Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Glosario Congo
A
Abb, Abo: Carnero.
Abe: Navaja.
Abik: Espritu de los nios que
mueren prematuramente. Son espritus
viajeros.
Ahomale: Adorador de los espritus
de los antepasados.
Abore: jefe de los dolos, cuando es
Babalawo.
Abuku, Aunko, Ounko: Chivo sin
castrar.
Abure: hermano pequeo.
Acomo: martillo.
Ach: gracia, suerte.
Ach de Orula o Yef: polvo de
ame seco y rallado con que se trabaja el
At o tablero de IF.
Achikordi, koid: Loro.
Ach: tela, gnero.
Achota: Sbana.
A Da Fun Omi: lago.
Adal: Frijol de carita cocido solo.
Se le ofrece a Ochn y a Oy.
Addim: Ofrenda de comida o
frutas a un Orisha.
Adya: campana litrgica con mango
curvo que pertenece a Obbatal.
Afoch: Polvos para hacer brujeras.
Agog: Campana.
Aguad, Aguadd: Maz.
Aguani: pavo real.
Aguema Akua: Camalen.
Agumaga: el Diloggn.
Agutn, Ogutn: camero.
Aj: escobilla que es atributo de
Babal Ay.
Aguoma, Awona: Mueca.
Ajara: bejuco.
Akan: cangrejo.
Akar: pan, pan de maz, pastel.
Akuar: codorniz.
Akuk: gallo.
Ala: manto.
A
Abanico: efu
Abrir: wuanka, duilando
Abrojo: nguigo, nguino
Abuelo: nkai, nkuku
Aceite: masi maki
Actividad: kianyangla
Adelante: yalanga ngui
Adivinar: vititimenso
Adivino:
kusambulero,
ngango ngombo, vititi sambidilango
(vista del conocimiento )
mona
Africa: wankila
Agua: mansa, manso, masa,
mesi, ymasa
kamputo
Alagbode: mandarina.
Aleyo: visitante, transente, no
iniciado en la Regla de Ocha.
Alosasi: ballena, ondina.
Amal: harina de maz batida;
funche
Ano, Aro: enfermedad.
Aa: cucaracha.
Aones: espritus deformes.
Apo, Epo: temblor, saco, bolsillo.
Apoti: silla.
Ar: cuerpo.
Ar, ere: tierra.
Ar, On: el cielo, espacio infinito
donde habitan los Eggn y los espritus
de los antepasados.
Aray: rias, aparecidos, malas
sombras.
Arik Bamboya: espritu que
acompaa al oddun Oddi Mey.
Arub: viejo, anciano, antiguo.
Asia: bandera.
Atan: vela.
Atar: pimienta.
At: tablero de If, dinero que se
pone sobre el tablero de IF.
Atipol: hierba diurtica, sirve para
baos lustrales; se emplea en el omiero.
Aunk: chivo pequeo que se le
sacrifica a Eleggu.
Aur: chiva.
Awala: lucero.
Aw: sabio, Babalawo; sacerdote de
IF.
Ayaifa: receptculo de IF.
Ayaku, Ayap: jicotea (ayap
tiroco: jicotea macho).
Ayanuko: elefante.
Ay: caracol.
B
Bab: padre.
Babalawo: hombre sabio, sacerdote
de IF.
Babalocha: hombre que tiene
asentado santo.
Baro: Yagruma.
Bati Sodd: que se vaya lo malo,
cholan
Aguardiente:
guanguao
mabinga
Algodon: duambo
Almendra: eguinse
Alta: simane, sambi, sambia,
nsambi, nsambia
Altar:
brandiku sambi,
brandiku nsambi
Amado: ngua
Ama: ngolele
Amanecer: dikolombo
dikuama
Amarillo: moamba
Amarrar: kuta, nkuta
Amiga: nkundi, yeye
Amigo: wankasi
Amigos: bakundi
C
Cuele - Cuele: tranquilzale.
CH
Chilekon: puerta abierta, detrs de
la puerta.
Chokoto: pantaln.
Chubu: caerse.
D
Dale: callar, silencio.
Die: algo, un poco.
