Está en la página 1de 32

BLOQUE I: 1 FSICA

1. FUERZA Fuerza es toda causa capaz de modi icar e! estado de mo"imie#to de u# cuerpo o de producir u#a de ormaci$# %e ormaci$# es e! cam&io de orma 'ue e(perime#ta u# cuerpo cua#do u#a uerza act)a so&re *!. Se+)# !a aci!idad co# 'ue se de orma# !os cuerpos, estos se c!asi ica# e# rgidos y deformables. So# cuerpos r-+idos !os 'ue #o se de orma# co# aci!idad, como u# c!a"o, u#a ta&!a, etc. So# de orma&!es !os 'ue se de orma# co# aci!idad, como u#a &o!a de p!asti!i#a o u#a .o/a de pape!.

Los cuerpos de orma&!es puede# ser de dos tipos: elsticos y plsticos. So# cuerpos e!0sticos !os 'ue recupera# !a orma a#terior cua#do u#a uerza de/a de actuar so&re e!!os, como u#a +oma, u# mue!!e. Los cuerpos p!0sticos #o recupera# !a orma a#terior como !a cera, !a p!asti!i#a. La capacidad de !os cuerpos e!0sticos para recuperar su orma reci&e e! #om&re de elasticidad. La de ormaci$# 'ue e(perime#ta# !os cuerpos e!0sticos es proporcio#a! a !a uerza 'ue act)a so&re e!!os.

Las uerzas so# ma+#itudes "ectoria!es, es decir, se represe#ta# media#te "ectores, pues !a acci$# de u#a uerza depe#de, adem0s de su i#te#sidad, de !a direcci$# 1 de! se#tido co# 'ue act)a 1 de! pu#to e# e! 'ue act)a.

2Punto de aplicacin es e! !u+ar e# e! 'ue act)a !a uerza. 2Direccin e# !a 'ue act)a: es !a recta 3.orizo#ta!, "ertica!, 45 2Sentido co# e! 'ue act)a 3toda direcci$# tie#e dos se#tidos5 2Intensidad, es e! "a!or de !a uerza.

U# vector es u#a !ec.a e# !a 'ue !a direcci$# "ie#e dada por !a recta e# !a 'ue se apo1a 3o cua!'uier para!e!a5, e! pu#to de ap!icaci$# por e! i#icio de !a !ec.a, e! se#tido por !a pu#ta de !a !ec.a 1 !a i#te#sidad por !o 'ue mide.

Recuerda 'ue !a resu!ta#te de u# sistema de uerzas es otra uerza 'ue produce e! mismo e ecto 'ue todo e! sistema, como se i#dica se+uidame#te: CASO 1: Si !as uerzas tie#e# !a misma direcci$# 1 se#tido, se suma# sus m$du!os 1 se co#ser"a !a direcci$# 1 e! se#tido

F1

F6

F R 7 F1 8 F6

CASO 6: Si !as uerzas tie#e# !a misma direcci$# 1 se#tido co#trario, se resta# sus m$du!os 3e! ma1or me#os e! me#or5, se co#ser"a !a direcci$#, 1 e! se#tido es e! de !a uerza ma1or

F1

F6

F R 7 F6 9 F1

CASO :: Si !as uerzas so# perpe#dicu!ares, e! m$du!o se o&tie#e por ;it0+oras, !a direcci$# es !a dia+o#a! de! rect0#+u!o, 1 e! se#tido "a desde e! pu#to de ap!icaci$# com)# .acia e! "*rtice opuesto

F1 F6

FR =

( F1 ) 2 + ( F2 ) 2

E/ercicio 1.2 Ca!cu!a !a resu!ta#te de dos uerzas de < = 1 16 = e# !os si+uie#tes casos: a. >ie#e# !a misma direcci$# 1 e! mismo se#tido.

&. c.

>ie#e# !a misma direcci$# pero se#tido co#trario. So# perpe#dicu!ares.

6.

LE?ES %E =E@>O=

La di#0mica es !a parte de !a -sica 'ue estudia !a re!aci$# e#tre !as uerzas 1 !os cam&ios de mo"imie#to 'ue produce# e# !os cuerpos. Se &asa# e# tres !e1es e#u#ciadas por Isaac =eAto# e# 1.BCD: a5 Principio de inercia: Etodo cuerpo co#ti#)a e# su estado de reposo o e# mo"imie#to recti!-#eo u#i orme, si so&re *! #o act)a #i#+u#a uerzaF. &5 Principio de accin y reaccin: Ecua#do se e/erce u#a uerza so&re u# cuerpo, este respo#de co# otra uerza i+ua! pero de se#tido co#trarioF. c5 Principio fundamental de la dinmica: Ecua#do act)a u#a uerza so&re u# cuerpo, este e(perime#ta u#a ace!eraci$# proporcio#a! a !a uerza 1 co# !a misma direcci$# 1 e! mismo se#tidoF
F =m a

La u#idad de uerza e# e! sistema i#ter#acio#a! 3SI5 es kg #om&re de newton 3=5.

m , 'ue reci&e e! s2

La uerza tam&i*# se puede medir e# 'ui!o+ramos: 1 G+ 7 <,C =. :. HASA 1 ;ESO

La masa de u# cuerpo mide !a ca#tidad de materia 'ue posee. =o cam&ia #u#ca, es decir. Es !a misma e# !a >ierra, e# !a Lu#a o e# Harte. E# e! SI se mide e# G+. E! peso de u# cuerpo es !a uerza co# !a 'ue es atra-do .acia e! ce#tro de !a tierra. Es u#a uerza co# se#tido .acia a&a/o 3.acia e! ce#tro de !a tierra5. Como e# !a tierra !a ace!eraci$# co# !a 'ue cae# !os cuerpos es + 7 <,C mIs 6, ap!ica#do e! pri#cipio u#dame#ta! de !a di#0mica, e! peso de u# cuerpo de masa EmF G+ ser0:
FP = m g =m 9,8

#eAto#s

E/ercicio 6.2 JCu0#to pesa e# #eAto#s u# cuerpo de 6K G+L JCu0#to pesa e# G+ u# cuerpo de :BM =L

E/ercicio :.2 So&re u# cuerpo de KMM + act)a u#a uerza de 1M G+. JQu* ace!eraci$# e(perime#ta e# mIs6L E/ercicio N.2 JCu0! es !a masa de u# cuerpo 'ue e(perime#ta u#a ace!eraci$# de 6,K mIs6 cua#do act)a so&re e! u#a uerza de :B =L

N.

O>ROS >I;OS %E FUERZAS

Las fuerzas de rozamiento so# !as 'ue se opo#e# a! mo"imie#to de !os cuerpos. La tensin es cada u#a de !as uerzas 'ue soporta u#a cuerda o u# ca&!e e# sus e(tremos, cua#do se tira de e!!os.

K.

HOQUI=AS SIH;LES

Las m0'ui#as simp!es so# dispositi"os 'ue aci!ita# !as tareas .a&itua!es, por'ue permite# ap!icar !a uerza co# m0s comodidad o por'ue co# uerzas pe'uePas permite# "e#cer uerzas ma1ores. E# todas !as m0'ui#as simp!es se cump!e !a !e1 !!amada ley de las mquinas simples:
;roducto de u#a uerza motriz por su &razo 7 producto de !a uerza resiste#te por e! su1o
F f = R r

Palanca La pa!a#ca es u#a &arra 'ue puede +irar so&re u# pu#to de apo1o. %epe#die#do de !a posici$# de! pu#to de apo1o disti#+uiremos tres tipos de pa!a#cas: Palanca de primer gnero: cua#do e! pu#to de apo1o est0 e# e! medio. E/emp!o: &a!a#c-# Palanca de segundo gnero: cua#do !a resiste#cia est0 e#tre e! pu#to de apo1o 1 !a uerza motriz. E/emp!o: carreti!!a Palanca de tercer gnero: cua#do !a uerza motriz est0 e# e! medio. E/emp!o: u#a pi#za de depi!ar.

