Está en la página 1de 19

EURE(Santiago) ServiciosPersonalizados

versinimpresaISSN02507161
Revista
EURE(Santiago)v.32n.97Santiagodic.2006
SciELOAnalytics
http://dx.doi.org/10.4067/S025071612006000300002
GoogleScholarH5M5(2016)

Articulo

ArticuloenXML

Referenciasdelartculo

Comocitaresteartculo

SciELOAnalytics

Traduccinautomtica

Indicadores

Linksrelacionados

Compartir

Otros

Otros

Permalink


Revistaeure(Vol.XXXII,N97),pp.1735.SantiagodeChile,diciembrede2006

TEMACENTRAL

CuantificandolaPercepcindeInseguridadCiudadanaenBarriosde
EscasosRecursos****

MauricioSillano*MargaritaGreene**JuandeDiosOrtzar***

*SteerDaviesGleave,2832UpperGround,LondonSE19PD,Inglaterra.Email:
mauricio.sillano@sdgworld.net.

**EscueladeArquitectura,PontificiaUniversidadCatlicadeChile,ElComendador1916,Santiago,
Chile.Email:mgreenez@puc.cl

***DepartamentodeIngenieradeTransporteyLogstica,PontificiaUniversidadCatlicadeChile,
Casilla306,Cdigo105,Santiago22,Santiago,Chile.Email:jos@ing.puc.cl
Abstract

Urbansafetyhasbecomeakeyissueforlifeinthecity.Astrategythatmaypositivelyaffectqualityof
lifeistheurbandesignofpublicspaceshowever,previouseffortshavenotbeenbasedonharddata,
hamperingaseriousevaluationofalternativesolutions.Thisworkdiscussesthemethodologyand
primaryresultsofastudygearedtoquantifytheperceptionofsafetyinlowincomeareas,andhowthis
isaffectedbythespatialarrangementofneighborhoods.Weareinterestedinquantifyingtheeffectof
spatialvariablesregardingthefeelingsoffearassociatedwiththeuseofpublicspace,withthe
objectivetoevaluatepoliciestoimprovesecuritybasedonharddataratherthanunprovenspeculation.
Wedesignedandimplementedastatedpreferencesurveytomeasuretherelativeperceptionsof
insecurityexperiencedbyresidentstravelingthroughspecificneighborhoodsinSantiago.Therelative
importanceofeachvariablewasdeterminedusingflexiblediscretechoicemodels.Resultssuggestthat
theproposedapproachcouldbecomeanefficienttechniquefortheevaluationofurbansafetypolicies.

Keywords:Security,spatialpatterns,statedpreferences,discretechoicemodels

Resumen

Laseguridadciudadanahapasadoaseruntemaclaveenlavidadelasciudades.Unenfoqueque
puedeafectarpositivamentelacalidaddevidadeloshabitantesurbanoseseldiseodelespacio
pblico,peroexperienciasanterioreshancarecidodedatosquepermitanevaluarseriamenteposibles
alternativasdesolucin.Estetrabajodiscutelametodologaypresentalosprincipalesresultadosdeun
estudioenfocadoacuantificarlapercepcindeseguridaddehabitantesdebarriosresidencialesde
escasosrecursos,ycmostaesafectadaporsuconfiguracinespacial.Interesacuantificarelefecto
devariablesespacialessobrelasensacindetemorasociadaarecorrerelhbitatcotidianamente,con
elobjetivodeevaluarpolticasdemejoramientodelaseguridadciudadanabasadaseninformacin
empricacomprobableynoenespeculaciones.Sediseyaplicunaencuestadepreferencias
declaradasparamedirlaspercepcionesrelativasdeinseguridadexperimentadasporlosresidentesal
transitarpordistintossectoresdeSantiago.Laimportanciarelativadecadavariableseestim
utilizandomodelosflexiblesdeeleccindiscreta.Losresultadossugierenqueelenfoquepropuesto
podraconstituirseenunaeficaztcnicaparalaevaluacindepolticasdeseguridadurbana.

Palabrasclave:Seguridadciudadana,configuracinespacial,preferenciasdeclaradas,modelos
flexiblesdeeleccindiscreta.

1.Introduccin
Laseguridadciudadanahapasadoaserunelementoclaveenlapercepcindelacalidaddevidadelos
habitantesdegrandesreasurbanasenpasesdelprimeraltercermundo,ylasencuestaslacolocan
continuamentecomounodelostemaslgidosenlaagendadegobiernoslocalesynacionales.Sibien
lasautoridadesreaccionan,parecenlograrpoco(yaqueelproblemageneralmentesubsiste),incluso
cuandoactandeformapocoticaodemocrtica(redadasmasivas,radicaciones,etc.)estosedebea
laenormecomplejidaddelproblemayaloslargosplazosrequeridosnormalmenteparaafectareste
tipodepatologas.Enestetrabajonosinteresaestudiarelproblemadesdelaperspectivadeabordar
directamentesusituacinsocioespacial,yaqueestapuedefacilitaroinhibirloseventosdelictivos.
Medidastendientesareducirlasoportunidadesparalacomisindedelitoshanabarcadoiniciativasde
diversandoledesdeorganizacinsocial,focalizacinenpuntoscrticos,vigilanciaformaleinformal,y
diseourbano.Noobstante,unafalenciadeesteenfoquehasidocarecerdedatosempricosque
permitanevaluarseriamentelaefectividadyfactibilidaddedistintasalternativasdesolucin.

Enestalnea,sehasealadoqueeldebatesobreseguridadenAmricaLatinahasidolimitadoportres
factores:

a)elbajoconocimientodelproblema,sumadoalacarenciadeestudiossistemticosacercadelefecto
delaumentodelaviolenciaenlasensacindeseguridad

b)lavisindicotmicaentrepolticasdecontrolyprevencin,y

c)elnohabercompartidolasleccionesaprendidasendiferentesexperienciasllevadasacaboenla
mismaregin.
Ydebidoaestosehanpostuladotreslneasdeintervencinbsicas:lacoordinacinconlas
institucionespoliciales,eldesarrollodeiniciativasdeparticipacincomunitariaylaprevencin
situacional(Dammert,2004DammertyPaulson,2005).

Enelmbitodelaspolticaspblicasdereduccindeladelincuencia,laseguridadseacotaala
ausenciadedelincuenciaytemoraellaesdecir,lainseguridadciudadanaserestringealasamenazas
alaspersonasysusbienesderivadasdelaactividaddelictiva(MINVU,2003).As,sepostulaquela
sensacindeinseguridadestanomsdainaparalacalidaddevidadeloshabitantesqueelcrimen
mismo,yaqueesmuchamslagentecontemor,yqueporellocambiasushbitosdevida,quelaque
hasidoobjetodeunaaccincriminal.Porejemplo,elniveldetemordetectadoenencuestasrealizadas
enSantiago,nosesustentaenlastasasdevictimizacindirectaoindirectaenlaciudad(Oviedoy
Rodrguez,1999).Noobstante,lasencuestastambinsealanqueloshabitantesdezonaspobres
presentanmstemor,yestoescoherenteconquecotidianamentelescorrespondevivircondicionesde
violencia(DammertyOviedo,2004),loqueagravaanmselproblema.

Existenenfoquesmetodolgicosbienestablecidos,comolaSintaxisEspacial(HillieryHanson,1984),
quehanlogradorelacionarlascaractersticas"configuracionales"deunespaciocondatos"duros"de
crimenydelito,explicandocmociertasvariablesespacialespuedenincidirenunamayoromenor
incidenciadedelitos(Shu,1999).Porotrolado,lametodologaCPTED(Jeffrey,1971),trabajando
directamenteconloshabitantesdeciertoslugaresinvestigados,halogradoidentificaralgunosfactores
preponderantesenlapercepcindeseguridad.Sinembargo,nosehaintentadocuantificarla
ponderacindecadavariableidentificadaenlasensacindetemor,loquedificultalaevaluacindel
efectoquepodrantenerlasmedidasdiseadasparaaumentarlaseguridad.

ElenfoqueCPTEDhasidoaplicadoenChiledesdeelao2000demanerapilotoenvariascomunasde
Santiago.EnPealoln,LaGranjayPuenteAltosetrabajconlacomunidad,especialmenteenlaetapa
dediagnstico,paraluegollevaracabomejoramientosrelativamentesencillosdelespaciopblico
(limpiezadesitioseriazos,campaasdeaseo,instalacindeluminariasymobiliariourbano),loque
tuvoefectosimportantesenlapercepcindeseguridad(Rau,2005).Asimismo,elMinisteriode
ViviendayUrbanismo(MINVU)sebasenlosprincipiospromovidosporelCPTEDparacrearelmanual
derecomendacionesdediseoygestincomunitaria"EspaciosUrbanosSeguros"(MINVU,2003),que
permitetransmitirestametodologadetrabajoalacomunidad(GutirrezyLeiva,2005).