Diloggn: caracoles que se usan en
el sistema adivinatorio del mismo
nombre de la Regla de Ocha o Santera.
Dodo: Punz, rojo.
Dun Dun , Dudu: negro.
Dure Arochete: furte , firme.
E
Ebb: ofrenda que se hace a los
orishas.
Ebb fi, Ebb ada: lo que se est
haciendo es para bien
Echin: caballo.
Echuche: mosca.
Ede: camarn.
Efa: seis, man.
Efu, Etu: dinero.
Efe: viento, cola, rabo, humo.
Efn: cascarilla, polvo blanco, yeso,
cal.
Efn Aro: pintura azul.
Eggue Aye: semilla de guacalote.
Eggue Koko: malanga.
Egu: pelo, cabello.
Eggn: muerto, espritus de los
difuntos.
Eguo: maz finado que se ofrece a
Amuleto: makuto
Ancestro: bakula
Antepasado: bakula
Aqui: munankuto
Araa: masu
Arbol: bukua, musi yaiti
Arena: miseke
Artes: ngungu
Arrodillar: fukama
Arroz: eloso, loso, yaloso
Avispa: supiwanpungo
Ayudar: kawanko
Azogue: fendingonde .
Azul: bundi
B
Babosa:
soyanga
Bailar: kina
kuame
Baile:
kizumba
Ballena:
lauriako
Bandera:
kanda,
lelensuata
Baarse:
minia
Bao: sala
Barco:
kumbe, nkumbe
Barriga: malusa,
kibumo
Bastante: mbongo
Baston: tongo
Basura: nsasa, ntiti
Bata: matutu
Bautizo: botika,
gangango
Beber: mu
Bebida: chamba, malafo
Bendicion:
diangansua
Bichito: bitilengo,
(nfiman)
F
Fibale: barrer, saludo a los mayores.
Filani: chino.
Fn Fn: lo blanco, el color blanco.
Gaga: grande.
Gbogbo: todo, todos, mucho.
Gbogbo Ere: mucha tierra.
Guele: pauelo
Gungun: aura tiosa.
I
Ibere, Ebe: rogacin.
Ibo: blanco; manteca de corojo;
caracol que se guarda en la mano del que
se consulta, en el acto de la adivinacin
del Diloggn; enredadera; coralillo.
Ichaworo: cascabel.
Ihu, Ichu: ame.
Idi: glteo.
Igba: jcara, permiso que se pide a
los orishas. Est asociado a la idea de
presentar la jcara llena de agua al
comienzo de las ceremonias.
Ibaguda: yuca.
Igi: rbol, madero, palo.
Ik: muerto, la muerte, el momento
de morir.
Il: quimbomb.
Il: casa.
Il Obba: casa del rey, casa real.
Imo: barriga.
Inle: tierra.
Ia: tragedia.
Ir: buen camino, buena suerte,
beneficios.
Irof: tarro de venado, atributo de
IF.
Iroko: la ceiba, rbol sagrado en
(muninfuise)
Bien: kiambote
Bigotes: sanso, nsanso
Blanco: mundele
Boca: nua, nia mua, munan
munankuto
mayombe, mumbanda
Brujo:
Bruto: matutu
Bueno: bundu, lulendo,
mbote
Burro: kombo
bongala
Cuba.
Ikure: rabo de caballo, atributo de
algunos orishas.
Isun: dormir.
Itutu: rito mortuorio.
Iyalocha: sacerdotisa de los orishas.
Iyaw: persona que no tiene todava
un ao de haber asentado la Ocha en su
cabeza.
ly: polvo parecido al yef. Se hace
con ame, malanga, cascarn de coco,
mamey, juta y pescado; aserrn.
Iyef: harina.
ly: prncipe.
J
Joro Joro: hoyo, hueco.
Juju, Ejuju: plumas de ave, algunas
gotas de la sangre del animal sacrificado
y pedazos de vsceras que forman parte
de la ofrenda a un orisha.
K
Kek: pequeo.
Kekerek: gallito kikirik.
Ko Bo Eri: rogarse la cabeza.
Koid: pluma de loro.
