irooma eerokaite LUDVKLLURYDLWDW\HHURLULURULLxDDSLQND‫ێ‬
netakotaneete, WHPDDULWDNHQRNDPDQ‫ێ‬ thayeetairi. Ari onkantyaari.
JETAKARI IROSANKINARE JUAN
DULUDDPDWDNHURDDNDPHHWKDWDYDNDD\HWD‫ێ‬
Ñaantsi okantakota Añaantarentsi naiya. Tema okempivaitakaro
1
1੅-LURNDNDQWDNRWDFKDULMDNDQRVDQNL‫ێ‬ asaikatyeemi okitainkatzi, DNHPSLWDNR‫ێ‬
natzimiri: Iriira ipaitaitziri “Ñaantsi taari Pava isaikira irirori kitainkariki. Ari
okantakota Añaantarentsi.” Itzimitataika RQNDQW\DLPSH\DNRWDQWDLURULDQWD\HYHWD‫ێ‬
pairani irovakera etantanakarori karo kaariperori, LURRWDNHUDLNDSDWKDLQ‫ێ‬
jovetsikantayeetzi. 1DDND\HWDNHNHPDWDL‫ێ‬ katantakari Cristo ikamimentakairanki.
keri, naakayetake ñaataikeri, QDQWDQWD\H‫ێ‬ 8੅Aririka ankante “Te nantanetero
taari nako. 2੅Tema irika paitachari kaariperori,” apanirora amatavivaitaka,

“Añaantarentsi.” Joñaakantaka irirori, te ayotakotero kyaaryoori. 9੅Irooma
inampitapaintaro kipatsiki, naakayetake aririka ankamantairi Pava okaratzi
ñaakeri. Irootake noñaaventantakamiriri kaariperori antayetziri, DULWDNHLULPDWD‫ێ‬
kantaitachani añaantarentsi, tema kero irirori impeyakotairo. Tema
jañiitataika pairani irirori itsipatakari ikyaaryooventapiintayetakai irirori,
Ashitariri. Iriitake oñaakaanari naakaite. tampatzikashireri inatzi, iriitake
3੅Irootake noñaaventantamiriri itzimi kiteshireperotakaineri. 10੅$ULULNDDQNDQWD‫ێ‬
nokitajaantakari, nokemajaantakeri vaite “Te nonkaariperote,µRNHPSLYDLWD‫ێ‬
eejatzi, inkene aapatziyavakaayetaiya karo ankantatyeemi “Thairi inatzi Pava.”
aakaite. Iriitajaantakera Ashitairi itzimi Tera ayotakotairo iñaane.
aapatziyaari, ari akempitaanairiri eejatzi
Iri Cristo ookaakoventayetairi
Itomi. 4੅,URRSRxDDQWDULQRVDQNLQD\HWDL‫ێ‬
2
miro eerokaite, DULRQNDQW\DSDQLQWDDW]LL‫ێ‬ 1੅Notomiite,RSRxDDQWDULQRVDQNLQD‫ێ‬
vaitantyaari. tzimiro iroka ari onkantya eero
pantantaro kaariperori. Irooma aririka
Ipaitaitziri Pava Kitainkari antake kaariperori, W]LPDWVLRRNDDNRYHQ‫ێ‬
5੅Jiroka ñaantsi jiyotakaanari Cristo, taine janta Ashitairiki. Iriitakera
irootake novavisaimiri eerokaite: Jesucristo, kameethashireri. 2੅Iriitake
Ipaitaitziri Pava “Kitainkari,” tera RWVLPDU\DDNHULUL3DYDLURYDVDQNLWDDYHQ‫ێ‬
inkempityaaro tsirenikiri. 6੅Aririka tairomi ayaariperonka. Tera intaani
ankante “Naapatziyari Pava,” eekerorika irookaakoventai aakaite, aña maaroiteni
antapiintatyeero kaariperori, athaiyaka. atziri ikaratzi nampitarori kipatsiki.
Okempivaitakaro tsirenikimi aniitzi, 3੅Jiroka ayotantyaari kyaaryoorika
apiyathatakarora kyaaryoori. 7੅Irooma ayotairi Cristo: $ULULNDDPRQNDUDWDSLLQWD‫ێ‬

aririka asaikanai kameetha tekatsi nairo ikantakaantairi. 4੅Tzimatsirika
antzimotante, ayotaantanairo kyaaryoori, kantavetachane, “Niyotziri naaka,” iro
409
1-8$1੄2 410
kantacha irika eeniro ipiyathataro tema poitsinampagairi kamaari.

ikantakaantane, ithaiyakara irika. Te Notomiite, eeroka nosankinatzini iroka
iriyotakotero kyaaryoori. 5੅Itzimirika tema piyotairi itzimi Ashitaamiri.
monkaratanairori ikantakaantane, iriira 14੅Ashitaaniri, eerokaite nosankinatzini
etakoperotanaariri Pava. Iroora tema piyotairi añiitainchari pairani

ayotantari kyaaryoo atsipashiretanaari. etantanakarori jovetsikantayeetzi.
6੅Tzimatsirika kantatsine, ´1RWVLSDVKLUH‫ێ‬ Evankariite, eeroka nosankinatzini iroka
taari naaka,” ontzimatye isaikanai tema shintsishire pikantayetaa, piyotairo
kameetha iroshiyakotyaari ikantapaintara iñaane Pava, poitsinampagairi kamaari.
Cristo. 15੅Eero petashivaitaro osavisato.
Tzimatsirika etashivaitakyaarone
Ovakerari ikantakaantaitziri osavisato, tera jetakoperotaari Pava.
7੅Iyekiite, NDDULUDRYDNHUDULLNDQWDNDDQ‫ێ‬ 16੅Tema maaroni osavisato tera
taitane nosankinatzimiri. Aña iro ompoñeeya Pavaki, aña osaviveriki

piyotzitataikari pairani. Irootake ñaantsi opoñaaro. Jiroka okanta osavisato:
pikemayetakeri pairani eerokaite. anevetashivaitaro kamaarotatsiri,
8੅Irojatzimaitaka kempitakarori ovakerari anevetashivaitaro añaayetziri, DQNRYD‫ێ‬
ikantakaantaitane, okantakaaro vaite ankantakaaperotya. 17੅Maaroite
jantapaintziri Cristo. Okantakaaro iroka osavisato otzimi ineveyetari
pantayetanairi eejatzi eerokaite. atziriite, ari aperotaiya. Iriima itzimi
Kempivaitaka iroñaaka avisainkatanake antanairone ikoviri Pava, iriitake
tsireñeenkari, iri kitainkatapaintsi kantaitaachane irañagai.
iriiperori kitainkari. 9੅Tzimatsirika
kantatsine, “Jashitaana kitainkari,” Kisaneentziriri Cristo
irojatzimaita ikisaneentavaka ikaratzi 18੅Notomiite, LURRWDLQWVLRQWKRQNLPD‫ێ‬
ikempisantzinkaritzi, tekeraata jimatziro, taiya kipatsi. Pikemaiyake eeroka ari
aña okempivaitakaro irojatzimi inkoñaatapaake kisaneenterine Cristo
isaikakemi otsirenikitzi. 10੅Iriima itzimi aririka onthonkimataiya. Tzimataike
HWDNRWDQDDULULLNDUDW]LLNHPSLVDQW]LQNDUL‫ێ‬ iroñaaka jaka kisaneentayetakeriri Cristo.
tzi, iriitakera kempitanaariri itzimi Iro ayotantari iroñaaka irootzimatataikera
aniitanaatsiri okitainkatzi, WHLUDQW]LYD‫ێ‬ onthonkimataiya kipatsi. 19੅Irikaite
vaitya, WHUDRQW]LPD\HWDW\HLQNDQW]LPR‫ێ‬ kisaneentakeriri Cristo, iriiyetakera
neentavakaiyaari. 11੅,W]LPLNLVDQHHQWDYD‫ێ‬ akaravetapiintakari akempisantzi, itzimi
kaachari ikaratzi ikempisantzinkaritzi ookaventayetanakairi. Omaperotyaami
ikempitakari itzimi aniitantarori inkarayetaimi, eeromi jookaventayetaimi.
tsirenikiri. Te iriyote tsika ikeni, te Irooma jookaventayetanakai, ari ayoyetzi
irokichaate otsirenikitakera. tera omaperotajaantya inkarashireyetai
12੅Notomiite, eeroka nosankinatzini aakaite. 20੅Iro kantacha eerokaite, MRW\DDQ‫ێ‬
iroka tema pikempisantairi Cristo, WDLWDNHPLUL7DVRUHQWVLQNDQWVLLULQDPSLVKL‫ێ‬
pipairyaapiintairi ivairo, irootake retantyaamiri, NHPSLYDLWDNDUDLVDLSDW]LL‫ێ‬
ipeyakotantaamirori piyaariperoshirenka. toyeetantakamiri. Aritake piyoyetairo
13੅Ashitaaniri, eeroka nosankinatzini iroka eerokaite iroka. 21੅,URRWDMDDQWDNHQRVDQNL‫ێ‬
tema piyotairi Cristo itzimi añiitainchari natantamirori iroka, tema aritake
pairani etantanakarori jovetsikantayeetzi. piyotairo eeroka kyaaryoori. Aritake
Evankariite, eeroka nosankinatzini iroka piyotayetairo pinashitaaro iroorika
411 1-8$1੄2੄3
thaiyaantsi. 22੅¿Itzimikama thaiyachari? anayetai. Tekera ayotaajatero tsika

Iriitakera itzimi kantatsiri “Jesús kaari ankantayetaiya apaata. Intaani ayotzi ari
Cristo.” Iriitake kisaneentakeriri Cristo. ankempitaiyaari ikantara Cristo aririka
Irijatzi manintakeriri Pava, DULLNHPSLWDD‫ێ‬ impiyapaake, tema ari onkantake añeeri
keri eejatzi Itomi. 23੅,W]LPLULNDPDQLQWD‫ێ‬ tsika ikantajaantara irirori. 3੅Maaroni
vaitakerine Itomi Pava, LULMDW]LUDMLPDQLQ‫ێ‬ DW]LULLW]LPLNRYDLURQHLULxHHURLPSL\DQ‫ێ‬
tajaantake Ashitariri. Iriima tsika itzimi taiyaari, irantapiintairo onkarate
kempisantairiri Itomi, omaperora kiteshiretakairine. Tema Cristo kiteshire
jashitajaantaari Ashitariri. 24੅Irooma ikanta irirori.
eerokaite, oisokero pinkantanakero 4੅Iriima itzimi kaari ovashaanterone
petakari pikemakero pairani. Iroorika jantayetziro kaariperori, ipiyathatatyaaro

pimatanakeri, ari poisokerotakyaari Itomi, ikantakaantziri Pava. 7HPDLURNDNDDULSH‫ێ‬
ari pinkempitaanakeriri eejatzi Ashitariri. rori, piyathataantsi onatzi. 5੅Piyotaiyini
25੅Jiroka ishinetajaantakairi irirori: Ari eeroka opaita ipokantakari Cristo
ankantaitaatyeeni añaashireyetai. kipatsiki, WHPDLURLSRNDQWDNDULLUDSHUR‫ێ‬
26੅Iroora nosankinatzimiri tsika tairo kaariperori. Tera irantapaintero
LNDQWDNRWDLNDUDW]LNRYD\HWDWVLULLUDPDWD‫ێ‬ irirori kaariperori. 6੅,NDUDW]LRLVRNHURWD‫ێ‬
viyetemi. 27੅Iro kantamaitacha eerokaite, naariri Cristo, te arite irantanairo
RLVRNHURSLNDQWDYHQWDNDURLVDLSDW]LLWR\HH‫ێ‬ kaariperori. Tema inkarate oisokerotarori
takemi. Irootake eero okovityaanta kaariperori, tera iriyotaajatairi Cristo.
intzime pashine iyotagaimine. Irika 7੅Notomiite, eero pamatavitaaritzi.
Tasorentsinkantsi ikempitakaantaitakamiri Inkarate antapiintanairone kameethari,

isaipatziitoyeetantyaamiri, LULL\RWDD\HW]L‫ێ‬ iriitakera kameethashireri, LNHPSLWDNRWD‫ێ‬
miri kameetha. Jiyotaimiro kyaaryoori, naari Cristo ikameethashiretzi irirori. 8੅Iro
kaarira thaiyaantsi iriyotaimi. Ontzimatye kantacha itzimirika antapiintakerori
pantayetairo tsika okantajaanta jiyotayimi kaariperori, joisokerotatyaari kamaari.
irirori, pintsipashireyetaiyaari. Tema iri kamaari etakaantakarori
28੅Ari okanta notomiite, ontzimatye jantakero kaariperori. ,URRUDLSRNDQWD‫ێ‬
antsipashireyetaiyaari Cristo, onkantya jaantakari Itomi Pava kipatsiki, LUDSHUR‫ێ‬
eero apashiventavaitanta aririka tairo kaariperori otzimi joñaakantakeri
impiyake, aña aventaashire akantya pairani kamaari. 9੅Iriima ikaratzi
amonthaavaiyaari. 29੅Aritakera MRYDPHHWKDVKLUHWDLUL3DYDNHPSLWDQDD‫ێ‬
piyoyetairi kameethashireri inatzi Cristo, chari ovakerami intzimayetaimi, tera
DULUDSL\RWDLULHHMDW]LLW]LPLULNDDVKLPLQ‫ێ‬ irantapiintanairo kaariperori. Tema Pava
thatanaarori irantanairo kameethari, tomintanaari, NHPSLYDLWDNDLUDSLLWDNH‫ێ‬
NHPSLYDLWDNDLUDSLLWDNHURPLLQW]LPD\H‫ێ‬ romi intzimayetaimi ikantakaanaarira
taimi ikantakaanaarira Cristo. Pava. 10੅Irootake kaari okompitanta
ayoteri itzimi jashiyetari Pava, itzimi
Itomiite Pava jashiyetari kamaari. Maaroni kaari
3
1੅Pinkinkishiretero iroka: Antaro antapiintairone kameethari, tera
jetakotai Pava, itomiyetai. 2PDSH‫ێ‬ inkaratairi Pava. Ari ikempitari eejatzi
rora. Tera inkemathatero osavisatzi tsika NDDULHWDNRWDYDNDDFKDQHLNHPSLVDQW]LQ‫ێ‬
ipaita Cristo-tatsiri, ari ikempiyetairi karitzi, te inkaratairi Pava.
eejatzi aakaite te inkemathayetai. 2੅Ari 11੅Jirokara ñaantsi pikemayetavakeri
okanta netakotaneete. Itomi Pava pairani ovakera pikempisantantanakari,
1-8$1੄3੄4 412
ikantaitzi: 2QW]LPDW\HHWDNRWDYDNDD\H‫ێ‬ taiya. Iroora ikantakaantane amatairi.

taiya. 12੅Eero oshiyakotari ikanta Caín, 24੅,QNDUDWHPRQNDUD\HWDLURQHLNDQWDNDDQ‫ێ‬
kaariperoshire jinake jovakeri irirentzi. tane, iriitakera tsipashiretaariri. Iri

¿Opaitama jovantakariri? $xDLURMRYDQWD‫ێ‬ 7DVRUHQWVLQNDQWVLMRW\DDQWDNDLULL\RWDNDD‫ێ‬
kariri okantakaari ikaariperoshiretzi Caín, yetairi omapero atsipashiretaari.
iriima irirentzi kameethashire jinake
irirori. 13੅Iyekiite, eero okompitzimotami Itasorenka Pava ipoña
aririka inkisaneentavaitemi osavisatzi. iisaneentashiretane Cristo
4
14੅Ayotaiyini aaka, kempivaitaka 1੅Netakotaneete, tzimatsi osheki
kamashire akantayevetaka pairani. Iro kantavetachari: ´1DDNDNDPDQWDQWD‫ێ‬

kantacha iroñaaka, NHPSLYDLWDNDDxDDVKL‫ێ‬ neri.µ,URNDQWDFKDNDPDDULUDxDDYDLWDNDD‫ێ‬
reyetai. Iro ayotantari, WHPDHWDNR\HWDYD‫ێ‬ keri. Irootake eero pikempisantantari
kaapiinta akempisantayetaira. Itzimi kaari okaratzi inkantayeteri, aña ontzimatye
etakotantachane, LNHPSLWDNDULNDPDVKL‫ێ‬ piñaantyaari iriitajaantakerika Pava
reri. 15੅Itzimirika kisaneentantatsiri, ñaavaitakaakeri irika kamantantaneri.
ikempitakari ovantaneri. Ayotakotaiyirini 2੅Jiroka ayotantyaari iriirika Itasorenka
DSDURQLRYDQWDQHULHHURLxHHURLUDxDDVKL‫ێ‬ Pava ñaavaitakairiri, aririka inkante:

reyetai. 16੅Jirika oñaakantaperotzirori tsika “Jatziritzimotai Jesucristo.” 3੅Iriima itzimi
ikantaita jetakotantaita: Ikamimentakai thainkañaanetakerone ikantayeetakeri,
Cristo aakaite. Iro amatanairi aakaite, kaarira jashitari Pava, LULLWDNHUDMLxDDYDLWD‫ێ‬
mintha ankantya ankamimentantayete. kaakeri iisaneentashiretane Cristo. 3LNHPD‫ێ‬
17੅7]LPDWVLULNDRW]LPLPRW]LULDVKDDNDURQ‫ێ‬ kotaiyakeri eerokaite, ari intzimake jaka
tsi, LPSRxDLULxHDSDURQLL\HNLNRYLW\DD‫ێ‬ kipatsiki ñaavaiterone iroka. Aritakera
vaitaneri, iri imashithavaitake irika iyeki, tzimake. 4੅Iro kantacha eerokaite,
tekera jimaperotzirori iretakotaiyaari notomiite, jashitami Pava, eerokara
Pava. 18੅Notomiite, WHDULWHDQNDQWDVKLWD‫ێ‬ anaakoyetakeriri. Tema iniroite ishintsinka
piintya, “Netakotanta.” Aña ontzimatye Cristo, itzimi pitsipashiretaari eerokaite.
antanairo ooñaarontzirori etakotanta. Janaakotairira itzimi tsipashiretakariri
19੅Irootakera ayotantaari omapero osavisatzi. 5੅Irikaite kempivetakariri
jashiyetai Pava. Tema ayotaira jashiyetaira kamantantaneri, osavisatzi inatzi. Irootake
Pava, irootake aventaashiretantaariri LNHPSLVDQWDYDNDDQWDULLNDUDW]LMRVDYLVDW]L‫ێ‬
añaañaatairi, 20੅RQNDQWDYHWDN\DRQW]LPD\H‫ێ‬ tzi. 6੅Irooma naakaite, jashiyetaana Pava.
temi ompaitya katsitzimoshiretaineri. Irootake pikempisantantanari pikaratai
Tema Pava jiyotziro maaroni, jiyotzitaro jashiperotaami Pava. 7HPDLWDLNHPSLVDQ‫ێ‬
DNLQNLWKDVKLUHWDQHRNDUDW]LNDWVLW]LPRVKL‫ێ‬ tayetai kaari iyotairine Pava. Ari okanta, te
retakairi akaariperotake. 21੅Netakotaneete, RNRPSLWDQWDD\R\HWDLULLW]LPLMLxDDYDLWD‫ێ‬
DULULNDRYDVKDDQWDLURRNDUDW]LNDWVLW]LPR‫ێ‬ kaayetairi Tasorentsinkantsi, okanta
shiretakairi, DULDxDDNHURDYHQWDDVKLUHWDL‫ێ‬ jimatantaarori jiyotaantairo kyaaryoori.
yaari Pava añaañaatairi. 22੅,URD\RWDQW\DD‫ێ‬ Ari ayotziriri jashitari kamaari itzimi
rori aritake irimatakairo onkarate iyotaantzirori kenashivaitaantsi.
ankovakoyeteriri. Tema amonkarayetairo
ikantakaantane, antapiintaineri ikoviri Pava iriitake ipaitaitzi “Etakonkantsi”
irirori. 23੅Jiroka ikantakaantane: 2QW]LPD‫ێ‬ 7੅Netakotaneete, RQW]LPDW\HSHWDNRWDYD‫ێ‬
tye aventaiyaari, ampairyaapiintairi Itomi kaayetaiya. Itzimirika antanairori iroka,
Jesucristo. 2QW]LPDW\HHWDNRWDYDNDD\H‫ێ‬ kempivaitaka irapiitakeromi intzimayetaimi
413 1-8$1੄4੄5
ikantakaanaarira Pava. ,ULL\HWDNHL\R\HWDL‫ێ‬ 19੅Irootakera etakotantaariri aakaite Pava,

riri. 8੅Itzimirika kaari etakotantachane, te apiyatatyaari jetakarora jetakoyetakai
iriyotairi Pava. Tema Pava ipaitaitziri irirori aakaite. 20੅Intzimerika kantatsine,
“Etakonkantsi.” 9੅Jiroka ikanta Pava “Netakotane inatzi Pava,” iro kantacha
joñaakairo omapero jetakotai: -RW\DDQWD‫ێ‬ ikisashiretziri iyeki, ithaiyakara irika.
kairi irapintzite Itomi jaka kipatsiki, okanta Tema kaari etakotyaarine isheninka,
MLPDWDNDD\HWDQWDLURULDDNDLWHDxDDVKLUH\H‫ێ‬ itzimi jiñiiri, ¢7VLNDPDLQNHQHLUHWDNR‫ێ‬
tai. 10੅Jiroka okantakota irooperori tyaari Pava, kaari koñaanetatsine?
etakonkantsi: 7HUDDDNDLWHSRxDDNDDQW\DD‫ێ‬ 21੅Irootake otzimantari ikantakaantakeri,
rone etakotaiyaari Pava, aña iri Pava ikantake: Ikaratzi etakotaariri Pava,
poñaakaantakarori jetakoyetai. Tema ontzimatye iretakotaiyaari iyekiite.
iniroitera jetakoyetai, jotyaantakairi Itomi.
,ULLWDNHRWVLPDU\DDNHUL3DYDLURYDVDQNLWDD‫ێ‬ Aventaashirenka
ventairomi ayaariperonka. 11੅Netakoyetane, oitsinampaantya osavisato
5
jetakotaira iniroite Pava, DULDQNHPSL\HWDL‫ێ‬ 1੅Maaroni aventaashiretaneri
yaari aakaite etakotavakaayetaiya. kantatsiri, “Irika Jesús, Cristo inatzi,”
12੅Tekatsira aparoni atziri ñaakerine Pava. itomira Pava jinayetaatzi, kempivaitanaa
,URNDQWDFKDDDNDLWHNDQWDWVLDQWVLSDVKLUH‫ێ‬ irapiitakeromi intzimayetaimi. Ikaratzi
taiyaari, aririka etakotavakaayetaiya. etakotaariri Ashitairi, jetakotaarira
,ULLWDNHUD3DYDPDWDNDLURQHDDWDNDDQW\DD‫ێ‬ eejatzi itomiyetaari irirori. 2੅Aririka
rori etakotantapiintaiya. etakotaiyaari Pava, DULULNDDPRQNDUD\H‫ێ‬
13੅7HPD3DYDMRW\DDQWDNDLUL7DVRUHQ‫ێ‬ neri ikantakaantane eejatzi, iro
tsinkantsi inampishiretantai, iro ayotantaari omaperora etakoyetari
ayotantaari omapero atsipashiretaari. itomiyetaari irirori. 3੅$ULULNDHWDNRSHURWD‫ێ‬
14੅Tema naakayetajaantake ñaayetairi naiyaari Pava, LURRYDLWDNHUDDPRQNDUD\H‫ێ‬
Itomi Pava, itzimi jotyaantakeri kipatsiki. neri ikantakaantane. Eero opomerentsita
Iriitakera nokinkithatakoyetairi. 15੅,W]LPL‫ێ‬ amonkarayetairo ikantakaantane.
rika kantatsiri, “Jesús Itomi inatzi Pava,” 4੅,NDUDW]LLNHPSLWDNDDNDUL3DYDLUDSLLWDNH‫ێ‬
iriitakera maperotzirori itsipashiretaari romi intzimayetai, DULLURLWVLQDPSDD\H‫ێ‬

Pava. 16੅Ayotaira aakaite tsika ikanta tairo osavisato. Tema aventaashirenka
jetakoyetakai Pava, akempisantayetairi. oitsinampaantayetya. 5੅¿Itzimikama
Tema Pava ipaitaitziri “Etakonkantsi.” materone iroitsinampayero osavisato?
Inkarate etakotantapiintaachaneri, Iriira aventaashiretaneri, kantatsiri:
itsipashiretapiintaarira Pava. 17੅Irootake “Itomira Pava inatzi irika Jesús.”
aatakaantyaarori etakotantapiintaiya,
aventaashire averi Pava, irojatzi apaata Ikinkithatakaantziri Tasorentsinkantsi
DPRQWKDDQWDYDL\DDULULDULULNDLUDPHQD‫ێ‬ 6੅Tema Cristo ipokake jaka kipatsiki. Iro
koyetairi maaroiteni. Tema aripaite kantamaitacha, tera intaani ipokake
ankempitaiyaariri Cristo. Aritakera impiinkaatantyaaro jiñaa, aña ontzimatye
amatzitataikaro akempitakari iroñaaka eejatzi onkapathainkate iriraane,
eeniro asaikayetzi jaka kipatsiki. 18੅Eero irovamaiteri. Iri Tasorentsinkantsi
atharovakaavaitari itzimi etakoperotairi. kinkithatakaantakerori okantakota iroka.
Etakora jovai irirori, eero atharovakaari Okaratzi iñaaventakaantziri irirori,
irovasankitai. Aririka antharovakaiyaari, kyaaryoori onatzi. 7੅Tema mavasatzi
tekeraatara ayoperote omapero jetakotai. japiiyeetakero ikantaitzi, “Itomi Pava
1-8$1੄5 414
inatzi irika Cristo.”੆* 8੅Iriitajaantake aririka amaneri, ayotzita eejatzi ari

Tasorentsinkantsi kinkithatakaantatsiri. irimatakairo okaratzi akovakotakeriri.
Iriitajaantake Pava ñaavaitaintsi 16੅Piñeerika eeroka aparoni iyeki
joviinkaapaitetakaranki Jesús. ,ULLWDMDDQ‫ێ‬ tzimatsiri ikenakaashitane, SDPDQDNR‫ێ‬

WDNH3DYDxDDYDLWDLQWVLLNLQNLWKDYDLWDNR‫ێ‬ tairi, aritake irañaashiretakagairi Pava. Iri
W]LURUDQNL-HV~VWVLNDLQNDQW\DLURYDPDL‫ێ‬ QRxDDYHQW]LMDNDW]LPDWVLULLNHQDNDDVKL‫ێ‬
teri.੆* 9੅Tema akempisantziri atziriite tane kaari maperotachane onkaariperote.
ikantayetziri, iri ovatsipero Pava 7HPDW]LPDWVLNDDULSHURULRYDPDDVKLUH‫ێ‬
ankempisantairi ikantairi. Jiroka ikantake tantatsiri. Tera iro noñaavente. Tema tera
jiñaaventziri Jesucristo, ikantzi: “Iriitake arite amanakotairi antakerori iroka
Notomi irika.” 10੅,W]LPLULNDNHPSLVDQWDL‫ێ‬ maperotzirori okaariperotzi. 17੅1RxDDYHQ‫ێ‬
riri Itomi Pava, iriitake kemathatairori WDNHUR´NDDULSHURULNDDULRPDSHURWD‫ێ‬
omapero Jesús itomitari Pava. Iriima chane,” tera nonkantatye kameethara
kaari kempisantatsine, jiitakamatavitakeri iroka. Maaroni kaari kameethatatsi, te
Pava, tema ithainkañaanetakeri ikantake arite antayetero. Iro kantacha tzimatsi
“Notomi inatzi Jesús.” 11੅-LURNDLNDQWDLWD‫ێ‬ kaariperori kaari ovamaashiretantatsine.
keri: ,UL3DYDNDQWDNDL\DDURQHDxDDVKLUH‫ێ‬ 18੅$\R\HW]LWHLUDQWDSLLQWDLURNDDULSH‫ێ‬
tantaiyaari, tema atsipashiretaari Itomi. rori ikaratzi itomintaari Pava. Iriira

12੅Intzimerika tsipashiretaiyaarine Itomi Cristo kempoyaaventaari, HHURLNHPDDQ‫ێ‬
ari irañaashiretai. ,ULLPDNDDULWVLSDVKLUH‫ێ‬ tsitakaantaari kamaari.
taiyaarine Itomi Pava, eero jañaashiretai. 19੅Ayoyetai aaka jashiyetai Pava. Iriima
osavisatzi, iri ashitaari kamaari,

Ayoyetai ari ankantaityaani añaashireyetai ipinkathariventziri.
13੅Pipairyaapiintairi eerokaite Itomi 20੅Ayoyetai ipokake Itomi Pava, iri
Pava pikempisantairi. ,URRWDNHQRVDQNLQD‫ێ‬ kemathatakaayetairori kyaaryoori.

WDQWDPLURLURNDRQNDQW\DSL\RSHURWDQ‫ێ‬ Irootake amatantaarori ayotairi ipaitaitziri
tyaari ari pinkantaitatyeeni pañaayetai “Kyaaryoori.” Atsipashiretaari Kyaaryoori,
apaata. 14੅Aventaashirera ankantairi Pava, tema atsipashiretaatyaari itomi. Iriitakera
tema ayoyetzi ikemayetai aririka Pava ipaitaitzi “Kyaaryoori,” ipaitaitziri
añaaxDDWDNRWHURWVLNDRNDQWDLNRYDNDD‫ێ‬ eejatzi “Kañaaneri.” 21੅Notomiite, SDDPDL‫ێ‬
jaantairi irirori. 15੅Ayoyetaira ikemai Pava yaari oshiyakaarontsi. Ari onkantyaari.
*¬5.7: Jovaakakoyeetantakarori pairani iroka osankinarentsi iñaaneki Roma-satziite (Latín), ari

jovanaayeetakerori kapicheeni kaari osankinatajaantachane ovakeraini. Jiroka okantzi
jovanaayeetakeri: “Mava ikaratzi ñaavaitatsiri inkiteki: Ashitairi, Ñaantsi, Tasorentsinkantsi.
Irika mavatatsiri, aparoni jinatzi.” Irootakera iroka ñaantsipayeeni josankinayeetakeri iñaaneki
Virakocha ipaitaitakeri “Reina Valera.” *¬5.8: Okaratzi kantakotachari jaka, iriira
jiñaaventayeetzi: “Tasorentsinkantsi, Jiñaa, Iraantsi. Ikaratakera mava, te ompashinete
oshiyakaaventachari.” Ikovatzi jaka Juan, iriyotakoperoyeeteri Jesús omapero Itomitari Pava.
Mavasatzi jiñaaventziro okaratzi ikantayeetakeri, “Itomi Pava inatzi irika Jesús.” Etanakarori,
iriitajaantake Tasorentsinkantsi iyotakaayetakeriri irotyaantaneete Cristo iriyotaantayete.
Apitetatsiri, iroora “Jiñaa” oshiyakaaventachari joviinkatakaranki Jesús. Irootakera
jiñaaventajaantakeri Pava, otzimi osankinatainchari Mt. 3.16-17. Mavatatsiri, iroora “Iraantsi”
oshiyakaaventacha ikapathainkatakera Jesús jovamaayeetantakariri. Iro jiñaaventajaantakeri
Pava isaikantakariranki Jesús otzishiki ikinkithavaitakairi Moisés, Elías tsika onkantya
irovamagaiteri. Otzimi osankinatainchari Lc. 9.31-35; Jn. 12.27-33.
APITETANAINTSIRI IROSANKINARE JUAN
tzimayetatsi iroñaaka osheki amatavitaneri.

Ovethataantsi Ikantayetzi irikaite, “te iratziritajaantapainte
1੅$QWDULNRQDMLQDW]LLW]LPLRVDQNLQDW]LPL‫ێ‬ Jesucristo.” Tema thairi inatzi itzimirika
rori iroka. Eeroka nosankinatzini ipaiyeetziri ñaavaitzirori iroka, iisaneentane inatzi
“Iyoshiitaaro tsinane ipoña otomiite.” Cristo. 8੅Paamaventya, povashaantzirokari
Netakoperotane pinayetatzi. Tera apaniro okaratzi niyotaayetakemiri. Te nonkove
naaka netakotami, aña jetakotzitaami eejatzi pamenaashivaitaiya, HHURSLxHHURSDQLQWDD‫ێ‬
maaroni iyotayetairone kyaaryoori.੆* 2੅Ari vaitaiya apaata. 9੅,W]LPLULNDNHQDNDDVKLSHUR‫ێ‬
okantari, oisokero ovayetairo kyaaryoori, ari vaitachane, NDDULRLVRNHURW\DDURQHML\RWDDQ‫ێ‬
ankantaitaatyeeni. 3੅2QNDPLQWKDLQHVKLQRQ‫ێ‬ tapaintziri Cristo, tera itsipashiretari Pava.
kayetaimi Ashitairi Pava, LQNDPLQWKDD\H‫ێ‬ ,ULLPDWVLNDLW]LPLRLVRNHURWDNDURULML\RWDDQ‫ێ‬
taimi, kameetha pisaikayetai. $ULLQNHPSL‫ێ‬ tapaintziri Cristo, LULLWDNHPDWDNHURLWVLSDVKL‫ێ‬
taimiri eejatzi Itomi Jesucristo, piyoyetairo retari Ashitairi, ari ikempitzitakari eejatzi
kyaaryoori petakotavakaantayetaiyaari. Itomi. 10੅Intzimerika impaitya kivantemiri
janta, impoña inkove iriyotaimiro
Oisokero povero jiyotaimiri Cristo nashitachari kinkitharentsi, eero pishinetziri
4੅Osheki nokimoshiretanake noñaayetake irisaikavankotemi. (HURDULWDDMDW]LSRYHWKD‫ێ‬
tsika pikaratzi eerokaite pimatapiintanakero tyaari eejatzi. 11੅Tema aririka povethatyaari,
kyaaryoori, SLPDWDMDDQWDQDNHURLNDQWDNDDQ‫ێ‬ NHPSLYDLWDNDSDNDNRWDW\HHULPLL\DDULSH‫ێ‬
takeri Ashitairi. 5੅Eerora nosankinatzimi ronka okaratzi jantziri irirori.
iroñaaka ovakerari ikantakaantaitane, aña
Nokovake noñeeyemini
LURQRQNLQNLVKLUHWDNDLPLRNDUDW]LQRNDPDQ‫ێ‬
WD\HWDNHPLULRYDNHUDSLNHPSLVDQWDQWDQD‫ێ‬ 12੅Tzimatsiosheki nosankinatemiri, iro
kari. Jiroka okanta: 2QW]LPDW\HHWDNRWDYD‫ێ‬ NDQWDFKDWHUDLQWDDQLQRQNRYHQRVDQNL‫ێ‬
kaiya. 6੅$ULULNDDQWDSLLQWDQDLURLNDQWDNDDQ‫ێ‬ natemiro, aña nokovatzi niyaatashitemi
tane Ashitairi, DULWDNHDPDWDQDLURHWDNRWDYD‫ێ‬ noñeemi, inkene nonkinkithavaitakaimi,
kaapiintaiya. Iroora nokantakaantakemiri inkene ankimoshiretaiyeeni.
pantapiintayetairo okaratzi pantayetanakeri 13੅Jovethataiyami ipaiyeetziri “otomiite
ovakera pikempisantantanakari. 7੅Tema pitsiro iyoshiitaro.” Ari onkantyaari.੆*
*¬1: Tzimatsi pampithashiretakotarori ipaiyeetziri “Iyoshiitaaro tsinane ipoña otomiite,” iriira

oshiyakaaventachari jaka ikaratzi kempisantzinkariite itzimi apatotaachari aparoni nampitsiki.
Okantavetaka te ayotero tsika otzimi nampitsi japatoyetantaari irikaite kempisantzinkariite.
*¬13: Tzimatsi pampithashiretakotarori ipaiyeetziri “otomiite pitsiro iyoshiitaro,” iriiyetake
oshiyakaaventachari kempisantzinkariite itzimi apatoyetaachari janta tsika inampitaro Juan
osankinatzirori iroka.
415
MAVATANAINTSIRI IROSANKINARE JUAN
Ovethataantsi Ithainkañaanetantziri Diótrefes

1੅Antarikona nonatzi, LW]LPLRVDQNLQDW]L‫ێ‬ 9੅1RVDQNLQDYHWDNDQLULSDLUDQLDSDWR\HWD‫ێ‬
mirori iroka. Eeroka nosankinatzini Gayo, chari pinampiki. Iro kantacha Diótrefes
netakoperotane pinatzi. 2੅Netakotané, ithainkañaanetakero nosankinare. ,NHPSLWD‫ێ‬
QDPDQDNRW]LPLSLxDDQW\DDURULRQW]LPL‫ێ‬ kaantashivaitaka irirori iriiperorimi irinatye.
motemi kovityiimotamiri koñaaroini. 10੅Irootakera nonkamantapaakeri maaroiteni
Namanakotzimi eejatzi piñaantyaarori janta okaratzi jantakeri irika. ,NDQWDNRYDLWD‫ێ‬

pintekatsite kameethaini. Tema niyotzi shitakana. Tera intaani iroka, aña osheki
kameetha pikanta poshiretanaa. 3੅Ari jimanintashirevaitakeri ipaiyeetziri
QRNLPRVKLUHSHURWDNHQRxDDNHULMDUHH\H‫ێ‬ “iyekiite,µWHLVKLQHWDQWHLUDDNDPHHWKDWDYD‫ێ‬
taka iyekiite ikamantapaakena irojatzi kaayetya. Jomishitovayetakeri eejatzi
pikantaiyani eeroka poisokerotaro japatotapiinta kempisantzinkariite.
kyaaryoori. 4੅Tekatsira pashine anayerone
nokimoshiretanake, nokemakera oisokero Kameetha ikinkithatakoyeetakeri Demetrio
MRYDQDNHURN\DDU\RRULLNDUDW]LQRNHPSL‫ێ‬ 11੅Netakotané, te arite pimatero eeroka
santakaayetairi naaka. kempitarori iroka kaariperori. Aña iro

pimatapiintai kameethari. Itzimirika
Ikimoshireventairi Gayo antairone kameethari, iri jashitaari Pava.
joimaantapiintake ipankoki Itzimirika antzirori kaariperori tera iriyotairi
5੅Netakotané, pimatakero eeroka Pava. 12੅Iriima irika Demetrio, maaroite
tampatzikatatsiri pampitakoyetakeri jiñaaventaitziri kameethaini, ikantaitzi
iyekiite ikaratzi avisayetatsiri janta “Ikantapiintziro kyaaryoori irirori.” Ari
pisaikinta. 6੅Ikinkithatakoyetakemi nomatzitaro eejatzi naaka, nokantzi
iriroriite jaka japatotaiyani iyekiite tsika “Kameetha jinatzi.” Piyotaiyini eerokaite
okanta petakoyetakari. 7HPDLUDQWDYDLWD‫ێ‬ okaratzi nokantziri kyaaryoori onatzi.
kaane inayetatzi Pava irikaite, ari
RWDPSDW]LNDW]LULSLPSD\HWHULNRYLW\LLPR‫ێ‬ Ovekaraantarori ovethataantsi
tariri aririka piñeeri. 7੅Tema jiyaatayetatzi 13੅Tzimavetacha osheki nosankinatemiri,
irikaite iñaaventairi Cristo, kaarira iro kantacha tera intaani nonkove
NDDULSHURVKLUHULLWHSD\HWHULQHLNRYD\H‫ێ‬ nosankinatemiro, 14੅aña nokovatzi niyaate
tziri. 8੅Irootake ampayetantyaariri aakaite noñeemi, inkene ankinkithavaitaiyeni.
okaratzi kovityiimotariri. Ari onkantya Onkamintha pisaikayete kameethaini.
ankaratantyaariri oivarairo kyaaryoori, Jovethataiyami jaka akarayetziri. 3RYHWKD‫ێ‬
inkemakoyeetantyaarori. yetyaanari eejatzi ikaratzi saikatsiri janta.
416
IROSANKINARE JUDAS
irirori, irikaite itzimi joimishitovayetairi