TomandoaspectosrelevantesdelenfoquedelaSEydelCPTED,esposibledesarrollarunmarcoterico
quepermitarelacionarlaconfiguracinurbanaconlapercepcindepeligroyseguridad.Enparticular,
lostrabajosdeShu(1999)yHillier(2004),demuestranlaexistenciadeunarelacinentrela
configuracinespacialylaincidenciadelcrimen.Asuvez,Kim(2001)muestracmoalgunasmedidas
derivadasdelaSE(comolaintegracinglobalylocal),serelacionanconlacognicinespacial
sugiriendoquelaconfiguracindeunreaespercibidaporlagenteeincideensucomportamiento.Por
suparte,losdesarrollosdeCPTEDapoyanlarelacinentrecrimenefectivoypercepcinde
inseguridad.Seargumentaquelascaractersticasdelriesgorealenfrentadoporunapersonamoldean
suspercepcionescondicionandosucomportamientoas,laspersonasestnconstantementeresolviendo
uncompromisoentrerealizacindeactividadesyriesgopercibido(notarqueestoescoherenteconla
hiptesisde"compensacinderiesgo",Adams,1995).Asuvez,loscriminales(generadoresdelriesgo
real)severaninhibidosopotenciadosporlospatronesdecomportamientoqueobservanenlagente
(NasaryUpton,1997).

Estetrabajopretendeavanzarenelconocimientoycomprensindeldiseourbanoenelsentidode
facilitaroinhibirelcrimeny,especialmente,enlascaractersticasdelespaciourbanoquepuedan
contribuiragenerarunamayoromenorsensacindeseguridad.As,reconocemosquelaseguridad
ciudadanatienedosfacetasclaramenteidentificables:unaeselcrimenmismo(robos,delitos,asaltos),
ylaotraeslasensacindeinseguridadpercibida,quesedebealimplcitotemoralcrimen1.

Unavezestablecidalaexistenciadeunarelacinentreconfiguracinespacialypercepcinde
seguridad,esposiblepostularestructurasobjetivasquepermitandilucidarestarelacin.Paraesto
recurriremosauntercerbagajeterico,lamodelacindeeleccionesdiscretasutilizandoinformacinde
preferenciasdeclaradas,quehatenidounenormedesarrolloenelcampodeltransporte(Louviereet
al.,2000OrtzaryWillumsen,2001),perotambinhasidoaplicadoconxitoencampostandismiles
comoestudiosdemercado(KamakuraandRussell,1989),industria(PoterbaySummer,1995Revelty
Train,1998),economadelasalud(Doretal.,1986),educacin(PunjyStaelin,1978),yenforma
pionerapordosdelosautoresenelreadeviviendasocial(GreeneyOrtzar,2002).

SiguiendoaShu(1999),aceptaremosqueelflujonaturaldepersonasylaslneas"bienconstituidas"
(conpresenciadeaccesosaloshogares)yconaltaintervisibilidad,sonfactoresinhibidoresdelcrimen
yaquepermitenun"controlnatural",tantodelaspersonasdentrodesuscasashacialoqueocurre
afuera,comodelaspersonasenlacallehaciaotrostransentes.Esinteresantedestacarquela
experienciadeCPTEDtambinhaindicadolaimportanciadelcontrolnatural(ovigilancianatural),e
incorporalaconsideracindelmitesvisualescomofactoresqueincidenenlasensacindeseguridad
dehecho,seargumentaquealcrecerlaprofundidaddelcampovisualpersonal,lasensacindecontrol
desarrolladasobreelentornoaumentaydisminuyeeltemor.Estepuntosevereforzadoporlos
resultadosdeBrantinghamyBrantingham(1993)yotrosautores(FisheryNasar,1992Loewenetal.,
1993NasaryUpton,1997SchroederyAnderson,1984),quehandescubiertorelacionessignificativas
entrelaspercepcionesdepeligroytemor,yalgunasvariablesfsicasqueentorpecenelcampovisual,
comolavegetacin.

Deestamanera,enunaprimeraetapaesposibledefinirdostiposdevariables:aquellasqueindican
variacionesenelcontrolnatural,ovigilancianaturalyaquellasrelacionadasconvariacionesenel
campovisual,oconlmitesvisuales.Cabedestacarquehastaahoraestetipodevariablesnohan
podidoserrelacionadasdirectamenteconvariablesfsicas,objetivamentemensurables,pues
correspondenapercepcionessubjetivasasociadasalassensacionesde"estarobservado"otenerun
campovisualamplio,ydependenengranmedidadecaractersticasyexperienciaspersonales.Para
solucionaresteproblema,sepuedeconstruirunacategoradevariablessimilaralasdeHerzogyMiller
(1998),definidasprecisamenteenbasealapercepcinquelaspersonastienendemedidasespaciales
objetivas(porejemplo,aperturaycurvaturadeuncamino).Siguiendolamismalgica,tambines
posibledefinirvariablesenbaseapercepcionessubjetivasyrelacionarlasensacindeseguridadque
proveenbajolossupuestosdeSEyCPTEDsobrelascausasdelaspercepcionesderiesgo.

Enunasegundaetapa,sepuedeintentarrelacionarlasvariablesdepercepcinsubjetivaconvariables
espaciales,fsicamentemensurables,afindeestablecerunvnculodirectoentrecaractersticas
configuracionalesypercepcionesdeseguridad.Estopermitiracombinarreasdeestudioquese
encuentraninconexasdesdeelpuntodevistadelanlisisespacialdelaspercepciones.Porunladose
disponedetcnicasdeanlisisdeconfiguracinespacialbajolaSE,quenoconsiderandeforma
explcitalaspercepcionespersonalesdeseguridad.Porotraparteexistenlneasdeestudiobasadasen
lapsicologaambiental,queanalizanlaspercepcionessinintentarestablecerunvnculoconcretoconla
medicindevariablesespaciales.

As,eneltrabajoseintentaconstruirestevnculo,relacionandolapercepcindeseguridadcondos
variablesdepercepcinsubjetiva(campovisualycontrolvisual)derivadasdelospostuladosdeSEy
CPTED.Adems,seintentaencontrarunarelacinentreunconjuntodevariablesespaciales,objetivasy
mensurables,ylasvariablesdepercepcinsubjetivasanteriores.Laintegracindelaspercepcionesde
seguridadyelanlisisconfiguracionalrequiererelacionarlasvariablesdepercepcinsubjetivacon
elementosycaractersticasurbanas(curvaturadelacalle,transparenciadecercos,etc.)laideaes
finalmentelograrestablecerlainfluenciadelaconfiguracinurbanaenlaspercepcionesdeseguridady
temor.

Comoinstrumentodemedicinseutilizunaencuestadepreferenciasdeclaradas(PD),tcnica
ampliamenteusadaeninvestigacionesdemercadosnoobservables(Louviereetal.,2000).Elanlisis
delasrespuestasalaencuestaPDporpartedeunamuestradepobladoresserealizmediantela
tcnicaeconomtricademodelacindeeleccionesdiscretas(OrtzaryWillumsen,2001),loque
permitiestimarelniveldeseguridadrelativapercibidoporunapersonaconciertascaractersticas
sociodemogrficas,comoresultadodesuinteraccincondistintasconfiguracionesespaciales.

2.Metodologa
Laspreferenciasdeclaradas(PD)incluyenunavariedaddeformasdiseadasparaestimarlas
preferenciasdeconsumidores,particularmenteenelcasodemercadosnoobservablestambinhan
resultadotilesparaestimarladisposicinalpago(DAP)pormejorarciertosatributosenestetipode
mercados.Porestasrazones,lasdosltimasdcadashanvistocmolosexperimentosdePDhan
pasadoaserelenfoquemsaceptadoparaestudiarlarespuestadeconsumidores,eincluso
organizaciones,encampostandiversoscomoinvestigacindemercado,saludytransporte(Louviereet
al.,2000).

LosentrevistadosenunexperimentodePDdebenevaluarunconjuntodeopcionesquesedescribenen
baseaatributosconsideradosdeimportancia,yescogerlaquemejorseajustaasuspreferencias.Esto
serepitealgunasveces,variandolosatributosdecadaopcindeacuerdoaundiseoexperimental.Es
importantequeelnmerodealternativas,atributosysituacionesdeeleccinpresentadasenel
experimentonosuperelmitesrazonables(Caussadeetal.,2005),puesdeotraformaelaumentodela
fatigay/omolestiadelosencuestadospodrallevaraqueterminencontestandodeformasesgada
(Ampt,2003).

Enestecaso,paracuantificarlapercepcinpersonaldeseguridadconrespectoaatributosespaciales,
sediseunaencuestaenquelapersonadebaelegirentrealternativasquelefueranfamiliarespor
ejemplo,elrecorridopeatonalalvolverasucasa.Unpasoimportanteeneldiseodelaencuesta
consistiendefinirunasituacindeeleccin,consideradarealista,atravsdeimgenescoherentes
conunconjuntodeatributosespacialesdeinters.Lamodelacinposteriorpermitirecogerla
importanciarelativadecadaatributo.

As,sedebiseleccionaruncontextodeeleccinsimple,enqueelencuestadopudierasealarcul
alternativalereportabaunamayorsensacindeseguridadentreunconjuntodeopcionesclaramente
definidasatravsdeimgenes.Msadelantesehaceunadescripcindetalladadeljuegodeeleccin
presentadoacadaencuestado.