Koriko: hierba.
Korin: cantar.
Kokor: huevo.
Kosi Ano: que no haya enfermedad.
Kosi Eyo: que no haya sangre.
Kosi Ik: que no haya muerto.
Kosi Ofo: que no haya
desvergenzas.
Kueye, Ekueye, Kekye: pato
Kukut: la muerte.
C
Caballero:
ndo, pana
Caballito del
Diablo: nkombo
akino, nsusu
muteka
Caballo: batu, nialo,
nialu, fato, nfato, nkako
Caballo
medium: ngango ngombo,
nganga ngombo
muluanda
Cabildo: munanso
Caf: kundia, kasa, kualikilo
Calabaza: malampe,
muluguanga
Calentura: fuka,
mfuka
Caliente: banso
Calor: banso, muyondo
M
Maferefn: alabado; se desea su
pureza.
Magba, Nagba: sacerdote de
Chang.
Mal: toro.
Manam, Manam: relmpago.
Mariw: pencas de guano o rafia.
Matip: cuenta color rojo ladrillo
que se emplea en algunos collares de
orishas.
Merin: cuatro.
Meta: tres.
Meyi: dos.
Mewa: diez.
Moforibale: rendir pleitesa, saludar
a los superiores.
Mogbo: yo oigo.
Mokeke: muchacho.
Moyugba: salutacin, imploracin a
los orishas o a los Eggn.
O
Obba: rey.
Obbi: coco; rogar, rezar.
Obbi Pikunti: coco picado con los
dedos , pellizocos para arrancar las
puntas de un pedazo de coco.
Obbin: mujer.
Obe: cuchillo.
Ocun, Ocunisu: hombre ; hombre
sin vergenza.
Ochincn : manjar de camarones,
alcaparras, acelgas y tomates, comida
favorita de Ochn.
Od, Oddn : Chivo castrado;
comida de Ochn y de Obba.
Oddun, Oddu, Ordun: Signo o
letra de adivinacin en el Diloggn, el
obbi y Ekuele, o Ikines.
Odid, Odidir: Loro, cotorra,
payaso.
Odod: rozado.
Ofa: piedra imn.
Of: los huesos (EFA); ver.
Callar: quisa
Calle: nsila, sila
Callese: kawako matoko
Cama: tanda, lukuame,
mfuembe
Camaron: brinda,
nbrinda
Caminar: kiamene,
kuenda, kiako
Camino: kuenda,
kuendan, nsila
Campana: ngongo
Campo: ngongo
Campo: kunayonda,
Canasta: kawuandi
Candado: matui, kumba
Candela: bansa, bansua,
muengue, marioka
Caa de
azucar: madiandia, musenga
Caa brava:
matombe
Caon: matende
Cara: bundi, itama
Caraco: nkombo,
bonantoto, simbu
Carbon: etia
Carcel: nso gando, kutamu
labambu
bifi
kusankana, longo
Cascara: lele
Catorce: kumiya
Cazador: mbole,
walumbe
Cazar: kuela
Cazuela: balongo,
abubosa
P
Pattak: historia antigua de los
orishas y reyes que aparecen en los
oddun de IF y el Diloggn.
Pupo: mucho.
Pupua, Kukua: rojo.
S
Sara Ek: rogacin, purificacin
con ek.
Sarayeyeo, Sarayey: limpieza,
purificacin.
Suco, Ako: llorar.
T
Tate: bledo.
Tet: palabra para adorar al santo;
grillo.
Timbalera o Cambustera
Cimarrona: planta que se emplea para
hacer polvo para ebb. Tiene
propiedades curativas.
To Ibn Echu: muy bien, gurdelo
en la memoria .
Tuto: Fresco.
U
Unl Buruk: que se vaya Jo malo,
que no haya prejuicio.
Y
Yef: ver Ach de Orula.
