Está en la página 1de 156

o s d e i

t
Colección LITERAL:
OUTROS LIBROS DA DIFUSORA 4. Labregos no franquismo.
Economía e sociedade rural
1. O alento da musa na Galiza interior.
[+ caderno de poemas Déixanse levar] As «hermandades sindicales» en Ourense
NARRATIVA. Alberte Momán (1943-1978)

UE LTA • STORIES TH
YV AT
ISBN: 978-84-935223-2-2 HISTORIA. Anxo Collarte Pérez
Pérez. A idea de movemento que suxire o título desta escolma agocha un dobre misterio: primeiro o misterio de como é que o pouso algo

Con
CO
IDA
Prólogo de Luís Domínguez Castro oriental dos contos se dá lido no fondo da paisaxe diversa de montes, bosques e lugares de Galicia ou, dito doutro xeito, o misterio da

da
recomposición, por parte da sociedade galega tradicional, dos temas que forman o depósito dos contos populares en Europa e alén de 3
2. Em tránsito ISBN: 84-933890-8-0

ME
DE
NARRATIVA. Raquel Miragaia Europa, e que lles resultarán próximos aos lectores e ás lectoras desta publicación. Ademais está o misterio do destino dos seus

AN
TOS
ISBN: 978-84-935223-6-0 5. Volverlles a palabra. Homenaxe aos personaxes, que por arte da tradución e mediante a complicidade de quen viaxe con esta publicación, perpetuarán a súa busca de

D GO
CUEN
represaliados do franquismo fortuna polo mundo adiante.

e vo • CONTES D’A
POESÍA, NARRATIVA E ARTES PLÁSTICAS.

Contos de ida e volta


Coordinado por Xoán Carlos Domínguez La idea del movimiento que sugiere el título de esta selección de cuentos esconde un doble misterio: primero, el misterio de cómo es
Alberte e Baldo Ramos. Contén contribu- posible reconocer un cierto poso oriental en el fondo del variado paisaje de montes, bosques y lugares de Galicia o, dicho de otro modo,
Colección Eidos cións de: Marilar Aleixandre, Alexandro, An
Alfaya, Xesús Alonso Montero, Anxo el misterio de la recomposición, por parte de la sociedad gallega tradicional, de los temas que forman el depósito de los cuentos
Angueira, Darío Xohán Cabana, Víctor populares en Europa y otros lugares, y que resultarán próximos a los lectores y a las lectoras de esta publicación. Además, está el
1. Xuro que nunca volverei pasar fame. Campio Pereira, Marica Campo, Xosé
misterio del destino de sus personajes, que por arte de la traducción y mediante la complicidad de quien viaje con esta publicación,

LLER
ta
Poesía escarlata Carlos Caneiro, Ramón Caride Ogando,
Delfín Caseiro, María do Cebreiro, Bento da perpetuarán su búsqueda de fortuna por el mundo.
POESÍA. Autores do grupo Redes Escarlata: Cruz, Isaac Díaz Pardo, X. Antón L. Dobao,

-R
Anxo Angueira, Pilar Beiro, Darío Xohán Francisco X. Fernández Naval, Manuel

ET
l
OU
Cabana, Antón Dobao, Luz Fandiño, Raúl Figueiras, Salvador García-Bodaño, Raúl The idea of movement suggested by this selection of stories (Stories that come and go) hides a double mystery. Firstly, the mystery of R
Gómez Pato, Antón Lopo, Oriana Méndez, Gómez Pato, Bieito Iglesias, Arcadio
López-Casanova, Antón Lopo, Paco Martín,
how it is possible that the somewhat oriental serenity of the stories can be construed in the background of the diverse landscape of
Xosé Luís Méndez Ferrín, Alberte Momán,
Chus Pato, Claudio Pato e Manuel Seixas, Baldomero Moreiras, Xosé Neira Vilas, woods, forests and places of Galicia. Or, in other words, the mystery of the reconstruction by the traditional Galician society of the topics
entre outros. Prólogo de Antón Figueroa. Pablo Otero, Manuel Outeiriño, Pilar that shape the collection of stories from Europe and further away, which will feel close to the readers of this book. Secondly, there is the
Pallarés, Chus Pato, Emma Pedreira, Antón
Riveiro Coello, Claudio Rodríguez Fer, Vítor mystery of the destiny of its characters who, through the art of translation and the complicity of those that start their journey with this
ISBN: 84-933176-1-6 Vaqueiro, José Viale Moutinho, Miro Villar, book, will perpetuate their search for fortune in the world.
Virxilio e Xosé Vizoso, entre outros.
2. Allá em riba un rey tinha una filha.
Galego e castelhano no romanceiro ISBN: 978-84-935223-1-5 L'idée de mouvement qu'inspire le titre de ce recueil cache un double mystère. Tout d'abord, comment se fait-il que le dépôt un peu
da Galiza.
Galiza
oriental des contes se lise sur la diversité paysagère galicienne, avec ses landes, ses bois et ses hameaux : autrement dit, le mystère de
LINGÜÍSTICA. José Luís Forneiro 6. De bar en bar. Para abrazarte escribo la recomposition, par la société galicienne traditionnelle, des thèmes qui forment le stock des contes populaires en Europe et ailleurs,
ARTIGOS DE PRENSA. Xosé Carlos Caneiro
et qui sont familiers à la plupart des lecteurs et des lectrices de cette publication. Ensuite, le mystère de la destinée de ses personnages,
ISBN: 84-933176-9-1
Edición de Francisco X. Fernández Pérez qui par la magie de la traduction et par un colportage complice vont renouveler leur quête de fortune de par le monde.

3. Liquidación de Existencias ISBN: 978-84-935223-4-6

AFORISMOS. Marcos Lorenzo DG Educación y Cultura


Prólogo de Antón Baamonde UNIVERSIDADE Programa de acción en el ámbito
DE VIGO del aprendizaje permanente
ISBN: 84-933890-4-8 www.difusora.org
Contos de ida e volta

Cuentos de ida y vuelta


Stories that come and go
Contes d’aller-retour

DG Educación y Cultura

Programa de acción en el ámbito


del aprendizaje permanente

CONSELLERÍA DE INNOVACIÓN
E INDUSTRIA AXENCIA GALEGA DE
DESENVOLVEMENTO RURAL

Esta publicación foi cofinanciada con fondos da Unión Europea para o programa LLP-Erasmus
Esta publicación ha sido cofinanciada con fondos de la Unión Europea para el programa LLP-Erasmus
This publication has been co-financed by the European Union for the LLP-Erasmus Programme
Cette publication a été co-financée grâce aux fonds de l’Union Européenne pour le programme LLP-Erasmus
Contos de ida e volta

C o o r d i n a c i ó n x e r a l

d o P r o x e c t o R o n s e l

Iván Area

C o o r d i n a c i ó n d a o b r a

Pablo Carpintero
Anxo Fernández Ocampo

D I F U S O R A DE LETRAS, ARTES E IDE A S

LI ERAL 3
Co n t o s d e i d a e v o l t a
Escolma realizada e reescrita por | Selección realizada y reescrita por | Story selection and rewriting by | Recueil
réalisé et récrit par Xabier Xil Xardón

Coordinación xeral do Proxecto Ronsel | Coordinación general del Proyecto Ronsel | General Management of the
Ronsel Project | Coordination générale du Projet Ronsel: Iván Area
Coordinación da obra | Coordinación de la obra | Editors | Éditeurs de l’ouvrage:
Pablo Carpintero, Anxo Fernández Ocampo

Tradución para o español | Traducción al español | Spanish translation | Traduction en espagnol :


Saleta Fernández Fernández
Tradución para o inglés | Traducción al inglés | English translation | Traduction en anglais :
Silvia Carril Caldelas
Tradución para o francés | Traducción al francés | French translation | Traduction en français :
Anxo Fernández Ocampo

Edita | Published by | Édition : Vicerreitoría de Relacións Institucionais da Universidade de Vigo

Patrocinan: Universidade de Vigo e o Proxecto Ronsel de inventario, salvagarda e posta en valor do


Patrimonio Cultural Inmaterial de Galicia, financiado pola Consellaría de Cultura e Deporte, a Consellaría de
Innovación e Industria e a Axencia Galega de Desenvolvemento Rural. Esta publicación foi cofinanciada con
fondos da Unión Europea para o programa LLP-Erasmus.
Patrocinan: Universidade de Vigo y Proxecto Ronsel de inventario, salvagarda y puesta en valor del
Patrimonio Cultural Inmaterial de Galicia, financiado por la Consellaría de Cultura e Deporte, la Consellaría
de Innovación e Industria y la Axencia Galega de Desenvolvemento Rural. Esta publicación fue cofinanciada
con fondos de la Unión Europea para el programa LLP-Erasmus.
Sponsored by the University of Vigo and Ronsel Project working on the compilation, protection and value
enhancement of Galicia’s Intangible Cultural Heritage, financed by the Consellaría de Cultura e Deporte, the
Consellaría de Innovación e Industria and the Axencia Galega de Desenvolvemento Rural. This publication
was co-financed with EU funds for the LLP-Erasmus Programme.
Avec le soutien de l’Université de Vigo et Projet Ronsel pour l’inventaire, la sauvegarde et la mise en valeur du
Patrimoine culturel immatériel de la Galice, financé par la Consellaría de Cultura e Deporte, la Consellaría de
Innovación e Industria et l’Axencia Galega de Desenvolvemento Rural. Cette publication a été cofinancée à
l’aide de fonds de l’Union Européenne pour le programme LLP-Erasmus.

disigna edenia | www.edenia.org

Colección Literal, nº 3
1.ª edición: xullo de 2008

Coedición da Vicerreitoría de Relacións Institucionais da Universidade de Vigo e Difusora de Letras, Artes e Ideas, SL

© pola reescritura dos textos, Xabier Xil Xardón


© polas traducións ao castelán, Saleta Fernández Fernández
© polas traducións ao inglés, Silvia Carril Caldelas
© polas traducións ao francés, Anxo Fernández Ocampo

© pola presente edición, DIFUSORA DE LETRAS, ARTES E IDEAS, SL, 2008 . www.difusora.org

Depósito legal: OU 146-2008


ISBN: 978-84-935963-8-5
Impresión: Rodi Artes Gráficas
Distribución: Consorcio Editorial Galego

Todos os dereitos reservados. Non se permite a reprodución deste libro, nin a súa incorporación a un sis-
tema informático, nin a súa transmisión en calquera forma ou por calquera medio, for este electrónico,
mecánico, por fotocopia, por gravación ou outros métodos, sen o permiso por escrito dos seus editores.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

Limiar páxina 9
Fontes e correntes páxina 11
O raposo e o galo páxina 13
A galiña asustada páxina 14
O merlo e a formiga páxina 15
Paxariño pinto páxina 16
O lobo, o home e o raposo páxina 17
A madriña Morte páxina 19
O arrieir o e as meigas páxina 21
A misa d os defuntos páxina 22
A filla casadeira páxina 23
O crego e o sancristán confésanse páxina 24
Chuscurruschús, señor cura! páxina 25
O tolo e o avisado páxina 26
O galo, a fouciña e a escada páxina 27
Os tres i rmáns alleados páxina 30
O angazo páxina 32
O vello e os pratos páxina 33
O coche e os cabalos páxina 34
O caldo de pedra páxina 35
Os dous sabios páxina 37
Dunha vara de pano, sete monteira s páxina 38
O zapateiro dos velorios páxina 39
O xastre valente páxina 40
Os canteiros e a lúa páxina 41

Cuentos de ida y vuelta páxina 43


Stories that come and go páxina 79
Contes d’aller-retour páxina 115
Limiar

A idea de movemento que suxire o título desta escolma agocha


un dobre misterio: primeiro o misterio de como é que o pouso
algo oriental dos contos se dá lido no fondo da paisaxe diversa
de montes, bosques e lugares de Galicia ou, dito doutro xeito, o
misterio da recomposición, por parte da sociedade galega tradi-
cional, dos temas que forman o depósito dos contos populares
en Europa e alén de Europa, e que lles resultarán próximos aos
lectores e ás lectoras desta publicación. Ademais está o miste-
rio do destino dos seus personaxes, que por arte da tradución
e mediante a complicidade de quen viaxe con esta publicación,
perpetuarán a súa busca de fortuna polo mundo adiante.

Contos de ida e volta non ten a intención de propoñer un marco


de moralidade que non corresponde coas expectativas da nosa
sociedade, do que non se libran nin a imaxe da muller nin a de

certas categorías socioprofesionais, e no que, dentro da tradi-
ción da clasificación de Aarne-Thompson, se ten satirizado un
clero dominante.

Con todo, a falta de modernidade tan só é aparente. Así pois, es-


tes contos serviron de laboratorio popular para probar o alcan-
ce dos usos da lingua galega, historicamente sometida ás leis
do español. Os contos propóñenlle aos oíntes que intrepreten,
para comprendelas, accións que non se describen nin se perci-
ben senón na súa forma máis física: todo é movemento e xesto,
carreira e rechouchío de paxariños. Ás veces déixase oír a voz
da sabedoría, como cando esa filósofa incorrixible da raposa
se volve para botar sentenza, mentres perpetuamente foxe a
escape. Ademais o Alén e maila súa barqueira a Morte nunca
andan moi lonxe do mundo dos vivos en Galicia, que é un mundo
á procura (simbólica) de comida, pois comer sitúase no centro
dun imaxinario que a sociedade galega contemporánea revive
incesantemente.

Os contos foron escolmados e reescritos de catro antoloxías de


narrativa galega oral e da revista Nós (1920-1936), por Xabier
Xil Xardón. As coleccións de contos galegos, cada unha delas de
diferente feitío e finalidade, foron:
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo: Centro de Estudios
Fingoy, 1963.
Contos do Valadouro de Xesús Pisón, Manuel Lourenzo e Isaac
Ferreira. Vigo: A Nosa Terra, Col. Nós os galegos, 1998. 2ª edi-
ción, Sada (A Coruña): Edicións do Castro, 2005.
Contos colorados de Xoan R. Cuba, Antonio Reigosa e Xosé Mi-
randa. Vigo: Xerais, 2001.
Contos galegos de tradición oral de Camiño Noia Campos. Vigo:
Nigratrea, 2002. Este libro tivo unha breve edición en castelán,
Cuentos gallegos de tradición oral. Vigo: Nigratrea, 2003.

10
c o n t o s d e i d a e v o l t a

Fontes e correntes

As variantes escollidas para compoñer esta escolma proveñen


das seguintes fontes:

Xabier Xil Xardón tirou do fardelo das súas lembranzas Paxari-


ño pinto, O tolo e o avisado e O caldo de pedra.
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo: Centro de Estu-
dios Fingoy, 1963. Esta publicación fornece a materia principal
dos contos O raposo e o galo, A galiña asustada, O merlo e a
formiga, O crego e o sancristán confésanse, O angazo, O vello
e os pratos, O coche e os cabalos e O arrieiro e as bruxas. Os
Contos populares da provincia de Lugo influíron así mesmo na
redacción d’A Madriña Morte, Os dous sabios e Os canteiros e
a lúa.
Contos do Valadouro de Xesús Pisón, Manuel Lourenzo e Isaac
Ferreira. Vigo: A Nosa Terra, Col. Nós os galegos, 1998. 2ª edi-
11
ción, Sada (A Coruña): Edicións do Castro, 2005. Estoutra escol-
ma alimenta o argumento dos contos d’O lobo, o home e o ra-
poso, A filla casadeira e Chuscurruschús, señor cura!, e inflúe
tamén n’A misa dos defuntos, O caldo de pedra, O zapateiro dos
velorios e O xastre valente.
Chuscurruschús, señor cura! inspírase dos Contos do Valadouro
mais tamén de Contos colorados de Xoan R. Cuba, Antonio Rei-
gosa e Xosé Miranda. Vigo: Xerais, 2001.
Contos galegos de tradición oral de Camiño Noia Campos. Vigo:
Nigratrea, 2002, ofrece as liñas mestras d’A Madriña Morte e
c o n t o s d e i d a e v o l t a

O galo, a fouciña e a escada e inflúe na reescritura d’O tolo e o


avisado e O xastre valente.
Outros contos, como A misa dos defuntos, Os tres irmáns allea-
dos, O zapateiro dos velorios, Dunha vara de pano, sete montei-
ras e O xastre valente inspíranse nas numerosas mostras de li-
teratura popular publicadas na revista Nós (1920-1936). Os tres
irmáns alleados baséase principalmente nunha variante reco-
llida por Ben Cho Shei e publicada no número 41, páxina 10.

12
c o n t o s d e i d a e v o l t a

O raposo
e o galo

Unha vez había un raposo que levaba xa —Xa cho teño, xa... —Contestou o galo
varios días rondando unha aldea por ver dende o alto dun castiñeiro no que se
de dar con algo co que encher o bandu- apoleirara por se acaso.
llo. Unha mañá xa non aguantou máis e, —Baixa ho, non teñas medo... —díxolle o
en canto saíu a cantar o galo, botoulle raposo dende abaixo cheo de picardía.—
o dente ao pescozo e arramplou con el Baixa, que agora veu unha lei nova que
outeiro arriba. Mais polo camiño o galo, prohibe facer mal os uns aos outros.
que aínda ía vivo, díxolle ao raposo: —Vou agora, pero tes que agardar un
—Ouviu señor raposo? Mire que eu es- chisquiño, que alá ao fondo vexo vir un
toulle moi fraco e non lle ha pagar a galgo e, se el pasa sen che facer nada,
pena comerme agora. Logo ha vir o baixo eu tamén.
tempo das mallas e para daquela hei —E el vén lonxe!?
de estar mellor mantido coa fartura de —Está a chegar.
gran que entra na casa. —Ai logo voume, que a lei do rei tan pron-
O raposo, ao ver que o galo tiña razón, to che vai como che vén.—sentenciou o
13
ceibouno, mais antes de o deixar mar- raposo, e a seguir botou a correr.
char preguntoulle polo seu nome para O galgo, que xa albiscara o raposo, pe-
chamar por el cando volvese. gou a tras del a fume de carozo, e dende
—Pois chámome “Coidado”—contestoulle o alto do castiñeiro o galo berráballe:
o galo. —Móstralle a lei! Móstralle a lei!
Pasado o tempo chegou a data que con- —Non teño vagar —repuña o raposo men-
viñeran, e alí volveu o raposo á procura tres corría— que teño moita terra que ta-
do galo. conear!
—Coidado! Oi Coidado! —berraba o rapo-
so.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

A galiña asust

ad
a
Unha vez era unha galiña que estaba peteirando o chan de-
baixo dun castiñeiro, e nisto que lle cae un ourizo na cabe-
za. Toda asustada empezou a correr dun lado para o outro e
topou co galo:
—Marche de aí don Galo, que cae o mundo a pedazos!
—E logo que cho dixo, dona Galiña?
—Caeume a min na curupela —respondeu a pita, e marchou.
De alí a un pouco chegou onda a lebre, e díxolle:
—Marche de aí dona Lebre, que cae o mundo a pedazos!
—E logo que cho dixo, dona Galiña?
—Caeume a min na curupela.
Marchou de novo e foi dar coa raposa:
—Marche de aí dona Raposa, que cae o mundo a pedazos!
—E logo que cho dixo, dona Galiña?
—Caeume a min na curupela.
—Pois se cae o mundo a pedazos, eu quero ir ben fartiña.
E a raposa papou a faladora galiña.

14
c o n t o s d e i d a e v o l t a

a formiga
e
merlo
O

Foi unha vez un merlo pedirlle comida


a unha formiga, e díxolle:
—Dona Formiga, ben me podía dar tan-
tiña comida.
E a formiga retrucoulle:
—Chirlo merlo chirlo merlo,
namentres andaches cantando
buscaras de verán para comer de inverno.
15
c o n t o s d e i d a e v o l t a

axariñ
o
P

pin
o
t

—Paxariño pinto, cásate coa rola.


—Esa non a quero, que é moi picarona.
—Paxariño pinto, cásate coa pega.
—Esa non a quero, porque é branca e negra
—Paxariño pinto, cásate coa merla.
—Esa si que a quero, que requicha a perna.

