Dgltzed byGoogle

Digitlzed by Google
Digitlzed by Google
S. AMBROSII
EPISCOPI MEDIOLANENSIS
~ DE OFFICIIS MINISTRORUM \
LIBR.I ID.
, CUM
PAUIJNI LIDELLO DE VITA S. AMBROSn.
AD CODICUM MSS. EDITIONUMQUE PR.AJ:CIPUARUM FIDEM
RECOGNOVIT
ET
ADNOTATIONE CRITIOA ILLUSTRA VIT
10. GEORGIDS KRABINGER.
TUBING&,
IN L m R ~ I HENRICI LAUPP.
MDCCCLVll.
Digitized by Coogle
S. AMBROSII
EPISCOPI MEDIOLANENSIS
~ D.E OFFICIIS MINISTRORUM 1
LIBR.I ill.
, CUM
PAUJJNI LffiELLO DE VIrA S. AMBROsn.
AD CODICUM MSS. EDITIONUMQUE PRA:ClPUARUM FIDEM
RECOGNOVIT
ET
ADNOTATIONE CRITIOA ILLUSTRA VIT
10. GEORGIDS KRABINGER.
TUBING&,
IN L m R ~ I RRNRICI LAUPP.
MDCCCLVII.
Digitlzed by Google
.x OFnOIl'IA H E ~ a I l LAV"".
Digitlzed by GooS le
PliBFiTIO.
S. Ambrosius de officiis libros m. circa annum 39f,
pORquam exstincto Maximo tyranno pax ecclesiae reddita esa,
ex sermonibus, quos pubUce haboeraa, muimam parlem com-
posuit atque in operis legilimi corpus redegit 1), secut.s in-
stitulnm et ordinem ToUianorum de officii. librorom.
Memoratu sine dignissima .ant quae de hoc AmbrosJi
opere a D. Augustino 1) el Camodoro') eximia laude ornato
praecllre edisserit FrGftccu, PiltOriUl: "Compleclilur", in-
quil, "D. Ambrosi. dilucide, erudite quidquid est in bibliis
exemplorum ad beoe beateque vivendum nec_rium docelque
paucis quomodo pie fOrDlanda el decurrenda sit vita, quid deo,
ncerdolibUl, parentibo8, amieis, praeceptoribUl, senecluti sil
deferendum, quomodo io genere cum hominibu agendum,
1) Vid. Lib. l. Clp. 7. . 23. Lib. D. cep. 6. . 25 ea Lib. m.
cep. 32. . 139.
2) Epi.a.82. . 21. Tom. 11. p. 198 ed. Mlur.: ., - cntr ".,. lIOII
.,.,.,. licU, .(fiel ..... .. _lIti.... .' ..... 4" .. ' "iri (.rl. NomeII le
....,., tui. lIOII ,.. ... ,,,,... Uf ita fltleIeri .. U litri6 ",,,,,l ...
o ~ i fuH A.roriw flHler lIOII 'i .. "i', tui .110. ",.. ..... lilr ..
___ ". .. c."cio .... , ...... "olui, ."." ... /1
3) Dlaiaut. diviuarum 'eclioDum Lib. l. cep. 16.: .,UIi"'''''''''
iulrUCU- ,"clui1Nli"lIll li.cJ'lIIIIIl.Illlc1i A..trorii auUi-
lWi lit,.. Ir ... "

Digitlzed by Google
IV
PRAVATIO.
traetanda versandaque negotia: denique nullum vitae genus
intactum relinquit , Tullii vestigiis egregie insistens. In bis
autem omnibus tradendis adstruendisque, sacris dumtaxal iIle
veris el eognitu necessariis utilur exemplis."
Roe unicum elbieae Cbristianae encbiridion, quod ex
anliquissimis temporibus ad nos pervenil quanto sit in bonore
babitum medio aevo, - satis testantur. buius libri codices
manu seripti, qui in variis bibliolbeeis bodieque asservantur.
ltaque faetum eSI, ul etiam post inventam typograpbiam idem
opus saeeulis XV. XVI. el XVII. saepius seorsim typis ex-
scriberelur. Tandem post longum temporis intervallum anno
1839 Lipsiae novam editionem paravit R. O. Gilbertus.
Qui eum in libris manu exaratis, quos inspexit, altero
Dresdensi, altero Golbano, ulroque reeentioris aetatis ae ~
terioris notae, ad texlum emendandum parum invenisset ftuxilii,
Maurinorum reeensionem manma ex parte retinendam putavit.
Sed tale ingenii monumentum tamdiu in librariorum et
interpolatorum sordibus iaeere eum moleste tulissem, operam'
dedi, ut apparalu crilico eonquisito scriptoris texlum ad eodicum
bucusque nondum eollatorum optimarumque editionum fidem
denuo reeognoscerem el emendatiorem alque aecuratiorem
eonstituerem.
Exponam nune de subsidiis eritieis, quibus usus sumo
I.
Oodioea ad PaulillUID gUaU.
A _ Lat. Monae. 12104, olim PfUensis Nr. 4., membranac.
Saee. X. vel XI., forma quadrata, foliis 156. Praemil-
titur SmaragduB Abbas de diversis virtutibus. Sequuntur
Digitlzed by Google
PIlAEFATlO.
v
fol. '73, b -148 Vitae variorum Sanetorum, quibus ae-
eedit Paulinus de vita S. Ambrosii. Folium 149 laee-
ratum, folii 155 pars aversa bie illie detrita. Extrema
verba sunt (. 48) non solum ehri,tianorum, ,ed pa-
ganorum.
, Fol. 1, a. adootata leguotur baee: 1,te lber pertinet
ad ,elm "itti in ard. earthu,. prope rati,bonii.
Ad voc. liber ree. m. io margo addidi&: bellieis tempo-
ribw ab,traeltl, RatilbOllam 'ad Bibliotheeam RR. PP.
Dominieanorum, a6 ildem demum die 7. NOf)em!wis
a. 1108 re,lttutus, iterum ea; nune aeternum.
B = Lat. 18956, olimTegernseensis Nr.956, mem-
braoac. Saee. XI., forma octava, foliis 83, maximam
partem elegaoterscriptus. Continentur Vitae S. Am-
'brosii, S. Goaris eonfess., S. Medardi epi, S.
epi, S. Bedae presb., quibus adhaerent hymoi 'de S. Wig-
berto eum notulis musieis eiusdemque v ita.
Quod Paulini aUinet libellum, prima manus inscriptio-
nem omiserat, reeentior autem saec. XIV vel XV prae-
seripsit: "LegendQ ,el Ambrosa epi. dootori, poip"i
el eelesie ,anete de .
In hoe codiee rec. m. tenum passim immutavit glos-
sasque invexit.
C = LaL Monae. 13081. sive liber civitatis' Ratisbonensis
Nr.81, membranac. Saec. XII., forma quadrata, Prae-
1. vitae patrum, qui liber finitus est anno domini
MCCCXXXVIII. 2. aUae vitae patrum. 3. traclatus
ralis a Pascano quodam ex Graeco translatulI iussu
Martini presbyteri el Abbatis in Latinum sermoaem.
4. GreglJri Papae dialogorum Iiber de miraoulis patrum
Digitlzed by Google
VI
PBAJII' A no.
Italieorum. 5. marlyrologium per citculum anni, finilum
BCCCxxx. octavo. 6. provineiale secundum curiam
Romaoam,scriplum ante .nnum 1340.
Saeculi XIL sunt liber seU Ambrosii Epi de ieiunio,
Paulini vila seU ambrosii et vila beati eusebii, vercel-
. lensis epi et mart,ris.
- Fuer.t olim hic liber manu scriptus sancti Georgii
in PrUCening (prUtling). ConC. infta nota 5.
D == LaL Monae. 22047, quond.m Wessofontanus Nr. 47,
membranac. Saec. XII., Corma quadrata. Continetur vila
beati Ambrosii Coliis 107, a - 120, b, desinens in verbb .
, /IefU cum CS. 39, 1.). Ceten perierunt. .
Exaravit hunc codicem, ut ex eleganlissima eius
scriptun merito coniici potest, Diemod sanclimonialis,
de qua vid. Lntlm.r. hisloria nlonaslerii WessoContani
p. 166 leqq.
E = Lat. Monac. 16106, l. San-Nicolaitanus Nr. 106, mem-
branac. Saee. XU., in Col. minor., constans loJiis 129,
. in quo insunt vitae Sanctorum ele. Paulini vila S. Am-
brosii, cui ab m. rec. praefixum est nomen Paulinus,
concluditur CoUis 21-28, a.
F = LaLMonae. 12642, olim Ranshofiensis Nr. 42, mem-
branac. Saec. XIV. in Col., constans Cols 266. Insunl
etiam in hoc codo vitae Sanclorum. Paulini libeDus in-
cipit CoL 43, a el desinit Col. 50, b.
Cod. A quamquam hic iUic haud exiguis depravalus est
laconis ineptisque glossis, lamen lectiones optimas passim cum .
pluribus aliis vel omnibus concordans largiter pnebet: Idem
liber l. 28, 1. S.30. p. 16, 3. S.47, 10-11 et S.48, 3 ab
im. 10luI lervavit ver.... l ~ i o n m et cum B rectiuime scribil
Digitlzed by Google
PRAlPATIO;
VII
S.26. p . 14, 9 non multu". poli, ubivid. Idnot., S. 27, 7
e ",,'tu, So 48, 14 turbae clamabant. Exhibenl alilm BC
S. 11, 13 soli aplissime: n, lib. aliqu,el ef) .... al el S. 18.
p. tO, 1 Aorruco refereu. In C non tanlum singola, sed
plura eUlm vocabula desiderantur. Ex quo autem fonle hic
liber Suerit , iocomperlum mihi esto ,BD saepe conspiran&,
.epius DEF. Posteriorem Iibrum descriptum esse ex E mani-
festum esL
D.
Iditiouea.
lIed. = Post S. Ambrosii de offieiis libros, Iypis ex.4Icript. Me-
diolani per Christoph. Valdarfer. Ratisb. MCCCCLXXIID. 4.
Amerb. = In Ambros Opp. BasDeae .p. Frobenium. Tom. l ..
in 4
Erasm. = lo Ambrosii Opp. ex ed. Erasm. Basil . p. Froben ..
M. D. XXVD. fol. Tom. l.
Coster. = lo Ambrosii Opp. per loannem Costerium. Basil.
M.D.LV. fol. Tom. 1.
Maurin. = In appendice ad Ambrosii Opp. studio monachorum
S. Mauri. Paris. 1690. Tom. 11. col. l. seqq.
~ i l b = Ante S. Ambrosii de' officiis clericorum libros tres
ed. B. O. Gilberlus (in E. G. Gersdorfii Bibliotheca
Patrum ecclesiaslicorum selecta. VoL VIII.). Lips. 1839.
8. P. l.
DI.
Codioea ad S. AIIlbroaium exollai.
W = Wllrzeburgensis (Ms. lheolog. Nr. 7.), membr. Saec. IX,
forua. maior., foll. 71. Rc liber praestantiasimus, quem
Digitlzed by Google
vm
PBADATIO.
bnignis.illle meeum communieavi& Vir doetissimus mihi-
que amicissimus AntonitU Ralandiu., Bibliotbecae Aead.
Wrzeburgensis Praefectus, ante annum 840 repante
imperalore Ludovico Pio scriplus esto Vid. fol. 1, a in
fin. collato lo. Georg. EclcAarl. in Commentariis de rebus
Franeiae orientalis Tom. 11. p. 320, quem laudal lo,.
Anl. Oeggia, in libro, eoi litulos est : einef
bet etAs unb unb me"
jibenaftabt p. 512 seqq., ubi de hoe codice
docte exposuit
t _/
In fine addilus est de conditioni, kamanae .
libella" qui habel hoc lemma: Ineipit liber quartus de
eo quod scriptum est: FaciamtU hominem ad imaginem
et rimilitadinem no,tram, ee a Maurinis in Append. ad
Ambrosii Opp. Tom. 11. p. 612 opuseulis spuriis accen-
selur.
Ma = Lat. Monac. 14641, olim Emmeram. G. XXV (e. ree.
signat.: Ratisb. S. Emm. 641), membr. foil. 127. forma
quadr. Praemittuntur duae S. Hierongmi epistolae ad
Oceanum de gradu episc. (fol. 1-4, a) el de unius
uxoris viro (fol. 4, a), pIures Gregorii M. epistolae
(fol. 12, a - 31, b), ad quas accedunt versus de sex
aelatis hwoanae gradibus (fol. 32, a) eum tabuJa epa-
ctarum, cyelorum, diei pasehalis etc. ab anno 532 usque
ad aon. 1063 (rol. 32, b - 46, a). G. Ptin" epistolae
(1. 6.) ad Taeitum et VI. 10. ad Albinum, el fragmento
de mensura sumpto aut ex Boelhio aul ex Isidoro Hispal.
Exarata sunt haee scripta 8Jeu10 IX. exeepta tabula
epaetarum etc., quae est saeJuii VIII. " Videntur", ait
Colomannw Sanf" in . catalogo vett. codicum mss. ad
Digitlzed by Google
PllAEFM'IO.
IX
S.Emmrallt.RJtisboaae P-art. p. 1735, -"haee seripta
fuisse . a qudameoenobii. Fuldensis monaho, ad quod
Corte (immo (orwse) etiam eodex isteolim pertinuit."
Fol. 48, b - 127, a sequuntur Ambrosii de. offieiis libri
a inelegante saeeuli X. scripli.
Mb =Lat. Monae: 12663 sive RtlRshofiensis Nr. 63,membr.,
Saee. XII.z forma quadr., Coll. 132. Inest Ambrosii opus
coms 1-118 cum aJijs.
)fe = Lal.Monae. 17183, quondam Seheftlariensis Nr. 183,
membr. Saee.:, eiusdetn, Corma qua dr. , follo 131. Am-
brosii libris, qui continentur foliis 1, b -130, a, ad-
haeret historia de Susanna, filia Ioaehimi .
. lid = Lat. Monae. 22047, sive Wessofontanus Nr. 47, de
quo vid. ad Paulinum eod. D. Ioest Ambrosius Coliis
1, b-107, a.
)fe = Lal. Monae. 13099 (liber eivitatis Ratisbon. Nr. 99),
membr., Saee. XII., forma quadr., fo11. 193. Seripti sunt
-
S. Ambrosii de offieiis libri (fol. 1, a -116) a fratre
Botane t) ussu Erboni, abbatis (Prfeningensis); fueral
enim etiam hie liber olim S. Georgii in Prfening 5).
Aooedunt sermones breves in texto N. T. Cfol.117-193).
4) De Bo&oDe s. Pothoae mooacho PruveDogenai vid. p,.. Thesaur.
Anecdotorum. Tom. I. DiSlert. isag. p. XLn seq.
5) Immigrasse nonnullos codiees PrIlfeningense& in bibliotbecam civi-
taais Ratisboneosis a. 1547-1572 tesa.tur Gemeinenu in Iibello: Kurze
Beacbreibnog der Baodschriften der Stadabiblioahek sn Regeo.bnrr. Prae'.
p. 4. Nec silenaio praelerennda mihi viden&nr quae de fato hiBaiuimo,
quod .. eculo i.ao bibliotbecae mooa.a.rii PrIlfeniogeusis accidi&, relata
-legimna in libro, qui inscribaur: !Da" !Balletn in feiueu
gef6)idltlidjcn, adiflifdjcn uuD maletlfdjcu te. Fase.
23 ea 24. p. 86 sq., ubi baec luna: lI!JlIditgcuug, Da' Cltlio (Ct tCdlttc
\10m 3. 1121 bl. 1162) feine mit au' aOen 2dubctn enDolbcnen
Digitlzed by Google
/:
x
PBADATlO.
Jlf :z:: LaL Monac. 2550 sin Ahlerlpacenlil Nr. 20, toembr.
Saee. XlL, forma quadr., foll. 132. S. Ambrolium (fol
S. Jlaa:iai pbilosopbi el mo-
naehi Iiber ad Ilpidiam presbyt. de caritate (fol 77-
106, a) el AtlreUi CM,iodo" Iiber de anima (fol. 106, a
-126, b). Adieela est nolalio No'" (cod. fIOtAm)
coenobilae S. Galli de illustribus viris, quf ex intentione
sacras scripluras expolleban&,' aat ex occasione quasdam
sentenlias divioae auctoritati. explanabant, soripta ad
Salomonem discipulam SUUID, postea Constaolieosis ec-
olesia'e episcopum.
Mg = Lat. Monac.18165, oUm Tegernseensis Nr. t65, cbartae.,
Saec. XV., formo m.ior., foil. 275. Continelar praeter
---.:.
S, Ambrosii de offioiis libro. lo. Dt.ltlUUcetatll de orlho-
doxa ftde eum aliis opusculis.
Ba = Bambergeosia (ex Biblioth. cathedr. A.' 86) B. n. 6,
membr. Saec. XI., formo maior., p.36-154-
Bb = BambergensiS( ex Biblioth. monaslerii S. Mich;elis O.
S. B. Bambergae) B. D. 5, membr. Saec. XII. , formo
maior., p. 150-297.
Be = Bambergensis (ex Bibliotb. eiu.dem monasteri) B. n. 9,
membr. Saec. XII., formo quadr., p.6-162.
Bx bis libris manu scriplis Ma, qaod primam eioa aWnet
manum, maxime concordat cum codice W, ita ut ex simili
I"'&aren .oanbfctriftcn flcrclcterte, " orbncte 4uct 4n / baj IIon felnen (ion.
"'ntllalta allbere &Bcde iedidJ nnb mlt gro'" SorgfGlt o&gefdJrlcflen unb
bann Gufgellellt lIIud>cn. lelber jillb gerabe 11011 biefcn Alteflta Ullb
.fen bie meiflen gdomme., gar IICrnidJtct llIorben.
Sur 3dt ber fctcinge(!roctenen .tirdjenreformation fGUI ble
.011 IJltgcn'&Utg 111 ben eefi' cine. groJcn biefer .tlojler.anbfdirjftcn;
flriljm a&er .,urbe IItrlllliflet uub - et f di 11 it te u ! ! ! "
Digitlzed by Google
n UfUIO.
XI
videatur; sed currefttibUl proxim'
.Ietulis, hominel icioli ei glossatores &extum codicis istiu$
miram in modom depravaronl, eorumque lectiones' perversas
librarii ceterrum codienm Monacensiumpler-umque bona ftde
in ordinem receperunt. Magnam similitomnem habent Mbecl
saepe adstipulltr Mr. Ex Ma a Boto,..
esse Me luce clarius esL
- Ab bis dift'eront codices Bambergenses 6), quos, ut qua.
accuratissime conferre. possem, Vir doctissimus Michael Steng-
l_iU8, Bibliolbecae Bambergensis Praefectus, bumanissime ad
me misit, multis locis discrepantes vel omnes vel unus el alter
et proprii aliquid atque ceteris melius bic illie
Eorom antiquissimus non carel laeunis, nec paucas lectiones
pravas immiscea bonis. Be non raro conspiraos cum
veterem seripturam serv;:;L Cum bis libris frequenter faeil
ed. Coloniensis, quae ex simili fonte originem araxit. item
..
IV.
lditionea.
Colon. = S. l. el a. (Colooiae C. a. 1466 litterarum formis
expressa ab Udalr. Zell.) in 4.
Med. = Vid. supra.
Amerb .. = S. Ambrosii Opp. Basil. IIp. Amerbaehium. 1492.
io fol. Tom. 1.
Erasm. = Vid. supra.
6) Vid. Henr. IO/lda. J/leclt. Iibrom, cai lilulas eal: VolIs&liadige
8escbreibaag derfreallicbea Bibliolbek za Bamberg. P. 1. p. 9. nr. 47.
50.53.
Digitlzed by Google
XII
'IABrATIO.
Costero = Vid. ibid.
Pistor. = D. Ambrosii officiorum libri tres per lo. Costerium
ex collatione diversorum codicum accuratissime restituti
(editore Fraru:i,co PUtorio). Antverp. 1566. 12. ')
Romao. = Operum S. Ambrosii. Rom. 1579. in fol. Tom.lII.
)laur. = Ed. mOllachorum S. Mauri. Paris. 1690. in fol. max.
Tom. 11.
Gilb. = Vid. s u p r ~
7) Simile. eiu.dem formae editionee prodieront 'ariJ. 1583. 1609
et Arrentora'. 1644.
Digitlzed by Google

1.' '.
!
I
l.
1:
., !
VITA
S. !. M B R O SIl
MEDIOLANENSIS EPISCOPI
P A U L 1 N O C O N S CR 1 PTA.
1. Hortaris, venerabilis pater Augustine, ut, sicut beati
viri Athanasius episcopus et Hieronymus presbyter stilo pro-
secuti sunt vitam Pauli et Antonii in eremo positorum,
sicut etiam Marini venera bilis episcopi Turonensis ecclesiae
Severos servus dei sermone conlexuit, sic etiam ego beati
Ambrosii episcopi Mediolanensis meo prosequar stilo.
Sed ego ut meritis tantorum virorum, qui muri ecclesiarum
sunt et eloquentiae fontes, ita etiam sermone me inparem
no vi. Tamen quia absurdum esse opinor, quod praecipis, de-
clinare, ea, quae a probatissimis viris, qui mi ante me ad-
stiterunt, et maxime a sorore ipsius venerabili MarceIlina didicj,
vel jpse vidi, cum illi adstarem, vel quae ab iis cognovi,
qui illum in diversis provinciis post obitum ejus se vidisse
narraront, vel quae ad ilIum scripta sunt, cum adhuc obisse
nesciretur, adiutus orationibus tuis el meritis tanti viri , licel
inculto sermone, breviter strictimque describam, ul lectoris _
animum elli sermo oft'enderit, lamen brevitas ad legendum
provocet, nec verborum lucis veritalem obducam, ne, dum
Allno.JUI. 1
Digitlzed by Google
VlTA
scriptor el"gantiae pompam requirit, lector tantarum virtulum
amittat .scientiam, quem non magis verborum phaleras pompas-
que sermonum, quam virtutem rerum gratiamque I!piritus sancti
spectare conveniat. Siquidem no,"erimus viatores gratiorem
habere aquam brevi vena stillanlem, forle cum sitiunt, quam
profluentis fontis rivos, quorum copiam sitis tempore reperire
non possunt. Et hordeaceus panis dulcis sole! esse etiam iis,
qui cenlenis vicibus ferculorum cotidiani convivii copia$ ruelare
consueront. Sed el hortorum amoena mirantibus herbae
agrestes placere consuerunl
2. Quam ob rem obsecro vos omnes, in quorum ma-
nibus liber iste versabitur, ut credatis vera esse quae scripsimos,
nec putet me quisquam studio amoris aliquid, . quod fide carea&,
posuisse, quandoquidem melius sit penitus nihil dicere, quam
aliquid falsi proferre, cum sciamus nos omnium sermonum
noslrorum reddituros esse rationem. 1) Nec d!1bitem, etsi non
ab omnibus omnia, tamen a diversis diversa sciri el ea cognita
nonnullis esse, quae etiam minus ipse aol audire aot videre
potoi. Unde a die nativitatis eius narrandi" initium somam, lit
gratia viri ab incunabolis quae fuerit agnoscatur.
3. Igitur posito in administratione praefecturae Galliarum
patre eius Ambrosio natos est Ambrosius. Qui infans in area
praetorii in cunabulis positos cum dormiret aperto ore, subito
examen apum adveniens faciem eius atque os conplevit, ita
ut ingrediendi in os egrediendique frequentarent vices. Quae
pater, qui propter cum matre vel filia deambulabat, ne abige-
rentur ab ancilla, quae curam nutriendi infantis suscepera&,
prohibens (sollicila enim eral, ne infanli nocerent), exspec1abat
patrio affeclu, quo fine iIIud miraculum clauderelur. At iIIae
post aliquanlolum evolantes in tantam aaris allitudinem sub-
levatae sun&, ui human,is oculis mnime viderentur. Quo facto
1) 1Iatlb. 12, 86.
Digitlzed by Google
S. AMBROm.
tenitus pater ait: Si "i:ten' in(anfulus tste, aliquid magni
enl. Operabalur enim iam tunc dominus in servuli sui in-
fantia, ut quod scriptum est: Favi mellis sermones
boni. 1) IDudenim examen apum scriptorum ipsius. nobis
generabat favos, qui caelestia dona adnuntiarent et mentes
hominum 'de terrenisad caelum erigerent.
4: Postea vero cum adulevisset el esset in urbe .Roma
constitutus cum matre vidoa et soro re , quae virginitatem iam'
fuerat professa, comite alia virgine, cuioS virginis soror Can-
dida et ipsa eiosdem quae nunc Karthagine degit
iam anus, cum videret sacerdotibus a domestica sororis vel
matris manus' osculari, ipse oft'erebat dexleram dicens
et sihi id ab ea fieri oportere, siquidem episcopum se futurum
esse memorabat. Loqoebatur enim in ilIo spiiitus sanctus,
qoi illum ad sacerdotium nutriebat; ilIa vero ut adulescentem
et nescientem quid dicetet. respuebat.
5. Sed postquam edoctus liberalibus disciplinis ex urbe
egressus est professosque in auditorio praefecturae praetorii,
ita splendide causas perorabat, ut elegeretur a viro iUustri
Probo, tudc praefecto praetor, ad consilium tribuendum. Post
quod consularltatis sulcepit insignia, ui regeret Liguriam Ae-
miliamque provincias venitque Mediolanum.
6. Per idem tempos mortuo Aoxentio Atianae perfidiae
episcopo, qoi Dionysio beata memoriae confessore ad exsilium
destinato incubabat ecclesiae, cum' populus ad seditionem sur-
geret in petando episcopo essetque illi cura sedandae sedi-
tions, ne populos civitatis in' pericolum sui verteretur, per-'
rexit ad ecclesiam; ibique cum aIloqueretur plebem, subito
vox fertur infantil in popolo sonuisse Ambrosium episcopum.
, Ad cDius vocis sonitum totius populi ora conversa sunt ad-
clamantis Ambrosiom episcopum; itaque qui antea turbulen-
1) Prov. 16, 24.
1*
Digitlzed by Google
4
VITA
tissime dissidebant, quia et Ariani sibi el catholici sibi epi-
scopum cupiebant superatis aIterutris ordinari, repente in hunc
unum mirabili et incredibili concordia consenserunt.
7. Quo ille cognito' egressus ecclesiam tribunal sibi
parari fecit; quippe mox futurus episcopus aItiora conscendit;
tune contra consuetudinem suam tormenta personis iusst ad-
hiber. Quod cum faceret, populus nihilominus adclamabat:
Peccatum tuum super nos. Sed non similiter hic populus
tune clamavit, sicut populus illi enim vocibus sus
sanguinem dominicum effuderunt dicentes: Sanguis eius super
nos; 1) isti vero catechumenum :scientes fideli voce remissio-
nem illi peccatorum omnium per baptismatis gratiam promit-
teban&. Tune ille turbatus' revertens domum philosophiam
profiteri voluit, futurus, sed verus pbilosophus Christi, qui,
contemptis saecularibus pompis piscatorum secuturus esset
vestigia, qui Christo populos congregarunt non fucis verborum,
sed simplici sermone et verae fidei ratione, missi sine pera,
sine virga, etiam' ipsos philosophos converlerunt. Quod uhi
ne facerel, revocatus est; publicas mulieres publice ad se in-
gredi fecit, ad hac tantum, ut visis his populus ab intentione
reV'ocaretur. Al yerO populus magis magisque clamabat: Pec-
catum wum super nos.
8. At ille cum videret nihil intentionem suam posse
proficere , fugam paravit. Egressus igitur noctis medio civi-
tatem, cum Ticinum se pergere putaret, mane ad portam civi-
tatis Mediolanensis, q1lae Romana dicitur, invenitur; deus enim,
qui ecclesiae suae catholicae murum parabat adversus inimicos
suos et turrimerigebat David contra faciem Damasci, hoc est,
conba perfidiam haereticorum, fugam illins inpedivit. Qui
inventus cum custodiretur a populo, missa relatio est ad ele-
mentissimum imperatorem tune Valentinianum, qui summo
1IaUh. 27, 25.
Digitlzed by Google
S. AMBROSn.
5
gaudio accepit, quod iudices a se directi ad sacerdotium pe-
terentur. Laetabatur . etiam Probus praefectus, quod verbum
eius inpleretur in Ambrosio; dixerat enim proficiscenti, . cum
mandata al> eodem dl'entur, ut mors est: Vade, age non td
. ide:c, sed uf episcopus.
9. Pendenle itaque relatione iterum fugam paravit atque
in possessione cuiusdam Leontii clarissimi vir aliquandiu de-
lituit. Sed ubi relationi responsum est, ab eodem Leontio
proditur; praeceptum enim erat vicario, ut insisteret rebus
perficiendis, qui iniuncta sibi cum vellet inplere, proposito
edicto convenit omnes, ut, si vellent sibi consulere rebusque
sus, proderent virum. Proditus itaque et adductus Medio-
lanum cum inteIlegeret circa se dei voluntatem; nec se diutius
posse resistere, postulavit non se nisi a catholico episcopo
baptizari; sollicite enim cavebat perfidiam Arianorum. Bapti-
zatus itaque fertur omnia officia ecclesiastica inplesse atque
octava die episcopus ordinatus est summa cum gratia el lae-
titia cunctorum. Igitur post annos aliquot ordinationis suae
ad urbem Romam, hoc est, ad proprium' solum perrexit ibique
sanctam pueUam, de qua' supra memoravimus, coi manum
oft'erre solitus erat , in. domo propria cum germana, sicut
reliquerat, invenit iam matre defuncta. Atque cum illa dexteram
illius. oscularetur, sobridens ait illi: Ecce, ut dicebam tibi,
,acerdotis manum oscularis.
10. Per idem tempus cum trans Tiberim apud quandam
clarissimam invitatus sacrificium in domo oft'erret, quaedam
balneatrix, quae parelytica in lecto iacebat, cum cognovisset
ibidem esse domini sacerdotem, in sellula se ad eandem domum,
ad quam ille invita tus advenerat, portan fecit alque oranti et
inponenti manus vestimenta attigit. Quae cum exosculartur,
statim sanitate recepta ambulare coepit, ut inpleretur illud
dominicum dictum ad apostolos : Etiam maiora bis facietis
Digitlzed by Google
6
VIrA
eredentes in nomine meo. 1) Qood tamen signum saaitatis
ut mirabile foit, ita eUam nee oeeoltum; nam ego boc in ea-
dem regione post annos plurimos sanclis viris referenlibus
positus in Urbe eognovi.
11. Sirmium vero eom ad episeopom Ane-
mium perrexisset ibique lustinae tune temporis reginae potentia
el multitudine coadnunata de eeelesia pelleretor, ut non ab
ipso, sed ab haeretieis Arianus episeopus in eadem eeelesia
essetque. eonstitutus in tribunali, nihil curans eorum,
quae a muliere excitabantor, ona de virginibus Arianorum
inpudentior eeteris tribunal eonseendeus adprehenso vestimento
saeerdotis cum illoro atlrahere venel ad partero mulierum, ul
ab ipsis caesus de eeelesia pelleretor, audivit, ut ipse
eral referre: Etsi ego indignu tanlo sacerdotio sum, tamen
te non convenit vel professionem tuam in qualemcumque
sacerdotem manus inicere; unde debes vereri dei udie;um,
Re tibi aliquid eveniat. Quod dictum exilus eonfirmavit; nam
alo die mortuam ad sepulchrum usque deduxil gratiam pro
contumelia rependens. Et hoc factum non levem adversars
incossil metum pacemque magnam ecclesiae catholieae in .or-
dinando episcopo tribuit.
12. Ordinato itaque catholico sacerdote Mediolanum re-
vertitur ibique supra dictae lustinae muleris innomeras insidias
sustinuit, quae muneribus atque honoribus adversus sanctoro
virum .oblatis populum excilabat. Sed infirmorum animi ta-
libus promissis decipiebantur; promittebat enim tribunatus el
diversas alias dignitates iis, qui illum de ecelesia raptum ad
. exsilium perduxissent. Quod eum muIti conarentur, sed deo
praesule perficere non valerent, unus infelicior eeteris, no-
mine Euthymius, tanto furore exeitalus est, ul iuta eeelesiam
sibi domum pararef atque in eadem earrum eonstitueret, qUQ
t) loanD. 14, 13.
Digitlzed by Google
8. AlDmOSD.
.,
radios raplUm, carpento ad exsilium perduceret.
Sed iniquitlU d.,. in verticem' psi.,. descendit j 1) post
annum etenim eodem die, quo iUum rapere se arbitrabatur,
in eodem carpento inpositus de eaQem domo ipse ad exsilium
destinatus est, repulans sibi iusto iudicio dei id in se esse
conversnm, ut in eo carpento dirigeretur ad exsilium, quod
ipse paraverat sacerdoti. Cui non minimum solacii sacerdos
praebuit dando sumptus vel alia, quae erant necessaria.
13. Sed haee confessio ,hominis noo mulleris furorem,
nec vaesanorum Arianorum dementiam repressit; maiore enim
accensi dementia basilicam Porcianam invadere nitebantur;
exercitus etiam armatus ad custodien das fores ecclesiae est
directus, utnemo auderet catbolicam ecclesiam ingredi. Sed
dominus, qui de adversariis suis ecclesiae suae triumphos
donare consuevit, ad ecclesiae suae munimentum militum corda
convertt , ut averss scutis ecclesiae fores servarent, nec
egredi dimitterent, sed ingredi ecclesiam plebem catholicam
minime prohiberimt. Sed nec hoc satis erat missis militibus,
nisi etam pro catholica fide cum plebe pariter adclamarent.
Hoc in tempore prim.um antipbonae, hymni el vigiliae in
ecclesia Mediolanensi celebrari coeperunt. Cuius celebritatis
devotio usque in hodiernum diem non solum in eadem ecclesia,
verum per omnes paene provincias Occidentis maneto
14. Per idem tempus sancti martyres Protasius et Ger-
vasius se sacerdoti revelaverunt; erant enim in basilica positi,
in qua sunt hodie corpora Naboris el Felicis martyrum; sed
sancti martyres Nabor el Felix celeberrime frequentabantur,
Protasii vero el Gervasii martyrum ut nomina, ita etam se-
pulchra incognita erant, in tantum, ut supra ipsorum sepulchra
ambularenl omnes, qui vellenl ad canceDos pervenire, quibus
sanctorum Naboris et Felicis martyrum ab iniuria sepulchra
1) P lm. 7, 17.
Digitlzed by Google
8
VlTA
defendebantur. Sed ubi sanctorum lDRI'tyrum corpora sunt
levata el in lecticis posita, multorum ibi sanatae aegritudines
perdocentur. Caecos eliam, Severos nomine, qui nunc usque
in eadem basilica, quae dicitur Ambrosiana, in quam marfyrum
corpora sunt translata, religiose servil; ubi vestem martyrum
aUigit, statim lumen Obsessa etiam corpora ab spiri-
tibus inmundis curata summa cum gratia domum repetebant.
Sed bis beneficiis martyrum in quantum crescebat fides eccle-
siae catholicae, in tantum Arianorum perfidia minuebalur.
15. Denique ex hoc tempore sedari coepit persecutio,
quae lustinae forore accendebatur, ut saqerdos de ecclesia
pelleretur. Tamen intra palatium multitudo Arianorum cum
luslina conslituta deridebat tantam dei gratiam, quam ecclesiae
suae catholicae dominus lesos meritis martyrum suorum con-
ferre dignatus est venerabilemque virum Ambrosium narraba'
pecunia conparasse homines, qui se vexari ab inmundis spi-
ritibus mentirentur alque ita ab iIlo, sicut et a martyribus se
torqueri dicerent. Sed hoc ludaico ore loquebantur Ariani,
suppares scilicet eorum; iIli enim de domino dicebant, quoniam
,. Beelzebub prncipe daemoniorum eicit daemoniaj 1) isti
de martyribus vel de domini sacerdote loquebantur, quod non
dei gratia, quae per ipsos operabatur, inmundi spiritus pelle-
rentur, sed accepta pecunia se torqueri mentirentur. Clama-
bant enim daemones: Scimus vos martyres j et Ariani dice-
bant: Nescimus esse marlyres. lam boc el in evangelio legimus,
ubi dixerunt daemones ad dominum: Scimus te, qua sis de.
filius j 2) et ludaei dicebant: Hic autem unde sil nescimus. 3)
Sed non hic testimonium accipitur daemonum, sed confessio,
unde miseriores Ariani vel ludaei, ut quod confitenlur dae-
mones, iIli negant.
16. Deus tamen, qui gratiam ecclesiae suae augere
t) Luc. 11, 15. 2) Mare. t, 24. S} IolIIQ. 9, 29.
Digitlzed by Google
S. AIIBBOSn.
9
consuevit, non passus est diu insultari a perfidis. slHlctis sms.
Unus itaque ex ipsa multiludine subito arreptus a spiritu in-
mundo clamare coepil, ita torqueri' eos, u\ ipse totquebatur,
qui negarent martyreB vel qui non crederent in trinitatis uni-
tatem, quam doce' Ambrosius. Al illi hac voce confusi, qui
convert debuerant et dignam tali confessione agere paeni-
tentiam,in piscinam demersuRI hominem necaverunt perfidiae
homicidium adiungen'es; deduxit enim illos ad hunc finem
digna neeessitas. Sanctus vero Ambrosius episcopus maioris
humili.,tis . vir factus donatam sibi a domino gratiam reservabat
erescebatque eotidie fide el amore coram deo el hominibus.
11. Per ldem lempus eral quidam vir de haeresi Aria-
norum, acer nimis dispulator el durus atque inconvertibilis
ad fidem calholieam. Is constitlltus in eeclesia tractante epis-
copo vidil, ui ipse postmodum 10quebatl1r, angelum ad aures
episcopi lractantis loquentem, ut verba angeli populo episco-
pus renunliare viderelur. Quo viso conversus fidero, quam
expugnabat, coepit ipse defendere. -
18. Fuerunt etam duo cubicularii tunc temporis Grlltiani
imperatoris de haeresi Arianorum, qui tractanti episcopo quae-
stooem proponeren&, ad quam audiendam altero die ad basi-
licam Porcianam se adfuturos promiserant; erat enim quaestio
de incamalione dominio Sed alo die miserandi homines
superbiae lumore conpleli, nec memores promissorum, contem-
nenles deum in sacerdole ipsius, nec plebis exspectantis con-
siderantes iniuriam, inmemores etiam dictorum dominieorum,
quonam qui .candali!6acerit .,.um ea: mininau ut", oportet
ut mola Minaria eolio ei." alligetur et demergatur in pro-
fundum mar .. , 1) eonscendentes rhedam, quasi gratia gestandi,
civitatem egressi sunt exspectante sacerdote et plebe in ec-
desa conslituta. Sed huius contumacae qui finis fueri&,
1) M."It. 18, 6.
Digitlzed by Google
to
VITA
horresco referens; subito enim praecipilati de medi animas
emiserunl atque corpora ilIorum sepuUurae sunt tradita.
Sanctus vero Ambrosius cum ignoraret quid factum esset, neo
diutius posset plebem tenere, Rscendens pro tribunRIi de eadem
quaestione, quae ferat proposita, sermonem adorsus est di-
cens: Debitum, tralres, curo sol"endllm, sed "esternos meo;
non in"enio creditores, et reliqua, quae scripta sunl in libro,
qui de inca"natione domini titulatur.
19. Occiso itaque Gratiano imperalore recipiendi cor-
poris eius causa secundam ad Maximum suscepit
Apud quem quam constanter egerit qui voluerit cognoscere,
ipsius legationis epislulRm ad ValenliniRnum iuniorem datam
cum legerit, approbabit; nobis enim alienum a promissione
visum esl illam inserere, ne adiunctae epistulae prolixitas
fastidium legenii adferret. Ipsum yero Maximum a commu-
nio.nis co08ortio segregavit admonens ul effusi sanguinis do-
mini sui el, quod est gravius, innocentis agerel paenitentiam,
si sibi apud deum vellet esse consultum. Sed ille cum paeni-
tentiam declinat superbus spirilu, non futuram, sed
etiam praesentem salulem amisit et regnum, quod male arri-
puerat, femineo quodammodo timore deposuit, ut procuratorem
rei publicae, non imperatorem fuisse confiteretur.
20. Moriua vera Iustina quidRm haruspex, Innocentius
nomine, non lamen opere, cum in casa maleficiorum a iudice
torqueretur, aliud, quam interrogabatur fateri coepit; clamabat
enim ah angelo maiora tormenfa sibi adhiber" eo, quod custo-
diret Ambrosium, quoniam temporibus (ustinae ad excitan da
odia. populorum in episcopum cacumen tecti ecclesiae con-
scendens medio noctis sacrificaverit. Sed quanto instantius et
sollioitius opera maligna exercebat, tanto magis amor populi
circa fidem catholicam et domini sacerdotem convalescebat.
Misisse etiam se daemones, qui mum internecarent, fatebatur,
sed daemones renuntiasse se minime non solum ad ipsum
Digitlzed by Google
8. AllBIWSD.
ti
propinquare posse, verum etiam nee id fores dom1l8, in qua
manebat episcopus, quoniam ignis insuperabilis omne ilud
aedificium eommuniret, ut eliam longe positi urerentur. Ita
cessasse artes suas, quibus adversus .domini sacerdotem se
aliquid Alius eliam gladium ferens ad
cubiculum usque pervenit, ut interficeret sacerdotem; sed cum
elevasset manum, districlo gladio, dextera obrigente remansiL
Tune se missum a Iuslina postquam, confessus est, ,brachium,
quod, inique' cum extenderetur, obriguerat, sanatum confes-
sione est.
21. Per idem tempus eum vir inlostris Probus puerum
soum notarium, qui spiritu inmundo graviler vexabatur; di-
rexisset ad episcopum, egressum Urbem dimisit diabolus timens
ad virum sanctum perdoci; atque itapuer qua'ndiu Mediolani
apud episcopum fuit J nulla in illo diaboli dominatio adparuit;
sed ubi egressus de Mediolano est el prope Urbem pervenit,-
idem spiritus, qoi illum ante habuerat , vexare coepiJ. Qui
cum interrogaretur ab exorcistis, cur, quandiu Mediolani fuisset,
non in illo adparuissel, confessus est diabolus timuisse Am-
brosium ; ideo recessisse ad tempus atque' exspectsse in ilIo
loco, ubi ab iIlo recesserat, donec reverteretur. Quo rever-
tente vas, quod desemerat, repetisset.
22. Exstincto itaque Maximo, posito Theodosio imperatore
Mediolani, Ambrosio vero episcopo conslituto Aquileiae, in
partibus Orienlis in quodam castello a Christianis viris syna-
goga Iudaeorum et lucus Yalentinianorum incendio concremata
sunt, propterea quod Iudaei vel Valentiniani insultarent mo-
nachisChristianis; Valentinianorum' enimhaeresis triginta deos
colit. Sed de hoiusmodi facto comes Orientis ad imperatorem
relationem direxit. Qua accepta imperator praeceperat, ut
synagoga ab episcopo loci reaedificaretur, in monachos vera
vindicaretur. Sed huius praecepti tenor cum ad aures per-
venisset venerabilis viri Ambrosii episcopi, direxit ad impera-
Digitlzed by Google
tI
V1TA
torem epistulam, qua ipse in tempore excurrere non potera&,
qua illum convenit, ut id, quod ab eodem statutum ruera&,
revocaretur, servarique sibi debere ab illo. aodientiam, quia,
si dignos non esset qui ab iIlo audiretur, dignus etiam non
esset qui pro i1Io. a do.mino. audiretur, cui suas preces,
cui sua vota committeret ; paratum etiam se esse pro tali
negotio mortem sobire, ne dissimolatione sui prnevaricatorem
raceret qui tam iniusta contra ecclesiam prae-
cepisset.
23. Postea vero. quam Mediolanum reversus est, posito
imperatore in ecclesia de eademcaosa tractavil in po.polo..
In qUo. tractatu introduxit domini personam loquentis impe-
rato.ri : Ego te ea; ultimo imperatorem feci, ego tibi ea;er-
citum inimici tui trallidi, ego libi copias, qUaB ille adcer-
sum te ea;ereitui suo paraoerat, dedi, ego inimCflm tuum in
potestatem tuam 'redeg, ego de semine tilO supra solium
regn constitu, ego te triumphare sine labore feci: et tu
de me inimieis donas triumphos? Coi descendenti de
exedra imperator ait: Contra nos proposuisti hodie, episcope.
At ille respondit, non se contra ipsum, sed pro ipso fuisse
locutum. Tunc imperator: Reoera, inquit, dure p,'aeceperam
contra episcopum de synagoga in monachos oero
oindicandum esse. Ita et a co.mitibus, qui in tempore ad-
erant, dicebatur. Quibus episcopus: Ego quidem cum impe-
ratore nune ago, oobiscum oero mihi aliter agendum esto
Atqoe ita obtinuit, ut illa, quae statuta fuerant,revocarentur,
nec prios ad altare aecedere voluit, nisi fide sua imperator
illum agere debere testaretur. Cui episcopos: Ergo ago fille
tua. Respondit imperator : Age fide mea. Qua sponsione
iterata seeuros pergebat saeerdos divina mysteria celebrare.
Haec autem serieta sunt in epstula, quam ad germanam suam
fecit: in qua tractatum inserut, quem eodem die babuerat
Digitlzed by Google
S. AMOROSa.
{3
de baculo nuceo, qui a prophela Hieremia visus esse descri-
bitur. 1)
24. Per idem tempus causa Thessalonicensis civilatis
non mnima successit tribulatio sacerdoti, cum paene cOn-
perisset civitatem deletam; promiserat enim illi imperator se
veniam daturum civibus supradictae civitatis, sed agentibos
comitibus occulte CUlO imperatore, ignorante sacerdote usque
in horam tertiam 'gladio civitas est donata atque plurimi in-
terempti innocentes. Quod factum ubi cognovit sacerdos,
eopiam imperatori ingrediendi ecclesiam denegavit, nec prius
dignum iudicavit coetu ecclesiae vel sacramentorum com-
munione, quam publicam ageret paenitentiam. Cu imperator
contra adserebat David adulterium simul et homicidium per-
petrasse. 2) Sed responsulD'" ilieo est: Qui IeCtltus es erra.-
tem, 'sequere corrige.tem. Quod ubi audivit clementissimus
imperator, ita suscepit animo, ut publicam paenitentiam non
abhorreret , cuius correctionis profectus secundam illi paravit
yictoriam.
25. Per idem lempus duo potentissimi et sapientissimi
viri Persarum ad famam sacerdotis venere Mediolanum defe-
rentes secum plurimas quaestiones, ut ex his probarent sa-
pientiam viri, cum quo ab hora diei prima usque in horam
temam noctis per interpretem disputaverunt admirantesque dis-
cesserunt ab eo. Et ut se probarent non ob aliam causam
venisse, nisi ut certo certius nossent virum, quem fama con";'
pererant , ala die valefacientes imperatori profecti sunt ad
urbem Romam, illic volentes cognoscere potentiam inlustris
viri Probi, qua cognita ad propria remearunt.
26. Sed egresso Theodosio de Italia et Constanlinopoli
cODstituto, Valentiniano Augusto intra Gallias posito directa
legatio est sub nomine . senatos a Symmacho, tune
f) lIierem. t, U. a) a. Be. U.
Digitlzed by Google
i4
mA
Urbis, de repetenda ara Victoriae el sumptibos caerimoniarum.
Sed ubi conperit sacerdos misso libello ad imperatorem po-
stulavit ut ad se relationis exemplaria dirigerentur, quibus
ipse pro partibus suis responsurus esset. Qua relatione ae-
cepta praeclarissimum libellum conscripsit, ut contra nibil
umquam auderet Symmacbus vir eloquentissimos respondere j
sed postquam augustae memoriae Valentinianus in Viennensi
civitate, quae est Gallorum civitas, vitam finivit , Eugenios
suscepit imperium, qui, ubi imperare coepit, non multo post
petentibus Flaviano tunc praefecto et Arbogaste comite aram
Vicloriae et sumptus caerimoniarum , quod Valentinianus au-
gustie memoriae' adbuc in iuniomos annis constitutos pe-
&entibus denegaverat, oblitos fidei suae concessit.
27. Hoc ubi cognovit sacerdos derelicta civitate Medio-
lanensi, ad quam ille festinato veniebat, ad Bononiensem civi-
tatem migravit alque inde Faventiam usque perrexit. Ubi cum
aliquantis degeret diebus, invita tus a Florentinis ad TUICiam
usque descendit declinans magis aSpectum sacrilegi viri, non
formidans imperantis iniuriam; nam et epistulam ad ~ u n e m
dedil, in' qua convenit conscientiam illius, de qua pauca e
multis ponenda duxi. ,Ets. imPeratoria potuta. magRa sit,
lameR coRlidera, imperator, quaRtus si' deus. Corda Ao-
miRum '"idet, cORscieRtiam iRterior"" interrogat , Ro"il
omnia, antequam fiarat, RO",t ntema pectoris tui. lpl'
falli "OS non patimin, et deum "ultis celare? Non cecidit
iR animum tuum quicquam? Si illi agebanl tam perse"e-
raRter, Ronne tUtlfll fuit, imperator, pro dei summi et "era
et "i,, "eReratione perse"eraRtlus obsistere el Regare quod
eral in iniuriam sacrae legis? El iterum: Quoniam igitur
meis "ocibus et apud deum el apud OfIInu homines teneor,
aliud mihi nOR licet'e intelle:z:i, aliud non oportere, _
ut decliRcmdo consulerem miAi, quia non potui tibio
28. In supra dicta itaque ciYitate FlorentiDorum cum
Digitlzed by Google
S. AIIBROSD.
in domo clarissimi quondam viri Decentii et, quod est am-
plius, Christiani, maneret, filius ipsius, Pansophius nomine,
admodum parvulus, eum spiritu inmundo laboraret, frequenti
oratione et inpositione manus sacerdotis ipsius est sanatus,
sed post aliquanlos dies subita infirmitate correptus infantulus
exhalavir spiritum. Cuios mater valde religiosa et plena fide
ae timore dei b l ~ t o illo de superiore parte domus ad infe-
riora descendit atque in lecto saeerdotis ipso absente con po-
suil Quem cum revertens sacerdos in lecto invenissel (erat
enim illo in tempore extra domum positus), miseratus matrem
et. fidem ipsius contemplatus, Helisaeo similis 1) supra corpus
infantis se ipse conposuit alque orando meruit, ut vivum red-
deret matri, quem morluum invenerat. Ad quem etiam in-
fantulum libellum conscripsit, ot quod per aetatis infantiam
scire non poterat legendo cognosceret. ' Verumlamen a se
factum scriptis suis non commemoravit sed quo atrectu de-
clinaverit commemorare, non esl nostrum iudicare.
29. In eadem etiam civilale .basilicam constituit, in qua
deposuit reliquias martyrum Vitalis et Agricolae, quorum cor-'
pora in Bononiensi eivitate levaverat; posita enim erant cor-
pora marlyrum inler corpora ludaeorum, nec erat cognitum
populo Christian o , nisi se sancti marlyres sacerdoti ipsius
ecelesiae revelassent. Quae cum deponerentur sub aUari,
quod est in eadem basilica eonstitutum, magna iIlic tolius
plebis sanctae laetitia atque eDultatio fuil poena daemonum
confitentium martyrum merita.
30. Per idem tempus Arbogastes comes adversus gentem
suam, hoc est, Francorum, bellum paravit atque pugnando
non parvam multitudinem manu Cudit, cum residuis vero pacem
firmavit. Sed cum in convivio a regibus ;entis suae inter-
rogaretur , utrum seiret, Ambrosium , el respondisset nosse
1} 4. Reg. 4, 17 .eqq.
"
Digitlzed by Google
t6
VITA
virum et diligi ab iIIo el frequenter cum ilIo convivari soli-
lum, audivit: Ideo ",neis, comes, quia ah illo "iro dUi-
gms, qui dieil soli: Sta, et slat. Quod ideo ego posui,
ut cuius famae fuerit vir sanctus etiam apud barbaras gentes
agnosceretur. Nam et nos r.,ferenle iuvene quodam Arbo-
gastis admodum religioso cognovimus, qui tunc interfuit; erat
enim in tempore, quo baec loquebatur, vini minister.
31. Profectus itaque sacerdos de Tusciae partibus Me-
diolanum reverlitur iam inde egresso Eugenio contra Tbeodo-
sium, ibique Cbristiani imperaloris praestolabatur adventum
securus de dei potenlia, quod non traderet credentem in se homi-
nibus iniustis, nec relinquerel virgam peccatorum super sortem
iustorum, ne extendercnt iusti ad iniql1itatem manus suas. 1)
Promiserat enim Arbogastes tunc comes et Flavianus prae-
rectus Mediolano egredientes, cum victores reversi Cuissent,
stabulum se esse factoros in basilica ecclesiae Mediolanensis
atque clericos ,sub armis probaturos; sed miserandi homines
cum daemonibus suis male creduli sunt et aperiunt os suum
in blaspbemiam, apud deum spem sibi victoriae ademerunt.
Causa autem commotionis haec fuit, quia munera imperatoris,
qui se sacrilegio miscuerat, ab ecclesia respuebantur, nec
orandi iIIi cum ecclesia societas tribuebatur. Sed dominos,
qui ecclesiam suam tueri consuevit, de caelo' iacnlatos est
iudicium atque omnem victoriam ad religiosum imperatorem
trans\ulit Tbeodosium. Exstinelo itaque Eugenio satellitibus-
que eius. cum scripta aeciperet imperatoris, non ilIi maior
cura fuit, quam ut pro his interveniret, quos reatus invene-
rato Obsecrans primo scriptis imperalorem misso diacono;
postea yerO quam directus est loannes tune tribunus et
nOlarius, qui nunc praefectus est, ad tuitionem eorum,
qui ad ecclesiam conrugerant, eUam ipse Aquileiam perrexit
1) r,atm. 124, 3.
Digitlzed by Google
s. AMBROSU.
preeaturus pro eis, quibus faeile venia inpetrata est, quia
Chrislianus imperator provolutus ad pedes saeerdotis testabatur
meritis et orationibus eius se esse servatum.
32. Revertens itaque de urbe Aquileienst uno die prae-
eessit imperatorem, nec diu clementissimae memoriae Theo-
dosius imperator susceptis 6liis in ecclesia et traditis sacerdoti
in hac luce fuit. Post cuius obitum fere triennium supervixit.
Quo in tempore sancti Nazarii martyris corpus quod eral in
horto positum extra civitatem, levatum ad basilicam aposto-
lorum, quae est in Romana, transtulit. Vidimus autem in
sepulchro, in quo iacebat corpus rnarlyris, qui quando sit
passus, usque in hodiernum scire non possumus, sanguinem
martyris ita recentem, quasi eadem die fuisset effusus. Caput
etiam ipsius, quod ab' impiis fueral abscisum, ita integrum
, atque incorruptum cum capillis capitis alque barba, ut nobis
videretur eodem tempore, quo levabatur, lotum atque con-
positum in sepulchro. Et quid mirum, quandoquidem dominus
hoc in evangelio' ante promisit quod capillus de capite eorum
non peribit? 1) Etiam odore tanto repleti sumus, ut omnium
aromatum vinceret suavitatem.
33. Quo levato corpore marlyris et in lectica conposito
statim ad sanctum Celsum martyrem, qui in eodem horto
positus est, cum sancto sacerdote ad orationem perreximus.
Numquam tamen iIIum ante orasse in eodem loco conpertum
habemus; sed hoc erat signum revelati martyris, si sanctus
sacerdos ad locum, ad quem numquam antea fuerat, oratum
isset. . Cognovimus lamen a custodibus loci ipsius, quod a
parenlibus suis illis traditum sit, non discedere de loco illo
per omnem generationem el progeniem suorum, eo, quod
thesauri magni in eodem loco positi essent. El vere magni
&hesauri, qU08 non aerugo, n.eque tinea exterminat, neque
1) Luc. 21, 18 el 12, 7. Ma"h. 10, SO.
AIlBaOSIOB.
2
Digitlzed by Google
t8
VlTA
(ure, elfodiunt el (urant",, 1) quia custos eorum Chris'us
es' et locos eorum aula caelestis, quibus oi"ere ehr;"", (uil
et mori Translato itaque corpore martyris ad basi-
licam apostolorum, ubi pridem sanctorum apostolorum reliquiae
summa omnium devotione depositae fuerant, cum tractaret
episcopus, . quidam de populo repletus spiritu inmundo cla-
mare coepit se IOl'queri ab Ambrosio. At iIle conversus ad
eum ait: Obmutesee, diabole, quia non te torquet Ambro-
liu, , sed fldes sancloNJm el i""idia tua, quoniam Uue
"ides ascerule"e homines, unde tu deiectus es; nam Ambro-
sius nesc;t nflari. Quo dicto iIIe, qui clamabat, obmutuit
prostratusque es' in terram, nec amplios vocem, qua obstre-
pere posse', emisit.
34. Per idem tempus cum, consulatus sui die imperator
Honorius in urbe Mediolanensium Lybicarum ferarum
munus; populo ilIuc concurrente data copia est missis militibus
tunc ab Stilicone comite bortatu Eusebii praefecti, ut Cre-
sconius quidam de ecclesia raperetur. Quem confugientem ad
altare domini sanctus episcopus cum clericis, qui in tempore
aderant, defendendum circumdedil. Sed multitud o militum,
qua e duces duos habebat de perfidia Arianorum, praevaluit
adversus paucos atque abiato Cresconio exsultantes ad amphi-
theatrum reverterunt, ecclesiae luctum non modicum relin-
qnenleS; nam sacerdos prostratus ante altare domini factum
diu flevit . Sed in tempore cum revel'tissent et renuntiassent
s, a quibus fuerant destinati milites, dimissi leopardi saltu
celeri ad eundelO locum, in quo sederant qui de ecclesia
triumphabant, ascendentes graviter lanialos reliquerunt. Quod
ubi vidit tunc Stilico comes, paenitentia motus eSI, ita ut per
multos dies satisfaceret sacerdoti et inlaesulO quidem illum,
qui abla'os fuera 1 , dilnisit; sed quia gravissimorum criminwo
1) M."h. 6, 19. 2) Philipp , 21.
Digitlzed by Google
s. AMBROSn.
t9
, .
eral reos el aliter emendari non poterat, ad exsilium desti-
navil non multum post indulgentia prosequente.
35. Per idem tempos cum ad palalium pergeret eumque
pro loco officii no.m sequeremur, Theodoro tunc notario,
qui postea summa cum gralia Mutinensem rexit ecclesiam,
cum casu qUidam pede esset lapsus atque prostratos iacerel
. in terra, ridente factum conversus sacerdos ait: El tu pi
.tas, "ide ne cacItu. 1) Quo dicto statim is, qui alienum
lapsum riseral, suum doluil.
36. Per idem tempus Friligil quaedam regina Mareo-
mannorum cum a quodam Chrisliano viro, qui ad illam forle
. de Baliae pambos advenerat, referente sibi audiret famam
viri, Christo credidil, cuios illuro servulum recognoverat,
'missisque muneribus ad ecclesiam per legalos postulavit, ul
seriplis ipsius, qualiter credere deberel, informaretor. Ad
quam ille epistulam feciL praeclaram in modum catechismi, in
qua etiam ul suaderet viro Romanis pacem ser-
vare. Qua aecepta epistula muller suasit viro ut cum populo
suo se Romanis traderet. Quae eum venisset Mediolanum,
plurimum doluit, quod sanctum ad quem festina-
verat, minime repperissel; iam enim de hac luce migraverat.
37. Temporibus yero Gratiani, ul retro redeam, cum
ad praetorium Macedonii lune magistri officiorum pro quodam
inlercessum perrexisset atque ex praecepto supra dicti viri
fores invenisset claosas, nec copiam ingrediendi adeptos esset,
ait: El tu qvidem "Mies ad eccle.iam, nec clau ianvis
i""enie, qua ingrediaris. Quod factum est mortuo Gra-
tiano; confugiens etenim Macedonius ad ecclesiam patentibus
ianuis aditum reperire non potera&.
38. . Ipse autem vir venerabilis episcopus eral mullae
abstinentiae el multarum vigiliarum, cotidiano ieiunio mace-
t) 1. Cor. 10, 13.
2*
Digitlzed by Google
f-
20
VITA
rens corpus. Coi prandendi numqoam cODSuetudo fuit, nlS.
die sabbati et dominico, vel cum natalicia celeberrimorum mar-
tyrum essenL Orandi eliam adiidoitas magna die ac nocte,
nac operam" declinabat scribendi propl'ia manu libros, nisi
cum aUqua infirmitate corpus eios aUineretur. Erat eliam in
iIIo sollicitodo omninm ecclesiarum, interveniendi magna ad-
.idoitas el con&tantia. In rebus etiam divinis inplendis for-
tissimus, in tantum, ul quod solos inplere solitus erat circa
baptizandos quinque postea episcopi tempore, quo decessit,
vD: inplerent; sollicitus etiam pro pauperibus et" captivis
mimium; nam in tempore, quo episcopus ordinalus es&, aurum
omne alque argelllum , quod habere poterat , ecclesiae vel
pauperibus contulit. " Praedia etiam, quae babebat, reservato
usufructA germanae suae dona vil eeclesiaa, nibil sibi, quod
bic "suum dicerel , derelinquens , ni nutos atque expeditos
miles Cbristum dominum sequerelur, qui, cum tli"e. es.et,
propter RO. pauper (actu. ed, ul no. ei... inopia dita-
remur.
l
)
39. Erat eUam gaudensoum gandentibus el Oens cum
flentibus, 2), siquidem, quotienscumque li aliquis ob per-
cipiendam paenitenliam lapsus u ~ confessus essel, ita Oebal,
ut eUam iUum flere compelleret; videbatur enim sibi cum iacente
iacere. Causas autem criminum, quae iDe confilebalur, nuBi
nisi domino soli, apud quem inlercedebat, loquebatur, bonum
relinquens exemplum posters sacerdotibus, ut intercessores
magis apud deum sint, quam accusatores apud homines. Nam
et secundum apostolum 3) circa huiuscemodi hominem confir-
manda caritas est, quia ipse sui accusator est, nec exspectal
acussatorem, sed praevenit, ni confiten do suum absolval ipse
deliclum, ne habeat quod adversarius criminelur; ideoque
scriplura dicit: luM in principio '8f'fllonis accusator e8t
1) 2. Cor. S, 9. 2) Rom, 12, 15, 3) :1. Coro 2, 8,
Digitlzed by Google
S. AMBROm.
21
BUi 1) Vocem enim eripit adversario et quaBi dentes quosdam
paratos ad praedam criminationis infestae peceatorum suorum
eonfessione eonfringit dans honrem deo, coi nuda sunt om-
nia 2) et qui volt vitam magis quam morteQl. 3)
Nam et ipsi paenitenti non sufficit sola eonfessio, nisi sub..;.
sequatur emendatio facti, uf paenitens paenitenda non tiieiat,
h1imiliet etiam animam suam, sicut David sanctus, quipost.=-
quam audivit a propheta: Dimissum e.t pecoatum tuu"', 4)
hU:milior factus est in emendatione peccati, ita ut cinerem
sieut panem manducaret et potum suum cum fletu misceret. )
40. Flabat etiam amarissime, . quotienscumque forte nun-
tiatum illi fuerat de cuiuscumque sancti obtu sacerdotis, in
tantum , ut nos iIlum consolari videremur, ignorantes pium
afl'eetum viri, nec qua ratione ita fleret intellegentes. Quibus
ille huiusmodi responsum reddebat: Non se flere, quia reces-
seral, qui fuerat mortuus nunUatus, sed quia se praecesserat,
vel quia difficile esset invenire tirum, qui summo
dignus haberetur. Ipse autem de sua morte Bnte praedixit
quod usque ad pascha nobiscum futurus esset: qllod quidem
meruit dominum obserando quo maturius bine liberaretur.
41. Ingemescebat enim. vehementer, cum videreL ra-
dicem omnium malorum, avaritiam, quae neque copia -neque
inopia minui potest, magis magisque increseere in hominibus,
et maxime in iis, qui in potestatibus erlnt constituti, ita ut
interveniendi iIli apud iIlos gravissimus labor esset, quia omnia
pretio distrahebantur. Quae res omne malum primo invexit
(taliae; exide omnia verguntur in peius. . Etquid dicam, si
in huiusmodi personis ita rabiem exercet, qui solenl
aut filiorum aut propinquorum causas praetendere ad excu-
.andas excusatione. n peccatis, 6) quandoquidem plerosque
1) Prov. 18, 17. 2) Hebr.4, 13. 3) Hiecec. 18, 32. 4) 2. Reg.
12, 13. 5) Psalm. 10t, 10. 6) Psalm. 140, 4.
Digitlzed by Google
VlTA .
.
ceperit etiam coelibes sacerdotes vel levitas, quibus portio
deus est,l) ul iIIam etiam ipsi adpetant. Et vae mihi misero,
quia Dec fine mundi provocamur, ut tam gravi iugo servilutis
liberari velimus, quod demergit usque ad profundum nferni,
ul faciamus nobis amico, de mammona niquitatu, qui no,
remptant in aeterna tabernacula. 2) Attamen beatus iIIe,
qui quandoque conversos disruptis vinculis atque proiecto iugo
huiusmodi dominationis, tenebit el aUidet par"ulo, eiu, tul
petram, 3) hoc est, omnes intentiones eius aUide' ad Chri-
stum, qui secundum apostolum petra est, quae omnes ad se
allisos interimit, ipsa inviolabilis manens, nec reum faciens
eum, qui ad se aUiserit nequissimi uteri deteriores partus,
sed innocentem, ita ul securos possit dicere: Portio mea
, dominu" 4) quia cui nihil in saeculo est, iIIi vere portio
Christus est, el qui contempserit parva multa percipiel , in-
super et vitam aetemam possidebit.. 5)
42. Ante paucos vero dies quam lectulo detineretur,
cum quadragesimum terlium psalmum dictaret, me el ex-
cipiente el vidente subito in modum scuti brevis ignis caput
eius cooperuit atque paulatim per os ipsius tamquam in domum
habitator. ingressos est, post quod facla est facies eius tam-
quam nix; postea vero reversus est vullus eius ad speciem
suam. Quod cum fieret, stupore percussus obrigui, nec potui
scribere quae ab iIIo dicebanlur, nisi poslea quam visio ipsa
transivit; dicebat enim in lempore testimonium scripturae di-
vinae, quod ego optime retinebam. Nam scribendi vel dictandi
ipso die finem fecit, siquidem ipsum psalmum explere non
potuit. Ego vero id, quod a me visum fuerat, honorabili
viro Casto diacono, sub cuius cura degebam, statim retuJi;
at iIle repletus gratia dei spiritus sancti advenlum me in illo
vidisse docuit lectione actuum apostolonlm.
1) Deul. 18, 2. 2) Luo. 16, 9. 3) Psalm. 136, 9. 4) Psalm.
118, 57. 5) Mattb. 19, 29.
Digitlzed by Google
.
S. AIfBROSU.

43. Superioribus autem diebus cum Stmconis tunc co-.
senos,. qui daem()nio laboraverat, in Ambrosiana ba-
silica iam. sanus manerel, commendatus a domino sao; fere-
batur enim, quod libenter ab eodem baberetur faceretque
falsas epistulas tribunahls, in tantum, ut tenerentur bomines,
qui ad ministrandum pergebant; sed ubi ad personam servi
sui pervenit Stillco cumes, ipse in servo noluit vindicare;
homines etiam, qui decepti fuerant, interventu sacerdotis di-
misit, de ipso vera servo sacerdoti questus esto Quem vir
sanctus-, cum de basilica Ambrosiana egrederetur, requin
feml atque ad se perduci. Quem cum interrogasset et de-
prebendisset auctorem tanti flagitii, ait: Oportet illum trad.
salanae in i,,'eritum 1) ne talia in posterum audeat
admitIere. Quem eodem momento, cum adhuc sermo esset
in ore' sacerdotis, spiritus inmundus arreplum discerperecoe-
pit. Quo viso non minimo limore repleti sumus el admiratione.
Multos eHam diebus iIlis inponente iIIo manus el imperante ab
spiritibus inmundis vidimus esse purgatos.
44. Per idem lempus Nicetius quidam ex tribuno et
notario, qui ita pedum dolore tenebatur, ut raro in publico
videretur, cum ad altare accessisset, ut sacramenta perciperet
calcatusque casu a sacerdote exclaniasset, audivit: Vade et
amodo sal"us eris. Nec amplius doluisse pedes tempore, quo
sanctus sacerdos de hac luce migravit, lacrimis testabatur.
45. Sed post dies hos ordinato sacerdote ecclesiae Ti-
cinensi, incidit in infirmitatem, qua plurimis diebus cum de-
tineretur in lectulo, comes Stilico dixisse fertur, quod tanto
viro recedente de corpore interitus immineret Italiae. Unde
convocatis ad se nobilissimis viris ilIius civitatis, quos diligi
a sancto cognoverat, partim interminatus est illis,
partim blando sermone persuadet, ut ad sanctum sacerdotem
1) 1. Coro 5, 5. '
Digitlzed by Google
. pergrent saaderentque iDi, at sibi vivendi petereL a domino
commeatum. Quod iIIe ubi aodivil ab iIlis, rellpondit: No,.
ita nter "OS "ia;i, 1.11 pudeat me "i"ere, neo t'meo mor,
quia dominum bonum habemu,.
46. Per idem lelO pus CUlO in extrema parte poicos,
in qua iacebat, in uno positi Castos, Polemius, Venerius et
Felix tune diacones secum tractarent voce ita pressa, ul vix
invicem audirent, qui posl obitum illius episcopos ordinandus
esset, atque cum de nomine sancli loquerentur Simpliciani,
tamquam interessel tractatui, cum longe positus ab ipsis iacerel,
adprobans exclamavit tertio: Senex, sed bonu,. Erat enim
Simplicianus aevi maturus. Qua voce audita expavescentes
. fuerun'; defuncto tamen eo non alius ilIi successit in sacer-
dotium nisi is, quem ille bonum senem trina voce signaverat.
Cui Simpliciano Venerius, quem supra memoravimus, suo-
cessor fuil, Felix yero nllnc usque Bononiensem regt eccle-
siam, Castus autem el Polemius nutriti ab Ambrosio, bonae
arboris boni fructus, in ecclesia Mediolanensi diaconii fun-
guntur officio.
47. In eodem tamen loco, in quo iacebal, sicut refe-
rente sancto Bassiano episcopo Laudensis ecclesiae, qui ab
eodem audierat, didicimris, CUlo oraret una CUlo supra dicto
sacerdote, videral dominum Iesum advenisse ad. se el arri-
den!em sibi, nec multos post dies nobis ablalus est. Sed
eodem lempore, quo a nobis migravil ad dominum, ab bora
circiter undecima diei usque ad ilIam boram, in qua emisil
spiritum, expansis manibus in modum crucis oravil, nos yero
labia iIIius moveri videbamus, vocem aulem non audiebamos.
Bonoratus etiam sacerdos ecclesiae Veroellensis cum in supe-
riore domus se ad quiescendum conposuil, terlio vocem vo-
cantis se audivil dicentisque sibi: Surge, (es tina , qua modo
est recessu1'Us. Qui descendens obtulit sanctum do mini corpus:
quo accepto ubi glutivit, emisit spiritum banulO viati(:um
Digitlzed by Google
S. AMBROSD.
25
secum ferens, ut in virtute eseae anima refectior angelorum
Dune eonsorlio, quol'Ul vitam vixit in terris, el Heliae 80cietale
laetetur, quia ut Helias numquam regibus vel ullis potestatibus,
ita et iste pro dei timore loqui veritus non esto
48. Atque in de ad ecclesiam maiorem antelucana hora,
qua defunctus est, corpus ipsius portatum est ibique eadem
fuil nocte, qua vigilavimus in pascha: quem plurimi infantes
baptizati, cum a fonte venirent, viderunl, ita ut aliqui seden-
tem in cathedra in lribunali dicerent, ~ l vero ascendentem
sois parentibus dgito ostenderent, sed illi videntes videre non
poterant, quia tam mundos oculos non habebanl; plurimi autem
stellam supra corpus eius se videre narrabanl. Sed lucescente
die dominico, cum corpus ipsius peractiS ' sacramenlis divinis
de ecclesia levaretur portandum ad basilicam Ambrosianam,
in qua posirus est, ita ibi daemonum turba e clamabant se ab
iIlo torqueri, ut eiulalus illorum ferr non possent. Quae
gratia sacerdotis non solum in illo loco, verum etiam in plu-
rimis provinciis usque in hodiernum manel; iactabant etiam
turbae virorum ac mulierum oraria vel semicinctia sua, ut
eorpus sancti aliquatenus ab ipsis contingeretur. Erant en1m
exsequiarum turbae innumerabiles totius dgnitatis totiusque
sexus omniumque paene aetatum non solum Christianorum,
sed paganorum; maiore tamen gratia ordo praecedebal eorum,
qui fuerant baptizati.
49. Eadem tamen, qua obiit, die (sicut textus epistulae
loquitur, quae a successore ipsius, venerabili viro Simpliciano,
suscepta est, de partibus Orientis ad ipsum tamquam adhuc
nobiscum viventem directa, quae nunc usque Mediolani habetur
in monasterio), quibusdam viris sanctis adparuit orans cum
ilIis et inponens iIIis manus; habel enim diem epistula ,. quae
directa est: qua lecta invenimus diem esse, quo ille de-
runctus esto
50. Inlra Tusciam etiam in civitate Florentina, ubi nune
Digitlzed by Google
TITA
vir sanclus Zenobius episcopus est, qua promiserat petentibus
iIlis illos saepius "isitaturum, frequenter ad altare, quod est
in basilica Ambrosiana, quae ibidem ab ipso constitula eSI,
visum orare, ipso sancto viro sacerdote Zenobio referente
didicimus. In eadem etiam domo, in qua declinans Eugenium
mansit, tempore, quo Radagaisus supra diclam civitatem ob-
sidebal, cum iam de se penitus desperassent viri civitatis ipsius,
per visum clIidam adparuit et promisit alio die salutem ilIis
adfuturam. Quo referente civium animi sunt erecti; nam
altero die adveniente Stilicone lunc comite cum exercitu Cacta
est de hostibus victoria. Haec Pansophia religiosa Cemina,
matre pueri Pansophii, referente cognovimus.
51. Masezeli etiam desperanti de salute sua vel exer-
citus, quem ductabat contra GiJdonem, baculum tenens manu
in visu noclis adparuit atque, cum provolveretur ad pedes
sancti viri MascezeJ, percutiens terram senex baculo, quo
regebatur, lerlio (hac enim illi specie adparuerat) ait: Die,
kic, hic, signans locum,deditque intellectum viro, quem visi-
tatione dignum fueral arbitra tus, ut agnosceret se in ipso l o c ~
in quo sanctum domini vidcrat sacerdotcm, die terla victoriam
adepturum, atque ita securus bellum inchoavil el consummavit.
Nos tamen ea Mediolani positi ipso Mascezelc referente cogno-
vimus; nam el in hac provincia, in qua nunc posili scribimus,
pJurimis hoc ipsum retuJit sacerdotibus, quibus etiam referen-
tibus securius nobis anle cognita huic libl'o arbitrati sumus
adiungere.
52. Sisimii etiam et AJexandl'i martyrum, qui noslris
temporibus, hoc est, post obitum sancti Ambrosii in Anauniae
partibus )lersequentibus gentilibus viris martyrii corl>flam adepti
sunt, cum reliquias Mediolani summa cum devotione suscipe-
remus, adveniente quodam caeeo el referenle eognovimus,
qui eodem die taclo loculo, in quo sanclorum reliquiae por-
tabantur, lumen reeepit, eo, qllod per visum noelis vidisset
Digitlzed by Google
S.AIIBR08It.
navem adpropinquantem Htori, in qua erat muUitudo albatorum
virorum. Quibus descendentibus ad ternm cum unum de
turba deprecaretur, ut sciret qui essent viri, audivit Ambro-
.slum eiusque consortes: quo audito nomine cum deprecaretur,
ut lumen reciperet, audivit ab eo: Perge Mediolanum el oc-
curre (tatribvs mela, qui illo "entut'i sun', designans diem,
et recipies lumen, Erat enim vir, ut ipse adserebat, de litore
Dalmatino, nec se venisse ante in civitatem adserebat, prius-.
quam recto itinere reliquiis sanctorum occurrisset, nondum
videns; sed taclo loculo videre coepisse.
53. Bis itaque decursis non arbitror grave videri, si
paululum promissionis nostrae melas excesserimus, ut domini
, dictum, quod per os sanctorum prophetarum locutus est, in-
pletum esse doceamus: Sedentem ad"el'sua rrall'em suum el
det,'ahentem occulte peraequebar; 1) el alibi: Noli diligere
detrahere, Re eradice,'is, 2) ut quicurilque Corte huiusmodi
captas est consuetudine, cum legerit qualiler in iis, qui sancto
viro delrahere ausi sunt, fuerit vindicatum, ipse cHam in aliis
emendetur.

54. 19itur Donatus quidam nalione Afer, presbyter tamen.
r
ecclesiae Mediolanensis, cum in convivio posilus, in quo erant
nonnulli militares viri religiosi, delraheret rriemoriae
aspernantibus iIIis et deserentibus Iinguam nequam, subilo
vulnere percussus gravi de eodem loco, in quo iacebal, alienis
manibus sublalus in leclulum posilus est atque inde ad se-
pulchrum usque deductus. In urbe eliam Karlhaginiensi cum
apud Fortunatum diaconem, fratrem venerabilis viri Aurelii
episcopi, ad convivium convenissem una cum Vincenlio Colos-
sitano episcopo, Murano eliam episcopo Bolitano, sed el aliis
episcopis el diaconibus , tunc Murano episcopo delrahenti
sancto viro reluli exitum presbyleri superius memorati, quod
t) Psalm, 100, 5, 2) Prov, 20, 13.
Digitlzed by Google
VlTA S. AIIBROSD.
iDe de alio dictom de se oracolom matoro ni exilo conpro-
bavil. Nam de eodem loco, in quo iacebal, cum subito vul-
nere ingenti esset percussus, alienis manibus ad lactum usque
portatos est atque inde ad domum, in qua hospitabatur, re-
ductus diem clausit extremum. Is finis virorum iDi detraben-
tium fuit, quem videntes qui tunc aderanl admirati sunl.
55. Un de borlor el obsecro omnem bominem, qui bune
librum legeril, ul imitetur vitam sancti viri, laudel dei gratiam
el declinet detrahentiom linguas, SI vult magis cODSortium
babere cum Ambrosio in resurrectione vitae, quam cum de-
trabentibus subire supplieium, quod nullus sapiens non declinal
56. Tuam etiam pracor beatitodinem, pater Augustine,
ut pro me bumiUimo el peccatore Paulino cum omnibus sanclis, ..
qui tecum invocant nomen domini nostri lesu ebrisli in veri-
tate, orare digneris, ul, quia in adipiscenda gratia cum tanto
viro non sum dignus habere consortium, adeptus meorum
v e ~ i m peccatorum, sit mihi praemium fugisse supplicium.
Digitlzed by Google
S. AMBROSII
MEDIOLANENSIS E'PISCOPI
DE
OFFICIIS MINISTRORUM
LmRI m.
Digitlzed by Google
J
I
Digitlzed by Google
LIBER PRIMUS.
CAPUT l.
Episcopi proprialll mODua docere; .ibi 81llem diseendum eue, u& elOte.';
immo eilam docendom, qaod DOD didiceri', ao' sal\em e' disceDdom
simul e' dOCeDdum.
1. Non arrogans videri arbill'or, si inter filios suscipiam
all'eetum doeendi, eum ipse humililatis magister dixerit: 1)
-
Yenile, (ili;, audite me; timorem domini docebo "os: in quo
lieet et humilitalem vel'eeundiae eius spectare et gratiam.
Dieendo enilR: timo"em domini, qui eommums videtur esse
omnibus, expressit insigne vereeundiae. Et tamen cum pse
timor initium sapientiae sit et beatiludinis, qlloniam
timenles deum beati sunl, praeeeptorem se sapientiae edo-
eendae et demonslralorem beatiludinis adipiseendae evidenter
signifieavit.
2. Et nos ergo ad imitandam vereeundiam seduli, ad
conferendam gratiam non usurpatbres, quae iJli spiritus iDfudi&
sapientiae, el per illum nobis 'manifestata el visu eonperta
atque exemplo, vobis quasi liberis tradimus, cum iam efl'ugere
Don pouimus offieium docendi, quod nobis refugienUbus in-
posuit sacerdolii Dedil enim de... quo,dllllJ
lJudem ap06tolos, quosdam autem propAetas, alos "ero
",angelillGs, alio, aulem pastores el dootora.
1) PAlmo 3S, 12. 2)., ..... 4, 11.
....
Digitlzed by Google

32
S. AMBROSU
3. Non igitur mihi apostolorum gloriam vindico; quis
enim hoc, nisi quos ipse 6lius elegt dei? non prophetarum
gratiam, non virtutem evangelistarum, non pastorum circum-
> speclionem, sed lantummodo intentionem et diligentiam circa
scripturas divinas opto adsequi, quam ultimam posuit apostolus
>---- - .. -
inter officia sanctorum , et hanc ipsam , ut docendi studio
possim discere. Unus enim verus magister est, qui solus non
didicit quod omnes doceret; homines autem discunt prius quod
doceant, et ab ilIo accipiunt quod aliis Iradant.
4. Quod ne ipsum quidem mihi IIccidit. Ego enim raptus
de mbunalibus IItque administrationis inCulis ad sacerdotium,
docere vos coepi quod ipse non didici. Itaque factum est,
ut prius docere inciperem, quam discere. Discendum igitur
mihi simul et docendum es&, quoniam non vacavit ante discere.
CAPUT 11.
Multiplex loquendo incurri periculum, cuina remedium scriptura iu silentio
demonslrat esse positum.
5. Quid autem prae . ceteris debemus discere , quam
tacere, ut possimus laqui, ne prius me vox condemnet mea,
quam absolvat aliena? Scriptum est enim: 1) &1; verbiB tuis
condemnaberis. Quid opus est igitur, ut properes periculum
suscipere condemnationis loquendo, cum tacendo possis e$se
tutior? Conplures vidi loquendo peccatum incidisse, vix quem-
quam tacendo, ideoque t8'cere noss, quam loqui difficilius est.
Scio loqul plerosque, cum tacere- nesciant. Rarum est tacere
quemquam, cum sibi loqui nihil prosit. a p i e n ~ est ergo qui
novit tacere. Denique sapientia dei dixit: 2) Dominus dedit
mili linguam eruditionis, quando oporteat sermonem dicere.
Merito ergo sapiens qui a domino accipit quo tempore sibi
1) MaHh. 12, 37. 2) Kesai. 50, 4.
Digitlzed by Google
DE OFFlCBS MINlSTRORUM LIBER l.
33
loquendum sit Unde bene ait scriptura: 1) Homo ,apieu
tacebit u,que ad 'empul.
6. Ideo sancli domini, qui scirent quia vox bominis
plerumque peccati adnuntia est et initium erroris bumani
sermo est hominis, amabant tacere. Denique sanctus domini
ait: 2) D ~ CfI,todiam via. mea., ut non delinquam in
Ungua mea; sciebat enim et legerat divinae esse protectionis,
ut homo a linguae .. uae Oagello absconderetur 3) el a oon-
scientiae SUle testimonio. Verberamur enim tacito cogitalionis
nosuae opprobrio et iudicio conscienliae; verberamur etiam
vocis noslrae verbere, cum loquimur ea, quorum sono caeditur
animus noster et mens consauciatur. Quis autem est qui
mundum cor a peccalorum babeat conluvione aut non delinquat
in lingua sua? Et ideo, quia neminem videbat sanctum os
servare posse ab inmunditia sermonis, ipse sibi silentio legem
inposuit innocentiae, ut tacendo culpam declinaret, quam vix
e8Ugere posset loquendo.
7. Audiamus ergo cautionis magistrum: 4) Dja,i, CfI,to-
diam via, meaB, hoc est, dixi mihi, tacito cogilationis prae-
cepto indixi mihi, ut custodirem vias meas. Aliae sunt viae,
quas debemus sequi, aliae, quas cuslodire: sequi vias domini,
custodire nostras, ne in culpam dirigan&.. Potes autem custo-
dire, si non cito loquaris. Lex dicil: 6) Aud' ,rae' dominum
deum tutun. Non dicit: loquere, sed audio Ideo Eva lapsa
est , quia locuta est viro quod non audierat a domino deo
800. Prima vox dei dicit tibi: Audi. Si audias, custodis vias
tuas, et, si lapsus es, cito corrigis. In quo en. corrig"
iu"enior "iam Btlam, niBi in otIItodiendo verba domini? 6)
Tace ergo prius et audi, ut non delinquas in lingua tua.
8. Grave malum, ut aliquis ore IUO condemnetur. Et-
t) Sirae. 30, 7. 2) P . 38, 2. a) Iob. 5, 21. 4) PI. 38, 2-
5) Deut. 6, a. 6) P.. 118, 9.
IUIaollU8. 3
Digitlzed by Google
34
S. AIIBROSD
enim si pro otioso verbo reddet unusquisque rationem, 1)
quanto magis pro verbo inpuritatis et turpitudinis? Graviora
SUDt enim verba praecipitationis, quam oliosa. Ergo si pro
otioso verbo ratio poscitur, quanto magia pro sermone inpie-
tatis poena euolvitur?
CAPUT 111.
Non perpeluum, nec eNe debere silentium, el quo paclo CUllOdia
cordi alque ori contra inordinato. aft'eclus adhibenda sil.
9. Quid igitur? Mutos nos esse opone'? Minime.
Est enim lempus tacendi el est tempus loquendi. 2) Deinde
si pro otioso verbo reddimus rationem, videamus ne reddamus
el pro ot!.Ps0 silentio. Est enim et silentiwn, ut
erat Susannae, quae plus egit tacendo, quam si essel locuta.
Tacendo enim apud homines locuta est deo, nec uUum majos
indicium suae castitatis invenil, quam silentium. Conscienlia
ubi vox non audiebalur, nec quaerebat pro se
hominum iudicium quae habebal domini teslimonium. Ab illo
igitur volebat absolvi, quem sciebat nullo modo posse falli.
Ipse dominas S) in evangelio tacens operabatur salutem ho-
minum. Recte erg& David non silenlium sibi indixil per-
petuum, sed custodiam.
10. Custodiamus ergo cor nostrum, custodiamus os
nostrum; utrumque enim scriptum est: hie, ut os custodiamos,
alibi tibi dicitur: ') Omni cutodia se",a cor tuam. Si custo-
diebat David, tu non custodies? Si inmunda labia habebat
Hesaias, qui dixit: 5) O miser ego, quoniam cOtapunctw StIfIt,
'j guia cum sim homo, el inmutada labia habeam j si propheta
domini inmunda habebat labia, quomodo nos monda habemus?
1) lIaHIt. 12, 36. 2) EocI. 3, 7. 3) MaHh. 26, 63. ") Prov.
", 23. 5) Be 6, 5.
Digitlzed by Google
DE OFFlCDS MINISTRORUM LmER L
35
11. Et cui, nisi unicuique nostrum scriptum est:, 1)
Saepi possessionem tuamspinis, el argentum el aurum tuum
alUga, et ori tuo (ao ostium et veclem el verbis tuis iugum
et slaleram?' Possessio tua mens tua est, aurum tuum cor
tuum est, argentum tuom eloquium tuum est: 2) Eloquia
.domini eloquia casta, argentum igne ea:aminatum., Bona
etiam possessio mens bona. Denique possessio pretiosa homo
mundus. Saepi ergo hanc possessionem et' circumvallato cogi-
tationibus, munito spinis sollicitudinis , ne in eam inruant et
captivam ducant inrationabiles corporis passiones, ne incursent
motus graves, ne diripiant vindemiam eios, transeuntes viam.
Costodi interiorem hominem tuum. Noli eum quasi vilem
neglegere Be fastidire, quia pretiosa possessio est; et merito
pretiosa, cuios fructus non' caducus et temporalis, sed stabilis
atque aetemae salutis esto Cole ergo possessionem tuam, ut
sint tibi agrio
t 2. Alliga sermonem tuum, ne luxuriet, ne lasciviat et
multiloquio peccata sibi colligat. Sit et ripis suis
coerceatur. Cito lutum colligit amnis exondans. AlUga sen-
sum taum; non sit remissus Re deluus, ne dieatur de te: S)
.No,. est malagma adponere neque oleum, neque alligaturam.
Babet suas habenas mentis sobrietas, quibos regitur et guber-
natur.
13. Sit ori tuo ostium, ut claudatur, ubi oponet, et
obseretur diligentius , ne quis in iracundiam excitet vocem
tuam, el cGfttumeliam rependas contumeliae. Audisti hodie
lectum: 4) Jrascimini et nolite pepcare. Ergo efsi irascimur,
quia aft'ectus naturae est , non potestatis; malum sermonem
non de ore nostro, ne in culpam ruamus , sed
iagum sit verbis tuis et statera, hoc est, humilitas atque men-
sura ,. al Iingua toa menti subdita sito Restringatur habenae
1) Sine. 28, 24 leq. 2) P .. 11, 7. 3) B8IIli. 1, 6. .f) P,. 4, 5.
S*
Digitlzed by Google
s. AMSROSn
vinculis, frenos habeal suos, quibos revocan possit ad men-
suram; sermones proferat libra examina los iostitiae, ut sit
gravitas in sensu, in sermone pondus, in verbis modus.
CAPUT IV.
Eadem custodia prospici&ur, De a pravis motibus, sed a rec&a ra&ioDe
prodeat ora&io, in:qua po&issimum Dobi. diabolus insidia&ur.
14. Baec si custodiat aliquis, tit milis, mansuetus, mo-
destuso Custodiendo enim os suum et retinendo linguam suam,
nec prius loquendo, quam interroget et expendat atque exa-
minet yerba sua, si dicendum hoc, si dicendum adversos hune,
si tempus sermonis huius est, is profecto exercet modestiam
ac mansuetudinem et patientiam, ut non ex indignatione et
ira in sermonem erumpat, non alicuius passionis indicium det
in verbis suis, non ardorem libidinis in sermone suo
indicet et inesse dietis suis stimolos iraeundiae , ne sermo
postremo, qui commendare interiora debet, vilium aliquod esse
in momus aperiat el prodat.
15. Tune enim maxime insidiatur adversarius, quando
videt nobis passiones aliquas generari; toe fomites move'-
laqueos paraa. Unde non inmerito, sieul audisti hodie legi,
propheta dieit: 1) QuiG 'pse liberaf)it me de laqueo t)MafI-
tium et a t)erbo alpero. Symmachos inritationis verbum dixit,
al perturbationis. Laqueos adversarii sermo noster est, sed
,etiam ipse non minus adversarius nobis. Loquimur plerumque
quod exeipiat inimicus el quasi nostro gladio nos vulneret.
Quanto tolerabilios est alieno gladio, quam nostro perire?
16. Explorat ergo adversarios nostra arma et concutit
soa tela. Si viderit moveri me, inserit acoleos suos, ut semi-
naria iurgiorum excite&. Si emisero verbum indecorum, laqueum
1) PI. 90, 3.
Digitlzed by Google
DE OFFlCUS MINISTRORUM LmER L
31
BOum StringiL Interdum mihi quasi escam proponil vindictae
possibilitatem, ut, dum. vindieari cupio, pse me inseram laqueo .
el nodum mortis adstringam mihi. Si quis ergo sentit hunc
adversarium praesentem esse, tune magis custodiam adhibere
debel ori tuo, ne det locum adversario; sed non multi hunc
vident.
CAPUT V.
Contra n.ibilem diam adveraarium, cum DOI instigat, ateDdam Iilen\io,
caia. anins ope .uperiores evadima. el humm ... em, quae exhibeDda ad-
venas omnes, CODse",amus.
17. Sed etiam me cavendus est, qui videri potesl, qui-
cumque inritat, quicumque incitat, quicumque exasperat, qui-
eumque incentiva luxuriae aut libidinis suggeriL Quando ergo
aliquis nobis conviliatur, lacessil, ad violentiam provocat, ad
iurgium vocat: tune silentium exereeamus, tune' muti fieri non
erubescamus. Peccalor est enim qui nos provocat, qui in-
iuriarn faeit el nos similes sui fieri desiderat.
18. Denique si taceas, si dissimules, solet dicere: Quid
taces? Loquere, si audes; sed non audes, mutus es,
te recio Si ergo taceas" plus rumpilur; viclum sese putal,
inrisum, posthabitum atque inlusum. Si respondeas, superiorem
se ractum arbitratur, quia' parem invenit. Si enim taceas,
dicitur : DIe convitiatus est huic, contempsit iste. Si rereras
contumeliam, dicitur: Ambo convitiati sunt. Uterque cond ....
natur, nemo absolvitur. Jj:rgo illius est studium, ut inritet,
ut similia illi loquar, similia agam; iusti est autem dissimulare,
nihil loqui, tenere bonae fructum conscientiae, plus eommittere
bonorum iudicio, quam criminantis insolentiae, contentum esse
gravitate morum suorum. Hoc est enitll: silere a bonis, quia
bene sibi conscius falsis non debet moveri, nec aestimare,
plusponderis in alieno esse convitio, quam in suo testi-
monio.
Digitlzed by Google
ss
S. AJlBIlOSD
19. ItaOt, ul etiam humilitalem CU8todial Sj autem
nolit humilir videri, talia tracta' el dici& ipse secum : Die
ergo, ut me contemnat et in conspeclu meo loquatur talia
adversum me, quasi non possim ego ei aperire os meum?
Cur non etiam ego dicam, in quibus eum maestificare posaDo?
Hic ergo, ut mihi iniurias facial, quasi vir non sim, quasi
vindicare me non possim? Hic, ut me criminetur, quasi ego
non possim graviora in eum conponere?
20. Qui talia dicit non est milis atque humilis, non est
sine temptatione. Temptalor eum exagitat, ipse ei tales opi-
niones inserit. Plerumque adhibet hominem atque adponit
nequam spiritus, qui hace iIU dicat; sed tu in petra fixum
vestigium tene. Etsi servus convitinm dica!, iustus tacet; elsi
-
nfirmus contumeliam faciat, iustus tacel; etsi pauper criminetur,
iustus non respondel. Haec sunt arma iusti, ut cedendo vincat,
sicnt periti iaculandi cedentes solenl vincere, el rugientes gra-
voribus sequentem vulnerare ictibus.
CAPUT VI.
Rae in re silenUum .'que humilila&em David imilaoda esse, oe digni
videamur iniuria.
21. Quid enim opus est moveri, cum audimus convitia?
Cur non imitamur dicentem: 1) Obmutui et humiliatu. stI".
et . ,i/ui a boni.s? An hoc dixil tantummodo, non eliam fecit
David? ') Immo et fecit Nam cum e convitiaretur Semei
filius, tacebat David:. el quamvis saeptus armats, non retor-
quebat convitium, non ultionem quaerebat, eo usque ul dicenti
sibi Sarviae filio, quod vindicare ineum .vellet, non permiSerii.
Ibat ergo ta;quam mutus et humiliatus, ih.at tacen s , nee mo-
vebatur, cum vir appellaretur sanguinii, qur"erat eonscius
-- - ---
1) P,. 38, 3. 2) 2. Reg. 16, 't se'l'l_
Digitlzed by Google
'DE OFFlCUS JIIlIJIft'ROBmI LmSR l.
39
propriae lDIIlBuetudinfs. Non 'ergo mOTebatur convitiis coi
abundabat operum coriscientia. ,
22. Itaque is, qui Gito iniuria movetur, facit se dignum
contumelia, dum vuU ea indignus :Helior est
itaque, qui contemnit iniuriam, quam qui dolet; qui enilil con- .
temnit, quasi non sentiat, ita despicit; qui autem dolet, quasi
senserit, torquetur.
CAPUT'VIT.
Quam pulchre prooemii loco usurpatus ruerll psalmus xxxvm. , quo
iDdaClas vir saDc&us de ofBciis 8crlbere cODslituit, idque poliorl iure
quam oUJo Cicero ad Blium, el quam ob causam.
23. Nequeinprovide ad vos fitios meos seribens huius
psalmi prooemio usus sumo Quem psalmum propheta David
sancto Idithum canendum ledit, 1) ego vobis tenendum suadeo,
delectatus eius sensu profundo' el virtute sententiarum. Ad-
vertimus enim ex his, quae - breviter libavimus, el silendi
patientiam et oportunitatem loquendi et in posterioribus con-
temptum divitiarum, quae maxima virtutum fundamenta sum,
hoc psalmo doceri. Dum gitur hunc psalmum considero,
de officiis scribere.
24. De quibus etiamsi quidam philosophiae studentes
"
seripserint, ut Panaetius et filius eius apud Graecos, Tullius
apud Latinos, duxi a nostro munere,
pse scriberem. El sicut Tullius ad erudiendum filium, ita ego
quoque ad vos informandos filios meos; neque enim minus
vos diligo, quos in evangelio genoi, quam - si coniugio
suscepissem. Non enim vehementior est natura ad diligendum,
quam gratia. Plus certe diligere debemus quos perpetuo
nobiscum putamos futuros, quam quos in hoc tantum saeculo.
mi degeneres "ascuntur frequenter, qui dedec!lnt ;
1) Pa. 38, 1 .
Digitlzed by Google
40
S. AMUOSO
vOS ante elegimus, ut dRigamus. Itaque illi necellitate dili-
guntur, quae non satis idonea atque diuturna est ad perpetui-.
tatem diligendi magistra; vos iudicio, quo magnum caritatis
pondos ad vim diligendi adiungitur: probare quos diligas et
diligere quos elegeris.
CAPUT vrn.
Nomen offic non .olnm philo.ophia, sed etiam .crip"'ribns .acri. alitatnm
e.8e, el unde hoc deductwn.
25. Ergo quoniam personae conveniunt, videamus, utrum
res ipsa conveniat scribere de officiis, et utrum hOQ nomen
pbilo8opborum tantummodo scholile aptum sit, sn etiam in
scripturis reperialur divinis. Pulchre laque, dum legimus
hodie evangelium, quasi adhortaretur ad scribendum, spiritus
sanctus optulit nobis lectionem, qua confirmaremur eliam in
nobis officium dici posse. Nam cum Zaccharias sacerdos ob-
mutuisset in templo et loqui non posset: Facttsm es', inquit, 1)
. dies officii eius, abii' in dom'Um nam. Le-
'gimus igitur officium dici a nobis posse.
. 26. Nec ratio ipsa abhorret, quandoquidem officium ab
\; efficiendo dictum putamus quasi efficium; sed propter decorem
\ \ sermonis una inmutata liltera officium nuncupari, vel certe,
1, .
!. \ ut ea agas, quae null officiant, prosint omnibus.
CAPUT IX.
Officinm ah hone8to el utili, nec non ab ambornm inier .e conparatione
desumi, sed a Christianis nihil, quod ad futnram vitam non confera',
honestum aul utile agno8ci atque adeo non supe"acaDeum fore hunc de
officio tractalum.
27. Officia autem ab honesto et utili duci existima:-
verunt et de bis duobus elegere quid praestel; deinde inci-
1) Luc. " 23.
Digitlzed by Google

DE omcns MINlSTRORUM LIBER l.
4t
dere, ut duo concumnt honesta et duo utDia, et quaeralur,
quid honestios el quid milius. Primum igilur in tres partes
otJicium dividitur, honestum el utile et quid praestantius.
inde haec tria in quinque genera . diviseront, in duo honesta
et duo utilia et eJigendi iudicium. Prima pertinere dicunl ad
decus honestatemque vitae, secunda ad vitae commoda, co-
pias, opes, facultates ; de his elegendis subesse iudicium.
Haec illi.
28. Nos autem nihil omnino, nisl quod deceal el ho-
nestum sit, futurorom magis, quam praesentium metimur for-
mula, nihilque _ utile, nisi quod ad vitae illios aeternae prosit
gratiam, definimos, non (uod ad delectationem praesentis.
Neque aliqua commoda in facultatibus et copiis opum con-o
sUtuimus, sed incommoda haec putamus, si non reiciantur,
eaque oneri,. cum sint, aestimari magis, ,quam dispendio,
cum erogantur.
29. . Non superOuum igitur scriptionis noslrae est opus,
quia officium diversa aestimamos regula atque HU aestimave-
ront. llJi saeculi commoda in bonis ducunt, nos haec etiam
in detrimenlis, quoniam, qui hic recipil bona, ut iIle dives,
illic crociatur; et Lazaras, qui mala hic pertulit, iIlic conso-
lationem inveniL 1) Deinde qui illa non legunt, nostra legent,
si volent; qui non sermonum supellectilem, neque artem di-
cendi, sed rerum exquirunt gratiam.
CAPUT X.
Prin. in l8eris Uneri. decorum, qnam in philO8Ophorum Iibris freqaenahlm
esse: Pylhagoram silenlii sui legem mulualum a Davide; sed huius lamen
pl'Resare disciplinam, cum primum officium .il loquendi modu.:
. 30. . Decorum autem in noslris scripturis primo constitui
loco, quod Graece dicitur, instruimur el docemur,
1) Lue. 16, 25.
Digitlzed by Google
42
8. AMBROSD
legentes: Te decet "gmnus, deus, in SiMa, Tel Graece: .%01'
o :Jea!; b .l'wJ.'. 1) El apostolos ait: ') Lo-
quere, quae decent .anam doctrinam. El alibi: 3) !!_e.cebaL
etm, per quem omnia el prop.ter quem omnia, mulm
flliis in gloriam adducti. ducem saluiis eorum per pas-
rionem consummare.
31. Numquid prior Panaetius, numquid Aristoteles, qui
et ipse disputavil de officio, quam David, cum el ipse Pytba-
goras, qui legitor Socrate antiquior, propbetam secutos Da-
vid, 4) legem silentii dederit sois? Sed ille, ut per quin-
quennium discipulis osum loquendi; David autem,
non ut natura e munus inminueret, sed ut costodiam pro-
rereodi sermonis doceret. Et Pytbagoras quidem, ut non
loquendo loqui doceret; David, ut loquendo magis disce-
remos loqui. Quomodo enim sine exercitio doctrina, aul
sine osu profectus?
32. Qui disciplinam bellicam vult adsequi, cotidie exer-
celur armis el tamquam in procinctu positus praeludit proe-
lium, el velut coram posito praetendit hoste, atque ad peritiam
viresque iaculandi vel suos explorat lacerlos, vel adversa-
riorum declinal iclus et vigilanti exit oblutu. Qui navem in
Mari regere gubemaculis sludet vel remis ducre, prios io
Buvio praeludit. Qui canendi suavitatem el vocis adfectanl
praeslantiam, prius sensim canendo vocem excitant. Et qui
viribus corporis legilimoque luctandi certamine corooam pe-
tunt, cotidiano usu palaestrae durantes membra, nutrientes
patientiam, labore adsuescunt.
33. Haec ipsa natura nos in parvulis docel, quod prius
sonos meditanlur loquendi, ut loqui discant. Itaque sonus
exercilatio quaedam et palaestra vocis esto Ita ergo et qui
volunt discere cautionem loquendi quod naturae est non
1) P . 64, 2. 2) Ti'. 2, 1. 3) Rebr. 2, 10. . 4) P 38,2 .ec.
Digitlzed by Google
DE OFFICDS MlNlSTRORUM LIBO l.
43
negent, quod custodiae est exerceant, ut qui in specula sunt
speculando intendant, non dormiendo. Omnis enim res pro-
prs ac domesticis exercitiis Ilugetur.
34. Ergo David tacebat non semper, sed pro tempore;
non agiter, neque omnibus, sed inritanti adversario pro-
vocanti peccalori non respondebal. El, sicut alibi ait, 1) 10-
quentes vanitalem el cogilantes dolum non audiebat, quasi
sordos et quasi mutos non aperiebat illis os suum, quia et
alibi habes: 2) Noli responders inprudenti ad nprudentiam
mus, Re nmilis illi fias.
35. Primum gitur officium est loquendi modus. Hoc
sacrificium laudis deo dependitur, hoc reverentia exhibetor, cum
scripturae divinae leguntur, hoc honorantur paren tes. -Scio
loqui plerosque , cum tacere nesciant. Rarum est tacere
quemquam, cum sibi non prosit loqui. Sapiens, ut loquatur,
multa prios considerat, quid dicat et cui dical, . quo in loco
el lempore. Est ergo el tacendi et loquendi modus; est etiam
facti modus. Pulchrtim igitur tenere mensuram officii.
CAPUT XI.
Officium omne au! medium au! perfectum e.8e 8cripturae 'e.timoniis
ostenditur; cni .ubiungitur misericordiae lans atque ad eam exhortatio.
36. Officium autem omne aut medium aul perfectum est,
quod aeque scripturarum auctoritate probare possumos. Ha-
bemos elenim in evangelio dixisse. dominum: 3) Si vis in
vitanJ aeternam venire, ,erva mandata. Dia:ilille: Quae?
lesus nlem dia:' illi: Non (acies, non OOul-
;erabi" non (acie, furtum, non (alsum te,timonium dices,
.patrem et matrem, et diliges proa:imum tuum, sicue -
le ipsum. Haec sunt media 9fficia, quibus aliquid deesL
t) PI. 37, 13 .eq. 3) MaHh. 19, 17 sec.
Digitlzed by Google
S.:AMBROSD
37. Denique dicit mi adutescens: 1) Omnia AtIBe cu-
stodivi a iuvenlute mea, quid adAuc mili deell? Ai' iUi
lesus: Si vis perfeclus e8se, vade, veMe omnia bOfIa tua
el da pauperibus el habew thesauf'flm in ctIBlo, el
\: me. El supra 2) habes scriptum, OOi diligendos ini-
micos et orandum dicit pro calnmniantibUl el persequentibos
nos et maledicentes. Roe nos racere debemos,
"i volumus per(ecti eSBe , sicut pater nOBter, qui in caelo
est , qui super bonos el malos solem iubet radios nos fun-
dere, et pJuvia el rore terras universorum sine ulla discre-
tione pinguescere. Roe est gitur perfectum officium, quod
.n:f!:J-wpa dixerunt Graeci, quo corriguntur omnia , quae
aliquos potuerunt lapsus habere.
38. Bona etiam misericordia, quae el ipsa perfectos faci&,
quia imilatur perfectum palrem. Nihil tam commendat Chri-
stianam animam, quam misericordia; primum in pauperes, ul
communes iudices partus na turRe , quae omnibus ad usum
general fruclus lerrarum, ul quod habes largiaris pauperi
el consortem et conformem luum adiuves. Tu nummum lar-
giris, iIle vitam accipit; lu pecuniam das, iI1e substantiam
suam aestimat. Tuus denarios census illius est.
39. Ad haec plus ilIe tibi confert, CUlO sit debitor sa-
lulis. Si nudum vestias, te psum induis iustitia; si pere-
grinnm sub tectnm inducas tuum, si suscipias egentem, me
tibi adquirit sanclornm amicitias el aetema tabernacuta. Non
mediocris ista gratia. Corporalia seminas el recipis spiritalia.
Miraris iudicillm domini de sanclo lob? Mirare virtatem eius,
qui poteral dicere: 3) OCUlU8 eram caecOrum, pes olaudoNlm.
Ego era,,, infirmorum pater, "elleribus agnorum meo,..,.
calefacti nnt humer eorum. Foris non habitabat pere-
grinus; ostium au'em meum omni venienti patebat. Beatus
1) lIa.. 20-21. 2) Ihid. 5, 44 Rq. 3) lob. 29, 15 seq.
Digitlzed by Google
DE OFFICUS MINISTRORUII LIBER I.
45
plane de cwus domo numquam vacuo sinu pauper exivit;
neque enim quisquam magis beatus, quam qui intellegit super
pauperis necessitatem et infirmi atque inopis aerumnam. In
die iudicii habebit salutem a domino, quem habebit suae de-
bitorem misericordiae.
CAPUT XII.
Ne qms ab exercenda niisericordia crevocetur, ostendilur deum cursre
actos bominum, el quemlibel inprobooi in ipsa opom adftoenlia miserum
esse lobi aoclOritate demonstrstor.
40. Sed plerique revocantur ab officio di.wnsalricis
dum putant hominis actus.non curare dominum,
aol nescire eum quid in' occultis quid teneal nostra
conscientia, aut iudicium eios nequaquam iustum videri, quando
peccatores divitiis abundare vident, gaudere honoribus, sanitate,
liberis; contra autem iustos inopes degere, sine
liberis, infirmos corpore, luctu frequenti.
41. Nec mediocris ea qUestio, quandoquidem tres iIIi
reges amici Iob propterea eum peccatorem pronuntiabant, quia
inopem factum ex divite orbatum liberis ex fecundo parente,
perfusum ulceribus inhorrentemque vibicibus, exaratum vul-
neribus a capite usque ad pedes videbant. Quibus san-
ctus Iob proponit adsertionem? 1) Si ego propter peooata
mea haec patior, cur impii ooum? l""eteraoe,..,..t aut,.
el in di"itiis secundum filii eo,...,
in oculis, tlomus ipsortm. abundarat, timor avlem nusquam,
flagellum aulem a domino non u, in ipris.
42. Baec videns infirmus corde exagitatur et sludiuoi
avertit suum. Cuius dicturus sermones ante. sanctus praemisit
loh dicens: 2) Porta'e me, ego aut,. loquar, dude ridele
me. Nam el si arpar, quasi homo arpor. Portale ergo
1) lob. 21, 7 le" 2) Ibicl. 21, 3 leq.
Digitlzed by Google
S. AMBROSD
o,.u ,ermoMl'" meo",,,,. Dicturus enim sum quod non probo,
sed ad vos redarguendos proCeram sermones iniquos; aut
certe, quia ita est versus: 1) Quid autem? Numquid ah
homirae arpor? hoc est, homo me non potest redarguere,
quia .peccavi, etsi argui dignos sum , quia non ex evidenti
culpa' me arguitis, . ex iniuriis merita delictorum.
Videns ergo infirmus abundare iniustos successibus prosperis,
se autem atteri, dicit domino: 2) Dilcede a me, ,,tu ttltu
,cire nolo. Quid prodest quia servivimus ipsi, aut quae uti-
litas, quia occurrimujpsi ?-fn manibus eorum omnia bona,
opera autem impiorum non videt.
43. (.audatur in Platone quod in polilia sua posuit eum,
qui contra iustitiam disputandi partes recepisset, postulare
veniam dictorum, quae non probaret; et veri inveniendi atque
examinandae disputationis gratia iIIam sibi inpositam personam
dicere. Quod eo usque Tullius probavit, ut ipse in libris, quos
scripsit de re publica, in eam sententiam dicendum putaverit.
44. Quanto antiquior iIIis lob, qui haec primus rep-
perit, nec eloquentiae gratia, sed veritalis pro-
bandae praemittenda existimavit I Slatimque ipse quaestioDelll
enodem reddidit, subiciens quod lucerna impiol'1Jlll
et futura sit eorum eversio: 3) non falli deum doctorem 88-
pientiae et disciplinae, sed esse veritalis iudicem; el ideo non
secundum forensem abundantiam aestimandam beatitudinem
singulorum, sed secundum interiorem conscientiam, quae in-
nocentium et ftagitiosorum merita discernit, vera atque in-
corrupta poenarum praemiorumquearbitra. Moritur innocens
in potestate simplicilatis suae, in abundantia propriae volun-
lats, sicut adipe repletam animam gerens. t) Al vera pec-
cator, quamvis foris abundet, deliciis difDuat el odoribus era-
1) lob. mido V. 4. 2) Ibid. V. 14. 3) Ibid. V. 1'7. 4) Ibid.
V. 23 teq.
Digitlzed by Google
DE OFFlCDS MINISTROB.UM LmER L
ITet, in amaritudine aRimae suae vilam exigit et ultimum diem ,
elaudit, nihil .secum eorum, quae epulatus fuel'it, . boni re-
ferens, nihil seeum auferens, nisi pretia seelerum suorum.
45. Haee cogitans nega, si potes, divini esse iudieii
remunerationem. me suo atrectu bealus, bie miser j iIle sao
iudieio absolutos, hie reos; iIIe in exitu laetus f hie
potes! , qu' nee est? Dieite, in-
qut, 1) nhi, ubi est proleetio tabernaeulorum eius? Signum
eius non invenietur. Vita etenim ut somnium.
Aperuit oculos, transivit requies eius, evanuit delectatio, )jeet
ipsa .quae videtur, etiam dum vivunt, impiorum requies iR
inferno ,sit; viventes enim in inferua deseendUflt.
46. Vides eonvivium peeeatoris, interroga eonseientiam
eios. Nonne gravius omnibos foetel sepulehris? Inlueris 'Iae-
titiam eius et salubritatem miraris corporis filiorum atque
opum abundantiam; introspice ulcera et vibices animae eios
el eordis maestitudinem. Nam de opibus quid loquar, eo ..
legeris: 2) Quill non in "ndantia es' "ita etus, eum seias,
tibi videatur dives, sibi pauper, et tuum iudicium
800 reCellat? . De mullitudine quoque filiorum et de indolentia
quid loquar, eum se ipse lugeat el sine herede futurum iu-
dieet, eum imitatores sui successores SUOB esse nolt? NulIa
enim heredi&as Ergo impius ipse sibi poena est,
iUBIos autem ipse sibi gratia, et utrique aut bonorum aut ma-
lorum operum merees ex se ipso solvitur.
CAPUT XIII.
BefellUDmr phil08ophorum opinionea, qui deo vel mundi &o&ius vel ali-
euius ex eius pambus euram abiudican&.
47. Sed revertamur ad propositum, ne divisionem fa-
e&am praeterisse videamur, qua occurrimus opinioni eorum,
t} 1011. 21, 28. I} Luc. tI, t5.
Digitlzed by Google
S. AMBROSR
qui videntes diviles, laelos, honoratos,
potentes, cum plerique iustorum egeanl atque infirmi sint,
putant vel nihil deum curare de nobis , ul Epicurei dioun';
vel nescire aclus bominul," ul flagiliosi putant;' ve), si scit
omnia, iniquum ene iudicem, ul bonos egere paliatur, ab-
undare inprobos. Nec superfluus velul quidam excursus fuil,
ul opinioni buiusmodi ipsorum affeclus responderel , quos
bealos iudicanl, cum' ipsi se miseros putenl. Arbitratus enim
sum qyAA ipsi sibi facilius, quam nobis crederent. '
48. Quo decurso proclive aestimo, ut refellam celera.
o Et primo eorum adserlionem, qui deum putanl curam mondi
nequaquam habere, sicut Aristoteles adserit usque ad lunam
eius descendere providenliam. Et quis operator neglegal
operis sui curam? Quis deseral el destilual quod ipse
condendum putavil? Si iniuria esl regere, nonne esl maior
iniuria fecisse, cum aliquid non fecisse nulla iniuslitia sil,
nQn curare quod feceris summa inclemenlia?
49. Quod si aul deum creatorenl suum abneganl, aul
,feratum et bestiarum se haheri numero censenl, quid de illis
rucamus , qui hac se condenmant iniuria? Per omnia deum
ire ipsi adserunt el omnia in virtute eius consislere, vim el
maiestatem eius per omnia elementa penetrare, terras, caelum,
maria; el putant iniu;iam eius, si mentem hominis, qua nihil
nobisipse praestantius dedit, penetret el divinae maieslatis
ingrediatur scienlia?
50. Sed borum magistrum velut ebrium et voluplatis
patronum ipsi, qui putantur sobr, inrident pbilosopbi. Nam
de Aristotelis opinione quid loquar, qui pulal deum suis con-
tenlum esse finibus el praescripto regni modo degere, ut
poeta'um locunlur fabulae, qui mundum inter Ires ferunt esse
divisum, ul alii caelum, alli mare, alii inferna coercenda imperio
sorte obvenerinl, eosque cavere ne usurpata alienarum partium
sollicitudine nter se bellum excitent? Similiter ergo adseril
Digitlzed by Google
DE OFFlCII$ MINISTRORUM LmER l.
49
_terrarum curam non sieut maris vel infemi non
babeL Etquomodo ipsi excludunt, quos seeuntur, poetas?
CAPUT XIV.
Dei eogni&ioDem Dibil fugere eS scriptunrum Set&imoDiia et aoUa con
exemplo, qui, .Ucet ereatura sis, tameD vel lumiDe vel calore
euneta peDetrat.
51. Sequitur illa responsio, utrum deum, si operis sui
cura non praeterit, praetereat seientia. Ergo qui plantavit
aurem, non audil, et qui finxil oculum, non videt, nOD
considerat?
52. Non praeteriit baee vana opinio sanctos propbetas.
Denique David inducit eos loquentes, quos superbia inflatos
adseriL Quid enim tam superbum, quam cum ipsi pec-
cato sint, alios .peccatoresvivere, dicentes: 1)
Usque quo domine, quo peccatores glo-
riabuntur'f El infra: Et dia;erunl: 2) Non "idebt doman ,
nepe intellegel deus lacob.. Quibus respondet propbeta di-
cens: 3) Intellegite nuno insipientes in popt410 et stulti ali-
pando .apite. Qua plantat>it aurem, non audit, el qui
fina;it oculum, non considerat? Qut corripit gentes non
arguet, qua docet homanem scientiam? Domanus soft oogi-
taliones hominum quoniam "anae sunt. Qui ea, quaecumque
vana sunt, deprebendit, ea, quae sanela' sunt, nescit et ignorat
quod ipse feeit? Potest opus suum ignorare artifex? Homo
est et in opere suo laten tia deprebendit; et deus opus suum
nescit? AItius ergo profulldum in opere, quam in auctore?
Et fecit aliquid, quod supra se esset, cuius meritum ignoraret
auctor, cuius aft'ectum nesciret arbitar? Haec illis.
. 53. Ceterum nobis satis est ipsius testimon.iuro, qui ait: t.)
1) P.alm. 93, S. 2) psatm. 93, '1. S) Ibid. v. 8 seq. ") Hie-
rem.1"1,10.
AIlBa08IV8.
4
Digitlzed by Google
8. AMBBOm
Ego corda el renes. El in evangelio ail do-
minus lesos: J) Quid cogilatis mala in cordibtu .,estras P
Scebal enim quod mala. Denique el evangelista
testalur dicens: 2) Sciebat enim le8tls cogitationes eorum.
54. Quorum non polert satis movere opinio, si faeta
eorum consideremos. Nolunt supra se esse iudicem, quem
nihil fallal; noluot ei dare occultorum scientiam, qui metuudt
occulta sua prodi. Sed etiam dominus sciens opera eorum
tradidt eos in tenebras. In nocte, inquit, <1) erit (Uf' el
oculus adulteri ser.,abit lenebras, dicens: Non considerabit
me oculus; el latibulum personae posuit suae. Omnis
eoim, qui lucem Cogt, diligit t.enebras, JaJere, eum
deum latere nol\. possil, qui inlra profundum abyssi et intra
homin1QJl mentes non solum sed etiam co-
gnoscit. Denique et ilIe, qui dcit in Ecclesiastico: 4) Quas
videt me? El tenebrae el parietes; IJfIem
vereor? quamvis in lecto suo positus haec cogitet, ubi non
putaverit, conprehendtur. Et eril, inquit, S) dedecus, lJuod
non ntelle3:erit timorem dei.
55. Quid autem tam stolidum, quam putare, quod deum
quidquam praelereat, cum sol, qui minister luminis est, etiam
abdita penetret, el in fundamenta domus vel secreta con-
clavia vis caloris eius inrumpat? Quis neget verna temperie
tepefieri inleriora tenaro,!!), quas glacies hiberna constrinxerit?
ergo arborum occultam vim ealoris vel frigoris, adeG
ut radices arborum aul urantur frigore, aut fotu solis vire-
Denique ubi clementia caeli arriseril, vanos terrase
fundt in fructus.
56. Si igitur radios solis fundt lumen suum super om-
nem terram et in . ea, quae clausa sunt, insert, nec veclibus
1) Luc. 5, 22. 2) lbid.6, 8. 3) lob. 24, 14 seq. 4) Cap.
23, 25 .eq. apud Sabalier. Tom. D. p. 457. 5) Ibid. v. 31.
Digitlzed by Google
DE OFFlCDS MINlSTl\ORUM LWER I.
5i
ferreis aut gravium valvarum obicibus, quominus penetret,
inpeditur, quomodo non potest intellegibilis dei splendor in'
cogitiltiones hominum el corda semet, quae ipse creavit, in-
serere, sed ea, quae ipse fecit, non videl et fecit, ul me-
liora sint quae facta sunt et potentiora, quam ipse esl qui
ea fecit, ut possint, quando volunt, cognilionem sui operatoris
latere? Tantam ergo virtutem el potestatem inseruit mentibus
nostris, ul eam conpreheodere cum velit, ipse oon possit?
CAPUT XV.
Quibus displicel quod bonis male el malis bene sit, eis Lazari exempIo
et Pauti auetoritate oSlenditur p08t ,vitam poenas ae praemia reservari.
57. Duo absolvimus el, ut arbitramur, non incongrue
oobis huiusmodi cecidit diJputatio. Tertium genus quaestioois
huiuSlnodi, cur peccatores abundent opibus et divitiis,
epulentur iugiter, sine maerore, sine luetu; iusti autem egeant
et afficiantur aut coniugum amissione aut liberorum?' Quibus
satisfacere debuit illa evangelii parabola, 1) guod dives bysso
l purpura ioduebatur et epulas copiosas exhibebat cotidie,
pauper autem plenus ulcerum de mensa eius colllgebal reli-
quiu. Post obitum vero utriusque pauper erat in siou Abrahae
requiem habens, dives autem io. suppliciis. Nonne evidens
est meritorum aut praemia aut supplicia post mortem manere?
58. El reene, quia in certamine labor est, post certamen
aliis victoria, aliis ignominia. Numquid priusquam cursus con-
ficiatur, palma,cuiquam datur, aut defertur corona? Merito'Pau-
los: 2) Certamen, inquit, bonum certlJfJi, oursum consumma,,',
fi- le,..,a)i j guod repollta est mi"i corona iusti-
tille, qtulm reddet' mil. dominuI in illa die, i."tu, iudea: j
tuna ,olum aulem miki, led eMm /t, qua diligutat adrJef'tum
1) Luc. 16, 19 .eq. 2) 2. Tim. 4, " HIJ.
4*
Digitlzed by Google
52
s. AMBROSU
eius. .ln illa, inquit, die reddet, non hic. Ric autem iD
laboribus, in periculis, in naufragiis quasi athleta bonos de-
certabat, quia sciebat IIYoniain per multas tribulationes oportet
nos introire in regnum dei. Ergo non potest quis praemium
accipere, nisi legitime certaverit , nec est gloriosa victoria,
nisi ubi luerint laboriosa certamina.
CAPUT XVI.
Confirmato quod supra de praemiis et poenis dictum fueral, subiungitur
non mirum esse, si quibus merces in' futuro non destinator, hic iJli non
laborent, neque conftigant, additurque ideo temporalia bona ipsis con-
cedi, ne qua eis relinquatur excusatio.
59. Nonne iniustus est qui ante dat praemium, quam
certamen fuerit absolutum? Ideoque dominus in evangelio
ait: 1) Beati pauperes spirilu, quonam ipsorum est regnum
caelorom. Non dixit: Beati divites, sed pauperes. Inde in-
cipit beatitudo iudicio divino, ubi aerumna aestimatur humana.
l!eati qu esuriunt, 2) quoniam ipsi saiurabuniur. Bati
qu lugent, quoniam ipsi cl!nsolationem Beati
misericordes, quoniam illsbt m8erebitur deus. Beata mundo
corde, quoniam psi deum videbunt. Beati qu persecutio-
nem paliuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum
caelorum. Beata estis, cum vobis maledicent el per6e-
queniur el dicent omne malum adversum vds propter iusti-
tiam. Gaudele el e:cultate quoniam merces ve6tra copio6a
est in caelo. Futuram, non praesentem; in caelo, non in
terra mercedem promisit esse Quid alibi posis,
quod alibi debetur? Quid praepropere coronam exigs, ante-
quam vincas? quid detergere pulverem, quid requiescere
cupis,quid epulari gestis, antequam stadium solvatur? Adhuc
. 1) Matlbo 5, S. 2) Ibid. 5 .eq.
Digitlzed by Google
DE OFFlCns MlNISTBORUM LIBER l.
53
populus spectat, adhue atbletae in scammate SUDt, et tu iam
otium petis?
60. Sed forte dieas: Cur imp laetantur, eur luxuriantur,
cur etiam ipsi non mecum laborant? Quoniam qui non sub-
ad coronam, non tenentur ad laborem eertaminis;
qui in stadium non descenderint, non se perCundunt oleo, non
oblinunt polvere. Quos manet gloria, exspectat iniuria. Un-
guentati spectare solent, non decertare; non solem, aestus,
pulverem imbresque perpeti. Dicant ergo et ipsis athletae :
Venite, nobiscum laborate. Sed respondebunt spectatores: Nos
hic interim de vobis iudicamus; vos autem sine nobis coronae,
si viceritis, gloriam vindicabitis.
61. Isti igitur, qui in deliciis, qui in luxuria, rapinis,
honoribus studia -posuerunt sua, spectatores magis
sunt, quam proelialores. Habent lucrum laboris, fructum vir-
tutis non habent. Fovent otiom, astotia et inprobitate ag-
gerant divitiarum acervos; sed exsolvent, seram Iicet, ne-
quitiae suae poenam. Morum requies in infemis, tua vera
in caelo; horum domus in sepulchro, tua in paradiso. Unde
pulchre vigilare eos in tumulo Job dixit, 1) quia soporem
quietis habere non possunt, quem ilIe dormivit, qui resurrexit.
62. Noli igitur. ut parvulus .sapere, ut parvolus loqui,
ut parvulus cogitare, ui parvolus vindicare ea, quae sunt
posterioris aetatis. Perfectorum est corona. Exspecta , ut
veniat, quod perfectum eSI, quando non per speciem in aeni-
pate, sed facie ad faciem formam ipsam redopertae veritatis
PQssis cognoscere. TUl\c qua causa iIle dives Cuent , qui
erat inprobus et raptor alieni, qua causa poten s alius, qua
causa iIle abundaverit Iiberis, ille Cultus honoribus, revelabitur.
63. Fortasse ut dicatur raptori: Dives eras, qua causa
aliena. rapiebas ? Egestas Don inopia non coegit.
1) lob. 21, 32

Digitlzed by Google
S. ADROIII
Nonne ideo te divitem ferJ, al excusaaionem babere non pollis?
Dicatur etiam potenti: Cur non adfuisti viduae, orphanis quoque
iniuriam patienlibus? Numquid In infirmus eras? NURlquid
Ron poteras subvenire? Ideo te feci potentem, non ul inferres
violentiam, sed repelIeres. Non tibi scriptum esl: 1) Eripe
iniuriam accipie .. tem? Non tibi scriptom esl: 2) Pauperem
et ege .. .",. de mana peccatom liberate? Dicator etiam abun-
danti: Liberis el honoribus cumulavi le, salubritalem corporis
concessi tibi; cor non seeulus es praecepta mea? Famlllus
meos, quid Ceci libi, aul quid contristavi te? Nonne, ego tibi
liberos dedi, honores eontuli, salutem donavi? Cur, me ne-
gabas; cur aestimabas, quod ad scienliam meam, quae gerere.,
non pervenirent; eur tenebas dona mea, despieiebas man-
data mea?
64. Denique de luda proditore haee eolligere licel, qui
et apostolus inter duodeeim eleelus esl et lo culos pecuniarum,
quas pauperibus erogaret, commissos habebat, ne videretur
aul quasi inbonorus, aol quasi egenus dominum prodidisse.
El ideo ut iuslificarelur in eo dominus, haee ei contulit, ut
non quasi iniuria exasperatus, sed quasi praevarieatus gratiul
maiori ,essel ofl'eosae obnoxius.
CAPUT XVII.
Adulucenti. omcia et exempla eidem aetati adcommoda propoDuotur.
65. Quoniam igitur el poenam inprobitati et virtuti fore
praeinium satis elaruit, de offieiis adgrediamur dieere, quae
nobis ab adulescentia speclanda sunt, ul eum aetate adcres-
cant simulo Est igitur bonorum adulescentium timorem dei
habere, deCerre parentibus, honorem habere senioribus, casti-
tatem lueri, non aspernari humilitatem, diligere elementiam ae
1) Sirac. 4, 9. 2) P.alm. 8ft .t.

Digitlzed by Google
DE OFFlCDS M1lUSTIORUM LmER l.
5&
l'erecundiam, quae ornamento sunt minori aetati. Ut enim in
Jenibus gravitas, in iuvenibus alacritas, ita in adolescentibus'
verecundia, velut quadam dote commendatur naturae.
66. Erat Isaac dominum timens, utpote Abrabae ndoles,
deCerens patri usque ;deo, ut adversus paternam voluntatem
nec mortem recusareL 1) Iosepb. quoque cum somniasset
,01 et luna et stellae adorarent eum, sedulo tamen obsequio
deCerebat patri, 2) castus, jta ut ne sermonem quidem audire
vellet, nisi pudicum; 3) humills usque ad servitutem, vere-
cuadus usCJU:e ad fugam, patiens usque ad carcerem, remissor
iriuriae osque ad rem1;lnerationem. Cuios tanta verecundia
fuil, ul conprebensus l muliere vestem in manibus eius Cugiens
mallet relinquere" quam verecundiam deponere. Moyses t)
quoque et Hieremias 5) electi a domino, ut oracula dei prae-
dicarent populo, quod poterant per gtaUam, excusabant per
verecundiam.
CAPUT XVIII.
De partibus vereeundiae, quemadmodum sermonem ae silentium tempere"
padicitiall oomitetur, preces nostras deo oornmel)det, motibu8 eorporeis
moderetur, ubi refertur historia de duobus c\erieis observatu mioime
indigna. 1um subneetitur, qua ratione eonponendus ex eadem virtute
incessus, qaantave eautio, ne quid invereeundum ore proferator am de-
teptur in corpore, adhibenda sit, el haee omnia exemplis adpositissimis
inlus&rantur.
67. Pulcbra igitur virtus est verecundiae et suavis gratia,
qvae nOR solum in factis, sed etiam in ipsis spectatur sermo-
nibus, modum progrediaris loquendi, ne quid indecorum
sermo resonet tuus. Speculum enim mentis in
verbis refulget. Ipsum vocis sonum Iibrat modestia, ne cuius-
qoam ofendat aurem vox fortior. Denique in ipso canendi
1) Genes. 22, 9 seqq. 2) Ibid. 37, 5 seqq. 3) lbid.39, 8 seqq.
4) ESod. 4, 10. 5) lliere .... f, 6.
Digi,zed by Google
56
B. AllBROSD
genere prima .disciplina verecondia est; immo etiam in omni
usu loquendi , ut sensim quis aul psallere aut canere aut
postremo loqui incipiat, ul verecunda principia commendent
processum.
68. SiJentium quoque ipsum, in quo esl reJiquarom vil-
tutum otium; mwqmus actus verecundiae es&. Denique si aut
infantiae putator aut superbiae, probro datur; si verecundiae,
laudi ducitur. Tacebat in pericuJisSusanna 1) et gravius vere<-
cundiae, quam vitae damnum putabat, nec arbitrabatur periculo
puderis tuendam salu&em. Deo soli loquebatur, coi poterat
casta verecundia eloqui; refugiebat ora inlueri virorum; est
. enim et in oculis ul nec viros femina, nec
videri velit.
.69. Neque yero quisquam solius hanc laudem castitaUs
putel; est enim verecundia pudicitiae comes, cuius societate
castilas ipsa tutior est. Bonus enim regendae caslitalis pudor
est comes, qui, si praetendat quae prima pericula sunl, pudi-
citiam temerari non sinat. Hic primos in ipso cognitionis
ingressu domini matrem commendal et tamquam
testis locuples, digoam , quae ad tale munus elegeretur, ad-
slroit, quod in cubicuJo, quod sola, 'quod salutata ab angelo
tacet, et mota est in introitu eius, quod ad virilis sexus spe-
ciem peregrinam lurbatur aspectos virginis. ltaque quamvis
esset humilii, prae verecundia tamen non resalutavit, nec
uJlum responsum retulit, nisi ubi de suscipienda domini gene-
ratione cognovit, ut qualitatem efrectus disceret, non ul ser-
monem referret.
,70. In ipsa oratione nostra multum verecundia placet,
muJtum conciliat gratiae apud deum nostrum. Nonne haec
praetulit poblicanum et commendavit eum, qui nec ocuJos suos
. audebat ad caeJum levare? 3) Ideo iustificatur magis domini
1) Dan. 13, 35.
2) Luc. 1, 29 '041'
Digitlzed by Google

DE OmCDS MINJSTRORUM LmER l.
51
iudicio, quam illePharisaeus, queni deformavit praesumptio.
Ideoque oremus in incotruptione quieti et modesti spirilos,
qui est ante deum locuples, ut ait Petrus. 1) Magna igitor
modestia, quae, cum sit etiam sui iuris remissior, nihil sibi
usurpans, nihil vindicans t quodammodo fritra vires soas con-
tramior, dives est apud deum, apud quem nemo dives.Dives
est modestia, qua dei p o r t ~ esto faulus quoque orationem
deferri praecepit 2) cuto. verecundia el sobrietate. Primam
hanc et quasi praeviam volt esse .orationis futurae, ut non
glorietur peccatoris oralio, sed, quasi colore podoris obducta,
quo plos defert verecondiae de recordalione delicti, hoc ube-
riorem merealor gratiam.
71. Est eliam in ipso motu, gesto, incessu tenenda vere-
cundia. Habitus enim mentis in corporis slalo cemitur. Hinc
homo cordis nos tri absconditus aul levior aut iactantior aut
turbidior , aut contra gravior et , constantior et purior el
maturior aestimalor. Itaque vox quaedam est animi corporis
motus.
72. Meministis, filii, quendam amicum, cum sedulis se '
videretur commendare officiis, hoc solo tamen in clerum a ,me
non receptum, quod gestus eius plurimum dedeceret; aIterum
quoque cum in clero repperissem, iubere me ne umquam
praeiret mihi, quia velul quodam insolentis 'incessus verbere
oculos feriret meos. Idque dixi, cum redderetor post ofl'ensam
mWleri. Hoc solum excepi, nec fefeIlit sententia; uterque
enim ab ecclesia recessit, ut qualis incessu prodebatur, talis
perfidia animi demonstraretur. Namque aUer Arianae infesta-
tionis tempore fidem deseruit, alter pecuniae -studio, ne iudi-
cium subiret sacerdotale, se nostrum negavit. Lucebat in
iUorum incessu imago levitatis, species qwedam scurrarum
percursantium.
1) 1. Pelr. 3 set. 2) t. Tim. 2, 9.
Digitlzed by Google
58
S. ADIlOSU
73. Sont eliam qui sensim ambulando imitentur hiBtrio-
nicos gestus et quasi quaedam fercula pomparum el statuarum
motus nutantium, ut, quotienscumque gradum traosferunt, mo-
dulos quosdam servare videantur.
. . 74. Nec cursim ambulare bonestum arbitror, nisi cum.
causa exigt aUcuius periculi vel)osta necessitas. Nam plerum-
que festinantes aohelos videmus torquere ora, quibus si causa
desit festinationis necessariae, naevus iustae ofl'ensionis est.
Sed non de bis dico, quibos rara properatio ex causa nascitur,
sed quibus iugis et continua in naturam vertitur. Nec in Ulis
ego tamquam simulacrorum effigies probo, nec in istis tam-
\. 11.. quam ruinas. .
75. Est etiam gressus probabilis, in quo sit species
,. _.J.
r
auctoritatis gravitatisque pondus, tranquHlitatis vestigium; ita
, tamen si studium desit atque adfectatio, sed motus sit purus
ac simplex; nihil enim fucatum placet. Motum natura informet.
Si quid sane in natura vitii est, industria emendet , ut ars
desit, non desit correctio.
76. Quod si etiam ista spectantur aUios, quanto magis.
cavendum est, ne quid turpe ore exeat; hoc enim graviter
coinquinat hominem. Non enim cibus coinquinat, sed iniusta
obtrectatio, sed verborum obscenitas. Haec etiam vulgo pu-
dori sunt. In nostro yero officio nullum verbum quod in-
cadat, non incutiat verecundiam. Et non solum nihil
ipsi indecorum loqui, sed ne aurem quidem debemus huius-
modi praebere dictis, sicut Iosepb, 1) ne incongrua suae' au-
diret verecundiae, veste fugit relicta, quoniam quem delectat
audire, alterum loqui provocat.
77. Intellegere quoque quod turpe sit pudor maximus
est. Spectare vero, si quid huiusmodi fortuitu accidat, quanti
horroris est' Quod ergo in aliis displicet, numquid potest in
1) Gen. 39, 12.
Digitlzed by Google
DE OFFIcnS MImSTRORUM Lmn l.
59
se pso placere? Nec ipsa natura nos docet, quae perfecte
quidem omnes partes noslri corporis explicavit, ul el necessi-
tati conswerel el gratiam venustare'? Sed tamen eas, quae
decorae ad aspectum forent, in quibus formae apex quasi in
1D'C8 quadam loca tus el figura e suavitas et vuItus species emi-
neret operandique usos esset paratior, obvias alque apertas
reliquil; eas Yero, in quibus esset naturalis obsequium neces-
sitatis , ne deforme sui praeberent spectaculum, partm tam-
quam in ipso amandavit atque abscondit corpore, partim docuit
et suast tegendas.
78. Nonne igitur ipsa natura esl magistra verecundiae?
Cuios exemplo modestia bominum, quam a modo scienUae,
quid deceret, appellatam arbitror; id quod in bac noslri cor-
poris fabrica abditum, repperit, operuit el texit, ut ostium iIlud,
quod ex transverso faciendum in arca iIIa Noe iusto dictum
est, 1) in qq4l vel Ecclesiae vel nostri figura est corporis, per
quod ostium egeruntur reliquiae ciborum. Ergo naturae opi-
fex sic nostrae studuit verecundiae, sic decorum iIIud el bo-
nestum in nostro custodivit corpore, ul ductus quosdam atque,
exitus cuniculorum noslrorum post tergum alque ab
aspectu nostro averteret, ne purgalio ventris visum oculorum
ofl'endereL De quo pulcbre apostolos ait: 2) Quae videntur,
inquit, membra use corporis infirmiora, necessaria sun', el
quae putamus ignobiliora esse membra corporis, Ais
dantio,.em honorem circumdamus, el quae
, nostra, Aonestatem abundantiorem habenl. Etenim imitatione
naturae industria auxit gratiam. 'Quod alio loco eUam aUius
interpretati sumus, 3) ul non solum abscondamus ab oculis,
verum etiam quae abscondenda accepimus, eornm indicia usus-
que membromm suis appellationibus nuncupare indecorum
putemos.
1) Gen. 6, 16.
2) 1. Coro 12, 22 seco 3) Lib. 1. de Noe el
IIrea cap. 8,
Digitlzed by Google
8. AllBROSD
79. Denique si casu aperiantur hae partes, confunditur
verecundia; si sludio, inpudentia aestimalur. Unde el filius
Noe Cham 1) offensam retulit, quia nudatum videns palrem
risit: qui autem operuerunl patrem, acceperunl benedictionis
gratiam. Ex quo mos vetus el in urbe Roma el in plerisque
civitetibus fuil, nt filii puberes cum parentibus, vel generi cum
soceris non lavarent, ne paternae reverentiae aucloritas minue-
retar, licet plerique se et in lavaero, quanlum possunt, teganl,
ne vel iUic, ubi nudum totum est corpus, huiusmodi inlecla
portio sito
80. Sacerdotes quoque veteri more, sicut in Exodo
legimus, bracas accipiebanl, sicut ad Moysen dictum est a
domino: 2) Et facies illis bracas lineas, u, tegatur turpi-
tudo pudoris. A lumbis usque ad femora erunt, et habebil
eas Aaron et tilii eius, eum inlrabfJnt in tabernaculum testi-
moni et cum ad aram sanctuarii el
non inducent super se peecatum, ne moriantur. Quod oon-
nolli llostrorum servare adhuc feruntur, plerique spiritali inter-
pretatione ad cautionem verecundiae et custodiam caslitatis
dictum arbitranlur.
CAPUT XIX.
Decorum quomodo describamr ab oratore: an et quan&um ad virmtem
conferat formositas: postremo qua cura, ne quid adfectatum aut eft'emi-
natum in nobis adpareat, efficiendum.
81. Delectavitme-diutius in parlibus demorariverecun-
diae, qua ad-;os loquebar, qui aul bona eius ex vobis re-
cognoscitis, aut damna ignoratis. Quae cum sit omoibus aeta-
tibus, personis, temporibus et locis apta, lamen adolescentes
iuvenilesque annos maxime decel.
82. In omni autem servandum aelale, ut deceat quod
t) .Gen. 9, 22 seqq. 2) Exod. 28, 42 seco
Digitlzed by Google
DE OFFICllS MlNISTlORUM LlBER J.
6i
&gas el conveniat et quadret sib-iordo vitae tuae. Uod Tul-
Uus etiam ordinem pulat in iDo decore servari oportere , id-
que posilom dicit in fonnositate, ordine, omalo ad actionem
apto, quae- difficile ait explicari posse, et ideo satis
esse intellegi. .
83. Formositatem autem cur posuerit, non intellego,
quamvis eUam ille vires corporis laudel Nos certe in pulchri-
tudine corporis locum virtutis' non ponimus, gratiam lamen
non excludimus, qua verecundia el vullos ipsos solet pudore
offimdere graUoresque reddere. Ut eoim artifex in materia
commodiore melius operari solet, sic verecundia in ipso quo-
4I1le corporis decore pluseminet, ita tamen, ut eUam ipse non
sit adfectatus decor corporis, sed naturalis, simplex, neglectus
magis , quam expelitus, non pretiosiset a1bentibus adiutus
vestimentis, sed communibus, ul honesta ti vel nihil
desit, nihil accedat nitori. .
84. Vox ipsa non noo fracta, nihil femineum
sonans, qualem mult gravitatis specie simulare consueverunt,
sed formam quandam et regulam ac sucum virilem reservans.
Roe est enim pulchrilodinem vivendi tenere, convenientia e-
que sexui et personae reddere. Re ordo gestorum
hie ornatos ad omnemactonem adcommodus. Sed ut molli-
culum et infractum aut vocis soaum aut estum eorporis _ non
probo, ita neque agrestem ae rusticum. Naturam imitemur;
eius etligies formula disciplinae, formula honestatis esl
CAPUT XX.
Ad .comervandam in&emperantium Jominum cOD8ortia, con-
vivia extraneorum ac mulierum commercia vitanda; sed otium nos.trum
domi in piis Jiones&sque studiis insumendum.
85. Rabet sane suos scopulos verecundia, non quos ipsa
invehit, sed quos saepe incurrlt, si intemperantium incidamos
Digitlzed by Google
62
S. AIIBROS"
consortia, qui sub specie iucunditatis venenum infundunt bonis.
Hi si adsidui sunt et maxime in convivio, ludo ac ioco, ener-
vant gravitatem illam virilem. Caveamus ilaque ne, dum re-
laxare animum volumus, solvamug omnem harmoniam, quasi
concentum quendam bonorum operum; usus enim cito inflectit
naturam.
86. Unde prudenter Cactis convenire ecclesiasticis et
maxime ministrorum officiisarbitror declinare extraneorum
convivia, vel ut ipsi hospitales sitis peregrinantibus, vel ut ea
cautione nullus sit opprobrio locus. ,Convivia quippe extra-
neorum occupationes habent, tum etiam epulandi produnt cupi-
ditatem. Subrepunt etiam Cabulae Crequenter de saeoulo ae.
voluptatibus; claudere aures non potes; prohibere putatur
superbiae. Subrepunt etiam praeter voluntatem pocula. Melius
est tuae domui semel excuses, quam alienae Crequenter, et ut
ipse sobrius surgas, tamen ex aliena insolentia condemnari
non debet praesentia tua.
87. Viduarum ac virginum domos, nisi visitandi grata,
iuniores adire non est opus, et hoc cum senioribus, hoc est,
cum epscopo vel, si gravior est causa, cum presbyteris. Quid
necesse est ut demus saecularibus obtrectandi locum? Quid
opus est, ut illae quoque visitationes crebrae accipiant aucto-
ritatem ? Quid si aliqua iIlarum Corte labatur? CUI' alieni lapsus
subeas invidiam? Quam multos etiam Cortes inlecebra decepit I
Quanti non dederunCITOrlIo;m, et dederunt suspicioni I

88. Cur non illa tempora, quibus ab ecclesia vacas,
lectioni inpendas? Cur - non Christum revisas, ChristUm ad-
loquaris , Christum audias ? Dlum adloquimur, cum oramus,.
illum audimus, cum divina legimus oracula. Q-.!!!4_.!,obis
alienis domibus? Una- -est domus, quae omnes c;p:---iii
veniant, _ qui nos requirunt. _ Ql!id
fabulis ? Ministerium altaribus Christi, non obsequium homi-
---
Dibus deferendum recepimui.
Digitlzed by Google
DE 'OFFlCIIS MINISTRORUM L1BER L
63
89. Humiles esse decet, mites, Dl8nsuetos, graves, pa-
tientes, modum lenere in omnibus, ut nullum Titiam esse in
moribus . vel tacitus vultus vel sermo adnuntiet.
CAPUT XXI .
racnndiam, priu.quaoi oriatur, praecavendam; si obona fueril, reprimen-
dam ac mitigandam; si nec id adsequi valuerimus, linguam 'saltem a
conviciis coercendam, ul sint motus no.tri puerilium commotionmn simile
Dictmn Archytae memoralur o.&enditurque Davidem ipsi hac in re factil
et scrip&is praeivisse.
90. Caveatur iracundia aut, si praecaveri non po test,
mala enim inlex peceati indignatio est,' quae ita
animum perturbat, ut rationi non relinquat locum. Primum
est igitur, si fieri potest, ut morum tranquillitas usu quodam,
atrectione, prop08ito, in naturam vertatur. Deinde quoniam
ita plerumque motos infixus esl naturae ae moribos, ut. evelli
atque. evilari non queat, si praevideri potueril, ratione repri-
mamo Aut si prius oceupatus Cuerit anims ah indignatione,
quam consilio prospiei ae provideri potuerit, ne oeeuparelur,
meditare quomodo motum animi tui vineas, iraeundiam tem-
peres. Resiste irae , si potes; cede, si non potes, quia
scriptum est: 1) Date loCWI rae.
91. laeob fratri indignanti pie eessit el Rebeeeae, id est,
patientiae instruetus consilio abesse maluit et peregrinari,
quam excitare fratris indignationem et tune redire, eum fratrem
mitigatum putare&. 2) Et ideo tantam apud deum invenit gra-
tiam. Qoibus deinde obsequs, quantis muneribus fratrem
ipsum reconeiJiavit sibi, ut iIIe praereptae benedietionis non
meminisset, meminisset delatae satisfactionis? 3)
92. Ergo si pnievenerit et praeoccupaverit mentem tuam
iracundia et ascenderit in te, non relinqoas locum mum.
1) !10m. 12, 19. 2) GeL 27, 42 seq. 3) Ibid. 32, 3 seq.
Digitlzed by Google
64
S. AIIBROSD
Locos tuus patientia est, locus tuus sapientia est, locos tuus
ratio est, 10c08 tuus sedalio indignationis esto Aut si te con-
tumacia respondentili moverit el perversitas inpulerit ad in-
si non polueris mitigare mentem, reprime Iinguam
tuam. Sic enim scriptum -est: 1) Cohibe lingtlam tuam a
malo el labia ttla, ne loqtlantur doltlm. Deinde inquire
pacem et sequere eam. ') Pacem iIlam Iacob sancti vide,
qua tu primum sedato animum; si non praevalueris , frenos
Iinguae inpone tuae ; deinde reconciliationis studium non
praetermittas. Baec oratores saeculi de nostris O8urpata in
suis posuere libris; sed ille sensus huius habe' gratiam, qui
prior dixit.
93. Vitemus ergo aut temperem08 iracundiam, ne sit
eius aut in laudibus exceptio aut in vitiis exaggeratio. Non
mediocre est mitigare iracundiam, non inferi08, quam omnino
non commoveri. Roe nostrum est, naturae iIIud. DeDique
commotiones in pueris innoxiae sunt, quae plus habent gratiae,
quam amaritudinis. Et si cito pueri Ilter 'se moventur, facile
sedantur et maiori suavitate in se recurrunt. Nesciunt se
subdole artilieioseque traotare. Nolite hos contemnere pueros,
de quib08 dominus ait: 3), Nis; conversi ftlerit;s et_ eflicia-
mini sicut puer iBle, non intrabiliB in regntlm caelorum.
Itaque pee dominus, hoc est, dei virt08, sieut puer, cUlO
malediceretur, non remaledixit; cum pereuteretur, non reper-
cussit. 4) Ita ergo 'e conpara, ut quasi puer iniuriam non
teneas, malitiam non exereeas: omnia a te innocenter profi-
ciscantur. Noo consideres quid ab aliis in te revertatur.
Locum tuum serva, simplieitatem et puritatem tui peotoris
custodio Noli respondere ir:ato ad iraeundiam eioS, sive in-
prudenti ad inprudeotiam. Cito culpa culpam excutit. Si
lapides teras, nonne ignis erumpit?
i) PsaIm. ss, 14. 2) !bid. v. 15. S) Mauh. 18, S. 4) 1. Petr.
2,2S.
Digitlzed by Google
DE OFFlCIlS MINISTRORUM LmER L
94. Ferunt gentiles, ut in maius omnia verbts exlollere
solent, Arcbytae Tarentini pbilosopbi, ad vUicum
suum dixerit : O te infelicem, quam adftictarem, nisi iratus
essem t Sed iam David et armatam dexteram in indignatione
conpresserat. 1) Et quanto plus est non remaledicere, quam
non vindicar? El bellatores adversus Nabal ad ultionem
paratos Abigail deprecatione revocaverat. Unde advertimus
tempestivis quoque intercessionibus non solum cedere nos,
sed etiam delectari oportere. Eo usque autem delectatus est,
ut benediceret intervenientem, quod ab studio vindictae re-
vocatus roret.
95. lam dixerat de inimicis suis: 2) Quoniam declina-
"erunt in me iniquitatem, et in ira molesti erant mili.
AudiamUS" turbatus in .ira quid dixerit: 3) Quis dabit mili
pe .... as scut columbae, et "olabo, et requiescam? Illi ad
iracundiam provocabant, hic tranquillitatem eligebat.
96. lam dixerat: t) lrascimini el nolite peccare. )!9-
ralis magister, qui naturalem inftectendum magis
_.-
ratione doctrinae, quam exstirpandum noverat, moralia docet;
-" _.' ---.
hoc est: Irascimini ubi culpa est, cui irasci debeatis. Non
potest enim fieri, ut non rerum indignitate moveamur; alio-
quin non virtus, sed lentitud o et remissio iudicatur. Irasci-
mini ergo ita, ut a culpa abstineatis. Vel sic: Si irascimini,
nolite peccare, sed vincite ratione iracundiam. Vel certe sic:
Si irascimini, vobis irascimini, quia commoti, estis, et non
peccabitis. Qui enim sibi irascitur, quia cito commotus est,
desinit irasci alteri; qui autem vult iram suam iustam probare,
plus inflammatur el cito in culpam cadt. Melior est autem
secundum Salomonem, &) qui iracundiam continet, quam qui
urbem quia ira etiam rortes decipit .