2.1.Localizacinyseleccindehogaresaencuestar

LaencuestasedesarrollencuatroconjuntoshabitacionalesdelacomunadeRecoleta,enSantiagode
Chile,concaractersticasmorfolgicasyespacialesdistintas,perorelativamentehomogneosdelpunto
devistasocial.Losconjuntosseleccionadosformanpartedeunproyectodeinvestigacinmayorysu
localizacindentrodelacomunadeRecoletasemuestraenlaFigura1.Estosson:

RemodelacinSantaMnica
VillaChacabuco
VillaPrimavera
VillaLaValleja.

Uncatastrodetalladodelentornopermiticontarconinformacinacercadelascaractersticasfsicas
delosinmueblesydelbarrio.Luego,unaencuestapreliminaramsde500hogarespermiticonstruir
unbancodedatosconestadsticasdedelitossufridosporsushabitantesespecficamenteseconsult
por"roboacasa","roboasitio"y"asalto".Apartirdelalistadedireccionesdehogarescatastrados,se
seleccionloshogaresenqueserealizaralaencuestadePD,buscandomuestrearunnmerosimilar
dehogaresencadabarrioconsiderado.Laseleccindehogaresdentrodecadaconjuntohabitacional
fuealazar,permitiendounaciertaholguraparaobviarelproblemadeencontrarseconhogaresqueno
deseabanserencuestados,oquenoestabanensuscasasalmomentodelaencuesta.

2.2.Estrategiadeaproximacin
Paraaplicarlaencuestasecontactloshogaresyseentrevistalaspersonasdelhogarquese
encontrabanencasa.Eltrabajodecampofuerealizadoporestudiantesuniversitarios,debidamente
entrenadossurolconsistienaplicarlaencuesta,sinsesgaralencuestado,peromotivndoloparaque
contestaseenformaseriaycoherente.

Entodosloscasoslosencuestadoresfueronacompaadosporjvenesresidentesdelosconjuntos
habitacionales,contactadosatravsdelasededereuninjuvenildelbarrio,loquepermitilograruna
mejoraproximacinalapoblacin.Esto,sumadoaquelosencuestadoreseranestudiantes
universitarios(bienpercibidosynotemidosporlosresidentes)yalaimportanciaqueseda
actualmentealtemadeseguridadciudadana,fueronelementosdecisivosenlograrquelagente
accediesearesponder.

2.3.Diseodelaencuestadepreferenciasdeclaradas

Previoaldiseodelaencuestapropiamentetal,serealizaroncincogruposfocalesacargodedos
socilogasparticipantesenelproyectoquesereunieronconpersonasdediferenteedadenlascuatro
villas.Elobjetivodeestaetapaeraidentificarlosaspectosdelentornofsicodelbarrioqueprovocaban
sensacindeinseguridad.Losresultadosdeestaexperiencia(MonttyBrain,2001)fueronutilizados
posteriormenteparadefinirlosatributosmsrelevantesaserincluidosenlaencuesta.Las
conclusionesmsimportantesdelosgruposfocalesenrelacinalaencuestaPD,fueronlassiguientes:

Lailuminacineselatributoquemsresaltaentrelosentrevistados,siendodevitalimportanciapara
supropiasensacindeseguridad,tantoenparquescomoencallesyparaderos.
Elflujodepersonasenespaciospblicosincideenformapositivaenlasensacindeseguridad,
creandolasensacinquelasposibilidadesdesufrirunasaltodisminuyen.
Semanifiestaunapreferenciaporespaciosabiertosquepermitenmayorcontrolvisualdelentorno
inmediatoy,porlomismo,unamayorsensacindeseguridadporlaeliminacindelmisterio.
Lapresenciaderbolesyarbustos(ligustrinas)provoca,alamayoradelaspersonas,unasensacin
deinseguridadpordosrazones:(i)tapanlaluzyporendeoscurecenellugar(ii)posibilitanel
ocultamientodeposiblesasaltantes.
Existendistintasopinionesrespectoalasrejas,dependiendodesiestnubicadasencasas,calleso
pasajes.Respectodelascasas,laopiningeneralizadaesqueaumentanlasensacindeseguridad,
mientrasqueentornoalascallesexistenopinionesencontradas:haypersonasaquieneslesprovocan
unasensacindeencierroyotrasaquieneslesproducenmayortranquilidad.

Basndoseenlosatributosdetectadoscomorelevantesenlosgruposfocales,seprocediadefinirlos
atributosfsicosquedebaincluirlaespecificacindecadaalternativa.

2.3.1.Contextodeeleccin

Unjuegodeeleccinconsisteenpresentaralternativasentrelasqueelentrevistadodebeescogercul
lereportamayorsensacindeseguridad.Comoelcontextodeeleccindebeestarasociadoavariables
espacialesypermitirquelapercepcindeinseguridadsehagapatente,seoptporpresentaruna
situacinhipotticaenquelapersonaseencontrabarealizandoalgunaactividadcotidianaenunespacio
pblico.

Observandolaconfiguracindelosbarriosenestudio,sepidialindividuoimaginarqueseencontraba
caminandoporunacallehipotticahaciaalgnlugardondedebarealizarunaactividadcotidiana:del
tipotrabajo,estudioocompras.Laimagendelacallerecreabaunbarrioresidencialyseencontraba
definidaporunaseriedeatributosfsicos,cuyavariacindiferenciabaunaalternativadeotra.As,en
estecontextosepidialencuestadoqueeligiera,entreparesdeilustraciones,enculsesentirams
seguroparacaminarhaciadondedebarealizarsuactividadcotidiana.

Setenalaconviccindequelamaneramsadecuadadepresentarestetipodealternativasera
usandoimgenes.Unaposibilidaderausarfotostrucadas,peroelexcesivorealismodeestemtodo
incorporaelriesgoqueelentrevistadotomeencuentadetallesnoconsideradoseneldiseoque
podransesgarsueleccin.Elusodeimgenesgeneradasporcomputador,encambio,tienelaventaja
deotorgartotalseguridadsobrelosatributosincluidosy,deestamanera,eldiseopuedeconsiderar
losefectosefectivamentebuscados.

2.3.2.Determinacindeatributosrelevantesynivelesdevariacin

Laseleccindelasvariablesespacialesquedefinenlasalternativasdeeleccinsebasenlas
conclusionesdelosgruposfocales.Comorestriccinseconsiderelhechoqueunnmeromuygrande
devariablespuedeconduciraundiseodeencuestaqueobligueaofrecerdemasiadas(16oms)
situacionesdeeleccinacadaindividuo,aumentandolaposibilidaddeinconsistenciasporfatigadel
encuestado(Carsonetal.,1994Caussadeetal.,2005).

Enprimerlugarseconsiderincluirlailuminacindelacalle.Sinembargo,esteimportanteatributose
desechpordiversosproblemasprcticosporejemplo,parailustrardistintosmaticesdeiluminacinla
situacindeeleccindebieraocurrirdenoche,loqueconllevadiversasconnotacionesimplcitasquela
modelacinnoeracapazderecoger.Estaspuedenincluirelmiedoalaoscuridad,problemasalavista,
ocosastansimplescomoelhechoqueunencuestadonuncasalieradecasaporlanoche.As,los
atributosquefinalmenteentraroneneldiseofinalfueronlossiguientes:

a)Flujodepersonas:estavariabledeterminaelniveldecontrolvisualqueelrestodelagente
mantienesobreelindividuoyseasociaalconceptodevigilancianatural,queestinsertodentrodel
marcodeCPTEDylasintaxisespacial(SE),eimplicaquelasensacindeseguridadindividualseve
acrecentadaporelsimplehechodecontarconunterceroenlascercanas.Paramediresteefectose
incluyerondosvariablesquerepresentabanlapresenciadepersonasenellugar:(i)lainclusindirecta
depersonascaminando,y(ii)lainclusindeunkiosco,conunapersonaatendiendo.Enelsegundo
casolosnivelesdevariacinsonclaros:hayonohayunkioscosesuponequesupresenciase
relacionaconunpuestodevigilancianaturalfijoporloqueesodebieratenerunefectopositivoenla
sensacindeseguridadindividual.

Noobstante,enelcasodepersonascaminandolasolucinnoestanclara,yaqueexisteelproblema
dedefinircuntaspersonasincluir.Finalmente,elatributoentrconslodosnivelesdevariacin:hay
ynohaypersonasenlacalleenelsegundocasoexisteuncontrolvisualnulo,mientrasquesihay
gentepresenteexistecontrolvisualyestosuponeunefectopositivoenlapercepcindeseguridad.

b)Presenciadeespaciosabiertosqueaumentanelcampovisualycontribuyenaeliminarel
misterio.Enestecasoseincluyerondosatributosquedeterminanelgradode"encierroycontrol"que
lapersonatienesobreelespacioqueenfrenta.Elprimeroeslacurvaturadelacallesobrelacual
hipotticamentecaminaas,unacalleenfugadebierapermitirampliarelcampodevisinyportanto
tenerunefectopositivosobrelasensacindeseguridad.Elatributoqueddefinidopordosniveles:la
callehaceunacurvamsadelante,oestotalmenterecta.