Plano inclinado E! p!a#o i#c!i#ado es u#a super icie i#c!i#ada u# cierto 0#+u!o so&re !a .orizo#ta!, uti!izada para !e"a#tar +ra#des pesos co# poco es uerzo. La !e1 de !as m0'ui#as simp!es para e! p!a#o i#c!i#ado es:
F = P h

F es !a uerza 'ue .acemos para su&ir e! peso

es !a !o#+itud de! p!a#o i#c!i#ado

; es e! peso de! cuerpo 'ue prete#demos su&ir . es !a a!tura a do#de 'ueremos su&ir e! cuerpo

Torno E! tor#o est0 ormado por u# ci!i#dro .orizo#ta! 'ue tie#e e#ro!!ada u#a cuerda 1 'ue se .ace +irar co# u#a ma#i"e!a.

La !e1 de! tor#o es !a misma 'ue !a dada para !as m0'ui#as simp!es. Cua#to ma1or sea !a ma#i"e!a 'ue e! radio de! ci!i#dro, me#os uerza te#dremos 'ue .acer para !e"a#tar u# peso.

Polea U#a po!ea es u#a rueda 'ue puede +irar a!rededor de u# e/e, co# u# ca#a! e# su co#tor#o por e! 'ue pasa u#a cuerda. E# u#a po!ea !a uerza rea!izada para !e"a#tar u# peso es i+ua! a! peso a "e#cerQ su uti!idad reside e# !a comodidad de! es uerzo.

Si u#a po!ea 3como !a de! di&u/o5 se desp!aza "ertica!me#te, reci&e e! #om&re de po!ea m$"i!

E# este caso !a !e1 de m0'ui#as simp!es 'ueda:

F 2r =P r

si simp!i icamos !as ErF 1 despe/amos F, #os 'ueda


F= P 2

E# !a po!ea m$"i!, !a uerza a ap!icar es !a mitad de! peso. Si u#a po!ea m$"i! !a com&i#amos co# u#a i/a, e! co#/u#to reci&e e! #om&re de apare/o.

Cua#do se 'uiere# mo"er +ra#des pesos, se uti!iza u#a asociaci$# de po!eas i/as 1 m$"i!es 'ue reci&e e! #om&re de po!ea m)!tip!e.

E/ercicio K.2 U#a &arra de 6 m act)a como pa!a#ca de 1R +*#ero. Si 'ueremos mo"er u#a piedra de 1KM G+ situa#do e! pu#to de apo1o a KM cm de !a piedra J'u* uerza de&eremos uti!izarL %ar !a respuesta e# #eAto#s. E/ercicio B.2 U#a carreta mide 1BM cm. Si co!ocamos u# saco de ceme#to de KM G+ a NM cm de !a rueda, J'u* uerza de&eremos .acer para mo"er!oL E(presa e! resu!tado e# #eAto#s.

E/ercicio D.2 Queremos su&ir u# &arri! de 1KM G+ a !a ca/a de u# cami$#, 'ue tie#e 16M cm de a!tura, uti!iza#do u#os !isto#es como rampa. JQu* !o#+itud de&e# te#er !os !isto#es para .acer u#a uerza de KM G+L E/ercicio C.2 U# tor#o est0 ormado por u# ci!i#dro de :M cm de di0metro 1 u#a ma#i"e!a de BM cm. JQu* peso podremos !e"a#tar co# u#a uerza de :M G+L

B.2 FUERZA 1 ;RESIS= E= LOS FLUI%OS U# s$!ido a! e#trar e# co#tacto co# otro e/erce u#a uerza e# su super icie trata#do de pe#etrar!o. E! e ecto de ormador de esa uerza o !a capacidad de pe#etraci$# depe#de de !a i#te#sidad de !a uerza 1 de! 0rea de co#tacto. La presin es !a ma+#itud 'ue mide esa capacidad.
P= F S

E# e! SI !a u#idad de presi$# es e! ;asca! 31 ;asca! 7 1 #eAto#Im 65 E# i#dustria se usa e! G+Icm6. Cua#do a!+uie# dice 'ue !a presi$# de u# #eum0tico es de E6 Gi!osF se est0 re irie#do a 6 G+Icm 6. La presi$# atmos *rica se mide e# atm$s eras 1 e# mm de mercurio 3T+5 1 atm = 760 mm Hg 1 atm = 101 !00 Pa Otra u#idad so# !os "arQ 1 "ar = 1000 m" 1 m" = 100 Pa

E/ercicio <.2 Ca!cu!a e! peso de u#a co!um#a de DD cm de mercurio 1 de N mm 6 de &ase. E/ercicio 1M.2 Ca!cu!a 'ue a!tura te#dr0 !a co!um#a de mercurio u# d-a de &ue# tiempo e# e! 'ue .as "isto por !a >U 'ue !a presi$# es de 1.M:M m&.

Principio de #rqu$mides: >odo cuerpo sumer+ido e# u# !uido su re u#a uerza "ertica! 1 .acia arri&a i+ua! a! peso de! !uido 'ue desa!o/a !a parte sumer+ida de! cuerpo. Fempu/e 7 Fpeso desa!o/ado

E/ercicio 11.2 U# cu&o de a!umi#io de : cm de arista 1 6,D +Icm : de de#sidad se sumer+e e# a+ua 3de#sidad de! a+ua 7 1 +Icm :5. a. JQu* masa tie#e e! cu&oL &. JQu* "o!ume# desa!o/aL c. JQu* masa de a+ua desa!o/aL d. JCu0#to pesa e! a+ua desa!o/adaL

E/ercicio 16.2 U# cuerpo de masa <M + 1 "o!ume# 16M cm : !ota e# e! a+ua 3d71+Icm:5 Ca!cu!a: a. ;eso de! cuerpo. &. Uo!ume# sumer+ido. c. Empu/e d. V de! "o!ume# sumer+ido

D.2

WRAUI>ACIS= U=IUERSAL

Las leyes de Kepler 1X Los p!a#etas +ira# e# $r&itas e!-pticas, ocupa#do e! So! u#o de !os ocos de !a e!ipse. 6X Los "ectores de posici$# de !os p!a#etas &arre# 0rea i+ua!es e# tiempos i+ua!es. :X Los cuadrados de !os per-odos or&ita!es de !os p!a#etas so# proporcio#a!es a! cu&o de !os semie/es ma1ores de sus $r&itas.
T12 T22 = 3 a13 a 2

Sntesis de Newton

A partir de !as !e1es de Yep!er, =eAto# dedu/o !as co#dicio#es matem0ticas 'ue de&-a cump!ir !a uerza +ra"itatoria. %os cuerpos se atrae# co# u#a uerza proporcio#a! a sus masas e i#"ersame#te proporcio#a! a! cuadrado de !a dista#cia e#tre e!!os.
F = G m1 m2 r2

W es u#a co#sta#te de proporcio#a!idad !!amada constante de gravitacin universal La medici$# de esta co#sta#te, se de&e a %avendis&
G = 6,67 10 11 N m2 kg 2

E/ercicio 1:.2 Sea H a !a masa de !a >ierra, HICM !a masa de !a Lu#a 1 ::M.MMM H !a masa de! So!. ;or otro !ado, !a dista#cia de !a >ierra a !a Lu#a es de :CM.MMM Ym 1 !a dista#cia de !a >ierra a! So! es de 1KM mi!!o#es de Ym. Ca!cu!ar: a. Fuerza de atracci$# e#tre !a >ierra 1 !a Lu#a. &. Fuerza de atracci$# e#tre !a >ierra 1 e! So!. c. Compara cu0#tas "eces es ma1or !a uerza de! So! 'ue !a de !a Lu#a.