1) 1. Reg. 25, 32 seq. 2) r .. lm. 54, 4. 3) Ibid. v. 7.
4) r .. lm. 4, 5. 5) Prov. 16, 32.
A .. aao8IVl.
5
Digitlzed by Google
66
s. AllBRosn
97. Cavere igitur debemus, ne in perturbatione. prius
incidamus, quam animos nostros ralio conponat; exanimat
enim mentem plerumque aut ira aul dolor .ut formido moriiB,
et inproviso percellit icm. Ideo praevenire pulchrum e. co-
gitatione, quae exercea&, ne repentiuis exci-
tem commotionibus, sed iugo quodam rationis et habenis
adstricta mitescaL
CAPUT xxn.
De eogitatioDibus e& appe&im, deque decoro .ermoD. iD eODfabulatioD8
ae diseeptatioDe servaDdo .
. 98. Sunt autem gemini motas, hoc esl, cogitationUBl
el appetitus; alteri cogitationum, appetitus, non confusi,
sed discreli el dispares. Cogitationes verum exquirere et quasi
t emolere muneris habent; Ilppetitus ad aliquid inpellil agendum
-
atque excitat. Itaque ipso genere naturae suae el cogitationes
tranquillitatem sedationis infundunt et appetitus motum agendi
excutit. Ita ergo informati simus, ut bonarum rerum subeat
animum cogitatio; appetitus rationi obtemperet (si vere, ut
ilIud decorum custodiamus, animum VOIUDlUS intendere), ne
rationem excludal rei alicuius afectus; sed ratio quid hone-
slatj convenaI examinet.
99. Et quoniam ad conservationem decori spectare di-
ximus, ut sciamus in factis dictisve quis modus, prior autem
ordo loquendi, quam faciendi est; sermo in duo dividitur, in
conloquium familiare el in tractatum disceptationemque fidei at-
que iustitiae. In utroque servandum, ne sit aliqua perturbalio,
sed tamquam milis el placidus el benivolentiae plenus et gra ...
tiae sine ulIa sermo ducalur contumelia. Ab. pertinax ia
familiari sermone contentio; quaestiones enim magis excitare
inanes, quam utilitatis a1iquid adferre solel Disceptatio si:e
ira, .uavitas sine amariludine sit , .ine asp4'r8te,
Digitlzed by Google
DE OFFICDS lIONISTRORUII Lm:U l.
horta.tio sine oreD8ioa8.-, Et sicut in emm actll vitae id cavere
debemus, ne raUonem nimius animi motus excludat, sed
teBeamos co8iilii locum, ita eUiJa in sermone formulam eam
teneri convenil, ne aul ira excltetur aul odium aut cupiditalis
noslJ'ae aul ignaviae aliqua exprimamus indicia.
100. Sil igitur sermo buiusmodi de scripturis maxime.
Quid enim magis nos oportet loqui, quam de conversatione
optima, adhoraaUone observationis, disciplinae custodia. Ha-
beal capul eius rationem el finis modum. Sermo enim tae-
--
iras excitaL Quam vero indecorum, ul, cum omnis
confabulatio habere soleat incrementum gratiae, habeat naevum
oft'ensionis I
101. Tractatus quoque de doctrina fidei, de magisterio
COIltinenUae, de disceptaUone iusUtiae, adhortatione diligen-
tiae, non unos semper, sed, ul se dederit leoUo, nobis e(
arripiendus est et , prout possumus , prosequendus; neque
nimium prolixus, neque cito interruptus, ne vel fastidium
derelinquat, vel desidiam prodal a&que incuriam. Oratio pura,.
simplax, dilucida atque ID8nifesta, plena gravitatis el ponderis
QQ" adfec.ta sed non in1ermissa gralia.
CAPUT XXIll.
loco. ets nonnumql18m booe.' .io', 'amen io ecclesiu'iciJ viris omnioo
pro.cribeodol; vocem au'em punm ac simplicem e88e opoere.
102. M1daa praeter841 de ralione dicendi dan' praecepta
saeculares viri, qnae noWs praetereuoda arbitror, ul de iocandi
dt.c:ipliaa. Na... liQtl interdum honesta oca ae sultvia sint,
taQlen ah ecc'el8stica rarula , quoniam que in
aeriptlll nQn reperim1l8 , ea qqemadmodlJQl Wlurpare pos-
.... ua?
103. Cavenda enDl etiam in Cabulis, ne inflectanl gra-
vitatem severioris propositi. Yas fJobiB, q_ r;dem, quia
5*
Digitlzed by Google
68
S. AMBROSD
flebitis I ait dominus; l) et nos ridendi materiam requirimus,
ut bic 'ridentes iIIic fleamus? Non soJum profusos, sed omnes
etiam iocos declinandos amitror, nisi forte plenum suavitatis
et graliae sermonem esse, non indecorum es&.
104. Nam de voce quid Joquar, quam simplicem et
poram esse satis arbitror; canoram autem esse naturae est,
non industriae. Sit sane distincta pronuntiationis modo et
plena suci virilis, ut agrestem ac subrusticum fugiat sonum,
non ut rbythmum adfectet scenicum, sed mysticum senet.
CAPUT XXIV.
Tria iD vi&ae ac\ibus observanda, Dimirum ut rationi appetitus .u'biciatur,
ut in .tudii. iusta servetur moderatio, denique ut IUO quaeque tempore
alque ordine gerantur. Quae omnia in 'Dnctis veteris teslamen" 'Viris
adeo praefulaerunt, DI manifestum lit eos cardinalibus, qua vocanl,
virtulibu egregie in.lructo. fui e.
105. De ratione dicendi satis dictum puto, nune de
aetione vitae quid congruat consideremus. Tria autem in
boc genere spectanda cernimus: unum, ut rationi appetitus
non reJuctetur; boc enim solummodo possunt offieia nostra
illi decoro convenire. Si enim appetitus rationi obediat, facile
id, quod decaat, in omnibus officiis conservari potest. Deinde
ne maiore studio, quam res ipsa est, quae suscipitur, vel
minore, aut parvam magno ambitu suscepisse, aut magnam
inferiore destituisse videamor. Tertium de moderatione stu-
diorum operumque nostrorum, de ordine quoque rerum' et de
oportunitate temporum non dissimulandum puto.
106. Sed primum iIlud quasi fundamentum est omnium,
ut appetitus rationi pareat; secundum et tertium idem est,
hoc est, in utroque moderatio. Vacat enim apud nos speciei
liberalis, quae pulchritudo habetor, et dignitatis contemplatio.
1) Lao. 8, 21.
Digitlzed by Google
DE omens 'IIINISTBORUM LIBO l.'
69
Sequitur de ordine relOm et de oportonitate temporum. Ao
per hoc Iria sunt, quae videamus, utrum ill aliquo sanctorum
consummata possimus docere.
107. Primum ipse pater Abraham, I J qui ad magisterium
Mune suecessionis informatos et instructus eSl, iussus eDre
de terra sua et de cognatione sua el de domo patris sui,
nonne multiplicatae neeessitudinis praestrictus aft'ectu; tamen
appelitum ratioi obediente m praehuit ? Quem enim terrae
suae, cognationis, domus quoque propriae gratia nOIL dele-
ctaret? El hunc ,ergo muleebat suorum suavilas, sed imperii
caelestis et remunerationis aetemae. consideratio am-
plius. Nonne considerabal uxorem inbeeiUem ad, labores,
teneram ad iniurias, decoram ad incentiva insolentium sine
summo non posse duci periculo? Et tamen subire omnia,
quam excusare consultius diiudicavit. Deinde cum dscen-
deret in Aegyptum, monuit, ut. dieeret se sororem esse, non
uxorem ipsius.
o 108. Adverte; quanti appetitus I Timebat uxoris
timebat propriae saluti, suspectas habebat Aegyptiorum libi-
dines, et tamen praevaluit apud eum ratio exsequendae de-
votionis. Consideravit enim quod dei favore ubique totus
esse posset, offenso autem domino etiam domi non posset
inlaesus manere. Vicit igitur appetitum ratio el obedientem
sibi praestitit.
109. Capto nepote 2) non perterritus, Beque lot regum
turbatus populis , bellum repetit; victoria potitus, praedae
partem, cuius ipse fuit auctor, recUSavit. Promisso quoque
sibi mio, cum consideraret emortui, corpoFis sui vires depositas
sterilitatem coniugis el supremam senec&utem eliam contra
usum nalurae deo credidit. 3)
1 tOo Adverte convenire omnia. Appetitus non defut,
1) Genes. 12, t seq. 2) Ibid. 14, 14.eqq. 3) Ibid. 15, 1 .eqq.
Digitlzed by Google
'10
s. AilaRosn
sed repressos est; animas aequalis gerendis, qui nec magna
pro vilibus, neo minora pro magnis duceret, moderatio pro
negots, ordo rerum, oportunitas temporum, mensura ver-
borum. Fide primus, iustitia praeoipuas, in praelio strenuus,
in victoria non avarus, domi bospitalis, uxori sedulus.
111. Sanctum quoque eius nepotem lacob 1) delectabat
domi securum degere; sed mater volut peregrinari, ut daret
fraternae iracundiae locum. Vicit appetitum consilii salubritas.
Exsul domo, pro fugas a parentibus, ubique tamen convenien-
tem mensuram negotiis tenuit et temporibus oportunitatem
reservJlvit. Acceptus domi parentibas , ut alter maturitate
provooatus obsequii benedictionem daret , alter amore pio
propenderet; fraterno quoque iudicio praelatus, _ cum cibum
suum fratri cedendum putasset, 2) deleotabatur utique ali-
mento secundum naturam, sed secundum pietatem cessit pa-
tito. Pastor domino gregis fidus, socero gener sedulus, in
labore inpiger, in convivio parcus, in satisfactiOlle praevius,
in remuneratione largos. Denique sic fraternam mitigavit
iracundiam, ut cuius verebatur inimicitias, adipisceretur gra-
tiam.
8
)
112.. Quid de loseph loquar, ') qui utique habebat 00-
piditatem libertatis el susoopil servitii necessitatem ? Qu.m
subditus in servitute, quam in virtute constans, quam beni-
gnus in carcere, sapiens in interpretatione, in po&estate 010-
deratus, in ubertate providus, in fame iustus, ordinem laudis
rcbus adiungens el oportunitatem lemporibus, aequitatem po-
pulis officii su moderatione dispensans?
113. lob 6) quoque iuxta secundis atqueadversis rebus
inreprehensibilis, patiens, gratus deo atque acceptos, vexabatur
doloribus; sed se consolabatur.
1) Genes. 27, 42 seqq. 2) Ibid, 25, 34. 3) lbid. 33, 1,
4) lbid. 39, 1 .eqq. 5) lob. 2, S HII.
Digitlzed by Google
DE OFFlCnS MmlSft.ORUM LlBER l.
114. David 1) etiam fortis in bello, patiens in advens,
in Hierusalem pacificus , in victoria mansuelus, in peccato
dofens, in senectute providus, rerul.D modos, vices temporum
per singularum sonos servavit aetatum, ut mihi videatur non
minos vivendi genere, quam canendi suavitale praedulcs in-
mortalem deo sui fudisse meriti cantilenam.
115. Quod his viris principalium virtulum officium de:-
fuit? Quarum primo loco conslituerunt prudentiam, quae in
veri investigatione versalur et scientiae plenioris infundit 00-
piditatem; secundo iustitiam, quae suum cuique tribuit, alienum
non vindicat, utilitatem propriam neglegit,. ut communem aequ':
latem custodial; terlio fortitudinem, quae et in rebus bellicis
excelsi animi magniludine el domi eminet corporisque praestat
viribus; quarto temperantiam, quae modum ordinemque serval
omnium, quae vel agenda vel dicenda arbitramur.
CAPUT XXV.
Expo'to eur duehlm 000 fueri' a memor.&is r'o&ibu8 exordium, eudem
io ve'eribus p.&ribus exs&i&isse pressius demoos&ra&ur.
116. Haec rorsitan aliquis dicat primo loco poni opor-
tuisse, quoniam ab his quattuor virtutibus nasoontur officiorum
genera. Sed hoc artis est, ul primo officium definialur, po-
stea certa in genera dividatur. Nos autem artem rugimus,
exempla maiorum proponimus, quae neque obsooritatem ad-
rerunt ad inlellegendum, neque ad versutias. Sit
igitur nobis vila maiorum disciplinae speculum, non calliditatis
commentarium, imitandi reverentia, non disputandi astutia.
11 7. Fuit igitur in sancto Abraham primo loco pru-
dentia , de quo dicit scriptura: 2) Credidit Ab,.alam deo el
"eputatum est illi ad iustitiam. Nemo enim prudens, qui
1) t. Reg. 17, 8 .eq. 2) Gen88. 15, 6,
Digitlzed by Google
72
8. AllBl.08D
deum nesciL Denique insipiens dixit 1) quia non est tku;
nam sapiens non dicerel Ouomodo enim sapiens, qai non
. requirit auctorem suum, qai dicit lapidi: 2) Pater lftetU e. tu;
qui dicit diabolo, ut Manichaeus: Auetor meus es tu? Ouo-
modo sapiens Arius, qui vult inperfectum auctorem habere
atque degenerem, quam verum aique perfectum? Ouomodo
sapiens Marcion atque Eunomius, qui malunt. deum maIuro,
quam bonum habere? Ouomodo sapiens, qui deum suum
non timet? lnitium emm titllOr domini.:I) Et
alibi habes: 4) Sapiente. non declinant de ore domin', sed
tractant in confesBionibus nis; simul quoque dicente scri-
ptura: Reputatum esl ei ad iuslitiam; alterius virtutis ei
gratiam detulil
118. Primi igitur noslri definierunt prudentiam in veri
consistere cognitione. Ouis enim ilIorum ante Abraham, Da-
vid, Salomonem? Deinde iustitiam spectare ad societatem
generis humani. Denique David ait: 5) Dispersa', dedil pau-
peribus, ",stilia elUS manet in aelernum. lustus miseretur,
iustus commodat. Sapienti et iusto totus mundus divitiarum
est. lustus communia pro suis habet, sua pro communibus.
lustus se ipsum, priusquam alios, accusal. IDe enim iustus,
qui nec sibi parcit et occulta sua latere non patitur. Vide
quam iustus Abraham. 6) In senectute susceperat filium per
repromissionem, reposceoti domino negandum ad sacrificium,
quamvis unicum, non putavit.
119. Adverte hic orones virtutes quatiuor in uno facto.
Fuit sapientiae deo credere, nec filii gratiam anteferre auctoris
praecepto; fuit iustiliae acceptum reddere; fuit fortitudinis
appetitum ratione cohibere. Ducebat hoslam pater, interro-
gabat filius, temptabatur atrectus patrius, sed non vincebatur.
t) PaRlro. 13, 1. 2} Rierero. 2, 27. 3) PaRlro. 110, 9. 4} Prov.
24, 7. 5} PaRlro. 111, 9. 6) Gene 22, a .e4l1l.
Digitlzed by Google
DE OmCDS Mlftl8TROBUM LlBEB 1.-
73'
Repelebat &lius appeDationem patemam, conpungebat paterna
viscera, sed non mnuebat devotiollem. Accedl et ... na
virlus, temperanlia. Tenebal justus et pietatis modurn el
exsecutions ordinem. Denique dum sacrificio necessaria vehil,
dum ignem adolet, dum filium ligal, dum gladium educil, ho
immolandi ordine meruit ut filium reservaret.
120. Quid sapientius sancto Iacob, 1) qui deum vidil
facie ad faciem et benediclionem meruit? Quid iuslius, qui
ea, quae adquisierltt, oblatis muneribus cum fralre divisil?
Quid fOrlius, qui cum deo luctatus est? Quid modeslius [eo],
qui modesliam ila et locis et temporibus deferebat, ut &lie
iniuriam mallet praetexere coniugio, quam vindicare', eo quod
ioter alienos positus amori polius consulenduDl, quam odia
olligenda censebat?
121. Noe 2) quam sapiens, qui tantam fabricavit arcam'
Quam 'iustus, qui ad semen omnium reservalus solus ex
omnibus el praeteritae generationis superstes est factus el
auctor futorae, mundo polius el universis magis, quam sibi
natus I Quam fortis, ut diluvium vinceret I Quam temperans,
ul diluvium toleraret; quando introiret, qua moderatione de-
geret, quando corvum,' quando columbam dimitterel, quando
reciperel reverlentes, quando exeundi oportunitatem captaret,
agnosceret I
CAPUT XXVI.
In inquirenda veritate conlra .l1a praeeepla peecRlse pbilosopbo., Moysen
vero ilIis .apientiorem S6 praebni .. e. . Eo maiori sll1dio enitendnm ad
conparandam sapienliam, ql10 maior est ipsiUl dignitas, ad ql18m omne.
ipsa natl1ra inpelll1mur.
122. Itaque traclant jn veri jnvestigalione ,tenendum illud
decorum, ut summo studio requiramus quid verum sit, non
f) Gene 32, 1 seq" 2) Ibid. 6, 14 .e'lq.
Digitlzed by Google
74
8. AIIBROSD
falsa pro veris ducere, non obscuris Tera involvere, ftOIl
superftuis vel inplexis atque ambiguis oooupare animum. Quid
tam indecorum, quam venerari ligna, quod ipsi faeiunt? Quid
tam obscurom, quam de astronoma el geometra netare,
quod probant, et profunda aeris spatia metiri, eaelum quoque
et mare numeris includ ere; relinquere caosam salulis, erroris
quaerere?
123. An non ille eruditus in omni sapientia Aegyptiorum
Moyses probavit ista? Sed mam sapienltam detrimentum et
stultitiam iudieavit el aversus ab ea intimo deum quaesivit
atrectu ideoque ,'idil, interrogavit, audivit loquentem. 1) Qui.
magis sapiens, quam ille, quem docuit deus, qui omnelR SR-
pientiam Aigyptiorum' omnesque arlium potentias operis sui
virlute vacuavH? Non hic incognita pro cognilis habebat his-
que ternere adsentiebatur; quae duo in boc maxime naturali
atque honesto locovitanda dscant qui sibi nee contra na-
turam esse, nee turpe iudiea,!lt_ et a simulaeris
auxilium petere, quae nihil sentiant.
124. Quanto igitur exeelsior virlus est sapientia, tanto
magis enitendum arbitror, ut adsequi eam possimos. Itaque
ne quid eon;;- naluram, ne quid turpe alque indeeorum sen-
tamos, duo haec, id est, et tempus et diligentiam ad eonsi-
derationem rerum examinandi gratia eonferre debemos. Nihil
est enim, quo magis horno eeleris animanlibus praestal, quam
quod rationis est pRrtieeps, causas rerum requirit , generis
sui auetorem invesligandu!D .. I'!lJat, in cuius poteslate vitae
neeisque nostrae potaslas sit, qui mundum hune suo nutu
regat, eui seiam!ls rationem esse reddendam nostrorum aetuum.
Nihil est enim, quod magis profieiat ad vilam honestam, quam
nt eredamJJs e1;lm ,iudicem futurJ!m, quem el oceulta non fal-
lant el in decora otrendant et honesta delectent.
f) Exod. 3, t 8ett.
Digitlzed by Goog[e
DE omens MIlUSTlORUM LmER l.
125 .. Omnibus igitur hominibus inest secundum naturam
humanam verum investigare, quae nos ad studiam cognitionis
et scienliae trahit et inquirendi infundit cupiditatem. In quo
excellere universis pulchrum videtur, sed paucorum est ad-
saqui, qui volvendo cogitationes, consilia examinando, non
mediocrem inpendunt laborem, ut ad U1ud beate honesteque'
vivendum pervenire possint atque operibus adpropinquare.
Non enim qui di3:erit, inquit, 1) miAi: Domine, domine,
intrabit in reg .. am caelortlm, ,ed qui (ten ea, quae dico.
Nam studia 8cienUae sine factis baud scjo an etiam invol-
vant magis.
CAPUT XXVII.
Primum officii fontem esse prudentiam, .ex qua derivalae tres aliae vir-
toles, ita cum ea a'que. nler 8e conexae SUDl, ut a se invicem diveIli
ae .eparari nequeant.
126. Primos igitur officii fons prudentia eslo enim
tam plenum officii, quam deCerre auclori stodium atque reve-
renliam? - Qui tamen fons et in vinuts derivalur ceteras;
neque enim potest iustitia sine prudentia ene, cum examinare
I
quid iuslom quidve iniustum sit non mediocris prudentiae
sit; summus in utroque error. Qui enim 'u,mm udioat tn-
iu,t""" "'""mm "ero iusmm ea:secrabilis aputl deum. Ut
,.id iu,titias inprudenti? Salomon ait: 2) eque
iterum prudentia sine iustitia est; pietas enim in deum initium
intellectus. Quo advertimus ilIud ab huius saeculi translatom
magis, quam inventum sapientibus, quia pietas fundamentum
est omnium virtulum ..
12'( . Iustitiae autem pietas est prima in deum, secunda
in patriam, terlia in paren tes , item in omnes: quae el ipsa
secundum naturae est magisterium. Siquidem ab ineunte aetate,
t) Mluh. 7, 21, 2) Prov. 17
1
15 .ec.
Digitlzed by Google
'76
S. AIIBROm
ubi primom sensus infundi coeperit, vitam amamus tamquam
dei munus, patriam parentesque diligimus , deinde aequales,
quibus sociari cupimus. Hinc caritas nascitur, quae alios sibi
praefert, non quaerens quae sua sunt, in quibus est princi-
patus iustitiae. _
128. ,Omnibus quoqoe animantibus innascitur primum
salutem . tueri , cavere quae noceant, expetere qoae prosint:
Ul paslum, ut latibula, quibus se a pepieulo, imbribus, sole
defendant, quod est prudentiae. Succedit quoque, ul omnium
<-.--. -
genera animantium congregabilia natura sint, primo generis
sui ac forma e consortibus, tum etiam celeris, ut boves videmus
armen lis , equos .gregibus et maxime pares paribus delectari;
cervos quoque cervis et plerumque hominibus adiungi. lam
de procreandi sludio el sobole, vel etiam generantium amore
quid loquar, in quo est forma usUtiae praecipua?
129. Liquet igitur et has et reliquas cognatas sibi esse
virtutes: siqumem el foititudo, quae vel in bello luetur a
barbaris patriam, vel domi defendit infirmos, vel a latronibus
socios, plena sit iuslitiae; et scire quo consilio defendat at-
que adiuvet, captare etiam temporum et locorum oportunitates
prudentiae ac modesliae s ~ ~ et temperanlia ipsa sioe prudentia
modum scire non possil; oportuoitatem noscere et secuodum
mensuram reddere sit iuslitiae; et io omnibus isUs magoani-
mitas necessariasit et quaedam fortitudo mentis, plerumque
et corporis, ut quis quod velit inplere possit.
CAPUT XXVIII.
Socielalem constare iuslilill el beneficenlia; iIIius parte. dual ultionem
el privatam possessionem a Christianis non agnosci; quod vera de rerum
communilale ac mutuo auxilio tradunl Stoici, boc eos e scripluris Slcris
mutualos esse. Quanlus iustitiae splendor el quinam 8copuli acce88um
ad i1iam praepedianl?
130. lustitia igitur ad socielatem generis humaoi et ad
communitatem refertur. Societa&is enim ratio dividitur io duas
Digitlzed by Google
DE OFFICllS MINISTRORUM LIBER 1:
. partes, illStitiam el beneficentiam, quam eandem liberalitatem
et benignitatem vocent: iustitia mihi excelsior videtur, libe-
raJitas gratior: iIIa eensuram len-et, ista bonitatem.
131. Sed primum ipsum quod putant philosophi iustitiae
munus apud nos' exeluditur. Dieunt enim iIIi eam prinam
esse iustitiae formam, ut nemini quis noceat, nisi laeessitus
iniuria; quod evangelii. auctoritale vacuatur; vult enim scri-
ptura, J) ut sit in nobis filii hominis, qui venit con-
ferre gratiam, non nferre iniuriam.
132. Deinde formam iustitiae putaverunl, ul quis com-
munia, id est, publica pro publicis habea', privata pro suis.
Ne hoc quidem secundum natura enim omnift omnibus
in commune profodit. Sic enim deus generari iossit omnia,
ut pastus omnibus communis esset et terra foret omnium
qoaedam communis possessio. Natura igitur ios commune
generavit, usurpatio ius fecit privatwn. Quo in loco aiunt
placuisse Stoicis, quae in terris gignantur, omnia ad usus
hominum creari; homines aulem homimim causa esse gene-
ratos, ut ipsi inter se aliis alii prodesse possinL
t33. Unde hoc, nisi de nos1ris seripturis dieendom
adsumpserun'?--Moyses . enim .. dixit deus: 2)
Faciamu, hominem ad imaginem no,trom el secundum simi-
litudinem, et habeat potestatem piscaum mari, et .,olatilium
cael' el pecorum el omnium repentium super lerrom.Et
David ait: 3) Omnia ""biecisti sub pedibus eius, OV88 et
bO"88 uni.,er,as, insuper et pecora campi, volucre, caeli
et pis ce, mar,. Ergo omnia subiecta esse homini de nostris
didicerunt el ideo censent propter hominem esse generata.
134. Hominem quoque hominis causa generatum
in libris Mo')'si dicente domino: 4) Non ut bonum
1) Luc. 9, 56.
4) Gen.,.. 2, t8.
2) Gen.. t, 26. 3) P,alm. 8, 8 ,ell'
Digitlzed by Google
8. AMBROSII
elle hominf* H1v .. , (acta"... ea adautoriwm ftmile .ibi.
Ad adiumentum ergo muller data est viro, quae reneraret,
ut hOlllo homini adiumento forel. Denique antequam muller
formaretur, .dictumest de Adam: 1) Non e.' inventwl ad-
. t.,to,. ,imilis iUi; adiumentum enim homo nisi de homine
habere non poteraL Ex omnibus igitur animantibus nullum
animal simite el, ut absolute dicamus, nuDus adiutor hominis
inventus esa; muliebris igitur sexus adiutor exspectabatur.
135. Ergo secundum dei voluntalem vel nal ..... e copu-
lam invicem nobis esse auxilio debemus, certare officiis, velut
in medio omnes utilitates ponere et, ut verbo scripturae utar,
adiumelltum ferre alter alleri vel B t u ~ i o vel officio, vel pe-
cunia , vel operibus, vel quolibet modo, ul inter nos socie-
talis augealur gratia. Nec quisquaJll ab officio vel' periculi
terrore revocetur, sed omnia sua ducat vel adversa vel pro-
spera. Denique sanctus Moyses pro populo palriae bella
suscipere gravia non reformidavit, nec regs poteatissimi lre-
pridavit arma, nec barbaricae nmanitalis expavit ferociam,
sed abiecit salutem suam, ut plebi redderet libertatem.
136. Magnus itaque iustitiae splendor, quae aliis polius
nata, quam sibi communitatem ~ t societatem nosnm adiuvat,
excelsitatem tenet, ut suo iudicio omnia subiecta habeat, opem
aliis feral , pecuniam conferat, otlicia non abnuat, pericula
.uscipiat aliena.
137. Ouis non cuperet hanc virtutis arcem tenere, nisi
prima avaritia infirmaret atque inflecteret tantae virtutis vi-
gorem? Etenim dum augere opes, aggerare pecunias, oc-
cupare terras possessionibus cupimus, praeltare divitiis, ius\i-
tiae formam (lxuimus, beneficentiamcommunem amittimus.
Ouomodo enim potest iustos esse qui sludel eripere alteri
quod sibi quaeral?
1) Gene.. 2, 20.
,
Digitlzed by Google
DE OFFlCns MINISTRORUM LmER l.
138. Polentiae quoque ,cupiditaa fQrouun iu.titile viillem
effeminaL Quomodo enim porest pro alila intervenire qui
alios sibi subicere conatur, el iDfirme adversus potentes opem
ferre qui ipse gravem libertati adfectat potentiam?
CAPUT XXIX.
laaUdam iD bello e\iam alque ipm ho.tibu. .enari oponere Moya.
atque Heli.aei exempli. 08tenditur; ab Hebraei. mutuo veteres aeeepi88e,
nt hosles appellarent nomine moIliori; deDique iustitiae fundameDtum in
ftde e88e ae Cormam in eeelesia.
139. Quanta autem iusUlia sit ex hoo intellegi potes&,
quod nec locis, nec personis, nec temporibus excipitur,' quae
etiam hostibus reservatur, ut, si constitulos sit cum hoste aut
locus aut dies praelio, adversus iustitiam putelur aut loco
praevenire aut tempore. Interest enim, utrum aliquis JHIIIla /
aliqua et conOictu gravi capialor, an superiore -gratia vel a1i ..
quo evento. Siquidem vehementioribus hostibus el infidis el
his,. qui amplios Iaeserinl, vehementior refertur u1tio, at de
Madianitis, 1) qui per mulieres suas plerosque fece-:-
ranl ex plebe ludaeorum, onde et dei in populum patrUQ1
iracundia effusa esto Et ideo Cactum est, ui nullum lfoJses
victor superesse pateretur;- Gabaoni&as autem, 2) qui fraude
magia, quam bello temp&averant plebem patrum, non equ..
goarel lesus, sed conditionis inpositae afficeret iniuria. Syros
vero Helisaeus, quos obsidentes in civitatem ..
caecitate percussos; ui quo ingrederentur videre
non pOlsent, volenli regi Israel percutere non adquiescerel
dicens: 3) Non percutu qa08 non capti,u"ti in lucea el
in gltUlw ttw; pone eis pane. el aquam, ti' maIJduceIJ' el
bbant el remittantu, el eant tUl dominam nam, ut huma-
1) Num. 31, 3 aeqq. 2) 101ae. 9, 20 .eqq. 3) ..... 6, ..
Digitlzed by Google
80
S. AIIBROSO
nitate provocati gratiam repraesentarent. Denique poslea in
lerram Israel venire piratae Syriae destiteront.
140. Si ergo eliam in bello iusUlia valet, quanto magis
in pace servan da est? Et hanc gratiam propheta his detolit,
qoi ad eum corripiendum veneranL Sic enim legimus, quod
in obsidionem eios miserat rex Syriae exercitum suum
quod Helisaeus esset, qoi consiliis et argumentationibus eius
obVfaret.omnibus: Quem videns exercitum Giezi servos pro-
pbelae de saJutis pericuJo trepidare coepit? Cui dixit pro-
pbeta: 1) Noli timere, quoniam piures nobiscum sunt, quam
cum illis. Et rog.!nte propheta ut aperirentur oculi servo
800, aperti sun&. El vidit itaque Giezi totum montem equis
repJetum el eurribus in circuitu Helisaei. Quibus dScenden-
libus Bit propbeta: 2) Percutat dominu, caecilate ea:ercitum
-;"._.
Syriae. Quo inpelrato dixil ad Syros: 3) J' enite post me, et
ducam .,os acl hominem, quem quaeritis. Et viderunt He-
lisaeum, quem corripere gestiebant et videntes tenere non po-
teran&. Liquet igitur etiam in bello fidem el iustitiam servari
oportere, nec ilIud decorum esse posse, si vioJetur fides.
. 141. Denique etiam adversarios molli veteres appellatione
nominabant, ul peregrinos vocarent; hostes enim antiquo rito
peregrini dicebantur. Quod aeque etiam ipsum de noms
adsumptum dieere possum1ls; adversarios enim suos Hebraei
alIphylos, hoc est, alienigenas Latino appelIabant vocabulo.
in libro regnorum primo sic Jegimus: 4) Et factum
e,t in diebus illis, gon.,enerunt alienigenae in pugnam ad
I,rael.
142. Fundamentum ergo est iustitiae fides; iustorum
enim corda meditantur fidem, et qu.! se iustos aecusat, iusti-
tiam supra fidem, collocat; nam tonc iustitia eius adparet, si
1) 4. Reg. 6, 16.
') 1. Be,. 4, 1.
2) Ihid. v. 18. 3) Ihid. v. 19.
Digitlzed by Google
DE OFFIClIS MINISTRORUM LIBER l.
81
vera fateator. Denique et dominus' per Hesaiam: Ecce, in-
quit, -) mitto lapidem in fundamentum Sion, id est, Chri-
in' fundamenta ecdesiae. Fides enim omnium Christus;
ecclesia autem quaedam forma iustitiae est, commune ius omnium:
in commune orat, in commune in tem-
ptatur. Denique qui se ipsum sibi abnegat, ipse iustus, ipse'
dignus est Christo. Ideo et Paulus fundamenlum posuit Chri:'
stum, 2) ut supra eum opera iustitiae locaremus,' quia- fides
fundamentum est; in operibus autem' aut malis aut
bonis iustitia est.
CAPUT XXX.
De benefieentia et eius partibus, benivolentia et Iiberalitate; quomodo
ruae simul iungendae sint, quaenamve adiuneta, ut Iiberalitatem eum
laude ae merito quis exereeat, requirantur.
143. Sed iam de beneficentia loquamur, quae dividitur
etiam 'ipsa in benivolentiam et liberalilatem. Ex his igitur
duabus constat beneficentia, ut sit perfecta. Non enim satis
est bene velle, sed etiam bene facere; itec satis est iterum .
bene facere, nisi id ex fonte, hoc est, bpna voluntate
proficiscatur; hilarem enim datorem diligit dem. 3) Nam si
_ invitus facias, tibi merces est? Unde apostolus gene-
raUter: 4) Si "olens hoc ago, mercedem habeo; s. in"itu.,
di,pensatio mihi credita est; 'In evangelio quoque multas
disciplinas accepimus iustae liberalitatis.
144. Pulchrum est igitur benevelle et largiri con-
silio, ut prosis, non ut noceas. ' Nam si luxurioso ad luxu-
riae eftUsionem, adultero ad mercedem aduIterii largiendum
putes, non est beneficentia ista, ubi nulla est benivolentia.
---
Officere enim istud est, non prodesse alteri, si largiaris ei,
1) Rem. 28, 18. 2) 1. Cor. S, 11. 3) 2. Cor. 9, 7. 4) 1. Coro
9, 17.
AIIBlOI11l8.
6
Digitlzed by Google
82
S. AMBROSD
qui conspiret adversus pamam , qui congregare copiat too-
sumptu perditos, qui inpugnent ecclesiam. Non est haec
probabilis Iiberalitas , si lldiuves eum , qui adversas viduUl
et pupillos gravi decernit iurgio, aul vi aliqua possessiones
eorum eripere conatur.
145.' Non largitas, si quod alteri largitur alteri
quis extorqueat; si iniuste quaerat el iuste dispensandum
pje&., nisi forte, ut iDe Zacchaeus, 1) reddas prius qua:"
. drup]um ei, quem fraudaveris el gentilitatis :vitia fidei sludio
et eredentis operatione conpenses. Fundamentum igitur ba-
beat Iiberalitas tua.
146. Roc primum quaeritur, ut cum fide conferas,
fraudem non facias oblatis ; ne . dicas te plus conferre et
minus conferas. Quid enim opus est dicere? Fnus pro-
missi est; in tua potes tate est largiri quod velis. fun-
damentum solvil el opus corruit. Numquid Petrus 2) ita in-
dignatione efferbuil, ul Ananiam vellel _vel uxorem
eius? Sed exemplo eorum noluit perire ceteros.
147. Nec ma perfecta est liberalilas, si iac&antiae causa
magis, quam misericordiae largiaris. Afectus tuus nomen
inponit operi too; quomodo a le proficiscitur ,sic aestimatur.
Vides quain moralem iudicem habeas. Te consulit, quomodo
opus tuum suscipiat; mentem tuam prius interrogat. Nuciat,
inquit, 3) ,iniatra lua quid (acial dea;lra tua. Non de cor-
pore loquitur, sed etiam unanimus tuus, frater tuus, quod
facis, nesciat, ne, dum hic mercedem quaeris iactantiae, illie
remunentionis frucmm ammas. Perfecta autem est libera-
litas, ubi _ silentio guis opus suum et nece88itatilJus sin-
gulorum occulte subvenit; . quem laudat os pauperis e& non
laba sua.
148. Deinde perfecta liberalitas fide, causa, loco, &em-
1) Luc. 19, 8. 2) Act. 5, 1 .eqq. 3) MalUl. 6, 3.
Digitlzed by Google

DE OFFICllS MlNISTRORUM LlBER l.
ss
pore commendatur, ut primum opereris circa domesticos fidei.
G'randis culpa, si sciente te fidelis egeat; si __ sine
sumpto esse, fame laborare, aemmnam perpeli, qui prae-
sertim egere erubescat; si in causam cecid.erit aut caplivitalis
suorum aul calumniae , eL non adiuves; si -sit in carcere et
poenis el supplics propter debitum aJiquod iustus excmcietur
(nam etsi omnibus debetur misericordia, lamen iusto amplius); si
1empore ad8ictionis nihil a te inpetret; si lempore periculi,
quo rapitur ad mortem, plus apud te pecunia tua valeat, quam
vita morituri. De quo pulchre lob dixit: 1) Benedictio peri-
Iuri in me "eniat.
149. Personarwll quidem deus acceptor non est, quia
novil omnia. Nos autem omnibus -quidem debemus miseri-
cordiam; sed, quia plerique fraude eam quaemnt et adfingunl
aerumnam, ideo, ubi casa manifestalur, persona cognosci-
tur, tem.pus urguet, largius se debet profundere misericordia.
Non enim avarus dominus est, ui plurimum quaerat.
qui dimittit omnia et sequitor eum; lIed el iDe beatus
esl: qui, quod habel, ex facit. Denique duo aera
viduae illius divitum muneribus praetuli&, 2) quia totum iDa,
quod habuit, contulit, iDi autem ex abundantia - partem exi-
gUlm contulemnt. Affectus igitur divitem conlationem aul
paaperem (acit et prelium rebus inponit. Cterum dominus
non voll simul eftUndi opes , sed dispensari , nisi forte al
Helisaeus 3) boves StlOS occidit el pavit pauperes ex eo,
quod habuit, at nulla cura teneretur domestica, <sed- relictis
omoibus in discipUnam se propheticam daret.
150. Est etiam iDa liberaJitas, ut proximos
seminis tui non despicias, --si cognoscas:- Melius est
enim, ui ipse subvenias tuis, quibus pudor est ab aliis sum-
ptom deposcere, aut &!icui necessitati,
1) lob. 29, 13. 3) Lac. 21, 2. 8) S. Reg. 19, 20 "11,
6-
Digitlzed by Google
..
84
s. AllBBOSn
non . tamen, ut ilIi ditiores eo fieri velint, qtlOd tu poles __
ferre inopibus; causa enim praesta&, non gratia. Neque ellll
propteres te domino dicasti, ut tuos divites Cacias, sed ut
vitam tibi perpetllam fructu boni operis adquiras el preUo
miserationis peccata redimas tua: Putant pa1"1ll!l ..20scere '1
Pretium luum quaerunl, vitae tuae fructum adimere conten-
dunt, el facere putanl El quod __ eum di-
vitem non Ceceris;, cum te ille velil vitae hudare
mercede.
151. Consilium prompsimus, auctoritatem petamos. Pri-
mum neminem debet pudere, si ex divite pauper fiat, dum
largitur pauperi, quia Christus pauper factus est, cum dives
esset, ul omnes sua inopia dilaret. 1) Dedit regulam, quam
sequamur, ul bona ratio sit exinanili patrimoD; si quis
pauperum famem reppulit, inopi8m 'sublevaviL Unde et con-
Bilium in hoc do, apostolus dicit 2); hoc enim .,obU _",-liJe
ut, ul Christum imitemini. Consilium bonis datur, correptio
errantes coercet. Denique quasi bonis <dicit: 3) Quia non
tantum (acere J Bed el .,elle coepiBliB ab anno praeterito.
Perfectorum ulrumque est, non pars. Itaque docet et libe-
ralitatem sine benivolentia et benivolentiam sine liberaUtate
non esse perfectam. Unde ad perfectum hortatur dicens: 4)
.. Nunc ergo el (acere conaummale, ul quemadmodum prOtllplq.
ul in .,obiB .,olunlaa (aciendi J ila Bit et perficiendi e:c eo.)
quod habetiB. Si enim .,oluntaa prOf1lpta ul, BeculUlufll id, .
quod habet, acceptum ut, non BeculUlum quod non habel.
Non enim ut ali re(ec.tio Bit J 60b .. aulem anguatia, Bed ea;
aequalitale; in hoc tempore "eB"'a abulUlantia ait ad 'Uorum
J ut el illorum abundantia Bit ad "e,Ir"", 'nop_,
ul fiat aequalitas, Blcut Bcriptum eBt: Qui multum, non
abun.it: el qua. modicum, non
1) 2. Cor. 8, 9. 2) Ibid. v. 10. a) Ibid. 4) Ibid. v. 11 Mq.
Digitlzed by Google
DE OFFICDS MINISTRORUM LmER l.
85
Advertimus quemadmodum et benivolentiam et
liberalitatem el modum conprehOOdit el fructum atque per-
sonas. Ideo modum, quia inperfectis dabal consilium ; non
enim patiuntur angustias nisi inprrecti. Sed el si quis ee-
clesiam nolens gravare, in sacerdotio aliquo constitutus aut
ministerio, non totum, quod habel, conrerat, sed -
cum honestale, quanlum officio satis es&, non mihi inperrectus
videtur. El puto quod _bic angusliam non animi ,. sed rei ra-
miliaris dixeril
De personis autem Ut .,e,tra abun-
dantia sit ad illorum i.opiam el illorum abunda.tia ad
.,e,tram inopiam; id est, ut populi abundantia sit bonae ope-
rationis ad iIlorum sublevandam alendi inopiam, et illorum
abundantia spiritalis adiuvet in plebe inopiam meriti spiritalis
el conrerat ei gratiam.
154. Unde exemplum optimum posuit: Qui multum, .0.
abu.dooit, et fui modicum, no. Bene bortatur ad
officium misericordiae' omnes homines. istud exemplum, quo-
niam el qui plurimum auri possidet, non abundat, quia nihil
est, quidquid in hoc saeculo est; el qui exiguum habel, non
minuit, quia nihil est, quod amiUit. Res sine dispendio es&,
quae . to.!! dispendium esl ' -: .' ..1
,155. Est etiam sic intellectus bonus: Qui plurimum habel,
el si non donal, non abundat, quia quantumvis adquirat, eget
semper, quia plus concupiscit; el qui exiguum habet non
minuit, quia non multum est, quod pauperem pascil Simi-
liter ergo et ille pauper, qui conrert spiritalia pro pecuniariis,
elsi plurimum babeat grltiae, non abundat; non enim oneral
gralia, sed allevat menlem.
156. Sed etiam sic potest inlellegi: Non abundas, o
homo r Quantum est enim, quod accepisti, etsi tibi mul-
mm est? loannes, quo nemo maior est inter nalos mulie-
Digitlzed by Google
,
86
s. AMDROSD
rom , inferior tamen erat eo, qui minor est in regno eae-
lorum.
1
)
157. Potest et sic: Non abundat dei gratia eorporaliter,
quia spiritalis esto Quis potest eius aut magnitudinem aut
latitudinem eonprehendere, quam non videt? si fuerit
sieut granum sinapis , montes transfel1'e potest, et non tibi
datur uUra granum sinapis. Si abundet in te gratia, non est
verendum, ne mens tua tanto munere ineipiat extolli, quia
muIti sunt , qui ab altitudine eordis sui gravius eorruerunt,
o quam si nullam habuissent dei gratiam? Et qui parum babet,
non minuit, quia non est eorporeum, ut dividatur; et quod
parum videtur habenti, plurimum est eui nihil deesl
t58. in largiendo aetas atque debi-
litas, nonnumquam etiam vereeundia, quae ingenuos prodit
natales, ut senibus plus largiaris, qui sibi labore iam non
queunt vietum qu aerere. Similiter et debilitas eorporis, et
baee iuvanda pronipus. Tune si quis ex divitiis eecidit in
egestatem, et maxime
o
si non vitio suo, sed aut latrociniis
aut proscriptione But calumniis quae habebat amisit.
159. Sed forte dieat aliquis: Caeeus uno loco sedet et
praeteritur, et iuvenis validus frequenier aecipit. Et verum
est, quia obrepit per inportunitatem. Non est iIIud iudicii,
sed taedii. Nam et dominus..!i! '1) in evangelio deeo, qui
jam . c1auserat ostium suum, si quis ostium eius procaeius'
pulset, quia surgit et dat iIIi propter inportunitatem.
CAPUT XXXI.
Acceptum beneficium largiori manu remetienclum terrae praecipitur exem-
plo; nec non adductus ad eandem rem Salomonis de convivio locus postea
spiritali senBU exponitur.
t 60. Pulehrum quoqlH) ,est jlr01.ensiorem eius baberi
rationem , qui tibi aut beneficium aliquod aul munus eontulit,
1) Mauh. 11, 11 et Luc. 7, 28, 2) Luc. 11, 8.
Digitlzed by Google
DE omens lIINlSTRORUM LIBER l.
87
si ipse io necessitatem incidt. Quid enim tam contra officium,
quam non quod aeeeperis ?Necmensura -p;; "-;;d
uberiore reddendum arbitror, et pensare benefieii, ut et
tu subvenias, quilntum eius aerumnam repellas. Etenim supe-
riorem non esse in reCerendo, quam in conferendo beneficio,
hoe est minorem esse , quoniam qui prior contulit tempore
superior est, humanitate prior.
161. Unde imitanda nobis est in hoe quoque natura
terrarum, quae suseeptum semen multiplieatiori solet numero
reddere, quam aeeeperit. Ideo libi serip.tum est: 1) Sicu1
agt'.kultura . ut "amo et tamquam' vinea "omo ege",
MIItI. Si reliiJtleri. eum, Sieut agricultura
ergo etiam sap,iens, ul" tamquam fenerata sibi' maiore mensura
semina soseepta restitoat. Terra ergo aot spontaneos fruetos
germinat aut ereditos oberiore cumulo refundit ae reddit.
Utrumque debes quodam usu parentis, ne relin-
quaris sieul infecundos ager. Esto tamen, ut aliquis excusare
possit, quod non. dederit, excusar;PQtest, quod non
reddiderit? Non dare euiquam vixlicet, non reddere vero
non lieet.
162. Ideo puIehre Salomon ait: 2) Si ,ederis .cae_'I1Ire ael
me",.. ,apienter 'ntellege ea h gua6 adponuntur
libi, el mille manum tuam Beiens, guoel oportet te talia
pratparart. Si aule". in,atitibilis e., noli concupiscert esCal
tiu, ; "aee enina obtinent vitam (allam. Quas nos imitari
cupientes sententias seripsimus. Conferre ptiam bonum est;
at qui rererre nescit, Humanitatis exempIwp ipsa
terra sugge,it. Spontaoeos fruetus ministral, quos non severis;
multiplicatum quoque reddit quod aeeeperit. Negare tibi. pe-
cuniam numentam non lieet, quomodo lieet aeeeptam non
referre gratiam? In proverbiis quoque h!!u's, 8) quod ita
1) ProT. 14, 30 .. e. 2) Ihid. 23, 1-3. S) Sirac. S, 31.
Digitlzed by Google
88
S. AMBROSD
plurimum redhibitio ista gratiae apud deum eonsuevit valere,
ut etiam in die ruinae inveniat gratiam, quando possunt prae-.
ponderare peeeata. Et quid aliis utar exemplis, eum dominus
ipse remunerationem uberiorem sanetorum meritis in evangelio
poUieeatur atque exhorleLur, ut oper!,.mur bonum opus, di-
eeos 71) Dimittite el dimittelur vohi.; date el dabitur voh.;
mensuram honam, com,!!!!!tam, supereffluentem dabunt in
sinum vestrum?
163. Jtaque et i1Iud convivium Salomonis non de eibis,
sed de operibus est bonis. Quo enim melios animi,
quam 'bonis faetis? Aut quid aliud tam faclle potest iustorum
expIere mentes, quam boni operis conseientia? Qui ___
iucundior eibus, quam faeere voluntatem dei? Quero eibum
----
solum sibi dominus' abundare memorabat, sieut scriptum est
in evangelio: 2) Meus cihu. esl, faciam voluntalem patris
mei, qui est in cae lo. "
164. Hoc cibo deIeetemur, de quo ait propheta: 3) De-
leetare in domino. Hoe eibo deleSlantur qui superiores de-
lectationes mirabili ingenio eonprehenderunt, qui possunt scire,
qualis sit munda ilIa et intelIegibilis ments deleetatio. Edamos
ergo panes sapientiae, et saturemur verbo dei , quia non in
solo pane, sed in omni verbo dei vita est hominis fadi ad
imaginem dei. De poculo vero satis express e dicit sanctus
Job: 4) Sicut terra ea:.pectans pluviam, sic el ist' .ermones meo
-" -
CAPUT XXXII.
Praemisso quid gratiae oh memorati eonvivii fereula sit referendulD,
varia e reddendi beneficii rationes reeensentur; ubi et de beuivoleJltiao
laude, elFeetis atque ordine disseritur.
165. est ergo, divinarum scripturarum
umescamus aIloquio et quasi ros sic in nos dei verba de-
1) Luc. 6, 37 seq. 2) loann. 4, S.. 3) P 36, .. 4) lo!!. 29,2S.
Digitlzed by Google

DB omcos JIINI81IlLORUM LmBR l.
89
sceodanl Cum 'por sederis ad iIlam mensam potenUs, ia-
lellege quis sit iste potens, et io delectationis positos
in convivio sapientiae loeatus considera quae adponuntur
tibio Scriptui'a divina eonvivium sapientiae est, singuli libri
singula sunt Cercula. Intellege prius' quae babeanl Cerculorum
dapes el tune milte manum, ui ea, quae legis vel quae aecipis
a domino deo tuo, operibus exsequaris el coolatam in te
gratiam offies repraesentes, ut Petrus el Paulus, qui evan-
gelizando vicem quandam largitori muneris reddiderunt, ut
possent singuli dicere: 1) Gralia autem dei sum quod sum,
et gratia eius egena in me non fuit; sed abundanlius ill
omnibus labora.,i.
166. Alius ergo fruetum aecepti beneficii, ul aurum auro,
ugentumargento rependit; alius l&borem, alius, haud scio an
e&iamloeuplelius, solum restituit affeetum. Quid enim, si, r-
Cerendo nulla facultas suppetit? In beneficio reddendo plus
animus, quam census magisque praeponderat beni-
volentia , quam possibilitas referendi muneris; gratia enim in
eo ipso, quod babelur, referlUr. Magna igitur benivolentia,
quae, etiam si nihil conferat, plus exhlbt, el cum in -patri-
mOO nihil babeat, pluribus; idque facit sine ullo sui
dilpendio el lucro Omnium. El ideo praestal benivoleotia
supra ipsam liberalilatem. haec moribus, quam illa
muneribus; piures enim sunt -qui ndigent beneficio, quam qui
abundant.
167. Est autem benivolentia cooiuncta liberalitati, _ a qua
ipsa liberalitas proficiscitur, cum largitatis affectum se.g,uitur _
largiendi usus, el ;parata atque discreta. Ubi eoim' deest
liberalitas, beilivolentia manet, communis quaedam pareos
omnium, quae amicitiam conectil etcopulat, in consiIiis fidelis,
in prosperis laeta, in lristibus maesta, ut unusquisque beni-
t) 1. Coro 15
t
10.
Digitlzed by Google
90
8. AllBR08D
volentis se m!p, quam sapientis eonsHio, ut David, 1)
eum esset prudentior, Ionathae \amen iunioris eonsiliis ad-
quieseebat. Tolle ex usu hominumbenivolentiam,
solem e mundo tuleris, i!! erit,' quia sine ea usus hominum
esse non potest, ut peregrinanti monstrare viam, revocare
errantem, deferre hospitium (non igitur medioens virtus, de
qua sibi plaudebat Job dieens 2): Foris aute". non habitabal
hospe., ianua mea omni "enienti patebat), aquam de aqua
profluenti dare, lumen de lumine aeeendere. Benivolentia ita-
que in his est omnibus tamquam fons aquae refieiens sitientem ;
\amquam lumen, quod etiam in aliis lueeat, nee illi desit,
. qui de suo lumine aUi lumen aecenderit.
168. Est etiam iDa benivolentiae liberalitas, ut, si quod
habes debitoris ehirographum, seindens restimas, nihil a debi-
lore conseeums debiti. Quod exemplo sui Cacere nos debere
-..-.....
lob sanctus admonet. 3) N am qui habel, non mutuatur j qui
non habel, no>jberat syngrapham. Quid igitur, si ipse
non exigas avarus, malivolis heredibus reservas, quam potes
cum benivolentiae tuae laude sine damno peeuniae reprae-
sentare?
169: Atque, ut plenius discutiamus, benivolentia 8 do-
meslieis primum personis, id est,' a fiIs, parentibus,
Cratribus, per coniunctionum gradus in civitatum pervenit ama.
bitum et de parad iso egressa mundum replevit. Denique cum
in viro et Cemina benivolerrtem deus posuisset affectum, dixit: 4)
Erunt ambo in una carne et in uno spiritu. Unde Eva ser-
penti eredidit, quoniam quae benivolentiam acceperat esse
malivoltmtiam IWn opillabatur.
1) 1. Reg. 20, 42. 2) lob. 31, 32. S) Ibid. v. 35 .eq. 4) Gen.
2, 24.
Digitlzed by Google
DE OFFlCUS IIIl'USTRORUM LIBER L
9t
CAPUT XXXIII.
Benivolen\iaDl ia ecclesia muime e\ earundem an' afBniam vmumm
hominibus perseverare.
170. Augetur benivolentia coetu ecclesiae, fidei oon-
sortio, iniliandi societate, percipiendae gratiae necessitudine,
mysteriorum communione. Haec enim etiam appellationes ne-
cessitudinum, reverentiam auctoritatem et pietatem
patrum, germanitatem fratrum sibi vindican&. Multum igitur
ad cumulandam spectat benivolentiam necessitudo gratiae.
171. Adiuvant etiam parium studia virtutum. Siquidem
benivolentia eliam moruD facit similitudinem. Denique lona-
tha filius regis imi!lbatur sancti David 1)
propter quod diligebat eum. Unde et illud: 2) Cum sancto
sanctus el'is, non solum ad conversationem, sed eliam ad
beDivolentiam derivandum vW,etur. Nam ulique et fiHi Noe
simul habitabant, et non erat in hismorum concordia. 3)
Habitabant etiam in domo patris Esau et lacob, sed discrepa-
bant. 4) Non erat enim ben.ivolentia inler eos, quae- sibi
praeferret alterum, sed magis contentio, quae praeriperet
benedictionem. 5) . Nam cum alter praedurus, alter niansuetus
esset, inter dispares mores et studia conpugnantia benivolentia
esse non poterat. Adde quia sanctus lacob paternae degenerem
domus virtuti praeferre non poterat.
172. Nihil autem tam consociabile,quam cum
iustitia, quae velut conpar et socia benivolentiae facit, ut eos,
---
quos pares' nobis credimus , diligamus. Habet autem in se
benivolentia etiam fortitudinem; nam cum amicitia ex beni-
volentiae fonte procedat, non dubitat pro amico gravia vitae
sustinere pericula: 6) El si mala miki, inquit, ef'enerint per
illum, sustineo.
1) 1. Reg. 19, 2 scq. 2) Psalm. 17, 26. 3) Genes. 9, 22 .eq.
4) Ibid. 25? 21. 5) Ibid. i7? 14 8C4M. 6) Sirae. 22? 3t.
Digitlzed by Google
S. ADROSO
CAPUT XXXIV.
AJia nOMuDa benivoleotiae eommoda memoftntar.
I 173. Benivolentia etiam gladium iraeundiae -extorquere
: 'tU yll: eonsuevit. Benivolentia faeit J!t. amiei vulnera 6tili.y, quam
t voluntaria inimiei oscula sint. 1) Benivolentia faeit unus
,11, ..,,, \ fiat ex pluribus, quoniam, si piures amiei sint, in
t- quibus unus spiritus et una sententia esto Simul"'"dvertimus
etiam correptiones in amicitia gratas esse, quae aeuleos habent,
dolores non habent. Conpungimur enim censoriis sermonibus,
sed benivolentiae sedulitate.
174. Ad summam: non omnibus eadem semper officia
debentur, nee personarum semper, sed plerumque causarum
et temporum praelationes sunt, ut vicinl1m quis interdum magis,
quam fralrem adiuveriL Quoniam et Salomon dicit: 2) Melior
VIClntlS in proximo, quam frater longe habitan,. Et ideo
plerumque amici se benivolentiae quisque committit , g!l.llJll
frams necessitudini. Tantum valet benivolentia, ut plerumque
pignora vincal naturae.
CAPUT XXXV.
De fortiludioe, quae divimlur in bellieam a&que dome.tieam: primam
sioe iustitia et prudeotia virtutem noo ene, alteram maxime iD toleraotia
esse positam.
175. Satis copiose iustitiae loco honesti naturam et vim
tractavimus. Nune de fortitudiDe tractemus, quae velut excel-
sior celeris dividitur in res bellicas el domesticas. . Sed bel-
licarum rerum studum a nostro officio iam alienum videtur,
quia animi magis, quam C01Poris officio inteDdimus , nee ad
arma iam spectat usus DOS ter , sed ad pacis negotia. Maiores
1) Prov. 27, 6. 2) Ibid. 27, 10.
Digitlzed by Google
DE OFFICns MINISTRORUM LmER L
93
autem nostri, ut lesus Nave, Rierobaal, Samson, David sum-
mam rebus quoque bellicis reMere gloriam.
176. Est fOl'titudo velut excelsior ceteris, sed
numquam'i,ih1{ata virtus; non enim. se ipsam committit
.sibi; alioquin=' fortitudo sine iustitia iniquitatis materia esl
Ouo enim validior est, eo promptior, ut inferiorem opprimat,
cum in ipsis rebus bellicis iusta bella a iniusta sint spe-
ctandum putetur.
177. Numquam David nisi lacessitus bellum intuliL lta-
que prudentiam fortitudinis comitem habuit in proelio. Nam-
et adversus Goliam, inmanem mole cOl'poris virum, singulare
certamen dimicaturus arma, quibus oneraretur, respuit; 1)
virtus enim suis lacertis magis, quam alienis integumentis inni-
- t!tur. Deinde eminus, quo gI;8vius feriret, ictu lapidis hoslem
interemil Postea numquam nisi consulto domino 2) bellum
adorsus., Ideo in omnibus victor proeliis, usque ad summam
se"'-ectem manu promptus, bello adversum Titanas suscepto
ferocibus beUator miscebatur agminibus, gloriae cupidus, in-
curiosus saMis. 3)
178. Sed non haec sola praeclara fortitudo est, sed
etiam illorum gloriosam fortitudinem accipimus, qui per fidem
magnitudine animi leonum ora, ea:.tina:erunt
virtutem ignis, effugerunt aciem gladii, evaluerunt de infir-
;,,tate (orte. j 4) qui non comitatu et legionibus succincti
cum muItis victoriam, sed nuda virtute animi sin-
gularem de perfidis retulerunt triumphum.
Daniel,5) CI!!!. circa latera sua rugientes non expavit leones I
Fremebant bestiae, el ilIe epulabatur.
----
1) 1. Re. 17, 40 .eqq. 2) 2. Re. 5, 19 .eqq. 3) Re.
21,15 .eqq. 4) Rebr. 11, 33 .eq. 5) Dan. 14, 38.
Digitlzed by Google
94
S. AMBROSD
CAPUT XXXVI.
Fortihldinis officium aliud ene, ut iniuriam a debiliori depellamns; aliud,
ut non rectos animi motus coerceamus; aliud demum lum, ut asperuemur
humilia, lum ut honesta infracto animo prosequamur. Quae ab universis
quidem Christianis, sed poti imum ab eccle.ia.ticis viril praeltanda de-
monstrantur.
179. Non igitur in viribus corporis et lacertis tantum-
modo fortitudinis gloria est, sed magis in virtute animi; neque
in inferenda, sed in depellenda iniuria lex virtutis esto Qui
enim non repellit a socio iniuriam, si potest, tam .est in vitio,
quam ilIe, qui fadt. Unde sanctus Moyses hinc prius
esfi'mptamenta bellicae fortitudinis. Nam cum vidsset He-
braeum ab Aegyptio iniuriam accipientem, defendit ita, ut
Aegyptium stemeret atque in harena absconderet. 1) Salomon
quoque ait: 2) Eripe eum, qui ducitur ad morletn.
180. Unde igitur hoc vel Tullius vel etiam Panaetius
aut ipse Aristoteles transtulerint, apertum est satis. Quam-
quam etiam his duobus antiquior dixerit lob: 3) Sal.,um feci
pauperem de cnanu potenti, et pupillum, cu adiutor non
eral, adiu.,i. Benedictio peritun in me .,enial. None hic
fortissimus, qui tam fortiter pertulit impetus diaboli et vicit
- .
eum virtute mentis suae? Neque vero de eius dubitandum
fortitudine, eui dieit dominus: 4) Accinge sicut .,ir
Wo', 8U8oipe ah',udinem el .,rlutem; omnem aulem inuno-
nm kumiUGIo. Apostolus quoque Bit: 6) Habel, forta,simam
cOftlolalOftem. Est ergo fortis qui se in dolore aliquo .
solatur.
181. Et re vera iure ea fortitudo vocatur, quando unus-
quisque se ipsum vineit, iram continet, nulls inlecebris emol-
litur atque inOeetitur, non adversis perturbatur, non extQlitur
1) Exod. 2, 11 aeqq. 2) Prov. 24, 10. 3) lob. 29, 12 .eq.
4) Ibid. 40, 2. 5 .et. 5) Bebr. 6, 18. .
Digitlzed by Google
DE OFFlCns MINlSTRORUM LmER 1.
95
secuJidis et quasi vento quodam, variarum rerum circumfertur
mutatione. Quid autem- excelsiuset quam
exercere mentem , ameere earnem, in servitutem redigere,
ut obediat imperio, eonsiliis obtemperet, ut in adeundis labo-
ribus inpigre propositum animi ae voluntatem '/
182. Haee igitur vis fortitudinis, quoniam in
duobus .generibus fortitudo speetatur animi. Primo, ut ex-
terna eorporis ,pro minimis habeat el quasi superflua despi-
cienda magis, quam expetenda ducat; secundo, ut ea, quae
--.. "'.-
swnma sunt , omnesque res, in quibus honestas et illud
1f(!81fOV cernitur, praeelara animi intentione usque ad effectum
pers,!CI!!!llur. ut ita animum
informes tuum, ut neque divitias, neque voluptates , neque
honores in maximis constituas , neque in his studium omne
conteras '/ Quod cum ita affectus animo fueris, necesse est,
ut illud honestum ac decorum praeponendum putes illique
mentem ita intendas tuam, ut quid quid aeclderit, quo frangi
animi solent, ut patrimon amissio aul honoris inminutio aut,
obtrectatio infidelium , quasi superior non sentias; deinde ut
te salutis ipsius perieula pro iustiiia suscepta non moveant.
183. Haee vera fortitudo est, quam habet Christi atbleta,
qlli, nisi legitime certaverit, non eoronatur. 1) An mediocre
tibi videtur praeceptum fortitudinis: 2) Tribulatio- patientiam
operatur, patienlia probationem, probatio 'atllem .pem?
Vide quot cerlamina, et una corona! Quod . praeeeptum non
da\-, ... qui est eonfortatus in Christo lesu, CUiUB caro re-
quiem non habebal AfOictio undique: foris pugnae, intus
timores. El quamvis in perieulis, in laboribus plurimis, in
carceribus', in mortibus positus, animo tamen non frange-
batur, sed proeliabatur, adeo ut potentior suis fieret infirmi-
.. tatibus. 3)
1) 2. Tim. 2, 5. 2) Rom. 5, S .eq. S) 2. Cor. 11, 24 .eqq.
Digitlzed by Google
96
s. AMBROSn
184. Itaque considera quemadmodum eos, qui ad of'ficia
ecclesiae accedunt, despicientiam rerum humanarum habere
debere doceat. Si ergo 1) mor tui estis cum Christo ah ele-
mentis kuius mundi,quid adhuc veldt viventes de hoc mundo
decernitis? Ne letigeritis, ne ne gustaverilis,
quae sunl omnia corruptelam apso usu. Et infra: 2) Si
ergo consurrea:istis cum Chri,to, quae 'sursum sun' quaerite.
Et iterum: 3) Mortificate ergo membra vestra, quae sunt
super terram. Et ha.ec quidem adhue omnibus fidelibus; tib
autem, . fili, contemptum divitiarum , profanarum quoque et
anilium fabularum suadet declinationem, nihil permittens, nisi
qUod te exerceat" ad pietatem , quia corporalis exercitalio
nulli re usui est, pietas autem ad omnia utilis. 4)
185. Exerceat ergo te pietas ad iustitiam, continentiam,
mansuetudinem, ut fugias iuvenilia opera, confirmatus et ra-
dicatus in gratia bonum fidei subeas certamen; non te in-
plices negotiis saecularibus, quoniam deo militas. Etenim si
is, qui imperatori militat, a susceptionbus lilium, actu ne-
gotiorum forensium, venditione mercium prohibetur humanis
legibus, quanto magis qui fidei exercet militiam, ab omni usu
negoliationis abstinere debet, agelluli sui contentus fructibus,
si habet; si non habet, stipendiorum suorum fructu? Siqui-
dem bonus testis est qui diit: 5) Juvenis fui el senui
el' non vidi iustum dere,lictum, nee semen eiu, quaerens
panem. Ea est enim tranquillitas animi et temperantia,
quae neque studio -quaerendi afficitur, neque egestatis metu
angitur.
1) ColoS8. 2, 20 seq. 2) Col. 3,1 seq. 3) lbid. v. 5. 4) 1. Tim.
4, 7 seq. 5) Psalm. 36, 25.
Digitlzed by Google
DB OFFICns MINISTRORUM LmBR l.
97
CAPUT XXXVII.
Servandam ul in prosperis, ita et in advertis ments aequalilalem; mala
lamen interdum declinanda.
186. Ea est eliam quae dicitur vacuitas animi ab ango-
n'bus, I ut neque in doloribus molliores simus, neque in pro-
speris elatiores. Quod si hi, qui ad c.apessendam rem publieam
acJhortantur aliquos, haee praecepta dant, quanto magis nos,
qui ad officinm eccletliae vocamur, talia debemus agere, quae
placeant deo, ut praetendat in nobis virtus Christi, et ita
simus nostro probati imperatori, ut membra nostra arma iu-
stitiae sint, arma non carnalia, in quibus peeeatum regnet,
sed arma ferti deo, quibus peccatum destruatur,
caro nostra, nt in ea omnis culpa moriatur et quasi ex mor-
tuis viventes novis resurgamus operibus ae moribus.
187. Haec sunt plena honesti et deeori offieii stipendia
fortitudinis. Sed quia in omnibus, quae agimus, non solum
quid honestum, sed eliam quid possibiJe sil quaerimus, ne
forte aliquid ,quod non possimus exszqui. Unde
nos tempore persecutionis de civitate in civitatem coneedere,
mmo, ut verbo pso utar, fugere vult dominus, 1) ne temere
aliquis, dum martyrii desiderat gloriam, offerat se periculis,
quae fortasse caro infirmior aut remissior animus ferre ac
tolerare no queaL
CAPUT XXXVIII.
Advenns fulura incommoda menlem exercilatione roborandam, nec non
con8rmandam praevidenlia; el quae hic incurranl .difficullate
. 188. Nec rursus propter ignaviam cedere quis ac de-
serere fidem debet metu periculi. Qua gratia praeparandus
1) .. " ... 10, 23.
AIuIao81Vl.
7
Dgltzed byGoogle
98
S. AMBROSn
est animus, exercenda mens, stabilienda ad constanliam, ut
nullis perturbari animus possit lerroribus, nullis frangi mole-
stiis, nullis suppliciis cedere. Quae difficile quidem sustinen-
tur; sed quia omnia supplicia graviorum suppliciorum vincuntur
formidine, ideo, si consilio firmes animulll tuum, nec a ratione
discedendum pute el proponas di"ini iudicii metum, perpetui
supplicii tormenta, potes animi subire tolerantiam.
189. Hoc igilu .. diligentiae esl, ut quis ita se conparet;
illud ingenii, si quis potest vigore mentis praevidere quae
futura sunt et tamquam ante oculos locare, quid possit acci-
dere el quid agere debeat, si ita acciderit, definire; inlerdum
duo el lria simul volvere animo, quae co_niciat aut sin guIa
aul coniuncla accidere posse et aul singulis aul coniuncs
disponere actus, quos intellegat
190. Forlis ergo est viri non dissimulare, cum aliquid
immineat, sed praetendere et tamquafFI explorare de specula
quadam mentis et obviare cogitatione provida rebus futuris,
ne forte dicat postea: Ideo ista incidi, quia non arJJi!!abar
Denique nisi explorentur adversa, cito occu-
pant. Ut in bello inprovisus hostis vix sustinelur et, si in-
para tos inveniat, faciJe opprimil, ita animum mala inexplorala
plus frangunt.
191. In his igilur duobus iIla est animi cxceUentia, ut
primum animus. tuus bonis exercitus cogitationibus mundo
corde quod verum el honestum est videal (beali 1) cnim
mundo corde, quia ipsi etiam deum . "idebunt), !atque id,
quod honestum est, solum bonum iudicet, deinde nullis per-
turbetur occupationibus, nullis cupiditlltibus ftuctuet.
192. Neque vero id facile quisquam facit. Quideoim
tam difficile, quam dispicere tamquam ex arce aliqu-sapien-
tise opes a1iaque omnia, quae plerisque videntur magna el
t) lIauh. 5, 8,
Digitized by Coogle
I
J
DE MINtSTRORUM LIBES l.
99
praecelsa? Deinde ut iudicium tuum stabili ratione confirmes
et flUae i\uticaveris levia lamquam nihil pro futura contemnas?
Deinde ut si quid acciderit adversi idque grave el acerbum
'putetur, ita leras, ut nihil praeter naturam accidisse putes,
cum legeris: 1) Nudus sum natus, nudus ea;ibo. Quae do-
;minus dedit, dominus absJulit e utique et filios amiseral et
facultates), servesque in omnibus personam sapientis et'
sioutille servavit, qui ait: Sicut domino placuit,' ita factum
uf; ... , nomen domini benedictum; et iofra: 3) Sicut una
Msipientiutn mulierum locuta es. Si bona suscepimus de'
manu do_i, qtUlemala sunf, non
CAPUT XXXIX .
. Foi'udiaem ad,Yersus omoia vi&ia dimicare debere, praecipue adversus
quod iD saDcto lob docetur factum .
. 193. Non es' igitur mediocris, nec discreta a ceteris
animi fOrlitudo, quae bellum cum virlutibus geral, sed quae
sola defendat ornamenta virtulum omnium el iudicia custodiat,
et quae inexpiabili proelio adversus omnia vitia decernat, in-
victa ad laberes, fortis ad pericula, rigidior advel'sls v.olu-
ptates, dura adversus inlecebras, quibus aurem deferre nesciat,
nec, ut dicitur, ave I dicat, pecuniam neglegat, avaritiam
fagiat tamqam labem quandam, quae virlulem eft'eminet. Nihil
enim 'tam fortitudini, quam lucro vinci, Frequeier
puisis hostibus, inclinala in fugam adversariorum acie, dum
exuvs caesorum eapilur proeliator, inter ipsos, quos stravit,
miserandus oecubuit, et triumphis suis deiectae legiones, dum
spoliis oecupantur, hostem in se revocarunt, qui fugerat. ,
194. Fortitudo igilur' talo inmanem pestem repellat el
prGterat,. nec temptetur cupiditatlbus, r,aec frangatur metu, qua
1) lob. 1,,21,
2) 1Id., 8} !bici. 2" tO, '
7*
Digitlzed by Google
tOO
S. AMBROSn
virtus sibi constat, ut fortiter omnia vitia &amquua
virtulis venena iracundiam velut quibusdam propulset armis,
quae tollat consilium et tamquam aegritudinem vitel Gloriae
quoque caveat appetentiam, quae frequenter nocuit inmoden-
tius expetita, semper autem usurpata.
195. Quid horum sancto lob vel in virtute defuit, ve!
in vitio obrepsit'/ Quomodo laborem aegritudinis, frigoris,
famis pertulit '/ Quomodo despexit sal.1is periculum '/ Num-
quid rapinis divitiae coacervatae, de quibus' tanta iaopibus
adfluebant'/ Numquid avaritiam census, aut voluptatis studia
cupiditatesque excitavit'/ Numquid trium regum iniurioa con-
tentio vel servorum contumelia in iram excussit'/ Numquid
gloria sicut levem extulit, qui gravia sibi, si um-
quam vel non voluntariam celavisset culpam, vel esset
multitudinem plebis, quominus adnuntiaret eam in conspectu
omnium '/ Neque enim consentaneae sunt vitiis virtutes, sed
sibi constant. Quis igitur tam fortis, q1J8m sanctus lob, cui
secundus adiudicari potest, qui parem vix reperit '/
CAPUT XL .

Vmutem bellicam D08tri. etiam DOD deruuse veterum exemplis muimeqae
pneclaro Eleazari racto demoDstratur.
196. Sed fortasse aliquos bellica defixos gloria tene&,
ut esse proeliarem fortitudinem et ideo me ad
baec deflexis8e, quia illa n08ms deforet. Quam Jortis. lesus
Nave, ut uno proello quinque reges captos s&erneret cua
populls sois '/ 1) Deinde cum adversum Gabaonitas surgeret
proelium et vereretur, ne nox inpediret victoriam, magnitudine
mentis et fidei clamavit: Stet Bol; el Btetit, 2) donec victoria
consummaretur. Gedeon in trecentis viris de ingeoti
1) lome. 10, 5 Mqq. 2) !bid. v. 12.
Digitlzed by Google
DE OFFICDS MINISTROBUM LmEB 1.
tOt
et acerbo hoste revexit triumphum. 1) Ionatha adulescens vir-
tutem fecit in magno proelio.'1) Quid de Maccabaeis loquar?
197. Sed prius de populo dicam patrum, qui, cum essent
parati ad repugnandum pro templo dei et pro legitimis suis,
dolo hostium die lacessiti sabbati, maluerunt vulneribus olferre
nuda corpora, quam repugnare, ne violarent sabbatum. 3)
ltaque omnes laeti se optulerunt morti. Sed Maccabaei con-
siderantes uod hoc exemplo gens omnis posset perire, sab-
bato etiam, cum ipsi in bellum provocarentur, ulti sunt in-
--
nocentium necem fratrum suorum. Unde postea stimulatus
rex Antiochus, cum bellum accenderet per duces suos Ly-
siam, Nicanorem, Gorgiam, ita cum orientalibus suis et As- .
syriis aUritus est copiis, ut quadraginta et octo milia in medio
campi a tribus milibus prosternerenlur.
198. Virlutem ducis Iudae Maccabaei de uno eius milite
considerate. Namque Eleazarus 4) cum supereminentem ceteris
elephantum, lorica vestitum regia, adverteret, arbitratus quod
~ eo ~ esset, cursu concilus in medium legionis se pro-
ripuit et abiecto clpeo utraque manu interficiebat bestiam,
atque intravit sub eam et subiecto gladio interemit eam. Ita-
que cadens bestia oppressit Eleazarum, atque ita mortuus esto
Quanta igitur virtus animi, primo, ut mortem non timerel;
deinde, ut circumfusus legionibus inimicorum in confertos ra-
peretur hostes, medium penetraret agmen et contempta morte
ferocior, abiecto clipeo, utraque manu vulneratae molem be-
stiae subiret ac sustineret, post intra ipsam succederet, quo
pleniori feriret ictu 1 Cuius ruina inclusus magis, quam op-
pressus suo est sepultus triumpho.
199. Nec fefellit opinio virum, quamvis regius fefellent
habitus. Tanto enim virtutis speclaculo defixi hostes nermem,
1) lud. c. 7. 2) 1. Reg. 14, 1 seqq. 3) 1. IIlaccab. 2, 35 .se'lq:
4) 1. Maccab. 6, 43 seqq.
Digltlzed by Google
i02'
s. AIIBROSn
occupalum incursare non ausi, post casum ruends bestiae sic
trepidaverunt, ut iopares se omnes unius virtuti
Deoique rex Antiochus Lysiae filius, qui CUlO centum viginti
milibus hominum arma tos venerat el CUlO triginta duobus
elephantis, ita ut ab orto sols per singulas bestias velut
montes quidam armorum corusco, tamquam lampadibus arden-
tibus, refulgerent, unios territus fortitudine pacem rogavit
naque Eleazarus heredem virtutis suae pacem reliquit. Sed
haec triumphorum sin&.
CAPUT XLI.
Laudata ludae IIC loualhae magnitudine animi, .. arlyrum in wlerando
constantia, quae pars est non minima fortitudinis, ob oeulos ponimr.
200. Verum quia fortitudo non solum secundis rebus,
sed etiam adversis probatur, spectemus ludae Maccabaei exi-
tumo 1) Is enim post victum Nicanorem, regis Demetrii du-
cem, securior adversus viginti milia regis, CUDl
noogentis viris hellum ad2!,sus volentibus his cedere, ne
multitudine opprimerentur, gloriosam magis mortem, quam
turpem fugam suasit: Ne crimen, inquit, 2) nostrae relin-
quamus gloriae. Itaqoe commisso proelio cum a primo ortu
diei in vesperam dimicaretur, dextrum corno, in quo validis-
simam manum advertit hostium, adgressus facile avertit. Sed,
dum fugientes sequitur, a tergo vulneri locum praebuit; ita
gloriosiorem triumphis locum mortis invenit.
. 201. Quid lonathan fratrem eius attexiam, qui CUlO
_parva manu adversus exercitus regios desertus a
suis ,el cum duobus tantum relictus reparavit bellum, avertit
hostem, fugitantes suos ad societatem revocavit triumphi?
202. Habes fortitudinem bellicam, in qua non mediocris
. - t) 9, 8 seqq. . 2) Ibid. v.
Digitlzed by Google
E OFl>J:CDS MnvISTRORW LIBiR 1,
.. O,
honesti BC tlec()1'l forma es , .JU d o e s rv ut p et ra,
Be turpltudmi, (.ruit. BU em d r J'ru m pa io ib S'L
ht oe 1008ms o m m o m d s ye _'0 el, .. 0
tlOeho !Jlaceabaei Jueri rey x U t u ph m, q aL p e .e
propriir "iquldem hli arm ti, is s e r is i ru t. S ti
invicloil septem pueroru e ho s, ) re" ii e et I Ji il s
nefeeeruot u l' re -L-I!? ... ef e ID
. A.uls' c iu' - aJ.' is e ut pe 'e U v at
vlrkatem auxerat, B. us ti sU m us us a pu Bo.alL p m re
tt::spoow: Noo I 1. m u di I -Iu ot , qu a :Ji ',a
lfJo)sen tacen em, u a Jit ta ta e gi ti e s or m
'1uam voces omni m, L ng ae fl 11, ti es, [ge"u s 0-
g-uims non times. .1al, t t 0euis ves all, l. a la a
au (eum, SIeu. D. vi in A_el. )
.lC"" QUId .!le m tr I r, ) q e sp el 'la ta
f.uolum 9u t o a, to t p a t mo ie iu OC"IU t m-
ftuam psall ot m ca til s _el el Ja r, p lcJ r m 1 eo ri
sui th ra ... i ce ne s F la s,ar o 'a n' l! a
f_m ro .du. io el ?
Q d _e _im li lo .. u!., .. ui ao al am v' to 'a
a n m n u e 'ui' ao a /\lle
ftuae in d rU . l 1a im ru el ,m .lO 'ta pe ic '0 e ti ti
el sa,utIs, as la m pr te t, sa: te m in 10 al' at e m-
lladtavit
le..... raer al, s eti m a tu I . au en"u , lU'
eam vi\. m ep e cUL S u, at' m rl. iu 1 _'uc' f r
eveJrlt 000 p si e .liu, el s m re la s( e , ue
hlS ver:" s PI- 11 e o yit. e o r ",rr $ s 'o fi", .Ia r'i'
<tolO, S8 e 's et o d co o .)r ,le s u ') -lu l<l m
s..cl'luci m m o oH rr e mev ra Ju'l i 11 e JO
1) 2, Maccab. 7, 1 seqq,
4J 2. Maca. 7, 20 .eqq,
2) Exod, 14, 15,
) en, 4, O.
i04
s. AMBROSn
displieuit, pater? Num degenerem probasti? Experire eerle
utrum idoneum ministrum elegeris. Cui eommisisli dominiei
sanguinis eonseerationem, eui eonsummandorum eonsortium
saeramentorum, huie sanguinis tui eonsortium negas? Vide
ne perielitetur iudieium luum, dum forlitudo laudatur. Ab-
ieetio discipuli detrimentum est magistri. Quid quod inlustres
et praestantes viri discipulorum eertaminibus, q.uam suis vin-
eunt? Denique Abraam filium optulit, 1) Petrus Stephanum
praemisit. 2) Et lu, pater, ostende in filio virtutem tuam;
offer que m erudisti, ut seeurus iudieii- tui eomitatu nobili per-
venias ad eoronam.
206. Tune Xystus ait: Non ego te, mi, derelinquo ae
desero; sed maiora libi debenlur eertamina. Nos quasi senes
levioris pugnae eursum te quasi iuvenem manet
gloriosior de tyranno triumphus. Mox venies, flere desiste,
post triduum me sequeris. Saeerdotem el levitam hie medius
numerus deeet. Non eral tuum sub magistro vineere, quasi
adiutorem quaereres. Quid eonsortium passionis meae expetis?
Totam tibi hereditatem, 'eius dimitto. Quid praesentiam meam
requiris ? Infirmi discipuli magistrum praeeedant, fortes se;:
quantur, ut vineant sine magistro, qui iam non indigent ma-
gisterio. Sic et Helias Helisaeum reliquit. Tibi ergo mando
nostrae virtutis sueeessionem.
207. Talis eral eontentio, digna sane de quo certarent
saeerdos el minister, quis prior pro Cbristi nomine.
In fabulis. fernnt tragieis tbeatri magnos plausos,
eum se Pylades Orestem dieerel, Orestes, ul erat, Orestem
se ille, ul pro Oreste neearetur, Orestes,
ne Pyladem pro se paterelur Sed lis non Heebat
, vivere, quod uterque esset parricidii reus: alter, qqi feeisset,
alter, qui adiuvisset. Hie Laurentium sanetum ad boe nullus
1) Gen. 22, 9.
2) Act. 7, 57.
Dgltzed byGoogle
DE omcns MINISTRORUM Lmn L
urguebal, nisi amor devotionis; tamen el ipse post triduum,
eum inluso tyranno inpositus super eraticulam exureretur :
Assum elt, inquit, verla et manduca. Ita virtute animi vin-
cebat ignis naturam.
CAPUT XLII.
Pote-'ates non inritandas, neque adulationi praebendas aute .
208. Cavendum etiam reor, ne, dum aliqui nimia gloriae
ducuntur cupiditate, illsolentius abutantur poteslatibus et ple-
rumque aversos a nobis animos gentilium in sluda perse-
cutionis excitent atque inflamment ad iracundiam. Itaque ul
illi perseverare possint et supplicia vincere, perire
faciunt?
209. Prospiciendum etiam ne adulantibus aperiamos au-
rem; emolliri enim adulatione non: solum fortitudinis non esse,

sed etiam ignaviae videtur.
CAPUT XLIll.
De tepperanda et praecipui. eius partibus, nimirum animi tranquillitate
ac moderatione, honestatis cura et decoris consideratione.
210. Ouoniam de tribus virtutibus diximus, restat ut
de quarla virlute dicamus, quae temperantia ae modestia vo-
catur: in qua maxime tranquiUitas ftnimi, studim maosuetu-
dinis, moderationis gratia, honesti cura, decoris consideratio
speetatur el quaerilur.
211. Ordo igitur quidam vitae nobis tenendus est, ut
a verecundia prima quaedam fundamenta ducanlur, quae socia
ae familiaris est mentis placiditati,. proterviae fugitaDl, ab
omni aliena luxo, sobrielatem diligit, honestatem fovel, deco-
rum illud requirit.
2l2. SequM conyerq'ionis electio, ul adiungamur ,ro-
Digitlzed by Google
I .,,;
, f ,"h
too
S. ADROSn
batissimis quibusque senioribus. Namque ut aequalium 1ISU8
dulcior, ita senum tutior est, qui magisterio quodam et ductu
vitae mores adulescentium el velut murice probitatis
inficit. Namque si hi, qui sunt ignari locorum, cum sollertibus
viarum iter adoriri gestiunt, quanto magis adulescentes cum
senibus debent novum sibi iter vitae adgredi , quo minus
errare possint el a vero tramite virtutis detlectere ? Nihil
quam eosdem el magistros vitae et testes
habere.
213. Quaerendum etiam in omni actu, quid personis,
temporibus conveniat atque actatibus, quid eliam singnlortllll
ingeniis sit adcommodum. Saepe enim. quod altemm decel,
alterum non decet. Aliud iuveni aptum, aliud seni; aliud in
periculis, aliud in rebuSSecundis.
214. Saltavit ante arcam domini David, 1) non saltavit
Samuel; nec ideo ilIe reprehensus, sed magis iste lauda&us
. Mutavit vultum contra regem, cui nomen Anchos; 2) al. hoc
si remota fecisset formidine, quo minus cognosceretur, ne-
quaqiiiiin levitatis reprehensione carere potuisset. Saul quoque,
vallatus choro prophetamm, etiam ipse prophetavil, el de
solo quasi indigno memoratum est: El Saul nter prophela, I S)
CAPUT XLIV.
Officio sibi congruo quemque .ludere oporlere; sed muhos inpediri pa-
lernorum imitatione studiorum, contra quam ecclesiastici viri faciun&.
215. Unusquisque igitur suum ingenium noverit, el ad
id se applicet, quod sibi aptum elegerit. Ita que quid sequa-
tur , prius consideret.
cognoscat aequalemque
ntendat, vitia declinel.
Noverit bona sua, sed etiam viAa
se iudicem sui praebeat, ut bonis
'. 1) 2. Re,. 6, 14. 2) t. RIIJ. 2t, 1a. a) lbitl. 19, tu .
Digitlzed by Google
DB OFFlCUS IDftJSTltORlJM LmBR l. tm'
216. Alius lectioni aptior, alius psalmo
gratior, laborant spiritu sollioitior,
alius !iaorario oportunior babelur. Haeo omnia speotel .oerdos
eJ quid ouique oongruat, deputet. Quo etenim unum-
quemque suum ducit ingenium , aut quod officium decel, id
maiore inpletur gratia.
217. Sed id cum in omni vita difficile, tuJO. in nostro
actu difficiUimum _ est. Amat enim unusquisque sequi vitam
parentum. Denique plerique ad militiam feruntur , quorum
militaverunt parentes, alii ad actiones diversas.
218. In ecolesiastico vero officio nihil rarius invenias,
qaam -eum, qui sequatur institutum patris , vel quia gravis
deterret actus, vel quia in lubrica aetate difficilior abstinentia,
vel quia alacri adulescentiae videtur vita obscurior; el ideo
ad ea convertuntur studia, quae plausibiliora arbitrantur.
Praesentia quippe pIures, quam futura praererunt. DU autem
praesentibus, nos futuris militamus. Unde quo praestantior
causa, eo debet esse cura atlentior.
CAPUT XLV.
De pulcbro et honesto: quid sit inter iIla discriminis \am -apud profanos
'audores, quam sacros.
219. Teneamus igitur verecundiam et eam, que totios
ornatum altollit, modestiam. Non enim mediocre est
rabus singulis modum servare atque inpu:tire ordinem, in
quo vere praelucet iUud, quod decorum -diclir;- quod ita cum
bonesto iungitur; ut separari non queat. Siquidem et quod
decat honestum est el quod honestum est decet, ut magis in
sermone distinctio sit} quam in virtute discretio; Dift'erre enim
ea inter se inleDegi potest, explicari non potest.
220. El ut conemur aliquid eruere distinctionis, hone-
litas velut bOQ" valitudo est et quaedam: salubritas, corporis
r
Digitlzed by Google
tOS
S. AMBRO!D
decus autem tamquam venustas et pulchritudo. Sieut ergo
pulchriludo supra salubritatem ac valitudinem videtur exceUere,
et tamen sine his esse non potest, neque ullo separari modo,
quoniam nisi bona valitudo sit, pulchritudo esse ac venust.,
non potest: sic honestas decorum iUud in se continet, ut ab
ea profectum videatur el sine ea esse non possit. Velut salu-
britas igitur totius operis actusque nostri honestas est, et
sieot species est decorum, quod cum honestate confusum
opinione distinguitur. Nam etsi in aliquo videatur excellere,
tamen in radice est honestatis, sed flore praecipuo , ul sine
ea decidat, in ea floreat. Quid est enim honestas, nisi quae
turpitudinem quasi mortem fugial? Quid vero inhonestum,
nisi quod aridilatem ac mortem adferat? Virente igitur sub-
slanlia virtutis decorum ilIud tamquam flos emicat, quia radix
salva esl; at vero propositi nostri radice vitiosa nihil germinat.
221. Habes hoc in nostris aliquanto expressius. Dicit
enim David: 1) Domina regna"'t, decorem induit. El apo-
stolus ait: 2) S'cut in die, koneBte ambulate. Quod Graeci
dicunt hoc autem proprie significal bono habitu,
bona specie. Deus ergo primum bominem cum condere&,
bona habitudine, bona membrorum conpositione formavit el
optimam ei speciem dedil Remissionem non dederat pecca-
torum; sed postea quam renovavit eum spiritu el inCudit ei
gratiam, qui venerat in seni forma el in hominis specie, ad-
sumpsit decorem redemptionis humanae. Et ideo dixit pro-
pheta: 3) Dominu, regna"'t, deco,'em induil. Deinde alibi
dicit.: 4) Te decet kgmna, deus, in Sion; hoc est dicere:
Honestum est ut te timeamus, te diligamull, te precemur,
te honorificemus; scriptum est enim: 5) Omnia "e,tra konute
flant. Sed possumus et homincm limere, diligere, rogare,
1) P.alm. 92, 1. 2) Rom. 13, 13. 3) P .. 1m. 92, 1. 4) !bid.
64, l. 5) 1. Cor. 14, 40.
Digitlzed by Google
DE OFFlCUSMlNI8TRORUII LmER L t09
honorare; hymnos specialiter deo dicitur. Roc tamquam ex-
cellentos ceteris credere est decorom, quoddeferimos deo.
lIu1ierem 1) quoque in habito ornato orare convenit, sed
speciaJiler eam decet orare velalam et orare promittenlem
castitatem com bona conversatione.
CAPUT XLVI.
Proponitur bUida decori divisio; tum po.tqaam oslensum e.t qaod se-
cundum nataram lit, honestum; quod .ecus, tnrpe eeu8ndam, exempH.
illusiralar haee ipsa divisio.
222. Est igitur decorum quod praeeminel, cuius. di-
visio gemina esto Nam est decorum quasi generale, qood
per universitatem funditor boneslatis et quasi in loto spectatar
corpore; et etiam speciale, quod in parte aliqua eniteL ruud
generale ita eSI, ac si aeqoabilem formam atqoe universitatem
honestatis in omni actu soo habeat concinentem, cum omnis
sibi eios vita consentil, nec in ulla a1iqua rediscrepat; boc
speciale , cum aliquem actum in suis habet virtutibos prae-
eminentem.
223. Simul i l l ~ adverte, quJ!.d el decorum est secun-
dom naturam vivere, secundum ilatol'lm degere, et torpe est
quod sit contra naturam. Ait enim apostolos quasi ioterro.:..
pns: 2) Decel mulierem non velatam orare deum? Nec ipsa
natura docet "OS quodv" quidem si comam kabeat, igno-
minia est illi, quoniam contra naturam est? El iterum di-
cit: 3) Mulier "ero si capillos kabeat, gloria est illi. Est
enim secundum natoram, quoniam quidem capilli pro velamine
sunt; hoc est enim naturale velamen. Personam igitur nobis
et speciem natura ipsa dispensat, quam servare debemos':
utinamque et innocentiam. eius custodire possemos, nec ac-
ceptam nosara malitia mutaret r
1) 1. Tim. 2, 9 .eq. 2) 1. Col'. 11. 18 ~ , 3).lbid. Y. 15.
Digitlzed by Google
uo
S. AIIBROSB
224. Habes hune decorem generalem, quia fecit deus
mundi istius pulchritudinem; habes et per partes, quia cum
faceret deus lucem 1) et dieni noctemque distingueret, curo
conderet caelum, cum terras et separaret, cum solem
et lunam et steDas constitueret! lucere super terram, probavit
.. _---
singula. Ergo decorum hoc, quod in singulis mundi partibus
elucebat, in universitate resplenduit, sicut probat Sapientia
dicens: 2) Ego eram, cui applaudebat . . . . cum laetaretw
orbe perfecto. Similiter ergo et in fabrica humani corporis
grata est uniuscuiusque membri portio; sed plus in commune
conpositio membrorum apta delectat, quod ita sibi quadrare
et convenire videantur.
CAPUT XLVII.
Ut in vita no.\ra elucea\ decorum illud, quid praestare no. oporteat,
quosve appetitus refrenare.
225. Si quis igitur aequabilitatem universae vitae et
singularum actionum modos servet, ordinem quoque el con-
stantiam dictorum atque operum moderationemque custodiat,
in eius vita decorum illud. excellit et quasi in quodam spe-
culo elucet.
226. Accedat tamen suavis sermo, ut conciliet sibi af-
fectum audientium gratumque se vel familiaribus vel civibus
vel, .si fieri potest, omnibus praebeat. Neque adulantem se,
neque adulandum cuiquam exhibeat; alterum enim calliditatis
est, vanitatis alterum.
227. Non despiciat, quid de se untisquisque el maxime
vir optimus sentiat ;boc enim modo .discit bonis deferre re-
Nam neglegere bonoru!D iudicia vel arrogantiae
vel dissolutionis est, quorum alterum superbiae adscribitur,
alterum neglegentiae.
t) Gea. t, 3 Itq. ' ,a) Prov. 8, SO leq.
Digitlzed by Google
DE OFFleos MI1USTROIUM LmER I. t ti
228. Caveat etiam motos animi mi;. ipse enim sibi et
observandos et circumspiciendus est et, ut adversum se ca-
vendus, ita etiam de se tuendus. Sunt enim motus, in qui-
bus est appetitus ille , qui quasi quodall prorumpit impetu;
unde Graece O(!pi dicitur, quod vi quadam se repente pro-
>ripiat. Non mediocris in his vis quaedam animi atque naturae
est. . Quae tamen vis gemina est, una in appetitu, altera in
ratione posita, quae appetitum refrenet et sibi obedientem
praestet et ducat quo velit el tamquam sedulo magisterio
.edoceal quid fieri, quid evitari oporteat, lit bonae domitrici
obtemperet.
229. Solliciti enim debemus esse, ne quid temere aut
incuriose geramus, aut quidquam omnino, cuios . probahilem
.non possimus rationem reddere. Actus enim nom caosa el si
non omDibus .edditur, tamen ab omnibus examinatur. Nae
vero habemus, in quo nos possimus eXGusare. Nam etsi vis
quaedam naturae in omni appetitu sit, tamen idem appetitus .
rationi subiectos est lege naturae ipsius et obedit ei. Unde
-honi speculatoris est ita praetendere animo, ut appetitus neque
praecurrat rationem, neque deserat, ne praecurrendo perturbet
.Btque excludat eamque deserendo des'Uuat. Perturbatio toIlit
constantiam, destitutio prodit ignaviam, .ccusat pigritiam. Par-
turbata enim mente latius se ac longius fundit appetitos et
tamquam eft'erato impetu frenos rationis non soscipit, nae
ulla sentit aurigae moderamina, quibus possit refteeti. Unde
plerumque non solum animus exagitatur, aminitur ratio, sed
etiam inOammatur vultos vel iracundia vel libidine, pallesclt
timore, voluptate se non capit et nimia gestit laetitia.
230. Baec cum fiunt, abicitur illa naturalis quaedam
censura gravitasque morum , DeC teneri potest ilIa, quae in
rebos gerendis atque consiliis sola potest auctoritatem suam
alque illud, quod deceat tenere, constan tia.
231,_ Gravior .iutemappelftu8 ex iIIdipatione nimia
Digitlzed by Google
..

H2
S. AIIBROSU
nascUur, quam acceptae pleromque aeeendit iniuriae dolor.
De quo satis nos psalmi, quem in praefatione posuimus, prae-
cepta instruunt. Pulcbre autem et hoe accidit, ul scripturi
de offics ea praefationis noslrae adsertione nteremur, quae
et psa ad officii magisterium pertinere&.
232. Sed quia supra, nt oportebat, perstrinximus
quemadmodum unusquisque cavere possit, ne excitetur ae-
cepta iniuria, verentes, ne praefatio prolixior fierel, nune de
eo uberius Locus enim oportunus est,
ut in parlibus temperantiae dicamus quemadmodum reprimatur
iracundia.
CAPUT XLVm.
Bepe&ito compeaeendae iracundiae argumento &rel eorum, qni laeeB8unmr
ordines expliean&ur, ad quorum perfee&iB8imum apollOlu ae
David dieun&nr pervenilse; ubi ex oecasione quaedam Be fldurae
vitae &radunhlr discrimina.
233. Tria ilaque genera esse hominum iniuriam acci...;
pienlium in seripturis divinis demonstrare volumus, si pos-
sumus. Unum est eorum, quibus peccalor insultat, eonvitiahlr,
in.,.eJl1)jJal. lis quia deest pudor erescit, augetur dolor.
Horum similes plurimi de meo ordine, de meo numero. Nam
mihi infirmo si quis iniuriam faciat, forsitan , licet infirmus,
donem. iniuriam meam. Si crimen obiciat , non sum tantos,
ut sim contentus conscientia mea, etiam si me eius obiecti
lienum noverim sed eupio abluere ingenui pudoris nolam
tamquam inflrmus. Ergo oculum pro oco1o et dentem pro
dente exigo el eonvitium convitio rependo.
234. Si vero is sum, qui proficiam, etsi nondum per-
Jectus, non retorqueo contumeliam; el si influal ille convitiis
."& inundet aures meas contumels, ego laceo et nihil re-
spondeo.
,235. Si vero perfectos ,im (verbi gratia loquor; naDl
Digitlzed by Google
DE oFFlcns IlINISTROBUM LffiER l .
H3
veritate infirmus som), si ergo perfectus sim, benedico maJe-
dicentem, sieot benedicebat et Paulos, qui ait: 1) JlM,edicimu,'
et benedicimus. Audierat enim dicenlem: DiUgUe nimicos
vestros, orate pro calu".niantibus et persequenti6us vos.
Ideo ergo PauJos persecutionem patiebatUf et quia
vincebal et mitigabat . humanum aO'ectum propositae mercedis
gratia, ut filiU$ dei fieret, si dilexisset inimicum.
236. Tamen et sanctum David in hoc quoque genere
virtulis inpaJl}m Paulo non fuisse edocere possumus. Qui
primo quidem, cum malediceret ei filius Semei et crimina
obiceret, 3) tacebat et humiliabatur, et silebat a bonis sois,
hoc est, bonorum operom cOlIscieotia ; deinde
dici sibi, quia maledicto illo' divinam adquirebat misericordiam.
237. Vide aotem quomodo et humilitatem et iostitiaq
el prudentiam emercmdae a domino gratiae reservaverit. Primo
dixit: t) Ideo maledicit mihi, qua dominus dixit iIli J ut
maledicat. Habes humilitatem, quia ea, quae divinitus impe-
rabantur, aequanimiter quasi servulos ferenda arbitrabatur.
Iteruro dixit: 5) Ec:e, filius meus, qui exivit de ventre meo,
quaerit animam meam. Habes iostitiam; si enim a nostris
graviora patimur, cur indigne Cerimus quae infecuntur ab
alienis ? Tertio ait: 6) Dmitle illum, ' ut maledicat, quoniam
dixil illi dominus, ut videat humiliationem meam, el retri-
buet mhi dominus pro maledicto hoc. Nec solum convi-
tiantem pertulit, sed etiam lapidantem et sequentem inlaesum
reliquit, quin etiam post victoriam petenti veniam ,libenter
ignovit. 7)
238. Quod eo inserui, ul evangelico' spiritu sanctum
David non solum inoO'ensum, sed etiam gratuDI fuisse con-
_.
vitianli et delectatum potius, quam exasperatum in-
1) 1. Cor. 4, 12.
') 2. Beg. 16, 10.
19, 22.
AMaaOSIU8.
2) Mauh. 5, . 3} 2. Reg. 16, 7 8eqq.
5) Ibid. v. 1 t. 6} Ibid. v. 11 Beq. 7) Ibid.
8
Dgltzed byGoogle
H4
S. AMBROSII
UfUS, pro quibus mercedem sibi reddendam arbitrabatur. Sed
tamen qf1amvis perfectus adhuc perfectiora quaerebat. Inca-
lescebat iniuriae dolore quasi homo, sed vincebat spiritu quasi
bonus ntiles, tolerabat quasi athleta fortis. Patientiae autem
finis promissorum exspectatio, et ideo dicebat: 1) Notum (ae
miAi, domine, finem meum et ttumerum dierum meorum, quis
est, ut sciam quid desit mih'. Finem illum quaerit promis-
sorum caelestium, vel illum, quando unusquitque surgit in suo
ordine: 2) Primitiae Christus, deinde hi, qui sum Christi,
qua in adventum eius CI'ediderunt, deinde fin;.. Tradito
enim regno deo et patri et evacuatis omnibus potestatibus,
ut apostolus dixit, perfectio incipit, . inpedimentum,
hic infirmitas etiam perfectorum, ilIic plena perfecti:-nteo
.et dies ilIos requirit vitae aeternae, qui sunt, non qui prae-
tereunt, ut cognoscat quid. sibi desit, quae terra sit repromis-
sionis, perpetuos fructus ferens, quae prima apud patrem
mansio, quae secunda, quae tertia, in quibus pro ratione me-
ritorum unusquisque requiescit.
239. I1I!.igilur nobis in quibus perfectio,
in quibus veritas est. Hie _umbra, hic imago, iIlie veritas.
Umbra in lege, 3) imago in evangelio, veritas in eaelestibus.
Ante agnus ..!itulus; nune Christus
offertur; sed offertur quasi homo, quasi reeipiens passionem;
et offert se ipse quasi saeerdos, ut peceata nostra dimittat,
bic in imagine, ibi in veritate, ubi apud patrem pro nobis
quasi advocalus intervenit. Hie ergo in imagine ambulamos,
in imagine videmus: ibi faeie ad faeiem, ubi plena perfectio,
quia perfectio omnis in veritate esto
1) Plalm. 38, 5. 2) 1. Cor. 15, 23. 3) Rebr. 10, 1 seq.
Digitlzed by Google
DE OFFlCIS MINISTRORUM LmER l.
H5
CAPu'r XLIX.
Hic servandam in nobia imaginem, diaboli vera et vitiorum
eradendam atque in, primis avaritiae, quae Iibertatem nobis adimit variis-
que turbatos vanitatibus imagine dei spoliat.
240. Ergo, dum hic sumus, servemus imaginem, ul ibi
perveniamus ad veritatem. Sit in nobis imago iustitiae, sit
imago sapientiae, quia venielur ad illurn diem et secundum
imaginem aestimabimur. -
241. Non inveniat in te adyersarius imaginem suam,
non rabiem, non furorem; in his imago nequitiae esto
Adversarius enim diabolus sicut leo rugiens quaerit quem
occidat, quem devoret. 1) Non invenial auri cupiditatem, non
argenti non vi.tiorum fiimulacra, ne auferat libi vocem
libertatis. V ox enim illa eS.t, ut dicas: 2) Veniet
l&tliui muntli princeps et in me lweniet nihil. Itaque si
securUB es, quod nihil in te invenat, cum
dices quod dixit ad Laban Iacob patriarcha: 3) c.ognosoe
si quid tuOt"Um es# apud me. Merito beatus Iacob, apud
quem nihil Laban suum potuit reperire.Absconderat enim
Rachel simulacra deorum eius aurea et argentea.
242. .Itaque si sapientia, si fides, si contemptus saeculi,
si gratia tua abscondat omnem perfidiam, beatus eris, quia
non respicis in vanitates et insanias falsas. ") An mediocre
est tollere vocem adversario, ut arguendi te non possit babere
auctoritatem? 'ltaque qui non respicit in vanitates, non coo-
turbatur; . qui enim respicit conturbatur et vanissime quidem.
Quid est enim congregare opes, nisi vanum, quia caduca
quaerere est Cum autero congregaveris, qui
scias an possidere liceat tibi?
243. Nonne vanum est ut mercator noctibus ac diebus
1) 1. Petr. 5, 8. 2) loann. 14, 30. 3) Gen. 31, 32. 4) Psalm. 39, 5.
8*
Digitlzed by Google
H6
s. AMSROSn
conficia' iter , quo aggregare possit thesauri acervos, merces
congreget, conturbetur ad pretium, ne forte minoris vendat
quam emerit, aU,E!l!elur locorum pretia el subito aul latrones
in se invidia famosae negotiationis excitet, aut non exspectatis
serenioribus fIatibus, dum lucl'um quaerit, naufl'agium inpatiens
morae incidat?
244. A'n non conturbatur etiam ilIe van e , qui summo
labore coacervat, quod nesciat cui heredi I'elinquat 1 Saepe
quod avarus summa congesserit solliciludine, praecipiti elfu-
sione dilaceral heres luxuriosus, et diu quaesita lurpis helluo,
praesentium caecus, futuri inpl'ovidus, quadam absorbel vora-
gine. Saepe eliam speratus successor invidiam partae adquirit
hereditatis et celeri obilu extraneis aditae successionis tran-
scribit conpendia.
245. Quid ergo vane al'aneam texis, qua e inanis et sine
fruclu est, el tamquam casses suspendis inutiles divitiarum
copias? Quae elsi fIuanl, nihil prosunt, immo exuunt te
imaginem dei et induunl terreni imaginem. Si tyranni aliquis
imaginem habeat, nonne obnoxius esl damllationi? Tu de-
ponis imaginem aeterni imperatoris el exigis in le imaginem
mortis. Eice magis de civitate animae tuae imaginem diaboli
et altolle imaginem Chl'isti. Haec in te fulgeat, in tua civi-
tate, hoc est, anima resplendeat, qua e oblitterat vitiorum ima-
gines. De quibus ait David: 1) Domine, in civitate tua ad
nihilum deduces imagines eorum. Cum enim pinxeril ilIam
Hierusalem dominus ad imaginem suam, tunc adversariorum
omnis mago deletor.
1) Paalm. 72, 20.
Dgltzed byGoogle
j
DE OFFlCUS IIINISTRORUM LIBO l.
UT
CAPUT J .
Levi\al a lemnia copiditatibas maxime aUeuos ltIIe detiere. Qooe sio'
illorum mn'e. ex apo.tolo quantave in ipsis cas&imonia requintar;
item quae diguitas eorum atque officium, ad quod primariae vinutes sun"
necessariae. Hasce iguotas non fuisse pbilosopbis, sed in ordine iIIos
peccavisse; nonnulla e8se natura secundum officium, quae ob adiuncta
&an' contra officium; unde colligitur, quantas dotes poatulet dignitas
levitarum: quae sequitur verborum Moysis tribal leviticae benedicentis
expositio. '
246. Quod si evangelio domini pQpulos ipse ad
de8picientiam opum informatus atque insthuiUs est, quanto
magis vos levitas oportet terrenis non teneri cupiditatibus,
quorum deos portio est. Nam cum divideretur a Moyse pos-
sessio terrena populo patrullf
2
eJ:cepit levitas dominus a ter-
Jenae possessionis consortio,l} quod ipse iIIis esset funiculus
bereditatis. Unde ait David: 2) Dominus pars hereditalis
meae el calicis mei. Denique sic appellatur levita, ipse meus,
vel ipse pro Magnum ergo munus eius, ut de eo do-
mfoos dicat: Ipse meos, vel quemadmodum Petro dixit de
statere in ore piscis reperto: 3) Dabis eis pro me ei te. Unde
eC" apostolus cum episcopum . dixisset debere esse sobrium,
pudicum, ornatum, hospitalem, docibilem, non avarum,
litigiosum, domui bene praeposituRI, addidit: 4) Diaconos
lim""er OJIO"tet esse 'graves, non. bilingues, non multo vino
deditoli,., non turpe lucrum habentes 1Itgsterium
fi!lei i,. conscientia pura. Et hi probentuJ'l ('rintUm et
sic ministrent, nullum crimen habenles. .
247. Advertimos quanta in nobis requirantur" ut absti-
nens sit a vino minister domini, nt testimonio bono fulciatur
non soluni fidelium, sed eUam ab bis; qui foris sunt. Dcet
enim actuum (lperumque Rosfrorum testem esse publicam exi-
.,)
1) Num. 18,23. 2) Psalm. 15, 5. 3) Mattb. 17,27. 4) 1. Tim. 3, 8
Digitlzed by Google
H8
S. AMBROSn
stimalionem, ne derogelur muneri, ul qui videt ministrum
altaris congruis ornatum virtutibus , auclorem praedicet el
dominum veneretur, qui lales servulos habeat. Laus enim
domini, ubi munda possessio et innocens familiae disciplina.
248. De caslimonia autem quid loquar, quando una
tantum, nec rcpetita permittitur copula? Et in ipso erg.o
coniugio lex est non iterare coniugium, nec secundac coniugis
sortiri conillntionem. Quofl plerisque mirum videlur, cur
etiam ante baplismum jlcrali coniugii ad electionem muneris
el ordinationis praerogalivam inpeflimenta generenll1r, cum
etiam delicta obesse non, soleanl, si lavacri remissa fuerint
"'sacramento. Sed inlellegere debemus, qW.a.. baptismo culpa
dimitti potesl, lex abo'lerTOn -polesl. In coniugio non culpa,
sed lex est. Quod culpae esl igitur in baptismate relaxatur,
quod legis est in coniugio non solvitur. Qllomodo autero
potest hortator esse viduitatis qui ipse coniugia frequen-
taveria?
249. Inoffensum aulem exhibendum et inmaculalum mi-
nis\erium, nec ullo coniugali coitu ()Qgnoscitis, qui
integri cOl'pore, incorrupto pudore, alieni ctiam ab ipso eon-
sortio coniugali, saeri ministerii graliam recepistis. Quod eo
non, praeterii, quia in plerisque abditioribus locis cum mini-
sterium gererent, vel eliam sacerdotium, filios sllsceperunl, el
id tamquam usu veteri defevdunt, quando per inlervalla dierum
, . .
sacrificium deferebatur ; el lamen caslificabatur etiarq. populus
per biduu!ll aut 'per triduum, ul ad sacl'ificium purus aeeederel,
ut in veteri testamento legimus; 1) el lavabant vestimenta sua.
in fig-ura tanta observantia, quanla in veritale? Disce,
sacerdos alque levita, quid sit lavare vestimenta tua, ut mun-
dum corpus celebrandis sacramentis. Si sine
ablutione vestimenlorum sufum prohibebatur, aecedere ad
. e
1) Exod. 19, 10.
.,
"
Dgltzed byGoogle
DE ,IFFlG MmlSTRORUM L1BER l.
U9
hostiam suam, tu inlotus mente pariter el corpore audes pro
aliis supplicare, audes aliis ministrare?
25Q. Non mediocre officium levitarum, de quibus dicit
dominus: 1) Ecce ego eligo levitlU de medio fUiorum 1$1'ael

pro omni primogenito aperiente vulvam filUs Israel; ,'e-
demptiones eorom eront isti, el erunt miki levitae. Miki
enim sanctficavi primogenitum in ten'o Aeg1/pti. Cogno-
vimus non inter ceteros levitae conputantur, s!'ld
praeferntur, qui eliguntur ex omnibus et sanclificanlur, ut
primogenita fructuum atque primitiae, domino deputantur,
in quibus est votorum solutio et redemptio peccatorum. Non
accipies, inquit, 2) eos inttw filios Israel, sed consttues
levi{1U super tabernaeulum testimonii et supe,' omnia vasa
eius adstare et super sunt in ipso. Ipsi tollant
taber:naculum et omnia vlUa eius et ipsi ministrent in eo
el in circuitu tabernaculi castra ipsi constituartt, et pro-
movendo tabernaculum ipsi deponant levit.ae el constituendo
clUI,'a rursum ipsum tabernaculum ipsi statuant. Alienigena
quicumque accesserit, morte morialur.
251. Tu ergo 'electus ex omni numero filiorum Israel,
inter sacros fructus quasi primogenilus aestimatus, praepositus
tabernaculo, ut praelendas in castris sanctitatis et fidei, ad
quae si alienigena accesserit, morte morietur, positus, ut
operias arcam teslamenti. Non enim omnes vident alta my-
steriorum, quia operiuntur a levitis, ne videant, qui videre
.non debent et sumant, qui servare non possunt. Moyses
denique circumcisionem vi'dit spiritalem, sed eam, ul
in signo circumcisionem praesc;:riberet. Vidit azyma veritatis
, el sinceritatis, vidit passionem domini; operuit azymis corpo-
ralibus azyma veritatis, operuit passionem domini agni vel
vi&uli immolatione. Et b'oni levitae servaverunt mysterium
t) Num. 3, t2 eS t3.
2) Ibid. t, 49 se.qq,
Digitlzed by Google
120
s. AMD08D
fidei suae tegmine; et tu mediocre pulas, quod commissum
esl tibi? Primum ut alta dei videas, quod est sapientiae;
deinde ut excubias pro popu]o deferas, quod esl iustiliae;
caslr,a defendas tabernacu]umque luearis, quod esl fortitudinis;
te ipsum continenlem ac sobrium praestes, quod est tempe-
rantiae.
252. Haec virtulum genera principala constituernnt eliam
hi, qui foris sunt, sed communilatis superiorem ordinem, quam
sapientiae iudicaverunl, cum sapientia fundamentum sil, iuslilia
opus sil, quod manere non potest, nisi fundamentum habeat.
Fundamenlum autem Chrislus est. 1) .
253. Prima ergo fides, quae elt sapientiae, ut Sa]omon
dixil, '2) secutus patrem: l"itium sapientiae timor domina.
Et lex dicil: 3) DiUges deom tuom, diliges proa:i-
mum tuum. Pulchrum est igitur ul gratiam tuam atque
in societalem humani generis conferas. Sed primum i!lud.
decorum, ul quod pretiosissimum, hoc est, mentem tuam,
qua ihifllabes praestanlius, deo deputes. Cum solveris auctori
debitum, \icet ut opera tua in el adiumenta
hominum conferas alque opem feras necessitatibus aul pecunia
aut officio aut eUam munere, quod late patel in
vestro minislerio: pecunia, ul subvenias; debito, ut. obligatum
liberes; officio, ul servanda suscipias, quae metual amittere
qui deponenda credidit.
254. Officium est igitur depositum servare ac reddere.
Sed inlerdum commutatio tit aut tempore aul necessitate, ul.
non sit officitim 4'eddere, quod acceperis; ut si quis contra
palriam, opem barbaris ferens, pecuniam apertus hostis re-
poseal; aut si cui red das, cum adsit qui extorqueat; si furenti
restituas, cum servare non queat; si insanienti gladium de-
positum non neges, quo se ille lnterimat, nonne solvisse
1) 1. Coro 3, 11. 2) Prov. 9, 10. cr. Psalm. 110, 10. 3) Deut. 6, 5.
Digitlzed by Google
DE OFFICnS MmIS'fRORUM LmER l.
121
contra officium est?, Si furlo quaesita scieos suscipias, ut
fraudetur qui amiserat, nonne cntra officium est?
255. Est etiam contra officium nonnumquam solvere
promissum, sacramenlum custodire, ut Herodes, 1) qui iuravit
qUQniam quidquid petitus esset daret filiae Herodiadis et necem
Ioannis praestitit, ne promissum negaret. Nam de Iephthe 2)
quid dicam, qui immolavit filiam, quae sibi victori prima
occurrerat, quo volum inpleret, quod spoponderat, ut quid-
quid sibi primum occurrisset, ofl'erret deo? Melius fueral
nihil tale promiUere, qua m promissum solvere parricidio.
256. Haec quanti sit consilii prospicere, non ignoratis.
El ideo eligitur levila, qui sacrarium custodiat, ne fallatur
consilio, ne fidem deserat, ne mortem timeat, ne quid intem-
perantius gerat, ul specie ipsa gravitatem praeferat, nec soluJO
animuJO, sed eHam oculos continentes habere quem deceat,
ne vel ipse frontem sobrietatis fortuilus violet occursus, quo-
niam: 3) Qui viderit mulierem ad concupiscendam eam,
adulteravit eam in corde suo. Ita adulterium non solum
facti conluvione, sed eHam aspectus inlentione committitur.
257. Magna haec videntur ac nimis severa, sed in magno
munere non superflua, quando tanta est levitarum gratia, nt
de his Moyses in benedictionibus' diceret: 4) Date , Levi viros
eius, date Levi mani{estos eius, date Levi sOI'[em suffragii
sui et veritatem eius viro san oto , quem temptaverunt in
temptationibus, maledixel'unt supe!' aquam contradictionis.
Qui dicit pat1'i suo et matl'i : Nort novi te ; el (mires suos
non cognovit el filios suos abdicavit: hic custodit verba
tua el testamentum tuum observavit.
258. Illi ergo vir eius et manifesti eius, qui nihil in
corde dol habeant, nihil fraudis occultent, sed verba eius cu-
1) l\latth. 14, 6 seqq.
4) Deut. 33, 8 seq.
2) lud. 11, 30 seqq. 3) lUatth. 5, 28.
Digitized by Coogle
22
osn DE S UBER
stodiant el in corde suo conferant, sicut conferebat el Maria; J)
qui suos parentes officio suo non novarint praeferendos, qui
iolatore int cas pudicit am,
overint rum te quod quod sit,
quod CUI aptum tempofl est, et ut id solum sequantur, quod
honestum est; sane ubi duo honesta, id quod honestius est,
praeponendum hi iure benedicti.
259 uis erg festet i dei, nc n-
onat: 2) die, do virtutem , oper um
eius suseipe, ut gratiam propheticae benedictionis in venial
apud eum, qui vivt et regnat in saecula saeculorum, Amen.
1) L 2) , 11.
LIBER SECUNDUS.
CAPUT l.
Vitae beatitudinem adquiri honestate, quippe qua Christianus gloriam et
favores hominum spernens opera slIa deo soli placere in votis habet.
1. Superiore libro de officiis Iractavimus, quae conyenire
honestati arbitra!"e,!!!!r, in qua vitam beatam positam esse nulli
dubitaverunl, (jiii Scriptura appelIat vilam aelernam. Tantus
enim splendor honeslatis est, ut vitam bealam efficiant tran-
quillitas conscientiae el securitas innocentiae. Et ideo sicut
exortus sol lunae globum et cetera stelIarum abscondit lumina,
ita fulgor honeslatis, ubi vero el incorruplo vibral decore,
cetera, quae pulantu!" bona secundum voluplalem corporis aut
secundum saeculum cIara et inluslria, obumbral.
2. Beala plane, quae non alienis aestimatur iudiciis, sed
domesticis percipitur sensibus lamquam sui iudex. Neque
enim populares opiniones pro mercede aliqiJa requirit, neque
pro supplicio pavet. Haque quo minus sequitur gloriam, eo
magis super eam eminel. Nam qui gloriam requirunl, his
ea merces praesenlium umbra fulurorum est, quae inpediat
vilam aeternam, quod in evangelio scriplum est: 1) Amen
dico vobis, petceperunt 11W1cedem suam j de his scilicel, qui
velut tuba canente vulgare liberalitatem suam, quam faciunt
circa pauperes, gestiunt. Simililer et de ieiunio, quod osten-
tationis causa faciunt: H.abent, inquil, mercedem sua1ll.
1) lIIauh. 6, 2.
Digltized by Google
t24
S. ADROSO
3. Honestatis igitur est vel misericordiam facere, vel
ieiunium in abscondito, ul mercedem videaris a solo
deo luo quaerere, non etiam ab hominibus. Nam qui ab
hominibus quaeril, habet mereedem suam; qui a deo,
habel vitam aetetnam, quam praestare non polesl nisi auctor
aelernitatis, sieut illud esl: 1) Amen dico tibi, hodie mecum
eris in paradiso. Unde expressills Seriptura vUam aeternam
appellavit eam, quae sit beata, ut non hominnm opinionibus
aestimandum relinquerelur, sed divino iudicio committeretur.
CAPUT n.
Variae philo8opborum de beati'udine opiniones; eam in dei eognilione ae
bonorum operum alodio eonaiatere, primum probatur ex evangelio; 'om
ne a pbilosophis videatur boe sumptum, prophetRrum testimonii. eon-
firmatur.
4. Itaque philosophi vitam beatam, alii in non dolendo
posuerun\, ul Hieronymus, alii in rerum scientia, ut Herillus,
qui audiens ab Aristotele et Theophrasto mirabililer laudatam
esse rerum seienliam, solam eam qlrasi sumlllum bonum posuit,
cum ilIi eam qu!"Si bonum, non quasi solum bonnm Jaudave-
rint. Alii voluptatem dixerunt, nl Epicurns; alii, nt Callipho
. el post eum Diodorus; ita interpretati sunt, nl. alter ad vo-
luptatem, alter ad vaenitatem doloris consortium honestatis
adiungerenl, quod sine ea non possit esse beata vita. Zenon ':
Stoicus sol.um el summnm bonum, quod honestum esl; Ari-
stoteles autem vel Tbeophrastus el ceteri Peripa&etici in vinute
quidem, hoc esE, honestate vitam bea"m esse, sed
beatitudinem etiam corporis atque externis bonis adseruerunt
5. Scripiura autem divina vilam ae&erAem. in cglilione
posoit divinitalis el fructu bonae operationis. Deniqae 'IItrios"
qe adsEltlionis evangelicum suppetil testimonium.Nam el
---- .
1) Lue. 23, 43.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS MINISTRORUM LlBER 11. t25
de scientia ita dixit dominus lesus: 1) Haee est autem vita
aeterna, ut eognoscant te solum verum 'deum et quem mi-
sisti Iesum Christum. El de operibus ita respondit: 'l) Omnis,
qui reliquerit domum vel {rat"es aut sorores aut patrem aut
matrem aut filios aut ag"os propter nomen meum, centuplum
accipiet et vitam aeternam
6. Sed ne aeslimetur boc recens esse et prius tractatum
,..
a pbilosopbis, quam in evangelio praedicatum (anteriores enim
evangelio pbilosopbi, id est, Aristoteles et Theophrastus vel
ZenOD atque Hieronymus, sed posteriores prophetis) accipiant,
quam longe ante qua m philosophorum nomen audirelur, per os
sancti David utrumque aperte videatur expressum. Scriptum
est enim: 3) Beatus, quem tu erudie7'is, domine; et de lege
tua doeueris eum. Habemus el alibi: 4) Beatus vir, qui
timet dominum, 'in mandatis eius nimis. Docuimus
de cognitione, cuius, praemium aeterpitatis fructum jlsse
moravit, adiciens propheta, qua in domo huius timentis. do-
-
miDum, vel eruditi in lege el cupientis in mandatis divinis: 5)
Gloria et divitiae in domo eius et iustitia eius manet in '
saeculum saeculi. De opel'ibus quoque in eodem psalmo
subiunxit vitae aeternae suppetere praemium viro iusto. De-
Dique ait: 6) 'Beatus vir, qui miseretur' el eommodat, disponet
sermones' suos in iudicio, quia in saeculum non eommove-
bitur. In 'memoria aeterna e1'it iustus. Et infra: 7} Dispersit,
dedit pauperibus, iustitia eius manet in aeternum.
7. Habet ergo vitam aeternam fides, quia fundamentum
est bonum; babent el bona facta, quia vir iustus et dictis et
rebus probatur. Nam si sit iD sermonibus et de-
sidiosus in operibus, prudentiam suam factis refellit, et gra-
vius est scire quid facias, nec fecisse quod faciendum
1) loallll. 17, 3. 2) Mattb. 19, 29. 3) Psalm. 93, 12. 4) Ibid.
111, 1. 5) Ibid. v. 3. 6) Ibid. v. 5 seq. 7) Ibid. v. 9.
Digitized by Coog le
..
t26
s. AMBROSn
veris. Contra quoque strenuum esse in operibus, aft'ectu
infidum, ita est, ae si vitioso fundamento pulchra culminum
velis elevare fastigia: quo plus struxeris, plus corruit, quia
sine munimento fidei bona opera nn possunt manere. InMa
statio in portu navem perforat et harenosum solum cito cedit,
nec potest inpositae aedificationis sustinere onera. ~ ~ ergo
plenitudo praemii, ubi v i ~ t u t u m perfectio el quaedam in factis
-----
atque dietis aequalil.s sobrietatis.
CAPu'r 111.
Peti&a e scripluris beatitudinis definitio expenditur demonslraturque nihil
ipsi ve) propter externa bona accedere, ve) decedere propter incommoda.
8. Et quoniam sola rerum scientia explosa esi, vel
quasi ina"is secundum pbilosophiae disputationes superfluas,
vel quasi semiperfecta sententia, consideremus quam enodem
de eo scriptura divina absolvat sententiam, de quo tam mul-
tiplices et inplicatas atque confusas videmus esse quaestiones
philosophiae. Nihil enim bonum scriptura nisi quod honestum
adserit virtutemque in omni reruDl statu beatam iudicat, quae
neque angeatur bonis corporis, vel exlernis, neque minuatur
adversis; nihilque tam beatum, nisi quod a peccato alienum
sit, plenum innocentiae t repletum gratiae. dej. Scriptum est
enim: 1) BeaIMs "ir, qui non abiit in o01l$ilio. ilnpio,.um et
iti "a peccatortlm non stetit e"t id catltedl'a pestilentiae non
sedit, sed in lege domini (ui( voluntas. ewl. Et alibi: 2)
Beata inmaculat' in via, qui ambulant in lege dominio .
9. Innocentia igftUr et scientia beatum faciunt. Bonae
quoque operationis .. mercedem essa beatitudinem vitae aeternae
superius advertimus. Restat igitur, ut sprelo patrocinio' \'0-
luptatis Jiut dOIorjs metu, quorum alterum quasi infractuO! el
I
" / ..
t) P,alm. 1, 1 leq. 2) Ibid. 118, 1. I ';
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS MINISTRORUM LIBER n.
i27
molliculum, alterum quasi eviratum eL despuilur, in
ipsis doloribus vitam beatam eminere demonslrelur. Quod
facile doceri potest, cum legerimus: 1) Beati ests, cum 'Cobis
maledicenl el persequenlul' el dicent omne malum adversum
vos mentientes propter iustitiam. Gaudete el exsultate, quo-
niam merces vestm copiosa est in caelo. Sic enim persecuti
sunt et prophetas, qui erant ante vos. Et alibi: 2) Qua 'f)'IJlt
venil'C post me , tollat C7'ucem suam et sequatur me .

CAPUT IV.
Idem argumentum, scilicet rebus externi. DOD mIDUI, neque augeri
beatitudinem veterum exemplis iIIustratur.
10. Est ergo beatiludo et in doloribus, quos plena sua-
vilalis virtus conprimit eL eoereeL, ipsa sibi domestieis opibus
abundans vel ad eonscientiam vel ad graLiam. Neque enim
parum 3) eum Aegypliorum vallaLus populis eL
Dlari clausus per fluetus sibi et populo patrum pedestrem viam
piis meritis invenissel. Quando autem forlior, quam tune,
- - -
cum extremis eireumventus perieuls non desperabat salutem,
sed exigebat triul,!lpbum?
11. Quid Aaron 4), quando se beatiorem credidit, quam
tune, quando medius slelit inter vivos ae mortuos eL obieetu
sui mortem, ne 3d vivorum transiret agmina 3 eada-
veribus mortuorum? Quid de puero Daniele 5) loquar, qui
tam sapiens erat, ut in ter leones fame exasperatos nulla be-
stialis saevitiae frangeretur formidine, ita alienus a metu, ut
posset epulari, nee vereretur, ne ad pasLum exemplo sui
feras provoearet?
12. Esl ergo et in dolore virtus, qua e sibi honae sua-
1) l\lauh. 5, 11 seq. 2) Malth. 16, 24. 3) Exod. 14, 13.
4) NulO. 16, 48. 5) Dan. 14.
Digltized by Google
t28
s. AMBROSn
vitatem exhibeat conscientiae, et ideo indicio est, non
minuat dolor virtulis voluptatem. Sicul ergo nulla virtuti de-
cessio beatitudinis per dolorem, ila etiam nuRa accessio per
volnptatem corporis aul commodorum gratiam. De quibus
pulcbre apostolns ait: 1) Quae mihi lucra (uerum, haee d.w:i
propter Christum detrimenta. e.ue. El addidit: 2) Propter
>-" "-
quem omnia damna dua:i el aestimo stercqra, ul Chria,.",.
lucri{aciam."
13. Denique Moyses damnum snuro credidit tbesauros
Aegyptiorum et opprobrium dominica. crucis praetnlit,
nec tunc dives, cum abundaret pecunia, noo postea pauper,
cum egeret alimento, nisi forte tunc aUcui minus beatus vide-
retur fuisse, . cum in deserto colidiana alimonia sibi et populo
. suo deforet. Sed quod summi boni ac beatitudinis nemo ne-
gare audeat, manna ei, boc est, panis angelorum ministra-
batur e caelo, carnes quoque cotidiana pluvia totius plebis
epulis redundabanl. 3)
14. Heliae quoque sancto panis ad victum deerat, si
sed non videbatur deesse, quia non quaerebalur.
Itaque diurno corvorum obsequio mane panis, caro ad vespe-
ram deferebatur. 4) Numquid ideo minus beatus,. eral
panper sibi? Minime. Immo eo magis quia erat deo
dives. Aliis enim , quam' sibi divitem ene 'praestat, ul isla
eral, qui tempore faDlis cibom a vidua largiturfJs,
ut bydria. farinae per triennipm e'- sex menses ,non . deficeret
el cotidianos usos olei vas viduae inopi sufficeret ae mini-
strarel 6) Merite{- ibi volebat P,ptrus esse', obi istos videbal
Merito in monte ',cum Chrislo in gloria apparuerunt, quia el
ipse pauper factus est,. divls esset. 6) ,
15 .. Nuijum ergo adminicul\1Ul praestam diviliae ad vio
1) Phil. 3, 7 seq. 2) Hebr. 11, 26. 3) E10d. 16, 13 .eqq.
Num. 1f, 31 seqq. e& P .. hn. 77, '27. . 4} 3. Reg. 17, 6. 5) Ibid.
y. 1( 6) Ma&&h. 17, 4.
Digitlzed by Google
D OFFICIIS MINISTRORUM LIBER n. 129
beatam , quod evidenter dominus demonslravit in evangelio
dicens: 1) Beati pauperes, quoniam vestrum est regnum dei.
Bean qui nunc esuriunt el sitiunt, quia saturahuntur. Beata
qui nunc fletis, qua ridehitis. Itaque paupertatem, famem,
dolorem, quae putanlur mala, non solum inpedinento non
esse ad vitam beatam, sed etiam adiumento evidentissime
_ esto
CAPUT V.
Quae putanwr bona, plerumque inpedimenlo e88e ad bealam vilam, et
que mala, maleriam e88e virlulum, quod beatiludinis alque allia exemplis
conlirmalur.
16. Sed et illa, quae videntur bona, divitias, satietatem,
laetitiam expertem doloris detrimento fruclum beati-
tudinis dominico declaratum iudicio 0 cum dicitur: 2)
Yae "ohs divtihus, qua Aabetis consolationem vestram/
Yae "ohs, qui saturat' estis, qua esurieti, et iIIis, q1li
rident, quia lugebunU Sic ergo non solum adminiculo non
sunt ad vitam beatam corporis aut externa bona , sed etiam
dispendio sunt.
I 17. beatus Nabuthe,3) etiam cum lapidaretur
a divite, quia pauper et infirmus adversus-opas solo
eral aft'ectu et religione dives, ut pecunia regali non com--
mutaret paternae vineae hereditatem, eoque perfectos, quia
sanguine proprio defenderet iura maiorum suorum.
que miser Achab etiam suo iudicio, quia pauperem nec,!!I_
fecerat, ut eios possideret vineam.
18. Certum est solum et summum bonoro esse virtutem
eamque abundare solam ad vitae fructom beatae, nee extemis
aut erporis bonis, sed virtute
J
sola vitam praestari beatam,
1) Lae. 6, 20 seq.
AIIU08IUS.
2) Luc. 6. 24 .eq. 3) 3. Re. 20. 13.
9
Digitlzed by Google
tso
S. AMBROSn
per quam vita aeterna adquiritur. Vita enim beata fructus
praesentium, vita aulem aetema spes futurorum es&.
19. El sunl tamen qui in hoc corpore taro infirmo, tam
fragili inpossibilem vitam bealam' putent, in quo necesse est
angi, dolere, deplorare, quasi vera ego in cor-
poris exsultatione dicam vita!" beatam consistere et non in
altitudine sapientiae, suavitate 'conscientiae, virtutis sublimi-
tate. Non enim in passione esse, sed victorem esse pas-
sionis beatum est, nec frangi temporalis molu doloris.
20. Pone accidere baec , quae gravia ad vim doloris
--_.-----
feruntur, caecitalem, exsilium, Camem, stuprum filiae, amis-
.sionem liberorum. Quis neget beatum Isaac, qui non videbat
in senectute et betitudines suis benedictiooibus conCerebat? 1)
patria domo, mercenarius
pastor exsilium sustinuit; filiae pudicitiam teme-
ratam, Camem perlulit? 2) Non ergo fide deus
accipit tesimonium, cum diclbn-: 3) Deus i;;aham, deus
Isaac, deus Iacob? Misera est servitus, sed non miser 10-
sepb, 4) immo plane beatus, cum dominae libidines in seni-
tute positus coercere&. Quid de sancto David 6) loquar, qui
lrium filiorum deploravit obitum el, 'luod bis durius, incestum
filiae ? Quomodo non beatus, cuius successione beali-
.- tudinis auctor exorlus es&, qui plurimos fecit beatos? Beata 6)
enim qui non viderunt el crediderunl. Fuerunt et ipsi in
sensu infirmitatis, sed evaluerunt de infirmitate fortes. Q!!!J
autem sancto !ob 1) vel in domus incendio, vel
filiorum decem interitu momentaneo, doloribus corporeis? Num-
quid minus beatus, quam si iIla non pertolisset, io quibus
magis proba tus est. -
1) Genes .. 27, 1. 2) Ibid. 31, 1 seq. e& 34, 1 seq. 3) Exod.
3,6 e& 4, 5. ct Marc. 12, 26 et Luc. 20, 37. 4) Genes. 39. 8 seq.
5) 2. Reg. 13, 3 e& 18, 33. 6) 10aDn. 20, 29. 7) lob. f. 14 leqq.
e& 2, 7 seqq ..
Digitlzed by Google
DE FFI S r':ST
UM BE
3i
2t. EstE __ tamen in ilIis aliquid acerbitatis, quem
rtu nim non bsc dil ore. que im profu um
mare negaverim uia do lito su t ne e c lum l ci-
um, quia mterdum obtexitur nublbus; neque terram fecun-
am, uia 'qui sI' ie' a rea t; lae se tes,
quia mtermlXtam solenl babere sterilem avenam. Similiter
uta at m em ons ntia int ella ali o rbo
doloris. Nonne tolius manipulis vitae beatae, si quid forte
ce! ad si ue arit inis am m rUi ven ab-
sconditur, aut tamquam lolii amaritudo frumenti suavitate ob-
uci ? d i ad rop ta ga s.
CAPUT VI.
e u no uae so ,s iusl I h slo, od am mni
quaeritur; ae dividitur in utile eorporeum el pietalis.
uperlOre I ro Ita dlVlSionem feclmus, ut primo
oco sse on um d ru a o cia uce tur
secundo loco qUId uble. El quemadmodumin primo diximus
quia ter one m dec um t q d dist to uae
magis intellegi, quam explicari possit: sic et cum utile tra-
tam ,e ide ndu vid r _ __.!l.
23. Utilitatem aulem non pecuniarii lucri aestimalione
ub imu . se ad iti p lis, icu po us : 1)
Pietas autem ad omnia utilis est promissionem haben itae
ra nti t r rae. Itaq in rip uris Ivinis SI diligenter
qua mu ae inv 'mu uod on um u1' . : 2
Omnaa maha licent, sed non omnia aunt utitia. Supra de
itiis oqu atu Ho erg dici) el cc s no
decet. In polestate sunt peccala, sed non sunt honesta. J ..
uri pr pt se l!on stu N e d esc se
ventri colligitur.
1) 1. Tun. 4, 8. 2) 1. Cor. 6, 12. 3) Psalm. 29, 10.
9*
132
S. AMBROSII
24. Ergo quia quod utile, id etiam iustum est,
ut serviamus Christo, qui nos redemil; ideo iusti, qui pro
eius nomine se morti optulerunt; iniusti qui declinaverunt, de
quibus dicit: 1) f}tIae utilitlU in sanguine meo, id est, qui
iustitiae meae profectus? Unde el illi: 2) AUigemus iuslum,
guia inutilis esl nobis, id est, ioiustus, qui nos arguit, con-
demnat, corripit. Licet hoc possit etiam ad avaritiam hominum
impiorum derivari, quae perfidiae vicina eSI, sieut in luda pro-
ditore legimus, qui avaritiae studio el peeuniae eupiditate la-
queum prodilionis incurrit atque incidit.
25. De bac igitur tractandum esl utilitate, quae sit
plena honestatis, sicut ipsis verbis definivit apostolus dicens: ')
Hoc autem ad utilitatem vestram dco, non ul laqueum ni-
ciam vohs, sed ad id, guod honestum esl. Liquet igitur
quod honestum esl utile esse, et quod utile, honestum;Ct quod
utile, iuslum, et quod iustum, utile. Neque enim mibi ad
mereatores lucr cupidine avaros, sed ad filios sermo esl,
sermo de officiis, quae vobis, quos eleg in ministerium do-
mini, inculcare gestio atque infundere, ut ea, quae mentibus
ac moribus vestris usu atque institutione atque inpressa
sunt, etiam sermone ae disciplina aperiaotur.
26. Itaque de utilitate dieturus, utar iDo versiculo pro-
phetico: t) Declina cor meum in testimonia tua, et non
in avaritiam, 'De utilitatis sonus excitet pecunae cupiditatem.
Denique aliqui habent: Declina COI' meum in testimonia tua,
el non ad utUtatem, hoe est, ilIam quaestuum nundinas
aucupantem ulilitalem, illam usu hominum ad pecuniae sluda
inflexam ae derivatam. Vulgo enim hoe solum dicunt utile,
quod quaestuosum; nos autem de ea lractamus utilitate, quae
dadmis quaeritur, ut Christum lucremur, cuius quaestus es'
pietas eum sufficientia. 5) profeeto quo
1) Psalm. 29, 10. 2) Hesai. 3, 10. 3) 1. Coro 7, 35. 4) Paalm.
118, 36. 5) Phil. 3, 8. el. 1. Tim. 6, 6.
Digitlzed by Google
DE OFFlCDS M1NISTRORUM LmER D.
133
pietatem adquirimus, quae apud deum dives est, non caducis
facultatibus, sed muneribus aeternis, in quibus non temptatio
lubrica, sl)d constans et perpetua sit gratia.
27. Est ergo utilitas ala corporalis, aUa pietatis, sicut
divisit apostolus: 1) Corporalis enim e:x;ercitatio ad modicum,
inquit, utilis est, pietas autem ad omnia est ulilis. Quid
.qua!l!. integritas? Quid .ta_m decorUm,
quam inmaciliati"' servare corpus, et atque intami-
natum pudorem? Quid etiam tam decorum, quam ut vidua
uxor defuncto coniugi fini servet? Quid e.li!,:m hoc utilius,
quo regnum adquiritur? Su,.,"l) enim qui se ca-
slra"eru,.t propter regnum oaelorum.
CAPUT VII.
idem esse atque honestatem; nihil autem utilius dilectione, qnae
mansuetudine, aft'abiJitate, beneficentia, iustitia aliisque virtutibus con-
paralur, quelnadmodum ex Moysis atque Davidis historia datur intellegi;
postremo 1\' e dilectione fidem nasci, et rursus e fide dilectionem.
28. Est igitur' non solum familiare eontubernium hone-
statis et utilitatis, sed eadem quoque utilitas, quae honestas.
Ideo et ille, qui regnum caelorum volebat omnibus aperire,
non quod sibi utile, qnaerebat, sed quod omnibus. Unde ordo
quidam nobls et gradus faciendus est eliam ab bis usitatis et
communibus ad ea, quae sunt praecellentia, ut ex pluribus
utilitatis eolligamus profeetum: ,
29. Ac primum noverimus nibil tam utile, quam diligi;
nibil tam inutile, quam non amari; nam odio baberi exitiale
ae nimis capitale arbitror. Itaque id agamus, ut omnL seduU-
tate commendemus existimationem opinionemque 'nostram ac
primum placiditate mentis et animi benignitate inOuamus in
aft'eetnm bominum. Popularis enim el grata est omnibus bo-
1) 1. Tim. 4, 8. 2) Matlh. 19, 12.
Digitlzed by Google
{54
S. AIIBROS"
nitas nihilque, quod tam facile inlabatur humans sensibus.
Ea si mansueludine morum ac facilitate , tum moderatiooe
praecepti el atrabililate sermonis, verborum honore, patienti
quoque sermonum vice modesUaeque adiuvetur gratia, incre-
dibile, quantum procedit ad cumulum dilectionis.
30. enim non solum in privatis, sed etiam in
ipsis regibus, quantum facilitas blandae atrabilitatis profecerit,
aut superbia verborumque obfueril tumor, ut regna ipsa labe-
factaret el potestatem solveret. lam si quis consillo, usu,
ministerio, officiis popularem conprehendat gratiam, aut si quis
periculum suum pro universa plebe otrerat, non est dubium,
quod tantum caritalis a plebe in eum refundatur, ut populus
salutem eius el gratiam sibi praeferat. '
, 31. Quantas Moyses a populo inlatas absorbebat con-
tumelias; el cum dominus in insolentes vindicare vellet, se
tamen pro populo otrerebat frequenter, ul indignationi divinae
plebem subduceret? 1) Quam mili sermone post iniurias ap-
pelIabat populum, consolabatur in laboribus, deliniebat oraculis,
fovebat operibus; et cuin deo constanter loquerelur, homines
tamen humili el grata appellalione atfari solebat? 2) Merito
aeslimatus est supra homines, ut el vultum eios non possent
intendere 3) et sepulturam eius non repertam crederent, 4)
quia sic sibi totius plebis mentes devinxerat, ut plus eum pro
mansuetudine diligerent, quam pro factis admirarentur.
32. quid eius imitator sanctus David, electus ex omnibus
ad plebem regendam, mitis el blandus, humilis spiritu,
sedulus corde, facilis atrectu I Ante regnum se pro omnibus
otrereba!; rex cum omnibus aequabat suam militiam et partie-
batur laborm,' fortis in proelio, mansuelus in imperio, patrens
in. convitio, ferre magis promptus, quam referre iniurias. Ideo
1) Exod. 32, 11 seq. 2) Ibid. 33, 8 seqq. 3) Ibid. 34, 29 seqq.
4) Deu," 6.
Digitlzed by Google
DE OFFlCDS MlNlSTRORUM LlBER U. 135
tam caros erat omnibus, ut iuvenis ad regnum etiam invitus
petfJl'!etur, resistens eogeretur, senex, ne proelio interesset, a
_ rogarelur, quod mallent omnes pro ipso periclitari, quam
illum pro omnibus.
33. Ita sibi gratis offieiis plebem obligaverat, primum,
ut in diseordiis populi exsulare in Hebron mallet, 1) quam
regnare in Hierusalem; deinde, ut etiam in hoste positam virtu-
tem diligeret; iustitiam eliam his, qui arma contra tulerant
aeque ae suis praestandam putarel; denique fortissimum ad-
-...::...-.
versa e partis propugnatorem Abenner dueem et inferentem
proelia miralus est, et orantem paeis gratiam non aspernatus,
honoravit convivio; interemplum insidiis doluit el flevil, pro-
, seeutus exseqnias honestavit, morlem uItus, eonseienliae fidem
praestilit, quam filio inter hereditaria iura transcripsit, '1) magis
sollicitus, ne innocentis mortem inultam relinqueret, quam quo
suam mortem doleret.
34. Non mediocre isLud, praesertim in rege, sic obire
humiJitatis munia, ut communem se exhiberet etiam infimis,
alieno periculo cibum non quaerere, potum recusare, 3) pec-
catum fateri, seque ipsum pro popuIo oft'erre morli, ut in se
divina indignalio converlerelur, cum ferienti angelo otrerens
se diceret: t) Ecce' sum, ego peccooi, el ego pastor malum
feci, el iste gre0 quid fecit? Fiat man"" tua in me.
035. Nam quid alia dicam, quod .dolummeditanlibus non
aperiebat os .suum, et tamquam nonaudien nullum sermonem
referendum putabat; 5) nOI respondebat convitiis; CUlO sibi
derogaretuf; ?,tabat; Am-
bulans in sim'plieitate, seetator i.nmacu-
lalorum, qui emerem suis, eum peecata
propria deploraret 'el potum .. suum temperabat fletibus? Me-
1) 2. Reg. 2, 2 seqq. 2) Ibid. 3, 32 seqq. 3) Ibid. 23, t3 seqq.
4) Ibid. 24, t7. 5) Paalm. 37; 14 et alib.
Digitlzed by Google
f36
s. AllBROSD
rito sic expetitus est ab universo populo, ut venirent ad eum
omnes tribus Israel dicentes: 1) Ecce no. o.,a tva el caro
tva ,umUB; her el tautliUB lertius, cum u,el Saul el regnarel
super nos, tu eras qui producebas el inducebas Israel. El
tlixit tib. dominUB: Tu pasces populum meum. El quid plura
o de eo dicam, de quo huiusmodi dei processit sententia, ut de
eo diceret: Inveni David secundum cor meum? 2) Quis enim
in sanetitate cordis et iustitia sieut iste ambulavit, ul impleret
voluntatem dei , propter quem et delinquentibus posteris eiUB
venia data et praerogativa est reservata heredibus?
36. Quis igitar non diligeret eum, 3) quem videbat ita
carum amieis, ut , quia ipse sincere amieos diligebat, aeque
diligi se a suis amieis arbitraretur? Denique parentes eum
--
filiissuis, filii praeferebanl parentibus. pnde graviter in-
dignalus Saul pereutere Ionalhan filium suum voluit hasta, quia
pluris apud eum valere David amicitiam iudicabat, quam vel
pietatem vel auctoritatem patemam. 4)
37. Etenim ad incentivum caritatis communis pluriolUm
profieit, si quis vicem amantibus reddat, nec minus redamare
se probel, quam ipse amatur idque amicitiae fidelis pateat
exemplis. Q!iliL.mlim tam populare, IJ.l!!lm gratia? Quid tam
insitum naturae, quam ut diligentem' 'diligas? Quid tam ino-
litum atque inpressum aft'ectibus humanis, quam ut eum amare
inducas in animum, a quo te amari velis? Merito sapens
dicit: 5) Perde pe.cunia;" propler (ratrem el qmicum. El
alibi: 6) Amicum salutare non trubescam . el a (acle illiUB
non me ab,contlam. Siquidem vitae et inm8rtaJitatis medica-
mentum in amico ,esse ecclesiastieus 7) et
summum in caritate praesidium nemo dubitaveril, cum apo-
. -""'- '
1) 2. Reg. 5, t seq. 2) P.alm. 88, 2t. 3) 3. Reg. 11, 12 et 13.
4) 1. Reg. 20, 30 seq. 5) Sirae. 29, 13. 6) Ibid. 22, 31. 7) Ibid.
6, 16. .
Digitlzed by Google
DE OFFICIJS MINlSTRORUM Lmn u.
181
stoIus dicat: 1) . Omnia mffert, omnia credit, omnia sperat,
omnia su,tinet, caritas ftumquam cadit.
38. Ideo David non cecidit, quia carus fuil omnibus, el
diligi a subiectis, quam timeri maluit. Timor enim temporalis
tutaminis serval nescit diuturnitatis custodiam. Ita-
que ubL timor audacia obrepit, quoniam lidem non
timOl' cogit, sed aft'ectus exhibet.
39. Prima ergo ad commendationem noslri est caritas.
Bonum est ergo tesrimonium habere de plurimorum dilectione.
Hinc nascitur fides, ut committere se tuo aft'ectui non verean-
tur etiam alieni, quem pluribus carum ,adverterint. Similiter
etiam per fidem ac carilatem l'ervenitur, ut qui uni aul duobus
praestiterit fidem , tamquam influat in animos universorum et
oDlDium adquirat gratiam.
CAPUT VIII.
Nihil ad eoneiliandam graliam magia .valere, quam eOD.i1iq; sed eis eon-
lidere posse nellinem, nisi iustitia niiantur ae prudentia; ' quantum autem
bae duae vinutes eluxerint in Salomone, ex ipsius eeleberrimo iudicio
palam lieri.
40. Duo igitur haec ad commendationem nostri plorimum
operantur, caritas et lides, et tertium hoc si habas, quod in
te admiratione dignum existiment et iure
putenl.
41. Et quia consiliorum usus maxime conciliat homines,
ideo prlldentia et iuslitia in unoquoque desideratur el ea ex-
a. pluribus, ut in quo ea sint, illi deferatur fides,
quod possit utile consilium ae fidele desideranti dare. Quis
eniJll ei. se commiltat, quem non putet plus sapere, quam ipse
sapiat qui quaeril onsilium? Necesse est igitur ut prae-
stantior sil a quo consilium petitur, quam ille est, qui petit.
1) 1. Cor. 13, 7-8.
Dgltzed byGoogle
fiJe
S. AllBROSR .
Quid enim consolas bominem, quem non arbitreris pMe
melius aliquid reperire, quam ipse intellegis 1 .. ---'
42. Quod si eum inveneris, qui vivacitate ingen, mentis
vigore atque auctoritate praestet et accedat eo, ut exemplo
et Usu paratior sit, praesentia solvat pericula, prospiciat rutan,
denuntiet imminentia, argumentum expediat, remedium feral.
in tempore, paratos sit. non solum ad consulendum, sed etiam
ad subveniendum: buic ita fides babetur, ut dieat, qui con-
silium petit: 1) EIsi mala mihi ef)eneri,., per illum, sunneo.
43. Huiusrnodi igitur viro salutem nostram et existima-
tionem commiltimus, qui sit, ut supra diximus, iustu et pru-
denso Facit enim iustitia, ut nullos sit t1audis metas; faca
etiam prudentia, ul nulla sit erroris Hlpicio. Prompt.ius lamen
nos iusto viro, quam prudenti commiltimus, ut secundum usum
vulgi loquar. Ceterum sapientum definitione, in quo una
vinus est, concurrunt ceterae, nec potest sine iustitia esse
prudentia. Quod eliam in nostris invenimus; dicit enim David: 2)
lus"'s miserdur el Quid feneret iustus, 3)
lucundus "ir qui miseretur el (enerat, disponet ,ermones
suos in iudicio.
44. Ipsum iIIud nobile Salomonis iudicium nonne sapien-
tiae plenum ac iustitiae est 1. naque spectemus iIIud si ita
esto Duae , inquit, t) mulieres.in cospectu regis Salomonis
steterunt , et dixil una ad eum: Audi me, domine. Ego et
baec mulier in uno habitantes cubiculo, ante diem tertium
partu edito, singolos filios suscepimult, et .una; arbiter
domt, nec ulla ala nobiscum femina, nisi nos soIae;
et moriuus est filius eius hac nocte, ut obdormivit super eum:
el sorrexit media nocte et accepit filibm meum de lQeo
el collocavit eum in sinu suo, et filium suum mortuum posuit
1) Sirae. 22, 31. 2) Psalm. 36, 21. 3) Ibid. 111, 5. 4) 3. Reg.
3, 16 .eqq.
Digitlzed by Google
'.
DE OFFlCnS MlNlSTRORUM LmER U. 139
in sinu meo. El surrexi mane, ut lactarem parvuIum, et in-
veni morluum. Et considera vi iIlum dilucuIo el non eral fiUus
meus. Et respondil altera: Non, sed filius meus esl hic, qui
vivit; fUius aulem tuus qui mortuus est.
45. Et haec erat contentio, cum ulraque fiUum sibi vin-
dicare' superstitem, defunctum autem suum negaret. Tune
rex jussit adferri machaeram et infantem dividi ac singulas
-
partes dari singulis, dimidiam uni et dimidiam alteri. Excl.,.
mat moIler, quae vero erat afl'ectu percHa: Nequaquam, domine,
infantem dividas; detur potius illi, el vivat, el non inlerficias
--:::..
eum. At illa respondil altera: Neque meus, neque huius si'
infans, dividite eum. Et statuit rex dari infantem ei
quIle dixerat: N oUte inlerficere eum, sed date eum illi Rlulieri,
quia mota sunt, inquil, viscera eius in filio suo.
46. Itaque non inmerito aestimatus est intellectus dei
in eo esse, quoniam quae occuIta sunt deo? Quid _
internonim viscerum testimonio, in quae sapientis
intellectus velut, qidam pietatis descendit arbiter,' velut
quandam genittis alvi vocem eruit, quia maternus patuit affectus,
qui elegerat filium suum vel apud alienam vivere, quam in
conspectu matris necari.
47. Sapientiae igitur fuit latentes distinguere conscien-
tias, ex occultis eruere veritatem el velut quadam machaera,
ita spiritns gladio penetrare soIum uteri, sed etiam animae
et mentis viscera; iustitiae quoque, ul quae suum necaverat,
alienum non tolleret, sed vera mater reciperet suum. Denique
eUam Scriptura hoc pronuntiavil: Audivit, inquil, 1) omnis
Israel koe iudicium, quod iudieavit refl:, el timuerunt a
facie regs,' eo qudd intellectus dei in eo tuet, ul (acerel
itlstitiam. Denique et ipse Salomon 2) ita popaseit sapientiam,
ul daretor sibi cor prudens audire el iudicare eum iustitia.
1) 3. Reg. 3, 28. 2) Ibid. 9.
Digitlzed by Google
t40
S. AMBROSD
CAPUT IX.
Qaamvis indhiduae' sinl ia'Iilia .!que prodentia, vulgi tamen cardinales
virtales dilliaguentis ingenio .erviendam e8le.
48. Liquet igitur etiam seeundum scripturam divinam,
quae antiquior est, sapientiam sine iustitia esse non posse,
quia ubi una earum virtutum, ibi utraque esto Daniel 1) quo-
que quam sapienter alta interrogatione Craudulentae aeeusa-
tionis deprebendil mendaeium, ui ealumniatorum sibi responsio
non conveniret? Prudentiae igitur fuil voeis suae testimonio
reos prodere; iustitiae quoque nocentes suppUeio dare , in-
noeentem subdueere.
49. Est ergo individuum sapientiae atque iustitiae con-
sed vulgi usu dividitur una quaedam forma virtutum,
ut temperantia sil in despieiendis voluptatibus, fortitudo spectetur
in laboribus et perieulis, prudentia in delectu bonorum, seiens
eommoda et adversa distinguere, iustitia,' quae sit bona custos
iuris alieni et vindex proprietatis, suum cuique conservans.
Sit ergo nobis eommunis opinionis gratia quadripartita baee
Cacta divisio, ut ab illa subtili pbilosopbieae sa-
pientiae, quae limandae veritatis causa quasi ex adyto quodam
eruitor, retrahentes pedem, forensem usum ae popularem sen-
sum seqiiamur. Hae igitur divisione servata revertamur ad
propositum.
CAPUT X.
Salu!em iusti viri quam prodenlis eonsilio magis eommitti; eum aUlem,
qui iuslitiam ae prudenliam in se eoniunxerit, .b omnibus expeti solere;
huiu. rei exemplum fuisse tum Salomoaem, de qao yerba ,reginae Sabae
exponuntar, tUDi losephum el Daaielem.
50. Prudentissimo euique eausam nostram committimus
el b eo consilium promptius , quam a ceteris poseimus.
1) DaD. 13, 44 seqq.
Digitlzed by Google
DE OFFICOS MINISTRORUM LmER O. t4t
Praes1at tamel1 fidJlle. iust! consi. virt-et sapientissimi in-
genio frequenter Utilia 1) enim "ulnera amici,
quam aliorum oscula. Deinde quia iusti iudicium est, sa-
pientis autero argumentum; in illo censura disceptationis, in
hoc calliditas inventionis.
51. Ouod si utrumque conectas, erit magna consiliorum
salubritas , quae ab universis spectalur admiratione sapientiae
et amore iustitiae, ut omnes quaerant audire sapientiam eius
viri, in quo utriusque virtutis copula sit, sient quaerebant
omnes reges tarrae videre faciem Salomonis et audire sapien-
tiam eius, ita ul et Saba regina veniret ad eum et temptaret
eum in quaestionibus. Et venit 2) et omnia locuta est quae
Aabeltat in eorde suo, el audi"it omnem sapientiam Salo
monis, nee
52. Ouae sit ista, quam nihil praetereat, nec sit aliquid,
quod ei non adnuntiaverit verus Salomon; cognosce, o homo,
ex his,. quae audis loquentem: Verus est, inquit, 3) 'sermo,
quem audi"i i. terra mea de sermonibus tuis et de pru.
dentia tua, el non eredidi Ais, qua dieebant. mihi, donee
"en. et "iderunt oculi mei j el nune non est neo dimidia
quidem pars secuMum ea, quae adnunt(abant mihi. Ad
poltlisti bona super omnia , lJIIae audi"i in terra mea.
",ulieres tuae et beati pueri tui, 1!1i tibi,
qui audiunt omfem prudentiam tuam. InteIlege convivium
, .
veri Salomonis el quae adponuntur in eo convivio, intellege
sapienter et cODSidera, in qua terra congregaUo nationum
audierit famam sapientiae verae atque iustitiae et quibus eum
viderit oculis, contemplanUbus utique quae non vdentur.
Ouoniam quae vadenltlr, temporalia sunt j qtfae aulMn non
"identur, aelerna'.
4
)
1) Prov. 27, 6.
4) 2. Coro 4, 18.
2) 3. Re. 10, 2-3. 3) Ibid. V. 6 leq.
Digitlzed by GooSle
fU
S. AMBROSD
53. Quae sunt beatae mulieres, nisi illae, de quibus di-
citur, quia muIlae verbum dei audiunt et pariunt? 1) Et alibi: 2)
QuiC1.lmque enim verbum dei fecerit, ipse meas frater el
soror et mater ut. Qui etiam pueri tui beati, qui adsistunt,
nisi PauJus, qui dicebat: S) Usque in Auno diem sto protestans
minori ac maiori? Symeon, qui exspectabat in templo, ut
videret consolationem Israel? 4) Quomod.o ergo dimitti posee-
ret , nisi quia adsistens domino discedendi habere facultatem
non poterat, nisi voluntatem domini adeptus esse'? Exempli
causa propositus nobis Salomon es', a quo certatim, ut audi-
retur eius sapientia, postulabatur.
54. Ioseph 6) quoque nec in carcere quo-
minus de rebus incertis consuleretur. Cuius consiliUJD. Ae-
gypto universae profuit, ut non sentiret septem annorum ste-
rilitatem aliosque populos miserae famis levaret ieiunio .
. 55. Daniel 6) ex captivis regalium consultorum arbiter
factus consiliis sois emendavit praesentia, adnuntiavit futura;
ex bis enim, quae frequenter interpretatus OItenderat veri se
esse adnuntium, fides ei in omnibus deferebatur.
CAPUT XI.
Terdl condieio, quae ad fidem IUeui eonciliandam vllet, in Moyse, Da-
niele le Iosepho fulsisae oslendilur.
56. Sed etillln temus locus de his, qui admiratione digni
Ioseph, Salomonis et Danielis exemplo decursus
viddtur. Nam quid de Moyse 7) loquar, cuius omnis Israel
cotidie. consilia praeslolabatur, quorum vita fidem faciebat
prudentiae admirationemque eius augebat? Quis se non cOln-
mitteret consilio Moysi, cui seniores, si qua supra suum in-
tellectum et virtutem esse arbitrarentur, diiudicanda servabant.
t) Lue. 11, 28. 2) MaUh. 12, 50.
S) Gen. 4f, 10 .eqq. 6) Dan. e. 2.
3) Aet. 26, 22. 4) Lue. 2, 25.
7) Esod. 18, 13 .eqq.
Digitlzed by Google
DE OFFICDS MINISTROllUM LmER n. t43
57. Quis Danielis consilium refugeret, de quo deus ipse
dixit: 1) Quis Daniele ,apientiof'? Aut quomodo homines
de eomm dtibitare menbuspossent, quibus deus tantam con-
ferebat gratiam? Moysi consilio bella conficiebantur; Moysi
meritis de caelo adOuebat aUmonia, potus e petra.
58. Quam purus DanieJis animus, ul mulceret barbaros
mores, mitgaref leones I '1) Quae. illo temperalltid Quanta
animi et corporis continentia I Nec inmerito mirabilis factus
omnibus, quando, quod vehementer admirantur homines, rega-
libus fultus amicitiis, aurum non quaerebat, nec delatum sibi
honorem pluris faciebat, quam fidem. Quin etiam periclitari
malabal pro lege domini, quam pro gratia hominis inOecti.
59. Nam de sancti Ioseph, quem paene praeterieram,
castimonia et iustitia quid dicam, 3) quarum altera inlecebras
heriles respuit, refutavit praemia; altera mortem contempsit,
metum reppulit, carcerem praeoptavit? Quis hUDe privatae
causae ad consulendum idoneum nOD iudicaret , cuius ferax
lHIIlue et mens ferlilis temporis sterilitatem quodam consilio-
mm el cordis ubere fecundavit?
, CAPUT "XII.
Nemioem ab bomioe vi&iill cOotamioa&O eooailium poscere, oee rDrSlU a
moroso et difficili; sed ab eo, euiDlmodi exemplar babemus in scripSun..
60. igitur CJ!!Qd.Jn adquirendis consiliis plu-
rimum adiungat vitae probitas, virtulum praerogativa, beni-
volentiae usus, facilitatis gratia. Quis .enim in caeno footem
requirat ? Quis e turbida aqua 'P0tum petat? Itaque ubi
laxuria es&, ubi intemperantia, ubi vitiorum confusio" quis inde
sibi aliquid hauriendum existimet? Quis non despiciat moruro
conluvionem? Quis Causae alienae iudicet, quem videt
inub1em suae vitae? Quis iterum inprobum, malivolum, con-
1) Hiezee. 28, 3.' 2) Dan. 14,39. 3) Gen. 39, 8 .eqq. et 41, 25 .eqq.
Digitlzed by Google
h''II''li''s''U' fuJir\ e' -d oonJL.n 'JI.J\.ffi, qWs !am.
e_rr. (,.n .. i st .. d.o d.,clan.,t r
M. Q,tis q'lll''1ds hS'rnf-w Id _o __ sL:ii I..pl..ffi,
l.m . .:l1. I.J(,JS"U, .. nu)i .. t, iu qli sit iuua, tamnuaw SI
qui aouae toplem pr apc1'l(l'lt? f'u:u r," p-o.le;-t b b .r,_
sr'phn'i8:'ll ,i e .'n_i1:JI_1 n_g_s:' e cvn"U,-'JuJi iuttlrcmaas.
CvPuU'u, ()Otem nt llllls iJlfl"'ilt r-ef' t:b: fTC1i'
D"l cl. ri Uhl dL ele. <.JI.I't..'lt, -II>.. .. aIJeus p.ll-
l cvn .. n .. c\ala. tjatll VltUrutD sordi'nulI, en '1\'1)(1 Gq"a
A
ey.itlUJI f'ontp'IIi'lt>t. -o'-n,- s V'';a a_ g _it. Q JG.m,J"
e_JL .!Ln pLs il..lI.;a.e (,,)J,,iho SliptlrlOrem, (fUero v\dp.a<t
illferiorem monblls '; Stlrpa ':It>"f', c--i 'llr ()L1I_]L,r_
l n V"lr . dI: nUILl .!L.n p_tI.J(" .).lo. .lIill dd llonsdium
Q.uoJ d(,,1 dd silii, el mini eUlD vA,cAr" "rr'ir'n r:u: r':b: O
V"Icot, c"ins lI.rirrufi -'() tu; tr L CLJpJ..t, li:-it:J ,le .h,c .. t, a t a-
!.Jt.ue;e., cup.Jha& venurbet (JuIIlj/IL mpw'l ?
- .
- - - - "- - ... ,
--
hlC "b: nJ1ur
e3 _\LJI&.I.lS, __ "-"lh. f.. ,tl&rJidedllS consihaflu!I I 1
prouitms aominUII p;trfiul'l <-4J'r'-r-tr a "ls'ul't. r:ti:JlLL.li
tfttc" -'\e'lf& so }L= !o:e_l JC,lsJh .. m f. .. lJtj auenam a VUII
cus .Jua" prudentlam, quol\i.pm n
H
li
1
irll"ir'lt .. JI' ir i
ll
a, 'ncuLir
CLfT:T
Declarata divins ''''o'''0 is s ::>i nI' e I I 'Ir' ,u':in d proban"aiu eiua
Ur". ir' tiL,u a'j 8 ci ta_eL. a si. o.a\lo.
b4. l)l1IS ip-ib'r vtIrt -P "lC' 3L k-fuLrl.t
t'd:,i- "lt t Jldr_:s loe ft>rilll
S"po::Tu)fS dtlhonestet grat.'afl'l, f'lF' ''ifi e: ;r_e
('Iar'l f(,Ta v'rt-ltrm !:t e: I.r)t .. Ji .. l-ol1"h.itudu lIaoientIae
s:m .. ! .. e. ib.! .!C.il'lUratl InUlcat. "'n m ftpr-chr:o: nl-
el ;U'le
p
QMU"rr fttrtlr-r-r-n :ud t(,.ll-lUclt.. ,D-