Lasegundavariableasociadaaesteconceptoeslaexistenciadeunainterseccinfrentealpeatn.
Comounaesquinapuedeinvolucrarsorpresasymisterio,seesperaraaprioriqueunainterseccin
aumentelasensacindeinseguridad.Noobstante,enlosgruposfocalesyencuestaspiloto,muchas
personasdeclararonquelapresenciadeunainterseccinlesdabaseguridadporqueconstituaunava
deescape.Lavariablequeddefinidapordosniveles:presenciadeunainterseccin,ocallesincruces.

c)Presenciaderbolesenelespaciopblico:aleliminardeldiseoalavariableiluminacin,la
presenciaderbolesserelacionasolamenteconlaposibilidaddequepotencialesasaltantesse
escondanensuscopasotrassustroncos.Tambinseconsiderlaposibilidaddequelosrboles
entorpecieranlavisindelagente,reduciendosucampovisualyaumentandosusensacinde
inseguridadnoobstanteacseexperimentunasorpresacomosediscutemsadelante.Lainclusin
derbolestambinsehizocondosnivelesdevariacin:presenciadecuatrorbolesenlacalleo
ausenciaderboles.

d)Niveldetransparenciaderejasencasas:estavariabletienedistintosefectospotenciales.En
efecto,porunladounarejaopacalimitalaposibilidaddequedentrodelacasasepuedaveraquienes
caminan,disminuyendolavigilancianaturaladems,alaumentarsuopacidadsereduceelcampo
visualdequienesvanporlacalle,generndoseunvelodemisterioquenocontribuyealasensacinde
seguridad.Lavariabletransparenciaderejasentraldiseocontresniveles:rejatransparente(esto
es,unarejademetalquepermitetotalvisibilidadhaciaydesdeelinteriordelapropiedad)rejasemi
transparente(laanteriorperocubiertadeligustrinas,atributoquesemencioncomofactorde
inseguridadrepetidamenteenlosgruposfocales)yrejaopaca,definidaporunapandereta.

2.3.3.Unidadesdemedicinydiseoexperimental

Ladeterminacindelasunidadesdemedicinparalasvariablescurvatura,kioscoeinterseccinde
callesesrelativamentedirecta,yaquesuniveldevariacinsedefineporsuunidad.Enloscasosde
transparenciaderejas,cantidaddepersonasenlacalleycantidadderboles,sediscutibastantequ
unidadesseadecuaranenmejorformaalarealidaddelsectorenestudio,garantizandounnivelde
realismoadecuado.Lasunidadesdemedicinfinalmentedefinidasparacadaatributosepresentanen
laTabla1.
Lacombinacindenivelesdelasvariablesanterioresgeneraundiseofactorialcompleto3125,que
implicara96situacionesdeeleccindistintassisedesearaestimarefectosprincipalesytodaslas
interaccionesentrevariables(Kocuretal.,1982),loqueclaramenteresultaexcesivo.Unasolucinms
compacta,quesolamenterecojalosefectosdeseados,sepuedelograrutilizandoundiseofactorial
fraccionalenstesesuponequealgunasotodaslasinteraccionesentreatributossondespreciables.
Estoconstituyeunsupuestorazonableenlamayoradeloscasos,yaquelosefectosprincipales
explicangeneralmentemsdeun80%delavariabilidaddelcomportamientodelosindividuos
(Louviereetal.,2000).RecurriendoalastablasdeKocuretal.(1982),paraundiseo3125se
encuentraquedeacuerdoalMasterPlan5,lascolumnas6,21,22,23,24,y25permitenformarun
juegocondosbloquesdeochosituacionesdeeleccinbinaria,cadauno.

2.3.4.Construccindeimgenesygeneracindealternativasdeeleccin

Paraconstruirlasimgenesseutilizunescenariobasequeincluaunacalledebarrioresidencial,con
casasdedospisosyventanasquediesenalacalle.Duranteelprocesosediscuticmoconsiderar
diversosaspectosestticosasociadosalasimgenes,afindeproyectarunescenariofamiliarqueno
sesgaralapercepcindelasvariablesdeinters.Dadoqueeldiseofactorialfraccionalseexpresaen
formadediferencias,laconstruccindecadaalternativainvolucrunprocesoiterativoenelcualse
combinabanlosatributosdemodoqueningunaalternativadominaselaeleccinparaesoseiba
ajustandolaaparienciadecadauno,tantoparaquesenotaranmejorcomoparaquenofueran
dominantes.

Elproceso,depruebayerror,incluylarealizacindedosencuestaspilotodepequeaescala(se
entrevistaseisydiezpersonasrespectivamente)enbaseastassevolviarevisarlasimgenesy
alternativasconstruidas,hastalograrundiseoconvincente.LaFigura2muestradosparesde
imgenesquerepresentandoseleccionestipopresentadasenlaencuesta.
Duranteelprocesodegeneracinydepuracindelasimgenesfueposibleconstataralgunosaspectos
interesantescomolossiguientes:

Laaparienciainicialdelkioscohacapensarenunpuestodevigilanciaestotraaconsigouna
interpretacinquesealejabadelpropsitodelaencuesta.
Lacurvaturadelacallepodaserconfundidaconunacallesinsalida,loquerepresentabauna
singularidadenlugardeunatributovariable(lavariabilidadsedaenlosdistintosnivelesdecurvatura).
Adems,lascallessinsalidatraenconsigoconnotacionesqueeldiseodelaencuestanoseracapaz
derecoger(porejemplo,claustrofobia,oalgnaccidenteoasaltoquehayaocurridoenuncallejn).
Laintensidaddelcolorverdedelasligustrinasenlasrejassemitransparentespodra,enocasiones,
serconsideradounrecursoestticamentebelloycompensarlafaltadevisibilidadcomounefecto
positivo.Lomismoocurreconlosrboles.
Laspanderetasdabanlaimpresinqueelentrevistadocaminabaporlapartetraseradelascasas,lo
quesepodaasociaralugaresdereunindedelincuentes.
Laspersonasqueaparecanenlasimgenesnopodantenerunaaparienciamalcuidada,yaque
entregabanlaimpresindeunpotencialdelincuente.Lomismopasabasisloaparecaunapersonaen
laimagen.

Porotrolado,laexperienciapilotogenerlassiguientesconsideracionesenrelacinalaconstruccin
dealternativas:

Seobservquelaspanderetastenanunefectomuymarcadoenlapercepcindeseguridadesto
obligaequilibrarlassituacionesdeeleccindisminuyendosuimpactovisual(trabajandoconsucolory
textura)yaumentandolapresenciadeotrasvariablesquetenanunefectopositivoapriori.
Enloposibleseintentnopresentaralternativasqueincluyesenrbolesyrejasemitransparente,ya
queelexcesodeverdedabaalaimagenunaconnotacinestticaquesealejabadelasintencionesdel
experimento.

Sinembargo,apesardetodoslosesfuerzosrealizadosenestalnea,nosquedclaroquelosdetallesy
problemasasociadosalaconstruccindeunaencuestabasadaenimgenesnosondespreciables,y
posiblementegranpartedelospotencialeserroresenlosdatosfinalessedebanafallasenestaetapa
delainvestigacin.

2.3.5.Incorporacindevariablesdepercepcinsubjetiva

Elusodeimgenescomoformatodepresentacindelconjuntodeeleccionesenunexperimento
incorporafactoresimponderablesquepuedendistorsionarlamedicinycrearunafuertedependencia
entrelosresultadosylascaractersticasindividualesdecadaentrevistado.Ennuestrocaso,porunlado
seencontrabanlasdistintaslecturasquelosindividuospodanhacersobrelacomposicindeuna
imagen(intensidaddelcolor,textura,iluminacin),quepodantraercomoconsecuencialapercepcin
deestmulosdistintosalosdeotraspersonas.Almismotiempo,lascaractersticasperceptivas
individualesvaranypuedenproducirdistintasrespuestasparaelmismotipodeefectoporejemplo,es
posiblequealgunaspersonasnoveandisminuidosucampovisualporlapresenciadealgunosrboles,
mientrasqueotrass.

Paraincorporarestavariabilidadenlamodelacin,sedefinierondospreguntasextraquebuscaban
detectarlaspercepcionesdecadaencuestadosobrelasimgenes.Lahiptesisquesustentestas
preguntasfuequeenelprocesodemodelacinsepuedeexplicarlaeleccinrealizadayporlotantola
percepcindeseguridadasociadaacadaconfiguracinespacialenbasealoquelosencuestados
realmentevieronynoalasmedicionesfsicas.Esdecir,sepostullaexistenciadeunadistorsinenla
asimilacindelasvariablesfsicasdebidaalasdiferenciasimplcitasentrecadapersona.