Ovethataantsi Egipto-ki, LURNDQWDPDLWDFKDMDSDWKDNHUR‫ێ‬
1੅Naakara Judas osankinatzimirori iroka. U\DD\HWDNHULLNDUDW]LWKDLQNDWDVRUHQWVLWDLQ‫ێ‬
Iromperatane Jesucristo nonatzi. Naaka tsiri. 6੅Ari ikempitakari eejatzi maninkariite
irirentzi Jacobo. Eerokaite nosankinayetzini itzimi jomishitovayeetakeri inkiteki, kaari
itasorentsitakaane Ashitairi Pava, pikaratzi MDWDNDLURQHWDPSDW]LNDLQLLPSLQNDWKDUL‫ێ‬
ikaimashireyetaimi. Eerokayetake ventante. .HPSLYDLWDNDLURRVRWDNRWDW\HH‫ێ‬
ikempoyaaventaari Jesucristo. 2੅£2QNDPLQ‫ێ‬ rimi Pava tsika otsirenikitzi, DULMR\DDYHQ‫ێ‬
tha ineshinonkaperoyeetaimi, LVDLNDNDDSHUR‫ێ‬ tari irovasankitaayeetairi. 7੅$ULLNHPSLWD‫ێ‬
yeetaimi kameetha, jetakoperoyeetaamira! kari eejatzi pairani Sodoma-satzi,
Gomorra-VDW]LLSRxDLNDUDW]LVDLNDQDPSL‫ێ‬
Iyotaantashivaitachari yetakeriri. Kaariperoshire jinayetake,
(2 P. 2.1-17) ipaantavakaavaitaka ishiramparinkakiini,
3੅Netakotané, QRNRYDYHWDNDQRVDQNLQDWD‫ێ‬ imayempivaitzi. $ULUDMRYDVDQNLWDD\HHWDQ‫ێ‬
NRWHPLURWVLNDRNDQWDDYLVDNRVKLUH\HWDQ‫ێ‬ takari paampari. Ari jiñeetzirori ompaitya
taari aakaite. Iro kantacha iroñaaka avishimoyetairine kempityaarine irikaite
okovaperotatya nosankinatemiro tsika irovasankitaayeetantaiyaari paampari
RNDQWDNRWDSLQNDPDLWDQW\DDURULSLQNHPSL‫ێ‬ kaari tsivakanetatsine.
sante, pinkempitakotyaari etayetanakarori 8੅$ULLNHPSL\HWDULLULNDLWHNLQNLWKDWD‫ێ‬
kempisantzinkariite itasorentsitakaitairi. kaantashivaitachari, NLQNLVKLUHWDNDDQWD‫ێ‬

4੅Tema tzimayetatsi atziri iromananekiini shivaitachari, nevetashivaitakarori
josatekantayetaka. Thainkatasorentsitaneri kamaaroyetatsiri, thainkavaitaneri. Te
jinayetake, ikinkithatakaantashivaitaka, LQWKDURYDNDL\DDULLNLVKLPDW]LULPDQLQND‫ێ‬
ikantayetzi: “Ineshinonkatane jovayetai riite otzimimotziri ishintsinka.
Pava, kantatsi iroñaaka antayetero 9੅Iro kaari irimataajate maninkari
akovayetziri, NDQWDWVLHHMDW]LDPD\HPSLWHH‫ێ‬ Miguel, LW]LPLDQDDNRWDQWDWVLULLSLQNDWKD‫ێ‬

tsi.” Irikaite ñaavaitakerori ñaantsika, riventantzi, te iriñaavaitashivaitya irirori
imanintakeri Pava, itzimi apanirotatsiri LxDDQDPLQWKDW]LULNDPDDULLxDDYHQWDNR‫ێ‬
jomperatanta. Ari ikempitaakeri eejatzi tziri Moisés ikamantapaintari. Intaani
Avinkatharite Jesucristo. Irootake ikantake Miguel: “Iri Pinkathari
ipampithashiretantakari pairani Pava kishemine.” 10੅Iriima irikaite atziri
irovasankitaayetairi irika. kamantantashivaitachari, LWKDLQNDVKLUH‫ێ‬
5੅Nokovi nompampithashiretakaimiro vaitakero kaari jiyotaajatzi. Tema
okaratzi piyoperotaiyirini. Okantavetaka RNDUDW]LML\RWDVKLYHWDULLULURULLWHRNHPSL‫ێ‬
Pava itasonkaventatziivetakari jashitaari taro jiyotanetari aparoni piratsi. Irijatzi
417
JUDAS 418
aperovaitacha. 11੅£,ULPDSHURLWHULLURYDVDQ‫ێ‬ tajanore Avinkatharite Jesucristo. 18੅Tema

kitaayeeteri! Tema jantakero oshiyarori ikantayetake irirori: ´$SDDWDRYHUDDQWD‫ێ‬
jantakeri pairani Caín. Ikenashivaitaka SDDN\DDURQHLQW]LPD\HWHWKDLQNDQWDQH‫ێ‬
ikempitakari Balaam, intaani ikovashitaka riite, LULDQWDVKLYDLW\DDURQHLQHYHWDVKL\H‫ێ‬
iraantyaaro kireeki. Ikempitakotakari tari.” 19੅,ULL\HWDNHUDNDQWDNDDURULLQNLVDYD‫ێ‬
ikaratzi kamayetaintsiri jovayiritantakari kaantayeetyaari, LQWDDQLLSDPSLWKDVKLUH‫ێ‬
Coré. 12੅2NHPSLYDLWDNDURLULLPLRYLWVLQWD‫ێ‬ taro osavisato. Te inampishiretantari
yetakemine jayooyetakemi. Tema Tasorentsinkantsi. 20੅Irooma eerokaite,
LWVLSD\HWDVKLWDPLLQWKDLQNDWDVRUHQWVLYDL‫ێ‬ netakotané, povetsikashiretavakaayetaiya
tante, LQWDDQLLNRYLLUDQWD\HWHURRQLPRW]L‫ێ‬ SLQNHPSLVDQWDSLLQWDQDLURWDVRUHQWVLVKLUH‫ێ‬
riri irirori. Ikempitakaro menkori takaakemiri. Piñaañaatapiintayetairi Pava,
otasonkainkatziro tampyaa. Ikempitakaro WVLNDRNDQWDLNRYDNDDMDDQWDLUL7DVRUHQ‫ێ‬
SDQNLUHQWVLWHRQNLWKRWHRPRQNDUDSDLWH‫ێ‬ tsinkantsi. 21੅Oisokero irovanakemi Pava
veta onkithotantyaari, kamaperotake, iretakotyaami, oyaako povero piñaayetero
aritake itzimponchakiryeetakero. ineshinonka Avinkatharite Jesucristo
13੅Ikempitakaro okanta otamakaane onkantaitatyeeni irañaakaayetai. 22੅1HVKL‫ێ‬
inkaare oshimoryaatakaashivaitaro jiñaa, QRQNDSRYHULLQNDUDWHNLVRVKLUHQHHURQND‫ێ‬
LURRWDNHMLPD\HWDNHULLULNDLWHMRxDDNDQWD‫ێ‬ yetatsine. 23੅Pashine, pinkempitakaantero
shivaitakaro iyaariperonka. ,NHPSLWDNRWD‫ێ‬ kapiche okantaka povavisaakotantaariri
kari parinari ikemakaanta iraperotante, intagaiyaami. Pashine, ontzimatye
DULLQNHPSLWD\HWDL\DDULLULURULLWHLUDSHUR‫ێ‬ pineshinonkayetairi. ,URRPDL\DDULSH‫ێ‬
taiya otsirenikitzi. ronka, kisaneenta povero. $ULSLQNDQWDNH‫ێ‬
14੅Iriiyetakera iñaaventakotzitakari pairani rori ikithaatari ikaariperoshiretantakari,
Enoc icharinetanakari Adán, ikantakeranki: SLQNHPSLWDNDDQWHURSLQNLVDQHHQWDW\HH‫ێ‬
Pamene, ipokake Pinkathari itsipataari romi. 7KDURYDNDDUDSRYHURLURNDSLPDW]L‫ێ‬
osheki itasorentsitakaane.੆* rokari eeroka.
15 Ipokake irovasankitairi maaroni.
Ipokake iramenakotairi okaratzi Tharomentaantsi

jantayetakeri thainkatasorentsitaneri. 24੅Antharomentairi iroñaaka irika itzimi
,SRNDNHLUDPHQDNRWDLURLNLVKLPDWDQ‫ێ‬ matzirori ikempoyaaventayetai kaari
take eejatzi. antzivashirevaitanta. Antharomentairi
16੅Irikaite kinkithatakaantashivaitaneri, LULNDLW]LPLNLPRVKLUHWDNDJDLQHDQWVLSDWDL‫ێ‬
kishimatantaneri inayetatzi. 7KDL\DNRYDL‫ێ‬ yaari, eero otzimai akenakaashitane.
taneri ikantaka. -DQWD\HW]LURLQHYHWDVKL\H‫ێ‬ 25੅Antharomentaiyaari Pava apanirotatsiri,
tari irirori. Kantakaaperovaitaneri iyotaneri, ovavisaakotantaneri. Iriitake

jinayetzi. -LQLQWDDWKDWDQWDNDPLURML\RWDDQ‫ێ‬ irika Pava tzimatsiri irovaneenkaro,
tziri ikovira iraantashivaityaaro kireeki. ñaapinkatha ikantaitziri, omapero otzimi
ishintsinka, pinkathariperori jinatzi, iri
Ikaminaayeetziriri kempisantzinkari etakaro itzimi tekeramintha ontzimayete
17੅Irooma eerokaite, netakotané, SRVKLUH‫ێ‬ maaroni, irojatzi ikanta isaiki iroñaaka,
W\DDURML\RWDD\HWDNHPLULSDLUDQL,URW\DDQ‫ێ‬ ari inkantaitatyeeroni. Ari onkantyaari.
*¬14: Irika Enoc, iri 7-tanaintsiri icharinetanakari Adán. Iroka okaratzi iñaanetakeri Enoc, tera
ompoñaayetya janta Osankinajanorentsiki, aña pashineki osankinarentsi opoñaakaro,
ipaitayeetziro “Irosankinare Enoc.”
JOÑAAKAYEETAKERIRI JUAN
okaratzi iñaaventziri. Iriitakera

Joñaakantakeri Jesucristo etanaarori ipiriinta ikamavetaka, iriira
1
1੅Jiroka okaratzi joñaakantakeri Pava pinkathariventairiri maaroni ikaratzi
tsika ikantakota Jesucristo, iriira pinkatharivetachari jaka kipatsiki.
Pava kantakaarori iriyoyetantyaarori Iriitakera etakoyetairi aakaite. Iriitakera
iromperataneete tsika onkantakotya kempitakaantairi inkivaatyeemi, LSH\DNR‫ێ‬
okaakitzimataintsiri iriñaayeetero. Iro \HWDLURUDD\DDULSHURQNDLNDSDWKDLQNDWD‫ێ‬
jotyaantantakariri Pava imaninkarite keranki ikamimentayetai.
inkamanteri Juan. Tema irika Juan iri 6੅Iriitakera pinkatharitakaayetakairi.
jomperatapiintakari Pava. 2੅Iri Juan Iriitakera omperatasorentsitakaayetairi

itzimi kinkithatakerori okaratzi iñaakeri. antavaitantaaniriri Pava itzimi Ashitariri.
Jiroka okaratzi ikinkithatakeri, iñaane Iriitake otzimimotairi irovaneenkaro,
Pava, tsika otzimi ikantakaantakeri iriitake pinkathariperotaatsiri. Ari
Jesucristo inkamantantero. 3੅Kimoshirera inkantaitatyeeroni. Ari onkantyaari.
inkantaiya itzimi ñaanatairone iroka 7੅Jirika Cristo, inkenapai menkoriki,
kamantaantsi, ari inkempitayetyaari maaroni iriñeetavairi. Irimatzityaaro

eejatzi inkarate kempisanterone. iriñeeri ovathaamerekitakeriri. ,ULUDDNR‫ێ‬
Kimoshirera inkantaiya inkarate yeetaiyaari maaroiteni jaka kipatsiki,
PRQNDUD\HWDLURQHRNDUDW]LRVDQNLQDWDLQ‫ێ‬ LULPDW]LW\DDURNDDULVKHQLQNDWDYDNDD‫ێ‬
chari. 7HPDRNDDNLW]LPDWDNHLULxDDQWD‫ێ‬ chane. Ari onkantyaari.
yeetyaarori. 8੅Jiroka ikantzi Avinkatharite Pava:
1DDNDWDNHRVKL\DURULHWDURULRVDQNL‫ێ‬
Jovethayeetari kempisantzinkariite narentsi, Naaka oshiyarori eejatzi
karatatsiri 7 japatoyetaka overaantarori.
4੅Naakara Juan itzimi osankinatzirori Añaachana Naaka iroñaaka, Naaka
iroka. (HURNDQRVDQNLQDW]LQLNHPSLVDQ‫ێ‬ etakaro pairani notzimake, Naaka
tzinkariite karatatsiri 7 papatoyetaka piyaatsine apaata.
MDQWDQDVKL\HWDFKDULQDPSLWVLVDLND\HWD‫ێ‬ 1DDNDWDNHW]LPDSHURWDWVLULQRVKLQ‫ێ‬
tsiri Asia-ki. Tema añaatsi Pava iroñaaka, tsinka.
iri etakaro pairani itzimake, LURRW]LPD‫ێ‬
Joñaakantaka Itomi Atziri
take impiye, kaminthaara inkantayetaimi
irirori, kameetha isaikakaayetaimi janta. 9੅NaakaraJuan, pirentzi povayetaana
$ULLQNHPSLWDLPLULHHMDW]LLULNDLSDL\HH‫ێ‬ pikempisantzinkaritai, ari akarataiyakeni
tziri “7 tasorentsi.” 5੅Ari inkempitaimiri amavetakero akemaantsivaitaka, ari
eejatzi Jesucristo, tema kyaaryoori onatzi atsipatavaka ipinkathariventayetai Jesús.
419
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄1੄2 420
Eeniro nosaikiranki othampishiki tyaarone. 18੅Naakatake kañaaneri,

paitachari Patmos nokinkithatziro iñaane nokamavetaka iro kantacha iroñaaka ari
Pava, nokamantantziro ikantakenari nonkantaitatyeeni nañagai. Naakatake
Jesús. 10੅Okanta aparoni kitaite ashitaaro shintsinkantsi jovayeetaanara
LSDPSLWKDVKLUHWDNRWDSLLQWDLWDUL$YLQND‫ێ‬ nompeyakaantya notyaantayetantai
tharite, W]LPDWVLMRxDDNDNHQDUL7DVRUHQ‫ێ‬ sarinkaveniki. 19੅Posankinatero okaratzi
tsinkantsi. Nokemakeri notaapiiki ipaita piñaakeri, iro petanakya okaratzi
kantanari, ikempitakarora tyootaantsi piñaakeri iroñaaka, impoña onkarate
iñaavaitzi, 11੅ikantakena: “Posankinatero piñeeri eejatzi apaata. 20੅Ikaratzi
onkarate noñaakemiri. ,URSRW\DDQWHQH‫ێ‬ ootamentotsi piñaakeri karatatsiri 7,
riri kempisantzinkariite karatatsiri 7 LULLUDRVKL\DNDDYHQWDULULNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬
japatoyetaka janta nashiyetakarori riite karatatsiri 7 japatoyetaka janta
nampitsi saikayetatsiri Asia-ki. Tema nashiyetakarori nampitsi. Ikaratzi
jiroka 7 nampitsi, paitachari: Efeso, piñaakeri impokiro noirikakeri
Esmirna, Pérgamo, Tiatira, Sardis, nakojanoki, karatatsiri 7, LULRVKL\DNDD‫ێ‬
Filadelɹa, Laodicea.” ventariri maninkariite tsipayetaariri
12੅Ari nopithokanaka notaapiiki kempisantzinkariite karatatsiri 7
nameneri ipaita ñaanatanari. Noñaatziiri japatoyetaka.”੆*
ootamentotsipayeeni jovetsikayeetziri
oro. Ikaratzi 7. 13੅Iro kantacha janta Kamantaantsi jotyaantaitakeneriri 7
niyankineki ari josatekaka aparoni japatoyetaa kempisantzinkariite:
kempitakariri Itomi Atziri. Opamankakeri Kamantaantsi jotyaantaitakeri Efeso-ki
2
iitziki iithaare. Jontarekakari ichopineeki 1੅´-LURNDSRVDQNLQDWHQHULULLPDQLQND‫ێ‬
jovetsikasheronkaataitziri oro. 14੅.LWDPD‫ێ‬ rite kempisantzinkariite apatotachari

ropovainka ikantaka iitoki, kempivaitaka Efeso-ki. Iriira ñaanatziri oirikakeriri 7
iroomi ivitzi oisha, kitamaroki okantaka impokiro irakojanoriki, osatekainchari
iroovaitake sharaka. ,URRNLRNHPSL\HWD‫ێ‬ niyanki ipaampatakera 7 ootamentotsi.
kari paampari. 15੅6KLSDNLU\DDRNDQWD\H‫ێ‬ Ikantziri:
taka iitzi, iriivaitake iporeryaatzi kireeki 2੅‘Niyotziro okaratzi pantayetziri, tsika
itagaitziri. Okempivaitakaro iñaane pikanta pantavaitake, RNDUDW]LSDPDYHWD‫ێ‬

opoimpaatzi osheki jiñaa. 16੅Joirikake keri. Pisamayetakari kaariperoshireriite.
impokiropayeeni irakojanoki, ikaratzi 7. Piñaantayetaari paitashivaitachari,
-RLPLVKLWRYLPDLWDURLSDDQWHNLNHPSLWDND‫ێ‬ ´2W\DDQWDMDQRULLWHµLW]LPLL\RWDDQWDVKL‫ێ‬
rori osataamentotsi, apimitzikarate vaitachari. Piyotairi eeroka thairi
okanta othoyempitake. Ikempitakari jinayetatzi. 3੅Kyaaryoori pinake,
LSRURNLLNDQWDUDQNLRRU\DDWVLULLVKLSDNL‫ێ‬ amavevaine pikantaka, RVKHNLSLNHPDDQ‫ێ‬
ryaaperotzi tampatzikapaite. tsivaitaka jovasankitaaventaitzimiro
17੅Ikanta noñaakeri, tyaanakena pimpairyeero novairo. 7HPDLWDSLVDPD‫ێ‬
nokamanake. ,URNDQWDFKDMDQWDQWDND‫ێ‬ vaitya. 4੅Iro kantacha, tzimatsi
naro irakojano, ikantana: “Eero pitharovi, kapatapainchari, LURNDDULNDPHHWKDWD‫ێ‬
Naakatake etarori, 1DDNDWDNHRYHUDDQ‫ێ‬ tsine. Jiroka okanta: Povashaantanakero
*¬1.20: Tzimatsi kantatsiri irikaite “maninkariite” ñaaventakotainchari jaka, iriitakera atziriite

ikaratzi jevayetairiri kempisantzinkariite. Tzimayetatsi pashine kantatsiri, iriijanoyetake
kyaaryoori maninkariite.
421 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄2
eerokaite petakotanta, te pantairo kantacha ontzimatye pinkyaaryooshirete

pikempivetanakaroranki pairani. 5੅3LQNLQ‫ێ‬ eerokaite piyaatakairo onkantavetakya
kishiretero tsika pikanta pairani ovakera irovaitemi, impoña apaata aritake
pikempisantanake. Povashaantero tsika nañaakagaimi, onkempivaityaaro
pikanta iroñaaka, pimpiyakotairo namathaiyetaatyeemimi. 11੅Kovirori
pantairo tsika pikantanaka ovakeraini inkemathatero, LQNHPSLVDQWHUL7DVRUHQ‫ێ‬
pikempisantanake. Tema eerorika tsinkantsi iñaanatziri kempisantzinkariite.
povashaantairo, ari niyaatashitakemi, Intzimerika kitsirinkakerone iroka, eerora
QDDSLWKDWDLPLULRRWDPHQWRWVLVDLNLPRWD‫ێ‬ jiñeero inkemaantsivaitaiya irapiitairo
kemiri janta. 6੅Iro kameethataintsi inkamai.·੅µ
pantakeri eerokaite pikisaneentakero
jantayetakeri ikaratzi kempisantanairiri Kamantaantsi jotyaantaitakeri Pérgamo-ki
jiyotaantziriranki Nicolás. 1RPDW]LWDWDL‫ێ‬ 12੅´-LURNDSRVDQNLQDWHQHULULLPDQLQND‫ێ‬
kari naaka.੆* 7੅Kovirori inkemathatero, rite kempisantzinkariite apatotachari

inkempisanteri Tasorentsinkantsi Pérgamo-ki. ,ULLUDxDDQDW]LULULRW]LPLPR‫ێ‬
iñaanatziri kempisantzinkariite. ,QW]LPH‫ێ‬ tziri irosataamento apimitzikaratatsiri
rika kitsirinkakerone, ari noshinetairi okanta othoyempitzi. Ikantziri:
iroyaaro chochoki ovañaantatsiri tsika 13੅‘Niyotziro pantayetziri, niyotzi ari
otzimi pankitainchari itasorentsipathateki SLVDLNLPRWDNHULLNDUDW]LLSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬

Pava.·੅µ tziri Satanás. Iro kantacha niyotzimi
HHMDW]LRLVRNHURSRYDNHQDSLSDLU\DDSLLQ‫ێ‬
Kamantaantsi jotyaantaitakeri Esmirna-ki takero novairo, te povashaantero
8੅“Jiroka posankinateneriri imaninkarite paventaashiretana. 7HSRYDVKDDQWDQD‫ێ‬
kempisantzinkariite apatotachari NHURHHURNDLWHRNDQWDYHWDNDMRYDPDDYHH‫ێ‬
Esmirna-ki. Iriira ñaanatziri itzimi takari noyempisantakaaperotane Antipas,
etakarori, intzime overaantyaarone. Iriira itzimi kinkithatakotakenari janta tsika
ñaanatziri itzimi kamavetaincha iro jinampitaro Satanás. 14੅Iro kantacha,
kantacha añagai eejatzi. Ikantziri: tzimatsi kapatapainchari, iro kaari
9੅‘Niyotziro okaratzi pantayetziri, kameethatatsine. Jiroka okanta: 7]LPD\H‫ێ‬
QL\RW]LURWVLNDRNDQWDSLNHPDDQWVLYDL‫ێ‬ tatsi tsika pikarataiyini kempitakariri
taka, QL\RW]LURWVLNDRNDQWDSDVKLQRQNDD‫ێ‬ Balaam jiyotaantzi. Tema pairani Balaam,
vaitaka, HHURNDWDDYHWDNDUDDVKDDUDQWD‫ێ‬ jiyotaapiintakeri Balac onkantya
shiretaneri. 1L\RW]LHHMDW]LLWKDL\DNRWD‫ێ‬ inkaimashiryaantyaariri charinetanakariri
kami judío-payeeni janta. ,SDLWDVKLYDL‫ێ‬ Israel-ni irovakaiyaari ipomeyeetziniriri
taka judío, aña Satanás ashitayetakari. ikempitakaantashitari ivavane. -LPD\HP‫ێ‬
10੅Eero pitharovakaashitaro onkarate pitakaakeri eejatzi. 15੅Ari okempitakari
pinkemaantsityaari. Tema irootaintsi HHMDW]LW]LPD\HWDWVLLW]LPLNHPSLVDQWD\H‫ێ‬
piñeero tzimayetatsi janta tsika inkarate takerori jiyotaantziriranki Nicolás.
irashitakotakaante kamaari. Ari pisaikeri 16੅¡Povashaantairo! (HURULNDSRYDVKDDQ‫ێ‬
onkarate 10 kitaite pinkemaantsivaitya, tziro, ari niyaatashitakemi novayiriteri,

iñaantashiretatyaamira kamaari. Iro iroora novayiritantyaari osataamentotsi
*¬2.6,15: Te jiyoperoyeetzi itzimi “kempisantanairiri jiyotaantziriranki Nicolás.” Kempitaka

iriiyetake nashitaincha japatota, iri iyotaashivaitakariri kempisantzinkariite, aamashitya iri
kempitakariri Balaam okaratzi jantakeri pairani irirori.
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄2੄3 422
shitovatsiri nopaanteki. 17੅Kovirori pantayetakeri eerokaite. 24੅Irooma

inkemathatero, LQNHPSLVDQWHUL7DVRUHQ‫ێ‬ eerokaite, kapatapainchari janta
tsinkantsi iñaanatziri kempisantzinkariite. Tiatira-ki kaari kempisantakerone
Intzimerika kitsirinkakerone iroka, ari okaratzi iyotaantashivetakari, eerora
nompakeri iroyaaro omanaantsitatsiri nokisathatzimi. 7HPDWHSLPSDQNLYHQWD‫ێ‬
maná. Ari nompakeri eejatzi aparoni vaityaaro okaratzi iyotaantashivetakari
kitamarori mapi tsika osankinataka ipaitayeetziri “iromanakaaperotane
ovakerari vairontsi tsika otzimi kaari Satanás.” 25੅Iro kantacha eerokaite
jiyoyeetzi, intaani iriyotairo intzime ontzimatyeera pinkyaaryooneyete irojatzi
aakerone iroka mapi.·੅µ nompiyantakyaari. 26੅,QW]LPHULNDNLWVLULQ‫ێ‬
kakerone irimonkaratero noñaane irojatzi
Kamantaantsi jotyaantaitakeri Tiatira-ki ovekaraantapaakyaarone, aritake
18੅´-LURNDSRVDQNLQDWHQHULULLPDQLQND‫ێ‬ nomatakaakeri impinkathariventairi
rite kempisantzinkariite apatotachari atziriite. 27੅$ULRVKL\DN\DDURLNHPSLWDD‫ێ‬
Tiatira-ki: Iriira ñaanatziri Itomi Pava, kena Ashitanari naaka, jimatakaakenaro
itzimi kempitakariri irooki paampari, ipinkatharitakaana, DULLQNHPSLWDJDL\DD‫ێ‬
itzimi poreryaataintsiri iitziki. Ikantziri: riri eejatzi iriroriite impinkatharitakairi.
19੅‘Niyotziro pantayetziri, SHWDNR\HWDQ‫ێ‬ Ari ijevatantaiyaari irashirokotzite.
taka, pinkempisantake, pantavaitake, Irijatzi aperotairine iisanentane,
kamaitaneri pinake. (HNHURSLQNDPDLWDQ‫ێ‬ inkempitakaantairi iporokaitziro
W\DDURLURxDDNDSDQDDNDDQDNHURSLNDQWD‫ێ‬ kovitzi.
veta pairani. 20੅Iro kantacha, tzimatsi 28੅Ari nompairye naaka kempitakariri
kapatapainchari, LURNDDULNDPHHWKDWD‫ێ‬ impokiro orimishi. 29੅.RYLURULLQNHPDWKD‫ێ‬

tsine. Jiroka okanta: Paapatziyakaro tero, inkempisanteri Tasorentsinkantsi
eerokaite tsinane paitachari Jezabel. jiñaanatziri kempisantzinkariite.·੅µ
Okantzi iroori kamantantanero onatzi, iro
kantacha okaratzi iyotaantakeri iroori, Kamantaantsi jotyaantaitakeri Sardis-ki
3
osheki oitzipinashiretakeri notzikatane. 1੅´-LURNDSRVDQNLQDWHQHULULLPDQLQND‫ێ‬
Iro opoñaantari ovakaayetakari rite kempisantzinkariite apatotachari

ipomeyeetziniriri ikempitakaantashiitari Sardis-ki. Iriira ñaanatziri ipaitayeetziri
ivavane. Omayempitakaayetakeri eejatzi. ‘7 tasorentsi,’ itzimi oirikiriri 7 impokiro.
21੅2VDPDQLQR\DDNRYHWDNDURRYDVKDDQ‫ێ‬ Ikantziri: ‘Niyotzimiro pantayetakeri,
tantyaarori antakeri, iro kantacha te ikantayeetzimi “añaashireri,” aña te ari
onkove ovashaantero omayempivaitzi. pinkantya, kamashireri pinayetzi.
22੅Eerorika ovashaantashitaaro, arira 2੅Pinkakempishiretai. 3LQN\DDU\RRVKL‫ێ‬
QRPDQWVL\DWDNHURWVLNDRPD\HPSLWDMDDQ‫ێ‬ rete eero pikamashiretanta. Tema Pava

tapiintake, ari onkemaantsivaityaari. Ari jiñiiro okaratzi pantziri te pimonkaratero
QRQNHPSLWDDNHULULLQNDUDWHPD\HPSLWD‫ێ‬ otzimi ikovakayimiri. 3੅Pinkinkishiretero
kerone. 23੅Ari novamaayetairi ikaratzi ikamantaitakemiri pairani, SLPRQNDUD‫ێ‬
iyotaayetakeri. Iro ompoñaantyaari tero. Povashaantero pantapiintakeri.
iriyotai maaroni kempisantzinkariite Eerorika pikakempitai, DULQRPDSRND‫ێ‬
naakatake iyoshiretziri maaroiteni, paimi nompiyeerika, nonkempityaari
niyotzi opaita ipampithashireyetari, jomapokantzi aparoni koshintzi. 4੅Iro
niyotzi opaita ikemashireyetziri. Ari kantacha tzimatsi kapicheeni janta
onkantya noipiyantyaamirori okaratzi Sardis-ki matakerori ikiteshiretzi.
423 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄3
,ULL\HWDNHNHPSLWDNDULULNDDULRLSDWVLWH‫ێ‬ kitsirinkakerone iroka, DULQRQNHPSLWD‫ێ‬

rone iithaare, irootakera apantantaariri NDDQWDLULDSDURQLW]LQNDPLQWVLRW]LQDPSL‫ێ‬
irikaite onkantya intsipatantaiyaanari tzirori itasorentsipankote Pava. Ari irashi
nokithaataro kitamarori. 5੅Intzimerika irovairo irisaikai. Ari nonkentakotaineri
kitsirinkakerone, aritake nonkithaatairi ivathaki ivairo Pava, ari iriyoyeete Pava
kitamarori. Eero noshetziro ivairo ashitaari. Ari nonkentakotaineri ivathaki
itsipataari josankinatakotaka inkarate ovairo nampitsi Jerusalén, ari iriyoyeetai
kañaaneyetaatsine. Aña ari nonkantairi irisaikai irika inampiki Pava, tsika
Ashitanari, eejatzi maninkariite: ´,NHPSL‫ێ‬ ontzime areetaachane osaaviki ompoxD‫ێ‬
santaana irika.” 6੅Kovirori inkemathatero, gaiyaaro inkiteki. Ari nonkentakotaineri
inkempisanteri Tasorentsinkantsi eejatzi ivathaki ovakerari novairo.
ikantziriri kempisantzinkariite.·੅µ 13੅Kovirori inkemathatero, inkempisanteri
7DVRUHQWVLQNDQWVLLNDQW]LULULNHPSLVDQ‫ێ‬
Kamantaantsi jotyaantaitakeri Filadelɹa-ki tzinkariite.·੅µ
7੅“Jiroka posankinateneriri imaninkarite
kempisantzinkariite apatotachari Kamantaantsi jotyaantaitakeri Laodicea-ki
Filadelɹa-ki. ,ULLUDxDDQDW]LUL7DVRUHQWVL‫ێ‬ 14੅´-LURNDSRVDQNLQDWHQHULULLPDQLQND‫ێ‬
tatsiri, Kyaaryoojanori. Iri jiñaanatzi rite kempisantzinkariite apatotachari

jovayeetakeri irominkyaayetairi atziriite, Laodicea-ki. Iri ñaanatziri ipaiyeetziri
irijatzi otzikayetairine kaari irishineete ‘Ari onkantyaari,·LW]LPLMDYHQWDDVKLUHWD‫ێ‬
inkyaayete. Arira inkempitaiyaari piintayeetari jiñaavaitzirora kyaaryoori.
David-ni. Tekatsira shintsithaterine irika ,ULLUDMLxDDQDW]LLW]LPLMRYHWVLNDNDD\HHWD‫ێ‬
ominkyaantaatsiri, itzimi eejatzi keri pairani iroka kipatsi. Ikantziri:
otzikayetantaatsiri. Ikantziri: 15੅‘Niyotziro pantayetziri. 3LNHPSLWDND‫ێ‬
8੅‘Niyotziro pantayetziri. Pamene. rora kaari saavaatatsine, NDDULNDWVLQNDD‫ێ‬
Noshinetakemi pinkyee, WHNDWVLUDRW]LNDD‫ێ‬ tatsine. Nokoviri naaka, saavaari.
vakemine. Iroora nomatakemiri tera Eerorika osaavatzi, katsinkaari. 16੅Irooma
pishintsishiretaiyeni, iro kantacha pikempitaro eempaari jiñaa, ari
pimonkarataakenaro noñaane, te norovaventakyaami. 17੅Pikantapiintaiyini
inkemaitemi pinkante: “Te jashitana eerokaite: “Ashaarantakana, tekatsi
Pava.” 9੅,ULURPDLULNDLWHNDQWDVKLYDLWD‫ێ‬ nonkovitye.” Iro kantacha tera ari
chari: “Naaka Judío.” Kaarimaita pinkantya, aña ovashireri pinatzi,
judío-perori, aña iri jashiyetakari manintaari, ashinonkaari, mavityaakiri,
Satanás. ,URRWDNHUDQRW\HHURYDNDDQWDL‫ێ‬ sapokamerekiri. 18੅Aña ontzimatye
yaariri apaata iñaapinkathayetaimi. Ari pinkempitakaantairo pamanantaatyeerimi
iriyotairi omatatya netakotakami. 10੅Tema QRRURWHLW]LPLLWDD\HHWDNHULLPSRUHNDSH‫ێ‬
SLN\DDU\RRYHQWDNHURHHURNDLWHSLPRQND‫ێ‬ rotantyaari. $ULUDSLPDWDLURSDVKDDUDQ‫ێ‬
rayetziro noñaane, DULWDNHQRQNHPSR\DD‫ێ‬ tya. 3LQNHPSLWDNDDQWDLURSDPDQDQWDD‫ێ‬
ventakemi eero iñaantashiretantayeetami. tyeeromi kitamarori noithaare, eero
7HPDNDSLFKHWDSDDNHLULxDDQWD\HHWDQ‫ێ‬ pisapokamerekivaitanta iro ompoxDDQ‫ێ‬
tyaariri ikaratzi nampiyetarori kipatsiki. tyaari pimpashiventavaitya. 3LQNHPSLWD‫ێ‬
11੅Irootzimatake nompiyake. Kisora NDDQWHURSDPDQDQWDDW\HHURPLQDDYHQ‫ێ‬
povero pikempisantakeri, HHURSDPHQDD‫ێ‬ WDURSHVKLWDNRWDQWDL\DDULSLPDYLW\DDNL‫ێ‬
shivaitanta panintaiyaaro impayeetaimiri, vaitake. 19੅,URQDPHWDULQDDNDQRNLVDWKD‫ێ‬
iramathaiyeetaimira. 12੅Intzimerika tziri netakotane, novasankitairi. 2QW]LPD‫ێ‬
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄3੄4 424
tyeera pinkyaaryootai eerokaite, SLPSL\D‫ێ‬ oshiyakaaventariri Itasorentsite Pava,

shireyetai. 20੅Pamene, kempivaitakara karatatsiri eejatzi 7.
nonkatziyatyeemi jakakiroki nokaimi 6੅Tzimatsi inkaare omontetakari
nonkyaantyaari. Tzimatsirika inthomointa saikamentotsi, kiteshaaniki okantaka.

kemakenari, ishinetanarika nonkye, ari Tzimatsi 4 inkiteveri katziyeenchari, iri
antsipatavakaiyaari ayootavakaiya. tapotakerori iroka saikamentotsi. Iro
21੅Intzimerika kitsirinkakerone iroka, kantacha irika inkiteveriite otzimi osheki
DULWDNHLQWVLSDWDL\DDQDQRPSLQNDWKDUL‫ێ‬ irooki, irootake jamenantayetari
ventante. Tema nomatakero naaka tsikarika, jamenantayetaro eejatzi
nokitsirinkakero, QRWVLSDWDDULLVDLNDPHQ‫ێ‬ itaapiiki.੆* 7੅Aparoni inkiteveri joshiyakari
toki Ashitanari nopinkathariventantai. kashekari. Pashine joshiyakari vaca-aniki.
22੅Kovirori inkemathatero, inkempisanteri Pashine atziriporo jinake. Iriima pashine
7DVRUHQWVLQNDQWVLLNDQW]LULULNHPSLVDQ‫ێ‬ joshiyakari jevovaita pakitha. 8੅,SRxDDVKL‫ێ‬
tzinkariite.·੅µ taka otzimayetanake ishivanki irika
inkiteveri, 6 ishivanki tzimayetanaintsiri.
Tharomentaantsi inkiteki Otzimi osheki irooki ivathaki, RW]LPLWD‫ێ‬
4
1੅Okanta okaratapaake iroka, naka irooki inthomointa ivathaki. Iriitake
noñaatzi ashitaryaanaka inkite. aakoventanakarori ipanthaapiintake,
Irijatzi apiitapairo jiñaanatapaana kitaiteki eejatzi tsireni, ikantzi:
noñaakeri inkaaranki poimpatapaintsiri Tasorentsi, Tasorentsi, Tasorentsi inatzi
ikempitari tyoorentsi. Ikantana: Pinkathari Pava, Shintsiperotatsiri.
“Pimpoke jenoki, ari noñaakemiro Iriitake añaatsi iroñaaka, iri etakaro
onkarate avisatsineri apaata.” 2੅Ikanta pairani itzimake, irootzimatake
niyaashinenkatake jenoki, noñaakero impiye.
saikamentotsi, RNHPSLYDLWDNDURLVDLNDQ‫ێ‬ 9੅Ari ikantapiintatya irikaite inkiteveri
tapiintari pinkatharijanori, ovaneenka itharomentari irika saikaintsiri, NDQWDLWD‫ێ‬

okantaka. 7]LPDWVLDSDURQLVDLNDQWDND‫ێ‬ chari jañi. Ikanta joñaakantakero irikaite
rori. 3੅Irika saikaintsiri shipakiryaa jiñaapinkathatapiintakeri, LSDDVRRQNHWD‫ێ‬
ikantaka, ikempitakaro potsitakiri mapi piintakeri, 10੅jimatanakero eejatzi 24
karenikitatsiri. Itapotakari oyechari antarikonaite jotyeerovashitanakari
isaikamentoki, ikempivaitakaro oyechari saikaintsiri, kantaitachari jañi.
natsiryaakiri mapi karenikitatsiri.੆* Itharomentanakari, MDPDWKDLU\LLPRWDQD‫ێ‬
4੅Tzimatsiya pashine saikamentotsi 24 kari. $ULMLxHHW]LURULRPDSHURMDQDDNRWDQ‫ێ‬
okaratzi, iro osatekakeriri niyankineki tzi irika saikaintsiri ipinkatharitzi,
saikaintsiri. $ULLVDLND\HWDNHULDQWDULNR‫ێ‬ okantaveta ipinkathariventantaveta
naite, kitamaro okantayetaka iithaare, eejatzi antarikonaite. Ikantaiyanakeri:
oro inayetake iramathaire. 5੅Noñaake 11੅Novinkatharité, Pavá,
ookatharontsi, nokemakero opoñaanaka Iroora apantataitarori ontzimimotemi

oñaanake janta saikamentotsiki. Tzimatsi eeroka povaneenkaro, ñaapinkatha
7 ootamentotsi ovaampatainchari, iri inkantayeetemi, ontzimimotemi
omontetakari saikamentotsi. Iriitakera pishintsinka.
*¬4.3: Mapi “potsitakiri karenikitatsiri” ipaiyeetziro “jaspe,” ipaiyeetziro eejatzi “cornalina.”