L Illl :u Y JI f' '; L'"
DE OJi'FlCIIS MINISTRORUM LmER n. . t45
veJlilur prior. Lucem etenim hanc soscipit nox, sapientiam
autem non 'vincit malitia. 1)
65. Diximos de eius pulchritudine el scripturae testi-
monio conprobavimos; scripturae aucto-
rilate 2) contubernium cum vitiis esse, sed indivi-
duam cum ceteris virtutibus coniunctionem, cuios spiritus est
disertus, sine inquinamento, certus, sanctus, amans
acutus, qui nihil vetet benefacere, benignus, stabilis, securus,
omnem habens virtutem, omnia prospiciens. Et inlra: 3) So-
brietatem enim docet et iostitiam el virtutem.
CAPUT XIV.
PrudeDliam cum omoibus vil1utibus cODionctam e.e, maxime vero cum
opum despicieD&ia.
. 66. Omnia igitur operatur prudentia, cum omnibos bonis
habel consortium. Nam quomodo potest utile consilium dare,
nisi habeat iustitiam, ut induat constantiam, mortem non re-
formidet, nullo terrore, nullo revocelur metu, nulla adulatione
vero deftectendum putet; exsilium non refugiat, quae noverit
sapienti patriam mundUm esse; egeslatem non timeal,
nihil _ sciat , cui totos mundos divitiarum est?
Quid enim praecelsius-lllo viro, qui auro moveri nesciat, coo-
lmPtum habeat el velul ex arce quadam despi-
cial hominum cupiditates? Quod qui homines
supra hominem esse arbitrantur: Quil elt, inquit, .) Aie
laud,gbimul.Qm?-Feclt enim mirabilia in "ita na. Quo-
enim non admirandos, divitias spernit, quas plerique
saluti propriae praetulerunt?
67. Decet igitur omnes censura frugalitatis, continentiae
aucloritas, el maxime eum, qui honore praestel, ne praeemi-
nentem virum lhesauri possideant su, et pecuniis serviat qui
t) s.p. 7, 29 .eq. 2) Ibid. v. 22 seq. 3) Ibid. 8, 7. 4) Sine. Sf, 9.
ADaOllll.. 10
Digitlzed by Google
' ..
146
S. AJlBROSII
praeest liberis. Dlud magis decet, ut supra thesaurum lit
animo et inrra amicum obsequio. HUlIJilitas enim gratiam
augel Hpec plerm. laudis et viro, non COlO-
munem cum Tyriis - negotiatoribus etGaaladitis mercatoribus
habere turpis lum cupidinem, noo omne bonum locare in
pecunia et tamquam mercenario monere cotidianos numerare
quaestus, calculari conpendia.
, _.,-.. _-'
CAPUT XV.
De Iiberalitate. QuibusDam potissimum iapaieDcIa el qua raoae iIJam
teDuioria eeuus homiDes opera et couiJIJ .exereeIDt.
68. Quod si ab his sobrium gerere ahimum laudabile
est, quant<!.. si dilectionem ';Utudiuis libe-
ralitate adquiras, neque supernua circa inportunos, neque re-
stricta circaindigentes '1
69. Plurima autem genera liberalitatis sunt, non solum
cotidiano sumptu egentibus, quo vitam suam susLinere possint,
disponere ac dispensare, alimoniaro; verum etiam bis, qui
publice verecundantur, consulere ac subvenire, qua-
- tenus communis egenorum alimonia non exhauriatur. De eo
loquor, qui praeest alicoi muneri, ut si officium sacerclo&fs
geral aut dispensatoris, ut his suggerat episcopo, nec re-
primat , si quem positum in ncessitate aliqua cogo.verit aut
deiedum opibus ad inopiae necessitatem redactum, maxime si
non effusione adulescentiae, sed direptione alicuius et amis-
sione patrimonii iniuriam, ul surnplum exer ..
cere diurnum non queat.
70. _8.lImma eHaro captoS" redimere ,. eripere
. ex hostium manrbUs, homines el" maxime fe-
minas turpitudini, reddere parentibus liberos, parentes liberis,
cive!"pJl.triae restiluere. Nota sont haec nimis Dlyrici-v.te
et Thraciae. Quanti ubique venales erant toto captivi orbe,
-- .
quos si revoces, unius provinciae numerum explere non pessint J
Digitlzed by Google
DE OFFWnS LlBER n.
:147
Fuerllnt tamen qui et quos ecclesiae redemerunt, in servitutem
revocare vellent, ipsa graviores captivitate, qui inviderent alie-
nam misericordiam. Ipsi si in captivitatem venissent, servirent
liberi; si venditi fuissent, servitutis ministerium non recusarent;
et volunt alienam libertatem l'escindore, qui suam servitutem
non possent rescindere, nisi forte pretium recipere emptori
placeret; in quo tamen non rescinditur sel'vitus, sed redimitur.
71. Praeci ua liberalitas, redimere captivos et
maxime ab hoste barbaro, qui nihil deferat humanitatis ad
misericordiam, nisi quod avaritia reservaverit ad redemptionem;
aes alienum subire, si debitor sol vendo non sit atque artetur
ad solutionem, quae sit iure debita et inopia destituta; enutdre
parvulos, pu illos tueri.
72. Sunt etiam qui vil'gines orbatus parentibus tuendae
pudicitiae gratia con ubio locent, nec solum studio, sed etiam
sumplu adiuvent. Est etiam genus illud liberalitatis, quod
apostolus docel: 1) Ut si quis fidelis 'abet viduas, submini-
stl'et illis, ut earum alimoniis Ecclesia non gravetur, ut his,
quae vere viduae sunt, sufficiat.
73. Utilis igitur huiusmodi libel'alitas, sed non communis
.,.,..
omnibus. Sunt enim plerique etiam vid boni, qui tenues sunt
censu, contenti quidem exiguo ad sui usum, sed non idonei
ad subsidium levandae paupertatis aliena e ; tamen suppetit aliud
beneficentiae genus, quo iuvare possint inferiorem. Est enim
duplex liberalitas; una, qua e subsidio rei adiuvat, id, j:lst, usu
pecuniae; altera, qua operwn conlatione inpenditur, multo
frequenter sp16lldidior multoque clarior.
74. Quanto inlustrius Abrabam 2) captum armis victri-
cibus recepit nepotem, quam si redemisset? Quanlo utilius
regem Pharaonem snctus Iosepb 3) consilio providentiae iuvil,
qoam si contulisset pecuniam? Pecunia enim unius civitatis
t) t. Tim. 51 16. 2) Gen.. 14, 16. 3) Ibid. 41, 33,teq.
10
Dgltzed byGoogle
.,
t48
S. AMBROSU
non redemit ubertatelll, prospicien..tia totios Aegyptl;.n- septen-
oium famem reppulit. .. q . :.- '.'
75. FacUe autem peco" exhauriri
nesciun&. Baec usu aug .',- i"minni'r el cito deficit
atque ipsam destituit be italm'; uf q 'pluribus largiri vo-
luem, eo pauciores a lp.,ves el saepe tibi desit quod a1iis
.. autem operisque. conlatio,
quo in piures redundantior manet el in suum
fontem recurrit. In se enim refluil uberlas prudenliae, el quo
pluribos fluxerit, eo exercitius fit omne, quod remanet.
CAPUT XVI.
Modum iD liberalitale servandum, De proltmdalDr iD indignos quod di-
gnioribu8 debebalur; DO., &ameD Dimis paree ae limide ministraDdaa elee-
mos)'Da8, 8ed imi&aDdum bt.alum I08eph, euiua prndeDlia prolixioribul
verbis commeDdalur.
76. Liquet igilor debere esse liberalitatis modum, ne
tiat inutilis largitas, cuios sobrietas tenenda est, maxime a
sacerdotibus, ,ut non pro iactantia, sed pro iustitia dispensen&.
Nusquam enim maior aviditas petitionis. Veniuot validi, ve-
nit nullam causa';, isi ;agandi habentes el voluot sub-
sidia evacuare pauperum , exinanire sumptum, nec exiguo
contenti maiora quaerunt, mbitu vestium captantes petitionis
suft'ragium et natalium simulatione incrementa quae-
Bloum. Bis si quis facile deferat fidem, cito exhaurit pau-
perum alimoniis profutura coopendia. Modos largiendi adsit,
ut nec iIli inanes recedant, neque transcribatur' vita pauperurl
in spolia fraudulentorum. Ea ergo mensura sit , ut neque
humanitas nec destituator necessitas.
77. Plerique simulant debita; sit vri examen. Exutos
se per latrocinia deplorant; aut iniuria fidem faciat aul cognitio
personae, quo propensius iuvetor. Ab ecclesia relegatis sum-
si desit eis .alendi copia. ltaque qui modum
Digitlzed by Google
DE omeus MlNlSTBO,01' Lmn D. t49
serval, avaros nulli, sed largos omnibus est; non enim solas
aures audiendis precantium vocibus, sed
etiam oculos considerandis necessitatibus. 'clamal opera-
tori bono debilitas, quam vox pauperis. Neqoe vera tieri
potesl , ot non extorqueat amplius inportunitas vociferantium;
sed non semper inpudentiae locus sit. Videndus est iIIe, qui
te non videt; reqoirendus est ilIe, qui erube;;;ft videri. Die
. .....
etiam claosus in carcere occurrat tibi, ilIe afl'ectus aegritudine
mentem tuam personel, qui aures non potes&.
78. Quo plus te operari viderit populus, magis diliget.
Sci9 plerOfiCJ1!e __ sacerdotes, quo plus contuleront, plus abun-
- --
dasse, qooniam quicumqoe bonum operarium videt, ipsi con-
Cert, quod iIIe suo officio dispenset, securus quod ad pauperem
sua perveniat misericordia; nemo eni';"'viilf, nisi pauperi
proticere sam conlationem. Nam si quem aul inmoderatum
aul nimis tenacem dispensatorem viderit, utnlmque despiciet,
si aul superftuis erogalionibus dissipet uieni fructus labots,
aUI recondat saccuUs. Sicul igitur modus liberalitatis tenends
eSI, ita etiam calcar plerumque adhibendum videtur. ' ModUS
ideo, ut quod benefacis, id cotidie Cacere possis, ne sub-
trahas necessitati, quod indulseris efl'osioni; calcar propterea,
qui melios operatur pecunia in pauperis cibo, quam in divitis
sacculo. Cave ne iotra loculos tuos includas salutem inopum
et tamquam in tumulis sepelias vitam pauperum.
79. Potuit donare loseph totas opes Aegypti et efl'un-
dere thesauros regios; noluit tamen de alieno efl'usus videri;
muuit Crumenta vendere, quam donare esurientibus, qua, si
paocis donasset, plarimis defoisset. Eam Iiberalitatem pro-
bavit, quo abundaret omoibos. PateCecit horrea, ut
emerent sobsidium Crumentariom , ne gratis accipiendo cullus
lerrarum relinquerent, quoniam qu alieno otitar suom neglegit.
t) GeD. 41, 56 Jeq.
Digitlzed by Google
s. AIIBROSn
80. Itaque. primum omnium coace"lYit pecunias, 1)
deinde instrumenta cetera, ad postremum iura terrarum regi
adquisivit, non ut omnes exueret suo, sed publicUIQ
tributum conslilueret, quo sua tulius habere possenL Quod
ita fuil gratum omnibus, quibus terras ademerat, ul non ven di-
tionem sui uris, sed redemptionem salutis putarenL DeDique
dixerunl: 2) Sa," nOIl, in"enimulI gratiam in cOnllpeclu
tlomin nostra. I Nam et de proprietate nihil amiserant, qui ius
receperanl, et de utilitate nihil perdiderant, qui adquisieranl
perpetuitatem.
81. O virum magnum, qui non largitatis superftuae tem-
poralem captavit gloriam, sed perpeluam commoditatem con-
stituil providentiae I Fecit enim ul lributis populi se iuvarent
suis, nec in lempore necessitatis aliena subsidia desiderareDt.
Melius enim fuit conferre aliquid de fructibus, quam totum
de iure amillere. Quintam portionem conlationis statu.it, et in
providendo perspicacior et in tributo liberalior. Denique num-
quam postea Aegyptus huiusmodi famem pertulit.
82. Quam praeclare autem collegit futura I 3) Primum,
quam argute regalis interpres somnii veritatem expressit !
Somnium regis primum hoc fuil. Septem iuvencae ascende-
bant de Dumine, visu decorae el pingues corpore, el ad oram
pascebantur Duminis. Aliae vitulae visu deformes ac
ieiunae corpore post illas iuvencas ascendebant de Dumine el
iuxta eas in ipso riparum toro pascebantur; el hae
vitulae tenues atque exiles devorare iJlas, quae' praestabat
et forma et gratia. Et somnium secundum hoc fuil: - Septem
spicde pingues, electa e el bODae de lerra surgebant, el post
eas seplelB spicae exiles el vento corruptae ac marcidae se
subicere moliebantur, el est. el uberes spicas
steriles spicae et teDues devoraverunL
1) Genes. 47, 14 seq. 2) Ibid. v. 25. 3) Ibid. 41, 22 seqq.
Digitlzed by Google
DE omcns MlNISTRORUM LlBER n. t5t
83. Hoc somnium na sanctus Ioseph,
septem iuvencae septem anni forent, el septem spicae similiter
septem anni forent, ex fetu el Cruelu interpretatus tempora.
Fetus enim iuveneae annum exprimit et fructus scgetis annum
consummat integrum. Quae ideo ascendebant de flumine, quod
dies, anni ac teJOpora fluminum praetereunt modo et cursim
labuntur. Annos itaque septem priores uberis terrae fertiles
ae fecundos declarat futuros; posteriores autem alios septem
annos sterilesatque infecundos, quorum slerilitas absumptura
foret ubertatem superiorum. Qua gratia
monuit, ut uberioribus annis eongregaretur subsidium fru-
menlarium, quod susten.lare posset inopiam futurae infeeun-
ditatis.
84. Quid primum mirer? Ingenium, quo in _ ipsum ve-
ritatis descendt cubile , an eonsilium, quo talO gravi atque
diuturnae prospexit necessitati, an vigilantiam atque iustitiam,
quarum altera inposi.lo sibi lanto munere congregavit, tam
. multiplices commeatus aIteraque aequalitatem per omnes ser-
vavit? Nam de magnanimilate quid foquar, !{!!od venditus a
fralribus in servitutem non retulit iniuriam, sed famem de-
pulit ? Quid de suavitate, qua dilecti fratris . praesentiam pia
fraude quaesivit, quem simulato per elegantiam furto reum
slatuit rapinae, ut obsidem teneret gratiae? 1)
85. Unde merito ei a patre dieitur: 'l) FiliN. ampliatus
metu loseph, filitu ampliattu meus zelotes, filitls metu '!!!..u-
Adiu,," te deus meus el benedi:cst te benedictione
caeli a summo et benediclione terrae habentis omnia, pro.;.
pter benedictiones patris tui el matris. Praeoaluit super
benedictiones 'monf.m manentium et desideria collium aeter-
fIOrUm. Et' in Deuteronomio: 3) Qui "isus est, inquit, in
rubo, "e"lat super caput foseph et super "erticem ipsius.
1) Genes . .u, 2 .eqq. 2) Ibid. 49, 22 seq. 3) Den'. 33, 16 .eq.
Digitlzed by Google
t51
s. AMlROSn
HOtUJ"Jeus 'nter (ratru no,. Primi,.."" tmlrl deCf18 elUI,
cornua unacomui cornua Ipsiu,. In 'P'" Umlu ventilabit
--- _ul 1IIque ad "tremum terras. Ipsi decem milia Ephraem
el p'I m.lia Manas,e,.
CAPUT XVII.'
Qual vir&ales ia eo, qaem eonlalamu, inelle oporleal el qua ralioue
idem loteph le Paulas ornali merial.
86. Talis debet esse qui consilium alteri dat, ut
se ipsum formam aliis praebeat ad exemplum bonorum Qperum,
in doctrina, in integritale, in gravitate, ut sit eius sermo sa-
lubris atque inreprehensibilis, consUium utile, vita honesta,
sententia decora.
87. Talis. eral Paulus, qui consilium dabat virginibos,
magisterium sacerdotibus, 1) ul primo se ipsum nobis formam
praeberet ad imitandum., Ideo humiliari sicut scivit
- et loseph, qui summo ortos patriarcharum genere, non dedi-
patus degenerem servitutem, exhibebai eam obsequiis, inlu-
strabat virt!1tibus. Scivit humll!.rk .. qui et venditores et empto-
rem passus est et dominum appellabat eum. Audi
Si dominUl meUl propler me nAil scl in domo na
el omnia, quascumque habet, dedit in manUl meas, neque
nbtractum ut a me quicquam praeter te, quia uzor illius
u: quomodo (aciam verbum malum hoc, el peccabo coram
deo ? Plena VOK humilitatis, plena castimoniae : humilitatis,
qua domino deferebat; honorificentiae, qua referebat gratiam;
plena quoque castimoniae, quia turpi t1agitio contaminari grave
peccatum putabat.'
88. Talis igitur debet esse consiliarios, qui nihil nebulosum
habeat, nihil faIlax, nihil fabulosum, nihil simulatum, quod vitam
eios ac mores refeDa&, nihil i .. probum ac malivolum, quod avertat
1) t. Coro 7, 25 .e,q. Timolh.4, 12._ Til.2, 7. 2) Gen. 39, 8 8eq.
Digitlzed by Google
DB omeus IIINISTRORUII LmBR D. 158
eonsolentes. Alia sunt enim quae fugiuntar; aUa, quae eon-
temnunlur. Fugimus ea, quae possunt nocere , quae mali-
tiose possuntin noxam serpere, ut si is, qui eonsulitur,
dubia sit fide el pecuniae avidos, ol possit prelio mulari; si
iniuriosus, hie fugitur ae deelinator. QJL.-um.-
intemperans, etsi alienus a fraude, temen avarus el eupidior
loeri turpis, bie contemnitur. Qood enim specimen indostriae,
quem fruetum laboris edere potest, quam recipere animo curam
ae sollicitudinem, qui se torpori dederit alqlle ignaviae?
89. Ideo boni vir eonsilii dicit: 1) Ego afJtem didici ira
pibus IfIm('1!!ciens use. Sciebal eniRl omnium malorum
radicem es e avariifam, 2) et ideo suo contentos eral, alienum
non requirebat. Satis mihi est, inquit, quod habeo; sive
sive plurimum habeam, mihi plurimum esto Expressius aliquid
dieedum videtur. Sigoalo verbo usos esl: Suffieit mibi, in-
quit, in quo som, id est: n8C deest, nee superfluit. Non
deest , quia nihil quaero amplius; non superfluit , quia non
solum mihi babeo, sed pluribos. Roc de pecunia.
e .. ---" .---
90. Ceterum dici potest !luia sufficiebant
illi praesentia, boc est, nn bonorem maiorem, non obsequia
uberiora desiderabat, non gloriae inmodicae cupidus, aut gra-
liam indebite qoaerebal; sed debiti finem cerlaminis, paliens
laboris, securus meriti praestolabatur : Scio, inquit, 3) el
humiliari. Non ergo indocta humilitas, sed quae sui
modestiam el scientiam, laudi datur. Est. enim humilitas for-
midinis, est inperitiae atque ignorantiae; et ideo scriptura ait: 4)
El humilu qtritu sal"abil. Praeclare ergo dixit: Seio el
humiliari, id est, quo in loco, qua moderalione, quo fine,
in quo officio, in quo munere. Neseivit Pharisaeos bomiliari,
ideo deiectos est; scivit publicanos, ideo iustifieatus esto
t) Phil. 4, U. 2) 1. Tim. 6, 10. 3) Phil. 4, 12. 4) P,aIm.
33, 19.
Digitlzed by Google
{54 S. AMBRosn
91. Sciebal et abundare Paulus, 1) quia animum habeba1
divitem, etsi thesaurum divitis non habebal Sciebat abundare,
qui non quaerebat datum in pecunia, sed requirebal fruclum
in ratia. Possumus et sic intellegere, quia sciebat abundare
qui poterat dicere: t) O, no,trtlm patet tul flOS, o Corinlhti,
cor no,trtlm dilatattlm esto
92. In omnibus erat inhutos, et saturari et esurire.
Beatos qui sciebat saturari in Christo. Non ergo illa corpo-
ralis, sed spiritalis est satietas, quam operatur scientia. El
merito scienlia opus est, quia non in pane '010 fliflit homo,
,ed in omni flerbo de . 3) Ergo qui sic sciebat saturari el
sic esurire, sciebat, ut semper nova quaereret, esurire deum,
sime deum. Sciebat esurire qui __ esurientes man-
ducabunt; 4) sciebat et poterat abundare qui nihil .habebat et
possidebat oDmia. 6)
CAPUT XVIII.
Quan'um iniqui consiliarii damni adreran', exemplo decem 'ribuUM a
rege Roboam descisceDtium sat iDtellegi.
,
93. Egregie ilaque viros alicui praesidentes muneri com-
<--
mendat iustitia, contra iniquilas destituit atque inpugnal Exemplo
nobis est scriptura, quae dicit, q1!!!, cum populus Israel post
mortem Sa]omonis rogasset um eius Roboam, ut re]evaret
cervices eorum a servilute dura et paterni imperii temperaret
auslerifatem, iIlum spreto senili consilio de suggestione adu-
lescenlium responsum dedisse huiosmodi, quia el onus adiceret
super patrium iugum el leviora gravioribos suppliciis mutaret. 6)
. 94. Ouo responso exaspera ti, responderunt populi: 7)
Non es' nobi, portio cum Daflid, neqtle keredit'fS in Ii'it,
Iesse. R6fiertere tlnU8qtlisqtle in tabe1'1UJCfJl ta, Israel, quo-
1) Luc. 18, ti seq. 2) 2. Cor. 16, 11. 3) Deut. 8, 3. 4) MaUh.
5, 6. 5) 2. Coro 6, 10. 6) 3. Reg. 12, 1 seqq. 7) Ibid. v. 16.
Digitlzed by Google
DE omeos IIIMSTRORUM LIBO n. t55
niam hic homo neque in principem, neque in ducem erit nobis.
llaque deserlus a populo ac destitulus vix duarum tribuum
propter Dalid meritum habere potuit societatem.
CAPUT
IUldtla et benivolentia el atrabililate plurimo. conciliar!, sed hanc sinceram
ease debere.
95. ergo ,.!lW)Diam et aequitas imperia confirmet
el iniustilia dissolvat. Nam quomodo potest malitia regnulO
possidere, quae ne unam quidem privatam potesl regere fami-
liam? Summa igilur benignitate opus est, ul non solum pu-
blica gubernacula, sed etiam privata iura lueamur. Plurimum
iuval benivolentia, quae omnes studel beneficiis amplecti, de-
vincire officjis, oppignerare gratia. -----,-, _00
"""
96. Affabilitatem quoque sermonis diximus ad concilian-
dam gratiam valere plurimum. Sed hanc volumus esse sin-
ceram ac sobriam, sine ulla adulatione, ne simplicitatem ac
puritatem alloquii dedeceat adulatio; forma enim esse
debemus ceteris non solum in opere, sed in sermone,
in caslitale ac fideo Quales haberi volumus, tales simus, et
qualem affectum habemus, talem aperiamus. Neque dicamus
in corde nostro verbum iniquum, quod abscondi putemus
silentio, quia audil in occulto dicta qui occulla ,o'el co-
poscit secreta viscerum qui sensum visceribus inCudit. Ergo
tamquam sub oculis consliluli iudicis quidquid egerimus in luce
positum putemus, ul omnibus maniresletur.
CAPUT XX.
OmnibUl multum prodease bonorum familiarilatem, maxime vero adule-
acenlibus. hoc lesu Nave ac Moysi aliisque exemplis probatur, quibus
subicitur qui aelate sint dispares virtate interchun pares elSe, ul Petras
atque IOllnnes patefaciunt.
97. Plurimum 5ue prodest ooicuique bonis iu .. AJiu-
quoqu! .otile, ut claros el sapienle$ viros sefJUantur,
Digitlzed by Google
{56
S. AMBROSU
quoniam qui congreditur sapientibus sapiens est; qui autein
inprudentibus inprudens agnoscitur. Et ad instru-
ctionem itaque plurimum proficit et ad probitatis testimonium.
Ostendunt enim adulescentes eorum se imitatores ene, quibus
adhaerent; et ea convalescit oPinio, quod ah his vivendi ae-
-
ceperint simililudinem, cum quibus hauserint cu-
pidilatem.
98. Inde tant1!s lesus Nave, quod eum non solum eru-
,.... -'---'-.. ,
divit ad legis scientiam Moysi co.pula, verum etiam sanctificavit
ad gratiam. Denique cum in eius tabernaculo divina refulgere
praesentia viderelur maiestas do.mini, solus erat in tahernaculo
lesus Nave. Mo.yses cum deo. lo.quebatur, lesus pariter nube
sacra tegebatur. 1) Presbyteri et populus deorsum stabant,
lesns cum Moyse ad accipiendam legem ascendebat. Omnis
po.pulus intra castra erat, lesus extra castra in tabernaculo
teslimonii. Cum co.lumna nubis descenderet el loqueretur cum
Mo.yse, quasi fidus adstabat minister, nec exibat" de taberna-
culo iuvenis, cum seniores pnge positi divina. trepidarent
miracula.
99. Ubique igitur inter admiranda opera et revernda
secreta sancto. Mo.ysi individuus adhaerebat. Unde faclum est,
ut qui fuerat so.cius conversationis, fieret successo.r po.testa-
tis. 2) Merito. vir huiusmodi evasit, ut sisteret fluminum cur-
sus, 3) diceret : Stet so.l, et staret sol, quasi eius spectato.r
victo.riae no.ctem difTerret, diem produceret; t) quid? (quo.d
Moysi negalum est) solus eJigeretur, ut populum introduceret
in terram repro.missionis. Magnus vir fidei miraculis, magnus
triumpbis. Illius augustio.ra opera;-huius prosperiora. Uterque
igitur divina subnixus gratia ultra humanam pro.cessit condi-
cionem; ille mari, hic caelo. imperavit. 6)
1) Exod. 24, 13 seqq. el. 33, 8 8eqq. 2) Deut. 34, 9. 3) 108.
S, 15 8eqq. 4) Ibid. 10, 12 leqq. 5) Exod. 14, 2t.
Digitlzed by Google
DE omcns MINISTBORUM LmER n. {57
tOO. Pulchra' itaque copula seniorum alque adulescen-
tiom. AI testimoniO, alii solacio sunt, alii magisterio, all
delectationi. Abrahae adhaesit Lot adulescenlolus
etiam proficiscenti, 1) ne forle hoc propinquitalis magis fuisse
existimetur et necessariae polius, quam voluntariae adiunctio-
nis. Quid Heliam atque loquamur? 2) Licet non
expresse Helisaeum iovenem scriptura significaveril, adver-
et colligimus In actibus apo-
stolorum 3) Barnabas Marcum adsumpsit, Paulus Silam, Paulos
Timotheum, Paulos Titum.
101. Sed illis superioribus videmus divisa officia, ot
seniores consilio praevalerent, iuniores ministerio. Plerumque
etiam virtutibus pares, dispares aetatibus, sui delectantur copula,
sieut delectabantur Petrus et loannes. Nam aduleseenlem legi-
mus in evangelio loannem el sua voce, licet meritis et sa-
pientia nulli fueril seniorum secundus; eral enim in eo seneetus
venerabilis morum et cana prudentia. Vita enim inmaculata
bonae senectutis stipendium est.
CAPUT XXI.
Plurimum valere ad commenda&ionem, si defendas infirmos au& pere-
grinos sucipias similiave omcia exhibeas, e& laoc maDme viris proba&ia.
Ubi iniec&a avari&ile vituperatione po&ilsimum prodigali&u in 8acerdo&ibu
inproba&ur.
'102. Adiuvat hoc quoque ad profeclum bonae existima-
tionis, si de potentis manibus eripias nopem, de mom damna-
tum eroas, quantum sine perturbatione fieri potest, ne videamor
iactantiae magis caosa facere quam miserieordiae el graviora
inferre vulnera, doro levioribos mederi desideramos. lam si
oppressum opibus potentis el faetione magis, quam sceleris
soi pretio gravatoro liberaveris, egregiae convalescit opinionis
testimonioro.
.
1} Genu. 12, 4. 2) 3. Beg. 19, 21. a} Ac&. 12 aJih.
Digitlzed by Google
f58
s. AMBROSD
103. Commendat plerosque etiam hospitalitas. Est enim
publica species humanitatis, ut peregrinus bospitio non egeat,
suscipiatur officiose, pateat advenienti ianua. Valde id de-
corum totios est orbis existimatione, peregrinos cum honore'
suscipere, non deesse mensae hospitalitatis gratiam, oeeurrere
offieiis liberalitatis, explorare adventus hospitum.
104. Quod Abrahae laudi est datum, J) qui ante anoam
suam speculabatur, ne Corte praeteriret peregrinus aliquis et
diligenter praetendebat excubias, ut occurreret, ut praeveniret,
Y\ ul rogaret, ne transiret hospes, dieens: Domine, si i.,_
gratiam ante te, ne praeterieris puerum tuum. Et ided pro
hospitalitatis mercede fructum posteritatis recepit.
105. Lot 3) quoque nepos eius non solum genere, sed
etiam virlute proximos propter hospitalitatis atTeclum Sodomi-
tana a se suisque supplicia detorsit.
t06. Decel igitur hospitalem esse, benignum,
non alieni copidum, mmo de suo iure cedentem potius aliqua,
si Cuerit lacessitus, quam aliena iura pulsantem,
litium, abhorrentem a iurgiis, redimentem concordiam et tran-
, quillitatis pUam. Siquidem de suo iure virum bonun aliquid
relaxare, non solum liberalilatis, sed plerumque etiam com-
moditatis esto Primum dispendio litis carere non mediocre esl
lucrum; deinde accedit ad fructum quod augetur amicitia, ex
qua oriuntur plurimae commoditates, qwre contemnenti aliqua
in tempore postea frucluosae eroot.
107. In officiis autem hospitalibus omnibus quidem hu-
manitas inpar.!jtlDda est, iustis aulem uberior deferenda hono-
rificentia; 4) quicumque enim iusmm receperit in nomine
usti, mercedem austi accipiet, ut dominus pronuntiavit. Tanta
est enim apod deum hospitalitatis gratia, ul ne potus quidem
1) GeD. 18, 1 seq. 2) v, 3. 3) Ibid. 19, 1 seq. 4) Manh.
10, 41 .eq.
Digitlzed by Google
DE omcos IUMSTllORUII LIBO D. f5.
lqD8e lrigidae a praemiis remunentionis inrnunis sito Vides
~
Cl!!!!..Abraham deum recepit hospitio, dum hospites quaeril 1)
i d e ~ Lot angelos susoepit. 2) Unde seis, an et tu, cum
suscipis hospitem, suscipias Christum, licet in hospite sit
Christus, quia Christus in paupere es&, sicut ipse ait: 3) In car-
cere erana et "em.ti, ad me, nudu, eram el operuist me?
tos. Suave est igitur non pecuniae, sed graliae sludere.
Verum hoc malum iam dudum humanis influxil mentibus, ul
pecunia honori sit, et animi hominum divitiarum admiratione
capiantur. Inde se inmersit avaritia, veluti quaedam bonorum
ariditas officiorum, ul homines damnum putent, quidquid prae-
ter morem inpendilur. Sed eUam in hoc adversus avaritiam,
ne quod adferri possil inpedimentum, prospexit scriptura ve-
nerabilis dicens: 4) Qua melior 811 kospitalitas cum kole-
ribUl. Et inrra: 6) Melior e,' panis in ",""itate cum pace.
Non enim prodigos nos docet' esse seriptura, sed liberales.
109. Largitatis enim duo sunt genera: unum liberalitatis,
alterum prodigae eftUsioms. Liberale est hospi&em suscipere,
oudum vestire, redimere capvos, non haberdes sumptu iu-
vare; prodigom est sumptuosis emuere convivs el vino plu-
rimo; unde leaisti: 6) Prodigum e.t "inum et conftlmelioH
e6rietal. Prodigum esl popularis favoris ralia exinanire pro-
prias opea, quod faciunt qui ludia eircensibus vel etiam tea-
tralibus el muneribus gladiatoriis vel eliam veoationibus patri-
monium dilapidant suom, ul vineant superiorum celebritates,
cum lolum illud sil inane, quod agun', quandoquideal eaa
bODorum operum sumptibus inmoderatum esse Bon deceaL
110. Pulehra liberalitas erga ipsos quoque pauperes mea-
suram tenere, ul abundes pluribus ; non oonciliandi favoril
gratia ltra modum fluere. Quidquid ex aft'eelu puro ae sin-
1) GCD. 18, 1 sClq. 2) Ibid. 19, 3. 3) Maull. 25, 36. 4) Prov.
15, 17. 5) Ihid. 17, 1. 6) Ihid. 20, 4.
Digitlzed by Google
foo
S. AH.OSD
cero promitur, hoc est decorum; non superfluas aedifleationes
adgredi, noo praetermiltere necessarias.
111. Est maxime sacerdoti hoc convenit, omare dei
templum decore congruo, ut etiam hoc cultu aula domini re-
splendeat; inpensas misericordiae convenientes frequentare;
quantum oporteal largiri peregrinis, non superflua, sed con-
non reduntantia, sed congrua humanitati, ne sumptu
pauperum alienam sibi quaerat graliam, nec restrictiorem era
clericos aut indulgentioremse praebeat. Alterum enim inhu-
manum, aIterum prodigum, si aul sumptos desit necessitati
,. quos a sordidis negotiations aucupiis retrahere debeas,
aut voluptati superfluat.
CAPUT XXII.
Modum inter DlmlBm remissionem Be sevorita&em esse 8&a&uendum; 001
enim" qui adfeetata remissione in .aliorum animos irrepere moliuntur,
80lidum ae aura&urum nihil eonlequi, quod Abel88lonil exemplum la&is
oltendit.
112. Quin eliam verborum ipsorum et praeceptorum esse
mensuram convenit, ne aut nimia remissio videalur aul nimia
severitas. Plerique enim malunt esse, ut videantur
boni esse; sed nihil simulatum et fictum verae virtulis esse
certum esl; quin eliam diutumum esse non solet. In prin-
cipio vernat, in processu tamquam flosculus dissipatur et sol-
vitor : quod autem verum ac sincerum, alta fundator radice.
113. Et ul exemplis adsertiones nostras probemos, quo-
niam quae simulata sunl, diuturna esse non possun&, sed tam-
quam ad tempos viren tia cito decidunt, ex ea familia, ex qua
nobis plurima ad virtutis profectum exempla arcessivimos, unum
simulationis el fraudis proferamus testimonium.
114. Abessalon 1) erat David regis filios, decore in-
, egregios forma, praestans iuventa, ita ul "ir Ialis in
1) 2. Re. 15, 1 .eqq.
Digitlzed by Google
DE OFFIClIS-IlNlSTRORUM LIBER n. f6f
Israel non reperirehlr, a vestigio pedis osque ad vertiee.
inmaculalus. Is fecit sibi currus et equos et viros . quinqua-
giota, qui praecurrerent ante eum. Surgebat diluculo el staba'
ante portam in via, et si quem advertisset regis iudicia quae-
rentem, accedebat ad eum, dicens: Ex qua civitate es tu?
Respondebat ille: Ex ~ tribu sum de tribubus Israel, servos
tuus. Referebat Abessalon: V crba tua bona sunt et directa,
el qui te audiat, nOR est tibi datus a rege? Quis constitue&
me iudicem? et quisquis ad me veniet, cuicumque fuerit iu-
dicium necessariam, iustificabo iIlum. Talibos deliniebat sQ-
gulos sermonibus. Et cum accederent adorare eum, extendens
manlls SUas adprebendebat arque oscilabalur eos. Sic con-
vertit in se corda omnium, dunl blanditiae buiusmodi intimorum
langun& viscerum sensum.
115. Sed delicati isli et. ambitiosi elegerunt honorabma
et grata ad lempos et iucunda. Ubi parv processit dilatio,
quam prodens omnium proplleta paulisper cedendo interpo-
lleRdam putavit, Don potuerant tolerare ac sustioere. Denique
non dl6itas de victorill David commendabat filium dimicaluris,
at ei parcerent. 1) Idl'Oque noo praelio interesse maluit, ne
vel reCerre arma, parricidae licet, videretur, sed tamen filio.
116. Liquet igHur ea esse perpetua ac solida, quae
vera sunt et quae sincere potios, quam dolo congregantur;
ea vero, quae simulalione atque adsenlalione panda sunt,
llOII posse diu perseverare.
CAPUT XXIIL
Eorum, lJui wl ,ecuaia vel a .. bi&u redemp&i .eriat, llIX1lm Bdem elle.
117. Quis igUur vel illos, qui pecunia ad obedientiam
rediml1ntur, vel eos, ql1i adsentatione invitantur, fidos sibi
arbitrelur? Nam el un freql1enler se vendere volunt etisli
1) 2. ReC. 18, 5.
AIIBIlOSU".
11
Digitlzed by Google
f62
S. AllBBOSII
iIIIperia dura ferre Don possunL Levi adseotatiuncula facile
capiun&ur; si perslrinxcris verbo inmurmuraal, deserunt, in-
festi abeunl, indignanles relinquunt; imperare malunl, quam
obedire, quasi obnoxios beneficio, subieclos sibi debere easo
exisUmant, quos praepositos sibi babere debeaDL
t 18. Quis igUur sibi fideles putel, quos vel pecunia
vel adul.tioDe sibi obligandos crediderit? Nam el ille, qui
pecuniarn acceperit, vilem S et despeclum iudicat, nisi saepe
redimatur. Itaque frequenter exspectat pretium suuro, et iIle,
qui obsecraliooe ambilus videtur, vultsemper rogari.
CAPUT XXIV.
Boni. artibus ad honores nitendum, maxime ecclesiasticos; adeptum
vero lIlunus moderate ac sapienter administrandnm. Nec inCeriores or-
elines simulatis virtntibnl episcopo derogare, nec item episcopum c1eri
invidum esse sed iustum in omnibus atque conprimis in
119. Ergo bonis actibus el sincero proposito
ad honorem el maxime ecclesiaslicum, ut neque re-
supina arrogantia vel re!!,issa neglegentia sit, neque turpis
adfectatio, neque indecora ambitio. Ad omnia abundal animi
directa simplicitas salisque se ipsa commendaL
120. In ipso vero munere neque severitalem esse duram
convenit, nec nimiam remissioDem, ne aul polestalem exercere
aul susceplum officium nequaquam inplere videamur.
121. Enitendum quoque, ut beneficiis alque offics ob-
ligemus plurimos et conlatam reservemus gratiam, ne lure
beneficii fianl inmemores, qui se graviter Saepe
enim usu venil, ut quos gratia foveris vel aliquo superiore
cumulaveris gradu, averlas, si indigne aliquem eis praepo-
nendum iudices. Sed el sacerdolem beneficiis suis vel iudi-
cs ul aequilalem custodiat, et presbytero
vel ministro deferre, ut parenti.
122. Neque hos, quia semel probati sunt, arroganles
Digitlzed by Google
DE OFFICDS MlNISTRORUM L1RER 11. t63
esse oportet, sed magis tamquam memores gratiae humilitalem
tenere, neque offendi sacerdo&em, si aul presbyter aot mini-
ster aut quisquam de clero aut misericordia aul ieiunio aul
integrilate aut doclrina aul lectione existimationem adcumulet
suam. Gratia enim Ecclesiae laus doctoris est. Bonum, opus
alicuius praedicari; ita tamen, si nullo studio fial factantiae.
Laudent enim unumquemque proximorum labia, et non suum
os, el commendent opera, non sludia sua.
128. Ce&erum si quis non obediat episcopo, extollere
atque exaltare sese desideret, obumbrare merita episcopi si-
mulata adfectatione doctrinae aul humilitatis aut misericordiae,
i8 a vero devius superbit, quoniam veritalis ea est regula, ut
nihil facias commendandi tui causa, quo minor alius fiet, ne-
que si quid boni habeas, id ad deformationem alterius el
vituperationem exerceas.
124. Non defendas inprobum et sancta indigno com-
millenda arbitreris, neque iterum urgeas et inpugne9, cis
deprehenderis. "am CUlo in omnibus iniuslitia
cilo offendat, lum ml}xime in ecclesia, ubi aequitalem esse
oportel, ubi aequalilatem habere decet, ut nihil sibi potenlior
plus nihil_plus ustlrpet ditior. Sive enim pauper,
sive dives, in Chrislo unum sun&. Nihil sanctior plus sibi ar-
roget; ipsum enim par est esse humiliorem.
125. Sed nec personam aUerius accipiamus in iudicio;
gratia absil, causae merita decernant. Nihil sic opinionem,
immo fidem graval, quam si in iudicando potentiori dones
causam inferioris, vel pauperem innocentem arguas, divitem
excuses reum culpae. Pro nulO quippe est genus hominum
favere honoratioribus, ne laesos sese putent, ne victi doleant.
Sed primum si offensam vereris, non recipias iudicium si sa-
cerdos es aut si quisquam alius: nOI1 lacessas. Licet tibi
siJere in negotio dumtaxat pecuniario , con-
stantiae adesse aequilati. In causa lulem dei , ubi com-
U
Digitlzed by Google
t64
S. AJlBROSII
munionis periculum eM , etiam dissimulare peccatam es&
non leve.
CAPUT XXV.
Bene6cia in pauperes potius conferenda, quam in divite.; bos enim
aut quaesitam a se beneficii vicem putare, aut indignari, quod videantur
hine fadi debitores; pauperes vero et debitorem pro 8e deum psum
constituere ea libenter aecepta bene6cia coa6tert. Quihua adclftur ad
pecunia e contempaum adhortatio.
126. Quid aulem tibi prodesl favere divili? An quia
cilius amanlem remuneratur? Bis enim favemus frequenlius,
a quibus referendaevicem speramus gratiae. Sed eo magis
nfirmo el inopi nos studere convenit, quia pro eo, qui non
habet, remunerationem speramus a domino lesu, qui sub specie
convivii 1) generalem virlulis edidit formam, ul his polius
nostra conferamus benefici .. , qui nobis ea non poslant re-
praesentare, docens ad convivium alque epulas non eos, qui
divites sunt, sed-pauperes invitan dos. Diviles enim rogari
---
videntur, ut ipsi quoque nobis reddant convivium: pauperes,
quia non habeol quod restituant, cum acceperint, remunera-
torem nobis faciunt dominum, qui se pro paupere obligan-
dum obtulit.
127. Ad ipsum quoque saeeuli usum conlatio beneficii
fteta io pauperes magis, quam in locupletes plus iuval, quia
dives dedignatur beneficium el pudet eum debitorem esse gra-
tiae. Quin etiam id, quod conlalum est sibi, merilis suis
arrogat, quod velut debitum acceperit, vel ideo dalum sit eo
quod is, qui dedil, redt!endum sibi a divite uberius e . ~ t i ~
verit. Ita in accipiendo beneficio, eo ipso quod acceperinl
divites, dedisse se magis quam accepisse existimanl; pauper
.' -' ..
vero etsi non habel unde reddat pecuniam , refert graliam.
In quo certum esl quod plus reddat, quaDl acceperit.; pecunia
1) Lue. 14, 12 leq.
Digitlzed by Google
DE OFFlCDSMlNISTBOBUM LlBEB IL t65
enim nummo solvilur, gratia numquam exinanilur.. Reddendo
vacualur pecunia, gralia autem el habendo solvitur etJlolvendo
retinetur. Deinde quod dives reCugit, pauper Catetur, quod
siJ obliga tus debito sibique subventum, non honori S'o'Oeffi;.
tum putal: donat!s sibi, arbitratur filios, vilam redditam, ser-
vatam Camiliatn. Quanto igilur melius apud quam
ingratos locare beneficium f . ..
128. Unde dominus ad discipulos ail: 1) No"'e pOBBi-
dere au,-um, neque argenlum,. neqtle pecuniam; qua velut
Calce pullulanlem in pectoribus humanis succidit avaritiam.
Petrus quoque claudo, qui ex utero malris suae portabatur,
ait: 2) Argenltlm el aurum non habeo; Bed quod Aabeo, do
tibio In nomine Iesu CAriB'; NtBal'en' Burge el ambula.
Itaque pecuniam non dedil, sanitatem dedil. Quanlo melius
e;-;Iutem habere sine pecunia, quam pecuniam sine f
Surrexil cIaudus, quod non sperabat j pecuniam non accepit,
quain sperabat. Sed haee vix in sanclis domini reperiunlur,
ut divitiae contemptui sinl.
CAPUT XXVI.
Qaam veln. malum .ie avaritia, mum. veteri. ee.&amenti exempli. clarnm
ease, hincqne prae&erea patere, quam inania lit pecnniarnm poaaelBio.
129. Ceterum ita incubuerunt mores hominum admira-
tione diviUarum, ut nemo, nisi div.es honore dignus putelur.
Neque hio recens usus, sed iam dudum, quod peius' est, ino-
levit hoo viUum Ilumanis mentibus. Siquidem cum Hiericho
magna civilas tubarum sacerdotalium sono corruisset et "lesos
Nave potiretuf victoria, 3) cognovii, infirmatam esse virtutem
populi per avariliam aique au" NItro cum de spo-
Uis urbis incensae sustuljsset Acbar vestem amearo el ducenta
1) lraUh. 10, 9. . 2) Act. S, 6. a) 101. c. 7.
Digitlzed by Google
f66
S. AMBROSJI
. argenli didrachmata et Iinguam auream, oblalus domino negare
non potpit, sed prodidit fortum.
130. Vetos igitur el anliqua avarilia est, quae cum ipsis
divinae legis coepil oraculis, mmo propter ipsam reprimendaol
lex delata esto 1) Propter avaritiam Balae putavit Balaam
praemiis posse temptari, ut malediceret populum patrum 2) el
vicisset avaritia, nisi dominus a maledicto eum abstinere ius-
sissel Propter avaritiam praecipitalus Achar in exitium de-
duxerat totam plebem parentum. Itaque lesus Nave, 3) qui
potuit solem statuere, ne procederet, avaritiam hominum non
potuil sistere, ne serperet. Ad vocem eius sol stetit, ava-
rilia non stetit. Sole slante confecit lesos triumphum;
avaritia autem procedenle paene amisit victoriam.
131. Quid? Fortissimum omnium Sampson nonne Da-
liIae mulieris avaritia decepit? 4) iIIe, qui rugientem
leonem manibus discerpsit suis, qui vinclus el alienigenis lra-
ditus sine u110 adiutore solos dissolutis vinculis mille ex bis
peremit viros, qui funes intextos nervis velut mollia sparti
fila disrupit; is super genua mulicris inflexa ceniee truncatus
invicti crinis ornatum, praerogativam suae virtutis, amisil In-
Ouxit pecunia in grelllium mulieris el a viro discessit gratia.
132. Feralis avarilia, inlecebrosa pecunia, quae
habentes contaminat, non habenles non iuval. lamen,
!!.t.aliquando adiuvet pecunia inreriorem, lamen et psum de-
. sideranlem: qui!l eum, qui non desiderat, qui non requirU,
qui auxilio eius non indiget) studio non flectilur? Quid ad
alios, si sil ilIe copiosior,qui habet? Numquid. Foe-
slior '. q.uia habet quo honestas plerumque amiltitur, quia habel
quod cuslodiat magis, quam quod possideal? lIIud enim pos-
sidemus quo utimur; quod autem ultra usum est non utiqtle
habet possessionis fructum, sed custodiae perieulum.
1) Exod. 20, 17. 2) Num. C. 22. 3) 108. 10, 12 seq. 4)lud.
16, 4 seqq.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS MINISTRORUlI LmER 11.
f67
CAPUT XXVII.
In pecuniao contemptu inesse fonoam iustitiae, quam vir\utem, nec DOD
alia. nonnullas sectari debenl lam clerici, quam anlistites; ubi pO'issimum
do nOD rorenda praecipillDter excommunicalione.
133. Ad summam pecuniae contemptus
iustitiae Corma sit; el ideo avaritiam declinare debemos et
omni studio intendere, ne quid Caeiamus omquam adversos
iustitiam, sed in omnibos gestis et operibus eustodiamus eam.
134. Si volumos eommendare nos deo, caritatem habea-
mos, unanimes simus, humilitatem sequamur, alter. alterum
soperiorem sibi. Haee est enim hUlnili&;s;'si nihil
sibi quis arroget, et inCeriorem se Episcopus
ul membris sois utator eterieis et maxime ministris, qui sunt
vere mii; qoem euique viderit apLum muneri, ei depoteL
135. Cum dolore amputatur etiam quae putruit pars
corporis el dio tractatur, si potest sanar medicamentis; si non
potest, tune a medico bono abseiditur. Sic episcopi
boni est, ut optet sanare infirmos, serpentia aoferre ulcera,
adurere aliqua , non abscidere, postremo quod sanari non
potest, eum dolore abseidere. Unde pulcherrimum ilIud prae-
ceptum magis eminet, ul cogitemus non quae nostra sun&,
sed quae aliorum. 1) Hoe enim modo nihil eril, qood vel
irati nostro indulgeamus afl'ectui, vel raventes nostrae plus
iusto tribuamus aliquid voluntati.
CAPUT XXVIII.
Misericordiam otiam CUlO invidia propria largius exerceudam, ad quod
refer\ur memarabilis vasorum sacrorum in caplivorum redomptionem ab
Ambrosio fractorum historia el pulchorrima de auri et urgonli, quae Ec-
clesia possidet, legitimo usu praecipiuntur. Bine postquam ex facto
sancti Laurentii quinam veri sinl Ecclesiao tbes8uri ostensum eSl, regulae
in conllaudil5 alque inpeudendis vuis initalis sorvandae propODuDtur.
136. Hoe maximum ineenlivum miserieordiae, nt con-
1} Pbil. 2, 4.
Digitlzed by Google
t68
s. AMBROSII
patiamur alienis calaloilatihUB, necessilates aliorum, quanlum
possomus, iovemus, et plus interdum, quam possumus. Melius
enim pro misericordl caosas praeslare, vel iovidiam per-
peti, quam praetendere inclementiam, ul nos aliquRodo in .. in.:.
vidiam incidimus, quod confregerimus V8lll Inystica, ut caplivos
redimeremus, quod Arianis displicere polerat; nec lam CactUlh
displicere, quam ut esset quod io nobis repreltenderetu.
Quis autem est lam, durus, inmitis, Cerreus, cui displiceat quod
homo redimit'ilr a morte, femina ab' inpuril8tibus barbarorum,
quae graviores morle sunt, adulescentuli atque pueruli vel
infantes ab idolorum contagiis, quibus mortis metu inquina ..
bantur?
137. QualO causam nOs etsi non sine ratioue aliqua
gessimus, lamen ita in populo prosecuti sumus, Dt eoofiteremur
muItoque commodius ua animas domino
quam aurum servaremus. Qui enim sine auro misil aposlolos, 1)
el ecclesias sine auro congregavit. Aurum EccJesia babel,
non ut servel, sed ut eroge', ul subvenia' in necessitatibus.
Quid opus es' custodire quod nihil adiuvat? An ignoramu
quantum luri atque argenti de templo dOlllini Assyrii sustu-
lerint? 2) Nonne melius confIaRt sacerdotes propter alimoniam
paoperum, si alia subsidia desint, quam sacrilegos con-
laminala asportet hostis? Nonne dicturus est dominas: Cur
passus es tot inopes Carne emori? Et certe habebas aDrum,
minislrasses"alimoniam. Cur tot captivi deducti in commercio
sun', nec redempti ab hoste occisi sunt? Cuerat 0&
vasa viventium servares, qUlm metaUorum.
138. His non posset responsum reCerri .. enim
diceres: Timui ne templo dei ornatus deesset? Responderet:
Aurum sacramenta non quaerunt, naque auro placent, qule
auro non emuntur. Ornatus sacramentorum redemptio capti-
1) Mat\h. tO, 9. 2) 4. Rag. 24, t3.
Digitlzed by Google
DE OFFICnS MINISTRORUi\J LIBER JI. f69
vorum est. Et vere iIIa sunt vasa pretiosa, quae redimunt animas
a morte. lile veros esl thesaurus domini, qui operatur quod
sanguis eius operatos esL Tune vas dominici sanguinis
agnoscitur, cum in utroque viderit redemp!ionem, ut calix ab
hoste redimat quos sanguis a peccato redemil Ouam pulchrum,

ut, cum agmina captivorum ab Ecclesia redimunlur, dicalur:
Dos Christus redemit. Eece aurum, quod probari potesa, eece
aurum utile, ecce aurum Christi, quod a morte liberat, ecce
aurum, quo redimitur pudicitia, servatur castilas!
139. Hos ergo malui vobis liberos tradere, quam aurum .
reservare. Hic nUlDeros captivorum, hic ordo praestantior est,
4(Uam species poculorum. Huic muneri pro6cere debuit aurum
redemptoris, ut redimeret perielilantes. Agnosco infusum auro
sanguinem Christi non solum inrutilasse, verum etiam divinae
-operationis inpressisse virtutem redemptionis munere.
140. Tale aurum sanctus martyr Laurentius domino re-
servavit: a quo cum quaererentur thesauri ecclesiae,
se demonsblaturum. Sequenti die pauperes duxit. Interroga-
tiis; ubi essent thesauri, quos promiserat, ostendil pauperes
dicens: Hi SlIIlt thesauri ecclesiae. El vere thesauri, in quilMls
.(}br.iBtas esl, in quibos Christi 6des esl Denique apostolus
ait: 1) Habemw lkesatlNlm Hum in .,asis ficlilibu. Ooos
meliores thesaaros habet Christos, quam eos, in quibus se
--..
esse dixit? Sic enim sCliptwn est: 2) &tirio. , el dedistis
mi,.. sitio., el dedistis mih' bibere; kospes-;;;",
el collegims me. Et infra: 3) Quod enim un kortlm (eeistis,
mihi (eeisti.. OUOS meliares lesos habet 'thesauros, qu&lll
80S, in quibus amat videri?
141. Hos Ihesauros demonstravit Laurentius, et vicit,
quod -COI nec persecutor potu,it aufetre. Itaque Ioaehim, 4)
qui aurum in obsidione servabat, nee dispepsabat aHmeniae
1) 2. Coro .,.'7. 2) MatUl. 25, 35. 3) Utid. v. 40. 4) 4.1\01.24,13.
Digitlzed by Google
no
S. AMBROSII
conparandae, et aurum vidit eripi e& se in captivilatem declua.
Laurentius, qui aurum ecc)esiae maluit erogare pauperibus,
quam persecutori reservare, pro singulari suae inlerpretationis
vivacitate sacram martyrii accepit coronam. Numquid dictum
est sancto Laurentio: Non debuisli erogare tbesauros ecclesiae,
vasa sacramenlorum vendere?
142. Opus est, ul quis lide sincera t." perspicaci pro-
videntia munus hoc inpleat. Sane si in sua aliquis derivat
<---
emolumenta, crimen esl; sin vero pauperibus erogat, captivum
redimit , misericordia esL Nemo enim potest dicere : Cur
pauper vivit? Nemo potest queri, quia caplivi redempti sunt;
nemo potesl accusare, quia templum dei aedificalam est; Demo
potest indignari, quia humandis fideJium reliquiis spalia laxata
IOnt; nemo potest dolere , quia iD sepulchris Chri8&iaaorum
requies deCunclorum esl In his tribus generibu8 vasa eccle-
siae etiam inUiata coafringere, conOare, vendere lice&.
143. Opus est, ut de ecclesia rnystici poculi Corma non
exeat, ne ad usus nefarios sacri calicis ministerium trans-
feratur. Ideo intra ecclesiam primum quaesita sunt vasa,
quae initiata non essentj deinde comminuta, postremo conOata,
per minutias erogationis dispensala egentibus, caplivorum quo-
. filie pretiis proCecerunt. Quod si desunt nova et quae nequa-
quam nUiata videan&ur, in huiusmodi usos, qu08 supra diximus,
pie converti.
CAPUT XXIX.
Deposita viduarum, immo omnlom Rdelium in ecelesiR eum sui eliam
perieolo defendi oportere: quaeres Oniae saoerdotil, Ambros ae Tici-
DeDsis episcopi exemplis inlustratur.
j 44. llIud sane diUgenter tuendum est, ut deposita vi-
duarum intemerata maneant, sine ulla servenlur offensione,
non solum viduarum, sed etiam omniumj lides enim exhibenda
est omnibus, sed maior esl viduarum causa et pupilIorum.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS MINISTRORUM LIBER 11. t 7f
145. Denique boc solo viduamm nomine, sicul in libris
.Maccabaeomm J) legimus, commendatum templo omne serva-
tom esto Nam cum indicium faclllm esset pecuniamm, qllas
in templo ffierosolymis maximas reperiri posse Simon nerarius
Antiocho regi prodidit, missus in rem Heliodorus ad templum
venil el summo sacerdoti aperuit indicii invidiam et adventus
sui causam.
146. Tune sacerdos deposita esse viduamm victualia
'el pupillomm. Quae cum Heliodorus ereptum ire vellet et
regiis vindicare commodis, sacerdotes ante
se, induti sacerdotales stolas, et 4eWl-vivum, qui de depositis
legem dederat, Rentes invocabant custodem se praeceplorum
-
suorum. Vultus 'vro et co]or summi sacerdotis
inmutatus declarabat do]orem animi et mentis iDlentae sollici-
tudinem. Flebant omnes, quod in contemptum locus venturos
foret, si nec in dei templo tota fidei servaretor custodia, ae-
cinctaeque mulieres pectos et clausae virgines pulsabant
ianuam: ad muros ali currebant, per fenestras ali prospecta-
bant , omnes ad caelum tendebant manus, oranles ul sllis
dominus adesset legibUl.
147. Heliodorus autem nec bis territus, quod intendent,
urguebat et satellitibus suis aerarium saepserat, cum subito
adparuit iUi terribilis eques armis praefulgens equus
autem eios erat insigni ornatos opertorio. Alii quoque duo
iuvenes adpamerunt in virlute nclita, decore grato, euen
splendore gloriae, speeiosi amictu, qui circumstetemn& eum el
utraque ex parte Ragellabant saerilegum sine olla intermissione
continuato verbere. Quid multa? Circumfusus caligine in
terram concidit et evidenti divinae operationis indicio exani-
matos iacebat, nec ulla spes in eo residebat salutis. Oborta
est laetila metuenlibus, metus superbis, deiectique ex amieis
1) 2. Maccah. 3, 10 seq.
Digitlzed by Google
t72
S. AMBROSO
Heliodori quidam rogabanl Oniam, ul vitam poscerel ei, quo-
aiam supremum gerebat spiritum.
148. Rogante taque sacerdote summo idem iuvenes
iterum Heliodoro adparuerunt, isdem amicti vestibos et dixe-
r'!!'t ad eum: Oniae summo sacerdoti gratias age, propter
quem tibi vila est reddita. Tu autem expertos dei lIagella,
vade el nuntia tuis omnibus, quantam cognoveris templi reli-
giooem et dei potestatem. His dictis non conparuerunL Helio-
dorus itaque recepto spirilu hosliam domino optulit, Oniae
sacerdoti gratias egit el cum exercitu ad regem reverlitar
dicens: Si quem babes hostem aul insidialorem rerum tuarum,
iDnc eum dirige et flagellalum recipies eum.
149. Servanda est igilur, fiUi, depositis fides, adhibenda
diligentia. Egregie hinc vestrum enitescil ministerium , si
suscepta inpressio potentis, quam vel vidua vel orphani tole-
rare non queanl, ecclesiae subsidio cohibeatur; si osl.elldatis
plus apud vos mandatum domini, quam divitis valere gntiam.
150. Meministis ipsi, quotiens adversos impetos
pro viduarum, immo omnium deposilis certamen subierimos.
e_ommune vobiscum Recens exemplum ecelesiae
Ticinensis proferam, quae viduae depositnm, quod susceperat,
amitlere periclitabatur. InlerpelJante enim eo, qui sibi illud
imperiali rescripto vindicare cupiebat, cleriei non tenebant
auctoritatem; honorati quoque et intercessores dati non posse
praeceptis imperatoris obviari ferebant. Legebatur rescripti
forma directior, magistri officiorum statuta, ,agens in rebus
imminebat. Quid plura? Traditum ; 1" /1,
151. Tamen communicato-';ecum consilio obsedit sanctos
episcopus ea conclavia, ad quae illud depositum
viduae cognovera&. Quod ubi non potuit anferri, receptum
sub chirograph esto Postea iterum lIagitabatur ex chiro-
grapho ;praeceptum impe,ator itel'averat, ut ipse per semet
psum ROS conveniret. Negatum es., el exposita divinae legis
Digitlzed by Google
DI OFPlCRS MINISTRORUM LlBER n. t '73
auctorilate et serie lectionis et Heliodori pericolo vix tandem "
rationem imperator accepit. Post etiam fueral ob-;:: fli..
replio j sed praevenit sanctus episcopus, ut redderet viduae
quod acceperat. Fides inlerim salva esl j inpressio non est
formidini, quia iam res, non fides periclilatur.
CAPUT XXX.
Libri concluaio per ad rugiendo. invido. ntque ad pruden-
'iam, fidem aUa.que virtutes pro.equendas.
152. Filii, fugite inprobos, cavete invidos. IDter in-
probum et invidum boc interesl: illprobus suo delectatur bono,
invidus torquelur alieno j iIIe diligit mala, bic bona odit,
ut prope tolerabilior sit qui sibi vult bene, quam qui male
omnibus.
. 153. Fil, aoJe facJum cogitate, et cum . cogita-
veritis , tunc facite, quod probatis. Laudabllis mortis CUID
ccasio datur, rapienda est ilico. Dilata gloria fugit, nec
faeile
154. Fidem diligi&e, quoniam per fidem et devotionem
fosias 1) magnum sibi ab adversariis amorem adquisivit, qllO-
Diam celebravit pascha domini, cum esset annorum decem et
ocio, quemadmodum nemo ante euro. Zelo vimt supe-
riores j ita et vos, fiUi, dei Bumite. Exquirat vos dei
zelus et devoret, ut unusquisque vesb'1lm ') Ea:qtlwit
me l6eluB dOmuB Itlae. Apostolus Chrisli zeloles dictus. 3)
Quid de aposlolo dico? Ipse dominus ail: t) Zelu domfi'
tuae comedit me. Sil ergo dei zelos, non isle hUDllnus,
quem invidia general.
155. Sit inter vos pax, quae superat omnem sensum.
Amate vos invicem. Nibil caritate dulcius, nihil pace grs,tius
... -- ......... '-" ..
1) 4. Reg. 23, 21 seq'l.
4) loaD. 2, 17.
2) Psatm. 68, 10. 3) Luc. 6, 15.
Digitlzed by Google
t '74 S. AIIBIlOSn DE omcns IIlJIISmOftUlll LIBER n.
Et vos ipsi sciti!._CJ!!Q!! prae ceteris vos semper dilexi ea
diligo; quasi unius patris filii coaluistis in alfeclum genna-
nitatis.
156. QURe bona sunl tenete, ea deus pacis et dilectionis
crit vobiscum in domin9 lesu, cui esl honor, gloria, mRgni-
ficentia, poteslas, cum spiritu sanclo in soecula saeculorum.
Amen.
Digitlzed by Google
LIBER TERTIU S.
CAPUT l.
A Davide DC Salomone nobis praeceptum, qua ratione cum corde Rostro
conversandum sil, proindeque Scipioncm dicti, quod ci tribuitur, primum
auctorem non reputandum. Quam pulchra in olio suo perpetraveria&
88ncti prophetae, horum a'que aliorum olia couferunlur, oslendi&urque
numquam solum aul in angusto iustum esse.
1. David propbeta docuit nos tamquam in ampla domo
deambulare in corde nostro et conversari cum eo tamquam
cum bono contubemali, ul ipse sibi diceret el loqueretur se-
8Um; ut est illud: ') Dia:i, CU8todiam ,,as meas. SalomOD
quoque mius eios dicit: 2) Bibe aquam de iui8 "asi8 el de
puleoMlfll tuorum (ontibu,; hoc est, too consillo utere. Apa
eaim alta in corde "iN. 3) Nemo, inquit, ') alienA
particeps sil tibio Fons aquae tuae sit tibi propNus; el
ua:ore, quae est tibi a iu"entute. e"..,...
amicitiae el puUus gratiarum con( abultmlur tecum.
2. Non ergo primos Scipio scivit solos non esse, cum
1010s esset, nae minos oUosos, cum otiosos esset; scivit ante
ipsum Moyses, qui , com taceret, clamabat; 5) cum otiOSU!!
staret , proeliabatur; neo solum proeliabatur, sed etiam de
bostibus, quos non contigerat, triumpbabat; adeo olioSDS, ul
manos eios alii sostinerent, nec minos, quam ceteri,
1) Paalm. 38, 2. 2) Prov. 5, 15. 3) Prov. 20, 5. 4) Prov. 5,
17-18. 5) Exod. 14, 15.
Digitlzed by Google
tTf
S. AMBIOsn
qui oliosis manibus expugnabat hostem, quem non poterant
vincere qui dimicabant. ') Ergo }Ioyses et in silentio loque-
batur et in olio operabalur. __ f!!!iora
quam huius olia, qui quadraginta diebus posilus in monte
--- totam legem conplexus est? 2) El in illa solitudine qui cmn
eo loqueretur non defuiL Un de et David ait: 3) Audum,
quid loqaatur in me dominas deu.. El quanto plus est, si
cum aliquo deus loquatur, quam ipse secum?
3. Transibant apostoli el ombra eorum corabat infirmos. 4)
Tangebantur vestimenta eorum et sanilas deferebalur.
4. Sermonem locutos est Helias et pluvia slell, noo
cooidil super tcrram tribus annis el sex mensibos. Iterum
locutus esl, el hydria farinae non defecil, el vas olei toto
famis diumae lempore non esl exinanitum. 5)
5. El qooniam plerosque delectanl bellica, quid
stantius, magnis lacertis, an solis merilis confecisse proelium?
Sedebal Helisaeus 6) in uno loco el rex Syriae magnam beDi
molem inferebal populo pati-om diversisque consiliorum acer-
vabat fraudibus el circumvenire insids RIOJiebator. Sed omnes
eius apparalus propheta deprehendebat el vigore mentis per
graliam dei ubique praesens cogitationes hostium suis adnun-
ciabal et monebat quibus caverent locis. Quod ubi reg Syriae
manifestatum est , misso exercitu clausit prophetam. Oravit
Helisaeus el omnes iDos caecitate percuti fecit el caplivos
.----
iRlf!.re in Samariam, qui J,m.Mdere eum.
6. Conferamus hoc otium cum aliorum olio. AlU enim
requiesceodi causa abducere animum a oegoliis solenl el a
conventu coetque bominum subtrahere sese, el aul runa
petere secretum, captare agrorum soliJudines, aul iotra urbem
vacare animo, indulgere quieti el lranquillitati; Helisaeus ")
t) Exod. 17, 11 seqq. 2) Ibid. 24, 15 seqq. 3) Psalm. 84, 9.
4) Acto 5, 16. 5) 3. Reg. 17, 1 .eqq. 6) 4. Reg. 6, 8 seqq. 7) 4. Reg.
2, 8 el 4, 16 seqq.
Digitlzed by Google
DE OFFICnS MINISTRORUM LmER m. t '7'7
lotem aut in solitodine Iordanem transito suo dividit, ut pars
deOuat posterior, superior aulem in fontem recurrat, aot in
Carmeto resoluta difficoltate generan di inopina sterilem con-
ceptione fecundat, aul resuscitat mortuos, aut ciborum temperal
amaritudines et fact farinae admixtione dOlcesc"ere, aut decem
"--.. _-",
panibus distributis reliquias colligit plebe saturata, But ferrum
securis excussum et in Ouvii lordanis mersum profondum misso
in aquas ligno !acit supematare, aut emundatione leprosum
aul siccitatem imbribus aut famem mutat fecunditate.
7. Quando ergo iustos solus est, qui cum deo semper
est? Quando solitarius est, qui numquam separatur a Cbristo?
Quis nos, inquit, 1) separabil a dilectione Christi? Confido
qua neque mors, neque f)ita, neque angelfi. Quando aulem
feriatur a negotio qui numquam feriator a merito, quo con-
summatur negotium? Quibua autem locis circuIDscribitur coi
totus mundus divitiarum possessio est? Qua aestimatione de-
finitur qui numquam .opinione conprehenditur? Etenim quasi
ignoratur et cognoscitor, 2) quasi moritur et ecce vivit, quasi
tristis et semper laetior, ut egenus et largos, ut qui nihil
habeat et possideat omnia. Nihil enim spectat vir iustus" nisi
quod constans et honestum esto Et ideo, etiam si alii videatur
pauper, sibi dives est qui non eorum, quae caduca, sed eorum,
. quae aetama sunl, aestimatione censetur.
CAPUT II.
Qaod philo.ophi de honel&i atque afilia conpara&ione dispu&an&, hoc apud
Chrisfianol locam non habere, qaibu. nibil utile, nisi quod iustum. Quae
officia perfecta, quaeve media? Easdem vocea diverais diverse con-
"eDire; po.tremo virom iu.tum numquam alieno incommodo commodom
IUom quaerere, sed contra .emper alioram I&udere utm'ali.
8. Et quoniam duobus superioribus locis diximus,
in ,quibus honestum illud el utile sequitur. ulrum
t) Rom. 8, 35 e& 38. 2) 2. Cor. 6, 8 .aeqq.
AuaClIIVl.
12
Digitlzed by Google
t'78
S. AlfBROSD
honestatem et utililalem inler se conparare debeamus el quae-
rere quid sit sequendum. Sicut enim supra tractavimus, utrum
honestum iIIud, an turpe esset, et secundo loco, utrum utile,
an nutile; simililer hoc loco, ulrum honestum sit, an utile,
nonnulli requirendum p.!l!anL
9. Nos autem movemur, ne haec inter se velut con-
pugaantia inducere videamur, quae iam supra unum esse
ostendilllus, noo honestum esse ,osse, nisi quod utile; noo
otile, nisi quod honestum, quia non sequimur sapientiam camis,
apud quam utilitas pecuniariae istius commoditatis pluris ha-
betur, sed sapienliam, quae ex deo est, apud quam ea, quae
in hoc saeculo magna aeslimantur, pro detrimento habentur.
10. Hoe etenim xar(!3-w,ta, quod perfootum et absolu&um
otlieiuBl est, a vero virtutis Conte proficiscitur. Cui secundum
88t eommune officium, quod ipso sermone significatur non
esse arduae virtutis ac singularis, quod potesl plurimis esse
commune. Nam poouniae conpendia captare
elegantiori convivio el suavioribus delectari epulis
est ; ieiunare autem et eontinentem esse paucorum est et
a1ieni cupidum non esse, rarum; contra autem detrabere velle
a1teri , non esse contentum suo; nam in hoc cum plerisque
con.ortium esL Alia iritur prima, aIia media omcia. Prima
cum paucis, media CUlO pluribus. -
11. Denique in isdem verbis frequenter discretio esto
Aliter enim bonum deum dicimus, aliter hominem; afiler iustum
deum appellamus, aliter hominem. Similiter et sapientem deum
f1liler dicimus, aliter hominem, quod el in evangelio docemur: 1)
Ellote ergo el .,0' perfecli, ,icvt el pater .,uter, qui i.
cael" est, perfectus est. Ipsum Paulum lego perfootum el
pon perfectlHll. Nam cum dixisset: 1) NOta quod iam acce-
perim, aul iam perfectu ,i",; sequor GUle., ,i cOtlpr,Aea ..
1) lIah. 5, 48. , 2} fbil. B, 12.
Digitlzed by Google
DB omcns MIJIISTRORUM LIBER m. t 7.
Ilam, staUm subieoit:. 1) Q.icumque ergo per('ctt .., .... ,
Duplex enim forma perfectionis: alia medios, alia plenos IlU-
meros habens; alia h'c, alia ibi; alia secundum hominis possi-
bilitatem , alia seeundum perfeclionem rutun. Deus aulem
justus per omnia, sapiens super omnia, perfectos in omnibus.
''12. Inler ipsos quoque homines distan tia eat.
Daniel sapiens, de quo dictum est: ') Qus Daniele sapien-
----- ... ,-
tior ? Aliter alii sapientes, aliter Salomon, 3) qui repletos est
sapientia super omnem sapientiam antiquorum et super oomes
sapieutes Aegypti. Aliud est enim communiter sapere, aliud
sapere perfecte. Qui co;;uniter sapit pro temporalibus sapit,
pro se sapit, ut alteri detrahat aliquid el sibi adiungat; qui
perfecte sapit nescit sua spectare commoda, sed ad ilIud, quod
aeternum est, quod decorum alque honestum, toto aft'ectu in-
tendit, quaerens non quod s.ilii utile est, sed quod omnibus.
13. haee sit formula, ul ioter duo ilIa,
. alque utile, errare nequeamus: eo quod iustus nihil alteri
detrahe.!!l1um -.-lIlltet , nec alterius incommodo suum commodum
aogeri velit. Hanc formam tibi praescribit apostolus dicens: 4)
O"'.'a licenl, sed non omnia omnia licent, sed
fItm OIJInia aediftcant. Nemo quod suum elt quaerat, sed
quod alteri"'; hoc est, nemo commodum suum quaerat, sed
alterius; nemo honorem suum quaerat, sed allerius. Unde et
alibi dicit: 6) Alter _ .uperiorem sibi,
non quae lVa .. nt .ingul! cogita,.,,,, "d quae aliorum.
14. Nemo etiam suam gratiam qua era&, nemo suam lan-
dem , sed alterios. Quod evidenter etiam io proverbiis de-
olaratum esse advertimus dicente sancto per Salomonem spi-
rito: 6) -'ili, ri iipienl (ueria, libi sapiMl eris et p"oa:imis;
Ii autem JIIalU8 ",aseris, 801... hatlrtes mala. Sapiens enim
1) Phi). 3, 15.
') 1. Cor. 10, 22.
2} Biezec. 28, 3. 3) 3. Reg. " 26 .eq.
5) Phil. 2, 3-4. 6) Pro". 9, 12.
12*
Digitlzed by Google
180
S. AMBROSII
aliis consulit, sicut iustos, qUlndo quidem consors sni est
utriusque forma vir&utis.
CAPUT m.
Praemi88um "de non qulerendo proprio emolumento praeceptum urgehlr
primum I exemplo, tum ab interpre&atioDe nomini., deuique ab
ipo membrorum forma et usibus. Unde ostendit quam ftagitiosum sit
alienae utilitati detrahere, cum boc scelere naturalis lex aeque ac divina
"ioletur atque iUluper iIIud amittatar, quo prae.tamus ceteris animaD-
libas, Id po.tremum leg. civil. cum summl infamia cODculceDtur.
15. Si quis igitur vult placere omnibus, per omnia
quaerat non quod sibi utile, sed quod multis, sicut quaerebal
et Paulus. Hoc est enim conformari Chrislo: alienum non
quaerere, nihil alteri delrahere, ut adquirat sibi. Christus
enim dominus cum esset in dei forma, 1) exinanivit se, ul
formam susciperet hominis, quam operum' suorum locupletaret
virtutibus. Tu ergo spolias quem Christus induit? Tu exuis
quem vestivit Christus? Hoc enim agis, quando alterius de-
trimento tua commoda augere expetis.
16. Considera, o unde nomen sumpseris; ab._
humo utique, quae nihil .cuiquam eripit, sed omnia largitur
mnibus et diversos in usum omnium animantium fr.,ctus mi-
nistrat. Inde appellata humanitas specialis el demestica virtus
hominis, quae consortem adiuvet.
17. Ipsa te doceat forma lui corporis membrorumque
usos. Numquid membrum' tuum alterius membri officia sibi
villdicat, aut oculos officium oris , aul os oculi officium sibi
1.\, .... ;vindicat, aut manus pedum mioisterium, aul pes maouum?
\ t,' ""
... Quin etiam ipsae' manus dextera ac sinislra
1",_ I \;-",1. - officia pleraque, ul, si usum commutes ulriusque, adversum
e'" ..'l, naturam sil; priusque totum hominem exuas, quam membro-
rum tuorum ministeria converlas, si But de sinistra cibum
t) PhiL 2, 6-7. "
Digitlzed by Google
DE OFFICnS MINISTRORUM LIBEB DL
t8t
suggeras, aut de dextera fungaris ministerio .hiistrae, ul re-
liquias ciborum abluas,' nisi forte poscat necessitas.
18. Finge hanc et da oculo virtlllem, ut possit detra-
here sensum capiti, auditum auribus, ment cogitationes, odo-
ratnm naribus, ori saporem el sibi conrera!;' nonne omnem
statum dissolvet naturae? Unde pulchre apostolus ait: 1) Si
tohJm corpus oculu.) ubi auilu.? Si totum auditus, bi
Omnes ergo unum corpus sumus et diversa membra,
sed omnia corpori necessario; non enim potest membrum de
,mcmbro dicere: Non ,es! mihi necessarium. Quin' eliam ipsa,
'qua e 'videnlur infirmiora membra esse,' multo' mgis nees-
sariasunt et maiorem plerumque tuendi se requirunt, sollic-
tudinem. El si quid 'dolet membrum unum, conpaliuntur, 6i
membra omnia.
19. Unde quam grave est nt detrabamus aliquid ei, cui
nos conpati oportet, et coi debemus consortium 'rDinisterii, ei
frauIH et noxae simus? Haec utique' lex nalurae est, qua
nos ad omnem slringit, bumanitatem, ut alter alteri tamquam
unius partes corporis invicem deferaJ!lus.
quicquam pl!!(lmus, cum contra natura e 'Iegem sit non iuvare.
Sic enim nascimur, ut consentiant membra membris el allerum
aUeri adhaereat el obsequanlur sibi mutuo ministerio. Quod
si unum desit officio suo, inpediaillur' cetera, lit si
oculum manus, nonne sibi operis sui uSUm negavit? Si pe-
dem vulneret, quanlorum sibi actuum profectum inviderit?
El quanto totum bominem, quam unum membi'um
detrahi ? lam si in uno membro totum corpus violatur, uti-
que in uno homine communio totius humanitatis solvitur;
latur natura generis humani et sanetae E'clesiae congTegatio,
quae in unum' conexum corpus atque conpaclum unitte fidei
1),1. Co,. 12, 17.
Digitlzed by Google
t81
S. AMBROSD
el earitalis adsOlgiL Christus quoque dominos, qui pro uni-
versis mortous est, mereedem sanguinis sui evaouata,!!!..!C?!!Wil
20. Quid quod . etiam ipsa lex domini hano formam te-
nendam edo08l, ut nihil alteri detrahas tui eommodi servandi
gratia;cumdieil: 1) Non tratU(erfJI terminoB, qUOB Btatuerun'
patreB tui, oum vitulum errantem fratris tui redueendum prae-
eipit, 2) oum fOlem mori iubet, 3) cum vetat mereennarium
debita mercede fraudari, ') oum pecuniam sine usuris red-
dendam censuit. 5) Subvenire enim non habenli humanitalis
est , duriliae aulem plus exlorquere, quam dederis. Elenim
si ideo tuo eguit, quia non habuit unde de suo red-
dere'; nonne impium est, ul sub humanitatis simulatione am-
plius ab eo poscas, qui non habebat unde minos solveret?
Absolvis gitur alteri debitorem, ut eondemnes tibi; el hano
humanitalem vocas, ubi est iniquilatis auolio?
21. Hoo praestamus oeleris animanlibus, quod atia ge-
Dera animantium conCerre a1iquid nesoiunt, ferae aulem eri-
piunt, homiDes tribuunt. Unde et psalmista ait: 6) IUBtuB
mBeretur el Sont tamen quibus et Cerae confaranl.
Siquidem conlalione sobolem suam nulriunt el aves oibo suo
pullos satiant suos; homini autem soU tribulum est, ul omnes
tamquam SUOB pascaL Debet istud ipso naturae iure. Quod
si non licet non dare, quomodo delrahere licet? Neo ipsae
leges nos docena? quae ea, quae detracta sunt alioui oum
iniuria personae aul rei ipsius, cumulo reslilui iubent, quo
furem a detrahendo aul poenis deterreant, aul multa revooeolo
22. P()oe tamen qt!od a1iquis possit aut poenam nOD
timere, aut mullae inludere; ollmquid dignum est ut aliqui
alteri delrahant? Servile bo.c vitium et ultimae ;'Ii-
dicioni; adeo contra natoram, ut inopia maria hoc extorquere
1) Prov. 21, 28. 2) Exod. 23, 4. 3) Exod. 22, 2. 4) Levit.
19, 13. 5) Deo&. 23, 19. 6) P.alm. 36, 21.
Digitlzed by Google
I
DB omcos lIImBTROIl1JM LIBBB ID. t83
videatur, qaam Datura suadere. SerVorum tamen occulta furta,
4ivilum neae -
. 23. Quid autem tam contra naturam, violare a1te-
---
rom tui commodi-calsa, cum pro omnibus excubaodulII, sub-
/'
molestias, laborem natoralis alrectus per-
Buadeat el gloriosum unicuique ducatur, si periculis propriS
quaerat universorum tranqaillitatem multumque sibi unusqois-
-que arbitrelur gratius, excidia pa'lfae reppulisse, quam pro-
pria pericula praesta,!!'iusque esse existimet, CJ1!od operam s_
palriae inpenderit, quam silo olio positus tranqui1laRl ,;talA
l'oluptatu.. copiis fnctos egisset?
CAPUT IV.
Ubi .tridiua os&enaum e.' eum, qui commodi'lI causa Doeea' alteri,
grave. conacientiae suae poenas luiturum, colligitur, uui uliJe nihil
quod itidem non sit omnibu.; alque adeo propositae a philosophis de
nau,,",gi. duobu8 qua .. tioni locum non esse apud ChristiIDOI, quibna
ubique carita. "que bumilitas nereeudae .ua'"
24. Binc ergo colligihlr quod homo, qui secundum na-
--- _.-
tone formatos est direclionem , u& obedia& ei, nocere non
possit aUeri; quod si cui nocea&, naturam viole&, neque 1In-
tum esse commodi, quod adipisci sese putet, quantum iDcom-
modi, quod ex eo sibi accidat. Ouae poena gravior,
qua_m interioris vulnu"S conscientiae? iudiciom,
domesticum, quo unusquisque sibi es' reus, seque ipse
arguit iniuriam fratri indigne recerit? Ouod non me-
diooriler Scriptura condelllnat diceBs: 1) & ore ltulto,..".
baeNl." contumeliae. Stultitiae igitur eondemnatur qui con-
tumeliam faeit. Nonne hoe magis fagiendum, qua. .ors,
- --
quam dispeHium, quam inopia, quam exsilium, quam debili-
lalis dolor? Ouis enilll vitium corporis aut patrimonii damoum
Don leviu, ducal vilio animi et existimalionis dispendio.
1) Prov. 14, 3.
Digitlzed by Google
1M
S. AllBBOSD
25. Liquet id spectandum et tenendom omnibus,
quod eadem ingulorum sit quae sit universorom, ni-
- _.
. bilque iodicandum utile, nisi quod in commune prosit. Ouo-
modo enim potest uni prodesse quod inutile sia omnibus?
Mibi certe' non videlur, qui inotilis est, omnibus , sibi utilis
esse posse. Etenim si 11I;Ia, lex" JUlturae omnibus, una uti-
que utUiias ad cons.rlendum utique omnibus
naturae lege constringimur. Non est ergo eius, qui consul-
twu velit alleri secundum naturam, noeere ei adversus legem
naturao.
26. Etenim si hi, qui in stadio curront, ita feruntar
praeeeptis informari atque instrui, ut unusquisque celeritate,
non fraude contendat eursuque, quantum potest, ad vict,oriam
properet; supplantare autem alterum aut manu deieere non
ausit: quanto magis in boc cursu vilae' istius sine fraude al-
terius et circumscriplione quaerenda nobis victoria est?
,27. Ouaerunt aliqui, si sapiens in naufragio positos in-
sipienti naufrago tabulam exlorquere possit, ulrum debeat?
Mihi quidem, elsi praestabiliua communi videatur usui, sa-
pientem de naufragio, quana insipienlem evadere, lamen non
videlur, quod vir Christianos et iuslus el sapiens quaerere
sibi' vitam aena morte debeat, ulpole qui, etiam si Ialronem
-. -
armalu!,l, incidat, ferientem referire non possit, ne, dum sa-
lulem defendit ,pietatem contaminet. De quo evangelii
libris aperta et evidens sententia est: 1) Reconde gladium
lull'" j omn eni",} qu gladio perCU8se,'it, gladio (erietur.
Ouis,latro de&eslabilior, perseculor, qui venerah-. DI
ChrisluDl oecideret? Sed noluit se Christus persecutorum de-
fendi vulnere, qui voluit soo vulnere omnes sanare,
28, Cur eoim te pOliorem allero iudices, cwn viri sit
Christiani praeferre sibi alterum, nibil sibi arrogare, nullum
1) Maub. 26, 52.
Digitlzed by Google
DE OFFICnS MINISTRORUM LmER ID. t85
sibi bonorem adsumere , non vindicare meriti soi pretium?
Deinde cur nonluum tolerare potius incommodilm, quaru
alienum commodum diripere adsuescas? Quid tam adversus
" natura m , qu!.m non esse conlenturn eo, quofhabeas, aliena
ambire..J.ur.piter? Nam secundum na-
turam ( omniaeoim deus fecit bona valde), "urpitudo ulique
conlraria esL Non potest ergo el boneslali convenire el tur-
pitudini, cum haec inter se discreta natura e lege sint.
CAPUT V.
IU8hlm nibil agere, quod si' cou'ra offieium, etiam .i latendi spem ha-
buerit, ad hoc ipsum signi6eandum fabulam de Gygis auulo excogit8tam
ease a pbilosophis, qua explosa Davidis ae Ioannis Baptistae certa et
ver. exempla proreruntur.
29. Sed iam ut eliam in hoc libro ponamus rastigium,
in quo velut in fine disputalionis nostrae dirigamus sententiam,
ul n\hil expetendumsit, nisi quod honestum; nihil agit sa-
piens, nisi quod cum sinceritate, sine fraude sit; neque quic-
quam 'facit, in quo se crimine quoquam obliget, etiam si
latere possit. Sibi enim est reus, priusquam celeris; nec tam
pudenda apud eum publicatio flagitii, quam conscientia esL
Quod non fictis fabulis, ul philosophi disputant, sed verissimis
iustorllm virorum exemplis docere possumus.
30. Non igitur ego simulabo terrae hiatum, quae magnis
quibusdam dissiluerit soluta imbribus, in quem descendisse Gyges
atque ibi fabulosum illum equum aeneum offendisse a Platone
inducitur, qui in lateribus suis fores baberet: quas ubi ape-
ruil, anulum aureum in digito mortui hominis,
coius illic exanimum corpus iaceret, aurique avarum suslu-
lisse anulum. Sed cum se ad pastores recepisset regios, de
quorum ipse numero foret, caso" quodam, quod palam eius
-, -
anuli ad palmam ipse omnes videbat atque a nullo
videbatur; deinde cum in locum suum revocasset "anulum, vi-
debalur ab omnibus. Cuius factus miraculi, peranuU
Digitlzed by Google
186
8. AMBROSII
oportonitatem regin!,t.stupro potitos, necem regi intulit cete-
risque interemptis, quos necandos putaverat, ne sibi inpedi-
.-.-. ;--
mento forent, Lydiae regnum adepfos esL
31. Da, inquit, hunc anulum sapienti, ut beneficio eios
possil latere, cum deliqueriL Non minos Cuget peccatorum
contagium , quam si non possit latere; non enim latebra 88-
pienti spes inpunitatis, sed innocentia esto Denique lea: 11011
iuslo 611 po,ita, sed .""o, 1) quia iustus legem habel
mentis suae et aequitatis ac iostitiae sose normam, ideoque
non terrore poenae revocalur a culpa, sed honeslalis regula.
32. Ergo ut ad propositum redeamus, non fabulosa pro
. veris, sed vera pro fabulosis exgpla proferamos. Quid enim
- .
mihi opos est fingere hiatum terne, equum aeneum anulum-
que aureum in digito defuncti repertum, cuios anuli tanla sit
vis, ut pro arbitrio suo qui elm sit indutus anulum adpa-
real, cum velit; cum autem nolil, conspeclui se praesentium
Bubtrahat, ut praesens non possit videri? Nempe eo tendt
istud, utrum sapiens, etiam si isto ulatur anulo, quo possit
propria Oagitia celare el regnum adsequi, nolitne peccare et
gravius ducal sceleris contagium poenarum doloribus, an vero
spe inpunitatis utatur ad perpetrandum scelos? Quid, inquam,
mihi opus est figmeoto anuli, cum possim docere ex rebus
gestis, quod vir sapiens, cum sibi in peccato non solum la-
tendum, sed etiam regnandum videret, si peccatum admilleret;
contra autem periculum salulis cemerel, si declinaret Oaglium;
elegerit tamen magis periculum salulis, ul vacarel Oagitio,
quam Oagitium, qu> sibi regnum pararet?
33. Denique cum fugeret a Cacie regis Saul,
quod eum rex cum tribus miJibus virorum electorum ad in-
Cerendam necem in deserto quaereret, ingressus in castra
regis, cum dormienlem oft'endisset, Don sOlum ipse non per-'
1) 1 . TiID. 1, 9. 2) 1. Beg. 26, 2 seqq.
Digitlzed by Google .
DE OFFICUS 1Il1l''uS1rtOnUlII L,BI:.,tuI.
.8.
CUSSlt, s ,J ti ,o pr t it , e b al' , q i in- I 'o
luerat, Jlerilltereler. 1\ m e m d e t ei A' is i: 1) e n
elull Aodie aoft,lntls inlma.,1.I1 . ti .n in ,,_ n}u ui
"une occ&dam etLm, respondi,: l/O" .!?o'!..bdn.as .lIu.n, q o al .. -
flus iniciet manum suam in chrisrum aomln. et purus erat.
Pt de" di
t
: Vivit dornintls, quontam nlSi doma"us percus-
r" a t is' /lnra illius veneril , et moriatur, aue
UI a I e 'le it et ad"1o at r -ni"i, non sit a domino
iur " n m m ai i \r' t -n tc-.i i,
It.llU o n pe m'Jit n :8' n s d so' Ir la e 11'
-
-------
tIaae 8\.0 cap. u, t .en. e :aL US Ir .u ,'or
mientious eunellS, Je e tr .ra si it II u_le
montis el eoarquere eoeplt stltla.ores felSio tr ee,.u
l'rineipem militIae Abner, nequaquanl fllJalli eus.ot.tar..
et dO'llino suo adhiberet deniaue demollsuaret, U(,I esse.
1 n a r i v 1 lenteula (luae erat ad canut elUs. r;t ap-
r 11 'tu a r Je la e Ir r id' -lit, Ff dv,..i"us inquit, 2) re-
il al u '0' 'q e 'ti 'it' 18 SU-S t ..,. su m si'nl' trauidi'
, L 11_ n n n ti e t o'ui i 'c e m n "1J m a".
.Ir I ,n d ,na i. L UL _ae 'ie re', ll et t tale
insiuias elUS et fulSit, d ID ex il L_Ut n r m n a
lulelll praetulit ionoeen.lae, UJ n. S e d _ e Ja_e ib'
trIbuta neeandi nolulsse. u,i oeeaSIODlS Len 1i o, Ci. a
el securitalem salutis metuenh el regoum ollereba. enuli,
3!' Uhi OI)US fuil (oanm ygeo anulo, ({UI, si aeulS-
s t, n o esset occisus al) J{erode? 3) Praestare hoeiui po-
I il sP n"uI"' s UI"', ul el videretur e' non oeeitierelur' sed
ia D<-n 01 m p e e e pr pt r al ti d fe si nen "assus
n n es-, el e li n 1 qll ':fel ca'uD- f rr -er-el'
l !, k o in se e LB ne is e it vi' le ru - et r
1) 1 JI", 26 8 .enq,
el Marc. 6, 17 .eqq.
2) Ibid, v, 23.
3) "'a"h. 14, 1 .eee,
tSS
S. AMBROSn
non possunt potuisse fieri u, tacerel, qui de ilIo Gyge negan'
poluisse fieri, ut anuli beneficio absconderetor.
36. Sed Cabula etsi vim non habel veritatis, hanc lamen
rationem habet, ut , si possil celare se vir iustos, lamen ila
peccatum deC?linet, quasi celare non possil, nec personam
suam indutus anulum, sed vilam suam Christum indutus ab-
scndat, sicut apostolus ait: 1) Qua !Jita no,tra abscottdita
ut cum Chrilto in deo. Nemo ergo hic Culgere quaerat,
nemo sibi arroget, nemo se acteL Nolebat se Christus 2)
hic cognosci, noleba' praedicari in evangelio nomen suum,
CUID in 'erris versaretur; venit, ut laterel ,hQc. El
nos ergo simili modo abscondamus vilam nostram Cbristi
exemplo, Cugiamus iactantiam, praedicari non expelamus.
}felius est bic esse in humilitate, ibi in gloria. Cum Chri-
stw, inquit, 3) adparuerit, hune el !JOS cum 1I0 adpare-. f
bilis in gloria.
CAPUT VI.
Praevalere apud DOS emolumen'um non oporiere. Quid obtendere so-
lean' qui a frumentis lucrum captan'. quidve iIIis debea' responderi?
Ubi eisdem evangelic8 parabola e' Salomonis effata 8ub oculia ponun'ur.
37. Non vineat igitur honeslatem utilitas, sed honestas
utilitalem; hanc dieo utilitatem, quae aestimatur seeundum
vulgi opinionem. Mortificetur avaritia, moriatur concupiscen-
lia. Sanctus in negoliationem introisse se t) quia
pretio'rom captare incrementa non simplieitatis, sed versutiae
esto Et ali.us ait: 5) Captan, p"etia r,.umen.ti maledictus
in plebe" esto
38. Defiri.ita est sententia ,nihil dispulalioni relinquens,
quale controversiarum genus solet dicendi esse, cum alius
allegat agriculluram ludabilem apud omnes haberi,
1) Colos8. 3, 3. 2) Luc. 9, 36. 3) Coloss. 3, 4. 4) . Psalm.
70, 15. 5) Prov. 11, 26.
Digitlzed by Google
DE OFFICUS MINISTIlORUM LffiER m. 189
terrae simpliccs esse, plus qui seminaverit, eo probaliorem
fore, redilus induslriae non fraudari, neglegentiam
magis el incuriam ruris inculli reprehendi solere.
39. Aravi, inquit, sludiosius,_ seminavi, dili-
gentius excolui, bonos collegi proventus, sollicitius recondidi,
provide custodivi. Nunc in tempore famis
vendo, subvenio esurielltibus; vendo frumentum non alienum,
sed meum; non pluris, quam celeri, immo eliam minori pre-
tio. Quid hic fraudis est, cum mulli possent periclitari, si
non baberent quod emerenl? Num industria in crimen vo-
calor? Num diligentia reprehenditur? Num provi.denlia vi-
luperatur? Fortasse dicat: Et Ioseph frumenta in abundatttia
collegit, in caritale vendidit. Num carius aliquis emere con-
, - ---
pellitur? Num vis adbibetur emptori? Omnibus defertur
emendi copia, nulJi inrogatur iniuria.
40. His igitur quantum cuiusque ferl ingenium disputalis,
exsurgit alius dicens: q11dem agricultura, fructus
ministral omnibus, quae simplici industria adcumulal terrarum
fecunditatem , nihil dol, nihil fraudis interserens. Denique
si quid vilii Cuerit, plus dispendii eSl, quia , si bene alquis
seminaveril, melius metel, et si sincerum lritici granum severit,
puriorem ac sinceram messem colliget. Fecunda lerra mulli-
plicalum reddit quod acceperit; fidelis ager solet
resliluere proventos.
41. De reditibus igilur uberis glebae exspectare debes
lui mercedem laberis, de ferlilitate pinguis sol iusta sperare
conpendia. Cur ad Cradem convertis naturae industriam?
Cur invides .usibus hominum publicos partus? Cur
minuis abundanliam? Cur adfeclas inopiam? Cur opt!!!. I.acif
a pauperibus slerilitalem? Cum enim non sentianl beneficia
fecunditalis, te auctionanle pretium, te condenle Crumentum
optanl pOlius nihil nasci, quam te de Came publica negoliari.
Ambis. ti"umenlorum indigentiam,. alimentorum penW'iam, uberes
Digitlzed by Google
t90
S. AMBROSD
soli partus ingemeseis, Oes publicam fertiJitatem, horrea ftu ..
10m plena quando sterilior proventos
sil, quando exilior partos. Votis tuis male ..
dietum , ul nihil cuiquam naseeretur. Tune messem luam
venisse laetaris, tune tib de omnium miseria eongeris opes;
el hane -' industriam vocas, hane diligentiam nominas, quae
callidiJatis versutia, quae astu,tia fraudis est; el hoe tu reme-
dium voeas, quod- esl Latroeinium
hoe, an fenus appellem? Caplanlur tamquam latroeinii tem-
pora, quibus in viseera hominum durus insidiator obrepas.
Augetur prefium lamquam sorle eumulalum fenoris, quo pe-
rieulumeapitis acervalur. Tibi eonditae frugis multiplicatur
usura; tu fromentuDl quasi fenerator occultas, quasi venditor
\
Quid inprecaris male omnibus, quia maior fulura
sit fames, quasi nihil frugum supersit, quasi infeeundior an-
nus sequalur? Lucrum tuum damnum publicum est.
42. loseph sanclus omnibus aperuil horrea, 1) non clau-
sil, nec pretia captavil annonae, sed perenne subsidium col-
loca vil , nihil sibi adquisivil, sed quemadmodum fames etiam
in poslerum vincerelur, provida ordinatione disposuit.
43. Legisti, quemadmodum hune frumentarii pretii ca-
ptalorem exponat in evangelio dominus lesas, cuius posses.io
divites frudus attulit, et ille quasi egens dicebal: 2) Quid
faciam? Non kabeo qtlo congregem; deltruam horrea "'(la
el matora faciam, CUlO seire non pOlset utrum sequenli noete
anima sua ab eodem repeteretur. Neseiebal quid Cacerel.; quasi
ei alimenta deessent, haerebal ambiguo. Non capiebanl horre.
annonam, el ille se eger:!LredebaL
44. Recte igitur Salomon: 3) Qui conlinee, inquit, (nI-
mentum, relinquet 'llud nationibtu) non heredibus, quoniam
anritiae emolumentum ad successorum iura non peneDiL
1) Gen. 42, 56. 2) Lac. 12, 17-18. 1) PreY. U, 26.
Digitlzed by Google
DE OFFlCns MlNISTRORUII LmER m.
19t
Quod non legilime adquiritur, quasi ventis quibusdam, ita
extraneis diripientibus dissipalur. Et addidit: 1) Captan, an-
nonan. maledicltl' in plebe e,t; benedictio atltem eiJl' in capate,
'tli ergo largitorem frumenti esse de-
ceat, non preti captatorem. Non est igitur isla utilitas, in
qua plus honestati dell'ahilur, quam utilitati adiungilor.
CAPUT VII.
PeregriDOs 'empore ramis ex urbe Deutiquam expelleDdos. Egregium hac ..
iD re ChristiaDi seDi. cODlilium refenur, cui oppoDitur iDdignum faciDDI
Romae admi8sum; DeC nOD utroque iDter se cODparato, primum cum ho-
Deslate atque utilitate cODiuDctum rui8le osteDditur, secua vero secuDdum.
45. Sed et qui peregrinos urbe prohibent, nequa-
quam probandi: expeliere eo tempore, quo debent iuvare, se-
parare a commerciis communis parentis, fusos omnibus partus
negare, inita iam consortia vivendi averruncare; cum quibOl
fuerint communia iura, cum his nolle in tempore necessitatis
subsidia part!!: Ferae non expellunt feras, el homo excludit
hominem I Ferae ac bestiae communem putant omnibus victum,
quem terra ministral; illae etiam conformem sui generis ad-
iuvana, homo inpugnat, qui nihil a se alienum debet creciere,
quidquid humani est I
46. ille rectius, 'Ili cum iam provecta proces-

sisaet aelate et famem toleraret civitas, atque, ut in talibu
solel, peterent vulgo, ut peregrini urbe prohiberentur; prae-
fecturae urbanae curam ceteris maiorem satinens convocadt
honoratos el locupletiores viros, poposcit, ut in medium
oonsulerent , dicens , quam inmane esset peregrinos eici,
quam hominem exuerel qui cibum morienti negareL Cane.
ante mensam inpaslos esse non patimor, hominem extMJdi,..
mu. Qu_a_m. inuti!e .quoqae tot mundo perire, quo.
1) Pro .... 11, 28.
Digitlzed by Google
192
s. AMOROSn
dira conficiebat tabes; urbi suae perire, qui solerent
adiumenlo esse vel in conferendis subsidiis vel in celebrandis
commerciis; neminem famem alienam iuvare, prolrahere ut
plurimum diem posse, non inopiam repeliere, immo tol cullo-
ribus exstinctis, tol agricolis occidenlibus, occasura in perpe-
luum subsidia frumentaria. Hos igilur excludimus, qui victum
nobis inferre consuerunl; hos nolumus in tempore necessitalis
pascere, qui nos omni aelate paveruntl Quanta sunt quae
ab ipsis nobis hoc ipso lempore ministrantur I Non in 1010
pane vivil homo. 1) Nostra ilIic familia, plerique etiam no-
stri parentes sunt. Reddamus quod accepimus.
47. Sed veremnr ne cumulemus inopiam. Primum omnium
misericordia numquam destiluitur, sed adiuvalur. Deinde sub-
sidia annonae, quae his inpertienda sunt, conlalione redi-
auro. Numquid bis deficientibus non al
nobis redimendi cultores videntur? Quanto vilius est pa-
scel"e, quam emere cultorem? Ubi eliam repares, ubi inve-
oias quemreformes? -Adde, si in venias , quod ignarum el
alieni usus,. numero possis substiluere, non cultui.
48. Quid plura? Conlato auro coacta Cromenla sunt.
Ita oec abundantiam urbis minuit et peregrinis alimoniam sub-
minislraviL Quantae boc eommendationis apud deom fuil san-
ctissimo seni, quantae apud bomines gloriae I Hie magnus
vere probatus, __ qu_i vere potuit imperalori dicere, demonstrans
provinciae tatius populos: Hos tibi omnes reservavi, bi vivunl
beneficio tui sena tus , hos toa curia morti abstulil
49. Qu_anto hoc olilius, iIIud, quod proxime Ro-
mae factum est, eiectos esse urbe amplissima, qui iam pluri-
maro ilIie aetatem transegerant, fIentes cum filiis abisse, quibus
velul civibus amoliendum exsilium deplorarenl, interruptas
eonplurium necessitudines , diremptas affinitates? Et certa
1) Deut. 8, 3.
Digitlzed by Google ,
DE OFFICIIS MINISTRORUM LlBER m.
193
arriserat anni fecunditas, invecticio urbs sola egebat frumento;
poluisset iuvari, si peteretur ab Ilalis frumentum, filii
expellebantur. turpius, excludere quasi alienum et
exgere quasi suum. Quid ilIum eicis, qui de suo pascilur?
Quid iIIum eicis, qui te pascit? Servum relinesl. trudis pa-
rentem' Frumeotum suscipis, nec affectum inpertis 1 Victum
extorques, rependis gratiam'
50. hoc, quam inutile' Quomodo enim
potest utile e!se quod non decel? Quantis corporatorulD
subsidiis dudum ROlDa fraudata est' Potuit el illos non dimit-
_el famem exspectatis ventorum oportlmis f1alibus
el speratarum commeatu navium.
51. _!el'o iIIud superius hODestulD, atque utl1e?
Quid enim t8m decorum atque bonestum, quam conlatione
loc\iile'tum iuvari egentes, ministrari viclum es;"ientibus, nulli
cibum defore? tam utile, qua_m cuItores agro reservari,
oon_ interire plebelD ruslicanorum?
52. Quod honestum utile esl; el quod utile, ho-
Deslum. Et contra quod inutile, indecorum; quod auletn in-
decorum, id etiam inutile.
CAPUT VilI.
Eos, qui honeslum ulili anleponant, a deo probari I08ue, Caleb el
aliorum exploratorum p8lere exemplis.
53. Quando maiores nostd servilio exire potuissent, nisi
id non solum turpe, sed etiam inutile credidissent reg ser-
vire Aegypliorum? 1)
54. lesus quoque et Caleb 2) missi ad explorandam lerram
terram, sed a ferocissimis inhabitari gentibus
nuntiaverunt. Terrore belli populus nfractus recusabat lerrae
eius possessionem. Suadebanl missi exploratores lesos el Caleb 3)
1) Exod. 12,34 Beqq. 2)_ Nom. 13,28 seqq. 3) Nom. 14,6 seqq.
AUBBOSIVS.
13
Digitlzed by Google
194
terram esse ulilem indecorum putabant cedere nationibus
f
lapidari potius elegebant, quod minabalur popolus, quam de-
cedere de honeslate. Dissuadebanl i11ii, reclamabat, di-
cens adversus diras et asperas gentes bellum fore, cadendum
sibi in proelio, molieres suas el pueros direplioni futuros.
55. Exadil domini indignatio, ut omnes vellel perdere i
sed rogante Moyse temperavit sententiam, oltionem d!Slulit,
SI.lis esse perfidis supplicii iudicaos, el si parceret interim,
neo percnteret increduJos i ad eam tamen terraru, quam recu-
saverant, 'propter increduJitatis suae pretium non pervenirent,
sed pueri et mulieres, . qui non inmurmuraverant, vel sexu
vel aetate veniebiles, caperent eius terrae promissam heredi-
tatelO. quicumque erant a vicesimo anno et supra in
deserlo, eorum membra ceciderunt; sed aliorum dilata poena
esL Qui autem ascenderunt cum lesu el dissuadendum puta-
., -
verunt , plaga mala statim mortui sunt; lesus vero et Caleb
cum innoxia aelate vel sexu in terram promissionis inlrarunt.
56. Pars igilur melior gloriam saluti praetulit, deterior
salutem honestati. Divina aulem sententia eos probavit, qui
honesta ulilibus praestare arbitrabantur; eos vero condemnavit,
apud quos ea, quae videbantur saluti polius, quam honestati
adcommoda, praeponderabant.
CAPUT IX.
Fraade. el larpa lacra maxime dedecere clericos, quorom eal ulililati
omuium iuervire; illoa in cauia pecaniariis iotervenire neqaaqaRm de-
bere, aecas vero in capitalibus. Eisdem, ne cui etiam lacessiti Doceant,
exemplum David, Deu autem vitam bODestati praeCerant, caedes Nabutbe
proponitur.
57. Nihil ilaque deformius, quam nullum babere amorem
bonestatis et usu quodam degeneris mercaturae quaestu solli-
citari ignobili, avaro aestuare corde, diebus ac noctibus biare
in alieni detrimentum patrimonii, non levare animum ad bo-
nestatis non considerare verae Iaudis polcbritudinem.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS MINISTRORUM LlBER 111. 195
58. Bine nascuntur aucupio quaesitae bereditates, con-
tinentiae atque gravitatis simulatione captatae: quod abborret
a proposito Christiani viri; omne enim, quod arte elicitum et
fraude conpositum est, carel merito simplicitatis. In ipsis,
qui nullum ecclesiastici ordinis officium receperint, incongraa
iudicatur adfectatae ambitio bereditatis. In supremo fine vitae
positos suum babere iudicium, ut libere testentur quod sen-
liunt, qui postea non sunl emendaturi; cum honestum non sit
conpetentia conpendia aliis vel debita vel parata averlere,
CUlO vel sacerdotis vel ministri sit prodesse, si fieri potes&,
omnibos, obesse nemini.
59. Denique 'si non potest aUeri subveniri, nisi' alter
laedatur, est neutrum iuvari, quam gravari alte-
rumo Ideoque in causis pecuniariis intervenire non es! sa-
cerdotis, in quibus nQn potest fieri, quin rrequenter laedatur
alter, qui vincitur, quoniam intercessoris beneficio se victum
arbilratur. Sacerdotis est igitur nulli nocere, prodesse. 'velle
omnibus; posse autem solius est dei. Nam in causa capitis
nocere quem iuvare debeas periclitantem, non sirte pecca19
est gravi; in causa autem pecuniae odia quaerere insipientiae
esl, cum pro salute hominis graves rrequenter fiant lOolestiae,
in quo eUalO periclitari gloriosum esto Proposita i!Jitar forma
in sacerdotis officio teneatur, ul nulli noceat, ne lacessilus
quidem el aliqua iniuria olfensus. Bonus est enim :vir qui
dixit: 1) Si reddidi retribuentibu8 miki mala. Quae enim
est gloria, si eulO non laedimus, qui nos non laeseril? Sed
illa virtos est, si laesos remillas.
60. Quam honestum, 2) quod, CUlO potuisset reg ini-
mico nocere, maluit parcere I etiam utile, quia suc-
cessori boc profuit, ut discerenl omnes fidem regi proprio
servare, nec usurpare imperium, sed vereril Itaque et' bo'"
nestas utilitati praelata est el utililas secula bonestatem esL
1) Psalm. 7, 5. 2) 1. Re. 24, 5 aeqq.
13 *
Digitlzed by Google
196
S. AMBROSII
61. Parum est quod pepereit; addidit quod etiam in
bello doluit occisum et flebiliter deploravit dieens: J) Montes;
qui estis in Gelbue, neque ros, neque plu"ia cadat super
..
"OS; m O A t ~ morti, , quoniam ibi sublata ese proteetio po-
teti.",.,. protectio Saul. Non esl unetus in oleo el sangui"e
"ulneratorum el w adipe belligerantium. Sagitta lonathae
non est re"ersa retro el gladius Saul non est ref'ersus "a-
CUtIS. Saul el Iorw.than specios' et earissimi, inseparabiles
n "ita sua, et in morte non sunt separatt. Super aquilas
le"'ores, super leones potentiores. Filiae Israel plorate
super. Saul, qu "estiebat "OS "estimenta coceinea eum OJ'-
namento "estro, qu "'ponebat aurum super "estimenta "e-
stra. Quomodo eeciderunt potentes in media pugna? 10-
nathan in morte vulneralus esto Doleo in te, ,-ater meus
Ionathan, speciosus mihi "alde. Ceeiderat amor tuus in
me, sicut amor muUerum. Quomodo eeeidertlnt potentes el
perierunt arma concupiseenda?
62., Quae maler unicum sic defieret filium, quemadmo-
dum hic defievit inimieum? Quis gratiae auelorem tanlis pro-
sequeretl laudibus, quantis isle proseeutus est insidialorem
capitis su ? Quam pie dolut, quanto ingemuit afeetu I
Aruerunt montes prophetico maledicto et divina vis senten-
tiam maledicentis inplevit. naque pro regiae necis spectaeulo
poenain elemenla solveruut.
63. Q ~ O c!1l._saneto Nabuthe? Quae fuil causa
mortis, nisi honestatis contemplatio? Nam cum ab eo vinealO
rx posceret, pecuniam daturum se pollicens, ndecorum pre-
tium pro paterna recusavil hereditate maluitque morte declinare
huiusmodi turpitudinem. . Non milti, inquit, 2) fiat a domino,
ut dem tibi hereditatem patrum meorum; hoc est, tantum
mihi opprobrium non fiat, non permittat deus tantulO exlOl'-
1) 2. Reg. f, 21 seqq. 2) 3. Reg, 20, 3.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS &IINISTRORUM LlBER 111. t97
queri flagitiurn. Non utique de vilibus dicit; neque elim de
.vitibus cura est deo, neque de terreno spatio, sed de' iure
loquitur pall'Um. Potuit utique et aliam vineam de vineis
regis accipere et amicus esse, in quo non mediocris saecllli
huius utititas aestimari solet , sed quod turpe erat, iudlcavit
non videri utile maluitque periculum cum honestate subire,
quam utilitatcrn cum opprobrio, vulgarem utililatem loquor,
non illam, in qua eliarn honeslatis gratia. es&.
64. Denique et ipse rex potuit extorquere; sed inllUdens
arbitrabalur, sed occisum doluit. Dominus quoque mulieris
inmanitatem, quae honestatis innemor turpe antetulit lucrum,
congruo supplicio plectendam adnuntiaviL

65. Turpis itaque omnis est fraus. Denique etiam in
rebus vilibus exsecrabilis, est staterae fallacia et fraudulenta
mensura. Si in foro rerum venalium, in usu commerciorum
fraus plectitur, potestne inreprehensbilis videri' nter officia
virtutom ? Clamat Salornon: 1) Pondus magnum et e:x;iguum
el mensurae duplices inmundae sunt coram domino. Supra
quoque ait: 2) Statera adultera abominato est domino,
pondu8 autem aequu,n accep!..abile est ills.
CAPUT X.
De fraudo in omni contractu fugienda non Bo]um in politico iure cautum
este,. verum etiam in sacria liuerill, ul IOBue ac Gabl!-onitarum patet
exemplo.
66. In omnibus gitur decora est fides, iustitia grata,
mensura aequitatis iucunda. Quid autem loquar de contractibus .
ceteris ae maxime de coemptione praediorum vel transactio-
nibus atque pactis? Nonne formulae sunt, dolum malum
abesse eumque, cuius dolus fueri' deprehensus, duplici poehae
obnoxium fore? Ubique igitur honestatis praeponderat eoo-
t) Prov. 20, 10. 2). Prov. ti, 1.
Digitlzed by Google
198
S. AMBROSII
.
sideratio, quae dolum exeludit, fraudem eieit. Unde reele
generalem David prophela prompsit senlenliam dicen s : 1) Nec
fecit p r o ~ ,tlO malum. Non s o ~ m itaque in contractibus,
in quibus eliam vitia eorum, quae veneant , prodi iubentur
ae, nisi intimaverit vendilor, quamvis in ius emptoris lran-
scripserit, dol actione vacuantur, sed etiam generaliter in
omnibus dolus abesse debet, aperienda simplicitas, inlimanda
veritas est.
67. Velerem aulem islam de dolo non iuris peritorum
formulam , sed patriarcharom sententiam scriptura divina evi-
denter expressit in libro teslamenti veteris, qui lesu Nave
seribitur. Nam eum exisset fama per populos, ') siccatum
esse mare in Hebraeorum transitu , fluxisse aquam de pelra,
de caelo diurnam _ ministrari alimoniam tot populi milibus ab-
undaotem, corruisse muros Hiericho sacro tubarum sonO' ictu
et ululatu plebis arieta tos , Gethaeorum quoque regem victum
el suspensum in ligno usque ad vesperam: 3) Gabaonitae me-
tuentes validam manum, venerunt cum versutia, simulantes
se de lerra longinqua esse diuque peregrinalos dirupisse
calciamenla , detrivisse amictus vestium, quarum velerascen-
tium indicia monslrarent, causam aulem tanti laboris eme-
rendae pacis el ineundae cum Hebraeis esse amiciliae cupidi-
tatem, el coeperunt ab lesu Nave poscere ut secum firmaret
soeielalem. Et quia adhuc erat ignaros locorom atque inco ..
Jarum inscius, nO(l cognovit fraudes eorum, neque dominum
interrogavit, sed cito credidil.
68. Adeo sancta eral mis temporibus fides, ul fallere
aliquos posse noo crederetur. Quis hoc reprehendat in
sanctis, qui ceteros de suo affecm aesUmant, et quia ipsis
amiea est veritas , mentiri neminem putant, fal!ere.quid sil
ignorant, tibenter credunt quod ipsi sunt, Dec possunt suspe ..
1) Psalm. 14, 3. 2) IOBue 9, 3 seqq.. 3) Ibid. 8, 29.
Digitlzed by Google
DE OFFIClIS MINISTRORUII LlBER m.
t99
etum habere quod non sunt? Bine Salomon ait: 1) lnnocens
cremt omni verbo. Non vJtuperanda facilitas, sed laudanda
bonitas. Boe est innocentem esse, ignorare quod noeeat;
et si eireumseribitur ab aliquo, de omnibus tamen bene iudicat
qui lidem esse in omnibus arbitratur. .
69. Hae igitur mentis suae devotione inclinatus, ut ere-
deret, testamentum disposuit, paeem dedit, confirmavit socie-
tatem. Sed ubi in terras eorum ventum est, deprehensa fraude,
quod, cum essent finitimi, advenas se esse 'simulaverant, eir-
cumscriptum sese populus patrum indignari coepit. lesus tamen
pacem, quam dederat, revocal!dam non censuit, quia firmat.a
eral sacramenli religione, ne, dum alienaDi perfidiam argoit,
suam fidem ,solveret. Multavit eos vilioris obsequio
minislerii. sententia, sed diuturnior; manet enim
offieiis poena veteris astutiae, hereditario in hune diem mini-
sterio depulata.
CAPUT XI.
IDduc\is per re\icen\i8m rhe\oricam Cr8udum qu8ruudam exemplis, eas
a\qDe alias omnes apenius iu scriptura damnari o,\enditur.
70. Non ego in hereditatibus deundis digitorum per-
cussiones el nudi suceessoris saltationes notabo; nam_haee
etiam vulgo non simulatae piscationis eonpositas
copias, ut emploris inliceretur affeetus. Cur enim tam stu-
diosus luxuriae ae deliciarum reperlus est, ut huiusmodi
fraudem pateretur?
71. Quid mihi tractare de Syracusano illo amoeno se-
cretoque secessu el . de SicU hominis calliditate, qui, eum
peregrinum aliquem repperisset, cognilo quod cupidos esse'
hortorum venalium, ad caenam in hortos rogavit: promisisse
invitatum, poslridie venisse: offendisse illie magnam piscalorum
1) Prov. 14, 15.
Digitlzed by Google
200
S. Al\IBROSII
multitudinem, exquisitis copiis adornalum convlvlUm, in pro-
specto caenantium ante hortulos conposilos piscalores, ubi
nurnquam anl" iaciebant retia: unusquisque quod ceperat, cer ...
tatim oft'erebat epulantibus: supra mensam pisces ingerebantur,
resilienles oculos recombentium verberabant.
piscium tantumqoe numerum cymbarum. Re-
sponsum quaerenli aqualionem illic esse, dulcis aquae gratia
innumerabiles eo pisces convenire. Quid mulla? Pellexit
hospitem, ut sibi exlorqueret hortos: vendere volens cogitur,
prelium gravatus suscipit.
72. Sequenti die ad horlos emplor cum amicis venit,
navigium nu1lum invenit. Percontanti, aliqua piscatoribus
eo esset die feriarum sollemnilas, respondetur: Nulla, nec
umquam illic praeter heslemum diem piscari solilos. Quam
bic redarguendi haberet auctoritatem dnli, qui tam turpe ca-
ptarit aucupium deliciarum? . Qui enim aIterum peccati arguit,
ipse a peccato debet alienus esse. Non ergo huiusmodi nugas
ego in hanc ecclesiasticae censionis aucloritatem vocabo, quae
generaliler condemnat omnem lucri turpis appetentiam brevique
sermonis conpendio excludil levitatem ac versutiam.
73. Nam de ilIo quid qui de eo testamento,
quod ab aliis licet factum, falsum tamen cognoverit, here-
dilatem sibi aul legalum vindicet el lucrum quaeral alieno
crimine, cum eliam leges publi.cae eurn, qui sciens falso uU-
tur, tamquarn reum facinoris adslringanl? Regula aulern iu-
stitiao manifesta eSI, quod a yero declinare virum non deceat
bonum, nec damno iniuslo afficere quemquarn, nec doli ali-
quid adneclere fraudisve conponere.
74. Quid evidentius eo quod Ananias, 1) qui fraudavit
de pretio ait-i sui'-' uem ipse vendiderat et portionem pretii
tamquam summae totius numerum ante pedes posuit aposto-
t} Act. 5, :t seqq.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS ftlll\IS'I'UORUJlI UBEU m. 201
lorulII, sicul reus fraudis inleriit? Licuit ulique illi nihil of-
fere, el hoc sine fraude fecisset. Sed quia fraudem ad-
miscuil, non liberalitalis gratiam reportavil, sed fllllaciae
poenam exsolvit.
75. Et dominus in evangelio CUlO dolo accedentes re-
pudiabat dicens: 1) Vulpes foveas kabet&t, quoniam in simpli-
cita te cordis et innocentia nos iubel vivero. David quoque
nit: 2) Sicut t&ovacula acula fecisli dolum, nequiliae arguens
prodilorem, eo quod instrumenlum huiusmodi ad hOrninis ad-
hibetur ornalum el plerumque ulcerat. Si quis igitur prae-
tentlal gratiam el dolum nectal Doech proditoris 3) exemplo,
nl eum, quem prolegere debeat, prodat ad mortem, instru-
menli islius conparalione censelur, quod ebriae ments et
litubanlis vilio, manus vulnerare consuevit, sicut iste malitiae
ebrius vino per funeslae prodilionis illdcium Abimelech sacer-
doti necem detulil,") eo q u ~ prophetam hospitio suscepisset,
quem rex inyidiae accensus stimulis persequebalur.
CAPUT XII.
Nihil promiUendum, quod sit inhonestum, nec si quid iniustum iuraveris,
id observandum; in quo peccasse Herodes demonstratur. Culpatur etiam
votum a Iephtbe DUDcupatum itemque alia omnia, quae sibi exsolvi deos
nolit. DeDique filia eiusdem lephthe CUlO duobus Pythagoreis cODponitur
iisque praeponitur.
76. Purum igilur ac sincerum oportet esse affectum, ut
unusquisque simplicem serrnonem proferat, vas suum in san-
clificatione possideal, nec fratrem circumscriplione verborum
inducat, nihil promiltal inhonestumj ac si promiseril, tolera-
bilius est promissum non facere, qua m facere, quod turpe sito
77. Saepe plerique constringunl se ipsos iuris iurandi
sacramento, et CUDl ipsi cognoverint, prOlpittendum non fuisse,
1) Mattb. 8, 20. 2) PSllln. 51, 4. 3) 1. Reg. 22, 9. 4) lbid.
V. 18.
Digitlzed by Google
202
S. AAIBROSII
sacramenti tamen contemplatione faciunt quod spoponderunt,
sicul d ~ Herode supra scripsimus, qui saltatriei praemium tur-
piler promisit, crudeliter solvit. Turpe quod regnum pro
sallalione promillitur; erudele quod mors propbelae pro iuris -
iurandi religione donalur. Quanto tolerabilius tali Cuisset periu-
rium sacramento, si lamen periurium posset diei, quod ebrius
inler vina iuraverat, quod eviratus inler saltantium cboros
promiserat? Inferturdiseo propbetae caput; et boe aestimalum
est fidei csse, quod amentiae fuit.
78. N cque umquam adduear, ut eredam non incaute
promisisse principem Iepbthe, 1) ul immolarct deo quidquid
sibi revertenti intra limen domus suae oecurreret, cum et
ipsum voti paenituerit sui, postquam tilia occurrit sibi. Deni-
que conscidit vestimenta sua et dixil: 2) Heu me 1 filia 1 in-
pedsti me 1 in stimulum dolor'llm (acta es mhi. Qui lieet
pio metu ac forlllidine acerbitatem durae solutionis, inpleverit,
. tamen luctum annuum etiam posteris deplorandum statuit ac
dereliquit. Dura promissio, acerbior solutio, quam necesse
habuit ,lugere tiam ipse qui fecit I Denique factum est prae-
ceptum et decrelum in Israel ex diebus in dies: S) Ambula-
bant, inquit, filiae pop'llli Israel, lugentes filiam Iephthe
Galaaditidis quattuor diebus in anno. Non possum accu-
sare virum, qui necesse habuit inplere quod voverat; sed
lamen miserabilis necessitas, quae solvitur parricidio.
79. Melius est non vovere, quam vovere id, quod sibi,
eui promittitur, nolit exsolvi. Denique in Isaac habemus
exemplum, 4) pro quo arielem dominus statuit immolari sibi.
Non semper igilur promissa solvenda omnia sunt. Denique
ipse dominus frequenter suam mutat sententiam, sicut scriptura
indical Nam et in eo libro, qui seribitur Numeri, 6) pro-
1) lud. 11, 30 seqq. 2) Ibid. v. S5. 3) Ibid. v. 40. 4) Gen.
22, 13. 5) Cap. 14. v. 12.
Digitlzed by Google
DE OFFICIlS UBER 111. 203
posueral percutere morle et perdere populum; sed postea ro-
gatus a Moyse, reconciliatus est populo suo. Et iterum ad
Moysen et Aaron ait: 1) DiDidite "08 de medio' 8ynagogae
eiu8 el consummabo e08 simulo Quibus discedentibus de
coetu, Dathan el Abiron subito impios terra praeruplo soluta
hiatu absorbuit.
80. Praecellentius et antiquius istud exemplum de filia
Iephthe, quam iIIud, quod memorabile habelur apud philoso-
pbos de duobus Pythagoreis, quorum alter, cum a Iyranno
Dionysio capitis damnatus esset, praescripto mortis die popo-
scl, nl domum pergendi e facultas daretur, quo commen-
daret suos, ac, ne revertendi nularel lides, vadem mortis
oplulit ea condicione, ut, si ipse deforel ad conslilulum diem,
vas ejus sibi pro eo moriendum agnosceret. Nec qualitatem
sponsionis qui ofl'erebatur recusavit constanlique animo diem
necis praeslolabatur. Ita que alter se non subtraxit, alter a,d
diem recepit. Quod eo sque fuit mirabile, ut Iyrannus eos
sibi in amicitiam adscisceret, quorum nrguebat periculum.
81. Quod ergo inspectatis el erudilis viris plenum
miraculi eSl, hoc in virgine multo magnificentius mulloque
inlustrius deprehenditur, quae ingemesceti patri ait: ") Fao
miAi tlt ea:i"it de m'e ttlo. Sed spatium duorum poposcn
mensium , ul cum aequalibus conventum agerel in montibus,
quae virginitatem eius praedestinatam neci pio afl'eclll pro-
sequerentur. Nee Oetus aequalium movit puellam, nee dolor
Oexit, nec gemitus retardavit, neo dies praeteriit, nee fefellit
hora. Rediit ad patrem, quasi ad votum rediret, el volun ...
tate propria ounctantem inpulit fecitque arbitratu spontaneo
ut quod eral impietatis fortuitum fieret pietatis sacrifi.cium.
1) NIIID. 16, 21. ludie. 11, 36 sec.
Digitlzed by Google
204
s. Al\lBROSn
CAPUT XIlI.
ludilham, cum multa pericula pro houeslate subistet, mulliplicem repor-
tasse utilitalem.
82. Ecce tibi Iudith 1) se oft'ert mirabilis, quae formi-
dalum populis virum Holophernem adit, Assyriorum lrium-
phali caterva; Quem primo forma e gratia el vultus
decore percutit, deinde sermonis circumscripsit elegantia. Pri-
mus triumphus eius fuil 2) quod integrum pudorem de taber-
naculo hostis revexit; secundus quod Cemina de viro repor-
lavit victoriam, Cugavit populos consilio suo. '
83. Horruerunt Persae audaciam eius. 3) Utique, quod
in iIlis Pythagoreis duobus mirantur, non expavit mortis pe-
riculum, sed nec pudoris, quod esl gravius bonis feminis:
non unius ictum carnificis, sed nec totios exercitus tela tre-
pidavit. Sletit inter cuneos bellatorum Cemina, inter victricia
arma, secura mortis. Quantum ad- molem spectat periculi,
moritura processit; quantum ad fidem,
84. Honestatem igitur secuta est Iudilh el, dum eam
sequitur, utilitatem invenit. Honestatis enim fuit prohibere ne
populus dei se profanis dederet, 4) ne rilus patrios et sacra-
menta proderet, ne sacras virgines, viduas graves, pudicas
matronas barbaricae subicerel iopurilati, ne obsidionem dedi-
liooe solveret; honestatis Cuit se malle pro omnibus pericli-
tari, ut omnes eximeret periculo.
85. Quanta honestatis auctoritas, ut consilium de summis
rebus Cemina ;ii,i vindicarel, neo 'pricipibus populi commit-
teretl Quanta honestatis. auctoritas, ut deUDl adiutorem prae-
sumeret; quanta gratia, ut inveniret I
1) ludilh. 10. t O seqq.
4) Ibid. 8. 10 seqq:
2) Ibid. 13, 20. 3) Ibid. 15, 1 seqq.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS LlBER 111. 20:;
CAPUT XIV.
Helisaei faetum quam honeslum alque ulile fueril. Eiusdem eum decan-
talo Graecorum faeinore eonparatio. Ioannem pro honestate vilam in-
pendsse, Dee non SusaDnam eadem causa se morlis perieulo obiecisse.
86. Quid vera Helisaeus, nisi honestalem secutus est,
cum exercitum Syriae, qui ad obsidendum eum venerat, capli-
vum introduxit in Samariam, cuius oculos caecilate obduxerat,
et dixit: 1) Domine, aperi oculos eorum, ut videant, et
viderunt? Ilaque cum rex Israel percutere ingressos vellet
eamque sibi dari a propheta facullatem posceret., respondit
non percutiendos, quorum captivitatem non esset manu ope-
ratus armisque bellicis, sed magis subsidio alimentorum iu-
vandos. Denique epularibus refeeti eopiis numquam poslea
in terram Israel piratae Syriae revertendum putarunt.
87. Qua!!.to hoe sublimius, quam iIlud Graeeorum, quod,
cum duo populi adversum se de gloria imperioquc decertarent,
et alter ex his haberet copiam, quemadmodum llaves aIterius
populi clanculo exureret, turpe credidit maluitque minus posse
honeste, quam plus turpiterl Et isti quidem sine flagilio hoc
facere nequibant, ut eos, qui consummandi belli Persiei gratia
in societatem convenerant, hae fraude deciperent; quam Hcet
possent negare, non possel)t tamen non erubescere. Helisaeus
autem non fraude, deceptos Heet, sed potestate domini per-
cussos maluil tamen senare, quam perdere, quia decorum
foret hosti parcere et adversario _donare vilam, quam potuisset
auferre, nisi pepereisset.
88. Liquet igitur id, quod deeorum est, semper esse
utile. Nam el Iudith sancta decoro contemplu propriae salutis
. solvit obsidionis perieulum el publieam honestate propria ad-
quisivit utilitalem; et HeHsaeus gloriosius ignovit, quam per-
culit et utilius reservavit hostes, quos ceperat.
t) 4. Reg. 6, 18 seqq.
Digitlzed by Google
200
S.
89. Quid aulem aliud loannes, nisi honestatem conside-
ravit, ut inhonestas nuptias etiam in rege non posset perpeti
dicens: 1) Non tibi licet illam u:z;orem habere. POluil tacere,
nisi indecorum sibi iudicasset mortis metu verum non dicere,
inclioare regi propheticam aucloritalem, adulationem subtexere.
Sciebat utique moriturum se esse, quia reg adversabalor; sed
honestalem saluli praeluliL Et tamen quid ulilius, quod
passionis viro sancto advexit gloriam?
90. Sancta quoque Susanna 2) denuntiato falsi testimonii
lerrore, cum hinc se videret urgueri periculo, inde opprobrio,
maluil honetlla morle vitare opprobrium, quam slodio salutis
lurpem vitam subire ac sustinere. ltaque dum honestati in-
tendit, 3) eliam vilam reservavit: quae si id, quod sibi vide-
balur ad vitam utile, praeoptavisset, non tantam reportasset
gloriam , immo etiam id, quod non solum inutile, sed etiam
periculosum foret, poenam criminis forsilan non evasisset.
Advertimus iitur quia id, quod turpe eSI, non possit esse
ulile, neque rurSllS id, quod honeslum est, inutile, quia con-
plex honeslalis esl semper utilitas el utilitals honestas.
CAPUT XV.
Relato Romanorum genero.o consilio ma:limam tuiase Moy.i hone.&atls
curam e1 eiul radia declaratur.
91. Memorabile ferunt rhelores, quod dux Romanorum,
cum ad eum adversarii regs medicus venisset, pollicens da-
turum se reg venenum, vinclum eum ad hostem remiseriL
El revera praeclarum, ul qui virtutis certamen susceperat,
noDet fraude vincere. --Non enim in victoria honestatem po-
nebal , sed ipsam, nisi honestale quaesitam vicloriam turpem
pronunliabat.
92. Redeamus ad nostrum Moysen alque ad superiora
t) Matth. 14, 4. 2) Dan. 13, 23. 3) Ibid. 60.
Digitlzed by Google
DE OFFICnS MINISTRORUM UBER III. 201
revertamur, ui quanto praestantiora, tanlo antiqfliora promamus.
Nolebat AegypU rex populum dimittere palrum. Dixit Moyses
sacerdoti Aaron ut extenderet virgam suam super omnes
aquas Aegypti. Extendit Aaron, 1) et conversa esl aqua
Buminis in sanguinem, el nemo poterat bibere aquam omnes-
que Aegypt siti peribant, sincera autem fiuenta patribus abun-
dabant. Iaclaverunt CavilIam in caelum, 2) et facta sunt ulcera
et vesicae candentes in hominibus et quadrupedibus. Deduxe-
runt grandinem in igne ftammeo, contrita erant super terram
omnia. Rogavit Moyses 3) et universa in suam gratiam re-
verlerunt: grando sedata est, sanala ulcera, potus solitos Bu-
mina praebuerunl
93. Iterum caligantibus tenebris operta erat terra per
triduum, 4) . ex quo Moyses manum levaverat el tenebras in-
CuderaL Moriebatur omne primogenitum Aegypti, 5) cum He-
braeorum omnis essel inofl'ensa progenies. Rogatus Moyses,
ul his quoque finem exims daret, oravil el impetra viL In
illo praedicandum, quod a fraudis consol'tio temperaverit; in
hoc mirabile, quoniam divinUus intenla supplicia virtute propria
eUam ah hoste detorserit, vere nimium, sicut scriptum est,
mansuetus el mitis. 6) Sciehal quod fidem rex non servaret
promissis; lamen honestum putabaC ut rogatus oraret, . laesus
benediceret, appetitus remitteret.
94. Proiecit virgam, et serpens Cactus est, qui devoravit
serpentes Aegyptiorum, 7) significans quod verbum carofieret,
quae serpenUs diri venena vacuaret per remissionem el in-
duIgentiam peccatorum. Virga est enim verbum directum,
regale, plenum poteslatis, insigne imperii. Virga serpen, Caeta
est , quoniam qm erat filius dei, ex deo patre natus, filus
hominis Cactus est, natus ex virgine: qm quasi serpens ex-
1) Exod. 7, 20 Beqq. 2) Ibid. 9, 10 seqq. 3) Ibid. 9, 29.
- 4) Ibid. lO, 22 seqq. 5) Ibid. 12, 29. 6) Num. 12, 3. 7) Exod. 7, 12.
Digitlzed by Google
208
S. Al\I8ROSn
altatus in cruce medicinam vulneribus infudit hutnanis. lInde
et ipse dornillus ait: 1) Sicul J[oyses e:raltavit serpentenl in
deserto, ita exaltari op07'((j1 filiumkominis.
95. Denique et alterum signum ad dorninum Iesum p r ~
tinet, quod Cecit Moyses: ') Misit manum suam in sinum, et
protulit eam, et (acta ese manus eius, sicut 1l:r. Iterum
misil, el protulit eam, et eral sicut cUt'nis humanae species;
significans domini Iel!u prirnum fulgorem divinitatis, postea
susceptionem carnis, in qua fide credero omnes gentes popu-
losque oporteret. Merito manum misit, quia dextera dei
Christus est, in cuius divinitatem et incarnationem si quis non
credidrit, quasi reprobus flagellatur, sieut iste rex, qui, quo-
niam signis non credidit evidentibus, postea flagel1atus orabat,
ut veniam mereretur. Quantus igitur honestatis affectus esse
debeat, et his probatur et eo maxime, quod se obiciebat pro
populo, dicens ut remitteret populo deus, aut certe de libro
viventium se delaret. 3)
.
CAPUT XVI.
Paucia de Tobia iniectis Raguelem houestate philosopbis 8utecelluisse
eviucitur.
96. Tobias t) quoque Cormam expressit honeslatis evi-
'dentius, cum relicto con'\'ivio morluos sepeliret et ad cibos
pauperis mensae invitaret inopes. Raguel 5) praecipue, qui
contemplatione honeslatis, cum rogaretur, ut miam suam in
coniugium daret, vitia quoque filia e non tacebat, ne circum-
venire petitorem videretur tacen do. ltaque cum Tobias, filius
Tobis,. posceret ul sibi darelur pueDa, respondit, lege quidem
IpSI eam deberi tamquam propinquo, sed dedisse eam iam
sex viris et omnes eos esse' mortuos. Justus itaque vir plus
1) 10auD. 3, 14. 2) Exod. 4,6-7. 3) lbid. 32, 32. 4) Tob. 2, 2.
5) Ibid: cap. 7.
Digitlzed by Google
DE OFFICns JIINISrRORUM LIBO ID. 209
aienis limebat el malebat innuptam sibi manere filiam, quam
propter nuptias eius extrapeos periclitari.
97. Quam breviter absolvil omnes quaestiones philo-
sophorum r Dli de vitiis tractant domorum, tegenda an pro-
denda a venditore videantur; noster necruia" Tilia celanda
arbilratus esto Et certe non pse adfectabat ul eam traderet,
sed rogabatur.' Quanto utique isle honestior sit illis, dubitare
non possumus, si conferamus quanto praestantior .sit filiae
causa, quam rei venalis pecunia.
CAPUT XVII.
QUaD&o hODeaaalis aludio aDtiqui patres iD capliviaa&em abiluri IBCrum
ignem occulueriuL
98. Consideremus aliud, quod in captivitate gestum
summum tenuit honestatis decorem. Nullis enim adversis ho-
nestas inpeditor, quae in his eminet et magis praecellit, quam
in prosperis. Inter vincula itaque, inter arma, Oammas, ser-
vitulem, quae liberis omni supplicio gravior est, inter poellas
morientium, excidia patriae, vivorum formidinem, perempto-
ruoi sanguinem non excidit lamen cura honeslalis maioribus
nos.ris , sed inter eversae patriae cineres el favillas in aft'e-
olibus piis resplenduit et refulsiL
99. Nam cum in Persidem ducerentor palres nostri, 1)
qui tune dei omnipotentis cultores erant, acceplum ignem de
altari sacerdotes domini occulte in valle absconderunt. Erat
illic velul patens puteus, aquae secessu infrequens, neo popu-
lari usui pateos, ignoto el ab arbitris remoto loco: ibi 00-
signaverunt indicio sacro pariter ac silenlio ignem recondilum.
Non illis studio fuil aurum defodere, argentum abscondere,
quod servarenl posteris suis; sed inler exlrema sua honestatis
curem habentes, saorum ignem servandum. putaverunt, ne eum
1) 2. M.ecU. 1, 19 .eqq.
AIuI.OIIVI

,
14
Digitlzed by Google
2tO
s. AMBROSB
vel iRpuri contaminarent, vel defunctorum sanguis exstingueret,
vel deformium ruinarum acervus abolereL
100. Abierunt itaque in Persidem sola religione liberi,
quoniam sola iDis per captivitatem extorqueri nequivil. Post
vero plurimum temporis, quando placuit deo, dedit hanc men-
tem regi Persarum, ut restaurari in ludaea templum el legi-
timos reparari Hierosolymis ritus iuberet. Cuius gratia mu-
neris Neemiam sacerdotem rex Persarum direxit. At ille
seculO deduxit illorum sacerdotum nepotes, qui profecturi de
patrio solo sacrum, ne periret, ignem absconderant. Venientes
autem, ut palrum sermone est proditum, non invenerunt ignem,
sed aquam. . Et cum d,esset ignis, quo adolerenl. altaria,
haurire eos aquam Neemias sacerdos sibique deferre el ad-
spergere super ligna praecepit. Tune, visu mirabile I cum
essel caelum intextum nubibus, sol repente inluxia, accensus
est magnus ignis, ita ut omnes in tam evidenti domini gratia
factum slupenles laetitia perfunderentur. Orabat Neemias,
psaUebant sacerdotes hymnum . deo, ulque consumplum est
sacrificium, iussit iterum Neemias residua aqua maiores per-
fundi lapides, quo facto ftamma accensa est , lumen autero
refulgens ab altari consummatum ilieo est. 1)
101. Hoe patefacto indicio rex Persarum 00 loco, in
quo ipis fueral absconditus et postea reperta est aqua, tem-
plum fieri mandavit, cui inferebanlor dona plurima. Appella-
verunt autent illud, qui erant cum sancto Neemia, ephtbar,
quod interpretationem habel purificationis: a plurimis nepbtbe
vocatur. Invenitur autem in descriptionibus Hieremiae pro-
phetae quod iusserit accipere de igne 60S, qui postea essent
futuri. Hie elt ignis , qui cecidil super sacrificium 1I0ysi el
consumpsit iUud, sicut scriploro es&': 2) QtHa ",,,., .,ni. a
domiao et co,.,.ftImt "."'sr.a, quae erant ltlper aliare
1) 2 aecab. 1, 82. 2) Lena. 9, :M.

Digitlzed by Google
DE omcns MINISTRORUM LmER m. 2t t
Aolocausla. Boc igne oportebat sanctificari sacrificium, ideo-
que et in filios Aaron, 1) qui alienumignem inCerre volue-
runt, exivit iterum ignis a domino et eos, ita ut
mortui extra castra proicerentur.
102. Veniens autem Bieremias in locum 2) invenit domum
in modum speluncae et tahernaculum et arcam et aUare in-
censi intulil illuc et obstruxit ostium: quod cum hi, qui simul
venerant, curiosios perscrutarentur, ut notarent sibi locum,
nequaquam conp'rehendere atque invenire potuerunt. Ut autem
cogno.vit Bieremias quod adfectavissent, dixit: Ignotus eret
locas, donec eongreget deus eongregalionem populi et pro-
pitius fiat. Tune dominus ostendet haee, el adparebit ma-
iesta. dominio
CAPUT XVIII.
Superioris eventus, ac poti8simum oblati a Neemia s8crificii narratione
Ipiritum s.oclum Cbristianorumque baptisma signific&ri: et eodem etiam
MO)'88 eS Heliae sacrificium alque bistoriam Noe rererri.
103. Congregationem populi tenemos, propitiationem
domini dei nostri agnoscimus, quam propitiator in sua ope-
ratos est passione. Arbitror quod neo ignem islum possimos
ignorare, cum legerimus, quia baptizat dominus lesos in spi-
ritu sancto et igni, sicut in evangelio dixit loannes. 3) Me-
rito consumebatur sacrificium, quoniam pro peccato enl. me
autem gnis typos spiritus sancti fuil, qui descensurus erat
post do mini ascensionem el remissurus peccata omnium , qui
quasi gnis inRammat animum ac mentem fidelem. Unde ait
Hieremias accepto spiritu: t) El (aetam est n eorde meo ul
ign" arden" flammigerans in ossibus meu, . el dusolufus
lUna tlndiqtle, et (6fTe non pos",m. Sed etiam in aclibus
1) Levil. 10, t. 2) 2.lfaccab. 2, 5 MIIII. S) 1,. SS. 4) Hierem.
20,9.
14*
Digitlzed by Google
212
s. AIIBROSD
apostolorum 1) cum descendissel super apostolos spirilus el
plerosque, qui exspectabant promissa domini, tamquam ignem
dispersas esse linguas leginrus. Denique sic vaporabalur ani-
mus singulol11m, ut musto repleti esse exislimarentur qui ae-,
ceperant linguarum diversitatem.
104. Quid ergo sibi vull quod ignis aqua Cactus esl el
aqua ignem excitavit, nisi quia spiritalis gralia per ignem
exurit, per aquam mundal peecata nostra? Eluitur enim pec-
eatum el exuritur. Unde el aposlolus ait: 2) Uniwcuiwque
opt18 quale .. t pis probabit; el inrra: S) Si ouiw optU
arserit, detrimentum patietur; p.e lamen sal"us erii, sio
lamen quas; per ignem.
t 05. Quod ideo posuimus, ul probaremus, per, ignem
exuri peecata. Notum est ergo hunc else vere ignem laerum,
qui tune in typo Cutorae remislionis peccatorum descendit
luper sacrificium.
t 06. Hie igilur ignis absconditur captivitalis tempore,
quo culpa regnal; lempore autem libertatis promitur. El licel
in aquae Ipeeiem mula tus , &amen serval ignis nawram, ul
consumeret saerificium. Nec mireris, cum legeris, qua pater
deus dixil: 4) Ego Bum ;gnis 'consumens, el alibi: 6) Me
dereliquerunt fontem aquae ",,ae. Ipse quoque dominus
lesus quali ignis inflammal audientium corda, quasi Conl re-
Crigeral; nam iple in evangelio IUO dicil 6) quod ideo venerit,
ul ignem in terras mitterel el potum litientibus aquae vivae
ministraret.
107. Reliae quoque tempore descendit ignis, ") quando
provocavit prophetal gentium, ul altare sine igne accenderenl
El cum iUi nequissenl Cacere '" hosliam luam tertio ipse per-
Cudt aqua el manabal aqua in eircuitu altaris el exelama-
1) Act. 2, 4 .eqq. 2) 1. Coro 3, 13. 3) Ibid. v. 15. 4) Deut.
4 ~ . 5) Bierem.2, 13. 6) Lue. 12,49 et loana. 7, 37 .eq. 7) 3. Re,.
18, 38.
Digitlzed by Google
,
DE OFFICllS MINISTRORUM LmER IR. 2t3
vit el cecidit ignis a domino de caelis et consumpsit holo-
caustum.
108. Hostia ilIa tu es. Considera tacitus singula. In
te descendt vapor spirtus sancti, te vMelur exurere, eum tua
peccata consumit. Denique (uod eonsumptum est sacrificium
Moysi tempore, saerificium pro peccato eral. Unde Moyses
ait, sicut in 'Maccabaeorum scriptum est libro, 1) eo quod non
sit manducatum, quod eral pro peceato, eonsumptum esto
Nonne libi consumi videtur, qllando in baplismalis sacramento .
interit homo totus exterior? Vetus homo nosler confixus est
eruci, aposlolus clamat. 2) lIlie, sieut patrum exempla te
docent, At>gyptius demergitur, Hebraeus resurgit, sancto re-
\
novatos spirilu, qui etiam per mare rubrum inoft'anso transivit
vestigio, ubi baplizati sunt palres sub nube et in mari. 3)
109. In diluvio ql10que Noe tempore morllla esl omnis
caro,' iush,ls lamen cum sua progenie servatos esto 4) Annon
consmnitur horno, cum absolvilur mortala islud a vita? Deni-
que exterior eorrumpitur, sed interior renovalur. 5) Nec solum
in baplismate, sed etiam in paenilentia fit carnis inleritus ad
profectum spiritus, sicut aposlolica docemur auctoritate dicente
sancto Paulo: 6) ludica,, ul praesens eum, qui sic ope"a(us
eat, tradere huiusmodi satanae in interitum carnis, ul spi-
rtus aal"us sil in die domini nostri lesu Claristi.
110. Prolixior excursus admiran di gratia mysterii factus
videtur, dum studemos revelalum. plenius sacramenlum pan-
dere , quod eo usque plenum honestalis esl , ut sit plenum
religionis.
1) 2. M!lccab. 2, U. 2) Rom. 6, 6. 3) 1. Coro 10, i Beq.
4) GeD. 7, 21 seqq. 5) 2. Coro '4, 16. 6) 1. Coro 5, 3 el 5.

