Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Chileenvejece
ELCAMBIODEMOGRFICOENCHILE
Hablamosde"poblacinenvejecida"cuandosehaalteradolacomposicinpor
edades,yseregistraunaumentosostenidodelnmerodepersonasubicadasenel
tramode60ymsaos.CEPALsealaqueenelao1995losmayoresde60en
AmricaLatinayElCaribeeranunos36millones,cifraqueestimanseduplicar
desdeentoncesal2025.Loqueestocurriendoesunmovimientohaciauna
"transicindemogrfica",entendiendoportaluneventodelargaduracinquese
desarrollaentredosextremos:elprimeroseacompaadealtastasasdenatalidad
ydemortalidad,loquesetraduceenbajocrecimientodemogrfico.Enelotro
margenencontramosquelastasasdenatalidadydemortalidadhandisminuido,
peroelcrecimientodemogrficosiguemantenindosebajo.Loquehaocurrido
entreambospuntos,esqueprimeroseregistrundescensodelamortalidad
mantenindosealtastasasdenatalidad,loquedetermincrecimientodela
poblacin.Sinembargo,despuslapoblacinnoaumentocrecimuypoco,
porquebajlanatalidad,perotambinsiguidescendiendolamortalidad.Si
comparamosChileconLatinoamrica,podemossealarquesegnlaformaenque
secombinanlastasasdenatalidadconlasdemortalidad,esposibleelaborarcuatro
escenariosdemogrficos:
ESCENARIO CRECIMIENTO PAISES
Transicin
incipiente
Transicin
moderada
2.5%anual
Bolivia,Hait
Salvador,Guatemala,
Cercanoal3%
Honduras,Nicaragua,
Paraguay
Brasil,Colombia,CostaRica,
EnPlena
Moderado,
Ecuador,Mxico,Panam,
Transicin
cercanoal2%
Per,R.Dominicana,
Venezuela
Transicin
Avanzada
Bajoel1%
Argentina,Chile,Cuba,
Uruguay
ElChiledelos'90sydelasprimerasdcadasdelsigloXXI,seinsertaenelcuarto
escenariodeestapropuesta,"transicindemogrficaenetapaavanzada"haciael
envejecimientodesupoblacin.
Entre1960y1997,latasadecrecimientochilenaseredujoen43%,loqueindica
descensodelamortalidadyenespecial,delanatalidad,hechosambosque
alteraronlacomposicinyelvolumendepersonasporedadesdelapoblacin.
MIDEPLANsostienequedeacuerdoalasproyeccionesyestimacionesdepoblacin
basadasenelCensode1992,latasadecrecimientoproyectadapara19952000
esde1.4porcienpersonasalao,contasademortalidadgeneralde5.6pormily
fecundidadestimadaen2.4hijospormujerenpromedio.Lapoblacinchilena
http://www.gerontologia.uchile.cl/docs/chien3.htm
1/6
11/11/2016
Chileenvejece
observaunlevepredominiodemujeres,representandoellasel51%deltotal.La
distribucinporgruposdeedaddacuentadelprocesogradualdeenvejecimiento.
EnelCensode1982el32%delapoblacineramenorde15aos,cifraqueen
1992bajal30,yquepermiteproyectarsolamenteun23%paraelao2020.Por
supartelosmayoresde65queen1982eranel5.8%,aumentaronal6.1%el
'92,enel2000sonel10%yseesperaquecontinensuincrementoenlosaos
venideros,talcomopodemosapreciarenlatablaacontinuacin.
