Está en la página 1de 8

Gonzalo, Roger Oraciones

1. l no ha venido todava. jupa jani-:ra-wa J

ut(a)-k(a)-i-ti l no-todava-EV venir-DUR-3S-NEG

2. l no ha comido todava. Jupa jani-:ra-wa manq'(a)-k(a)-i-ti.

3. l no ha comido el pescado todava. jupa jani-:ra-wa chawll(a) manq'(a)-k(a)-i-ti.

4. l no come pescado, a l todava no le gusta. Jupa jani-wa chawll(a) manq'(a)-k(a)-i-ti, jupa-ru jani-:ra-wa wust(a)-k(a)-i-ti.

5. l realmente lo vio. Jupa uja-pun(i)-i-(:)n(a)-wa.

6. l realmente no lo vio. Jupa jani-wa uj(a)-k(a)-pun(i)-i-ti.

7. Es cierto que llover hoy. Jichha uru jallu-puni-n-i-wa.

8. No es cierto que llover hoy. Janiw(a) jichha uru jall(u)-ka-pun(i)-i-ti.

9. Yo ir al pueblo. Naya mark(a) sara-ja.

10. Yo quizs ir al pueblo. Naya mark(a) sar-chi-ja.

11. Yo no ir al pueblo. Naya jani-wa marka-ja sar(a)-ka-ja-ti.

12. Quizs yo no vaya al pueblo. Jan(i)-ja-ki mark(a) sar(a)-ka-ja-ti Janiwa mark(a) sar(a)-k(a)-chi-i-ti.

13. Marcos trabaja aqu. Marcosa aka-na rawaj(a)-i.

14. Marcos quizs trabaja aqu. Marcosa ina-cha aka-na rawa(a)-i. Marcosa aka-na rawaj(a)-ch-i.

15. Marcos no trabaja aqu. Marcosa jani-wa aka-na rawaj(a)-k(a)-i-ti.

16. Quizs Marcos no trabaja aqu. Inacha Marcosa aka-na rawaj(a)-i. Marcosa aka-na rawaj(a)-ch-i.

17. Quizs Marcos ya no trabaja aqu. Jan(i)-ja-ki-wa Marcosa aka-na rawaj(a)-x(a)-i-ti. Lit. Marcos parece que no trabaja aqu'. Jan(i) Marcosa aka-na rawaj(a)-x(a)-ch-i-ti. No Marcos aqu-LOC trabajar-INCEP-DUB-3S-NEG

18. Yo quiero.
Naya mun(a)-tha.

19. Yo quiero. (yo digo)


Naya mun(a)-tha (Naya jis(a)-tha)

20. Yo no quiero.
Naya jani-wa mun(a)-k(a)-t(ha)-ti.

21. Yo NO quiero.
Naya jani-PI mun(a)-k(a)-t(ha)-ti.

22. Yo no quiero (yo digo)!


Naya jani-P mun(a)-k(a)-t(ha)-ti (naya jis(a)-th(a)-P)

23. S, l no volver. (frrea certeza en lo que niega)


Ukhama-p, jupa janipuni-wa kut(i)-n(i)-k(a)-n-i-ti.

24. No hay! (yo dije)


Jani-p utj(a)-k(a)-i-ti.

25. Yo soy agricultor.


Naya yapuchiri-:-th(a)-wa.

26. Yo no soy agricultor.


Naya jani-wa yapuchiri-:-k(a) t(ha)-ti.

27. Yo fui un agricultor.


Naya yapuchiri-:-ya:-th(a)-wa.

28. Yo no fui un agricultor.


Naya jani-wa yapuchiri-:-ka-ya:-t(ha)-ti.

29. Yo no he sido un agricultor.


Naya jani-wa yapuchiri-:-ka-ya:-t(ha)-ti.

30. Pedro comprar una casa.


Pedro ut(a) ala-n-i-wa

31. Pedro no comprar una casa.


Pedro jani-wa ut(a) al(a)-ka-n-i-ti.

32. Pedro compr una casa.


Pedro ut(a) al(a)-i-wa. 'Pedro compra una casa = Pedro compr una casa'

33. Pedro no compr una casa.


Pedro jani-wa ut(a) al(a)-k(a)-i-ti.

34. Sara hara algo para ti.


Sara kun(a)-sa juma-taki lura-s-pha-wa.