Digitlzed by Google
2t4
s. AJlBIOsn
CAPUT XIX.
Narn'or .dmi .. um ia levihe culo m oltorem civlbu Glb.. ""'10m
"que el. iIIiu ultioae coln,i'or '188m veterlbu. iIIi. cordi foeri& hoae-
.tati, ratio.
111. Quanta autem bonestatis cura maioribus fuit, ut
unios mulieris iniuriam stupro inlalam intemperantium bello
persequerentur el victo populo tribus Beniamin oblestarentur
In coniugium se eisproprias filias non daluros! Remanserat
lribus sine ullo posteritatis subsidio, nisi fraudis necessariae
accepisset licenliam. Quae tamen indulgentia congruo inlem-
perantiae supplicio non videlur vacare, quando illis hoc solum
permissum est, ut rapto inirent eoniugia, non eonubii sacra-
menlo. Et revera dignum fuil ut qui alienum contubernium
solverant ipsi nupliarum amilterenl sollemnitatt'm.
112. Quam _llena aulem miseral!onis Vir, in-
quit, 1) levila aeceperat sibi iugalem (quam -a coneubilu con-
eubinam appeltalam al'bilror), quae aliquanto post quibusdam,
ul fieri ofTensa rebus ad patrem se conlulit et fuil illie
qualluor mensibus. El surrexit vir eius et abiit ad soceri
sui domum, ut eum sua iugali repararet gratiam et revocare!
eam ae redl!,ceret. Occurrit ei muuer atque in domum patris
sui introduxit
113;- Laellltus est adulescentulae pater, venit obviam et'
sedit eum eo tribus diebus; et epulali sunl et quieverunt.
Et sequen ti die surrexit levila diluculo et retentos est a so-
cero, ut tllm cilo non desererel convivii iucundilatem. El
alo el terlio die non permsit paler adulescentulae proficisci
generum suum, donec laetitia el gralia inler eos omnis con-
summarelur. Sed die seplimo cum iam ad vesperum decli-
Daret. dies post mensas el laela convivia, cum praetexeret
finitimae noclis viciniam, ul aplld suos potius, quam apud
!.> lud. t 9, t aeqq.
Digitlzed by Google
DE OFFlCnS IIINISTRORUM LmER m. liS
extraneos requiescendum ptaret, nequivit tenere el dimisit
una clIm filia sua.
114. Verum ubi Caeta est aliqua progressio, cum vesper
am propior urgueret el adpropinquatum Corel ad urbem le-
buSaeorum dicen le servulo ut ad eam -dominus suus deflecteret,
non adquievil dominus suus, quia non erat ea civitas filioruni
. Israel, sed intendit pervenire usque Gabaa, quae habitabatur
a populo tribus Beniamin. Nec eral quisquam, qui advenienles
reciperet hospitio, nisi vir peregrinus progressB aelale. Qui cum
aspexisset eos et inlerrogasset levita m : Quo vlldis, vel unde
venis? quo respondente quod esset viBlor el repeteret m08-
tem Ephraem el non essel qui colligeret eum, hospitium ei
oplulit el adornavil convivium.
115. Al ubi salietas epulandi Cacta est' el mensaere-
motaa, inruerunl pestilentes viri, circumierunt domum. Tunc
senior 6liam suom virginem et coaequalem eius, cum qua
cubilare solita essel, oft'erebat viris iniquillllis, tantum ne vis
inrogaretur hospiti. - Verum ubi parum ralio et vis
praevaluit, 'cessit levites iugali sua, el cognoverunt eam et
tola nocle inluserunt ei. Qua alrocilale vel dolore vicia in-
uriae ante ostium hospilis, quo vir suus diverleral, proiecit
se atque exhalavit spiritum, supremo Hcet vilae munere aft'ectum
bonae coniugis servans, ul exsequias saltem sui Cuneris ma-
rito reservaret.
11 6. Quo cognito, ne muItis morer, omnis prope po-
pulus Israel in bellum exarsit, 1) dubioque evento CUlO anceps
manerel proelium, lertia tamen proeliandi vice tradilus est
populus Beniamin populo Israel et divina adiudicatus sententia
poenas intemperantiae luit. Condemnatus quoque, 2) De quis
ei ex numero patrum fifiam suam darel in uxorem, idque
con6rmatum iuris iurandi sacramento est. Sed conpuncli, quod
1) ludie. 20, 1 .e'l' 2) Ibid. 21, 1 .e .
Digitlzed by Google
216
S. AIII&08II
taro acerbam in fratres tulissent sententiam, ita severitatem
eius temperaverunt, ut orbatas parentibus virgines in con-
iugium sibi adsciscerent, quorum patres pro deliclo perempti
forent, vel rapto copulam sociarent, quia pro lam turpis coro-
missi facinore, qui alieni malrimonii ius violaverant, indignos
se inpelrando exhibuere matrimonio. Sed ne periret una
populo tribus, fraudis indulla est coniventia.
117. Quanla igilur honestatis cura maioribus fuerit, hinc
proditur, ut quadraginla milia virorum stringerent gladium
adversus fratres su os de tribu Beniamin, dum ulcisci volunt
iniuriam quia temeratores caslilatis non suft'erebanlur.
Itaque, in eo bello caesa sunt utrimque sexaginla quinque
milia bellalorum et enslae urbes. Et cum inferior primo
fuisset populus Israel, lamen nec adversi melu belli pcrcilus
vindicandae caslitatis sequestravit dolorem. Ruebat in proe-
lium, vel sanguine suo parans commissi llagitii diluere I\olam:
CAPUT XX.
Po.t 801utam ex He1isRei vaticiDio dinm Samariae obaidioDem, quaDta
fuerit quaLtuor leprosil hODesti cura, eDarralur.
118. Et quid tgirum, si populo dei decorum illud atque
honestum curae fuit, eliam leprosis, sieut in libris
regnorum 1) legimus, honeslatis non defuit consideratio?
119. Fames eral magna in Samaria, quia obscdeJ;'at eam
Syrorum exercitus. Rex militares excubias supra murum sol--
licilus revisebat; inlerpellavit eum mulier dicens: Persuasit
mibi haec muUer, ut adferrem filium meum, et attuli et coxi-
mus el comedimus eum. Et prouiisit, ut et ipsa postea suum
filium adeerret el carnes illius simul manducaremus; nunc aulem
filium suum abscondit et non vult eum adferre. Motus rex,
quod non solum humanis, sed etiam parricidalibus cadaveribus
t) 4. Reg. 6, 25 aeqq.
Digitlzed by Google
DB OFFlCDS MINISTRORUM LIBER ID. 2i T"
mulieres' pastae viderentur, el tam atrocis calamitatis exemplo
pereilos, Helisaeo prophetae denuntiavit neeem, euius in po-
teslale fore erederel ul obsidionem solveret, propulsaret fa-
mem, vel quia non permiseral regi ut pereuteret Syros, quos
caeeitate perfuderaL
j 20. Sedebat Helisaeus eum senioribus in Betbel 1), et
prius quam inlroiret ad eum regis nunlius, ait ad seniores
viros: Si vidislis quoniam filius homicidae iIIius misil auferre
caput meum? Et inlroivil nunlius el mandalum regis pertulit,
denuntianlis praesens eapitis perieulum. Cui respondit pro-
pheta: 2) Uae bora die crastina mensura similaginis siclo el
duae mensurae bordei sic. in porta Samariae. El (lum missus
a rege nunlius non credidissel dicens: Si pluerit dominus de
caelo abundantiam frumenti, nee' sie quidem id posset effiei,
dixil ad eum Helisaeus: Quia non credidisli, oculis luis vi-
debis el non manducabis. 3) -
121. El faclus esl subito in 'caslris Syriae velut qua-
drigarum sonus el vu muUa equilum el vox magnae virtulis
alque ingens belli lumuUus :el arbitrati sunt Syri quod rex
Israel in socielatem advocasset proelii regem Aegypli el re-
gem Amorrhaeorum; el fugerunt dilueulo relinquenles laberna-
coJa sua, quoniam verebanlur ne in proviso advenlu. novorum
()pprimerenlur hoslium el coniunctis regum viribus non possent
resistere. Id ineognilum Samariae erat, quoniam vieti meto
el fame tabidi nee praclendere audebant.
122. Eranl aulem leprosi qualluor ad porlam civilalis, ')
4plibos vita eral supplieium el mori luerum; el dixerunt ad
se invicem: Ecce nos bic sedemus el morimur. Si ingredimur
urbem, moriemur fame; si manemos bic, nullum subsidiul
vivendi suppetit nobis: eamos in castra Syriae, aul eonpen-
1) 4. Rer. 6, 32 leq. 2} lbid.7, 1. 3) Ibid. v. 19. 4) Ibid.
7,3 Hq.
Digitlzed by Google
2t8
8. AMBROSn
dium mortis ent aul salotis remedium. Perrexerunt itaque el
intraverunt castra: et ecce omnia nuda hoslium. Ingressi ta-
bernacula primum repertis alimentis fugaverunt famelO, deinde
auri et argenti quanturn potuerunt, diripuerunt. El com soli
praedae incumberent, disposuerunt lamen nuntiare regi fugisse
Syros, quia id honestum arbitrabantur, quam represso indicio
fovere fraudis rapinam.
123. Quo indicio egressus est popolus et diripuit castra
Syriae el commealus hoslium abundanliam fecit, annonae vi-
litatem reddidil, ul secundum prophelicum dictum mensura
similaginis siclo el duae mensurae hordei pari pretio consta-
rent. In hac laelilia pIe bis nunti .. iUe, in quo requiescebat
rex, conslitulus in porlll, inter exeuntium f,,tinalionem el
remeanlium exsullalionem 'conculcalus a plebe, mortuus esto
CAPUT XXI.
Hesther vitae periculo honestati. decua secutam esse, immo el regem
barbarum inlata nece viro amicissimo; amicitiam enim honestlti semper
coniungendam, ut Ionathae atque Abimelecb exempla probant.
124. Quid Heslher regina, 1) nonne ut populum suom
periculo exueret, quod eral decorum alque honestum, morti
se optulit, neo inmilis regis lrepidllvit furorem? Ipse quoque
rex ferox alque tumido ,corde, lamen deoorum
iudicavit indici insidiarum, quae sibi paratae forent, gratiam
repraesenlare populumque Iiberum a servilule eripere, eruere
neci, neo parcere ei, qui tam indecora suasisset. Denique
quem seoundum a se ao praeoipuum inter omnes amicos ha-
berel, oruoi tradidil, J) quod dehonestatum se eius fraudu-
lentis consiliis animadvertisset.
125. enim amioitia probabilis, quae honestatem tetor,
praeferenda sane opibus, honoribus, potesllllibus; honestati
1) He.tb. 4, 16. 2) Ibid. 6, 3 se'l. 3) !bid. 7, 9 self.
Digitlzed by Google

DE omclIS MJN1STRORUM LmER m.
8i9
vero pneferri non solet, sed honestatem sequi. Qualis Cuit
lonathae, 1) qui pro pietate nee otrensam patris, nee salulis
perieulum reCugiebaL Qualis Cuit qui pro 110-
spitalis gratiae officiis necem polius sui, quam proditionem
fugientis amici subeundam arbitrabatur.
CAPUT XXII.
HODestatem amlc. CAUsa DOD deserendam, si tamen adversus amicum
'estimonium direndum ruerit, cautionem adhibendum. IDter umicos quis
caDdor iD uperieDdo peclore, quae generolitl8 iD puliendo, quae in ar-
pendo libertas requiratur? Amieitiam virlulum euslodem esse, Dec nisi
iD .imilium morum bominibu. inveniri. Eandem in corripiendo mitem
atque a propriis cODlmodis alienam e88e oportere; el inde quam rari di-
"itibu. veri amiei! (.luanta amieltiae dignitlS; quae quo mlior, eo
dete.tabilior amici perfidia, ul ludie Itque amicorum lob exempli. eo-
gnoseitur.
126. Nibil igitur praeCerendum honestali; quae tamen
ne amiciliae stodio praelereatur, etiam hoc seriptura admonet
de amieilia. Sunt enim pleraeque pbilosophorum quaestiones:
ulrum amici eausaquisquam contra patriam senlire, necne
debeat, ut amieo obediat? utrum oporlea& ul fidem deserat,
dum indulget atque inlendit amiei eommoditalibus?
127. Et scriplura quidemail: 3) Clava el gladiu. el
BagUto {errata, sic homo est te.timonium 0011$ {alsum 00-
vern. amicum .utlm. Sed considera quid adstrual. Non
testimonium reprehendit dielum in amieum, sed Calsum testi-
monium. Quid enim si dei causa, quid si pa&riae eogator
atiquis dicere testimonium? Numquid praeponderare debet
amicitia religioni, praeponderare carita ti civium? In bis tamen
psis requirenda es& veritas testimonii, ne amicus adpetatur
amici perfidia, cuius filie absolvi debeal. Amicus taque neque
noxio gralificari debet, neque innocenti insidiari.
1) 1. Be. 20, 29 leq. 2) 1. Reg. 21 el 22. a> 18.,
Digitlzed by Google

220
S. AMBROsn
128. Sane si necesse sit dicere testimonium, si quid iR
amico vilii cognoverit, corripere occuIte; si non audierit,
corripere pala m ; sunt enim bonae correptiones el plerumque
meliores, quam tacita amicitia. El si laedi se putet amicus,
tu tamen corripe; et si amaritudo correplionis animum eius
vulneret, tu tamen corripe, ne verearis. Tolerabilia sun'
enim amic vulnera, quam adulantium oscula. 1) Erranlem
igilur amicum corripe, ionoclmlem amicum ne deseras. Con-
slans enim debet esse amiciti, perseverare io afectu; non
puerili modo amicos mutare vaga quadam debemus
129: Aperi pechls tllum amieo, ul fidelis sit tibi el ca-
pias ex eo vilae tuae iucundilalem. Fidelis enim amicus me-
dicamenlum est vitae '1) et inmorlalilalis gralia. DeCer amico
ul aequali, nec le pudea', ul praevenias amicum officio; ami-
citia enim superbiam. Ideo enim sapieos dicil: 3)
Amicum salutare non erubescas. Nec deseras amicum in
necessilale, nec derelinquas eum, neque desUtuas, 'quoniam
amicilia vitae adiumentum esto Ideo onera nostra portemus,
sicul apostolus docuil; 4) dicit enim his, quos eiusdem cor-
poris conplexa esl caritas. Eteoim si amici secundae res
amicos . adiuvanl, cur non et in adversis amici rebus amicorum
adiumen'um suppetat? luvemus consilio, conferamus studia,
conpatiamur afectu.
130. Si neeesse est, toleremus propler amieum 'etiam
aspera. Plerumque inimiciliae subeundae suot propler amici
innocentiam, saepe oblreelaliooes , si restiteris vel respon-
deris, eum amieus arguitur el aeeusatur. Nee te paeniteat
eiusmodi ofeosionis; iusti eoim vox esl: 6) Etsi mala miAi
evenerint, propter amicum sustineo. In adversis enim amicus
probalur; nam io prosperis amiei omnes videnlur. Sed ul in
1) Prov. 27, 6. 2) Sirae. 6, 16. 3) Ibid. 22, 25. 4) Gal.
6, 2. 5) Sirae. 22, 26.
Digitlzed by Google
DE OFFICnS MlNlSTROBUM LmER m. 221
( -
adversis amici patienlia el tolerantia necessaria est, sic in
prosperis auctoritas congrua est , ul insolenliam extollentis
se amici reprimat et redarguaL
i 31. Quam pulchre in adversis positus lob dicit: 1)
Miseremini mei, amici, miseremini. Non quasi abiecla VOK
isla est, sed quasi censoria. Nam cum iniuste argueretur ab
amicis, respondt: Miseremini mei, amici; hoc est miseri-
cordiam debetis facere: opprimilis autem . vos et inpugnatis
hominem , cuius aerumnis conpati pro amicitia vos oportebat.
132. Servate igitur, fil, initam cum fratribus amicitiam,
qua nibil est in rebus humanis pulchrius. So)acium quippe
vitae huius eSI, ut habell$, cui pectus aperias luum, cum quo
arcana participes, cui committas secretum pectoris tui, ul
con)oces tibi fidelem virum, qui in prosperis gratuIetur tibi,
in tristibus conpatiatur, in persecutionibus adhortetur. Q!!!l!!l __
amici pueri, quos a sui amore nec fornacis ar-
den lis flamma divisit? 2) De quo loco superius diximus.
Bene ait sanctus David: 3) Saul et lonathan speciosi el ca-
rissimi , inseparabiles in "ita sua el in morte non sun'
separan.
133. Bic esl amicitiae fructus, non ut fides propter
amicitiam deslrualur; -non polest enim homini amicus esse
qui deo fuerit infidus. Pietatis custos amicilia esl et aequa-
litatis magistra, ut superior inferiori se exhibeat aequalem,
inferior superiori. Ioler dispares enim mores non potest
esse amicitia; el ideo convenire sibi utriusque debet gratia.
Neo aucteritas desil inferiori, si res poposcerit, neo humililas
stlperiori. Audiat quasi parem, quasi aequalem; el ille quasi
amicos moneal, obiurgel, non iactantiae studio , sed dectu
caritatis.
134. Neque monitio aspera sit, neque obiurgatio oon-
1) lob. 19, 21.. 2) Dan. a, 16 aeq. 3) 2. Re,. 1, 23.
Digitlzed by Google
222
S. AMBROSn
tumeliosa; sicut enim adulalionis fugitans amicitia debet esse,
ita etiam aliena insolentiae. Quid est enim amicus, nisi con-
sors amoris, ad quem animum luum adiungas alque adplices
et ita misceas; ut unum velis fier ex duobus, cui te alteri
tibi commillas, a quo nihil timeas, nihil ipse commodi tui
causa inhonestum petas? Non enim veetigalis amieitia est,
sed plena deeoris, plena gratiae. Virtus est enim amicitia,
non quaestus, quia non pecunia parilur, sed gratia; nee liei-
talione pretiorum, sed concertalione benivolentiae.
135. Denique meliores amicitiae sunt inopum plerumque,
quam divitum, el frequenter divites sine amicis sunl, quibus
abundant pauperes. Non est enim Vef'a amicitia, ubi est fallax
adulatio. Divitibus ita que plerique adsentatorie gralificantur:
erga pauperem nemo simulalor est. Verum est quidquid' de-
ferlur pauperi; huius amicitia invidia vacat.
136. ~ i d amicitia pretiosius, quae angelis communis
et hominibus est? Unde dominus lesus dicit: 1) Facite "o618
~ i c o s de iniquo mafTtmona., qui recipiant "OS in aeterna
ta6ernacula sua. Ipse nos deus amicos ex servulis faeit,
sieut ipse ait: 2) Ian. ,,'Os amici mei ests, si fecerili. qtUJIJ
ego praeeipio "obs. Dedit formam amieitiae, quam seqa .....
mur, ut faeiamus amici volunlatem, ut aperiamus secreta nostra
amico, quaeeumque in pectore habemus, et iIlius arcana non
ignoremus. Ostendamus ilIi 'nos pectus nostrum, el i1le nobis
aperiat suum. Ideo, inquil, 3) "OS dizt amicos, qtlia matritJ,
quaecumque audi"i a pat,.e meo, nota fem 006;'. Nihil
ergo occultat amicus, si verus est; efJbndit aoimum suum,
sieut eO'undebat mJsleria patris dominus lesus.
137. Ergo qui faeit mandata dei , amicus est ea boe
honoratur nomine. Qui est unanimis, ipse amicus est, quod
noitas aoimorum io amicis sit; neque quisquam detestabilior,
1) Luc. 16, 9. J) IOBua. 15, 14. S) Ibid. 15, 15.
Digitlzed by Google
DE OFFICIIS MINISTRORUM LffiER m 223
quam qui amicitiam laeserit. Unde in proditore dominus hoc
gravissimum invenit, quo eius condemnaret perfidiam, quod
graliae vicem non repraesentaverit et convivjis amicitiae ven e-
num malitiae miscuerit. Ilaque sic ait: 1) Tu vero;, homo
unanimis, duz meus el noms meus, qu semper mecum
dulces capiebas cibos! Hoc eSI, non potst sustineri istud,
qua, unanimis adpetisti eum, qui tibi donaverat gratiam: Nam
si inimicm meus maledixisset mihi, sustinuissem utique; 2)
el ab eo, qui me oderat, absconderem me. Inimicus vitari
potest, amicus non polest, si insidiari velt. Ulum cavemus,
cui non commillimus consilia noslra; hunc cavere non .pos-
sumus, cui commisimus. Itaque ad acervandam peccati invi-
diam non dixit: Tu vero, servus meus, aposlolus meus, sed
unanimis meus; hoc est, non IDeus, sed etiam mus proditor
es, qui unanimem prodidisti.
138. Dominus ipse cum a tribus regibus offensus esset,
qui sancto lob non detulissent, ignoscere his per amicum
maluit, ul amiciliae suffragium remissie fieret peccatorum.
lIaque rogavit lob 3) el dominus ignovit. Profuit iIlis ami-
cilia, quibus obfuit insolen tia.
139. Haec apud vos deposui, filii, quae custodiatis in
animis veslris; quae utrum aliquid profeclus habeanl, vos
probabitis. Interim copiam multam exemplorum adferunt; nam
prope omnia maiorum x m p l ~ , plurima quoque dicta his
tribus inclusa libris tenentur, ut, etsi sermo nihil dererat gra-
tiae, series tamen vetustatis quodam conpendio expressa plu-
rimum instruclionis conrerat.
1) Paalm. 54, 14. 2) Ibid. v. 13. 3) lob. 42, 7 seqq.
Digitlzed by Google
Digitlzed by Google
ADNOTATIONFS
IN
PAULINUM
DE
VIT A S. AlIBROSII. '
AMORoan'l.
15
Digitlzed by Google

P. l.
Oeesl insC1'iptio in A. In E rec. m. praemisil ".",,..,.. B babel
boc lena a manu soecnli XIV. vel XV. pne6xum: Le, ...... e' A .. -
'r9.i EPi dool9rill pe;pu; e' eelell;' ./IIIe" da. ID C .cribitur: '"ripil
,fitlio lIei ,.lIli'" (bial dein magna lacuDa ex rasura relicts) epi in
,,,_ ;; .m6ro.ii epi. O exhibe!.:.,. I.ri,i, iD 0;'; Bea'
A"lirolli .pilleo,i. F: lnei,i, O;," .ei .4I11wo.ii Epi .m,... ".uli.o
ep'" In ed. Med. exslat Iloc YITA SANCTI AMBROSll IIE-
DIOLANENSIS E",SCO'" SECllNDUM PAULINUIl EPISCOPUIl
NOLANUIl AD BEATUIl AUGUSTINUIl .",SCOPUIl. Sed falso bic
trihui vitam S. Ambrosii PauUno epi.copo Nolauo .. tis DOlum e,&; fuit
eDim Pauliuu noster eccleaiae Mcdiolauensis el Ambro.ii DO-
tariae.
. 1. 2-3. ",...eeu.q Ita codd. e' edd.exceplis Maur 'que Gilb.,
in quibu Iegitur ".....9 .. uI. 3. "iI_ A B C E F c. ed. Med.. .,.".
D el vulgali Ilbri. De si"gularis numeri UIIU .td. Interpretes ad Comel.
Nep. Pn.&. iII liB. el EpamioODd. IV. 6. ed. Bardili. 4. IlCuI om. C.
5. SeDer, .. ab al. m. in Inarg. habel F. Tu. lIei .tnItI. A E F; , .. e .. -
,",o, quod edd. Maur. et Gilb. aDle .ermne exbibeal. cocId. Doslri
ce'erique Iibri editi 010. Quaro espuuimu. Dein eONle:ril A. Pre
ftc, quod abest lb A B C E F, in D el n. Med. .cribilur iIc. Mox
kaIi dant codd. 8O.'ri 01llllCS veteresque edd.. item Era.m. el Cost.
kaN.i .. i Maur. a&que Gilb. 6. IllMio ......... epi omissa voee .eelui ..
D. 7 ... ..,. ."". ecolui"",.. C. 10. el pro ea A E F. Mox IhIi'e-
twaI UIIUS A. "''er,,,,' O E F, .... ilerUBl B C. Eodem modo varianl
codd. l. 12. el ap Ambros. l. 5.0. S. 250, 12., bid. 254, 5.. L 47.
. 227. 4. l. 4. j. 15. p. 37, 3. IL 28. . 137. 3. eelerum vide
W.gllllr. de onbographia Vergil. p. 408. 11 0r0re codd. omDes c.
ed. Med a6 ltoror. edd. FOil. Dein ill ... F. 12. Verba cum Ui .....
'.nlll, quae ab8unl a codo B el ed. Med., O in mg. babe'- A ........
dln' E F veleresque edd. c. En_. el Costo Mox codd. omDes .. /till,
quod praeferendum. De qllo usu pronomini. demOO8lnli.t lie pm u
cum relativo conillncti, cuiu. pamm reperiunlur exempla iD Doslri. PIU-
lini codicibus el in Ambro.ii Iibris de ofticii., vid. Krie.ium ad Salul.
15 *
Digitlzed by Google
228
AONOTATIONES
enlj(. 11. 4 el 5. Fore"liN. 101. I.alinit. Lexic. ed. Scrmee&. s. v. laic.
Udn .gJlut"i codd. A 8 C el a m. pro D. Ilem "eU. edd. c. Ensm. el
fost. De utriuslJ.ue nrbi eonrusione hnud insoJilll vid. adnOlalt. lid
. 10. p. 6, 4. . 1. . 28. p. 15, 13. Conr. Oela."e,. ud Ciceroo.
Eclogg. eolleett. ab Olivelo p. 48. 13. iJl om. C. Mos ip.i" .. pro eiUII
exhibenl idem liber vetere.que edd. e. EraslR. el Cos&., BiU8 "ifli8111l 116
B D. Pronom. 8e, quod in A ante "j,U""e supeneriplum eH, equidem
expunxerim , eum raeile lubinlelligi possit. Vid. RaruAora. Grammal.
I.al. P. 11. p. 635. eoll. qua e adnotavi ud S.9, 9. S. 19. l. penuJt. . 21,
7 et 9. 8 30, 5. S. 33. p. 18, 8. . 41, 5. S. 46, 4. . 50. po. 26, 1.
Add. Am6ro,. de Ome. l. 14, 56. l. 32, 169. 14. RIIJTIIfIeJ"tUI' C E F.
Oee.I .. cripta in C, ud i,811m eon,crip,. habeal DO. Tum """,,. eodd.
ollln88 , diu,. vulg. 15. Ruei, ti. e. ftUeiwutlt) E F. 3. ab l'str.
jll oee,,"o 8ermOtN 8 el pro D. 111 leqcJ. 'amen 6r."i"" exhibent cCNId.
omnes "etcresque edd. e. EraslD. e\ Coat., 6revil" .. , ...... M.r. Gilb.
P.2.
2 Oec81 JlU.1 in A E F. om. 31a8r. el GiIb. Tu.
;'1 ",'eru8 babel A. 3. t"j"I"t/l'" E F. 4. e:t'/,ee'lIre iidenl libri e. ed.
l\led, C3:JlBlarel el cORt"Mir,' (sic) B. Oe perlnulltione verbofllDl lIfIeel.,.e
et C3:lfIeelare sive C3:peelare vid. ad Ambros. de 00'. l. 1. . 1. 5. '"n-
1_ pro (orle A C, (ullle 8 el a DI. pro U. Ilem ed. lIled. 6. P"o-
r"e1lft.. ri"u. A C. Tum rep,erir". A 8 C 1). Sed vid. Ji'lIper. de
orlhogr. Vergif. p. 463. 7. ordeaefU B C O F C. ed. M.ed., ordealiu ..
A E. Vid. euadem J1'agraer. Iibr. cit. 8. VOl'. hordeum. Mox "uleor C.
Dein lIulea, B O EFe. ed. IIled. 8. cori"itl1li a m. pro 8, in quo r. JIt.
all. , 8upra Iddidit; colrill. codd. rell., fUoli". vulg. Stllim con"i"i A.
Tum c0l';alll D D, c",ia E F. Oein iidem ruemare. 10. COII'UllrNII'
A E F, eO'IIUIlfIWU1l' vulg. In D C O haee yerba delunt.
. 2. 2. illle li6er F. Tum dicimll8 pro IIcr"imUII A D C D.
Amerb. Eraam. CosI. De qua utriusque verbi eouru.ione vid. adnot. ad
S. 3. p. 3; 2. 3. Hec me 9ui89u ... ",,,eI E F. 4. Hil B D. 5. RO'
om. F. Oein omlliu,,, H08"'or"m .erDlonum al. ord. babeot E F. 7.
'ame1l om. A. 8. Bliam ip8fl miHUII au' aUllire pOlt alll "ider/l inverso
verborum ordlue E F. 9. a Hnli"i'/J'u n/l" die e: Po., "iri in B
8bperscriptum esl IIei et '1uod sequilur a6 erasum ill A. TUIII a lIIma-
6uli8 exhibent B D, u6 i"lIi8 curaa6u/i. C et ed. lIIed.
8. 3. In C O praemittilur hoe lemml: 'Hci"i' "i'a .. ei Ambr08ii
.,i. 1. iR timmini.'ra,ilme B 1). 2. ""tu8 u, A .. bro,iu"J IIa eodd.
omnes C. edd. Amerb. Erasm. et COSI., HattU Anabr. e.' Maur. Gilb.
3. iH euna6uli8 B O. Amerb. Er.sm., ncund. AC, in cuni. ed. Med.,
in eU1I/J edd. rell. 4. apiulII E. conr. adoot. ad p. 3, 4. Tum 08
B C O, ora vulg. Oeiode im,lllflil A 8 D. 5. ingredi.nlli (iflgre-
Digitlzed by Google
IN PAUtINUM.
229
dillH4luwt,ut \'icleiur, pr.) ;. i,,,. ( .... "ell'",..,.' (le) OIls8e \I1M:.lt.. "Ie'"
A. Cetcr.... inverso ordine 're,"tfI', t'icu exhibem B e D B F etli
lionelllue Med. Amerb. Era81R. Cost., ,,;e. (re,. Maur. Gilh. Deio fHIte
eralllJIR in A ,in B E mlltatum in ,,,a8, qDod legihlr in e F. 6. ".,,,.
,h,,, ,
B. Tum ftl. llillera ex mutati"ne enala) e"", I egrfflieHlI
(JI in ral. p08ita) " ",,Ire "el fUi. (si.:) habet A; "U Fope scribitur ift
e o F. ".,ipp. e"", mu/r. (8upra I:"m ab al. In. nolaio dum) in ti
UelelO e,' in e r. m. 8Dee. XIV. Bllpra lin. posuit ". lIos.. _iice
eII. Med. 7. nulr;.1I4Ii, elflutltrelur (sic) interRlediis, qua e es-
.derant, a r. m . d mg. adnotalil, posl vero a bibliopego imperilo
masima ex l,arte ab8ci8i8 exhibet A. 8 Verba 1I0llei'a en"" era' in B
r. m. ("orrupil in 1I0llieiti -. "./Ift', in e /lIti .. deest. Tum e:r:llpecluIJ'I1I'
t:t muta&. r. ni. babel B; e:r:ptela6", ,...... danl B e E F el "dd. lltd.
Amerb. ErdsRl. 2. nh .. x Ir. 1'0"' alifUIIlllulutn] Ita A E F, 1'0"' .Ii-
9"""tli,, B O, 1'011' uli,uarntli" e el vulg. \ibri. Mol. iN ''''''/1M alU'H-
di""" .iri" F.
P.3.
2. e,."" 010. e.' aloJ. ..., .ui hab.l E, .ere;' 1ItI;' F. 3.lIeri"u ..
",,' codd. omnes el ed. Med., die'"".",' edd. rell. D. qua permuta-
tiune vid. 011 . 2, 2. nein (a"i EFe. elld. Med. Maur. Gilb., ,,,,,,,.
A B e D, (""",,, Amerb. Erasm. Cost. 4. 60" ",,"D' e, "pi"",
E F. ef. ad . 3, 4. Oeiaeep8 9/1od lIerip'''''' tlll a m. pr., ah rec .
eri"on,.. (,tlod deleto, rerento aulean Uf) A. 5. ,'II6I'a' A. T_
d"N. c,lell';a ad"unc;al'/lIt' idem liber, adllllll'i.re' B, udnu.ti"r/ll O,
ulIIlII,.,iuren' e E F Maur. Gilb. Scribendum esse ."lIti .... , """';""
I,or , monuil Wa,,,,,.,,,, Iibr. cito p. 460. 6. eri,,,.., B, .. D
. 4. 1. all,IIe"illllel, al ubiquo in codd. veluI.ilsimil 8e praeslan-
lisaimi. scribitur, pro .dol.,,;. , 8ponte dedi, il_que nfra l. 9. _u-
luce,.".. pro .tIo16lle .. '",. Conf. 0.."'111. ad Cie. de re publ. p. 58 seq.
2. e ....... Ir. , ... .,,rila B, ubi wa glossam redole&. TalO fUera' "..
1"'0("' E F I\led. 3. "ir,"" supra additum in F. Oeio euill. ROIII/lft
call,tidtJ babeol BD. 4. /lI i,.a "" A e. Amcrb. Eraa. Moz Ii. .. ,.,u..
.... Kar,hago, noa C'ar,ha,o eSle .eribeadum doeuernnl Wa,"trll. Iibr.
l'it p. 444 el O.""NU. ia Excurs. m. ad Cie. de re publ. Deia a".
I
"'eg;, .. "". B O, d'ge' e, item Amerb. 5. di ou/ll l' ab nI. m . upen"r.)
pro rime' A. Tum lIacerdol",,, e, c".dol1I Co.'. De dativi D'" pro
genitivo vid. a""../aena. Gramm. Lat. . 120. nol. 2. Similiter
. 10: or"""" in,otI/JItIi 8IIIIIUII "",' ...... 'a alligil. Dein" 108l'lttc.
u
lloro";" "el , .... ri. recte e E. Amerb. Erlsm., dome8fi/'a, .oror. re'
il
",,,/re F, .. _m",tica, lIorore r.el m.lre D. Costo Mallr. Gilb. I'l
Digitlzed by Google
230
ADNOTATlONES
a m. pro AB, flUerum prior ab r. m. habet __ 'ei., .orori NI ",.,ri
(sic), alter do ... 'ie , lIO,..,... NI ",.'r... De r. vid. S. 9. c. 6n .

6. -.- (.ilI a r. m. pra.Oxo) B. cIe:D'r ... C. 7 ... 6 eilI ;.ri
.A 8 D. Amerb. Erasm. Costo 8. _.r.' A D, 8Iemorerel a m. pr.,
a lec. __ , E, ... or.,." e .... M.d. Amar Em..... M.x m ...
ab al; m. iRter V"enu . bab., 8 it.lUqu. A itl eo pro itl illo. D.in .,i-
ri',,, HIIetw 8 C D E F. Amerb. Era.m. Co,t., .,.e'". .pir. A, .,ir.
""'"I elId. Med. Maur. Gilh. 9. iII'!. (ill. pr.) - r..,u.6.-' (.x
i
mula&. r. m.) A. ille - rul'ue6.,., E, ill. - rup .e6.,.' F. De.UD'
ba.e verba in C.
S. 5. 1. edoe ...... , A 8 C D. berll. Erasm., loe",. (om. 811)
E F. 2. ,ro(u'",I'" itl _ulorl ... (pr .dorio) ex mutat. r ... A,
'rof.e .... fU. ... lItUi,ori... ed. M.d. 3. ,erorda, A 8 C D. Amerb.
Erasm. COSL, ,..",.""i, E F Ca .dd. M.d. Maur. Gilb. Tu.. 'gereltlf'
pr., ('orr. le gerelur A. S.d .yUabam le r. ni. mutavit in li, ut. ex-
bibent editi. Dein pro ill".'ri ser. "'IUIr. Ita A ex parte in ra ,
i"",'rillllimo D. 4. E v. eOIl.i/m, qaod om F, iR D enalDm ('st COII-
ndaltllll. SLatim 'o"""" C. 6. ,.,-.:."i'9/1. D, I'roeI!Hil,,,. pr, e (,IIrr.
tI ... i""e D.
S. 6. 1. ""Titma. (dnpl. r) cedd. omne. idque eOMtanter. he ...
edd. Maurinam antecedenles. 3. ill/:tI6,,6u' eeeluiue C et Cost., ucl.-
.... iHe. 8 D, iRe. .eeluiam, u& edd. ~ I e d Amerb. Erasm. Alaur. Gil . ,
primo A, ubi nune esa irrutll6e6.' (sic) eccluiam. E F eshibent imltll-
,e6.' .eele...... Mox ill peleado .urgere' .,illeol'o A, lIurg. II ,.,m
pilleo,u .. C, tem ed. Med. Desull& hace aplld Amerbaebium e' Eras-
mum. Cosleriu bab.t Gd .edili_ ... ., eOIlI_It'II, UlI",,,,, Pronom.
ilU om. E F, eur. illi 8eripsk Co.aerins. 5. 11. supra addia A. Deiade
iR ,.neulo - eotltl.'.eI"r EF. 6. v6i,,,, E. 2-1. ab elltr. deside-
nDtur v.rba: .d euiu. tloei. IIMUIlIR - - Am6ro.iurra epiJtepu. in
A C F. item in elId. Amerb. e' Ensm. So"'turra pro .on... reeepi ex
oodd. 8 D E a&que ed. Med. L. aq. ".,,,, A BCD. Amerb. EraslII.,
iIG eodd. el edd. rell. Co'steriu. maJe eddidi& ul. D.in ni. E F.
P.4.
1. Prius .i6i OID. C. 2. onlinarii {uh. i ab r. m. add.) E, ordi-
noriill C. Mox iR ODl. A. Med. el Cos&. item'l'le /lRu.n, quod D tib
ead. ID. nter venus babel. A 8 C.
S.7. 1. .eel"' ... (111 ab r. ID. add.) E. Tum lIi6i ,ri611RGl C.
3. 'tlfteftUI D. Statim eon'r,. rraot'.tII IIU''''' E r. Ueineeps 'ormell'"
, ollill iUIIlli' .dlai6eri pro lorm. lUIllt. ,UlI. atllU6. eodd. omnes e. ed.
Med.. 'orm. perll. iUIIII. ,.d"i6 AlDerb., lorm. " . ,.lI. tuI/li6ere
Erasm. COSI. 4. clDNe' C. . 5. laie e.. ed. Med. eo.dd. om ... , edd.
Digitlzed by Google
IN PAVLlNUMi.
231
roell. Vil!. 1111 1. p. 1; 12. 6. cInt.,,, 'NIIC C. 7. eiN. A E (i' e'
vd. Med., III';w, BCD ceterique ediU. 8. oero ooceA. 9. iUi
, .
om. id. lib. Dcin 6.,rum c. ed. Med. babel C. SlBtim prom;',e6. , A.
10. Amlrollm pro lle D, fI.r6.,,," lk A. Mol. "ieo ,""OliO,,,,, .. ",.0-
fi'tri ool,d' .re (Illfwum. Sed ven,,, e, oolui, .recurtlof. Sed "eml E F.
"ro 11M, quod D et exemplar Med. omiUunl, Costerius posuit leiliee'.
1ea. lee"',,rUII A BCD veteresque edd. c. Erasm. el Co.t., IllfUuhlrulI
IIlnur. et Gilh., 81't'uhu E F. 13-14. Verba: RON fue - - "l
Ilh InRnu saee. XIII. in mg. babet A. 14. oer. E F. 16. ,""C"'f-
(",e ab r. m. adiec&o) 8. Tom Ngredl '"m' r. 3. ab extr. ,.,ulI
(sic) .6 i,,'eN'OfIe re"oe"re,gr e, p"I''''''" ,,6 illl.,.'. ooeGrfllur A D,.
pflp. ". i"'tll'. -- ooe. (IU. ab r. m. supra add.) B, "",.,u .. ,.",io
... "oe. E F vlllgaUque Jibri. 2. ab extr. ,0puluI ... ,i"fue elam.611' pro
A. Postea vero 9". erasulD.
S. 8. l. "il B D. Tum .""". i,,'e,,'io'l_ E F, IU. "lIIRtioM
ed. l\led. D'einde Fo/ieere,ol BCD e. OOd. Med. et Cost t I'erf.
'0.'. A. 2. Egru,", igitur B D, egf'U-fu. E F, ut Costo Maur. el
Gilb., tgrea."" sine igj'ur vel file A C. 3-4. Verba: cu .. t'ieinv ..
- - .d por'... ei"i,., Medio/.",. i. in contexlu omi888 ab r. m. iu
mg. habet A. 'l'ieino E F. Mos. Mediolone""i" .. D, nec M8/lio/tnterUil,
neo "ediol."t'III;,u" agnoldt oo. Med. Dein ro... pro ro ... ". scribil
F. ('roxime do .. i"III pro bUII C. ed. 1\led. exhibenl E F. 5. I".e om.
D. Tllm por.,,;' daul A C. Slalim ."erlum E F. 6. .111 pro .1101
C. Deindo '"m.. A B hlrrem rell. C. edd. 3 ab edro Deesl eolll,..
in A E F ilemque in odd. Med. Amerb. et Cost; omilllo VOl'. co""..
1) 8cribil heretieorum ,.rfUi....., B Aereli"",.... perfirlio, e 06 perfidi ...
he",.,iconlm. 2. ab extr. 4JtU'o,u,ur A. Mol. .. il.o el' ,..,,,,io B D.
Addilur de eo, quod glo888m sapit, iu D. L. Iq. lurte om. B D el Costo
P.5.
1. iudieu le diree' .d eerdolium l'elerfJIIlur] 1&8 C. edd. Med.
Amerb. el E1'1I8m. codd. omues, illdu: - direc"'" - ,eleretur Cost.
Alaor. Gilb. 2. e"i .. pro eli ... E F. Mol. fuio pro fuoll codd. uostri
el exemplar Med.
. 9. 1. iter"m 0111. C. 2. olifUacliu (vulg. IIlifllomlliu) A d
CosI. Recle; nam liUel'1l. '" ia compolilis ante d mulari iu n e codd.
anliquissimis et oplimis salis apparel. Vid. ""og".. Iibr. eil. p. 453.
0 '10. ad Cic. de re publ. p. t42. Scribeudum IrllUr eadem ntioBe
fUe'ld""., fU8lltn, eUllllem, ....... Dein '.'tli' E F c. ed. Med.,
1.'66", B D. 3. ,..,.tione A C. 4. Mi .. om. E F. 5. A.
De qua c,,,"sioue vid. ad .. 8, 2. 6 .rift ri oelleR' C, ri .i6 o. E F.
7. ProducllU -ftIIl B D. Amerb. Ensm. Deio el OID. C. 9. ''''1'"-.
l."il IIOH .e lIi.ri o elllAolico .,ilco,o 6.,tiuri scribitur iu 8 e D E Jo'
Digitlzed by Google
232 '
ADIIOTATIONBS
.. ia edilfa liltril ncep&o. CoI&., iD .. 0 eua.l ,. ... lIiri I .... cod'. 1&
om. proDOme e, qao canre poualDU. Vid. ad . 1, 13. Qaa,. u-
paareada. ceaHO. 10.""'" (tIehri A) '""m..n 8 C D. Amerb.
Eram. TIlm 8 C D E F el edili fere olDDe.: .01UciMa __ Aa6""
perfilia& En .. ",oee .oIIiciMa r iD A lapn liD. polDil -.. ...
Equidem eam Costerio IICripsi .elIiriIe - ea.' "../iIIi- Verb. 14)q
... ~ .d 'gilur, ia 80 .. _, O ia .... IDpplel. H. --tue pro ''''pe
A. Mox o.... o ~ ecle,iulie. D E P, ".... eee"'. ~ relL
e. edd. 12. oeloo A C E F el ed. Med. Deia A lecaD_.. habel n
n.. reUelam. ADte orlliuItU i. D en.am "idelur ut, quod po.l orIIi-
IICItU om. P. Tam ..... gr.... ubibeDl D E F, ilem etl. Med.,
e .... _. "..,.. It. C el edd. Amerb. .&que Er..... 13. fU4IIIuOr pro
.UfIIO' O E F. 3. a. ex'r. 4e(uraele .. ,,.. 8 D. L. Hq. iIU om. C.
Proxime fII4IJIW babeD' E F.
S. 10. 1. ,., ...... B. Amem. Erllm. Col&. OeiR,...,... codd.
omne. , lem edd. lIIed. Era.m. el Co.l., f ~ edd. reJl. Vid..d
S. 9, 2. 2. Ad v. eIeri"i .... iD 8 r. m upra adieci, f ....... , quod
glouam .apit. Mox ,.,,,.,," '" 8 C. Amerb. Er .. m. Co.l., .,,".t "'.
pro A. Sed apostropbus pro '" e'JIDui', e' ree. maD" lupencripsi'
u,II. Post ita lomo ibidem .imili. maDU' lupra DOla"il .i"" quod ab
al. m. iDler "enus habel B. 3 . '9'" pro fU.' A 8, ilem Amerb. Oein
'1II'.'lIlico E. Seq. ita om. E F el pro I.eto C babel domo. 4. ..ur-
110'" domi... D E F. TIlm'-'" eodd.' omDes editioaesque Metl.
Amerb. Era.m. CoIt., ....... lII.ur. Gilb. Vid. lupn. 5. ia 9- -
""
....... , O F, ia fU. - ... B, - .11.,.,.., ("'" r. m. I1Jpcner.)
A. Mox lII'IrItIi el ""o."'" (ila etiam BCD P) ilti ....... "",..",.".
d... .. .
""gil (ilU el ,,'" a r. m. npn .dd.) id. hb., /lrllRti el "'pon".ti
E, item edd. lIIed. Amerb. En.m. Co.l., orllRl ., ". ..... ", MaDr.
Gilb. cr. adDot. .d 5. 4, 5. OeiD llllingi' O F e' pro E, iD quo cor-
reelam e.l "'ligif, quod recte exhibeal etiam B C; male .tlligit lIaar. el
Gilb.; Dam 11 aate , mutari 80Iel ia lo Vid. W.per. l. c. p. 409, 8.
Seripsi igitur .' .... i .. 1II'1, a""""", ",uer., ""oller., ."ralwre, ."r"",.
la 6D. 9uoel llie'um uf pro MC'.... 8 C. Proxime AiI .. _re C.
P.6.
2. '" iD ns. ab r. m. E. Mox el pro MC C. Tum ccu"u .. ,er-
eo
-a, A. 4. agItO". (sic) C. POI' vero I1I1.ba co el IiDeola daela 8ub
e ensae .anL -Vid . d . 1, 12.
. 1t. 1. Sgrrni.... C. O.ia A ... ma O EFe. edd. Med. lIIaur.
el Gilb.; "".-illlll A B. Amerb. Enlm. Coat.; lIft.m .... pr., .... i" ..
per ral. C. 3. Leg. c.......... Verb.,.".,..,.". - eeclui. in ordine
omil8ll ab r. m. . mg. bahel A, ita lamen, al ibi legatar .. .,.,..",...
Digitlzed by Google
IN PAULINUJI.
233
/t...,ci .,.; B " (ex corr.) ",.,.",., C ""i ... ,,. a ... pr., a scc.
per ras. .,.,.;..u, quae po.terior lectio exs&a' quoque in edd. Med.
Era.m. e' Co.L; rall. vero codd. c. ed. Amerb. eJ:hibent .,.,.i"",", Manr.
el Gilb. Ari"",". MOJ: ..... om. B. 7 .""...,...0 A D, "",..rvuo
rall., nl vulg. 8. o"'rsMN A E. Med. Maur. Gilb., o/lr"la. rell. Ii"ri el
.r.ripli 11& edi'i. Conr. ad S. 10, 6. 9. 06 ecclui. D E F. Praepo.iL
om. eumplar Med. Dein .."u"iI codd. omne, veterelque edd. C. Era.m.,
.. ,i CosL Maur. Gilb. conr. S. 30. p. 16, 2. Tum ;"., td C. 10,
..,.. om. id. lib. 11-12. ia ,u,Il;eutRfUIJ .acerdDte ibidem legitur.
12. itaieere an&iquo .cribendi more A C O E F el ex emend. D, iajieere
vulg. Vid. W.,..er. l. e. p. 445. O ... n. ad Cic. de re publ. p. 452.
Verba .eqq.: un4e tle6,. "ereri - - -. 1Juo" "idl ... exciderunl in
A, habenlar &amen in mg. ab m. Aec. xm. addi&a, .ed ."lIabil aUqllot
ablCili.. D.,., quod recepi pro "ere. (ila Maur. el Gilb.), exhibenl
A B C. Amerb. Era.m. CoaL, "Ni, DE F c. ed. Med. Tum 4ei "sreri
i_eia.. C. 13. IN liJi "'itui" "''''';11' recte D C. Amerb. Era.m., IN
iRi tdif. ",enirel D. Med., lIS iR m,. ",euril E F. N. li6i babel
eliam Co.L e' Maur. Sed ... I, quod posl .li",i" IIdduDl, merum esl
glo88ema. B"""i"" cuiu. loco in A scribitur coatin,.', item habel Cost.,
",,,,ire' dederuD' Mamni. 14. "li" me C F. Mox .'Pulen .. A B D E F
veterelque .edd. C. Erasm. et CO.I., pulcrtlfll C. lIaur. Gilb. Vid.
WlIgner. libro ciL p. 421. 15. Sed laoc f.el- codd. omne, e' vetl.
edd. e. Eralm.; praetali lamen" la. (., quod receptum esl iam a Costerio
e' b. l. aptius videtur. De cODrusione CODr. adnot. ad S. 15, 15. Mox
" ,oe_ A. Dein e.'laolie. ecelulll' D E F.
. 12. 1. lIIIJIlio",..iu .. B. Conf. ad S. 21, 6. S. 23, 1. S. 2 5 , ~ .
f. 31, 1-2 e' 8. . 36, 3 ab extr. 2. i6i ilofU. A. Tum 1I/t';I/",
.."".. tI;e,". ..ulieri. D E F C. ed. Med., .,,,r. mel. mut. i/l/t'. B.
Deinceps "'mi.. iaeiM.. C. 4. ,0".,1 .. l:I1ei,,,6,,, ed. Med., ,0p,,1011
I:I1cil""i, D E F. Proxime infirmi C, .... u pro .. imi Amerb. Erasm.
Co.t. 6. Pro ii. codd. DO.tri C. edd. Med. Amerb. et Erasm. Iaie, de
qlla pennu&atione vid. quae adno&avi ad . 1, 12. 2. ab extr. 'IIIlaill","
D E F el ed. Med., eutimi," A D. Amerb. Erasm., 1JUIim.,. C. Oein
''''''0 fUror. codd. omnes, item edd. Amerb. Erum. CosL, ia 1l1li1 ....
fUror- Med. Maur. Gilb. In seqq. eOlUtruer" pro parare' Il E F.
MOJ: in e,,1UIem F. Deinde ktlrrUfl& D. Sic Iiuera k pro e scribitur ap
Ambros. 11. 3. . 8. c. r. in codd. Mcd ko,Iae""" el pusim in lid kori-
tu, karu., kori........ Conr. W.,lIer. l. e. p. 444. O ....... Excurs.
m. ad Cie. de re publ.
P.7.
1. .uperl'orito AE. Tum ~ . BC el Amerb. , tletl"r.el'l"
DEF c. ed. Med. Conr. supra . 12. p. 6. l. 5-4. ab imo. 2. &d iN
Digitlzed by Google
234
AONOTATIONES
"8I'1iHm 'Jl8iu i,a'fU;'''. eitu dueMlli, e. Pro t".n.. ed. Med. habel
elu.. 3. eleRi .. om. C. Mox iU_a H rllpere 8cribolll OEF. 5. itl
deest in A. 6. ita eolem ".,."..'0 exhiben' BOEF et exemplar lIed., ita
~
eodem .. tlirigerelur (v. tli. ab r. m. supra nolato) da' e. 7. Scripsi
lolaeii pro .o""ii. Vid. WlIgner. Iibr. cit. p.472. Soleci_ B, .0111-
ti"m EF c. ed. Med ..
So 13. 2. "u.,aom .. codd. AB et edd. Med. atque COSl., "UIII-
tlorNm pro EF, "Ullllllm O. A codo e hoc adieclivum abest. Pro ,,_
.Rllon, .. , quae vera videtur esse hoios ,'ocabuli scriptura (vid. WRgtaer.
Iibr. cit. p. 478) mendose legitur "oeu .onomm in edd. Amerb. e'
Erasm., in quibus detraen'iam item corruptom est in elemeftti.. Mox
tlepru8i' a m. pro videtur habuisse F. Dein maiori AF, mllior. E.
Pro e'eni.. recepi enim, quod soavius in aures cad', e Be editisque
Amerb. Erasm. el C08t. 3. d_emiR "eeBnli DEF, amen';1I lIee. Costo
Item primo A. Tom Jlorcitmmn recte solos F, Portiaam rell. libri et
scripti el editi. Conr. S. 18, 4. 4. eni". pro eI'_ AE, elelli.. F.
5. ecelu;'" elllAolicam e. 6. ."i. om. O, item 'NRe l. sq. e. 8. RIl-
"er'; e.m. ABC. Med. Amerb. Erasm. Costo Paulo p08t Jle" O, R8
EF. 9. egre4i .olu .... odo F. 10. Setl om. id lib. 11 ... i.ri uf COU
veteresque edd. c. Erasm. Tum IItlcltlll.llrell' (vulg. lICeltJm.) AC. IIC-
el_Rre"tr Amerb. et Erasm. 12. ,rlmllm om. A, primo habent B.
Amerb. Erasm. Dein el pro "e scripsi cum codd. omnibus el ven. editis.
In fin. "en,m etiam CEF. Statim,er omnu "ame pro"iJlcia. oeci-
dllll'ill B, ,er o".,.. ,ene pro". oecitlen'i. AC. Med. Amerb. Erasm.,
per omnu ,me oecitl. FO". CosL Maur. Gilb., p6t&/J I'er 0_. "ro".
ol'e;d. DEF.
. 14. 1. prulll".iu. F. Amerb. EraslIl., ger"/JIillll el prol/JIiulI C.
De re ,id. AIB6ro . Epist. XXII., AlIgulIl;/t. el Confess. IX. 7 et de eivit.
dei XXII. 8. 3. Post V. eorpo"1I DEF inserunl .aHf,Iorum. 5. ,",o'AII.ii
.... Amerb. Erasm., prolRlli E. Abesl marlymm a COEF. lIox 'IlpNl-
'1/1'/1 ;lIl'ogll;la era' c. ed. IIled. exhibent codd. omnes, .epul'"rll ill-
I'ogllit. eran' (sic) Amerb. et Erasm. Tum eorllll. pro ipllorum C. lIox
lIeplllcl&r. cum adspiratione codd. omnes veteresque edd. c. EraslU. et
Cos&., .ep"'Cl1I utroque loco 1\laur. Gilb. Vid. ad . tI, 14. l . uh.
IIC' Jlro .IIBc'orllm C. Verba proxima: ab illillria 1t"lmlcA,'" tle(ellde-
6alllur. Sed tl6i III111clom'II 'M"'yrum, ibidem desuul
I'. 8.
1. .rlllll C'o"/'ora IC'l'tlla ARC. Amerb. ErasDI., ,,,It' ante 'eo.'a 8uper-
scriptulll in D. 3. p8l'docelltur E, pertloee6afltur F. Dein ,uidem pro
el;a". C. 4. II ,ua ABCEF. Amerb. Erasm., ,uo ed. Med. 5 . u,1I
corpora lrall81llta C. In seqq. ,,"'imMla pro ,,"'em CDEF, marlyr"".
"e.'e", A. 6. allig' eodd. omnes \'eteresque edd. C. Erasm. el Coat..,
Digitlzed by Google
IN PAULlNUM.
2:J5
IId1igi(lIaur. Gilb. Conr. ad to, 6. 6-7. a6 IIpiriti6UII ADEF. I I l ~ r b
EraslIl., a llpinl. Costo Maur. Gilb. 7. repeth6a,,' ADEF (da ab r. m.
in A inserto). 8. A pro iill reeeptulll e eodd. et ven. edd. &Iox ea-
IIloUe .. ecelui .. DEF, ellllloUe .. om. C.
S. 15. 3. T ..... fUO'Iiara ACD. Med. Ambr. EraslIl., '''JI.trI epm
(lineola sub. vocab. poster. dueta) ,na E, l. epm ,u;; F. Tum pallatium
. ed. Med. Dein arrillllOl'Ulfl _"" C. 4. deride611ft' pro A, ruitle6a.
DEF c. ed. Med. Mox dea om. E. 5. IIUII' receptum e BC et vett. edd.,
'b . E C 6 6', l ( .il_
qUI useum eonsentiunt rasm. et os'- ".era I CJlI qua '1'"
e fU6 enato) A, "eltera6. fUidem E, "."era6. "irum ,/"ide,,, F. 8. ita,
quod Gilbertus .eclusia ea codd. BC, iaemque ed. Med. omiUunt. agnos-
cuoa A ea Cost.; rell. au'em Iibri e. edd. Amerb. ea Erasm. exbihent ul.
Dein ricuti pro lIieu' el seribit B. lO. Bt,6,_ A, eompar" B. I\lox
lIetlleea om. C. 1t. 6el.e6u6 E. Tum eiell (vulg. ellei.) ABCDE, item
e eorr. F. Vid. ad S. ti, 12. 12. Alterum de abest a D. 13. operatur
A. Voc .,irihlll in mg. habet D. 15. lIed (pro ea) arrillfti DEF e.
ed.lled. De otriulque partieulae permutatione conr. adnot. ad . ti, 15.
16. llcimu pro A. POI' flueimulI io C erasum "0". Dein fllartyru
UII. scribi' A. 5. ab extr. Post domiflum omisi lutMl, quod glo.sam
redoJe&, praeeun&ibus libris manu scriptia olllDibus edi&isque Amerb. DIque
Erasm. lo seqq. ,ui (f"i. pro C) lIill fUiulI 11ft ABCDE, 9"ill lIill fU.
dei F, 9"i u dei filo ed. Med. Scribeudum \'idetur: ,ui lIill, fil. d. Conf.
Sa6atier. ad h. L e' ad Lue. IV. 34. Tum l"dae; di:ftr'UR1 ABC. Amerb.
Erasm. Costo 2. ah extr. Ante .. "erioru r. m. in B 8uperseripsit omlti6u.
et post .,.,.iani addidit .",,'. Mox in DE et in ed. Med. legitur aege.',
P.9.
l. Deletis vocabulis IIU" II (.ie) post a perflill in eod. B r. m. post
." addidia lIe" 2. Pro .' .,iritu inmundo scribitur di.6010 in A;
rell. autem libri manu exarati e. edd. Amerb. Erasm. et Cost. 00\. 11.
3. HIt de6er. habet F. 4. a'ga611ft1 B. 6. de6uerun. DRF. lIox tm
f/ftItenli- confurione .,er. A. 7. i. "illcina B. Amerb. Erasm.
Deineeps di_.... pro demerllU.. e. ed. Amerb. (odd. omnes permuta-
tione frequenti. 8. iungentell BC. Amerb. EraslD. Cos'- 9. IIUtIIm/l ae-
eu.ilu ADEF et exemplar Med. Seribendum fort. cUra fleC,..\",. 10.
rUertJ_i. ABC. Amerb. Erasm. Costo lIox eotidie BD, collidie codd.
ren., fuolli"ie ed. Med., 9110tidie vulg. Conf. ad S. 1. p. 2, 8. OJllisso
vocab. "",ore E babet eora". tle. el /to .. ini6"., in B r. m. conr", supra
adieeit. '
S. 17. 2. /letr lIi",i. ni",;um ADE, .cer ,,mi. d "imi" .. F,
.",errmu ... iJlliurA Bf, lit editi. Sed scribendum polius ese .ter lIim;/t
aut IIeer nimium i. e. ;'ceI,iu,,". ~ superlativi per adv. "j,";., \'el
"imi"", l'relllllloclltwne vid. Foreellti 'ot. LatiBitat. Lexic. 8. v. 1I;",i.
Digitlzed by Google
236
, ABNOTATIONES
e& nimillM. Mox el pro ",ue CP. 3. HI a m. pr .. , asee. ie F. 4.
,.e'.a 1o,lIe6a'yr DEF. Tum angel., .. :qi DE, .gelll'" dei F. 5.;Pi
pro e"ieeofI A. In seqq. IIftgeli om. A. 6. nunelre F et CosL Pro-
xime v. eon"ereue post u:pugna6", interponit C.
. 1A. 2. Post ,ui A inrert "'_. Dein tr"elllfl4llma babent BC.
Amerb. Cos&. 3. auIli." ... E. 4. Corren Porei_ pro P"""""'"
praeeuntibus CP et exemplari Med. Vid. ad . 13, 3 Tum "futuroe
BDEF el edd. ante Maur. olUnes. 6. pr_i8eio"... C. Statim eOll-
'e"'",.en'.. ACBF c. ed. Med. 8. "ominieorllm tlietorum C. 9. e:x:
e'ill fIIinim F. 4. ab extr. ", di .. erga'ur A, el di ... CBEF. 3. ab
extr. eOfl8eettftt .. rAed_] Ita ed. Med., COfI8C. ,.,da .. ABDEF. COII8C.
e:x:edrtJfli C, CDn8C. in .dem Amerb., eDllIIC. in /lfUOII Erasm. et Cost.,
CI.,. in rAed_ Maur. Gilb. 2. ab extr. "el ple6e c. oo. i\led I'odd.
omnes. TUID iR 6uilicCI eMU'i''''" ed. Med. Proxime ,ui finie ABrE
veteresque edd. c. Erasm. el Cost., ,ui. fin. DF. Maur. Gilb. Vid. Ha_-
ADm. Gramm. Lat. p. 564 seq. Cf. infr. . 46, 4.
P.l0.
1. 1IDrruco ,.,(erre DEP, orruco re(errt A, MrrUCO ,.,,.,...
recte c. editis codd. BC; respexit enim, ut videtur, Paulinus YirJil.
Aen. 11. 204. In seqq. de redtJ ABDEP, de e" dr" ~ a h r. m. superscr.)
C. 2. corpor" eorum CD, item ed. Med. TUID trllli'. E. 3. ipo-
""elle' B. Dein," d pro lJI'id C. Amerb. Erasm. 4. ft6 diu'"e "dem
'enere' C. Statim ".C"'61I8 codd. omnes, item ve". edd. c. Erasm.
atque Cos&., _c. Maur. et Gilb. 6. cupio lIol"e"d"fII l\laur. el Gilb.
Ita el ipse Ammlli,1It de incamationis dominicae sacramento Cap. L
. 1. Sed euro 1101"., quod recepi, A BCEF. Amrb. Erasm. COSL, "ideo
1101". Med., lleiO 1101". D. 7. ,uae lab r. m.) B. Deincep. iR li6ro
IIcri"" .unl DEF el exemplar Med. 8. d_im om. DE, item oo. Med.
Pro iRti'yIotur e codd. et ed. Med. rescripsi 'i'ulal,,,.. Loeutione 1iIu-
I"re "li,U6fII clicui". .pelt,,'ione sive nomifte legitur apud Per'ullian.
adversus Judaeos c. ~ . , adversus Marcionem 1.25 et 111. 13. et de anima
c. 13. Verbo 'nlilulare, quod a YOllllio de vitiis sermonis IV. 11. p.730
barbarum dicitur, usus est HU/in". l. Invectiv. in Hieronym. 8. notante
Furlallello in Appendic. ad Forcellin. tot. Latinitatis Lexic. p. 92.
. 19. 1 -2. I reeipilltl4i eorpori.t ei". c".,e" DEF el exemplar
Med. 2." tlllUJimo EF. 4. epilltulam ." f"'entillia"',," i",.iorem "'Ita .. ]
Vid. Epist. XXIV. 5. ""pr06,,6i' BDEF veteresque edd. C. Erasm. et Cost.,
""pr. AC. Maur. Gilb. 8. eegregaba' ADEF. Deio "m.aonellll B. Mox efftu/o
lfangt"'1e ed. Med., efullio" (ex mutat. r. m.) E, elfu.Yio'le F, ",.0 efu-
e;one D. Tum 8ui dom;,.; C. 11. Pro "'per60 lIf'irilu dedi IItIper6'IIt
epirilu praeeuntibu8 libris manu scriptis omnibu8 et ed. Med. 3. ah extr.
e, regnUfll] Ita codd. c. ed. Med., "egn"lIIfU6 vulgo In seqq. ADEF el
Digitlzed by Google
IN PAlILlNUlf.
237
procu,..'o,..., BC tI' .8 ",.oe., editi omnes U, "roe. .e. Pronomen
autem .e, quod glossam redolet, expunxi. Vid. adnot. ad . 1, 13.
Dein rei ".,6lieae recte ACDEFc. ed. Med., re. "upliee (u; e ellfl/i,e-
mur B, "",u61leae raomine ",.aefUi." eon/it. Amerb. EraslO. Cost.,
confUelur ADEF.
. 20. 1. cum ,Uidalll arUII,ea: codd. omnes veteresque edd.
Arue,ea: item Erasm; et COsl. Sed scribendum est A_pea:. Vid.
Ciliar. orlhogr. Lat. p. 95 et WagllflJ. de orthogr. Vergil. p. 441. 2.
_ (in om.) cauea AE, rell. codd. el ve". edd. h. l. om. e_, quod
Erasmus post fIItIkficiorum posuil; fUum ",.0 eau.a habel Costo Dein
malefieorum B, item ex IOUtat. C. 3. in'errogarelur CEF. Amerb. ErasM.
~ 6 -, '6' .lL:6 DEF .u. .
..." ""g".o 81 ,_,,, malO,." a..,.. en , m".",." 'orm. adA.
(ei6i ab r. m. superscr.) B; oo. autem Med. om 16i. 4-5. eo, fuod CUJI'O-
direl BDEF, item e corro A pro eo ,ui ell"'., quae lectio reperitur etiam
in C; ed. autean Med., quod mireris, ila habel: ei ,ui non eommuni-
carel Am6roeio el ",,"Iodirel Am6r08lurn. 7. Jlluia A. In .eqq. DEF
exhibenl auf pro el. 4. ab extr. ,o,,,ti in mg. 8upplel F. 2. ab exlr.
Mi.ulle eliam ee daernullu] ha codd. oomes C. edd. lled. el Cost.,
milli... e';am lIe el dtre",. Amerb. Ernsm., lIIi.. .e e,imll e' ""8111. Maur.
GUb. Dein "eeara" DEF et per ras. A, ubi primo legebatur il/ter-
"eeareot, quod h. l. idem est, quod neeurenl aut e",carenl. Mox"
..mime non '(Jlum ad i,lItIm adpr",il/,uare pOlllle codd. nOltri veteres-
que edd., .e nun "ulum _ ip . a,pro,. lIIi"ime '0"" edd. rell. Ce-
teruDl lId illuJI. CDEF. Tuln adprol'in,um'e AB, a,pro,. vulg., propi",. C.
P. 11
....
1. pO.lle (non a r. m. superscr.) F. Dein "eru .. (e'i"". om.)
.,.e DEF, el""" He BC. 2. ,uoni_ eodd. omnes et ed. Med., ,uia vulg.
Voc. ipu om. C. 3. munie6", exhibet id. lib. Mox a'",e ante ita
merito om. ABDEF el exemplar Med. Quare expunxi. Deest i,,, in C.
4. ad"er81lm ADEF C. ed. Med. 5. ar6itra6"",ur F el ex mutat. rec.
m. B. 6. u'fIIe om. C. Vocc. ea:.er'a in aera, quae post dea:,_ ad-
diderunl alaur. et Gilb., exterminavi, utpote omissa in omnibus libris
scriplis el antiquioribus editis. Inverso ordine F babet 06rigente tka:,era,
lum ps,."."".i, C. 8-10. 6ruclaium eum ".'eoderefur, "",,, o6rigueral
lIalla'UIII COII(IlII.ione ul scribit C. 9. CUal imfUll B. Mox ripera'
Amerb. Erasm. Cos&. Dein .""a"" con(ueiOHe u, pro .,.",.,.. uf
co,.(sll.ioIl6 recepi ex C D E F ~ Voc. coa(ueioHe om. A.
.21. 1. "ir abest ab ed. Med. Scripturam inluelri8 praebuerunt AB,
i"",,'r;1I legitur in codd. rell. et vulga&. libris. 2. iRm"ndo (pro i_UftIIo)
."ir;'" ABD, .,ir. il/mlltldo C. 3. egru81Im .".68111 A et pro B C. ed.
I\led., egr/lllll. ur6e CDEF et a S. m. B, in quo supra ,ri6 ab alt m. nota-
lum est rollUl; egre:Sll. IIrbs telll Amerb. Erasm. Cost., 6grN" ea: ur6e
Digitlzed by Google
238
ADNOTATIONES
Maur. el Gilb. Celerl\m verbo egredi cum ac('usalivo ulilur Nosler eliam
. 7, 1. et . 8, 2-3. cour. Am6ro 111. 20. . 122, 3-4. el' p. 211j,
1-2. 4. ttcf :;cm "ir"fI' BC. TUIlJ IIellm:; prhoo F. 5. ia eo C. Stalim
dOUl;aa/io II;a60U DEF. Dein ser. a,par"j, el l. 9. ",p",,"".e,. 6. de
nuJdiolaao (de medjolllftio pro AB) codd. omnes itemque Amerb. el Erasm.;
de vulg. abest. 1101 IIrhem e. gl. rOtlldl a r. m. superser. B. Dein
ven;' (praeposi&. per eras.) id. lib. 7. 9uelll (pro tui iUIlIII) C; ale
A e. ed. Med. Vulg. an'eo. Neulrulu babel B. P o s l ~ omisi
aucloribus libris mIs. ABDEF el edd. Med. Amerb. Erasm. 8. (uU .. ,
lIIelliolaai eodd. e. ed. Med., ("U Amerb. Erasm. 9. . ilIo .... ""a-
".i .. eI CD, NO. llum arripuillllel F, tlon mua a"lIf'UiI.eI a m. pr.,
ab rec. tlon illmll arri,. E. Deio vulg. legitur ,i"lui88e lIe, itemqoe io
eD. .Prooom. lIe recle omissum io AEF et io ed. Med. codo B ab r. m.
superscriptom babel. Quare expungeodum ceolui. 3. ab exlr. el ideo
Amerb. Erasm. Costo lIaur. Gilb., ideope D. Sed ABEF eooiuucliouem
e', quae glossanl sRpit, merito uou .gnoscuul. Deiu reeuri ... , C el a
m. pro B, item Alllerb., reee.8era' EF. Voee. _ lemptU posl e:r:-
'pee'tUt.e repelunlllr in AB. Desuul verba _ IeJ1IptU a'flle u:qee'lU.e ,.
illo 10(,0, 116i a6 UD recu.erlll iu D. Praeposit. i" aute illo lfJco al.
m. supra addidil in A. Paulo post codd. omne. excepto C, ia qoo e.l
.. epetieril, exhibenl f'el'e,illlle" item Amerb. Erasm. COIl., repe,jIIllel
Maur. el Gilb. Sed scribelldum poliua eat repelill.e, al legilur iu ed. Med.
. 22. 1. Excidit 'a9ue in edd. Maur. el Gilb. Ante ,0.iIO codo A
illeril e'. 2. qi.copo deeal io B, cO"II';'1II0 e,illcOJlo babenl )) EF.
3. cl&rilllillfti.8III;.DEF. - 'lJIIagogal"daeorum] Vid. A""ro . Ep. XL.
S. 6 seqq. el ep. seq. . 1. 4. luci F el ex muta&. r. m. E, I .. CH pro
D, lae ... C, lfJCIIII AB. Stalim ".,IM4iaiorum F. De re vid. 8p. XL. . 16.
6. alllelll pro eltIII B. Deio /JMruu - co,"'" Amerb. 3. ab exlr.
luci pro loei (erasa ante b. V. particula el) F. Verba proximal iN Il10-
naelaD. - "iHdiearelur, delual ap. Amerh. et Erasm. i ... pro "ero
bahel ed. Ated. L. ull. "iri om. ABDEF. Al. ord. ia DEl<' scribitur
epi.e."i Am6rorii. - diru:i' ad i .. ,traloreIII ,,'-.luIam] Ep. lupra cil.
XL., ubi vid. . I el 7.
P.12.
1. occurrer. D, lom '0 lu' DEF. 2 .- (fUO AEF) ia C eualom
es& e pia. 3. d,6er C, ilem Amerb. el Eralm. Pro" eo recepi a6 illfJ
ex codd. el ed. Med. Mox pro 9";', cuio. loco Amerh. Eraslu. el Cos&.
babeu' 91'0'1;'., codd. omues d .. l fUi, ilemque ed. Med. 4. 8i6i pro
ft B. DiputA alroque loco Amerb. Pro 9ui eraso Bar. m. babel uL.
Deiu AOII e.8el ,Iitma C. 5. Posl pecu, quod iu margo supplel D,
particulam alll, olpo&e omilsam io AC el ed. Med., expoogeudam censai.
6. cui dele'um in ", omiuom in C. Eius loco iu A r. m. uperscripsil
Digitlzed by Google
IN PAULINUM.
239
ae, qaod exhibeo' etiam DEF. Pro vocuJis /fU' eNi iD B ibidem
r. m.' .upra ras. adoo&avi' el. In .eqq. idem liber .cribit Be eli"", ,ro
lIIIi ugo'" UBe. 8. "",,,"ore .. A. De qua scriplura vid. W"gNer.
de orlhogr. Vergil. p. 411. coor. ad . 23, 3.
. 23. 1. eu .. pro fUIJ'" ABCDE. Amerb. Erasm. Cost., item F a
r. m. supra Iin. Mediol",."", correctum e.t e mediol"niuna (ita B) in
AD, u, passim. Tum ,..,er'itur Amerb. Erasm. Cost., ra"crlereltlr ABDEF,
....,.,i.Be' C. 3. ',..,.,ore C. Conr. supra adnotala. 4. ",.",OBI"'
pro introclu:lli' C. Mox .. ,ertllore a m. pr., ab r. A. De
re vid. Epi.t. XL. S. 22. 4. 'i6i om. C. 5. 'ibi ego 8cribit id. Iih.
Deea' ,;6i ap. Amerb. et Erasm. 6. ,ara.,.""" (vulg. ,roep"r""ertll)
restitui ex codd. et ed. Med. Verba: ego II; .. ie"1II 'uu'" ;n ,0I"',,'e1ll
..... rUegi deaideraoUlr iD BC. Post dMi A s&alim triu""laare
Biae la60re (eei inlermOOiisomis.is. Ceterum n ,o,",,,'e ,,," redeg'
perpemm legitar ap. Amerb. el Er m. 7. Pro retgi 8cribilur detU in
OEF. 8. ego le Biu Wore feei ,"Ufllplaare exhibel C. 9. fr,iB pro
.... iDepte B. lo seqq. de e:ndrfI (Maur. et Gilb. de ea:!aetlr.) c. ed.
Med. habeo' codd. omoes, ea:,tIr"", Amerb. el Erasm., ea:!aetlr"fIt Costo
Mox :t:l'e pro epiBeopeA. Vid. Epi.t. XLI. ad 80rorem. S. 27 el 28.
12. Io""tu. codd. el edd. exceptis Maur. atqoe Gilb., iD quibu. est 10-
,...".,.. Deio i"'1l!J1't1.1or aiI C. in .eqq. V. infuit non Tum
re .,... di.ionc&im ed. Med. 14. lime pro in ,_,ore F. 16. "o6i,cu",
pUea lIliter mlai .gentlutn "' C. 18. /idefR BUat B. 19. illud F et
C. iD quorum posteriore r. m. addidil d. Verbo de681'6 cod. D in mg.
npple'. Proxime ergo tIfIe DEF. Tnm fibtn lu4rm B. 4. ab extr. IIg.
F. DeiD fidera __ B. L. seq. Quod iD omoibus fere OOitis anle
B88urUB iDfertor _, ulpote omi8sam iD codd. el ed. Med., exterminavi.
S&atim C. eodd. ABC ICripsi ,erge6.' - ."iN. III,BIeriII celebrare; relL
libri C. oo. Med. exhibeal pergil - - c:ele6r. Vulg. legitur ,eregil -
..,Bferi& Paulo post pro ubil reslitui "a6uer.' e codd. el ed. Med.
P. 13.
1. de 6aculo nuceo] Vid. Episl XLL . 1 'eqq. Deio ieremi. CF
c. ed. Med.
, 24. 1. Vox CIIUB. deesl iD C. 2. lri6ulalio BUCcuBi' .acertloti
DEF. Qua de re exposuil'" .. 6roBUB Episl. LI. .6 seqq. 2-3. rep-
p8rBBec B. Mox mperlJlor illi DEF. 6. glUio ci"i'''B U. tlon/JI" ex-
hibeol editi olODes exceplo Med.. iD quo, ul iD codd. ABDEF, gl"dio
dee8l; ,lad. "' ci"iI. ciD,..,. 8cribil C. Posl ciuilllB in B r. m. addidit
eiB, quod glossam redole" D"""",ta u, pro dON"" u, legitur iD E,
d..",.",,, "' iD DF. Celerum donata h. l. idem aigDifieal, quod ""'11
vel 'ri6u'". Po.' iRlerempli iD B r. m. addidil BUII', HIer -, tiB (emp
a r. m. supencr.) habel A. Voluit librariu ... ,1lr'e8tfIIIi -; (i. e. BUIII,
Digitlzed by Google
AIlNOTATIONBS
quod merum eat gloesema). 7. 0- 'se'o ADEF el pro B, tem ed. lIIed.
8. ill,..,....e uetuitle ADEF. Priru dees' in C. 9. eo"'" BE.
Amerb. Eralm. Cost.. e,tui CD. Tum IIUI pro CId ABC. Dein e_-
..... iOlli C. Amerb. Erasm. COI'. 10. Tum pro eui DEF. 11. e eonlrll
ABe el ed. Med. Mox adullenum el laoIIIieilli.... .mlll B. 12. re-
.""...... ilie. u, ABCD. Amerb. Eraam. COSL. rup. uf ilieo DE,
rup. u, ilIieo (ex mUla'.) F; ilIieo edd. Med. Co.'. Maur. GUb. Be-
eepi 8Clipluram ilieo, de qua vid. el. llj'.eAeliru Prolegg. ad Plaul.
Tom.l. Pago CII el CXXlIseq. Conr. aelDO&' ad Ambros.U. 30. S. i53, 2.
Proxime nculru, ut solenl, codd. el edd. ante Maur. el Gilb., in quibus
esl .'fuu,ru. lDfra eorr,,1itntN pro corree,loni. babeo' AF el pro B
C. ed. Med.
. 25. l. "110 super8Cliptum in F. 2. "Mire E e' pro D. Statim
meclioltmium pro B. 4. u.fue ... Iaor_ DEF. Amerb. Eraam. Cos&.
5. (ere ,erIiam C. sdem Iibris eeli&ie habel codo C. Proxime ~
C el ex mulal. r. m. A, tliquIuHId (aic, puneto aubpoeilO) D. Tum
..... irtmlu siue fue AD. 6. E' om. C moxque .e A. 7 -8. .;,.,...,
(sic) D.
S. 26. 1. cMl6' ....... olim codd. omne .
P.14.
tiaa (d ah l' . . ab
1. re,,,, u De lUerlS pos' repM eraalS el,... r. m uper-
8Cripto) A, reptn'1IfUlIJ F. Tum 8:1: pro e' AF. Dein e ........ lliarum
(vulg. curem.) recte B, cerim. codd. rell. Vid. eeu.r. orlbograpb. La&.
p. 81. 2. POI& u6i in B r. m. supencripei& 1&oe, quod ex gloesemate
tlun&. 3. rdcIioRu] ED'al Symmacbi relatio in Ambroeii Opp. T. 11.
p. 828 aeqq. 5. praecltlri.""um li6eUum] Vid.Epis&. XVIII. in Ep.
el. l. 6. U I I f ~ C el ed. Med. 7-8. ia eieRneui eitlflle, fUtle ul
Q.Uorum cil:lila ABCEF, item ed. Med., in quam per &Jpotbelae erro-
rem irrepsi& ....... ; in ~ eitl. Qallorum D. E.' codo E ab
r. m. supra Iin. additum habel. Pro QtJIlonjm "ulgo legitur Q",""",m.
9. impenum .ruce,n' A. Tum re"..,.. pro im'''' .... D. Mox ftOft
mullllm ,0.', quod recipere debebam, c. ed. Med. habenl codd. AB.
1&8 eliam ~ . 34. p. 19, 2. codd. omne. excepto C el S. 47, 5. p. 24,
ubl legitur mult08 ,0.' "Iu. 10-11. I I I ~ Vie'orlae] B iu mg. engi
iru.'. Dein el .....,,1i6ru AlF, nec aliter pro B, in quo pro el, quod
eralum est, r. m. aupra Iin. adnolanl 8:1:. Conr. ad p. 14, 1. D cum
8I1m,,16U8. Statim caerimonitlnlm Al, cen... codd. rell. C. ed. Med.
el Amerb., etl""" Erasm. Coe&. Maur. GiIb. Conr. ad l. 1. Yerba:
fuod ValenliaitlRw - a .. ga",,,, ab.un& a O. """""'II'tII intercidi&
in EF. Oeilr ..... lidei O, mendose COllCU8Um B.
S. 27. 1. spoeil codd. C. ed. Med. omnea (conr. ad S. 1, 12.),
lJuMIIU Amerb. Erasm. CoSI. 2. B-..... -1 1&otIoreIIHm F. 3. mi-
Digitlzed by Google
IN PAUUNUM.
2h
"...", ABDBF c. ed. Med., .. .,..".,, e, ...."..tJiI VllIK. Dein ifllle
,.,., .. A, i_ 081. feeMlina in_ .cribilar iD DE, f..,.,..". irIle
in F, (1IfIIIfII habeDt Amerb. E ....... CeaL Qua de re vid. A.bro
Eplat. LVII. .1. et LXI. . 2. 4. lA ..... de .... id. Coaf. ad . 31,
t el 50, 1. 5. "", .. ,UI] ,erruiI B. 1I0l[ ..... Be e' edd.
Med. Alaerb. Era .... eolt., ... lIIaur. e' Gilb. Vid. W.,...,.. de
olihogr. VergU. p. 408. V. A.,., .. haben' ADBF. 6 ........ ea codd.
e' edd. Med. Alaerb.. Eras ... COla., ", ..... IIIIDr. e' Gilb. Vid. ad . 9, 2.
7. i,.... EF pro UIi... MOl[ ... .u;. AB c. edo Med., ". .."lIN rell.
Iibri ICripti ea edid. 9. lvIIe pro ,..... B. 1II0l[ a,,, e][eidi' iD ed.
Cost.; tIIJtu, pi lJOf' lIabeD' AnEF. Amerb. Eru ... Cost. Pro ".ua
in codd. e' ed. Med., a' iD A .. 6rorii Epi.,. LVn. . 7., 88' _n.,
'Iaod praelta'; respuit enim Nosler iIIud in Ada. 1,
24. 10. .",...eiMtina ...". (pro 114II'ior ) e. Tum n,,,,;,,
A. 12. ".. (tIlIi F, "0. iD e deol&. 11101.."" perperam F. po.t
eel",.. ia Epist. da. Idditur ,uUpat, in D "eUiIiG " .. Ir", Pro YOrbla:
Nora cuicUt. I .. iatIa ,,... , ... "p ... ' atpete omi.,1a vacll1Ull ., in
D; lIoe lIOIt e __ I in ........ ,_, babe' CoIt., a' legitor iD Aa-
6rmi Eplat. t3. pie' .... ABeEF ea ed. lIIed., ........ valg. Vid.
O" ..... ad ec. de re pabl. p. 99. la leq'l.,.,. .......... A. 14 ..... i
el om. C. 15. ,,,. A, ",.."' ..... ', ul videlur, m. pr.,
8ec. ,.,..",,,...,,,. E. Ita etiam F. 5-4. ab utr. u,,,,.. fNO""''''
itaitai,II'id cm.g, (Iic) m. pr., a .ec. ..orileg ..,... fU4HI
-""
er.' " iRiniuri.' B; fNO" er'" in iniun.". "acrileg CDEF, led
duo Iibri polteriores in ante iniuri .. omillant; fNO" eral niun cr
'1f babet ed. Med.; fNO" ".., iaiun. .aem.,,. Auna cum edd.
Amerb. Eralm. el eoaL 110][ iD sdem editia pro ",ni... legitur fUI'-
_110, qaod e compendio male inlelledo fUO eDatom .. l. ID &no ul ODI.
Amerb. Era .... e' CoO.'. Deelintaatlo receptum e codd. ADEF. Tum
eOft"ulerer perperam ABE. MOl[ ti6i om. A, i6i babel E, poluil i6i pro
F. In Epis'. cit. . 11. legilur: fU;" po_ ,olui ti .. cr ...... .... , .
P. 15.
,
. 28. 1. DII*IIi A c. ed. lIed., _MIi e, ce (ti ab r. m. luperscr.)
B, .....u DE, eaIMIii (tic) F, D""";" valg. 2 .........., B. Dein
,.... ..... AB, ,..,.tu. e. 4. ,.tu. OIL D. 5. Verba: .ru6i1. ifIIr-
...... .,.,..".. d88ant iD B. 6. ABCEF. Cent W.,.".. libr.
ci&. p. 441. .O%...,,,..,u- religiH. C. 1um id. lib ... "... el
l. Iq. el....... Proxime". """';ori ,.,.,. AB. 8."'fUI pro valg.
ce recte codd. e' ed. lIed. 9.. 'eelo, DI npra, ADEF, ....... 8 ed.
Med., .. let:IuIo rell. Iibri e' seripti e' ediIi. 10. iUo IIIIpOrIJ e el a
m. pro F, ubi l. m. i IUpencripllit. Dein"""'" (Iittera eral.} A.
12. fNU$ ..,..,.. DEF. Mo][ ".....,..al e, ..... , ,,., .... reUere
AIIBR08IU8. 16
Digitlzed by Google
241
ADNOTATIONBS
Amerb. Erasllt. COIt., ..... pro "i __ Med.ta. in",,", D. Tnm .,-
pe .... Al c.. ed. Med. CoDi. el'_ era.. es' in E, omi... iaF.
M ..,....... hUe' ed. Med. Poal itaf.,. ..... F addi' '''''; itaftlltlulo
JCribi& S, 'n(.,.1i A. Dein .. ,.,. in(_1iII pro p'" ,. ,,'enlilJm ex-
!liben' Amerb. Era.... Coa&. Mox iidem tlgrao.e""', Vid. ad . 1, 12.
3. ah exlr. V ....... ,_ CF e& ColL lneerui deincepl " .e ex ADEF.
2. ab ex&r .ui6 ""'tU babel C. In "IIq. eo ....... orcrre om. CDEF.
. 29. i. el.... superseripmm in B. 2. relifU'" """yrutA Villlli6
" Agr..,.,.e] Vid. AtIr... Exhor&a&. nrginilatia C. t. 3. 6011Gt1i .. e
EP, .......... ii pr., ua vide'ur, G. 5-6. eeeluitl' .".all6 C, ;,.' pro
...... eeelu' .. Amerb. EraIDl. Cos&. 6. ,elee ... "" pro B, ,..,el ....
_rb. En.... Co.. PauJo pol& d_ fIIOtI - eowlilu'" ,,'. 2. ah
exh' ..",,, B, ,.,lili.e A. Dein .I,u. om. D. Mox 1'om,,'" (fue ..,
ab r. m. sapener.) habel S, ,on .. dederunl Amerb. e' Ensm.
. SO. 1. "" ..... ( ". ... vulg.) c. ed. Med. codd. omne
4. n eoa"'lio, moxque ir" ti''''' E. Tilm no pro no.68 /t.
DEF el ed. Med. Sed pronomen peno.ale .e, qllM IUlpecmm vlde'ur,
merito om. C. Vid. OeMMr. ad Cceron. EcJogg. coIlecu. ab OIivelo
p. 49 sq. er. quae supra adnotan ad . 1, 13. Quar. expanxi.
P. 16.
1 ... ilIfI pro a6 eo c. ed. Med. exhiben' codd. omn... IteDl el
pro "'fU'. Mox corI"""" C_ tilo Icribi& B, ,,6 iUo eo,",. e. 2..6
iUo diligeri8 ",,"o F. 3. ideo ego fI06tII'] lla codo A; ego id,o '0.'"
rell. libri maDU exarati (exceplo C, in qllo legitur ego p. i/leo) e& edi'i
ouea. 4. .. elu6 ODl. A. Deia ""'"' 6.6"r" g.le. .po.e".,fu,
ACDEF c. ed. Med., .,. 6""6,,,,0. epNe.r.ltlr S, "p. 6 ... 6 ... gBA"',
,.,.., poc",.' VIIJ.. 5-6 . 60,..,e DEF. 6. Anle eopOtlimu. r. m.
in S .upersoripsil Iwe. Proxime F. ODl. 'tllle, cllil!8 loco in E Jegeballlr
eIiaa, quod p08&ea eraBum esl. 7 'a om. F. Mox 109 u ... , recte,
ul mibi yidemr, C. lla etiam edd. Amerb. Era.m. el e08&. Tum "iri
EF, u6i ed. Med.
. 31. 1. 'l'Aum Amerb. Erasm. Cost., u, supra ad . 27, 4.
'Dein meclioltlf&iUIII, u, lolet, B. Vid. ad . 12, 1. 2. egr o om. C.
i i
Id. lib. primo J a b e b a ~ eugenio. Sed o p08tea er_. 3. i6if/tl8, qaOll
,""'0, AIQ)BF el edd. Med. Amerb. Era .... Cost., "';'11' C. 4. fr."""'''''
Iw........ litUIie EF. Praepolt.... ante ,te 018.. A. Idem in ,eqq.
babel pee""""', 6. n.e pro ,It EF. Scripai lIeinde tUl iuiftIIlJIBtR pro
'"' .. ifU...... praeeunlibus libri. maDO exaratis omnibus edi&isque Med.
et Co.'. 7.,.....u ed. 11.. 8. fll!lJfliolcni. e e' a DI. pro A, taedie-
lan.. B.. Mex rBtlerri ""o,.,. D. ~ eom. At"6,.... in Psalm. XXXVI.
EDarrat. . 25. Tom. l. p. 789. 14-15. rup"..... Med",ittuII
Digitlzed by Google

-IN PAULlNUM.
243
(ialermediia om.) A. 1 ~ . . .,d.lm6tU lIfM Amerb. ei Erasm., 11 ",,'eUiI.
lIIIi., ul relerunl Zolti",u. Risi. IV. 58. Socrlll. V. 25. ~ _ .. VII.
24., COI&. Vocbulo IItIIell,,u. in C. al. m. addidit 9116. Pos, CUIA
r. m. aupen!,rip&it gI. ........ in B. Deia qtlod polll ali valgo ia-
r.ur M. merito om. DEF. 5. ah extr. flIfIior curll pro curll .. lIor
eUibeutt".odd. omBes. Paulo po., ",.0- laill ABCDE. Med. Amerb. ErBllm.,
i
",.0 hu F, ",." ii. Costo lIaur; Gilb. Conr. ad S. 1, 12. Tum ......,,,.
male Amerb. Era.m. Cost.; bene enim habet \loe. rea,,,.,' tfuo inprimis
delee&atul esi ..... 6rofttU. Vid. Epist., 11. . 23. Episi V. S. 1. De
obitu Valentiniani conlolat. 5. 25. De Noe el arca Cap. 1. S. 2. De
Abrabam L. 11. e. 4. . 16. Ceterum, quod Paulioi loculionem auia ..
.imilia est in P.alm. 114,3., ubi lepur: PeriCulll uf ..... i . ~ ....
Deinde ObI!Cr"'1II pro obecrlll"., ul legi'ur in eIId. Amm. EraslD.
MaUl'. e' Gilb., babel eod. B e. ed. Med. Ql10d .volgo .eqoitur N' om.
BD. 068ecrll"U e cooiedura, o, videtor, dedil Costeriu.. Sed frostra.
Scribendom po'las ao' 068urllftll u, cum ed. Med.; simili eoim cireum-
loco'iooe per verbum 8um utilur Nos&er S. 39. iail. et . 46, 8-9.,
itemque perfectum e. prueseale iuogi' S. 45, '1., au'. quod praerero, 06-
.er.r",," .ioe e.l. De re ip.a vid. A_rOll. Epi8&. LXII. S. 3. 2. ab
estro lunc profecI". e8' B. MOl[ cflftrug#Jl'Ufl' B. Amerb. Erlism., Cflft-
(ugierua' (sie) C. Tum el elilnll ,.e C. I,.e, qood om. DEF. in B
erasom, ibique r. m. supra addidi' (1. e,illcDplU. Dein 1I",;18gi,... AP.
P. 1'1.
1. ",-olllulII (pr. ",.,.ediclllulII) B, "rutll"'" ed. Med., prec"',,,
Amerb. et Erum., ",.eolllllltun DEF. Coaf. iofr. adoo&. ad S. 37, 3.
10m ,ro reill E. 2. C/tri8Ii_illllim". Co8&. MOl[ 114 pe_ ABDEF el
ed. Med., ped6u. edd. rell.
S. 32. t. POlt 'IIt'" r. lit. io B supenerip.it (L "rofttU. T .. m
"fUilsgl!Mi id. lib., 1I'lllileyeui r, lI.",aeitJ ed. Med. 3. n. eocluu C.
:Verbo ... ,...,ia:iI in B r. m. supra adiecit (l. epuo""," 1IJII6ro1li"..
7. n. "'_11] Praepo.itiooem 010. E. In B r. m apenen,.it (l. "'/Jo
Mos eliDm pro IIH",," C, eaim BDEI!' Yeteresqoe edd. c. Eralm. 8. n.
ftUI codd. omoe. el ed. lIed., f'"' eIId. rell. 9. a 104...... cU_
CDEF. Am.b. Era Col&. Cont. ad 5. 48, 14. 10.".... IIN] Ita
codd. omoel el vel" edd. c. Eraam., "".. edd. ree. 11. Verba
pfttU, po" .. -,m. fuer,., 116.Cltu.. desao' .p. Amerb. Erum. e&
COI&. .46.cu_ exhiben' eodd. 081068, ""CIt .... edd. Med ....... Gilb.
Dein iIc elNm C. PolI& iIIIe"..,.. ia 8 a r. m. Jupra addilQm e.' fui'.
Voc. o"Plitt 081. id. lib. Deia seribi' el 6.6.. 13. loetllum pro lolltm
C. Ad h. v. ia B r. IR. addidi' Ulle. 15. in loo fJfJ/Utgelio a' m. pr.,
a ~ r r . m. MC in ..,.."Uo F, Aoc. iN "'_g. e'i. ABDE edi&ieaesque
lIed. A .. erb. Eras . f.o.t., ha e""",. loc C. Dees' MC in edd. lIaur.
. 16*
Digitlzed by Google
244
AD ATION
et Gilb. 16. Perirel
(r"
in ras. posito)
A' , rell. c. Amerb. Erasm.
Co.ter. item ,enret.
. 1. el C. 4. (vul e.) A F. 5.
ItI"
, CD Post i exp v. cor Ulpo i.sum dd
omoibu. el edd. Maurinam .ntecedentibus. 6. Aherum lid om. DEF.
Tom IlllIeII """'ftltml Jegitur in F, tI""9- 1III'"a in DE; item iD edd.
erb. . et Pro quod BC, el /lit' ein
,..,.,.'" _ ed ira "8, r. m. supe si'.
"ouam redolel. Pro """'.t, ora''''' iBle' codo C perperam babel ora-
..... fuil." iB"et, A o,.a'". ule cogllOfJimfU. 7. Cogn08cim/U C.
ein a6 '04i6u Pos' UI AB .ddu c'''.. ue
lIed 8Ui8 Am ra.m. . Pos llilere in
B auperseripsi& /lO.. L. penult. "ere lIaulltln 1Mglli exbibent DEF.
me. ~ n e BC, item ed. Med., 6:I:'ermine' (tt ab r. m. supra alldi'.)
Tu ABC
P. 18.
l. e/fod .... ' ., ' .... m'ur BCDEF e' exemplar Med.. (/U'e"',,r pro
'am A Po.& cae1e8 . petunt codd. , item dd.
ed. A Ens C a corro erbum dell1 Pro
"'ir scrJb.tur u, lB eod. libro. 3. eorpore] '"mpare pro B. 4. ubi
prilie codd. omaes c. edd. Amerb. et Erasm. 1\101 apolllolorllfll om. A.
cum .a - liORe B. 'nlu "" n" C.
ji ,. tul A, b r. m erlcr. de co potes' le
ex lo.semale f1uxisse. Conr. adnot. ad . 1, 13. 9. tu"e om. A, iUo
dant Amerb. Erasm. Cosl. 10. homillu alemdere codd. nostri c. ed.
ed. , . Am rasm. , au Maur lb. 0-
ral,," , itt , codd es, pr 'u19" ",.,.... rra
Amerb. e& Enam.) u, valgali libr. Mox obalrepi Amerb. et Erasm.,
dein '081" C. iisdem Jibris codd. AB.
5. 1. Pr e.por od in Cos'. . e& G os,
n.ma Id ad el h. rri no est, F re d.ie.
Similiter Ambr08iu. de virginibus n. 4. . 23. fe"' earOll4e diu. Ren.
Iibri scrip'i el editi neque 'empare baben', neque die. 2. tt urbe Me-
'ol/lltm ] Ita . e' Eod odo A la"" XI.
t. a6 Med a;um. LI. 5 ur6e IQI" rm,.
Sed tu .cribe JJletlo//llt/lf''' C. codd. el rell. edd. Vid. S. 32, 1. coll.
.8, 8-4. S.24, 1. .26. p.14 7-8. 5.27 1-2. S.29, 8. .50, 1.
ein c lA6, pro caru. od ex Maur. ilb

rrep.i'; 1161canorum exbibel D, 1.6ae/lltarum ed. Med. 8. Popul09"e D.
i
Tam iUue om. C, illucfU8 habet F. Stalim cOIIcurrellle B, ClJflcurrenIi
d. lIed 'une m. sup dilum a all e ser DE.
IN rAULlNUM.
245
Voc. comil" ex corro inter versns babet D. Proxime crU60ftiIU AC et
ed. Med., cri.CfIIIicIU EF. 8. tlucu "lUJe (VIllg. dueu mo.) recepi ex
c:odd. ABCEF et ed. Med. I ~ a pro legeba&ur etiam in D, ubi ""ee. POI'-
hllc eralum esto 9 . "er_ (volg. "Merm .. ) ,aueo. ob'ol\,rnnt ABC
et ed. Med. Mox eri.tcortio CE, cri8eonieo F. U. F",,'rlllu eeer"
A. 12 ... o/l .... te..,or" (eo __ a r. m. lopra Iddilo) B, .etl fU-
(om. i" 'earore) ed. Co.'. Tum re"ern ",''U, B eademqne ed. 13.
fti. pro iilr (6Onf. Id . J, 12.) codd. omnel. Mox duliullli (lIera", C.
4. ab ex'r. Iriumplta6ort1 om. C. Pro relifuerUIII in Fes' tliailreruRI.
3. ab extr. omino verbo "illil C POI' comu exhibe\ .ud"il. E .cribi'
I/Iielw. Dein "01"" i,,, ellli.(ecere cerdo' F. Pos' iUtI .. in B r.
m. sopra IdPOIOi' l'flfWeru. . IDI. 06llltru A. Mox tlimiltil, quod om. BC,
inler versas ha be' A, ruliJuj, ponunt DEF. Tum fUi. e fU"'" enatum
in B. Id. lib. post gr."ilrn_rua addil fui.tem.
P.19.
~ a ~
t. JHlIerlll (ii a r. m. supra DO&at.) C. TUID al. ea:ili".. (lIi8i
ab r. m. .operser.) .Iia.elur B, tlutiu n' A. 2...... .. uI",.. fHI8'
ABOEF, flOR .. .,110 po.' C editique libri. Vid. ad . 26. p. 14, 9.
O
. "i/lita...... .. . B
elRceps ... d."genIUIm pro.et,"",em e corrupl.one r. m.
. 35. 1. Pos' eutR r. m. auperseripsit gl. .. :;c; in B. Ibidem
lf1I8 ad 61'. r. m. addidi&. Pro ledione 'I'1teHulD a Mlurinis e' Gilberto
perperam inducta ('I'MotlMo exhibenl edd. veU. c. Erum. el COl\.) codd.
nos"i recte scribuo\ '1' ...... 0. Vid. Uglael'. Italia slcr. Tom. IL p. 99.
So ed. Rom. Vocab. nolario io B tribns puodis insignitum. 3. 'u, H
iel. lib. Deio . cUttt mm gr.'ia O; in F deesl Ilu.., 4. la,8IU u.u
c. ed. lIed. dlnl ABC, tlilII,8IU u.eI DEF. Tum .lrIII'18 pro A. 5. u
.. ,.,.,.. ri""." F, (omilllO u) ilem .. ,..,.. ~ AS, .. lerrII om.
D. Tom ri",e (sic) B. Quod sequitor (ae",.. om. Amerb. Erasm. el
Cos&. SlIcerlloe deest in C. 6. Itilr pro i. perperam F. 7. do'uiI
... ". ADEF.
. 36. t. Voce. ,M' .. ". lem,... om. COSI., .criben. deiode fl'riti-
giW. "ero; Fri'laigil babel C. 2. Praeposilionem a ante fuod"", om.
A. Mox forle abe,t I OEF. 3. audieril exhibe' A. 4. reeofRO"er.'
.6J'DUtR B. 5. ..i.n.pe MediolllR"'" fRUtNt'i6IU recepernnl Co.,. Maur.
el Gilb. Sed nom.,o Metliolanum. quod glossam redole&, merito om.
codd. omoes et edd. rell. Paulo po.t pro ul A perperam Icribi' iA.
6. ,.ill/l OJO. C. 6-7. "' qua .. mendose habet F, al ille C. 8. ui_
.... "",mOR";' B, _monui, item C, atIIm_ AB. Verbl: _O 110-
moni. IIfIcem ."are. Qua _cc.' ilrtula .uliIr manl, de.un' in
C. Pro f)iro l. 8 et 9 io lo eXltal "iruIn. Priori loco B e& ed. Med.
Digitlzed by Google
246
AONOTATIONES
haben' t!inma "UU"', altero B ilem ,,;ru"l, ed. aufem Med. ,,;ro. tO.
no om. A. Dein ft'.derel "e rOm""i" 8cribitur in F et fui pro flllle
in AB. Mox "tI".i""eI exhibent C e' ed. Med. Statim mediol""iu", B
et a m. pro A. conr. supra ad . 12, 1. Oein dolui' plurimltm A.
Pro fulIUIr,,' (ita Erasm. Cos'. Maur. Gilb.) e codd. ACveteribusque
eIId. rescripsi fUII""er"" cuius loco ia OE legitur duta"Nrtll, in B
in lutitt"".,.", (ire ab r. m. praemi'lo), el "Mire tIi"JHlM6", in F.
Mox repperi8"e1 (vulg. r"eri.r"el) commode ob'urerun' codd. BC e' ven.
edd. C. Erasm. Conr. aduo'ata ad Ambr08. 1.12. . 44, 1-2. Dein
migra"i' CF.
5. 37. 1. relro r. m. addidi' iu A. 2. lid I"""e,orii (sic) C. S'alim
."euOfIi a m. pr., ah r. maeUtmi E. Tum .. agUtro D, qui mox voceo
pro 9uodtztn om. 3. i,&tere,_tlftm B. Maur. Gilb. (conf. ad S. 31.
p. 17, t), i,dere8tlentlo A el edd. rell., a'ercedere OEF, in/,reedelllli
e
grae" C. Equidem ex coniedura scripsi inlereu,,"m. 5. "eni 11 (e ah
al. m. supra adied.) A. Deiu Hee el_ti itlflu" C, Ne el_i., 11'"
lIJIflI"/u itIRUlI ed. Med., tNC cl_" iMUIIII tnt'emu fum Amerb. e'
F ..... sm., fU"'" ti" tu a",8tliere, tIfIU;" lica NON cl/IUft" Coa&., uee -
D
NON inrleniell CF. Tum 9ua O, 9UO AEF. Mox 9uo" el faelum u, DF
C. ed. Med. ID C haec yerba deBun'. 7. ,teraim pro .i .. receplum tl
codd. ABeEF et edd. Maurinlm antecedentibua; neque eleni .. , nequo
.i .. babel D. Paulo pos' repf1erire scribont ACOB.
. 38. 1. 1"", au/em "ir "Mer"6i1.,, """eo"," "..,) Ita BCDE ".
edd. Med. Amerb. B r u m ~ ip"e /IUI .,.era. "';"e. ".", F, "'" Mi", l';"
.,."... q. ".", A, ".., ....... "Mera. 'p. Col", W adI. ,ft "tltIer1I6 .
.,. Mlur. el Gilb. 2. el .. ""_ t!igiliaru .. A80EF c. ed. IIled , .eI
"igil .. tIlI. edd. reU. Vocc. el 106",....., CJ1IIIe vulg. Idduowr, om. (odd.
A8DEF; "el 106_ habel e, uade merilo coaiici pole.t ex glossemlLe
ea fluioe. QUlre expunxi. Stalim eolitlitnao BE, couid. ACO, collidic
F, fUOlidiano edd. Dein _ceral E, .. acera", F.
P.20.
2. "da'i 8, 111166alo Amerh. el Era8m. Tum nll'alici" (vulg. 'lal.-
lilia) recte ABCF el ellemplar Med. 3. Po., eli"". in B r. m. sUller-
8cripsil el, item erat po.' alll/idu;Iall. 4. opera AB. 5. "d'iNere'ur B,
ul edd. Maur. el Gilb. Sed male (vid. ad . 10,6. S. 11,8. .14. p. 8, 6.);
lensrelur (ex mutat.) A, aUenuarelur C, alterere'ul' OEF. Mox tminl
pro eliam 8CDEF velere8que edd. c. Erasm. 6. o"lIIi_ eccluiaru,,,
1I011.citudo inverso verborum ordine F. Pos' in'"..,Mi"."i omisi elitllll
sua80ribus libri. AB. Ceterum B habel inl"..,,,.....,.,UIJ (pe lb r. DI.
adpo.ilO). 7. cOfl"ueItIb pro eo,.",/IfIli,. e. 8. 9uo" 80ltu im"lere 80-
lilu.r eral "ire,. 6"""'andN ABCOB C. ed. Med., 9U.II ".l,,,. eral m-
Digitlzed by Google
PAUL
~ 10lfU eiru 6qli F, fuod _blif. end eirc. kp', .el. impl. Alaur.
el Gilb. 'Itlod im"I. 10U,. erat cire. 6""t. Amerb. Era.m. Costo 9. cllr".
dece (earn. r. m. s('r.) lellui F. 10 m (a
R r. supra add.) FO ,all,l'." 11.' e' cap"".1I nim.um , eun emque \'er-
borum ordinem lequuntor BCDEF veteresque edd. e. Era.m., e,ia,n ,ill .
pro e' exbib o.t. M et Gilb Ceteru . B pos
cap' m. adieci . 11 e' D slIpr ositu
in F. 1 omfte om. A. DelO e' /lrge,"uDI .er. It F.' 3. Pretlillln
e,itnn lJuod ha6eba' C. 14. wlI(rue'u] Ita editi, IUU fruetulI ADEF et
n pr B, iD r. m. . sit IU etuari od re . elia
in C seqq. D part tlereli 11 in m pplet. lo po
."
fae'lU (uI a r. m. praefixo) habet B.
. 39. 1. Desioit liber D iD verbb. el /feIu elllllo 2. lJuotie'18elUll-
que Aled leruot omn 1I0ti/lB tle ha Amer
Eras st., IJ cuna, uro et Mo ti pro 4. Re
Sl'rlpSI etam pro e' e codd. el ed. Metl. 5. fuce ilt. Maur. el Gilb.;
illi eOR{Ueb/llltu,' C. Amerb. Erasm. Cost., iUi _Ji,e6atur B. 6 0;'
om. 8. Dla pud d Ila e oostri Med . tleu
_, sto Ma ilb. , um 1 _gil Amer Erasm
e
9. biNe_o'" (vulg. hllillMllOdi) ABEF et ed. Med. 10. cari'a
(i ab r m. praebo) A, u, earital EF Mox aeelUator u, I/ui iide ..
libri nf. iD uh. el q. 3. tr. Co ahllol a eod
el e. d.) P g. all In seqq. eewa i '" (sic)
P. 21.
m o 2. e eri, nill h . d. lib. 'n con
(6111 eon(ri Mo d. om ale e t no'a omRia
respexit enim PauUnos iIIod epistolae ad Rebr. 4, 13.: 1Ima J, YIJfl"/I.
4. magi. VIII' peccatoril vi'am A. 5. pM. pro paMi'MI C. 6. p ... i-
telld n fae ed. eodd. s. V //ti fae ni'.
Des erba: lel e' rlimam m in a m. abeba
Sic", da,,'d m hu,nilia' (r. m. emendavit humiliel) eli ... lItI1IIIIIn __
Posten vero voee neN' da"id ;C; a m emeodatriee suol delela m8rgioi-
que ela, u /lfti lIall. i da. humil R' p.e
cala ID seqq. IlUDI en tu om.
S. 40. 1. IJ"QtillftllllU"'fI" BCEF, fUoCllftllCUIIIftUI ed. Med., fUO-
,ie, ue A b et Erasm fuotjucull "e Cosl fuotjuellmfue Maur.
el lJuoca lII'1U' onC. 8 39. 2. od seq {orte
m. superscripsI ID A. Delo .lli 11"' um io ordine ur in
i'emque mox on," I/ei I/acerdotill iD EF. 3. o"""..,. obtuleruot ni
Me m li 'la el i ODlD a co d. Med Amerb. t
Er rilerem abeol Mao Gilb. e H um . "
248
ADNOTA'nONJ:S
(ab r. m. lIuperscr. ftUHI) reUH"" B. 6.". ".....HrfI. codd.oRlaes
veler.llue edd. c. Eras... Omitlunl". Cost. Maur. el Gilb. 7. li(fieU.
u, C, f. ".., F. Tum illr",iri ACEF et esemplar Med. 8. ,,,,,",,,,.
iidem Iibri. 9. fU" A. Dein '"'1". ... p""""" C, '"fU' ,.",,"" ABE,
item edd. Maurinam pnecedente. ; '"fU' 'u". F. L at. lain" e. ed.
Med. ona. codd. ABEF.
S. 41. 1. n,e8luce6", pro "semi"""'" sponte scripai ad normam
anlipimofUl}I eodieum. Conr. quae adnolavi ad Cyprian. de catbol.
eeele unitate Cap. XVIII. n. 5. Mox "illef A. Tum ..... i".. r.llie_
...""". e, A ... illum perperam Amerb. Verbllm "ull"'/Ir', quod in
cod. C et edd. Amem. Erasm. Costo Maur. Gilb. po.l v. ""lIriIiMn in-
serlum lecitur, eodd. ABEF recte om. 3. fII.giII ef fIJ.giII C, Seq.
verbu .. iraerueere in A per ra matatum la erae.,." quod exhibent EF,
iflt:rellcere' .. endose scribit B. 4....,... pro .. iii eodd. no.tri omnes,
tem edd. Amero. et Erasm. Vid. ad S. 1, 12. Deia COfIIIfi'u,i ero'
inverso ord. B. 6. ;ei. A; plfi", in mg. ""el ,fi,," (ab r. m.) B. Mox
"mil. fIJ"l_ pri .. o optime eodd. omne. e. ed. Med., ,ri_ o ...... ...tum
valgo. 7. Post .1Ili ... delevi ef, quod om. AB et esemplar Med., e'
~ i .. lle danl Amerb. Emm. atque Costo Unde Iiquel particulam istam e
glo88emate ftuxl88e. Pro "erftl"'ur C seribit f1BAWIhIr. 3. ab extr.
POst i,. r. lB. iD B supra adposait gl. ""arici". Mos ,tri ibidem mula-
tom iu 9"""
P.22.
1. ee,.ri' om. A; cepil a r. m. habe\ B, in quo prilRO legebatur
e"..,..,,,'; e"er", daut EF. 2. e' a m. pr., ex emend. uf F. Deineep.
ill" .. (nee aliter pro B) eH ... .,,,i ABC, unde eorrexi Ilum eH.,. ,lIi.
Vule. tl ... .,1Ii iU_, E efiMn illum ., .. , F .H ti".. i,,, "pp.'tm-
'"r, ed. Med. illi efi",. .,... Mox ". mifai .. i"ero ACEFe. ed. 1\led.,
" mifai mllero Amerb. Erasm. Cost., "". ",,6i. _er'" Maur. el Gilb.
4. II"'erg,,' perperam C et primo F, in quo per ras. enatnm' esl di-
.ergil, quod exhibent eliam AE, ,uo IIimergimur eutat in edd. Amerb.
Erum. et Cost. U",UB praebuefUnl eodd. et ed. Med. 5.. _moa/l
(fIIIIIIIMI" ed. Med.) "'fUi'.'i" optime eodd. omnes, itemque edd. Med.
Amerb. Erasm. Cost., d. a"u" fIJ/ltlllAOU Maur. el Gilb. 7. Ilf'Up't
AC, ilem a m. pro B el ed. Med. Vulg. din,,,H,,. Reeepi rormam ""'-
nlpi."., quae graviu. aonal el huie loeo adeommodalior videtur, quam
VlJlgata dimpi.... SimiJiter Am6,.""itU 11. 26. . 131, 6.: tui fuJIU
i n ~ I o . "'l",'. ".Iul .. olli/l .,,,r'i fila di.m"i', ubi item lIuetuanl Iibri
aerip&i et editi uler utramque seripturam, al ap. PI_,. Baechid. 111. 3,
37. ed. Rilllehel. el .p. (Jie. de OfJie. 111. 5, 2. ed. Beuaing. el Zumpt.
Conr. O,.eU. . 21. No&. 22. 9. int",'e"u eiu". Hie 0MIteII ,a,MIioa ..
eiu" aUiMl (pr. adlidel) C. 10. uf petr/l id. lib. 11. perlJltrfI8IU B.
Digitlzed by Google
IN PAULlNUII.
249
Mox ,." ... BF, ,.el ... UIu. C. 12. tNfNW .... "elfJriOrW (le)
,1Irlue F, ...-eori. ,..,.,. pes8ime C. 13. AD&e 'a Bar. m. mler
ven. hUeI (.eit. S. ala estro 40Mitte ABC. Mos nA 8upeneripwm in
F; (OIL eui) nicAU in 1&oe ..,. u, fUOIl .,.,.. habet C. Deia UIi
"" ,.,-cio (liDe uf) id. lib.; UIi " .... ,orI. u, ClarIlU MaDr. el
Gilb., UIi "".. ,. ,., Ciar. Amerb. et Era_., tem (om. "'"') Cost.;
UlilU "111'. ,. q. u, AB, tUilU .",., ,. q. e.' E, illiw "".. ,orcio
(11:,. a corro m. margiDi adaer.) u, F, Ulu ,.r'io cArV,.,. u, ed.
lIed. Proxime recipiel C.
. 42. 1. "ero] -"fUe AC. 2. " om. D08tri codd. ve&ereaque
edd. e. Erasm. S-4. pi. eoo".,."il ",,,, "fUe AC, gr&. c'lIJI. CIIJIN'
n B. Mox in _11.,.. 1ItI6;'1IIuri EF, _ dotllO Amerb. et Era8m. 5.
po.'p_ AEF et pro B. Mox",.f1MtI' (,/1ft ..... E) pro "eIul aire
recepi ex oodd. ACF el ed. Med Tum ,o.,e. "".. oommode obtulerunt
oodd. el edd. omnes excep&is Maur. el Gilb., in quibus legiwr " po.1ea.
7. n",ore 'erClU .... ] Ita ABEF ve&eresque edd. C. Erum.; C el edd.
rell. exhibeD' percuhv., quod moneDte lIiel&. BenlleiG ad Horat. Epod.
XI. V. 2. iD re raviore aptiDI vocabulum es'; ",.cuhu. ItJrrore, tINIu,
(of'fAilUae, ",.., ""iu, ......", .corlliN pUlim in aucloribus occur-
naL Coa&ra ia leviore alfec&u ",.CIU..,. p0tiua dixeris, ubi animus
8cilice& elt iefu. ....eiIU, Don evenus &ameD el eODlternatua. Conr.
NoBler . 54, 5. e& p. 28, 2-3. Ce&ernm de utriusque verbi usu el
frequeati permutatioDO prae&or Be"""" oltpolueruut Br.,.;.,. ad Coroel.
Nep. Dion. Cap. V. 5. S. 01 ad Suelon. vil. Tiber. Cap. XI. p. 252 Iq.
ed. 2., W . ~ ad Tacit. AUDal.l. 12. ibique Eci.,.ilU m adnotau.
indico l. V. 'eroell.... el Doperrlme Kri'.i... ad Sallus&. Catil. Cap. VI.
5.4. 8. '0.'" f- (&iuactim) oodd. omnes e. ed. Med., , 'ea,,, ...
volg. 9. II leJapore C. edd. ve\&. et Era.m. libri muo omnu, in IJIJ
te_pore COIL Maur: Gilb.; iD B r. m. supra adiocit ,l. ,... Mos..-
"Uta .eri,'urae EF. t1. impkre '"'" '0''''' B. Dom pro " .. u
mB (rural C. codd. uo.&ri. omnibus e& ed. Med. Icripli a .., "urn fUera'.
S. ab es.tr. retluli ed. Med. Vid. ad Ambros. 1 .. 12. . 44, t-2. In
seqq. dei om. EF. L eq. pro vulgata loctiooo _cui, recepi "oc"U e
codd. e& ed. Med. Deiu ea: leclme (praepositione ab al. m. praemlla)
exhibet B.
P.2S.
. 4S. 1 . cun& h. J. om. AB. Dein S,jliclaonill daot AE. 2. ftlBm
(9"i pr.) Ilemon;o (praepositione ab al. m. 8upener.) [a6ora,,"'" (.k)
A, 911- "... 1i6er __ ' E c. N. Mod., 9u- 1lewnti6w li6ertm.
F. Deln AB ponuot cum, quod in F r. m. laperserip.i&, eodd. aulem
CE hanc particulam repelunt, itemquo edd. Amerb. 0&. E .... m. S. t -
Digitlzed by Google
ADNOTATIONIS
",en"'" E. 4 ..... , r. m. liDeola iuipina in B. Mox r-- ICrihuat
Ar, nec aliter primo legebatur in B, ubi r. m. dedil ., fae".". ""'e",."
sine .... babel E e. ed. Med., f ~ fa" .. ""01 tri .......... __
,..,.. u. invexenl Amerbaebiul, eumqae seemi 111111 En.mas el Co-
"erius; f.u. tri.,.,..,.,. meadose oll'erl C. 6. . ,.,. .... e el J. 1IfJ. ,.r
0_ (pro ,.,."..il) .IiUc ... u (sie) ;'" iR ,'"'o lIO'uil ""u;.,.e ex ..
hibet A, ,Iilie. eotnU I,.e in ,.,..,. 'UD IUIl. "itUl. B, .'iliclto c .."
ip.e in .,..,. H .,. e, COfIIU ,'Uielto ip .. in 'BrI'. ti. ". daol EF, e ....
filieo ip.e iH .,..,. ti. .,. enla& in ed. Med. et in Amerb., quae eo
lanlum dill'ert, quod po,t .eroo addit "'0; comu S,ilico, Hol"i' fa
.u.. ". lerilur in Costo Maor. alqoe Gilb. Eqoidem igitor e eodieulR
au('torilale scribenduol pulllvi: ,.,.omi, 8filico eomu, pite in '/lr"o H. 1:.
10. egre"'tI' u, EF. 12 . euc'.rB8t (e ab r. m. superser.) B.
13. Deest 'alia in C. Quod pOli h. V. io eodem libro el io edd. Amerb.
ErRsm. Maur. alque Gilb. addilur prono ioder. sub.l. alifue expunxi
praeeontibul eadd. ABEF el ed. COII. 4. ab enr. 'tlCeJ'du'ia /taNeli C.
II10x pro arrep'"m, quod de8l1, idem liber posl "i.cerpere interponil
CIlJlI. 3. ab extr. _iralione AB. 2. ab eslr. Mul,i. ,,"6u. ip.i. C;
jp"i. item exhibent edd. Amerb. Ensm. CosI.; mul'i. di",.. sine Ule
EF. Cuius loco in E eomparel rasura. lUe pro iUo habel C. MOl: '"
"piri,j61U' pr., e spiril. per ns. B. Tum purgafo. ulle ",,im ... id. lib.,
purga'"", EF.
S. 44. t, Niceliu. BCEF, volg. Nicm'i ... , ul .eribilur hoe nomen
in .4m6ro Episto\. 5. CI. 1. Tom. n. p. 767. S. 8.; tlceci ... A, ;'omliu.
"d. Med. Tum &1: tlu'm'io el tri6utlo C. 2. '''''0 pro i'e idem lib.
4. caau ibidem intercidit. 5. tlee lIe (.e ab r. m. lopener. in B) volg.;
eodd, autem ACEF el ed. Cosl. merito om . e. Conr. ad S. f, 13.
Mox ;11 ,em,ore EF.
S. 45. 1. hoc pro /to. A. 2. ilUlidi' nfir,tai'afll BEF poelarom
1II0re, quem imitaotur iolerdom reeenliore. prosae scrip\ores. Vid .4mbro,.
de ome. l. 2. S. 5, 6 el 20. S. 85 ioit. Dein fui "Iurimi. di" ... eu ..
ddifl8f'6lUr A, flli ,1. d. eum tlel. B, f""'1. d. eN" 4. CEF, quos .ecuti
su mus. Conspiral ella m ed. Med. Volg. legilor 9u' evm ,1. ti. tia.
3. S,ilieho ACEF e. ed. Med. )\10" fUia pro fuod EF. 4. IImifl8f'el AB.
Sed vid. ",ag""" de orlhogr. Vergil. p. 410. 5. n06ile.imi. eodd.
omo81 el exemplar Med., 1I06ili6". volg. 6. tila- (. a r. m. add.) E.
7. ,sr.".del pro ,er.""" reeeplum ex AB. Dein.4 8118e"",, lIeeer-
do'en! ,erg.ren' recepi ex ABC, ,.,.g " ne'. 811C. habeol rell. e. editis.
P.24.
t u ......,tua] tU, r. m. atkIidil in C. 2. O"'" HU ;u. EF.
Tum a_oi' .. iU (vulg. a6 me __ i,) ABC. a."" '_ea B.
4. '01111111 "_inu .. BCEF.
Digitlzed by Google
IN PAULlNOM.
25t
. 46. 2. Polem;.,. om. 8F, ,010mUl' hubel C. 3. ";/leonN ACEF,
"in ..... (e. laeunull) .ec"", B, "i"eOllN eliam ed. Med. Vulg. _eoRi.
Tum "oe_ .ec"", Ir"e'",."" roce e, "oeem - ""u.- pro B, "oee".
- "rN8enna, (_n, I r. 111. in rlls. Idd.J A. 4 e i,."ieem Maur. el
Gilb. Sed plOnomen personaJe om. ABEF ilemque ed. Med., post iH-
ne ... iIIud inlereiun' C e' ecld. Amerb. EralllL lt4fue fost. Ideirco ex-
puugendam censui. Dein fui (9";' Maur. et Gilb.) ACEF veklresquc
edd. C. Erasm. et CosL Vid. ad . 18. p. 9 in l. 81 pi primo ex-
bibebat B, postbae velO parlic. el erasa esto 5. U.eI om. A.. Pro '.m-
,.... (1IJHfU4Ia exhibent EF. Amerb. Erasm. C08L) B babel pai. '1
"",.,,6,,118 ABe, "PJn'II6tlJ&11 vulg. POSI V. .enu: iD B r. m. supra Id
posuit gl. NI. Tum /1 " 60"'" (sic) scrihilur in C. Mox enillt om. AEF.
8. u,au"CertI ,u-tJ Ita C. ed. Med. codd. A8F, ita in contex&ll
etiam B, ubi r. m. saec. XIV. ve) XV. Id mg. adnotavil .. al. /Ugenna;",
quam lectionem corrupta m Amerbacbiu. el sequentes editores temere in
textum reeeperant. ll'ugier",.' (sic) babel C. De circumJocalione per
,'erbum ""'" exempla dedil Inslita&&. GnmmaL La'. ed.
Stallbaum. P. l. p. 305. coor. Nosler . 39. 1. 9. Pro /lUeeu';t in F.F
legilur .Uf'NII1il, cui F adpooi' Uli. 3. ah exlr. lfUfem om. id. lib.
Dcin "el pro el uhibeol BEF. Tum '0"""", al IOpn, IIcribit C. L,
8eq. lliaconi E.
.47. 2. 6aiao B. Amerb. Ensm. Coster., 61".ao C. De Ball-
,iano episeopo vid. BpiaL IV. . 1. ibique Maurinornm notam.
4. "'H;'.e B. Mox el ibidem deesL Dein /lflritlal... scriblt A. Sed
vid. ad Ambros. de ofRe. l. t. . 1, l. 5. ",,,,,: '0.' 1Ii'" (. p08t
"""lo ab r. m. snpener.) C. Vid. ad .26. p. 14, 9. S., om. C. 6.
,.,,6i. praebuerunl codd. BCEF ilemque exhiben' edd. Med. Amerb. el
Era.m.; rell. libri om. 41 ,.,,6.. 7. llisi ,mdeei_ inverso ord. legitur in
EF. Ante "'. CEF una eum vell. edd., Iemque Erasm. el Costo prae-
po.it. iR omlt&ant. 9. ",, .. ,,. EF. Deincep. ,,0CftII _ .... ". r.
10. Vereellen.. recte cedd. veteresqae edd. c Erasm. ea Cost., Vel'-
c",i. Maur. et Gilb. Tam iR ... more (i. e. '/lrte) do...,. st'ripsi c' .. ".
codo A, ia 8tIperiori (quod enatam esa e dOIRO exhibct B,
in /lUl'eri';' domo item Co.ter., i. "",mora "".,M. danl CEF veleres-
qae edd., ilt .""eriori_ 4_. Maur. ea Gilb. 4. ab extr. ael r. m.
supra addidi' iD B. 2. ab em. u, om. CF. TUIR ""er8U8 pro re-
ru..,..,. male senDil A. Mox
i
.",.",,,,,. (si ab r. m. supra add.) id.
Iiber; in B pronomen istad al. m. ad fin. Iin. adposuit. Lectionem .",.etu""
'laam pro .",.elo recepi, confirmanl BEF et exemplar Med.
P.25.
1. ", in "ir,,,,, U.eI """'e re(eelioAB, Id in "irt. ucae u ,
""i_. re(eclio ed. Med., ""im refeelio item SF. 2. "il ... rectc
Digitlzed by Google
252
ADNOTATIONES
Co.l., "il. eodd. el edd. rell. la A hie 10l'uI pror.us detritul. 3. I.e-
'elflr C, 1."",_ rell. Jib mIS. Aale ,..gi6". in Bar. m. ia-
sertum esi curil, quod ,lol88m s.pit. 4. it" ., i.t.] Sie eodd. omn.,.
editioaesque Med. Amerb. el Erasm., t. 114JC i.,. Cosl. Maur. Gilb. Pro
ti .. or. C babel limo,.. verbo lofUi omiuo. Tum "eriltl. R_ ul pro
.,.riItIe u, reeepi es eodd. CEF el ed. Med.; "m'". u, seribit A,
...... "mi. u, (ROIt a r. m. lupra adnot.) B.
1. _Ielue",.". Aor .. ABCEF. 2. "(une',. u, 00,.",. C

3. ftul inler verso babel a r. m. F. 4. "illerell' (u ab al. m. supener.)
A M Ii
B ,. A 5...... 1._ .. _ .,. _l'
ox" fU'" ," Ifll- 111 c.,,..,. ..... ,, IR '"6UR_'
diter.t (ey. el ".1 a r. m. supra adied.) B. Praeposit. ira aale lri6u-
H.li r. edd. Med. Amerb. et Erasm. recte, ul videtur, om; EF, " N
'ri6. dedil Co.L Tum eerala ..... ( .. 6ul.n, ... elstal ia edd. Costo
Maur. el Gilb.) reposui ex codd. ABEF el rell. edd. lu C verbal .'ii
Nro a.c. - IerItkreHI, desual. 6. iU "ill/lltti6". exhibent EF. 7.
Pro .. ....., .. e. codd. ao.ls el ed. Med. seripsi ,,,.. mURd... 8. "uper
e",."". C. Proxime "ilfer. pro "i".. obtulerunt eodd. omnes veterel-
que edd. C. Erasm. el Cosl. 10.,er eecluiam A. tt. i6i, quod a r.
ID. iater vera. babel C, F om. Deia tur6a. clama6an' .umpai ex AB,
'ur6" clamaba' Jegilur in rell: Iibri. tam Icriplis, quam edilis. 12. '"
el si"I.'", BEF, " ia C supra esl adaolawm. Dein iUorurra ABEF,
item e corro C pro __ , quod deJetum eSI; vulg. Iibri .orum. Tum
, .. "int AB el pro E, ,oe,,;t C. 13. Aate R_ .olu .. E inrereil ut.
14. in laodie,."u",. Addilur "i_ ia BEF, quiba.cum fRciua' edd. Med.
et Cosl. Conr. ad 5. 32, 9. Mae, a r. m. superseptum in A. MOl[
SI,i", pro e';am B. 16. "anc'"", pro /ltlllc,i ABE el iD mg. F. In seqq.
erat - turia. i'lDumera6ilr. receptum e codd. ABEF el ed. Med.,
er.' - '"r6a innumera6ili. legiwr in rell. edd.; ItIr6" ,ofiue iRnume-
ra6i1i" "igni,.ti. babel e, ,0,;u.'1u. "ignita,i. B. 3. ab er. , ..... AB,
,_ vulg. Scripsimus deinde "0" .olum Chri,,';aRorurra, .u ,aq __
praeeunte codo A (vid. B"",.rAorn. Grammat. Lal. . 190. B. p. 832 sq.);
mili. .el. ., pagaDoru", B, .,d et iutleorllm ., pagan. E, ite... ed. Med.;
.ed e,illm iud. e' ,ag. CF celerique editi. Reliqua deaiderantur in A.
Pro lameta C babet e,i.", mOl[que (uer/ll" B.
. 49. 1. Ea"'" ,amell] Ita e. ed. Med. eodd. omnes, ea"'", "ero
Maur. el Gilb., 80"'" "ero .fUO Cost.; in Amerb. el Erum. exllla\ neque
1_/lIt, neque "ero. Dein die, fila 06ii, F, die ftul "ir dsi 06ii, ed.
Ued. 2. a tlecu .. ,.. inepte CEF, nec nJiter pro B. Tum ""ilt. pro
eiue praebuerunl codd. DllInes el ed. Med. 4. 1'ioelllem. n06CUfll B.
Mox id. lib. V. u.f'18 ex corro r. m. babel. 5. c,'uetla ... "ri .ei ex-
EF, baec yerba cum praecedentibu8 itl mo","'erio iungentc8.
Digitlzed by Google
IN PAULlNUM.
253
Conspirant edd. ven. el Era.m. Pro ./lltCti. ,,'N., ut legitur ap. Cosl.
Maur. e' Gilb., c. codd. BC mumto ordine smpal "in. ... cCU. Tum
.,,.,..,., BEF editique libri. 6. di_ om. E. 7. tU_ e , illua (po-
stremo vocab. lb r. m. adposilo) B.
t .. 50. l. , .. luei/l C, i .. ".. T/afllle;.". Amerb. Erasm. ('oaL Conr.
supra ad t. 27, 4. et t. 31, 1. Deinde (omiuo in) e"".,e FlOr6lda
COlt., ;Ia e,,'. flor_lan" (,EF, item Amerb. et Erasm.
P.26.
1. rr-eral ., ,,'M'''''. iU danl codd. nOB&rl e' veleres edd.
c. Eraam. 2. ,IIH ....... ,,'IlIIurufll BC c. ed. Med., illH ., ".
"' . Amerb. Enam. Cos'-, .... , .".. " ... Mlur. e& Gilb., iU- ./1'1"
". E, ". ill ... ,, F. A& pronom. personaJe ., ex ,10.1 acc.,...
siale lati. apparet. Conr. quae lupn adnolavi ad 5. 1, 13. P"enti6u.
om. Cost. Ceterum illo. praebueronl Jibri scripti el' veleres editi. Mol.
VOCC d all",.e primo omis80 r. m. lupp)evil iu B. 3. Verba: e.n.'-
tul. UI, "u.. orare , excideronl!n EF. 4. Jlu-. in B r. BI.
Blutavit in "i8tH uI, quod babet Costo Po.t V. orare, vbi delendum esl
comml, om BC et ed. Med., in qua deincepI legitor .1IRCf_ "ir .....
Tum .en"'" F et pro B. 5. ea""" e corro inter ven. babet B. Mol.
id. lib. eu,,,,''''' F .. ,.,.ium Inpencripto vocabulo 6i1J11nio F. 6. rlllle-
,aU8 ed. Med., ita etiam C I m. pr., el. mntat. autem C. E r , g ~ ,
B rede,,,,,,,,, F rellegy.u.. Dein ""'taI_ ...,r. diel.m inveno or-
dine C. 7 ....... pro ,_ B. Mol. du, ..... " pro id. lib. et l eq
-- 5
."",.., (el a r. m.lupencr.), itemque t. 1,3. 9. Ufulur-
a m. pr., lb r 1ftM. id. lib., fU4ura- EF. Deincep. 9110 ,..., ...... 'e
pro B moxque reereaIi pro .,..",i. 10. .liIieAotN B. 2. ab extr.,an-
..... el l. seq. ' .... 0,; B, ".....,Ai EF.
t. 51. 1. lIuciuli BF C. ed. Med., ..... eelli a m. pr., ab r.
"u_ello C, 1I ".eli B. Tum .., ..... 'e C, item Amerb. el Enam.
Voceo de lu" OBl. C. 2. ""el ' a r. m. ia B mutatnm in duce6.',
quod reperitur e'lam in C. 3. Ad ftHm pro alpe BE. Mol. "ol"er,'ur
C. 4. mu"uZ BeE una cum ed. Med., muci.eU F. Deinde flIerr_
BCF, .. 'err. B, item Amerb. et Enam. Statim .",i. BE. 5. "",.-
ru"'" .,eeie C. 6. ''''ee,.,.. pro B. 7 ' om. e editione&que Amerb.
el Enam. Qvod lequitor .. r. m. lupeneripsi' in B. 8. "'".ini om.
id. lib., C'i4eraI Ilomifli habet F moxque Me lercio. 9." .. cAN""
Amerb. Erasm. CoaL Coruund. el r. m. supra adieclt in B. 10. ea C,'
noc aliter a m. pr., e corro tamea ea F, etmt Amerb. et Enam. Tum
....... Er, ..eMolanio C. Deiade muCJIIe BEF, mue,..,i Amerb.
el Brasm., ...... "..",. C. Qvae inter ,.""...." el .ecuri... (l. peavlL)
iateraunl verba, desiderantur in Er. 4. ah extr. AMe ante .cri6_N.
(ducri6i ..... exhibent Amerb. Erasm. el COIL) ah editoribus reccn&io- .
Digitlzed by Google
254
ADNOTATIONES
ribus illatum omiUuIl& eodd. BC el exemplaria Med. Amerb. alque Erasm.
Idcirco additamentum islud ex&erminavi, eodemque. modo inrra post _
euriu. idem pronomen omisi praeeulllibus Iibrisscriplis veteribulque
edilis, nee non Erasm. atque Costo Dein pro 1I06i. cognil. (ila Maar.
el Gilb.) e codd. e& ed. Med. reslitui H06i. a'e copit,,; inverso ordine
ale R06i. copi,,, habent Amerh. Erasm. Costo Slatim pro ,,4iua,-
ar6ilrtlt .u .. u. C. codd. BC editioneque Med. lenp. ar6iIraH __
"d;ulIgere.
. 52. 1. Si.i,tr.i F el pro B, itemque Amerh. Er88m. Coat., Si-
.;III.ii vulgo. Btima, cuius loco in B est Mitn, 010. C. 3. eoron ..
BEF C. ed. Med. 4. 6U.C."eri .. ". B, n.eepe,umIl8 C,
Amerh. el Erasm. 5. Pro co"""'u. codd. el exemplar Med. habent
lIi"ici .. ".. Ita Noster . SO. p. 26, 4-5. Sed conr. . SO. p. 16, 5-li.
5 50. p.26, 12. . 51,10 et 12-13. 5.52,5. 6. llie intercidil in edd.
Amerh. et Erasm. lidem Jibri mox habent letltllo pro 10(l.do. Conr.
p.27, 10. 7. so, '''0'' recte codd. noslri editionesque Med. Amerb. et
EralllD., eo iD C.ost. Manr e& GDh. deest. Pro Roeti. C perperam seribit
,,,,M .
P. 27.
1. I/a.,em in B r. m. mulavit in na.,;m, qllod reperitur etiam in C.
Tllm a4",.",in,lIatem (approp. legitur vulg.) receplum e BC editioneque
Med. , "ppropill,uare exhibent Amerh. Erasm. Costo Dein 'i'ori. recte
BC, 'iflori vulg., liIore E, 'iUore F. Slatim in '"0 F. 2. "irorum 010.
C. S. a,reearetur sump. ex BEF pro vulg. prel.'aretur; upHe.,.e,ur
M , ..... al. ord. habet F. Librarius codici8 C aherrans adalterum "e-
"rectiHlur yerba intermedia omisit. Tum.eirent F. Ame viri dele-
vimus ii, utpote omissum in BEF el exemplari Med. P1'O lItIdierit spoate
8cripsimus atutieiL Statim post Am6ro.ium r. m. in B supra addidil gl.
u.e. 5. audiret EF et pro B, _im', ut supra, edd. Med. Amerb.
Eraam.; a6 lO Gil C. Post Mui"".._ (_diolun;_ pro B) qaod male
est iIIatom v. "t lineola iafra ducla dele&um est in C. 7 ........ ",
codd. el ed. Cost., ""'''''at Amerb. c. Eraam. Molt litore B e& ed.
COIL, lillore rell. IIDri et mlnu Icrip&i et &JPis expressi. 8. O"'''''''eao
Amerb. Era.m. C08t. Mox " ...... e .'e inverso ordine e. ed. Med. optime
codd. nostri. 8. "II.ere6", codd. et edd. excepta Med., in qua h. V.
deesL lofra "oe" .... ' CU et ed. Med.
. 53. 1." .... grn. "u.re C, " .... item Amerb. 2. "r/J .... -
';/Jnill 1IO,"'"e (promi4I'; lIO.tri vulg.) eodd. omnes, item ed. Med.
3. 10culu8, ut 80IeD&, et codd. e& edd. excep&i8 Maur. alque GDh., in
quibus est lopulull. Deiu eOMp""- Amerh. Erum. Cost. SIa&iIBtlO-
c.-ur B. P08& r"trern .u_ F om. partic. ,el. 6. ertIllic.v BEF
veteresque .editioaes C. Er88m. alque Cost., r."ic';' e, er."cMlti
Digitlzed by Google
IN PAULlNUiI.
Maur. e& Gilb. 7. laU pro iU codd. Do.lri edilionesque Med. Amcrb.
Erasm. Co.L Vid. ad 1, 12. Deja CU8I pro fUi C.
S. 54. 3. lrttAlrel,," C. 4 ,trflllflU6". CEF veleresque edil.
"
c. Ensm. el Cost., .4qemIlllli6tu MRur. Gilb., el!: muta!.
r. m. D. Vid. W.g"er. libro cil. p. 408 sq. 5. ,",,,i ah DI. pr., ah r.
gr .:;'; ti. e. gr.,,,er) E, gr.,,/.r sme compendio F. 6. 6U6le".Iu. E .. .
Amerb. Erasm. Costo MOl!: .I,u. .6e1 .. elu. a m. pr., ah r. in mg. nl-
,ue lItle IItI 8Bf't1leltrtnll ulI,,,e ".,.duelu. B. Pro I/ep"'olarura F .,,",-
I .. rom. Dein ,erd .. elull J ut B, eliam Amerb. Era.m. Costo Maur. Gilh.,
.Utle"" l EF, ""'uel ... solus Cuna com ed. Med. Conr. S. 11, 14.
7. Scripsi Ktlrllt.giRieui per lillenm K, qua h. J. utuntur etiam BE.
Vid. ad 5. 4, 4. 8. di.eOfl .. pro tI.eOftum, quod in F corro m. addidit,
recepi e DC et ed. Med. Con'. infra l. 11. et S. 46, 3. 9-10. eolo-
lIilao codd. no.lri una eum ed. Med. MOl!: 6,IIilllllO EF. In seqq. epi-
lIeDJIiII ., ",u6yteril/ el diaeolli6"" C. Tum mur.'lo el;lIm EF. Infra
lItI,eriUII om. C.
P.28.
t. de 1/' C. lilleola nfra ducta B. Dein litiO e:J:ilu C, item edd.
Amerb. Erasm. Cost.; .Ni ic'u pr., ex muta\. I/t40 D, lItIO ielu EF.
De u.u genilivi lItIi vid. S-.Itorn. Grammat. Lat. S. 157. 2. p. 531.
ha Noster S. 6, 5. iR 'ericul .... I/ui. Arn6rol/iUII de 011'. J. 32. S. 168,3.
1:HfIt"0 IItIl. JI. 15. S. 73, 3. "" IItIl UIIfIUI, Epis\. V. S. 6. .d IlUl
,ro6mOft.... De excessu mtris lu Satyri l. S. 6.: NOfI ,erdi'" UIIU8I
'"i. Ibid. lIelior _Ili ,.,.lio uI. Mox fIOl/lri ,arl/ .mor et u6mor
,ui ,or,iD. Statim co..,,-o6"'i' E, eompr06"'.I F. 3. .liil/ mtm;6111/ F.
Tum .eI Im",_ id. lib., lIll IecluJllfUe Amerb. et Era.m. 4. IIl,ue iude
." /lomu", D, .',ue illle in dom_ ed. Med., .""' iR dom"m EF et
u6i pro ira qu_ F. MOl!: /o.,i/",.,tur E. Pro ""ue,.,., quod exhibent
Maur. et Gilb., recepi ex codd. et reJl. edd. redile"". 5. '1/ (a m. r.)
D, Me CF, i.,. ed. Med. Proxime "iroru .. (uil detrllA.,ium C omisso
iUi, qnod abest etiam ab edd. Amerb. Erasm. et Costo Verba: fue ..
",IIealu - .""'ir./i IIUJII, desidenntnr m CF. Allera' a m. r. inler
venuI habet a, .,,,,ier"" E, er"" ed. Med., tum _ir.ti l/,lNt D.
S. 55. 1. e' 06 cro in mg. I.pplet C. 2. I/aeti om. e& codd. et
edd. omnes uceptia Maur. et G.ilb. 3. ri ... "",, BC, .i "..gi. "uft
ed. Med. 4-5. Post 1IeIr ..... 1i6U11 Maurini et Gilb. habent illr, iUi
A_m. Braam. Costo Sed codd. el exemplar lIed. neutrum aguolcunt.
Quare iUiII, quod e glossemate luioe satia apparel, expunxi. 5. Verb.:
,uoel "ulIUII ."".... rtDfI clecliul, duunt in EF. Neptionem ROR r. m.
superacrip.it in D.
Digitlzed by Google
256
NOTA ES IN ULINU
S. t. AUflUlMe om. EF, item ed. Med. Sed (.'Onf. S. t, 1.
2. el, quod abe.t ab edd. lIaur. e& Gilb., praebueruo& c. rell .. edd. 00-
dices s. 3. . ti et mAi

D
DE
FI S IN TR U
A 011
17
In lemmate nosm codd. ad unum omnea exhiben' de O(firii Voeab.
autem minlrorum ab editoribua Mlurinls ex ma. oplimi. quibusqne le
frequentiaimi., ul liun&, Idiectum inre retinendum pUlavimus.
LIBER l.
Cap. l.
P.31.
r
S. 1, 1. tldrog .... (r ab al. m. super.cript.) W. Item U. 25. S. 127, 5.
r r r
Ma. l. t4. S. 55, 8 . dri8eril W, (ex muto r. m.) Ma.
Contra n.24. S. 122, 1. "drog.nlU Bb, S. 124, 7 tlrogel Be, .drogtll
W. Be et pro Ma. Apud Ptmlift. S. 47, 4. ."riden'em A. Praetuli
seripturam arrogare, am_e, cum IiUera ti ante r in anliquissimis eodd.
Virgiliania conslanler mutetor In r. Vid. Cell.r. de orlbograph. Lal.
p. 31 .eq. ",.per. de Orlbogr. Vergil. p. 409. 2. m"gi,'sr "umili-
,.ti. codd. Mon. el Bb. Tum dic.I Mbedg. 4. vi pro ., pO'l lice' ab
r. m. Ma. Mendo.e "erscundi. Mg. Qnod .equilur .i/J8 in Bi omissum,
in Bb' .upencriptum e.t. Dein ".c'ars' W e. ed . Amerb., U!pecla,.el
a m. pr., ab r. U!.p. Ma, 8qeel.rel rell. MOD. De permulatioDe verborum
.peclare el U!1IJI.ct/lre vid. ad I. 16. . 59. p.53, 1. l. 25. S. 118, 3.
1.41. S. 203, 1. JI. 8. S. 41, 2. 9. S. 49, 3. 111. 1. S. 7. 1II.8. S.50, 4.
111. 13. . 83, 6. el adnotat. ad Paulla. S. 1. p. 2, 4. 5. 'mor.m en,m
pro Mb. Pos' domini Mg inCereil doce6" "0'. MOl!: COfIIIIuni. Md. 6.
i .. ipe csrecundi"e codd. W. Mnace. omnes el Be e. edd. Col. Rom.
Maur. el Gilb., i .. ig"e documenlum "erecundi"e Bab et edd. Med. Amerb.
Eraam. Cost. Pistor. Sed voc. documentum merum est glossema. 7-9.
Verba: IUDRi/l1ll Imen," de"lII - 68/1Ii'udi"i., utpote iD _lextu omissa
W ab ead. m. in mg. babel; dnm pro deulII danl Jibri Monaee. et Be,
quibu.cum conspiranl edd. Col. ae Med. Mox Ilocendlle Mbcdfg e. edd.
Col. el Rom. Dein ,ruden'sr pro ..,i4M'sr Pislor. iD mg., pullentsr
ed. Rom. el iD mg. Erasm.
S. 2, 2. ,ui iUi (pr. ill., ul videtur) n(udj, .,m,u. '/lpien'i ..
Bb, ilIN iafutlil qiri'/J8 ,,,,_Ii .. BI. 3. el ".. in"lII W. Monace. et
17-
Digitlzed by Google
260
ADMTA'I'IONES
Bbc cam edd. Col. atqne Amerb., ea "er mum Ba eeteraeqae edd. Deia
ti.., com,erl. Bah, ilemque edd. Aled. Erasm: COIt. Pislor. Rom.; "i_
comp. Be. "i", in m ~ Pistor., com",.'a .unl tzem,lo Mrg el Viadob.
CCLXXXIX. laee. XII. l,id. Deni . Codd. l\ISS. theologg. Biblioth. Palat.
Vindob. Vol. 11. P. I. p. 522). Adnotavil Denisius: Pllr."e ila eum codit.
m.tim t'ge,.e. Nee aliler exhibent Ilbcd, eo tanlum discrimine, ul ante
6i1:IlW,'O distinrtioni. nolulam ponant. Con",,'a pro com"erla scripsi c.
Mg et es.empJari Col. Ita primo elhibebal eliam W. Pro al,ue, quod
om. Mg, in Me reperitnr e,ue. quod in Ma ab r. m. mulatam esl in
Aec,,,e. Typotbelae errore iu ed. Col. irrepsil 1I06i8. MOll 'i6eri". danl
Mbcd. Tum 'radidimu. el in 8eqq. "o _tU ed. Med. Po .. "mu. Ba
el pro Ma C. Bb. Adslipnlalur Amerb. 8. ",,'em om. W. Praedicalore.
pro "a.'oru bQbel ed. Pislor. in mg.
P.32.
5. 3, 1. a,o.,oloru", milai Mbcdg, mielai Bc constanter, Mdr et
es.emplar Col. Uuc pertinel etiam lIiehit. De bac barbara medii aevi
leriptura vid. 0.111 .... ad Cie. de re publ. p. 363 ,eq. Tum "el/dico Bah.
Mbedefg, ilem a r. m. W. Ma. Be una enm edd. Col. Med. Amerb. Rom.
el mg. Pistorianae. 2. laoe audeal Bab el ed. Med. MOl fUi". dei elegir
Bab. 3. "0" "igilmiam el "irlurem ed. Iled., "igilanri"", pro "i,.,u'cUI

Pistar. in mg. 5. ad8e'lui pro W, ad.equi (. a r. m . uperser.) Ala,

a88e,ui et codd. el edd. rell. MOll ,08uil de/U Mg. 7. dieere Bb, di-
eere Me. Stalim ul en;'" U"tU """. magi./er Bab. 8 . .omlle. hOI1l;lIe.
doeerel Bb, 1I0minu Piltor. in mg. Tum Mim pro aulem l\lbedg.
8. 4, 1 ... ee "'.um ",illi Mbedg. 2. "",milli.rralio"i. W. Ba. ~ I e f .
4. ,uod pro '" Mg. Idem ,uam di.cer_. 5. t.OIl "lIca,,1 elli". Ilg;
1,ac",,' item Mbcdf c. edd. Col. et Amerb.,nec aliter a m. pro Ma. Post
di8eere edd. Amerb. ceteraeque Maurinam antecedentes addunt: El '1""11-
lUnlli6el ",i.'lue ",.o(.cer;I, neBlO ul fui docen nOtI egeal, dum "i"il.
Cap. n .
IN ..
. 5, 1. de6emtu (eliam a r. m. superser.) Ma, eliam debemu"
Mber, i" de6. Mg. Dein ... g. 'lu"m (m8gi. a r. m. supra notato) Ma,
tli8cllrll magi. 'luam Mbcderg. 2. ,,08lli.. Bc. MOl eonde"."nel Bb

Mbdg el ed. Col. 3 6.01"el (e ab ead. m., u\ videtur, superser.) W.
4. contlempraa6eri8 Bb. Mbdrg. Item 1. seq. condllm,'III,ioni. C. ed. Col.
6. Con,l"r68 Bac el Mb, co .. ,I. codd. rell. excepto Mg, in quo legitur
",,,m "Iure., ut ap. Maur. et Gilbert.; eom"l. elam edd. superiores.
De permutatione vid. infra ad 111. 7. . 49. p. 192 1. extr. Deinde "
pecc,,'um "cidi." Bab. Sed non opns est praeposit. i .. ante ,ecell''''";
cOIII&rui&ur enim V. incidfl" DOD lolum a poe&is, sed e&iam a pro.ae
Digitlzed by Google
Al) S. AMBROSIUM.
261'
scriptoribos recentioris aevi saepius cum simplici RccusRtivO. Vid. Noster
l. 20. . 85, 2-3. l. 38. . 190, 4. l. 49. .243 iD Jin. 11. 6. .24
in fin.; de Abraham 1.9. .91. T. l. p. 312: adole.cmtula la'lueu,,, ,,-
r",itafi uae tmel 'lcid,re; de virginibus n. 4. . 23. T. n. p. 168. A.:
"e illcider., inltidiatorc. fMlor;.. Conr. ad PauUn. . 4. 5, 2. Similiter
Am6ro . exhortal. virginilatis c. 12. . 86. T. 11. p. 300. D.: p.ccalum
;"currimu.. Mox quell,U/lm el hic el 1. 9. Mb. 7. lacer' "0'.8] -Ad-
noate. Barlhiu .(Advers. VIII. 21. p. 406): "Elegantl!s duo iambi ex-
.tant apud B. Ambrosium libro l. de Ome. cap. 11.: Pacer. n088., 'UII'm
'o'u; difflciliu.. Lo,ui "leroll"", cum t/lcers 'leNcian'. Quos duos ex \.
Cabula quapiam memoriae sanctissimi erudilissimique viri haesisse aulumo, .
el aunl Pbaedri Epimylhiis quam simillimi. Et in eodem opere obser-
Vlvimus alio. tales non paucos." 9. Foder;' W. 3. ab im. de. om. W
et ed. Col. L. uh. accepi' Bah e. ed. &Ied.
P.33.
2. u."" n lempu. W. Medf et pro Ma. Item edd. Col. ae Med.
. 6, 1. '/IIIct; "ir; ,uia .ci86/1n' quod "0:1: Aomini. Mg, Coi pro
lO
Mmini. Ba. 2. adnun/ia Bb, W, adn"ntia pr., ab al. m. /IR-
nuntia Ma, /lnnuntia Mbdef, ad"u"cia Cosl. et Pistor., a""uncia Me edi-
tionesque Col. Amerb. et Erasm., item a m. pro Mg, in quo per ra8. Caetum
esl tlunei/l, male all",,,,t;atio habenl Bab editionesque Med. Maur. et Gilb.
Placuil scriptura ad"un'ia per '. quae optimis Iibris eommendatur. Vid.
"'agner. de ortbogr. Vergil. V. nunlia,e. In ed. Rom. exstal "sccato
adiune'a, ut in mg. Pistorianae. Verba e' inilium (indilium scribitur in
Mb) - .ermo ellt in mg. supplel &Id, errori. humanu" lIermo Sil' babet
Mg. 3. 8ermo ell'. ho",ine. amabanl lacer. W. Item Ma, in quo posl
Aominell litteris minutulis superscriptum legitur Sllim ./llteti, quae voca-
bula in rell. Monaee. textum occuparunt. E domi"i in Bb enatum ese
d/l"id, quod reperi in ed. Med. 5. pro(ectioni. W. 6. a fIogello linguae
"!lae, quod eriget, babent eodd. nostri omnes eonspirantibus edd. Col. el
Med. Vulgata alltem leelio egregie eonfirmatur a Nostro l. 4t. . 202.
p. 103, 12.: Linguas flagellum lime. et Libr. 11. de Jaeob el vita beata,
ubi e. 11. . 45. T. l. p. 476. C. ita loquitur: - mlliora,," ,,1'06118 lira-
gua. n08tras fIogella, ,UIIm lua "er6era, moxque: tu nOlltras "oci"
fIogel" no" PO'" 8U8,jner.. 7. Ver6eramur enim - - iudicio con-
IIciSllliae in mg. supplet W, "ere6a'lIu,' utroque loco pro exaratum fuit
in Mg. 8. 06",,06";0 Monaee. omnes, Bahe el ed. Col. e. Med. eodem-
que modo flueluant Iibri seripti el editi inter 06"r06";um et oppr06rium
l. 20. . 86, 4. 11. 4. . 13, 2. 111. 9. . 63, 7 el p. 97. 1. 7. 111. 15.
. 90, 3. Admisi assimiJaliooem moneole ",agnero de orlbogr. Vergil.
p. 413, 17. Mox enim pro eliam W, i pro exhibebat Mg, in quo r. m.
0011 1
re.tituit etillfll. tOo ,.uci,,'ur W, ,/It,ci",yr Mg. 11. cl1,.'ui7il1t18
Digitlzed by Google
868
ADNOTATlONES
W. 06lll .. .,; Mae; ooU"". c. vulg. libri. t.Odioel rell. Deia .. , pro ni Mg.
4. ab im. """NtII .cie6a Erasm. Co.l. Pislor. el editor Rom. Correxi'
iam O. Barll&i ... (Advers. XXXV. 1. p. 1586) e codo prisco "",,.,. Deio
e .. lum o. edd. DDte Maur. omDel. 1I escipial Amerbaehianam. 3. ab im.
ON""'''''' Bb. L. leq. '081111 Med. Infra '0 11 W. Mae.
. 7. 2. fII,AI 4i:r:i W. Mabcerg. Babe, item edd. Col. ac Med. Om.
baec Erasm. el Costo 3. iIIdian] Praeposilioaem ia eod. Ma vermis cor-
ro.il, Dade iD Me, qai de.criptus eal ex iIIo libro, babetur 1Ii:n. 4. .1-
.... .Ii , qU/U .6emu. eu.'odire 8ab. 5. Posl tulodi,.. iidem libri
inrereiunl "ia. 7. Na tlie;I praebueranl codd. el edd. omae. exeepli.
Maur. el Gilb ia quibas legilur IIOIl di:nl. Setl .Mlli, quod in Ma r. m
upra addidit, om. Mbcdrg. DeiD le,.. iD Ba malatum e-' in I.N ..
Idem Iiber iarra habel I.N.... CoDf. ad 1. 7. .24, 2; 11. .37, 13;
20. . 87, 6. De qaa Imptura vid. W.gller. de orthogr.Vergil. p. 462,2.
9. llei, quod om. Mbcdrg, ia Ma r. m. supra adiecil, domifti ,le legilur
in ed. Col. 2. ab im. iu"m,or- recle Bab. Maef el a m. pro W, quibul-
cum raeiunl edd. Cojo Amerb. Cos\. el Pistor. C. Rom., pro iuftior, quod
exhibent W (per ras.). Be. Mbcdg et edd. rell. Ceterum antiquior ma
comparallvi forma iu".rio, in eodd. m8S. frequenler obliuerala (vid.
Oullend.,.". ad ApDleii Metamorph. VIII. 21. P. l. p. 708. ed. Hildebrlllld.)
restituenda est etiam Oypriafti libris de orat. domino p.21O et de opere
el eleemos. p. 243. ed. Baluz., ubi logitur: lunior fui ., .enui, el alibi
ex vetuslissimis el optimis Iibris. Deiu "ia. .UII. daal Maed. Ante
eu.,odim'" Bab om. iR. Tum ",a. pro "er6a habel W. la seqq. Bab
seribuDt ., ftOft tlelinquu eonspirantibus Amerb. Erasm. Cost. Pialor. at-
que Rom. De usu eoniuncliouis final. ", e. negat. flOR vid. R"U;tllOIIII.
Instilutt. Grammat. Lat. p.346. ZUtlll'" Grammat. Lal. S. 347.
. 8, 1. conIIemprtetur Mbdg el ed. Col.
P.34.
1. retld;' .". ... ftlU" ... W. lIaberg, _ ... "ui."". redtlil Med. 2. gr_
"ior ",., e,nm pro gr"', 'Ri "n', quod Bb. Maur. el Gilb. babeut.
reeep! ex ceteril codd. editilque Iibris. 4. "er60 ab al. m . uperseriptum
iD Be. 4-5. Leg. _,ieta,'" 5 ol"ilur Bab.
Cap. 111.
"91 "B 'Bb 2" .
3' , ,.OI oml8sum IU a, .upersenptum ID . .'m_
,,,,,,, ... (e.' a r. m. supra add.) 1\la, e,' e,enim (eft;m postea eras.) Me.
Aherum e,' om. Be. 3. pro "er60 01;010 dant W. Maberg, pro oeiolO
,ertllotae Med. Poat reddlltllu, Mbed om. el. Tum Regotiorum ,ilm',,,m
habet W, ,.tgo,iuIII .it. Ba. 5 gi' ,1". Bb. 6. eum tI.o Bab. Proxime
magill pro "I/Jiu. W et Monaee. omnes. 10. 8Ilim pro ;gi'ur Bb. Mox
,.uU.,mu8 '0.18 (lJUi Med. tI. or".' pro Dler"."" W. Dein ~
Digitlzed by Google

io qu
AD S. ABBROSJUM.
el. d mg; Pistr.
., enlat 11,""1. ho
ne. exeplo' Be,
indi3:il lIi6i Mb.
io iamllll 011 habeot
Bab. Deellt ti6i io Bab W correctum ex
ha6ea uil. 5. Hellai.1I iallpraebelt W.
Made q es praeler Co!., I el Mbcfg, legitor
1/lIaiall. Tum diei' Mg; ego om. W. lo .eqq. post prop"".r. m. in
Mg addidit inquam. 1\101 la6ia ha6eb' Icribit Deio Jaa6,aJ/IUlI Bc.
P. 35.
. 11, 2. Saepi (vulg. lIepi) W .. Maef. Bc. Item l. 8. Vid. Oellar.
l. c. p. 123. Wagner. 1. c. p. 469 sq. Ollann. ad Cie. de re pub!. p. 88.
Coniu en'um agnoscuot edd. omoes
cepta nlllm tuu", et tiu ent MbC et Med.
ed. , 'lur, ubi omis80 rI!"l" oou TO
Xl!lJo{ entum luum el a eribit Mg, allru",
el ar dant edd. Col. e MauriDa anti ...
quior eni", Bab. Mo V. Om."' Mg.
5. argefltum el aurum luum exhibet Bb, aurun, lsuperseripto ab r. m .
. argenlum) IlItlm Ba. 6. Excidit eloqU. in Mg. 7. mBIIII 60na ell' scri-
buol Mbedfg. Dein 60"a pro 1"'"ioll. Pistor. in mg. 8. halle ergo Bab.
9. IIl'inill 1I0llieitudinill eodd. Monaec. omoes el Ba, IIpinil" 1I0lliciludi-
id .. ,
ai6uII
Bb,
CosI.
(om.
dillru
(sic)
W, Dt ed. 1\laut., IIpinill 1I011ieitud;ni61111 (pr. 1I0Uieilud;nill)
ll'eiludinum Bc, ilem edd Col. l\Jed Amerb. Erasm. et
piill 1I011ieiludi lIollic.iludin;6ulI
el in mg. Pistor.
mg. 12. OUlltod
Omisso elll W ha
. 11. diril'ilHd]
ah im. falllidiare
luum a Bc. De lIei,,;a' dant Bab,
A
1/llIei,,;e' Mbrg. 3. coereealllr W. Mde, eohere. Maeg el ed. Col. c. Med.
Deadspirlllione eonr. Wagner. 1. e. p. 440. Proxime eollig" lutum hbri
Monaee. 5. aee oleum W. Tum alligalura Be.
. 13, 2. 0611eratur W el pro Ma. 1\Iox i" iraeund;/lm ab ead. m.
W. 3. Audill'ill l\tbl'dg. 6. de ore nOlltro 1I0n proferuIRll1I ed. Cot;,
de or edrg. In seqq. e unl Ba el': l\lbedg.
Mox io' relltringa' exh
omnes editiones Erasm., (raenoll
Ame et'eoliores. Vid. 3. Conf. infr. ad
L 21. S. 92. p. 64, 8. Frenoll 1111011 h.6,., senbunt Mbedg, ('renoll
.Ac6e1 'U!l1I eulal in eel. fro A.ield in Mg primo Iege,baw UttG.
itlzed by Googl<
tU
&. (1m',; l''!It-e ir Lb.i. kau.
d 1-r_e_tl.; "::rnd,>oll.
D'. t8f11,W.t
ti. 14 l. tIc ri'!l l;pn.:o a r_. p . , ..b l. "he ,ri",
:n.Jf r"g,,' ii.a pe., I/ostuae e.-h'b,: t e::II..n
ete. 111 .. ; "" - Lr, ;"-:11..1 ,.e. Jde, .,('
r1i"e[ jf:'cJfe' , 'jU' JdL':t..,. .i" UlloeOI: " "':V1 "'Ln:n.JI
['Inl bid'! o",e.u.' .1l.Jn 1..;1';. Cl .Jed. et ID rng "iat!'r T-r
lfr,tllr in 'N il1 f'd ro' ',. d c,--,;o':"o': .. na hOr; dll; hoe
"tl"!r -e-,. Pb rD:" .. r.ta.1I V;. lI.audefl( el ban e "kd
':'we. h. ristor. ti. e.' 0'11 lII{ el !LfrD-C". Jll..e d.dU6rlaO.
pd-l. C"l II
l
q.,e I"er'., ,ji t,U.a. id hlt .. ,. Tasm. (;Ogt, P;II"r PC'U
':'t..0 l. .. ( e ... d. Lo,.) pr<> -.J, pu"d i- ')1' ,"f(:I .V. I.lbol\;
et S", it"lI' nr JIIe', ;r ,=u'')"". h F )Ljh_t e.La ,,ful[ e:rerc ... af ,!tl!>'!"g
... il. _o:e ,_r.ovn'I) .JI l. & varIJ" nll'. el>. 9, -' (' .'u(. 'E..n_ JI.,
,.e.'Il.D :ttJll-il:..a aud. nl"erb. cel6
r
a
p
q'le Pllf-e
:1L, (J alolE- "ra8./ Jle.
S 1 'J, 2 1 I(J ji.' U.c":f .. , j,. f,J";" I.,g e. "d. Lot ? ,,-re
"",.JI,6. B..b. (,eld aUlli,ti.. J\lbro!r, teM e'U '::d. d CullJ
"eterif 1r'e,e-lnf'b_s. T .11.. lioyl "m. dab. 4 f')l'
"N :ILJie- .;. B.:, llrie,.,.(; .. latler. n,li. pI '3tt. !W,..d 5 'r (x. JI /lo ""1 b ..
alfI"rIJ, lO ]ill p'.J ir Me. 'lLhd. :kh ... , Jug. StIlHn-
r
.. ,... ... ,,.. .. !li' \V, ir"""a'jc !ilJ " :c, .. ro. ,,,,. t>. ,di. e' """ 'iJori
"l. r )ci .JI:, aL. ,1. w. Sup<ll"llcrivtum "erll .. ". 'Q DI. ,-etI) n_t.e.
NI eXrlioeot cOfld nIl'U"S L. E .. a..n .. , a ".".0 tl08'U"
l;'-sl niter eCl.D. :11..11. :ii:b. ,riam , .. "11''' rr;,'u- ",/-,.:]0,
.l.tNrJ ot1uimur. nOIl;, r't-I''''''''e p . , i.1 jl'JI t. ol ,:urT.
-. Ir. ;11( nC'I:;ui iu, ,t- .a.n"n, 01 ti" e"1lr'l s't
Jlq. -"CE., fUlJa !'I",;",., (1L.ILs .. , .e"r,e"t"rin
YJI"ID'IP !'lfP)"l1'it ir ,na T:r. ",I..d:D n,,ir" JV e. ed. !heo. !l. "11' 'tI'
S 6, 1. FJ PII"'''.i'16 (A -lnu. xxr:. 1. ". 1..ib7.1 10 sU
'U"Irb-.-ir CDlU:', LOJt
r 3':'.
l>. nodllfl/o ",.lt "",O'',;, a,-Irir,,-tr d P:JtJl., , ., . m.la. mor'.
-.t"f". di' 0- , !..I';.' G../I, ;,.gu,,, ..tu, a,,""glffA -n-M r\
.J. d. A.eJ., fI'nntlaam ".ir4, ':0' , r-l-trifilln'l ntlt Ce, .e.n a lb. pI .