ParadefinirlaspreguntasextraserecurrialospostuladosdeSEyCPTED,definiendodosconceptos
quepuedenexplicarvariacionesenlasensacindeinseguridadenunambientedondelascondiciones
deiluminacin,caractersticassociolgicas(delincuentesypolicas)yasentamientogeogrficodelos
escenariospresentados,seanidnticas.Elprimeroeselconceptode"campovisual",queserelaciona
conelcontrolqueselogratenerdelespacioinmediatamentefrenteaunapersonaas,elcampovisual
sevelimitadoporrboles,callesquecurvanynopermitenunhorizontedevisinsuficienteparalograr
ciertatranquilidady,engeneral,porobjetosqueobstruyanlavisibilidad.Elsegundoconceptoesel
"controlvisual",queseentiendecomolavigilancianaturalquetercerosmantienensobrequiencamina
porcallesuotrosespaciospblicos.Elcontrolvisualesanlogoalconceptode"controlnatural",
postuladoporCPTED,ydebieraverseacrecentadoporlapresenciadepersonasenellugaryporla
posibilidaddequelaspersonasdentrodeunacasaobservenloqueocurreenlacalle.

Pararecogerlapercepcindelcampoycontrolvisualporpartedecadaindividuoenlasimgenes,
cadasituacindeeleccinfueseguidapordospreguntasenquesepedacalificarambosconceptos
paracadaimagenelmayorproblemafuecmoexplicarcorrectamenteelconceptoacalificar.Para
facilitaresteproceso,losconceptossedefinieronenbasealassiguientespreguntasrelacionadascon
cadaimagen:

Campovisual:Cuntove?

Controlvisual:Cuntolo/lavenaUd.?

Ambaspreguntasserepetancadavezquesepedacalificarcadaconceptoyseacompaarondeuna
breveexplicacinenbaseaejemplos.Lacalificacindelosconceptossehizoenbaseaunaescala
semnticadecincopuntos(MuyBueno,Bueno,Regular,Malo,MuyMalo),queobligabaalencuestadoa
realizarunavaloracinimplcitadesuspercepciones.

Cabedestacarqueestaspreguntasconstituyeronposiblementelamayorfuentededificultadparalos
encuestados,yaqueinvolucrabanunainspeccindesuspercepcionesylosobligabanadefiniruna
escaladevalorparastas(laspreguntasnoimplicabanunacomparacin,sinoqueunavaloracinde
carcterabsoluto).

2.3.6.FormatofinaldelaencuestadePD

Juntoconpresentareljuegodeochoeleccionesacadaentrevistado,serecogiinformacinadicional
quepermitieracaracterizarlamuestraenestratossocioeconmicos.Dentrodeestascaractersticasse
incluyeron:relacindelencuestadoconeljefedefamilia,edad,sexo,niveleducacional,ocupacin,e
ingresofamiliar.

Dadoqueelcontextodelaencuestainvolucrabaunasituacinhipotticalocalizadaenespacios
pblicos,yconsiderandoquesepedaacadaencuestadoimaginarquecaminabahabitualmentepor
estacalle,tambinseincluyeronpreguntassobrefrecuenciadesalidasymotivodelassalidasms
frecuentes,afindedetectaralosindividuosquepudierantenerdistintaexperienciaenestetipode
situaciones.

3.AnlisiseInterpretacindeResultados
3.1.Especificacindemodelosdeeleccin

Losmodelosutilizadossebasanenlateoradelautilidadaleatoria(DomencichyMcFadden,1975
OrtzaryRomn,2003)enelcasodeunaeleccinbinaria,estateorapostulaqueunindividuo
escogerlaprimeraalternativasiU 1>U 2,dondeUieslautilidadpercibidadelaalternativa
correspondiente.Sesuponequelosindividuossonracionalesytieneninformacincompletasin
embargo,comoelmodeladoresunobservadordelsistemanoconocetodosloselementosqueel
individuoconsideraalrealizarsueleccin.Poresto,lpostulaquelautilidadUsepuededescomponer
enlasumadeunapartesistemticaomedible(V)yunerroraleatorio(e)estopermiteexplicar
ciertoscomportamientosquedeotramanerapareceranirracionales(porejemplo,queelindividuoelija
unaalternativainferiordesdeelpuntodevistadelosdatosmedidosporelmodelador).Tpicamentese
suponequelautilidadsistemticaeslinealenlosparmetros,delaforma:Vin=nXin,dondenesel
vectordeutilidadesmarginalesdelindividuonyXinunvectordeatributos(variablesdelaalternativay
caractersticassocioeconmicasdelindividuo).Finalmente,dependiendodeladistribucinde,se
puedenobtenerdiferentesmodelosdeeleccinentrealternativasdiscretas(OrtzaryWillumsen,
2001).

DadaslascaractersticasdelexperimentoPDrealizado,esnecesariointerpretaradecuadamenteel
significadodeestaestructuradeutilidad.Losencuestadosfueroninstruidosparaquesueleccinfuera
laalternativaquelesreportaraunamayorseguridad.Entonces,laeleccindelaalternativaise
realizabasiSi>Sj,dondeSeselniveldeseguridadasociadoalaalternativayesanlogoalnivelde
satisfaccinU.Consecuentemente,sepuedereinterpretaraVcomoS,delaformaS in=nXin,donde
nseraelvectordeseguridadesmarginalesasociadoalvectordeatributosXin.Estainterpretacin
permiteformularhiptesissobrerelacionesfuncionalesqueexpliquenlaseleccionesdeclaradas.

3.2.Estimacindemodeloslogitsimple

ElmodelomssimpleypopularenlafamiliademodelosdeeleccindiscretaeselLogitSimple(MNL)
stesederivaapartirdelasconsideracionesanterioressisesuponequeloserroresedistribuyen
independienteeidnticamente(iid)Gumbel.Estoimplicaqueelmodelonoesunabuenaopcinsi
existecorrelacinentrealternativasosilasfuncionesdeutilidadsonheterocedsticas.Comoen
nuestrocasoesimprobablequealgunodeestosefectosestpresente,elMNLaparececomouna
alternativaadecuadademodelacin.Noobstante,elmodelotambinexigequelosparmetrossean
fijosparatodoslosindividuos(estoes,nopermite"variacionesenlosgustos")yesoposiblementesea
unahiptesisinadecuadaenestecaso.Paraverificarla,seestimmodelosmsflexibles(ycomplejos)
comosediscutemsadelante.

3.2.1.Resultadosdelaestimacin

SeestimmodelosparalasdosespecificacionesmencionadasutilizandoelsoftwareALOGIT(Daly,
1995)lostestsestadsticosymedidasdebondaddeajusteusadossonlosusuales(Ortzary
Willumsen,2001).Alconsiderarlaincidenciadirectadelasvariablesespacialesseobtuvoelmodelo
MNL1,mientrasquelaespecificacindevariablessubjetivasdiolugaralmodeloMNL2.Losresultados
paraamboscasossepresentanenlaTabla2yenlaFigura3.

Comosemencion,lasvariablescampoycontrolvisualfueronmedidasatravsdeunaescala
semnticadecincopuntos,cuyosresultadossepasaronaunaescalanumricamediantela
transformacinBerksonTheil(OrtzaryWillumsen, 2001),conelfinderepresentarlanolinealidad
inherentealasrespuestasrecibidas.Enefecto,losentrevistadossemostraronreticentesacalificarlas
imgenesusandovaloresextremos,salvoenaquellasocasionesenquesesentanconvencidosy
seguros.EstollevapensarquelosvaloresasociadosalasrespuestasMuyBuenoyMuyMalo,no
representabanunincrementohomogneoenlacalificacindeclarada.

Aunsabiendoqueladistincinnoerafcil,alanalizarlosatributosdelprimermodeloseintentelegir
tresqueserefirieranacampovisualytresacontrolvisual.Posteriormente,sehizounsofisticado
anlisisderegresinentrelasvariablessubjetivas(campoycontrolvisual)ylasobjetivas,
obtenindosequelatransparenciadelarejaerasignificativaenamboscasos,quelosrboles,
interseccinycurvaturaeransignificativasparaelcampovisual,yquelareja,personasykioscoeran
significativasparaelcontrolvisual(Sillano,2003).As,quizslanicasorpresafuequela
transparenciadelarejafuerasignificativaparaambasvariablessubjetivas.

Unprimerresultadoadestacareslaextraordinariamejoraenelajustegeneraldelmodeloobtenidaal
considerarlasvariablesdepercepcinsubjetiva_campoycontrolvisual_enlugardelasvariables
objetivas,apesardequeelnmerodeatributospasadesieteaslodosestoindicaque
efectivamenteexistegranvariabilidadenlaslecturasquecadapersonahacedelasmismasimgenes,
yenlaspercepcionesdeambasvariables.

Alconsiderarcadamodeloporseparadosepuedeconstatarquelostesttseencuentranenniveles
aceptables,salvoelasociadoalapresenciaderbolesenelmodeloMNL1cuyasignificanciaesbaja.La
variablesemantuvoenelmodelopordosrazones:(i)alsacaresteatributoelajustecayyla
significanciadelrestodelasvariablestambinsevioafectada(inclusoalgunascambiarondesigno2)
(ii)ymsimportante,elsignodelatributoescoherenteconelmarcoterico,comoveremosms
adelante.

