Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
2
1.02 Primitiva de una función .................................................................. 3
1.03 El problema del cálculo de primitivas ............................................ 5
1.04 Primitivas inmediatas ........................................................................ 6
1.05 Funciones hiperbólicas ..................................................................... 21
1.06 Cálculo de primitivas "por partes" .................................................. 34
1.07 Cambio de variable ............................................................................ 45
1.08 Primitiva de un cociente de polinomios ........................................ 50
1.09 Funciones racionales del seno y el coseno .................................... 71
1.10 Funciones racionales de las funciones "sh" y "ch" ...................... 84
1.11 Primitivas de algunas funciones irracionales ................................. 92
1.12 Cálculo de primitivas por reducción .............................................. 107
Me temo que
esto no me va El primer tema
a gustar es bastante pe-
mucho tardete, pero
luego la cosa se
anima mucho y
lo pasarás bom-
ba resolviendo
problemas de la
vida real
z 1
1 + sh x + ch x
. dx = z 1
1 + 2. z + 1 + z 1 − z
2 2
. 2. dz =
1 − z2 1 − z2
th ( x/2 ) = z ⇒ sh x = 2. z , ch x = 1 + z y dx = 2. dz
2
1 − z2 1 − z2 1 − z2
= z
1 . dz = Ln 1 + z = Ln 1 + th x + C
1+ z 2
deshacemos el cambio de variable: z = th ( x /2 )
2. z
z sh x
1 + sh x + ch x
. dx = z 1 − z2 . 2. dz =
1 + 2. z + 1 + z 1 − z
2 2
1 − z2 1 − z2
th ( x/2 ) = z ⇒ sh x = 2. z , ch x = 1 + z y dx = 2. dz
2
1 − z2 1 − z2 1 − z2
Tema 1: Cálculo de Primitivas 84
calculamos la primitiva del cociente de polinomios
= z 2. z
(1 + z).(1 − z )
2
. dz = ..... = g ( z) = g ( th x ) + C
2
deshacemos el cambio: z = th ( x/2 ) ¡Noooo....!
Ahora estudiaremos
otros cambios de va-
riable que en ciertos
casos son más eficaces
que th ( x/2 ) = z
Casos particulares
Para calcular la primitiva z R (sh x ). ch x . dx haremos sh x = z; así:
1 z z
R (sh x ). ch x. dx = R ( z ). dz
sh x = z ⇒ ch x . dx = dz
z sh x
1 + sh 2 x
. ch x. dx = z
z . dz = 1 . Ln 1 + z2 = 1 . Ln 1 + sh 2 x + C
1 + z2 2 2
sh x = z ⇒ ch x . dx = dz deshacemos el cambio: z = sh x
z ch 3 x
2 − sh x
. dx = z ch 2 x
2 − sh x
. ch x. dx = z 1 + sh 2 x
2 − sh x
. ch x. dx =
es ch 2 x = 1 + sh 2 x
sh x = z ⇒ ch x . dx = dz
= z 1 + z 2 . dz = .... = g ( z) = g (sh x ) + C
2−z
deshacemos el cambio: z = sh x
z 1
th x.( 2 − sh x )
. dx = z ch x
sh x.( 2 − sh x )
. dx = z dz =
z.( 2 − z)
th x = sh x / ch x sh x = z ⇒ ch x . dx = dz
= .... = g ( z) = g (sh x ) + C
deshacemos el cambio: z = sh x
2 z z
R ( ch x ). sh x. dx = R ( z ). dz
ch x = z ⇒ sh x . dx = dz
z ch x
1 + ch x
2
. sh x. dx =
1 + z2z
z . dz = 1 . Ln 1 + z2 = 1 . Ln 1 + ch 2 x + C
2 2
ch x = z ⇒ sh x. dx = dz deshacemos el cambio: z = ch x
z sh 3 x
3 − ch x
. dx = z sh 2 x
3 − ch x
. sh x. dx = z −1 + ch 2 x
3 − ch x
. sh x. dx =
siempre es sh 2 x = −1 + ch 2 x
ch x = z ⇒ sh x . dx = dz
= z z2 − 1 . dz = .... = g ( z) = g ( ch x ) + C
3−z
deshacemos el cambio: z = ch x
z th x
2 − ch x
. dx = z sh x
ch x.( 2 − sh x )
. dx = z dz =
z.( 2 − z)
th x = sh x /ch x ch x = z ⇒ sh x . dx = dz
= .... = g ( z) = g ( ch x ) + C
deshacemos el cambio: z = ch x
z
Para calcular la primitiva R (th x ). dx haremos th x = z; así:
3 z z
R ( th x ). dx = R ( z). dz
1 − z2
th x = z ⇒ x = arc th z ⇒ dx = dz/(1 − z2 )
z 1 . dx =
1 + th x z 1 . dz = .... = g ( z) = g ( th x ) + C
1 + z 1 − z2
th x = z ⇒ dx = dz/(1 − z 2 )
deshacemos el cambio de variable: z = th x
z
Para calcular una primitiva de la forma R (sh 2. m x ; ch 2. n x ). dx ,
dz
z dx
4. sh 2 x + 9. ch 2 x4.
=
zz2
1 − z2
+ 9. 1
=
1 − z2 1 − z2
2
th x = z ⇒ sh 2 x = z , ch 2 x = 1 y dx = dz
1 − z2 1 − z2 1 − z2
= z dz = 1 . 1 . arc tg ( 2. z ) = 1 . arc tg ( 2. th x ) + C
4. z 2 + 9 2 3 3 6 3
deshacemos el cambio: z = th x
dz
z dx
1 − sh 2 x
= z 1 − z2 =
1− z
2 z dz = 1 .
