Está en la página 1de 9

BakuninyNechaev

ngelJ.CAPPELLETTI
UnaimagenbastantedifundidadeBakuninnoslapresentacomoun
revolucionariovinculadoalnihilismoyalterrorismo.Laimagenesms
bienunacaricatura,perocomotodacaricaturasebasaenladeformacin
o,avecessedira,enlasublimacindealgunosrasgosreales.Eneste
caso,unodetalesrasgosestdadoenelhechodequeBakuninmantuvo
relacionesconunclebreterroristarusodesutiempo,llamadoNechaev.
Estasrelacionescondujeronaunafrancaruptura,querevelundisenso
ideolgicobastanteprofundo.
SergeiGennadievichNechaevhabanacidocercadeMosc,en1847,
hijodeunacostureraydeunpintordebrochagorda.Trabajcomo
maestroenSanPetersburgoeingresenlauniversidaddeesacapital
cuandotenaveintinaos.Entresuscondiscpuloshaba,sinduda,
algunosqueseranmstardeanarquistas,comoCherkesoff,amigode
KropotkinydeMalatestaenLondres,perosusideas,duranteelperodo

universitario,nopuedencalificarseprecisamentedeanarquistas.Todo
nosinclinaacreerqueeraunjacobino,quepretendaseguirelcaminode
BabeufydeBlanquiAunqueNechaevtodavanosabafrancsdice
PaulAvrichparticipabaendiscusionessobrelahistoriadeBuonarotti
deLaconspiracindelosigualesdeBabeuf,unlibroqueayuda
encaminartodaunageneracinderusosrebeldes,ysussueospronto
estuvierondominadosporsociedadessecretasylavidaconspirativa.Se
encontrirresistiblementeatradoporeljacobinismoyelblanquismoy
cuandomsadelantevisitaRallienSuiza,llevabalibrosdeRousseauy
Robespierre,ysustendenciasautoritarias,supretensindeconocer"el
deseogeneral"yde"forzaralpuebloaserlibre"yaestabanbien
desarrolladas(BakuninyNechaev,Ruta,Caracas,1975n.25,pp.56).
EneljovenNechaev,queprontoseconvirtienlderdeungrupode
estudiantesrevolucionarios,pesabaespecialmentelatradicindel
jacobinismoruso(que,dichoseadepaso,seextiendedesdeel
decembristaPestelhastaelbolcheviqueLenin,esdecir,desde1820a
1920)yenparticularlasideasdeZaichnevsky(autordeJovenRusia,
obraqueevocaaloscarbonarios,vinculadosaBlanqui)ydeKachev,
conquiencolaborenlaelaboracindelProgramadeAccin
Revolucionaria.Detenidoeinterrogadoporlapolica,Nechaevdecidi
exiliarse,nosinhacercreerasuscompaerosquehabasidoencerrado
enlaclebrefortalezadePedroyPablo.Dehecho,cruzlafronteraen
marzode1869ysedirigiaSuizadondeenseguidabuscaBakuniny
sepresentalcomodelegadodeunagranfuerzarevolucionariarusa.
Bakuninlorecibiconentusiasmo,nosloporqueestecachorrode
tigrerenov,comodiceCarr,suesperanzarevolucionaria,sinotambin