1\' lI'.. .. , .D ulI1bus lit 11' "-'''rr'n.,:an. JI." ,.f.R. JIt.
enur'. 1\" '. S P7 .... .:'r,-x:JnJ ,,.il hrlhC
J ... ,,, ':e':i p,B"e"ni\"uB ,ibris W el ?r') Ia'j,, 31,..1 .. ,.r .. e-
, ..... ' e, II 1{
AO S. AMBROSIt1M
..... U.,, ul vulg. legitur, quam lectionem reperi eliam iD Babe;
Auac .mt. "tI"",.. F"'.' UII seribit Mb. 5. Pro tuo corrige ."0. BI
po.l loeum iDrerei& ri "'0, qua. voelbula 'in Bb exponeta lunl.
Cap. V.
t'
j. 17, 2. {nrit", W, irri/", rell. Iibri senpli el editi. Verba: 9ui-
-'u. irri',,', ,uicuntU4 (.ie) incita', ,uieum",. 1I:I:".,.r,,' in contextu
omissa Me in mg. habet, ,lIeum,", II:I:".P".,,', ,uicum",e incit,,' aUo

ordine Icribunt Mbedr, ,uicum,ue incita' om. Mg. 3. llllllori"e W

5. ~ .ilmlium, tum ",. Mbder el pro Mc. 6. P.ecalor enim ,., W.
S. 1S, t. Ahernm .i om. Ba. Dein tldmilu (ita ed. Col.) pro
habebat Ma. 2 i pro .ed eodd. Monlee. et Bb. 3. "ietum .e pu'aI
Bab, "ic' e repu'a' edd. Amerb. eeteraeque ante Maur. 4. inri"um
r
Maer el Bc, itari ... m W, irri". Mbcd, ut edd. Tum po.' Aa6et.tlum (dis"
I
iunetim) Mfg, moxque inlu.llm Bb, i, .,u . (1 ab al. m. superser.) Ma,
'" .... Bab el Mbede, ut vulg. Jibri, inlllllum Mf. 5. parem ,ui" Ba,
6 "
".em ,ui" Bb. 5-7. Si enita non 'aeIll8, diei'url Am60 eon"ic",i
.un' (sic) Mg, .i '"e.a. ".im Mf. 6. deilur eodd. omnes excepto Be,
in quo est die,'ur, sicut in edilis. Mendose diei'ur illi: Con"iea'u.
uI huie Ba et pro Bb; in posteriore &amen ah. m. scripsit ille co,.f.licia-
'u.. Recte W et Be una cum edd. Amerb. atque Erasm. eon"iti", ...
per , pro e, de qua seriptura vid. Fleelt.8en. in Museo philolog. Rhe-
nano ann. VIII. p. 227. ltem 1. sq. W. Mabde. Bae. Amerb. Erasm.
eo,.""illli el l. 2. ab im. W. Bae. Mhde el a r. m. Ma e. Amerb tque
Erasm. co,."ilio. Conf. . 20, 5 et 21, 1, 4, 6. Ceterum leripsi: illo
.0,."i'iaI ... u, Auic, con''''p.il i.'e, pronomen demonstral. Auic recipiene
e W et Mae, quibnecum faeiunt etiam veU. edd. e. Erasm. Costo Pistor.
a&que Rom. De usu verbi con"ili"ri e. dativo eonstrueti vid. Cap. seq.
S. 21. 111. .00000iei",... ul, A_e con'. i.,. habent eodd. el edd. rell.
Pro .on'",p"' lita Mabedef. Babe el edd. omnes praeter Maur. et Gilb.,
in quibus est eO,.,em.ri,) W offert eon""".".al. 7. dieilur pro tlieefur
codd. noatri, ut supra. In seqq. ulrifU4 (pr "i,u.) condemnanlur W,
..,,,,,,,. cOfld ... nalur Bat', ,,,,,,,'" cond.mpnalur Bb. Mbdfg et ed. Col.,
r
ul",,"' condempnaratur Me, ul""u. eondll1llnanlur Ma. 8. inri'" W,
irril. codd. reJl. et vulg. Iibri. 9. UI/,i au'Mn 8111 codd. Monaee. 10.
60110. eonl/ciM.,i". fruc'"m Bab, frue,"". 60n". conlcienli". eodd. Monaee.
editionesque Costo Pistor. atque Rom., 60num frue,um eO'lIIei.rlliae Amerb.
et Erasm. Tum 601l0rum eom",i"",e illd. Mb. 1 t. eOllte,nplum pro W
el Be. t2. Legendum putal C. Bar,hiUI/ (Advers. XXXV. 1. p. 1587)
rileri a 60fti.. L. penal'. "Be om. Bb.
Digitlzed by Google
28f
ADNOTATIONES
5. 19, ,. latemili.,. .. olil ,,deri Mbedfg. Deinde Aoe ergo Ba el a
m. pro Oh, e eorr. Ale ergo. 3. eO'llernpflal Bab. Mbdfg et ed. Col,.
eomperia' W. Tum 10ftlit.,.. Mf et pro Mb. 4. ad"erllu8' W. Ma.
Be et ed. Col. Mas d om. Bab. 5. ma,,'i/iCflre recte Be el a
m. Ma, mu,iJieare eodd. rell., fllDUtifieare vulg. Seripsi ubique mae.t-
ttldo, mal'.I/'tI', maerere, maeror. Vid. Cellar. l. e. p. 105 sq. Wagn.
l. e. p. 453. O.a ..... ad Cie. de re publ. p. 233. Conf. infra ad l. 12.
i
5. 45, 3. . 46, 5. 1. 15. S. 57, 4. 6. Iloe ergo Ba, ".go Bb.
Proxime .. o .. "m "ir Mb. 7. me ante .. on p .. "m in Ma r. m upra
addidit. BarlAiU6 J. e. ita distinguit: - ti' miAl iniuria. facia; / fua.i
"ir .. on 8m / ftla.i "i .. die",.e me .. on ,ollllim /- 8. gra"iora in eo W,
item edd. Col. Amerb. Era8m.. in eo gr@. Mabcdef, in eo non "ollllim
gr@. Mg, in eum edd. Med. Costo Pistor. Rom. Maur. Gilb.
. 20, 2. lIi .. e 'mlp'a,io .. ,. '1'em"tator W. Mon.ee. Babe veleresque
edd., .i .. e t,nt. '1'enlat. vulg. Post templ.tor Mbedg interponunt enim,
quod gloss.m sapit. Dein ip8' enim talell seribit W et pro opinio .. u
Ilbedfg exhibent '_plfltionu. 5. co .. "itium W. Mabe. Be, ut supra;
eo .. "icium rell. e. vulg. Jibril. 5 el 6. 'ace' W et Monaee., temque
edd. Col. Amerb. Erasm. Cosl. el Pistor. e. Rom. Ita l. 5. eli8m Be,
qul .eqq.: e'.i 'I{irmu. colllumeliam faciat, itl"ltll 'aeel, omittil.
6. (act W el Macdef. 7. relli'ondet Mabl'fg e. Be, item edd. Col. Amerb.
Erasm. et COlt., rupondil a m. pr., rllll"o .. det e eorr. W, '"Cll' pro non
re'l'ondel Med. Contra 'acea' utroque loco et rupondeal Bab eonspi-
ranUbu. edd. Med. Maur. atque Gilb. 7. arma iUl/.tille W.
Cap. VI.
5. 21, 1. coneitilJ W. Mabde. Ba. Amerb. Eralm. COlt. Conf. ad
S. 18, 6. 2. fUtir pro cur W et ita passim. Dein ommu,"i pr., 06-
mu'"; ex emend. r. m. Ma. Conf. Wflgllllr. 1. l. p. 412, 16. 3. n ..
Aoc (eej, Mbedfg. 4. ',nmo eodd. omne. veteresque edd. e. Erasm. el
Rom., imo edd. rell. Ita ubique seripsi, eodieum et meliorum edilionum
auetoritatem seeutus. Vid. Cellar. p. 99. Wagnsr. p. 443. O.a'ln. ad
Cie. de re publ. p. 375. Proxime con"itiare'ur W. Mbd el edd. supra
laudatae. 5. Post filiu. onaisi lemini, quod exslat in edd. Maur. et Gilb.,
praeeuntibus libris mss. W. Mabedef. Bae editisque Col. et Med., Gemi",
habent Mg el a r. m. inler verso Bb. Aeeedunt Amerb. Erasm. Costo
Pi.tor. Conf. L. l. e. 48. S. 236. Contra ed. Rom. Gera filii lemini.
Mox .ep'u. et eodd. et edd. Sed vid. ad l. 3. . 11, 2. 6. eotl"iti"m
W. Mabe. Ba et edd. supra laudalne. Tum .0 tl8fue eodd. omnes el
ed. Med., eOIl89'" edd. rell. 7. ltar6iae Be, 8arine ed. CoJo Paulo pos'
"ermilli, 8R el pro Bb. 8. I(JfI'I',am l\lbde. Mox n.e eommo,e6at",. W,
;"'ue mo.,.6alur -Pall.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
261
P.39.
1. eon"ilii, pro eon"ieii, W. Mabe. Ba editionesqae supra com-
memoratae. 2. Aa6unda6al e. edd. Col. Btque Med. codd. Mbdf et pro W,
a6und,d Me. Ceterum A,,6undare in eodd. nostris, u.t semel moneam,
seleenties seribitur.
. 22, 1. Pro j, in Be invenitor (sic). 2. "ider; ab al. m. super-
additum in Bb. Mox du". lIe "ull e" indigrlunt ,r06ars Mbedfg, pr06ari
imatum e pro6ar. in W et Ma. 3. con,empAil Bab. Mbdefg et exemplar
Col. utroque loco. 5. lor,ueltlr, quod deesl in W. Babe et iD edd. Col.
atque Med., Ma ab al. m. inter vera. habet.
Cap. VII.
. 23, 2. FoAo_io Ba, pro 11 emio W et Ma, proAemio Mef, proemio
Bb, prllemio Be. 3. Idilhum edd. Costo Pistor. Rom. Maur. Gilb., nee
aliter W et Be, ,lIitAum (itmllum pr.) Mg, lditAi". edd. Col. ae Med.,
Uflhun MODaee. rell. Bab. Amerb. Erasm. Dein llUaMo 'eMIIIII'".
5. 'IX! Ai, W. Mabedef. Babe. Amerb. Erasm. et posteriores, elX! m Mg
e. ed. Col., 611! ii, ed. Med. Vid. quae supra adnotavi ad Paulio. . 1, 12.
et ad Nostrum iofr. l. 9. . 27, 2 ibique p. 41, 7. 6. oporlunitalem]
Ita codd. omDes et edd. Col. Amerb. Erasm. Pislor. Rom. Conr. ad l.
24. . to5. 106. 11t. l. 25. . 121, 8. l. 27. . 129. l. 44. .2\6, 3:
l. 47. . 232, 4. 111. 5. p. 186, 1. DI, 7. . 50, 4. coor. lexie. Lalini-
tati. veto Vatiean. apud AAgel. MailJfll (in elassiee. auctoribos e Vatice.
eodd. editt. Tom. VIII. p. 391 l. CODtra edd. Med. Costo Maur. el Gilb.
exhibeDt opporlulIita,em. L. ult. IlUccedi, Ba.
i
. 24, 1. etiam ,; Mabdef el Ba. DeiD W. 2. ,cri6,mll'
pro Be. CODr. ad l. 2. . 7, 7. 3. dil1!i pro W, dUl1!mu, Mbedg. Dein
praepositioDem a om. eodd. W. Monaee. Bae et ed. Med., ;;;:; mU'lm
.eribit Bb. 4. Tulli... post /Uium ponilur io Ba. De re vid. Cc. de
ome. l. 2. 5. ad 1'0' irulruendo. Bb. Tum "0' Mbedg. 7. NI
om. W. 9. Post lIaeculo r. m. superscripsit eonmaraere "idemu. in Ma,
9"am 9uo, comm",&ft'. "idem ... iA Aoe taratum .aeeulo exhibeot Mbedef,
fuam filO. eommIJA. n06. "id. 'aAtum in A. '. dat Mg.lo seqq. IIidi-
cean' Be. Litlerarum ., et i conCusiooe in eodd. nO.lria nihil frequeD-
tius e.t.
P.40.
3. r."rilat; pOlldulI e. ed. Med. eodd. Mae. Babe el pro W, cA"ri,,,1i
p. male Amerb. Erasm. Cost., JI. carita'i Mbedg. 4. ad eum IIiliglllldi
W. Post "r06are iD Ba r. m. supra addidit te 0l'0rte'. Statim fuoll
ti
4ilig", leribitur iD W. Mae eS Bae, tum PO! .,.ri, iD '"!,
Digitlzed by Google
)0 .u.!(UJ.n .. N .. S
e "l. 'fr'.
! E JO o I"x, 11 on 071 8 I.'S 8 W. . epl'enolur .1.
I\f De. 5 9 01 9' 8' a"lo oi" T"be 'g, d U 8; 1&0 laval r .,r.
1\1 ',ir/u 8'"'n u 0-'. o,a a _,/ lit no'i8 M,', Q,_ 8 11 [, M e
et lJe ne Beriptura 01 ti v' i. W gl -ro 1.' _ "',4 -o -. d - ,l.
5. 1 41. r 14,13. 11 ji 2'? '1. '?5 12; r.
11. 29. . 148, 7. 111. 12. 130 7 111. 19 f "4 'in "ule ',/ 'ji
n06;a. 1. codd. et edd Tu"1 om"'lul ill et B 1: p l',
.... io. ao 1. 6. S. ;el, 2. Proxlme el om. W el non "oaaet 'al' i .Ianl .
.:'elerum 109'" ah r. m. superscriptum in Bb. 10. a n06;8 om.
. 21), 1. ipaa supra addilum in ner P" t uef .... a
agamu. Bb. Deio non null
; Id m 'iJ: r ., 1 ro in ( . 'iJ 1.
m. 8uperICf.l.
r p 1I'
ti'
!,. L, _. Jf,. i .J d o.de. 1. 3, 9. Iuox due' !tIg, diC' Bab.
Tu ctLJllI JI' M." ell 111 ve. u, e te I codu. e. eu. (,01., eirtimal'lJI'linl
d M d. a la 10 lIf' t\ rL, mi. til..a .n. , ee e .Jrumlana el po-
le '0 B si ex ip' 1 lO a m 1, a b le e ;a m rll l. L .. er ul.a-
io e e L,O mali: a E il1 r v -. _ 2. j. 14, 3. :... J. a
W M be.lef P b i m el' l'ed ';8 M_ e e'. '-01, i e_m h e m
reeentioril,uB e.lil'. D'n fU ti JW e. el lIr d_ I OX.U ce er
MaeC. Bbe el exeml)lar rol
P 4'
1 d o m W 't -11" il' a 9 id \0 ea'u r. T_n
.. ri ... o W et !\tonaee. omnes, '!Ir'"", ..,. DaJ- na eu di 's "br. 3." tl
i
Ir ,., r. ::: f ri'. 'e, n,_. B l. b Dem pnmam
W M na c. 1a- e, " _m e_d. ( d ... ! .. beug aduunt igllur. Pro dleunl
W M la e. ie 1 e - b Je u. M x aeCUII"a,,, eodd. omnes,
e n 'a di' '1. le p e'a d. M J. oud. nos ri omnes ex-
cerio 1Wr uLi, ul'n de'., 'e(tu ti h 8. E o le:l IIw'8, e us loco
in el in ed.l. u a tq e 'IiJ' s lit n, 8, eo ribo .e9 nt. (a
IJrimo W\, i.ler JjLer a --o el I. e ni Id oun -
Ilaec illil (!ic. de oflle. t.
- :IR, 'l. "'le 1I r ')r fj- ti
mula"" neinde ut "e in
a eo r. n. in mb Lg. 1 m (o -
9 e oc' '. "lo ae. 5, (s )
m e r 'ic an ur el.J. el..
W C'l'- Ir e. et e l. 0'1.
,,!uae IIr. Ma, a r d M d. fnl
Vid. Wanflt'r. I I p. 4f'. P , 'la e
ed. aulem IIled. hahel cu... ell'un rr g
o el' i .-- ra It 1&
o n e pu el m m :Ji
f tu u, 8.' '"
del. '8f'n n
.'. ea
Lee.
i 1 "
:Si ),
o
Al) S. AMBllOSWM.
.269
. 29, 1. opu. u, Ba. 2. rlifJeri. - r.guli' eodd. Monlce. ,in
quibus Mil per mutationem reeentioris manus; U!.t;mllmu., moxque U!-
,im/lfJeru,., ed. Aled. Supra /I'fue r. m. in Ma notavit 'fu, (sic) NI,
qU811 voculas merum glossema redolentes teteri libri Monlee. in eonteu
habenl. 3 . ectmrli .el Ba. Tum rlicll'" W. Deinde b,e etma Bb,
I&oc et'm ed. Col., etiaa Atc Mbcdg, eti".. 1uuc Mf. 5. Mc om. B
" el
MOle eOlllolalioll.m illie danl Mbedr. 7 eru.onem .up lee.ilem (fJ el
el ab al. m. superseriptis) W, 18rmonem .u,lec,ilem (sic) Ma et qui ex eo
d
M ab b' l' .' ""A ,,-
esenptus esl e m. pr., u 1 nune egltur .emaoa up ... elH.m;
...... 0
eup,ellulilem exhibent Mbdrg, .,"""oum 1116,elleclilem leribil Me.
8. 18" al. m. addidit in W. Dein rimplieiter babet Med. Yoe. gr"liaa
om. Ba.
Cap. X.
.30, 1. D8fUlJf'tlm (sic) Maf, rlee_ e eorr. in ras. Me, -rle eorUIR
Mb, rleum Mg. De re vid. Cie. de omc. l. 27. Tum i,. .cri,tiI
Ba, in .cri,.uril 1ID.,ri. Medg, itemque Mb, in quo pro fuil .erip' ,.
ori". 2. Verba: ,uoll Gra.e ."e/no., rlicitur om. Mg.; ""'0" babeul
Bab el Mbedr, pra.po,. W. Mae. Be, item ed. Med., OPHlION (subO'
leripto ,r.,.,.) Md, "re,ooi ed. Col. Ante ",,'ruimur in Ma r. m. lupra
addidil irl ul, quod in eeteris Monaee. in eontextum irrepsit; .... tUuimur
daul Mbcd.
P.42.
t. yma". W. Mbedefg. Bab el ed. Col., in Ma erala esl la. Tum
.io,. soln. W, 1lI'" eeteri eodd. el edd. Costerianam antecedentes.
Graeea verba, quae in eodd. el edd. Col. atque Amerb. mire' quam deO'
pravala habentur, Iiber Mg el exemplar Med. prorsU8 omittunt. 3. flllJll
aeet vitiose Bbe. 4. Yerba: e' ,,, "" ;;; ab al. m. in mg. superiore
babet Be, ilem l. 5. ,. gloriam. 6. libri mas. c. editis.
CORIummar. (u2Iudaa.) reeepi ex velo verso (ita scribit el codo Claro-
mont.); Dam el i, ul supra monui, passim eonfunduntur.
. 31, 1. N",.,uid utroque loco Md, allero Me. 2. p" ., BC.
4 ui. ab al. m uperser. in W. Proxime u, om. Me. 5. illAi6eret
u..",. Ba el Mbed, sine voe. wum Mg 8eribil i"M6ulra' addito .igno 'jo.
6. u, a.,. Mbedfg. Tnm mtJulf'/l' Mbedfg. 9. a' pr., au' e eorr. W.
,
. 32, 1. a"Ofu Ma el Be, ul Maur. atque Gilb., a.u8fui W, tU ..
e,u rell. ICripli el edili. Deio eolicli. reele ed. Col., eo,lidi. eodd.,
. "
fUo,ill. vulg. 2. in procioe.o (o ab al. m uperser.) W el Ma. Tum
,roludi' Babe, deinde lid liurn Ba, ,lium etiem A1bcdefg e. ed. Med.,
prcliurn Col., ,..lJIliu.. edd. rell. exeepta Amerb., quae, .\ codo W el
Digitlzed by Google
o ADltMAnont
:.a, habe' proelitmi, quo. prael&ll'. Vid. CeIl",.. l. e. p. HG . W_gtllf'.
1. e. p. 414. 4. "ire"" Bb. 5. OP'tI'U Bbe. conr. ad l. 8. 5.25, 6.
Raia. aatiquae 8eripturlle exemplis ibi adlatis ex nos'ri. eodicibas haee
addere nunc Iiceal: op'iAent l. 3t. l. 16
0
1, 5., opre",;o n. 29. ,. 151.
p. t73, 2-3., ""'pere' l. 22. l. 98, 8., optrectm. L 18. l. 76, 4.,
.. pM,," L 24. l. 112, 3., ntpieri.li l. 28. l. 133, 6. Pro n"'m eam
W. lIaeg. Bac e' ed. Med. 8erip.i fICfJ8a, quod h. l. suavias in aar.
cadit. Tum perperam in _re lib. Inver.e gu68f'NGculie reger. Mbedg.
f o
7. pro'u,"' Be, at lapra. la leqq. od(ectant Be, ad(ect.", W, ofect_1
rell. c. edd. 8. e:J:ci'ol W. 9. legi'imo clrltlmine luctandi Mcd, legi-
limo luctan," clrl";ne Maberg. 10. co,idiano W el M., cotlitl. ce'eri
Jibri scripti, politl. ~ I g P08t o v. ueu Ba iaepte ponit ,u6. Syllaba
6ra voei. ...6ra et proxima verba: nulrienlU ".Ii..,illlll - - ia
p",..,ulie docel exeideraol iD Ba. Mox duranw o ..... 6r. , nUlrientee
. ..
,tllienliom, lo60rea I14ieueecunl habet W, tI"ran'ee, ...... ra _trienlU
"a'ietd;" o(patienliam a m. pr.) la60retA ad' .... cun' M., durante" m_6r.
( Inen6ro Me) n.lln.n,e. "atien,ia la60rem a"UNcun' dant Bb et Me,
tlurlJnlee, "Iem6ra nutrien',., "alentia la60rem tU,. Mbed, tluran'ee.
(distiaetioais nota receatiorem prodit manum) _m6ra nu'rill1lle,. "0-
,jetl'" la60r. (pr. la60ri) ad Be, !lura"'ee, m.m6ra nutrienlu "cien-
'ia .. (sic) l.borena al8uucunt (in mg. ab al. m. 1U.", .. Cun,) Mg, d ....
ra,.t/lll .. en6ra tlutrieni,. "tllien,ja l060rem IU'. (sic) Mf, durant ..
__ 61'11, n","ent .. "alien'II"', 'a6orea 011. edd. Col. Amerb. el Eraam.,
ilem Maur. atque Gilb., quae ab iIli8 eo ditrerant, qaod exhibeat 114-
'"/lIIe",,'. Ed. Med. absque ulla inlerpuactione da' la60n ad8. Pro
la60n, qaod item legitur ia Costo Pisto et Rom., de eoniectura Latinj
Latinii (Bibliotb. aacr. et prof. Tom. l. p. 131. col. 2.) seripsi la6ore,
quod tuetur Be. Confasione enim Iitterarum e et i ia eodd.nibil fre-
quentiu8 es'. Celeram de DIO verbi .. ,ue.co cum ablativoeonslrut"ti
adi BameAona. Gramm.t. La'. l. 142. p. 428 seq. FrtURd. Lexie. Jing.
Lat. l. v. init. L060rem probat C. BorlAiu. Advers. XXXV. 1. p.1588.
l. 33, t. Nec non iplla "o'ura Bb et edd. Amerb. Eraam. Cosl. Pistor.
Rom., ..". i",ao n. W, Aaec ".a ... codd. reD. e. edd. oMed. 1\18ur. el
Gilb. Pro 91104 Ma in Iitura habet fUi, quod legitar tiam in eeten.
Monace. et edd. Col. ae Med. 3. e:J:citalio W. Mabef. Bbe. Consentiun&
edd. Col. Med. Amerb. et Erasm., quae posterior ia mg. babet: "al.
e:J:lreitotio", quam leclionem recepit Costerus et editore8 posteriores
probarou&. Dein 9uall4fam "' el "alae,'ra "oci. inverso verboram ordioe
da ni Mbcd.
o P. 43.
t. 'Wi' r. m. .uperscrip.it in Me. 2. Mim eruum in Ba. 3. au-
o ,e._ W el pro ~
Digitlzed by Google
Ah" S. MstiosiM.
,. . r .
. 34, 2. inri,,mu Be, inri'a,i W, irril. e. edd. codiees rell;
4. non a"dieh"m e& non ",erie6am 'd' mmm Mg, o. UiI .tUum al. ord.
W, o. 'UUI" illi. BII. Deest illi. in Mbedf et ed.
. 35, 3-5. Yerba: Seio 10fUi fllero,f' - - eum .i6 non
"ro.i, 10fui desideranlur in 8a. 5. fU8lafUam Mb e& ed. MOd. 6. fuam
(pro fuiel) dical BII. Dein el clli diC.; W. el Be e. i!d. Col.,
el cui 10fHIur Mb, auI evi Bab editionesque Med. Amerb. et
po.teriore.. Neque el, neque "", iDl'enitur in Mg. 7. fUO in lempore
IIb, ,tO '_por, Med. Amerb. Era.m. Coet. Pistor" Rom., el filO _ in lemp.
ed. Col., aul lemp. Ba e& Med. L. ult. faeli,Bb. Maur. Gilb., facall W.
Mahedef. Bae editione.que Med. Amerb. e& Erasm." in facm Mg e& ede!.
Col. Cosl. Pis&or. .tque Rom. Dein", gi,ur Col. Amerb. Erasm. Cost.
Pistor. Rom., iglur ." Mg, iqilur ", exemplar Med. Tum mulato ver-
borum ordiDe tneIIIuraa offidi'enere Mbcdfg.
Cap. XI.
. 36, 1. ", post medlIm, Don post flerf"'u .. ponilar in Mbedfg.
De re vid. Ce. de offie. L 3, 8. 2. Pro ae,u. Bb male, leribit ea 91111&
3. eoim B.. Ilem pro ,B, e eorr. elenim; .tiam perperam Albedg.
4. dici' ill. Babe. Mg et edd. Med. Amerb. eeleraeque anle Maur., diei'
U W e. rell. Monaee. el ed. CQI.
S. 37, t. Deniflle om. Mbedfg. Tum aduUIC".' babel W, ut passim.
Seripdi igitur aduluc,,.,. 3. omnja .. fUa. ha6" ,' da Mbedg. 5. el
"'fUeN Ba. DeiD'le hd, cripl"m prtebueruDI codd;omne. editionea-
que Col. Med. Amerb. Erasm. Cos&. Pislor. Rom. pro .,a ,," .crip"'m,
quod eutal in Maur. el Gilb. Mox nimieo. om. Mbed. 6. ealUlRPlaia ....
ti6u, danl Mbedfg el exemplar Col. 7. de6ere W. Monaee. Bae, nec
differunl edd. Col. alque Med. 8.",. ah al. m. luperseriplum in W.
9. ,ol.m om. id. lib., ",lem ,uum habel ed. Col., qua e .uo, posl radio.
omiltil; radio. efflllldere .eribunt Bb e& Mbedg. 10. "11l,,iam.I ro. el
. ., re
lerra. W et Bac, plu"iam el el lerr. Ma, "l"""am .,. rorem el I.rr.
rell. Mon. Conspirat ed. Med.; omittil lamen el anle lerr.. Dein ,ine
ulla pi,agll"e.r. di.erelion. inverso verborum ordine exhibenl Mbed.
'13. a'i,uOl om. Mbedg. Deio "a6er. lapllll' danl Mbedfg. La,II'" e
ItIp.o, r. m. eorrexit in W el Ma, lab", seribilur in Ba. Como ad l.
7. .24, 2.
. 38, 2. fuia ., imitamllr Mf. Pro lam W mendose lamea. Tum
."onm,ndal lib. 5. genertml W. 8 uam om. libri Jlonaec.
. 39, 2. "."i. eodd. Monaee. Mox fUl" .. ",'ilitlS Be el exemplar
C-ol. Pro ",,,iame. W scripsi fU,ilia,' quod 'eeisse nune paeni'el.
ti
'4. flfltuiril Be el !lb, /J"'fUlri' (" Ir. 111 . iuperacr.) W, ."pI'I Bb el
Digitlzed by Google
212
rell. Moaaee., lI",vir" ed. Med., lIefuir., Ba, item edd. Col. -Amerb. et
ee&erae Maurinam antecedentes. 7. ,o'ul, die".. Mbcdfg. Mol. e' , ..
Bb una eum edd. Col. Med. alque Pistor. 9. ulMri Bc antiqua orLho-
grapbia. Vid. WlIgtIW. p. 477.
P.45.
3. ,",m,Ji... MbCg el Col.
Cap. Xli.
l. 40, 5. ,1ItIw. in W eorrectum e ,IIV""".
r. m. superscr.) Ma, 11 li6. rell. Monace., nI solent.
merum est glollema.
6 , l6eri6 (11 a
Sed partleula ista
. 41, 2. ,ro"". ", W. Tum ,roOW,iIl61111' W. Maber. Bc, ",.0-
ftu"cia6",.' vulg. 3. fecundo c. ed. Col. codd. omnes, (uc". ed. Med.,
(aUllAdo posteriorel. 4. Desunt verba: iJllaoIT""""fUI "i6Ici6u.,
III'a'um "ulftlri6u. in ed. Col. Coniunet. fUI om. Bb, ut edd. Pistor.
et Rom. Pro "i6iei6," libri Monace. et Bab c. edd. Med. Amerb. et
(in eontextu) Erasm. pessime habent "ili ei60, W el Be "ili ey60. Mg
.eribit iA clicio. Vid. Grmao". Observat. in scriptoribul er.e)es. p. 679.
ed. Frotscher. 6. ""'".tima",. pro W, ex mutat .... ".lima",., ul ex-
o o
hibent rell. Iibri .eripti et editi. Dein",.o "",,!. (sic) W. 7. 9u,,,.,
ul p8lsim, id. lib. Tum in," Mb. Retinui Im,ii eeterorum eod-ieum
auctoritate nixu.. Conf. W.,IIIr. L e. p. 412 init. Mol. ia"et.IIr/llll
W. Mae. Bb, in".t.II"lrUIlI rell. e. editis. 9. dom.,. .orum Bab.
8. 42, 2. IId".'i' Be. In seqq m&c'''' ",..",.i.i, io6 Babe el vulgo
Iibri, .IIIIC'. io6 jilllid, Mbedefg, io6 pr_.i, Ma, '. i06 ,romi.i, W,
'. "remi.i, i06 ed. Col. 3. M"" _Mt. W. Mbde el a s. m. Ma,
dei (. e. de,,") d.idet. tlineo)a supra" a r. m. dueta), lndI de-
ri"'" Mf, dei,.". ridel. mili. ., .i Be.
P.46.
1. AlIoli. pro W. Conr. WagtlW. p. 461. In seqq. dicturtU .....
i
.... Mbed. 4 .... om. W, nma ,o,u' m. exhiben' Mbedeg. 6.
W. 8.ad''" Be. Me et pro W. Ita etiam Maur. et Gilb. Reetius autem
rell. scripti et edili exhibent "".i. Vid. W .,ner. p. 409, 8. 9. ."",i-
"Imu. ti W el ed. Co)., 68reim.,. ti Amerb. Era.m. Coal. et Pistor.
eum Rom. 10. eorum pro ip.orum praebuerunt codd. W. Monaee. el
Be, item edd. Maurinam antecedentes. Mol. ia,iorulII danl Bb el Mb.
Vid. Bupra.
. 43, 1. in ,olica 11Ir edilionesque Col. el Amerb., ira ,0Ii,iclI MI
e. ed. Med. Respexil NOBler PI.,. Po)itiam p. 358. A-D el 361. E .eq.
Tum eum ,o.ui. Mbedg. 3. ".,.illlll deliciorum, ul mg. ed. Pi.tor., Iibri
Monaee. omBU et pro W. 4. ".atiam, ia.". W el Be, gr.'ia e "..ti ...
Digitlzed by Google
Al} S.
273
rnrrectum iD Ma. DeiD ilI_ - i..".,il ... W. Be. Mg, te.. a m. pro
Ma, ah rec. per raBur. Uo - ",Mi,., quod irrepsil in Meer, Il. -
im,o"i'lI .. scribaDt Mbd, ,reti" illa im,orilMa babel ed. Col. 5. eo
"",,,,e, ut ed. Med., exhibent codd. W. Babc el MODarc. exceplo Mg,
ubi legilur eOIll'9'u, quod eul.1 eliaR) in edd. Amerb. EraslU. el posto-
rioribus. 6. u re publica Babe. Alabedef el e eorr. Mg una eum exem-
plaribus Col. ac Med., de "8I'u6Iico edd. receDtiores. Mox dicend_ W.
Maeg et Be, quibus accedulII edd. Col. Amerb. Erasm. celeraeque ante Maur.
. 44, 1-2. rel'psrit] Ita W. Maedef el Bac, aee discrepant edd.
Col. Med. Amerb. alque Erasm., repsril Bb el Mbg . c. edd. relJ. Ita
pIures eliam codd. el IIntiquiorcs edd. infr. l. t8. . 78, 4. repperit,
l. 18. . 72, 4. repperillllem, 111. 11. j. 71, 3. ",peri"al; 11. 11. S. 59.
r'epputit, 11. 15. S. 74. 6n. .Huc pertinet eUam re/tulil 11. 16. S. 84, 7.
Vid. WIIgtI. l. c. p. 462. Conf. adnolal. ad Pauliu. S.36. C. fin. 2. fa-
Isrllltda Babe, foler.'lIe IIegr",i" (sic) W, flllero,a eliam Mabcdf, fale-
r"'e Meg, quorum bio pro babebal fllllerllle. Tum grlllitura perperam Ala
(ab al. m.) el Mbcdel. 3. p .. iuendii Mabcdef, jilllNllilf8atltJ ed. Col.
Tum e:r:li ... .,il Med., .u/irJllJl'i' codd., quorum Ma pro .ell,i .. lI6il, nec
aliter vulgares edd. exeepla Cosl..; ubi recte legitur IJ3:illlimll.,il. De
ulriusque verbi confusione 'Vid. adnot. ad 1. 9. . 27, t. 4. enolle W.
Dein 1t,6icietll codd. omnes praeler Ba, iu quo seribilur '1I6ilen" el
ed. Col., lt16iicieru volg. 5. dm;. W. Tum 'tlpimliflll el ,cien,ioe
doclorern Mbedefg, ,lIpienlille et di,cipUn06 om. ed. Col. 7. ,ecund_
in mg. supplet Md. Slatim forenlll' W. Inverso ordiae katiltldi_ .uli-
lR/UI4Lma ,,'lfgulonma idem libero 10 ftue "rOetlliorllfll Mbedg. Slaaim
"".m d' W 6" (. b
.r6i".. ex mu"I. Ivers. m. ,sr Ifr o a r. m. supra addit.)
Ma. rrr6i,rio Mbcdef, ar6itra URUS Mg. 11. "01",.,.,;. JWDpriflll Mbedrg,
In fin .. flirt. om. Mbcdg. Tum el delieil exhibent tam codd., quam edd.
anle Maur. omnea. Pro di(flll'" male IIeflll'" Bab el Mg e. ed. Med.,
a(fllla/ Mb. Cieero de ome. 1. 30. S. 106: inletligemu., 'luam .il 'urpe
clif1luere '_lIrio el tlelic.'e ae mollillr "i.,ere. Eodem Blodo Graeci
atuDtur verbo 8"./lI. de regoo p. 1. C.I - - o{Ju
oiJn Ibid. p. 2. B. I 0,]11 "
':hiW. Calv. EReom. p. 74. D.: - T';O' 'Ortuaa 'Ir/J&"oua", al fl11-
oii\>l'- "O,.''HG _l Como PIUlo lad.-ed. Maage)' T. l.
p. 305. Lacia. Anachan. e. 29. Add. 11""".ei ad aovv. Eelogg. lo.
Chl'Jsol" p. 287. Quod sequitor el GaI. codd. editioaeaque ant, Mau-
riaam omnes. Corrige igilur: el 1iei;' "(fIuld, oor;6111 (r.gret.
Frtlglel mendose .eribunl Bab. Mbcdf, /ltlgret W. Mae. Be, quibus ad-
etipulator ed. Maur.; (rogrBI .e"Rl"il 101111 Mg idque redaDt Gilberlus.
P.47.
i. e:r:jt Mer, e:r:i, Mbd, Mg. 2. "8C"m om. W. Monaee. et
AMBROSIUS. 18
Digitlzed by Google
274
.o\DNOTA Tf(INES
Babe, ilem esemplar Med. MOl e,.,I.,.,. ",.,.., elhiben' Bb. Mg. Ao ... rl"
Erasm. Cost. Pittor. Rom. Deio re(ertm. 60R' W e' Babe e. ed. Med.
Ita pr., a r. m. re(. 6oaor/lm &Ia, ref. 6oaorua e. ed. Pistor. etiam
ceteri Mooaee., referelU, 60a, lIiehil .ee_ ulfertm.r ed. CoL, r.(ereru,
6oao",m Amerb. Erasm. Cost. Rom. Tum ufereR' (14 post " eras.) Md
t
ufereretul ( sic) Be. Statim "rel'u .celerIIIA .uo""" seripsi e. eodd. el
edd. eosteriaoam aoteeedeo'ibus, cium IICel uor. olFer! Ba, .cel uor.
".uiu dedil Cos!., lIeel . /lor. prel. babeot edd. Rom. Maur. et Gilb.
. el. . .aifll . .
. 45, 6. "". m.m W, ".,. lId, ",'a enam 8a et Meg.
Deio 80",,,.ium Mg el exemplar Col. 2. ab im. 'u", dum Bb. Mox
"piOrIIIA Bb et Mb. Vid. ad . 41, 7. lo seqq. elll W. 8ae el ve".
edd. pro .ril, quod Ma ex corro habet.
S. 46, 1. eitul cOR.c;mlium W. ft/aederg. Babe, item excUlplaria Col.
Med. Amerb. Erasm. 2. (aelel Bae et 3ler, fet" W. Bb. Mbcdg. 4. vi-
"icN a m. pr., e corr. "i6iell8 W. E "i,,;e , qood pro scrip'um fuera a
"liBm io Ma, poslea eoatum es' u"eN, quod reperiaur quoque iD eeteris
Moouce.; vi"acN dat 8b. 5 . ' om. W. Ma. Be, cordi.,ue (9U. a serior.
m. supra addit.) es& in 318, eordi.v9ue io rell. Monaee. et Bb, Del'
dift'eruol ab bis Iibri. edd. Amerb. Erosm. eeteraeque Mourina aotiquiores.
7. "idll'ur Mbedfg. 2. ob illJ. ,8e om. 8e et Mbcdfg. lorra 6.": plI
8eribil Ba.
Cap. XIII.
. . . .,.el . - . W .
. 47, t. "'''I .. oae ,'er,.", fuCltl 10 contextu habeot
M.bedef, Dee aJiter pr. 8eriptum fuerat io Mg, ubi deleto voeab. 4i,,'-
.,.. a eorr. m. ad mg. adiectum esl tli".,..ioR6. Praeleri... pro
".".,erii88e tem exhibeot libri Mooaee. el Babe editiooesque Col. Amerb.
Erom. Deio fUlII pro fui. W et Bbe e. edd. Col. ac Med., eam (ita ab
al. m.), qua Ma, _, fUtI, ut soleo&, etiam ceteri Moo.
P.48.
3. ,,11,.,11 Ba. Mf et ed. Med., ,.,,6IIIfue Bbe, "uIeftlqv. "el nihil
n06i. Mum cur.r. W e. Mabedeg, "el fliAil de n06.. Mum curar.
etiam Babc, "el nihU d. 60R'. ..",. curo ed. l\led., pu'an' "el nihil de
fI06'. devm curo Col. et Amerb., p'dan' "el n,hil .um curo de n06i.
Erasm. el posleriores. Mox epicuri Mb, encuri Mg. 4. 011'-' pro
pulan' coo. C. Borlhiu. l. e. 6. fuidam ab al. m. lIuperseriptulB habe'
W. 7. ei_odi Mbedfg. 8. muero e B.. 9. ipllilt fucUi .... Mbed.
Tum crediclerin' Bb.
S. 48, 1. lI.ellrlU pro Be. Pro IINlimo ed. Med. e:rlitno. 2. ull-
.erloaem W. Ma m. pr., Be editiooesque Maur. Gilb., u.lIerlio_ Ma
(a see. m.) et rell. Iibri tam seripti, quam edili. L. leq. liben' Be.
,
.allr. Gilb. t _ben' W, ... en, eodd. et edd. rell. De re vid. Dio!/..
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIDAI.
2'75
,.0,. IN
'Airl. V. 1. p. U8. 19. ed. CobeL 6. Nf'NI, u. lIIfIor (11""
et tle ab r. m. saporscr.) lila, ROR r'f161'8 IIIbcder. Verba reg_, 11_
mllior ~ . liuria, ulpote ill COMeX'O omilla, Mg a corro m. in mg.
babel; .. , maior (18' ab ead. m. 8upra addit.) Bb. 7. cUila danl codd.
el edd. Rute Maurioam alque GilbertiaDam, in quibu8 eal 9u_.
. 49, 2 . t" 'uti.rum Mbg el pro Me, "el 6'81ior_ Ba. 3. COII-
MmllRfIft' Bab el Mbdefg e. ed. Col. Dein vi pN o_ia Da, inverso
ord. ire deum c. exemplHri Col. eodd. omnes, ire domitlum ed. Med.,
deum ire Amerb. EraslD. Costo lIIaur. Gilb. Sed vid. Virgil. Georg. IV.
2H. et AeD. l. 223-226 e\ 229 seq. 4. llerull', ul Maur. et Gilb.,
eliam Bc, item a m. pro W C. 1\la, 8erIlR' ulerque bic liber asee. 10.,
eelerique seripti el editi exceplo Ba, in quo babetur tI .. er ... '. 6-7. nilail
"06;" ,r.e.'.n,iUII Mb, tailail ".UB', R06i8 Mcd omisso i,8e.
. 50, 2. irria' Mg. 3-4. 8vi8 U8e co.'",'um fiIIi6u W,
contM'. 8uill ulle f. l\lcd, COnlem,'"'" U 8 ~ Be. 4. Verba e' ,.m,,;
reIR; .. olio degere .b al. m. in litura babet Mb, ,.m"i etiam IIIg,
",..en,,; IIlcdC, ,raum,tum W, Faum",. modo re,.; ed. Col.
5. Iocu,,'ur Mabedeg el Bab, 10fuvMhlr W. Be. Mf e. vulgg. Iibris. Ul
bie locu.'ur, ita infra p. 49, 2. 8cripsi uctllllur. Vid. qoae adnotavi
ad Cypriani de cathetic. eccles. uaitate librom p. 48. Add. W.,.. l. e.
p. 450. 5. (eru.' ifl 'ru UH cli"iau .. exhibent W. Maef. Babe, (er.
i"ter Iru U88 di"" Mbcdg eoospiraotibu8 edd. Coloo. ae Med.. I Iru
(er. . . . ~ di". Amerb. ErasDl. Cost. PislOr. Rom., inter tre. (er. u . ~ d;".
Maur. et Gilb. Quod sequitur tI' superscriptum est in Md, ;, pro uf
babel Bb. MOJI inf-- id. lib. Deio CO_C_. W el Maerg, item
edd. Col. Erasm., co_celUli lIed. Pro i..,ene Mg 1I,erle, W. Bb.
Amerb. Erasm. Costo Pistor. et editor Rom. u.,erii. 7. iltNlNlrinl Mbcdf,
i."enenm' IIIg. L. seq. inlra .e ed. Med. Tum kllUfll ea:erc6flnl Mbcdfg.
)(ox aMerl' W a m. pr., Be. IIlur. Gilb., a .. "';' eodd. el edd. rell ..
P.49.
1. Aate lerrarum r. IR. ia Ma loperlcripsit gl ..... , quae ia cetori.
Moaace. tenum occopavit. Voc. curam a 81. pro omisaam in Mg r. m.
supplevit el pro corrapll leclioue AfIIIc iu ora correxit Aa6ea'. 2. 84:-
el" ..... ' W. Dein 88c".lur codd. OAllles, si excipil8 Bb, in quo e.t
_8fUtl,.tur, at in vulgg. libris. Conr upra.
Clp. XIV.
5. 51, 2. Cural c. ed. Col. eodiees W el lile, itom a m. pro MI,
a .er. per ra cura, quod etiam in Bc e eur/ltrl euatum es&. Pr .. ,erl,
e. ed. Col. eodd. omoe." Faeterri' edd. poaleriore.. 3. _diel Bb.
Tom el tui fiII:ri' W. Moalce. Bc; omillJl& el Bab editiqoe fere ODIO es.
Coar. . seq. l. 9-10. Delenda videamr lol verba ."" .,.", que
18*
Digitlzed by Google
276
ADNOTATIONES
omiUit Bb, aul sequeotia 111m cO"lIidera', quae iD W arasa, in edd. foro
ae Med. omissa IUO&. SUBpit:.&Ur (J. B",.,lai". l. e. ao&e 11".. ""","era'
exeidiBse fui "or vel 'lId "omilau8I.
i
. 52, 1. 'PIeri' l alto i a lee. m. superser.) W; IIOR ""..mera', P01l
,rae,eri" laaec "lIfta o"illio; IICO. "roplae'" (ita pr., posthae IICUII pro-
,/teI,,) _iftU d."i/l in/lucj, euta' iu 31a; "0" cORll;der,,', "0" "r"e-
feri,' Hallc "."a op;pio. Se/l pr0l'laela dd i"duci' eOIl in Mbed, If
quibus Mer eo tanmm dilFerunt, qood adv. dtlli'lue retinent. NOIl COP-
lIitler"" po" "eril. H"llc ".Ila opipio. 8a"""'1I proplae'a d""id i"ducit
leribitor io Mg. Ceterom libri mss. Monaee. paene omnes eom 8a ex-
hiben& ,r"eleri" qood b. J. pro perfeeti forma contracta pr"elll"" aeei-'
piendum esto Vid. W.gn. 1. e. p. 464. Pr"e'erii', ut vulgo, legilur in
Bbe. 6. el "lrIWU'" BuperBeriptum in Md. 7. itl/eUrge' Bae, i,,elligel
Bb et Medlg, ut vulg., ;u'ellegj, W et Mne, iR,elligi, Mb el exemplaria
Col. ae Med. Mox rellpo"del Boli Ba e& MIr, r",opdi, rell. ,,,'eUl'-
gile W. Ma. Be, ip'ellioi'e eeteri libri mss. C. Ildilis. Quod sequitor
" .... e om. Medfg. 9. "tulie' id. lib. Sed in Graeco est J"OF,. 11. uroue'
el ,"i W, /lrgue' ,ui recte Monaee. Bab. Amerb. Erasm. Costo
Bom., ",.oue, au' 'u; Pistor., argui' au' ',ui ed. Med., ""guit ,ui Bc
edi&ioneBque Col. Maur. Gilb. 11. Deult IIci' Ba. 12. ea om. Bb. 13.
IIftC',. IIU11' tueotur mei libri omnes excepto Be, qoi inverso ord. ballet
lIunt IIft"III. Contra in edd. Amerb. eeterisque ante Mauriuam perperam
legitur f."'. 1IU111. 15. Praepolitionem ante opere om. W. Tum in ed.
Med. eXltat ill "utore (item infra ",dor. Sed vid. Cellar. p. 78), Mabe
dant i" a,,'ore, nee aliter pro habebat Mf, in .u"tore "' legitor iD Ba.
2. ab im. IIU,,'" ulle' leribit Bb. Voee. leqq.: cuillll meri/um igllortJrel
ac'or, utpote in contexto omissa, in l\ld ead. m. ad mg. addidit. Ceteru",
,."klr exbibent etiam Mbe.
5. 53, t. u, lIa'iII W. Dein ,uo/l pro ,ui eodd. omnes excepto Mg.
P.50.
3. el e"OIIgeli,'''] Ita W, ceteri e. editis om. el. 4. Mim abell a Ob.
. 54, 1. "011 pro IIOR Ba el exemplar Med. Tom "o,er.' libri mAS.
omne., li exeipiaB Be. Pro lI"ti. (J. B",.,laiulI (Advers. XXXV. 22. p. 1627)
coni. 11011011. Eidem in mentem venit, cum in membraois ''''UII eXllare
vidi.set, fortaasis .'1IIuII ease redocendom. "Es' aotem lI'IIIuII", inqoit,
"eompositio bominis ad dimieandom, quae eom conlurbatur stato bomo
moveri dicitur." 2. ,.", lIIepra .e iu/licem Mf, lIf1pra Ullelle itulice",
Mb, llUJWa lIe iudieem ell.e Md. 3. falli' Mbedefg. Mox /licere ("el
"",.e loperscr. ab r. m.) Ma, dicer& item Mbedef. 5. fur eri' Mbcdg c.
ed. Col., IlUrrea:if Mf. 6. oculill ed. l\led. 6. cOflllitlera"i' Mabef.
8. Mi", deeat in W. Tum (ugil lucelfl al. ord. exhiben' Mbcd. 9. ,ro-
(urt4Uf1t excidi& in Bb. 12. Scribendum 1M "idel illbentibol libris mss.
Digitlzed by Google
..\0 S. A \IBROSIUM.
277
edilisque Col. le Med. Si'/leid. 23, 18.: TI. p. &e'f; Deia u1erillfl'
(eo eraJo) W, o"eri., eodd. rell., item edd. Col. ac Med. Sir.eid.
l. e.: pou, Ita. o. Toi;cot pI "almTouo.. 13. tUelll pro eo-
gile' Mb.
o
. 55, 2. (e ab r. m. saperaer. el paacto lub 11 pOlil.) W,
9uie'lU"'" eodd. rell. edilionesque Col. Amerb. Eralm. Cosl. Pislor.
Corrige igitur 9uie9U11... Vid. ad Paulia. . 27, 13. Mox u,
r
Mbedfg. 4. inru,,,,,"' Ma, iIlI'UIII,.' W. inIm',.' rell., ul vulg. Tam
"
fleg.' 5. 6I"'/lII (h ab r. m. lupra praemi88.) W, hi6/l1'f1/1e Ba

Dein eo".tri".eri'f' W, Ma, eoutriHlnri,,' Ba. Ceterom
formam :1:. probal O.a" ... ad Cieer. de re pabl. l. t. p. 5. 6. NonmI
r
_illl OUl601"11111 Ba. Pro "ceult_, quod es ed. Maur. irrepsi&, leg. oe-
culta. Ita paulo ante interior. lerraru",. Epist. 11. . 15. dj"iliaru ..
6u,erpu.. Epist. V. . 16. 1t6t:f'el. dom,". Episl. XXXIX. . 1 eerel.
I1w",jm". Conf. Gryaor in libello vernl!c.: Andeutungen ber die
thmlichkeitea in der Darstellung und Lalinitlit des Gesehichtsehreibel'l
Tacitus p. 15. u. 0110 Z. Taeitus Annal. l. 6t. p. 220. 7. fem ed. Col.
r r
8. "driaeril W, . (ex mutal. r. m.) Ma, arri.erit rell. mSI. e. edili
Conf. adnol. ad l. 1. . 1. Mox terr". efu"di' Ba.
. .. 2. .e i".erjt exhibenl Amerb. Erasm. COll. recenlioresque.
Al edd. Col. el Med. omnes pronom . e merito omittun&. Inlell.
potias e praecedentibu8 lVlfle,t 8UVIfI.
P. 51.
2. in ante cogjt.tioll" a corro m. superscriptum in W. 6. 9ua,.d9-
".IIt ..
, ""luR' (9uid.,,, a r. m. supra adieeto) 1\la, 9ua"d09ujdBfll ce&. Monce.
fulun' r. m. addidit in Mil.
Cap. XV.
. 57, 1. e' ab al. m. inter verso habel Be. 3. ruetli, W una eum

Monaee., re.idet Babe editique Iibri. 4-5. el e,-_I W.
6. di"e. posl ,u""ur. ponit Ba. 7. "",ue6a1ur ab al. m. sapel'lcripmm
in W. Stlltim eo,idi. W el Bb, colidi .. MI, eotlitlie codd. rell., polill.
vulg. 8. ,1611118 ulceri6U8 Bb. Mox eol"g66., Be. 9 61'." edd. Med.
Amerb. Eralm. COlt. 10. IIi,," _, ... eodd. W. Mabedef. B.be, i&em
edd. Col Med. Amerb. Erasm., tU,," ., (pro .,;; i. e. .,...) Mg,.
aut ... om. edd. Cost. Piltor. Rom. Maar. Gilb.
. 58, 4. eer'""i 60nuIA Ba. 5. quid reli9uum' Mbedfg. Poet
reli9uum Maur. et Gilb. invitis eodd. el edd. superioriba. addanl ",.
6. retldi' Ma el pro W e. Me. MOJI adied. iu"1I8 al. m. ialer ve ..... d-
Digitlzed by Google
278

didit in Bc. 7. el "u Mbf, nt versio antiqua; hi ed. Col., ex IIill
correctnm Ai. in W, i habet ed. Med., cOlltra el o",ni'". ellStal iD
Amerb. ErBem. C08t. Piltor. RODl.
P.52.
1. Verba: In iU., ;R,";', ditJ rUtlel, Ron me, ab al. m. in mg' .
upple&8 sunt in Bc. Reddj, pro W. 2-3. e",fa'''' Bb. 3. ,ui" IlDie6.1
a corro m. snperacriptum in Md. Proxime",. In6"la'i_. m",'all ex-
bibent Mbcdg. 5. ni., ,ui legi'illle c""""",i, scribit Bc.
Cap. XVI.
. 59, 5. di".1I1J iudicilJ i\lbC'dfg. 1\10)( erumlllla Mbdfg C. ed. coro
Dein pro "umana, IJllod exhibent Ba editioneeque Med. 1\laur. et Gilb.,
8cribe CUDI ceters codd. editisque Iibris "umano. 6. Post UtlreNn' B.
addit e' cel",. reliquis usque ad gllUU'S omissis. Aptius codd. Monacc.
et Bb ",oni.,n pro ,ui., lJaod lilIri& mss. W et Bc cum editis commllne
, esto 8. Pro lJUOR,am ',lIi. m",e6i1ur deull Bb habet ,uoni... ip.
co,t / clJn.e!UB!!ltfr. 3. ab im. "ropere Mbcd el pro Ma, in Me
" erR8nm, proper.re dat exemplar Col. L. eltr. Pro qulllri Cupo
Bar'''u. Adversariorum Lib. XXXV. 22. p. 1627 in membrBnis vidit de-
'igllri. "Si pIures in eam scripturam codiees consentiant", ait Grono",,,,,
OhservaU. in scriptoribus eeeles. p. 691, "lego delician, coius TIl e"..-
lan interpretatio est."
P.53. "
1 "eel" .oli W et Bbc, ea:lIl'ee'a' Mb, 11:1:1'""" (. a serior. m.
mper.cr.) Ma, empeet'" Ba et Medefg. Vid. ad l. 1. . 1, 4. Mox itl
.eamm"'e recte W. Mabceg. Ba et a m. pro Md, lit legendum prop08uit
La,in ... Lalini ... l. l. et prillluI in contextu dedit Costo Vitioae in .e.-
mate Mdf, in .e_m"'e Bc, in lIr.ernals Bb C. oo. -Col., in lIelaetnafe
Med., in .'emma'e Amerb. et Era.m. Addunt Mar in mg. gl. 10CfU e",-
lamini. et Mc in ea:",ci,io "ugnae. Ceterum de voc eamm. vid.
ForeeUin. tot. Latinit. Lesic. 8. V. Laudat Call,. Bor'''. Adversar. 1. C.
Aurelian. medic. L. 11. Tardorum C. 1.: Ordi",,' praelerea dem ;n armae
lIJIaIio e' ",od a,pellan, .eamma allJUe lran.elllUUlrt
UfIIDr'UtIt. Ipse Noster de ieiunio c. 21. Tom. l. p. 560. A. ita
babel: '''''''0 ".,.lamina, 'lUlO 1'0,,",," in .fIllC,.eulo, 'ue''''or in .ecm-
male, fIul.n. in .",/lio. Ibidem E.: Progre..... in ._., Reeu
Uf, u, ea:eipi .. JIU"''''''',
",6
5 60,2-3. 8cn,.erin, (M a corro m. praellxo) Me, 81JNt.n"ti
ti
erun' Mbg, .cri,.i "'''tlI Med. 4. ,,,,,undan, Ba. 5. 06Iinu,, W. Babe
i
OOitique Med. lIanr. et Gilb., o61inwn, (i ab al. m. superscr.) MI, 0'-
Utaitm, ceteri Monecc. C. editis rell. In seqq. ea:peela' W. Macdef "
Digitlzed by Google
AO S.
279
8a, ea:pec,et Bbe. Dein mlg,"",a'; e. gl. tlelieiolli, reduJen'u Be. Per-
peram I,ee,.,oru 101M' 11011 tleeerl.re Bb. 7. ergo om. Be. Tum eodd.
tlt edd. ante Costo exhibent pI.. 9. hirte pro me Mbedfg. Proxime

corotlae (aa ab r. m. superser.) W, ubi V. gloriam exeidit. Mendose
rineeril" lUg. Tum "illdiea6i1ill a m. pr., "endieabilil a r. lila, t:ell/fie.
etiRm relJ. Monaee. et Babe.
. 61, 1. ti lua:oriae rapitli8 W. 2. ""d;a IIU' po.verllHI Mb,
,0IlU/'"'' (rUIII ab al. m. supra addilo) W. 3. ,uam ab al. m. super-
8eriplum in eod. libro. Dein p"oelitdoru Ma e. ed. Amerb., ,raelialore.
ceteri Iibri seripti et edili, qua e tamen seripturR minus probatur. Vid.
Vell.r. Orlhogr8ph. Lato p. 116 sq. Mox 'a60rtln. Mbedg. 4-5. cU.,;-
ci.rllm aggregatll aC""OI Mbed, di"'e. a"eranl ae. 1I1f, agger.,,' "",,.
ae. W. Mae. Babe, ut editi libri; Vid. ad l. 28. 5. 137, 3.; 49. .242.
p. 116, 1. Deinde lIeram .eilicel Bb. 6. re,uiell ira ,,(ern. Bae edi-
tionesque Med. IIlaur. el Gilh., requiu il/(errall8 (sic) W el Monuee.,
re'l' itI 'n(erllo Bb una eum eeteris edilis. 7. Iua "ero Mbcdg Sed
vero, qllod gl08sam redole&, rell. mss. merito om. 8. e08 eigiltIN l\lbcdf,.
r, zp. _
In fin. .lIrre:r:il (re et :Dp' a 8. m. supra adiectis) Be.
5. 62, 2. ti' ,ot't'ulU8 cogilare om. Ba. 3. Per(eclior Mbcdg.
4. per ante 'f1eciem om. Mbed. 5. le. o,ere pro r.doper,a. W, vul
re a
IIon o,er'ae (ex muto r. m.) Ma, 11011 operlae Mbed, 11011 o,erl, Mf"
DO
11011 aperle l\le. 6. 1'0",;' Bb, dein agnollCere Me, agnoseer. Maur.
o
Vid. ud Paulin. . 1, 12. Mox di"es ille l\lbedrg. 7. Ba.
. 63, 1. Forle Ba.
P. 54.
2. pole/ll' elia". W. 3. """fuid Mb e. ed. Med., 1I1I",,"alll W.
Dein ""11'1l1id "Id. 4. Anle V. "u6"enire in W repetitur liD", quod erulum
est in Ma. In seqq. uf tlO" W. Mabefg et Babe, item edd. Colon. Med.
Amerb. Erasm. 5. Verba: 1I0n/le li6i IIcriplum ul: Erue (.ie) i,"/lr;.".
.eeipienlefl', in mg. a r. m. habel Mg. Idem deineeps in contexlu: No,.,..
lita utroque loco etiRm edd. Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. Rom.) li6i .eripl ..
ul: Eripiel 'e (quo deleto r.lII, in mg. correlli&: Eripi.e) 1'-perem 1Ig.
Eripite, quod in Bb era.um, in edd. Maur. alque Gilb. omislum es&, itelll
exhibent W, rell. MODaee. el Bae editionesque Maurina antiquiores. Recte ;
legimr enim in Psalm. 81, 4.: ni,,'1r1Z le. T. l. Corrige igitur: Eri-
''e p_,ere... 8. el om. MODace. et Bab, item exemplar Med.; a6",,-
dlllll 'i6er.: IIOfIori6U8 eumula., exhibent edd. Col. Amerb. EraslR. Co.l.
Pistor. Rom. Pronom. le, quod in Be el in edd. Col. ac Med. aDte cumu-
la"; pODimr, a noslri. m.s. abest. 9. Pro vulgata lectione (tllllul. me",
Digitlzed by Google
280
ADNOTATIONES
reeepi f_ul.u lNetU e eoid. W. Maedef, ea Sabe, qaihlDCum fIIeil elialft
ed. Col. De usu nominaliYi pro vOCIIlivo posili vid. Zump,. GramlDar.
La&. . 492. 10. ,UI eOtllI'""'' Bb, eOfllri.,,,.,it a m. pro elia .. W.
12. gerwi. (sie) W el Ma, ge ri. moxcue pere ... ...u.' habel Bb.
. 64, 1. eoUeg".e W. 4. Prios '"" om. codd. MODRee. 7. 01-
fen"ue Br.
C.p. XVII.
S. 65, 3. "dNluc"'" spoole serip.i. Deio .ee/unllc Mg. De rl.'
vid. Cie. de otro I. 34. iBi&. Verba u, eu .. ae"II tfr.re.ellH' .... "';
u, igifur 60noru". a r. m. in mg. super. habel Be.. 4. Si .. "l e. seq'l-
male eomunganl Bab el Mbcdef; i. Mg r. ni. ad nllr. adooln" voe. "r-
,,,'u ul posl ..ul addeodRm, coolra edd. Amerb. eeleraeque aote MaDr.
exhibenl .'udill 60",,"'. lIe'""., Mox "ulueeN'U. Be el Mbeder,
"duli.e. W, "dolue. rell. Iibri scripCi el edili. 5. P081 htl6we W perperalR
iDferl parlic. el. Dein codd. Mooace. 1t0Norem cum praecedenlibus iongun&,
posl .eniori6". addentes Y. reeerfJJI'_, qaod Ma ab r. m. inter verso.
habel, eeleri aBleOl in ordinem receperonl. Conspiranl edd. Amerh.
Erasm. Cosl. Pistor. Rom., de{erre ,,,renli6U8, hoNore'" ha6".e "enio-
ri6tU, clI8li'al_ ,,,en Jlrimi es suis eadd. restilueronl Maurini, hancqlle
ledionem confirmanl W el Babr, a fI1libu eumplar Aled. eo di.er&, quod
anle ItONOrtlll non dislingui&. Verbum tleferre absolute h. L posilulD
idem ell quod hONorena tferre, re"weri. Vid. Force/lin. 101. Latinital.
l. V. et Oang. G108s. medo el in6m. Lalinil. l. v. coll. Noslro . seq. :1
el 5. ibique AdnolllU., ilem 11. 17. . 87. e. f. Plllne idem 1. 27. . 126,
2., 47. . 227, 2-3. 6. a",eruar; codd. omnes editionesqoe Maorinam
aotecedentes, in qua exsta! """p8f'Nllri. Cenf. ad PauUn. S. 54, 4. lo-
verlo ord. W scribit tfilgBl'e h .... ;li,,,, , e_e,.,i"",.
1'. 55.
2. in i""Mili6u. W. 1101. i,. "tIolueMti6". et eodd. el vulg. libri.
5. 66, 1. """"e B el IIbrdfg e. ed. Med. Statim tleua iidem Jibri
leripli el ed. Col. Dein plI'ri ha6raha. Ba, h.6rIlh ite .. W, ha6r.
IIf, .6ra"e ed. Med., A6r" .. Amerb. Erasm. COII. Vos: infIolu la. t.
eal ,M,,nll .0601.", ail O. BartlaitU (Adversar. XXXV. 22. p. 1627),
qui laudat Pap... in dicliooario, ubi baee sUDI: latlolu, origo, 1tON-
li,,,. generi., incremen'"., .060lu, "im. "el 60"11"", 2. Pe8&
,atri, qood om. Ba, Ma ab r. DI. 8uperscriptnm habet A08_, quae
glos. in rell. Iibris Mona el'. et in edd. Med. alque Amerb. lemllm i ......
'vasil; hONor'. tI.f. "",ri .cripseronl Eraamus, Coslerius, Pistorilla el editor
RomRnus. Vid. ad S. 65. p. 54. Dein u.,u " (eo ab al. m.) W, eo
in ord. babent Maef el Babe, neque aliter legitur in edd. Col. Amerb.
el ceteria anlecedentibua; eo .u,ue danl Mbcdg; sed "fU'
a., quod exslat io edd. Med. Mllur. et Gilb., equidem noo mlllaveri ...
Digitlzed by Google
AD S. A1IBROSlUll.
28.
De adv. "",lIe e. ,""o coaiUDctO vid. ""e""". Lexic. liDg. La&. v 0
A el B. 3. 9Nope era8um iD Ba. Tum "_"Nio"e1 exhibeDt codo Mg
et ellemplar Col oo. 4-5. "Nulo - o"''fUio de,,,,e ,,1IIM W et Babe.
Recte. Ita etiam Ma pr., ex mutat. autem r. m. "edulu .. - o'.epiu".
de,. p., quae lectio depravala rell. quoque libroa MODaec. occupavia.
5-6. fli,,' "..,icu .. ",uel ""din Bc. 10. Pro maUeI libri Mouacc. et
...
Bb exhibenl "elle', "ellel Bac (mil ah al. m. superscr.), "eli' olFert W.
Probo "elleI; adv. eoim magi. aute fUam saepiu8 omitti nolulll sto
Vid. RamltMrtI. Grammal. Lat. p. 499. 11. Iay",emia" Bc, meremi""
Bb, "'/lJIIia" !IIcfg editione8que Col. el Med. 12. 'uo" "" .... , Ba.
Cap. XVIll.
S. 67, 2. ita .,. .. om. Bb. 3. lIemo dum perpenm W. Mabedef et
pro Bc. Uade lciolus p081 lo,,,ma"i ia Ma 8upencripsit: .. olum 'i6i
tli,,'ur6e', quae yerba io celeria Moaace. ia contextu legoatur. Ne .. odum
habeal Bab. Mg et ex emend. Be. Quod sequitur V. progredi"ri.r toeotur
libri omaes. Adoolal C. BtJf"hiu.r p. 1628: "Progredi Ambrosio ell h. l.
eg"Mi, u:ire, el mulaadum noa ell. Clauti/ltl"" [io Eutrop. l. 419]:
Ilili'ia Eunuclai tlum'''/IJII prOgr"'''" cdile." Sed f1uctuaat hie codd.
ialer "rogr. cu6ile el ".ogr. cu6lli, unde Burmaoaus praeeunte Heinlio
scripsit Ir/ltl"gre""" cu6ile. Di6"",". Selecll. non. ex Patribu8 Lat.
Tom. 11. p. 146: "/JIodum progredi 8U Iieu de egredi, emcetlere ell une
Jocution inu8ile. Le saiul docteur a peul-tre cril prllegrediari", qui
Mt 80uvent employ pour ,rae''''gredi.'' Corrigendum poliu8 videlur
lIe elrlra modum progrMiari.. Simililer Cic",o de offic. l. 39. S. 140.:
tle emir" modu .. "um"tu el magtlific".ti" prodea", quae yerba Ileurill-
geru" recle iulerprelalur lIe mo"um emc"""'. ,Pro lop".di Mil' 8cribil
10fUl1ldo. 4. """0 111"" f'UOIIel Mbcdf. De re vid. Cc. de ome. l.
37. S. 134.
P.56.
1. "",eCtllldi"e W et libri Mooacc. 2. legere pro '11'''''''" Bit.
3. "",ecu'l"iae ,riflC;P'" W, "",e",,,.dia "';NC. Mg el typotbetae errore COIl.
. 68, 3-4. ,, "",ecum'iae '""de ducilur Bb. 5. damptaum Ba el

Mbfg. 7. c"",,, (ex cm. al. m.) lo,ui W, C. "",ecundid
(per rRI. ,,"'tcutlde) lo,ui Ma, C. ""'flCtlnd"e lo,. Me, ",,"cunde cul.
lo,. Mbedg, "",ec"""i,,e c. l. Mf, lopi eliam Ba. Mox illlueN or" "i-
rorum Mbcdg, mmm Bc.
. 69, 3. 601lu" "'go mim Mf. Sed ea... Iiaea subducta iOligoitum.
4. "i prae/e",',,' ,,,,,e] Ita lUe, .. 1'raelell/laI e' ,uae W. Bae el pro Ma,
in quo el pOltbac merilo erasum esl. NOller iafra 1.38. S. 190.: Forli.
"'go u, "iN _ clIt.ri .. "lare, cum alifu'd ..... itNaI, .M praelMclere
el """"'_ e:r:plorart 8f18Ct11c fU-- 111M"" e' o'"iare cogi,.,.....
Digitlzed by Google
UNO TIO S
,"o.,ida 'rlI8 (utUrill. l. 47. S. 229: Unde boni .peeulalori" ellt 'tI
den e a o , ."" UII, tU ecu, ro em , eque
lIerat. l. 50. S. 251. - praepollilllll 'abernaeulo, ut pra,'endall in
trill IIC" ill fitIe; Co Cr ". erva in ipto us
les. . 560. Si, elen .. u ... t el quae ,lIi ",.aetmdalllr quas Mbedfg,
qui .8 ",.aettnlda' et _ ed. Med. ilem Col., sed qu ro uae; lIi .e
elen ad '11/ edd. sle es. 'Iber in dnol onie t:
8; lIe ,raele",lat el quae. 5. lemera"i edd, Amerb. Erasm. el reeenliores,
pta quo ali odd. ed ed. nes m" ex lar l.,
lenla"e Galb. ID noto 'fURI IIl1lit Mbl}dg, lIine' Mf. 6. ta'lqlla", ~ b d e g
el edd Maurinam a I ede s ex la R eleg ur et p W,
a . hIel ret" , ul r . Jib crip I Iyp expressi. e-
lerum adi. .ligllam post eligeretur ponunl l\led. 9. in anle i,&troi,,,
issu n M , ene um eorr m. Mg 10. egr m
tllrbatur edili, peregrillalur eodd. exeeplo Be, ubi legitur ,e,egrina",..
110 lite aule 011 a/ut' o pr unti lib m. W.
onaee. el Bbe. Conspiranl eliam editi exeeptls Med. Maur. alque bJlb.
14. referrel (ex ali uol mss) Maur el Glb., (elle Am b. E n.
st. oro edi Ro us, aefe e. d. ae ed. d.
omne., si excipias Mg, in lJuo scribilur ,roferret.
. ,1. cel n. s a a il le. con i/lnl U de
apud ab al. m. superseriptum iD 8b, et dOllli'lum (per eompeodium) pro
d m h bet Co Pos Itm Ma' 'tio . ae m., vi r,
ecit cor, quo ID re Monaee. lextum oceupaVlt. 3. IIe pro nec
Ba. 4. /Id tae/",,, audebat 1et:>llre codd alonaee. j\Jox dOll,'lIi ;11
icio libe
1'. 57.
1. Iwri 11 1 8a. . u tru , B Tun nag' ellt "r
modulia Mbed e. ed. Med., magna igitur eat (om. V. momlia) Mf.
lit ire 01. erb. rasl islo inl vir ect odd. i-
lione'lJue Med. Costo Rom. Maur. Gilb. Ita ex srripto emendavit eliam
Ba 'w 1 , la ns perl 11. .] : ro una qui ilt
e luom, I con. Vul,. 6. amll de"", ellt b. POSI a terum dl"ea
r. m. in Mg addidit autem. 7. Prius ea' .uperscriptum babel Md. Mox
po e prae ruo . M BCC. e e ooe e C et d.,
po,tio dei elll daol Bb. Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. el edilor Romanus,
m M . G 8 e(er pro T pr 'pil vull lIe
om. Mbcd, orationill fulurae (ormam elllle voluil exhibet Mg. tO. quall
lore pud o cat dd. ed 01. d. e me Co xii
asm qua col pu. obduc a, q m menda JOnem reeeperunt
itor eee res 11. uo b a . p mis Ma ui
fUo ,,1"8 ctiam rell. Monlcc., exr.epto lamen Mg, in quo .cnbi&ur que
AD S.
283
pro ,ui. Paulo posl H pro Me, qood ab al. m. lopra adcfjCom es' in
W, babent Bb. Mf. Amerb. Era.m. Co.t. Pistor. et editor Bomanna.
Dein mere'u,' perpenm Bb. -
5.71, 1. E.' .tilDll in ip80 _,u etc.] Vid. Ce. de olF. l. 35. iniL
Voe. ge.,,, ab al. m uperseriplam in W. 2. "ero pro .ni .. B
4. eon'ra gr""ior] "UJlidior Pistor. in mg. 5. "oz 'u""'" lIIIIIi (om.
u,) Maef, "oz lIftm. '/la"""" (item omisso u,) Mllcdg, in quorum
novissimo r. m . cripsil "oz ,_edam u, animi. Dein v. mo'u, pro
omiss idem Iiber a r. m. in mg. babet.
S. 72, 1. ,uemdlDll Maur. alque Gilb., fUmdam el codd. el edd. rell.
Recte. Vid. quae adnolavi ad Pau!. S. 9, 2. Pro e .. m, quod excidit in
Ma, idem Iiber ab r. m. inter verSus babet dum, quod in Me enalum est
e eum el io celeros Monace. irrepsit. 2. eOflmendBre ud. Col. Mox in
elerum libri typis exseripti, in clero codd. W et Monace. 4. ,uo,,,.]
"ero Ba. Tum repperi88em optime W. Mahdef et Bae c; edd. Med. at-
que Amerb. Vid. ad l. 12. . 44, 1-2. Recte deinceps libere eodd.
omnes veleresque edd. c. Erasm. et Pistor. pro .''''''', quod POlt
Costerium et editorem Romanum receperunt Maurini, Pistoriu. tamen
in marginem reieci&"; infinitivum enim praesenti. posI memin poni 80lere
eliam tironibu. nolom est. Mox UrIf- Mbdeg edilionesque Col. Amerb.
Erasm. et Costo C. Pistor. 6. tliz a m. pr., a s. e tlizi Be. 7. munen]
S nI";'B D
eI
(.
uper.crlptum a r. m. est 0,,_.0 10 c. eln hoe .olum partlc. el
ab al. m. praemiss.) Ma, el h. '. eeteri Monace. Tom .Mden,am W el
pro Mg, in quo vocibus n.e et .enlen""m iugulatis r. m. nec me - .en-
len,j/J mea scripsit. 8. "ero pro enim Ba. 9. arntmae codd. el edd.
Col. Med. Amerb. Maur. 12. meu." .upencriptum in Md, irteu""
perperam habel Ba.
. 73, 1. Pro im'enhlr (ita quidem W) ser. ,mi'IIft""', 2-3. hi-
.trieo. Pi.torios. C. Bu,lai," l. C. ex MS. h,'riOtlo. [immo h.trio-
"ico.] legendum monet. 4. 8II",ue tuentur codd. noslri el edd. omne8,
ob""'/JrIl ex sois membranis protolit Bllrllai".. Ceterum h. J., cuius
colores ex Ce. de olF. L 36. . 131. duxil Nosler, egregie interpretantur
BlIrlI&," el Heti.ingeru. ad Cie. l. C.
. 74, 1. Nee eur.im am6ulllf'e horlUlt,m u6i'ror] Imitatur eundem
C,e8f'f1f18 locum. 3. "dem," IIfthelo6 Mae, anhel. lor,uer. ora tlidemu.
Mbedf, anhel. 'or,. ora ,,detml," Mg. 4. Itll_ ".Ia. olfen.oni. u,
pro IIlIe"," u, Iu,'a. off., ul legitur ap. Costo Pistor. Maur. el Gilb.,
una cum edd. Col. Med. Amerb. atque Era.m. mullO aptius exhiben' codd.
omne. excepto Mg, in quo scribitur: inu, IIB"," iu,'e off. 6. ugi ,
om. Bb. Mox "erti, habenl Bae. Tum praepositionem in al. m. super-
8eripsil in Bb. 7. ego Bab et edd. Med. Pistor. Maur. Gilb., ergo ceteri
Iibri mano scripti et Iitterarum formis exprel8i. Mox ill ante i.ti. om.
lib. 8. ezeur.orllM Mr. Tum ruinlDll Ba.
Digitlzed by Google
284
ADNOTATIONES
. 75, 1. 81e1 illflt gru.u. Bb. 2 . udori'a'" gravi'a'i'9u, Babe
edilionelqae Col. Amerh. Erasm. Pislor. el Rom. e. Maur. alque Gillt.,
.utoritati. gr..,it.,i. Med., a/l'/tor. gr..,i,.ti'9/1e Cosl., inverso ordine
gr"';ta,u ./lc'ori'.'i.,u. W el Mooaee. 3. 1III(8(".'io pro vulg . /fecI.,io
spoale seripsi, a/fec,jo pro babebal Bb. 4. a',UI! .ple:.: Ba el Mbedfg.
In seqq. in(orma, pro Bb.
. 76, 1. ;8t. om. 8a, ip.a habel Pistor. Dein quam pr., ,ua,do
... ,;. a corro m. W. 3. ey61111 in9uiN.' id. lib. el Be, ei6. in,uinat Ha
C. edd. Col. ae Med., ei6. i",,,in. /tominent Mabdefg ilemque Amerb.
Erasm. Costo Pistor. Rom., ci6u. eoin,u'na. Bb. Maur. Gilb., ci6. coin-
,uinar homitlem Me. Tum ini,,"i'ia Be. 4. optru,a,io W. Ita supra
l. 10. . 32, 5. OJI'u'" Be, ubi vid. adnol. Mox 06.ceni'alt codd. omnes
el edd. Col. alque Med., 068eaeni'a. Amerb. Vid. ",agn. 1. e. p. 470 Iq.
Male 06.coeni'a. Erasm. el editores reeentiore.. Ceterum eonf. Cic. de
01F. l. 35. . 127. 4-5. pullom Be. 5-6. in hon,,'a'e W. 6. non
irtcu,, W el Babe una eum edd. Col. Med. Amerb. Erasm. Ita pro eliam
Mn, ubi r. m. tIII' (non eralo) ineu'ia' leripsilj au' ille,,'ia' dant eliam
eeleri Monaec. Dein .ed nOIl .olum W. 8e et Mabef, sed nee .01"'16
Mg, contra Med agnoseunt neque e', neque .,d. 7. Pro ip.i Mr' .ibi.
Neutrum esl in Mbedg. 8. Verba: 8ieu' 108ep/t - a"dre, "eree"N,liae
Be a eorr. m. in mg. habet.
. 77, 1. ea' pro .i, Ba. Tum pudor maa:;mu. eodd. W et Monaee.,
Pllllori mareimo Bab e. edd. Med. Erasm. el posterioribus, pudori maa:ime
Col. Ita et Be, in quo pro seriptum fueral pudori "Iareinw j pudori mll-
a:i,num babel Amerb. 2. (ortui,o Mbed e. edd. Cosl. ErasRI. Pistor.
allJue Rom., (or,e Bb. Dein .eeideri' Mbg, acejdi' Medf, acceda' ed.
Col. 3. nu"quid Mbd, nee aliter edd. Col. 1led. Erasm. Cost. Pislor.
P. 59.
1. Nec Iltuc 'p'. na'"ra W el Bb, (nec omisso) haee ;p.. na'.
exemplaria Med. Erasm. Cosl. Pistor. Rom., nee /toc ip.. na'. Amerb.
2. corpori. tlo.,ri Mb. 4. decori Be. Mg ae Med., deeor; 1I."ee''''' Col.,
decori a.peet" Amerb., decor.e "pec,,, Erasm. Costo Pistor. Rom., l1li
a.peetum eodd. omnes, ad .dqeetum Maur. et Gilb. Vid. ud Paulin.
. 27, 5. 5. ti' e' ligurae Ba. 7. na/urate obe,uium ,Ulc,..itari. eodd.
W. Moouee. el Bae, item edd. ante Erasm. 8. 6eret Iibri quioque
Monaee. 9. .menda,,;t pr., deinde emend.,,, W. emend."it eliam
Monaec. cum edilis Col. 1led. Amerb. Erasm., .""'Illtda,,' Be, alltanda"it
recte Ba ediliooesque Cosl. Pistor. Rom. Barlh. 1. e. 1\laur. Gilb., inepte
eommelt"."i, Bb, ul Erasm. in mg. In fin . ge"dall, in ora 'egelulas Ba.
De re vid. Cie. de 011'. l. 35.
. 78, 3. Ilecea' Mbcdg. - appell.,.m ",.6;lrol'] Conf. Cie. l. 40.
. 142. Pro id fUod Ba "el 9uod. 4. ,epper:.;' W. Mabedef el Rae C.
Digitlzed by Google
AD S.
285
edd. Col. Med. Amerb. Erasm. I reperi' Bb. Mg. Cost. el reeenliorea.
Vid. adnotat. lid l. 12. . 44. 1-2. tum op,_i, Mg, deln 'lWUiI edd.
Col. et Amerb. De permutatione eonf. ad Paulin. . " 5. Post illud
r. m. in Ma supra addidit gl. tege6alurj quam eeteri Monaee. in eontextu
habent. 5. ill" om. Be. 8. deeorum " laone.dum iUud W. 9. a91#e
pro lJ'que ed. Col., a9u1J8 ad,dito eommate Be edilionesque Amerb. el
eeterae ante Maur. 10. MliltU cu6i ctmietllorum (sic eum lacunula ex
ras. enata) W, e .... ulorum ed. Col. Mox religaret W et Monaee. tI.
".um oeu/orum edd. Col. Amerb. Ensm. et Pistor., quarum posterior
";"'m in mg. habet. 13. me,,6rlJ Me et ed. Col., item in seqq. Verbum
uu addidi ex eodd. W et Mouaee. Tum "eceuarilJ pro vulg. 8eee.-
.morlJ restitui e eodd. Mbedfg, nee aliter primo legebatur io Ma. Ita
baee optime eongruuot eum verbis Paulinis: TIi JOIComa ,,":MI Toii ",.:-
pacOi; aa3-FJ't;I(!li' Jnex"" avay"a, it;w. 15. circumdamu.. Elmir,. inter-
mediis omissis 'Mg. 17. W i"du.'ri/J ab m. pr, asee. imlu.triae. Dein
la cnuit (la ab r. m. add.) Ma, lacnuil eeteri Monaee. t 9. /Jeeepimu unus
Mg, /Jeei,i,,,u reno muo omnes ilemque edd. Col. ae Med.
P.60.
. 79, 1. Pro a,erimatur Mb "",lJrearal. 2. iflprudmli/J (in mg.
ab reeentisiima maou "vel im"udefllia") Me, impruden';a Mbdf, im,udi-
el'ilJ Be. 6. fUii ("i6i pessime Mg) CUII. parmti6u. "u6erN nostri codd.
et edd. aote Maur. omnes. Voee. aeqq. cum .oem. ladte addiderunt
Maurini ex Cie. de 011'. l. 35. e. f., ubi vid. Heui"ger. 8. '1J,,,,eltro
Ba et Mf. 9. ,,,,d,,m u, lotum eor,u" Mbedg, "ud. '01. eorp. e,,' ed.
Col. 10. portio .til W. Mae. Babc, item edd. Col. Med. Amerb. Eralm.,
.tit portio Costo Pislor. Rom. Maur. Gilb., partio u, Mbe, ,orelo u, Mdfg.
. SO, 2. 6rlJo". eodd. omnes, 6rlJeea" Maur. et Gilb., 6rae/alJ. edd.
antecedentes. Item l. 3. Desunt verba: 6raco aeei,ie6ant - - -
a dommo in ed. Col. Pro al MO."I (ita Erasm. et editores posteriores)
c. eodd. et exemplaribus Med. et Amerb. scripsi ad Moy.efl. 3. 6raeo
h. l. aguolcit etiam exemplar Col.; 'egalur pro omiss. r. m. in codo Mg ad
mg. addidit. Dein ,udori. I,"",itudo dant libri Mona ce. Sed vulg.
leetionem tuentur W et Bab; lurpitudo ""tlori. legitur in Be et ed. Col.
4. A 'u",6i. tru,,' u,," atl gmua Mbcd, a 11Im6. U"" atl gmua erUfll
Mfg; atl (oemora Ba. 5. ea pro 8tU W. Babe et pro Ma. 6. aeeed",,'
codd. exceptis Bae. Dein;C (i. e. "araeti) pro .arae'"arii W. Mabedef
et Bab, .el (v. "tnJetuari ab r. m. superser.) Be, "tIfIC' sine
compe!ldio Mg, item edd. praeter Maur. et Gilb. omoes. Lectionem
"aRetumi editores Galliei e eongregatione S. Mauri vel ex ed. Rom. vel
ex aotiqua bibliorum venione Latina, quae cum Graeco textu non aeeu-
rate eoovenit, taeite reeeperunt; legitur enim ap. LXX.: TaY "'1!0i;-
71"('EwrTa, Al'TQ"W"" n(!li,ca 3-vaIlZt;WIO" TO ':y{OIJ, quibus optime respolldet
Digitlzed by Google
286
AUNOTATIONES
ey"riaNuB Episl. 64. p. t 11. 68. p.1\7 el 72. p. 129: el cu". aue"',,,'
.. i .... ".ere ad 1Il'tlf'e Ballcti. Patel igitur apud Nostrum a .. ribendum eSBe
ad /lJ'am BtlfICti. 7. Ne tnoritlfllur om. l\lbcdfg. 8. 'Irum Bb. Tum
Gd",", .ero""e Mbcdfg. MOJI B"irj'"ali Mb el ellemplnr Col.
Cap. XIX.
5. 81, 1. Delecla' Mg, diu,iUB b. 1. om. albcdfg. Pro tlemortlf'i Mb
habel inmorari, Mc immorari. Post "erecundiae scribitur d/lciIlB, '1u;.
in Mfg, diuliuB'Iue in l\lbcd. Tum IO'lue6amur (mur ab r. m. in ras.
adiecto) Ma, eademque varietas invenitur in ceteris Monacc., si excipia8
Mg, qui babel IOfuor. 3. dllm",.a Mbfg c. ed. Col. Proxime 8il 010.
8a. 5. iu"enakBqtte W. Bac el pro Ma.
. 82, 1. aela'e Beroa'ld",n W.
P. 61.
t. "ilae BUlle Mb et pr., ut videlur, Ma, Dec nou Mg et edd. Col.

Amerb. Erasm. a!que Pistor. 2. W. Idem Iiber Bero/lJ'e et a m.
pro Ma. De re vid. Cic. de oll". l. 35. . 126. 4. "j, 001. W.
. 83, 1. Ante inlelkgo (ita pro vulg. IIIeUigo W. Mae et 8ac)
omisi B.,i. praeeuntibu. libria mss. omnibus editisque Col. alque Med.
2. eli .. ille scripsi cum codd. nostris et ed. Med., 8Ilim pro el;1Im ex-
hibenl Col. atque Amerb., in quibus baec eum seqq. iUDgunlur, ille
etiam correxeral Erasmus eumque secuti sunt editores posteriores. Ce-
terum Pistor. ante '1u8m"iB puncto el p081 lafllkl eommate distingniL
5. Pro 06(ufUTe, quod babent Maur. el Gilb., quibuseum faciunl Mcd,
reeepi o(fuHtlere (vid. WlIg'l. l. c. p. 413. 17) ex Mae el Babe. Men-
dose o(fen.e scribunt W et Mbr, e(fufldere dant Mg edilique Col. ae
Med., Jl6rfundere Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom. 7. decore corpori.
Ba. Paulo posl ,Bi pr., a eorr. m. ipBe Ma. 8. "fec,.'uB spon&e dedi,
alfecla,UB decUB (sic) exbibent W. Bac el a m. pro Ma, in quo or vocia
tlecor a rorro m. in ru. additum est, decor dant ceteri codd. et edd.
omnes. 9. u:pedilr'. vtiose W. Mabcdf et a m. pro Me. - a16en,i6u.
adiutuB (induIUB Pistorius in mg.) "eBti_II;B] "Non video", ail C. B",.-
'hiUB l. c., "cur aIt,'ia "ulimen'. "litori uimio det, ni.i.i censea.
nimia cura cretata, ul njhil maculae insil; sed tum cerle ala voce opu
eral; stitum omuibu el Romanos et Graecos vulgo albis vestimentis usos.
Ego vero boc Am6roBii loco olera';6u. emaculandum suspicor; nam magna
luxuriae pompa odoris iD babitu suavitalem aucupabant, ul mures pere-
grinos pellium olentium gratia Irans mare accerseren&. H;eronymuB
Lib. 11. in Jovinianum cap. vn.: OdoriB tlNtem 8u,,,,il,,. el dil1llrB8 '''y-
mitltflfll., el amomum, oelltlflllacl, IIIUBC .. " el f1eregrlNi "riB ,eUietda,
,,,am di""olutiB el lImato",uB conl1fllilml fiemo niBi .. olulUB Mga',"
t O. tribU r. m. superscripsit in Me.
Digitlzed by Google
AO S. AMBROSIVi\f.
287
. 84, 2. W, 1I"ciem Macde. Pro vulgato couuertm',
quod legitur etiam iD Babe, e codd. W el Mooaee. editioneque Med.
reeepi couue"enm'. Oein /lC regulllm e' .ruc,,"m "irilem seriptionis
mendo, ut videlur, C. Btn',AilU J. c.; e' reg. /lC .ruc_ ". Babe, item
edd. Col. Med. Amerb., el rl'g. /lC "uc_ ". Erasm. et posteriores edd.,
et reg. el "ycum ". mss. W et Monaee. SUCWI, non 8UC,,"8 e8se 8eri-
bendum monuit W/lp. l. e. p.474. conr. iorra adnotat. ad l. 23. . 104,4.,
ubi eodd. omoes veteresque edd. exhibeo' ,lena .ruei "irli.. S"eu.
"irli8 (i. e. ro6ur et "iru) mollitiae lemineae oppooitur, ait Barllaiw.
6. accOIIImo'"", ul videtur, a m. pr., /lCComm/"8 e eorr. per ras. W,
Ma, aecommodalu" eeteri Monaee. Pro aecomod"", quod
legitur in Babc el in vulg. Iibr', scripsi adcommodu8 assimilatione non
admissa. Vid. Wagner. l. e. p. 407. 2. conr .. ad l. 43. . 213. fin.
8. ae ru81;eam Ra'urlllll W et Bae, aul rUlie"m "aluram codd. rell.
e. ed. Med. Post ;milemur in Ma r. m. supra adieeit ""el ./feclemu,,",
quod eeteri Monaee. iD eontextu habent. Dein .... ,... 1lfJ8 (ex
mutal. r. m.) est in W. Tum formula AOftIl8,/IIi8 pro (ortn/I hOftNlllli8
reeepi ex eodd. W et Monaee.
Cap. XX.
. 85, 1. "Habel 811ft. 8U08 8co"ul08 de re dieitur admedum diffi-
cili atque interrupta perieulis. Sime iD dicto Caeaaria 8cOf'III; iostar
fugiendum verbum aliquod priacum." C. BarlAilU. 2. If pro 8i a m.
pro habet W; correctoris aulem maous lupencrlpsit ri, quod postea
erasum el ad mg. adieetum est. Contra iD Bae legitur 8e" 11/1. Deineep.
iIa lleltlJlllrllRlium ;ftCidmafJ8 couorlia eshibent W el Babe editionesque
Col. ae Med. Ita eonieeit etiam lAtiftu8 lAti"U8 l. l. Sed oihil mu-
IRndum. Vid. quae snpra adnotavi ad cap. 11. . 5, 6.
P.62.
1. ioCtlfl"ilati8 Iibri Mooaee. el Bb, itemque edd. ante Maur. omnes.
De seriptura vid. 08/1fttt. ad Cie. de re publ. p. 7. 2. Hii Be el Mefg
e. ed. Col. Qnod sequitur 8; om. Mabedr et Ba, habel &ameo a m. re-
centissima inter lineas Me. Deio pro /lll1I"u; seripsi adritlui. Mox m
110 cOR"i,,;o dat Be. 4. armllftIIIII exhiben&, ut edd. Col. ae Med., eodd.
omnes. 5.",entlIIIII el seripti et editi ante Maur. et Gilb., ubi eutat
fuemdam. Vid. quae adnotavi ad Paulin. . 9, 2.
5 86, 1. U... fUia ",..,.,.,er (/lCti8 W, uRtlB f1IIIIII JWUtl. ftIC'u
Monaee. una eum edd. Amerb. Era.m. Costo Pistor. Rom. Maur., .....
fIIod ,... '/lei,i8 edd. Med. aaque Gilb. Sed fllOd om. Bae el e (/1";';8
enatum est (ae,i8 in Be. U'" prudenler 'ac,i8 reeepi es Bb el eum-
plari Col. 3. t>elul ulroque loco male W. Mael el BRe. 4 ,,,,o6rii
Digitlzed by Google
288
ADNOl'A tlONkS
babent W el MGnare., exeeplG tamen Mg, in qUG esalal 06",.06';i, ebDlra
0""0,"0 danl Bab cum edd. Col. ae Med., "",.06rio edd. rell. Ita e\
in Be cGrreClum esl ex opprop';o. Vid. ad l. 2. S. 6, 8. 5. PrG ocetl-
,alioNu Barl/&;tU l. e. nGn dubila, seribendum esse tlUCllptl,iORU.
eupari enim dicimur, iaquil, qUGd dedi\o s'udiG velul dGIGse veDamur
el quaerimus, laudans Am6roaiuIII L. 111. e. t t. . 72.: {}UIIfII /&ie redJ-
I"mdi tlllclori'.'e.. tloli, ",i ,.... _pe ctIfI'ar;, lIUCUf'i"m de-
lieaarum , De metaphqrieG usu verbi IJueu,"" conr. eliam n. 6. 5. 26, 6.
Deinde eu.. pro tum W et Mnbef veteresque edd. MGX FOdllCUfl'
exemplar Med. 6. .u",.epIIII' el h. l. e' in .eqq. W, de qun .eribendi
ratione conr. O.ORa. ad Cie. de re publ. p. 241; .urrep"'" Ba. Mg.
Amerb. Erasm. CGst. Tum el fa6t1lae Be. 8. Legendum videtur au,er6ia.
9. PGS' e:J:eu.u, euius IGe'O .eribitur e:J:cludi in Bb, in Ma r. m. supra
appGsuit aeeenitali aa'i.faeiendo, quae vGeabula rell. I\I'Onaec. in e'On-
textu habenl el e eGd . eriplG iam prolulil Bart/&il" l. e. Deiu aliellt",1
frequeatu Mbedg. Stalim ul e' ipae .06';tU fuga. (sic) Be. PrG t/UIIM
W 'am, moxque eontlemp"ari (eORdemaari Meg) ,rael/Mli/J IU/J tloa
d,,6el Mbedrg, eotldem,atJri ilem Me e. ed. Col.
S. 87, t. VGce. "duarum /JC "irgm"m domo. ab al. m. in ras. habet
Mb, tlomu. seribunl W et Mae. 2-3. I&oc 161, eum epiBcopo codd. nGslri
'Omnes, I&oc elll, cum ,redile,;a (;;6r7; ed. "el .i '/J"ior e.1
cau.tI, cum epillcopo exemplaria Col. ae Med., /&uc 881, "el c".. epi-
IICO,O, ""' - cu,,, pre.6ylerill edd. p'OsteriGres. 4. 06lrectandi locufll
.aeeultJri6tU Mbcdfg. 5. 161 o,,,. libri M'Onaee. Tom arripi/Jnt ed. Med.
6. {}"od .i W el Med, ilelllque ed. CGI. Dein 1a6.tur forte Bb,
ed. Col. et a s. m. Be. 6. 'a68f'. Ba. Conr. ad l. 2. S. 7, 7. 7. ia-
leee6r/J prG vulg. Ueee6rtl seripsi e. W. Ma et Be. Tum llecapil babeot
8ae editionesque CGI. ae Med. lu seqq. partie. el pro ud capienda esto
Vid. 8a"&8/&0"1. Gramm. La&. S. 188. 4. p. 810 seqq.
S.88, 2. alloqu/Jri., ut edd., eodd. Monaee. el Babe, /JIloquera. W.
3. atlloquilllur id. lib. e. Be, allo",im"r rell., ul edd. 4. audamua pro
Be. 7. /IItaria a m. pro W, altari6". (6tU in ra8. ab al. m. positG) Ma.
'u,
Mox recipimu. W el Be, recepim". (ex mutat. r. m.) Ma.
S. 89, 1. tlo., qnod ante u.e invexerunl Amerb. EraslD. el se-
quenles editores, recte om. codd., nee non edd. CGI. alque Med., inverso
autem Grdiue W. Maef el Babe una eum edd. Col. ac Med. exhiben'
dece' 61188, deio male. decel W el Babe, quibus adslipulanlur edd. C'OI.
1IIque Amerb. Allerum dec8', quod Maef eum V. fII/JR8U6Io. iunguDI,
pG.I mitea di.tingueDles, meri\o expunxil Ensmu.. Ceterum milu deest
in Mbedg. 2. deum prG IIIOd_ Bb. 3. ad"tmtiel W. Be. Mf. Ita eliam
Ms, qui srllabam el e eorr. in litura babel; tmnunliel vel arm,,"ciet
legitur vulgo.
Digitlzed by Google
Al> S, A1IBROSIUAJ.
289
Cnp. XXI.
. !}O, 1. Ct,"'ull,r ir"c"ndia] Ob oeulos habuit Cie. de oft'. 1. 25.
T.. r. - au' (ita W el Bab e. editis) in Ma corruptum est in ac, quod et
(elero. Mona ce. inVBsil. Dein jit'aricari Ba. 2. inlll3: W el pro Be.
Poslea vern in hac libro erasum ira. Rell. codd f.. edd. Col. Costo el
exhiboot illea:, ilt"1II ab al. m. in r.8. Mil; it.dea: ed. Med.,
tu: Amero. el Erasm. Adnotavil C. BtI,tkiu. l. c.: "Scribendum mala
enjm (#la: ex Iibri. duobus veleribus, licet in altero .it adseriptum gl08llae
'Vicem. Vid. Notas Nicol. Rigtll,ji ad rabulas Pbaedri." 4. Pro mon,m
errare typothetico in ed. Med. irrepsit lfIo'um, uode Gilbertus 1fI0tuum
Icgendum esse eeosel. 5. el alfeclione (alfectalioHe Med.) "rll,o.ilum
i,. '1iI,.".tI", "uta, edd. Col. oc Med., alftll'lione quidemalll.pr . H seco
i &u
Hulem alfec(iONi Be, alfec,jo/le, ex mula!. r. m'. 1\la, alfedio,.i BUae
in textu IIbedf et ed. Amerb., item Erasm. (omisso tamen .uae),
ul'ecljonl ed. Rom., alfecljoni uae Mg, alfeclioni. fuae (,uae ex BUae
enalo) Me. Mox "erl", Be, ut edd. Col. et Med. 7. Fo"ideri C. edd.
Col. Med. et Pistor. eodd. omnes, prae"ideri edd. rell. TUIII no,. "0-
.ueri' alg et Amerb. 10. lII.imi "inca. tui pr., e eorr. animi lui
".cu W.
5. 91, 1. idem pro id u, vitiose Mae. 2. ".,i,nlill8 om. Ba.
7. Alterom _illi e" CUidS Joco in ed. Col. exstat Bed, intercidit in W.
. 92, l. /ll or.cupa"llri' Be el Mbedg. 2. a.ce"derit codd. et edd.
omnes praeler Maur. atque Gilb., io quihus legilur ."'ctlllri'.
1). 64.
t - 2. locu. ".tU u, rtllio, .. pien'" u, 10clI. tuu. etc. Babe.
2. ""18 in Ma r. m. supra lin. supplevil. 7. ,er.efusre Bab. Tnm /l.".,
"ac_ illam iacol) .andj. Vide ,,,a"'II. PrimUffl etc. Bac; .anc,i i/lc06
8b. Me, item edd. Amerb. el seqq. ante Gilb. omnes. 8. fU. tu ex ali-:'
quOI codd. dederuot Maurini, futl Fimum (futl e fU- ena&o) W, ,ua,
,"mum item Bb. Mbcdg. Amerb. Erasm. Pistor., f'..... "" ... ,,... Maer,
9uanta rit. Pri...... '/laalo edd. Med. et Gilb., fual&'a,,,. ,ri ... ,,,,, '/lll.
Col., 9uIIIII. ,ri ... um 'Mafio ani ... i' Cosl. atque Rom. Mox ""'0.
codd. omnes excepto Mg, in quo est (ren".... Freno. exhibent etiam
veU. edd. e. Erasm. atque Pistor., (rae/lo, Co.t. Rom. Maur. Gilb. Conr.
ad l. 3. p. 36, 1. 'l'uae om. Mb. 11. kllb/l' gra,iam klliu. dant Mbcdfg.
. 93, 1. trgo luperscriptum in Md. Pro ti." OllliSIlO Ma supra lin.
a diverso m. habet "el, qnod agnoscunt ceteri qUDqne Meoacc. 2.
waeiJior.re codd. W el Monaee. 4. non' mo"er; W, _ cOllIllONri ed.
Col. Tum /toc ,;:e u, "tltura. lile lIeni,us eo ... molionu Ba, iUutl
tltI'urae. IIlae deni",e com .... Bb. 7 ... triore W. Monlee. el Be. Mos:
cnrru,.' W, r/lcurre,,' MI. Tum BU6tlole .e W. Pros:ime
W. BI el IItbd'g C. ed. Col. lO. retroi6i'i. W. Mabceg et Ha. eOll-
AllaRO.IIlS. 19
Digitlzed by Google
290
A ()l\OTA TIONF.S
spirante ed. l\led. 1 l. Italfue i,lI. eodd. omnes, italfue el pBe vulgo.
Dein pro /loe 1111' Mbed sf'ribunt lellulI, Mr om. 6IIt. 12. paleretm' pro
pere",,,.etur W. Tum non ,ercullllit pro Be. 13. eonpartl W et a 111.
pro Be, eoratin,,(Ifl'" Bb. Ante lenetll/ Albed om. 11011, quod eadem manus
superseripsit in 1\le. 14. mlllitiam eoereea. Bb. 15. Non h. l. rOrtiU8
negalo qnam,.e. Vid. Ileinllorf. ad Boral. Sal. 11. 5, 91. TIIIlO/J. Sehntid.
ad eiusdem Episl. 1. 18, 72. Ramll/lorn. Gramma&. Lat. p.697. Not. 1.
M.d"ig. Grammat. Lat. . 456. nol.2. Conf. Nostrum inrr. 11. 2 ... . 124, 1.
ibique adnotal. et 11.24. . 125,7-8. Mox a6 om. W. Pro re"erla'"r
Ma ah r. m. in litura habel ,er".a'ur, quod reperi quoque in Me el Bab,
ilemque in edd. Med. Amerb. el seqq. ante Maurin., amill.t", scribil IIJg.
17 tI. eorr. m. supplevit in W. Quod sequitor ci". om. Ba. el
exemplar Aled.. 2. ab im. eila Bb, lIlg ir. ej,o fJ;rwlil. Dees'
v. culpa in l\lbcd ..
P. 65.
. 94, 2. Arc/lylafJ e codd. unus W, eeteri arel,iIRe, ul pdd. Col.
Aled. Alaur. et Gilb. Dein lerrm"ialli pr., postea vero priori r crasa
lere,,'iar,i W, 'e"e/lIjani item Be, lerra,ian; Mabcdr et pro 1\1 e , in qua
nune est lerrlJllliani. Mg a m. pro habebal 'errtlcia,.i. Quo deleto r.
m. ibi eorrexil ,arentini. Boe Arehytae dictum veterum pIures COIII-
memoranl, de quibus vid. AlIgelum Mai"", ad Cie. de re publ. l. 38.
ed. 2. p. 63, euius egregiam adnotalionem repeth'erunt MOllerlU ad
eundem Ciceronis loeum p. 155 et OllaMl"" p. 122 seq. Mox ,,lieurra
W. Be et pro Ma, ilemque ed. Med. De qua seriptura, quam priscam et
rectam esse eensel A. Mai". 1. 1:., doete exposuit 011.,111"11 1. e. Conf.
Beier. ad Cie. Orall. Fragmenl. p. 31 et Wagraer. 1. e. p. 454. V. mille.
I .
Filieu", (1 a r. m. praemissa) Ma, "illie'ttll celeri libri manu exarati et
Iypis exscripti. 3. rli:ff (i. e. tli;ril, ul sine compendio seribilur in Mg)
exhibent Mbcd. Proxime 9uam codd. omnes una cum edd. Col. aled.
Amerb. 2. Erasm. Cost. Pistor. Rom., 9U/lm Amerb. 1. Mllur. Gilb. Ad-
dilur le in Erasm. Cosl. Pislor. Rom. Adflir.'RrfJm recepi ex codo Be
pro "Vulg. IIfflictarem, quod PiBlorius, qui in textm invexil afflig_m,
lid mg. reiedl. 4. PraeposilioDem iD aule iDdigDII,jorae om. W. el Monaec.,
si exeipias Mg, qui, DI ed. Col., habel in ',digraoloftllm, quam. varielatem
reperi etiam in Bae. 6. El om. Mbcd. Post 6fJllator611 Bb addil 1ItI01I.
7. o6igoe W, mg. pro Ma el Be, o6ig"il a 8. m. ala, a6igail rell. libri
manu seripti el editi. 7; tfJrMp,,' (ultima syllaba ab r. m. addita)
M.. Paullo poal credBre Be. 9. Eo ".,ue diliuDctim codd. omne. e.
edd. Med. el Rom., eotu9'" vulg. Tum tIeleetll'u, 6111 o,,'em Mbcd, uI
da"id tleleelolull1\lg. 10. 11 ,'udio Bb. Pro rf!fJOcotw (orfJl Ha re"oeatur.
$l. 95, 1. FerIe iam B.. Mox Mil Bab. 2. VocaJae i. me
desunl iD Ba. Dein iflitu'atlJm a m. pro M., item edd. Col. 1\llIur. Gilb.
Digitlzed by Google
AD S. A:\tBROSIUl\1.
291
t'onvenit haee leetio eUIII (lrlleco: liT, h.' ;,." ';"o,.,la". Ce&eri
codd. c. vulg. libris dant ;/li,ui'tllu. 3. I/"id ,..,.6",,,. . fr" di31lJ'il
Bb. 4. IUi ergo eodd. Monaee. edilionesque Amerb. Erasm. Cosl. Pislor.
Rom. 5. Aie ergo l\lb, /aie "ero Medfg. Tum elige6111 Irtml/uilli',,' ...
W. et Bab, elege6al ('1l1od reeipienduIR erat) Iranl/uillit",em Be.
S. 96, 3. e.f:II,irpund,1ll1 Ba el Mlledrg C. ed. Col., ea!,irp. W el BIl,
ea:tirp. Me el pro W itemque Ma eonspirantibus edd. Med. eeterisque
reeentioribus. Dein no"eri, W el pro ala. Mol. dicil pro doeel Bab.
4. POSl eulp" eoY' in Ma r. IR. superseripsit ni,, Beja,ia, quae duo voea-
bula in Mbef in textum irrepseruDt. EoruDl loco in Mcd legitur ul
.cia/i., Mg pro ex.hibebat "el RieAjl "eillli", ubi deleto HieAil !: 'm. ad
IDg. addidit. nilli. Dein Medf habent iraBc cui de6ealis. 5." rerum
indigtur,iOlle scribit Bb. Tum 1\lg ullimlu Ino"ea'lU'. Vid. Cie. de off.
1. 38. S. 136. 6. lellj'udo Amerb. Erasm. Costo et pro Be, itemque in
contextu Pistorius, in mg. autem 16,&,j,""o. Barthius , qui in suo eod.
legit I&iAill,do, coni. "i/i'udo. 7, Praepositlonem ante culp" eorr. m.
superseripsit in Bb. 8. Verba: noli/. "eceare - - "i ir/J"cim. pro
omiss, eorr. m. ,d mg. addidit in Me. In seqq. v. c,rl. om. AIg. 9. Pro
,,06. fr""cimiHi, quod ex.hibent eodd. el edd., 1\laur. el Gilb. laeile
dederunt "06. fruc"D,ini. 10. Deell cilo in Mbedf. Tum mo,,,. .. ,
cito habel Ba, 1110,," es' reperitur etiam in W el I\lae. 2. ab im. ",,-
lemon"". Mbcd. Mol. comine' in Md suppletum in mg. Paulo post de-
eepil (ita W a l. m.) e. edd. Col. el Amerb. haben' Mabef.
P.66.
S. 97, 2. tmi .... "o,,'ru Iibri Alonaee. Dein W. BII el
Mhedf e. edd. Col. at'lUi) Amerb., lIlt"ami el erasa) Mg. 3. mor'" Md
in mg. supplet. 4. in"ro"80 Bae. Me el alt. ex corro iD ras. po.i&.)
Ma, tAprovi"o, ul edd., Bb e. Mbd, in I"'0""" W, inpro";8" (11 m. pro
IIpro.,i.tum) Mf, inFo"i""". Me. Conf. ad 111. 20. S. 12t, 6. In seqq.
eogi,.,ioni Maedefg. 7. "tric'/J Be. Maur. el (ii1b., """'r,CI#J W, tUlr.
1\lae el Bab editionesque Col. ae Med. (conr. ad l. 4. S. 15. p. 37, 3.
111. 11. S. 73, 5.), eOll8lMct41 Mbedfg. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom.
Cap. XXII.
. 98, 2. /Jd".Ii,,,. Be, ."peli,u (sic) Ba. Verbal .1'81i cogiltJlil},.IIfIt,
alteri """etilua, u&pote pro omissa, lid in mg. habe&. Respexit NOI"r
Cie. de 011'. 1. 36. S. Be, ut ante, ita el' hie el l. 4. 6. 8. .eribit
crtl,elitu". 3.' el d8cr.1i el i .. paru Ba. 4. Pro _kre Bartli"" ceDi.
evo,.,u. repugnante lo. Fretl. Grono.,io (Observa"_ in eccl. C. 25. p. 692),
qgi vulgata m leetionem tam Scriptil, quam editis Iibris lonllrmatam Am-
broa.ni sermo_is consuetudine op&ime defendit, lalJdal)8 Epist. 72 (immo
62. in edd. antiquiorr., apud alauriDos 64. . 3 et 4. Tom.IL p. 1050. B.):
19 *
Digitlzed by Google
292
ADNOTATIONES
D,.if'" illtl mulier. fuae hile _ltleril, '1I18tlf'NI"r: etl /JUl., ftl/l'
m'" emolu"'I. derelnfuelur. Hmole ergo el lu fitlttn II,,,m. ID LucaID
L. VIII. [S. 63. Tom. l. p. 1486. E.: - fttI'urae fudem t',leICli. ,"'i-
1"'"" ti' "erbu,,. emoltl', deum fUtlera,. coor. eiusdem de poenisentia
pr ... ...
L. l. c. 15. [S. 82. Tom. 11. p. 412. A.]. Tum mllNerlr (,rem. 8
r. m. superscr.) Ma. rell. Mooacc. gl. ;mium in contextu babeol. Mos
lid alifuid om. Mcd. Dein agendum iN,elli' 8c el l\labg, /l91l1ldum m-
,,",il W. Bab. Mer (im,ellj, "g. vulg.), "g. in,end' Me, ag. im,endi'
Md. 7. i,.(o,...",i Irumu. Bac. Mbcd el ed. Col. c. Amerb., i'lfinlltlt
(in(orr,.,,'i a corro m. io mg.) .umu. Mg. 8. o,'em,eret Bc. Conr.
WtlgN. J. C. p. 413 sq. 0.11,.'1. ad Cic. de re publ. p. 240. 9. ,088um",
pro "olufIIU8 a r. m. iD ras. Ma, ilem ceteri Monaec. in ord. 10. "li-
cu"lr re effeehlJl Mb, effee,", eliam Medefg, lIeffec,UB W, effee,UB (e
ab al. m. praefix.) 1\1.. .
. 99, 1. "d eon.er",,'ionem] Conr. Cie. de offic. 1. 37. Tum ti/!-
e0ri8 codd. el edd. aate Cost. omnes. 2. fUi motlulI Babe. Mox,,1M
pro "u,,,,. lIb. 3. 'ofllen"i ordo Mf el pro I\le. 5. "li,,,,, .i' Ba.
7. dueldur ._0 Mooace. C. Ba. Celerum .erfllo in Md auperscriplum
eal. In fin. W. Maer el Bc distinguunt ante .it; ed. aulem Med. itle8Ullt
om. Deio W el MonRcc. perperam babent molio.
P.67.
1. ";1" aem Ba. Tum Iloe pro id, quod M, om., Bac el Mcdy
lIe Mb. 2. ne r",iORBm .uperadditum in Md.
. 100, 1. hui," modi W. 2. fu/lltll om. Bc. 3-4. lldellt] Conr.
Cie. de 08'. l. 37. ad calco 5. ir". pro ir",,1 realitui ex codd. W. Monare.
el Bab. Concordanl edd. Amerb. Erasm. Cosl. Rom. Verba: flucnrt
"ero iNeleeo,,,m, ti' eU"1 desunl iD Ba.
. 101, 3. BI in Md eralum, in Mbcg omisaum. 5. "er (",'iclium
deliNfu", Mr. 6. ge,aerel pro derelinf"'" 1\1&, infer,,' Bb. Ide .. Iiber iD
.eqq. or"lio nI. lofra el codd. el edd. IIffee,a,a.
Cap. XXIII.
. 102, 2 . lItleul"ru eir] Vid. Cie. de omc. l. 37. el de seqq.
l. 29. . 103-104. 2-3. de iocutld" di.ei,li,." W. 3. ioe", in qUII
yoce el codd. el edd. mirifice coosentiuot, demendum esae sine ClU.
eensebal Latinius. 4. Expundo verbo ,,6horrM' r. m. in Mg. ad margo.
adnotavil derr.,.'. 5. Post in .eri"uri. eodd. omnes el edd. Col.
a&que Med. om. adiec!. .arteli., quo omnino carere pOS8UIIIUS. Quare
expunxi. 5. re",erimu. W. Mabe el Ba c. ed. Med.
. 103, t. C""ertdII Mim di"". W. Bc. Maur. GUb., eatlM'" s,"".
Bab. Pro mim Ma in ras. ab r. m. babel .unl, quod item legitor in
,'Ieria Monacc., .,atl.,.dum ." .Ii/lltll daol velt. edd. C. Erasm., Catl".-
Digitlzed by Google
AD S. AaIBROSJUll.
293
"",n eli_ Costo Pistor. Rom. Sed mutalioDIl non e,1 opus; intetligolor
polius ad e"" ... lla ex praeeedentibus V. ioea. Tum ia (d .. lill eIi_ pro
Bb. 2. "omi Ma. Mox" pro ,uia Mb.
P.68.
1. dnll lIi, \Y. Mabede et Boc. 2. ut om. Mbcd, laie excidil in alf.
Pro lIie W habet illur, Mg i6i. Tllm ,rae(ullolI Be. 3. "illi (or,e 001.
Ba. Pro "illi (orte ,lenum edd. Amerb. Erasm. C08t. Pislor. el Rom.
exhibeut ,,"um 'amM, deio F""italjll codd. omne., ilem veU. edd.,
lIu""illllill Erasm. el posteriores. lo fin. eII' om. Erasm. Co.l. Pistor. Rom.
S. 104, 1. de "oee. Vid. Cie. de 011'. l. 37. S. 133. 4. IItIC eodd.
omne. vetere.qoe edd., lIt1eei Emam. et reeeDtiores. Vid. ad l. '19.
, 84, 3. 5. Pro IId(ect" (ita Be. 1\laur. el Gilb., alfee,e, codd. el edd.
rell.) Ba habel ;6I1er"" (sic). Tum lIeaMicum Amerb. Erasm., clllmicum
W et Mb, lIeMie"m ceteri Iibri 8cripti el typis expreaai praeter Pistor .
ubi e][8lal IIcoMicum. Vid. K'lIgn. l. e. V. IIClllma. DeiDde mill:lllm Bb.
)'ro 11""" Pislor. in mg. 1I0000t.
rapo XXIV.
. 105, 1. D, orlllion, Mb. Deest 1I11/ill iD ed. Col. 2. Tria] Vid.
Cie. de 011'. l. 39. . 141. 3. lI,ec/a"dll om. Albcdrg. Mox a""/i/NII
Bb, item l. 5 el . 106. 2. 4. 1I01"m modo Erasm. Maur. Gilb., 11010
II10do Be. 5. 060edi., Ma. De qua seriptura, cuius passim iD eodd.
vetustis habeolur exempla (conf. infra ad . t08,6. 1.36. . 18t. p.95, 4.
l. 47. . 228, 8 el 229, 7; 11. 22. . 117, 1. el p. 162, 4. . 123, 1.
m. 4. S. 24. 2. 111. 22. '. 126, 5.), vid. 01111"". ad Cie. de re publ.
DI. 29. 4t. p.29t. 7. n, om. W, lI,e seribit Ba. Deio maior exhibenl
Bab el Mb. Ita pro etiam Ma. 8. millor.,1I W e. Ba. mil/ure rell. Post
.... eepilllle. DOD po.l "tll,i/uilllle Mb nddit "idellmllr. 9. in(.,'_ W.
Bac. Mer el pro &Ia. In fin. oporlunitale W. Monace. Bbe, item ed. Col.,
0l',or'u"i'a,e Ba C. vulg. libris. Vid. ad l. 7. . 23, 6.
. 106, 1. 6111 al. m. luperacripait in Bb. 3-4. IIpuitllill (11 fiDaJi
ah r. m. add.) li6erllli",,,,, Ma. eadernque lecUo corrupta reperilur iD
Mbeder, lI,uiei 'i6eralill,,,e dat Ba. Tum" h.6el'lr Mb. partie. " aDt.
digni,a,ill om. Ba.
P.69.
1. opoN.,nitate, ot .opro, eodd. omnes (excepto Ba) ed. Col. pro
vlllg. o""or,unilale. Celerum praepo.itioDem de al. m. .upra pnebil
o
in BI. 3. ,01l"UrA'" pro W. Tum idem Iiber "!cere ab m. pr., "cers
ed. Med.
. 107, 1. ,lIe al. m. addidit io Bc. Deio igi/ur paler idem Iiber.
A6raam Bc. Amerb. Era.m. 4. multi,/ieill coniidt Laniu.. 5. ",";1"
Digitlzed by Google
294
ADl\OTATIONES
W, IIdpe'i'"", Be. Tam 060ediM,,,,. Ma e& Bae. 6. cognmOfli. Bit.
Idem liber om. f"ofue. 7. Pro ergo Med 9"ofue. I\loI .. ,eni 1\11'.
8. "OIIIe6.' ("'0178611' a eorr. m. superser.) Ma. 9. i .. 6ecUI_ Macefg
Ba c. ed. Med., ,n6ecille", Mbd et Bb, u& vulg., iR6eciUlIfII W et Be,
itR6ecillam ed. Col. Tum.d la60rem libri Mooace. 10 . tl incert'i".'1I
Bae. Dein .ia. mmmo pmetdo dllci nora "oll.e Med. POIl tluci male
repeti&ur 1'0.... in Ba. 13-14. ,aon _rem om. Bb. Pro i,.i". Ba
Icribil fJu.
. 108, 1 . dpe,i,ulI Bc. 2. h.6e6.t r. m. saperscripsit in Me.
4. 'olu. pro W, 'u,.,. pro Ma, ,utu elllle ,0IlBe, ubifue ioverso ,'er-
borum ordine Ba. 5. "Ollai, mOIque ,olllle' Mg, utroque loco 1'01111;' W
el ceteri Mooacc. Tum pro domi W dominu",. 6. Vicil ergo W. Deio
.tlpetilu", Be moxque oboedlenlem Ma e& Ba", ul supra.
. 109, 1. Cqto igitur Med. 2. "o"ululI W. Tum rflTI"i, (i. e.
re,elI forma e r.etij, contracta, vid. W.gn. 1. e. p. (64) c. eIId. Maur.
el exhibent codd. omnes pro re,etiif, quod legitur in edd. supe-
rioribas. 3. cui.,. .uc'or i,.e fad' Ba. 4. fllDrtui ."i corJlOrill moxque
lI.olli,o.. Ba.
. 110, 1. AII,etiltll', ut sol el, Bc.
P.70.
..
1. rqruII'" ellt ... i'BlIII codd. I\lonace. el Bc. Deiode gere""!"
M8, gerenduII Mooacc. rell. Post v. ",oro,io io Ma ab r. m. super-
Icriptam legitur itli er.', qaod rell. eodd. MonBec. in ordioe habent.
3. oportun;'.1I codd. et exemplar Col., o""OrtUni'.1I vulg. 4. Leg. ,roelio.
. 11 1, 2. BU'" ,eregrinllri Bb. 3. IOCNin a corro m. 8uperseriptuDl
in I\le. Dein atl,e,;,,,,,, Bc. 4 . dom" (domii pro Ma), a dOIII" telD
Me, domo ceteri Mooaee. Mox con"enienti6u Mbcdfg, tum Mgotii.
"'fJRllur.m terau;' Mg. Dein OJIortuni,.,_ C. ed. Col. codd. omnes ex-
cepto Ba. 6 . cee"tu. male malatam in .cc.'".a in Ma. 10-11. ,e-
,itio Ba, "oti,o Mcd. H -12. in labore in,iger MBeg et Be, ill '''''.
impig. W e. Bab et edd. Col. ae Med., in,ng. in 'ab. Mc, ;mpig. in 'ab.
codd. e& edd. rell.
. 112, 1-2. hu6e6o' sine v. cupidi""ena Mbe, h.6e6a'
li6er'a'em l\ld, h.bui, liberta,ill 60num Mg. 3. lIupdjtuB W (eonf. 011."",
ad Cie. de re publ. p. 241), .u6d. ira liber'ale Mg. Deiode '1"'" con-
.'aRII ira "ir''''e Med, ira "ir'. 9uam co,all'aM Ba, fu.m ila IIllrDi,.".
conll'. Mg. 4. in c.ri'ale a m. pr., in carcere a s. Bb. Tam lJapieru
;n'erprela,ione Ba.. 6. o"orlleni,.tem eodd. omoes et ed. Col. Post
lempori6u.t in lIa superseripta est gl. a,'onll, quam ceteri Mooace. in
ordine habeot.
. 113, 1. iUII'uII pro iu;rla Bb, lIecnlld'lI ,,;r'. Med, ia. pro
iu:rt., qaod Mf om., scribit Mg. 2. Posl .cceJ'1u8 maJe insertum ",'0-
Digitlzed by Google
AD S.
#ml/lr in W et i\lonaec. 3. ''1, cuius loco Bb habet 'JI!!, ab r. ni.
B"riptum in Be.
. 114, 2. n illa A,.". W, ill Ayeru " Be, ,. ierll8a'_ Bb.
J\ldeg el ed. l\led., in ilulrtuai81l& Col. 4. "Mea'ur pr., es mutat. per
fas. "ide/llr l\la, "idea/ur mihi Med, "de/l/. mielai Be et Mg. Ceterum
de vitiosa scriptura mieA, Ric/&il, qoae medio aevo ioereboit, vid. ad
I. 1. 3, 1. 5. "flHMdi 001. Ba. 5-6. iflfltllrllllBM W. Mae. Bae,
imlnar/. Bb et edd. Col. Iled. Maur. Gilb., mOrla_ Me, mora_ Mbed
editionesque Amerb. Erasm. Costo Rom.; item in contexto Pistor., in mg.
'R&mar/alem. Dein men'; ab r. m. superseriptllm io W, eantillm4m fII6-
rili babeot Bae. Adnotat Barlhitl. l. c.: "Morali. eanlilma est, eum
s811ditas morum laudibus eongruit divinis. Sed posteriora verba es MS.
ita legenda putem: Dea lIui (udi'lIe melri cumilllnam, Jicet iIlud vul-
galuD! men'i leptur in omnibns priseis editionibus, contra quas etiam
nOll pugnabo. lerullalem etiam non esprimitur in membranis, sed hereta
legilur. El n; maralem diduetum el ra8um apparet. Fone seribendum
har'manialem ab errore contraelionis, ut cap. XX. [S. 85. p. 62, 4-5.J:
- - 1I01""mu. amnem harmonam, fuui eOl&cen/_ lJuel&dam 60"orum
openlm."
115, 1. Quid W el pro Ma. Deinde c. ed. Col. Aiill Mg el pro
W, ill/ill Bb. Tum vir/u/u'R& "ri"cipaliuln W. Mae el Babe, tem etLd.
Col. atque Med. Imitatur Oie. de 01F. l. 5. 3. "eri eorrectum e "etm
in Bb. 4. lIuum ufliellilJue Ba, lIuum fuafue Bb. 5-6. al!ftlllli/atem
W. 6. (orti'udo W. Be el pro &Ia. In seqq. el corpari. ,rautal Mg,
corl'or;1I e' "ra"'a' &Ibed. l\lox qllur/;; Med.
Cupo XXV.
. 116, 1. dieal a1,ui. Ba, alif";. diel Bb. 2. Perperam
flollcmatur W. 3. genera 001. Ba. ldem deinde babel lIed urt;' elll Aoc.
Vid. Oiee/'o de 01F. 1. 2. . 7. 4. n certa genera Bb. 5. qre; W, nec
Med. Dein ud(er""t Be. 1\laur. Gilb., "/f8runl Mabcdef et Bab editiones-
que superiores escepla Rom., qURe, ul ftlg, babet "/ferlll&'. Mendose
e/ferulI' W. 6. nee "erllulia. ad trac/ulldullI Medg. "er.u/a, "O" ad
trae/llfld"'lI I\lhf. 7. l:'i'lI n06i. Mbcdg. Dein malorum W. 8. eommen-
tari"m] Ita CUOl edd., quas inspexi, mei codd. omnes. Adnolat aulem
B"rtlaill8 1. c.: "Reducerklum commemora/orum, quod e:cpru8e iR ve-
'tuI/. mem6ranill t:car,,'_ u,'', demque vocabulum ex Nostri h. l.,
quod mireris, escita' FrllUomu. in Lexic. lingoae Lat. S. V. Statim re-
"eren/i;; Mbeg et "'uli. Mbg.
. 117, 1 et 2. drllll& Be. 3. ut 001. idem liber: Tum ei pro
iUi .cribun& Babc.
P.72.
2-3. Verba: DOll tlicere' - rl!fuirit in contextu omissa W in DI:.
Digitlzed by Google
A Nf' A' O 'ES
upp e&. P l' 9uo-.0.... B o "",i... . 1111I6"'u ". Verba proluma:
1u 110 pi .. ",. u.
11 .ue "e ,c m io m b be M.
5. .., ,r..,.1U dao' \V Mber e be i li u
ul po.rea erasum. ,'rI';UII s.-ribitur io &Icd. Deio ., .. 11 ro ...,t "
~ 01 Mi, cep um e W. IOlelhgcodum mllgi.. Vid. R_,M",.
'ra m a . 5 B N 3 si l. 1 . Ojo p. 040 {tuid 9uO
. ,1 Ir"- I ru .,.,-, -ir{ ti' c;, lOI :m ce 11m ni 11, 9' m ''''
"ineunl' 7. Anre .. lIrCora (marcoN Ba .. lIrlioll Mabcd f lB) W
ab in ert'lUo& "t, quod io Ma erasum esl. Dem el pro al,," Ba. Pro
.a ni qu d lit e 01. AI".Jrb. ce ri que receotloribllJ, IR ' .-
crib'lu m ill "U , r- JI) l' r 1. l . 1 ,.cJ JI re le en IR mi
,.idelur "ult, ul sopra' perslriogi& enim Amhrolio h' ,. 'rb. P iss' 10,
Eunomium. Deineeps Zi. ,,"1_ perperam eodd OIY'nes eoosp'ranl
dil ne Co. . " .. i .. om. Ba. 11. tlice' tlo codd, lV. 310Daee. el Bbry
. em ed o o ex ep M d. a . a u Gi s qq. grll ,ana ei bfg.
'l. 18 P 'ml W ab e ed. 1. le R m. Ma i1b.y
mmu", codd. el edd rell 2. 11 r Ba in a6 a B
Itlllomuftem Ba, lIalemoftem Mbedg. Tum pro deinde iUIIlitiam W mulile
e 11/ ia , qu I ooaee. mmulalulJI es& in de illll,i'.a. Pos'
pe ar e 'us oc B e ull mo e fu n ha en e.Tpec _re ,,. . a
'-1 . J, 4.), "i8 uf e f'O g. b 1. .) Ig io la u rl'p e
gl. ,0tu;l, qnae io cf!leris Monae!:. &exlom oeeupavil, ubi haee yerba
1m pr ce en 9uill IUnguD&ltr. 5. mllnet l. aerll/um Ba. 6. Sapimti
i 8/0 101' un 111/ tli tia 11m e J n en 511 osp ca r ar M_
I e. delilere mi us us'l &a v ce ". ili ri, , m"'a ul e g en
Respexil enim Nosler Proverb. XVII. 6.: To 7l"'ro : ; ~ o J ,,00"0> n-
"ce'parwp p uri us ocis (eonr. 11. 14. !l. 66., de Ahraham n. 7. . 37.,
e eo e vi h la !. 3 , d N bu e ez eli a e. 12. . O.,.
Vid Gr-,o Obse al io ee. 6 7. o mil i. ro IIU i rh
habe' ioverso verborum ordioe seribil Be 8 p 'Ul/ 9.11 n "ab el Ba
"UnII 9ullm Me. 10. 9uam 1Il8'",n abrahalll 8UItCepera' in ,",flclule
iu '; 6r a s pe er tu M , a raalll, ut 80Iet, dal Be.
Dei I/l--ce.".a in 8e rt e, uI W el m fa el Ba , n n lu
1I11l/cepi/ Med.
S 119, 4. adpetilum Be. 5. lemptaha'"r eodd o n ,. ter q"
dd. pr I",./aballlr .
7
e" le , a. V ba c l' 9 a' a' n '" ce , l/U no,.
minus6a, ""00' 'on n u 01 i o io is, W in DI h be
2. ..tec."" BI. 3. Temperan/ia". (praefixo puoelo) 'ene6a' '0111'0., dd
o ce. el 8 Pro de'lIf/ue 'N ds 9uihu8. 6. immolantlo Bc.
j, 20, t. l' VI;' cod . 1 ooaee. el ed. Med. 2. 6".Mlchons".
AD S. A1IBRO:'IllU.
291
.. "."i' c. edd. Col. alqUe Med. codd. omnu, merui' 6med. edd. polte-
riorea. Dein pos& iu.tiu. et inCra post (or'i,,. in Ma r. m. super.cripsit
'0, quod ee&eri Monace., quibuseum Caeil ed. Amerb., in contex&1I habent,
codd. autem Babe recte omitlunt. 2-3. fui '/1 in mg. aupple& Md.
4. _'e.,ju. W. Qood codd. onmes veteresque edd. c. Maur. et Gilb.
addun& eo seelosi. 5. in loci. Mbedfg. 7 -8. odia collegetatla W, odio
collg",du .. Ilhcd.
. 121, 2. ru,r"/I'"r Ilbcdg. lidem J. seq. om. ",. 4. fu'uro (o
in lit. posita) W. 5. t'ielJl'j, moxqlle 'oleraveri, eodd. omnes excepto
Ba. Po.& 10lertlf1fll"' in Ila superscriptom legitor e' u,loroeri" quod
ineptom glossema in eeteri. Monaee. texhun ol"eupavit. L. penolt. o-por-
Itmi'alem eodd. omnes et ed. Col. Conf. ad 1. 7. . 23, 6.
Dein caperlll Bc el pro W. Deesl agnollr61'('I in Mg, el /lgno.",,,' ex-
hibenl Mb el ed. Med.
Cap. XXVI.
. 122, 1. "afUl! ill "e,,; ill"ulig.,joue Iraelal.' MedCg, a "lJI'i
iluf'" iA""'. Irae'. Mb, 'racial um ed. Med., Irllcl,,,,, Babc el exemplar
Col. Pronom. iUud om. Ilbcdll. Respexi& Cie. de otro l. 4. 5. 13. e&
5. . 15.
P. 74.
1. "i"ere Be et l\lcd C. ed. Med. 2. l'el .,"6igui. l\lb. 3. ligaum
Bb el Ilbcdfg, ';g .. a in contexlu, liglla io rug. Pistor. Deio el fUod.
5. An&e ,r06 ... , io Ma r. nJ'. supt'rlcripsit _, quod io eeteria Monacc.
iIIatom est in contextum. Tum ""o(IInda reele W el Monaee., profll/llfi
Babe, ul vulg. S,acill deineeps W et Medfg edilionesque Col. Arucrb.
el celo Maurinam antecedentes. Sed vid. W.,,.. 1. e. p. 473. 6. c_a'lI
rodd. W et Monarc., quibllscum faciuol edd. Amerb. Erasm. C08t. Pistor.
Rom., Ctltl Babe editique Col. Med. Mallr. Gilb. Mox pro error",
quod receperuol Maurini coospiraotibu! quidem W el Ba, ex prllecedell-
tiblla libris editia ceterisque mss. 'estitui enori .
. 123, 1. AA "on W. Mooace. et Be, ilem edd. Med. Amerb.
eeleraeque Maurina antiquiorea, ... ,.0,. Bab,. an sioe flon exemplar Col.,
non,., Latioius, a' IIOH tacite Maurini, quO! 8erutus esl Gilbertus. Dein
a"y,liorum .a,im'ia Babc. 2. ,..06a6i, permnlRtiooe aollemni W.
3 . d",r .... Alg et ed. Col. Ilox IIomi"um (per eompend.) pro deum
codd. oostr, lIo .. iAi (sic) exemplar Col. 4. a"IA"'9"e BR, ulllli"it ln-
fV",'em, inllJrrO,oi' MbcdCg. 5-6. aegy,liorurll .II,ir.lllia", W et Mae
editione.que Col. ae Med. 6. O,/I""9U6 ('lile e eorr.) Oh, o",uem" .. -
,o'",liu (sic) W. 7. "irl/lle io "irluti. mutatum io BIl. Dein flacuoi'
reeepi ex cocld. W. Monace. e& Bh, quibuscllm conspirant edd. Med. at-
qlle Amerb. (roof. l. 28. . 131, .1.) pro el"aClla.,t, 'Iuod exhibenl Bae
una eum rell. edili3. 8. 'lee 'enaer, libri Statim .... 'idatur
Digitlzed by Google
298
AUNOrA 1'IiINES
Be. Maur. Gilb., ".''''6alur Mabefg et Bab, ilem edd. rell., si exelpllls
ColonitlDlem, iD qua exsta' " enei", (sit!), "lIl1enli"6"',,r perperam W,
II ... ,.6.tur Med. Tum qu; (i iD ras.) duo Ila, qlli duo item i\ll'.
9. tlt pro a'q!le Ba. Mos die .. ., W et Bbe UDa eum edd. Col. Re Med.,
"
diCl!'" (ab ead. m.) 1\111, dieUl.' Mbeder, item Amcrh. Erllsm. Cad. Pistor.,
di,.i'"r eligere e' q"i IIlg. L. sq. neque I"rpe 8a. Mox adorarulc Bb.
L. uh. .i6; pOllcere Ba. Tum lIenli,ml ex lIIulat. Ma, .en,iu,"
etiam rell. MODa ce.
. 124, 2. enilelldum e e Alhcdfg. I'ro ", "Meqlli eam po . rimtlll
Ala iD' ral. babet n06i., qlli eam pUltlllltllUJI 1aa6ere, quae eLialll in ee-
teros Monaee. irrep8erunt. Iloque omissum in RddiLulII lamen
ah al. m. in Ma. 3. neque 'urpe Bb. 4. Prius e' om. JUODaee. 5.
mitland"' graliam ex motat. 1\la, graliam ce'. Monaee.
6. magi. quo Be vetere8qoe edd. e. Erasm. Costo Pistar., ".agi. quo.l
eeteri mss. Deinde &Ib et prae.it Bub. 9. nu/u .uo Mbedrg.
Tum reg;t IIl0naee. 3. ab im. Nihil ellim ellt Ba. Proxime profiei., lid
AOllelltam "itam Mbd, /Id Aunellt. t:i,. pro" Me.
P. 75.
. 125, 2. "0. om. Bab. 3. 'r"A/I' Ba. 1\lox ill{tldit W
6. ul illud W. 8. illqu;I om. &Ibcdfg, mihi, illqu;, babet Bb.
et Ba.
L. Iq.
h ti
Aau' W. Bh eL IIlbedf, Oltl l\la,
"unl Me; el;"". om. 8b et
"1/1 Be. Tum ald (pro a,.) - .. "ol-
Uein "'''1/;11 ;1100/0"'" seribit Mf.
Cap. XXVII.
. 126, t. PrimUlt ergo Tom u, pruderali/l. Vid. Cie. de 011.
l. 6. 2. "eferri Mbedrg. 4. pole.' ulle iut;lia lIiRe pruden,i/l inverso
verborum ordine 1Iled. 5. qui" ;1U'um .i, quidoe ;,.;u.'_ .it 3lbedg.
6. 6.' pro JI;t Bb. Mox ill !l/roque a eorr. m. ioter ,'ersus W,
It ulruq/lfl seribit Be. 7. /lule,,, pro "ero Bllbe et Mbefg editioDesque
Col. et Med. e. Amerb., aul itl;".'um iu.'u,,, l\lcd. Post
edd. Col. et ltled. addunt esl, euios loco in &Ia superseriptom legi'nr
er;l, lJuod rell. Monaee. in contextu habeol. Reperitur haee gl088a etiam
in edd. Amerb. EraslII, ceterisque Maurina antiqoioribos. 8. iniu.tici/le
Ba. Deinde ltallnDOII l\lbed. 9. 681 6ille iU6liei/l Bh. 10. Quod.(ila
edd. Col. et Med.) pro qllo pro W e. Ma. In clausula ,,;,'t,dum omnifUA
habent W. Mabcfg eL Bae, i&em edd. Col. ae Med.
. 127, 1. IUlllitiae /lutelll piel/lll] Vid. Cie. de o,. l. 7.
P. 76.
3. IJie Medg. Tum k"r;lall Md, ut plIssim. 4-5. principatu ut Ba.
. 128, l. Ob aculas h. l. haboit Noster Cic. de otro l. 4. - p"i",o
Babe. 3 "erieulill l\lbedfl!" et edd. Amerb. Erasm. Costo Pistar. Rom.
Digitlzed by Google
AD S. AlIBROSllljl.
299
4. omm. Mbedg. 5 . in' (io ras. ah al. m.) Ma. 6. (_m pr., (o,."..
ex mo&a&. W. Mox 60N" "idemu ioverso ordine seripsi e. codd. W.
Alaef et Babe, quibuseum faeiuot edd. Col. el Med. L. peoult. .u60Is,
quod plaeet, Ba. Vid. ""agft. l. r.. p. 473. S0601i" pro .0601s exhibenl
edd. Erasm. Costo Pislor. Rom. Proltime gStltr.,ldi (di in ras.) W, ge-
ti
"er/lftl (ti a r. m. superser.) llla, gsASt'/lftlii Bae el Mee. Tum 9"id
109"ar .mors l\lhedfg, itemque Amerb. Deio i",,'i'i" (orm. ".SCi,".8
W, iN"'. f. ,rucip". Mae et Babe eoospirantibus edd. Col. atque Med.,
f. ,r.sci,N. i'''''icias Mbg, pci,,,. f. ilU'iciae Med. Elteidit I"'.eci,,,.
in Mf.
. 129, 1. Alterum el om. Iibri Mona re. el Be. Mox I:og,.jla" Br,
item pro W et Ma. 3. domi om. Ba. 4. "lellas W. Idem e. Mona((.
sex et Bab i"",j'ias .i', Mg i1181. e,,' (s., a r. m. ndiecto). 5. opo,-
"",il.'" eodd. paene OlUnes, oee 000 edd. Col. Amerb. Erasm. Pistor.
Rom., 0l'0rtuni,a,i. Be, opor,,,'ali,, (sic) Ba, 0l'portNn'.'" edd. Med.
('ost. Maur. Gilb. 6. BillS I'r"ds"'. Mbedfg. 7. non iidelUJlibri 010.
l\JoxJopormni'a,em eodd. omnes et edd. supra laudatile, o"ort. Metl.
Cos&. Maur. Gilb. 8 . i' om. W. 9. Rsce"lIaria ; e9"i_n men,ill sine
(orlitullo Mg. Deest (or'iltuJo eliam in
Cap. XXVIII.
S 130, 1. lwl,jo] Vid. Cit. de otro l. 7. 2. comnuni'.'sm Mol.
Mox ill ,/lr'" d".1I W. 1\lae. Babe. Conspirant ed. Col. ae Med.
P. 77.
1. 6enslicienti/llll Bbe. 2. cmior Ba. 3. Post voee. cen."r/IID lenet
Mcd statim addunt lIJIud nOIl SIIlcludilur intermediis omissis.
S. 131, t. mUR". i""lilas Mbfg. 3. Voc. i",,'iti.s abest a W. 8a
el IIbdfg; "",iti" (ormam om. Me. Tum .eminSIA babel Mb. 4.
quod in Me r. m. addidit n/lft. Dein ee/lllgelica IlUCtori'.'S scribit Bb.
. 132, 3. Nec pro tle Mbedg et Bb. Ita eliam edd. Amerh. Erasm.
COlt. Pistor. Rom. 4. in conm"tle W. 5. '.11'"'' e eorr. Ma, ,or'''1I
W et Mbedfg. Posl 'StTII eodd. omnes, si exeipi88 Mg, inseront ergo,
quod reperitur etiam iu edd. Col. Amerb. et Erasm. 6. ti" in commURS
(coRmUIIs Mg) Mbcdfg. 8. S,oici. om. Ba. Deiade gignun'ur exbibent
libri Monaee. In 8n. ./i"" alii Bb.
. 133, 1. de IIcril"uri. HO"'"II codd. omnes, item edd. Col. atqoe
Med. 2. .d .. ,ml'"erun, W. Ma el Be, .8Um"erun' Maur. Gilb., Q-
"""".srunl Mbedefg, quibuseom eonspiraol edd. Col. el Med., 118"""'-
".eriHI Bb, .88ump"".il Ba, 8Um,.8t'IInI edd. Amerb. ErRsm. Costo
Pislor. Rom. 2. dilll' e eorr. r. m. io ra8. Me, dSt,. dillli' inverso or-
dine Bb. 3..d imaginem el .imili,,,dinem no.,1'/IIII Mbedfg e. edd. Col.
atqoe Med. 5. Alterom el om. Maef et Bae, ,eco",,,, ._iU1llfus lIanl
Digitlzed by Google
300
ADNOTA TlONES
Med, ,neor. o_iuDa el Mb ediliooe.qlle fol. ae 3lcd. Deio .""."';UIII
W et Monaee. 6. ,upieci8li ..",eflibll. W. 7. ""i"/lr.a W. Mae
Be, aote, oon POB' h. v. di.tinguente 8. Itlbiula om"ia .... laomi"i
W el Mae, 8tJbi. lao", .... omll. Mb, ,"6i. eue &om. o,..,.. (ita etiaID
II1g1 tlidieenlll' Mf. O"mia om. Med. e,""eN' in Ba irrepsit c".tnI.
. 134, 2. 1I0y.i] Hae genitivi rorma utilur Nosler eliam inrr. 11.
11. 11. 57, 4. et 20. . 98, 2. Deio rtpperimul/ exhibent W. IIlaef d
Be eonspirante ed. Med. Deest hoe vcrbum in Ba.
P.78.
1. lauminem UI18 .olum Bae et Mbefg editique Cul_ ae lao-
mil/_ '01."" W el IIlued. Mox .imilelll W, ante h. v. distinguen
ha pro exhibebat e'iam Ma. 5. laomiNi (laomiNi. Be) pro lomo - 1u16en
Ba. 310x allimll1i61l. pro uNimanti6u. e. edd. Col. 1Iled. atque Amerb.
11 ... ;.;
dall' eodd. omnes exeeptis Bb d Md. 7. Imi,,.,d -.imi/e ala (gl. /to,,.il/;,
quam reJl. Monaee. in eOlltextu habenl. n r. m . uperaer.) Dein vi ex-
eidit in Mbed. Post laomilli" ed. Med. addil .mili., qllod Pistorius in
mg. reieci&. Mox u, i .. "enlu. scribuu' Med. lidem Iibri deineeps Iltl-
iUlori"m pro adiulor. Tum ecpec'a6i'"r Bb-.
. 135, 1. .le om. Bb. 2. au.1:ilio eltl/e inverso ordine exllibem
Bab. 4-5. ",, ,erieuli lita pr., ex mutal. pro ;) ,eeeuflia (sic) W.
5-6. augealur I/ociela'i. gratia Ba. Deineeps tlS
e
W, "e Monaee. omnl"S
e' Dbe. Male quiefu,;m Mg. 7. re"oeatur Ba. Idem Iiber .ed ornnia
010. conf. Cie. de 011'. I. 9. . 30. 8. ,alr (N in ra8.) Ma
eandemllue leetiooem baben' eeteri eodd. 1I10nace., quibuseum faeiun'
edd. Amerb. Era.m. e' Rom. Legilur 'Iuidem cap. 8eq_ . 139. itl '0-
,,,,,,", ,a'ru", e' paulo posl ple6_ Jla"."., Verum'amen leetio 'Il'rill.,
ulpote confirma'a eodieibus W e' Babe editisque libris Col. ae Med.,
quibuseum consentiuut Costo Pistor. et Maur., immutanda oou videtur.
9. tlOR (ormi4atJi, Bb. Post voee. -regiJl po,e",i .. i",i Ba exbibet nora
rt{tINllitla,,' 11m Irepidani,. In fin. 06;ee;' mss. nostri omne., si exclpias
8ab, qui e. edilis baben' l16ise;I, quod praeslat. Tum IJUIJIII om. Mcd.
Mox li6erlatem red4ere' dan' eodd. vetere.que edd. c. Erasm. Sed
praeferenda vulgata.
. t36, 1 . plelldor ;u.'iciae Mbedfg. De re vid. Cic. de 011'. l. 7.
. 20. 2. Pro quam .i6i eorruple qua .i Bb. Respexit Nos'er Cce-
ron_ de re publ. 111. 8. monente A. M.io. Deiu eOrtmurai,.,_ Mg.
. 137, 1. CNp;.' pro Bb. 2. /J"aritia] Vid. Cic. de 011'. 1. 7. c. f.
el 8. 3. Ilggerare Maef et Bae, itemque edd. lUuuriuam aoteceden'es,
aggerere W, .ggregare Bb et Mbedg adstipulautibus Mauriuis e' Gilberto .
. ,
Conr. adno' . d l. 49. . 242. p. 116, 1. 4. praufar. (e' a r. m.
superser.) Ma, ceteri 1\lonace. e' io ordine babeot. 5. 6eneJicis,diam Ba
el ex muta'. Bb. Tum I.'on",u_, ul solet, Mg. Deio a .. IIi",UIJ optime
Digitlzed by Google
Al> S. AMBROSJU.\I.
301
codd. \V el 1\lunllee., nee non edd. Amerb. Erasm. Pi.tor. Rom.,
uflliaimu. Bal'e edilionesque Col. Med. Alaur. Gilb. Mos: "01'., ell88.
;"8"" Md. Ot'in fuaera' reele 1\lae el Babe, ul edili, ",.erel W, fUeril
1\lhedfg.
P.79.
. 138, t. Pulen'iae - De hac re copiase disserit Cie.
de 011'. l. 8. . 26. 3 . "'iieere, ut vulgo legitur, a m. pr., .1l6ietrfIJ
ex ('orr. W, Mieere eliam rell. libri seripli. Mox a"ver.um codd. onmes,
ilem edd. Col. Rlque l\led., a""er8UN. quod gravius sonaf, edd. recen-
4. ulfee'ul codd. et edd. M8urina anliquiores. .
Cap. XXIX.
. 139, 2. 'em"o"; Be. 3. "Illlerl:la"i, W. De re vid. Ciceronem
...
de 011'. l. 11. . 3<&. Mos: 0.1' W. 4. ".aelio (eorr. proelio) om. Ba,
,raelium 8('ribit Bb. Tum ad"erftUJI eJ:hibeut Babe. Dein "roelium
,mlelur oll'ert Ba. 5 - 6. alifu ,,"gIIa, Glifui et eallflielu - capian,ur
...
rodd. 1\lonaee., alifu, - ali,ua - eapill'lIr W et Bae. 8. i. (e eorr.
r. m.) W, Aii. Mg e. ed. Col., i6 Med. Praeposit. d, Rnle Madionili"
om. Mbedg, nee non edd. Amerb. Era.m. Costo Pistor. Rom. 9-10.
feellrlln' W et MonRce. Tum itl "le6_ pro tm "lebe 1\lg. 11. Verba:
E' ideo fllelum u,, desunl in Bc. 12. .,, t:ie'or scribit Ba. Dein
gdaoni'u W, 9116aoni'a. e corro Ma, eandemque leetionem exhibent
eodd. rell. e. vul,atil Iibris. 13. ,_"Iat:,ran,] Ila codd. omnes veteres-
que edd., 'eo'.veran' Erasm. et pOlteriores. 14. ilteNII. exe,!,plar Col.
1'um eOfldiclioni. Ba, eondilioni. W. Mabedef el Bbe et edd. Med. re-
cenlioresque, iflque probat Fleckei .,u. in MUleo philolog. Rheuan.
Ann. VIII. p. 233. Alteram acripluram comUeioniN. qllae comparet in
Alg et ed. Col., defendit Wagll. l. e. p. 422. Conf. 08U"'I. ad Cic. de
re publ. p. 24 et 268. Tum illl'o.i'a' aflieeret W et Mabcg, n,oai'ae
adpl". Bc, mpo aflie. eeteri mss. editique exeeplis Maur. el Gilb., in
quibus legitur a"/icer". 15. in cimlalella dU:J:llra' Alonaec. el Ba. Tum
m_Ima eaeei'a'e Babc edilionesque ante MaurinHm omnes. Simililer
habet Nosler Epist. 2. . 24. momen'a";lI. "ieu rerum. 16. "ereuail
'" eum eum '1 UD Mg, perCfU.o. perCUlere (intermed. om.) Me, "ere" u,
Ba. Dein W clllllfUe a m. pr., a 8. cum fUo, quae posterior Icriptura
legilur etiam in Mabef et Babc, ul in edd. Maurinam anleeedenlibus,
u. '1 UD .01u8 tuetur Md. 17. ',rll'" om. Ba, illrahel e. edd. Col. ae IIled.
exhibent W el Bbc. Dein tulfuiuceret W. Mad et Bbe itemque edd.
Med. Maur. Gilb., ac,ui/Jltceret codd. el edd. reJl. Paulo post captuli
Bc. Turo in gllldio laneell '''11 Bac, in gladio el ""CII '"O Bb. L.
penult. '" .'II,.,lueenl editi, conspirantes eum venione antiqua, e' _d.
codd. Recte; legitur enim in Graeco .. a. tpayhWt1"". Mos: ", r_i'-
'all'"r Ba.
Digitlzed by Google
302
AJ)NOTA TlONES
... !-lO.
2. i8rahel Be. l\ldf el exemplllr Col.
h
. 140, 2. ;s W, /,ii8, ul solenl, Mg et ed. Col. 4. ill obsidiollll
Babe el l\led ':. edtl. Col. ae 1'led. De ablalivo absolulo cogni'o, quo
ulilur eliam 111. 11. . 71, 3 el de obilu Valenlininni consolal. S. 4.,
vid. Zum,1. Grammat. Lal. . 647. BatRs/lorR. GramOla!. 1.111. . 171.
111. 3. 6. gie!:li h. l., infra gieflJe' W, gye!:li utroque loeo Be, geflJi Bb,
Aie.i Ba, ieflfi Mbedefg. 10. slm' al. m. addidil in Re. 11. Voee. itl
circuiludiversa manus seripsil in W, ubi deineeps hial laeuna ex rHS.
reliela. 12. Pel'culal d"8 W. Babc el Med editionesque anle Maurinam
omnes, percutie' ,llIs Mabefg, percute, delu Maur. el Gilb., ul versio
Rnliqua. Celerum delealur comma. TulO Ilueeilale 63:/lI'cilllm Syrills
danl W el Ma, ul legilur in veraione anliqua, eundemque verborum
ordinem luenlur edili Iibri omnlls. Contra Mbcdf exhibenl ea:erc. syriae
caeei'ale, quod cum Graeeo eonvenit. 13. imJl6ra'o l\1f. Oein ad 8yroll
di.vil inverso ordine W. 1\lae el Babe. 14. "011 superser. in Bb. 16.
ser'care W el Mabefg.
. 141,2-3. hoslell - peregl'illi dicll6alltur] Vid. Cic. de olf. 1.12.
6. in libro regllrll Mbcd.
. 142, 1. es' ergo W. Tum ulllieiae es' fUes B ~ , iUlltitille 001.
Be. De re vid. Oic. de otro l. 7. . 23. 2. W aCCUllllat. Sic idem
liber J. 47. . 229, 11., 111. 12. S. 78. C. f. IICCUllllare, 111. 8. . 55, 2.
rIlCU,YSa".-alll, 111. 9. . 63, 4 el 12. . 80, 9. recu8IIa"it. De qua
ar.riptura vid. WlIglI. l. e. litl. S. 2. p. 46S 81J. Ollanr&. ad Cic. de re
publ. p. 20. 3. PosI fidem deleatur comma. Tum ei apparel W, a,parel
ilem celeri scripli vulgalique Iibri.
P.'Si.
1. uaiam W. 1\ll1ede, Bae. Amerb. Erasm. el posteriores, esaya'lI 1\lf,
i8ai_ ed. Med., ysaiarll e. Col. eodd. Bb el Mbg, 2. ill (1IIIda",e,tlum]
Ita cum edilia Iibris eodiees Bae. Malim tamen i" (ulldalllellla . , ~ nr
:f,,,lta, ul legitur in Graeeo ap. Hes. 2S, t 6.) e. W el Maedefg, ill
(ulld_'II'o habel Mb, in (urldamenli.., Bb. 3. itl (ulldamenla eodd.
omles excepto uno Bc,qui babet in (,,"Ilamen/um, ul edd. Maurinam
antecedentes. Tum fidu enim omniut" in commUM oral Ma, verbis
intermediis ad mg. ab al. m. ndieelia, et Mbf, fidll 6IIim in com,,,,,ne
omniu". oral Med, (d. enim omn. ,. comm. 0Jl6ralur Mg. Homillu".
pro omnium ed. Col. 5-6. lemp'atur codd. omnes veteresque edd.,
'efllIlur prilllus dedil Erasm., quem seeuli sunt reeentiores. 7. ul
Chrilllo codd. omnes e. edd. Col. et Med., Chrill'u /lll' edd. posteriores.
1um ideo,"e el Monacc. 8. 8uJler eurn iidem libri. 9. Priu8 aul in W
erasum, in Mcd omissum.
Digitlzed by Google
s. BH lm.
03
Clip. XXX.
13, de e(ici 'a B
el dg. em 3. e . 14 4,
nee aliter his loeis ex mutat. Bb.
verba: IOqIlUlllUI' - - COII-
11 b (ieel
de in cdg 2. b vol am be M el
Hllbe veleresque editiones, benel'lJl. EraslIl. el reeentiores. Dein liber-
em el Be 3. bU8] R Wlae mer Era , d 1111
"cteri seripti el editi. 4. Verba: be/le velle, Ited elia", b"/le in
/l. a Al m e o Tu W ihe te 11m
be'" {aeer ... (ne/l et l/e ab al. DI. superscr.). 5. id om. Mbedg. 6. Deest
m W cd. {a da 310n u/ el Itlol Ba.
Post gellerall/er in Ma ab r. m. supersrflptum est JIIqllit, quod ceteri
J\lonaee in ontext habe t 9. d' pen '0,' il W iltq,"' qu re-
ritu tiar n e Co atqu ed., r. su add m i IIh,
illqllun, C. Jin. subducI. habet Ma. L. ul\. aeeipimllN Bab. TUID liber-
liN el p c.
. 144, 1. largiOl' Ba. 2. Pro ut, quod ante proais in Ma deest,
R m. em pers tUID git quo que ce s ce.
extum occupa, it. terum lit om. Ba. De re vid. Cir. de off. l. 14.
Nam uI deinceps a m. pr habebat Me Tum I Olt ul-
rolt rgie p 8 it B 4. lIe(i lia dd. nes
excepto J\1f. I\lox ",dla eltl i,II"8 J\lbg, nulla illtult eltl Med. Pro bene-'
ole1& ( ita . E m. t. e cen es) cod Mab f e abe
reeeplum bellivol., quod Iegitur etiam in vell. edd., bllvol. ".el I\lg ..
. 8
4. pupillolll Ba. '
45, lurg" s] .' qu de re pOSI Tull 1. e 14.
,43. 2. que/'ol el "stae (SIC) a r, 111. superseriptum in W, IlIIUltle
dispelll,a1&dll'" exhibent IUacde. 3. "eddus rius . qll ti ",/u W.
lacd et be, n e Col que ed., e n p,;iu mis Mb.
. 146, 1. fide", W. Monaee. Ba. 4. r:elles Be. , 5. eonruil idem
ber que nsta r (v illfr ,15 7. 26. 12 5. 10.
.67, 7.); sed vid. Wagller. 1. c. p. 410. 11. Dein IIUllqllill Md el ed.
Med. 6. a lIia W e R c dd. al A b .
. 147, . ill Itl perfecta lera Italt Me g, lila e81 I,beral. pe';f.
Alb. Respexit Cicerone", 1. C. 1. 14. . 44 3, eT;III;1II0lu,' ed Col
i
. e ulel ,eo1lltule (11 a r. m. 8uperscr.) Ma. Dein el f"o",otls
lihri Monaee. 5. OpUIt .IlBeipialt luu", Babl' ItlUci iel Ma et W
UBe M 6. (i. {ae Ba. lIt ",ilt et hed. uod
sequitur IU"8 0111. Maedefg. Dein quid {aei. exhiben! Mbcd. 9. (me'uJl'
em rati 8 10 egil a m. ersc Ma, regi bcd
t \. quam laudal Monacc. omnes.
304
ADNOTATIONES
P. R3.
. 148, 1. file Ba. 2. lIi al. m. inler ver nolnil in Be. Voceo
seqq. 'e IIcimle fitlelilt a r. m. in mI. bahel Mb. 3. Verbom om.
W et MonRcc. Recepi deinde (nme lllborore ex codd. W el Monaee.,
qllibuscum faeiunl edil. Amerb. Erasm. Co.t. Pistor. Rom., (a_ 'olerare
dant Babc, ilem edil. Col. 1\lnllr. el Gilb., (tmI81I tolerare babet exemplar
Med. 3. erll.'pnn,n 1\lbfg c. ed. Col. 4. /Jf'U6ellt:e6a' Bb. 5. calumpftia;,
('ulump'lie Mg el ed. Col. 6. 1It16pliciill W. 7 -8. Verba: ri
tempore adl'icliOftill IIlIae ni/,;t a te inpelrel de8Un! in IIlg; pro wpelrel
in acribitur peleret. In fin. ",,.;e' Ba.
. 149, 1. 9ui",,1 001. Ob. 2-3. millsricordiam "demu.!l Mbcdfg.
In scqq. /irtgulll IIlfg. Amerb. Erasm. 4. ert/DlfI'Iii Mbfg c. ed. Col.
5. urgue' W. Be el Mbd, tlrP.e' l\la, urge' rell. seripli el editi. De
forma flrguere vid. Wngller. 1. e. p. 478. Conr. N08ter infra l. 41.
p. 105, 1. 11. 29. . 147,2. Ur. 12. .80. in r. 15. . 96, 2. 6. eraim
om. Bb. Dein Slt' dumi'luII e. ed. Med. exhibent eodd. 8. 9uii
'I"ud W. Pro (aril in contexlu eodicis Ma legitur l&a6el, in mg. autem
ub al. m. adnolalum esl "vel filcil." I/abel dant etiam IIlef, flO'1 ha6s'
IIlbcdg. 10. ea: ha6u,,"n,,/;a W. Eb. Mbf, ilem edd. Col. ae .Med., e3:
/lIl6undanti Medg. Seriplura habundOft,ja, habuRdantt, habunllorlJ eum
adapiralione in eodd. noslris Dibil freqoentius esl. Tum por'sm aliqua".
COlI""Srun' Mbedfg. MOl ald pnupetltm babel Bb, aul pauperem atl'
cl/pioltam Ba. Posl eaele"u'lI (sic) ed. Med. addit aulem. Pro tlollliRtt.r
legilllr de ... (da) in codd. omnibus, quibuscum cODspirant edd. Amerb.
ErasOl. Costo a\que Pislor. 13. (orle ln .uperscriptom.
. 150, 1. illa 001. 2. 'Ion dup;cialt] CODr. Cicerone,,,
l. c. 1. 17. . 58. 3. snim om. Ba. Pro l"'iIor eltt W babet pudo,sm.
4. aliCll6; Mbedg.
P.84.
1. illi ab al. m. inter versus babel Bb. Mox u, male repelitur ante
9uod in Ba. 2. prautet Mbg. 5. "tll redimall Ba. 7. Verba: el le
tlllte (acere pulan' om. noslri codd. omnea, quibuseum 'aeiunl ve". edd.
et Erasm. Nec discrepant plerique Maurinorum Iibri mss., item Oread.
et Gotb. ap. Gilb. 7. aCCUllarl' Bb el Mg.
, . 151, 1. promp8imuII Mabcde el Babe, promri"'NlI W. Maur. Gilb.,
"romi8imNll l\Jfg C. ed. Med., praemilti"'U8 Col. Amerb. et posferiOf8S
ante Maur. Pro pet"IIIU8 Pistorios iD mg. babet ,uaeramuII. Deineeps
prim"", igilur scribunt codd. Monacc. conspiranlibus edd. Amerb. Enem.
Cosl. Pistor. Rom. 3. '1uod pro '1,ria W. 4. inopia lIua Mbcd.
Ainani,o a m. pr., a s. (sic) Bc. 6. r/!1'1'tlUI Maber et Bb,
item Amerb. e. Erasm., rel"'lit eeteri, ut edd. rell., si excipialur Mg,
'qui babet repuler;I. Deinde iD eodem libro m. pro serip.erat 1IU6"e,.illt.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
305
Qua leelione iugulata r. m. in mg. eorrexit 8ubleva"il. Perpe'am aub-
le"abil daDt Ba el 7. do ab al. m. nter verso habet Be. Mox enim
om. Bb. 8. el datur el eorreplio Mbg, el cOl"'I'Jllio item Med. 9. licul
pro 'luas' W. Mox no,. ibidem superseriptum. 10. el om. Ba. 11. utrun-
'lile habel ed. Med., u,i'lue seribunt Med. Tum no,. eal ptJrl Mbed.
14. el ante facere om. Ba. 14-15. ul prompla Mbed, prompla tem
rell. i'lonaee. el Bab edilique anfe Maur. 16. Pro leetione prompla ell
nvenitur elll prompla in Mbedg, e,' propoaila in Mf, ,ropolita eal in
Mae el.Bae, quibus aeeedil ed. Col. 17. 'luod 1I0fl habell Ba. 18. refectio
8il, ul ,,'iil Mbf, lil re{ectio Med. Dein anle led eommate et posl ea:
aellu"/itale semi colo distinxi praeeunle eodiee W; Mae ulroque loco ponunl
pUDetnm. Conr. et Graeeum lextum. 4. ab im. u, el t:lulra "a6t1ndanlia
lit Med. Reeepi lil oblalum eliam a W. Maeg el Bbe, neque discrepant
edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom. Yerba proxima: ,ul el illoruna
"6und"n,i,, lil "d t:lutram iflopiana, desDnt in Me; in Mg, qui ul om.,
ab r. m. in mg. babeDlur. Pro simpliee uI, quod reperitur in Mf el in
edd. Col. Maur. atque Gilb., e. codd. i'labe el Bbe, quibDseum eonsenliun!
edd. Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. Rom., reseripsi ul el, eum in Graeeo
legalur "al. B' pro ul el (UI "d perperam Ba) exbibe,nt W. Mdg, item-
que ed. Med. Dein u, lil "lI'lu"UI"1I Ba. Mox flon r. m. superseripsil
in Ma. Tum ,,6uflda6il el mox miflorabil permutatione frequenlissima Ba.
. 152, 2. ul (ruclun. Be. 7. I"lia ell eodd. W el Monaee. edi-
lionesque aDte Costerianam, quae e. Babe babel 1'" ut, quod legilur
eliam in Maur. el Gilb. 8. u, pro e' Ba. Dein pulO flO,. agullliana
hie, non aimi, 18d rei f"militJri8 dilllma W.
153,3. li' om. W. 5. Ipiri,"",il ntroque loco leribit Mb. Tm
"diu",,' W. ,
. t 54, 2. abund"bil Ba. 4. Idem lber "uN pOlllil. 5. 'luiclJUid
W. Maedefg. Babe. Adslipulanlur edd. Col. Amerb. eeleraeque ante R,oma-
nam; 'luid'luid recte edd. Med. Rom. Maur. Gilb. (vid. Wagn. 1. e. p.467.
0,a1l. ad Cie. de re publ. p. 99), '1uod babet Mb. Abest "oc a W. Ma
el ed. Med. Non male. Yerba: el fui ea:iguum ",,6/l1 - '- - 'luod
amitlil ab al. m. in super. mg. sunl adieela in Be. 6. minuet Bab.
. 155, 3. Pro fui plU8 e eodd. W el Monaee., quibuseum faeil
ed. Med., reeepi filia ,,1118. Ma pro babebal concupilc"', 5. Ipirilllalia
8eribilur in i'lb. Tum praeposit. pro om. Ba. 6. h01ler'" W. Conr.
W"gn. 1: e. p. 461 8. v. 011111. L. ult. pro gralia eodd. Mabedel ex-
bibent grlJt:li", quod ex male inlelleeto compendio gra (ita Mg) enalum
videtur. Tum "dlBt:l", Be.
''''tl
5 156, 1. Sed etiana (ialud a r. m. superser.) Ma, led Ieud eliat1l
Mbedef in ord., ,ed eljam iltud Mg. 3. Post iO"attne8 (ita W. Monaee.
el Bae, nee non edd. prae&er Med. Cos&. Pistor. a&que Rom. omne.) iD
A_BROSIIIS. 20
Digitlzed by Google
scriptum
ent. V.
86.
ADNOUTION,ES
lamlln,
n Md al.
ossam e
g. suppl
a.ee. in
1. tame" in erasum, in ceteris Monaee. omiss\lm. eo
;ribilur in Bb.
S 157, 1. Polut el &ic (in/eUi b al. m 8U r M
egi, quae texlum ill edd.
r88m. e Maurina t eL .ic
/ g. bet 8 .... , aecll" pro inte. eg' . V. cor,wra4,., om. g.
2. {Jul&, en.im e.ull ,o(e.' i\lcd, ilenl edd. COsI. et l\oQt., ,"'-' all,tem eiIU
I'Pl. eiu. 1'01. etiam W. ftlabef el Babe. Aeeedunt edd. Col. Med.
Erasm. p:
besI a M
ein aut,
latitudi
oeo in
Mbedfg.
ur aue (
bi non d
5. a6ulld Dcinde a erasu leris Mo
el edd. AlI\6rb. Erasm. C081. Pistor. atque Rom. omissum esl. 6. "",6-
cundum W. 7. COlll'ueruul Be, ul I. 3(}. . 146, 5. conrui,. 8. dei
reeeplum e W el ,\louaee., quibuseum faciun! edd. Med. Amerb. Brasm.
lor., dOI ibent Ba m edd. C Maur. a
sunl ver qui l'aru - 'Id , in l\lcd
m videl mediis t Mbf, arum h
sc:ribimr in W. In f. hahenti videtur legilur in Ba.
S. 158, 1. COll8ideranda] COMderandum ME. De re vid. Vico l. 14.
S. 45. el 11. 18. Twn enin. exslat in ed . Col. 4. POlI .milite,. in Ma
ra addid luider.an quam e aee. in,
ent. 5. ecte W c., , edd.
l\Icd 6-:-7. u.o, &Btl
I'ro&c";I',iolle a m. pro omissa Mg ab ree. io mg. habel. 7.
nihu. Ba. Tu", .calUfll"m8 &Ibdf, item. ed. Col.
S. 159, 1. IR uno luco &18, iJl uno loco ceten Monaec. Statim
.8d el 'tur a m .edel el e. M.e.
venlm . Mooac
erb. Era Pistor.
addidit in Mg. 3. inopor/unita/em Bb.
in0l'0r,unilaI8m Mg.
00,1.
P.87.
Cap
] Vid. C
um eoni.
habeot e
lfI pro r. m. s
5 uum pro eiu& W. la fin.
S. 47.
2. men.uram ,arem, .ed u6erorem reddendam Bb. Mox uf tu
Bae. 4. quan,/o Be, qu,!ndo Ba. TUI!l er.umpnam Mbfg.
et
m., C. qlfif'" rellJfo. ntale. p
m.. 81!1I1lf el, .. ce\.tri et hlllfl l'
AD S. AM810SRrM.
. 161, 2. muleiplicrdiore Mabefg et Babe, mullipliilior, ' MOd. Re-
.pexit, Nosler (Jic. l. 15. . 48. 3. 181 U6 nriptum Amerb. el Erasm.
Ominant Uf W. Mabode el Bbe, item edd. Costo Pistor. atque Rom.,
lib .. CU, BCriplu'" .gricullura etc. habet Mg, BC"ipturil pro Beript"m
siDe 'BI Ba. 4i. 46ri'cullura Mbe. Voe. I&omo Mtlcd-om. 5 . ", Mabedef.
5-. .gri cullur.' Me. Celerum codd. lIIonacc. el Bb, item edd. Col. ae
Med. voee. BicuI agrieulllll'rJ CBID praeeedentibBs iuoguol. 6. ul in Ma'
eFasum, in eeteris Moneeo. el in Bb omissum. 7. ree'pl. ru'iluCIII W,