Yer: nombre de los hijos de
Yemay
nsambia
Cementerio: nfinda
banso
Cerebro: samidilango
Ciego: wafamensu, kanaba
C ielo: nsulu,sulu
Cien: nkama
Cigarro: nsunga, sunga
Cigarillo: nsunga mene
Cimarron: pakase lele
Cinco: ifumo
Cintura: eluketo, munila
Ciudad: mbansa
Clavo: manna sonye
Cobrar: igana
Cocina: lambe
Cocinar: ise
Cocinero: mulombi,
mualambi
Coco:
Cocodrilo: gando
munandansa
Coge: kuata
Coger: tala
Cojo: guafakulo
Collar: sanga ndile, nkutu
dilanga
mpanga samba
kita
Contra: nika
Contento: matoka
kawuando
Conversando:
banbangan
Conversacion:
burokoko
Corazon: ntimate,
nbundo, nchila
Corojo: ntunde
Correr: lenga
Corriendo: san san
Craneo: kiyumba
Crusifijo: nkangui,
nsambiapiri
kabusa
Cuarto: suako
Cuatro: iya, tatu, efua
Cuatro
esquina: dilu, ndilu
Cuatro vientos:
kuluso, lucero
kalu
mbelefina
fumanguame
Cueva: kasimbo
Cuidado: kirio, nkirio
Culebra: mbamba, nsima
Curandero: ngango
buka, gangantare
Chivo:
chenche, ekomba,
kambo, kombo, nkango, nkongo
Chusma: angara
Chismoso:
ndimanguiwa
Chiquillo: watoko,
guatoko
Chino: mingango,
mongango
D
Dame:
kuende, atuya,
tambula, samba, mpandika
Dar: kuba
Dao: diambo, kualono
Dedo: mioko, mioka, nguika
Dedos: nlembo, limbo
Derretir: languan
Deseo: ntondele
Despacio: sualo, sualo
Despierto: wiriko
Desprenderse:
sakri, sakrila
Diecisiete:
kumisabuare
Dieciocho: kuminona
Diecinueve: kimifua
Dinero: nsimbo, simbo,
simbongo, nbongo
Dios:
nsambi, sambi,
nsambia, sambia
Dioses: mpungos
Diosa: mpungu
Doce: kumiyole
Dolo: yela, lunsa
Domingo: diansona
Doncella: kiwaka
Donde: kilumbo
Dormer: leka, solele
Dos: yole, tauo, yari
Duele: yele
Duea: ngunda nkita
Dueo: gangan gumbo
Dulce: dimbo, ndiambo
Durante dia:
kunanga
Durante noche:
kuseka
Durmiendo:
talenkendo
E
Edad: kisoko
El: muena, muana
Ella: ndumba
Elefant: nsacho, insane,
Embarazada: loyu
Enamorado:
yambisa
(evil)
Encender: ntuya
Enciende: songuila
lumuine
Energia: wanga
Enfermedad:
yanyara, tubelanga
kando
Entender: tukuenda
Enterra: kunfunda
Entierra: lucamba
nfinda ntoto
kamba, baombo
Esconder: kabansiero,
kabanchielo
chikuere, mukanda
Escuchame: guisa
Escucha: sikilimambo
Espanol: musuluwandio
Espejo: vititi menso
Espejuelos: lumeno
Espina: kere benda, kunai
Espiriyu: nkuyo, nkisa
Espiritu: kindoki,
kilumbo
Espiritu: nfumbi
Espiritu: musanga
Espiritu,(malo:
ndoki
Esposa: nkana .
Esquina: pambian nsila
Estar: diata
Estoy: year
Estomago: puan
boane, monalusa
Estrellas:
buetete,
buete, tetenwangam tetemboa, tango
bonansisa, bunansisa
Estudia: kundilonga
Excremento: tufe,
tufi, ntufi
Extranjero:
lunwanda, lunwando
F
Faja: fanda, ponda
Fallesio: tondolo kuame
Fama: bango
Familia: kanda
Fantasma: kinkindiki
Favor: sofeka, nsofeka,
masikila
Ferrocarril: guio
Fiesta:
sikiringoma,
kisobiakia, kisingokia ngola, bangalan
Fiesta,(baile):
Fiesta,
(msica ): mumboma
Firma: patibemba
Fecha: fendinde, yilo
Fecha: fendinde, yilo
Floja: tui kamasinda
Fogo: kuta, nkuto,
oyongo
lumbe
Frijoles
colorados: guandu
mayonda lele
Frijoles
negros: madenso, mandenso
Fruta: machafio
Fruta bomba:
machafio kisondo
Funeraria: yemba,
fua nso
G
Galleta: pogitana.
