Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Descarga e instala la(s) fuente(s) indispensable(s) para ver Sánscrito en toda su gloria
Lee Transliterando (2) (castellano) para comprender plenamente el sistema de transliteración
Más información
INTRODUCCIÓN
Ahora, el Señor Kṛṣṇá le enseña al dubitativo Árjuna el Yóga de la renuncia a las acciones por medio del
conocimiento. Escucha Sus palabras...
Importante: Todo lo que está entre paréntesis y en cursiva dentro de la traducción ha sido agregado por
mí para completar el sentido de una determinada frase u oración. A su vez, todo lo que está entre doble
guión (--...--) constituye adicional información aclaratoria también agregada por mí. Además, aunque no
he escrito ningún comentario sobre cada estrofa, he agregado mis propias notas cuando se necesitase de
una explicación más detallada. Además, nota que utilizaré comillas para delimitar texto solamente cuando
la persona que hable no sea Sañjayá mismo (el narrador). Por consiguiente, las palabras proferidas por
Sañjayá no estarán delimitadas por comillas.
al inicio
ीभगवानव ु ाच
इमं
वववते योगं ोतवानहमययम ्।
वववामनवे ाह मनुरवाकवेऽवीत ्॥१॥
Śrībhagavānuvāca
Imaṁ vivasvate yogaṁ proktavānahamavyayam|
Vivasvānmanave prāha manurikṣvākave'bravīt||1||
1
El venerable (śrī) Bhagavān (bhagavān) dijo (uvāca):
"Yo (ahám) proclamé (proktavān) este (imam) imperecedero (avyayam) Yóga (yogam) a Vivasvān
2
(vivasvate) ; Vivasvān (vivasvān) se (lo) dijo (prāha) a (Vaivasvatá) Mánu (manave); (y este) Mánu
3
(mánuḥ) se (lo) declaró (abravīt) a Ikṣvākú (ikṣvākave) ?"||1||
1
Lit. "El Divino o Adorable", o también "El Afortunado", es decir, el Señor Kṛṣṇá.
2
Vivasvān --lit. "el brillante "-- es el dios del Sol.
3
La palabra "Mánu" significa literalmente "Hombre" pero en el sentido de "padre de la raza humana".
Existen 14 Mánu-s cada Kálpa o 12 horas de Brahmā (el Creador), o sea 4.320.000.000 de años humanos,
pero aquí el Señor Kṛṣṇá se está refiriendo a Vaivasvatá (el séptimo del presente Kálpa denominado
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 2 de 15
Śvetavārāha), que es aún el Mánu regente. La declaración del Señor es aclarada por Śrīdhara, el eminente
comentarista de la Bhagavadgītā, en este fragmento de su célebre comentario: "...Imaṁ yogaṁ purāhaṁ
vivasvata ādityāya kathitavān| Sa ca svaputrāya manave śrāddhadevāya| Sa ca manuḥ
svaputrāyekṣvākave'bravīt||1||", es decir, "Antiguamente, le dije este Yóga a Vivasvān Āditya --uno de los
hijos de Áditi, la célebre esposa de Kaśyápa... una larga historia--. Y él (se lo enseñó) a Mánu, su propio
hijo --en definitiva, a Vaivasvatá, un término que literalmente quiere decir 'hijo de Vivasvān'--, el dios que
preside los ritos Śrāddha --ceremonias en honor y para beneficio de los parientes muertos--. Y ese Mánu
se (lo) declaró a su hijo (llamado) Ikṣvākú||1||". Éste es el sentido.
"Los Videntes reales --de la realeza-- (rāja-ṛṣayaḥ) conocían (viduḥ) este (Yóga) (imam) así (evám)
obtenido (prāptam) a través de una ininterrumpida sucesión (de maestros y discípulos) (paramparā). Oh
destructor de enemigos (parantapa)1, ese (sáḥ) Yóga (yógaḥ) se perdió (naṣṭáḥ) aquí --en este mundo--
(ihá) en el curso del tiempo (kālena... mahatā)"||2||
1
Epíteto de Árjuna.
