Está en la página 1de 6

M e t a j i n k i x e f il-wiċċ w i e h e d i k u n

IS-SENGĦA jista' j a r a x'tip t a ' blat h e m m


taħt H-hamrija. Il-blata tal-wiċċ
j o q g h o d a t t e n t kif iqatta'. K i e n u
jintużaw b q a q e n t a ' d i v e r s i
tulijiet - s k o n t il-fond tat-trinka -
TAL- tista' t k u n m a g h m u l a m l n n saff
i e b e s li j i s s e j j a h S A L V A Ġ Ġ ; j e w
u t-trinka kienet tkun x i seba'
pulzieri w i e s g h a (15cm).
BARRIERI jista' jkun saff miksur
m m e r m e r li j i s s e j j a h F R A G L U ;
u
It-trinkatur kien jibda jhaffer bl-
j e w s a f f t a ' b l a t a r t a b li j i s s e j j a h
i t q a l b a q q u n , li j k u n d a k li
TURBAZZ. D a n kollu jrid ghandu l-iqsar MARLOĊĊ
Charles Camilleri j i t n e h h a biex j i n k i x e f il-blat it- ( h a n d l e ) li j k u n f i h x i t l i e t p i e d i .
tajjeb. Il-biċċa x o g ħ o l b i e x Fil-biċċa l-kbira, t - t r i n k a t u r k i e n
j i t n e h h a l - b l a t il-hażin k i e n e t joqghod bil-qieghda, b'sieq
tissejjah it-TISFIJA. w a h d a m i m d u d a m a l - a r t , u I-
Matul iż-żmien, sew is- ohra (l-leminija) mdendla fit-
sengħa tal-qtugh tal-ġebel Il-blat jista' j k u n ukoll t a ' t i p trinka. Il-wisa' tat-trinka kien
mill-barrieri, kif ukoll I- i m s e j j a h S O L L . Ġ e b e l m e h u d j i d j i e q i k t a r m a l - b a q q u n jinżel
għodod li kienu jintażaw sa mis-soll ġieli jintuża f i l - f i l - f o n d , u t-trinkatur ried
xi hamsin sena ìlu nbidlu p e d a m e n t i , p e r e s s li jekkjintuża j i k k a l k u l a s e w w a - g h a x l - e b d a
sew. Fdan I-artiklu se 1 f u q m i l l - q a t r a n , d a n j i t m e r m e r h a d d m ' g h a n d u l - h i l a li j i b q a '
naraw il-metodi li kienu malajr. nieżel d r i f t preċiż R I E G L A
ĊOMB iktar m a t-trinka
jintużaw fil-qtugħ tal-ġebel,
titfannad. In-naha t a 'fuq tat-
l-ghodod, u se nsemmu xi P trinka jkun dejjem u s a minn
1
ismijiet ta diversi qatghat I isfel; u l-wisa' ta' fuq
u qisien ta' ġebel. jiddetermina kemm it-trinka
tista' tkun fonda.
Q a b e l m a b d e w jintużaw
m a g n i fil-barrieri, l-ġebel m a F ' b a r r i e r a li g h a d h a g h a l k o l l o x
kienx joħroġ mill-barriera bhall- ġdida, t-trinkatur ried ihaffer
l u m - f o r m a ta' kantun - i m m a m h u x biss "qatgha" w a h d a u
k i e n j i n q a t a ' s k o n t q i s i e n li k i e n żewġ t i s l i b i e t , i m m a żewġ
jitlob l-imgħallem f u q is-sit tal-
bini. Biex jibda x-xogħol f u q
b a r r i e r a ġ d i d a , l - e w w e l li j r i d i s i r
h u li t i t n e ħ ħ a l - ħ a m r i j a m i l l - w i ċ ċ .
D a r i m a kienx h a w n gafef, u I- Qoffa bhal dawk H kienu
ħamrija kienet titneħħa b i z - jintużaw biex titnehha l-hamrija
z a p p u n , billi t i m t e l a f i l - q f i e f , u minn wiċċ il-blat. Ma kienetx
tinġarr m i n n fuq il-post p e r m e z z tkun maghmula mill-qasab.
tal-bhima. imma mill-virgi ta' xitia H
tissejjah "xitia tai-virgi". Kien
jinghad ghalhekk ii / - g o f f a kienet
maghmula mill-"virgi tai-virgi".