;ROC>ICA Apro"ec.a#do !a propiedad 'ue tie#e !a uerza de producir de ormacio#es e# u# mue!!e podemos co#struir co# *! u# aparato para medir uerzas: e! dinammetro. Co#siste e# u# mue!!e 'ue se estira a! co!+ar!e u# cuerpo, descu&rie#do u#a esca!a +raduada do#de se !ee e! peso correspo#die#te a! cuerpo 'ue produce esa e!o#+aci$#. Fa&ricar u# di#am$metro EcaseroF ca!i&ra#do cua!'uier mue!!e co# s$!o dos pesas de "a!ores co#ocidos, u#a de "a!or &a/o 1 !a otra de u# "a!or a!to 3'ue casi !!e"e a! mue!!e a! !-mite de su e!asticidad5. Las co!+amos 1 a#otamos e# !a pared, e# !a posici$# de a!ar+amie#to, #o !a dista#cia a!ar+ada, si#o e! "a!or de! peso co!+ado. U#a "ez rea!izadas !as marcas, co!+a#do de *! cua!'uier peso i#termedio, podemos !eer su peso e# !a esca!a 'ue .a&remos e!a&orado pre"iame#te.

SOLUCIO=ES %E LOS EZERCICIOS E/.1 a. &. c. .acia e! "*rtice opuesto a! pu#to de ap!icaci$# E/.6 a. U# cuerpo de 6K Y+ pesa:
25 9,8 = 245

FR 7 <816 7 61 =. misma direcci$# 1 se#tido FR 7 162< 7 : =. misma direcci$# 1 se#tido e! de !a ma1or FR 7


9 2 + 12 2

7 1K =. direcci$# !a dia+o#a! de! rect0#+u!o 1 se#tido

= :B,D: Y+

&. U# cuerpo de :BM =, pesa e# Y+ :

360 = 9,8

E/.: m 7 KMM + 7 M,K Y+ F 7 1M Y+ 7


10 9,8

7 <C = 1<B mIs6

F = ma a =

F 98 = = m 0,5

E/.N
F = ma m = F 36 = = a 2,5

1N,N Y+

E/.K
F 150 = 150 50 F = 150 50 = 50 Kg = 50 9,8 N = 150

N<M =

E/.B
F 160 = 50 40 F = 50 40 = 12,5 Kg = 12,5 9,8 N 160

7 166,K =

E/.D
F = P h 50 = 150 120 = 150 120 50

7 :BM cm 7 :,B m

E/.C

30 60 = P 15 P =

30 60 =120 Kg = 120 9,8 N 15

7 1.1DB =

E/.< ;resi$# 7 ; 7 DD cm 7 DDM mm 7


770 770 atm = 101300 Pa 760 760

7 1M6.B:6[C<ND ;a

Super icie 7 N mm6 7 4 10 6 m 2


P= F S F = P S = 102632'8947 4 10 6

7 M[N1 =

E/.1M ;resi$# 7 ; 7 1M:M m& 7 1M:.MMM ;a 7


103000 1030 atm = 760 mm 101300 1013

7 DD6[DK mm

E/.11 a.
d= m V

U 7 :: 7 6D cm:
m = d V = 2'7 27 =

D6[< + 7 M[MD6< Y+

&. c. d. E/.16 a. &. c. d. E/.1: a.

Si i#troducimos 6D cm: de a!umi#io, desa!o/amos 6D cm: de a+ua


d= m m = d V = 1 27 = V

6D + 7 M[M6D Y+

;eso 7

0'027 9,8

7 M[6BK =

m 7 <M + 7 M[M< Y+

peso = 0'09 Kg = 0'09 9,8 N =0'882 N

peso de a+ua desa!o/ada 7 M[M< Y+ Q

d=

m m 90 V = = V d 1

7 <M cm:

e! empu/e es i+ua! a! peso de! cuerpo 7 M[CC6 = V de "o!ume# sumer+ido:


90cm 3 120cm 3

7 M[DK 7 DK V

M M m m 21N 6 80 F = G 1 2 2 7 G = C,BKBB(1M W(H 3 uerza tierra2!u#a5 2 r (3,8 105 )

&.

F = G

M 330000M m1 m2 G = 1,NBBB(1M211 W(H6 3 uerza tierra2so!5 7 8 2 2 (1,5 10 ) r

c.

Fsol 1,4666 10 11 G M 2 = Fluna 8,6566 10 14 G M 2

7 1B<,N6 "eces m0s uerte !a atracci$# de! so!

'ue !a de !a !u#a

BLOQUE I: 6 WEOLOWA
1.2 E ectos de !os a+e#tes +eo!$+icos e(ter#os

E! co#/u#to de accide#tes +eo+r0 icos 'ue podemos co#temp!ar so&re !a super icie terrestre, como !as mo#taPas, !as !aderas, !os "a!!es, !as !!a#uras 1 !as mesetas, co#stitu1e# e! relieve. E! re!ie"e /u#to co# !a "e+etaci$#, orma# e! paisa'e.

E! paisa/e, e(perime#ta cam&ios 'ue "a# modi ica#do e! re!ie"e de !a super icie terrestre. Estos cam&ios se produce# co# ta#ta !e#titud 'ue pasa# casi i#ad"ertidos a#te #uestros o/os. Los e!eme#tos causa#tes de! mode!ado de! re!ie"e, se de#omi#a# agentes geolgicos.

E! "ie#to 1 e! a+ua, e# todas sus ormas, erosionan !a mor o!o+-a de! paisa/e.

La meteorizacin es e! co#/u#to de modi icacio#es 'ue e(perime#ta# !as rocas por e ecto de !os +ases 'ue co#tie#e e! aire atmos *rico 1 de !as "ariacio#es de temperatura. La meteorizaci$#, producida por !a atm$s era, tra#s orma 1 raccio#a !as rocas si# 'ue e(ista tra#sporte. Se disti#+ue# dos tipos de meteorizaci$#: o Heteorizaci$# -sica: rompe !a roca e# ra+me#tos m0s pe'uePos si# a!terar !os mi#era!es 'ue !a orma#. o Heteorizaci$# 'u-mica: dis+re+a !a roca pro"oca#do cam&ios e# !os mi#era!es 'ue !a co#stitu1e#.

So# a+e#tes +eo!$+icos e(ter#os: e! "ie#to, e! a+ua 1 !a atm$s era /u#to co# !a acci$# de !os seres "i"os. Como co#secue#cia de su acci$#, e! re!ie"e de !a corteza terrestre se destru1e 1 se des+asta !e#tame#te, 1 e! paisa/e se modi ica.

Los r$os so# ca#a!es de a+ua de cauda! perma#e#te, 'ue, #o o&sta#te, puede "ariar depe#die#do de !as estacio#es. E# u# r-o se disti#+ue# tres tramos o cursos: a!to, medio 1 &a/o. E# e! curso a!to, predomi#a !a erosi$#, 'ue crea "a!!es e# orma de EUF. E# e! curso medio, se produce pri#cipa!me#te e! tra#sporte de materia!es, 1 e! "a!!e a#c.ea. E# e! curso &a/o, tie#e !u+ar !a sedime#taci$#.