"Este mismo (sáḥ evá ayám) Yóga (yógaḥ) antiguo (purātanaḥ) te (ha sido) hoy (te adyá) declarado
(proktaḥ) por Mí (máyā), (pues) '¡eres (asi) Mi devoto (bhaktáḥ) y (ca) amigo (sakhā... iti)!', (y) porque
(hí) este (etád) (es) el más elevado (uttanam) secreto (rahasyam)"||3||
अजुन ) उवाच
अपरं भवतो जम परं जम
वववतः।
कथमेत1
वजानीयां 5वमादौ ोतवा3न3त॥४॥
Arjuna uvāca
Aparaṁ bhavato janma paraṁ janma vivasvataḥ|
Kathametadvijānīyāṁ tvamādau proktavāniti||4||
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 3 de 15
ीभगवानव ु ाच
बहू3न मे यतीता3न जमा3न तव चाजुन) ।
तायहं वेद सवा)>ण न 5वं वे5थ परतप॥५॥
Śrībhagavānuvāca
Bahūni me vyatītāni janmāni tava cārjuna|
Tānyahaṁ veda sarvāṇi na tvaṁ vettha parantapa||5||
1
El venerable (śrī) Bhagavān (bhagavān) dijo (uvāca):
"Muchos (bahūni) nacimientos (janmāni), (tanto) Míos (me) como (ca) tuyos (táva), han pasado
(vyatītāni), oh Árjuna (árjuna). Yo (ahám) los conozco (tāni... veda) a todos (sarvāṇi), (pero) tú (tvám)
no (ná) (los) conoces (vettha), oh destructor de enemigos (parantapa)2"||5||
1
Lit. "El Divino o Adorable", o también "El Afortunado", es decir, el Señor Kṛṣṇá.
2
Epíteto de Árjuna.
1
"Aún cuando (ápi) (Yo), el Imperecedero (avyaya-ātmā), soy (san... san) nonato (ajáḥ) (y) también (ápi)
el Señor (īśvaráḥ) de los seres vivientes (bhūtānām), tomando posesión (adhiṣṭhāya) de Mi propia (svām)
2
naturaleza (prakṛtim), nazco (sambhavāmi) a través de Mi Māyā (ātma-māyayā) "||6||
1
"San" literalmente significa "el que es" (participio presente de "ser"), pero lo traduje como "soy" por
conveniencia.
2
Como la Bhagavadgītā es uno de los tres pilares del Vedānta (uno de los seis sistemas filosóficos
tradicionales de India), aclararé el significado del término "Māyā" según cada uno de los tres tipos de
Vedānta: (1) El Dvaitavedānta --Vedānta dualista-- postula que Māyā es el poder de Dios; (2) El
Viśiṣṭādvaita --Vedānta no dualista calificado-- declara que Māyā es el misterioso poder de Dios; (3) El
Advaitavedānta --Vedānta no dualista-- establece que Māyā es el principio de la ilusión, que
inconcebiblemente produce la manifestación ilusoria del universo.
"Indudablemente (hí), cuandoquiera (yadā yadā) existe (bhávati) una disminución (glāniḥ) del Dhárma
1 2
(dharmasya) , oh descendiente de Bharatá (bhārata) , (y) preponderancia (abhyutthānam) de lo opuesto
al Dhárma (adharmasya), entonces (tadā) Yo (ahám) me manifiesto (ātmānam sṛjāmi)"||7||
1
Aunque esta palabra puede traducirse como "religión, deber, rectitud, etc.", ninguna palabra "única" en
castellano puede traducirla adecuadamente en todos los contextos. Por eso es que no la traduciré jamás
en el texto mismo. Ahora una traducción aproximada: Dhárma es "lo que mantiene todo unido", en suma,
"es el cimiento sobre el cual está construido todo orden social, moral y religioso". Aún usando largas
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 4 de 15
oraciones, el significado no puede ser expresado con certeza, como puedes ver. Bien, entonces Dhárma
es... Dhárma. Recuerda lo que dije anteriormente cuando leas este término nuevamente en la escritura.
2
Epíteto de Árjuna.
"Para la protección (paritrāṇāya) de las personas rectas y justas (sādhūnām) y (ca) para la destrucción
(vināśāya) de los malhechores (duṣkṛtām). (En suma,) nazco (sambhavāmi) en cada una de las eras (yuge
yuge) para (arthāya) establecer (saṁsthāpana) el Dhárma (dhárma)"||8||
"Él (sáḥ) que (yaḥ) de este modo (evám) sabe (vetti) verdaderamente (tattvataḥ) (que) Mi (me)
nacimiento (janma) y (ca) accione(s) (kárma) (son) divinos (divyam), tras dejar (tyaktvā) (su) cuerpo
(deham) no nace (janma ná éti) de nuevo (púnar), (sino que) me alcanza (mām éti), ¡oh Árjuna
(árjuna)!"||9||
"Liberados (vīta) del apego (rāga), el miedo (bhayá) (y) la ira --kródha-- (krodhāḥ), absortos (mayāḥ) en
Mí (mad), permaneciendo (upāśritāḥ) en Mí (mām), muchos (seres) (bahavaḥ), purificados (pūtāḥ) a
través de la austeridad (tapasā) del conocimiento (jñāna), (han) alcanzado (āgatāḥ) Mi (mad) Estado
(bhāvam)"||10||
"Según como (yáthā) esas (personas) (ye) se aproximen (prapadyante) a Mí (mām), de esa misma
manera (táthā evá) Yo (ahám) las favorezco (tān... bhajāmi). Los hombres (manuṣyāḥ) siguen
1
(anuvartante) Mi (máma) sendero (vartma) en todo sentido (sarvaśás), oh hijo de Pṛthā (pārtha) "||11||
1
Epíteto de Árjuna.
