Está en la página 1de 42

UNIVERSIDAD RAFAEL URDANETA

VICERRECTORADO ACADMICO
DECANATO DE POST-GRADO E INVESTIGACIN
EFECTOS DE ESTRATEGIAS METAGOGNITIVAS EN LA
INTELIGENCIA LINGSTICA A EDUCANDOS DE MEDIA
DIVERSIFICADA.
Trabaj o de Grado presenado por!
Na"r de# Car$en Torres Es%obar
Maesr&a en Ps"%o#o'&a Ed(%a%"ona#
Mara%a"bo) Enero de *++,
EFECTOS DE ESTRATEGIAS METAGOGNITIVAS EN LA
INTELIGENCIA LINGSTICA A EDUCANDOS DE MEDIA
DIVERSIFICADA.
Trabaj o de Grado para
Opar a# T&(#o de Ma'&ser en
Ps"%o#o'&a Ed(%a%"ona#
------------------------------
Na"r de# Car$en Torres Es%obar
C. I. ! No. //. *01. 021
II
DEDICATORIA
III
AGRADECIMIENTO
IV
NDICE GENERAL
TITULO I
DEDICATORIA III
AGRADECIMIENTO IV
NDICE GENERAL V
NDICE DE CUADROS, TABLAS, GRFICOS, ANEXOS VII
RESUMEN VIII
CAPTULO I: FUNDAMENTACIN 1
P#anea$" eno 3 For$(#a%"4n de# Prob#e$a /
Obj e"5os de #a In5es"'a%"4n 1
Obj e"5o Genera# 1
Obj e"5os Espe%&6"%os 1
7(s"6"%a%"4n 8
De#"$"a%"4n /+
CAPTULO II: MARCO TERICO
Ane%edenes de #a In5es"'a%"4n //
9ases Te4r"%as de #a In5es"'a%"4n /1
En6o:(e Consr(%"5"sa /1
Teor&a de V"'os;3 /2
Teor&a de Ine#"'en%"as M<#"p#es /,
Mea%o'n"%"4n /=
E#e$enos de #a Mea%o'n"%"4n *+
Len'(aj e Mea%o'n"%"4n */
Ine#"'en%"as M<#"p#es *>
V
C#as"6"%a%"4n de Ine#"'en%"as M<#"p#es *1
La Ine#"'en%"a L"n'?&s"%a *1
La Ine#"'en%"a L4'"%o @ Mae$A"%a *8
Ine#"'en%" a V"s(a# @ Espa%"a# *8
Ine#"'en%" a Corpora# C"nesBs"%a *2
Ine#"'en%" a M(s"%a# *2
Ine#"'en%" a Inrapersona# *2
Ine#"'en%" a Inerpersona# *,
Ine#"'en%" a Na(r"sa *,
S"se$a de C"p4es"s *=
C"p4es"s A#erna *=
C"p4es"s N(#a *=
Mapa de Var"ab#es >+
CAPTULO III: MARCO METODOLGICO
T"po 3 N"5e# de In5es"'a%"4n
D"seDo de #a In5es"'a%"4n
S(j eos de #a In5es"'a%"4n
Pob#a%"4n
M(esreo
M(esra
De6"n"%"4n Opera%"ona# de #as Var"ab#es
TB%n"%as de Re%o#e%%"4n de Daos
VI
Des%r"p%"4n de# Insr($eno
Prop"edades Ps"%o$Br"%as
Pro%ed" $"eno
P#an de AnA#"s"s de Daos
Cons"dera%"ones "%as
CAPTULO IV: RESULTADOS Y DISCUSIN
AnA#"s"s de #os Res(#ados
D"s%(s"4n de Res(#ados
Con%#(s"ones
L"$"a%"ones
Re%o$enda%"ones
REFERENCIAS BIBLIOGRFICAS >/
ANEXOS

VII
NDICE DE TABLAS
C(adro /. Mapa de Var"ab# es >+
VIII
NDICE DE GRFICOS
IE
RESUMEN
E
CAPTULO I
FUNDAMENTACIN
Pla!"a#$"!% & F%'#(la)$* +"l P'%,l"#a
Desde $(%Fo "e$po nos pre'(na$os :(e s(%ede en #as a(#as de %#ases
GPor :(B a#'(nos es(d"anes "enen (n n"5e# de "ne#"'en%"a :(e orosH) 3 s"
se a"enden esas de6"%"en%" as o ne%es"dades %on esrae'"as ade%(adas en e#
$o$eno :(e e# es(d"ane en6rena esos prob#e$as de aprend"Iaj es) GJ(B
esa$os Fa%"endoH Para :(e e# j o5en ("#"%e d"%Fas esrae'"as de (na
$anera %ons%"ene 3 re6#eK"ona) :(e #o a3(den a %onsr("r o $As b"en
re%onsr(3a #os saberes de s( prop"o saber o #os saberes de (n 'r(po
%(#(ra#) 3 ese p(ede ser (n s(j eo a%"5o %(ando $an"p(#a) eKp#ora)
des%(bre o "n5ena) "n%#(so %(ando #ee o es%r"be o es%(%Fa a s(s
%o$paDeros) %o$parando de (na $anera ser"a s(s prop"o pro%eso de
aprend"Iaj e.
De ese $odo se eKp#"%a) :(e #as n(e5as %on%ep%"ones peda'4'"%as) se
pres(pone :(e e# aprend"Iaj e es (na %onse%(en%"a de# pensa$" eno. Es
s($a$en e "$poran e %o$enIar a pre'(narnos) desde #a area do%ene) s&
se'("$os preo%(pados por %($p#"r de $anera "ns(6"%"ene %on odo #o
%(rr"%(#ar o %o$enIa$os a se#e%%"onar 3 a 7erar:("Iar e# rabaj o %on
Fab"#"dades de Pensa$"eno LGardner) /=00) PA'. 82M.
/
En %onse%(en%"a) %(ando e# n"Do o e# jo5en "n'resar a# s"se$a es%o#ar)
se pres(pone :(e #o Fa%e para Naprender a aprenderO) deber&a ser e# obj e"5o
pr"$ord" a# de n(esras es%(e#as 3 de n(esros do%enes) en ano es sab"do
:(e e# pensa$"eno pro'resa desde 6or$ar s"$p#es a 6or$ar %o$p#ej os
d(rane e# desarro##o de #a persona.
V"so desde esa perspe%"5a) se #es Fa dado "$por an%"a a #as
Esrae'"as Mea%o'n""5as 3 a# Area #"n'?&s"%a en esa "n5es"'a%"4n 3a :(e
son dos e#e$enos 6(nda$ena# es para saber e# n"5e# de "ne#"'en%"a
#"n'?&s"%a :(e e# ed(%ando posee en s( pro%eso de aprend"Iaj e. En esa
b<s:(eda por :(erer a3(dar a #os $aesros 3 #os es(d"anes deben ser
%ons%"enes 3 re6#eK"5os ano de #os pro%esos de enseDanIa %o$o de #os
prop"os aprend"Iaj es.
De ese $odo se eKp#"%a) :(e #a 6"na#"dad de #a enseDanIa de #a #en'(a
es doar a #os ed(%andos de re%(rsos de eKpres"4n 3 re6#eK"4n sobre #os (sos
#"n'?&s"%os 3 %o$(n" ar"os :(e 6a%"#"en e# e$p#eo de d"5ersos %4d"'os
#"n'?&s"%os deb"do a :(e es ne%esar"o :(e #os es(d"anes se eKpresen en
6or$a ora# %on 6#("deI 3 de$(esren (n b(en do$"n"o de# #en'(aj e Fab#ado
en s( pro%eso de aprend"Iaj e.
To$ando en %(ena #o aner"or) es ne%esar"o pres(pone :(e en #as
*
es%(e#as #os j 45enes "n%re$en arAn) a# a5anIar s( es%o#ar"dad) (na a%"(d
"nen%"ona# de aprender %on respe%o a #a %(es"4n de #os aprend"%es
"n(""5os) nos re6er"$os :(e e# j o5en ##e'a a# s"se$a es%o#ar %on s( ba'aj e
"$por ane de %ono%"$"eno) "n%"den a# 3 s"'n"6"%a"5o. A# para6rasear#o e#
a(or anes $en%"onado. De $anera esponAnea 3 na(ra#) ese aprend"I
"n(""5o) :(e a(n no "n'res4 a #a es%(e#a) %onsane$ene ("#"Ia
%o$pe en%" as de a#$a%ena$" eno 3 de re%(pera%"4n 3 de "n6or$a%"4n.