1 − 2. z2 2
z 2 . dz =
1 − ( 2 . z )2
1 − z2
2
th x = z ⇒ sh 2 x = z y dx = dz
1 − z2 1 − z2
= 1 . arh th ( 2 . z) = 1 .arg th ( 2 . th x ) + C
2 2
deshacemos el cambio: z = th x
¡Qué
Seguro que a continuación horror!
viene el caso
R (sh x ; ch x ) = sh m x. ch n x
5
función R (sh x ; ch x ) cuya expresión matemática es de la forma
R (sh x ; ch x ) = sh m x. ch n x , siendo "m" y "n" números enteros:
A) Si alguno de los exponentes (por ejemplo, el "n") es impar, lo
expresaremos como suma de un número par y del número 1 (o
sea, n = 2. k + 1, siendo "k" entero); así:
z sh m x. ch 2. k +1 x. dx = z sh m x. ch 2. k x. ch x. dx =
= z sh m x.(1 + sh 2 x ) k . ch x . dx = z R (sh x ). ch x . dx
B) Si los dos exponentes son pares pero alguno es negativo, hare-
mos el cambio th x = z; como ya sabemos, en tal caso, es:
2
sh 2 x = z ; ch 2 x = 1 ; dx = dz
1− z 2 1 − z2 1 − z2
C) Si los dos exponentes son pares no negativos ( ≥ 0 ) , por ejemplo
m = 2. p y n = 2. q siendo "p" y "q" números naturales, es:
z sh 2. p x. ch 2.q x. dx =
F -1 + ch 2. x I F 1 + ch 2. x I
z GH 2 JK .GH 2 JK .dx
p q
−1 + ch 2. x 1 + ch 2. x
sh 2 x = ; ch 2 x =
2 2
Al efectuar el producto ( -1 + ch 2. x )p .(1 + ch 2. x )q obtendre-
mos una suma de potencias pares e impares de ch 2. x ; las
primitivas de las potencias impares de ch 2. x se calculan como
se indica en A), y con las primitivas de las potencias pares de
ch 2. x basta tener en cuenta que ch 2 2. x = (1 + ch 4. x )/2 , así:
F
z ch2.r 2. x.dx = z GH 2 JK .dx
1 + ch 4 . x I r
= z ( −1 + ch 2 x )2 . ch 2 x. sh x. dx =
sh 2 x = −1 + ch 2 x
z
primitiva de la forma R ( ch x ). sh x. dx ⇒ ch x = z ⇒ sh x. dx = dz
= z ( −1 + z2 )2 . z2 . dz = .... = g ( z ) = g ( ch x ) + C
deshacemos el cambio de variable: z = ch x
z sh 2 x. ch5 x. dx = z sh 2 x. ch 4 x. ch x. dx =
Caso 5A, pues estamos ante una primitiva de la forma sh m x. ch n x. dx
en la que algún exponente es impar. Expresamos dicho exponente impar
z
como suma de un numero par y del número 1 (5 = 4 +1)
= z sh 2 x.(1 + sh 2 x )2 . ch x. dx =
ch 2 x = 1 + sh 2 x
z
primitiva de la forma R (sh x ). ch x. dx ⇒ sh x = z ⇒ ch x. dx = dz
z sec h x. dx = z dx =
sh x z sh −1 x. dx = z sh x.
sh 2 x
. dx =
z
primitiva de la forma R ( ch x ). sh x. dx ⇒ ch x = z ⇒ sh x. dx = dz
= .... = g ( z) = g ( ch x ) + C
deshacemos el cambio de variable: z = ch x
z 2
.z
−1 + ch 2. x 1 + ch 2. x
sh 2 x. ch 2 x. dx =
2
. dx =
4 z
= 1 . ( −1 + ch 2 2. x ). dx = − 1 . x + 1 . ch 2 2. x. dx =
4 4 z
= − 1 .x + 1 .
4 4 2 z
1 + ch 4. x
dx = − 1 . x + 1 .( x + 1 . sh 4. x ) + C
4 4 2 8
damos "entrada" al argumento "4.x": ch 2 2. x = (1 + ch 4. x )/2
z −1 + ch 2. x 3
sh 6 x. dx =
2 z
) . dx = (
= 1.
8 z ( −1 + 3. ch 2. x − 3. ch 2 2. x + ch 3 2. x ). dx = .....
6 A)
B)
C)
z
z
z
sh ax. ch bx. dx , a ≠ b
sh ax. sh bx. dx , a ≠ b
ch ax. ch bx. dx , a ≠ b
basta recordar las fórmulas:
sh ( a + b). x + sh ( a − b). x
A ) sh ax. ch bx = , a≠b
2
ch ( a + b). x − ch ( a − b). x
B) sh ax. sh bx = , a≠b
2
ch ( a + b). x + ch ( a − b). x
C ) ch ax. ch bx = , a≠b
2
Con ellas transformaremos el problema de calcular la primitiva de
un producto en el problema de calcular la primitiva de una suma.