16
c o n t o s d e i d a e v o l t a

bo, o h
O lo om
e e
o raposo

Un día, alá no tempo en que os animais poso púxose a tocar a gaita. Ao ouvila
falaban, estaba un home no monte car- o lobo, temendo que viñese máis xente,
gando estrume no carro, e nestas apa- anicouse no carro e ficou moi quediño.
receulle o lobo e díxolle: Daquela o raposo deixou de tocar a gai-
—Voute comer! ta e preguntoulle ao home que que le-
O home, vendo chegada a súa hora, pe- vaba no carro.
diulle ao animal que o deixase ir cando —Un cachopo vello para facer leña —
menos levar o carro para a casa e des- contestoulle.
pedirse da muller. O lobo aceptou e que- —Pois amallóao ben co adival que che
dou alí agardándoo cheo de fame. pode caer —engadiu o raposo.
De camiño cara á casa saíulle ao paso O lobo, que tal sentiu, díxolle ao home
un raposo que estaba agachado nun- polo baixo que o amalloase frouxo,
17
has penas. Este, ao ver o home tan afli- mais este, vendo a ocasión de fuxir da
to, preguntoulle que lle pasaba. O home morte, amarrouno ben forte.
contoulle o caso, e o raposo resolveu: —E moita entullada che trae o cachopo
—Non te preocupes que te eu hei sacar —proseguiu o raposo—. Quítalla coa ma-
desta. Ti vai onda ao lobo e dille que chada ho, que hai que ser máis curiosi-
teño un recado para el. ños...
Así o fixo o home, e o lobo repuxo: O lobo, novamente, murmuroulle polo
—Daquela lévame a cabo del no carro, baixo ao home que lla quitase amodiño,
que máis importante ca el inda son eu. mais o home deulle na testa e matouno.
Levouno e, en chegando ás penas o ra- Librado xa das gadoupas do lobo e vén-
c o n t o s d e i d a e v o l t a

dose en débeda co raposo, o home pre- —Velaquí tes o acordado co meu marido,
guntoulle que lle podía dar en troques. pero pápaas en canto destape o cesto,
O raposo, logo de cavilar un chisco, pe- que estas pitas sonche moi voadoras.
diulle as dúas mellores pitas que tivese O raposo botoulle o dente ao momento
no poleiro. e, en canto sentiu os pinchos, fuxiu be-
Así que alá foi o home buscar as pitas, rrando adoecido:
mais cando chegou á casa e lle contou —Ai, ai, ai! Galiñas nin galos,
o caso á muller enrabechouse toda co non quero máis pagos
home: polos meus traballos.
—Es ben parvo! E se lle damos dúas pi-
tas que comemos nós despois? Déixa-
me a min que xa eu arranxarei doutra
maneira.
A muller colleu un cesto, meteu nel un
ourizo cacheiro e levoullo ao raposo. En
chegando onda el, díxolle:

18
c o n t o s d e i d a e v o l t a

Dunha vez un matrimonio tivo unha E seguiu para adiante. Ata que por fin
filla, mais como eran pobres e vivían chegou onda outro camiñante e volve-
nunha aldea moi pequena, non atopa- uno saudar coma aos anteriores.
ron ninguén que llela quixese apadri- —E ti quen es logo?
ñar. Así que o pai, con medo a non poder —Eu son a Morte.
bautizar a meniña, decidiu botarse ao —Entón ti si que me serves, porque non
camiño por ver de atopar alguén que lla fas distincións con ninguén.
apadriñase. Ao pouco topou cun home E foi así como aquel home se fixo com-
que lle preguntou que andaba a facer padre da Morte, logo de esta aceptar
por alí, e este contestoulle: moi honrada o ofrecemento. E, como
—Ando á procura de padriño para a miña na súa casa eran tan pobres, pediulle á
nena. E ti quen es logo? súa comadre que lle outorgase algunha
—Eu son o Demo. habilidade especial coa que poder ga-
19
—Pois ti non me serves, que enredas ñar dignamente a vida e, deste xeito,
moito o mundo e despois no inferno á súa afillada nunca lle faltar de nada.
quéimasnos a todos. Daquela a morte díxolle:
Seguiu camiño e de alí a outro pouco —De aquí en diante has ser curandeiro,
encontrou a outro ao que tamén lle con- e irás alí onde te chamen para sandar a
tou o que procuraba. xente. Eu apareceréicheme no cuarto
—E ti quen es logo? do enfermo; se me ves aos pés do seu
—Eu son Deus. leito, dis “A este enfermo sándoo eu”, e
—Pois ti tampouco me serves, que a uns faslle unhas curas calqueras e cóbras-
dáslles todo e a outros non nos dás nada. llas. Mais —proseguiu a Morte— se estou
c o n t o s d e i d a e v o l t a

na cabeceira, ti dis “Este morre”, e mar- no, estando el xa para se deitar, petá-
chas. ronlle na porta e, ao ir abrir, viu que era
—Moi ben logo, habémosche estar todos a Morte quen o visitaba.
agradecidos toda a vida. Mais —prose- —Veño por ti —díxolle ela.
guiu o home— por sermos compadres ti —Pero isto non foi o que acordaramos!
e máis eu, non me podías facer un favor Ti dixérasme que antes de vires por min
persoal? me habías avisar.
A morte asentiu, e aseguir preguntou —Branqueouche o cabelo? —Preguntou
o home: a morte.
—Para eu vivir máis tranquilo de aquí —Branqueou —contestou o home.
en diante, vouche pedir que, antes de —Caéronche os dentes?
vires a por min cando a miña hora for —Caeron.
chegada, a ver se me podías dar o aviso —Perdiches as forzas?
con tempo e así tamén eu poderei des- —Perdín.
pedirme dos meus. —Daquela, que máis avisos querías?
—Moi ben logo, non hai problema, eu te
avisarei antes da túa hora ser chegada.
E dende entón aquel home fixo cartos e
máis cartos a conta da comadre, e nun-
ca máis na súa casa se volveron pasar
miserias. Pola mesma, viviu tranquilo
e despreocupado pola vida, confiando
en que a Morte cumpriría a promesa de
o avisar con tempo. Pasaron así para el
20 longos anos de felicidade, pasoulle a
mocidade, pasoulle a madurez e chegou
a vello, mais aínda non tivera novas da
comadre. Ata que unha noite de inver-
c o n t o s d e i d a e v o l t a

s meigas
O arrieiro e a

Unha vez a un arrieiro fíxoselle noi- Ao momento saíu tamén voando pola
te no camiño e tivo que pedir pousada cheminea e apareceu nun prado no me-
nunha casa en que vivían dúas mulle- dio do monte, onde estaban as meigas
res e un home. Logo de meter o macho todas danzando e beixándolle o cu a un
na corte foi para a cociña onde, despois carneiro. Cando lle tocou a el a vez de lle
de cearen os catro, o amo estricouse no beixar o cu, no canto disto picoullo coa
escano e durmiu alí mesmo. O arrieiro, aguillada, e o carneiro exclamou:
vendo a actitude do outro, deitouse —Esa que pase e non beixe que ten a
tamén nunha esquina da cociña e fixo barba moi dura!
o durmido, pois notaba algo raro na A rolda de meigas volveu pasar beixán-
xente daquela casa e prefería quedar dolle o cu ao carneiro, e o arrieiro vol-
un anaco á espreita. De alí a unha miga veu facer o mesmo, ao que o carneiro
as súas sospeitas confirmáronse, pois volveu contestar co mesmo retrouso.
unha das mulleres díxolle á outra: De alí a un anaco o carneiro desapare-
—O pai dorme e o arrieiro tamén. ceu, e ás dúas meigas hospitalarias non 21
E a seguir chucháronlle o sangue ao pai, lles quedou máis remedio ca levar de
untáronse cunha especie de unto que volta para a casa o ousado arrieiro, pois
tiñan agochado nun furado e saíron aquela noite déranlle pousada.
voando pola cheminea.
O arrieiro, que o vira todo polo rabo do
ollo, sen pensalo un intre colleu a agui-
llada e fregouse tamén con aquel unto.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

o s defuntos
A misa d

Naquela aldea todas as noites escoitá- mesmo crego. Desta volta o soldado
banse tanguer as campás da igrexa. O armouse de coraxe e, apuntándolle co
crego, preocupado, andou a parroquia fusil, díxolle:
casa por casa á procura dun valente —Ou paras ou mátote, e daquela xa ve-
que velase a igrexa para descubrir o rás como non tocas máis!
tanguedor nocturno. Non atopando vo- O crego, impasible, respondeu:
luntarios decidiu recorrer ás tropas do —Daquela non toco máis, pero tesme
rei e, unha vez tivo diante os homes da que axudar á misa e non poderás mirar
tropa, preguntoulles quen tiña o valor para atrás en todo o que dure.
de velar aquela mesma noite na igrexa. O soldado aceptou e o crego comezou a
Un dos soldados, que tiña fama de bota- dicir misa. Ao principio o soldado man-
do para diante, ofreceuse sen pensalo e tívose firme e coa ollada enfiada cara
púxose a facer garda no altar maior. ao altar maior, mais a curiosidade cada
Chegada a media noite viu como unha vez lle proía máis e máis e, contra a me-
das lousas se movía e dela saía un crego tade do oficio, revolveuse e descubriu
que, logo de subir as escaleiras da torre espantado que a igrexa estaba acugu-
da igrexa, se puxo a tanguer as campás. lada coas ánimas dos defuntos que alí
O soldado, abraiado e cheo de medo, foran enterrados. Aterrorizado, volveu
non se atreveu a interromper o rito, a vista á fronte e comprobou, xa fóra de
e só cando o crego baixou do campa- si, que o crego desaparecera.
nario ousou darlle o alto. Mais el non Saíu correndo entón o valente da igre-
22
lle fixo caso e volveuse meter debaixo xa para contarlles aos veciños o acon-
da lousa. tecido e, en rematando a historia e sen
De alí a un anaco a mesma lousa vol- lle dar tempo a ninguén a abrir a boca,
veuse mover, e dela volveu saír o caeu supetamente morto.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

A filla casadeira

Contan que hai moito tempo viviu un matrimonio


que tiña unha filla casadeira que xa ía un pouco
vellota. Os pais, preocupados, foron a un bruxo
para que lles dixese se a filla casaría ou non. Mais
o bruxo, en canto os viu entrar aos tres pola porta,
soltoulles:
—Dentro dun mes vai morrer a mai, dentro de dous
vai morrer a filla e dentro de tres vai morrer o pai.
O matrimonio volveu para a casa todo acontecido,
temoroso de que se cumprise o vaticinio. E así foi;
ao cabo dun mes morreu a mai e ao cabo de dous mo-
rreu a filla. E un día antes dos tres meses, o home,
sabéndose xa morto sen remisión, decidiu emborra-
charse e pasar toda a noite de esmorga, mais como
non tiña diñeiro foillo pedir ao cura da parroquia
23
coa promesa de llo devolver para o outro día.
Para o outro día á mañá o home espertou sen se
acordar da noite anterior, de tanto que trouleara,
e decatouse de que a profecía non se cumprira con
el. Avergoñado por lle pedir ao cura un diñeiro que
non lle ía poder devolver, decidiu ir falar con el para
llo explicar todo. Mais de camiño á reitoral topou co
sancristán, e cando o home lle preguntou se o cura
quedaba na casa, o outro contestoulle:
—E logo inda non sabes que o cura amenceu morto?
c o n t o s d e i d a e v o l t a

o e o sancrist
án
c reg
O con
fésanse

Unha vez era un crego que desconfiaba de que o sancristán roubaba


o aceite das lámpadas da igrexa. Así que un día díxolle que o quería
confesar e o sancristán aceptou, coa condición de que o fixese no con-
fesionario, “onde se contan as verdades e as mentiras”. En sentado un
dentro e axeonllado o outro fóra, o cura preguntoulle:
—Quen rouba o aceite da alcuza?
—Como di señor cura?
—Que quen anda a mollar pan nas lámpadas da igrexa!
—Non se oe nada eh! E se non me cre axeónllese vostede aquí que eu
me sentarei aí dentro.
Unha vez cambiados os papeis, o sancristán preguntoulle ao cura:
—Quen lle come as merendas á muller do sancristán?
—Que é o que dis ho?
—Que quen papa os ovos e as torradas na casa do sancristán!
—Boh! Pois vas ter razón que dende aquí non se oe nada.
E desta maneira déronse a absolución o un ao outro.

24
c o n t o s d e i d a e v o l t a

schús, señor cura!


Chuscurru

Había unha vez unha casadiña nova que botaba a pacer as vacas
todos os días onda o adro da igrexa, e todas as tardes pasaba por
alí o cura e dicíalle á moza:
—Chuscurruschús, miña nena?
Ela, cansa da cantarela do cura, contoullo ao home, e este díxolle:
—Ti contéstalle do mesmo xeito e convídalo a vir á casa pola noite.
Para o outro día, estando a rapaza coma sempre onda ao adro co
gando, o cura volveu:
—Chuscurruschús, miña nena?
—Chuscurruschús, señor cura!
—E cando? —volveu preguntar o cura.
—Hoxe á noite, que o meu home vai de viaxe.
Así que despois de cear ben ceado, o cura foi para a casa da moza.
Ela fíxoo pasar e díxolle que se fora espindo mentres ela ía arranxar
unha cousa. O cura obedeceu e, en estando en coiro como deus o
25
mandou ao mundo, apareceu de súpeto o marido, atouno cunha
corda, prendeuno na corte e botoulle un xato a mamar. E alí o deixa-
ron toda a noite, laiando e ouleando coma un condenado, ata para o
outro día á maña en que o home o ceibou e o deixou marchar.
De alí a uns días, estando de novo a rapaza co gando onda ao adro,
e vendo vir o cura, enfioulle:
—Chuscurruschús, señor cura?
—Chuscurruschús, miña merda,
se teu home quer becerros
que vaia apañar na herba!
c o n t o s d e i d a e v o l t a

O is ado
tolo e o av

Había unha vez unha velliña que vivía cos seus dous fillos, un
tolo e o outro listo, nunha casiña. O día en que a muller morreu,
os dous irmáns decidiron saír polo mundo á procura de fortuna,
mais antes de marcharen, ao tolo metéuselle na cabeza que tiña
que levar canda el a cancela da casa, e por moito que o avisa-
do o quixo convencer de que era unha tolería, o outro botouna
ao lombo e púxose a andar camiño. A primeira noite colleunos
no medio do monte e, por medo a que os atacasen as alimañas,
dixeron de durmir no alto dun carballo. Así que aló subiu o tolo
coa cancela ás costas malia á insistencia do seu irmán de que a
deixase embaixo, tombouna nunha póla e deitouse enriba dela.
Mais no medio da noite os dous irmáns espertaron cun barullo
de voces ao pé daquel carballo; eran un grupo de ladróns que ri-
faban por ver como repartían o botín. O máis novo deles, que era
o que saía perdendo no reparto, todo anoxado cos outros, dixo:
—Deus queira que caian agora mesmo raios e chispas por este
carballo embaixo!
O tolo, ao ouvir aquilo e sen lle dar tempo ao irmán para impedir-
llo, agarrou a cancela e chimpouna dende o alto. Ao escoitaren
o balbordo da cancela por entre as gallas, os ladróns pensaron
26
que se cumprira a maldición e fuxiron de alí a fume de carozo,
deixando atrás o botín polo que tanto discutiran. Os dous irmáns
baixaron, colleron os cartos e volveron para a súa casiña, onde
viviron felices e sen máis preocupacións o resto da vida.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

O
ga
l
a fo o,
uciñ
e a e a
scada
Eran dunha vez tres irmáns moi pobres ños volveron preguntar polo que dicía,
aos que, ao lles morreren os pais, es- ao que o outro contestou:
tes só lles deixaron ao máis vello unha —Di que xa está chegando.
escada, ao do medio un galo e ao máis Á terceira vez que cantou o animal vol-
novo unha fouciña. veron preguntar todos intrigados, e o
Un día o do medio decidiu marchar outro díxolles:
polo mundo á procura de fortuna co —Di que abran as fiestras, que o día xa
seu galo debaixo do brazo, e cami- é chegado.
ñando camiñando chegou a un lugar Os veciños, ao veren o ben que furrula-
en que a xente pensaba que, se non ba aquel aparello, xuntaron entre todos
ían eles buscar o día, a noite nunca unha morea de diñeiro e compráronllo
se acabaría. Así que os veciños xun- ao mozo que, xa rico, volveu á casa
guían os bois á medianoite e ían á onda os seus irmáns.
veceira á procura do día. Cando ao do Vendo a fortuna que trouxera, o
27
galo lle contaron aquilo, díxolles que máis novo quixo imitalo e alá se foi
el tiña un aparello que traía o día sen coa fouciña na man. Camiñando cami-
necesidade de xunguir vacas nin bois, ñando chegou a unha aldea onde a xen-
e aquela mesma mañá demostróullelo te era tan atrasada que para segar non
aos incrédulos parroquiáns. Cantou o tiñan máis apeiros ca unha navalla, e
galo unha vez, e a xente preguntoulle mentres un pegaba na herba outro ía
polo que dicía: cortando nela. Ao ver aquilo o noso
—Di que logo vén —contestoulles el, e mozo preguntoulles se non tiñan outra
seguiron todos á espreita. maneira de o facer, e eles contestaron
A seguir volveu cantar o galo e os veci- que non, que nada máis sabían.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

—Pois miren, eu téñolles unha máquina —O criqueiro! O criqueiro! Arranxo cri-


que mete medo como corta na herba. cas, conas e perrechas!
Púxose a segar coa fouciña a carón Despois petou na porta e díxolle á mu-
daquela xente e, vendo o moito que se ller:
avantaba con aquel aparello, ofrecé- —Moi boas señora, son o criqueiro e
ronlle por el o diñeiro todo que tiñan na veño de parte do seu home para lle en-
aldea. E foi así como o irmán máis novo dereitar a perrecha, que seica a ten moi
volveu tamén rico onda os outros dous. torta.
Véndose pobre aínda e cos irmáns xa ri- A señora fíxoo pasar e, despois de lle
cos, o máis vello dos tres botouse tamén facer o arranxo, pagoulle cos cartos to-
polo mundo coa súa escada cangada ao dos que había na cómoda e quedou toda
lombo. Mais por moitas voltas que daba contenta coa súa cousa endereitada. O
non sabía que fortuna había facer cunha outro, en canto saíu de alí, tirou coa es-
escada. Un día, canso xa de andar carrei- cada e púxose en camiño de volta para
ras para un lado e para outro, arrimou a a casa.
escada a unha parede na que había unha Mais cando o marido volveu e a muller
xanela, subiu e viu a un matrimonio tre- lle contou o acontecido enrabechouse
bellando enriba da cama, e xusto naquel todo, montou nun cabalo branco que ti-
intre a muller berráballe ao marido: ñan na corte e saíu á procura do outro,
—Oh meu deus, quen me dera que me que estaba xa á altura dunha bargaxe
endereitases a crica... A calquera que facendo as súas necesidades. Ao ver
ma endereitase dáballe os cartos to- que viña o marido a cabalo subiu os
dos que temos aí na gaveta da cómo- pantalóns, púxolle a boina por riba á
da, oh meu deus...! merda e púxose a dicirlle:
28
En ouvindo aquilo, baixou el da escada —Quieto, paxariño, quieto! Quieto,
e agardou a que o marido marchase, e paxariño, quieto...
a seguir púxose a pregoar arredor da —Viu pasar por aquí un home cunha es-
casa: cada? —preguntoulle o outro.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

—Vin, foille cara alá —e mirando para a Finalmente aceptou o noso mozo, mon-
boina, seguiu— Quieto, paxariño, quie- tou no cabalo e non volveu máis. Canso
to! xa de agardar e de acalmar o paxariño,
—E vostede cre que inda o collerei? o marido, con moito tento, meteu a man
—Cá! Vostede xa non. Se fose eu, que pouco a pouco para agarralo, mais o que
fun de cabalería, aínda tal, pero voste- colleu foi a merda. Sacou a man todo
de non, cá! anoxado e comezou a sacudila, bateu
—Pois se me fose atrás del habíallo pa- con ela contra un bargo e coa dor levou
gar ben —pediulle o home. os dedos á boca... Por aquela altura xa o
—Eu íalle de boa gana —contestou o outro irmán chegara de volta á casa.
outro— mais téñolle que coidar do paxa-
riño, que é moi valioso e non me pode
fuxir.
—Descoide que eu lle terei conta del.

29
c o n t o s d e i d a e v o l t a

s irmáns
tre
O s alleados

Un día tres irmáns decidiron ir polo —Xa sei falar o castelán, ouvínlles dicir
mundo a buscar fortuna. Mais tiñan nosotros.
entendido que sen saber o castelán non En vista do ben e axiña que se aprendía,
chegarían a ningures, e isto traíaos moi alá foi o irmán do medio arrimarse aos
cavilosos. casteláns. Segundo chegou ouviu que
Un día nunha feira, estando os tres un deles dicía ahora mismo. E corren-
discutindo o que habían de facer, che- diño volveu gabándose tamén de ter
garon uns casteláns que se puxeron a aprendido o castelán.
falar entre eles. Os tres decidiron que O máis cativo, para non ser menos cós
se irían achegando a eles un a un, por outros, foi tamén ao pé dos forasteiros,
ver se se lles pegaba algo. e escoitoulle dicir a outro está bien, co
E alá foi o máis vello a carón dos caste- que xa se coidou tan sabido coma os
láns, e escoitoulles dicir nosotros. Coi- seus irmáns.
dándose sabido de abondo, volveu onda Cheos de fachenda por saberen xa o cas-
os irmáns e díxolles: telán, aquel mesmo día os tres irmáns

30
c o n t o s d e i d a e v o l t a

botáronse a andar polo mundo decidi- —Pues entonces dense ustedes por pre-
dos a se faceren ricos. Mais estando xa sos.
en terras de Castela toparon un día no —Está bien —replicou o máis novo, todo
camiño cun home morto. Como tiñan bo cheo de satisfacción por ver o ben que
natural, deulles pena e collérono para se entendía con aquela xente.
arredalo da estrada. Mais nese momen- E foi así como os tres irmáns pagaron
to chegou unha parella de gardas civís coa vida a aldraxe de esqueceren a súa
á súa altura que lles preguntaron: lingua pola allea.
—Quién mató a ese hombre?
—Nosotros —respondeu o máis vello dos
irmáns para lucir os seus coñecemen-
tos de castelán.
31
—¿Y cuándo lo hicieron?
—Ahora mismo —dixo o do medio, por
non quedar atrás.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

angazo
O

Unha vez había un labrego que tiña un


fillo que fora á capital facer uns recados.
De alí a dous días o rapaz volveu falando
castelán. Cando chegou á casa foi onda
ao pai, que estaba na aira encabando un
apeiro, e preguntoulle polo nome do ins-
trumento.
—¿Y eso cómo se llama, padre?
—Ai xa non che acorda o seu nome? Pois
mira, poslle o pé nos dentes e xa el cho
di.
O rapaz pisou onde o pai lle indicara e o
rabo do apeiro bateulle nos fociños. Ao
momento, e rabeando coa dor, excla-
mou:
—Carallo pró angazo!

32
c o n t o s d e i d a e v o l t a

ello e os p
O v ratos

Unha vez era un velliño que tiña un fillo casado na casa


e cun netiño pequeno. Ao vello tremíalle moito o pulso
e rompía moitos pratos. Cada vez que rachaba un prato
a nora encabuxábase toda, ata que un día propúxolle ao
home facerlle unha cunca de madeira para lle dar de co-
mer nela ao vello.
De alí a un tempo o matrimonio encontrou o neno labran-
do nun anaco de madeira e preguntáronlle que estaba
facendo, ao que o neno lles espetou todo cheo de razón:
—Fago unha maseiriña para lles dar de comer nela a vos-
tedes cando vaian vellos coma o padriño.
Abraiados pola ocorrencia do cativo, retiráronlle a cunca 33

ao vello e dende aquel día déronlle de comer en prato de


louza coma aos demais.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

che
co os
al
os cab
O
e

Contan que dunha vez un rei convidou á súa mesa a marqueses, du-
ques, condes e outra moita xente rica. En rematado o xantar, o rei mos-
troulles aos convidados un coche de ouro con dous cabalos tamén de
ouro macizo, e preguntoulles canto lles parecía que valían.
—Sabe Deus canto! —dicían uns.
—E canto valerán! —dicían outros.
O rei, descontento coas respostas, convidou a uns labregos e fíxolles a
mesma pregunta. Un dos labregos adiantouse e respondeu:
—Xaneiro rabioso, febreiro amoroso,
marzo ventoso e algo chuvioso,
abril de augas, maio pardo
e San Xoán e Santiago claros
valen máis có coche e os cabalos.