Laespecificacindelatransparenciadelasrejascomodosvariablesbinarias,representa
adecuadamentelosdistintosefectosasociadosaesteatributoque,ademsdevariarensunivelde
transparencia,tenaasociadasdiversasconnotacionestalescomolasensacindecaminarporlaparte
traseradelascasas(enelcasodelaspanderetas),olasensacindecaminarporunbarriobien
cuidadoydemayorestatussocial(enelcasodelasrejassemitransparentescubiertasdeligustrinas).

3.2.2.Anlisisdelosresultadosdelprimermodelo

Enesteestudionoseplanteunmodelomicroeconmicoquepermitierarefutartericamentelos
resultadosobtenidos.Laencuestapretendafundamentalmenteentregarlucessobrelasdireccionesque
tomanlaspercepcionesdeseguridadenrelacinauncontextoespacial.Porestemotivo,larevisinde
lossignosdelosparmetrosdelosmodelosestimadossolamentepuedeserllevadaacabobajolas
suposicionesaprioriquesetenansobresuposibleincidencia,yquecorrespondenaloscriterios
usadosparaconstruirlasimgenesdelaencuesta.Enestesentido,esreconfortanteencontrarquela
estimacinentregsignosnegativosparalasvariablestransparenciaderejasycurvaturadelacalle,
indicandoque_deacuerdoalmodelo_efectivamentelaspersonassesentiranmenossegurasfrentea
rejasmenostransparentesyfrenteacallescurvasquenopermitencontrolarloqueocurredoscuadras
msadelante.Delamismamanera,seobtuvoparmetrospositivos,yporendecoherentesconuna
mayorsensacindeseguridad,paralapresenciadepersonas,deunkioscoydeunacallecon
interseccin3.

Elnicocasoenquenoseratificaronlospostuladosapriorisobreelsignofueparalapresenciade
rboles,cuyoparmetroresultpocosignificativo(einclusopositivoenalgunasinstanciasdelmodelo).
Laexplicacinparaestopuedeencontrarseenlasimgenespresentadasenlaencuestalasentrevistas
pilotoyahabansugeridoquelarepresentacindelosrbolestenaunefectoestticoynounode
restriccindelcampovisual(odeposibilitarelesconditedeunpotencialdelincuente),yaqueeranmuy
delgados.Sibienenlaversinfinaldelaencuestalosrbolesseengrosaronamsdeldobledesu
anchooriginal,estoparecenohabersidosuficienteyelefectofinalquetuvolapresenciaderbolesen
eldiseoserecibi,almenosenparte,comounodecarcteresttico:mayorcuidadoyestatusenel
barriohipotticoy,porende,generunamayorsensacindeseguridad.Porlotanto,enbaseal
modeloestimado,slosepuedeconcluirquenohayunapreferenciaclararespectoalefectodelos
rbolessobrelapercepcindeseguridadnotarqueesteresultadoinvalidaciertasdecisionesde
polticadegestinurbanaquehantomadoposicionesintuitivasalrespecto.

Apesardequelosparmetrosdelmodelorepresentanlasutilidadesmarginalesdecadaatributo,en
estecasonotienenunaadecuadainterpretacinentrminosabsolutos.Sinembargo,lasrazonesentre
parmetrosconstituyenvaloresconsentidoreal(estoes,encuantosevaloraelcambioenunatributo
enrelacinaotro).EnlaTabla3semuestralamatrizderazonesdecadaparmetroconrelacinal
resto,paraelmodeloMNL1.Seexcluyelparmetroasociadoalapresenciaderboles,yaquealser
'virtualmente'igualaceroproducerazonesconvaloresextremos(excesivamentealtossiestenel
denominadoreirrealmentecercanosacerocuandoestenelnumerador).

LasrazonespresentadasenlaTabla3sonequivalentesalastasasmarginalesdesustitucin(en
trminosmicroeconmicos),ysepuedeninterpretarmsfcilmentemedianteunejemplo.Sikyr
sonlosparmetrosasociadosalapresenciadeunkioscoydepersonasrespectivamente,entoncesla
raznp/ktieneporunidades(ndekioscos/trespersonas)ycorrespondealacantidaddelatributo
"kiosco"queseranecesariointroducir(osacar,enelcasoderazonesnegativas),paracompensarla
salidadetrespersonas4delaimagen,manteniendoelmismoniveldeseguridad(oinseguridad).Visto
desdeotropuntodevista,deacuerdoalmodelolapresenciade1,3kioscostendraunefectoidntico
aldetrespersonasenlacalle,entrminosdeseguridad.Paraejemplificarelcasoderazones
negativas,observemoslaraznentrecurvaturaykiosco.Enestecasosicurvamosunacalle
(disminuyendolasensacindeseguridad),paramantenerelniveldeseguridadpercibidosera
necesarioagregarunkiosco(0,99).

Paraanalizarestamatrizesimportanterecordarquetodaslasvariablessonmudasyrepresentan
cambiosdiscretosenlosatributosquerepresentan.Porejemplo,lavariableasociadaalapresenciade
personasinvolucradiferenciasdetrespersonasenelatributo.Sinembargo,comoestaesunarelacin
devaloresdiscretosnosedebeaplicarestosvaloresencomparacionesdemayormagnitud(por
ejemplo,seraaventuradomultiplicarportreslasrazonesdeesteparmetroparaestimarlosvalores
equivalentesaincluirnuevepersonasmsenelcontexto).Estosedebeprincipalmenteaquelafuncin
deutilidad/seguridadrealnoeslineal,yalaproximarlaporunaestructuralineal,slologramosuna
buenarepresentacindelosvaloresenlascercanasdelpuntodefinidoporelvectordeatributos.

Enelcasodelatransparenciaderejas,lainterpretacinsefacilitagraciasalaincorporacinde
variablesmudasquepermitenrepresentarlanolinealidaddelosefectosdelniveldetransparencia.
Comentariosdelosentrevistadoshicieronnotarqueademsdeconsiderarlafaltadevisibilidaddebida
arejasmsopacas,cadaniveltenaasociadosefectosadicionalesrelacionadosconlascaractersticas
delbarrioquesederivabandelaconfiguracinpresentada.Porejemplo,laspanderetaspodandarla
impresindeircaminandoporlaparteposteriordelascasasylasligustrinas(rejasemitransparente)
darlaimpresindeunbarriomejorcuidado.
Finalmente,sedeseadestacarlosresultadosdemodelarsegmentandolamuestraporgruposdeedad.
ComomuestralaFigura4,lasprioridadesdelosjvenesmenoresde20parecenserprcticamente
inversasquelasdelosotrostresgruposdeedadestoes,loqueesseguroparalosjvenespareceser
inseguroparalosmayoresyviceversa.

3.2.3Anlisisdelosresultadosdelsegundomodelo

Enestecasosetieneunaintuicinclaradelsignoquedebierantenerlosparmetrosasociadosalas
medidasdecontrolycampovisual,pueslasensacindeseguridadsedebieraverincrementadaa
medidaquedisminuyeelmisteriodeunentornoestoes,altenermayorconocimientopersonaldelo
queocurrealrededor(oqueotrosvecinoslotengan).As,enlaestimacindelMNL2(Tabla2),ambos
parmetrosdebieranserpositivosesdecir,lapercepcindeuncampovisualmsamplioydeun
mayorcontrolvisualdebieraninfluirenformapositiva,aumentandolasensacindeseguridad.

Laestimacinpermiticonstatarque,ademsdetenersignocorrecto,ambosparmetroseran
altamentesignificativos.Esto,juntoalaextraordinariamejoraenelajustegeneraldelmodelo,lleva
sospecharquepudiesehaberungradoimportantedecorrelacinentrelamedicindelasvariablesyla
respuestaentregada,yaquelosindicadoresdecontrolycampovisualtambincorrespondana
respuestasdelosencuestados.Esteefectopodraentendersecomoun"sesgodeafirmacin",enqueel
individuointentabaconfirmarsueleccincalificandocontrolycampovisualdemanerasesgada
(OrtzaryWillumsen,2001).Sinembargo,losanlisisdecorrelacinentrelavariabledeeleccinylos
indicadoresdepercepcindecampoycontrolvisualentregaronvaloresinferioresa0,5.Sibienestano
esunamedidadespreciabledecorrelacin,solamentecalificaalasvariablescomobuenosdescriptores
delaeleccindeclarada.

AligualqueenelMNL1,aunquecadaparmetrocarecedeunsignificadotangibleensmismo,larazn
entrecontrolycampovisualindicaqueunaumentounitarioenlapercepcindecontrolvisuales
equivalenteentrminosdeaportesalapercepcindeseguridadaunaumentode0,57unidadesenla
percepcindecampovisual.Enotraspalabras,elcampovisualinfluira1,76vecesmsqueelcontrol
visualenlasensacindeseguridad.

Comosemencionanteriormentelasunidadesdemedicindeestasvariablesseasignaronenbasea
unaescalasemnticapresentadaalosencuestados.Poresto,susvariacionesnosonmediblesenla
prcticaysuraznnosepuedeinterpretardirectamente.Sinembargo,comosusescalassonidnticas,
esposiblecompararlasentrminosdeimportanciacomoseacabademostrar.Tambinesposible
utilizarestarazncomoindicadoryrelacionarlaconvariablesespaciales,comounamedidadela
caracterizacinquelograelentornofsicosobrelaspercepcionesdelaspersonas(Sillano,2003).