z z
sh 2 x. ch 6x. dx = 1 (sh 8 x + sh 4 x ). dx =
2
sh ( 2 + 6). x + sh ( 2 − 6). x sh 8 x + sh ( −4 x )
sh 2 x. ch 6x = = =
2 2
sh 8 x − sh 4 x
= , pues sh ( −4 x ) = −sh 4 x
2
= 1 . ch 8 x + 1 . ch 4 x + C
16 8
z z
sh 2 x. sh 6x. dx = 1 ( ch 8 x − ch 4 x ). dx =
2
ch ( 2 + 6). x − chs ( 2 − 6). x ch 8 x − ch ( −4 x )
sh 2 x. sh 6x = = =
2 2
ch 8 x − ch 4 x
= , pues ch ( −4 x ) = ch 4 x
2
= 1 . sh 8 x − 1 . sh 4 x + C
16 8
z z
ch 2 x. ch 6x. dx = 1 ( ch 8 x + ch 4 x ). dx =
2
ch ( 2 + 6). x + ch ( 2 − 6). x ch 8 x + ch ( −4 x )
ch 2 x. ch 6x = = =
2 2
ch 8 x + ch 4 x
= , pues ch ( −4 x ) = ch 4 x
2
= 1 . sh 8 x + 1 . sh 4 x + C
16 8
f ( x ) = 1 + x ; f ( x ) = ( x 3 + 1). x − 1 ; f (x ) = 1 + 5 x + 1
x2 − 2 2−x
9 5 4 (1 + x ). 5 2 − 4. x
f (x ) = x − x 7 ; f (x ) = 1 + 7 − x + 1 + x ; f (x ) =
x5. 1 + x + x 2 x+2
El problema de calcular la primitiva de una función irracional puede ser asunto
inmediato, como en el caso
z dx/ 1 + x = 2. 1 + x + C
o totalmente infumable incluso para los japoneses, como en el caso
z 1 + 9 7 − x 5 + 4 1 + x . dx
x5. 1 + x + x 2
¡Tranquilo!, sólo estudiaremos
algunos tipos de primitivas de
funciones irracionales .... y en
cada caso deberás aprender el
cambio de variable que transfor-
ma nuestro problema en el
problema de calcular una primiti-
va de las que ya conocemos.
z z
1 + 3 2. x − 3 + 4 2. x − 3 . dx = 1 + ( 2. x − 3)1/3 + ( 2. x − 3)1/4 . dx =
1 − 6 2. x − 3 1 − ( 2. x − 3)1/6
es m.c.m(3,4,6) = 12 ⇒ hacemos 2. x − 3 = z12 ⇒ dx = 6. z11 . dz
calculamos la primitiva del cociente de polinomios
deshacemos el cambio: x = z 6 ⇒ z = x 1/ 6
z 9 − 4. x 2 . dx = 3 .
2 z
9 − 9. sen 2 z .cos z. dz = 9 .
2 z
1 − sen 2 z .cos z. dz =
2. x = 3. sen z ⇒ dx = 3 .cos z. dz
2
2 z
= 9 . cos2 z. dz = 9 .
2 z
1 + cos 2. z
2
. dz = 9 .( 1 . z + 1 . sen 2. z) =
2 2 4
= 9 . arc sen 2. x + 9 . sen ( 2. arc sen 2. x ) + C
4 3 8 3
deshacemos el cambio: 2. x = 3. sen z ⇒ sen z = 2. x ⇒ z = arc sen 2. x
3 3
NOTA 1
Antes de deshacer el cambio podemos escribir sen 2. z = 2. sen z.cos z, y así:
= 9 .( arc sen 2. x + 2. x . 1 − ( 2. x )2 ) + C
4 3 3 3
deshacemos el cambio:
R|
z = arc sen 2. x
2. x = 3. sen z ⇒ sen z = 2. x ⇒
3 S| 3
cos z = 1 − ( 2. x )2
T 3
NOTA 2
También podemos resolver la papeleta mediante el cambio 2. x = 3.cos z :
2. x = 3.cos z ⇒ dx = − 3 . sen z. dz
2
2 z
= − 9 . sen 2 z. dz = − 9 .
2 2 z
1 − cos 2. z
. dz = − 9 .( 1 . z − 1 . sen 2. z) =
2 2 4
9
= − . arc cos 2. x 9
+ . sen ( 2. arc cos 2 . x )+C
4 3 8 3
deshacemos el cambio: 2. x = 3.cos z ⇒ cos z = 2. x ⇒ z = arc cos 2. x
3 3
z dx
x + 5 − 3. x 2
= z 5/3.cos z. dz
5/3. sen z + 5 − 5. sen 2 z
=
= z 5/3.cos z. dz
5/3. sen z + 5 1 − sen 2 z
= z 5/3.cos z. dz
5/3. sen z + 5.cos z
=
z
Primitiva de la forma R(sen z;cos z).dx ⇒ cambio tg z = t , para el que es:
2
sen z = 2. t ; cos z = 1 − t ; dz = 2. dt
2
1 + t2 1 + t2 1 + t2
5/3. 1 − t
2
= z 1 + t2
5/3. 2. t + 5. 1 − t 1 + t
2
. 2. dt = .... = g ( t ) =
2
1 + t2 1 + t2
calculamos la primitiva del cociente de polinomios obtenido
z 9 + 4. x 2 . dx = 3 .
2 z 9 + 9. tg 2 z . dz =
cos2 z
2. x = 3. tg z ⇒ dx = 3 . dz
2 cos 2 z
= 9.
2 z 1 + tg 2 z . dz = 9 .
cos2 z 2 z 1 . dz = 9 .
cos2 z cos2 z 2 z dz =
cos3 z
como todo el mundo sabe, es 1 + tg 2 z = 1/cos2 z
z
primitiva de la forma sen m x.cos n x. dx , siendo impar algún exponente ⇒
⇒ expresamos el exponente impar como suma de un número par y de 1
= 9.
2
cos z
cos4 z z
. dz = 9 .
2
cos z
(1 − sen 2 z)2 z
. dz =
z
primitiva de la forma R(sen z).cos z. dz, hacemos el cambio
sen z = t ⇒ cos z. dz = dt
calculamos la primitiva del cociente de polinomios
= 9.