Los torrentes so# cursos de a+ua co# ca#a! i/o 1 cauda! estacio#a!, pues s$!o !!e"a# a+ua despu*s de +ra#des !!u"ias o e# *poca de des.ie!o. Las aguas su"terrneas so# !as 'ue circu!a# por e! su&sue!o o est0# a!mace#adas e# *!, 1 procede#, e# su ma1or-a, de !a i# i!traci$# de !as a+uas de !!u"ia, de! des.ie!o, de !os r-os, etc. Las a+uas su&terr0#eas co#tri&u1e# co# su acci$# a !a ormaci$# de! paisa/e G0rstico 3c0rsico5, a! a#c.ear !as cue"as 1 ca"idades 1 ori+i#ar pasadizos i#ter#os m0s o me#os .orizo#ta!es, 'ue se de#omi#a# +a!er-as.

E# !as zo#as do#de e(iste# #ie"es perpetuas, estas puede# ad'uirir u# +rosor co#sidera&!e 1 tra#s ormarse e# &ielo. Cua#do e! .ie!o se des!iza por !a super icie de! terre#o .acia zo#as m0s &a/as por !a acci$# de !a +ra"edad, co#stitu1e u# +!aciar. La !e#+ua de .ie!o arrastra !os materia!es 'ue e#cue#tra a su paso 'ue, a su "ez, "a# des+asta#do !as rocas a! rozarse co#tra e!!as. Los ra+me#tos se acumu!a# e# e! ce#tro, e# !os &ordes de !a !e#+ua 1 e# e! re#te de! +!aciar, e# u#os dep$sitos 'ue se de#omi#a# morre#as.

La acci$# erosi"a de! mar se produce u#dame#ta!me#te por medio de !as o!as, 'ue &ate# co#tra !as costas rompie#do 1 diso!"ie#do !as rocas. La erosi$# mari#a produce dos tipos de costa:

o Rectas, cua#do !as rocas 'ue !a orma# so# .omo+*#eas. o Co# e#tra#tes 1 sa!ie#tes, cua#do !as rocas 'ue !a compo#e# so# .etero+*#eas.

E! viento es e! aire 'ue se mue"e e# se#tido .orizo#ta! 1 "ertica! de&ido a !a e#er+-a so!ar. Es u# a+e#te +eo!$+ico e(ter#o 'ue participa mu1 acti"ame#te e# e! mode!ado de! re!ie"e. La erosi$# producida por e! "ie#to, se de#omi#a erosi$# e$!ica.

6. Formaci$# de sedime#tos 1 tra#s ormaci$# e# rocas sedime#tarias E# !a super icie terrestre, !a atm$s era, e! "ie#to 1 !a !!u"ia a!tera# 1 erosio#a# !as rocas. Los ra+me#tos de esas rocas so# tra#sportados 1 depositados e# !as cuencas sedimentarias, do#de !os sedime#tos orma# capas 'ue reci&e# e! #om&re de estratos 1 su re# procesos de compactacin 1 cimentacin .asta tra#s ormarse e# rocas sedimentarias.

Los car"ones se ori+i#aro# .ace mi!!o#es de aPos por !a acumu!aci$# de +ra#des ca#tidades de restos "e+eta!es. E(iste# cuatro tipos de car&o#es: !a tur"a, e! lignito, !a &ulla 1 !a antracita. 2 La tur&a es e! )#ico car&$# 'ue se orma e# !a actua!idad. Es e! car&$# co# me#or poder ca!or- ico. Se ori+i#$ e# e! cuater#ario 1 co#tie#e e#tre u# KM 1 u# BM V de car&o#o. 2 E! !i+#ito tie#e ma1or poder ca!or- ico 'ue !a tur&a, pero me#or 'ue !a .u!!a 1 !a a#tracita. Se ori+i#$ dura#te !as eras secu#daria 1 terciaria. Co#tie#e e#tre u# BM 1 u# DM V de car&o#o. 2 La .u!!a produce a! arder u#as C.MMM ca!or-as. E! +as #atura! se o&tie#e por desti!aci$# de !a .u!!a. La .u!!a se orm$ dura#te !a era primaria 1 co#tie#e e#tre u# DK 1 u# <M V de car&o#o. 2 La a#tracita es .u!!a co# u#a ma1or mi#era!izaci$#. Es e! car&$# co# ma1or poder ca!or- ico, au#'ue arde co# di icu!tad. Es e! car&$# m0s a#ti+uo 1 co#tie#e m0s de u# <K V de car&o#o.

E! petrleo procede de !a tra#s ormaci$# de microor+a#ismos 'ue se depositaro# .ace mi!!o#es de aPos e# !os o#dos mari#os. %e! petr$!eo se o&tie#e# !a ma1or-a de !os com&usti&!es, desde e! +as #atura! .asta !as +aso!i#as, 1 otros muc.os productos #ecesarios e# !a i#dustria, como !os aceites !u&rica#tes, !as para i#as, !os a!'uitra#es 1 !os p!0sticos.

:.

Reco#ocimie#to 1 "a!oraci$# de !a ormaci$# 1 destrucci$# de! sue!o

Los procesos de meteorizaci$# -sica 1 'u-mica 1 !a acci$# de !os seres "i"os co#tri&u1e# a !a ormaci$# de u# e!eme#to mu1 importa#te para e! desarro!!o de !a "ida: e! suelo. E! sue!o es e! resu!tado de !a dis+re+aci$# de !a roca madre por !a acci$# de !os a+e#tes atmos *ricos 1 de su co!o#izaci$# posterior por !os seres "i"os. E! per i! de! sue!o est0 determi#ado por !as disti#tas capas 'ue !o orma#. Los compo#e#tes de! sue!o so# i#or+0#icos 1 or+0#icos. I#or+0#icos como e! aire, e! a+ua 1 !a materia mi#era!. Or+0#icos como e! .umus 1 !os seres "i"os. Se puede a irmar 'ue e! sue!o co#stitu1e e! e!eme#to 'ue co#ecta !os materia!es terrestres co# !os seres "i"os, 1a 'ue es !a capa de !a super icie terrestre 'ue sostie#e 1 proporcio#a #utrie#tes a !a "e+etaci$# 1, co# eso, tam&i*# a !a "ida a#ima!. La importa#cia de! sue!o es e#orme, puesto 'ue: Es !a &ase de !a a!ime#taci$# de #umerosas especies. I#ter"ie#e e# e! cic!o de! a+ua 1, por ta#to, e# e! c!ima. E"ita !a erosi$#. Fre#a e! a"a#ce de! e ecto i#"er#adero. E#ri'uece !a atm$s era de o(-+e#o.

E! sue!o est0 desaparecie#do. La p*rdida de sue!o se de&e a actores #atura!es como uertes !!u"ias e# zo#as tropica!es, i#ce#dios, i#u#dacio#es 1 torme#tas de "ie#to o actores de i#ter"e#ci$# .uma#a como !a i#troducci$# de especies i#"asoras, e!imi#aci$# de 0r&o!es o so&ree(p!otaci$# de sue!os.

La acti"idad .uma#a 'ue e!imi#a !a cu&ierta "e+eta! 'ue prote+e a! sue!o !o de/a e(puesto a !a erosi$#, de ma#era 'ue puede ser arrastrado por !a !!u"ia 1 e! "ie#to. La desaparici$# de +ra#des masas de ar&o!ado 3i#ce#dios5 est0 pro"oca#do u# aume#to de !a desertizaci$#, 'ue puede comportar +ra"es co#secue#cias, pues !os &os'ues 1 !a "e+etaci$#, e# +e#era!, re+u!a# e! cic!o de! a+ua 1 prote+e# !os sue!os.

