Está en la página 1de 27

Matemática IV (MAT024)

Campus Santiago San Joaquı́n


Apuntes de Clases
Capitulo 4: Series de Fourier; Desarrollos de Medio Rango.

Contenidos

Sección 1: Series de Fourier (Repaso).

Sección 2: Desarrollos de Medio Rango.

Sección 3: Aplicaciones: Ecuación de Onda y Calor

Sección 4: Problemas de Sturm-Liouville.

El espacio SC] − L , L[

Se define el espacio vectorial SC] − L, L[ como el conjunto de todas las funciones continuas por partes
en ] − L, L[ . Esto es, a lo más tienen un número finito de discontinuidades, en los cuales los lı́mites
laterales

Notación
f x+

lı́m f (x) = 0
x→x+
0
Notación
f x−

lı́m f (x) = 0
x→x−
0

existen. Además en los extremos, los limites laterales correspondientes tambien existen.

En SC] − L , L[ diremos que dos funciones son iguales, si son iguales punto a punto, salvo un número
finito de puntos.

Proposición 0.1. SC] − L, L[ con la suma usual de funciones y el producto escalar usual es un R-Espacio
vectorial.
A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

La demostración es elemental y se puede dejar como ejercicios.

Definición 0.1. En SC] − L, L[ se define el producto

ZL
hf , gi = f (x)g(x) dx
−L

Se cumple:

Proposición 0.2. Para f ; f1 ; f2 ; g ∈ SC] − L, L[ y α ∈ R . Se tiene.

1. hf , f i ≥ 0 .

2. hf , f i = 0 ⇔ f ≡ 0 (es la función nula, en el sentido de la definición anterior).

3. hf , gi = hg , f i .

4. hf1 + f2 , gi = hf1 , gi + hf2 , gi .

5. hαf , gi = hf , αgi = αhf , gi .

Las demostraciones son elementales y se pueden dejar como ejercicio. Luego se cumple:

Proposición 0.3. SC] − L , L[ es un espacio vectorial con producto punto.

Ejemplo 0.1.

Zl
h1 , 1i = dx = 2L
−L

 nπx E ZL  nπx  L
D L  nπx 
1 , cos = cos = sen = 0
L L nπ L
−L −L

 nπx E ZL  nπx  L
D L  nπx 
1 , sen = sen = − cos = 0
L L nπ L
−L −L


D  nπx   mπx E ZL  nπx   mπx   L n = m
sen , sen = sen sen dx =
L L L L
0 n 6= m

−L


D  nπx   mπx E ZL  nπx   mπx   L n = m
cos , cos = cos cos dx =
L L L L
0 n 6= m

−L

MAT024 2 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

D  nπx   mπx E ZL  nπx   mπx 


sen , cos = sen cos dx = 0
L L L L
−L

De aquı́ se tiene

Proposición
La familia
n  nπx   nπx  o
B = 1 , cos , sen
L L n∈N

Es una familia ortogonal en SC] − L, L[ y por tanto linealmente independiente.

Para Espacios vectoriales de dimensión fı́nita se cumple:

Proposición 0.4. Sean V un espacio vectorial ; B = {v1 , v2 , . . . , vn } una base ortogonal de V y w ∈ V ,


entonces se cumple

hw , v1 i hw , v2 i hw , vn i
w = v1 + v2 + · · · + vn
hv1 , v1 i hv2 , v2 i hvn , vn i

Además si H = h v1 , v2 , . . . , vr i con r < n entonces la proyección ortogonal de w ∈ V es el vector

hw , v1 i hw , v2 i hw , vr i
proyH (w) = v1 + v2 + · · · + vr
hv1 , v1 i hv2 , v2 i hvr , vr i

Y proyH (w) es la mejor aproximación de w por elementos de H , o bien proyH (w) es el punto de H más
próximo a w .

Las demostraciones se hacen (o debieran hacerse) en Mate 2 . Nos gustarı́a poder replicar estas
propiedades en Espacios Vectoriales con producto punto, de dimensión infinita. En particular en
SC] − L , L[ .

Observación 0.1. Sea f ∈ SC] − L, L[ y suponer que


∞    
a0 X kπx kπx
f (x) = + ak cos + bk sen
2 L L
k=1

Entonces, salvo el tema de la convergencia de la serie, se debe cumplir para n ∈ N fijo


*     +
D  nπx E a0 X kπx kπx  nπx 
f (x) , cos = + ak cos + bk sen , cos
L 2 L L L
k=1

MAT024 3 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Usando las propiedades del producto punto y la ortogonalidad de la familia B queda


D  nπx   nπx E
= an cos , cos
L L

Despejando an se tiene:
D  nπx E
f (x) , cos ZL
L 1  nπx 
an = D  nπx  nπx E = f (x) cos dx
cos , cos L L
L L −L

Analogamente haciendo los mismos cálculos


D  nπx E
f (x) , sen ZL
L 1  nπx 
bn = D  nπx   nπx E = f (x) sen dx
sen , sen L L
L L −L

ZL
a0 hf (x) , 1i 1
= ⇒ a0 = f (x) dx
2 h1 , 1i L
−L

Definición 0.2. Sea f ∈ SC] − L, L[ . Llamaremos Serie de Fourier de f a la serie trigonométrica


∞    
a0 X kπx kπx
+ ak cos + bk sen
2 L L
k=1

Los coeficientes

ZL ZL ZL
1 1  nπx  1  nπx 
a0 = f (x) dx ; an = f (x) cos dx ; bn = f (x) sen dx
L L L L L
−L −L −L

Se llaman coeficientes de Fourier de f .