34
c o n t o s d e i d a e v o l t a

O caldo de pedra

Alá nos tempos da fame andaba un es- —Ben, pois agora só resta agardar a que
molante pedindo comida polas aldeas. coza ben cocida.
Farto de que lle pechasen sempre a por- —Mais iso non che vai dar de comer
ta nos fociños, un día artellou unha es- —dixo a muller— que caldo se pode fa-
tratexia para conseguir comida. Colleu cer dunha pedra, sen verzas nin carne
unha pedra na beira do camiño e petou nin nada?
na primeira casa que atopou que pare- —Cá! O mellor caldo do mundo me vai
cía de boa familia. Ao lle abrir a porta a saír señora, que as pedras téñenlle
dona da casa, díxolle: moita substancia. Pero claro —prose-
—Moi bo día señora. Sonlle un pobre guiu— mellor quedaba cun mañuciño
esmolante e non teño nada para levar daquelas verzas que ten no mesado...
á boca. Se vostede fose tan amable de por darlle algo de cor, máis nada.
me dispor unha pota con auga, xa eu me —Ai logo bótalle tantiñas, ho, se cres
35
arranxo para facer un caldiño con esta que lle han quedar ben.
pedra. E foi o esmolante e botou unha mada de
A vella, contrariada, díxolle que unha verzas na pota, e a seguir díxolle:
pota de auga non lle custaba nada pór- —E agora, se tivese un anaquiño de
lla ao lume, mais mostrouse escéptica unto, aínda que só fora para lle dar máis
coa receita do esmolante. Con todo, corpo, o caldo había quedar ben máis
fíxoo pasar e púxolle a pota de auga ao saboroso...
lume. O esmolante meteu a pedra den- —Teño, home, teño. Velaquí tes logo.
tro, e díxolle á ama: —Graciñas entón... e algunha pataquiña
c o n t o s d e i d a e v o l t a

tampouco lle quedaba mal, non señora, —Boh, e que lle vou probar, se iso non
inda que só fose para deixalo máis nu- vai saber a nada!
trido... —Cá! Como que non, vostede probe e dí-
E así lle foi solicitando toda clas de game se a miña pedra fixo un caldo rico
ingredientes, dende cachucha ata ou non.
chourizos, gordos e delgados, pasando A muller probou o caldo, e exclamou:
polo touciño, os lacóns etc., sempre coa —Vaia! Quen ía dicir que un caldo de pe-
escusa de “mellorar” o caldo, xa de seu dra ía ser tan saboroso!
substancioso e saboroso, que ía resul-
tar da pedra.
En cocido ben todo, dixo o esmolante:
—Pois isto xa está. Quere a proba, seño-
ra?

36
c o n t o s d e i d a e v o l t a

us sab
do i

os
Os
Unha vez había un sabio que tiña pendurado un letreiro na porta da
casa que rezaba: “Eu son o sabio de entre todos os sabios”.
Un día pasou por alí un sabio máis vello e, ao ver o cartel, retouno a lle
contestar ás seguintes preguntas: cantos canistrelos de terra tiña a
montaña máis alta do mundo, canto pesaba a lúa e canto valía el.
O sabio vello marchou e combinaron na casa deste para o outro día. O
sabio entre todos os sabios quedou todo aquelado e caviloso, pois non
daba atopado as respostas, así que lle contou ao seu criado o aconteci-
do. O criado tranquilizouno e díxolle que xa el iría para o outro día onda
ao sabio vello para lle dar as respostas no seu lugar.
E así foi, para o outro día chegou o criado coas roupas do seu amo onda
ao sabio vello, e este formuloulle as preguntas.
—A ver logo, cantos canistrelos de terra ten a montaña máis alta do
mundo?
—Depende, se o canistrelo é máis grande cá montaña inda non en-
37
che un —contestou o criado.
—Canto pesa a lúa?
—Pois, estando como está dividida en catro cuartos, pesará un quilo.
—E canto vallo eu?
—Vinte e oito moedas —contestou o criado con seguridade.
—E logo non vallo máis? —preguntou desconcertado o sabio vello.
—Por trinta venderon a Cristo, e el ben valía dúas máis ca ti.
E así foi como, grazas ao seu criado, o sabio entre todos os sabios puido
lucir o letreiro na porta ata o día do pasamento.
c o n t o s d e i d a e v o l t a

Du
nh s
a v t e monteira
ara de pano, se

Foi unha vez un paisano onda un xastre e levoulle unha vara de


pano para que lle fixese unha monteira, e preguntoulle se lle che-
garía o pano.
—Chega, señor, chega —respondeu o xastre—. Chega e aínda sobra.
—Pois logo, se sobra moito, el non podería quitar para lle facer
unha tamén ao meu fillo?
—Podo ho! E aínda que fosen dúas.
—Pois se chega para outras dúas amais da miña fágamas logo —
dixo o paisano, e quedou cavilando un anaco—. Mágoa non saíran
catro...
—Non, se vostede quer, saír saen as catro.
—Daquela, se cadra, aínda daba para cinco...
—E para sete tamén —sentenciou o xastre.
—Pois logo fágame as sete.
E marchou o paisano todo contente.
Cando as volveu buscar o xastre amosoulle cinco monteiras pe-
querrechas postiñas nos dedos dunha man, e outras dúas en dous
dedos da outra. O paisano empezou a laiarse e a botar xuramen-
tos, e o xastre díxolle:
38
—Preguntoume se chegaba para sete monteiras e para sete mon-
teiras chegou, o que non me dixo foi como habían ser de grandes...
c o n t o s d e i d a e v o l t a

s velorios
d o
O za e i r o
pat
Contan que nunha aldea vivía un za- Daquela o sancristán volveu mover as
pateiro moi rañicas que sempre que táboas e tirou coas velas. O zapateiro,
morría alguén lle pedía ao sancristán xa case morto co medo e coa igrexa ás
de quedar toda a noite a velar o corpo escuras, botou a correr cara á porta
ao pé do altar, pois segundo el non era para saír de alí, pero tan nervioso es-
ben deixalo só antes de soterralo. Mais taba que non daba metido a chave no
o sancristán, desconfiando do huma- pecho e, xa fóra de si e sen saber ben o
nitarismo do zapateiro, agachouse que dicía, berrou:
dunha vez debaixo do cadaleito por ver —Acudide aquí defuntos!
que era o que facía o zapateiro ao pé do Ao que o sancristán, case sen poder
cadáver. Daquela viu como o zapateiro aguantar a gargallada, contestou imi-
levaba para alí a mesa e as ferramentas tando a voz dos mortos:
e se puña a traballar á luz das velas. —Alá imos todos xuntos!
39
Entón o sancristán, vendo o aprovei- Para o outro día, ao entrar o crego
tado que era o zapateiro, quíxolle dar para preparar o enterro, atopou o za-
un escarmento e comezou a mover as pateiro morto ao pé da porta e coa cha-
táboas que sostiñan o cadaleito. O za- ve fortemente collida nunha man.
pateiro, cheo de medo, aínda tivo valor
para lle berrar ao morto:
—Ponte que do ou a r reb óloc he a s
tesoi ra s!
c o n t o s d e i d a e v o l t a

tre valente
xas
O
Unha vez había un xastre que se tiña por moi valente e, co-
sendo como cosían todos os xastres ata que se facía de noite, e
despois de cear na casa onde traballaba, nunca quería quedar
a durmir nela para que ninguén sospeitase que tiña medo da
noite.
Mais dunha vez volveuse a noite tan pecha que non se vía pal-
mo de terra, e cando ía o xastre por unha corredoiriña estreita
camiño da casa sentiu que algo o prendía pola chaqueta. Tal
medo collera que non se atrevía a moverse nin moito menos a
revirar a ollada, e pregaba a quen o estivese agarrando, fose
morto ou vivo, que non lle fixese mal, que el nada levaba nin
mal ningún fixera nunca a ninguén, e por favor que o deixara
ir, e que por deus santo que o soltara, e pola virxe santísima
que el era bo, e así toda a noite.
Para o outro día á maña alí estaba aínda o xastre, tremendo de
medo e pedindo pola súa vida, ata que coas primeiras raiolas
de luz por fin se atreveu a mirar de esguello para atrás por riba
do ombreiro. Ao ver que o que o prendía era unha silva, armou
as tesoiras e empezou a cortar nela todo cheo de carraxe, ao
40 tempo que lle dicía:
—Toma, toma e toma. E se foras home igual che facía!
c o n t o s d e i d a e v o l t a

Os ca

nt
ro

ei
s e a
a lú
Viñan unha noite tres canteiros de
pedir traballo, de volta para a casa
e cheos de fame. Ao pasaren por
unha ponte miraron para abaixo e
viron a lúa que se reflectía no río.
Pensando que era unha bola de mi-
llo, acordaron de baixar por ela, así
que o mestre, que era o máis listo
dos tres, decidiu que ían facer o ga-
ramallán: o mestre agarrouse coas
mans á ponte, o seguinte colleuse
dos pés do mestre e o terceiro ama-
rrouse aos pés do segundo. Para
cando xa estiveron nesa posición o 41

mestre cansou e díxolle ao segun-


do:
—Dille ao de baixo que pouse os pés
na auga en canto eu cuspo un mo-
mento nas mans.
E en canto acabou de dicilo soltouse
e foron os tres ao río.
Cuentos de ida y vuelta

Tr a d u c c i ó n

Saleta Fernández Fernández


c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

índice
prólogo página 47
fuentes y corrientes página 49

el zorro y el gallo página 47

la gallina asustada página 48

el mirlo y la hormiga página 51

pajarito pinto página 54

el lobo, el hombre y el zorro página 61

la muerte madrina página 57

el arriero y las brujas página 59

la misa de los difuntos página 60

la hija casadera página 61

el cura y el sacristán se confiesan página 62

¡ chuscurruschús, señor cura ! página 63

el loco y el cuerdo página 64

el gallo, la hoz y la escalera página 65

los tres hermanos enajenados página 67

el angazo página 68

el viejo y los platos página 69

el coche y los caballos página 70

el caldo de piedra página 71

los dos sabios página 73

el zapatero de los velatorios página 74

de una vara de paño, siete monteras página 75

el sastre valiente página 76

los canteros y la luna página 77


Prólogo

La idea del movimiento que sugiere el título de esta selección de cuentos


esconde un doble misterio: primero, el misterio de cómo es posible reconocer
un cierto poso oriental en el fondo del variado paisaje de montes, bosques y
lugares de Galicia o, dicho de otro modo, el misterio de la recomposición, por
parte de la sociedad gallega tradicional, de los temas que forman el depósito
de los cuentos populares en Europa y otros lugares, y que resultarán próximos
a los lectores y a las lectoras de esta publicación. Además, está el misterio
del destino de sus personajes, que por arte de la traducción y mediante la
complicidad de quien viaje con esta publicación, perpetuarán su búsqueda de
fortuna por el mundo.

Cuentos de ida y vuelta no tiene la intención de proponer un marco de


moralidad que no corresponde a las expectativas de nuestra sociedad,
del que no se libran ni la imagen de la mujer ni la de ciertas categorías
socioprofesionales, y en el que, dentro de la clasificación más tradicional de
47
Aarne-Thompson, se ha satirizado a un clero dominante. A pesar de ello, la
falta de modernidad tan sólo es aparente. Así pues, estos cuentos han servido
de laboratorio popular para probar el alcance de los usos de la lengua gallega,
históricamente sometida a las leyes del español. Estos relatos proponen a los
oyentes que interpreten, para comprenderlas, acciones que no se describen ni
se perciben sino en su forma más física: todo es movimiento y gesto, carrera,
gorjeo de pajaritos. A veces se deja oír la voz de la sabiduría, como cuando
esa filosófica incorregible que es la zorra, se vuelve para sentenciar, mientras
huye en perpetua carrera. Además, el Más allá y su barquera, la Muerte,
nunca andan muy lejos del mundo de los vivos en Galicia, que es un mundo a
la búsqueda (simbólica) de comida, pues el comer se sitúa en el centro de un
imaginario que la sociedad gallega contemporánea revive incesantemente.

Los cuentos han sido seleccionados y reescritos de cuatro antologías de la


narrativa gallega oral y de la revista Nós (1920-1936), por Xabier Xil Xardón.
Las colecciones de cuentos gallegos, cada una de ellas de diferente hechura
y finalidad, han sido:
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo: Centro de Estudios Fingoy,
1963.
Contos do Valadouro de Xesús Pisón, Manuel Lourenzo e Isaac Ferreira. Vigo:
A Nosa Terra, Col. Nós os galegos, 1998. 2ª edición, Sada (A Coruña): Edicións
do Castro, 2005.
Contos colorados de Xoan R. Cuba, Antonio Reigosa y Xosé Miranda. Vigo:
Xerais, 2001.
Contos galegos de tradición oral de Camiño Noia Campos. Vigo: Nigratrea,
2002. Este libro tuvo una breve edición en castellano, Cuentos gallegos de
tradición oral. Vigo: Nigratrea, 2003.

48
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

Fuentes y corrientes

Las variantes escogidas para componer esta selección provienen de las


siguientes fuentes:

Xabier Xil Xardón sacó del baúl de sus recuerdos Pajarito pinto, El loco y el
cuerdo y El caldo de piedra.
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo: Centro de Estudios Fingoy,
1963. Esta publicación ofrece la materia principal de los cuentos El zorro y
el gallo, La gallina asustada, El mirlo y la hormiga, El cura y el sacristán se
confiesan, El angazo, El viejo y los platos, El coche y los caballos y El arriero y
las brujas. Los Contos populares da provincia de Lugo han influido también en
la redacción de La muerte madrina, Los dos sabios y Los canteros y la luna.
Contos do Valadouro de Xesús Pisón, Manuel Lourenzo e Isaac Ferreira. Vigo:
A Nosa Terra, Col. Nós os galegos, 1998. 2ª edición, Sada (A Coruña): Edicións
do Castro, 2005. Esta antología alimenta el argumento de los cuentos de El
lobo, el hombre y el zorro, La hija casadera y ¡Chuscurruschús, señor cura!, e
49
influye también en la misa de los difuntos, El caldo de piedra, El zapatero de
los velatorios y El sastre valiente.
¡Chuscurruschús, señor cura! se inspira en los Contos do Valadouro pero
también en Contos colorados de Xoan R. Cuba, Antonio Reigosa y Xosé
Miranda. Vigo: Xerais, 2001.
Contos galegos de tradición oral de Camiño Noia Campos. Vigo: Nigratrea,
2002, ofrece las líneas maestras de la muerte madrina y El gallo, la hoz y la
escalera e influye en la reescritura de El loco y el cuerdo y El sastre valiente.
Otros cuentos, como La misa de los difuntos, Los tres hermanos enajenados,
El zapatero de los velatorios, De una vara de paño, siete monteras y El
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

sastre valiente se inspiran en las numerosas muestras de literatura popular


publicadas en la revista Nós (1920-1936). Los tres hermanos enajenados se
basa principalmente en una variante recogida por Ben Cho Shei y publicada
en el número 41, página 10.

50
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el zorro y el gallo

Érase una vez un zorro que llevaba varios días −Venga, baja, no tengas miedo... −le dijo el zorro
rondando una aldea en busca de algo con que desde abajo con gran picardía−. Baja, que ahora
llenarse la panza. Una mañana ya no pudo hay una ley nueva que prohíbe hacerse daño
aguantar más, y en cuanto el gallo salió a unos a otros.
cantar, le echó el diente al pescuezo y se lo llevó −Ahora voy, pero has de esperar un momento,
monte arriba. Por el camino, el gallo, que todavía porque allá al fondo veo que viene un galgo, y si
estaba vivo, habló así al zorro: pasa sin hacerte nada, bajo yo también.
−Señor zorro, escúcheme, yo todavía estoy muy −¿Y está lejos?
flaco, y sería una pena que me comiese ahora. La −Está a punto de llegar.
época de la trilla ya está cerca, y para entonces −¡Ay! Pues entonces me voy, que la ley del
estaré bien cebado, que es mucho el grano que monarca tan pronto llega como se marcha
entra en la casa. −sentenció el zorro, y pronunciando estas
El zorro, viendo que el gallo tenía razón, lo dejó palabras, salió por patas.
libre, no sin antes preguntarle su nombre para El galgo, que ya había divisado al zorro, echó 51
poder llamarlo cuando volviese. a correr tras él a toda velocidad, y mientras
−“Cuidado” es mi nombre −respondió el gallo. tanto, desde lo alto del castaño, el gallo le
Pasado el tiempo, llegó la fecha que habían gritaba:
acordado, y el zorro volvió a buscar al gallo. −¡Enséñale la ley! ¡Enséñale la ley!
−¡Cuidado! ¡Eh, Cuidado! −gritaba el zorro. −¡No me puedo parar −respondió el zorro sin
−Ya lo tengo, descuida... −contestó el gallo dejar de correr−, que me queda mucha tierra por
desde lo alto de un castaño, al que se había taconear!
encaramado, por si acaso.
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

la gallina asustada

Érase una vez una gallina que estaba picoteando la tierra al pie de un castaño,
cuando de pronto le cayó un erizo en la cabeza. Muy asustada, empezó a correr de un
lado para otro y se tropezó con el gallo:
−¡Váyase de ahí, señor Gallo, que el mundo se cae a pedazos!
−¿Y cómo lo sabe, señora Gallina?
−Me ha caído a mí en el copete −respondió la gallina, y se marchó.
Pasado un rato, llegó adonde estaba la liebre, y le dijo:
−¡Váyase de ahí, señora Liebre, que el mundo se cae a pedazos!
−¿Y cómo lo sabe, señora Gallina?
−Me ha caído a mí en el copete.
Se marchó de nuevo, y se encontró con la zorra.
−¡Váyase de ahí, señora Zorra, que el mundo se cae a pedazos!
−¿Y cómo lo sabe, señora Gallina?
−Me ha caído a mí en el copete.
−Pues si el mundo se cae a pedazos, antes de dejarlo me daré un buen banquete.
Y la zorra se zampó a la charlatana gallina.

52
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el mirlo y la hormiga

Érase una vez un mirlo que fue a pedir comida a una hormiga, y le dijo:
-Señora Hormiga, ¿no podría darme algo de comer?
A lo que la hormiga respondió:
−Chirlomirlo, chirlomirlo,
En vez de cantar en las calurosas horas del verano,
Para el frío invierno hubieses buscado grano.

53
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

pajarito pinto

-Pajarito pinto, cásate con la tórtola.


-Esa no la quiero, que es muy picarona.
-Pajarito pinto, cásate con la pega.
-Esa no la quiero porque es blanca y negra.
-Pajarito pinto, cásate con la mirla.
-Esa sí la quiero, que el ojito me guiña.

54
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el lobo, el hombre y el zorro

Un día, en el tiempo en que los animales el carro y permaneció inmóvil. En ese momento,
hablaban, estaba un hombre en el monte el zorro dejó de tocar la gaita y preguntó al
cargando broza en el carro, cuando de repente hombre qué llevaba en el carro.
se le apareció el lobo, que le dijo: −Un madero viejo para hacer leña −le contestó.
−¡Te voy a comer! −Pues átalo bien con la cuerda, no se te vaya a
El hombre, viendo que había llegado su hora, caer −añadió el zorro.
le pidió al animal que, por lo menos, le dejase El lobo, que lo oyó, le susurró al hombre que no
llevar el carro a casa y despedirse de su mujer. apretase, pero éste, viendo la ocasión de escapar
El lobo aceptó y se quedó allí a esperarlo, muy a la muerte, lo amarró muy fuerte.
hambriento. −Ese madero tiene muchos rastrojos −continuó
De camino a casa, le salió al paso un zorro que el zorro. Quítaselos con el hacha, haz el favor,
estaba escondido tras unas rocas. Éste, al ver al que hay que ser un poco curiosos...
hombre tan afligido, le preguntó qué le pasaba. El Una vez más, el lobo le murmuró al hombre que
55
hombre le contó lo sucedido, y el zorro resolvió: se los quitase con suavidad, pero el hombre
−No te preocupes que yo te sacaré de ésta. le dio en la cabeza y lo mató. Librado ya de las
Vuelve junto al lobo y dile que tengo un recado garras del lobo, y viéndose en deuda con el
para él. zorro, el hombre le preguntó qué podía ofrecerle
Así lo hizo, y el lobo le repuso: a cambio. El zorro, después de reflexionar unos
−Entonces, llévame a su lado en el carro, que yo instantes, le pidió las dos mejores gallinas que
soy aún más importante que él. tuviese en el gallinero.
Lo llevó y, en cuanto se acercaron a las rocas, Así que el hombre se marchó a buscar las
el zorro se puso a tocar la gaita. Al oírla el lobo, gallinas, pero cuando llegó a casa y le contó lo
temeroso de que viniese más gente, se agachó en sucedido a su mujer, ésta se enfadó mucho:
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

−¡Mira que eres tonto! Y si le damos dos gallinas, −Ay, ay, ni gallinas ni gallos,
¿qué vamos a comer nosotros? Déjame a mí que no quiero más pagos
ya buscaré la forma de arreglar esto de otro por mis trabajos.
modo.
La mujer cogió una cesta, metió dentro un erizo
y se la llevó al zorro. En cuanto llegó al lugar, le
dijo:
−Aquí tienes lo acordado con mi marido, pero
zámpatelas en cuanto destape la cesta, que
estas gallinas son muy voladoras.
El zorro le echó el diente al momento y, en cuanto
sintió los pinchos, huyó aullando de dolor:

56
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

la muerte madrina

Hubo una vez un matrimonio que tenía una hija, –¿Y tú quién eres?
mas como eran pobres y vivían en una aldea muy –Yo soy la Muerte.
pequeña, no encontraban a nadie que quisiese –Entonces sí que me sirves, porque no haces
apadrinarla. El padre, temiendo no poder bautizar distinción con nadie.
a la pequeña, decidió un buen día hacerse al camino Y así fue cómo aquel hombre se hizo compadre
en busca de padrino para su hija. Al poco tiempo de la Muerte después de que ésta hubiese
se encontró con un hombre que le preguntó qué aceptado con gran honor el ofrecimiento. Como
estaba haciendo por allí, a lo que él respondió: en su casa eran tan pobres, el hombre le pidió
–Estoy buscando padrino para mi hija, ¿y tú que le concediese alguna habilidad especial con
quién eres? que ganarse dignamente la vida, para que a su
–Yo soy el Demonio. ahijada nunca le faltase de nada. La Muerte le
–Pues tú no me sirves, que no haces más que respondió:
enredar el mundo y después nos quemas a todos –De ahora en adelante serás curandero, y
en el infierno. acudirás adonde te llamen para sanar a la
57
Siguió su camino, y más adelante se encontró gente. Me apareceré a ti en la habitación del
con otro a quien también contó el motivo de su enfermo: si me ves a los pies del lecho, dices “A
desasosiego. este enfermo lo curo yo” y le das un remedio
–¿Y tú quién eres? cualquiera y lo cobras, pero –continuó la
–Yo soy Dios. Muerte–, si me ves en la cabecera, dices “Este se
–Pues tú tampoco me sirves, que das todo a unos muere”, y te vas.
y a otros no nos das nada. –Muy bien, todos te estaremos muy agradecidos
Y siguió avanzando. Hasta que por fin se para el resto de nuestras vidas. Pero –prosiguió
encontró con otro caminante a quien saludó el hombre–, siendo tú y yo compadres, ¿no me
como a los anteriores. podrías hacer un favor personal?
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

La Muerte asintió, y seguidamente el hombre le puerta y, al abrir, vio que era la Muerte quien lo
preguntó: visitaba.
–Para poder vivir más tranquilo a partir de –Vengo a por ti –dijo ella.
ahora, me gustaría pedirte que, antes de venir –¡Pero esto no es lo que habíamos acordado! Tú
a buscarme cuando me llegue la hora, me avises me habías dicho que antes de venir a buscarme
con tiempo para poder despedirme de los míos. me avisarías.
–Así será. Descuida, yo te avisaré antes de que –¿Te ha blanqueado el cabello? –preguntó la
te llegue la hora. Muerte.
Y desde aquel entonces, el hombre hizo una –Sí –contestó el hombre.
fortuna a cuenta de la comadre, y en su casa –¿Te han caído los dientes?
nunca más volvieron a pasar miserias. Vivió –Sí.
además tranquilo y despreocupado por la vida, –¿Has perdido las fuerzas?
confiando en que la Muerte cumpliría la promesa –Sí.
de avisarlo con tiempo. Pasaron así para él –Entonces, ¿qué más avisos querías?
largos años de felicidad, pasó la juventud, pasó
la madurez y llegó a viejo, sin haber recibido aún
noticias de la comadre. Hasta que una noche de
invierno, justo antes de acostarse, llamaron a la

58
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el arriero y las brujas

Érase una vez un arriero al que le sorprendió la noche en el camino, y tuvo


que pedir posada en una casa donde vivían dos mujeres y un hombre.
Tras llevar el macho al establo se dirigió a la cocina donde, tras cenar
los cuatro, el amo se estiró en el banco y se echó a dormir allí mismo.
El arriero, viendo esto, también se tumbó en una esquina de la cocina
y se hizo el dormido, pues notaba algo extraño en la gente de aquella
casa y prefería permanecer atento. Pasado un rato, sus sospechas se
confirmaron porque una de las mujeres le dijo a la otra:
–Padre está durmiendo y el arriero también.
Y tras hablar así, le chuparon la sangre al padre, se untaron con una
especie de unto que tenían escondido en un agujero, y salieron volando
por la chimenea.
El arriero, que lo había visto todo por el rabillo del ojo, sin pensárselo dos
veces, cogió la aguijada y se frotó con aquel unto. Al momento también
59
salió volando por la chimenea y apareció en un claro del bosque, donde
estaban las brujas danzando y besándole el culo a un carnero. Cuando le
llegó el turno de besarle el culo al animal, en lugar de hacerlo, lo picó con
la aguijada y el carnero exclamó:
–¡Ésa que pase sin besarme, que tiene la barba muy dura!
Todas las brujas pasaron una vez más besándole el culo al carnero, y el
arriero volvió a hacer lo mismo, a lo que el carnero respondió nuevamente
de la misma guisa. Al poco tiempo, el carnero desapareció, y a las dos
brujas hospitalarias no les quedó más remedio que llevar de vuelta a casa
al osado arriero, pues aquella noche le habían dado posada.
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

la misa de los difuntos

En aquella aldea todas las noches se escuchaba –¡Para o te mato, y entonces dejarás de tocar
tañer las campanas de la iglesia. El cura, para siempre!
preocupado, se dispuso a recorrer la parroquia El cura, impasible, le respondió:
casa por casa en busca de un valiente que –Entonces no tocaré más, pero deberás ayudarme
hiciese guardia por la noche para descubrir al con la misa y has de prometerme que no mirarás
tañedor nocturno. Al no encontrar voluntarios, atrás hasta que acabe.
decidió recurrir a las tropas del rey y, una vez El soldado aceptó y el cura comenzó a decir
que tuvo delante a los hombres, les preguntó si misa. Al principio el soldado se mantuvo firme
había entre ellos alguno con el valor suficiente y con la mirada fija en el altar mayor, pero la
para velar aquella misma noche en la iglesia. curiosidad le picaba cada vez más, y hacia la
Uno de los soldados, que tenía fama de osado, se mitad del oficio, se dio la vuelta y descubrió
ofreció sin pensárselo dos veces y se dispuso a espantado que la iglesia estaba abarrotada
hacer guardia en el altar mayor. con las almas de los difuntos que habían sido
Llegada la medianoche vio cómo una de las losas enterrados allí. Aterrorizado, volvió la vista al
se movía y de ella salía un cura que, tras subir las frente y comprobó, ya fuera de sí, que el cura
escaleras de la torre de la iglesia, se puso a tañer había desaparecido.
las campanas. El soldado, estupefacto y muerto de El valiente salió corriendo de la iglesia para
miedo, no se atrevió a interrumpir el rito, y sólo contarles a los vecinos lo sucedido y, al acabar
cuando el cura hubo bajado del campanario, se de contar la historia y antes de que a nadie le
armó de valor y le dio el alto. Pero él hizo caso diese tiempo ni a abrir la boca, cayó súbitamente
omiso, y se volvió a meter debajo de la losa. muerto.
60
Al cabo de un rato, la misma losa se movió de
nuevo y de ella salió el mismo cura. Esta vez el
soldado, armándose de valor y apuntándole con
el fusil, exclamó:
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

la hija casadera

Cuentan que hace mucho tiempo vivía un matrimonio que tenía una hija
casadera ya entrada en años. Los padres, preocupados, acudieron a un
brujo para que les dijese si la hija se casaría finalmente o no. Pero el brujo,
en cuanto los vio entrar por la puerta, les dijo:
–Dentro de un mes morirá la madre, dentro de dos morirá la hija y dentro
de tres morirá el padre.
El matrimonio volvió a casa muy apesadumbrado, temeroso de que se
cumpliese el vaticinio. Y así fue: al cabo de un mes murió la madre y al cabo
de dos murió la hija. Y un día antes de los tres meses, el hombre, sabiéndose
ya muerto sin remisión, decidió emborracharse y pasar toda la noche de
parranda. Como no tenía dinero se lo fue a pedir al cura de la parroquia con
la promesa de devolvérselo al día siguiente.
A la mañana siguiente, el hombre se despertó sin acordarse de la noche
anterior, de tanto que había jaraneado, y se dio cuenta de que la profecía
no se había cumplido con él. Avergonzado por haberle pedido al cura un
61
dinero que no le podría devolver, decidió ir a hablar con él para explicárselo
todo. Pero de camino a la rectoral, se encontró con el sacristán, y cuando el
hombre le preguntó si el cura estaba en casa, respondió:
–Pero, ¿todavía no sabes que el cura ha amanecido muerto?
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el cura y el sacristán se confiesan

Érase una vez un cura que desconfiaba de que el sacristán robaba el aceite
de las lámparas de la iglesia. Así que un día le dijo que lo quería confesar y
el sacristán aceptó, con la condición de que lo hiciese en el confesionario,
“donde se cuentan las verdades y las mentiras”. En cuanto uno se hubo
sentado dentro y el otro arrodillado fuera, el cura le preguntó:
–¿Quién roba el aceite de la alcuza?
–¿Cómo dice, señor cura?
–¿Que quién moja el pan de las lámparas de la iglesia?
–¡No se oye nada, eh! Y si no me cree, arrodíllese usted aquí, que yo me
siento ahí dentro.
Una vez cambiados los papeles, el sacristán le preguntó al cura:
–¿Quién le come las meriendas a la mujer del sacristán?
–¿Qué dices?
–¿Que quién se zampa los huevos y las tostadas en la casa del sacristán?
–¡Oye! Pues va a ser que tienes razón, que desde aquí no se oye nada.
Y de este modo se dieron la absolución el uno al otro.

62
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

¡ chuscurruschús, señor cura !

Había una vez una joven recién casada que llevaba las vacas a pacer todos los días al
atrio de la iglesia, por donde todas las tardes pasaba el cura, que le decía a la joven:
–¿Chuscurruschús, mi mocita?
Ella, cansada de la cantinela del cura, se lo contó al marido y éste le dijo:
–Tú contéstale igual, e invítalo a venir a casa por la noche.
Al día siguiente, estando la chica como siempre en el atrio con el ganado, el cura
volvió:
-¿Chuscurruschús, mi mocita?
-¡Chuscurruschús, señor cura!
–¿Y cuándo? –volvió a preguntar el cura.
–Hoy por la noche, que mi marido está de viaje.
Así que después de cenar hasta hartarse, el cura se dirigió a casa de la joven. Ella lo
hizo pasar y le dijo que se fuese desnudando mientras ella iba a arreglar una cosa. El
63
cura obedeció y, estando en cueros como dios lo trajo al mundo, apareció de repente el
marido, que lo sujetó con una cuerda, lo ató en el establo y le puso un ternero a mamar.
Y allí lo dejaron toda la noche, gimiendo y aullando como un condenado, hasta el día
siguiente por la mañana, cuando el hombre lo dejó libre y se marchó.
A los pocos días, estando la joven con el ganado en el atrio, y al ver acercarse al cura,
exclamó:
–¿Chuscurruschús, señor cura?
−Chuscurruschús mi jodienda,
si tu marido quiere terneros,
¡que vaya a recoger la hierba!
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el loco y el cuerdo

Había una vez una anciana que vivía con sus dos hijos, uno loco
y otro cuerdo, en una casita. El día en que la mujer murió, los dos
hermanos decidieron hacerse al mundo en busca de fortuna, pero
antes de marcharse, al loco se le metió entre ceja y ceja que tenía
que llevarse la reja de la casa, y por más que el cuerdo intentó
convencerlo de que era una tontería, la cargó a la espalda y se
echó al camino. La primera noche los sorprendió en el medio del
monte y, por miedo a que los atacasen las alimañas, decidieron
dormir en lo alto de un roble. Así que, allá subió el loco con la reja a
cuestas ­­−a pesar de la insistencia de su hermano en que la dejase
abajo−, la echó sobre una rama y se acostó encima de ella.
A mitad de la noche los dos hermanos se despertaron con el gran
vocerío que provenía del pie del árbol; era un grupo de ladrones
que discutían por el reparto del botín. El más joven, que salía
perdiendo, muy enfadado con los otros, exclamó:
−¡Dios quiera que caigan ahora mismo rayos y chispas de este
roble!
El loco, al oír aquello y sin darle tiempo siquiera a su hermano
a impedírselo, agarró la reja y la tiró desde lo alto. Al escuchar
abajo el estruendo de la reja por entre las ramas, los ladrones
pensaron que se había cumplido la maldición y pusieron los pies en
64
polvorosa, dejando atrás el botín por el que tanto habían discutido.
Los dos hermanos bajaron, cogieron el dinero y regresaron a su
casa, donde vivieron felices y sin más preocupaciones el resto de
sus vidas.
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el gallo, la hoz y la escalera

Érase una vez tres hermanos muy pobres que, Los vecinos, al ver lo bien que funcionaba aquel
cuando murieron sus padres, recibieron por aparato, reunieron entre todos un montón de
toda herencia una escalera el mayor, un gallo el dinero y se lo compraron al joven que, ya rico,
mediano y una hoz el más joven. regresó a la casa con sus hermanos.
Un día el mediano decidió hacerse al mundo en Viendo la fortuna que había traído, el más joven
busca de fortuna con su gallo debajo del brazo, quiso imitarlo y allá se marchó hoz en mano.
y tras mucho caminar llegó a un lugar donde Tras mucho caminar, llegó a una aldea cuyos
la gente creía que, si no iban a buscar el día, la habitantes estaban tan atrasados que para segar
noche nunca se acabaría. Así que los vecinos tenían una navaja por todo apero, y mientras
uncían los bueyes a medianoche, y se turnaban uno tiraba de la hierba, el otro la cortaba. Al ver
para ir en busca del día. Cuando le contaron aquello, nuestro joven les preguntó si no tenían
aquello al del gallo, les dijo que él tenía un otro modo de hacerlo, y ellos le contestaron que
aparato que traía el día sin necesidad de uncir ni no, que era todo lo que sabían.
vacas ni bueyes, y aquella misma mañana se lo −Pues miren, yo tengo una máquina que
demostró a los incrédulos parroquianos. El gallo corta la hierba a las mil maravillas.
65
cantó una vez, y la gente le preguntó qué decía: Se puso a segar con la hoz al lado de aquella
−Dice que enseguida llega −les contestó él, y gente y, viendo lo mucho que se avanzaba
todos siguieron expectantes. con aquel aparato, le ofrecieron por él todo el
El gallo cantó de nuevo y los vecinos preguntaron dinero que tenían en la aldea. Y así fue como el
otra vez qué decía, a lo que él respondió: hermano más joven también volvió rico al lado
−Dice que ya está llegando. de los otros dos.
Cuando el animal cantó por tercera vez, volvieron Viéndose todavía pobre, y con los hermanos
a preguntar todos intrigados, y él les dijo: ya ricos, el mayor de los tres se echó también
−Dice que abran las ventanas, que ya ha llegado al mundo con la escalera a cuestas. Pero, por
el día. más vueltas que daba, no sabía qué fortuna
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

iba a hacer con una escalera. Un día, cansado Al ver que venía el marido a caballo, se subió
ya de andar sin cesar de un lado para otro, los pantalones, metió la mierda en la boina y se
arrimó la escalera a una pared en la que había puso a hablarle:
una ventana, se subió y vio a un matrimonio −¡Quieto pajarito, quieto! Quieto, pajarito,
jugueteando en la cama, justo en el instante en quieto...
que la mujer le gritaba al marido: −¿Ha visto usted pasar por aquí a un hombre con
−¡Oh dios mío! ¡Si me arreglases el chocho...! ¡A quien una escalera? −le preguntó el otro.
me lo arreglase le daría todo el dinero que tenemos −Sí, se ha ido por allí −y mirando para la boina,
ahí, en el cajón de la cómoda, oh dios mío...! continuó −¡Quieto, pajarito, quieto!
Al oír aquellas palabras, bajó de la escalera y −¿Y usted cree que todavía lo podré alcanzar?
esperó a que el marido se hubiese ido, y acto −¡Que va! Usted ya no. Si fuese yo, que fui de
seguido, se puso a pregonar alrededor de la casa: caballería, podría ser, pero usted, no ¡de ningún
¡El chochero! ¡El chochero! ¡Arreglo chochos, modo!
coños y chuminos! −Pues si lo persiguieses, te daría una buena
Después llamó a la puerta, y le dijo a la mujer: recompensa −le pidió el hombre.
−Muy buenas, señora, soy el chochero, y vengo −Yo iría de mil amores −contestó el otro− pero
de parte de su marido para ponerle bien el tengo que cuidar al pajarito, que es muy valioso y
chocho, que parece que lo tiene muy torcido. no puede huir.
La señora lo hizo pasar, y después de hacer el −Pierda cuidado, que yo me ocuparé de él.
arreglo, le pagó con todo el dinero que había en Finalmente nuestro joven aceptó, montó al
la cómoda, y se quedó feliz con su cosa arreglada. caballo y nunca más volvió. Cansado ya de
El otro, en cuanto salió de allí, tiró la escalera y esperar y de calmar al pajarito, el marido, con
se puso en camino de vuelta a casa. mucho cuidado, metió la mano poco a poco para
Pero cuando el marido regresó y la mujer le contó agarrarlo, pero lo que cogió fue la mierda. Sacó
66
lo sucedido, se enfureció mucho, se montó en un la mano enfurecido y comenzó a sacudirla, se
caballo blanco que tenían en el establo y salió golpeó contra una piedra del vallado, y el dolor
en busca del hermano mayor, que estaba ya a la le hizo llevar los dedos a la boca... A esas alturas,
altura de un vallado haciendo sus necesidades. el otro hermano ya estaba de vuelta en casa.
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

los tres hermanos enajenados

Había una vez tres hermanos que decidieron considerarse tan instruido como sus hermanos.
hacerse al mundo en busca de fortuna. Pero Muy orgullosos por saber castellano, aquel
habían oído que sin saber castellano no llegarían mismo día los tres hermanos se hicieron al
muy lejos, y estaban muy preocupados. mundo decididos a hacerse ricos. Pero estando
Un día en un mercado, estando los tres ya en tierras de Castilla se encontraron un día
discutiendo sobre lo que deberían hacer, llegaron en el camino con un hombre muerto. Como eran
unos castellanos que se pusieron a hablar entre personas de buen corazón, les dio pena y lo
ellos. Los tres decidieron acercarse a ellos uno recogieron para apartarlo de la carretera. Pero
por uno, para ver si se les pegaba algo. en ese momento llegó una pareja de guardias
Y allá se fue el mayor que, colocándose al lado civiles, que les preguntaron en castellano:
de los castellanos, les oyó decir nosotros . −¿Quién mató a ese hombre?
Considerándose suficientemente sabio, regresó −Nosotros –respondió el mayor de los hermanos
adonde estaban sus hermanos, y les dijo: para lucir sus conocimientos de castellano.
67
−Ya sé hablar castellano, les he oído decir −¿Y cuándo lo hicieron?
nosotros . −Ahora mismo –dijo el del medio, por no ser
En vista de lo bien y rápido que se aprendía, menos.
allá se fue el hermano mediano a arrimarse a −Pues entonces dense ustedes por presos.
los castellanos. En cuanto llegó oyó que uno de −Está bien –replicó el más joven, con gran
ellos decía ahora mismo. Y rápidamente volvió satisfacción por ver lo bien que se entendía con
alardeando de haber aprendido castellano. aquella gente. Y así fue como los tres hermanos
El más joven, por no ser menos que los otros, pagaron con sus vidas la afrenta de haber
también se acercó a los forasteros, y escuchó olvidado su propia lengua por la ajena.
a otro decir está bien, lo que le bastó para
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el angazo

Había una vez un campesino que tenía un hijo que se


había ido a la capital a hacer unos recados. Pasados
dos días, el chico volvió hablando castellano. Cuando
llegó a su casa, fue a ver a su padre, que estaba en la
era colocándole el mango a un apero, y se dirigió a él
en castellano.
−¿Y eso cómo se llama, padre?
−¡Ay! ¿Ya no te acuerdas del nombre? Pues mira, si le
pones el pie en los dientes, ya te lo dice él.
El chico pisó donde el padre le había indicado y el
mango del rastrillo le dio en las narices. Al momento,
y rabioso por el dolor, exclamó:
−Carallo pró angazo!

68
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el viejo y los platos

Era una vez un anciano que tenía un hijo casado que


vivía en la casa con un nieto pequeño. Al viejo le
temblaba mucho el pulso y rompía muchos platos. Cada
vez que rompía uno, la nuera montaba en cólera, hasta
que un día le propuso al marido hacer un cuenco de
madera para darle de comer al anciano.
Al poco tiempo, el matrimonio encontró al niño
tallando un trozo de madera y le preguntaron qué
estaba haciendo, a lo que el niño contestó lleno de
razón:
−Estoy haciendo una artesa pequeñita para darles de
comer a ustedes cuando vayan viejos como el padrino.
Sorprendidos por la ocurrencia del niño, le retiraron el
69
cuenco al viejo y desde aquel día le dieron de comer en
plato de loza como a los demás.
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el coche y los caballos

Cuentan que una vez un rey invitó a su mesa a marqueses,


duques, condes y otra mucha gente rica. Al acabar de comer, el
rey les mostró a sus invitados un coche de oro con dos caballos
también de oro macizo, y les preguntó cuánto creían que
valían.
−¡Sabe dios cuánto! −decían unos.
−¡Cuánto podrán valer! −decían otros.
El rey, descontento con las respuestas, invitó a unos campesinos
y les hizo la misma pregunta. Uno de ellos se adelantó y
respondió:
−Enero rabioso, febrero amoroso,
marzo ventoso y algo lluvioso,
abril de aguas, mayo pardo
y San Juan y Santiago claros
valen más que el coche y los caballos.