N. A#0!isis de !os a+e#tes +eo!$+icos i#ter#os La parte s$!ida m0s e(ter#a de !a tierra se !!ama litosfera. La !itos era #o es co#ti#ua, si#o 'ue est0 di"idida e# placas 'ue e#ca/a# e#tre e!!as como !as piezas de u# rompeca&ezas 1 !ota# so&re u#a capa de ma#to, m0s de#sa 1 parcia!me#te u#dida, !!amada astenosfera. Las p!acas puede# ser de tres tipos: Oce0#icas, Co#ti#e#ta!es 1 Hi(tas. Las p!acas se mue"e# de&ido a! ca!or i#ter#o de !a >ierra, 1 ese mo"imie#to es e! respo#sa&!e de! desp!azamie#to de !os co#ti#e#tes. Las p!acas, a! mo"erse, puede# separarse, c.ocar e#tre e!!as o desp!azarse roz0#dose. o Cua#do !as p!acas se separa#, se produce u# asce#so de materia!es de! i#terior de !a >ierra, 'ue pro"oca# erupcio#es "o!c0#icas 1, co# eso, !a ormaci$# de +ra#des e!e"acio#es su&mari#as !!amadas dorsales ocenicas. o Cua#do dos p!acas c.oca# e#tre e!!as 1 u#a se des!iza de&a/o de !a otra, se ori+i#a# uertes terremotos 1 "o!ca#es 1 se orma# cordi!!eras. o Cua#do u#a p!aca se des!iza so&re otra, se ori+i#a# +ra#des terremotos. E# zo#as de! i#terior de !a >ierra, !as rocas est0# u#didas, de&ido a !as a!tas presio#es 1 temperaturas, 1 co#stitu1e# !o 'ue se !!ama magma, u#a mezc!a de mi#era!es u#didos co# ca#tidades "aria&!es de a+ua 1 pe'uePos ra+me#tos s$!idos de roca. E! ma+ma puede asce#der 1 situarse e# zo#as pr$(imas a !a super icie orma#do u#a cmara magmtica. Si co#si+ue a! e(terior a tra"*s de u#a +rieta !!amada c&imenea, se ori+i#a u# volcn 1 tie#e !u+ar u#a erupci$# "o!c0#ica. E# muc.os casos, a medida 'ue e! ma+ma !u1e a! e(terior, se "a deposita#do 1 +e#era u#a e!e"aci$# 'ue reci&e e! #om&re de cono volcnico. E! ori icio por do#de e! ma+ma emer+e a! e(terior se !!ama crter.

Los terremotos o se-smos so# mo"imie#tos &ruscos de !as capas super icia!es de !a >ierra, producidos por !a ractura 1 e! desp!azamie#to de +ra#des masas rocosas de! i#terior de !a corteza. Estos mo"imie#tos !i&era# +ra# ca#tidad de e#er+-a de orma repe#ti#a, "io!e#ta 1, e# a!+u#as ocasio#es, destructi"a. Se !!ama &ipocentro a !a zo#a i#terior de !a >ierra do#de se ori+i#a e! terremoto.

E! cic!o de !as rocas: Las rocas sedime#tarias se orma# e# !as zo#as m0s super icia!es de !a >ierra de&idas a !a acci$# de !os a+e#tes +eo!$+icos e(ter#os. Las rocas ma+m0ticas se +e#era# a partir de !a so!idi icaci$# de! ma+ma. Las rocas p!ut$#icas so# rocas ma+m0ticas ormadas por !a so!idi icaci$# !e#ta de! ma+ma e# zo#as pro u#das de! i#terior de !a >ierra. Las rocas "o!c0#icas so# rocas ma+m0ticas ormadas por !a so!idi icaci$# r0pida de! ma+ma dura#te u#a erupci$# "o!c0#ica. Las rocas metam$r icas se +e#era# e# e! i#terior de !a >ierra por !a tra#s ormaci$# de otras rocas sometidas a a!tas presio#es 1 temperaturas.

BLOQUE I: : CIE=CIAS
1. EL ORIWE= %E LA UI%A JC$mo sur+iero# !os seres "i"os 'ue #os rodea#L La re!i+i$#, !a i!oso -a 1 !a cie#cia, /u#to co# !a curiosidad de! ser .uma#o, compartiero# siempre esa pre+u#ta co# disti#tas respuestas. Se !!ama# fsiles a !os restos de seres "i"os o de su acti"idad, 'ue se co#ser"aro# a tra"*s de! tiempo e# !as rocas sedime#tarias. La teor-a de !a evolucin a irma 'ue todos !os seres "i"os tie#e# u# ori+e# com)#, a partir de! cua! se ormaro# !as disti#tas especies 1 ad'uiriero# #i"e!es or+a#izati"os superiores. Esta teor-a de !a e"o!uci$# se apo1a e# u#a serie de prue&as o&/eti"as de !as 'ue !a co#c!usi$# es e! .ec.o de 'ue !os seres "i"os e"o!ucio#a#. E(iste# prue&as mor o!$+icas, &io+eo+r0 icas, pa!eo#to!$+icas, em&rio!$+icas 1 &io'u-micas. ;rue&as mor o!$+icas: a partir de u# a#tepasado com)#, !os $r+a#os e"o!ucio#a# de di ere#te ma#era para satis acer !as #ecesidades de cada especie. ;rue&as &io+eo+r0 icas: !as seme/a#zas 'ue se o&ser"a# e#tre a!+u#as especies de O rica 1 Am*rica de! Sur, .ace# pe#sar e# u# a#tepasado com)# 'ue, tras !a separaci$# de !os co#ti#e#tes .ace mi!!o#es de aPos, si+ui$ u# proceso e"o!uti"o 'ue deri"$ e# !a aparici$# de especies di ere#tes. ;rue&as pa!eo#to!$+icas: !a pa!eo#to!o+-a o estudio de !os re+istros $si!es aporta prue&as co#c!u1e#tes 'ue co# irma# !a teor-a de !a e"o!uci$#, pues permite esta&!ecer simi!itudes e#tre especies e(ti#+uidas 1 actua!es 1 reco#struir series e"o!uti"as comp!etas.

;rue&as em&rio!$+icas: se &asa# e# e! estudio comparado de! desarro!!o em&rio#ario de !os or+a#ismos "i"os para determi#ar seme/a#zas 1 deducir pare#tescos e"o!uti"os e#tre e!!os. ;rue&as &io'u-micas: po#e# de re!ie"e !a simi!itud a #i"e! mo!ecu!ar de or+a#ismos di ere#tes 1 se &asa# e# !a comparaci$# de !as secue#cias de prote-#as 1 de! A%= e#tre disti#tas especies. >eor-a de (amarc). Este #atura!ista ra#c*s ue e! primero e# propo#er u#a teor-a cie#t- ica so&re !a e"o!uci$#. Se+)# *!, !os seres "i"os se adapta# a! medio e# e! 'ue "i"e# media#te cam&ios e# sus $r+a#osQ !os #o usados se atro ia# 1 !os usados se desarro!!a# 3!e1 de uso 1 desuso5. Estos cam&ios se tra#smite# a !os desce#die#tes. >eor-a de *ar+in. E# 1.CK< pu&!ic$ su o&ra El origen de las especies, e# !a 'ue ormu!a su teor-a de !a e"o!uci$# por se!ecci$# #atura!. A irma 'ue !os i#di"iduos de u#a misma especie 'ue prese#ta# "ariacio#es adaptati"as m0s a"ora&!es, tie#e# m0s posi&i!idades de so&re"i"ir 1 de reproducirse. Es !a seleccin natural.

6.