Gallina: nsusu,
Gallo:
Gancho: samio
Ganso: wankala
Garabato: mombala
Gato: kimbungo, chiwambe,
Gata de magi:
bumba
Gordo: buamato
Gracias: ndondele,
Grande: ntukua
Grupo: krikoria
Guanajo: nsawawo,
asonwa, asowa
Guarder: nbaka
Guerra: mulonga,
gongomakarira
Guitarra: lambrile
matoko, sansimatoko
H
Habla: bobandinga, boba,
mboba
Hacer: kuila
Hacha: krengo, bele
Harina: diba, ndiba
Hembra: nkendo, nketa
Hermana: mpangui
yakala
Hermano: mpangui
Hermosa: boloya
Hernia: mulungua
Hierbas: bikanda
Hierro: songe, nsonga
Hija: moana, guandin
Hijo: munanfuto, munanu,
munana
Hilo: babuso
Hinchado: mabimbi
Hoja: difue, kuku, nkanda
Hombre: muana,
Hormiga: kiniomi,
Hospital: kuanso,
kumanso
yesi
Huesos:
kongome,
kanguame, musombo
nsuso
Humanidad: bantu
Humo: disi
I
Iglesia: munanso nkisi,
kunanso
Ignorer: Dialamenso
Incienso: mpolo nsambi
Indio: minganga badigaso,
yamboaki
Infierno:
lurian bansa
kariempemba, yenda kumbansa
Iniciacion:
mpangui
sama, kirano, malembe goganti
Inteligencia: ntu
sarakunseko
Jimaguas: basimba
kalulu masa
Jimagu: mpansa
Jorobado: guatekama
Joven: matoko, baleke,
muleke
Kimba
Justicia: dundalonga,
fuambata, nfuambata
nfuku
L
Labor: kebula
Ladrar: mufe
Lagartija: diansila
Lagrimas: masosi
Laguna: mungane
Largo: mboriyandi
Lavar: sankumali, sukula
Leche: magonde, nsunka
Lechusa: minian
kiandongondo
Levanter: sangula
Levantate: sikama
Licencia: gonad
dariyaya, gueyaye
Loma: sumulongo
Loro: nkusu
Lucero: tetemboa,
kimango
Luna:
ngonda,
gonda,ngunda ,tango dilanso
Lunes: nsala
Luz.: tuya, munia
LLover: mbula,
nfulanguisa
LLuvia: lango
LLanto: masanga, samba,
sambiayaya
LLenar: kumbre
LLorando: dalan
M
Machete: mbele
Madera: nti, miti
Madre: yaya, ngua, yeye,
kuandi
ngundi
Maja:
mboma, oka,
bomboma, kimbamba
samba
malembe
Mandar: tuma
Mano: inkuako, blanki,
matoko
Martes: nkando
Martillo: ndungo, bungo
Matar: bonda
Mayombe: mayombe
Mayor: tata ngango, tata
nkisi
Medicina: bilongo
Mentira: bamboo
Mentiroso:
bambunguei
Mesa: brandiku
Mile: buke, ndambo kinkolo,
wemba, dimbo
Montaa: kunalemba,
mongo
kangoma
nkula, bakula
npanguila
Mundo: ntoto
Misica: gungafuto, minwi,
pung
N
Nacer: sapunto
Nadir: guanbinda
Nalgas: fembe,
Naranja: balala,
muamba, nbegfo
Negocio: mbembo
Negro: mifuita, kulu,
yandombe
ndumba bakala
fukua
Nombre: lusina
Nosotros: tutu
Nubes: yalanwa
munanlusa
O
Obispo: fumo, nfumo
Ocho: inona
Oidos: mato
Oigo: mo wa
Oir: kuto, sikiri mato ,nkuto
Ojos: mensu, mato
Oreja: tuto, nwenga
Orinar: lango banga
Oscuro: tombe, mfuembo,
mpimpa.