2 z dt
(1 − t 2 )2
= .... = g ( t ) = g (sen arc tg 2. x ) + C
3
deshacemos los cambios de variable realizados:
t = sen z = sen arc tg 2. x
3
2. x = 3. tg z ⇒ z = arc tg 2. x
3
z x + 1 + x 2 . dx =
1 − 1 + x2
z tg z + 1 + tg 2 z
. dz =
1 − 1 + tg 2 z cos2 z
x = tg z ⇒ dx = dz/cos2 z 1 + tg 2 z = 1/cos2 z
tg z + 1 1
tg z +
= z 1− 1
cos2 z
. dz =
cos2 z z cos z dz
1− 1
.
cos2 z
=
cos2 z cos z
= z 1 . dz +
−1 + cos z cos2 z
sen z
z
. dz = ....
−1 + cos z cos2 z
2. dt
• Es: z 1 . dz =
−1 + cos z cos2 z
−1 +
1
1 z
− t
. 1+ t
2 1 − t2
(
2
) 2
= ....
1 + t2 1 + t2
z R(sen z;cos z).dx ⇒ cambio tg z = t , para el que es:
2
cos z = 1 − t 2
; dz = 2. dt
1+ t 2 1 + t2
• Es: z sen z
. dz = −
−1 + cos z cos2 z z dt . dz = .....
−1 + t t 2
z
primitiva de la forma R(cos z). sen z. dz, hacemos el cambio
cos z = t ⇒ sen z. dz = − dt
z x 2 − 1 . dx =
x3 z sec 2 − 1 .sec z. tg z. dz =
sec 3 z
x = sec z ⇒ dx = sec z. tg z. dz sec 2 z − 1 = tg z
= z tg z
sec 3 z
.sec z. tg z. dz =
tg 2 z
sec 2 zz . dz = z
sen 2 z / cos2 z
1 / cos2 z
. dz =
= z sen 2 z. dz = z
1 − cos 2. z
2
. dz = 1 .( z − 1 . sen 2. z) = 1 .( z − sen z.cos z ) =
2 2 2
= 1 .( arc cos 1 − 1 . 1 − (1/x )2 ) + C
2 x x
z = arc cos 1 R|
x = sec z = 1 1
⇒ cos z = ⇒ x S|
cos z x
T
sen z = 1 − cos2 z = 1 − (1/x )2
x = 2.sec z ⇒ dx = sec z. tg z. dz
1 . sen z
= z 2.sec z
1 + 2. sec 2 z − 1
.sec z. tg z. dz = z 2.sec 2 z. tg z
1 + 2. tg z
. dz = 2. z cos2 z cos z
1 + 2.
sen z
. dz =
cos z
sec 2 z − 1 = tg z
= 2. z sen z
cos2 z.(cos z + 2. sen z)
. dz =
z
Primitiva de la forma R(sen z;cos z).dx ⇒ cambio tg z = t , para el que es:
2
sen z = 2. t ; cos z = 1 − t 2
; dz = . dt
2
1 + t2 1 + t2 1 + t2
calculamos la primitiva del cociente de polinomios
2. t
= 2. z ( 1 − t 2
2
) .(
1 + t2
1 − t 2
+ 2. 2. t )
. 2. dt = .... = g ( t ) = g ( tg
1 + t 2
arc cos 2/x
2
)+C
1 + t2 1 + t2 1 + t2
arc cos 2/x
deshacemos los cambios realizados: t = tg z = tg
2 2
x = 2.sec z = 2 ⇒ cos z = 2 ⇒ z = arc cos 2/x
cos z x
5 z dx
a. x 2 + b. x + c
manipularemos el polinomio a. x 2 + b. x + c para conseguir alguna
de las siguientes inmediatas:
z u '( x )
k 2 − ( u( x ))2
. dx = arc sen
u( x )
k
z u '( x )
( u( x ))2 + k 2
. dx = arg sh
u( x )
k
z u '( x )
( u( x ))2 − k 2
. dx = arg ch
u( x )
k
z dx
x 2 − 2. x + 17
= z dx
( x − 1)2 + 16
= arg sh x − 1 + C
4
x 2 − 2. x + 17 = ( x 2 − 2. x + 1) − 1 + 17 = ( x − 1)2 + 16
z dx
x 2 − 2. x − 15
= z dx
( x − 1)2 − 16
= arg ch x − 1 + C
4
x 2 − 2. x − 15 = ( x 2 − 2. x + 1) − 1 − 15 = ( x − 1)2 − 16
z dx
2. + − 7
x 2 x
= z dx
2. x 2 + x − 7
=
2 2
x+1
= 1 .
2
z dx
( x + 1 )2 − 57
= 1 .arg ch
2
4 +C
57/16
4 16
x 2 + x − 7 = ( x 2 + x + 1 ) − 1 − 7 = ( x + 1 )2 − 57
2 2 2 16 16 2 4 16
z dx
3. x 2 + 5. x + 7
= z3. x 2 +
dx
5. x + 7
=
3 3
x+5
= 1
3
. z dx
( x + 5 )2 + 59
= 1
3
.arg sh 6 +C
59/36
6 36
x 2 + 5. x − 7 = ( x 2 + 5. x + 25 ) − 25 + 7 = ( x + 5 )2 + 59
3 3 3 36 36 3 6 36
z dx
4 + 5. x − 3. x 2
=
3.
z 4
dx
5
+ .x − x 2
=
3 3
x−5
= 1 .
3
z dx
73 − ( x − 5 )2
= 1 . arc sen
3
6 +C
73/36
36 6
4 + 5 . x − x 2 = 4 + 25 − ( 25 − 5 . x + x 2 ) = 73 − ( x − 5 )2
3 3 3 36 36 3 36 6
6
cular primitivas de la forma
z
P( x ). dx
a. x 2 + b. x + c
( I)
z P( x ). dx
a. x 2 + b. x + c
= Q( x ). a. x 2 + b. x + c + z λ. dx
a. x 2 + b. x + c
( II)
z x−2
x2 + x + 1
. dx = 1. x 2 + x + 1 − 5 .