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 5 de 15
"Los que desean (kāṅkṣantaḥ) la consumación (siddhim) de (sus) acciones (karmaṇām) (en la forma de
frutos o resultados), adoran (yajante) deidades (devatāḥ) aquí --en este mundo-- (ihá), porque (hí) en el
mundo (loke) humano (mānuṣe), la consumación (siddhiḥ) producida (jā) a partir de (cualquier) acción
(kárma) ocurre (bhávati) rápidamente (kṣiprám)"||12||
चातुवY
) यZ मया स.ृ टं गुणकम)
वभागशः।
तय कता)रम
प मां
व1[यकता)रमययम ्॥१३॥
Cāturvarṇyaṁ mayā sṛṣṭaṁ guṇakarmavibhāgaśaḥ|
Tasya kartāramapi māṁ viddhyakartāramavyayam||13||
"Las cuatro castas (cāturvarṇyam) fueron creadas (sṛṣṭám) por Mí (máyā) según (vibhāgaśas) las
1
modalidades de Prakṛti (guṇá) (y) deberes (kárma). Conóceme (mām viddhi) (como) el imperecedero
(avyayam) No Hacedor (akartāram) aunque (ápi) (soy) el Hacedor --kartā-- (kartāram) de ese (sistema
de castas) (tásya)"||13||
1
Prakṛti es la fuente desde la cual se produce toda la materia. Tiene tres modalidades: Sattvá, Rájas y
Támas.
"Las acciones (karmāṇi) no (ná) me contaminan (mām... limpanti), ni (ná) anhelo (me... spṛhā) el fruto
(phale) de (ninguna) acción (kárma). El (sáḥ) que (yaḥ) me conoce (mām... abhijānāti) de este modo (iti),
no es (ná) atado (badhyáte) por las acciones (karmabhiḥ)"||14||
"Conociéndo(me) (jñātvā) de este modo (evám) también (ápi), los antiguos --pūrvās-- (pūrvaiḥ) que
deseaban liberación --mumukṣavas-- (mumukṣubhiḥ) realizaban acciones --lit. "acción realizada"-- (kṛtám
1
kárma) . Por consiguiente (tásmāt), haz (kuru... tvám) accione(s) (kárma evá) (tal como fueron)
realizadas (kṛtám) por los ancestros (pūrvaiḥ) con anterioridad (pūrvataram)"||15||
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 6 de 15
1
Una traducción literal de esta oración sería "Conociéndome de este modo también, la acción realizada
por los antiguos que deseaban liberación", lo cual luce fantástico en Sánscrito pero pobre en castellano.
Así que tuve que adaptar la estructura pero aclaré los cambios, tanto como me fue posible, entre guión
doble. Por ejemplo: "pūrvaiḥ" significa literalmente "por los antiguos" y no "los antiguos", de aquí que
agregase la palabra original "pūrvās" (los antiguos). Oh bien, si no puedes entender todavía, sólo confía
en mí, por favor. Siempre intento mantenerme tan literal como me es posible, pero a veces las estructuras
de las oraciones en Sánscrito son demasiado extrañas para una traducción palabra por palabra totalmente
literal. Recuerda esto en el futuro.
"'¿Qué (kim) (es) acción (kárma), qué (kim) (es) inacción (akarma iti)?', inclusive (ápi)los sabios
(kavayaḥ) (están) confundidos (mohitāḥ) con respecto a esto (átra). Por lo tanto (tád), te hablaré (te
pravakṣyāmi) acerca de la acción (kárma), conociendo (jñātvā) lo cual (yád) te librarás (mokṣyase) del
pecado (aśubhāt)1"||16||
1
La palabra "aśubha" significa literalmente "pecado, infortunio, etc.", pero de acuerdo con varios
comentaristas de esta escritura, es sinónimo de Saṁsāra o Trasmigración. Saṁsāra gira como una rueda
en la cual uno nace para morir y muere para renacer, o sea, miseria continua. Entonces, el Señor estaría
afirmando: "... conociendo lo cual te librarás del Saṁsāra". Quise aclarar este punto por respeto a esos
renombrados comentaristas, de ahí la presente nota.