70
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el caldo de piedra

Allá en los tiempos del hambre, andaba un caldo se puede hacer de una piedra, sin berzas ni
mendigo pidiendo comida por las aldeas. Harto carne ni nada?
de que siempre le diesen con la puerta en las −¡Pues vaya! ¡El mejor caldo del mundo es el
narices, un día se las ingenió para conseguir que voy a hacer, señora, que las piedras tienen
comida. Cogió una piedra en el borde del camino mucha sustancia! Pero claro está −continuó−,
y llamó a la primera casa que encontró que quedaría mejor con un manojo de aquellas
parecía de buena familia. Cuando la dueña de la berzas que tiene en el mesado... por darle algo
casa le abrió la puerta, le dijo: de color, nada más.
−Muy buenos días, señora. Soy un pobre −Échale entonces unas cuantas, si crees que le
mendigo que nada tiene que llevarse a la boca. van a ir bien.
Si fuese usted tan amable de poner al fuego una −Y ahora, si tuviese un poquito de unto, aunque
olla con agua, yo ya me las arreglaría para hacer solo fuese para darle más cuerpo, el caldo
71
un caldito con esta piedra. quedaría bastante más sabroso...
La vieja, contrariada, le dijo que no le costaba −Claro que sí, aquí tienes.
nada poner una olla con agua al fuego, pero se −Gracias... y una patata tampoco le iba mal,
mostró escéptica con la receta del mendigo. A no señora, aunque solo fuese para dejarlo más
pesar de ello, lo hizo pasar y le puso la olla de nutridito... Y así fue solicitándole toda clase
agua al fuego. El mendigo metió la piedra dentro, de ingredientes, desde cabeza de cerdo hasta
y le dijo al ama: chorizos, gordos y delgados, pasando por el
−Bien, pues ahora ya solo queda esperar a que tocino, los lacones, etc., siempre con la excusa
esté bien cocida. de "mejorar" el caldo, ya de por sí sustancioso y
−Pero eso no te alimentará −dijo la mujer−, ¿qué sabroso, que iba a resultar de la piedra.
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

Y una vez que se hubo cocido todo bien, dijo el −Y la mujer probó el caldo y exclamó:
mendigo: −¡Vaya! ¿Quién iba a decir que un caldo de piedra
−Pues esto ya está. ¿Quiere la prueba, señora? sería tan sabroso?
−¡Para qué! Si eso no puede saber a nada...
−¡Cómo que no! Usted pruebe, y ya me dirá si mi
piedra ha hecho un caldo rico o no.

72
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

los dos sabios

Érase una vez un sabio que tenía un letrero −Veamos pues, ¿cuántos canastos de tierra
colgado de la puerta de su casa que rezaba tiene la montaña más alta del mundo?
“Yo soy el sabio de entre los sabios”. Un buen −Depende, si el canasto es más grande que la
día acertó a pasar por allí un sabio más viejo montaña no llena ni uno −contestó el criado.
que, al ver el cartel, lo retó a contestar las −¿Cuánto pesa la luna?
siguientes preguntas: cuántos canastos de −Pues estando como está, dividida en cuatro
tierra tenía la montaña más alta del mundo, cuartos, pesará un kilo.
cuánto pesaba la luna y cuánto valía él. Luego, −¿Y cuánto valgo yo?
el sabio viejo se marchó no sin antes haberse −Veintiocho monedas −contestó el criado con
citado en su casa con el otro al día siguiente. seguridad.
El sabio de entre los sabios se quedó muy −¿Tan poco? −preguntó desconcertado el sabio
preocupado y caviloso, pues no era capaz de viejo. 73

dar con las respuestas, así que le contó a su −A Cristo lo vendieron por treinta, y bien valía
criado lo sucedido. El criado lo tranquilizó y dos más que tú.
le dijo que iría él a visitar al sabio viejo para Y así fue como, gracias a su criado, el sabio de
darle las respuestas en su lugar. entre los sabios pudo lucir el letrero en la puerta
Y así fue. Al día siguiente, el criado llegó con las hasta el día de su muerte.
ropas de su amo a la casa del sabio viejo, y éste
le formuló las preguntas.
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el zapatero de los velatorios

Cuentan que en una aldea vivía un zapatero la iglesia a oscuras, echó a correr hacia la puerta
muy tacaño que siempre que alguien se moría, para salir de allí, pero tan nervioso estaba que
le pedía permiso al sacristán para quedarse toda no era capaz de meter la llave en la cerradura
la noche a velar el cuerpo al pie del altar, pues y, ya fuera de sí y sin saber bien lo que decía,
según él, no estaba bien dejarlo solo antes de gritó:
enterrarlo. Pero el sacristán, desconfiando de la −¡Acudid aquí, difuntos!
compasión del zapatero, se escondió una noche A lo que el sacristán, casi sin poder aguantar
bajo el ataúd para ver qué era lo que hacía al pie las carcajadas, contestó imitando la voz de los
del cadáver. Entonces vio cómo el zapatero se muertos:
llevaba para allí la mesa y las herramientas, y se −¡Allá vamos todos juntos!
ponía a trabajar a la luz de las velas. Al día siguiente, al entrar el cura para preparar
El sacristán, en vista de lo aprovechado que el entierro, se encontró al zapatero muerto al pie
era el zapatero, le quiso dar un escarmiento de la puerta y con la llave fuertemente agarrada
y empezó a mover las tablas que sostenían el en la mano.
ataúd. El zapatero, muy asustado, logró reunir
el valor para gritarle al muerto:
−¡Para de moverte o te tiro las tijeras!
El sacristán volvió a mover las tablas y tiró las
74
velas. El zapatero, ya casi muerto de miedo y con
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

de una vara de paño, siete monteras

Un día fue un paisano a un sastre con una vara de paño para que le hiciese
una montera, y le preguntó si la tela sería suficiente.
−Sí, es suficiente −respondió el sastre−. Llega y sobra.
−Pues entonces, si sobra mucho, ¿no podría sacar para hacerle también
una a mi hijo?
−¡Cómo no! E incluso dos.
−Pues si alcanza para otras dos además de la mía, hágalas −dijo el paisano,
y se quedó pensando un momento−. Es una pena que no saliesen cuatro...
−No, si usted quiere, claro que salen las cuatro.
−Entonces, a lo mejor hasta alcanzaba para cinco...
−Y también para siete −sentenció el sastre.
−Pues entonces, hágame las siete.
75
Y el paisano se fue muy contento.
Cuando las volvió a buscar, el sastre le enseñó cinco monteras
pequeñitas colocadas en los dedos de una mano, y otras dos en dos
dedos de la otra. El paisano empezó a protestar y a maldecir, y el sastre
le dijo:
−Usted me preguntó si alcanzaba para siete monteras, y ha alcanzado para
siete monteras. Lo que no me dijo fue cómo deberían ser de grandes...
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

el sastre valiente

Hubo una vez un sastre que se las daba de muy valiente y, cosiendo como
cosían todos los sastres hasta que se hacía de noche, después de cenar en la
casa donde trabajaba, nunca quería quedarse a dormir allí, para que nadie
sospechase que tenía miedo de la noche.
Pero una vez, la noche estaba tan cerrada que no se veía un palmo de tierra, y
cuando el sastre iba andando por un camino estrecho en dirección a su casa,
notó que algo lo agarraba por la chaqueta. Tal era el miedo que sentía que no
se atrevía a moverse, ni mucho menos a volver la vista, y suplicaba a quien
lo estuviese agarrando, fuese muerto o vivo, que no le hiciese daño, que él
no llevaba nada, y que nunca le había hecho mal a nadie, y por favor, que lo
dejase marchar, y que, por dios santo, que lo soltase, y por la virgen santísima,
que él era una buena persona, y así toda la noche.
Al día siguiente por la mañana, el sastre seguía allí, temblando de miedo y
rogando por su vida, hasta que con los primeros rayos de luz por fin se atrevió
a mirar de reojo por encima del hombro. Al ver que lo que lo estaba agarrando
era una zarza, cogió las tijeras y empezó a cortarla lleno de ira, al tiempo que
le decía:
−¡Toma, toma y toma! ¡Y si hubieses sido hombre, lo mismo te haría!
76
c u e n t o s d e i d a y v u e l t a

los canteros y la luna

Una noche venían tres canteros de pedir trabajo, de


vuelta a casa y muertos de hambre. Al pasar por un
puente, echaron la vista abajo y vieron el reflejo de
la luna en el río. Pensando que era una bola de maíz,
decidieron bajar a buscarla, conque el maestro, que era
el más listo de los tres, decidió que harían una cadena:
el maestro se agarró con las manos al puente, el
siguiente se cogió por los pies del maestro y el tercero
se agarró a los pies del segundo. Cuando ya estaban en
esa posición el maestro se sintió cansado y le dijo al
segundo:
−Dile al de abajo que ponga los pies en el agua, mientras
77
yo escupo un momento en las manos.
Y en cuanto acabó de decirlo, se soltó y los tres
acabaron en el río.
ST O RIES
THAt C O M E AN D G O

Traduct io n

Silvia Carril Caldelas


s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

FOREWORD page 83
SOURCES AND TRENDS page 85
THE FOX AND THE COCKEREL page 87
THE FRIGHTENED HEN page 88
THE BLACKBIRD AND THE ANT page 89
LITTLE SPECKLED BIRD page 90
T H E W O L F, T H E M A N A N D T H E F O X page 91
GODMOTHER DEATH page 93
THE MUL E DRIVER AND THE WITCHES page 95
M A S S FO R T H E DE PART E D page 96
THE MAR R IAGEA BL E DAUGHTER page 97
T H E PR IE ST AN D T H E SAC R I STAN G O T O C ON F E S S ION page 98
CH U S CUR RU S CH U S , FAT H E R ! page 99
THE MAD MAN AND THE WISE MAN page 100
THE COCKEREL , THE SICKLE AND THE LADDER page 101
THE THREE AL IENATED BROTHERS page 104
THE RAKE page 105
THE OLD MAN AND THE PL ATE S page 106
81
THE CART AND THE HORSES page 1 07
STONE BROTH page 108
THE TWO WISE MEN page 110
THE WAKE OF THE SHOEMAKER page 111
SEVEN CAPS OUT OF ONE YARDSTICK page 112
T H E B R AV E TA I L O R page 113
THE STONEMASONS AND THE MOON page 114
Fo re wo rd

The idea of movement suggested by this selection of stories (Stories that come
and go) hides a double mystery. Firstly, the mystery of how it is possible that the
somewhat oriental serenity of the stories can be construed in the background of
the diverse landscape of woods, forests and places of Galicia. Or, in other words,
the mystery of the reconstruction by the traditional Galician society of the topics
that shape the collection of stories from Europe and further away, which will feel
close to the readers of this book. Secondly, there is the mystery of the destiny of its
characters who, through the art of translation and the complicity of those that start
their journey with this book, will perpetuate their search for fortune in the world.

The aim of Contos de ida e volta is not that of creating a framework of morality that
does not match the expectations of our society, in which neither the female figure
nor certain social and professional categories come out unscathed, and where, in
line with the broadest Aarne-Thompson traditional classification system, the domi-
83
nating clergy is satirised.

However, this lack of modernity is only apparent. These stories have served their
purpose as a popular lab to test the scope of the Galician language usage, histori-
cally subjugated to the laws of Spanish. These stories seek that the listeners inter-
pret, in order to understand them, these actions that are not described or perceived
but in their most physical form: everything is movement and gestures, running and
birdsongs. Sometimes the voice of wisdom can be heard, like when the incurably
metaphysical fox turns round to make her sententious statement while running
away forever in haste. Also, the Other World and its boat keeper Death are never
far away from the world of the living in Galicia, a world (symbolically) looking for
food, because eating is at the core of the imagery that the contemporary Galician
society relives incessantly.

These stories have been chosen and re-written by Xabier Xil Xardón from four oral
Galician narrative anthologies and from the magazine Nós (1920-1936). The Gali-
cian stories collections, all from different sources and for different purposes, are:
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo: Centro de Estudios Fingoy, 1963.
Contos do Valadouro de Xesús Pisón, Manuel Lourenzo and Isaac Ferreira. Vigo: A
Nosa Terra, Col. Nós os galegos, 1998. 2nd Edition, Sada (A Coruña): Edicións do
Castro, 2005.
Contos colorados by Xoan R. Cuba, Antonio Reigosa and Xosé Miranda. Vigo: Xerais,
2001.
Contos galegos de tradición oral by Camiño Noia Campos. Vigo: Nigratrea, 2002. This
book had a short publishing run in Spanish, Cuentos gallegos de tradición oral. Vigo:
Nigratrea, 2003.

84
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

S ourc e s and tre nds

The versions selected to be part of this collection come from the following
sources:

Xabier Xil Xardón turned to his box of memories for Little Speckled Bird, The
Mad Man And The Wise Man and Stone Broth.
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo: Centro de Estudios Fingoy, 1963.
This publication provides the main core of: The Fox And The Cockerel, The
Frightened Hen, The Blackbird And The Ant, The Priest And The Sacristan Go to
Confession, The Rake, The Old Man And The Plates, The Cart And The Horses and
The Mule Driver And The Witches. Contos populares da provincia de Lugo also
had a bearing on the drafting of Godmother Death, The Two Wise Men and The
Stonemasons And The Moon.
Contos do Valadouro by Xesús Pisón, Manuel Lourenzo and Isaac Ferreira. Vigo:
A Nosa Terra, Col. Nós os galegos, 1998. 2nd Edition, Sada (A Coruña): Edicións
85
do Castro, 2005. This selection feeds the plot in: The Wolf, The Man and The Fox,
The Marriageable Daughter and Chuscurruschús, Father!, and also has a bearing
in Mass For The Departed, Stone Broth, The Wake Of The Shoemaker and The
Brave Tailor.
Chuscurruschús, Father! is based on Contos do Valadouro and also on Contos colo-
rados by Xoan R. Cuba, Antonio Reigosa and Xosé Miranda. Vigo: Xerais, 2001.
Contos galegos de tradición oral by Camiño Noia Campos. Vigo: Nigratrea, 2002,
offers the guiding thread of Godmother Death and The Cockerel, The Sickle And
The Ladder and casts its influence in the re-writing of The Mad Man And The
Wise Man and The Brave Tailor.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

Other stories, such as Mass For The Departed, The Three Alienated Brothers,
The Wake Of The Shoemaker, Seven Caps Out Of One Yardstick and The Brave
Tailor are inspired by the several popular literary examples published in the
magazine Nós (1920-1936). The Three Alienated Brothers is essentially based
on a variation recorded by Ben Cho Shei and published in Issue 41, page 10.

86
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE FOX AN D THE C O C K EREL


Once there was a fox that for several days had been - I’ll be down in a second, but you’ll have to wait a
hanging around a village trying to find something to little while, because I can see a greyhound coming
fill his stomach. One morning, he could not hold him- up in the distance and, if he passes you by without
self any longer and, as soon as the cockerel came out doing you any harm, then I’ll come down.
to sing, the fox wrapped his teeth around the cock- - So... Is he far away!?
erel’s throat and made off uphill with it. But along - He’s just about to arrive.
the way the cockerel, still alive, said to the fox: - In that case, I’m off now, because so is the king’s
- Listen, Mr Fox. You see? I’m quite skinny and it’s law, easy come, easy go – stated the fox and next
not worth your while eating me now. It’ll soon be thing he was already running.
the threshing season and by then I’ll be better fed The greyhound, that had already seen the fox, start-
with the plentiful grain that comes into the house. ed chasing him at full steam, and from atop the oak
The fox, realising that the cockerel was right, re- tree the cockerel cried:
leased him, but before letting him go he asked for his - Show him the law! Show him the law!
name, so that he could call him when he returned. - I can’t hang around – replied the running fox –
- My name is “Watchout” – answered the cockerel. I have a lot of ground to cover!
87
Time passed and the date they had agreed upon ar-
rived. So there went the fox again looking for the
cockerel.
- Watchout! Hey, Watchout! – shouted the fox.
- I am, I am... - Answered the cockerel from atop an
oak tree where he had flown just in case.
- Come down, boy, don’t be afraid... - said the fox
from the ground cunningly. – Come on down, be-
cause there’s a new law now that bans everybody
from harming others.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

TH E FRIGHTENE D HEN

Once there was a hen pecking the ground under a chestnut tree, when suddenly
a conker fell on her head. Very frightened, she started running backwards and
forwards until she came upon the cockerel:
- Run away from here Mr Cockerel, because the world’s falling apart!
- So, then, who told you that, Mrs Hen?
- It fell on my own crest.
Shortly afterwards the hare arrived and she said to her:
- Run away from here Mrs Hare, because the world’s falling apart!
- So, then, who told you that, Mrs Hen?
- It fell on my own crest.
She went away again and soon bumped into the lady fox:
- Run away from here Mrs Fox, because the world’s falling apart!
- So, then, who told you that, Mrs Hen?
- It fell on my own crest.
- Well, if it’s falling to pieces, I want to leave this world with a full stomach.
88
And the fox ate the talkative hen.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE BLACK B IRD AND THE AN T

Once there was a blackbird that went to ask an ant for food,
and he said to her:
- Mrs Ant, could you kindly give me some food?
And the ant answered back:
- Crying blackbird, crying blackbird,
instead of spending the summer singing around,
food for the winter you should have found.

89
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

LIT T LE SP ECKLED BI R D

- Little speckled bird, marry the turtledove.


- I don’t want her, she always wants more.
- Little speckled bird, marry the magpie.
- I don’t want her, she is black and white.
- Little speckled bird, marry the blackbird.
- This one I want, she always comes first.

90
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

T H E W O L F, T H E M A N A N D T H E F O X

One day, at the time when animals could speak, would arrive, he curled up in the cart and lay really
there was a man in the woods loading undergrowth still. Then, the fox stopped playing the bagpipe and
on to his cart when suddenly a wolf appeared and asked the man what he was carrying in the cart.
said to him: - An old stump for firewood – he lied.
- I’m going to eat you! - Well, you should tie it up very tight with your rope
The man, seeing that his final hour had arrived, because it could fall out – added the fox.
asked the animal to let him go to at least take his Hearing this, the wolf muttered to the man to tie
cart back to the house and say goodbye to his wife. him up loosely but the man, seeing the opportunity
The hungry wolf accepted and stayed there waiting to run away from death, tied him up very tight.
for him. - But this stump has a lot of deadwood – continued
On his way home, a fox that was hiding behind the fox. – Oh, boy, you should remove it with the axe.
some boulders waylaid him. When he saw the man You should be tidier...
so upset, he asked him what the matter was. The Again, the wolf, whispered quietly to the man to
91
man explained the situation and the fox resolved to remove it softly, but the man hit him over the head
solve the problem: and killed him. Free from the claws of the wolf and
- Don’t worry. I’ll get you out of this. You go back to feeling indebted to the fox, the man asked him what
the wolf and tell him that I have a message for him. he could give him in exchange. The fox, after pon-
So the man did, and the wolf replied: dering for a while, asked him for the best chickens
- In that case, take me to see him in your cart, be- in his henhouse.
cause I certainly am more important than he is. And so, the man went to get the chickens, but when
He took him there and, as they were approaching he arrived home and told the story to his wife, she
the boulders, the fox started playing the bagpipe. got really angry with him:
When the wolf heard this, fearing that more men - You’re really stupid! If we give him two chickens,
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

what are we going to eat? Let me deal with this. I’ll - Ow, ow, ow! No chicken no cock,
sort this out in a different way. I want no more payment
The woman grabbed a basket, put a hedgehog inside for my work.
and took it to the fox. When she got near the fox,
she said to him:
- Here you have what you agreed with my husband,
but gulp them down as soon as I open the lid, be-
cause they fly off quickly.
The fox sank his teeth into it and as soon as he felt
the stinging, he ran away sorely in pain:

92
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

G ODMO TH E R DEATH

There was a time once when a couple had had a - And who are you then?
daughter, but as they were poor and lived in a very - I am Death.
small hamlet, they could not find anyone to be god- - Then you are a good one, because you treat every-
parent to their child. So the father, worried that they one the same.
would not be able to christen the little girl, decided And that was how Death became godmother to the
to go out on to the road to try and find someone. He man’s child after accepting the offer very honoured.
soon he came upon a man who asked him what he But, as they were so poor in his household, he asked
was doing around there to which he answered: the new godmother to give him some special skill
- I’m looking for a godparent for my daughter. And to be able to earn a decent living and, by doing so,
who are you? her godchild would never want for anything. Then
- I am the Devil. Death said to him:
- Well, you’re no good to me, because you make the - From now on you’ll become a folk healer and you’ll
world too complicated and then in hell you burn us go to heal people wherever you are called to. I will
all. appear at the bedside of the ill; if you see me at
93
He carried on walking and shortly afterwards he the feet of the bed, you’ll say “I will cure this sick
stumbled upon another man and he also told him person” and you’ll do any old healing trick and you’ll
what he was seeking. charge them for it. But, – Death carried on saying – if
- And who are you? I am by the bed head, then you’ll say “This one is
- I am God. going to die", and then you’ll leave.
- Well, you are no good to me either, because you - Very well, then. We will all be grateful to you for
give it all to some and nothing to the rest of us. life. But – the man continued – as we’re now family,
And he continued walking ahead. Until he finally you and I, could you do me a personal favour?
met another traveller and greeted him like the pre- Death agreed and the man asked:
vious ones. - So that I can live more at ease from now on I’m go-
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

ing to ask you that, before you come to get me when - I have come for you - she said.
my time is due, you give me warning with plenty of - But this is not what we agreed! You told me that
time so that this way I can say goodbye to my loved before coming to take me, you would let me know.
ones. - Do you have grey hair? – asked Death.
- Very well, then. No problem at all. I’ll warn you - I do – answered the man.
before your time comes. - Have your lost your teeth?
And, after that, that man made lots and lots of - I have.
money thanks to the godmother of his child and - Have you lost your strength?
they never lived in poverty again. In the same way, - Indeed.
he lived life peacefully and carefree, trusting that - So them, what more warning did you want?
Death would keep her word to give him plenty of
warning. Many happy years passed, his youth went
by, his maturity left him and he became old, but he
had not yet heard from his child’s godmother. Until,
on a winter night when he was about to go to bed,
there was a knock at his door and, when he opened
it, he realised that Death was visiting him.