2 z dx
x2 + x + 1
=
x−2 d( Q( x ). x 2 + x + 1 ) λ
= + ⇒
x2 + x + 1 dx x2 + x + 1
como P(x) = x − 2 tiene grado 1 ⇒ Q(x) tiene grado 0, o sea, es Q(x) = k
x−2 d( k. x 2 + x + 1 ) λ
⇒ = + ⇒
x2 + x + 1 dx x2 + x + 1
x−2 k.( 2. x + 1) λ
⇒ = + ⇒
x 2 + x + 1 2. x 2 + x + 1 x2 + x + 1
k. x + k
⇒ x−2 = 2 + λ ⇒
x2 + x + 1 x2 + x + 1 x2 + x + 1
k RS
1= k
⇒ x − 2 = k. x + + λ ⇒ −2 = k + λ ⇒ λ = −5/2
UV {
k =1
2 T 2 W
Tema 1: Cálculo de Primitivas 99
= x 2 + x + 1 − 5 .arg sh 2. x + 1 + C
2 3
z dx
x + x +1
2
= z dx
( x + 1 )2 + 3
= arg sh
x + (1/2 )
3/4
= arg sh 2. x + 1
3
2 4
x 2 + x + 1 = ( x 2 + x + 1 ) − 1 + 1 = ( x + 1 )2 + 3
4 4 2 4
z 3. x 3 + 2. x − 1 . dx = ( x 2 − 5. x + 15 ). x 2 + x + 1 − 63 .
2. x 2 + x + 2 2 16 64 128 z dx
2. x 2 + x + 2
=
3. x 3 + 2. x − 1 = d( Q( x ). 2. x 2 + x + 2 ) + λ ⇒
2. x 2 + x + 2 dx 2. x 2 + x + 2
como P(x) = 3. x 3 + 2. x − 1 tiene grado 3 ⇒ Q(x) tiene grado 2, o sea:
Q(x) = A.x 2 + B.x + C
d(( A. x 2 + B. x + C ). 2. x 2 + x + 2 )
⇒ 3. x + 2. x − 1 = λ
3
+ ⇒
2. x 2 + x + 2 dx 2. x 2 + x + 2
( A. x 2 + B. x + C ).( 4. x + 1)
⇒ 3. x + 2. x − 1 = ( 2. A. x + B). 2. x 2 + x + 2 +
3
+
2. x 2 + x + 2 2. 2. x 2 + x + 2
+ λ ⇒
2.x 2 + x + 2
⇒ 3x 3 + 2 x − 1 = ( 2 Ax + B).( 2 x 2 + x + 2 ) + ( Ax 2 + Bx + C ).( 2 x + 1 ) + λ ⇒
2
⇒ 3x 3 + 2 x − 1 = 6Ax 3 + ( 5A + 4 B)x 2 + ( 4 A + 3B + 2C ). x + ( 2B + C + λ ) ⇒
2 2 2
R|
3 = 6. A U|
0 = 5A + 4 B
|S
2 |V R|
A = 1/2
B = −5/16
⇒ 2 = 4 A + 3B + 2C ⇒
|| 2 || S|
C = 15/64
−1 = 2 B + C + λ T
λ = −63/128
T 2 W
2 x + (1/4 )
= ( x − 5. x + 15 ). x 2 + x + 1 − 63 . 1 .arg sh +C
2 16 64 128 2 15/16
z dx
2. x 2 + x + 2
= z dx
2 . ( x + 1 )2 + 15
= 1 .arg sh
2
x + (1/4 )
15/16
4 16
2. x 2 + x + 2 = 2.( x 2 + x + 1) = 2.(( x 2 + x + 1 ) − 1 + 1) = 2.(( x + 1 )2 + 15 )
2 2 16 16 4 16
z
que es del tipo 6.
a. x 2 + b. x + c ; así:
z
a. x 2 + b. x + c . dx = a. x + b. x + c . dx
2
a. x 2 + b. x + c
z 2. x 2 + 3. x − 1. dx = z 2. x 2 + 3. x − 1 . dx =
2. x 2 + 3. x − 1
= ( x + 3 ). 2. x 2 + 3. x − 1 − 17 .
2 8 16 z 2. x 2 + 3. x − 1 . dx =
2. x 2 + 3. x − 1
2. x 2 + 3. x − 1 = d( Q( x ). 2. x 2 + 3. x − 1 ) + λ ⇒
2. x 2 + 3. x − 1 dx 2. x 2 + 3. x − 1
como P(x) = 2. x 3 + 3. x − 1 tiene grado 2 ⇒ Q(x) tiene grado 1, o sea, es:
Q(x) = A.x + B.x
d(( A. x + B). 2. x 2 + 3. x − 1 )
⇒ 2. x + 3. x − 1 = λ
2
+ ⇒
2. x 2 + 3. x − 1 dx 2. x 2 + 3. x − 1
( A. x + B).( 4. x + 3)
⇒ 2. x + 3. x − 1 = A. 2. x 2 + 3. x − 1 +
2
+
2. x + 3. x − 1
2 2. 2. x + 3. x − 1
2
+ λ ⇒
2. x 2 + 3. x − 1
⇒ 2. x 2 + 3. x − 1 = A.( 2. x 2 + 3. x − 1) + ( A . x + B ).( 2. x + 3 ) + λ ⇒
2
⇒ 2. x 2 + 3. x − 1 = 4. A. x 2 + ( 9. A + 2. B). x + ( − A + 3. B + λ ) ⇒
2 2
R|2 = 4. A U|
| | R|A = 1/2
⇒ S3 = 9. A + 2. B V ⇒ SB = 3/8
||−1 = − A + 3. B + λ || |Tλ = −17/16
2
T 2 W
x + ( 3/4 )
= ( x + 3 ). 2. x 2 + 3. x − 1 − 17 . 1 .arg ch +C
2 8 16 2 17/16
z dx
2. x 2 + 3. x − 1
= z dx
2 . ( x + 3 )2 − 17
= 1 .arg ch
2
x + ( 3/4 )
17/16
4 16
2. x 2 + 3. x − 1 = 2.(( x 2 + 3. x + 9 ) − 9 − 1 ) = 2.(( x + 3 )2 − 17 )
2 16 16 2 4 16
8
forma
z dx
( x - a ) k . a. x 2 + b. x + c
haremos el cambio de variable 1/( x − α ) = z , que en el caso k = 1
nos conducirá a una primitiva tipo 5, y si k > 1 nos conducirá a una
primitiva tipo 6 (método alemán).