Grupo
Distribucinporcentual
de
edad
Total
100
100
100
100
100
100
100
014
39
32
29
29
25
23
21
56
62
64
64
66
66
64
11
15
15
64
65y
ms
Fuente:INE,CensodePoblacin.INECELADE,
Chile,EstimacionesyProyecciones
DurantelasegundamitaddelsigloXXChilealcanzbajosnivelesdefecundidad
asociadosatambinbajamortalidad.Enelcasochileno,lafecundidadeselagente
demayorpesoenlacomposicindelapoblacin.Desde1955hasta1962,la
fecundidaddelaschilenaseraunpocosuperiora5hijospormujer,ocurriendoel
descensomsimportanteentre1963y1980,detalformaqueenelao1994el
promediodehijospormujererade2.6,valorrelativamenteestabledesdehaca
unadcada.Respectoalamortalidad,seadviertesudisminucindesdehacems
de60aos.Enelquinquenio197075laexpectativadevidaerade64aospara
ambossexos,en198085ascendia71aos,condiferenciasafavordelas
mujeres,mientrasqueen19952000esdepocomsde75aos,siendo72para
loshombresy78paralasmujeres.Unodelosaspectosmsrelevantesqueha
contribuidoabajarlamortalidadgeneralhasidoeldescensodelamortalidad
infantil.Losprocesosmigratorios,quesoneltercercomponentedelaestructura
poblacional,notienenrelevanciaenelcasochileno.
Lasestadsticasmencionadasnossealanqueelprincipalagentecausaldeeste
fenmenohasidoelcambiodelpatrnreproductivodelamujerapartirdela
segundamitaddelsiglopasado,manifestacinquedebeserinterpretadacomouna
tendenciageneralizadaenelcontextodelaculturaoccidental.Alolargodela
historia,cuandolospasessevieroninvolucradosenguerrasinternasy/oexternas,
lasmujeresasumierongranpartedelastareasproductivasquerealizabanlos
hombres,peroamedidaqueelsigloXXavanz,ellasseinteresaroncadavez
menosporvolverasusesferashabituales.Porunaparte,lascondicionesde
precariedadeconmicadelapostguerralasincentivaronabuscartrabajos
remuneradosparaayudarasusfamilias,mientrasporlaotra,cobrabanfuerzalas
demandasporlaincorporacinfemeninaalavidapoltica,especialmenteaquellas
http://www.gerontologia.uchile.cl/docs/chien3.htm
2/6
11/11/2016
Chileenvejece
centradasenobtenerelderechoasufragioparacontinuarconreconocimiento
laboraligualitario,yltimamenteconexigenciasasociadasalconceptodegnero.
EnChile,lamasificacindelusodeanticonceptivosoraleseintrauterinosde
finalesdelos'60s,provistaampliamenteatravsdelosserviciosdesaluddel
estado,hizorealidadquelamujerpudieraoptarconxitoalimitarsufamilia.Esta
fueunainnovacinsinprecedentes,porcuantoestapolticadeestadopermitia
lasmujeresconstruirproyectosculturalespropios,atravsdesuincorporacinal
mundolaboralydeldesarrollodereasdeinteresesdistintosalmbitofamiliar,
msajustadosasucrecimientopersonal.
Alrespecto,sondelmayorinterslasconsideracionesdeMIDEPLAN,quesealan
comoproblemarelevantealenvejecimiento,perotambinotorganrelevanciaa
otraconsecuenciaadicionalderivadadeestecambiodemogrfico:elaumentode
losembarazosenadolescentes,temaquenaturalmenteexcedeaesteanlisis,
peroquedebeserprofundizadoenotros.Tomandocomobaselaestructuradela
poblacinporedades,MIDEPLANhaelaboradoindicadoresquereflejanelimpacto
deestatransformacinparalasociedad:
Indicededependencia:Permiteaproximarseacuantificarlacargaeconmicaque
soportaralapoblacinpotencialmenteactiva.Mientrasmayorsealafecundidad,
estacargaesmsalta.Los"dependientes"sonlosmenoresde15ymayoresde
65.Seestablecelarelacinfrentealaspersonasenedadactiva,quesonlas
mayoresde15ymenoresde65,porcadacienhabitantes.Chileapareceenla
tablaconunvalormuyaltoenlosaos'70s,debidoalagranproporcindenios
deentonces.Elindicadorvadescendiendoalolargodelosaos.Acordeconla
tendenciadeincrementoquevanadquiriendolossenescentes,elndicede
dependenciaaumentar,aunquelaotracategoradedependientesqueincluyea
niosyjvenesvayaendisminucin.