94
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE MULE DRIVER AND THE WIT C HE S

There was once a mule driver that, as night fell dur- chimney and turned up in a meadow in the middle
ing his journey, had to ask for shelter at a house of the wood, where all the witches were gathered
where two women and a man lived. He put his mule dancing and kissing the behind of a goat. When it
in the stable and he went to the kitchen where, was his turn to kiss the goat’s behind, instead of do-
after having dinner the four of them together, the ing that, he pricked it with the goad and the goat
man stretched on his bench and fell asleep right cried:
there. The mule driver, seeing the man’s behaviour, - Skip this one, because her beard is too harsh!
also lay down in a kitchen corner. He pretended to be The circle of witches went round again kissing the
asleep, because he felt there was something strange goat’s behind and the mule driver did the same
about the people in that house and he wanted to thing again, at which the goat replied in the same
stay for a little while on the lookout. After a short way. After a little while the goat vanished and the
while, his suspicions were confirmed. One of the two host witches had no other option but to bring
95
women said to the other: the mule driver back home because they had offered
- Father’s asleep and so is the mule driver. him shelter for the night.
And straightaway they sucked their father’s blood,
greased themselves up with some sort of lard they
had hidden in a hole, and flew off through the chim-
ney.
The mule driver who had seen everything out of the
corner of his eye, without thinking twice about it,
grabbed his goad and also buttered himself up with
that lard. He also went flying at once through the
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

MAS S FOR THE DE PA RTED

The peal of the church bells could be heard every - Stop there or I’ll kill you and then you’ll see how
night in the village. The worried priest went house you won’t be ringing the bells any more!
by house round the parish seeking a brave person The emotionless priest answered:
who would keep a vigil in the church to expose - Okay, I’ll stop ringing the bells, but you’ll have to
the night-time bell ringer. As he did not find any assist me in celebrating mass and you must not look
volunteers, he decided to turn to the king’s troops behind you throughout the whole service.
for help and, once he had the troop members before The soldier accepted and the priest started to say
him, he asked who would have the courage to keep mass. At first, the soldier remained firm without tak-
a vigil that very same night in the church. One of the ing his eyes off the high altar, but curiosity burned
soldiers, who was renowned for his gallantry, put inside him more and more and, towards the middle
himself forward without thinking twice and stood of the service, he turned round to find that the
guard by the high altar. church was crammed with the souls of all the dead
At the strike of midnight he saw one of the tomb- who had been buried there. Terrified, he turned his
stones move and a priest come out who, after climb- eyes to the front to realise, already beside himself,
ing up the steps to the bell tower, started pealing that the priest had disappeared.
the bells. The soldier, astounded and terrified, did The courageous soldier ran out of the church to tell
not dare to break the ritual and only when the priest the villagers what had happened and, just as he fin-
came down from the belfry, did he gain enough ished his story and without enough time for anyone
courage to stop him. But the priest did not take any to open their mouths, he suddenly dropped dead.
notice and went back down under the tombstone.
96
After a little while, the tombstone moved again and
from underneath the same priest came out again.
This time the soldier gathered up all his courage and
aiming his rifle at him, warned him:
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

TH E M AR R IAGE A B L E DAU GH TE R

The story goes that a long time ago there lived a pay back, he decided to go and speak to him to ex-
couple who had a daughter of marriageable age who plain everything. But on his way to the rectory, he
was already becoming a bit too old. The worried par- bumped into the altar boy. When the man asked him
ents went to see a wizard to find out whether she whether the priest was in, the boy answered:
would eventually get married or not. But as soon - So then, don’t you know that the priest died at
as the wizard saw them come through the door he dawn?
blurted out to them:
- The mother will die in a month’s time, the daughter
will die in two and the father will die in three.
The couple returned home really troubled, fear-
ing that the prediction would come true. And so it
happened; the mother died a month later and two
months on the daughter also died. So one day, before
the three months were up, the man, realising that
97
he was doomed, decided to get drunk and spend the
whole night on the town. But since he did not have
any money, he asked the parish priest to lend it to
him with the promise that he would give it back the
following day.
The following day in the morning, the man woke
up unable to remember anything about his night
of bingeing. He realised that the prediction had not
been fulfilled in his case. Ashamed about having
borrowed from the priest money that he could not
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

T H E PR I E ST A N D T H E S AC R I STAN
GO TO CO NFESS I ON

There was once a priest who suspected that the sacristan was stealing
the oil from the church candle holders. So one day the priest asked to
hear him in confession. The sacristan accepted on condition that they
did it in the confessional, “where all the truths and the lies are told”.
As soon as the priest was sitting inside and the sacristan was kneeling
outside, the former asked:
- Who’s stealing the oil from the cruet?
- Could you repeat that, sir?
- Who’s been dipping bread in the church candle holders!
- Oh dear, oh dear, I can’t hear anything! If you don’t believe me, sir,
please kneel down here and I’ll sit inside there.
Once the roles had changed, the sacristan asked the priest:
- Who’s eating the snacks of the sacristan’s wife?
- Could you repeat that, please?
- Who’s eating eggs and toast at the sacristan’s house!
- Oh, well! You’re right. One can’t hear a word in here.

98 And, in this way, they absolved each other.


s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

C H U S C U R R U S C HU S , FAT H E R !

There was once a young bride who took her cows to graze by the churchyard every day and
every afternoon the priest walked by saying to the young woman:
- Chuscurruschus, my girl?
The woman, tired of the priest always saying the same thing, told her husband and he said
to her:
- You should answer back in the same way and invite him to come over to the house in the
evening.
The following day, when the girl was as usual by the churchyard with her cattle, the priest
went on again:
- Chuscurruschus, my girl?
- Chuscurruschus, father!
- And when? – asked again the priest.
- This evening, because my husband’s out on a trip.
And so, after having enjoyed a very good dinner, the priest set off to the girl’s house. She
showed him in and told him to start undressing while she went to take care of something. The
99
priest did as he was told and, when he was as stark naked as a newborn, the husband suddenly
came in. He tied up the priest with a rope, bound him in the stable and released a calf in to
suckle. They left the priest there the whole night, whining and howling like a doomed soul,
until the following day in the morning when the man released him and let him go.
A few days later the young girl was again at the churchyard with her cattle. As she saw the
priest approaching, she sprang on him:
-Chuscurruschus, father?
-Chuscurruschus, my arse,
if your husband wants calves
he should go get his own grass!
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

TH E MAD M AN
AND THE WI SE M A N

Once there was a little old lady who lived with her two sons, one mad and the
wise, in a little house. On the day the woman passed away, the two brothers
decided to go out into the world seeking their fortune. But before they left,
the mad brother got it into his head that he had to take with him the house
gate and, no matter how much the wise brother tried to persuade him that
it was madness, the mad brother hoisted it on his back and set off. The first
nightfall caught them in the middle of the wood and, as they were afraid that
the wild animals might attack them, they agreed to sleep atop an oak tree. So
up went the mad brother carrying the gate on his back despite the requests
from his brother to leave it on the ground. He set it down on a branch and lay
on top of it.
But in the middle of the night, the two brothers were awoken by the racket of
voices at the foot of the oak tree; it was a group of thieves arguing about how to
share their loot. The youngest thief, who was losing out in the sharing and so very
upset with the others, said:
- May the Lord bring lightning and sparks fall on this oak tree!
When the mad brother heard this and without giving his brother a chance to stop
him, he grabbed the gate and threw it down. Hearing the thunder of the gate fall-
ing through the branches, the thieves thought that the curse had been fulfilled and
they ran off hastily, leaving the disputed loot behind. The two brothers climbed
100
down, collected the money and went back to their little house, where they lived
happily and carefree for the rest of their lives.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE COC K ERE L , THE SIC K LE


AND THE LAD D ER

There were once three very poor brothers whose - It says that it’s almost here.
parents had passed away. They had bequeathed a The third time that the bird sang, they asked again
ladder to the oldest brother, a cockerel to the middle really intrigued, and the brother replied:
brother and a sickle to the youngest one. - It says that you should open your windows, be-
One day, the middle brother decided to go out into cause the day has cometh.
the world to seek his fortune carrying his cockerel The neighbours realising how well that tool worked,
under his arm. After a long walk, he arrived in a collected amongst themselves a pile of money to
place where people believed that unless they went buy it from the young lad who, now rich, went back
out to catch the day, the night would never end. So home to his brothers.
the neighbours yoked their oxen at midnight and Seeing the fortune that he had brought back with
took it in turns to go seeking the day. When the him, the youngest brother wanted to follow suit
brother with the cockerel heard about this, he told and off he went with his sickle in his hand.
them that he had a tool that brought the day round After walking a long while, he arrived at a
without having to yoke cows or oxen, and that very village where the people were so backwards
101
same morning he proved it to the unbelieving villag- the only tool they had for reaping was a knife.
ers. The cockerel sang once and people asked him While one held the grass another cut it. Seeing
what the day was saying. this, our young lad asked them if they did not
- It says that it’s coming soon – he answered and have a better way of doing it and they answered
they all awaited. that they did not, and that they did not know of
Then the cockerel sang again and the neighbours any other ways.
asked again what it was saying, to which he an- - Well, you see, I have this machine that will amaze
swered: you to see how well it cuts the grass.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

He started reaping with the sickle next to the peo- The woman showed him in and after he had done
ple who, realising how quickly the device worked, the job, she paid him all the money that she had
offered him all the money they had in the village. in the chest of drawers, extremely pleased with
And that was how the youngest brother also came her now well fed privates. As soon as the eldest
back rich back to his other two brothers. brother left the house, he threw away the ladder
Seeing that he was still poor and his brothers rich, and headed back home. But presently the husband
the eldest of the three set off into the world carry- came home and the woman told him what had
ing his ladder on his shoulder. But no matter how happened. He got really mad at her. He jumped on
many turns he took, he did not know what sort of the white horse they had in the stable and went
fortune he could make with a ladder. One day, tired searching for the eldest brother, who was now re-
after running backwards and forwards, he rested lieving himself behind a stone wall. When he saw
the ladder against a wall where there was a win- the husband approaching on a horse, he pulled his
dow. He went up the ladder and saw a couple frol- trousers up, placed his beret on top of the shit and
icking on the bed. Right at this moment the woman started to say:
was crying to the husband: - Shush, birdie, shush! Shush, birdie, shush...
- Oh, my God, I wish you’d feed my pussy... I’d give all - Have you seen a man carrying a ladder pass by?
the money we have there in the drawer of the chest of – the husband asked the eldest brother.
drawers to anyone who would feed it. Oh, my God...! - I did see him. He went in that direction – And look-
Hearing this, he went down the ladder and waited ing at the beret he continued saying. – Shush, birdie,
for the husband to leave to then start hawking his shush!
wares near the house: - And do you think I’ll still manage to catch up with
- The pussy feeder! The pussy feeder! I feed pussies, him?
beavers and muffs! - No chance! You won’t. Maybe I would, because I
Then he knocked at the door and said to the was in the cavalry... perhaps, but you, you won’t.
102
woman: No chance!
- Good afternoon, madam. I’m the pussy feeder and - Well, if you went after him, I would pay you well
have been sent by your husband to feed your beaver, – stated the man.
which I hear is very hungry. - I would happily – answered the lad – but I have to
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

look after this little bird, which is very valuable and noyed and started shaking it. In doing so, he hit it
I can’t let it escape. against a stone and with the pain, he put his fingers
- Don’t worry. I’ll keep an eye on it. in his mouth... By then the last brother had already
Finally, our young lad accepted, jumped on the arrived back home.
horse and never came back. Tired of waiting and
soothing the little bird, the husband, very carefully,
put his hand slowly to catch it, but the only thing
he grabbed was shit. He removed his hand really an-

103
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

T H E T HRE E A L IE NATE D BR OTH E R S

One day, three brothers decided to go out into the Full of themselves because they could already speak
world to seek their fortune. But they believed that, Spanish, that very same day the three brothers hit
not speaking Spanish, they would not be able to get the road determined to become rich. But after they
anywhere and this made them ponder for a while. had arrived in Castile, one day they came across a
One day, at a farmer’s market, while the three of dead man in their path. As they were very kind peo-
them were arguing what they should do, some ple, they felt sorry for him, so they picked the body
Spanish men arrived and started speaking Spanish up to remove it from the road. But at that very mo-
amongst themselves. The three brothers decided ment a couple of civil guards approached them and
that they would approach them one by one, to see asked them:
if something would rub off on them. - Who killed this man?
And off went the eldest brother. He stood right be- - Nosotros – answered the eldest of the brothers to
side the Spaniards and he heard them say “we” [we show off his knowledge of Spanish.
did]. Trusting that he had learnt plenty enough, he - And when did you do that?
went back to his brothers and said to them: - Ahora mismo– said the middle brother, not to be
- I can speak Spanish. I heard them say “nosotros”. bettered.
Seeing how nice and easy learning Spanish was, the - So then you can consider yourselves arrested.
middle brother went to get close to the Spaniards. - Está bien– retorted the youngest brother, re-
As he approached them he heard one of them saying ally proud of how well he communicated with these
“ahora mismo” [just now]. And he quickly ran back people.
boasting about also having learnt Spanish. And this is how the three brothers paid with their
104 The youngest one, to be no less than his brothers, lives for the outrage of forgetting their own lan-
also went up to the foreigners and heard another guage for the sake of speaking a foreign one.
one say “está bien” [that’s fine], so he reckoned that
he was as knowledgeable as his brothers.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE R AK E

There was once a farmer who had a son who went to the
city to run some errands. Two days later, the boy returned
speaking Spanish. When he arrived back at home, he
went to see his father, who was in the backyard fitting
the handle of a farming tool. The boy asked the father
what that tool was called. So he asked in Spanish:
- ¿Y eso cómo se llama, padre? [What’s this thing called,
father?]
- Ah, you don’t remember its name? Look, put your foot
on its teeth and it will tell you itself.
The boy stepped where the father had told him and the
105
handle of the farm tool hit him on the face. Immediately,
writhing in pain, he cried in Galician:
- Carallo pró angazo! [Bloody rake!]
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

TH E OL D M AN AND T H E P L ATE S

There was once an old man whose son had stayed at home after mar-
rying and now had a little grandson. The old man’s hands were very
shaky and he would break many plates. Every time he cracked a plate,
the daughter-in-law got really mad at him, until one day she proposed
to her husband that they made a wooden bowl to serve the food to
the old man.
Some time later, the couple found their young son carving a piece of
wood. They asked him what he was doing, to which the boy answered
confidently:
- I’m making a sty to feed you in it when you turn old like grandpa.
Shocked by the boy’s idea, they took the wooden bowl off the old man
and from that day on they served him his food on a china plate like
everyone else.

106
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE C ART AND THE HO R SES

The story goes that there was once a king who invited marquises, dukes, counts and
many other rich people to his table. When they had finished eating, the kings showed
the guests a gold cart with two solid gold horses and asked them how much they
thought they were worth.
- God knows how much! – said some.
- They must be worth a lot! – said others.
The king, not feeling satisfied with the answers, invited some peasants and asked them
the same question. One of the peasants stepped forward and answered:
- Furious January, loving February,
March rain and wind again,
water in April, May grey
and June and July clear sky 107

are worth more than the horses and the cart.


s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

S T ON E B R OT H

During the time of hunger, a beggar went round the from a stone, without any cabbage or meat or
villages begging for food. Fed up with having all anything?
the doors slammed in his face, one day he devised - No worries! I’ll cook the best broth in the world,
a strategy to get food. He grabbed a stone from the madam, because stones have lots of substance. But
roadside and knocked at the first house he found of course – he continued – it would come out even
which seemed to belong to an affluent family. When better with a bunch of those cabbages that you have
the lady owner of the house opened the door, he on the table... just to add a bit of colour to it, noth-
said to her: ing else.
- Good morning, my good lady. I’m a poor beggar - Okay, then, put some in, son, if you think that
and I don’t have anything to eat. If you were so kind they’ll go well with it.
to get me a pan with water, I’ll take care myself of And the beggar put a bunch of cabbage leaves in the
making some broth with this stone. pan and then he said:
The irritated old lady said to him that it did not cost - Now, if you had a piece of lard, even if it’s just to
her anything to put a pan of water on the fire for give it a bit more consistency, the broth would come
him, but she was sceptical about the recipe of the out a lot tastier...
beggar. However, she let him in and placed a pan of - I have, son, I have. Here you go then.
water to heat up for him. The beggar put the stone - Many thanks, then... and some little potatoes
inside it and said to the lady: wouldn’t go badly with it either. Oh no, madam,
108
- Well, now we just have to wait for it to be well even if it was just to make it fuller...
cooked. And in this manner, he went on asking for all
- But you’re not going to be able to eat that – said sorts of ingredients, from a pig’s head to chouri-
the woman. – What sort of broth can you make zos , thick and thin, from lard, to ham, and so on,
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

always with the excuse of “improving” the broth, - No way! How can you say that? You try it and
in itself substantial and tasty, that the stone tell me if my stone did or did not make a really
would make. tasty broth.
Once everything was nicely cooked, the beggar The woman tried the broth and cried:
said: - Oh, dear! Who would have thought that stone
- Well, this is all ready. Would you like to try broth would be so tasty!
it, madam?
- Fat chance. I’ll not try it. This can’t taste of
anything!

109
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE TW O WI SE MEN

Once there was a wise man who had hung a notice on the door of his house which read: “I
am the wisest amongst the wise”.
One day an older wise man passed by and, when he saw the notice, he challenged him to
answer the following questions: How many baskets of soil does the tallest mountain in the
world have? How much does the moon weigh? And how much is the old wise man worth?
The old wise man left, and they agreed to meet up at his house the following day. The wisest
man amongst the wise remained pondering very troubled, because he could not find the
answers. So he told his servant what had happened. The servant calmed him down and told
him that he would go in his place to see the old wise man the following day to give him the
answers.
And so he did. The following day the servant arrived wearing his master’s clothes at the old
wise man’s house, and he asked him the questions.
- Let’s see then. How many baskets of soil does the tallest mountain in the world have?
- That depends. If the basket is bigger than the mountain it’ll not even fill one up – answered
the servant.
- How much does the moon weigh?
- Well, since it’s divided in quarters, it must weight a kilo.
- And how much am I worth?
- Twenty eight coins – answered the servant decidedly.
- And so, am I not worth anything more? – asked the old wise man taken aback.
110 - Jesus Christ was sold for thirty coins, and he definitely was worth two more than you.
And that was how, thanks to his servant, the wisest man amongst the wise could continue
displaying his notice at the door of his house until the day he died.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

T HE WAK E OF T HE SHO E MAK ER

They say that there was a very miserly shoemaker who lived in a village. Every
time someone died he asked the altar boy permission to spend the whole night
holding a vigil to the body at the foot of the altar, because according to him it was
not good to leave the body alone before burying it. However, the altar boy, suspi-
cious about the kind-heartedness of the shoemaker, hid one night under the coffin
to see what the shoemaker was up to during the vigil. He then saw the shoemaker
bring over his workbench and tools and start working in the candlelight.
The altar boy, realising how opportunistic the shoemaker was, wanted to teach
him a lesson. So he started moving the boards holding the coffin. The shoemaker,
rigid with fear, still gathered the courage to shout at the body:
- Stay still or I’ll stab you with my scissors!
But the altar boy started to shake the boards again making the candles fall down.
The shoemaker, scared to death and in the pitch black church, ran towards the
door to get out. But he was so nervous that he could not manage to put the key
in the lock and already beside himself without knowing too well what he was 111

saying, he cried:
- Help me, souls of the dead!
To which the altar boy, hardly able to hold his laughter, answered imitating the
voice of the dead:
- Here we come all together!
The following day, when the priest went in to make the arrangements for
the burial, he found the shoemaker stone dead by the door holding his key
tightly in one hand.
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

S EV E N C A P S O U T OF ONE YAR D STIC K

There was once a villager who went to see a tailor taking with him a yardstick of cloth to have
a smart cap made out of it. He asked the tailor whether he there would be enough material
for one.
- It is enough, sir. It is – answered the tailor. – It is enough and there will also be some left
over.
- Well, if there are lots left, could you then not use some to also do one for my son?
- I can indeed! And I could even make two more.
- Well, if there’s enough for two more as well as mine, please make them for me – said the vil-
lager, and he pondered for a little while. – It is a shame that we could not make four out of it...
- Well, if you want, we could certainly make four out of it.
- In that case, there may even be enough for five...
- And for seven too – sentenced the tailor.
- Okay, then, could you make seven for me?
And the villager went away feeling very happy.
When he returned to collect them, the tailor showed him five little caps resting on the tip of
his fingers in one hand and another two on the fingers of his other hand. The villager started
complaining and swearing at him, and the tailor said to him:
- You asked me if there would be enough cloth for seven caps and there was enough for seven
caps indeed. What you did not say to me is that they had to be big...
112
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE B R AVE TAI L O R

There was once a tailor who considered himself really brave. Stitching the day
away like all tailors did until it turned dark and after having had dinner at the
house where he worked, he never wanted to stay over to sleep so that nobody
would suspect that he was afraid of the dark.
More often than not, he would go back home when it was so pitch black that
you could not see an inch ahead. One night, when he was walking along a very
narrow footpath on his way home, the tailor felt something grabbing him by his
jacket. He got so frightened that he did not dare move and even less turn his
head round. So he begged to whomever was holding him, either dead or alive,
not to hurt him, because he was not carrying anything valuable and had never
hurt anybody, and to please let him go, and for God’s sake to release him, and
on the name of the Holy Virgin that he was a good man. And this way he spent
the whole night.
113
The following morning the tailor was still there, shaking with fear and begging
for his life until, with the first light of dawn, he finally dared to look back over
his shoulder out the corner of his eye. When he realised that what was holding
him was a bramble, he grabbed his scissors and started cutting it enraged while
saying:
- There, there and there. And if you were a man, I’d do the same to you!
s t o r i e s t h a t c o m e a n d g o

THE STO NEMASO NS AND THE MO O N

There came one night three stonemasons looking for work,


on their way back home and starving. As they were crossing
a bridge, they looked down and they saw the reflection of the
moon on the river. Thinking that it was a corn bread roll, they
agreed to climb down to get it. The teacher, who was the clever-
est of the three, decided that they would do a human chain: the
teacher held on to the bridge with his hands, the next one held
on to the teacher’s feet and the third one held on to the feet of
the second man. When they were already in that position, the
teacher got tired and said to the second man:
- Tell the last one to rest his feet on the water, while I briefly
spit on my hands.
And as soon as he said that, he released his hands, and the three
of them fell in the river.

114
Contes
d’aller-retour

Tr a d u c t i o n

Anxo Fernández Ocampo


c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

Avant-propos page 119


Sources et courants page 121

le renard et le coq page 123

le merle et la fourmi page 124

le chardonneret page 125

le loup, l’homme et le renard page 126

la mort pour marraine page 128

le muletier et les sorcières page 130

la messe des morts page 131

la fille à marier page 132

le curé et le sacristain vont à confesse page 133

tchouscouroustchous, monsieur le curé ! page 134

le fou et le dégourdi page 135

le coq, la faucille et l’escabeau page 136

les trois frères aliénés page 139

le râteau page 141 117

le petit vieux et les assiettes page 142

le coche et les chevaux page 143

le bouillon de pierre page 144

les deux sages page 146

la veillée du cordonnier page 147

sept «monteiras» d’une seule aunée page 148

le hardi tailleur page 149

les tailleurs de pierre et la lune page 150


Avant-propos

L'idée de mouvement qu'inspire le titre de ce recueil cache un


double mystère. Tout d'abord, comment se fait-il que le dépôt
un peu oriental des contes se lise sur la diversité paysagère ga-
licienne, avec ses landes, ses bois et ses hameaux : autrement
dit, le mystère de la recomposition, par la société galicienne
traditionnelle, des thèmes qui forment le stock des contes po-
pulaires en Europe et ailleurs, et qui sont familiers à la plupart
des lecteurs et des lectrices de cette publication. Ensuite, le
mystère de la destinée de ses personnages, qui par la magie
de la traduction et par un colportage complice vont renouveler
leur quête de fortune de par le monde.