I s s a s e n a r a w k i f k i e n j i n q a t a ' 1-
blat mill-barrieri. L-ewwel
k i e n e t t i t h a f f e r t r i n k a t w i l a li
kienet tissejjah il-QATGĦA.
I m b a g h a d t i t h a f f e r t r i n k a o h r a li
tiġi skorra mal-qatgħa, u
tissejjah it-TISLIBA. Tislibiet
ikun h e m m tnejn: w a h d a fkull
Baqqun - li bih kienet tinqata' f-
tarf tal-qatgha. Il-qatghat u t-
trinka. Bqaqen kien hemm erba'
tislibiet k i e n u jsiru b i l - B A G G U N tulijiet, bl-twal marioċċ ikun
Zappun - // bih kienu jimtlew II- fil-wiċċ t a l - b l a t , u t - t r i n k a t u r k i e n
qfief hames piedi u nofs.

57
t a ' m a z z a k b i r a li k i e n e t t k u n
tiżen m a t - t l e t i n r a t a l ( 2 4 k i l o )
j e w aktar. W a r a diversi daqqiet
li k i e n u j i n g h a t a w f u q l - i s p n a j j a r
b'ċertu s e n g h a , w i e h e d kien
j i s m a ' l-blata tfaqqa' u tinqata'
mal-vina tal-blat, bejn il-
Q A T G Ħ A u ż-żewġ T I S L I B I E T .

Biex l-ispnajjar ikunu jistghu


j i d h l u u j o f o r q u l-blat, u fl-istess
h i n m a j e h l u x , k i e n u jintużaw i ċ -
ĊAPEP. C A P P A kienet tkun
b i e c a l a n d a li k i e n e t t r t q i e g h e d
bejn l-ispnar u l-blata biex I-
ispnar m a jehilx mal-blat i m m a
jiżloq f u q i l - l a n d a . M e t a l - ġ e b i a
k i e n e t t k u n i e b s a , w a q t li k i e n e t
Il-wiċċ tal-barriera kien jitfassal ftaqsimiet biex il-blat jinqata' tinghata d - d a q q a fuq l-ispnajjar
biċċa bieca. Kull taqsima tissejjah TRA VERSA. d a w n k i e n u j e r ġ g ħ u jinbeżqu 'I
barra. F'każi b h a l dawn,
Trinka m i n f i o k ċ a p e p k i e n u jintużaw
Trinka
biċċiet t a l - i n j a m j e w a n k e t a l -
karti.

M e t a l-blata l-kbira msejha


"traversa" tkun inqatghat minn
isfel m a l - v i n a (bid-daqqiet t a l -
m a z z a li l - h a d d i e m a j k u n u t a w
f u q l - i s p n a j j a r li j k u n u i m d a h h l i n
ġol-kniener), kien jibda x-xoghol
biex il-blata l-kbira titqatta'
f b i ċ ċ i e t iżgħar ( a r a d - d i s i n n
Biex tinqata' l-ewwel traversa kien jitqatta' PETT ma' ġenb wiehed. isfel). It-traversa titqatta' dejjem
bl-ispnajjar u d-daqqiet t a l -
q a t g h a t u żewġ t i s l i b i e t b i e x b o g h o d mill-oħra. Fil-kniener mazza, s a k e m m ikunu waslu
b'hekk ikun ħaffer rettangolu kienu jitpoġġew l - I S P N A J J A R fbiċċiet żghar biżżejjed li
sħiħ. K u l l r e t t a n g o l u li j i n q a t a ' (wiehed jissejjah SPNAR). m i n n h o m jistghu jinqatghu I-
kien ikun bejn wiehed u iehor D a w n kienu speci t a ' skriepel knaten infushom. L-ispnajjar
tletin pied b'ghoxrin pied u kien kbar. L-ispnajjar kienu użati b i e x j o f o r q u k a n t u n m i n n
jissejjah T R A V E R S A . L-ewwel j i s s a m m r u fil-kniener permezz i e h o r h u m a iżghar m i n n d a w k
darba biss. m a w a h d a mill-
qatghat kien jinqata' wkoll
PETT, li k i e n ikun fond
d a q s k e m m kienet fonda t-trinka
u k b i r biżżejjed b i e x żewġ L-ispazju vojt ta' madwar it-
h a d d i e m a j i s t g h u jinżlu f i h u Traverse jissejjah il-FOROGM.
jagħtu daqqiet ta' m a z z a (ara d -
disinn ta' fuq u kif s e n i s p j e g a w Kniener
'il q u d d i e m ) .

Fil-pett, i m m a isfel nett, kienu


jithaffru toqob li jissejhu
KNIENER (wahda tissejjah
K E N N I E R A ) , w a h d a f t i t 'il
58
użati f i l - b i d u t a l - p r o ċ e s s , u I -
knaten jinferqu minn xulxin bl-
użu t a l - i s k a l p e l l i n a li tintuża
bhala lieva.