LA BIO%IUERSI%A%, RESUL>A%O %EL ;ROCESO EUOLU>IUO

>odos !os seres "i"os perte#ece# a a!+u#a especie. U#a especie es e! co#/u#to de i#di"iduos 'ue co#stitu1e# u#a po&!aci$# co# caracter-sticas estructura!es 1 u#cio#a!es seme/a#tes, 1 'ue so# capaces de aparearse e#tre s- 1 +e#erar u#a desce#de#cia *rti!. La di"ersidad de !os seres "i"os respo#de a dos causas u#dame#ta!es: 15 La adaptaci$# a! medio +e#era u#a serie de cam&ios pe'uePos 1 +radua!es e# u#a po&!aci$# 'ue, a !o !ar+o de mi!es de aPos, puede# !!e+ar a co#stituir u#a #ue"a especie. 65 La ormaci$# de especies #ue"as a partir de otra pree(iste#te, o especiacin. Si u#a &arrera di"ide !a po&!aci$# ori+i#a! e# dos, estas dos po&!acio#es se "a# di ere#cia#do de orma +radua! de&ido a !a presi$# se!ecti"a e/ercida por e! medio am&ie#te. A! ca&o de muc.as +e#eracio#es, !as di ere#cias so# ta!es 'ue impide# !a reproducci$# e#tre am&as po&!acio#es. Se .a# ormado dos especies disti#tas. La e,tincin es e! e#$me#o co#trario a !a especiaci$#. Co#siste e# !a desaparici$# de especies producida por mu1 di"ersas causas.

:. CA%E=AS, RE%ES >RSFICAS. ;IROHI%E ECOLSWICA

U# ecosistema es !a u#i$# de actores 1 or+a#ismos /u#to co# e! co#/u#to de re!acio#es 'ue se esta&!ece# e#tre sus compo#e#tes. Los seres "i"os de u# ecosistema depe#de# u#os de otros por muc.as razo#es. La raz$# de !a a!ime#taci$# tie#e u#a importa#cia e(traordi#aria 1 esta re!aci$# de !!ama relacin trfica. Se !!ama# or+a#ismos auttrofos a'ue!!os 'ue produce# o si#tetiza# materia or+0#ica a partir de !a i#or+0#ica. Or+a#ismos &etertrofos so# !os 'ue precisa# a!ime#tarse de otros seres "i"os para o&te#er !a materia or+0#ica 1 !a e#er+-a #ecesaria para "i"ir. Los or+a#ismos aut$tro os so# !os productores de cua!'uier ecosistema, mie#tras 'ue !os .eter$tro os so# !os consumidores. E! mode!o 'ue "isua!iza !os pasos 'ue !!e"a u# 0tomo de car&o#o i/ado por u#a p!a#ta e# !a otos-#tesis, pasa#do a tra"*s de disti#tos or+a#ismos a#tes de retor#ar a !a atm$s era, se de#omi#a cadena trfica. U#a pirmide ecolgica es !a represe#taci$# +r0 ica media#te rect0#+u!os 3'ue dismi#u1e# de tamaPo de a&a/o .acia arri&a5 de !os disti#tos #i"e!es tr$ icos.

N.2 CO=SECUE=CIAS %E LA I=>ERUE=CIS= TUHA=A E= LOS ECOSIS>EHAS La po&!aci$# .uma#a tie#e u# crecimie#to di#0mico, para !o 'ue precisa de u#a serie de recursos para su su&siste#cia. La e(p!otaci$# de !os ecosistemas por e! ser .uma#o .ace 'ue estos se "ue!"a# m0s simp!es, me#os or+a#izados 1 m0s "u!#era&!es.

La #ecesidad de! transporte de materia 1 e#er+-a i#creme#ta !a contaminacin de! p!a#eta 1 e! co#sumo e#er+*tico. Los +ases, residuos de !a com&usti$# de !os motores, se !i&era# a !a atm$s era, e# !a 'ue a!tera# !os cic!os #atura!es. Las acti"idades .uma#as tie#e# dos co#secue#cias so&re !a &ios era: disminucin o agotamiento de los recursos naturales 1 alteracin del entorno. Cua#do !a especie .uma#a i#ter iere e# !os procesos #atura!es, se .a&!a de impacto am"iental. La a!teraci$# des a"ora&!e de! medio, de&ida a !a acci$# .uma#a, se !!ama contaminacin. Los co#tami#a#tes #atura!es o de ori+e# .uma#o a!ca#za# todos !os sistemas de !a >ierra, por !o 'ue a!tera# e! e'ui!i&rio #atura! de !os cic!os &io+eo'u-micos. Los e ectos de !a co#tami#aci$# so# !a lluvia cida, !as alteraciones del clima 3aume#to de! e ecto i#"er#adero, dismi#uci$# de !a capa de ozo#o5, !a eutrofizacin de las aguas, !a p-rdida de suelo f-rtil, !a deforestacin 1 !a disminucin de la "iodiversidad. ;ara miti+ar e! e ecto de !a acci$# .uma#a so&re e! medio, es impresci#di&!e pre"e#ir !os impactos 1 gestionar e! territorio 1 !os recursos. Las directrices &0sicas de actuaci$# +!o&a! so# !a reduccin de! crecimiento demogrfico 3e# e! >ercer Hu#do5 1 de! consumo energ-tico 3e# e! ;rimer Hu#do5.

BLOQUE I: N HA>EHO>ICAS
ES>A%S>ICA Po"lacin es e! co#/u#to de todos !os e!eme#tos 'ue cump!e# u#a determi#ada caracter-stica. .uestra es cua!'uier parte de !a po&!aci$#. /aria"le estad$stica es e! co#/u#to de "a!ores 'ue toma u# car0cter estad-stico cua#titati"o 3'ue se puede medir5.

0recuencia a"soluta, fi, de u# "a!or de !a "aria&!e, (i, es e! #)mero de "eces 'ue se repite dic.o "a!or. 0recuencia relativa de u# "a!or de !a "aria&!e, (i, es e! cocie#te e#tre !a recue#cia a&so!uta de! "a!or 1 e! #)mero tota! de datos. La recue#cia re!ati"a de! "a!or (i !a represe#taremos por
f ri = fi N
1 ri

do#de = es e! #)mero tota! de datos, es decir: = 7

848

0recuencia a"soluta acumulada de u# "a!or de !a "aria&!e, (i, es !a suma de !as recue#cias a&so!utas de !os "a!ores me#ores o i+ua!es a ( i. La represe#tamos por Fi Fi 7
1

848

0recuencia relativa acumulada de u# "a!or de !a "aria&!e, (i, es e! cocie#te e#tre !a recue#cia a&so!uta acumu!ada de! "a!or (i 1 e! #)mero tota! de datos. La represe#taremos Fri :
Fri = Fi f + f 2 + f 3 + ... + f i f f f f = 1 = 1 + 2 + 3 + ... + i = f r1 + f r 2 + f r 3 + ... + f ri N N N N N N

>ABLAS ;ara orde#ar !os datos, se procede a e!a&orar ta&!as co# !os datos de !a muestra. JC$mo se e!a&ora u#a ta&!a estad-sticaL 1. Reco+ida de datos: co#siste e# !a toma de datos procede#te de !a muestra. 6. Orde#aci$# de !os datos: se co!ocar0# e# orde# crecie#te o decrecie#te. :. Recue#to de recue#cias: se .ace e! recue#to de datos. N. A+rupaci$# de datos: si !a "aria&!e es co#ti#ua 3toma todos !os i# i#itos "a!ores de u# i#ter"a!o5, o discreta 3toma s$!o "a!ores ais!ados5 co# u# #)mero de datos mu1 +ra#de, resu!ta aco#se/a&!e a+rupar !os datos e# i#ter"a!os 3clases5. >odas !as c!ases de&e# te#er !a misma amp!itud. A! pu#to medio de cada c!ase, se !e !!ama marca de clase. Los i#ter"a!os se de&e# co#struir de ta! ma#era 'ue e! e(tremo superior de u#a c!ase coi#cida

co# e! e(tremo i# erior de !a si+uie#te. As-, e# e! i#ter"a!o \NM 9 NK5 se co#ta&i!iza# todos !os pesos desde NM G+ 3i#c!uido5 .asta NK G+ 3e(c!uido5. K. E!a&oraci$# de !a ta&!a: Fi+urar0# !os "a!ores de !a "aria&!e 3si est0# a+rupados e# c!ases, !os e(tremos i# erior 1 superior, as- como !a marca de c!ase5, 1 !as recue#cias a&so!utas 1 re!ati"as. A "eces, es co#"e#ie#te i#c!uir !as recue#cias a&so!utas acumu!adas, !as recue#cias re!ati"as acumu!adas 1 !os porce#ta/es.