Irooma mapi “natsiryaakiri karenikitatsiri” ipaiyeetziro “esmeralda.” *¬4.6: Kantakotachari
jaka “kiteshaaniki” okempitakaro okantara botella, vidrio eejatzi cristal.
425 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄4੄5
Eerokatake ovetsikayetakero jovayeetakero oro-naki. ,URNDNDVDQNDLQ‫ێ‬

maaroni, WHPDHHURNDWDNHNRYDVKL‫ێ‬ kari iro oshiyakaaventacha iñaañaatane
tainchari ontzimayete povetsikane. itasorentsitakaitane. 9੅$ULLSDQWKDL\DQD‫ێ‬
kero ovakerari panthaantsi, LSDQWKDDNR‫ێ‬
Osankinarentsi ipoña Oisha tziri oisha, ikantzi:
5
1੅Noñaatziiriirika thointainchari Eeroka ipairyeetakeri poirikero
saikamentotsiki, MRLULNDNHLUDNRMD‫ێ‬ osankinarentsi, HHURNDRQWVLUHND‫ێ‬
noki aparoni osankinarentsi. Kameetha ryeerone,
apinaitaka, 7 okaratzi japiipiitaitakero Tema eeroka kapathainkataintsi
MRQWVLUHNDLWDNHURHHURMDSLQDLU\DDQWDL‫ێ‬ jovamaaveetakami, DULSLSLQDNR‫ێ‬
taro. 2੅Noñaatzi eejatzi aparoni maninkari ventairi atziriite jashitantaariri
tzimatsiri ishintsinka, shincheenka ikanta Pava.
iñaavaitzi, ikantzi josampitantzi: Ari opoña jashiyetaari Pava tsika
´¢1LLQNDPDLSDLU\HHWDNHULLURQWVLUHND‫ێ‬ LNDUDW]LVKHQLQNDPLULQNDWDYDNDD‫ێ‬
ryeero osankinarentsi, LPSRxDLUDSLQDL‫ێ‬ chari tsikarikapayeeni, NHPDWKDWD‫ێ‬
ryeero?” 3੅Tekatsi aparoni materone vakaarori iñaane tsikarikapayeeni,
irapinairyeero iriñaanatero. Te intzime ikaratzi nampiyetarori tsikarika
inkiteki, tekatsi eejatzi kipatsiki, ari janta, LNDUDW]LLSLQNDWKDULYHQWDL‫ێ‬
okempitakari sarinkaveniki, te intzime tziri tsikarikapayeeni.
apinairyeerone. 4੅Iniroite niraanaka, tema 10 Eeroka kantakaarori ikempitantaariri
WHNDWVLPDWHURQHLUDSLQDLU\HHURLULxDDQD‫ێ‬ pinkathariite, LNHPSLWDDULRPSHUDWD‫ێ‬

tero. 5੅Ikantana aparoni antarikona: sorentsitaari, jantavaitaineri Pava.
“Aritake piraaka. Pamene. Tzimatsira Iriiyetakera pinkathariventairine
aparoni matakerori otzimimotziri osavisatziite.
itasorenka, LULPDWHURQHLURQWVLUHND‫ێ‬ 11੅Opoñaashitaka noñaake osheki
ryeero, irapinairyeero eejatzi. Iriitakera maninkariite piyotzimentapaakarori

aparoni charinetakariri Judá, ipaiyeetziri saikamentotsi, tsika isaikake inkiteveriite
‘Kashekari.’ Irijatzi charinetakariri ipoña antarikonaite. $ULLSL\RSHURWDL\D‫ێ‬
David-ni. Iriitakera ipairyeetakeri paakani oshekirini, RVKHNLULQLPDQLQND‫ێ‬
irimatero.” riite. 12੅Ikantaiyini:
6੅Opoñaashitaka noñaake aparoni oisha. Irika oisha jovamaaveetakari, iriira
Ikatziyaka niyankineki osaikakera apantaperotataitaari ontzimimoteri
saikamentotsi, josatekari inkiteveriite, itasorenka, RQW]LPLPRWDLULLUDVKDD‫ێ‬
josatekari antarikonaite. Kempivaitaka karo, iriyotane, ishintsinka, LULxDD‫ێ‬
irika oisha aritake jovamaaveetakari pinkathayeetairi, irovaneenkataiya,
pairani. Tzimatsi okaratzi 7 ichee. intharomentaityaari.
Tzimatsi eejatzi 7 irooki. ,ULLUDRVKL\DNDD‫ێ‬ 13੅Nokematzi ipanthaiyanakeni maaroite
ventachari 7 Tasorentsi, ikaratzi jiñeetairi saikantarori inkite, kipatsi, inkaare,

maaroni kipatsiki. 7੅Ikanta irika oisha, sarinkaveni. Ikantaiyini:
jiyaatashitakeri okarikiini saikaintsiri. Irika thointainchari saikamentotsiki,
Joirikapaakero osankinarentsi. 8੅Ikanta itsipatakari oisha, tharomentaari
inkiteveriite ipoña antarikonaite, jinatzi, ñaapinkathataari jinatzi,
jotyeerovashitanakari oisha, MLxDDSLQND‫ێ‬ otzimimotziri irovaneenkaro,
thatanakeri. Tzimayetatsi ivanthaamento. ipinkathariventantzi, arira
Tzimayetatsi kasankainkari itaayeetziri inkantaitatyeeni.
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄5੄6 426
14੅Iriira
inkiteveriite apiipiitzirori ikantzi, 7੅Ipoña jontsirekaryaakero oisha
“Ari onkantyaari.” Iriima antarikonaite pashine. Ari jiñaavaitanake pashine
RW\HHURYDLNDQWDL\DNDQLMLxDDSLQNDWKDWDL‫ێ‬ inkiteveri, ikantzi: “¡Pimpoke! ¡Pamene!”
yarini irika kantaitaachaneri. 8੅Noñaatziiri ishiyataipaaka pashine mora
kiteriri, ipaitayeetziri “Kaamanetaantsi”

Jontsirekayeetakero kyaakotakariri. $ULLWVLSDWDNDULLSDLWD\HH‫ێ‬
6
1੅2SRxDQRxDDNHULRLVKDMRQWVLUHND‫ێ‬ tziri “sarinkaveni.” Irika ipaitayeetziri
U\DDQDNHURHWDQDNDURULMRQWVLUHND‫ێ‬ ´.DDPDQHWDDQWVLµLSDLU\HHWDNHLURYDPDD‫ێ‬
yeetakero. Ari ishincheenkatanake yete osheki osavisatziite. Tzimayetatsi
iñaavaitanake aparoni inkiteveri, RNHPSL‫ێ‬ jovamaakaantakeri irovathaantayeetyaari
vaitakaro ookatharontsi, ikantzi: osataamentotsi, tzimayetatsi aayeteri
“¡Pimpoke! ¡Pamene!” 2੅Noñaatziiri itashe, pashine aayetakeri mantsiyarentsi,
ishiyataipaaka aparoni kitamarori mora, pashine iratsikayeteri katsimari piratsi.੆*
joirikakero ivyaane irika kyaakotakariri 9੅Ipoña jontsirekaryaakero oisha pashine.
mora. Jamathaitaitavakeri, jatake Noñaatzi oponkitziki pomepirinimentotsi

irovayiritya, iraperotante. ishireete ikaratzi jovamaaventaitakeri
3੅Ipoña jontsirekaryaakero oisha pashine. ikyaaryootzi iñaaventziro iñaane Pava. 10੅Iri
Ari jiñaavaitanake pashine inkiteveri, kaimayetanaintsi shintsiini, ikantaiyini:
ikantzi: “¡Pimpoke! ¡Pamene!” 4੅Ari “Novinkatharijanorité, Tasorentsirí,
ishiyataipaaka pashine mora kityonkari, Kyaaryoorí. ¿Tsikapaitema onkarate
ipaitavakeri iniroite ovathaamentotsi SR\DDYHQW\DRQNDQW\DSLPSL\DNRYHQWDQ‫ێ‬
kyaakotakariri. ,ULMRYD\HHWDNHLURYDVKDDQWD‫ێ‬ tyaanari, povasankitaayetairi osavisatziite?”
kairi atziriite isaiki kameetha kipatsiki. 11੅Ipoña ipayeetakeri kitamarori kithaarentsi
Irojatzi opoñaantanakari jovamaavakaayeta. inkithaatya, ikantziri: “Eekerotyaami

5੅Ipoña jontsirekaryaakero oisha pashine. pimakoryaavake irojatzi irareetantakyaari
Ari jiñaavaitanake pashine inkiteveri, pirentziite pitsipatakari pantavaitake. Tema
ikantzi: “¡Pimpoke! ¡Pamene!” Noñaatziiri ontzimatye irovamaayeeteri eejatzi iriroriite
ishiyataipaaka pashine mora cheenkari, inkempitakotyaamiro eerokaite.”
joirikataike itenamento kyaakotakariri. 12੅Noñaatziiri oisha jontsirekaryaakero
6੅1RNHPDW]LxDDYDLWDQDLQWVLULLNDW]L\HH\D‫ێ‬ pashine, NDSDWDSDDNDDSDURQLLQWKRQNDQ‫ێ‬
kani inkiteveri, ikantaitzi: “Pimpimantayete tyaarori. Ari omapokanakari iniroite
eepiyokiini pivankire, SLPSLQDWDNDDSHUR‫ێ‬ onikaro. Tsivakimatanake ooryaa, tsireniki
tyaaro, tema te ontzimaperote. Ari paake okantanaka. Kityonka ikantanaka kashiri
osheki kireeki aparoni kitaite, irojatzi ikempitanakaro iraantsi. 13੅$ULLWKRSLU\DD\H‫ێ‬
iriñeetantakyaarori irinirote tashetsi. Iro tanake impokiro, ikempivaitanakaro
kantacha tekeraatara povaariperotziro oparyiikitzi irakakiri chochoki otekakitziro
pankirentsi tsika jaayeetziro jimireetari, iniroite tampyaa.੆* 14੅Te onkoñaatanai inkite,
tsika jaayeetziri eejatzi yeenkantsi.”੆* okempivaitanakaro apinaitaranki iniroite
*¬6.6: Iro ikantajaantaitakeri jaka: “Pimpimante apaponaroini harina onkarate ompinatya

aparoni denario. Pimpimante mavaponaroini cebada onkarate ompinatya aparoni denario.”
*¬6.8: Jiroka kantakotachari jaka “tzimayetatsi,” intzimerika 4 atziri, aparoni kamakaantatsine.
Ari inkantyaari pashineki nampitsi tsikarika itzimayetzi 4 atziri, aparoni kamakaantatsine. Arira
inkantayetyaari maaroni kipatsiki. *¬6.13: Iroka chochoki ikantakoyeetzi jaka higuera
onatzi.
427 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄6੄7
tsipana. Te iriñeetairo otzishipayeeni Leví-mirinkaite, 12,000 Isacar-mirinkaite,

RWDUDQND\HWDQDNHHHMDW]LRWKDPSLVKLSD‫ێ‬ 8੅ipoña 12,000 Zabulón-mirinkaite,
yeeni. 15੅2PDQDL\DQDNDQLDW]LULLWHLPSHUHWD‫ێ‬ 12,000 José-mirinkaite, 12,000

moroki. Ari ikaratzi jomanaiyanakani Benjamín-mirinkaite.
maaroiteni, pinkathariite, iriiperoriite,
ijevarepayeeni ovayiriite, ashaarantaneriite, Kitamaroyetaintsiri ikithaayetaka
shintsiriite, omperataariite, VDLNDVKLYDLWDQH‫ێ‬ 9੅Okanta okaratapaake iroka, noñaatzi
riite eejatzi. 16੅Irikaite omanayetanainchari ipiyotaiyakani atziriite. Tema oshekipero
ikaikaimatanakero otzishi, mapiite, ikantzi: ikantaka, tekachaajaini materone
“Patsinakaiyenani. Pomanena eero iriyoteri tsikarika ikarataiyini. ,ULL\HWD‫ێ‬
noñaantari thointainchari saikamentotsiki. NHUDSRxDD\HWDLQFKDULWVLNDLSLQNDWKDUL‫ێ‬
3RPDQHQDHHURQRxDDQWDULRLVKDNLVDQHHQ‫ێ‬ ventzitayeevetakari tsikarikapayeeni,
takenari.” 17੅Tema monkarapaitetapaakara VKHQLQNDPLULQNDWDYDNDDFKDULWVLNDULNDSD‫ێ‬
iyatsimanka. ¿Tzimatsima amaveterone? yeeni, QDPSLW]L\HYHWDURULWVLNDULNDSD‫ێ‬
yeeni, kemathatavakaarori iñaane
144,000 ikentakotamakoyeetakeri tsikarikapayeeni. Irika atziriite, iriitakera
7
1੅Okanta okaratapaake iroka, katziyayetachari janta isaikamentoki
noñaake ikatziyayeta 4 maninkariite oisha, NLWDPDURLNDQWD\HWDNDLNLWKDD\H‫ێ‬
tsikarika ovachentetapaara kipatsi. taka. Joirikayetake kompiropena.
Iriitake otzikaakerori iniroite tampyaa. 10੅Tharomenta ikantaiyaka, ikaimaiyini
,URRUDNDDULMLxHHWDQWDURRQWDPDNDDWD‫ێ‬ ikantzi:
kairo inkaare, te iriñeetero eejatzi Iriira Pava ovavisaakotantatsiri,
ovaraapanayetero oshi inchato. 2੅Ipoña LULLWDNHUDWKRLQWDLQFKDULVDLNDPHQ‫ێ‬
noñaake eejatzi pashine maninkari totsiki, LWVLSDWDNDULNHPSLWDNRWDND‫ێ‬
itonkaapaake ishitovapiintzi ooryaa. riri oisha.
Shincheenka iñaanatapaakeri 4PDQLQND‫ێ‬ 11੅Ipoña jotyeerovaiyanakani ikaratzi
riite. Tema irikaite 4 maninkariite, tapothaitakerori saikamentotsi. Jirika

otzimimotziri ishintsinka, ipairyeetakeri ikarataiyake: maninkariite, antarikonaite,
irovaariperotero kipatsi eejatzi inkaare. ipoña inkiteveriite. Itharomentanakari
3੅Ikantapaakeri: ´$SDDWDUDSRYDDULSHUR‫ێ‬ Pava, 12੅ikantaiyini: “¡Ari onkantyaari!
tziro kipatsi, inkaare, inchatopayeeni, Tharomentaari jinatzi irirori, RW]LPLPR‫ێ‬
QRSRWKRWDYDNHULLWDQRQNHQWDNRWDPDNR‫ێ‬ tziri irovaneenkaro, iyotaneri jinatzi,
tantyaariri jomperayetaari Pava.” paasoonketaari jinatzi, ñaapinkathataari
4੅1RNHPDW]LDSDURQLxDDYHQWDNRWDQDNH‫ێ‬ jinatzi, tzimatsi itasorenka eejatzi
riri ikaratzi ikentakotamakoyeetakeri. ishintsinka. 2QNDQWDLWDW\HHQLUDDQWKDUR‫ێ‬
Ikarataiyini 144,000. Iriiyetakera mentaiyaari Pava. Ari onkantyaari.”
karatatsira 12 jinashiyetaa icharineyetari 13੅Ipoña jiñaanatanakena aparoni
Israel-ni. 5੅Ikentakotamakoyeetake 12,000 antarikona, ikantzi josampitana:

Judá-mirinkaite, 12,000 “¿Niinkama irikaite kitamarothaitaintsiri
Rubén-mirinkaite, 12,000 ikithaataka? ¿Tsikama ikenapaakeka?”
Gad-mirinkaite, 6੅ipoña 12,000 14੅Ari nokantanakeri naaka: “Iitaantya,
Aser-mirinkaite, 12,000 piyotziro eeroka novinkatharite.” Ipoña

Neftalí-mirinkaite, 12,000 ikantanakena irirori: “Iriiyetakera
Manasés-mirinkaite, 7੅ipoña 12,000 xDD\HWDNHURUL¶,QLURLWH.HPDDQWVLYDLWDDQ‫ێ‬
Simeón-mirinkaite, 12,000 tsi.·2NHPSLYDLWDNDURLQNLYD\HWDQWDN\DD‫ێ‬
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄7੄8 428
romi iithaare iriraane oisha, irootake itasorentsitakaitane, osheki onimotakeri

kitamaromaitakaaperoyetakerori. Pava. 5੅Ipoña irika maninkari itzimi
15੅Irootakera ikitsirinkantaarori irikaite oirikanakitakero itaamento, jaake
ikatziyimotaari Pava isaikamentoki. Ari ovaamparimenkite pomepirinimentotsi,
inkantaitatyeeni kitaiteri, eejatzi tsireni jotetakeri joirikanakitakeri. Jookakeri
irantavaitaineri itasorentsipankoteki. kipatsiki. Ari omapokanakari kamexHHQ‫ێ‬
Irika thointainchari isaikamentoki, katanaintsiri, iniroite ookathatanaka,
LNHPSLWDDURLULLPLNDW]L\DWKDDQWHWDLQ‫ێ‬ iniroite onikanaka eejatzi.
chane iraampeyeeri irikaite. 16੅Eero
itasheneentavaitai, HHURMLPLUHQHHQWDYDL‫ێ‬ Tyoomentotsiite
tai, eero ikemaantsivaitaari ooryaatsiri, 6੅Ovetsikaiyanakani 7 maninkariite
17੅tema irika kempitakariri oisha, intyootaiyeni.
NDW]L\LPRWDNDULULQL\DQNLQHNLWKRLQWDLQ‫ێ‬ 7੅Ari jetanakaro aparoni maninkari
chari isaikamentoki, LULLWDNHUDDDPDYHQ‫ێ‬ ityootanake, omapokashitapaaka

taiyaarine, LQNHPSLWDNDDQWDLULMDDPDYHQ‫ێ‬ oparyaapaake kipatsiki sharaka, eejatzi
taitari oisha, iriitake aayetairine irirakairi paampari, kempivaitapaaka iraantsi.
jiñaa tsika otzimi ovañaantatsiri. Tema Otaapaakero kipatsi. Iro aperotyaami
Pava osheyookiperotairine, MLUDDYDL\H‫ێ‬ kashetani kipatsi ontaiya inchatopayeeni,
taka.” eejatzi inchashipayeeni.੆*
8੅Ipoña ityootanake pashine maninkari,
Karatapaintsiri 7 jontsirekayeetakero RPDSRNDVKLWDQDNDRWRQNDQDNHNHPSLWD‫ێ‬
8
1੅,NDQWDNHPSLWDNDULULRLVKDMRQWVLUH‫ێ‬ karori iniroite otzishi, shitovanake
karyaakero karatapaintsiri 7MRQWVLUH‫ێ‬ paampari, ookapaaka inkaareki, RNHPSL‫ێ‬
kayeetakero. 2VDPDQLQHHURQNDMLPDLUHH‫ێ‬ tapaakaro iraantsi. Iro aperotyaami
tapaintzi inkiteki, tekachaajaini aparoni kashetani kipatsi tsika otzimayetzi jiñaa,
ñaavaitatsine.੆* 2੅Ipoña noñaakeri 7 9੅iro iraperotyaami inkamayetemi ikaratzi
maninkariite itzimi itsipatapiintakari saikayetantarori inkaare, eejatzi

Pava. Ipayeetakeri tyoomentotsi. 3੅Ipoña ikempiyetakari saikayetantakarori
ipokapaake pashine maninkari, LNDW]L\L‫ێ‬ iniroite pitotsi. 10੅Ipoña ityootanake
motapaakaro pomepirinimentotsi, pashine maninkari, omapokashitanaka
joirikanakitakero jovetsikaitziri oro. Irika ithopiryaanake impokiro, paampa
maninkari, ipayeetavakeri osheki ikantanaka irojatzi tsika otzimayetzi
NDVDQNDLQNDULLQWDDQW\DDURMRLULNDQDNLWD‫ێ‬ jiñaa, iro aperotyaami kashetani kipatsi
keri. Ari okonovakaro iñaañaatane otzimayetziri jiñaa. 11੅Irika impokiro
atziriite itasorentsitakaitairi, NHPSLYDL‫ێ‬ paryeentsiri kipatsiki ipaitayeetziri
taka ompiyotakyaami onampinaki “Kepishiri.µ7HPDNHSLVKDDLNDQWDSDD‫ێ‬
pomepirinimentotsiki. 4੅Okanta otaanaka karo maaroni jiñaa tsika oparyaayetake
kasankainkari janta joirikanakitakeri ipomeki. Iro aperotyaami kashetani
maninkari, katziyeenkatanaka oyachaane kipatsi inkamayetemi atziri itzimi
okonovainkatanakaro iñaañaatane opiyakeri jirakero jiñaa.
*¬8.1: Kantakotachari jaka “osamanineeronka,” aamashitya okaratzi 1/2 hora. *¬8.7-12: Jiroka
kantakotachari jaka “Iro aperotyaami kashetani kipatsi.” Aririka ankotaryeeromi mavakota
kipatsi, impoña aake apakotaro, aperotakero okaratzi tzimantarori, maaroni inchatopayeeni,
shimapayeeni, othonka oshityaatanake jiñaa janta.
429 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄8੄9
12੅Ipoña ityootanake pashine maninkari, tsinane. Antarotziitaini iraiki, iroovaitake

omapokashitanaka itsirenikitanake iraiki kashekari. 9੅.HPSLYDLWDNDLNLWKDDWD‫ێ‬
ooryaa, iro iraperotyaami kashetani te karomi ashirotaki ichopineeki. Iniroite
irooryaaperotai. Ari ikempitanakari impoimpatanake jaraiyanakeni, LULURYDL‫ێ‬
eejatzi kashiri ipoña impokiro, WHLURRUHQ‫ێ‬ take ipoimpatzi imorane atziriite aririka
taperotaiya tsireni. irovayiritavakaiya. 10੅Ikempitakari
13੅Nokematzi poimpatapaintsiri NLWRQLURRW]LPD\HW]LLWKR\HQHLSDW]LVKL‫ێ‬
jarapaake inkiteki, noñaatziiri pakitha thaki. 5 kashiri osamanitzi avisantyaari
inatzi, ikantapaake jateki: “¡Eejoo, eejoo, iyepiyanka. 11੅Irikara ijevaritakari
eejoo, inkantamacheeteri inkarate tsinaroniro, maninkari inavetaka,
nampitavaiyaarone kipatsiki, iri iriitakera pinkathariventantatsiri janta
DSHVKLW\DDURQHNDSDWDSDLQFKDULLQW\RRWD‫ێ‬ inthomointaperotzi omorona. ,SDLWD\HH‫ێ‬
vai mava maninkariite!” tziri irika “Aperotantaneri.” Iñaaneki
9
1੅Ipoña ityootanake pashine hebreo, ipaita “Abadón.” Iñaaneki griego,
maninkari. 1RxDDW]LMRVDYLLQNDWD‫ێ‬ ipaita “Apolión.”
paake kipatsiki aparoni kempitakariri 12੅Arira overaari etanakarori jatekaitzi
impokiro. ,ULLUDLSDLU\HHWDNHLUDVKLWD‫ێ‬ “¡eejoo!” Iro kantacha eenirora okapata

ryeero omorona inthomointaperotatsiri. apite inkantaite “¡eejoo!” omonkaratya.
2੅Ikanta jashitaryaakero, DULRVKLWRYDLQND‫ێ‬ 13੅Ipoña ityootanake pashine maninkari,
tanake kachaari, iroovaitake okantaranki eeniro ikapatapaaka intyootavai aparoni

iniroite ootaantsi. Opamankanakeri maninkari irojatzi irimonkaratantyaari 7
ooryaatsiri, eejatzi tampyeenka. 3੅Ari maninkariite. 1RNHPDW]LxDDYDLWDQDLQ‫ێ‬
ishitovanakeri kachaariki osheki WVLULRVRULQDFKHHQDPSLNLSRPHSLULQLPHQ‫ێ‬
tsinaroniro, ikempitapaakari ikentantzi totsi montetakariri Pava. 14੅-LxDDQDWDSDD‫ێ‬
kitoniro. 4੅7HLULVKLQHWDLWHULLURYDDULSHUR‫ێ‬ keri maninkari tyootanaintsiri, ikantziri:
tero pankirentsi, inchashipayeeni, “Poosoryaakoteri 4 maninkariite itzimi
inchatopayeeni. ,QWDDQLLNHQWD\HWDSDD‫ێ‬ kempitakarori oosotatyeerimi iniraani
keri atziriite kaari ikentakotamakoyetzi jiñaa ipaitayeetziri ‘Eufrates.·੅µ15੅-DVKL‫ێ‬
Pava. 5੅Irikapayeeni tsinaroniro, te ryaakoyeetakeri maninkari ayimatakeri
LVKLQHHWHULLURYDPD\HULDW]LULLWHLNHQWD\H‫ێ‬ irovante. Iri aperoterinemi iroveri atziri
takeri. ,QWDDQLLNHPDDQWVLWDNDD\HWDVKLWD‫ێ‬ nampiyetarori kashetani kipatsi.
kari ikaratzi 5 kashiri. ,QLURLWHLNDWVLW]L‫ێ‬ Irootakera jashiryaakoyeetantakariri
motakeri, iroovaitake iyatsinka kitoniro. iraperotante.੆* 16੅Tzimatsi osheki
6੅Oshekira inkemaantsivaitya atziriite, ovayiriite kyaakoyetakariri imorane.
inkovayetanake atziriite inkamapithateri, Ikantaitakena, ikarataiyini 200,000,000
eero okantamaita. ovayiriite. 17੅,SRxDQRxDDNHULLNRxDDSHUR‫ێ‬
7੅,ULNDSD\HHQLWVLQDURQLURLNHPSLWDNRWD‫ێ‬ tanake irika ovayiriite noñaavyatakari,
kari morapayeeni jiñaantakaayeetari ikithaayetakaro ashirotaki ichopineeki.
irovayiritya, jamathaiyetakari oro. Tzimatsi porekathaitaintsiri ikempitakari
Atzirivorovaitake ikantayetaka. 8੅6DQWKD‫ێ‬ paampari, SDVKLQHNLW\RQNDQHHURQNDWKDL‫ێ‬
petaishi okanta iishi, iroovaitake oishi taintsiri, pashine kiterithaitaintsiri. Irika
*¬9.15,18: Jiroka kantakotachari “Iri aperoterinemi iroveri atziri nampiyetarori kashetani

kipatsi.” Aririka ankotaryeeromi mavakota kipatsi, impoña aake apakotaro, aperotakero okaratzi
tzimantarori.
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄9–11 430
morapayeeni, irirovaitake iito kashekari. keri ookatharontsiki.” 5੅,SRxDLxDDYDLWD‫ێ‬

Oshitovanake ipaanteki paampari, QDNHQRxDDNHULPDQLQNDULMDDW]LNDSDD‫ێ‬
kachaari, kiterimoito okantanaka, osheki kero inkaare, ipoña kipatsi. ,W]LQDDYDNR‫ێ‬
oshitzinka. 18੅Iroora aperoterinemi tanakero irakoperori, 6੅iro iyoyeetantyaari
ovamairi atziri nampiyetarori kashetani te ithaiya iñaavaitziri ipairyiirora ivairo
kipatsi, okaratzi shitovanaintsiri Pava Kañaaneri, itzimi ovetsikakerori
ipaanteki. 19੅Tema ipaanteki morapayeeni inkite, kipatsi, inkaare, maaroni ikaratzi
otzimayetake ishintsinka. Aña kantatsi tzimantarori. Ikantanake: ´7HUDRVDPDQL‫ێ‬
iratsikantantyaaro eejatzi ipatzishitha, tapai, 7੅irootaintsi intyoote overaantarori
ikempivaitakarira maranke. maninkari, arira omonkarapaitetya
20੅Iro kantamaitacha, te irovashaantero RNDUDW]L3DYDLNDQWDNHULULNDPDQWDQWDQH‫ێ‬
LNDDULSHUR\HW]LDW]LULLWHNDDULLURYDPDD‫ێ‬ riite inkamantantero kaari jiyotakoveeta
yeete. (HNHURML\DDWDNDDW]LLURLxDDSLQND‫ێ‬ pairani.”
thayetanakeri kamaari, iñaapinkathatziri 8੅Nokematzi japiitanakero iñaanatana
oshiyakaarontsi jovetsikayeetziri oro, inkitesatzi, ikantana: “Piyaatashiteri

kireeki, ashiro, mapi, inchakota, maninkari katziyeenchari inkaareki
ikempitakaantakeri pava, temaita eejatzi kipatsiki, payero eeroka
inkemanete, te iraniitanete.੆* 21੅Tera panaryeenchari joirikakeri.” 9੅Ari
irovashaantanakero eejatzi jovantayetzi, nokantakero. Niyaatashitanakeri
ikisaminthatantzi, jimayempitzi, LNRVKLWD‫ێ‬ maninkari, nokampitapaakeri, nokantziri:
yetzi. “Pimpenaro osankinarentsi.” Ipoña
ikantanakena irirori: “Jiroka, poyaaro.
Maninkari oirikakerori iryaani Osheki ovochanka, iriivaitake pitsi
osankinarentsipana aririka povakyaaro, irooma aririka
10
1੅,SRxDQRxDDNHMRVDYLLQNDWD‫ێ‬ piniyakero, osheki oyepishikemi
paake pashine maninkari, LNHQDQ‫ێ‬ pimotziki.” 10੅Ari nokantakero, naakero,
tapaakaro menkori, kempitavaitaka irika novakaro. Ari okantaka, pochakitake
iro inkithaatakyaami menkori. .HPSLWD‫ێ‬ iriivaitake pitsi, iro kantacha osheki
vaitaka iri oyechari iramathaitakya iitoki. oyepishikanakena nomotziki. 11੅Ipoña
Shipakirya ikantaka iporoki, irirovaitake ikantanakena maninkari: ´3LQNDPDQWD\H‫ێ‬
ooryaatsiri. Omorekataike iporipayeeni. terira onkarate avishimoyeterine ikaratzi
2੅Joirikake iryaani osankinarentsipana. nampiyetarori tsikarika janta, ikaratzi
Jayiitzimatapaakera, jaatzikantapaakaro ipinkathariventayeetziri tsikarikapayeeni,
iitziperori inkaareki, irooma irampate, iro NHPDWKDWDYDNDDURULLxDDQHWVLNDULNDSD‫ێ‬
jaatzikantapaaka kipatsiki. 3੅Ikaimapaake yeeni. 3LQNDPDQWD\HWHULHHMDW]LSLQNDWKD‫ێ‬
shintsiini, iriivaitake ikaimi kashekari. riite.”
Omapokashitanaka ookathatanaka, 7
Apite ñaaventantaneri
okaratzi apiitanakero. 4੅2NDQWDRNDUDWD‫ێ‬
11
paake 7 ookathataka, ari nokovaveta 1੅Ipoña
ipayeetakena aparoni
QRVDQNLQDWHURPLQRNHPDNHULLxDDYDL\HH‫ێ‬ kotzitsi, nomonkaramento
takeri ookatharontsiki. Nokematzi onatye. Ikantayeetana: ´3L\DDWHSLPRQND‫ێ‬
iñaanatanakena aparoni inkitesatzi, ratero tasorentsipanko, HHMDW]LSRPHSLUL‫ێ‬
ikantana: ´(HURSRVDQNLQDW]LURSLNHPD‫ێ‬ nimentotsi. Piyoteri eejatzi tsika ikaratzi
*¬9.20: kantakotachari jaka “ashiro” irijatzira ipaiyeetziri bronce.
431 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄11
piyotainchari janta iñaapinkathatantzi. rite. Iroora oshiyakaaventachari janta

2੅Eerora pimonkaratziro jakakiroki “Sodoma” ipoña “Egipto.” 9੅(HURLVKLQHH‫ێ‬
tasorentsipanko. ,URRUDLVKLQH\HHWDNHQH‫ێ‬ tziri inkitayeeteri irovamaane, ari
riri pashinesatzi atziriite, DULUDLPSL\RWDL‫ێ‬ avisaneentanakeri mava kitaite onkarate
\DDQLPDLPDQHWDQWDQHULMDQWDWDVRUHQWVL‫ێ‬ osamanite iramenaminthaiteri. Inthonkya
nampitsiki. Ari avisheri inkarate 42 iriñaayeteri nampiyetarori tsikarika,
kashiri osamanite.੆* 3੅Aripaitera, VKHQLQNDPLULQNDWDYDNDDFKDULWVLNDULNDSD‫ێ‬
notyaante apite ñaaventakotenari, yeeni, kemathatavakaarori iñaane
LULLWDNHUDNLQNLWKDWDSDDNHURQHDYLVD\HWD‫ێ‬ tsikarikapayeeni, LNDUDW]LLSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
tsine, onkarate 1,260NLWDLWHLULxDDYHQ‫ێ‬ taitziri tsikarikapayeeni. 10੅Iniroite
tena. Inkempitakotakyaari ikanta iroimoshirenkya kipatsisatziite, LPSDVKL‫ێ‬
ikithaayeta ovashiretakotariri tavakaayetya opaiyetarika. Kimoshire
kaminkari.” inkantayetya jovamaayeetakerira
4੅Irikaite apite ñaaventantaneri, iriira apiteroite ñaaventantaneri itzimi
joshiyakaaventayeetakeri pairani apite kemaantsitakaayetakariri kipatsisatziite.
inchato, irijatzi joshiyakaaventayeetakeri 11੅Iro kantacha, avisaneentanakera
DSLWHLURRWDPHQWR3DYDLW]LPLSLQNDWKDUL‫ێ‬ pashine mava kitaite, itasonkairi Pava

ventziriri kipatsisatzi.੆* 5੅Intzimerika irikaite, añaayetai. Ipoña ipiriintaa.
kovatsine irimaimaneteri irika apite Osheki itharovayeetanake jiñeetakeri
ñaaventantaneri, ari irishitovanake ipiriintaa. 12੅Ikemayeetake shintsiri
ipaanteki paampari, iraperotakeri ñaantsi inkiteki, ikantaitake: “Pataite
kisaneentziriri. Ari inkantyaari maaroni jaka jenoki.” Jomapokashitanaka
kovavetachane irimaimaneteri, ari jovajenokantanaaro menkori. Ari
inkamake. 6੅Irika ñaaventantaneri jiñaavairi maaroni kisaneentavaitakeriri.
ontzimimoteri ishintsinka. $ULLQNDQWD‫ێ‬ 13੅Arira onikanakari iniroite kipatsi, iro
kaakyaaro irirori eero oparyaagai inkane aperoteromi nampitsi, ikamayetake

irojatzi irimonkaratantakyaarori ikaratzi 7,000 atziri. Iriima kaari
ikinkithatakaantzi. Ari onkantake kamatsine, ikantayetanake: “Omapero
impeyero iraantsi jiñaapayeeni. Ari otzimi ishintsinka Pava saikatsiri
RQNDQWDNHRQW]LPHRPSDLW\DSRPHUHQWVL‫ێ‬ inkiteki.”੆*
tzimovaityaarine osavisatzi. $ULLUDSLLSLL‫ێ‬ 14੅Ari avisavetaka apite ikantaitake
tero okaratzi ikoviri irirori. 7੅Aririka “¡eejoo!” Iro kantacha, irootaintsira

onkaratapaake ikinkithatake, DULLULVKLWR‫ێ‬ iriñeetero mavatatsine.
vanakeri koveenkari piratsi impoxDD‫ێ‬
kyaaro omoroki inthomointaperotatsiri, Overaantarori tyootaantsi
LPDLPDQHWDSDDNHULDSLWHUDxDDYHQWDQWD‫ێ‬ 15੅Ipoñaityootanake ovekaraantarori
neri, irojatzi irovamaantakyaariri. maninkari, ari ikaimaitanake shintsiini
8੅Irookanakeri irovamaane avotsiki inkiteki, ikantaitzi: ´,URxDDNDLPSLQND‫ێ‬
saikatsiri janta iniroite nampitsi, tsika thariventantai Avinkatharite kipatsikinta.
LSDLNDNRWDMDDQWDLWDNHULSDLUDQL,YLQNDWKD‫ێ‬ Ari impinkathariventantai Cristo, tsika
*¬11.2-3: Kantakotachari jaka “42 kashiri” irojatzi oshiyarori ikantayeetakeri “1,260 kitaite.”
Irootakera kantakotachari avisaneentanake mava osarentsi osamanite. *¬11.4: Kantakotachari
jaka “apite inchato” irootakera “olivos.” *¬11.13: Ikantaitziri “onikanakari iniroite kipatsi,”
tsika otzimi 10 pankotsi, oporokanake aparoni. Ari okantakari maaroni nampitsi.
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄11੄12 432
itzimi jotyaantakeri Pava, DULLQNDQWDLWD‫ێ‬ yetakero iito. 4੅2VKHNLLPSRNLURMDWDDQWD‫ێ‬

tyeeni impinkathariventantai.” 16੅Ari kari itzinko, iro iraperoteromi kashetani
jotyeerovaiyanakani 24 antarikonaite, inkiteki ikaratzi tzimayetatsiri
itharomentanakari Pava, 17੅ikantaiyini: impokiroite. Ari ipokashitapaakero
“Pavá, Pinkatharí, Shintsiperorí, tsinane, ikovi irovityaaro eenchaanikite
eerokatake añaatsi iroñaaka, pitzimita aririka intzimapaake.੆* 5੅2NDQWDRW]LPDD‫ێ‬
eeroka pairani, irootzimatake pimpiye. nitake tsinane, shiramparyaaniki inake.
Osheki nompaasoonketemi, tema Iriitakera jevatantaiyaarine atziriite
pimatakero poñaakantziro pishintsinka, irashirokotzite. Omapokashitaka
pipinkathariventantzi. 18੅Pairani osheki jagaitanakeri ithointakara Pava
ikisaneentakemi atziriite, iro kantacha isaikamentoki. 6੅Okanta tsinanera
iroñaaka, PRQNDUDWDSDDNDSRxDDNDQW\DD‫ێ‬ shiyanaka iroori tsika te inampiitaro. Ari
riri piyatsimanka, povasankitaayetairi MRYHWVLNDQRQWDNHURUL3DYDWVLNDRQDPSL‫ێ‬
kamayetaintsiri, SDSHUR\HWDLULRYDPDDQ‫ێ‬ tyaaro, onkarate 1,260NLWDLWHLQW]L\HH‫ێ‬
tayetaintsiri. Aripaite pimpinayetairi tero.
kamantantaneriite pomperatane eeroka, 7੅Aripaitera otzimake ovayiritaantsi
ari pinkempitaakeri pitasorentsitakaane inkiteki. Iriitakera Miguel itsipayetakari