Definición 0.3. Sea f ∈ SC] − L, L[ Diremos que f es suave a pedazos si f y f 0 son continuas a
pedazos y además en los puntos de discontinuidad los lı́mites laterales, tanto de f como de f 0 existen
y son fı́nitos. Lo mismo para los lı́mites laterales en los extremos del intervalo.

Se cumple:

Teorema
Sea f ∈ SC] − L, L[ suave a pedazos, entonces la serie de Fourier de f converge a f (x) en
todos los puntos de continuidad . En los puntos de discontinuidad la serie converge al promedio

f (x+ ) + f (x− )
2

MAT024 4 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Observación 0.2. Sea f ∈ SC] − L, L[ una función suave a pedazos, considerar la extensión periodica
definida por la ecuación f (x + 2L) = f (x) . Ası́ f está definida en todo R . Entonces la serie de
Fourier converge a f (x) en todos los puntos de continuidad y converge al promedio

f (x+ ) + f (x− )
2
en los puntos de discontinuidad. Esto incluye tambien los extremos del intervalo ] − L, L[ .

Observar que en los puntos de continuidad el promedio anterior coincide con f (x) , pues los lı́mites
laterales son iguales a f (x) . Ası́ decimos que la serie converge a f (x) en promedio.

Ejemplo 0.2. Sea f (x) = |x| para −π < x < π y suponer que f (x + 2π) = f (x) . Los coeficientes
de Fourier para f son:

Zπ Zπ
1 2
a0 = |x| dx = x dx = π
π π
−π 0

Zπ Zπ
1 2
an = |x| cos(nx) dx = x cos(nx) dx
π π
−π 0

Integrando por partes


u = x → du = dx
sen(nx)
dv = cos(nx) dx → v =
n
La integral queda


 
π
2  x sen(nx) 1
= − sen(nx) dx
π n n
0 0

2
= (cos(nπ) − cos(0))
n2 π

0  si n es par
2 n

= 2 ( (−1) − 1) =
n π  −4

si n es impar
n2 π


1
bn = |x| sen(nx) dx = 0
π
−π

pues se trata de la integral de una función impar entre −π y π .

MAT024 5 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Ası́
∞ ∞
π X 2 n π 4X 1
|x| = + 2
( (−1) − 1) cos(nx) = − cos((2n − 1)x)
2 n π 2 π (2n − 1)2
n=1 n=1

para todo −π < x < π . En particular para x = 0 se tiene:



π2 X 1
=
8 (2n − 1)2
n=1

Ejemplo 0.3. Sea f (x) = x con −1 < x < 1 , suponer además que f (x + 2) = f (x) . Los coeficientes
de Fourier para f (x) son

Z1
1
a0 = x dx = 0
1
−1

Z1
1
an = x cos(nπx) dx = 0
1
−1

Por otra parte

Z1 Z1
1
bn = x sen(nπx) dx = 2 x sen(nπx) dx
1
−1 0

Haciendo integración por partes queda


 
1
x cos(nπx) 1 2
= 2 − + 2 2 sen(nπx)  = (−1)n+1
nπ n π nπ
0

Luego para todo x ∈ ] − 1 , 1[ se cumple la igualdad

∞  
X 2 n+1 2 1 1 1
x = (−1) sen(nπx) = sen(πx) − sen(2πx) + sen(3πx) − sen(4πx) + · · ·
nπ π 2 3 4
n=1

1
En particular para x = se cumple
2
       
1 2 π  1 3π 1 5π 1 7π
= sen + sen + sen + sen + ···
2 π 2 3 2 5 2 7 2

 
2 1 1 1 1 1
= 1− + − + − + ···
π 3 5 7 9 11

MAT024 6 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Despejando

π 1 1 1 1 1
= 1− + − + − + ···
4 3 5 7 9 11

De donde se pueden obtener aproximaciones de π con tantos decimales como se desee.

Observar que si evaluamos en x = 1 entonces la serie converge a 0, que corresponde al promedio


f (1+ ) + f (1− ) (−1) + 1
= .
2 2

Proposición 0.5. Para una función f ∈ SC] − L, L[ suave a pedazos se cumple

(i) Si f es una función impar, entonces a0 = an = 0 para todo n ∈ N . En tal caso la serie de Fourier
para f es una serie senoidal.

(ii) Si f es una función par, entonces bn = 0 para todo n ∈ N y la serie de Fourier de f es una serie
cosenoidal.

Las demostraciones son elementales y se realizan en un curso básico de integración.