Debe$os pre'(narnos por:(B ese $"s$o n"Do) %(ando enra a# A$b"o
6or$a#) %o$"enIa a ener prob#e$as de aprend"Iaj e o 6a#a de aen%"4n) enre
#as prob#e$A" %as $As (s(a#es.
Para e# a(or Pe##$and L/=08M) %"ado por Q#"n'#er L*++/M)
La a%"5"dad Mea%o'n""5a en'#oba e# %onro# %ons%"ene de #os
pro%esos de %ono%" $" eno %o$o #a aen%"4n) #a per%ep%"4n) #a
$e$or"a) #a %o$prens"4n 3 #a %o$(n"%a%"4n. De #as e5"den%"as
aner"ores) se "n6"ere #a ne%es"dad de "ner5en"r de a#'(na 6or$a en
#a s"(a%"4n :(e presenan n(esras "ns"(%"ones p<b#"%as o pr"5adas
LPA'. *1>M.
En ese sen"do) #as esrae'"as %o'n""5as 5"enen a ser (na Ferra$" ena
para or'an"Iar #as a%%"ones (sando #as %apa%"dades "ne#e%(a#es prop"as de
#as de$andas de #a area) para '("ar #os pro%esos de pensa$"enos Fa%"a #a
so#(%"4n de s( prob#e$a) para e# %aso #"n'?&s"%a.
GC(A# es e# e6e%o de (n pro'ra$a de esrae'"as $ea%o'n""5as en #a
>
"ne#"'en%"a #"n'?&s" %a a ed(%andos de Med"a D"5ers"6"%adaH
O,-"!$.%/ +" la I."/!$0a)$*
O,-"!$.% G""'al
Deer$"nar :(B e6e%o "ene #as esrae'"as Mea%o'n""5as en #a
"ne#"'en%"a #"n'?&s" %a de ed(%andos de ed(%a%"4n $ed"a d"5ers"6"%ada.
O,-"!$.%/ E/1")23$)%/
Iden"6"%ar #as Fab"#"dades #"n'?&s"%as :(e ("#" Ian #os ed(%andos para
ad:("r"r %ono%"$"enos anes de #a ap#"%a%"4n de #as esrae'"as
Mea%o'n""5as.
Iden"6"%ar e# n"5e# #"n'?&s"%o de #os ed(%andos) desp(Bs de #a
ap#"%a%"4n de #as esrae'"as Mea%o'n""5as.
Co$parar e# n"5e# de Fab"#"dades #"n'?&s"%as de# ed(%ando anes 3
desp(Bs de #a ap#"%a%"4n de #as Esrae'"as Mea%o'n" "5as.
4(/!$3$)a)$*
1
La "n5es"'a%"4n prop(esa en%(enra s( j(s"6"%a%"4n en e# es(d"o de
#os aspe%os aso%"ados a #os %a$b"os) :(e en #os <#"$os aDos Fa
eKper"$enado #a ed(%a%"4n) %o$o %onse%(en%"a de #os a5an%es de #as
%"en%"as %o'n""5as para desarro##ar (n #en'(aj e a ra5Bs de esrae'" as
$ea%o'n" "5as :(e per$"an dar (n espa%"o denro de# sa#4n de %#ases para
%o$en ar sobre #os pro%esos de pensa$"enos) #o %(a#) " $p#" %a (na p"eIa
esen%"a#.
De ese $odo se eKp#"%a :(e #as esrae'" as de aprend"Iaj e %ons"(3en
(na de #as 6ases de "n5es"'a%"4n $As re#e5anes) en #o :(e se re6"ere a
$aer"a ed(%a"5a. Esas s"r5en %o$o Ferra$"enas :(e 6a%"#" an #a
ad:("s"%"4n) desarro##o 3 p(esa en $ar%Fa de pro%esos :(e per$" en
ad:("r"r %onen"dos) 6a%"#"ando en pro%eso de aprend"Iaj e e6"%aI.
Las esrae'" as s(ponen) a s( 5eI (n %a$b"o de parad"'$a) desde e#
%ond(%"sa basado en #a re#a%"4n es&$(#o-resp(esas a oro :(e na%e de#
en6o:(e %onsr(%"5"sa) %ara%er" Iado por #a "n6#(en%"a de 5ar"ab#es
$ed"adora 3 por #a e#abora%"4n a%"5a de s"'n"6"%ados por pare de# prop"o
a#($no.
Con e# obj eo de :(e e# a#($no sea (n s(j eo a%"5o en e# pro%eso de
aprender) res(#a de espe%"a# ("#"dad #a enseDanIa de esrae'" as
$ea%o'n" "5as) #as %(a#es a3(dan a p#an"6"%ar) re'(#ar 3 e5a#(ar e#
8
aprend"Iaj e. Se pers"'(e :(e e# a#($no do$"ne (na ser"e de esrae'"as de
aprend"Iaj e 3 :(e ##e'(e a ser %apaI de a(orre'(#ar s( a%(a%"4n en
resp(esa a #as de$andas de #a area 3 de #a s"(a%"4n) es de%"r) :(e se
%on5"era en (n a#($no esraB'" %o) re6#eK"5o a(4no$o 3 %apaI de
desarro##ar aprend"Iaj es s"'n"6"%a"5os.
Lo :(e se preende en de6"n""5a) es :(e e# a#($no aprenda a aprender)
esando en %oneK"4n %on #a Le3 Or'An"%a de Ed(%a%"4n 3 e# S"se$a
Ed(%a"5o.
En %onse%(en%"a) e# s"se$a ed(%a"5o endrA %o$o pr"n%"p"o #a
ed(%a%"4n per$anene) para e##o prepara a s(s a#($nos para :(e aprendan
por s& $"s$as) de6end"endo %o$o pr"n%"p"o $eodo#4'" %o para #as d"s"nas
Areas %(rr"%(#ares!
- Fo$en ar #a re6#eK"4n persona# 3 #a e#abora%"4n de #o :(e se Fa
aprend"do.
- Garan"Iar #a 6(n%"onab"#"dad de #os aprend"Iaj es enend"dos no s4#o
%o$o e# %onj (no de %onen"dos 5A#"dos para %onso#"dar esr(%(ras $ena#es
:(e s"r5an de base para ad:("r"r $As %ono%" $" enos) s"no a$b"Bn %o$o e#
desarro##o de Fab"#"dades 3 esrae'"as de p#an"6"%a%"4n 3 re'(#a%"4n #a
prop"a a%"5"dad de aprend"Iaj e.
- E# pape# a%"5o de# a#($no %o$o <#"$o responsab#e de s( aprend"Iaj e
:(e $od"6"%an 3 ree#abora s(s es:(e$as de %ono%"$"enos.
2
- E# pape# $ed"ador de# pro6esor para 6a%"#" ar #a %onsr(%%"4n de
aprend"Iaj es s"'n"6"%a"5os :(e per$" an esab#e%er re#a%"ones enre #os
%ono%"$"enos 3 eKper"en%"as pre5"as 3 #os n(e5os %onen"dos.
A ese %arA%er se aDade :(e) en #as es%(e#as p<b#"%as 3 pr"5adas eK"sen
de6"%"en%" as en orno a# (so 3 ab(so de# %onen"do pro'ra$A"%o :(e se
"$pare e# %(a# es e# ej e $ed(#ar de# d&a a d&a de# Do%ene) ob5"ando e#
re'"sro de #a a%"5"dad de# pensa$" eno) #en'(aj e 3 oros e#e$enos :(e se
deben o$ar en %(ena en e# pro%eso de enseDanIa-aprend"Iaj e.
As& #os res(#ados de (na ed(%a%"4n en #a :(e esA a(sene e# es(d"ane
en s( prop"o pro%eso de desarro##o de# pensa$"eno de# #en'(aj e a ra5Bs de
ese pro%eso %o'n""5o e# es(d"ane debe %onsr("r %ono%"$"eno por s&
$"s$o) 3 %on #a a3(da de oros LDo%enesM. Desde ese p(no de 5"sa no
Fa3 :(e dej ar a (n #ado e# #en'(aj e 3a :(e es 6(nda$ena# en #a a%"5"dad
Mea%o'n""5a en odo $o$eno. N(esros es(d"anes no esAn %ons%"enes
de ese pro%eso 3 se preende dar#e re#e5an%"a en e# a(#a de %#ases para :(e
sean #os es(d"anes :(e e$p#een esa esrae'"a 3 'eneren "nd"5"d(os
a(4no$os de s( prop"o pro%eso de aprend"Iaj e :(e sea %apaI de rea#"Iar #as
Fab"#"dades #"n'?&s"%as a (n a#o n"5e#. Para e# #o'ro de esa "n5es"'a%"4n
se ("#"Ian e# E6e%o de Esrae'"as Mea%o'n""5as en #a Ine#"'en%"a
L"n'?&s"%a a Ed(%andos de Med"a D"5ers"6"%ada.