"Porque (hí) (hay) algo (verdadero) por conocer (boddhavyam) incluso (ápi) sobre la acción (karmaṇaḥ) y
(ca) algo (verdadero) por conocer (boddhavyam) sobre la acción prohibida (vikarmaṇaḥ). Asimismo (ca),
(hay) algo (verdadero) por conocer (boddhavyam) sobre la inacción (akarmaṇaḥ). La vía (gátiḥ) de la
acción (karmaṇaḥ) es difícil de comprender, (es decir,) impenetrable (gahanā)"||17||
"(Está) dotado de entendimiento --es un sabio-- (buddhimān) entre los seres humanos (manuṣyeṣu) el
(sáḥ) que (yaḥ... yaḥ) ve (paśyet) inacción (akarma) en la acción (karmaṇi) y (ca) acción (kárma) en la
inacción (akarmaṇi). Él (sáḥ) ha alcanzado Yóga o Unión --es un Yogī-- (yuktáḥ) (y) un hacedor (kṛt) de
todas (kṛtsná) las acciones (kárma)"||18||
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 7 de 15
"Los sabios (budhāḥ) lo llamaban (tam āhúḥ) paṇḍita o erudito (paṇḍitam) a aquél cuyos (yasya)
emprendimientos (samārambhāḥ) (estaban) todos (sarve) desprovistos (varjitāḥ) de deseos (saṅkalpá) de
1
kāma o fruto(s) --es decir, lo que es deseado-- (kāma) , (y cuyas) acciones (karmāṇam) (habían sido)
quemadas (dagdhá) por el fuego (agní) del conocimiento (jñāna)"||19||
1
El término "kāma" generalmente se traduce como "deseo", pero aquí quiere decir "fruto" en el sentido de
"lo que es deseado". Śrīdhara explica este significado especial muy bien en su comentario: "... Kāmyata iti
kāmaḥ phalam| Tatsaṅkalpena varjitā yasya bhavanti tam paṇḍitamāhuḥ|...", en otras palabras: "Kāma es
el fruto (de una acción), a saber, 'lo que se desea'. Ellos --los sabios-- lo llamaban erudito a aquél cuyos
(emprendimientos) estaban desprovistos de deseos de eso --o sea, de kāma o fruto--". Éste es el sentido.
"Habiendo abandonado (tyaktvā) el apego (āsaṅgam) a los frutos (phála) de la acción (kárma), siempre
(nítya) satisfecho (tṛptáḥ), sin sostén (nirāśrayaḥ), él (sáḥ) (no) hace (karóti) nada (ná... kiñcid) en
absoluto (evá) aún cuando (ápi) esté ocupado (abhipravṛttaḥ) en la acción (karmaṇi)"||20||
3नराशीय)तCच5ता5मा 5यतसव)परeहः।
शारfरं केवलं कम) कुव)नापनो3त
् _किbबषम ्॥२१॥
Nirāśīryatacittātmā tyaktasarvaparigrahaḥ|
Śārīraṁ kevalaṁ karma kurvannāpnoti kilbiṣam||21||
"Estando libre del deseo (nirāśīḥ), con (su) mente (cittá) (y) ātmā --lit. Ser, pero aquí: 'cuerpo físico',
según Śrīdhara y otros comentaristas-- (ātmā) bajo control (yatá), habiendo renunciado (tyakta) a todas
(sárva) las posesiones (parigraháḥ), haciendo (kurvat) accione(s) (kárma) para (sostener la vida en) el
cuerpo (śarīram) únicamente (kévalam), él no incurre (ná āpnoti) en pecado (kilbiṣam)"||21||
"Estando completamente satisfecho (santuṣṭaḥ) con lo que obtiene (lābha) espontáneamente (yad-ṛcchā),
1
más allá (atītaḥ) de los pares de opuestos (dvandvá), libre de la enemistad (vimatsaraḥ) , siempre
permaneciendo igual (samáḥ) en éxito (siddhau) y (ca) fracaso (asiddhau), él no queda atado (ná
nibadhyáte) incluso (ápi) mientras actúa --es decir, mientras hace acciones-- (kṛtvā)"||22||
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 8 de 15
1
La palabra "vimatsara" generalmente debe ser interpretada como "libre de la envidia o los celos", pero
en este contexto su significado es "libre de la enemistad". Śrīdhara afirma esto en su célebre comentario:
"... Vimatsaro nirvairaḥ|..", o sea, "(El término) 'vimatsara' (quiere decir) 'alguien que está libre de
enemistad'".
"Todo (sámagram) kárma --acción y su inherente atadura también-- (kárma) de alguien que (lo) realiza
(ācarataḥ) para Yajñá --el Señor Víṣṇu-- (yajñāya), que está libre del apego (gatá-saṅgasya), liberado
(muktasya) (y) cuya mente (cetasaḥ) está ocupada (avasthita) en el conocimiento (jñāna), se disuelve
(pravilīyáte)"||23||
1
"Bráhma (bráhma) (es) la ofrenda (en un yajñá o sacrificio) (arpaṇam), Bráhma (bráhma) (es) la
oblación (havís) vertida (hutám) en el fuego (agnau) de Bráhma (bráhma) por un brahmā o sacerdote
versado en conocimiento védico (brahmaṇā). Sólo (evá) Bráhma (bráhma) ha de ser alcanzado
(gantavyam) por aquél (tena) que está concentrado plenamente (samādhinā) en Bráhma (bráhma), (cuya
2
naturaleza --de Bráhma-- es) kárma (kárma) "||24||
1
El aspecto impersonal de Dios.