P
Padre: tata
Pagar: futeno
Pai: nsi
Pajaro: sunso, nui, sunsun
Palabra: dinga
Palabras: mato
Palacio: munanso
Palero: tata nkisi
Palma: lala, mamba
Palo: kunie, nkunia
Paloma: Nsuso nsambia
Pan: mbolo
Pantaloon: mbati, lele
makate
Pantera: yamakara,
kombo bongala
Pauelo: mbenso,
dilanso
sambulam
ntuke
Permiso: kuenda
banguanta
Pescado: sonse
Pie: mumalo, ntambe, mioko
Piedra: matari
Piedra iman:
fumanda kimpenso
simpungo
Pimiento: ndungo,
tuola
Piojo: tatu
Pia: miengue
Planta: nsiama, kongue
Platano: makondo
Plumas: nkanda,
mukanda
Polvo: mpolo
Polvora: fula
Porqueria: ntufe
Pozo: longue, kamatoto
Prenda: nganga, ganga,
munganga
Prueba: walenga
Puente: masa lamba
Puerco: misunguru
Puerta: munelando
R
Rabo: sila, biokoncila
Raiz: bugule
Rana: sire
Rata: mbinda, matutu
Raton: ntongo
Rayo: nsasi fula
Recoger: kuabilanga
Recuerdos: samuna
nkenda
Redondo: kuyerere
Regresar: lurie
Reloj: ntiele
Resguardo: makuto
Retrato: dimbo
Rezo: mabungo, mambo
Rey: nfumo, nani
Rico: mbongo
Rincon: kasuako
Rion: mbanga
Rio: lukango, mbelesi
Rojo: mbuaki, mengu
Romper: diboa
Ropa: nguelele, bebe, mbeke
Roto: kitutu
S
Sabado: wengue
Sabana: muna, beko
Sabe: bika
Sabiduria: ntuan,
bundanga
Sabio: nfumo
Saco: ntutu, fuko
Sal: sukre mpolo
Saliva: mete
Salud: lumbo
,nsalamalekum
Sangre: menga
Santo: mpungo
Sapo: nkuila, nchulo
Saya: lelepum
Sembrar: nfuri,
nfurintoto
Seor: mpangui
Silencio: mambe
Silla: kimbundo, luando
Soga: musene, mukolo, bulo
Sol: ntango, tango
Soldado: mubuonga,
masoari
T
Tabaco: nsunga, sunga
Tambor: ngoma, ngoma
mputo
Taro: mbinga
Taza: ponda
Techo: lulia
Tela: kangu
Ttempl: nso
Tener: simbanka
Tiempo: mbu, tango
malanda
Tierra: ntoto
Tigre: ngo
Tijera: nsama
Tinta: fiota, menga fiota
Tirar: takula
Tiro: munduko
Tokar: takalunga
Todos: lumbo
Toma: ntuala
Tomar: tambula
Tonto: soe
Tormento: mbula
Trabajar: banga, nsikila
Trankilo: yeka
Trece: kumiyate
Tren: nkumbre
Tristeza: kikenda
Tropezar: munantansila
Trueno: kuankila
U
Uno: yasi
Ua: kiala
Uva: mamputo
V
Vaca: naa, naja
Vago: salantuwa
Valiente: yen yen
Valla: kuenda
Vapor: nkubri, kalunga
Vaso: nchuta
Vela: muenda
Velorio: tambi
Venedo: sansamu, sombi
Vender: ntuenda
Venga: mbanga
Verdad: mambianga
Verde: mbi
Verraco: guangangulo
Vete: kuenda, kuisa, diata
Vieja: kienbomba, kiboba
Viejo: nsula, okulu
Viento: nfinda, impenso
Vientre: munaluza
Vino: malafo, mbaso
Vira: bilula
Virar: biringuer
Visita: sensa
Vivir: buriri
Volar: kakuisa
Vos: ndinga
Y
Yerba: nfita
Yerbas: musanga
Zapato:nkandu,mamabo