,
Enre #os apores de esa "n5es"'a%"4n d(rane $(%Fos aDos e# pro%eso
de aprend"Iaj e de #a #en'(a es%r"a Fa esado re#a%"onado %on #a
de%od"6"%a%"4n 3 ras%r"p%"4n de s&$bo#os) $As :(e a (n %o$p#ej o pro%eso
de %o$prens"4n 3 represena%"4n de pensa$"eno. Esa 6a#sa %reen%"a #os Fa
$o"5ado a desarro##ar B%n"%as 3 pro%ed"$"enos :(e res(#an aj enos :(e
aprenden.
Par"endo de esa "n5es"'a%"4n se %ons"dera %one$porAnea esa
"n5es"'a%"4n por :(e #a $"s$a da resp(esa a esos Fe%Fos :(e 5"enen
s(%ed"endo 3 :(e en n(esra a%(a#"dad esAn presenes. A ra5Bs de ese
es(d"o se or"enan o eKa$"nan #as eor&as :(e s(senan e# desarro##o de #as
Esrae'"as Mea%o'n""5as 3 :(e s('"eren %o$o apore para #a enseDanIa-
aprend"Iaj e para doar#os de re%(rsos de eKpres"4n) %o$prens"4n 3 re6#eK"4n
sobre #os (sos #"n'?&s"%os 3 %o$(n"%a"5os :(e 6a%"#" en e# e$p# eo de
d"5ersos %4d"'os #"n'?&s"%os en s"(a%"ones 3 %oneKos per"nen es.
De ese $odo 'enera#) #a d"dA%"%a de #a #en'(a propone %o#o%ar #o
peda'4'"%o en pr"$er p#ano) ana#"Iar #as 6"na#"dades so%"a#es 3 ("#"Ian #as
esrae'"as Mea%o'n""5as para poen%"ar #as %apa%"dades #"n'?&s" %as 3
%o$(n"%a"5as de #os ed(%andos) :(e son Fab#anes %on%reo) d"5ersos 3
Feero'Bneos de s( #en'(a o s(s #en'(as. Desde esa 5"s"4n e# aprend"Iaj e
de #a #en'(a es (n pro%eso so%"a# :(e se esr(%(ra en e# %B#ebre de %ada
0
s(j eo) depend"endo de #a rea#"dad so%"a# 3 %(#(ra# 3 #as d"6eren%" as
"ne#e%(a#es de #os ed(%andos en e# Fe%Fo de aprend"Iaj e.
En e# Area %"en&6" %a) se p(ede Fab#ar de (n apore re#a%"onados %on
e#e$enos "$poranes :(e per$"en e5a#(ar 3 %(an"6"%ar #os e6e%os :(e se
darAn en e# n"5e# de "ne#"'en%"as #"n'?&s"%as de #os es(d"anes a ra5Bs de
#a ap#"%a%"4n de #os "nsr($enos) %onr"b(3endo as& a 6((ras
"n5es"'a%"ones 3 s"r5"endo %o$o $4d(#o a pr4K"$os rabaj os re#a%"onados
a# e$a.
D"l$#$!a)$*
En esa "n5es"'a%"4n se ##e5arA a %abo en #a Un"dad Ed(%a"5a Na%"ona#
NCar$e#o UrdaneaO) (b"%ado en e# M(n"%"p"o 7es<s Enr":(e Lossada Esado
R(#"a.
=
Ese es(d"o "ene (n per&odo es%o#ar %o$prend"do enre e# $es de
no5"e$bre de *++2 3 e# $es de 6ebrero *++0.
C A P T U L O I I
M A R C O T E R I C O
A!")"+"!"/ +" la I."/!$0a)$*
D(rane #os <#"$os aDos se Fan Fe%Fo d"5ersos es(d"os :(e "n5o#(%ran #as 5ar"ab#es
:(e se esAn rabajando en esa "n5es"'a%"4n. De a%(erdo a #os es(d"os %rono#4'"%os de
/+
"n5es"'a%"4n pode$os obser5ar #o s"'("ene!
La presene "n5es"'a%"4n 6(e rea#"Iada por Mapar3 L*++2M) #a %(a# (5o %o$o obje"5o
ap#"%ar (n pro'ra$a de Ine#"'en%"a L"n'?&s"%a a #os es(d"anes de #a *da. Eapa de 9As"%a)
d"%Fo es(d"o es(5o 6(nda$enado por 5ar"os e4r"%os a#es %o$o! S%ro%F" 3 Mora#es
L/=0=M) GonIA#eI L/==0M) enre oros. La pob#a%"4n se#e%%"onada 6(e de 2/ a#($nos. La
"n5es"'a%"4n 6(e de "po %(as" @ eKper"$ena#. Se ("#"Iaron "nsr($enos :(e s" #e d"o
5a#"deI a# %onen"do $ed"ane e# j("%"o de eKperos 3 se #e %a#%(#4 e# %oe6"%"ene de
%on6"ab"#"dad A#6a de Cronba%F) e# %(a# 6(e +)=,) #o :(e s"'n"6"%a (na a#a %on6"ab"#"dad. Los
res(#ados oben"dos %on ese "nsr($enos) 6(eron ab(#ados a ra5Bs de #a $ed"a enden%"a
%enra# 3 e5"den%"aron :(e a# ap#"%ar (n Pro'ra$a de Ine#"'en%"a L"n'?&s"%a a #os
ed(%andos de #a *da. Eapa de 9As"%a) a($ena e# n"5e# de #a $"s$a) #o :(e per$"e
6(nda$enar en #os "nd"%adores #as d"$ens"ones de# Len'(aje Verba# es%r"o) a($enando
as& #as %o$peen%"as de #os es(d"anes en re#a%"4n a esos aspe%os) %on%#(3endo :(e es
%on5en"ene ap#"%ar ese "po de pro'ra$as para per$""r #a "ne'ra%"4n
de #as a%"5"dades per"nenes en #os Pro3e%os de A(#a) #o %(a# se "nseraron e6"%aI$ene 3
p(eda ##e5arse a %abo e6e%"5a$ene.
Por oro #ado) R"n%4n L*++8M) rea#"I4 (na "n5es"'a%"4n :(e en&a %o$o obje"5o
pr"n%"pa# esab#e%er (na re#a%"4n enre #as 5ar"ab#es "ne#"'en%"as $<#"p#es 3 rend"$"eno
a%adB$"%o) 6(nda$enado por #a Teor&a Ine#"'en%"as M<#"p#es prop(esa por Gardner
L/=0>M. La "n5es"'a%"4n 6(e de "po des%r"p"5a %orre#a%"ona#) %on (na $(esra
//
probab"#&s"%a esra"6"%ada) %on6or$ada de >/8 es(d"anes %(rsanes de *da. Eapa de
9As"%a) para %ono%er e# rend"$"eno 3 #a a(oper%ep%"ones) se e#abor4 (n %(es"onar"o de
Ine#"'en%"as M<#"p#es 3 se o$4 %o$o "nd"%ador e# Rend"$"eno A%adB$"%o. Donde #os
res(#ados arrojados :(e #as A(oper%ep%"ones eran $(3 a#as 3 a#as por pare de #os
a#($nos en #as s"ee d"$ens"ones de #a 5ar"ab#e Ine#"'en%"as M<#"p#es. Las pre'(nas
esaban or"enadas) %(a#es eran s(s %ono%"$"enos en re#a%"4n a s( prop"o pro%eso de
aprend"Iaje. Dando a %ono%er :(e e# Rend"$"eno A%adB$"%o de# 'r(po de es(d"anes de II
Eapa en s( $a3or&a L,1)8SM de D"s"n'("do a EK%e#ene. Ub"%ado en (na %ae'or&a de
b(eno) ##e'ando a #a %on%#(s"4n :(e #a re#a%"4n enre #as 5ar"ab#es era %orre#a%"ona# pos""5a
s"'n"6"%a"5a La# n"5e# de +)+/ 3 +)+8M "nd"%ando :(e a $a3or per%ep%"4n de Ine#"'en%"as
M<#"p#es) $ejor es e# rend"$"eno a%adB$"%o de# a#($no.