r .. 'Iu!" Ma, ru';I1,,, Mbedef, rUIlUitur Mg. 8. Pro ,,6mor, W Bi,-
perlore. 11: lJuof'"on tlderit, quo",o"o IIII:CuBllr, '0'181, desunl
io Mbcdfg. Mox r,dllf"i" habet Mg. lo seqq. "ia: Mbeclfg. CODr:
Cie. 1. supra cit.
. 162, 1. Bale",o" Mbedg. Mos ea,nar, W. Mabeef. Be, cenar,
Bab. Mdg et exemplar Col., coenar, edd. rell. Conf. Cellar. p. 84 sq.
3. oportet (Df')lort; duplieata p, ut alibi, Ba) te Bab' et Medfg' editiooes-
que Med. ae posteriores, I' oportel Col. Omittunt prono le W. Mbe et
Be. Conf. lI1fnofat. ad' paulin. . 1, 13. Legitnr tamen LXX.: 8'1'.
'l"otaii'l' as Jsi nIJeaa"euaal. 5. I&u,e' recte W. Bae. Amerb. el edd. re-
eentiores omnes, 1&,(1' B1I' et exemplar Col.. Ex I&tlee in Ma' enaturil esl
I&lIe, quod in rell. lJ'IlG4Iue libroB MODaee. irrepsit el in ed. Mell. reperitur.
Hu Beribil Mw. llaec p.o 1&116 anliquo more positam. Vid"
Gramm. Lal. : Oe/l8ner. ad' Cieer; Helogg. eolleen. ab Oliveto
p. 44. FI/lckeiB/ln. in MUII. philolo,. Rbenan: T. VIII. p: 2'lh Colif.
Nostrum infra l. 33. S. 170, 3. el 111. . 28. in f. Dein o,lin'" W.
Bo. Mdg e. ed. lIIe4,.', o"inel !\lb. Pro "ilam frJl1tlCftll, quam lecliooem
, Pislorios in mg. babel el Manrini in tedUm inv6Xeraat, ex codd. ,el so-
perioribus editis re_ilUi "il4m' (.IBa.... LegilUI' in Graeco: 'l"a'l"a (i. e;
iJia,..a-ra) ylil! lpnl< tpEwoi;. Slae lJuem "OB Erasm. Cosl. Pistor.
Rom., lJuam ..... m. et Amerb. 7. alpe r.ferore. NNe'. "uri8B'-
l&umarMlati8 ,.",."Ium. lJABa . 'errtl, Buggeri" BflottIlIR/l/JB ,",ctw, mitai-
Blral etc. Ba, "., tui Mabef, BM 1J1l' Mg., BU' ellfil ,.".,.,., nN4:' tlu-
riB.imw Bb, "IM'iBBimum I&umtmilal" lIII:emplflm. I,BtI Iibl'i Meaace.
In seqq. W pro babebat retMlel, quod in Mi> enalum est ex retUi' el in
ederis MODacc. quoque reperitur. Dein PO' IICcs,,,,iI W. ProxiDle
,ecCtlftiaa ........ ,.". (sic) idem liber.
P.88.
t. refli6ifi/).W'. Mallcefdlkb; rMi6Hio Mg, el e/l. Col. Eodem errore
l. 50. . 249" 1. BIt stsribit _lIen"um. In. 19. p. 216, 6. W el Be-
daal _6uere. Pro /MIm" dOmiliflt. 4-5 . /lftcforum' operen,r'
(intermed. omi) 'BII. 6. "imi'" W.' Deiu " "imill_ini Babe uoa cm
ed. Col. 'om. exemplar'Medl' Yerba .. seqq: 11$ el"lI6ifur't1/Jlilt
desideran'ul' in W, PIIIII& post .. ".,.".lIenfeltlluHllldbie''lliben&
20*
Digitlzed by Google
308
AD:MOTATIONES
. 163, 1. 8.leIll0,,;' Mbedg. 2. epulenlur Mb. 4. 8:l:pellere pro
e:eplere W. MOJI: cOr/.eien,ia eal Ba. 5. iocundior eodd. W. Mooaee.
et Bbc, ilemque edd. anle Rom. omoes. Vid. ad l. 20. . 85. p. 62, 1.
6. aolum ,i6i W. Mo08ee. et Ba, ,i6i ,ol",n Bbe e. edilis. Pro memo-
ra"il, quod babeot edd. Maur. atque Gilb., e eodd. el edd. superioribu
reduxi memora6at. lo f. '1ui in caelo eat al. ord. seribunt Bbe, '1ui in
celia e,' (eal ah al. m. supra addito) habet Ba.
S. 164, 2. deletlatur Be. 4. tJlt.mlla illa] Ita eodd. e. ed. Col. omoes,
illa muncflJ vulgo 5. ,aturamur W. Tum . "er60 Ui (in ab al. m.
superser.) W, in "er60 d. ceteri scripti el editi exeeptis Costo Pistor.
a&que Rom., io quibus in recte omissum esto 7. "ero ex corro ioler
verso habel W. Deio eil:pre'8e .ati, dant Mbedf. 8. meo. om. Bb.
Cap. XXXII.
. 165, t. Voe. acripturarum, quod excidit io Mg, a diversa maou
sopra additum est io 3tb, di"ina (rum eraso) mi.ceamu. habel Md,
di"inarum rerum mi,ceamu. Me, miac,amu, etiam Mbeefg el in eootextu
Ma, io mg. lamen ulneacamu" quam acriptnram pro vulg. hume.camUB
(ita el Bb). a me receptam egregie coofirmaot Bac. De forma umuco
vid. Wagn. l. C. p.478. Veacam
ur
(ur ab al. m. sopra adootato) legitur
io W. Dein allo'luio exhibeol W el Bac, ilem edd. Col. Amerb. Erasm.
et reeeotiores, eloquio Ma et Bb C. ed. Med., slo'luia Mbcdefg. Voc.
ro. io Me r. m. supra addidil. Mox di,c"'at' W.
P.89.
1. eum ergo Mb. 2. '1lli. i.te ,it codd. el edd. Col. atque Med.
3. 10catu8 Babc, ilem edd. Col. Med. Maur. Gilb., clocatu. (i. e. (,oflloe.)
W, colloc. MooRce. editiooesque Amerb. Erasm. Costo Pislor. Rom. Deio
'1uae ha6eatt.t {ereulorum dap88 daot codd. Monaec. omoes et Ba e. edd.
Maur. el Gilb. Ita et W, qui eo ab iis dilfert, quod perperam scribit
fereularum. Ceteri libri tam maou exarati, quam typis expressi mirum
io modum variBot. E eod .. Dresd., quocum coocordaot edd. Mediola-
neose., Gilbertus pro tu lit: quid ha6.allt {erculorum dapu. lo Bc legitur:
'1uae ha6eml'"r (erc. dlJp" io Bb: '1t1a8 ha6eat {erculum dape.. In edd.
Col. Amerb. Erasm. Costo Pistor. el Rom. exstat: '1uae habeantur in fer-
culi, dapea. Gilbertus suspicatur: fua8 habean' f.rculorum dapea, seilicet
sioguli libri seripturae. Sed oihil Dlutaodum videtur i yerba eoim iIla:
fuae ha6ea,., {erculorum dape" Ita luot eapieoda: ",elch. lro,,6are Ge-
rieh,. da8 l1aM Mete. 6. manum '"ara Mb. 7. oollooa,am ed. l\led. _
8. oflicii W. Mooace. et Bab. Deio Fau.,ea Be. 10. po.,,,.' Maur.
et Gilb., p088in' eodd. e. eeleris edd. Tum autem ab al. m. super-
serlptum io W, omissom in Bb. Mox id .um Mb. ,um id Mcdfg el Bab
ve&eresqne edd. eum Erasm. Cost. Pistor. Rom. Sed proDomen demoDstral.,
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
'309
quod om. W. Mae el Be, merito expunxerunt Mauriui; Jegilur enim
in Graec. Ell" ;; Ell'" 1 1. egmla 1I0n fujl in me Mg, in me egma flon
fui' edd. Col. Amerb. Erasm. Co.&. Pistor. Rom., in me ""eua ROn fuil
Bb. Omitluu! in m, Mbcd.
. 166, 3 . olllm rutituj, aff,e'um] De hoe Joco vid. Cie. de 01.
11. 20. . 69. 3-4. W refermtlo, quod aeeipiendum videtur pro lid
refermdum. Similiter Cieero epis!. ad familiares XV. 13, 3.: ,milai atl
rlltnllllerandum nilail .lIpl""" Refermdi (i in ra adpieta) habel Ma
eademque lectio reperitur in eeteris Monacc., redllendi est in Babe, DI
iu editis libris. Dein ,"6I'elit aeribunl W el Mb. Tum ill 6eneficio
reddendo exhibent eodd. omnes itemque edd. Amerb. Er.sm. Cosl. el
Pistor. c. Rom., in 6meficio refer,ndo Babe el edd. Col. Med. Maur.
alque Gilb. Couf. Cic. de otro l. 15. . 48. 5. opere'ur Ba. 8. el ..
Mg. 9. f"ci' Ilflllo Mbedg.
. 167, 1. Bd enim W. Mouaee. el Bb. Mox eli"m, quod pOI! 6.-
"olentj" invexerun! Maurini (Babc el edd. Col. alque Med. exhiben! el) prae-
eunlibus .eriplis omnibus eelerisque edi!is omisi. 2. affec'" Mf, 111''''''"

Bah, effee'um Mbcd, effeetus Mg. Dein eef,Ii,ur (i ab al. m. supener.)
Ma, ; 8efuilllr celeri Monaee. in eonlextu. 3. u.u Mbedfg. Tum pro
e' Ma ex mutat. habel u,, quod reperitur quoque in celeris Monace.,
quibuscum conspiran! edd. Amerb. et Maurinam antecedentes omnes.
4. Posl eommllni. f""edllm in Me fol. 40, b. lin. extr. male lurbatus es!
foliorum ordo. Seqq. enim habentur fol. 49, a. l. 1. 5. omnumque
Jibri Monace. Pro vulg. eOllnee'" e. W. Mhcd et Babe scripsi eonee';t.
Vid. Wagtler. l. e. p. 455. liU. N. 3. A. Mili". el 08ann. ad Cie. de
re publ. p. 246. Conf. 11. 10. . 51, 1. 111. 3. . 19. p. 181 in f.
Similia sunl eoni"ere 111. 19. . 116. p. 216, 7. el eOll1l6ium 11. 15.
. 72, 2. 111. 19. . 111, 8. Add. 08ann. ad l. e. p. 23 t. 6. el pro
u, Bab. Dein unu'fu, pro W. Tum 6."oten,iae ee Bae.
P.90.
1. eredit Bb. 2. lam,n ionatlaae Mb. 4. lolleril (sie) in eolltexlu,
in mg. "vel tfllen." W. De re vid. Cic. Lael. e. 13. . 47. 7 i6
lupener. in Md. Deio ,laudit Bb. 8. ,aluil Mh. 9. tls lumine ~
.centlere W, aecenme, 6eni"oleN'a' uI. "aque Bb; itafus om. W.
10. ut defi! io Mhed. 11. Parlie. el, qUllm Maur. intulerun! ante '1Im-
,"11m, recte om. codd. el edd. praecedenles. Tum f"a, pro fuotl per-
peram Be. Mox iUi tlsftt, ,u - alii - aecen4eril exhibenl W el
Monaec., iUi8 !luil, fU - alii. - accentlsrinl Babe C. edilil.
. 168, 3. conee,,,u,," h. l. W, nt Maur. et Gilh. Pro de6iti Ba
habebat ;;mii, quod erasnm esto ,Proxime no. (lUJere Ba, facer, 110.
'acer. (sic) Be. 4 ..... c,," i06 8a. Tum IImmollel W. Maef el 8a c.
Digitlzed by Google
vel i
,ell. CoL 5 ..."...".". ab .1 .. m. superaerJMa.,
Mb, ainsr"pAiam eeleri Mona ce. , cgr:ogrqAum (aOlerser. "vel "iR-
glVlfu#l") Bb, "lIngrflJ'ltii Amerb. T.qm '11lOd pro guid ed. Med. MOl[
. .
"i om. Med. 6. (u ab s. m. superser. el quod sequitur eommate
4el6\.) fIIIIIi"oli" Aeretli6ft" Ma, 11",,"18, mllli"oli" hered. eeleri Monaec.,
1I1'",v, fRlIli". #terN. W, 111''''';. hered. Bac, ul edd. ;item Bb, ubi
ee"";" ab .. 1. m. supra addilum esto ProbRYi lI"arlU .( quod h. I. aeci-
'Piendum elt pro uf 1I1JIIr1U) , mllli"ol." I&ere". Vid. ad n. 4. . 12.
,p. 128, 7. Deio 8er"lf. Babe el edd. Col. lIC Med. Stalim '1uol Bb el
Amerb. L. sq. 'ulle, quod Ob. Amerb. Erasm., item reeentiores om.,
praebaerunt celeri scripti el editi. Dein dtmll'no Mbdr.
. 169, :1. 'di/lcutitmlU8 6eni,,0Ien'lIm W. Babe el pro Ma. lla edd.
qUOl(lMI Col. atqueM.ed. Voee.a dome.tici" om. Ba. 9. corriuRetioni
male W et Mbcdfg, coniuRe/ion (ji a r. m. in ras. adpiet.) t'a. Tum
"."mia4 'a. Conr. Ce. de olf. l. -1-6 et 17. 5. et a (_iRII ell. Col.,
., ;,. (oe!fl. Med., sI fe"'tal 6"'"oleatI .pr., dein " (.mi,.,. 681fi"olen""e
W.6. Pr.o llrUfII idem liber babel "i_ual. Mox lIIUle et Bb, unde "e
Ba, "e etiam Monaee. edition8JIque Med. el posleriores, unde e,," "e
tlerp. Col. Al prono "6, quod glossam redolet, merito om. W. Vid. ad
Paulin. i. 1. p. 1, 13. Quare expunsimus. Paulo ppsl mll'i"olen""m
.. "e Babc.
C.p. XXXIII.
P.91.
S. 170, 1. Augea,ur Be. Respexit Nosler h. 1. (Ji,. de oft'. l. 17.
S. 55. 2. initillfldlle W. 'fum "iei,iende Ba. 3. ",irti.,erio,'Um W.
Dein eOflmuflione exemplar Col. Quod sequitur uee exhibenl W el
Babe una eum edilis, nee aliter pro legebatur ill Mar, in quibus post.ea
IiUera e erasll esl; I&lIe seribunt etiam Mbede el Me, ut solet, Mg. Vid.
quae de usu TOV I&lIee pro Alle adnolavi a.d I. 31. S. 162, 5. 6. "1'8elon, Mb.
S. 171, 1. ,arium .'ud,"1I vir""um] Conr. Cie. l. e. 2-3. ionll,1&1I
W. Mabderg el Bb, item pro Be, iORI"'"' (" ab al. m., nt videtur,
,"e, i'fllI'U. Ba el a S. m. Be una eum edilis. Conf. adnolat.
,11 l. 40. S. 196. p. HU. 111. 9. . 61, 8. el 22. . 132. C. r. 3. "ancti
dlmid _.,GII.,. sine Y. mllr&8uetudi".,. Ba. 6. Mm et fUii vtique
8. in do .. " ,,,,,,,, W veleresque edd. C. Erasm. Pisto et Bom.,
m d. fHllrill oodll. Monaee. el Babe, quibnscum censpirut Co.t. Maur.
fI'"' Gilb. 9. Non era' enim 6eai"0IeR,ja W.Mae el Babc e. 841. Med.,
.. on .ni .. era' '_",. Mbr, i&emque edd. Col. et Amerb. ,nOR _,11 "'11'
6ellev. Erasm. el posteriores, tI"R enim 6eai". erlll Medg. Yerba mOl:
'1ulle .i6i Jlf'lIeferrel IIlterum, "ell mllgi. eonllllllio desUlll in
I'rllefere' habel ed. Med., ",,"eferrea, 1\lg. Dein IIllerulrum Mabefg.
t 1. ClUIn r. m. sl!perscriptum in Bb. Tum idem Jlf'1I"'",*"
Digitlzed by Google
AD S. AIitBt(OSIM.
l. autem sq. om. ,..el. larra io" pro laco/ .eribilur in Ba el' Mbe, el
mOlt dt!frre ia W. f)InUtll Haee eoll. 1Ig.
. 172, 1. 'aln.pro litilmllhellf'g. Deb&e \clco Tid. Cie. ded!.
1. 17. S. 56. 2. eolapar el '.o;,i. 6eni,,0letIIiU W l 'Be, com1tir '" .. oc.
6eni!). Ba, item edd. Col. alque Med., eompar - - 'IIjjja",. Enalb. 4ft
reeenliores. In Iibris Monaeensibus baee roede corrupta 8uJd; ednparem
el lOiam 66n;,,01. e:ibibel Bb, eo'"pdem el .odlm Amerb.,
Tum rae e' pro faci' Be. Seq. 'Id a r. m . uperseriplllm In W. 4. e.
om. Babe. 6. i"fUi' deeslln W, infUi', 'tnihi babenl Bab et Mcid
lIemque ordinem observant Be et Mf. Distiaxi polll "Ir illum e. O"d'd.
Med. Congrui& Sir.e. 22, 26.: Ita. El Ita .. ': po, tllJpfJj J,' aT.w, na,';
ll .. o';wJI 'l'vAt;na, 1l1(' ahoj. Ante per llun incisum habeat W. M8bfg e\
Bbe, ilem edd. Amerb. el posteriores ante Maur. atque Giih., 'incieierls
aulem Iibris lam lIeriptis qaam 'edilia nulla est inlerpunc&ionis notulil.
P.92.
cap. XXXIV.
S. 173, 1. Babet Mg boe' enuntiatam in mg., ulpOle in contesta
omissum. 2. "ulnera uli/ia sine mllli. recte exhibenl W el -Babe, ilem
edd. Med. el Maur.; nam adv. mali8, quod edd. Amerb. Erasm. Coat.
el Pislor. e. Rom. atque Gilb. posl utilill iuferunt, eodd. aulem Monaee.
buie voeabulo praemiUuut, e glossemale 8uxisse maniCeslum esto Eliam
comparativo ulmora, quem habet ed. CoI., iure earere possumus. Intel/.
pOlius mali.. Vid. Ra_horn. Gramm. Lat. p. 498 sq. ConC. Noster infr.
11.10. , 50. p. 141,2. Add. l. 41. . 205. p. 104, 7. 3. inimici "olun-
laria Bb. 3-4. U, unu. fial ea: pluri6u,y] Vid. Cie. de off. l. 17. 'S. ,56.
4. amici 8 (i. e. mm) W, mn' amiei Mona ce. Tum unu. Bae
veteresque editiones e. Erasm. Maur. el Gitb., unum fiun' ,W. Monaee.
Bb, ilem edd. CosI. Pistor. alque Rom. 5 . pirifu. Uf tu. Babe. Con-
gruunl edd. Col. el Med. 7. doloru reeepi ex eodd. el ven.
dolorem habenl edd. posteriores. Conf. Cie. de off. l. 17. . 58 il t.
Mox ceft8ori. Ba, lee aliier pro Be. L. sq. 6ene!)0lenliae W, ni
ila pro etiam Be, e eorr. aulem 6eni,,0Ienlia/!. 6eni,,0lentiae ia Ma
enalum est 6enivolen,j/l, qllod reperitur quoque in eeleris Monaee. el 8a.

Mox .el "tiUta'e W, .ed ulililllle Mabedef et BaI, .e4 ullil/lti. Mg.
. 174. t. ,.on in 0'lIni6u. ed. Col. 4. el om. W. D'ein Mlied
8cribuat .alllirlota el pro tlicil Mb habet diJ:ii. Slatim ,Mlior "icinu
dederant Maur. el Gilb. opinor, Prov. 27, tO.:
Melioi' e;' "icinu. exhibenl W et Mona ce. , mie, discrepRn' edd .
Amerb. eeteraeque Mauriaaln antecedentes, meliua e.' ".e. danl Bae et
exemplaria Col. - ae Med. Om. e,tl Bb. Scribeadum videlur in Graeeo
el ap. No.trum melll. ,iie. Vid. RiJm8horia. Gramola&. tal. S. 92,
1. a. p. 274. 6. co .... ,,'" Be. 7. Deeal fr'Jlru in Mbcdt,.
Digitlzed by Google
312
ADNOTATIONES
Cap. XXXV.
. ,1 onu (si W. Po rac u, do ting s
pro fuae Mg habel forliludo. Ceterum conC. Cac. de off. I. 18. . 61.
4 a n Iro io' 1/lIIdi e t rmed om. Me. Adv. &fe
B rBcr t.
P. 93.
1. oba Mcg ero Pi ., obo 8b lid em
Amerb. atque Erasm., hyeroboal ed. Col., eroboal MC, hieroboam 8a c.
&le hye am Sa on b. f!.
1'.0
quo eo m
hbro e 8am,.0
correctum esto
. 176, 2 conmitlil ed Col. 3. forliludo 'rae ltia ifUi
"
era a/] spex Nos Ci
de l. ob mal
5. Excidit bella in Mcd.
. ,3 10Mb g. ind oli 8ae Mox ngt e
certamen dimicaluro, recepi ex codd. W et Mabcdef, .ingular certa-
fl d' ex nI ri, vol Jibri 5. gum ia] M t
. e . omnes, .ntegim/lllti, . Mae el 88 c, legllment.a Mg, tegimenll'
Mcd. ConC. Wagn. l. C. p. 475. v legumen. Pro nilit r (ita 8ab 1
Co Med ras BC ster s) epi itil e c . W
Monacc., quibuscum concordat etiam Amerb. 8. alforau. a m. pr., a s.
rall Ma Rae ost r le in tero bro ona irre t.
In seqq. ad 8ummum 8b. 9. promplu8] pro prec;. ed. Col. Tum
il De adv u. c e bcd ed Col. ue d. x
Idanoa hbri &Ionacc. L. sq. bellator om. Ba, bellalurua habet Bb.
Tum admiaceb / r Mc Me d se idi ingl 'osi, g, . lor ,
de, glor Mb
. 178, 1-2. aed el Ba. 3. ora leo,,,,m Mbcd. Tum Il3:tincreeront
el B Ita 2. 6, Bb biUf il e 1. 7 31 . ab
Bc devillcreeral, 23. . 117. p. 162, 2. 8e l'eralrincreeri.. De qua
'ptur id. gn. c. 22 . M et nn. Cic e
re publ. . 19. IDit. 0/10 Jahn in PraeC. ad Flor. p. XXXIII. Erelin-
reerunl habeot ceteri codd. et edd omne cep Gilb in le r
'!re lit. . fl ero ("cpv ) W diti que 01. l. R
vel arunl
M r. I m v ver Lat /fu 1It ,e aro Mbc el ,
e ,gav 1It et g c. e d. e. atque Gllb., ilem pro Mf. Tum
evaluerunl optime codd. omnes praeler Bb el M in uibus, I in
e ce squ exs con uer e rum alu ni, od
cvaluerunl ti. e. convaluero,") faeile permutari poteral, tuetur etiam
e CI mon us lola n S auli Coo osI l. 5 . 2 5
ab exlr. Ibique adootat. Post forles in &Ia r. m. superscripsit ll3:/ileront,
quae glossa ir sit' cod lUbe ,q' aot orte s ti uot t
e m ,ub ale ribi for e8 eretlllreerunt. Mox leomb"" Ba,
Al> S. AMBROSIUM.
313
dein ItIncincli W, lu6iecli Bac, ,u6ieeli, ed. Col. 2. ab exlr. daillel
W. Ma el Bc. Tum viliose rugmtu Bb, rudmlu c. ed. Col. codiees
W. Bc el pro Ma.
Cap. XXXVI.
P.94.
j. 179, t. V. COrporil r. m. addidit in Mg. De re vid. Vic. de
oIF. 1. 23. 3. Praeposit. in ante ,(ermda el tkpellmlla 001. Mbedg.
Ante depellmda eam noo agooseuol W et Mael C. Babe. Ceterum io W
v. el' al. m. adposuil. 5. moi,u Mc. 6. templamell'a codd. omoes

veteresque edd., lenlmllmta Erasm. el posteriores. 8. in arma (i. e.
in lIarena) Be, n lIarm. Mbedfg C. ed. Med. De qua scHptura vid.
Wagra. 1. C. p. 441. Vulg. legitur in arenll. Yerba proxima: SalemOfl-
(ila etiam Mbc) - - - lid mor'em. ulpote io ordioe omisaa, in mg.
habet Md .
. 180, t. gilur 11oc r. m. superacripsit in Me, 1I0e gilur habent
Mbcdfg. Abest 11oc ab ed. Col. 2. lIul eliam pIB Bb. Pro Irllral-
,ultrin' io Mbcdg acribilur traflltulerlU' (per eompendium tra,'uler'
babet ed. Col.). 4. cad non erat adiulorillm Ba. 5. "mie611' Bab.
~ '1ui 001. Ba . Mox npetuI Mbg. 7. eum 001. Ba. In seqq. dominul
dici' seribitur io Ba proximeque lum601 mOl liCUI "ir. lolra voee.
,u0'lue ., ibidem desunt. Verba extr.: E" ergo (orti, etc. 001. Mbcdg.
. 181, 1. e. 001. Bb. 2. ,erllet"um habet Ba. Dein molli".r
Med. Yerba seqq.: a'9ue inflectilur - - non e:J:lolli'ur desunt in Mbedg.
P.95.
1. Ante 9ulln in Ma r. m. superseripsit non, quod eliam Md ioter
vers., eeteri Monaee. in contextu babent. Tum rerum ".riarum inverso
ordine dat Ba. De re conl. Ce. de 08'. l. 20. . 68 seq. 3. Post
ellmem omisi el ducibus libris W et Mabdefg conspiranteque ed. Col.
Dein pro 8ertJi,udinem, quod eutal in edd. Maur. et Gilb., e codd.
ceterisque edd. reeepi 'ertJitulem. 4. oboe/fill' anliquo scribendi more
(vid. quae adnolavi ad l. 24. . 105, 5.) exbibel Ma.
. 182, 1-2. Imilltur Nosler Vie. de 08'. l. 20. . 66. 2. /feelilur
pro 'Peetalur Bbc el exemplar Col. Mox ""'ertaII W et Mbcd, e:J:lerna ex
emend. in ras. Ma. 3-4. mllgi8 dupiei.nd. Mbcdfg. 4. e:J:"eetandll
duca ed. Col. 5. Aonulam il'ud ,ropoti Bb. Post illud ed. Med. in-
lercit idi. 6. IIPEnON C. gl. Ilecon.m Jitteris minutulis superseripta
Ba, ,poni W, pr .,o .. i pr., deinde prae,an Ma, ubi al. m. supra addidit
gl. decorum, ul ante praepon insereodam; Ilecorum fiponi seribunt eeteri
Monaee., deeorum ,ruponmdum dao! edd. Med. el Amerb.; ita pro
eliam Be, ubi prllepo,.endum poslbac mullllum est in preponefldtlm (conf.
infra l. B.); dee. pro,onelldum habel Col. Deest .nimi in Mbcdg.
6. lid eleelum] Ita eodd. el edd. 001lle8 eltcepti. Maur. atcue Gilb., ia
Digitlzed by Google
8f4
ADNOTA lIOES
qaiba. legitur ." "If'eolum. '7-8. if" lllrirmma 'laum irtf_u W 'et
Mabefg c. ead.Am81'b. eeterieque Maarlnlim altecedentibllS,
fUUM it" i"forme. Ilcd, it" "n;mum inJirme. (sic) t"una ell. tol. Re:"
tioui lectionem il" flltimum informe. t""'II, quam exhibent edd. Med.
Maur. et Gilb. Similiter inrr. 1. 12.: mentem il" inl.d"" t""m.
Mox nee "0Iu"t,,,e8 Mg, "01ft8tllle. Bbe. 9. in h;. 'Om. Mg. i'/J
menlem nlend". tu"", Bb, mentem fu"'" it" i,.ten"lIII Mf, mllflfe'" Ift-
tlllld". tu"m ji" Ba. Deesl il" .jo Mbedg et ed. Col. ; nlmMII seribil
W. Tum fuie'lu" eodd. el edd. praeter Med. Rom. Manr. atque Gilb.
Conf. adnolRl. ad l. 30. . 154, 5. Deio "eeerulerj, W. 13. Pro "nimi
Pistor. in mg. habel 1Iom;ne.. Mox "miB8i, deinde imm;nuli Ba.
. 183, t. ellt om. Mbedg. 2. ni.i eeN""eri,] 118 W. Mabede
el Babe edilionesque 'anle Maur., in qua legitur ni/J; leg;timo eerl"mine.
Pro ni/Ji in Mf esl IIon et ita pro exhibebat quoqoe Mg .. Tum coron/llifur
Ba et ed. Col. e. Med. 3. P,-i6ul"lio "ero Ba. 4. "ero ,pro "ulem W
et Monaee. e. edd. Amerb. eeterisque praeter ,Maur. et Gilb. 7. "d/lielio
Be. L. sq. verba: El 'Iu"m". in flerietlli. - - in e"reer6U11 ab al.
m. in mg. babet Be, item proxima: in 1,,60ri6U8 - - ill morli6U/J lid
in mg. supple'. Posl eflrcer6u/J Mg iDfereil tre'luenl.,..
P.96.
5. 184, 1. fuemflmm04um Ba. 2. lupicienlill W, ,,"pio;_ti" Ba,
"olupl",
dU,ieiend.1'erum hunafllt"rum hdere (v. "olupltli ab r. m.
superser.) Ma, 48."icim'"m r. h. "ol",t",em A. Mooace. rell. Pro
ha6ere de6ere "oeea' (ita codd. omoes el edd. Med. Cosl. Pistor. Rom.
Maur. alque 'Silb.) io esemplarihlls Col. el Amerb. est Aa6ere dsellal,
quod Era.mus in Were 110_1 trao8mllllvil. Sed nihil est, quod otre'll-
lIaria caeophoBia, si qua sit io verbis ItIJllere de6ere. Simil!a exCieerooiil
dperibWl coogessil eKempla 0.11""'" ad euedem de re pubI. p. 469 sqq.
e\ 8S Graecis scriploribus Foe"'",ell"", Obaervatt. critt. ib Lrsiire oratl.
p. 15. 1IIfItmam"""';,i8 W et Macef, IJItllflfirtabe,.i"a eeteri Monac.
e. Babe, ut vulg. Quae posterior .criptlR'a omnioo pl'aeferendll. Collf.
ad PaIiD. . 10. 6. 7. enim pro ergo eKhibelt Mb>cdg. or. 'Quae post
,.aerite in edd. Maur. el Gilb. addunlur verba: 'ota fUft 8""er ferram,
et codd. et editiones superiores omitlnot. Quara ",unxi. 8. Dees'
ergo in Bb. Tum ,,,.6ra e. ed. Col. baben& Mef, ut alibi. 10. "1'0-
,Afllta1'Um W. Amerb. ErasiD. Costo PislOr. Paulo post ni' flermiflen.t Mbed.
5. 185, 1. ergo om. Mbcdg. Mox eOllfinelrla, mlJtl8uefumn8 babet
W, eO'ltlnerallJ al martauelullinem Amerb., mflltauelucfille.t Ba. 5. Al
lJ1.i - militanl, - FoAi6eratur Bab, Ai fUi - mil'IJtI', - prohi6elur
Be, Aii ed. Col., ii Med. Ceterum Mb scribil iflperlltori, 8b imflera-
et
tori6u.t. Praeposit. " ante 8fUceptioni6u. om. Be. Mox aelu (el a
r. m. supra not81O) dat lb, ,. eeteri Mon8cc. in cOQtexto habent
. Digitlzed by Google
AJ) S. tdlBIWSft1M.
t3d:5
8. sgelli Mbcdg. . .gui Melll Dac. Tum el ..... 4BfIIJi seq. :panicula
.el emissa Mbcdg. 3. ab exlr. ea 'enim u, Mf. V . MI am. Albcd.
Paulo poll& IIcfUireadi babel Ba. Deia lIfl/ieilur.Be.
Cap. XXXVII.
P.97.
5. 186, 1. 811 om. codo Bb el edd. Amerb. ceteraeque Maurinam
1Htteeedentes; 81&im pro mam blibenl Be etllf. 3. Illmore8 Mbcdfg.
lJlespexil Noster b. l. Cie. de ott'. l. 20. S. '69. el 26. 5. 90. ltem de
seqq. l. 20. . '12. el 25. '. 85. 6. tleo placetml lOa. Tum ,lenda'""
:Bb. '{l. i..".,..,.,.., 1lt supra, lib. 'Deiu ... ....,.4 lIef, ul pa'llim.
. 187, 3. fuod la_u"'", - lJ4MICI pllHl6U. ;Ba. Aldi. Ae,.., .....
auperseript.8I ia lid, in quo, 11& in 'Me, additur 111. -tlox ;jidem IIbri rit

om. Dein fuaerimlJ8 (a ab eorr. m. supra notata) W. 4. f108I1umu.
Mabedef. De re eonf. Cic. de off. l. 21. . '13. iu 6n. 5. f1,r"9uu-
"'0,.,. W. TeRi ,/Itlc ........ rasa elt ia MI, oetIere ('um
edd. Amerb. E.sm. Pistor. atque .ReRl. exllibeot -ceten qaoque libri
Monace. 6. "'am ... Bb. DeiII 'imere pro lIa, ah r. m. quo.
I.gitu:r .tillD iD MODaee. rell. fnfta B.a .oribit /lltlllu. '0"'41".
Cap. XXXVIII.
5. 188, 1. ac perperam ante fU'- superscriptum in Bb.
P.98.
1 . 0 .,,611_d. (coni. 4fC ah r. m. 'lIperaddit.) Ma, .c, ., selent,
oeteri Monal:e. iu ordine babenl. 3. ,..... '8Ilp'a adiectll18 ia lid.
5. .ec ratione Babe et exemplar Col. 6. "", .,iHe ........ Ba. Tom
perpelu'1i (q; ab r. m. supra add.) lIa, f1l1f'J1eluifue rell. Monaee.
. 189, 1. 681 om. Mbed. Pro fui. iidem Iibri e. Mg exhibent
fui'fue. 2.- iUud (ad a r. m. superser.) lIa, ad illud eeteri lIonaee.
3. "enlt,r. .unl Medfg, .unl "81&lura IIb, eliifUae (sic) pro el lamfua",
i
Ba. 8-4 . ccedere W, Bb. 5. animofue Bab. Tom cl1lliciar
W. Babll. MeCg, conila. (sic) Mabde, itemque ed. Col., coniicia. edd
..rell. 6. accedere, ut supra, W et Be.
. 190, 1. Furl. er,o "in uf Da, f. "ri e/JI ergo W. 2. i.mi-
taeat W. Be. lid. Praeferenda tamen leetio (geminata ta), quam eodd.
rell. et vulgo libri servant; ita enim scribitur in voll. quoque Hercu)an.
P. 11. Col. l. 1. 7. Vid. W.gner. 1. e. p. 410, 12. Proxime 8:qIlorllf"
om. Ba. Dein ea: ",tula .cribit idem libero 4. in 1,'a tacidi codo
Dre.d. IIp. Gilb., elld. IIled. et Rom., tem Latinius. Sed mu&atione non
e,l Vid. .fJUR8 adllotavi ad l. 20. 5. 85, 2. 6. Be.
r.fr. l. Iall"pr",. Ba.
Digitlzed by Google
3t6
ADNOTATlONES
. . 191, 1. ergo pro igitur Mbedg, item edd. Amerb. et posteriores
ante Maur. omnes. 2. tuu. om. Mbedg. Tum e:IJercitu. a m. pro Be el
Mg, quorum iIIe sb r. m. e:I:erCi'a'U8, hie e:IJercitii.. E:lJercitaltu
habeol etiam Bab. Mb, per ras. Me el in mg. Ma, neque diserepaut edd.
ante Maur. exeepta Pistor., in qua legitur e:I:citalll', Ma in eontextu
seribit e:IJercitii., quod reperitur quoque in Mdef. Vid. infra ad JI. 15.
. 75, 8. 3. el r. m. supra addidil in Mg. Dein uf om .. Bab. 4. fDl
i. e. fuonialfl pro fUa Ba. Inverso ordine Mabede e,i_ ;,.i el Mf
eli_ ",,1fI ip,i. lu Bbc el Mg etialfl deest.
. 192, 1. f"i'fue Mg, fui. (aeiet Ba. 2. di,pieere recle W. Be
el pro Ma. Item Maur. atque Gilb. Male Ma ab s. m. d""icere, quod
irrepsit in rell. libros tam manu exaratos, quam lypis eueriptos. 3.";_
denlur abest aBa.
P.99.
p
2. eon'em1Ia. W, con'empna. Ba. Mbdfg el exemplar Col. 3. id
sine fue Md, fuod pro idfue ab r. m. in ras. Me. Dein ace",um W.
Be et pro Ma permutatione frequenti. Conr. ad 1.40. . 196. p. 101, 1.,
11. 5. . 21. p.131. .21, 1 et 7. m. 1. .5, 4-5. 111. 12. .78, 5.
pi
111. 19. . 116. p. 216, 1. 6. utifue filio. (fui et fue a poster. m. in
ras. leriplis) Me, el utifue Babe. 7 ertJe. le Mbedg. Tum mori6w
pro. omrai6w ab al. m. in ras. Me. Statim ,er.oraam om. Mbedfg.
10. 10fUula W, ut Maur. el Gilb. 11. mala autem fuare non .u.,inea-
mil" Mbcdfg. Ceterum .u.,illeamw exhiben' etiam edd. Col. ae Med.,
8tI.,inemt18 W. Mae el Babe, .u","e6imt18 (t1llotao,uel') optime edd.
Amerb. el recentiores omnes.
Cap. XXXIX.
. 193, 2. Post 6ellum glossatoris euiusdam manus in Ma superscripsit
non 'antull.modo, quod ceteri Monaee. in contexlu hllbent. 4. ine:I:pia6ili
vel decerlet
a m. pr., ine:I:pUea6ili ab rec. Be. Mox deeernal Ma. 7. hatJe W. -
,eeuniam tleglegat] Conr. Ce. de 01J. l. 20. . 68. 9. tJitlei lucro Mbedg.
10. el inclinata Maur. et Gilb. Deinde in (uga W et Ba. 3. ab extr.
ea:t.6ii. pro fJ:IJlltJii, W. Ita idem Iiber inCra . 195, 4. coaeer6a'ae
pro eoaeerf)a'ae el 111. 19. . tt 6 fin. pro eon;tJfltI,ja Bb eorai6en'ia.
Mox ,.o. om. Mbedg. Tum retJoclltJerunl edd. Col. Maur. Gilb.
. 194,2. ,em,tetur eodd. praeter Mg, qui perperam scribit 'emp'atur.
Alteram lectionem tuentur etiam vett. edd., 'fltIle'ur primus dedit Eraamus.
P. 100.
/1
1. e r 8 e f U ~ r Be. 2. ,,;rtu Bb. Dein "MuU Bb. Ante arm;.-
pe (ita a m. pr.) in 1\Ia r. m. luperscripsil arieti6u, ibidemcuo
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIO!.
3fT
post lollat al. m. mter versus lupplevi' eonailium. Dein dem Iiber a
genuina manu babel el cOIl"ieia lamfuam egri';'dinem "ilel. Mcdefg
dant propul8el (propulalll el pro Mg, ubi part. el postea expuneta est)
arieli6/U armiafllll lollal el cOllvicia t""fuam ,( tamfuam Mf) Ilgrit. vil.,
Mb autem seribil propulll. t'elul fui6uall. arieli6uII armillfue loU. el
eonvi'ia latlf. etc. Statim glorimn fuofue ca"eal adpele'ltiam perperam.
legitur in Be, in Ba allpetentiam correetum est ex' mendosa seriptione
ad ,enitmliam. Ceterum eonC. Cie. de offic. 1. C. 5. au' pro a,,'em Ba .
. 195, 2. (rigora, (amea Ba, (rigor" (sic), (mn" Bb. 3. cU."ea:il
W et pro Ma. Proxime lIunfuid el bic el in seqq. Mbd edilionesque
Med. Eraam. Costo Pislor., nfuid b. l., nunfuid in seqq. exemplar Col.
4. coaCfJf'6aeae W. Vid. ad . 193, 3 ab exlr. Tum inopia Mbedfg, in
0,eri6," Ba. 5. (sic) Md, afllue6al MCg. Mox ae pro auf'
Ma. Tum voluplali6," W el Bb. 6. eu,idilalUfUe om. Mbcdf, eupi-
cUlatillfue babenl W el Mae. Dein regum trium Mbcdfg. 7. in ira Mb.
8. fUi in Mg ab r. m. suppletum. 9. "el "olu.'ari"", Ba. Dein cllla-
"erif W .et Mabeder. Conspirant edd. Col. atque Med. Caela"erit babet
Amerb. , eela"il Mg. cela"illllet correxerat Erasm. eumque secuti sunl
editores posteriores. Mox "lIe' om. Mbcd. 10. allnun,iaret W. Ma. Be,
adnune. Ba, "",mn'. Mbdef, quibuseum faciunt edd. Rom. Maur. et Gilb.,
""'Iune. codd. el edd. rell. In seqq. mim om. W el Med. Tum IIIJd

f lIi6i babet Bb. Dein eonai8l",,' W. In f. reperil Bb et Mg, Iem
edd. Col. Erasm. reeenlioresque, repperil eodd. et edd. rell.
C.p. XL.
o
. 196, 1. 6ella tlBfi:m!a gloria W, 6elli (i ex mutat. in ras.) tlefb:oa
(o ex u enala) gloria (pr. gloriam) Ma, 6elli etiam ceteri Monaee.
2. pule", (n ab al. m. superser.) W el Ma. Mox proeliarem Be, praIJ-
liarem Ba editionesque Col. Med. CosI. et seqq., praeUalem Amerb. e
..
Erasm., plialorem W, ilialorem Ma, jilialorum ceteri Monaee. 3. tle-
.. .
fI!rue (u alramento subpallido superser.) W. In lHCOY nalle
Bb. 5. ad"erllulI Mg el exemplar Col. Deinde lIurgeret praebuerunt
eodd. omnes veteresque edd. e. Erasm. Costo el Pistor., urgerel exhibent
Maur. atque Gilb. 6. Statim vererelur W. Babe. Me et ex eorr. Ma, ul
editi, revererelur Med, re"erlerelur Mbfg et pro Mn. Proxime 1I11llil 1101
eodd. W el Monaee. e. ed. Amerb. In seqq. lriemlill W. Mox p01'"lo
010. Bb.
P. 101.
f. aCflrI)O W. Vid. ad p. 99, 3. In seqq. iOllalAa W. Mona ce. el
Bab C. ed. Col., ionall&aa Be el edd. Colonienli reeelltiores. ConC. ad
l. 33. . 171, 2-3.
Digitlzed by Google
ADNOIATIONES
. 197, 1. de "oJl!llo ,.".u. die.m Bb. 3. lileem,' W el Ma.
5.. .. leti 1IIbedg. Sta{m op''''''''"' Mab, 0JlUuru,1I (sio) Amet'b., 06-
,ul.run, libri rell. mann exarali el lypis exscripli. Vid. adnot. ad l. 8.
S. 25, 6. Cetemm inverso ordine Babe edilionesque Col. ae Med. ex-
hibent .e _rti o6Culerun'. 6. W el Mabedaf. 7, ipri CUtJt Babe.
I'osl. tal,; r. m. in W supra addidil"...1. 8. ldem Iiber b9bet .IimU'lItur.
9-10. ,,.;,,,. W, lUl;"" Be. 10. org;tmt Ba. 11, "IIrit".] 118 codd.
paene o_es el edili lillI'i, adlriltH Be el Me (eont. ad PaiMin; . 10,6.),
oo,lIr;'" Mg. SIalim 0,U8, iD mg. cOflii8 a r. m. Mg. Proxime X6. ""1.
sine mili" Maedefg, fUlldr"gint/J flllI. item sine m;'" Mb, XI. .. FIII.
milUl W el Da. CetemA! m;li" M.hibent vett. quellue edd, e. Brasm.
Cost. el- Rom., miNi" Pistor. .ar. Ittque Gilb., moslluo taUi6u.t el
codd. el edil. exeeptia Pislol'. atque Gilb. 0tIID68. De qlHl-' varietat&
m.ultus eal WlIgr .... l. e. p. 464.
S. 198, 1. daeu iud"e Be, ;ud/Je dum Bft; Omi&tk italu Da.
2. ceter. om. &l. 3. eI.(lIfttum W. Babe et pro lIa, elepl&tmfetJt Mfg
editi&llesque Atmerb. EFasm, eOllt. el Pistor. c. Rom., .,.(IIft'''' lIa (a
S. m.) el Mbcde. 4.;" ea MI. !itatiA!' re:JJ u ., codd. omnes, i&etnque
edd. Col aeMed., .a881 re:JJ AlII8rb. el posteriores. Deia CtlJ'8U COD-
C;'O W. MORace. 8b. Conspiran" elld. Amerb. Era.m. Cost. el Pislor.
c. Rom. Recto tamen cura... c.ntiIu. b9bent Bae., quibueeum facinnl'
edd. Col. Med. Maur. Gilb. Ita Virai';ua Aen. XII. 901 sq.:
m_" r .. pl" ... Ir."," .. lor,,,e6at a. lao,_.
Altior .. ,urg,,,. el cur.1I cOfICilu, ",ro,.
In medio W et Monaec. 5. cl;peoMabd>eeg et Bbe, item edd. Col. ae
Med., cliflp.o 8a et Me, cly,eo. W eetel'8.eque edd. Seribendumesse
clipeua, non clypeua docel 'agn. l. C. p. 486. MOl: codd. nostri el
vett. edd. e. Erasm. Cost alque Pistor. exhibenl: ifI,erfic;e6", ("uch's
.u ,idl",) 6e."lJm (dfu. nlr/IV" au6 lIam e' .",6iecto gl"d;o in'tlremil
(1""6rimi' W) e",/I. Nec aliter legitur in eodd. Bahe. Goth. et D'resd.
ap. 6ilb. ;MeQIIiai autem ea ed . Ri)mana el paucioribns MSS. post .",.-
ieie6,,' invexemnl dorUlC peroenj, (d. ,tIr"lI/lirS' ed. Rom.) ad 6e.""""
Tum 't"fuS om. W. 9. U, fu,,;a "g;on;6",a BIi. Deinde conaer'o" Bab;

1Q. , ... 'rll' pro Be. Ilox Ma habet cora/m',, ('"a ab r. m. snperscr.)
mor'i (e ex e enat.). Un de eODIr/J mor'em et rell. 1IIon8ee. 4. ab im.
c';peo recte Bb. Mbde et per ras. Mg, Dec discrepant edd. Col. ae Med.,
clip,eo Ha et Mcf, elypeo W. Ma. B.e editionesqqe rell. Coof. supr.a
adnotata ad 1. 5. Dein uulntlr"'''s om. Ba. SIatim 6utille mote. in..-
verso ord. scribil Me. 3. ab exlr. ;n'r" ip.1IIlI codd. et ven. edd.,
infra. ;p."m p,imu. dedit. Erasm. eumque seeuli sllnl editores re.en-
tiores.. L. sec,., ,ltlAior.e . eodel. omnes veteresque edd. MOl: o.",.e .....
W et Me.
Digitlzed by Google
AD. S. AMilOIOOM. 3m:
. 199, 1. POli" Ba scrihil (sic) regiw Wi'lU (e(el-
leri', Bb (all""',
P. 102.
2. ;; (pro 8e) Maber, 8ue Mcd, 8e UBe Mg. Mox ar6ilr4IfP,..1U'
ed. Med. 3. fUi Mg a r. m. mg, habel. Quod sequitur 'eum om.
Bac. Statim eenlultl XX. scribit Mb, CXX. Mg. 4. Aomi,." .. mili6ru
Bbc editionesque ae, Med.; "Aili6,,8 item rell. codd. e! edd. omnes
p.raeter Maur. atque Gilb., in quibus exstat milli6u8.. Conf. ad . 197, 11.
rum arma/U8 el codd. et edd. exceptis Maur. et Gilb., in legilur.
arma/i8. Proxime e' XXX. d",06u& Mb, eum XXX. dl(Q6u8 Mf, eum
X'XX119 Mg, eum 'rigin/a dU(J Bo. 5. d Aor'a W antiqt,W scribendi
more. Vid, Wagn. 1. c. p. 440, 3. Conr. ad . 200, 8. 6. 'luidam
"10n/68 Mbcdfg. Voc. 8p/elldor, quod mc ex ed. ROQ:J. lacile ia.vexerunt
Maorini., et codd. et edd. praecedentes merito. omil'nnt. QQrtl8eO in Ma
ab r. m. perperam. traDsml,ltatum est in eOrtl8COrtlm, IllIdemqne lewo
corrupta iD ceteros irrepsit Monacc. Adiectivum COrtl8eO cum geDitivo
cODiunctum b. 1. substaDtivi vim babet. .ta Noster Epist. 64. . 2.
p. 1049. D. re.",.nde, .. verila';8 corweo, de OfIicc. 11. 5. . 21, 7.
ali'lUO aeer60 doAori8. De vidais c. 3. . 19. plu"ia non lerrarum
Au",ido, tUln ne6ulollo eoncre'a. montiu... De obilu Tbeodesii Or. . 30.
in Aoe 8fJ6culi 8/iu( lubrieo. De boc adiectivi uso plora dederoDt
exeQ:Jpla Gr1/8ar: .18"","""4111 ti6er die li1igllft(la"'it;Akei/m in. der Dar-
atellung "ntl La,in,ti, du Guc/aieA'8eAr.i6era TaeifN8 p. 15. el 0"0
n. Tacl. secba ersteo BMbu,o p. 122 sq. 220. 231. 7. re(tdg.ren'
CQdd. e' edd. olOnes pr:aeter Rom. Mau.. a&que Gilb, , in
qui\J.ua re(ulgere' (. e. 8p/endor). Male pacem rogare'
W. Babc el p,. edilionesque Amerb. et posteriores, pllt.m roga,,',
r"cepi, Ma. (ex cor.r.) e! Mer, item exemplaria Col. ae Med., ro-
g."' paeem Mbcdg. 8. paeem relin'luj, Ba. DeaiDUDI baee in Me
fol. 56, b. Seq. cap. ibi incipit fol. 4 t, a.
Cap. XLI.
. 200, 2. pr06atur adt:/lf'm BII. Adv. flulle, qQ.od pon v. 8peo'",",8
exbibent edd. Mel\. Nllor, el Gilb., a codd. omnibuB cal.riJque edd, ab-
esto Quare expunxi. 4. ad"er8l1a XX. mililJ W el Mabeg, mililJ item
habeo! codd. rell. C. edd. Col. Amerb. Erasm. Cost.. Pis&or. Rom., mjUiIJ
Med. Alaur. alque Gilb. Mox regj8 r. m. in Mg ad. Dlg. adsoripsit.
4-5. DUpa ocllg,!lI/ia om. voc. "iria Ba. 8. Aor'" pr. Ma. Post vero
A eras. Cf. ad . praeced. 1. 5. 9. in "eq/lf'atll W el Mae, i&em edd.
Col., Med. iJl ""8per:um codd. rel!..
. 201, 1. iona,lIpfl . c\ldd. W. I1loDace. lb editioaeaque Med. Alllerb.
Er"slJI;. C.Qst. iq (l&mff BItI!. AC4lldW1& edd . Col. at4Juo"
Digitlzed by Google
320
ADNOTATIONES
t
Gilb. Dein Bbe. Me et edd. Med. Maur. Gnb., "dte.xcrm e eorr.
r. m. Ma, aptius eeleri lam seripli, quam editi. Vid. ad PauliD.
lO'
. 10,6. 2. "doerau"a W. Tum pugn"a (ael a r. m. superscr.)
idem Iiber. 4. fugienlu W el Mg.
. 202, 1. in 9UO mendose W. Bbe et pro Ma. Item ed. Col.
P. 103.
3. ""gemur eodd. omnes, nee non edd. Col. el Amerb., ee"g,mur
edd. rell. 3-4. num minorem - - triumphum!' restilui
ex eodd. W. Monace. et Bae, quibuseum faeiDnt edd. Col. el Amerb.,
non minorem - reee.x. trium"hum babel Bb editionesqne Med. et seqq.
exeeptis Maur. atqDe Gilb., in quibus exslal non minore" - - reoez.
'riumpho". 7. ceu""erunt] Ita W el Monaee., eeBBerunt Babe el vulgo
Iibri. Dein terrorea ed. Col. 8. corio Ba, corii" Bb. Paulo post a/J
crmput"ndum pro idem liber. 10. Non "0'0" reeepi ex W et Monaee.
Aceedunl edd. omnes, si ex.cipias Maurinam et Gilbertianam, quae eOD-
spirantibus Babe non aolllm dant. Tum 10fue"tu ""djt W. H. MO"er&
i .0"1Un.
Pistor. 12. omnium ex mutat. r. m. Ma, homillum Ba.
. 203, t. Pro ""ee,,,6,,t Bub sollf'mni con fusione exhibenl e.xpecla6at.
Cool. adnol. l. 1. . 1, 4. In 6n. omn lira dulciorem Mbedg.
. 204, t. hi6ulia pro Bb. 2. agne W el Bae, ut vulg., agnele Mf,
.9"a Mbedg e. Bb, .gnae (pr. agrle) Mae. 4. morlatilate quinque Monaee.
Dein conmuta"it Be.
. 205, 1. etiam om. Mbedfg. Quod sequitnr "aRc/um a r. m. inter
verso babel Mg. 2 .xy"lum W. Ma el Bb, ul Rom. Maur. atque Gilb.,
.xialum ex.emplar Med., .xi.xlum Mbe, a.xtum Me et edd. Col. Amerb.
Erasm. Cosl. Pistor" "y.xtum Bae et Mdf. 5. aine minialro propera8
(pron. adi. tuo omisso) Ba. Tu numqllam Mg e. ed. Amerb. Dein .ine
diacollo olferr. Ba.
P. 104.
co .. ",iri.'
1. Num .rgo Mbedfg. 2. eligere" Mb. 3. cu con.ummandorum
(v. eommi.a,j ab r. m. snperser.) Ma. Glossam istam rell. Monace. in
eontextu babent. 4. 'ui "anguini. exhibent nostri eodd. e. edd. Amerb.
Erasm. Costo Pistor. Rom. 6. m"giaterii Maur. et Gilb. 7. e' W e.
B
'll - ,.... . t... ... . ul
e om., ua'r.a ",,'ante. ",ra Al8e,p orum ex eorr. r. m.
habet Ma. G10ssulae istae in ceteris Monaee. eODlextum invaserunl.
Ceterum V. prae.'"ratufu, in Md superseriptum legitur. lUua,"u" prae-
"tante" dant Ba et ed. Med., il/u.'re" praeatantiu. exemplar CoI., iUu-
.lru et "raealante. Bb eeterique editi. Post V. eer'amini6u. Costerius
el sequenles edilores inCereiunt magi., quo opus non esto De boe 10-
quendi usu vid. Gry"ar in Iibello supra IaudalO p. 16. 8. A6raam W.
Be el edd. Med. Amerb. atque Erasm., A6"aham libri reIl. scripli el
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIDM.
321
edili. Dein o,'/lIi, pro 06,"UI praebuerunt Mad et Be. Vid. ad l. 8.
. 25, 6. In seqq. Bb Icribil laerudli.
. 206, 1. Xy''"' W el Bb e. edd. Rom. Maur. atque Gilb., t;.ftu
ala et exemplar Med., t1Itftu Ba, titItut Al be , .iOl://I' Meg edilique
Col. Amerb. Erasm. Coat. Pislor., aytItut Be et Mdf. Conf. ad . 205, 2.
Tum fUi, 111 Be, fUi om. Bb. Mox dereli"fUo ae de.ero W. Mabceg et
Ba una cum edd. Col. atque Amerb., IIereliRfuo, Q6e IIuero Mf, tlu .. o
ae dereliflfuo Md, tluero, fili, ae derel. ed. Med., tluero "e rellpo
Db, reliRfuo ao de.ero Be, item Eraam. et recenliores. 3. reee,m'/I'
W et exemplar Med. Dein iuttenem ,napu'lI m"nel Bb. 4. "eniena Ba.
5-6. I,,'er ."eerdolem el le"ilam h;e medill' flumeru. deeel exhibent
omnes fere edd. adalipulanle eodiee Be. Praepo,it. inler a W. Bab et
ed. Maur. merito omissam maJe resliluil Gilbertus. Seq/leri aeerllole""
le"i'" (pr. 'e"i,i). laie m. tJ. l. habel Ma, "fueri., 1I0enotlole", I",it".
Bio Mb, a quo ceteri Monaee. eo dill'erunt, quod post "fueri. di-
slinclionis notam omittunt. 8. Elcidit prono ,i6i in Mbeg, heredil.,,..
,i6 .scribit Md. Quod sequilur eiu. deest in Mil'. 9. (01'1" om. Mbed.
10- ti. flon indigenl maglro habel Be. Tum .ioul el dant Mbcdg.
Verbo reliq/l' Da IIddit el "ir""em non ,,6,'/lll. Sequentia: Ti6i ergo
- ..... - ,ro Chri.1i nomine (. 207, 2.), ulpole in eontextu omissa,
Be in mg. supplet.
. 207, 1. le fUO W. Bb et pro Ma, le fua rell. libri lam .eripli,
quam edili. lunge voculas de quo (i. e. eo, de f/lo) cum verbi.: fuia
prior ,.'erelllr. 2. ''l"ila pro mi"i.ler Bb. 4. horu,' W, hore.1eA
exemplar Med., orea'em Iibri Monnee. e. ceteris edili., si excipias Colo-
niensem, ubi, ul in Bnbc, ulroque loco Jegilur orea'era. Statim horea/u,
lum horu'en ed. Med. 5. a.""erorel codd. et edd. exceptis Maur. et
Gilb., in quibus est ae"eraret. M.ox laorute et laorulu ed. Med.
6. ,i'"dem Bb e. ed. Col., piladen Bac. Bausit Nosler ex Ce. de finibu.
bono et mal. V. 22 el ex eiusdem Lael. e. 7. . 24. 2. ab im. tderfl"
eoru", Bb. In aeqq . dlaue pro ad hoe W. Mabefg. Dbe et ed. Col.
P. 105.
t. urglle6111 W el Mabde, "I'g,6111 Babc, item Mcfg, ul editi. Vid.
quae adnotavi ad l. 30. . 149, 5. 3. "irlllle animi recepi ex W. Maef
el Babe, quibuscum faciunt edd. ae Med., animi "irlule dant rell.
libri manu esarati et typis eDcripti.
Cap. XLII.
. 208, 2-3. ,I_nq", Md et exempJar Med. Dein adtttr.o. pro
W, ."er.o. e corro Md. Quae selJllitnr praeposilio " in W alio atra-
menlo supra Iin. esl nolala; " .. 06ia om. Bb. 3. gentil;um IIII;mo. in-
veno ord. Mg. Tum """fu"lio"ia W. 5. ,mre aupencriplum in Md.
S (.c"r" in Ma enatum e.t (IIe_I
r
quod reperilur eti.m in eeleria Monace.
21
Digitlzed by Google
322
AbN01ATIONES
S. 209, 1. Prollpieiefl4um] Respexit Cit!. de 08'. 1. 26. 5. 91.
2. 011/1'''' pro e",,, Ro.
fap. XLIII.
S. 210, 2. 'empertmlilJ "e modelllia] Adeas Cie. l. 27. 4. grlia
om. Mbed, Mg autem seribit pOflduII 1R0dera,ioflill. 5. "O pro e' codd.
Monace.
..
S. 2tt, 2. dur"M (11 a r. m. superser.) Ma. 3. u, ibidem erasum,
in ceteris Monace. omissuol. Mox ;;;'er tli ae (sic, post oi rasura eom-
parente) W, pruleroioe a m. pro Ma, a S. autem quod in-
venitur etiam in Bb et Mef, ut in edd. Col. Med. Amerb. Erasm. Pistor.,
pror:am "i01ll exhibent Albcdg. Genitivum proteroi"e iure optimo resti-
tuerunt editor Romanus et Maurini; participium enim (ugi,anll eum
genitivo saepiu. eonstruit Noster. E. gr. infra 11. 7. . 35, 5. habet
lIuper60rum ("g;'IJn8. 11. 21. S. 106, 3-4. (t'gi'alllem li'ium; de ruga
saeeuJi cap. 2. S.7. (ugil""" lIuar".n el in seqq. (ugi/llftll oorporill, (ugi-
'''tia pall8ioullm. De virginibus 11. 4. S. 22. (tlgi/mlll pu6lici "i8UII.
Epis&. 2. p. 2.f. ("gilaIl8 parricillii. Dein a6 omlli "liellIJ lllre'urio 8cri-
bitur in Mabcder, 06 omlli lureuri" "liella in Mg.
S. 212, 1. cOllveraionill Bh. De re vid. Cie. de ome. l. 34. 1lt 11.
13. . 46.
P.'106.
2. 9uodum om. Ba. 1uIII duc ",,, (a ab r. m. superser.) Ma, unde
d"cal" Me. 4. Mi Mg c. ed. Col., ii Sed vid. ad Paulio. . 1, 12.
I
Mox lIoler'i6uII (alt. 1 a r. m. superscr.) Ma, lIollcrti6". recte Bab et
Mbedef (lIolleriti6". Mg), item Amer\. Erasm. Vid. C. L. Sclllleiw.
Grammat. Lat. Vol. 11. P. 2. p. 416. Soler/i6uII Be eeterique editi.
6. Pro "ggredi 8eripsi IJ"gredi eum Bl', oggredi oitu ioveno ordine ex-
hibent Mbedfg. 7. ""' pro e' Ba. 8. 9U"'" supra additum in Md.
.213. 1. 9u.;1I perllonll Ba. Quid, quod ante ,...,ori6". repetunl
Mf. Maur. el Gilb., omisi, 911id perllolli8 conosni"" Iempori6uII "'9ue
"e'a/i6"8 habel Bb, 'luid /,mpori6u8, perllonill conoeniat "''lite "llt.'i6_
Be. 3. occo'lImod"m vulgo Ed. Col. exhibet "oconmo.d"m. Dedi a"-
oommod"," , de qua scriptura vid. ad 1. 19. S. 84, 6. 5. in om. Babe.
S. 214, 2. 8umu/lel W. Mabde. Bae. Tum ideo om. W. Babe edi-
06
tionesque Col. ae Med., id (sic ex mut.) habet Ma. Unde 06 tl rell.
IIlonaee. 3. eh'u, oora rege (rege pr.) W, cor"m rege Bab et Mdg,
item edd. Amerb. Erasm. Costo et Pistor. e. Rom. idque recte. Legitur
enim in Graeco: ... " nfi'wnov a,lroJ tPW7ltOV auroii. Cuntra regem
exbibent Maheef et Be, quibu8eum conspirant edd. Col. Med. Maur. Gil\.,
quos sequi non debebam. Voee. cui IIomen in mg. supplet Md. Dein
"'C/&1I8 W. Be et ed. Col., item pro Ma, in quo r. m. superscripsit "ve!
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
323
acial."; alUlau8 pr., post vero per ras. allclai8 Me, tJclai. ceteri codd.
lIooace. el edd. rell.; di,lIelecla "cla". Bit, tJbillltll'rh Bb. Slalilll IlCCU-
8"'ur MC pro a' /aoc Bb.
Cap. XLIV.
. 215, 1. otuvm ingeniu .. ROl'eril] Ob oculos babuil CicerOtlIml de
olr. l. 31. . 114. 2. ad,lice'. quod repooeoduRl esl, Bc. coor. Waga.
l. e. p. 407. 5 el p. sq. Mox ila9U8 priu. quid 8e9ualur cOfl8llBrel
Bae, 'a,ue priu8 9ud otefUlJIur, "la cognootca' (iolermed. om.) Bb,
9uod otefUtJ,ur Medg. 3. cOtlot_e', u, noreri, W el Maber, uf IIOf'i' Mg,
u, non otolum ROf'eri' Mcd, 110ft .olum no"eri' edd. Med. Amerb. eeterae- -
quo Maurinam antecedeotes. 3-4. oted el "ca Ro"eri' e' eogn08ca, Ba.
P. 107.
. 216, 1. ,otal";ot Bb. 2. malo otpir,u IdorlJlll Mbd. 3. opor-
'"nior codd. omnes, opporl. vulg. Vid. adootat. ad l. 7. . 23, 6.
4. oflici io Ma mutatum esl ia o(fico, quod etiam io eeleri. Monaco.
Jegilur. Tum flloll pro fUO Ba, 9110" enim Bc, tJ" fIIOd ell'" IIRUfR-
",eu9U8 ed. Med. lo fio. j ... ple' Bb el edd. rell.
. 217, 1. 9uod pr., cum e corro Mg. fdem liber ,ji (i. e. '.men)
pro ,u... Deiocep. n tJC," R08'ro IIbedrg. Verba: A_,'" UIIW-
fUi89U8 "'_ 88fui paren'v"" ulpole a m. pro in ordine omissa, Ka iD
mg. ab r. m. habel, ",_ 8Bfui poren'um item scribil Me. Desaal
haee io Mbcdrg. Copiose de hae re expoauil Ce. de 01F. l. 32. . t 16.
4. ,eren," om. Ba.
. 21R, 1. itlurai .. codd. Mooace. el Ba. 2. ote,ulvr IIbd. TOI8
itl8ti1u'a Bc. Mox gra,," de'erre'" ac'". Bb el Mfg ediliooe.que Amerlt.
EraaDl. Co.l Pielor. Rom., Fa" .. de'erre' .et". mendose Mbce, gra" ..
ac'. llB'erreI Md. 4. d.cri, quod ab r. m. 8uperscriplum legilur in Ma,
eeteri Monace. om. Dein "itc "del"r o6.tcuror inverso ord. habel Mf,
"idelur ria .aorum o68eur. ed. Med. 5. c_erlen'ur Bb. la l .
UMIIior W. Babe. IIbdeg edilique exceplis Maur. el Gilb., in quibo.
eo&81 mlIMtior, ul in codd. Macr. Sed IilteraDl ti. anle , mlltari io ,
iam monui ad Paulio. . tO, 6.
Cap. XLV.
. 219, 1. Pro e' eam Ba habet eIi"... 2. a"oRj, W. Babc el Mg
omae8que edd. excepli. Maur. et Gilb., in quibul esl atltoU,; a'","'
danl lIade, a"'Nl' Mbef. Coar. nol. praeced. 3. mpurlire edd. Col.
ae Mecl. Ulrum in W el Be lege.dum sil iR".,., ... , ao nJHlr'ire propler
compeodium, per qllOd io his Iibris secunda 8yllaba scribilur, disceroi
DOn polesl. Aetivam rormlNll imp. per compend. habenl Bab, impar,r
edd. Amerb. alque posteriores, .JHlrliri Ala el proeul dubio Mdfg, iD
quibus, ul in Mbce, ubi eo&81 iRI'., h. v. per compead. exprimitur.
21 ..
Digitlzed by Google
'ADNOTATIONES
Vid. ad m. 7. . 47, 3. ibidemque p. 193, 6. eoll. ('ap. 3. . 17, 5.
Ceterum alfue inp. in Be exeurrenli Iineae al. m. adiecit. 4. decore W.
1\lox fuod ita (in mg.,additur eolaerel) eum AOlle8l0 "el dii di', ul babel
Md. Pro iungilul' l\lb scribit dueitur, Mc unum dicilur, Mr dicifur sine
unum. Deiu (fa eraso) Me tl6fUU', quod reperilur etiam io Bb, lIon
fuuI io ral. !\Id, ; fualla' Ma. De re vid. Cic. de 011'. l. 27. 7. Di(-
ferri perperam W. Monace. et Bab. Tum um pro ea Be. Deiode
polu' inlellegi Md, poi. inlelligi Mbcfg. Recepi lormam illlellegi ex
codd. W. Made el Bac.
. 220, 2. "aUludo el h. l. et in seqq. coustauter exhibenl libri
seripti c. vett. edd. et Erasm. pro "ale ludo, quod in reeeutioribus legitur
editis. Respexit Noster h. 1. Cie. de 011'. l. 27. . 95.
P. 108.
1. lanl9uam intercidit in Mb. Vocc. licul enim (ell'm item eodd.
Mbcdf) pulehrjlU/lo, ulpole in contextu omi a iu Mg, r. m. ad mg. ad-
ieeil. Tuentur ergo Iibri rell. tam manu exarati, quam typi. exscripti.
2. lupra lalu6r;Ial6111 praebuerunl eodd. omnes veteresque edd., auper
lalu6r. daut Erasm. el posteriores. 7. Pro operl Mg eorporil. tOo
lie flo' e in ,pucio pro 8ed flore praecipuo idem libero 11. Quid ul
enim optime eodd. nostri omne. e. edd. Col. ae Med., fuid enim el'
Amerb. celeraeque recentiores. Tum Rilj 9ui Mbcdef el pro Ma, "l.
9uod Mg. 12. (ugicI W el pro Ma. t3. ad(eral W el edd. Maur. alque
Gilb., a/feral "irenl;. Igihtr Col., 'a/feral "iren'i' Igiltw Med. Celerum
_/fera' e. edd. Amerb. ceterisque Maurina antiquioribus exhibenl eodd.
Monaeenses et Bambergenses. Virenl' W. Ba, item pro Ma. 14. decoru ...
"elul flol emieul Ba, al;lld lall9ualll Mb, aliud elllieal 'lIIIfUal" flol Md.
. 221, 3. Omisso V. a;I Ba Sieu' ill die, illfUit, anl6ulal"
sine hOllell'e. Bb' autem scribit amlllllem"". Deiu fllod graeei d;eu,"
eUllehemol C. ed. Med. Iibri Bab, 9uod greee dieulI' eUleAemodol (sic)
Bc, 9uod greee dieilur IlUlehelllol (eulkemol Mbedfg) eodd. W. Monace.
, et ed. Col., 9uod graeee diei'ur (sic) utraque Amerbacbian8.
Corro Era.mus: 9uod Graeee diejlu,. eumque leeuti sunt
Costo Pistor. el editor Romanus. DeDique MauriDi seripsrunt: fuod
Graee; dieu,,' IJI1XIJ,ul'W'. W in mg. habet EUSCHE11l0S GRECE.
LATINE BONO HABI'l'U. BONA SPECIE. 4-5. ngllifica' lIonll
h,,6iludo, lloRa Ipeeiel Be el edd. Col. ae Med. Pro 110110 Ba homo.
Tum homille,,, prmum lJdam condillera'. 6. 60RII mem6rorum habitu-
d;lIe el eomp08iliolle Ba, IIIert6rorum Mdef. 7. 8pec;em ei dtdi' MI.
8. p081ea 911l.1li1 eodd. W. Monace. Bb el edd. Col. alque Amerb., pOI'.a-
fualll edd. rell., p081ea eUIII Ba. 9. "eni' Ba. Verba redempliolli8 A,,,,,.
- - decorem Ba ab eorr. m. in rug. habel. 3. ab im. ut limumU8
MI, IjmealllUII le, diligamUII '11, pr.cemur le, hOftorCemUB le Mbcdg,
le deicemur Bi ..
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
925
P. 109.
o
1. kORori/icare Mb. 3. n (praepositione ll om. Mg) kab,,. omata
ex corro r. m. Bb, ill kabilu orraatu W, in Aabl" el or"alll (e' a r.O: .
uperscr.) M., in hab. et ornalu Mef, (praepo . ;11 om.) hab. e' omal,.
Mbcd.
Cap. XLVI.
. 222, 1. praemine' Bac una cum edd. Med. Amerb. ceterisque
ante I\laur., jimnel per compend. W. Bb. Mbdefg, ",.em. Mc et a m. pro
Ma, in quo seco m. e commutavit cum ae. Recte prllu,ni"e' edd. Col.
Maur. atque Gilb. De re vid. Ce. de 011'. l. 27. . 96. 2-6. Verba:
qua"i g61lerale - in 10'0 "IJeelalur corpore et seq'I' usque ad u"i"e,.-
8i'alem hOlle"'a'i,,, in conlexlll pro omissa, r. m. in Bc ad mg. addidit.
4. cum (pro '1"011) ali'lua i" par'e sine v. eni'e' scribit Ba, eni'el
agnoscunt W editionesque Med. Amerb. et posteriores, "ile' dant Monacc.,
mi'let habel exemplar Col. 6. conli"e'l'e,n confusione facillima Mcdg
C. ed. Med. 7. ,,'a siu" Ba. Deest ali'llla in Mb. Paulo post in Mbcdg
legitur laabe' ira "irtutibu" "ui", lum praemi'len,em in Bc, quocum con-
cordant edd. Med. Amerb. Erasm. Costo Pistor. alque Rom., imin. in
codd. rell., pr_. in ed. Col. Correxerunt denique Maurini pratem.
. 223, 2. Vocc ecundum "a'uram ante degere ab r. m. in mg.
babet Mg. Degere supra additum esI proximaque verba: " tu,."e e.',
quod "jt cO'I'ra naluram a corro m. ad mg. sunt adiecta in Bc. 5. doce'
rao" Mg adstipulantibus edd. Col. a!que \led., ra08 doce' Amerb. Erasm.
CosI., nec non Pisto et Rom. Recte tamen doce' "O" (J"MaNE' ':,ua,)
codd. rell. e. edd. Maur. atque Gilb. 8. ti pro ,'elamine dat Mg. L. seq.
ra06i" om. Bb, e' .peciem "ob. habent Bae. Mg el exemplaria Col.
atque Med. Dein p.a lIalura scribil Ba. 2. ab im. u'inam et Mg.
Partic. el om. rell. Iibri Monacc., itemque eius Babc. Tum po .. im ...
exbiben! codd. omnes editionesque Col. Amerb. Erasm. Costo et Pistor.
e. Rom. In 6n. mu'are' mali'ia Mbcdfg el exemplar Med.
. 224, 1. klln decorem geraeralemJ Ita et codd. et edd. Maurinam
antecedentes, in Ilua eutat hoc decorum generale. 2. laui". pro i.,i ...
8cribit Ba. Pro pulchriludiram Mbcdfg exbibent pleAludi,.",.. 5. el
.,ellas om. Ba. 8. atlplalldda' babet Be, plalldebal Bb. 10. gra,ia ul
W el Ma, per eompendium gra .. Bac et Mef, gra'a gra ; Mbedg,
gral" 8 1 ~ Bb. Tum "el uniu.cui"''1"e Mbcd. Dein menm el l . q.
menbrorum, ut alib, Mer. Mox CO .... UII6 Mg.
Cap. XLVII.
. 225, 1. 'fUali'alem Mg el ed. Col. 2 "",aI Ba el Mg e. exem-
plan Med. 4. "elul pro illud Ba. Tum e:teUe' W et Mabef. Debido
i ~ .,eculo fuod_ W.
Digitlzed by Google
326
ADNOT A TIONES
S. 226, 1. .;6; om. Bab. Tum audi.n,ium alfeetum inverso ord.
exbibent Mbedg. 4. pra.6ea, in eontextu, e:k:Ai6 .. , e eorr. in mg. Bb.
5. alterom a l l i / a t ~ Mg.
S. 227, 1. potl pro '1utl eoofusiooe frequeoli Mg el ed. Col. 2 . /li.
pro diae. Bb, de' Be. 3. ad"ogaflta8 Be. Vid. adool. ad l. 1. S. 1, 1.
4. adaer6i,ur, ul edd. Roin. Maur. et Gilb., eodd. Mil el Be, tl8m6itur
edd. Med. Amerb. Erasm. CosI. Pistor., / .cri6;Iu, (pr. 11 a r. m. supra
notat.) W, a.am6. eodd. rell. el ed. Col. Conf. ad PauUo. S. 1, 10.
P. 111.
S. 228, 1-2. e' 06aer"madll8 .i6 MbedCg. Tum "'''61''"11 86 Mb.
4. adpe'tu. Be. Ita in eodem libro seribilur ioCra l. 7. 8. el . seq.
1. 6. 8. 12. S. 231, 1. el passim. Voc. mpetu ex eorr. inler verso habel
W. 5. und. ibidem omissum. Deio dielllr HOPME Mbedf. tlox "i
'1uadam ae p86 ,. ""oripa' Col., " '1uadam .erpmt. ,roro W. Maele
et Bbe, R ,uadam (sic etiam ed. Med.) .erpe,.'e ",.or. Mg, iR ,""a
86rp. pr. Alb. Veram leetioDem servaruDI soli Ba et Med. 8. re(r6llel
recte eodd. el edd. Romana aDliquiores. in qua eulal r.(raenet, quam
seripturam sequi DOD debebanl Maur. el Gilb. Vid. adDoI. ad l. 3. p. 36, 1.
Mox 06uedienl6111 Mab. CC. ad l. 24. . 105, 5. Tum fUOd pro '1uo pro
Be. 10. fieri de6ea, Mbedr. DeiD e"Uare W.
S. 229, 2. '1u"'uam W el edd. Med. Rom. Maur. atque Gilb. Sed
8eribendum polios esl pie'luam e. eeteria eodd. et vulgal. libris. Vid.
O.IJItR. ad Cie. de re publ. p. 99. 3. ,o umu. Mbedg. DeiDceps
reddere r"'ionem iidem eodd. el Mf. Proxime Ro,'r ab al. m. supra
addilum iD W. Tum el .i pro elll babeot eodd. omDes et edd. ven. e.
Erasm. atque Pislor. Ilem l. 5., ubi eorr. el .i. 5. po imll8 ROII e:k:-
clI.ar. Babe. Mbcdg editi.que Col. ae Med., RO' e:k:CII.ar. ,0'.!".1 .. AIf.
Mox '1uaeda,,, "i. Ba. 7. 060edi" ul supra et alibi, W. Ma. Babe.
10. e:k:elllda, eam, duerendo ,,",tua' W el Bbe, II:J:cl. 8/JfII'" (ex muto
r. m.) de86r. Ala, elUll'" duer. Mef, eam "el d. Mbedg, per,ur6., ea ..
"'fue e:k:cludal, duer. du Ba. 11. aeCUII.a' W. De qua 8eriplura
vid. ad L 29. S. 142, 2. 13 lfrma'o Mabedef. TDm Rpelu Mg. Fir-
malDr tamen vulg. mpetu yoluminibu8 Hereul. P. 11. Col. l. l. 8. Vid.
WagRo 1. e. p.4t2. Dein (raeno. edd. Rom. Maur. el Gilb. Sed freao.
optime e. rell. edilis eodd. nostri omnes. CODf. ad . 228, 8. 3. ah im.
,lentR'Iu, ed. Med. Item infr. . 231. p. 111, 1. Conf. . 208, 2-3.
Tum hU .olum amiUi'ur Mg, e a,mllitur (neo a r. m. JIIperser.) Ma,
R.e amitt. Mbede, nee adm". Mf, e:k:aglali amilll ral_ Bb. In fio.
"imam geall lelieia,,, (Iie) Bab.
S. 230, 1. a6e,ur aoliquo seribeodi more eodd. omnes el ed. Col.,
a6iictur edd. rell. Vid. ad Paulin. 5. 11, 12. Deio ill/J flllle"-
""'"ralia cell.ur/J Mbedg. 3. ,otea' aol/J Mb. 4. a" iUud edd. Col.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
321
alque Med., ,Uma, fU- due.' 'enere cOBa,.",i_ Bb, cou'm,i_ item
Bac el Mabefg, quibus adstipulanlur edd. Col. et Med.
P. 112.
. 231, 2. ,,,oa pro ,uem Ba. 3. e' om. Mcd, laoc el habent Mbg.
Ilox deaerip"'ri MbcdCg. 4. .dBer'iooe Bc. Maur. Gilb., .aaerli/nle ceteri
libri scripli et edili.
. 232, 1. El pro aell permullllione non insolita codd. W el Monacc.
2. ,116 .mlnod Ba. Pro c.cere idem liber c.pere. 4. oporluB"a codd.
omnes conspiranlibus edd. Col. atque Erasm., opporl"B"a vulgo. Vid.
ad 1. 7. . 23, 6. 5. ,ui_Md;; 'emper.I. reprima'ur Ba.
Cap. XLVIII.
. 233, 1-2. accipielllull' Ba. 3-4. cOllvici.'vr (,) iB,vie'.'. Nia
ed. Med., cOBvicilllur, iBae,uitll' (supersCf. ab al. m. "vel '"e,,"'.'''),
II,a Ba, cmcititr'ur, ille'lui'a', lia correxit ErasmuI eumqoe secud sunt
ed ilores posteriores praeter Pislorium, qui in conlexto habet i,.,ulet.'
altera leclione in mg. notat.. In ceteria cocld. editisque libris Coede
corrupta aunt haec verb.; legitur enim in Bb: oQllci'ia'ur ini"",,,,,,..
Al Ia,a ,uio; in W: cOBricilllur (,) iB",il (,) iB.8f"i'.'ia; ., laia; in
Ma: CoBt'ititrtur, iBfUi (ii in ras.) iBi,u't.'a. Al laia; in Mb: co"c,1itr-

'ur C,) i",ua iRi,ui,.,... Al Ia'a. MedeC exhibent: cOllrioialor (COtt-
ci'iator Md) (,) 'B,ullm (,) i"i,vi,.,ia. A' laia (ia Me), Mg scribit:
cOttc'ci.'ur (,) iB,u.". (,) liliUB io,ui'.'a. Al hila. In Bc est COll-
"ilia'"r ill tle,lIiliia (iia per ras.) Quod sequitnr iia idem Iiber om.
conspiran te ed. Col. Amerliachinna habet: cooci,ia'"r ;Bi,ui'.'e. A' laia.
Celerum pro ila; quod Erasm. dedil, e codd. recipiendum videtur h'a.
5. de eo ordiBe B ( ~ 6. ft,cil Bb. 7. ohici.I eum ed. Col. exhibent
codd. omnes, ut supra . 230, 1. a6ic,'ur, excepto Mb, in quo levi
errore seribitur 06jli.,. 8. eilla me 06iec,j (06iectu Mb) dant Mbcdg,
.i (. )M 16 -. Mbd
me ohlec" eHU a r. m. auperscr. e. n n. B ungo e g.
Dein pro conciciutll concicio Ma. Bb et edd. Amerb. Eraam. Cost. a&qoe
Pistor. co"cilivm COtlvitiD, Bc cOBci'i"tII cOBcicio. Vid. ad 1. 5. . 18, 6.
eoll. S. seq. l. 2. . 237. C. r. . 238, 2-3.
. 234, 1. ipallm pro ia 811t11 W. Mox corro e' 8i, ot exhibent
codd. et edd. RomanRm antecedentes. 2. nOB i"flu.' edd. Col. ae Med.
Dein COBv'ti.. (ila a r. m. in ras. corr.) Ma C. Md. lIa primus emen-
dllvil Erasmus, a quo non discrepant Costerus et Pislorius, concici"
.cribunt Mbcefg conspirante ed. Rom., COBcil'_ male exhibent Bac el
Amerb., cOB"icium W. Bb el a m. pro Ma, nec aliter edd. Col. Med.
Maur. Gilb. 3. ttoB reapoBtle60 Bb.
S. 235, t. "rofec'ua Mcd et aUtll pro .itll Bb C. IIlb. Verba paren-
Ihesis signis inelos. proximaqne: ai ergo perf.e'u. aitll, desideran&ur
in Mbcdfg.
Digitlzed by Google
328
TATI
P. 113.
1. perfectlU Im (pr. ,um) moxque ,icut el 6medicil Paulu. Me,
6ened. x mu m.) et a, ben et P dicj, tem-
que, omlsso tamen el, Mcd; et P., qu, dlcil Mb. Ceterum
parto el om. etiam Ba. 4. pro calumimia1ltibIU !\le c. ed. Col., pro per-
.eque e' c lIiant' Mbfg, pera ealu !\Icd.
6. "in ur Mf. x affe huma ost tlil el in
Bc expuncta est quae irrepsit particula el.
S. 236, 1. quoque i'l hoc "ir/uti, genere &Ibcdg. 3. Deletum vOC.
fUiu, , ,em u, gero abet uro e scribu cdfg.
4. 06 C. ed. codd. es, 06 I vulg nf. ad 30, 1
et 233, 7. Deio lacebal r. m. supra adiecit in 1\le. Tum hu,,,ilialu, ul
el ,llli, Ba. 5. a 60norum operum eORleiMtia Bb. Dein
(supe b r. el ,,,e ") Ma dil'lin quire ,m-
"ortli Ma. tem e ed. M Gilb., c,. m ab et
Mef C. ed. Col. Contra acq. di". mi,. Mbg, ac,. 11I4. di". Mcd, di".
mi . Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom.
S 2. e da a gral 8. m. recte e,.dae
a d. e) M don om. liber. 5. i'l antur
Mbdf, im"erabantur W et Maceg uoa cum edd. Amerb. Erasm. Costo
Pistor. Rom. ""peralllur Babe editionesque Col. Med. Maur. Gilb. 6. El
ileru" Tum '1 Bb. im de me et M ,de
"en Ir Bab ique 9-1 'mille "ideal rmed.
om. Ba, dimitlite Be et Mg. Deest illum in Bb. 10-11. retri6uel
(h";e',/,EL) optillle W. Mabefg el Ba. Concordant edd. Amerb. eeterae-
que 1\ am an entes, hui' B /ri6ua , quoc ciunl
edd. ed. Ma que G Deio etletli m dom l\led.
lo Graeco esl 1-'0& aya9-". Unde Pistor. io rug. 60num. Mox 1Iee iam
,olum Col.
S , 1. ood r ruol achius smus, erius,
Pistor edito maous, gie co l W. . l. 50. 49, 4.
Celeri libri scripti el editi exhibenl ideo, quod glossam sRpit. Vid. quae
adoot . d Cyp . de lap . 78. 6"/I1Ig p.r - ce el
"er e al.) d Pro '/u, q Mbg o t, M m in
mg. supp et, scribltur more ID l\lcd. 2. om. Ba.
P. 114.
3 ritu] odd. onaee Bb e. Ame rasm.
Cosl. r. Ro iltunl . Bae d. rel diceb IJ Ba.
5-6. No/um mihi fae W el Babe e. ed. Med., rac no'. mihi l\labcdeg.
Tum domine, fi1lem meum W el Mae, item edd. Col. Med. Amerb. alque
poste ,fine m", e Mbe lIe. 110 m m miehi
dom;1 7 - ero ill elu'i am' "oru delg,
AD S. AMBROSIUM.
329
(ita. ill. ",,"' Del"'. ,rotII. Mb. Vulgalam yero lec&lonem laenlor W e'
Babe. Pro_e .urgi' a llUO ordine W. Maef el Babe eom ed. Col.,
iR IIUO ortlirl. lIurgi' IIIbedg, lIurg" iR l. o. edd. Med. Amerb. eelerae-
que praeler Pi'lOr., in qua ental INrg" .uo iR ord. 9. Iai om. Medf.
11. UO "lItri Iibri MODaee., tito Ir "lItri (el ab al. m., ut videtur, lupener.)
Bb. 12. lIi' pro dion' Ba. 13. "erfec,;o "I"'/J Ba. 14-15. "erell"t Be.
4-3. ab im. de,it, 9/1IJe lI"ud ,,/Jlrem mlln,io (inlermed. om.) IIlbed.
Transit posl voe. "alrem Me a fol. 48, b ad fol. 57, a. 3. ab m. fII/J'-
renll pro ferelall pro Ba. 2. ab im. el terli/J Babe. Dein plor/Jlion. Ma,
",er'orum ",.0 raliotle Albedfg. Seripsi deinde repiellcil pro re9U;"c,'
eum eodd. W. Monace. et Be, quibuscom eoneordaDI edd. Col. Amerh.
Erasm. Pisto Rom.
. 239, 1. igiCtlr] ergo Amerb. Era.m. el COlt. e. PislOr. atque Rom.
Dein n06;, e:J:peelIJRd/J habel Bb, 1Iun1 R06ill e:J:petellfla legilor .pud
Petr. "'baelordum iD libro, qui iD.cribilur: Sic el Non, nuper ab HeDkio
el Lindeukohlio iD lucem prolalo, Cap. CXVII. p. 286. 2. Ibidem eX81al
laie im/Jgo e8l, illie "eril" iR cllu"tibu (inlermed. om.) 4. Pro IIpU
iD elldem edilione habetor "9ulI, iD codo autem Tegernseensi Nr. 926.
rol. 77, b. l. 6. ab im., quo editores asi luat, ex /J'lUII (ab eadem manu)
eorrectum esl IIg:. Vocc. 0lfue6atur "itulu (Maurini iavitis eodd. el
edd. superioribus Icripserunl olfere6/J'ur et ,,tululI) desideraDlur in
Abaelardi - libro, iD quo statim adiuDgitur RUlle ClarilllulI olfertur fUlllli
laolno (sic). Yoee. ,611 olfertur, quae excideruDI iD Mg, r. m. ibi ad mg.
adieeit. 6. alTer' le i"auJI' 9111111 II/Jcudoll male Abaelardi Iiber, olfer'
'l"alli II/Jeerdoll lIe iple codd. Mbedfg. 7. in ante imagine om. W. Mol.
ibi (pro ubi) apud "atrem 'lUIIII /Jd"ocalu pro n06ill iR,ert'Il"' exhibel
Abaelardul. 8. Hinc pr., es: eorr. laic Ma. 9. i6i faej. W el
ibi primo omislum a r. m. iDter versus habel Mg, illie dan' Babe edi'i-
que omnel. In f. o_ill "er(eelio Mb.
Cap. XLIX.
5. 240, 2. Pro .d "erit.tem, quod W el Mbcd om. el lila ab r. m.
inler vera. habel, Mf Icribi' IId"erfeeliOtI_. Mox imllgo iR no6ll daD'
Mbedg. Tum iidem Iibri om. lIi'. 3 .,,,,i_u ofert Bb.
. 241, 2 .mm a eorr. m. supencriptum in Be. 6. fen;, moxque
iR"eni, Ba. 8. in le Rilail inl-eno ordine W el Mabedfg, in 'e i."",i.'
,,lail Me, in le om. Ba. 9. IIielJlll pro W el lila. 3. ab im. ellf ."ull
me] ha eodd. omnes vetereaque edd., 11".", m. ", Era.m. Co.I. PillOr.
el Rom. e. Maur. alque Gilb. Post laeob in eod. Ma r. m. superscripsil
gl. laoe Iliri', quae iD ceteris Monace. 'extum invasil. 11. nil ed. Col.
Tum lIuum lab.,. &Ib. Pro ,Ofui' Be: poferi' el re"erire W. Mabef. Bae,
,,,,,,,,ire Bb.
Digitlzed by Google
330
ADNOTATIONES
. 242, 3. el i" rell.,.i811 W el Mbe. . "ocea .,merlllll'io 'oUar.
lUbedg. 5. ill "mi"".m Mb. 6. Verba: fui _,n ru,ici', eOfl'tlr6a1ur,
pro omissa Be el Mg R r. m. in mg. babenl. In f. fui IIci/l' Be, fui.
Icia' ed. Co'., ,uid IIti.lI W e' alae e. ed. Med., m 'i6 licea' ,olllli-
tler. fui IIcillll' !Ibed, a', ,. lic. pOli'. qui" licia,' Mr, m '. lic. '01111.,
tI"U IIcje, Mg.
P. 116.
i. fUo aggerare Bc, filo agguere Bb, fU04 aggere (gg.re ab al. m.
adieero) Ba, (quo om.) coagguare W, '110 coregregare Mg. Conf. ad l.
16. . 61, 4-5.; 28. . 137, 3. 3. 10Ctlm Ba. Tum _, lalrOflill in
in"idiam (amoll' n'gocia,iOflill 8:l:ci,., idem liber, a quo ed. Med. eo
lanlum dilFerl, quod posl "egoli.,ioraill vOC. mmeralli'a. InfereiL 5. ira
o."rragi_ ed. Col. Sed vid. quae monui ad 1. 2. . 5. Tum ,aciera.
. .
",ore (sic) ed. Col., ,aliera. mor'em Mbedg et Pistor. in mg., pa', mor.
(Jiu. /1 ab r. m. superser.) Ma.
. 244, 1. Aul tlO" W. 4. laelluo W el Babe e. edd. Amerb. ae
poslerioribus. In Bb superseriptum esl "olare. Heluo habel Gilb., .lu.
Col., eUuo Med. Libri aulem MonRee. h. voe. om. In Ma primo lege-
batur lurpi. "rallllelllium coelulI, posl vero eorreetum est coeeu. (c.cu.
scribit Me). Rell. Monace. exhibenl 'u,.,,. '.eralit,m ce,," (excepto uno
Mr, in quo es' caehu). Proxime adlfi/e Ba e. ed. Col., ..,id". Bb.
Tum 'r .... cri6i' recte Mar et Be editionesque Maurina anliqbiores, tr .... -
,er;6;, eeleri codd. et edd. Maur. alque Gilb .. Conr. ad 11. 7. . 33. e. f.
. 245, 1. arm/J/Im Babe. Ita pro eliam Ma, per ras. autem /lrm/J/I,
quod lransiit in Me. Dein 'ere;' e 'erel. I\la, e 1&11411 Me. 2. lIulI"eradu
W el pro Ma. Mox "i,jorum pro divi'iarum Jibri Monaee. 3. ereueral
Bb, ereellra' Ba. 4. nduera' Bb. Pro tyrculfli Med lerrelli. 5. "amfla-
tionill W el Macde, dcun"oalioni. Mbrg. 6. eluni imperalori. ,tulgnem
l\lbed. Pro 8:l:igill leg. erigi.. Voeulas in le om. Iibri Monaec. 7. Eic.
eodd. omnes eonspirante ed. Col., eiice vulg. Vid. ad Paulin. . 11, 12.
,
8. adloU. Be el Mbe, ilem Maur. e. Gilb.. a ~ o U e ex eorr. r. m. Ma,
alloU. recte Bab el Mderg eelerique edili. Vid. ad Paulin. . 10, 6.
9 cueima (praepos. ab r. m. superser.) Ma, ira anima eeteri Monace.
verere.que edd. e. Brasm. Costo Pislor. Rom. 010. in W. Maur. Gilb.
Post cueima addilur IfIa in ed. Med. Dein fUa 061ata deleratur l'iciorum
ym/lgine. pessime seribit Mg. Pro vulg. 06li'eral reeepi 061illera' e
eodd. W. B. et Me, quibuscum faeit ed. Amerb., o6lilur/l' habet exempl81'
Col., o6l,,. eral Mr, nee aUter pro legebatur iD Ma, iD quo s. m. eor-
rexi' 06li,era'. Contra 061il,. eril daD' Mbed. 10. ai' om. Be. t t. tle-
cluci. W. Mae. Be, ilem e:remplar Col., optime eeleri libri et manu ex-
"rati et t)'pi, exscripli deduc .. , quod eom Graeeo ar. LXX. interpretell
Digitlzed by Google
AD S.
SSI
eonvenit, ubi legitur Pifl4:eri' praeboeront eodd. omnes
editionesqoe Col. ae Med. pro tlqin:nrj, , quod eulat io reeentioribol
editis. Reeeptum deinde iUIJIIl e eod. W et edd. Amerb. Erasm. Cosl.
atque Pistor. Tum dn. MertlllaD seribunt Mabede, dn. ierlU. Mrg,
ieru domimu babet ed. Med., iheru . d ... Col., Aeru . d ... Bb. De-
Iehit"r pro delelur dat BR. In Be hoe enuntiatum, Ulpute pro omissum,
diversa manus ad mg. adseripsit.
P. 117.
Cap. L.
. 246, 1. i,lIe om. Be. Dein ad diqiciM'ilJlll pro Ma, ad dupi-
e_Mm "".,111 (sic) IIlb, tld du,iciMdam 0f'tIIII eongregtleioRefll Mg,
.d despieietld.. O". Mdf. Bis addit Me " cupidi'alu. 3. i I/meri
t,rr,ni. /'upidilali6u. pro Ma, ex eorr. autem ',rrell. ten. /'ul'id.,
que m verborum ordinem agooseuot etiam Mbefg, ; 'ell. lerr. eup. I\led.
5 -6. dll. ",/erna, ,oll.u.ionill Babe. 6. ip.e i/U. e el fttnicululI W,
ip/t' funic. Ulld (om. ill;') Mbedfg. 11. Ai. pro ei. Bab, hoe Be.
Deio el le W. Monaee. et Ba itemque ed. Col., el "'0 te Bbe una eum
edd. rell. 14. lIetle om. W. Tum .ddiei' Mf. 4. ab im. ;; oporlel
111 bed , u oporlere Mf. In seqq. 'u,."i. 'uen .ec'a'ore. Ba. 2. ab im.
Aii Merg et exemplar Col., Aic Ba. Mox el in Ma r. m. lDutavit in ut,
quud item reperitur io I\lbf.
,,no
. 247, 2. animo Bb. 3. eli.". hi. Mbedf, eti"m Mi. Mr, eli_
d Ai;' ed. Col. Paulo po.t ad V ..n.limalioneIN W addit .IIe.'aliOfl/Jlfl,
quod pro e:r:i.,imaliotlem exhibent Mbdefg. Cuios loco in Me legitur
I
adle.'a'iotlem, in lila tul,,.,. (ex eorr. r. m.); e:r:;";matjoJI/lm el ,"'ula-
'ion'"1 iunxerunt Amerb. Erasm. Costo Pistor. et editor Romanus. Sed
v. Cllte.'atiotlem merum est glossema.
P. 118.

1. rog61ur (tle ab eorr. m. superser.) B.. Tum idem liber /11 pro
ul. 2-3. ti deum Ba. Mox Aa6e1 Bb.
. 248, 2. e' ip.o Bb. 4. conitlflclionem .ortjri IUedg, coniuJlction,
Iforl. Mbr, .orl. conillgium pr., ex eorr. tamen lIor'. cOlljunclionem Me

6. jirog"'i,,a W et M.. 7. '."Clclan male Mf. Mux ftl/lril W, ti fie," I
(ex mutat. r. m.) Ma. 8. Inter de6,m"lI et "uia Ba infert "uod in eon-
iugio eop"'" , notl eul,a lIil ,ollila. Slalim in 6apli.mo exhibent eodd.
W et Monaee., quihllseum eonspirant edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor.
Rom. 9. "milli (liu. a ah s. m. supersrr.) W. 10. elllpa 6.' Da. Tom
idem liber relazuI.tur. 12. u., hortalor Mbedg, oralor '.8/1 ed. Col.
Post "ui in Ma erasum in. Pro I'.e perperam legitur ip." in W. IIIODacc.
el Ba, quibos adstipulantur edd. Col. atque Alllerb.
Digitlzed by Google
332
ADNOTATIONES
5. 249, 1. 1lri6.ndum Ba. Conr. ad l. 50. 5. 249, 1. 3. in,.gro
cDrJlt1f'8 Bb. Mbedrg el pro lila e. edd. Amerb. eelerisque a.te Maurinam.
Voe. co ... or'io Md In ter vers. habel. 4 . acn .... 'mi (sic) Bb el ed.
Col. Dein filo" .0. (. a r. m. addil.) ",.a.,,,,i, Ma, eademque eor-
ruptio eeteros Monace. iovasil. Quod seqoitor fuill in Ma mutatom in
flti, nee aliter Icgilur in eeteris Il0naee. Statim IIIIdi,iori6.,. Mbg
t
adi,. Me, diciori6u. MI. 6. ingertJrera, Bbe et MbedCg editionesqoe Col.
i
ae Med., Me, ing",en", Ma, iflgenerll (.ie) W. 9."". 'n-
duu .. ] Ita codd. W el Mooace. eoospirantibus edd. Amerb. atque Erasm.,
abesl ,,,. a ceteris Iibri. el seriplis et editis. 10. Post hgim.,. pro
6.'
semicolo ponantor duo puncta. Dein '""al Be, ""'al (ex mutal. r. m.)
ala. lara6a, Bab el Mbelg, itemque edd. Amerb. Erasm. Costo Pislor.
Rom., la"lI6tm', quod reeeperont alaurini et ';i1bertos, luenlur W el Mcd,
la".' exhibenl edd. Col. ae Med. 3. ab im. el he,'a Bb. Tum eodd.
alabedef .l1li pro '1tII. In f. "ro/u6,alur Mb, ,ro/UW/lfllur Ba.
P. H9.
. 250, 2. ego eligo recte Mbedfg; legilur eoim in Graeco Ey"; trh;qxr.
lo eodd. autem W. Mae et Babe, ul in vulgatis libris, ego deest. Ditrerl
ab Hs ed. Rom., in qua eul.t 'ul. 'go. Mox W. Bae. Mf et ed. Col.
et hie et in seqq. exhibenl i.ra"". 3. in tii. danl Mbedg edilionesque
Amerb. Erasm. Cosl. Pistor., a fUi .. ed. Rom. Tom r,dem,tiofli. male
8t'ribunl W el Bab, ",.aecillfA r,den.,'ion babel ed. Med., redemptioRN
confirmant eeleri eodd. edilionesqoe Maorina anliquiore., in qua
exstal redemtione.. Mox iu,ti pro i"i perpe"m 7. legunlur

,re omn.6.,. Ba, ere omRi6u. eligun,ur Mb. 10. aoci,iel Ba, acci,. ..
Mg. 1\lox el pro ,ed freqoenli permutalione W. Mabelg et Bbc veiere.-
que edd. c. Erasm. Dein con.,"u.. Pistor., le".'., OOR''''UIl' eo. Mg,
co",'. eo, le". Bb e. ed. Col. 11. 'u,,,, 'a6erRac"'a W. 12. adllore

exhibent W. Bac edilionesque Med. Mlur. et Gilb., a'!"t1f'8 (ex motal.
r. m.) Ma, .. 'are Mbcdl e. edd. Col. el Amerb., a,,'are Me, cuius verbi
loco invexerunt Era.m. Cosl. el Pistor. al'are; 'UJIer al,t1f'8 habel Mg.
Tum el ,u,ar omRia fuaeeumfue 'UR' .eribilur in eodd. Mbedrg, el
.",,,. ea fuaeeuflque lIIfII in ed. Med. Legilur autem ap. LXX.: .... ,
mi na" ........ a.,v" .. , ... .. al 1ni ",JfT" 00" 1$"" 1" a,h:q Ex quo apparel
V. a"dare, quod neque in eod. Bb, neque iu ed. Rom. reperitor, iore
exterminandom esse. Deineeps in eo pro iR ."0 habel ed. Col., iR .Uo
Mg. 4. ab im. in circu.'"", 'abernao"lum Be. Tum oa,'ra CO",'.IueR'
ip,. dant Mbed.
5. 251, 1. Tu ",ro Medf. Dein mo'u, N edd. Med. Maor. Gilb.
Sed reliqui libri typis expressi, ut mano scripli om. N. 2. ,o,i,.,. Ba,
,ro,o,i,.,. Be. 3. ,ree.tIa, M,. 3-4. a',. (i. e. al,ue) ,i codd. omDes
Digitlzed by Google
A MIBR M.
333
el ed. Col., ,,' ,""e ., Pislor. Proxime mori/J1ur eodd. W. Monaee. el
r.
Bbe, .
ue ed. , mOl' (sic e at. r.
a. Ad 1111 in
Ma r. upra t gl. hoc, in e Mona exlum
oceupavit. 5. ",eria, W. Mbedfg el pro Ma. 8. flamfUe pro denique Bb.
Pro lII'irill.alem (ita Maur. el Gilb.) e eodd. et edd. superioribus reeepi
"iril 3. a eorp 111 /JIIJ Mbedf
20.
1. "ula, a r. m. in mg. Mg. 2. altare dei Bb. 5. Yerba: le ip,um
COfllinentem - - - lemperanliae om. Mbed coneinelllem male seribit W.
,2. h efg e. 01. M ommu a, eom latem
,upenor ordill'. bedfg. ."pien." Ba. iudieaver. 1 pro
Ma. Mox (ulldame11lum 8il i",'itiae, 01'"11 ,il W. l\laefg el Babe, iu-
,'i'ia 11 .i' Mb 'tem edd Col. ae M d ulllil" pu, ( isso)
Med. re vid de o 43.
. 253, 1. salemoll Mbcdg. 2. dior:d codd. W el Monaec. 3. diligill
el mox dilige. W, diligill utroque loco Be. Om. deum Babe. 4. Pro
e.' el ta Ba edd. e Med celeri d. et .. Iibris
restit gilU uius I g hab ilur 6. 1)0 orom
expunxi 41" praeeun\lbus mss. omnibus edltisque hbflS Col. atque Med.
Celerum de h. 1. eonf. Cic. de oft'. l. 45. c. f. 7. ,uia pro ,ua pro Be.
In eo ibro v e, eor super il. M o "ul ibenl
Mbedf oxime ri8 le in Ba sq. i in be entia,
in Be ill beneficiellliam. 4. ab im. la'ere Ba. L. seq. alterum NI om.
W. Monaee. el Bae. Mox ,",eipiat habel W. Dein mel""I, u\ edd.
Maur. Gilb. , eodd e, ile m. pro ex m utem
r. m. ral, q eperit am in is Mo mehll . Col.
Amerb. eeleraeque Maurina anliqniores.
S. 254, 1. de6itun. ,ervart JUb. Tum eretlere pro reddere W.
2. eo lio id iber d. D vid. de o 10.
4. ap ho,'e hOIl' et aperlo 'u B l\lbe,
"""d aperlo, ho,'e. Mf, in aperloll h08'ell Mg. 5. "dai' W et Be edi-

tiones ed: R Maur. G'lb adai' mutal. ) Ma,
., rell.
Iibri s el ed Conf. ulin. 10.
P. 121.
t-2. Desunl verba: Si {t,r,o quauita ,cie/., 'lIIei"i", etc. in W
et Mb legu amen abc e Ma ab ee. X mg.
adscri em in "tlfu babel ed., t llca,.
S. 255, 1. E" "u'em dant Iibri Monaec. Dein eon'ra om. Ba. Mox
,ron.i,,1um ,olvere scribunt Babe. De re adeas Cie. de oft'. l. t o. . 3 ~
3. ,UI et h l. 6 odd. c. ' el nae epant
edd. merb. m. Co stor. "eti/'" Pisto mg.
334
ADNOTATIONES
legitur p"itum. 4. i,,,u..e W el Be, ep" Ba. 5. IrrIo""'iI W. Prae-
ltat tllmen vulgat. illllllol",,t. Vid. W.glltr. 1. e. p. 410. 12. 6. "e-
o
IIpoueral -pro Mg. la r. flil Mbedg. Dein .. tlm Ma et e. AJe
a&que ed. Med. ptdricidio, iaverso ordiae prom. ,,,"icid. 1I01"tN Mcdg,
,tJrric. "rom. 1I01e. lib.
. 256, 1. lIil cOflllili.1 Ita W. Mae et Babe, item edd. Col. atlJUe
Med., lIifll cOJUilii Mr, COfIII. lIil vulg. 2. elegilur W, elig"'ur Be et
exemplar Med. Tum 9ui a eorr. m. luperseriptum ia W. 4. pIS Ba.
DeiD idem liber "."",,,,.. 5. tleee' Bb. 7. _ cOfIeupilleend_ _
W. Babe et libe, lJd eoaellJIeeUum eli_ lIJm Mf. In f. eORl""iofUJ
I
W. Be e\ Md, co'!'u"iofte (ex mu\at. r. m.) Ma, eoll"". eodd. rell. e\
vIilg. libri. Mox "lIpeclulI eodd. et edd. omnes exeept. Maur. alqae
Gilb., ia quibus legitur "dllpecluII. Coar. ad Paulin. . 27, 5. Dei
eonmillilur W et Be.
. 257, 3. die.el in 6medielio"i6w Mb, in' 6med. die,,' Mf. la
seqq. "iro, 8cripsi cum codd. nostris omnibus, quibuseum faeiuat edd.
Mllur. et Gilb. Superiores enim edd. babent "'011. Altera aulem leelio
comparet eliam ap. Pistorium in mg. Coaf. Mauriaorum noto 5. 1I000C'0
IIUO pro "iro 'OfIcfo Ba. Mox 'emp'""erunl ifl tempt"lioni6ulI codd.
omnes veteresque edd., 16fIt",,_al in (ent"tioni6u, primus .eripsit Era.-
mU8. 3-2 ab im. el (r"tru ROfI COgRO,,;I '11011 Bc. Tum lIi pro Aie
Bb. Dcin etl"odi" - 0 .. ..,"61' ed. Col., etulodi", - 0611_.61'
Amerlt., culltodil - 0611..,,,6il codd. W. Monaee. Bb et a l. m. Be, ad
quos accedilDt edd. Med. Erasm. Colt. Pi.tor., cwlotli' - 06""""'1
Maur. el Gilb. Verissime codd. Ba et a m. pro Bc culllodi,,, - o68er-
"""jI, nee dilert ed. Rom.; legitur enim ap. LXX.: eq"Jla;E Ta ly'& oov
.ai. oov
. 258, 1. "en Be editionelque Col. ,Med. et Amerb. cum ceteris
Mauriaam anteeedentibu.. Conf. ad . 257, 3.
P. 122.
4. 'l"0d mi,,", om. Bc. 5. cui9ue "ptllm lIi' tempori Med, item
edd. Amerb. Eralm. COI&. Pistor. Rom., cui "plum lIit I4mp_ Mbfg, e.
i
.pl. lemp. Me. Tum IItlfu"It,r eodd. W. Mae' et pr." Be. Conspirat
ed. Col. 6. 60num hOflu'um pro hOfluliw Ba. 7. ,utel W. Mae. Bbe,

,ofl'" Mf, ponenl Mbcg, (" ab al. m. superser.) Md. Tum ira
(pro hi per ras.) iure Ma, i" iure irrep.it etiam in Mbedef, in iur
Icribit Mg.
. 259, 1. Deest .go in W. Tum mMifute Bac et ed. Col., .. _i-
fuI.e exemplar Med. Pro dei 8a tlomi"i per compenctium. Dein ante
iItU,8u,,, in lIa r. m. luper.cripsit el, quod in ceteris Monace. aextu ..
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIU3t.
335
occupavi&. Reperitur eadem parlicula eliam iD edd. Amer\!. ceterisque
MaurinamaDteeedeDti)us. Pro inpOftaf Iibri MODaec., ul edd. Col. Amerb.
Erasm. Costo Pistor. el Rom.. exhibent ponal. Quae pOSI in'JIlIaial ad-
dunlur verba om. non solulII nustri eodd. exceptis Bab, sed multi efiam
Maurinorum, itemque GOlhanus el Dresdensis ap. Gilb., ad quos aeeedunl
edd. Col. ae Med. Idcireo equidem Don duhitaverim haee ab aUa DlaDU
esse adieeta.
LIBER 11.
Cap. l.
. 1, 1. Superiori Bb. Respexit Cicero","" de otro U. 1. 2. ar6i-
lra6amur (6a in ras.) Ma, eademque leclio reperitur iD ceteris Monaee.,
quorum Mg a r. m. in mg. babet "al. ar6iframur." Ar6itrabamur legitur
eliam in edd. Amerb. Erasm. Cosl. Pislor. Rom. Pro nulli dll6itaverllllf
Ma in ras. scribil minime "u6itanu,. idque agnoscuDt Mbedef el ed.
Pislor.; minime IIu6ita6a,"ulI dat Mg. ' edd. Amerb. ErosDl.
Cosl. Rom. 7. el a r. m. superseriptum in I\lg. ID r. lIeli pro aaeculum Ba.
. 2, 5. re,uiril W. Dein hill ex hiia per ras. eorreetum in eodem
'libro, item I. 8.; hiill utroque loco habent Mg el ed. Col., iill dat lIed.
7. Amen timen ed. Med. 3. ah im. 'u6a canenti W el Bbe, cane"IIo
edd. Amerh. Erasm ... Cost. Pistor.Rom. Tum "ulgari (i in ras.) Ma el Ba.
. 3, 4. quaere' pro Ma. Quod sequilur habe' r. m. 8uperscripsit in
';e .
W. 6. AmM amen W. MaeC. Ba. 8. lid (ex mutat. r. m.) Ma.
GI. rie . rell. Monaee. in contextu habeDI. In f. aNtimatadu,,, pr., ah r. m.
aN'imanda Ma, aNlimanlla eliam eeleri Monaee. edilioDesque Amerb.
Erasm. Costo Pislor. Rom., u:timandutll Med.
Cap. JI.
. 4, 2. De HieroDymo philosopho vid. Cie. de finibuI 11. 3. . 8
el 9. 5. S. 16. 6. . 19. 13. . 41. el Tuse. Disp. V. 30. . 84. al.;
de Herillo vid. (Jic. de fiDibus V. 25. . 73. coll. 8. el Aead. prior. n. 42.
6. EpicuruII] Vid. Cie. Tuse. Disp. 111. 18. el alib.; de Callipbonte et
Diodoro adeas Cc. de finibus 11. 6. . 19 et 11. . 34. V. 25. . 73.
V.8. .2t. Acad. prior'-II. 42. S. 131. Tuse. Disp. V.30 et 31. S.85
el 87, de oClie.III. 33. . 119. 8. aller om. Ba. 9. pOllllel Bae. Tum
.eno Mbcdg, ZelloafieUB Mf. De ZenoD8 Sloieo vid. Ce. Aead. poster.
l. 10. 10-11. ArilltofelN - 'l'heophralllua ef eeteri Peripat8tici] Vid.
Vico de fiDibus V. 5. . 12. 3. ah im. el pro "el Ba. In fin. posl V.
COrptwill ree. m. in Ma saperscripsil gl. "0Iupfati6ulI, aliaque ad mg.
apposuil egregiia, olpole ante V'oluptati6U8 inferendum. Eadem repe-
riootur glossemata ia Me, in quo egregiill primo post lU8erHerutat ad-
Digitlzed by Google
NOT ION
nolulum, poslea yero IratufoS8um marginiqoe adieclom esto Celerom
vol, lihu 0111 I in 11. que nae
S. 5. SeripturG divirur "utem \V. Dein vitam betllam Bc.
25.
1. 81e Ba. Tum dOlllillU8 ihu8 Mg. V. pro omis-
ser . i g. pIel' ut in ndu 4 occ
plltrem, moxque aut u:rorem, qoae vulgo posl aut matrem adduolur, om.
W el Babc, babet aulelO a r. m ioter rso Ma. A t u Mil m
ed ed. dcir exp i. nve Gra s t us, qo a
legitor: Ita. na; ';JElrpo';;
'ltI'a .lyeo 5. I an agr r. m upe IpS. W
. 6, 3. Posl phil080phi io Ma r. m. superscripsit eranl, quam
sam eler Mon in oote ba t. D ni C. "
Hiero'lym14a in Bc. 5. all'e pro anlequam moxqoe per hoa babel Ba.
Ide. iber m. rte. B ua o M el Co 9. .,
, v Mb g. . adl 18 d. O. co . omnes excep o Ba, io
qoo esl adieiu. Vulg. adiieiells. Vid. ad Paoln. S. 11, 12. Tum /ti
qu pro , st v qu (su crip ab n. s ) M que lit
. Mbdg, quae 8inl Mce, item edd. Amerb. ErasDl. Cosl. Pistor. Rom.,
e s Me 3. riae , q om spi ed nte mm 0-
o ralae. Post gloria r. m. supra addldit V. illqui, JO Ma, gloria, inquit
in contexlu bab nt Mb de, quib no dise anl dem dd.; ed
gl am DI rito itlu. SI v. in omo e1U8, qoae
desunl in edd. Col. Med. lIlaur. alqoe Gilb., praebuerunt codd. nostri
nes, uib. m iunt iam d. 8U IC:r Bb. id.
adno&. ad 1. 35. . 178, 3. Dein 8uhpelel'e Bb, eOlllpetere o 16. IIli8-
e'" m Md 1110 S m di8p I B Pr me
'lula in elernum non cOflfhovdilur Mg,
. 2. um I B Dei ahe g. seq el a re a
m. i r v . esl ditum in . 4. 811alll om. Ba. Quod mox se-
quitor refellit tacite ex conieclul'a ul videtur, ,cripseruol Maorini; codd.
m e per s e exbi l re li,. ne Bc. fee e o a.
P. 126.
lit"
1. eet W a. qu U8 mo m. 9u 9uO tU
ceteri 1\looacc. in conlexlo, nec discrepant edd. Amerb. Erasm. COBt
. toro om. ro 'ru 's Ma et lb.) co edi ue
1 ris re recepi alrua:eria. Tum corruet Bb, deinceps quia r. m. JOter
versus addidit in M 4. h na o Bab SI rm" ere po JI'
bit 5 avi ab, ein MIO cu dsp one . 'M ee
el Bc, ilem ed. l\Jed. Vid. Wagn. 1. l. p. 441. ArMl08um babenl Mg
eri ed In ante 80 elala odd ona el . A rb.
celeraeque Maorina auliquiores sine causa inferunl u,.
AD S. AMBROSIUM.
33'1
Cap. m.
5. 8, 2. PosI inanill io Ma superseriplum esl ae, quod iD celen.
MODaee. iD eODlexlum irrepsil. Deiude lIuperflua (11 finali erasa) Ma,
IIU,,,.{lU. eliam rell. MODaee. 3. 8emiperfecI: lIentellti: (8 ab r. m.
supra adiecla) W. 4. lIeriptura ditlin. pro di". IIcri". praebuerunl eodd.
el edd. Col. alqDe Med., IIcriptur. a6801tla' ditliR. habel Me. Yerba:
lIenten'i_, de fUO t_ multi,lieu e' in,Uelllall atfue eO/I',"" excide-
ruDI iu Mbcdr, Mg aulem, in quo ilem desideraDlur, posl IJ!lIoI"., exhibet
fuulltiOfI/lm. VidllrAUII mim ditlerllall e1l8/l fu.utione8. 5..t pro IItfU'
ed. Col. DeiD 1811. irumu fllll/l81ionu Med, fUa/llllio'lell ulle W et Babe.
6. hOn/l8lum ell' Mg. 12. Ante ea/hIldr. praepositionem om. Bb, ItIllAedra
.cribunt Med. Conf. ad Paulin. 5. 12. p. 6. l. exlr. Paulo post fuit, quod
om. Mf, sllpra additum est iD Me, "o'unl .. eiuII fuit habet Bb el Mbedg.
. 9, 3. igitur om. Mbcdg.
P. 127.
1. Pro du,ujt - - demoMlrIlI (ila 1Ilaur. et Gilb. eODspirantibus
codd. W et Babe) ex libris Mabedeg reeepi dellpuilur - - d/lrAOn-
II/relur. Mf perperam scribil dell,ui/ur - - dsmon,/ralur, iD edd.
Amerb. ceterisque anle Maur. exslat dSllpui/ur - - d,monll/rem, Col.
babet dupui' - - d,moRlllrllrA, Med. dupieil - - d,moRIII,.",..
3. tlOIl maledieent Bab el Mbcdg. 4-5. ad"er8Um "011 me/llimlu] Ila
W et MODace. editioDesque Amerb. Erasm. Costo et Pistor. e. Rom.,
ad"er,UrA tlOIl (om. m/l1llien/slI) Bae et ed. Med., ad"er8U8 tl08 sine
menlien/e8 Bb e. edd. Col. Maur. atque Gilb. 6. perllefuuli lIlaDr. atque
Gilb. 8. ADte cruellrA Be om. IIU_.
Cap. IV.
S. 10, 1. el 6ea.iludo Ba. 4. pa/rum Be. 5. man pr., ex mulat
.. are Maer. 6. lune eral Pistor. el editor Rom., lune ,ral m01lllu Mbedg
edilioDesque Amerb. Erasm. el CosI.
. 11, 1. 6ellliorem lIe Babe. 2. et pro .e Mg. Tum 06ieelo W.
Ba. Mrg et pro Ma. 4. demiAe' W, danihe' Ma el Bc, danihele Md, danie'
Bab el Me e. ed. Col. 5. forlill pro lIapi8l111 Mg. Deio 6ellliali lIae-
t"itiae Maer el pro W, 6e8tiali IIII/l"ilia (rangeretur sine V. f0rmitlin.
Mbcdg. Scripsi (rangeretur formidine praeeuDlibus Iibris'W. Maer el Babe.
ConspiraDt edd. Col. ae Med., formo frang. exbibeDI edd. posteriores.
Yerba seqq.: i/. alimuII melu, u. 1'0111181 - - "ererelur, desunl iD
Mbedg. 7. pOllllil W. Maef et Be. Deinde "eretur W el Ba. Stalim n.e Mg.
S. 12, t. el om. Bb.
P. 128.
1. eORlleillfttiae ea:hi6e6111 (.ie) Bb. Tum " ideo omiss. Mg .eribil
indicio ulle. 2. tlirlUII W, eorrectum lameD in mg. tiII. Mox tliIteurio
AIIBROSJUS. 22
Digitlzed by Google
338
ADNOtAtlONES
pro Ba. Tum idem liber per dolDr.m 6ealiludini.. .l. gralill W el Ba.
7. damJIRII dw:i' Mf e. ed. Col., dw:i d""'pnll Mbdg, dllri damnll Me,
item edd. Amerb. eeleraeque ante alaur. Anle .'ercora delevi partieulam
comparativa m ul, in codd. omnibus, si exeipiatur Ba, merito omissam.
Vid. 066.rilu ad Horat. Epis\. 10. Lib. l. v. 5. p. 14 sq. '1'1I.od. Sellmid.
ad Horat. Ep. l. 2. v. 28 et l. 15. v. 37. eoll. Nostro m. 22. p. 222, 4.
Pro u, in Be .eribi&ur N.'. Dein lI:JIo babent Maer.
. 13, 1. dampllum Mbdfg el ed. Col. 2. tANauro. egyptiorum
e88. Bb. Dein 06pr06rium W. Mabeerg et Babe, item edd. Col. atque Med.
Mox ,er'uli' per eompendium Mbcdg el pro Me. 3. lune om. Mbedg. 3-4.
,au,er' pro ,au,er cum Ba. Dein "idelur Pialorius in mg. 5. (u;'ee
om. Mg. Mox pro vulg. fuolidillna (cottidillflll exhibenl Iibri MSS. omnes)
dedi cotidiana. 8. CIlrflU reecpi ex codd. W. Monaec. et Bab editionibu8-
que Maurinam antecedentibus. Cuius loco Be el exemplaria Col. Med.
Maur. alque Gilb. babent cllrlli.. Tum coll,'diana ilerom codd. omne.,
fuolid. edili. In r. .,ul;' superseriplum in Bb. Dein pro redunda611'
eorrexi redunda6an' .uadenlibus Iibris Mbedg, itemque edd. Amerb. ee-
terisque Maurina antiquioribu,. '
. 14, 4. Nunfuid male Md editionesque Med. Erasm. Cosl. el Pistor.,
eum in velustissimis el optimis libris mss. IiUera m anle 9 conslanter
retinealur. Idem vitium in uno aheroque eodiee el aliquot editionibus
reeurril inrra 11. 5. . 26. c. r. 11. 26. . 132, 6. el DI. 3. . 17, 1.
j . .
Tum 9 erll',pau,er .i6i Bb, fUill era' ,au,er' Si6i mini"". ifllmo Be,
era' ,au,er exbibenl e ~ m eeterieodd. el edd. Col. ae Med., JlauJler

era' legitur vulgo. 5. 9, ul supra, pro 9uia Bb, era' om. Mbedg edi-
lionesque Amerb. Erasm. Costo Pislor. Rom., deo erll' babet Mr. 6. W
et Babe post enim, non post di"il.... ponunt N.e, quod posteriore loco
in Ma ree. m. superseripsil. 8.....raeN'8:I: Ba. 9. et ,.r cottidiano.
(,er a r. m. supersCf.) Ma, e' ,er col" eeteri Monacc., et ,er 9uo'. edd.
Amerb. Erasm. CosI. Pistor. Rom., .d 9"01. Col. el Med. Tandem e' 9"0'.
correxerunl Maurini, el colt. babent W et Babe. In fine Jlau,er , Bb.
. f 5, 1. ammilliculum Ba el edd. Col. alque Med.
P. 129.
1. demon.'ra"il in e"agelio] Ita W. Mae et Be veleresque edd.,
Je"IMulra' ira lltJangel. Ba, in e"lJIlglll. d""01l81r",,it eodd. el edd. rell.
4. fUi om. Bb.
Cap. V.
. 16, 2. dolore W. 4-5. Ye Mbedefg el Bb e. edd. Col. ae Med.
Tum 911i 1&(l6en. Be. 5. YII illi. sine el Mg, et lO. illi. Me. 6. Si ergo
Be, item pro W el Ma. Reliqua desunl in Mbedrg. - IIlIIfIliniculo babel
Da e. ed. Col.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIDM.
339
S. 17, 1. NdutAe editi. Ita apud Nostrum legitur eUam iD exhorta&.
. virginitat Tom. 11. c. 5. S. 30. et in Epi.l. XXXVIII. S. 8., "dul","
Icribil Bb, na60,1t exhibeu' W. Mabf el B.b, fIIr6aiu,A Mcg. lla pro
etiam Me, ex mu'at. ndo,A. Mendose H/J6aioA' Md. 2.,t om. Mg.
3-4. conmutar" Mbdg. 5. t(M4eri' Ba. 6. ,tiam om. Babe. Tum
iudicio ... 0 habe' Bb.
..,.,.,.u
S. 18, 1. "ir'u'"" eH, Bab. 3. n' om. Mbcdg. Dein opi6ru
60ni. da' Md. Mox "itam praut_ 6,.'am exhiben' W. Mael e' Bb,
"..u'"" "it. 6.al. Mbcd, "r/J .. ,m "i'. kal. .cribit Mg.
P. 130.
2. 111''' N' (ufurorum Ba.
. 19, 1. El ...., tamBII] Ita W. Macdefg et Bbe velere.que edd.,
" tamM IIUnt habet Mb. Partic. " om. Era.m., quem secati 8un' edi'ore..
posteriores ; ta_ abell aBa. 2. "i,... 6ea'am - - die... deaide-
rantur in ed. Col. Tum pu'",' exhiben' W e' Monacc., item e4d. Amerb.
ceteraeque Maurinam antecedenleS, put.nI Babc editionesqne Med. Maur.
e' Gilb. Sed tu scribe pulan'. Vid. TAeoll. SeltmU. ad Bora'. Ep. l. 6,
4-5. 11. 2, 182. 3. ang dolore W c. IIg, ita pro e'iam Ma. MOl[
",,.. Mabcdeg. 7. m,'u ed. Med. Pos' dolori. in Ma r. m. additlit
m""entam, quod, ut edd. Amerb. Erasm. Co.t. PiIlor. l&que Rom., eUam
ceteri libri Monacc. haben', istud patticipium cum y. aecider. in . eq.
iungen'es.
. 20, 1. Pon ecid .... in Ma manus 8Ieculi XV. praefixi'; a eeteria
lutem Monacc. abe.' pon., quod tamen aposcuu' Bbc; Ba perperam .cribit
pay. Accit,., in W et Bc corruptum est in aee"r.. 2 .-jliu .. Bc.
Tum (.m611 W ('. ed. Med. 4." om. B.. Dein fUii. .vi. mOl[que
co,,(ere6atur 8cribil Mg. 5. Po.l patria inlerpungant Bbc. Pro merce-
Ilmue (ita quidem Bc. Mg el vulgali Iibri) .cribe c. ceteris codd. mer-
cMn"';UII. Conf. infr. ad 11. 14. S. 67. p.146, 6. 7. (amen, u, .upra,
W. 8. ace",it Bc. 12. Pos' filiorum r. m. ad mg. codicia Ma addidi'
/JmmOR e' abolo" ."u, in(/JtI'uli ea: e. fU'" (u;, un., n.ti. Eadem
yerbl, -.juae ex gl08semate tluxi.se manifeslum es', ilem P08' filiorum in
contex'u habet Me, rell. aulem Monacc. et edd. Amerb. Era.m. a'que
Pi.lor. poll 06i'u .. inferciunt. Ceterum Meg scribun' amOR. Dein Me
c. edd. cit. exhibet /J6.alon; Mg, ut Ma. a6.010n. MOl[ Ai. a corr. m.
8uperscriptum in W. 13. Po.l fUi., in Ma r. m. superaddidit gl. fU"
_eh.",r 1It_.,., quae yerba in Me tex&um occuparunt; rell. autem
lIooacc. libri, quibu. adstipulan'ur edd. Amerb. ee'eraeque Mlurina Inti-
quiores, voci fili., iniuRgunt t/a.mar. 15. lltIim abe.t a Mbedg. In .eqq.
fueron' ,,,im et ip.; habet Bb. 16. humili,,,,i., superscripta 'amen vera
lectione infirmi,.,i. alteraque deleta, d.t Ma. Eula' deinceps in edd.
Maurinam Intecedentibus eoa"alueru,,' pro ."aluerunl; eoalueruBI per
22*
Digitlzed by Google
340
At>NOTA TIONES
compendium .eriptum legitur in Bb et Med permulatione praepositionum
et e sane faeillima, neo in eodem verbo eomposito insolita, de qua
dixi l. 35. . 178, 4. 4. ab im. Praepositio in ante domu, incelldio
yol rui ...
superaddila est in Md, incendio (gl. ruina ab r. m. supra notota) babet
Ma, ,,,' in domUl ruina, "el gr.gum itlcetldio Mg. Codd. Dresd. el
GOlb. teste Gilberto addunt ,eu IIIbi'.,..o cuu. 3. ab im. Maurini
tacile scripserunt ittteri'u momen' o conspirantibns Iibris Monace. et
Bb. Praeferendum lamen videlur tnomett,ario, quod excepto Be, in
quo est momen'attei, dolor;bu', eeteri codd. et edd. exbibent. Neo
aUler pro m. dedit in Ma. Similiter Noster Epist. 11. . 24.: AtIs,1'u-
lalur elam momen'ar;a, ea,e "icea rerum e,iam 'anc'i David (re-
f!l.n,er "ariatu, ,'atu,. Vocabulo doloribu, in lila r. m. supra ad-
iunxit fue, quod rell. Monacc. in contextu babent; edd. autem ante
doloribUl inferunt "el, quod Maurini expunxerunl, et post "el Col.
atque Med. infereiunt praeposilionem in. Ceterum pro co,.,o"', eodd.
omnes praeter Ba, qui mendose scribit dolorib; co,.,orib; corpori" el
edd. Maurina anliquiores dant eo,.,uri,. Dein tlutllJuid habent Ba (inter
verso a ser. m.) el IIrd, itemque edd. Med. Amerb. Erasm. et Costo O.
Pistor. Vid. supra lid . 14, 4. Paulo post adv. magil, quod om. Mg,
in Md end. m., alio tamen atramento, adscripsit
. P. 131.
. 21, 1. E" 'amen ti iUi, (u,., Bb. Tum acervi'a'i8, ut infra
l. 7. acervo, W el pro Ma. conr. ad 1. 38. . 192. p. 99, 2. Adiun-
gont ., 8i 1'uavllri, W el Bb, quibuseum facil ed. Amerb. ,Post dolorem

ponatur interrogationis nota. 3. tlavigal.'erm W, tlal'igaverim (tle ab
r. m. superscr.) IIJ. Dein li'ora ,un' W. Mabd el Bb C. ed. Col. item-
que ex corro Be, 'llora 811n' Ba. Mcerg et pro Be eonspirantibus edd.
Med. Amerb. Erasm. Cosi., 8U,., liIora editor Rom., 8un' 'illora Pislor.
Maur. Gilb. 4. oblegilllr Mg. Respexit Noster baud dubie Yirgilii iIIud
(Aen. XI. 611.): caelumqUIJ obl'lJ:lur ulI,bra. Tum (ecund/Jfrt W. Monaee.
Bb editioque Col., (aecu.ldam Bac el ed. Med. e. Amerb. alque Pistor.,
(oscu'ltlam edd. rell. 6. 811!rilsm superscriptum in Md. Tum /umen.".
habet Bc. Apte eum b. l. comparant Maurini Cie. de finibus V. 30. . 91
.,."" ..
7. b.a'as .111. cotl,cmtiae W et Bb, 6ea,a. Bl8. cotl,ciet.,ae ('<Orreetione
ab r. m. facta) Ma, bea,am .lIIe cotllcs,.,i/Jfrt' Ba. Deinoeps illterpolcri
e eorruplione r. m. Ma. Mox acervo W el pr.Ma, in quo dolo';' per-
peram mutatum esl in dolore, quod reperilur, ut in eeteris IIlonaee.,
eliam in Bb. Conspirant edd. Amerb. Erasm. Cost. Pistor. Rom. In-
verso ordine dolori, acerbo seribitur in Ba. Adiect. acer60 h. l. sub-
stantivi vim babere luce c1arius esl. De hoe loquendi usu dixi ad 1.40.
. 199. p. 10:t, 6. 8. foli8 Bb. Tom,u pro ,a Ba. 9. adver8i aC-
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
341
ti'"' Babc. Mox Me .. , u, supra, Bc. la seqq. W e' pro Ma d.
"uei'ur.
Cap. VI.
5. 22, 1. Stlfleriori, ul n. 1. . 1, 1, Bb. Quod sequitur V. lilro,
a m. pro omissum, io 1\lg corro m. ad mg. IIdnotavil. 2. el II.ctIrUm Babe.
3. fu.m ammollum Ba. 4. siUI pro "' W. 5. inlell.gi io eodem libro
eoalum esl ex iBlell.,.. Ceterum inlell.,i pro vuIgat. itlleUi,i exhiben'
eliam liJad et Babc. 6. fUill uliliul] Vid. Cie. de omc. n. 3.
. 23, 1. ,.cunum W, ,.curaiarum Bb. 3. au'.m (a corro m.) Mg.
3-4. fli'a. as'enla.. ,,,fUS Ba. 5. Posl "OC,," io Mg ex pr"ecedeo-
libuI male additum apodolu8 ail. 6. lun""ilia W. Maef. Babc editio-
nesque Col. ac IIled., tdilia lun, Amerb. el receotiore.. Deesl IUftI in
Mbcdg. 7. Pro hoc ab r. m. Ma in ral. nunc. Ita etiam eeleri Monacc.,
quibuscum conspiranl edd. Amerb. atque Eralm. 3. ab 1m. licel pro Ma,
eoque deleto r. m. supra notavit d.ce'.
P. 132.
. 24, 1. Deesl fUis in Mg. Post id ibidem deletum flloll et pria.
i",'um io lid erasum. Idem liber et Mbcg om. "'o 3. le mor,i
scrip.imus cwn W. lIae et Babe, quibuscum eongruuo' etiam edd. CoL
atque Med., mor,i l. habeol codd. et edd. re\l. Pro vulga" 06,u""""
ex Made receplam op;ulenln,. De qua acriptura vid. ad l. 8. 5.' 25, 6.
Ad yerba in I.guine meo codd. Mbcdg editioneaque Amerb. et poste-
riores Maurinam anlecedentes sine caua adduol IIum d.lcerado iR cor-
ruplion.na. Mox fui corro m. superscripsit in Ma, fuil male habenl Mfg
el edd. Amerb. celeraeque anle Mllur. 7. condempB,,' Mabdefg, item
ed. Col. lo seqq. impioruna homiRum Babc. L. extr. incurr' "'fuo
om. Ba. De construendi ratione verborum itlcurrere el itlcider. eum
IIccuaativo sioe praepositione in vid. adnot. ad 1. 2. . 5, 6.
. 25, 2. "i(firti' Mg. 3-4. inicillfll ~ Bbc. Mfg, item ed. Col.,
iniliam lIabcd el Ba (I>06il ini'ilJlll Me), iniicillm vulg. Vid. ad Paulin.
. 11, 12. 4. R06il Mg. Posl ho"uluna el' Mg addii lamer, Bb pro-
"ocena, quae yerba glossam redolent. 5. Verba e' fuod ... ,ile Iaanu'una
om. W el lIonacc., itemque exemplar Med., fuod Iaonel'um "', ulile el
ifUtum "",, e' fuod u,ile hotlulum ., iu'um, ., fuod i",'um ulile e'
laanuluna- exhibeu' edd. Col. Amerb. celeraeque ante Maur. Sequenlia:
el fUoII ulile iutum, el fuoll ulum "'ile, utpote primo omilaa, in Mg
r. m. ad mg. adscripsit. Hune loeum io editis tam foede eorruptum
demum ad codicum 6dem re,mueran' lIaurioi. 8. ,,06il elec,il daoS Mcdg,
fUOI om. Mf, .ugi habel lib. 2. ab extr. 'jil. pro iRprul. W.
. 26, 1. illo NrIU Ba. 2. Pone e' flan Mcdg ,tatim colloC8oS V
... tdilit/JIena (l. 5.) iolermediis omis,i,. 3. Dee'ti" aote lI"tJri,iam Bb.
6. UI_ ollcids in Mbcdf,. Yerba fUIIU""'''' "_i,..,, 4r1CU,,,"'''''
Digitlzed by Google
M2
ADNOTATIONES
ttlili'a1 ... iU_ in mg. adduot lIae, quorlllD hie voceo utUi'a'. iIl_
omittit. 7. u,;h r. m. adiecit io Mg. 2. ab im. "amJl1l8 Mbf,.
P. 133.
2. ,em",,,,io W. Mabeder. Babe, item edd. Med. et Amerb., '"",,'acio
Mg el ed. Col., I, .. Ialio Erasm. el reeenliores.
. 27, 1. ergo W et Mooaec., nec aliter edd. Amerb. Erasm. Cosl.
Pislor. Rom., igilur Babe una eum edd: Col. Med. Manr. atque Gilb.
2. autem pro enim Mbedfg, igilur ed. Med. Mox ad omnia t.' otili.
seripsi c. eodd. W. Mae. Bbe et ed. Med., lid om... viiI. ul legi&ur
vulgo; uf, quod om. Ba, Mg a r. m. inter versus habet. 5. ineo""'mi-
lIalum Bb el Mefl, item edd. Amerb. eeleraeque Maurinam antecedentes.
6. ul a r. m. supra addilum in Mg. Idem male .er"al.
Cap. VU.
. 28, 1. E., enim W el Monace. 3. lIomini6u. pro omIIi608 Be.