Problemasdeespacionopermitenpresentarmsmodelosenesteartculo,peroesinteresanteresumir
algunosdelosprincipalesresultadosobtenidosalestimarmodeloslogitmixto,quepermiten
variacionesenlosgustos(SillanoyOrtzar,2005),yalestratificarlosresultadosdeacuerdoadiversas
clasesenlapoblacin.LaTabla4muestraelvalordelosparmetrosdelasvariablessubjetivasenlos
diferentesestratosformadosalcruzarlasvariablesingreso,edad,educacinyconjuntohabitacional
dondereside.Siuncruceoestratonoapareceenlatabla,sencillamentesignificaquelapercepcinde
lavariablenoeraafectadaeneseestrato.

Amedidaquedisminuyeelingresoaumentalaponderacindelcampovisualesdecir,laspersonasde
menoringresoleotorganmayorimportancia,perosedebenotarquelasdiferenciasentreestratosde
ingresosonpequeas(prcticamenteeltotaldelamuestrapertenecealestratomediobajomenosde
9%reportingresossobre$500.000).

ResultadeinterselhechoquelospobladoresdeLaVallejaasignenmenorimportanciaalcampovisual
queloshabitantesdelrestodelasvillas.Ellopuederelacionarseconsucaractersticadeestar
conformadaporedificacionesdedospisosenparalelomuycercaunasdeotras,conaccesospor
pasillosangostosquebalconeansobreelespaciopblico.ElresultadosugierequeloshabitantesdeLa
Vallejasehanacostumbradoasuentorno,ynovaloranlaamplitudvisualquegozantantocomolos
habitantesdelasdemsvillas5.

Losresultadosparacontrolvisualapuntanenotradireccin.Lasvariablessocioeconmicasque
condicionanlaspercepcionessonlaeducacinylaedad.Estosepuededeberalacomplejidaddela
preguntasobrecadaimagenenlaencuestadehecho,lapreguntasobreestavariableresultms
complejaquelapreguntasobrecampovisual,debidoaladificultaddeasimilarelconceptode"ser
observado".Alaluzdeesto,esposibleofrecerdosexplicacionesparaelhechoquelaspersonascon
mayoreducacinotorguenmayorimportanciaalcontrolvisual.Laprimeraesqueellasseanms
capacesdeasimilarelconceptode"vigilancianatural"quesepretendipresentarenlaencuestaas,
estoindicaraqueestaspersonasentreganelvalor'real'delparmetrobuscado,yquelasdiferencias
entresegmentosdeeducacinnosedebenadistintaspercepcionesdelavariable,sinoqueadistintas
interpretacionesdelapregunta:unacorrectayotrano.

Ahora,sisuponemosquetodalamuestracomprendicabalmentelapregunta,lasegundaexplicacin
consideraquelaspersonasconmenoseducacinotorganmenorimportanciaalhechodeservigiladosu
observados,quelagenteconmseducacin,implicandoquemayoreducacinserelacionaconmayor
concienciadelasposibilidadesdepeligrorealydesusfuentes.Enotraspalabras,unapersonacon
educacinsecundariaosuperiortendramayorconcienciadelapotencialexistenciadeunpeligro
independientedelavigilancianaturaldellugarestaconclusinserefuerzaconcomentariosdelos
entrevistados,queinsistieronenquenoimportabamuchosialguienobservabaunataquecriminal,pues
probablementenoharaalgoalrespecto.

Laestratificacinporedadpresentaunefectointeresantedebidoasunolinealidad:losestratosde
menoredad(de0a30)tienenunapercepcindelcontrolvisualmenorqueladelosadultosentre30y
60aossinembargo,losadultosmayoresde60aostambindanmenosimportanciaalavigilancia
naturalquelosadultos.Sibienseentiendequelaspersonasmsjvenestenganmenosmiedoaestar
enzonasconmenorvigilancianaturalquelaspersonasmayores,esinteresantequelosadultos
mayorestambinponderenelcontrolvisualenmenormedida.Aunqueestevalornoestanbajocomo
eldelaspersonasmsjvenes,puedeindicarquelaspersonasdemayoredadtienenunamenor
concienciadelavigilancianaturalenespaciospblicos.
Finalmente,sehizouncompletoanlisisdelaponderacinrelativadelosatributosespacialesde
acuerdoasupertenenciaalosestratosanteriores(Sillano,2003)engeneraltodolosresultados
obtenidosfueroncoherentes,loquerefuerzalacalidaddelenfoqueysuaplicabilidadalanlisisde
polticasespecficasparacontextosdiferentes.

4.Conclusiones
Estetrabajopresentaresultadosdeunainvestigacinqueproponeyaplicaunanuevametodologapara
lamedicinyanlisisdelapercepcindeseguridadciudadanaysurelacinconvariablesespaciales.
Mediantegruposfocales,primeramentesecorroborlaimportanciadeunaseriedeatributosespaciales
quehansidoidentificadosopropuestosenlaliteratura.Luego,elenfoqueutilizinformacinde
preferenciasdeclaradasparaestimarmodelosdeeleccindiscretaquepermitieronestimarla
importanciarelativa(utilidadmarginal)decadaatributo.Porotrolado,enbasealospostuladosdela
SintaxisEspacialyCPTED,sefundamentladefinicindedosvariablesdepercepcinsubjetiva,control
ycampovisual,delascualesdependelasensacindeseguridadseencontrqueestasvariables
estabanrelacionadasconconceptosabstractos(vigilancianatural)yconcretos(lneasdevisin).

LaencuestadepreferenciasseimplementenbarriosdeescasosrecursosdelacomunadeRecoleta,y
sebasenunjuegodeimgenesqueconformabanalternativasdeeleccin.Seprestespecialatencin
alaconstruccindelasimgenesadems,experienciaspilotoygruposfocalesdieronimportantes
lucessobreelimpactoquetenanlosdistintosatributosrepresentadosenlasimgenessobrela
percepcindeseguridadgeneral,permitiendobalancearlasadecuadamente.Engenerallosresultados
deestalabordediseofueronampliamentesatisfactorios,salvoenelcasodelavariablepresenciade
rbolesenefecto,enlugardeentorpecerelcampovisualdelaspersonaslosrbolesfueronpercibidos
mayoritariamentecomounefectoestticodecorativoasociadoalaimpresindeunbarrioconmejor
status(y,porende,msseguro).

Seestimarondostiposdemodelosobtenindoseresultadosconsistentesconloesperado,exceptoenel
casodelosrboles.Enelprimertipo,basadoenlasvariablesespaciales,destacalaespecial
importanciaquetienelavariabletransparenciaderejasenlapercepcindeseguridadenparticular,
sobresaleelefectodelaspanderetascomofuenteimportantedeinseguridad.Dadoquelosvaloresde
losparmetrosestimadosnotienenunainterpretacinprecisaenlarealidad,secalculunamatrizde
razonesdeparmetrosquepermitevermsclaramentelaimportanciarelativadecadavariable
respectoalasrestantes.Estasrazonespuedenserdeutilidadparaeldiseodeespaciosurbanos,ya
quesugierenlascantidadesdeunatributoquepuedenreemplazarlaprdida(oaumento)deotro,
manteniendoestablelasensacindeseguridadgeneral.Unaestratificacinporedadpermitiverificar
que,deacuerdoanuestrosdatos,laspercepcionesdelosjvenesmenoresde20aosdiferan
radicalmentedelasdelrestodelaspersonas,loquedeberasertomadoencuentaeneldiseoy
evaluacindepolticasdeprevencindelcrimen.

Elsegundotipodemodelossebasenlasvariablesdepercepcinsubjetivayamencionadas.Se
descubrique,engeneral,laspersonasvalorabanelcampovisual(queesunamedidarelativaacada
persona)casidosvecesmsqueelcontrolvisual(quecorrespondealniveldevigilancianatural
percibida),entrminosdeaportealasensacindeseguridad.Sibienlamagnituddelaraznnose
conocaantesdeesteestudio,seesperabaqueelcampovisualtuvieramayorimportanciaqueel
controlvisual.

Finalmente,seestimunaseriedemodelosestratificandolamuestradeacuerdoaingreso,edad,sexo
yconjuntohabitacionalalquepertenecaelpoblador.Entodosloscasosseencontraronresultados
coherentes,enelsentidodedarlugarapercepcionesdelaseguridadconunavariacinesperable.As,
unanotableventajadeesteenfoqueesquenoslopermiteconfirmarorefutarloesperado
intuitivamente,sinoqueentregamagnitudesestoes,permitesabercuntomsimportantees
determinadoatributoqueotro,loquetieneunaenormeimportanciaenladefinicindepolticas.

Losmodelosestimadosenamboscasospuedenconstituirseenlabasedeunaherramientaquepermita
evaluarintervencionesurbanasdesdeelpuntodevistadelasensacindeseguridadpermiten,apartir
dedatosobjetivosymensurables,derivarvaloracionessubjetivasendicesdepercepcindeseguridad.
Elloposibilitaavanzarenelcampodelaprevencinsituacionalsealadacomounadelasreas
centralesdeintervencinparamejorarlaseguridadciudadana(DammertyPaulson,2005).