Oro es(d"o rea#"Iado es #a de G("BrreI L/==/M) %(3o prop4s"o Fa s"do e# de es(d"ar
#as pos"b"#"dades rea#es de #as "nsr(%%"4n de Cab"#"dades Co'n""5as) para ##e5ar a %abo ese
es(d"o se e#abor4 (n pro'ra$a de "nsr(%%"4n e#aborado bajo (n D"seDo EKper"$ena# en
s&nes"s.
Ese Pro'ra$a de Insr(%%"4n se Fa %ara%er"Iado Mea%o'n""5o 3 ConeK(a#"Iado) #o
%(a# $aneja (n aspe%o "$porane :(e es e# RaIona$"eno) s(senado en oros es(d"os
"neresados en enseDar a pensar 3 de (na re5"s"4n de #a L"era(ra sobre e# RaIona$"eno 3
s(s L"$"a%"ones) %on e# obje"5o de %o$probar #a Con6"ab"#"dad de# Pro'ra$a 3 E6"%a%"a de
(n enrena$"eno. Los res(#ados de d"%Fo Pro'ra$a "nd"%an %#ara$ene e# e6e%o pos""5o
de #as "ner5en%"ones 3 %onse%("5a$ene 5"enen a %orroborar #a re#e5an%"a 3 reper%(s"ones
/*
pos""5as ano de #os %onen"dos o aspe%os de# raIona$"eno enrenador %o$o de# MBodo
de Insr(%%"4n Ap#"%ado.
CaDedo L/===M) esa es"s se %enra en e# es(d"o de #as eor&as "$p#&%"as sobre #a
eKp#"%a%"4n 5erba# en e# %(a# %on (na $(esra de *+ pro6esores en 6or$a%"4n. E# prop4s"o
no s4#o "nena %ono%er #os pensa$"enos 3 %reen%"as de #os pro6esores s"no %o$o %a$b"ar
esas eor&as en 6(n%"4n de d"s"nas %ond"%"ones de 6or$a%"4n 3 :(B re#a%"4n "enen %on #a
a%%"4n. Se prop(s"eron %"eras %ond"%"ones de 6or$a%"4n Lre6#eK"4n 3 %onro#M re#a%"onada a
(na en #a eor&a 3 prA%"%a de eKp#"%ar #a %#ase LTeor&a e Insr(%%"4nM. Lo %(a# per$"e
es(d"ar #a area de eKp#"%ar en a(#a) por (n #ado) en"endo en %(ena d"s"nas %ond"%"ones
de 6or$a%"4n 3 por oro) desde #os d"s"nos n"5e#es de "$p#"%a%"4n %o'n""5a
L$ea%o'n"%"4n 3 a%%"4nM de #os pro6esores en esa area. S" obser5a$os #os res(#ados de
ese es(d"o) re6#ejan "nera%%"ones "$poranes en #os pro6esores respe%o a #as d"s"nas
%ond"%"ones de 6or$a%"4n %on #os d"s"nos n"5e#es de #a $ea%o'n"%"4n 3 a%%"4n.
E# e6e%o de ese Pro'ra$a or"ena :(e no odos #os pro6esores :(e Fan re%"b"do #a
6or$a%"4n $As %o$p#ea sobre #a de eKp#"%ar en (n a(#a de %#ases) son #os :(e $ejor
rea#"Ian #as d"s"nas areas sobre #a eKp#"%a%"4n 5erba#.
Las "n5es"'a%"ones aner"or$ene des%r"as br"ndan "$poranes apores para e# objeo a
es(d"ar en #a e$A"%a NE6e%o de (n Pro'ra$a de Esrae'"as Mea%o'n""5as en #a
Ine#"'en%"a L"n'?&s"%a a Ed(%andos de Med"a D"5ers"6"%adaO) a#es %o$o! paren de (n
es(d"o de #a rea#"dad) eor&as :(e 6(nda$enan) 5ar"ab#es :(e se re#a%"onan :(e son
/>
5er&d"%as.
BASES TERICAS DE LA INVESTIGACIN
S" b"en es a$p#"a$ene re%ono%"do :(e #a ap#"%ada de #as d"6erenes %orr"enes
Ps"%o#4'"%as en e# erreno de #a ed(%a%"4n Fa per$""do a$p#"ar #as eKp#"%a%"ones en orno a
#os 6en4$enos ed(%a"5os e "ner5en"r en e##os. A# respe%o podr&a$os %"ar %o$o eje$p#o
#as perspe%"5as so%"o#4'"%as) anropo#4'"%as 3 %onsr(%"5"sas) en ese %aso nos
en6o%are$os a #a %on%ep%"4n %onsr(%"5"sa.
E3%5(" C%/!'()!$.$/!a
Se'<n D&aI L/==0M eKp#"%a :(e #os or&'enes de# %onsr(%"5"s$o s(r'en %o$o (na
%orr"ene ep"se$o#4'"%a) preo%(pada por d"s%ern"r #os prob#e$as de #a 6or$a%"4n de#
%ono%"$"eno en e# ser F($ano. Se'<n V"%o) Qan) MarK o DarT"n. Esos a(ores) as& %o$o
en #os a%(a#es eKponenes de# %onsr(%"5"s$o) eK"se #a %on5"%%"4n de :(e #os seres
F($anos son prod(%o de s( %apa%"dad para ad:("r"r %ono%"$"enos 3 para re6#eK"onar
sobre s& $"s$os #o :(e #es Fa per$""do an"%"par) eKp#"%ar 3 %onro#ar s( prop"o
aprend"Iaje) e# %(a# %onsr(3e a%"5a$ene LPA'. *8M.
E# prop4s"o de ese p(no es presenar (na "nrod(%%"4n a #a %orr"ene %onsr(%"5"sa)
parad"'$a :(e Fa enrado a #a ed(%a%"4n 3 :(e Fa %onr"b("do en #as or"ena%"ones %on
respe%o a #as apora%"ones de# desarro##o de d"6erenes en6o:(es) esrae'"as 3 B%n"%as en e#
/1
a(#a. S( %on%ep(a#"Ia%"4n "n"%"a# s(b3a%en s( a%(a%"4n %o"d"ana! s( %on%ep(a#"Ia%"4n
"n"%"a# sobre %4$o e# es(d"ane ad:("ere e# %ono%"$"eno deer$"na en 'ran $ed"da #a
6or$a en :(e preparar) esr(%(ra 3 presena s( %#ase.
Lo :(e se a%aba de eKponer) e# %ono%"$"eno no es s4#o (na %op"a de #a rea#"dad) s"no
(na %onsr(%%"4n de# ser F($ano. Por a# $o"5o) e# s(jeo %o'nos%ene %onsr(3e
%ono%"$"eno a par"r de #as esr(%(ras o de #os es:(e$as :(e 3a posee 3 de s(s
%ono%"$"enos pre5"os) #o :(e %onsr(34 en s( re#a%"4n %on e# $ed"o :(e #o rodea)
prop"%"ando (n aprend"Iaje s"'n"6"%a"5o 3 ade$As) (na eapa 6(nda$ena# en e# pro%eso de
enseDanIa) en ano "$p#"%a preparar a# a#($no para e# aprend"Iaje.
En a# sen"do) en e# pro6esor %o$"enIa a %ono%er a:(e##o :(e e# a#($no 3a sabe 3
e$p"eIa a o$ar a#'(nas de%"s"ones) en"endo en %(ena s" #o pre5"o esA or'an"Iado o) por
e# %onrar"o) desor'an"Iado s" p(ede esab#e%er a#'<n "po de re#a%"ones) s" esas re#a%"ones
son pobres o r"%asU s" #os %on%epos son %#aros o de$as"ado s(per6"%"a#es. GPara :(B
prop"nar (n pro%eso de esas %ara%er&s"%asH La resp(esa esA dada en #a s"'("ene 6rase!
NE# a#($no aprende (n %onen"do %(ando es %apaI de ar"b("r#e (n s"'n"6"%ado. C(ando no
p(ede ar"b("r s"'n"6"%ado) aprende de $anera $e$or&s"%aO Mee%e) L*.+++M p. /2.