Conr. p. 135, 3. 2. ab im. cOIImuni608 Mbg. lo r. eoU;gim08 Be.
. 29, 1. 1I0rim08 Be. Tum uf dilig; Mg. De re vid. Cie. de otro
IL 7. 4. eOllmentlem08 W el Mbg. 5. uli_Iio .. ,m Ba . 6. Po"",,,,,;.
r. m. adieeit io Mg. Dein el om. Bb.
P. 134.
1., k_GIIi. .6I&8i6U8 inldlllur W el Ma, Aum. .M.. illa6a,.".
lHIederg, Aum. inlai. 8 ... Be, Aum. iUd. 8"111. Ba e. edd. Col. alqu.
Med., iUdatur kum. .ftI8. edd. rell. 2. eum pro lum Bb. 3. ad(,,6i-
lital. Be. Deio .",.60rum9118 Bb, stalim oner. Bb el Amerb., or"i", Ba.
5. atl cumulum tlilecliOlli8] Conr. Cie. de offie. 11. 14.
. 30, 2. a"fu6ilitali8 Be. 3. olfuml Babe. 4. 80"',rel ,,01811.'6111
Ba. 5. com"reAendit Mr. Tum.; 9ui Ba. 6."er ""i"er8am 1"'.,,,.
Mae. ",. ulli"er"al... ,,116_ Mbcdfg; "lad. Amerh. Ita el l. Iq.
. 31, 4. "lae6"" el l. 2. ab im. "ladi". . 32, 2. a" plaI6Im. 2. ab
mo lrarital;8 lid. Conr. . 37, 1 . De qua scriptura vid. Al". Mamd. de
veU. notarum explana&. Comment. p. 87 sq., Zaecariu Istituz. anliquario-
lapido p. 324 el 436 sq. Wagner. l. e. p.444. O"tmfIo Exeurll. 111. ad
Cie. de re publ. Tum refu .. dilur Mbedrg. Mox lid "al"..... eiu. Be,
ei08 "al",. .. W, 8a1111 ... ei08 el gralia .. eiu" Mbedrg.
. 31, 1. d"ol"dal Babe. 5. delinie6al W. Monaee. Bab, deli/u6a
Be veteresque edd. C. Eraam. Co.t. Pistor. Rom. Maur., dllMi6al Gilb.
Eodem modo codd. et edd. tluc&uanl infr. 11. 22. . 114. p. 161, 1. 11.
Dllirtirel legitur Episl. LXVI. . 10. Celerum eonf. Z .... ". ad Cie. de
oflje. 11. 14, 2. 6. fo"e6al, quod om. Mbedfg, Ma in mg. ab al. m. habet.
Voee. cu .. deo Don agnoseit W. Dein Mbedfg inverso or.dine scribunl
lo9"eretur cOfl8'anter. 7. adfar exhibet Be. 8 , u, Mg. Tom
"ullui edd. Col. Amerb. eeteraecue Maurilla anlicuiores. lIol: ,0.';'"
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSJUM.
343
W et pro Ma. Proxime eitU om. libri Monaee. 2. ab im.
.tI
Bei. Vid. ad l. 35. . 178, 3. In ealc. m.rarenfur Md, IIIIUftIrarentur
Ba et ed. Col.
. 32, 1. Da"itl om. Ba. 2. fuam (pro e') 61adtU Ba. 4. It,am
Ufud/ll mili'iam. Ba. 5. (or'i. in jilio Ba, (or,. in ",."elio Be, (arlo

in ",.elio Bb, (i ab r. m.) in ,lio W, pe,," in ",.oelio Ma, ,edu
in jilio eeteri Monaee. excepto Mg, qui seribit petle. "el foreu in ;lio.
Om. man"ueltU W et Ba. Tum i,. iflJlerio habent Bb el Mg.
P. 135.
1. 'om amni6u" earu. era' W. In Ba exeidil era'. 2. Pro coge-
mur W habet eogno.eeretur. Tum u, non pro ne Bb. 3. Iaomi,," Be.
. 33, 2. e1ae6rtm W el pro Ma C. Be, in quibus littera e erasa est, e6ron
Bb. Mdfg el exemplar Col. 3. regnare in Iaieru"tllem W. Mae el Bab,
regn. in Iayeru". Be, regn. i,. i1aeru edd. Col. atque Med., in Iaieru
re,... Med, a quibus non diserepanl edd. Amerb. el pOBleriores, in iertU.
regn. Mbfg. Mox propo"i'a. Bb, "irtu'et!a Be, po,,;'a (sic)
"ir'u'e. Mg. Verbum diligerel in eodem libro r. m. addidit. 4. la",
e'ia. Bab. 6. a6enraer W. Ma el pr., nl videtur, Be, dller codd. rell.
e. edilis libris, tem ex mutat. Be. 7. ad.tper.,.a'tU Maur. el Gilb. De
forma a.pel'flalllll, quam eodd. el superiores edd. exhibent " vid. Wagn.
l. C. p. 408 .q. 8. in'ere.'um solae Maur. el Gilb., dein pro"ef"u'tU
idem libri C. Ma. Tum Mg obefuia", el commate apposito idem ila
pergil: Iamae.'".,i' mort_, fullllll eO'18eienlia (idem pr"ulitit. Contra
Mbcd dant Iaone",,,.,;' mor'em, "ul'u. eon"e;en'iae fi!km prauli'i', Jlee
aliler primo legebatur in W, in quo V. eMUlei..,iu per ras. in eo_
.cien'ia mutato al. m. ad mg. adst!ripsil ti vel eOMei..,iu" ; n Mbe
1aonu'a"i' enatum esl ex 1atmor".,i, el m'"" in Mf e """tU. 3. ab im.
Irtlll"eril'"i, recte Mbfg el Bbe, item edd. Amerb. eeleraeque ante Maur.
Vid. Wagner. Leett. varr. ad Virgil. Aen. VI. 671. ed. Beyn. Cf. quae

adootavi ad 1.49. . 244, 7-8. Tra .crip";, (. ab al. m upra addil.)
Ma, Iran."erip.i' Ba el Mcde una eom edd. Med. Maur. atque Gilb.,
lrn.cri6it exemplar Col., tran,.eri6i1 W. Proxime mortem ul'om,
i,.ul'am (sic) W. Dein eu. pro fila. idem liber et a m. pro Ma, qui
f"" ab al. m. in ra.. habel. In 110. .110 pro .uam Ba.
"."
. 34, 1. illud W. Mox 06ire (oed a r. m. superscr.) Ma,
06edire Mb, oUre in ns. Mf, 06ire ex 06eare eorreetum in Me, AIJHre
danl Medg. 2. eOIUll_em Mg. Mox itl{irmi. W el pro Ma. 3. IlOta om.
Mg. 6. eeee re ... lIm (reu. a r. m uper.cr.) Ma, re"" in ord. Monaee.
rell., eere ego .IUII fui pece..,i Bab.
,. 35, ,1-2. ftOft al'eri,6.' 01 1II1IIIIJ Ita W. Monace. el Bac c.

Digitlzed by Google
344
ADNOTATIONES
edd. Col. ae Med., 110ft a,,", oa ._ Bb, o. 8IIUftI 110ft .."eriIl6.,
Amerb. et posteriores edd. 5.
t
a."er60""III (el a glossatoria manu
superser.) Ma. Partie. e', quam eeteri Mona ce. in eontextu babent el
AmerbaebiuI reeentioresque editores reeeperont, praeeuntibus W. Babe
et edd. Col. ae Med. omisimu.. Pro 8UJIer6"",III in Bb legitur 8U,er60', .
quod glos'Bm redolet (vid. ad l. 43. S. 21f, 3.), et -pone fugi'tIfI. r. m.
in Ma per rasuram inseruit arrogan,ialll supra que Iiu. adieeit voee.
a.e'a'.r e:r:,j,if. G10ssemata arroganlialll el e:r:,itj, ceteri Monaee., quibns
adslipulantur edd. Amerb. Erasm. Costo atque Pistor., in contextu babent.
Arroga"'ialll reeepit etiam editor Romanus, Bed verbum e:r:liti' abiecit.
P. 136.
1. """edi,,,a W el a m. pr., ut vide\ur, Ma. 2 et 4. iwahel W.
Bb. Mr el exemplar Col. Ita prior. loe. eliam Ma. 3. regna .. " Ba.
5. 'i6i om. Bb. Tum ,aaei. babel Be. 6. Auiua di dei '1III'.nca"
proeu,;' 1\lr, lauiU8fllodi (ita etiam Bb) 8enten,j/l ,roe. Bine v. dei Mbedg.
7. dieere' d,.. Md, dic. Mu' Mg. Ad nomen Da"i" idem Iiber adiungi&
"i,."III el pro voee. aectmdUftl c.r mllUlll seribitur a_u. IIIeuIII in Ba.
8. in,lere, bene IIg. L. nlt. Be",ata C. ed. Col. dat Mg itemque primo
habebat Mt
S. 36, 3 . uia om. Mg. 4-5. irldigna'u. e8' Ba. 5. iOllll'MJI] Ita
codd. et edd. omnes exceptis Bc et Med. Pislor. atque Gilb., iu quibuI
legitur iOIItl'harn. Dein fUi"III .UUIII W et Monaec. omne. e. edd. Amerb.
ErBsm. Costo Pistor. Rom. Omittunt 'U"III Iibri rell. manu seripti el
typis expressi. Statim "olui' haa,a exbibent W et Mabefg, haata "olui'
Bac una cum editis, ,,0Ie6/1' AU'II IIted, haa'a "oldat Bb.
. 37, 1. karj,,,,i. Md, uti S. 30, 2. ab im. Tum c"muni. (on ab al.
m. superser.) W, eotllllunia IIbg. 3. ji'" W. Mox ,a'e' pro Ma, tia' pro

,atea' Bab, facia' Be. 5. illci'UIII idem Be. Mox diligllllte. 'e Mg.
7. iMuca. allim"III Mbedrg. 3. ab im. abcondlllll "" iidem Iibri. Paulo
11
post u ~ t u r e eorr. r. m., W, '.atatur e tut.tur enatum iu Ma. Ce-
terom iu eadem leclione consentiunt rell. Monace. et Bab edition8sqne
omnes praeter Col., quae babel tu'etur, ut ex mutal. 8. m. legilur iu
Be. L. exlr. i1l karitatelId . Ita el p. 'q. l. 2. karitu, S. 38, 1. karua,
. 39, 1. karitaa idque eonstanter in seqq. Conr. supra ad S. 30.
P. 137.
i
t. ai, pro dical W. 2. Pro cadi' idem liber e:r:cedi' (ex emend.
r. m.), e:r:cidjt IIg, ereeidet IIbed.
S 38, 1. 1IU8'9uIIIII eeeidj, Ba. Dein omtli6ua fui' Mbedg. 3. tu-

'a IIIini. (. a eorr. m. Bupra addita) W. Relpexit Noster b. l. Cie. de
ome. 11. 7. S. 23. 4. u6i in W eorr. m. superseripsit. IIox1lo" t .. or
fWem eo,it Mb.edf(.

Digitlzed by Google
AD S. AMBROSWM.
345
5. 39, 1 1 ,,0.1r eo" ..... claliala (.11 a r. m. super.er.) Mg,
e.....cIa'ioum (i. e. ellllllllll4f.) Mbd. De re eoor. Cie. n. 8. . 30.
3. c..U, .... W el Mbd, eoRllli,,.,.. Mg. 5. Leg. '"' pro ae.
Cap. vm.
. 40, 1 4 ",endalia"" (e pro e a r. m. superser.) W. 2. Aule
carita. el (ldu iu eod. Ma glossatoril- mauus supra Iin. uOlavil i4 u,
el posl laoe item addidil .", eDll8ilium. Utraque haee glo88a, quae in
eeleria Iibris Monace. contextum iovaslt, eoata esl ex oota ad margioem
eodleis Ma antiquiore manu adpiL1a, ubl Ila legitur: De 411a611' .,ir'"-
'i6u. id "", ear;'at. el fi,l., e' 'ercio, fUod." eDll8ili.,... 3. 1;D;,'imel
ure pro W. Qua de re vid. Cie. de otro n. 9.
. 41,2. de.idera-'ur, dein l;D,pec,a,..,. (n a eorr. m. Bupra addit.)
W, e:x:peela -'ur Ma, e:x:pee'.'..,. Be, 8pee,.,.,r Ba. Quod praecedit pro-
oomeo e. Mg e corro r. m. iuter verso habes. 4. /JO fUod scribit idem
liber. Cum h. l. coor. Cic. de otro 11. 9. . 33. 5. eo,.",;II.' Be el Mg.
Deio pu'.' Bb.
P.138.
i . ... i", om. Bb. 2. repl'erir. W. lIae. Bae.
. 42, 1. Quid ri IIg. Idem Iiber l. 2 i pro eo. 3. F .,,,,Ii,,
.01.,., , pereula Fo,pici., fu'..,.. Mbcd, omi880 verbo ""0'Pid., Mg.
fu""'. eom seqlleolibos iDOgil. 4. _iftlJllli" W el IIcdr. Sed praestal
"''''lIenlia, quod eeleri codd. el edd. loeotor. Vid. Wagtaer. l. e. p. 410.
12. 5. Voee. in tempore eoniungnot Bbe eum paral", ,a'. 7. Ser. el ,i
di.iuodim , 01 exhibenl W. Meerg el Bab, qoiboBcum eongruunt etiam
ven. edd. itemque Erasm. Cos&' Pisl. Deio po.l p" lIu", recte distin-
gouOl Be. Maor. Gilb., non ante, oli W. Mag el Bab, ad quos aeeedunl edd.
Amerb. eeteraeque lIaurioa antiquiore.. OmiUonl interpuoelioni. signum
reIl. Iibri. Coor. adooS. ad l. 33. in cale. Tum 8U8,i'Ul60 .eribitur io Bb.
. 43, 1. ,aluli. IIO,Ir.. lII:i8'ima'io""" Bb. 2. eon",,Ii"I'" Be,
",tli""" per eompendium Mb, eonmilltllll'" IIg. Deio u, .u",.. Metum
." Bb. 3. F.ci' - ",,,ia] Vid. Cie. de ome. IL 10. .33. 4. eni ..
pro .,i ... Ba. Dein u, "ulla .,.,.0ri8 8U8l'icio ,, exhibeol eodd. el
edd. ante Co.t., qui primoa meliorem verborum ordinem re.tituit; neque
eo .eeiu. deteriorem seeutu. .,.1 Pislorio. Ante '_ea Mg iDrereiS 110'.
5. eon",'lim", W. Be. Mg. 6. Deni'l'" pro el'en ... Babe, item edd.
Col. ae Med. Tum ."m,;u", Col. Med. Amerb. Reele deineeps W. a
m. pro n '1,ao, quod po.tea corruptum esl " fua W. 7 ." !>ir't"
moxque prllden, ., .. Mbedrg. De re vid. Cie. de ome. 11. 10. 35.
3. ab im. f."eral] Ita eodd. el edd: CoL atque Med., male foenera'
Amerb. el posteriores edd. Tum faoll ed. Med. Deio fenere, W. Maef.
I,be oditionelcue Col. el lIed., ,.,.".., Mbcdg, (o."" Alperb. C1UIl
Digitlzed by Google
ADNOTA TIONES
ediklribu receDtioribue. 2. ah iDl. i.GtMlu eodd. praeter Be omnes,
item edd. anle lIaur. el Gilb. Deiade "..',.r W. Stalim ('U,.",
eodd. e. edd. Col. ae Med., (o".. Amerb. el receatiore.. Tum dirpo";, Be.
. 44, 1. .,,'emoll Mbedg, nee aliler l. 3. Proxime p'",um POI'
iudli". ponilur in Mg. 5. 1u16i, ... ". pro Mg. 7. M6i.cum "li" (_iR"
Med, .l" ,.fllia" Ro6i.cum Bb e' IIg coalpiraule ed. Rom., "Ii" (0_.
R06cum Amerb. Eraam. Coal. Pisklr. 3. ab im. fUiu"Auiu Bb. Mox
81 0640rmi,,, W uua eum Mr, el a m. pr., ex eorr. uf Ma, ul pro Md,
rell. e. ediLis recte ul; legilur euim in Graeeo br' aJrr-.
2. ab im. "NiRO (sic) meo Be. In leqq. iR .11 BUO exhiba' W el
Monaee., quibua accedunl edd. Amerb. eeleneque Maurina anticuior .. ,
a ".emio BU/) danl Babe e' edd. Med. Manr. alque Gilb. Desunl in
exemplari Col. verba: 81 lIoUollllOil ellm ia .iRU .uo ., fUiu.. .uu.
mor'u", po.uiI a .iau meo.
P. 139.
t . i. e . urr6lri' W. 2. eum mor'uum Mabedel el edd.
Amerb. celeraeque Maurinam antecedeutes. Tnm eoa.ider""i, W. Dein
eum pro iltum Mbcderg, ilem ed. Col. 3...' om. Mbedfg. Nie, quod
delit iu edd. Maur. atque Gilb., praebuerunl el eodd. el superiores edd.
omoe8. 4. fui om. Bb.
.45, 1. Bi6 fUium Bae, ilem edd. Col. ae Med. Tnm "Mic.,.",,
Ba, nec di.crepaDt exemplaria Col. Med. Maur. atque Gilb. E Diallic,,-
,."., ia Be eaalum e.1 "eaclic",."", quod habel Bb. 2. de('eI"m W.
Dein Regar" W. Moaaec. el Be, itemque edd. Amerb. el ceterae Mau-
rina anliquiores, Mgar".' Bab edilioneaque Col. Med. el Manr. e. Gilb.
Statim Bae el exemplar Med. 'um pro 'URC. Qua de discrepaolia vid.
O RR. ad Cie. de re pnbl. p.171. 3."c Babe una eum eCld. Col. Med.
Maur. el Gilb., " eeleri Iibri lam scripli, quam editi. 4. 40ri eodd.
Babe, ilem edd. omae., """. codd. W el Mooace. Mox dimidi... ""rlella
tUli Bb. Tum eodd. MODacc. et Bb, item edd. Amerb. Era.m.
Costo Pi.klr. Rom. 5. "ero ",eelu er.' "erdl" Bb. Om. "e,.o ed. Med.
Pro "er"i'" Col. habel "_0''',, iDepte ""r8R8 Mg, moxcue idem Iiber
di"idu n(GRlIIJII. 7. Al m" om. Be. In edd. Amerb. eeterisque ante
Maur. dee.l lIG. Tum alI"." rupoadi, exhibenl Bb. Mbeder, el ex
eorr. Ma. 2. ab im ....... muli"'; W. Posl mulieri Ma inter vert.
habel gl. uf Di""" quae in rell. Iibris Monace. textum inyasit.
. 46, 2. u.e iR eo, R fuo occult" BUaI dei Bb. Verba: fI'u
oecull. 'UR' deo, desideranlur ia 'Sa; dO, cuod pro babebal Ma, ab r.
m. ibidem eorruplum esl in deeernil, Dee ,liler legilur in rell. Monaee.;
in edd. aulem Amerb. eelerisque Maurinam anteeedenlibus .. 1 dei, ul iu
Med. , quae addil hoe inlerprelamenlum : ,er ip.um rimel",,. .URt.
Exemplar Col., quocum conspira' eod. Dresd. apud Gilberlum, exhibe'
,ual 1 ." ira."i,.",.'e co"...nt. Veram leettonelll, lfUalll re",.
Digitlzed by Google
AD S. AIIBROSIUM.
341
taerunl Iraarini, e codd. no.&ri 0H ""Ial W el Be. DeiD""'IfA om.
Mg. 3. Post oeeullilU in W Jegitar ,uam - '",,'imOflio, el ha pro ha-
bebal elilm Ma; recentior aatem manDS iD hoe libro V. ".'imonio in
,,,'imonium matavit, eademque leelio reperilar in ceteris Monac;p. Tum
o inlelUellU pi"';' inverso ordine seribunl Mbedefg. 5. 17oe",. _Ni,
perperam W. Be el a' m. pro Ma. Pro pi. (ita edd. Med. Maur. eC
Gilb.) codd. W. Be el MonRee. una eum edd. Amerb. celerisqac Mnu-
rinam anteeedentibus danl ,U., quod in MI enalum esl e 'u."'. ul legita.
in Bab el ed. Col. 6. ,ui primo quidem Ma, ex mulal. aalem ,ua.,
qaod invenilur eliam in eeleris Monlee. Dein eleger.' eodd. W. Monaee.
Bb edilionesque Amerb. Era.m. Culo Pistor. Rom., ,'egeri' Ba C. ed.
Med., eliger" Bc. Maar. Gilb., eligere Col.
o S. 47, 4. n'g"",r,,' Babe. 6. ",.onua'i.' Mbd el ed. Rom., ".0-
nunoi", Meg, quibuseum faeiunt edd. Col. eeleraeque ante Maur. 7. .r.'
, ,..,.i .. ", , .. 04
W. Bb. MI, itemque eumplar Col. Deia Aoe ;udie"".", iudieiurll ,u04
udie,",i' (Iie, voeabulis iudieiu", ,uod ab al. m. saperseriplis) W. Statim
re;,: .. lomon Be. 3. ab im. eue' in eo Mbedrg eonspiranle ed. Col.
2. ab im "lemon Ilbedg. Mox u, a eorr. m. 8aperseriptum iD W.
P. 140.
Cap. IX.
. 48, 3. dllRiAs' W. Mad. Bac. 5. c"'um,,nilllorum Mbfg el ed.
Col. 7. ""r; W.
S. 49, t. B., - "diridu"", i,.,ien,i". ",,"e u.'i'i"e eomfl6erllium]
Imitalur Cieeronem de re publ. 1lI. 8. monente A. Maio p. 152. DOt. 1.,
el iD seqq. eandem de otro 11. 10. . 35. 2. un",u"e9'" (ultima ab al.
m. matata) Ma, eademque ledio corrupta reperitar iD eeleris MODaee.
3. e;,:peele'ur Ba permutalioDe Crequenli. Vid. adnot. ad l. 1. . 1, o 4.
~ "eeulii. a m. pr., a seco perieuli. Ma, in periculi , 1,,60ri6u. Mg,
e' perio. e' ,,,6. Mbe, e;,: perie. e' Id. Med. Mox in dileclu Be, ,.
deliclo W el pro Ma, inlelleelu Ba. Tum 60noru,,. ".oprillm Mbg,
pro".ium 6",.. Med. 5. "mo'. pro commo"" Bb. 6. .uum cu9'"
"ro".illm IIbedg. 7. tonmuni. IIbg. Dein ,,,afripir,U. (sic, pundo
lapra e ab r. m. posilo) Ma, in Babe hoe voeabalum per compendia m
ell leriplam. 8. pAilo.opAie". om. Ba, pAilo.opAia. ""pien,".,u, W.
Monaee. el Be, item edd. Col. ae Med., pAil080pAi"e ."pienli""u. 'u",
Amerb. el Erasm., philo.oplaie" "pienli"e 'U". primus eorrexit Cosleriu .
Nee eo .eeiu. Pistorius Amerbacbianam el Erasmianam aeeutus esl

leetionem. Tum e;,: .dilu W, e;,: ,,f,o (6 a r. m. superser. el o ex "
eoal.) Ma, e;,: .6dilo rell. Moaaee., ,a: ",,,, Bbe edilionesque Col. IIJed.
et Amerb., e;,: "udjlu Ba. Dein eru'"m ed. Col. Mox e' pro .0 Bb.
bafra '" ,r",""' .. ur (ut a r. m. aaperaer.) Ma, ut iD ord. ce\ori Mollce.
Digitlzed by Google
348
ADNOTATlONES
omnes, Bao el exemplaria CoJ. alque Med., in quibus Iibris haee eum
.eqq. iuoguOlur.
Cap. X.
. 50, 1. oD,.".IIlJ111tU Mg.
P. 141.
1. itUfi "in cDuilium Bb. De re vid. Cio. de offie. n. 9. . 34.
2. Pro ulli. r. m. io Ma .ioe causa seripsit uliUDrll, quod exhibenl
ceteri quoque Monaeo. el editiones Cosler. Pistor. atque Rom. Vid. quae
'adoolan ad l. 34. 5. 173, 2. 1um lJIIIic. W. 3. IId""'orum lin mg.
IlliMOf'UIR) o.culll Bb. lo seqq. Mg om. u" 4. IIU' W pro IIUI .. ,
quod om. Mbcd. Mox t1C.pllllirnn. e oorr. in ras. habel Md, diqulll-
finis .eribil W. Verba proxima: iN hoo ollUidi'lIs u, a,,""ion, ul-
pole pro omissa iu Mg, r. m. ad mg. addidil.
. 51, 1. coneellls W. Mabedf. Babe, item ed. Amerb., ooniecl .. pr.,
e eorr. Oooecllll Me, oonRed .. Mg el editi Iibri. De seriptura cOReelsr.
dixi ad l. 32. . 167, 5. 2. /ItIImirllliOR' W el Maf e. ed. Col. Conf.
inrr. ad . 56, 1. 4. utritU pro Me. 5. I" .. onil Mbedg. 6. il. om.
Mg. Dein u, .... exhibeol Babe. Mox ''','lIreI eodd. omoe. veleres-
".1 .. f.,.,., .. hI. .
que edd., 'm,ar.' Erasm. el posteriores. 7. in migmtJli6us Me. 1um
'0f u"'. W el Ma, ul edd. Maur. alque Gilb. 8. slIlemORis Mbedg mox-
que prll".n6il Be.
. 52, 1. I}ulleris i8l/ltll Bb. 2. sll'omon "sr"s W el Maof eon-
.piraole ed. Amerb., IIlIlemOR "erus Mbedg. Statim OOgllOIC., Aomo Mg.
3. "erul, i'.fUil, lermo ul Ba. 5. or6de6tJm Bb. 6. ips. "mi Bb.
7. IIIln"",ill6.,.,ur Ma e& ed. Med., .,.nunliIl6cm'ur Mber, item ed. Rom.,
an(juNoitJllaRlur C. eeleris editis Iibri Medg. Con6rmalur activa forma
Graeeis verbis IIaSttl, po<. 11. s.lemon Mbedg. 1um II,PO-
ft"'" Ilae. 3. ah im. untl;flJll Albedf. Quod deioceps aole fU/JI Maurini
inseruerunt prooom. ,a nee eodd., nee edd. superiores agooscuol. Quare
expunxi. 1um noo "id,rlf.'ur ed. Med.
P. 142.
. 53, 2. mullas autliun' "sr6um tlei libri Monaee. 3. .nim om. Ba.
Dein (,o.r;' "sr6um d.; inverso ord. Bllbe. Mox el (rtJIr W. Mae. Be
itemque ed. Med. 4. lui erasum in Ma, omissum in eeteris MODaee. Ba
el in exemplari Med. Sed eoor. 5. 52, 9. 6 'flJll maiori Iibri Monaec.
Deinde Symeoo W. Mabdefg. Babe, item edd. Amerb. Erasm. Pislor. el
Rom. e. Maur., Sim.o,. e. edd. rell. Iiber Me. Praemi&lunt editi libri panie.
", quam codd. noo agnosennt. 7. rllhel Bb. 1um .rgo reeepi ex eodd.
W. Mabedeg. Babe, quibllscum eoncordant edd. Amerb. eeteraeque Mauri-
nam antecedentes; igilur .eribil Mr, mim babent edd. Col. IIled. Maur.
Silb. l>oil1 tU.ofllfl' Be. 10. not Ol!l. ed. Col., no.'s (s"","
Digitlzed by Google
AD s. AMBaOSWU.
349
Mbedf) u, exhibent W. Monaee. Bbe i&emque edd. Col. Med. el Amerb.,
n06i. u, 'omon seribit Ba, u, n06l S.dedernnl Erasm. et reeentiores.
. 54, 2. de om. W. 4 . Iio. ftCofU41 Be.
. 55, -1. Donilael W. IIlad. Ba, ul pa.sim. 2. e' .4nunti/Jt)U Be,

3. t)ere Bb, nee aliter ed. Col., ver/J Bae. 4. Me, nuncium
Md, .4nuntilJlum Be, lInnunli/Jlum Bb, /Jnntlncialum Ba e. ed. Col.
Cap. XI.
. 56, 1. de laii. Mg el ed. Col. Tum /Jmmir.tione W. Mag con-
gruente ed. Col., /JIlimi r.tione mendose Albedf. De re vid. Vie. de
orfie. 11. '10. . 36. 2. e' 1.lomoni8 Babe. 3. bra1ael Bbe. 4. eo'i""
Ba, eottidie W. Monaee. el Bbe, ,"ofidie vulgo Mox fiMm .eie6a' Be,
/id. loei"'a' edd. Col. ae Med. 5. a ..... ir/JIionem'ue Mg el ed. Col.
5. Oui pro Be. 6. cum .eniore W. 7. 4eit.dicarnl/J W.
. 57, 1. doni1ae'i. et 1. 2. doniAel. W. Mad. Ba. 3. po .. "n' W
el Maer. 4. Moy.i - moin ed. Aled. De hae ipsa genilivi forma vid.
ad 1. 28. . 134, 2. et 11. 20. . 98, 2. eoll. 111. 17, . 101, 8. et 18,
. 108, 4. 5. e.' (seribi pOlius debebat pelr/J W, pelr. MonRee.
. 58, 1. dORilteli. W. Mad. Ba. 3. eorpori.,ue Bb el ed. Med.
4. fUod al. m. addidil in Be. 6. pi"" Babe el edd. Col. ae Med.
. 59, 1. plllle W. Alonaee. et Bb, ul edd. 2. Ppst V. iu.'ili/J Mg
ita scribit: Sapien. glori/J viri m"'ier, ftCid die/JI'" ,uaru".. aller/J
glori .. Iteri," re.puit. Mulile ,ua a'tera Be. 3. 1'1' erilu (litlera A,
ul videtur, erasa) W. 4. reppulil W. Mae. Bae editionesque Col. ae
Med. Vid. adnot. ad l. 12. . 44, 1-2. Dein po6'at)U Ba. 7. (eeun-
Jaci' recte eodd. omnea edilionesque Col. ae Med., (aec. Amerb., (oee.
edd. relJ. Vid. Cellar. orlbograpb. Lal. p. 91.
Cap. XII.

. 60, 1. 9u04 i"9uirend. eOM. Mael et Da, fU04 in,ren4. COM.
Bb, 9uod ,uerend. con Mbedf. 3. eae"o W. Maf. BI1e, de qua scriptur
. vid. Wagner. l. e. p. 419; eoerlo edd. Aled. ae posteriores, ceno Ba el
Mbede e. ed. Col.. .eno, postea .ceno Mg. 4. Oui. tur6i4am afUam
Ba. 6. de""ieie' Bb el Mbedg. 8 . .tuae vilae optime W. Mabedeg. Dabe
editionesque Col. ae Med., vilae .uae Mf et edd. rell.
P. 144.
1. eOIl(ugia' pro non (ugial W. De re vid. Vie. de otro n. 10. . 36.
. 61, 2. di(ficili Ba el pro W. Dein.ti ,ui W. Ma. Be. Vid.
Bam.thol'fl. Grammat. Lal. . 159 sq. Ceteri eodd. el edd. omnes .i ,ui
4. ""piel/'iam fUi eon."cuI., _ vUiorum .ordi6"" (inlermed. om.) W.
5. ,ro /fu", (,ie, in eralo in laeunula) Ma, ",.o/lu", etiam eeteri Monaee.
S. 62, 2. conm41cul/J' ul W, ita et Mag. Be el exemplar Col., co ...
Digitlzed by Google
350
AbNOTAnONES
_eu'.' eodd. et edd. rell. probante W."..,.o l. e. p. 410. 12 in 6.n.
3. e'. i.g ...... Bb. Ob oculo. habuit Nosler Yirgil. Aeneid. IV. 13.
4. "olel/I W, '0111 .",m Babe. 6. tum idoneurn iidem libri. 7. debel,
in qtg ., a m. diversa Ma, ",el item a m. pr., ab al. d.l Mg, dedi'
Ba. 8. "oltlplOIl occu,., a m. pr.) W. Dein li6ido d."i.cit,
a".,'ili. IlUlliei', cupidil.1I ,erlur6a1 IIlg. In 6.n. fuieti6 Mabedfg et Be,
fuie,' Me. .
el
. 63, 1. AmmirandulI Mg e. ed. Col. Tum.UII ,i ... dUII (rasura
in med. lacta) W, lIullpieiendUII a m. pr., ex mulat. IlUllci,. Ma, 1lU8ci".
item Ba et Mbcdeg e. edd. Col. akue Med. Reele IlUllpiC. Mf et Bbe.
4. fHO pro tUi" (i. e. pOtliCIIA) Bb, fteO - ineurr.' exemplar Col.,
iacurri' iR il'.m Ba, ia U.m COftcurrit Mg.
Cap. XIII.
. 64,2. 6eIHiai.] Ita codd. paene omnes et maxima pars editorum
librorum; nam 6ellHiaill male habel solus Mg C. edd. Med. Maur. alque
Gilb. 5. h.ec Bbe. 6. Deesl omnem in libris Mouace. Tum di6-
,o.ilio,em lI'ellarKm seribit Ba. Deinde prior in"enilur babel Mf, in-
"Ilaitur Fior luce. Elenim dan' Bb et exemplaria Col. alque Med.,
ia"enilur purior Mbedeg et a r. m. Ma, ilemque Erasmus, nee ditrert
in eontextu PiSloPius,' qui alleram leelionem in mg. reiecil.
P. 145.
f. h."c om. Ba.
. 65, 5. lIine coinfllinlllAento Ba. Tum "ere (iu ras. ab al. m.)
pro cer'ulI Ma, "er. etiam Mbedef, "eru Mg. 6. "ela' Be. Dein 6ene
f.cBre Bbe. (nter V. IIIa6ilill el lIecurull legitur eerlulI in eodd. W.
Mabedef el Bbe, ul in edd. Col. Med. alque Amerb.; in Mg desunt yerba:
acu'UII, fui rlihil "elel 6eefacere, - - IIllCurlU. L. extr. addidi Mim
e eodd. W et Monaee., quibnseum eongruunt edd. Amerb. atque Rom.
Omittunl h. l. Erasm. Costo Pislor. Dein ed. Rom. habel el prud ... li_
.doc.', iUlli'i.,,, el fortitutliflllm. Yeri,.tem pro "ir'u'em seribil Bb.
Cap. XIV.
. 66, 1. POlt pru""I,i. W inserit el, quo bene earere posaumus.
Conf. e,.c. de ome. 11. 11. 3. U, indu.' om. Ba. Mox pro forrr,itlet
seripsi reformide' cum W. Monaec. el Bab, quibuscum faciun! eliam
veteres edd. 5. fuod pro pae (intell. pruden'i.) mal e Bb. 7. Post
mundulI in Ma r. m. superscripsit pletlulI, quod in Mbedeg texlum oeeu-
pavit; scd vid. adnolat. ad III. 1. . 7, 6-7. 8. Pro illo (ita Amerb.
el posteriores edd.) eodd. omnes eum exemplaribus Col. alque Med.
exhibent eo. 11. Abest, "fUi' a Mbedfg. Dein Ac om. Mae. Babe edi-
lioncsque Col. Med. Amerb. Erasm. Mox laudamUII dan! Bae.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
sS{
. 67, 1. (ragililllfi. Be. 2-3. ".",,,,ineAteIII Be et per eompen-
dium jimineAl"" Bab.
P. 146.
2-3. augel gr.'iam Babe. 4. galaU. W. Ma. Bab, Galai Cost.,.
g.la.hi. Mbede veteresque edd. e. Erasm. et Pistor., g/JIalhili. Mf, ca-
lathi. Mg. 6. Serib. m".cmr&aro, ul exhibenl W. Maedefg. Bab. Amerb.
Erasm. Conf. supra ad IL 5. . 20, 5. Mox coUdiano. reeepi ex W et
Ba, col Ud. danl Monaee. alque Bbe, fUO.id. vulg. Iibri.
Cap. XV.
. 68, 1. animum g".".e Babe. 2.. dilecUonem m",I'udin" 1i6e-
ralila.e apira.] Vid. Vie. de offie. 11. 9. . 32 et 15. . 54.
. 69, 1. ... nl luperseriplum esl in W. De re vid. Vie. de of6e.
11. t8. 2. eo.idiano dedil Ba, eollidano babeot eeteri codd., ft,o.idiano
volga'. Iibri. 2. vtam .UOtA BU81inere scripsi praeeuntibll8 Iibril W.
Monaee. el Ba editionibusque Amerb. Erasm. Cosl. Pislor. Rom. pro
vi'"", ",,'. 8UOtA, quod legitur in eeleris eodd. et edd. 4-5. ut pro
fua,mu. Ba. 5. De eo 10fuar W e' Mabedef omisso mim, quod inter-
ponilur in Babe el in editis Iibris; ele eo 10f_ scribit Mg. 7. aul pro
u, Bb. 3. ab im. adule8cm.iae W el Be, adoluemUae e. edd. ceteri
JDBS. In fin. nOll peal supra addilum in Md.
5. 70, 3. 'urpi'udiAe redimere, redd".' W, redimre pro redd".e
Babe et edd. Col. atque Med. 4. i"ici. Mg. 6. '0 "" Be, ,0.Bi, Mbedrg.
P. 147.
2-3. pi nviden. Bae, fUOtA invielen' I.aliae. NOtA mi.erieardiOtA
Be eonspiranle ed. Col.; alienae mi8erieordiae per ras. Ma eademque

leelio reperitur in eeteris Monaee. 4. 8"..,i,uti Bbe. 6. Ma,
,0.8UII' Bb. MOl: dUrA ..."ori redp... Bb .
5. 71, 2-3. oc miBerieordiae Bb. 4." 801vendo (in a r. m.
'uperler.) Ma, n .olvendo ceteri Monaee. Mox .'e'l". recte eodd. W.
Mabedeg. Babe velerelque edd. e. Erasm. et Rom., de qua seriplura vid.
Wagn. 1. e. 19b V. artu8; areletur Cosl. Pislor. Maur. Gilb., horle'ur Mf.
5. nutrire Bac et exemplaria Col. el Med.
. 72, 2. Seripsi eOllu6io luadenlibus libris W. Mabedef. Babe,
quibuscum eoueordal etiam ed. Amerb., c_u6io exhibeul eod. Mg el
pOlteriores edd. Conr. adnotal. ad l. 32. . 167, 5. Mox non .olum
Babe. 3. llud geJl'" idem Iibri e. edd. Col. alque Med. 5. aelymo-
aeecl"iae (.ic) W.

. 73, 2-3 . in' e8118u W. Be. Mbedef, 8'" Ma, 8int eDatum
est e ... ,., in Mg. 4. 8u6pelit Me. Dein aliUtA W, /JIi" Bbe. 5. ut 6ene-
flcimliae Be, kReiciet&lu eliam Da e. ed. Col. MOl: ,088iA, pr., perru.
Digitlzed by Google
352
DN TI s
ssl ,,, enl el Col 6. 11 831] d. de e. 15.
S. 52. 7. mullo''' (que ab r. m. addilo) Ma, multoque celeri MOD.
9
S ,1. lu,' s B nlua or inlu ior a r. sup r.)
.Ma, illuslMor Mbedfg, illualMua Bab e& Me e. vulgo libris. DeiD abramll
, i ed ed. pe iam tllu el
P. 148.
edim Be exe aria l. . PI . R ., r mer Bb.
Proxime 'er sl"ennium reeepi ex Iibris Monaee. el Bb, quibuseum eon-
un dd. d. l. P' oro R m., er le,an' q 'tlquennium
leribil "er qunq nni exb nI el . r Co cap eq.-
S. 82 el 83. 2. (amen ed. Med. Tum rep,ulil pro vulgal. repul' re-
pi eod Mae ae dd. ed. erb que msm Vid ae
adnotavi ad I. 12. S. 44, 1-2.
S 5 ,lii Co e tl ndi T Ma
pr., ab r. mana', Id que exbibenl eliam Mbe. 7. Ipsa pro
t.
ea: t (la r. sup r.) , un
Item reperilur ID ed. Med. id. a l. . S.
C XV
ea:
, 2.
1. Liquel igilur] Vid. Ce. de offie. 11. 15. . 55.
'tuli
ane m.
in S6 W.
Me, od
S 6, 2 uiu quo m. e e dd. uro e . , mi
ex eodd. W el Monaee., quibuseum faeiunl eliam superiores edd. omnes.
in aee li6u erip 'um dd. nib el e pla s C ae
Med. Ab edd. poslerioribus praeposillO abes'. 6. t)aeuare babeDI W
itio que erb ras Cos Pisto Rom 7. la 6ilu eslium Ba.
. si q pro b. m ( de al Bab lem ed Col. que
Med. Dein 831annit pr., ex emend. e:rinanj, W, e:rinant eliam Monace.,
que sere t e pla Am E C Pi . R 831 UM'
Babe editique rell. 10. (ulura (ab al. m. ioter versuI) Be. Statim
odu argl a' B dili squ ed. aur Gi m rg

asd' Bab C. ed. Col., m. atlBil largo W, item ed. Rom., m. a ~ i t largo
ab m. per ) M m. '1 la ce Mo e. a pul bus
Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. 11. "'anscri6alur W. Ma. Bae una eum
d. Re ed. , ans '6. erl I m e. . is. fin. s/!'-
ralur] IIislrualur pro W et R, ex mutat. iJle eslrua ur, b de, !Ir.
r
I u r ( x ata r erse a) W di titualu Ma; m
"tilu ur, que ulru r dfg. Vul am lion se ronl
Babe el Me.
7, el' pr ji" pe am 'uv Ba 1 a
m. pro Be, quibuseum faeiunl edd. vell., iu6etur W. Monaee. el a S. m.
e , ~ I I I Eras s e dito po iore Vo .. IlBi um

S. AM IUM.
3
praeeedentibus iunguntur iu W. Monuee. et Bbe. Pro religali8 Bb et
Dresd habent religatil/, uod item le ilur in edd Col. lAme
Ce vid. de h. nueru urini. mperl Mae
ed. ., imp merb. eqq. e n eeterls codd., ul IR ed. Col.,
secunda huius verbi syllaba per eompendiuDl scripla est, quo aeque per
el signilie' olet. V'd uae ad I vi ad 1 45 .21 Celeru
le al'lie,t
P. 149.
2. praecantum Be, jieant W. Mabede, preeanlum ed; -Med., jiean-
ei g, pea 1\lr. amaba Be, e Mbed ein 6
op i Bab Med, dd. C Med. voeife W. M
el Ba. 7. requirendul/ /lItt eodd. omnes veteresque edd. Omittunt el/'
Erasm. et posteriores. 8. adfectul/ Bae. 9. Pro perl/olUJt Ma io ras.
pu quod itur e n eel ooaee
78, 1 ulurn 2. qu quo Dein lerint
i
el Monuee. 3. pse W, i p l ~ Ma. 4-5. quod ad suam perveniat mi-
8e iam ua m m'dia tia' 1\ 6. pro{ie
eo nem B ro co lem W e! B Ilalion Mr e
80lationem, ed. Col. prof. eollationem I/uom. 7. ulrunque edd. Med.
Erasm. Cost. Pistor. lidem Iibri inrra l. 10. plerunque. Tum dil/plicet
W edef be, s isplie 9. al I/ac W, 1
eo I/aceu d. Col. pro e a, de ond. os, q
eeleri quoque Monaee. baben!. 10. adhibendu8 videlur modul/ W. Be.
Mg, adhibettdul/ a m. pro eliam Ma, eademque leclio corrupta invenilur
in d el B i ante U8 pu disting De . Oic.
oC 15. 11. {aeis netim er el item
Med. Dein colidie Ba, collidie eodd. rell., quolidie vulg. 3. ab im.
Of'erat' W. Voe. pecunia om. Bb. L. seq. Oavelo W.
79, 1. (omn e) op gypli onaee.
o Amer asm. PiSlo m., t gypti
edd. rell. 5. quae abundaret Be. Forl. qua.
P. 150.
80, 1
o eo edd. atque 2. a
el ati lib , m pro , poslea p08trem , quod rep
o
b edit
eodd.
Irem
r quoque
in l\lbderg, ac p08lremo babel Me.
3. p l l b l i e ~
Ma. Conr. Oic. de oflie.
n .72 4. ni W. I a m Ma. atllm
B . acee t Be. adqu 111 Ba uro Gi
dquae
rant
W, aC'luis"ierant eodd. et edd. rell.
. 81, 1. O v;rum magnum] Conr. Oie de off. JI 23. . 83
5 10m. 6. A ure 8 de uh m lib tatim
e onis I
con ofli8. pro8pi a lor W. postea
AII.UROSIVS. 23
354
ADNOTATlONES
Bae el ed. Col., ,081mod habet I\lg. Dein aegyptjru moxque fatIIM
exemplar Med.
. 82, 1. futura primum Ba. 3. 'oro recte W. Ma. Bbe el edd.
Rom. atque Gilb., loro (h ab r. m. superscr.) Ba, ,horo codd. el edd.
rell. Pro hae Be eae. 9. El 8omnium] Ita edd. excepta Col., in qua
legitur el 8ompnium. Codd. W et Monace. exhibent al 8omnium.
4-3. ab im. p08tea W. Mox a venlo W el Monaec. Reclius tamen edd.
praepositionem omitlunl. Dein cum edd. Col. el Med. codices omnes
8cribunt madidae. 2. ab im. aubictre codd. et ed. Col., 8u6icere vulg.
L. sq. ",icae aterilea Babc el ed. Med., apicae lenueI el 81erilel ed. Col.
i
Tum de"ora"e"'!", I\ld, devora"eri'II W el ceteri I\lonace., devorarenl Bbe.
. H3, 1. 8omp11ium ed. Col. 3. felu Bc el Mbcdfg e. ed. Col.
4. ft/ua Bbc et I\lcdg, quibuscum etiam coneordat exemplar Col.; ceteri
i
libri .cripti et edili pro simpliej e male diphthongum habenl 5 - 6. 9a
el ann el lempora Bb, dslI almi (commate non iOlerposito) exhibent W
el edd. ven. C. Erasm. atque Pistor., a,m om. codd. Monaee. Deio W
8cribit flu,ninum pralllereu'II ,nodum. Et ita primo legebatur in Ma, in
.11
quo r. m. dedit fluminum - modum. Ceteri Mooacc. hanc lectionem
in ord. habent. Mox curlu,n pro Mf. 7. uherel W. Bbc el Mbcdfg,
quibus adstipulantur edd. velt. C. Erasm. et Pistor. Ex uhere8 in Ma
enatum est uberlale, quod olfert etialO Me. Nee aliter legitur in edd.
fulurol
Cosl. el Rom. Tandem Uberi8 correxerunl Mauriui. 8. (ruCIfU (fillaro.
a r. m uperser.) Bb. 9. ac infecundo. idem liber. TUID ad.rum,'urIJ
Be. 9-10. _monuil W. Mabeg et Bb e. ed. Col.
11 ii .,
. 84, 1-2. 9"0 in ',BO -- Ma, fuod in p,,"m -
..
Me, 9"od in ip8um - a.cllfldil ceteri Monaee.; in ip80 W et
Ba. 4. '1uorum W. Maef. Bab. Dein alleram Me et pro Ma. 5. co"'-
meat08 W, item a m. pro Ma, ex correctione autem conlmea'U8. Tum
('llera 9uae W et Bae cum edd. Col. atque I\led. In Ma 9"ae, ut pro m.
scripserat, a r. mutatum est in '1ua, quod in ceteris quoque Monace.
reperi. Omitlunt que Bb et edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom.
7. re"u'i', quod uon displicet, exemplar I\led. De qua scriptura dixi ad
1. 12. . 44, 1-2. I\lox famen W eonspirante ed. Med. 8. 9uod eum
eadem ed. codd. Bab el l\lbcdf. Ita pro etiam Ma, ex corro tamen 9ua.
. 85, 1. dici/ur a pa/re Bb. Tum fil;"B amplia/u. meU8 i08eph,
filiu8 mllllll (hiat hic magna la cuna ex rasura exorta) amplia'u8, J/lelotu
filiuB me,,,, filiuB m"'8 adoliBcen/or \'1', - - - - fIliU8 a,npliatru,
1/Selotu filiuI fll/lIt.Y, fil. fll. adoleBc. Iibri Monace. et Bb. Sed Mbef ante
V. f/Selotu non distinguuot. FiliuB meU8 ampliuB i086ph filiu8 melU
4mpliu8 .elole8 filu. meU8 adoleBcenlior sine ulla distinclionis Dota ed.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSWM.
355
Med., /ililU meUB IImplia'uB ll1Bepk, filiuB mllu. ""'pli"'1U .dolu, fU.
m. lldoluc. ed. Col., filiuB IInlplill'"" meUB 10Bepk, ti"B meUB ""'-
pUII'IU, .elotu fUiuB fllllUB, filo m. IIdol. edd. Amerb. Ensm. Costo el
Pistor., fililU meu. IImplilltuB, 10Bepk fUiu. meUB ampliatuB, .elo appe-
titUB, filo m. adol. rever'llre ad me editor Romanus versionem antiquam
respiciens, filiuB ""'pliat. m. 10Bepk, filo ampliat. m., .eloteB filo m. IIdol.
Bae. Maur. Gilb. ('raeeus autem lextus ita habet:
1'011 ". T. l. 3. adiuvel W et Bbc adsentientibu.
edd. Col. Med. Amerb. Erasm. Costo Pislor., a iuvmlute Ba. Quod se-
quitur le om. Bb. Pro deuB 8ae exbibeol domi.llU. Tum 6/lf1edica' Bb
el exemplaria Col. Med. Amerb. Erasm. Cosl. Pislor. Prooom. te h. l.
om. W, in ed. Rom. legitur li6i. 4. el, quod 6raeeo textu eonfirmatur,
abes' a eodd. omnibus, ut ab edd. Romanam aoleeedentibus. Voe. lerrae
male bis ponitur in Babe, u, io edd. Maur. e' Gilb. 5. l)raevaleaB Cosl.
el in mg. Pistorius. 6. monl'um manlltl"um] Huius eaeopboniae, si qua
est, similia plura coogessil exempla 0110 Exe. XII. ad Cic. de re publ.
ed. Osann. et ad Tacit. Ann. 1.24. p. 144. 2. ab im. Oui viBUB eal -
in rubo, veniat reseripsi ex eodd. W el Monaee., tuibuseum coocordan'
edd. Amerb. eeleraeque ao'e Maurinam omnes; fui ViB"B eB - -, ul
venial babel exemplar Col.; fui viBIU 811 - -, uI ve'liaB exstat in
Med. Maur. alque Gilb.
P. 152.
1. Ad (ralrsB addidi B"OB ex codd. W. Monacc. et Bb. Congruunt
edd. Amerb. Erasm. Cost. Pislor. Rom. Voc. primiti"uB cum praeceden-
'ibus eoniungunt Amerb. et Erasm., Col. autem alque Costo post primi-
I'VUB laur' dislinguunt. Desuo' interpunetionis notae in l\led. Ce'erum
",.i,"ili". scribitur in Mcd el ei pro eiUB in 8b. 3. unicorniB habenl
Babc el Mf C. edd. Col. Amerb. Erum. Cosl. Pislor. Rom., lUIicorlli
dat Med., ttnicornium Mg. Post UllicorniB Bb scribil ipBilU corllua,
voeulas seqq. i'l ip.iB omittens, Ba una eum Be et ed. Col. in ;p.i"8
cornlla genteB ventilllbit. Apud Maurinos el Gilbertum pos' cornua ip.ilU
legilur: In ip.illB COrtlU gelltu ventilabi', quod ad Graeca yerba inler-
pretum LXX minime quadrat. Scribendum potius erat eum edd. Med.
Amerb. ceterisque l\luurina antiquioribus in p.'B gen'e. ven'. Haee
leelio eodicihus W et &Ionacc. egregie confirmatur Graecisque verbis: w
aUTO;, l:JI"/ optime convenit. 3. ad e:x:tremllm mare Mf. Tum
mili" eodd. omnes, item edd. Col. Amerb. ErlSlO. el Costo C. Rom.,
millia Pislor. Maur. allJue Gilb., millia priore loco t'ltiam Med., altero
&amen milia. Deio Effraim W el 310nacc., quibuscum conspirant eliam
Amerb. Erasm. Cosl. IIlque Pistor.. Epkraim 8cripsit edilor Romanus,
effrem habenl Bb el edd. Col. alque Med., erre", Bae. 4. m,.,III8SB
ed. Med.
23
Digitlzed by Google
356
ADNOTATIONES
Cap. XVII.
S. 86, 1. da, eodd. W et Monaee., item ed. Med., de' Babe et edd.
rell. a. Bi' ei .ermo Bb, in Be v ermo al m. adieeit.
. 87, 2. primo eodd. nostri exeeptis Babe et Mg, in quibus, ut in
editi. Iibris, legitur primum. Dein n06. (ormam Faeberel e eodd. W
et Monaee. reeepi, (ormam n06i. ,rae6erel. exhibent Babe adstipulantibus
editionibus Col. Med. 1\laur. atque Gilb., prad. n06. (orm. edd. rell.
a. Quod post ideo additur el in vulgatis libris et eodd. Babe, W et
Mona ce. non agnoseunt. POllt Allmiliari W et Maefg inseront .e, quo
opus non esl. Conf. infra l. 6. 6. ve'1I1i'or" el emp'orem reduxi ex
edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. et Rom., quibuseum eont'ordant eodd.
W. Monaee. et Bb, vendi'oretn babent Bac editionesque Col. Med. Maur.
atque Gilb., nec aliter primo legebatur in Mb. 8. 'er me W. Mbdf et
Ba, pre; "18 Mc, praeter me (sine compendio) edd. Med. Amerb. Erasm.
t.
Costo Pistor., 'er ' ~ Ma, ter te 1\le, nicAil .ei' in domo .ua Feter te
Mg. Recte tamen propler me Bbc, item edd. Col. Maur. atque Gilb.;
exstat enim in Graeco J: ;,,1. Post niAil in Bb deletulD aUull. 10. quic-
quaJn W. Mabcdef. Babc. Congruunt edd. Col. Amerb. Erasm. Costo
Pistor. f}ui'quam scribit Mg, qui"'ullm dant edd. Rom. Maur. et Gilb.,
quidquill babet Med. Ceterum in Bb inverso ord. legitur quicqullm IJ me.
Deill quae ua:'or Bab. 11." 010. Ba. Mox ver6um al. m. 8uperscripsit
in Bb. Tum eoram deo (EyayTlov Toii .'tEoii) W et Maeg, item ed. Rom.,
eorllm eo Mbcdf una cum Cost., eoram "'10 Babc, quibuscum faciunt
etiam edd. rell. Bc addit meo. Statim plenlJ AllmiUla'i. (orma scribitur
et (die)
in Mg. Vocc. seqq.: plena cutimonio Aumilita'. in Ma deleta, in
ceteris Monacc. omissa sunt. a. ab im. qui IJ II110 tl/l(ere"a' honori-
/ice,dlIe graliam (sic) Bc, domillo de(ere6a' honorificetlliam Mabcdeg et
Bab, quibus adstiplllantur edd. Erasm. Costo Pistor. Rom., tJ. 1686a' Ao-
norificell'illm Mf, defere6a' domino Aonori/ice,dam Amerb. Veram huius
loci emendationem demum a MauriniB ex mss. optimis quibusque ac
numerosissimis, ut aiunt, restitutam e nostris I'odd. solus servavit W
eandemqlle exhibent edd. Col. ac Med. Nec aUter primo legebatur in
Ma, ubi ultima vocis AOJlori/iceJlUae syllabam a m. imperita per rasuram
corrupta est in Ii. Dein vocc. plena (sic) quoque ab al. m. in mg. babet
Bb et mox qtli pro quia.
. 88, 2. niAil (1I61110,um] Ita codd. W et Monacc. editionesque
Amerb. Erasm. Costo et Pistor. C. Rom. Desunt haec in ceteris libri.
et scriptis et edilis. Tum v'a lIJa, vitam ac more. eiu. al. ord. exem-
piar Col. Dein re(ella,,' W.
P. 15a.
1-2. eon'empnun'ur Mabcdef, el Bbc, item ed. Col. De re conr.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
351
(Jic. de ome. n. 10. . 36. 2. Fugimu8 mim ea Bb. Tum ,o.aun'
maliliose Mbedg. 3. in tlotam Mg. 4. ,ecuniae s;, a"i,,"s Bb. 5. el
"clinalur Mg, aC decline'ur Mf. .'!Ji pro fui Mabedefg. Deio "o/u,'aMua
W. Mabeder. Amerb. Cos&. et editor Rom. Ita ab m. pro etiam Bb,
asee. "olu,'uariu.. ut Erasm. Pistor. Maur. Gilb., "olup'uo,u, Mg,
"o/un'ariu, Bae et edd. Col. atque Med. 6. in'llrpraelan, Be. Tum el ri
W el Mabedef itemque edd. aote Rom. 7. conlllmpt,ilur Mabderg et Bae
uoa eum ed. Col. Proxime s,lleillm Be. 9. C0'7'0M idem libero
. 89, 1. Ego aullln, W et Mooaee., item edd. Amerb. eeteraeque
aote Maur., Ilgo enim Babe el edd. rell. 2. sum edd. Erasm. Cos\.
Pistor. Rom. Maur. Gilb., ,im W. MabeCg d Bae, p08,im &Jed, .eio edd.
Col. Med. atque Amerb., .uffic/lll. 6886 .cio eod. Claromont., .ciam
.uffic. 68se Bb. 3. era' deletum in Ma, omissum in eeteris Monaee.
4. Sa', miM inlJui" e.' W. Ma. Amerb. Erasm. Costo Pistor. el edilor
Romanus, .al. e.', inlJui'. mihi Mbcdrg, sa'. Il" ",iM, inlJu, ed. Med.,
.al inlJuil, mi"i /lI1 Me. Seeutus sum ediUonem Maur., quaeum faeit
Colonieosis. 6. Eflici' W et Bae edilionesque Col. ae Med. Ita primo
etiam Ma, ab al. m. ioter verso "vel .ulf." 7. nll delud pro idem libero
vel "'f
. 90, t. Ilflicie6ant W el Bae, eflic. Ma. 3_4. grae (e in ras. ab
al. m. adser.) nde6ite (supra adieeta gI. mUflua) !Ia, eeleri Mooaee.
gratiae itldebitae munUB; gra'iam iflde6itam 8a e. ed. Med., graliam
nde6j'e recte W el edd. Col. Amerb. atque posteriores. 7. laudalllr Bab.
8. /lI' Ilt inpeMtiae Mbeg, e,' e' imp. W el Madef una eum edd. Amerb.
eeterisque Maurioa aotiquioribus. lo fin. ide,n iu,'ifica'u. /lit Be.
P. 154.
j. 91, 1. animam edd. Col. oc Med. 2. el .i libri MooRee. et Bab,
item edd. aote Pistor. Deio 'h/llaurorum di"ici. Mf, ,he,aurorum di-
e
"i,ial Mbedg. 3. IJre6at lruc'um Bb.
i
. 92, 1. .a'urare Me, .aturar! Md. 3. .,iritali, eodd. omnes
veteresque edd. e. Erasm. Costo Pistor. atque Rom., .pirituali, Maur.
atque Gilb. Quod sequitur IlIt om. Jibri Monaee. Deio edd. Col. Amerb.
Er.sm. Costo et Pistor. e. Rom. exbibenl .a'uMla. reCragootibus mSI.
noslris et editiooe I\led. Deleto voeabulo scien'ia r. m. in Ma super-
seripsit iu./icia, quod iovenitur etiam io eeteris Monaee. 4. ,cien'iae
/lI' o'u. Babe el exemplar I\led. Mox in solo 1'ane Medg e. ed. Med.
5. dc erasum io W. Tum idem liber et Ma pro .aturare, e eorr., u
ceteri Mooaee., ,a'iari. 6. IIo"a requirerll' Mg. Dein /lIurire' W edi-
tiooeRque Med. Maur. et Gilb., .t e,urire' (el a r. m. superscr.) Ma, el
/lIIlrirlll Mbcde, e' Il,urire Mrg, (omisso el) llIurire Bab editiooesque
Col. Amerb. el ceterae Maurina anliquiore. sine .cmll'. Contra e.urire
Digitlzed by Google
358
ADlCOTATIONES
. tl_iao
el deum Be. 7. el denm .tire Ba, .itire' detlm W, .itirel deUtA
Ma, .itire' in domino Mbedef, .i'ire in domino Mg, e' .i'ire in dom;nutA
ed. Col., .i'ire' itl dominum Med. Maur. Gilb., .citir,' (sic) in dominu ...
Be, el /litire dominutll edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom. Tum II
dominum .ciebat e.urire Ba. Oblemperavi eodici Bb, in quo est e8Urire
1Ieum, .itire deutA.
Cap. xvrn.
. 93, 1. ,088i"en,ell W. 2. e' co,lIr" ini,"ita. Babe, e' Cotl'r"
iniquilali. W, el tem Iibri Monaee. e. edd. Col. atque l\led., e cOlllr"
Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom. De re eonr. Cic. de off. 11. 22. . 77.
3. quia, cum] Ita eodd. omnes, neque diserepanl edd. Col. Med. et
Amerb. Sed q"ia male eiecerunl Erasmus, Costerius, Pistoriu. el editor
Romanus seelusitque Gilbertus. De hoe anaeolulho vid. Ramllhorn. Gramm.
Lat. T. 11. . 207, 6. a. Mox i.rahel W el Bb e. ed. Col. 4 . a'e-
moni. Mbedg. Tum robam Ma. 6. ,'erilj'a'em pro au.teri'alem Bae.
Quod sequitur illum in Be superseriptum esto lI'erllnl i"u,1I habent Med,
i"e - - rupon.um dedi, 8eribitur in l\1f, ille - - fer'ur dedi88e
eutat in edd. Col. atque Med. 7. quo pro fuia exhibent W et Monaee.,
fuod edd. Era8m. Costo Pi8tor. Rom. 8. 8uper p"trium iugum Med.
Maur. Gilb., 8uper patria iug. W el l\labedef, quibu.eum faeiunt edd.
Amerb. eeteraeque ante Maur., .upra p",ri. iug. Mg, .uper patenlUtA
iug. exemplar Col.
. 94, 3. unU'fui89'" om. Bb. Mox 'ua superseriptum in Be. Tum
illrahel Bb.
P. 155.
1. in iudieem sine eri' nobi. Mabedef, in iudicem eri, (om. nobi8)
M" eri, Nobi. abe'l etiam a W el Bae itemque ah edd. Col. ae Med.,
legitur lamen in Bb.
Cap. XIX.
. 95, 1. e' om. Babe. De hae re eonf. Cic. de offie. 11. 8. . 29.
el n. . 40 in fin. 6-7. devinetre W. Monaee. et Be una eum edd.
Col. ae Med. Tum obpigntrare eodd. omnes el exemplar Col.
. 96, 1. .ermoniB fuofue libri Monaee. 3. ulla superseriptum in

Md. 4. adlofuii Be, allofui Mb. 6. habe"e W, "olumu8 A a b l r ~ (ex
eorr. r. m.) Ma et Be, vol. Aaberi rell. Monnee. Conf. Cie. de off. 11.
12. . 43. 8. ab eo "b/lco'ldi Bb. Dein .ilenlio fui "Ildi, (post Bilentio
verbis in altljb". illiuB a r. m. superseriptis) Ma, lIil. in aur. il'. fUi
II"di' in ord. Albedefg, Bil. ab eo fui aud. edd. Amerb. Erasm. C08t.
,.
Pistor. Rom., fui aud. W el Be. Tum j'l oec,,"a W el pro Ila. L. sq.
,,{undi' Bb el 11 m. pro Be. Conspiral ed. Rom. Infra fuicquid Mabedef
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
359
et Babe, i&em edd. Col. Amerb. Erasm. Cost. Pistor. Dein sgenmua
eodd. W et Monaee., genmua Babe, ut vulgo legitur.
Cap. XX.
S. 97, 1-2. IIdulueen';6ua] Conf. Ce. de otro 11. 13. . 46.
P. 15!).
1. eongrlldi'ur Mbed. 2. in"rudena deest in W. Ma et Bab, ut in
edd. Col. atque Amerb. Cuius loco in Ma r. m. superseripsit 81ultu8
-ea8e, qnod eommentum MeC in ord. habent; 8tultull sine U8S dant Mbedg.
Borum novissimu8 liber seribit IIgnolleetllr. 3. Post '1I9"s eod. Bb et
edd. Amerb. eeteraeque linte Maurinam e praegressis inrerciunt 60flilr
iungi. 4. td 08'endanl ae IIdolslleen'ell eorum imjla'orell ealle ex eor-
ruptione r. m. habet Ma, in quo haee eum praeeedeotibus iuoguntur ean-
demque leetionem in eeteris Monaee. reperi.
. 98, 1. AiHU8 et hie et in seqq. W. Ma. Ba, lAeau8 ed. Col.,
iHU Bb. 2. De genitivi Corma Moy, monui supra ad l. 28. . 134, 2.
3. in - 'a6eNllleulum W. Bbe et ex mutaL Ma, nee aliter eeteri Mooaee.
et edd. Col. atque Amerb. Tum refulgere' praeaen'ill, "idere'ur W,
refulgere' - e' "id. '(e' a r. m. snperser.) Ma. Partie. el in ord. habenl
eeteri Monaee. el Bb. Conspiraot edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom.
Recte tamen refulgers "rau. "idere'ur iam Col. et Med., quiboseum
A
faeiunt eodd. Bae. 5. iellua B8, ihUtla Me el ed. Col., iellu Bb. Dein
eum domino Mo08ee. et Blle, item edd. Col. ae Med. Tum ihea"" , ut
solet, Col., Aiell"" Me itemque e. Ba io seqq. 7. adaeende6a' Maur. el
.
Gilb. 8. in e a a r ~ (ex mutat. r. m.) erll' Ma, eeteri Monaee. in call1ri8.
9. eolt,ml'nII Mbfg, ut ed. Col. Deio etIfA Moy, Ma et pro W. Mox

a ~ l a b a l ex mutal. r. m. Ma, lIallla6a' Mbd, 1I,'a611' Bab. Merg e. ed.
Col., a8dale6a' Me. coor. ad Pauln. . 1, 10. Tum magiafer W.
Deinde ea:ie6a, W. MaeC. Bb. Novissimus liber: luvenu eum 8enio-
ri6ua - - Irepidaban',
. 99, 1. IImmiranda W. l\faefg et ed. Col. 2. IIl1ne'lI Be. 4. eVaBi,]
Ante h. V. Ma inter verso a r. m. habet gl. in lale r06ur, quae in ee-
teros quoque Mona ce. irrepsit. 5. lI'are' omisso '01 Bb, aleti' aol Be.
. u,
6. 9uid a m. pr., asee. per ras. fui W. 7. aolua (ut a r. m.
superser.) Ma, "' 80ma ceteri Monace. Tum elegere,ur W. Be et pro Ma.
P. 157.
1. co,tllll 8eniorum I1I9ue IIdulHee"'i,,m] Respexit Noster Cie. de
senecto C. 8. . 26.
. 100,2. Pro 80la'io recte aolllco W et Mrg. 3. delec,alioni a m.
pr., ab r. ""eo,ioni 1\la, dileo,ioni Mer. Deio obm;IIo Mg, ommitlo Mr.
Ha6rahas W. 'fum /JolIa ef,ldd. et edd. ante RomaD. Om. hoo DomeD IIr.
Digitlzed by Google

360
ADNOTATIONES
3-4 . 'iam IIdoluc.nlullU ed. Col. 5. lIutim.tur Iibri Bamb. 8. col-
legi",u, W. Ma. Bc. 9. ,umplli' Mf. FJucluanl deinde codd. el edd.
inler Sil"m, Sil"n, Sg'eam, Sylan, Sl."m et Siletm.
. 10 1, 1. de illi, ,uperori6u, W et Monacc. Abest lli, ab ed.
Med. 5. Voceo ., 8U" "oce in 1\la eraSD, in eeteris MonRec. omissa sllnlo
7. ., in etm" "ruden,;" Be el pro Bb. In seqq. Bc habet ,'ip.nllio,
idem el Bab 010. .".
Cap. XXI.
. 102, 1. Deest Aoc in Med, Ilt0lu, Aoe exhibenl W. Mabefg.
Amerb. Tum 1I."im",ioni, scribit Bb. 2. tlampn"tum Mbfg et (a s. m.)
Be, item ed. Col. 4. i"e'tm,i". etllU" _gi, W. 6. oppru8um opi6,"
"o,enl.,] Vid. Ce. 11. 14. . 51 in fin.
P. 158.
S 103, 1. Ao"illllitll'] Conf. Cje. de omc. 11. 18. . 64. 3. 8t1-
,ei"i,,'"r hic Bb. 4. urbi, tJ:lIillli",,,,ioni Bbc, etiam 8a.
5. lIulleiper. codd. W et Monaec. editionesque Amerb. Erasm. et eeterae
!Iaurinam antecedentes, ,ulleipi Babc una CUlO edd. Col. Med. Maur.
Gilb. 5. mell,,,e ab al. m. superseriptum in W. Dein Ao'pi,,,li, W.
Mbcdfg. Bac el a m. pro Ma, quibuscum conspirat ed. Med. Pro gr",i"m
Be gr",i". 6. W. Bae et a s. m. Bb. Tum hollpitium W et 8a.
. 104, 1. ho6r"A"e I ul . 100, 3., W. 5-6. per - mercedi
idem liber.
. 105, 1. Lo'A codd. et edd. ante Rom. omnes. Conf. . 100, 3.
. 106, 2. i.llmo de ,uo iure] Ita eodd. el edd. Col. Amerb. Erasm.
Costo Pistor. Rom., imo el de 'uo iure Maur. C. Gilb., imo maJe etiam
Med. Conf. ad I. 6, 4. De re vid. Cie. de offic. 11. 18. . 64. Mox
deJeto vocab. alifu" in Ma ab r. m. superaddita esl gl. pro"ri". Unde
Me habel pOliu, propri", inverso ord. Mbedfg dant propri" flOliu,.
3. alien" om. Bb. 4. ljljum a gJossatoris euiusdam manu in Ma eor-
ruptum in li,." quod reperitur etiam in ceteris Monacc. ConC. quae
adnotavi ad l. 43. . 211, 3. 5. "erum Ba. 8. Pro 9uotl augelllr (ita
edd. l\ld. Cosl. Rom. Maur. et Gilb) codd. W. l\labef. Babe eeteraeque
edd. exhiben! 9uo "uge/ur, Mcd fUO "uge,,'ur. Paulo post con'emptl",ti
Mabdefg C. ed. Col. Oein alifu", quod ex omoibus Cere codd. suis re-
cf'perunt Maurini, reperi in meis quoque mss. el io exemplari Med.; edd.
aulcm Col. Amerb. el sequentes ante Maurinam babent ,,'ifUO in 'empure.
W seribit in le,npor" po". Tum (rueluolI" Bac et l\laurinorum unus el
alter. Pro erunl, quod eodd. omnes vete res que edd. confirmant, Erasmus
in\'exil lIin' idque reperi eti9m in edd. Cosl. Pistor. el Rom.
. 107, 2. inpar/ienda] nperlie/ld" Ma. In i&em lellitur io W. Be
e& Sequens autem syllaba in iisdem Iibris et in Mbederg, in quibu.
es& im, per eompendium scripta habe&ur, quo e& ,er e& par significari
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
361
solel (conr. ad l. 45. . 219, 3. el n. 16. . 77. p. 148, 1. ab im.);
ipar" enlal io ed. Med., imparc. in Col., impar io rell. 2. ifUli"
aulero] Vid. Cic. de ome. 11. 20. . 69. 4-5. Tan'a u. enim] Ila W
el I\labedr" io Me ab al. m., ul videtnr, Juperaddilum est enim, Babe,
ni vulgati libri, danl l. au'em u,.
P. 159.
2. a6raam Be. Tum W a m. pro recipil. Proxima verba usque ad
""de 8ci" desunt io ed. Col. 3. Loth constanter exhibent eodd. et edd.
ante Maur. Dein "",,cepi' praebuerunl eodd. W el Monacc., item edd.
Amerb. Erasm. Cos&. Pistor. atque Rom. pro recepil, eui favenl Babe
edilionesque Med. Rom. el Gilb. Deio pro ioeplo ne el lu (ila Babe
una eum edd. Col. Med. Maur. el Gilb.) 8eripsi an el 'u praeeunlibus
Iibris mss. W el Monaee. editisque Amerb. Erasm. Cosl. et Pistor. e.
Rom. 4. h08pi'em restilui ex iisdem libris tam scriptis, qua m editis,
hominem habenl Babe el edd. Col. Med. Maur. atque Gilb. 6. Verba
nudu" eram el Operui8'i" me om. Mg; cooperui,,'" seribunt Mabedef.
. 108, 1. Suaoe igitur e,,' Be. 2. am dudum] Ita eodd. W.
Monaee. et Bbe, quilSuseum coneordant edd. Col. atque Med., mndudum
Ba et edd. rell. Conr. Cic. de ome. 11. 20. . 69 et 71. 4. "elu' eodd.
omnes e. edd. Col. Be Med., "elu'. edd. posteriores. 5. dampnum
Mbdf et exemplar Col. Tum 'luid'luid edd. Med. Rom. Maur. Gilb., ,uil-
'lui' Mg, eeteri eodd. el edd. 'luic'luid eodemque modo variant eodd. et
edd. . 110, 3. 6. Praepositio aote hoc erasa in W. 7. ad(erri idem
liber, afferri codd. MonRee. el Bb, ad(erre Be. Maur. Gilb., affer-re Ba
el edd. ante Maur. 3-2. ab im. holmb".] Ita eodd. omnes, 0leribu8
vulgati libri. Conf. Wagner. l. c. s. V. holu8.
. 109. 1. Largil,,';8 - duo 8unl genera] Vid. Cic. de ome. n.
16. ioit. 2. h08p;I;um W, h08pj.em Mooaee., in quibus Ma ex eorr.,
dein 8fUcipere W el Monaee., M8pilio 8u"cipere edd. omnes exeepla
Col., quae cum Babe habel ho",i';o recipere. 4. efl'uere] Ita W el
Monaee. editiooesque Amerb. eeleraeque !\Iaurina anliquiores, Il("ue"cere
Babe una eum edd. Col. Med. Maur. atque Gilb.
. 1 to, 1. men8uram 'en ere] Vid. Cic. de ome. 11. 18. . 64.
3. Oui/'luil I\lg, 'luic,uid eodd. rell. e. edd. Col. Amerb. eeterisque
ante Rom. Mox sincere Ba.
P. 160.
2. flon "uper"ua" aediicalione8] Conf. Cie. de offie. 11. 17. . 60.
. 111, 1. Corrg. el pro ul. 2. eliam om. Ba. MOl( idem liber
babel aula dei. 3. inmen8a" W el pro Ma. Tum conoenienl6u" Bb.
6. Re pro flec Bbe. 9. eorum om. W el Babe, quibuseum faeit etiam
exemplar Med. In Ma i1\ud proDomeo r. m. ante v. nece88i,.,. 8uper-
Icripsit; eorum Rec. item exhibeot Mbcerg, eorum .. il ReC. dal Md.
Deia Re eogil/JliOlI4 mendole Be.
Digitlzed by Google
862
ADNOTATIONES
Cap. XXO.
. 112, 3. remi"8iore.] Conf. Ce. de offie. O. 12. . 43. el 16.
. 56. - tII ab r. m. superadditum in W. 4. Beverae virluli.r babel Be,
,,,vII
B.d verae v. Ba. 5. "iulurmma ('1UO" a r. m. suprascr.) Ma. 61.
'1UO" compare' in celeris quoque libris Monace., ab eademque m. r.
1. sq. ante in "roe888u supr. lino praefixa esl partie. el, quae in rell.
eodd. Monaee. textum oeeupavil. Infra pro alla radiee (un"alur serlpsl
alta (untlatur radiee eum eodd. omnibus, quibuscum eonspirant exem-
pIara Col. ae Med. Ceterum eonf. Ce. de offie. 11. 12. . 43.
. 113, 1. a/ertioni" no.trae Be, a8"rtioni" n08trae ed. Col.,
aB8ertiOfae8 nOBtra8 celeri eodd. et edd. anle Maur. 3. deeidant W el
Mabefg. 4. areu8ivmU8] Ita Babe et ed. Med., areer8ivimu8 (sic) W,
D
arcerlrvimu8 (e pro r a r. m. Juperser.) Ma, aeeer6ivimUB eodd. et
edd. rell. Vid. Wagner. l. e. p. 417.
. 114, 1. A6e88alon el bie el p. seq. 1.7. Made alque Ba, u& edd.
Rom. Maur. et Gilb., a688alon (liltera e posl 6 erasa) Me. Ita eliam
infra; a68/11on Bbe el Mbf veteresque edd. e. Erasm. Costo el Pi.lor.,
a68010n Mg. Item in seqq. 2. iuvenlute Bb.
P. 16t.
t. i8rahel Bb. Tum rep,erireltlr W. Maef el Bae. 3. fI1'ocurreren'
W. Mae. Ba, pereurr. Bb. 4 i '1uidem Ba. 6. lIe om. Bae. Tum
ea: tribu una Babe. Mox de tribu W et Be. 7. Rupondebal abaalon
Bb, aba.,alon pr., e corro abaalo,a Be. 8. con8ti/uit W el Be, con8titua'
i
Bb. 10. iudicabo Pistor. in mg., delinieb/ll !Ibedeg, MI, ele-
li"lbal (e ab r. m. superser.) Ma, delillibal W el Ba e. editis libris
ilemque a m. pro Be, post yero delenibaf. Conr. adnotat. ad 11. 7,31, 5.
Paulo post a,,,rehen"ebat /lO8 al'lue deo8eulabalur Bb.
. t 15, 2. ioeu,,," eodd. Mona ce. et Bb veteresque edd. e. Erasm.
Costo et Pisl. Post ubi r. m. iu Ma superseripsit vero, quod irrepsit in
eeteros Monaee.; autem pro vero habent edd. Col. Amerb. posteriores-
fIIoII
que ante Maur. 3. ",am ('1UO" ab r. m. superaddilo) Ma, '1uod reeeptum
in rell. Monaee. Tum aceedetado W. Statim ,aterponendullI W et Mouaee.
5. eommendabaf in Ma mutatum in conmellda6at, quod item exhibent alg
el exemplar Col., commetl"avit seribitur in Bab. 6. Verbo maluit in Ma
r. m. immutavit in voluit, ibidemque leet eorruptum est iu licere et
mox tamen filio in fatltu"a filio ,are volu;t. Nee aliter Monaee. rell.
in eontextu babent.
. 116, 1. ea om. Bab. 3. adsenfafione Be. Maur. et Gilb., "88ene.
eeteri eodd. et edd. Cap. autem seq. . 117, 2. itemque p. 162, 1.
Jibri seripti el editi omnes, si exeipias Maur. el Gilb., daD! """.,.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
363
Sed praeferenda ahera 8criplura, quam constanter sequitur Virgilii codo
Mediceus.
Cap. XXIll.
. 117, 1. 060eelienlill'" Ma. Ba et a m. pro Be, antiquo scribendi
more. Ita p. 162, 4. W. Ma el Babc 060edire. Plura buius scripturae
exempla ex eodd. nostris attuli ad l. 24. . 105, 5. De re vid. Oic. de
orlic. 11. 6. . 21. el 15. . 53. 3. ill; ""m (re'luenter (du", a r. m.
superad dilo ) Ma; eeteri autem Monacc. elu'" in ord. babent.
P. 162.
1. Pro {erre Ba "ortare. 2. per.lriraclICeri8 Be. Vid. ad l. 35.
. 178, 3. Male '8lriflllC. Mbdef, Fe81r. Mac. 4. 68.S IIebers Ba.
5. lIibi erasum in Ma, omissum in reIl. Monace. Pro de6ellnl r. m. in
Ma invexil decre"erant, quod comparel in ceteris MonRcc.
. 118, 2. 06ligalOll Mg el a m. pro Bb. 5. liS rogar; Babc, qubu&
Rdstipulantur edd. Med. Amerb. et Maur. C. Gilb. Sed pronom. Be merito
om. celeri codd., item edd. Col. Erasm. Cosl. Pistor. atqne Rom.
Cap. XXIV.
. 119, 4. ael(eclalio Bc, a/fecI. codd. relI., ul edd. Tum ne9ue
indecorll W el Monacc., el indec. Babc vulgatique libri. 5. lIe ;p88m W
et Mabcdeg, $e itl ,8a", Mf.
. 120, t. ne9ue ""erilalern 6888 durarn] Vid. Oic. de offic. l. 25.
.88.
S. 121,1. alque oflicii. om. Bb. De re conf. C'ic. 1. C. 11.5. .17.
t ,.
el 19. . 67. 4. IIli'luo, W. 5. lI"erI1l8'; indigne (sic) ex lIIula"
serioris lDanus ~ f a lI"el'Ial .S 8; indo Me. TUID ei W. Ma. Bb. 7. Posl
pre86ylero in Ma r. m. 8uperscripsit ell"', quod celeri Monacc. in con-
texlu babent.
. 122, 1. a"roga"'68 Bb. Vid. adnol. ad l. 1. . 1, 1.
P. 163.
t
2. o/fendi. Ma el Be, o/fenellt Mcdef, o/fendat Mbf, o/fenelsI Mg.
3. clero in Bb enatum e clerico. Tum dem liber pro ieiunio pro iu-
tl;cio. 4. lIul lsclione Ba veteresque edd. c. Erasm. Cos&. Pistor. Rom.,
"el leclione Ba, el lecliofle Maur. Gilb., lIut elilecliolle W et Monacc.,
doclriflae leclione Bbc. Dein IIdcu"'ulel pro vulgato accu"'ulet Bc,
.accutnula"eril Ba. 5. el laU8 codd. Monacc. 6. prlledicllre W el
Monacc., llludar; Ba. 7. BUU'" 011 codd. noslri omnes veteresque edd.,
08 8u"m primus Erasmu8 el editores posteriores.
. 123, 1. 060edial W. Ma. Bac. conr. supra ad cap. 23. . 117, 1.
Anle 8IIClollere in codo Ma r. m. superscripsil coniunclionem el, quam
.ceteri lIonacc. libri in conlexlU haben" 2. tluideral W. Bac el pro 11,
Digitlzed by Google
364
ADNOTATlONES
eonspirantibus exemplaribo. Col. ae Med., duderan, reeeperunt Amer-
baehius, Erasmus, Costerus, Pistorius et editor Romanus. (Juaerenll etiam
addit Gra/ia'lu, in Latini bibliothee laer. et prof. Tom. l. p. 131. col. 2.
Ad v. 06um6rare io libro Ma r. m. supra adiecit 'lue, quod in ord.
habent eeleri Monaee., excepto tameo Mg, ubi legitur obumbrarel'lue.
3. Pro affectatione scripsi ad{eeta/ione, euius loco in Be est affec/ione,
ut pro legebatur etiam in Bb et Md. 4. regula UI Ba. 5. nihil {acial
W. Monacc. et Bb, nilail (uci Bac C. ed. Med., niclail fuc ed. Col.
Non ioepte, ah Gilbertus,' ita lorsitan restituas: u, 'Iilai' fuci facitlll,
quod frige&. Optime Amerb. et sequen tes edd. nilail (acitll. Ante/:om-
fttmtlandi Ma ab r. m.- superscriptum habet Be, quod irrepsit iD ceteros
Monacc.; commenflandi lIe cau,a dat Mg, commend. BUi caUBa exhibent
W et Bb. 6. laa6" W.
. 124, 1. Restitui non pro na, quod invexerant ManriDi, ex codd.
et edd. superioribus. Vid. quae adDotavi ad 1. 21. . 93, 15. De re
conf. Cic. de offie. n. 14. .51. 2. Me arbitr6f'' (ne ab r. m. supersr.)
Ma, ,1/, arb. ceteri MODaec. Tum urguetlll W et Mae. Dein n,iflgell
Ba. 5. ae'luitatem Be. Pro haberi, quod teDent Bae et editi Iibri, cum
ceteri. eodd. scripsi habere. Tum Babe aDle td inferciunt el, quod re-
peritur etiam in Col. atque Med. Post nilail ,ibi Ba scribit "m dice'
,otm/ior, Bbe item 010. ,IUII. Conr. Cic. ibid. 11. 20. . 71 in fin.
7. ,ufll iD Ma r. m. eorrupit in lIumUII, quod etiam eeteros MODaee. iD-
vasito Proxime atlroge' Be. Vid. ad l. 1. . t, 1. Tum ,arern e'lIe
et el
humiliorem (decel e' ab al. eaque r. m. _superser.) W.
. 125, 1. in iudicio acci,iamulI Mbedg. 2. meril"m W. 3. lIi
udicando Be. 5. Prilnum 'luidern ", Ba. Pro 'luidern, quod exhibent
etiam Bbe una eum edd. Col. Med. Maur. atque Gilb., ex rell. Iibris scriptis
editisque recepi 'luippe. Ceterum in Mg legitur pronu,n ", 'luippe.
DeiD hominum iD Bb enaturo ex humarlum. 3. ab im. 11; 010. Ba. Tum
lace"" habel ed. Col. ID .eqq. eodd. W et MODa ce. seribuDt conlllanli".
P. 164. .
1. Pro eli ... in Be legitDr el.
Cap. XXV.
. 126, 1. Expunxi partic. el ante li6i ab Maur. ae Gilb. invitis
eodd. editisque Iibris antecedenlibos intruIRm. 2. arnan/ern remuneralur
habent Mae. Bb et ex corro Be, item Maor. el Gilb., am. remunera' W.
Ba C. edd. Col. ae Wed., amo remunerel edd. rell., am. rem"nerelur a
m. pro Be, remuneralur amo MI, remUflera' am. Mbcdg. De re eonl.
Cic. ibid. 11. 20. .69. 3. ideo pro eo W. 6. Loco V. "irtu'"m, quod
legilur in Babc el edd. Col. Med. Maor. atque Gilb., ex celeris mss.
editisque libris reeepi "ir/utill. 7. conferamulI no,lr. 6ene/ici" 8a.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSWM.
365
MOl[ po,,6II' W el MonRee., pO'lIint Bab, item e pOli"" Be, in quo ell
inllertum est ante rBJIraU6IIlare. 8. duce", W et pro Ma e. Be, dicen,
Bab et per ras. Be, quibuseum eonsentiunt veleres edd. e. Erasm. CasI.
Pistar. alque Rom., docena 1\la (ex eorr.) celerique Monaee. adstipulan-
libus edd. 1\18ur. et Gilb. 9. alque "aUflere, Be et exemplar Col. Ita
et Ba, ubi alque duobu8 punctis insigniluDl esl; led ,ui pauperu babet
Bb. 3. ab im. reeeperi,., (superser. "vel re(eceri,.,") 1\la, rereeeri,., Mf,
eeteri Monaee. in eontexlu reeeperin' tlel rereceri!". IUox raciun, deum
Ba et ed. Col. Tum obligllfldo W, item a m. pro Ma, quorum hie ex
emendal. obligandum. 06liga"dum, quod abest a !\Ibcdefg, eomparet ut
in edilis, etiam in Babe. Dein ser. oplulit cum Be. Vid. ad 1. 8. . 25, 6.
. 127, 1. conlalio W el Ma, collat., ut vulgati Iibri, eeteri eodd.
Monaee. e. Bb, con,olalio Bae. Ita J. 4. cOfllatum (vulg. collal.) W. Ma
et Be. 2-3. quia ditlu cledigJ.alur] Vid. Cic. de oCtie. 11. 20. S. 69.
5. adrga, W. Be et pro Ma. ConC. ad l. 1. S. 1. 6.., 001. Babe.
Tum ae"imat'eri, W. Ma et Be itemque edd. Amerb. atque Erasm.,
utim. eodd. rell . ezlimat'. exemplaria Col. et Med. 7. in eo i"o W
el l\lonaee. 8. Pronom. ,e, quod post aecBJIille inCert Bb, Bae non
agnoscunt. L. seq. V. reddat e retldere r. m. eorrexit in Ma. De re
eonf. Cic. 1. e. 11. 20. . 70 ioil.
P. 165.
1. numo Be. 5. delalo, pro Ba.
. 128, 1. Unde deru Ba. 6. Chri,ti dem Iiber 001. Deio Bc
.cribit na.arti, nee aliler a m. pro habebat Ma. L. penult. tlec tlia:
perperam dat W. Tum rel'l'eriUfl'ur exhibent W. Mae. Bae.
Cap. XXVI.
. 129, 1. ammi,.a,ione Ba. De h. 1. eonr. Cic. de oMe. 11. 20.
.71. 3. iam dudum disiunetim (ul supra 11.21. . 108, 2.) seripsi eum
codd. et edd. Col. alque 1\led., iamdudum habenl edd. rell. 4. hyerieho
Be, lericho Mcefg e. ed. Col., llierieo Amerb. Erasm. Cosl. Pistor.,
enco Med. Tum conrui88et Be. 5. hie,u W et a m. pro Ma, deio
hie8u" Bac iuu, ed. Col. hellu. 6. infirmam Be. 7. altri 001. Ba.
8. achar Ba et Mf, item edd. Col. atque 1\laur., acho,. Mg, acha" W et
Mabe e. ed. Gilb., aeham Bb. Conspirant edd. Amerb. et sequenles
Maurina antiquiores, acha!llS (!lIS in ras.), aca. exemplar Med. Tum tlulem
auream el ducenla argent di,Iragma (sic) el litlgua!,. auream habet W,
in quo voe. didragma et yerba seqq. usque ad ita,ue ille (. 131, 2.),
utpote pro omissa, ab al. m. in mg. inferiori supplela suot. Ma 8eribit
r'gulam l.
"e,'em e' linguam auream et duc6ll'a arg6llti ditlragmll (v. regldam
'ltl r.plam
el syllaba la ab r. m. supra nOlatis), Me dat "ut. el linguam aur. el
Digitlzed by Google
366
ADNOTATIONES
duc. argo tlitlragma'a, Mbcdfg exhibent v,,'. el reg,,'am a!lr. el duc.
org. didrogmalo, Babc: v,,'. aur. el dllc. argo dillragma (ditlrngmata
Bb) el ling. aur. eundemque verborum ordinem sequens ed. Med. olTert
did"ogmala moxque regulam. Cum noslro textu convenit exemplar Col.,
uhi lamen male esl didrogmala. Didrachmala recle legilur in edd.
Amerb. el posterioribus. Dein Amerb. perperam habel linea,,. pro I,,-
guorn, quod primus reslituit EraslDus.
. 130,1. ip"i,,] ha codd. el edd. omnes exceptis Maur. alque Gilb.,
in quibul exslat iplliu". 3. lea: dei W el Monaec. una cum ed. Amerb.
ceterisque ante Maur. Om. gI. dei Babc et exemplaria Col. ac Med.,
item 1\laur. et Gilb. Tum dilala W et pro !lla. Hie lamen e corro de-
lala, ut Maur. et Gilb. Da'. babenl Bb veteresque edd. e. Erasm. et
Pistor., d,IIa ", v.1 dela,. el' Mbedg, la'. ", Costeriu8, quem seeulus
esl edilor Romanu.. In seqq. Balac recte 80lus Mf C. edd. Aroerb. ce-
lerisque Maurinaro anteeedentibu., Balaac W. Ma et forta.se etiam Me,
in quo libro huiu8 nominis inilium a bibliopego imperito abscisum esl;
Eandem scripluraro reperi etiam in ed. Col., Balach dant Md. Bab el e
corro Bc adstipulanlibu8 edd. Maur. atque Gilb., Balaach Mbcg et a m.
pro Be una cum ed. Med. Tum Balaam a m. pro omissum supr. Iin.
additum esl in Ma. 4. 'emp'ori praebuerunl codd. omnes, quibuscum
concordanl edd. Col. et Amerb., Im'ari Erasm. el sequentes. Ante e'
ponatur comma. 5. a6",inere U""i"II", qnod Manrini ex eod. Fuliacensi
reeeperunt (anlea enim perpernm legebalur a6l1t. ve,,,",,el, idqne inve-
nitur etiam in Babe), egregie eon6rmant libri W el Monaee. 6. Achar]
Eodem modo, ni . 129. p. 165,8., varianl h. l. et eodd. et edd., si
excipias Mediolanensem, nbi ex&Iat acha.. 7. ple60m patru,,, Mbedefg.
Ita ab r. m. etiam Ma deleta voce poren'um. 7. ih""" ilafue Mb,
iheau" etiam Medfg, hiellulI Ma et Ba, hiellu W, i"" Bb, ellu" Be et
Me, ul vulg. 9. 1101 m. pro omisit in Bb. 10. feeit hi.""" W, hiel""
tem Ma, Me e. ed. Col., lellulI con(ee;' exemplar Med., he"""
naue Mbedg. Proxime pame W et Ba, poene 1\la C. Be, pene eodd. rell.,
, nI editi libri. Praetuli seripluram paene, de qua vid. Olla"n. ad Cie.
de re publ. p. t 93.
. 131, 1. lIanlllon omnillm W. Recte Samp"on unus Mg, lIarallo",
ni ed. Med., a m. pro Ma, ab r. "amllon C. ceteria Iibris scriplis el vul-
gatis. TUIn no,,'" dedalilae (sic, partie. ne ab r. m. superaddita) W.
11
Dadilae l\lb, dalidae Mf, Be. Ceterum Bb: Quid (orl.
ODan. "am"on' Nonne - - a"ari'ia "',,, Ilec.' 3. leonom ab al. m.
habel Be. Male deeerpllit Mcd. Dein IIIIi" om. Bbc, item edd. Col.
et l\led. Mox alieraimill Bb, /IIieni" Ba el Mbedg. 4. di"IIOlulllll Bb.
5. inle3:'o" solus Bb editionesque omnes, si excipia. Amerbacbianam,
iD qua, ut in eeteri. codd., \egitur inlea:'", 6. di8rupit optime aDti-
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
361
quiorel et meliores codd., item edd. Maur. atque Gilb., tlirul'' Bc et
Mb libriqlle ante Maur. typis exscripti. Conf. adnol. ad Paulin. . 41.
p. 22, 7. et ad Ambros. 111. 10. 5. 67, 11. Tum infb:tI e"."ice Ba.
861.to
7. ONlalllm a m. pr., a s. orllalu Ma, quae corrupho ceteros libros
Monacc. invasit; ornlllu reperitur etiam in ed. Amerb. In seqq. W
habet itl gremio, nec aliter primo legebatur in Ma.
. 132, 1. Jlllqu. pro gitur Med. Tum lI"ariljlle inllee6r0811l'ecunill
(avartiae ex a"artia enato) Ma eodemquemodo depravatus hic loeus
est in eeteris Monaee. 2. no,& habentell om. Mhedg. 2. E8tO lamen]
Vid. Cie. de of6e. 11. 20. . 71. 3. inferiorlm pecmlill inverso ord.
Icribitur in Mbedfg. Male Schro.c1chiu8 (hislor. eeeles. Parto XIV. p. 330)
hune lorum traetans ait: "Man kiinnle zwar die zweite Diitne dieser
Stelle auf das vorhergehende avaritiam ziehen; aber immer etwas ge-
zwungen. Leiebter milehie es wohl seyn, anstaU inferiorem. inf.rllm
zu lesen; der Verfasser hiiUe alsdann gesagt: "ieh will doch beweisen,
daIs aneb das Geld noch etwas su verlangen brig IlIsst." Sed quid
hRee sibi velinl, equidem non intelligo. Distinxi igitur praeeuntibus Iibris
W et Mabede, item ed. Col. non ante, sed post nferiorem el pro ipllam,
quod exstat in edd. Maur. atque Gilb., ex eeleris edd., quibuseum faeiunt
omnes eodd., reeepi p8um. Quam emendationem veram esse ex verbis
leqq. satis apparet. 5. Quid om. Bb; quid lIu'e"., lIi ille copiollior,
qui ha6." mutile .cribit Mg. Praepositio lid exeidit in Mbcdf, lid lI'ium
habet ed. Col. 6. 8 om. W. Babe editionesque Col. ae Med. Quod
sequitur lIil deest in libris Monace. Tum ipll' pro iU. dat Mb. Recte
hunc locum, qui apud Amerbaehium et Erasmum ita legitur: Quid u,
lllill lIi, ille eop08ior etc., 'primns emendavit Costerius. Dein tlunquid
eodd. Ba et Mdg, quibul adstipulantur edd. Col. Med. Erasm. Costo alque
Pislor. 7. Exeiderunt verba: quill habet quo honl8'II8 plerumq"l a,,,'-
litur, in Ma; desunt etiam in Mbedrg. Reeentior autem manus saeeuli XIII.
in Ma superseripsit: qui hllbl'. Hone8'1I8 plerumquI IImilt'ur (sic),
quae Me in ordine habet. In ed. Med. item legitur lJui, .in Col. i hab.,
,.,. 1J1I0d h. p'. am.; quod honu'lU scribit Be.
Cap. XXVII.
,. 134, 1. ai ,,0Iuer;mu8 n08 eommeMllr. deo Mbedg, n08 com-
mendare etiam Ba et Mf, cO'lmerldare ed. Col. Ceterum deo ab r. m.
habet Ma. Verbo lIequamur Ba addil cU8'odiamua .am. Dein alter om.
W et Mubedef, 1I"erulrum exhibent Babe el Mg, item edd. Col. Amerb.
Erasm. Manr., a'ter IIlteru'rum Med. et Gilb., IIIIer IIlIerltm recte Costo
Pislor. atque Rom. conr. 111. 2. S. 13 inrra. 3. aupetiorea Mbedg.
Tum etlim deest in Babe veteribusque edd. Mox tlil aeribunt Bab.
. 135, 3. a 60no 'Mdico da& Be, bono om. Bb. Dein l168cinditur pf!r-
peram habent edd. Col. Amerb. Erasm. Co.t. et Pistor. C. Rom. itemque iD
Digitlzed by Google
368
ADNOTATIONES
.eqq. a6.eitldere. Pro a ei"it"" b. l. in Bb legilur abcida,ur. Tum .ie
e ,i correctum in Ma. 5-6. Desunl verba: po.'rlmlo ,uod .anan non
polul, eum dolare a6.cidere in Ba. Eadem in Mg rec. m. ad mg. ad-
scripsil. 7. i".mille' Ba. Quod sequitur ul ab al. m. supra additum in W.
Clip. XXVIII.

. 136, p. 168,1. alii. Ba. 3. per mi.ericordiam W. 4. U"'tI pro
u, no. Ma, uniu . eeleri Monaee. Dein aliqualldo 110. ed. Med. Prae-
.posilio ill ante i"vidiam erasa in MMg. Tum incidamu. mendose W. Bae
el pro Ma cum Bb. Nec aliter edd. Col. atque Amerb. Dein ea quod Mg,
'luia Amerb., 'lui Erasm. Costo Pistor. Rom. Corrupte eum (rigerin.u.
W (sic), (eraso eum) (regmmu. Ma, (regerimu. eliam eeteri Monacc.
6. ,uam meliu. (pro quod) arriatli. di.plieere, 'luatn ul e .. el ( sic) Mg.
Poteral pro pOluera', quod babent codd. Babe veteresque edd. e. Maur.
e' Gilb., praebuerunt ceteri libri seripti et editi. 7. displicere reeepi ex
codd. W. Mabcder et Bbc, quibuscum eonveniunl edd. Erasm. Costo Pistor.
atque Rom.; mal e Ba el ven. edd. una cum Maur. el Gilb. diaplieere',
Mox reprehenderelll dant edd. Col. Amerb. eeteraeque IIlaurinam ante-
cedentes; sed lectionem reprehenderetur tacite a Benedielinis receptam
confirmant nostri codd. omnes el exemplar Med. 3. ab im. gravioru
mortea mendose W et Monace. Dein adllluemtuli a',ue pueruli, quod
placuit, W, adole.c"lluli a'qu' parouli Monacc., aduls.celllulae v,1
pueruli Bc, adule8cmlu.lae vel pum Ba, adole.ce,,'ulae vel pueri edd.
Col. ae Med., adole.cmlula, vel pueruli eum eod. Bb editiones poste-
riores excepta Romana, ubi exstat adole.celllulae, plleruli.
. 137, 2. pro.e",u,i W el Ma, UI edd. IIlaur. atque Gilb., 1"'0-
.ecu,i codd. et edd. rell. 3. a"'tn.eremu. Be. Maur. Gilb., a.trueremu.
libri Monaee. et Bab C. ceteria edd., a,'ruere,,, W. Conr. ad .In. 22.
. 127, 3. 4. {Jul' (a ab al. m. superscr.) Mft, 'luia rell. Monace.
5. el om. Babc, item edd. Col. Med. Maur. Gilb. 6. u, au6vellia, W.
Mabeder. Babe veleresque edd., el au6". Mg el edd. rell. 8-9. A V.
,u.,ulerin' (lttl8'uleru", male scribit Bb) librarius codieis Mg aberravil
ad verba: NOllne dic'uru. e.' domi"u., inlermediis omissis. 9. pro
alimo"ia ed. Rom. 10. duu'l' Bb. Dein 'luam ti' .acrilegu. edd. Rom.
Maur. Gilb. invitia codd. el superioribua edd. Slalim e01llamillalt lorte'
ti
Ba , eontam;lla'a. porte' Bb, cOlltamillata. parla' W, cotl'ami"a'a.
'''"orlae, Ma, conlaminalum allportet Mbedef. 12. tol om. W et Monacc.
Restitui deinde (am, emori ex eodd. W. Maef el Bbc, quibuscum on-
cordanl edd. Col. Amerb. Erasm. Costo Pistor., pro (ame mori, quod
exhibent codo Ba editionesque Med. Rom. Maur. el Gilb.; mon (a'fte
.cribunt Mbcdg. Compositum emori, quod esl p"'ne in,erire (vid. O.ann.
ad Cie. de re publ. p. 313 et 505), ulpote 8ignificantius el forlius,
Digitlzed by Google
S. A SIUM
omnino praeferendum fuit. Ceterum praepositionem Iittera e praeeedentis
voeabuli farM absorptam esse eui non liquet? Mox u 'ni,lra
b Bb. post 7IIerli ie) Be seq. hoale
quod ID Mbcdef rrepsi& ID textum, ab al. m. superser.) Ma.
. 138, t. Nam ai pro quid enim Bb.
P. 16
El r i ex I W et eo., eum ranl
Amerb. eeteraeque ante Maur. Omittunt ilIam partieuhim eodd. Babe
editionesque Col. Med. el Maur. e. Gilb. ConC. tamen . 140, 5.' Dein
il aa 8U ord. t Mb 2. e te Ihe a ins
e d. W ae ed libfl atq erb., ul
hibent Babe et exemplaria Erasm. Cosl. Pistor. Rom. 3. dni (i. e. do-
mini pro dominici aanguinia) Mbedfg. 4. cognoacilur Mg. De per-
m ne ve agn et co ere vi oto ad . . 1,
5 mil M t Gilb. tionem m a eeptam tur e
omnes et edd. praeeedentes. 6. agmina l'eccalorum Bae, ut eod. Thuan.
aliique eomplures a Maurinis eollati. 7. Noa ex ho. a r. m. Bb. In
lile a idem
139, oc B ox au aer"a 3. orum
5. Ohri"i om. Be. Tum illuatra88e MC.
. 140, 2. quum W, dum MbedCg. 6. Ohriali /ides] Ita W el
M g, ite edd. eet e ant r., /id
r ri tam pti, qu diti o rali. abellte
rat
e et
Col. ae Med. Dein iatum inserui ex eodd. W el Monaee., quibuseum
faeil ed. Amerb. 9. enim om. libri Monaee. itemque ul Mf 11. Delunt
o
v f infr Babe, edd. t Me um Ba t qui
ab al. m. superser.). Mox uni eorum idem libero
. 141, 2. ji peraequulor W, nee peraequulor Ma, lIec
e eodie 11.
P. 17
1. diripi "idit Bb. Pronom. ae, quod W et Babe, ilemque ed. Col.
om., a r. m. superseriptum est in Ma, idque agnoseunt eodd. et edd. rell.
3 equut a.
142, apti B 6. ae um u epi e d. W
Monaee., 8 quibus non diserepant edd. Med. Amerb. Erasm. Costo Pistor.
Rom.; Uf aedfic. babent Babe editionesque Col. Maur. et Gilb. 7. relli-
q pro Ba asa ta pro 1 ue m Vid. ner. I
p Tum cia M et Ba eUID vet!o SID. C
atque Pistor. Sed praestat seriptura apalia, qualD exhibent W. Mae et Be
editique libri Rom. Maur. el Gilb. Vid. ad lIt 9. .63. p. 197 2. Dein
lo aunf Pro Ilt4ria d legil Bbe nibus
e e eod , sex M et Ba, ex ed dedi h.
AIoIBROSII1S. 24
3TO
ADNOTATlONES
lCI'ibil .".,Icri.. De confuaione vorabulorum .,uIcArua el .,ullur.
vid. ad Paulin. . 54, 6. L. seq. repi.. u, de{uflc'orum al. ord. Bb.
. 143, 5. ,sr mitautia 8f'Oglllionu (sic) W, ,81' mi"u'" (a ex
ia. enato) sroga'ioft8. Ma, psr mitau'" sroglllioft88 ceteri MODacc. et
Bb. Tum df18MII'lIe gM'i6u. Bc. 6. profecenml preci Bb. ID 8eqq.
edd. Col. Amerb. el p08teriores exbibent in Aui_di IUU.. Sed voc.
WIU, qaod codd. W. Babc et ed. Mcd. omiUual, Ma aatem post di:ri_
a r. m. 8upra additam babel celerique MODacc. ibidem in contex\am in-
ferunl, 8uspectum videri pote.l. Relal. qllO" iD W per ru. mulatum in
fIlO. Mox _ia ar6ilror daDt Babe edilioDClque Col. ae Med.
Cap. XXIX.
S. 144, 1. et dilig8llter codo Be et ven. edd. Parto et merito ex-
panxit Era8m. Quod sequitur 'uMdum praebuerunt W. Maedefg el Bac,
nee discrepanl edd. Col. Amerb. Erasm. Cosl. et Pislor. C. Rom., iA-
tueadum exhibent Mb et Ob conspirantibus edd. Med. Manr. atque Gilb.
4. ul ante omni61U omissum ab Erasm. Costo Pistor. atque editore Rom.
restitui ex codd. et ven. edd., omni6u" uf inverso verborum ordine
scripserunt Maurini et Gilbertas. Tum calUa "idllOl'WII Oabc C. ed. Med.,
C/JIUa "iduarum et calUa pupillorum Col.
P. 171.
. 145, 1. nomi, .. ab al. m. superscriptum iu W. 2 . .",.."..,.tlIIfuIIa
'1181 ,_,10 Ba. Ante v. templo in Ma r. m. superaddidit iD, quod re-
peritur etiam in Me. 4. Hier0801!Jllli. 80lu8 Ma, ceteri ma modo Aieru-
.olimi., modo Aiero.olim, modo iero.olimi". Tum rqperiri Mae.
Bae, rep,erire Mf, repsrire Mg. Mox Simon Bac et edd. Med. C08t.
Rom. Maur. Gilb., Symon W. Monacc. el Bb, item exemplaria Col. Amerb.
Erasm. Pistor. 5. mi".u. ill Aieru"lJIem Ba C. edd. Amerb. Erasm.
Costo Piltor. Rom., mi.". in ierlUa'em eliodoru. Bb.
. 146, 2. Exlerminavi post ,upillorum ineptum istud additamentam:
fU/Jedam aut_ Hireai (subiunguut libri Mbedefg et Bb orpAai, W scribit
,,-
orrai) To6iae "in 8/JDeti, eafue (ea fuao W et a m. pro Ma, ea
pae ab rec., B/J "ero fuae ceteri III0nacc.) delrlOn"tr..,i,. ArgMli 'a-
'm'a fuatll'agin'a (XL. W. Mabfg. Bb, fuadnngM'a Mcd et ex mutal.
Me) eranl (eran' nostri codd. posl dueen'a ponunl), auri "ero ducMla.
Recte omi\tunt baec ex 2. Mace. 3, 11. adsuta codd. Bac editique libri
Col. Med. et tilb. - Deest fuae in Bac el exemplari Col. 3. regi
aptiu8 el fortius pro vuJgato regi8 W. Monaee. et Bb. Yerba proxima:
an'e altare iac'lI"erun' .e, induti 8acerdotalu, ulpote iu contextu omissa,
al. m. in Mg ad mg. adieeit. 4. i pro fui Mg. Quae sequilur prae-
p1lsitio de erasa el V. IIep08ili" a scioli manu corruptum iD dep08i'a id-
cjue posthae refictum in tlepo.it eat in codo Ma. Reperituf tle,olita
Digitlzed by Google
Ab S. AMBROSlUM.
311
etiam iD Mbcdfg, veram tamen lectionem servavit Me. 5. l.gera om. W
et Mbcdfg, codici autem Ma bane vocem 8erior inter veraus restitui&
manus. Pro in"oca6an' Ba inepte 8cribit "",ocan'.. ora6",.,. Dein al
cu,'odea - pra"'",,et dant edd. Med. Manr. atque Gilb., ,rau,,,,,et
(omiaBo al) Costo Pistor. e& Rom. Lectionem vero a me receplam prae-
buerunt eodd. omne8 editioDesqne Col. el Amerb. e. Erasm. Mox .acer-
doli. I1Immi babel Ba. 7. io""'"", Bb. 9. in 'flIIIJIlo dei idem liber
C. Mg. Tnm verborum ordine foede tarbalo accioc,aefUIJ "irginu
clau.a. et mulier p.c'u. pul,dan' an""m exhibet Ba; iatlua. Bb.
12. 9i a m. pro Ma, ex corro tameD receotioris maous i8 (i. e. ""'M'),
,uD (i. e. fuon"",) Mbedf.
. 147, 2. urgue6a, W. Mabde. Bac, urg.'''' vulg. Conf. ad I. 30.
. 149, 5. Dein ,a"'8fJrat recte unus Be, '''''efoa' ceteri seripti el
edili. Vid. adootat. ad l. 3. S. 11, 2. 3. Pro "",aruil SpODte dedi
IIdparu;t, item l. 5 et . 8eq., 2. lId,aruerunl. Tam lli. ul editi, Bbe;
illi. W et MODacc., ei Ba. 4. operirnenlO Bb. 7. eum ,acrilegum Ba.
Vocc. line ull. intermiuioM om. idem liber, Bio. uU. mi8eratiDM
babet Bb. 9. cecidit Mf C. ed. Col. Mox indicio om. Ba. 10. A6ar'.
vitiose 8cribit idem liber.
P. 172.
t. On.m decst io Bac. Pro "ilam pou""" (ita Bac el edd. Col.
Med. Maur. alque Gilb.) ex ceteris libris tam seriptis, quam editis dedi
ut "'am po.ceret.
. 148, 1. ,utiamo .acerdo,. Bb. Tum idera (i. e. 'dea) W. MODace.
Babc, iidem editi Iillri. 2. e/iodoro appllrllllrufl' Ba, a",ar. 1&eliodoro
Bb. Dein i,dea e. ed. Amerb. codex W el pro Ma, in quo r. m. 8upra
praelixit A; ~ i d e m Bb, Ai.dem Be et Mbedef, hii.dem Mg C. ed. Col.,
ii.dera edd. rell. 4. iudicia pro flage/l. Ba. 5. "ade, flunci. idem
liber, "ade et .nnuntia ed. Col. Mox fuanfum W el Mooace. 6. con-
paruerunt W. Mab. Babe, comp., ul vulgo, libri rell. excepto Mg, io
quo esl di.". 7. opluljt Made el Bbe, 06'. celeri 8cripti c. edilia. Vid.
ad l. 8. . 25, 6. 8. re"erti' Ba, redi, Bb. 9. Sifuidera A.be. Ba.
Deio au' inBidi/dorem codd. el edd. omoes, si excipias Maurinam el
Gilbertianam, in quibus eXllal ut aUfuem ifl.idialor.m. Proxime e. W
el Monacc. editiaque Amerb. Erasm. Cosl. Piltor. el Rom. scripsi illuc
eum, con Ira muc iRum babent Babe, quibuscum conspira ni edd. Med.
Maur. et Gilb., i/lum illuc dal Col. Tum r .. piciu perperam W, illum
recipi .. Bb.
. 149, 3. ,ucep'. r. m. io Ma corrupil in .u.pect., qaod legitar
elam in Mbcdeg. 5. manda'um e da""" r. m. eorrexit in Ma.
. 150, 1. ,uo'ien.] Ita W. Mbcdf. Babc una eum edd. Med. Amerb.
Erasm. Cosl. Pislor. Rom., ftIOcieu Mg el exemplar Col., ftloliu Mae.
24*
Digitlzed by Google
312
ADNOTA TlONES
Maur. Gilb. 3-4. fiei,."..;. aeeelui. Ba. 4. quod .1U''Pertll ",,081-
,.,. idem libero 6-7. 'OfIfende6atl'; tltIclorilat. honorlJti W, .0Rletad.
tltIclori,at. j honorati Monacc. et Bb, conlend. IJuelm'IJI_ Babc editio-
Desque Col. el Amerb. 3. ab im. 06"iIJr. Amerb. et Erasm. 2. ab im.
formlJ tlir.etior i. e. pltlAlJ e' IJper'a, n.c uUi. IJm6agi6IU ""olu'IJ, ut
interpretantur Maurini. Dir.cfio mIJgi.m 8eripsit Costerius eumque seculi
sunt Pi.torius el editor Romanus. Amerbachius e' Erasmus exhiben'
mIJgi.,,,. officiorum "atufIJ IJg8ll' in r.6IU immin.6IJ', nec ditrer' codo
..
Bb; ag.n'u ('u in litura el in eras.) r.6u, immin.6IJ' (n a r. m .
nperscr.) da' Ma eademqne ledio depravata inlluxit in ce'eros libros
Monaec. Dein ,m; 'rIJdi'u,n ".al otrert Ba. .tu ...
j. 151, 1. 06I"" Ba. 3. rec'ptum eorr. m. addidit in Mg. 5. u,
p,. (dum a r. m . uperser.) Ma. Irrepsi' dum e'iam in cetero. Monacc.
6 . , om. Ba.
P. 173.
2. IJctipi, a m. pro Ma. Proxime '.mplal" &fabedef el Babe veteres-
que edd., ,emP'IJI" W, I_Ia'" Mg, I.nf",. Erasmu. e' posteriores edi-
tores. Dein 06r'pl0 per ras. in W transmutatum in opr.ptio, in Ma
autem a r. m. in IJ6r'p,jo, quod reperitur etiam in rell. Monacc.
4. oppru.io Amerb. Erasm. Costo Pistor. 5. ru iam Med. Om. iam
Bac et ed. Col. Ceterum Bac exhiben' rIJ. non "', {ide. ,ericli'IJ6",ur.
ImperCectum p/lrielila6atur dant etiam Bb editionesque Col. ae Med.
Cap. XXX.
S. 152, 4. .i' om. Ba.
. 153, 1. cogi'"" IIRI. ("clum Be. 2. LIJuda6ili.t mor., cum oc-
cll8o d"tur Mcdg, item edd. Med. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom
. Ita a m. pro e'iam Bb, deinde lIJuda6il, oCC/J8io (voce occlJ.io ab al.
m. extra linea m adieeta) mor,i. (,. ante. a diversa iIIa manu super.cr.),
cum OCCIJlo dIJfur. Pro illico eodd. omnes editionesque Amerb. Erasm.
el Pistor. exhibent ilico idque recte. Vid. adnot. ad Paulin. S. 24, 12.,
item ad Am6ro m. 17. . 100 fin. Dein dil"'IJ',, male 8eribitur in W.
Med el Bb, nec aliter pro legebatur in Ma, ubi posthac ultima syllaba
erasa est.
. 154, 2. a6 IJdv".aIJriia] Ita Babc et edd. Col. Med. Maur. atque
Gilb., al uJli"eraia eeteri Iibri scripti e' editi. Adnotant Maurini: "Veri
tamen .imilius est hoc loco alludere Ambrosium ad id quod lib. 2.
Paralip. e. 35. memoratur cum eo regem Aegypli non nisi invitum el,
postquam amanter eum dissuadere eonatus esse', manus conseruisse."
3. V. lIomiJli r. m. addidil in W. 4. 9u.mIJmmodum Ba. Mox 80lu8 Bc,
ut editi, habe' u, ,,cil. Sed codd. rell. u, omittunt. Quare hanc par-
'iculam expungendam censui. 7. Post cficlIU omBi ul praeeuotibllJ
Digitlzed by Google
AD 8. AMB808IUM.
3T3
eodd. W. Mbederg. Babe et edd. CoJo ae Med. Adieeit in Ma r. m.
Conr. 111. 11. . 71. e. Bn., ub Jegitur: R",on,WII (inteU. "') fUlle-
rlmli. Infra W et Be perperam scribunt ,i ergo; lit tamen pro ,i cor-
rexit r. m. in )Ia. Abe.t ergo a codd. Mcd. Dein Costerius invitis
Jibris mss. inseruit inler "O,, quod reeipere non debebant Pistorius et
editor Romanus. Proxime Bab dant lJui in"Uiom gSt_II'. Ita omisso
fUi etillm Be.
j. 155, 1. fUi (sic) ,upsr omn_ lImIum "' W, , .. lIe ,..,er O. '. e.
Amerb. eeterique editores ante Maarinos conspirantibus libris Maefg
'..",.11 O. '. habent Mbed, 83:, .. ,srll' pro ' .. perll' ed. Col., u:upertJI Med.
P. 174.
2. in IIlfee," Babe, ilem ed. CoJo e. Med. Tum melIS gSf'fllllflilllli, Ba
el ed. Med.
. 156, 2. el glori. el mllgnificenl. el '0'"'11' edd. Col. atqu8
Med., el gl., m/lgn. el ,01. Bb. Idem liber voee. CWII lJ1r'U ,tJfICI.
omillil. Amen abest a Be.
LIBER In.
Cap. l.
j. 1, 2. '''''fUarra (10m a eorr. m. 8uperaddito) Ma, IlIRfUlIm Mbd el
Bb editionesque Romana antiquiores. 4. eu,todillm "illl IIlell', ", non
delin,ullrra in lingua me. scribit Ba. 5. dicil pro 11;1 receptum e codd.
W. Monace. et Bbc, quibuscnm faciunt edd. CoJo ac Med., lIit fili.., ei .. ,
babet Ba. 7. homini, pro ,,;ri Ba. 8. (omias. lit) luUI idem
liber. 9. iocundare eodd. Monacc. et Bb editioncsque ante Romanam omnes.
Vid. ad 11. 20. S. 85. p. 62, 1. coll. 11. 22. j. 115.2. 111. 10. S. 66, 2. Mox
a i .. "enlute lufI Ba.
. 2, 1. Seipio] Ob oeulos babuit Noster Cienn_ de ome. 111. 1.
2. nee min.., negoeio,u, Amerb. Erasm. Costo Pistor. Dein IJIlIIm anle
curra ot;o,.., ed. Med. ut Jegitor ap. Cie. de omc. l. e. 6. Post
ceteri Mcd inferant pliaretur, quod Md in ras. habel. 'Cum olio,", pro
negotio,", danl Bb el Mg, nec olio,", codd. rell. c. ed. Col.
P. 176.
1. ho,'u, IJIIO' Ba. 6-7. dmd",.., u, (inlermed. om.) Ba. 7.
do .. inu, om. W. Mabcdef et Bc, quibus adstipuJantur edd. Amerb. Erasm.
CosI. el Pistor. e. Rom., deu, abest a Bb et Mg, item ab ed. Col., 110-
.. in.., de.., recte exhibent Med. Maur. el Gilb.; Jegitur enim in Graeeo
,f .
j. 3, 1. 7'rtm8iellIlRI Bab. Sie infra 111. 15. . 92, 6. omnes fere
eodd. ,erie6tm1. 2. TIIRge611RI (pro IlIRgell/lftt, i. e . nge6/1fttur) Med, '.el.
...... Ba. Tum '1JIIi'lII tleflue6'" edd. Col. atque Med.
Digitlzed by Google
374
ADNOTATIONES
s. . 1 utl,. a' s Ma aur ilb. an c m. pra
addidit in W. Tum menaibua aero IIlbcdfg et Bab. 3. loquutua u,
rum a. r. . P o p vaa on a ean ita . 4.
diurno W, dilltun,ae ed. Med. eeteraeque ante Maur., lempore dulur-
e B
. 5, 2. eroeredua magn laeerl;a exhibent eo Mbc eg e Bb,
ibu ong nI edd. Med Pistor. Rom Maur alque Gilb. eroere'ua
agn ace Bc exe lari 01. erb ra8m tqu 081. oc.
Breerei,ua, quod in Ma r. m. superscripsil, W merito omittit, cum meram
dole glos erib ag ul p o le atu W, quo en
r. m. addidil a. Delelo igilur voeabulo eroereilua recepi magnia laeer,ja,
ae issi mih detu sse lio. ro a i cd tal ,i8.
Ex eODleetura ErRsmus de eral aUl8, eumque culi nt teri, Pi-
t riu el editor Romanus 4-5. Leg. aeer6abal. Ita Mbedg et Be
iliq Col me Er C Pis R ,e erb seri Ba,
lIeervaba' da nI ceteri Iibri manu exarati el typis expressi. De qua per-
utat er enli a 38 19 p. 9 2. mo Ba a-
ndan' Mg. 3. ab im. matlfea',um Me, ma/,ifealum Mabed. L. seq. eoa
o il Ba el C atq Med Mox dra aam am el
Mf e. edd. Amerb. Erasm. Costo Plstor. Rom.
S ,1. 0 Mb dfg pro M. Respexit Noster Ce. de offic 111.
. 4. lud a ag rum a.
P 177
1 me ul Bb ul ag unt e. in ane bel
W, nee aliler primo legebalur in Ma, in quo ab al. m. pro Iillera n
al. ras. dila m Cete ibri m s ti , m i e enl
iordanem. Tum diviai' pro Bb. 3. inopia Ba el Mf c. ed. Col., lnopiii
neo ul etu b a m. s a d ) Bino .- eti ed. Med.,
.nopinala B , inoplnabili g. amlro lone ,i pro a, quo
tl
ste orre m e ml one. Celeri Monacc reele admiro', Ba am-
iroli, ad'l ione 6. leg e Mab f, e Col.
7. E fluvi iordana in Ma enatum est fluvio iordane, quod etiam in
teri ona re tur. ein ofu W nee ter . p od.
Ma, a sce. aulem profunda, quod inde Iransiil in Me. Profundo item
bib Mb et bc ione e a Mil am nes n q ut
ID eod. Mf, exstat profundum. Tum n aqua primo scriptum in a, qui
m I t. b b t in ua, uod reperitur etiam iD Me; in aquia ilem
gitu n ce is M acc. ox und Bb.
S 7, 3. !lui a m pro ab rec. qut Ma. Tum aepara6i', nqui' Mbcdef
Ba e Co e M ,a av; soH i pula e), quil
W. Ma et Be, nquit, aeparab;' &0108 Mf c. Amerb. el editoribus recen-
orib 5 er" W, l,u a su sel". r. M 6- cu
AD S. AMBR SIUM.
375
IU8 untl di" rom 08S e Ita co et d. es.
Sed Grono"iulI ObservaU. in Scriploribus ecclesiast. p. 692. ed. Frotscher.
c. 8e8 de dum en se Ut qu m ter pra 14.
S. 66 et alibl locutlone: cut (vel euu8) 101118 muntlU8 d."aliarum e81.
Epist. tem XXXVIII . 4 habet Fid l' eni 'o/us mundu8 1'0sse88io
81, pis . . in f olu U" 1'08 8io Ir es ,o que
loco idem vir doctissimus legendum suspicalur 1'088e88ionum. Quin eliam
bo oeo ibi : I m U8 8e8 um , al o v ulo
eli,,'aroan, eU!l1 v. ;((!,jpaTa significet eliam p088es8ionIl8; respexisse enim
t N um ove XV 6: ii 7l< - O). '1/' 0' xe Trov.
Vid. ad h. 1. Saballer. Certe eqUl em IDvitis Iris scnptis e edills nihil
. uta erim. 8 nee ro numfuam Ba. 10. Post 8em er ed. Med. addit
ce. ein I e U8 ent d. et mpl Co atqu ed.
Parlic. u, ante lJui om. Dbc et eaedem edd. 11. omnia p088ideal scribun'
bcd pOS/I I vi e d Bc. ox m a r. upr ddit est
in Me. Pro ."ee'al W perperam habel e:C8peelal, Bb c. ed. Med. e:c-
ela De a p uta!' e h ins a vi ad . . 4 e IIL 4.
S. 25, 1. S,eetal ".r in cg corrup u es n s1' latu, ne liler
r. exhibebant Mde quorum iu priore supra ultima IiUera f verbi speetal
mp ium nab ur um t, i alter am ex co tum
mr. Mox laone"um 8j, Ba. Dein etialllB disiuuctim scripsi praeeuntibu
urib libr man xara et s a Ma om us.
Cap. 11.
,1 e bU8 :cim Ir aor. lo ha B Pro
8Uperiori6U8 W et Monacc. dau' ,"pmUl.
. 17
.4. Desun' verba: limiliter laoe loco, utrum honutum .il, an tlfile,
Da n h loco ribi , loe g. x a 'nul bab Be
et ed. Col. e. Med., item pro Bb, ID quo in erasum esto
,2 upr m 4. 'si IJ el h lum] Vid. Cie. de ome.
111. 3. . 1
. 10, 1. Hoe ul en;m codd. nostri omnes et edd. Col. a&que Med.,
e e A b. erae a Ma 2. I o Bab 8t ium
inverso ordine babet ed. Col. Anle" "ero in Ma r. m. superscripsit ef,
od cet a q ue I os M DCC. epa N e Iiler gilu . ed
Med. Tum "eril"h8 pro "trlu", pro babebat Bb. e re Ipsa VI . Ce.
of 1II . 13 3. t ab ad. m superseriptum in Bb. 5. N/JfII
cum ibe W e abe Vi e d e scr ,ee a. ODI-
en"i". Pos' multB edd. Col. atque Med. sine necesaitate addunt ut.
el ntio cu 'sde ed hab eod Bac Mb 7. nIDI
el om. Bbc, item edd. Col. ac Med., quae deinde post raronl addunt uf,
od per olia in rb. a.m que 'slor 9. o n el8'
3'76
ADNOTATIONES
cota"""" 8tlO inseralar ", qaod cam GilberlO omiuere non debebam.
Coaiunctio nam eraaa es' in Ma, nec reperilur in ceteria Monacc.. nec
in edd. Coat. Pistor. atque Rom. L. seq. aiia media oflieia] Vid. Cic. de
offic. ID. 3. S. 14.
. 11, 1. i,dem W et pro Ma, in quo r. m. supra praefixit la; Ahtlem
"'iam ceteri Monacc. et Bab. Item Bc ex ii,dem, contra laihllem Mg el
ed. Col., ii,d_ edd. rell. Conf. supra ad 11. 29. S. 148, 2. 2. alieer
iu,'um deum ,.",ellamu,] Conf. Ce. de offic. 111. 4. S. 16. 5. Excidi&
,erfecti in W. 6. Alterum e,' om. Ha, ante ,erf.eM non distinguen
P.179.
1. enim pro ergo Bbc. Legitur autem in Graeco: 8ao. 03" TlA.tW':
Dein ,imu, pro Bc. 2. Post "UJlte:r in Ma r. m. superacripait 81t, quod
gloaaema etiam in ceteris Mon8cc. et in edilis ante Maur. reperitur.
4. futura Ba, a quo non discrepant edd. Med. Amerb. ceteraeque Maur.
antecedentes.
S. 12, 2. IIdi"" moxque tltmill". W. Mad. Bac. 4. el om. Ba,
itemque l. seq. 81' Bc. 6-7. eonmuniler suo more acribit Mg. 7. alllln
dlltra"a' alifuid] Ita codd. W. lIae et Bbc vetllresque edd., altm a'i-
fuid tle'ra"aI Ba et edd. Erasm. atque posteriores. Ceteri codd. om.
alifUid. 8. ea:p,elar. pro q,elar. Ba. De qua confusione vid. supra
ad ID. 1. . 7, 11. Ante iUud praepositionem om. Bah. Mox post "0-
ne,tum Bbc el ed. Col. addunt 81'.
. 13, 1. "alle ,i, formula] Respexit Noster Ceeronem de offic.
m. 4. 5. 19. el 5. S. 21. 4. auger. Bbc el ed. Col. Tum formulam
habel ed. Col. Inverso ordine ,ra8lcri6i' tibi dan' Mbcd, prae,cri"i'
lib. o8'erl Mg, 'i6i pra8lcrip't Bb. Dein apo"ulUl W. 6. 81' om. Ba.
7. Deest fUod in W. 6-7. 'N fUod aliorum Mbcdg. 8. Verba: taemo
"otIOr_ 'u,"" (sine fUaera,), 'N alleriUl, utpote in textu codicia Ma
omisaa, ibidem r. m. ante nemo cOfllmollum 8tl1llR fU".,.a' superseripsit.
Recte tamen ea, qaae plane de.unt in Mbedfg et in exemplari Col., suo
loco habet Me (omis.o V. fuaeral). L. ult. 1UtI' 8tla acribit Bb.
. 14, 1. Deest .liam in Bb. 2-3. tleelaraIIIIR 811e "",,erlimUl}
Ita codd. W. Monacc. et Bbc veteresque edd. c. Erasm. Cost. Pistor.
atque Rom. Sed Maurini, quod mireria, tacite scripsernnl ".cl"r,,""
,ollumu, "",,erlere, quod reperitar in uno Ba. Dein Ba habe. die",.,.
,anclo 'fll'ri,U ,er ,alomonem, Be dicente Jler 'alomotaem _e'o qi-
ntu. Per ,alllmotaem scribunt Mbcdg. 4. Ma et ed. Col comma non
ante, .ed post libi ponun&.
P. 180.
1. conmlil Ma. Mox cotaeor, ed. Med.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
311
Cap. m.
, . 15, 2. Posl ulile expunxi u, .uasoribus libris mss. W. Mabedel
el Babe editisque Col. el Med. 3. Hoc emlll ." con(OrtAaM habel Md.
4. d.lrah.re al'en Bb. 6. accipere' W. 7. Pro al'oliaa W et Mb, item
edd. Amerb. eeteraeque' Maurinam antecedentes e:cpoliaa, Ma 1$-
poliaa (a a r. m. superser.), eeteri Monaec. e:capoliaB. 8. in" .. ,i";,
ed. Med., ieaua pro ChrialUB Ba, clarialUB "u'i";' Bb et Mbedfg. Dein
hoc e/tl enilll maiua W, agia eorreetum e magia in Ma. In seqq. augen
exhibent codd. W. Monaee. et Ba nna cum edd. Amerb. eeterisque Mau-
rina antiquioribu.; augere, quod reeeperun' Benedictini, tuenlur Bbe
editionesque Col. et Med. .
. 16, 1. Interieclionis particulam o anle hOlllo om. Be. 2. largialur
W. 5. adiu"e' a m. pr., asee. adi""at Ma, adiu"a' etiam eeteri Monaee.
et Bab conspirante ed. Med., adiu,," W et Bc, item edd. Col. Amerb.
atque posteriores.
. 17, 1. lIIenbrorum, 1.2 ... abmm, 1. 7. menbromlll et ita . 18.
constanter eod. Mf. De re vid. Cic. de offic. 111. 5. . 22. 2. Nunqu1i
Md el exemplar Med. Conr. ad 11. 4. . 14, 4. 3. Corro au' oculua.
Au' ocullla - "indica' exhibent Ba et edd. Maur. atque Ghb., GIIt ocu-
lua - ".nmca' scribit Bb, u, oculua - ,,n,lice' dant W et edd. Cost
ae Pistor. el ita pro babebal Ma, in quo r. m. "indic" mutavit in "en-
dic.'; ut ormlU - "endic.' legitur eliam in celeris libri. Monaec. et in
Bc, a quibus non discrepant veteres edd. e. Erasm. Tum inverso ordine
Bb scribit auf ocmi o(ficium oa el pro oa oculi Be mendose oaculi.
Idem 1. 4. u, lIIafIua moxque pu manua Ba. 5. ipaa manua exhibent
codd. W. Monace. et Ba. Tum ~ t r Babe et Me e. edd. Col. Med.
atque Costo Pro a'1, 'quod tuentur eodd. Babe veteresque edd. una eum
Eraam. el reeentioribus, in Iibris mss. W et Monacc. exstal auto Dein
diaperli'" dant Ma el Bbe. Reliqui vero hoe vocabulum per compendium
.eribunl, quo ~ t i t u r etiam ed. Col.; disparlita tenenl posteriores edd .
., ....
omnes. 6. "lenque uf ex muta'- r. m. Ma. Unde "lerumque aic uf
eeleri Monace. Mox ad,,/waua naftllolDlJ MbedCg et 8a e. ed. Med.
P. 181.
1. de de:ctera in de:cterae el ainialrae in pro ainialra ab r. m. cor-
rupta sunl in codo Ma, nee aliter legitur in eeteris Monaec.; de de:I:lera
habet Bb, de de:ctra ed. Col. e. Med., de:c'erae Ba, qui ainiatrae omitiit.
Tum ablua, Be una eum edd. Col. el Med.
. 18, 2-3. ollorem Be. 3." (er"a W. 4 . di o'" .. Be, diaaol-
".,., ed. Med. 7. non pot .. , enilll Bb. Dein dicere m_mili '"
mSlJl6ro Be. Praepo'tionem '" om. codd. W. Monace. eS Ba editi0!lea-
Digitlzed by Google
378
ADNOTATlONES
que Amerb. Era.m. Cost. PisL Rom. 8. N",. u W et MODaee. omne.
e. Bb, item edd. cit. 11. lIi fui W, ri fuill Bb, lIi cu edd. Col. ae
Med., II ,uid Iibri Mabcdef et edd. rell., lIi fuoll Bc, lIi dolll Mg. ReliDui
lIi fllid. Ceterum v. doleo vario eODstruitur modo. . Vid. ForceUi ... SoL
LatiDit. Lexie. s. v. Mox "maia membra alio. ordiDe codd. Mbcdfg e' Bb,
quibuscum faet ed. Col .
OII/Ii' .... 1'011_.'
. 19, 1. Unde, pam grlJfJe u, (iDepta glossa ab r. m. super-
addta) exhibet Ma. Ita et ceteri MODace. iD cODtexto scribuDt. 3. (rau-
tlill Ba. 4. IItring' pro adlltring', quod exstat iD edd. Maur. et Gilb.
(aBlringil dat Ba) restitui ex eeteris libria scripts et editis. De ipsa re
vid. Ce. de ome. 111. 5. . 23. Mox IIJII'Iuam eodd. Mbdg edtioDesque
Col. Amerb. Erasm. Cost. Pistor. 6. fuiefuam CUlo iisdeO) edd. IOn. W.
Mabedef et Bae, fuidfuam Med. Rom. Maur. Gilb., fu'fuam Mg mox-
que cum deest iD Ba. 8. Male o6IJefua'ur Bae, o6IJecundet Mf. 9. ef
celera Bb, item edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom. Tum poli ri
W. MODaee. et Bbe veteresque edd., ul 11; Ba et Eraamus, quem seeut
sUDt editores posteriores. Sed praefereDdum videtur '1uotl lIi. 10. lIibi
010. W et Mouaee. Deiu negabi' dat Bb. 12. fua/l'um grlJfJiUII ul
Mbedfg. NOD male quidem (vid. Ramllhorn. Grammat. Lat. . 154. B. b.
iD r. CODf. quae adnotavi ad . 23, 5), sed praestat h. l. lectio vulgata,
quae eeteris eonfirmatur eodd. el suavius iD aures cadit. Verba .eqq.:
'o'um hominem - - - in tiRO mmbro desiderantur in ed. Med. 3.
ab im. dillllol"ifur Ba. L. nlt. conezum recte' eodd. W. Mabeder. Babe,
eORnezum Mg el vulgati Iibri. Vid. adnotat. ad l. 32. . 167,. 5. Tum
lO uRifll'e habet Ma, glossa ista ab r. m. super.cripta. Eadem eomparet
in rell. libri. Monaee.
P.182.
1. ltarilafill Mi suo more. Vid. ad Paulin. . 12. 2 ab enr., ad
Ambrosium 11. 7. . 30. in fr. eoIl. ibidem . 37. in f. 2. morlem IIIJ11-
guiRill lIui - dele"il Ba.
. 20, 1. i"a 010. Be edilionesque Col. ae Med. De re vid. Ce.
de ome. 111. 5. . 23. 2. edocuil Bb. 4. "riorea lui W. Maer. Ba,
maior/ll 'ui Mbed. Sed vnlgatam lectionem et Graeeus textns, in quo
legitur al na-ret' aov, et rell. Iibri talO scripti, quam editi tneD'ur. 4-5.
praeee-pi' W et Maer, Faeei,ia' Be. Mox iubeal Be et ed. Col., deinde
"e'" Be. Tum mereennarium eodd. omnes et edd. Amerb. atque Erasm.,
ftlercenariu111 edd. reD. 6. defraudari Ba. Proxime line UIItIra Bb.
7. Pro cenlUi', quod eX8ta' in edd. Maur. alque Gilb., qDibuscum con-
eordant eodd. W. Monaee. et Bab, veteres edd. e. Erasm. Costo Pistor.
alque Rom. exhibent 'een8et, codo autem Be scribit eenllea'. 8. duri'ia
Ba. 9. aw:ilio luo egui' (intell. non habena) eodd. W. MODaee. et Ba
C. ed. Med., inO,1I a ~ l. egtdl DODDuIIi MauriDorum mss. et edd. Amerb.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
3'79
Erasm. Cosl. Pillor. Rom., 'UD ~ 'g. Bb, 'UD 1IU:Jf. era' oJIfU ed. Col.,
lao ideo ~ m' opu. Be, ~ ,. m' DI" Maur. Gilb. Dein ,ui non
M6 .. ;, Bb, ,uod n. A. W. 10. Pro uf, quod Be omiUil, in Bb 8eribilur
.i eonspiranlibus edi&is Col. Amerb. Erasm. C o s ~ Pislor. Rom. 2. ab im.
OonfllpnU Mbedefg, eim'empne. ed. Col.
. 21, 4. efe,. O. e. eonferun,) Bb. 5. 8u60km Bae. Optime. Vid.
Wagner l. e. p. 473. 6. tri6ufum sine u, W. Dein idem Iiber omn;a
'am,uam 8U08. 7. de6etur Bb, item edd. Amerb. eeleraeque Maurina
antiquiores. 8-9. Neo ;p.a. l.g'.] Vid. Cie. de offie. 111. 5. . 23.
1\lox cum (pro fIIae, quod om. Bae et ed. Maur.) ea, fUa. seribil Bb.
In lin. delerrea' W. Monaee. Babe. Tum multa e. ed. Maur. eodd. omaes ex-
cepto I\lb, in quo perperam legitur inult.. Nee discrepan! editi praeter Med.
Erasm. Costo Pistor. et Gilb., in quibus reperilur mule'a. Vid. O.ann.
ad Cie. de re pabl. p. 172. Dein r.,.,ooen; Ma, r.,.,oce' rell. Monace. el
Bae adstipulanle ed. Col.
. 22, 1. Paena. Ba, I'0ena. pr., e eorr. I'0n. Be. 2. ';mer. enatum
e ",iuere in Ma. Tum mullae inlutlere W. Ma. Be, mul'ae ;Uud. Mcdef
e. Bb, ;"ulta. illud. Mb, inulte illud. Mg, muletae illud. edd. Med. Erasm.
Cosl. Pistor. Gilb., ",ultji inlud. Ba, mul'; iUud. exemplar Col. Proxime
u, ali,u; alteri tletraAanl W el Bbe, item edd. Amerb. Erasm. Pistor.
Maur. Gilb. Ila ab m. pro quoque Ma, ex mutal. autem in ra8. U, alter
alteri detraAat, quod solito more babent etiam rell. Monace. una eum
edd. Cosl. el Rom. (alter Piltor. in mg.), ut ali,u;8 al'm detraAa' Ba
el ed. Med., ut ali,uid allm detraAatur Col. 3. "ioiare pro ,,,jum et
familiare danl Mfg. Familiare om. Mcd; "icium ire (i" exlra Iineam
adiect.) seribil Mb. Dein eondieioni recepi ex eodd. W el Mfg, qui-
buseum faciunl edd. Col. ae Med., eonlitioni cum eeleri8 edd. ex-
hiben' rell. mIS. exceplis Med, in quibus esl oondi';0"8. Roe vo-
eabulum per e, non per , seribendum esse monui' Wagneru8 l. e.
Conf. 08ann. ad Cie. de re publ. p. 24 el 268. Tum naturam in Me
eorr. m . uperscripsit. Glona u, a r. m. in Ma supra adluta in eelerls
Mona ce. !extum inV8sit.
. 23, 1. Quid 'a". contra nalaram] Respexil Nosler Cie. de ortle.
IlI. 5. . 25. 5. mullumfUe - gratiU8 8eripsi e. eodd. W. Monaee. el
Bbe veleribusque edilionibu8 pro multofue - gr., quod habet Ba et
primos dederal Erasm., quem seeuti sunt editores posteriores. Vid. ad
. 19, 12. 6. Pro repul8.e reeepi formam reppulil8e (vid. ad l. 12.
. 44, 1-2) ex eodd. Maef el Ba, quibuseum faeiunt etiam edd. Amerb.
atque Erasm. 8.;n 0'i080 Be.
Cap. IV.
. 24,1. Hie Bb. Dein coUegitur pro W el Ma. 2. non pro ul Mg,
uf 06Ni" 8i6 (ita eUam Bb), .u Ilooer. alten .cribi' W, 111 dONi.,
Digitlzed by Google
380
ADNOTATIONES
ri6i, "oc. non ,0/,. IIlI.ri Be, ul 060111. el, ri6i Roe.,.. 1I01a. pO/ri.
IIlten pro Ma. Recentior aotem manos in hoe libro ante li6; soper-
addidit partic. el, contra aUa posl li6; sopra Iin. adiecil glos8am
CDfIottllrl#. Utrnmqoe interpretamentom io ceteris libris Monaeo. textom
occopavit. Ed. Col. babel uf 06edial li6i (ita- etiam Med. el Amerb.
Correxerat tameo Erasmo8 el, quod probavernot editores posteriores) el
laoc.re Ron ,018e1 (,0.1.' ilem legitor in Ba) alt.ri. De re vid. Cic.
de or6c. m. 5. . 25 io 60. 3. 8; tui "oe,"I W. Ba, ilem a m. pro Ma,
ab rec. ri cu "ocueril, qood io eeteros qooqoe Mooaee. irrepsit; 1; fUi
IIOcel Be. De permotatiooe TOV ri fUi et Toi I cu vid. qoae adoolavi
ad . 18,11. Verba fUolI all"/ci le "utel, 9uanlum "commoll, quae
desideraolor in W. Mbedfg et Bb, io Ma maoos SRee. XnL ioler versos
sopplevit. 5. Pro aeeidat io W. Monacc. et Ba legitur IIccsllat. 8. ar-
guet .cribit Bb. 9. cORtiempnat exbibenl W el Mbdeg, eommm""d Babc,
item a m. pro Mf, a rec. conmetftorat. 10. 6acul",,] Ita W, septeOl Mo-
nace. el Bb editiooesqoe Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. Rom., 6aculum
Bae. Adstipulaotor edd. Col. Med. Maor. atqoe Gilb. Tom ltullilill.
praebuernot omne. fere codd., qoibuscoOl concordant edd. Amerb. celerae-
que Maorioa antiqoiores, pro .'ultitll, qood exstat in eod. Bc et editis
relI. Dein condemp""lur scribont W. Mbdefg el Ba, a quibo8 non dis-
crepal ed. Col. Pro 9ull, qood unos Bc el edd. Med. Maor. et Gilb.
babent, ex rell. libris scripti. et editis restitoi fUi. 11. No"". laoc mllgil
(ugetadum etc.] Imilator Cieeronem de offic. m. 5. . 26. 4. ab im.
fUam nopill' ea:liu".' debil;t"., dolor' scribit Ba. Voc. 9ullm de6ili-
lall dolor om. Bc. Deest b. I. 9uIIm in contexto codicis W, legitor
lamen in mg. ab al. m., 01 videtor, adiectom. Eins loco Ma sopra
lin. ab al. m. babet partie. el, qoae in rell. Monace. textom invasit. Veram
aotem lectionem solus serva vil Bb. 2. ah iOl. dampnum exhibenl codd.
Mbfg et exemplar Col.
P.184.
. 25, 1. ;tI om. Ba. Dein eilll,.elanllum pro ,,,,clandu.,., qood
res\itueronl Maorini, dant W el Ba, ea:p.e'antlum Mabef el Bc, filI-
JlBI.,.IIum Mcdg el Bb veteresque edd. com Erasm. Costo Pistor. Rom.
De permotatione verborum .".clar. et ea:llpe/)tare dixi ad l. 1. . 1, 4,
conrusiooeOl verborom ea:p,'er. el ea:8'p.cfar. attigi jofra ad C. 5. . 36, 11.
De re vid. Cic. de omc. IlI. 6. ioit. 2. utili'". /lil alio ordine scribit
Bb. 3. utile ab al. m. soperadditoOl in W. 4. uni protlull8 "0'"' in-
verso ord'ne MI, un; pro'" "olerl Mbcdg. Dein 9uod 0_;6"" "oeet
W et Monace., fUoII omn"'" noc.aI Ba, quotl "utile ri' e' omni6u8
"oeel Bb. Post verba: 9'1011 nutile lil om"6"" (ila edd. oOlnes), a
corro m. in Bc sopra adiectum est noeel idqoe ex codo Thuan. in textum
recepernnt Maorini. Sed oon est opus jsto additameoto. 5. Ante Ij6;
.. "';, H ~ '018' in Ma r. m. superacripsit ul el v. 1'0111' coDIIDutavi&
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
381
eom '0''"' eademque eorruplio foedat eeleros Mooaee. Verba .eqq.:
/tliehi eer'e nolt "idetur, ,ui inu'ili. u, omlti6U6 Be in soperiori mg.
babet, utpote io ord. omissa. 6. una u'ique u'ili'a. uni"er.onnn.
lIuod ,i una u,m'a. uui"er.orum ele. seribit Da, eui adstipulaotor edd.
Med. eeteraeque Maurinam antecedentes; ulta,ue utili'" eutat in Bb.
8. Verba: Non u, ergo siu., ,ui eOfuul'um "eli' al'eri .. euttd_ 1tIJ-
luram in Be eorr. m. ad mg. addidit. Dein ad"er.um leg6IA Bbe.
. 26, 1. .i om. Bbe et edd. Col. atque Med. Pro hi e. eod. Mg
exemplar Col. babet hii, Med. ii. Dein qui .'adium currun' Ba. Ita
Cicero de offie. 111. 10. . 42. lIui in .'adium eurrun' ed. Med. 3.
curall8'u, W et pro Ma. 4. w6pl/Jlt'ar. W et Ba. Tum deie,,-e eodd.
e. ed. Col., deiie.re vulg. pro Verbo depellere utitor Cieero l. e. 5.
lJU6U6 8i' W. Monaee. Ba, aulit Bbe editique Iibri. Deio in oeeur.u Ba.
6. quaerenda reduxi ex eodd. W. Monee. et Ba, gerenda exbibent Bbc
veteresque edd. et Maor. e. Gilb. Sed ,uaerenda primal emendaveral
iam Erasmus eumque merito secuti sont C08terius, Pistoriol et editor
Romanos.
. 27, 1. lIuaerun' ali,u.] Vid. Cie. de oflie. 111. 23. . 89. coll.
ibid. e. 6. . 29. 3. e' .i disionctim W. Maefg et Bb. Ita et edd. Col.
Erasm. Costo atque Pislor. Si om. Mbcd. 5. Prio8 el exeidit in Ba.
6. Perperam idem Iiber d.6.afur. Tum u"u'. W. Mox ira latronem
arma'um meida' edd. Erasm. Coater. Pistor. Rom. Sed vid. quae ad-
notavi ad l. 2. . 5, 6. 7. r.{ereri (sic) W, {erirl ed. Col. De re
dignus est qui eonferatur Cieero de orBe. n. 5. . 18. e. f. el Oral. pro
Milone c.4. . 10. 4. ab im. (erilur Mbedf, peri6i' Ba. L. seq. ltI'rOflB
Mabedf. Be el pro W. 2. ab im ... om. Ba, eonlra post OhM.,," in-
8emnl Mcd, unde eoniiei polest boe pronomen ex glossemale inlloDsse.
. 28, 1. lluur W, cu ed. Med. Tum 81 poliorem "lm iudice'
.eribit W, ., '0" "l'ero iudie" Ba, po" (pronomine ante h. V. eralo)
.. al'eri iud. Ma eundemque verbomm ordinem sequontur rell. Monaee.
Al'ero pro al'eri, quod legitur etiam in eodd. Bbe et vetL editis, primus
restitoit Eraamus.
P. 185.
t. "indicare recte W. Bae et pro Ma, item edd. C08t. Maur. a!que
Gilb., "endieare Ma (ab r. m.) una eum ceteris Monee. et Bb, a quibus
non discrepant edd. rell. 2. Deni,ue W. Tum idem liber et Ma ,uur.
Dein I'0'i.,. 'olerar. (sioe luum) Bbe, 'uum po" 'oler. BI. 4. ha6u
Bb. Mox MIIU'" u, idem liber, 81cund_ Ita'uram u, Mbedg. 6. deU6
f.e' W. Mae. Bbe et ed. Col., f.ei' deu. Iibri scripti et editi rell. Tom
"alde 60f1a Bb et (ex mutat.) Ma eundemque verborum ordinem tenenl
eeteri Monaee. Dein i'aque pro uli,u. Ba et Mbed, '/JIt,uam Mg. Pro-
Dme ante Mnu'al; reeepimus e' ex W. Monlee. et Ba. Pro Iurpi'udilli
lIa pro exhibebat IurpidiBi, qUlm vocabuli formam probant Attgel. lIlai",
Digitlzed by Google
382
ADNOTATlONES
el O.1IfIfHU ad Cie. de re publ. p. 10 .eq. Rae pro laae pODilor a
Nostro eliam sopra 1. 31. . 162,5. el l. 33. . 170, 3, obi vid. ad-
notat. Mox Isge nat""a scribit Mg.
Cap. V.
. 29, 1. fulitliUfA Be. 2. iR (ine W. Monaee. Co.t. el editor Rom.,
in fine Bahc celerique editi. 3. Rila fUO" AOllu"",] Respexit Cice-
ron_ de omc. 111. 7. . 33 el . 37. 4-5. fuicfUIJIII codd. et edd.
omnes e:xeeptis Med. Rom. lIaur. atque Gilb., in quibus est fuidflllJlll.
5. 061ig81 Babe, ut editi Iibri, 061inal W et a m. pro Ma, lJUi a .ec. babel
o6liniat, quod iD eeteri. quoque Monaee. reperilur. Tum eti .. I dis-
iunctim codd. el omDe. lere edd. 3. ab im. ,.,6lieato flagitio W. lu fin.
pouirmu pro W el Ma.
. 30, 2. gygu unus Ba e. edd. Med. Amerb. el poaterioribns, gigu
W et exemplar Co!., gyga. (a ex e enat.) Ma, nga. etiam Mdeg, gigu
Mbcl et Be, ogigu Bb. De re vid. Cic. de ome. DI. 9. . 38. 3. fa-
6",Io.U8I (.um iD ral.) W el Ma, quorum bie a pro m. fa6ularutn; idem
in mg. habet: Nota fa6ul_ 'fUum a Platone i""ue,"",. Inlluxil exiDde
fdulo.u", iUum in Me, illtlfll fa6ulo.UfA dant Mbcdf, _tIfII fa6ulo.,,,,,
inepte scribit Mg, fa6ularu", exhibeDl veteres edd. e. Erasm. el Pisl.,
fa6ularum Bah. Maur. Gilb., fa6ul(lf'8tn Co.l. Pistor. (in mg.), Gillol. el
editor. Rom., item R8U.iRgeruB ad Cie. de ome. m. 9, 1. Fa6ula mu-
tile habel Be. Reeepi igUur (a6ulo.u"" quo vocsbulo utitur NOBter
etiam infra . 32. iDit. 4. BU" om. W. 5. onima"".liue W. Ba. Mg,
item edd. Med. ceteraeque Maurinam aDtecedente. C. Gilb., animad".-
'iI.8I Monaee. rell., animad"'1r'' Bb et exemplaria Col. atque Maur.
Dein anulum Iibri .eripti e. editil el bic et in leqq., si excipias CoaL
Maur. atque Gilb., ubi h. v. legitur per duplicat. R. Sed praeferenda
altera scriptura. Vid. ClUar. ortbograpb. Lat. p. 75. Mo:x Iaominil
mor,"i Bb. 6. .anime Mbefg et Bb vetereaque edd. e. Erasm. Coal.
. contingit
Pistor. et Rom. Tum iacetBc. 8. cama fuodam fuod (sic) W,
ea.u" fUoMm (eraso fuod) "al .. (pr. , a l e a ~ eim
4
; anuli (immuta-
tiooibus ab r. m. ilIatis) Ma eodemqoe modo legitur in eeleris Monaee.,
in quibus tamen, ul in W et Bae, habetur paleam. Bb aeribit fUO "ila"'.
Proxime eon".'eral eum editis danl Bbe, co""ert.et corrupte Ba et W,
in quo primo videtur foisse eon"ert.at, quod r. m. in Ma per ra8 .. de-
pravavit in cont:erti.88', nec a1iter exhibent celeri MoDa ce. ID fio. pro
.01.. e codd. dedi '011 , quod reperitur etiam iD edd. Col. atque
Amerb. Vid. Cellar. de oribogr. Lat. p. 126. Deio (ae' Ba, (ac'u Be.
P. 186.
1. oporlUftj'a'e", codd. omOe8 c. ed. Col.,.o,,,orl. vulgo 2-3. in-
,edimentum Mah, impedima,tIfII W el Melg.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSWM.
383
S. 3t, 2. n",. minm (enim, quod in codd. Babc el in veteribuI edd.
ttemque in Maur. el Gilb. interponilur, omisso) recle babenl W el &Ionace.
concordanlibus editil Erasm. Cosl. Pislor. el Rom. Tum fugia, Ba, fugi,
Bb el exemptar Med. 3.,i ,olli, Bc, 1'01181 Mcd. 4. inpunitali babet
Bc, inm"nital' W, i'lifuilat, Me una cum ed. Med. Deinde in'locen-
lae W el Mae. 5. non imlo el' "o,il" , 'e" (,el W) inimlo W el
Monacc., itemque edd. Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. Rom., no" imlo, ,e4
inimlo poli'" "' ceteri Iibri scripti et edili.
S. 32, 1. a" flroflo,'a Ba. 2. pro fa6uli, Bb. Tum pro(eramm
recepi ex codd. W. et Monacc., quibuscum faciunt edd. Amerb. ceterae-
que Maurina anliquiores, "rofer_ exhibent rell. libri tam scripti, quam
editi. 3. fringer. W. Mox cum.po fIet&8D (a m. pro equum "eaeum)
.""umfue aureum - r",ertum W, in Ma eum efuo "eneo _ulOfll4l
"ureo - reper'o (ita et rell. Monacc.) enalum esa e eum '9"um "eneum
etc. 5. quieumque ,i, ind"'m _ulum "p_' (sic) W, fuieumfu. ftt
in'" anulo (- um a m. pr.) "",. Ma, fuicumlJU' indo Ii' "nulo ""p.
Mbeg, fui""m,1I4I ,il indo "'lulo, a,,,. Mcde, fui eum ,il indo _,"um,
quod probavimus, exbibenl Bae. veleresque edd. e. Pistor. Maur. el Gilb.
Ominunl V. .ulum Bb. Cosl. et editor Rom. 6. eo,.,peetu sine
praeposit. W el pro M, quorum bie Iiber eoupeclui a s. ID.
Conspirant rell. Monace. editionesque Amerb. el eelerae Maurinam
antecedentes; eon'1'cc'u, quod receperunt Maurini, tegilur in Babe
el edd. Col. atque Med. 8. Pro i,tud Ba e. edd. Col. ae Med. babel
,'udio. Ita m. pro .eripserat eliam in Be, in quo ree. dedil ,'udiurn.
Proxime eliam Ii disiunetim exbibenl eodd. et edd., si exeipi8S Me el
ed. GUb.; in quibus legitnr .ti"m,i. Tum fui pro fUO W. 9. eaelaN
idem Iiber e. Ma el Be. Mox nolit, n. Ba, R o l i ~ n.e Mae el Be, item
ed. Col.; rae om. eeler MODaee. el Bb, "nll. babel Mg. Dein eoniuneL
., om. Ba. 11.."i inrnunilal;, W. Ex nmunil.,;, in Ma eorreetum
esa in,unilali" quod legitur eliam in Mbcg el Be, impun. danl rell;
Monaee. et Bambergenses e. edilis libri.. De ulrusque voeabuli per-
mutatione vid. supra ad . 31, 4. 12. figmentum W el Mabedeg, fie-
o
mealum Mf, figmenlo Babe, ul edilj. 13. fU!d or Ma. 14. "idm' Bb.
L. seq. cORlra Ba. Dein ,aluti, pm",,'um Mg. Mox Ma flagilium
a m. pr., asee. " flagitio, quod eliam in eeleris legilur Monaee. Yerba
seqq.: eleger, 'ame" - - fuam flagilum QIII. ed. Col., elegil ex mu-
tal. babel Be, eligerel Bb, ul edd. Amerb. Era.m. el Pislor., eliger.
Costo e. Rom. Dein pericul"m ,alu,i. praebuerunt eodd. omnes, quibu.cum
eongruuut etjam edd. Col. ae Med., ,al,,'i, "mc. exbibenl eeler editi.
In seqq. 1JU0d pro 1JU0 male Iibri MODaee. el Be adstipulaDlibul edtio-
nibus Col. ae Med. Par"re' in W eorrectum est e "flrsre',
S. 33, 2. 1JU0d .um] Ita Mabe', el Be editione.que Col. Med. Maar.
Digitlzed by Google
384
ADNOTATIONES
Gilb., eum eum Ba, item edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom., el eum
evm Bb a m. pr., a lec. el eum (coniunct. cum delets), eum'lue Mcd,
filio
'1ua (per ras.) W. Dein mili6u" quod in Bc superscriptum eSl, recte
codd. et edd. Col. Amerb. Erasm. Costo Rom., miUi6"" Med. Pislor.
Maur. Gilb.
P. 187.
1. nee a m. pr., Re es corro per ras. W. Dein ab alio W el Monacc.
una cum edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom., a6 ali,uo Babc el
esemplaria Col. el Med., quibuscum concordanl Maurini el Gilb. 2. di,.i
W. Macdef el Bab, ilem edd. Amerb. Ensm. Cosl. alque Pistor., 116y,a;
Mbg, a6e"lI Bc una cum edd. Med. Rom. Maur. el Gilb., a6UII exemplar
Col. 4. eORlumma, Be. Pro eum (its Babe editionesque Col. Med.
Maur. el Gilb.) reeepi illum e eodd. W el Mona ce. , quibuscum faciunl
edd. rell. 5. inieiel W. Mbederg. Bbe, iniliel Ma el Ba, iniiCI vulgo
6. fUill ni,i W el Monaec. Voe. lIomin"" ab al. m. superllcriprum in
Bc. 7. diu pro Aorll scribit Bb, ora Bc. Tum el moria"",, quod con-
veuit cum Graeeo lextu. qui babel ';7<09&",'1, restilui es codd. W el
Monaee,. al mor. dam Ba et volgati libri. Deinde "el pro /fUI W. Mo-
nace. el Bab una eum edd. Amerb. eeterisque Maurinam anteeedenlibus.
8. in pug". duemtleril. quae lectio optime respondet Graeco El, nlE,UOY
ltIZTafJ,i, recepimus ex mss. W. Monacc. et Bab, a quibus non discrepant
edd. l\led. Amerb. eeteraeque Maurina anliquiores. Et its corresil iam
Gilberlus in aduolationibus .ois pro i .. pllgna di,ee"erit, quod reperitur
in Be (ubi perpenm esslat dWeu.ril) el in edd. Col. Maur. atque Gilb.
Tum 1.11 pro el male Ba; legirur enim in Gneco "al Dein
tJdpoRalur Be; .""onalur vulg., aJlJloR,'ur W et Monaee., 01'PoRatur Costo
Vid. LatiRii noto Mox 11 domino om. Bb. Tum irtieer. eodd. omnes,
itliieere vulg.
S. 34, 2-3. "",iculam lV,tulil. IIa'lue dormietlti6"" CURe,i,] Hane
lectionem a Maurinis e codd. suis reeeptam egregie confirmant eod. Bb
et edd. Col. ae M ed.; lenlie. lull a'lua., dormenti6u,'IU/I curteli, es-
hibenl W el Monacc., lento "",tulil IlfUlI', dorm.'i6""fU' cunclil Ba
C. ed. Amerb., letal. ,,,,,t. 11'1.111" dormenti6"" curteli, Erasm. Cost., lento
'vlil lI'IUII8, dorm8tlli6"" euncl. Pistor. Rom. Tum 'gru''''''111/1 scripse-
runt Costerios, Pislorius editor Romanos. Abeat ante ell,'ri, prae-
posi\io d. a codo W, nee primo legebalur in Ma. in quo ab r. m. supra
addits eat. Reperilur eliam in eeleris Iibris Mouacc. el Bbc, ul in editis.
B ea,'ri" babel Ba. Ceterum verbo egredi eum pnepoaitione de cou-
.trueto umur eliam Pllulin"" in vita S. Ambroaii S. 21, 6. 26,1. el 43, 10.
5. A6"er codd. C. editt. omnes, excepto tsmen Be, in quo esstal a6enner,
quod eouveuil Graeeo Dein (idam IldAi6erel cu"odiam reg el
clomino '1.10 W el Babe. 6. demo,.,'rare' tenenl codd. W el Babe cum
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSItlM.
385
edi&i. Iibris, "emora,tra,,t l "it in ras.) habel Ma, quocum facinnl ceteri
Mona('c. , et ita omnino seribendum. 7. lmtieula regu Iibrarii incuria
primo Me. Mox participio appellat", W addit "t. 9. ,uu om. Be.
10. Rolui iaicer. maraum meam eodd. W et Monaec. eseepto uno Mg,
qlli habel Rol. iRie. mIlRU' meu; Rol. iraiie. tRlI'lUm meam edd. Amerb.
Era.m. COsI. Pislor. Rom., Rol. in"ueer. mllftum meam Ba, Rol. "iRli-
eare mllftu mell eeteri libri scripti el editi. 11. hoe pro hoee W el
Monaee. editionesque Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. Rom. 12.,M CtftIt
eaJilium mutaRl Be et exemplar Col. 2. ab im. Mellftli po'uu," Ba,
".,.0
potuille' ErB8m. in mg. Tum oeearioRi, 6mefieitlm el .. cunlat ....
("ero ab r. m. superser., syllaba autem um sequenli. vocabuli ab al. m.
adiect.) exbibel Ma. Eadem curruptio invasil reliquol Monaee. Rela-
livum flMl. desideratur in W.
5. 35, 1. ioAIlftR W et Monaee. c. edd. Col. Amerb. Erasm. Manr.
Gilb. Dein gig80, ul edil. Col., eodd. Mbedrg el Be, Gygaeo Cosl. Pistor.
Rom., gggllftteo Mg, ogygeo Bb. Tum aranulo solus Be e. edd. Co.t.
PisLor. Maur. et Gilb. 4. pro ell",1I ,alulil pum, Bb. 5.;, quod
deest in W, Ma inter verso a r. m. babel.
P. 188.
1. pOli", ,e pro polui"e W el pro Be. Tum verba: ul lacere' -
poltli"e fieri desunl in Be el exemplari Col. Mox le iUII gig4 Mf, gige
W el Med, gyge ab m. pr., ab r. gygll Ma, gigll Mb, gggo pr., ex mutat.
gygll Me.
S. 36, 1. et , eodd. et ed. Col. Dein W inverso verbornm ordine
,,1m "enlllti, 'Ion Aa6el. Pro "entll,i, in Bb primo legebplur "irlulil.
3. "eclinal perperam W. Ba el a m. pro Ma. Tum e,'"n Ba. 4 in-
"",ti, atlUIo idem liber. In W 461eon"a' enalum esl ex 46,eon"e6111,
quod exhibenl Mabedef, a6leon4e6ant est in Mg. 5. "itll ;;:;, Maberg.
6. CArillo in lino a m. pr., e correetlooe iD W, in a:po ;ro Be. Dein
mim pro ergo Ba. 7. a"rog" Be. Sed vid. alnot. ad l. 1. S. 1, 1.
8. ,,.lIuiear. W et Ma. 9-10. latere' ,elo. Iloe ergo et RO' W. Ita
ab m. pro etiam Ma; postea autem Aoe mutatum io Aie, quod item re-
perilur in eeteris 1\lonaee. 11 . a:petamWl reslitui ex eodd. W. Monaee.
et Bab, quibuscum faciuot etiam edd. Col. Med. Erasm. Cost. Pistor.
Rom., ea:peetamiU babel Amerb., nec aliler primo legebalur in Mg; eaJ-
tl/Jetem", scribit Bc, ea:spee'em", placuil Maurinis et Gilberto. De per-
mutatione verborum ea:p.'ere el eaJ8pee'are vid. quae supra adnolavi ad
111. 4. 5. 25, 1. L. penult. IIppat'llen' "itll ;;;; exhibet Ba. Pro Aune
corrig. tune.
AxaaoSlVl. 25
Digitlzed by Google
386
ADNOTA TlONES
Cap. VI.
. , 1 on at han alem tiljt Re xit ron de
offie. 111. 12. . 49. e. f. 2. Yerba: hanc dico utiljta'em, om. Be. TUln
j,l,j, ur et e pla 01. in IJ tldu ulg p.m IJ se unl
W. Mabedef el Ba. 4. SCOIJ perperam W. Mbedrg el pro Ma. Mox
ono le quo b r s ser m in el ead in
Ba, eodd. W. Mbedrg. Be. et ed. Col. non male omittunl. Ceterum eonf.
bali ad 1m. , 15 16 6. anll elia um ite e-
peritur apud ostrum ID LI r. d abu c.. S. . To 1. p. 76.
Yariat tamen leetio infra de 011'. S. 44, ubi, ut ap. Oyprian. in Testim.
111. 61, uta apta an am uod mp es x a qua
versioDe Latina.
S 8, 1 illl' iORl W e ona 2. nlr rlli m M def
et Bab edHionesque Amerb. Erasm. Costo Pisto Rom., conlrov6rllarium
e) et M ca over m 8 ite edd ed. uro que Ib.,
COIlCUIIsum exemplar Col. 3. allaga/ W el Mabe, alleget edd. Amerb.
tera e Mina Dte dente aj/ Bb Tum agr'c llorum W. Dein
a6er em er, et p . Ma.
P 189
IIse M ce. ius o M n ra hab uo, ue tur
etiam in eeleris Monaee., iD Ba et in ed. 1\led.; elllle Iriploll, plllll ex
mer ii ree runt asm osI. Pist el ripl seri W.
DeiIi Iibri 1\lon8ee. dant qujs moxque ea pr06a/jorem elle, contra eum
06. edi' esq Am E 1. C Pis Ro ca 06a' e,"
Col. 2. U6'6M01jll redilulI tnduslrta (in uslriam a m. pro n 1'-
d ri 1\laef, u6erior8 redilu8 (reddi/IlII Mg e. ed. Med.) Ron induslria
. M g, n (ro da Ba. not Mau i:" ne em um
ex Cic. lib. Oeeonomiewn, qui iam non exstant, desumplum esse forsitan
ud e e a eo eeri Ete qu hie citn Ub res
reditus industriae etc., id aperlissime eum Xenophontis, eulUs bbrum
usde arg nti ora e tr atu eim his bis drat To',
rae ~ e : ; a geeaneovm; aJnv 1I1ft:;a tira "TI , e lis: 'I'b o a",-
'PE' o--cov EJe TOV J O ou yaf! hnuE).EtTm, w; avr(J (11lE(t!1jTa" ~ W ~ "ne<>'
Y"'lT A sim ip per ob ves et." um gleg am
reeeptum e W. Ma et Ba, neglegen/ja - el incuria habel Be, Regli-
nlja - e iur ed 01., glig jore Me.
. 39, 2. 60110 - proveo/u W. Monaee. et Ba. Item Amerb. el
asm Tum lIc 11 li Mon D re di t M ce. dd.
Col. atque Med. 3. provid, Bb. 4. Prius vendo, quod om. eo W e ed.
ed" r. 'O te rsu h be! M. 5 Iuri W Amerb. el r. Ma plulI
be, q ibus m e pira d. T,m e B el mut Ma.
AD S. AMBROSIUM.
387
Congruit exemplar Med. 6. (raudia reeepi ex eodd. W. Monaee. et Bb,
quibuseum faeiunt edd. Amerb. eeteraeque anle Maur., (raudi Bae una
eum edd. Col. Med. Maur. atque Gilb: Mox "o88;nl W el Monaee. 7-8.
Nllne ter pro num Ba. Idem Iiber dejihenditur. 9. Nam (orlalllle W el
l\!cnaee. Mox el iidem eodd. om. 10. eolligit W. Tum itl karitale Mbed.
Pro nllm Ba, ul supra, utroque loco babel tlune . Dein karillll Md. Ali-
IJllill in Be. r. m. mutavil in alilJllid, Ba inverso ordine seribit emere
alilJlli8. !tlox ha6etllr em"lori Bb.
. 40, 1. Hii8 Mg. Tum (eral Be. Deinde d8"ulant8 W. Bae et
pro Ma e. ed. Med., dill"tdanti6U8 Bb. 2. e:r:llurgaf Mf. Stalim 60nam
- agrieulturam W et pro Ma, 60na uf - agrieullllra Ba e. ed. Med.
5. (ueral pro Be. Proxime lJuam W. Mbefg el Bb, item ed. Col., lJuii
(i. e. lJuoniam) Med, lJuod Ba, lJuia edd. Med. el posteriores omnes.
5. lIi 6/ltle IJIli8 Mg. 6. melil Be el exemplaria Col. ae Med. Quod
sequitur el inserui ex eodd. W el Monace., quibuscum faeiunt edd. Amerb.
eeteraeque Maorinam antecedentes. Post 8/1Verit W male addit lIe,nina-
tJmt, quod primo exbibebal eliam Ma. 7. eolliget Ba. Ita edd. quoque
Amerb. Brasm. Costo et Pistor. c. Rom., eolligil danl rell. Iibri tam
scripti, qoam editi. Dein (eeunda uf terra et in seqq. (idelill ellf ager
seribit Ba. Pro aeeepmt eod. Be et ed. Med. babent aeeepi" Iibri autem
Monacc. aeeeperat (aeci1'/lt"t W). Omisso adiectivo (idelill in Med legitur
fecundoll ager rutituel "rotJentulI. Scripturam feneratoll praebent codd.
W. Mabefg et Bab. e. ed. Col. pro (omeraloll, quod exstat in celeria edd.,
(a/ltleratolJ non male seribil Be. Vid. Wagner. de ortbograpb. Vergil.
p. 437. v. faenilia. Sillig. Praef. Id Plin. p. LXXI. Conr. iofra ad . 41.
p. 190. l. 9. 11. 1!l. Verbo 801el primo omissum in Ma ab r. m. soper-
scriplum est, rutituel habenl Mbedfg.
. 41, 1. de redditi6U8 permutalione non insolila Mg veteresqne edd

e. Erasm. el Pislor. Pro gitllr Mbedfg ergo. Dein u6ereIJ W, u6er!" e
eorr. pro m. Ma. Verba: e:r:""eetare tle6u - de ferlilitate desunt in Be
et ed. Col., tle6u in Md a m. emendatriee ad mg. adseriptum esto De
re eonr. Ce. de ome. 111. 12. . 50. 3. IJUIIr el bie et in aeqq. W et
Ma. - irulu8lriam] "vel indulgent" (sic) ab r. m. in mg. Ma, ndul-
gentia indU8triam Me. 4. "artu8 a m. pr., ab r. "aatU8 Ma, ul aliquot Iibri

ap. Maur.; "artu8 (8 ab al. m. superser.) Me. Deinde "01'1110 (pr. "0-
,tdum) Ma, po1'ulo etiam Me eeterique Monaee. 5. adfeeta8 (vulg. af-
i
(eetal) .ponte .eripsi. Mox o"tar! (a pro m.) Ma, obtar. W. De qua
"seriptura eonr. adnot. ad 111. 14. . 90, 6. 6. lJtIur pro eum W et Ma,
cur rell. Monaee. post v. (eeunditali8 inlerrogationis notam adponentes.
Pro 8entimat (ita Ba e. edd. Col. Med. Maur. et Gilb.) ex eeleris Iibris
.eriptis et eclitiJ praeter Be, qui habel ".lio I recepi 7. l.
25 *
Digitlzed by Google
388
ADNOTATIONES
a"C,ionllll'e ,Clu, e' 'Cllell'e (rum' Bb, 'e auc'. e' jitium cond. Be, le
CIIlC'. el precio cond. edd. Col. alque Med. 2. a f. nego/iare W el pro
Ma. Paulo post ,,6erH Bab edilique Rom. Maur. Gilb., u6eri, rell. codd.
el edd.
P.190.