Ejemplo 0.4. Considerar f (x) = x2 con −π < x < π y suponer que f (x + 2π) = f (x) . Observar
que se trata de una función par y por tanto

bn = 0 ; ∀n ∈ N

Por otra parte

Zπ Zπ
1 2 2 2π 2
a0 = x dx = x2 dx =
π π 3
−π 0

Zπ Zπ
1 2 2
an = x cos(nx) dx = x2 cos(nx) dx
π π
−π −π

MAT024 7 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM


 
π
2 x2 sen(nx) 2
= − x sen(nx) dx
π n n
0 0


4
=− x sen(nx) dx

0


 
π
4  x cos(nx) 1
=− − + cos(nx) dx
nπ n n
0 0

4 cos(nπ) 4
= 2
= 2 (−1)n
n n
Luego

π2 X (−1)n
x2 = +4 cos(nx)
3 n2
n=1

para todo x ∈] − π , π[ . Observar que incluso en los extremos del intervalo se cumple la igualdad
anterior. Más aún, la serie no solo aproxima a x2 en el intervalo [−π , π] sino en toda su extensión
periodica.
Evaluando en x = π la serie de Fourier converge a π 2 y se tiene:

π2 X 1 1 1 1
= 2
= 2 + 2 + 2 + ···
6 n 1 2 3
n=1

Ejemplo 0.5. Sea α un número real no entero.


(i) Encontrar el desarrollo en serie de Fourier de la función
f (x) = cos αx −π <x<π

Solución

Observar que f es una función par y por tanto los bn son todos 0.

Por otra parte

Z π π
1 1 sen αx
a0 = cos αx dx =
π −π π α −π

1
= (sen απ − sen(−απ))
απ

2 sen απ
=
απ

MAT024 8 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Para n = 1 , 2 , 3 , . . . se tiene
1 π
Z
an = cos αx cos nx dx
π −π

Z π
2 1
= (cos(α + n)x + cos(α − n)x) dx
π 0 2

 π
1 sen(α + n)x sen(α − n)x
= +
π α+n α−n 0

 
1 sen(α + n)π (α − n)π
= +
π α+n α−n

 
1 sen απ cos nπ + sen nπ cos απ sen απ cos nπ − sen nπ cos απ
= +
π α+n α−n

 
1 sen απ sen απ
= (−1)n + (−1)n
π α+n α−n

(−1)n sen απ
 
1 1
= +
π α+n α−n

(−1)n sen απ
 
α−n+α+n
=
π α 2 − n2

(−1)n 2α sen απ
=
π (α2 − π 2 )


sen απ X 2α(−1)k sen απ
∴ cos αx = + cos kx
απ π (α2 − k 2 )
k=1


sen απ 2α sen απ X (−1)n
cos αx = + cos nx
απ π α 2 − n2
n=1

(ii) Usar esta serie para calcular el valor de la suma



!
1 1 X 2α
− .
π α n2 − α 2
n=1

Solución

En x = π se cumple que la serie converge a


f (π + ) + f (π − ) cos απ + cos απ
= = cos απ
2 2

MAT024 9 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Luego


sen απ 2α sen απ X (−1)n
cos απ = + cos nπ
απ π α 2 − n2
n=1

1 2α X 1
cotg απ = +
απ π α 2 − n2
n=1

!
1 1 X 2α
= −
π α n2 − α 2
n=1

Observación 0.3. Sea f suave a pedazos. Considerar la serie de Fourier de f


∞    
a0 X kπx kπx
+ ak cos + bk sen
2 L L
k=1

Hacer


* +
a0 X  nπx   nπx 
kf k2 = f, + an cos + bn sen
2 L L
n=1


a0 X D  nπx  E D  nπx  E
= hf , 1i + an f , cos + bn f , sen
2 L L
n=1


a0 X
= La0 + an Lan + bn Lbn
2
n=1

ZL ∞
1 2 a2 X 2
dx = 0 + an + b2n

⇒ f (x)
L 2
−L n=1

Identidad de Parseval
Sea f ∈ SC] − L , L[ suave a pedazos y sean a0 , an y bn los coeficientes de Fourier de f . Se
cumple

ZL ∞
1 a20 X 2
(f (x))2 dx = + an + b2n
L 2
−L n=1

Ejercicio 0.1. Sea f : ]a, b[→ R suave a pedazos. Probar que f admite una Serie de Fourier de la
forma

MAT024 10 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

∞    
ao X 2nπx 2nπx
+ an cos + bn sen
2 b−a b−a
n=1

convergente a f en promedio. Encontrar los coeficientes de Fourier.