LW]LPLSDLU\DD\HWDLURULSLYDLURLxDDSLQND‫ێ‬ imaninkarite. Iriira jovayirita noonke
thayetaimira, maaroite pimpinayetairi itsipayetakari imaninkarite irirori. 8੅Iro
SHWDQDN\DDULDQWDULLWHLURMDW]LLU\DDQLL‫ێ‬ kantacha irika noonke, te ontzimaperote
teki, maaroni.” ishintsinka, jotziryaayeetakeri inkiteki.
19੅,SRxDDVKLWDU\DDQDNDLWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ 9੅Ari itsipataitakeri imaninkarite
kote Pava janta inkiteki, koñaavaitanake jotziryeetakeri. ,ULNDQRRQNHMRW]LU\HHWD‫ێ‬

tasorentsinaki tsika jotetakoitziro keri, iriira paitachari “Kamaari,” ipaita
antzimotavakaantsi. $QWDURRRNDWKDWD‫ێ‬ eejatzi “Satanás.µ,ULLUDNRYDWVLULLUDPDWD‫ێ‬
naka, onikanaka kipatsi, SDU\HHQNDWD‫ێ‬ viteri maaroiteni atziriite ikaratzi
paake iniroite jiriniki. nampitarori kipatsiki. 10੅Nokemataitatzi
ñaavaitanaintsiri shintsiini inkiteki,
Tsinane ipoña noonke ikantzi: ´-HWDWDLQDNDURUDLSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
12
1੅Ipoña okoñaatanake inkiteki tantzi Pava, MHWDWDLQDNDURUDMRxDDNDQ‫ێ‬
aamparentsi. Noñaatzi aparoni tziro ishintsinka, jovavisaakotantai.
tsinane, LULLYDLWDNHPLRRU\DDWVLULRNLWKDD‫ێ‬ Jetatainakarora eejatzi Cristo jashitantaa.
takari, iri kashiri okatziyantaka. $PDWKDL‫ێ‬ 7HPDDULWDNHMRW]LU\DDNHULLW]LPLWKDYHWD‫ێ‬
takotakari ikaratzi 12 impokiro.੆* kotapiintakeriri janta Pavaki ipaiyeetziri
2੅Omotzitatzi iroka tsinane. Osheki ‘iyekiite.’ 11੅,URNDQWDFKDLULNDLWHLSDL\HH‫ێ‬
okaikaimavaitake okemaantsita tziri ‘iyeki’ joitsinampagairi kamaari,
ontzimaanite. 3੅Ipoña okoñaatanake tema aritake ikamimentairi kempitakariri
inkiteki pashine aamparentsi. Noñaatzi oisha, kapathainka ikantaka ikamake. Iro
aparoni noonke, kityonka ikantaka. MRLWVLQDPSDDQWDDULULHHMDW]LLNLQNLWKD‫ێ‬
Tzimatsi 7 iito, ipoña 10 ichee. -DPDWKDL‫ێ‬ tairo ñaantsi, jiminthataaro irirori
*¬12.1-17: Kantakotachari jaka “tsinane,” iriitakera oshiyakaaventachari judío-payeeni.

Kantakotachari “otomyaaniki,” iriira oshiyakaaventachari Jesucristo. *¬12.4: Jiroka
kantakotachari jaka “kashetani inkite,” aririka ankotaryeeromi mavakota inkite, impoña aake
apakotaro, aperotakero okaratzi tzimantarori.
433 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄12੄13
inkamimentairi Cristo. 12੅Irootake, ikantanaka ipinkathariventantanake.

SLQWKDURPHQWDQW\DDULHHURNDLWHLQNLWHVD‫ێ‬ 3੅Okanta aparoni iito kempitavaitaka
tzi. Inkantamacheetemi eerokaite irovamagaitakityeero, iro kantacha

kipatsisatzi, eejatzi inkaaresatzi, tema eejatzi añaagai. ,SDPSR\DDPLQWKDWDQD‫ێ‬
NDWVLPDLNDQWDQDNDNDPDDULMRW]LU\HHWD‫ێ‬ keri osavisatziite, 4੅RVKHNLLxDDSLQNDWKD‫ێ‬
keri, jiyotzi kapatakotapaaka yetanakeri, itharomentanakari, LNDQWDL‫ێ‬
kapicheeni.” yini: “¿Ipaitama monkaratyaarine irika
13੅,NDQWDMLxDDNHURQRRQNHMRW]LU\HHWD‫ێ‬ piratsi? ¿Ipaitama kitsirinkerine?” Ari
keri kipatsiki, MHWDQDNDURLxDDVKLWDNDDYDL‫ێ‬ ikempiyeetakeriri eejatzi noonke,
tanakaro tsinane otzimi ovaiyantakeriri itharomentayeetanakari, tema iriitake
shiramparyaaniki. 14੅Iro kantacha, pakeriri ishintsinka irika piratsi.
tzimanake apite oshivanki, iroovaitake 5੅Ipoña jiñaavaitanake irika piratsi,
ishivanki pakitha. Iro arantanari iyaatero ithainkatasorentsivaitanake. Iriitake

tsika te inampiitaro. $ULRPDQDSLWKDWDND‫ێ‬ ipairyeetake impinkatharite, okaratzi
riri iririite maranke. $ULDYLVDQHHQWDQD‫ێ‬ osamanite 42 kashiri ipinkathariventantake.
kero mava osarentsi osaikavaite janta.੆* 6੅2VKHNLLWKDLQNDWDVRUHQWVLYDLWDNHLSDLU\DD‫ێ‬
15੅,NDQWDLULULLWHPDUDQNHMRLPLVKLWRYD‫ێ‬ minthavaitashitakari Pava, LSDLU\DDPLQWKD‫ێ‬
nake jiñaa ipaanteki, iroovaitanake vaitashitakaro tasorentsithaante, LSDLU\DD‫ێ‬
iniraani jiñaa. Ikovaveta iroviinkero minthavaitashitakari inkitesatzi. 7੅Irika
aririka oonkakotanakya. 16੅,URNDQWDPDL‫ێ‬ thainkatasorentsitaneri, iriitakera
tacha, tankanake kipatsi, oniyaatavakero ovayirityaarine itasorentsitakaitane, inkove
jiñaa, ari okanta avisakotantakari iroitsinampairi. ,ULLSDLU\HHWDNHLSLQNDWKDUL‫ێ‬
tsinanera. 17੅$ULRSRxDLNDWVLPDSHURWD‫ێ‬ YHQWDLULLNDUDW]LVKHQLQNDPLULQNDWDYDNDD‫ێ‬
nake noonke. Jatake irovayirityaari chari tsikarikapayeeni, nampiyetarori
pashine otomiite iroka tsinane. ,ULL\HWD‫ێ‬ tsikarika, kemathatavakaarori iñaane
kera joshiyakaaventayeetzi itzimi tsikarikapayeeni, LNDUDW]LLSLQNDWKDULYHQWDL‫ێ‬
kempisantakerori ikantakaantane Pava, tziri tsikarikapayeeni. 8੅2VKHNLLxDDSLQND‫ێ‬
LW]LPLNDPDLWDQDNDURULLNLQNLWKDWDNR\H‫ێ‬ WKDWDQDNHULNLSDWVLVDW]LLWHNDDULRVDQNLQDWD‫ێ‬
tairi Jesucristo. kotachaneri tsika josankinatakoyetaka
ML\RVKLL\HHWDNHULSDLUDQLMRYHWVLNDQWD\HHWD‫ێ‬
Apite koveenkari piratsi karori kipatsi, inkarate irañaakaayeetairi,
13
1੅,SRxDQRNDW]L\DSDDNDLQNDDUH‫ێ‬ ikaratzi ikamimentayetairi kempitakariri
thapyaaki. Noñaatzi ishitovanake oisha. 9੅Kovirori inkemathatero iroka,
jiñaaki aparoni koveenkari piratsi. inkempisante. 10੅,QNDUDWHLURPLQN\DDYDL‫ێ‬
Tzimatsi okaratzi 10 ichee, 7 iito. taite, ¡Irimatero! ,QNDUDWHRYDPDDQWDQW\DD‫ێ‬
Jamathaiyetakero icheepayeeni. Tzimatsi rone osataamentotsi, ari inkempitayeetairi
josankinayetakeri iitoki, LWKDLQNDWDVRUHQ‫ێ‬ apaata irirori irovamaantayeetaiyaari
tsivaitaitzi. 2੅Irika piratsi iriivaitake osataamentotsi. ,URRWDNHUDLURLVRNHURWDQ‫ێ‬
karinari kashekari. Joshiyavaitakari W\DDURULLQNHPSLVDQWD\HWDLULLWDVRUHQWVLWD‫ێ‬
okanta iitzipayeeni maini. Iroovaitake kaitairi.
ipaante kashekari. Ikanta noonke, ipakeri 11੅Ipoña noñaake pashine koveenkari
ishintsinka irika piratsi, iriiperori piratsi ishitovanake kipatsiki. Tzimatsi
*¬12.14: Kantakotachari jaka “ari avisaneentanakero mava osarentsi,” iroora

ikantajaantayeetziri: “aparoni osarentsi, osarentsipayeeni ipoña kashetani osarentsi.”
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄13੄14 434
apite ichee, iroovaitake otapoterempita kari karatatsiri 144,000LW]LPLNHQWDNRWD‫ێ‬

ichee oisha. Iñaavaitapaake, LNHPSLWDSDD‫ێ‬ makoyetakarori ivairo irirori, eejatzi
kari noonke. 12੅Irika piratsi otzimimotziri irashi Ashitariri. 2੅1RNHPDW]LSRLPSDWD‫ێ‬
ishintsinka. Irootake ipasavyaakariri QDLQWVLULLQNLWHNLLURRYDLWDNHRYDU\HHQ‫ێ‬
etakarori piratsi itzimi jovamaaveetakari kaate jiñaa, LURRYDLWDNHVKLQWVLULRRNDWKD‫ێ‬
iitoki, ipoña jañagai eejatzi. ,VKLQWVLYHQWD‫ێ‬ rontsi, iroovaitake ipiyompivaitaitzi.
keri atziriite iriñaapinkathateri etakarori 3੅Iriira panthaiyatsini karataintsiri
piratsi. 13੅Joñaakantapaake kaari 144,000 itzimi ipinakoventairi oisha.

iñeetapiintaitzi. Ithonka iñaayetakeri Itapothaitakari ipanthaaventziri
maaroite atziri jovayiitakeri paampari. thointainchari saikamentotsiki, ari
14੅Osheki kipatsisatziite jamatavitantakari ikatziyitakari eejatzi 4 inkiteveri, ipoña
ishintsinka ipasavyaakariri etakarori antarikonaite. Iriira iyoshiitacha
piratsi jovaveetakari iitoki. ,SRxDLVKLQWVL‫ێ‬ ipanthaiyakeni irikaite, tekatsira pashine
YHQWDNHULDW]LULLWHLURYHWVLNHLURVKL\D‫ێ‬ materone impanthayero. 4੅Irikaite
kaaro etakarori piratsi. 15੅Ikanta irika karataintsiri 144,000, NLWHVKLUHULMLQD\HWD‫ێ‬
piratsi kempitakariri ichee oisha, tzi, te irantayetero kamaaroyetatsiri
itasonkakeri oshiyakaarontsi, añaanake. irimayempiyetero tsinane. Iriiyetake
Kantanake iñaavaitzi. Japerotakeri oyaatapiintakeriri oisha tsikarika
jovamaayetakeri kaari ñaapinkathaterine. ikenayetzi. Iriiyetakera jetakari jashitaari
16੅Ikentakotamakotakaantakeri atziriite, Pava, irijatzi jashiyetakari oisha. 5੅Te
terika irakojanoki. Maaroite atziriite inthairivaantenete, te otzimavaitzi
ikentakotakaantakeri, antariite, L\DDULSHURVKLUHQNDRPSDLW\DLQWKDYHWDNR‫ێ‬
iryaaniite, kovityaavaineriite, DVKDDUDQWD‫ێ‬ yeeteriri isaikira Pava.
neriite, omperataneriite, otzikataariite,
maaroni. 17੅7]LPDWVLULNDNDDULLNHQWDNR‫ێ‬ Ikamantantakeri mava maninkari
yeetzi, te irishineeteri iramanantavaite, 6੅Ipoñanoñaake jarapaake inkiteki
eejatzi impimantavaite. Irootake pashine maninkari, ikinkithatakaapaakeri
onkovantaperotyaari inkentakoyeeteneri kipatsisatzi ikaratzi ipinkathariventaitziri
ivairo piratsi maaroiteni atziriite. tsikarikapayeeni, VKHQLQNDPLULQNDWDYD‫ێ‬
Intzimayete pashine ikentakoyeetakeneri kaachari tsikarikapayeeni, NHPDWKDWDYD‫ێ‬
oshiyavetarori ivairo piratsi. 18੅Aparoni kaarori iñaane tsikarikapayeeni,
iyotaneri, ari onkantake inkemathatero nampiyetarori tsikarika. ,xDDYHQWDSDDNH‫ێ‬
iroka oshiyakarori ivairo piratsi. Tema neri kantaitachari Kameethari Ñaantsi.
iroka oshiyakarori ivairo piratsi, irootake 7੅Ikaimapaake shintsiini, ikantzi:
josankinayeetziri “666.”੆* “Piñaapinkathateri Pava. 3LQWKDURPHQWDL‫ێ‬

yaari. 7HPDLURRW]LPDWDNHLUDPHQDNR\H‫ێ‬
Ivanthaane karatatsiri 144,000 tairi maaroiteni jantayetakeri. Irootake
14
1੅Ipoña napiitakero namenanai, pintharomentantyaariri, LW]LPLRYHWVLND‫ێ‬
noñaatziri oisha ikatziya janta kerori inkite, kipatsi, inkaare, eejatzi
otzishiki ipaitaitziri Sion. $ULLWVLSD\HWD‫ێ‬ jiñaapayeeni.”
*¬13.18: Kantakotachari jaka, tema maaroni letra josankinatantari hebreo-thatatsiri ipoña

griego-thatatsiri, kantatsi inkempitakaantayeetero número. Okempitatya iroka: a1, b2, c3, ari
okantayeta maaroni. Aritake okantake ayotayetero vairontsipayeeni aririka apatotero
letra-payeeni. Irootakera kantakotachari eejatzi jaka.
435 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄14
8੅Ipoña ipokapaake pashine maninkari, tsishirevaitaiya, aña kameetha

shintsiini ikaimapaake, ikantzi: ´-DSDWKD‫ێ‬ jimakoryaavaitzi, janintaavaitapaaro
keroryeetakerora iniroite nampitsi okaratzi jantaventakeri.”
Babilonia. Japeroyeetakeri atziriite
nampitantarori, itzimi aakoventarori Iraavayeetairi kipatsiki
imayempivaitake. 7HPDLNDLPDVKLUH\HWD‫ێ‬ 14੅,SRxDRNRxDDWDSDDNHDSDURQLNLWDPD‫ێ‬
keri pashinesatzi atziriite irimatakoteri rori menkori, noñaatziri ithointaka

okaratzi jantayetakeri irirori. 2NHPSLYDL‫ێ‬ kempitakariri Itomi Atziri. Jamathaitakari
takaro irishinkitatyeerimi okanta oro, joirikake thoyempyaanikiri kotsiro.
jimayempitakaantakariri.” 15੅Ipoña ishitovanake tasorentsipankoki
9੅Ipoña ipokapaake pashine maninkari, pashine maninkari, ikaimakotapaakeri
ikaimapaake shintsiini ikantzi: ´,W]LPD\H‫ێ‬ shintsiini thointainchari menkoriki,
tzirika ñaapinkathatakeriri piratsi, ikantziri: “Sampainkatakera pankirentsi,
xDDSLQNDWKD\HWDNHURULHHMDW]LLURVKL\D‫ێ‬ paavatantyaaro piyotsirote.” 16੅Ikanta
kaaro, itzimi kentakotamakoyetakarori irika thointainchari menkoriki, LWRWDQWD‫ێ‬
ivairo, irakoki, 10੅iriijatziyetakera karo iyotsirote, jaavatantake kipatsiki.
inkisaneentayeteri Pava. 2QNHPSLYDLWDL‫ێ‬ 17੅Ikanta pashine maninkari saikantarori
yaaro iroiyetaatyeerimi piyantatsiri. tasorentsipanko janta inkiteki, VKLWRYD‫ێ‬

Iniroitera inkemaantsitakaayetaiyaari nake irirori, LURMDW]LMRLULNDNHWKR\HPS\DD‫ێ‬
intagairi, iratsipetaiyaaro kachaari, nikiri kotsiro. 18੅Ari ishitovanake pashine
kiterimoito onkantanakya, osheki PDQLQNDULLSRxDDQDNDURSRPHSLULQLPHQ‫ێ‬
oshitzinka. Ari iriñaayetairi maaroni totsiki. -L\DDWDVKLWDQDNHULLW]LPLMRYD\HH‫ێ‬
maninkariite tasorentsitaintsiri, ari takeri inkempoyeeri paampari. ,NDLPDNR‫ێ‬
iriñeeri eejatzi oisha. 11੅$ULUDLQNDQWDLWD‫ێ‬ tanakeri shintsiini pashine oirikakerori
tyeeni inkemaantsitaiyaaro kachaari, kotsiro, ikantziri: “Pinchekayetero
kitaiteki eejatzi tsireniki, HHURRWVLYDND‫ێ‬ kithoyetaintsiri kipatsiki, DULWDNHLUDND\H‫ێ‬
paintzi kapicheeni. Ari ikempitagaiyaari take.”੆* 19੅Ari jimatakero maninkari,
maaroni tsika itzimi ñaapinkathatakeriri ichekakero kithotaintsiri kipatsiki,
piratsi, xDDSLQNDWKDWDNHURULLURVKL\D‫ێ‬ ipiyotakero inchatonaaki, inkavirinkaitero.
kaaro, kentakotakarori eejatzi ivairo.” Okaratzi oshiyakaaventari piyantatsiri
12੅Irootakera inkamaitantyaarori jimireetari, iroora ikashiyakaariri Pava
iramavevainete itasorentsitakaitane maaroni iisaneentane. 20੅Okaratzi
ikempisantairira Jesús, LPRQNDUDWDSLLQ‫ێ‬ oshiyakaaventari inchatonaa irootakera
tairo ikantakaantziri Pava. MDQWDRWKDSLNLQDPSLWVLWVLNDMRYDPDDQWD‫ێ‬
13੅Ipoña nokematzi iñaavaitanake yeetake. 2VKL\DNDDYHQWDNDULLNDYLULQND‫ێ‬
aparoni inkitesatzi, ikantzi: ´3RVDQNLQD‫ێ‬ yeetakeri, LURRUDLULUDDQHNDPD\HWDLQWVL‫ێ‬
tero iroka: Aririka inkamayete ikaratzi neri. Tema osheki iraantsi shitovaatatsine
jashitaari Avinkatharite, kimoshirera opamankanakero nampitsi. $ULRPRQNDUD‫ێ‬
inkantaiya.” Irojatzi ikantanakeri eejatzi WDNDULLSDDQWHNLPRUDRYHUDL\DRVDDQND‫ێ‬
Tasorentsinkantsi, ikantzi: “Omatyaata, naate iraantsi. Jatake intaina oonkaatya
WHPDWHRQNRYDMDDQW\DLURxDDNDLxDDVKLQ‫ێ‬ onkarate 300 kilómetro.੆*
*¬14.18: Kantakotachari jaka kithoyetaintsiri, okitho “uva” onayetatzi. *¬14.20: Okaratakera

iyaatake 300 kilómetro, iro kempitakarori aririka aniite onkarate 7 kitaite, eerorika onkarate 8
kitaite. Irootake ikantayeetziri 1,600 estadio.
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄15੄16 436
karatatsiri 4, ipayetavakeri maninkariite

Maninkariite amerone apaata 7 aparoni taso. Kempivaitaka janta tasoki,
ovasankitaantsi ari ojaikitakyaami iyatsimanka Pava,
15 kantaitachari inkañaanetai. 8੅.DFKDDUHHQ‫ێ‬

1੅Ipoña noñaake pashine
aamparentsi inkiteki. Kameetha katanake tasorentsipanko, okantakaakaro
okantaka, RVKHNLQRSDPSR\DDPLQWKDWD‫ێ‬ irovaneenkaro Pava eejatzi itasorenka.
nakero. Tzimatsi ikaratzi 7 maninkari. 7HNDWVLNDQWHURQHLQN\HWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬
,ULL\HWDNHQDVKL\HWDNDURULMRYDVDQNLWDDQ‫ێ‬ koki irojatzi onkaratantapaakyaari
tayetake. Tema okaratzi jantayetakeri jovasankitaantake maninkariite.
maninkari, DULRPRQNDUDWDULMLxDD\HH‫ێ‬
tziro iyatsimanka Pava. Tasopayeeni ojaikitaka katsimankantsi
16
2੅Ari noñaake eejatzi aparoni inkaare, 1੅Nokematzi
inkiteki, ipaita
okempivaitakari amenaarontsi. Iro ñaanatanakeriri 7 maninkariite,
kantacha morekathaitake iroka inkaare. ikantziri: “Piyaate pisakotero kipatsiki
Arira ikatziyayetakari oitsinampaakeriri okaratzi jaikitainchari 7 tasonaki
koveenkari piratsi, joirikayetakero kempitakarori iyatsimanka Pava.”
iviyompimento ipavairiri Pava. Iriiyetake 2੅Arira jetanakaro aparoni maninkari
kaari ñaapinkathaterone iroshiyakaaro isakotakero kipatsiki jaikitainchari

piratsi, kaari kentakoyetyaarone ivairo. itasoneki. Ari omapokashitanakari
3੅Iroora ipanthaiyirini irikaite otzimi ipathaavaitanake iniroite ikaratzi
ipanthaakeri pairani Moisés-ni. ,SDLWD\HH‫ێ‬ kentakotakarori ivairo koveenkari piratsi,
tziro “Ivanthaane oisha,” okantzi: LNDUDW]LxDDSLQNDWKDWDNHURULLURVKL\D‫ێ‬
Novinkatharite Pavá, 6KLQWVLSHURWD‫ێ‬ kaaro.
tsiri, 3੅Ikanta pashine maninkari isakotakero
Kameetha pantakeri, QRSDPSR\DD‫ێ‬ inkaaremashiki jaikitainchari itasoneki.

minthatakero. Okempitanakaro iraantsi inkaare,
Pantapiintakero eeroka tampatzikari, japerotaka ikamake saikantarori.
tema piñaanetaro kyaaryoori. 4੅Ikanta pashine maninkari isakotakero
Eeroka pinkathariventairiri atziriite. jiñaamashiki, oyaapyaaki jiñaatenimashi

4੅¢(HURPDLW]LPLLPSDLW\DxDDSLQNDWKD‫ێ‬ jaikitainchari itasoneki. 2NHPSLYDLWDQD‫ێ‬
taimine, impaitya tharomentaiyaamine, karo iraantsi jiñaapayeeni. 5੅Nokematzi
impaitya pairyeerone pivairo? iñaavaitanake maninkari jovayeetakeri
Apanirora eeroka pitasorentsitzi. inkempoyaaventeri jiñaaveri, ikantanake:
Eeroka impokashiyetai atziriite, “Tasorentsí, itzimi añaatsiri, jañiitaka
iñaapinkathayetaimi. pairani, tampatzikashireri pinatzi eeroka,
Tema aritake poñaakantakero osheki tema eeroka amenakotairone
okameethatake pantayetakeri. kameethaini iroka. 6੅Tema ikaratzi
5੅,SRxDQRxDDNHLQNLWHNLWDVRUHQWVL‫ێ‬ ovamaayetakeriri itasorentsitakaitairi,
panko, DULDVKLU\DDQDNDULHHMDW]LWDVRUHQ‫ێ‬ ikaratzi kapathainkatakaakeriri
tsisaantejanori. 6੅Ari ishitovanakeri kamantantaneriite jovamaayetakeri,
tasorentsipankoki 7 maninkariite intzime iriiyetake iroñaaka mireyetyaarone iroka
ovasankitaantatsineri. Kitamaro iraantsi. Tema irootake ikovatziiri.”
okantayetaka iithaare, VKLSDNLU\DDYDLW]LL‫ێ‬ 7੅Ipoña nokemake iñaavaitanake pashine
take ovaneenkataka. -RYDWKDNLFKRSLQHH‫ێ‬ janta pomepirinimentotsiki, ikantanake:

takari oro. 7੅Ikanta aparoni inkiteveri “¡Arivé! Novinkatharite Pavá, okaratzi
437 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄16੄17
SLNRYDNHULSDQWHURWDPSDW]LNDRNDQWD\H‫ێ‬ inkantya itzimirika aamaventaiyaananeri,

taka. Kyaaryoori onatzi.” kempitakariri itzimi ovirori okarikiini
8੅Ikanta pashine maninkari, isakotakero iithaare inkene inkithaatanakyaaro, eero
ooryaaki jaikitainchari itasoneki. ishiyamerekitantanaka, LURYDVKLYHQWDD‫ێ‬
Jomapokashitanaka ooryaa jotsiyanakeri yeeteri.) 16੅Ipoña irikaite peyari, LUDSDWR‫ێ‬
atziriite. 9੅Iniroitera jotsiyakeri atziriite yetakeri pinkathariite janta tsika opaita
ooryaa, DULRSRxDDQDNDULLWKDLQNDWDVR‫ێ‬ “Armagedón.” Iñaane onatzi
rentsivaitanake, ipairyaashivaitanakari Judío-payeeni iroka Armagedón.੆*
Pava, ashitarori ishintsinka, itzimi 17੅Ikanta ovekaraantapaakarori
ovasankitaantatsiri. 7HRQNDQW]LPRVKLUH‫ێ‬ maninkari, isakotakero tampyeenkaki

tyaari impiyashireyetai, iñaapinkathatairi jaikitainchari itasoneki. Ikemaitatzi
Pava. kaimanaintsiri janta tasorentsipankoki,
10੅Ikanta pashine maninkari, LVDNRWD‫ێ‬ osaikira saikamentotsi, ikantaitzi: “¡Ari
kero tsika ipinkathariventantzi piratsi othonkapaaka!” 18੅Ari iñeetakero
jaikitainchari itasoneki. ,QLURLWHRWVLUHQL‫ێ‬ oporekanake ookatharontsi, ikemaitakero
kitanake. Antaro jashinonkaayetaka iniroite onikanaka kipatsi. 7HLULxHHWD‫ێ‬
atziriite janta, jatsikavaitakero inene piintaitero kempitakarori iroka onikaro,
ikemaantsivaitaka. 11੅$ULLWKDLQNDWDVRUHQ‫ێ‬ LURMDW]LSDLUDQLRYDNHUDLW]LPD\HWDQWDQD‫ێ‬
tsivaitanake, ikishimavaitanakeri kari atziriite kipatsiki. 19੅Okanta antaro
Inkitesatzi Pava, WHPDRVKHNLLNHPDDQWVL‫ێ‬ nampitsi, mavakota okantanaka
vaitaka, osheki ipathaavaitake. Iro otankanake. Ari aperotakari eejatzi
kantacha te irovashaantzimaityaaro oporokanake nampitsiite tzimayetatsiri
iyaariperonka. kipatsiki. $ULUDLPSDPSLWKDVKLUHWDNRWDL‫ێ‬
12੅Ikanta pashine maninkari, LVDNRWD‫ێ‬ tanakyaaro avishimoterine
kero iniraaki jiñaa Eufrates jaikitainchari Babilonia-satzi, LULPLUHW\DDUR´LPDVKL‫ێ‬
itasoneki. 2PDSRNDVKLWDQDNDRSLU\DDWD‫ێ‬ renka Pava,” okempitakarora piyantatsiri.
nake. Kantatsi irimontyaayetapaake 20੅Ari aperotakari maaroni othampishi, te
pinkathariyetatsiri tsika ishitovapiintzi iriñeetairo. Ari okempitakari eejatzi

ooryaa, irovayiritya. 13੅Ipoña ishitovanake otzishipayeeni. 21੅Ari oparyaapaake
peyari ipaanteki noonke. Ishitovanake tenayetatsiri jiriniki, anavyaayetapaakeri
eejatzi peyari ipaanteki piratsi, ari atziriite. (HNHURPDLWDFKDML\DDWDNDDQDNL‫ێ‬
RNHPSLWDNDULLSDDQWHNLWKDLULNDPDQWDQ‫ێ‬ tziiro ithainkatasorentsivaitanake,
taneri, ishitovanake peyari. Ikaratzi LNLVKLPDYDLWDQWDQDNHLNHPDDQWVLYDLWD‫ێ‬
peyari shitovayetapaintsiri, iriivaitake kara osheki.੆*
mashero, 14੅kantatsi irantayetero kaari
jiñeetapiintzi. Ithonka jiyaatashiyetakeri Irovasankitaitero kempitakarori
ikaratzi pinkathariyetatsiri kipatsiki. antaro mayempiro
17
Jiñaantakaayetakari irovayiritakaiyaari, 1੅Ipoña ipokashitapaakena
LPSL\DSDLWHWDNHULND3DYDVKLQWVLSHURWD‫ێ‬ aparoni maninkari karataintsiri 7

tsiri. 15੅(Pamene, nonkempitapaiyaari joirikayetakerori itasone, ikantapaakena:
koshintzi aririka nompiyakeri. Kimoshire “Pimpoke, piñeero tsika inkantaiteri
*¬16.16: Kantakotachari jaka “Armagedón,” iroora tsika janta jovayiriyetapiintaka pairani

judío-payeeni. *¬16.21: Kantakotachari jaka “tenayetatsiri,” iroora ikantayeetziri eejatzi
“aparoni talento,” irojatzi ikantayeetairi iroñaaka “40 kilo.”
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄17 438
irovasankitaayeeteri atziriite, tema impoxDDN\DDURRPRURQDNLLQWKRPRLQWD‫ێ‬

ikempiyetakaro aparoni mayempiro perotatsiri. ImpoxDDVKLWDN\DLURYDPDD‫ێ‬
saikathapyaatantakarori oponkityaamashi yeetakeri. Irikaite kipatsisatzi, kaari
jiñaa.” 2੅Iroka kempitakarori mayempiro, RVDQNLQDWDNRWDFKDQHSDLUDQLMRYHWVLNDQ‫ێ‬
NHPSLYDLWDNDUDLURRPLLPD\HPSL\HWD‫ێ‬ tayeetakarori kipatsi, RVKHNLLPSDPSR‫ێ‬
kemi ikaratzi pinkathariventantatsiri yaaminthatanakeri piratsika. Tema eero
nampitsiiteki. Okempivaitakaro eejatzi, ikemathatziro opaita kantakotachari:
DSHURWDNHULPLRVKLQNL\HWHULPLNLSDWVLVD‫ێ‬ ‘Itzimitaka pairani, te iriñeetairi
tziite. 3੅Ipoña jaashinenkatanakena tsika iroñaaka, irootaintsi impiyake.’ 9੅2PDWDQ‫ێ‬
te inampiitaro. Ari noñaakero aparoni tyaari inkemathayeetero iroka, RNRYDSH‫ێ‬
tsinane okyaakotakari kityonkari piratsi, rotatya ontzime iyotanetaantsi. .DUDWDLQ‫ێ‬
okaratzi 7 iito, 10 ichee. Tzimatsi tsiri 7 kitotsi okyaakotakara tsinane, iro
vairontsipayeeni osankinatainchari oshiyakaaventacha 7 otzishi.੆* 10੅7]LPDNH‫ێ‬
ivathaki, ithainkatasorentsivaitaitzi. ranki ikaratzi 7 pinkathariventakerori
4੅Okithaatakari iroka tsinane, RNLW\RQND‫ێ‬ janta. Aritake joitsinampaitake ikaratzi 5
maitatzi, ipoña ojonkeromaitzi eejatzi. pinkathari. Tzimatsi aparoni itzimi
Kameetha jovaneenkayeetantakaro oro, pinkatharitatsiri iroñaaka. Iriima pashine,
ipoña poreryaataneri mapikiite. 2LULNDQD‫ێ‬ intzime pinkatharitatsine, tekeramintha
kitake jovetsikayeetziri oro. .HPSLYDL‫ێ‬ intzimaajate. Irika ovekaraantyaarone
taka ari ojaikitakyaami oyaariperonka, kapicheeni impinkathariventapaintante,
eejatzi omayempinka. 5੅Tzimatsi eero osamaniperotzi. 11੅Irika piratsi
osankinatainchari otamakoki, kaari tzimitachari pairani, kaari iñeetzi
ikemathaveeta pairani, okantzi: ANTARO iroñaaka, pashine inatzi, iriitake
BABILONIA, INIROITE MAYEMPIRO, karatapaintsine 8. Iro kantacha, ari
KISANEENTAPEROTAARO KIPATSIKI.੆* LURVKL\DYHWDSDDN\DDULSDVKLQHNDUDWDLQ‫ێ‬
6੅Namenaperotanakero iroka tsinane, aña tsiri 7 pinkathariite. $ULLUDSHURW]LPDLWDL‫ێ‬
RVKLQNLWDW\DDURLULUDDQHLWDVRUHQWVLWDNDL‫ێ‬ takyaari. 12੅Irooma karataintsiri 10
tane ikaratzi jovamaayeetakeri. Iriraane cheetsi, irojatzi oshiyakaaventariri
eejatzi ikaratzi jovamaayeetakeri pinkathariite, karatatsiri 10. Tekeraata
jiñaaventanakeri Jesús. Ikanta noñaakero impinkathariventantayete irirori. Tema
iroka, osheki nopampoyaanakero. aririka impinkathariventantanake piratsi,
7੅Ipoña ikantana maninkari: ´¢2SDL‫ێ‬ LULL\HWDNHUDLQWVLSD\HW\DDULLPSLQNDWKDUL‫ێ‬
tama pipampoyaantarori iroka? Ari ventante. Eero osamaniperomaita, intaani
QRQNDQWDNHPLRSDLWDRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬ irishirinkapaintya kapicheeni ooryaa.
chari, tera jiyotakoveetaro pairani iroka 13੅,ULNDLWHSLQNDWKDULLWHLUDNDNRWDYDNDL‫ێ‬
tsinane, eejatzi irika piratsi itzimi yaaro iranteri. Ñaapinkatha inkanteri

okyaakotakari, oshekitatsiri iito, eejatzi piratsi, eero ipiyathavaitari. 14੅Osheki
ichee. 8੅,W]LPLWDNDSDLUDQLMRVKL\DNDDYHQ‫ێ‬ irovayiriminthatyaari Oisha. Iro kantacha
tayeetziri piratsi, te iriñeeteri iroñaaka, irika Oisha, iriitake oitsinampaantatsine.
iro kantacha irootaintsi irishitove Tema iriitake omperayetari itzimi
*¬17.5: Tzimayetatsira kantatsiri iroka “Babilonia,” irootakera nampitsi Roma. Tema iro
iñaaneyetakari iromananekiini pairani kempisantzinkariite, jiñaaventziro iroka Roma, ikantzi:
“Babilonia.” Pamenero eejatzi janta 1 P. 5.13. *¬17.9-10: Tzimayetatsi paitayetzirori
nampitsika Roma, ikantayeetziro: “Roma, inampitsite 7 pinkathariite.” Ikantayeetzi eejatzi:
“Roma, onampitsite 7 otzishi.”
439 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄17੄18
omperayetantachari. ,ULLWDNHSLQNDWKDUL‫ێ‬ $ULLNHPSLWD\HHWDNHULULHHMDW]LQDVKLYDL‫ێ‬

ventziri itzimi pinkathariventantatsiri. yetachari tsimeri ipinkayeetziri itzimi
Iriiyetakera intsipayetaiyaari irirori, ovapiintakariri kaminkari. 3੅Tema atziriite
ikaratzi ikaimashireyetairi, itzimi ikaratzi saikantavetakarori nampitsika
jiyoshiiyeetakeri, LNDUDW]LRLVRNHURWDND‫ێ‬ oshiyakaaventakari tsinaneka, DVKDDUDQ‫ێ‬
riri.” tatziiyevetaka, ML\RPSDULYDLWDSLLQWDYHWD‫ێ‬
15੅Ipoña ikantakena eejatzi maninkari: kari atziriite saikayetatsiri pashineki
´,URNDRSRQNLW\DDPDVKLMLxDDRVDLNDWKD‫ێ‬ nampitsi. Ikaimashireyetakeri atziriite
pyaatantakari tsinaneka, LULLUDRVKL\DNDD‫ێ‬ iroshiyakotaiyaari tsika ikantayevetara
ventachari atziriite nampiyetarori iriroriite, intaani ikovaperoyetziro
tsikarika, SL\R\HWDLQFKDULWVLNDULNDSD‫ێ‬ ashaakarontsi, inevetashivaiminthatari
yeeni, ikaratzi ipinkathariventaitziri eejatzi. Iro opoñaantari jiñaayetakero te
tsikarikapayeeni, kemathatavakaarori ikinataari Pava, ikempivaitakaro okanta
iñaane tsikarikapayeeni. 16੅Irikaite atziri tsinane mayempiro. ,URRWDNHUDRVKL\DQWD‫ێ‬
saikantarori 10 nampitsi, itzimi NDURULLULVKLQNLWDW\HH\DDURPLDVKDDND‫ێ‬
oshiyakaaventakari 10 cheetsi, ari rontsika, iroora jantayetantakarori
inkisaneentanakeri saikantarori nampitsi kempitarori mayempitaantsi.” 4੅Ipoña
oshiyakaaventakari tsinaneka. Ari nokemake japiitanakero jiñaavaitanai
inkempitaakerori eejatzi piratsika osheki inkitesatzi, ikantzi: “Asheninká, eerora
inkisaneentanakero. Onkempivaityaaromi pikempiyari saikantarori nampitsi
irisapokatyeeromi tsinaneka, LURYDYDWKD‫ێ‬ oshiyakaaventakari tsinaneka, SLNDUDWDL‫ێ‬
vaitakyaaromi, intaavaitakeromi. Tema rikari irovasankitaayeetairi. 5੅Tema Pava,
MDSHURWDNHURQDPSLWVLRVKL\DNDDYHQWD‫ێ‬ ikinkishiretziro iyaariperonka ikaratzi
kari tsinaneka. 17੅Iriitakera Pava tsipatakariri, NHPSLYDLWDNDRYDMHQRND‫ێ‬
kantakaarori akakotavakaantakarori kyaami iyaariperonka inkiteki, ari
antayetantakarori iroka. ,ULMDW]LNDQWDNDD‫ێ‬ opiyotakari. 6੅Pinkisakoventaiyaari,
rori ikempisantantakariri piratsi. Irootake papiipiiteri povasankitayeri. Tema
irantayeeteri, LURMDW]LRPRQNDUDWDQWD‫ێ‬ RNDUDW]LRVKL\DNDDYHQWDFKDULRPLUHWDNDD‫ێ‬
kyaari ikantakeri Pava. 18੅Ari okantakari, kariri tsinaneka shinkitantatsiri, SRLSL\H‫ێ‬
WHPDLURNDWVLQDQHLURRUDRVKL\DNDDYHQ‫ێ‬ nero iroori, tontaaki pinkantakero
tacha antaro nampitsi. Tema ikaratzi oyepiyanka. 7੅Amenaashivaitaka iroori
saikantarori nampitsika, LSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ okantapiintzi: ‘Naaka pinkatharo, eero
tayevetakari nampiyetarori pashine MLxHHWDQDQDVKLQRQNDDYDLW\DQRQNHPSL‫ێ‬
nampitsiiteki.” takotyaaro kamaimetzinkaro.’ Tema
osheki okantakaaperotziivaiventakaro
Japathakeroryeetakero Babilonia ovaneenkatane, DDNRYHQWDNDURRPD\HP‫ێ‬
18
1੅Ikanta okaratapaake iroka, pitziivaitake. Irootakera oñaantyaarori
noñaatzi josaviinkatapaake iroñaaka onkemaantsivaitziitaiya.
pashine maninkari. Otzimimotziri irirori 8੅,URRWDNHRPDSRNDQWDL\DDULLURYDVDQNLWD‫ێ‬
osheki ishintsinka, osheki irovaneenkaro. gairo aparoniki kitaite, DULRPDQWVL\D‫ێ‬