2
La palabra "kárma" significa en este contexto "todo el rito religioso" o "sacrificio". En suma, Bráhma es el
sacrificio o yajñá entero, y sólo ha de ser alcanzado por aquél que esté concentrado así en Él durante la
ejecución de tal kárma o rito de sacrificio.
"Otros (apare) yogī-s (yoginaḥ) realizan (paryupāsate) sacrificio(s) (yajñam) para deidades (daivam)
1
solamente (evá). (Mientras que incluso) otros (apare) (yogī-s) ofrecen (upajuhvati) yajñá (yajñam) por
2
medio del sacrificio (yajñena) mismo (evá) en el fuego (agnau)de Bráhma (bráhma) "||25||
1
Necesito explicar este término "yajñá" un poco, porque es un tanto controvertido en este contexto. Sí,
generalmente significa "sacrificio" o inclusive "el Señor Víṣṇu" ya que Él es la personificación de todos los
sacrificios. Repasemos brevemente las opiniones de comentaristas autorizados:
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 9 de 15
b) Śaṅkarācārya: "... tamātmānaṁ yajñaṁ paramārthataḥ parameva brahma santam...", lo cual significa
"...(otros conocedores de Bráhma ofrecen) ese yajñá o Ātmā --Ser-- que es ciertamente el Bráhma
Supremo en el verdadero sentido de la palabra...". Tuve que omitir algunas partes pues el párrafo es
demasiado largo. Lo importante es que el venerable Śaṅkarācārya considera a "yajñá" en este contexto
como "Ātmā" (Ser) que es idéntico a Bráhma "realmente" o "en el verdadero sentido de la
palabra" (paramārthataḥ). Él habla así porque es advaitī o seguidor de no dualismo, o sea, el Ser
individual (Ātmā) es idéntico al Ser universal (Bráhma)... sigue leyendo, por favor. De este modo, según
él, esos otros yogī-s estás ofreciendo Ātmā, que es inherentemente Bráhma, en el fuego del Bráhma. Éste
es el sentido. Por supuesto, Śaṅkarācārya es el fundador del Advaitavedānta o Vedānta no dualista.
c) Baladeva: "... yajñaṁ ghṛtādihavīrūpaṁ juhvati...", en suma, "... (otros) ofrecen yajñá cuya forma es
'havís' u oblación consistente en manteca clarificada, etc...". Así, según Baladeva, "yajñá" quiere decir una
oblación compuesta de manteca clarificada y así sucesivamente. El nombre completo de Baladeva es
Baladeva Vidyābhūṣaṇa, y es un seguidor de Vedānta dualista. Tanto Baladeva como Viśvanātha (ver
debajo) incluso dieron sus enseñanzas juntos. Son tenidos en gran estima por los Gauḍīyavaiṣṇava-s, a
saber, los seguidores bengalíes del Señor Víṣṇu. Esta sagrada tradición nace en Bengala y se difunde por
toda la India... oh, otra larga historia.
e) Viśvanātha: "... yajñaṁ haviḥsthānīyaṁ tvampadārthaṁ jīvam...", en definitiva, "(otros ofrecen) yajñá,
(es decir), el principio 'tú' (también llamado) jīvá --el alma individual--, el cual representa la oblación...".
Para aclarar esto: Según Śrī Viśvanātha Cakravartī Ṭhakura (éste es su nombre completo), el alma
individual o jīvá, a saber, el principio "tú", representando la oblación, es el yajñá a ofrecerse en el fuego
de Bráhma --el principio "Eso"--. Como Viśvanātha es dvaitī o seguidor del dualismo, escribí "tú" en
minúsculas en este caso, pues él postula que el alma individual no es idéntica a Bráhma. De este modo,
ofrecer yajñá es, en su opinión, verter la oblación denominada jīvá en el Ser Supremo (Bráhma).
Viśvanātha y Baladeva trabajaron juntos diseminando las enseñanzas de Śrī Kṛṣṇá Caitanya Mahāprabhu...
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 10 de 15
Cierto, la "breve" nota explicativa se convirtió en una larga nota, jeje, pero tenía que aclarar el significado
de ese término crucial, o sea, "yajñá", de acuerdo con estos comentaristas de la Bhagavadgītā. Sí,
existieron otros importantes comentaristas también tales como Rāmānuja, etc... pero mi vida es tan corta
y mi intelecto tan débil que con cinco comentarios ¡tengo más que suficiente por ahora! Mis salutaciones a
todos los comentaristas y ¡gracias por ayudarme en mi tarea de traducir la sagrada Gītā!