Con esas or"ena%"ones) ese parad"'$a %onsr(%"5"sa) por e# %onrar"o) %ons"dera a #os
ed(%andos %o$o s"se$as d"nA$"%os :(e "nera%<an %on oros s"se$as d"nA$"%os) #o %(a#
es (na %ara%er&s"%a bAs"%a de# pro%eso de enseDanIa - aprend"Iaje. Se'<n Mee%e L*+++M
NE# %onsr(%"5"s$o so%"a# es(d"a bAs"%a$ene #a re#a%"4n enre e# #en'(aje des%r"p"5o 3 e#
/8
$(ndo :(e pro3e%a represenanO Lp./+M.
T"%'2a +" V$0%!/6&:
V"'os;3) %"ado por Mo## L/==+M) %ons"der4 :(e #a ed(%a%"4n es "nd"spensab#e para e#
desarro##o de# n"Do. E# Fab#a pr"5ada %($p#e (na "$porane 6(n%"4n a(orre'(#adora 3a :(e
es e# $ed"o :(e per$"e a #os n"Dos or"enar s(s pensa$"enos 3 s( %ond(%a. Rea#"Ian e#
Fab#a eKerna a(orre'(#adora de re%(rr"r a# Fab#a "nerna.
A# e6e%(ar #a rans"%"4n en #os pr"$eros 'rados) ne%es"an aprender #as a%"5"dades :(e
#es per$"en Fab#ar en 5oI a#a $"enras res(e#5en prob#e$as 3 rea#"Ian areas.
En a# sen"do) en #as a(#as de %#ases se %orrobora %#ara$ene #a "dea de :(e e# Fab#a
pr"5ada "ner5"ene de%"s"5a$ene en e# aprend"Iaje) a $ed"da :(e e# n"Do $ad(ra) #as
5o%a#"Ia%"ones re#a%"onadas %on areas se rans6or$an 'rad(a#$ene en s(s(rros Fasa :(e
se "nerna#"Ian %o$o Fab#a "nerna. Ca%"a #os /+ aDos de edad) d"s$"n(3e e# Fab#a "nerna
por $ed"o de a6"r$a%"ones or"enadoras o de #a #e%(ra en 5oI a#a LPA'. *,M.
F"na#$ene) #a Teor&a de V"'os;3 se'<n e# a(or anes $en%"onado) a dado d"5ersas
apora%"ones a# A$b"o peda'4'"%o) donde oros %o#aboradores Fan %reado B%n"%as)
esrae'"as 3 pro'ra$as :(e 6ora#e%en #a eor&a eKp#"%ada aner"or$ene) en ese %aso
$en%"onarB! E# pro'ra$a de Mod"6"%a%"4n de #a %ond(%a %o'n""5a "deado por Dona#d
Me"%Fennba($ L/=,,M se 5a#e de# Fab#a a(orre'(#adora para a3(dar a #os n"Dos a %onro#ar
3 re'(#ar s( %o$pora$"eno. D"%Fo pro'ra$a pro$(e5en #a enseDanIa de esrae'"as de
/2
a(orre'(#a%"4n s(s%ep"b#es de e$p#earse %o$o Ferra$"ena 5erba# para "nF"b"r #os
"$p(#sos) %onro#ar #a 6r(sra%"4n 3 6a%"#"ar #a re6#eK"4n. D"%Fo $ode#o se "n"%"a %on (n
ad(#o :(e rea#"Ia (na area $"enras Fab#a en 5oI a#a L$ode#a$"eno %o'n""5oM. L(e'o e#
n"Do o jo5en rea#"Ia #a area bajo #a s(per5"s"4n de (n ad(#o :(e #o a#"ena para :(e Fab#e
en 5oI a#a $"enras :(e #o rea#"Ia Ls(per5"s"4n eKernaM 3 #o re6(erIa por ap#"%ar #as
esrae'"as %o'nos%""5as. C(ando #os par"%"panes de# pro'ra$a ##e'ar a do$"nar d"%Fas
esrae'"as se #es a#"ena para :(e e6e%<en #a area $"enras '(&an s( %ond(%a s(s(rrAndose
#as "nsr(%%"ones e##os $"s$os La(od"re%%"4n des5ane%"daM 3 $ed"ane e# Fab#a "nerna
La(o"nsr(%%"4n "ner"orM.
T"%'2a +" I!"l$0")$a/ M7l!$1l"/.
Gardner L/=0>M) %"ado por S%Fne"der L*++>M) prop(so s"ee esr(%(ras "ndepend"enes
L:(e $As arde se rad(%"r&an en 0M) #o%a#"Iadas en d"6erenes re'"ones de# %erebro) :(e
pos"b"#"an e#aborar prod(%os o reso#5er prob#e$A"%as) en"endo en %(ena #os poen%"a#es
desarro##os persona#es.
Co$o se a%aba de de%"r) para poder N#o%a#"IarO #as pro%#"5"dades "nd"5"d(a#es de #os
ed(%andos debe$os desde #a a%"5"dad do%ene) a$p#"ar 3 re6or$(#ar #as "deas :(e a(n
##e5a$os "n%(#%adas a%er%a de# %on%epo de "ne#e%o 3 de #a $anera de e5a#(ar 3 de ed(%ar
ese "ne#e%o.
En e6e%o) #as prop(esas en$ar%adas en #a re#a%"4n enre #a s"'n"6"%a"5"dad "nd"5"d(a# 3
e# %ono%"$"eno a%adB$"%o per$""rAn (n aprend"Iaje basado en #os "nereses e
"n%#"na%"ones de #os "nd"5"d(os :(e se en%(enran en s"(a%"4n de aprender. En re#a%"4n %on
/,
eso) (n $odo de re%ono%er #a eK"sen%"a de "ne#"'en%"as d"5ersas es %o$enIar a pensar de
$anera de ade%(ar #os re%(rsos de enseDanIa.
Gardner) L/=0>M! eKpone :(e %(a#:("er e$a r"%o 3 enr":(e%edor @%(a#:("er
%on%epo :(e 5a#'a #a pensar enseDar@ p(ede en6o%arse %o$o $&n"$o de
%"n%o $odos d"s"nos :(e se pro3e%an a par"r de #as "ne#"'en%"as $<#"p#es.
Pode$os pensar en e# e$a s" "$a'"na$os (na Fab"a%"4n %on por #o $enos
%"n%o p(esos o p(nos :(e nos per$"en a%%eder a e##a Lp. *1M.
Es e5"dene esa "dea :(e propone e# a(or anes $en%"onado para enender a(n $As
d"%Fa eor&a) a# en6o%ar #a area peda'4'"%a "$a'"nando :(e a# "n'reso en s( %onen"do
%(rr"%(#ar p(ede Fa%erse desde %"n%o p(nos d"6erenes a #os :(e e# a(or da a%%eso a#
%ono%"$"eno. S" $en%"ona$os #a narra%"4n #os pro%esos de raIona$"eno) #os p#aneos de
"po 6"#os46"%o) #os e#e$enos sensor"a#es o #as a%"5"dades donde se $an"p(#an $aer"a#es
son #as %"n%o p(eras o p(nos a #os %(a#es Fa%e re6eren%"a e# a(or. Una $anera 5a#"osa :(e
propone Gardner para e# (so 3 #a %o$prens"4n de #as Ine#"'en%"as M<#"p#es) es a ra5Bs de
#os %"n%o p(nos #os %(a#es %ons"sen a (n $odo de eje$p#o!
Desde e# p(no de a%%eso narra"5o! ("#"Iando #a narra%"4n) as& $"s$o ene$os e#
a%%eso #4'"%o @ %(an"a"5o) abordar#o re%(rr"endo a pro%esos de raIona$"eno ded(%"5o.
Se'("da$ene) e# p(no de a%%eso 6(nda%"ona#) se 6or$(#an "nerro'anes de "po
6"#os46"%o) a$b"Bn se #es p(ede per$""r p#as$ar ese %onen"do :(e se :("ere rabajar.
Desde e# p(no de 5"sa de a%%eso eKper"$ena#! s" pode$os s('er"r#es a n(esros a#($nos
##e5ar a %abo a%"5"dades donde deban $an"p(#ar) eKper"$enar e "ner%a$b"ar sensa%"ones
%on $aer"a#es d"5ersos 3 aprop"ados.
/0
A %on"n(a%"4n se $en%"onarAn #as 0 Ine#"'en%"as prop(esas en esa eor&a por e# a(or!