Joorentapaakero kipatsi. 2੅Ikaimapaake, take, onkemaantsivaitaiya, osheki
ikantzi: “Japathakeroryeetakerora antaro ontasheneentavaitai, impoña intagaitairo.
nampitsi Babilonia. ,QWDDQLMLQDPSL\H‫ێ‬ Iriitakera matairone Avinkatharite Pava
taaro iroñaaka nashivaiyetachari peyari irovasankitagairo. Tema otzimimotziri
janta, te ishineyeetairi irishitove janta. irirori ishintsinka.
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄18 440
9੅Aririka iriñaayeetakero oyachaarinka maitatsiri. Tzimayevetacha osheki

ontagaiya nampitsika oshiyakaaventakari iroorote, imapine poreryaayetatsiri.
tsinaneka, osheki irovashiretakotyaaro, 17੅Intaani ishirinkaneentanaka kapicheeni
iriraakovaityaaro pinkathariite, tema iri ooryaa, ari japeroyeetakerori antaro

NHPSL\D\HWDNDULULVDLNDQWDNDURULMDQWD\H‫ێ‬ ashaakaroka.·$ULLNHPSLWDNDULVDLND\H‫ێ‬
WDNHURRNDUDW]LRVKL\D\HWDURULPD\HPSL‫ێ‬ taintsiri iramaatakomentoki, intaina
taantsi. 10੅Intaina inkatziyayetake ikatziyayetaka jamenakotziri tsika ikanta
LULURULLWHLQWKDURYDNDL\DDURMRYDVDQNLWDD‫ێ‬ japeroyeetakeri. Ari ipiyotaiyakani
yeetakeri, inkantaiyeni: ¶£,NDQWDPDFKHH‫ێ‬ ikaratzi antakoyetziro iramaatakomento,
tziri nampitarori Babilonia-ki!·,URRSHUR‫ێ‬ itsipayetakari ikaratzi otetantarori.
tziivaivetaka nampitsi. ¿Okatzimatakama 18੅Ikanta iñaakerora oyachaarinka
jovasankitaayeetakemi? Tekeratya nampitsi otaga, osheki jiraakotakaro,

ishirinkaperotaajate ooryaa. ikantayetzi: ‘Tekatsi pashine nampitsi
11੅$ULLQNHPSLWDN\DDULLNDUDW]LML\RPSD‫ێ‬ kempitaiyaarone iroka irooperoveta.’
ritapiintakari, RVKHNLLURYDVKLQHHQWDNR‫ێ‬ 19੅Iniroitera jovashireneentaka, LNDQWDL\D‫ێ‬
tyaari, iriraakovaityaari, tema tekatsi keni: ¶,NDQWDPDFKHHW]LULLNDUDW]LQDPSLWD‫ێ‬

iriyomparitaiya. 12੅7HPDLULML\RPSDULYH‫ێ‬ karori janta. Tema ashaarantayevetakai
tapiintakari iroorote, iireekite, poreryaari aakaite aayetapiintakero ashaakarontsi
imapine, nashivaiyetachari kithaarentsi, amaatakomentoki. Tema intaani
kitamaromairi, jonkeromaitatsiri, ishirinkapainta kapicheeni ooryaa, ari
kityonkamaiperotatsiri, karenimaitatsiri. japeroyeetakerori.’ 20੅Irooma eerokaite
Tzimayevetacha oshiyarori santari. inkitesatzi, itasorentsitakaitane, RW\DDQWD‫ێ‬
7]LPD\HYHWDFKDLURYHWVLNDQHLSRWKR\HWD‫ێ‬ janoriite, kamantantaneriite, ontzimatye
keri kameethaini, tyoorenantsi, inchakota pinkimoshiretayete, WHPDLNDPDQWD\HW]L‫ێ‬
pinayetachari, ashiro, mapi. 13੅7]LPD\H‫ێ‬ takai Pava iro jovasankitaantakariri
vetacha meta, W]LPD\HYHWDFKDQDVKLYDLWD‫ێ‬ saikantarori antaro nampitsi, LNLVDNRYHQ‫ێ‬
chari kasankaari, tzimayevetacha tayetaatyaami eerokaite.”
jimireyeetari, tzimayevetacha ovaaki 21੅Ikanta aparoni maninkari tzimatsiri
inchato kempitariri yeenkantsi, W]LPD\H‫ێ‬ ishintsinka, jaake antaro mapi, MDSLVKRRQ‫ێ‬

vetacha opane jovayeetari, W]LPD\HYHWD‫ێ‬ kakero inkaareki, ikantzi: ´1RNHPSLWDD‫ێ‬
cha i-vaca-te, iroishate, LPRUDQHLVKL\DNR‫ێ‬ kero napishoonkakero antaro mapika, ari
mentotari, W]LPD\HYHWDFKDLURPSHUDWDQH‫ێ‬ nonkempitaakerori eejatzi antaro
payeeni eejatzi. 14੅Arira othonkapaakari nampitsi Babilonia. Ari ompeyaari, eero
chochoki pinevetapiintakari. 7HRQW]LPD‫ێ‬ jiñeetairo. 22੅(HURLNHPDLWDLPLSLPSDQ‫ێ‬
yetai ashaakaro pikovapiintakeri, ari thaye, onkameñeenkate piviyompimento,
okaratapaake ovaneenkata. pisonkare, eejatzi pityoore. Eero
15੅,QWDLQDLUDPHQDNR\HWDLURL\RPSDULWD‫ێ‬ jiñeetaimi pikaratzi povetsikayetziro
piintari, WKDURYDLQNDQW\DHHURLWVLSDWDD‫ێ‬ tsikarika opaiyetari. Eero ikemayeetairo
yeetziri jovasankitaitakeri irirori. Iniroite ompoimpate pitononkamento. 23੅Eero
iriraakotyaari irovashiretakotanakyaarira. jiñeetairi imporekai pootamento. Eero
16੅Inkantaiyeni: ‘¡Ikantamacheetziri jiñeetaimi paavakaiya. Ari okaratapaake
nampitarori janta! Irooperotziivaivetaka maaroni iroka, WHPDRVKHNLSRLW]LSLQDVKL‫ێ‬
nampitsi. Tzimayevetacha osheki reyetakeri pashinesatzi atziriite,
irooperori kitamaromairi imanthaki, kempivaitaka pinkisaminthatatyeerimi.
jonkeromaitatsiri, HHMDW]LNLW\RQNDSHUR‫ێ‬ Tema iniroite ishintsiyevetaka ikaratzi
441 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄18੄19
iyomparivetapiintakamiri. 24੅Iriitakera take iroimoshirenkeri iraavakaiya

ovatsinaavaitakeriri pashinesatziite, Oisha. Aritake ovetsikaka
LNDSDWKDLQNDWDNDDYDLWDNHULNDPDQWDQWD‫ێ‬ iinantyaari.
neriite. $ULLNDQWDNHULULPDDURQLLWDVRUHQ‫ێ‬ 8੅Kitamaro okantaka oithaare, te
tsitakaitairi.” onkipatsivaite, poreryaa okantaka.

Oshiyakaaventachari “iinantyaari,”
Itharomentaita inkiteki LULL\HWDNHUDNHPSLVDQW]LQNDULLWHLWDVRUHQ‫ێ‬
19
1੅Okanta okaratapaake iroka, tsitakaitairi. Oshiyakaaventachari “te
nokematzi kameñeenkatanaintsiri onkipatsivaite oithaare,” iroora
inkiteki ikaimaiyini, ikantzi: kameethari jantayetakeri irikaite.
¡Eejoo! ,ULLWDMDDQWDNH3DYDRYDYLVDD‫ێ‬
Irayootaiteri iraavakaiya
koyetairi. Otzimimotziri
kempitakariri oisha
irovaneenkaro, eejatzi ishintsinka.
2 Maaroni ikoviri iranteri irirori, 9੅Ipoña ipokashitapaakena inkitesatzi,
tampatzika okantayetaka. ikantzi: “Posankinatero iroka: Osheki

Kyaaryoori onatzi. inkimoshiretai ikaratzi ikaimayeetakeri
Tema jovasankitaakero mayempiro irayootairi iraavakaiya Oisha.” Ipoña
RW]LPLRYDDULSHUR\HWDNHULULNLSDWVL‫ێ‬ ikantakena eejatzi: “Iroka, iñaaneperora
satziite. onatzi Pava.” 10੅Ari notyeerovanaka
,SL\DNRYHQWDDULLNDUDW]LMRYDPDD\HH‫ێ‬ noñaapinkathatanakeri maninkari, ipoña
takeri iromperatane. ikantana: “¡Eero piñaapinkathatana
3੅Irojatzi japiipiitaiyirini, ikantzi: naaka! Ari akarataiyini jomperatai Oisha,
¡Eejoo! Onkatziyeenkataveete ari noshiyami eeroka, ari noshiyakari
oyachaarinka. eejatzi ikaratzi oisokeroyetakarori
4੅Ikanta 24 antarikonaite, itsipatakari 4 iñaaventapaintziri Jesús. Aña iri
inkiteveriite, jotyeerovaiyanakani, tema piñaapinkathatajaante Pava. Tema
MLxDDSLQNDWKDWDQDNLW]LLUL3DYDLWKRLQWD‫ێ‬ okaratzi iñaaventapaintziri Jesús,
kara irirori saikamentotsiki, ikantaiyini: irootajaantakera iyoshiretakaayetakeriri
¡Ari onkantyaari! ¡Eejoo! kamantantaneriite.”
5੅7]LPDWVLxDDYDLWDQDLQWVLULVDLNDPHQWR‫ێ‬
tsiki, ikantaitzi: Kyaakotakariri kitamarori mora

Maaroni jomperayetaari Pava, 11੅Ipoñanoñaake ashitaryaanaka inkite.
pintharomentaiyaari. Tzimatsi janta aparoni kitamarori mora.
Piñaapinkathatairi maaroiteni, Itzimi kyaakotakariri, LULLWDNHLSDLWD\HH‫ێ‬
iretanakyaaro iryaaniite irojatzi tziri “Oisokerotaneri,” ipaitaitziri eejatzi
antariite, maaroni. “Kyaaryoori.” Aririka irovasankitaante,
6੅Ipoña nokemake kameñeenkatapaintsiri, tampatzika okanta. Ari okempitari eejatzi
iriivaitake ipiyotaiyani atziriite, LURRYDL‫ێ‬ aririka irovayiritante. 12੅Irooma irooki
take oparyeenkatzi jiñaa, iroovaitake iriivaitake paampari. Amathaitziita
eejatzi ookatharontsi. Ikantaitzi: ikantaka. Josankinatakaro vairontsi kaari
¡Eejoo! Aritake pinkathariventantai jiyotakoyeetzi intaani jiyotziro irirori.
Pava, iri Avinkatharitetaari 13੅Ikithaatakotakaro othakakeri iraantsi.
Shintsijanokitatsiri. Iri ipaitayeetziri eejatzi “IÑAANE PAVA.”

7 Thame ankimoshireventeri, thame 14੅Tzimatsi irika inkitekinta irovayirite.
añaapinkathateri, WHPDLURRW]LPD‫ێ‬ Kitamarothaitake okantaka eejatzi
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄19੄20 442
iithaare, te onkipatsivaite. Iriitake shitovapaintsiri ipaanteki kyaakotakariri

oyaatakeriri ikyaakoyetakari eejatzi kitamarori mora. Kematziineentayetaka
kitamarori imorane. 15੅Ari oshitovanakeri tsimeripayeeni.
LSDDQWHNLNHPSLWDNDURULRWKR\HPS\DDQL‫ێ‬
kitzi osataamentotsi, LURRWDNHLURPSRVDQ‫ێ‬ Osheki osarentsi, onkarate 1,000
20
tayetaiyaariri iisaneentane. ,ULLUDRPSHUD‫ێ‬ 1੅Ipoña noñaake jayiitapaake
tantaiyaarine irashirokotzite. Irijatzira pashine maninkari. Joirikakero

ovetsikakeneriri oshiyakarori jimiretaitari irashitaryaantyaarori omorona
LSDL\HHW]LUL´,PDVKLUHQND3DYD6KLQWVLMD‫ێ‬ inthomointaperotatsiri. Joirikake eejatzi
nokitatsiri.” 16੅Josankinatakaro vairontsi iniroite ashirotha. 2੅Jaakeri noonke,
iithaareki, eejatzi iporiki. Jiroka maranke tzimitainchari pairani. Iriitakera
vairontsi: PINKATHARIVENTZIRIRI Kamaari, Satanás. Joosotakeri onkarate
PINKATHARIITE. OMPERATARIRI 1,000 osarentsi, 3੅ari jotziryaakeriri
OMPERATANERIITE. omoronaki inthomointaperotatsiri.
17੅Ipoña noñaake pashine maninkari Joshepitakotakeri, jovitsinekakotakeri
ikatziyantakari ooryaa, ikaimapaakeri onkantya eero jamatavitantaari atziriite,
maaroni tsimeriite arayetatsiri, ikantziri: irojatzi omonkaratantakyaari onkarate
“Pimpoke papatotya, poyaaro onkarate 1,000 osarentsi. Aririka onkaratapaake
impayetemiri Pava. 18੅7HPDSRYDW\HH‫ێ‬ iroka, ari iroosoryaakotapainteri
yaari atzirivatha: ivatha pinkathariite, kapicheeni.
ivatha ijevare ovayiriite, LYDWKDLULLSHUR‫ێ‬ 4੅Ipoña noñaake osheki saikamentotsi
riite, ivatha kyaakotapiintariri imorane. WVLNDLULVDLND\HWDLLQNDUDWHSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬

Ari povanakyaaro eejatzi ivatha tantatsineri. Ari noñaakero ishireete
imoraneete. Tera intaani povaiyaari LNDUDW]LMRYDPDDPHQWDLWDNHULLNHPSLVDQ‫ێ‬
irikaite, aña povayetaiyaari eejatzi ivatha tairo iñaane Pava, WVLNDRW]LPLLxDDYHQWD‫ێ‬
maaroiteni: omperataari, omperataneri, paintziri Jesús. Irikaite, WHLULxDDSLQND‫ێ‬
antarikonaite, iryaanipayeeni, maaroni.” thateri koveenkari piratsi, WHLULxDDSLQND‫ێ‬
19੅Ipoña noñaakeri koveenkari piratsi, thatero iroshiyakaaro eejatzi. 7HLQNHQWD‫ێ‬
QRxDDNHULHHMDW]LNLSDWVLVDW]LSLQNDWKD‫ێ‬ kotamakotyaaro iriroriite ivairo piratsi,
riite itsipayetakari irovayirite. Ari eejatzi irakoki. Iriiyetakera piriintaachari,
ipiyotaiyakani inkene irovayiriteri irika ipinkathariventantayetake itsipataari
kyaakotakariri kitamarori imorane Cristo okaratzi 1,000 osarentsi. 5੅Iriima
itsipayetakari eejatzi irovayirite. 20੅7]LPD‫ێ‬ pashine ikaratzi kamayetaintsiri, tera
tsi ipaita oirikavakeriri koveenkari irañaayetai irirori, LURMDW]LRPRQNDUDWDQ‫ێ‬
piratsi. Ari ikempitaakeriri thairi tapaakari 1,000 osarentsi. Irootakera
kamantantaneri itsipatapiintakari ipaiyeetziri “Etarori Añagaantsi.”
itasonkaventantzi. $ULRNDQWDMDPDWDYL‫ێ‬ 6੅Kimoshirera inkantaiya inkarate
tantakariri ikaratzi kentakoyetakarori piriintaachane ipaiyeetakeri “Etarori

ivairo piratsi, LNDUDW]LxDDSLQNDWKD\HWDNH‫ێ‬ Añagaantsi.” Tema tasorentsishireri
rori iroshiyakaaro. Irika piratsi ipoña jinayetake. Eero japiitziro inkamayetai.
thairi kamantantaneri, japishoonkaitakeri Aña kañaaneri inkantaiya, LULNHPSLWDL‫ێ‬
opaampapirothaatake inkaare, tsika \DDULQHRPSHUDWDVRUHQWVLWDDULLUDQWDYDL‫ێ‬
RNLWHU\HHQNDWDNHVKLW]LYDURR\DFKDD‫ێ‬ taineri Pava, irantavaitaineri eejatzi
rinka. 21੅Jovamaayeetakeri maaroiteni Cristo. $ULLWVLSDWDDULLSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬
kempisantanakeriri, jovathaayeetantakari tai okaratzi 1,000 osarentsi.
443 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄20੄21
7੅Aririka omonkaratapaakya 1,000 okaratzi jantayetakeri. 14੅$ULMDSLVKRRQND‫ێ‬

osarentsi, ari iromishitovayeetapainteri \HHWDNHURUL´.DDPDQHWDDQWVLµRSDDPSD‫ێ‬
Satanás jashitakoitakeri. 8੅$ULULNDLULVKLWR‫ێ‬ pirothaatake inkaare ontagaiya. Iroka
vanake, iretapaiyaaro iramatavitapairi opaampapirothaatake inkaare, iroora
maaroiteni atziri tsikarika inampiyetaro. LSDL\HHWDNHUL´$SLWHWDQDLQWVLUL.DDPDQH‫ێ‬
Iroka nampitsiite ipaitayeetakero “Gog,” taantsi.” 15੅Ipoña japishoonkayeetakeri
pashine “Magog.” Irapatotairi maaroni opaampapirothaatake inkaare maaroni
inkene irovayiritakaiyaari. Intzimaperote kaari osankinatakotachane irañaayetai.
osheki atziri, iroovaitake okanta oshekitzi
impaneki jiñaathapyaaki. 9੅Jiyaataiyakeni Ovakerari inkite, ovakerari kipatsi
21
tsika ovintenipathatzi, itapotakeri 1੅Ipoña noñaake ovakerari inkite,
tasorentsishireriite tsika ipiyotaiyakani ovakerari kipatsi. Tema aritake

iriroriite. Ari okaratzi itapotakero eejatzi aperotaka paisatori inkite, eejatzi
ipaiyeetziri “Etakoperotaaro Nampitsi.” paisatori kipatsi. Te iriñeetairo inkaare.
Omapokashitanaka iparyaapaake 2੅Ipoña noñaake oshaviinkapaake inkiteki
paampari, japerotakeri maaroiteni. 10੅Ari aparoni nampitsi tasorentsitatsiri,

japishoonkayeetakeri Kamaari janta ipaitayeetziri “Ovakerari Jerusalén.” Iri
opaampapirothaatake inkaare, Pava ovayiitakaantakerori. 2YDQHHQNDNL‫ێ‬
NLWHU\HHQNDRNDQWDNDVKLW]LYDURR\DFKDD‫ێ‬ taka, iroovaitake aparoni tsinane
rinka. Tema ari japishoonkayeetzitakariri ovaneenkatashitari oimentyaari. 3੅Ari
irirori koveenkari piratsi, itsipataitakeri jiñaavaitaitanake shintsiini janta
thairi kamantaneri. $ULUDLQNDQWDLWDD‫ێ‬ saikamentotsiki, ikantaitzi: “¡Pamene!
tyeero inkemaantsivaitaiya. Arira osaikimotairi kipatsisatziite iroka
tasorentsithaante tsika inampitaro Pava.
Iramenakoyeetantai janta
Arira itsipatajaantaari Pava tsika
kitamaroriki saikamentotsiki isaikayetzi isheninkataari. 4੅Tema Pava
11੅Ipoña noñaake iniroite kitamarori osheyookiperotairine, LPSRVKHQND\HWDL‫ێ‬
saikamentotsi. Tzimatsi saikantakarori, yaari. Eero ikaamaneyetai, tekatsi
iriitakera matakerori japerotairo inkite onkatsitzimovaitai, tekatsi iragaachane,
eejatzi kipatsi. 12੅Ari ikatziyeeyakani tekatsi kemaantsivaitaachane. Tema ari
kamayetaintsiri janta kitamaroriki okaratapaake maaroni iroka.”
saikamentotsi, jetakari itsipayetaari 5੅Ipoña iñaavaitanake thointainchari
antariite irojatzi iryaaniite, maaroni. Ari saikamentotsiki, ikantzi: ´1RYDNHUDWD‫ێ‬

japinairyaayetanakero osankinarentsi, kairo maaroiteni.” Ikantanake eejatzi:
japinairyaanakero eejatzi pashine tsika “Posankinatero iroka, tema kyaaryoori
josankinatakoyeta añaayetaatsine. ñaantsi onatzi, ari okantaitatyeeni.” 6੅Ari
Jamenakoyetairi atziri tsikarika opaiyeta ikantana: “¡Ari overaapaaka! Naakatake
MDQWDNHULRNDUDW]LMRVDQNLQDWDNR\HHWDNH‫ێ‬ oshiyarori etarori osankinarentsi. Naaka
riri. 13੅Eejatzi ikaratzi piinkayetaintsiri oshiyarori ovekaraantarori eejatzi.
jiñaaki, ari ipiyoyetakari iriroriite. Naakatakera etakaantanakarori.
Ikaratzi kamayetaintsiri, DULLVDLNLWDL\D‫ێ‬ Naakatake thonkaironeri. Tzimatsirika
kani eejatzi janta, okempivaitakaro miretatsiri, ari nomiretakaiyaari jiñaa
atziritaatyeemi “Kaamanetaantsi,” tsika otzimi ovañaantatsiri. ,PSDVKLLWDL‫ێ‬
apakagairimi onampivaivetakari. Ari yaari, te opinarontsita. 7੅Irootakera
ikaratzi jamenakoyeetairi iriroriite noshinetakeneri kitsirinkaneriite. Naaka
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄21 444
Pava itzimi iñaapinkathayetai. Iriitake oro, iro irimonkaratantyaarori

nonkempitakaantairi notomiite. 8੅Iro otantonampi, HHMDW]LWVLNDLN\DDSLLQWD\HH‫ێ‬
kantamaitacha eero notomitaari tzi. 16੅Ari omonkaranampitavakaa iroka
tharontziite, kisoshireri, kisaneentaneri, nampitsi, te anaavakaa. Ikanta irika,
ovantaneri, mayempiri, matsi, xDDSLQND‫ێ‬ jetanakaro jimonkaranampitakero,
thatakeriri oshiyakaarontsi, thairiite. Aña okaratzi 2,200 kilómetro osanthanka,
LULLUDWDD\HWDDFKDQHRSDDPSDSLURWKDD‫ێ‬ eejatzi okaratake ojenokitzi.੆* 17੅Ipoña
take inkaare, kiteryeenkataintsiri jimonkaratakero eejatzi otantonampi,
oyachaarinka. Iroora apitetanaintsine okaratzi otontatzi 144MLPRQNDUDWDQWD‫ێ‬
inkamayetai.” karo ikonaki. Iroora jimonkaratantakari
irika maninkari kempitarori ikonaki atziri
Ovakerari Jerusalén otzimi jimonkaratantapiintakari irirori.
9੅Ikanta okaratapaake iroka, LSRNDVKLWD‫ێ‬ 18੅Iroka otantonampi, oshiyavaitakaro
SDDNHQDDSDURQLPDQLQNDULRYDVDQNL‫ێ‬ mapi porekaki okantaka. Jiyoshiita oro

taantaneri itzimi oirikakerori itasone. jovetsikantayeetakarori nampitsi,
Ikantapaakena: “Pimpoke, noñaakemiro porekaki okantaka.੆* 19੅,W]LQNDPLLWDQWDND‫ێ‬
oshiyakaaventari tsinaneka ontzime rori otantonampi, iro jaayeetake
iinantyaari Oisha.” 10੅-DDVKLQHQNDWDQD‫ێ‬ porekakiyetatsiri mapiki, SLQDSHUR\HWD‫ێ‬
kena tonkaari otzishiki. Joñaakakenaro chari. Jiroka ovairopayeeni mapiki tsika
nampitsi tasorentsitatsiri ipaitayeetziri okanta jovetsikayeetakero: jaspe, zaɹro,
Jerusalén, otzimi jovayiitairi Pava ágata, esmeralda, 20੅ónice, cornalina,
opoñagaaro inkiteki. 11੅Janta nampitsiki, crisólito, berilo, topacio, crisopraso,
ari jiñeetairori irovaneenkaro Pava, jacinto, amatista. 21੅Okaratakera 12
shipakiryaavaitake, iroovaitake okanta ikyaapiintayeetzi, iroora jaayeetake
mapiki porekatsiri, pinaperotachari.੆* antaroperori kitamarori mapi, iro
12੅Iniroite okantaka otantonampiro. jimokakeri jovetsikantakarori. Maaroni
Tzimatsi 12 tsika ikyaapiintaitzi. Tzimatsi avotsite nampitsi, ML\RVKLLWDRURMRYHWVLND‫ێ‬
ikaratzi 12PDQLQNDULLWHDDPDNRYHQWD\H‫ێ‬ yeetantakarori, porekaki okantaka.੆*
tarori tsika ikyaapiintayeetzi. $ULMRVDQNL‫ێ‬ 22੅Te ontzimapai janta tasorentsipanko.
nayeetakero ivairo itomiite Israel-ni. Tema iro inampi Avinkatharite Pava

13੅Okaratzi mava ikyaapiintayeetzi Shintsijanokitatsiri itsipataari Oisha.
montetakariri ishitovapiintzi ooryaa. Iriiyetajaantakera impoyaataiyaarone
Eejatzi ikyaapiintzira ooryaa, okaratzi tasorentsipanko janta. 23੅7HLQNRYDMDDQ‫ێ‬
mava. Katonkokero, okaratzi mava. taiya ooryaatsiri, eejatzi kashiri. Tema
Kirinkakero, okaratzi mava. 14੅Tzimatsi irovaneenkaro Pava kitainkatakagairone.
okaratzi 12 iniroite mapi otzitakerori Iri Oisha kempitaiyaarine ootamentotsi.
otantonampi. Ari osankinayetakari 12 24੅Iriitake kitainkatakotairine iraniiyetaira
ivairopayeeni otyaantajanoriite. atziriite janta. 3LQNDWKDULLWHW]LPD\HYHWD‫ێ‬

15੅Irika ñaanatakenari, joirikake chari irovaneenkaro kipatsiki, kameethaini
imonkaramentoshithaki jovetsikayeetziri irisaikayetai janta iñaapinkathatairi Pava.
*¬21.11,18: Kantakotachari jaka “porekatsiri,” iroora ipaiyeetziri eejatzi “jaspe.”

*¬21.16: Kantakotachari jaka “2,200 kilómetro” iroora ikantayeetziri eejatzi “12,000 estadio.”
*¬21.18,21: Kantakotachari jaka “porekaki,” okempitakaro okantara botella, eejatzi vidrio.
*¬21.21: Kantakotachari jaka “kitamarori mapi” irojatzira ipaiyeetziri “perla.”
445 -2f$$.$<((7$.(5,5,੄21੄22
25੅Eero otsirenitapai, aña okantaitatyeeni 7੅Jiroka ikantzi Jesús: “¡Pamene!

onkitaitapai. Te ashitanetaiya nampitsi Irootaintsi nompiye. Kimoshirera
janta. 26੅Ikaratzi tzimayevetachari inkantaiya inkarate kempisantakerone
irovaneenkaro kipatsiki, LW]LPLLxDDSLQND‫ێ‬ LNDPDQWDQWDLWDNHULMDNDRVDQNLQDUHQ‫ێ‬
thayeetairi, kameethaini isaikayetai janta tsiki.”
iñaapinkathatairi Pava. 27੅Eero itzimai 8੅Naakatakera Juan osankinatzirori
janta kaariperotapaatsineri, eero iñeetairi iroka. Naaka ñaajaantakerori maaroni,

janta antayetairone ipinkayeetziri, eero naaka kemajaantakerori eejatzi. Ari
itzimapai eejatzi thaiyapaachane. Intaani notyeerovavetanaka noñaapinkathateri
LQDPSL\HWDL\DDURLNDUDW]LMRVDQNLQDWDNR\H‫ێ‬ maninkari oñaakakenarori maaroni iroka.
takeri Oisha irañaayetai janta. 9੅Ikantanakena irirori: ´£(HURSLxDDSLQND‫ێ‬
22
1੅Ipoña joñaakakenaro jiñaa thatana naaka! $ULDNDUDWDL\LQLMRPSHUD‫ێ‬
otzimi kañaanetakaantatsiri. tai Pava, ari noshiyami eeroka, ari
Kiteshaaniki okantaka. Iro shitovaatatsiri QRVKL\DNDULNDPDQWDQWDQHULLWHSLSDL\H‫ێ‬
isaikamentoki Pava itsipatakari Oisha,੆* tziri ‘iyekiite,’ noshiyakari eejatzi
2੅irootake shiyaatainchari niyankineki LQNDUDWHNHPSLVDQWDLURQHRVDQNLQD\HWDLQ‫ێ‬
avotsi. 2PRQWHWKDS\DDWDNHURRVKRRNDQ‫ێ‬ chari jaka. Aña iri piñaapinkathatajaantai
takaro chochoki kañaanetakaantatsiri. Pava.”
Okantaitani kashiriki okithotapai 10੅Ipoña ikantanakena eejatzi: “Okaratzi
osarentsiki. Otekatsitakaantapai oshi. posankinatakotakeri avisayetatsineri

3੅Eero otzimapai ovasankitaantsi janta. apaata, eerora povitsinekakotziro, tema
Ari osaikapairi isaikamento Pava, eejatzi irootzimatake iriñeetero avisatsineri.
irashi Oisha. ,QNDQWDLWDW\HHQLLUDQWDYDLWD‫ێ‬ 11੅¡Inkaariperoshiretziitaveete itzimi
paineri iromperatane. 4੅$ULLULxDDYRUR\HH‫ێ‬ kaariperoshiretatsiri iroñaaka! £,QNDPDD‫ێ‬

tairi Pava. Inkentakotamakotaiyaaro URVKLUHW]LLWDYHHWHLW]LPLNDPDDURVKLUH‫ێ‬
atziriite ivairo Pava. 5੅Eero otsirenitapai taintsiri iroñaaka! ¡Irantaperotero
janta. Eero itzimapai ooryaatsiri. Tema kameethari itzimi antakerori iroñaaka!
iri kitainkataatsine Avinkatharite Pava. £,QWDVRUHQWVLVKLUHSHURWHLW]LPLWDVRUHQWVL‫ێ‬
$ULLNDQWDLWDW\HHURLPSLQNDWKDULYHQWDQWD‫ێ‬ shiretaintsiri iroñaaka!
pai atziriite janta. 12੅¡Irootaintsira nompiye! Irootaintsira
nompinayetairi atziriite okaratzi

Irootaintsira impiye Cristo jantaventakeri aparopayeeni. 13੅Naakara
6੅Ipoña ikantanakena maninkari: oshiyarori etarori osankinarentsi, Naaka
“Kyaaryoora onatzi iroka ñaantsi, oshiyarori ovekaraantarori eejatzi.
kantatsi ankempisantero.” Tema Naakatake etarori, 1DDNDWDNHRYHUDDQ‫ێ‬
ikempitaakerira pairani Avinkatharite tyaarone. Naakatakera etakaantanakarori,
3DYDML\RWDNDD\HWDNHULNDPDQWDQWDQH‫ێ‬ Naakatake thonkaironeri.”
riite, ari ikempitaakenari eejatzi naaka, 14੅Kimoshirera inkantaiya inkarate
MRW\DDQWDNHQDULLPDQLQNDULWHMRxDDND\H‫ێ‬ kivayetairone iithaare, LQNHQHLVKLQH\HH‫ێ‬

takenaro iroka, iro iriyoyetantaiyaari tairi chochoki añaakaantatsiri, inkene
iromperataneete irootzimatake avisayete inkyaayetai ikyaapiintayeetzi nampitsiki.
tsikarika ompaiyetyaari apaata. 15੅Eero ikyaayetai janta kempitakoyetariri
*¬22.1: Kantakotachari jaka “kiteshaaniki” okempitakaro okantara botella, vidrio eejatzi

cristal.
-2f$$.$<((7$.(5,5,੄22 446
otsitzi, matsikantaneri, antapiintakero 18੅Tzimatsi nonkamanteriri inkarate

kamaarotatsiri, ovantaneri, ikaratzi NHPDLURQHLURNDWVLNDRVDQNLQDWDNR\HWD‫ێ‬
ñaapinkathatakeriri oshiyakaarontsi, kara avisayetatsineri apaata: Tzimatsirika
ikaratzi ametapiintakarori ithaiya. RYDQDDYDLWDNHURQHRNDUDW]LRVDQNLQDWDLQ‫ێ‬
16੅“Naakatakera Jesús, otyaantakeri chari jaka, ari irovanagaineri Pava
maninkari inkamantemiro irokapayeeni, inkemaantsitaiyaari irirori okaratzi
inkene povavisayeneri eeroka itzimi xDDYHQWDNR\HWDLQFKDULMDNDRVDQNLQDUHQ‫ێ‬
DSDWRYHQWDSLLQWDNDULUL3DYDWVLNDULNDSD‫ێ‬ tsiki.੆* 19੅7]LPDWVLULNDWKDxDDSLWKDWDQWD‫ێ‬
yeeni. Naaka charinetariri David-ni. kyaarone okaratzi osankinatainchari jaka,
Naakatake ipaitayeetzi ‘Impokiro ari inthañaapithataiyaari apaata Pava
Orimishi.·੅µ irirori eero ishinetaineri chochoki
17੅Ikantzi Tasorentsinkantsi: ´3LPSR‫ێ‬ añaakaantatsiri. Eero ikyagai nampitsiki
keeta.µ$ULRNDQW]LWDULHHMDW]LNHPSLWDND‫ێ‬ otzimi iñaaventaitakeri jaka.
rori tsinane iinantaityaari. Inkarate 20੅Itzimi ñaaventakaantakerori maaroni
kemayetairone iroka, inkantayetai: iroka, ikantzi: “Irootaintsi nompiye.” Ari