porqueconfirmabasufeenlasocultasytremendaspotencialidadesdel
puebloruso.
ElmismoCarrescribe:Nofuepuracoincidenciaquelaprimerapersona
conquienNechaevseencontrasullegadaaGinebrafueraprecisamente
Bakunin.Elprestigiodelveteranorevolucionarioatrajoalambicioso
joven,quienesperabaconseguirtambinalgndasuprestigio,pero
ahoranotenaensuhabermsquemuchaenerga,unafedesmesurada
ensmismoyunafrtilimaginacin.Comotodoslosvisitantesde
Bakunin,Nechaevquedimpresionadoporelaspectogigantescoyla
magnticapersonalidaddelviejoluchador,ysepropusoimpresionarle.
LecontcmoacababadeescaparsedelafortalezadePedroyPablo,
dondehabaestadoencerradocomocabecilladelmovimiento
revolucionariodelosestudiantes.HaballegadoaSuizacomodelegado
deuncomitrevolucionariorusoquetenasudireccincentralenSan
Petersburgo,yestabaesparciendounreguerodeplvorarevolucionariaa
travsdetodoelpas...EltemperamentodeBakuninnotenasitiopara
elescepticismo,porloquesecreyapiejuntillastodoloqueledijo
Nechaev,yste,lomismoqueBakunin,poseaeldondeganarsela
admiracinylaconfianzadesusnuevasamistades.Desdeelprimer
instanteseentusiasmconNechaev,delamismamaneraquetantos
otrossehabanentusiasmadoconBakunin(op.cit.pp.404405).
Seestablecientreambosunaestrechaamistadqueprontosetradujoen
actividadcomn.Enlosmesessiguientespublicaronunaseriedefolletos
destinadosalapropagandarevolucionariaenRusia.Entreellosuno,que
sindudaescribielmismoBakunin,setitulaUnapalabraanuestros
jveneshermanosdeRusia;otro,queestambinunaexhortacinala
juventudestudiosaysellamaEstudiantesrusos,pertenecealpoeta

Ogarev,amigodeHerzen,queporentoncesseguaviviendoconlen
Londres;otro,queconstituyeigualmenteunllamadoalosestudiantes
universitarios,aunquemsviolentoysanguinarioquelosanteriores,A
losestudiantesdelaUniversidad,laAcademiayelInstitutoTcnico,
llevalafirmadelpropioNechaev,elcualparecesertambinautorde
otrosdospanfletosannimos:PrincipiosdelaRevolucinyCmose
presentalacuestinrevolucionaria(aunqueesteltimobienpudieraser
deBakunin).
EncuantoalCatecismodelrevolucionariootrodelospanfletoseditados
enestemomento,supaternidadhasidoobjetodelargasdiscusiones.
Precedidopordocumentosanterioresdelmovimientorevolucionario
europeo,expresaideasysentimientosqueyahabansidopropuestospor
ZichnevskieIshutinenRusiayporloscarbonariylaJovenItaliaenel
Oeste.Peroalllevarhastaunltimoextremolacrueldadyla
inmoralidaddesuspredecesores,constituyelamayordeclaracindeun
credorevolucionarioquehaocupadounpuestoprominenteenlahistoria
revolucionariapormsdeunsiglo.EnelCatecismo,elrevolucionarioes
descritocomouncompletoinmoral,dispuestoacometercualquier
crimen,cualquiertraicin,cualquierbajezaoengaoquepuedatraerla
destruccindelordenexistente(P.Avrich,op.cit.p.11).
Setrata,enverdad,comodiceNicolsWalter(citadoporelmismo
Avrich),deundocumentorevoltosoenvezderevolucionario,que
constituyelaexpresindeunrevolucionarismopuro,total,fantico,
destructivo,nihilistayderrotista.Sinningunaclasedevacilacinode
escrpulo,elCatecismoechaporlabordatodalamoraldelasociedad
contemporneaysostienequeelrevolucionariosloconsideramoral
aquelloquecontribuyealtriunfodelarevolucin,conlocualentroniza