z dx
( x − 1). 2. x 2 − x + 1
= z z.( − dz / z2 )
1
2.(1 + ) − (1 + ) + 1
2 1
=
z z
1 = z ⇒ x − 1 = 1 ⇒ x = 1 + 1 ⇒ dx = − dz/z 2
x −1 z z
= z 2+
z.( − dz / z )
2 4
+ −1− +1
2
1
z
=
z.( − dz / z2 )
2+ 2 + 3
=
z2 z z z2 z
= z z.( − dz / z2 )
2. z2 + 2 + 3. z
=−z dz
2. z2 + 3. z + 2
=
z2
z+ 3
=− z dz
2 . ( z + 3 )2 + 7
= − 1 .arg sh
2
4 =
7/16
4 16
2. z 2 + 3. z + 2 = 2.(( z 2 + 3. z + 9 ) − 9 + 1) = 2.(( z + 3 )2 + 7 )
2 16 16 4 16
4 +3
= − 1 .arg sh 4. z + 3 = − 1 .arg sh x − 1 +C
2 7 2 7
deshacemos el cambio de variable: z = 1/( x − 1)
z dx
x 3 . x 2 + 3. x − 1
= zz3 .( − dz / z2 )
1 + 3 −1
z
=
z3 .( − dz / z2 )
− z 2 + 3. z + 1
=
z2 z z2
1 = z ⇒ x = 1 ⇒ dx = − dz/z 2
x z
=− z z2 . dz
− z2 + 3. z + 1
= ....
A ) Si a > 0 ⇒ cambio a. x 2 + b. x + c = a . x + z
B) Si c > 0 ⇒ cambio a. x 2 + b. x + c = x. z + c
C ) Si a < 0 ⇒ cambio a. x 2 + b. x + c = ( x − α ). z , siendo α una
de las soluciones de la ecuación a. x 2 + b. x + c = 0
I1 = z dx
x + x2 + x + 4
; I2 = z dx
x − − x 2 + 4. x + 1
el cálculo de I1 corresponde al caso 9A o al 9B, y el de
I2 corresponde al caso 9B o al 9C
1 . −3. z2 + 2. z + 3 . dz
z dx
x + 9. x 2 + 2. x − 1
= z 2 (1 − 3. z)2
z2 + 1 + ( 9. z2 + 1 + z)
=
2.(1 − 3. z) 2.(1 − 3. z)
= .... = g ( z) = g ( 9. x 2 + 2. x − 1 − 9. x ) + C
deshacemos el cambio:
si 9. x 2 + 2. x − 1 = 9. x + z ⇒ z = 9. x 2 + 2. x − 1 − 9. x
z dx
x + x2 + x + 4
= z (1 − z2 )2
4. z − 1 + ( 4. z − 1 . z + 4 )
=
1 − z2 1 − z2
Corresponde al caso 9A o al 9B, y la calculamos como 9B; o sea, hacemos el
cambio x 2 + x + 4 = x. z + 4 ; así:
x 2 + x + 4 = ( x . z + 4 )2 ⇒ x 2 + x + 4 = x 2 . z 2 + 4 . x . z + 4 ⇒
⇒ x 2 + x = x 2 . z 2 + 4. x . z ⇒ x + 1 = x . z 2 + 4. z
⇒ x − x. z2 = 4. z − 1 ⇒ x.(1 − z2 ) = 4. z − 1 ⇒ x = 4. z − 1 ⇒
1 − z2
R|
x 2 + x + 4 = 4. z − 1 . z + 4
1 − z2
⇒ S|
dx =
4.(1 − z 2 ) − ( 4. z − 1).( −2. z)
. dz = 4. z − 2. z + 4 . dz
2
T (1 − z2 )2 (1 − z2 )2
= .... = g ( z) = g ( 9. x + 2. x − 1 − 4 ) + C
2
x
deshacemos el cambio:
x 2 + x + 4 = x. z + 4 ⇒ z = 9. x + 2. x − 1 − 4
2
si
x
6. z . dz
z dx
x + −x 2 + x + 2
= z (1 + z2 )2
2. z2 − 1 + ( 2. z 2 − 1 − 2 ). z
=
1 + z2 1 + z2
Corresponde al caso 9B o al 9C, y la calculamos como 9C; o sea, hacemos el
, siendo a una de las raíces de la ecuación
cambio − x 2 + x + 2 = ( x − α ). z ----------
− x 2 + x + 2 = 0 (⇒ x = 2 ó x = −1 ⇒ − x 2 + x + 2 = −( x − 2 ).( x + 1)). Así:
− x 2 + x + 2 = ( x − 2 ). z ⇒ −( x − 2 ).( x + 1) = ( x − 2 ). z ⇒
⇒ − ( x − 2 ).( x + 1) = ( x − 2 )2 . z 2 ⇒ − ( x + 1) = ( x − 2 ). z 2 ⇒
⇒ x.(1 + z 2 ) = 2. z 2 − 1 ⇒ x = 2. z − 1
2
1 + z2
R|
− x 2 + x + 2 = ( 2. z − 1 − 2 ). z
2
1 + z2
⇒
dx =
S|
4. z.(1 + z 2 ) − ( 2. z2 − 1).( 2. z )
. dz = 6. z . dz
T (1 + z )2 2 (1 + z2 )2
= .... = g ( z) = g ( − x + x + 2 ) + C
2
x−2
deshacemos el cambio:
− x 2 + x + 2 = ( x − 2 ). z ⇒ z = − x + x + 2
2
x−2
10 z x m .( a + b. x n ) p . dx
donde los exponentes "m", "n" y "p" son números racionales.