“Pimpokeeta.” Impokayeteeta itzimi nokantzi naaka: “Ari onkantyaari,
mireyetatsiri. ¡Itzimirika kovanaintsiri thaankiini pimpiye.” 21੅Onkamintha
irimiretyaaro jiñaa añaakaantaneri, ineshinonkayetaimi Avinkatharite
iriravaite, te opinata! Jesucristo janta. Ari onkantyaari.
*¬22.18: Tzimatsi ñaaventakoyetzirori okaratzi kantakotachari: “Ovanaavaitakerone okaratzi

osankinatainchari jaka” itzimi ovaakaanakerori josankinayetziro. Osankinajanorentsi, ari
onkantya iramenantyaarori irosankinatero kameethaini tsikara okantajaantara. Eero
jovanaashivaitaro, eero jamaakivaitzi aparoni. Tzimatsi pashine kantatsiri iyotagaantsi onatzi
okaratzi ñaantsikoventachari jaka irashiite maaroini, ari onkantya eero jotekantaitaro,
inkantaite: “thaiyaantsi onatzi okaratzi osankinatakotachari iñaaneki Pava.”
TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI
AARÓN Irirentzi inatzi Moisés-ni. takeri irovayirite iisaneentane,

Isheninkamirinkaite inatzi Leví-ni. iriyaatashitanakeri, ironoryaakeri
Iriitake Pava ovakeri Aarón okanta kipatsiki, iraatzikakentsitakeri.
jomperatasorentsitantari, Iroora iriyotantaityaari omapero
ipometantapiintantaniriri Pava janta joitsinampaakeri iisaneentane.
tasorentsithaanteki. Okanta Iniroitera impashiventavaitya
jiyoyaantakariri pairani Pava irika pinkathari joitsinampaitakeri.
Aarón, ikovakitziira iroñaakantero Ikantaitzi eejatzi, irika pinkathari
LULLWDNHUD$DUyQRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬ oitsinampaantaintsiri, iraanakeri
taari, te inkovakairi pashinepayeeni. pashine pinkatharivetachari
Iroora ikantantakariri pairani Pava: joitsinampaitakeri janta ivinkathari-
“Maaroni ijevare Israel-mirinkaite, pankotekira, ari iraatzikavaitapiin-
iramayetakero ikotzikii. Irovayetero teri, inkempitakaantavaiteri
tasorentsithaanteki.” Ikaratzi 12 iroorikami imakoryaakiimento. Ari
jevariite amayetakero ikotzi, onkantya irovashiventaavaitapiintan-
MRYD\HWDSDLQW]LURWDVRUHQWVLWKDDQ‫ێ‬ tyaariri.
teki. Okanta okitaitamanake, AAVAKAANTSI Tzimatsi jametaiyarini
iñeetatziiro ikotzi Aarón, RVKRRND‫ێ‬ pairani judío-SD\HHQLDULULNDLUDDYD‫ێ‬
nake, tzimake oteya, eejatzi okitho. kaiya. Iriira koyaanontachari
Irooma pashine kotzitsi, te evankari otzimirika ikoviri
oshookaajate. Arira iñeetakerori iinantyaari. Aririka iriñaake
omapero jiyoshiitayeetakeri evankaro ookimotakariri,
Aarón-ni, iriitake omperatasorentsi- inkamantakeri ashitariri. ImpoxDD‫ێ‬
tatsine. Iriira isheninkamirinkaite N\DDVKLWDULULHYDQNDULLQWVLSDWD‫ێ‬
Aarón-ni omperatasorentsitapiin- kyaari itomi, iriyaatashitakeri
tatsiri janta Israel-mirinkaiteki. ashitarori evankaro. Arira
(Pamenero Ikantakaantaitane.) inkinkithavaitakairiri ompaityaarika
AATZIKIRIRI IISANEENTANE irantzimotavakaiyaari. Arira
Irootakera jametayetari pairani impinatante ashitariri evankari,
nampitayetarori pashineki kipatsi. impinataiteri ashitarori evankaro, ari
Aririka irovayiritavakaiya, tzimatsi onkantya eero amenaashivaitanta
jantapiintziri pinkathari itzimirika iraavakaiya itomi. Eerora itsipatzi-
oitsinampaantaintsine. Aririka taro. Impiyeerika evankari isaikira
iriñaakero pinkathari oitsinampaan- ashitariri, irovetsikapai ipanko.
taintsiri, MDSHURWDNHULMRYDPDDNDDQ‫ێ‬ Aamaashitya onkarate aparoni
447
TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI 448
osarentsi osamanite. Arira onkantya ABRAHAM Iriitakera icharinetanakari

iriñaantantyaarori evankaroka maaroni judío-payeeni. Tekeramintha
ikovakeri iinantyaaro, terika oñi intzimeeta Jesús aritake tzimake
pashine shirampari. Ari irirori. Ari inampivetarori pairani
onkempitzityaari eejatzi evankaroka, nampitsiki paitachari Ur, ipoña
oyaaventapaitetarira oimentyaari jotyaantairi Pava inampitaiyaaro
irovetsikaantya tsika irisaikairo Abraham-ni janta Canaán-ki. ,VKLQHWD‫ێ‬
apaata, ontyaavaitatsi iroori, keneri iroshekite incharinentyaari,
ovetsike oithaare ovaneenkata- iriitake ashitaiyaarone maaroni
chaneri, iro onkithaatanakyaari kipatsi Canaán-ki. 2VKHNLUDMDYHQWDD‫ێ‬
apaata aririka iyaatanake ovakerariki perotakari Abraham-ni irika Pava,
opanko jovetsikakeri oime, RLPRVKL‫ێ‬ shitovanake inampiki, jatake tsika
renkavaitya. Aririka omonkarapaite- jotyaantakeri. Oshekira javentaakari
takya, iromapokashitakyaaro eejatzi Abraham-ni irika Pava, aritake
irareetya oimentyaari, LQWVLSD\HWD‫ێ‬ intzimake irovaiyane. Irootakera
kyaari iraapatziyane. Iraanakero onimotakeriri Pava, LURRWDNHLNHPSL‫ێ‬
evankaroka ipankoki, ari takaantakari tampatzikashireri inatzi
iroimoshirenkavaityaari. Iro Abraham-ni. Irijatzi Abraham-ni
kantacha, aririka ovaiyantashivai- etakaantanakarori itomeshitaanita.
WDN\DHYDQNDURNDHHQLURUDLxDDQWDL‫ێ‬ Ikanta jantarikonatake Abraham-ni,
taro tekeramintha aavakaiyaata, ari tzimakotake 100 irosarentsite, eejatzi
inkovake evankarika impicheetero okempitzitakari iina Sara tzimakotake
evankaroka. Ontzimatye iroipiyee- 90 osarentsite, arira itzimakeri itomi,
taineri iireekite ipinaventakerori ipaitakeri Isaac. ,URMDW]LLW]LPDQWDQD‫ێ‬
pairani ashitariri. Irootakera kari icharine paitanainchari Jacob.
avishimotakeriri pairani José-ni. Iro Ikanta Jacob, iriitakera oshekita-
ikovantavetakari irovashaanteromi QDLQWVLULLW]LPD\HWDQDNHLWRPLSD‫ێ‬
María, iñaajaantzi omotzitashivaita. yeeni, iriitake ipaitayeetairi iroñaaka
(Pamenero Mt. 1.18-25.) Judío. Tekeramintha irovaiyanta-
ABEL Iri itomivetari Adán-ni. kairoota Abraham-ni iinara,
Piravaitaneri inaveta. Iriima Caín jetzitakaro jovaiyantakaakero
irirentzira, pankivairyaantzi inatzi. inampire paitachari Agar, iri
Okanta aparoni kitaite ikovaiyakeni ipaitakeri Ismael. Irootakera
iriñaapinkathateri Pava, LPSRPHWH‫ێ‬ shinetakeriri Sara irovaiyantakairo
neri ipira. Oshekira onimotakeri inampire, RxDDMDDQWDNHHHURRYDL\DQ‫ێ‬
Pava okaratzi jantakeri Abel, tema tai iroori. Iro kantacha itzimayetana-
irootake ikantakaantakeri. Iriima kera icharinepayeeni Ismael,
Caín irirentzira, intaani NLVDQHHQWDMRYLULLNDUDW]LLFKDULQH\H‫ێ‬
jamamatsitanake ivankivaire tanakari Isaac-ni. Irojatzi ikantziro
irashitakaiyaaniri Pava. Temaita iroñaaka kisaneenta jovavakaiyani.
onimoteri Pava. ,URRUDRSRxDDQWDQD‫ێ‬ (Pamenero Antzimotavakaantsi, Isaac,
kari ikisanaka Caín, itsitokakeri eejatzi Hch. 7.2-8.)
irirentzi. Aripaitera etanakaro ADÁN Iriira shirampari etakaantajaan-
RYDQWDDQWVLRNDUDW]LLxDDYHQWD\HH‫ێ‬ tanakarori inampitaro jaka kipatsiki.
tziri iñaaneki Pava. Iriitake Pava ovetsikakeriri jaakero
449 TSIKA IKANTAYEETZIRO ÑAANTSIPAYEENI
kipatsipane. Itasonkakeri okanta amathairentsi ikashiyakaayeetariri

jañaantanakari. Ikanta iñaakerira pinkatharentsi. Tema ikempitakoyee-
Pava tekatsi intsipatya Adán, tarora jovetsikaitziro amathairentsi,
jovochokyaakeri, ari jayitakeriri jagaitziro shivithatapo, savorotapo,
aparoni imereki, LURRWDNHMRYHWVLND‫ێ‬ tsikarika ompaiyetya. Impoña
keneriri iinantyaari, ipaitakero Eva. irovaneenkatantayetakyaaro
Kimoshirera ikantaiyani isaikaiyave- inchateya, WVLSDQDRYDQHHQND\HWD‫ێ‬
taka, te iriyotaiyeroni kaariperori. chari, tsikarika ompaiyetyaari.
Iro kantacha Satanás, ipeyashitakari Irootakera jamathaitantayeetariri
maranke, jamatavitakero Eva. Ari itzimirika oyiishitantaintsiri
okanta opiyathatantakariri Pava, LUDUHHW\DWVLNDUDRYHUDD\HWDRVDQWKD‫ێ‬
ovakaro chochoki ipinkakaaveta- tzi irishiye.
karori. Okanta Eva, opakeri eejatzi ANANKORYAANTSI Kitaite onatzi iroka
Adán, jovavakaro irirori. Iroora joimoshirenkantapiintari
opoñaantanakari ikaariperoyetzi judío-payeeni. Arira ipampithashir-
atziriite, ipiyathavaitari Pava, yiirori tsika okanta javisakotantaari
irojatzi matachari iroñaaka. pairani jomperanavaivetakari
AKOJANORI Ikaratzi pinkathariyetatsiri Egipto-satzi. Ikanta ipokakeranki
pairani pashineki nampitsi, W]LPD\H‫ێ‬ maninkaripayeeni tsiteni janankor-
tatsi isaikamento ovaneenka okanta. yiitakeri ipankoite judío-payeeni.
$ULLVDLNDSLLQW]LULLSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬ Javisanakero ipankoite te irovasan-
tzi. Tzimatsiya pashine saikamentotsi kitaanakeri, intaani jiyoshiitanakeri
irakojanoriki, tsika ithointapiinta Egipto-satzi jovasankitaavankotana-
aparoni itzimi ikoyaakeri pinkathari, keri. Iroora omintharovakeriri
iriiperori jinatzi. Iriitakera Egipto-satziite, ari okanta ishinetan-
kaminairiri impinkathariventan- taariri iriyaatai judío-payeeni
tyaari kameethaperoini. Ikempita- inkokovayetai tsika inampitaiyaaro,
kaantaitziri pinkathari irinatyeemi ari onkantya irisaikashivaitantaiyaari
irika, kantatsi iraventaityaari eejatzi tekatsi omperanavaitaiyaarine.
irirori. ANTARIKONAITE Pairani, HWD\HWDQDND‫ێ‬
AMATHAIRENTSI Pairani, aririka rori Israel-mirinkaiteki, iriira
LURYHWVLND\HHWHDSDURQLDPDWKDLUHQ‫ێ‬ LxDDSLQNDWKDSHUR\HHW]LULDQWDULNRQD‫ێ‬
tsi, iroora jovetsikayeetantari yetaintsiri, iriiyetake jevaritatsiri,
ikaratzi poreryaayetatsiri, ikempita- iriiyetake pinkathariventantatsiri
tyaama oro. Aririka inthonkayeeta- eejatzi. Okanta, ipokantapaintari-
kero amathairentsi, ovaneenka ranki Jesús, irojatzira jovashiñeetairi
onkantya. Iroora ikashiyakaayee- iroka ñaantsi “antarikonaite,”
tziriri ikaratzi pinkathariyetatsiri, iro ikempitakaantaitaaro akantapiintziri
iramathaitaiteriri. Tekatsira pashine “jevari.” Irootakera ipaitayeetanta-
amathaityaarone kempityaarone kariri pairani “antarikonaite,”
iroka amathairentsi. Tema okaratzi ikaratzi etayetanakarori ijevayetziri
LxDDYHQWDNR\HHWDSLLQW]LURDPDWKDL‫ێ‬ kempisantzinkariite, apatoventapiin-
rentsi iñaanekira Pava, ayotzi iriira tanaariri Cristo. Ipaitapiintaitakeri
ikantakoyeetzi Pinkathari. Oshekira “antarikonaite,” okantavetaka
ikempitakoyeetakaro pairani iroka irikaite te irantarikonaperote.
ANTZIMOTAVAKAANTSI Pairani Ari nompeyakotantairo ikaaripero-

tekeramintha intzime Jesús, ari shirevetaitaka.·੅µ2NDQWDDYLVDNH
iñaanatake Pava aparoni shirampari osheki osarentsi, LURMDW]LLW]LPDQWD‫ێ‬
ipaita Abraham, ikantakeri: kari Jesucristo. Arira omonkaratakari
“Abraham, tzimatsi nantzimotemiri. josankinatakeri Jeremías. Jiroka
Ari piñaake intzime pitomijanori ikantakeranki joveraantanaaro
eeroka, iriira oshekitaatsine.” Iro Jesucristo jovakaanari iriyotaane,
kantacha Abraham okovaperota ikantziri: “Niraanera onatzi iroka,
ontzime ompaitya irantzimoteriri LURRUDDSDUDDWDFKDQHULLUDYLVDNRVKL‫ێ‬
irirori Pava. Tema javentaanakityaa- reyetantaiyaari osheki atziriite.
ULUD3DYDRQW]LPDW\HLQWRPHVKLWDDQL‫ێ‬ ,URRWDNHUDRxDDNDQWDLURQHDQW]LPR‫ێ‬
tya. Okanta avisake osheki osarentsi, tavakaiyaari.” (Pamenero Mr. 14.24;
monkarataka okaratzi ikantaitakeriri 1 Co. 11.25; He. 8.6-10.18.) Ikanta
pairani Abraham, oshekitake ikamimotantakeranki Jesucristo,
icharine. Irojatzi itzimantakari DULUDHWDQDNDURULRYDNHUDDQW]LPRWD‫ێ‬
Moisés-ni irirori. Iriitakera vakaantsi. Iro ipaitaitziri iroñaaka
osankinatakerori tsika onkantya “Ovakerari Antzimotavakaantsi.”
RPRQNDUDWDQW\DDULMDQW]LPRWDYDNDD‫ێ‬ Irooma pashine josankinayeetakeri
kari pairani Pava itsipatari pairani ipaiyeetziro “Paisatori
Abraham-ni. Irijatzi osankinatakerori Antzimotavakaantsi.”
Ikantakaantane Pava. Irootakera ARAMEO (Pamenero Hebreo)
jimayetanakeri icharinepayeeni AVOTSI, AVOTSIJANORI Iriira
Abraham-ni, onkantya irothotyaan- ikantakoyeetziri jaka ikaratzi
tayetyaarori antzimotavakaantsi. aventaayetaariri Cristo, ipaitayeetairi
Jiroka ikantakeriri Pava irika Moisés: “karatanairiri ipaiyeetziri ‘Avotsi.·੅µ
“Aririka povamaye pipira pimpome- (Pamenero Hch. 9.2; 19.9; 22.4.)
tenari naaka, payero iriraane, Irojatzira ikantakoyeetzitari 2 P. 2.2.
pisaitantyaarori pomepirinimentotsi. “aniitantaarori Avotsijanori.”
Impoña paakotakero povakeri Irijatzira ikantakoyeetzitari, ikaratzi
niyankyaa iraantsi, pintsikirisan- aventaayetaariri Cristo. Opoñaantari
taiyaari pisheninka.” Iroora jantakeri joshiyakaaventaitziri avotsi, tema
Moisés, tema iro ooñaarontzirori ikantakeranki Jesús: “Naakatake
antzimotavakaantsi. Ipoña avisake ipaiyeetziri ‘Avotsi.·੅µ,ULLWDMDDQWDNHUD
osheki osarentsi, ari itzimakeri Jesús oshiyakaaventakarori avotsi,
pashine kamantantaneri ipaita irijatzi kempitakarori avotsi
Jeremías. Iri josankinatakaake Pava, areetakaantachari inkiteki, DQWVLSD‫ێ‬
ikantake: “Ari iriñeetairo ontzime tantaiyaariri isaikira Pava. Tema
ovakerari irantzimotavakaiyaari aririka aventaashiretanaiyaari irirori,
Pava intsipataiyaari icharineyetari aritake añaashireyetai inkiteki
Abraham-ni. Onashitaiya, eero antsipataiyaari Pava.
okempitaro okaratzi iñaashintsi- BALAAM Sheripiyari inatzi pairani irika
YHHWDNDULLURWKRW\HHWHURPLMRVDQNL‫ێ‬ eeniroranki jañaaveta Moisés-ni.
natakeri pairani Moisés-ni. Jiroka Kaari Israel-mirinkaite. Iriitakera
RNDQW]LRYDNHUDULDQW]LPRWDYDNDDQ‫ێ‬ sheripiyaritatsiri ijevatakaantapaite-
tsi: ‘Pampithashirera irovayeetaina. tantariri Moisés-ni Israel-mirinkaite,
shiyapithayetaariri Egipto-satzi, MRPDQWVL\DDQWDNDULUL3DYDPDDURL‫ێ‬

iriyaataiyeeroni Canaán-ki, LVKLQHWD‫ێ‬ teni, osheki Israel-mirinkaite
keneriri Pava irinampiyetaiyaaro. Ari kamayetaintsiri, ikaratzi 23,000
ikenimotaiyanakeri inampiki kamaintsiri aparoni kitaite, ipoña
Moab-satziite. Iriira pinkatharitatsiri pashine ikaratzi 1000. Japatotanaka
Balac janta Moab-ki. Osheki maaroni kamayetaintsiri ikaratzi
itharovakaakari Israel-mirinkaite 24,000 atziri. Irootakera ikinkishi-
irovayiritanakyaari. Jotyaantake retakoyeetantapiintariri Balaam,
iriyaatashiiteri Balaam sheripiyari- ikaminaantake iramatavitantaite.
perotatsiri, ikaimakaantatziiri Irootakera opoñaantanakari
iroipiyashinenkateri Israel-mirinkaite LxDDSLQNDWKDWDVKLYDLWDLWDULRVKL\D‫ێ‬
isheripiyarinkakiini. Ishinetakeneri kaarontsi, imayempivaitaitzi.
impinateri osheki aririka inkitsirin- BALAC (Pamenero Balaam)
kakeri. Ikantavetakari Pava irika CAÍN Iriitakera itomi Adán-ni, irijatzira
Balaam, eero ikoshekavaitari. Iro etakaantanakarori joviri pairani
kantacha Balaam, ikinkishiretanaka irirentzi. (Pamenero Abel.)
iraaperote osheki kireeki. Jatake CAMELLO Piratsi jinatzi. Ipiyotapaaro
ikyaakotanakari imorane. Okanta pashineki nampitsi paitachari Africa,
niyanki avotsi, aparoni maninkari Arabia, eejatzi Palestina. Kantatsi
MRxDDNDNDULLPRUDQH%DODDPMRLULND‫ێ‬ inkyaakotyaari atziri, jaakaitziri
kero irosataamento, DULLNDW]L\DSDD‫ێ‬ tenari eejatzi. Omapero jantaritzi,
kari. Temaita iriñaapaakeri irirori. aririka inkatziye janayiri tsika joveraa
Ari janiiryaanake Balaam, LSDVDYDL‫ێ‬ ikatziya aparoni atziri. Santhapayeeni
takeri imorane. Irojatzi iñaavaita- okanta ivitzi okempivetaro ivitzi
kaantanakariri Pava irika mora. oisha, aritatsi irontyagaitero.
Aripaitera joñaakanakari Balaam CÉSAR Irootake ivairo pinkatharijanota-
irika maninkari, ikantanakeri: tsiri pairani nampitsiki Roma. 7]LPD‫ێ‬
“Balaam, piyaatashiteri Balac, tsi osheki irovayirite, iriitake
pinkamanteri onkarate inkanteriri jatayetaintsiri pairani pashineki
Pava.” Ari ikantakero Balaam. nampitsi okaratzi saikathapyaatzirori
Oshekira itasonkaventayeetakeri iniroite inkaare Mediterráneo.
Israel-mirinkaite, te iroipiyashinen- Ikyaake pairani irovayirite César
kayeeteri. Iro kantamaitachari, iipatsiteki judío-payeeni, ari
RNDQWDYHWDNDLWDVRQNDYHQWDQWDYH‫ێ‬ ipinkathariventantakeri eejatzi janta.
taka Balaam, ikaminaakeri Balac, CORÉ Leví-mirinkaite inatzi. Ari
ikantakeri: “Kantatsi poitsinampayeri jañaapaitetziri irirori isaikavaitan-
Israel-mirinkaite aririka pamatavita- takari Moisés-ni, ikekenavaitantakari
keri.” Okanta evankaropayeeni Israel-mirinkaite janta tsika te
nampitarori Moab-ki, oneveshiryaa- inampiitaro. Iro kantacha Coré,
kaayetakari evankariite imaimanetakeri Moisés-ni, ikantavai-
Israel-mirinkaite, itsipavaiyetakaro takeri: “Te nojevaritetyaami eeroka.
tsika joimoshirenkavaitaita, MRYD\H‫ێ‬ Maaroni naakaite tasorentsi
WDNDULLSRPHWD\HHW]LQLULULLYDYDQH‫ێ‬ nonaiyini, ari nokempitami eeroka.”
vaitashitari, jimayempivaiyetakero Ikarataiyini 250DW]LULDDSDW]L\DND‫ێ‬
evankaropayeeni. Irootakera riri irimaimanetante. Iro kantacha
Pava, itankakaakero kipatsi, othonka aparoni kitaite. Aparoni denario

aperotakeri oniyakeri Coré eejatzi ipinayeetziriri.
irovaiyanepayeeni. ,ULLPDSDVKLQHSD‫ێ‬ EGIPTO Iroora nampitsi tsika jompera-
yeeni karatatsiri 250 atziri, MDSHUR‫ێ‬ vaitaitakari pairani ivaisatziite
tantakari Pava itaantakari paampari. judío-payeeni. (Pamenero José,
CRISTO Iroka ñaantsi “Cristo” opoñaaro Moisés.)
iñaaneki griego. Iro akantziri ELÍAS Judío inatzi irika. Kamantantaneri
añaaneki aaka: “Saipatziitotaari.” Iro inatzi. Pairani tekeramintha
jametayetari pairani judío-payeeni, intzimeeta Jesús, iriitake kamantan-
isaitantari yeenkantsi iitoinaki takerori iñaane Pava. Jooñaakantake
aparoni isheninka, aririka irovakerate osheki kaari iñaapiintayeetzi. Ikantzi
impinkathariventante. ,URRUDRVKL\D‫ێ‬ pashine kamantantaneri: “Tekatsi
kaaventachari ipatziiri ishintsinka kempityaarine Elías, janaayetakeri
Pava. Iroka ñaantsi “Cristo,” iro ivairo pashine kamantantaneriite.” Tema
pokaintsiri pairani, iroyaakoneentane irika Elías, WHLULxHHURLULURULNDDPD‫ێ‬
judío-payeeni, LULLWDNHSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬ netaantsi, jagairi Pava inkiteki.
tairine. Tema iri ishinetakeneriri Pava Iriitakera iroyaakoneentane
pairani irotyaanteneri. (Pamenero judío-payeeni impiye, irovetsikanon-
Saipatziitotaantsi.) WDSDDNHUL3DYDLPSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬
DAVID Judío jinatzi. Iriira etakarori tai. Tema ikantakeranki Jesús: “Iriira
itzimi pairani tekeramintha Juan kempitapaakariri Elías-ni,
intzimeeta Jesús. Eeniro jevankari- iriitakera ovetsikashiretakaayetaariri
tapaake, jovakeri antari shirampari atziriite, impinkathariventairi Pava.”
paitachari Goliat iisaneentane ESAÚ Iriira itomi Isaac, iriitake itsipa
judío-payeeni. ,URRWDNHUDRSRxDDQ‫ێ‬ Jacob-ni. Okaratzi jametaiyarini
WDULLSLQNDWKDULYHQW]LULLVKHQLQNDSD‫ێ‬ pashinesatzi atziriite, jiyoyiiri
yeeni. Iriitakera anaakeriri ikarayetzi iponkitzitanakari itomi, ikashiya-
etakarori ipinkatharitzi pairani, te kaayetari irashitakaiyaari okaratzi
iriñeete pashine ivinkatharite judío tzimimotziriri. Okempitatya ipanko,
kempityaarine David-ni. Irijatzi iipatsite, maaroni. Okanta aparoni
osankinayetakerori Salmo jamam- kitaite, itashenekiini Esaú jareetaa
paaventaitarira Pava. Irika pinka- ipankoki. Iriima Jacob, onkotsitake
thari David tzimatsi ishinetakeneriri irirori ovaritentsi. Itashaaperotaki-
Pava, ikantakeri: “Ari intzimake tziira Esaú, ikovatziitapaake
aparoni icharine, iriitakera Pinkatha- irovapaakyaa. Ikantziri Jacob
riperotatsine. Iri anaakoperoterine irirentzika: “Aririka pimpakenaro
inkarate pinkatharivetachane.” okaratzi jashitakaakamiri ashitairi,
Iriitakera ipaitayetziri judío-payeeni aritake nompakemiro poyaaro
“Cristo.” Tema irootake ikantanta- nokoshitane.” Ikovatziira iroya Esaú,
piintayetari judío: “Ari impokake onimotakeri imperi. Okanta apaata,
apaata Cristo, LULNHPSLWDSDDN\DD‫ێ‬ osheki okatsitzimovaitakeri
rine David-ni impinkathariventante.” jantakeri, WHPDWHDULWDQDLLUDVKLWDL‫ێ‬
DENARIO Iireekite inatzi Roma-satzi yaaro ishinetavetakaniriri ashitariri.
ipaitaitziri denario. Iri ipinaitziriri EVA ,URRWDNHUDWVLQDQHHWDMDDQWDQDND‫ێ‬
pairani atziri aririka irantavaitake rori añaanake pairani. Iroora imereki
Adán jovetsikayeetakeri. (Pamenero Iroora ñaantsi ñaaventakotzirori

Adán.) iñaane judío-payeeni. Tema pairani
FARAÓN ,URRUDLYDLURSD\HHQLSLQNDWKD‫ێ‬ ipokantapaintari Jesús jaka kipatsiki,
riyetatsiri Egipto-ki. (Pamenero irojatzira iñaanetapaintari irirori
Egipto.) jiñaavaitzirora iriñaanejanori
FARISEO Judío inayetzi, LULLWDNHNRYDYH‫ێ‬ paitachari “arameo.”
tachari irimateromi irothotyeetero HERODES Iriitakera pinkathariyetatsiri
irosankinare Moisés-ni. ,URNDQWDPDL‫ێ‬ pairani inampiki judío. Joshiyakoye-
tacha irikaite Fariseo, josankinaye- tari tsika ikantayeta judío-payeeni,
take pashine, janaakaaneentanakero irootake ikempitakaantakariri
josankinayetakeri pairani Moisés-ni. isheninka irinatyeemi. ,NDQWDLW]LPD‫ێ‬
Irooya ipankiventavaitari irimatero keranki Jesús, LULLUDSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
irothotyeero, DULRQNDQW\DLULxDDQWDL‫ێ‬ tantatsiri janta Jerusalén-ki,
tyaariri omapero ikameethashirepe- iriitakera etanakarori ipaitayeetziri
royetzi. Okanta ipokakera pairani Herodes. Iro kantamaitacha irika
Jesús, iñaakotapaakeri jantayetziri, Herodes tzimatsi omperatariri eejatzi
irojatzi ikantantakariri: “Te piyote irirori, iriitake César ivinkatharijano-
pineshinonkatantya, osheki rite Roma-satzi, iriitake otyaantaye-
pasagaaventavaitaka apaniro. tziriri impinkathariventayeteri judío
Amenaashivaitakara pikovayevetari janta Judea-ki. (Pamenero Mt. 2; Lc.
pothotyeero.” 1.5) Ikanta jantaritakeranki Jesús,
GOMORRA (Pamenero Sodoma.) aritake kamake etarori ipaita
GRIEGO, GRIEGO-THATATSIRI Pairani Herodes. Iri pinkathariventantaatsi
tekeramintha intzime Jesús, ipaita- itomi paitachari Herodes Antipas.
\HHW]LUL´*ULHJRµLNDUDW]LQDPSLWD‫ێ‬ Iriitake pinkathariventantatsiri
rori “Grecia-ki.” Tema pairani Galilea-ki. Irijatzi ashitakotakaan-
ikyaayetake “Grecia-satzi” iipatsiteki WDNHULULSDLUDQL-XDQRYLLQNDDWDQWD‫ێ‬
pashine atziri kaari isheninkayeta, neri irijatzi ovamaakaantakeriri
iñaavaitakaayetakeri iriñaane. eejatzi. Irojatzi jetantanakarori Jesús
Ikaratzi ñaavaiyetakerori iriñaane ikinkithatakaantanake. Irijatziita
Griego, ipaitayeetanakeri “Griego- ovamaakaantakeriri eejatzi. (3DPH‫ێ‬
thatatsiri.” Irojatzira ikantayetapiin- nero Lc. 3.1, 19-20; Mt. 14.1; Lc.
taiyakerini eejatzi judío-payeeni 23.8.) Ikanta avisanake tsika okaratzi
irirori, ikantaiyini: “Griego- osarentsi, ari ipinkathariventantairi
thatatsiri,µLURRYDLWDNHDNDQWDSLLQWDL‫ێ‬ icharine Herodes etanakarori. Ipaita
yini aakaite: “Virakochathatatsiri.” irirori Herodes Agripa, LSLQNDWKDUL‫ێ‬
Irojatzira iñaavaitaiyakerini pairani ventantake Judea-ki. Iriitake
Roma-satzi iriñaane Grecia-satzi, ovamaakaantakeriri irotyaantajanore
okantavetaka ikyaavetaka iriroriite Jesús paitachari Jacobo. Jovamaa-
iipatsiteki ikaratzi ñaavaiyetzirori NDDQWDNHHHMDW]LRVKHNLNHPSLVDQWD‫ێ‬
Griego-thatatsiri. Oshekimaita yetanaintsiri pairani. Ikokovaveta-
jomperanavaitantaka pairani kari Pedro irovamaakaanterimi
Roma-satzi. eejatzi. (Pamenero Hch. 12.1-25.)
HEBREO, HEBREO-THATATSIRI Arira Ipoña avisake eejatzi tsikarika
ipaitayeetzitari eejatzi judío-payeeni. okaratzi osarentsi, ari ipinkathari-
ventantairi itomi Herodes Agripa. Iri tsika ikantaita jaakameethayeetziri

kempitakotaariri ivairo iriri. Iriitake omperataari, jovasankitayeetziri
ikinkithatakaakeriranki pairani ovaariperotaneri, MRLPRVKLUHQND‫ێ‬
Pablo. (Pamenero Hch. 25-26.) yeeta, ipometayeetziri piratsi,
HIGO Pankirentsi onatzi ipaitayeetziri ikitevathayeetantaitari, RxDDNDQWDQ‫ێ‬
“higo,” ari oshiyavetaro okitho tyaarori iñaapinkathatayeetziri Pava,
potooki. Te antaroyete ovaato. WVLNDRNDQWDNRWDRYDULWHQWVLLSLQND‫ێ‬
Osheki ipaminthaitziro, tema yeetziri, itziventayeetari eejatzi.
chochoki onayetatzi. Osheki Iriitakera Pava payetakeriri pairani
inevetaitaro inthoyeetero. Iriyota- Moisés-ni Ikantakaantaitane, janta
yeetantyaaro aritake irakake otzishiki “Sinaí.” Tema iniroite
okithoki, aririka iriñeetakero jimenkoritakaakero Pava janta
ompothonayetanakeri. otzishiki, antaro ookathatanaka,
IKANTAKAANTAITANE Ari ipaiyeetziro okempitavaitakari paampari. Iniroite
josankinayetakeri pairani Moisés-ni, itharovaiyanakeni Israel-mirinkaite.
iriñaane Pava onatzi. ,URLNRYDYHWD‫ێ‬ Arira ikantakeriri Pava: “Piyaate
kari judío-payeeni irimateromi intainaini, eero pikatziyayeta
irothotyeero maaroni. ,URNDQWDPDL‫ێ‬ okarikiini. Intzimerika aatzikake-
tacha te onkante irimatero. Ari rone, ontzimatye irovamaayeeteri.”
LSDLWD\HHW]LWDURULHHMDW]LMRVDQNLQD‫ێ‬ Irootakera itharovaperotantanakari
yetakeri pairani Moisés: Génesis, Israel-mirinkaite. ,QWDDQLLVKLQHWDLWD‫ێ‬
Éxodo, Levítico, Números, Deutero- keri Moisés-ni intonkayero otzishi.
nomio. (3DPHQHUR2VDQNLQDMDQRUHQ‫ێ‬ Ari ikamantakeriri Pava okaratzi
tsi.) Irootakera ikovaperotajaanta- Ikantakaantakeri. Iro kantacha
yeetziri osankinarentzi ipaitayeetziri ikemaiyake atziriite iñaavaitake
“Ikantakaantaitane karatatsiri 10.” Pava janta otzishiki, osheki
Jiroka okantzi ikantaitakeri: itharovaiyanakeni. ,NDQWDLNDUDWDNH‫ێ‬
1. Eero piñaapinkathavaitashitari URUDLNDPDQWDQWDNHUR,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
kempitakoyetariri pava, intaani tane, ikantaiyanakeni atziriite,
piñaapinkathayetairi Pavajanori. “Arivé, aritake amatakero othotyeero
2. Eero povetsikaminthavaitashi- maaroni.” Aripaitera jetanakaro
WDULRVKL\DNDDURQWVLSLQNHPSLWD‫ێ‬ jovetsikaiyanakeni ipomepirini-
NDDQWHULSLYDYDQHSLxDDSLQND‫ێ‬ mento, tsika impometapiintayetairi
thatairi. ipira itayinirira Pava. Arira
3. Eero pipairyaashivaitari Pava. jetaitakarori Moisés-ni jaakero
4. Piñaapinkathatero kitaite iriraane piratsi, itsikirisantayetakari
imakoryaantaitari. atziripayeeni. Ikantayetziri: “Iroka
5. Piñaapinkathayeteri ashitamiri. iraantsi, LURRUDRRxDDURQWDSHURWH‫ێ‬
6. Eero povantzi. rone antzimotavakaiyaari.” Ipoña
7. Eero pimayempivaitzi. japiitairo ipiyanaa Moisés-ni
8. Eero pikoshivaitzi. otzishiki, arira ipakeriri Pava aparoni
9. Eero pithaiyavaita. mapikota, WVLNDRVDQNLQDWDND,NDQWD‫ێ‬
10. Eero pineveshirevaitaneta. kaantaitane. 2VKHNLUD,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬
7]LPD\HWDWVLUDHHMDW]LRVKHNLLNDQWD‫ێ‬ tane ikamantakeriri janta, tema 40
kaantaitakeri, okempitatya iroka: kitaite okaratzi isaikavaitake
Moisés-ni otzishiki. Tema osamanira riyetatsiri jaka kipatsiki. Tema