Ejemplo 0.6. Sea f (x) = x definida en ]0, π[ ; y suponer que f (x + π) = f (x) . Observar que f
admite una serie de Fourier en las condiciones del ejercicio anterior. Hacer


2
a0 = x dx = π
π
0


2
an = x cos(2nx) dx
π
0


 
π
2  x sen(2nx) 1
= − sen(2nx) dx = 0
π 2n 2n
0 0


2
bn = x sen(2nx) dx
n
0


 
π
2  x cos(2nx) 1 1
= − + cos(2nx) dx = −
π 2n 2n n
0 0

Luego para 0 < x < π , se cumple


π X sen(2nx)
x = − (en promedio)
2 n
n=1

(
x 0≤x<1
Ejercicio 0.2. Use la función f (x) =
1−x 1≤x≤2
Para probar que

1 1 1 1 π2
+ + + + · · · =
12 32 52 72 8

MAT024 11 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Desarrollos de medio rango

Sea f : [0 , L[ → R suave a pedazos. Queremos aproximar f mediante una serie cosenoidal o


senoidal, segun sea el caso y la necesidad, para ello podemos extender f a todo el intervalo ] − L , L[
de modo que la extensión sea par (fe) o impar (fb) . En tal caso encontramos una serie cosenoidal que
converge (en promedio) a fb en el intervalo ] − L , L[ y en particular converge (en promedio) a f en
el intervalo [0 , L[ . Asimismo podemos encontrar una serie senoidal que converge a fb (en promedio)
en el intervalo ] − L , L[ y en particular converge (en promedio) a f en el intervalo [0 , L]

Sea fe la extensión par de f al intervalo ] − L , L[ .



 f (x) para 0 ≤ x < L
fe(x) =
 f (−x) para − L < x < 0

Los coeficientes de Fourier para fe quedan

ZL ZL
1 2
a0 = fe(x) dx = f (x) dx
L L
−L 0

ZL ZL
1  nπx  2  nπx 
an = fe(x) cos dx = f (x) cos dx
L L L L
−L 0

bn = 0

Ası́


a0 X  nπx 
fe(x) = + an cos ∀ −L<x<L (en promedio)
2 L
n=1

En particular para 0 ≤ x < L se cumple


a0 X  nπx 
f (x) = + an cos (en promedio)
2 L
n=1

Luego para f se cumple:

MAT024 12 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Serie Cosenoidal
Sea f : [0 , L[ → R suave a pedazos, entonces

a0 X  nπx 
f (x) = + an cos ; ∀0 ≤ x < L (en promedio)
2 L
n=1

Donde los coeficientes se calculan como:

ZL ZL
2 2  nπx 
a0 = f (x) dx ; an = f (x) cos dx
L L L
0 0

Por otra parte, sea fb la extensión impar de f al intervalo ] − L , L[



 f (x) para 0 ≤ x < L
fb =
 −f (−x) para − L < x < 0

Los coeficientes de Fourier para fb son

ao = an = 0

ZL ZL
1  nπx  2  nπx 
bn = fb(x) sen dx = f (x) sen dx
L L L L
−L 0

Luego fb se puede representar como


X  nπx 
fb(x) = bn sen ∀ −L<x<L (en promedio)
L
n=1

En particular para 0 ≤ x < L se cumple


X  nπx 
f (x) = bn sen (en promedio)
L
n=1

De este modo f se puede expresar mediante una serie senoidal.

MAT024 13 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Serie Senoidal
Sea f : [0 , L[ → R suave a pedazos, entonces

X  nπx 
f (x) = bn sen ; ∀0 ≤ x < L (en promedio)
L
n=1

Donde:

ZL
2  nπx 
bn = f (x) sen dx
L L
0

Ejemplo 0.7. Sea


 π
 x 0≤x≤
 2
f (x) =
 π−x π
<x<π

2

Hallar su serie cosenoidal.

solución:

 
Zπ Zπ/2 Zπ
2 2 π
a0 = f (x) dx =  x dx + (π − x) dx =

π π 2
0 0 π/2

 
ZL Zπ/2 Zπ
1 2
an = f (x) cos(nx) dx =  x cos(nx) dx + (π − x) dx

π π
0 0 π/2

 
2 2  nπ  1 n
= cos − 2 (1 + (−1) )
π n2 2 n

 − 2

si n = 2k con k impar
= k2 π
en todos los otros casos

0

Luego para todo 0 ≤ x < π :



π 2X 1
f (x) = − cos(2(2n − 1)x)
4 π (2n − 1)2
n=1

MAT024 14 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Ejemplo 0.8. Considere la función f (x) = sen2 (x) con 0 < x < π .

1. Encuentre la serie senoidal para f .

2. Calcule la suma
1 1 1 1
− + − + ···
1 · 3 · 5 3 · 5 · 7 5 · 7 · 9 7 · 9 · 11

solución:

1. Para n 6= 2 se tiene:

Z π
2
bn = sen2 (x) sen(nx) dx
π 0
Z π
2 1
= (1 − cos(2x)) sen(nx) dx
π 0 2
Z π Z π
1 1
= sen(nx) dx − cos(2x) sen(nx) dx
π 0 π 0
Z π Z π
1 1
= sen(nx) dx − [sen((n + 2)x) + sen((n − 2)x)] dx
π 0 2π 0
  π
1 n 1 cos((n + 2)x) cos((n − 2)x)
= − [(−1) − 1] + +
nπ 2π n+2 n−2 0
 
1 1 n
= − 2 [1 − (−1)n ]
π n n −4



 0 Si n es par

=
8
 − Si n es impar


(n − 2)n(n + 2)π

Para n = 2 facilmente se concluye que b2 = 0

Luego se tiene:

 
2 8 1 1 1 1
sen (x) = − sen(x) + sen(3x) + sen(5x) + sen(7x) + · · ·
π (−1) · 1 · 3 1·3 ·5 3·5·7 5·7 ·9

π
2. Evaluando en x = se cumple:
2

 
8 1 1 1 1 1
1 =− − − + − + − ···
π 1·3 1·3·5 3·5·7 5·7·9 7 · 9 · 11

MAT024 15 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Despejando
π 1 1 1 1 1
− = − + − + ···
8 3 1·3·5 3·5·7 5·7·9 7 · 9 · 11

Luego se tiene:

1 1 1 1 3π − 8
− + − + ··· =
1·3·5 3·5·7 5·7·9 9 · 11 · 13 24

Ejemplo 0.9. Sea f : [0, π[ → R definida por f (x) = x(π − x)


1. Encontrar la serie senoidal de Fourier de f .

solución:

Z π
2
bn = x(π − x) sen(nx) dx
π 0

 Z π Z π 
2
= π x sen nx dx − x2 sen nx dx
π 0 0

π 2 (−1)n+1 (−1)n+1 π
 
2 2 n
= − + 3 (1 − (−1) )
π n n n


0 n par
4 
= (1 − (−1)n ) = 8
πn3  n impar
n3 π


8X 1
∴ x(π − x) = sen((2n − 1)x) 0≤x≤π
π (2n − 1)3
n=1


X (−1)n+1
2. Use lo anterior para calcular la suma de la serie .
(2n − 1)3
n=1

solución:

π
Evaluando en x =
2
∞ ∞
π2 8 X (−1)n+1 X (−1)n+1 π3
= ⇒ =
4 π (2n − 1)3 (2n − 1)3 32
n=1 (2n−1)3

MAT024 16 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Una aplicación: La ecuación de Onda Uno-Dimensional

Considerar una cuerda elastica de longitud L , suponer que esta es deformada y luego se suelta (o se
empuja) determinando con esto un movimiento oscilatorio . Asumir que
La masa de la cuerda por unidad de longitud es constante (ρ) .
La cuerda solo realiza movimientos transversales en un plano vertical.
Suponer además que no hay resistencia del medio.

Sea u(x, t) la posición de la cuerda en el tiempo t . Ası́ para t fijo u(x, t) representa una función en
la variable x . En particular u(x, 0) = f (x) corresponde a una función de clase al menos C 1 en el
intervalo [0, L] .

− →

Considerar el movimiento de un trozo de la cuerda (ver figura). Sean T 1 , T 2 los vectores corres-
pondientes a la tensión en los puntos (x, t) y (x + ∆x, t) . Por los supuestos anteriores se cumple
que T1 cos(α) = T2 cos(β) = T . Observar que los vectores tienen direcciones opuestas, pero igual
magnitud y la igualdad anterior se refiere a la magnitud.. Por otra parte en la componente vertical se
tienen dos fuerzas −T1 sen(α) ; T2 sen(β) .

Usando la 2da Ley de Newton se tiene



F neta = suma de las fuerzas

m a = T2 sen(β) − T1 sen(α)

d2 u
⇔ ρ ∆x = T2 sen(β) − T1 sen(α)
dt2

ρ∆x d2 u T2 sen(β) T1 sen(α)


⇒ 2
= −
T dt T2 cos(β) T1 cos(α)

MAT024 17 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

du du
pero tg(α) = (x, t) y tg(β) = (x + ∆x , t) . Luego se tiene
dx dx
ρ d2 u
 
1 du du
= (x + ∆x , t) − (x, t)
T dt2 ∆x dx dx

Haciendo ∆x → 0 se obtiene
d2 u ρ d2 u
=
dx2 T dt2
O equivalentemente, en su forma más conocida

d2 u d2 u
a2 =
dx2 dt2

T
Ecuación que modela el movimiento de la cuerda, donde a2 = .
ρ
Consideremos ahora la ecuación diferencial

Ecuación de Onda con Extremos fijos y velocidad inicial 0 .

d2 u d2 u
a2 = 0<x<L ; t>0
dx2 dt2

u(0 , t) = 0 ; u(L , t) = 0 ∀t > 0

u(x , 0) = f (x)

ut (x , 0) = 0

La cual representa una cuerda que permanece fija en los extremos: u(0 , t) = u(L , t) = 0 ; cuya
posición inicial es u(x , 0) = f (x) y que se suelta en t = 0 con velocidad 0 . Se quiere resolver,
predecir cual es la posición de la cuerda en cada momento y para cada valor de x .