1. par'u' in 1\fae r. m., UI supra, mUlavil in I'a,"',. Tum inge-
rn!,ci, (ita a pro m.) Ma, ingemi,ci" quod in Bc ex ingemiBcH enalum
eSl, exbibenl celeri codd. el edd. Scripsi ingemuci,. Ita enim m. 12.
. 81, 3. W. Ba el a m. pro Ma danl ingernHcen,i, nec aliter scribunl
codd. anliquissimi el oplimi ap. Cyprian. de calbol. eccles. unil. C. 18.
p. 43, 5, de Laps. C. 25. p. 107, 1. el de babil. virgin. C. 15. p. 156, 10.
Mox publica (erlilitale Bb. 3. ga"dllt., Bb. Dcin arU8,e W. 4. cui-
fUam nihil W. Monaee. Amerb., niMI """a,n Ba, cui ad.lipulanlur edd.
Erasm. Costo Pistor. Rom. 5. cogl OpU Be. 6.'" om. eodd. W el
Monacc. 7. "er6tdia 1381 iidem libri C. Bab. Tum tI,,'u,itl W, tI"",illm
pro 1\la. Slalim ea' {rtludi, ed. Med. 9. (1M'" W. Mbcdfg el Ba C. ed.
Col., {aen", Me el Bbc, (oer/U, bla edilionesque Med. el seqq. omnes.
10. obreptl' Bb. 11. Post V. pre/ium in Ma ab r. m. super.cripta esl
gl. Itlum, quae in celeris Monacc. lexlum occupavil. Mox {MOri" ut ed.
Col., habent W. 1\labcdg el Bab, faenori, Be el Mf, {olltaori, edd. Med.
el sequenles omnes. conr. adnol. ad . 40. C. f. 12. Codd. W el Mo-
nacc. non Illle, sed post /i6; punelO distinguunt. Dein Ma scribil con-
dj'ae (ruge, mulliplictI'" u,ura (v. mullil'lictl ", e mmliplictI'a, enato)
eademque leclio comparel in ceteris Monacc. 13. {eneralor W. Monacc.
el Bab C. ed. Col., (tlener. Be, (oen. edd. rell. 2. a f. (ami, W el pro
1\la. Tum ,uitl (e ,tItI, ex mulat. r. m.) ante nihil (rugum Ma, item
fUitl anle in(ecundior idem libero Concordanl rell. codd. Monacc., si
excipias Me, qui priori loco babel ,utl,i, altero ,uia. Proxime dampnum
Mbrg, publicum lIampnum inverso ord. Mcd.
. 42, 1. appe,'tIi' W. 3. perhellne codd. Ba el Mg C. ed. Col. Mox
conloctl"i' Bc. Praererenda lamen altera scriptura colloetl"if. Vid. W tlgner.
l. C. p. 409. 10.
. 43, 1. Legi,,;, Bb. Pro fi"umenttlrium praeeunlibus Erasmo,
Costerio, Pistorio el edilore Romano scripsi {rumenftlrii. 2. du ha ti
e"angelio Ba, ihe,u, ed. Col. 3. ad'um W. Mac el Bc, ilem edd. Maur.
alque Gilb., tI"uli' aplius rell. Iibri scripti et editi. Vid. ad PauUn.
. 10, 6. Tum eglltl'" Be moxque: f}uid {tlciam, ,ui (fUi in ras.) nOR
htlteo W; ,uo in eodem libro e ,uid, ul legitur in Mf, emendalum esl.
Addidi deinceps mea ad V. horrea ex codd. W. Monacc. el Ba, quibas-
cum faciunt edd. Med. ceteraeque Maurinilm antecedentes. 5. Male
po"i' W. Maef. Bc. 6. a6 eodem rBl'elerB'ur] Isa W. Monaco. Amerb.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
389
Erasm. Pistor. concordante antiquii versione Latina, a6 eodem repo.ce-
relur scribit Ba, a6 eo repo.cerelur dant Bbc. c. ceteris Iibris vulg.
7-8. anRonam AON'ea iuverso ordine Babc.
. 44, 1. Salemon Mbcdg. Mox (rumen'a Ba. 2. reli"'1l1i' Bb. 3.
ad a"ari,iarra emolumen'um e' all 8UCC8880rum iura Ba.
P. 191.
3. ei". iA c""i'e W. Mabefg. Amerb., in capile si". Mcd et Bac
editionesque Med. Erasm. Cosl. Pistor. Rom. In Graeco est El,
TO Vocc. in eapile expunxerunl Maurini. Ei '1ui parti-
cipant legilur in, Bb el in ed. Col. 4. aulem pro ergo scribunl W el
Mabcdef. Neutrum babel Mg. 5. igil!lr om. Mbcdfg.
Cap. VII.
. 45, 1. fui peregrino. !lr6e pro1ai6em] Ob oculos babuil Cieero-
nem de omc. m. 11. . 47. 2. '1uod de6eren' W, fUo de6erenl Monacc.
el Bab, item edd. aled. ceteraeque ante Maurinam, '1uo de6enl Bc una
cum edd. Col. Maur. atqne Gilb. Tum iu"an Bc. 3. eO_UAU pa-
rent88 W. Bb et a m. pro Ma, item ed. Med. Desunl verba seqq.:
fU.08 omrai6". par'". negare, in Mbcdfg, omni6u. excidil 'in ed. Col.
Male parti6U8 iu textu, 11 vel parlu." a m. r. in mg. babel Ma. 4. Reeare
W el Bb. Mox lI"erruRcare om. Bc el ed. Col., a"oeare scribit Ba.
5. fUeri' W et pr. Ma. 3. ab im. ',"lIe mini,'ra,lt Ba. Tum illa - ad-
iU"II' Bc; genm, defit in Mcd, genm '110 pro exbibebal Ma. Allera
lamen manos eorrexit generi, ,ui. In seqq. praepositionem ante 18 in
W omissam Ma inter versus ab al. m. babet. Proxime '1uid'lui4 rede
W, ul edd. Med. Rom. Maur. el Gilb., fui'fUid Mg, ceteri autem Iibri
et scripti el editi fuiefUid, quod improbatur. Vid. O.anA. ad Cic. de
re pub!. p. 99. Dein humanum Bb el pro Bc.
. 46, 1. iarra om. Mbedg. Tum pro"ee'a (pro,,",u, Mf) aela',
prOCH.;"" exhibenl Iibri Monace., in pro"ee'a rec88,i"eI aela'. seribit
Bb. 2. Coniunclionem el, quam om. W, in Ma r. m. supra addidil.
3. ,olenl W. Ba et pro Ma. 5. honera'o, (ita et exemplar Med.) ef
10euplel88 "iro, Mg. 6. eOfl&ulerel Ba. Dein fuam itlman. 88,ef recepi
ex codo W, nee aliter pro legebalur in Ma; 9uam immaRe 88,el dant eod.
Ba el edd. Erasm. Cosl. atque Rom., fuam inmane (immane Pistor. el
Maurini) 88,e Bc edilionesque Col. el Pislor. c. Maur., lam IRmaRe HB6
Iibri Mbcderg, fa". immaRe 68,e edd. Med. el Gilb., lam inhumanum
68.e Bb c. Amerb. Pro vulg. siioi ex codd. dedi eiei, eicere habel alg.
Verba seqq.: fuam ho".itlem - morienli desunt in W. Ceterom mirifice
fluctuant b. 1. manuseripti !l' edili. Legitur enim fuam hominem e:c
Aomine in alabedef el Ba, 9/lam Aominem e:c homi,.. .:rui ap.
Amerb., fUall. AomiRem a6 Maine iD codo Bb itemque in edd. Col.
Digitlzed by Google
390
ADNOTATIONES
Maur. atque Gilb., fuam Aom;nem erui babel ed. Med., fuam Aom;" ..
eruere &Ig, pam immane Aominem 06 Aomine ea:ui 8eribit Be, ,,,.m
lominem eruere', quae leetio mibi plaeuil, eorrenrat Erasmus eumque
seeuti sunt Costerius, Pislorius et editor Romanus. L. seq. post ",,,imur
expuuela Pbrlieula el seripsi Aomine," er'Mldimu. eum eodd. W el Mo-
nace., el Iwmin" er'rudimue babent edd. Amerb. Erasm. Costo Pistor.
Rom., e' AOfllin88 e:cludimue eodd. el edd. rell. Paulo post Y. mundo
al. m. supra addidit in W.
P. 192.
1. dira eonficie6a' ,Gbee] Ita eodd. Babe editionesqae Col. Med.
Maur. et Gilb., d. eonficere, la688 Costo Pistor. Rom., ti. eonfieere' la6u
Erasm., d. eonficera, (sic) Idee W, d. eonfeeeral 1.6. eodd. Monaee. e.
ed. Amerb. Tum fua,,'o Ba, qu"''o. a m. pr., ex mula&. 'a,lIo. Ma,
'on'o. etiam eeleri Monaee. Pro ur6i Be el exemplar Col. habenl ur6u.
2. 8888 pOSI eonfermdi. inserlam in Be. 3. eo"mercii. W. Mg el ex
mutat. Ma. Tam faflae aliena iu"are W el pro Ma, fame aliena iu"",;
Ba. Erasm. Costero Pislor. el edilor Romanus. 4. in (pro ul) per ra8.
ab r. m. Ma, idque reperitur eliam in eeteris Iibris Monaee. 5. er,inc,i.
eodd. el edd. asque ad Maur. omnes, quae babel er.,inc,i.. lIJud
legitur etiam in Gilb. MOl( agrieuli. W. Tum oeculere oeea.ura im-
"BrJle'uum (sic) Bb, oeell88ura W. De qua seriptura vid. Wag/er. l. C.
p. 468 sq. 7. off/!"/! pro Me. Dein eOtlNe"erun' ed. Med. 8. ,a"eMl'"
om. W, """ere babel ed. Med. 9 010 pone (sipe in) seribunt Mbed.
In fin. aeei"imu. W.
. 47, t. inopia W. 2. "O" pro n"mfuam W et Monaee. 3 et 4.
Aii. Mg el ed. Col., ut passim. Tum inpemend. W et Ma, inper';".da
ni i'parliend. (eum b. V. per eompendium sit 8criptum) Be el Mg,
imp. (per compend.) eodd. rell., imp",." edit Iibri omnes. 6. cultoree edd.
Col. Amerb. et eeterae anle Maur. MOl( repara. Be. Tum ubi eliam
Bbe editionesque Col. ae Med. el itl"en;N exemplar Col. 7. quem
iparum Bb e. edd. Amerb. eelerisque Maurina anliquioribus.
. 48, 2-3. minulr."U Bb. 4. Hin" pro Aie W. Mona ce. el Ba.
5. "r06atur MbedCg el a m. pro Ma. Statim "ere om. Bbe. 6. omft/l8
om. W et Monaee. Dein ,,",,,,,i seribil MC el omft/l8 Ai babet ed. Med.;
Mi danl W. Be. Mg e. ed. Col. L. seq. 6".eficio 'uo ,'''.,"' Bb. Idem
Iiber deineeps Aa. fua cura iam mor,i .6'01".,.
. 49, 2-3. "lur;mllm illie 'am inverso ordine eodd. Bbe el edd.
Col. ae Med. Dein 'r",.8geran' ae'a'em Ba. Mox a6'.88 pro l16iuee
recepi ex codd. W. lUonaee. el Bbe, quibus adslipulatur anliquissima
editio. Ante fui6u. r. m. in Ma superscripsit ellm, quod in rell. Mo-
nace. textum invasit. 4. e6u. pro W, eoncib;6ue Ba, 0,,;6u. Mbg, ot'1IIIot
0"i611' Med. Tum amolieml"m (ita W el Bab) in Ma r. m. mutavil in
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
391
cnno"lIidum, qood etiam rell. Monaec. babent excepto Mg, in quo legitur
/JfI&O"Mllli; ,l molier.4um (d a r. m. superser.) dat Be, admoliendum ed.
Med. , ad moliMlllum Col. c. Amerb., amoliendu.. recte Erasm., quem
posteriores seeuli sunt. Mox 110 mle""pla.t (ae a r. m. superscr.) fert
Ma. GI. is'a reperitur eliam io celeris Monaee. L. seq. eonl'lurium pro
vulg. eom,lurium c. ed. Col. praebueruol eodd. Bbc el Mg, fuam ,Iu-
rium exslal io Ba. De qua permulalione conf. adnOI. ad l. 2. . 5, 6.
Proxime dir",."a.t seripsi enm W. Mae el Ba, quibus adstipulantur edd.
CosI. Pislor. atque Rom., diremla.t dederuul Maur. et Gilb., direpla.t
babeol codd. Mbedfg el Bbe una cum edd. l\led. Amerb. Erasm., dimpla.t
esl in Col. Adjila,alU seribit Bc. Tum eeee pro cerl. invenilur iu Mbedg.
P. 193.
1. adri.teral Bc. Sed vid. quae mooui ad l. t. . 1, 1. Deiode
in".clieio recte W. Bbc. Mcf ilemque edd. Med. Costo Rom., in"eclilio
Mabde. Ba. Erasm. Pistor. Maur. Gilb., in"eelo exemplar Col., i""eelion.
Mg, i",,"'io ur6i.t Amerb., "vel ur6i," a. m. saeeuJi, ul videtur, xm.
vel o fU'
io mg: Ma. Tum idem Iiber .tola egdal. (ex mulal. r. m.) ,",m.nlo
Jlolllu.tet iu",,", Mbd Iem fU. fr. JI. i., Mcefg fllae fr. p. i. 2 . .ti
JI.leretllr Bb et edd. Med. Maur: atque Gilb., ,i ,elerenl Amerb. Erasm.
CosI. Pislor. Rom., Jllterenl (om. .ti) Col. Pro.ti I'eterelur codd. Mo-
nace. et Ba exbibent pele6alur puneto praemisso, mele6ahll' 8cribit W,
maele6atur (.ie) r. m. ad mg. adiecil io Ma. 3. el om. Bc. 4 el 5.
eici.t eodd. omnea, eiici.t vulgo. Pro de,uo l\fg babel U luo. 5. Imdu
W, item pro Ma, in quo r. m. reduxillrudi.t, quod Jegilur eliam in eeleria
Mooace. 6. mperli.t W et Ma, inp. per compend. Mb el Bc, imperti.t
Me, ul edd. Maur. el Gilb., imJl. per eompend. Mde el Bab C. ed. Med.,
im,arl.t Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom., iml'ertiri8 vel imparliri.t
Mfg, impartri" eoni. Dominic. Macer io Latinii Bibliolbeea saer. el
prof. Tom. I. p.132. col. 1.
5. 50, 1. enim om. Ob, inverse po,"' mII ulile u.te scribuot
Mbedg, utile poi. u.te babel ed. Col., JlOI. u.te ulile Med. Tum e'
flUJllli.t Ba. 3-4. dimitiere] I&a eodd. W el Monacc., amillere Babc C.
editis. 4. .tpeClalu Mabeg. De permulatione vid. ad L 1. . 1, 4.
S,eclare exhibent Mcdr. Dein oportu"u codd. omoes el edd. Col. Erasm.
Pislor. Rom., op,orl. exemplaria rell. Vid. adnol. ad l. 7. . 23, 6.
Flati6u.t oJlortunu exslat in Ba. Tum cOmmllatllm in
ed. Col.
. 51, 3. i""are - mi"i.tlrare codd. W. Monacc. el Bab, quibus-
cum eonspirant edd. Amerb. eeleraeque Maurinam antecedentes, iu"ari
- minulrare Bc el ed. Col., iu"ari - m i.tlran Med. Maur. Gilb.
4. ".. r. m uperacripsit in W. Pro .gro ibidem omis.o eadem r. m.
Digitlzed by Google
392
ADNOTATIONES
supra notavit agrorum, quod habeDt etiam Iibri Monacc. editioDesque
Amerb. Erasm. Costo Pistor. Rom., agro tueDlur Babc cODcordaDlibus edd.
Col. Med. Maur. Gilb. Mox r/Ut;corum da! Bb.
i. 52, 1. Deest 'gitur iD codd. Monaec. SequeDs el, quod habent
edd. Col. Med. Amerb. Maur. el Gilb., omisi praeeuDlibu8 libris W. Mo-
nacc. el Ba idque iam expunxerat Erasm., quem secuti suot Costerius,
Pislorius el editor Rom. Deio NI noo agooscit Ba. Coospiraot edd.
Erasm. Cosl. Pistor. Rom. 2. E contra daDt Mbcdg el Bac itemque
edd. Col. Amerb. el sequentes MauriDa aOliquiores, .' COftlra ab ead. m.
habet Mr.
Cap. VlIL
. 53, 2. id om. Ba.
. 54, 1. Oalel W. Ma. Bb. Amerb. el seqq., capA Ba et MbceCg
c. edd. Col. ac Med., cAslepA Md. Sed ser. potius CAale6 (XM/1) c.
codo Bc. Tum ad I:J:plorandam millll; terrana habet Mg. 2. '1u;dem
tl6ere'A dal exemplar Col. Mox (eracillll;mill Me. 3. inrractuII populu8
Bb. Dein reculllla6al W. De qua seriptura monui ad l. 29. . 142, 2.
4. lIuadebal W. Tom mUf.1I Me, iA6IUII ed. Col. Dein cale6 W. Ma. Bb
el edd. supra eommemoratae, calepA Ba el Mbefg, item edd. Col. atque
Med., cAalepA Mcd, chale6, quod verum est, Bc.
P. 194.
t. Post utilem commate disliDguatur. 2. elege6anl W. Bc el ex corro
Ma, elige6anl codd. rell. c. editis. Mox decidere W el MODacc. 3. piel"
relama6tml dicentu Bb. 4. aduerllum Mf. Tum durtlll Ba el Med. Mox
(ore ex corro superseriptum in Md. DeiD ea"endum Mbedf. 5. Codieum
alii in proelto, alii in praelio, Be el ed. Med. in praelium.
. 55, 3. lIu6plicii W, 8Up,Ueiill Mg. Statim indieau Mabr. 4-5.
reculllla"eranl W. Vid. supra. 5. pereenirenl pr., ab r. autem m. per-
"enerunt Ma, perl'enerunl eliam rell. Monaee. 6. inmurmuraueranl Bbc,
immurmura"erant vulg., murmura"eranl W et Monace., murmura"e;:
(i. e. murmurauerunl) Ba. 7. capie6ar.' in ras. Ma .eandemque leetioDem
exhibenl eeteri Mooaee. Mole 'erram W el pro Ma. 8. "icNimo eodd.
el edd. praeter Med. Rom. Maur. atque Gilb., io quibus Jegitur "ige8;mo.
9. Pro alion.m Ba habel eorum. Dein pena (paena Mcf) dila'a NI da nI
Mbedfg el Bb, dilata ell' posna edd. Amerb. el seqq. anle Maur. Mox
a8cend8runl eodd. el edd. omnes praeter Maur. atque Gilb., in quibus
es! ad8cefldenml. Paulo post plaga mala seripsi c. eodd. W el Monaec.,
quibuseum coneordan! edd. Amerb. eeleraeque anle Maur., pro plaga
rnagna, quod exsla! in Iibris Babc el in edd. CoJ. Med. Maur. alque
Gilb. Vitiose iellu Ba, Ai68UII W el Mf. CODr. ad . 54, 4. p. 193.
Tum chale6 r e ~ e Be. Celeri libri eodem modo variaDt, ul . 54, 1 el 4,
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
exceplo Mc, qui h. l. .cribil cal.p. L . eq. llnoa:iae W et pro Ma.
Deio llea:IIU (sic) W moxqoe inlran".' pro in'rae/lf'Uft' exhibent codd.
prseler Mg omnes, &em edd. exceptis Col. Maur. el Gilb.
S. 56, 1. fI"/I.lulil .aluI; Bbc. 3. cOfldem,nae' Mbcdefg. 5. ,",-
commoda Bc el eAmplar Med., aecommoda rell. mss. praeler Ba, in qoo
esl aceommodala, vulgaliqoe libri. Tom pra.poneban,ur Mbcdg.
Cap. IX.
5. 57, 2. u. W et pro Ma. 2-3. 1I0licilar. ignobi'ia iuriu,n,
,,'uar. iD cord. di.bU8 ae noclibU8, hiar. (sic) ed. Col.; ign06ili eirwn
o
ae.luare corde ed. Med., igraobilia eini auto cord" Bc. ignobilia"
aul. eoru diebU8 " nocli6'lII, Aiar. Ba; i"Aiar. alieni u'rimen'"
,atrimonii Bb, IIhiar. iD alieni de'r. ,alr. edd. Amerb. celeraeqoe
Maorinam aotecedentes conspirante codice Mg, Aiar. in ali.,.a ",ro ,alr.
Bac. Verbom simplex Aiar., qood Maorini tacite reeeperuot, egregie
confirmant noo solom Bae et ed. Col., sed eliam W et Mooaee. Iibri.
D.'rimen'um pro d.'rimen'a .erip.i e. eodd. W et Monaee. moxqoe ex
iisdem Iibris pro verbo composito eleeare recepi simplex le"ar., qood
ob praeeedeos hiare multo aplius et fortios videtor.
P. 195.
5. 58, 1. Hine na,cun'ur aucupio fUaui'a. he,edi'ale.] Ita eodd.
Maorioorum longe plurimi ae vetostissimi, ita eliam Mbedefg el ex corro
Ma ac Bc oee discrepal ed. Med. Mendose nucilur aueu,io - Aere-
dilal. ed. Col., aueupio - AeredilallI etiam W. Ba et pro 1\la e. Be,
aucu,ia (a finali io ra . ex o enata) - Aeredilati. Bb, aueu,ia-
haeredilalill (h.redil. ed. Rom.) exemplaria Amerb. eeteraqoe anle Maor.
De re vid. Cic. de offie. 111. 18. S. 74. Tom .imula'ione Ba. 6. ad-
feclalae pro alfeel. spoole .cripsi. Verbom lIine, quod ante iD lIupremo
fiI.e "i'a. Ma ab r. m. ioter versu., Me autem in contcxlo babet. GiI-
bertos ex ed. Med. reeipere noo debebat, eum meram .apial glolSam,
qoam rell. libri scripti et editi rite o m i l t o o ~ Celerom de hae eonstroendi
ratiooe plora dedit exempla Ram.horn. Grammat. Lat. S. 168. 6. p. 638.
CODf. Zuro". Grammal. Lat. S.613. Tum .up,remo Mae (eoor. Wagner.
l. e. p. 475), .uppraemo Be, lIupraemo Amerb. 7. ,0llilO pro Ma, po-
lI"j, MI ed. Col., ,ollui' 011 Be. In calce po.1 tlerni"i pooator .ignom
ioterrogatioois. Re.pexit NosIer h. 1. Cieeronern de otro 111. 19. S. 75 el 76.
S. 59, 2. conlllodi ... Mg. Deest ueari in W, iu"are scribit Mb.
3-4. Don ul lIacudo'al. W. Mnacc. el Ba. 5. II.U pro ,e Be. 6.
igitur ul Bb. Mox "elle a eorr. m. superseriplom in W. 10. pro lIa-
lul. Mg ex eorr. in mg. babel. 11. glorioll"'" ul reeepi e eodd; W et
Mona ce. , glar. lIit daDl Babe eom edilis. De .eqq. eODf. Cic. de otro
111. 15. .64 el 19. . 76. 4. ab im. BOrtU8 eaII ";r Mabede, 60rtU8
Digitlzed by Google
394
ADNOTATIONES
Mira NI "ir W. Bac, tem Amerb. et lequente. edtorf!s, 6011u. or M',
6on.,. N' ellim or Bb et edd. Col. ae Med. Infra 'lUGe u, enim Bb.
Mox e laedim"" Be et pro Mg, 1IIe4am"" Bb. In aeqq. dimilla. Ba.
. 60, 1. lJua". Aonll,'um reg 'luod cum poluu.e, 'aedettfi ,,mico
noeere acribU Ba, fUod D..,i" eum poluiBlet exhiben' edd. Col. Amerb.
Erasm. Cost. Pisto Rom. Tum regio i,"mieo W. Bbc et a m. pro Ma,
item ed. Col. 2. 'lui pro 'lua W. Babe et pro Ma una eum edd. Col.
atque Med. 3. Pro omnu Ba AominN frequeuti eomusione Ba. Tum
"",are proprio Bbe et exemplaria Col. ac Med. 4. inpenum Mb. 5
ecu'a eodd. omnes excepto W, in quo, ut in edd. Col. Med. Maur. et
Gilb., legitur ,e'l"ula. Deio uf Aonu'alem Bh C. edd. Amerb. eeteris-
que Maur. autecedentibus.
. 61, t. adcti, Ba. 2-3. ltlon'u gel6"" nee ro. W, monlu gel60e,
nBe ro" "e'lue pl""ia Mae (nee ro" nec ,'u"ia ceteri Monacc.), mon'.,
'lui Nti, in gel60e (in gel6eu' Be) fU!'lue ro, Babe et edd. ante Maur.
omnes, monl. 'lui el'. in Gel6ea' Maur. et Gilb. 5. in oleo et .anguini
ti.
(sic) W, in oleo setl ,anguine ex mntat. diversarum manuum Ma.
Eadem lectio comparet in eeleris Monaee., et a ,anguille habet Ba.
6 . , adipe Be, e' 'a6 adipe Ba. 7. re"er." retro Be, item edd. Col.
Med. Maur. Gilb., retro reoer,a W. Mae et edd. rell., retro ""er.a Mb,
retro "er." Medg, reoer,,, relror."m Bab, f1um'l"tJm l16iil retrorlUm
Mf. Dein Sau' ab al. m. superscriptum in W. 8. lonathan] Ita W.
Mabcde et Bb, iona,Aa, Be una eum editis, iono'ha Ba et Mg. Conf.
adnot. infra et ad l. 33. . 171, 2-3. 111. 22. . 132, 9. Mox parto et
om. Mcdg. Dein kmi scribunt Ba et Me, kari8,im babet Md. 9. Pro
el, quod ab ead. m. superscriptum est in Bb, in Mg legitnr mam. 10.
"eloeioru pro leoiore, Be. Mox i,rhl W, urahel ed. Col., ieru.talem
Mf. t3. oooide",,,' W. Tum in medio ,ugnas ab r. m. Ma, nee dis-
crepant Mbcdfg. Habet tamen Me, qui ex Ma descriptus est, in lINIIic
pugna. Tum pro lona'hu, quod eodd. Mbed el e corro Be una eum
editis libris exhibent, e W. Maef et Bb reeepi lonalhan, Ba et Mg dant
iona,ha, ut pro legebatur in Be. 4. ab im. ffIe.,. abes' a codd. fere
omnibus et a Iibris ante Maur. editia. Variat Bb, in quo exata' mi.
Dein lonalhan praebnerunt W et Mcd eademque lectio pro fuit in Ma,
qui Done eum Bab et Merg vulgatisque exemplaribus babet ionalha, Mb
autem et Be seribunt ionalA",. Est in Graec. dlyl In. aot, aJeJ.,p,.,oo
'_tta". Mox amor in lile Iuu, dat W, dein 'UJIer amorem mulier"",
Bb, item ed. Med. Proxime po'erlle, ',u Bb.
. 62,.1. unicum 8ic W. Monace. et Bb editionesque Amerb. Erum.
Costo Pistor. Rom., .ie unicum Bae, quibuseum eonspirant edd. Col. Med.
Maur. et Gilb. 3. pro,eeu'", W. Mbcderg et Babe veteresque edd. c.
Sras_o COllt. Pisto Rom., pro.e,uu'," lJa. Maur. Gilb.
Digitlzed by Google
AD S. AMBllOSIUM.
395
. 63, 1. de BtIflC'O l1li60'1 W. Mabe el Bb, de BtIflCIo ... Nri.,,,
Medfg, de B. Na6ulhe Amerb. el Pis'-, (om. de) ..... 6u,he (NapoIl9at)
Bar, item Erasm. atque Cost., B. Na6u,1&. (sine de) edd. Col. Med. Rom.
Maur. Gilb. 3. 8e dtllurum Mbedefg el Bb, daluru8 8e W e' pro Ma,
relD pro 8e Ba. 4. recU88,",i' W . De qua scriptura vid. supra. 5. non
,lIihi, inquit, fitJl a tino] Ita eodd. W. Monaee. el Ba, ita etiam Amerb.
Erasm. Costo Pislor. el edilor Rom. Legilur in Graee.: ]tI.; yYolT po,
naea ~ o j j pOli. Unde maUm a deo; nam compendia ulriusque vocabuli
passim confundunlur. Contra non mihi facia' dn., in9ui' habet Bb,
.. on michi, iN911id, (acial dna Be. Conspirant edd. rell. 7. 06pr06rium
Iibri Monace. el Babe edilique Col. ae Med., oppr06r. eum eeleris edd.
eod. W. Vid. ad l. 2. . 6, 8. eoll. infra ad p. 197, 7. Tum p.r-
mi/ti' pr. Ma.
P. 197.
2. u, dno W et Mabedfg, .8' deo eeleri Iibri seripli editique omne
~ l o l 81'acio Bac el Mbcdg, item edd. Col. Amerb. Eraam. Costo Pislor.,
8,alio codd. el edd. rell. idque eonfirmatur Virgilii eodiee Mediceo.
Vid. Wagner. l. e. V patium. Conf. adnot. ad 11. 28. . 142, 7. 3.
e' recepi ex Iibris W. MODaee. alque Ba, quibuseum eoncordant edd. Med.
Amerb. Erasm. Cost. Pisto Rom. Tum aliam pro al'eram, quod eodd.
et aliquol edd. baben', scripserunt iam Erasm. Costo Pistor. et edilor
Rom. 4. el in amida U8e exbibenl Ba editionesque Eraam. Costo Pisto
et Rom. Dein mediocrU non 8aeculi inver.e Be. 5. atl.,imar. W et
pro Ma, autimari BOtel u'iU,u al. ord. Ba, e:,jmari ed. Col. 7. cua.
06pr06rium W et a m. pro Ma, ex eorr. hie Iiber cum 06pr06rio, quod
exstat eliam in eeleris eodd. et in edd. Col. ae Med., eum oppr06rio
rile exhibent edd. rell. Tum 109- W el Mabedef.
. 64, 2. e' pro .. d W et Monaee. Statim dolui, h. ltIulie6ri8
IJUGque aU8U8 i_ani,atera (sic, vocabulis ;. ltIulie6ri8 9u09ue ab ree.
m. in ras. seriplis) babel Ma, nee aliter legilur in Me; dolui,. Du quo-
que mulie6ri. (mulieri.t Mf) aU8U8 inmanitatem dant Mbedfg, - -
mulieri.t au8U8 inmani'a,e seribit W, - - mulie6ru tlU8U8 immani-
'atiqu. Ba, vulgatam vero leetionem iure tuenwr Bbe. Tum qua male
eodd. Monaee. 4. 8u6plicio W. Dein adnun'i,",i' W. Ma et Be, _11"'.
Mbdef el Bb, quibu8eum conspiran' edd. Med. Rom. Maur. alque Gilb.,
.. mUAc. Ba et Meg e. eeleris editis.
. 65, 1. '1'",.,i8 i'a9u. 0 .... i8 N' frau8] Ita W. Mabede el Babe
editione.que Col. ae Med., lurp. N' 'a9u ...... (r. Amerb. et posteriores,
lurp. ilaque ou.n. (r. Mf, 'u,.". uI o ..... fr. Mg. 5. Clama' exhiben'
codd. et edd. omnes exeeptis codo Ba e' exemplaribu8 Maur. atque Gilb.,
iD quibu es' eIat.,... DeiD Balm ... Mbcdg el iD .eqq. _ ........ W.
Digitlzed by Google
396
ADNOTATIONES
Maodefg et Bb, imm".dae Ba. Mb. Maur. Gilb., inmunda Be, immmada
edd. rell. Mos. cora,n domino, quod eongrui& eum Graeeo lvromov ItVetov,
habent edd. Col. Med. Maur. atque Gilb., apud dm eodd. rell. e. editis
Iibris. L. seq. a6hotniraalio aput dram W, a6hom. apud dm Mbed,
ahom. apud dm Mae, a6hom. .. dno Bb, a6om.; drao Bab, eademque
leeUo est in vulgalis libris. Graeeus autem te"tus habet WrolllOV KVetov,
u& supra.
Cap. X.
. 66, 2. aelJtlalitali. Bb. Tum iucurada 80lus Be et edd. Rom.
Maur. atque Gilb., ioeunda ee&eri Iibri tam manu exarati, quam typia
es.seripti. Vid. ad l. 20. . 85. p. 62, 1. et alibi. Mos. lOfuor Ba. 3.
aut pro ae W et Monace. Sla&im de fUO empliofIfJ pr., e eorr. tamen
ree. manus de eoem"lione Ma, de eoemptiOfle eliam ceteri codd. et edd.
es.cep&is Maur. atque Gilb., in quibus legitur de eoemliOfle. 4. dolum
magRum pro Bb. Ob oeulos habuit Cieeronem de olf. 111. 15. . 61. et
16. 5. 65. 6 im pro igitur Ba.
P. 198.
1. Bieit e. ed. Col. eodd. omnes, Biieit vulgo. 2. pro"Aeta om.
Mbedfg e& Bbe, tem edd. Col. ae Med. Dein "rom"nt W et Mbcde
veteresque edd. O. Erasm. Cost. Pistor. el Rom., prom,it Bb. Mg. Maur.
Gilb., promi.it Maf el Bc, jimi.it (i. e. praemi.it) Ba. 3. itape me.t
eontrae,i6u. W, itafue inNt in contracto Bb. 4. "ilia per ras. eor-
ruptum es& io "ita in codo Bc. Mos. "eniant W el pro Bc una e. ed.
Med., "Meunt (alt. e ab r. m. in ras. iIIat.) Ma, ,,_nt etiam Ba et
Mbedefg C. ediUooibus Maurina antiquioribus. Recte "Meant e. edd. Col.
Maur. atque Gilb. eodices Bb et es. corro Be, qui ab m. pro habebat "eniant.
Tum iu6etur Be. 5-6. tran8crip.erit eodd. Babe et MC veteresque edd.
e. Erasm. Costo Pilt. a&que Rom., tran88crip,erit eeteri Iibri Monaee.
eoneordan&ibus editis Maur. el Gilb;, trfll18,cri6,erit W. Vid. ad 11. 7.
. 33. e. f. 6-7. dolu. in omni6u. inverso ord. W e& Monaee., quibus-
eum faei& etiam .\merb. De re eonf. Cic. de offic. 111. 17
.. nl.nlia",
. 67, 1. Vetere pro "etere W. Tum i,tam Be. MoJ. idem Iiber
meritorum. 2. ,entenlill Ba. 3. e:x:prNnt om. Bb, ilem Bc, in quo
supra divinll scripta legilur gl. commemoraf. Pros.ime hi.Bu W el Ma,
ihNU ed. Col., ie.UB Ba. 4. Bcri6itur eodd. omoes, inBcrl'6jtur edd.
ConC. infra . 79, 6. Verbum eoim Bcri6ere pro i'18cri6ere aevo Tbeo-
dOliano in usu fuisse docet CangiUB G1ossar. medo e& infim. Lalini&. S. V
eri6ere. Ceterum post .cri6itur Bh addit mani(eBtat. 6. mili6uB eodd.
omnes, ilemque edd.. Col. Amerb. Erasm. Costo Rom., "lilli6UB Med.
Pistor. Maur. Gilb. 7. cotaruine Bc. Dein C. edd. Pistor. e& Rom.
Hierieho codd . W. Mabde el Bab, Himeo Amerb. Erasm. Costo Maur.
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
397
Gilb., Bricho Mcfg el edd .. Col. atque Med., yBrieho Be. Proxime tur-
6arum vitiose W, 'u6arum ie'u (v. ,ono om.) Ba, 'OlIO ie'lI8 Bb, ,ono
ieto, el ulula'u plebiB aritlalo, Amerb. Erasm. Costo Pistor. et editor
Rom., ,ono, ielu el ululalu ple6i, arieltdo, W et Be uoa cum edd. Col.
;1 le" i. .
Med. Maur. atque Gilb., ,ono, iel" el (el deleto) ululalu ple6 ariel. e
eorruptione r. m. Ma eademque scriptora depravata reperitur io eeteril
quoque Monaec., DI in Dresd. el Goth. 'fom gelA W el Macdefg, geh'
Mb, gelho Bc, ge'ho Aorum (sic) ed. Med., gelAeorum Bb, Gelhaeorum
Amerb. Erasm. Costo Pistor. et editor Rom., IlelAaeorum Maur. Gilb.,
hai Ba. Sed seribendom pOlius videtur Gai. Deio regem r. m. supra
addidit io Be. Pro "ietum idem Iiber habet "ine'um, DI legitor io edd.
Col. et Amerb. 9. ad "UJlerum Bb e. ed. Med. 11. diu peregrinalo,
Be, eui adslipulatur ed. Col. Tum di,r"pi"e W. Macdefg. Bab, dirtt-
pille Mb el Be editique omnes. Conr. quae adnotavi ad 11. 26. . 13t, 6.
12. ealeiamen'a et codd. et edd. exceptis Maur. atque Gilb., io quibus
eutat ealeeamenla. Mox "elerueen',um W. Meg et Be, qoiboscum fa-
eiuot etiam edd. Amerb. et Erasm. De qua seriptura vid. Foreellin. tot.
Lalioit. Lex. S. V. et Furlanel'. Append. ad ForeeIlin. Lex. p. 184.
4. ab im. a iuu Be el exemplar Med., a6 hie,u W. Mad, a6 iAuu ed.
Col. Mox el 9ui" (Jiu. a ab r. m. suprascript.) Ma, el 9ui W c. eeteris
Mooace. In seqq. ""'m pro 1I0mnum Bbe editionesque Col. Med. Rom.
Maur. Gilb. Deinde interroglJHl Col. Pro ,ell Iibri W et Monaee. ex-
hibenl el.
. 68, 4. menliri om. Ba.
P. 199.
1. ,alemotl Mbedg. 5. fiIIem pula' u,e ita omni6u, Be, fiII. elle
cred,' in omni6uB Bb, aUlima' pro ar6ilratur ed. Col.
. 69, 1. Ilmae ig"ur menl" 'uae dolem 8a. POlt d""o'ione per-
peram iIIatum 'e io W. 4-5. cireum,erip,iBle populu, Ba. 5.,e pro
,ue Iibri Monaee. Dein h,ulI8 W. Mar et Bb, iWII8 ed. Col. 7. le-
"amenli ab r. m. iut. vers. habet eod. W. Mox augerel pr., dein or-
guerel Bb, ul Amerb. 8. Mulla"il codd. omoes, item edd. Col. Amerb.
et Rom., Erasm. eeteraeqoe. Deioceps 60' Imlleft eodd. eS
vell. edd., lamen eo, Erasm. et posteriores. L. penul&. mendose a,'utill
Ba et Mg. Tum hereditaria (a fin. ex o enato) Ma. Idem vilium re-
peritur in Mbedfg, hereditariae habel Ba.
Cap. XI.
r
. 70, 1-2. (liltera r pro, a r. m. superser.) Bb,
pereur,ioftU Be. Adoolanl Maurini: "Ponitur lIigilorttm perell8'o 'BU
crepilll8 pro re "mllitAlI; unde pro".6'um: digilOrttm erepi'u notl
.1lIIIIR. 2. Pro nudi, quod una curo editis eUibent eodd. Babe, iD Mao
Digitlzed by Google
398
ADNOTATIONES
corrupte legitur iu Mfg "u,ridlldj, iu Mcd nulridl.U, denique
in W 'runtulidi, quae perveraitatis monstra e nulli, erudi enala esse
liquet, cum haec vocabula pasBim, ut h. l. in Maurinorum aliquot codd.,
inter se permutata sint. Vid. Bunr&ann. ad QuintiJiani Declamatt. p. 220.
Contra Mb ab eadem manu in Iitura habel ver8u,j. Dein ,ueeu,ore8
mal e scribunl W et Bb moxque ,alula,ionu W. Monacc. eL Babc edilio-
nesque ante Maur. omnes excepta Rom., in qua legitur ntUlil lUeeN'O-
ri6u, ,al'alionN. Ceterum conf. Cie. de oIlic. IIJ. 19. init. 3. Post
non in Ma ab r. m. superscripta est gl. "ro6a60, quae in ceteris Monace.
I
texlum occupaviL. 4. emp'ori, inlieeretur W et Bac, emp'. i,!'ie. Ma,
empl. iUie. ceteri Monacc. et Bb, em'. iUie. vulg. Dein ,tltu' W et pro
Ma. Mox ,tudio,iu, Bc. Mg et pro Ma. 5. ,i, pro es' in ras. I\la.
Unde ,i, eliam ceteri Monacc. 6. frautle Bc, (ralldi (pr. (ratltlem) Ma
indeque (raudi ilem ceteri Monacc. conspirantibus edd. Col. et Med.
Dein palere' W. Monacc. el Bc editionesque Col. ae Med. Addidit r. m.
in Ma supra lin. gl. non quam relJ. Monace. in ord. habenl.
. 71, 1. Quid mil&i lraClare] Intellige opu, u,. 2.
(puncto ab r. m. supposito) Ma, ,uece,," W el ceteri Monaec. De re
vid. Cic. de omc. III. 14. 3. repperi"el] Ita W. Mae el Bac editiones-
que Med. el Amerb., reperi"e, vulg. Vid. ad l. 12. . 44, 1-2. Dein
male cogtiovi, ed. Col. De ablativo absoluto vid. Ruddimllfln. Institut.
Gramm. Lat. ed. Stallh. P.II. p.297. not.2. Zump" Gramm. Lat. . 647.
Ram,A. Gramm. Lat. . 171. 111. 3. /lItUlvig. Gramm. Lat. . 429. 4.
or'orum sine aspirata Ba C. edd. Col. ae Med. Mox orto, iidem edi&i
et infra orlulo" quod reperi eliam in Bb. Dein caenam W. Mab. Bae,
cenam celeri Monacc. el Bb. Conf. in .eqq. ad p. 200. 2. Sed scr.
coenam. Vid. Cellar. l. C. p. 84. Pro rogaverj, (ita codd. Babe vele-
resque edd. C. Maur. el Gilh.) ex celeria Iibria scripti, edilisque recepi
roga"i,. Tum promi,i"" n"ilalum, po,'ridi" veni",,: olfendi"e (in-
telJig. narra'ur vel simile quid) exhibenl edd. Maur. et Gilb., pro,lIilill"
nvi'a'um, flo'lpridi" (sic) veni",,; olfendi'.fe danl Ba et ed. Col., a
quibus Bc eo ditl'ert, quod neque pOSI, neque, ut Bb, ante i""ila'_
distinguit. Inclsum om. etiam exemplar Med.; prom,a" invitalum po,'
tricluum veni"" olfendi"" (sic) acribit W, promi'lIo invitavi' , po,t
'"duum veniBnl 0lfencle6a, ex mutal. r. m. habel Ma, quae lectio cor-
rupta reperitur in celeria quoque Monacc.; promi,i",,: in"'alum po,'
Iriduum veni",,: ofencl. exstat in ed. Amerb. Tandem ex conieetura
dedit Erasmus: "romili' invilal'" flO,lrid" 16 venire. VeniBnl olfendil,
eumque secuti sunl Costeriu8, Pislorius el editor Romanos. Ceterum
o"erull6 pro 0lfentlill" legitur iu edd. Col. ae Med.
P.200.
2. Leg. coenllllltl8t. Codd. W. Mal el S.c .cribUbt C86tt11tdium,
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSWM.
399
ceteri c. ed. Col. CMtmtjum. Conf. supra adnola.a. S. cepertmt Mg.
4. olfere6tm' habenl W el Monaee. Tum m"er mBn"/HIa Mg. Deinde
Rgere6a,.tur ruiliealu: oculo" recum6Mtium "er6era6a,., dedit Amer-
baehius. Equidem e eodd. W eol Monaee. reeepi ittgere6alllur (i,.gere-
6anl perperam habent Mbcdg), ruil. ocul. recum6. "ri. (re"er6era6tmt
librariorum errore Mbcdfg) pro iftgere6atllur, ocul. recum6. (decumb.
seribil Ba) ruil. "er6., ul legitur in celeris mss. et in vulgatis Iibris.
Post mirari in Ma superscripta esl gl. coepi', quae in rell. quoque libros
Monaee. irrepsit et in ed. Col. invenitur. 5. Itmlarumljlle Bbe. Dein
cum6arum more anliquo (vid. Heu,i"ger. ad Cie. de offie. 111. 14, 5.)
Be, item pro W el Ma, per ras. aulem cim6arum, quod reperilur etiam
in Me et in edd. Col. atque Med., ei60rum exhibent Mbedg, con",,arum
sribit Ba. Att rupott,um in Ma r. m. supra adieeil gl. e,t, qnae in
eeteris Monaee. texlum oeeupavit. 7. gratiae vitiose W et pro Ma. 8.
Perha:it W el Mae. Post pellea:il Be in eontexlu. habet gl. i,. fraude
dwt (sic). 9. orl08 Mae el Bb editionesque Col. ae Med. Conf. supra.
In seqq. graluB Mf, gra"aU". Erasm. Cosl. Pistor. Rom., roga,"" Amerb.
Tum ,,",cep;' W el Monaec.
72, 2. Da"igil."" Dudum W. Dein percunltmli ed. Med., "er-
CUltclaltU Col., percOItlatur Mabcde, percUltclalur Mfg. De huius verbi
scriplura vid. Cellar. p. 87. S. diei W et pro Ma. Mox 80lhm,.ilU
recte Mace, tem Bbe c. Amerb., .ohmltilal W et edd. Col. Pisl. Rom.
Maur. atque Gilb., "OIM,.ilal Med. Erasm. Cost., 80Ilem,,.,u Ba et Mbdfg.
Vid. Cellar. p. 126, Krey88;g. ad carm. Lal. de bello Actiae. Fragm.
pOSl commental. de Sallusl. hiator. L. 111. Fragmenta p. 151 el 155,
Wagner. 1. e. Conf. infra e. 19. . 111. 4. uDIJumlt Mg veleresque
edd. c. Eraam. Cosl. el Pistor. Dein illic om. W et Mbcdfg, habel
lamen a r. m. iuter vera. Ma. Tum e"'/lnlum Ba. Proxime "i8calon W.
Dein 80litum Bb. 5. "a6e1 Bbc el exemplar Col. Paulo post caplarel
W el Monacc. 6. peccattlem argm' iidem Iibri. 2. ab im. cot.d_aI
om. Mcd, cOltllempnat habenl Mbefg el Bb C. ed. Col. Tum adpelertliam
moxque laev,alem Bc, tom "erilalem W.
. 73, 1. 101JU0r Mb. De re vid. Cic. de orfic. 111. 18. S ~ e r
(ah al. m. pro Gul, quod eraaum eat) legalum "endicel (pr. "itttl.) Ma,
per hgat. "end. eUam rell. Monaee. excepto Mf, qui .eribU 8i6i "er hgal.
8i6i "Md. Yendicet ilem haben' codo Bb veleresque edd. C. Eraam. et
Rom. 4. (al"G Bc, (almm edd. Col. atque Med. 5. ad81ritlgaltt unua
liber Be el edd. Rom. Maur. Gilb., a1lringmr.t C. eeteria editis eodd. Ba

et Mbe, u'rRga' (ita W. Bb el Mfg) a m. pr.; ex mutat. r. m. a1'ritt-
f}fJ.' Ma, a1,trita,mr.t Mde. Conf. ad l. 4. p. S7, 3. el ad Paulin. . 1, 10.
Inverso verborum ordine ed. Amerb. habel (aCittDr8 ...... ""mgGR',
Erasm. c. C08L el Pistor. reum "Ir. fac. euademque ordiaem serval
Digitlzed by Google
400
ADNOTATIONES
Rom. 6. quod tJ "ero deelifltJ' "'rllm llora deu' 601lllm Be, tlecel ex-
hibent eliam Bb el ed. Col., .,iro 11011 deeetJ' 60110 IIee (60flo ah r. m.
superaddilo) .eribil W, "iro - - bOllo ilem reperitur in MODace. Dein
el pro fl6e habeDI Bbe et edcl. Col. ac Med. Statim dampno Mbdf et
exemplar Col. Tum tJdfligere Be, tJflligere ed. Col. Proxime adneClere
Babc una eum edd. Med. Maur. el Gilb., a "nee'ere (ex eorr. r. m.) Ma,
antleel. ceteri libri tam scripti, quam editi. Dein (raudi, 8Ua8 perperam
W, frtJudi 'lIae Bb.
. 74, 1. eo ab r. m. superscriptum iD W. Mox idem Iiber e. Amerb.
habel annan'a,. 3. lam,'1IJIR om. Mbcdrg.
P. 201.
ri
1-2. Corro aferre. Tum ,ifle (rallde (,; ab al. m. Buperscr.)
legitur io Ma el glossema io cootexto habeDI Mbcdg, omittuot lamen
Mer. Mox adm.,cll' recle Bac el Mg C. edd. Med. Amerb. atque po-

vel .".ic.,.,
sterioribus, 'iimleui' exemplar Col., ami,cui, W, amiclI" Mae, ""ncu'
Mcd, am'ei,," Mbf.
. 75, 3. ;lIbel 110' Bb. 7. Addidi Doecla omissom io permulti.
Maurioorm mss., ilem io Doslro Bc et io edd. Col. Med. Maur. atque
Gilb. ex codd. W. Mabcdeg el Bb, quibuscom faciuDI edd. reno Eadem
.cribendi ratio reperilur ap. NosIrum de loseph patriarcha C. 6. . 35.
Tom. l. p. 496. F. el in apolog. David e. 8. . 41. Torn. cit. p.688. D.
DoAee habel 8a, Dolaeela Mr. Enlal in Graceo Uode aplior
omoioo esset .eriplura Doee, ul legitur ap. lIilar. Platm. LI. v.2. et .p.
lIierOllym. Ep. ad Marcen. Tom. 11. p. 612. Vid. Sa6atier. ad t. Reg.
22. V. 9 et 18. et ad Psalm. cit. V. 2. 8. celare (eaelBre W et Pistar.)
et Folegere W. I\labedeg. Bab eODspiraDtibu8 Amerb. Erasm. CasI. Pi.t.
el editare Rom., ,roteg. et eelBre Mr. Sed voceo celare el, qoae Be '
om. et Mr alo ord. exhibet, meram redoleDt glo88am. Mox IIItrumen,iI
W et Mae. 3. ab im. perdiliOlli, pro !la. Tum IIdieio W el pro Ma.
DeiD a6meleeh 8b, a6ymeleeh Mg, Aehimeleeh edd. Costo et Pistor.,
Aehimelee Rom. coor. infr. ad cap. 21. fio. Pro ,uerdo' W. 8a et
pro I\la ,aeerdo"II. L. seq. inlule 8b. Proxime 61Ueepille' pro reee-
,,"e' praebueron! W. MODaee. et 8a. Concordant edd. Amerb. ceterae-
que Maorina aDIiquiores. Tum n"iditJ Bc moxque ,timlllu, W.
Cap. XII.
. 76, 2-3. II ,ane'/lea,ione] Ila codd. W el Monaec. e. edd.
Amerb. ceterisque ante Maur., m ,anel;'a'e Jibri rell. 8cripti et editi.
Respexit le. Nosler Paulnom iIIud (1. Thess. 4, 7.): oal ydq
.; 8e&, "n' a"a8aal'f! ';ll' " dy,aoI'P' Deio eu,'odim eoque deleto
in mg. "ollidetJ' 8b. 4. ;fleluda' pro ""uem idem libero De .eqq.
vid. Ce. de offie. W. 24. 5. 93.
Digitlzed by Google
-- -.- - -
: . .l1li.
Dp!M,j
11II1II
laepil'
,.ri/

IjJi.
11'1
10
If
AD S. AMBROSIUM.
401
S. 77, 1. i"OII om. W. IIlonaee. et Bab, i,ri seribit Be. Tum.
iurill iurall/U recte exhibenl W. Maedef el Babe, iurilliurad; legitur
vel ".""' ........
vulgo. 2. ,romi"endum (" vel ,romillllUm" a r. m. superser.) Ma, lIoa
elllle, "';lIl1e Mr.
P.202.
1. lIJIo"onderit&, W el Ba. 2. lIicu' de Herode lIupra IIcnpllimUII]
1I1. 5. S. 35. Adv. turpi,er om. Me. 4-5. iurill iurllndi, ul supra,
Bae et Merg, item pro Bb, iuririurando W, iurill iurllndo pr., o eorr.
iu iurara," Ma, iurilliurandi Mbed vulgatique Iibri. . 5. 'ale W el
Monaee. 6. ,ollllel dic. edd. Med. Maur. et Gilb., POIIII" dic; Be et
Mbedefg e. edd. Col. Amerb. eeterisque Maurinam anteeedontibus, POlllltl
dic;' W. Ita pro etiam Ma, per ras. die;. 7. e,,;ralUll
Mabede et Ba editionesque Erasm. et posteriores, "ira'ulI pr., ex mutat.
r. m. iurlllull W. adiurallU ed. Med., eiurll'lU Mrg el exemplar Col.,
deierlllUll Bb e. Amerb., eo irlllUll Be. 8. ,romillera' e prom"erll' r.
m. emendavit in Ma. Dein ante irafer,ur eadem m. r. supra addidil gl.
el 06 id, quam eeteri Monaee. in eontextu habent. Tum in d;lIco Bb.
S. 78, 1. lIon incau,e] Conr. Cic. de orfie. III. 25. S. 94. 2. ,ro-
millilllle ,ritlL";pem] Roe ordine W. Mona ce. et Bbe veteresque edd.,
pr;IIC. prom. Ba e. eeteris editis. Tum Ie,"'Ae edd. Rom. Maur. Gilb.,
te",Aae (ser. potius lepl&lAlle) Ba. Ceteri Iibri seripti et typis expressi
lIuctuanl inter e"I&e, ;epte el iep,a8. Mox domino pro deo eodd. Be et
edd. Col. atque Med. Dein lJUid'luid W e. edd. Med. Bom. Maur. Gilb.,
lJuillJUid Mg, lJUic'luid eodd. et edd. rell. 3-4. eum i,ri W et pro Ma,
quorum hie e eorr. r. m. cum ;pllum, quod item reperitur in eeteris
Monaee. 4. occurrerll' Bb. 5. concid;' Mr. Tum dic;' W et IIlaer, lIi'
Mbedg. Mea, quod post /U;a adieeerunt Maurini et Gilbertus, omisi
praeeuntibus libri. manu .criptis editisque omnibus. Dein impedi,'; m;A;
Col. Med. Maur. Gilb.; haee yerba bis ponunl Amerb. Erasm. Costo atque
Pistor., contra decepillli me, im,edimenlum in ocu'ill meill habet Rom.
Pro miAi scripsi me cum codd. omnibus, si exeipias Be. Deineeps in
.';m","m dolorum praebuerunt W et Maefg, quibuscum conspirant edd.
Amerb. eeleraeque ante Maur., ad normam interpretalionis antiqnae
(conr. SII6a';er. Tom. l. p 451), ill lltimul"m dolorum meorum scribitur
in Mbed, in lI,im"'um dolor;1I in Ba, praepositionem aulem om. Be,
lI,imulUII dolorill exhibel Bb, eui adslipulantur edd. Col. Med. el Maur.
C. Gilb. Legitur in Graeeo: ji lilr/tTW I'0U, pe, xa,
ou " T(J I'0u. 8. IItalu;' deploraradum, lJUia (IJUIIm Bc) II/!-
. celllle /&a6u;' intermediis omissis Bbc. 11. lIrllAel W et Bb e. edd. Col.
BC Med. Ita l. 12. iidem codd. Tum lepAll&e edd. Rom. Maur. el Gilb.,
iep,Aae Bac. Ser. igitur lepl&tAae. Ceteri Iibri manu exarali et typi.
expressi variant, nl .upra. 13. aalcadi';IIi11 Ba, Maurini el Gilbertus,
AIIBIl08111S. 26
Digitlzed by Google
402 ADNOTATIONES
galad;,jtlj. Bb c. Amerb., galaaditi. W. et exemplar Med.,
galadi'i. Bc, item ed. Col., GII/adilae Erasm., Galatitae Pistor., Galaa-
djtae (ra.laaJfTov) Rptius Costero el Rom. Dein fua"/lor W. Mac. Be el
Amerb., fuatuor codd. et edd. rell. Proxime accu.8are, ul 'solet, W.
Tum 9110d vovera' itnplere Bb. fllae vo"era' W et Macdefg editionesque
Amerb. et ceterae Maurinam antecedentes.
. 79, 1. 9uam oovere ab al. m. in mg. habet Bb. Mox sibi iR
eui promilti'ur con. Latiflu, Latifliu. in Bibliotb. sacro et prof. Tom. 1.
p. 132. col. 1. 2. flolui' uc.olei Bb, ucolvi edd. Maurina antiquiores,
uc.ol"ere W et Monacc. 3. dev tatui' W. Monace. el Ha, item edd.
Amerb. ceteraeque Maurinam antecedentes. Relinui v. dominUB, qllae
in seqq. recorrit. 4. NOfl igitur ./!mper libri Monacc. Dein aol"/lfIda
.u", omnia Ba, om"ia 8010 un' Bb. 6. et, quod in Mg supra additum
eat, om. Bbc. Scri6itur pro vulg. i1l.tcri6itur praeboeront codd. omnes,
item edd. Col. a'qoe Med. Vid. qoae adnotavi ad 111. 10. . 67, 4.
P.203.
t. morte om. Bb. 3. de media 'Y'lagoga W et pro Ma, in quo seco
m. scripsit de media 'YJlagogae, quod legitur etiam in Me. de aynagoga
d
b .
Mbcdg. Addit M coe'v.. Dein v. (pr. eiu.) Ma. unde huill'
Mbedef, item Bb el ed. Med. Neotrom habent Ba, Mg et edd. Amerb.
celeraeque ante Maorinam 4. deace'ldenti6u. Be et exemplar
Col., di.cenden'i6". (sic) Pistor. Tum de coetu SOlU8 Ba et Maur. atqoe'
Gilb., a coe'" codd. et edd. rell. 5. abgron W. Ma (pr.), Mefg et Br.,
abyr/Jll R s. m. Ma. l\Iox praerllpta Ba.
. 80, 2. Verba: 9/1od memora6ile habetur apud phila.opho., desont
in MC. Pro habetur Bb scribit ar6ilra'ur. De re vid. Oic. de offic. 111 .
.... ' ... 'i"
10. . 45. 3. Ante v. Iyr/Jll"o praepositionem om. Be. 4. capitiB
exstat in Ma inepta ista gl08s8. quae in eeteris Iibris Monaec. textum
oeeupavi', 8 r. m. superaddi'a; capte habet Ba. Dein damptll.ltUB danl
Mbdfg C. ed. Col. Mox a,,'e pruucriptum diem ,,",rti. scribitor in Bb .
. 5. u, pro fUO exhiben' eodd. W et Bbc, item edd. Col. Re Med. 6. Jle
ver'endi W. Tum mu'arel fidem Mg. 7. optuli' pro volga\. o6tulit re-
cepi ex eodd. Mae el Bc. Vid. ad l. 8. . 25, 6. Scripsi deinde con-
dicio'le pro conlliliofle cum W. Mg et ed. Col. Conf. ad 111. 3. . 22,
3-4. 8. agnoltceren' W. 9. recUltlta"i' idem 1iber. ConC. qoae ad-
nolni ad l. 29. . 142, 2. Recltaabat Bb. 10--11. altera die W et
pro Ma, quorum hic a S. m. alter (a finali eras.) de rece"it (alter diem r.
Mbcdrg), in mg. autem ab rudi saeculi XlII. mBnu "ve1 ad diem "e-
fHldaD;I", Me in contextu alter all diem repeda"it, diem recepi,. Ceterom
ad diem repedaet item reperilur in. Ba, quocum conspiran' edd. Amerb.
ceteraeqoe Mallfinam antecedentes. Moxeo'UB9ueBa. In.eqq.ad-
.c;'ceretJ 1&. Bo odiUoDosquo Med . Coat. .PUlor. Rom. lIaor. Gilb.,
Digitlzed by Google
D S MB SIU
40
aaciaceret W. Med et Bb, quibus adstipulantur exemplaria Col. Amerb.
I E m., eis t M a88 Mbe a8 erit C. a . a
111. 19. . 116. p. 216, 3. et 1II. 22. . 127, 3. Dein urguebat W. Me.
Be r. ur at (ab m.). tem 11. e dili
. 81, 1. ra erutliti. W el Maedefg. 2. tllirawfis pr., ul videtur,
Mf, aeu um eo end Mg Quo equ eat . B Tu
in vlI'gini seribit W, nee aliter pro exhibebal Ma. 3. Pro illualriu. e
W. 1\1 et B re tum' luat . a m ue' em IIli o i mia
ee1l1 W 8a. la p elia Ma. onC. nol. Il.. . , 1.
4. apaeium, ut solet, Ba. Coneordanl Amerb. Erasm. Costero el Pistor
3. o m. iit re t B In tlP alia " ieta for
tuilu Ba, fortuilum m"iel. Bbe itemque edd. Col. el Med.
Cap. XIII.
P.204.
82, off el B Mo U6 c) D fo atll opu
ex mutat. r. m. Ma eandemque leetionem exhibenl eeteri Monaee 2
holo em dnt bcd il ed me Er C el slor
olofernem W. Bab. Mi, olofemen Be una eum edd. Col. ae Med. Tum
adii dd. e M o s, u Batid syr m ( oru Bb
ed. Med., a,rorum Col.) exereltu tnumphal, septllm calerva Bb. 3.
Vul aept m, nec dise anl h 1. dd. Vd. en 01. l.
p. 3 . 2. um iose rati W. ind I p el el pro
1\la. 4. crcumaeribt W, circulR8eri6.il Be. ConC. ad l. 7. . 24, 2.
7. filio o 8
. 83, 1. "erae Bab, "er ae ed. Med. Tum audacia W. 2. mira-
ban Bb 3. v,u uni om. et d. C atq Me
Deesl ictum in Med, UtU8 habel Mg. 6. exa"eetal W el Mb, expectat
MCg 'tem M co a,,6 t. per atio ver um cla
el e. peet vid. ad l. . ,4.
84, 1 Ro ale W T aeq a W la. uro 'gill
pro im 3 oph a B 1M, IV. ed ., Erasm. Cosl. alque
Pistor. Tum dederil W el 1\labe, tlarel Bbe, item MCg edilionesque Col
ae vi e n W pro a. SIt ret o s cer
W. l\lon8ee. el Bae, aubieeeril Bb, obieeret ed. Col. Proxime detlitiotle
W pro 1 n. a ric Bb eter ue
. 85, 1. I}ua"tae W el Ma. Verba: ut cotl.ilium .de aummia rebll8
fem' aib' i"d' ret I}u a h 8/al auc 'Iaa side
ran in edg. . vmtlicarel Moer el Bbe. Dem nee a "rinelpibua
"ollul adiutorem praeaumerel intermediis omissB ibil 8. V prae
au, 10m. era um W. D gr in edg.
26*
404
AONOTATlONES
Cnp. XIV.
. 86, 1. Hellll/leu. recte JUa. Amerb. Erum. Costero Pislor., Aeli-
.en. W. Albcde el Babe, laelgaeUlI I\lfg, Eli.tleu. edd. Rom. Maur. atque
Gilb. Tum 869""'u. Ma. Maur. Gilb. 3. c/lpti"um eUlA I\lg. Deinde
introduzi' 'lIfIIari/lm Mbedg, d"zi' .amariam Mf. 4. adaperi Ba, tlpperi
Be. Mox el "idef'U"t om. Bbe. 5. araAel W. JUf el Bb c. ed. Col.
Tum perelder. eo. fttllet lIgrullo. Ba, "grulllt. Mg. 6. pOllceret (a-
c,,'t/llem Be. L. ull. Anle lerram praepositionem om. W el l\laef, Il
'erra habenl Mg et ed. Col. Dein /lrallel Mf e. ed. Col.
. 87, 1. Graecoru'A om. W. De re vid. Ce. de orfie. 111. 11.
. 49. 2. IId"erllu, Bbe editionesque Col. ae l\led. 6. eo, in Be super-
8criplum. Dein eonllummemli W el pro Ma, in quo postea eorreclum
esl con.umendi. Alox gracia habet Be praepoaitione in, quae 8ubsequitur,
omissa. 7. eo""ellerat W el pro Ma. Tum ac pro Aac Ba. 8. 1'0811;1
W et pro Ma, quorum hic e corro pOllslml; Bbe non po.sen/. 8. Heli-
.aeua Bc. Amerb. Erasm. Costo Pislor., eeterorum codd. plerique e. edd.
Col. ae Med. Aelill'U', duo laelYlleu., edd. rell., ul supra, EIi,laeua.
9. decepl'" moxque percull8us Bc, licet el 1. sq. 'amefl r. m. delevit in
. Ma. Eadem voceo desunt in celeris Monaec. Pro pOlestale domini Mbedfg
habenl "ol"'IIale domini, Bb scribil omllipoleld. deo. Circo fin. donare
e dOllm, lum e p"("ill,el enatum esl in Ma.
vol (ifUlf
. 88, 1. Lieel W, lieet (" vel tiquet" a r. m. superscr.) Ma, lieel
eliam eeleri Monaee., si exeipias Me, in quo recte scribitur ',UBI. Dein
id hie liber ab elld. m., ulpole inserendum, in mg. habet. Om. e"e Ba.
Aonu'al; - "tililate exhibenl W. Babe el Mbedefg. Ila et Ma,
in quo ."ili'ate per ras. enalum esl ex utilitate. 4. el om. codd. W e\
Afonaee. e. ed. Amerb. 1101 gloriollUlI dat W, nee aliler primo legebatur
in Ma. Infra quo" quod la cite invexerunt Maurini, eonfirmat Ba, in
ceteris aulem Iibris m8S. el edd. anlecedenlibus exstal ",am. Tum coe-
peral babenl W. ala el Bac editionesque l\led. Amerb. Erasm. Pistor.,
acceperal 8cribil Mg.
. 89, 1. /Jltod pro Ma. Tum alius W. Dein loannu edd. aled.
Cos&. atque ROIII. e. Pistor., lohalmell libri scripti et ceteri edili, 8olletu ..
praemittit Mg. 2. 110n 1'0118;1 Bb, non p0811e W et pro ala. 3. No" ,jbi
licel] Ita W. I\lubefg et nae editionesque Col. ac aJed., non licel libi
celeri Iibri scripti e& edili. 4-5. dicere/, "cliflari Ba. Tum adulation.
Bc, inclinari regi, IIropAeticam a"ctoritalem adulatio,e IIfl6lezer. edd.
anle lIlaur. omnes. 6. Scie6al idem Iiber om. Pro tltiqu. Bb habel
etlim. Dein fIIoriendum (pr. moritururn) lI6; elllle 1\10, ,norie'ldum lIi6i
e1l8. etiam albedeg el Bb, morielldum el8e !If, morilurum /li6i ell8e W
el pro Bc. Recte hic liber a sec. m. morilurum 88 .1188 idque eonfirmal
Ba, nee discrepant editi excepto Col., in quo exalat: IIaqu. moriturum
8ciDil 8. 81188. 7. pro',,';, W el pro Ma.
Digitlzed by Google
.6t/i.
lqII
Drilde
",,m
l. Col
11 ( ..
iI
11./1.

'I!
dI,
i/fI
AD S. AMBROSIUM.
405
S. 90, 1. "trltmtia'o Ba el Mc, ilem edd. Col. Amerb. celeraeque
i i
Romanam antecedentes. 1um te.timoni'! ferro re Ila, (al.o t,.'i-
mO,li terrore Bb. 2. v;M"elur W el pro Ma. DeiD '""gueri W. Bac el
pro Ma, urgeri rell. scripti el editi. Ilox o6pr06rio eodd. omnes e. edd.
Col. atque Aled., 01'1'r06rio edd. rell. IIa et l. lIeq. Iibri IIISS. omDes
eXl'epto Be danl 06"r06rium, editi autem 01'l'r06rillm. Vid. ad l. 2.
. 6, 8 el alibi. 4. eum pro dum et l. st'q. vitam eliarA Bb. 6. ji06ta.
";IIBlI W. Mb el pro Ma, ,o"a el Mcderg. Deio tlon 'am pr., NOII
'"'am e corro r. m. Bb, non tanta vi Bc. 8. el'aeui6.e' W. 9. nOIl
'01"' eBlle ,dile W et Maberg ODa eum edd. Amerb .. eeLerisque Manrioam
antecedentihu., 110ft 1'018111 u,ile e.8e Mcd. Ilox 1" utile (II ab al. m.
superser.) Ma. Dein co""le:r: e. ed. Col. eodices W. Be et pro Ma, in
quo posteriore r. m. supra adiecit ''', unde Me com"/e:r:u., Ba el Med
seribunl comple:r: 8111 AOn"'a,i.. Pro ulilitati. Ma pro habebal utilitali.
Cap. XV.
S. 91, 1. (erlur Il1md retAoru Mbcdg. Respexil Nosler Cic. de 01.
111. 22. - 2-3 e dalurum Bb. 4 tlllc,,erel W et pro Ma. 5. IIalfil
W el pro Ma. ID f. ;;lIun'll6a' W. Mae Bc, lIuncia6a' Bb, praetlUrtc.
ed. Med. e. Amerb., prtrlurlc. Col., pronuJlc. Ba et Mg, ilem Erasm.
Costo Pislor., ,ronun'ia6al recle eeteri Iibri el scripli el editi.
P.207. .
. 92, t. ,romam pro W. 3. el e:r:I".dil Be, uf e:r:'8IIderi, W el
pro Ma. 4. in .anguitl' W. Dein omn"f"e ibidem ab r. m. super-
scriplum, omnu ,u09ue habet Ba. 6. ,erida", (n ab al. m. supra addit.)
W, "re6an' eliam Mabeder el Bb. Conf. ad 111. t. . 3, 1. 8. r.a-
dent" , ni vetl. edd. C. Erasm. babenl, scribit W. Ila pro legebalur
etiam in Ila, in quo r. m. e eall ... ,,. effiuxit .ellf,nte., quod irrepsil iD
ceteros Mon8cc. Hane flilsam leetionem probavil Costerius; Pistoriu.
aulem in mg. reiedl, in lextum inveben. cud/JIltu. Optime ellll-
de,de., quod egrt'gie eon6rman! codd. Babe, el ila emeDdoveral iam
LatiJliue BiblioLb. sacr. el pror. 1. e. 9. gne, quod in Ma enalum est
ex igllem, sine praepositione eum eodem libro exhiben' AJedf el Bb,
igneo Albl.', igneo /lam"I, I\lg. Tum eral W et pro Ma mendo in bis
libris non iurrequenti. 10. lIIog'" om. Be. L. seq. polu. 80litoM] Ita
W. Mabedfg el Bae UDa eum edd. Col. aLque lled., .01it08 pOli,. Bb el
edd. rell. Malo porl". .olilo. Me.
. 93, 3. omne pri,nogetlilum A'gy,tiorum W. MonRee. el Ba iLem-
que edd. Amerb. el celerae anle l\laur. omnes, Aegypti, qund reeeperuD'
Maurini, exiltat in eodd. Bbe el edd. Col. atqne Med. Nec diacrepal
Gilbertus. Praeferendum quidem videtur Aegyl'tiorum ob sequt'n. He-
6rlleorum i retinui lamen Aegypli, quod eODvenil eum Graeco: Itqcos
Digitlzed by Google
406
ADNOTA TlONES
"'Jara;. na" "e"'TOTOY.OV 'V T,q AlyUllTfp, 4. Rogaf (i. e. roga'ur, ni bahenl
edd Ame b et R ,) s 'hit W Moy ne m . iia el Vo
hi. q oql m. et emp Co. Tum exill/II finem daret legilur
in Ba, finem exitua daret in Mb el ed. Med., finerll exhi6erel in 1\1
5. ibe etr eu lb, pera ha ed. tia edi
Rom, adieeil el benedicerel. 7. inlenla restitni ex eodd. Bbe et vett.
ed qui eum iun ras Cost lque slor inte a d eo
el edd. rell. Tum afl6plieia W. Dein el .,irlule W. Monaee. el Bbe,
ile Med. t ue A erb. Exp '1 p'c. e ras en e s ti s
po ior dito . I rso rbor or Co. ed. a el: auppliela
tl6toraeril e' .,irtule propria etiam a6 hOBle. Retoraeril seribunl Iibri
Mo e. Bb. r ~ m. T ser '1 e et m Ji , se
vaveril dant Maberg. 10. promias W. Monaee. el Bbe, quibus adslipu-
lan ed Col. mer I 8 ente nle uro , ro,,";s Co
eordant edd. Med. Maur. alque Gilb. Deiu honutum om. W. In fin.
ad el 'tus ibit 'n B In M ex el;1 (sic orre m e el;1
qu exh nt e ri q que nae. Tum remi' ere W pro a.
. 94, 3. dira Bb. Mox per repromisBionerll W e. ed. Col. 4.
Yi eni al 5. per ide 'ber 6. d fUiu r, d DI.
P. 208 .
. e m. t B ile edd 01. Med
. 95, 1. lheaum Mf e. ed. Col. 2. Misil manum auam eodd.
om sed" nes Co e M , m m m '1 A rb. eete
3. manua eaus om. Bh. 4. Voceo eorm el humartae desun! in W. 5.
si can d n m ~ ir/l IIlgo 11 B t ex pIar ed. el'
C ,in q la fu gore p fulgorem a etur. 6. carlls a eorr. m.
supra addilum in W. 8. iJI euius di"irlilalem el i1lcarnalioJlem rerepi
ex . M ce. Ba uib m cor I e A b. rae
Maurina anliquiores j in CfliuB di.,in;lale el incarrlalione exhiben! eodd.
et d. 3 b im I ha Ita Mo C. e e u eum . 1\1
el hajs - el ex eo legitur in Col., ex his dant rell. Iibri scripli el edil.
M I pro us el B De' 06;' al vU. o .. ieha odd
ed. 01. nes.
ap. VI.
. 96. Deesl nilmm usque ad v. Bepelire' ID W. Be el ed. Col.
E d m V ba e d Ma' mg b r. ha ,il Bb bi Jae
ex d. sup la s . Tob It abe et ed nesq
Med. Amerb. eeleraeque anle l\laurinam, in qua esl Tob. TAobias
se '1 l\ 3. upe ma e B pa res e Co Lag
mnnnae eliam iu W. Bb, nee aliter pro habebal Ma. Tum Rorguhel dant
"'a Re, ell. ed. To s W Mab f et e, us
sllpulantu Ildd. Col. Amerb. eeteraeque Maurinam antecedentes, Thohla.
AD S. AMBROSIUM.
407
l\lg e. ed. Med., To6111 Maur. el Gilb. Deia ,"ilU T06ille Dnus Mb eoo-
spiraDtibus edd. Amerb. Erasm. Cosl. Pistor. el Rom. TA06ill ed. Med.
1\101. u, lIi6i eana darel puella,,, W. Maef et Bbe, ilemque Amerb. (ila
eliam Mcdg, omissa tameD voce puellllm), vi eana 8i6i d. p. ed. Co!.,
u, lIi6i d. p. Erasm. el editor Rom., meDdose u, ai6i dare (sic) p. CosI.,
vi IIj6i II/Iellam d/ll'e' Pistor., td ai6i puella darelur Ba, u, lIi6i llarelur
puella ed. Med. el ita lacite scripserunt etiam MauriDi. Proxime fUidem
(quidllm seribunt W el Ma) om. Med, qui deineep. ita exhibenl: lIi6i
liare eana lidere. Mf dat ipii eana ddere, Mg (quidem om.) lIi6i eam
i
de6ere. Ceterum de6ere reperitur eliam iD W el Mab, de6ere ia Me.
Post dedillll' omi.i prono lIe praeeuntibu8 Iibris W. Monaee. el Ba, item
ed. Med. Deest iana in Mcdefg. Tum pro /lea: Ba habel .",em.
S. 97, 2-3. tegenJa - prodendi W. Be el pro Ma. Ante leg_1I
in Ma r. m. supra adoolavit gl. ,,'rum, quae ia eeleros Monaee. irrepsit.
De re vid. Cie. de oO'. 111. 13. S. 54. Tum ae pro /In Ba. 3. ttOllter
illl. Ba. Maur. Gilb. Sed prono demonstr. ule, quod in Ma r. m. 8uper-
.cripsil el Mo in cODtextu babel, ceteri libri mB8. el ed. Med. merito
om.; Aie nOllter exslat in Amerb. Erasm. Costo Pistor. alque Rom., iD
Col. 80lum esl Aie et rae pro raee. Dein ell,lm"" daDt W. Mab et Be.
4. IId(eelabat pro alfeel. 8eripsi eDm W. Ma el Be. 5. Owmlo it/lqU8
exbibeDt Iibri MODaee. editionesque Col. ae Med. .
Cap. XVII.
S. 98, 1. tt ellf'Ii"illllem Be. 4-5. W. Mabeg, lIer-
"itulequs ed. Col. 5. lIu6plieio W. Tum gr/l"iorll 11"'" ex muta l. Ma,
quocum eonspirant eeteri Monace. 6. "irorum eodd. omnes veteresque
edd., "il:orum eorrexil Erasmus. Dein (ormidins8 (ex mutal.) l\Ja celeri-
que Mona ce. 6-7. peremplorum II/lnguilaem W el Bbc, item edd. Col.
Med. atque Amerb. Ita pro etiam Ma, a s. m. p. 1I/IIlgllinell, quod habenl
ceteri quoque Monaee., inverso ord. II/lnguinsm peremp'orum Ba editio-
nesque Erasm. Costo Pislor. et Rom., lIanguin.m peremtorum Maur. alque
Gilb. 7. ea:cedj, W et pr. Ma. 8. "erlle palriae Ba. Deinde verba:
in IIlfeeli6u/l piill - - re(u"j" quae exciderunl in W el Bbe, 1\la ab
al. m. in mg. habel.
S. 99, 1. Deesl nana iD Bbe. Tum i" perllidana exbibenl Maedefg.
Be el ed. Col., per inaidjana W. 4. pu'eulI (pulAeulI W) plllenll W el
p ... ,.... '
Bbc, p"telU plllettll (gl. ista ab r. m. Buperser.) Ma, ,ul. "uamq"am
1'111. Mbef, pul. qUllq; '111. Med, puto fUiq; p"I. Mg, pul. AlI1III aft'.
,IIIiellll IlIfUe lIeeellll" inft'llfuett/l Ba. 5. igttolO (ex eorr. inter versus) Be.
Dein /lb ar6ilriu W, 11 6ar6arill Maber, el 6ar6ari. l\fed, eliam bar611rill
l\lg. 5. id pro i6i W. Be el pro Ma, el Bb. In fin. JIU'..,eruttI] Ita W.
MODaee. el Bbe ve&ere.que ed.d. e. Pistor., putaruttt Da el edd. p08leriore..
Digitlzed by Google
408
ADNOTA nONES
P.210.
1. i""un (in a corro m. superser.) W, inpuri Mace el Be, imf'tJri
ceteri codd. vulgatique Iibri. Proxime e:t:linguerel eodd. el edd. omoes.
S. 100,4. rul"urare W, iMI"ur"n Ba. 5. AierolloUmill Ba el Mbe
e. ed. Med., hyerolloUmill Be, ierolloUmill Mcdfg et Bb, iAerollolim8 ed.
Col., hi/JrU801imoll nloll (sic) W, Aier0801ym08 riloll pr., Aier0801ymill
rifu8 e eorr. Ma. 6. nealJflliam idque eonsIanter Be. 7. illorum 8acer-
dolum] Ita eodd. omoes veteresque edd. e. Erasm. el Pistor., 8"cerdolum
illorum Rom. Maur. Gilb. Voe. 8Geerdotum om. Costo 8. ab8eonderu,,'
W. Monaee. et Be veteresque edd. 10. apam] R. m. supra adiecil
crG88am in Ma. Eaodein glossam eeteri MonRee., item edd. Col. Amerb.,
io quibus est grG88am, et Erasm. e. Cost. Pistor. atque Rom. io eon-
textu babeol. Proxime quo io Ma enatum est e quo"- 11. de(erri Bbe.
Tum tIJIpergere eodd. et edd. Rnte lIIaur., in qua est "u"erger" quod
plaenit. Vid. Waper. 1. e. p. 408, 12. 12. ",."eeepit] Ita eodd. e.
vell. edd. omnes, si exeipias Ba, qui babel iUll8il, ut legitur io edd.
Erasm. el poslerioribnl. 15. "dum 81upenle8 Bh. 16. "."Ud", pro W.
Ad V. 8aeertlolu in ora eodicis Ma ree. eaque rudis manus adnotavil gl.
eanenlu, qua m , utpote io textnm insereodam, Me ab eadem manu item
io mg. babel; eGnenlu laymnum seribit etiam Ba. Deio dilO Bb el NI
'J1l"e W. L. extr. pro eOfl8umm,,'um, quod Maurini ex libris probatissimis
restitueruot, W et Bab ediliooesque Med. Amerb. Erasm. Costo et Pistor.
exbibent eon8umptum. Dein ilieo recte W. Madetg et Babe, item edd.
Amerb. Erasm. Costo Pislor. Rom., illieo eeteri Iibri . Beripti et edili.
Conr. adnol. ad Paulin. S. 24; 12. Codd. Mbedr eOMumm"tum ponuot
anle 8111. Ceterum, quod mireris, io ed. Rom. legitur: quae tandem
lumin, refulgen/e ,,6 "l/ari eOR8umpt" lieo uf, sioe ullius eodicis vel
editi libri Ruclorilate.
. 101, 1. eo loei Be. 2. "0" ea di.inoctim et bic et 1. 7. 4. epatlaar
W el Bbc vetereaque editiooes c. Erasm. et eeteris Maurina anliquioribus,
item pro Ma, qui ab r. m. babel eph"tar, quod reperilur eliam in Bb;
epahlar scribit Me, ephtar Me, ephala 1\lg, phatur Ba, epAi'"r dan' Med.
5. " plllri6tCl Ba, .f " "lurimi8 (e' ah r. m. supra praemiss.) Ma, el /1
"lurimi8 ceteri Monace. Deio 'Iepllae W. Mabcdeg. Ba el vetl. edd.,
"eph'e 1\1f, ReptAae Be, Nephthe Erasm. el posteriores editores, neptlaar Bb.
6. voeaRtur Be. Mox hieremiae pr., ieremi/IIJ per ras. Bb, ieremae
etiam Mcdfg et exemplar Col., layeremiae Be. 7. de ipi W. Mae et
Be adstipulante editiooe Col. 8. ,ul'ra ,aenfieium W.
P. 211.
f. 8anetificare codd. Mooaee. Tum iMoque filio' Bbe el edd. Col.
atque Med., ideoque el filio8 W. Ba. Amerb. Erasm. Item Ma ab m. pr.,
a .('e. autjlm supra 8criplum est 6"1'er, tuod celeri 1\lonaec, in ordino
Digitlzed by Google
AD S. AMBBOSIUM.
409
habenl. Correxit el io filioll Costerius eumque ,eenti edilores reeenliores.
3. graill 'erum Bb. 4. proiceretlttll' eodd. eum ed. Col. omnes, pro-
icerenttll' edd. rell.
. 102, 1. iere",ilJll Meg el ed. Col., ;eremyall Mf. Ilem iofr.
. 103, 10. 3. /a tui W. Be. Aleg e. ed. Col., ii tui Med., hi fui
celen libri el seriptl et edili. 5. a'f"e ""enire om. Bb. 6. ier/ltAi"B
Meg, isremy/lll AIf. Dein ",id W. Monaee. Ba. Tum ad(ect/lt:iuen' W.
Ma. Ba, alfecta"illllen' eeleri Mona ce., tIIlfllC'/llIIIent Be, /llfec'fllllI/lfI' codd.
rell. et vulgali Iibri. 7. clru W el Monaee., tlII aptius eeleri eodd. e.
edd. Legilur enim io. Graeeo & 8. Et tMC Ba el exemplar Med.
Pro tleUII . quod el eodd. et edd. babenl, serlpsi IIomioUII, rum ulrumque
voeabulum eenties inter se confundalur. Dein male olltentlil W el pro
31a. Ental iD Graeeo lextu : .. ai Tn & Taira.
Cap. xvm.
. to3, 1. ,o"uli om. W, 'enemw "opuli habel MI. Ante ,ropitia-
tionem r. m. ia Ma superseripsil fU/lm, quod ia Me in ordine legilur.
2. dei nOllm om. Ba. Tum propiti,dw scribit Bb. 3. pOllllUfftW Ba.
5. dieit Bb. 6. cO"Bumma6atur idem libero 8. allctmBionem eodd. el
edd. omnes exeeptis Maur. et Gilb., in quibus esI /ltlIIc/lfIllionem. L. exlr.
Sed e' W. Monaee. et Bbe, quibusenm faciunl edd. Med. el eelerse Mau-
rinam antecedentes, 11M etiam Ba. Maur. Gilb., neulrum habel Col.
P.212.
t. clecitlillllet IIpir,'tw IIUper .,011'01011 W. Monaec. el Bae, decid.
lI,ir. lI_clw m". apOIl', edd. Col. Be Med., tlecitl. .U,. apollt. IIpir.
lIanel. Amerb. Erasm. Costo Pistor. Bom., tlecid. IIUp. apolI'. llpir. Bb,
dlleidIIllllt exhibent eliam eodd. Oread. el Goth., dueetulillllllllU,er a,oll'.
lI"ir. taeUe seripserllnt MBurini. Sic Noster de saeramentis L. 11. e. 5.
. 14.: Yul'II lIeire fuia dellellfltlit lIpiritulI' Audi.li qua 9"alli eo-
'""a6a de.eendil. Conf. de spirilu s8aelo L. 111. e. f. . 4. L. 11. e. 2.
. Similiter infra . t08, lo le de.eendil "apor ."iritUII
IIlJ1leli. . 105, 3-4. (ipill lIaeer) dueendit lIuper lIacriflcium el
. 107, 1. Heli/le fu09ue '/ltApOre de.eendil ignill. 3-4. "a,ora6a'ltr
anmw lIioguloruDI] Ita Monaee. et Babe veteresque edd., "ap. animoll
lliog. W, "ap. lIi"g. tinimUII Erasm. et posteriores. Deinde repleti eue
9ui aceeperanl a8ll'imar/lflltll' liogu/JrU'" di,er.i,a'em W. Babe el pro Mil,
quorum hie 11 r. m. fui lill,. di"erll. aee.". auti,,., ha el Me. Contra
9ui aeeep. li"g. di"erll. ae.'m. eeteri Monaee. Elllle om. ed. Col.,
qua e recte babel tl3:illlimarenlur. De ulriusque verbi permutatione dixi
ad l. 9. 5. 27, 1. E:r:,imar"en'ur lagitur in ed. Med. moxque ibidem el
ia cunelis fere Maurinorum eodd. tli"erllil"'e.
. t04, 1. Posl "ull omi.i V. ".e iuben'ibus Iibris DlSS. W. Moaaee.
Bb . & edni. Maur. anlicuioribu8. 2. .piri'ualill es' in ed. Col. 5.
Digitlzed by Google
410
ADNOTATIONES
".06""il d.l W permuta&ione frequenti, nee aliter pro habebat Ma. 6.
IlImen pro vulg. lIule'I& reeepi ex W el Monaee. Legitur in Graeeo:
eJE o[JnIJ'; ,JI- (fu';
. 105,3. Post (ulllrlle in W el Ma irrepait erlll, quod in poateriore
libro r. m. delevit.
. 106. 2. ".omittitur Be el in Dlg. ed. Pistor. De permutatione
vid. ad 111. 10. p. 198, 2. 3 peciem e corro addilum in Me. Tum
.i, mulll'tU Ma (.il, quod celeri Monace. in ordine habenl, a r. m.
superser.). Deiu ,er.,lI"il Bb. 7. n/lllmm., - refrigerllt] Ita codd. el
edd. omnes exceptis Ba et Maur. atque Gilb., in quibns esl i"/IIImma6al
- refrigera6at. 8. 6110 om. Ba. 9. n terra Ba.
. 107, 1. Eliae Maur. el Gilb. 2. aine ab r. m. superseriplum in
Ma. 3. n6fuitJi.,ent Ba c. ed. Med.
. 108, t. 8in9111a 'aciltU con,iderll in le scribilur in Iibris Monaee.,
,i co".iwlI. '/lci,u, ,ingula in Bh; aeci/tU habel ed. Col. 3. Deni'lue
el illud 'lllOd Ba, ul ed. Med., 'lllando pro 9110d Bb. 4. "'0 pecca/i, Ba.
Tum idem Iiber u"de el. 5. 8icut in machabeoN,m libro .cri,'lIm 881
Me (erat Md), .icut in libro machl,b . r.ripl. e" Me, ,eul 81Jf'iptum 88'
i'l libro macha6. Bh. 8. Ve/ua hotno 1I081e,' 8:I:/erior CNtCifizu. 881
cruei edd. Col. Amerh. Erasm. Cosl. Pistor. Rom.; erucifi3:u. pr., poslea
vero 1If1i:1:u. 88/ CNtci Ma, IIf/1:.r:. e" cruei eeteri Monace. Leetio aulem
eo"limu 881 cruc, quam exhibent W el Babe editioneaque aJed. Maur.
el Gilb., Graeeo verbo auv,r;aueWfh optime eonveni" 9. elam"1I1 W.
10-11. retlot'ato W et Mae. In &n. el 001. ed. Col. Tum II mare
habenl W el Mil, in mllri ru6ro Med.
. 109. 1 - 2. caro om"i, W el Babe e. ed. Col. 3. a680lmtur a
m. pr., ab ree. IIb.orbetur, quod in Ba et eeteria Monaee. reperitur ex-
cepto Mf. in quo est a68orbe6I,ur. Dein 'lIor'lIle illud Bft el proxime
8:l:lerior homo Mox .ed abesl ah hoe libro. Pro .Iec Ba habet 11M.
5. poenilentill W. Sed vid. WlIgner. l. C. p. 463. Tum filli' pro lit Bc.
o
Proxime ad ".o(ee/u, Ba. 6. d!c6llte Ma, doCetlle ceteri Monaec. 7.
'IInelO 001. Ba. Tum pi iudiclI"il a686111 (pr. "rlle,eRl) ex mulal. r. m.
Ma. Invasit haee eorrupla leelio ceteros quoque libros Monaee.
. 110, 1. minilterii W. 3. eo u.'lue pro vulg. eou''lue, ul alibi,
codd. omnes. Mox religiolli. plen"m Ba.
Cap. XIX.
. 111.1. fUil] Ita edd. Erasm. Coal. Rom. Maur. alque Gilb., f"";t
exhibenl codd. el edd. rell. Addidit r. m. in codo Ma supra Iin.: in laoe
etJidenti88ime elllruit, quae verba in ceteria Monace. lextum occuparunl.
Conf. . 117. 4. in cMiugillm 001. Bb. Mox in Ma r. m. verbo re-
1(111118"'/" sioe mutato in remaRl88et ."im post lrib.. .uper-
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSIUM.
411
seripsit namerum "XII." Haee in eeleris codd. Monace. irrepseronl in
eoolextum. Ceaerum de plusquamperfer.li indicalivi modi eooslructiooe,
si subsequatar eooiunetio flt.i cum plusquamperreclo cooiuoctivi, plura
coogessit exompla Olio ad Tacil. su priores libros p. 139. 7. m6plicio
W. 8. rllfl'o, quod tacite receperuol Maurioi, egregie eoofirmant W el
Ba, neque aliter pro legebaiur io Ma, r"p'u exbibeol Bb et editiooes
Amerb. Erasm. CosI. Pisl. alque Rom., r"p'" Ma ab S. m. el reJl. Mooaee.
e. Be, quibus adslipulaolur exemplaria Col. ae Med. Vid. inCr. ad p. 216,4.
Tum n".lIir.lI' coniugill .cribil Ba. Quod sequitur non pro omislum r.
m. supra addidil io Ma. Dein con",6;; pro vulg. eOllnu6; praebueruul
('odd. omoes exceplo Mg uoa cum ed. Amerb. Vid quae de hae scri-
plura adnolavi ad l. 32. j. 167,5. lo fin. 80llemlli'a'.m recepi ex codd.
W. Mae el Bc, quibuscum facil ed. Amerb., 8011empni'lII.m scribitur io
Ba el l\If, 1I0lteprai,a,em (sic) in Mb, 801emni'a'em io l\lcd, quibuscum
eoocordanl edd. Piat. Rom. Maur. el Gilb., 801.m,,,illl,em io e:a:emplari
Col., 80/81111;'a'em dant edd. rell. coor. ad 111. 11. . 72, 3.
. 112,2. Proo. lib; om. Mbedg. Deio pro iuga'.m W el MonRee.
balleot cOl/;uglll.m. Sed vid. infra j. 115, 6. 3. ",pella611' pro ",,61-
la'am ar6ib'or Be. Tum IIl;IJNIIRdo Bae, et om. Be. 5. flllllluor I\lae
et Bc, ilem ed. Rom., llllor Ba et Mb, IJUII,uor codd. el edd. rell. De
scriptura IJUIII,uor vid. W.gR.r. l. passim cil. p. 467 el 08tIfIA. ad Cic.
de re publ. p. 258. Tum '1II8"rrea:j, W el Mabdefg, 6111Urr6lllil Me edi-
lionelque Med. Amerb. Erasm. el Coal. cum Pisl., et 61118urr,ml Ba,
et 8urrea:j, (XCI' ';,,1:;'1) recle Bbc el edd. Col. Rom. Maur. Gilb. Mox
i
.6i, (alt. i a m. pr., ul videtur, superscr.) W.
j. 113, 1. Doalatttlu8 (praepositione ab r. m. supra Idiec&a) Ma,
cOllllle'.'''8 Mf, eollet. ceteri Moolce. Quod sequitar uI erasam in Ma,
noque comparet in eeteri. l\lonace., neque iu edd. AmerbReb. ceteri.que
Maurinam aotecedenlibu.. Scripturam ",,1e8eenlufll' pro vulglri udo-
'.lIee",,,I.. el bic el 1. 5. rec,pi ex ('oeld. W el Bc. Conr. adnol. ad
Paulio. j. 4, 1. 4. ;oe",ndil,,'em Iibri MooBee. el Bab veteresque ediliooes
c. Erasm. Cos&. el Pillor. conr. ad l. 20. p. 62, 1. 5..' om. Be. 6.
,""i,i" inler 608 et grll,ill Icribuo' Blbc. Om"t. e corro io mg. habe'
Md. In .eqq . d "uperum illm a m. pr., e corro illm .tI ""p. MB.
Alaerum verhorum ordinem observal Me; i.m die8 .d "up. declin.ret
exhibeot Mb"df, "m tliu "" "e8p. dee'in .. 8" o8'ert Mg. Deio P08'
laet. con"i,,;a, ., roell8a8 pr., e eorr. 1'08' metlla8 e' 'a.,a coa". Ba.
SIatim ;'81116ri' W; 1""",'e:r:era' a m. pr., ab ree. pra,'e:r:ere, Ma.
P.215.
1. Mf"il'it 'ene" (lilt. i in V. 'enm ex muta lo eoata) Ma, '/lIJ.
I.nm item Me, Iffl/lf'i R'f. Mbcd, tenere Req. Mg. 2. Aote una r. m.
io Ma IUper.cripsit ,,,ro 80cer, qua m gl. ceteri libri MaDRee. io cootextu
habeu,. POS'..,II Bb addi' "irulll.
Digitlzed by Google
412 ADNOTAnONES
S. 114, 2. ilJJll prior Ba. Tum urgrur., W. Be. Me et pro Ma.
Deio lI4I",.o";"'Iu/l'"'" W et Ma e. ed. Med., /lppro,i""u/I'''''' eeteri mss.
e. edd. Col. Maur. Rlque Gilb., /lppropi"/fUllfttlum Amerb: Erasm. Costo
Pisto Rom. Vitiose ;116,,, eorllm (sic) W, 1&ye6u8l1eorum Be. 3. tle-
flere' pro Be. 5. i.,./l1&el W. Bb el Md e. ed. Col. Mox gll6" W el Be,
item edd. Col. ae Med. 6. 6enillmm tri6u. pro e eorr. tri"'"
6enilJJllira Mae. 8. IId8pu:iu., Maur. el Gilb. Dein i .. ,errogllfJi ,
,.,erroglltJi, (om. e') Erasm. Cost. Pisto el edilor Romanus. Pro
"""IJJII W. Mabcdeg el Bac una cum ed. Col. le.,lem, l",i'M exemplar
Med. Mox el urule Bb. 9. 9u/I' pro fuod a m. pr., e eorr. fUll
'Iui/l eliam rell. Mon. e. ed. Amerb. Tum montem repe'er.' (r.,' eter.'
Be) e/lrem (.(rem Be) hoc verborum ordine exhibent Babe; e/lrtm eliam
W el pro Ma eonspirantibus edd. Col. Amerb. Erasm. Cosl. atque Pisl.,
e/lnra Med., e{r/lm Ma (ab r. m.) el eeleri Monaee. Paulo post ei om.
Ba editiouesque Erasm. Costo Pisl. el Rom. O",,'i' pro 061uli' reeepi
ex Ma el Be. Vid. adnotata ad 1. 8. . 25, 6. Deio coniunetionem el
om. Ba, quocum conspiranl edd. Erasm. ce&eraeqne Maurinam ante-
cedentes.
. 115, 2. mruerur.' W. Ma el Be, irrueru,., C. vulgatis Jibris codd.
rell. excepto Bb, qui C. edd. Amerb. Erasm. COlt. Pis&. et Rom. babel
irn,enlu. Post "iri parlieulam ", quam r. m. in I\la supra adieeit el
ceteri Monaec. agDoleunt, Bb el quae cum eo concordant editiones omU-
lunt eamque merilo respuunt eliam codd. W el Bac, itemque edd. Col.
ae Med., praerereutes asyudelon. Dein circui.ra', quod iu Mr enalum
est e circumieru,." c. ed. Col. exhibenl codd. Bb et Mbcdg. 3-4. el
CO/lllfu/llem .iw, cum '1"/1 cubi'lII" 80li'/I U8.'] L/I'i""8 L/I'iniw l. c.
coni. e' iuglllem - 80lilll8 er/l'. Codd. Ba et Mg 80Ii'u. u.",

MC bRbet 80UI/I er/l'. 6. cogno"e"fn' Ma, cog,.0.,8r/l,,' W et Mbe. 7
.. oct. ab al. m. in mg. Bb. Tum inlt'./lru'.' eam Ba. Dein 9"ia ab
m. pr., ab rec. 9"lIe I\la. Iu eodem libro "el erRsum, adscriptum lamen
ad mg. Tum idem oll'erl dolor8fu. (fUS ab r. m. intruso). 8. la08';um
W c. ed. Med., Me, lao.,itium Bc el exemplar Col. Deiode
latl8pil; Ba. Mox de"sr'sra' W el Me veteresque edd. Ita pro etiam Ma.
9. W. Bab el MbedeC e. ed. Col. ConC. uol. ad Paulin. . 28, 6.
Slatim ."',remo W, 8II"".emo tia, 8u,;;mo MC, 8"jimo Mbedg el Bab
eODspiranle ed. Col., 8u",.aemo edd. Med. atque Amerb. CooC. Wagnsr.
l. C. p. 475. ID leqq. 8/11ti,n W et Maberg, rell. e. edd /lllem. CODr.
W/lgner. p. 470. Mox .sr.,/lre' Ba.
. 116, 2. i.,.a1ael W et Bb. Ita l. 4. eliam Md et ed. Col. Pro-
xime dum Mbedg, ne pro et e eorr. cum Me. 4. /ldiU/liclllw] Ita W.
Monaee. et Ba (Me a pro m. diudic/l'u8), iudiclltU8 codd. rell. e. editis
libris. 5. ,08Dll8 W. Ma. Be, ilemque ed. Med. Rell. Jibri Icripti
Digitlzed by Google
AD S. AMBftOSlUlf.
4t3
fluctuant iater "aflla. et "fIIU. Vid. Cellar. p. 113. Tum fui' pro
luil W. Dein el COftdemll,,'uB Bbe, cOlld.".,na'u. W. 1\lbdefg el ed. Col.
- , B' d' 'ru_
6. ,al .. el e, slDe compen 10 a m. pro "ater, e corro pa (I.r
eraso) Ma; pater item ed. Col. Dar.,om. W. Tum ideo91# scribitur
in 1\lae, .Iallue in W et Bb. L. seq. Ba habel tif'flllJlum. Pro iuri.-
iuran"i dedi iuri. iurandi ex Iibris W. Macdf el Babc. Ceterum verba:
i"tUl confirma'UIII iuri.iurlJHM .acramenlo Mg a corro m. in mg. babel.
P. 216
1. ac_am W et pro Ma permutatione in bis Ambro.ii Iibri. non
inusitala. Conf. ad L 38. . 192. p. 99, 3. 2. 'emper"".rcrnl Bb. alos:
or6atu "erren'"m codd. Bbe editionesque Col. el Med. 3. adaci.Cerenl
W el Mabf, ilem edd. Rom. Maur. alque Gilb., a.ciBcerer" Babe veteres-
que edd. C. Erasm. Costo el Pillor., a ci.tCerenl Medeg. Vid. adnotat.
ad III. 12. . flO infr. 4. rap'o recle W. Bae et pro Ma una eum edd.
Col. Med. Maur. atque Gilb., ra,Iu (ex muta t.) Ma. Conapiranl eeteri
Monaee. Bb et edd. rell. Vid. quae supra adnolavi ad . 111, 8. Dein
pro eorr. m. superscripsit in Be. 5. 9uia pro 9ui Iibri Monacc. el Bb
e. ed. Col., 9uo exemplar Med. Tum indignA Be. 6. _6uer. W et
Be. De qua varietale mouui ad l. 31. . 162. p.88, 1. 7. populi Ba,
e:J: ,opulo Mg, a po"ulD Amerb. Sed "o"u/o oplime eeleri codd., item
edd. Col. M ed. Erasm. el pOlleriorel. Pro con"i"erila scripsi coni,,""ia
e. Ba et Mbede (vid. ad l. 32. . 167, 5.), coni6mtitJ babel Bb, COR-
lai6sntia danl W. Ma. Be, colai6enlia Mf el edd. Col. ae Med.
. 117, 2. Deleto numero XL. iu Ma r. m. superseripsil 9I1a"riR-
gen'a, quod reperilur in celeria quoque libris Mouace., si excipias MI,
in quo ell XL. Codo Me pro exhibebal 9uadragi,,'a. quod al. m. in
9nallri'.g".'a mula vil. Dein milia reele codd. omnes, item edd. Col.
Amerb. Erasm. CosI. Rom., miUia Med. Pisl. Maur. Gilb. 4. .ulfere-
"aHlur] 01f.r.6an'ur W. Mabedef el Ba, quibus adslipulatur ed. Rom.;
"ere6an'ur Mg eandemque leclionis varietalem vir doctus adnolavit ad
mg. exemplaris edilionia Amerb., quod in Bibliolbeea Reg. Monac. inler
Ine. C. a. 2673 in fol. asservatur. 5. in lO 6ello (",ti/are,," di .... Krieg8JI).
Recepi iR, quod vulgarel edd. om., e eodd. W. Monaee. el Bbc, quibus-
eum coneordanl veleres edd. 5. ,,'rimIlU' eodd. omnes e. ed. Amerb.,
"b'inIJ'" edd. aJed. Erasm. el posteriores, tdrum9U1 Col. Post nume-
rale LXV Ba babel (er., quod Jegilur eliam in exemplari Med. 6.
milia, ul supra, eodd. el edd. praeter Pistor. Maur. el Gilb. omnes.
Tum e:J:u'a. Be. Proxime "rimii Bb. 7. i.raAel W. Bb, ilem ed. Col.
8. Rue6, eadem ed. Deinde i" proeli"m W, in ,Iium rell. C. edd.,
si exeipias Col., in qua eulal in "r.'io.
Cap. XX.
. 118, 2. fuil CW"1I6 Bb, CUl'II6 .iltl Mcd. Tum ,."m W el pro
Digitlzed by Google
4t4
ADNOTATIONES
Ma. Ita eliam ed. Col. Deineeps iR '6ro Bb. 3. regum pro r'!JfI0rtnlt
Bbe el Mg. Mox "on .. ,.,i Be.
. 119, 1. F_I W el pro Ma anliqua aomiaaUvi .Iagulari, forma.
3. ., iRI".,e"."i' (e' a simili m. superscr.) Ma. Exhibenl islud glossema
eliam eeteri Monaee. Quod sequitur eum om. Ba. 4. ad(errem W. 1\18.
Be. Maur. Gilb., /llferr.m codd. el edd. rell. Mox ""uli W. Maur. Gilb.
5. d."ora"'''tl. eum Ba. Prono sum, quod om. ed. Col., al. m. supra
addidil in Me. Dein.ed ,romilil ul ,o.,e" eljam ",t.n ip olferrel
fUi_ exhibet Ba. Partie. el ante ip ab ead. m. supra adiectum in W;
ip.a el 8cribil Be, lum po" ea disiunetim W. Dein 'u,,,,, fUium pro
filium Itlum restilui ex eodd. W. Mabede el Be. ConcordaDt edd. Col.
alque Med. Sta'im atl(errel el l. aeq. ad(erre pro vulg. alferre' el af-
(erre seripsi c. codd. W el Ma edi'ionibusque Maur. el Gilb. Tum
CIIf'fIU eiu. dal Ba. Idem Iiber deiDceps ,1m .. 1 " .. ceremur. BI IIUIIC
fUium Itlum Rega', .6.cOfIm, eum. Mo' ....
P. 217.
1. ,tIIl. tliderenlur mulieru Bb. 2. Bli,aeo Maur. el Gilb. DeiDde
RUllciaflil Mg, mtJIlda"if Amerb. Erasm. Pislor. 3. o"itliORem Uam Bb.
Mox "tI.are, el l. seq. fU; pro "u;. W.
. 120, 2. pri ... 'u.". W. Mag. Babe, ,riu."u.". eodd. rell. e.
volgatis Iibris. Tum iMlroille' - RURci... reg' Bb. 3. Deesl "iro. in
eodem libro. Pro.; idem babel "O,. Dein "id;,,; Be. 4. ;Rtravi' Med.
Seq. particulam el om. W. 5. tlenuRtianti. W. Maur. Gilb., ""Iune;a,,';,
8a e. edd. Col. a&que Med., denUlllianli Be, aec aUler pro Ma, ab r.
autem m. denun,iall', quam lectiouem rell. quoque Monace. el edd. Amerb.
celeraeque Maurinam anlecedentes exbibent; nUllciaR' seribit Bb. Ce-
terum d.Jlun,ianli, b. l. significa': IDele"er ankiintle" li.... De re ad-
notavil La'ill'" Lalini." l. c.: No,. i'a ntarral R.pm "i,'oria. 6. "ora
.'. ODlOl,.6it
Ba. Mox eril tnSRlUra Ba e. ed. Med. Tum .gclo Mb, .gclo eod. Bc.
7. ardei Mdr el exemplaria Col. RC Med. Vid. Cellar. p. 98 el Wa!Jfler.
p. 442. Pro .iclo Be 'c (superseripto ,;m;liler), Bb 8. Ouod ,i
,luerel Ba, .i ,luere' Be el Md. Deinde inverso verborum ordine
Aa6tmtlanfiam tle caelo (rumen'i W el Mdef, a6ulltl. de c. (r. Ma. Fru-
menlorum Ba. Idem liber ne pro Rec UDa eum edd. Erasm. Cosl. Rom.
Mendose .i,uidem pro Me el Amerb., ,it ,uidem Ma. Tum "ie pro id,
quod in Ba deeat, habel ed. Col. Dein 108.i' legilur in eodd. omnibus
itemque in ed. Med., ,o,.e in Col. Amerb. eelerisque ante Maur. el fieri
pro e(fie; in Bb. 10. Voculas ad eum om. Ba. Tum Blila6U8 exhibent
Maur. el Gilb. Verbis: "U;IJ ROfI credid;,1i omiss8 Ba dat: Bcce ,,;1116;,
ocmi. ,"; .
. 121, 1. ,116;'0 om. Be. 2. "03: ,uGBi multi'udiRi. habe' Bb,
"Nt mulli'ulliai. eutal in edd. Amerb.' e' ceteri. Mauriua antiquioribu
Digitlzed by Google
AD S. AMBROSlUlf.
4f5
Pro mll"" efUitum, quod e ttmll" '1ua'jlum (ita Aledfg et ed. Col.) eor-
redum esl iD Ma, eodd. W el Be pessime semunt mullae qu,,"tum. ID
Mb pro vitioso '1"",,/um, quod in eODsimilibu. Iibris invenilur, vacuum
es" DeiD el om. Be, quocum faeil etiam exemplar Col. Proxime m"gtt"
dant W. l\lbcdrg el Be ilemque edd. Col. ae Med., DeqDe aliler I m. pro
babebal 31a. POlt "ir/"'iB W et Mbedfg IdduDt eBI, quod iD MI r. m.
erasil. 3. Syrli edd. Col. Amerb. ceteraeque ante Maur. 4. iBr"IIel
W. Bb. Mf eonspirante ed. Col. Mox proelji W et Ma, prllelii edd. Med.
el pOlteriores, per compendiuDl ,tii Mbedfg el Babe, pre'ii Me e. ed.
Col. 5. Amorrlleomm Erasm. Costo Pis t., lI,mllorueorum W, IImorreorum
Monaee. el Babe, amoreorl"" ed. Med., E/llaeor"m Rom. Tum el (u-
gier""I Mbede. B el pro Mg, el elfugerunl ed. Col. 6. ;nprO"iBO MI
(ex emeDdat.), ;nprooiBO eliam Babe el Mede c. ed. Med., i;rooillo (ex
ipro"iBu) Mb, in pro"iBo Mg, .11 pro"iBU W, inprottiBu pro Ma, im,,'o-
"iBo Mf el edd. rell. Conf. ad l. 21. . 97, 4. 7. 06primeren/ur Me.
i
DeiDde eunctiB W. Mox pOBBl W et pro Ma, iD quo r. m. correxit
pOBBIlfI/, Bb babel "oBri1ll. 8. pin iam pro '1uoni_ Ba. Idem liber
deinde prolllflllere, Mg procedere.
. 122, 1. '1"a/tuor W. Mae et Be. Item edd. Amerb. atque Rom.;

'1ua/uor vulg. 2-3. adifl"icem (88 ab al. m. supra adieel.) Bb. 3. hic
om. Ba. Tum .ngrediemur W. Ita a m. pro etiam Ma, ab ree. autem
mgredillmur, e quo in Me eDatum est ,.grediemur. Ba scribit ngre-
diamur moxque mafleamUB. 4. V. ur6em a rudi maDU superseriptum
esl in Ma. Idem liber et Me om. (ame. 5. B116peti' babet Me. Quod
sequitur fI06iB excidil in Ba. Mox in cunB dal W, nec aliler primo
exbibebal Ma.
P. 218.
t. pallfllle pro morliB Ba. 2. Seripsi m/rlltterunt Olllllr" e. eodd. W
el Mbedfg, quibu8enm concordanl eliam edd. Amerb. ee'eneque aute
Mur., mlr . ... CIIBIrIl babeDI eodd. el edd. rell. Libri Ba el Me adduDI
BJriae, quod in Ma rudi. ishl manu 8upn adieeiL Proxime lIu411 ab r.
m. 8uperscriplum in W. Tum flgreBB. male idem libero 3. ' .. 'lImnI
pro (ugllttllrUnl Ba. Pulo posl idem seribil: El cum Boli POBB811' ,de
illcu6are, elege;' lai fluflciar8 regi, cODspiraotibus edilis libril Era.m.
eeterilque Maurino .ntiquioribus i Bb babel ',,""em regi fluncill,e. 6.
SyriOB Bc, ilem edd. Erasm. Cosl. Pill. atque Rom. DeiD hon,,'um
or6ilra6anlur recle W. Maef el Babe una eum edd. Med. Amerb. atque
Erasm.. IIr6. AOfleB"'m Icribitur in Mbed, ar6. hanulum mllgiB iD Mg,
omittil Mllutum exemplar Col., hOfleB/tlB ar6. male exbibeDI edd. COI"
Pill. Rom. Maur. atque Gilb. Ad v. A_h,m intell. poliDS mllgia. Vid
....... Aona. GralDlD. LaL p.498. NoL 3. c:olL .NOItro infra .. 128,.7. ibi-
Digitlzed by Google
4{6
ADNOTATIONES
que adoolo Tum rup80 pro "'P880 perperam W. Dein iu4icio Mg et
pro Mb. L. ult. (or. pro (OfJere ed. Col., inverso verborum ordine
fraudu (o.,.,.e rU,'lam Mbcdg.
S 123,1 t 010. Ba. 2. eOlltlNllfu8 ed. Col. Mox in Ma "ilitat.".
a r. m. eorruptum es& in ulilitalem, quod Meg in eontextu habent, arm
e' ul ulililat.". perperam scribit Ba. Post redditlit inserui ut pneeun&ibu8
mss. W. MooRee. et Ba editisque Amerb. et ceteris Maur. antecedentihus.
Praeposit. 8.curadum 010. Bb. Quam p08t tlielum Bhe et edd. Col. Med.
Maur. atque Gilb. inferciunt coniuoetionem ut expunxi. Tum men.t."..
Bah. 4. ordei, ut supra . 120, 7., Ba. Mdf e. edd. Col. ae Med. Dein
eOll8tar.nl ;;tio Mbedg. 6. eOH8tilul," ill ,orta] Ita W et Monaee.
itemque edd. Amerh. et seqq. Maurioa aotiquiorel, eOlllritu8 ill ,orla Ba
et Med., eoMlrilu8 omissis voee. in porla Bbe, ut ed. Col. Maur. atque
Gilb. L. ult. 6:J:ullaliOfl8fA eodd. et edd. omnes exeeptis Maur. et Gilb.,
in quibus est ea:8ulta,iOrt.m, quam scriptunm retinendam putavi. Vid.
Wagraer. l. C. p. 436.
Cap. XXL
. 124, t. /aular W. Monacc. et Bbc veteresque edd. C. ceteria
Bomanam anteeedentibus, auler Ba. 3. oplulil W. Mae. Be, olltuli, Iibri
rell. seripti et editi. Vid. ad 1. 8. . 25, 6. Tum iraimici8 Mg. 4. in
'umdo corde Ba. Deineeps fa deeorum W. Mbdg. Bb et pro Be, sine
compendio 'am Mcf. 5. irltUei" (una a r. m. supra addito) Ma, illdi-
e;um in contextu ceteri Monacenses, si exeipias Mg, in quo scribitur
iudieum. Ante gratiam (grala perperam W et Bc) r. m. in Ma supn
adnotavit gl. u, mullel. Ita ceteri Monace. in ordine. 6. /1 ante 8.rm-
tlll. om. Ba. 3. ab m. cum pro 9_ Ba. Mox coniuoetionem /le om.
W. Babe et Monace. Unde in Ma r. m. po.t F/lmpuuna 8aperscripsit
1/"" Pra.cipu"ml/u, est iD ceteria Mooaee. Mox V. /&allaret exeidit in
Ba. 2..b im. d.AOIIu'um male ed. Col. Tam araimad"wter/lt aerihit Ba.
. 125. p. 219, 1. ,(erre Bb. Deinde pr08t9tci idem libero De
.ententia vid. Cic. de otr. 111. 10. . 43. 2. iOllalA/l8 Be et ed. Col.
Deinde proprietlll"" pealime Be. 3. "lIimel.cA Mahede et Babe vetere.-
que edd. e. Erasm., allimel.Ae (sic) W, /l6mecA mutile Mf, /llIyrnelecA
Mg, AehirnelecA edd. Costo Pisto BolO. Maar. Gilb. De qua varielate vid.
S/l6/1'ier. ad L. l. Beg. c. 22. V. 9.
Cap. XXU.
. 126, 2. amrnollel Mfg et ed. Col. Voceo de amicitia in Ma suot.
deleta, omisaa in ceteria MOORCC., item iD edd. Col. Amerb. et rell. Mau-
rina antiquioribus. Tum pleri9ue meodose W et pro Ma. De re ,id.
Cie. de otr. 111. 10. el de amicit. c. 11. S. 36. 4. Pro lIeCRe, quod
"'0
Mbedef, omi&luDt, Ma habel ... ce c. Iineola iqfra duc&a., ... Bb, tIIC
Digitlzed by Google
ADS. AMlROSIlJII.
IiDe !le B.. 5 ,,,.,,,',,, Ma et Bee, .6" Id;" W. Vicl. adnotit. ad l. 24.
. 105, 5.
. 127, t. C_II] P"'gll Bb.S. couiW.' W. Tnm tul.lrtJGf idem
liber cn ... Mac et Bc, qnos aeeedunl edd. Rom. IIaur. alque Gilb.,
ulrulll exhiben& Bah ea Mbdfg veleresque edd. c. Erasm. Cosl. Ilque PiSL,
./'ru'" da' Me. Conf. ad n. 28; . 137, 3. Ita pa.aim varia' leetio
in verbi. a,," (l. 50. . 254, 5.), .d.ci.eer. (111. 12. . SO. infr. el
ibid. c. 19. S. 116. p.216, 3.), lIeri6.re (l. 47. S.227, 4.), wtllre
(PIII"i . 1, 10.,ubi vid. adnola&.), lIulriflgere (1.4. S. 16. p. 37, 3.).
5 ..... e corr; supeneriptum in Bc. 6. de6., om. idem liber. 7.

rilal. W, Ma, kllrilllli, ul paa.im, Md. Conf. ad Paulin. . 12.
p. 6. 8. Post .,.. omisi V. "'tU, quod glo am redolet, praeeuntibua
libris ma.. W Bac, qnibuacum concordanl edd. Col. ac Med. Paulo
post pro """,,"fur e W et Ma recepi "pelllfur. L eq. male llmici
. moxqlle fUlBi scribitur in W. Inrra ibidem el iD Bb ex quo
in Ma correctum e.l grllliflcllri.
. 128, 1. PriUl ri et mox 4icere om. Ba. 2. ellt'ri,ere] Intellig.
ex praecedentibus V. de6el. Tum lIu4ieri' a m. pr., ab rec. per ra .
IIU.' Be. . 3. "."... pro ... im Bb. De re conr. Cic. de oft'. l. 17. fin.
et de amicit. C. 13. . 44. 4. Prono r. m. lupra adient in Mg. Deb.
JIU'''' exhibeDt W et Monace., item edd. Amerb. ce&eraeque ante Mauri-
nam omnes. 5. 'u om. codd. Monacc. Delunl verba: tu 'am.n comp.;
el.; - - t)U/nerel in ed. Col. Pro eorreclion'., ut legitur in edd.
Maur. et Gilb., ex codd. W. Mar el Babc ce&erisque libri. valgatia reeepi
eorr."ion'. Rell. mu. h. v. ominunL 6. ,,!dlter'" Bb. Quod sequitur
tu om. Mbcd. Dein eoml'U" ,.. "ereari. habet.Bb, comp., e "e-
rellri. Ba. 'PolerIl6;';1I recte Ba. Maur. Gilb. Subintell. m.gi.. Vid. ad
. 122, 6. Ulil;orll ed. Rom. Rell. codd. el edd. praebent lolerlJ6i/ior .
Conf. Manrinornm not. 7. IIdol.'um W, .dolllfltitlm Ma, IIdol.'um
eliam a m. pr., ab emendatrice .dul.'"", Bb. Tum ,"IIII'e (pro er-
rtmli) W. 9. .... ",6el lJJIlieiti. Ba, tle6. IIfItic. u.. Bb. Respexit
h. l. NOSler CieU'OfIIm de amicit. C. 19. .67. In .eqq. mollo corr
upencriptum iD Bc.
. 129, 1-2. e"";u Bb. 2. iocun4,,.,... Iibri Monaee. el Bab.
Conspirant edd. ante Romanam omn... Conr. ad n. 8. .43 in r., Id
111. 10. . 66, 2. 3. ",,,., iRmorllll;'lIli , gr",;'" W, ,,,., immor" el
. "..,ill. Bb, ""., .... ,. gr",;" Be, el .... ",.,. grIIIiII, ol ICripai, Mahedeg,
et ".",.,. grllli. MI, (om. et) mor" uI grll"" ed. lIed., tmmor'. grllli.
(i&em liDe .,) Col.. " ;mmorl. grllli. edd. reD. ",r",oen",' W. 5.
'flim om. Ba. Idem Iiber exbibet ... eo. ..luIm flO,. eruluelltll.
7. lIefU' 4ereli,.,UII. lb. Dein fui pro poa;1ItII W. 8. llAo ita ..
(ia lO Mbcd, te .. pro le, corro ID. ..... ) 0IUt' 08"'. "",'/IJIlru
A.no.ICII. 27
Digitlzed by Google
4t8
ADNOTATIONBS
W. Jlar et Bb, in te el' .......... edd. Amerb. ceteneque ante Jlaar.,
ill,o te /aon".. - ,m_.. Be, tilO .. 0IIeI'II'" no."'. 'm ......
ellemplar Med., Neo o..".. ....Ir. ,m...... Col., U. .,.. ti. por".. ..
solu. Ba e. edd. Maar. el Gilb. 9-10 ....... iae eorp..v, quod
manu .. ecali XIII. .uper8eripllit in Ma el eod. Ba, item edd. Med. Maur.
a&que Gilb. apo.cunl, e. ed. ~ o l eUibenl W. Be et lIedf. Sed p.ro
....... oorpor le,eadum po'iUl videtur ,1141"" eum codo Mg el edd.
Amerb. eeleriaqae Maurinam anteeeden'ibUl. 2. ab im. lI4Ii.."..,.,. ...-
",.,., Ba. Prollme .fudio W e' Bb.
S. 130, 3. ru,,,.., W e. Be. 4 . OCU "'" W. Vid. adnot. ad
L 29. S. 142, 2. Dein n,c " , ",.,., - 0ff .... iOflu peaaime legitur
iD Bb, quoeum faeiunt edd. Amerb. eeleraeque ante Maur. omnes; "'0
le ,""',C/II -- 0''''''_ in W. Bb et Mf, neque aliter pro habebat Ma,
in quo see. m. re.'ilui' off .... io,.i" quod in rell. eodd. el editil Iibris
inveniaar. 1&8 eorrexil eliam Domi,.ic. M.c".. in Latiai Latinii Biblioth
acr. et prof. Tom. l. p. 182. col. 1. Ceterum huiunaom pro ltUrJlom
exstat in eodd. Monaec. et Bb, a quibUl non discrepant edd. Col. atque
Med. In aeqq. E' .i disiunclim 8eribunl W. Mabedef el Bab. Pronom.
mihi deeal in W. 6. ""neri,." ",..,tsr .micUIII , .. ,i,.,o] Ita Mf. Maur.
Gilb. Pos' voee. "ro"er _ioum eomma ponunt Mab et Be, item edd.
Costo Pisto Rom. Di.tinelionis notulam om. W. Bb. M" quibus adslipu-
lantur vett. edd. e. Era.m.; pro"er iUUJI& 'UlIi,..o scribitur in Mcd e'
,,,. lIum 'u,,. in Ba aine allo inciso. l&aqae eorrigendum videtar ""-
neri,., ".,. _ioum, vel, at legitar 11. 8. S. 42 in f., ,er ilIum, """"0.
Ante V "'taIO ("".10 babet W) r. m. in Ma auperaeripail gl. ",.0
illo, quae in Me lex'um oeeupavil.
P. 221.
1. _ici om. Bb. Po.t ueu,,,". ell eodd. W. Mabedef et Bbe
veteribusque edd. addidi uf, quod ellpunllerat Erasmus. TJlrbato ver-
borum ordine iD Mg aeribitur ,.ciM," N' fIIeu,,,". ., tolertmti
'. 181, 2-4.. Verba: lII .. er....ini .... - - - rNpondil desun'
ia Mbedg. 2. lII"er.mini fII8i, lIJI&ei mei, ............ lII8i habet Bb,
..... mei, _iDi m', ..... dant Amerb. eeteraeque ante Maurinam edd.
3. ,.,.pi"'" W. Maef et Bbe. 4. Post Me NI Ba ioaerit pi. S. 06-
,rimili, ol'ert idem Iiber, qui .u"'" "o. omiUit. 6.....",."... Mbdfg.
11011 o,orlsr., Ba.
S. 132, 2. pi. Nihil Mabedel el Ba e. edd. Col. atque Med. TUID
.,"'ci... W. Ba. IIg. Ceteri e. vulgati. librls ,0'.IiUJl&. Couf. ad IL
20. S. 100, 2. et 111. 9. S.63. p. 197, 2. 3. cuiUl jl8c1 .. Be, ""tUI
...... 1IJIIIri" Bb e' Mbedfg. Conf. Cie. de amicit. e. 6. '. 22. 4. e.R-
mi,," Mbdg el e eorr. Ma. Tom .ecr.t. Ba, qui deineepa tui omitlil .
o.... .u
S. ,...,,,,.,.,,. (en a r. m. luperacr.) Ma, CUflgrllluIIItur ceten .. onRCe.
Digitlzed by Google
AO S. AMBROSIUM.
4t9
et Ba. 8. D. fUO loco] Oeest loco ap. MauriDos 1:& Gilbertum. s.m ...
pro 8Uf"''' receptum e W et MODlcc. libria, quib1l8cum raciuu' edd.
Amerb. ce'eraeque MauriDam anlecedenles. Respexi' Noster L.III. c.9.
. 6t. Ceterum codd. Bae et IIcd cum edd. aDte Maur. exbibeD' uf
(ftcul Me) ..",. Ma:im ... , 6fRe .;,. etc. Mox io"lII1&a (n 6Dal. ab al m.
add.) _W, i ... f1&a .liam Md, io"lIIla" celeri codd. c. edd. Col. atque
Med., 10ll4ll/&tJ. Amerb. el poateriores. CODr. ad m. 9. . 61. DeiD
Irnni W. Mabe. Ba, siDe compeDdio Ur.imi Md.
S. 133, 1. n .. vi IdH] ltacodd. el edd. aDle Rom. el MaDr., iD
quibus, ul iD Gilb., perperam legilDr. Id llOfI f. De struetura 11011 vi
vid. R".,..laom. Gramm. Lal. .-181, de ipsa re Cie. de olf. m. 10. .44
el de amicil. c. 11. . 38 et c. 13. 5.45. 2. "u,",,,,..,. Ma in cODtextu,
iD mg. autem a m. rudi de.",/JIur, quod iDde lrmsiil iD Me. Reperilu
esiam iD codo Ba el edd. Col. ac Med. 3. fum, deo Bb. 4. u:i6elll,
ul alibi, idem libero Vid. ad l. 31. . 162. p.88, 1. 5 u"eriori cor-
rectum e .u"morem iD Ma. D. re vid. Cie. de amici&. C. 19. . 69 el
c.20. .72. Quod lequeDlia aUiDel, adi eUDdem ibidem c.20. .74.
coU. c. 14. . 50 e& c. 22. . 82. 6. U'ri89ue Ba. 7. Nse aD'e /lUe,or,,,.
pro Ma, pOI& vero liuera e erasa es&. 3. ab im. AutleIIf pr., e corro _i.f
W. Idem liber ,lIIretn pro p.r.. DeiD el fUlU el l. leq. i"efallli Bb.
. 134, 1. Neque monifio .. ""." .il] CODr. Cie. de olf. l. 38. . 137,
item de amicit. c.24.
~ 222.
1. IlflulIllORN (u,;,.,.. Bb el Mcd, (up"". .""",eo,." Mg. De
participio fugil.". C. geDitivo pas8im a Noslro COD.truCto vid. ad l. 43.
. 211. 2; .... oIafia W. Babe el pro Ma. Tum fRim om. W. Voceo
_CU6 .... i Mg ab r. m. iD mg. babe&. - 3. fuum dee.l iD W. Delnd.
_,Icu .cribuul W. Ma. Bc,' ",,,leu codd. rell. e dd. Relpexit
Nosler e&iam b. l., ut p ... im, Cieeronem de amieil. C. 21. . 80 el 81.
4, fe al"'; fi6i oplime exhibenl codd. W. MODace. et Bbe, eODlra le
ItJmr- (,a9u- Erasm. Co.l. Pistor.) "um ti6i Ba el edd. Med.
Era.m. el po.teriore., le .It". vi ti" Col. e. Amerb. Sed compara-
&iODia pameulae ftJtnfUIJtR el ul ab oplimi. scrip&oribu La&iDis omiUi
soleDI. Vid. quae adDolsvi ad U. 4. . 12. p. 128,7. ProD. ti" iD codo W
r. m. lupra addidit. 6. No" Mim "se"g"'" _iciti. "'] Imilstur Nosler
Cicerollem de amieil. C. 14. .51. 7. " .. ,afi" oirlufi. ul ......
eribi& Ba, oirfu6 fR'" amicifi" u, exhibeDl Mbcdfg, uf om. W. 8. Pro
"..uur eulsl ,lJI'Iitur iD Mr, I'tIf'lIfur iD ed. Med., "elj,ur iu Mau:,
pofifur iD Da, fUlJmtur in Bb et edd. Amerb. celeriaque Maurina aD-
quiorib1l8. Tum illiciIGtiORe Bb.
'. 135, 1. .unt _ioifi.e Da el Mbedrg. OeiD plertItIIfU8 om. ed.
Col., I'1erwIftH- male babel ed. Med. Vid. ad 11. 4. . 14, 4. Fue 4.
bac re diueruil Cic. de amicia. c. 15. . 52-54. 3. No" SIIim ..,."
Digitlzed by Google
420
ADNOTA TlORES
-"ida uCKribit Be. DH" Mn iD Iibris Moa lec. Pro r.u- Bb
blbel ftl.. 5. Alterum u, om. Mr. Tum ""epi" eodd. e& edd. IDte
RomlDlm omael. 6. , .. peri6".; Aui". (aie) BI.
5. 136, 1-2. fUae .. gdi. " homilli6fU eomm"lIi. u, inver ..
verborum ordine Icribitur in Mbedg, , .... Pgel. commu ... e' " Mm. in
BI. 2. U,ule domiD". eodd. eum !Id. Med. omnes aine plrtie. el, qnae
iDterponilur in eetera edd. 3. _Olla Be el exemplar lIed. 4...,.
om. Ubri Monaee itemque ed. Col. NOD maleo Tum P" ;;; di habel
Ba, 1111 in contexto quid.m p.e IIH IU, iD mg. autem "o. pro ""'.
1I0x fui' Bb. 5. 1... om. Ba. 9. .0. Ui Il ord. exhibenl Bab, Dee
IUler pro legebltar in Mb, nH deel& in ed. Col.
. 137, 1. fui' W. Dein m"" W. Monlee. el Bbe edilionesque
IRte Miar. Proxime el in Ma ab r. m . upencrlptulR, iD celeri. Moalce.
ia ordiaem reeeptum, in W. Babe el edd. Col. ae Med. om,isaam ,aL
Ideirco equidem expuDxerim. Quod sequilur Aoe aec. IR. aupra Iddidd
iD Bb. 2. ",,"'i..u Ma e& Be. 3. lItO ,ui.fUam Be.
P.223.
1. in Folli,,,,..,,. ed. Med. el pro Ma e. Be. 2. grtIli iwaum W.
Be el pro Ma eODlpiraale editioDe Col. Deia fUD eodd. el edd. Mauriaa
IDtiquiores, ia qul esl ,,,011. Cotaiem,a.rel exhlbeal Mbdrg e. ed. Col.
3. "ic. W. 5. unlmim;' W "Ma, tmIIftimfU ed. Med., u"tlJliwai .... u.
el dua: ... fU Be. Relal. fui 018 Ba. 6. .,,"i..... Mg. ADte tUu"
(pro .'ud) in eodem delelum eal eurn. 7. "fli/lnimi., ut supra, W .1
pro Ma, unpimfU ed. Med. Tum allpeli.,i W. Ma el Be pro vulg. tt,-
pelli. Vid. W/lgner. 1. e. p.407 el aq. Mox ,uid ,i6i W. Idem liber
el pro Ma d/Jll4"ertIJII, BI _tt"eri" Med do"a"iI. 10. "ele Bb. 12.
eo_e.imu. (Iie) W, cOIImimru Mg. 13. dici, ed. Col. Deia""."
081. Mbedg. 2. ab im. "nitt"ifll W el Ma. Tum hoc Uf, ""'fU rneru
ed. Col.; n",. ... u. ",.odi'or, .ed e,i... 'UfU primo Mb. la 110. pia pro
fUi Bb el utltlnimum W. Mlederg el Bbe, item edd. aate Maurinam omnCl.
. 138, l. CN'" p.' Ba. 2. Pro 'fUi in Ma r. m. amp.il fUod el
pos, 06 supenddidil ,l. clIfI.oItt1iOllem, quae in ceteri. Mouaee. lextllm
inaedi&; pia pro fUi habel Bb. 3. nfrttgiu", pr., es matal. nfrttgio
Ma, nlfrttgio eliam rell. Monlee. el Bb. In fin. 8eripai 06(kil eum codd.
W. Mabedel el Be, quibu.enm eoneordan& edd. Col. Amerb. eeleraeque aate
llaar., o/fui' eshiben& Bb el IIg una enm ed. Med., 06",.,.", BI. Mlur. Gilb.
. 139, 3. tnuII .. eop" Ba, co,i.". muU",."". u:em,loru .. Mg.
Deia tuIf ..... W. MI El' Be, /llfer .. ' Bb el IIbederg conapinll&e editioae
Med., /1".,...., edd. Col. Amerb. el posteriores. Serip.i igitur ti"''''''''',
Olf"."", habel BI. 5. inclttu./I W. Tum idem liber e. MoaDec. el lb,
uf, ri, Be uf " ., itemque velerea edd. Deia .erlNDnu ,." IIe(er.,.,
lb, ......... e (nihil I corro DI upencriplo) Be. l. lID. o.(tr.,., W.
Digitlzed by Google
CORRIGENDA
in adno\a&ionibna ad S. Ambro.inm.
P. 261. 1. 4. ab 1m. Bcr.,. '" pro,. 9'.
- 27S. l. 2-S. supra: i/l. - _,.ri,. pro ill. - i .. fIOriI-.
- 274 46, B. Add.: Fluctuant codices pa88lm Inter ' ' .... , , .. , .... et ,., .....
Vid. """A ........ ad Lucret. p. 271, ubl vlr doctissimus L. IV. v. 1160.
scrlpsit ,.tU..

- SS2. l. 1150, 10. ser coi,NI.
- 857 . 92, 5. leg.: e corro liari, quod habent ceteri Monacc.
- 868 lS6, 6. ser. (sic) W.
- 881 116, 5. del.,r.
- 411, 4. lego ..... pI
Digitlzed by Google
Digitlzed by Google
Digitlzed by Google
Digitlzed by Google
Dgltzed byGoogle