elprincipioqueporentoncestodoelmundollamabajesutico,dequeel
finjustificalosmedios.Segnelautordelsingularpanfleto,quienquiera
hacerlarevolucindebeahogarensucorazn,conlafrapasindela
causarevolucionaria,lossentimientosacomodaticiosyenervantesdela
familia,laamistad,elamor,lagratitud,elhonorincluso,ynocheyda
sunicopensamiento,sumetainvariabledebeser...ladestruccin
despiadada.
Envistadeello,nopuedeextraaranadiequeennuestrosdasel
mencionadoCatecismohayasidoledoconentusiasmoyreeditadoporel
grupoLaPanteraNegra.
Encuantoelfolletoapareci,losmarxistasnotardaronenaprovecharlo
comopiezadeconviccindentrodesucampaaantibakuninista.
Carr,cuyassimpatasporelmarxismocorrenparejasconsufaltade
comprensinydesimpataporBakunin,estconvencidodeque
elCatecismofueescritoporsteyqueapesardeldesmentidodelos
anarquistas,enlacontroversiasubsiguienteelfallohasidofavorablea
losmarxistas.Heaqususargumentos:EspocoprobablequeBakunin,
queeraunconsumadoautordefolletos,dejaseenmanosdeun
estudianteinexpertolaexposicindesusideas.Laevidenciaintrnseca
deelloesadems,concluyente.Loslibelosestnsalpicadosdeefectos
estilsticosydejuegosdepalabrascaractersticosdeBakunin("el
revolucionariosinpalabrera","laocasinestalalcancedelamano",
etc.).ElCatecismorevolucionarioesuntpicoejemplodeunadelas
formasdecomposicinfavoritasdeBakunin.Inclusoenelfolleto
firmadoconelnombredeNechaevsenotasuhuella,porqueenl
aparececitadoenalemnsufavoritoproverbiohegelianodelostiempos
desujuventud:"Loqueesracionalesreal;loqueesrealesracional".Y

esmuydudosoqueNechaevconocieralafilosofadeHegelnique
entendieseelalemn(op.cit.p.408).
SiBakuninnohubieradejadoenmanosdeNechaevestudiante
inexpertolaexposicindelasideassobrelarevolucin,stenohabra
escritoningnfolletosobreeltema,ysabemospositivamentequeslo
hizo.Laevidenciaintrnseca,contrariamentealoqueopinaCarrest
lejosdeserconcluyente.Elhechodequeenesosfolletosaparezcan
recursosestilsticoscaractersticosdeBakuninpuedesignificarque
Nechaevestabataninfluidoporlcomoparareproducirnoslosus
ideassinotambinsumodopeculiardeexpresarlas.
ElCatecismo,porlodems,noesslounadelasformasdecomposicin
favoritasdeBakuninsinotambinunadelasformasdecomposicinms
usualesenlaliteraturadoctrinaria(poltica,religiosa,etc.)delapoca.El
hechodequeenlaobraseciteelfamosoprincipio,loqueesracionales
real,loqueesrealesracional,nosignificaningunaespecialversacin
enlafilosofadeHegel,yaqueelmismoerayaunlugarcomnenla
literaturafilosficaypolticadelapoca.
NoesextraoqueunmarxistacomoB.P.Kozminhayaatribuido
elCatecismoaBakunin,yaqueconellopretendadesprestigiaral
enemigodeMarx.Msraroresulta,encambio,quetambinselo
atribuyaNettlau,granadmiradordeBakunin.
Enefecto,silasrazonesinternasdecarcterestilsticoconquese
pretendedemostrarqueBakuninfueelautordelfamosoCatecismono
tienenvalor,razonesexternashayparademostrarporelcontrario,sin
dejarlugaradudas,quenolofue.

Porunaparte,Confinohapuestodemanifiesto,enunprecisoanlisis
comparativo,queesteCatecismodelrevolucionariotieneunestiloyun
lenguajetotalmentediferentedelCatecismorevolucionarioqueBakunin
compusoen1866.
PorotraparteyestoeslorealmentedecisivoelmismoConfinoha
publicadohaceunosaos(1966)unacartainditadeBakuninaNechaev
(halladaenlaBibliotecaNacionaldePars)enlaqueaqulcondenalo
quedenominatucatecismoyrechazataxativamentesuconcepcin
revolucionaria,quecalificadesistemajesutico(elfinjustificalos
medios)(Cfr.Avrich,op.cit.,pp.1314).
Nocabehoy,portanto,dudaalgunaalrespecto:elfamosoCatecismo,
antianarquistaporjacobinoyporamoral,nofueescritoporBakunin,
sinoporsuocasionalsocioNechaev.
ste,alvolveraRusia,pusoenprcticainmediatamentelasideas
delCatecismoycomenzavalersedelengao,delchantaje,delterror,de
todoslosmediosinmoralesallpropiciados,atravsdelasociedad
secretaquefund,Lajusticiadelpueblo.Conlacomplicidaddealgunos
delosmiembrosdeestasociedadlleghastaasesinaraunhonesto
estudiantedeagronoma,enteramentededicadoalacausapopular,porel
solodelitodehabercuestionadosuomnmodaautoridad.Estehecho
parecesuficienteparademostrarque,sialgunaideologaeraajenapor
completoaNechaev,eraprecisamenteelanarquismo,quenopuede
reconocerautoridadomnmodaningunanicomofinnicomomedio.
DostoievskiretrataaNechaevenelpersonajedelloconihilista
Verkhovenski,ensunovelaLosendemoniados.Nechaevconsigui
escapar,aunquemuchosdesuscompaerosfueronapresadosy
condenadosaseveraspenas.LlegnuevamenteaSuiza.Peroallsus