L"n'?&s"%a) L4'"%o-Mae$A"%o) Espa%"a#) Corpora#-C"nesBs"%a) M(s"%a#) Inrapersona#)
Inerpersona#) Na(ra#"sa. Esas nos per$""rAn e5"den%"ar desde :(B "ne#"'en%"a %ada n"Do
o jo5en "ene $a3ores poen%"a#"dades de aprender. AFora b"en) en esa #"sa de
"n5es"'a%"4n se ("#"IarA #a "ne#"'en%"a #"n'?&s"%a %o$o $ar%o) para 6o$enar e# desarro##o
de d"%Fa Fab"#"dad en #os ed(%andos) #a %(a# es <"# en %ada (no de #os pro%esos de
aprend"Iaje en #os :(e se en6renan.
A %on"n(a%"4n se de6"n"rAn #as 5ar"ab#es a es(d"ar en ese es(d"o. Una de #as
pr"n%"pa#es es #a Mea%o'n"%"4n) se o$aron 5ar"os a(ores para #a eKp#"%a%"4n de #a $"s$a.
M"!a)%0$)$*
CFA5eI L/==>M) %"ado por D&aI) L*++/M) #a de6"ne N%o$o #a no%"4n de :(e e# Fo$bre no
s4#o p"ensa sobre objeos) a%%"ones 3 %ond(%as) s"no a$b"Bn sobre s& $"s$o) se de6"ne
%o$o pensar sobre e# pensa$"enoO Lp. 01M.
Se'<n F#a5e# L/=0+M) %"ado por e# a(or anes $en%"onado) (no de #os pre%(rsores de
ese %on%epo) des%r"b"4 a #a $ea%o'n"%"4n NCab"#"dad para pensar sobre e# pensa$"eno)
b(s%ando esar a#era de (no $"s$o %o$o so#(%"onador de prob#e$as) 3 para $on"orearse
3 %onro#ar e# pro%esa$"eno $ena#) %ons"derando a #a $ea%o'n"%"4n %o$o e# %(aro 3
<#"$o n"5e# de #a a%"5"dad $ena#O Lp. 08M.
El"#"!%/ +" la M"!a)%0$)$*:
/=
Pe##$an L/=08M) %"ado por Q#"n'#er L*++/M) "nd"%4 :(e eK"sen %"n%o %onj(nos de
%ono%"$"eno :(e 6or$an #a $ea%o'n"%"4n.
/. S( eK"sen%"a debe Faber (na %on%"en%"a por pare de# s(jeo en ano :(e s(s e5enos
%o'n""5os eK"sen en 6or$a d"6eren%"ada de #os e5enos eKernos.
*. S( per%ep%"4n %o$o pro%esos d"6eren%"ados! debe eK"s"r (na %on%"en%"a sobre #a
d"6eren%"a enre #os d"s"nos a%os $ena#es.
>. S( "ne'ra%"4n) #a eor&a "nd"5"d(a# de #a $ene debe 5er d"%Fos pro%esos
d"6eren%"ados %o$o pares de (n odo "ne'rado.
1. S(s 5ar"ab#es es ne%esar"o "ne'rar #a "dea :(e Fa3 5ar"ab#es! "po de $aer"a#)
esrae'"as) "e$pos) #&$"e de aprend"Iajes 3 oras) :(e "enen (n "$pa%o sobre #os
pro%esos.
8. S( $on"oreo %o'n""5o! se re:("ere :(e e# "nd"5"d(o p(eda e5a#(ar e# esado de s(
s"se$a %o'n""5o en (n $o$eno dado Lp. =8M.
Para Se$ber' L/==2M) %"ado por Q#"n'#er L*++/M) #os pro%esos de #a $ea%o'n"%"4n
"n%#(3e #os pro%esos $ea%o$ponenes o pro%esos eje%("5os de orden s(per"or) :(e se
("#"Ian en #a p#anea%"4n de #o (no FarA) en e# $on"oreo de #o :(e (no esA ##e5ando a %abo
3 en #a e5a#(a%"4n de #o rea#"Iado) #o %(a# e:("5a#e a# TBr$"no Mea%o'n"%"4n.
*+
En ese orden) LCFen') /==>M) %"ado por Mee%e L*+++M) propone dos pro%esos! (no es e#
%ono%"$"eno $ea%o'n""5o) a(o5a#ora%"4n o %on%"en%"a $ea%o'n""5a) #a %(a# se re6"ere
a# %ono%"$"eno de# "nd"5"d(o a%er%a de s(s prop"os re%(rsos %o'n""5os) de #as de$andas
de #a area 3 de #as esrae'"as :(e se (san para ##e5ar a %abo (n rabajo %o'n""5o %on
e6e%"5"dad.
E# %onro# eje%("5o) re'(#a%"4n de #a %o'n"%"4n o a(oad$"n"sra%"4n) se raa de #a
Fab"#"dad para $an"p(#ar) re'(#ar o %onro#ar #os re%(rsos 3 esrae'"as %o'n""5as %on #a
6"na#"dad de ase'(rar #a er$"na%"4n eK"osa de (na area de aprend"Iaje o so#(%"4n de
prob#e$as. In%#(3e enre oras) #as a%"5"dades de p#anea%"4n) $on"oreo) re5"s"4n 3
e5a#(a%"4n Lp. =+M.
L"0(a-" M"!a)%0$)$*
E# #en'(aje es 6(nda$ena# a #a a%"5"dad $ea%o'n""5a en odo $o$eno) por #o :(e
s( desarro##o j(e'a (n pape# de pr"$era en #a e5o#(%"4n %o'n""5a.
Se'<n V3'os;3 L/=2*M) %"ado por Q#"n'er L*++/M) $en%"ona :(e #a d"6eren%"a enre #os
seres F($anos 3 #os an"$a#es es #a %apa%"dad de #os pr"$eros de desarro##ar (n d"s%(rso
p#aneado. Los an"$a#es desarro##an a #o #ar'o de s(s 5"das en 6or$a "ndepend"ene e#
"ne#e%o 3 e# #en'(aje) $"enras :(e en e# %aso de# Fo$bre e# desarro##o es %onj(no. As& 3
de a%(erdo %on e# a(or anes $en%"onado e# "n"%"o de ese desarro##o F($ano se "ene (na
6ase pre"ne#e%(a# de# desarro##o de# #en'(aje Lba#b(%eo) j(e'os %on pa#abras e "n%#(so #as
pr"$eras pa#abras :(e e# bebB d"%e s"n pare%er %o$prenderM 3 (na 6ase pre#"n'?&s"%a de#
*/
desarro##o "ne#e%(a# Lj(e'o "nen%"ona#) p#anea%"4n de 6(n%"ones $ooras %o$o 'aear
Fasa #a $a$AM.
F"na#$ene) pode$os de%"r) :(e e# desarro##o %o'n""5o esA deer$"nado por e#
#en'(aje) par"%(#ar$ene por #as eKper"en%"as so%"o#"n'?&s"%as de# n"Do. E# #en'(aje se
5(e#5e pensa$"eno 5erba#) a ra5Bs de# desarro##o de res eapas.
- La EKerna) en #a %(a# #as a%%"ones de# n"Do esAn re'(#adas por 5erba#"Ia%"ones de
a'enes eKernos Lpor eje$p#o) e# %F"%o p(ede e$peIar a des5es"rse %(ando #a $a$A :(e
es Fora de# baDoM.
- La e'o%Bnr"%a o de #en'(aje pr"5ado) donde e# n"Do Fa "nerna#"Iado #os $ensajes
5erba#es de #a pr"$era 6ase a# p(no en :(e se Fab#an en 5oI a#a a s& $"s$os. Esa se
s(bd"5"de en res pares! pr"$ero) e# n"Do a%<a 3 desp(Bs des%r"be s(s a%%"ones en 5oI a#aU
#(e'o a%<a 3 #as des%r"be en 6or$a s"$(#Anea) 3 6"na#$ene) a%<an '("ados por (na
5erba#"Ia%"4n pre5"a.
- La a(ore'(#a%"4n 5erba# "nerna) en #a :(e #as 5erba#"Ia%"ones no son en 5oI a#a
s"no s"#ene. La pr"n%"pa# %ara%er&s"%a de #a a(orre'(#a%"4n 5erba# es e# #en'(aje prop4s"o
3 a(od"r"'"do %on #a 6"na#"dad de #o'rar $eas) por #o %(a# "ene (na re#a%"4n d"re%a %on #a
$ea%o'n"%"4n Lp. 0,M.