2
El aspecto impersonal de Dios.
1
"Otros (anye) ofrecen (júhvati) los indriyá-s --los Poderes de percepción y acción-- (indriyāṇi) (tales
como) śrótra --el poder auditivo-- (śrótra), etc. (ādīni) en los fuegos (agniṣu) de saṁyama --el control de
esos indriyá-s-- (saṁyama). (Incluso) otros (anye) ofrecen (júhvati) objetos (viṣayān) (tales como) sonido
(śábda), etc. (ādīn) en los fuegos (agniṣu) de los indriyá-s (indriyá)"||26||
1
Los Jñānendriya-s (Jñāna-indriyá-s) son los cinco Poderes de percepción: Śrótra (poder auditivo), Tvák
(poder táctil), Cákṣus (poder visual), Jihvā (poder gustativo) y Ghrāṇa (poder olfativo). A su vez, los
Karmendriya-s (Kárma-indriyá-s) son los cinco Poderes de acción: Vāk (poder del habla), Pāṇí (poder
prensil), Pāda (poder locomotivo), Pāyú (poder excretorio) y Upástha (poder de la actividad sexual y la
tranquilidad).
"Otros (apare) ofrecen (júhvati) todas (sarvāṇi) las acciones (karmāṇi) de los indriyá-s --los Poderes de
percepción y acción-- (indriyá)1 y (ca) las acciones (karmāṇi) de las energías vitales (prāṇá) en el fuego
(agnau) del Yóga (yóga) del autocontrol --también "control de la mente"-- (ātma-saṁyama) encendido
(dīpite) por el conocimiento (jñāna)"||27||
1
Leer la nota bajo la estrofa anterior.
jययRातपोयRा योगयRातथापरे ।
वा[यायRानयRाAच यतयः सं&शतmताः॥२८॥
Dravyayajñāstapoyajñā yogayajñāstathāpare|
Svādhyāyajñānayajñāśca yatayaḥ saṁśitavratāḥ||28||
"De igual modo (táthā), otros (apare) realizan sacrificios (yajñāḥ... yajñāḥ... yajñāḥ) (ofreciendo su)
riqueza (dravya), (practicando) austeridades (tápas) (y a través del) Yóga (yóga). Y (ca) los yáti-s o
ascetas --lit. los que hacen esfuerzos continuados-- (yatayaḥ) que firmemente observan rígidos votos
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 11 de 15
(sáṁśita-vratāḥ), realizan sacrificios (yajñāḥ) por medio de conocimiento (jñāna) (ganado de) Svādhyāyá -
-es decir, oyendo las escrituras védicas, reflexionando en ellas, etc.-- (svādhyāyá)"||28||
"De igual manera (táthā), otros (apare) que están ocupados (parāyanāḥ) en Prāṇāyāma (prāṇāyāma)1,
tras detener (ruddhvā) los movimientos (gatīḥ) de prāṇá --la energía vital contenida en la exhalación--
(prāṇá) (y) apāná --la energía vital contenida en la inhalación-- (apāná), ofrecen (júhvati) prāṇá (prāṇam)
en apāná (apāne) (y) apāná (apānam) en prāṇá (prāṇe)"||29||
1
Esta palabra significa literalmente "control o restricción de la energía vital", y se la entiende
generalmente como "ejercicios respiratorios" (una burda interpretación, de ello no hay duda alguna). De
cualquier forma, en realidad, sus múltiples significados e implicaciones son demasiado profundos como
para ser plenamente descriptos en una mera nota explicativa como la presente. Así, preferí dejar la
palabra sin traducir en el texto y sólo agregar esta corta nota.
"Otros (apare), siendo frugales en su alimentación (niyata-āhārāḥ), ofrecen (júhvati) las energías vitales
(prāṇān) en las energía vitales (prāṇeṣu). Inclusive (ápi) todos (sarve) estos (ete) conocedores (vidaḥ) de
yajñá o sacrificio (yajñá) destruyen (sus) pecados (kṣapita-kalmaṣāḥ) mediante el sacrificio (yajñá)"||30||
यR&श.टामत ृ भज
ु ो याित 4म सनातनम ्।
नायं लोकोऽ5ययRय कुतोऽयः कु^स5तम॥३१॥
Yajñaśiṣṭāmṛtabhujo yānti brahma sanātanam|
Nāyaṁ loko'styayajñasya kuto'nyaḥ kurusattama||31||
"Los que disfrutan --es decir, comen-- (bhujaḥ) el néctar (amṛta) que sobra (śiṣṭa) después de un sacrificio
(yajñá) alcanzan (yānti) al eterno (sanātanam) Bráhma --el aspecto impersonal de Dios-- (bráhma). Este
(ayám) mundo (lokáḥ) no es (ná... ásti) para alguien que no realice sacrificios (ayajñasya). ¿Cómo
(entonces) (kútas) (lo será algún) otro (mundo superior) (anyáḥ)?, oh tú, el mejor (sáttama) entre los
Kúru-s (kúru)1"||31||
1
Epíteto de Árjuna.