isaikavaitake, iñaajaantake Israel- LWDVRUHQWVLQNDNLLQL-HV~VLSLQNDWKDUL‫ێ‬
mirinkaite peyaka Moisés. ,NRYDNRWD‫ێ‬ ventantzi iroñaaka. Iriitake
keri Aarón irirentzira Moisés-ni, pinkathariventashiretairiri ikaratzi
irovetsikeneri oshiyakaarontsi, aventaayetaariri. Iro kantacha ari
iriitake intharomentavaityaari omonkaratakya apaata iriñeetairo
iriñaapinkathavaiteri. Ipoña Aarón impinkatharite koñaaroini. Ari
jaake oro, MRYHWVLNDNHQHULRVKL\DNDD‫ێ‬ inkantaitaatyeero, LPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬
rontsi ikempitakaakari iryaani vaca. tairi nampiyetarori kipatsi, eejatzi
Iriitakera iñaapinkathavaitakeri inkiteki.
Israel-mirinkaite. Ikanta Moisés-ni, INKITE Arira inampitaro Pava. Aririka
oirinkaa irirori, iñaapaatziiri iriñaaventayetero judío-payeeni
itharomentavaitari oshiyakaarontsi, inkite, LNHPSLWDNDDQWDURRQW]LPD‫ێ‬
jantakero ipinkakaavetariri Pava. tyeemi iniroite manthakintsi, iro
Japishoonkapaakero Moisés-ni nashitarori kipatsi, eejatzi inkite
mapikota, tankavaitapaake. Iro tsikara inampitaro Pava. Irootakera
kantacha jovashaantayetairo atziriite ikantantakariranki Jesús: “Ari
kaariperori jantayevetakari. Iñaañaa- piñaakero ashitaryeeya inkite.”
takoventairi Moisés-ni, impeyakotan- (Pamenero Jn. 1.51; Ap. 4.1.) Arira
taiyaariri Pava. Ipoña Pava ikantairi: añiirori, kempivaitaka otamikana-
“Moisés, papiitairo posankinatero kityeeyaami manthakintsi onkantya
Nokantakaantane.” Arira itonkaanai iriñeetantyaarori tsika inampitaro
eejatzi Moisés otzishiki, japiitairo Pava. Ari okempitzitari eejatzi Ap.
irisaikavaitapai okaratzi 40 kitaite. 6.14. Arira oñaaventakotari eejatzi
Ikanta joirinkaara Moisés-ni, okempivaitakaro otzipiyaranki
iniroitera ishipakiryaavorotake, tema manthakintsi, oshiyanakyaaro
iñaanatajaantakitziiri koñaaroini ankoviitaranki tsipanashi.
Pava. Osheki itharovaiyakeni IPAIKAKOTAITAKERI (Pamenero
atziriite irameneri Moisés-ni. ,URRWD‫ێ‬ Paikakotaantsi)
kera ipashikavorotantakari IPINKAYEETZIRI (Pamenero
Moisés-ni. Iro kantacha amatsinka Kitevathari)
okantaka avisantaari ishipakiryaa- IPOMETAITZINIRIRI PAVA ,URMDPHWDL‫ێ‬
vorotzi, irojatzi ipashikaryaapero- \DULQLSDLUDQLMXGtRLQDPSLNL-HUXVD‫ێ‬
tantaari iporoki. OpQLSRPHWD\HW]LULLSLUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
IMPINKATHARIVENTANTAI PAVA pankoki. $ULLNDQWDLWDW\DDQLNLWDLWH‫ێ‬
Pairani tekera intzime Jesús, osheki riki itayi ipira: Intaamanake aparoni
iñaaventakero irikaite judío-payeeni onkitaityaamanai, irapiitanairo
impinkathariventairi Pava jaka sheeteeni. Kantatsi eejatzi iraayeteri
kipatsiki. Ikanta itzimakeranki Jesús, ipira, LPSDNHULRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
irojatzi ikinkithatapaake irirori, taari, impometakeneri. (Pamenero
ikantake: ´0RQNDUDWDNDLULxHHWDQ‫ێ‬ Jashitakaayetariri Pava.)
W\DDULUL3DYDLPSLQNDWKDULYHQWDQ‫ێ‬ IRAANTSI Iñaanekira Pava, osheki
tai.” Iro kantamaitacha tera iñaaventakoyeetziro “iraantsi.”
onkoñaatanete iroka pinkathariven- Okempitatyaama,
taantsi, WHUDLQNHPSLW\DDULSLQNDWKD‫ێ‬ joveraantantanaaroriranki Jesús
jovakaanaari iriyotaane, ipakotakeri tanaka, ikantzi: “Ari iroviriintainari

imire, ikempitakaantakero iroori- Pava notomi aririka inkamavetakya.”
kami impakoterimi iriraane, tema iro Ikanta jareetakara otzishiki tsika
joshiyakaaventake inkamimoterira. jookotakeneri Pava, joosotapaakeri
Intsityaa pamenero Lc. 22.20. itomi, jonoryaakeri itsimaki tsikara
Irojatzira jimatayetanairi iriyotaane, impometeri, iro itzinaavakovetanaka
osheki iñaaventakotakeri Jesús, irovathaantyaariri itomi, arira
ikantayetzi: ´LNDSDWKDLQNDW]LPHQWD‫ێ‬ iñaanatanakeriri Pava, ikantziri:
kai Cristo.” Intsityaa pamenero “¡Abraham, eero povamairi pitomi!”
Ro. 3.25; 5.9; Ef. 1.7; Co. 1.14; Iro jamenanake jantyaatziini,
He. 10.29; 13.20; 1 Jn. 1.7; LxDDWDLWDW]LDSDURQLSLUDWVLLPSRPH‫ێ‬
Ap. 12.11. Iñaaventakotzitakaro teneriri Pava. Arira okantakari
eejatzi iriraanejanori Jesús. Intsityaa joñaakantantakarori Abraham-ni
pamenero 1 Co. 11.27; Ap. 7.14. omaperora javentaashiretakari Pava.
Opoñaantari iñaaventakoyetziro, ISRAEL Pairani tzimatsi icharinejanori
tema ikinkishiretaiyani Israel- Abraham-ni, ipaita Jacob. Ikanta
mirinkaite, iroora iraantsi irika Jacob, LxDDNHULWVLUHQLLPDQLQ‫ێ‬
añaakaayetziriri atziri, irojatzira karite Pava. Jomankiyakari, tema
añaakaayetziriri piratsipayeeni. ikovakotatziiri intasonkaventeri.
Tema ikantapiintaiyini irirori, Ikanta jomankiyari iroovetaincha
“ikapathainkatake,” irootakera inkitaitakotemi, ari ichokiryaapori-
oshiyarori inkantaiyatyeenimi, taitakeri Jacob, tema te inkovavetya
“kamake.” Tema ikinkishiretaiyani irapakayeri. Josampitanakeri
Israel-PLULQNDLWHLURNRYDSHURWDMDDQ‫ێ‬ jomankiyakari, ikantziri: “¿Tsikama
tachari iraantsi, irootake ipinkanta- pipaitaka?” Ikantzi: “Jacob nopaita.”
riri irovakotyaari iriraane vathatsi. Ari ikantziri: “Eero pipaita iroñaaka
Aririka irovamaapiinteri piratsi, Jacob. Israel pimpaitaiya, tema
ithatziri jenoki, onthaatantyaari pomankiyakari Pava.” Aripaitera
maaroni iriraane. Intsityaa pamenero ipaitanaa “Israel.” Ikanta
Hch. 15.20. Iro kantacha iroora itzimayetanaira itomijanori irirori
iraantsi jaakeri pairani Moisés-ni, ari karatatsiri 12, ipaitayeetzitakari
RNDQWDMRRxDDURQWDQWDNDURULLUDQW]L‫ێ‬ eejatzi iriroriite Israel-mirinkaite.
motavakaiyaari Pava itsipataari Irojatzi joshekiperotantanakari
Israel-mirinkaite. (Pamenero icharinetayetanakari. Ari okempitari
Antzimotavakaantsi.) eejatzi inampi, ipaitaitziro “Israel.”
ISAAC Itomi inatzi Abraham-ni. Iriitake (Pamenero Judío, Esaú, eejatzi
tzimaintsiri okaratakera 100 Hch. 7.8-16.)
irosarentsite Abraham-ni. Ikovake ITASORENKA (3DPHQHUR7DVRUHQWVLQ‫ێ‬
Pava iriñaantyaari Abraham-ni kantsi)
omaperorika javentaashiretaneta. ITASORENTSITAKAITAIRI,
Ikantakeri: “Abraham, paanakeri ITASORENTSITAKAITANE Iroora
pitomi Isaac otzishiki, ari pimpome- jameyetaari ipaitayeetairi ikaratzi
tenariri.” Te impiyathatanakya aventaashiretanaariri Cristo. 2NDQWD‫ێ‬
Abraham-ni, tema omaperora vetaka tekera inkameethashirepero-
javentaashiretakari Pava, LNLQNLVKLUH‫ێ‬ taiyeni, DULPDLWDNDLNHPSLWDNDDQ‫ێ‬
taari Pava kameethashire inayetzi, LQNDQWDLWDW\HHURLPSLQNDWKDULYHQ‫ێ‬

ipaitayetairi “Notasorentsitakaane.” tantai. Aripaitera josankinatakerori
Tema irootake jotyaantantakariri Daniel iroka ñaantsi, “Itomi Atziri.”
Pava irika Jesucristo kipatsiki, Ikanta osamanitake jiyotaiyeeni
intasorentsitakaantai, inkamimentan- Judío tzimatsi irotyaanteri Pava
tayetai, irovasankitaaventaiteri apaata pinkathariventairine. Iro
iyaariperonka atziriite. ipampithashiryaapiintayetziri
ITOMI Iro jameyetari judío-payeeni judío-payeeni okaratzi ikantakeri
joshiyakaaventantayetzi. Aririka pairani Daniel-ni, ipairyiiro ivairo
inkove iriñaavente aparoni atziri iroyaakoneentane, ikantzi: “Itomi
tsika ipaita joshiyari, joshiyakaa- Atziri.” Ikanta itzimakera pairani
ventayetziri. Pamenero: Mr. 3.17. Jesús kipatsiki, iñaanetapaintaro
Ikantaitzi: “Otomi ookatharontsi.” irirori iroka ñaantsi aririka inkove
Iro ikantantaitariri, aamaashitya impairyeeya. Iriitake kantakove-
shintsi ikanta iriñaavaite, ikempitaro tacha, kempitavaitaka pashinemi
ookatharontsi. Pamenero eejatzi Jn. inkantakotemi. Tzimayetatsi Judío
17.12; 2 Ts. 2.3. Tema ikantaitzi: iyotakoyevetarori osankinajano-
“Otomi Peyashivaitaantsi.” rentsi, ithainkavaiyetzi irirori, te
Pamenero eejatzi Hch. 4.36. Tema onimoteri ikemiri Jesús ipairya
ikantaitzi: “Itomi poshenkantaneri.” apaniroini, ikantzi: “Naaka Itomi
Irojatzira kempitaro aririka oshiya- Atziri.” Irootakera ikisaneentanta-
kaaventante aaka, akantayetzi: kariri, tema jiyotakoyetziri Itomi
“Itomi otsitzi.” Ayotziri kaarira Atziri iñaaventakeri pairani Daniel,
itomipero otsitzi oshiyakaaventa- tera atziri irinatye, Itomi Pava
tziiri. Iro kantamaitacha joshiyakaa- jinatzi, itsipatakari Pava, ipinkatha-
ventantayetzira Judío-payeeni tera riperotakaakeri eejatzi.
inkaviyantatye. Ari okempitari IVATHA CRISTO Iro iriñaane Pablo
eejatzi joshiyakaaventaitakeri Irotyaantajanore Pava, LNDQWDSLLQ‫ێ‬
pairani, ikantaitake: “Itomi Atziri.” take: “Ivatha Cristo.” Iriira
Tema tzimatsi iñeetakeri aparoni joshiyakaaventayetzi ikaratzi
ikempitakovaitapaakari atziri, jashiyetaari Pava. Tema ikaratzi
LULLWDNHVDLNDLQWVLULLQNLWHNLLWVLSDWD‫ێ‬ DYHQWDDQDDULUL-HVXFULVWRNHPSLYDL‫ێ‬
kari Pava ipinkathariventantzi. taka ivathami irinayetanaatyeemi, iri
ITOMI ATZIRI Pairani tekera intzime Jesucristo kempitanakarori iriimi
Jesús, W]LPDWVLDSDURQLNDPDQWDQWD‫ێ‬ iitoina. Tema ayotaiyini, iro aito
neri ipaita Daniel. iñaakeri Pava DSDPSLWKDVKLUHWDQWDULDxDDQWD\HWD‫ێ‬
imishirekiini, ithointa isaikamentoki rori antayetziro opaitayetarika. Ari
inkiteki. Ari ikoñaatapaakeri aparoni ikempitaari eejatzi Jesucristo,
pokaintsiri kempitakariri itomi atziri, iriitakera pampithashiretakaaye-
ikenapaakero menkoriki, jiyaatashi- taariri aventaayetaariri, ari okanta
tziri Pava. Iri ipinkathaperotakaa- jantantayetarori okaratzi ikovakaa-
keri, LSLQNDWKDULYHQWDLULDW]LULSD‫ێ‬ yetairiri. Okempitatya okaratzi
yeeni pashineyetatsiri iriñaane, avathayetari: ako, aitzi, oki, atonki,
ikaratzi nampitarori maaroni ameshina, te onkemaantsita-
kipatsiki. Eero ikaamanetai, vakaayetya iroori. Te añeero ako
onkemaantsitavakaavaityaaro iroka: Tema ipaasoonketatziiri Pava,

pashine avathayetari, ayotzi osheki LNRYDW]LLPSH\DNRWDLQHULLNDDULSHUR‫ێ‬
okatsitzi. Aririka ampathaavaite, ako shirevaitzi, iro iraapatziyantaiyaariri
aaventanta, eero añiiro avatsitero Pava, inkitevathatantaiyaari eejatzi.
avathaaro. Ari inkempitayetaiyaari Irootake jantantapiintarori iroka
irikaite, iroshiyakoyetaiyaaro ipomeyetzirira ipira. (Pamenero
okantayeta avathatari, te onkemaan- Ipometaitziniriri Pava.)
tsitavakaayetya, aamaakoventava- JEREMÍAS Kamantantaneri inatzi.
kaayeta. Iroora ikovairi Jesucristo Tzimakotake 600 osarentsi
LQNDQWD\HWDL\DDULNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬ jañaantavetakari, tekeramintha
riite, te onkameethate irovaaripero- intzimeeta Jesucristo. Iriitake
tavakaiya, ontzimatye iraamakoven- kamantantaintsiri, ikantake: “Ari
tavakaayetaiya. (Pamenero RQW]LPDNHRYDNHUDULDQW]LPRWDYD‫ێ‬
1 Co. 12.12-30.) kaantsi.” (3DPHQHUR$QW]LPRWDYD‫ێ‬
IYE, IYEKIITE Ari ikantavakaayetari kaantsi.)
ikaratzi aventaanaariri Jesucristo, JERICÓ Iroora aparoni nampitsi
okantaveta te jirentzitavakaa saikatsiri pairani Canaán-ki, WHNHUD‫ێ‬
kyaaryooperoini. Ikempitavakaan- mintha irinampityaaro Israel-
taiyani isheninkami okarikiini, mirinkaite janta. Aritakeranki
jaamaakoventavakaiyani. Inkempita- jomishitovairi Moisés-ni irika
kaantanakero koñaaroinira jirintari Israel-mirinkaite janta Egipto-ki,
Pava, isheninkamirinkatari pashine LNHNHQDYDLWDQWDNDULWVLNDWHLQDPSL‫ێ‬
kempisantzinkariite. taro, irojatzi ikyaayetantaari
IYOTZINKARI Pairani tekera intzima- Canaán-ki, WHPDLURRWDNHLVKLQHWDNH‫ێ‬
minthate Jesús jaka kipatsiki, neriri Pava. Iroora Jericó etarori
tzimatsi judío-payeeni osankinar- nampitsi jetanakari jovayiritaro.
yaantzitatsiri. Iro irantavaire Tema okaratzi 7 kitaite itapotapota-
MDSLLWDLURMRVDQNLQD\HWDLUR2VDQNLQD‫ێ‬ karo, irojatzi iporokantakarori Pava
janorentsi okaratzi josankinayetakeri nampitsika. Arira okanta ikitsirin-
pairani Moisés. Jantetaamaitaniri kantantakari judío-payeeni. (3DPH‫ێ‬
isheninka okaratzi josankinatziri, nero Rahab.)
iriñaanayeetan- W\DDURULWVLNDULNDSD‫ێ‬ JERUSALÉN Iroora irooperotajaantatsiri
yeeni. Tema osheki osarentsi inampitsite judío-payeeni. Iriira
jaakoventakaro josankinayetziro, etakarori David-ni ipinkatharitake
jiyokitakero, tera intaani irosankina- janta. ,SRxDDVKLWDNDMRYHWVLND\HHWD‫ێ‬
yetanairo, iriitakera iyotaantayeta- kero tasorentsipanko janta. Ari
nairori osankinajanorentsi. LQDPSL\HWDSLLQWDNDURULLMHYDUHSD‫ێ‬
JACOB (Pamenero Israel) yeeni judío. Ari osaikapairi janta
JASHITAKAITARIRI PAVA ,URMDPH\H‫ێ‬ otzishi ipaitaitziri “Sion.”
tari pairani judío jovamayiri ipira. JESUCRISTO (Pamenero Cristo)
Ompoña impometakeneri Pava. Tera JOSÉ Iriitakera aparoni itomi Jacob,
aparoni onkarate jantziro iroka. ikarataiyinira 12. (Pamenero
Kantatsi impometeneri irovanaro, Hch. 7.9-16.)
imireyetari, itayiniri eejatzi kasan- JUDÁ Iriira itomi Jacob, iriitake aparoni
kainkari. Opoñaantari jantayetziro karatatsiri 12 irovaiyane. Iriira
isheninkamirinkaitetakari pinkathari ikantakeranki: “Ari impoñeeyaari

David-ni. Iri ishinetaitakeneri pinkatharijanori janta Belén-ki.”
intzime aparoni icharine pinkatha- Iroora monkaratainchari
rijanotatsineri. (Pamenero Judío.) itzimantakariranki Jesús janta
JUDÍO Icharine inayetzi Abraham-ni, Belén-ki. Arira ikantayetakari
Isaac-ni, eejatzi Jacob-ni. Iriitake etanakarori kamantantaneri, MRVDQNL‫ێ‬
paitayetaachari iroñaaka “Judío.” natakoyetakero okaratzi iñaavyaye-
Tema pairani Jacob-ni, tzimatsi itomi tari, imishitakairira Pava, okaratzi
paitachari “Judá,” arira opoñaari jiyoshiretakaayetziriri eejatzi.
iroka vairontsi “Judío.” Irojatzi Pamenero Mt. 15.8-9. $ULUDRxDDYHQ‫ێ‬
oshiyarori ikantayeetziri tari eejatzi ikantakeriri Pava irika
“Judá-mirinkaite.µ,ULMDW]LLSDLWD\HH‫ێ‬ Kamantantaneri Isaías, iñaaventziri
tziri eejatzi “Israel-mirinkaite,” tema judío-payeeni, itzimi saikayetatsiri
irootake ivairo eejatzi pairani pairani eeniro jañaaveta Isaías-ni,
Jacob-ni. Irikapayeeni Judío, ikantake: “Irikaite atziriite te
iriyoshiitane pairani inayeveta Pava, inkinkishiretaiyaani kameetha.”
LNDVKL\DNDULLURW\DDQWHQHULRYDYLVDD‫ێ‬ Irootakera japiitakeri pairani Mateo
kotairine. Irootake kaari ikovanta MRVDQNLQDWDNRW]LURRNDUDW]LLxDDYHQ‫ێ‬
irikaite judío inkempiyayetyaari takeri Isaías-ni. Aritake avisavetaka
pashinesatzi atziri kaari judío-tatsine. okaratzi 700 osarentsi tekeramintha
Tema ikinkishiretaiyani iriroriite, intzimeeta Jesús. Iro kantacha
eero ineshinonkatari Pava kaari ikempitakaantziro Mateo, irijatzimi
isheninkayeta. Ipaitaiyakani iñaaventakotzi judío-payeeni ikaratzi
“Tomeshitaari,” ipaitaiyakani eejatzi ñaayetakeriri Jesús, ikaratzi kaari
“Jashitayetari Pava.” kempisantavakerine. Irootakera
KAMANTANTANERI Iriitake ñiiriri Pava DxDDQWD\HWDURULLURxDDNDLURVDQNL‫ێ‬
imishirekiini, ari ikamantziriri nare kamantantaneriite, RNHPSLYDL‫ێ‬
iriñaane. ,ULRYDYLVDLQLULULDW]LULSD‫ێ‬ taro iñaaventakotatyeeromi okaratzi
yeeni okaratzi ikoviri Pava, LNDPDQ‫ێ‬ avisaintsiri pairani. Okaratzi kanta-
WDQW]LURHHMDW]LRQNDUDWHDYLVD\HWDWVL‫ێ‬ yetainchari, iroora iñaaventakoyetzi
neri apaata. Irijatzira osankinaye- jomishimpyiiri Pava, okaratzi
takerori pairani Osankinajanorentsi. jiyoshiretakairiri eejatzi. Irootamai-
Okanta avisakera osheki osarentsi, WDNDDSLLWDDFKDQHULHHMDW]LRPRQND‫ێ‬
irojatzi itzimantakari Jesucristo. rataiya jaka kipatsiki. ,URRUDNHPSL‫ێ‬
Iriira iriyotaanepayeeni Jesús takarori okaratzi iñaaventakeriranki
osankinayetakerori ipaitayeetziri Juan-ni iriyotaane Jesús, tema
“Ovakerari Antzimotavakaantsi,” kamantantaneri jinatzi eejatzi irirori.
tsika iñaaventakoyeta Jesucristo. Pamenero Ap. 9.1-5. Arira
Irijatzira osankinatakoyetakeriri josankinatakotakero Juan-ni okaratzi
etayetanakarori kamantantaneriite. iñaavyatakari. Iro kantamaitacha
Pamenero Mt. 2.6. Arira iñaaventa- pamenero eejatzi Ap. 9.6. Arira
koyeetzirori okaratzi iñaavyatakari añiirori tsika ikanta Juan-ni
pairani kamantantaneri Miqueas. ipashinetakaanakero iñaaventziri,
Tzimakovetaka 700 osarentsi kempivaitaka iñaaventatziiro
josankinatantakarori Miqueas, onkarate avisatsineri apaata.
KAMEETHARI ÑAANTSI Irootake iroirikayeetakero irokapayeeni,

xDDQWVLNDDULVKHQNDDWVLQHLQNHPD‫ێ‬ eerora okantanai inkyaayeetai
koyeetero. Ari iñaaventaitziriri WDVRUHQWVLSDQNRNLLULxDDSLQNDWKD\H‫ێ‬
Jesucristo jovavisaakoshiretantzi, tantyaariri Pava, eero okantai
WVLNDLNDQWDHHMDW]L3DYDLSLQNDWKDUL‫ێ‬ impomeyetaineri. Ontzimatye
ventantai. Arira ipaitayeetzitarori inkivayetaiya, onkantya inkiteva-
irosankinare: Mateo, Marcos, Lucas, thayetantaiyaari. Ari okempitari
ipoña Juan. Ari oñaaventayetari eejatzi aririka ontzimaanite tsinane,
irañaantare Jesucristo, okaratzi RQW]LPDW\HRPRQNDUDWHURLNDQWD‫ێ‬
jantapaintziri kipatsiki, okanta kaantane Moisés-ni, onkantya
ikamantakari, irojatzi jañaantaari onkitevathatantaiyaari. Irootakera
ikamimotantapaintzi. ishintsiventantayetakeri pairani
KISAKOTANTANERI Pairani tekera Fariseo-payeeni irimonkarayeetero
intzimapaake Jesús, VDLNLWDNDLSDLWDL‫ێ‬ isaikantapaintari Jesús kipatsiki.
tziri “Kisakotantaneri.” Irootakera jaakoventapiintantakarori
Judío-payeeni inatzi. Iriitake ikivaakotaiyani, jaamagaiyani
maimanetapiintakeriri Roma-satzi joirikakerika tsika ompaitya kaari
ikovi iroimishitovairi tema ikyaakitzi ishinetantaitziri. Iro kantacha
iipatsiteki. Kisaneenta joviri ikantapaintzi irirori Jesús: “Ikaratzi
Roma-satzi, ikovaiyini irovayirite- oirikayetziri, WHLURYDDULSHURVKLUH‫ێ‬
rimi iromishitovantaiyaariri tante.” (Pamenero Mr. 7.1-23;
inampiki. 7HPDLWDRQNDQWHLQNLWVLULQ‫ێ‬ Mt. 15.1-20; 23.25; Hch. 10.14,28;
keri. Iriñaaneki Judío ipaitaitziri Ro. 14.14; He. 9.13-14.)
“Cananista.µ,xDDQHNLJULHJRLSDLWDL‫ێ‬ KOVAKOTZIRIRI KIREEKI ISHENINKA
tziri “Zelote.” Judío inayetzi irika. Iriitake
KITATAARI Okaratzi jametaiyarini jatziritetari Roma-satzi, LNRYDNR\H‫ێ‬
judío-payeeni, aririka inkamakaante, tziri kireeki isheninka, irotyaanta-
MRYD\HWDSLLQW]LULNDPLQNDULRPRUR‫ێ‬ maityaaniri ivinkatharijanorite
naki. Kantatsi eejatzi irimorontashi- Roma-satzi. Tema pairani ikyaake
teri okantatamakota kipatsi, ari Roma-satzi iipatsiteki judío, osheki
irovayeteriri. Impoña irashitako- jomperatantaka. Irootake
tantakyaari iniroite mapi, ikisaneentantari judío-payeeni, te
irovatziyamentatakero omorokira. onimoteri okaratzi jantayetziri. Ari
KITEVATHARI 0DDURQL,NDQWDNDDQWDL‫ێ‬ ikempitzitakariri eejatzi jatzirite-
tane josankinayetakeri Moisés-ni, takari Roma-satzi, ikisaneentakeri.
DULUDLxDDYHQWDNR\HHW]LURULLSLQND‫ێ‬ Tema aririka inkovakotante kireeki,
yeetziri. Tera ishinetaantsite MDQDDND\LULLNRYDYHWDULSLQNDWKDULMD‫ێ‬
iroirikayeeteri kempitariri kitairiki. nori, ikovakotziri osheki. Ari jayiri
Te ishinetaantsitzi iroirikayeeteri irirori kireeki jañaantari. Irootake
eejatzi kempitariri iyotsi. Te onkante kaari onimotziriri isheninkapayeeni,
iroirikayeeteri pathaavaiyetatsiri, te ikisaneentakeri shintsiini,
ishinetaantsitzi iroirikayeeteri jiitakoshintzivaitakeri, WHPDLUDDSD‫ێ‬
kaminkari atziri, kaminkari piratsi, tziyane inatzi Roma-satzi.
te oshinetaantsitzi eejatzi LEVÍ-MIRINKAITE Irika icharine
iroirikayeetero iraantsi. Aririka inayetzi itomi Jacob paitachari
pairani Leví. -DVKLMRYDW]LLURLULNDSD‫ێ‬ 7]LPDWVLULNDLQNRYHUL3DYDLQNDPDQ‫ێ‬

\HHQLMDQWDYDLWDSLLQW]LWDVRUHQWVLSDQ‫ێ‬ teri atziri, iri irotyaante maninkari
koki. ,URNDQWDFKDW]LPDWVLML\RVKLLWD‫ێ‬ inkamantante. Shipakiryaa ikanta
yeetakeri, iriitake ipaitayeetakeri aririka iroñaakyaari atziri.
“Omperatasorentsitaari.” MIRRA Ovaaki inchato onatzi, ari
LOT Iri itominthori pairani Abraham-ni. opiyotapaari nampitsiki Palestina,
Inampitaro Sodoma-ki. ,URNDQWDPDL‫ێ‬ Arabia, eejatzi Egipto-ki. Kasanka
tachari, kaaripero inayetake okanta. Iro jovetsikayeetziri
Sodoma-satzi, eejatzi ikempitzitakari kasankaari. Iro itaayetzi eejatzi,
Gomorra-satzi. Jantapiintayetakero osheki okasankatzi, ipaitaitziro
kamaarotatsiri, ipaantavakaavai- “incienso.”
yetaka, MLPDWDNHURLVKLUDPSDULQND‫ێ‬ MOISÉS Pairani tekera intzime Jesús,
kiini ipaantavakaavaiyetaka. ,URRWD‫ێ‬ jomperataitari judío-payeeni
kera ikovantakari Pava iraperoteri inampiki Egipto-satzi. Iri Moisés
Sodoma-satzi ipoña Gomorra-satzi. MRW\DDQWDNH3DYDLQWVLSDU\DDNRYHQ‫ێ‬
Temaita inkove iraperoteri Lot ipoña tairi tema iri isheninkapayeeni.
irovaiyane. Jotyaantake maninkari Iriitake jevatairine iraayetairi
onkantya inkamantantyaariri Lot inampiki paitavetachari pairani
irishiye. Ikantapaakeri: “Lot, “Canaán,” ipaitayeetairi iroñaaka
ontzimatye pishiye. Eeromaita “Israel.” Osheki iñaanatapiintakeri
pipithokapainta pitaapiiki Pava, jiyotaayetakeri irantayetairimi
pamenapanaate.” Ari ikantavetakaro maaroni Israel-mirinkaite. Iri
Lot, ishiyeeyakani. Arira jovaryaake osankinayetakerori: Génesis, Éxodo,
3DYDSDDPSDULLNRQRYDNDURPDSLSD‫ێ‬ Levítico, Números, ipoña
yeeni opoñaayetakaro inkiteki, iro Deuteronomio, LSDLWDLW]LUL,NDQWD‫ێ‬
aperotakerori nampitsi. Iro kantacha kaantaitane. Jiroka ikinkithata-
iinaka Lot, opiyathataka iroori, koyeetziro irañaantare Moisés-ni
opithokapainta ameni otaapiiki. janta Hch. 7.17-44. $ULUDLxDDYHQWD‫ێ‬
Apathakerora opeyanake tzivipirini. NR\HHW]LURRNDUDW]LLWDVRQNDYHQWDQ‫ێ‬
(Pamenero Lc. 17.28-32; 2 P. 2.7.) take ishitovantaari Egipto-ki,
MANÁ Iro jovayetapiintakari pairani LNHNHQDYDLWDQWDNDULWVLNDWHLQDPSLL‫ێ‬
judío-payeeni, ikekenavaitantakari taro. Pamenero Hch. 7.36. 2NHPSLWD‫ێ‬
tsika te inampiitaro. Tema tya iroka: ishiyapithatarira
jomishitovayetairiranki Moisés-ni janta Egipto-satzi, intaani jovaankavako-
Egipto-ki, okaratzi 40 osarentsi tapaaka inkaareki ipaitayeetzi
isaikavaitake tsika te inampiitaro. Tera “Kityonkaari.µ$SDWKDNHURRSLU\DDWD‫ێ‬
ontzimayetatyeera tsika impankivaite, nake niyankineki inkaare, DULLNHQDL‫ێ‬
itasonkaventakeri Pava, ari okanta yanakeni janiitaiyanakeni
iñaantakarori kitaiteriki irovarite Israel-mirinkaite. Ipokaminthaitzi
kempitavetarori tanta. Irootakera Egipto-satzi ipatzimatakeri,
ipaiyetziri “Maná.” Ikanta jareetakara piyaatapaaka inkaare, ari ithonka
tsika irinampiyetaiyaaro, tera ipiinkakeri. Ipoña ipampithata-
iriñaayetanairo iroka ovaritentsi maná. kaakeri Pava tsika otsimankiro
MANINKARI Irovetsikane inayetzi Pava. menkori. Osheki ikekenavaitake
Te inkoñaanete. Isaikayetzi inkiteki. tsika te inampiitaro. Ikanta
itashaaneentaiyakeni, ipakeri Pava tema noonkakaatyeeyaaro kipatsi.”

ovaritentsi ipaitaiyakeri “Maná,” Ari ikantakero Noé, ikinkithatakaa-
irootake jovaiyakarini. (Pamenero vetakari nampitayetarori janta,
“Maná.”) Ikanta jimiretaiyakeni, oshekimaita ithainkimavaitaitakeri.
ikantakeri Pava irika Moisés-ni: Ikanta ithonkakero jovetsikiro
“Pomposantyaaro pikotzi iroka shintzipaa, SRNDL\DNHQLSLUDWVLSD‫ێ‬
shirantaa.” Ari ikantakero Moisés-ni, yeeni, otetaiyapaakani, DULLNHPSLWD‫ێ‬
apathakero oshitovanake jiñaa, iro kari eejatzi Noé, iina, ipoña mava
imiretaiyakarini. Ipoñaashitaka irovaiyanepayeeni. Ikaratzi 8 atziri
eejatzi Israel-mirinkaite iñaaventa- japatotanaka. Irojatzi oonkantakari
kotaiyakero jiñaa ipoña itashe. Arira kipatsi. Ari japerotakari ikamaiyakeni
jotyaantake Pava osheki maranke atziriite. Iriimi Noé, itsipayetakari
iratsikayeteri, jovasankitaatziira irovaiyane, avisakoyetai irirori.
okaratzi iñaaventavaitakero. Osheki OISHA Piratsi inatzi, iñeetziri maaroni
kamayetaintsiri. Ipoña ikantairi nampitsiki. Antaro mampotzii okanta
Moisés-ni: “Nantakero kaariperori ivitzi, iro jontyaayeetziri.
noñaaventashivaitakaro, eerora Ipirayeetari oishapayeeni, te
napiitairo. Pinkovakotairi Pava jañaashineta apaniro antamiki,
impeyeeriita marankepayeeni.” ontzimatye intzime aamaventyaa-
Ikanta iñaañaatakotairi Moisés-ni, ari rine, eero imaimanetantariri piratsi
ikantanake Pava: “Povetsikeneri ovaminthatariri, eero itzipinavai-
oshiyakaarontsi inkempityaari tanta tsikarikapayeeni. Osheki
maranke, povatzikakoteri. Inkarate joshiyakaaventaitziri irika oisha
iratsikayeteri maranke, kantatsi iñaaneki Pava. Iri oisha kempityaa-
iramenayetairi iroshiyakaaro rinemi ikaratzi kempisantayetaatsiri,
maranke, eero ikamayetzi.” Iro iriima Pava iri kempityaarinemi
jimataiyakerini, avisakoyetai. Iro aamaventakotariri oisha. Pairani
kantacha, eekero ipiyathayetatyaari Juan-ni, joshiyakaaventakeri Jesús
Pava. (Pamenero eejatzi “Balaam,” inkempityaarimi aparoni oisha.
ipoña “Coré.”) Irootakera kaari (Pamenero Jn. 1.29.) Tema aririka
okantanta inampitayetaiyaaro inkaariperoshiretake aparoni Judío,
kipatsiki ishinevetakaniriri Pava. iraake iroishate, LUDDQDNHULWDVRUHQ‫ێ‬
Aperotaiyavetaka inkamayetemi WVLSDQNRNLLPSDNHULRPSHUDWDVRUHQ‫ێ‬
tsika te inampiitaro, intaani tsitaari. ,UDDNHULRPSHUDWDVRUHQWVL‫ێ‬
iñaamatsiyetairo itomiite taari oisha, irovamaakeri, impometa-
ikitsirinkayetairo inampitaaro keneri Pava. Ari okanta, kaari
kipatsiki ishinetaitakeneriri. MRYDVDQNLWDLWDQWDULMXGtRLNDDULSHUR‫ێ‬
NOÉ Iriira ivaisatziite Abraham-ni, shirevetaka, DxDLULRLVKDMRYDPDLWD‫ێ‬
itzimita pairani tekeramintha keri, iri atsipetakoventakariri. Iro
intzimeeta Abraham-ni. Ikanta MDQWDNHULHHMDW]L-HV~VLNHPSLWDNR‫ێ‬
itzimakeranki Noé, osheki tari oisha ikamimentakeri atziriite,
ikaariperoyetake atziripayeeni. Iro jatsipetakaro jovasankitaaventai-
kantacha Pava, LxDDNHUL1RpNDPHH‫ێ‬ takeri iyaariperoshirenka atziriite,
thashireri inatzi irirori. Ikantakeri: ari onkantya eero jovasankitaavai-
“Noé, povetsike iniroite shintzipaa, tantaitari atziriite.
OMPERATASORENTSITAARI Iriitake iñaapinkathatatziiri. Aririka inkove

pairani pometapiintziriri piratsi aparoni atziri inkampiteri pinkathari
jashitakaitari Pava. (Pamenero tsikarika ompaitya, ontzimatye
Ipometaitziniriri Pava.) Judío irotyeerovashityaari.
jinayetzi, icharine Leví-ni jinayetzi. OTZIMIKAPATZIITOTAANTSI Iro
Tema tzimatsi pairani icharine Leví, MDQWD\HWDSLLQWDNHULNHPSLVDQW]LQND‫ێ‬
ipaita Aarón. Irirentzi inatzi Moisés. riite, jotzimikapatziitoyetantari irako
,ULHWDNDURULMRPSHUDWDVRUHQWVLWDDUL‫ێ‬ ovakera kempisantayetatsiri. Ari
tzi pairani. Ikanta itzimayetanake ikempitayeetziriri jovayeetziri
icharinepayeeni irirori, iriitake ijevateri kempisantzinkariite. Aririka
jinashiyeetakari irantavaitapiinte iriñaañaatakotakeri, irotzimikapatzii-
tasorentsipankoki. totantakyaari irako, tema itasonka-
OSANKINAJANORENTSI Irosankinare ventatziiri Pava, iro irimatantyaarori
onatzi Judío-payeeni iroka. Iro LUDQWDYDLWHQHULRQNDQW\DLQNHPSL‫ێ‬
josankinayetakeri pairani Moisés, iro VDQWDQWDL\DDULNDPHHWKDSDVKLQHSD‫ێ‬
josankinayetakeri pinkathariite, iro yeeni. (Pamenero Hch. 6.6, 13.3;
MRVDQNLQD\HWDNHULHHMDW]LNDPDQWDQ‫ێ‬ 1 Ti. 4.14, 5.22; 2 Ti. 1.6; He. 6.2.)
taneriite. Ari opaitari okaratzi OVAARIPEROSHIRETZIRIRI (Pamenero
josankinayeetakeri pairani, WHNHUD‫ێ‬ Kitevathari.)
mintha intzimeeta Jesucristo. OVANEENKANTSI Iñaanekira Pava,
Irootake paitachari “Paisatori RVKHNLLxDDYHQWD\HHW]LUR´LURYDQHHQ‫ێ‬
Antzimotavakaantsi.” Okanta avisake karo.” Aririka iriñaaventayeetero
osheki osarentsi josankinayeetake irovaneenkaro Pava, iroora
pashine paitachari “Ovakerari ikinkishiretakoitziri inampitaiyaaro
Antzimotavakaantsi.” Irojatzi inkiteki intsipataiyaari Pava. Osheki
ipaitayeetzitari Osankinajanorentsi. okameethatataike, te onkante
OTEKIRORI IIPATSIKIITE Tzimatsi DxDDPDPS\DDURWVLNDULNDRNDQWD‫ێ‬
jametari judío-payeeni aririka vaita. Irootake ikantakoyeetantarori
irareetantya pashineki kipatsi kaari ovaneenkataantsi. Irootake
jinampitari, jotekiro iipatsite iitziki, iñaaventakeranki eejatzi Jesús,
aririka impiyee inampiki irirori. iñaañaatakoventziri iriyotaane,
2VKL\DNDDYHQWDFKDULMRWHNLURLLSDWVL‫ێ‬ ikantzi: “Nokovatzi iriñaayetairo
kiite, eero jamantaaro kaariperori novaneenkaro.” (Pamenero
inampiki. Tema ipampithashir- Jn. 17.24.) Okaratzi ikantakotziri
yaayeta iriroriite, maaroni atziriite Jesús, DULWDNHRYHWVLNDNDLQNHPDDQ‫ێ‬
kaari isheninkata, te jashitari Pava. tsivaitya, inkame impoña irañagai
Irojatzira ikantakeriri Jesús iriyaatai inkiteki, ari onkantya
iriyotaane irantero aririka irimatantyaarori eejatzi apaata
inthainkaitakeri tsikarikapayeeni. iriyotaane intsipataiyaari tsikara
(Pamenero Mt. 10.4; Mr. 6.11; irisaikapai.
Lc. 9.5; Hch. 13.51.) OVETHATAANTSI Iro jametari
OTOMI (Pamenero itomi.) judío-payeeni aririka
OTYEEROVAANTSI Iro jametaiyarini irovethatavakaiya, ikantavakaa:
pairani atziri. Aririka iriñeeri ¡Onkamintha pisaikayetai kameetha!
pinkathari, jotyeerovashitari tema Ikempitakaantziro
iñaañaatakotatyeerimi isheninka, rori. Irootake ikantantaitari: ´2NHP‫ێ‬