Para resolver dicha ecuación se usa un método conocido como separación de variables. Este consiste
en suponer que la solución de dicha ecuación puede expresarse como un producto de dos funciones
u(x, t) = X(x)T (t) = XT , donde X depende solo de x y T depende solo de t .
Derivando respecto de x y respecto de t según sean las derivadas de u , se puede reescribir la
ecuación como

a2 X 00 T = XT 00

Asumiendo que nı́ X nı́ T pueden ser funciones nulas se obtiene


X 00 T 00
= 2
X a T

MAT024 18 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Igualdad que solo es posible si existe una constante −λ fija, tal que

X 00 T 00
= 2 = −λ
X a T

Por otra parte, de las condiciones de borde se tiene:

u(0, t) = 0 ⇔ X(0)T (t) = 0 ∀t ⇒ X(0) = 0

u(L, t) = 0 ⇔ X(L)T (t) = 0 ∀t ⇒ X(L) = 0

Además de la condición inicial ut (x , 0) = 0 se obtiene:

ut (x , 0) = 0 ⇔ X(x)T 0 (0) = 0 ∀x ⇒ T 0 (0) = 0

Luego se obtienen dos ecuaciones diferenciales ordinarias


 
 X 00 + λX = 0  T 00 + λa2 T = 0
(1) (2)
 X(0) = 0 ; X(L) = 0  T 0 (0) = 0

Observar que la primera ecuación se trata de un problema de autovalores para el operador diferencial
D2 . El problema consiste en hallar valores para λ que permitan encontrar soluciones no nulas para
la ecuación (1) , además de encontrar dichas soluciones.

Para resolver (1) observar que la ecuación caracteristica de la ecuación es



m2 + λ = 0 ⇔ m = ± −λ

La cual tiene soluciones de distinta naturaleza para λ > 0 ; λ < 0 y para λ = 0 . Analizaremos estos
3 casos.

(i) Si λ = 0 ⇒ X 00 = 0 . Y se tienen soluciones de la forma: X(x) = ax + b . Evaluando en


x = 0 se tiene b = 0 ; por otra parte evaluando en x = L se tiene a = 0 .

Por tanto cuando λ = 0 solo hay soluciones nulas.

(ii) Si λ < 0 entonces


√ √
−λx
X(x) = a e +b e− −λx

Evaluando en x = 0 y en x = L se tiene el sistema

a+b = 0
√ √ ⇒ b = −a
ae −λL +b e− −λL = 0

Reemplazando queda:

MAT024 19 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

 √ √ 
a e −λL − e− −λL ⇒ a = 0

√ √
pues e −λL − e− −λL 6= 0 . Por lo tanto X ≡ 0 .

(iii) Si λ > 0 entonces m = ± λ i y la solución es de la forma
√ √
X(x) = a cos( λx) + b sen( λx)

Evaluando en x = 0 se tiene a = 0 y X(x) = b sen( λx)

Evaluando en x = L queda b sen( λL) = 0 . Queremos encontrar soluciones no nulas, por
tanto tomar b 6= 0 , entonces:

√ √  nπ 2
sen( λL) = 0 ⇔ λL = nπ ⇒ λ =
L

con n ∈ N .
 nπ 2
Por lo tanto el problema (1) tiene soluciones no nulas cuando λ = y las soluciones son
L
 nπx 
Xn (t) = sen ; n = 1, 2, 3, ...
L
 nπ 2  nπx 
Los valores λn = se conocen como Autovalores y las soluciones Xn = sen se
L L
conocen tambien como Autofunciones .
 nπ 2
Para (2) , con λn = se tiene:
L
   
nπat nπat
Tn (t) = E cos + F sen
L L

Luego
 nπa     
0 nπat  nπa  nπat
T n (t) = −E sen +F cos
L L L L
 nπa 
Evaluando T 0 n (0) = F = 0 ⇒ F = 0 . Por tanto las soluciones para la segunda ecuación
L
son de la forma:
 
nπat
Tn (t) = cos ; n = 1, 2, 3, ...
L

Luego para cada n natural


 nπx   
nπat
un (x, t) = Xn (x)Tn (t) = sen cos
L L

Es solución de la ecuación planteada, además cumple las condiciones de borde y una de las condiciones
iniciales. Luego las combinaciones lineales son tambien soluciones. Ası́ llegamos a una solución general
de la forma:

MAT024 20 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

∞ ∞  nπx   
X X nπat
u(x, t) = bn un (x, t) = bn sen cos
L L
n=1 n=1

Además la solución que se busca debe cumplir



X  nπx 
u(x, 0) = f (x) = bn sen
L
n=1

Y los coeficientes bn corresponden a los coeficientes de Fourier en el desarrollo senoidal de la función


f (x) .
La solución de la Ecuación de Onda, sujeta a las condiciones dadas es

ZL
 
∞  
X 2  nπx   nπx  nπat
u(x, t) =  f (x) sen dx sen cos
L L L L
n=1 0
| {z }
bn

Otro ejemplo . Considerar una cuerda de longitud L que se mantiene fija en un extremo, mientras el
otro permanece libre. Formalmente la ecuación queda:

Ecuación de Onda con un extremo fijo y el otro libre .

d2 u d2 u
a2 = 0<x<L ; t>0
dx2 dt2

u(0 , t) = 0 ; ux (L , t) = 0 ∀t > 0

u(x , 0) = f (x)

ut (x , 0) = g(x)

Asumiendo que la solución es de la forma u(x, t) = X(x)T (t) = X · T se obtienen dos ecuaciones
diferenciales ordinarias

 X 00 + λX = 0
(1) (2) T 00 + λa2 T = 0
 X(0) = 0 ; X 0 (L) = 0

La primera ecuación es un nuevo problema de autovalores. Se trata de hallar los valores de λ


(autovalores) que aseguren la existencia de soluciones no nulas de la ecuación (autofunciones) . Para
resolver esto considerar nuevamente la ecuación caracteristica de la ecuación (1) .

m2 + λ = 0 ⇔ m = ± −λ
la cual da pie a los siguientes casos.