xi 0 1 2 3 4 5 8

fi 3 9 13 2 1 1 1 N=30

Fi 3 1 2 2 5 2 7 2 8 2 9 3 0

fri
3 30 9 30 13 30 2 30 1 30 1 30 1 30

Fri
3 30 12 30 25 30 27 30 28 30 29 30 30 30

E/emp!o 1. E# u#a c!ase co# :M a!um#os, .a1 : 'ue #o tie#e# .erma#os, < co# u# .erma#o, 1: co# dos .erma#os, 6 co# : .erma#os, 1 co# N .erma#os, 1 co# K .erma#os 1 1 co# C .erma#os. E!a&ora !a ta&!a estad-stica de !a "aria&!e E#R de .erma#osF

Marca Peso (kg) e c!ase xi '40(45) '45(50) '50(55) '55(60) '60(65) '65(70) '70(75) 42,5 47,5 52,5 57,5 62,5 67,5 72,5

N"# e Fi #a!$%&os fi 1 3 10 9 4 2 1 1 4 1 4 2 3 2 7 2 9 3 0
1 30 3 30 10 30 9 30 4 30 2 30 1 30 1 30 4 30 14 30 23 30 27 30 29 30 30 30

fri

Fri

E/emp!o 6. E! peso de !os a!um#os a#teriores:

HE%I%AS %E CE=>RALIZACIS= So# !os par0metros 'ue tie#de# a situarse .acia e! ce#tro de! co#/u#to de datos orde#ado. Los m0s importa#tes so#: media aritm*tica, moda 1 media#a. .edia aritm-tica, x , de u#a "aria&!e estad-stica es e! cocie#te e#tre !a suma de todos !os "a!ores de dic.a "aria&!e 1 e! #)mero de estos.

x=

x1 f 1 + x 2 f 2 + ... + x n f n f1 + f 2 + ... + f n

E# caso de datos a+rupados, se toma# para (i !as marcas de c!ase. .oda de u#a "aria&!e estad-stica es e! "a!or de dic.a "aria&!e 'ue tie#e ma1or recue#cia a&so!uta. La moda se represe#ta .o. E# caso de datos a+rupados e# c!ases, se toma como "a!or apro(imado de !a moda, !a marca de c!ase 'ue prese#ta ma1or recue#cia a&so!uta. Esta c!ase se !!ama clase modal. .ediana de u#a "aria&!e estad-stica, es u# "a!or de !a "aria&!e ta! 'ue e! #)mero de "a!ores me#ores 'ue *! es i+ua! a! #)mero de o&ser"acio#es ma1ores 'ue *!. La media#a se represe#ta por .. Si !os datos est0# a+rupados, e! intervalo o clase mediana es e! primer i#ter"a!o cu1a recue#cia a&so!uta acumu!ada es ma1or 'ue !a mitad de! #)mero de datos. %uartiles de u#a "aria&!e estad-stica, so# !os "a!ores de !a "aria&!e situados e# e! primer cuarto 3115 1 e# e! tercer cuarto 31!5 de! #)mero de o&ser"acio#es.

HE%I%AS %E %IS;ERSIS= Se desea sa&er si !os datos #um*ricos est0# a+rupados o #o a!rededor de !os "a!ores ce#tra!es. A esto es a !o 'ue se !e !!ama dispersin, 1 !os par0metros 'ue mide# !a des"iaci$# respecto de !a media, se !!ama# parmetros de dispersin. So#: ra#+o o recorrido, "aria#za 1 des"iaci$# t-pica. 2ango o recorrido de u#a distri&uci$# es !a di ere#cia e#tre e! ma1or 1 e! me#or "a!or de !a "aria&!e estad-stica. Se !!ama# "a!ores e(tremos, a! ma1or 1 a! me#or "a!or de !os datos estad-sticos. /arianza de u#a "aria&!e estad-stica es !a media aritm*tica de !os cuadrados de !as des"iacio#es respecto a !a media. Se represe#ta por 2 .
f x x + f 2 x 2 x + ... + f n x n x = 1 1 N
2

2 2 2 f 1 x12 + f 2 x 2 + ... + f n x n x N

*esviacin t$pica es !a ra-z cuadrada positi"a de !a "aria#za. Se represe#ta por .

USO %E LA CALCULA%ORA

Cua#do se trata de u# #)mero importa#te de datos, e! proceso se simp!i ica co# !a a1uda de u#a calculadora cient$fica. E/ercicio: Ta!!ar !a media aritm*tica 1 !a des"iaci$# t-pica de !a distri&uci$# 'ue estudia e! #)mero de +o!es por partido marcados e# !a Li+a de F)t&o! CB2CD. #R de +o!es #R de partidos M : 6 1 D 1 6 C M : B 6 N : B K 1 K B D C B 6 6

1R Se se!eccio#a e! HO%E S% 3Statistics %escripti"e5. 6R Se &orra !a memoria, #o sea 'ue .a1a datos a#teriores a!mace#ados. :R Se i#troduce# !os datos: M(:6 E=>ER 1]D1 E=>ER 4 C]6 E=>ER

E# a!+u#as ca!cu!adoras, !a tec!a E=>ER se sustitu1e por !a tec!a %A>A NR Se pu!sa !a tec!a
x

1 se o&tie#e !a media:

x =2,29

KR Se pu!sa !a tec!a n

1 se o&tie#e !a des"iaci$# t-pica: n

= 1,55

WROFICAS Es co#"e#ie#te e(presar !a i# ormaci$# media#te +r0 icas, co# e! i# de .acer!a m0s c!ara 1 e"ide#te. Los pri#cipa!es tipos de +r0 icos so#: dia+rama de sectores, dia+rama de &arras2po!-+o#o de recue#cias, .isto+rama2po!-+o#o de recue#cias, dia+rama !i#ea!. *iagrama de sectores, co#siste e# u# c-rcu!o di"idido e# ta#tos sectores circu!ares como moda!idades tie#e e! car0cter. E! 0#+u!o ce#tra! de cada sector .a de ser proporcio#a! a !a recue#cia a&so!uta correspo#die#te. E/ercicio 1. Represe#ta media#te u# dia+rama de sectores !a distri&uci$# estad-stica 'ue c!asi ica a :M a!um#os se+)# !a Auto#om-a de #acimie#to: 1< de A#da!uc-a, D de casti!!a2La Ha#c.a, 6 de Cata!uPa, 1 de Wa!icia 1 1 de ;a-s Uasco. *iagrama de "arras, co#siste e# represe#tar so&re e! e/e de a&scisas !os datos 1 e# esos pu#tos, se !e"a#ta# &arras co# a!tura proporcio#a! a !as recue#cias a&so!utas o a !as recue#cias a&so!utas acumu!adas. Si u#imos !os e(tremos de !as &arras, o&te#emos e! pol$gono de frecuencias.