Se transforma en la primitiva de un cociente de polinomios en
los siguientes casos:
A ) Si "p" es entero la primitiva es del tipo 1 ⇒ cambio
x = z k , con k = m. c. m.( denominadores de "m" y "n").
B) Si (m + 1)/n es entero ⇒ cambio a + b.x n = zr , siendo
" r" el denominador de "p".
C) Si m + 1 + p es entero ⇒ cambio a.x − n + b = zr ,
n
siendo " r" el denominador de "p".
Fuera de estos tres casos, la primitiva no puede expresarse
mediante funciones elementales
z x
(1 − 5. 3 x )2
. dx = z x 1/ 2 .(1 − 5. x 1/3 )−2 . dx =
= 6. z z8
(1 − 5. z 2 )2
. dy = .... = g ( z) = g ( x 1/6 ) + C
deshacemos el cambio: x = z 6 ⇒ z = x 1/ 6
z z
1 + 3. x 2 . dx = x −4 .(1 + 3. x 2 )1/2 . dx =
x4
z
Primitiva del tipo x m .( a + b. x n ) p . dx ( irracional "binomia"), siendo:
m = −4 ; n = 2 ; p = 1/2
Como m +1 + p = −4 + 1 + 1 = −1 ≡ entero ⇒ cambio 1. x −2 + 3 = z2 :
n 2 2
1. x + 3 = z2 ⇒ x = ( z2 − 3)−1/2 ⇒
− 2
⇒
RS
(1 + 3. x 2 )1/2 = (1 + 3.( z2 − 3)−1 )1/2 = z/(z2 − 3)1/2
T
dx = − z.( z 2 − 3)−3/2 . dz
z
= − (( z2 − 3)−1/2 )−4 . z
( z2 − 3)1/2
. z.( z2 − 3)−3/2 . dz =
z
= − (( z2 − 3)2 . z
( z 2 − 3)1/2
. z.( z2 − 3)−3/2 . dz =
z
= − z2 . dz = − 1 . z3 = − 1 .( x −2 + 3)3/2 + C
3 3
deshacemos el cambio: 1.x −2 + 3 = z2 ⇒ z = ( x −2 + 3)1/2
Menos que al
principio, se
hace camino al
¿Queda andar
mucho?
Im = z ( Ln x ) m . dx = x .( Ln x )m − m. z (Ln x )m −1 . dx ⇒
∗ u = ( Ln x ) m ⇒ du = m .( Ln x ) m −1 . dx
x
∗ dv = dx ⇒ v = x
⇒ I m = x.( Ln x ) m − m. I m −1
Por ejemplo:
es: z ( Ln x ) m −1 . dx = Im −1
I3 = z ( Ln x )3 . dx = x.( Ln x )3 − 3. I2 =
es: I2 = z ( Ln x )2 . dx = x.( Ln x )2 − 2. I1
= x.( Ln x )3 − 3.( x.( Ln x )2 − 2. I1 ) =
= x.( Ln x )3 − 3. x .(Ln x )2 + 6. I1 =
es: I1 = z ( Ln x )1 . dx = x.(Ln x )1 − 2. I0
c
= x.( Ln x )3 − 3. x.( Ln x )2 + 6. x.(Ln x )1 − 2. I0 = h
= x.( Ln x )3 − 3. x.(Ln x )2 + 6. x . Ln x − 12. I0 =
= x.( Ln x )3 − 3. x.( Ln x )2 + 6. x . Ln x − 12. x + C
es: I0 = z ( Ln x )0 . dx = z dx = x
z z
sen m − 2 x.cos2 x. dx = sen m − 2 x.(1 − sen 2 x ). dx =
z z
= sen m − 2 x. dx − sen m x. dx = Im − 2 − I m
⇒ I m = − 1 . sen m −1 x.cos x + m − 1 . I m − 2
m m
Tema 1: Cálculo de Primitivas 107
Por ejemplo:
I4 = z sen 4 x. dx = − 1 . sen 3 x.cos x + 4 − 1 . I2 = .....
4 4
es: z z
sen 2 x.cos m − 2 x. dx = (1 − cos2 x ).cos m − 2 x. dx =
z z
= cos m − 2 x. dx − cos m x. dx = I m − 2 − I m
⇒ I m = 1 . sen x.cos m −1 x + m − 1 . I m − 2
m m
n +1 n +1 z
⇒ I m ; n = − 1 . sen m −1 x.cos n +1 x + m − 1 . sen m − 2 x.cos n + 2 x. dx ⇒
⇒ I m ; n = − 1 . sen m −1 x.cos n +1 x + m − 1 .( I m − 2; n − I m ; n ) ⇒
n +1 n +1
⇒ (1 + m − 1 ). I m ; n = − 1 . sen m −1 x.cos n +1 x + m − 1 . I m − 2; n ⇒
n+1 n +1 n +1
⇒ m + n . I m ; n = − 1 . sen m −1 x.cos n +1 x + m − 1 . I m − 2; n ⇒
n +1 n +1 n +1
⇒ Im; n = − 1 . sen m −1 x.cos n +1 x + − 1 . I m − 2; n
m
m+n m+n
I 6; 0 = z sen 6 x.cos0 x. dx =
z
es Jk = sen k x. dx = − 1 . sen k −1 x.cos x + k − 1 . Jk − 2
k k
z
es J4 = sen 4 x. dx = − 1 . sen 4 −1 x.cos x + 4 − 1 . J2 = ....