Indicedevejez:Esteesunaclarademostracindelcambioestructuralqueha
sufridolapoblacinchilenahacialasenectud.Mientrasqueenelao2000la
relacinesde25adultosmayores(65ymsaos)porcadacienmenoresde15
aos,loqueequivaleauncuartolacorrespondenciaenel2010serde35a100,
esdeciraumentaral35%.Alllegarel2020,demantenerselastendencias
observadas,laproporcindesenescentesfrenteamenoresde15aosserdecasi
lamitad.
Indicejuvenil:Esteindicadorsecomportaalainversadelndicedevejez,yaqu
apreciamoselefectodeldescensodelafecundidadqueimpactespecialmenteen
eltramode0a15aos.En1970el64%estabaentrelos0a14ymayoresde15
aos.ElCensodel'82demuestraunabajaal48%,continalatendenciahasta
proyectarel2020consolamenteel30%desupoblacinjuvenil.
Indicedeedadmedia:Serefierealpromediodeedaddelapoblacin.Mientrasen
1970laedadpromediodeloschilenoserade26aos,el2000esde31aos,yal
2020aumentara35.
INDICADORESSELECCIONADOS.CENSO19701992
PROYECCIN2002020
Indicador
http://www.gerontologia.uchile.cl/docs/chien3.htm
Censos
Proyecciones
3/6
11/11/2016
Chileenvejece
INDICEDEDEPENDENCIA(porcien
personasenedadactiva)(1)
INDICEDEVEJEZ(porcienmenores
de15aos)(2)
INDICEJUVENIL(porcienpersonas
de15aosyms(3)
EDADMEDIA(enaos)
79
62
56
55
50
51
13
18
22
25
35
48
64
48
42
40
33
30
26
28
29
31
33
35
(1)Pob.(Menores15+65yms)/Pob.(1564)*100
(2)Pob.(65yms)/Pob,(014)*100
(3)Pob.(014)/Pob.(15yms)*100
Fuente:INE,InformeDemogrficodeChile.Censo19921993
INECELADE,Chile,EstimacionesyProyecciones
Ahorabien,esnecesariosealarqueelprocesodeenvejecimientonoes
homogneoentodoelpas,sinotieneexpresionesdistintassegnregiones.
BasadosenelCensodel'92,elpromediodehabitantesmayoresde60aos
correspondeal9.8%delapoblacintotal,loquesignificaqueeneseaola
poblacindeadultosmayoreschilenaerade1.305.557individuos.Lasregiones
msenvejecidassonenprimerlugarlaQuinta,queconcentraal10.37%dela
poblacintotaldelpas,ydondeel12.44%deellossonmayoresde60aos,es
decir,162.445adultosmayores.EnsegundolugarestlaNovenaRegin,donde
10.7%desushabitantesestnenestacondicin,entercerlugarlaDcimaconel
10.1%,yacontinuacinlaCuartaRegin,cuyo10.0%esmayorde60.Lamenos
envejecidaeslaUndcima,conel6.8%.ValedestacarquelaReginMetropolitana
estbajoelpromedionacional,con9.7%,peroconcentraacasiel40%dela
poblacinchilena,loquesignificaqueenSantiagoviven508.209adultosmayores,
loqueequivaleadecirqueel38.39%delosancianosdetodoChilevivenenel
AreaMetropolitana.
DISTRIBUCINDELAPOBLACINDELPASPORTRAMOSDEEDAD,
SEGNREGIONES
(ENPORCENTAJE).