Contes d'aller-retour ne cherche pas à réinstaurer un cadre


moral qui ne correspond pas avec les attentes de notre socié-
119
té, qui n'épargne ni l'image de la femme ni certaines catégories
sociales et professionnelles et qui, dans la tradition de la clas-
sification d’Aarne-Thompson, fustige un clergé dominant.

Cependant l’absence de modernité n’est qu’un leurre. Ainsi, ces


contes ont servi de laboratoire populaire qui testait la portée
des usages de la langue galicienne, historiquement soumise
aux lois de l’espagnol. Ils proposent à l’auditoire d’interpréter,
pour comprendre, des actions qui ne sont décrites et perçues
que sous leur forme la plus physique : tout y est mouvement
et geste, course et pépiement de passereau. Parfois percent
les mots de la sagesse, tels ceux du renard, philosophe impéni-
tent, qui n'a cesse, dans sa fuite éternelle, de se retourner pour
deviser. Et puis l'Au-delà, et la Mort son passeur, ne sont jamais
loin du monde des vivants en Galice ; un monde en mal (symbo-
lique) de nourriture, car manger est au centre d'un imaginaire
qui se décline dans la société galicienne contemporaine.

Les contes ont été choisis et récrits par Xabier Xil Xardón à par-
tir de quatre anthologies de récits galiciens oraux ainsi que de
la revue Nós (1920-1936). Ces collections, bien diverses quant
à leur exécution et aux objectifs qu’elles poursuivent, sont les
suivantes :
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo : Centro de Estu-
dios Fingoy, 1963.
Contos do Valadouro de Xesús Pisón, Manuel Lourenzo et Isaac
Ferreira. Vigo : A Nosa Terra, Coll. Nós os galegos, 1998. 2ème
édition, Sada (La Corogne) : Edicións do Castro, 2005.
Contos colorados de Xoan R. Cuba, Antonio Reigosa et Xosé Mi-
randa. Vigo : Xerais, 2001.
Contos galegos de tradición oral de Camiño Noia Campos. Vigo :
Nigratrea, 2002. Une édition abrégée a été publiée en espagnol,
Cuentos gallegos de tradición oral. Vigo : Nigratrea, 2003.

120
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

Sources et courants

Les variantes choisies pour composer ce recueil proviennent


des sources que voici :
Xabier Xil Xardón a puisé dans la besace de ses propres souve-
nirs : Le chardonneret, Le fou et le dégourdi et Le bouillon de
pierre.
Contos populares da provincia de Lugo. Lugo : Centro de Estu-
dios Fingoy, 1963. Cette publication fournit la matière princi-
pale des contes Le renard et le coq, La poule effrayée, Le merle
et la fourmi, Le curé et le sacristain vont à confesse, Le râteau,
Le petit vieux et les assiettes, Le coche et les chevaux et Le
muletier et les sorcières. Les Contos populares da provincia de
Lugo ont également marqué la rédaction de La mort pour mar-
raine, Les deux sages et Les tailleurs de pierre et la lune.
Contos do Valadouro de Xesús Pisón, Manuel Lourenzo et
121
Isaac Ferreira. Vigo : A Nosa Terra, Coll. Nós os galegos, 1998.
2e édition, Sada (La Corogne) : Edicións do Castro, 2005. Ce
recueil a servi à tisser la trame des contes Le loup, l’homme
et le renard, La fille à marier et Tchouscouroustchous, mon-
sieur le curé ! Il prête également certains motifs à La messe
des morts, Le bouillon de pierre, La veillée du cordonnier et
Le hardi tailleur.
Tchouscouroustchous, monsieur le curé ! s’inspire des Contos
do Valadouro mais également de Contos colorados de Xoan R.
Cuba, Antonio Reigosa et Xosé Miranda. Vigo : Xerais, 2001.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

Contos galegos de tradición oral de Camiño Noia Campos. Vigo :


Nigratrea, 2002, propose les modèles de La mort pour marrai-
ne et de Le coq, la faucille et l’escabeau, avant d’étendre son
influence sur la récriture de Le fou et le dégourdi et Le hardi
tailleur.
D’autres contes, tels que La messe des morts, Les trois frères
aliénés, La veillée du cordonnier, Sept monteiras d’une seule
aunée et Le hardi tailleur trouvent leur origine dans les nom-
breux échantillons de littérature populaire publiées dans la
revue Nós (1920-1936). Les trois frères aliénés est notamment
issu d’une variante recueillie par Ben Cho Shei et publiée au
numéro 41, page 10.

122
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le renard et le coq
Un renard rôdait depuis plusieurs que je fais... – Répondit le coq du haut
jours autour d'un village à la recherche d’un châtaignier sur lequel, à tout ha-
de quoi se remplir la panse. Un beau sard, il était monté.
matin, n’y tenant plus, lorsque le coq – Allons, descends, n’aie pas peur...
sortit chanter, le renard le happa par répondit d’en bas le malicieux renard.
le cou et s’enfuit tout en amont avec sa – Descends ; il vient d’y avoir une nou-
proie. Mais en chemin le coq, qui était velle loi qui interdit de se faire du mal
toujours vivant, dit au renard : les uns aux autres.
– Dites, sieur renard, vous me voyez – J’arrive, mais attends juste un pe-
bien maigre, et cela ne vaut pas la tit moment, car je vois venir là-bas au
peine de me manger maintenant. La fond un lévrier. – Du coup, s’il passe
saison des battages est proche et je son chemin sans te faire du mal, je des-
deviendrai plus gras avec tout ce grain cends moi aussi.
qui rentre à la maison. – Et il est encore loin, comme ça ?
Le renard en convint et libéra le coq. – Le voilà qui arrive.
Mais avant de le laisser partir il lui de- – Eh bien alors je pars, la loi du roi, tan-
123
manda quel était son nom, pour ainsi tôt ceci, tantôt cela. – trancha le renard
pouvoir l’appeler dès son retour. et, sans plus attendre, il décampa.
– Eh bien je m’appelle « Attention » Le lévrier, qui avait déjà aperçu le re-
– répondit le coq. nard, se mit à sa poursuite à toute vi-
Quelque temps plus tard, à la date tesse, tandis que du sommet du châ-
convenue, le renard retourna au vil- taignier le coq lui criait :
lage chercher le coq. – Fais-lui voir la loi ! Fais-lui voir la loi !
– Attention ! Oh là, Attention ! – criait le – Pas le temps d’écouter tes sornettes
renard. – rétorquait le renard – je dois prendre
– C’est bien ce que je fais, c’est bien ce la poudre d’escampette !
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le merle et la fourmi

Une fois, un merle alla demander pitance à


une fourmi. Il dit à celle-ci :
– Dame Fourmi, et vous qui pourriez me don-
ner tant à manger !
Et à la fourmi de répondre :
– Merle siffleur, merle siffleur,
tu ne fais que chanter l’été
au lieu d’être dur au labeur.

124
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le chardonneret

Dis, chardonneret, veux-tu marier la tourterelle ?


– Pour sûr non, je la trouve peu fidèle.
Dis, chardonneret, veux-tu marier alors la pie ?
– Ça non, blanches sont ses plumes, et noircies.
Dis, chardonneret, est-ce la merle que tu veux ma-
rier ?
– Pour sûr oui, tellement elle prend son pied.

125
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le loup, l’homme et le renard

Un jour, du temps où les animaux par- – Je vaux quand même plus que ce re-
laient, un homme était dans la lande, nard : mène-moi auprès de lui sur ton
occupé à charger des ajoncs sur son char.
char à bœufs. Sur ces entrefaites le Il l'emmena et, alors qu’ils arrivaient
loup survint et lui dit : près des rochers le renard commen-
– Je vais te manger ! ça à jouer de la cornemuse. Le loup
Le paysan, croyant venue sa dernière l’entendit et, craignant que cela
heure, demanda à l’animal de lui per- n’attire du monde, se blottit à l’inté-
mettre au moins de rentrer le char à la rieur du char et resta immobile. Le
maison et de dire adieu à sa femme. Le renard arrêta de jouer et demanda
loup accepta et resta sur place à l'at- à l'homme ce qu'il transportait dans
tendre, mort de faim. le char.
L’homme rentrait chez lui lorsqu’un – Un vieux tronc pour en faire du bois,
renard tapi entre des rochers surgit à répondit-il.
sa rencontre. En voyant le paysan si – Alors attache-le bien avec la corde
accablé, le renard lui demanda ce qu'il afin qu'il ne tombe pas – ajouta le re-
lui arrivait. L'homme le lui raconta et le nard.
renard conclut : Le loup, qui entendit cela, dit en chu-
126
– Ne crains rien, je te tirerai de ce mau- chotant à l'homme de faire attention à
vais pas. Va trouver le loup et dis-lui l’attacher lâchement, mais ce dernier,
que j'ai une commission pour lui. voyant là l’occasion d’éviter la mort, le
Ainsi fit l'homme, et le loup répondit : ligota bien fort.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

– Il traîne bien des débris, ton vieux La femme prit un panier, mit dedans
tronc, continua le renard. Sois tout de un hérisson et l’apporta au renard. En
même un peu soigneux : ôte-les donc arrivant auprès de lui, elle lui dit :
avec ta hache... – Voici ton dû. Mange-les vite dès que
Le loup, de nouveau, chuchota à l’hom- j’aurai ouvert le panier, car ces poulets
me qu’il fit attention avec sa hache, aiment bien voler.
mais l'homme lui assena un coup sur la Le renard happa le hérisson à la hâte
tête et le tua. Enfin sauvé de la gueule mais, dès qu’il sentit les pics, il détala
du loup, et se trouvant en dette avec le tout meurtri en criant :
renard, le paysan voulut savoir ce qu’il – Aïe ! ni coqs ni poules,
pouvait bien lui donner en échange. Le de tous mes efforts
renard, après une courte réflexion, lui j'ai eu tout mon soûl !
demanda les deux meilleures poules
de son poulailler.
Ainsi, l’homme s’en fut bonnement
chercher les poules, mais en arrivant à
la maison il raconta toute l’affaire à sa
femme. Cette dernière devint furieuse
127
contre son mari :
– Quel sot ! Si on lui donne deux poules,
alors qu’est-ce qu’on va manger nous
après ? Laisse-moi m’en occuper à ma
façon.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

la mort pour marraine

Une fois, un ménage mit au monde une Et il continua son chemin. Finalement,
fille, mais comme ils étaient pauvres et il fit la rencontre d’un autre prome-
vivaient dans un très petit village, ils neur, qu’il salua comme il avait salué
ne trouvèrent personne pour parrainer les précédents.
leur enfant. Ainsi, le père, qui craignait – Qui es-tu donc ?
de ne pas pouvoir baptiser la petite fille, – Je suis la Mort.
décida d’aller par le monde pour essayer – Alors tu fais mon affaire, parce que tu
de lui trouver un parrain. Peu après il ne fais de différence avec personne.
rencontra quelqu’un qui lui demanda ce Ainsi fut que cet homme devint le
qu’il faisait par là, et il lui répondit : compère de la Mort, après que cette
– Je suis à la recherche d’un parrain dernière eut accepté, très honorée, de
pour ma fille. Qui es-tu donc ? devenir marraine de sa fille. Et, comme
– Je suis le Diable. à la maison ils étaient si pauvres, il de-
– Eh bien tu ne fais pas mon affaire, car manda à la marraine la Mort qu'elle lui
tu mets monde sens dessus dessous et accorde quelque habileté spéciale afin
après, en enfer, c’est toi qui nous brûles. de pouvoir gagner sa vie dignement et
Il continua son chemin et peu après il ainsi pourvoir aux besoins de sa filleu-
rencontra quelqu’un d’autre, auquel il le. La Mort lui dit alors :
raconta aussi ce qu’il cherchait. – Dès à présent tu seras guérisseur et
– Qui es-tu donc ? tu te rendras là où l’on t’appellera pour
128
– Je suis Dieu. guérir les gens. Tu me verras apparaî-
– Eh bien tu ne fais pas non plus mon tre dans la chambre du malade ; si tu
affaire, car tu donnes tout aux uns et me vois au pied de son lit, tu dis « ce
tu ne donnes rien à nous autres. malade, je le guérirai ». Tu lui prodi-
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

gues quelques soins et tu te fais payer. qu’il n’eut aucune nouvelle de sa mar-
Mais – continua la Mort – si je suis à son raine. Puis, par une nuit d’hiver, alors
chevet, tu dis : « Celui-ci, il va mourir », qu’il était sur le point de se coucher, on
et tu pars. frappa à la porte. En l’ouvrant, il décou-
– Alors très bien, nous te saurons gré vrit la Mort qui venait le voir.
toute notre vie. Mais – continua l'hom- – Je viens te chercher – lui dit-elle.
me – puisque nous sommes compères – Mais ce n'est pas ce qui était convenu !
toi et moi, j’ai une faveur personnelle à Tu m’avais dit que tu me préviendrais
te demander. avant de venir me chercher.
La Mort accepta, et l’homme lui de- – Tes cheveux ont-ils blanchi ? – De-
manda alors : manda la Mort.
– Pour vivre plus tranquillement do- – Oui – répondit-il.
rénavant, je voudrais te demander si – Tes dents sont-elles tombées ?
avant de venir me chercher quand ma – Oui.
dernière heure sera venue, tu ne pou- – As-tu perdu tes forces ?
vais pas me prévenir à l’avance, histoi- – Oui.
re de pouvoir dire adieu aux miens. – Et tu trouves que je ne t’ai pas assez
– C'est bon, pas de problème : je te pré- prévenu ?
129
viendrai avant de venir te chercher.
Depuis, l’homme fit fortune sur le
compte de la marraine, et jamais plus
chez lui on ne connut la misère. Il vé-
cut paisiblement et sans soucis pour
sa vie, faisant confiance à la Mort pour
qu’elle tienne sa promesse de l’aver-
tir à temps. Il vécut ainsi de longues
années de bonheur. Après la jeunesse
vint l’âge mûr, puis la vieillesse, sans
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le muletier et les sorcières

Un muletier fut surpris par la nuit en la graisse. Il sortit par la cheminée en


plein chemin et il dut demander gîte un éclair et apparut dans un pré en
dans une maison où vivaient deux plein bois, où se trouvaient les sorciè-
femmes et un homme. Il mena son mu- res, qui toutes dansaient et embras-
let à l'étable et il se rendit à la cuisine. saient le cul d'un bouc. Quand ce fut
Là, après avoir dîné tous les quatre, son tour, au lieu d'embrasser le cul, il
le maître de la maison s’étendit sur le le piqua du bout de son aiguillon, et le
banc et s’y endormit. En voyant cela, bouc s'exclama :
le muletier se coucha lui aussi dans – Que celle-ci passe sans m'embrasser
un coin de la cuisine et fit semblant de le cul, tellement sa barbe est dure !
dormir, car il trouvait quelque chose de La danse endiablée des sorcières re-
bizarre chez les gens de la maisonnée, passa de nouveau derrière le bouc, et
et il préférait rester un certain temps le muletier recommença sa manœu-
sur ses gardes. Au bout d'un moment vre, qui déclencha la même réponse
ses soupçons se confirmèrent, car l'une du bouc. Au bout d’un moment le bouc
des femmes dit à l'autre : disparut et, puisque l’audace muletier
– Père dort, et le muletier aussi. était leur hôte, les deux sorcières fu-
Puis elles sucèrent le sang de leur rent bien obligées de le ramener à la
père, elles s'enduirent d’une espèce de maison.
graisse qu'elles cachaient dans un trou
130
et sortirent en volant par la cheminée.
Le muletier, qui avait tout vu du coin
de l’œil, prit son aiguillon sans hésiter
une seconde et se frotta lui aussi avec
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

la messe des morts


Dans ce village, tous les soirs, les cloches à deux mains et, tout en le visant avec
de l’église se mettaient à sonner. Le curé, son fusil, il lui somma :
inquiet, parcourut les villages alentours – Halte-là ! Si tu ne t'arrêtes pas je te
maison par maison à la recherche d’un tue. Après tu auras l’air malin pour fai-
brave qui voulut bien veiller à l'intérieur re sonner tes cloches !
de l'église afin de découvrir le sonneur Le curé, impassible, répondit :
nocturne. À défaut de volontaires, il dé- – Bon, j'arrête de sonner les cloches,
cida de faire appel aux troupes du roi. Il mais alors il faut que tu m’aides à dire
demanda alors, devant les soldats, qui la messe et tu ne pourras pas regarder
parmi eux avait le courage de veiller cet- en arrière tant qu'elle durera.
te nuit-là dans l’église. L'un des soldats, Le soldat accepta et le curé commença
connu par sa hardiesse, se porta volon- à dire la messe. Au début le soldat tint
taire sans réfléchir et se mit en faction résolument sa promesse, l’oeil rivé sur
au pied du grand autel. le grand autel. Mais, la curiosité le ron-
À minuit il vit bouger l'une des dalles, geant, vers le milieu de l’office il se re-
d’où sortit un curé qui, après avoir gravi tourna. Il découvrit terrifié que l’église
131
l'escalier de la tour de l'église, se mit à était bondée des âmes des défunts qui
sonner les cloches. Le soldat, abasourdi y étaient enterrés. Terrorisé, il se remit à
et épouvanté, n'osa pas interrompre le regarder devant lui et découvrit, totale-
rite et ce n'est que lorsque le curé des- ment affolé, que le curé avait disparu.
cendit du clocher qu'il osa lui ordonner Le hardi soldat détala alors de l’église
de s'arrêter. Mais le curé n'en tint pas pour aller raconter aux villageois ce
compte et disparut sous la dalle. qui était arrivé. Il n’avait pas fini de
Un peu plus tard, la même dalle bougea dire son histoire qu’il tomba raide mort,
de nouveau, et le même curé émergea. sans que personne n’ait eu le temps
Cette fois-ci le soldat prit son courage d’ouvrir la bouche.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

la fille à marier

On raconte qu’il y a très longtemps chez un ménage vivait


une fille à marier qui n’était plus toute jeunette. Les parents,
inquiets, s’adressèrent à un sorcier pour savoir si leur fille se
marierait ou pas. Mais le sorcier, dès qu’il les vit rentrer tous
les trois par la porte, lâcha :
– Dans un mois la mère sera morte, dans deux mois la fille
sera morte et dans trois mois le père sera mort.
Le ménage rentra chez lui consterné et effrayé par la pré-
diction. Celle-ci s’accomplit. Ainsi, au bout d’un mois la mère
mourut, et deux mois plus tard la fille mourut. Et un jour avant
les trois mois, se sachant condamné sans rémission, l’homme
décida de se saouler et de faire la fête. Cependant, comme il
n’avait pas d’argent, il s’en fut en demander au curé de la pa-
roisse en lui promettant de le lui rendre le lendemain.
Le lendemain matin l'homme se réveilla sans se souvenir
de la nuit passée, tellement il avait fait la noce, et il se ren-
dit compte que la prophétie ne s’était pas accomplie pour lui.
Honteux d’avoir demandé au curé une somme qu’il n’allait
pas pouvoir lui rendre, il décida d'aller lui parler pour tout
lui expliquer. Or, alors qu’il se dirigeait vers le presbytère, il
132
rencontra le sacristain. Quand notre homme lui demanda si
le curé était chez lui, le sacristain répondit :
– Comment ! Tu ne savais pas que le curé a été trouvé mort ce
matin ?
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le curé et le sacristain
vont à confesse

Il était une fois un curé qui soupçonnait son sacristain de voler


l’huile des lampes de l’église. Ainsi, un jour il lui dit qu’il voulait le
confesser. Le sacristain accepta, à condition de le faire à l’intérieur
du confessionnal, « où l'on raconte les vérités et les mensonges ».
L’un assis à l’intérieur et l'autre agenouillé à l’extérieur, le curé lui
demanda :
– Qui vole l’huile de la lampe ?
– Comment vous dites, monsieur le curé ?
– Je dis qui est-ce qui trempe son pain dans les lampes de l’église !
– On n’entend rien, ici ! Si vous ne me croyez pas, et bien mettez-
vous ici à genoux, et je m’assoirai là-dedans.
Une fois les positions échangées, le sacristain demanda au curé :
133
– Qui est-ce qui se fait servir à dîner chez la femme du sacristain ?
– Comment tu dis ?
– Je dis qui mange les œufs et le pain rôti chez le sacristain !
– Ah ! Dis donc, tu as raison, on n’entend rien d’ici.
Ce fut ainsi qu'ils se donnèrent l’absolution l’un à l’autre.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

tchouscouroustchous,
monsieur le curé !
Il était une fois une jeune femme fraîchement mariée qui menait paître ses
vaches tous les jours près du portique de l'église, et tous les après-midi le
curé passait par là et s’adressait à la jeune femme :
– Tchouscouroustchous, ma fille ?
Lassée de la ritournelle du curé, elle rapporta cela à son mari. Ce dernier lui dit :
– Réponds-lui de même et dis-lui de venir le soir à la maison.
Le lendemain, la jeune femme faisait paître ses vaches comme d’habitude du
côté du portique. Le curé apparut :
– Tchouscouroustchous, ma fille ?
– Tchouscouroustchous, monsieur le curé !
– Et quand ça ? – demanda le curé.
– Ce soir. Mon mari est en voyage.
Ainsi, après un bon dîner, le curé se rendit chez la jeune femme. Elle le fit ren-
trer et lui dit de commencer à se déshabiller pendant qu'elle allait s'occuper de
quelque chose. Le curé obtempéra et se mit à poil. Le mari apparut soudain,
le ficela à l'aide d'une corde, l'attacha dans l'étable et lâcha sur lui un veau de
lait. Il l’y laissèrent toute la nuit, gémissant et hurlant comme un damné, et ce
ne fut que le lendemain matin que le mari le libéra et le laissa partir.
Quelques jours plus tard, la jeune femme gardait ses vaches près de l’église.
Voyant venir le curé, elle lui jeta :
134
– Tchouscouroustchous, monsieur le curé ?
– Tchouscouroustchous, mon bout de merde,
s'il en veut des veaux, ton mari,
il n'a qu'à aller faucher l'herbe !
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le fou et le dégourdi