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 12 de 15
"Así (evám), diversos (bahu-vidhāḥ) sacrificios (yajñāḥ) están desplegados (vitatāḥ) en la boca (mukhe)
1
de Bráhma --los Veda-s, en este contexto-- (brahmaṇaḥ) . Sabe (viddhi) que todos (sarvān) ellos (tān)
nacen (jān) de la acción (kárma). Sabiendo de este modo (evám jñātvā), te liberarás totalmente
(vimokṣyase)"||32||
1
La primera parte de esta estrofa: "Así, diversos sacrificios están desplegados en la boca de Bráhma --los
Veda-s, en este contexto--", es concisa y fácilmente explicada por Śrīdhara en su comentario: "...Vedena
sākṣādvihitā ityarthaḥ", a saber, "(Tal declaración significa que los diversos sacrificios han sido)
claramente dispuestos y presentados por los Veda-s, éste es el sentido".
ेयाjयमया1यRाaRानयRः परतप।
सवZ कमा)>खलं पाथ) Rाने परसमा%यते॥३३॥
Śreyāndravyamayādyajñājjñānayajñaḥ parantapa|
Sarvaṁ karmākhilaṁ pārtha jñāne parisamāpyate||33||
"Oh destructor de enemigos (parantapa)1, el sacrificio (yajñáḥ) de conocimiento (jñāna) (es) mejor
2
(śreyān) que un sacrificio (yajñāt) que utiliza materiales (dravya-mayāt). Oh hijo de Pṛthā (pārtha) , toda
(sárvam) acción (kárma), en su totalidad (akhilam), culmina completamente (parisamāpyate) en el
conocimiento (jñāne)"||33||
1
Epíteto de Árjuna.
2
Epíteto de Árjuna.
"Conoce (viddhi) eso --ese conocimiento-- (tád) por medio de postración (praṇipātena), indagación
(paripraśnena) (y) servicio (sevayā). Los sabios (jñāninaḥ) que perciben (darśinaḥ) la Verdad (tattva) te
instruirán (upadekṣyanti te) en lo referente a conocimiento (jñānam)"||34||
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 13 de 15
"De esta manera (evám), habiendo conocido (jñātvā) lo cual --o sea, al conocimiento-- (yád), no caerás
1
en el error y el engaño (ná... moham yāsyasi) nuevamente (púnar), oh hijo de Pāṇḍú (pāṇḍava) . A través
de ese (conocimiento) (yena), verás (drakṣyasi) a los seres vivientes (bhūtāni) enteramente (aśeṣeṇa) en
el Ser (ātmani), (e) inmediatamente después (atho) (verás al Ser) en Mí (mayi)2"||35||
"De esta manera (evám), habiendo conocido (jñātvā) lo cual --o sea, al conocimiento-- (yád), no caerás
1
en el error y el engaño (ná... moham yāsyasi) nuevamente (púnar), oh hijo de Pāṇḍú (pāṇḍava) . A través
de ese (conocimiento) (yena), verás (drakṣyasi) a todos (aśeṣāṇi) los seres vivientes (bhūtāni) en el Ser
(ātmani), (e) inmediatamente después (atho) (verás al Ser) en Mí (mayi)2"||35||
1
Epíteto de Árjuna.
2
Śrīdhara explica que la palabra "atho" es realmente "anantaram", es decir, "inmediatamente después".
Estoy siguiendo su punto de vista aquí. En otras palabras, el Señor le está diciendo a Árjuna que él
primeramente verá a los seres vivientes en su propio Ser (Ātmā) e inmediatamente después en el Ser
Supremo (Paramātmā), o sea, en Él. Éste es el sentido.
"Aún (ápi) si (ced) fueses (asi) el peor pecador (pāpa-kṛt-tamaḥ) entre todos (sarvebhyaḥ) los malvados
(pāpebhyaḥ), ¡pasarás (santariṣyasi) sobre todo (sarvam) pecado y vicio (vṛjinam) con el bote (plavena)
del conocimiento (jñāna), en verdad (evá)!"||36||
यथैधां&स स&मWोऽिHनभ)मसा5कु^तेऽजुन
) ।
RानािHनः सव)कमा)>ण भमसा5कु^ते तथा॥३७॥
Yathaidhāṁsi samiddho'gnirbhasmasātkurute'rjuna|
Jñānāgniḥ sarvakarmāṇi bhasmasātkurute tathā||37||
Al igual que (yáthā) un fuego (agníḥ) encendido (sámiddhaḥ) reduce leños a cenizas (edhāṁsi...