Enparticular,elusodeherramientasdeestanaturalezaenlaconceptualizacin,diseoyevaluacinde
polticasdediseourbano,debieracontribuiradisearyllevaracabomejoresintervencionesenel
espaciopblico,aumentandonoslolasensacinde,sinoquetambinlaseguridaddeloshabitantes
urbanos.
NOTAS
1Portemorseentiendelaemocinbsicadelserhumano,quealertaencasodeamenazaopeligro
concretovinculadaalaposibilidaddeservctimadeundelitooporvariablesdemedioambiente(Rau,
2005),

2EllectorinteresadoenmayoresdetallesrespectoalamodelacinpuedeconsultaraSillano(2003).

3Muchosencuestadosindicaronquelapresenciadeunainterseccinlesdabaunaposibilidadde
escaparenelcasodealgnincidentecriminal.Estecomentariofuerealizadoinclusoporadultos
mayores.

4Lavariablepresenciadepersonastenacomoniveleslapresenciadetrespersonasenlacalle,ola
totalausenciadeellasporlotanto,loscambiosdebenserconsideradosenestasmagnitudes.Este
puntoseextiendealrestodelasvariables.

5EsteresultadoescoherenteconGreeneyOrtzar(2002),quienesllevaronacabounejerciciosimilar
alpresentadoperoenfocadoamedirlavaloracinsubjetivadelosatributosdelaviviendasocial.Uno
delosresultadosprincipalesfuequelaspersonasvaloranaproximadamenteeldoblelosatributosque
notienenylamitadlosqueyatienen.

5.ReferenciasBibliogrficas
Adams,J.(1995).Risk.Londres:Routledge. [Links]

Ampt,E.S.(2003)."Respondentburden".Stopher,P.R.yP.M.Jones(eds.),TransportSurveyQualityand
Innovation.Amsterdam:Pergamon. [Links]

Brantingham,P.L.yP.J.Brantingham(1993)."Nodes,pathsandedges:considerationsonthecomplexity
ofcrimeandthephysicalenvironment".JournalofEnvironmentalPsychology,13:328. [Links]

Carson,R.T.etal.(1994)."Experimentalanalysisofchoice".MarketingLetters,5:351368.
[Links]

Caussade,S.etal.(2005)."Assessingtheinfluenceofdesigndimensionsonstatedchoiceexperiment
estimates".TransportationResearch,39B:621640. [Links]

Daly,A.J.(1995).ALOGIT3.8user'sguide.TheHague:HagueConsultingGroup. [Links]

Dammert,L.(2004)."Introduccin".L.Dammert(ed.),SeguridadCiudadana:ExperienciasyDesafos,
Valparaso:IlustreMunicipalidaddeValparaso. [Links]

Dammert,L.yE.Oviedo(2004)."Santiago:delitosyviolenciaurbanaenunaciudadsegregada".C.de
Mattos,M.E.Ducci,A.RodrguezyG.Yez(eds.)SantiagoenlaGlobalizacinUnaNuevaCiudad?
Santiago:EdicionesSUR. [Links]

Dammert,L.yG.Paulsen.(2005)."Introduccin".L.DammertyG.Paulsen(eds),CiudadySeguridad
enAmricaLatina.Santiago:SerieLibrosFLACSOChile. [Links]

Domencich,T.yD.McFadden(1975).UrbanTravelDemand:ABehaviouralAnalysis.Amsterdam:North
Holland. [Links]

Dor,A.,P.GertleryJ.vanderGaag(1986)."ThedemandformedicalcareinPeruandCted'Ivoire:a
comparativestudy".DocumentodeTrabajo,LivingStandardsUnit,DevelopmentResearchDepartment.
Washington,D.C.:TheWorldBank. [Links]

Fisher,B.S.yJ.L.Nasar(1992)."Fearofcrimeinrelationtothreeexteriorsitefeatures:prospect,
refugeandescape".EnvironmentandBehaviour,24:3565. [Links]

Greene,M.yJ.deD.Ortzar(2002)."Willingnesstopayforsocialhousingattributes:acasestudy
fromChile".InternationalPlanningStudies,7:5587. [Links]

Gutirrez,C.A.yC.Leiva(2005)."PassingontheCPTEDtothecommunity:ChileanandLatinAmerican
context".(www.cpted.cl/home.php). [Links]
Herzog,T.R.yE.J.Miller(1998)."Theroleofmysteryinperceiveddangerandenvironmental
preference".EnvironmentandBehaviour,30:429449. [Links]

Hillier,B.(2004)."Canstreetsbemadesafe?".UrbanDesignInternational,9:3145. [Links]

Hillier,B.yS.Hanson(1984).TheSocialLogicofSpace.Cambridge:CambridgeUniversityPress.
[Links]

Kakamura,W.A.yG.J.Russell(1989)."Aprobabilisticchoicemodelformarketsegmentationand
elasticitystructure".JournalofMarketingResearch,26:379390. [Links]

Kim,Y.(2001)."Theroleofspatialconfigurationinspatialcognition".Proceedings3rdInternational
SpaceSyntaxSymposium,Atlanta. [Links]

Kocur,G.etal.(1982)."Guidetoforecastingtraveldemandwithdirectutilityassessment".Report
UMTANH,UrbanMassTransportationAdministration.Washington,D.C.:USDepartmentof
Transportation,11:182. [Links]

Loewen,L.J.etal.(1993)."Perceivedsafetyfromcrimeintheurbanenvironment".Journalof
EnvironmentalPsychology,13:323331. [Links]

Louviere,J.J.etal.(2000).StatedChoiceMethods:AnalysisandApplication.Cambridge:Cambridge
UniversityPress. [Links]

MINVU(2003).EspaciosUrbanosSeguros.Santiago:MinisteriodeViviendayUrbanismo,Ministeriodel
Interior,FundacinPazCiudadana. [Links]

Montt,B.yI.Brain(2001)."Percepcindeseguridad/inseguridadenconjuntosresidenciales".
DocumentodeTallerSeminariodePolticasUrbanas.Santiago:InstitutodeSociologa,Pontificia
UniversidadCatlicadeChile. [Links]

Nasar,J.L.yK.Upton(1997)."Landscapesoffearandstress".EnvironmentandBehaviour,29:291323.
[Links]

Ortzar,J.deD.yC.Romn(2003)."Elproblemademodelacindedemandadesdeunaperspectiva
desagregada:elcasodeltransporte".Eure,29,88:149171. [Links]

Ortzar,J.deD.yL.G.Willumsen(2001).ModellingTransport.Chichester:JohnWileyandSons.
[Links]

Oviedo,E.yA.Rodrguez(1999)."Santiago,unaciudadcontemor".TemasSociales26,Boletndel
ProgramadePobrezayPolticasSocialesdeSur.Santiago:SurCentrodeEstudiosSocialesy
Educacin. [Links]

Poterba,J.M.yL.H.Summers(1995)."Unemploymentbenefitsandlabourmarkettransitions:a
multinomiallogitmodelwitherrorsinclassification".ReviewofEconomicsandStatistics,77:207216.
[Links]

Punj,G.N.yR.Staelin(1978)."Thechoiceprocessforgraduatebusinessschools".JournalofMarketing
Research,15,588598. [Links]

Rau,M.(2005)."PrevencindelcrimenmedianteeldiseoambientalenLatinoamrica:unllamadode
accinambientalcomunitaria".L.DammertyG.Paulsen(eds.),CiudadySeguridadenAmricaLatina.
Santiago:SerieLibrosFLACSOChile. [Links]

Revelt,D.yK.Train(1998)."Mixedlogitwithrepeatedchoices:household'schoiceofappliance
efficiencylevel".ReviewofEconomicsandStatistics,80:647657. [Links]

Schroeder,H.W.yL.M.Anderson(1984)."Perceptionofpersonalsafetyinurbanrecreationsites".
JournalofLeisureResearch16:187206. [Links]

Shu,S.(1999)."Housinglayoutandcrimevulnerability".Proceedings2ndInternationalSpaceSyntax
Symposium.Brasilia. [Links]

Sillano,M.A.(2003).IncidenciadeVariablesEspacialesenlaPercepcindeSeguridadCiudadana:
EstimacindeModelosLogitMixtoconInformacindePreferenciasDeclaradas.TesisdeMagster,
DepartamentoeIngenieradeTransporte.Santiago:PontificiaUniversidadCatlicadeChile.
[Links]

Sillano,M.A.yJ.deD.Ortzar(2005)."Willingnesstopayestimationwithmixedlogitmodels".
EnvironmentandPlanning,37A:525550. [Links]

****SeagradeceelapoyodelaEmbajadaBritnicaydeFONDECYTatravsdelProyecto1020886,
paraeldesarrollodelestudio.Enviadoel6dejuniode2005,aprobadoel29deabrilde2006.

Todoelcontenidodeestarevista,exceptodndeestidentificado,estbajounaLicenciaCreativeCommons

ElComendador#1916

Casilla16002,Correo9

SantiagoChile

Tel.:(562)26865511

Fax:(562)22328805

eure@eure.cl

También podría gustarte