Ca3 :(e Fa%er noar :(e #a %apa%"dad de aprender en 6or$a "ndepend"ene es "$porane
**
para e# BK"o en #a es%(e#a. En #a enseDanIa $ed"a #os a#($nos pasan $(%Fo "e$po de #a
%#ase aprend"endo de #"bros) es%(%Fando a# do%ene 3 es(d"ando por s( %(ena. Gran pare
de ese es(d"o se Fa %enrado en #as esrae'"as :(e #os es(d"anes ap#"%an a# es(d"ar 3 a#
#eer por s( %(ena.
I!"l$0")$a/ M7l!$1l"/:
E# %on%epo de Ine#"'en%"a M<#"p#e abar%a en pr"$er #('ar e# %ono%"$"eno :(e
ene$os en re#a%"4n a n(esras Fab"#"dades 3 #a ad:("s"%"4n de desarro##ar#as LIne#"'en%"as
Inerpersona#M) en se'(ndo #('ar #a %ara%er"Ia %o$o (na %apa%"dad. En a# sen"do) Fasa
Fa%e po%o "e$po #a "ne#"'en%"a se %ons"deraba a#'o "nnao e "no#5"dab#e. Se na%&a
"ne#"'ene o no 3 #a ed(%a%"4n no pod&a %a$b"ar ese Fe%Fo. Tano es as& :(e en Bpo%as $(3
%er%anas a #as personas %on bajo %oe6"%"ene "ne#e%(a# no se #es ed(%aba por:(e
%ons"deraban :(e era (n es6(erIo "n<"#.
To$ando en %(ena #o anes eKp(eso Gardner L/.=0>M) de6"ne #a Ine#"'en%"a M<#"p#e
%o$o (na %apa%"dad :(e #a %on5"ere en (na desreIa :(e se p(ede desarro##ar. E# a(or no
n"e'a e# %o$ponene 'enB"%o. Todos na%e$os %on (nas poen%"a#"dades :(e se 5an
desarro##ando de (na $anera a ora depend"endo de# $ed"o a$b"ene) n(esras eKper"en%"as
3 #a ed(%a%"4n.
E# a(or anes $en%"onado seDa#a! NLa "ne#"'en%"a "$p#"%a #a Fab"#"dad ne%esar"a para
so#(%"onar prob#e$as o e#aborar prod(%os :(e son de "$poran%"a en e# %oneKo Lp. //1M.
*>
Cla/$3$)a)$* +" I!"l$0")$a/ M7l!$1l"/:
Se'<n Gardner L/=0>M) %"ado por Q#"n'#er L*.++/M) propone 0 %ae'or&as a #as :(e se
Fa%&an re6eren%"a en #as eor&as) son #as s"'("enes!
- Ine#"'en%"a #"n'?&s"%a
- Ine#"'en%"a L4'"%o @ Mae$A"%a
- Ine#"'en%"a V"s(a# @ Espa%"a#.
- Ine#"'en%"a Corpora# 3 C"nesBs"%a.
- Ine#"'en%"a M(s"%a#
- Ine#"'en%"a Inrapersona#
- Ine#"'en%"a Inerpersona#
- Ine#"'en%"a na(ra#"sa
Cada (na de e##as $an"ene e#e$enos :(e #e son prop"as para aender #a d"5ers"dad de
#os a#($nos 3 sa"s6a%er s(s pro%#"5"dadesO. Esas nos per$""rAn enon%es e5"den%"ar desde
:(B "ne#"'en%"a %ada n"Do "ene $a3ores pos"b"#"dades de aprender Lp. *0M.
Para e# a(or anes $en%"onado) se "n"%"arA a des%r"b"r %ada (na de #as "ne#"'en%"as!
8 La I!"l$0")$a L$092/!$)a:
Es #a %apa%"dad de (sar #as pa#abras de $anera e6e%"5a a# es%r"b"r o Fab#ar. Der"5a de #a
Teor&a I.M.) des%r"a en e# L"bro de Gardner) e# %(a# des%r"be #a %apa%"dad sens""5a en e#
#en'(aje Fab#ado 3 es%r"o) #a Fab"#"dad para aprender "d"o$as) $ae$A"%as) %o$(n"%ar
"deas 3 #o'rar $eas (sando #a %apa%"dad #"n'?&s"%a. Esa "ne#"'en%"a "n%#(3e a$b"Bn #a
*1
Fab"#"dad de (sar e6e%"5a$ene e# #en'(aje para eKpresarse re4r"%a$ene o a# 5eI
prA%"%a$ene. Esa "ne#"'en%"a es nor$a# en es%r"ores) poeas) abo'ados) #&deres)
%r"s$A"%os 3 oros pro6es"ona#es :(e ("#"Ian sobre oras Fab"#"dades #a de %o$(n"%arse.
8 La I!"l$0")$a L*0$)% : Ma!"#;!$)a:
Es %apa%"dad %as" na(ra#) #as personas ("#"Ian e# %A#%(#o) #as %(an"6"%a%"ones)
%ons"deren propos"%"ones o esab#eI%an 3 %o$pr(eben F"p4es"s para reso#5er s"(a%"ones de
#a %o"d"an"dad. Las personas %on esa "ne#"'en%"a p"ensan por raIona$"eno 3 a$an
%o$parar) %#as"6"%ar) re#a%"onar %an"dades) ("#"Iar e# raIona$"eno ana#4'"%o) %(es"onar)
eKper"$enar 3 reso#5er prob#e$as #4'"%os.
8 I!"l$0")$a V$/(al : E/1a)$al:
T"enen #a %apa%"dad de per%"b"r) rans6or$ar) $od"6"%ar 3 des%"6rar "$A'enes) ano
"nernas %o$o eKernas) esA esre%Fa$ene re#a%"onada %on #a "ne#"'en%"a espa%"a#. Los
"ne#"'enes espa%"a#es se $an"6"esan a par"r de "$A'enes) %(adros) "#(sra%"ones 3 a$an
d"seDar) d"b(jar) 5"s(a#"Iar) 'arabaear. Las pro6es"ones :(e $a3or %apa%"dad espa%"a#
re:("eren para s( desarro##o son #os $ar"neros) p"#oos) es%(#ores) p"nores) ar:("e%os)
"n'en"eros.
8 I!"l$0")$a C%'1%'al C$"/!</$)a:
Los "ne#"'enes %"nesBs"%os %orpora#es p"ensan a ra5Bs de sensa%"ones so$A"%as) a#
"e$po :(e a$an ba"#ar) %orrer) o%ar) %onsr("r) sa#ar 3 'es"%(#ar. Ponen de $an"6"eso s(
*8
desreIa) %oord"na%"4n) 6#eK"b"#"dad) 5e#o%"dad 3 odas a:(e##as %apa%"dades re#a%"onadas
%on #as Fab"#"dades A%"#es. Los a%ores) depor"sas) #os %"r(janos) #os ba"#ar"nes) #os
aresanos son #os pro6es"ona#es :(e denoan en s( :(eFa%er esa "ne#"'en%"a.
8 I!"l$0")$a M(/$)al:
Es #a %apa%"dad para per%"b"r 3 eKpresarse a ra5Bs de #as d"6erenes 6or$as $(s"%a#es.
D"s"n'("r 3 ("#"Iar de $anera ade%(ada e# ono) e# "$bre 3 e# r"$o de (na $e#od&a
"$p#"%a ener Fab"#"ada esa %apa%"dad. Las personas :(e son 6(ere$ene $(s"%a#es
per%"ben) p"ensan) %rean 3 s"enen a par"r de r"$os 3 de $e#od&as. A$an %anar) s"#bar)
%an(rrear) $o5erse a# r"$o de a#'(na $e#od&a 3 es%(%Far $<s"%a.
8 I!"l$0")$a I!'a1"'/%al:
Es ener #a %apa%"dad de# %ono%"$"eno de (no $"s$o 3 ser %apaI de ("#"Iar ese
%ono%"$"eno persona# para desen5o#5erse de $anera e6"%aI en s( enorno. I$p#"%a ser (na
persona "ndepend"ene) :(e eKpresa s(s sen"$"enos) :(e "enen sen"do de# F($or) :(e
$an"ene s(s %reen%"as) :(e %ono%e b"en s(s desreIas 3 s(s deb"#"dades 3 :(e ade$As
aprende de s(s BK"os 3 de s(s 6ra%asos.