1
bhasmasāt kurute) , oh Árjuna (árjuna), así también (táthā) el fuego (agníḥ) del conocimiento (jñāna)
vuelve cenizas a todas las acciones (sárva-karmāṇi bhasmasāt kurute)"||37||
1
La palabra "edhāṁsi" es el plural de "édhas" (lit. combustible), pero según Śrīdhara
"edhāṁsi" (combustibles) = "kāṣṭhāni" (leños, trozos de madera) en este contexto, lo cual parece más
coherente en mi opinión.
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 14 de 15
"Aquí --en este mundo-- (ihá), no hay ningún (ná... vidyáte) medio de purificación (pavítram) similar
(sadṛśam) al conocimiento (jñānena), indudablemente (hí). El que se ha vuelto perfeccionado
(saṁsiddhaḥ) por medio del Yóga --según Śrīdhara, 'Karmayoga' o Yóga de acción-- (yóga) en el curso del
tiempo (kālena), obtiene (vindati) por sí mismo (svayám) ese (conocimiento) (tád) acerca del Ser
(ātmani)"||38||
"El que tenga fe (śraddhāvān), esté totalmente consagrado (páraḥ) a eso --al conocimiento-- (tád) (y)
haya controlado (sáṁyata) a (sus) indriyá-s --los Poderes de percepción y acción-- (indriyáḥ)1, obtiene
(labhate) conocimiento (jñānam). Tras haber conseguido (labdhvā) conocimiento (jñānam), alcanza
(adhigacchati), sin demora (acireṇa), la Paz (śāntim) Suprema (parām)"||39||
1
Ver nota bajo la estrofa 26.
"El que es ignorante (ajñaḥ), sin fe (aśraddadhānaḥ) y (ca... ca) tiene una mente dubitativa (saṁśaya-
ātmā), perece (vinaśyati). Ni (ná) este (ayám) mundo (lokáḥ) ni (ná) el otro (páraḥ) ni (ná) la felicidad
(sukham) son --lit. "es"-- (ásti) para el que tiene una mente dubitativa (saṁśaya-ātmanaḥ)"||40||
योगसयतकमा)णं Rानसिdछनसंशयम ्।
आ5मवतं न कमा)>ण 3नब[नित धनdजय॥४१॥
Yogasannyastakarmāṇaṁ jñānasañchinnasaṁśayam|
Ātmavantaṁ na karmāṇi nibadhnanti dhanañjaya||41||
1
"Oh conquistador de riqueza (dhanañjaya) , las acciones (karmāṇi) no (ná) atan (nibadhnanti) al prudente
2
(ātmavantam) que ha abandonado las acciones (sannyasta-karmāṇam) por medio del Yóga (yóga) (y)
cuyas dudas (saṁśayam) han sido quitadas (sañchinna) a través del conocimiento (jñāna)"||41||
1
Epíteto de Árjuna.
2
La palabra "ātmavantam" es el Acusativo singular de "ātmavān". Sigo la interpretación de Śrīdhara aquí,
es decir, "apramādī" o "cuidadoso". Por eso es que escribí "prudente". Sin embargo, otros interpretan
"ātmavān" como "prāptapratyagātmā" o "alguien que posee un alma".
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010
Bhagavadgītā: Capítulo IV (Jñānayoga - castellano) Página 15 de 15
"Por lo tanto (tásmāt), cortando (chittvā) esta (enam) duda (saṁśayam), que reside (stham) en (tu)
corazón (hṛd) (y) brota (sambhūtam) desde la ignorancia (ajñāna), con la espada (asinā) del conocimiento
del Ser --del autoconocimiento-- (jñāna... ātmanaḥ), acude (ātiṣṭha) al Yóga (yogam) (y) ponte de pie
(uttiṣṭha), oh descendiente de Bharatá (bhārata)1"||42||
1
Epíteto de Árjuna.
al inicio
INFORMACIÓN ADICIONAL
Este documento ha sido concebido por Gabriel, uno de los dos fundadores de este sitio.
Para mayor información sobre Sánscrito, Yóga y Filosofía India; o si quieres hacerme algún
comentario, preguntar algo o corregir algún error, siéntete libre de contactarnos: Ésta es
nuestra dirección de correo.
al inicio
Copyright © 1999-2010 Gabriel Pradīpaka & Andrés Muni - Todos los derechos reservados. Términos de uso
_ _
http://www.sanskrit-sanscrito.com.ar/es/scriptures_vedaanta/bhagavadgiitaa4.shtml 11/04/2010