MAT024 21 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

(i) Si λ = 0 ⇒ X 00 = 0 . Y se tienen soluciones de la forma: X(t) = at + b ; X 0 (x) = a .

Evaluando X en x = 0 se tiene b = 0 ; por otra parte evaluando X 0 en x = L se tiene


a = 0

Por lo tanto X ≡ 0 .

(ii) Si λ < 0 entonces

√ √
−λ x
X(x) = a e +b e− −λ x

√ √ √ √
X 0 (x) = −λ a e −λ x
− −λ b e− −λ x

Evaluando se tiene el sistema

a+b = 0
√ √ ⇒ b = −a
ae −λ L −b e− −λ L = 0

Reemplazando en la segunda ecuación


 √ √ 
a e −λ L + e− −λ L = 0 ⇒ a = 0 ( ∴ b = 0)

Por lo tanto X ≡ 0 .

(iii) Si λ > 0 entonces −λ < 0 y m = ± λ i . Las solución general de la ecuación diferencial es

√  √ 
X(x) = a cos λ x + b sen λx

Por tanto
√ √  √ √ 
X 0 (x) = − λ a sen λ x + λ b cos λx

Evaluando en x = 0 : X(0) = a = 0 ;

Evaluando en x = L y asumiendo que se quieren hallar soluciones no nulas se tiene:

2
√ √ √

0
 (2n − 1)π (2n − 1)π
X (L) = λ b cos λL = 0 ⇔ λL = ⇒ λ =
2 2L

Luego las autofunciones son


 
(2n − 1)πx
Xn (x) = sen ; n = 1, 2, 3, ...
2L

MAT024 22 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM


(2n − 1)π
Para la ecuación (2) : +T 00 a2 T = 0 las soluciones son
2L
   
(2n − 1)πa (2n − 1)πa
Tn (t) = An cos t + Bn sen t
2L 2L

Por lo tanto, para todo n = 1 , 2 , 3 , . . .


     
(2n − 1)πx (2n − 1)πa (2n − 1)πa
un (x, t) = sen An cos t + Bn sen t
2L 2L 2L

son soluciones de la ecuación de onda. Además cumplen las dos condiciones de borde pedidas.
Luego una solución general es:
∞      
X (2n − 1)πx (2n − 1)πa (2n − 1)πa
u(x, t) = sen An cos t + Bn sen t
2L 2L 2L
n=1

Los coeficientes An y Bn se obtienen como coeficientes de Fourier al evaluar en t = 0 .

∞  
X (2n − 1)πx
u(x, 0) = f (x) = An sen
2L
n=1

∞    
X (2n − 1)πa (2n − 1)πx
ut (x, 0) = g(x) = Bn sen
2L 2L
n=1

Ası́ las constantes An corresponden a los coeficientes de Fourier en el desarrollo senoidal de f .


ZL  
2 (2n − 1)πx
An = f (x) sen dx
L 2L
0

 
(2n − 1)πa
Por otra parte las constantes Bn corresponden a los coeficientes de Fourier en el
2L
desarrollo senoidal de g .
  ZL  
(2n − 1)πa 2 (2n − 1)πx
Bn = g(x) sen dx
2L L 2L
0

de donde
ZL  
4 (2n − 1)πx
Bn = g(x) sen dx
(2n − 1)πa 2L
0

Observación 0.4. El método de separación de variables en una EDP con valores en la frontera, induce
naturalmente un problema de valores propios (Autovalores) y vectores propios (Autofunciones). Tales
problemas son conocidos como Problemas de Sturm-Liouville. No es nuestro objetivo hacer un estudio
completo de los problemas de Sturm-Liouville. Solo estudiaremos algunos de ellos.

MAT024 23 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Problemas de Sturm-Liouville

De la Ecuación de Onda con extremos fijos igual a cero y de la Ecuación de Calor sin transferencia de
calor en los extremos, aparecen dos problemas de valores propios, a saber

Problemas de Sturm-Liouville: Problemas (1) y (2) .


Sea X = X(x) una función de clase C 2 ([0 , L]) .
(1) El problema de Autovalores

X 00 + λ X = 0
X(0) = 0 ; X(L) = 0
 nπ x   nπ 2
Tiene soluciones no nulas : Xn (x) = sen (Autofunciones) , cuando λ = (Auto-
L L
valores) ; para todo n = 1 , 2 , 3 , . . .