REGIN
POBLACIN
TOTAL
POBLACINDE60
AOSYMS
339.579
2.54
26.793
2.05
II
410.724
3.08
31.751
2.43
III
230.873
1.73
17.980
1.38
IV
504.387
3.78
50.575
3.87
1.384.336
10.37 162.445
12.44
IX
781.242
5.85
83.683
6.41
948.809
7.11
95.452
7.31
XI
80.501
0.60
5.454
0.42
http://www.gerontologia.uchile.cl/docs/chien3.htm
4/6
11/11/2016
Chileenvejece
XII
143.198
1.07
13.424
1.03
R.M.
5.257.937
39.40 508.209
38.93
TOTALPAS
13.348.401
100
100
1.305.557
Fuente:I.N.E.ResultadosGeneradosCensodePoblaciny
Vivienda1992
DISTRIBUCINDELAPOBLACINDELPAISPORTRAMOSDEEDAD,
SEGNREGIONES(enporcentajes)
REGIONES
POBLACION
TRAMOSDEEDAD
60y+
REGIONAL
014Aos
1559Aos
TOTALPAIS
100.0
29.4
60.8
9.8
100.0
30.1
62.0
7.9
II
100.0
30.7
61.6
7.7
III
100.0
31.5
60.7
7.8
IV
100.0
30.9
59.1
10.0
100.0
28.2
60.1
11.7
VI
100.0
29.8
60.6
9.6
VII
100.0
30.2
59.9
9.9
VIII
100.0
30.3
60.5
9.2
IX
100.0
31.2
58.1
10.7
100.0
30.2
59.7
10.1
XI
100.0
32.7
60.5
6.8
XII
100.0
27.6
63.0
9.4
RM
100.0
28.5
61.8
9.7
Aos
Fuente:I.N.E.ResultadosGeneralesCensodePoblacinyVivienda1992
Encuantoareaderesidencia,losadultosmayoressedistribuyenenforma
bastantesemejantealapoblacindeotrosgrupos.El81.8%viveensectores
urbanos,yel18.2%resideenreasrurales.Enlorelativoasudistribucinpor
sexo,mientrasenlapoblacintotalel50.9%delosindividuossonmujeres,enla
poblacinmayorellasaumentanal56.3%,asociadoalaexpectativasuperiorde
vidafemenina.
Enrelacinaresponsabilidadesfrenteasusrespectivosgruposfamiliares,el22%
detodoslosjefesdehogardelpastienemsdesesentaaos,Porelmismo
razonamientoanterior,lasmujerescasidoblanaloshombresenestacondicin.En
Chile,283.265adultasmayoressonjefesdehogar.
ConformealosresultadosarrojadosporCASEN1992,el43%delapoblacin
adultamayorocupadanoestafiliadaaningnsistemaprevisional,loque
representaununiversodemsomenos120.000personas,situacinmsgrave
enzonasruralesqueurbanas.Enreasrurales,lamitaddenuestrapoblacin
http://www.gerontologia.uchile.cl/docs/chien3.htm
5/6
11/11/2016
Chileenvejece
objetivoquedesarrollaalgunaactividadeconmica,noestabaafiliadaaningn
sistemadeprevisinsocial.Encuantoarecepcindebeneficiosendineroporretiro
y/opensinasistencial,unestudiorealizadoporMIDEPLANenconjuntoconla
UniversidadCatlicacitadoeneldocumentodePolticaNacional,sealaqueel
73.3%delosadultosmayoresrecibaalguno(el4%recibaambos),mientrasque
el20%delosentrevistadosexpresabanorecibirnada.Deellos,solamenteun40%
eraayudadoporfamiliares.LosafiliadosaISAPRESsonsolamenteel8.8%delos
adultosmayores.LaparteestatalparalosmsdesposedosestacargodelFondo
NacionaldeSalud,FONASA,quedeacuerdoalosresultadosdeCASEN1996,
otorgacoberturaal76.9%delosmayoresde60aos.
http://www.gerontologia.uchile.cl/docs/chien3.htm
6/6