W a r a li t i n q a t a ' l - e w w e l t r a v e r s a
fil-barriera, kull t r a v e r s a oħra
jkollha ġenb m i k x u f (kif jidher
fid-disinn fil-ġenb). Il-ġenb i l -
mikxuf kien jissejjah it-
T A V L A T U R A . W a r a li t i t h a f f e r
t r i n k a u żewġ t i s l i b i e t , i l - k n i e n e r
k i e n u jithaffru n - n a h a t'isfel tat-
tavlatura, u l-proċess ikompli kif
fissirna qabel. L-ispazju vojt ta'
m a d w a r i t - t r a v e r s a , jiġifieri I-
ispazju maħluq mit-trinek, kien
jissejjah il-FOROGĦ. Wara H tinqata'l-ewwel traversa fil-barriera, kull traversa ohra
Jkoliha ġenb mikxuf H jissejjah TAVLATURA
TIPI TA' X Q U Q FIL-BLAT.

Il-blat fil-barriera jista' jkollu


xquq li, skont in-natura, d -
direzzjoni, u l-inklinatura
taghhom, jinghataw ismijiet
differenti:

B R A M A : Din tkun xaqq vertikali


j e w x i ftit j e w w i s q w i e q a f , i m m a
qatt xaqq mimdud jew
orizzontali.

OPPJATURA: Ġeneralment
din tkun x a q q m i m d u d , i m m a S P N A R ghall-
x a q q li m a j a s a l x ' i l b o g h o d ; k n i e n e r ut-
nghidu a h n a m i n n x i tlieta s a tra versi
tlettax-il m e t r u . Ix-xaqq jista'

-^-
j k u n x i ftit g h a x - x t u r , i m m a q a t t
vertikali.
/
QIEGĦ: Qiegh ikun dejjem
x a q q m i m d u d , u jibqa' sejjer tul I S K A L P E L L I N A ghall-qllb tal-ġebel
kbir.
MTERQA
DAGĦBIEN: Bħal h o f r a j e w
g h a r fil-blat. Is-soltu jkun
vertikali u l-brama tista' t k u n
fergha ta' daghbien.

B R A M A FINA: Jghidula wkoll


ĦARIRA, imma jekk m a tkunx
tidher bil-ghajn g h a l k e m m tkun
h e m m xorta, tissejjah ukoll
B R A M A M U T A jew B R A M A

59
1

I " ^

v: Y

Disinn maghmul minn Innocenzo Camilleri fl-1976, biex ifiehem il-proċess tal-
qtugh tal-ġebel bl-ispnajjar sakemm fl-ahhar tasal biex ikollok kantun.

L I X X A . Għal din trid t o q g h o d Fil-fatt, b i e x j g h a b b u h a , k i e n u I- b l o k k a li m a t i s k o r r i x h m i s t a x - i l


attent għax il-ġebla tista' ewwel igerbuha u jqegħduha p i e d k u b u . S k a r p a li k i e n e t t k u n
t i n q a s a m w a q t li t k u n q e d wieqfa; ihollu l-baghal m i n n kwadra kienet tissejjah
tinħadem. mal-karettun u jpoġġu l-karettun ROMBLU.
bix-xatba u Masti weqfin mall-
IL-QISIEN TAL-ĠEBEL biċċa; j o r b t u l-"biċċa" m a l - I L - B L A T A : Blata hi blokka twila
karettun u mbagħad jarbulawh m h u x i n q a s m i n n tliet piedi u
S k o n t i l - q i e s li k i e n e t t i n q a t a ' , i l - biex ix-xatba u Masti jerġgħu nofs (1.10 mtrs).
ġebla kienet tinghata isem jiġu m i m d u d a . B ' h e k k ((-"bieca"
differenti: k i e n e t tiġi f u q i l - k a r e t t u n u I L - K A V A L L : M-Kavall h u blokka
jerġghu jorbtu l-baghal. Meta li t - t u l t i e g h u h u i n q a s m i n n t l i e t
IL-BIĊĊA: D i n k i e n e t tiskorri I- dahlu l-krejnijiet, il-'biċċiet" piedi u nofs. M e l a itwal m i n n
h m i s t a x - i l p i e d k u b u u k i e n e t I- b d e w j i t g h a b b e w fuq it-trakkijiet tliet p i e d i u n o f s j i s s e j j a h " b l a t a "
i k b a r q i e s li k i e n j o h r o ġ m i l l - permezz tal-krejn. u i n q a s m i n n tliet piedi u n o f s
barrieri. L-antiki kienu jghidu jissejjah "kavair.
"biċċa t a q l e b n o f s k a r e t t u n " . L - I S K A R P A : It-tieni l-ikbar qies
D a n ghaliex f u q karettun m a kienet l-iskarpa. Din kienet tkun VAŻA: H e k k t i s s e j j a h b l o k k a li
k i n u x j o q g h o d u żewġ biċċiet. s-sezzjoni taghha kienet t a '