Eso s"'n"6"%a %ono%er #as prop"as 6ora#eIas) #"$"a%"ones) e# prop"o $odo de ser) de
pensar) de sen"r) ener presene #os deseos e "dea#es 3 #(%Far por e##os. Los "ne#"'enes
"nrapersona#es p"ensan a par"r de (na "$porane "nrospe%%"4n) a$an 6"jarse $eas)
$ed"ar) soDar) p#an"6"%ar 3 ded"%arse $o$enos para s& $"s$os. Los pro6es"ona#es :(e
$an"6"esan esa Fab"#"dad son #os ps"%4#o'os) #os #&deres esp"r"(a#es o so%"a#es 3 #os
*2
6"#4so6os.
8 I!"l$0")$a I!"'1"'/%al:
Las personas "nerpersona#es son de6"n"das %o$o Ine#"'en%"as So%"a#es. A ra5Bs de #a
pr"$era de esas "ne#"'en%"as so%"a#es) #os "nd"5"d(os "nera%<an de $anera e6"%aI %on #os
oros) #o :(e s"'n"6"%a :(e son %apa%es de %ono%er) re%ono%er e "n6#(en%"ar en #os deseos)
ne%es"dades e "nen%"ones de s(s pares. Esas personas p"ensan re#a%"onadas %on #a 'ene 3
a$an #"derar) or'an"Iar) $ed"ar 3 par"%"par. Por a# $o"5o) $an"6"esan "nerBs por
par"%"par en a%"5"dades 'r(pa#es) #es '(sa enseDar a oros. Los de$As #o %ons"deran %o$o
(n b(en re6ereneU #es res(#a ara%"5o e# rabajo %oopera"5o) a# "e$po :(e res(e#5en
eK"osa$ene) a par"r de #a $ed"a%"4n) #os %on6#"%os :(e se s(s%"an. Los do%enes)
asesores) 5endedores) po#&"%os) son #os pro6es"ona#es :(e re:("eren de a# %apa%"dad.
8 I!"l$0")$a Na!('al$/!a:
EsA esre%Fa$ene re#a%"onada %on #a a%"5"dad %"en&6"%a) %on #a ne%es"dad 3 e# "nerBs
por eKp#orar) o%ar) $ed"r) $eI%#ar 3 %(r"osear respe%o de odo #o re#a%"onado %on e#
$(ndo :(e nos rodea. Por #o ano) se re6"ere eKp#&%"a$ene a #a Fab"#"dad para
%o$prender) es(d"ar) "n5es"'ar) 3 rabajar %on e# $(ndo %"r%(ndane. A:(e##as personas
:(e $an"6"esa (n a#eno espe%"a# para obser5ar) p#anear F"p4es"s) 6or$(#ar Fe%Fos
re#a%"onados %on #os 6en4$enos F($anos 3 na(ra#es "enen desarro##ada esa "ne#"'en%"a.
Los ps"%4#o'os) jard"neros) :(&$"%os) e%o#o'"sas p"ensan en re#a%"4n %on #os Fe%Fos ano
F($anos %o$o na(ra#es 3 a$an eKper"$enar 3 pro6(nd"Iar en re#a%"4n %on e##os.
*,
Con esa or"ena%"4n dada por e# a(or anes $en%"onado obser5a$os %(Ana pos"b"#"dad
"ne#e%(a# posee e# ser F($ano. C(Ana %apa%"dad para desarro##ar 3 n(esro s"se$a
ed(%a"5o s"'(e en #a ed(%a%"4n rad"%"ona# raando de enseDar #en'(aje) b"o#o'&a o
:(&$"%a) s"n 5a#orar #os d"s"nas "ne#"'en%"as :(e Fa3 denro de# sa#4n de %#ase. Se 5e
%#ara$ene :(e e# aprend"Iaje es s(p(eso) por :(e n(n%a Fe$os %ons"derado de enseDar en
%o$o presar aen%"4n d(rane (na %on5ersa%"4n. Lo :(e se esA p#aneando aFora por
pr"$era 5eI es (na sa#"da a 6or$ar pare de (n n(e5o $ode#o ed(%a"5o) per$""endo
"nserar a %ada persona en e# #('ar :(e en%aje) 6a5ore%"endo) enr":(e%"endo s( "ne#"'en%"a 3
no 5er $As es(d"anes o pro6es"ona#es po%os sa"s6e%Fos %on #o :(e #o'raron 3 s"n saber
por :(B esAn rea#"Iando (na a%"5"dad :(e rea#$ene no es.
Para %on%#("r se presenarA #a s"'("ene "dea) se'<n) Gardner L/=0>M! NUna ed(%a%"4n
en%a$"nada a es"$(#ar #a %o$prens"4n no p(ede %onse'("r de 6or$a "n$ed"aa) pero es #a
<n"%a ed(%a%"4n Fa%"a #a %(a# 5a#e #a pena d"r"'"r n(esros es6(erIosO) LPA'. ,M.
S$/!"#a +" =$1*!"/$/
=$1*!"/$/ Al!"'a
*0
S" se ap#"%a (n pro'ra$a de esrae'"a $ea%o'n""5a en #os a#($nos de $ed"a
d"5ers"6"%ada) enon%es e# n"5e# de #en'(aje de #os es(d"anes de $ed"a d"5ers"6"%ada
a($enarA.
=$1*!"/$/ N(la
S" se ap#"%a (n pro'ra$a de esrae'"a $ea%o'n""5a en #os a#($nos de $ed"a
d"5ers"6"%ada) enon%es e# n"5e# de #en'(aje de #os es(d"anes de $ed"a d"5ers"6"%ada se
$anendrA "'(a#.
Ma1a +" Va'$a,l"/
VARIABLES DIMENSIONES INDICADORES
Pro'ra$a de
esrae'"as
$ea%o'n""5as LVIM
- L#(5"a de "deas
- EKp#orar %ono%"$"enos pre5"os #"n'?&s"%os
- Reso#(%"4n de prob#e$as
Vrea #"n'?&s"%a LVDM Len'(aje 5erba# - EKpos"%"ones
- De%#a$a%"ones
*=
- Des%r"p%"ones
- Pr(ebas ora#es
- Le%(ra
Len'(aje es%r"o
- Co$pos"%"4n
- S&nes"s
- Reda%%"4n
- Es%r"(ra
R"3"'")$a/ B$,l$%0';3$)a/
CaDedo) C. L/===M. Tes"s %reen%"as) %ono%"$"enos 3 $ea%o'n"%"4n. Los
pro6esores pr"n%"p"anes ane #a eKp#"%a%"4n 5erba#. Un"5ers"dad
Sa#a$an%a) Cenro Ps"%o#o'&a.
CFen') A. L/==/M. Aprend"Iajes 3 pro%esos de# desarro##o de# #en'(aje Fab#ado 3
es%r"o. Ed"%"ones Pa"dos. 9ar%e#ona.
>+
D&aI) 9. L*++/M. Esrae'"as do%enes para (n aprend"Iaje s"'n"6"%a"5o. Ed"%"ones
M% GraT C"##. MBK"%o.
Gardner) C. L/=0>M. Fra$es o6 $"nd. 9as"% boo;. N(e5a Wor;.
G("BrreI. L/==/M. Tes"s 5ar"ab"#"dad 3 e6"%a%"a de (n enrena$"eno $ea%o'n""5o
3 %oneK(a#"Iado para #a $ejora de #a %apa%"dad de raIonar.
Q#"n'#er. L*++/M. Ps"%o#o'&a %o'n""5a. Ed"%"ones M%GraTC"##. MBK"%o.
Mapar3) L*++2M. Pro'ra$a de "ne#"'en%"a #"n'?&s"%a en #a se'(nda eapa de
ed(%a%"4n bAs"%a. Un"5ers"dad Ra6ae# Urdanea.
Mee%e) 7. L*+++M. Desarro##o de# n"Do 3 de# ado#es%ene para ed(%adores. Ed"%"ones
M%GraTC"##. MBK"%o.
Mo##)S.L/==+M. C4$o 5a#orar #a %a#"dad de #a enseDanIa. Ed"%"ones M% GraT C"##
Madr"d.
No5a) 7. L/==0M. Aprend"endo aprender. 9ar%e#ona. Ed"%"ones Mar&neI Ro%a.
R"n%4n) A L*++8M Esab#e%er re#a%"ones enre #a "ne#"'en%"a $<#"p#e 3 e#
rend"$"eno a%adB$"%o de #a se'(nda eapa de bAs"%a. Un"5ers"dad de#
R(#"a.
SFene"der) S. L*++>M. Las Ine#"'en%"as $<#"p#es. Ed"%"ones La"no A(sra# S.A.
>/
>*

También podría gustarte