Está en la página 1de 3

Portadillas Estandartes_1-Portadillas G-8 18/11/15 12:21 Página 7

Estandartes militares en la Roma antigua


Tipos, simbología y función

ÍNDICE

PRESENTACIÓN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

CAPÍTULO I

ANÁLISIS TERMINOLÓGICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Nomenclatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Partes de las enseñas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Portaestandartes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

CAPÍTULO II

ENSEÑAS DE FUNCIÓN EMINENTEMENTE SIMBÓLICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27


Aquila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Imago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Estandarte zoomorfo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Simulacrum (o similacrum exento) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Labarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

CAPÍTULO III

ENSEÑAS DE FUNCIÓN EMINENTEMENTE TÁCTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177


Signum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Draco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Vexillum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Escuadras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Cantabrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Enseñas atípicas, peculiares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

CAPÍTULO IV

ELEMENTOS CONSTITUYENTES DE ESTANDARTES COMPUESTOS


(TIPO SIGNUM, OCASIONALMENTE PRESENTES TAMBIÉN EN OTRAS ENSEÑAS) . . . . . . . 269
Elementos que sólo figuran en el encabezado del estandarte . . . . . . . . . . . . . . . 269
Moharra y tridente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Portadillas Estandartes_1-Portadillas G-8 18/11/15 12:21 Página 8

8 ESTANDARTES MILITARES EN LA ROMA ANTIGUA Gladius, Anejos 16, 2015

Elementos que ocasionalmente encabezan el estandarte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297


Águila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Creciente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Escudo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Efigie (o imago) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Figuraciones zoomorfas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Travesaño y corbata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Vexilo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Elementos que nunca encabezan el estandarte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Borla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Centella (o fulmen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
Cornucopia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Corona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Fálera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Globo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
Gorgona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
Óvalo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Rostrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
Simulacrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445

CAPÍTULO V

ENCUADRAMIENTO (RÉPARTITION) O CORRESPONDENCIA


ENTRE LOS ESTANDARTES Y LAS UNIDADES MILITARES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Legiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Evolución temporal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Siglos VIII-VII a.C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Siglos VI-V a.C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
Siglo IV-principios del siglo III a.C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Fines siglo III-siglo II a.C. (ejército polibiánico) . . . . . . . . . . . . . . 454
Siglos I a.C.-III d.c. (periodo cohortal) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
Siglos IV-V d.C. (época tardoantigua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
Enseña de centuria, manípulo y cohorte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
Equites legionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
Alae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
Cohortes auxiliares (peditatae y equitatae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
Cohortes pretorianas y otras guardas imperiales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505

CAPÍTULO VI

UBICACIÓN DE LAS INSIGNIAS EN EL CAMPAMENTO:


AEDES, SACELLUM Y CAESPITES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
Portadillas Estandartes_1-Portadillas G-8 24/11/15 14:07 Página 9

Gladius, Anejos 16, 2015 ÍNDICE 9

CAPÍTULO VII

ANÁLISIS SIMBÓLICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523


Significado cultual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

CAPÍTULO VIII

ANÁLISIS FUNCIONAL (EN BATALLA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537


Posición de las enseñas en batalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
Funciones tácticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

CAPÍTULO IX

EL PORTAESTANDARTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
Posición en la jerarquía (rangordnung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
Atavío, armamento y simbología . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Análisis mecánico: sistemas de suspensión (regatón, correaje y tirador) . . . . . . . 572

CAPÍTULO X

SÍNTESIS. CONCLUSIONES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577

CONSPECTUS SIGLORUM (Abreviaturas empleadas en el texto) . . . . . . . . . . . . . . . . . 597


TRADUCCIONES UTILIZADAS EN LAS FUENTES PRIMARIAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
FUENTES SECUNDARIAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601

CD-ROM
A - Catálogo iconográfico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763 pp.
B - Inventario literario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 pp.
C - Catálogo numismático . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 pp.
D - Ilustraciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 pp.
E - Catálogo de combinaciones observadas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 pp.

También podría gustarte