60
hdax-il pulzier b'xiber u k w a r t ( 1 1 " mill-hajt. P e r e s s li x - x o r o k t a l - S K A L U N A : M e t a taraġ kien g h a d u
X 13"). q a s b a k i e n u j k u n u t w a l , ġieli k i e n u jsir bil-ġebel, kull tarġa kienet
j i n q a s m u , u biex jintrifdu kien t i s s e j j a h s k a l u n a , u l-ġebla k i e n e t
K A N T U N D O B B L U : Kantun wiesa' jitqieghed travu fin-nofs li k i e n t i n q a t a ' s k o n d il-bżonn.
hdax-il pulzier. j i s s e j j a h PASTAŻ. Ġ e n e r a l m e n t ,
il-wisa' tax-xorok kien ikun ta' xiber Ċ A N G A T U R A : k i e n e t tintuża b i e x
K A N T U N SINGLU: Kantun wiesa' (11-il pulzier). lx-xorok kienu t i t q i e g h e d f l - a r t flok i l - m a d u m .
disa' putzieri. jinxtraw bil-BARKATA. B A R K A T A
kienet numru t a ' xorok t a 'lui L-IŻMARRATUR
Il-kliem "blata" u "kavall" kienu speċifikat. J e k k it-tul t a x - x r i e k i k u n
j a l l u d u b i s s g h a t - t u l ; w a q t li 'vaża", qasir, in-numru ta' xorok fil-barkata T a ' m i n j g ħ i d li q a b e l m a l - k n a t e n u
"kantun dobblu", u "kantun singlu" k i e n i k u n r e l a t t i v a m e n t kbir. M e t a ġebel iehor johorġu mill-barriera,
kienu jalludu biss ghall-hxuna. jiżdied i t - t u l t a x - x r i e k , i n - n u m r u t a ' d a w n k i e n u j i ġ u ŻMARRATI. X i
G h a l d a q s t a n t seta' jkollok "blata x o r o k fil-barkata k i e n j o n q o s . It-tul haddiem kien ikun inkarigat li,
tal-kantun" ( 9 pulzieri wisa', 1 0 tax-xorok f b a r k a t a kien ivarja m i n n permezz tal-kanal tal-imterqa,
pulzieri u k w a r t gholi, u 3 piedi u tlett ixbar s a h a m e s t i x b a r u n o f s , u iqarreb k e m m jista' jkun il-kantun
nofs tul), u seta' jkollok "kavall tal- kienu jinbieghu hekk: l e j n l - g h a m l a finali t i e g h u , b i e x
vażi" ( 1 3 - i l p u l z i e r w i s a ' , 1 0 p u l z i e r i i m b a g h a d il-ġebel k i e n j i n t n a ġ a r
u k w a r t gholi, u m i n n tnejn s a tliet Tul Barkata m i n n - N A Ġ Ġ A R fuq il-post fejn s e
piedi u nofs tul). (numru ta' xorok) jsir il-bini. In-naġġar, p e r m e z z t a l -
(bix-xiber) mannarett u r-raxketta, kien jonġor
XULLIEL: Xulliela h i b l o k k a li 16 l-uċuh k o l l h a biex jiġu lixxi u l-
għandha gholi t a ' 1 0 pulzieri u 3 15 k a n t u n ikun jista' jitqieghed f postu
k w a r t , i m m a t-tul u l - h x u n a m h u x 3 1 /4 14 fi i - b i n i .
d e t e r m i n a t i . I x - x u l l i e l k i e n jintuża Z% 13
fid-dobblu f e j n wiċċ w i e h e d b i s s 4 12 H e k k tajna ħarsa hafifa lejn
ikun jidher. 11 s e n g h a antika t a ' missirijietna ;
AVz 10 s e n g h a li H u m i n b i d l e t m h u x ftit. I t -
XRIEK: l x - x o r o k k i e n u jintużaw 4 % 9 tbatija tal-haddiem tal-barrieri,
biex isaqqfu bihom. Kienu j k u n u x i 5 8 ghall-grazzja t'Alia, naqset hafna;
tliet pulzieri h o x n i n , u t-tul k i e n 5 % 7 i m m a m'ghandna qatt ntttraskuraw
ivarja. L-itwal xriek kien d a k li 51/2 6 d i s - s e n g h a q a d i m a li m i s s i r i j i e t n a
jissejjah "tal-qasba" ( 6 piedi u kienu tant mghallmin fiha, u
ghaxar pulzieri u nofs). M e t a x - X o r o k itwal m i n n h a m e s t ixbar u g h a n d n a nżommu l - k H e m t e k n i k u l i
xorok tal-qasba kienu jintuzaw biex nofs kienu jinbieghu bil-wiehed. k i e n jintuża f i h a .
isaqqfu bihom, Mrjus kienu
jitqieghdu f u q il-KILEB. il-kileb K A P T E L L : h u xriek li j k u n e h x e n
k i e n u ġ e b e l k b i r ħ i e r e ġ 'il b a r r a m i n n 4 pulzieri. © Charles Camilferi