relacionesconBakuninempeoraronprontohastallegaraunaverdaderay
francaruptura.Enunaimportantecarta,fechadael2dejuniode1870,
BakuninreprochaaNechaevsufaltadesinceridadparaconl;seopone
terminantementeasusposicionesjacobinasyblanquistas;rechazasu
amoralismoyopinaque,enelfondo,noesthaciendootracosasino
preparandounanuevaopresinyunanuevaexplotacinparaelpueblo;
leexhorta,enfinarenunciaraunjesuitismoqueconsiderafatalparala
causarevolucionaria.Enverdad,comoanotaGuillaume,Bakuninhaba
sidovctimadesuconfianzademasiadogrande,ydelaadmiracinquele
habainspiradoalcomienzolaenergasalvajedeNechaev.
Apartirde1870,BakuninnoviomsaNechaev.steviviuntiempo
enLondres,regresluegoaSuiza,dondelapolicaloentregalos
agentesdelzar.TrasladadoaRusiayjuzgadoenMosc,acomienzosde
1873,fueencerradoenlaclebrefortalezadePedroyPablo.Allmuri
diezaosmstarde:el21dediciembrede1882,carcomidoporlatisis.
Nechaevfueelprototipodelrevolucionarioamoral,paraelcualnoslo
sejustificalaviolenciasinotambincualquierrecurso,porvily
repugnantequesea,paralograrlosfinesdelarevolucin.Suposicin
distmuchohastadelasideasdeJohannMost,elautorde
laRevolutionreKriegswissenschaft.
Noselepuedenegarunagranenerga,unaapasionadaconstanciayuna
dedicacinabsolutaalacausaquehabaabrazado.Peroesevidenteque
susideasyactitudestienenmuypocoqueverconelanarquismo.
KropotkinyMalatestarechazaronensutiempocontodaenerga,en
nombredelidealanarquista,actitudesanlogasalassuyas.

ElmismoBakunin,queloacogicongranentusiasmoysimpatayque
andespusdelarupturaconljamsdejdereconocersucorajeysu
fuerzarevolucionaria,advirtiatiempolaincompatibilidaddesu
jesuitismo(elfinjustificalosmedios)conelanarquismoyelsocialismo.
Sialgohacaracterizadosiempreatodoslosgrandespensadores
anarquistas,ynosloaGodwinyProudhon,aKropotkinyaMalatesta,
aRockeryaLandauer,sinotambinalmismoBakunin(peseasu
pasinporladestruccin)esunradicalmoralismo.Nadamsajenoal
anarquismoquelaideadequetodoslosmediosquedansantificadospor
lasantidaddelfin.Porelcontrario,unabuenapartedelesfuerzo
intelectualdelosanarquistassehaempleadoendemostrar,contralos
bolcheviques,porejemplo,quelaperversidaddelosmediospervierteel
finyquelosidealesmismosdelarevolucinsepudrenycorrompen
cuandoseaspiraaconcretarlospormediospodridosycorruptos.
Dehecho,peseasuocasionalamistadconBakunin,Nechaevestabams
cercadelosjacobinosydelosblanquistasquedelanarquismo.

También podría gustarte