E/ercicio 6. Represe#ta media#te dia+ramas de &arras !as recue#cias a&so!utas 1 !as recue#cias a&so!utas acumu!adas, !os datos de! e/ercicio a#terior. O&t*# !os po!-+o#os de recue#cias correspo#die#tes. Histograma, se uti!iza para "aria&!es co#ti#uas o discretas co# datos a+rupados e# c!ases. Se represe#ta# so&re e! e/e de a&scisas !os e(tremos de !as c!ases 1 so&re e!!os se !e"a#ta# rect0#+u!os co# a!tura proporcio#a! a !as recue#cias a&so!utas. E! po!-+o#o de recue#cias se o&tie#e a! u#ir !os pu#tos medios de !os !ados superiores de cada rect0#+u!o. E/ercicio :. O&t*# e! .isto+rama de !a distri&uci$# 'ue c!asi ica a :M a!um#os se+)# su peso e# G+ 3E/emp!o 6, p0+i#a 6:5. *iagrama lineal, se uti!iza para mostrar !as !uctuacio#es de u#o o "arios caracteres estad-sticos co# e! paso de! tiempo. E! +r0 ico si+uie#te, e(presa e# mi!es, !os matrimo#ios, #acimie#tos 1 de u#cio#es producidos u# determi#ado aPo:

;ro&!ema 1.2 Las pu#tuacio#es o&te#idas por 6M a!um#os e# u# test de razo#amie#to a&stracto so# !as si+uie#tes: 1B, 66, 61, 6M, 6:, 66, 1D, 1K, 1:, 66, 1D, 1C, 6M, 1D, 66, 1B, 6:, 61, 66, 1C. Ta!!a: x , H , Ho , 2 , , ra#+o. %i&u/a u# dia+rama de &arras 1 su po!-+o#o de recue#cias. ;ro&!ema 6.2 La media de 16 #)meros e#teros es 1K. Cua#do se aPade u# decimotercer e#tero, !a media es M. JCu0! es e! "a!or de! dato aPadidoL. ;ro&!ema :.2 Los /u+adores de u# e'uipo de &a!o#cesto se c!asi ica# por a!turas se+)# !a ta&!a si+uie#te:

)!*$ra &"# e#+$ga ores '1,70(1,80) 3 '1,80(1,90) '1,90(2,00) '2,00(2,10) 4 5 3

Ta!!a:

, H , Ho ,

2 , ,

ra#+o. %i&u/a u# .isto+rama 1 su po!-+o#o de recue#cias.

;ro&!ema N.2 %ura#te e! mes de /u!io, e# u#a ciudad de! !e"a#te, se .a# re+istrado !as si+uie#tes temperaturas m0(imas: :6, :1, 6C, 6<, 6<, ::, :6, :1, :M, :1, :1, 6D, 6C, 6<, 6<, :M, :6, :1, :1, :M, :M, 6<, 6<, :M, :M, :1, :M, :1, :N, ::, ::. E!a&ora !a ta&!a de recue#cias. Ta!!a: x , H , Ho , 2 , , ra#+o. %i&u/a u# dia+rama de &arras 1 su po!-+o#o de recue#cias. ;ro&!ema K.2 Se .a ap!icado u# test de <M pre+u#tas, a 1MM a!um#os de :R de !a ESO, e# e! 'ue se o&tu"iero# !os resu!tados de !a ta&!a ad/u#ta. . Ta!!a: x , H , Ho , 2 , , ra#+o. %i&u/a u# dia+rama de &arras 1 su po!-+o#o de recue#cias.
&"#res,$es*as correc*as '0(15) '15(30) '30(45) '45(60) '60(75) '75(90) &"# e#a!$%&os 10 15 25 20 20 10

HE%I%AS de CE=>RALIZACIS= 1 WROFICAS, usa#do u#a TOZA %E COLCULO Se rea!izar0# !os e/ercicios a#teriores, uti!iza#do u#a .o/a de c0!cu!o

SUCESOS ALEA>ORIOS 1 ;ROBABILI%A% U# e(perime#to es a!eatorio cua#do #o se puede predecir e! resu!tado 'ue se "a a o&te#er a! rea!izar!o. 3spacio muestral es e! co#/u#to ormado por todos !os resu!tados posi&!es de u# e(perime#to. Se desi+#a por 3 . 4uceso aleatorio es cua!'uier co#/u#to ormado por u#o o m0s e!eme#tos de! espacio muestra!. 4uceso elemental es e! 'ue est0 ormado por u# so!o resu!tado. 4uceso compuesto est0 ormado por m0s de u# resu!tado. 4uceso seguro es e! 'ue siempre se rea!iza. Se desi+#a por E. 4uceso imposi"le es e! 'ue #u#ca se rea!iza. Se desi+#a por . 4uceso contrario de A es e! 'ue se rea!iza cua#do #o se rea!iza A. Se desi+#a por A .

;ro&!ema B.2 Se !a#za# tres mo#edas. Formar e! espacio muestra!. ;ro&!ema D.2 Se !a#za# u#a mo#eda 1 u# dado. Esta&!ecer e! espacio muestra!.

(ey de (aplace: Si todos !os resu!tados de u# e(perime#to so# e'uipro&a&!es, se tie#e 'ue ; 7 pro&a&i!idad de u# suceso 7
n " de casos fa!ora les al suceso C F = n " de casos posi les CP

;ro&!ema C.2 La#zamos u# dado. Ta!!a !a pro&a&i!idad de o&te#er: a5 U# #)mero impar &5 U# m)!tip!o de : ;ro&!ema <.2 La#zamos dos mo#edas. Ta!!ar !as si+uie#tes pro&a&i!idades: a5 O&te#er dos caras &5 O&te#er a! me#os u#a cruz ;ro&!ema 1M.2 E# u#a &o!sa .a1 D &o!as &!a#cas, : "erdes 1 6 ro/as. Co#sideramos e! suceso B 7 Esacar u#a &o!a &!a#caF. Ca!cu!ar p3A5 1 p3 A 5.

;ro&!ema 11.2 Se e(trae u#a carta de u#a &ara/a espaPo!a 3NM cartas5. Ca!cu!ar !as si+uie#tes pro&a&i!idades: a5 Sea u# re1 &5 Sea u# oro c5 Sea e! re1 de oros d5 Sea u# re1 o u# oro

%ECISIS= 1 ;ROBABILI%A%. UALORACIS= de !a participaci$# e# ZUEWOS de AZAR. E! #)mero DDDDD es mu1 !!amati"o, pero como #os parece EraroF, casi #adie 'uiere /u+ar!o e# !a Loter-a de =a"idad, !o mismo 'ue e! #)mero MMMM1 o e! <<<<<. >odos e!!os tie#e# e(actame#te !as mismas pro&a&i!idades de sa!ir premiados.

%epe#de#cias 1 LU%O;A>AS. Huc.a +e#te suePa co# 'ue !e to'ue !a Loter-a ;rimiti"a o a!+)# otro /ue+o de azar. >odos podemos soPar, pero !a teor-a de pro&a&i!idades #os demuestra 'ue #uestras opcio#es so# pocas. C!aro 'ue cu0#tos m0s &o!etos disti#tos re!!e#es, m0s posi&i!idades tie#es. JSa&es cu0#tas apuestas #ecesitar-as para estar se+uro de acertar u# p!e#o de !a ;rimiti"aL 1:.<C:.C1B apuestas disti#tas. Ima+-#ate cu0#to di#ero #ecesitar-as 1, !o 'ue es peor, cu0#to tiempo para escri&ir todas esas apuestas. Si ueras capaz de re!!e#ar u# &o!eto cada 1K se+u#dos, #ecesitar-as tra&a/ar si# parar dura#te seis aPos 1 medio para te#er!os todos. Si pre ieres /u+ar a !as 'ui#ie!as de )t&o! 1 'uieres ase+urarte u# premio de 'ui#ce, te#dr-as 'ue .acer 1N.:NC.<MD co!um#as. Se !!ama dependencia a! .ec.o de estar "i#cu!ado a Ea!+oF 1 #o poder presci#dir de e!!o. La ludopat$a es !a depe#de#cia de !os /ue+os de azar.

También podría gustarte