Trlnkatur, mllwl ganċ, lhaffor bll-baqqun It-trinka ta' madwar It-traveraa

61
h * * « ' T u t »

11

i r * A ft
T * l KfiH TfN rt a T I h

• I
£ H A I - Kwren&ït
li-

r*r-Tftiv K f
( Vu p.»" VAjlHl*

I V J» J A ^
FO flirt
vftfldqtV TflT-TihSiR

/
4 Z*rr*W

rft f - T H I N K / i

Kf r toi

/ £c* T * 71 L P v pi A *n
i

H . T - - Ï c nr' *- n T

IL-BAQQUN TAT-TIKSIR Xi ġmiel t a ' kliem, u x'differenza


mill-lum fejn kulhadd ikisser u
jfarrak il-lingwa.
D a k li j i d h e r h a w n f u q h u w a d i s i n n
iehor maghmul minn Innocenzo Baqqun
F i d - d i s i n n t ' h a w n f u q h e m m ħ a ġ a li
C a m i l l e r i fl-1976 b i e x i f i e h e m I - Tat-tiksir
m a s s e m m i e t x fl-artiklu. D a k li
ghodda u x-xoghol tal-barrieri.
j i s s e j j a h i l - B a q q u n t a t - t i k s i r li
M h u x i m p o r t a n t i li r - r i p r o d u z z j o n i
k i e n i k o l l u m a r l o ġ ġ t a ' żewġ p i e d i u
tad-disinn m'hijiex d a q s h e k k ċara -
żewġ p u l z i e r i , f t a r f i l - m a r i o ġ ġ k i e n
it-taghrif k o l l u li f i h q i e g h e d
i k o l l u w k o l l v a j l o r a . Fid-dìsinn d i n
imniżżel f l - a r t i k l u t a g h n a . Li
il-vajlora qieghda m m a r k a t a u
x t a q n a n i n n u t a w i m m a , h u l-fatt t a '
hdejha h e m m miktub: " V a j l o r a tar-
k e m m l-ilsien M a l t i k i e n g h a d u
r a m ghall-hżuż" I r - r a ġ u n i k i e n e t
b ' s a ħ ħ t u m a ' n i e s n a s a ftit t a s - s n i n
li f u q i l - m a r l o ġ ġ t a ' d a l - b a q q u n 1*3*
i l u . I s i m g h u il-frażijiet imniżżla f i d -
k i e n u jiġu m m a r k a t i diversi qisien,
d i s i n n u użati b l - a k t a r m o d n a t u r a l i
kif jidher fid-disinn tal-ġenb. I I -
mill-haddiema ta' ftitsnin ilu:
haddiem fil-barriera k i e n juża I -
m a r i o ġ ġ b i e x i k e j j e l i l - q i s i e n li il *
* Spnar ghall-ferqa tal-kantun. io" _
g ħ a n d u bżonn s k o n t i d - d a q s t a l -
* M a z z a ghall-hbit tat-traversi.
ġ e b e l li o r d n a w l u , u b i l - v a j l o r a fit-
* Kien h e m m kniener t a ' erba' t a r f t a l - m a r l o ġ ġ k i e n j a g h m e l ħażż
s p n a j j a r , i m m a w k o l l żwieġ t a ' biex ikun j a f fejn s e j a g h m e l il-
żewġ s p n a j j a r . kannierra biex jofroq il-kantun. I I -
* ll-vojt t a ' m a d w a r it-traversa kien m a r k i f u q il-marloġġ k i e n u jsiru
jissejjah il-forogh. b'ghafsa bix-xifer tal-mannarett. Vajlora tar-Ram
ghall-hżuż —

62

También podría gustarte