Il était une fois une vieille femme qui vivait dans une petite maison avec
ses deux fils : l'un était dégourdi et l'autre était fou. Le jour de la mort de
leur mère, les deux frères décidèrent de chercher fortune en allant de par
le monde. Mais avant de partir, le fou s'entêta à emporter la clôture, malgré
l’avis de son frère dégourdi. Celui-ci tenta de le convaincre que c’était une
folie, mais le fou la chargea sur l'épaule et se mit en marche. La première
nuit les surprit en pleine lande et, par crainte des bêtes sauvages, ils réso-
lurent de dormir à la cime d'un chêne. Malgré son frère, qui insistait pour
qu’il la laisse en bas, le fou grimpa sur l’arbre la clôture au dos, puis jeta
celle-ci sur une branche et se coucha dessus.
Soudain en plein milieu de la nuit les deux frères furent réveillés par un
tapage de voix qui montait du pied du chêne. C’était une bande de voleurs
qui se disputaient au sujet de la distribution du butin. Il arriva alors que le
plus jeune d'entre eux fut berné par les autres. Il s’exclama en colère après
135
eux :
– Qu’à cet instant même
foudre et étincelles
descendent de ce chêne !
Le fou, en l'entendant, et avant que son frère n'ait pu l'en empêcher, saisit
la clôture et la jeta du haut du chêne. En entendant le vacarme de la clôture
fracassant les branches, les voleurs crurent que la malédiction s'accom-
plissait et fuirent sans demander leur reste, en laissant le butin sur place.
Les deux frères descendirent, prirent l'argent et retournèrent chez eux
pour y vivre heureux et sans autres soucis pendant le reste de leur vie.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le coq, la faucille et l’escabeau

Trois frères très pauvres héritèrent – Il dit qu'il va bientôt faire jour – leur
chacun un objet à la mort de leurs répondit-il, et ils se tinrent tous aux
parents : un escabeau pour l’aîné, un aguets.
coq pour le cadet et une faucille pour Puis le coq chanta une deuxième fois
le benjamin. et les habitants demandèrent de nou-
Un jour le cadet décida d’aller cher- veau ce qu'il disait, et l'autre répondit :
cher fortune de par le monde, son – C'est pour bientôt.
coq sous le bras. Il marcha jusqu’à Au troisième chant de l'animal, ils po-
atteindre un village dont les habi- sèrent de nouveau la question, fort in-
tants croyaient que, s’ils n’allaient trigués, et l'autre leur dit :
pas eux-mêmes chercher le jour, la – Il vous dit d'ouvrir les fenêtres, le jour
nuit ne finirait jamais. Ainsi, à tour est levé.
de rôle, les habitants attelaient les Les villageois, émerveillés par le fonc-
bœufs à minuit et partaient cher- tionnement de cet appareil, rassemblè-
cher le jour. En entendant cela, le ca- rent un gros tas d'argent et achetèrent
det leur dit qu’il avait un appareil qui le coq au jeune homme qui, soudain
apportait le jour sans avoir à atteler riche, rentra à la maison auprès de ses
ni bœufs ni vaches, et ce matin-là frères.
136
il en fit la démonstration aux villa- En voyant la réussite du cadet, le ben-
geois incrédules. jamin voulut faire de même et quitta la
Le coq chanta une première fois et les maison la faucille à la main. Il marcha
gens demandèrent ce qu'il disait. jusqu’à atteindre un village dont les
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

habitants étaient si arriérés que pour femme criait à son mari :


faucher ils n’avaient d’outil en tout et – Mon dieu, si seulement tu pouvais me
pour tout qu’un canif, et tandis qu’un fendre l’abricot... Je donnerais tout l'ar-
rassemblait l’herbe un autre la cou- gent que nous gardons ici, dans le tiroir
pait. En voyant cela notre gaillard leur de la commode, à celui qui me le fende,
demanda s’ils n’avaient pas d’autre fa- oh mon dieu..!
çon de faire, et ils répondirent que non, En entendant cela, il descendit de l'es-
que c’était tout ce qu’ils savaient faire. cabeau et attendit le départ du mari.
– Alors écoutez, j’ai une machine épa- Puis il se mit à crier à la ronde, autour
tante qui fauche l'herbe. de la maison :
Il se mit à couper avec sa faucille de- – Fendeur d’abricots ! Fendeur d’abri-
vant ces gens qui, en voyant la facilité cots ! J'arrange chattes, cons et touf-
avec laquelle on travaillait avec cet fes !
outil, lui proposèrent en échange tout Puis il frappa à la porte et dit à la fem-
l’argent disponible au village. Devenu me :
riche, le benjamin retourna à la maison – Bonjour madame, je suis le fendeur
auprès de ses deux frères. d’abricots et je viens de la part de votre
Se voyant toujours pauvre parmi ses mari pour vous fendre le con qui, pa-
137
frères déjà riches, l’aîné décida lui raît-il, est tout engourdi.
aussi d’aller par le monde avec son es- La dame lui demanda de rentrer et,
cabeau sur le dos. Mais il avait beau après l'affaire, le paya avec tout l'ar-
se creuser la cervelle, il ne savait pas gent qui se trouvait dans la commode,
comment faire fortune avec un esca- bien contente avec sa chose toute fen-
beau. Un beau jour, fatigué de courir due. L'autre, à peine sorti, jeta l'esca-
ci et là, il appuya l'escabeau contre un beau et prit le chemin du retour.
mur sous une fenêtre, gravit les éche- Mais quand le mari revint et sa femme
lons et aperçut un ménage à l’œuvre lui raconta ce qui s’était passé, il de-
sur leur lit. Juste à ce moment-là la vint fou de rage, monta sur un cheval
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

blanc qu'ils avaient à l'étable et partit à – Bien volontiers – répondit l'autre


la recherche de l'autre. Il le trouva à se – seulement il faut que je prenne soin
soulager auprès d'un muret de lauses du petit oiseau. Il vaut son prix et il ne
dressées. En voyant arriver le mari, il faut pas qu'il m'échappe.
remonta son pantalon, posa son béret – Ne vous en faites pas, je m'occu-
sur l'étron et se mit à dire : perai de lui.
– Tout doux, petit oiseau, tout doux ! Finalement notre gars accepta, enfour-
Tout doux, petit oiseau, tout doux... cha le cheval et ne revint plus. Fatigué
– Avez-vous vu passer par ici un hom- d'attendre et d'apaiser le petit oiseau,
me avec un escabeau ? – lui demanda le mari, très doucement, glissa la main
le mari. sous le bonnet pour le prendre, mais au
– Oui, il a pris par là – et, en regardant lieu de l'oiseau ce fut l’étron qu’il saisit.
son béret, il reprit – Tout doux, petit Il sortit la main tout dégoûté et se mit à
oiseau, tout doux ! la secouer, se cogna à une lause et, pris
– Et vous croyez que je peux encore de douleur, porta ses doigts à la bou-
l’atteindre ? che... Pendant ce temps, l’aîné des trois
– Fi ! Vous pas. Moi à la rigueur, car j’ai frères rentrait à la maison.
servi dans la cavalerie, mais pas vous,
ça se voit !
– Si vous acceptiez de le poursuivre je
vous paierais grassement – lui proposa
le mari.

138
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

les trois frères aliénés

Un beau jour trois frères décidèrent deux ahora mismo [à l'instant même]. Il
de partir chercher fortune de par le revint vite fait, en se vantant lui aussi
monde. Mais ils avaient entendu dire d'avoir appris l'espagnol.
que sans savoir l'espagnol ils n'arri- Le plus jeune, pour ne pas être en res-
veraient nulle part, et cette pensée te, s'approcha lui aussi des étrangers,
les tourmentait. et entendit dire à l'un d'eux está bien
Un jour, dans une foire, tandis que les [c'est bon], ce qui lui suffit à se consi-
trois frères discutaient ce qu'ils al- dérer aussi éclairé que ses frères.
laient faire, des Castillans arrivèrent, Fiers d’avoir si vite appris l’espagnol,
qui se mirent à parler entre eux. Les ce même jour les trois frères partirent
trois frères décidèrent de s'approcher courir le monde, bien décidés à devenir
d'eux l'un après l'autre pour essayer riches. Ce fut en pays de Castille qu'ils
d'apprendre un peu de leur langue. rencontrèrent sur leur chemin un
139
L’aîné s'approcha des Castillans, et les homme mort. Comme ils étaient d’un
entendit dire nosotros [nous]. S'esti- naturel bon, ils en eurent pitié et ils le
mant suffisamment instruit, il retour- saisirent pour l’écarter de la route. Or à
na auprès de ses frères et leur dit : ce moment-là deux gardes civils les re-
– Ça y est, je sais parler l'espagnol. Je les joignirent et leur demandèrent :
ai entendu dire nosotros. – Qui a tué cet homme ?
Encouragé par la facilité et la rapidité – Nosotros – répondit le plus âgé des
avec lesquelles on apprenait, le deuxiè- frères faisant étalage de ses connais-
me frère s'approcha des Castillans. sances d'espagnol.
Juste en arrivant il entendit dire à l'un – Et quand l'avez-vous fait ?
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

– Ahora mismo – dit le deuxième frère,


pour ne pas être en reste.
– Alors considérez-vous en état d'ar-
restation.
– Está bien – répondit le plus jeune,
satisfait de constater à quel point il
arrivait à se faire comprendre de ces
gens-là.
Voici comment les trois frères payèrent
de leur vie le sacrilège d’avoir oublié
leur langue au profit d’une autre.

140
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le râteau

Il était une fois un paysan dont le fils était parti


faire quelques courses en ville. Deux jours plus tard
le jeune homme revint en parlant espagnol. En arri-
vant chez lui, il s’en fut trouver son père, qui était
sur l’aire en train d’emmancher un outil, et il lui de-
manda en espagnol quel était le nom de cet outil :
– ¿Y eso cómo se llama, padre? [Comment est-ce que
cela s'appelle, père ?]
– Ah, tu ne t'en souviens déjà plus ? Alors tu vois, tu
n’as qu'à lui marcher sur les dents et lui-même te le
dira.
Le jeune homme posa le pied là où son père le disait
et le manche de l'outil le frappa au visage. Sur le 141

coup, fou de douleur, il exclama :


– Saloperie de râteau !
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le petit vieux et les assiettes

Il était une fois un petit vieux qui avait un fils marié à


la maison, et un tout jeune petit-fils. Le vieux tremblait
tellement des mains qu’il cassait beaucoup d'assiettes.
Chaque fois qu'il en brisait une, sa belle-fille devenait
furieuse. Un beau jour elle proposa à son mari de tailler
un plat en bois pour servir à manger au vieux.
Au bout d’un certain temps le ménage surprit l'enfant
qui taillait dans le bois, et lui demandèrent ce qu'il fai-
sait. L'enfant leur jeta, tout content de lui-même :
– Je fais une mangeoire pour vous donner à manger lors-
que vous serez aussi vieux que Parrain.
Bouleversés par tant de discernement, ils retirèrent le
bol, et depuis ce jour-là ils servirent à manger au petit
vieux dans une assiette comme tout le monde.

142
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le coche et les chevaux

O raconte qu’une fois un roi invita à sa table marquis, ducs,


comtes et bien d’autres gens riches. Le repas terminé, le roi
leur montra un coche en or avec deux chevaux aussi en or
massif, et il leur demanda combien, à leur avis, est-ce qu’ils
valaient.
– Dieu sait combien ! – disaient les uns.
– Ça doit coûter énormément ! – disaient les autres.
Le roi, mécontent de ces réponses, invita des paysans et leur
posa la même question. L’un des paysans s’avança et répon-
dit :
– Janvier glacial, doux février,
143
mars un rien pluvieux et venté,
pluies d’avril et brouillard de mai
chaleur de juin et de juillet
valent plus que coche et que chevaux.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le bouillon de pierre

Ce fut au temps de la famine qu’un – Voilà. Il ne reste plus qu’à attendre


mendiant demandait pitance de vil- qu’il soit bien cuit.
lage en village. Las de se voir fermer – Mais ce n’est pas avec ça que tu vas
la porte au nez, un beau jour il mit au manger – dit la femme. – Quelle sorte de
point une stratégie afin d'obtenir de bouillon peut-on faire avec une pierre,
quoi manger. Il prit une pierre sur le sans feuilles de chou, sans viande ni
bord du chemin et alla frapper à la pre- rien du tout ?
mière porte qu’il trouva et qui lui sem- – Fi ! Je suis en train de faire le meilleur
bla de bonne famille. Dès que la femme bouillon au monde, madame, car les
de la maison ouvrit la porte, il lui dit : pierres ont beaucoup de substance.
– Bien le bonjour, madame. Je suis un Mais forcément – continua-t-il – une
pauvre mendiant et je n’ai rien à me botte de ces feuilles de chou que vous
mettre sous la dent. Si vous pouviez avez là, sur la table ne lui ferait pas de
mettre à ma disposition un chaudron mal... juste pour y mettre un peu de
rempli d’eau, je m’arrangerai pour faire couleur, c'est tout.
un petit bouillon avec cette pierre. – Alors sers-toi à volonté, si tu crois que
La vieille, prise au dépourvu, lui dit que cela convient au bouillon.
rien ne lui coûtait de mettre sur le feu Et le mendiant jeta une botte de
un chaudron plein d’eau, mais elle se feuilles de chou dans le chaudron, puis
montra sceptique quant à la recette du dit à la dame :
144
mendiant. Elle le laissa cependant en- – Là maintenant si j’avais un petit bout
trer et mit sur le feu un chaudron rem- de graisse, juste pour que ça prenne
pli d’eau. Le mendiant jeta la pierre à plus de corps, le bouillon n’en serait
l’intérieur et dit à son amphitryonne : que plus savoureux...
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

– Pour sûr, là, j'en ai. Tiens. Tiens donc. – Bah, à quoi bon, cela n’a sûrement
– Alors merci... et puis quelques pom- aucun goût !
mes de terre, cela ne lui ferait pas de – Ta ta ! Comment ça aucun goût ? Goû-
mal non plus, non madame, rien que tez donc et dites-moi si ma pierre a fait
pour que ça fasse plus substantiel... un bon bouillon ou pas.
Ainsi, le mendiant sollicita toute La femme goûta le bouillon, et excla-
sorte d’ingrédients, depuis la tête ma :
de porc jusqu’aux chourizos, gros et – Ça alors ! Je n’aurais jamais cru qu’un
maigres, en passant par le lard ou les bouillon de pierre pouvait être si bon !
jambonneaux, toujours sous prétexte
d’« améliorer » le bouillon, déjà subs-
tantiel et savoureux de par les vertus
de la pierre.
Une fois le bouillon bien cuit, le men-
diant annonça :
– Et bien c'est prêt. Voulez-vous goûter,
madame ?

145
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

les deux sages

Il était un jour un sage qui avait ac- – Voyons voir, combien de hottes de
croché une pancarte sur la porte de terre fait la montagne la plus haute du
sa maison qui disait : « Je suis le sage monde ?
parmi tous les sages ». – Cela dépend : si la hotte est plus gran-
Un jour, un sage plus vieux passa de- de que la montagne, il n’y a même pas
vant la porte et, voyant la pancarte, le de quoi remplir une seule hotte – ré-
mit au défi de répondre aux questions pondit le valet.
suivantes : combien de hottes de terre – Combien pèse la lune ?
faisait la montagne la plus haute du – Ma foi, puisqu’elle a quatre quarts,
monde, combien pesait la lune et com- elle doit faire un kilo.
bien valait-il lui-même. – Et combien moi je vaux ?
Puis le vieux sage partit, après lui – Vingt-huit sous – répondit le valet
avoir donné rendez-vous le lendemain avec assurance.
chez lui. Le sage entre tous les sages – Mais est-ce que je ne vaudrais pas
en resta tout contrarié et pensif, car il plus que ça ? – demanda le vieux sage,
n’arrivait pas à trouver les réponses. interloqué.
Il se confia alors à son valet. Le valet – On a vendu le Christ pour trente sous,
le rassura et lui dit qu’il irait à sa place et lui il valait bien deux sous de plus
le lendemain apporter les réponses au que toi.
vieux sage. Ce fut ainsi que, grâce à son valet, le
146
Ainsi, le lendemain, ce fut un valet ha- sage parmi tous les sages put arborer
billé avec les vêtements de son maître sa pancarte sur la porte jusqu’au jour
qui fit son apparition chez le vieux sage, de sa mort.
et ce dernier lui formula les questions.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

la veillée du cordonnier

On raconte que dans un village vivait – Ne bouge pas ou je te jette mes ci-
un cordonnier qui était un vrai grip- seaux !
pe-sou. Or, chaque fois que quelqu’un Sur ce le sacristain remua une secon-
décédait, il demandait au sacristain de fois les planches et fit tomber les
de le laisser rester toute la nuit veiller bougies. Le cordonnier, presque mort
le corps au pied de l’autel, parce que de frayeur dans l’église plongée dans
selon lui il n’était pas convenable de l’obscurité, déboula vers la porte en
laisser le défunt tout seul avant son cherchant à sortir, mais il était si ner-
enterrement. Mais le sacristain, qui veux qu’il n'arrivait pas à introduire la
nourrissait des soupçons sur la piété clef dans la serrure. Hors de lui, et sans
du cordonnier, se cacha un jour sous trop réaliser ce qu’il disait, il cria :
le cercueil pour voir ce qu’il faisait au – À moi, les morts !
chevet du cadavre. Il vit alors com- Sur ce le sacristain, étouffant avec pei-
ment le savetier en profitait pour ne un ricanement, répondit en contre-
147
apporter sa table et ses outils et se faisant la voix des morts :
mettait à travailler à la lueur des – Allons-y tous ensemble !
bougies. Le lendemain, lorsque le curé entra
Le sacristain constata sur le coup à pour préparer l’enterrement, il trouva
quel point le cordonnier était un pro- le cordonnier mort au pied de la porte,
fiteur. Il voulut lui donner une leçon et la clef à la main, fermement agrippée.
se mit à faire bouger les planches qui
soutenaient le cercueil. Le cordonnier,
pris de frayeur, eut tout de même le
courage de crier au mort :
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

sept «monteiras» d’une


seule aunée

Un jour, un paysan se rendit chez un – Et sept aussi – trancha le tailleur.


tailleur et lui remit une aunée de tissu – Alors faites-m’en sept.
pour lui commander un de ces bonnets Et le paysan rentra chez lui tout
galiciens que l’on appelle une montei- content.
ra, et il lui demanda s’il y avait assez de Lorsqu’il retourna les chercher le
tissu. tailleur lui montra cinq monteiras tou-
– En effet, monsieur, assez – répondit tes petites enfoncées sur les doigts
le tailleur. – Suffisant et même il vous d’une main, et deux autres sur deux
en restera. doigts de l’autre main. Le paysan se mit
– Eh bien alors s’il en reste beaucoup, à protester et à jurer contre le tailleur,
vous ne pourriez pas en prendre pour qui lui fit observer :
en faire encore une pour mon fils ? – Vous m'avez demandé s’il y en avait
– Pour sûr ! Et même deux si vous vou- assez pour faire sept monteiras, et en
lez. effet il y en avait assez ; vous ne m’avez
– Eh bien, s’il y en a assez pour deux à pas dit quelles tailles vous vouliez...
part la mienne, faites-les donc – dit le
paysan, qui réfléchit quelques ins-
tants. Dommage de ne pas pouvoir en
faire quatre...
148
– Non mais, si vous y tenez, on en fait
quatre.
– Eh bien alors, à ce moment-là, peut-
être même cinq...
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

le hardi tailleur

Il était une fois un tailleur qui se pre- Le lendemain matin le tailleur n'avait
nait pour quelqu’un de courageux et toujours pas bougé, tremblant de peur
qui, après avoir cousu comme cousent et demandant grâce. Puis avec les pre-
tous les tailleurs, c’est-à-dire jusqu’au miers rayons du jour il s'enhardit assez
soir, et après avoir dîné chez ses clients, pour jeter un coup d'œil par-dessus
refusait toujours de rester dormir chez l’épaule. En constatant que c'était à
eux, pour que personne ne soupçonnât une ronce qu'il était accroché, il ouvrit
qu’il avait peur de la nuit. les ciseaux et commença à la taillader
Mais une fois la nuit était si noire qu’on fou de rage, tout en disant :
n’y voyait rien à deux pas. Le tailleur – Tiens, tiens et tiens ! Et sache que si
s’en retournait chez lui dans un étroit tu étais un homme tu subirais le même
chemin creux lorsqu’il sentit qu’on sort !
149
le saisissait par la veste. Il eut si peur
qu'il n'osa pas bouger ni encore moins
se retourner, et priait qui que ce fut,
fut-il mort ou vivant, de ne pas lui faire
de mal, qu'il n'avait rien sur lui et qu'il
n'avait fait de mal à personne, et que de
grâce il le laissât partir, et que par dieu
le saint il le lâchât, et par la vierge très
sainte qu'il était quelqu'un de bien, et
ainsi pendant toute la nuit.
c o n t e s d ’ a l l e r - r e t o u r

les tailleurs de pierre et la lune

Trois tailleurs de pierre qui étaient allés chercher


du travail rentraient chez eux un soir, tourmentés
par la faim. Alors qu’ils traversaient un pont, ils re-
gardèrent en bas et aperçurent le reflet de la lune
sur la rivière. Croyant que c’était une boule de pain
de maïs, ils décidèrent de descendre la chercher.
Le maître tailleur de pierre, qui était le plus dé-
gourdi des trois, résolut de faire la chaîne : le maître
s’agrippa au pont, le suivant se pendit aux pieds de
son maître et le troisième se cramponna aux pieds
du deuxième. Une fois tous en place, le maître se fa-
tigua et dit au second :
– Dis à celui d’en bas qu’il pose les pieds sur l’eau pour
que je puisse cracher un instant sur les mains.
Aussitôt dit, aussitôt fait, il lâcha les mains et tous
les trois tombèrent dans la rivière

150

También podría gustarte