(2) El problema de Autovalores

X 00 + λ X = 0
X 0 (0) = 0 ; X 0 (L) = 0
 nπ x 
Tiene soluciones no nulas : X0 = 1 ; Xn (x) = cos (Autofunciones) , cuando λ = 0
 nπ 2 L
y λ = respectivamente (Autovalores) ; para todo n = 1 , 2 , 3 , . . .
L

El primero de ellos ya esta resuelto en la página (19) . Para el segundo nuevamente se debe estudiar la
ecuación caracteristica y analizar los diversos tipos de soluciones que se tienen, para distintos valores
de λ . La ecuación caracteristica queda:

m2 + λ = 0 ⇒ m = ± −λ

(i) Para λ = 0 → X 00 = 0 . Se tiene la solución X(x) = ax + b con derivada X 0 (x) = a .


Evaluando en x = 0 y/o en x = L se obtiene a = 0 . Luego hay soluciones X(x) =
constantes (Autofunciones) cuando λ = 0 (Autovalores).

(ii) Para λ < 0 se tienen dos soluciones reales distintas : m = ± −λ ∈ R ; y la ecuación tiene
soluciones de la forma

√ √
−λ x
X(x) = E e +F e− −λ x

MAT024 24 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Se necesita las derivada para evaluar


√ √ √ √
X 0 (x) = E −λ e −λ x −F −λ e− −λ x

Evaluando
√ √
X 0 (0) = E −λ − F −λ = 0 → E = F

√ √ √ √ √ √
X 0 (L) = E −λ e −λ L −F −λ e− −λ L → E(e λL
− e− λL
) = 0

√ √
−λ L − e− −λ L
√ √
Observar que e 6= 0 pues −λ L 6= − −λ L . Por lo tanto

E = F = 0 y X≡0

(iii) Para
√ λ > 0 se tienen soluciones complejas conjugadas, con parte imaginaria no nula: m =
± λ i . La ecuación tiene soluciones de la forma:

√ √
X(x) = A cos( λ x) + B sen( λ x)

√ √ √ √
⇒ X 0 (x) = − λ A sen( λ x) + λ B cos( λ x)

Evaluando:

X 0 (0) = λB = 0 ⇒ B = 0

√ √ √
X 0 (0) = − λ A sen( λ) = 0 ⇒ λ L = nπ ; n = 1 , 2 , 3 , , . . .

 nπ 2
⇒ λ = n = 1, 2, 3,, ...
L

 nπx 
Y se tienen soluciones Xn (x) = cos , con n = 1 , 2 , 3 , . . .
L


Este problema aparece en la siguiente ecuación, que modela un problema de distribución de calor en
una barra metalica de longitud L , sin transferencia de calor en los extremos.

MAT024 25 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Ecuación de Calor, sin transferencia de calor .

c2 uxx (x, t) = ut (x, t) 0<x<L ; t>0

ux (0, t) = ux (L, t) = 0 ∀t > 0

u(x, 0) = f (x)

Para resolver usamos el mismo método de separar variables. Suponer que la solución de la ecuación
es de la forma u(x , t) = X(x) T (t) = X T . Derivando y reemplazando se tienen las ecuaciones
ordinarias:

 X 00 + λX = 0
(1) (2) T 0 + λc2 T = 0
 X 0 (0) = 0 ; X 0 (L) = 0

 nπ 2
La ecuación (1) tiene soluciones no nulas cuando λ = 0 , X0 (x) = 1 y cuando λ = ;
 nπx  L
Xn (x) = cos ; con n = 1 , 2 , 3 , . . . .
L
2
Para la ecuación (2) se tienen soluciones: T0 (t) = cte. , cuando λ = 0 y Tn (t) = e− (c n π/L) t,

n = 1, 2, 3, ... .

Luego se tiene una solución general de la forma


A0 X 2
 nπx 
u(x, t) = + An e− (c nπ/L) t cos
2 L
n=1

Por otra parte se debe cumplir



A0 X  nπx 
u(x, 0) = f (x) = + An cos
2 L
n=1

Y las constantes A0 , An corresponden a los coeficientes de Fourier, en el desarrollo cosenoidal; de la


función f (x) , los cuales se calculan según formulas.

Otros problemas de Autovalores y Autofunciones que aparecen en la solución de EDPs con valores en
la frontera son:

MAT024 26 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.


A PUNTES DE C LASES M ATEM ÁTICA UTFSM

Problemas de Sturm-Liouville: Problemas (3) y (4) .


Sea X = X(x) una función de clase C 2 ([0 , L]) .
(3) El problema de Autovalores

X 00 + λ X = 0
X(0) = 0 ; X 0 (L) = 0
 
(2n − 1)π x
Tiene soluciones no nulas : Xn (x) = sen (Autofunciones) , cuando λ =
2L
(2n − 1)π 2
 
(Autovalores) ; para todo n = 1 , 2 , 3 , . . .
L

(4) El problema de Autovalores

X 00 + λ X = 0
X 0 (0) = 0 ; X(L) = 0
 
(2n − 1)π x
Tiene soluciones no nulas : Xn (x) = cos (Autofunciones) , cuando λ =
2L
(2n − 1)π 2
 
(Autovalores) ; para todo n = 1 , 2 , 3 , . . .
2L

El problema (3) esta resuelto en la página (21) y el problema (4) se deja de ejercicio.

MAT024 27 J.B.I./ N.C.F./L.G.C.

También podría gustarte