35. Sara no hara nada para ti.


Sara jani-wa kun(a)-sa juma-taki lura-k(a)-s-pha-ti.

36. Sara cocinara sopa para sus hijos.


Sara luxr(u) wawa-naka-pa-taki phaya-s-pha-wa.

37. Sara no cocinara sopa para sus hijos.


Sara janiwa luxr(u) wawa-naka-pa-taki phaya-k(a)-s-pha-ti.

38. Alguien ayudar a la vecina.


Khitisa vecinaru janapa-ni-wa.

39. Nadie ayudar a la vecina.


Jani-wa khiti-sa vecina-ru yanap(a)-k(a)-n-i-ti.

40. Haba un hermoso bosque.


Suma quqaquqawa utja-:-na.

41. No haba un hermoso bosque.


Jani-wa suma quqaquqa utj(a)-ka-:-na-ti.

42. Haba hermosos bosques.


Suma quqaquqa-naka utja-:-na-wa.

43. No haba hermosos bosques.


Suma quqaquqa-naka jani-wa utj(a)-ka-:-na-ti.

44. No haba bosques ni ros.


Jani-wa quqaquqa-naka-sa jawira-sa utj(a)-ka-:-na-ti.

45. Haba bosques y ros.


Quqaquqa-naka-sa jawira-sa utja-:-na-wa.

46. Ellos le atravesaron el pual, pero Dios no muri.


Jupanaka kuchillu-mpi junu-nta-pxa-:-na; uka-t(ha)-sa jani-wa jiw(a)-k(a)-i-ti.

47. Jos entiende quechua, pero yo no.


Jusiya qhisw(a) yat(i)-i-wa; naya-sti jani-wa.

48. Jos no entiende quechua, pero yo s.

Jusiya jani-wa qhisw(a) yat(i)-k(a)-i-ti; naya-sti yat(i)-t(ha)-wa.

49. La muchacha tena familia, pero an as quera vivir sola.


Imilla familia-ni-:-na-wa, uka-t(ha)-sa sapa-pa utja-(a) muna-:-na-wa. Imilla familia-ni-:-sin(a)-sa sapa-pa utja-(a) muna-:-na-wa.

50. La muchacha no tena familia, pero an as quera vivir sola.

51. La muchacha tena casa, pero no viva all.


Imilla uta-ni-:-na-wa; uka-tha uka-na jani-wa utj(a)-ka-:-na-ti.

52. Nosotros salimos del pueblo probablemente como un da martes. ( salimos como presente, pasado o futuro?)
Nanaka martesa-:-ch-i-ni ukja-wa marka-tha mistu-px-tha. (FUTURO) Nanaka martesa-:-chi-:-na ukja-wa marka-tha mistu-px-tha. (PASADO)

53. Eso pareca como si hubiera quemado mis ojos.


Ukaxa nayra-j(a)-sa nakh(a)-ita-sa-pa-:-na ukhama-:-na-wa.
1

54. Si te gustara construir tu casa, deberas hablar con los vecinos.


Uta uta-cha-a mun(a)-s-ma-xa, vecino-naka-mpi-wa parla-a-ma-:-s-pha-wa.
2

casa casa-FAC-INF querer-POT-2P-COND, vecino-PL-COM-EV habla-INF-2P-ser-POT-3P-EV

1 2

:) Ac el potencial -s en su forma del pasado aparece como -sa. Cf. quechua: Wasi wasi-cha-y-ta muna-waq hinaqa, vecino-kuna-wan-mi parla-na-yki ka-waq. Wasiykita ruwa-y-ta munawaq hinaqa, vecino-kuna-wan parla-waq. Vecinokunawan parla-na-yki kanman. Vecino-kuna-wan parlanayki kanqa. Parla-sa-:-na (=parla-s-na-:-na) (PAS); parl-s-na. (PRES); Parl-s-na (FUT), donde -sa 'POTENCIAl'.

55. Ese nio lagaoso pareca enfermo.


Uka jillqi-rara yuqalla usu-t(a)-jama-:-na-wa.

56. Si t quisieras, podramos trabajar el prximo sbado. (Quisiera como pasado o futuro (=quisieres))
Muna-s-ma-xa, jutiri sabado rawaj(a)-s-na-xa. querer-POT-3P-COND, el.que.viene sbado trabajar-POT-4P-TOP

También podría gustarte