4 4
z
es J2 = sen 2 x. dx = − 1 . sen 2 −1 x.cos x + 2 − 1 . J0 = ....
2 2
es J0 = sen x. dx = dx = x
0
z z
⇒ Im =
−m + 1 z
1 . sen − m +1 x.cos m −1 x − sen − m + 2 x.cos m − 2 x. dx ⇒
⇒ I m = 1 . ctg m −1 x − ctg m − 2 x. dx ⇒
−m + 1 z
cos m −1 x
∗ sen − m +1 x.cos m −1 x = = ctg m −1 x
sen m − 1 x
cos m − 2 x
∗ sen − m + 2 x.cos m − 2 x = = ctg m − 2 x
sen m − 2 x
⇒ Im = 1 . ctg m −1 x − I
−m + 1 m−2
e
= x.( arc cos x )k + k. − 1 − x 2 .(arc cos x )k −1 − ( k − 1). z j
(arc cos x )k − 2 . dx =
Ik = z sec k x. dx = z dx =
cos k x z 1 . dx
cos k − 2 x cos2 x
⇒
⇒ Ik =
sen x
cos k −1 x
− ( k − 2)
cos k x z
. dx ⇒
sen 2 x
1 sen x
∗u= ⇒ du = ( k − 2 ). . dx
cos k − 2 x cos k −1 x
∗ dv = dx ⇒ v =
cos2 x cos2 xz
dx = tg x = sen x
cos x
z sen 2 x
k
cos x
. dx = z
1 − cos2 x
k
cos x
. dx = dx −
k
cos x z dx
cos k − 2 x
= z
z z
= sec k x. dx − sec k − 2 x. dx = I k − I k − 2
sen x
⇒ Ik = − ( k − 2 ).( I k − I k − 2 ) ⇒
cos k −1 x
sen x sen x
⇒ ( k − 1). I k = + ( k − 2 ). I k − 2 ⇒ I k = 1 . + k − 2 . Ik − 2
cos k −1 x k − 1 cos k −1 x k − 1
Tema 1: Cálculo de Primitivas 111
Ik = z cos ec k x. dx = z dx =
sen k x z 1 . dx
sen k − 2 x sen 2 x
⇒
⇒ Ik = −
cos x
sen k −1 x
− ( k − 2)
sen k x z
. dx ⇒
cos2 x
1 cos x
∗u= ⇒ du = −( k − 2 ). . dx
sen k − 2 x sen k −1 x
∗ dv = dx ⇒ v =
sen 2 x sen 2 xz
dx = − ctg x = − cos x
sen x
z cos2 x
k
sen x
. dx = z
1 − sen 2 x
k
sen x
. dx = dx −
sen x k z dx
z
sen k − 2 x
=
z z
= cos ec k x. dx − cos ec k − 2 x. dx = I k − I k − 2
cos x
⇒ Ik = − − ( k − 2 ).( I k − I k − 2 ) ⇒
sen k −1 x
cos x
⇒ Ik = − 1 . + k − 2 . Ik − 2
k − 1 sen k −1 x k − 1
NOTA
Para despedir el cálculo de primitivas, comentamos una chorradita que acaso de-
bimos comentar al principio, pero no pasa nada por comentarla al final: la función
derivada de F( x ) = 2. x 3 es f ( x ) = 6. x 2 ; así, una de las primitivas de f ( x ) = 6. x 2 es
F( x ) = 2. x 3 , y la primitiva de f(x) es z 6. x 2 . dx = 2. x 3 + C .
Pregunta: ¿qué primitiva de f ( x ) = 6. x 2 pasa por el punto (1 ; 8 ) ?
Respuesta: la que corresponde al valor de "C" tal que 2 .13 + C = 8 ⇒
⇒ C = 6 ⇒ la primitiva de f ( x ) = 6. x 2 que pasa por (1; 8 ) es u( x ) = 2. x 3 + 6
Pregunta: ¿qué primitiva de f ( x ) = 6. x 2 pasa por el punto ( 0 ; 5) ?
Respuesta: la que corresponde al valor de "C" tal que 2 . 0 3 + C = 5 ⇒
⇒ C = 5 ⇒ la primitiva de f ( x ) = 6. x 2 que pasa por ( 0 ; 5) es v( x ) = 2. x 3 + 5
Pregunta: ¿qué primitiva de f ( x ) = 6. x 2 pasa por ( 2 ; 13) y ( 3 ; 60 ) ?
Respuesta: la que verifica 2 . 2 3 + C = 13 y 2 . 33 + C = 60; de la primera
ecuación se obtiene C = −3 y de la segunda se obtiene C = 6. Como "C" no
puede tomar a la vez dos valores distintos, se deduce que no hay ninguna primi-
tiva de f ( x ) = 6. x 2 que pase por los puntos ( 2 ; 13) y ( 3 ; 60 ) .
Pregunta: ¿qué primitiva de f ( x ) = 6. x 2 pasa por los puntos (1 ; 9) y ( 0 ; 7) ?
Respuesta: la que verifica 2 .13 + C = 9 y 2 . 0 3 + C = 7; de ambas ecuacio-
nes se obtiene C = 7. Por tanto, la primitiva de f ( x ) = 6. x 2 que pasa por los
puntos (1 ; 9) y ( 0 ; 7) es p( x ) = 2. x 3 + 7 .