tema ikovakotziri Pava isaikakairi pitaro sarinkaveni ipaampatzi
kameetha. Irootakera añaantarori paampari kaari tsivakanetatsine.”
josankinayetakeri Pablo, Pedro, Juan Ikantaitzi eejatzi iri paampari
ipoña Judas. Iro jetapiinta irovameethashiretantaityaari ikaratzi
MRYHWKD\HWDULLQNDUDWHxDDQD\HWH‫ێ‬ aventaayetaariri Pava, LQNHPSLWD‫ێ‬
rone irosankinare, ikantayetziri: kaantaiteri itagaitziri oro
´£,QNDPLQWKDSLVDLND\HWDLNDPHH‫ێ‬ LQNDPHHWKDWDQW\DDULN\DDU\RRSH‫ێ‬
tha!” Irojatzi ikantakeriri Jesús roini, eero okonovari kapicheeni
iriyotaane, MRW\DDQWD\HWDNHULLQNLQNL‫ێ‬ kipatsi. Oshiyakaaventachari
thate, ikantavakeri: ´$ULULNDSDUHHWD‫ێ‬ paampari, irootakera okaratzi
kya aparoni nampitsi, tsikarika SRPHUHQWVLW]LPRYDL\HWDULULNHPSL‫ێ‬
iraakameethayeetavakemi, SRYHWKD‫ێ‬ santzinkariite. Aririka iriñaayetakero
tapaakyaari, pinkanteri: ‘¡Inkamintha iroka, iroora pampithashiretakairine
pisaikayetai kameetha!’ Arira onkantya iraventaaperotantyaariri
onkantya iraakameethatantyaamiri Pava. Iro iriñaantyaarori
ashitarori ipanko, tema Pava inkameethashireperote. Iroora
saikakairine kameetha.” (Pamenero iñaaventakeri Juan oviinkaataneri,
Mt. 10.12-13.) ikantakeranki: “Iri matzirori Jesús
OVIINKAATAANTSI Pairani iro jametari joviinkaatantantari paampari.”
judío-payeeni ipiinkaatantaro jiñaa, (Pamenero Mt. 3.11.) Tema aririka
ikempitakaantaro ikaatapiintaita. iroviinkaataitya jiñaaki, NHPSLYDL‫ێ‬
Joviinkaayetziri isheninkapayeeni taka inkivaatyeeyaami atziri
jiñaaki, joshiyakaaventziro oviinkaatainchari. Impoña
LQNLYDW\HHQHULPLNDDULSHURULMDQWD\H‫ێ‬ iroviinkaataitantakyaarimi paampari,
tziri. Tera apaniro ikantakaaro judío, tema iri paampari ovameethashire-
jimatziyetaro kaari judío-tatsine peroterine, iraperotaineri okaratzi
ikaratziri inampitaro pairani. Iro ikaariperoshirevaitake. Irootakera
MLPDWDNHULSDLUDQL-XDQRYLLQNDDWDQ‫ێ‬ avishimotayetziriri ikaratzi
taneri, ari opoña ipaitantaitariri aventaayetanaariri Pava, LURLULxDDQ‫ێ‬
oviinkaatantaneri. ,URRWDNHMLPD\H‫ێ‬ tyaarori ompeyeeya ikaariperoshi-
tairi ikaratzi aventaanaariri retake.
Jesucristo, iro iriñeetantyaari PAIKAKOTAANTSI Iro jantayetziri
omapero jovashaantairo jantayeve- pairani Roma-satzi aririka
takaro kaariperori. Irojatzi ipaitaitzi irovasankitayeri maperotzirori
eejatzi aririka impiinkaatantaityaari ikaariperotzi. Iri ikashiyakaitziri
Tasorentsinkantsi, kempivaitaka omperataari, ikashiyakaitziri eejatzi
jiñaami irinatyeemi. Tema kantatsi ovayiri poñaayetachari pashineki
LQDPSLVKLUHWDQWDW\DDULDYHQWDDQDD‫ێ‬ nampitsi. Pairani ikyaantakari
riri Jesucristo. Irootake inkameetha- Roma-satzi iipatsiteki judío, ari
shiretantanaiyaari. jimatapiintakerori. Iri judío-payeeni
PAAMPARI Osheki iñaaventaitziri ikyaaryooventaitake ipaikakoitziri
paampari iñaaneki Pava. Ikantaitzi pairani inampiki. Jovatzikashitziri
iri paampari irovasankitaantaitya inchakota, inkonompitevarekiita-
DSDDWDLNDUDW]LDQWD\HW]LURULNDDULSH‫ێ‬ kero. Ari impaikakoiteri irakoki,
eejatzi iitziki, osheki inkemaantsi- Omapero okoveenkatzi aririka

tyaari ooryaa, ayimateri imire, omatante iroka pathaarontsi. Ikaratzi
irojatzi inkamantakyaari. Ari omatayetziri, jookaitziri tsika
impathayeri aririka inkamake. ipiyotayeetziri. Aririka iriñeeteri
(HURULNDLNDPLWDDSDURQLSDLNDNR‫ێ‬ eero japitetaitari, ontzimatye
taari, ontzimatye iromposavaitaiteri, irishiyapithaiteri jantetaantzirokari
inkaraiteri itonki inkamantyaari imantsiyare. Osheki ipinkaitziro
thaankiini. Te ishinetaantsitapiinte mantsiyarentsika. Tzimatsi jametari
inkitayeeteri. pairani judío, RQDQW\DDULLUDULSHUR‫ێ‬
PAIRYAANTSI Osheki iñaaventaitziro taiyaari eshitakotaatsiri omatziri
iroka iñaaneki Pava, ikantayeetzi, mantsiyarentsi, RQW]LPDW\HLUL\DDWD‫ێ‬
“Pairyaashivaitariri Pava.” Pamenero shiteri omperatasorentsitaari
Mr. 9.39. Iro iñaanetakari Jesús, iramenairi. Osheki onkarate kitaite
ikantakeranki: ´,NDUDW]LWDVRQNDYHQ‫ێ‬ impometaiteneri Pava, osheki
tantatsiri ipairyiirora novairo, eerora irapiiteri iramenaiteri, irojatzi
ikishimataana osamaniityaake.” LUL\RWDQWDLWDN\DDULRPDSHURMHVKLWD‫ێ‬
Aririka impairyeeteri Jesucristo, tera kotai. $ULSDLWHLUL\DDWDLLQWVLSDWDL‫ێ‬
inkempitakotyaari tasonkantatsiri yaari isheninka. ,URRWDNHUD,NDQWD‫ێ‬
pairani ipeyantayetariri tsikarika kaantaitakeri pairani.
impaitayetya. $xDLNDUDW]LSDLU\DD‫ێ‬ PILATO Irika Pilato Roma-satzi inatzi
piintanairiri Jesucristo iñaaventairi, kaari Judío. Irootyaantane
javentaatyaari, ikempisantairi. Pinkathari César impinkatharite
Pamenero eejatzi Jn. 16.24. Irojatzi inampiki Judío, LULLWDNHSLQNDWKDULWD‫ێ‬
iñaanetzitakari Jesús, ikantake: tsi ipaikakotaitantakariri pairani
´7HPDSDPDQDSLLQWD\HW]LULUD$VKLWD‫ێ‬ Jesús.
nari pikovakoyetziri opaiyetarika, PINKAARI APEROTANTANERI
pikampiminthatashivaitakari. Irooma Vairontsi onatzi iroka, iri kamantan-
iroñaaka aririka pinkovakoyetairi, takerori pairani kamantantaneri
ontzimatye pimpairyaapiintaina paitachari Daniel. Iñaaventziri
naaka. $ULUDSLQNDQW\DSLQNRYDNRWD‫ێ‬ aparoni atziri, joshiyakaaventaitziro
piintairi, aritake irimatakemiro, ivairo. Tema irika atziri kaarira
LURRWDNHSLQNLPRVKLUHW]LLWDQWDL‫ێ‬ isheninka judío-payeeni, osheki
yaari.” Tema ikantake “Pinkova- inkisaneenteri judío. Iro inkisaneen-
kotapiinteririka Pava, SLPSDLU\DD‫ێ‬ tantyaariri, tema inkovavetya irika
piintaina naaka.” Iroora oshiyaro atziri iromperayetyaarimi
inkantakemi “Pinkovakotapiinterika judío-payeeni, inkove eejatzi
Pava, paventaashiretaiyaana naaka.” iraperotante. Iri Daniel-ni etakaro
Irojatzira oshiyarori inkantakemi pairani iñaaventakeri irika atziri,
“Pinkovakotapiinterika Pava, LSDLWD\HW]LUL´3LQNDDUL$SHURWDQWD‫ێ‬
naakatajaantake shinetakemironeri neri.” Ikantake Daniel: “Eero
pantero, onkempitavaityaaro arimi jomaanta, ari iriyotaitavakeri, tema
nosaikemi naaka janta.” inkyaapaake tasorentsipankoki,
PATHAARONTSI Mantsiyarentsi onatzi irovapaakeri irovetsikane kaari
ipaitaitziro “lepra.” Te iriyoitero onimoterine Judío-payeeni.” (3DPH‫ێ‬
opaita iraaventantaityaarori. nero Mr. 13.14; Mt. 24.15)
POMETAANTSI (Pamenero 23.6-8.) Iro kaari jariperotantari

Ipometaitziniriri Pava) Fariseo, kisaneenta jovavakaiyani.
RAHAB Tsinanera onatzi, mayempiro Irijatzi Saduceo kisaneentakeri
onatzi. Kaarira Israel-mirinkaite. Ari pairani Jesús.
onampitarori janta Jericó-ki. $DPDD‫ێ‬ SAIKAMENTOTSI Pairani ikaratzi
shitya aripaite osaikavaitziri iroori pinkatharitatsiri pashineki nampitsi,
jañaapaitetantariranki Moisés-ni. tzimayetatsi isaikamento ovaneenka
Ikovantaiyakarini Israel-mirinkaite okanta. Ari isaikapiintziri
irovayiritya Canaán-ki, jotyaan- ipinkathariventantayetzi. (Pamenero
taiyakeni amenaantyaarone janta Akojanori.)
nampitsiki Jericó, LQNHQHLURYD\LUL‫ێ‬ SAIPATZIITOTAANTSI Irojatzira
tya kameethaperoini. Okanta iroka jametaiyarini judío-payeeni, aririka
tsinane Rahab, aakameethatavakeri LPSDLU\HHDSDURQLLVKHQLQNDLMHYDWD‫ێ‬
amenarontyaarone, omanavakeri kaante, impinkathariventante,
eero iñaantari Jericó-satzi. Irojatzi ontzimatye isaipatziitoyetantyaari
omishiyantaariri eejatzi. Okanta yeenkantsi. Iroora iriyotantayee-
jovayiritaitakerira nampitarori tyaariri, LULLWDNHSLQNDWKDULYHQWDQWD‫ێ‬
Jericóki, japerotaitakeri maaroni, tsineri. Opoñaantari isaipatziito-
irooma tsinaneka Rahab, te yetziri ipairyaane, joshiyakaaventa-
irovamaitero, avisakotai iroori, tziirora irisaikantatyeeyaarimi
otsipayetakari osheninkamirinkaite. shintsinkantsi, ari onkantya
(Pamenero Jericó.) LPSLQNDWKDULYHQWDQWDQW\DDULNDPHH‫ێ‬
ROMA Nampitsi onatzi iroka. Intaina thaperoini. ,URMDW]LUDRVKL\DNDDYHQ‫ێ‬
ovavetaro inampi Judío-payeeni. Iro tachari okaratzi iñaaventakoyee-
kantamaitacha pairani tekera tziriri Tasorentsinkantsi, NHPSLWDYDL‫ێ‬
intzimeeta Jesús, ipokaiyakeni takami isaipatziitotantaityaarimi
ovayiriite poñaachari Roma-ki, ikaratzi kempisantayetaatsiri. Tema
ikyaake inampiki judío-payeeni iriitake Tasorentsinkantsi,
jashitapaakaro, ari inampitakarori DQWDNDDQWD\HW]LURULNDPHHWKD\HWD‫ێ‬
jomperavaitari judío. Osheki tsiri. (Pamenero Cristo)
LNRYDNRWDSLLQWDNHULNLUHHNLLURW\DDQ‫ێ‬ SALMOS Amampagaantsi onatzi. Iro
teneri Pinkatharijanori saikatsiri ipanthaapiintakeri pairani pinkathari
Roma-ki. 7HLULxHHURLVDLNDLNDPHH‫ێ‬ David-ni jamampaakotari Pava. Iri
tha judío-payeeni. Tera aparoni David-ni osankinayetakerori.
inampiki judío ikyaake, DULLNHPSL‫ێ‬ Irojatzira jamampaayetapiintakari
taakerori eejatzi pashinepayeeniki etayetanakarori javentaari Jesucristo,
nampitsi. ipanthaaventzirira Pava. Tema
SADUCEO Judío inayetzi, LULL\RVKLLWD‫ێ‬ jamampaavaiyetara judío-payeeni,
cha omperatasorentsitaari. Te osheki japiipiitziro ivanthaane,
LULPD\HWHURLURWKRW\HHURLURVDQNL‫ێ‬ jinashitzimaitaroya kapicheeni
nare Fariseo-payeeni, tema okaratzi japiitayetziri. Pamenero He.
jovanaashitakaro josankinayetakeri 1.7. Arira josankinatakoyeetziro
pairani Moisés. 7HLQNHPSLVDQWD\H‫ێ‬ eepichokiini Salmos, okantzi:
tero Saduceo ikantaitziri: $ULLUDxDD‫ێ‬ Iriira matakairiri maninkariite
yetai kamayetatsiri. (Pamenero Hch. inkempitakotyaaro tampyeenka.
Iriira matakairiri irotyaantaarite iroka, akantziri aaka: Kamaari.

inkempitakotyaari paampari. Iriitake pinkathariventziriri peyari.
$ULWDNHDxLLURULLNDQWDLW]LUL´PDQLQ‫ێ‬ Maninkari inaveta, iro kantacha
kariite,” irijatzira “otyaantaari.” iisaneentane inatzi Pava. $ULRNHPSL‫ێ‬
Tema japiipiiyeetatziirora, ari tari eejatzi, osheki ikisaneentziri
opashinetanake eepichokiini ivairo. kempisantayetaatsiri, ipaitziri:
Arira okantayetari iramampaane “Aisaneentane.µ-LURNDRVKL\DNDD‫ێ‬
pairani judío-payeeni. Irojatzira ventachari vairontsi Satanás:
amampagaantsi josankinatakeri “Kashiyimatantaneri,” “kantakotan-
Pablo, Ro. 3.11. Kantatsiri: taneri,” “Thavetakotantaneri.”
Tera intzime kemathavaitaneri. Iriitakera kashiyimayetaariri
Tekatsira kovakovatairine maaroni atziri, irijatzi kyaaryootatsi
iriyotairi Pava. LSDPSLWKDVKLUHWDNDDQW]LURLUDQWD\HH‫ێ‬
Ari añiirori eejatzi, te irapiipiitave- tero kaariperori.
tyaaro ivanthaane, iro kantacha te SHINEYAKAARORI TANTA Arira
onashitya okaratzi kantakotachari. opaitari ikonovaitzirori tantapatha
SAMARIA Nampitsi onatzi iroka. onkachopathatantyaari, irootake
Irootake osatekachari osaiki janta shineyakairori tanta. Iroovaitake
Judea-ki ipoña Galilea-ki. Ari aririka inkonovaitero naarentsi
inampiyetarori ipaitayeetziri kachopathatatsiri, ari onkachopatha-
Samaria-satzi, judío inayeveta tanake eejatzi iroori. Tera
irikaite. Iro kantacha pairani, irikaite oshinetaantziro judío-payeeni
Samaria-VDW]LLNRQRYDNDULSDVKLQHVD‫ێ‬ irovayeetyaaro shineyatsiri tanta
tzi atziriite poñaayetachari pashineki aririka iroimoshirenkero kitaite
nampitsi, jiinantayetakaro tsinane Anankoryaantsi, tema ipampitha-
pashinesato. Irootakera opoñaantari shiretakotatziiro ishiyantaari pairani
ikisaneentziri judío-peroyetatsiri. ivaisatziite Egipto-ki. Thaankira
Ikanta osamanitake jimatanakero jomishitovaitakeri, te onkantanake
irovaiyaneete iriroriite ikisaneentziri inkonovanakero itantane kachopa-
judío. Te ishineteri inkenimoteri thari. Oshekira joshiyakaaventai-
iipatsiteki osaikira inampi. Aririka tzirori iroka shineyakairori tanta.
inkene aparoni judío, eero ipaitziri Tema ikantaitzi: kaariperori onatzi
irovarite, imire. Ikanta ipokakeranki aririka onkachopathate tantapatha.
pairani Jesús, joñaakantapaintziro Irojatzi ikantakeri Jesús pairani.
irirori, te inkisaneenteri Samaria- (Pamenero Mt. 16.6.) Ari ikantakeri
satzi, aña eekero ikantapaintatzi: Pablo (Pamenero 1 Co. 5.6-8.) Tema
Tzimatsi Samaria-satzi kameethashi- kapicheeni onavetya shineyakairori
retatsiri. Iro kantacha judío-payeeni, kachopathari, NDQWDWVLUDRVKLQH\D‫ێ‬
eekero ikisaneentatziiri Samaria- kairo maaroni ikonovaitakerori. Ari
satziite. okempitzitari eejatzi kaariperori.
SARA Irootake iinaperori Abraham-ni, Intzimerika aparoni atziri
jinirontanakari Isaac. (Pamenero kaariperotapiintaintsineri, aritakera
Abraham.) irimatakaakeri pashinepayeeni. Iro
SATANÁS Iro iñaanetari pairani kantamaitacha, ikantake eejatzi
Judío-payeeni. Vairontsi onatzi pairani Jesús: $ULULNDLPSLQNDWKDUL‫ێ‬
ventantai Pava, LNHPSLWDURVKLQH\D‫ێ‬ irovetsikakaantane pinkathari

kairori tanta. (Pamenero Mt. 13.33.) Salomón, itomira pinkathari
(Pamenero Tantaponka, eejatzi David-ni. Ari osaikavetari inampiki
Anankoryaantsi.) judío-payeeni paitachari Jerusalén.
SION Otzishi onatzi ipaitaitziri Sion, iro Antaro okanta jotantotaitziro. Iroka
saikatsiri janta nampitsiki Jerusalén. jotantotaitakero, irojatzira
Arira osaikitari tasorentsipanko janta ipaitayeetzitari tasorentsipanko. Ari
Jerusalén-ki. Ari inampitayetarori LSLPDQWD\HHW]LULSLUDWVLLSRPHWD\HH‫ێ‬
eejatzi ijevaritepayeeni judío. ,URRWD‫ێ‬ tziniriri Pava. Iro kantacha pairani
kera ikantantayeetari: “Inampira tekera intzime Jesús, LSRNDNH%DELOR‫ێ‬
onatzi Pava iroka Sion.” nia-satzi jovayiritakeri Judío-
Ikempitakaantayeetziro eejatzi Sion, payeeni, DULLSRURNDLWDNHURULWDVRUHQ‫ێ‬
inkite onatzi. Tema iñaanekira Pava, tsipanko. Jaayeetanakeri
iriñaaventayeetero aparoni nampitsi judío-payeeni inampiki Babilonia-
saikatsiri inkiteki, paitachari “Sion,” satzi. Ikanta ipiyeeyaani pairani
paitachari eejatzi “Jerusalén” judío-payeeni jaantaveetakariri, ari
SODOMA IPOÑA GOMORRA Nampitsi jovetsikaveetari pashine, eejatzi
onavetaiyani eeniroranki isaikaveta iporokaitakero. Ikanta avisake osheki
Abraham-ni. Irootake japerotakeri osarentsi, ari jovetsikaveta pashine,
pairani Pava, ikantakaantakero iriitakera Herodes ovetsikakaantave-
atziriite nampiyevetantarori janta, taarori, iro iñaapaakeri pairani Jesús
ikaariperovaitaiyakeni. (Pamenero ipokantapaintari kipatsiki. Ikanta
Lot.) Roma-satzi eejatzi japiitairo
TANTAPONKA Ari opaitari kitaite iporokakaantairo pairani, ari
joimoshirenkiri Judío-payeeni, 7 aperotari, te iriñeetairo irojatzi
kitaite okaratzi joimoshirenka. Ari iroñaaka.
ipampithashiretakotziriri ivaisatziite TASORENTSITHAANTE Pairani,
jovayetakaro pairani itantane kaari ishiyantayetaari Israel-mirinkaite
shineyatsine. Tema iyatzimarekiini Egipto-ki, ijevatantakariri Moisés-ni,
jovetsikaponkayetziro, irishiyapi- aripaitera ikantakeriri Pava
thatatyeeriri Egipto-satzi. Ari irovetsike aparoni tasorentsithaante,
ikantziro jovayetaro. (Pamenero arira iñaapinkathatapiintairiri Pava
Anankoryaantsi, HHMDW]L6KLQH\DNDL‫ێ‬ janta, ari impometayeteneriri ipira.
rori tanta.) Manthakintsimaira jovetsikaye-
TASORENTSINKANTSI Iri ipaitaitziri tantakari, itsipataakeri meshinantsi,
eejatzi “Itasorenka Pava.” Ishire jovavikotayetakeri. Tera iriñeero
inatziira Pava, te inkaamanete. Iri Israel-PLULQNDLWHWVLNDLQDPSLWDL‫ێ‬
nampishiretantariri aventaayetaariri yaaro, LNHNHQDYDLWD\HW]LWVLNDULNDSD‫ێ‬
Jesucristo, ikinkishiretakaanta yeeni, te ontzimayete ipankoperori,
kameetha, MDQWDNDDQW]LURNDPHHWKD‫ێ‬ intaani ipankoshetavaitaiyani. Ari
yetatsiri. okempitzitari eejatzi itasorentsi-
TASORENTSIPANKO Ari opaitari thaantete, kantatsi incheepookir-
pankotsi iñaañaatapiintzi yeero, onkantya iraantyaarori
judío-payeeni, ari ipometapiintziniri tsikarika ikenayetzi. Aririka iriñaake
Pava ipirapayeeni. Irootakera tsika onimotziri irisaikapai, ari
irovatzikapairori eejatzi itasorentsi- tsira pairani konovavaitakerori

thaantete. Iro kantacha, inthomoira tzivipane, iramatavitantyaariri
tasorentsithaanteki, ari otzimiri amanantayetzirori, tema
ipaitayeetziri “Tasorentsipero- ikovajaantavetatya iraantapero-
saante.” Tera inkyaapiintayeete tyaaromi kireeki. Temaita aritzi
janta, intaani ikyaamatsitzi inkatyokantayeetaiyaaro, tema te
Omperatasorentsijanori. apantanaiyaaro kipatsipanetanake.
TOMESHITAANITAANTSI Irootake Eerora okantai eejatzi iriyoshiita-
jametayetari judío itotapiintziro yeetairo tzivipane ikonovaitakeri.
opatzimeshina ishiramparitantari. UVA Pankirentsi onatzi ipaitaitziri
Tzimatsi oshiyakaaventachari “uva,” ari okempivetaro okithoki
ikantaiyini judío, irooperori onatzi. shevantoki. Iro kantacha te ontzime
Tema aririka intomeshitaaniyetya, ovaato oshivithatatzi iroori. Osheki
DULML\RWD\HHW]LULRPDSHURMDVKL\H‫ێ‬ ipankiminthaitziro, tema osheki
taari Pava. (3DPHQHURDQW]LPRWDYD‫ێ‬ opochatzi okithoki. Iro jimireetari
kaantsi.) ovaaki aririka inkavithokaataitero,
TSIKA IKANTA PAVA IPINKATHARI- ipaitaitziro “vino.” Kameetha
VENTANTAI (Pamenero opoitanetzi. Kantatsira ovanontyaaro
Impinkathariventantai Pava) osamani, eero okaariperovaitzi.
TZIVI Osheki iñaaventaitziro tzivi VINO (Pamenero Uva)
iñaanekira Pava, iri kempisantzinkari ZAPATO-RYAANTSI Iro jantapiintakeri
joshiyakaaventaitzi tzivi. Tema iro pairani aparoni otzikataari,
tzivi poshinitakairori ovaritentsi i-zapato-ryiiri omperatariri inkene
inkatyokantaityaaro. Ari okempitari inkivakiiteri. Irootake iñaaventakeri
eejatzi joshiyakotaro tzivi pairani oviinkaatantaneri Juan
kempisantzinkaripayeeni, iriitake iñaaventakotziri Jesucristo, LNDQWDNH‫ێ‬
poshinitakairo nampitsi tsika ranki: “Aatsikitake maperotzirori
isaikayetzira atziripayeeni, iro ipinkatharentsitzi, QRxDDSLQNDWKDW]L‫ێ‬
iñaaposhinitantarori Pava. Ipoña tataikari naaka, WHDULWDDMDWHLQNHP‫ێ‬
ikantaitzi eejatzi: Ari onkantake SLWDNDDQW\DDQDLURPSHUDWDQHRQNDQ‫ێ‬
tzivipane inkonovaitero tsikarika tya no-zapato-ryaantyaariri.” (3DPH‫ێ‬
ompaitayetyaari, kipatsipane. 7]LPD‫ێ‬ nero Mr. 1.7)
470
Antioquía
Iconio
PISIDIA
Listra
Derbe
Perge
Atalia Tarso
PAMPHYLIA
LICIA
ICIA Seleucia
CIL
Antioquía
SIRIA
CHIPRE
Mar Mediterráneo
Salamina
Pafos
PRIMER VIAJE MISIONERO DE PABLO
Filipos Neápolis
Tesalónica
Apolonia
Berea
MISIA GALACIA
MACEDONIA Troas
ASIA Antioquía
Iconio
Corinto
Atenas Efeso PISIDIA
Cencrea Listra
Derbe Tarso
ACAYA
CI A
CILI
Antioquía
CHIPRE SIRIA
CRETA
Mar Mediterráneo
JUDEA
Cesarea
Jerusalem
SEGUNDO VIAJE MISIONERO DE PABLO
471
Filipos Neápolis
Tesalónica
Apolonia
Berea
GALACIA
MACEDONIA Troas Asón
Mitilene
ASIA FRIGIA
Atenas
Corinto Efeso
Mileto Tarso
ACAYA
CIA
Pátara CILI Antioquía
COS
RODAS CHIPRE SIRIA
CRETA
Mar Mediterráneo Tiro

Tolemaida
Cesarea JUDEA
Jerusalem
TERCER VIAJE MISIONERO DE PABLO
Roma
MACEDONIA
Puteoli
ITALIA
ASIA
Regio
ACAYA
Siracusa A
ICI
Gnido
Mira CIL
MALTA SIRIA
RODAS
CRETA
Fenice Lasea
Salmón
CHIPRE
CLAUDA
Sidón
Mar Mediterráneo
Cesarea
Jerusalem
JUDEA
VIAJE DE PABLO A ROMA
472
Jerusalem
Camino
a Cesarea
en tiempos del Nuevo Testamento
Murallas en tiempos de Jesús

Murallas construidas por Agripa I
Muralla actual
n
co s
las rta
u ral incie
M as Camino
h
fec a Jericó
Estanque
de Betesda
Cedrón
Fortaleza
Antonia
Camino
a Jope las ovejas
Puerta de
Getsemaní
Gólgota
Templo
de
Pórtico de Sa
Monte de los Olivos

Pórtic
Estanque
o
de la
torre Puente los
lomón
Corte de s Tumbas
Arroyo
gentile
al
Palacio de Escaleras Pórtico re
Herodes
Antipas
Palacio de
Herodes
s
erode
Teatro
Manantial
de H
de Gihón
Camino a
Calle
Betania
Estanque Canal subterráneo

de Ezequías
Estanque
V
de Siloé
a
l
e
l
d
e
H i n o m
Camino Manantial de En-roguel
a Belén
Camino al
Mar Muerto
473
El Templo en el tiempo de Jesucristo
Plano del Interior del Templo
4 1
5
El Lugar
El Lugar Santo La Entrada
Santísimo
6
3 2
1. La Mesa y los Panes de la Proposición

2. El Candelabro
3. El Altar del Incienso
4. El Velo
5. El Arca del Pacto
6. Los Querubines
474
Tierra de
PALESTINA Sidón
Damasco
en el tiempo de
NUESTRO SEÑOR SIRIA
JESUCRISTO
Tiro
Cesarea
de Filipo
IA
NIC
FE
O)
GALILEA
NE
Corazín
Capernaum Betsaida
RÁ
Caná Magdala Mar de

ER
Tiberias Galilea
IT
Nazaret
ED
Gadara
Naín
(M
Cesarea DECAPOLIS
DE
Río Jordán
SAMARIA
AN
GR
Siquem
R
Sicar
MA
Pozo de Jacob
Jope
Arimatea
JUDEA
Emaús Jericó
Jerusalem Betfagé
Betania
Belén
Gaza Mar
Muerto
MAR NEGRO
DALMACIA
Roma
TRACIA PONTO
ILIRICO
Filipos
Puteoli
Neápolis BITINIA ARMENIA
Tesalónica
ITALIA Anfípolis
Berea Apolonia
GALACIA
Troas
MACEDONIA ASIA
Asón
Nicópolis Mitilene Pérgamo CAPADOCIA
Tiatira Antioquía
Esmirna Filadelfia
Regio Sardis Iconio
Atenas CHIO
SICILIA Efeso Colosas Listra
Corinto
Laodicea Derbe
Mileto PISIDIA Tarso
Siracusa
ACAYA Atalia Perge
PATMOS Antioquía
Gnido CILICIA
Pátara Mira
475
COS Seleucia
MALTA Rodas SIRIA
Salamina
CHIPRE
Fenice CRETA
Lasea Pafos
Buenos Puertos Damasco

Sidón
Tiro
LA MAR GRANDE (MEDITERRÁNEO) Tolemaida
Cesarea
Jope
Mapa para el estudio de
LOS HECHOS Y LAS EPISTOLAS Jerusalem
Gaza
1. El primer viaje misionero de Pablo.
Alejandría
2. El segundo viaje misionero de Pablo.
3. El tercer viaje misionero de Pablo. ARABIA

EGIPTO
4. El viaje de Pablo a Roma.

Ashéninka Del Pichis

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Ashéninka Del Pichis

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

KAMEETHARI ÑAANTSI

Primera edición, 1996

Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar públicamente

0DWHR੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄Mt.੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄੄੄5

tzimanake itomi irirori, ipaitakeri Asa.

tzimanake itomi irirori, ipaitakeri maaroni Babilonia-ki. Tzimai itomi

ipaitakeri Eleazar. Ikanta Eleazar 24੅Ikanta ikakitanai José, jimatakero

kari Cristo, ikarataiyini 14 eejatzi. ivinkatharite Judío-payeeni ovakera

Pava jimayira, ikantakeri: “José, icharine Judea-ki, tekatsi thainkerone.

ovavisaakotairine isheninkapayeeni SRND\HWDLQWVLULLULxHHULRYDNHUDW]LPDLQ‫ێ‬

noñaapinkathatakiteri.” 9੅Irojatzi janta Belén-ki, paperoteri povamairi

paakeri jamakeneriri, ipapaakeri oro, iragaiyaani.

pashineki avotsi piyaatantaiyaari eekero isaikake José nampitsiki Egipto. Ari

irojatzi ikamantaari Herodes. Ari okanta Nazaret. 7HPDDULRNDQWDRPRQNDUDWDQWD‫ێ‬

Otyaanakari imashirenka. Jomityaantake te inampiitaro, ipokake Juan

2੅Ikantantapaake: “Povashaantairo LFKHNDNDLWDNDURFKDFKDSDQNLUHQWVLSRQNL‫ێ‬

taneri paitachari Isaías, ikantake: ikaariperoshirevetaka, DULQRYLLQNDDWDQWD‫ێ‬

jovasankitagaitaimi? 8੅Omaperorika Jordán, ipoñaakaro Galilea. ,SRNDVKLWD‫ێ‬

NDQWVLLNHQDSDDNHLQNLWHNLLNHPSLWDSDD‫ێ‬ kayetaka. 9੅Ikantziri: “Piñaakero okaratzi

inampiitaro, ari ikovavetakari kamaari Pokaiyapaakeni imaninkarite Pava,

Ikantapaakeri: “Omaperotatyaarika jashitakoitakeri. Iroora ipiyantanaari

tasorentsitatsiri, isaikakaakeri jenoki Neftalí janta inkaarethapyaaki,

Irotyaantemiri Pava imaninkarite tyeemi otsirenikitzi, LULLWDNHxDD\H‫ێ‬

janta tonkaariki otzishi. Jamenakaakeri atziripayeeni, ikantapaakeri: ´3RYDVKDDQ‫ێ‬

*¬4.5: Iro ipaitaitzi Jerusalén nampitsi tasorentsitatsiri.

Inkitesatzi.” 18੅,SRxDLSDPSLWKDFKHUDDWD‫ێ‬ 3੅´.LPRVKLUHUDLQNDQWDL\DHHQWDVKLUHWD‫ێ‬

nakero inkaare saikatsiri Galilea, irojatzi tsiri, WHPDLULLWDNHxDJDLURQHLPSLQNDWKD‫ێ‬

ikithataiyini. Tema shimaatzinkari chari, tema iriitake imposhenkaitaiya.

onkempivaitaiyaaro iroñaaka iriimi atziri tema iriitake saikaatsine kameetha

jovaanakityaani kapicheeni, iñaapaatziiri inkameethashirete, tema aritake iriñeero

itsipatakari eejatzi iriri Zebedeo. retaneri, tema iri ineshinonkayeetaiya

rini Jesús. iriitake ñagairine Pava.

Jesús Galilea, jiyotaantake maaroni mashirenkaantsi, WHPDLULLWDNHLQWRPLQWD‫ێ‬

kotzirori impinkathariventantai Pava. inkemaantsitakaityaari ikameethashiretzi,

Siria-satzi, jamayetapaakeneri maaroni taitemi, inkemaantsitakaityaami, eejatzi

apatotzimentakariri, tonkaanake 14੅“Aririkaosaike nampitsi tonkaariki,

eerokatakera iyotaayetanairine maaroni Eero povantzi. Aririka povantake,

aririka oisheri ootamentotsi, WHRPDQDNR‫ێ‬ pikishiri pisheninka, MRYDVDQNLWDLW]LPL‫ێ‬

shire ikantayetaka iyotzinkari eejatzi pairani, ikantaitzi:

Pava. Eerorika panaakoyetairi eeroka Pineveshiretyaarorika piñiiro tsinane,

pokipero pantanta kaariperori,

kaariperori, SRYDVKDDQWDLURSLQNHPSLWD‫ێ‬ nomatziro.’ Tema te onkameethate

eejatzi agairori, mayempitake irirori. RNDPHHWKDW]LSLPSL\DW\DDULNLVDQHHQW]L‫ێ‬

tema ari isaikiri Pava janta. 35੅Eero pairani:

pipairyiiro piito, pinkante: ‘Eerorika tyaari kisayetzimiri. Pamanakoyetairi

shireri. Iriitake ovetsikakerori eejatzi irirori iriñaapinkathaventaiteri. 2PDSH‫ێ‬

tziriri isheninka kireeki. 47੅Intaanirika DSDQW\DDURSDSLLSLLWHURRNDUDW]LSLNDQWD‫ێ‬

eeroka, pinkempitakotaiyaari Ashitairi eeroka. Tekeramintha pinkovakoteri

shiretantaiyaarimi. (HQLURULNDSL\DDWD‫ێ‬ Pantakainaro jaka kipatsiki okaratzi

kamataviri, LNRYLURLULURULLULxDDSLQNDWKD‫ێ‬ noyaari.

ñaapinkathaterine jaka, iro iriñaamatsite vaitake,

takari. Jiyotake Pava irirori, iriitake LQNRYDLWHLUDQWDNDLWHQDURNDDULSH‫ێ‬

janta japatotapiintaita, ikatziya eejatzi kishimiri, ari impeyakotaimi eejatzi

*¬6.3: Pinkempitakaantero te iyotemi pampate tsika opaita antakeri pakojanori.

kishimiri, eerora ipeyakotzitaami

Pava pinkinkishiretantyaariri, SLQNLYDSR‫ێ‬ Iñaaventziro Jesús kantzimoshiretaantsi

Apaniro iriyotemi Ashitairi Inkitesatzi, onkantzimoshirevaityaami pinkante:

NDPHHWKDWDWVLSDQWD\HWDQDLURSLxDDQWDL‫ێ‬ yeeni. Te iriyote impankitanontya

*¬6.22: Oshiyakaaventachari okitsi kameethari, aparoni pimantaneri (kaari mashithatatsi), tsika

añaavetaro ovaneenkatapaintya, iro eeroka paavairo inchato otzikaakemiri,

ikempoyaaventzimi eeroka Pava? Aritake, vathatsi tasorentsitatsiri. Ari okempitari

SLQNRNRYDWDLULHHMDW]LLURYDPHHWKDVKLUH‫ێ‬ aritake piñaakero impayeetemiro

*¬7.6: Ikantaitziri jaka: “vathatsi tasorentsitatsiri” ipoña “mareryaayetatsiri,” iro